Law. Fiscal.

Transparency

AL-Tax Center
Dokumente Fiskale,
Nr. 2012/12/13
www.al-tax.org
altax@constultant.com
Dat 24.12.2012
Tiran, Shqipri

Tatimi i munguar n Shqipri, 2012

Metodologjia dhe mnyra pr vlersimin e boshllkut tatimor n vitin fiskal 2011.
Krahasimi me vendet e Ballkanit dhe t Bots. Boshllku tatimor n Shqipri.

PRMBLEDHJE
Qendra AL-Tax (Albanian Taxation Association) prezanton n kt studim prpjekjen pr her t par, pr
vlersimin e shkalls dhe harts s shprndarjes s boshllkut tatimor. Llogaritja sht e vshtir dhe nj tem
debati nga ekspertt dhe studiuesit e sistemit fiskal dhe tatimor. Vlersimi i boshllkut sht i mundur, si pr
tatimet direkte, po ashtu edhe pr ato indirekte duke prfshir t dy nivelet e administrimit tatimor n vend:
nivelin qendror dhe nivelin vendor.
Qllimi i prezantimit t ktij vlersimi sht trheqja e vmendjes s ligjvnsve dhe medias, si dhe kritikve q
mund t mos plqejn kt vlersim apo kan pyetje n lidhje me metodologjin.
Bazuar n t dhnat q jan marr nga burime t ndryshme, u prdorn mnyrat e llogaritjes dhe prdorimi i
raporteve t t dhnave.

Ky dokument sht prgatitur nga ekspertt e AL-TAX, n serin e prmbledhjeve tematike, me synimin q t
kthehet n nj burim diskutimi pr gjith ata q interesohen, ose kan lidhje t pandashme me tatimet n
zbatimin e praktikave t tyre.
Autorsia sht e AL-TAX dhe nga cdonjri q do t prdor kt matrial, krkohet t shnoj autorsin si
referenc n materialet q do t prdor.
Dokumenti gjendet te faqja n internet www.al-tax.org
Nse keni krkesa dhe pyetje drgojini te altax@consultant.com

Law. Fiscal. Transparency

Sqarime termash

Boshllku Tatimor/

Boshllku Tatimor prcaktohet si nj diferenc midis tatimeve dhe taksave t

Tatimi i munguar

mbledhura me tatimet dhe taksat q teorikisht vlersohen se duhet t mblidhen.

Barra Tatimore

Shuma totale e tatimeve t paguara sipas bazs t t ardhurs t tatimit prkats

(prfshihen tatimet mbi t ardhurat, mbi kapitalin dhe mbi punn) nga nj grup i
caktuar tatimpaguesish, industrie, rajoni, shteti etj., t krahasueshme me far
paguajn grupet, industrit, rajonet, shtetet, etj.

Shpenzimet e

Konsumi final i shpenzimeve familjare esht vlera e tregut e t gjitha mallrave dhe

Konsumit Final

shrbimeve, duke prfshir produktet e qndrueshme (t tilla si makina, makina

(ish-Konsumi Privat)

larse, dhe kompjutera n shtpi), t blera nga familjet. Ajo prjashton blerjet e
banesave, por prfshin shpenzimet e qiras pr pronart e banesave. Ajo gjithashtu
prfshin pagesat dhe tarifat pr qeverin pr t marr lejet dhe licencat. Ktu,
konsumi familjar prfshin edhe shpenzimet e institucioneve jofitimprurse qe ju
shrbejne familjeve, edhe kur raportohen vemas nga shteti.

TVSH

Tatimi mbi Vlern e Shtuar

BE

Bashkimi Europian

PBB

Prodhim i Brendshm Bruto

Law. Fiscal. Transparency

AL-Tax Dokumente fiskale

Dhjetor 2012

Tatimi i munguar n Shqipri, 2012

Metodologjia dhe mnyra pr vlersimin e boshllkut tatimor n vitin fiskal 2011. Krahasimi me
vendet e Ballkanit dhe t Bots. Boshllku tatimor n Shqipri.
Pregatitur dhe shprndar
nga A. Gjokutaj

Prshkrim i prgjithshm
Boshllku tatimor (tatimi i munguar) sht nj shum q i mungon buxhetit t shtetit. Studimi vjen si
produkt i ekspertve t AL-Tax Center, q vlersuan nivelin e boshllkut tatimor, t konsideruar si nj
diferenc midis tatimeve dhe taksave q duhet t hynin n buxhetin e shtetit (teorikisht) me tatimet dhe
taksat q u mblodhn faktikisht n vitin fiskal 2011. Ky dokument sht punuar n grup me disa nga
studiot fiskale n Shqipri dhe vende t rajonit n nj bashkpunim disa mujor pergjat vitit 2012.
Informacioni statistikor i prdorur n dokument lidhet me rezultatet e shrbimeve t dy niveleve t
administrimit t t ardhurave publike, por edhe me performancn e bashkveprimit midis institucioneve
t gjith spektrit t administrats publike. Vlersimi i boshllkut tatimor mund t ket gabime rezultati
me nj shmangie deri 5 prqind, nisur nga prdorimi i shum burimeve t ndryshme.
Nj prmbledhje e metodologjis prfshin vlersimin e boshllkut tatimor pr tatimin m t
rndsishm t sistemit tatimor n vend. Redaktime dhe rishikime t ktij rezultati jan t mirpritura
nga biznese, ekspert, studiues dhe staf akademik, apo pal t interesuara pr t arritur n vlersimin
m t sakt t mundshm bazuar n metodologjin tipike dhe t dhnat korrekte. Raporti studimor
sht ndar n katr pjes. Pr komente mbi raportin apo metodologjin e prdorur, ju lutem
kontaktoni altax@consultant.com .

Fjalky: boshllk tatimor, evazion tatimor, shmangie tatimore, planifikim tatimor, shqiperi, europe,
ballkan, tatime, taksa, tvsh, 2011
3

Law. Fiscal. Transparency

PRMBAJTJA
Hyrje

Faqe 5

far sht boshllku tatimor?

Faqe 6

1.1

Evazioni, shmangia dhe cilsia e shrbimeve t administrats

Faqe 6

1.2

Prcaktimi i termit boshllku tatimor

Faqe 7

1.3

Qllimi i studimit

Faqe 8

1.4

Pr far shrben llogaritja e boshllkut tatimor?

Faqe 8

1.5

Metodologjia e llogaritjes

Faqe 8

1.5.1

Mnyra me tregues makroekonomik

Faqe 8

1.5.1.1

far sht boshllku tatimor?

Faqe 9

1.5.2

Mnyra me tregues mikroekonomik

Faqe 9

1.6

Integrimi i vendit n BE dhe efekti i matjes s boshllkut tatimor

Faqe 10

1.7

far llogaritet si boshllk tatimor?

Faqe 11

1.8

Prbrja e elementve t boshllkut tatimor?

Faqe 13

1.9

Efekti q vjen prej zbatimit t politiks s ngushtimit t boshllku tatimor

Faqe 14

1.10

Rrisqet q vijn nga parajsat fiskale n krijimin e boshllkut tatimor

Faqe 16

II

Boshllku tatimor n Bot dhe Europ

Faqe 17

III

Boshllku tatimor n Ballkan

Faqe 21

IV

Boshllku tatimor n Shqipri

Faqe 23

Konkluzion

Faqe 24

Law. Fiscal. Transparency

Hyrje
Duke br kujdes me pregatitjen e t dhnave pr hartn e boshllkut tatimor, AL-Tax Center sht
bazuar mbi tregues sa t kryqezuar nga burimet e ndryshme me qellim q t vlersoje realitetin e
boshllkut tatimor. Termi q prshkruan tatimin e munguar sht pak i prdorur n fjalorin teknik
shqiptar, por edhe n fjalorin ton t prditshm. N prpjekje pr t gjetur fjaln m t prdorshme t
lidhur me termin e tatimit t munguar, stafi i AL-Tax Center ka arritur n prfundimin se termi m i plot
dhe i kuptueshm pr sinonimin e tax gap n gjuhn angleze apo trou fiscal n gjuhn franceze do
t ishte boshllku tatimor.
Nj mnyr pr t vlersuar se sa mir jan paguar detyrimet tatimore t qytetarve dhe biznesit ndaj
buxhetit t shtetit sht edhe matja e boshllkut tatimor.
N Shqipri nuk ka studime pr boshllkun tatimor. Disa statistika dhe analiza, q prshkruajn
produktivitetin e tatimeve jan serit statistikore pr gjith vendet e bots (ku prfshihet edhe
Shqipria) t realizuara nga USAID pr vitet fiskale 2008-2010. Ndrkoh jan publikuar mjaft studime
pr Shqiprin apo vende t rajonit dhe vende t Bashkimit Europian, t lidhura me ekonomin
informale, evazionin fiskal si dhe barrn tatimore dhe shprndarjen e saj (shih te Referenca).
Studimi i AL-Tax Center sht nj prpjekje pr t arritur sadopak n sensibilizimin e gjith publikut t
interesuar lidhur me konceptin, por nga ana tjetr edhe n lidhjen e interesave t prbashkt, t
tatimpaguesve, qytetarve dhe qeveris e ligjvnsve, q t angazhohen n diskutimin rreth ksaj teme
dhe mnyrat pr kufizimin e boshllkut tatimor.
Administrata tatimore ka br prpjekje t llogariti boshllkun tatimor dhe sht n rrugn e
prcaktimit t llogaritjes s tij duke u thelluar n hartn e shprndarjes s tij sipas zonave gjeografike,
por edhe sipas tatimeve q jan pjes e sistemit tatimor. Nj llogaritje dhe publikim i tij do ta
ndihmonte ekonomin shqiptare pr t prmirsuar menaxhimin e rriskut t administrats tatimore.
do sistem tatimor n bot prballet vazhdimisht me sfidn e boshllkut tatimor. Ajo sht nj fenomen
negativ i pandashm i procesit t administrimit t tatimeve dhe taksave. Par nga ky kndvshtrim,
boshllku tatimor nuk mund t minimizohet pa patur n krah mbshtetjen prej politikanve dhe
qytetarve n unison me misionin e administrats tatimore dhe modelit t mirqeverisjes. Kush
kontribuon pr mbajtjen apo rritjen e boshllkut tatimor ndihmon direkt n rritjen e barrs tatimore n
kurriz t tatimpaguesve t ndershm. Mosnjohja dhe mosllogaritja e boshllkut tatimor ndikon n
mosndarjen e t keqes nga e mira n sistemin ekonomik dhe dmton proceset e rritjes ekonomike duke
goditur zbatimin e barabart t legjislacionit pr t gjith njsoj.

Law. Fiscal. Transparency

I. far sht boshllku tatimor?

Qllimi kryesor n ravijzimin e harts s boshllkut tatimor sht krijimi i nj prezantimi informativ dhe
n vija t prgjithshme i tij. Nj prezantim dhe analiz e ndodhjes s tij n trupin e ekonomis s
vendit bashk me prbrsit e tij i jep dokujt nj panoram t fakteve q ne njohim dhe far duhet t
njohim m tej. Nj analiz e boshllkut tatimor i krijon secilit t interesuar pr t gjykuar at far vlen
pr t par mungesat n sistem dhe ndryshimet q duhet ti bhen sistemit.

1.1.

Evazioni, shmangia dhe cilsia e shrbimeve t administrats

Boshllku tatimor i vendit vjen si rezultat i moszbatimit t ligjeve dhe mungess s vullnetarizmit n
zbatimin e tyre. Nse cdokush do t zbatonte vullnetarisht ligjet fiskale ather nuk do t kishte boshllk
tatimor. Por, nse do t rritej evazioni, ather hapsira midis t plots (zbatim ligji totalisht) dhe nj
pjese t t plots (mosbatimi i ligjit totalisht) do t rritej, dhe po ashtu dhe boshllku tatimor do t rritej.
N kt mnyr, boshllku tatimor i vendit shkon n proporcion t drejt me madhsin e evazionit
tatimor. Nga prllogaritjet e peshs q z evazioni tatimor i paramenduar n boshllkun tatimor, raporti
shkon nga 80 deri 90 prqind.
N radh t par, boshllku tatimor ka lidhje dhe sht pasoj e evazionit tatimor, por ai nuk sht
evazioni tatimor. N matjen e boshllekut tatimor nuk bhet thjesht matja e evazionit tatimor. N sqarim
t evazionit tatimor n kt dokument kuptohen mospagesat e tatimeve duke mos zbatuar legjislacionin
nprmjet prdorimit t (a) formave t deklarimit t gnjeshtrt t t ardhurave t realizuara nga
qytetari apo biznesi, (b) mosdeklarimit dhe si rrjedhoj mospagesa e detyrimeve t pjess s
padeklaruar, (c) deklarim i gnjeshtrt i shpenzimeve m t larta.
N radh t dyt, boshllku tatimor sht pasoj e shmangies tatimore. N sqarim t shmangies
tatimore n kt dokument kuptohet si nj tentativ pr t zvogluar detyrimet pr tu paguar. Kjo
tentativ vihet n jet nga prdorimi i hapsirave ligjore, apo parregullsi t skemave t prjashtimeve
dhe lehtsirave fiskale, q nuk prbjn shkelje t ligjit, por q i shrbejn prdoruesit t tyre pr uljen
e shums s detyrimit real.

Law. Fiscal. Transparency

N radh t tret, boshllku tatimor ka lidhje me gabimet n llogaritje t detyrimeve tatimore, si dhe
nga kultura fiskale n vend
N radh t katrt, boshllku tatimor ka lidhje me cilsin e ult e shrbimit t administrats, e cila m
mungesn e profesionalizmit, t vmendjes ndaj ankesave t tatimpaguesve, si dhe me korrupsionin n
pozicionet e mitmarrjes, q bn t mundur nj ulje t shums s detyrimit real pr tu paguar.

1.2.

Prcaktimi i termit boshllku tatimor

N t paktn dekadn e fundit, autoritete t ndryshme fiskale, apo organizata joqeveritare kan
studiuar ekonomin informale dhe boshllkun tatimor.
N shum vende ka prcaktime t ndryshme t lidhura me sqarimin e boshllkut tatimor, por q
prmbajn t njjtin kuptim. Prcaktimet e boshllkut tatimor konsiderohen n m t shumtn e
publikimeve si nj shum tatimesh dhe taksash t pambledhura, si pasoj e mosrespektimit t ligjeve dhe
boshllqeve t ligjeve dhe administrimit. Llogaritja e boshllkut tatimor nuk merr n konsiderat faktin e
pagess ose jo t tatimeve dhe taksave. N evidentimin e nivelit t boshllkut tatimor jan prfshir
gjith t ardhurat tatimore, q vijn nga mosregjistrimi, mosraportimi, nga prdorimi i skemave t
shmangies tatimore, gabimet n llogaritje t detyrimeve, gabimet e vetllogaritjes nga tatimpaguesi,
mangsit dhe mungesa e vmendjes s administrats n zbatimin e detyrave t saj. N rastin e
Shqipris, n munges t nj prcaktimi zyrtar si dhe t ndonj matriali t publikuar nga organizata
studimore dhe krkimore, apo nga institucionet publike t sektorit fiskal dhe ekonomik, AL-Tax Center
ka vendosur m posht nj prcaktim q e konsideron si m t prshtatshmin n lidhje me qllimet e
vlersimit t boshllkut tatimor:
Boshllku tatimor sht diferenca midis tatimeve dhe taksave, q duhet t konsiderohen si t
pagueshme pr t gjith qytetart dhe bizneset, dhe tatimeve dhe taksave q deklarojn dhe paguajn
aktualisht brenda nje viti fiskal gjith tatimpaguesit dhe q mblidhen nga administrata tatimore me
burimet e saj dhe t agjentve t saj.

Law. Fiscal. Transparency

1.3.

Qllimi i studimit

Ky studim ka pr qllim q t bj nj prshkrim dhe analizim t elementve prbrs t boshllkut

tatimor. Elementi kryesor sht evazioni tatimor dhe mungesa e bashkpunimit vullnetar me ligjin.
Ndodhja e evazionit tatimor bn t mundur q administratat fiskale ne cdo vend kan rrjedhje n t
ardhurat e buxhetit. sht pikrisht njohja dhe analiza e ktyre elementve q prbjn thelbin e ktij
studimi.

1.4.

Pr far shrben llogaritja e boshllkut tatimor?

Diskutimi mbi boshllkun tatimor ndihmon t pqrqndrohet vmendja n ngjarjet dhe jetn e
administrimit fiskal n vend q sht n nj ndeshje ball pr ball me kulturn fiskale, evazionin
tatimor dhhe shmangien tatimore. Ky diskutim duhet ti jap orientim dilems s vendit, ku prpjekjeve
pr nxitjen e vullnetarizmit n llogaritje dhe pages t detyrimeve tu kundrvihen masat e forta pr t
armatosur gjith ata q nuk zbatojn t njjtat parime t vullnetarizmit.
Boshllku tatimor ndihmon n vlersimin e nj tendence fiskale pr t ardhmen n ndihm t politiks
fiskale dhe debatit fiskal t gjith t interesuarve pr t vendosur vijn e qart ndarse midis
vullnetarizmit dhe jovullnetarizmit, sipas sistemit tatimor q ka nevoj t prshtatet me nivelin e
boshllkut tatimor t vendit.

1.5.

Metodologjia e llogaritjes

Boshllku tatimor mund t llogaritet n disa mnyra. Njra mnyr do t ishte duke u bazuar niveli i
vullnetarizmit. Nj mnyr tjetr sht duke u bazuar n tipin e tatimeve dhe grupet e tatimpaguesve.
N llogaritjen q do t prezantohet n kt dokument do t bazohemi n boshllkun sipas modelit
makroekonomik.

1.5.1. Mnyra me tregues makroekonomik

Duke e filluar me sqarimin e mnyrs s par, metodologjia gjen zbatim nprmjet prdorimit t
treguesve makro t ndryshm q ndryshe mund t thuhet si nj mnyr nga lart-posht (ndryshe
mnyr indirekte). Kjo mnyr i prgjigjet pyetjes kryesore se sa tatime dhe taksa duhet t paguhen n
nj zon t caktuar? Me kt mnyr mund t matet boshllku tatimor pr TVSH dhe akcizn. Kto t
dhna q nxirren nga aktualiteti i deklarimeve dhe pagesave aktuale kur krahasohen me nivelin e duhur

Law. Fiscal. Transparency

t tatimeve dhe taksave, q duhet t deklarohen dhe paguhen rezulton me nj diferenc q

konsiderohet si boshllk tatimor. Kjo mnyr prcakton kufirin absolut t boshllkut, i cili duhet t
mbushet duke br gjith modifikimet e mundshme t politikave me administrimin fiskal. Kjo mnyr
prcakton madhsin e zons apo aktivitetit q i shpton taksimit duke dhn sipas rastit edhe sqarimet
apo arsyet se pse ndodh kjo.
Por, kjo mnyr ka kufizimet e veta. Ajo nuk jep sqarime t lidhura me faktin se si shprndahet
boshllku n pjes t ndryshme t zons s matur. Nj tjetr vshtirsi lidhet me faktin e kompleksitetit
t sistemit tatimor. N rastin konkret, sht e vshtir matja e efekteve tatimore t aktiviteteve q nuk
jan objekt taksimi, apo pr aktivitete q jan pjes e prjashtimeve globale nga taksimi i TVSH-s
(shrbimet financiare). Nga ana tjetr, t dhnat makroekonomike nuk mund t identifikojn madhsin
e zonave dhe tatimeve q i shptojn taksimit (p.sh. nuk identifikohet dot boshllku tatimor nse kemi
tipe t ndryshme t shkallve tatimore t TVSH-s). N prmbledhje t gjith sa u prshkrua, kjo mnyr
sht e mir pr t prmbledhur gjith aktivitetet dhe tatimet, t cilat ln gjurm n statistikat
kombtare pr shkak t specifikave t tyre.

1.5.1.1. Si llogaritet boshllku pr TVSH-n me kt metod?

Pr llogaritjen e boshllekut tatimor t TVSH-s prdoren t dhnat e qarkullimit t prodhimit dhe
konsumi i prgjithshm i mallrave dhe shrbimeve. Mbi kt baz, nj TVSH teorikisht e mbledhshme
llogaritet. Kjo pasqyron pjesn e duhur t TVSH-s, q konsiderohet se duhet t mblidhet, nse do t
taksoheshin gjith mallrat dhe shrbimet. Pr t arritur n llogaritjen teorike t TVSH-s, prdoret
zakonisht nj shkall mesatare q ndikohet nga pesha q mban secila nga shkallt n TVSH, duke patur
parasysh prjashtimet nga TVSH, shkallt tatimore jostandarte (n Shqipri sht 10%), si dhe pragu pr
t qen pjes e TVSH-s. Pasi merret rezultati i ksaj llogaritje teorike bhet krahasimi me TVSH-n e
mbledhur faktikisht duke rezultuar n boshllkun e TVSH-s. N t njjtn mnyr llogaritet boshllku
edhe pr akcizn.

1.5.2. Mnyra me tregues mikroekonomik

Mnyr tjetr pr vlersimin e boshllkut tatimor sht mnyra nga posht-lart, ku llogaritjet bazohen
mbi t dhna individuale apo nga bizneset. Me kt mnyr, prdoren anketime dhe sondazhe t sjelljes
s tatimpaguesve duke marr prej tyre prgjigjet q lidhen me boshllkun tatimor pr grupe t caktuara
aktivitetesh dhe tatimpaguesish. N kt mnyr prfshihen t dhna q rezultojn prej kontrolleve
9

Law. Fiscal. Transparency

rastsore t administrats, kontrolle pr raste evazioni, anketime t administrats pr vlersime

rrisqesh t industrive t ekonomis.
Kontrollet q realizon administrata kan objektiv kryesor t identifikojn dhe korigjojn parregullsit q
kan deklaruar bizneset n raportimet mbi t cilat jan llogaritur tatimet q kan paguar. Bazuar mbi
identifikimin e boshllkut tatimor (pr cdo tatim) n aktivitete t caktuara dhe pr grupe t
przgjedhura tatimpaguesish bhet nj prdorim si nj mostr pr t br prgjithsimin pr gjith
kategorin ku prfshihen tatimpaguesit dhe aktivitetet e przgjedhura. Por, nse boshllku tatimor
sht tatimi i fshehur dhe ai q gjendet te nj tatimpagues/tatimpagues sht nj shum e caktuar
boshllku tatimesh, ather nprmjet ekstrapolimit t rezultatit mund t bhet llogaritja pr gjith
segmentin ku bn pjes tatimpaguesi (duke supozuar se kt rezultat do t kishim nse do t ishte
kontrolluar gjith segmenti).
Ky boshllk tatimor, q vjen nga rezultatet e kontrollit krahasohet me boshllkun tatimor me mnyrn
mbi t dhnat makro pr t par se sa sht realisht boshllku tatimor. Pr industri dhe tatimpagues,
t cilat kan patur shum kontrolle mund t konsiderohen se jan m pran t vrtets s boshllkut
tatimor se mnyra me t dhna makro. N rastin e kundrt, mundet q mnyra me t dhna makro
sht ajo q tregon m afr sa sht boshllku tatimor.
Nse prdoren t dhnat nga anketimet, ather prgjigjet jan nj prshkrim m i strukturuar dhe
sistematik, se t dhna t tjera pr industri t caktuara apo zona t caktuara. Nj pik me rndsi pr
anketimet sht prfshirja e nj grupi sa m t gjer tatimpaguesish q t bj sa m real vlersimin e
boshllkut tatimor. N anketime ka mundsi q t prfshihen t dhna m shum se sa mund t ket n
disponim administrata tatimore duke siguruar nj vlersim m t sakt t rriskut gjithsej dhe tipit t
gabimit t br nga tatimpaguesit. N kto kushte t zotrimit t ktij informacioni do t beht nj
vlersim me t dhna t shumta. N prshkrimin m lart t dy mnyrave mund t konstatojm
qartsisht se ato q nuk plotson dhe arrin t prmbush njra mnyr mund t korigjohen prej tjetrs
duke patur nj prfitim dhe interes n qartsimin e boshllkut tatimor real.
1.6.

Integrimi i vendit n BE dhe efekti i matjes s boshllkut tatimor

BE sht e ndjeshme pr gjith antart e saj n llogaritje e boshllkut t TVSH-s. T njjtn krkes BE
e ka mjaft t qndrueshme edhe pr vendet q hyjn, apo q kan marr statusin pr t filluar
procedurat e hyrjes n BE. Kjo shpjegon faktin, q n buxhetin e BE-s prfshihet nj detyrim bazuar te
10

Law. Fiscal. Transparency

TVSH-ja dhe boshllku tatimor n vendet antare. Sa m i madh t jet boshllku tatimor, aq m i madh
do t jet detyrimi i vende antare. E njejta logjik vlen pr vendet q hyjn rishtazi, por edhe pr
vendet aspiruese. Kjo do t thot se pr sa koh q boshllku tatimor sht larg mesatares s BE-s, aq
m shum detyrime pr tu paguar nga buxheti i vendit do t ket n periudhn kur do t hyjm. Pra,
thn ndryshe sht nj ndr kriteret fiskale q bhet publik n momentin kur nuk ke koh n
dispozicion pr ta modifikuar ashtu si krkohet nga BE-ja. Nse boshllku sht i ndryshm sipas
shteteve, po ashtu edhe detyrimi pr tu paguar n buxhtin e BE-s do t jet ndryshueshmrisht
pasqyrim i nivelit t boshllkut t TVSH-s. Por, kto transaksione n funksion t buxhetit kan nevoj
pr relatimin e elementve prbrs t boshllkut, q prfshijn mashtrimin me TVSH-n dhe nivelin e
barazis s barrs tatimore. Pr kt qllim, kompani private bjn llogaritjet dhe matjet e boshllkut t
TVSH-s dhe akcizs n vendet antare, apo edhe n vende q mund ta krkojn nj llogaritje t till.

1.7.

far llogaritet si boshllk tatimor?

Puna pr llogaritjen e boshllkut tatimor dhe harts s tij sht kryer n disa etapa:
-

Gjetja e prcaktimeve t terminologjis s boshllkut tatimor/tatimit t munguar dhe

metodologjis, q prdorin vende me prvoj, si Britania e Madhe, Shtetet e Bashkuara, Suedia,
Irlanda, Franca dhe shtete ballkanike;

Analiza e studimeve t tyre duke par ndrthurjen e komponentve t ndryshm sipas

periudhave fiskale q jan analizuar;

Prcaktimi i nj strukture t prezantimit t t dhnave dhe informacionit shqiptar dhe botror;

Prezantimi i llogaritjeve t kryera dhe komente teknike t prmbledhura nga rezultatet e nxjerra
nga ky studim;

N momentin e fillimit t puns pr llogaritjen dhe prcaktimin e bazs s t dhnave dhe

informacioneve, mund t ngrihen pyetje t ndryshme pr tu dhn prgjigje, si p.sh: - n rastet e
mashtrimit tatimor, a duhet t prfshihet deklarimi dhe pagesa e tatimeve pr kto aktivitete (jan t
regjistruar por bjn nndeklarim t xhiros dhe tatimeve)? A duhet t jet grupi i detyrimeve t
papaguara ndaj buxhetit (borxhi tatimor) objekt n kt llogaritje? A prfshihen mosdeklaruesit,
mosraportuesit dhe mospaguesit? Pr t gjitha pyetjet prgjigjet jan pjes e ktij studimi.

11

Law. Fiscal. Transparency

Matjet e boshllkut tatimor jan bazuar n tregues q jan publikuar nga raportet e Banks s
Shqipris, Institutit t Statistikave, administrats tatimore, si dhe burime t ndryshme nga grupe t
interesit apo botime t organizatave ndrkombtare dhe vendase si: UsAid, Banka Botrore dhe Fondi
Monetar Ndrkombtar. Nj problem n llogaritjen e t dhnave t boshllku tatimor ka qen mungesa
e plot e t dhnave nga administrimi tatimor. T dhna mbi vullnetarizmin n deklarim, pages dhe
nga lufta ndaj evazionit jan rastsore dhe nuk prbjn nj t dhn t vazhdueshme dhe konsistente.
Por, nisur nga fakti q boshllku tatimor prfshin n vetvete evazion dhe informalitet, pr kt studim
ka qen e rndsishme prcaktimi i kornizs s tij, si dhe deprtimi n element aty ku ka patur
mundsi t disponimit t t dhnave, nga informacione t medias dhe analiza e informacione tematike
t ndryshme. Vlersimi i boshllkut tatimor llogaritet pr do vit fiskal. Shuma totale e arktimeve nga
tatimet dhe doganat sht pr do vit e publikuar n faqet zyrtare t Ministris s Financave, Institutit
t statistikave dhe Banks s Shqipris. Shuma e boshllkut tatimor sht nj shum q mund t
ndryshoj nga njeri vit n tjetrin dhe nuk lidhet me performancn e nj institucioni t caktuar, por me
luftn e gjith institucioneve s bashku ndaj fenomeneve t informalitetit, evazionit dhe rritjes s
kapaciteteve t institucioneve publike.
Boshllku tatimor, q llogaritet n vende t ndryshme t bots prmbledh vlersimet pr kto tatime:
TVSH

Tatim Fitimi

Tatim mbi t
Ardhurat Personale

Akcizat

Pr llogaritjen e TVSH-s s munguar prdoren t dhnat pr konsumin privat, studime

mbi evazionin dhe informalitetin, t dhna administrative, kontrolle nga administrata
Pr llogaritjen e tatim fitimit t munguar prdoren t dhna administrative, studime
analitike pr kt tatim, kontrolle nga administrata
Pr llogaritjen e tatimit mbi t ardhurat personale t munguar prdoren t dhna nga
statistikat kombtare, administrative, studime analitike pr kt tatim, kontrolle nga
administrata
Pr llogaritjen e akcizs s munguar prdoren t dhna administrative, studime
analitike pr kt tatim, kontrolle nga administrata

Kontributet e

Pr llogaritjen e kontributit t sigurimeve t munguar prdoren t dhna

Sigurimeve

administrative, studime analitike, kontrolle nga administrata

12

Law. Fiscal. Transparency

1.8.

Prbrja e elementve t boshllkut tatimor

Pjesa m e madhe e tatimeve dhe

SKEMA E BOSHLLKUT TATIMOR (TATIMI I MUNGUAR)

n mnyr vullnetare. Nj pjes tjetr

paguhen me vones, por q jan pjes

Tatim i mbledhur me
forc

pagujan edhe gjobat e interesat t

lidhura me detyrimet q paguhen me
vones. Por, gjithsesi disa taksa dhe

Tatim i paguar
vullnetarisht

tatime nuk paguhen fare, apo jan

pjes e mbledhjes me forc pas
kontrolleve dhe investigimit tatimor.

TATIMI I MBLEDHUR

e pagess vullnetare pr sa koh ata

TATIMI I
MUNGUAR
NETO

Tatim i munguar

POTENCIALI I TATIMEVE QE DUHET TE MBLIDHEN

n Shqipri deklarohen dhe paguhen

TATIMI I MUNGUAR BRUTO

taksave q prcakton sistemi tatimor

Burimi: OECD

Kto t ardhura, bashk me ato t

Totali i tatimeve t pavlersuara edhe pas masave shtrnguese

ardhura t tjera q nuk arrijn t

Totali i tatimit t papaguar vullnetarisht

identifikohen apo t jen pjes e

Totali tatimeve t mbledhura nga deklarimet dhe vlersimet tatimore

barrs tatimore t vendit prbjn

Totali i shums q duhet mbledhur nse zbatohet ligji n mnyr perfekte

mungesn e t ardhurave tatimore.

Boshllku tatimor krijohet nga nj sr qndrimesh t individve dhe bizneseve, q t prmbledhura

jan:
-

Pakujdesia/pamaturia n mbajtjen e librave t kontabilitetit dhe atyre tatimor duke u

reflektuar n deklaratat tatimore;

Mungesa e njohjes s legjislacionit dhe detyrimeve n respektim t ligjit;

Kryerja e evazionit t paramenduar, si dhe prdorimi i skemave t shmangies tatimore pr

qllime t raportimeve t rreme apo mosraportimeve;

Mosdeklarimi dhe mospagesa e detyrimeve;

Kto karakteristika tregojn edhe mnyrn se si duhet ndar tatimi i munguar. N llogaritjen bruto t
boshllkut jan mungesa teorike e tatimeve q vlersohen se duhet t paguhen. N llogaritjen neto t
boshllkut jan vlersimet pr tatimet q kan mbetur pa deklaruar, pa raportuar dhe pa paguar.

13

Law. Fiscal. Transparency

N kt analiz vlersuese, boshllku tatimor ndikohet nga efektet e politiks kombtare, por edhe nga
ajo ndrkombtare. Pr t parn sht sqaruar edhe m lart se si ndikon ajo n krijimin e boshllkut
tatimor. Pr politikn ndrkombtare, ndikimi vjen nprmjet skems s lvizjes s kapitaleve dhe
transaksioneve midis shoqrive tregtare rezidente n Shqipri me lidhjet q kan me personat e lidhur,
sipas parimeve t prfshira n transferimet e fitimit nprmjet mimit, lvizjet kufitare t mallrave dhe
shrbimeve, skemat e prfshira n planifikimin tatimor agresiv.
Boshllku tatimor duhet t krkohet n mungesn q lind nga obligimi kushtetus pr t paguar tatime
sipas t ardhurave q regjistron qytetari apo biznesi me at far realisht paguan secili, e shprehur si
barr tatimore (shih studimin e AL-Tax, Dokumente Fiskale 2012/11/11, www.al-tax.org ).

N kt proces mardhniesh ka nj diferenc midis prgjegjsis pr t paracaktuar taksat dhe tatimet

pr donjerin qyetar dhe biznes dhe arktimit t shums s duhur sipas legjislacionit n fuqi.
Megjithat, edhe nse mund t hartohet gjith kudari ligjor fiskal pr t mbyllur vrimat e rrjets
fiskale mbetet gjithsesi mundsi pr evazion tatimor dhe informalitet, pr arsye t formave t shumta
t fshehjes s t ardhurave. sht e rndsishme t bhet dallimi midis boshllkut q lidhet me
prkufizimin dhe politikat q krijon boshllkun tatimor me boshllkun q krijohet nga modeli i
administrimit tatimor. Duke prmbledhur t dy kto kemi t bjm me boshllkun tatimor.

Nse nisemi nga prcaktimi teorik i boshllkut tatimor n vende t ndryshme apo bashkime shtetesh
mund t shikohet se ka prdorim t arsyetimeve hipotetike q lidhin shkakun me pasojn, apo mnyrn
se si duhet t rishikohet modeli i administrimit fiskal. Kjo do t thot se llogaritja e boshllkut tatimor
nuk mund t shikohet jasht realitetit t ambjentit fiskal ku ai analizohet, q do t thot duhet t marr
n konsiderat nivelin e administrimit institucional t tatimeve dhe taksave, nivelin e zhvillimit dhe
modelit ekonomik, kulturn fiskale t qytetarve, nivelin e besueshmris n qeverisjne publike,
modelin e sistemit financiar q aplikohet n vend, si dhe tregues shqetsues pr vende n tranzicion sic
jan: korrupsioni, liria ekonomike, ndryshimet e shpeshta ligjore, qarkullimi i vazhdueshm i
administratorve publik, shprndarja e barrs tatimore n vend etj.

1.9.

Efekti q vjen prej zbatimit t politiks s ngushtimit t boshllku tatimor

Qllimi kryesor i sistenit tatimor sht financimi i shpenzimeve publike dhe mosndikimi n vendimet e
bzinesit dhe qytetarve. N kt t dytn sht e rndsishme prdorimi i burimeve t brendshme n

14

Law. Fiscal. Transparency

funksion t uljes s boshllkut tatimor dhe barazis n shprndarje t barrs tatimore. Ajo q ndodh me
efektin q vjen nga rritja e boshllkut tatimor sht prishja e barazis midis konsumit dhe kursimeve n
prgjithsi, apo ndryshe midis prpjekejeve pr thithjen e investimeve dhe vendosjen e filtrave q
diferencojn penetrimin e tyre n ekonomi (njsoj si syzet e diellit pr rrezatimin diellor). Vlera e
studimit dhe e studimeve t tjera t natyrs s ngjashme sht pikrisht e orientuar n informimin mbi
t mirat dhe rrisqet e lidhura me prdorimin e politikave dhe administrrimit t tyre n funksion t
kushteve konkrete t ekonomis s vendit. Kjo e drejt u lind atyre e njohin situatn ekonomike dhe
fiskale, e rrethuar nga edukata fiskale n prshtatje me nivelin e qytetaris dhe kulturs demokratike n
vend. Efekti i zbatimit t politikave tatimore n Shqipri nuk lidhet vetm me kufijt e vendit, por n
disa raste kto efekte mund t jen ndrkombtare. Aq m keq nse, politikat jan edhe t qllimshme,
apo jo transparente pr qytetart. N kto raste, p.sh. nse miratohen politika pr taksim t
karburanteve apo kafes, ndikimi i tyre pr aq sa kan lidhje tregjet ndrkombtare me volumin e
transaksioneve t kompanive rezidente shqiptare mund t jap efekete n rritjen apo uljen e boshllkut
tatimor dhe ndikimin n politikat e brendshme ekonomike dhe fiskale t vendit. T tila veprime si rritja e
kontrolleve tatimore pa arsye t qart, ndikime n politikat fiskale t detyruara nga ulja e nivelit t
administrimit tatimor shkojn n nivele t prishjes s krkes-oferts n lidhje me tregun q preket nga
kto masa. Fatmirsisht, n Shqipri tregu i shitblerjeve te aksioneve nuk sht online me rrjetin e
tregut ndrkombtar t kapitaleve.
Ndikimi i politikave fiskale pr ngushtim t boshllkut tatimor kan efekt edhe n kulturn fiskale dhe
sjelljen e qytetare dhe bizneseve. Aktivitete t caktuara, q jan formale apo mendojn t bhen
formale mund t mos bhen n t ardhmen pjes e skems formale t ekonomis, pr shkak t barrs
tatimore q nuk e mbajn dot. Kjo do t thot se shrbimet apo mallrat e tyre bhen m t shtrenjta
dhe ato nuk jan m t krkueshme nga tregu. N kt grup prfshihen m s shumti aktivitetet
tregtare dhe shrbimeve q konsiderohen si vetpunsime apo me punmarrs familjar. Arsye t
njjt mund t ndikoj edhe pr biznese formale, t cilat jan n tregun formal, por nuk kan nj trajtim
t barabart nga adminsitrata tatimore.

Nisur nga kjo logjik sht mse e natyrshme q boshllku tatimor dhe politikat pr ngushtimin e tij t
hartohen bazuar n segmente t kufizuara dhe aktivitete t prcaktuara sa m shum e mundur t jet,
t konsideruara si m problematiket e ndikimit n boshllkun tatimor.

15

Law. Fiscal. Transparency

N matjet e kryera t boshllkut tatimor, nj analiz e vmendshme i sht kushtuar edhe harts s
shprndarjes s boshllkut tatimor sipas segmenteve t tatimpaguesve (biznes mikro dhe t
vetpunsuar, biznes i vogl, biznes i madh, bizneset m t mdha). Pjesa kryesore e boshllkut tatimor
kryhet nga bizneset shum t mdha apo t mdha me nj pesh mbi 70% t totalit t boshllkut
tatimor. Nj pjes mir e boshllkut tatimor pr vende t ndryshme vjen nga segmenti i biznesit mikro
dhe t vogl, ku prfshihen edhe t vetpunsuarit. Studime t tilla jan kryer n vite t ndryshme nga
njri vend n tjetrin. P.sh. n Danimark ky segment krijon nj boshllk tatimor sa 3.4% e totalit t
boshllkut tatimor n nivel vendi; n Suedi sht sa 9% e totalit; n Britanin e Madhe sht sa 8% e
totalit; n Shtetet e Bashkuara sht sa 16% e totalit; n Kili sht sa 11% e totalit dhe n Meksik sht
sa 27% e totalit.

1.10

Rrisqet q vijn nga parajsat fiskale n krijimin e boshllkut tatimor

Pr gjith vendet q kan probleme me boshllkun tatimor nj rrezik i madh vjen n aspektin e shtrirjes
ndrkombtare t boshllkut tatimor. Kategori t ndryshme t segmenteve t tatimpaguesve duke
prfshir edhe individ t pasur jan n krkim t vendeve q mbajn sisteme fiskale me lehtsira
tatimore dhe kushte t lehta pr t investuar parat dhe kapitalet, pa patur shum krkesa t forta mbi
burimet e tyre, q n gjuhn e prditshme konsiderohen si parajsa fiskale (ang. tax heavens, offshore,
etc.).
Administratat tatimore q kan nevoj pr t identifikuar problematikat dhe mbartsit e tyre e kan
mjaft t vshtir t ken informacionin e duhur pr vlersimet e barrs tatimore pr kt kategori, ku
kta t fundit jan shfrytzuesit m t suksesshm t boshllqeve t legjislacionit dhe gjith
instrumenteve q i ndihmojn tu shmangen apo t mashtrojn sistemet tatimore t vendeve ku jan
rezident. Fakte t freskta ka cdo shtet. P.sh. raporti m i fundit i Global Financial Integrity n
publikimin e tij Qarkullimi i financimeve t paligjshme nga vendet n zhvillim, 2001-2010 pasqyron
gjersisht fakte q lidhen me fenomenin e prdorimeve t vendeve q konsiderohen si parajsa fiskale
pr transferime t kapitaleve dhe parave t paligjshme .

16

Law. Fiscal. Transparency

II. Boshllku tatimor n Bot dhe Europ

Shtete t dimensioneve t ndryshme kan br pr do vit llogaritjet e tatimit t munguar. Shembujt m
t prshtatshm t shteteve q kan vlersuar boshllkun tatimor jan Britania e Madhe, Shtetet e
Bashkuara, Suedia, Irlanda, Franca, Holanda, Belgjika. Matja kryesore n Bashkimin Europian, por edhe
n nj shumic t vendeve t ndryshme t bots sht boshllku nga TVSH-ja. Matja e boshllkut nga
TVSH-ja sht br rregullisht pr cdo vit n vendet m t mdha t Bashkimit Europian. Metoda
kryesore sht ajo mbi t dhnat makroekonomike sipas mnyrs s matjes nga lart-posht. N varsi
t t dhnave t tjera q kan bhet edhe kryqzimi me metodn mbi t dhnat mikro, nga posht-lart.
N plotsim t studimeve t tyre, po ashtu edhe Fondi Monetar dhe Banka Botrore zgjedhin
juridiksione t ndryshme fiskale t bjn vlersim t boshllkut tatimor pr qllime t menaxhimit t
brendshm dhe gjithashtu edhe si nj instrument pr matje t performancs s sistemeve fiskale t
vendeve t ndryshme. Fondi Monetar e krkon nj vlersim t boshllkut tatimor n t gjith
juridiskionet q ai mbshtet, si nj kriter pr vazhdimsi t ndihms. Banka Botrore, gjithashtu
vlerson performancn e qeverive duke prdorur vlersimin e boshllkut tatimor, si nj tregues q
bashkrendohet me tregues t tjer vlersues t performancs s qeverisjes dhe ekonomis s vendeve.

Mbshtetur n burimet e besuara t prdorura n kt studim, llogaritjet q kan publikuar studiues

t vendeve t ndryshme tregojn se boshllku tatimor n bot llogaritet t jet 3.55 triliard US.Dollar.
Kjo do t thot se ekonomia informale sht rreth 12 triliard US.Dollar, q do t thot se 18% e gjith
PBB-s botrore konsimohet jasht sistemit fiskal t vendeve t bots.
Peshn kryesore n kt boshllk tatimor e mbajn shtetet antare t BE-s (27 vende) me rreth 1,000
miliard US.Dollar me nj nivel informaliteti prej 20% t PBB-s. Vendet e tjera europiane jo antare t
BE-s (23 vende) kan nj boshllk tatimor prej 300 miliard US.Dollar. Ndrkaq vendet Aziatike (50
vende) dhe t Paqsorit kan nj boshllk tatimor prej afr 1,100 miliard US.Dollar me nj nivel
informaliteti prej 16% t PBB-s. Vendet e Ameriks Veriore (23 vende) kan nj boshllk tatimor prej
500 miliard US.Dollar me nj nivel informaliteti prej 11% t PBB-s. Vendet e Ameriks Jugore (24
vende) kan nj boshllk tatimor prej 400 miliard US.Dollar me nivelin m t lart t informalitetit n
gjasht kontinentet prej 37% t PBB-s. Vendet e Afriks (52 vende) llogaritet t ken nj boshllk
tatimor prej 255 miliard US.Dollar me nj nivel informaliteti prej 35% t PBB-s.

17

Law. Fiscal. Transparency

Vlersimi i Boshllkut Tatimor dhe efekti i ekonomis infomale pr vendet me PBB m t madhe, 2011
Nr.

Vendi

PBB
(mln. US.D)

Shpenzimet Shpenzimet
buxhetore/ shendetesore/
PBB
PBB
(ne %)
(ne %)

Ekonomia Informale

Barra tatimore

(ne %)

(mln. US.D)

(ne %)

Boshlleku Tatimor (mln.

US.D)
Neto

Bruto

Boshlleku
Borxhi
tatimor/
Publik/ PBB
Shp.Shendet
(ne %)
(ne %)

1 Rusia

1.857.770

34,1

4,8

43

798.841

36,9

294.772 307.000

344

9,6

2 Brazil

2.476.652

51,3

8,4

39

965.894

34,4

332.268 350.000

168

66,2

3 Italia

2.194.750

49,9

8,7

28

614.530

42,6

261.790 297.500

156

120,1

4 Spanja

1.490.810

43,6

24

357.794

37,3

133.457 139.000

104

68,5

5 Gjermani

3.570.556

43,3

10,5

16

571.289

40,6

231.943 268.000

71

81,5

6 Franc

2.773.032

55,9

11,2

15

415.955

44,6

185.516 213.000

69

86,3

7 Britania e Madhe

2.431.589

49

8,7

12,5

303.949

39

118.540 137.500

65

82,5

8 Kina

7.318.499

19,6

4,3

12,7

929.449

17

158.006 170.000

54

25,8

9 Japoni

5.867.154

20,6

8,3

11

645.387

28,3

182.645 205.000

42

229,8

10 Shtetet e Bashkuara

14.958.956

26,7

15,2

8,6

1.286.470

26,9

346.060 421.000

19

102,9

Burimi: Tax Justice Network, World Bank, WHO

N tabeln m lart jan vendosur vendet me shumn e boshllkut tatimor mbi 100 miliard US.Dollar
pr t treguar fenomenin e ndikimit t evazionit tatimor n humbjet e tatimeve n rrjetin e sistemit
fiskal, vetm si rrjedhoj e ndikimit t mosgjetjes s nj ekuilibi midis vullnetarizmit n zbatimin e ligjit
me mungesn e tij. Kto t dhna nuk jepen pr t shuar kuriozitetin dhe pr t krijuar nj prshtypje se
si sht situata midis vendeve. Ajo q sht kryesore ndodhet te fakti se n rastin e vendeve t mdha,
Rusia ka 3.4 her tatime t munguara m shum se shpenzimet e saj pr kujdesin shndetsor, e pasuar
nga Brazili me 1.7 her m shum dhe deri te Shtetet e Bashkuara, t cilat edhe pse kan nj humbje
prej tatimeve t munguara n shumn 1.28 triliard US.Dollar, ajo q sht shqetsuese sht se kjo
shum konsumon nj pjes prej 19% t shpenzimeve t kujdesit shndetsor.

Europa ka nj evazion n shumn e 1 triliard US.Dollar, q sht nj kosto e barabart me nj humbje

tatimore sa shpenzojn qeverit europiane pr shrbimet shndetsore pr nj vit fiskal. Nse e
krahasojm humbjen fiskale nga boshllku tatimor me shpenzimet qeveritare ato i mungojn qeverive
europiane n nj nivel prej 18% t totalit t shpenzimeve q ato kryejn. Kjo nnkupton shpenzime
publike m pak dhe nj cnim t parimeve kushtetuese.

18

Law. Fiscal. Transparency

N ekonomit europiane ka nj aktivitet ekonomik informal n masn 18.4%, q sht pjes e

mostaksimit duke e hedhur barrn n pjesn formale t ekonomis q mbetet n masn 81.6 %.
Nga ky raport midis dy ekonomive paralele (formale me informale) n vendet europiane duket se pr
afr 5.4 euro qarkullim 1 euro fshihet n strehat informale t ekonomive t ktyre vendeve. N kt
mnyr krijohet nj informalitet q arrin t mbaj t paformalizuar masn e evazionit tatimor t
prmendur edhe m lart.

Nse kto tatime t munguara do t prdoreshin pr pagesn e deficitit buxhetor do t rezultonte nj

situat ku qeverit nuk do t vuanin m nga ankthi buxhetor e madje do t kishin edhe 39% m shum
t ardhura n arkn e buxheteve t tyre. E nse kjo do t ndodhte, ather shum shpejt do t rezultoj
q vet borxhi publik do t jet n periudhat e tij t eleminimit brenda m pak se 8 vitesh.

Dy ant e t njjts medalje t quajtur boshllk tatimor jan evazioni tatimor dhe shmangia tatimore.

Ndrsa njri sht shfrytzim i plot i ligjit pr t ulur barrn tatimore duke ju shmangur detyrimit
tatimor q i takon, tjetri bn nj zhdukje t t dhnav q shrbejn pr ta taksuar duke prdorur gjith
instrumentet jo t ligjshme pr t mos u taksuar.

Skemat e shmangies jan skema t strholluara dhe prdorin juridiksione dhe ekspert pr t realizuar
shmangiet e tyre duke shfrytzuar njohjet e dobsive dhe mungesave t koordinimit t informacionit
midis juridiksioneve t ndryshme. N po t njjtn mnyr, n aspektin ndrkombtar t skemave t
shmangies tatimore, t cilat jan shum pran kryerjes s evazionit tatimor ata prdorin skemn e
transferimit t fitimit nprmjet cmimit. Kjo mnyr e kryerjes s transaksioneve midis personave t
lidhur, por edhe jo t lidhur sht m e prdorshmja n kohn q jetojm. Me avancimin e teknologjis
sht akoma edhe m e vshtir identifikimi dhe arritja e taksimit t transaksioneve t kryera me kt
skem. Megjithat, administratat tatimore kan nj shkmbim n rritje t informacionit dhe praktikave
m t mira, pr ti prdorur me sukses n betejat pr taksimin e transaksioneve t tilla.

Me evazionin tatimor prfshihen si qytetart dhe bizneset q jan t regjistruar si pagues t tatimeve,
po ashtu edhe ata q refuzojn obligimet ligjore, q duhet t ndjekin.

19

Law. Fiscal. Transparency

N kt grupim edhe pse ka nj regjistrim formal nga tatimpaguesi, ai nuk prmbush obligimet ligjore t
deklarimit, pagess dhe raportimit t gjith xhiros q realizon. N raste m ekstreme, ky tip
tatimpaguesi bhet pjes e skemave t mashtrimit tatimor t njohura si skemat karuzel, feniks e
skema t tjera t njohura nga praktika dhe literatura teknike.

Tashm, edhe administratat fiskale jan n prshtatje t taktikave t tyre pr t reaguar n koh
optimale ndaj ktyre skemave dhe mnyrave t kryerjes s transaksioneve, q krijojn boshllqe
buxhetore pr vendet dhe pasurojn individt q n rastin m t keq jan pjestar t krimit t
organizuar dhe n rastin m t mir jan individ q kryejn korrupsion me fondet publike, pasurohen
duke shkarkuar barrn tatimore te t tjert, apo jan ndihms t krimit t organizuar hert a von.

20

Law. Fiscal. Transparency

III. Boshllku tatimor n Ballkan

N analizn pr rajonin e Ballkanit, pr arsye t mentalitetit dyshues dhe mosaprovues t asaj q nuk
sht e vrtet nse nuk e thua vetm ti nuk mund t ket nj aprovim nga t gjith. Edhe pse pr
vende t ndryshme mund t ket t dhna t tjera nga kto q prezantohen n kt studim, kjo do t
thot se nuk sht problemi te llogaritja dhe mnyra e prdorimit t burimeve, por ndodh q t jen
nnvlersuar apo mos t jen prdorur korrekt, si burimet e informacionit, po ashtu dhe t dhnat pr
t vlersuar realisht fenomenin. P.sh. Doganat dhe T Ardhurat e Madhris s Saj (HMRC) t Britanis
s Madhe e kan vlersuar boshllkun tatimor pr 2011 n vlern prej 32 miliard Paund, kur ndrkoh
Tax Research UK e ka llogaritur kt vlersim n nj vler mbi 2 her m t lart. Cfar prmbajn kto
rezultate jan br nga ekspert q vlersojn t vrtetn e numrave, ashtu si ajo sht. Secili mund ti
gjej kto t dhna dhe t krkoj t komentoj mnyrn e llogaritjes dhe prezantimit.
Vlersimi i Boshllkut Tatimor dhe efekti i ekonomis infomale pr vendet e Ballkanit, 2011
Nr.

Vendi

Shpenzimet
buxhetore/
PBB
(mln. US.D)
(ne %)
PBB

Shpenzimet
shendetesore/
PBB
(ne %)

Ekonomia Informale

Barra tatimore

Boshllku Tatimor (mln.

US.D)

Boshllku
Borxhi
Tatimor/
Publik/ PBB
Shp.Shendet
(ne %)
(ne %)

(ne %)

(mln. US.D)

(ne %)

Neto

Bruto

1 Kosova

6.446

31,9

2,1

35

2.256

23,1

521

573

385

5,6

2 Rumania

179.794

37,7

5,4

32,6

58.613

28,1

16.470

19.764

204

33

3 Maqedonia

10.165

24,5

6,8

37,6

3.822

29,3

1.120

1.344

194

28,1

4 Bosnj-Hercegovina

18.088

50,3

10,3

33,6

6.078

41,2

2.504

3.005

161

40,6

5 Bullgaria

53.514

35,2

7,1

35,3

18.890

34,4

4.609

5.531

146

17

6 Shqipria

12.959

28,6

6,8

33,4

4.328

23,1

1.000

1.226

139

58,9

7 Kroacia

63.850

40,6

7,8

32,1

20.496

26,6

5.452

6.542

131

45,6

8 Mali i Zi

4.550

41,7

9,1

35

1.593

28

368

441

107

45,8

9 Greqia

298.734

46,8

10,1

27,5

82.152

30

24.646

29.575

98

160,8

10 Serbia

45.043

21.6

10,4

29,1

13.108

34,1

3.028

3.633

78

47,9

693.143

33,7

7,6

33,1

211.335

29,8

59.717

71.635

164

48,3

Total/Mesatare

Burimi: Tax Justice Network, World Bank, WHO, Ministria e Financave, Instat

Nse krahasojm treguesit e tabels:

S pari, tregohet se pjesa e ekonomis, e cila nuk sht pjes e sistemit fiskal prbn 1/3 e PBB-s s
Ballkanit. Kjo do t thot se 1 n 3 US.Dollar q qarkullojn n Ballkan nuk futen n sistemin fiskal dhe
t taksohet. M mir ky raport sht n Greqi ( 1 n 4) dhe Serbi (1 n 3.4). M keq sht n Maqedoni
21

Law. Fiscal. Transparency

(1 n 2.7), n Bullgari (1 n 2.8) dhe Kosov e Mali i Zi (1 n 2.9). Nse krahasohet me raportin botror
(1 n 6) dhe me raportin n Europ (1 n 5), ather Ballkani tregon se sht larg ekonomis formale
europiane dhe duke ngjasuar me nivelet n Amerikn Latine (1 n 2.7) dhe me Afrikn (1 n 2.9) .
S dyti, tregohet se boshllku tatimor q vjen kryesisht nga evazioni tatimor, por edhe tatimet e
pambledhura, si dhe efektet nga zbatimi i skemave ndrkombtare t shmangies tatimore sht sa 10%
e PBB-s ballkanike.
S treti, tregohet se aq sa jan shpenzimet qeveritare t buxhetit t Ballkanit sht edhe ekonomia
informale n nivelin 33 % t PBB-s. Ky nivel i lart tregon se evazioni tatimor q fshihet n kt nivel t
lart t informalitetit prbn nj krim ndaj demokracis n zhvillim, por edhe ndaj shoqris dhe moralit
t saj. Kjo sht nj smundje e rnd shoqrore, q ligshton ekonomin n kto periudha krize dhe
ndikimi nga krizat e vendeve t tjera q ka nevoj m shum se n periudha t mparshme. Ekonomia
ka nevoje pr shrbime publike n rritje, por q nuk i merr ato pr arsye t ktij niveli kontributi t ult
n buxhet, por edhe ndikimin te tatimpaguesit q deklarojn dhe paguajn vullnetarisht tatimet.
Konkluzione t tjera mund t njerr secili nse krahason statistikat duke i prplasur me njra-tjetrn.
Nj konkluzion mund t nxirret prfundimisht pr Ballkanin. Edhe pse nuk ka nj borxh publik t lart si
rajon gjeografik (48,3% t PBB), prsri duhet q t merret shum m fort me evazionin dhe problemet
e brendshme t administrimit tatimor, pasi mjafton q t ngushtohet me vetm 5% boshllku tatimor
dhe borxhi publik likujdohet n m pak se 10 vite duke prfshir ktu edhe Greqin, q sht prej 3
vitesh e smura e Ballkanit.

22

Law. Fiscal. Transparency

IV. Boshllku tatimor n Shqipri

Shumica e tatimpaguesve n Shqipri e paguajn detyrimin e tyre tatimor. Administrata tatimore
qendrore dhe vendore (s bashku me administratn doganore, n rolin e agjentes tatimore) kan
mbledhur pr vitin 2011 shumn 292 miliard lek (2,75 miliard US.Dollar) tatime dhe taksa (prfshir
Kontributet e Sigurimeve). Por, jo t gjith bizneset dhe qytetart kan paguar pjesn e tyre t tatimeve
dhe taksave. Administrata tatimore mund t kishte mbledhur m shum t ardhura tatimore nse nuk
do t kishte t bnte me evazion tatimor, shmangie tatimore, gabime n llogaritje, pakujdesira nga
administrimi.

Viti 2011

Shqipria

(mln. US.D)

(ne %)

(ne %)

(ne %)

(mln. US.D)

(ne %)

Neto

Bruto

Boshllku
Tatimor/
Shpenz.
Shendet
(ne %)

12.959

28,6

6,8

33,4

4.328

23,1

1.000

1.226

139

PBB

Shpenzimet Shpenzimet
buxhetore/ shendetesore/
PBB
PBB

Ekonomia Informale

Barra
tatimore

Boshllku Tatimor
(mln. US.D)

Borxhi
Publik/
PBB
(ne %)

58,9

Boshllku tatimor bruto mban nj pesh sa 9.46 % e PBB-s, si edhe vlen sa 44% e barrs tatimore t
vitit 2011. Boshllku tatimor Neto mban nj pesh sa 7.7 % e PBB-s.
Boshllku tatimor Bruto pr vitin 2011 sht 30.8%. Ndrsa boshllku tatimor Neto sht 26.6%.
Nse do t ngushtohej boshllku tatimor me 1% t PBB-s pr cdo vit, ather do t kishim nj ulje t
deficitit buxhetor vjetor deri n 25% dhe nj rritje t t ardhurave buxhetore me 5% pr vitin e par dhe
me nj rritje me 1% m tepr se kjo rritje pr vitet n vijim. Nse boshllku tatimor ngushtohet deri n
5% t PBB-s, ather do t kemi nj efekt n reduktimin e borxhit publik n nivelin posht 20% ndaj
PBB-s brenda nj periudhe 7 deri 8 vjecare. Nj efekt shtes do t jet edhe rritja e ekonomis formale
dhe PBB-s, ku pr cdo 1% formalizim t ekonomis n vit do t ket nj rritje t PBB-s me 2% n vit.
Boshllku i TVSH-s sht bazuar n llogarit kombtare statistikore, ku prfshihet edhe llogaria mbi
Shpenzimet e Konsumit Final. Sipas t dhnave t Banks Botrore pr vitin 2011 ky tregues pr
Shqiprin sht 89% e PBB-s. N krahasim me vitin 2010 ky tregues sht 8,8 % m i lart n vler
absolute. N vitin 2010 Shpenzimet e Konsumit Final ishin sa 87,4% e PBB-s.

23

Law. Fiscal. Transparency

Pr t llogaritur boshllkun e TVSH-s Neto, bhen prjashtimet nga Konsumi Final, sipas lists.
Nga ky konsum final nuk prfshihet ne llogaritje:
-

sektori bujqsor,

sektori financiar,

sektori i edukimit;

media elektronike dhe t shkruar

eksporti i shrbimeve ndrkombtare,

rimbursimet e TVSH, si dhe,

t tjera prjashtime n ligjin e TVSH-s.

N llogaritje nuk prfshihet edhe qarkullimi i mallrave dhe shrbimeve pr segmentet e tatimpaguesve,
t cilt jan posht pragut pr regjistrim n TVSH (kryesisht segmenti i biznesit t vogl).
Llogaritja e boshllkut t TVSH-s, 2011
Boshllku i TVSH-s llogaritur pr t dy shkallt tatimore sht sa 2.9% e PBB-s, apo sa 33.8% e TVSH-s
s arktuar n vitin 2011. Pesha e TVSH-s, q hyri n buxhetin e vitit 2011 ishte sa 8.67% e PBB-s.
Vlersimi teorik i peshs q duhet t mbaj TVSH-ja sht sa 11.5% e PBB-s.
Boshllku i TVSH Neto sht sa 25.2% e vlersimit teorik t TVSH-s pr tu arktuar n 2011.
Nse e krahasojm boshllkun e TVSH-s n Shqipri me mesataren e vendeve antare t BE-s,
shikohet nj diferenc prej 13.2 pik prqind m t lart. Nse krahasohemi me vende t vecanta,
Shqipria ka nj boshllk t TVSH-s me 4.8 pik prqind m t ult se Greqia dhe 2.8 pik prqind m
t ult se Sllovakia.

24

Law. Fiscal. Transparency

Konkluzion
Shqipria ka nj boshllk tatimor q ndodhet n hartn e vendeve me evazion tatimor t lart.
Boshllku tatimor pr vitin 2011 sht n prmasat e 30.8%.
Boshllku i TVSH-s sht n prmasat e 25.2%.
Nse krahasohet me boshllkun tatimor mesatar t Ballkanit Shqipria sht 3.4 pik prqind m lart.
Boshllkun tatimor m t lart n Ballkan e mban Maqedonia me 31.1%.
Boshllkun tatimor m t ult n Ballkan e mban Serbia me 19.1%.

Vlersimi i Boshllkut Tatimor pr vendet e Ballkanit, 2011

Nr.

1
2
3
4
5
6
7
8
9
10

Vendi

Total Barra Total Barra

Boshllku
Barra
Boshllku
Boshllku Tatimor (mln. US.D) Tatimore Tatimore
Tatimor
tatimore
Tatimor Neto
Neto
Bruto
Bruto
(mln. US.D)

Neto

Bruto

(mln. US.D)

(mln. US.D)

(ne %)

(ne %)

Maqedonia
Shqipria
Bosnj-Hercegovina
Rumania
Kroacia
Kosova
Mali i Zi
Greqia
Bullgaria
Serbia

2.978
2.755
7.452
50.522
16.984
1.489
1.274
89.620
18.409
15.360

1.120
1.000
2.504
16.470
5.452
521
368
24.646
4.609
3.028

1.344
1.226
3.005
19.764
6.542
573
441
29.575
5.531
3.633

4.098
3.754
9.956
66.992
22.436
2.010
1.642
114.266
23.018
18.387

4.322
3.981
10.457
70.286
23.526
2.062
1.715
119.195
23.940
18.993

Total/Mesatare

20.708

59.717

71.635

266.560

278.478

27,3%
26,6%
25,1%
24,6%
24,3%
25,9%
22,4%
21,6%
20,0%
16,5%
22,4%

31,1%
30,8%
28,7%
28,1%
27,8%
27,8%
25,7%
24,8%
23,1%
19,1%
25,7%

Burimi: Tax Justice Network, World Bank, Ministria e Financave, Instat

25

Law. Fiscal. Transparency

Referenca
Dr. Klarita Grxhani, Prof. Dr. Arthur Schram. , May 2003. Tax Evasion and the Source of Income: An Experimental
Study in Albania and the Netherlands. AIAS orking Paper 03/11
Gligorov V., Landesmann M., Holzner M., June 2003, Prospects for Further (South-) Eastern EU Enlargement:
from Divergence to Convergence?, Research Report No. 296, The Vienna Institute for International Economic
Studies.
CEI OECD. December 2004. The Informal Economy in Albania: ANALYSIS AND POLICY RECOMMENDATIONS
Reckon Llp. 21 September 2009. Study to quantify and analyze the VAT gap in the EU-25 Member States, DG
Taxation and Customs Union Report,
Dr. Dr.h.c.mult. Friedrich Schneider, Department of Economics, Johannes Kepler University of Linz, September
2009. The Size of the Shadow Economy for 25 Transition Countries over 1999/00 to 2006/07: What do we know?
USAID. December 29, 2010. Albania Gap Analysis Strategic Planning & Analysis Division E&E Bureau USAID
IMF. Albania: Selected Issues and Statistical Appendix, IMF Country Reports series. Years 2010-2012.
WB. 2011. Private household consumption expenditure.
Instat. Databaza statistikore. Statistika sipas temave: Publikime mbi treguesit e llogarive kombtare vjetore 2011
Richard Murphy FCA Director, Tax Research UK. 10 February 2012. Closing the European Tax Gap- A report for
Group of the Progressive Alliance of Socialists & Democrats in the European Parliament
Banka e Shqipris. 30 Prill 2012. Raporti vjetor i Banks s Shqipris 2011
Buletini fiskal, i Ministris s Financave. 2011-2012. Tremujort I, II, III, IV
IOTA, 2012. Strategic Management Benchmarking of Tax Administration data
A. Gjokutaj. AL-Tax Center. Dokumente Fiskale 2012/11/11. Vlersimi i barrs tatimore sipas qarqeve n Shqipri
pr 2011 dhe krahasimi me vendet e rajonit ballkanik dhe n bot: Analiza dhe prshkrimi i metodologjis. Barra
tatimore m e ult dhe m e lart n Shqipri dhe Bot

T dhna statistikore dhe informacione ekonomike dhe fiskale nga faqe interneti
www.imf.org; www.worldbank.org; www.oecd.org; www.minfin.gov.al; www.iota-tax.org; www.hmrc.gov.uk
http://epp.eurostat.ec.europa.eu/portal/page/portal/eurostat/home; www.who.int; www.tradingeconomics.com
www.al-tax.org; www.indexmundi.com; www.nationmaster.com; www.economywatch.com; www.taxjustice.net
www.factfish.com

26