Dr Miodrag Perovi: Vojvoda Bogi Moraanin - pleme Moraa / Moraani

Dr Miodrag Perovi: O VOJVODI BOGIU MORAANINU - DA BI LEGENDA POSTALA STVARNOST

Prilikom nedavnog otkrivanja spomen-obiljeja vojvodi Bogiu, legendarnom praocu Moraana, Miodrag Perovi, profesor univerziteta i publicist, odrao je slovo o povijesnim okolnostima u kojima su preci tih Crnogoraca naselili podruje Morae. Tekst kritiki sagledava dostupne povijesne podatke i legende o vojvodi Bogiu, te lui mitsko od injeninog. Istoriari razliito procjenjuju as Bogievog dolaska u Morau, u rasponu od 13. do 17. vijeka Prilikom nedavnog otkrivanja spomen-obiljeja vojvodi Bogiu, legendarnom praocu Moraana, Miodrag Perovi, profesor univerziteta i publicist, odrao je slovo o povijesnim okolnostima u kojima su preci tih Crnogoraca naselili podruje Morae. Tekst kritiki sagledava dostupne povijesne podatke i legende o vojvodi Bogiu, te lui mitsko od injeninog. Dananji skup je neobian dogaaj, potomci daju poast pretku koji je ivio prije vie stotina godina, sa svjeim sjeanjem o njemu kao da je bio njihov savremenik. Mjesto gdje je na rodonaelnik prisjeo da poine kad je doao u Morau nazvali smo Bogievom stolicom, tamo gdje je prierao stoku nazvali smo Priboj; gdje je stigao u smiraj dana nazvali smo Smira; gdje je jednooki Rako ustrijelio orla za kojeg je Bogi rekao: Zorno li se rairio, dali smo ime iralija; gdje je na praotac sjeo da se odmori pri kraju puta dali smo ime Zasjednica i tamo izgradili groblje za vjeni poinak; mjesto gdje mu je ovan uginuo nazvali smo Zacrkalje, (neki kau da smo ga tako nazvali da bi se pamtilo da je Bogi odredio da se tamo jednom crkva sagradi). Onamo, s druge strane Velike stijene, gdje su ga Danilovii gostili nazvali smo Gostilovnik. Gdje je, erajui Turke, izgovorio: Dosta je bilo, uhvati nas sumrak, nazvali smo, zajedno s Rovanima, Sumrak. ta je to bilo u tom ovjeku to ga je uinilo tako znaajnim da se gordimo time to smo njegovi potomci, da pamtimo otkuda je doao, mjesto gdje je poinuo, rijei koje je izgovorio? Na ovo pitanje teko je odgovoriti jer o ivotu vojvode Bogia i vremenu njegovog dolaska u Morau nemamo istorijskih svjedoanstava. Predanje kae da je doao iz Huma Hotskoga, neki kau sa etiri, neki sa sedam sinova, od kojih su svi osim dvojice izginuli u meuplemenskim sukobima i borbi protiv Turaka. Vojvoda Bogi bio je imuan, imao je veliku fiziku i moralnu snagu. Jaao je duh slobode i organizovao otpor Turcima. Svoje saplemenike osvajao je solidarnou i zatitom. Predanje govori da se popadija popa irovia usprotivila nikikim Turcima kad su jednom prilikom pljakali po Morai. Udarili je nogom u trbuh i ona pobaila dijete koje je nosila. Vojvoda Bogi je organizovao osvetu. Sa sinovima i drugim plemenicima otiao je pred Manastir gdje su se Turci bili okupili da i manastir opljakaju. Kad su se izmijeali s Turcima, na ugovoreni Bogiev mig Moraani udare na njih. Turci stanu ginuti i bjeati. Pod vostvom

vojvode Bogia Moraani su ih gonili uz Jasenovu i dalje kroz Rovca. Rovani su im priticali u pomo, narodna snaga je rasla. Turci su ginuli po kamenitoj uzbrdici sve do potoka izmeu Lijenja i Veljeg Dubokog. Na tom potoku Bogi je izgovorio rijei koje smo malo prije pomenuli i on se od tada naziva Sumrak. U ovoj bici izgubio je jednog sina, koji je, po legendi, sahranjen uz crkvu u Manastiru Morai. U narodnoj pjesmi pjeva se: U Bogia, u Moraanina, u njega se tri veselja grade: ker udaje, a dva eni sina. Klimenti su presreli svatove i ubili mu sinove. Sahranio ih je na Zasjednici. Dvije snahe u rod povratio, milu ercu divno opremio. Sam Bogi je poginuo u sukobu s Vasojeviima oko Kotia, prostrane terase Koma Vasojevikog pogodne za dranje stoke, koju su Vasojevii bili oteli od Klimenata. Bogi je teko ranjen. Preneen je u Petrovu Ravan, gdje je umro. Sahranjen je na Zasjednici kod sinova. Dva Bogieva sina, Rako i Dobrija, imali su potomstvo. Od njih smo mi, Bogievci, koji inimo dvije treine dananjih Moraana. Po ovom predanju Bogi je doao u Morau 1574, a umro 1587. godine. Istoriari vjeruju da je predanje izvedeno iz stvarnih dogaaja ali imaju razliite procjene o vremenu Bogievog dolaska u Morau. Kau da je to moglo biti u trinaestom (A. Jovievi), petnaestom (B. urev), esnaestom (P. obaji) i sedamnaestom vijeku (S. Dobrianin). Meutim, neki bitni elementi legende o Bogiu nijesu mogui u svim ovim vremenima. Prilika je da o tome kaemo nekoliko rijei. U knjizi Kraljevstvo Slovena, ili kako je jo zovu - Ljetopis Popa Dukljanina, najstarijem spisu o prvim slovenskim dravama na jadranskoj obali Balkana, Moraa (Moratia) je jedna od deset upa koje sainjavaju oblast Podgorje (Submontana) Zete Vojislavljevia. Zetsko kraljevstvo trajalo je, priblino, vijek i po. Nemanjii su 1183 -1185. godine osvojili Zetu, uinili je jednom od provincija svoje nove drave i upravljali njome oko 170 godina. Prvi vladar (namjesnik) Zete iz porodice Nemanjia bio je Vukan, stariji brat Stefana Prvovjenanog koji je vladao Rakom (obojica sinovi Stefana Nemanje). Vukanov sin Stefan podigao je Manastir Moraki 1252. godine. Turci su Brdima isprva ostavili samoupravu uz obavezu da ivalj plaa vlaki danak Po smrti cara Duana 1355. godine zavladala je besprekidna borba velikaa za teritorije. Balii su se borili za obnavljanje zetske nezavisnosti. Posljednji Bali, Bala III, umro je 1421. godine. Kako nije imao mukih potomaka aspiraciju na zemlje Balia ispoljili su njegov ujak srpski despot Stefan Lazarevi, sin kneza Lazara, bosanski dinast Sandalj Hrani koji se 1411. bio oenio majkom Bale III, udovicom prethodnog Balia, ura II Stacimirovia i Crnojevii koji su bili u usponu. Zeta bez primorja nala se u Srpskoj despotovini. Stefanica Crnojevi je u tri bitke 1452. godine istjerao iz Zete uraa Brankovia, nasljednika Stefana Lazarevia. Do ovog trenutka nijesu se mogli zbiti dogaaji iz legende. Jer Zeta je tokom trista godina Vojislavljevia i Nemanjia bila prilino sreena kraljevina. Nije bilo uslova ni za kakve sukobe meu ljudima i plemenima koji ne bi bili sankcionisani. Poredak se odravao i poslije Nemanjia, sve dok Turci nijesu razbili dravnu organizaciju u Zeti. Nakon to su osvojili Carigrad 1453. godine, zauzeli Srpsku despotovinu 1459. i uli u Bosnu 1463, sedamdesetih godina Turci su ratovali sa Ivanom Crnojeviem, prinudili ga na dvogodinje izgnanstvo u Italiju (gdje se u Loretu, u crkvi Sv. Bogorodice, zavjetovao da e na Cetinju izgraditi manastir njoj u ast) i smanjili mu teritoriju kojom je vladao. Tada se javlja novi dravni naziv Crna Gora (o emu svjedoi povelja ura i Stefana Crnojevia iz iz 1492. i titula tampara Makarija iz 1494). U novim uslovima jaaju stare slovenske forme kolektivne bezbjednosti - plemena. Sjeveroistono od Crne Gore Crnojevia istie se sedmoro brda: Bjelopavlii, Piperi,

Bratonoii, Kui, Vasojevii, Moraa i Rovca. Bliskost ovih plemena pokazuje narodno predanje po kojem su nazivi Ozrinii, Piperi, Vasojevii, Krasnii i Hoti nastali po petorici brae Ozro, Pipo, Vaso, Kraso i Oto, a Bogi Moraanin i Ku Drekale potiu iz istih krajeva iz kojih su i petoro brae. Sjeverno od Crne Gore su plemena Nikii, Banjani, Piva i Drobnjaci. Turci su Bjelopavlie, Pipere, Bratonoie i Kue ukljuili u administrativnu jedinicu Skadarski sandak. Morau, Rovca, Niki, Pivu i Drobnjake - u Hercegovaki sandak, koji je dobio ime po Stjepanu Vukiu Kosai, velikom vojvodi bosanske drave, koji je teritorije od Cetine do Lima i Rame do kotorskog primorja izdvojio iz bosanskog kraljevstva, i pod pokroviteljstvom Turaka proglasio se 1448. za Hercoga (od Svetoga Save). Do njegove smrti 1466. Turci su mu sveli vlast na podruje oko Herceg Novog. Prve podatke o Moraanima nakon ovih promjena imamo iz turskih izvora. U krajevima kojima su zavladali, Turci su napravili defter - popis stanovnitva koje treba da plaa porez. Defter za sandak Hercegova zemlja (vilayeti Hersek) iz 1477. godine, iji se original uva u carigradskom arhivu, sadri podatke za Onogot, Gornju i Donju Morau i Rovca, a defter iz 1485. za Skadarski sandak podatke za Kue, Bjelopavlie, Hote, Pipere i Klimente. Iz ovih popisa vidimo da u Brdima Turci nijesu uspostavili organizaciju slinu onoj to su uvodili u ravnice i gradove, ve su ostavili samoupravu uz obavezu da stanovnitvo plaa tzv. vlaki danak koji je po veliini bio priblino ravan dabinama to su stoari plaali i prije turske vlasti. Po defteru iz 1477. Donja Moraa je imala tri demata teritorijalne jedinice, sa ukupno 122 kue, od kojih 17 u kojima su ivjeli samci. Jedan demat ine sela Dobrii, Kos i Crtia. Starjeina tog demata naziva se Bogi Bratojev. To je prvi Moraanin za koga znamo da je imao ime Bogi, pa se postavlja pitanje da li je Bogi Bratojev na legendarni predak vojvoda Bogi Moraanin? Bogi Bratojev mogao je biti legendarni vojvoda Bogi po tome to selo Kos iz demata kojim upravlja ima isti naziv kao i dananji Kos u Prekobru u kojem je i Petrova ravan - gdje se vojvoda Bogi po predanju nastanio. Ali Bogi Bratojev nije mogao biti vojvoda Bogi po vie osnova. Na spisku lanova demata nema Ozrije Braunovia, koji je ve ivio u Petrovoj ravni kad je vojvoda Bogi tamo doao, niti Ozrijinih sinova koji su po predanju postojali. U Morai 1608. glavari piu papi: Unija sa Rimom ako nam se prui pomo protiv Turaka Izvjesno je i da Bogi Bratojev nije mogao voditi borbe s Turcima kakve se pripisuju vojvodi Bogiu u vrijeme nakon obnavljanja Manastira Morae, jer u vrijeme Bogia Bratojeva Manastir jo nije ni stradao. Isto kao to znamo da Vuksan Bulatovi iz narodne pjesme nije Vuksan Bulatov jer su dogaaji s Turcima koji se veu za Vuksana Bulatovia dogodili u drugoj polovini sedamnaestog vijeka, dok je knez Vuksan ivio u XV vijeku. Sumnjivo je to nema ni sinova vojvode Bogia koji su bili odrasli ljudi kad je vojvoda Bogi doao u Morau. Ni sukobi plemena u doba Bogia Bratojeva nijesu mogli biti takvi kakvi su bili u predanju o vojvodi Bogiu. Prema predanju Klimenti su zbog meuplemenskih sukoba, osim sinova vojvode Bogia, ubili i vojvode Drekala i Niku, pri emu su svi ubijeni doli s teritorija gdje ive Klimenti. Jedan istorijski izvor iz 1606. u kojem se pominje Lale sin vojvode Drekala, potvruje zasnovanost zakljuka da su se ozbiljni sukobi meu plemenima pojavili tek krajem esnaestog vijeka. Iz svega ovoga proizilazi zakljuak da Bogi Bratojev iz 15. vijeka nije vojvoda Bogi. Ostalo je da pogledamo u 16. i poetak 17. vijeka. Dok su Turci vrili osvajanja na drugim prostorima bili su popustljivi u ve osvojenim. Mehmed - paa Sokolovi obnovio je rad Peke patrijarije 1557.

godine i za patrijarha doveo svog brata Makarija. Manastir Moraa obnovljen je 1574. poslije gotovo sedam decenija od kada su Turci 1507. skinuli olovni krov da bi od njega napravili zrnevlje. Ubrzo poslije smrti Sulejmana II Velianstvenog 1566. godine Turci doivljavaju prve vojne poraze protiv zapadnih sila, 1577. kod Lepanta protiv panaca, 1593. kod Siska protiv Austrijanaca. Pogorava se poloaj raje i poinje vrijeme turskih zuluma. Papa Kliment VIII pokuava da organizuje veliki rat protiv Turske, to je poetkom 17. vijeka izazvalo raanje oslobodilakih pokreta u hrianskim krajevima pod Turskom. Od kad su peki patrijarh Jovan i crnogorski mitropolit Visarion 1597. poslali u Rim izaslanike s molbom papi da poalje vojsku da im pomogne u oslobaanju od Turaka, Manastir Moraa postaje centar oslobodilakog pokreta u Brdima, Hercegovini i Sjevernoj Albaniji. U Morai se 1608. dre tri zbora glavara sa kojih oni alju pisma papi Pavlu V i austrijskom, panskom i savojskom vladaru. Ideja slobode i evropskog identiteta su od svega vanije, pa glavari izraavaju spremnost na uniju s Rimom ako im se prui pomo. Nada u Zapad je potrajala, pa se u vrijeme Kandijskog rata sredinom 17. vijeka za uniju zalae i Vasilije Ostroki. Taj daroviti ovjek znao je da su Kopernik, Galilej, Dekart poeli eru trijumfa nauke i ljudske slobode i da se zaostajanje u azijatskoj dravi nee moi nadoknaditi. Ova pisma nam daju vanu informaciju o Bogievcima: Kneevi i vojvode iz Morae koji ih potpisuju ne nalaze se ni u kojem od rodoslova nas Bogievaca. To znai da potomaka vojvode Bogia u to vrijeme jo nema u Morai ili da jo nemaju znaaj koji e poeti da dobijaju krajem sedamnaestog i poetkom osamnaestog vijeka. Moda je zbog toga Dobrianin pretpostavio da je Bogi doao u Morau tek u sedamnaestom vijeku i da se sukob s Turcima o kojem govori legenda dogodio 1647. ili 1648. godine. Bogieva osveta za zlo uinjeno popadiji irovi zaista se mogla tada dogoditi, ali je to moglo biti i nekoliko decenija ranije. Plemenski sukobi o kojima govori predanje takoe su se mogli dogoditi s kraja XVI vijeka pa dalje jer su crnogorska i malisorska hrianska plemena u to vrijeme bila toliko ojaala da su osjeala neku vrstu suvereniteta, spremna da ratuju za sporne teritorije. Zbog toga i osveta Klimenata nad Bogiem za neto to je uinio dok je ivio u Hotima, i njegova borba sa Vasojeviima oko Kotia, mogle su se zbiti u to vrijeme. Sve u svemu, svi navedeni dogaaji iz legende o vojvodi Bogiu mogui su u bilo koje vrijeme s kraja esnaestog vijeka pa nadalje. Podatak da se vojvoda Bogi bori sa nikikim Turcima sugerie da je to bilo prije 1650. godine kada su Turci, u vrijeme Kandijskog rata, osnovali grad Kolain da bi iz njega drali pokornom Morau i susjedna plemena. Moraani su bili prisutni svuda gdje se gradila, ali i branila Crna Gora Namee se zakljuak da je vojvoda Bogi doao u Morau krajem esnaestog ili poetkom sedamnaestog vijeka. Ali ne moe biti velika greka i ako prihvatimo datum iz legende i kaemo da je to bilo 1574. godine. Ovaj zakljuak ini nemoguim samo jedan elemenat legende, onaj koji govori da je vojvoda Bogi potomak etvrtog reda od prvih Mrnjavevia. Ne zbog toga to su Moraani Bogievci stasiti a rije mrnjav znai zakrljao (to Momilu do koljena bilo, Vukainu po zemlji se vue), ve zato to se sin Janko legendarnog Gojka Mrnjavevia (o kojem se govori u narodnoj pjesmi Zidanje Skadra) morao roditi prije bitke na Marici 1371. godine, u kojoj su druga dva Mrnjavevia, kralj Vukain i vojvoda Ugljea, kao istorijske linosti poginuli. Da bi predanje o Bogievom porijeklu od Mrnjavevia bilo tano, raanje sljedea tri pasa Mrnjavevia (Ivan - Jovan - Bogi) moralo bi trajati due od 200 godina, to je u etrnaestom i petnaestom vijeku nemogue.

Mislim da to to smo ustanovili da Bogievci nijesu od Mrnjavevia nije preveliki gubitak. Legenda o Mrnjaveviima bila nam je potrebna kad je trebalo ustanoviti visoke standarde da bi bilo to biti ne moe. Dananji Moraani Bogievci dijele istorijsku slavu Crne Gore, pa vie nemaju potrebu da svoje samopuzdanje crpu iz legendi o porijeklu od Mrnjavevia. U Morejskom ratu koji je tzv. sveta liga izmeu Austrije, pape i Mletake republike vodila od 1684. do 1699. protiv Turske na raznim djelovima Balkana (ukljuujui i djelove Dalmacije, Dubrovake republike, Boke Kotorske, Crne Gore, Brda i Hercegovine) Kolain je postao vaan strateki centar Turske drave. Pritisak na susjedna plemena, prije svega na buntovnu Morau i Rovca, bio je nepodnoljiv. Neuspjeh Arsenija III arnojevia da organizuje zajedniki ustanak od Pei do crnogorskih Brda, i seoba Srba sa Kosova i Metohije pod njegovim rukovodstvom 1689. godine, za Moraane je bila poruka istorije da svoju slobodu moraju traiti u savezu sa podlovenskom Crnom Gorom. Osamnaesti vijek u Morai protie u tom znaku. Od dolaska na vlast vladike Petra I 1781. godine istorijski cilj Crne Gore i Brda postaje obnavljanje zajednike drave kao nasljednice nekadanje Zete. Moraani prestaju da plaaju danak Turcima. Po dogovoru s Petrom I mladi Mina Radovi ubio je 1798. (1799?) klainskog prvaka Asan-Bega Mekia i dobio od Petra I vojvodstvo. Te godine na Cetinju je donesen Zakon opti crnogorski i brdski, ime je Crna Gora stupila na put modernih drava. Na skuptini narodnih predstavnika na Cetinju 1799. vojvoda Mina izabran je za jednog od 50 crnogorskih i brdskih sudija, ime je crnogorska jurisdikcija proirena na Morau, odnosno Moraa de facto postala dio crnogorske drave. Poelo je vrijeme istorijske slave Moraana predvoenih Bogievcima. Koliko je sjedinjenje Morae s Crnom Gorom bilo znaajno govori sljedee predanje. Kad se Karaore 1809. godine bio pribliio Kolainu vojvoda Mina s etom Moraana otiao je da ga sretne. Mina je voi Srbije krenuo da poljubi ruku. Ovaj to nije dopustio govorei Ti si prvi zapoeo. Znao je Crni orije da je vojvoda Mina bio graditelj drave, a da je on poeo samo bunu protiv Dahija. S kraja osamnaestog vijeka Moraa neprekidno daje krupne linosti crnogorske istorije koje se najee nalaze u rodoslovima Bogievaca. Moraani su bili prisutni svuda gdje se gradila i branila Crna Gora: na Martiniima (1796); na Krusima (1796) tako to su na Lopatama, zajedno sa Rovanima, Trebjeanima i Vasojeviima, unitili vojsku koja je ila da pomogne Buatliji; na Grahovcu (1858.), Vujem dolu (1876), Fundini (1876), itd. Pomagali su Drobnjacima da se oslobode od Smail age engia, zajedno s drugim Crnogorcima bili su nevina rtva na Skadru, Bardanjolu i, vie od drugih na Mojkovcu. Moraani su porodili i vane linosti za kulturnu i duhovnu istoriju Crne Gore. Gradei slavu Crne Gore Moraani predvoeni i oroeni s Bogievcima izgradili su i sopstvenu slavu. Zahvaljujui slavi Bogievih potomaka i legenda o velikom vojvodi Bogiu postala je stvarnija. Neka je slava i naem prvom pretku i njegovim potomcima naim precima koji uinie da se mi danas osjeamo jaim kad se sjeamo njih i Bogia.

(Kraj)