SLOOP FøKRø: ÖZGÜR/AÇIK ÖöRETøM NESNELERøNøN

PAYLAùIMI
Pierfranco Ravotto (ITSOS "Marie Curie"), Giovanni Fulantelli (ITD-CNR)

"Sizin bir elmanz varsa ve benim de bir elmam varsa elmalar de÷iú tokuú
etti÷imizde her birimizin hâlâ bir elmas olacaktr. Sizin bir fikriniz ve benim de bir
fikrim varsa bu fikirleri birbirimize verdi÷imizde her birimizin ikiúer fikrimiz
olacaktr””
George Bernard
Shaw
Özet

SLOOP projesi bilgi ve kaynaklarn iúbirli÷i içinde paylaúm ve yaplandrlmasn artran, geliúim
halindeki bir hareket içerisinde yer almaktadr. Bu projenin odak noktasn teúkil eden bu kaynaklar bir
taraftan SCORM ve LOM IEEE standartlarn karúlarken di÷er taraftan ““açk”” bir görünüm
do÷rultusunda yenilenen ve yeniden tanmlanan özgür/açk LO’’lar biçiminde tanmlanan Ö÷renme
Nesneleridir.

SLOOP projesi biterken yeni öneriler getirilmiú ve daha da ileri geliúmeler tavsiye edilmiútir: web 2.0
do÷rultusunda, açk LO’’larn üretimi ve paylaúmna dahil olabilecek ve dijital yerliler olarak
adlandrlan yeni nesil ö÷rencilere hitap eden bir SLOOP 2.0 sürümü üzerinde düúünülmeye de÷erdir.

Bilgiyi Paylaúm

Çatúma iki farkl e÷ilimden çkyor: ““açmal”” m yoksa ““kapatmal”” m? Kaynaklara –– topra÷a, suya,
ilaca, enformasyona, fikirlere eriúimi kolaylaútrp teúvik mi edelim, ... - yoksa bir fikirle ilgili kanuni
menfaatleri, mülkiyet haklarn, patentleri, mahremiyet haklarn, zilyetlik haklarn korumak için fikre
eriúimi snrlandrmal myz? Bu, dijital ve küreselleúen dünyada yeni boyutlar kazanan eski bir
hikâyedir.

Patent konusunu düúünelim: Basmati pirinci için ABD Patent Dairesinden patent tescili alan RiceTec
úirketiyle Hindistan devleti arasndaki dava ve çokuluslu ilaç úirketlerinden birinin Güney Afrika
devletine karú açt÷, maliyetinin altnda AIDS ilac satú konusunda olan dava gibi pek çok meúhur
dava vardr. Ksa bir süre önce, patentlerin snai ve teknolojik anlamda yönetiminin çok su kaldracak
bir konu oldu÷unu ortaya çkarmak için Avustralyal bir avukat olan John Keogh ulaúm kolaylaútrc
dairesel aracnn patentini tescil ettirdi÷ini açklad: bildi÷imiz tekerlek! Bir de tam tersini yani bir
bilgisayar ve internet ba÷lants olan herhangi bir kimsenin, gigabaytlarca müzik, metin, film ve
program ba÷lant ücreti dúnda herhangi bir ekonomik, co÷rafî ve zamansal kstlama olmakszn
herkesin kullanmna açabilecek olmas ihtimalini düúünelim. Herkesin kendi fikirlerini, kendi
foto÷raflarn, kendi filmlerini yaynlayp bunlar herkesin kullanmna açabilmesi ihtimalinden söz
etmiyoruz bile.

Son yllarda yazlm sektöründeki açkl÷a do÷ru gidiú, belli ölçüde baúarya ulaúmútr. Kaynak
koduna eriúilebilir olmas sayesinde kullanm, da÷tm ve modifikasyonu serbest olan bu özgür/açk
kaynak yazlm modelinin yaygnlaúmas ve úimdiden pazarn önemli bir dilimini ele geçirmiú olmas
““açk”” stratejisinin ekonomik sonuçlar do÷urabildi÷ini göstermiútir. Bir yazlmn özgür/açk
olmasnn getirdikleri yalnzca bir haklar meselesinden ibaret de÷ildir. Linux Windows’’tan yalnzca
kullanm, da÷tm ve de÷iútirme özgürlü÷ü açsndan de÷il, ayn zamanda geliútirilme biçimi

1
bakmndan da farkldr. Linux bir katedral gibi merkezîleútirilmiú bir proje temelinde de÷il de geniú
ve hayret uyandran bir pazar yerine benzeyen bir modele uygun olarak, úu motto çerçevesinde
yaratlmútr: "gecikmeksizin ve sk sk kullanma açn, baúkasna verilebilecek her görevi da÷tn,
hafifmeúreplik derecesinde açk olun". [Raymond, 1998].
Bu açk yazlmlarn güvenilir oldu÷u kantlanmútr, sklkla mülkiyetli (proprietary/özgür olmayan)
yazlmlardan daha güvenlidir. Bunun bir kant, web sunucular alannda %70’’in üzerindeki payyla
en popüler olan açk kaynak yazlm Apache’’dir. Açklk ve iúbirli÷ine yönelik motivasyonun ––halk
kullanr, uyarlamasn halk yapar, hatalar halk düzeltir
–– do÷rulu÷u ortaya konmuútur. Etkinlik güdüsüyle beraber olsa da özgür yazlm geliútirmenin ilk ana
itici gücünün özgürlük oldu÷unun unutulmamas gerekir: yazlm bilginin bir parçasdr ve bilgi
snrlandrlamayacak bir haktr.

Bu fikir yazlm sanayisinde hzla yaylmútr. Açk øçerik ile ilgili iki sembolik davadan bahsedelim.
2002 ylnda Massachussett Institute of Technology, tüm ders materyallerinin Web üzerinde, bir
copyleft lisans (özgür lisans) kapsamnda kullanma açk olmasna olanak sa÷layan MIT
OpenCourseWare sitesini açt: Creative Commons Attribution, No-commercial, Share alike (Atf
úartl - gayri ticari –– benzer lisansla paylaúm) (ticari olmamak koúuluyla, asl yazarna atfta
bulunma úartyla kullanma, da÷tma, iúlemede özgürsünüz ve türetilen tüm materyaller ayn lisans ile
kullanlabilir). Bir yl öncesinde Wikipedia (Vikipedi) do÷muútu: wiki yazlm kullanarak, insanlar
içerik ekleyip, silip, düzenleyerek özgür bir ansiklopedinin oluúturulmasnda iúbirli÷i yapyorlar. Zaten
hazr olan materyali kullanma sunan MIT projesinden farkl olarak Vikipedi, Linux ““pazar”” modelini
seçip, herkesin ““sorumlu”” katlmyla nitelikli içeri÷i besleyerek bunu içeri÷in üretilmesine nakletti.
Bir baúka baúarl örnek! Oluúturulmasndan sadece 6 yl sonra Vikipedi, 100 dilde mevcut ve
1.833.620 adedi øngilizce dilinde olan 5.300.000 makale sahibiydi; yine bu tarih itibariyle 75.000 kiúi
iyileútirilmesine ve daha da geliútirilmesine etkin olarak katkda bulunmaktayd. Nature dergisi adna
2005 ylnda yaplan bir anket Vikipedi’’de bulunan hatalar ve yanlúlklar prestijli Encyclopaedia
Britannica ile karúlaútrmú ve her iki ansiklopedinin ayn türden hatalar içerdi÷i sonucunu çkarmútr.
[Nature 2005].

2005 ylnda, SLOOP projesi Leonardo da Vinci Program kapsamnda sunuldu÷unda genel durum
böyleydi. Yazlm ve ö÷renme içeri÷inin iúbirli÷i halinde üretimine yönelik modeller ortaya çkyordu
ve açk/özgür modeli pek çok SLOOP partnerinin e-ö÷renme deneyimlerinde karúlaút÷ probleme
çözüm olacak gibi görünüyordu.

eÖ÷renmenin kritik noktas: ö÷renme materyali

SLOOP Projesini destekleyen organizasyonlar, kendi spesifik misyonlarndan yola çkarak e-ö÷renme
alannda yllardr aktif idiler: yüz yüze ö÷retim, uzaktan ö÷retim ve pedagojik araútrma. Bu
organizasyonlar kendi faaliyetleri ve daha önceki Avrupa projeleri srasnda úu çkarmlara
varmúlard:

x Geleneksel uzaktan e÷itimle karúlaútrld÷nda, çevrimiçi e÷itim bakmndan e-ö÷renme

yalnzca ö÷renme materyaline eriúimi ve ö÷rencilerle ö÷retenler arasndaki iletiúimi
kolaylaútrmakla kalmaz ayn zamanda yalnz olma duygusunu elimine eden ve iúbirli÷inin
de÷erini artran, ö÷rencinin akran grubuyla ve ö÷retmen/e÷iticisiyle etkileúime girebildi÷i bir
çalúma ortamnn oluúturulmasn da sa÷lar.
x E-ö÷renme yüz yüze e÷itime baúaryla entegre edilebilmektedir. Materyalin ö÷rencilere evde
okuma/çalúma için sa÷lanmasna ve sanal ortam sayesinde okul zaman çizelgesi ve okul
duvarlar dúnda ö÷retmenleriyle ve ö÷renciler arasnda etkileúim úansn artrmaya olanak
tanr.
x øyi çevrimiçi didaktik materyalin hazrlanmas, iyi ö÷retim uygulamalarnn yüz yüze
e÷itimden çevrimiçi e÷itime aktarmn [Ó Súilleabháin 2003] ve ““keúfetme”” ve ““oyun””
yoluyla ö÷renmeye izin veren etkileúime açk materyaller geliútirmek amacyla BT
potansiyelinden yararlanabilme becerisini gerektirir [Berengo 2003].

2
Ö÷retim materyali kritik nokta olarak kabul edilmiútir: internet için özel tasarlanmú de÷iúik türlerde
ö÷retim materyali hazrlamak, örne÷in multi-media kullanan interaktif dersler, simülasyonlar ve
testler, çok zaman alr ve külfetli bir iútir. Gerektirdi÷i kaynaklar pek çok okulda ve üniversitede
kullanma sunulann ötesindedir [Ravotto 2003].
Ö÷retmen ve ö÷rencilerin hard disklerinde mevcut olan ö÷renme nesneleri neden paylaúlmasn [Wiley
2000]?

Tek bir ö÷retmenin çabalaryla veya okullar, yerel, millî ya da Avrupa Makamlar tarafndan
kullanma sunulan kaynaklarla son on ylda oluúturulan ö÷retim materyali neden paylaúlmasn?

Tecrübelerimize ve açk kaynak/açk içerik hareketinden elde edilen deneyimlere dayanarak úu 4

unsurun gerekli oldu÷u sonucuna ulaútk:
x kaynaklarn paylaúmna ilgi duyan bir kitle,
x materyalin kullanm, da÷tm ve düzenlenmesi özgürlü÷ünü garanti etme iradesi,
x materyali bir ortamdan di÷erine taúnabilir, birlikte çalúlabilir/sistemleraras-iúler ve
de÷iútirilebilir klma iste÷i,
x bu türden kaynaklarn paylaúlaca÷ bir ortam.

ølk gereklilik yerine gelmiúti: giderek daha çok sayda kiúi kaynaklarn paylaúmna ilgi duyuyordu.
økinci ve üçüncü hususlar yönünden ise materyallerde ““tüm haklar sakldr”” türünden bir copyright
(telif hakk) kullanma alúkanl÷nn yeniden kullanlabilirli÷i önledi÷i ve materyal oluúturulurken
birlikte çalúabilirlik / sistemleraras-iúlerlik ve yeniden düzenlenebilirlik konularna pek az dikkat
edildi÷i sonucuna varld. Dahas, ö÷renme nesnelerinin paylaúmn ve bunlarn iúbirli÷iyle üretimini
teúvik etmek için gerekli özelliklere sahip bir ortam bulunmamaktayd.

Açk/özgür Ö÷renme Nesnesi

Projenin baúlangcnda yapmak zorunda oldu÷umuz ilk tercihlerden birisi, bir önceki paragrafta
anlatld÷ gibi oluúturulan bir ö÷retim materyalinin paylaúmn kolaylaútracak dijital bir içerik
seçmek oldu. Web'de neler olup bitti÷ini dikkatlice gözlemleyerek, projemizi yürütmek için iki
muhtemel yol tespit ettik. Birincisi Wiki temelliydi ve iúbirli÷i yöntemiyle herhangi bir kullanc
tarafndan modifiye edilebilecek bir ““açk”” içerik oluúturma fikrine dayanyordu. økincisi Ö÷renme
Nesnelerine (LO) ve ö÷retim materyali yaratacak daha formel bir yaklaúma dayanyordu.

Birinci yolu seçmek için birkaç neden vard, örne÷in: Wikipedia’’nn baúars ve bu modeli esas alan
birkaç inisiyatif oluúturulmas; Ö÷renme Nesnelerini esas alan bir modelin pedagojik etkinli÷i üzerine
devam eden tartúma gibi. SLOOP projesindeki katlmclarn pek ço÷u Wiki'ye yatknd ve øtalyan
Ulusal Araútrma Konseyi ––E÷itim Teknolojileri Enstitüsü (Italian National Research Council -
Institute for Educational Technologies), SLOOP projesinin bir partneri, iúbirlikçi ö÷retim materyali
oluúturmak için zaten Wiki kullanarak araútrma yapmút [Taibi ve ark., 2006].

Sonunda aúa÷daki nedenlerden ötürü Ö÷renme Nesneleri modeli seçildi:

x SLOOP projesinin temel konseptleri olan eriúilebilirlik, yeniden kullanlabilirlik ve birlikte

çalúabilirlik / sistemleraras-iúlerlik, Ö÷renme Nesneleri için geliútirilen standartlarla garanti
ediliyordu.
x LO temelli bir yaklaúm, içerik geliútirmede dijital formatlar kstlamyor, bu baz
kstlamalarn oldu÷u Wiki'den farkldr; herhangi bir dijital içeri÷in ö÷retim materyaline
dönüútürülme olasl÷n engellemeyen bir çözüm SLOOP projesinin, tüm dünyadaki binlerce
bilgisayarda zaten var olan dijital içeri÷in paylaúm gibi, temel fikirlerine daha uygundur. Bir
PowerPoint sunusu LO modeline kolayca uyum sa÷layp, kendi ana karakteristiklerini
sürdürürken, ayn PowerPoint sunusunun Wiki ortamna uyum sa÷lamak için pek çok

3
 de÷iúiklik gerektirmesini buna örnek olarak verebiliriz.
x ksa süre öncesine kadar ö÷retici kaynaklar aramak için kullanlan Wiki modeli temelli
yöntemler, genellikle serbest metin aramas temellidir. Bu durum, hiper metin linkleri bulunan
pek çok wiki sayfasndan oluúan didaktik kaynaklarn tespit edilmesini önemli ölçüde
kstlamaktadr. LO modeli tüm kaynaklarn biçimsel yolla tanmlanmasna olanak tanyan bir
ad hoc standart ile bu sorunu ortadan kaldrmaktadr (örnek olarak, IEEE LOM);
x son olarak, LO dünyasnda çok yaygn olan SCORM standard [ADL 2004] uyumlulu÷u,
üniversite düzeyinde uzaktan e÷itim sa÷layan øtalya’’daki kuruluúlar arasnda norm haline
gelmiútir.

ùüphesiz, LO’’larn pedagojik de÷erinin genelde sadece kurumsal e÷itimlerde geçerli oldu÷u
kuúkusunu ortaya koyan eleútirileri de dikkate aldk. Ana eleútiriler úu úekildedir:
x bu modelin ana avantajlarndan birisi olan yeniden kullanlabilirli÷i garantileme güçlü÷ü,
x LO’’larn oluúturulmasnda standartlara iliúkin teknik güçlükler.

Bu eleútiriler kabul edilip söz edilen bu kstllklar aúacak bir LO konsepti araútrlmútr. Ö÷renme
Nesnesi modelinin kendisinde, etkili bir model de÷iúikli÷ine ihtiyaç oldu÷u sonucuna varlmútr. Açk
Ö÷renme Projesi (Open Learning Object ) (OpenLO) [Fulantelli ve ark., 2007] konseptinin tanm
sonunda oluúturulmuútur:

Wiley’’in ö÷renme nesnesinden yola çkarak (Wiley 2000) açk ö÷renme nesnesini úöyle
tanmlyoruz: ““ö÷renmeyi desteklemek için yeniden kullanlabilecek tüm açk dijital
kaynaklar””. Bu tanmda açk ifadesi açk eriúimi, yani açk formatta oluúturulmuú içeri÷i (ör.
Open Document) veya kaynak dosyalar da kullanma sunulmuú kapal formattaki içeri÷i
belirtir (ör. Adobe Flash). Ek olarak kullanclarn ö÷renme nesnelerini serbestçe düzenleyip
yeniden kullandklar açk lisanslar da (ör. Creative Commons) ifade eder.

Bu modeli uygulamak, Açk ö÷renme nesnelerini oluúturma ve bunlarn paylaúmna ba÷l teknik
güçlükleri hafifletebilen spesifik enstrümanlar gerektirmiútir. Çözüm FreeLOms ––Free Learning
Object Management System - Açk ö÷renme nesnelerinin paylaúld÷ ve iúbirli÷i içinde yönetildi÷i
Nesne Yönetim Sistemi olmuútur. CNR tarafndan geliútirilen bir tür ortam Açk LO modelinin
uygulanmasna olanak tanmaktadr.

SLOOP 2.0 Versiyonu

Biz bu makaleyi yazarken (Haziran 2007) SLOOP projesi sona yaklaúmaktadr. Projenin web sitesi -
www.sloopproject.eu ––özellikle partnerlerin ülkeleri için önemli bir buluúma noktas haline gelmiú
durumdadr ama bununla birlikte, Estonya’’dan, Singapur’’a; Meksika'dan Katar'a tüm dünyadan
kaydolan kiúiler de mevcuttur.

Ö÷retim materyali için in freeLOms aryorsanz çok sayda, genelde yüksek kaliteli örnekler
bulabilirsiniz. Özellikle ö÷retmen e÷itimi için e-ö÷renme ve LO’’lara iliúkin konularda çok sayda
materyal bulunmaktadr ancak, ö÷renciler için ders temelli çeúitli materyaller de vardr: ECDL
(Avrupa Bilgisayar Yetkinlik Sertifikas) dersinden matemati÷e, kimyadan yabanc dil dersi olarak
øngilizceye. Bu LOlarn pek ço÷u bu proje esnasnda SLOOP partnerleri tarafndan geliútirilmiútir
ancak, úimdi baúka kiúiler de kendi LO’’larn yüklemeye baúlamútr. øtalyanca olup ayn zamanda
øngilizce, øspanyolca, Romence ve Slovakças da bulunan pek çok LO bulunmaktadr. Basit ilaveler,
foto÷raflar, tasarmlar...ve küçük LO’’lar oldu÷u gibi karmaúk olanlar da vardr. Bunlarn ço÷u
SCORM-uyumlu ö÷renme nesneleridir ve herhangi bir SCORM-uyumlu LMS üzerinde
kullanlabilmektedir. Moddle platformlarna aktarlmaya hazr, baútan sona tamamlanmú dersler de
bulabilirsiniz. En baúndan beri umdu÷umuz gibi, projenin devam etmesi için ve Avrupa finans
dönemi sona erdi÷inde projeyi daha da geliútirmek için koúullar mevcuttur.

Bu süre içinde etrafmzda neler olmuútur? Web 2.0 ve folksonomy üzerine bol bol konuúulmuútur.

4
Her ikisi de insanlarn web üzerinde giderek daha aktif rol almasna atfta bulunan bu iki anlaml
terimden ilki Tim O’’Reilly ve ikincisi ise Thomas Vandar Wal tarafndan ortaya atlmútr.

Folksonomy [Wander Wal 2007] bizzat kullanclar tarafndan özgürce seçilen, etiket (tags) olarak
adlandrlan anahtar sözcükleri kullanan iúbirli÷ine dayal bir snflandrma sistemidir. Yunanca taxis
sözcü÷ünden gelen, taksonomi ise
önceden tanml bir çerçeveye göre kaynaklar organize ederken, bir folksonomy organizasyonu halk
tarafndan; ilgileri, kültürleri ve dünya görüúlerine göre folksonomy’’i oluúturan kiúiler tarafndan
yaplr.

Bu türden sosyal imlemenin (social bookmarking) çkú noktas del.icio.us sitesidir. Bu site
kullanclarn etiketleyip di÷er tüm kullanclarla paylaúmak için favori sitelerin adreslerini
kaydetmesine olanak tanmaktadr. Flickr sitesinde de durum ayndr: Foto÷raflar paylaúlp, sralanp,
etiketler kullanlarak aranabilmektedir. Bu YouTube üzerinde videolarda yaplana benzemektedir.

Bu siteler web 2.0 kapsamndadr: "kolektif zekây keskinleútirmek için webin gücünü kuúanmúlardr””
[O'Reilly 2005]. Varlklarn insanlarn iúbirli÷ine borçludurlar: Amazon kullanclarn kitap
incelemeleri yapmalarna olanak sa÷lar; Wikipedia kullanclar yazar olmaya davet eder; eBay satc
ve alclarn güvenilirlikleri hakknda yorumlarn sorar ve SourceForge.net açk kaynak projeleri
teúvik eder.

SLOOP ve açk LOmlar insanlarn etkileúim kurdu÷u, iúbirli÷i yapt÷, yeni bilgileri oluúturan fikirleri
de÷iú tokuú etti÷i bir derya (space) olarak web düúüncesinin bir parçasdr. Bu tam olarak orijinal
SLOOP fikridir ve bizim uygulamaya koydu÷umuz úeyin ta kendisidir. Ancak, biz bir adm öteye
gitmeye niyetliyiz. Tüm ö÷retmenlerin kolektif zekâsn dizginleyebilmek için daha basitleútirilmiú
veya daha kullanc dostu enstrümanlara ihtiyacmz var.

ùu anda SLOOP freeLOms esas olarak ö÷retmenlere hitap eden bir araçtr. SLOOP 2.0 ve
freeLOms 2.0 ileride geliútirildi÷inde genç insanlar, dijital yerlileri do÷rudan
kapsayabilecektir [Prensky, 2001]. Bu belki de bir rüya: bir ö÷rencinin yalnzca foto÷raf ve
video etiketlemek ve müzik indirmek yerine ö÷retmeninin kiúisel etiketlerine kendi kiúisel
etiketlerini ekleyip didaktik kaynaklar etiketlemesi; bir ö÷rencinin ö÷retmenin talimatna
göre de÷il de di÷er ö÷renciler kaynaklar yararl úeklinde etiketledi÷i için bu kaynaklara
eriúim sa÷lamas. Belki bu bir rüya. Belki de gelece÷in ta kendisi.

Referanslar
ADL, Advanced Distributed Learning (2004), SCORM 2004 3rd Edition, Content Aggregation
Model (CAM), ùuradan indirilebilir: http://www.adlnet.gov/downloads/DownloadPage.aspx?ID=237
(viewed 10 May 2007).
BERENGO FRANCESCA (2003) Progettazione e sviluppo di tre elementi di matematica, Progettare
materiali didattici per la formazione in rete –– Contributi dell'ITSOS al progetto BiTE, ITSOS
(http://bbs.tes.mi.it/biteweb2/fascicolo_bite.pdf görüntülenme tarihi 14 Haziran 2007)
FULANTELLI GIOVANNI, GENTILE MANUEL, TAIBI DAVIDE & ALLEGRA MARIO
(2007) Open Learning Object: una nuova prospettiva per un utilizzo efficace delle risorse
didattiche digitali in Proc. of the Didamatica 2007 Conference, Cesena (Italy), May 10-12
NATURE –– INTERNATIONAL WEEKLY JOURNAL OF SCIENCE
http://www.nature.com/nature/journal/v438/n7070/full/438900a.html
O'REILLY TIM (2005) What Is Web 2.0 -Design Patterns and Business Models for the Next
Generation of Software,

5
http://oreillynet.com/pub/a/oreilly/tim/news/2005/09/30/what-is-web-20.html (görüntülenme tarihi 14
Haziran 2007)
Ó SÚILLEABHÁIN GEAROID (2003) Teaching difficult concepts online, Bridging the gap from
the face-toface to the e-learning environment, BiTE Project Conference Papers, DEIS
PRENSKY MARK (2001) Digital natives, digital immigrants
http://www.twitchspeed.com/site/Prensky%20-
%20Digital%20Natives,%20Digital%20Immigrants%20%20Part1.htm (viewed 7 July 2007)
RAVOTTO PIERFRANCO (2003) Developing e-learning lessons, Bridging the gap from the face-to-
face to the e-learning environment, BiTE Project Conference Papers, DEIS
(http://bbs.tes.mi.it/pfr/English/publications/bite/bite.html görüntüleme tarihi 14 Haziran 2007)
RAYMOND ERIC STEVEN (1998) The Cathedral and the Bazaar
http://www.catb.org/~esr/writings/cathedral-bazaar/cathedral-bazaar/ (görüntüleme tarihi 14
Haziran 2007)

TAIBI DAVIDE, GENTILE MANUEL, SETA LUCIANO & FULANTELLI GIOVANNI (2006)
The Wiki As A Tool For Supporting Collaborative Learning: An Experience At University , in
rd
Proc. of the 3 IADAT International Conference on Education, Barcelona (Spain), July 12-14
VANDER WAL THOMAS (2007) Folksonomy Coinage and
Definition, http://vanderwal.net/folksonomy.html (görüntüleme
tarihi 13 Mays 2007)
WILEY DAVID (2000) When Worlds Collide. The intersection of constructivism, learning objects,
and peer-to-peer networking technologies, v1.3, 2000, http://reusability.org/collision.pdf (görüntüleme
tarihi 29 Nisan 2007)

Yazarlar
Ing. Pierfranco Ravotto (Sloop Project coordinator ITSOS "Marie Curie" Via Masaccio 4, 20063
Cernusco sul Naviglio
pfr@tes.mi.it
http://bbs.tes.mi.it/pfr

Dott. Giovanni Fulantelli CNR-ITD Via Ugo La Malfa 153, 90146 Palermo
giovanni.fulantelli@itd.cnr.it