ΟΙ ΧΟΡΗΓΟΙ ΜΑΣ Π Ε Ρ Ι Β Α Λ Λ Ο Ν Τ Ι Κ Η Ε Κ Π Α Ι ∆ Ε Υ Σ Η

Γνώση – Ευαισθητοποίηση – ∆ράση για το περιβάλλον και την αειφορία.

«Καταναλωτισµός – Περιβάλλον – Τέχνη.

(από την ARTE POVERA [δηµιουργία]
στην CHEAP ART [παρουσίαση])»

Θ. ΜΑΡΟΥΝΤΑΣ
& ΣΙΑ Ο.Ε.

Υπεύθυνοι Καθηγητές:
Στρατουδάκης Αναστάσης, Ανδρικό̟ουλος Κωνσταντίνος
FAX: 2610.624333
amfotolab@otenet.gr
www.amfotolab.gr Π Ε Ρ Ι Β Α Λ Λ Ο Ν Τ Ι Κ Ο Π Ρ Ο Γ Ρ Α Μ Μ Α
24 Σχολική Χρονιά: 2006 - 2007
 ΣΥΜΜΕΤΕΧΟΝΤΕΣ ΜΑΘΗΤΕΣ:
ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ
Αγγελοπούλου Βενετία
Γκίκας Ευστάθιος
∆ορλής Παναγιώτης
ΙΝ∆ΙΑΝΟΣ ΣΙΑΤΛ 3 Ζιώγκα Μαρία
∆ιονυσοπούλου Ιωάννα
Γρυλή Πανωραία-Μαρία
Καταναλωτισµός είναι: 4
Κουτουβάλας ∆ηµήτριος
Μερτή Θεοδώρα
Υπερκαταναλωτισµός . Βασική αιτία του περιβαλλοντικού προβλήµατος 5 Μπαζιώτης Χαράλαµπος
Μπουζούνη Ιωάννα
Πιττά Ελένη
Η επίδραση του ανθρώπου στο περιβάλλον 9 Τσούκνου Αναστασία
Χριστοπούλου Μαγδαληνή
Παπαδοπούλου Μαρία
Καταναλωτισµός - Τέχνη - Περιβάλλον και Προστασία του 10
Νικολακοπούλου Βασιλική
Βασιλειάδη Αδαµαντία
Νερό - Νεράκι 12 Ασηµακοπούλου Μαρία
Κούσκουρη Βασιλική
Αυδίκου Μαρία
Σκουπίδια - Αυτοκίνητο - Απορρίµµατα 15 Στεφανίδου Ήρινα
Σκούντζου Ιωάννα
Λολού Αικατερίνη
Νερό - Ενέργεια 16
Παπαµιχαλοπούλου Καλλιόπη
Σανδραβέλη Παναγιώτα
Σωτηροπούλου Αικατερίνη
Παγκόσµια Ηµέρα Καταναλωτή (15 Μαρτίου) 16
Στρατίκη Αικατερίνη
Μαρινόπουλος Παναγιώτης
Πολιτικός Καταναλωτισµός 18 Μπουρδανιώτη Γεωργία
Φειδάκη Αθηνά
Προύντζου ∆έσποινα
Ο καταναλωτικός χαρακτήρας της σύγχρονης ζωής ευθύνεται κατά
µεγάλο ποσοστό για την έξαρση φαινοµένων
κοινωνικής παθογένειας 20
Τι κρύβεται πίσω από την κατανάλωση; 23
Το βιβλίο µας είναι ΧΕΙΡΟΠΟΙΗΤΟ
σ’ όλες τις φάσεις δηµιουργίας του
έως και την εκτύπωση.
Σχεδίαση - Επιµέλεια - Εξώφυλλο - ∆ηµιουργικό: ΣΤΡΑΤΟΥ∆ΑΚΗΣ ΑΝΑΣΤΑΣΗΣ (ΠΕ8)
web-site: http://users.ach.sch.gr/Stratoudakis, e-mail: stratoudakis@sch.gr
2Ο ΓΥΜΝΑΣΙΟ ΑΙΓΙΟΥ. Π. ΜΕΛΑ 6. 25100. ΑΙΓΙΟ.
ΤΗΛ: 2691022273, FAX: 2691062246, E-MAIL ΣΧΟΛΕΙΟΥ: 2gymaigi@sch.gr
web-site ΣΧΟΛΕΙΟΥ: http://www.geocities.com/aigio2gymnasio & http://2gym-aigiou.ach.sch.gr
2 23
Τι κρύβεται ̟ίσω
α̟ό την κατανάλωση;
Αρχικά ήταν ο αυξανόµενος αριθµός συσκευών για
τη διευκόλυνση των οικοκυρών του 1950, µετά η
ανάγκη για το αυτοκίνητο για όλους και η εµφάνιση
νέων χηµικών προϊόντων. Ακολούθησαν η απόλυτη
εξάρτηση στο αυτοκίνητο, η ανάγκη για πλήρη α-
πασχόληση και η οικογένεια δύο εισοδηµάτων,
όπως επίσης η εισαγωγή ολοένα και φθηνότερων
προϊόντων, η εξαφάνιση της βιοµηχανικής εργασίας
και πιο πρόσφατα των υπηρεσιών. Αυτές είναι οι
δυνάµεις πίσω από τον καταναλωτισµό, όπως επε-
κράτησε να ονοµάζεται τις τελευταίες δεκαετίες
σηµαίνοντας τον κώδωνα κινδύνου, αφού οι συνέ-
πειες του φτάνουν σε καταστροφικά επίπεδα. Οι
επιπτώσεις δεν είναι µόνο οικονοµικές, αλλά περι-
βαλλοντικές και κοινωνι-
κές.
Το οικονοµικό κόστος
Όσο εξαπλώνεται ο κα-
ταναλωτισµός, τόσο α-
σθενεί το κίνητρο για
κατασκευή ανθεκτικών,
ποιοτικών προϊόντων και
τόσο µεγαλώνει η πιθα-
νότητα, πρόχειρα και
συνεπώς φθηνά κατα-
σκευασµένα προϊόντα να
εισάγονται από άλλες,
χαµηλόµισθες χώρες οι
οποίες στην πλειονότητα
δεν τηρούν περιβαλλο-
ντικούς κανόνες. Παράδειγµα φθηνών προϊόντων
είναι η µόδα των αντικειµένων µιας χρήσης τα ο-
ποία έχουν επίσης καταστρεπτικές επιπτώσεις στο
περιβάλλον. Η εγχώρια απώλεια εργασίας έχει ως
αποτέλεσµα µια ανάλογη αύξηση ανεργίας και ως
εκ τούτου µεγαλύτερος αριθµός πολιτών είναι λή-
πτες κοινωνικών παροχών. Επίσης συρρικνούται η
φορολογική βάση, µεγαλώνει το δηµόσιο και ιδιω-
τικό χρέος και µειώνονται οι πιθανότητες των ανέρ-
γων για εύρεση εργασίας. Ο καταναλωτισµός πυρο-
δοτεί την καταστροφή της παραγωγικής οικονοµί-
ας. Οι εισαγωγές όµως δηµιουργούν την ανάγκη για
ανάλογες εξαγωγές. Η µεγάλη ανάγκη για αυτές τις
εξαγωγές ωθεί πολλά κράτη στην κατάκτηση ξένων
αγορών ανεξάρτητα εάν οι δεύτερες τις βρίσκουν
σύµφωνες µε τις δικές τους αρχές. Έτσι βλέπουµε
χώρες που είναι ένθερµοι υποστηρικτές περιβαλλο-
ντολογικής συνείδησης και ανθρωπίνων δικαιωµά-
των να εξάγουν προϊόντα σε χώρες που κάθε άλλο
από το να τηρούν αυτές τις αρχές. Και το περιβάλ-
λον Ο καταναλωτισµός οδηγεί στη χρήση πολύ πε-
ρισσότερης ενέργειας και υλικών απ’ ό,τι χρειαζόµα-
στε για να ζούµε άνετα. Το χρήµα δεν είναι το µόνο
µέτρο αξιολόγησης ενός αγαθού. Υπολογίζοντας τις
πρώτες ύλες και την ενέργεια που συµβάλλουν στην
παραγωγή των προϊόντων που καταναλώνει ένα
άτοµο στη ζωή του, το αποτέλεσµα για τον αντίκτυ-
πο που έχει στο περιβάλλον είναι τεράστιο. Πολλα-
πλασιαζόµενο επί το σύνολο των κατοίκων αυτού
του πλανήτη όλα αυτά τα χρόνια το αποτέλεσµα
είναι πραγµατικά απίστευτο. Η µόδα των τελευταίων
χρόνων που θέλει τα προϊόντα µιας χρήσης να γίνο-
νται ολοένα και πιο δηµοφιλή αγνοεί αρχές που επι-
κρατούσαν παλιά για την κατασκευή προϊόντων
όπως αυτές της ανθεκτικότητας, υψηλής ποιότητας
και αξίας, όπως επίσης αγνοεί τις επιπτώσεις που
έχουν στο περιβάλλον.
ΠΟΙΟΙ ΚΑΤΑΝΑ-
ΛΩΝΟΥΝ ΚΑΙ
ΠΟΙΟΙ ΠΕΙΝΑ-
ΝΕ;
Πρόσφατες έρευνες
του ΟΗΕ δείχνουν
ότι 20% του πληθυ-
σµού της υφηλίου κα-
ταναλώνει 80% των
παγκόσµιων πόρων
(UNDP Human De-
velopment Report,
1992). Αγαθά που ε-
µείς παίρνουµε ως
δεδοµένα όπως ντοµάτες το χειµώνα και
φθηνά ηλεκτρικά ήδη παράγονται ή κατα-
σκευάζονται στον Τρίτο Κόσµο από ανθρώ-
πους που παίρνουν το λιγότερο κέρδος από
τη δουλειά τους. Επειδή όµως η µειονότητα
του παγκόσµιου πληθυσµού καταναλώνει
τεράστια ποσοστά πόρων, η πλειονότητα
πρέπει να στερηθεί βασικά αγαθά. Οι πλού-
σιοι αποφασίζουν τι θα παραχθεί, σε
ποιον θα πωληθεί και πόσα θα κερδίσει ο
παραγωγός. Οι καταναλωτικές κοινωνί-
ες βασίζονται πάνω στη φτώχεια άλλων
κοινωνιών ενώ η οικονοµική ανάπτυξη,
σπάνια ως ποτέ φτάνει στις υποανάπτυ-
κτες χώρες.
των αγαθών είναι κάτι µικρότερο των 7 ηµερών από
την ηµέρα αγοράς.
• Χρησιµοποιήστε τραπεζικές πιστωτικές κάρτες
και όχι πιστωτικές κάρτες των καταστηµάτων, που
συνήθως έχουν υψηλότερο επιτόκιο. Τουλάχιστον
ελέγξτε το για κάθε κατάστηµα.
• Σε περίπτωση επιστροφής προϊόντος προτιµή-
στε να το ανταλλάξετε µε κάποιο άλλο αγαθό και
όχι µε πιστωτικό σηµείωµα. Γιατί να κρατάει το
κατάστηµα τα χρήµατά σας;
• Προσπαθήστε να αγοράζετε ρούχα ή άλλα α-
κριβά αντικείµενα από τα καταστήµατα ή τα πρατή-
ρια των εταιρειών σε καλύτερη τιµή (εάν και εφόσον
έχουν οι εταιρείες πρατήρια) ή σε περίοδο εκπτώσε-
ων.
Για τους α̟ό «χόµ̟ι» αγοραστές
• Κρατάτε τις ετικέτες και τις αποδείξεις των προ-
ϊόντων όπου αγοράζετε.
Σας είναι απαραίτητες για
την όποια αλλαγή, ακόµη
και σε περίπτωση που
βρείτε το προϊόν που α-
γοράσατε σε χαµηλότερη
τιµή.
• Εκµεταλλευτείτε τη
φθηνότερη τιµή πώλησης
που βρήκατε, για προϊό-
ντα που πριν λίγο καιρό
έχετε αγοράσει ακριβότε-
ρα. Στην περίπτωση αυ-
τή, µπορείτε να απαιτή-
σετε να σας επιστραφεί η
διαφορά.
• Μάθετε να γνωρίζετε το προϊόν που αγοράζετε.
Π. χ. το ρούχο που είδατε σε ένα πρατήριο µπορεί
να µοιάζει µε αυτό που είδατε σε ένα κατάστηµα,
αλλά να µην είναι της ίδιας ποιότητας το ύφασµα.
• Μην επισκέπτεστε πρατήρια χωρίς να έχετε υ-
πόψη σας τι θέλετε να αγοράσετε. Μπορεί όταν γυ-
ρίσετε σπίτι σας να µην ξέρετε τι έχετε αγοράσει και
γιατί. Λάβετε υπόψη ότι οι αλλαγές είναι δύσκολες.
Ακόµη και αν υπάρχουν όλα τα νούµερα και χρώ-
µατα, σίγουρα έχετε πάει µακριά από την περιοχή
σας για να βρείτε το πρατήριο.
• Ακολουθήστε πιστά µια λίστα αγορών. Θα σας
βοηθήσει να αποφύγετε τα άσκοπα ψώνια.
• Να είστε φιλικοί µε τους πωλητές, Ένας πωλη-
τής που θα σας συµπαθήσει, µπορεί να σας βοηθή-
σει να κάνετε µια ενδιαφέρουσα αγορά, ακόµη και
να κρατήσει για σας το αντικείµενο του πόθου σας.
22
Για βιαστικούς αγοραστές
• Αν ο χρόνος σας είναι περιορισµένος, µάθετε
ΙΝ∆ΙΑΝΟΣ ΣΙΑΤΛ.
σε ποια καταστήµατα µπορείτε να ψωνίσετε νωρίς
το πρωί ή αργά το βράδυ. Το παρακάτω κείµενο χρονολογείται γύρω στα
• Εάν έχετε να πάρετε πολλά δώρα σε περιορι- 1855 και αποτελεί την απάντηση τον Σιάτλ,
σµένο χρόνο, κάντε ένα ραντεβού µε τον ειδικό αρχηγού µιας φυλής Ινδιάνων, στον πρόεδρο
πωλητή που υπάρχει σε µεγάλα καταστήµατα. Αυ- των Ηνωµένων Πολιτειών Αµερικής Φραγκλίνο
τός θα σας βοηθήσει στις επιλογές σας διαλέγοντας Πηρς, ο οποίος ζήτησε από τους Ινδιάνους να
για σας. Όµως δώστε του τον προϋπολογισµό για πουλήσουν τη γη τους στην αµερικανική κυβέρ-
όλα τα δώρα που σκοπεύετε να αγοράσετε. νηση. Η πρόταση αυτής της αγοραπωλησίας
ήταν εντελώς ξένη στις αντιλήψεις και στον τρό-
• Αγοράστε µέσω ταχυδροµείου. Προµηθευτείτε
πο ζωής των Ινδιάνων, ο δεσµός των οποίων µε
όλους τους καταλόγους που κυκλοφορούν και κάντε
τη φύση είναι ιερός και αδιάσπαστος, όπως η
µια δοκιµαστική αγορά προκειµένου να αποφασί-
αδερφική αγάπη. Ο Σιάτλ εκφράζει µε περηφά-
σετε για την ποιότητα των όσων αγοράζετε και τις
νια και σεβασµό στην παράδοση τον τρόπο
λεπτοµέρειες στην εκτέλεση της παραγγελίας.
σκέψης της φυλής του, ο οποίος διαφέρει πλή-
ρως από τις υλικές αξίες και τον κατακτητικό
Για κυνηγούς ευκαιριών
πολιτισµό των λευ-
• Συγκρίνετε τις τιµές. Κάποια µαγαζιά µπορεί κών. Οι σκέψεις που
να προσφέρουν το ίδιο διατυπώνει ο Σιάτλ
είδος σε καλύτερες τιµές. απέχουν από εµάς
• Προσέξτε την τιµή ενάµιση σχεδόν
και όχι την έκπτωση στην αιώνα, είναι όµως
ετικέτα. Η τιµή απόκτη- εξαιρετικά επίκαιρες
σης του προϊόντος έχει στην εποχή µας,
µεγαλύτερη σηµασία. τώρα που όλοι πλέ-
ον βιώνουµε τις ολέ-
Α̟οφύγετε τα ̟εριττά θριες συνέπειες από
έξοδα όταν ̟ηγαίνετε την υπερβολική εκ-
στο σού̟ερ µάρκετ: µετάλλευση των φυ-
• Φροντίστε να έχετε σικών πόρων, τη
ετοιµάσει από πριν ένα µόλυνση του περι-
κατάλογο µε τα είδη που βάλλοντος και τη
χρειάζεστε. διαρκώς επεκτεινό-
• Προσέξτε πολύ τις µενη οικολογική
ειδικές προσφορές: εσείς θα κρίνετε εάν τελικά συµ- καταστροφή τον
φέρει «να πληρώσετε δύο και να παίρνετε τρία» που πλανήτη µας.
ίσως να µη χρειάζεστε.
• Αποφύγετε να αγοράζετε ένα προϊόν όταν δεν Ο µεγάλος αρχηγός στην Ουάσιγκτον µηνάει*
σας είναι απαραίτητο. πως θέλει να αγοράσει τη γη µας. Ο µεγάλος
• Ορίστε ένα συγκεκριµένο ποσό στις αγορές αρχηγός µηνάει ακόµα λόγια φιλικά και καλο-
σας, για να µην σας «παρασύρουν» οι επιθυµίες της θέλητα. Καλοσύνη του, γιατί ξέροµε πως αυτός
στιγµής. λίγο τη χρειάζεται αντίστοιχα τη φιλία µας. Την
• Να επωφελείστε από τις ευκαιρίες µόνο όταν προσφορά του θα τη µελετήσαµε, γιατί ξέροµε
είναι αναγκαίο. πως, αν δεν το πράξαµε, µπορεί ο λευκός να
προφτάσει µε τα όπλα και να πάρει τη γη µας.
• Τα παιδιά είναι ευάλωτα στη διαφήµιση. Απο- Πώς µπορείτε να αγοράζετε ή να πουλάτε τον
φεύγετε να ικανοποιείτε όλες τις επιθυµίες τους.
ουρανό - τη ζέστα της γης; Για µας µοιάζει πα-
Μην ντρέπεστε να φύγετε από το σούπερ µάρκετ ράξενο. Η δροσιά του αγέρα ή το άφρισµα του
έχοντας κάνει λίγα ψώνια.
νερού ωστόσο δε µας ανލκουν. Πώς µπορείτε
να τα αγοράσετε από µας; Κάθε µέρος της γης
INKA αυτής είναι ιερό για το λαό µου. Κάθε αστρα-
φτερή πευκοβελόνα, κάθε αµµούδα στις ακρο-
γιαλιές, κάθε θολούρα στο σκοτεινό δάσος, κά-
3
θε ξέφωτο και κάθε ζουζούνι που ζουζουνίζει είναι
στη µνήµη και στην πείρα του λαού µου, ιερό.
Ξέροµε πως ο λευκός δεν καταλαβαίνει τους τρό-
πους µας. Τα µέρη της γης, το ένα µε το άλλο, δεν
κάνουν γι' αυτόν διαφορά, γιατί είναι ένας ξένος
που φτάνει τη νύχτα και παίρνει από τη γη όλα όσα
του χρειάζονται. Η γη δεν είναι αδερφός του, αλλά
εχθρός που πρέπει να τον καταχτήσει, και αφού
τον καταχτήσει, πηγαίνει παρακάτω.
Με το ταµάχι* που έχει θα καταπιεί τη γη και θα
αφήσει πίσω του µια έρηµο. Η όψη που παρουσιά-
ζουν οι πολιτείες σας, κάνει κακό στα µάτια του
ερυθρόδερµου. Όµως αυτό µπορεί και να συµβαί-
νει επειδή ο ερυθρόδερµος είναι άγριος και δεν
καταλαβαίνει.
Αν αποφασίσω και δεχτώ, θα βάλω έναν όρο. Τα
ζώα της γης αυτής ο
λευκός θα πρέπει να τα
µεταχειριστεί σαν αδέρ-
φια του. Τι είναι ο
άνθρωπος δίχως τα ζώ-
α; Αν όλα τα ζώα φύ-
γουν από τη µέση, ο
άνθρωπος θα πεθάνει
από µεγάλη εσωτερική
µοναξιά, γιατί όσα συµ-
βαίνουν στα ζώα, τα
ίδια συµβαίνουν στον
άνθρωπο.
Ένα ξέροµε, που µπο-
ρεί µια µέρα ο λευκός
να το ανακαλύψει: ο
θεός µας είναι ο ίδιος
θεός. Μπορεί να θαρ-
ρείτε πως Εκείνος είναι
δικός σας, όπως ζητάτε
να γίνει δική σας η γη
µας. Αλλά δεν το δυνόσαστε.* Εκείνος είναι θεός
των ανθρώπων. Και το έλεος Του µοιρασµένο α-
παράλλαχτα σε ερυθρόδερµους και λευκούς. Αυτή
η γη Του είναι ακριβή. Όποιος τη βλάφτει, κατα-
φρονάει το ∆ηµιουργό της. θα περάσουν οι λευκοί
- και µπορεί µάλιστα γρηγορότερα από άλλες φυ-
λές. Όταν µαγαρίζεις* συνέχεια το στρώµα σου,
κάποια νύχτα θα πλαντάξεις από τις µαγαρισιές
σου. Όταν όλα τα βουβάλια σφαχτούν, όταν όλα
τα άγρια αλόγατα µερέψουν, όταν την ιερή γωνιά
του δάσους τη γιοµίσει το ανθρώπινο χνώτο και το
θέαµα των φουντωµένων λόφων το κηλιδώσουν τα
σύρµατα του τηλέγραφου µε το βουητό τους, τότες
πού να βρεις το ρουµάνι;* Πού να βρεις τον αϊτό;
Και τι σηµαίνει να πεις έχε γεια στο φαρί* σου και
στο κυνήγι; Σηµαίνει το τέλος της ζωής και την
αρχή του θανάτου.
Πουθενά δε βρίσκεται µια ήσυχη γωνιά µέσα
στις πολιτείες του λευκού. Πουθενά δε βρίσκε-
ται µια γωνιά να σταθείς να ακούσεις τα φύλλα
στα δέντρα την άνοιξη ή το ψιθύρισµα που κά-
νουν τα ζουζούνια πεταρίζοντας. Όµως µπορεί,
επειδή, καταπώς είπα, είµαι άγριος και δεν κα-
ταλαβαίνω - µπορεί µονάχα για το λόγο αυτόν
ο σαµατάς* να ταράζει τα αυτιά µου. Μα τι
µένει από τη ζωή, όταν ένας άνθρωπος δεν µπο-
ρεί να αφουγκραστεί τη γλυκιά φωνή που βγάνει
το νυχτοπούλι ή τα συνακούσµατα των βατρά-
χων ολόγυρα σε ένα βάλτο µέσα στη νυχτιά; Ο
ερυθρόδερµος προτιµάει το απαλόηχο αγέρι
λαγαρισµένο* από την καταµεσήµερη βροχή ή
µοσχοβοληµένο µε το πεύκο. Του ερυθρόδερ-
µου του είναι ακριβός ο αγέρας, γιατί όλα τα
πάντα µοιράζονται την ίδια πνοή - τα ζώα, τα
δέντρα, οι
άνθρωποι. Ο λευκός
δε φαίνεται να δίνει
προσοχή στον αγέ-
ρα που ανασαίνει.
Σαν ένας που χαρο-
πολεµάει για µέρες
πολλές, δεν οσµίζε-
ται* τίποτα.
Αν ξέραµε, µπορεί
να καταλαβαίναµε -
αν ξέραµε τα όνειρα
του λευκού, τις ελπί-
δες που περιγράφει
στα παιδιά του τις
µακριές χειµωνιάτι-
κες νύχτες, τα ορά-
µατα που ανάφτει
στο µυαλό τους,
ώστε ανάλογα να δέονται για την αυριανή. Αλλά
εµείς είµαστε άγριοι. Μας είναι κρυφά τα
όνειρα του λευκού. Και επειδή µας είναι κρυφά,
θα εξακολουθήσαµε το δρόµο µας. Αν τα συµ-
φωνήσαµε µαζί, θα το πράξαµε, για να σιγουρέ-
ψαµε τις προστατευόµενες περιοχές που µας
τάξατε. Εκεί θα ζήσοµε, µπορεί, τις µετρηµένες
µέρες µας καταπώς το θελήσαµε. Όταν ο στερ-
νός ερυθρόδερµος λείψει από τη γη, και από τη
µνήµη δεν αποµείνει παρά ο ίσκιος από ένα
σύννεφο που ταξιδεύει στον κάµπο, οι ακρογια-
λιές αυτές και τα δάση θα φυλάγουν ακόµα τα
πνεύµατα του λαού µου - τι* αυτή τη γη την
αγαπούν, όπως το βρέφος αγαπάει το χτύπο της
µητρικής καρδιάς. Αν σας την πουλήσαµε τη γη
µας, αγαπήστε την, καθώς την αγαπήσαµε ε-
µείς, φροντίστε την, καθώς τη φροντίσαµε εµείς,
4 21
κρατήστε ζωντανή στο λογισµό σας τη µνήµη της που βοηθούν το κατάστηµα στην πώληση των προ-
γης, όπως βρίσκεται τη στιγµή που την παίρνετε, ϊόντων είναι:
και µε όλη σας τη δύναµη, µε όλη την τρανή µπό- • Πάνω – κάτω: Οι κυλιόµενες σκάλες είναι για
ρεση σας, µε όλη την καρδιά σας, διατηρήστε τη πολλά πολυκαταστήµατα και εµπορικά κέντρα το
για τα τέκνα σας, και αγαπήστε την, καθώς ο θεός κεντρικό σηµείο. Το γεγονός αυτό τις καθιστά ιδανι-
αγαπάει όλους µας. Ένα ξέροµε - ο θεός σας είναι κές για την προώθηση επώνυµων προϊόντων.
ο ίδιος θεός. Η γη Του είναι ακριβή. Ακόµα και ο • Παρορµητικές αγορές: Τα καλλυντικά, το πιο
λευκός δε γίνεται να απαλλαχτεί από την κοινή επικερδές τµήµα των πολυκαταστηµάτων, είναι σχε-
µοίρα.* δόν πάντα κοντά στην είσοδο του καταστήµατος. Οι
χώροι είναι επινοικιασµένοι σε εταιρείες καλλυντι-
° µηνάει; στέλνει µήνυµα κών, των οποίων υπάλληλοι µας ψεκάζουν µε αρώ-
* ταµάχι: ̟λεονεξία µατα και µας βάφουν µε σκιές και κραγιόν. Τα εσώ-
* δεν το δυνόσαστε: δεν µ̟ορείτε
* µαγαρίζεις: λερώνεις
ρουχα, οι τσάντες και τα κοσµήµατα, είδη και αυτά
υψηλής παρόρµησης, είναι συνήθως κοντά. Απόδει-
* ρουµάνι: δάσος
* φαρί: άλογο ξη είναι ότι τα τµήµατα τα οποία οι πελάτες επισκέ-
πτονται αφού το προγραµµατίσουν, όπως εκείνα των
* σαµατάς: φασαρία
* λαγαρισµένος: καθαρισµένος επίπλων, βρίσκονται στους «επάνω» ορόφους.
* οσµίζεται: µυρίζει • Βιτρίνες: Ένα αντικείµενο αξίας, όπως ένα ρο-
* τι: γιατί λόι όταν βρίσκεται σε προθήκη τζαµένια δίνει µια
* η κοινή µοίρα: εννοεί το αίσθηση πολυτελείας και
θάνατο µεγαλύτερης αξίας. Όταν
επιπλέον δεν έχει τιµή, θα
µτφρ. Ζήσιµος Λορε-
πρέπει να περιµένετε τον
ντζάτος
Το Βήµα, 16/1/1977 πωλητή να σας βοηθήσει
για την αγορά του.
• Προωθήσεις σε κα-
λάθια: Πολλά πολυκατα-
στήµατα χρησιµοποιούν
τα καλάθια για την πώλη-
ση µικρού µεγέθους αντι-
κειµένων. Τα προϊόντα
που βρίσκονται µέσα στα
καλάθια υπονοούν καλές
αγορές. Αυτό βεβαίως
δεν είναι απαραίτητο να
συµβαίνει.
• Στο ύψος του µατιού: Οι ειδικοί πιστεύουν ότι
ΚΑΤΑΝΑΛΩΤΙΣΜΟΣ οι καταναλωτές αγοράζουν ρούχα που υπάρχουν
ΕΙΝΑΙ…: στα ράφια, σε όλα τα µεγέθη και σε µεγάλη γκάµα
χρωµάτων. Τοποθετούν λοιπόν τις πιο πλήρεις σει-
…Μια κοινωνική κίνηση που επιδιώκει να ρές τους στο επίπεδο των µατιών και τα «σπασµένα»
νούµερα και χρώµατα στα χαµηλότερα ράφια.
κατοχυρώσει τα δικαιώµατα και να αυξήσει
την δύναµη των καταναλωτών και αγορα- • Η γοητεία του καινούργιου: Τα πολυκαταστή-
στών. Είναι µια προσπάθεια να αποκτήσει ο µατα πωλούν πολύ πιο εύκολα τα καινούργια ρούχα.
Η καινούργια µόδα προσελκύει την προσοχή. Έτσι
καταναλωτής µεγαλύτερη ωφελιµότητα από
οι καινούργιες σειρές τοποθετούνται στο καλύτερο
το διαθέσιµο εισόδηµα του. σηµείο του καταστήµατος ώστε ο καταναλωτής να
τα εντοπίσει αµέσως.
ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ: • Λίγα ε̟ι̟λέον: Εφόσον ο καταναλωτής έχει
• Αύξηση εκπαίδευσης και εισοδήµατος τελειώσει µε τα ψώνια του και βρίσκεται στο ταµείο
για να πληρώσει, τι ψυχή έχουν άλλα 10€ επιπλέον,
καταναλωτών για να αγοραστεί άλλο ένα αντικείµενο (χρήσιµο;).
• Κοινωνικά, πολιτικά, οικολογικά προ-
Αντικείµενα παρορµητικής αγοράς είναι τοποθετη-
µένα στα ταµεία.
• Η µαγεία του κόκκινου: Αν δείτε κάτι κόκκι-
νο, τότε έχει ανάψει το πράσινο µέσα σας για την
αγορά. Το κόκκινο ξεσηκώνει. Θα το δείτε παντού
στα πολυκαταστήµατα. Τα ζεστά ροζ το ροδακινί
και τα περλέ χρώµατα, κάνουν τους ανθρώπους να
νιώθουν όµορφα µε τον εαυτό τους, γι΄ αυτό και
συνήθως βρίσκουµε τέτοια χρώµατα στα δοκιµα-
στήρια.
• Προσφορές : Ο καταναλωτής για να βρει το
προϊόν της προσφοράς ψάχνει από ράφι σε ράφι και
από διάδροµο σε διάδροµο. Έτσι περνάνε µπρο-
στά από τα µάτια του εκατοντάδες ελκυστικά αγαθά
που βρίσκονται φυσικά στην κανονική τους τιµή.
∆εν ξεχνάµε ότι η υ̟ερκατανάλωση δηλώνει
υ̟ερβολή και υ̟έρβαση του µέτρου
17 ΤΡΟΠΟΙ ΓΙΑ ΝΑ ΓΙΝΕΤΕ ΚΑΛΥΤΕΡΟΙ
ΑΓΟΡΑΣΤΕΣ
Για πάρα πολλούς αν-
θρώπους τα ψώνια είναι
ευχαρίστηση, ίσως ακό-
µη και χόµπυ. Αυτοί οι
άνθρωποι καταναλίσκουν
πολύ χρόνο ψωνίζοντας
και το διασκεδάζουν.
Κάνουν καλές αγορές
συνήθως, αλλά γυρίζουν
σπίτι έχοντας αγοράσει
και κάποια άχρηστα
προϊόντα επίσης. Άλλοι
άνθρωποι αντιµετωπί-
ζουν τα ψώνια εντελώς
διαφορετικά. Η πίεση του χρόνου τους υποχρεώνει
να µπαίνουν και να βγαίνουν πολύ γρήγορα από τα
καταστήµατα. Η τιµή µπορεί να µην είναι το κύριο
µέληµά τους ή τουλάχιστον να είναι λιγότερο ση-
µαντική, από το χάσιµο του χρόνου τους. Τέλος,
υπάρχουν και οι κυνηγοί των ευκαιριών, οι οποίοι
επιµένουν στην καλύτερη δυνατή τιµή, σε συνδυα-
σµό µε την καλύτερη ποιότητα προϊόντος. Αρκεί
να κατανοήσετε σε ποια από τις 3 κατηγορίες αγο-
ραστών ανήκετε, για να κάνετε τις αγορές σας πα-
ραγωγικά και ευχάριστα.
Για όλους τους αγοραστές
• Γνωρίστε την πολιτική επιστροφών των κατα-
στηµάτων. Τυπικά όλα τα καταστήµατα δέχονται
την αλλαγή αγορασθέντων ειδών ακόµα και την
επιστροφή των χρηµάτων, εάν εµφανιστείτε µε την
απόδειξη σας. Το χρονικό περιθώριο επιστροφής
 να δουν την ανάδυση νέων µορφών συµµετοχής. Σε αυτό φρούτα και τα λαχανικά θεωρούνται παρορµητικές βλήµατα προϊόντων. Προστασία υγείας κ ασφά-
το ̟λαίσιο, το ̟αράδειγµα του ̟ολιτικού καταναλωτισµού αγορές. Η ελκυστική εµφάνιση ανεβάζει την εικόνα
α̟οτελεί ένα ισχυρό ε̟ιχείρηµα, ̟ου ε̟ιβεβαιώνει την
• Προβλήµατα στο µάρκετινγκ λειας.
του καταστήµατος.
ανάδυση µιας νέας δυναµικής στην ενασχόληση των ̟ολι- • ΜΜΕ δηµοσιότητα προβληµάτων • Παροχή αξιόπιστων πληροφοριών
• Προϊόντα συµπληρωµατικά της διατροφής βρί-
τών µε τα κοινά (Stolle & Hooghe, 2005).
σκονται κοντά – κοντά, κυρίως για δική σας ευκολί-
προς τον καταναλωτή
[4] Πολύ γνωστές ̟ερι̟τώσεις µ̟οϊκοτάζ (boycotts) ήταν Προστασία καταναλωτών από λάθη
οι διεθνείς καµ̟άνιες εναντίον της Nestlé, εναντίον της α, αλλά και για να ερεθίζουν τις παρορµητικέ αγο- ∆ΙΚΑΙΩΜΑΤΑ ΠΟΛΙΤΩΝ: •

Νότιας Αφρικής κι εναντίον κά̟οιων οινο̟αραγωγών ρές. Είναι πιο πιθανό να αγοράσετε «ντρέσινγκ» για • Το δικαίωµα να παρουσιάζουν το δικά τους ή άλλων καταναλωτών σχε-
(Micheletti et al., 2004). σαλάτες εάν αυτό είναι κοντά στα λαχανικά. προϊόν µε οποιαδήποτε µορφή αρ- τικά µε τη χρήση προϊόντων
• Το τµήµα µε τα λουλούδια ελκύει επίσης τους κεί να µην είναι επικίνδυνο για την • Προστασία ποιότητας φυσικού περι-
ΠΑΓΚΟΣΜΙΟ ΚΟΙΝΩΝΙΚΟ ΚΙΝΗΜΑ παρορµητικούς αγοραστές. βάλλοντος
http://www.kinimata.gr/pagosmio_k_k/7ikonomiki-
υγεία του καταναλωτή
• Τα ανοιχτά ψυγεία (βούτες) όχι µόνο επιτρέ- • Το δικαίωµα να τιµολογήσουν το
k-dikeosini/kinitopiisis_katanaloton_2.html πουν στους πελάτες να διαλέγουν προϊόντα από
προϊόν σε µια ενιαία τιµή για όλους Ήρινα Στεφανίδου
οποιαδήποτε πλευρά, αλλά και επιβραδύνουν την
κίνηση. τους καταναλωτές.
• Πιθανόν να αγοράζετε φρέσκο γάλα κάθε µέρα. • Το δικαίωµα να ξοδεύουν οποιοδή-
Αυτός είναι και ο λόγος που τα γαλακτοκοµικά ποτε ποσό για την προώθηση του
προϊόντα είναι συνήθως στο πιο άβολο µέρος του προϊόντος
καταστήµατος και πάντα στο πίσω • Το δικαίωµα να
ΥΠΕΡΚΑΤΑΝΑ-
Ο καταναλωτικός µέρος του. ∆εν είναι πιθανό το να
χρησιµοποιήσουν ΛΩΤΙΣΜΟΣ
µπει κάποιος βιαστικά στο Σ / Μ
χαρακτήρας της να πάρει ένα µπουκάλι γάλα και να οποιοδήποτε µή- ΒΑΣΙΚΗ ΑΙΤΙΑ
φύγει χωρίς να έχει πάρει τουλάχι- νυµα αρκεί να µην ΤΟΥ
σύγχρονης ζωής στον 10 µηνύµατα από τα κατάλλη- είναι ανήθικο ή ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙ-
λα τοποθετηµένα προϊόντα στα ρά- προσβλητικό για
ευθύνεται κατά φια. τον καταναλωτή
ΚΟΥ
ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΟΣ
µεγάλο • Προϊόντα µε έκπτωση βρίσκο-
νται σε ειδικά εκθετήρια στο τέλος
• Το δικαίωµα να (ΠΡΕΠΕΙ ΝΑ ΕΛΕΓ-
χρησιµοποιούν
̟οσοστό των διαδροµών. Οι καταναλωτές το
οποιαδήποτε αγο-
ΧΘΕΙ
γνωρίζουν, το γνωρίζουν όµως και ΑΜΕΣΑ)
για την έξαρση οι καταστηµατάρχες και βάζουν ραστικά κίνητρα
πολλές φορές στο τέλος των δια-
φαινοµένων δροµών προϊόντα χωρίς έκπτωση.
ΑΙΤΙΕΣ ΥΠΕΡΚΑΤΑΝΑ-
ΛΩΤΙΣΜΟΥ
• Το αρτοποιείο βρίσκεται συνή-
κοινωνικής θως σε σηµείο τέτοιο, ώστε οι µυ-
ΖΗΤΗΜΑΤΑ ΠΟΥ
ΑΠΑΣΧΟΛΟΥΝ ΥΦΙΣΤΑΜΕΝΗ ΚΑΤΑ-
̟αθογένειας. ρωδιές να προσελκύουν τον κατανα-
λωτή πριν προλάβει να δει τα ψω- ΤΗΝ ΚΙΝΗΣΗ ΤΟΥ
ΣΤΑΣΗ:
Ζούµε σήµερα σε ένα κόσµο
µιά. ΚΑΤΑΝΑΛΩΤΙ- συνεχώς αυξανόµενης κατανά-
Με σκοπό τη µεγιστοποίηση των πωλήσεων, διέπει
τον τρόπο σχεδιασµού της διαρρύθµισης των Σ / • Τελευταίο «κτύπηµα» είναι τα προϊόντα υψηλού ΣΜΟΥ: λωσης παντοειδών αγαθών,
Μ. Η σχεδίαση της έκθεσης των προϊόντων σκοπό ποσοστού κέρδους, όπως µπαταρίες, τσίχλες, καρα- ∆ικαιώµατα καταναλωτών να γνωρίζουν: ηλεκτρονικών, αυτοκινήτων ξυλείας, ύλης, ενέργει-
έχει τη διευκόλυνση των καταναλωτών στη θέαση µέλες κ.α. που βρίσκονται πάντα µπροστά στα τα- • Το αληθινό κόστος δανεισµού ας, που λόγω των θερµοδυναµικών νόµων συνεπά-
όλων των προσφορών (εµφανίζονται υπό µορφή φυ- µεία, στην έξοδο του καταστήµατος. γεται ρύπανση και εξάντληση των πόρων. Επειδή
• Βασικά συστατικά ενός προϊόντος
σικών εµποδίων) αλλά και όλων των προϊόντων που όµως τίποτα δεν είναι άπειρο, είναι σαφές ότι η
Η ΕΜΦΑΝΙΣΗ ΠΟΥΛΑΕΙ • Το πόσο φρέσκο είναι το προϊόν
είναι ιδιαίτερα προσοδοφόρα. Το αντίστροφο συµ- κατανάλωση δεν µπορεί να αυξάνεται άνευ περιορι-
Ο τρόπος διαρρύθµισης, τοποθεσία των κυλιόµε- • Τιµή µονάδας προϊόντος σµών. Εκείνο που τώρα είναι βέβαιο είναι ότι ο
βαίνει στα προϊόντα ανελαστικής αναγκαιότητας και
µικρού περιθωρίου κέρδους. Να πως έχει η διάταξη νων κλιµάκων και ο φωτισµός, είναι µελετηµένα • Κόστος υπηρεσιών µεταφοράς φαύλος κύκλος της κατανάλωσης δεν τελειώνει,
και οι τεχνικές της: ώστε να αυξάνουν τις πωλήσεις του καταστήµατος. αφού δεν επιφέρει την ικανοποίηση και επιζητείται
• Μόλις περάσετε την πόρτα συναντάτε τις προ- Όλα σκοπό έχουν να πείσουν τον καταναλωτή να πάντα µεγαλύτερη στάθµη της. Όταν δεν είχαµε
σφορές σε είδη εποχής, τρόφιµα, µαγειρικά σκεύη, αγοράζει από το συγκεκριµένο κατάστηµα, αλλά ΣΤΟΧΟΙ ΤΟΥ ΚΑΤΑΝΑΛΩΤΙ- τηλεοράσεις, τηλέφωνα, και παρόµοια εργαλεία,
οικιακό εξοπλισµό κ.λ.π. Με αυτόν τον τρόπο επι- και να αγοράζει περισσότερα από αυτά που είχε υπήρχε πολύς ελεύθερος χρόνος για κοινωνικές
προγραµµατίσει. Σαφέστατα όµως, όλα αυτά βοη- ΣΜΟΥ:
βραδύνετε το βήµα σας. συναντήσεις πάσης φύσεως και τη δηµιουργία κά-
θούν και τον καταναλωτή να ψωνίζει σε πολιτισµένο • Προστασία του καταναλωτή από ποιας αίσθησης ισορροπίας.
• Το τµήµα φρέσκων προϊόντων είναι συνήθως απατηλές διαφηµίσεις οι οποίες πα-
περιβάλλον, µε την προϋπόθεση βέβαια ότι έχει Τώρα έχουµε βίντεο, τηλεοράσεις, µηχανές fax,
κοντά στην είσοδο του καταστήµατος, καθώς τα
µάθει να ψωνίζει σωστά. Μερικές από τις τεχνικές ραποιούν πραγµατικές ιδιότητες ακόµη υπολογιστές µε τους οποίους κάποιοι από
20 5
εµάς ανταλλάσσουµε µηνύµατα και σύντοµα θα
κάνουµε τις διάφορες συναλλαγές µας. Και ο
ελεύθερος χρόνος έγινε ελάχιστος και συνεχώς
τρέχουµε. Οι µηχανές επέφεραν µεγάλη πυκνό-
τητα στις δραστηριότητες, αφού τώρα µπορού-
µε να κάνουµε πολύ περισσότερα ανά µονάδα
χρόνου σε σύγκριση µε το παρελθόν. Ξεκινώ-
ντας από την αρχή ότι δεν µπορούµε να µεί-
νουµε πίσω από τους άλλους, αποκτούµε ό,τι
αποκτά ο πλησίον µας (αρχή καταναλωτικής
µανίας), και η ασταθής διαδικασία της συγκέ-
ντρωσης περισσοτέρων εργαλείων, ύπαρξης λι-
γότερης ευτυχίας και συµπύκνωσης του χρόνου
µας συνεχίζεται.
Τα υλικά αγαθά µας κατατάσσουν κοινωνικά
και ικανοποιούν το εγώ. Η κοινωνική θέση του
καθενός σε κάποιο βαθµό εξαρτάται από το
είδος και το µέγεθος
του αυτοκινήτου του,
τα ρούχα που φοράει,
που πρέπει να συµβα-
δίζουν µε τη µόδα,
τα φωτογραφικά η
ηχητικά µηχανήµατα
που διαθέτει, το υλι-
κό επίπεδο των αν-
θρώπων µε τους ο-
ποίους συγχρωτίζε-
ται. Μπορεί κανείς να
καυχιέται για τις επι-
δόσεις του αυτοκινή-
του του, όπως κά-
ποιος στην παραλία
επιδεικνύει διάφορα
µέλη του σώµατός
του ή κάποιος ακα-
δηµαϊκός µιλάει για
τα επιστηµονικά του
επιτεύγµατα και τα ερευνητικά του χρήµατα.
Ατυχώς κάθε φορά που αποκτούµε κάτι, το συ-
νηθίζουµε σε λίγο χρόνο και χρειαζόµαστε κι
άλλη κατανάλωση. Αν θα µπορούσε να ψάξει
κανείς για κάτι µόνιµο, αυτό βρίσκεται στους
δεσµούς µε τους συνανθρώπους, το φυσικό και
βιολογικό περιβάλλον.
ΜΠΟΡΟΥΜΕ ΝΑ ΜΕΙΩΣΟΥΜΕ ΤΗΝ
ΚΑΤΑΝΑΛΩΣΗ
Είναι δικό µας ζήτηµα να ελαττώσουµε την
κατανάλωση που επεκτείνεται σε τεράστιο φά-
σµα: σπατάλη ενέργειας, νερού, τροφής, µανιώ-
δης συγκέντρωση εργαλείων, αντικειµένων, και
συστηµάτων της καταναλωτικής κοινωνίας. Εί-
ναι δικό µας ζήτηµα να ζητήσουµε την ευτυχία
6 19
εκεί που πράγµατι µπορεί να υπάρχει, στην αρµο-
νική επικοινωνία και συµβίωση µε τους συνανθρώ-
πους και το περιβάλλον. Γνωστά δράµατα βαθύ-
πλουτων που πέθαναν δυστυχείς, όπως του Χιούζ,
του Αριστοτέλη και της Χριστίνας Ωνάση, δεί-
χνουν ότι ο καταναλωτισµός επ’ ουδενί λόγω δεν
αποτελεί ικανή συνθήκη ανθρώπινης ηρεµίας. Θα
ήταν δύσκολο να διατυπώσει κανείς κάποια συντα-
γή ευτυχίας. Θα ήταν εύκολο να πει κανείς τι δεν
επιτυγχάνει. Ο καπιταλισµός έχει δύο σηµαντικά
χαρακτηριστικά: δεν επιφέρει καµιά µακροχρόνια
ικανοποίηση και, αν συνεχιστεί µε τον παρόντα
ρυθµό, θα οδηγήσει το περιβάλλον και την κοινω-
νία µας σε κρίση χωρίς ιστορικό προηγούµενο.
Ο πολίτης δεν πρέπει να αισθάνεται αδύναµος ε-
µπρός στο µέγεθος του προβλήµατος. Υπάρχουν
πολλές δυνατότητες σε όλους µας. Χωρίς να µπο-
ρούµε να δώσουµε µια
πλήρη συνταγή αντιµε-
τώπισης του καταναλω-
τισµού, υπάρχει µια
σειρά δράσεων που θα
µπορούσαµε να αναλά-
βουµε στη καθηµερινή
µας ζωή, για να επιφέ-
ρουµε ο καθένας τη
δική του µικρή βελτίω-
ση στον πλανήτη µας,
που σύντοµα όµως είναι
µεγάλη.
O καταναλωτισµός
Aν και ο καταναλωτι-
σµός εµφανίστηκε από
τότε που ξεκίνησε και
το εµπόριο, εν τούτοις
στις µέρες µας, στο
δεύτερο ήµισυ αυτού
του αιώνα, πήρε τις µαζικές διαστάσεις ενός κοινω-
νικού φαινόµενου. Είτε πρόκειται για την αγορά
ρούχων, ή επίπλων, ή ενός σπιτιού, ενός αυτοκινή-
του ή ενός κότερου και ενός λίαρ τζετ, σε ανεβα-
σµένες περιπτώσεις, ο καταναλωτισµός αποτελεί
σίγουρα µια πηγή χαράς και ευχαρίστησης και,
δυνητικά, µπορεί να αποτελεί και ένα δυνατό χάι,
ανάλογα µε το είδος του καταναλωµένου προϊό-
ντος και τη σχέση του µε την ψυχολογία µας, αλλά
και µε το κατά πόσο συµβολίζει και άλλα πράγµα-
τα, όπως η επαγγελµατική ή άλλη καταξίωση στη
ζωή µας. Aπό άλλες µεριές, πάλι, αποτελεί και ένα
είδος σύγχρονης ψυχοθεραπείας.
Tα ταξίδια, πάλι, που έχουν κι αυτά µπει µέσα στο
γενικό πλαίσιο του καταναλωτισµού, αποτελούν
συγχρόνως και ένα άλλο είδος εµπειρίας, µια και
συµβατική συµµετοχή τους σε καθιερωµένες πολι-
τικές διαδικασίες (π.χ., ψηφίζοντας στις εκλογές,
προσχωρώντας σε πολιτικά κόµµατα ή σε πολιτι-
κές ενώσεις κ.λπ.).[3] Ουσιαστικά, µε τη δράση
τους πιστοποιούν τη σηµασία κάποιων εναλλακτι-
κών µορφών εµπλοκής των πολιτών µε την πολιτι-
κή. ∆είχνουν τη σύνδεση, που υπάρχει, µεταξύ των
καθηµερινών καταναλωτικών επιλογών και των
καυτών πολιτικών θεµάτων για το περιβάλλον, την
αειφόρο ανάπτυξη, τα εργασιακά και τα ανθρώπι-
να δικαιώµατα, σε παγκόσµια κλίµακα. Αναδει-
κνύουν την ‘πολιτική των προϊόντων,’ που υπάρχει
πίσω και µέσα από τις διαδικασίες παραγωγής και
διανοµής, εξ αιτίας της οποίας, για τους πολιτι-
κούς καταναλωτές, πολιτικοποιούνται και, άρα,
δηµοσιοποιούνται οι καθαρά ατοµικές επιλογές
και προσωπικές προτιµήσεις τους για την κατανά-
λωση. ∆ηλαδή, για τους πολιτικούς καταναλωτές,
δεν υπάρχουν σύνορα, διαχωριστικές γραµµές,
µεταξύ της οικονοµίας και της πολιτικής. Μ’ αυ-
τήν την έννοια, κάνουν πολιτική αρένα την αγορά
και θεωρούν αλληλένδετο το
δηµόσιο µε το ιδιωτικό. Ε-
πειδή αναγνωρίζουν τη µε-
γάλη σηµασία, το δραµατι-
κό ρόλο, που παίζουν, οι
καθηµερινές επιλογές κι οι
αντίστοιχες ατοµικές δρά-
σεις, για τη µελλοντική εξέ-
λιξη της πολιτικής, κοινωνι-
κής κι οικονοµικής ζωής του
τόπου τους κι ολόκληρου
του πλανήτη, σε τελευταία
ανάλυση, οι πολιτικοί κατα-
ναλωτές συναισθάνονται το βάρος της µεγάλης
ευθύνης, που παίρνουν, µε αυτήν την κινητοποίησή
τους. Επιπλέον, προσπαθούν να απαιτήσουν και να
πιέσουν την αγορά, τις επιχειρήσεις και το κράτος
να αναπτύξουν ένα ανοικτό και λογοδοτικό
(accountable) µοντέλο διακυβέρνησης και να επι-
δείξουν την ίδια ευαισθησία, την ίδια ηθική στάση
και την ίδια υπευθυνότητα µ’ αυτούς, απέναντι στα
µεγάλα τοπικά και παγκόσµια προβλήµατα.
Ο πολιτικός καταναλωτισµός εµφανίζεται µε τρεις
βασικές µορφές (Micheletti, 2004): την αρνητική,
τη θετική και τη διαλογική (discursive). Ο αρνητι-
κός κι ο θετικός πολιτικός καταναλωτισµός απαι-
τούν (αντίστοιχα) αρνητικές ή θετικές επιλογές
στην αγορά παραγωγών ή προϊόντων – επιλογές
που επηρεάζουν τις χρηµατο-οικονοµικές συναλ-
λαγές της αγοράς. Το χαρακτηριστικό παράδειγ-
µα του αρνητικού πολιτικού καταναλωτισµού είναι
τα µποϊκοτάζ (boycotts)[4] των καταναλωτών σε
επιχειρήσεις, δηλαδή, οι συλλογικές δράσεις εξό-
δου (ή αποχώρησης) στη γλώσσα του Hirsch-
man. Κάποιες φορές, ο τελικός στόχος των µποϊ-
κοτάζ αυτών είναι οι κυβερνήσεις (στο εσωτερικό
ή το εξωτερικό της χώρας), οι οποίες, έτσι, πιέζο-
νται να αλλάξουν πολιτικές. Μια τυπική µορφή
του θετικού καταναλωτισµού είναι τα ‘buycotts,’
τα οποία αποτελούν θετικές δράσεις µε στόχο την
ενίσχυση συγκεκριµένων παραγωγών ή την αγορά
συγκεκριµένων προϊόντων, επειδή σέβονται το
περιβάλλον, την αειφόρο ανάπτυξη και το ‘τίµιο
εµπόριο’ (fair trade). Οι παραγωγοί και τα προϊό-
ντα, που, έτσι, προωθούνται και προβάλλονται
από τους πολιτικούς καταναλωτές, αποκτούν έναν
ιδιαίτερο χαρακτηρισµό (labeling). Για παράδειγ-
µα, τέτοιοι χαρακτηρισµοί µπαίνουν σε οικολογι-
κά προϊόντα, ‘οργανικές τροφές’ και προϊόντα µε
πιστοποιηµένη ‘διαχείριση’ (stewardship). Από
την άλλη µεριά, ο διαλογικός πολιτικός κατανα-
λωτισµός πολιτικοποιεί την αγορά µέσω της επι-
κοινωνίας µεταξύ των πολιτών, του σχηµατισµού
της κοινής γνώµης και της διαµόρφωσης του
πλαισίου (framing), όπου
τίθενται τα ζητήµατα του
διαλόγου.
[1] Για ̟αράδειγµα, στις Η-
ΠΑ, η ιστορία του καταναλωτι-
σµού συνδέεται µε τέτοια γεγο-
νότα, ό̟ως οι ̟εριβαλλοντικές
καµ̟άνιες του Ralph Nader, η
α̟οδοχή της Χάρτας των ∆ι-
καιωµάτων των Καταναλωτών,
̟ου ̟έρασε ο J.F. Kennedy το
1962 (για τα τέσσερα θεµελιώ-
δη δικαιώµατα: ασφάλειας, ε̟ι-
λογής, γνώσης και ακρόασης), η συγκρότηση της ∆ιε-
θνούς Οργάνωσης των Ενώσεων των Καταναλωτών στη
Χάγη το 1960 κ.λ̟. (Aaker & Day, 1978).
[2] Είτε µε την αρνητική έννοια των ̟ροηγούµενων ̟α-
ραδειγµάτων ή µε τη θετική έννοια της ̟ροβολής των
̟εριβαλλοντικά φιλικών ̟ροϊόντων, της ανακύκλωσης και
του οικολογικού χαρακτηρισµού (eco-labeling).
[3] Τις τελευταίες δεκαετίες υ̟άρχει µια εκτεταµένη
συζήτηση για το κατά ̟όσο η ενασχόληση των ̟ολιτών µε
τα κοινά και την ̟ολιτική φθίνει ή όχι στις σύγχρονες
δυτικές κοινωνίες. Χαρακτηριστικές είναι οι θέσεις του
Robert Putnam (1995, 2000, 2002) για τη συρρίκνωση
των α̟οθεµάτων του κοινωνικού κεφαλαίου στις κοινότη-
τες στις ΗΠΑ, ό̟ως ̟ιστο̟οιείται α̟ό τη διαρκώς αυξα-
νόµενη εκλογική α̟οχή, την α̟οδόµηση των δεσµών της
κοινωνικής συνοχής, την ελάττωση της κοινωνικής εµ̟ι-
στοσύνης και της συµµετοχής σε εθελοντικές ενώσεις και
σε διάφορες άλλες µορφές δηµόσιας και κοινοτικής ζωής.
Πολλοί όµως είναι οι µελετητές ̟ου διαφωνούν µε αυτές
τις εκτιµήσεις (̟.χ., Norris, 2002) ε̟ικρίνοντάς τις για το
γεγονός ότι, εστιαζόµενες α̟οκλειστικά στην εξασθένιση
των ̟αραδοσιακών µηχανισµών συµµετοχής, δεν µ̟ορούν
βάλλον. Το µοντέλο που ισχύει: ΑΓΟΡΑΖΩ, ΠΕ-
ΤΑΩ, ΡΥΠΑΙΝΩ, ΚΑΤΑΣΤΡΕΦΩ ΤΟ ΠΕΡΙ-
ΒΑΛΛΟΝ, δεν ανταποκρίνεται σε µια περιβαλλο-
ντικά αφυπνισµένη κοινωνία.
Ο καταναλωτισµός οδηγεί σε αύξηση των
απορριµµάτων, ο τεράστιος όγκος σκουπιδιών που
παράγεται καθηµερινά αποτελεί ένα από τα σηµα-
ντικότερα προβλήµατα για το περιβάλλον. Οι καλύ-
τεροι τρόποι διαχείρισης των απορριµµάτων είναι:
• Η αποφυγή παραγωγής απορριµµάτων
• Η επαναχρησιµοποίηση υλικών
• Η ανακύκλωση
• Η ανακύκλωση µειώνει την ποσότητα σκουπι-
διών επίσης ελαττώνει την ενέργεια που χρειά-
ζεται για την κατασκευή νέων εξαρτηµάτων
και κατ' αυτόν τον τρόπο βοηθά στη µείωση
της ρύπανσης και κατανάλωσης των φυσικών
πόρων. Το µόνο που χρειάζεται για να ανακυ-
κλώσουµε είναι να αφιερώσουµε χρόνο για να
διαχωρίσουµε σε
πλαστικό, χαρτί,
γυαλί, αλουµίνιο
και να µεταφέ-
ρουµε τα υλικά
σε πλησιέστερο
κάδο ανακύκλω-
σης του ∆ήµου
ή στο σχολείο.
Η ∆/ντρια Π/θµιας
Εκπ/σης:
Ιωάννα Λεµονιάδου
Η Υπεύθυνη Αγωγής
Υγείας:
Ευτυχία Τσιρο̟ινά
Ο Πολιτικός
Καταναλωτισµός
Υπό το πρίσµα των εξελίξεων, τα τελευταία χρόνι-
α, είδε την άνθησή του ένα νέο είδος καταναλωτι-
σµού, ο «πολιτικός καταναλωτισµός» (Micheletti,
2003, Micheletti et al., 2004), που συχνά αναφέρε-
ται και ως ‘ηθικός καταναλωτισµός’ (Crane &
Matten, 2004) ή ως ‘ακτιβισµός των καταναλωτών’
ή κι ως «κοινωνικά υπεύθυνη επένδυ-
ση» (Micheletti, 2003). Πιο συγκεκριµένα, ο πολι-
18
τικός καταναλωτισµός ορίζεται σαν η µορφή συλ-
λογικής δράσης εκείνη, στην οποίαν οι πολίτες
(σαν καταναλωτές) δραστηριοποιούνται πολιτικά
στην αγορά. Για το σκοπό αυτό, προϋποτίθεται
ότι οι «πολιτικοί καταναλωτές» κατέχουν τα µέσα
να αναζητήσουν, να αναµεταδώσουν και να επε-
ξεργασθούν πληροφορίες και γνώση για το τι
πραγµατικά συµβαίνει στην αγορά, τουλάχιστον
σε σχέση µε τους παραγωγούς και τα προϊόντα,
όπου συγκεντρώνουν το ενδιαφέρον τους. Εκείνο
που είναι το κύριο χαρακτηριστικό τους είναι ότι
οι πολιτικοί καταναλωτές, όταν αντιτίθενται σε
κάποιους παραγωγούς ή σε κάποια προϊόντα ή σε
κάποιες – θεσµικές ή µη – πρακτικές της αγοράς
(που φυσικά περιλαµβάνουν χρηµατο-
οικονοµικές συναλλαγές), στηρίζουν την αντίθεσή
τους αυτή στη βάση ορισµένων ηθικών ή πολιτι-
κών στάσεων, που τους διέπουν. Θεωρούν µάλι-
στα ότι έχουν το δικαίωµα να κρίνουν και να
σταθµίσουν ηθικο-
πολιτικά τις πρακτι-
κές των επιχειρήσεων
ή του κράτους, προ-
φανώς ανεξάρτητα
από το αν ευνοούνται
ή όχι οι ίδιοι από
αυτές. Με άλλα λόγι-
α, οι πολιτικοί κατα-
ναλωτές αισθάνονται
την αδικία ή την ατι-
µία σε ζητήµατα της
αγοράς ή του κρά-
τους και προσανατο-
λίζουν τη δράση τους
µε γνώµονα την ευη-
µερία και την εξα-
σφάλιση της ποιότητας ζωής όχι µόνον των ιδίων
και των οικογενειών τους, αλλά κι όλης της κοινω-
νίας κι όλου του κόσµου, όντας διατεθειµένοι να
υπερασπισθούν τους αδικηµένους και τους ασθε-
νέστερους, όπου κι αν βρίσκονται στη γη. Έτσι,
στόχος τους είναι η πολιτική παρέµβαση στην
αλυσίδα της παραγωγής και της διανοµής των
προϊόντων, που παράγονται είτε στην κοινωνία
τους ή οπουδήποτε αλλού στον κόσµο. Αλλά α-
ποστολή τους είναι η διασφάλιση τίµιων όρων
εµπορίας, καλών πρακτικών στις εργασιακές σχέ-
σεις παραγωγής και τήρηση των κανόνων της αει-
φόρου ανάπτυξης.
Τυπικά, από την άποψη της πολιτικής θεωρίας, οι
πολιτικοί καταναλωτές προσπαθούν να επεκτεί-
νουν την πολιτική αρένα και στο χώρο της αγο-
ράς, όταν επιλέγουν να ακολουθήσουν κάποιες
εναλλακτικές µορφές συµµετοχής, πέρα από τη
το ταξίδι συνδυάζεται µε τη φυγή από τη ρουτί-
να της καθηµερινής ζωής. Για πολλούς, που
έχουν µέσα τους το αίσθηµα του «ταξιδευτή»,
και όχι του τουρίστα, τα ταξίδια είναι συχνά ένα
είδος χάι, που πολύ δύσκολα θα το αντάλλασ-
σαν µε άλλες καταναλωτικές απολαύσεις. Kι
έτσι, καθώς η ζωή µας τελειώνει µε το µεγάλο
ταξίδι στο άγνωστο, τα ταξίδια αποκτούν και
µια φιλοσοφική διάσταση, κάτι σαν µικρές ε-
ξορµήσεις σε κοντινά άγνωστα, πριν φύγουµε
για το παντοτινό άγνωστο. Kαι, ποιος ξέρει,
ίσως εκεί να συναντήσουµε το µεγαλύτερο χάι
της ζωής µας...
KATANAΛΩΤΙΣΜΟΣ
Κύρια σηµεία που µπορείτε να έχετε υπόψη
σας για ένα θέµα σχετικό µε τον καταναλωτι-
σµό: "Οι άλλοι ζουν για να τρώγουν, ενώ εγώ
τρώγω για να διατηρούµαι στη ζωή".
(Σωκράτης).
ΚΑΤΑΝΑΛΩΣΗ:
η χρήση αγαθών µε
σκοπό την ικανοποί-
ηση βιολογικών,
πνευµατικών, ψυχι-
κών (ατοµικών και
κοινωνικών) ανα-
γκών.
Η ΣΗΜΑΣΙΑ
ΤΗΣ ΚΑΤΑΝΑ-
ΛΩΣΗΣ
• Απελευθερώνει
από τη βιοτική µέριµνα - συντελεί στην
άνοδο του βιοτικού επιπέδου.
• Απελευθερώνει τον άνθρωπο από το φό-
βο, την ανασφάλεια και το άγχος της επι-
βίωσης.
• Ενισχύει το εµπόριο (ολοκληρώνεται η
παραγωγική διαδικασία: παραγωγή-
εµπορεία-διακίνηση-κατανάλωση), τη
βιοµηχανία, την επιστήµη και την τεχνο-
λογία.
• Συντελεί στην αντιµετώπιση της ανεργίας
(π.χ. δηµιουργία νέων επαγγελµάτων).
Καταναλωτική κοινωνία
Ο καταναλωτισµός οδηγείται και επιβιώνει από
τεράστια ποσά που διατίθενται για τη διαφήµι-
ση, η οποία έχει ως σκοπό τη δηµιουργία επι-
θυµίας στον καταναλωτή να ακολουθεί τη µόδα
και το επακόλουθο σύστηµα αυτο-αµοιβής βα-
7
σισµένο στην απόκτηση. Αντικαθιστά την πραγµα-
τική και λογική ανάγκη για στοιχειώδη εφόδια για
την καθηµερινή ζωή τη συνύπαρξη στην κοινωνία,
την οµαλή οικογενειακή ζωή και τις υγιείς σχέσεις,
µε την τεχνητή, συνεχή και ακόρεστη αναζήτηση
για αγαθά και λεφτά για να αγοραστούν, χωρίς να
υπολογίζεται το ουσιαστικό όφελος που φέρνουν.
Η πρόθεση αυτών που κερδίζουν από τον κατανα-
λωτισµό είναι η σπουδή µε την οποία απορρίπτε-
ται το παλιό είτε λόγω ανεκτικότητας ή αλλαγής
µόδας. Προϊόντα γίνονται ψυχολογικά απηρχαιω-
µένα πολύ πριν φθαρούν στη πραγµατικότητα. Ο-
λόκληρες γενεές µεγαλώνουν χωρίς να γνωρίζουν
ποια είναι τα ποιοτικά αγαθά. Επιπλέον, αξίες
όπως οι οικογενειακοί δεσµοί, η φιλία και η αυτο-
νοµία προωθούνται µόνο ως µέσα κατανάλωσης
όπως η αγορά δώρων και η λογική πίσω από τη
χρήση υπηρεσιών επικοινωνίας και προσωπικού
αποκτήµατος. Οικονοµικοί πόροι που θα µπορού-
σαν να διατεθούν σε
κοινωνικές υπηρεσίες
όπως εκπαίδευση, δια-
τροφή και στέγαση ξο-
δεύονται πάνω σε προ-
ϊόντα αµφίβολης αξίας
και ελάχιστου κοινωνι-
κού οφέλους.
Χωρίς Όνοµα / Χω-
ρίς Αξία;
Η διαφήµιση έχει ει-
σχωρήσει για τα καλά
στη ζωή µας. Παρακο-
λουθώντας τηλεόραση,
διαβάζοντας περιοδικό ή εφηµερίδα, περπατώντας
στο δρόµο… στο ραδιόφωνο, στη δουλειά, στο
µπαρ, στο σπίτι µας, η διαφήµιση έχει ένα µοναδι-
κό τρόπο να παρουσιάζει το προϊόν ως το πλέον
απαραίτητο για µας. Ο τρόπος που εισχωρεί στη
ζωή µας είναι τέτοιος που αφήνει απροστάτευτο
όχι µόνο τον ενήλικα, αλλά και τα µικρά παιδιά τα
οποία είναι και τα πιο επιρρεπή σ’ αυτή. Το προϊόν
φτιάχνεται στο εργοστάσιο, η µάρκα όµως δηµι-
ουργείται στο µυαλό. Η ιδέα ότι η προσωπική µας
αξία κρίνεται από το αν έχουµε στην κατοχή µας
το τελευταίας τεχνολογίας κινητό τηλέφωνο ή το
ακριβότερο αυτοκίνητο µας δηµιουργεί αισθήµατα
δυσαρέσκειας και µειωµένης αυτοαξίας. Ως αποτέ-
λεσµα, το διαρκές “θέλω”, µας αφήνει ελάχιστο
χρόνο για τον εαυτό µας αφού για να ικανοποιή-
σουµε τις “ανάγκες” µας γινόµαστε σκλάβοι της
εργασίας και του χρήµατος. Ο ποιοτικός χρόνος
είναι πλέον πράγµα του παρελθόντος, όπως επίσης
οι οικογενειακοί και φιλικοί δεσµοί.
ΠΟΙΟΙ ΚΑΤΑΝΑΛΩΝΟΥΝ ΚΑΙ ΠΟΙΟΙ
ΠΕΙΝΑΝΕ;
Πρόσφατες έρευνες του ΟΗΕ δείχνουν ότι 20%
του πληθυσµού της υφηλίου καταναλώνει 80%
των παγκόσµιων πόρων (UNDP Human Devel-
opment Report, 1992). Αγαθά που εµείς παίρ-
νουµε ως δεδοµένα όπως ντοµάτες το χειµώνα
και φθηνά ηλεκτρικά ήδη παράγονται ή κατα-
σκευάζονται στον Τρίτο Κόσµο από ανθρώπους
που παίρνουν το λιγότερο κέρδος από τη δου-
λειά τους. Επειδή όµως η µειονότητα του παγκό-
σµιου πληθυσµού καταναλώνει τεράστια ποσο-
στά πόρων, η πλειονότητα πρέπει να στερηθεί
βασικά αγαθά. Οι πλούσιοι αποφασίζουν τι θα
παραχθεί, σε ποιον θα πωληθεί και πόσα θα κερ-
δίσει ο παραγωγός. Οι καταναλωτικές κοινωνίες
βασίζονται πάνω στη φτώχεια άλλων κοινωνιών
ενώ η οικονοµική ανάπτυξη, σπάνια ως ποτέ φτά-
νει στις υποανάπτυκτες χώρες.
"Αγοράζοντας"
λίγη ευτυχία!
Σήµερα ισχύει σε
µεγάλο βαθµό το
"καταναλώνω άρα
υπάρχω", µια που
οι αγορές αγαθών
και προσφερόµε-
νων υπηρεσιών
σηµατοδοτούν σε
µεγάλο µέρος την
κοινωνική µας
ζωή. Σκεφτήκατε
ποτέ πως θα ήταν
η ζωή αν δεν
έπρεπε να ξανα-
µπείτε σε καταστήµατα για να αγοράσετε είδη
διατροφής, ρουχισµού, ψυχαγωγίας;
Το παράδοξο της κατανάλωσης (και της υπερ-
κατανάλωσης) είναι ότι ενώ θεωρείται µια από τις
ψυχολογικές µάστιγες του αιώνα µας, από την
άλλη αποτελεί πηγή χαράς και ευχαρίστησης για
εκατοµµύρια ανθρώπων όλων των ηλικιών, εθνι-
κοτήτων, πολιτικών φρονηµάτων καθώς επίσης
και των δύο φύλων.
∆ικαιώµατα ̟ωλητών:
• Το δικαίωµα να παρουσιάζουν το προϊόν
µε οποιαδήποτε µορφή αρκεί να µην είναι
επικίνδυνο για την υγεία του καταναλωτή
• Το δικαίωµα να τιµολογήσουν το προϊόν
σε µια ενιαία τιµή για όλους τους κατανα-
λωτές
8 17
• Το δικαίωµα να ξοδεύουν οποιοδήποτε ποσό
για την προώθηση του προϊόντος
• Το δικαίωµα να χρησιµοποιήσουν οποιοδή-
ποτε µήνυµα αρκεί να µην είναι ανήθικο/
προσβλητικό για τον καταναλωτή
• Το δικαίωµα να χρησιµοποιήσουν οποιαδή-
ποτε αγοραστικά κίνητρα
∆ιαταραχή ο υ̟έρµετρος καταναλωτισµός
Ως µία µορφή διανοητικής διαταραχής παρουσιά-
ζεται η καταναλωτική µανία των πολιτών των ανα-
πτυγµένων χωρών, όπως αναφέρει ο οµογενής επι-
στήµονας Μιχάλης Κύριος, καθηγητής του Τµήµα-
τος Ψυχικής Υγιεινής του Πανεπιστηµίου Swin-
burne, που έχει ερευνήσει το θέµα του υπερκατανα-
λωτισµού στην αυστραλιανή κοινωνία. Σύµφωνα µε
την έρευνα του οµογενή επιστήµονα ένας στους
δώδεκα Αυστραλούς ψωνίζει µανιωδώς αγαθά που
στις περισσότερες
περιπτώσεις δεν
χρειάζεται και δεν
πρόκειται να τα χρη-
σιµοποιήσει ποτέ.
Kαι οι γυναίκες είναι
αυτές που κρατάνε τα
σκήπτρα στον τοµέα
αυτό. Υπολογίζεται
ότι το 80% µε 90%
των υπερκαταναλω-
τών είναι γένους θη-
λυκού. O οµογενής
επιστήµονας αναφέ-
ρει ότι τα άτοµα µε
περιθωριακή προσω-
πικότητα όπως οι
κλεπτοµανείς ή οι
τοξικοµανείς έχουν πολλά κοινά χαρακτηριστικά
όσον αφορά τη συµπεριφορά τους, µε όσους επιδί-
δονται στον υπερκαταναλωτισµό. Μάλιστα, θεωρεί
ότι η «βόλτα για ψώνια» και η επίσκεψη των εθισµέ-
νων στον τζόγο στις ηλεκτρονικές µηχανές τζόγου
(φρουτάκια), έχουν πολλά κοινά χαρακτηριστικά,
αφού και στις δύο περιπτώσεις οι «πάσχοντες» νιώ-
θουν ευφορία και ευχαρίστηση όταν επιδίδονται
στις παραπάνω ασχολίες.
Μάγδα Χριστο̟ούλου
Ελένη Πιττά
Είναι µια συµπεριφορά, µια έκφραση ζωής µε πολ-
λές και σηµαντικές διαστάσεις. ∆ιαστάσεις οικονοµι-
κές, κοινωνικές, πολιτισµικές, ηθικές, ανθρωπιστικές,
περιβαλλοντικές.
Οι υποκειµενικές ανάγκες καθορίζουν µια
καταναλωτική συµπεριφορά που αντικατοπτρίζει τη
φιλοσοφία, τις ηθικές αξίες, την παιδεία και την προ-
σωπικότητα του κάθε ατόµου. Είναι λοιπόν εξαιρε-
τικά σηµαντικό να µάθει κανείς από πολύ νωρίς πώς
να ορίζει τις ανάγκες του και να µην οδηγείται στην
υπερκατανάλωση. Να µπορεί να διαχειρίζεται τους
οικονοµικούς του πόρους και να γνωρίζει την αγο-
ραστική του δύναµη. Να εξασφαλίζει ένα επίπεδο
ανθρώπινης διαβίωσης, χωρίς να θυσιάζει το περι-
βάλλον, τις πραγµατικές αξίες και την πνευµατικό-
τητά του. Να είναι επιλεκτικό άτοµο, µε κριτική
σκέψη απέναντι στη διαφήµιση, να ασκεί τα δικαιώ-
µατα του και να ενηµερώνεται.
ΤΑ ΠΕΝΤΕ ΒΑΣΙΚΑ
∆ΙΚΑΙΩΜΑΤΑ ΤΟΥ ΚΑ-
ΤΑΝΑΛΩΤΗ
1) Το δικαίωµα της ̟ρο-
στασίας α̟ό τα οικονοµικά
συµφέροντα (προδιαγραφές,
σήµανση, ετικέτες, τιµές,
ποιότητα.)
2) Το δικαίωµα της ̟ρο-
στασίας της υγείας και της
ασφάλειας (διατροφή, υγιει-
νή, ασφάλεια, περιβαλλοντι-
κή προστασία)
3) Το δικαίωµα της ̟ληρο-
φόρησης και της εκ̟αίδευ-
σης (πληροφόρηση για τρό-
πους παραγωγής, προµήθει-
ες, δηµόσιες υπηρεσίες, νό-
µους, αποφάσεις, εγκυκλίους, επιπτώσεις, αποτελέ-
σµατα)
4) Το δικαίωµα της αντι̟ροσώ̟ευσης (ίδρυση
συνδικάτων, δηµιουργία συλλόγων και οργανώσεων,
υπηρεσίες συµβουλών)
5) Το δικαίωµα της ε̟ανόρθωσης (αποζηµίωσης,
αποκατάστασης) σε ατοµικό ή κοινωνικό επίπεδο
και απέναντι στο δηµόσιο ή ιδιωτικό συµφέρον.
ΟΙ ΥΠΟΧΡΕΩΣΕΙΣ ΤΟΥ ΚΑΤΑΝΑΛΩΤΗ
1) Η υ̟οχρέωση να ενθαρρύνουν τον υγιή αντα-
γωνισµό µεταξύ των παραγωγών, εταιρειών, εµπό-
ρων µε την αναζήτηση και αγορά των καλύτερων
προϊόντων και τη απαίτηση για βελτίωση της ποιό-
τητας των αγαθών και υπηρεσιών.
2) Η υποχρέωση να µεταχειρίζονται µε ασφαλή και
υγιεινό τρόπο τα προϊόντα, να προστατεύουν το
̟εριβάλλον και να συνειδητοποιήσουν τη σηµασία
της βιώσιµης και αειφόρου κατανάλωσης.
3) Η υποχρέωση να αναζητούν και να χρησιµοποι-
ούν την ̟ληροφορία, να είναι ενηµερωµένοι για
τους νόµους, τους κανονισµούς και γενικότερα τη
λειτουργία της αγοράς, και να συνειδητοποιήσουν
τη σηµασία της συνεχούς εκπαίδευσης και κατάρτι-
σης τους σε θέµατα κατανάλωσης.
4) Η υποχρέωσή τους να συµµετέχουν σε οργανι-
σµούς ̟ροστασίας των καταναλωτών, να προωθούν
και να ενισχύουν το έργο των συλλόγων, φορέων
και οργανώσεων που αποσκοπούν στη βελτίωση της
θέσης του καταναλωτή στη σύγχρονη κοινωνία.
5) Η υποχρέωση να είναι διαρκώς ενηµερωµένοι
και να ασκούν πάντοτε τα δικαιώµατά τους για
επανόρθωση, αποζηµίωση ή αποκατάσταση απένα-
ντι στα δηµόσια ή ιδιωτικά συµφέροντα.
Ο σεβασµός για το
περιβάλλον µέσα από την
κατανάλωση είναι µια από
τις σηµαντικότερες παραµέ-
τρους των νέων καταναλωτι-
κών προτύπων που δηµι-
ουργούνται αλλά προκύπτει
και από τις υποχρεώσεις
του καταναλωτή. Είναι ίσως
και η πιο σηµαντική συνι-
στώσα του καταναλωτισµού
αλλά και πιο πολύπλευρη.
Θα πρέπει να γίνει αντιλη-
πτό από όλους τους κατα-
ναλωτές ότι µέσα από τις
καθηµερινές αγοραστικές
µας επιλογές, βοηθάµε ή
καταστρέφουµε το περιβάλ-
λον. Τα βιολογικά προϊό-
ντα, τα ανακυκλώσιµα υλικά συσκευασία, οι πρώτες
ύλες κατασκευής αλλά και η αύξηση των αγαθών
µιας χρήσης που δηµιουργούν µεγάλο όγκο απορ-
ριµµάτων, πρέπει να µας προβληµατίσουν.
Η ενίσχυση της ανακύκλωσης ως θεσµού αλ-
λά και η προώθηση της επαναχρησιµοποίησης των
υλικών, θα µετατρέψουν το αµέτοχο κοινωνικό σύ-
νολο σε ενεργούς φύλακες του φυσικού κόσµου.
Από την άλλη πλευρά οι κατασκευαστές, προµη-
θευτές θα πρέπει να επωµιστούν το περιβαλλοντικό
κόστος από την εµπορία των προϊόντων τους όπως
π.χ. ρύποι κατά την παραγωγή και την µεταφορά
των προϊόντων, η χρήση ορυκτών καυσίµων ή µη
ανανεώσιµων πηγών ενέργειας.
Θα πρέπει να δοθεί η απαραίτητη βαρύτητα µέσω
της εκπαιδευτικής διαδικασίας για το πόσο υπεύθυ-
νος µπορεί να γίνει ο αγοραστής απέναντι στο περι-
Για το σηµερινό αποτέλεσµα, καθοριστικό ρόλο Σήµερα έχουµε µια εκπληκτική κατανάλωση ενέρ- καταστραφεί ήδη ένα µεγάλο µέρος της χώρας. Η
έπαιξε και η ενεργός συµµετοχή εκατοντάδων χιλιά- γειας, αλλά η κατανοµή της είναι σκανδαλώδης:
Η ε̟ίδραση του Ανθρώ̟ου κυβέρνηση, για την καλύτερη εφαρµογή του συστή-
δων ευρωπαίων πολιτών που συµµετείχαν στην εκ-
Σε κάθε Αµερικανό αντιστοιχούν: 12 ΚW
στο Περιβάλλον. µατος, επιβάλλει κάποιες ‘’τιµωρίες’’ στους ασυνεί-
στρατεία ζητώντας αυστηρή νοµοθεσία για τα χηµι- Σε κάθε Ευρωπαίο αντιστοιχούν: 7 ΚW
δητους. Στην Ελλάδα και το κράτος και οι πολίτες
κά. Είναι πάντως βέβαιο ότι θα χρειαστούν πολλές Σε κάθε Ινδό αντιστοιχούν: 0,3 ΚW Περιβάλλον = Οι υλικές συνθήκες που περι- δείχνουν να αδιαφορούν.
προσπάθειες από πολίτες και οργανώσεις, στο εγγύς βάλλουν ένα ζωντανό οργανισµό. Μέσα σε αυτό Το ελληνικό κράτος δεν έχει επιµείνει στα προ-
µέλλον, για την ουσιαστική βελτίωση της νοµοθεσί- ζούµε. Είναι σωστό να το καταστρέφουµε και να γράµµατα που έχει δηµιουργήσει, και έτσι ένα µε-
ας, σε επόµενο Συµβούλιο Υπουργών. Το 15% του παγκόσµιου πληθυσµού καταναλώνει δείχνουµε αδιαφορία για αυτό; γάλο µέρος της ευθύνης του ανήκει. Φταίνε όµως
Η ολοµέλεια του Ευρωκοινοβουλίου ψήφισε υπέρ το 80% της ενέργειας. και οι πολίτες που δείχνουν ότι δεν νοιάζονται.
της αρχής της υ̟οκατάστασης δηλ. της υποχρέω- Το ανθρώπινο είδος παρά το γεγονός ότι Όταν θα φτάσουµε όµως σε ένα σηµείο που θα
Βρισκόµαστε µπροστά στη ραγδαία εξάπλωση της
σης να αντικαθίστανται επικίνδυνα χηµικά µε ασφα- ήταν υπεύθυνο για τη προστασία της φύσης έχουµε καταστρέψει το ‘’σπίτι’’ µας, τότε θα είναι
φτώχειας και της πείνας, ιδιαίτερα στους κατοίκους
λή διαθέσιµα εναλλακτικά, πράγµα που αποτελεί έδειξε αδιαφορία και αποδείχθηκε ανίκανο να αργά για να ενδιαφερθούµε. Πρέπει λοιπόν να µην
του τρίτου κόσµου, όπου ζει το 80% του παγκόσµι-
πάγια θέση των φέρει εις πέρας την αποστολή του. Παρεµβαίνο- φτάσουµε σ’ αυτό το σηµείο και να εφαρµόσουµε
ου πληθυσµού
οργανώσεων. Το ντας στους φυσικούς κύκλους (αέρα, στεριά και όλοι µερικούς εύκολους τρόπους για την οικονοµία
και καταναλώ-
WWF Ελλάς και θάλασσα) αλλοίωσε τις ισορροπίες για την συνέ- φυσικών πόρων.
νεται µόλις το
η Greenpeace χιση της ζωής. Τέτοιοι τρόποι είναι ο διαχωρισµός σκουπιδιών
20% των αγα-
πιστεύουν ότι η Ο άνθρωπος, ψάχνει συνεχώς τρόπους για να και η τοποθέτηση τους στους κατάλληλους κάδους,
θών.
υποχρεωτική βελτιώσει την ποιότητα να µην καταναλώνουµε
υποκατάσταση της ζωής του, χρησιµο- άσκοπα ενέργεια, να µην
των επικίνδυνων ποιώντας µη ανανεώσι- αγοράζουµε προϊόντα µε
Μαρινό̟ουλος
χηµικών αντι- µους φυσικούς πόρους. πολλές συσκευασίες και να
Παναγιώτης
σταθµίζει λίγο Εγκαταλείψαµε και τις φροντίζουµε να έχουν πά-
τις δυσµενείς ανανεώσιµες πηγές ενέρ- νω το σήµα ανακύκλωσης.
εξελίξεις που γειας γιατί δεν µπορού- Επίσης να υποστηρίζουµε
είχαν διαµορφω- σαµε ή δεν θελήσαµε να και να γινόµαστε µέλη σε
θεί εξαιτίας των αντιµετωπίσουµε την περιβαλλοντικά προγράµ-
ισχυρών πιέσεων ιδιορρυθµία τους. µατα και οργανισµούς.
από τα lobby Η Ελλάδα παρόλο ∆υστυχώς όµως δεν κά-
των χηµικών που έχει αναπτυχθεί και νουµε αυτό που πρέπει
βιοµηχανιών. είναι µέλος της Ευρω- αλλά αυτό που µας βολεύει
παϊκής Ένωσης δεν έχει για να ζήσουµε καλύτερα.
δείξει µεγάλο ενδιαφέ- Οι σηµερινοί άνθρωποι
ρον για τη προστασία καταναλώνουν πολλούς
του περιβάλλοντος σε από τους φυσικούς πόρους
σχέση µε άλλες χώρες. τόσο γρήγορα που η φύση
Αυτό είχε ως αποτέλε- δεν προλαβαίνει να τους
σµα την καταστροφή ξαναδηµιουργήσει. Πώς
µεγάλου µέρους του θα ζήσουν οι επόµενες γε-
φυσικού της πλούτου. νιές ανθρώπων αν εξαντληθούν αυτοί οι φυσικοί πό-
Παγκόσµια Ηµέρα Ωστόσο δεν µπορούµε να µην αναγνωρίσουµε
κάποια βήµατα, έστω και µικρά, που έκανε η
ροι; Πώς θα ζήσουµε εµείς καλά και οι επόµενες
Το νερό δηµιουργεί εντάσεις: γενιές καλύτερα αν καταστρέψουµε το φυσικό µας
Οι ανάγκες για το νερό του ανθρώπινου πληθυ- Καταναλωτή χώρα µας. Μερικά από αυτά είναι η εφαρµογή περιβάλλον; Νοµίζουµε πως αυτά τα ερωτήµατα
σµού, ο οποίος έχει φθάσει τα 6 δισεκατοµµύρια προγραµµάτων ανακύκλωσης σε όλη την Ελλάδα δεν µπορούν να απαντηθούν µε λόγια αλλα µόνο µε
αυξάνονται διαρκώς. Από την άλλη µεριά τα αποθέ- (15 Μαρτίου). και κατασκευή βιολογικών καθαρισµών. πράξεις.
µατα νερού εξαντλούνται ή µολύνονται από τις βιο- Με τον όρο κατανάλωση εννοούµε την χρη- Με ένα ταξίδι στο εξωτερικό θα παρατηρή-
µηχανίες και τα χηµικά λιπάσµατα που ρυπαίνουν σιµοποίηση κάθε είδους αγαθών και υπηρεσιών για σουµε ότι όχι µόνο το κράτος έχει φροντίσει να Προύντζου ∆έσ̟οινα
το έδαφος και τα υπόγεια ύδατα. Ο έλεγχος των την ικανοποίηση ανθρώπινων αναγκών. Η κατανά- έχει τις κατάλληλες υποδοµές για τη καθαριότη- Στρατίκη Κατερίνα
υδάτινων πόρων γίνεται σηµείο τριβής ανάµεσα σε λωση αγαθών είναι απαραίτητη για την επιβίωση, τα του «χώρου» αλλά και οι άνθρωποι έχουν α- Σωτηρο̟ούλου Κατερίνα
πολλές χώρες. την υγεία, την ασφάλεια και την ποιότητα ζωής. ποκτήσει οικολογική συνείδηση.
Καταναλώνω άρα υπάρχω! Θα υπάρχει όµως πάντα Μια τέτοια χώρα που έχει δείξει ενδιαφέρον
κάτι για κατανάλωση αν δεν διασφαλιστεί το µέλ- είναι η Γερµανία. Το σύστηµα ανακύκλωσης εί-
λον! ναι καλύτερα οργανωµένο. Το κράτος έχει µερι-
Θα πρέπει να γίνει αντιληπτό ότι η κατανά- µνήσει να ενηµερώσει τους πολίτες για τη σηµα-
Ε̟ι̟τώσεις υ̟ερκατανάλωσης ενέργειας στον
λωση δεν είναι µια απλή οικονοµική συναλλαγή. σία της ανανέωσης των φυσικών πόρων αφού είχε
τρίτο κόσµο:
16 9

Καταναλωτισµός -
Τέχνη -
Περιβάλλον και Προστασία
του
Καταναλωτισµός και εκφραστικά αγαθά
Ένα πρωί βλέπεις µια αφίσα που δεν την είχες
ξαναδεί και που σου αρέσει πολύ. Αποφασίζεις
να την αγοράσεις για το δωµάτιό σου. Σε εκφρά-
ζει. Αφού την αγόρασες και την κρέµασες στον
τοίχο απέναντι από το κρεβάτι σου, σε καλούν σε
ένα πάρτι. Πηγαίνεις και τι βλέπεις; Στο σαλόνι
είναι κρεµασµένη µια αφίσα ακριβώς ίδια µε τη
δική σου. Ακούς έναν άγνωστο να λεει: «Τι ωραία
που είναι η αφίσα αυτή. Έχω κι εγώ µια τέτοια
στο µπάνιο µου.» Γυρίζεις σπίτι εκείνο το βράδυ
και την ξεκρεµάς.
Τι είδους αγαθό είναι αυτό;
Είναι µεν ιδιωτικό (στο
βαθµό που η κατοχή µιας
τέτοιας αφίσας από σένα
αφήνει µια λιγότερη για
όλους τους άλλους) αλλά η
χαρά που σου δίνει εξαρτά-
ται όχι µόνο από την χρή-
ση του αλλά και από το
πόσοι άλλοι το έχουν. Αυ-
τό δεν είναι καινούργιο
φαινόµενο. Η σπανιότητα
ενός αγαθού πολύ συχνά
ήταν καθοριστικός παρά-
γοντας όχι µόνο της τιµής
του αλλά και της απόλαυ-
σης που έδινε στον ιδιοκτήτη. Οι οικονοµολόγοι
αναφέρονται σε τέτοιου είδους προϊόντα ως αγα-
θά θέσης - αγαθά, δηλαδή, των οποίων η αξία σε
µεγάλο βαθµό εξαρτάται από τη «θέση» τους στο
κοινωνικό γίγνεσθαι.
Οι επιχειρηµατίες (και ιδίως οι διαφηµιστές) κά-
νουν τα αδύνατα δυνατά για να µας πείσουν ότι
το προϊόν τους είναι τέτοιου είδους. Συνήθως το
κάνουν µε τρόπο - καλλιεργώντας την εντύπωση,
µέσω της εικόνας και του κειµένου της διαφήµι-
σης, ότι εάν το αγοράσουµε θα νιώσουµε και
εµείς την ηδονή που µόνο τα σπάνια αγαθά µπο-
ρούν να µας προσφέρουν, όχι επειδή αναγκαστι-
κά είναι καλύτερης ποιότητας αλλά µόνο και µό-
νο επειδή είναι λίγοι εκείνοι που τα χαίρονται.
Από µια άποψη ακόµη και η µουσική ο τουρι-
σµός έχει αποκτήσει χαρακτηριστικά
«προϊόντος» θέσης. Σκεφτείτε πόσοι προσπαθούν
10
να ανακαλύψουν τον επόµενο «ήχο» ή ρυθµό ο ο-
ποίος θα γίνει της µόδας – το συγκρότηµα ή την
τεχνοτροπία που δεν έχει γίνει της µόδας ακόµα
αλλά που µπορεί να έχει επιτυχία. Αλλά µιας και
µιλήσαµε για µόδα, αυτό είναι το φαεινότερο παρά-
δειγµα εκφραστικού αγαθού ή αγαθού θέσης: Ντυ-
νόµαστε όχι µόνο γιατί κρυώνουµε, ή γιατί διαφο-
ρετικά θα συλληφθούµε, αλλά και ως µια δήλωση
προς πάσα κατεύθυνση για το ποιοι είµαστε. Από
καταβολής των ανθρώπινων κοινωνιών, η αµφίεση
είχε στόχο την προσωπική έκφραση (π.χ. τα κο-
σµήµατα), την κοινωνική ιεραρχία (π.χ. οι στρατιω-
τικές στολές και τα κουστούµια των επιχειρηµα-
τιών), την πολιτική τοποθέτηση (π.χ. η στολή του
Μάο Τσε Τουνγκ στην Κίνα ή των ναζί στη Γερµα-
νία) κτλ.
Βέβαια µε την εξέλιξη των κοινωνιών της αγοράς, η
αµφίεση µετετράπη σε αµιγώς αγοραίο αγαθό του
οποίου η ανταλλακτική αξία µεγάλωσε σε σχέση µε
τη χρηστική. Για παράδειγ-
µα, σε παλιότερες εποχές οι
κανόνες αµφίεσης απηχούσαν
εξω-οικονοµικούς παράγο-
ντες (π.χ. τις απόψεις της εκ-
κλησίας, την παράδοση, την
αισθητική του εκάστοτε αυ-
τοκράτορα). Σήµερα εάν
ένας οίκος µόδας πιστέψει ότι
θα κερδίσει χρήµατα λανσά-
ροντας ένα είδος σακακιού
που θυµίζει εκείνα που φόρα-
γε ο Ναπολέοντας, θα το
κάνει χωρίς δισταγµό και
άσχετα από το εάν του µόδι-
στρου του αρέσει αυτή η αι-
σθητική.
Η νοοτροπία της βιοµηχανίας µόδας έχει ξεφύγει
από το στενό πλαίσιο της αµφίεσης. Για παράδειγ-
µα έχει µεταφερθεί στην αυτοκινητοβιοµηχανία.
Μια διαφήµιση ακριβής Γερµανικής εταιρείας αυ-
τοκινήτων πριν µερικά χρόνια έλεγε: «Είσαι αυτό
που οδηγείς!» Πιο άµεσο µήνυµα δεν µπορούσε να
µας στείλει! Το πρόβληµα βέβαια είναι ότι εάν όλοι
πειστούν και όλοι αγοράσουν το εν λόγω προϊόν,
τότε το διαφηµιστικό µήνυµα αυτό-αναιρείται.
Η παραγωγή πολλών διαφορετικών µορφών του
κάθε προϊόντος είναι απόρροια του ανταγωνισµού.
Η κάθε εταιρεία προσπαθεί να µας πουλήσει κάτι
το οποίο εµείς θα έχουµε την ψευδαίσθηση ότι εί-
ναι ειδικά φτιαγµένο για µας - ότι όχι µόνο µας
εκφράζει αλλά και το ότι προβάλει στον υπόλοιπο
κόσµο µια αρεστή εικόνα του ποιοι είµαστε. Μας
βοηθάει να ξεχωρίζουµε από το πλήθος.
Όλα αυτά δεν είναι τίποτα άλλο από µια φυσιολογι-
Οι ε̟ι̟τώσεις α̟ό την ανεξέλεγκτη
διάθεση των α̟ορριµµάτων είναι οι εξής:
• Μολύνονται τα επιφανειακά και υπόγεια νερά.
• Ρυπαίνονται τεράστιες περιοχές, οι ακτές και
οι θάλασσες.
• Ρυπαίνεται ο αέρας από την καύση και τις
δυσοσµίες των σκουπιδιών.
• Τείθεται σε κίνδυνο η δηµόσια υγεία.
• Κινδυνεύει άµεσα η χερσαία και η θαλάσσια
πανίδα πολλών περιοχών.
• Υποβαθµίζεται αισθητικά το τοπίο.
• Υφίσταται αρνητικές επιδράσεις ο τουρισµός.
Ρύ̟οι ̟ου εκ̟έµ̟ονται στο
̟εριβάλλον α̟' το αυτοκίνητο:
Οι συνολικές ετήσιες εκποµπές ρύπων στην χώρα
µας απ' τις 3 βασικές κατηγορίες πηγών δηλαδή την
κυκλοφορία, τη θέρµανση και την βιοµηχανία πα-
ρουσιάζονται στον παρακάτω πίνακα:
Α̟ορρίµµατα
Τα συµβατικά πλαστικά όταν απορρίπτονται στο
περιβάλλον παραµένουν εκεί για πολλές δεκαετίες
καθώς είναι πρακτικά αδύνατον να συλλεχθούν µέσα
από τους Χ.Υ.Τ.Α. ή τους κάδους απορριµµάτων
(π.χ. σακούλες, φιάλες νερού, φιάλες λαδιού, καλα-
µάκια, σακουλάκια συσκευασίας οσπρίων κ.λ.π.) και
συνεπώς δεν υπάρχει λύση αντιµετώπισης της ρύ-
πανσης που προκαλούν.
15
Αντιθέτως η αποικοδόµηση των ΦΒΑ πλαστικών
είναι ρυθµιζόµενη ενώ δίνουν τελικά θρεπτικά υλι-
κά. Η έκθεση στο φως επιταχύνει την αποικοδόµη-
σή τους η οποία συνεχίζεται και απουσία φωτός
(κατά την ταφή στους Χ.Υ.Τ.Α.). Οι σακούλες δια-
σπώνται γρηγορότερα στον ανοικτό χώρο απ’ ότι
σε κλειστό. ∆ιασπώνται επίσης γρηγορότερα σε
θερµό από ότι σε ψυχρό χώρο. Φυσικά εάν το
ΦΒΑ πλαστικό εκτεθεί σε φως και αέρα για κάποιο
διάστηµα µετά την απόρριψη του η αποικοδόµησή
του συνεχίζεται και απουσία φωτός. Η διάσπαση
των ΦΒΑ πλαστικών συνεχίζεται ακόµα και αν αυ-
τά ταφούν.
Τα συµβατικά πλαστικά µπορούν και πρέπει να
χρησιµοποιούνται για πολλά είδη ιδίως µακράς
διάρκειας, όπως έπιπλα σπιτιών, παιδικών χαρών
κτλ, όχι όµως για σακούλες. Επίσης, οι ΦΒΑ πλα-
στικές σακούλες είναι πλεονεκτικότερες
Οι πλαστικές σακούλες όχι µόνον δεν διασπώνται
εύκολα αλλά ταυτόχρονα δυσκολεύουν την αποσύν-
θεση άλλων σκουπιδιών που υπάρχουν στους χώ-
ρους ταφής. Ένα µαρούλι ή ένα µπιφτέκι που έχει
ταφεί µέσα σε πλαστικά χρειάζεται 30 έως 70 χρό-
νια για να αποσυντεθεί.
Στην θάλασσα οι πλαστικές σακούλες αποικοδο-
µούνται µε ακόµη πιο αργούς ρυθµούς και αποτε-
λούν µεγάλο κίνδυνο για τα πουλιά, τα ψάρια, τα
δελφίνια, τις φώκιες και κυρίως τις θαλάσσιες χελώ-
νες.
Οι θαλάσσιες χελώνες καταπίνουν µε µεγαλύτερη
συχνότητα τις διαφανείς πλαστικές σακούλες που
µοιάζουν µε µέδουσες, το αγαπηµένο τους φαγητό.
Πολύ συχνά βρίσκονται πλαστικές σακούλες και
στα στοµάχια άλλων θαλασσινών ζώων. Στο βυθό,
οι σακούλες καλύπτουν την θαλάσσια βλάστηση και
νεκρώνουν την περιοχή που καλύπτουν
Όπως αποκαλύπτει η έκθεση της Green-
peace, µε τον τίτλο «Καύση Α̟οβλήτων: Ακρι-
βή – Ανα̟οτελεσµατική - Ε̟ικίνδυνη», η απόρ-
ριψη της καύσης και γενικότερα όλων των συγγενών
τεχνολογιών θερµικής επεξεργασίας των απορριµ-
µάτων (αλλά και των βιοµηχανικών και νοσοκοµει-
ακών αποβλήτων) βασίζεται σε µια σειρά από ισχυ-
ρά επιχειρήµατα τα οποία συνηγορούν κατά της
συγκεκριµένης τεχνολογίας.
Οι δυο διεθνείς περιβαλλοντικές οργανώσεις θεω-
ρούν ότι η απόφαση είναι ένα σηµαντικό βήµα για
την προστασία της υγείας και του περιβάλλοντος,
̟αρά τα σηµαντικά κενά ̟ου ̟αρουσιάζει ύστερα
από τις επίµονες προσπάθειες της χηµικής βιοµη-
χανίας να εξασθενίσει τα θετικά στοιχεία που πε-
ριείχε η αρχική πρόταση.
 κή εξέλιξη των κοινωνιών της αγοράς. Το ερώτηµα
βέβαια τίθεται: Είναι θετική ή αρνητική αυτή η εξέ-
λιξη; Άλλη µια φορά οι απόψεις διίστανται. Υπάρ-
χουν αυτοί που πιστεύουν ότι η πανσπερµία αγαθών
και η αγωνιώδης προσπάθεια των παραγωγών να
ικανοποιήσουν την κάθε µας προτίµηση, καλυτε-
ρεύουν τη ζωή µας. Ότι η κοινωνία γίνεται πιο πο-
λύχρωµη και ενδιαφέρουσα, πιο ελεύθερη και ανε-
ξάρτητη από τις αγκυλώσεις και προκαταλήψεις του
παρελθόντος. Ότι ο καταναλωτισµός δεν προκαλεί-
ται από τα εµπορικά συµφέροντα των εταιρειών
αλλά από τις συνεχώς εξελισσόµενες ανάγκες των
ανθρώπων τις οποίες οι εταιρείες απλώς προσπα-
θούν να ικανοποιήσουν.
Παραδείγµατος χάριν, όταν πολλά νέα παιδιά στην
Αµερική (αλλά και αλλού) απέρριψαν τη βιοµηχα-
νία µόδας και επέλεξαν ένα πολύ απλό τύπο αµφίε-
σης µε φαρδιά µονόχρωµα παντελόνια, απλά
µπλουζάκια και καπελάκια
του µπέϊζµπωλ (το λεγόµενο
grunge), εταιρίες έσπευσαν να
προσφέρουν τέτοιο ρουχισµό
στην αγορά. Να λοιπόν πως
ο καταναλωτισµός µπορεί να
θεωρηθεί ένα σύστηµα που
απλώς αντικατοπτρίζει τις
προτιµήσεις των αγοραστών.
Η αντίθετη άποψη ισχυρίζε-
ται ότι ο καταναλωτισµός δεν
ορίζεται από τη µαζική πα-
ραγωγή προϊόντων αλλά, και
εδώ είναι ο κίνδυνος, από την
µαζική παραγωγή προτιµήσε-
ων. Ναι µεν παράγονται πολ-
λά προϊόντα που φαινοµενικά
καλύπτουν ανάγκες (από τη
στιγµή που αγοράζονται),
αλλά για να γίνει αυτό έπρεπε
πρώτα να µας γεµίσουν το κεφάλι (ή την ψυχή) µε
προτιµήσεις που δεν επιλέξαµε εµείς αλλά, αντίθε-
τα, επέλεξαν άλλοι για εµάς µε γνώµονα το δικό
τους (και όχι το δικό µας) συµφέρον. Σύµφωνα µε
αυτή την άποψη πηγαίνουµε στα µαγαζιά σαν αγέλη
και γυρνάµε σπίτι µε αγαθά που ούτε τα χρειαζό-
µασταν ούτε τα θέλαµε πραγµατικά.
Η δική σου άποψη για τον καταναλωτισµό ποια
είναι;
Τέχνη.
Τέχνη ονοµάζεται το σύνολο της ανθρώπινης δηµι-
ουργίας που βασίζεται στην πνευµατική κατανόηση
και επεξεργασία κοινών εµπειριών της καθηµερινής
ζωής σε σχέση µε το κοινωνικό, πολιτισµικό, ιστο-
14
ρικό και γεωγραφικό πλαίσιο στο οποίο διαδραµα-
τίζονται. Είναι µια ευρύτερη ονοµασία που χρησι-
µοποιείται για να περιγράψουµε την διαδικασία της
οποίας το αποτέλεσµα είναι µη φυσικό και ακολου-
θεί τους κανόνες του δηµιουργού. Κατά συνέπεια
λέξεις µε κοινή ρίζα όπως τεχνικό, τεχνίτης, καλλιτέ-
χνης αποδίδονται σε ανθρώπινες δηµιουργίες και
δραστηριότητες ανεξάρτητες από την ροπή του
φυσικού κόσµου. Στον ∆υτικό κόσµο η τέχνη περι-
γράφεται ώς art, από το Λατινικό ars που σηµαίνει
διακανονίζω, διευθετώ.
Η τέχνη, γενικότερα , είναι η έκφραση της ανθρώ̟ινης
δηµιουργικότητας και φαντασίας.
ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ ΚΑΙ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑ
ΤΟΥ.
Περιβάλλον είναι όλα τα εξωτερικά ερεθίσµατα
που προέρχονται από το σύνο-
λο των ζωντανών και µη ζωντα-
νών στοιχείων του πλανήτη µας
που επιδρούν σε έναν οργανι-
σµό και καθορίζουν την ανά-
πτυξή του.
Ένας διαχωρισµός που προκύ-
πτει στις οργανωµένες ανθρώπι-
νες κοινωνίες είναι µεταξύ φυσι-
κού και τεχνητού περιβάλλο-
ντος. Φυσικό περιβάλλον µπο-
ρεί να θεωρηθεί το σύνολο των
οργανισµών του πλανή-
τη .Τεχνητό περιβάλλον είναι
τα αποτελέσµατα των ανθρώ-
πινων δραστηριοτήτων, της κοι-
νωνικής οργάνωσης, της τεχνο-
λογίας και όλων των µέσων που
χρησιµοποιούνται από τον
άνθρωπο .
Η προστασία του περιβάλλοντος έχει καθοριστική
σηµασία για την ποιότητα ζωής των σηµερινών και
των µελλοντικών γενεών. Αυτό που ωστόσο αποτελεί
πρόκληση είναι ο συνδυασµός της προστασίας του
περιβάλλοντος µε τη συνεχή οικονοµική ανάπτυξη,
µε βιώσιµο µακροπρόθεσµα τρόπο. Η περιβαλλο-
ντική πολιτική της Ευρωπαϊκής Ένωσης βασίζεται
στην πεποίθηση ότι η ύπαρξη υψηλών περιβαλλοντι-
κών προτύπων τονώνει την καινοτοµία και τις επιχει-
ρηµατικές δυνατότητες. Η οικονοµική, η κοινωνική
και η περιβαλλοντική πολιτική είναι στενά συνυφα-
σµένες µεταξύ τους.
Τσούκνου Αναστασία
11
Νερό - Νεράκι

12 13