‫אריזאנע‬

‫מצות‬ ‫ב"ה‪ ,‬פרייטאָג פרשת שמיני‪ ,‬י"ט אדר ב'‪ ,‬תשע"א‬

‫מדור‬
‫מיוחד‬
‫מכתב כ"ק הגה"צ ראב"ד קהל יטב לב שליט"א ‪ / 2‬מכתב הגה"צ ראב"ד העדה החרדית שליט"א‬
‫‪ / 3‬מכתב שנשלח להראב"ד העדה החרדית שליט"א ‪ / 4‬מדברי הגה"צ מוה"ר אפרים פישל‬
‫רמאש שליט"א ‪ / 7‬מכתבים והעתקות‬‫משא ַ‬
‫ַ‬ ‫הערשקאוויטש שליט"א ‪ / 6‬מכתב כ"ק הרהגה"צ‬
‫קאשוי שליט"א ‪ / 10‬מכתב‬ ‫פעסארן ‪ / 8‬מכתב הגה"צ אבד"ק תולדות רפאל ַ‬
‫ָ‬ ‫רא‬
‫מהפ ָ‬
‫ּ‬ ‫שקבלנו‬
‫הראשון שנשלח להרבנים הגאונים שליט"א ‪ / 16‬מכתב הסברה (א') שנשלח להרבנים הגאונים‬
‫שליט"א ‪ / 17‬מכתב שנשלח להראב"ד העדה החרדית שליט"א ‪ / 24‬מכתב הסברה (ב') שנשלח‬
‫להרבנים הגאונים שליט"א ‪ / 25‬מכתב הסברה (ג') שנשלח להרבנים הגאונים שליט"א ‪ / 30‬מאמר‬
‫למי החותמת ולמי הפסילים ‪ / 32‬מאמר שקבלנו מאת תלמוד חכם ‪/ 34‬‬
 ‫מכתב כ"ק הרהגה"צ ראב"ד קהל יטב לב שליט"א‬

‫אריזאנע מצות‬
‫און מ'שטוּפט עס פאָראויס אין א ַ שיינע‬
‫ישראל חיים מנשה פרידמאן‬
‫זיין ליבלינג‪ .‬דאָס הא ַרץ טוט מיר וויי‬
‫גרינוואלד‬
‫ַ‬ ‫ח‪.‬‬

‫לאמיר‬
‫ָ‬
‫רונדיגע טורעם‪ .‬היינט איז אויך ערלויבט‬ ‫ביז היינט אויף די בושות וואָס איך‬
‫אָדער גאָר פאָרצוגליך צו טראָגן די ּפא ַּפס‬ ‫אָב אים פא ַרשא ַפט יענעם טאָג פון די‬ ‫ראב"ד‬
‫ה‬
‫מיט צא ַמגענומענע האָר‪ ,‬א ַ סטיל וואָס‬ ‫ּפא ַרא ַדע‪ ,‬ווען איך האָב אים בא ַגאָסן מיט‬
‫דסאטמאר‬ ‫זיך‬
‫וואָלט אויטאָמא ַטיש בא ַטיטלט א ַ מיידל‬ ‫מיסט‪ .‬אוי‪ ,‬וואָס פא ַרקריך‬ ‫דקהל יטב לב א ַן א ַמּפער‬
‫א ַלס "נעב" אין די פא ַרגא ַנגענהייט‪ .‬דאָס‬
‫זעלבע איז מיט יעדע טויש — די קורצע‬
‫שעסלעך זענען א ַן א ַלטער טא ַקטיק‬
‫אונזערע‪ ,‬און א ַזוי אויך די איינגעצויגענע‬
‫מיט מיינע ּפערזענליכע זא ַכן‪.‬‬
‫איר פרעגט וועגן מיין קא ַריערע אין די‬
‫מאָדעס אינדוסטרי? איך א ַרבעט צוזא ַמען‬
‫מיט פיל טיכטיגע פרויען אָנצוקליידן די‬
‫יארקדאָיצ"ו‬‫ברוקלין ניו איך‬

‫בעזהי"ת‬
‫צונויפרעדן‬
‫שעסלעך וואָס שווימען יעצט א ַרויף‪".‬‬ ‫אידישע פרויען זיי זאָלן זיין פורים'דיג‬
‫"מיר זענען זייער ציל–אָריענטירט‪",‬‬ ‫א ַ גא ַנץ יאָר‪ .‬גרא ַדע בין איך ּפערזענליך‬
‫זאָגט זרש‪" .‬מיינט נישט א ַז מיר זיצן און‬
‫הקדושים זי"ע‪.‬‬
‫קומענדיגע‬ ‫ורבותינוָל זיין די‬
‫אבותינווואָס עס זא‬
‫שנהגו חלומ'ען‬
‫שטא ַרק א ַקטיוו — איך שטוּפ שטענדיג‬
‫כאלו און‬ ‫במקומות‬
‫געווא ַגט‬ ‫לקצור רק‬
‫ָמיטע צו זיין‬ ‫לילךאָדע–קא‬ ‫די מ‬
‫יאר‬
‫גאנץ ָ‬
‫ַא ַ‬
‫הנה ידידי החשוב ה"ה הרה"ג בתורה ויראה חוב"ט בנש"ק וכו'‬
‫מיר‬
‫לסייעתא‬
‫דעם‬
‫וכל זה‬
‫שצריכין צו וואָס‬
‫חמץ‪ ,‬לויט‬
‫מיר טרא ַכטן‬
‫ָנקומען‪ ,‬און‬
‫באיסור‬
‫בפומייהואָדע‪ ,‬נאָר‬
‫דצדיקים‬
‫יעצט א‬ ‫ווילן ח"ו‬
‫מ‬ ‫ומרגלא מיט‬
‫שלאאָטלהכשל‬
‫ַרויסצוקומען‬
‫נשמריםמאָל ה‬
‫ספה"ק‬‫מפיאָבן א‬
‫ָרשריפטן‪ .‬א ַסא ַך‬
‫מורא ה‬ ‫נישטוידוע‬
‫דשמיאפאשיהיו‬ ‫מאָדנע‬ ‫פורים‬
‫כמוהר"ר אברהם לויפער שליט"א אבד"ק דאראג ומרביץ תורה בביהמ"ד‬
‫דקהלתינו‪ ,‬הראה לי ספרו החשוב האשל ברמה כרך ג' אשר בו הוסיף‬
‫יעדעס‬ ‫ַרבעט‬ ‫א‬ ‫עס‬ ‫ָדע‪.‬‬ ‫א‬ ‫מ‬ ‫די‬ ‫מען‬ ‫טוישט‬
‫אם הולכין בדרכיהם הקדושים‪ ,‬אבל אם רוצים לשנות ולהתחכם‬ ‫צו‬ ‫בין‬ ‫איך‬ ‫ַז‬ ‫א‬ ‫ַרשריגן‬ ‫א‬ ‫פ‬ ‫שוין‬ ‫מיך‬ ‫מען‬ ‫ידו לבאר וללקט מדברי הפוסקים אודות החיטים שנקצרו במקומות‬
‫מאָל אָן אויסנא ַם! און אויסער דעם‪,‬‬ ‫געווא ַגט‪ ,‬און טאָמער מ'וועט אָננעמען‬
‫שערום זיךאבותינו‪ ,‬מי יודע אם לא יצא שכרו‬
‫האָבן מיר א ַ זייטיגע הנאה צו ּפייניגן‬
‫שכמעט אין גשמים יורדים שם וגדילין ע"י השקאות והמצאות שונות‪ ,‬בדרכים חדשים שלא‬
‫מיינע פאָרשלא ַגן וועלן די פרויען‬
‫בהפסדו‪.‬‬ ‫ובפרט מה שממלאין השדות עם מים בזמן שהשבלים כבר עמדו בקומתן‬
‫א ַביסל די אידישע פרויען מיט אונזערע‬ ‫אויסלא ַכן פון אונז און גענצליך‬ ‫פשוט‬
‫והחיטים נגמרו‪ ,‬אף שעדיין הם לחים‪ ,‬וזה הוא דבר חדש שלא נשמע‬
‫לפניהםא ַ‬
‫מוכןאויף מיט‬ ‫הכל מיר‬
‫שימצאוקומען‬
‫ָדעס‪ .‬א ַמאָל‬
‫הרבים‬‫ָבעראת מא‬ ‫ּפלענער‪ ,‬א‬
‫לזכות‬ ‫עשה בעמיו‬ ‫אונזערע‬‫ָטירןטוב‬‫ודבר‬ ‫באָיקא‬
‫אויף‬ ‫על שיך‬‫שּפיציגע‬
‫מעולם‪.‬‬
‫אופניו‪,‬‬ ‫דבראָגןדיבור‬‫פון טר‬‫בסדרא ַלנכון‬
‫וסידרם בייפ‬
‫לאכול‪,‬מען צום‬‫המוכןָלגט איז‬
‫מיך געפא‬‫ערוך‬ ‫מ'האָט‬
‫כשולחן‬‫ווען‬
‫וואָס מען ווא ַקלט זיך ווי א ַ שיכור‪ ,‬פשוט‬
‫דער ובודאי יחזיקו לו מלא חפנים טיבותא‪,‬‬ ‫סוף געווען צופרידן‪ .‬צום ביישּפיל‪,‬‬
‫ונחמדים‪,‬‬ ‫וגם הוסיף הערות נכונים‬ ‫הנה אף בלי החששות החמורות הכרוכות בזה‪ ,‬דבר פשוט אצלי שלא‬
‫ועמיטעמעס‪,‬‬ ‫קטועלע‬ ‫שמועסן איבער ַא‬
‫זיי וויי צו טון די פיס‪ .‬א ַמאָל קומט מען‬
‫ולהאדירה‪,‬‬ ‫תורה‬ ‫להגדיל‬ ‫הדפוס‬ ‫מכבש‬
‫איינפא ַל פון מא ַכן בלוי מיט שווא ַרץ‬
‫על‬ ‫להביאו‬ ‫עמו‬ ‫תכון‬ ‫ידי‬ ‫גם‬ ‫ע"כ‬ ‫בבקשתי שלא לחפש‬ ‫בשאלתי‬ ‫קורצע ונפשי‬ ‫לקצור באלו המקומות‪,‬‬
‫אויף מיט א ַ בייפא ַל פון שמאָלע שעסלעך‪,‬‬ ‫סטייליש איז געווען מיין אויפטו‪ .‬א ַלע‬ ‫שאין‬ ‫מקומות‬ ‫נדפונקטן‬
‫ימציאו‬ ‫אם ּ‬‫שטא‬
‫ואפילו ַ‬
‫רשידענע‬ ‫פא‬
‫רומגענומען פון ַ‬
‫ישורנה‪,‬‬ ‫מי‬ ‫ַא‬
‫שתוצאותיו‬ ‫חדשות‬
‫ד'ָס‬
‫וחפץווא‬
‫הפועל סיבה‬
‫אלַלגעמיינע‬‫מכחדי א‬ ‫אויסער‬ ‫הטובה‬
‫מחשבתו וואָס‬
‫להוציאא ַז קיין‬ ‫יהאא ַן בעזרו‬
‫אויסגעלא ַכט‬ ‫מיך ד‬ ‫והשי"ת‬
‫האָבן‬
‫ממלאין שם עם מים רק המצאות אחרות‪ ,‬מכל מקום לא שמענו ולא‬
‫ליגט אונטער דעם‪ּ ,‬פייניגט עס פשוט‬ ‫יצליח‪ .‬נישט קויפן די מיאוס'ע‬ ‫איינער וועט‬ ‫בידו‬
‫אין‬ ‫זיך נעבעך‬ ‫אבותינו געפינען‬
‫פרויען וואָס‬ ‫שהולכין די‬
‫שבזכותא ַ'טעמ'טע‬
‫מיט די אומב‬ ‫גשמיםזיייורדין‪,‬‬
‫וועלן‬ ‫שכמעט אין‬
‫ַרזיכערן א ַז‬ ‫פעלקער און פא‬‫או במקומות‬ ‫שונותיצא‬ ‫במדבריות ס'איז‬ ‫לכבודלקצור‬
‫פורים‪ ,‬א ַ זמן ווען‬ ‫ראינו‬
‫הקדושים‬ ‫ורבותינו‬ ‫בדרכי‬ ‫(זעק)יעזור‬
‫והשי"ת‬‫קליידער‬
‫אסור‬ ‫כ"ח) החדש‬ ‫נישטסימן‬ ‫חיים‬ ‫(שו"ת אורח‬
‫א ַן ענגע תפיסה און האָבן שוועריגקייטן‬ ‫צו‬ ‫אויסגעלייזט‬ ‫זיין ראוי‬ ‫קיינמאָל‬ ‫סופר רינען‬ ‫החתםסודות‬‫מ"שא ַלטענע‬
‫ַלע בא ַה‬‫נודע‬
‫און א‬ ‫וכבר‬
‫סוד‬
‫ַציע להכשל ח"ו באיסור חמץ‪ ,‬ונזכה עוד‬ ‫שלא‬‫בלויע קאָליר נאָכדערצו אין קאָמבינא‬
‫שיהיו לנו סייעתא דשמיא‬ ‫דברי‬
‫ַלס‬ ‫א‬ ‫"‬ ‫(בשו"ת‬
‫המלכה‪.‬‬ ‫זי"ע‬
‫ושתי‬ ‫מיט‬ ‫הקדוש‬
‫טיילט‬ ‫רבינו‬
‫ווערן‪",‬‬ ‫מרן‬ ‫מ"ש‬
‫ַּפן‬ ‫א‬ ‫כ‬ ‫צו‬‫וע"ע‬ ‫מקום‪,‬‬
‫געלונגען‬ ‫אונז‬‫בכל‬
‫איז‬ ‫התורה‬
‫ַרויס‪,‬‬ ‫א‬ ‫מן‬
‫ענדליך‬
‫מיט'ן גיין‪"...‬‬ ‫מיט שווא ַרץ‪ .‬איך האָב זיך אָבער‬
‫בביאת‬ ‫הפסחים‬ ‫ומן‬ ‫הזבחים‬
‫"מיר האָבן א ַסא ַך ערפא ַרונג אין דעם‬
‫מן‬ ‫ירושלים‬ ‫קודש‬ ‫בהררי‬ ‫לאכול‬
‫געהא ַלטן ביי דאָס מייניגע א ַז אונזער‬
‫זו‬ ‫בשנה‬ ‫זיידן‪,‬‬ ‫גרויסן‬ ‫מיין‬ ‫פון‬ ‫אייניקל‬ ‫געטרייע‬ ‫ַ‬ ‫א‬
‫א ַיואל סימן ט') וזל"ק‪ ,‬וזה דרך המתחדשים להתחכם על דורות הקודמים‬
‫הויכע‬ ‫די‬ ‫מיט‬ ‫אינטערוויו‬ ‫זעלטענע‬
‫פעלד‪ ",‬בא ַרימט זיך שא ַקנהז‪" .‬מיר‬ ‫בב"א‪.‬‬
‫כח איז פיל שטערקער ווי זיי מיינען און‬ ‫צדק‬ ‫גואל‬ ‫ָדע–‬
‫וכל דיזהמאכתב‬ ‫עכ"ל‪ָ.‬סן אין‬
‫תחתונהָנגעשלא‬
‫ידואָבעלאיך זיך א‬ ‫המשנה ה‬‫וכלַלע ביי די‬ ‫אונז א‬
‫החסידותפירןר"ל‪,‬‬
‫ַקערקעס וואָס‬ ‫במעטה‬ ‫קנא‬
‫אדרָך‬
‫ָבער דא‬ ‫געזען‪,‬י' אלח'‬
‫תורתא ַךהעולה‬
‫שוין א ַס‬
‫לס'ָבןזאת‬‫יום ב' הא‬
‫לעצטע‬ ‫הכו"ח‬ ‫ידידודאָס‬
‫ונפשהאָבן‬
‫צום סוף‬ ‫מיר וועלן‬
‫כאוונפ"ה‬ ‫פעמיםא ַ‬
‫אונז האָבן‬ ‫לטלטל העלפט‬
‫הס"ת ב'‬ ‫שלאוואָס דאָס‬ ‫לשנותַראיין‬
‫פא‬ ‫מיט'ן‬
‫בעניןאוןשרצו‬ ‫ָנשטרענגונג‬
‫הק' זי"ע‬‫גרויס א‬ ‫רבינו‬ ‫מרןנאָך‬
‫נאָז‪.‬‬
‫שטרענגען מיר זיך אָן די לעצטע צייטן‬ ‫לפ"ק‪.‬אָט זיך אונז טא ַקע‬ ‫תשס"ח עס ה‬
‫ב'אָרט‪ ,‬און‬ ‫וו‬ ‫שטא ַרקע אויבערהא ַנט אויף די אידישע‬ ‫ציען א ַסא ַך הא ַקעלע בענדלעך‪ ,‬האָבן‬
‫לקריאת הנשיא יעו"ש‪ ,‬וכש"כ בנידון דידן שרוצים לקצור במקומות שאין‬
‫א ַרויסצוקומען מיט ווי מער געווא ַגטע‬ ‫איינגעגעבן‪ .‬א ַזוי אויך הא ַלט איך יעצט‬ ‫פרויען‪ .‬ווען זיי טא ַנצן אונז נאָך‪ ,‬ווייס איך‬ ‫מיר ענדליך דערגרייכט א ַן ערשטמאָליגע‬
‫הבד"ץ‬ ‫חבירי נחת‬ ‫ביחדָלטעם‬ ‫מייןדעתי‬‫גליתי‬
‫וכבר א ַז‬ ‫ַרימטע זה‪,‬‬
‫וקבלה על‬‫מסורהאָר בא‬ ‫לנו שום‬
‫ישראל חיים מנשה פריעדמאַן‬
‫בייפא ַלן‪ ,‬וואָס מיר האָבן זיך א ַמאָל נישט‬ ‫אינמיטן א ַרבעטן א ַז די קומענדיגע מאָדע‬ ‫פון‬
‫שלא‬
‫געשעּפט‬
‫שליט"א‬
‫זיידע ווא‬
‫ָזענבערג‬ ‫א‬ ‫ר‬ ‫דוד‬ ‫ר'‬
‫פרויען‬
‫הרה"ג‬
‫אינטערוויו ביי א ַּפ‬
‫ערלויבט‪ .‬דאָס איז ווייל ס'איז נישט קיין‬ ‫זאָל בא ַפעלן א ַז א ַלע זאָלן — — — איין‬ ‫מיר‪ ,‬און דאָס גיט מיר פיל בא ַפרידיגונג‪".‬‬ ‫שליט"אָנטראָלירן א ַ גרויס חלק פון‬
‫האופה‬ ‫בית‬ ‫להמנהל‬ ‫וואָס קא‬
‫סוד א ַז מיר הא ַלטן ביים לעצטן קא ַמף‪,‬‬ ‫מינוט‪ ,‬מ'האָט מיר ערלויבט צו געבן דעם‬ ‫"כאָטש איך בין נישט קיין עמלקית'טע‬ ‫אונזער טאָג טעגליכע לעבן‪ .‬מיר זענען‬
‫און איין זייט ווען דא ַרפן א ַראָּפלייגן‬ ‫אינטערוויו מיט א ַ קלאָרן תנאי נישט‬ ‫— עס ּפא ַסט מיר ניטא ַמאָל צו רעדן די‬ ‫זיכער א ַז איר וועט הנאה האָבן פון דעם‬
‫דאָס געווער‪ .‬מיר וועלן קעמפן מיט א ַלע‬ ‫א ַרויסצוגעבן קיין סודות פון חדר‪ ,‬און‬ ‫שּפרא ַך פון די עמלקים [און דאָס האָט‬ ‫עקסקלוסיוון אינטערוויו‪.‬‬
‫מיטלען!"‬ ‫איר וועט מיר מוזן א ַנטשולדיגן אויב איך‬ ‫בית‬ ‫שלום‬ ‫ווייניג‬ ‫נישט‬ ‫געווען‬ ‫גורם‬
‫ישורנה‪ ,‬ונודע מ"ש החתם סופר החדש אסור‬ ‫דעם‪".‬‬‫שתוצאותיוצומי‬
‫וועל זיך הא ַלטן‬ ‫לחפשאָלחדשות‬ ‫דעתי שלא‬
‫אינדערהיים‪ ,‬ס'ז‬ ‫ביי מיר‬‫גליתי‬ ‫שכבר‬
‫ָבלעמען‬ ‫הראשונים ּפרא‬ ‫מיר פרויען‬ ‫מוסיףָסעל‬
‫ואלהלאַנג ווא‬ ‫אַ גוטן‪ ,‬שוין‬
‫נייע‬ ‫ַרשּפרייט איר די‬ ‫ַזוי פא‬ ‫וויא‬ ‫זייער‬ ‫איך‬ ‫בין‬ ‫זיין]‪,‬‬ ‫אויסגערעדט‬ ‫נישט‬ ‫די‬ ‫אונטער‬ ‫שטייט‬ ‫עס‬ ‫ווער‬ ‫וואונדערן זיך‬
‫תורה‪,‬‬ ‫מאיסור‬ ‫חמורה‬ ‫שיש שאלה‬ ‫נתוודע‬
‫פון וואו נעמט איר די א ַלע‬
‫שכעת‬ ‫מדרשו‬ ‫בבית‬ ‫הופיע‬
‫נאָענט צו די עמלקים‪ ",‬זאָגט אונז זרש‪,‬‬
‫הקודש‬ ‫ורוח‬ ‫מקום‪,‬‬ ‫בכל‬ ‫התורה‬
‫סטיילס וואָס טוישן זיך חדשים לבקרים‪,‬‬
‫מן‬
‫מאָדע א ַזוי בליץ–שנעל?‬
‫ודבר פשוט שאפילו לא יהא רק ספק ספיקא‬
‫"מיר נוצן שטענדיג אויס דעם טויש‬
‫אוכל חמץ‪,‬‬
‫בייפא ַלן?‬ ‫כאילואָבלגאָם‬‫מיט איר ב‬ ‫מלוחה‬ ‫מצה‬
‫איין קנא ַק‬ ‫האוכל‬
‫צווישן‬ ‫כל און‬ ‫המרדכי‬
‫ָנערשטאָג‪,‬‬ ‫שכתבאון דא‬ ‫יעדן מאָנטאָג‬
‫און די צווייטע‪" .‬איך פא ַרשטיי אויך‬ ‫לאוכלם‪.‬בייפאַלן‪,‬‬‫מיט אַנדערע‬ ‫שאסור‬ ‫יעדע מאָל‬
‫אין סעזאָן‪ ",‬זאָגט ושתי‪" ,‬מיר בויען‬ ‫"אָה‪ ,‬ס'איז א ַן א ַלטער סוד א ַז מיר נוצן‬ ‫זייער טיפע שנאה צו אידן און זייער‬ ‫איינס מער אינטערעסאַנט פונעם‬
‫אויך אויף די נא ַטירליכע פרויענישע‬ ‫איבער די א ַלטע מאָדעס פון יאָרן פריער‪,‬‬ ‫שטרעבן צו פא ַרלענגערן אידישע צרות‬
‫וועלןהפסחים‬
‫געפעלן פא ַר‬ ‫פון ומן‬
‫הזבחים‬‫מןא ַפטן‬ ‫לאכול שם‬
‫אייגנש‬ ‫עס זוא ַביסל‬‫בשנה‬ ‫עודמען‬ ‫חמץ‪,‬אָלושנזכה‬
‫בעסערט‬ ‫באיסוראָר א ַמ‬
‫נ‬ ‫כבוד סייעתא דשמיא שלא להכשל ח"ו‬
‫אינעם לא ַנגן גלות‪ .‬דעריבער האָב איך‬
‫שיהיו לנו‬ ‫צווייטן‪ .‬ס'איז אונז אַ גרויסע‬
‫והשי"ת יעזור‬
‫און זכי' זיך ּפערזענליך צו באַקענען‬
‫חבר'טעס און משפחה‪ ,‬און אויף זייער‬ ‫אויס‪ ",‬ערקלערט אונז ושתי‪" .‬צום‬ ‫זיך פא ַראייניגט מיט די מאָדעס–קאָמיטע‬ ‫רודער‬ ‫בב"א‪.‬‬ ‫צדקביים‬ ‫וועלכעגואל‬
‫שטייען‬ ‫מיט דיבביאת‬
‫נייגעריגקייט צו זען וואָס איז ניי‪ ,‬וואָס‬ ‫ביישּפיל‪ ,‬די מאָדע פון די הויכע ּפא ַּפס‬ ‫צו העלפן פא ַרשּפרייטן די מאָדעס און‬ ‫און [פאַר]דרייען די וועלט‪ .‬ביטע טיילט‬
‫איז "אין"‪ ,‬און וואָס יענער טראָגט‪".‬‬ ‫אין די האָר‪ ,‬דאָס איז א ַרומגעגא ַנגען פא ַר‬ ‫לפ"קדי אידן אין אונזערע‬ ‫תשע"אהא ַלטן‬
‫שני דערמיט‬ ‫אדר ענין‪.‬‬
‫"מיר האָבן זייער א ַ געניטע שטא ַב‪",‬‬ ‫בערך צוואָנציג יאָר צוריק נאָר דא ַן האָט‬
‫איבער דעם‬ ‫געפילןלח'‬
‫מיט אייערעטו"ב‬
‫לא ַּפעס ווי לענגער‪".‬‬ ‫"איך בין א ַ גלייכע אייניקל פון‬
‫זאָגט זרש מיט שטאָלץ‪ ,‬קרא ַכנדיג ווידער‬ ‫מען געדא ַרפט איינדרייען די ּפא ַּפ און עס‬
‫ישראל חיים מנשה פריעדמאַן‬
‫מיט איר באָבלגאָם‪" .‬מיר א ַרבעטן אויף‬ ‫א ַרויפקוועטשן שּפיציג‪ ,‬און היינט איז‬
‫"איך בין א ַ געטרייע טאָכטער פון‬ ‫נבוכדנצר וועלכער האָט זיך פא ַרמאָסטן‬
‫מיין טא ַטן המן‪ ",‬זאָגט שא ַקנהז‪ ,‬המן'ס‬ ‫אויסצומישן כלל ישראל צווישן די‬
‫פא ַרשידענע פראָנטן אויפא ַמאָל — אויף‬ ‫בעסער ווען מ'טוט עס אָן מיט א ַ רייף‬ ‫טאָכטער‪" .‬אייגנטליך בין איך געווען‬
‫‪2‬‬
‫אריזאנע מצות‬ ‫מכתב הרהגה"צ ראב"ד העדה החרדית שליט"א‬
‫עס קאָסט א ַמאָל א ַ ּפרייז‪ ,‬איז עס כדאי‬
‫אָנצוהא ַלטן‪ .‬אוי‪ ,‬כ'רעד שוין צופיל‪"...‬‬
‫נעמען אין דעם וואָס דער קרוין אויף‬
‫משה שטרנבוך‬
‫מרדכי'ס קאָּפ האָט מיך דא ַן פא ַרנא ַרט‬
‫א ַ סּפעציעלע יופי‪ .‬א ַנדערש‪ ,‬וויא ַזוי‬
‫איז מעגליך א ַז מ'זאָל זיך שווערן א ַז א ַ‬
‫די קליידער און שיך געשעפטן‪ ,‬קליידער‬
‫פא ַבריקא ַנטן‪ ,‬שייטל מא ַכערס‪ ,‬הוטן‬
‫און איך האָב געמיינט א ַז ער איז מיין‬ ‫ראב"ד‬ ‫לעכעריגע זא ַק פון וואָס עס שטעקט זיך‬ ‫דעזיינערס‪ ,‬און דאָס גלייכן‪ .‬מיר שּפא ַנען‬
‫וואָס זענען אייערע שוועריגקייטן‬ ‫ָסן‬ ‫א‬ ‫ַג‬ ‫א‬ ‫ב‬ ‫איך‬ ‫ָב‬ ‫א‬ ‫ה‬ ‫דעריבער‬ ‫און‬
‫האשכנזים‬ ‫ַטע‪,‬‬ ‫א‬ ‫ט‬ ‫און‬
‫מקהלות‬ ‫"שיין"?‬ ‫איז‬
‫לכל‬ ‫אונטערהעמד‬ ‫ַן‬ ‫א‬ ‫ַרויס‬ ‫א‬ ‫זיי איין צוהילף‪ ,‬טייל מאָל אָן זייער וויסן‪,‬‬
‫ביים הא ַנדלען אין א ַזא ַ פעלד?‬ ‫דעם‬ ‫אויסער‬ ‫מיסט‪.‬‬ ‫מיט‬ ‫ַטן‬ ‫א‬ ‫ט‬ ‫מיין‬ ‫איינרעדן‬ ‫זיך‬ ‫ָל‬ ‫א‬ ‫מ'ז‬ ‫ַז‬ ‫א‬ ‫מעגליך‬ ‫איז‬ ‫ַזוי‬ ‫א‬ ‫ווי‬ ‫מיט אויסריידן וועגן די וויכטיגקייט פון‬
‫"די שוועריגקייט פון זיין שטענדיג‬
‫והנהגות‬ ‫תשובות‬
‫ּפרובירן מיר צו פא ַרווא ַסערן דעם חילוק‬ ‫ושו"ת‬ ‫וזמנים‬ ‫מועדים‬ ‫מח"ס‬
‫א ַז שּפיציגע שיך וואָס דערמא ַנען פונעם‬ ‫זייער פרנסה און א ַז ס'איז אפילו נישט‬
‫ָּפ–צודעק און א ַ‬ ‫א‬ ‫ק‬ ‫געהעריגע‬ ‫ַ‬ ‫א‬ ‫צווישן‬
‫הכנסת הגר"א‪ ,‬ור"מ במרכז התורה הר‪-‬נוף‬ ‫גרעטל"‬ ‫און‬ ‫"הענסל‬ ‫אינעם‬
‫רב בית‬ ‫מכשפה‬ ‫בייזן‬ ‫געפערליך‪ .‬בקיצור‪ ,‬מיט די ריכטיגע הילף‬
‫איין טריט פאָראויס‪ ,‬פון נישט‬
‫מעשה'לע איז "שיין"?‬ ‫קומט מען אָן ווייט‪".‬‬
‫שלאָפן קיין רגע‪ ,‬מוטשעט מיך‬ ‫החרדית‬ ‫העדה‬ ‫נשיא‬ ‫סגן‬ ‫אָדער א ַז די טעם'לאָזע‬ ‫"די פרא ַגע דא ַרפט איר פרעגן פון‬
‫א ַביסל אויס‪ ",‬זאָגט ושתי‪" .‬מיר‬
‫דא ַרפן שטענדיג א ַרבעטן אויף‬ ‫זענען בעיה"ק ירושלים ת"ו‬ ‫צירונגען וואָס‬
‫פשוט'ע גלאָז געהאָנגען‬
‫די וואָס טא ַנצן אונז נאָך‪ ",‬צעלא ַכט‬
‫להראב"דעס‬
‫שנשלחזיי וויא ַזוי‬ ‫השאלה "פרעגט‬ ‫זיך שא ַקנהז‪.‬‬
‫פא ַרשידענע פראָנטן אויפא ַמאָל‬
‫אויף שווא ַרצע אָדער‬ ‫‪ 24‬כא ַ‪,‬‬
‫בדף כא ַ‪,‬‬ ‫נמצא‬
‫שנעל‪...‬‬ ‫שליט"אא ַזוי‬
‫צעשּפרייט זיך‬
‫— פון קאָּפ ביז די פיס‪ ,‬אויף‬
‫רויטע שטריק‪ ,‬איז‬ ‫כא ַ‪ ,‬פון וועמען האָבן זיי א ַזוי מורא‬
‫זומער‬ ‫שטיוול‪,‬‬ ‫מא ַנטלען‪,‬‬ ‫בס"ד‬ ‫"שיין"? ווען מיר וואָלטן‬ ‫אויסצוזען צוריקגעשטא ַנען?‪ ...‬ס'איז‬
‫קליידער‪ ,‬קינדער‪ ,‬ערווא ַקסענע‪,‬‬
‫די ערמל‪ ,‬די פא ַרב‪ ,‬די שניט‪,‬‬
‫שליט"א‬ ‫לויפער‬ ‫אברהם‬ ‫הרב‬ ‫דאראג‬ ‫דקהלת‬ ‫אב"ד‬ ‫בנש"ק‬ ‫פעליםא ַז די‬
‫ָנצענטרירט‬‫רב‬ ‫הרה"גא‬
‫לכבוד זיך ק‬ ‫ממש א ַ געלעכטער צו זען ווי זיי שטעלן‬
‫מאָדעס זאָלן זיין שיין‬ ‫זיך צו געטריי‪ּ ,‬פונקט ווי מ'וואָלט זיי‬
‫די סחורה‪ ...‬ס'איז א ַ גא ַנצע‬ ‫לרבים‪.‬‬ ‫וש"ת וטלפן אלי שמחכה לתשובתי דנוגע‬ ‫אחדשה"ט‬
‫וואָלטן מיר אין ערגעץ‬ ‫געצאָלט דערפא ַר‪"...‬‬
‫געטוא ַכץ און נישט קיין לייכטע‬
‫אודות החיטים ממדינת אריזנוא‪ ,‬שיש הרבה ת"ח‪ ,‬שמשתמשים בזה להידור רב שאין מצומחים‬ ‫ָנגעקומען‪ .‬מיר‬
‫מרבניאאמריקא‪,‬‬ ‫מיטועדות נישט‬ ‫תשובות‬
‫חבילת טא ַקט‬‫יעדער אין‬ ‫קבלתי‬‫הנה גייט‬
‫וויא ַזוי‬
‫פעלד‪ ,‬אָבער דערפא ַר איז עס‬
‫אברהם‬ ‫במגן‬ ‫והובא‬ ‫במרדכי‬ ‫כן‬ ‫וכמבואר‬ ‫מהר‬ ‫דמחמיץ‬ ‫לחשוש‬ ‫ראוי‬ ‫אדרבה‬ ‫ולכן‬ ‫בחיטים‪,‬‬ ‫מיט'ן‬
‫ונרגש‬ ‫דעריבער‬
‫מלוחים‬ ‫אבל לדבריו משקים היום גייען‬
‫במים‬ ‫ָדעס?‬ ‫א‬ ‫מ‬
‫בגשם‪,‬‬ ‫אייערע‬‫שמה‬
‫טא ַקע אויך אינטערעסא ַנט‪.‬‬
‫ממש‪.‬אָס‬
‫וועג וו‬ ‫איינציגן‬
‫אונטער‪,‬מלוח כאוכל חמץ‬ ‫האוכל מצה‬
‫ס'איז א ַלעמאָל אינטערעסא ַנט‬ ‫טז]ָס קומט‬‫ַגע ווא‬ ‫ס"ק‬
‫תנהפרא‬ ‫[סימן יעדע‬
‫"ביי‬
‫בלייבט פא ַר אונז‪ :‬דער‬
‫אויפצוקומען מיט קוריאָזע‬ ‫שקר‪ ".‬הוא קולא גדולה מאד של חמץ ממש‪.‬‬ ‫מצומחות‬ ‫ָגישע‬ ‫א‬ ‫ָל‬ ‫א‬ ‫ּפסיכ‬ ‫אונזער‬ ‫צו‬ ‫זיך‬ ‫מיר‬ ‫ווענדן‬
‫וא"כ האי חומרא שהחטים אינםוועג פון‬
‫בייפא ַלן‪ ,‬און זיך לאָזן וואוילגיין‬ ‫דעּפא ַרטמענט‪ ",‬ערקלערט ושתי‪" ,‬בלויז‬
‫ואינו מוכרח‬ ‫"מיר נעמען צו פון‬
‫ציגעלעך‬ ‫חשבוןכן‪,‬פון די‬ ‫בזה הדין‬‫ַנטיילגענומעןגרגיר מלח‪ ,‬ובזה חוששין דמליח כרותח‪ ,‬אבל מה דהחטים צומחים במי מלח מדמה שגםאויפ'ן‬ ‫דנו בנתערב‬ ‫מיר א‬ ‫הקדמונים‬
‫והנהאָך האָבן‬‫פאָריגע וו‬
‫מענטשן זייער דעת‪",‬‬
‫החיטים‬ ‫את‬ ‫דמשקין‬
‫וואָס פאָלגן אונז אויס ווי‬ ‫שכיון‬ ‫שטוען‬ ‫ומה‬ ‫תנה]‪,‬‬ ‫סימן‬ ‫הלכה‬ ‫בביאור‬ ‫[עי'‬ ‫בפוסקים‬ ‫וכמבואר‬ ‫מלוחים‬ ‫במים‬ ‫ולא‬ ‫אדמה‬ ‫מלח‬‫גופאּפסיכאָלאָגישע קאָנווענשאָן‬
‫רק‬ ‫לאסור‬ ‫מחלקינן‬ ‫גרויסע‬ ‫במלח‬
‫אין א ַ‬
‫זאָגט שא ַקנהז‪" .‬מיין‬
‫געטרייע סאָלדא ַטן‪".‬‬ ‫מ'זעט שיעור כדי להמליח את הקמח הנאכל‪.‬‬ ‫ווען בהם‬ ‫ברורא ַזדאין‬ ‫דמ"מ‬ ‫צ"ב‬‫ענינים‪.‬‬
‫ממש‬ ‫מלחדי‬
‫ַרומגערעדט‬
‫עליהם‬ ‫נשאר א‬
‫מיר האָבן‬ ‫עצמם‬ ‫וואו‬
‫לאָזונג איז‬
‫"מיר דא ַרפן פא ַרמא ַסקירן‬ ‫עס שטעלט זיך א ַרויס א ַז זייער פיל‬
‫[ואף שמטוהרים יותר] ולא שמענו שנרגש בהם טעם מלח‪.‬‬ ‫לשתיהאָל און‬
‫משוגעת גענוג מ‬
‫ראוים גם‬ ‫ולמעשה כמדומני דמים אלו הרי א ַ‬
‫אונזערע טא ַקטיקן‪ ",‬זאָגט זרש‪,‬‬ ‫מענטשן ליידן פון א ַ מא ַנגל אין זעלבסט–‬
‫גענוג לא ַנג‪ ,‬ווערט עס‬
‫ממוחזריםָס‬
‫היטן פון די ווא‬ ‫משקיםזיךבמים‬‫"מיר דא ַרפן‬
‫ס'איזבמים שמשתנה בין מקום למקום‪ ,‬ובארץ ישראל שאין מספיק מים‪,‬‬ ‫המליחות‬ ‫מדת‬ ‫על‬ ‫מדקדקין‬‫מעולם און‬ ‫זעלבסטזיכערקייט‪,‬‬
‫והאמת שלא שמענו‬ ‫שא ַץ און‬
‫נאָרמא ַל‪ ,‬און וואָס‬
‫ווילן שטערן אונזערע ּפלענער‪.‬‬ ‫שיעור מליחות בחיטים ובמים‪.‬‬ ‫להקפידנאעל‬ ‫דעריבערדהשתמשו בהם‪ ,‬ולא שמענו‬
‫לויט‬ ‫זיך‬ ‫זיי‬ ‫אידענטיפיצירן‬
‫ָרמא ַל‬ ‫ממדקדקין געווען‬
‫פריער‬ ‫אחר‬
‫א ַסא ַך מאָל בא ַנייען מיר א ַ מאָדע‬ ‫זייערע א ַרומיגע‪ .‬אויב א ַלע א ַרומיגע‬
‫איידל‪,‬עד‬
‫בדיקה‬ ‫וצריך‬ ‫משוגעת‪ .‬איך‬ ‫בקיאים א ַגדולים‬
‫ומה עוד שמעיד על רבנים ת"ח ווערט‬
‫און‬ ‫ַביסל‬ ‫גופאמא ַכן א‬ ‫בחיטים שטוענים שמרגישים שמלוח תמוה מאד שבקיאים בטעם חיטים‬
‫דורכ'ן עס‬ ‫זענען בערן‪ ,‬מוז איך אויך זיין א ַ בער‪,‬‬
‫האָב בא ַזונדער הנאה‬ ‫לאיסור‪.‬‬
‫נאָר נאָכדעם וואָס א ַלע קויפן עס‬ ‫ַרומיגע זענען אָקסן‪,‬‬ ‫שחוששין א ַלע א‬
‫ניין? אויב‬
‫דאָס צו טון מיט די‬
‫ַרבן‬ ‫א‬ ‫פ‬ ‫ריכטיגע‬ ‫די‬ ‫מיר‬ ‫ווייזן‬ ‫שוין‬
‫ניכר כמשונה שלדעתי הממשלה באמריקא לא היו מתירין‪ ,‬ולכן אניח השאלה לרבני המקום‬ ‫ַלע‬ ‫א‬ ‫אויב‬ ‫ָקס‪.‬‬ ‫א‬ ‫ַן‬ ‫א‬ ‫זיין‬ ‫אויך‬ ‫מוז איך‬
‫החיטיםוואָס‬ ‫מלבושים‬ ‫בטעם‬ ‫באמתאָרט‬‫ס‬ ‫ולכן ראוי לבדוק עוד פעם אם‬
‫דערפון‪ .‬מ'דא ַרף האָבן שכל —‬ ‫א ַרומיגע גייען מיט דזשאָמּפערס מיט‬
‫להוכיח המציאות שהם מלוחים‪[ .‬ומה שמביא מקליפה אינו שייך לחיטים עצמם שהרי קולפים‬ ‫סּפעציעל‬ ‫צריך‬ ‫כלל‪,‬אָגן‬
‫פרויען טר‬‫טעם מליחות‬ ‫וכיון שבמצה לא נרגש שום‬
‫א ַמאָל דא ַרף מען גיין צוביסלעך‪,‬‬ ‫געּפא ַסטע ערמל‪ ,‬דא ַן מוז איך אויך‬
‫פא ַר צניעות‪ ,‬ווייל דא ַן‬ ‫אותם]‪.‬‬
‫אינטש ביי אינטש‪ ,‬אָדער אפילו‬ ‫א ַזוי גיין‪ .‬אויב א ַלע א ַרומיגע גייען מיט‬
‫צי איך א ַרויס דעם‬
‫סענטימעטער ביי סענטימעטער‪.‬‬ ‫גדול מאד לענין מצומחות כהנ"ל‪.‬‬ ‫שאינו מלוח יש בזה הידור‬ ‫הדברמוז איך‬ ‫שטיוול‪,‬‬ ‫אמת‬ ‫צוקנייטשטע‬
‫ובפרט שאם‬ ‫קלעביגע‪,‬‬
‫קא ַרּפעט פון אונטער‬
‫בקיצור‪ ,‬מיר שלאָפן נישט‪".‬‬ ‫אויך א ַזוי גיין‪ ,‬א ַנדערש בין איך נישט קיין‬
‫הרבה לברר המציאות‪ ,‬והמשכיל יוסיף לבאר עוד הדברים *)‪.‬‬ ‫איך האָב‬ ‫צריך‬‫פיסזואון‬ ‫ומרוב טירדות אני מקצר ובפרט זייערע‬
‫דבשאלה‬
‫"ס'זענען א ַלץ דאָ א ַזעלכע וואָס‬ ‫אָקס ווי א ַלע‪ .‬אונזער שווערסטע א ַרבעט‬
‫בענד‪/‬בענדל‪/‬בענדעלע דורך פא ַבריצירן‬ ‫דעם לעצטן לא ַך‪ .‬צום ביישּפיל‪ ,‬די הוטן‪.‬‬
‫לאָזן זיך נישט פון אונז‪ ",‬זאָגט שא ַקנהז‪.‬‬ ‫בכליון‬ ‫שמים‬ ‫לרחמי‬ ‫מצפה‬ ‫ואני‬ ‫איז טא ַקע מיט די קלוגע מענטשן‪ ,‬די‬
‫היטן וואָס דעקן נאָר צו דעם שּפיץ‬ ‫די פרויען טוען זיך אָן די היטן לשם‬
‫"און זיי שטעלן אונז שטיינער אין וועג‬ ‫וועלכע האָבן יאָ גענוג זעלבסט–שא ַץ‬
‫דורך אויפקלערן א ַנדערע וועגן אונזערע‬
‫קאָּפ און ליגן א ַזוי הא ַלבוועגס אויפ'ן‬ ‫משה שטרנבוך‬‫צניעות‪ ,‬צוצודעקן דאָס שייטל‪ .‬איך האָב‬
‫און לאָזן זיך נישט א ַזוי שנעל נא ַרן‪ .‬צו‬
‫שייטל‪ .‬פון דאָרט ביז'ן אויסטון דעם הוט‬ ‫א ַ סּפעציעלע הנאה זיי אָּפצוטון אויף‬
‫אמת'ע כוונות‪ .‬אָבער וואָס קען מען טון‪,‬‬ ‫זיי קומען מיר צו דורך זייערע קינדער‪.‬‬
‫אינגא ַנצן איז א ַ קא ַצן שּפרונג‪ .‬אָבער איך‬ ‫טערקיש (איך מיין‪ ,‬אויף עמלקי'ש) דורך‬
‫א ַז נישט א ַלע זענען בלינד? וואָס קען‬ ‫די מיידלעך נעמען טענה'ן צו די מא ַמעס‬
‫מוז אייך דערציילן א ַז אייגנטליך קומען‬ ‫נוצן טא ַקע זייערע הוטן א ַלס ציל–ברעט‬
‫מען טון א ַז נישט א ַלע זענען נא ַריש?‬ ‫א ַז זיי שעמען זיך מיט זיי‪ ,‬און פא ַרוואָס‬
‫פאָר גרויסע קריגערייען אין אונזער אָפיס‬ ‫פא ַר אונזערע מאָדעס‪ .‬מיר נוצן דווקא די‬
‫ַלע געבן‬‫שליט"א‬
‫להראב"ד נישט א‬
‫ב')מען טון א ַז‬ ‫אדרקען‬‫ַלע שליט"א להוסיף לבאר עוד הדברים‪ ,‬ערכתי מכתב (רצו"פ) ביום ה' פ' ויקרא (ד'וואָס‬ ‫הראב"ד‬
‫לבקשתא ַזויווי א‬ ‫נ"ב‪.‬אויסזען‬ ‫קענען זיי*)נישט‬
‫וועגן דעם‪ .‬טייל הא ַלטן מ'זאָל נישט‬ ‫הוטן זיי צו מא ַכן אויסזען אויפפא ַלענד‬
‫הואָלדענע‬‫שכתבתם א ַ גא‬
‫זייער שכל אויף‬ ‫המציאות‬ ‫צלצלתי להראב"ד שליט"א ביום ב' פ' צו (ח' אדר ב')‪ ,‬והשיב כדברים האלה‪ :‬אונז‬
‫"שלפי א ַוועק‬ ‫ושובזיך די‬ ‫שטעלן‬ ‫המציאות‪,‬‬
‫בבירור דערנאָך‬ ‫מא ַמעס‪ ,‬און‬
‫א ַזוי טשעּפען מיט די הוטן ווייל א ַסא ַך‬ ‫און פורים'דיג‪ .‬א ַמאָל לייגן מיר א ַריין‬
‫טא ַץ? ביי אונז זאָגט מען‪ :‬א ַמאָל געווינט‬ ‫וד"ל‪.‬‬ ‫באמעריקע"‪,‬‬ ‫רבנים‬ ‫בזה‬ ‫ושיפסקוָך‬
‫חמורה" ה—אָבן מיר נא‬‫ַמעס צו‪ .‬א ַזוי‬ ‫געטרייע מא‬
‫"שאלה‬
‫פרויען האָבן עס צוליב דעם אינגא ַנצן‬ ‫פעדערן אין די הוטן וואָס ווא ַקלען זיך‬
‫מען און א ַמאָל פא ַרלירט מען‪"...‬‬ ‫און נאָך טא ַקטיקן‪ ,‬ביז א ַלע גייען טא ַקע‬
‫אויסגעטאָן און זיך צוגעדעקט מיט א ַ‬ ‫עזבעה"ח‬ ‫מיט יעדע ווינט‪ ,‬א ַמאָל מא ַכן מיר ּפיצלנע‬
‫צום טא ַקט‪".‬‬
‫טיכל‪ .‬כאָטש קעגן דעם טיכל האָבן מיר‬ ‫היטן וואָס ליגן אויפ'ן שּפיץ קאָּפ און‬
‫ווער וועט לא ַכן צום לעצט?‬ ‫אויך עצות‪ ,‬אָבער דאָך איז עס נישט‬ ‫אברהם לויפער‬
‫די שייטלעך דא ַרפן א ַרויספא ַלן דערפון‬
‫"מיר בא ַנוצן זיך מיט'ן מיטל וואָס‬
‫הייסט שקר החן והבל היופי‪ ",‬זאָגט זרש‬
‫די וואָס זענען מקיים "עוז והדר‬ ‫געוואונטשן פא ַר אונז‪ .‬פון די א ַנדערע‬ ‫אבדק"ק דאראג‬ ‫און צופליען אויף די זייטן‪ .‬איין סיבה‬
‫אָפן‪" ,‬דאָס טייטשט‪ ,‬מיר געבן פא ַר שקר‬
‫לבושה‪ ...‬ותשחק ליום אחרון!"‬ ‫זייט האָבן מיר דירעקט הנאה יאָ צו‬ ‫פא ַרוואָס איך ּפערזענליך פא ַרלייג זיך‬
‫א ַביסל חן‪ ,‬און פא ַר הבל גיבן מיר א ַריין‬
‫א ַ פרייליכן פורים!‬ ‫"דרייען א ַ קאָּפ" מיט די הוטן‪ ,‬און אפילו‬ ‫א ַזוי אויף די הוטן איז ווייל איך וויל נקמה‬
‫‪3‬‬
 ‫מכתב שנשלח להראב"ד העדה החרדית שליט"א‬

‫אריזאנע מצות‬
‫‪‬‬ ‫‪ ‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬

‫און מ'שטוּפט עס פאָראויס אין א ַ שיינע‬ ‫זיין ליבלינג‪ .‬דאָס הא ַרץ טוט מיר וויי‬ ‫‪‬‬
‫גרינוואלד‬
‫ַ‬ ‫ח‪.‬‬
‫‪RABBI A. LAUFER‬‬
‫לאמיר‬
‫ָ‬
‫היינט איז אויך ערלויבט‬ ‫טורעם‪.‬‬ ‫רונדיגע‬ ‫איך‬ ‫ָס‬ ‫א‬ ‫וו‬ ‫בושות‬ ‫די‬ ‫אויף‬ ‫היינט‬ ‫ביז‬
‫אָדער גאָר פאָרצוגליך צו טראָגן די ּפא ַּפס‬ ‫האָב אים פא ַרשא ַפט יענעם טאָג פון די‬ ‫‪‬‬
‫‪25‬סטיל וואָס‬ ‫‪ָRoss‬ר‪ ,‬א ַ‬ ‫‪St. Brooklyn N.Y.‬‬
‫ַמגענומענע הא‬ ‫א‬ ‫צ‬ ‫מיט‬ ‫ָסן מיט‬ ‫‪11211‬‬
‫ּפא ַרא ַדע‪ ,‬ווען איך האָב אים בא ַגא‬ ‫זיך‬
‫וואָלט אויטאָמא ַטיש בא ַטיטלט א ַ מיידל‬ ‫א ַן א ַמּפער מיסט‪ .‬אוי‪ ,‬וואָס פא ַרקריך‬ ‫‪ Â ""‬‬
‫ַנגענהייט‪ .‬דאָס‬ ‫‪718-388-5080‬‬
‫‪ַFax.‬לס–"נעב" אין די פא ַרגא‬
‫זעלבע איז מיט יעדע טויש — די קורצע‬
‫שעסלעך זענען א ַן א ַלטער טא ַקטיק‬
‫אונזערע‪ ,‬און א ַזוי אויך די איינגעצויגענע‬
‫‪ 388-4207‬א‬
‫איך דאָ מיט מיינע ּפערזענליכע זא ַכן‪.‬‬
‫איר פרעגט וועגן מיין קא ַריערע אין די‬
‫מאָדעס אינדוסטרי? איך א ַרבעט צוזא ַמען‬
‫פיל ‪‬טיכטיגע פרויען אָנצוקליידן די‬ ‫‪‬‬
‫מיט‬
‫צונויפרעדן‬ ‫‪ ˜˜‬‬

‫שעסלעך וואָס שווימען יעצט א ַרויף‪".‬‬ ‫אידישע פרויען זיי זאָלן זיין פורים'דיג‬
‫ָריענטירט‪"Ú˘˙",‬‬
‫‪˘‬‬
‫זענען" זייער ציל–א‬ ‫‪˘˙Ú˙˘˜‬‬
‫"מיר‬ ‫‪  ‬א ַ גא ַנץ יאָר‪ .‬גרא ַדע בין איך ּפערזענליך‬
‫זאָגט זרש‪" .‬מיינט נישט א ַז מיר זיצן און‬ ‫שטא ַרק א ַקטיוו — איך שטוּפ שטענדיג‬ ‫יאר‬
‫גאנץ ָ‬
‫ַא ַ‬
‫יום ה' לסדר מנחת בכורים לה' ד' לחודש אדר ב' תשע"א לפ"ק‬
‫‪‬‬
‫חלומ'ען וואָס עס זאָל זיין די קומענדיגע‬
‫חו"פאָס מיר‬ ‫סוע"ה‬‫המפורסםמיר טרא‬ ‫הגאון מאָדע‪ ,‬נאָר‬
‫די מאָדע–קאָמיטע צו זיין געווא ַגט און‬
‫תפארת ישראל‪,‬‬ ‫עטרת‬ ‫החיים והשלום יחדו יהיו תמים אל הארז אשר בלבנון‪ ,‬נישט‬
‫לויט דעם‬
‫ַכטן צו וו‬
‫תלה‪,‬‬ ‫על און‬ ‫הדת‬
‫ָנקומען‪,‬‬ ‫יעצט א‬ ‫להעמיד‬ ‫‪ ‬פורים‬
‫גדר ווילן‬
‫ַרויסצוקומען מיט‬
‫‪‬‬
‫גודר האָט‬ ‫עמו‪,‬א ַך מאָל‬
‫מורא האָבן א‬
‫עומד לנס‬
‫ָרשריפטן‪ .‬א ַס‬ ‫והדרואָדנע פא‬
‫מ‬ ‫נהורא נפישא‪ ,‬ערוגת הבשם גן הדסים‪ ,‬פאר הדור‬
‫שליט"א‪ ,‬טוישט מען די מאָדע‪ .‬עס א ַרבעט יעדעס‬ ‫שטערנבוךַז איך בין צו‬ ‫משהשוין פא ַרשריגן א‬ ‫מען מיך‬
‫‪ ‬‬
‫מאָל אָן אויסנא ַם! און אויסער דעם‪,‬‬ ‫געווא ַגט‪ ,‬און טאָמער מ'וועט אָננעמען‬
‫ה"ה כק"ש מפוארים מוהר"ר רבי‬
‫תובב"א מיר א ַ זייטיגע הנאה צו ּפייניגן‬ ‫האָבן‬ ‫ירושליםזיך‬
‫הקודש די פרויען‬ ‫ָרשלא ַגן וועלן‬ ‫בעיר‬ ‫על ישראל הדרתו ראב"ד דעדה החרדית‬
‫מיינע פא‬
‫א ַביסל די אידישע פרויען מיט אונזערע‬ ‫פשוט אויסלא ַכן פון אונז און גענצליך‬
‫‪‬‬
‫ברורה‪,‬א ַ‬
‫הלכהאויף מיט‬ ‫קומען מיר‬ ‫ָל‬ ‫א‬ ‫ַמ‬ ‫א‬ ‫ָדעס‪.‬‬
‫הפאקס)‪ ,‬ובתוכו נתבאר‬ ‫א‬ ‫מ‬ ‫(ע"יָבער‬
‫ּפלענער‪ ,‬א‬‫הגיעני היום‬ ‫אונזערע‬ ‫שליט"א‬ ‫מעכקש"תאָטירן‬
‫באָיק‬ ‫אח"ד שה"ט כראוי וכיאות לכבודה של תורה‪ ,‬תשובתו הרמה של‬
‫בייפא ַל פון טראָגן שּפיציגע שיך אויף‬ ‫ווען מ'האָט מיך געפאָלגט איז מען צום‬
‫‪‬‬ ‫‪ ‬‬
‫שאם יתברר שמרגישין טעם מלח בהחיטים ובהמצות דבר פשוט שדינם כמו שכתב המרדכי שכל האוכל מצה מלוחה כאילו אוכל חמץ‬
‫וואָס מען ווא ַקלט זיך ווי א ַ שיכור‪ ,‬פשוט‬ ‫סוף געווען צופרידן‪ .‬צום ביישּפיל‪ ,‬דער‬
‫שהביא‬
‫מען‬ ‫המרדכי קומט‬
‫פיס‪ .‬א ַמאָל‬ ‫בלשון‬
‫לדייקטון די‬ ‫ואמרתיוויי צו‬
‫זיי‬ ‫חמץ‪.‬א ‪ַ-‬רץ‬
‫מיט שוו‬ ‫כאילובלויאוכל‬ ‫מלוחהמא ַכן‬ ‫מצהא ַל פון‬
‫אין אומרים שכל האוכל איינפ‬ ‫טעמעס‪,‬‬ ‫בתולדה‪,‬‬ ‫קטועלע‬ ‫שמועסן איבער ַא‬
‫שבמלוחים‬ ‫קורצע ולומר‬‫ממש‪ ,‬ואין מקום לחלק‬
‫‪‬‬
‫והמרדכי‬ ‫וכדומה‪,‬‬ ‫בעיסה‬
‫אויף מיט א ַ בייפא ַל פון שמאָלע שעסלעך‪,‬‬ ‫מלח‬ ‫נותנין‬ ‫שאין‬ ‫הלשון‬ ‫כתבו‬ ‫המלח‬
‫סטייליש איז געווען מיין אויפטו‪ .‬א ַלע‬ ‫בנידון‬ ‫והאחרונים‬ ‫הראשונים‬ ‫דברי‬ ‫נדפונקטן‬
‫ובכל‬ ‫שטא ּ‬ ‫מלוחה"‪,‬‬
‫פארשידענע ַ‬ ‫"מצה‬ ‫האוכל‬
‫רומגענומען פון ַ‬ ‫לותיר" כל‬
‫ַא‬ ‫בשם "חכמי‬
‫‪          ‬‬
‫וואָס אויסער די א ַלגעמיינע סיבה וואָס‬
‫ליגט אונטער דעם‪ּ ,‬פייניגט עס פשוט‬
‫‪         ‬‬
‫ודו"ק‪.‬‬
‫מלחא ַז קיין‬ ‫גרגירא ַכט‬
‫אויסגעל‬
‫איינער וועט נישט קויפן די מיאוס'ע‬
‫בעיסה‬‫שנתנו דא ַן‬
‫מצדאָבן מיך‬‫דייק וכתב "מצה מלוחה" לומר דאין לחלק אם המצה מלוחה בתולדה או ה‬
‫פעלקער און פא ַרזיכערן א ַז זיי וועלן *‬
‫‪‬‬
‫די פרויען וואָס געפינען זיך נעבעך אין‬
‫שוועריגקייטן‬ ‫ָבן‬ ‫א‬ ‫ה‬ ‫און‬ ‫תפיסה‬ ‫ענגע‬ ‫ַן‬ ‫א‬
‫קליידער (זעק) מיט די אומבא ַ'טעמ'טע‬
‫ַציע‬ ‫א‬ ‫ָמבינ‬ ‫א‬ ‫ק‬ ‫אין‬
‫הם קולעים אל השערה ולא יחטיא המטרה‪ ,‬אך התבוננתי שחסרתי בשאלתי לצייר את המציאות כראוי‪ ,‬ודין גרמא‬ ‫ָכדערצו‬ ‫א‬ ‫נ‬ ‫ָליר‬ ‫א‬ ‫ק‬ ‫בלויע‬ ‫צו‬ ‫אויסגעלייזט‬ ‫ראוי‬ ‫זיין‬ ‫נישט‬ ‫ָל‬ ‫א‬ ‫קיינמ‬
‫לכבוד פורים‪ ,‬א ַ זמן ווען ס'איז יצא‬
‫רינען‬ ‫ַלטענע סודות‬
‫שליט"א‬ ‫הדרג"ק‬ ‫דבריא ַהא‬
‫הנהא ַלע ב‬‫סוד און‬
‫‪           ‬‬
‫גיין‪"...‬עד שתמה הדרג"ק איך‬
‫דעם‬ ‫אבארַרונג אין‬‫כאשרַך ערפא‬
‫מלוחים‪,‬‬
‫לגמריאָבן א ַסא‬
‫כללָבערשהמהמיט'ן‬
‫נידון אחר"מיר ה‬ ‫אונזער‬
‫זיך א‬ ‫אינואָבנרגש‬ ‫איך ה‬ ‫והמצות‬ ‫שווא ַרץ‪.‬‬‫בהחטים‬ ‫ַלס‬ ‫א‬ ‫"‬ ‫המלכה‪.‬‬ ‫ושתי‬ ‫מיט‬ ‫טיילט‬ ‫ווערן‪",‬‬
‫שהבין הדרג"ק שהנידון היא רק מה שמשקין את השדות במים מלוחין‪ ,‬אך מיט‬
‫זיידן‪,‬‬ ‫גרויסן‬ ‫מיין‬ ‫פון‬ ‫אייניקל‬ ‫געטרייע‬
‫א ַבקיאים בטעם חטים להכיר שטעם הנרגש היא מכח המים המלוחים‪ .‬אך געה‬ ‫ַ‬ ‫א‬
‫ַּפן‬
‫הויכע‬
‫א‬ ‫כ‬ ‫צו‬ ‫געלונגען‬
‫די‬ ‫מיט‬
‫אונז‬ ‫איז‬
‫אינטערוויו‬
‫ַרויס‪,‬‬ ‫א‬
‫זעלטענע‬
‫ענדליך‬
‫דניןא ַזהיא‬ ‫מייניגע‬
‫המציאותאָסשאנו‬
‫באמתא ַלטן ביי ד‬
‫‪ ‬‬
‫בפרטיות‬
‫פעלד‪ ",‬בא ַרימט זיך שא ַקנהז‪" .‬מיר‬ ‫כח איז פיל שטערקער ווי זיי מיינען און‬ ‫האָב איך זיך אָנגעשלאָסן אין די מאָדע–‬ ‫קנא ַקערקעס וואָס פירן אונז א ַלע ביי די‬
‫בעזר‬ ‫החלי‬ ‫וזה‬ ‫עליה‪.‬‬
‫האָבן שוין א ַסא ַך געזען‪ ,‬אָבער דאָך‬
‫דנין‬ ‫שאנו‬ ‫המציאות‬ ‫על‬ ‫הרמה‬ ‫דעתו‬
‫מיר וועלן צום סוף האָבן דאָס לעצטע‬
‫לחוות‬ ‫שניות‬ ‫בלוחות‬ ‫לבוא‬ ‫שימחול‬ ‫שליט"א‬
‫פא ַראיין וואָס דאָס העלפט אונז האָבן א ַ‬ ‫הדרג"ק‬ ‫און מאת‬
‫מיט'ן‬ ‫ָנשטרענגונגבזה‬
‫ופרט‪ .‬ואבקש‬ ‫פרטגרויס א‬ ‫כלָז‪ .‬נאָך‬
‫נא‬
‫וגואלי‪.‬הא ַקעלע בענדלעך‪ ,‬האָבן‬ ‫צורי א ַסא ַך‬
‫‪‬‬
‫שטרענגען מיר זיך אָן די לעצטע צייטן‬ ‫וואָרט‪ ,‬און עס האָט זיך אונז טא ַקע‬ ‫שטא ַרקע אויבערהא ַנט אויף די אידישע‬ ‫ציען‬
‫ַגטע‬ ‫מער געווא‬
‫להמליח‬ ‫בהם ווישיעור‬ ‫ַרויסצוקומען מיט‬
‫יעצט ומ"מא ברור דאין‬ ‫איך וכו'‪,‬‬ ‫מליחותַלטכלל‬ ‫טעםאויך הא‬ ‫איךלא נרגש שום‬
‫איינגעגעבן‪ .‬א ַזוי‬ ‫וז"ל‪:‬נאָך‪ ,‬ווייס‬
‫"שבמצה‬ ‫ַנצן אונז‬ ‫ווען זיי טא‬
‫שליט"א‬ ‫הדרג"ק‬‫ָליגע כתבפרויען‪.‬‬ ‫הרמה‬ ‫ערשטמא‬ ‫תשובתו‬ ‫דערגרייכט א ַן‬
‫הנה בתוך‬ ‫ענדליך‬
‫מיר א)‬
‫‪ ‬‬
‫בייפא ַלן‪ ,‬וואָס מיר האָבן זיך א ַמאָל נישט‬
‫ערלויבט‪ .‬דאָס איז ווייל ס'איז נישט קיין‬
‫אינמיטן א ַרבעטן א ַז די קומענדיגע מאָדע‬
‫שבקיאים בטעם חטים גופא וכו'‪ ,‬ולכן ראוי לבדוק עוד פעם אם באמת בטעם החיטים‬
‫זאָל בא ַפעלן א ַז א ַלע זאָלן — — — איין‬
‫א ַז מיין זיידע וואָלט געשעּפט נחת פון‬
‫שהחטיםפוןקולפין אותם וכו'‪ ,‬תמוה מאוד‬
‫מיר‪ ,‬און דאָס גיט מיר פיל בא ַפרידיגונג‪".‬‬
‫אינטערוויו ביי א ַּפאָר בא ַרימטע פרויען‬
‫את הקמח הנאכל וכו'‪,‬‬
‫וואָס קאָנטראָלירן א ַ גרויס חלק‬
‫מרגישין‬ ‫ביים אין‬ ‫ובהמצות‬ ‫הקמחהא ַלטן‬‫בתוךא ַז מיר‬ ‫אבל סוד‬ ‫מלח‪,‬דעם‬ ‫טעם געבן‬ ‫מרגישין‬ ‫מבחוץ מיר‬ ‫עמלקית'טעהוא שרק‬
‫שכל הנידון‬ ‫שליט"אקיין‬
‫מעכקש"ת בין נישט‬‫זענעןשהבין "כאָטש איך‬ ‫ומזהמירנראה‬ ‫עכ"ל‪.‬‬ ‫כמשונה"‬ ‫ניכר‬
‫‪‬‬
‫ַמף‪,‬‬ ‫לעצטן קא‬
‫הרגישו‬
‫ערלויבט צו‬ ‫מינוט‪ ,‬מ'האָט‬ ‫לעבן‪.‬‬ ‫טעגליכע‬ ‫אונזער טאָג‬
‫ָּפלייגן‬ ‫מומחיות א ַרא‬
‫ווען דא ַרפן‬ ‫זייטלהם‬ ‫אנשיםאייןשיש‬ ‫וכמה און‬ ‫מלח‪,‬נישט‬ ‫טעם תנאי‬ ‫בהמצותקלאָרן‬
‫שהרגישו מיט א ַ‬ ‫נולד דיממה אינטערוויו‬ ‫הנידון רעדן‬
‫שכלא ַמאָל צו‬
‫מיר ניט‬‫ַסט כן‪,‬‬ ‫אינו‬ ‫דנין ּפא‬
‫דעם שאנו— עס‬ ‫המציאות‬ ‫באמתאָבן פון‬
‫אבל הנאה ה‬ ‫איר וועט‬‫טעם א ַזמלח‪,‬‬
‫זיכער‬
‫‪‬‬
‫את‬
‫ַלע‬ ‫מיט א‬‫קעמפן גם‬
‫וועלן שלחו‬ ‫מיר ושוב‬ ‫ביותר‪,‬‬‫געווער‪.‬‬ ‫מלוחים‬
‫שהמצות דאָס‬ ‫הדבריםחדר‪ ,‬און‬ ‫סודות פון‬ ‫שכנים‬ ‫הלאברעטאר"י ואישרו‬
‫ַרויסצוגעבן קיין‬ ‫א‬ ‫אצלדאָס האָט‬ ‫המצות [און‬
‫לבדוק עמלקים‬ ‫שלחוַך פון די‬ ‫בהמצות‪ ,‬ומתחלה שּפרא‬ ‫אינטערוויו‪.‬‬
‫טעם מלח‬ ‫עקסקלוסיוון‬
‫בוודאות‬
‫מיטלען!" ממה שמרגישין בהמצות‬ ‫טעם מלח ולא‬ ‫בהחיטיםאיך‬
‫ַנטשולדיגן אויב‬ ‫מיר מוזן א‬
‫שמרגישין‬ ‫ממה‬ ‫וועט‬ ‫שלום בית‬
‫שנתהווה איר‬
‫הרעש‬ ‫ביותר‪.‬ווייניג‬
‫והסיבה‬ ‫מלוחים נישט‬ ‫גורם געווען‬ ‫החיטים לבדיקה ואישרו גם החטים שהם‬
‫‪‬‬
‫ּפר חריפות של מלח ביותר‪ ,‬גם החיטים יכולין לקנות בזול וכאו"א יכול לטעום החיטים‪ ,‬והרבה אנשים ובתוכם‬
‫דעם‪".‬‬ ‫צו‬ ‫ַלטן‬ ‫א‬ ‫ה‬ ‫זיך‬ ‫וועל‬ ‫ָל‬ ‫א‬ ‫ס'ז‬ ‫אינדערהיים‪,‬‬ ‫מיר‬ ‫ביי‬ ‫ָבלעמען‬ ‫א‬ ‫פרויעןמורגש‬ ‫שבחיטים‬ ‫פשוט‪ָ,‬ס מיר‬
‫הואאַנג ווא‬ ‫מלח‪,‬שוין ל‬ ‫טעםגוטן‪,‬‬
‫אַ‬
‫זייער‬ ‫איך‬ ‫בין‬ ‫זיין]‪,‬‬ ‫אויסגערעדט‬ ‫נישט‬ ‫די‬ ‫אונטער‬ ‫שטייט‬ ‫עס‬ ‫ווער‬ ‫זיך‬ ‫וואונדערן‬
‫נייעהוא‬ ‫שטעםאיר די‬ ‫ַרשּפרייט‬ ‫להכיר‬‫בהמצותַזוי פא‬
‫וויא‬
‫‪‬‬
‫הנרגש‬ ‫זרש‪,‬המצות לא אכלו עדיין‪ ,‬גם צריך מומחיות‬ ‫אבל‬ ‫מרגישים חריפות של מלח בהחיטים‪,‬‬
‫נאָענט צו די עמלקים‪ ",‬זאָגט אונז‬
‫ת"ח ומורי הוראה מובהקים‬
‫סטיילס וואָס טוישן זיך חדשים לבקרים‪,‬‬
‫מאָדע א ַזוי בליץ–שנעל?‬ ‫פון וואו נעמט איר די א ַלע‬
‫בייפא ַלן?‬ ‫כאו"א‪ָ.‬בלגאָם‬‫מרגיש איר בא‬
‫מהמלחא ַק מיט‬
‫יפה איין קנ‬ ‫צווישן‬ ‫המצותאוןמוטעם‬ ‫שטעם‬
‫ָנערשטאָג‪,‬‬ ‫זאת דא‬‫אבלָג און‬
‫ממלח‪,‬אָנטא‬
‫יעדן מ‬
‫‪‬‬
‫"מיר נוצן שטענדיג אויס דעם טויש‬
‫"מיר איזה‬
‫בויען‬ ‫שמורגש‬ ‫הואושתי‪,‬‬ ‫שהנידוןאָגט‬
‫שהביןסעזאָן‪ ",‬ז‬ ‫מזה אין‬ ‫נראהנוצן‬‫עכ"ל‪.‬א ַז מיר‬ ‫ַלטער סוד‬ ‫חיטים"‬
‫ס'איז א ַן א‬‫בטעם‬ ‫שבקיאיםאָה‪,‬‬
‫"‬
‫אויך‬ ‫ַרשטיי‬ ‫א‬ ‫פ‬ ‫"איך‬ ‫צווייטע‪.‬‬ ‫די‬ ‫און‬
‫יעדעב) עוד כתב הדרג"ק שליט"א בתשובתו הרמה וז"ל‪" :‬תמוה מאוד‬ ‫ַלן‪,‬‬ ‫א‬ ‫בייפ‬ ‫ַנדערע‬ ‫א‬ ‫מיט‬ ‫ָל‬ ‫א‬‫מ‬
‫זייער טיפע שנאה צו אידן און זייער‬ ‫איינס מער אינטערעסאַנט פונעם‬
‫‪‬‬
‫מוטעם מרגיש‬
‫פרויענישע‬ ‫ַטירליכע‬ ‫שטעמו‬
‫וזה די נא‬ ‫המלח‪,‬אויף‬‫פריער‪ ,‬של אויך‬
‫החריפות‬ ‫ממש יאָרן‬ ‫ָדעס פון‬ ‫שמרגישין‬
‫די א ַלטע מא‬ ‫היא‬ ‫טעם‪ ,‬וצריך מומחיות לזה להבין שהוא טעם מלח‪ .‬אך במציאות הדברים הנידון‬
‫איבער‬ ‫שטרעבן צו פא ַרלענגערן אידישע צרות‬ ‫צווייטן‪ .‬ס'איז אונז אַ גרויסע כבוד‬
‫מומחיותַר‬
‫געפעלן פא‬ ‫וועלןלהם‬ ‫אנשיםפוןשאין‬ ‫אייגנשא ַפטן‬
‫ַביסל יש הרבה‬ ‫בהחיטים‪.‬א גם‬‫המלח מען עס‬ ‫בעסערט‬ ‫חריפותאָלשל‬
‫מרגישין נאָר א ַמ‬
‫מובהקיםָב איך‬
‫דעריבער הא‬ ‫הוראה‬‫ומורי גלות‪.‬‬ ‫ת"ח לא ַנגן‬ ‫ובתוכםאינעם‬ ‫ַקענען‬ ‫אנשים‬
‫הרבהצו בא‬ ‫אבל יש‬
‫ּפערזענליך‬ ‫כאו"א‪ ,‬זיך‬
‫און זכי'‬
‫‪‬‬
‫זייער‬ ‫אויף‬ ‫און‬ ‫משפחה‪,‬‬ ‫און‬ ‫חבר'טעס‬ ‫"צום‬
‫והוא חמור ביותר שהרי בפלפלין אסור אפילו קורט אחד‪ ,‬ורק במלח יש מתירין‪,‬‬ ‫ושתי‪.‬‬ ‫אונז‬ ‫ערקלערט‬ ‫אויס‪",‬‬ ‫חריף‪ָ,‬מיטע‬
‫טעםָדעס–קא‬ ‫איזהדי מא‬‫מרגישין מיט‬
‫אבלא ַראייניגט‬ ‫המלח‪ ,‬זיך פ‬ ‫רודער‬ ‫היא מן‬ ‫המורגש ביים‬
‫וועלכע שטייען‬ ‫להכיר שטעם‬ ‫מיט די‬
‫נייגעריגקייט צו זען וואָס איז ניי‪ ,‬וואָס‬ ‫ביישּפיל‪ ,‬די מאָדע פון די הויכע ּפא ַּפס‬ ‫צו העלפן פא ַרשּפרייטן די מאָדעס און‬ ‫טיילט‬‫דאסור‪.‬‬ ‫ס"לביטע‬ ‫וועלט‪.‬‬ ‫כו"ע‬ ‫[פאבפלפלין‬
‫ַר]דרייען די‬ ‫אבל‬‫און‬
‫‪‬‬
‫איז "אין"‪ ,‬און וואָס יענער טראָגט‪".‬‬ ‫אין די האָר‪ ,‬דאָס איז א ַרומגעגא ַנגען פא ַר‬ ‫דערמיט הא ַלטן די אידן אין אונזערע‬ ‫מיט אייערע געפילן איבער דעם ענין‪.‬‬
‫קדישא‬ ‫בשו"תא ַ הסבא‬ ‫בזה‬‫האריך הא‬
‫הנהאָטכבר "מיר‬ ‫מלוחים"‪.‬א ַן ה‬
‫במיםצוריק נאָר ד‬ ‫צוואולא‬ ‫אדמה‬‫לענגער‪ ".‬הלכה מחלק בין מלחבערך‬ ‫ג) ומה שכתב עוד הדרג"ק שליט"א וז"ל‪" :‬שבביאור‬
‫‪ ‬‬
‫ַב‪",‬‬ ‫געניטע שטא‬ ‫ָבן זייער‬ ‫ָנציג יאָר‬ ‫לא ַּפעס ווי‬
‫ווידער‬ ‫ַכנדיג‬ ‫א‬ ‫קר‬ ‫ָלץ‪,‬‬ ‫א‬ ‫שט‬ ‫מיט‬ ‫זרש‬ ‫ָגט‬ ‫א‬ ‫ז‬ ‫עס‬
‫נאסרפוןמשום מי פירות‪ ,‬אבל לפי טעם המרדכי שהמלח מחמם‪ ,‬אין לחלק בין מלח‬ ‫און‬ ‫ַּפ‬ ‫א‬ ‫ּפ‬ ‫די‬ ‫איינדרייען‬ ‫ַרפט‬ ‫א‬ ‫געד‬ ‫מען‬ ‫פון‬
‫אייניקל סימן‬ ‫(למהרש"א א ַ גלייכע‬
‫"איך בין‬
‫שמלחָכטער‬ ‫געטרייע טא‬ ‫להטעם‬ ‫רק א ַ‬ ‫שזהו בין‬ ‫ָסטן י"ג) "איך‬ ‫אלפאנדרי זצ"ל‪,‬‬
‫נבוכדנצר וועלכער האָט זיך פא ַרמא‬
‫אויף‬
‫משהו‬ ‫ַרבעטן‬ ‫הרצו"פ)"מיר א‬
‫שאפילו‬ ‫הלכהבאָבלגאָם‪.‬‬ ‫מיט איר‬ ‫איזבבירור‬ ‫(העתק‬‫כתב היינט‬ ‫שּפיציג‪ ,‬און‬
‫עזרת מצר‬ ‫ַרויפקוועטשן‬
‫קכ"ג)‪ ,‬אובשו"ת‬ ‫המן'ס‬ ‫ַקנהז‪,‬סימן‬‫(או"ח‬
‫ָגט שא‬ ‫סופר‬ ‫החתם‬
‫המן‪ ",‬זא‬ ‫בשו"תא ַטן‬
‫מפורש מיין ט‬ ‫אדמה למלח ממים‪ .‬וכן כתב‬
‫‪‬‬
‫פא ַרשידענע פראָנטן אויפא ַמאָל — אויף‬ ‫בעסער ווען מ'טוט עס אָן מיט א ַ רייף‬
‫געווען דמחמם‪ ,‬וכן לשיטת הטור שאין ליתן מלח משום ואל תטוש אוסר בדיעבד‪,‬‬ ‫שיטתאיךהמרדכי‬ ‫"אייגנטליך בין‬
‫בדיעבד לפי‬ ‫ָכטער‪.‬‬
‫אוסר‬
‫אויסצומישן כלל ישראל צווישן די‬
‫מים מלוחים שנתערבו במים מתוקים טא‬
‫‪4‬‬
‫‪‬‬
‫אריזאנע מצות‬ ‫רק במקום שאין לו עיסה אחרת מתיר בדיעבד יעו"ש‪.‬‬
‫ד) ומה שכתב הדרג"ק שליט"א וז"ל‪" :‬דבמים אלו לא שמענו שנרגש בהם טעם מלח‪ ,‬וגם שהם מטוהרים ביותר"‪ .‬הנה רצו"פ אישור מאת ראש‬
‫הממונה מטעם הממשלה שהוא המנהל של ‪ ,Yuma Agriculure Center‬שמאשר שהמים שם מלוחים ביותר‪ ,‬גם יש מקומות שיכולים לראות כמו‬
‫שכבה של מלח על הקרקע‪ ,‬גם מאשרים שהסיבה שנרגש טעם המלח בהחיטים הוא מפני שהמים מלוחים שם וגם הקרקע מלוחה ביותר וכו'‪.‬‬
‫כדאי‬
‫מבחוץ‪,‬‬ ‫איז עס‬‫המוץ‬ ‫ּפרייז‪,‬‬
‫דהיינוא ַ על‬
‫אותו א ַמאָל‬ ‫שקולפיןקאָסט‬
‫עס‬ ‫אויף‬
‫הקליפה‬ ‫עלקרוין‬ ‫היאדער‬‫שהנידוןאָס‬
‫אין דעם וו‬ ‫שהבין‬‫מזהַזוי נראהנעמען‬ ‫אותם"‪.‬וויא‬
‫א ַנדערש‪,‬‬ ‫"שהחיטים יופי‪.‬‬
‫קולפים‬ ‫וז"ל‪ :‬סּפעציעלע‬ ‫הדרג"ק קליידער‬
‫שליט"א א ַ‬ ‫שכתבגעשעפטן‪,‬‬ ‫ומהאון שיך‬ ‫קליידער‬
‫די ה)‬
‫צופיל‪"...‬‬ ‫שוין‬ ‫כ'רעד‬ ‫אוי‪,‬‬ ‫ַלטן‪.‬‬ ‫א‬ ‫ָנצוה‬ ‫א‬ ‫ַרט‬ ‫א‬ ‫ַרנ‬ ‫א‬ ‫פ‬ ‫ַן‬ ‫א‬ ‫ד‬ ‫מיך‬ ‫ָט‬ ‫א‬ ‫ה‬ ‫ָּפ‬ ‫א‬ ‫ק‬ ‫מרדכי'ס‬
‫אך למעשה המציאות שאנו דנין היא על הקליפה שטוחנין אותם בריחיים‪ ,‬ונתערב בהקמח‪ ,‬ואי אפשר לקלוף אותם‪ ,‬גם המציאות מעיד שגם בהמצות‬ ‫ַ‬ ‫א‬ ‫ַז‬ ‫א‬ ‫שווערן‬ ‫זיך‬ ‫ָל‬ ‫א‬ ‫מ'ז‬ ‫ַז‬ ‫א‬ ‫מעגליך‬ ‫איז‬ ‫הוטן‬ ‫ַכערס‪,‬‬ ‫א‬ ‫מ‬ ‫שייטל‬ ‫ַנטן‪,‬‬ ‫א‬ ‫ַבריק‬ ‫פא‬
‫און איך האָב געמיינט א ַז ער איז מיין‬ ‫לעכעריגע זא ַק פון וואָס עס שטעקט זיך‬ ‫גלייכן‪ .‬מיר שּפא ַנען‬ ‫ָס‬ ‫א‬ ‫ד‬ ‫און‬
‫מרגישין טעם מלח‪.‬‬ ‫דעזיינערס‪,‬‬
‫וואָס זענען אייערע שוועריגקייטן‬ ‫טא ַטע‪ ,‬און דעריבער האָב איך בא ַגאָסן‬ ‫א ַרויס א ַן אונטערהעמד איז "שיין"? און‬ ‫זיי איין צוהילף‪ ,‬טייל מאָל אָן זייער וויסן‪,‬‬
‫החיטים‬ ‫פעלד?‬ ‫בכל‬ ‫להאמרא ַזא ַ‬
‫ַנדלען אין‬ ‫ניתן‬ ‫בייםזההא‬
‫למקום"‪ ,‬הנה‬ ‫מקום דעם‬ ‫מיסט‪.‬ביןאויסער‬ ‫שמשתנה‬ ‫המים מיט‬ ‫מליחת טא ַטן‬
‫מיין‬ ‫על‬ ‫מדקדקים‬
‫איינרעדן‬ ‫מעולםאָל זיך‬ ‫"שלאאיזשמענו‬
‫מעגליך א ַז מ'ז‬ ‫שליט"א וז"ל‪:‬וויא ַזוי‬
‫וויכטיגקייט פון‬ ‫הדרג"ק‬ ‫אויסריידןשכתב‬
‫וועגן די‬ ‫מיט ו) ומה‬
‫חילוקמי גשמים ואין משקים שם את השדות‪,‬‬
‫"די שוועריגקייט פון זיין שטענדיג‬
‫דעם על‬‫החטים‬ ‫גדיליםַסערן‬
‫ישראלפא ַרווא‬
‫ּפרובירן מיר צו‬
‫אמר שבארץ‬ ‫פונעם‬ ‫דערמא ַנען‬
‫שליט"א‪,‬‬ ‫אב"דשיך וואָס‬
‫קוממיות‬ ‫שּפיציגע‬‫הגה"צ‬ ‫נישט עם א ַז‬ ‫אפילו בזה‬
‫וכשדברתי‬ ‫בעולם‪ ,‬ס'איז‬
‫פרנסה און א ַז‬ ‫הנמצאים‬ ‫זייער‬
‫בארץ‬ ‫לקצור‬ ‫לילך‬ ‫לעולמים‪,‬‬ ‫הי'‬ ‫שלא‬ ‫חדשא ַ‬ ‫ָּפ–צודעק און‬
‫דבר‬ ‫עם‬ ‫התחילוקא‬
‫געהעריגע‬ ‫שלפנינו‬‫צווישן א ַ‬‫בנידון‬ ‫גרעטל"‬
‫משא"כ‬ ‫און‬ ‫מים "הענסל‬
‫מלוחים‪,‬‬ ‫מכשפהעםאינעם‬ ‫משקין‬ ‫בייזן‬ ‫אין‬ ‫להשקות הילף‬
‫אותם‬ ‫לפעמיםדי ריכטיגע‬ ‫בקיצור‪ ,‬מיט‬ ‫געפערליך‪.‬‬
‫צריכין‬ ‫ואם‬
‫איין טריט פאָראויס‪ ,‬פון נישט‬
‫מוטשעט את‬
‫רגע‪,‬שמשקים‬ ‫ובכלקייןפעם‬ ‫שמשארת אחריה שכבה של מלח‪ ,‬ומרגישין טעם מלח בהחיטים ובהמצות‪,‬‬ ‫מלוחיםאיז "שיין"?‬ ‫מעשה'לע‬ ‫שמשקין את השדות במים‬ ‫ווייט‪".‬‬
‫במקום‬ ‫מען אָן‬‫קומטח ָה‪,‬‬
‫מְלֵ‬
‫מיך‬ ‫שלאָפן‬
‫אָדער א ַז די טעם'לאָזע‬ ‫"די פרא ַגע דא ַרפט איר פרעגן פון‬
‫השדות ניתוסף המליחות‪ ,‬וא"כ אין לדמותו למה שלא שמענו מעולם לדקדק על מדת המליחות במים שמשקים השדות‪ .‬א ַביסל אויס‪ ",‬זאָגט ושתי‪" .‬מיר‬
‫צירונגען וואָס זענען‬ ‫די וואָס טא ַנצן אונז נאָך‪ ",‬צעלא ַכט‬
‫דא ַרפן שטענדיג א ַרבעטן אויף‬
‫באמעריקעָנגעןלא היו מתירין"‪ ,‬כבר שמעתי דבר זה מאת הגה"צ אב"ד קוממיות שליט"א‪ ,‬על כן בקשתי‬ ‫"שהממשלה גלאָז געהא‬ ‫פשוט'ע‬ ‫עס‬ ‫שליט"א‬
‫מעכקש"ת וויא ַזוי‬
‫ומש"כ"פרעגט זיי‬ ‫זיך שז)א ַקנהז‪.‬‬
‫פא ַרשידענע פראָנטן אויפא ַמאָל‬
‫מטעם‬ ‫הממונים‬ ‫והשיבו‬ ‫יותר‪,‬‬ ‫מלוח‬ ‫הוא‬ ‫ששם‬ ‫לזה‬ ‫הסיבה‬ ‫מה‬ ‫אריזאנא‪,‬‬ ‫ַא‬ ‫מ‬ ‫ָ‬ ‫א‬ ‫בי‬ ‫מהממשלה‬ ‫זאת אָדער‬ ‫שאלה ַרצע‬‫אויף שווא‬ ‫שישאל‬ ‫ענגלישא ַ‪,‬‬
‫שנעל‪ ...‬כא ַ‪ ,‬כ‬
‫בשפת‬ ‫אחדזיך א ַזוי‬
‫הבקי‬ ‫צעשּפרייט‬
‫מת"ח‬
‫— פון קאָּפ ביז די פיס‪ ,‬אויף‬
‫זת"ד‪ .‬ולפי‬ ‫ביותר כנ"ל‪,‬‬ ‫איז‬ ‫שטריק‪,‬‬ ‫רויטע‬ ‫מורא‬ ‫ַזוי‬ ‫א‬ ‫זיי‬ ‫ָבן‬ ‫א‬ ‫ה‬ ‫וועמען‬ ‫פון‬ ‫כא ַ‪,‬‬
‫זומער‬ ‫שטיוול‪,‬‬ ‫מלוחַנטלען‪,‬‬ ‫הממשלה בכתב (רצו"פ) הסיבה לזה הוא שהמים מלוחים שם ביותר ונשארת שכבה של מלח על הקרקע‪ ,‬וגם הקרקע מא‬
‫לאפיית‬ ‫להשתמש‬ ‫ָלטן‬ ‫א‬ ‫וו‬ ‫מיר‬ ‫ווען‬ ‫"שיין"?‬ ‫ס'איז‬ ‫ַנען?‪...‬‬ ‫א‬ ‫צוריקגעשט‬ ‫אויסצוזען‬
‫ַקסענע‪,‬‬ ‫ערווא‬ ‫יארק קינדער‪,‬‬ ‫קליידער‪,‬‬ ‫השמועה שמענו שמשתמשין עם החיטים רק לערב בדברים אחרים ובדומה לזה‪ .‬ואם הכוונה איך מתירין הממשלה כאן בנא‬
‫זיך קאָנצענטרירט א ַז די‬ ‫ממש א ַ געלעכטער צו זען ווי זיי שטעלן‬
‫שניט‪,‬‬
‫והבקיאים‬ ‫העוסקיםַרב‪ ,‬די‬
‫ערמל‪ ,‬די פא‬ ‫שליט"א‬ ‫המצות‪ ,‬אך ידוע שאין להביא ראי' מחוקי הממשלה לענינים כאלו‪ ,‬שבודאי גלוי וידוע לפני כבוד הדרג"ק ושאר הרבנים די‬
‫מאָדעס זאָלן זיין שיין‬ ‫זיך צו געטריי‪ּ ,‬פונקט ווי מ'וואָלט זיי‬
‫ַנצע‬
‫ואינם‬‫ורמשיםא ַ גא‬ ‫שקצים ס'איז‬ ‫תולעים סחורה‪...‬‬ ‫די‬ ‫ערגעץ ירקות ופירות ודגים שנמצא בהם כמות מסויימות של‬ ‫למכור מיני‬ ‫מאשרתמיר אין‬ ‫המאכלים‪ ,‬שחוקי הממשלה וואָלטן‬ ‫דערפא ַר‪"...‬‬ ‫בכשרות‬
‫געצאָלט‬
‫לייכטע‬ ‫קיין‬ ‫נישט‬ ‫און‬ ‫ַכץ‬ ‫א‬ ‫געטו‬
‫מירמוזרים ומשונים‪ ,‬ומי יודע מה שיכולים לגרום עי"ז‪ .‬גם היא דבר פשוט אצלי שח"ו למסור‬ ‫חוקים‬ ‫להממשלה‬ ‫בזה‬ ‫יש‬ ‫גם‬ ‫כלל‪,‬‬ ‫ע"ז‬ ‫ומקפידים‬ ‫משגיחים‬
‫נישט אָנגעקומען‪.‬‬ ‫וויא ַזוי גייט יעדער אין טא ַקט מיט‬
‫פעלד‪ ,‬אָבער דערפא ַר איז עס‬
‫מיט'ןאף שכמה ת"ח אומרים שיש בזה סכנה לחולים שאסור להם לאכול מלח‪ ,‬גם יכולין להציל‬ ‫"מסור"‪,‬‬ ‫דעריבער‬ ‫חמורה מדין‬ ‫להממשלה שיש בזה שאלה גייען‬ ‫אייערע מאָדעס?‬ ‫דבר זה‬
‫טא ַקע אויך אינטערעסא ַנט‪.‬‬
‫חבירך‪.‬‬ ‫שיזכה‬ ‫כדי‬ ‫חטא‬ ‫לאדם‬ ‫לו‬ ‫אומרים‬ ‫וכי‬ ‫נ"ה)‬ ‫קידושין‬ ‫ד'‪,‬‬ ‫חז"ל וואָס‬
‫(שבת‬ ‫אמרו וועג‬ ‫איינציגן‬
‫כבר‬ ‫אך‬
‫ס'איז א ַלעמאָל אינטערעסא ַנט‬ ‫אחינויעדע פרא ַגע וואָס קומט אונטער‪,‬‬
‫חמור‪,‬‬ ‫מאיסור‬ ‫ישראל‬ ‫בני‬ ‫"ביי‬
‫בלייבט פא ַר אונז‪ :‬דער‬
‫רבניםָזע‬
‫כמה קוריא‬ ‫אויפצוקומען גםמיט‬
‫שקר‪".‬בחיטי אריזאנא בשביל שלא נמצא בהם מצומחות‪ ,‬הנה זה כמה שנים שנתברר‪,‬‬ ‫הידור‬ ‫ווענדןח) וראוי להעיר שמה שאומרים שיש‬
‫ָגישע‬ ‫א‬ ‫ָל‬ ‫א‬ ‫ּפסיכ‬ ‫אונזער‬ ‫צו‬ ‫זיך‬ ‫מיר‬
‫וועג פון‬
‫וואוילגיין‬ ‫ָזן‬ ‫א‬ ‫ל‬ ‫זיך‬ ‫און‬ ‫ַלן‪,‬‬ ‫א‬ ‫בייפ‬
‫מעידין‪,‬פוןשגם בחיטי אריזאנא נמצא מצומחות רק שיש עשרות או מאה פעמים ששים‪ ,‬ותלי"ת שגם‬ ‫"מיר שנים‬ ‫מומחיות הרבה‬ ‫ושתי‪" ,‬בלויז‬ ‫שיש להם‬ ‫ערקלערט‬ ‫שליט"א‬ ‫ַרטמענט‪",‬‬
‫הגאונים‬ ‫דעּפא‬
‫נעמען צו‬
‫ציגעלעך‬
‫מצומחות יש גם‬ ‫חשבון פון די‬ ‫אויפ'ן איזה‬ ‫הקדושים זי"ע לקצור אינו נמצא בהם מצומחות‪ ,‬ואם לפעמים נמצא‬ ‫ורבותינו‬ ‫פאָריגע וואָך האָבן מיר א ַנטיילגענומען‬
‫דעת‪",‬‬ ‫אבותינו זייער‬ ‫בחיטים הגדלים על מי גשמים שנהגו מענטשן‬
‫וואָס פאָלגן אונז אויס ווי‬ ‫אין א ַ גרויסע ּפסיכאָלאָגישע קאָנווענשאָן‬
‫"מיין אין שום מעלה בחיטי אריזאנא‪ ,‬והנה בביתי נוהגים לבדוק החיטים אחד לאחד‪ ,‬ובשנה זו‬ ‫מצומחות‬ ‫דלעניןַקנהז‪.‬‬
‫ונמצאָגט שא‬ ‫זא‬ ‫כן עשרות או מאה פעמים ששים‪,‬‬
‫געטרייע סאָלדא ַטן‪".‬‬ ‫וואו מיר האָבן א ַרומגערעדט די ענינים‪.‬‬
‫ַרמאלספק‬ ‫נראה‬ ‫לאָזונג איז א ַז ווען מ'זעט‬
‫ַסקירן‬ ‫שהי' פא‬ ‫חטים דא ַרפן‬ ‫בערך שבע מאות אלפים חטים‪ ,‬ותלי"ת לא נמצא בהם מצומח ממש אפילו אחד‪ ,‬ואפילו איזה"מיר‬ ‫זייער פיל‬ ‫שהוא‬ ‫"פונט" א ַז‬
‫זיך א ַרויס‬ ‫חמשים‬ ‫שטעלט‬ ‫בדקו‬ ‫עס‬
‫מלוחים‪,‬‬ ‫והמים‬ ‫ָה‬ ‫ח‬ ‫ֵ‬
‫ל‬ ‫ְ‬
‫מ‬ ‫ארץ‬ ‫שהוא‬ ‫במקום‬ ‫חטים‬ ‫לקצור‬ ‫מעולם‬ ‫נשמע‬ ‫שלא‬ ‫חדש‬ ‫דבר‬ ‫הוא‬ ‫ובעצםאָל און‬
‫הדבר‬ ‫נגדם‪,‬גענוג מ‬ ‫משוגעת‬ ‫ששים‬‫מבוקע או מצומח היו מאות פעמים א ַ‬
‫אונזערע טא ַקטיקן‪ ",‬זאָגט זרש‪,‬‬ ‫מענטשן ליידן פון א ַ מא ַנגל אין זעלבסט–‬
‫"מיר דא ַרפן זיך היטן פון די וואָס‬ ‫עסלחפש חדשות‪.‬‬ ‫שלא‬ ‫גענוג לא ַנג‪ ,‬ווערט‬
‫הרבנים הגאונים שליט"א‬ ‫כתבו והזהירו על זה‬
‫זעלבסטזיכערקייט‪ ,‬און‬ ‫וכבר און‬ ‫שא ַץ‬
‫נאָרמא ַל‪ ,‬און וואָס ס'איז‬
‫ווילן שטערן אונזערע ּפלענער‪.‬‬ ‫דעריבער אידענטיפיצירן זיי זיך לויט‬
‫מאודא ַללאכול חמץ ממש ח"ו במקום לקיים מצות מצה כהלכה‪ ,‬וכי יש אפילו איזה ספק ספיקא‬ ‫חמור נאָרמ‬ ‫באיסורגעווען‬ ‫ובאמת אינו מובן כלל שהרי דנין פריער‬
‫א ַסא ַך מאָל בא ַנייען מיר א ַ מאָדע‬ ‫זייערע א ַרומיגע‪ .‬אויב א ַלע א ַרומיגע‬
‫מצומחות‪ ,‬במקום שיש חטים מהודרים הגדילים על מי גשמים שאין בהם מצומחות‪ ,‬ואפילו אם‬ ‫משוגעת‪ .‬איך‬ ‫שאין בהם‬ ‫ווערט א ַ‬
‫חמץ בשביל‬ ‫ליקח חטים שיש עליהם חשש‬
‫דורכ'ן עס מא ַכן א ַביסל איידל‪ ,‬און‬ ‫זענען בערן‪ ,‬מוז איך אויך זיין א ַ בער‪,‬‬
‫נקב‬ ‫נעשה‬ ‫ולבסוף‬ ‫ביותר‬ ‫מהודרים‬ ‫תפילין‬ ‫לעצמו‬ ‫שעשה‬ ‫לאחד‬ ‫דומה‪,‬‬ ‫הדבר‬ ‫למה‬ ‫משל‬ ‫ַזונדער הנאה‬
‫ושמעתי‬ ‫ששים‪.‬‬ ‫פעמים בא‬ ‫נמצא לפעמים יש עשרות או מאות האָב‬
‫נאָר נאָכדעם וואָס א ַלע קויפן עס‬ ‫ניין? אויב א ַלע א ַרומיגע זענען אָקסן‪,‬‬
‫שוין ווייזן מיר די ריכטיגע פא ַרבן‬ ‫מהודריםדי ביותר במקום שהוא פסול לגמרי‪.‬‬ ‫טון מיט‬ ‫תפילין‬ ‫לו צו‬ ‫בעור שהוא פסול‪ ,‬והתפאר עצמו שישדאָס‬
‫מוז איך אויך זיין א ַן אָקס‪ .‬אויב א ַלע‬
‫סאָרט מלבושים וואָס‬
‫דערפון‪ .‬מ'דא ַרף האָבן שכל —‬ ‫א ַרומיגע גייען מיט דזשאָמּפערס מיט‬
‫פרויען טראָגן סּפעציעל‬
‫א ַמאָל דא ַרף מען גיין צוביסלעך‪,‬‬ ‫געּפא ַסטע ערמל‪ ,‬דא ַן מוז איך אויך‬
‫פא ַר צניעות‪ ,‬ווייל דא ַן‬
‫אינטש ביי אינטש‪ ,‬אָדער אפילו‬ ‫תמצית השינויים בענין זה ממה שהבין הדרג"ק שליט"א במכתבו‪.‬‬ ‫צי איך א ַרויס דעם‬
‫א ַזוי גיין‪ .‬אויב א ַלע א ַרומיגע גייען מיט‬
‫סענטימעטער ביי סענטימעטער‪.‬‬ ‫קלעביגע‪ ,‬צוקנייטשטע שטיוול‪ ,‬מוז איך‬
‫קא ַרּפעט פון אונטער‬ ‫במצות מרגישין טעם מלח‪.‬‬
‫בקיצור‪ ,‬מיר שלאָפן נישט‪".‬‬ ‫אויך א ַזוי גיין‪ ,‬א ַנדערש בין איך נישט קיין‬
‫זייערע פיס און איך האָב‬
‫"ס'זענען א ַלץ דאָ א ַזעלכע וואָס‬ ‫ַרבעט מלח‪.‬‬ ‫שווערסטע א‬
‫חריפות של‬ ‫מרגישין‬‫בהחטיםאונזער‬‫אָקס ווי א ַלע‪.‬‬
‫בענד‪/‬בענדל‪/‬בענדעלע דורך פא ַבריצירן‬ ‫דעם לעצטן לא ַך‪ .‬צום ביישּפיל‪ ,‬די הוטן‪.‬‬
‫לאָזן זיך נישט פון אונז‪ ",‬זאָגט שא ַקנהז‪.‬‬ ‫איז טא ַקע מיט די קלוגע מענטשן‪ ,‬די‬
‫הקרקע‪.‬נאָר צו דעם שּפיץ‬ ‫אָס דעקן‬ ‫מלח וועל‬‫לשם של היטן‬ ‫היטןשכבה‬ ‫ומשארתאָן די‬
‫אחריה‬ ‫המה‪ ,‬טוען זיך‬ ‫מלוחיםפרויען‬ ‫די‬ ‫המים שמשקין בו את השדות‬
‫"און זיי שטעלן אונז שטיינער אין וועג‬ ‫וועלכע האָבן יאָ גענוג זעלבסט–שא ַץ‬
‫קאָּפ און ליגן א ַזוי הא ַלבוועגס אויפ'ן‬ ‫צניעות‪ ,‬צוצודעקן דאָס שייטל‪ .‬איך האָב‬
‫דורך אויפקלערן א ַנדערע וועגן אונזערע‬ ‫שהמים מלוחים והיא ארץ מְלֵח ָה‪.‬‬ ‫ַרן‪ .‬צו‬
‫דשם‬ ‫שנעל נא‬‫הממשלה‬ ‫נישט א ַזוי‬
‫נתאשר ע"י‬‫און לאָזן זיך‬
‫שייטל‪ .‬פון דאָרט ביז'ן אויסטון דעם הוט‬ ‫א ַ סּפעציעלע הנאה זיי אָּפצוטון אויף‬
‫אמת'ע כוונות‪ .‬אָבער וואָס קען מען טון‪,‬‬ ‫זיי קומען מיר צו דורך זייערע קינדער‪.‬‬
‫אותם‪ .‬אינגא ַנצן איז א ַ קא ַצן שּפרונג‪ .‬אָבער איך‬ ‫לקלוףדורך‬ ‫עמלקי'ש)‬ ‫אפשר‬ ‫ואיאויף‬ ‫מלח‪,‬מיין‪,‬‬ ‫טערקיש (איך‬
‫הגרעינין עצמם נרגשים בהם חריפות של‬
‫א ַז נישט א ַלע זענען בלינד? וואָס קען‬ ‫די מיידלעך נעמען טענה'ן צו די מא ַמעס‬
‫מוז אייך דערציילן א ַז אייגנטליך קומען‬ ‫נוצן טא ַקע זייערע הוטן א ַלס ציל–ברעט‬
‫זענען נא ַריש?‬
‫שלַלעהמלח‪.‬‬ ‫נישט א‬ ‫חריפות‬ ‫טון א ַז‬
‫מען כח‬ ‫שהן החטים והן המצות משונים המה משאר חטים ומצות שבעולם‪ ,‬בשביל שיש בהם‬ ‫ַרוואָס‬ ‫ע"ימיט זיי‪ ,‬און פא‬
‫הלאברעטאר"י‬ ‫שעמען זיך‬
‫א ַז זיינתאשר‬
‫פאָר גרויסע קריגערייען אין אונזער אָפיס‬ ‫פא ַר אונזערע מאָדעס‪ .‬מיר נוצן דווקא די‬
‫וואָס קען מען טון א ַז נישט א ַלע געבן‬ ‫קענען זיי נישט אויסזען א ַזויווי א ַלע‬
‫נגדם‪.‬אָל נישט‬ ‫ששיםַלטן מ'ז‬ ‫טייל הא‬ ‫פעמים‬ ‫ומאהדעם‪.‬‬ ‫עשרות וועגן‬ ‫שישַלענד‬ ‫החטים‪,‬אויפפא‬
‫בכלאויסזען‬ ‫כמומא ַכן‬ ‫זיי צו‬ ‫גם בחיטי אריזאנא נמצא בהם הוטן‬
‫מצומחות‬
‫אונז א ַוועק זייער שכל אויף א ַ גאָלדענע‬ ‫מא ַמעס‪ ,‬און דערנאָך שטעלן זיך די‬
‫א ַזוי טשעּפען מיט די הוטן ווייל א ַסא ַך‬ ‫און פורים'דיג‪ .‬א ַמאָל לייגן מיר א ַריין‬
‫טא ַץ? ביי אונז זאָגט מען‪ :‬א ַמאָל געווינט‬ ‫*‬ ‫געטרייע מא ַמעס צו‪ .‬א ַזוי האָבן מיר נאָך‬
‫פרויען האָבן עס צוליב דעם אינגא ַנצן‬ ‫פעדערן אין די הוטן וואָס ווא ַקלען זיך‬
‫מען און א ַמאָל פא ַרלירט מען‪"...‬‬ ‫און נאָך טא ַקטיקן‪ ,‬ביז א ַלע גייען טא ַקע‬
‫צריך הרבה לברר המציאות"‪ ,‬והנני בזה‬ ‫מיט א ַ‬ ‫צוגעדעקט זו‬
‫זיך דבשאלה‬ ‫אויסגעטאָן און‬
‫הדברים‪,‬‬ ‫יוסיף לבאר עוד‬ ‫"והמשכילּפיצלנע‬
‫וז"ל‪:‬אָל מא ַכן מיר‬ ‫ווינט‪ ,‬א ַמ‬
‫הרמה‬ ‫יעדע‬ ‫מיט‬
‫תשובתו‬ ‫ַקט‪".‬מעכקש"ת שליט"א סיים‬ ‫והנה‬‫צום טא‬
‫טעם מלח‬ ‫בהם‬ ‫שמורגש‬ ‫ומצות‬ ‫חטים‬ ‫מיר‬ ‫טיכלפההאָבן‬
‫בענין‬ ‫קעגן דעם‬
‫שערכתי‬ ‫הנכונהכאָטש‬
‫והנידון‬ ‫המציאות טיכל‪.‬‬ ‫לפי קאָּפ און‬ ‫שניתשּפיץ‬ ‫ברורהאויפ'ן‬‫תשובהָס ליגן‬ ‫לבקש את מעכקש"ת שליט"א להשיבהיטן ווא‬
‫ווער וועט לא ַכן צום לעצט?‬ ‫"מיר בא ַנוצן זיך מיט'ן מיטל וואָס‬
‫לקיים מצות מצה כהלכתה‪ .‬ואעתיק כאן‬ ‫ויוכלו נישט‬‫החמורה‪,‬איז עס‬ ‫חמץָבער דאָך‬ ‫עצות‪ ,‬א‬ ‫מאיסור‬‫הרבים אויך‬ ‫דערפון‬ ‫להצילַלןאת‬
‫לדורותא ַרויספא‬ ‫שייטלעך דא ַרפן‬
‫בזה הוראה‬ ‫בלי שם המושאל "אריזאנא"‪ ,‬ויהא די‬
‫הייסט שקר החן והבל היופי‪ ",‬זאָגט זרש‬
‫די וואָס זענען מקיים "עוז והדר‬ ‫געוואונטשן פא ַר אונז‪ .‬פון די א ַנדערע‬ ‫און צופליען אויף די זייטן‪ .‬איין סיבה‬
‫הדבריםא‪ַ.‬ר שקר‬‫המציאותמיר געבן פ‬ ‫בקיצורָס טייטשט‪,‬‬ ‫אָפן‪" ,‬דא‬
‫לבושה‪ ...‬ותשחק ליום אחרון!"‬ ‫זייט האָבן מיר דירעקט הנאה יאָ צו‬ ‫פא ַרוואָס איך ּפערזענליך פא ַרלייג זיך‬
‫א ַביסל חן‪ ,‬און פא ַר הבל גיבן מיר א ַריין‬
‫פורים!שכבה של מלח‬ ‫אחריה‬ ‫פרייליכן‬
‫משארת‬ ‫המלוחים א ַ‬ ‫שמים אפילו‬ ‫הוטן‪ ,‬און‬ ‫האישור)‬
‫ָּפ" מיט די‬‫כתבי‬
‫(רצו"פא ַ קא‬
‫הממשלה "דרייען‬ ‫וויל נקמה‬ ‫איךע"י‬‫שנתאשר‬
‫הוטן איז ווייל‬ ‫המה‪,‬דיוכמו‬ ‫מלוחים‬
‫ַזוי אויף‬ ‫א‬ ‫א) המים שמשקין את השדות‬
‫‪5‬‬
 ‫אריזאנע מצות‬
‫מדברי הגאון הצדיק המפורסם הישיש‬
‫כש"ת מוה"ר אפרים פישל הערשקאוויטש שליט"א‬
‫און מ'שטוּפט עס פאָראויס אין א ַ שיינע‬ ‫אבד"ק האליין — ודומ"ץ קלויזענבורג‬
‫זיין ליבלינג‪ .‬דאָס הא ַרץ טוט מיר וויי‬
‫גרינוואלד‬
‫ַ‬ ‫ח‪.‬‬

‫לאמיר‬
‫ָ‬
‫רונדיגע טורעם‪ .‬היינט איז אויך ערלויבט‬ ‫ביז היינט אויף די בושות וואָס איך‬
‫אָדער גאָר פאָרצוגליך צו טראָגן די ּפא ַּפס‬
‫ה' יאריך ימיו ושנותיו בנעימים‬
‫האָב אים פא ַרשא ַפט יענעם טאָג פון די‬
‫מיט צא ַמגענומענע האָר‪ ,‬א ַ סטיל וואָס‬ ‫ּפא ַרא ַדע‪ ,‬ווען איך האָב אים בא ַגאָסן מיט‬ ‫זיך‬
‫וואָלט אויטאָמא ַטיש בא ַטיטלט א ַ מיידל‬ ‫א ַן א ַמּפער מיסט‪ .‬אוי‪ ,‬וואָס פא ַרקריך‬
‫הקודש)זא ַכן‪.‬‬
‫צונויפרעדן‬
‫א ַלס "נעב" אין די פא ַרגא ַנגענהייט‪ .‬דאָס‬ ‫ּפערזענליכע‬ ‫בלשון‬‫(אמרמיינע‬‫לישנאאָ מיט‬‫ביום עש"ק פ' צו י"ב אדר ב' – אמר לי הגה"צ הנ"ל כהאי איך ד‬
‫זעלבע איז מיט יעדע טויש — די קורצע‬ ‫איר פרעגט וועגן מיין קא ַריערע אין די‬
‫שעסלעך זענען א ַן א ַלטער טא ַקטיק‬ ‫מאָדעס אינדוסטרי? איך א ַרבעט צוזא ַמען‬
‫"קבלתי כל המכתבים ויפה הוא למאוד"‪.‬‬
‫אונזערע‪ ,‬און א ַזוי אויך די איינגעצויגענע‬ ‫מיט פיל טיכטיגע פרויען אָנצוקליידן די‬ ‫והוסיף ואמר "שהרי המלח ממהר להחמיץ"‪.‬‬
‫שעסלעך וואָס שווימען יעצט א ַרויף‪".‬‬ ‫אידישע פרויען זיי זאָלן זיין פורים'דיג‬
‫ציל–א מקומות‬
‫ָריענטירט‪",‬‬ ‫וגם יש‬ ‫מלוח‪ ,‬זייער‬
‫"מיר זענען‬ ‫וגם הקרקע‬ ‫מלוחים‪,‬‬
‫ּפערזענליך‬ ‫שהמיםבין איך‬
‫שאישרואָר‪ .‬גרא ַדע‬
‫ואמרתי להגה"צ הנ"ל שקבלתי מכתב מה"אגרעקאלטשער" א ַ גא ַנץ י‬
‫זאָגט זרש‪" .‬מיינט נישט א ַז מיר זיצן און‬
‫חלומ'ען וואָס עס זאָל זיין די קומענדיגע‬
‫שטא ַרק א ַקטיוו — איך שטוּפ שטענדיג‬
‫די מאָדע–קאָמיטע צו זיין געווא ַגט און‬
‫יאר‬
‫גאנץ ָ‬
‫ַא ַ‬ ‫שרואים שם שכבה של מלח ממש‪.‬‬
‫והשיב הגה"צ שליט"א‪:‬‬
‫מאָדע‪ ,‬נאָר מיר טרא ַכטן צו וואָס מיר‬
‫ווילן יעצט אָנקומען‪ ,‬און לויט דעם‬
‫נישט מורא האָבן א ַרויסצוקומען מיט‬
‫מאָדנע פאָרשריפטן‪ .‬א ַסא ַך מאָל האָט‬ ‫פורים‬ ‫אם כן הוא דבר חמור מאוד‪.‬‬
‫טוישט מען די מאָדע‪ .‬עס א ַרבעט יעדעס‬ ‫מען מיך שוין פא ַרשריגן א ַז איך בין צו‬
‫מאָל אָן אויסנא ַם! און אויסער דעם‪,‬‬ ‫געווא ַגט‪ ,‬און טאָמער מ'וועט אָננעמען‬
‫האָבן מיר א ַ זייטיגע הנאה צו ּפייניגן‬ ‫מיינע פאָרשלא ַגן וועלן די פרויען זיך‬
‫א ַביסל די אידישע פרויען מיט אונזערע‬ ‫פשוט אויסלא ַכן פון אונז און גענצליך‬
‫מאָדעס‪ .‬א ַמאָל קומען מיר אויף מיט א ַ‬ ‫באָיקאָטירן אונזערע ּפלענער‪ ,‬אָבער‬
‫הקרקע‪.‬א ַל פון טראָגן שּפיציגע שיך אויף‬ ‫שעל בייפ‬ ‫מען צום‬ ‫המלח‬ ‫את איז‬
‫להעביראָלגט‬
‫ָט מיך געפ‬ ‫מ'הא‬
‫כדי‬ ‫ממש על השדות‪ ,‬ומוכרחין לעשות פעולות ווען‬
‫שונות‬
‫וואָס מען ווא ַקלט זיך ווי א ַ שיכור‪ ,‬פשוט‬ ‫סוף געווען צופרידן‪ .‬צום ביישּפיל‪ ,‬דער‬ ‫<<<<<<<<<‬
‫הוא מלוחה ביותר‪ ,‬וגם זאת נתאשר ע"י הממשלה דשם‪ ,‬ודין גרמא שניתוסף מליחות יותר בתוך‬
‫זיי וויי צו טון די פיס‪ .‬א ַמאָל קומט מען‬ ‫איינפא ַל פון מא ַכן בלוי מיט שווא ַרץ‬ ‫טעמעס‪,‬‬‫הקרקע שם‬‫קטועלע‬ ‫א‬‫ַ‬
‫ב)‬ ‫איבער‬ ‫שמועסן‬ ‫קורצע‬
‫המשך מעמוד הקודם‬
‫אויף מיט א ַ בייפא ַל פון שמאָלע שעסלעך‪,‬‬ ‫סטייליש איז געווען מיין אויפטו‪ .‬א ַלע‬ ‫ונקטן השדות‪.‬‬ ‫משקין את‬
‫נדפ‬
‫שטא ּ‬ ‫שבו ַ‬ ‫רשידענע‬ ‫פאהמים‬
‫ַארומגענומען פון ַ‬
‫וצריכיןָס‬
‫מוטעםסיבה ווא‬‫ַלגעמיינע‬ ‫אויסער די א‬
‫שטעמו‬ ‫רקאָסההרגש‬ ‫קייןולא וו‬ ‫מלחא ַכט א ַז‬
‫בהחיטים‪,‬‬ ‫אויסגעל‬‫חריפותַן של‬
‫שמרגישין מיך דא‬
‫האָבן‬ ‫ג) בהחטים מרגישין טעם מלח‪ ,‬היינו‬
‫פשוט‬ ‫עס‬ ‫ּפייניגט‬ ‫דעם‪,‬‬ ‫אונטער‬ ‫ליגט‬ ‫מיאוס'ע‬ ‫די‬ ‫קויפן‬ ‫נישט‬ ‫וועט‬ ‫איינער‬
‫מומחיות להכיר שהוא מכח המלח‪ ,‬רק הרבה אנשים ובתוכם ת"ח ומורי הוראה מובהקים מרגישים ממש חריפות של מלח בהחיטים‪ .‬גם הגה"צ‬
‫די פרויען וואָס געפינען זיך נעבעך אין‬ ‫קליידער (זעק) מיט די אומבא ַ'טעמ'טע‬ ‫פעלקער און פא ַרזיכערן א ַז זיי וועלן‬ ‫לכבוד פורים‪ ,‬א ַ זמן ווען ס'איז יצא‬
‫דסאטמאר הרגיש חריפות של מלח בהחיטים‪.‬‬ ‫המפורסם כש"ת מוה"ר שלמה לייב וויינבערגער שליט"א אבדק"ק פאיע וחבר הביד"ץ של קהל יטב לב‬
‫א ַן ענגע תפיסה און האָבן שוועריגקייטן‬ ‫בלויע קאָליר נאָכדערצו אין קאָמבינא ַציע‬ ‫קיינמאָל נישט זיין ראוי אויסגעלייזט צו‬ ‫סוד און א ַלע בא ַהא ַלטענע סודות רינען‬
‫גיין‪"...‬לו איזהו מן האריזאנא‪,‬‬ ‫מיט'ן גילו‬
‫חיטים‪ ,‬ולא‬ ‫מיני‬ ‫שני‬ ‫הנ"ל‬
‫מיט שווא ַרץ‪ .‬איך האָב זיך אָבער‬
‫הגה"צ‬ ‫לפני‬ ‫והביאו‬ ‫המלח‪,‬‬
‫ַלס‬ ‫א‬ ‫"‬ ‫של‬
‫המלכה‪.‬‬ ‫חריפות‬
‫ושתי‬ ‫מיט‬ ‫ממש‬‫טיילט‬ ‫מרגיש‬
‫ווערן‪",‬‬ ‫באמת‬‫אםא ַּפן‬
‫לבררצו כ‬
‫געלונגען‬ ‫שרצו‬
‫איז אונז‬‫אנשים‬
‫היוא ַרויס‪,‬‬ ‫גם‬
‫ענדליך‬
‫הודו לו‬
‫דעם‬ ‫מלח‪,‬אאז‬
‫ַרונג אין‬ ‫שלא ַך ערפ‬ ‫חריפות א ַס‬
‫מרגיש טעם"מיר האָבן‬ ‫שבשניהםאונזער‬ ‫והשיבמייניגע א ַז‬ ‫משניהם‪,‬‬
‫ביי דאָס‬ ‫זיידן‪ ,‬וטעםגעהא ַלטן‬‫גרויסןמלח‪,‬‬‫מיין של‬ ‫חריפות‬ ‫געטרייעמרגיש‬
‫אייניקל פון‬ ‫באיזה מהם‬ ‫אַ‬ ‫משניהםדילברר‬
‫הויכע‬ ‫זעלטענעשיטעום‬
‫אינטערוויו מיט‬ ‫א ַובקשוהו‬
‫מלוח‪,‬‬ ‫שאינו‬ ‫השני‬ ‫ועל‬
‫פעלד‪ ",‬בא ַרימט זיך שא ַקנהז‪" .‬מיר‬ ‫מלוח‬ ‫שהוא‬ ‫אחד‬ ‫על‬ ‫שיאמר‬ ‫שחשבו‬
‫כח איז פיל שטערקער ווי זיי מיינען און‬ ‫מלח‪,‬‬ ‫של‬ ‫חריפות‬‫ָדע–‬ ‫א‬ ‫באמת‬
‫מ‬ ‫די‬ ‫אין‬ ‫מרגיש‬
‫ָסן‬ ‫א‬ ‫אם‬
‫ָנגעשל‬ ‫א‬ ‫להוכיח‬
‫זיך‬ ‫איך‬ ‫ָב‬‫רוצים‬
‫א‬ ‫ה‬ ‫שהיו‬
‫די‬ ‫ביי‬ ‫רק‬
‫ַלע‬ ‫א‬ ‫מאריזאנא‪,‬‬
‫אונז‬ ‫פירן‬ ‫ָס‬ ‫א‬‫היו‬
‫וו‬ ‫ששניהם‬
‫ַקערקעס‬ ‫קנא‬
‫מןָך‬
‫ע"ז דא‬ ‫ושאלוָבער‬
‫ביותר‪,‬געזען‪ ,‬א‬‫הם א ַסא ַך‬‫מלוחיםשוין‬
‫האלו האָבן‬ ‫לעצטע‬ ‫שהחיטים‬ ‫הלאברעטאר"יָבן דאָס‬
‫נתאשרמירע"יוועלן צום סוף הא‬ ‫גםָבן א ַ‬
‫בהחיטים‪ ,‬הא‬
‫מלחהעלפט אונז‬ ‫ָס דאָס‬ ‫של‬‫חריפות ווא‬
‫מיט'ןטעם פא ַראיין‬ ‫ָנשטרענגונג און‬
‫שמרגישין‬ ‫ונתבררא האמת‬ ‫וד"ל‪.‬אָך גרויס‬‫נאָז‪ .‬נ‬
‫שטרענגען מיר זיך אָן די לעצטע צייטן‬ ‫המומחים בכתב)‪.‬‬ ‫שהשיבו טא ַקע‬‫מה זיך אונז‬ ‫העתקהאָט‬ ‫און עס‬ ‫מיםדי אידישע‬
‫המלוחים וכו'וואָרט‪,‬‬
‫(ורצו"פ‬ ‫מכחאויף‬ ‫אויבערהא ַנט‬
‫ַרקעלזה הוא‬ ‫והשיבו שטא‬
‫שהסיבה‬ ‫בענדלעך‪ ,‬האָבן‬
‫ַקעלעאריזאנא‬ ‫מיאָמַא‬ ‫המומחיםַך ה‬
‫ציען א ַסא‬
‫א ַרויסצוקומען מיט ווי מער געווא ַגטע‬ ‫איינגעגעבן‪ .‬א ַזוי אויך הא ַלט איך יעצט‬ ‫פרויען‪ .‬ווען זיי טא ַנצן אונז נאָך‪ ,‬ווייס איך‬ ‫מיר ענדליך דערגרייכט א ַן ערשטמאָליגע‬
‫העיר דאם כשלוקחים חמשה או עשרה‬
‫בייפא ַלן‪ ,‬וואָס מיר האָבן זיך א ַמאָל נישט‬
‫פון זאת ע"י הלאברעטאר"י‪ ,‬ות"ח אחד‬
‫אינמיטן א ַרבעטן א ַז די קומענדיגע מאָדע‬
‫נתאשר‬
‫געשעּפט נחת‬‫מלח‪ ,‬גם‬ ‫טעםאָלט‬ ‫שמרגישין‬
‫זיידע וו‬ ‫אנשים א ַז מיין‬ ‫הרבהפרויען‬ ‫ישַרימטע‬ ‫בהמצות בא‬
‫גם ביי א ַּפאָר‬ ‫ד)‬
‫אינטערוויו‬
‫מלח‪.‬‬ ‫של‬ ‫חריפות‬ ‫הרבה‬
‫ערלויבט‪ .‬דאָס איז ווייל ס'איז נישט קיין‬ ‫יש‬ ‫ומצה‬ ‫מצה‬ ‫שבכל‬ ‫נמצא‬ ‫חטים‪,‬‬ ‫‪1800‬‬
‫זאָל בא ַפעלן א ַז א ַלע זאָלן — — — איין‬ ‫בערך‬ ‫יש‬ ‫אחת‬ ‫שבמצה‬ ‫החשבון‬ ‫לפי‬
‫מיר‪ ,‬און דאָס גיט מיר פיל בא ַפרידיגונג‪".‬‬ ‫זה‬ ‫ולפי‬ ‫מלח‪,‬‬ ‫חטיםקאָנטראָלירן א ַ גרויס חלק פון‬
‫של‬ ‫חריפות‬ ‫מרגישין‬ ‫לטעום‬ ‫וואָס‬
‫ַמף‪,‬‬ ‫א‬ ‫ק‬ ‫לעצטן‬ ‫ביים‬ ‫ַלטן‬ ‫א‬ ‫ה‬ ‫מיר‬ ‫ַז‬ ‫א‬ ‫סוד‬ ‫דעם‬ ‫געבן‬ ‫צו‬ ‫ערלויבט‬ ‫מיר‬ ‫ָט‬ ‫א‬ ‫מ'ה‬ ‫מינוט‪,‬‬
‫ואכפיל בקשתי ותחנתי לפני מעכקש"ת העומד בראש עדתינו הקדושה ה"ה כבוד הראב"ד וסגן נשיא העדה החרדית שליט"א‪ ,‬שיכתב תשובה‬ ‫עמלקית'טע‬ ‫קיין‬ ‫נישט‬ ‫בין‬ ‫איך‬ ‫ָטש‬ ‫א‬ ‫"כ‬ ‫זענען‬ ‫מיר‬ ‫לעבן‪.‬‬ ‫טעגליכע‬ ‫ָג‬ ‫א‬ ‫ט‬ ‫אונזער‬
‫ָּפלייגן‬ ‫המושאלַרפן א ַרא‬
‫זייט ווען דא‬ ‫— עס ּפא ַסט מיר ניטא ַמאָל צו רעדן די‬ ‫זיכער א ַז איר וועט הנאה האָבן פון דעם‬
‫"אריזאנא"‪,‬‬ ‫איין בשם‬‫בתשובתו‬‫להשתמש און‬
‫צריךתנאי נישט‬ ‫קלאָרן‬‫מלח‪ ,‬א ַואין‬
‫אינטערוויו מיט‬
‫שנרגש בהם טעם‬ ‫המציאות שלפנינו‪ ,‬בענין חטים ומצות‬ ‫מאהבה לחוות דעתו הרמה על‬
‫דאָס געווער‪ .‬מיר וועלן קעמפן מיט א ַלע‬ ‫א ַרויסצוגעבן קיין סודות פון חדר‪ ,‬און‬ ‫שּפרא ַך פון די עמלקים [און דאָס האָט‬ ‫עקסקלוסיוון אינטערוויו‪.‬‬
‫מדבריות שבעולם שהמציאות הוא כן‪ ,‬ובזה יהא שלו' על ישראל‪ ,‬שבאם יבואו‬ ‫בית‬
‫ווייניגמשאר‬
‫שלום‬
‫מאריזאנא או‬
‫נישט‬ ‫געווען‬
‫באים‬‫גורם‬
‫שבאמת אינו נפק"מ אם חיטים כאלו‬
‫מיטלען!"‬ ‫איר וועט מיר מוזן א ַנטשולדיגן אויב איך‬
‫המציאות שנשאל ע"ז‪ ,‬כמו שמצינו בספרי שו"ת שנשאלו‬ ‫ַלטן צו דעם‪".‬‬ ‫תשובתוהאלפי‬
‫שהריאָלכתב וועל זיך‬ ‫מיר ומענות‪,‬‬
‫אינדערהיים‪ ,‬ס'ז‬ ‫טענות‬ ‫בזה שום‬
‫ָבלעמען ביי‬ ‫פרויען יהא ּפרא‬
‫כאן לא‬ ‫אינומיר‬‫שהמציאות וואָס‬
‫גוטן‪ ,‬שוין לאַנג‬ ‫ויאמרו‬‫אַ‬
‫ולאנייעתהא‬ ‫למילתא‪,‬‬ ‫מילתא‬
‫וויא ַזוי פא ַרשּפרייט איר די‬ ‫ומדמין‬ ‫שאלה‪,‬‬ ‫בכל‬ ‫ישראל‬ ‫עיני‬ ‫והאירו‬ ‫לדורות‬ ‫הלכה‬
‫זייער‬ ‫איך‬ ‫נקבע‬‫בין‬ ‫שמשם‬
‫זיין]‪,‬‬ ‫השואל‪,‬‬
‫אויסגערעדט‬ ‫ששאל‬
‫נישט‬ ‫המציאות‬
‫די‬ ‫אונטער‬ ‫לפי‬
‫שטייט‬ ‫מסויימות‬
‫עס‬ ‫ווער‬ ‫הלכות‬
‫זיך‬ ‫וואונדערן‬‫על‬
‫המציאות שדנין‬ ‫על‬ ‫רק‬
‫מאָדע א ַזוי בליץ–שנעל?‬‫"אריזאנא"‬ ‫המושאל‬ ‫שם‬ ‫בלי‬ ‫להלכה‬ ‫תשובה‬
‫פון וואו נעמט איר די א ַלע‬ ‫לכתוב‬ ‫יכולים‬ ‫ע"כ‬ ‫תורה‪,‬‬ ‫של‬
‫נאָענט צו די עמלקים‪ ",‬זאָגט אונז זרש‪,‬‬ ‫לאמיתה‬ ‫הלכה‬ ‫לברר‬ ‫יוכלו‬ ‫שלא‬ ‫בישראל‬
‫סטיילס וואָס טוישן זיך חדשים לבקרים‪,‬‬ ‫כזאת‬
‫הוראה ברורה לדורות לאפרושי מאיסורא‪ ,‬מאיסור חמץ בפסח‪ ,‬וגם‬ ‫ַלן?‬ ‫א‬ ‫בייפ‬‫ויהא בזה‬ ‫האמת‪,‬אָם‬
‫איר באָבלג‬ ‫הרוציםמיטלידע‬ ‫איין קנא ַק‬
‫ישראל‬ ‫צווישן‬
‫בכלאוןתפוצות‬ ‫ָנערשטאָג‪,‬‬
‫יתקבלוא דבריו‬‫ובודאיָג און ד‬
‫כאן‪ .‬מאָנטא‬ ‫יעדן‬
‫"מיר נוצן שטענדיג אויס דעם טויש‬ ‫ונזכה אויך‬
‫א ַרשטיי‬ ‫"איך פ‬ ‫צווייטע‪.‬‬ ‫והשי"ת און די‬ ‫כהלכתה‪.‬בייפאַלן‪,‬‬ ‫מצהאַנדערע‬ ‫מצותמיט‬ ‫לקיים מאָל‬ ‫יעדע‬
‫מן‬ ‫שם‬ ‫לאכול‬ ‫ברנה‬
‫אין סעזאָן‪ ",‬זאָגט ושתי‪" ,‬מיר בויען‬‫לציון‬ ‫ונעלה‬ ‫וחוקתו‪,‬‬ ‫משפטו‬ ‫ככל‬ ‫מצה‬ ‫אכילת‬
‫"אָה‪ ,‬ס'איז א ַן א ַלטער סוד א ַז מיר נוצן‬ ‫מצות‬ ‫לקיים‬ ‫חמץ‪,‬‬ ‫משהו‬ ‫מכל‬ ‫ישמרנו‬
‫טיפע שנאה צו אידן און זייער‬ ‫בב"א‪.‬‬ ‫גואל צדקזייער‬‫בביאתפונעם‬ ‫אינטערעסאַנט‬
‫ומן הפסחים‬ ‫הזבחיםמער‬ ‫איינס‬
‫אויך אויף די נא ַטירליכע פרויענישע‬ ‫איבער די א ַלטע מאָדעס פון יאָרן פריער‪,‬‬ ‫שטרעבן צו פא ַרלענגערן אידישע צרות‬ ‫צווייטן‪ .‬ס'איז אונז אַ גרויסע כבוד‬
‫הרמהוועלן געפעלן פא ַר‬ ‫ַפטן פון‬ ‫המחכה אייגנשא‬
‫לתשובתו‬ ‫והנשא א ַביסל‬ ‫הרם מען עס‬ ‫בעסערט‬ ‫כערכו‬ ‫כבודַמאָל‬
‫וברגשי נאָר א‬ ‫באה"רָב איך‬
‫דעריבער הא‬ ‫ישראל‬ ‫גאוןַנגןנרגלות‪.‬‬
‫אינעם לא‬ ‫כבוד הדרת‬ ‫שלוםאַקענען‬ ‫והנניזיךבזה דורש‬
‫ּפערזענליך צו ב‬ ‫און זכי'‬
‫חבר'טעס און משפחה‪ ,‬און אויף זייער‬ ‫אויס‪ ",‬ערקלערט אונז ושתי‪" .‬צום‬ ‫זיך פא ַראייניגט מיט די מאָדעס–קאָמיטע‬ ‫מיט די וועלכע שטייען ביים רודער‬
‫נייגעריגקייט צו זען וואָס איז ניי‪ ,‬וואָס‬
‫איז "אין"‪ ,‬און וואָס יענער טראָגט‪".‬‬
‫ביישּפיל‪ ,‬די מאָדע פון די הויכע ּפא ַּפס‬
‫אין די האָר‪ ,‬דאָס איז א ַרומגעגא ַנגען פא ַר‬
‫אברהם לויפער‬ ‫צו העלפן פא ַרשּפרייטן די מאָדעס און‬ ‫און [פאַר]דרייען די וועלט‪ .‬ביטע טיילט‬
‫אבדק"ק דאראג‬ ‫אונזערע‬ ‫אין‬ ‫אידן‬ ‫די‬ ‫ַלטן‬ ‫א‬ ‫ה‬ ‫דערמיט‬ ‫מיט אייערע געפילן איבער דעם ענין‪.‬‬
‫"מיר האָבן זייער א ַ געניטע שטא ַב‪",‬‬ ‫בערך צוואָנציג יאָר צוריק נאָר דא ַן האָט‬ ‫לא ַּפעס ווי לענגער‪".‬‬
‫ושו"ת‬‫השנהדי ‪ּ-‬פא ַּפ און‬
‫ומועדיאיינדרייען‬
‫התורהגעדא ַרפט‬ ‫"איך בין א ַ גלייכע אייניקל פון‬
‫זאָגט זרש מיט שטאָלץ‪ ,‬קרא ַכנדיג ווידער‬ ‫עס‬ ‫מען‬ ‫ָכטערעלפון‬ ‫ברמה‬ ‫געטרייע טא‬‫בעמח"ס אַהאשל‬ ‫"איך בין‬ ‫נבוכדנצר וועלכער האָט זיך פא ַרמאָסטן‬
‫מיט איר באָבלגאָם‪" .‬מיר א ַרבעטן אויף‬ ‫א ַרויפקוועטשן שּפיציג‪ ,‬און היינט איז‬
‫שביעיתאויפא ַמאָל — אויף‬ ‫ַרשידענע פראָנטן‬‫ולולבי‬ ‫מצה ‪ -‬פא‬‫של א ַ רייף‬ ‫ומגלגליםָן מיט‬
‫ג"כווען‪ -‬מ'טוט עס א‬ ‫בעסער‬‫המן'ס חטים‬ ‫וקצירת‬ ‫מיין טא ַטן המן‪ ",‬זאָגט שא ַקנהז‪,‬‬
‫סנהדרין – מכות – הוריות ‪-‬‬ ‫מס'צווישן די‬ ‫ישראל‬ ‫אויסצומישן כללועל‬
‫טאָכטער‪" .‬אייגנטליך בין איך געווען‬
‫‪6‬‬
‫אריזאנע מצות‬ ‫מכתב כ"ק הרהגה"צ משאַרמאַש שליט"א‬
‫עס קאָסט א ַמאָל א ַ ּפרייז‪ ,‬איז עס כדאי‬
‫אָנצוהא ַלטן‪ .‬אוי‪ ,‬כ'רעד שוין צופיל‪"...‬‬
‫יואל מארגענשטערן‬
‫נעמען אין דעם וואָס דער קרוין אויף‬
‫מרדכי'ס קאָּפ האָט מיך דא ַן פא ַרנא ַרט‬
‫א ַ סּפעציעלע יופי‪ .‬א ַנדערש‪ ,‬וויא ַזוי‬
‫איז מעגליך א ַז מ'זאָל זיך שווערן א ַז א ַ‬
‫די קליידער און שיך געשעפטן‪ ,‬קליידער‬
‫פא ַבריקא ַנטן‪ ,‬שייטל מא ַכערס‪ ,‬הוטן‬
‫יצ"וָב געמיינט א ַז ער איז מיין‬ ‫איך הא‬ ‫שארמאש‬
‫און‬ ‫אבדק"קזיך‬
‫לעכעריגע זא ַק פון וואָס עס שטעקט‬ ‫דעזיינערס‪ ,‬און דאָס גלייכן‪ .‬מיר שּפא ַנען‬
‫וואָס זענען אייערע שוועריגקייטן‬ ‫ָסן‬ ‫א‬ ‫ַג‬ ‫א‬ ‫ב‬ ‫איך‬ ‫ָב‬ ‫א‬ ‫ה‬ ‫דעריבער‬ ‫און‬ ‫קרית יואל‪ ,‬נ‪.‬י‪.‬‬
‫ַטע‪,‬‬ ‫א‬ ‫ט‬ ‫און‬ ‫"שיין"?‬ ‫איז‬ ‫אונטערהעמד‬ ‫ַן‬ ‫א‬ ‫ַרויס‬ ‫א‬ ‫זיי איין צוהילף‪ ,‬טייל מאָל אָן זייער וויסן‪,‬‬
‫ביים הא ַנדלען אין א ַזא ַ פעלד?‬ ‫דעם‬ ‫אויסער‬ ‫מיסט‪.‬‬ ‫מיט‬ ‫ַטן‬ ‫א‬ ‫ט‬ ‫מיין‬ ‫איינרעדן‬ ‫זיך‬ ‫ָל‬ ‫א‬ ‫מ'ז‬ ‫ַז‬ ‫א‬ ‫מעגליך‬ ‫איז‬ ‫ַזוי‬ ‫א‬ ‫ווי‬ ‫מיט אויסריידן וועגן די וויכטיגקייט פון‬
‫ּפרובירן מיר צו פא ַרווא ַסערן דעם חילוק‬ ‫א ַז שּפיציגע שיך וואָס דערמא ַנען פונעם‬ ‫זייער פרנסה און א ַז ס'איז אפילו נישט‬
‫"די שוועריגקייט פון זיין שטענדיג‬
‫בייזן מכשפה אינעם "הענסל און גרעטל"בס"דצווישן א ַ געהעריגע קאָּפ–צודעק און א ַ‬ ‫געפערליך‪ .‬בקיצור‪ ,‬מיט די ריכטיגע הילף‬
‫איין טריט פאָראויס‪ ,‬פון נישט‬
‫מעשה'לע איז "שיין"?‬ ‫קומט מען אָן ווייט‪".‬‬
‫קיין רגע‪ ,‬מוטשעט מיך‬ ‫לרבים‬ ‫שלאָפן‬ ‫הרה"ג המפורסם סוע"ה בקי נפלא בחדרי תורה מרביץ תורה‬ ‫מרובים כטל וכרביבים א"כ‬
‫אָדער א ַז די טעם'לאָזע‬
‫שלומים‬
‫"די פרא ַגע דא ַרפט איר פרעגן פון‬
‫איש חי ורב פעלים גודר גדר ועומד בפרץ בנש"ק מוה"ר אברהם לויפער שליט"א א ַביסל אויס‪ ",‬זאָגט ושתי‪" .‬מיר‬
‫צירונגען וואָס זענען‬ ‫די וואָס טא ַנצן אונז נאָך‪ ",‬צעלא ַכט‬
‫דא ַרפן שטענדיג א ַרבעטן אויף‬ ‫וראה"כ אהל שמואל בעואב"י ברוקלין ניו יארק יע"א‪.‬‬ ‫יצ"ואָנגען‬ ‫דאראגָז געה‬
‫פשוט'ע גלא‬ ‫זיך שא ַקנהז‪" .‬פרעגט זיי וויא ַזוי עס אבד"ק‬
‫פא ַרשידענע פראָנטן אויפא ַמאָל‬
‫אויף שווא ַרצע אָדער‬ ‫צעשּפרייט זיך א ַזוי שנעל‪ ...‬כא ַ‪ ,‬כא ַ‪,‬‬
‫— פון קאָּפ ביז די פיס‪ ,‬אויף‬
‫רויטע שטריק‪ ,‬איז‬ ‫כא ַ‪ ,‬פון וועמען האָבן זיי א ַזוי מורא‬
‫זומער‬ ‫שטיוול‪,‬‬ ‫מא ַנטלען‪,‬‬
‫"שיין"? ווען מיר וואָלטן‬ ‫אויסצוזען צוריקגעשטא ַנען?‪ ...‬ס'איז‬
‫מבוארא בבית‬
‫ַקסענע‪,‬‬ ‫קליידער‪ ,‬הדבר‬
‫קינדער‪ ,‬ערוו‬ ‫הפוסקים אם מותר ליתן מלח בעיסה‪ ,‬ולענין לכתחלה‪,‬‬ ‫והברכה‪ ,‬הנה בדבר ה' זו הלכה אשר שאל‬ ‫אחרי דרך מבוא השלום‬
‫זיך קאָנצענטרירט א ַז די‬ ‫ממש א ַ געלעכטער צו זען ווי זיי שטעלן‬
‫שניט‪,‬‬
‫ליתן מלח‬ ‫שלאַרב‪ ,‬די‬ ‫המנהגדי פא‬ ‫שפשט ערמל‪,‬‬ ‫די‬ ‫יוסף ובשולחן ערוך סי' תנ"ה (סעיף ה')‬ ‫מהם מצות על‬ ‫לאפות‬ ‫כשרים‬ ‫הם‬ ‫אם‬ ‫שבאריזאנא‬ ‫ממני אודות החטים‬
‫מאָדעס זאָלן זיין שיין‬ ‫זיך צו געטריי‪ּ ,‬פונקט ווי מ'וואָלט זיי‬
‫ַנצע‬ ‫א‬ ‫ג‬ ‫ַ‬ ‫א‬ ‫ס'איז‬ ‫סחורה‪...‬‬ ‫די‬
‫יורה דעה (סי' בעיסה כלל‪ ,‬אפילו במצות שאין יוצאין בהם ידי חובתן‪ ,‬וכיון שאבותינו‬ ‫בשו"ת‬
‫ערגעץ‬ ‫זללה"ה אין‬
‫סופראָלטן מיר‬ ‫וו‬ ‫ַר‪ "...‬ידוע מ"ש החתם‬ ‫דערפאהנה‬ ‫הפסח‪,‬‬ ‫געצאָלט‬ ‫חג‬
‫לייכטע‬
‫הקדמונים‬ ‫נישט קיין‬ ‫לחושאוןלדעת‬ ‫געטוא ַכץ‬‫אלמלי הי' בהם ואבות אבותינו כמה מאות שנים נהגו כן‬ ‫והנה‬ ‫ראיות‪,‬‬ ‫מאלף‬ ‫יותר‬ ‫הוא‬ ‫מעיד‬ ‫שהנסיון‬ ‫דמה‬ ‫מ"ה)‬
‫נישט אָנגעקומען‪ .‬מיר‬ ‫וויא ַזוי גייט יעדער אין טא ַקט מיט‬
‫פעלד‪ ,‬אָבער דערפא ַר איז עס‬
‫האוסרים ללוש במלח‪ ,‬ויש אוסרים אפילו בדיעבד כמ"ש הרמ"א ז"ל‪,‬‬ ‫היו צריכין לדון‬ ‫דעריבערמלחמיט'ן‬ ‫בהם טעם‬ ‫מליחה או רק ספק אם ישגייען‬ ‫חששמאָדעס?‬ ‫רקאייערע‬
‫טא ַקע אויך אינטערעסא ַנט‪.‬‬
‫חמץ‪,‬‬ ‫כאוכל‬ ‫מלח‬ ‫בו‬ ‫שיש‬ ‫מצה‬ ‫דהאוכל‬ ‫המרדכי‬ ‫בשם‬ ‫אברהם‬ ‫המגן‬ ‫וכ'‬ ‫אם‬ ‫פלוגתא‬ ‫וועגצ"ח)וואָס‬
‫יש‬ ‫(סי'‬ ‫איינציגן‬
‫יו"ד‬ ‫בש"ע‬ ‫דהנה‬ ‫טעימה‪,‬‬ ‫על‬ ‫לסמוך‬ ‫יכולין‬ ‫אם‬
‫ס'איז א ַלעמאָל אינטערעסא ַנט‬ ‫"ביי יעדע פרא ַגע וואָס קומט אונטער‪,‬‬
‫דער‬ ‫אונז‪:‬‬ ‫ַר‬ ‫א‬ ‫פ‬ ‫בלייבט‬
‫כללָזע‬
‫קוריא‬‫מיטבמלח‬ ‫אויפצוקומעןללוש‬
‫ואף המתירים בדיעבד כתבו דעל כל פנים לכתחלה אין‬ ‫ָגישע או לא‪ ,‬דהמחבר ס"ל דסמכינן אעכו"ם‬ ‫שמרגישָלאטעם‬
‫אונזער ּפסיכא‬ ‫נאמן צולומר‬ ‫עכו"םמיר זיך‬ ‫ווענדן‬
‫לאסור מי‬ ‫וועג פון שקר‪".‬‬
‫וואוילגיין‬ ‫דוריםלאָזן‬
‫און זיך‬ ‫מדור‬ ‫משום אל תטוש תורת אמך‪ .‬ואחר שכבר נהגו‬
‫בייפא ַלן‪,‬‬ ‫"בלויזסמכינן עלי' ומותר לאכלו‪ ,‬ועיי"ש בט"ז‬ ‫איסור‬ ‫ושתי‪,‬‬ ‫טעם‬ ‫שאין בו‬
‫ערקלערט‬ ‫אםא אומר‬
‫ַרטמענט‪",‬‬ ‫דעּפ‬
‫"מיר נעמען צו פון‬
‫ששידי סי' פ"ג)‬
‫ציגעלעך‬ ‫(חלק פון‬
‫ענגילחשבון‬ ‫יקיל ראשו להתיר עכ"ל‪ ,‬וכ"כ בשו"ת מהר"שאויפ'ן‬ ‫אפילו לאו קפילא‪,‬‬ ‫ַנטיילגענומען‬
‫מיראיא בעינן‬ ‫דישָך האָבן‬‫ָריגע ווא‬ ‫פא‬
‫או דעת‪",‬‬ ‫זייער‬‫קפילא‬ ‫מענטשן‬‫דוקא עכו"ם‬ ‫פלוגתא‬ ‫וש"ך‬
‫ָלגן אונז אויס ווי‬ ‫ָס פא‬
‫גמור‪.‬‬ ‫דאסור ללוש במים שיש בהם כח מלח דהוי ווא‬
‫חמץ‬ ‫"מיין אעכו"ם‪ ,‬וכ'‬ ‫ַקנהז‪ .‬לסמוך‬ ‫עכשיו‬ ‫ָן‬ ‫א‬ ‫ָנווענש‬ ‫א‬ ‫ק‬ ‫ָגישע‬ ‫א‬ ‫ָל‬ ‫א‬ ‫ּפסיכ‬ ‫גרויסע‬ ‫ַ‬ ‫א‬ ‫אין‬
‫נוהגין שא‬ ‫והנה אנן קיי"ל כהרמ"א שכתב דאין זאָגט‬
‫געטרייע סאָלדא ַטן‪".‬‬ ‫וואו מיר האָבן א ַרומגערעדט די ענינים‪.‬‬
‫(תהליםא פ"ו)‬ ‫הפסוק‬ ‫ונודע מה שכתב הבני יששכר זצוק"ל לפרש‬ ‫סמכינן‬ ‫ישראל‬ ‫מ'זעט‬ ‫אטעימת‬‫ווען‬ ‫ַז‬ ‫א‬ ‫אבל‬
‫איז‬ ‫סמכינן‬
‫ָזונג‬ ‫שם הש"ך דדוקא אעכו"ם הוא דלא לא‬
‫ַסקירן‬ ‫ַרפן פא ַרמ‬ ‫"מיר דא‬ ‫עס שטעלט זיך א ַרויס א ַז זייער פיל‬
‫הדין‪ָ,‬גטדהדין‬
‫זרש‪,‬‬ ‫משורת‬
‫ַקטיקן‪ ",‬זא‬ ‫לפנים טא‬‫שמרה נפשי כי חסיד אני‪ ,‬דהנה חסידות הואאונזערע‬
‫און הפרי מגדים‬ ‫כתבאָלשם‬ ‫וכןגענוג מ‬ ‫משוגעת‬‫משקר‪,‬‬ ‫אפילו אינו אומן דודאי ישראל לא א ַ‬
‫מענטשן ליידן פון א ַ מא ַנגל אין זעלבסט–‬
‫ווערט עס‬
‫עיי"ש‪.‬‬ ‫משקר‬ ‫לאא ַנג‪,‬‬‫גענוג ל‬‫אוןדישראל‬ ‫זעלבסטזיכערקייט‪,‬מהני‬
‫און אפילו לאו קפילא‬ ‫דישראל‬
‫מדקדקָס‬
‫פון די ווא‬ ‫השי"ת‬
‫לעבודזיך היטן‬ ‫המתגעגעדא ַרפן‬
‫"מיר‬ ‫מפורש בתורה לעשות כך וכך‪ ,‬והחסיד‬ ‫שא ַץ‬
‫נאָרמא ַל‪ ,‬און וואָס ס'איז‬
‫ּפלענער‪.‬‬
‫הדבר באם‬ ‫אונזערע‬ ‫שטערןנעים‬ ‫טוב ומה‬ ‫בה יותר מן הדין המפורש בתורה‪ .‬והנה מה ווילן‬ ‫ספקַל אם מרגישין‬ ‫לויט‬ ‫זיך‬ ‫זיי‬ ‫אידענטיפיצירן‬ ‫דעריבער‬
‫ישאָרמא‬ ‫מעט איסור‬
‫געווען נ‬ ‫והנה כל זה מיירי שנתערב בו רק פריער‬
‫ָדע‬ ‫מיר א ַ מא‬
‫התורה‪,‬‬ ‫דברבא ַנייען‬
‫מעיקרי‬ ‫איזהַך מאָל‬
‫ע"י הדקדוק ומילי דחסידי אינו מבטל בזה א ַסא‬ ‫שוםאיךספק וא"צ לזה‬ ‫זייערע א ַרומיגע‪ .‬אויב א ַלע א ַרומיגע‬
‫בו טעמא דאיסורא או לא‪ ,‬אבל בנידוןווערט א ַ משוגעת‪.‬‬
‫כאן‬ ‫אין‬ ‫דידן‬
‫און‬ ‫איידל‪,‬‬ ‫ַביסל‬ ‫א‬ ‫ַכן‬ ‫א‬ ‫מ‬ ‫עס‬ ‫דורכ'ן‬
‫אבל אם מבטל עי"ז דבר מעיקרי התורה אין לך טפשות גדול מזה וענוש‬ ‫זענען בערן‪ ,‬מוז איך אויך זיין א ַ בער‪,‬‬
‫שהם מלוחים‪ ,‬וכן‬ ‫בהחטים הנאה‬ ‫מרגישיםבא ַזונדער‬ ‫לא אומן ולא קפילא דהרבה אנשים האָב‬
‫נאָר נאָכדעם וואָס א ַלע קויפן עס‬ ‫ניין? אויב א ַלע א ַרומיגע זענען אָקסן‪,‬‬
‫יענוש‪ ,‬הדמיון בזה למשל ציונו השי"ת שלא לאכול חמץ בפסח ומצות‬ ‫וא"כ איך יעלה‬ ‫מיט די‬ ‫מלוחיםטוןביותר‪,‬‬ ‫הםאָס צו‬ ‫נתברר ע"י הלאברעטארי שהחטים ד‬
‫שוין ווייזן מיר די ריכטיגע פא ַרבן‬ ‫מוז איך אויך זיין א ַן אָקס‪ .‬אויב א ַלע‬
‫חסידותו‪,‬‬ ‫כדרכי‬ ‫לעצמו‬ ‫יחמיר‬ ‫אם‬ ‫הנה‬ ‫פסח‪,‬‬ ‫בליל‬ ‫מצה‬ ‫אכילת‬ ‫עשה‬ ‫הרמ"א‬ ‫כ'‬ ‫הלא‬ ‫לפסח‪,‬וואָס‬ ‫מלבושים‬ ‫מצות‬ ‫ָרט‬
‫מהם‬ ‫על הדעת להתיר את החטים לעשות סא‬
‫דערפון‪ .‬מ'דא ַרף האָבן שכל —‬ ‫א ַרומיגע גייען מיט דזשאָמּפערס מיט‬
‫חמץ‪ ,‬ומכל‬ ‫פרויען טראָגן סּפעציעל‬
‫צוביסלעך‪,‬‬ ‫חשש גיין‬
‫מטעםַרף מען‬ ‫מצהַמאָל דא‬ ‫א‬ ‫ועי"ז יבטל מצות עשה ולא יאכל הכזית‬ ‫בדיעבד נאסר המצה אם נתנו בו מלח‪,‬‬ ‫דאפילואויך‬ ‫מוז איך‬ ‫(סעיףא ַן ה')‬
‫ערמל‪ ,‬ד‬ ‫ַסטעתנ"ה‬ ‫בסימן‬ ‫געּפא‬
‫חסידות כזה‬ ‫דאורייתא‪ ,‬על‬ ‫פא ַר צניעות‪ ,‬ווייל דא ַן‬
‫אפילו‬ ‫אינטש‪ ,‬אָדער‬ ‫שכן אם ע"י חומרת חסידותו יעבור על לאו אינטש ביי‬ ‫דעם כאוכל חמץ‬ ‫מצהַרויסמלוחה‬ ‫דהאוכל‬ ‫גייען מיט‬
‫המרדכי‬ ‫בשם‬ ‫ַרומיגע‬
‫אברהם‬ ‫המגןא ַלע א‬ ‫שם אויב‬ ‫ַזוי גיין‪.‬‬‫אוכ'‬
‫צי איך א‬
‫שקילי טיבותיך ושדיא אחיזרי עכתדבה"ק‪ .‬סענטימעטער ביי סענטימעטער‪.‬‬ ‫בהנאה‬ ‫איך‬ ‫מוז‬ ‫שטיוול‪,‬‬ ‫צוקנייטשטע‬ ‫קלעביגע‪,‬‬
‫יעו"ש‪ .‬אונטער‬ ‫ַרּפעט פון‬ ‫עכ"ל‪ .‬והאלי' רבה כתב שם דאסור קא‬
‫בקיצור‪ ,‬מיר שלאָפן נישט‪".‬‬ ‫אויך א ַזוי גיין‪ ,‬א ַנדערש בין איך נישט קיין‬
‫ורוח הקודש הופיעה בבית מדרשו דבזמנינו אלה אנו רואים שנתקיים‬ ‫ָב‬ ‫א‬ ‫ה‬
‫שנפל שם רק גרגיר של מלח הי' מקום‬‫איך‬ ‫און‬ ‫פיס‬ ‫זייערע‬
‫"ס'זענען א ַלץ דאָ א ַזעלכע וואָס‬ ‫המדוברַרבעט‬
‫שווערסטע א‬ ‫אונזער הי'‬
‫והנהַלע‪.‬אלמלי‬‫אָקס ווי א‬
‫חומרות‬ ‫לעשות‬ ‫שרוצים‬ ‫דאותן‬ ‫המלה‪,‬‬ ‫ַבריצירן‬ ‫דורך פא‬
‫מובן‬ ‫במלוא‬ ‫בענד‪/‬בענדל‪/‬בענדעלע‬
‫הקדושים‬ ‫דבריו‬ ‫דעם לעצטן לא ַך‪ .‬צום ביישּפיל‪ ,‬די הוטן‪.‬‬
‫לאָזן זיך נישט פון אונז‪ ",‬זאָגט שא ַקנהז‪.‬‬ ‫אברהם שם (ס"ק ט"ז) דאם נפל לתוכה גרגיר‬ ‫מענטשן‪ ,‬די‬ ‫קלוגעהמגן‬ ‫דהנה כ'‬ ‫מיט די‬ ‫לפלפלַקעבזה‪,‬‬
‫איז טא‬
‫נכשלים‬
‫וועג‬ ‫שטיינער אין‬‫זי"ע‪ ,‬הם‬ ‫הקדושים אונז‬
‫"און זיי שטעלן‬ ‫שּפיץורבותינו‬ ‫יותר צו דעם‬
‫מאבותינו‬ ‫דעקן נאָר‬
‫וזהירותאָסיתירה‬
‫היטן וו‬ ‫די פרויען טוען זיך אָן די היטן לשם‬
‫עכ"ל‪.‬‬ ‫מחמם‬ ‫אינו‬ ‫מלח‬ ‫דמעט‬ ‫בו‬ ‫הכל‬ ‫זעלבסט–שא ַץ‬
‫על‬ ‫לסמוך‬ ‫מיד‪,‬גענוג‬
‫דיכולין‬ ‫ָבן יאָ‬ ‫וועלכע הא‬
‫תאפה‬ ‫מלח‬
‫עשה של‬ ‫קאָּפ און ליגן א ַזוי הא ַלבוועגס אויפ'ן‬ ‫צניעות‪ ,‬צוצודעקן דאָס שייטל‪ .‬איך האָב‬
‫אונזערע‬ ‫המצותוועגן‬
‫מבטלים א ַנדערע‬
‫שהםאויפקלערן‬ ‫בתרתי‪ ,‬הן בחשש חמץ בפסח‪ ,‬והן דורך‬ ‫מלוחים‬ ‫שהם‬ ‫צו‬ ‫ַרן‪.‬‬ ‫א‬ ‫נ‬ ‫שנעל‬ ‫ַזוי‬ ‫א‬ ‫נישט‬ ‫זיך‬ ‫ָזן‬ ‫א‬ ‫און ל‬
‫שייטל‪ .‬פון דאָרט ביז'ן אויסטון דעם הוט‬ ‫אויף‬ ‫ָּפצוטון‬ ‫במיםזיי א‬ ‫באריזאנא הנאה‬
‫השדות ַ סּפעציעלע‬ ‫א‬ ‫אבל בנידון דידן שמשקין את‬
‫אמת'ע כוונות‪ .‬אָבער וואָס קען מען טון‪,‬‬ ‫אכילת מצה בליל פסח‪.‬‬ ‫והוא‬ ‫להסתפק בזה‪,‬‬ ‫מקום‬ ‫זייומרגישים בהחטים שהם מלוחים‪ ,‬א"כ אין‬
‫קינדער‪.‬‬ ‫זייערע‬ ‫דורך‬ ‫צו‬ ‫מיר‬ ‫קומען‬
‫אינגא ַנצן איז א ַ קא ַצן שּפרונג‪ .‬אָבער איך‬ ‫עמלקי'ש) דורך‬ ‫מיין‪ ,‬אויף‬ ‫שום(איך‬ ‫טערקיש‬
‫א ַז נישט א ַלע זענען בלינד? וואָס קען‬ ‫די מיידלעך נעמען טענה'ן צו די מא ַמעס‬
‫קומען ח"ו בחשש חמץ בפסח‪ ,‬ונזכה לקיים‬
‫מען טון א ַז נישט א ַלע זענען נא ַריש?‬
‫אייגנטליךנכשול‬
‫השי"ת שלא‬ ‫דערציילן א ַז‬ ‫מוז אייך‬
‫ויעזור לנו‬ ‫מן‬ ‫לבערו‬
‫ציל–ברעט‬ ‫וצריךַלס‬
‫זייערע הוטן א‬ ‫בפסח‪,‬‬ ‫בביתוַקע‬
‫חמץ גמור‪ ,‬ואסור אפילו להשהותו נוצן טא‬
‫א ַז זיי שעמען זיך מיט זיי‪ ,‬און פא ַרוואָס‬
‫פאָר גרויסע קריגערייען אין אונזער אָפיס‬ ‫פא ַר אונזערע מאָדעס‪ .‬מיר נוצן דווקא די‬
‫זללה"ה‬
‫געבן‬ ‫סופר א ַלע‬
‫החתםַז נישט‬
‫מען טון א‬ ‫שכתב‬ ‫מהָס קען‬‫המצות עשה של אכילת מצה‪ ,‬ונודע ווא‬ ‫גמור‪.‬א ַזויווי א ַלע‬ ‫אויסזען‬ ‫חמץ‬ ‫נישט‬ ‫הבית זייכמו‬ ‫קענען‬
‫אכילה‬ ‫מצות‬ ‫מכל‬ ‫לנו‬ ‫הנשארת‬ ‫היחידה‬ ‫מצוהנישט‬ ‫הואמ'זאָל‬ ‫מצהַלטן‬
‫טייל הא‬‫אכילת‬ ‫דמצותדעם‪.‬‬‫וועגן‬ ‫הוטן זיי צו מא ַכן אויסזען אויפפא ַלענד‬
‫אונז א ַוועק זייער שכל אויף א ַ גאָלדענע‬ ‫גבי‬ ‫על‬ ‫מים‬ ‫של‬ ‫צינורות‬ ‫ע"י‬ ‫השדות‬ ‫די‬
‫את‬ ‫שמשקיןזיך‬
‫שנתברר שטעלן‬ ‫און דערנאָך‬ ‫ובפרט‬ ‫מא ַמעס‪,‬‬
‫עםָל הקרבן‬ ‫השי"תא ַך‬
‫לנוווייל א ַס‬ ‫ויעזורהוטן‬
‫מיט די‬ ‫טשעּפען‬ ‫א ַזוי‬ ‫און פורים'דיג‪ .‬א ַמאָל לייגן מיר א ַריין‬
‫געווינט‬ ‫ביחדא ַמא‬
‫ָגט מען‪:‬‬ ‫לאכלו‬
‫שנזכהאונז זא‬ ‫במהרהא ַץ? ביי‬
‫ט‬ ‫התורה‪,‬‬ ‫שבכל‬ ‫א"כ‬ ‫החטים‬ ‫מלוחים מיר נאָך‬ ‫הםא ַזוי האָבן‬ ‫והמים צו‪.‬‬
‫החטים‪,‬מא ַמעס‬‫געטרייע‬
‫פרויען האָבן עס צוליב דעם אינגא ַנצן‬ ‫ַקלען זיך‬ ‫עלָס ווא‬ ‫והמלח ווא‬
‫המים די הוטן‬ ‫פעדערן אין‬ ‫ואח"כ נתייבש‬
‫בב"א‪ַ.‬מאָל פא ַרלירט מען‪"...‬‬ ‫מען און א‬ ‫משיחא ַ צדקינו‬ ‫בביאת‬ ‫המקדש‬ ‫בבית‬ ‫פסח‬ ‫און נאָך טא ַקטיקן‪ ,‬ביז א ַלע גייען טא ַקע‬
‫אויסגעטאָן און זיך צוגעדעקט מיט‬ ‫(סי'‬
‫חייםּפיצלנע‬ ‫אורח‬
‫ַכן מיר‬ ‫בשו"תאָל מא‬‫זללה"הווינט‪ ,‬א ַמ‬‫נבלע בתוכם המלח ממש‪ ,‬וכ' החת"סמיט יעדע‬
‫צום טא ַקט‪".‬‬
‫מיר לס' כתב לך את הדברים האלה כי‬ ‫עש"ק‬ ‫ליוםהאָבן‬‫אורטיכל‬ ‫באעה"חדעם‬
‫וע"זאָטש קעגן‬ ‫טיכל‪ .‬כ‬ ‫כעיןקאָּפ און‬
‫שאור‬ ‫נעשהשּפיץ‬ ‫מלחאויפ'ן‬ ‫גרגירָס ליגן‬‫היטן ווא‬ ‫אפילו רק‬ ‫בעיסה וואָס‬ ‫מיט'ן מיטל‬ ‫זיך מלח‬ ‫ַנוצןנתן‬‫דאם‬ ‫"מיר בא‬ ‫קכ"ג)‬
‫ווער וועט לא ַכן צום לעצט?‬
‫נישטברית ואת ישראל‪ ,‬י"ד לחודש אדר א'‬ ‫כרתיעסאתך‬ ‫האלהָך איז‬
‫הדבריםָבער דא‬‫עפ"י עצות‪ ,‬א‬ ‫אויך‬ ‫דערפון‬ ‫ַלן‬ ‫א‬ ‫ַרויספ‬ ‫א‬ ‫ַרפן‬
‫בנידון דידן שכל החטים וכל המצות שנאפו‬‫א‬ ‫ד‬ ‫שייטלעך‬ ‫די‬
‫ָגט זרש‬ ‫וכ"ש‬ ‫והבל כולו‪,‬‬
‫היופי‪ ",‬זא‬ ‫העיסה‬ ‫שקרכלהחן‬ ‫ומחמיץ‬‫הייסט‬
‫די וואָס זענען מקיים "עוז והדר‬ ‫לפ"קַנדערע‬‫תשע"א די א‬
‫שנתאונז‪ .‬פון‬ ‫קטן פא ַר‬
‫געוואונטשן‬
‫פורים‬ ‫און צופליען אויף די זייטן‪ .‬איין סיבה‬
‫מלוחים‪ ,‬בוודאי שהוא חמץ גמור‪.‬‬ ‫שהםפא ַר שקר‬ ‫מיר געבן‬ ‫טייטשט‪,‬בהם‬ ‫מרגישים‬ ‫מהם"דאָס‬ ‫אָפן‪,‬‬
‫לבושה‪ ...‬ותשחק ליום אחרון!"‬ ‫זייט האָבן מיר דירעקט הנאה יאָ צו‬ ‫פא ַרוואָס איך ּפערזענליך פא ַרלייג זיך‬
‫‪7‬‬
‫הק' יואל מארגענשטערן‬
‫א ַ פרייליכן פורים!‬ ‫"דרייען א ַ קאָּפ" מיט די הוטן‪ ,‬און אפילו‬ ‫דנחלקו‬
‫נקמה‬ ‫שכ'וויל‬
‫ווייל איך‬ ‫איז ג')‬‫או"ק‬‫י"גהוטן‬ ‫אויף די‬‫ומצהַזוי(סי'‬ ‫א‬
‫א ַביסל חן‪ ,‬און פא ַר הבל גיבן מיר א ַריין‬
‫ועי' בשדי חמד מערכת חמץ‬
 ‫מכתבים והעתקות שקבלנו מהּפראָפעסאָרן‬

‫אריזאנע מצות‬
‫שיינע‬ ‫‪From:‬‬‫אין א ַ‬
‫‪Abraham‬‬ ‫ ‪Laufer‬אָראויס‬
‫‪Sent:‬מ'שטוּפט עס פ‬ ‫‪Tuesday,‬און‬
‫‪Mar‬וויי‬‫טוט ‪1,‬מיר‬ ‫זיין ליבלינג‪ .‬דאָס‪PM‬הא ַרץ‬
‫‪2011 7:59‬‬ ‫העתק שאלות שנשאלו מאת‬
‫גרינוואלד‬
‫הממשלה‪ַ ,‬‬
‫ח‪.‬‬ ‫הפראפעסער הראשי הממונה מטעם‬
‫לאמיר‬
‫ָ‬
‫‪To: Charles‬‬
‫ערלויבט‬ ‫איז אויך‬ ‫ ‪A. Sanchez‬‬
‫רונדיגע טורעם‪ .‬היינט‬ ‫‪Subject: Salt‬‬‫איך‬‫‪in Yuma‬‬
‫‪ Crops‬וואָס‬
‫ביז היינט אויף די בושות‬
‫‪Dear‬א ַּפס‬
‫‪Dr.‬די ּפ‬‫‪Sanchez‬אָגן‬
‫אָדער גאָר פאָרצוגליך צו טר‬ ‫האָב אים פא ַרשא ַפט יענעם טאָג פון די‬ ‫שהוא המנהל של ‪,Yuma Agriculure Center‬‬
‫‪I would‬וואָס‬
‫‪like‬סטיל‬
‫‪much‬א ַ‪has‬‬
‫‪ to‬א ַ‬‫‪ask‬אָר‪,‬‬
‫‪more‬‬
‫ַמגענומענע ה‬ ‫א‬ ‫צ‬ ‫מיט‬
‫‪you, what is the reason that‬‬ ‫‪wheat‬מיט‬
‫‪ַgrown‬גאָסן‬
‫‪ָYuma,‬ב‪in‬אים בא‬
‫איך הא‬ ‫ּפא ַרא ַדע‪ ,‬ווען‬
‫‪Arizona,‬‬ ‫והתשובות אשר השיב בכתב זיך‬
‫מיידל‬ ‫ַטיטלט‬ ‫‪ salt‬בא‬‫‪ַ(26.0‬טיש‬
‫אויט‪-‬אָמא‬
‫‪mg/100g),‬‬ ‫‪than those‬וואָלט‬
‫‪ַgrown‬רקריך‬
‫‪ָin‬ס פא‬‫אוי‪N.Y.,‬ווא‬
‫מיסט‪(3.00.‬‬
‫‪-‬‬ ‫א ַן א ַמּפער‬

‫צונויפרעדן‬
‫‪mg/100g).‬‬
‫א ַלס "נעב" אין די פא ַרגא ַנגענהייט‪ .‬דאָס‬ ‫איך דאָ מיט מיינע ּפערזענליכע זא ַכן‪.‬‬ ‫ונעתקו מלשון "ענגליש" בדקדוק גדול‬
‫‪I would also like to ask, what is the reason that the soil in yuma has more salt.‬‬
‫קורצע‬ ‫‪I would‬‬‫‪ —appreciate‬די‬
‫יעדע טויש‬ ‫‪answer‬מיט‬
‫‪if you‬‬ ‫זעלבע איז‬‫איר פרעגט וועגן מיין קא ַריערע אין די ‪in length.‬‬
‫ע"י תלמידי חכמים הבקיאים בשפת ענגליש‪.‬‬
‫ַקטיק‬ ‫‪ you,‬טא‬
‫‪Thank‬‬ ‫שעסלעך זענען א ַן א ַלטער‬ ‫מאָדעס אינדוסטרי? איך א ַרבעט צוזא ַמען‬
‫‪Rabbi Abraham‬‬
‫איינגעצויגענע‬ ‫אויך די‬ ‫‪Laufer‬‬
‫אונזערע‪ ,‬און א ַזוי‬ ‫מיט פיל טיכטיגע פרויען אָנצוקליידן די‬ ‫(‪ - )1‬שאלה‪ :‬מה הסיבה שבחיטים שגדלו ב‪ YUMA-‬אריזאנא יש יותר‬
‫שעסלעך וואָס שווימען יעצט א ַרויף‪".‬‬ ‫אידישע פרויען זיי זאָלן זיין פורים'דיג‬ ‫מלח (‪ ,)26.0-MG./100G‬מבאותן הגדילים בניו יארק (‪.)3.00-MG./100G‬‬
‫"מיר זענען זייער ציל–אָריענטירט‪",‬‬ ‫א ַ גא ַנץ יאָר‪ .‬גרא ַדע בין איך ּפערזענליך‬
‫ ‪From: Charles A. Sanchez‬‬
‫‪ To:‬און‬‫‪Abraham‬זיצן‬
‫נישט א ַז מיר‬ ‫ ‪Laufer‬‬
‫חלומ'ען וואָס עס זאָל זיין די קומענדיגע‬
‫"מיינט‬ ‫זרש‪.‬‬
‫‪Date: Fri, Mar 4, 2011 at 12:12 PM‬‬
‫ָגט‬ ‫א‬ ‫ז‬ ‫שטא ַרק א ַקטיוו — איך שטוּפ שטענדיג‬
‫‪Subject: Re: Salt in Yuma Crops‬‬
‫די מאָדע–קאָמיטע צו זיין געווא ַגט און‬
‫יאר‬
‫גאנץ ָ‬
‫ַא ַ‬
‫תשובה‪ :‬במקום שמזג האויר יבש‪ ,‬נאסף שם מלח‪ ,‬משום שיש הרבה מים‬
‫שמתהפכת ל'גאז'‪ .‬כשמים מתהפכת ל'גאז'‪ ,‬משארת אחריהם מלח (בהקרקע‬
‫‪ָarid‬ס‪In‬מיר‬
‫‪water‬דעם‬
‫‪ climates‬ווא‬
‫‪salts‬א ַכטן צו‬
‫‪evaporates‬לויט‬
‫ָנקומען‪ ,‬און‬
‫‪ accumulate‬טר‬
‫ָדע‪ ,‬נאָר מיר‬ ‫‪due‬‬ ‫‪the high‬מא‬
‫מיט‬ ‫‪evapotranspiration‬‬
‫‪ (ET).‬א ַרויסצוקומען‬
‫‪(conversion of liquid to gas) the salts stay behind (soil and‬‬
‫ווילן יעצט א‬
‫‪ When‬האָבן‬
‫מאָדנע פאָרשריפטן‪ .‬א ַסא ַך מאָל האָט‬
‫‪remaining water).   The salinity in the Colorado river is about 1.2 dS/m (about‬‬
‫נישט מורא‬
‫פורים‬ ‫ובהמים הנשארת)‪.‬‬

‫יעדעס‬ ‫ַרבעט‪700‬‬‫‪ The‬א‪ppm).‬‬ ‫‪ soils‬עס‬

‫‪are‬אָדע‪.‬‬‫די מ‬ ‫‪1.5‬מען‬
‫‪about‬‬ ‫טוישט‬ ‫צו‪times this‬‬ ‫‪ saturated‬בין‬
‫‪in the‬‬ ‫ַרשריגן א ַז איך‬ ‫מען מיך שוין פא‬
‫‪paste extract.‬‬ ‫(‪ - )2‬שאלה‪ :‬מה הסיבה שבהקרקע ב‪ YUMA-‬יש יותר מלח [מבקומות‬
‫מאָל אָן אויסנא ַם! און אויסער‪CAS‬דעם‪,‬‬ ‫געווא ַגט‪ ,‬און טאָמער מ'וועט אָננעמען‬ ‫אחרות]‪.‬‬
‫האָבן מיר א ַ זייטיגע הנאה צו ּפייניגן‬ ‫מיינע פאָרשלא ַגן וועלן די פרויען זיך‬ ‫תשובה‪ :‬דרגת המלח בה‪[ Colorado River-‬שמשם בא מי ה'איריגעישאן'‬
‫‪Charles A. Sanchez‬‬
‫אונזערע‬ ‫מיט‬ ‫פרויען‬ ‫אידישע‬ ‫די‬
‫‪Professor of Soil, Water, and Environmental Sciences‬‬‫ַביסל‬ ‫א‬ ‫פשוט אויסלא ַכן פון אונז און גענצליך‬
‫מיט א ַ‬ ‫קומען מיר אויף‬ ‫‪Center‬א ַמאָל‬
‫מאָדעס‪.‬‬ ‫באָיקאָטירן אונזערע ּפלענער‪ ,‬אָבער‬
‫ל‪-‬יומע‪ ,‬אריזאנע] היא בערך ‪( ,1.2ds/m‬והוא בערך ‪ 700‬טיפות בתוך ‪1,000,000‬‬
‫‪Director-Yuma‬‬ ‫‪Agricultural‬‬
‫‪6425‬אויף‬ ‫שּפיציגע‪W.‬שיך‬
‫בייפא ַל פון טראָגן ‪8th Street‬‬ ‫ווען מ'האָט מיך געפאָלגט איז מען צום‬ ‫טיפות)‪ .‬בהקרקעות הכמות הוא בערך פעם וחצי כזה (היינו הכמות דלמעלה)‬
‫פשוט‬ ‫‪Yuma Arizona, 85364‬‬
‫וואָס מען ווא ַקלט זיך ווי א ַ שיכור‪,‬‬ ‫סוף געווען צופרידן‪ .‬צום ביישּפיל‪ ,‬דער‬ ‫בתוך החֵמָר (מעראסט – באידיש) המיובש‪.‬‬
‫זיי וויי צו טון די פיס‪ .‬א ַמאָל קומט מען‬ ‫איינפא ַל פון מא ַכן בלוי מיט שווא ַרץ‬ ‫קורצע שמועסן איבער ַאקטועלע טעמעס‪,‬‬
‫אויף מיט א ַ בייפא ַל פון שמאָלע שעסלעך‪,‬‬ ‫סטייליש איז געווען מיין אויפטו‪ .‬א ַלע‬ ‫נדפונקטן‬
‫שטא ּ‬
‫פארשידענע ַ‬ ‫ַארומגענומען פון ַ‬
‫וואָס אויסער די א ַלגעמיינע סיבה וואָס‬ ‫האָבן מיך דא ַן אויסגעלא ַכט א ַז קיין‬
‫ליגט אונטער דעם‪ּ ,‬פייניגט עס פשוט‬ ‫איינער וועט נישט קויפן די מיאוס'ע‬
‫די פרויען וואָס געפינען זיך נעבעך אין‬ ‫קליידער (זעק) מיט די אומבא ַ'טעמ'טע‬ ‫פעלקער און פא ַרזיכערן א ַז זיי וועלן‬ ‫לכבוד פורים‪ ,‬א ַ זמן ווען ס'איז יצא‬
‫שוועריגקייטן‬ ‫ָבן‬
‫ ‪From: Abraham Laufer‬‬ ‫א‬ ‫ה‬ ‫און‬ ‫תפיסה‬ ‫ענגע‬ ‫ַן‬ ‫א‬ ‫‪ַMarch‬ציע‬
‫‪Sent: Tuesday,‬‬ ‫‪ 2011‬ק‪01,‬אָמבינא‬
‫ָכדערצו אין‬
‫‪8:01 PM‬‬ ‫בלויע קאָליר נא‬ ‫רינעןמאתקיינמאָל נישט זיין ראוי אויסגעלייזט צו‬ ‫שנשאלו‬
‫ַלטענע סודות‬ ‫שאלות‬
‫העתקַלע בא ַהא‬
‫סוד און א‬
‫‪ Subject:‬גיין‪To: Mike Ottman "...‬‬ ‫מיט'ן‬ ‫‪Fwd:‬‬ ‫‪Salt‬‬ ‫‪in‬‬ ‫‪Yuma‬‬ ‫‪Crops‬‬
‫מיט שווא ַרץ‪ .‬איך האָב זיך אָבער‬ ‫ב"אוניווערזיטעט" ושתי המלכה‪" .‬א ַלס‬
‫ווערן‪ ",‬טיילט מיט‬ ‫הראשיצו כא ַּפן‬
‫אונז געלונגען‬ ‫הפראפעסער‬
‫ענדליך א ַרויס‪ ,‬איז‬
‫"מיר האָבן א ַסא ַך ערפא ַרונג אין דעם‬ ‫געהא ַלטן ביי דאָס מייניגע א ַז אונזער‬ ‫גרויסן זיידן‪,‬‬
‫קרקע‪,‬‬‫לגידוליפון מיין‬
‫געטרייע אייניקל‬
‫החקר‬ ‫של א ַ‬
‫הויכע‬ ‫אינטערוויו מיט די‬
‫המחלקה‬ ‫אריזאנא‬ ‫זעלטענע‬ ‫אַשל‬
‫ַקנהז‪"Dear.‬מיר‬ ‫‪Dr. Mike Ottman,‬‬
‫פעלד‪ ",‬בא ַרימט זיך שא‬ ‫כח איז פיל שטערקער ווי זיי מיינען און‬ ‫האָב איך זיך אָנגעשלאָסן אין די מאָדע–‬ ‫קנא ַקערקעס וואָס פירן אונז א ַלע ביי די‬
‫בכתב‬ ‫והתשובות אשר השיב‬
‫‪----------‬דאָך‬
‫‪Forwarded‬אָבער‬‫‪ַmessage‬ך געזען‪,‬‬‫שוין א ַסא‬ ‫האָבן‬
‫‪----------‬‬ ‫מיר וועלן צום סוף האָבן דאָס לעצטע‬ ‫פא ַראיין וואָס דאָס העלפט אונז האָבן א ַ‬ ‫נאָז‪ .‬נאָך גרויס אָנשטרענגונג און מיט'ן‬
‫צייטן‬ ‫לעצטע‬ ‫די‬ ‫ָן‬ ‫א‬ ‫זיך‬ ‫מיר‬ ‫שטרענגען‬ ‫וואָרט‪ ,‬און עס האָט זיך אונז טא ַקע‬ ‫אויבערהא ַנט אויף די אידישע‬‫ַרקע גדול‬‫בדקדוק‬
‫שטא‬ ‫"ענגליש"‬
‫מלשון בענדלעך‪ ,‬האָבן‬ ‫ונעתקו הא ַקעלע‬
‫ציען א ַסא ַך‬
‫ ‪From: Abraham Laufer‬‬ ‫‪Sent: Tuesday, Mar 1, 2011 7:59 PM‬‬
‫‪ַTo:‬גטע‬‫געווא‬ ‫ווי‪A.‬מער‬
‫‪Charles‬‬ ‫ַרויסצוקומען מיט‬
‫ ‪Sanchez‬‬ ‫‪ Salt‬א‬
‫‪Subject:‬‬ ‫יעצט‬ ‫‪ Crops‬איך‬
‫‪in Yuma‬‬ ‫איינגעגעבן‪ .‬א ַזוי אויך הא ַלט‬ ‫ענגלישנאָך‪ ,‬ווייס איך‬ ‫בשפת‬
‫זיי טא ַנצן אונז‬ ‫הבקיאים‬
‫פרויען‪ .‬ווען‬ ‫ערשטמאָליגע‬ ‫חכמים‬ ‫תלמידי‬
‫דערגרייכט א ַן‬ ‫ענדליך‬‫ע"י‬‫מיר‬
‫בייפא ַלן‪ ,‬וואָס מיר האָבן זיך א ַמאָל נישט‬ ‫אינמיטן א ַרבעטן א ַז די קומענדיגע מאָדע‬ ‫א ַז מיין זיידע וואָלט געשעּפט נחת פון‬ ‫אינטערוויו ביי א ַּפאָר בא ַרימטע פרויען‬
‫‪Dear‬קיין‬‫ס'איז‪Dr.‬נישט‬‫‪Sanchez‬‬
‫ערלויבט‪ .‬דאָס איז ווייל‬ ‫זאָל בא ַפעלן א ַז א ַלע זאָלן — — — איין‬
‫‪I would like to ask you, what is the reason that wheat grown in Yuma, Arizona,‬‬
‫מיר‪ ,‬און דאָס גיט מיר פיל בא ַפרידיגונג‪".‬‬ ‫(‪)1‬אָנטראָלירן א ַ גרויס חלק פון‬ ‫וואָס ק‬
‫‪has‬א ַמף‪,‬‬‫‪ much‬ק‬
‫‪more‬לעצטן‬ ‫‪salt‬ביים‬ ‫‪ַ(26.0‬לטן‬
‫מיר‪ -‬הא‬ ‫ַז‬ ‫א‬ ‫סוד‬
‫‪mg/100g), than those‬‬ ‫געבן דעם‬‫ערלויבט‪in‬צו‪grown‬‬
‫מיר‪N.Y. (3.00‬‬‫מינוט‪ ,‬מ'האָט ‪-‬‬ ‫עמלקית'טע‬ ‫קיין‬ ‫נישט‬ ‫בין‬ ‫איך‬ ‫ָטש‬ ‫א‬ ‫"כ‬
‫שאלה‪ :‬מה הסיבה שבחיטים שגדלו ב‪ YUMA-‬אריזאנא יש יותר מלח‬ ‫זענען‬ ‫מיר‬ ‫לעבן‪.‬‬ ‫טעגליכע‬ ‫ָג‬ ‫א‬ ‫ט‬ ‫אונזער‬
‫‪mg/100g).‬‬
‫ָּפלייגן‬ ‫און איין זייט ווען דא ַרפן א ַרא‬ ‫אינטערוויו מיט א ַ קלאָרן תנאי נישט‬ ‫— עס ּפא ַסט מיר ניטא ַמאָל צו רעדן די‬ ‫זיכער א ַז איר וועט הנאה האָבן פון דעם‬
‫אינטערוויו‪.‬מבאותן הגדילים בניו יארק (‪.)3.00-MG./100G‬‬ ‫(‪,)26.0-MG./100G‬‬
‫‪I would‬א ַלע‬
‫קעמפן מיט‬ ‫‪also like‬‬ ‫וועלן‬‫‪to ask,‬‬
‫‪what‬מיר‬ ‫‪ָreason‬ס‪is the‬‬
‫געווער‪.‬‬ ‫‪ that‬דא‬ ‫‪the‬און‬ ‫‪soil in‬‬
‫חדר‪,‬‬ ‫‪yuma‬פון‬
‫סודות‬ ‫‪has more‬‬ ‫‪salt.‬‬
‫ַרויסצוגעבן קיין‬ ‫א‬ ‫שּפרא ַך פון די עמלקים [און דאָס האָט‬ ‫עקסקלוסיוון‬
‫‪I would appreciate if you answer in length.‬‬ ‫ביתבניו‬ ‫שגדלו‬ ‫מבחיטים‬ ‫מלח‬ ‫יותר‬ ‫יהי'‬ ‫ב‪YUMA-‬‬ ‫שגדלו‬ ‫בחיטים‬ ‫תשובה‪:‬‬
‫‪Thank you,‬‬ ‫מיטלען!"‬ ‫איר וועט מיר מוזן א ַנטשולדיגן אויב איך‬ ‫גורם געווען נישט ווייניג שלום‬
‫‪Rabbi Abraham Laufer‬‬ ‫וועל זיך הא ַלטן צו דעם‪".‬‬ ‫ב‪,YUMA-‬‬ ‫מירבהשדות‬
‫אינדערהיים‪ ,‬ס'זאָל‬ ‫ששופכים‬ ‫ובהמים‬
‫ָבלעמען ביי‬ ‫בהקרקע‪ּ ,‬פרא‬
‫מיר פרויען‬ ‫המלח‬
‫כמות וואָס‬ ‫גוטן‪,‬משום‬
‫שוין לאַנג‬ ‫יארק‪,‬‬
‫אַ‬
‫וויא ַזוי פא ַרשּפרייט איר די נייע‬ ‫נישט אויסגערעדט זיין]‪ ,‬בין איך זייער‬ ‫אונטער די‬ ‫יארק‪.‬‬
‫מנאשטייט‬ ‫יותרזיךגבוה‬
‫ווער עס‬ ‫הוא‬
‫וואונדערן‬
‫מאָדע א ַזוי בליץ–שנעל?‬ ‫פון וואו נעמט איר די א ַלע‬ ‫נאָענט צו די עמלקים‪ ",‬זאָגט אונז זרש‪,‬‬ ‫סטיילס וואָס טוישן זיך חדשים לבקרים‪,‬‬
‫ ‪From: Mike Ottman‬‬ ‫‪Date: Wed, Mar 2, 2011 at 3:47 PM‬‬ ‫בייפא ַלן?‬ ‫צווישן איין קנא ַק מיט איר באָבלגאָם‬ ‫(‪)2‬אָנטאָג און דאָנערשטאָג‪ ,‬און‬ ‫יעדן מ‬
‫דעם‪To:‬טויש‬ ‫ ‪ Laufer‬אויס‬
‫‪Abraham‬‬ ‫שטענדיג‬ ‫נוצן‬ ‫"מיר‬
‫‪Subject: Re: Fwd: Salt in Yuma Crops‬‬ ‫און די צווייטע‪" .‬איך פא ַרשטיי אויך‬ ‫יעדע מאָל מיט אַנדערע בייפאַלן‪,‬‬
‫אין סעזאָן‪ ",‬זאָגט ושתי‪" ,‬מיר בויען‬ ‫"אָה‪ ,‬ס'איז א ַן א ַלטער סוד א ַז מיר נוצן‬ ‫שאלה‪ :‬מה הסיבה שבהקרקע ב‪ YUMA-‬יש יותר מלח [מבקומות‬
‫‪Dear Rabbi‬‬ ‫אויך אויף די נא ‪Laufer,‬‬ ‫זייער טיפע שנאה צו אידן און זייער‬ ‫איינס מער אינטערעסאַנט פונעם‬
‫פרויענישע‬ ‫ַטירליכע‬ ‫איבער די א ַלטע מאָדעס פון יאָרן פריער‪,‬‬
‫‪Wheat grown in Yuma, AZ would have more salt than wheat grown in New York‬‬ ‫שטרעבן צו פא ַרלענגערן אידישע צרות‬ ‫אחרות]‪.‬ס'איז אונז אַ גרויסע כבוד‬ ‫צווייטן‪.‬‬
‫געפעלן‪due‬פא ַר‬ ‫וועלן‬ ‫פון‬ ‫ַפטן‬ ‫א‬ ‫אייגנש‬ ‫עס א ַביסל‬
‫‪to higher content of salt in the soil and irrigation‬‬ ‫‪water‬‬‫מען‬ ‫בעסערט‬
‫‪in Yuma. ‬‬ ‫נאָר א ַמא‪ָin‬ל ‪Soils‬‬ ‫יארק‪,‬‬ ‫בניו‬ ‫מבקרקעות‬ ‫מלח‬
‫אינעם לא ַנגן גלות‪ .‬דעריבער האָב איך‬‫יותר‬ ‫יש‬ ‫ב‪YUMA-‬‬
‫צו באַקענען‬ ‫בהקרקעות‬
‫תשובה‪ּ:‬פערזענליך‬‫און זכי' זיך‬
‫‪Yuma‬זייער‬ ‫‪have‬אויף‬
‫‪more‬און‬
‫משפחה‪,‬‬
‫‪salt than‬‬‫‪soils‬און‬
‫חבר'טעס‬ ‫ושתי‪"to 1).‬צום‬
‫‪in New York due‬‬ ‫ערקלערט אונז‬
‫‪less leaching‬‬ ‫אויס‪of salt from ",‬‬
‫זיך פא ַראייניגט מיט די מאָדעס–קאָמיטע‬ ‫משום‪ :‬וועלכע שטייען ביים רודער‬ ‫מיט די‬
‫‪rainfall,‬וואָס‬ ‫‪since‬‬
‫איז ניי‪,‬‬ ‫‪rainfall‬אָס‬
‫נייגעריגקייט‪less‬צו‪ is‬זען וו‬
‫ַּפס‪in Yuma, leaching‬‬
‫‪transport‬א ‪is‬‬
‫‪through‬פון‪salt‬די‪of‬הויכע ּפ‬
‫‪ the‬מאָדע‬‫ביישּפיל‪ ,‬די‬ ‫הגשמים‪ ,‬און‬
‫מחמת די מאָדעס‬‫ַרשּפרייטן‬ ‫העלפן פא‬ ‫טיילט[מן צו‬
‫‪soil profile by the action of water, 2) the irrigation water in Yuma has a relatively‬‬ ‫מכיון‬ ‫הבא‬ ‫הקרקע]‬ ‫ביטעהמלח‬ ‫העברת‬
‫בהםוועלט‪.‬‬ ‫און [פ‪)1‬א שאין‬
‫ַר]דרייען די‬
‫ָגט‪".‬‬ ‫א‬ ‫טר‬ ‫יענער‬ ‫ָס‬ ‫א‬ ‫וו‬ ‫און‬ ‫"אין"‪,‬‬ ‫איז‬ ‫ַר‬ ‫א‬ ‫פ‬ ‫ַנגען‬ ‫א‬ ‫ַרומגעג‬
‫‪high salt content and salt is added to the soil from the irrigation water.   ‬‬
‫א‬ ‫איז‬ ‫ָס‬ ‫א‬ ‫ד‬ ‫אין די האָר‪,‬‬ ‫ב‪ .YUMA-‬דערמיט הא ַלטן די אידן אין אונזערע‬ ‫מועטת דעם ענין‪.‬‬ ‫געפילן איבער‬ ‫אייערע‬ ‫מיט‬
‫__________________________‪ ‬א ַב‪",‬‬
‫"מיר האָבן זייער א ַ געניטע שט‬ ‫בערך צוואָנציג יאָר צוריק נאָר דא ַן האָט‬ ‫הגשמים‬ ‫שירידת‬
‫לענגער‪".‬‬
‫יש בה כמות מלח גדולה מבמקומות אחרות‪,‬‬ ‫ווי‬ ‫ַּפעס‬ ‫א‬ ‫ל‬ ‫בהשדות פון‬
‫ששופכים אייניקל‬
‫המיםא ַ גלייכע‬‫‪ )2‬בין‬ ‫"איך‬
‫ווידער‬ ‫‪ַJ.‬כנדיג‬
‫‪Michael‬‬ ‫קרא‬ ‫שטאָלץ‪,‬‬
‫‪Ottman,‬‬ ‫‪ The‬זרש מיט‬
‫ ‪Ph.D.‬‬ ‫‪University‬אָגט‬
‫ז‬ ‫‪ of‬עס‬ ‫‪Arizona‬און‬
‫מען געדא ַרפט איינדרייען די ּפא ַּפ‬ ‫"איך בין א ַ געטרייע טאָכטער פון‬
‫‪Extension‬אויף‬
‫ ‪Agronomist‬א ַרבעטן‬
‫‪Plant‬איר באָבלגאָם‪" .‬מיר‬ ‫‪Sciences‬מיט‬
‫‪ Department‬איז‬
‫א ַרויפקוועטשן שּפיציג‪ ,‬און היינט‬ ‫ָסטן‬ ‫להקרקעפא ַרמא‬
‫מהמים‪.‬‬ ‫מלח האָט זיך‬ ‫וועלכער‬ ‫נבוכדנצר‬
‫ומיתוספת‬
‫מיין טא ַטן המן‪ ",‬זאָגט שא ַקנהז‪ ,‬המן'ס‬
‫ אויף‬ ‫ַרשידענע פראָנטן אויפא ַמאָל —‬ ‫‪P.O. Box 210036 - Forbes 303‬‬
‫פא‬ ‫בעסער ווען מ'טוט עס אָן מיט א ַ רייף‬ ‫טאָכטער‪" .‬אייגנטליך בין איך געווען‬
‫אויסצומישן כלל ישראל צווישן די‬
‫‪8‬‬
‫אריזאנע מצות‬ ‫‪‬‬ ‫העתק שאלות שנשאלו מאת‬
‫הפראפעסער הראשי הממונה מטעם הממשלה‪,‬‬
‫שהוא המנהל של ‪Yuma Agriculure‬‬
‫‪ ,Center‬והתשובות אשר השיב בכתב‬
‫עס קאָסט א ַמאָל א ַ ּפרייז‪ ,‬איז עס כדאי‬ ‫נעמען אין דעם וואָס דער קרוין אויף‬ ‫גדוליופי‪ .‬א ַנדערש‪ ,‬וויא ַזוי‬ ‫בדקדוק‬
‫סּפעציעלע‬ ‫אַ‬ ‫"ענגליש"‬
‫געשעפטן‪ ,‬קליידער‬‫מלשון‬
‫ונעתקואון שיך‬
‫די קליידער‬
‫אָנצוהא ַלטן‪ .‬אוי‪ ,‬כ'רעד שוין צופיל‪"...‬‬ ‫מרדכי'ס קאָּפ האָט מיך דא ַן פא ַרנא ַרט‬ ‫ענגליש‪.‬שווערן א ַז א ַ‬
‫בשפתַז מ'זאָל זיך‬ ‫ַכערס‪ ,‬הוטן‬
‫הבקיאים מעגליך א‬
‫איז‬ ‫ַבריקאתלמידי חכמים‬
‫א‬ ‫מ‬ ‫שייטל‬ ‫ַנטן‪,‬‬ ‫פאע"י‬
‫און איך האָב געמיינט א ַז ער איז מיין‬ ‫לעכעריגע זא ַק פון וואָס עס שטעקט זיך‬ ‫דעזיינערס‪ ,‬און דאָס גלייכן‪ .‬מיר שּפא ַנען‬
‫וואָס זענען אייערע שוועריגקייטן‬ ‫טא ַטע‪ ,‬און דעריבער האָב איך בא ַגאָסן‬ ‫א ַרויס א ַן אונטערהעמד איז "שיין"? און‬ ‫זיי איין צוהילף‪ ,‬טייל מאָל אָן זייער וויסן‪,‬‬
‫מיין טא ַטן מיט מיסט‪ .‬אויסער דעם‬
‫פון על פני הקרקע במחוז של ‪Lower‬‬
‫וויא ַזוי איז מעגליך א ַז מ'זאָל זיך איינרעדן‬
‫וויכטיגקייטמלח‬
‫יכולין לראות‬ ‫שאלה‪ :‬אם‬
‫מיט אויסריידן וועגן די‬
‫ביים הא ַנדלען אין א ַזא ַ פעלד?‬
‫ּפרובירן מיר צו פא ַרווא ַסערן דעם חילוק‬ ‫שּפיציגע שיך וואָס דערמא ַנען פונעם‬ ‫‪.]YUMA‬‬ ‫שבו א ַז‬
‫נישט‬ ‫המחוז‬
‫[הואאפילו‬‫‪Colorado‬ס'איז‬
‫פרנסה און א ַז‬ ‫‪River‬‬ ‫זייער‬
‫"די שוועריגקייט פון זיין שטענדיג‬ ‫מ‪2M-‬‬ ‫יותר‬ ‫היא‬ ‫ל'גאז']‬ ‫[המים‬ ‫שמתהפכות‬ ‫זה‪,‬‬ ‫במחוז‬ ‫תשובה‪:‬‬
‫צווישן א ַ געהעריגע קאָּפ–צודעק און א ַ‬ ‫בייזן מכשפה אינעם "הענסל און גרעטל"‬ ‫געפערליך‪ .‬בקיצור‪ ,‬מיט די ריכטיגע הילף‬
‫איין טריט פאָראויס‪ ,‬פון נישט‬
‫הקרקע‪.‬‬
‫פני "שיין"?‬ ‫מעשה'לעעל איז‬ ‫מרובים]‪ ,‬עלול שהמלח יתאסף‬ ‫שהם‬
‫ווייט‪".‬‬ ‫[דהיינו‪,‬‬
‫מען אָן‬ ‫קומט‬
‫שלאָפן קיין רגע‪ ,‬מוטשעט מיך‬
‫טעם'לאָזע‬
‫והגאז יוצא‬ ‫מנוזל דיל'גאז'‪,‬‬‫ָדער א ַז‬ ‫א‬
‫נתהפכת‬ ‫כשמיםפון‬
‫ההתהפכות‪ ,‬פרעגן‬
‫ַגע דא ַרפט איר‬ ‫"די פרא‬
‫במעשה‬
‫א ַביסל אויס‪ ",‬זאָגט ושתי‪" .‬מיר‬
‫דא ַרפן שטענדיג א ַרבעטן אויף‬ ‫זענען בהמים‬‫המלח שהי'‬ ‫הקרקע‪ ,‬וואָס‬ ‫ַכט פני צירונגען‬
‫נשאראעל‬
‫(האטמאספער)‪ָ,‬ך‪ ",‬צעל‬
‫להאויר טא ַנצן אונז נא‬ ‫די וואָס‬
‫פשוט'ע גלאָז געהאָנגען‬ ‫זיך שא ַקנהז‪" .‬פרעגט זיי וויא ַזוי עס‬
‫פא ַרשידענע פראָנטן אויפא ַמאָל‬ ‫שעל הקרקע‪)* .‬‬
‫אויף שווא ַרצע אָדער‬ ‫צעשּפרייט זיך א ַזוי שנעל‪ ...‬כא ַ‪ ,‬כא ַ‪,‬‬
‫— פון קאָּפ ביז די פיס‪ ,‬אויף‬ ‫שטריק‪,‬מלחאיזעל פני‬ ‫נראית של‬ ‫שכבה רויטע‬ ‫ישַזוי מורא‬ ‫זיי א‬‫מהמקומות‪,‬‬
‫וועמען האָבן‬ ‫בחלק‬ ‫כא ַ‪ ,‬פון‬
‫זומער‬ ‫שטיוול‪,‬‬ ‫מא ַנטלען‪,‬‬ ‫הקרקע‪.‬‬ ‫פני‬ ‫את‬ ‫מקלקלים‬ ‫כשאין‬ ‫הקרקע‪,‬‬
‫"שיין"? ווען מיר וואָלטן‬ ‫אויסצוזען צוריקגעשטא ַנען?‪ ...‬ס'איז‬
‫קליידער‪ ,‬קינדער‪ ,‬ערווא ַקסענע‪,‬‬ ‫המלחדי[על פני‬ ‫אפשירות שיראו‬
‫ָנצענטרירט א ַז‬ ‫אין זיך קא‬ ‫שטעלן‬ ‫נזרעת‪,‬‬
‫שהקרקעווי זיי‬ ‫במקומות‬
‫געלעכטער צו זען‬ ‫ממש א ַ‬
‫די ערמל‪ ,‬די פא ַרב‪ ,‬די שניט‪,‬‬
‫שיין‬ ‫זיין‬ ‫ָלן‬ ‫א‬ ‫ז‬ ‫ָדעס‬ ‫א‬ ‫מ‬ ‫זיי‬
‫הקרקע]‪ .‬והיא משום שהאנשים שזורעים‪ ,‬נותנים שם הרבה מים‪,‬‬ ‫ָלט‬ ‫א‬ ‫מ'וו‬ ‫ווי‬ ‫ּפונקט‬ ‫געטריי‪,‬‬ ‫זיך צו‬
‫די סחורה‪ ...‬ס'איז א ַ גא ַנצע‬
‫געטוא ַכץ און נישט קיין לייכטע‬ ‫כדיא שהתבואה יוליך את המלח היתירה‪ ,‬אל תחת שטח השרשים‪,‬‬
‫ערגעץ‬ ‫אין‬ ‫מיר‬ ‫ָלטן‬ ‫א‬ ‫וו‬ ‫ַר‪"...‬‬ ‫א‬ ‫דערפ‬ ‫ָלט‬ ‫געצ‬
‫פעלד‪ ,‬אָבער דערפא ַר איז עס‬ ‫מיר והמלח‬ ‫ָנגעקומען‪.‬המים‬
‫התנועה של‬ ‫בתנאים אלו‪,‬נישט א‬ ‫שמה‪.‬א ַקט מיט‬
‫יעדער אין ט‬
‫שזורעים‬ ‫בהשדותגייט‬
‫וויא ַזוי‬
‫גייען דעריבער מיט'ן‬ ‫ָדעס?‬ ‫א‬ ‫מ‬ ‫אייערע‬
‫טא ַקע אויך אינטערעסא ַנט‪.‬‬ ‫שבהם‪ ,‬לתחת הקרקע‪ ,‬יתירים על תנועת המים והמלח שבתוכה‪,‬‬
‫איינציגן וועג וואָס‬
‫ס'איז א ַלעמאָל אינטערעסא ַנט‬ ‫הקרקע‪ָ.‬ס קומט אונטער‪,‬‬ ‫עלפרא ַגע ווא‬ ‫יעדע‬
‫שעולים‬ ‫"ביי‬
‫בלייבט פא ַר אונז‪ :‬דער‬
‫אויפצוקומען מיט קוריאָזע‬ ‫ווענדן מיר זיך צו אונזער ּפסיכאָלאָגישע‬
‫וועג פון שקר‪".‬‬
‫בייפא ַלן‪ ,‬און זיך לאָזן וואוילגיין‬ ‫דעּפא ַרטמענט‪ ",‬ערקלערט ושתי‪" ,‬בלויז‬
‫"מיר נעמען צו פון‬ ‫__________________‬
‫אויפ'ן חשבון פון די ציגעלעך‬ ‫פאָריגע וואָך האָבן מיר א ַנטיילגענומען‬
‫מענטשן זייער דעת‪",‬‬
‫וואָס פאָלגן אונז אויס ווי‬ ‫מקום אחד‪,‬‬ ‫שמוסיפין לשפוך מים על‬ ‫ָנווענשאָן‬
‫שבכלא פעם‬ ‫וכמובן‪ָ,‬גישע ק‬
‫ּפסיכאָלא‬ ‫אין א ַ גרויסע *)‬
‫זאָגט שא ַקנהז‪" .‬מיין‬
‫געטרייע סאָלדא ַטן‪".‬‬ ‫וואו מיר האָבן א ַרומגערעדט די ענינים‪.‬‬
‫"מיר דא ַרפן פא ַרמא ַסקירן‬ ‫מ'זעטואחד מן‬ ‫והולכת‪.‬‬‫מוספת ווען‬
‫ָזונג איז א ַז‬ ‫הרי בכל פעם המים יוצא‪ ,‬אבל לא‬
‫המלח‬ ‫עס שטעלט זיך א ַרויס א ַז זייער פיל‬
‫און‬ ‫ָל‬ ‫א‬ ‫מ‬ ‫גענוג‬
‫יומא אריזאנא מהשדה שקצרו שם‬ ‫משוגעת‬ ‫הרבנים המובהקים יש לו העפר א ַ‬
‫אונזערע טא ַקטיקן‪ ",‬זאָגט זרש‪,‬‬ ‫מענטשן ליידן פון א ַ מא ַנגל אין זעלבסט–‬
‫גענוג לא ַנג‪ ,‬ווערט עס‬
‫"מיר דא ַרפן זיך היטן פון די וואָס‬ ‫און מלוחה ממש‪.‬‬ ‫זעלבסטזיכערקייט‪ ,‬שהיא‬
‫החיטים‪ ,‬ורואים בחוש‬ ‫שא ַץ און‬
‫נאָרמא ַל‪ ,‬און וואָס ס'איז‬
‫ווילן שטערן אונזערע ּפלענער‪.‬‬ ‫דעריבער אידענטיפיצירן זיי זיך לויט‬
‫פריער געווען נאָרמא ַל‬
‫א ַסא ַך מאָל בא ַנייען מיר א ַ מאָדע‬ ‫זייערע א ַרומיגע‪ .‬אויב א ַלע א ַרומיגע‬
‫ווערט א ַ משוגעת‪ .‬איך‬
‫דורכ'ן עס מא ַכן א ַביסל איידל‪ ,‬און‬ ‫זענען בערן‪ ,‬מוז איך אויך זיין א ַ בער‪,‬‬
‫האָב בא ַזונדער הנאה‬
‫נאָר נאָכדעם וואָס א ַלע קויפן עס‬ ‫ניין? אויב א ַלע א ַרומיגע זענען אָקסן‪,‬‬
‫דאָס צו טון מיט די‬
‫שוין ווייזן מיר די ריכטיגע פא ַרבן‬ ‫מוז איך אויך זיין א ַן אָקס‪ .‬אויב א ַלע‬
‫סאָרט מלבושים וואָס‬
‫דערפון‪ .‬מ'דא ַרף האָבן שכל —‬ ‫א ַרומיגע גייען מיט דזשאָמּפערס מיט‬
‫פרויען טראָגן סּפעציעל‬
‫א ַמאָל דא ַרף מען גיין צוביסלעך‪,‬‬ ‫געּפא ַסטע ערמל‪ ,‬דא ַן מוז איך אויך‬
‫פא ַר צניעות‪ ,‬ווייל דא ַן‬
‫אינטש ביי אינטש‪ ,‬אָדער אפילו‬ ‫א ַזוי גיין‪ .‬אויב א ַלע א ַרומיגע גייען מיט‬
‫צי איך א ַרויס דעם‬
‫סענטימעטער ביי סענטימעטער‪.‬‬ ‫קלעביגע‪ ,‬צוקנייטשטע שטיוול‪ ,‬מוז איך‬
‫קא ַרּפעט פון אונטער‬
‫בקיצור‪ ,‬מיר שלאָפן נישט‪".‬‬ ‫אויך א ַזוי גיין‪ ,‬א ַנדערש בין איך נישט קיין‬
‫זייערע פיס און איך האָב‬
‫"ס'זענען א ַלץ דאָ א ַזעלכע וואָס‬ ‫אָקס ווי א ַלע‪ .‬אונזער שווערסטע א ַרבעט‬
‫בענד‪/‬בענדל‪/‬בענדעלע דורך פא ַבריצירן‬ ‫דעם לעצטן לא ַך‪ .‬צום ביישּפיל‪ ,‬די הוטן‪.‬‬
‫לאָזן זיך נישט פון אונז‪ ",‬זאָגט שא ַקנהז‪.‬‬ ‫איז טא ַקע מיט די קלוגע מענטשן‪ ,‬די‬
‫היטן וואָס דעקן נאָר צו דעם שּפיץ‬ ‫די פרויען טוען זיך אָן די היטן לשם‬
‫"און זיי שטעלן אונז שטיינער אין וועג‬ ‫וועלכע האָבן יאָ גענוג זעלבסט–שא ַץ‬
‫קאָּפ און ליגן א ַזוי הא ַלבוועגס אויפ'ן‬ ‫צניעות‪ ,‬צוצודעקן דאָס שייטל‪ .‬איך האָב‬
‫דורך אויפקלערן א ַנדערע וועגן אונזערע‬ ‫און לאָזן זיך נישט א ַזוי שנעל נא ַרן‪ .‬צו‬
‫שייטל‪ .‬פון דאָרט ביז'ן אויסטון דעם הוט‬ ‫א ַ סּפעציעלע הנאה זיי אָּפצוטון אויף‬
‫אמת'ע כוונות‪ .‬אָבער וואָס קען מען טון‪,‬‬ ‫זיי קומען מיר צו דורך זייערע קינדער‪.‬‬
‫אינגא ַנצן איז א ַ קא ַצן שּפרונג‪ .‬אָבער איך‬ ‫טערקיש (איך מיין‪ ,‬אויף עמלקי'ש) דורך‬
‫א ַז נישט א ַלע זענען בלינד? וואָס קען‬ ‫די מיידלעך נעמען טענה'ן צו די מא ַמעס‬
‫מוז אייך דערציילן א ַז אייגנטליך קומען‬ ‫נוצן טא ַקע זייערע הוטן א ַלס ציל–ברעט‬
‫מען טון א ַז נישט א ַלע זענען נא ַריש?‬ ‫א ַז זיי שעמען זיך מיט זיי‪ ,‬און פא ַרוואָס‬
‫פאָר גרויסע קריגערייען אין אונזער אָפיס‬ ‫פא ַר אונזערע מאָדעס‪ .‬מיר נוצן דווקא די‬
‫וואָס קען מען טון א ַז נישט א ַלע געבן‬ ‫קענען זיי נישט אויסזען א ַזויווי א ַלע‬
‫וועגן דעם‪ .‬טייל הא ַלטן מ'זאָל נישט‬ ‫הוטן זיי צו מא ַכן אויסזען אויפפא ַלענד‬
‫אונז א ַוועק זייער שכל אויף א ַ גאָלדענע‬ ‫מא ַמעס‪ ,‬און דערנאָך שטעלן זיך די‬
‫א ַזוי טשעּפען מיט די הוטן ווייל א ַסא ַך‬ ‫און פורים'דיג‪ .‬א ַמאָל לייגן מיר א ַריין‬
‫טא ַץ? ביי אונז זאָגט מען‪ :‬א ַמאָל געווינט‬ ‫געטרייע מא ַמעס צו‪ .‬א ַזוי האָבן מיר נאָך‬
‫פרויען האָבן עס צוליב דעם אינגא ַנצן‬ ‫פעדערן אין די הוטן וואָס ווא ַקלען זיך‬
‫מען און א ַמאָל פא ַרלירט מען‪"...‬‬ ‫און נאָך טא ַקטיקן‪ ,‬ביז א ַלע גייען טא ַקע‬
‫אויסגעטאָן און זיך צוגעדעקט מיט א ַ‬ ‫מיט יעדע ווינט‪ ,‬א ַמאָל מא ַכן מיר ּפיצלנע‬
‫צום טא ַקט‪".‬‬
‫טיכל‪ .‬כאָטש קעגן דעם טיכל האָבן מיר‬ ‫היטן וואָס ליגן אויפ'ן שּפיץ קאָּפ און‬
‫ווער וועט לא ַכן צום לעצט?‬ ‫"מיר בא ַנוצן זיך מיט'ן מיטל וואָס‬
‫אויך עצות‪ ,‬אָבער דאָך איז עס נישט‬ ‫די שייטלעך דא ַרפן א ַרויספא ַלן דערפון‬
‫הייסט שקר החן והבל היופי‪ ",‬זאָגט זרש‬
‫די וואָס זענען מקיים "עוז והדר‬ ‫געוואונטשן פא ַר אונז‪ .‬פון די א ַנדערע‬ ‫און צופליען אויף די זייטן‪ .‬איין סיבה‬
‫אָפן‪" ,‬דאָס טייטשט‪ ,‬מיר געבן פא ַר שקר‬
‫לבושה‪ ...‬ותשחק ליום אחרון!"‬ ‫זייט האָבן מיר דירעקט הנאה יאָ צו‬ ‫פא ַרוואָס איך ּפערזענליך פא ַרלייג זיך‬
‫א ַביסל חן‪ ,‬און פא ַר הבל גיבן מיר א ַריין‬
‫א ַ פרייליכן פורים!‬ ‫"דרייען א ַ קאָּפ" מיט די הוטן‪ ,‬און אפילו‬ ‫א ַזוי אויף די הוטן איז ווייל איך וויל נקמה‬
‫‪9‬‬
 ‫מכתב הגה"צ אבד"ק תולדות רפאל קאַשוי שליט"א‬

‫אריזאנע מצות‬
‫און מ'שטוּפט עס פאָראויס אין א ַ שיינע‬
‫שמחה ישראל בלום‬
‫זיין ליבלינג‪ .‬דאָס הא ַרץ טוט מיר וויי‬
‫גרינוואלד‬
‫ַ‬ ‫ח‪.‬‬

‫לאמיר‬
‫ָ‬
‫רונדיגע טורעם‪ .‬היינט איז אויך ערלויבט‬ ‫ביז היינט אויף די בושות וואָס איך‬
‫אָדער גאָר פאָרצוגליך צו טראָגן די ּפא ַּפס‬ ‫קאשויא ַפט יענעם טאָג פון די‬ ‫אים פא ַרש‬ ‫רפאל‬ ‫אבדק"ק תולדות האָב‬
‫מיט צא ַמגענומענע האָר‪ ,‬א ַ סטיל וואָס‬ ‫ּפא ַרא ַדע‪ ,‬ווען איך האָב אים בא ַגאָסן מיט‬
‫ברוקלין יצ"ו‬ ‫זיך‬
‫וואָלט אויטאָמא ַטיש בא ַטיטלט א ַ מיידל‬ ‫א ַן א ַמּפער מיסט‪ .‬אוי‪ ,‬וואָס פא ַרקריך‬
‫א ַלס "נעב" אין די פא ַרגא ַנגענהייט‪ .‬דאָס‬
‫זעלבע איז מיט יעדע טויש — די קורצע‬
‫שעסלעך זענען א ַן א ַלטער טא ַקטיק‬
‫אונזערע‪ ,‬און א ַזוי אויך די איינגעצויגענע‬
‫איך דאָ מיט מיינע ּפערזענליכע זא ַכן‪.‬‬
‫איר פרעגט וועגן מיין קא ַריערע אין די‬
‫בס"דמאָדעס אינדוסטרי? איך א ַרבעט צוזא ַמען‬
‫מיט פיל טיכטיגע פרויען אָנצוקליידן די‬
‫צונויפרעדן‬
‫תענית אסתר תשע"א לפ"ק‬
‫שעסלעך וואָס שווימען יעצט א ַרויף‪".‬‬ ‫אידישע פרויען זיי זאָלן זיין פורים'דיג‬
‫משמרתאָריענטירט‪",‬‬ ‫שומרזייער ציל–‬ ‫עמוזענען‬ ‫עומד לנס"מיר‬ ‫לישראל‪,‬‬
‫ּפערזענליך‬ ‫בין איך‬ ‫תורה‬
‫ומרביץגרא ַדע‬ ‫תורהא ַנץ יאָר‪.‬‬
‫שלום וברכה לעורך מערכה אשרי שלו ככה‪ ,‬חוב"ט בחדרי א ַ ג‬
‫"מיינט נישט א ַז מיר זיצן און‬
‫שמואלאָס עס זאָל זיין די קומענדיגע‬
‫דמארי'זרש‪.‬סייעי'‪,‬‬ ‫גברא זאָגט‬
‫און אהלחלומ'ען וו‬
‫שטענדיג‬
‫וראה"כ‬
‫הרבים‪,‬‬ ‫מדרך שטוּפ‬
‫דאראגגעווא ַגט‬
‫מכשלה — איך‬
‫אבדק"ק צו זיין‬
‫ומסירַרק א ַקטיוו‬
‫שליט"אָדע–קאָמיטע‬
‫יאר‬
‫גאנץ ָ‬
‫ַא ַ‬
‫קדשי בני ישראל מבלי ליאות‪ ,‬זוכה ומזכה הרבים שטא‬
‫הרב הגאון המפורסם מוהר"ר אברהם לויפער די מא‬
‫מאָדע‪ ,‬נאָר מיר טרא ַכטן צו וואָס מיר‬
‫ווילן יעצט אָנקומען‪ ,‬און לויט דעם‬
‫נישט מורא האָבן א ַרויסצוקומען מיט‬
‫מאָדנע פאָרשריפטן‪ .‬א ַסא ַך מאָל האָט‬ ‫פורים‬
‫שנהגו בו‪,‬‬
‫יעדעס‬ ‫וסדרא ַרבעט‬
‫ממנהגָדע‪ .‬עס‬
‫מען די מא‬ ‫משהו‬ ‫טוישט‬ ‫הנידוןצו לשנות‬
‫איך בין‬ ‫היתה‬ ‫דברו‪,‬פאכאשר‬
‫ַרשריגן א ַז‬ ‫מיך שוין‬ ‫לקראת‬ ‫מען‬ ‫קבלתי ממנו לוחות שניות אודות חטים שקצרו באריזאנא לצורך מצות‬
‫דעם‪,‬‬ ‫אויסער‬ ‫און‬ ‫ַם!‬ ‫א‬ ‫אויסנ‬ ‫ָן‬ ‫א‬ ‫ָל‬ ‫א‬ ‫מ‬ ‫ָננעמען‬ ‫א‬ ‫מ'וועט‬ ‫ָמער‬ ‫א‬ ‫ט‬ ‫און‬ ‫ַגט‪,‬‬
‫בפסח‪ ,‬וגם צירוף תכריך כתבים מהמומחים העומדים מטעם הממשלה ביטל עצמו בתכלית לקבל המנהג‪ ,‬וכל הרוחות שבעולם לא יכלו להזיזו‪,‬‬ ‫א‬ ‫געוו‬
‫ּפייניגן‬
‫צו כלפי‬ ‫זייטיגע הנאה‬
‫הצדדים‬ ‫רבות מכל‬ ‫מעלותמיר א ַ‬ ‫עולה האָבן‬ ‫פרויען זיך‬
‫דסדרדי החדש‬ ‫נראהוועלן‬ ‫ָרשלא ַגן‬ ‫מיינע פא‬
‫שהי'‬ ‫בכל השייך לגידולי קרקע ונקרא אגריקולטער דעפארטמענט‪ ,‬וגם מחברת הגם‬
‫א ַביסל די אידישע פרויען מיט אונזערע‬ ‫פשוט אויסלא ַכן פון אונז און גענצליך‬
‫החוקרים לעבארעטאר"י‪ ,‬אודות מצב החטים שיש בהם מדה גדושה של מנהג הישן‪ .‬ואתו עמו חבריא קדישא כמו אאמו"ר הגה"ק מקאשוי זצ"ל‬
‫מאָדעס‪ .‬א ַמאָל קומען מיר אויף מיט א ַ‬ ‫באָיקאָטירן אונזערע ּפלענער‪ ,‬אָבער‬
‫שיךכולם‬
‫אויף‬ ‫אשר‬ ‫שיריָגן כנה"ג‬
‫שּפיציגע‬ ‫קורא טרא‬ ‫בייפד'א ַל פון‬ ‫אשר בהם‬‫מען צום‬ ‫השרידים‬
‫הישןָלגט איז‬ ‫דור געפא‬ ‫זקני מיך‬ ‫ושארמ'האָט‬ ‫ווען‬ ‫כח המלח יותר משאר חטים הגדלים על מי גשמים‪ ,‬ושכן מעידין הרבה‬
‫להשריש‬ ‫הטבע‬ ‫מן‬ ‫למעלה‬
‫וואָס מען ווא ַקלט זיך ווי א ַ שיכור‪ ,‬פשוט‬ ‫הצליחו‬ ‫גדלו‬ ‫זו‬ ‫בכח‬ ‫ורק‬ ‫בזה‪,‬‬
‫סוף געווען צופרידן‪ .‬צום ביישּפיל‪ ,‬דער‬ ‫עמו‬ ‫החזיקו‬ ‫ת"ח וביניהם מורי הוראה מובהקים שטעמו בהחטים טעם מלח שלא‬
‫קומטהזה‪,‬‬
‫מען‬ ‫היום‬‫עדַמאָל‬
‫פיס‪ .‬א‬‫ורבבות‬
‫לאלפים טון די‬ ‫וחרדיםזיי וויי צו‬ ‫יראים‬
‫שווא ַרץ‬ ‫שלימיםמיט‬ ‫דורותא ַכן בלוי‬
‫ולנטועַל פון מ‬ ‫איינפא‬ ‫קטועלע טעמעס‪,‬‬ ‫שקוצרין ַא לפסח‪.‬‬
‫שמועסן איבער‬ ‫קורצע חטים‬‫הורגלו עד כה בשארי‬
‫שעסלעך‪,‬‬
‫וכאשרָלעמתבוננין‬ ‫תבל‪,‬פון שמא‬ ‫קצויבייפא ַל‬ ‫בכלמיט א ַ‬ ‫מקומותאויף‬ ‫לשארא ַלע‬
‫מייןגםאויפטו‪.‬‬ ‫געווען‬
‫כח זו‬ ‫נתפשטה‬ ‫סטייליש איז‬‫ומשם‬ ‫נדפונקטן‬ ‫שטא ּ‬ ‫פארשידענע ַ‬ ‫ַארומגענומען פון ַ‬
‫היתהָס‬
‫סיבה ווא‬ ‫תמוט‪,‬‬‫ַלגעמיינע‬
‫כיתד בל‬‫אויסער די א‬
‫בכח ואומץ‬ ‫קיין בזה וואָס‬
‫החזקנו‬ ‫לו א ַז‬‫אויסגעלכיא ַכט‬
‫עין בעין‬ ‫רואיןדא ַן‬
‫היטב מיך‬ ‫האָבן‬ ‫וגם מה שהוסיפו חידוש בעת השקאת החטים ע"י זריקת מים‬
‫פשוט‬ ‫עס‬ ‫ּפייניגט‬ ‫דעם‪,‬‬ ‫אונטער‬ ‫ליגט‬
‫זאת חומה בצורה נגד כל רוחות זרות הן בעניני ציונות וצניעות ושאר‬ ‫מיאוס'ע‬ ‫די‬ ‫קויפן‬ ‫נישט‬ ‫וועט‬ ‫איינער‬ ‫בצנורות ההולכין סביבות השדה ועל ידיהם משקים את השבלים במים‪,‬‬
‫די פרויען וואָס געפינען זיך נעבעך אין‬ ‫קליידער (זעק) מיט די אומבא ַ'טעמ'טע‬ ‫וועלן‬
‫יראיַז ד'זיי שראו‬‫ַרזיכערן א‬
‫בצירוף‬ ‫און פא‬ ‫הממשלה‬ ‫יצאכתביפעלקער‬ ‫ולפי‬ ‫ס'איז‬ ‫זמן ווען‬
‫הרבה‪,‬‬ ‫מלוחים‬ ‫פורים‪ ,‬א ַ‬‫לכבוד מים‬ ‫ואותן‬
‫התורה ומקצועות דת ישראל והן בקיום‬
‫א ַן ענגע תפיסה און האָבן שוועריגקייטן‬
‫צו פירצות המתחדשים בכל פינות‬
‫בלויע קאָליר נאָכדערצו אין קאָמבינא ַציע‬ ‫אויסגעלייזט‬ ‫ראוי‬ ‫זיין‬ ‫נישט‬ ‫ָל‬ ‫א‬ ‫קיינמ‬ ‫רינען‬ ‫סודות‬ ‫ַלטענע‬ ‫א‬ ‫ַה‬ ‫א‬ ‫ב‬ ‫במואון א ַלע‬ ‫סוד‬
‫גיין‪"...‬ועוד‪.‬‬ ‫מיט'ןשבת‪,‬‬ ‫חינוך‪ ,‬טהרה‪,‬‬ ‫דוגמת‬ ‫שבתורה‪,‬‬ ‫המצות‬ ‫כל‬ ‫הקרקע‪,‬‬ ‫על‬ ‫המלח‬ ‫נשאר‬ ‫הארץ‬ ‫שעל‬ ‫המים‬ ‫כשנתייבש‬ ‫עיניהם‬
‫מיט שווא ַרץ‪ .‬איך האָב זיך אָבער‬ ‫ַלס‬ ‫א‬ ‫"‬ ‫המלכה‪.‬‬ ‫ושתי‬ ‫מיט‬ ‫טיילט‬ ‫ווערן‪",‬‬ ‫ַּפן‬ ‫א‬ ‫כ‬ ‫צו‬ ‫געלונגען‬ ‫אונז‬ ‫איז‬ ‫ַרויס‪,‬‬ ‫א‬ ‫ענדליך‬
‫מלוחה שהוא גם גורם להצמחים העולין‬
‫א ַ געטרייע אייניקל פון מיין גרויסן זיידן‪,‬‬
‫ומסיבה זו הקרקע שבשם‬
‫א ַ זעלטענע אינטערוויו מיט די הויכע‬
‫"מיר האָבן א ַסא ַך ערפא ַרונג אין דעם‬ ‫געהא ַלטן ביי דאָס מייניגע א ַז אונזער‬
‫ַקנהז‪.‬החתם‬
‫"מיר‬ ‫רשכבה"ג‬
‫מרן זיך שא‬ ‫הקדושיםַרימט‬
‫רבותינופעלד‪ ",‬בא‬ ‫השרישו בן‬
‫מיינען און‬ ‫שטערקער ווי זיי‬‫ויסודות הללו‬ ‫כח איז פיל‬ ‫החטיםמאעם‬
‫ָדע–‬ ‫ָסן אין די‬‫שבלי‬
‫ָנגעשלא‬ ‫זיך אעל‬ ‫ששורה‬‫המלחאָב איך‬ ‫ה‬ ‫ועאכו"כדי‬
‫אונז א ַלע ביי‬ ‫מלוחים‪,‬‬
‫שיהיואָס פירן‬ ‫ַקערקעס וו‬ ‫ממנה‬‫קנא‬
‫סופר‬ ‫חתם‬ ‫שו"ת‬ ‫עי'‬
‫האָבן שוין א ַסא ַך געזען‪ ,‬אָבער דאָך‬ ‫מרבותיהם‪,‬‬ ‫הם‬ ‫שקיבלו‬ ‫מה‬ ‫ותלמידיו‬
‫מיר וועלן צום סוף האָבן דאָס לעצטע‬ ‫זצ"ל‬ ‫סופר‬ ‫העיסה‬ ‫ועלובה‬ ‫מעט‪,‬‬
‫פא ַראיין וואָס דאָס העלפט אונז האָבן א ַ‬ ‫מעט‬ ‫המים‬ ‫יבושת‬ ‫אחר‬ ‫המים‬ ‫בלי‬
‫נאָז‪ .‬נאָך גרויס אָנשטרענגונג און מיט'ן‬ ‫וכ"ש‬ ‫המים‬
‫לעצטע גאון‬
‫צייטן‬ ‫הגדולדי מאחיו‬ ‫הכהןזיך אָן‬ ‫להציע לפני רבו‬
‫שטרענגען מיר‬ ‫רצהטא ַקע‬ ‫דבבחרותואונז‬
‫עס האָט זיך‬ ‫סימן נ'‬ ‫ָרט‪ ,‬און‬ ‫יור"ד‬
‫ווא‬ ‫שטא ַרקע אויבערהא ַנט אויף די אידישע‬ ‫בענדלעך‪ ,‬האָבן‬ ‫ַקעלעעליה‪.‬‬ ‫מעיד‬ ‫שנחתומה הא‬
‫ציען א ַסא ַך‬
‫וגער‬
‫ַגטע‬ ‫געווא‬ ‫שקבלנו‬
‫כמוווי מער‬ ‫ַרויסצוקומעןלאמיט‬
‫הצעה חדשה‬ ‫זצ"ל א‬‫אדלעריעצט‬‫מהר"ןא ַלט איך‬ ‫וקדושו אויך ה‬ ‫מיר ענדליך דערגרייכט א ַן ערשטמאָליגע פרויען‪ .‬ווען זיי טא ַנצן אונז נאָך‪ ,‬ווייס איך ישראל‬
‫איינגעגעבן‪ .‬א ַזוי‬
‫נישט‬
‫נראה לו‬ ‫הי'א ַמאָל‬
‫ָבן זיך‬
‫תורההאכי‬
‫שלָס מיר‬ ‫ַלן‪ ,‬ווא‬ ‫דחיה בייפא‬
‫בפלפולה‬ ‫שוםמאָדע‬ ‫קומענדיגע‬
‫השיב לו‬ ‫ולא א ַז די‬
‫ַרבעטן‬ ‫אינמיטן א‬
‫בנזיפה‬ ‫פון בו‬ ‫שינויים‬ ‫ָלט לעשות‬
‫געשעּפט נחת‬ ‫הענין‬‫זיידע ווא‬‫מייןדעצם‬ ‫תשס"ח‬
‫בשנת א ַז‬‫בכתובים פרויען‬
‫באתי בא ַרימטע‬ ‫ביי א ַּפאָר‬‫אינטערוויוכבר‬
‫הנה‬
‫ווייל ס'איז נישט קיין‬ ‫חשדאָס איז‬
‫להשיבו‪.‬‬ ‫ערלויבט‪.‬‬‫איין וע"כ לא‬ ‫המקובל‬‫דבר— —‬ ‫אחרָלן —‬ ‫להרהרַלע זא‬
‫ַפעלן א ַז א‬ ‫זאָל בא‬
‫הפקרות‬ ‫בבבת‬
‫ַפרידיגונג‪".‬‬‫כנוגע‬
‫פיל בא‬ ‫בלבד‬
‫גיט מיר‬‫ישראל‬ ‫במנהג דאָס‬
‫ואפילומיר‪ ,‬און‬ ‫השנה פון‬ ‫שיהי' ובכל‬
‫גרויס חלק‬ ‫מצוהָלירן א ַ‬‫באיזהקאָנטרא‬ ‫וואָס‬
‫סוד א ַז מיר הא ַלטן ביים לעצטן קא ַמף‪,‬‬ ‫מינוט‪ ,‬מ'האָט מיר ערלויבט צו געבן דעם‬ ‫עמלקית'טע‬ ‫קיין‬ ‫נישט‬ ‫בין‬ ‫איך‬ ‫ָטש‬ ‫א‬ ‫"כ‬
‫עינו של כלל ישראל‪ ,‬נשארנו בעוה"ר דור יתום מגדולי התורה וצדיקים‬ ‫זענען‬ ‫מיר‬ ‫לעבן‪.‬‬ ‫טעגליכע‬ ‫ָג‬ ‫א‬ ‫ט‬ ‫אונזער‬
‫ָּפלייגן‬
‫האשל‬ ‫בספרוא ַרא‬
‫נדפסהדא ַרפן‬
‫זייט ווען‬ ‫והיא לו‬ ‫און איין‬ ‫גדולנישט‬
‫בנקודה זו‬ ‫באורך תנאי‬‫הארכתי קלאָרן‬
‫אינטערוויו מיט א ַ‬ ‫וכבר‬ ‫די‬ ‫צו רעדן‬
‫בדרכם‬ ‫ניטא ַמאָל‬
‫נמשיך‬ ‫מיר אם‬ ‫מעולם‪ַ,‬סטורק‬
‫— עס ּפא‬ ‫דעם היתה‬ ‫כמוה לא‬ ‫אשראָבן פון‬
‫באופןהנאה ה‬ ‫איר וועט‬ ‫רוזניא ַזארץ‬
‫זיכער‬
‫דאָס געווער‪ .‬מיר וועלן קעמפן מיט א ַלע‬ ‫א ַרויסצוגעבן קיין סודות פון חדר‪ ,‬און‬ ‫שּפרא ַך פון די עמלקים [און דאָס האָט‬ ‫עקסקלוסיוון אינטערוויו‪.‬‬
‫בית ברמה ח"ג ולא אמרו רבנן בכפילא מה גם שקשה עתיקא מחדתא‪ ,‬עי'‬ ‫שנזכה‬ ‫הכבושה והסלולה בטוחים אנן בכחם של אותן קדושים וטהורים‬
‫גורם געווען נישט ווייניג שלום‬
‫מיטלען!"‬ ‫איר וועט מיר מוזן א ַנטשולדיגן אויב איך‬
‫או"ח סי' קפ"א כתב וכך יפה לנו שלא להבעית את‬ ‫סופר‬ ‫חתם‬
‫וועל זיך הא ַלטן צו דעם‪".‬‬ ‫בשו"ת‬ ‫ומצות‬ ‫תורה‬
‫אינדערהיים‪ ,‬ס'זאָל‬ ‫מקיימי‬‫ביי מיר‬ ‫ושלימים‬
‫יראיםאָבלעמען‬ ‫דורות ּפר‬‫ולהמשכת פרויען‬
‫דשמיאַנג וואָס מיר‬‫לסייעתא שוין לא‬ ‫אַ גוטן‪,‬‬
‫נייע מן‬
‫החדשדיאסור‬ ‫אמורה‬ ‫כבר‬
‫וויא ַזוי פא ַרשּפרייט איר‬ ‫ומלתי‬ ‫אבותינו‬ ‫שערו‬ ‫שלא‬ ‫בחדשות‬ ‫ישראל‬ ‫שהנהיגו‬
‫זייער‬ ‫איך‬ ‫ממה‬
‫בין‬ ‫שמאל‬
‫זיין]‪,‬‬ ‫אויסגערעדט‬‫או‬ ‫ימין‬ ‫נטה‬
‫נישט‬ ‫ח"ו‬‫די‬ ‫אם‬
‫אונטער‬ ‫אבל‬ ‫דור‪,‬‬
‫שטייט‬ ‫אחר‬
‫עס‬ ‫ווער‬ ‫דור‬‫זיך‬ ‫כמקובל‬
‫וואונדערן‬
‫ואפילו יעלה‬ ‫ליקוטיםַזויסימן צ"ו‪,‬‬
‫בליץ–שנעל?‬ ‫וכעי"ז בחלק ו' מאָדע א‬ ‫ע"כ‪ַ,‬לע‬
‫איר די א‬ ‫מקום‬ ‫נעמט‬ ‫התורהוואובכל‬ ‫פון‬ ‫אונזהללו‬
‫זרש‪,‬‬ ‫ודברים‬‫ירחם‪ ,‬זאָגט‬
‫עמלקים‪",‬‬ ‫הדורות ד'‬
‫להמשכתָענט צו די‬‫נא‬ ‫לבקרים‪,‬‬‫ועצומה‬ ‫חדשים‬ ‫גדולה‬ ‫הםָססכנה‬
‫טוישן זיך‬ ‫ונהגו‬
‫סטיילס ווא‬
‫זו‬ ‫דיעה‬ ‫נסתר‬ ‫כבר‬ ‫להחמיר‬ ‫תועלת‬ ‫יוצא‬ ‫החדש‬ ‫באופן‬ ‫כי‬ ‫במחשבתינו‬
‫ַלן?‬ ‫א‬ ‫בייפ‬ ‫ָם‬
‫של‬ ‫ָבלגא‬
‫עולה‬‫איר בא‬‫מקים‬ ‫וקדושומיט‬
‫איין קנא ַק‬ ‫ישראל‬ ‫צווישן‬‫גאון‬ ‫ממללאָג‪ ,‬און‬
‫רברבן‬ ‫אָנערשט‬ ‫ברגילותאון ד‬
‫מפום‬ ‫יצאו מאָנטאָג‬ ‫יעדן‬
‫"מיר נוצן שטענדיג אויס דעם טויש‬ ‫אויך‬ ‫ַרשטיי‬ ‫א‬ ‫פ‬ ‫"איך‬ ‫צווייטע‪.‬‬ ‫די‬ ‫און‬ ‫ַלן‪,‬‬ ‫א‬ ‫בייפ‬ ‫ַנדערע‬ ‫א‬ ‫מיט‬ ‫ָל‬ ‫א‬ ‫מ‬ ‫יעדע‬
‫"מירהיזהר‬
‫בויען‬ ‫ושתי‪ ,‬שם‬
‫המעשהָגטשכתב‬ ‫סעזאָן‪ ",‬זא‬ ‫נוצן שעראיןיחוד‬ ‫הלבבות‬ ‫בחובתא ַז מיר‬
‫ַלטער סוד‬ ‫הקדמונים‬
‫מגדוליס'איז א ַן א‬ ‫"אָה‪,‬‬ ‫תורה אחרי החורבן הנורא ופה ארצה"ב נעשה מהפכה ממש במסירת נפש‬
‫זייער טיפע שנאה צו אידן און זייער‬ ‫איינס מער אינטערעסאַנט פונעם‬
‫שכלך‬ ‫על‬ ‫ותסמוך‬
‫אויך אויף די נא ַטירליכע פרויענישע‬ ‫הראשונים‬ ‫ונתיב‬ ‫האבות‬ ‫מדרך‬ ‫אשורך‬
‫איבער די א ַלטע מאָדעס פון יאָרן פריער‪,‬‬ ‫תטה‬ ‫שלא‬ ‫שנשרשו בהם‪ ,‬הן מצד אוה"ע שאנו דרין‬ ‫לעקור ולשרש המנהגים הרעים‬
‫שטרעבן צו פא ַרלענגערן אידישע צרות‬ ‫צווייטן‪ .‬ס'איז אונז אַ גרויסע כבוד‬
‫לךַר‬
‫שמסרו פא‬
‫במה געפעלן‬ ‫אבותיךוועלן‬‫ַפטן פון‬ ‫תחשוד‬
‫בסברתך ואלאייגנשא‬ ‫ותתבודדעס א ַביסל‬ ‫בעסערט מען‬ ‫ותתיחדאָלבעצתך‬ ‫נאָר א ַמ‬ ‫מטה‪ ,‬הי'‬
‫איך‬ ‫שהלכו מטה‬
‫דעריבער האָב‬ ‫ַנגן גלות‪.‬‬ ‫מקדם‬
‫אינעם לא‬ ‫ַקענעןארצה"ב‬ ‫תושבי‬ ‫אחב"י בא‬
‫ּפערזענליך צו‬‫והן מצד‬ ‫ביניהם‪ ,‬זיך‬
‫און זכי'‬
‫זייער‬
‫ובשו"ת‬ ‫ע"כ‪ .‬אויף‬
‫משפחה‪ ,‬און‬
‫אותך וכו'‬ ‫שהורו און‬‫חבר'טעס‬ ‫ושתי‪" .‬צום‬
‫עצתם במה‬ ‫אונז תסתור‬ ‫מאופני ערקלערט‬
‫טובותיך ואל‬ ‫אויס‪",‬‬ ‫בעל‬ ‫זצוק"ל‬ ‫מסאטמאר‬
‫זיך פא ַראייניגט מיט די מאָדעס–קאָמיטע‬ ‫רשכבה"ג‬ ‫הקדושה‬
‫ה"נ די וועלכע שטייען ביים רודער‬
‫ועמוד‬ ‫התורה‬ ‫שר‬ ‫הגה"ק‬ ‫מיט‬
‫הקבלהָס‬
‫איז ניי‪ ,‬ווא‬ ‫לדחות‬‫דאין וואָס‬
‫י"גצו זען‬ ‫נייגעריגקייט‬
‫משה או"ח סימן‬ ‫השיבּפא ַּפס‬
‫בשו"ת הויכע‬ ‫מובאָדע פון די‬‫הרשב"אדי מא‬ ‫ביישּפיל‪,‬‬ ‫ָדעסממנו‬
‫און‬ ‫אשר‬
‫די מא‬ ‫היסודות‬
‫ַרשּפרייטן‬ ‫יסוד‬ ‫ירה אבןצו פינתה‬
‫העלפן פא‬ ‫אשרטיילט‬ ‫יואל‪,‬ביטע‬
‫ודבריוועלט‪.‬‬ ‫ויואלאמשה‬
‫ַר]דרייען די‬ ‫און [פ‬
‫איז "אין"‪ ,‬און וואָס יענער טראָגט‪".‬‬ ‫אין די האָר‪ ,‬דאָס איז א ַרומגעגא ַנגען פא ַר‬
‫אונזערע ביד נשים הזקנות מפני ששים רבוא מופתים המראים סותרו‪ ,‬ע"כ‪ .‬ועל‬ ‫מסר נפשו‬ ‫ואליו אין‬
‫די אידן‬ ‫ומגמתַלטןחייו‬
‫דערמיט הא‬ ‫מטרת נפשו‬ ‫היתה ענין‪.‬‬ ‫שהו‪ ,‬וזו‬
‫איבער דעם‬ ‫געפילן‬ ‫אייערע כל‬
‫לא זז זיז‬ ‫מיט‬
‫"מיר האָבן זייער א ַ געניטע שטא ַב‪",‬‬ ‫בערך צוואָנציג יאָר צוריק נאָר דא ַן האָט‬ ‫לענגער‪".‬‬ ‫ווי‬ ‫ַּפעס‬ ‫א‬ ‫ל‬
‫בודאי נר‬
‫ווידער‬ ‫שהםא ַכנדיג‬
‫והתנהגותםָלץ‪ ,‬קר‬
‫הישןזרש מיט שטא‬ ‫זקניעסדור זאָגט‬ ‫בידַּפ און‬
‫קבלהדי ּפא‬ ‫כמהַרפטוכמה‬
‫איינדרייען‬ ‫אחתגעדא‬ ‫מען‬ ‫פון בו אבותינו הקדושים‪ ,‬ובמקום גדלותם‬ ‫אייניקלנהגו‬‫דבר מאשר‬ ‫גלייכע‬ ‫לשנותא ַשום‬ ‫"איך בין‬ ‫שלא‬
‫פון‬ ‫ָכטער‬ ‫א‬ ‫ט‬ ‫געטרייע‬ ‫ַ‬
‫ָסטןרב בינתו וגודל פקחותו וריבוי ידיעתו‬‫א‬ ‫בין‬ ‫"איך‬ ‫חכמתו‬
‫עוצםפא ַרמא‬ ‫דעם‬ ‫ענותנותו‬ ‫שם‬
‫מיט איר באָבלגאָם‪" .‬מיר א ַרבעטן אויף‬ ‫לנתיבותינו‪ .‬היינט איז‬
‫ואור שּפיציג‪ ,‬און‬ ‫אלרגלינו‬
‫ַרויפקוועטשן‬ ‫מיין טא ַטן המן‪ ",‬זאָגט שא ַקנהז‪ ,‬המן'ס‬
‫אָט זיך‬ ‫וועלכער ה‬ ‫נבוכדנצר‬
‫פא ַרשידענע פראָנטן אויפא ַמאָל — אויף‬ ‫בעסער ווען מ'טוט עס אָן מיט א ַ רייף‬ ‫חרדו‬ ‫העולם‬ ‫כל‬ ‫אשר‬ ‫ובנש"ק‬ ‫ונסתר‬ ‫צווישן די‬
‫נגלה‬ ‫והפוסקים‬ ‫ישראל‬ ‫התלמוד‬ ‫רחבי כלל‬ ‫אויסצומישן‬‫בכל‬
‫טאָכטער‪" .‬אייגנטליך בין איך געווען‬
‫‪10‬‬
‫אריזאנע מצות‬ ‫ולא משום דהו"ל כמי פירות‪ ,‬אלא דמחמם העיסה כמבואר במרדכי‬ ‫ועי' שו"ת דברי חיים ח"ב סי' ל' למרן הגה"ק רשכבה"ג מצאנז זי"ע‬
‫שבבית יוסף‪ ,‬וכן מפורש יוצא ממ"א ט"ז דלדעת הדרכי משה אסור אפילו‬ ‫שכתב ואנחנו לא נסוג אחור ממנהגי אבותינו אפילו להחמיר‪ ,‬ובעוה"ר‬
‫מעט וגם בדיעבד‪ ,‬כדלהלן‪ .‬וכן רואין מלשון הרמ"א סעיף ה' דעל מ"ש‬ ‫הרבה דברים שמרננים על מנהגי אבותינו וכו' ולכן יאבדו המה ואנחנו‬
‫המחבר נוהגין שלא ליתן מלח במצה‪ ,‬ונכון הדבר‪ ,‬כתב הרמ"א ואפילו‬ ‫בדרכי אבותינו נלך אפילו להקל עכלה"ק‪.‬‬
‫ועכ"ז‬
‫כדאי‬ ‫לעילעס‬ ‫כמבואר‬
‫ּפרייז‪ ,‬איז‬ ‫מלחאָל א ַ‬ ‫ממעט‬
‫ָסט א ַמ‬ ‫אויףמייריעס קא‬
‫המחבר‬
‫והלאקרוין‬ ‫לאסור‪ָ,‬ס דער‬
‫איןישדעם ווא‬
‫בדיעבד‬
‫נעמען‬ ‫וויא ַזוי‬ ‫המתחדשיםַנדערש‪,‬‬
‫סּפעציעלע יופי‪ .‬א‬ ‫כתב א ַ‬ ‫קליידער‬ ‫געשעפטן‪,‬‬ ‫ובשו"תאון שיך‬ ‫די קליידער‬
‫על‬ ‫להתחכם‬ ‫שזהו דרך‬ ‫סי' ט'‬ ‫דברי יואל‬
‫לחלק‬ ‫שלא‬ ‫דבריהם‪,‬‬ ‫סתימת‬ ‫מורין‬
‫אָנצוהא ַלטן‪ .‬אוי‪ ,‬כ'רעד שוין צופיל‪"...‬‬ ‫וכן‬ ‫בדיעבד‪,‬‬ ‫גם‬ ‫לאסור‬ ‫הרמ"א‬ ‫כתב‬
‫מרדכי'ס קאָּפ האָט מיך דא ַן פא ַרנא ַרט‬ ‫אַ‬
‫דורותאהקודמים במעטה החסידות רח"ל וכל המשנה ידו על התחתונה‬
‫ַז‬ ‫א‬ ‫שווערן‬ ‫זיך‬ ‫ָל‬ ‫א‬ ‫מ'ז‬ ‫ַז‬ ‫א‬ ‫מעגליך‬ ‫איז‬ ‫הוטן‬ ‫ַכערס‪,‬‬ ‫א‬ ‫מ‬ ‫שייטל‬ ‫ַנטן‪,‬‬ ‫פא ַבריק‬
‫געמיינט א ַז ער איז מיין‬‫להרבה‪.‬‬
‫מעטהאָב‬
‫בין איך‬
‫און‬ ‫לעכעריגע זא ַק פון וואָס עס שטעקט זיך‬ ‫דעזיינערס‪ ,‬און דאָס גלייכן‪ .‬מיר שּפא ַנען‬
‫טא ַטע‪ ,‬און דעריבער האָב איך בא ַגאָסן‬
‫והדרכה‬ ‫בקונטרס קצה השמים התנהגות‬
‫א ַרויס א ַן אונטערהעמד איז "שיין"? און‬
‫עכלה"ק‪ ,‬ודבר פלא ראיתי‬
‫זיי איין צוהילף‪ ,‬טייל מאָל אָן זייער וויסן‪,‬‬
‫וואָס זענען אייערע שוועריגקייטן‬
‫לאסור‬ ‫בדיעבדא ַ יש‬
‫פעלד?‬ ‫דאפילו‬
‫ַנדלען אין א ַז‬ ‫ביים הא‬‫בדרכי משה‬ ‫מ"שדעם‬ ‫מיסט‪.‬הביא‬
‫אויסער‬ ‫ס"ק ט"ז‬‫וברמ"א מיט‬
‫מיין טא ַטן‬ ‫אזהרה‬
‫בפרקזיךג'איינרעדן‬ ‫שם מ'זאָל‬ ‫זצ"לאיזשכתב‬
‫מעגליך א ַז‬ ‫מקאשוי‬
‫וויא ַזוי‬ ‫הגה"קפון‬
‫וויכטיגקייט‬ ‫אאמו"ר‬ ‫וועגן די‬ ‫אויסריידןמאת‬
‫לדורותינו‬ ‫מיט‬
‫המרדכי דאוכל מצה מלוחה כאוכל חמץ‬ ‫דעםפסק‬
‫חילוק‬ ‫ושכן‬
‫תס"ב‪ַ,‬סערן‬
‫סי'פא ַרווא‬ ‫ּפרובירןמ"ש‬
‫מיר צו‬ ‫עפ"י‬ ‫מנהג‬ ‫או‬ ‫ת"ח‬ ‫שום‬ ‫לזלזל‬
‫א ַז שּפיציגע שיך וואָס דערמא ַנען פונעם‬ ‫ולא‬ ‫ד'‬ ‫יראי‬ ‫עם‬ ‫רק‬ ‫להתחבר‬ ‫אמת‬
‫זייער פרנסה און א ַז ס'איז אפילו נישט‬ ‫בצדיקי‬ ‫להדבק‬
‫"די שוועריגקייט פון זיין שטענדיג‬
‫תאפה‬ ‫מלח‬ ‫גרגיר‬
‫איין טריט פאָראויס‪ ,‬פון נישט‬‫לתוכה‬ ‫נפל‬ ‫דאם‬ ‫אברהם א ַ‬
‫ונ"ל‬ ‫ָּפ–צודעק און‬
‫המגן‬ ‫געהעריגעזהקא‬
‫על‬ ‫וכתב‬ ‫עכ"ל‪ ,‬א ַ‬
‫צווישן‬ ‫בייזן מכשפה אינעם "הענסל און גרעטל"‬ ‫הילף עכל"ק‪.‬‬ ‫האבות‬ ‫ריכטיגע‬ ‫בדרך‬ ‫מיט די‬‫מתנהג‬ ‫בקיצור‪,‬‬ ‫ישראל‬
‫געפערליך‪.‬אם‬
‫שכתב‬ ‫הכלבו‬ ‫מעשה'לע איז "שיין"?‬ ‫קומט מען אָן ווייט‪".‬‬
‫מיך‬ ‫מוטשעט‬ ‫קייןעלרגע‪,‬‬‫לסמוך‬
‫מיד כמ"ש סי' תס"ב‪ ,‬ואי משום שמחמם יששלאָפן‬
‫"די פרא ַגע דא ַרפט איר פרעגן פון *אָדער א ַז די טעם'לאָזע‬
‫ַביסלהרב סי' תנ"ה סכ"ט‪-‬ל'‬
‫"מיר‬ ‫ושתי‪.‬‬ ‫ָגט‬ ‫א‬ ‫ז‬ ‫אויס‪",‬‬ ‫בשו"ע‬
‫א‬ ‫דמעט מלח אינו מחמם ע"כ‪ .‬וכל הרואה‬ ‫צירונגען וואָס זענען‬ ‫די וואָס טא ַנצן אונז נאָך‪ ",‬צעלא ַכט‬
‫אויף‬ ‫ַרבעטן‬ ‫א‬ ‫שטענדיג‬
‫שמפרש כוונת מגן אברהם כך‪,‬‬ ‫ַרפן‬ ‫א‬ ‫ד‬ ‫שהולך בשיטת מגן אברהם כאן יראה‬ ‫המצב שנתגלה‬
‫בחטים במדה כה‬ ‫געהאָנגען‬ ‫המלח‬ ‫פשוט'עכחגלאָז‬ ‫לאורַזוי עס‬ ‫זיי וויא‬ ‫ההלכה‬ ‫"פרעגט‬ ‫בענין‬ ‫ַקנהז‪.‬‬‫והנה‬
‫זיך שא‬
‫פא ַרשידענע פראָנטן אויפא ַמאָל‬
‫דבדרכי משה אוסר בדיעבד מב' טעמים חדא עפ"י סי' תס"ב דהו"ל כמי‬ ‫אשרָדערכל מי שיראת‬ ‫ַרצע א‬ ‫הראשונה‬
‫אויף שווא‬ ‫מיד ברגע‬ ‫מאד כא ַ‪,‬‬ ‫פשוט מאד‬
‫שנעל‪ ...‬כא ַ‪,‬‬ ‫זיך א ַזוי‬ ‫צעשּפרייטהיה‬
‫גבוהה‪,‬‬
‫— פון קאָּפ ביז די פיס‪ ,‬אויף‬
‫מלח‪ ,‬אלא‬
‫זומער‬ ‫אפילו במעט‬
‫שטיוול‪,‬‬ ‫וזהא ַנטלען‪,‬‬
‫פירות‪ ,‬ועוד עפ"י מרדכי דמחמם העיסה מ‬ ‫איז בשאר ימות‬ ‫שטריק‪,‬אפילו‬ ‫במצות כאלו‬ ‫לנגוע רויטע‬ ‫רעד מורא‬ ‫יאחזמו א ַזוי‬
‫ללבו האָבן זיי‬ ‫נוגעוועמען‬ ‫ד'ַ‪ ,‬פון‬ ‫כא‬
‫ָלטן‬ ‫א‬ ‫וו‬ ‫מיר‬ ‫ווען‬ ‫"שיין"?‬ ‫ס'איז‬ ‫ַנען?‪...‬‬ ‫א‬ ‫צוריקגעשט‬ ‫אויסצוזען‬
‫דלמעשה דעת המגן אברהם להקל בדיעבד קליידער‪ ,‬קינדער‪ ,‬ערווא ַקסענע‪,‬‬
‫דאז‬ ‫מיד‬ ‫נאפה‬ ‫אם‬ ‫מלח‬ ‫דמעט‬ ‫הפסח וכ"ש למצות מצוה‪ ,‬הגע עצמך בשנים כתיקונם אם יפרסם בית‬
‫זיך קאָנצענטרירט א ַז די‬ ‫ממש א ַ געלעכטער צו זען ווי זיי שטעלן‬
‫לסמוך על‬
‫שניט‪,‬‬ ‫אפשרַרב‪ ,‬די‬
‫העיסהדי פא‬ ‫שמחמם ערמל‪,‬‬
‫די‬ ‫אע"ג דהו"ל כמי פירות שרי‪ ,‬ואי משום‬ ‫אופה שי"ל מצות בזול זול‪ ,‬דאלער אחד לפונט‪ ,‬נאפה בתכלית הכשרות‬
‫מאָדעס זאָלן זיין שיין‬ ‫זיך צו געטריי‪ּ ,‬פונקט ווי מ'וואָלט זיי‬
‫ַנצע‬ ‫משהא ַ גא‬
‫ורמ"א‬ ‫ס'איז‬ ‫סחורה‪...‬‬
‫דלדרכי‬ ‫הכלבו דמיקל באינו מלוח מחמת מלחו‪ ,‬ע"כ‪.‬דייוצא‬ ‫אינם מים שלנו‬ ‫שלשו בו‬ ‫שהמים‬
‫ערגעץ‬ ‫מיר אין‬ ‫ַר‪"...‬אלא חסרון אחד יש בו‪,‬וואָלטן‬ ‫באמת‬ ‫וההידורדערפא‬‫געצאָלט‬
‫לייכטע‬ ‫ורקקיין‬
‫להקלנישט‬‫ַכץ און‬ ‫אסור אפילו מעט ודיעבד אלא שהמגן אברהםגעטוא‬ ‫מיר דקי"ל בסימן‬ ‫ָנגעקומען‪.‬בתרי‪,‬‬
‫שלנו חד‬ ‫מים‬ ‫תוך‬ ‫לנו‬
‫בדיעבד‪,‬‬
‫פעלד‪ ,‬אָבער דערפא ַר איז עס‬
‫סומך‬ ‫נישט א‬ ‫כלוויא ַזוי גייט יעדער אין טא ַקט מיט‬
‫שלא‬ ‫מים‬ ‫עירבו‬ ‫אלא‬ ‫כולו‬
‫אם הוא מעט‪ ,‬וכן כתב בחק יעקב אות י"ז‪.‬‬ ‫מיט'ן דעת האביון‬ ‫עולה על‬ ‫דעריבער‬ ‫גייעןהכי הי'‬ ‫שמותר לאפות בו לכתחילה‪,‬‬ ‫ס"דמאָדעס?‬ ‫אייערע‬‫תנ"ה‬
‫טא ַקע אויך אינטערעסא ַנט‪.‬‬
‫יותר מזה‪ ,‬דכאן‬ ‫וועגהרבהוואָס‬ ‫שחמיר‬ ‫איינציגן‬
‫אונטער‪,‬נידון דידן‬ ‫אתמהה‪ ,‬כ"ש‬ ‫כאלו‬ ‫מצות‬ ‫לקנות‬
‫ס'איז א ַלעמאָל אינטערעסא ַנט‬ ‫"ביי יעדע פרא ַגע וואָס קומט‬
‫ובשו"ע הרב שם נראה דאזיל בשיטת המגן אברהם לאסור לכתחילה‬ ‫במצות‪ .‬אונז‪ :‬דער‬ ‫בלייבט פא ַר‬ ‫נאסר מלח‬
‫אויפצוקומען מיט קוריאָזע‬ ‫כברָגישע‬‫ּפסיכאָלא‬ ‫אונזערשו"ע‬ ‫שעפ"י‬ ‫להיפוך צו‬
‫ווענדן מיר זיך‬ ‫הוא‬
‫בכל‬ ‫מיד‪,‬אָזןוזהו‬ ‫וועג פון שקר‪".‬‬
‫וואוילגיין‬ ‫נאפה זיך ל‬ ‫אםַלן‪ ,‬און‬‫בייפא‬ ‫אפילו מלח מעט‪ ,‬ולהקל בדיעבד במלח מעט‬ ‫דעּפא ַרטמענט‪ ",‬ערקלערט ושתי‪" ,‬בלויז‬
‫כתב בס"ק‬
‫ציגעלעך‬ ‫ברורה‬
‫פון די‬ ‫חשבון‬ ‫והמשנה‬‫מלח גם אותן שנתבשלו ממים כמ"ש להדיא‪ ,‬אויפ'ן‬ ‫היטב צודכדפוןמעיינין בטור‬ ‫להתבונןנעמען‬ ‫ובנידון דידן שאנו עסקינן בו יש "מיר‬
‫פאָריגע וואָך האָבן מיר א ַנטיילגענומען‬
‫דעת‪",‬‬ ‫זייער‬
‫והרבהָן נוהגין שלא ליתן מלח בפת בפסח וכן‬ ‫מענטשן‬
‫אויסדעת‬
‫ווי‬ ‫ולמעשה‬ ‫העיסה‪ ,‬אונז‬‫מחמם פאָלגן‬ ‫מ' דהשו"ע שאוסר לכתחילה זהו מטעם מלח וואָס‬ ‫וז"ל‪ָ,‬נווענשא‬ ‫ָגישע קא‬ ‫כתב‬‫ּפסיכאָלא‬‫גרויסעתנ"ה‬ ‫או"ח סי'‬ ‫אין א ַ‬
‫זאָגט שא ַקנהז‪" .‬מיין‬
‫מיד‪ ,‬ושלדעת‬ ‫ונאפהא ַטן‪".‬‬
‫געטרייע סאָלד‬‫המשנה ברורה ס"ק מ"ב להקל דיעבד ורק מעט מלח‬ ‫מ'זעטלשנות משום‬ ‫מקום אין‬ ‫ומכל‬
‫לאָזונג איז א ַז ווען‬
‫לאסרו‪,‬‬ ‫ברור‬
‫ענינים‪.‬‬ ‫טעם‬ ‫ואין‬
‫ַרומגערעדט די‬ ‫אשכנז‪,‬‬ ‫בכלָבן א‬
‫מיר הא‬ ‫נוהגין‬ ‫וואו‬
‫ַסקירן‬ ‫במלחפא ַרמא‬ ‫רקא ַרפן‬ ‫הרמ"א ד‬‫הפרי חדש שרי גם בלא נאפה מיד‪ ,‬ושדעת "מיר‬ ‫און תקצ"ד דיש‬ ‫סימן‬ ‫פיל‬ ‫זייער‬ ‫ַז‬ ‫א‬ ‫ַרויס‬ ‫א‬ ‫זיך‬ ‫שטעלט‬ ‫עס‬
‫שחופרין‬ ‫ממרדכימאָל‬
‫משוגעת גענוג‬ ‫העתיק‬ ‫ואל תטוש תורת אמך‪ .‬ובבית יוסף א ַ‬
‫אונזערע טא ַקטיקן‪ ",‬זאָגט זרש‪,‬‬ ‫חמץעסדהמלח מוסיף‬ ‫כאוכל‬ ‫זעלבסט–‬ ‫אין‬ ‫ַנגל‬ ‫א‬ ‫מ‬ ‫ַ‬ ‫א‬ ‫פון‬ ‫ליידן‬ ‫מענטשן‬
‫בקרקע עי"ש‪ ,‬וכ"ז להקל דיעבד אבל לכתחילה ודאי אסירי ע"ש‪.‬‬ ‫ווערט‬ ‫מלוחהלא ַנג‪,‬‬ ‫ליזהר שלא ליתן מלח והאוכל מצה גענוג‬
‫"מיר דא ַרפן זיך היטן פון די וואָס‬ ‫שא ַץ און זעלבסטזיכערקייט‪ ,‬און‬
‫ּפלענער‪.‬‬
‫ס'איזכ"ז) דאם נתן‬ ‫(בח"דָס סי'‬
‫הראב"דאון ווא‬ ‫חום בעיסה‪ ,‬ומביא עוד מכלבו בשם נאָרמא ַל‪,‬‬
‫אונזערע שנאכל‬ ‫שטערןגם מעט‬ ‫ווילן במים‬ ‫ובספר נהר שלום תנ"ה אות ד' נוטה דמלח‬ ‫דיעבד‪,‬א ַלואם נתן מעט‬ ‫געווען נאָרמ‬ ‫אסורה גם‬
‫דעריבער אידענטיפיצירן זיי זיך לויט‬
‫מלח עד שלא יהא נאכל מחמת מלחופריער‬
‫א ַסא ַך מאָל בא ַנייען מיר א ַ מאָדע‬ ‫זייערע א ַרומיגע‪ .‬אויב א ַלע א ַרומיגע‬
‫מחמת מלחו מחמם והו"ל כחמי חמה עכ"ד‪ .‬דורכ'ן עס מא ַכן א ַביסל איידל‪ ,‬און‬ ‫איךשל מצוה לא‬ ‫ובמצה‬ ‫משוגעת‪.‬‬ ‫לא יתן‬ ‫ווערט א ַ‬
‫בער‪,‬לכתחילה‬ ‫מותרת‪,‬א ַאבל‬ ‫מידאויך זיין‬ ‫נאפה איך‬ ‫בערן‪ ,‬מוז‬ ‫מלח אם‬ ‫זענען‬
‫האָב בא ַזונדער הנאה‬
‫נאָר נאָכדעם וואָס א ַלע קויפן עס‬
‫ולקושטא דמילתא בענין דיעבד הגם שנראה מדברי פוסקים הנ"ל‬ ‫עשירה היא‪ ,‬וצ"ע‬ ‫יתן כלל ואם נתן לא יצא דבעינן לחם עוני וזו מצה‬
‫דאָס צו טון מיט די‬
‫ָקסן‪,‬‬ ‫א‬ ‫זענען‬ ‫ַרומיגע‬ ‫א‬ ‫ַלע‬ ‫א‬ ‫אויב‬ ‫ניין?‬
‫שוין ווייזן מיר די ריכטיגע פא ַרבן‬ ‫לתתָסשום מלח לא‬ ‫ועכשיוָרטנהגו שלא‬ ‫ַלע‬ ‫א‬ ‫אויב‬ ‫ָקס‪.‬‬
‫אי מקרי מצה עשירה משום מלח‪,‬‬‫א‬ ‫ַן‬ ‫א‬ ‫זיין‬ ‫אויך‬ ‫איך‬ ‫מוז‬
‫מלבושים ווא‬ ‫סא‬
‫—‬‫שכלוכן‬‫מקדמונים‬‫גםא ַרף האָבן‬ ‫להקל‪ ,‬מ"מ למעשה נראה מרהיטת לשון דערפון‪.‬‬
‫הפוסקיםמ'ד‬ ‫וסיים הבית יוסף‬ ‫עכ"ל‪ָ,‬גן וכו'‪.‬‬ ‫לשנות המנהג‬ ‫ָמּפערס מיט‬‫באחרות ואין‬ ‫מיט דזשא‬ ‫גייעןולא‬ ‫ַרומיגעמצוה‬ ‫אבשל‬
‫סּפעציעל‬ ‫פרויען טרא‬
‫כלַמאָל דא ַרף מען גיין צוביסלעך‪,‬‬
‫משונה‬ ‫במצב‬ ‫שהעיסה‬ ‫הורו הרבה רבנים מובהקים שבדור הישן א‬ ‫געּפא ַסטע ערמל‪ ,‬דא ַן מוז איך אויך‬
‫ונכון הדבר‪ ,‬עכ"ל‬ ‫ווייל דא ַן‬ ‫צניעות‪ ,‬כלל‬
‫מלח בעיסה‬ ‫בזה"ל ועכשיו פשט המנהג שלא ליתן פא ַר‬
‫להחמיץ‪,‬‬
‫אפילו‬ ‫דממהראָדער‬ ‫משום אינטש‪,‬‬ ‫אינטש ביי‬ ‫מסדר הרגיל והיינו שא"א לאפותו כשאר עיסה‬ ‫דעם‬ ‫ַרויס‬ ‫א‬ ‫איך‬
‫א ַזוי גיין‪ .‬אויב א ַלע א ַרומיגע גייען מיט‬
‫הבית יוסף‪ .‬ובדרכי משה אות ה' כתב צי‬
‫סענטימעטער‪.‬‬ ‫ביי‬ ‫סענטימעטער‬ ‫על סיום דברי הבית יוסף‪ ,‬וכן כתב‬ ‫קלעביגע‪ ,‬צוקנייטשטע שטיוול‪ ,‬מוז איך‬
‫אין להכניס עצמו למקום צר ודחוק שבקל יכשל‪ ,‬ושגם אם כבר נעשה‬
‫נישט‪".‬‬ ‫שלאָפן‬ ‫בקיצור‪ ,‬מיר‬ ‫אונטערהוי מי פירות‬ ‫תס"ב דמלח‬ ‫ַרּפעט פון‬ ‫(הטור)אסימן‬ ‫ק‬
‫רבינוקיין‬
‫דלפמ"ש נישט‬ ‫ַנדערש בין איך‬ ‫מפראג‬ ‫מהרר"אגיין‪ ,‬א‬
‫אויך א ַזוי‬
‫שבנ"ד‬ ‫ויוצא‬ ‫בדיעבד‪,‬‬ ‫באופן המותר עפ"י שו"ע אין להשתמש בו אפילו‬ ‫זייערע פיס און איך האָב‬
‫"ס'זענען א ַלץ דאָ א ַזעלכע וואָס‬ ‫יש‬ ‫דיעבד‬ ‫דאפילו‬ ‫נ"ל‬ ‫ולכן‬ ‫מים‪,‬‬ ‫עם‬ ‫פירות‬
‫כמיא ַרבעט‬ ‫דהוי‬
‫שווערסטע‬ ‫דאסור‬
‫פשיטאאונזער‬ ‫א"כווי א ַלע‪.‬‬ ‫אָקס‬
‫ַבריצירןהרב אלא אם נאפה מיד כמו בנילוש מי‬
‫לאָזן זיך נישט פון אונז‪ ",‬זאָגט שא ַקנהז‪.‬‬
‫לדעתפאשו"ע‬ ‫דלא התירו בדיעבד‬
‫בענד‪/‬בענדל‪/‬בענדעלע דורך‬ ‫דעם לעצטן לא ַך‪ .‬צום ביישּפיל‪ ,‬די הוטן‪.‬‬
‫די‬ ‫מענטשן‪,‬‬ ‫קלוגע‬ ‫די‬ ‫מיט‬ ‫ַקע‬ ‫א‬ ‫ט‬ ‫איז‬
‫שּפיץ‬ ‫היטבדעם‬‫(עי'ָר צו‬
‫דעקן נא‬ ‫פירותוואָס‬
‫היטן‬ ‫אף‬
‫להחמירלשם‬ ‫שנהגודי היטן‬ ‫מאחרזיך אָן‬ ‫מקום טוען‬ ‫מכל פרויען‬ ‫לאסרה‪ ,‬אע"ג דהרבה גאונים מתירין די‬
‫סדר‬ ‫לסדר‬ ‫וצריך‬ ‫סי"ח)‬
‫"און זיי שטעלן אונז שטיינער אין וועג‬ ‫ותס"ב‬ ‫ל'‬ ‫סעיף‬ ‫תנ"ה‬ ‫עם מים‬ ‫ַץ‬ ‫א‬ ‫זעלבסט–ש‬ ‫גענוג‬ ‫ָ‬ ‫א‬ ‫י‬ ‫ָבן‬ ‫א‬ ‫ה‬ ‫וועלכע‬
‫קאָּפ און ליגן א ַזוי הא ַלבוועגס אויפ'ן‬ ‫עכ"ל‪.‬‬
‫חמץאיך האָב‬ ‫שייטל‪.‬‬‫כאוכל‬ ‫מלוחה דאָס‬
‫מצהצוצודעקן‬ ‫צניעות‪,‬‬ ‫דיעבד יש לאסרה‪ ,‬וכ"כ המרדכי דהאוכל‬
‫וועגן בסימן‬
‫אונזערע‬ ‫כמבואר‬ ‫לבדַנדערע‬ ‫שנילוש במים‬
‫אויפקלערן א‬ ‫האפייה בזריזות יותר מסתם עיסה דורך‬ ‫און לאָזן זיך נישט א ַזוי שנעל נא ַרן‪ .‬צו‬
‫שייטל‪ .‬פון דאָרט ביז'ן אויסטון דעם הוט‬ ‫א ַ סּפעציעלע הנאה זיי אָּפצוטון אויף‬
‫אמת'ע כוונות‪ .‬אָבער וואָס קען מען טון‪,‬‬ ‫קינדער‪.‬‬ ‫זייערע‬ ‫צו דורך‬ ‫ובשו"עמירשם‬ ‫זיי קומען‬
‫כלל‪ָ.‬בער איך‬ ‫להשתמש בו‬
‫שּפרונג‪ .‬א‬ ‫תס"בַנצןאין‬
‫איז א ַ קא ַצן‬ ‫אינגא‬ ‫זה‬
‫ועלדורך‬ ‫אויףהדבר‪,‬‬
‫עמלקי'ש)‬ ‫מיין‪,‬ונכון‬‫במצה‬ ‫מלח (איך‬ ‫טערקיש‬ ‫שלא ליתן‬ ‫נוהגין‬ ‫סעיף ה'‬
‫א ַז נישט א ַלע זענען בלינד? וואָס קען‬ ‫די מיידלעך נעמען טענה'ן צו די מא ַמעס‬
‫מוז אייך דערציילן א ַז אייגנטליך קומען‬ ‫טא ַקע זייערע הוטן א ַלס ציל–ברעט‬ ‫ע"כ‪.‬‬ ‫כתב הרמ"א ואפילו דיעבד יש לאסור‪,‬נוצן‬
‫צוקער‬
‫ַריש?‬ ‫שדןַלעלענין‬
‫זענען נא‬ ‫נישט א‬ ‫אות ג'‬ ‫תקל"ב‬
‫טון א ַז‬ ‫בראשונה עי' שו"ת אבני נזר או"ח מען‬
‫פאָר גרויסע קריגערייען אין אונזער אָפיס‬ ‫פא ַר אונזערע מאָדעס‪ .‬מיר נוצן דווקא די‬
‫א ַז זיי שעמען זיך מיט זיי‪ ,‬און פא ַרוואָס‬
‫געבן‬
‫הלכות‬ ‫בשםא ַלע‬ ‫קי"טנישט‬‫טון א ַז‬ ‫מצוה‬ ‫חינוך מען‬
‫במנחתָס קען‬
‫ווא‬ ‫דלפמ"ש‬ ‫ַלטןשם‬
‫וכתב‬ ‫דעם‪.‬בקמח‬ ‫שנתערב‬ ‫ליתן‬ ‫אויסזען שלא‬
‫הבית יוסף‬ ‫קענען זיי נישט אויסזען א ַזויווי א ַלע‬
‫נישט‬ ‫מ'זאָל‬ ‫טייל הא‬ ‫וועגן‬ ‫אויפפא ַלענד‬ ‫כמסקנת מא ַכן‬‫והמעי' היטב יראה דכוונת השו"עהוטן זיי צו‬
‫ָלדענע‬ ‫א‬ ‫ג‬ ‫ַ‬ ‫א‬ ‫אויף‬ ‫שכל‬ ‫זייער‬
‫בצוקער ומקיים בזה העשה של במלח תמלח‬ ‫ַוועק‬ ‫א‬ ‫אונז‬ ‫מא ַמעס‪ ,‬און דערנאָך שטעלן זיך די‬
‫קרבנות א ַסא ַך‬
‫למלוחהוטן ווייל‬
‫דמותרמיט די‬‫טשעּפען‬ ‫קטנות‬
‫א ַזוי‬ ‫הלכה‬
‫מיר א ַריין‬ ‫ובביאור‬
‫הרב‪ָ,‬ל לייגן‬ ‫מבואר בשו"ע‬
‫פורים'דיג‪ .‬א ַמא‬ ‫מלח בעיסה כלל אפילו משהו‪ ,‬וכן און‬
‫טא ַץ? ביי אונז זאָגט מען‪ :‬א ַמאָל געווינט‬ ‫געטרייע מא ַמעס צו‪ .‬א ַזוי האָבן מיר נאָך‬
‫מען‪ "...‬אפיית‬
‫ַרלירט לענין‬
‫פלגאאעכ"פ‬ ‫שהוא מין מלח‪ ,‬אע"ג דשם לא נקטינן כן נקיט‬
‫מען און א ַמאָל פ‬
‫ַנצן‬ ‫א‬ ‫אינג‬ ‫דעם‬ ‫צוליב‬ ‫עס‬ ‫ָבן‬ ‫א‬ ‫ה‬ ‫פרויען‬ ‫ַקלען זיך‬
‫משה‬ ‫אָס ווא‬
‫בדרכי‬ ‫יעקב‪ ,‬הוטן וו‬
‫והרמ"א‬ ‫פעדערן אין די‬ ‫במגןַקעאברהם וחק‬ ‫גייען טא‬ ‫נראה‬ ‫וכןא ַלע‬‫נוהגין‪,‬ביז‬
‫ד"הא ַקטיקן‪,‬‬ ‫כאןאָך ט‬ ‫און נ‬
‫מלח שנתערב בעיסה פסק הרב מלאדי‬ ‫ובמעטמיט א ַ‬ ‫צוגעדעקט‬‫כמלח‬ ‫דצוקער זיך‬
‫אויסגעטאָן און‬
‫מצות‬ ‫הביתּפיצלנע‬
‫יוסף‪,‬‬ ‫עלא ַכן מיר‬‫קאיָל מ‬
‫לאסרה א ַמא‬
‫יעדע ווינט‪,‬‬ ‫מיטיש‬ ‫דאחר שנהגו להחמיר אף דיעבד‬ ‫שכתבַקט‪".‬‬
‫צום טא‬
‫טיכל‪ .‬כאָטש קעגן דעם טיכל האָבן מיר‬ ‫היטן וואָס ליגן אויפ'ן שּפיץ קאָּפ און‬
‫לעצט? דבריו‬
‫ע"כ‪.‬צוםונפלאים‬ ‫להקללא ַכן‬
‫נראה וועט‬
‫א"כ אין ווער‬ ‫ז"ל סי' תנ"ה לאסור בדיעבד‬ ‫יוסף‬ ‫דוגמת שו"ת הרשב"א המובא בבית‬ ‫מקילין וואָס‬‫מיט'ן מיטל‬ ‫זיך שיש‬ ‫דאע"ג‬ ‫והכוונהבא ַנוצן‬
‫"מיר‬
‫אויך עצות‪ ,‬אָבער דאָך איז עס נישט‬ ‫די שייטלעך דא ַרפן א ַרויספא ַלן דערפון‬
‫"עוז וע"כ‬‫בדיעבד‪.‬‬ ‫זרש‬ ‫ָגט‬ ‫א‬ ‫ז‬ ‫היופי‪",‬‬ ‫והבל‬ ‫החן‬ ‫שקר‬ ‫הייסט‬
‫והדר‬ ‫שאסרומקיים‬ ‫ָס זענען‬ ‫העתיק‬
‫ַנדערע והאיך די ווא‬‫לאפותוא מיד‬‫שם פון די‬
‫מקיל אונז‪.‬‬ ‫הלא הרב‬
‫געוואונטשן פא ַר‬ ‫המנהג‬
‫איין סיבה‬ ‫שנתפשט‬
‫מאחרדי זייטן‪.‬‬ ‫צופליען אויף‬‫מכל מקום‬ ‫וכן הראב"ד מיקל דיעבד במלח מעט‪ ,‬און‬
‫אחרון!" אפייתו‬ ‫שצריך לזרז‬ ‫דכיון‬ ‫דלהלן‬ ‫הפוסקים‬ ‫שקר‬ ‫ַר‬ ‫א‬ ‫פ‬ ‫געבן‬ ‫מיר‬ ‫טייטשט‪,‬‬ ‫ָס‬ ‫א‬ ‫"ד‬ ‫אָפן‪,‬‬
‫לבושה‪ ...‬ותשחק ליום‬ ‫הכוונהאָבן מיר דירעקט הנאה יאָ צו‬
‫מדברי‬ ‫שנראה‬ ‫כמו‬ ‫זייט ה‬ ‫לצרף‬
‫ַרלייג זיך‬ ‫ולא‬
‫דיעבד‪ ,‬פא‬
‫איךגםּפערזענליך‬ ‫לאסרו‬ ‫ַרוואָס‬‫שלא ליתן מלח כלל כמ"ש בבית יוסףפאיש‬
‫א ַביסל חן‪ ,‬און פא ַר הבל גיבן מיר א ַריין‬
‫גם דיעבד ואפילו‬ ‫להשתמש בו‬
‫פורים!‬ ‫בדידן אין א ַ פרייליכן‬ ‫און אפילו‬ ‫הוטן‪,‬אנן‬
‫עיסותדיא"כ‬
‫משארָּפ" מיט‬ ‫יותר‬
‫"דרייען א ַ קא‬ ‫חמץ‪,‬‬
‫וויל נקמה‬ ‫כאוכל‬ ‫דהו"ל‬
‫ווייל איך‬ ‫הוטן איז‬‫מהמרדכי‬ ‫הביא אויף די‬ ‫המקילין אפילו לענין דיעבד‪ ,‬ולזה א ַזוי‬
‫‪11‬‬
 ‫אריזאנע מצות‬
‫(עי' היטב חק יעקב תנ"ה ט"ז‪ ,‬שו"ת שואל ומשיב מהד"ק ח"ג סי' פ"ז‪,‬‬ ‫במלח מעט‪ .‬ועי' גם בשדי חמד מערכת חו"מ סימן י"ג סק"י בשם של"ה‬
‫ומהד"ת ח"ד קפ"ב‪ ,‬ושם דמוטב ליקח חטים מן השוק מלהשתמש בחטים‬ ‫ומשל"מ שלא ללוש אפילו מעט מי פירות לתוך מים‪ ,‬והאמת שכן נוהגין‬
‫שנקצרו לשמה וספק משומר‪ ,‬שע"ת תנ"ה סק"ט‪ ,‬מהר"ם שיק או"ח סי'‬ ‫כל בעלי הוראות‪ ,‬ומעולם לא שמענו מי שיתיר בזה"ז כשנפל מי פירות‬
‫רי"ז מסתמך על ד' שו"מ הנ"ל‪ ,‬דע"ת תנ"ג סקי"ט‪ ,‬ומשנה ברורה תנ"ג‬ ‫למים‪ ,‬ואפילו דיעבד כשכבר נאפה לא יהין שום מורה להתיר אכילתו‪,‬‬
‫שעה"צ ס"ז‪ ,‬בשם בית מאיר‪ ,‬ובשו"ת ערוה"ב או"ח ק"ל דכל שיש ריעותא‬ ‫וא"כ עפ"י שיטת הגר"ז גם במלח כן‪ ,‬ואין להקל באכילתו גם בדיעבד‪.‬‬
‫און מ'שטוּפט עס פאָראויס אין א ַ שיינע‬ ‫זיין ליבלינג‪ .‬דאָס הא ַרץ טוט מיר וויי‬
‫אויך ושיטה‬ ‫וריטב"א‬ ‫הרמב"ן‬ ‫יסוד‬ ‫שבנוי' על‬
‫שו"מאיך‬‫וכד' וואָס‬ ‫וחזקה‬ ‫היינטרובא‬
‫לא מהני‬ ‫גרינוואלד‬
‫ַ‬ ‫ח‪.‬‬

‫לאמיר‬
‫ָ‬
‫ערלויבט‬ ‫היינט איז‬ ‫טורעם‪.‬‬ ‫רונדיגע‬ ‫בושות‬ ‫אויף די‬ ‫ביז‬
‫פרידבורגּפאסי'‬ ‫ותמכתי יתדותי לפרש כן כיון שכן יוצא משאר פוסקים דלהלן‪ ,‬ועל‬
‫ַּפס‬ ‫מרדכיצו טראָגן די‬
‫ָרצוגליך‬ ‫דברי‬
‫ושו"תאָר פא‬
‫בתשובה‪,‬אָדער ג‬
‫תס"ז פון די‬ ‫מאיר סי'‬
‫יענעם טאָג‬ ‫וביתא ַפט‬
‫מקובצת‪,‬פא ַרש‬
‫האָב אים‬
‫או"חָס‬
‫סטיל ווא‬ ‫ובבית א ַמאיר‬ ‫אדםצאסי' י"ט‪,‬‬
‫ַמגענומענע האָר‪,‬‬ ‫מיטבינתמיט‬‫קפ"א‪,‬‬
‫סי'ַגאָסן‬
‫אים בא‬‫דיעה‬ ‫ושעריהאָב‬
‫מ"ד‪,‬ווען איך‬
‫מ"גא ַדע‪,‬‬
‫ּפא ַר‬ ‫בשאר פוסקים למדין סתום מן המפורש‪.‬זיך‬
‫יסוד שהבאתי להלן דכל שנסתמו כוונת פוסק ומצינו הדברים מפורשים‬
‫מיידל‬ ‫ַ‬ ‫א‬ ‫ַטיטלט‬ ‫א‬ ‫ב‬ ‫ַטיש‬ ‫א‬ ‫ָמ‬ ‫א‬ ‫אויט‬ ‫ָלט‬ ‫א‬ ‫וו‬ ‫ַרקריך‬
‫תס"ו דלדעת שו"ת מהר"ם לובלין המובא במגן אברהם תס"ו יוצא דנכון‬ ‫א‬ ‫פ‬ ‫ָס‬ ‫א‬ ‫וו‬ ‫אוי‪,‬‬ ‫מיסט‪.‬‬ ‫ַמּפער‬ ‫א‬ ‫א ַן‬
‫תנ"גָס‬
‫ַנגענהייט‪ .‬דא‬
‫מהרש"םַרגאבדע"ת‬
‫וכ"כאין די פא‬
‫זעלבע איז מיט יעדע טויש — די קורצע‬
‫מצוה‪",‬נעב"‬
‫במצת א ַלס‬
‫הנופלים זא ַכן‪.‬‬
‫או' י"ט‪ ,‬וכ"כ במשנה ברורה שעה"צ תס"ז י"ז‪ ,‬ובשו"ת זכרון יהודה‬
‫שעסלעך זענען א ַן א ַלטער טא ַקטיק‬
‫ע"ע שדי חמד‬
‫איינגעצויגענע‬ ‫סי'ַזויפ"ו‪,‬‬
‫אויך די‬ ‫דעעשאון א‬
‫אונזערע‪,‬‬
‫ּפערזענליכע‬ ‫ספקות‬‫בכלמיינע‬‫להחמיר מיט‬
‫איר פרעגט וועגן מיין קא ַריערע אין די‬
‫מאָדעס אינדוסטרי? איך א ַרבעט צוזא ַמען‬
‫שערי צדק‬ ‫מ"ז‪,‬אושו"ת‬
‫ָנצוקליידן די‬ ‫טיכטיגעסי'פרויען‬
‫סאטמאר ח"ב‬
‫איך דאָ‬

‫מיט פיל‬
‫צונויפרעדן‬
‫מצינו בקדמונים דגם דבר המותר מדינא דגמ' ושו"ע בלי שום חולק אף‬
‫לכתחילה למצות מצוה‪ ,‬מ"מ חששו לה בדורות האחרונים שלא להשתמש‬
‫בו כלל‪ ,‬גלל שבקל באין לידי חימוץ והיינו שעורים ושבולת שועל‪,‬‬
‫בשו"ת‬ ‫וכ"ה‬ ‫א'‪,‬‬ ‫סי'‬ ‫לדוד‬
‫שעסלעך וואָס שווימען יעצט א ַרויף‪".‬‬ ‫קרן‬ ‫בשו"ת‬ ‫מערכת פרויען זיי זאָלן זיין פורים'דיג‬
‫וכעי"ז‬ ‫ז'‪,‬‬ ‫או'‬ ‫י'‬ ‫סי'‬ ‫חומ"צ‬ ‫אידישע‬ ‫והאחרונים הוסיפו לכת דמהאי טעמא יש לאסרן אפילו בדיעבד כשכבר‬
‫זייער ציל–אָריענטירט‪",‬‬ ‫זענעןשיק‪.‬‬ ‫ומהר"ם‬‫ּפערזענליךכשו"מ "מיר‬
‫קל"ו אות ד'‬ ‫בין איך‬ ‫חו"מַדעסי'‬
‫יואלָר‪ .‬גרא‬
‫דבריַנץ יא‬
‫א ַ גא‬
‫זאָגט זרש‪" .‬מיינט נישט א ַז מיר זיצן און‬
‫שזהו באמת‬
‫קומענדיגע‬ ‫נותנתזיין די‬
‫והדעתעס זאָל‬ ‫לענין דיעבד‪,‬‬
‫חלומ'ען וואָס‬
‫שטא ַרק א ַקטיוו — איך שטוּפ שטענדיג‬
‫ַגט און‬‫געוואגם‬
‫חששזייןעצום‬‫ָמיטע צו‬ ‫מעורר‬‫וזהָדע–קא‬ ‫די מא‬
‫יאר‬ ‫גאנץ ָ‬ ‫ַא ַ‬
‫נאפו‪ ,‬ואאמו"ר הגה"ק מקאשוי זצ"ל לא התיר אותן אפילו למי שא"א לו‬
‫בלעדן דמוטב שלא יאכל כלל אפילו כזית של מצוה מלאכול הני מצות‪,‬‬
‫הנמצא‬
‫מיר‬ ‫המלח וואָס‬‫כחא ַכטן צו‬ ‫של טר‬
‫ווילן יעצט אָנקומען‪ ,‬און לויט דעם‬
‫המרובה מיר‬
‫לכמותמאָדע‪ ,‬נאָר‬ ‫המלוחהמיט‬ ‫קרקע‬
‫ַרויסצוקומען‬ ‫עםָבן א‬ ‫יחד הא‬
‫בחטים‪.‬פאָרשריפטן‪ .‬א ַסא ַך מאָל האָט‬
‫הגורםמורא‬ ‫נישט‬
‫מאָדנע‬ ‫פורים‬
‫והוא הדין בחטים וקמח שכח מלח מעורב בהן שממהרין להחמיץ‪.‬‬
‫עי' לקט יושר מנהגי הב"ד לברור השעורים שנתערבו בהחטים וגם‬
‫טוישט מען די מאָדע‪ .‬עס א ַרבעט יעדעס‬ ‫מען מיך שוין פא ַרשריגן א ַז איך בין צו‬
‫געווא ַגט‪ ,‬און טאָמער מ'וועט אָננעמען * מאָל אָן אויסנא ַם! און אויסער דעם‪,‬‬ ‫שבולת שועל‪ ,‬דרכים ובקל באין לידי חימוץ‪ ,‬ובדע"ת למהרש"ם תנ"ג‬
‫האָבן מיר א ַ זייטיגע הנאה צו ּפייניגן‬ ‫מיינע פאָרשלא ַגן וועלן די פרויען זיך‬ ‫וכן בערוך השלחן דמהאי טעמא מנהג ישראל ליקח רק חטים למצות‪,‬‬
‫מיט צריכין‬
‫אונזערע‬ ‫שעדיין‬
‫בזמןפרויען‬ ‫אידישע‬ ‫נעשית‬‫ַביסל די‬ ‫דהזריקה‬
‫א‬ ‫און לומר‬
‫גענצליך‬ ‫המתעקש‬
‫יתעקש פון אונז‬ ‫ואםאויסלא ַכן‬ ‫פשוט‬ ‫ובשו"ת מנחת יצחק ח"ט סי' מ"ט לאסור מצות של שעורים אפי' דיעבד‬
‫יוסףא ַ‬
‫שבבית מיט‬
‫הרשב"אמיר אויף‬‫בשו"תאָל קומען‬ ‫שנראהָדעס‪ .‬א ַמ‬
‫מא‬ ‫ָבער‬
‫עדיין‪ ,‬אכמו‬‫ּפלענער‪,‬‬
‫נחמצין‬‫אונזערע‬ ‫ואז אין‬ ‫ליניקהָטירן‬
‫באָיקא‬
‫ונימוקו עמו כי רואין בהפוסקים זהירות שונות וחומרות בסדר האפייה‪,‬‬
‫בייפא ַל פון טראָגן שּפיציגע שיך אויף‬ ‫תשובותמען צום‬
‫בדבר‪.‬‬ ‫שלשהאָלגט איז‬
‫תס"ז‪,‬מיך געפ‬ ‫סימןמ'האָט‬‫ווען‬
‫וואָס מען ווא ַקלט זיך ווי א ַ שיכור‪ ,‬פשוט‬ ‫סוף געווען צופרידן‪ .‬צום ביישּפיל‪ ,‬דער‬ ‫ומאן מפיס מה יש להוסיף באפיית שעורים שממהרין להחמיץ‪ ,‬וכ"ז שייך‬
‫מען‬
‫כשהם‬ ‫חימוץאָלגםקומט‬
‫פיס‪ .‬א ַמ‬ ‫דעתוטון די‬
‫דשייך‬ ‫ס"טוויי צו‬‫צדקהַרץסימן זיי‬
‫מיט שווא‬ ‫בלוימעיל‬‫בשו"ת‬ ‫הלאמא ַכן‬ ‫חדא‪ ,‬פון‬
‫איינפא ַל‬ ‫טעמעס‪,‬משעורים דהרבה‬
‫קטועלע חמיר‬ ‫שמועסן איבער ַא‬
‫להחמיץ‪ ,‬ועוד‬ ‫קורצעממהר‬
‫במלח שלכו"ע עכ"פ‬
‫שעסלעך‪,‬‬ ‫ָלע‬ ‫א‬ ‫שמ‬ ‫פון‬ ‫ַל‬ ‫א‬ ‫בייפ‬ ‫ַ‬ ‫א‬ ‫מיט‬ ‫אויף‬
‫רכים וצריכין ליניקה‪ ,‬ונמשך אחריו הגאון האדיר בעל שואל ומשיב‪,‬‬ ‫ַלע‬ ‫א‬ ‫אויפטו‪.‬‬ ‫מיין‬ ‫געווען‬ ‫איז‬ ‫סטייליש‬ ‫נדפונקטן‬
‫שטא ּ‬
‫רשידענע ַ‬ ‫פא‬
‫מלח‪.‬‬‫מעט ַ‬
‫רומגענומען פון‬‫ַא‬
‫דיעבד‪ ,‬אפילו‬ ‫אוסרין גם‬
‫וואָס אויסער די א ַלגעמיינע סיבה וואָס‬ ‫האָבן מיך דא ַן אויסגעלא ַכט א ַז קיין‬
‫מפסקי תוס' מנחות (עי' דברי שאול עדות‬
‫ליגט אונטער דעם‪ּ ,‬פייניגט עס פשוט‬
‫והביא בספריו סמך גדול לזה‬
‫איינער וועט נישט קויפן די מיאוס'ע‬ ‫והנה המעיין בסימן תס"ב ס"ז ובשו"ע הרב שם יראה‪ ,‬דיש ליזהר‬
‫וכן‬ ‫כ"א‪,‬‬ ‫סי'‬ ‫ח"ג‬ ‫מלכיאל‬
‫די פרויען וואָס געפינען זיך נעבעך אין‬ ‫דברי‬ ‫בשו"ת‬ ‫הסכים‬
‫אומבא ַ'טעמ'טע‬ ‫מה) וכן‬‫מיט די‬ ‫ליקוטים‬
‫ביהוסף (זעק)‬
‫קליידער‬ ‫וועלן‬ ‫ַרזיכערן א ַז זיי‬
‫ומתחמץ‪ ,‬והנה‬ ‫בחטים‬ ‫און פא‬‫פעלקערמעט‬ ‫דנכנס מעט‬ ‫בחטיםיצא‬‫ווען ס'איז‬
‫שמתלחלחזמןונוגע‬
‫לכבוד פורים‪ ,‬א ַ‬ ‫ממלח‬
‫מנחת ש"י סי' ל'‬
‫שוועריגקייטן‬ ‫און האָבן‬ ‫ושו"ת‬‫ח"י‪,‬תפיסה‬ ‫סי'ענגע‬ ‫ַציעפסח א ַן‬
‫ָמבינאהל'‬
‫בנשמתקאאדם‬
‫ָכדערצו אין‬ ‫אדם‬ ‫בחיי‬
‫ָליר נא‬ ‫הורה קא‬
‫בלויע‬ ‫צו‬ ‫אויסגעלייזט‬ ‫ראוי‬ ‫זיין‬ ‫נישט‬ ‫ָל‬ ‫א‬
‫ששמעתי מנאמנים דכשמשקין השדות מי הזריקה מגיעין גם‬ ‫קיינמ‬ ‫רינען‬ ‫סודות‬ ‫ַלטענע‬ ‫א‬ ‫מהא ַלע בא ַה‬ ‫לפיאון‬ ‫סוד‬
‫מיט'ן גיין‪"...‬‬ ‫ע"ש‪.‬אָבער‬ ‫ח"ג זיך‬
‫ברמההאָב‬ ‫בהאשל איך‬ ‫הובא שווא ַרץ‪.‬‬‫מיט‬ ‫ווערן‪ ",‬טיילט מיט ושתי המלכה‪" .‬א ַלס‬ ‫ענדליך א ַרויס‪ ,‬איז אונז געלונגען צו כא ַּפן‬
‫החימום ששולט ונשאר כח המלח‪ ,‬נמצא שיש‬
‫א ַ געטרייע אייניקל פון מיין גרויסן זיידן‪,‬‬
‫לחטים‪ ,‬והמים נעלמים ע"י‬
‫א ַ זעלטענע אינטערוויו מיט די הויכע‬
‫"מיר האָבן א ַסא ַך ערפא ַרונג אין דעם‬ ‫געהא ַלטן ביי דאָס מייניגע א ַז אונזער‬
‫ַקנהז‪.‬חומר‬
‫"מיר‬ ‫דהלאזיךמיםשאאינו‬ ‫מים‪,‬א ַרימט‬
‫פעלד‪ ",‬ב‬‫הרשב"אאוןי"ל דוקא‬
‫לדעת זיי מיינען‬
‫שטערקער ווי‬‫שניתפיל אפילו‬ ‫כח איז‬ ‫לאטמאלאט‬
‫ָדע–‬ ‫אין די‬‫נכנסין‬ ‫כליל‪,‬א והם‬
‫ָנגעשלאָסן‬ ‫איך זיך‬ ‫המים‬‫נתיבשוהאָב‬
‫ביי די‬ ‫טרם‬‫שמתלחלחא ַלע‬
‫מלחָס פירן אונז‬ ‫זמן שיש‬
‫ַקערקעס ווא‬ ‫קנא‬
‫פנימיָך‬
‫כחָבער דא‬ ‫געזען‪ ,‬א‬
‫אזא ַךנתעורר‬ ‫עיסה א ַס‬
‫ונעשה שוין‬‫הקמח האָבן‬ ‫שבהצטרףאָסעםלעצטע‬
‫אלא סוף האָבן ד‬ ‫וועלן צום‬‫המחמיץ‬ ‫מיר‬ ‫נעשה‬ ‫שזה‬ ‫מים‬ ‫שזורקין‬
‫פא ַראיין וואָס דאָס העלפט אונז האָבן א ַ‬ ‫פעם‬ ‫כל‬ ‫נעשה‬ ‫וזה‬ ‫שם‪,‬‬ ‫כששוהין‬ ‫החטים‬
‫נאָז‪ .‬נאָך גרויס אָנשטרענגונג און מיט'ן‬ ‫תוך‬
‫צייטן‬ ‫לעצטע‬ ‫די‬ ‫ָן‬ ‫א‬ ‫זיך‬ ‫מיר‬ ‫שטרענגען‬
‫הטמון בקמח ובמשך שהייתו נהפך מעיסה לחמץ‪ ,‬ובזה ס"ל להרשב"א‬ ‫ַקע‬ ‫א‬ ‫ט‬ ‫אונז‬ ‫זיך‬ ‫ָט‬ ‫א‬ ‫ה‬ ‫עס‬ ‫און‬ ‫ָרט‪,‬‬ ‫ווא‬ ‫אידישע‬
‫כלידי הזריקה‬ ‫ואפילוא ַנטאםאויף‬
‫שיגדלו‪.‬אויבערה‬ ‫זה האיאָבןאפשרשטא ַרקע‬ ‫בענדלעך‪,‬‬
‫פעמים דבלי‬ ‫שיעורהא ַקעלע‬ ‫בלי א ַסא ַך‬ ‫ציען‬
‫א ַרויסצוקומען מיט ווי מער געווא ַגטע‬ ‫איינגעגעבן‪ .‬א ַזוי אויך הא ַלט איך יעצט‬ ‫איך‬ ‫ווייס‬ ‫ָך‪,‬‬ ‫א‬ ‫נ‬ ‫אונז‬ ‫ַנצן‬ ‫א‬ ‫ט‬ ‫זיי‬ ‫ווען‬ ‫פרויען‪.‬‬
‫למטה מקו החטים עצמם פשוט וברור שאי אפשר להזהר שלא ינוחו גם‬ ‫ָליגע‬ ‫א‬ ‫ערשטמ‬ ‫ַן‬ ‫א‬ ‫דערגרייכט‬ ‫ענדליך‬ ‫מיר‬
‫דדבר זה לא נעשה כלל כ"ז שהחטים לא נגמרו‪ ,‬אבל כשיש בהן כח מלח‬ ‫א ַז מיין זיידע וואָלט געשעּפט נחת פון‬ ‫אינטערוויו ביי א ַּפאָר בא ַרימטע פרויען‬
‫בייפא ַלן‪ ,‬וואָס מיר האָבן זיך א ַמאָל נישט‬ ‫אינמיטן א ַרבעטן א ַז די קומענדיגע מאָדע‬ ‫על החטים‪ ,‬עפ"מ שבירר אחד הרבנים המובהקים בשנים שעברו ששלח‬
‫עלינו‬
‫קיין‬ ‫נישט‬ ‫סתומים‬ ‫שדבריו‬
‫ווייל ס'איז‬ ‫אָס איז‬ ‫פוסק‬ ‫גדולאייןבידינו דכל‬
‫ערלויבט‪ .‬ד‬ ‫——‬ ‫וכלל‬
‫ָלן —‬‫דיבר‪,‬‬
‫לאַלע זא‬ ‫מזהא ַז א‬‫המחמםַפעלן‬
‫זאָל בא‬ ‫מיר‪ ,‬און דאָס גיט מיר פיל בא ַפרידיגונג‪".‬‬ ‫וואָס קאָנטראָלירן א ַ גרויס חלק פון‬
‫נ"א‪,‬‬
‫ַמף‪,‬‬ ‫סימן קא‬
‫ח"זלעצטן‬ ‫הרדב"זביים‬
‫מיר הא ַלטן‬‫בשו"ת‬ ‫דעם כמ"ש‬
‫סוד א ַז‬ ‫הפוסקים‪,‬‬
‫רובצו געבן‬ ‫כסברת‬
‫ערלויבט‬ ‫דעתוָט מיר‬ ‫לבאר‬
‫מינוט‪ ,‬מ'הא‬
‫ע"פקייןהקרקע כיון‬
‫עמלקית'טע‬ ‫כשהמיםנישט‬
‫דגםָטש איך בין‬ ‫המציאות "כא‬ ‫לבררזענען‬ ‫לאריזאנא‬
‫לעבן‪ .‬מיר‬ ‫טעגליכע‬ ‫מיוחד‬‫שליח טאָג‬ ‫אונזער‬
‫חו"מ ט'‬
‫ָּפלייגן‬ ‫יוסף א ַרא‬
‫וברכידא ַרפן‬
‫מ"ז‪ ,‬ווען‬ ‫אוןאו"ח‬
‫איין זייט‬ ‫ופרי חדש‬
‫י"ב‪ ,‬נישט‬ ‫סימןתנאי‬
‫קלאָרן‬‫שבעה‬‫מיט א ַ‬ ‫נחלת‬ ‫ושו"ת‬
‫אינטערוויו‬ ‫שיגיעו‬
‫די‬ ‫גורםצו רעדן‬ ‫שםא ַמאָל‬‫יש ניט‬‫המדבריות‪ ,‬מיר‬
‫דעםכדרך — עס ּפא ַסט‬ ‫בסערה‬
‫נושביןאָבן פון‬
‫וועט הנאה ה‬ ‫שרוחותאירחזקות‬‫זיכער א ַז‬
‫ַלע‬ ‫הלכתא מיט א‬
‫כוותי'‬ ‫וועלן קעמפן‬ ‫שקדמו‬ ‫געווער‪ .‬מיר‬
‫האחרוןאָסדברי מי‬ ‫ד‬ ‫שראהאון‬
‫פון חדר‪,‬‬‫דכ"מ‬ ‫סודות‬
‫הלאקייןקי"ל‬ ‫ַרויסצוגעבן‬
‫אט'‪ .‬ועוד‬ ‫קומתן‬
‫ָט‬ ‫כופפיםאָס הא‬
‫עמלקים [און ד‬‫שע"י דיהרוחות‬ ‫אינטערוויו‪.‬וגם ישנם קנים רכים‬
‫שּפרא ַך פון‬ ‫עקסקלוסיווןלשבולת‬
‫המים גם‬
‫מיטלען!" ושו"ת אבקת רוכל סימן‬ ‫ש"מ‪ ,‬ושע"ה‪,‬‬ ‫סימןאיך‬
‫ַנטשולדיגן אויב‬
‫יוסף יור"ד‬ ‫מוזן א‬ ‫בבית‬ ‫וועט מיר‬
‫כמבואר‬ ‫איר‬ ‫בית‬ ‫שלום‬ ‫ווייניג‬ ‫נישט‬ ‫געווען‬ ‫גורם‬
‫ונוגעים במים‪ ,‬ומובא בהאשל ברמה ח"ג‪ .‬ועוד הלא כלל גדול בהפוסקים‬
‫וועל זיך הא ַלטן צו דעם‪".‬‬ ‫אלאָל‬
‫להקל ס'זא‬
‫אינדערהיים‪,‬‬ ‫דרבנןביי מיר‬
‫בלבד אין‬ ‫ספקָבלעמען‬ ‫פרויעןיהא ּפרא‬‫מיר אפי'‬‫שנתעורראָסספק‬
‫שוין לאַנג וו‬ ‫מקום‬ ‫דכלגוטן‪,‬‬ ‫אַ‬
‫ס"א‪ ,‬ובדרכי משה יור"ד קכ"ד אות ט'‪ ,‬וחו"מ קנ"ד י"ג‪ ,‬ושו"ת רמ"א‬
‫וויא ַזוי פא ַרשּפרייט איר די נייע‬ ‫נישט אויסגערעדט זיין]‪ ,‬בין איך זייער‬ ‫וואונדערן זיך ווער עס שטייט אונטער די‬
‫ַלע הפוסקים בשו"ת שמחת יו"ט למהרי"ט אלגאזי‬‫בספרי‬ ‫סימן ט'‪ ,‬וכן מצינו‬ ‫כשהדבר בתמידות כמו כאן דכל הזמן יש‬
‫נאָענט צו די עמלקים‪ ",‬זאָגט אונז זרש‪,‬‬
‫בשאלה שאירע באקראי‪ ,‬אבל‬
‫סטיילס וואָס טוישן זיך חדשים לבקרים‪,‬‬
‫מאָדע א ַזוי בליץ–שנעל?‬ ‫פון וואו נעמט איר די א‬
‫ַלן?שו"ת חתם סופר יור"ד סימן רל"ג‪ ,‬ואבה"ע ח"א קי"ט‪ ,‬ושו"ת‬ ‫י"ז‪,‬‬ ‫סו"ס‬ ‫ָבלגאסי'‬
‫ָם‬ ‫ח"א‬‫מהרש"ם בא‬
‫בשו"ת מיט איר‬ ‫איין קנא ַק‬ ‫כמבואר‬‫להקל בוצווישן‬
‫איןָג‪ ,‬און‬ ‫מיםא עליה‬
‫ָנערשטא‬ ‫און ד‬ ‫שנפלו‬‫להסתפקָנטאָג‬
‫יעדן מא‬
‫ועוד‪.‬טויש‬
‫אויס דעם‬ ‫שטענדיג‬ ‫נוצן‬ ‫"מיר‬ ‫בייפא‬
‫דברי חיים ח"א יור"ד נ"ב‪ ,‬ושואל ומשיב מהדורא ד' ח"ב ק"ו‪,‬‬ ‫וסו"ס‬ ‫וכבר‪,‬‬ ‫ד"ה‬ ‫פ"ח‬
‫און די צווייטע‪" .‬איך פא ַרשטיי אויך‬ ‫סו"ס‬ ‫ח"ג‬ ‫ובגוף‪,‬‬‫ד"ה מיט אַנדערע בייפאַלן‪,‬‬
‫ד"ה‬ ‫ר"ל‬ ‫וסימן‬ ‫וכה‪,‬‬ ‫קע"א מאָל‬ ‫יעדע‬
‫אין סעזאָן‪ ",‬זאָגט ושתי‪" ,‬מיר בויען‬ ‫"אָה‪ ,‬ס'איז א ַן א ַלטער סוד א ַז מיר נוצן‬
‫און יעקב‬
‫זייער‬ ‫אידן צור‬
‫ושו"ת‬ ‫צ"ו‪ ,‬צו‬
‫וסי'שנאה‬ ‫טיפע‬‫אות א'‬‫סי' י"גזייער‬
‫פונעם‬ ‫ענגעל ח"ד‬ ‫ושו"ת מהר"ש‬
‫אינטערעסאַנט‬ ‫פ"ג‪ ,‬מער‬ ‫איינס‬
‫פרויענישע‬
‫פריער‪,‬בריש סימן תס"ב בנפלו מי פירות על‬
‫ַטירליכע‬ ‫א‬ ‫נ‬ ‫די‬ ‫אויף‬ ‫אויך‬ ‫הלאָרןקי"ל‬‫השלישיתפון יא‬
‫ותשובהַלטע מאָדעס‬
‫איבער די א‬ ‫שטרעבן צו פא ַרלענגערן אידישע צרות‬ ‫איברא‪ .‬גרויסע כבוד‬ ‫ד"האונז אַ‬ ‫ס'איז‬ ‫צווייטן‪.‬‬
‫אייגנשא ַפטן פון וועלן געפעלן פא ַר‬ ‫נאָר א ַמאָל בעסערט מען עס א ַביסל‬ ‫קנ"ה‬ ‫סי'‬
‫חטים או קמח ונתייבשו יש אוסרין ללוש אותה עם מים ולאפות דכשיבא‬ ‫אינעם לא ַנגן גלות‪ .‬דעריבער האָב איך‬ ‫און זכי' זיך ּפערזענליך צו באַקענען‬
‫חבר'טעס און משפחה‪ ,‬און אויף זייער‬ ‫אויס‪ ",‬ערקלערט אונז ושתי‪" .‬צום‬ ‫ָמיטע‬ ‫ָדעס–קא‬
‫הלכהָס‬
‫בביאורניי‪ ,‬ווא‬
‫ועי'וואָס איז‬
‫להחמיץ‪ ,‬זען‬ ‫פירות ותמהר‬
‫נייגעריגקייט צו‬ ‫תתעורר דיכח מי‬
‫הויכע ּפא ַּפס‬ ‫מיםמאָדע פון‬ ‫עליהם‬
‫ביישּפיל‪ ,‬די‬
‫סמכינן‬ ‫ודאותא ולא‬‫מיט די מ‬ ‫ַראייניגט‬
‫בעינן‬ ‫למצה‬ ‫זיך פא‬
‫דשמירה‬ ‫רודער‬ ‫מבואר ביים‬
‫בפוסקים‬ ‫דהלא שטייען‬ ‫ועוד וועלכע‬ ‫מיט די‬
‫ָגט‪".‬שוב‬‫יתעורר‬ ‫לא‬ ‫ונתבטלו‬ ‫הלחלוחית‬ ‫און‬ ‫ָדעס‬ ‫א‬ ‫מ‬ ‫די‬ ‫ַרשּפרייטן‬ ‫א‬ ‫פ‬ ‫העלפן‬ ‫צו‬ ‫טיילט‬
‫אספיקא‪ ,‬ואפילו הרבה ספיקות יחד‪ ,‬אע"ג שסמכינן עלה באיסורין חמורין‬ ‫ביטע‬ ‫וועלט‪.‬‬ ‫די‬ ‫ַר]דרייען‬ ‫א‬ ‫און [פ‬
‫איז "אין"‪ ,‬און וואָס יענער טרא‬ ‫שם די האָר‪ ,‬דאָס איז א ַרומגעגא ַנגען פא ַר‬
‫שעלה‬ ‫כיון‬ ‫ס"ל‬ ‫מקילין‬ ‫דהיש‬ ‫אין‬ ‫דערמיט הא ַלטן די אידן אין אונזערע‬ ‫מיט אייערע געפילן איבער דעם ענין‪.‬‬
‫וע"כ‬
‫ַב‪",‬‬ ‫בחוש‪ ,‬שטא‬
‫שרואין געניטע‬
‫ָבן זייער א ַ‬‫כמו‬ ‫המלח שבתוכן‬
‫"מיר הא‬ ‫כחא ַן האָט‬‫כלהאָר ד‬ ‫כאןאָרלא‬
‫צוריק נ‬ ‫אבלָנציג י‬
‫ע"כ‪ ,‬צווא‬
‫בערך‬ ‫בתורה כאן הצריכה תורה לצאת מכל הספיקות משום דכתיב ושמרתם‬
‫לא ַּפעס ווי לענגער‪".‬‬
‫ווידער‬
‫ַכנדיגשאלת‬‫ישא בו‬
‫וא"כ קר‬
‫שטאָלץ‪,‬‬ ‫זרש מיט‬
‫המלח‪.‬‬ ‫מתחמציןָגטמכח‬
‫זא‬ ‫אז עס‬ ‫גידולן און‬
‫איינדרייען די ּפא ַּפ‬
‫כשהחטיםַרפטבאין לגמר‬
‫מען געדא‬ ‫מקורות‬
‫פון‬ ‫בליָכטער‬ ‫בענין א ַזה להקל‬
‫געטרייע טא‬ ‫"איך בין‬ ‫הסברותפוןהנאמרים‬ ‫וכלאייניקל‬ ‫גלייכע‬
‫מצות א ַמצוה‪,‬‬‫"איך בין‬ ‫אצל‬
‫אויף‬ ‫נבוכדנצר וועלכער האָט זיך פא ַרמאָסטן‬
‫אחימוץ של דיעבד‪ ,‬דפשוט שכח המלח שבו נתעורר כשלשין אותו דהלא‬
‫ַרבעטן‬ ‫א‬ ‫"מיר‬ ‫ָם‪.‬‬ ‫א‬ ‫ָבלג‬ ‫א‬ ‫ב‬ ‫איר‬ ‫מיט‬ ‫איז‬ ‫היינט‬ ‫און‬ ‫שּפיציג‪,‬‬ ‫ַרויפקוועטשן‬ ‫ַקנהז‪,‬וליכנס‬
‫המן'ס‬ ‫חדשות‬ ‫לעשותָגט שא‬
‫ובפרטהמן‪ ",‬זא‬ ‫כראוי מוצקות עכ"פ מיד ספיקא לא נפקי‬
‫מיין טא ַטן‬ ‫אויסצומישן כלל ישראל צווישן די‬
‫פא ַרשידענע פראָנטן אויפא ַמאָל — אויף‬ ‫בעסער ווען מ'טוט עס אָן מיט א ַ רייף‬
‫רואין במצות אפיות שעדיין כל כח חוזק המלח בו (עפ"י בירור של‬ ‫טאָכטער‪" .‬אייגנטליך בין איך געווען‬ ‫לספיקות‪.‬‬
‫‪12‬‬
‫אריזאנע מצות‬ ‫שיהי' ועל סמך זה טרודין לדחות כל מפריע ומונע‪.‬‬ ‫לעבארעטאר"י) ולא קם ולא זע ממנו‪ ,‬וא"כ זהו אסור לכל הדיעות‪.‬‬
‫עוד ראוי לדעת דבהיות שישנם בסדר השקעה חששות חמורות מענין‬ ‫וכלל זה נקוט בידך שאין לנו לבדות חילוקים חדשים שלא מצינו בש"ס‬
‫חמץ כפי הסדרים שנהגו עד הנה כמבואר בחלקי האשל ברמה‪ ,‬ע"כ הגם‬ ‫וראשונים‪ ,‬כדמצינו בגיטין לז‪ .‬דאמרי' וכי בשביל שאנו מדמין נעשה‬
‫שיתגלה איזה יצירה חדשה לא הועילו כלום משום איזהו חכם הרואה‬ ‫מעשה‪ ,‬וע"כ ר"ל סברות שמחדשין לרגל השאלות המתעוררין כסברות‬
‫כדאי‬ ‫ּפרייז‪ ,‬איז עס‬
‫המכשולים‬ ‫שנתגלוא ַאח"כ‬
‫ָסט א ַמאָל‬ ‫שאירעעס קא‬
‫בעבר‬ ‫אויף‬‫ממה‬ ‫קרוין‬ ‫כפירושָס דער‬
‫החת"ס‬ ‫הנולד‪,‬דעם ווא‬
‫נעמען אין‬ ‫את‬ ‫ַנדערש‪ ,‬וויא ַזוי‬
‫חמורים‪.‬‬ ‫יופי‪ .‬א‬
‫בענינים‬ ‫סּפעציעלע כ"ש‬ ‫געשעפטן‪ ,‬קליידער‬
‫להשתמש בוא ַלדינא כלל‪,‬‬ ‫און שיך‬
‫מקור חזק אין‬ ‫קליידערבלי‬
‫דיבעלמא‬
‫אָנצוהא ַלטן‪ .‬אוי‪ ,‬כ'רעד שוין צופיל‪"...‬‬ ‫מרדכי'ס קאָּפ האָט מיך דא ַן פא ַרנא ַרט‬ ‫איז מעגליך א ַז מ'זאָל זיך שווערן א ַז א ַ‬ ‫פא ַבריקא ַנטן‪ ,‬שייטל מא ַכערס‪ ,‬הוטן‬
‫ונתפטמו בו לעבר‪ ,‬וזה כבר כדאי לעצמו‪ .‬נוסף לזה כבר כתוב בשדי חמד‬
‫און איך האָב געמיינט א ַז ער איז מיין‬ ‫זיך‬ ‫שטעקט‬ ‫עס‬ ‫ָס‬ ‫א‬ ‫וו‬
‫שאפשר לחלק כיון שלא נזכר בשום מקום‬‫פון‬ ‫ַק‬ ‫א‬ ‫ז‬ ‫לעכעריגע‬ ‫אע"פא ַנען‬
‫נ"טמיר שּפ‬ ‫גלייכן‪.‬‬‫הר"ןָס סי'‬‫ובשו"תאון דא‬ ‫דעזיינערס‪,‬‬
‫שתלוי'‬ ‫דהיינו‬ ‫בתנאים‬ ‫שנאמרו‬ ‫היתרים‬ ‫שכלאָסן‬ ‫אות ג'‬
‫איך בא ַג‬ ‫דעריבערי'האָב‬
‫חומ"צ סעיף‬‫מע'ַטע‪ ,‬און‬‫טא‬
‫וואָס זענען אייערע שוועריגקייטן‬
‫נשארים‪,‬‬ ‫וההתירים‬ ‫מתבטלים‬ ‫התנאים‬ ‫מיוחד‪,‬‬ ‫באופן‬ ‫בעשיתו‬ ‫היתרו‬ ‫זייאיןאייןלהקל בו‪ .‬ובשו"ת נו"ב מהדו"ת יור"ד סימן ק"א שטרח מאד למצוא‬
‫און‬ ‫"שיין"?‬ ‫איז‬ ‫אונטערהעמד‬ ‫ַן‬ ‫א‬ ‫ַרויס‬ ‫א‬ ‫וויסן‪,‬‬ ‫זייער‬ ‫ָן‬ ‫א‬ ‫ָל‬ ‫א‬ ‫מ‬ ‫טייל‬ ‫צוהילף‪,‬‬
‫ביים הא ַנדלען אין א ַזא ַ פעלד?‬ ‫דעם‬ ‫אויסער‬ ‫מיסט‪.‬‬ ‫מיט‬ ‫ַטן‬ ‫א‬ ‫ט‬ ‫מיין‬ ‫וויא ַזוי איז מעגליך א ַז מ'זאָל זיך איינרעדן‬ ‫מיט אויסריידן וועגן די וויכטיגקייט פון‬
‫חילוק וחמורים‪ ,‬והחזיק דעתו בשו"ת מנחת‬ ‫דעם קלים‬ ‫איסורים‬
‫הרבהא ַסערן‬ ‫עי"ז‬
‫צו פא ַרוו‬ ‫וימשכומיר‬
‫ּפרובירן‬
‫אני‬ ‫וכ"ז‬ ‫סיים‪,‬‬ ‫חריפותו‬
‫א ַז שּפיציגע שיך וואָס דערמא ַנען פונעם‬
‫בעוצם‬ ‫שחידש‬ ‫היתר בענין טהרה ואחרי חידושו‬
‫זייער פרנסה און א ַז ס'איז אפילו נישט‬
‫"די שוועריגקייט פון זיין שטענדיג‬ ‫עד‬ ‫אחרת‬
‫מרן‬ ‫חידש‬ ‫ח'‬ ‫אות‬ ‫ע"ד‬ ‫סימן‬ ‫יור"ד‬ ‫יואל‬‫דבריא ַ‬
‫ָּפ–צודעק און‬
‫ובשו"ת‬ ‫כ"ז‪,‬קא‬
‫געהעריגע‬
‫סעי'‬ ‫ח"ד‬‫צווישן א ַ‬
‫יצחק‬ ‫גרעטל"‬ ‫לקולא און‬
‫לצרף "הענסל‬ ‫מכשפה אינעם‬ ‫בייזןכלל או‬ ‫לסמוך ע"ז‬ ‫חלילה הילף‬
‫אבלריכטיגע‬ ‫מיט די‬ ‫פלפול‬
‫בקיצור‪,‬‬ ‫דרך‬ ‫כותב‬
‫געפערליך‪.‬‬
‫איין טריט פאָראויס‪ ,‬פון נישט‬ ‫איזה סמך לזה‪,‬‬ ‫אמצא‬ ‫אולי‬ ‫בראשונים‬ ‫ופוסקים‬ ‫בש"ס‬ ‫למצוא‬ ‫השם‬ ‫שיזכני‬
‫מוטשעטאופן‬
‫העולם בכל‬ ‫בתנאיאָפןיתירו‬ ‫מעשה'לע איז "שיין"?‬ ‫קומט מען אָן ווייט‪".‬‬
‫מיך‬ ‫קיין רגע‪,‬‬ ‫רבינו זצ"ל ד"ז מדילי'‪ ,‬וכתב דאם מתירין של‬
‫ושתי‪.‬רצה‬
‫"מיר‬ ‫ָגט שלא‬ ‫זי"ע‬ ‫ַביסלמצאנז‬
‫אויס‪ ",‬זא‬ ‫שלא ידעו לחלק‪ ,‬וזהו סיבת מרן בעל דברי אחיים‬ ‫היום‪ָ.‬זעוע"ע בשו"ת‬ ‫טעם'לא‬ ‫כמוני‬ ‫קירַז די‬ ‫ָדער א‬‫אזובי‬‫יענו א‬‫פרעגן פון‬‫אירכן מה‬ ‫בארזים‬ ‫ואםדא ַרפט‬ ‫עכלה"ק‪.‬א ַגע‬
‫"די פר‬
‫שלא לפנות אל‬ ‫דכוונתוזענען‬ ‫וכו' וואָס‬ ‫בזה"ל‪,‬א ַכטיפה הורה‬
‫צירונגען‬ ‫קמ"טָך‪ ",‬צעל‬ ‫או"חאונז נא‬ ‫סופרא ַנצן‬
‫חתםאָס ט‬ ‫די וו‬
‫אויף‬
‫ַרבעטןא' ב'‪,‬‬
‫או"חא סי'‬‫שטענדיג‬ ‫להתיר ה'מאשין ציצית כמבואר בשו"ת דברידא ַרפן‬
‫חיים ח"ב‬ ‫ָנגען‬ ‫א‬ ‫געה‬ ‫ָז‬ ‫א‬ ‫גל‬ ‫פשוט'ע‬
‫רהבים ושטי כזב לחדש חדשים בהוראה על דמיוני כזב‪ ,‬ובשו"ת דברי‬ ‫עס‬ ‫ַזוי‬ ‫א‬ ‫ווי‬ ‫זיי‬ ‫"פרעגט‬ ‫ַקנהז‪.‬‬ ‫א‬ ‫ש‬ ‫זיך‬
‫הגדוליםָל‬
‫שהתירו אויפא ַמא‬
‫ַרשידענע פראָנטן‬ ‫פא‬
‫שמשנים מאותן‬ ‫וכן רואין במאשין מצות שישנם בזה"ז‬ ‫אויף שווא ַרצע אָדער‬ ‫צעשּפרייט זיך א ַזוי שנעל‪ ...‬כא ַ‪ ,‬כא ַ‪,‬‬
‫— פון קאָּפ ביז די פיס‪ ,‬אויף‬
‫בימים הראשונים כמו שרואים מדבריהם ועכ"ז סומכין על ההיתר הראשון‬ ‫שאין לומר שום‬ ‫מוראוז"ל‪ ,‬האמת הוא אחת‬
‫רויטע שטריק‪ ,‬איז‬
‫סימןַזויק"ל‬ ‫חיים ח"ב יורה דעה‬
‫כא ַ‪ ,‬פון וועמען האָבן זיי א‬
‫זומער‬ ‫שטיוול‪,‬‬ ‫מא ַנטלען‪,‬‬ ‫זולת מה שגדולי‬ ‫האיסור‪,‬‬ ‫שייך‬ ‫לא‬ ‫זה‬ ‫בנידון‬ ‫לומר‬ ‫אויסצוזעןבזה‪ ,‬דהיינו‬ ‫סברא‬
‫עכדה"ק שם בדברי יואל‪.‬‬ ‫"שיין"? ווען מיר וואָלטן‬ ‫צוריקגעשטא ַנען?‪ ...‬ס'איז‬
‫קליידער‪ ,‬קינדער‪ ,‬ערווא ַקסענע‪,‬‬ ‫וכו'‪,‬דיאבל אנן יתמי‬ ‫הופיע עליהם‬
‫ָנצענטרירט א ַז‬ ‫שטעלן אשרזיך קא‬ ‫חכמת ה'‬ ‫מגודל‬
‫ווי זיי‬ ‫הביעוצו זען‬ ‫געלעכטער‬ ‫הראשונים‬‫ממש א ַ‬
‫די ערמל‪ ,‬די פא ַרב‪ ,‬די שניט‪,‬‬
‫ועצם הדבר להתקשר בקשר אמיץ ליקח חטים דוקא ממקום מיוחד‬
‫די סחורה‪ ...‬ס'איז א ַ גא ַנצע‬
‫דיתמי אם ניזל בתר סברותינו הבדוית ח"ו תפול היסוד‪ ,‬עכ"ל‪ .‬ושם בח"א‬
‫שיין‬ ‫זיין‬ ‫ָלן‬ ‫א‬ ‫ז‬ ‫ָדעס‬ ‫א‬ ‫מ‬ ‫זיי‬ ‫ָלט‬ ‫א‬ ‫מ'וו‬ ‫ווי‬ ‫ּפונקט‬ ‫געטריי‪,‬‬ ‫זיך צו‬
‫אבותינו‪,‬‬ ‫ערגעץ‬ ‫אין‬ ‫מיר‬ ‫ָלטן‬
‫יור"ד סימן ט' האמת יורה דרכו דאם באנו לחלק לפי שכלינו מסברות‬ ‫א‬ ‫וו‬ ‫ַר‪"...‬‬ ‫א‬ ‫דערפ‬ ‫ָלט‬ ‫געצא‬
‫לייכטע‬ ‫שערום קיין‬‫שלאאון נישט‬ ‫הוא לדעתי שורש פורה כל היתרים ודוחקים‬
‫געטוא ַכץ‬
‫חטים‬
‫עס‬ ‫בתר איז‬ ‫דערפא ַר‬ ‫להדר‬ ‫לאפשראָבער‬ ‫והוא מכשול היותר גדול והמונע העיקרי פעלד‪,‬‬ ‫מיר הרבה נכשלו‬ ‫ובעוה"ר‬ ‫ָנגעקומען‪.‬‬ ‫דין אוכו'‪,‬‬ ‫נישט‬ ‫נפל בבירא‬ ‫ַקט מיט‬ ‫מילתאאין טא‬
‫למילתא‬ ‫גייט יעדער‬ ‫הבטןַזויונדמי‬‫וויא‬
‫גייען דעריבער מיט'ן‬ ‫ָדעס?‬ ‫א‬ ‫מ‬ ‫אייערע‬
‫קצירת‬
‫ַנט‪.‬‬ ‫אינטערעסא‬‫מעולם‪ .‬דסדר‬ ‫שנהגו אויך‬ ‫כשרים ומהודרים באופן היותר נעלה כמו טא ַקע‬ ‫וז"ל‪ ,‬ונודע שאף‬ ‫בזה‪ ,‬עכ"ל‪ .‬ובשו"ת דברי יואל יור"ד סימן ע"ר אות ב'‬
‫איינציגן וועג וואָס‬
‫ַנט‬
‫אחר‬ ‫אינטערעסא‬
‫לבקר ולחקור‬ ‫השניםַלעמאָל‬
‫החטים פה נוא יארק אצל היראים וחרדים כלס'איז א‬ ‫לדינאדעראין להשתמש‬ ‫"ביי יעדע פרא ַגע וואָס קומט אונטער‪,‬‬
‫אבלאונז‪:‬‬ ‫לפלפולא‪ ,‬פא ַר‬
‫בסברות טובות שמשתמשים בהם בלייבט‬
‫להמדקדקיןָזע‬
‫אויפצוקומעןיפותמיט קוריא‬ ‫אותן שדות שהחטים נקיים מכל מיני חששות ונעשו‬ ‫שקר‪".‬לא בשביל שאנו מדמין‬ ‫ז"ל‪ ,‬כי‬ ‫הראשונים‬ ‫מןָגישע‬ ‫ברורהאָלא‬
‫אונזער ּפסיכ‬ ‫שיש ראי'‬ ‫במהזיך צו‬ ‫ווענדן מיר‬
‫אלא‬
‫וועג פון‬
‫בייפא ַלן‪ ,‬און זיך לאָזן וואוילגיין‬ ‫דעּפא ַרטמענט‪ ",‬ערקלערט ושתי‪" ,‬בלויז‬
‫והפסידו‬ ‫ויתרו‬
‫אויפ'ן חשבון פון די ציגעלעך‬
‫וכבר‬ ‫ביותר‪ ,‬וע"ד זה נוסעין משדה לשדה מעיר לעיר‪,‬‬ ‫בבית יוסף או"ח‬ ‫מובא פון‬ ‫נעמען צו‬ ‫"מיר הר"ן‬ ‫הריב"ש בשם‬ ‫שו"ת‬ ‫ועי'‬ ‫עכ"ל‪.‬‬
‫פאָריגע וואָך האָבן מיר א ַנטיילגענומען‬
‫מעשה‬ ‫נעשה‬
‫שעסקו‬
‫ווי‬ ‫וצדיקיםאויס‬ ‫ָלגן אונז‬ ‫הגאונים‬
‫בדבריאָס פא‬ ‫וו‬ ‫עי"ז לאלפים וגם במסי"נ ממש‪ ,‬כמבואר‬ ‫דעת‪ ",‬היותר בטוח‬ ‫לנפש דרך‬ ‫בוחר זייער‬ ‫מענטשן‬ ‫כלאָןמשכיל‬ ‫העולם‬
‫ָנווענש‬ ‫ָגישע קא‬ ‫בעסקי‬ ‫ּפסיכאָלא‬ ‫שאפי'‬‫תר"צגרויסע‬ ‫אין א ַ‬
‫האשל ברמה‬ ‫בספרו‬ ‫כמבואר‬
‫געטרייע סאָלדא ַטן‪".‬‬ ‫עובדא‬ ‫בזה שנים רבות מה שבדידהו הוי‬ ‫"מיין שיש לעשות‬ ‫ַקנהז‪.‬עאכו"כ‬ ‫רחוק‪,‬‬ ‫באפשריות שא‬‫זאָגט‬
‫ומשומרהאָבן א ַרומגערעדט די ענינים‪.‬‬
‫ואפי'‬ ‫ומכשול‬ ‫נזק‬ ‫מכל‬ ‫וואו מיר‬
‫לאָזונג איז א ַז ווען מ'זעט‬
‫בשדה‬
‫ַסקירן‬ ‫קצתַרמא‬ ‫הבקי פא‬ ‫"מירכל דא ַרפן‬ ‫ח"א‪ ,‬ויש בזה מעלה היותר שייך לענין חטים כי‬ ‫נניח הדרך אשר‬ ‫כבשונו של עולם והיאך‬
‫א ַ משוגעת גענוג מאָל און‬
‫שהם פיל‬ ‫ומצות זייער‬‫התורהַרויס א ַז‬ ‫שטעלט זיך א‬ ‫כן בדרכי‬ ‫עס‬
‫זרש‪,‬‬ ‫ָגט‬ ‫א‬ ‫ז‬ ‫ַקטיקן‪",‬‬ ‫א‬ ‫ט‬ ‫אונזערע‬
‫הכשרות וגודל הנסיונות הכרוכין בו‪ ,‬היותר קשה שבו מה שאדוקין ליקח‬ ‫הכרמים עכלה"ק‪.‬‬ ‫ומשעול‬ ‫זעלבסט–‬ ‫אין‬ ‫ַנגל‬ ‫א‬ ‫מ‬ ‫ַ‬ ‫א‬ ‫פון‬ ‫ליידן‬ ‫מענטשן‬
‫ווערט עס‬ ‫צרא ַנג‪,‬‬ ‫דרכו בם אבותה"ק ונכניס עצמינו במקום‬
‫גענוג ל‬
‫מהרבהָס‬
‫ושמעתיפון די ווא‬ ‫שבו‪ ,‬זיך היטן‬‫"מיר דא ַרפן‬
‫דוקא ממקום פלוני או אלמוני על אף הפקפוקים‬ ‫שא ַץ און זעלבסטזיכערקייט‪ ,‬און‬
‫נאָרמא ַל‪ ,‬און וואָס ס'איז‬
‫ווילן שטערן אונזערע ּפלענער‪.‬‬ ‫דפתאום שאלה‬ ‫דעריבער אידענטיפיצירן זיי זיך לויט‬
‫רבנים בעלי מכשירים‪ ,‬לכשרות כל השנה‪ ,‬דהנסיון היותר גדול שהרבה‬ ‫כאן‪ָ,‬רמא ַל‬ ‫המוח שישנו‬
‫געווען נא‬ ‫וכל מי שמח בקדקדו ירגיש בלבול פריער‬
‫א ַסא ַך מאָל בא ַנייען מיר א ַ מאָדע‬ ‫לדוןאיךולהורות בכל‬ ‫למשפט‬ ‫יושבין כסאות‬ ‫מזהא ַרומיגע‬ ‫הרבהא ַלע‬ ‫חמיר אויב‬ ‫ועודא ַרומיגע‪.‬‬ ‫זייערע‬‫זו‬
‫מאכל‬ ‫איזה‬ ‫משוגעת‪.‬‬ ‫ווערט א ַ‬
‫און‬ ‫איידל‪,‬‬ ‫לתקןַביסל‬
‫מוכןמא ַכן א‬ ‫אין יכולין לעמוד בו כאשר עומדים בבית חרושת‬
‫דורכ'ן עס‬ ‫זענען בערן‪ ,‬מוז איך אויך זיין א ַ בער‪,‬‬
‫שא"א‬ ‫לקרב את אשר‬ ‫ומשונותהנאה‬ ‫שונותא ַזונדער‬ ‫מיני דוחקין והיתרים בנוים על סברותהאָב ב‬
‫עס‬ ‫נסיוןקויפן‬‫שזהוָס א ַלע‬
‫ָכדעם ווא‬‫העשיה‬‫כלאָר נא‬‫או משקה ונתגלה איזה חשש ורוצין לעכב נ‬ ‫ניין? אויב א ַלע א ַרומיגע זענען אָקסן‪,‬‬
‫להתיר‪ .‬אולם זהו‬ ‫טון לבמיט די‬ ‫צו על‬ ‫עלתה‬ ‫ריחקו מעולם‪ ,‬ולהתיר את אשר לאדאָס‬
‫להשיג למי שלא נתנסה בו ואין חכם כבעל נסיון‪ .‬וכמה צריכין להודות‬
‫ַרבן‬ ‫א‬ ‫פ‬ ‫ריכטיגע‬ ‫די‬ ‫מיר‬ ‫ווייזן‬ ‫שוין‬
‫מלבושיםע' וואָס‬
‫מוז איך אויך זיין א ַן אָקס‪ .‬אויב א ַלע‬
‫חוק טבע האנושי‪ ,‬כפי שמצינו בדחז"לסאָרט‬
‫—‬‫למקום‬‫ממקום שכל‬ ‫לילךא ַרף האָבן‬ ‫דערפון‪ .‬מ'ד‬
‫לד' על חסדיו המרובין כל השנים שיש אפשריות‬ ‫ע"ב) ויבמות (דף‬ ‫קידושין (דף‬ ‫א ַרומיגע גייען מיט דזשאָמּפערס מיט‬
‫פרויען טראָגן סּפעציעל‬
‫א ַמאָל דא ַרף מען גיין צוביסלעך‪,‬‬
‫ומשדה לשדה עבור החטים לפסח כשיש איזה סיבה כל שהו אפילו מטעם‬ ‫שמורה לאחר שבא מעשה לידו אין שומעין‪,‬‬ ‫איך אויך‬ ‫דת"ח‬ ‫אמרומוז‬ ‫שע"ז דא ַן‬‫ע"א) ערמל‪,‬‬ ‫ע"זא ַסטע‬ ‫געּפ‬
‫פא ַר צניעות‪ ,‬ווייל דא ַן‬
‫אינטש ביי אינטש‪ ,‬אָדער אפילו‬ ‫להלכה ביור"ד סי'‬ ‫קי"ל‬ ‫וכן‬ ‫אמרה‪,‬‬ ‫לידו‬‫מיט‬ ‫הבא‬ ‫גייען‬
‫מעשה‬ ‫ַרומיגע‬ ‫מחמת‬ ‫שמאא ַלע א‬ ‫וברש"י אויב‬
‫א ַזוי גיין‪.‬‬
‫שהדרך חפשי‬ ‫צי איך א ַרויס דעם‬
‫סענטימעטער‪.‬‬ ‫זה ביי‬ ‫הידור לבד‪ ,‬וכמו שנוהגין באמת כל השנים‪ ,‬וסדר‬
‫סענטימעטער‬ ‫לחזק את אשר‬ ‫פון גדולה‬ ‫נגיעה‬ ‫דיש‬ ‫קלעביגע‪ ,‬צוקנייטשטע שטיוול‪ ,‬מוז איך‬
‫לכשרות‬ ‫אונטער‬ ‫ַרּפעט‬ ‫רמ"ב (סעיף ל"ו בהג"ה) והכל מטעם קא‬
‫לילך מחיל אל חיל חיפוש מחיפוש אין ערוךבקיצור‪ ,‬מיר שלאָפן נישט‪".‬‬
‫ובפרט‬ ‫למעלתה‪,‬‬ ‫אויך א ַזוי גיין‪ ,‬א ַנדערש בין איך נישט קיין‬
‫הכשרות‪,‬‬ ‫מושיבין כהן גדול‬ ‫דאיןאיך האָב‬ ‫פיס און‬ ‫זייערעע"ב)‬ ‫כבר התירו והקילו בו‪ .‬ובסנהדרין (דף ח'‬
‫וחטיָס‬
‫ַזעלכע ווא‬ ‫במערכתַלץ דאָ א‬
‫של מצות בפסח התופס מקום בשורה ראשונה"ס'זענען א‬ ‫אָקס ווי א ַלע‪ .‬אונזער שווערסטע א ַרבעט‬
‫בענד‪/‬בענדל‪/‬בענדעלע דורך פא ַבריצירן‬ ‫בב"ד בעיבור שנה די"ל נגיעה‪ ,‬ע"ש‪ .‬דעם לעצטן לא ַך‪ .‬צום ביישּפיל‪ ,‬די הוטן‪.‬‬
‫ַקנהז‪.‬‬
‫ולהקל‬ ‫בדוחקים שא‬
‫ליכנסאונז‪ ",‬זאָגט‬ ‫נישט פון‬ ‫פתח‬ ‫נפתחה זיך‬
‫לאָזן‬ ‫ועי"ז‬ ‫איז טא ַקע מיט די קלוגע מענטשן‪ ,‬די‬
‫זו‪ ,‬שּפיץ‬ ‫סדרדעם‬ ‫גם צו‬
‫שינתהנאָר‬
‫אריזאנאָס דעקן‬
‫היטן ווא‬ ‫די פרויען טוען זיך אָן די היטן לשם‬
‫וועג‬ ‫אין‬ ‫שטיינער‬ ‫אונז‬
‫אויפ'ן להחזיק לקיחת חטי אריזאנא למצות‬‫שטעלן‬ ‫זיי‬ ‫"און‬ ‫ַלבוועגסוהמצב‬‫הצורך‬ ‫וועלכע האָבן יאָ גענוג זעלבסט–שא ַץ‬
‫כפי הא‬‫שונות א ַזוי‬
‫קולותאון ליגן‬
‫קאָּפ‬ ‫באמתלא‬
‫שייטל‪ .‬איך האָב‬‫באריזאנא‬ ‫לקצור חטים‬
‫צוצודעקן דאָס‬ ‫צניעות‪,‬‬ ‫החידוש‬ ‫וראי' ברורה לכך כי בתחלת‬
‫דורך אויפקלערן א ַנדערע וועגן אונזערע‬ ‫און לאָזן זיך נישט א ַזוי שנעל נא ַרן‪ .‬צו‬
‫היותרהוטחמיר מכל המאכלים בענין כשרותה‬ ‫שהואביז'ןהמאכל‬
‫אויסטון דעם‬ ‫פון דאָרט‬‫שייטל‪.‬פסח‬
‫של‬ ‫אויף‬ ‫ָּפצוטון‬ ‫א‬ ‫זיי‬ ‫הנאה‬
‫קינדער‪.‬הרבה שאין זכר למים כלל בגלוי והכל‬ ‫סּפעציעלע‬ ‫ַ‬ ‫א‬ ‫גשמים טעו‬ ‫גדילין צועל מי‬ ‫זיישאין‬
‫אמת'ע כוונות‪ .‬אָבער וואָס קען מען טון‪,‬‬ ‫דורך זייערע‬ ‫קומען מיר‬
‫והחיד"א‪.‬‬ ‫הרדב"ז‬ ‫שהאריכו‬ ‫וכמו‬ ‫מעולם‪,‬‬‫ָבער איך‬ ‫בה‬ ‫שמחמיריןא‬
‫החומרותא ַצן שּפרונג‪.‬‬
‫וגודלַנצן איז א ַ ק‬
‫אינגא‬ ‫עמלקי'ש) דורך‬
‫אינו‪,‬‬ ‫נתגלה שזה‬ ‫מיין‪ ,‬אויף‬
‫ואחר זמן‬‫טערקיש (איך‬ ‫באמצעים שונים‪,‬‬ ‫בלבד‬ ‫לקרקע‬ ‫מתחת‬ ‫דיהולך‬
‫א ַז נישט א ַלע זענען בלינד? וואָס קען‬ ‫די מא ַמעס‬ ‫טענה'ן צו‬ ‫נעמען‬ ‫מיידלעך‬
‫מוז אייך דערציילן א ַז אייגנטליך קומען‬ ‫נוצן טא ַקע זייערע הוטן א ַלס ציל–ברעט‬
‫מען טון א ַז נישט א ַלע זענען נא ַריש?‬
‫לרעיוןָפיסזו שאין להתקשר למקום שזה גורם‬ ‫גדול אונזער א‬ ‫ומצאתי סמך‬
‫קריגערייען אין‬ ‫פאָר גרויסע‬
‫עצומות‬ ‫על הקרקע ושזה גורם מכשולות‬
‫פא ַר אונזערע מאָדעס‪ .‬מיר נוצן דווקא די‬
‫מיםאָס‬‫באסיפתפא ַרוו‬
‫מיט זיי‪ ,‬און‬ ‫הקרקע‬ ‫שעמען זיך‬‫א ַזרקזיימשקים‬
‫וואָס קען מען טון א ַז נישט א ַלע געבן‬ ‫לדחוק‬ ‫כבר‬ ‫התחילו‬ ‫ואז‬ ‫ברמה‪,‬‬ ‫האשל‬‫בחיבורו א ַלע‬
‫אויסזען א ַזויווי‬ ‫כ"מ‬ ‫וכמו זיי נישט‬
‫שהאריך‬ ‫קענען‬
‫לאסור‬ ‫נישט‬ ‫ָל‬ ‫א‬ ‫מ'ז‬ ‫ַלטן‬ ‫א‬ ‫ה‬ ‫טייל‬ ‫וועגן דעם‪.‬‬ ‫הוטן זיי צו מא ַכן אויסזען אויפפא ַלענד‬
‫ָלדענע‬ ‫טעמים גא‬
‫שכל אויף א ַ‬ ‫זייערכמה‬ ‫ַוועקכתב‬ ‫סעיףא ב'‬
‫מכשולות‪ ,‬בשו"ת דברי חיים חלק ב' אונז‬ ‫מא ַמעס‪ ,‬און דערנאָך שטעלן זיך די‬
‫המאשין‬ ‫ַך‬ ‫א‬ ‫ַס‬ ‫א‬ ‫ווייל‬ ‫הוטן‬ ‫די‬ ‫מיט‬ ‫טשעּפען‬ ‫א ַזוי‬ ‫אשר‬ ‫צנוריות‬
‫מיר א ַריין‬ ‫ע"י לייגן‬ ‫מיםא ַמאָל‬ ‫חדש לזרוק‬
‫פורים'דיג‪.‬‬ ‫בדוחקים שונים‪ ,‬עד שעברו לסדר און‬
‫געווינט‬ ‫מען‪ :‬אכיַמאָל‬
‫להתירם‬ ‫אין זאָגט‬
‫שלדעתי אונז‬
‫מאשין ציצית‪ ,‬וכתב בין השאר וז"ל טא ַץ? ביי‬ ‫געטרייע מא ַמעס צו‪ .‬א ַזוי האָבן מיר נאָך‬
‫פרויען האָבן עס צוליב דעם אינגא ַנצן‬ ‫זיך‬ ‫ַקלען‬ ‫א‬ ‫וו‬ ‫ָס‬ ‫א‬ ‫וו‬ ‫הוטן‬
‫שבראש השבולת‪ ,‬ואפילו לפי טענת החולקין‬ ‫די‬ ‫אין‬ ‫פעדערן‬ ‫החטים‬ ‫ַקטיקן‪ ,‬על‬
‫באים גם‬
‫מען‪ "...‬פירוש‬‫ַרלירטעכ"ל‪,‬‬ ‫בהכשרא וכו'‬ ‫מעןיהי'‬
‫און א ַמאָל פ‬ ‫יוכל להתקלקל בניקל ויעשו באופן שלא‬ ‫גייען טא ַקע‬ ‫ביז א ַלע‬ ‫המיםָך טא‬ ‫און נא‬
‫אויסגעטאָן און זיך צוגעדעקט מיט א ַ‬ ‫מזה‪ּ,‬פיצלנע‬
‫למטהא ַכן מיר‬
‫נזרקיןא ַמאָל מ‬‫יעדע ווינט‪,‬‬ ‫(להצדיק דעתן להכשיר החטים)‪,‬מיטעכ"פ‬
‫לעשות הציצית במאשין‪ ,‬גם כשיתקלקל ולא‬ ‫ומאן‬ ‫ע"זטא ַקט‪".‬‬ ‫צום‬
‫בסדרהאָבן מיר‬ ‫שנעשה טיכל‬
‫דכיוןקעגן דעם‬ ‫דבריוכאָטש‬
‫טיכל‪.‬‬ ‫היטן וואָס ליגן אויפ'ן שּפיץ קאָּפ און‬
‫צום לעצט?‬ ‫ודו"ק‪.‬‬ ‫כשרא ַכן‬
‫שאינווועט ל‬‫נישטבאופן ווער‬ ‫ההיתרעסיעשו‬ ‫ומצות‬ ‫להחטים והלא אנו רואין בגוף החטים‬ ‫מיטל וואָס‬ ‫מגיע‬ ‫מיט'ן‬ ‫שאין‬ ‫ויבטיח זיך‬
‫"מיר בא ַנוצן‬ ‫מפיס‬
‫יוכלועצות‪ ,‬אָבער דאָך איז‬
‫בתנאי‬ ‫לעמוד‬ ‫אויך‬ ‫די שייטלעך דא ַרפן א ַרויספא ַלן דערפון‬
‫מבחוץ‬ ‫הייסט שקר החן והבל היופי‪ ",‬זאָגט זרש‬
‫די וואָס זענען מקיים "עוז והדר‬ ‫געוואונטשן פא ַר אונז‪ .‬פון די א ַנדערע‬ ‫המסתכלאיין סיבה‬ ‫מסביבדי זייטן‪.‬‬ ‫צופליען אויף‬ ‫וכל העסק‬ ‫שכח המלח שלטה בהן בריוח גדול‪ ,‬און‬
‫הנעשה‬ ‫אָפן‪" ,‬דאָס טייטשט‪ ,‬מיר געבן פא ַר שקר‬
‫אחרון!" קלקול‪,‬‬ ‫ליכנס לספק‬ ‫לבושה‪ ...‬ועי"ז‬
‫ותשחק ליום‬ ‫להתחיל דרך חדש‬ ‫הנאה יאָ צו‬ ‫דירעקט יותר‬
‫הדבר חמיר‬ ‫ובנ"דָבן מיר‬
‫זייט הא‬ ‫הגדולא ַרלייג זיך‬
‫ּפערזענליך פ‬‫לאשורואָסכיאיךהמכשול‬ ‫ומתבונן בפנימיותו יכיר מיד ויבין פא ַרוו‬
‫א ַביסל חן‪ ,‬און פא ַר הבל גיבן מיר א ַריין‬
‫לתקן תקנות לזכות‬ ‫פורים!‬‫שהבא‬ ‫מהד"ת סי'א ַי"ב‪,‬‬
‫פרייליכן‬ ‫השרוןאפילו‬‫הוטן‪ ,‬און‬ ‫חבצלת‬
‫בשו"תמיט די‬‫וכמ"ש א ַ קאָּפ"‬
‫"דרייען‬ ‫טעם‬ ‫מאיזה‬
‫וויל נקמה‬ ‫איז יהי'‬
‫ווייל איך‬ ‫הוטןאלו‬ ‫בחטים‬ ‫אויף די‬ ‫דוקא‬
‫כאן הוא הרצון העז והחזק להשתמש א ַזוי‬
‫‪13‬‬
 ‫אריזאנע מצות‬
‫מיובל שנים‪ ,‬עפ"י דרך והוראות אותן גדולי הדור‪ ,‬ודרך זו דמיא לבידקא‬ ‫הרבים צריך להיות בטוח שלא יוכל לצמוח שום הפסד‪ ,‬אבל להכניס לדבר‬
‫דמיא שחותר תחת יסודות בית ישראל אשר כל דת משה וישראל נשען‬ ‫שיש בו ספק נזק וקלקלה מי נתן רשות להכריע‪ ,‬ע"ש)‪.‬‬
‫עליהן‪ ,‬ועלינו להתרחק מזה בתכלית‪.‬‬
‫*‬
‫ואמרתי בדרך צחות דאהכי נסמך אהדדי מצה לע"ז‪ ,‬דכתיב אלהי‬
‫שיינע‬
‫י"ז‪-‬י"ח) א ַדטרם‬
‫ל"דאָראויס אין‬‫(שמותעס פ‬
‫מ'שטוּפט‬ ‫המצות און‬
‫תשמור‬ ‫טוטחגמיר וויי‬ ‫תעשההאלךַרץאת‬
‫ליבלינג‪ .‬דאָס‬
‫מסכה לא‬ ‫זיין‬ ‫והאמת אגיד כי כל הנ"ל כתבנו רק ליתר שאת וכבר יצאתי מן השורה‬
‫גרינוואלד‬
‫ַ‬ ‫ח‪.‬‬

‫לאמיר‬
‫ָ‬
‫רונדיגע טורעם‪ .‬היינט איז אויך ערלויבט‬ ‫ביז היינט אויף די בושות וואָס איך‬
‫נקרב לקיים מצות מצה יזהר שלא תעשה לך אלקים חדשים‪ ,‬רק תעבוד‬ ‫בפלפולים‬ ‫להאריך‬ ‫כי כך קבלתי מאאמו"ר זצ"ל וכן נהג בעצמו שלא‬
‫אָדער גאָר פאָרצוגליך צו טראָגן די ּפא ַּפס‬ ‫האָב אים פא ַרשא ַפט יענעם טאָג פון די‬ ‫כשנוגע הדבר להלך בדרכים חדשים דאז מניחין העיקר ומתעסקים‬
‫זיךאת מה לקרב ומה לרחק‪ ,‬גם‬
‫בלי א ַשינוי‪.‬‬
‫סטיל וואָס‬ ‫אבותינוהאָר‪,‬‬ ‫שעבדו‬
‫ַמגענומענע‬ ‫מיט כדרךמיט צא‬
‫מצות‬‫בעניןאָסן‬ ‫ותנהוג‬
‫אים בא ַג‬ ‫אבותינו‬
‫איך האָב‬ ‫אלקיא ַדע‪ ,‬ווען‬
‫ּפא ַר‬ ‫בפלפולים ויושבי קרנות הן הן המכריעים‬
‫וואָלט אויטאָמא ַטיש בא ַטיטלט א ַ מיידל‬ ‫א ַן א ַמּפער מיסט‪ .‬אוי‪ ,‬וואָס פא ַרקריך‬

‫צונויפרעדן‬
‫*‬ ‫*‬ ‫*‬ ‫העיקר שלא לילך בחדשות נעשה כטפל שבטפלים פחות מהדין גרמוזא‬
‫א ַלס "נעב" אין די פא ַרגא ַנגענהייט‪ .‬דאָס‬ ‫איך דאָ מיט מיינע ּפערזענליכע זא ַכן‪.‬‬
‫זעלבע איז מיט יעדע טויש — די קורצע‬ ‫איר פרעגט וועגן מיין קא ַריערע אין די‬ ‫הבא באחרונה‪ ,‬אלא חובתינו להדגיש פעם אחר פעם‪ ,‬שאפילו אם לא‬
‫ממשהו חמץ ומדקדקין ומחמירין לפסח‬ ‫ודע עוד דאותן הנזהרין‬ ‫הי' בו שום פקפוק כלל אסור לנו בתכלית האיסור כל אופן ודרך‬
‫שעסלעך זענען א ַן א ַלטער טא ַקטיק‬ ‫מאָדעס אינדוסטרי? איך א ַרבעט צוזא ַמען‬
‫דהנזהר ממשהו‬
‫איינגעצויגענע‬ ‫האריז"לאויך די‬ ‫לברכת קדוש‬
‫אונזערע‪ ,‬און א ַזוי‬ ‫כדי אלזכות‬
‫ָנצוקליידן די‬ ‫שונותפרויען‬‫בחומרותטיכטיגע‬
‫מיט פיל‬ ‫חדש שלא השתמשו בו אבותינו‪ ,‬ואפילו יחמוד בלבבו יפיפיתו החיצוני‬
‫אפילו‬ ‫אלו‬ ‫ממצות‬
‫שעסלעך וואָס שווימען יעצט א ַרויף‪".‬‬‫ליזהר‬ ‫צריכין‬ ‫השנה‪,‬‬ ‫כל‬ ‫יחטא‬ ‫שלא‬
‫פרויען זיי זאָלן זיין פורים'דיג‬ ‫לו‬ ‫אידישעמובטח‬ ‫חמץ‬ ‫מי יודע מה טמון בתחתיתן‪ ,‬ואיזה מכשולים עתידין לצאת מהם‪ ,‬וכפי‬
‫שלאא לשהותן‬
‫ָריענטירט‪",‬‬ ‫זייער ציל–‬ ‫לאוכלן‪ ,‬וכן‬
‫אותה שלא"מיר זענען‬ ‫ּפערזענליך‬ ‫כבראיךקנו‬ ‫ואפילו‬
‫ַדע בין‬ ‫בדיעבד‪,‬אָר‪ .‬גרא‬
‫א ַ גא ַנץ י‬
‫און‬ ‫ישראל זיצן‬
‫אפילו‬
‫קומענדיגע‬
‫נישט א ַז מיר‬
‫די‬ ‫זיין‬
‫"מיינטבבית‬
‫ָל‬ ‫א‬ ‫ז‬ ‫עס‬
‫להשהות‬
‫ָס‬ ‫א‬
‫שלא זרש‪.‬‬
‫וו‬
‫מדורות זאָגט‬
‫חלומ'ען‬
‫שטענדיג‬
‫און‬
‫המנהג‬
‫ַגט‬ ‫א‬
‫שטוּפ‬
‫געוו‬ ‫זיין‬
‫וכן— איך‬
‫נתפשט‬
‫צו‬
‫ַקטיוו‬
‫ָמיטע‬ ‫א‬
‫בביתַרק א‬
‫כלל‪,‬‬
‫ָדע–ק‬ ‫א‬
‫שטא‬
‫די מ‬
‫יאר‬
‫גאנץ ָ‬
‫ַא ַ‬
‫שהוא המציאות החי בזה דאין לך שנה שאין קללתו מרובה מחברתה‬
‫ומתגלים חששות וגם מכשולות‪ ,‬ונפשות ישראל נעשין כלי הנסיון לנסות‬
‫דברים המותרין להשהות בבית מדינא כל שיש איסור באכילתן ביערו‬ ‫בהם אם חטים אלו עולין יפין בכשרותן‪ .‬והלב מלא פחד אם ליכא עוד‬
‫מאָדע‪ ,‬נאָר מיר טרא ַכטן צו וואָס מיר‬
‫אותן או מכרו לנכרי‪ ,‬והמקורות לזה אך למותר כי פוק חזי שכן עמא דבר‪.‬‬
‫ווילן יעצט אָנקומען‪ ,‬און לויט דעם‬
‫נישט מורא האָבן א ַרויסצוקומען מיט‬
‫מאָדנע פאָרשריפטן‪ .‬א ַסא ַך מאָל האָט‬ ‫פורים‬ ‫חששות שלא נתגלו עדיין ה"י‪.‬‬
‫יעדעס‬ ‫ַרבעט‬ ‫א‬ ‫עס‬ ‫ָדע‪.‬‬
‫שנבלע בהם חמץ טוב שמצניעין בפסח‬ ‫א‬ ‫מ‬ ‫די‬ ‫מען‬ ‫טוישט‬ ‫דקדירותבין צו‬
‫ַרשריגן א ַז איך‬
‫סימןאתנ"א‬ ‫בריש שוין פ‬
‫מען מיך‬
‫מאָל אָן אויסנא ַם! און אויסער דעם‪,‬‬ ‫געווא ַגט‪ ,‬און טאָמער מ'וועט אָננעמען‬ ‫ונזכרתי במה שאירע זה הרבה שנים בת"ח אחד ירא ושלם שהורע‬
‫שלא יבוא להשתמש בהם בפסח‪ ,‬והוסיף‬
‫האָבן מיר א ַ זייטיגע הנאה צו ּפייניגן‬
‫במקום שאינו רגיל לילך שם כדי‬
‫מיינע פאָרשלא ַגן וועלן די פרויען זיך‬ ‫לו החששות השונות בענין התפלין הנמכרין בשוק‪ ,‬והתיישב בדעתו‬
‫איסורין מותר‬
‫אונזערע‬ ‫פרויען מיט‬ ‫משאר‬ ‫אידישע‬ ‫הבלועים‬
‫הכליםא ַביסל די‬ ‫און שכל‬
‫גענצליך‬ ‫דאע"פ‬‫פון אונז‬‫בשו"עא ַכןשלו‬
‫פשוט אויסל‬ ‫הרב‬ ‫לעשות הבתים של תפלין במו ידיו ואלו יהיו כשרים בתכלית ההידור‬
‫כיון‬ ‫חמץ‬ ‫מ"מ‬ ‫בהם‪,‬‬
‫מאָדעס‪ .‬א ַמאָל קומען מיר אויף מיט א ַ‬ ‫וישתמש‬ ‫שישכח‬ ‫חוששין‬ ‫ואין‬ ‫בבית‬
‫באָיקאָטירן אונזערע ּפלענער‪ ,‬אָבער‬ ‫עמו‬ ‫להשהותן‬ ‫והיופי‪ ,‬וכיון שלא הורגל בזה נולדו כמה וכמה חששות של פסול במשך‬
‫שיךכמה‬
‫אויף‬ ‫שּפיציגע יש‬
‫ואע"ג דשם‬ ‫ע"כ‪,‬טראָגן‬ ‫לשכחהַל פון‬
‫יותר בייפא‬ ‫לחוש צום‬
‫השנהָלגטישאיז מען‬ ‫מיך געפא‬ ‫מ'האבוָט כל‬
‫שרגיל‬‫ווען‬ ‫העבודה‪ ,‬וכדרך היראים הלך לשאול שאלת חכם מגדולי הרבנים והציע‬
‫פשוט‬ ‫שיכור‪,‬‬ ‫ַ‬ ‫א‬ ‫ווי‬ ‫זיך‬ ‫ַקלט‬ ‫א‬ ‫וו‬ ‫מען‬ ‫ָס‬ ‫א‬
‫ספיקות‪ ,‬ספק ישתמש‪ ,‬וגם אם ישתמש דלמא בצונן שאין מפליט בליעתן‪,‬‬‫וו‬ ‫דער‬ ‫ביישּפיל‪,‬‬ ‫צום‬ ‫צופרידן‪.‬‬ ‫געווען‬ ‫סוף‬
‫טעמעס‪ ,‬בזה‪ ,‬וריחמו עליו‬ ‫קטועלעשהשקיע‬ ‫ובממון‬ ‫שמועסןובזמן‬
‫איבער ַא‬ ‫ועמלו בגוף‬
‫להם גודל טירחתו קורצע‬
‫זיי וויי צו טון די פיס‪ .‬א ַמאָל קומט מען‬ ‫איינפא ַל פון מא ַכן בלוי מיט שווא ַרץ‬
‫ואפילו בחמין דלמא עד שיאכל יהא נזכר‪ ,‬ואפילו לא נזכר הלא אחר יום‬ ‫ונקטןמרובה וצער ת"ח‬ ‫והפסד‬ ‫הדחק‪,‬‬ ‫שעת‬ ‫סמך‬ ‫על‬ ‫להקל‬ ‫סניפים‬
‫אויף מיט א ַ בייפא ַל פון שמאָלע שעסלעך‪,‬‬ ‫סטייליש איז געווען מיין אויפטו‪ .‬א ַלע‬ ‫נדפ‬
‫שטא ּ‬‫פארשידענע ַ‬ ‫רומגענומען פון ַ‬ ‫וצידדו הרבה ַא‬
‫נפלטָס‬
‫סיבה ווא‬ ‫ַלגעמיינע לא‬
‫חומרא‪ ,‬ואולי‬ ‫אויסער די א‬ ‫שאיסורו וורקאָסמטעם‬ ‫לפגםא ַז קיין‬ ‫טעםא ַכט‬
‫אויסגעל‬ ‫הנ"לא ַןנותן‬
‫ראשוןמיך ד‬ ‫האָבן‬ ‫שהשקיע כל כך לחיבוב המצוה‪ ,‬וכשנגמר היתה לבו מלא חדוה ושמחה‬
‫אותו‪ ,‬וכל‬
‫פשוט‬ ‫ּפייניגט עס‬ ‫דעם‪,‬אוסרין‬ ‫הפסח‬ ‫לחומר‬
‫אונטער‬ ‫נגדו ורקליגט‬‫מיאוס'ע‬‫שישים‬ ‫בתבשיל‬
‫קויפן די‬ ‫שישנישט‬ ‫קצתוועט‬ ‫איינער‬‫רק‬ ‫על הזכייה שיש לו תפלין המהודרין ביותר שאין דוגמתו כי עשאו במו‬
‫נעבעךהרב‬
‫אין‬ ‫בשו"ע‬ ‫בגמרא‪ ,‬וע"ע‬
‫געפינען זיך‬ ‫פרויען וואָס‬ ‫מדינא‬ ‫ַ'טעמ'טעולא די‬
‫כלל י"ד‬ ‫אומבא‬ ‫הרא"ש‬ ‫בשו"תמיט די‬ ‫האיסור (זעק)‬
‫קליידער‬ ‫וועלן‬
‫הותרוא ַזע"יזיירבנים‬
‫הלאַרזיכערן‬
‫און פא‬ ‫פעלקער‬
‫שנולדו‬ ‫ואודותיצאהשאלות‬ ‫סופו‪ ,‬ס'איז‬
‫ועדזמן ווען‬‫פורים‪ ,‬א ַ‬
‫מתחלתו‬ ‫לכבוד‬
‫ידיו‬
‫שוועריגקייטן‬
‫שעירבָבןאותו בדבר‬ ‫תפיסה און הא‬ ‫לאכילה‬ ‫ראויענגע‬ ‫שהי' א ַן‬
‫גמורא ַציע‬
‫דחמץאָמבינ‬
‫ָכדערצו אין ק‬
‫תמ"בנאסכ"ב‬ ‫בלויע קאָליר‬
‫סימן‬ ‫קיינמאָל נישט זיין ראוי אויסגעלייזט צו‬ ‫סוד און א ַלע בא ַהא ַלטענע סודות רינען‬
‫מובהקים‪ ,‬וממש כזה מתרחש לפנינו יצאו ללקוט בשדה אחרים שלא‬
‫גיין‪"...‬בפסח‪ ,‬ולמעשה המנהג‬ ‫לקיימו‬ ‫ָבער מותרמיט'ן‬ ‫אדםאָברקזיך א‬
‫לחולים‬ ‫איך ה‬ ‫שאינושווא ַרץ‪.‬‬
‫מאכל כל‬ ‫מיט‬ ‫ווערן‪ ",‬טיילט מיט ושתי המלכה‪" .‬א ַלס‬ ‫ענדליך א ַרויס‪ ,‬איז אונז געלונגען צו כא ַּפן‬
‫וחמורות‪,‬‬
‫זיידן‪,‬‬ ‫גדולות גרויסן‬ ‫בחששות‬
‫אייניקל פון מיין‬ ‫ונסתבכו‬
‫געטרייע‬ ‫אַ‬ ‫ולדקדק‪,‬‬
‫הויכע‬ ‫מיט די‬‫להדר‬ ‫זעלטענעאבותינו‬
‫אינטערוויו‬ ‫א ַשערום‬
‫"מיר האָבן א ַסא ַך ערפא ַרונג אין דעם‬ ‫געהא ַלטן ביי דאָס מייניגע א ַז אונזער‬
‫למכרו‪.‬‬ ‫לכאן‪.‬אין די מאָדע–‬ ‫למהא באו‬
‫ָנגעשלאָסן‬ ‫ששכחו‬
‫איך זיך‬ ‫היתרים‪,‬דיעד האָב‬ ‫פירן של‬
‫אונז א ַלע ביי‬ ‫בשלשלת‬ ‫והתחילו‬
‫ַקערקעס וואָס‬ ‫קנא‬
‫פעלד‪ ",‬בא ַרימט זיך שא ַקנהז‪" .‬מיר‬ ‫כח איז פיל שטערקער ווי זיי מיינען און‬
‫למצותָך‬
‫השוקָבער דא‬ ‫געזען‪ ,‬א‬ ‫ליקחא ַסא ַך‬ ‫מותרשוין‬ ‫לעצטעהדחקהאָבן‬ ‫סעיףָבןד'דאָס‬
‫סוף הא‬ ‫ובשו"עצום‬
‫מיר וועלן‬ ‫פא ַראיין וואָס דאָס העלפט אונז האָבן א ַ‬ ‫נאָז‪ .‬נאָך גרויס אָנשטרענגונג און מיט'ן‬
‫קמח מן‬ ‫דבשעת‬ ‫תנ"ג‬ ‫להגאון שר‬ ‫ל"הַנטל"ו‬ ‫לאו"ח סי'‬
‫שטרענגען מיר זיך אָן די לעצטע צייטן‬ ‫וואָרט‪ ,‬און עס האָט זיך אונז טא ַקע‬ ‫אידישע‬ ‫אויף די‬ ‫אויבערהא‬ ‫בהשמטותא ַרקע‬
‫שט‬ ‫שלמהאָבן‬ ‫האלף לך‬
‫בענדלעך‪ ,‬ה‬ ‫בשו"ת‬
‫ַקעלע‬ ‫וע"עא ַך הא‬
‫ציען א ַס‬
‫אפילו שלא בשעת הדחק‪ ,‬וגם קמח מחטים‬
‫א ַרויסצוקומען מיט ווי מער געווא ַגטע‬
‫מצוה של פסח‪ ,‬וחטים מותר‬
‫איינגעגעבן‪ .‬א ַזוי אויך הא ַלט איך יעצט‬ ‫הדברים‪,‬‬ ‫בתוך‬ ‫מצות‬ ‫המאשין‬
‫פרויען‪ .‬ווען זיי טא ַנצן אונז נאָך‪ ,‬ווייס איך‬ ‫בענין‬ ‫שכתב‬ ‫זצ"ל‬ ‫קלוגער‬ ‫מהר"ש‬
‫ענדליך דערגרייכט א ַן ערשטמאָליגע‬ ‫התורה‬ ‫מיר‬
‫שאסור‬ ‫אע"ג‬ ‫מיד‬ ‫אותן‬
‫בייפא ַלן‪ ,‬וואָס מיר האָבן זיך א ַמאָל נישט‬ ‫וטוחנין‬ ‫במים‬ ‫החטים‬
‫קומענדיגע מאָדע‬ ‫שבוללין‬ ‫הלתותים פי'‬
‫ַרבעטן א ַז די‬ ‫אינמיטן א‬ ‫נחתהזה‬
‫פון‬ ‫ובדור‬ ‫שבעולם‪,‬‬
‫געשעּפט‬ ‫אופןוואָלט‬‫בשום זיידע‬
‫פרויען הזהא ַז מיין‬
‫חדשות בזמן‬
‫לעשותבא ַרימטע‬ ‫אינטערוויונ"לביי א ַּפאָר‬
‫כי אין‬
‫משנה‬
‫קיין‬ ‫גר"ז‪,‬נישט‬ ‫יעקב‪ ,‬ס'איז‬
‫בחקאיז ווייל‬ ‫אייןכמבואר שם‬
‫ערלויבט‪ .‬דאָס‬ ‫בבית‬ ‫להשהותן— —‬
‫מותרַלע זאָלן —‬ ‫להשתמש‬
‫ַפעלן א ַז א‬ ‫זאָל בא‬ ‫ַפרידיגונג‪".‬‬
‫למנעו‬ ‫טעם‬‫פיל בא‬‫בידינומירשום‬
‫הי'אָס גיט‬ ‫און ד‬ ‫שלא‬‫פון ואף מיר‪,‬‬
‫חלקדרא‪,‬‬ ‫ולאגרויס‬
‫אכשיר‬ ‫גורע א ַ‬
‫ָנטראָלירן‬
‫המוסיף‬‫כלָס קא‬ ‫ווא‬
‫ברורה ועוד‪ ,‬ולמעשה לא תמצא שום איש חרדי שישהנו פסח בתוך‬
‫ַמף‪,‬‬ ‫א‬ ‫ק‬ ‫לעצטן‬ ‫ביים‬ ‫ַלטן‬ ‫א‬ ‫ה‬ ‫מיר‬ ‫ַז‬ ‫א‬ ‫סוד‬ ‫דעם‬ ‫געבן‬ ‫צו‬ ‫ערלויבט‬ ‫מיר‬ ‫ָט‬ ‫א‬ ‫מ'ה‬ ‫מינוט‪,‬‬ ‫קיין עמלקית'טע‬ ‫נישט‬ ‫בין‬ ‫איך‬ ‫ָטש‬ ‫א‬ ‫"כ‬ ‫זענען‬ ‫מיר‬
‫הי' ראוי למנעו כי אין לחדש חדשות בימים האלו עכלה"ק‪.‬‬ ‫לעבן‪.‬‬ ‫טעגליכע‬ ‫ָג‬ ‫א‬ ‫ט‬ ‫אונזער‬
‫ָּפלייגן‬ ‫א‬ ‫ַר‬ ‫א‬ ‫ַרפן‬ ‫א‬ ‫ד‬ ‫ווען‬ ‫זייט‬ ‫איין‬
‫הבית‪ ,‬ונהניתי מאד מפסקו של כבוד מחותני הגאון הצדיק משארמאש‬ ‫און‬ ‫נישט‬ ‫תנאי‬ ‫ָרן‬ ‫א‬ ‫קל‬ ‫ַ‬ ‫א‬ ‫מיט‬ ‫אינטערוויו‬ ‫— עס ּפא ַסט מיר ניטא ַמאָל צו רעדן די‬ ‫זיכער א ַז איר וועט הנאה האָבן פון דעם‬
‫ַלע‬ ‫קעמפן מיט א‬ ‫הן וועלן‬ ‫עמו מיר‬‫געווער‪.‬‬ ‫בבית‪ ,‬דאָס‬ ‫חדר‪ ,‬און‬ ‫סודות פון‬ ‫ַרויסצוגעבן קיין‬ ‫ָט‬ ‫א‬ ‫ה‬ ‫ָס‬ ‫א‬ ‫ד‬ ‫[און‬ ‫עמלקים‬ ‫די‬ ‫פון‬ ‫ַך‬ ‫א‬ ‫שּפר‬ ‫אינטערוויו‪.‬‬ ‫עקסקלוסיוון‬
‫ישראל‬ ‫מצד מנהג‬ ‫והצדק‬ ‫לשהותן‬ ‫שהורה לא‬ ‫אשליט"א‬ ‫הגדול של חדשות דלא בלבד שעלינו לחשוש שאטום‬ ‫הקלקול‬ ‫והנה‬
‫מיטלען!"‬ ‫איר וועט מיר מוזן א ַנטשולדיגן אויב איך‬ ‫בית‬ ‫שלום‬ ‫ווייניג‬ ‫נישט‬ ‫געווען‬ ‫גורם‬
‫לבבינו מלהשיג החששות שישנם כבר‪ ,‬ונסתם עינינו מלראות המכשולות‬
‫האריז"ל להיות נזהר ממשהו חמץ הכל כמו שביארנו‪,‬‬ ‫עפ"י דעם‪".‬‬‫והןַלטן צו‬
‫זיך הא‬‫תורה‪,‬‬
‫וועל‬ ‫ּפראָבלעמען ביי מיר אינדערהיים‪ ,‬ס'זאָל‬ ‫אַ גוטן‪ ,‬שוין לאַנג וואָס מיר פרויען‬
‫יצוייר שהדבר טוב ונעלה מאד ולא יצא‬ ‫העלולין לצאת‪ ,‬אלא אפילו אם‬
‫ויבואר עוד להלאה‪ ,‬ועי' בהערה דלהלן‪ .‬וויא ַזוי פא ַרשּפרייט איר די נייע‬ ‫נישט אויסגערעדט זיין]‪ ,‬בין איך זייער‬ ‫וואונדערן זיך ווער עס שטייט אונטער די‬
‫פון וואו נעמט איר די א ַלע‬
‫דלמחר‬
‫זרש‪,‬‬ ‫עליהן‪,‬אונז‬ ‫ישראל נשען‬
‫עמלקים‪ ",‬זאָגט‬ ‫בית צו די‬‫שכלאָענט‬
‫נ‬ ‫היסודות‬ ‫חותרים אנן‬
‫חדשים לבקרים‪,‬‬ ‫טוישן זיך‬ ‫מכשול‪,‬אָסהלא‬
‫סטיילס וו‬
‫מאָדע א ַזוי בליץ–שנעל?‬
‫מצינו למרן החתם סופר זצ"ל בקובץ תשובות סי' ט"ז לענין צוקער‬ ‫וכן‬
‫בייפא ַלן?‬ ‫או‬ ‫בזה‬ ‫חידושים‬ ‫לחדש‬
‫צווישן איין קנא ַק מיט איר באָבלגאָם‬ ‫הבאים‬ ‫דורות‬ ‫יבאו‬ ‫זמן‬ ‫לאחר‬ ‫שהוא‬
‫ָנטאָג און דאָנערשטאָג‪ ,‬און‬ ‫מחר‬ ‫ויש מא‬ ‫יעדן‬
‫"מיר נוצן שטענדיג אויס דעם טויש‬
‫ופירות יבשים שלא נעשו לצורך פסח דהגם שמדינא מותר לסחור בהם‪,‬‬ ‫לכם‪ ,‬אף‬
‫אויך‬ ‫התירַרשטיי‬
‫"איך פא‬ ‫חדשות מי‬
‫הישן צווייטע‪.‬‬ ‫אותם דוראון די‬ ‫ישאלו‬
‫בייפאַלן‪,‬‬ ‫מצות‪,‬מיטוהי'א כי‬
‫ַנדערע‬ ‫בשארמאָל‬ ‫יעדע‬
‫אין סעזאָן‪ ",‬זאָגט ושתי‪" ,‬מיר בויען‬ ‫"אָה‪ ,‬ס'איז א ַן א ַלטער סוד א ַז מיר נוצן‬ ‫זייער‬
‫מ"מ אין לסחור בהם בפסח דלמא אתי למיכל מהם‪ ,‬וגם איכא למיחש‬
‫אויך אויף די נא ַטירליכע פרויענישע‬ ‫איבער די א ַלטע מאָדעס פון יאָרן פריער‪,‬‬
‫הנהגתםאוןחדשות‬ ‫בעצמכם צו אידן‬
‫טיפע שנאה‬ ‫אתם‬ ‫זייער‬
‫פונעם והלא‬
‫ַנט עיניכם‬ ‫אינטערעסא‬
‫מבין‬ ‫מערטול קורה‬ ‫איינס יענו‬
‫הם‬
‫צרות‬ ‫אידישע‬ ‫ַרלענגערן‬ ‫א‬ ‫פ‬ ‫צו‬ ‫שטרעבן‬ ‫כבוד‬ ‫גרויסע‬ ‫ַ‬ ‫א‬ ‫אונז‬ ‫ס'איז‬ ‫צווייטן‪.‬‬
‫ליתַר‬ ‫בהם ש"מ‬
‫געפעלן פא‬ ‫למסחר‬
‫וועלן‬ ‫רבנן פון‬ ‫ויאמרו מדשרו‬
‫אייגנשא ַפטן‬ ‫לאכלן א ַביסל‬
‫שיבאומען עס‬ ‫בעסערט‬‫הבאות‬ ‫לשניםַמאָל‬
‫נאָר א‬ ‫במצות לקנות חטים הגדלים באופן חדש‪ ,‬ויסתמו פי המעוררים בכל דבר‬
‫אינעם לא ַנגן גלות‪ .‬דעריבער האָב איך‬ ‫און זכי' זיך ּפערזענליך צו באַקענען‬
‫בקל‬ ‫בבית‬ ‫אותן‬ ‫ישהה‬
‫חבר'טעס און משפחה‪ ,‬און אויף זייער‬ ‫דאם‬ ‫דידן‬ ‫בנידון‬ ‫ממש‬ ‫וכ"ה‬ ‫ע"כ‪.‬‬
‫אויס‪ ",‬ערקלערט אונז ושתי‪" .‬צום‬ ‫איסורא‪,‬‬ ‫בהו‬ ‫חדש במצות‪ ,‬והנהגות טובות‪ ,‬והשקפה וכיוצא‪ ,‬ואין זה חששות רחוקות‬
‫זיך פא ַראייניגט מיט די מאָדעס–קאָמיטע‬ ‫מיט די וועלכע שטייען ביים רודער‬
‫תמ"ב ס"ו ואחרונים‪.‬‬
‫נייגעריגקייט צו זען וואָס איז ניי‪ ,‬וואָס‬ ‫וע"ע סי'‬
‫הויכע ּפא ַּפס‬ ‫תרתי‪.‬פון די‬
‫בהני מאָדע‬ ‫יכשל‬
‫ביישּפיל‪ ,‬די‬ ‫ַרשּפרייטן די מאָדעס און‬ ‫יוםאביומו‪.‬‬ ‫עולה מדי‬
‫העלפן פ‬ ‫זה צו‬ ‫ביטעהלא‬
‫טיילט‬ ‫הטעכניק‬
‫התקדמות וועלט‪.‬‬
‫אַר]דרייען די‬ ‫דלרגל‬
‫און [פ‬
‫איז "אין"‪ ,‬און וואָס יענער טראָגט‪".‬‬ ‫אין די האָר‪ ,‬דאָס איז א ַרומגעגא ַנגען פא ַר‬ ‫דערמיט הא ַלטן די אידן אין אונזערע‬ ‫מיט אייערע געפילן איבער דעם ענין‪.‬‬
‫וכבר‬
‫ַב‪",‬‬ ‫בכוונתושטא‬
‫בקיאיא ַ געניטע‬
‫כו"עזייער‬ ‫לאו האָבן‬‫ממשהו חמץ"מיר‬‫נזהרא ַן האָט‬
‫שלנאָר ד‬ ‫באשראָרענין‬
‫צוריק‬ ‫(הנה‬
‫צוואָנציג י‬ ‫בערך‬ ‫אריזאנא בגדר חדשות‬ ‫העולה מאימורין דסלקי למעלה דכל ענין חטי‬
‫לא ַּפעס ווי לענגער‪".‬‬
‫ווידער‬ ‫ַכנדיג‬ ‫א‬ ‫קר‬ ‫ָלץ‪,‬‬ ‫א‬ ‫שט‬ ‫מיט‬ ‫זרש‬ ‫ָגט‬ ‫א‬ ‫ז‬ ‫עס‬
‫מצינו בזה מבוכה מצאתי לנכון לבאר כאן מה שראינו מגדולי הפוסקים‬‫און‬ ‫ַּפ‬ ‫א‬ ‫ּפ‬ ‫די‬ ‫איינדרייען‬ ‫ַרפט‬ ‫א‬ ‫געד‬ ‫מען‬ ‫וגדולי‬ ‫ואחרונים‬ ‫הקדמונים‬ ‫לפי הוראות‬ ‫אשר פון‬
‫אבותינו‪,‬אייניקל‬
‫שערוםַ גלייכע‬ ‫"איך בין א‬ ‫שלא‬
‫פון‬ ‫ָכטער‬ ‫געטרייע טא‬ ‫"איך בין א ַ‬ ‫נבוכדנצר וועלכער האָט זיך פא ַרמאָסטן‬
‫אויף‬
‫אבזה‪ ,‬הנה בבאר היטב תמ"ז סק"א בשם האריז"ל דהנזהר ממשהו חמץ‬
‫ַרבעטן‬ ‫א‬ ‫"מיר‬ ‫ָם‪.‬‬ ‫א‬ ‫ָבלג‬ ‫א‬ ‫ב‬ ‫איר‬ ‫מיט‬ ‫איז‬ ‫היינט‬ ‫און‬ ‫שּפיציג‪,‬‬ ‫ַרויפקוועטשן‬ ‫ירצה‪,‬‬ ‫לא‬ ‫הוא‬ ‫פגול‬ ‫לקרסולם‪,‬‬
‫מיין טא ַטן המן‪ ",‬זאָגט שא ַקנהז‪ ,‬המן'ס‬ ‫שמגיע‬ ‫מי‬ ‫בדורינו‬ ‫שאין‬ ‫שלפנינו‬ ‫הדור‬
‫פא ַרשידענע פראָנטן אויפא ַמאָל — אויף‬ ‫בעסער ווען מ'טוט עס אָן מיט א ַ רייף‬ ‫אויסצומישן כלל ישראל צווישן די‬
‫בפסח מובטח לו שלא יחטא כל השנה‪ ,‬וכבר העיר בכף החיים שם סק"ד‪,‬‬ ‫נוהגיןאיךבו יותר‬
‫געווען‬ ‫ָכטער‪.‬מאשר אנו‬
‫"אייגנטליך בין‬ ‫מהודרין‬
‫אפילו אם יהיו לראות עינים יותר טא‬
‫‪14‬‬
‫אריזאנע מצות‬ ‫וזה מתאים מאוד לדברי הרמ"ז פרשת תצא שכתב בשם האריז"ל‬ ‫וכן באמרי פנחס להרה"ק מקאריץ זי"ע דנוסח זה ליתא בכ' האריז"ל‪,‬‬
‫דכל איש השומר פסח כהלכתו אין שולט בו יצה"ר ע"כ‪ ,‬ומה זה שומר‬ ‫דלא מצינו רק מ"ש המשנת חסידים מס' ניסן פ"ג אות ד' דיועיל לנפשו‬
‫כהלכתו דאם אינו כהלכתו וודאי אינו שומר ותיבת כהלכתו מיותר‪ ,‬אולם‬ ‫מאד כל השנה‪.‬‬
‫כוונתו בדרך שכתבנו שיהא בטוח שהוא כהלכתו‪ ,‬וזאת כשיוצא כל‬
‫ובזוה"ק פ' תצא ח"ג דף רפ"ב ע"ב דמי שנשמר מחמץ ישמר מיצה"ר‬
‫עס ק"י)‬
‫כדאי‬ ‫שוניםאיזאות‬
‫(עניניםא ַ ּפרייז‪,‬‬ ‫זי"ע‬
‫ָסט א ַמאָל‬ ‫מקאריץ קא‬
‫עס‬ ‫להרה"ק‬
‫אויף‬ ‫דער קרוין‬ ‫ובמדרשאָספנחס‬
‫אין דעם וו‬‫הדיעות‪,‬‬
‫נעמען‬ ‫א ַ סּפעציעלע יופי‪ .‬א ַנדערש‪ ,‬וויא ַזוי‬ ‫די קליידער און שיך געשעפטן‪ ,‬קליידער‬
‫מהרצ"א‬ ‫בו לא יגורך רע‪ ,‬ע"ש‪ .‬ובהגהות‬ ‫למטה ונשמתו למעלה ויתקיים‬
‫ופוסקים‪.‬‬
‫כ'רעד שוין צופיל‪"...‬‬ ‫בשו"עַלטן‪ .‬אוי‪,‬‬
‫להםַרטמקוראָנצוהא‬
‫שאיןא ַרנא‬
‫בדבריםדא ַן פ‬
‫להחמירהאָט מיך‬ ‫שאין‬
‫מרדכי'ס קאָּפ‬ ‫איז מעגליך א ַז מ'זאָל זיך שווערן א ַז א ַ‬ ‫פא ַבריקא ַנטן‪ ,‬שייטל מא ַכערס‪ ,‬הוטן‬
‫און איך האָב געמיינט א ַז ער איז מיין‬ ‫ממשהו‬
‫שטעקט זיך‬ ‫שנזהר‬
‫דע"יאָס עס‬‫היטבפון וו‬ ‫ַנעןלדברי באר‬
‫לעכעריגע זא ַק‬ ‫המקור‬ ‫דמכאן‬
‫מיר שּפא‬ ‫יששכרגלייכן‪.‬‬
‫בניאון דאָס‬ ‫לבעל‬
‫דעזיינערס‪,‬‬
‫בפסח‬ ‫אייערע להורות‬
‫שוועריגקייטן‬ ‫זענעןמקומות‬
‫ספרדאָסבכמה‬
‫שמנהג וו‬ ‫סקע"וא ַגאָסן‬
‫תמ"דָב איך ב‬ ‫כף החיים‬
‫דעריבער הא‬ ‫ועי' און‬
‫טא ַטע‪,‬‬ ‫בהשמטות‬
‫איז "שיין"? און‬ ‫אונטערהעמדז"ל‬
‫וכן א ַןמרן החת"ס‬ ‫וויסן‪,‬השנה‪,‬א ַרויס‬
‫זייער כל‬
‫שלאאָןיחטא‬ ‫מובטח לו‬
‫טייל מאָל‬ ‫זייחמץ‬
‫איין צוהילף‪,‬‬
‫פעלד?בשם‬
‫סי' מ"ז‬
‫או"חא ַזא ַ‬ ‫בטור‬
‫ַנדלען אין‬ ‫ועי'הא‬ ‫דעם‬ ‫אויסער‬ ‫מיסט‪.‬‬
‫ככל חומרות הרמ"א לבד מענין קטניות‪,‬ביים‬‫מיט‬ ‫ַטן‬ ‫א‬ ‫ט‬ ‫מיין‬ ‫לסימן קצ"ו דהנזהר ממשהו חמץ נמלט מכל חטא ועון כל השנה כולה‪.‬‬
‫איינרעדן‬ ‫זיך‬ ‫ָל‬ ‫א‬ ‫מ'ז‬ ‫ַז‬ ‫א‬ ‫מעגליך‬ ‫איז‬ ‫ַזוי‬ ‫א‬ ‫ווי‬ ‫פון‬ ‫וויכטיגקייט‬ ‫די‬ ‫וועגן‬ ‫אויסריידן‬ ‫מיט‬
‫ּפרובירן מיר צו פא ַרווא ַסערן דעם חילוק‬ ‫א ַז שּפיציגע שיך וואָס דערמא ַנען פונעם‬ ‫זייער פרנסה און א ַז ס'איז אפילו נישט‬
‫בפסחזייןשפלוגתא‬
‫שטענדיג‬ ‫לשואליו על נוטל"פ‬
‫שוועריגקייט פון‬ ‫"די‬ ‫לומר‬ ‫מהר"ם מרוטנבורג שהי' רגיל‬
‫צווישן א ַ געהעריגע קאָּפ–צודעק און א ַ‬ ‫הי"ל‬
‫וצדיקגרעטל"‬ ‫אינעם צדיק‬
‫"הענסל און‬ ‫וסוף‪ ,‬וכל‬
‫שיעורמכשפה‬‫הילף לו בייזן‬
‫שד"ז אין‬
‫חומראריכטיגע‬ ‫גדרי מיט די‬
‫בקיצור‪,‬‬ ‫געפערליך‪.‬הן‬
‫ומה‬
‫דרבוותא הוא ועי"כ רבים נמנעים מאליהם‪ .‬איין טריט פאָראויס‪ ,‬פון נישט‬
‫בכל "שיין"?‬
‫החומרות של כולם‬ ‫מחזיק איז‬
‫מעשה'לע‬ ‫ווייט‪".‬א"כ נאמר שכל זמן שלא‬ ‫משלו‪,‬‬ ‫מען אָן‬ ‫קומט‬
‫חומרות‬
‫שלאָפן קיין רגע‪ ,‬מוטשעט מיך‬
‫ָזע‬ ‫א‬ ‫טעם'ל‬ ‫די‬ ‫ַז‬ ‫א‬ ‫ָדער‬ ‫א‬ ‫פון‬ ‫פרעגן‬
‫לא יזכה בהבטחה הנ"ל‪ ,‬ברם כפי שלמדתי מדברי הפוסקים נראה דעיקרי‬ ‫איר‬ ‫ַרפט‬ ‫א‬ ‫ד‬ ‫ַגע‬ ‫א‬ ‫פר‬ ‫"די‬
‫"מיר‬
‫האריז"ל‬‫משם ושתי‪.‬‬ ‫אויס‪ ",‬זאָגט‬
‫ַביסלשכתבו‬ ‫א‬
‫הדברים‪,‬‬ ‫ובפלא יועץ ערך פסח כתב בתוך‬ ‫צירונגען וואָס זענען‬ ‫די וואָס טא ַנצן אונז נאָך‪ ",‬צעלא ַכט‬
‫אויף‬
‫שהנזהר בפסח מאיסור חמץ וחושש לצאת דידי כל הדיעות מובטח לו‬
‫ַרבעטן‬ ‫א‬ ‫שטענדיג‬ ‫ַרפן‬ ‫א‬ ‫שהכרעת הלכה‬ ‫הגםָנגען‬
‫ונו"כ‪,‬געהא‬
‫בשו"ע גלאָז‬
‫המובאות פשוט'ע‬
‫א ַזוי עס‬ ‫הדיעות‬
‫כל זיי ווי‬ ‫ַקנהז‪.‬לצאת‬
‫"פרעגט‬ ‫החומרות‬
‫זיך שא‬
‫פא ַרשידענע פראָנטן אויפא ַמאָל‬ ‫השאר דלפמ"ש‬
‫שלא יחטא כל השנה כולה‪ ,‬ובשו"ת מן השמים סי' ע"א ששאלו בשמים‬ ‫ַרצע ביןאָדער‬
‫כתב‬ ‫סי' ו'שווא‬‫בשו"תכא ַ‪,‬הגר"זאויף‬ ‫כוותייהו‪,‬א ַזוילדוגמא‬
‫שנעל‪ ...‬כא ַ‪,‬‬ ‫דלא‬
‫צעשּפרייט זיך‬
‫— פון קאָּפ ביז די פיס‪ ,‬אויף‬
‫שטיוול‪,‬ואומרים‬
‫זומער‬ ‫כד' החולקים‬ ‫ַנטלען‪,‬‬‫במשהואאו‬
‫מ‬ ‫אם חמץ בפסח הלכה כד' הגאון שאוסר‬ ‫להחמיר כהרשד"ם‬
‫שטריק‪ ,‬איז‬‫פשיטא שיש‬ ‫מוראבפסחרויטע‬ ‫החומרות‬
‫להחמיראָבןכלזיי א ַזוי‬
‫האריז"לוועמען ה‬ ‫כא ַ‪ ,‬פון‬
‫התורהאבחמץ‬
‫ַקסענע‪,‬‬ ‫קינדער‪ ,‬ערוו‬ ‫שהחמיר‬ ‫קליידער‪,‬‬ ‫בנותן טעם‪ ,‬והשיבו מן השמים ע"ז הלא רואין‬ ‫מבוטשאטשָלטןסי' תנ"ג כתב‬
‫"שיין"? ווען מיר ווא‬ ‫ובאשל ס'איז‬
‫אברהם להגה"ק‬ ‫צוריקגעשטא ַנען?‪...‬‬
‫אויסצוזעןחדש ע"ש‪,‬‬ ‫שבפרי‬
‫זיך קאָנצענטרירט א ַז די‬ ‫ממש א ַ געלעכטער צו זען ווי זיי שטעלן‬
‫שניט‪,‬‬ ‫די‬ ‫ַרב‪,‬‬ ‫א‬ ‫פ‬
‫המאריך בדקדוקיהם מאריכין לו‬ ‫די‬ ‫ערמל‪,‬‬ ‫די‬ ‫יותר מכל האיסורין חוץ מע"ז‪ ,‬וע"כ כל‬ ‫בפי' דהבטחת האריז"ל אם נזהר גם מדברים שהותרו מדינא ויש פוסקים‬
‫מאָדעס זאָלן זיין שיין‬ ‫זיך צו געטריי‪ּ ,‬פונקט ווי מ'וואָלט זיי‬
‫די סחורה‪ ...‬ס'איז א ַ גא ַנצע‬ ‫האוסרים‪,‬‬
‫ימיו ושנותיו עכ"ל‪ ,‬נראה ג"כ דענין הדקדוק לצאת דיעות המחמירין‪,‬‬ ‫וואָלטן מיר אין ערגעץ‬ ‫דערפא ַר‪"...‬‬ ‫געצאָלט‬
‫געטוא ַכץ און נישט קיין לייכטע‬
‫ושכן‬ ‫נישט אָנגעקומען‪ .‬מיר‬ ‫וויא ַזוי גייט יעדער אין טא ַקט מיט‬
‫עס‬ ‫יוצאא ַרכןאיז‬ ‫מפורשדערפ‬ ‫אלעזר אָבער‬‫וגם בנימוקי או"ח תמ"ג להגה"ק בעל מנחת פעלד‪,‬‬ ‫מיט'ןשנתבטל לפני‬ ‫דתערובות‬ ‫גייעןקל"ח‬‫וכן בשו"ת ערוגת הבושם או"ח סימן‬
‫דעריבער‬ ‫אייערע מאָדעס?‬
‫טא ַקע אויך אינטערעסא ַנט‪.‬‬ ‫בשישים דדינו שאינו חוזר וניעור בפסח‪ ,‬יש להחמיר לקצת קיבל מרבותיו‪.‬‬ ‫פסח לח בלח‬
‫איינציגן וועג וואָס‬
‫ס'איז א ַלעמאָל אינטערעסא ַנט‬ ‫"ביי יעדע פרא ַגע וואָס קומט אונטער‪,‬‬
‫בישועות חכמה‬ ‫ראיתידער‬ ‫וכעת אונז‪:‬‬ ‫השיטות דחוזר וניעור בסימן תמ"ז סעיף ד'‪,‬‬
‫בלייבט פא ַר‬
‫בש"ךָזע‬
‫דמצינו קוריא‬ ‫האריז"ל מיט‬ ‫אויפצוקומען‬ ‫איך שיהי' פשוט הדבר דעכ"פ הוא בכלל דברי‬ ‫ווענדן מיר זיך צו אונזער ּפסיכאָלאָגישע‬
‫חסידים‬ ‫משנת‬ ‫לישנת‬ ‫שקר‪".‬‬
‫שהביא‬ ‫פון‬ ‫לבעל מסגרת השלחן על קש"ע סימן וועג‬
‫קי"ד‬
‫וואוילגיין‬ ‫ָזן‬ ‫א‬ ‫ל‬ ‫זיך‬ ‫און‬ ‫ַלן‪,‬‬ ‫א‬ ‫בייפ‬
‫יו"ד ל"ט סק"ד דבעל נפש ראוי לו להחמיר (בכל השנה) בדבר שיש בו‬ ‫דעּפא ַרטמענט‪ ",‬ערקלערט ושתי‪" ,‬בלויז‬
‫"מיר נעמען צו פון‬
‫ציגעלעך‬
‫ישרים פי"ד‬ ‫במסילתפון די‬ ‫מצינו חשבון‬ ‫פלוגתא הגם שנפלה הכרעת הדין להקל‪ ,‬וכן אויפ'ן‬ ‫פסח‬ ‫השומר‬ ‫בזה"ל‪,‬‬ ‫שם‬ ‫שכתב‬ ‫הנ"ל‬ ‫האריז"ל‬
‫ַנטיילגענומען‬‫לדברי‬ ‫היחיד‬
‫מיר א‬ ‫המקוראָבן‬
‫שהוא וואָך ה‬‫פאָריגע‬
‫מענטשן זייער דעת‪",‬‬
‫וואָס פאָלגן אונז אויס ווי‬ ‫מאוד‬ ‫לנפשו‬ ‫יועיל‬ ‫שמחמירין‬ ‫החומרות‬ ‫ָנווענשאָן‬
‫ככל‬ ‫ָגישע קא‬
‫בו‬ ‫ויחמיר‬ ‫כהלכתואָלא‬
‫גרויסע ּפסיכ‬ ‫מחמץ‬ ‫אין א ַ‬
‫ַטן‪".‬אפי' לדברי‬ ‫לחוש‬ ‫דמחלקי הפרישות שהוא תחלת החסידות היינו להחמיר‬
‫געטרייע סאָלדא‬
‫זאָגט שא ַקנהז‪" .‬מיין‬
‫מ'זעטכתוב כהלכתו יחיד במחלוקת אם טעמו נראה אע"ג שאין הלכה‬ ‫דברישא‬‫לרישאא ַז ווען‬
‫סותראָזונג איז‬‫ל‬ ‫וואו השנה עכ"ל‪ .‬ולכאורה הסיפא‬
‫ענינים‪.‬‬ ‫די‬ ‫ַרומגערעדט‬ ‫א‬ ‫ָבן‬ ‫א‬ ‫ה‬ ‫מיר‬ ‫כל‬
‫כמותו)‪ַ.‬רפן פא ַרמא ַסקירן‬ ‫"מיר דא‬ ‫עס שטעלט זיך א ַרויס א ַז זייער פיל‬
‫אונזערע טא ַקטיקן‪ ",‬זאָגט זרש‪,‬‬
‫זעלבסט– הכוונה לצאת כל הפוסקים ועל ידי זה‬
‫און‬ ‫ָל‬ ‫א‬ ‫מ‬ ‫גענוג‬ ‫משוגעת‬ ‫ַ‬ ‫א‬ ‫החומרות‪ ,‬אכן‬ ‫ובסיפא כתוב ככל‬
‫מענטשן ליידן פון א ַ מא ַנגל אין‬
‫*‬ ‫יודע ברור שוודאי מקיים כהלכתו‪ .‬גענוג לא ַנג‪ ,‬ווערט עס‬
‫"מיר דא ַרפן זיך היטן פון די וואָס‬ ‫שא ַץ און זעלבסטזיכערקייט‪ ,‬און‬
‫נאָרמא ַל‪ ,‬און וואָס ס'איז‬
‫ווילן שטערן אונזערע ּפלענער‪.‬‬ ‫דעריבער אידענטיפיצירן זיי זיך לויט‬
‫פריער געווען נאָרמא ַל‬
‫א ַסא ַך מאָל בא ַנייען מיר א ַ מאָדע‬ ‫זייערע א ַרומיגע‪ .‬אויב א ַלע א ַרומיגע‬
‫ווערט א ַ משוגעת‪ .‬איך‬
‫דורכ'ן עס מא ַכן א ַביסל איידל‪ ,‬און‬ ‫זענען בערן‪ ,‬מוז איך אויך זיין א ַ בער‪,‬‬
‫ולאורם‬ ‫דרכינו‬ ‫הדברים הנאה‬ ‫לחתימהאָבדכל בא ַזונדער‬ ‫ה‬
‫עס‬ ‫ַלע קויפן‬ ‫נמשיךוואָס א‬ ‫אבותינונאָכדעם‬ ‫נאָר‬ ‫בנידון הלכתא לא מעלין או מורידין למעשה‪ ,‬דאנו בדרך שהלכו‬ ‫סמוךָקסן‪,‬‬
‫זענען א‬ ‫הפתיחה‬
‫מעיןַרומיגע‬
‫ואסייםא ַלע א‬ ‫ניין? אויב‬
‫דורות‬ ‫ולהמשיך‬ ‫השנה‬ ‫בעזה"י להנצל מכל שימצא דחימצא ובר חימצא ולהנצל מכל חטא כל‬ ‫בטוחים מיט די‬ ‫נהי' צו טון‬ ‫נסע ונלך בעזה"י עבגצבב"א‪ ,‬ובכח זודאָס‬
‫ַרבן‬ ‫ריכטיגע פא‬ ‫מיר די‬ ‫שוין ווייזן‬ ‫מוז איך אויך זיין א ַן אָקס‪ .‬אויב א ַלע‬
‫סאָרט מלבושים וואָס‬
‫דערפון‪ .‬מ'דא ַרף האָבן שכל —‬ ‫שהלכו אבותינו הק' מבלי לזוז מדרכם ימין או שמאל‪.‬‬ ‫ָמּפערס מיט‬‫דזשאד' ע"ד‬‫הולכיםמיטבדרך‬ ‫ַרומיגע גייען‬
‫אישרים‬
‫פרויען טראָגן סּפעציעל‬
‫א ַמאָל דא ַרף מען גיין צוביסלעך‪,‬‬ ‫געּפא ַסטע ערמל‪ ,‬דא ַן מוז איך אויך‬
‫*‬ ‫פא ַר צניעות‪ ,‬ווייל דא ַן‬
‫אינטש ביי אינטש‪ ,‬אָדער אפילו‬ ‫א ַזוי גיין‪ .‬אויב א ַלע א ַרומיגע גייען מיט‬
‫צי איך א ַרויס דעם‬
‫סענטימעטער ביי סענטימעטער‪.‬‬ ‫קלעביגע‪ ,‬צוקנייטשטע שטיוול‪ ,‬מוז איך‬
‫מלפני‬ ‫לאכולאָפןהכל‬ ‫קא ַרּפעט פון אונטער‬
‫נישט‪".‬‬ ‫יעשו מיר של‬ ‫קיין אין מקום להשתמש באותן חטים או מצות‪ ,‬וגם אותן שכבר אפו או קנו‪ ,‬כתורהבקיצור‪,‬‬ ‫שודאי‬‫פשוט נישט‬ ‫הדברים‬
‫ַנדערש בין איך‬ ‫גיין‪ ,‬א‬‫ולאור‬
‫אויך א ַזוי‬
‫ָב‬ ‫א‬ ‫ה‬ ‫איך‬ ‫און‬ ‫פיס‬ ‫זייערע‬
‫כלָס‬ ‫ההידור‬
‫ַזעלכע ווא‬ ‫עבורדאָ א‬ ‫ַרבעט זו יזכו לשכר גדול גם בעוה"ז דמבואר בב"ק דף ט‪ :‬שאפילו בהידור מצוה אם מוסיף‬
‫"ס'זענען א ַלץ‬ ‫דבאכילה‬‫שווערסטע א‬ ‫אונזערחלקם‬ ‫ואשרי‬ ‫הפסח‪,‬א ַלע‪.‬‬
‫אָקס ווי‬
‫בענד‪/‬בענדל‪/‬בענדעלע דורך פא ַבריצירן‬ ‫דעם לעצטן לא ַך‪ .‬צום ביישּפיל‪ ,‬די הוטן‪.‬‬
‫בלבדשאאלא‬
‫ַקנהז‪.‬‬ ‫להידור‬
‫אונז‪ ",‬זאָגט‬ ‫ולא פון‬‫מזה נישט‬ ‫ויותראָזן זיך‬
‫ל‬ ‫יותר‬ ‫כשהוספה‬ ‫עאכו"כ‬
‫היטן וואָס דעקן נאָר צו דעם שּפיץ‬
‫בעוה"ז‪,‬‬ ‫שכר‬ ‫לו‬ ‫משלם‬ ‫הקב"ה‬
‫די פרויען טוען זיך אָן די היטן לשם‬
‫לצאת‪,‬‬ ‫יכול‬ ‫שהי'‬‫מה די‬‫מענטשן‪,‬‬ ‫על‬ ‫משליש‬
‫יותר די קלוגע‬ ‫ַקע מיט‬ ‫שמוסיף‬
‫איז טא‬
‫וועג‬ ‫אין‬ ‫שטיינער‬ ‫אונז‬
‫הבטחת האריז"ל דהמחמיר בפסח מובטח‬ ‫שטעלן‬ ‫זיי‬ ‫"און‬ ‫ברוחניות‬ ‫ַץ‬ ‫א‬ ‫זעלבסט–ש‬ ‫גענוג‬ ‫ָ‬ ‫א‬ ‫י‬ ‫ָבן‬ ‫א‬ ‫ה‬ ‫וועלכע‬
‫ַלבוועגס אויפ'ן‬ ‫ירויחא ַזוי הא‬
‫און ליגן‬ ‫נוסףאָּפלזה‬
‫ק‬ ‫בעוה"ז‪,‬‬ ‫גדול גם‬
‫שייטל‪ .‬איך האָב‬ ‫יזכה לשכר‬
‫צוצודעקן דאָס‬ ‫צניעות‪,‬‬ ‫לצאת מכל שימצא דחימצא בוודאי‬
‫אונזערע‬ ‫וועגן‬ ‫ַנדערע‬
‫הוט ענין פרישה מאיסור‪ ,‬וגם להתרחק‬ ‫א‬ ‫אויפקלערן‬ ‫דורך‬ ‫ויתחזקדעםאצלן‬ ‫צו‬ ‫ַרן‪.‬‬ ‫א‬ ‫נ‬ ‫שנעל‬ ‫ַזוי‬ ‫א‬ ‫נישט‬ ‫זיך‬ ‫ָזן‬ ‫און לא‬
‫אביהםאויסטון‬
‫אצלאָרט ביז'ן‬ ‫אויףרב כזאת‬
‫שייטל‪ .‬פון ד‬ ‫מעשה‬ ‫כשיראו‬
‫ָּפצוטון‬ ‫הנאה זיי א‬ ‫הדורות‬ ‫לחינוך‬
‫סּפעציעלע‬ ‫שלא יחטא כל השנה‪ .‬ויועיל מאד א ַ‬
‫אמת'ע כוונות‪ .‬אָבער וואָס קען מען טון‪,‬‬ ‫מיר צו דורך זייערע קינדער‪.‬‬ ‫זיימחדשות‪.‬‬
‫קומען‬
‫אינגא ַנצן איז א ַ קא ַצן שּפרונג‪ .‬אָבער איך‬ ‫טערקיש (איך מיין‪ ,‬אויף עמלקי'ש) דורך‬
‫א ַז נישט א ַלע זענען בלינד? וואָס קען‬ ‫די מיידלעך נעמען טענה'ן צו די מא ַמעס‬
‫מוז אייך דערציילן א ַז אייגנטליך קומען‬ ‫נוצן טא ַקע זייערע הוטן א ַלס ציל–ברעט‬
‫ַריש?‬
‫כאשר‬ ‫זענען נא‬
‫ואמץ‪ ,‬וגם‬ ‫נישט א ַלע‬ ‫נאמר חזק‬ ‫עלאָסהמשמר שלא לשנות מדרך הישן ומקיים דחז"ל במקום שאין איש השתדל להיות מען‬
‫איש‪ ,‬טון א ַז‬ ‫העומדא ַרוו‬
‫זיי‪ ,‬און פ‬ ‫כבודזיך מיט‬
‫מעלתו‬ ‫שעמען‬ ‫א ַז זייואל‬
‫פאָר גרויסע קריגערייען אין אונזער אָפיס‬ ‫פא ַר אונזערע מאָדעס‪ .‬מיר נוצן דווקא די‬
‫געבן‬ ‫ַלע‬ ‫א‬ ‫נישט‬ ‫ַז‬ ‫א‬ ‫טון‬
‫הפורעניות וגזירות קשות ומשפיע השפעות‬ ‫מען‬ ‫קען‬ ‫ָס‬ ‫א‬ ‫וו‬ ‫ַלע‬ ‫א‬ ‫ַזויווי‬ ‫א‬ ‫אויסזען‬ ‫נישט‬ ‫זיי‬ ‫קענען‬
‫מ'זאמןָל נישט‬ ‫הרבה‬
‫דוחהא ַלטן‬
‫דעם‪.‬מזהטייל ה‬ ‫ומעט‬ ‫ַלענדאגרא‪,‬‬
‫וועגן‬ ‫צערא‬ ‫ולפום‬
‫אויפפא‬ ‫אויסזען‬‫הרבים‬ ‫מזכיא ַכן‬
‫זיי צו מ‬ ‫הוטןשל‬‫סובלין עבור זה הלא אין קץ למתן שכרן‬
‫אונז א ַוועק זייער שכל אויף א ַ גאָלדענע‬ ‫מא ַמעס‪ ,‬און דערנאָך שטעלן זיך די‬
‫למען קיום התורה והמצות והסרת מכשול‬ ‫יסוריןא ַסא ַך‬
‫הוטן ווייל‬
‫המקבל‬ ‫מיט די‬
‫טשעּפעןכ"ש‬
‫יאריך ימים‪,‬‬‫יראהַרייןזרע א ַזוי‬
‫שכרןמיר א‬ ‫מה לייגן‬ ‫קבלןַמאָל‬
‫פורים'דיג‪ .‬א‬
‫ברכות ה‪ .‬אם‬ ‫און‬ ‫אחז"ל‬ ‫טובות‪ ,‬ואם על סתם יסורין‬
‫טא ַץ? ביי אונז זאָגט מען‪ :‬א ַמאָל געווינט‬ ‫געטרייע מא ַמעס צו‪ .‬א ַזוי האָבן מיר נאָך‬
‫למחילת עונות‬ ‫וזוכה‬ ‫ַנצן‬ ‫א‬ ‫אינג‬ ‫דעם‬ ‫צוליב‬ ‫עס‬ ‫ָבן‬ ‫א‬ ‫ה‬ ‫פרויען‬ ‫זיך‬ ‫ַקלען‬ ‫א‬ ‫וו‬ ‫ָס‬ ‫א‬ ‫וו‬ ‫הוטן‬ ‫די‬ ‫אין‬ ‫פעדערן‬
‫ַרלירט מען‪"...‬‬ ‫ימים‪ָ,‬ל פא‬
‫און א ַמא‬‫ויאריך‬
‫מאכלות אסורות‪ ,‬בודאי יראה נחת מצאצאיו (עי' סוטה כו‪ .‬מימרא דר' ישמעאל) מען‬ ‫שלא ַקע‬ ‫היותרַלעחמור‬
‫גייען ט‬ ‫ַקטיקן‪ ,‬ביז א‬‫מחטא‬ ‫מרביםטא‬
‫און נאָך‬
‫הדברים‪ .‬אויסגעטאָן און זיך צוגעדעקט מיט א ַ‬ ‫מיר ּפיצלנע‬ ‫מסייעיןַמאָל מא ַכן‬
‫שיתקבלו‬ ‫יעדע ווינט‪ ,‬א‬ ‫השמים‬ ‫(עי' ר"ה יז‪ ).‬וכל השפעות טובות‪ ,‬ומן מיט‬
‫צום טא ַקט‪".‬‬
‫טיכל‪ .‬כאָטש קעגן דעם טיכל האָבן מיר‬ ‫היטן וואָס ליגן אויפ'ן שּפיץ קאָּפ און‬
‫ווער וועט לא ַכן צום לעצט?‬ ‫"מיר בא ַנוצן זיך מיט'ן מיטל וואָס‬
‫אויך עצות‪ ,‬אָבער דאָך איז עס נישט‬ ‫הקודש‪,‬דא ַרפן א ַרויספא ַלן דערפון‬ ‫משמרת שייטלעך‬‫די‬
‫שומריזרש‬ ‫והבלחיזוק‬
‫היופי‪ ",‬זאָגט‬ ‫למען‬ ‫הכו"חהחן‬‫הייסט שקר‬
‫די וואָס זענען מקיים "עוז והדר‬ ‫געוואונטשן פא ַר אונז‪ .‬פון די א ַנדערע‬ ‫און צופליען אויף די זייטן‪ .‬איין סיבה‬
‫אָפן‪" ,‬דאָס טייטשט‪ ,‬מיר געבן פא ַר שקר‬
‫לבושה‪ ...‬ותשחק ליום אחרון!"‬ ‫הק' שמחה ישראל בלום‬
‫זייט האָבן מיר דירעקט הנאה יאָ צו‬ ‫פא ַרוואָס איך ּפערזענליך פא ַרלייג זיך‬
‫א ַביסל חן‪ ,‬און פא ַר הבל גיבן מיר א ַריין‬
‫א ַ פרייליכן פורים!‬ ‫"דרייען א ַ קאָּפ" מיט די הוטן‪ ,‬און אפילו‬ ‫א ַזוי אויף די הוטן איז ווייל איך וויל נקמה‬
‫‪15‬‬
 ‫מכתב הראשון שנשלח להרבנים הגאונים שליט"א‬

‫אריזאנע מצות‬
‫‪‬‬ ‫‪ ‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬

‫און מ'שטוּפט עס פאָראויס אין א ַ שיינע‬ ‫זיין ליבלינג‪ .‬דאָס הא ַרץ טוט מיר וויי‬ ‫‪‬‬
‫גרינוואלד‬
‫ַ‬ ‫ח‪.‬‬
‫‪RABBI A. LAUFER‬‬
‫לאמיר‬
‫ָ‬
‫היינט איז אויך ערלויבט‬ ‫טורעם‪.‬‬ ‫רונדיגע‬ ‫איך‬ ‫ָס‬ ‫א‬ ‫וו‬ ‫בושות‬ ‫די‬ ‫אויף‬ ‫היינט‬ ‫ביז‬
‫אָדער גאָר פאָרצוגליך צו טראָגן די ּפא ַּפס‬ ‫האָב אים פא ַרשא ַפט יענעם טאָג פון די‬ ‫‪‬‬
‫‪25‬סטיל וואָס‬ ‫‪ָRoss‬ר‪ ,‬א ַ‬ ‫‪St. Brooklyn N.Y.‬‬
‫ַמגענומענע הא‬ ‫א‬ ‫צ‬ ‫מיט‬ ‫ָסן מיט‬‫‪11211‬‬
‫ּפא ַרא ַדע‪ ,‬ווען איך האָב אים בא ַגא‬ ‫זיך‬
‫וואָלט אויטאָמא ַטיש בא ַטיטלט א ַ מיידל‬ ‫א ַן א ַמּפער מיסט‪ .‬אוי‪ ,‬וואָס פא ַרקריך‬ ‫‪ Â ""‬‬
‫ַנגענהייט‪ .‬דאָס‬ ‫‪718-388-5080‬‬
‫‪ַFax.‬לס–"נעב" אין די פא ַרגא‬
‫זעלבע איז מיט יעדע טויש — די קורצע‬
‫שעסלעך זענען א ַן א ַלטער טא ַקטיק‬
‫אונזערע‪ ,‬און א ַזוי אויך די איינגעצויגענע‬
‫‪ 388-4207‬א‬
‫איך דאָ מיט מיינע ּפערזענליכע זא ַכן‪.‬‬
‫איר פרעגט וועגן מיין קא ַריערע אין די‬
‫מאָדעס אינדוסטרי? איך א ַרבעט צוזא ַמען‬
‫פיל ‪‬טיכטיגע פרויען אָנצוקליידן די‬ ‫‪‬‬
‫מיט‬
‫צונויפרעדן‬ ‫‪ ˜˜‬‬

‫שעסלעך וואָס שווימען יעצט א ַרויף‪".‬‬ ‫אידישע פרויען זיי זאָלן זיין פורים'דיג‬
‫ָריענטירט‪"Ú˘˙",‬‬
‫‪˘‬‬
‫זענען" זייער ציל–א‬ ‫‪˘˙Ú˙˘˜‬‬
‫"מיר‬ ‫‪  ‬א ַ גא ַנץ יאָר‪ .‬גרא ַדע בין איך ּפערזענליך‬
‫זאָגט זרש‪" .‬מיינט נישט א ַז מיר זיצן און‬ ‫לפ"קא ַקטיוו — איך שטוּפ שטענדיג‬ ‫שטא ַרק‬ ‫יאר‬
‫גאנץ ָ‬
‫ַא ַ‬
‫אור ליום ד' לסדר ואתה תצוה את בני ישראל ה' לחודש אדר א' תשע"א‬
‫‪‬‬
‫חלומ'ען וואָס עס זאָל זיין די קומענדיגע‬ ‫די מאָדע–קאָמיטע צו זיין געווא ַגט און‬
‫מאָדע‪ ,‬נאָר מיר טרא ַכטן צו וואָס מיר‬
‫שליט"א‬ ‫‪ ‬פורים‬
‫בפרץ‪ ,‬ווילן‬
‫נישט מורא האָבן א ַרויסצוקומען מיט‬
‫ועומדיםָל האָט‬
‫‪‬‬
‫יעצט אָנקומען‪ ,‬און לויט דעם‬ ‫ָרשריפטן‪ .‬א ַסא ַך מא‬ ‫גודרי גדר‬ ‫ישראל‪ָ,‬דנע פא‬
‫מא‬ ‫למעלת כבוד הרבנים הגאונים רועי‬
‫טוישט מען די מאָדע‪ .‬עס א ַרבעט יעדעס‬ ‫מען מיך שוין פא ַרשריגן א ַז איך בין צו‬
‫‪ ‬‬
‫אויסערמאוד‬
‫דעם‪,‬‬ ‫ענין חמור‬ ‫שליט"א‬
‫ַם! און‬ ‫מעכ"ת אויסנא‬ ‫ָננעמעןלפני מאָל אָן‬ ‫להציע‬ ‫ָמעראמרים‪,‬‬
‫מ'וועט א‬ ‫בקוצר‬‫בזהאון טא‬ ‫באתיַגט‪,‬‬
‫אח"ד שה"ט וכבוד תורתו הרמה באה"ר כראוי ליראי ד' ולחושבי שמו‪ ,‬געווא‬
‫הוי‪:‬צו ּפייניגן‬ ‫הנאה‬ ‫זייטיגעהכי‬
‫דעובדא‬ ‫וגופא א ַ‬
‫הבעל"ט‪.‬אָבן מיר‬
‫ה‬ ‫הפסח זיך‬
‫חג פרויען‬ ‫לכבוד די‬
‫מצוהַגן וועלן‬‫מצותאָרשלא‬ ‫מיינע פ‬ ‫שנתגלה עכשיו אודות החיטים שנקצרו באריזאנא בשנה זו כדי לאפות ממנה‬
‫א ַביסל די אידישע פרויען מיט אונזערע‬ ‫פשוט אויסלא ַכן פון אונז און גענצליך‬
‫‪‬‬
‫מלח‪,‬א ַ‬
‫אויף מיט‬
‫מיר טעם‬ ‫קומען בו‬
‫מהםאָלוהרגיש‬ ‫ָדעס‪ .‬א ַמ‬ ‫שאכל‬‫ואמר מא‬ ‫אריזאנא‪,‬אָבער‬
‫מחיטי ּפלענער‪,‬‬ ‫אונזערע‬ ‫שנאפוָיקאָטירן‬
‫בשנה זו‬ ‫בא‬ ‫לפני שלשה שבועות בא אלי ת"ח אחד והראה לי חבילה של מצות‬
‫אויף‬ ‫שיך‬ ‫שּפיציגע‬ ‫ָגן‬ ‫א‬ ‫טר‬ ‫פון‬ ‫ַל‬ ‫א‬ ‫בייפ‬ ‫צום‬ ‫מען‬ ‫איז‬ ‫ָלגט‬ ‫א‬ ‫געפ‬ ‫מיך‬ ‫ָט‬ ‫א‬ ‫מ'ה‬ ‫ווען‬
‫‪‬‬ ‫‪ ‬‬
‫שהוא דבר חמור מאוד כמבואר בפוסקים‪ .‬ואמרתי לו‪ :‬ודאי מצוה גדולה היא לאפרושי מאיסורא‪ ,‬וכבר אחז"ל (ב"מ פ"ג ע"ב) קריינא דאיגרתא איהו‬
‫וואָס מען ווא ַקלט זיך ווי א ַ שיכור‪ ,‬פשוט‬ ‫סוף געווען צופרידן‪ .‬צום ביישּפיל‪ ,‬דער‬
‫לאישורם ויודיע להרבנים המכשירים‪ ,‬אך למעשה היו לו כמה עיכובים שהקשו לו לעסוק בזה‪ .‬לפני‬ ‫קטועלע טעמעס‪,‬‬‫איבער ַאהדברים‬‫שמועסן לברר‬
‫קורצעשישתדל‬ ‫ליהוי פרוונקא‪ ,‬וראוי‬
‫זיי וויי צו טון די פיס‪ .‬א ַמאָל קומט מען‬ ‫איינפא ַל פון מא ַכן בלוי מיט שווא ַרץ‬
‫‪‬‬
‫אנשים‬ ‫שאין‬ ‫במקום‬ ‫מ"ה)‬
‫אויף מיט א ַ בייפא ַל פון שמאָלע שעסלעך‪,‬‬ ‫פ"ב‬ ‫(אבות‬ ‫חז"ל‬ ‫אמרו‬ ‫הנה‬ ‫לו‬
‫סטייליש איז געווען מיין אויפטו‪ .‬א ַלע‬‫אמרתי‬ ‫אז‬ ‫שונות‪.‬‬ ‫אמתלאות‬ ‫ונתן‬ ‫בזה‬
‫נדפונקטן‬‫עסק‬
‫שטא ּ‬ ‫לא‬ ‫שעדיין‬
‫פארשידענע ַ‬ ‫לי‬
‫מצאתירומגענומען פון ַ‬
‫ואמר‬ ‫אותו‬ ‫ַא‬ ‫שבוע שוב‬
‫איילאנ"ד]ָס‬ ‫די אבלאנ"ג‬ ‫שנקצרו‬
‫מחיטים אויסער‬ ‫שנאפה וואָס‬‫מצה א ַז קיין‬ ‫אותםדא ַן[יחד עם‬ ‫ושלחתי מיך‬ ‫השתדל להיות איש‪ ,‬ומסר לי המצות שנאפו בשנה זו מחיטי אריזאנא‬
‫‪          ‬‬
‫ַלגעמיינע סיבה ווא‬
‫ורצוף פה‬
‫פשוט‬ ‫ּפייניגט עס‬‫דעם‪,‬מאוד‪,‬‬ ‫מלוחים‬ ‫אונטער‬
‫‪         ‬‬
‫ליגטהמה‬ ‫אריזאנא‬
‫אויסגעלא ַכט‬
‫שנאפו דימחיטי‬
‫מיאוס'ע‬ ‫נישט קויפן‬ ‫שהמצות‬ ‫בכתב וועט‬
‫האָבן‬
‫לבדיקה אצל המומחים בזה (לאברעטאר"י)‪ ,‬וקבלתי מהם תשובה מפורשת איינער‬
‫‪‬‬
‫די פרויען וואָס געפינען זיך נעבעך אין‬
‫א ַן ענגע תפיסה און האָבן שוועריגקייטן‬
‫קליידער (זעק) מיט די אומבא ַ'טעמ'טע‬
‫בלויע קאָליר נאָכדערצו אין קאָמבינא ַציע‬
‫פעלקער און פא ַרזיכערן א ַז זיי וועלן‬
‫קיינמאָל נישט זיין ראוי אויסגעלייזט צו‬
‫ס'איז יצא‬ ‫מהם‪.‬‬ ‫שקבלתיווען‬
‫פורים‪ ,‬א ַ זמן‬
‫לכבודאישור‬
‫סוד און א ַלע בא ַהא ַלטענע סודות רינען‬
‫כתב‬

‫‪           ‬‬
‫לקנות מן החיטים שנקצרו‬
‫דעם‬ ‫ענו אין‬
‫אחדא ַרונג‬
‫פהַך ערפ‬‫וכולםא ַסא‬
‫שילכו גיין‪"...‬‬
‫אותם‪ ,‬האָבן‬
‫מרבים‪ ,‬מיט'ן‬
‫שיטעמו "מיר‬
‫שמים אָבער‬
‫הכוללאונזער‬
‫יראיאָב זיך‬
‫מייניגע א ַז‬
‫אומנתן‪,‬איך ה‬ ‫שתורתןשווא ַרץ‪.‬‬
‫לעשרהדאָס‬
‫החטיםַלטן ביי‬
‫תורה מיט‬ ‫בני"א ַלס‬
‫זיידן‪,‬‬
‫המלכה‪.‬‬
‫גרויסן‬
‫אנשים‬ ‫שניושתי‬
‫מיין‬ ‫פון‬
‫ושלחתי מיט‬
‫אייניקל‬
‫ווערן‪ ",‬טיילט‬
‫געטרייע‬
‫ושנסתי מתני‪,‬‬
‫ַ‬ ‫א‬
‫א ַבאריזאנא‪ ,‬וטעמתי מהם והרגשתי בברירות שמלוחים המה‪ ,‬גם נתתי מן געהא‬
‫געלונגען צו כא ַּפן‬
‫הויכע‬ ‫די‬
‫זאתאונזחרד לבי‬
‫מיט‬
‫ַרויס‪ ,‬איז‬
‫אינטערוויו‬
‫בראותי‬ ‫ענדליך א‬
‫זעלטענע‬
‫ואמרו‬
‫‪ ‬‬
‫פעלד‪ ",‬בא ַרימט זיך שא ַקנהז‪" .‬מיר‬
‫מאברכי‬
‫כח איז פיל שטערקער ווי זיי מיינען און‬
‫שבתוך החטים של אריזאנא שקיבלו ממני מצאו חטים ירוקים שנתכווצו (ואולי‬
‫האָב איך זיך אָנגעשלאָסן אין די מאָדע–‬
‫לעורר‬ ‫והוסיפו‬ ‫בתוכן‪.‬‬
‫פא ַראיין וואָס דאָס העלפט אונז האָבן א ַ‬ ‫המלח‬ ‫טעם‬
‫קנא ַקערקעס וואָס פירן אונז א ַלע ביי די‬
‫נרגש‬
‫ומאודמיט'ן‬ ‫מלוחים המה‪,‬‬
‫ָנשטרענגונג און‬ ‫שהחטיםגרויס א‬ ‫נאָז‪ .‬נאָך‬
‫האָבן שוין א ַסא ַך געזען‪ ,‬אָבער דאָך‬ ‫מיר וועלן צום סוף האָבן דאָס לעצטע‬
‫לעצטעהאלו‪,‬‬ ‫עוררואָןעלדיחטים‬ ‫דבריםמיר זיך‬ ‫עוד שאר‬ ‫נתחמצו)‪ַ,‬קע‬
‫(ואוליזיך אונז טא‬ ‫שנתכווצו האָט‬ ‫ירוקים‬
‫חיטים ווא‬ ‫שקיבלדיגםאידישע‬ ‫החטיםַנט אויף‬ ‫מעט‬ ‫בתוךַרקע‬
‫מצא שטא‬ ‫מהםאָבן‬ ‫שכל אחד‬ ‫היינוַקעלע‬
‫נתחמצו)‪ַ,‬ך הא‬
‫‪‬‬
‫צייטן‬
‫א ַרויסצוקומען מיט ווי מער געווא ַגטע‬
‫שטרענגען‬
‫אותם‪.‬א ַזוי אויך הא ַלט איך יעצט‬
‫ָרט‪ ,‬און עס‬
‫מומחיות שיבדקו‬
‫איינגעגעבן‪.‬‬ ‫להםָך‪ ,‬ווייס איך‬
‫שישאונז נא‬
‫אויבערהא‬
‫טא ַנצן‬‫שליט"א‬ ‫ָליגעהמובהקים‬
‫פרויען‪ .‬ווען זיי‬
‫בענדלעך‪ ,‬ה‬
‫להרבנים‬
‫אותםערשטמא‬ ‫ובעזהי"ת אשלח‬
‫דערגרייכט א ַן‬
‫ציען א ַסא‬
‫מיר ענדליך‬
‫‪ ‬‬
‫בייפא ַלן‪ ,‬וואָס מיר האָבן זיך א ַמאָל נישט‬
‫קיין‬
‫העומדת‬‫ס'איז נישט‬ ‫האופהדאָס איז ווייל‬
‫בוויליאמסבורג‬ ‫איין מביתערלויבט‪.‬‬
‫אינמיטן א ַרבעטן א ַז די קומענדיגע מאָדע‬
‫המכשיר‬‫———‬ ‫להרב‬‫הטעלעפא"ן זאָלן‬
‫עלא ַפעלן א ַז א ַלע‬ ‫קראתיאָל ב‬
‫ז‬
‫א ַז מיין זיידע וואָלט געשעּפט נחת פון‬
‫ַפרידיגונג‪".‬‬ ‫בכתבאָס גיט מיר פיל בא‬
‫מהלאברעטאר"י הנ"ל‪,‬‬ ‫מיר‪ ,‬און ד‬ ‫התשובה‬
‫אינטערוויו ביי א ַּפאָר בא ַרימטע פרויען‬
‫שקבלתי פון‬
‫גרויס חלק‬ ‫שעה‬ ‫באותו א ַ‬
‫תיכףָנטראָלירן‬ ‫וואָס קא‬
‫‪‬‬
‫אונזער סמכותו של כ"ק אדמו"ר מהר"א ט"ב מסאטמאר שליט"א והשארתי מודעה על הטעלעפא"ן בסיפור דברים כהווייתן‪ .‬ודבר פשוט בעיני דבשעה‬
‫ַמף‪,‬‬ ‫א‬ ‫ק‬ ‫לעצטן‬ ‫ביים‬ ‫ַלטן‬ ‫א‬ ‫ה‬ ‫מיר‬ ‫ַז‬ ‫א‬ ‫סוד‬ ‫דעם‬ ‫געבן‬ ‫צו‬ ‫ערלויבט‬ ‫מיר‬ ‫ָט‬ ‫א‬ ‫מ'ה‬ ‫מינוט‪,‬‬ ‫עמלקית'טע‬
‫רעדן די‬
‫קיין‬ ‫נישט‬ ‫בין‬ ‫איך‬ ‫ָטש‬ ‫א‬ ‫"כ‬ ‫זענען‬ ‫מיר‬ ‫לעבן‪.‬‬ ‫טעגליכע‬ ‫ָג‬ ‫א‬ ‫ט‬ ‫תחת‬
‫ָּפלייגן‬
‫(סי'ַראתנ"ה‬ ‫ַרפן א‬ ‫בשולחן דא‬
‫ערוך‬ ‫דינוזייט ווען‬ ‫נפסקהאיין‬ ‫שכבר און‬ ‫אריזאנא‪ ,‬נישט‬
‫חיטיקלאָרן תנאי‬ ‫מיט א ַ‬ ‫אינטערוויו‬
‫לאפות עם‬ ‫מלהמשיך‬ ‫תיכףצוומיד‬‫שיפסיקוא ַמאָל‬
‫שיצוהַסט מיר ניט‬ ‫בודאיעס ּפא‬‫שליט"א‪— ,‬‬‫למעכ"תָבן פון דעם‬
‫וועטזו הנאה הא‬ ‫שיגיעא ַז איר‬
‫שמועה‬ ‫זיכער‬
‫‪‬‬
‫דאָס געווער‪ .‬מיר וועלן קעמפן מיט א ַלע‬ ‫א ַרויסצוגעבן קיין סודות פון חדר‪ ,‬און‬
‫בשם המרדכי וז"ל‪ :‬דהאוכל מצה מלוחה כאוכל חמץ‪.‬‬
‫שּפרא ַך פון די עמלקים [און דאָס האָט‬
‫ס"ה) דאפילו בדיעבד יש לאסור‪ ,‬וכתב המגן אברהם (שם ס"ק ט"ז)‬
‫עקסקלוסיוון אינטערוויו‪.‬‬
‫מיטלען!"‬ ‫איר וועט מיר מוזן א ַנטשולדיגן אויב איך‬ ‫גורם געווען נישט ווייניג שלום בית‬
‫‪‬‬
‫המסתעף‬ ‫וכל‬ ‫הכרוכים‬ ‫הדברים‬ ‫חומר‬ ‫בארוכה‬ ‫לבאר‬
‫וועל זיך הא ַלטן צו דעם‪".‬‬
‫זה‬ ‫לענין‬ ‫עוד‬ ‫אשוב‬
‫ּפראָבלעמען ביי מיר אינדערהיים‪ ,‬ס'זאָל‬
‫ובעזהי"ת‬ ‫כזה‪,‬‬ ‫חמור‬ ‫דבר‬ ‫על‬ ‫לעורר‬ ‫בקצרה‬
‫אַ גוטן‪ ,‬שוין לאַנג וואָס מיר פרויען‬
‫וויא ַזוי פא ַרשּפרייט איר די נייע‬ ‫זייער‬ ‫איך‬ ‫בין‬ ‫זיין]‪,‬‬ ‫אויסגערעדט‬ ‫נישט‬ ‫באתידי‬
‫העניןאונטער‬‫חומרשטייט‬ ‫ווער עס‬‫מפני‬ ‫כעת‬
‫וואונדערן זיך‬
‫‪‬‬
‫חטים מהודרים‬ ‫בנמצא‬
‫מאָדע א ַזוי בליץ–שנעל?‬ ‫יש‬ ‫ותלי"ת‬ ‫ד'‪,‬‬ ‫לדבר‬ ‫החרדים‬ ‫להציבור‬
‫פון וואו נעמט איר די א ַלע‬ ‫כשרים‬ ‫מצות‬ ‫להכין‬ ‫פנאי‬ ‫שיהא‬ ‫כדי‬ ‫ומיד‬
‫נאָענט צו די עמלקים‪ ",‬זאָגט אונז זרש‪,‬‬ ‫תיכף‬ ‫להודיע‬ ‫הדבר‬ ‫עלי‬ ‫שמוטל‬
‫סטיילס וואָס טוישן זיך חדשים לבקרים‪,‬‬‫ואמרתי‬ ‫לזה‪.‬‬
‫הכל שנתגלו פרטי המציאות בעוד מועד כדי שיהא פנאי לאפות‬ ‫לאדוןַלן?‬
‫ועלינוָםלשבח בייפא‬ ‫גשמים‪,‬באָבלגא‬
‫עלַק מימיט איר‬ ‫הגדיליןקנא‬ ‫מאותןאוןהמקומות‬
‫צווישן איין‬ ‫והותר‪,‬‬
‫ָנערשטאָג‪,‬‬ ‫אוןדידא‬ ‫מקומות‬
‫משאראָנטאָג‬‫יעדן מ‬
‫‪‬‬
‫"מיר נוצן שטענדיג אויס דעם טויש‬
‫אין סעזאָן‪ ",‬זאָגט ושתי‪" ,‬מיר בויען‬
‫בב"א‪.‬‬ ‫צדקנו‬ ‫משיח‬ ‫בביאת‬
‫"אָה‪ ,‬ס'איז א ַן א ַלטער סוד א ַז מיר נוצן‬
‫הפסחים‬ ‫ומן‬‫הזבחיםאויך‬
‫לאכול פמןא ַרשטיי‬
‫צווייטע‪" .‬איך‬
‫זו‬ ‫בשנה‬ ‫עוד די‬‫שנזכה און‬ ‫בייפאַלן‪,‬‬
‫יעזור‬ ‫ַנדערע‬
‫והשי"ת‬ ‫מהודרות‪ ,‬א‬
‫מצות מאָל מיט‬ ‫יעדע‬
‫זייער טיפע שנאה צו אידן און זייער‬ ‫איינס מער אינטערעסאַנט פונעם‬
‫‪‬‬
‫אויך אויף די נא ַטירליכע פרויענישע‬ ‫איבער די א ַלטע מאָדעס פון יאָרן פריער‪,‬‬ ‫צרות‬ ‫הרםאידישע‬ ‫ַרלענגערן‬ ‫צו פא‬ ‫שטרעבן‬‫כבוד וברגשי‬ ‫גרויסע‬ ‫בזהאונז אַ‬ ‫ס'איז‬ ‫צווייטן‪.‬‬
‫אייגנשא ַפטן פון וועלן געפעלן פא ַר‬ ‫הרמהמען עס א ַביסל‬ ‫בעסערט‬ ‫לתשובתו‬‫אָר א ַמאָל‬ ‫המחכה‬
‫נ‬ ‫והנשא‬ ‫כערכו‬
‫אינעם לא ַנגן גלות‪ .‬דעריבער האָב איך‬
‫כבוד‬ ‫באה"ר‬ ‫דושת"ה‬
‫און זכי' זיך ּפערזענליך צו באַקענען‬
‫והנני‬
‫‪‬‬
‫חבר'טעס און משפחה‪ ,‬און אויף זייער‬ ‫אויס‪ ",‬ערקלערט אונז ושתי‪" .‬צום‬ ‫זיך פא ַראייניגט מיט די מאָדעס–קאָמיטע‬ ‫מיט די וועלכע שטייען ביים רודער‬
‫נייגעריגקייט צו זען וואָס איז ניי‪ ,‬וואָס‬ ‫אברהם לויפער‬ ‫ביישּפיל‪ ,‬די מאָדע פון די הויכע ּפא ַּפס‬ ‫צו העלפן פא ַרשּפרייטן די מאָדעס און‬ ‫און [פאַר]דרייען די וועלט‪ .‬ביטע טיילט‬
‫‪‬‬
‫איז "אין"‪ ,‬און וואָס יענער טראָגט‪".‬‬ ‫דאראגהאָר‪ ,‬דאָס איז א ַרומגעגא ַנגען פא ַר‬ ‫אבדק"ק אין די‬ ‫דערמיט הא ַלטן די אידן אין אונזערע‬ ‫מיט אייערע געפילן איבער דעם ענין‪.‬‬
‫‪ ‬‬
‫"מיר האָבן זייער א ַ געניטע שטא ַב‪",‬‬ ‫בערך צוואָנציג יאָר צוריק נאָר דא ַן האָט‬ ‫לא ַּפעס ווי לענגער‪".‬‬
‫זאָגט זרש מיט שטאָלץ‪ ,‬קרא ַכנדיג ווידער‬ ‫ושו"תאון עס‬ ‫ַרפט השנה –‬
‫איינדרייען די ּפא ַּפ‬ ‫ומועדי‬‫מען געדא‬‫בעמח"ס האשל ברמה על התורה‬
‫"איך בין א ַ געטרייע טאָכטער פון‬
‫"איך בין א ַ גלייכע אייניקל פון‬
‫שביעית מיט איר באָבלגאָם‪" .‬מיר א ַרבעטן אויף‬ ‫היינט איז‬ ‫ולולבי‬ ‫שּפיציג‪ –,‬און‬
‫חטים ג"כ‬ ‫וקצירת‬
‫ַרויפקוועטשן‬ ‫הוריות – א‬ ‫נבוכדנצר וועלכער האָט זיך פא ַרמאָסטן ועל מס' סנהדרין – מכות –‬
‫מיין טא ַטן המן‪ ",‬זאָגט שא ַקנהז‪ ,‬המן'ס‬
‫‪‬‬
‫פא ַרשידענע פראָנטן אויפא ַמאָל — אויף‬ ‫בעסער ווען מ'טוט עס אָן מיט א ַ רייף‬ ‫טאָכטער‪" .‬אייגנטליך בין איך געווען‬
‫אויסצומישן כלל ישראל צווישן די‬
‫‪16‬‬
‫‪‬‬
 ‫אריזאנע מצות‬ ‫מכתב הסברה (א') שנשלח להרבנים הגאונים שליט"א‬
‫‪‬‬
‫‪‬‬

‫‪‬‬ ‫עס קאָסט א ַמאָל א ַ ּפרייז‪ ,‬איז עס כדאי‬ ‫נעמען אין דעם וואָס דער קרוין אויף‬ ‫א ַ סּפעציעלע יופי‪ .‬א ַנדערש‪ ,‬וויא ַזוי‬ ‫די‪ ‬קליידער און שיך געשעפטן‪ ,‬קליידער‬
‫כ'רעד שוין צופיל‪"...‬‬ ‫‪RABBI A. LAUFER‬‬
‫אוי‪,‬‬ ‫ַלטן‪.‬‬ ‫א‬ ‫ָנצוה‬ ‫א‬ ‫ַרט‬ ‫א‬ ‫ַרנ‬ ‫א‬ ‫פ‬ ‫ַן‬ ‫א‬ ‫ד‬ ‫מיך‬ ‫ָט‬ ‫א‬ ‫ה‬ ‫ָּפ‬ ‫א‬ ‫ק‬ ‫מרדכי'ס‬ ‫ַ‬ ‫א‬ ‫ַז‬ ‫א‬ ‫שווערן‬ ‫זיך‬ ‫ָל‬ ‫א‬ ‫מ'ז‬ ‫ַז‬ ‫א‬ ‫מעגליך‬ ‫איז‬ ‫פא ַבריקא ַנטן‪ ,‬שייטל מא ַכערס‪ ,‬הוטן‬
‫‪‬‬ ‫און איך האָב געמיינט א ַז ער איז מיין‬ ‫לעכעריגע זא ַק פון וואָס עס שטעקט זיך‬ ‫דעזיינערס‪ ,‬און דאָס גלייכן‪ .‬מיר שּפא ַנען‬ ‫‪‬‬
‫שוועריגקייטן‬ ‫‪25 Ross‬‬ ‫‪St.‬אייערע‬ ‫זענען‬ ‫‪Brooklyn‬‬
‫וואָס‬ ‫‪N.Y. 11211‬‬
‫ָסן‬ ‫א‬ ‫ַג‬ ‫א‬ ‫ב‬ ‫איך‬ ‫ָב‬ ‫א‬ ‫ה‬ ‫דעריבער‬ ‫און‬ ‫ַטע‪,‬‬ ‫א‬ ‫ט‬ ‫און‬ ‫"שיין"?‬ ‫איז‬ ‫אונטערהעמד‬ ‫ַן‬ ‫א‬ ‫ַרויס‬ ‫א‬ ‫זיי איין צוהילף‪ ,‬טייל מאָל אָן זייער וויסן‪,‬‬
‫‪‬‬ ‫ביים הא ַנדלען אין א ַזא ַ פעלד?‬ ‫מיין טא ַטן מיט מיסט‪ .‬אויסער דעם‬ ‫‪Â "‬ווי‪‬א ַזוי איז מעגליך א ַז מ'זאָל זיך איינרעדן‬ ‫‪"‬וויכטיגקייט פון‬ ‫‪‬וועגן די‬
‫מיט אויסריידן‬
‫‪718-388-5080 – Fax. 388-4207‬‬ ‫ּפרובירן מיר צו פא ַרווא ַסערן דעם חילוק‬ ‫א ַז שּפיציגע שיך וואָס דערמא ַנען פונעם‬ ‫זייער פרנסה און א ַז ס'איז אפילו נישט‬
‫‪‬‬ ‫"די שוועריגקייט פון זיין שטענדיג‬
‫צווישן א ַ געהעריגע קאָּפ–צודעק און א ַ‬ ‫בייזן מכשפה אינעם "הענסל און גרעטל"‬ ‫הילף‪‬‬‫‪˜˜‬‬
‫געפערליך‪ .‬בקיצור‪ ,‬מיט די ריכטיגע‬
‫איין טריט פאָראויס‪ ,‬פון נישט‬
‫מעשה'לע איז "שיין"?‬ ‫קומט מען אָן ווייט‪".‬‬
‫‪‬‬ ‫שלאָפן קיין רגע‪ ,‬מוטשעט מיך‬ ‫‪ ‬‬ ‫אָדער א ַז די טעם'לאָזע‬ ‫"די פרא ַגע דא ַרפט איר פרעגן פון‬
‫א ַביסל אויס‪ ",‬זאָגט ושתי‪" .‬מיר‬
‫צירונגען וואָס זענען‬ ‫די וואָס טא ַנצן אונז נאָך‪ ",‬צעלא ַכט‬
‫‪‬‬ ‫אויף˙˘‪˜ ""Ú‬‬
‫‪‬‬ ‫דא ַרפן שטענדיג א ַרבעטן‬
‫‪˘‬‬
‫פא ַרשידענע פראָנטן אויפא ַמאָל‬ ‫"‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪˘˙Ú˙˘˜‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫פשוט'ע גלאָז געהאָנגען‬ ‫זיך שא ַקנהז‪" .‬פרעגט זיי וויא ַזוי עס‬
‫אדר א' תשע"א לפ"ק‬ ‫ַרצע י' אָדער‬ ‫זבחי‪,‬‬ ‫שווא‬ ‫חמץ דם‬ ‫תשחטַ‪ ,‬על אויף‬ ‫לא כא ַ‪ ,‬כא‬ ‫שנעל‪...‬‬
‫ליום אב'ַזוילסדר‬ ‫צעשּפרייט זיך‬
‫אור‬
‫— פון קאָּפ ביז די פיס‪ ,‬אויף‬
‫‪‬‬
‫זומער‬ ‫שטיוול‪,‬‬ ‫מא ַנטלען‪,‬‬
‫רויטע שטריק‪ ,‬איז‬ ‫כא ַ‪ ,‬פון וועמען האָבן זיי א ַזוי מורא‬
‫קליידער‪ ,‬קינדער‪ ,‬ערווא ַקסענע‪,‬‬ ‫הסברה‬
‫‪‬‬
‫די ערמל‪ ,‬די פא ַרב‪ ,‬די שניט‪,‬‬
‫מכתב‬
‫‪‬‬‫‪‬‬
‫"שיין"? ווען מיר וואָלטן‬
‫זיך קאָנצענטרירט א ַז די‬
‫אויסצוזען צוריקגעשטא ַנען?‪ ...‬ס'איז‬
‫ממש א ַ געלעכטער צו זען ווי זיי שטעלן‬
‫מאָדעס זאָלן זיין שיין‬
‫למעלתזיי כבוד הרבנים‬ ‫זיך צו געטריי‪ּ ,‬פונקט ווי מ'וואָלט‬
‫‪ ‬‬
‫שליט"א סחורה‪ ...‬ס'איז א ַ גא ַנצע‬
‫געטוא ַכץ און נישט קיין לייכטע‬
‫די‬ ‫הגאונים רועי ישראל‪ ,‬גודרי גדר ועומדים בפרץ‪,‬‬ ‫וואָלטן מיר אין ערגעץ‬ ‫געצאָלט דערפא ַר‪"...‬‬
‫נישט אָנגעקומען‪ .‬מיר‬ ‫וויא ַזוי גייט יעדער אין טא ַקט מיט‬
‫פעלד‪ ,‬אָבער דערפא ַר איז עס‬
‫מיט'ן‬ ‫דעריבער‬ ‫גייען‬ ‫אזרת"יאָדעס?‬ ‫אייערע מ‬
‫‪‬‬
‫נישט‪,‬‬
‫ַנט‪.‬‬
‫און‬
‫ַנט‬
‫עס רעגנט‬
‫אינטערעסא‬
‫די קרקע‪,‬‬
‫אינטערעסא‬
‫מדברַקעוואואויך‬
‫ַלעמאָל‬‫ערד אאין‬
‫טא‬ ‫מ'האָט אויפגעשטעלט אין אַ‬
‫אריינגעצויגן ּפייּפס אינטער די ס'איז‬
‫מתנ"י לבוא בלוחות שניות לבאר ולפרש מה שרבים שואלים‬
‫איינציגן וועג וואָס‬
‫השנים‪ ,‬שנעשה התעוררות כל כך שאסור‬ ‫מכלאונטער‪,‬‬ ‫שנהאָסזו קומט‬ ‫פרא ַגע וו‬ ‫נשתנה‬
‫"ביי יעדע‬ ‫מה‬
‫בלייבט פא ַר אונז‪ :‬דער‬
‫‪‬‬
‫ָרטָזע‬
‫קוריא‬ ‫מיט‬ ‫אויפצוקומען‬ ‫‪ ‬‬
‫ס'קומט וואַסער אין די ּפייּפס מתחת לקרקע‪ ,‬און דא‬ ‫וכמ"ש המרדכי (הובא במגן‬ ‫מלוחים‪,‬שקר‪".‬‬
‫ָגישע‬ ‫א‬ ‫ָל‬ ‫א‬ ‫ּפסיכ‬
‫להשתמש בחיטי אריזאנא מפני שהם וועג פון‬
‫אונזער‬ ‫צו‬ ‫זיך‬ ‫מיר‬ ‫ווענדן‬
‫וואוילגיין‬
‫רעגן‪,‬אָזןס'וואַקסט‬ ‫און זיך ל‬ ‫ַלן‪ָ,‬ן אַ‬
‫ַקסטא א‬‫טוט עס אָנטרינקען די ערד ס'וואבייפ‬ ‫אוכל חמץ‪ ,‬הלא‬ ‫דעּפא ַרטמענט‪ ",‬ערקלערט ושתי‪" ,‬בלויז‬
‫אברהם סימן תנ"ה ס"ק ט"ז) דהאוכל מצה "מיר נעמען צו פון‬
‫כאילו‬ ‫מלוחה‬
‫‪‬‬
‫ציגעלעך‬
‫ַסער‪ ,‬נאָך אַ‬ ‫חשבוןוואפון די‬ ‫אויפ'ן‬
‫געפיטערט מיט‬ ‫אינטערערדיש ווערט דאָס‬ ‫דעת‪",‬שליט"א שיש‬ ‫מובהקים‬ ‫הרבניםזייער‬ ‫מענטשן‬ ‫ַנטיילגענומען גדולי‬
‫שכברא נתברר ע"י‬ ‫שניםָבן מיר‬ ‫וואָך הא‬ ‫איזה‬‫זהָריגע‬
‫פא‬
‫וואָס פאָלגן אונז אויס ווי‬ ‫אין א ַ גרויסע ּפסיכאָלאָגישע קאָנווענשאָן‬
‫‪          ‬‬
‫ַטן‪ ".‬ס'וואַקסט‬ ‫נישטאצו‪,‬‬
‫געטרייע סאָלד‬ ‫‪         ‬‬
‫פלא פון אַ קלאָרע מציאות‪ ,‬אַזוי קומט‬
‫די ווייץ אָן אַ רעגן‪.‬‬
‫לא אמרו שהם‬ ‫עכשיו"מיין‬
‫מ'זעט‬
‫עדַקנהז‪.‬‬
‫ווען‬
‫בשנהפילזו שנעשה רעש גדול שחיטי אריזאנא‬ ‫ַז‬ ‫א‬
‫אריזאנא‪ָ,‬גט אךשא‬
‫איז‬ ‫ָזונג‬
‫זא‬
‫א‬ ‫ל‬
‫כמה חששות חמורות על חיטי‬
‫וואו מיר האָבן א ַרומגערעדט די ענינים‪.‬‬
‫"מיר דא ַרפן פא ַרמא ַסקירן‬ ‫נשתנה זייער‬ ‫ממש‪ ,‬זיךומהא ַרויס א ַז‬ ‫חמץשטעלט‬ ‫עס‬
‫‪‬‬
‫זרש‪,‬‬ ‫ָגט‬ ‫א‬ ‫ז‬ ‫ַקטיקן‪",‬‬ ‫א‬ ‫ט‬ ‫אונזערע‬
‫ווער ס'האָט אַ שכל הישר פאַרשטייט אַריזאָנאָ ווייץ‬
‫שעברו‪ .‬און‬
‫בשניםגענוג מאָל‬
‫גענוג לא ַנג‪ ,‬ווערט עס‬
‫מזהמשוגעת‬ ‫מלוחים המה‪ ,‬ואיך יתכן שלא ידענו א ַ‬
‫זעלבסט–‬ ‫אין‬ ‫ַנגל‬ ‫א‬ ‫מ‬ ‫ַ‬ ‫א‬ ‫פון‬ ‫ליידן‬ ‫מענטשן‬
‫טלָס‬
‫קייןדי ווא‬‫היטן פון‬ ‫ַרפן זיךנישט‬ ‫רעגן דאאון‬ ‫וואָס ס'איז נישט‪ ,‬נישט קיין "מיר‬ ‫און‬ ‫זעלבסטזיכערקייט‪,‬‬
‫און ואומר‪ ,‬דברים‬ ‫שא ַץ ואען‬
‫‪            ‬‬
‫ווילן שטערן אונזערע ּפלענער‪.‬‬
‫איז נישטאָ קיין מחומצים‪ ,‬במציאות איז נישטא קיין‬
‫המציאות לגמרי‪,‬‬
‫גרמא שהחטים‬
‫נשתנהָס ס'איז‬
‫ודיןָרמא ַל‬
‫ַל‪ ,‬און ווא‬
‫געווען נא‬ ‫פריער חדש‬
‫ָרמאזו‬
‫שבשנה‬
‫נא‬ ‫כהוייתן‪:‬‬
‫דעריבער אידענטיפיצירן זיי זיך לויט‬
‫שהקוצרים באריזאנא התחילו עם דבר‬
‫בעסערס‬ ‫‪ ‬‬
‫א ַסא ַך מאָל בא ַנייען מיר א ַ מאָדע‬
‫קיין‬ ‫ָ‬ ‫א‬
‫דורכ'ן עס מא ַכן א ַביסל איידל‪ ,‬און‬‫נישט‬ ‫איז‬ ‫מיני'‪,‬‬ ‫טב‬ ‫לית‬ ‫איז‬ ‫מחומצים‪,‬‬ ‫בחיטי‬ ‫חמץ‬ ‫איך‬
‫חשש‬ ‫משוגעת‪.‬‬
‫שיש‬ ‫הנידוןא ַ‬
‫זייערע א ַרומיגע‪ .‬אויב א ַלע א ַרומיגע‬
‫יהיו מלוחים‪ .‬ובשנים שעברו היתהווערט‬
‫זענען בערן‪ ,‬מוז איך אויך זיין א ַ בער‪,‬‬
‫עס‬‫נישט‬‫ַלעָטקויפן‬ ‫ס'הא‬ ‫ָסאָס א‬
‫ָכדעםאוו‬
‫ווייץ וו‬
‫וויאָר נא‬ ‫קיין מהודר'דיגע ווייץ ווי דעס‪ ,‬נ‬ ‫הנאה שבודאי הם‬ ‫ַזונדער ממש‪,‬‬ ‫שהםא חמץ‬ ‫חדשאָב ב‬ ‫ה‬ ‫נידון‬
‫ניתוסף אָקסן‪,‬‬
‫ַרומיגע זענען‬ ‫ובשנה זו‬ ‫אריזאנא‪ ,‬א ַלע א‬
‫ניין? אויב‬
‫‪‬‬
‫ַסער‬
‫ַרבן‬ ‫ריכטיגעאפא‬
‫קיין דירעגן וו‬ ‫ווייזן מיר‬‫געשּפירט‬
‫געזען קיין רעגן וואַסער נישט שוין‬
‫להלן‪ .‬מיט די‬ ‫לפנינוצו טון‬
‫סאָרט מלבושים וואָס‬
‫מלוחים‪ ,‬ע"י מלח ממש‪ ,‬כאשר יבואר דאָס‬
‫מוז איך אויך זיין א ַן אָקס‪ .‬אויב א ַלע‬
‫עכ"ל‪.‬מ'דא ַרף האָבן שכל —‬ ‫דערפון‪.‬‬ ‫נישט קיין גשם און נישט קיין טל‪,‬‬ ‫ָמּפערס מיט‬ ‫דזשא‬ ‫ובראשית מיט‬‫א ַרומיגע גייען‬
‫‪ ‬‬
‫א ַמאָל דא ַרף מען גיין צוביסלעך‪,‬‬
‫אך לאמיתו של דבר כבר נתברר לעין כל שהוא דברי הבל שבלבלו‬
‫שיתבארו להלן‪ ,‬זהו‬
‫שהרבה אנשים‬
‫הבירוריםסּפעציעל‬
‫השניםדא ַן‬
‫פרויען טראָגן‬
‫צניעות‪ ,‬ווייל‬
‫שנה זו מכל‬
‫למודעי שכל‬ ‫צריכנא‬ ‫דברינו‬
‫געּפא ַסטע ערמל‪ ,‬דא ַן מוז איך אויך‬
‫רק לתוספת ביאור להבין מה נשתנה פא ַר‬
‫אינטש ביי אינטש‪ ,‬אָדער אפילו‬ ‫א ַזוי גיין‪ .‬אויב א ַלע א ַרומיגע גייען מיט‬
‫‪‬‬
‫"אינטערערדיש" עם‬
‫סענטימעטער‪.‬‬ ‫סענטימעטער ביי‬ ‫בזה את מעכקש"ת שליט"א לומר שהחיטים גדלים‬ ‫הוראות צימרגישין טעם מלח בהחטים‪ ,‬אבל‬
‫דעם‬ ‫ַרויס‬ ‫א‬ ‫איך‬
‫מוז איך‬ ‫ומורי‬ ‫שטיוול‪,‬‬‫חכמים‬ ‫ובתוכם תלמידי‬
‫צוקנייטשטע‬ ‫קלעביגע‪,‬‬
‫השדות‬ ‫את‬ ‫משקין‬ ‫שאין‬ ‫המציאות‪,‬‬ ‫היפך‬ ‫וזהו‬ ‫הקרקע‪,‬‬ ‫מתחת‬ ‫צינורות‬ ‫נפקא‬ ‫אין‬ ‫שהואאונטער‬
‫מלוחה‪,‬‬ ‫החטין פון‬ ‫להלכה מכיון שמרגישין כשכוססין אתקא ַרּפעט‬
‫בקיצור‪ ,‬מיר שלאָפן נישט‪".‬‬ ‫אויך א ַזוי גיין‪ ,‬א ַנדערש בין איך נישט קיין‬
‫‪‬‬
‫בגובהָס‬
‫ַזעלכע ווא‬ ‫מים‬ ‫עםאָ א‬‫השדותַלץ ד‬
‫"ס'זענען א‬ ‫במים מתחת הקרקע‪ ,‬רק בדרך כלל ממלאין את‬ ‫זייערע פיס און איך האָב‬
‫קץ לדברי רוח שיחדשו בכל יום חידושים‬ ‫ַרבעט‬ ‫שאין‬
‫שווערסטע א‬‫שגרם לכך‪,‬‬ ‫הסיבהאונזער‬ ‫מינהווי א ַלע‪.‬‬
‫אָקס‬
‫בענד‪/‬בענדל‪/‬בענדעלע דורך פא ַבריצירן‬ ‫דעם לעצטן לא ַך‪ .‬צום ביישּפיל‪ ,‬די הוטן‪.‬‬
‫‪‬‬
‫ַקנהז‪.‬‬
‫נתברר‬ ‫ָגט שא‬ ‫אונז‪ ",‬זא‬
‫וכבר‬ ‫סווימינ"גפוןפו"ל‪,‬‬
‫"און זיי שטעלן אונז שטיינער אין וועג‬
‫כמוָזן זיך נישט‬ ‫טפח (‪ 4‬אינטשע"ס) וכל השדה נעשה לא‬
‫ואכמ"ל‪.‬‬
‫היטן וואָס דעקן נאָר צו דעם שּפיץ‬
‫חמורות‬ ‫חששות‬
‫המים‬ ‫יזרקו‬ ‫ואימתי‬
‫די פרויען טוען זיך אָן די היטן לשם‬ ‫מתוקים‪,‬‬ ‫או‬ ‫מענטשן‪ ,‬די‬
‫מלוחים‬ ‫המים‬ ‫קלוגע‬
‫אם‬ ‫ַקע מיט די‬
‫בהסיבות‪,‬‬
‫וועלכע האָבן יאָ גענוג זעלבסט–שא ַץ‬
‫איז טא‬
‫נפלאים‬
‫אויפ'ן‬ ‫ַלבוועגס‬ ‫כמהא ַזוי הא‬ ‫בזהליגן‬ ‫שיש און‬‫קאָּפ‬ ‫החטים‬
‫שייטל‪ .‬איך האָב‬‫שכשכוססין את‬‫צוצודעקן דאָס‬ ‫להכחיש‬‫וכדומה‪ ,‬אבל המציאות אינם יכולים צניעות‪,‬‬
‫‪‬‬
‫דורך אויפקלערן א ַנדערע וועגן אונזערע‬
‫מען מן‬
‫טון‪,‬‬ ‫המציאות‬
‫אתוואָס קען‬ ‫מעלימיםָבער‬
‫אמת'ע כוונות‪ .‬א‬ ‫בעלילהוטשגם עתה‬ ‫אויסטון דעם‬ ‫ביז'ן יראה‬ ‫והמתבונןָרטבזה‬
‫שייטל‪ .‬פון דא‬ ‫מלוחה‬
‫ָּפצוטון אויף‬ ‫האוכל אמצה‬
‫שכלהנאה זיי‬ ‫סּפעציעלע‬ ‫המרדכי‬ ‫און לאָזן זיך נישט א ַזוי שנעל נא ַרן‪ .‬צו‬
‫מרגישין טעם מלח‪ ,‬ובכגון דא כתב א ַ‬
‫זיי קומען מיר צו דורך זייערע קינדער‪.‬‬
‫קצרואיך‬‫אםאָבער‬ ‫שּפרונג‪.‬‬ ‫ואינםקא ַצן‬
‫הציבור‪ ,‬איז א ַ‬
‫אינגא ַנצן‬ ‫טערקיש (איך מיין‪ ,‬אויף עמלקי'ש) דורך‬ ‫כאילו אוכל חמץ‪.‬‬
‫‪‬‬
‫מים‪ ,‬או‬
‫קען‬
‫אנשים‬
‫ַריש?‬ ‫זענען נא‬
‫אותם עם‬
‫בלינד? וואָס‬
‫ַלע ויש‬
‫שממלאיםזענען‬
‫להלן]‪,‬‬
‫[כמבוארנישט א‬
‫בהשדות נישט א ַלע‬
‫מען טון א ַז‬
‫א ַז‬ ‫מגלים‬
‫מוז אייך דערציילן א ַז אייגנטליך קומען‬
‫שקצרו בהשדות שיש צינורות מלמעלה‬
‫נוצן טא ַקע זייערע הוטן א ַלס ציל–ברעט‬
‫די מיידלעך נעמען טענה'ן צו די מא ַמעס‬
‫א ַז זיי שעמען זיך מיט זיי‪ ,‬און פא ַרוואָס‬
‫פאָר גרויסע קריגערייען אין אונזער אָפיס‬ ‫פא ַר אונזערע מאָדעס‪ .‬מיר נוצן דווקא די‬
‫‪‬‬
‫געבן‬
‫ביותר‪,‬‬ ‫מהודריםא ַלע‬
‫טון א ַז נישט‬ ‫מען והם‬ ‫מעצמם‬ ‫גדיליםָס קען‬
‫ווא‬ ‫אריזאנא‬
‫סימן א'‬
‫שחיטי‬ ‫‪‬‬
‫שחושבין‬
‫וועגן דעם‪ .‬טייל הא ַלטן מ'זאָל נישט‬ ‫תמימים‬ ‫הוטן זיי צו מא ַכן אויסזען אויפפא ַלענד‬
‫קענען זיי נישט אויסזען א ַזויווי א ַלע‬
‫ָלדענע‬ ‫א‬ ‫ג‬ ‫ַ‬ ‫א‬ ‫אויף‬ ‫שכל‬
‫חמורות יותר מכל החיטים הגדילים על‬ ‫זייער‬ ‫ַוועק‬ ‫א‬ ‫אונז‬ ‫מא ַמעס‪ ,‬און דערנאָך שטעלן זיך די‬
‫חששות א ַסא ַך‬
‫עליהםהוטן ווייל‬ ‫שיש מיט די‬ ‫טשעּפען‬ ‫במקום‬‫א ַזוי‬ ‫און פורים'דיג‪ .‬א ַמאָל לייגן מיר א ַריין‬
‫‪‬‬
‫געווינט‬ ‫ָל‬ ‫א‬ ‫ַמ‬ ‫א‬ ‫מען‪:‬‬ ‫ָגט‬
‫ששאלתי אחד מן הרבנים שהיה נוכח בשעת‬ ‫א‬ ‫ז‬ ‫אונז‬ ‫ביי‬ ‫ַץ?‬ ‫א‬ ‫ט‬
‫דעם אינגא ַנצן‬ ‫צוליבלציין‬ ‫גשמים‪ָ.‬בן ‪-‬עסוראוי‬ ‫פרויען הא‬ ‫מי‬ ‫כ"ק‬
‫ַקלען זיך‬ ‫דרש‬ ‫באריזאנא‪ ,‬ווא‬
‫חטיםדי הוטן וואָס‬ ‫פעדערן אין‬‫שהתחילו לקצור‬ ‫הראשונהָבן מיר נאָך‬‫בשנהצו‪ .‬א ַזוי הא‬ ‫הנהמא ַמעס‬ ‫געטרייע‬
‫מען און א ַמאָל פא ַרלירט מען‪"...‬‬ ‫און נאָך טא ַקטיקן‪ ,‬ביז א ַלע גייען טא ַקע‬
‫‪‬‬
‫בשדות שממלאים אותן עם מים או בשדות‬ ‫קצרו מיט א ַ‬
‫רצהמיר‬
‫צוגעדעקט‬
‫ולאהאָבן‬ ‫טיכל‬
‫בשנה זיךזו‪ ,‬אם‬
‫קעגן דעם‬
‫הקצירהאָן און‬‫אויסגעט‬
‫טיכל‪ .‬כאָטש‬
‫מיר ּפיצלנע‬
‫תשס"ז‬ ‫פ'ָל מא ַכן‬
‫בשלח‬ ‫ווינט‪,‬ד'א ַמא‬
‫היטן וואָס ליגן אויפ'ן שּפיץ קאָּפ און‬
‫יעדעביום‬ ‫מיט‬
‫שליט"א‬ ‫אדמו"ר מהר"א ט"ב מ'סאַטמאַר‬
‫צום טא ַקט‪".‬‬
‫עמו כמה‬ ‫שדברתי‬ ‫אע"פ‬ ‫זה‪,‬‬ ‫על‬ ‫להשיב‬ ‫מלמעלה‪,‬‬ ‫צינורות‬ ‫שיש‬ ‫בזה"ל‪ :‬בא ַנוצן זיך מיט'ן מיטל וואָס‬
‫‪ ‬‬
‫ווער וועט לא ַכן צום לעצט?‬ ‫"מיר‬
‫נישטאותו על זה לא רצה להשיב‪.‬‬ ‫כששאלתי‬‫אבל איז עס‬ ‫ָבער דאָך‬ ‫עצות‪ ,‬א‬
‫בידידות‪,‬‬ ‫אויך‬
‫ענינים‬ ‫די שייטלעך דא ַרפן א ַרויספא ַלן דערפון‬
‫ווייץ‬ ‫זייטן‪.‬אָנאָ‬
‫די דיאַריז‬ ‫זרש‬ ‫ָגט‬ ‫א‬ ‫ז‬ ‫היופי‪",‬‬ ‫והבל‬ ‫החן‬ ‫שקר‬ ‫הייסט‬
‫די וואָס זענען מקיים "עוז והדר‬ ‫געוואונטשן פא ַר אונז‪ .‬פון די א ַנדערע‬ ‫איין סיבה‬ ‫ַרויס אויף‬ ‫צופליען‬ ‫זיך א‬ ‫די מציאות שטעלט און‬
‫זיךָ‪,‬‬
‫ַרלייג יא‬
‫ַקסטא עס‬ ‫וויאַזוי ווא‬ ‫שקר‬ ‫ַר‬ ‫א‬ ‫פ‬ ‫געבן‬ ‫מיר‬ ‫טייטשט‪,‬‬ ‫ָס‬ ‫א‬ ‫"ד‬ ‫אָפן‪,‬‬
‫אחרון!"בעל דין‪,‬‬ ‫הודאת‬ ‫ותשחקעםליום‬ ‫לאמיתו‬ ‫הדברצוונתברר‬
‫לבושה‪...‬‬ ‫הנאה יאָ‬ ‫דירעקטנודע‬ ‫תלי"ת אכן‬‫אךאָבן מיר‬ ‫זייט ה‬ ‫ּפערזענליך פ‬ ‫איי איך‬ ‫רעגן‪ַ,‬רוואָס‬
‫וואַקסט נישט מיט קיין פא‬
‫‪‬‬
‫שעושים השקאה ע"י‬ ‫פרייליכן פורים!‬
‫אפילוהחיטיםא ַ בשדות‬ ‫לקצור‬ ‫חידשודי כעת‬
‫הוטן‪ ,‬און‬ ‫שהמחדשיםאָּפ" מיט‬
‫"דרייען א ַ ק‬ ‫אויסגעשטעלט‪,‬‬
‫איז ווייל איך וויל נקמה‬ ‫ַמעריקעהוטןאיז‬ ‫ַזוי אויף די‬
‫א ַביסל חן‪ ,‬און פא ַר הבל גיבן מיר א ַריין‬
‫איז אינטערסאַנט וויאַזוי אא‬
‫‪17‬‬
‫‪‬‬
 ‫אריזאנע מצות‬
‫וכמו שכתב הגה"צ המפורסם כש"ת ר' יואל מארגענשטערן שליט"א‬ ‫"אירגעשאן" מלמעלה‪ .‬ואעתיק כאן דברים כהוייתן השיחה שהי' בין כ"ק‬
‫אבדק"ק שארמאש וז"ל‪ :‬עוד זאת שמענו מעדים נאמנים יראי ה' שהיו‬ ‫האדמו"ר מהר"א ט"ב מסאַטמאַר שליט"א (להלן בשם‪ :‬האדמו"ר שליט"א)‪,‬‬
‫שם בשעת קצירה שראו שהשבלים כבר נפלו לארץ קודם הקצירה‪,‬‬ ‫לבין הרה"ג ר' משה מנחם ווייס שליט"א דומ"ץ דק"ק פאפא בארא פארק‬
‫ואפילו הוא רק מיעוטא דמיעוטא‪ ,‬מ"מ אנו מחמירים בחמץ בפסח‬ ‫(להלן בשם‪ :‬דומ"ץ פאפא) ביום א' פ' חיי שרה תשע"א‪ ,‬ונדפסה בגליון‬
‫דלא הוי שמורה משעת קצירה‪ ,‬דיש חשש חמור שהשבלים נשרו במים‪,‬‬ ‫"משולחן מלכים" ובעתון שלהם עש"ק פ' ויגש תשע"א‪ ,‬וז"ל‪:‬‬
‫און מ'שטוּפט עס פאָראויס אין א ַ שיינע‬ ‫זיין ליבלינג‪ .‬דאָס הא ַרץ טוט מיר וויי‬
‫חמור‪ ,‬עכ"ד‬ ‫חשש‬‫החטיםהיינט‬
‫על טורעם‪.‬‬ ‫כנ"לאיךא"כ יש‬ ‫מלוחוואָס‬ ‫שהקרקעדי שם‬ ‫ובפרט‬ ‫גרינוואאלד‬
‫געשּפריצט וו ַ‬
‫ח‪.‬‬

‫לאמיר‬
‫ָ‬
‫ערלויבט‬ ‫איז אויך‬ ‫רונדיגע‬ ‫בושות‬ ‫היינט אויף‬ ‫ביז‬ ‫ַסער‬ ‫דומ"ץ פאפא‪ :‬היי יאָר האָט מען שוין‬
‫פי‬ ‫הדבר‬ ‫נשתנה‬ ‫החדשה‬
‫אָדער גאָר פאָרצוגליך צו טראָגן די ּפא ַּפס‬ ‫ההמצאה‬ ‫ע"י‬ ‫כהיום‬ ‫משא"כ‬ ‫‪-‬‬
‫אים פא ַרשא ַפט יענעם טאָג פון די‬‫הנ"ל‪.‬‬ ‫הגה"צ‬‫האָב‬ ‫פון אויבן‪ ,‬ס'איז שוין נישט קיין מקוה‪ ...‬שוין נישט קיין‬
‫ונמצאָס‬
‫מלמעלה‪,‬סטיל ווא‬ ‫"אירגעשאן"‬
‫ַמגענומענע האָר‪ ,‬א ַ‬ ‫השקאה ע"ימיט צא‬
‫שעושיםא ַגאָסן מיט‬
‫לגריעותא‪,‬האָב אים ב‬
‫כמהא ַדע‪ ,‬ווען איך‬
‫ּפא ַר‬ ‫זיךַלע זאַכן‪ .‬ס'איז הפלא ופלא‪,‬‬ ‫סווימינג פול‪ ...‬שוין נישט די א‬
‫מיידל‬ ‫ַ‬ ‫א‬ ‫ַטיטלט‬ ‫א‬ ‫ב‬ ‫ַטיש‬ ‫א‬ ‫ָמ‬ ‫א‬ ‫אויט‬ ‫ָלט‬ ‫א‬ ‫וו‬ ‫ַרקריך‬
‫שמזלפין מים מלוחים על כל השבלים‪ ,‬והמים המלוחים מתייבשים בתוך‬ ‫א‬ ‫פ‬ ‫ָס‬ ‫א‬ ‫וו‬ ‫אוי‪,‬‬ ‫מיסט‪.‬‬ ‫ַמּפער‬ ‫א‬ ‫א ַן‬

‫צונויפרעדן‬
‫מ'קען נאָך קומען און זאָגן פאַר מענטשן אַזעלכע זאַכן‪...‬‬
‫ממלחָס‬
‫ַנגענהייט‪ .‬דא‬
‫החטיםא טעם‬
‫בתוך די פא ַרג‬
‫"נעב" אין‬ ‫נמצא א ַלס‬
‫שנבלעו‬ ‫החטים‪,‬זא ַכן‪.‬‬
‫ּפערזענליכע‬‫ובתוך כל‬‫השבלים מיינע‬
‫איך דאָ מיט‬ ‫כל‬
‫קורצע‬ ‫די‬ ‫—‬ ‫טויש‬ ‫יעדע‬ ‫מיט‬ ‫איז‬ ‫זעלבע‬ ‫די‬ ‫אין‬ ‫ַריערע‬ ‫א‬ ‫ק‬ ‫מיין‬ ‫וועגן‬ ‫פרעגט‬ ‫איר‬
‫כ'בין יעצט געפאָרן אַרום און אַרום‪ ,‬ווייט אַוועק פונעם‬
‫ממש‪ ,‬ולא רק לאיזה שבלים וחיטים הגיעו מים המלוחים‪ ,‬רק כל השבלים‬ ‫ווייץ פעלד‪ ,‬וואַקסן אַלע סאָרטן פירות‪.‬‬
‫שעסלעך זענען א ַן א ַלטער טא ַקטיק‬ ‫מאָדעס אינדוסטרי? איך א ַרבעט צוזא ַמען‬
‫והחיטים נרטבים כמה פעמים במים מלוחים‪ ,‬ודין גרמא למה שרואים‬
‫אונזערע‪ ,‬און א ַזוי אויך די איינגעצויגענע‬ ‫מיט פיל טיכטיגע פרויען אָנצוקליידן די‬ ‫האדמו"ר שליט"א‪ :‬אַלע מיני פירות און ירקות‪ ,‬אַלעס‬
‫ובכגון‬
‫בהחטים‪,‬א ַרויף‪".‬‬
‫שווימען יעצט‬ ‫טעםאָסמלח‬ ‫פורים'דיג מרגישים‬
‫שעסלעך וו‬ ‫את החטים‬ ‫דכשכוססים זיין‬ ‫במציאות‬
‫פרויען זיי זאָלן‬ ‫אידישע‬
‫חמץ‬ ‫אוכל‬ ‫כאילו‬ ‫מלוחה‬ ‫מצה‬ ‫אַלעס וואַקסט דאָרט‪ .‬ס'איז אַ געבענטשט לאַנד‪ ,‬ס'איז אַ‬
‫‪.‬‬
‫"מיר זענען זייער ציל–אָריענטירט‪",‬‬ ‫דאא ַנץ יאָר‪ .‬גרא ַדע בין איך ּפערזענליך‬
‫שהאוכל‬ ‫המרדכי‬ ‫כתב‬ ‫אַ ג‬
‫און‬
‫חדשהזיצןעם‬ ‫דרך א ַז מיר‬
‫שחידשו נישט‬‫זרש‪" .‬מיינט‬
‫חלומ'ען וואָס עס זאָל זיין די קומענדיגע‬
‫שבאמתָגטע"י‬
‫זא‬ ‫שטענדיג‬
‫שטוּפלמודעי‬ ‫צריכנא‬ ‫בזה— איך‬ ‫ַקטיוו‬
‫די מאָדע–קאָמיטע צו זיין געווא ַגט און‬
‫שטא ַרק א‬
‫ובעמדי‬ ‫יאר‬‫גאנץ ָ‬ ‫ַא ַ‬
‫גוטע ערד‪ ,‬עס פעלט נאָר וואַסער‪" ,‬שּפריצט מען אָן"‪- .‬‬
‫עד כאן נעתק משולחן מלכים‪.‬‬
‫סדר השקאה‪ ,‬ניתוסף עוד כמה חששות חמורות אודות הקעמיקעל'ס‬
‫מאָדע‪ ,‬נאָר מיר טרא ַכטן צו וואָס מיר‬
‫והחטים‪,‬‬
‫דעם‬ ‫השבלים לויט‬
‫ַרבעטשכבר‬
‫עלָנקומען‪ ,‬און‬
‫שבלים‬
‫יעצט א‬‫ווילןפעמים‬
‫נישט מורא האָבן א ַרויסצוקומען מיט‬
‫המזולפים כמה‬
‫המיםַך מאָל האָט‬ ‫המעורבים בתוך‬
‫ָרשריפטן‪ .‬א ַסא‬ ‫מאָדנע פא‬ ‫פורים‬
‫וכל הרואה נשאר משתומם‪ ,‬איך פתאום שינו את טעמם מן הקצה אל‬
‫הקצה‪ ,‬שמתחלה פירסמו בקול רעש גדול בחוצות וברחובות את ההידור‬
‫יעדעס‬ ‫כן עס א‬ ‫גםָדע‪.‬‬‫די מא‬ ‫השבלים‪,‬מעןהיו‬
‫מיםצועל טוישט‬ ‫שזרקו‬
‫איך בין‬ ‫אחרונה‬
‫ַרשריגן א ַז‬ ‫שבפעם‬
‫שוין פא‬ ‫וגם‬
‫מען מיך‬
‫הנפלא שיש בחיטי אריזאנא שהחטים אינם באים עליהם מים כלל‪ ,‬ואינם‬
‫אויסערהמלח‬
‫דעם‪,‬‬ ‫אודות טעם‬‫רקא ַם! און‬ ‫אויסנ‬‫כעתאָןנדון‬ ‫להלן‪ ,‬אךמאָל‬
‫שיבוארָננעמען‬
‫וכמומ'וועט א‬ ‫לגמריאָמער‬
‫נתייבשו און ט‬
‫געווא ַגט‪,‬‬
‫ּפייניגן‬ ‫הנאה צו‬ ‫רואים שום מים‪ .‬ומדוע פתאום שינו את טעמם ויגרשהו וילך‪ ,‬עזבו את‬
‫בעזהי"ת‬ ‫זייטיגענבאר‬ ‫החששותאָבן מיר א ַ‬
‫הכרוכות בזה‬ ‫ה‬ ‫פרויען זיך‬
‫החיטים‪,‬די ושאר‬ ‫בתוךא ַגן וועלן‬‫הנבלעפאָרשל‬‫מיינע‬
‫א ַביסל די אידישע פרויען מיט אונזערע‬ ‫לזה‪.‬אונז און גענצליך‬ ‫ַכן פון‬ ‫אויסלא‬ ‫פשוט‬ ‫השדות שאין באים עם שום מים והמציאו דרך חדשה עם סדר השקאה‬
‫מיוחד‬ ‫במכתב‬
‫מאָדעס‪ .‬א ַמאָל קומען מיר אויף מיט א ַ‬ ‫באָיקאָטירן אונזערע ּפלענער‪ ,‬אָבער‬ ‫שיבא המים על השדות מלמעלה‪.‬‬
‫בייפא ַל פון טראָגן שּפיציגע שיך אויף‬ ‫ווען מ'האָט מיך געפאָלגט איז מען צום * * *‬
‫ובאמת זה לבד כבר מוכיח בעליל לכל בר דעת "שהאמת עד לעצמו"‬
‫וואָס מען ווא ַקלט זיך ווי א ַ שיכור‪ ,‬פשוט‬ ‫סוף געווען צופרידן‪ .‬צום ביישּפיל‪ ,‬דער‬
‫זיי וויי צו טון די פיס‪ .‬א ַמאָל קומט מען‬ ‫איינפא ַל פון מא ַכן בלוי מיט שווא ַרץ‬
‫ויציב אע"פ שהעלימו‬ ‫טעמעס‪,‬‬ ‫אמת‬ ‫קטועלע‬ ‫שמועסן איבער ַא‬
‫אריזאנא הם‬ ‫על חיטי‬‫קורצע‬
‫שכל החששות שהיו‬
‫אויף מיט א ַ בייפא ַל פון שמאָלע שעסלעך‪,‬‬ ‫סימן ב'‬ ‫סטייליש איז געווען מיין אויפטו‪ .‬א ַלע‬ ‫ונקטן ‪ -‬אך חיל ורעדה‬ ‫נדפחדש‪.‬‬ ‫דרך‬
‫שטא ּ‬ ‫עם‬ ‫להתחיל‬
‫פארשידענע ַ‬ ‫מן הציבור‪ ,‬ודין ַארומגענומען פון ַ‬
‫שהוכרחו‬ ‫גרמא‬
‫מלוחים א ַלגעמיינע סיבה וואָס‬ ‫שהמיםאויסער די‬ ‫הבירורים וואָס‬
‫פרטיַכט א ַז קיין‬ ‫האָבן מיך דא ַן אויסגעלא‬ ‫אחזתנו איך שהוליכו את הציבור שולל עם דרך חדש שיש עליהם‬
‫ליגט אונטער דעם‪ּ ,‬פייניגט עס פשוט‬ ‫איינער וועט נישט קויפן די מיאוס'ע‬ ‫חששות חמורות ביותר‪ ,‬כמו שהארכתי כבר בקונטרס האשל ברמה (שי"ל‬
‫נעבעךומן‬
‫המה‪- .‬‬ ‫מלוחים זיך‬
‫שלה געפינען‬ ‫אישרודישהמים‬ ‫באריזאנאא כבר‬ ‫הממשלה‬ ‫א)‬ ‫וועלן‬ ‫לפרטא ַז זיי‬
‫ַרזיכערן‬ ‫און פא‬
‫אין‬ ‫פרויען וואָס‬ ‫ַ'טעמ'טע‬ ‫מיט די אומב‬ ‫קליידער (זעק)‬ ‫החששות‬ ‫בחיל"‬ ‫פעלקערקרא‬ ‫תחתס'איז יצא‬
‫הכותרת "כרוזא‬ ‫זמן ווען‬
‫דף א ַכ"ד)‬‫פורים‪,‬‬
‫תש"ע‪,‬‬ ‫לכבוד‬
‫אייר‬
‫הכהןָבן ראזענבערג‬
‫שוועריגקייטן‬ ‫דודאון הא‬ ‫תפיסה‬ ‫ענגע ר'‬
‫הרה"ג‬ ‫ַציע זה א ַן‬
‫בענין‬
‫שכתבָמבינא‬ ‫להעתיק מה‬
‫ָכדערצו אין קא‬ ‫הראויקאָליר נא‬ ‫בלויע‬ ‫ראוי אויסגעלייזט צו‬ ‫זיין‬ ‫נישט‬ ‫ָל‬ ‫א‬ ‫קיינמ‬ ‫רינען‬ ‫סודות‬ ‫ַלטענע‬ ‫א‬ ‫ַה‬ ‫א‬ ‫ב‬ ‫ַלע‬ ‫א‬ ‫סוד און‬
‫החמורות שיש בזה‪ ,‬חוץ ממה שיתוודע עוד במשך הימים‪.‬‬
‫(אות ט"ז) וז"ל‪ :‬הנה רצפתי‬ ‫במכתבו‬
‫מיט'ן גיין‪"...‬‬ ‫ד"ח)‬ ‫דוד‬ ‫מנחת‬ ‫שו"ת‬
‫מיט שווא ַרץ‪ .‬איך האָב זיך אָבער‬ ‫(בעמח"ס‬ ‫שליט"א‬ ‫ווערן‪ ",‬טיילט מיט ושתי המלכה‪" .‬א ַלס‬ ‫ענדליך א ַרויס‪ ,‬איז אונז געלונגען צו כא ַּפן‬
‫דעם‬
‫איכותאיןהמים‬ ‫ערפא ַרונג‬
‫בפרטי‬‫אליָבן ‪-‬א ַסא ַך‬‫"מיר הא‬‫שת"ח א' הביא‬ ‫מה אונזער‬ ‫מייניגע א ַז‬
‫מהממשלה ‪-‬‬ ‫מכתבביי דאָס‬‫געהא ַלטן‬
‫פה‬ ‫גרויסן חיים‬
‫זיידן‪,‬‬ ‫מוה"רפוןר'מייןישראל‬ ‫אייניקל‬‫כקש"ת‬
‫הראב"דגעטרייע‬
‫אַ‬ ‫הצדיק‬
‫הויכע‬ ‫הגאון די‬ ‫זעלטענעכתב בזה‬
‫אינטערוויו מיט‬ ‫א ַ וכבר‬
‫"מיר‬
‫ַקנהז‪ .‬שני‬
‫וכתבושאשיש‬ ‫בו‪ ,‬זיך‬ ‫שישַרימט‬‫פעלד‪ ",‬בא‬ ‫מדת המלח‬ ‫מיינען און‬
‫ריווע"רזיי וגודל‬‫שטערקער ווי‬ ‫קאלארד"א‬ ‫של איז פיל‬ ‫כח‬ ‫ָדע–‬ ‫א‬ ‫מ‬ ‫די‬ ‫אין‬ ‫ָסן‬ ‫א‬ ‫ָנגעשל‬ ‫א‬ ‫זיך‬ ‫איך‬ ‫ָב‬ ‫א‬ ‫ה‬
‫מנשה פר"מ שליט"א וז"ל‪ :‬הנה אף בלי החששות החמורות הכרוכות‬ ‫די‬ ‫ביי‬ ‫ַלע‬ ‫א‬ ‫אונז‬ ‫פירן‬ ‫ָס‬ ‫א‬ ‫וו‬ ‫ַקערקעס‬ ‫קנא‬
‫מוציאָך‬
‫‪)UPPER‬אָבער דא‬ ‫‪ COLORADO‬געזען‪,‬‬
‫‪ RIVER‬שוין א ַסא ַך‬ ‫(הנקרא האָבן‬‫לעצטע‬ ‫ָס‬ ‫א‬ ‫ד‬ ‫ָבן‬ ‫א‬ ‫ה‬ ‫סוף‬ ‫צום‬ ‫וועלן‬ ‫מיר‬ ‫בשאלתיא ַ‬
‫ונפשיאונז האָבן‬
‫המקומות‪ָ,‬ס העלפט‬
‫ַראיין וואָס דא‬‫באלו‬ ‫לקצור פא‬‫שלאמיט'ן‬ ‫ָנשטרענגונג און‬
‫פשוט אצלי‬ ‫גרויס א‬ ‫בזה‪,‬נאָךדבר‬ ‫נאָז‪.‬‬
‫חלקים בנהר ההוא‪ ,‬חלק א'‬
‫שטרענגען מיר זיך אָן די לעצטע צייטן‬ ‫וואָרט‪ ,‬און עס האָט זיך אונז טא ַקע‬ ‫אידישע‬ ‫די‬ ‫אויף‬ ‫ַנט‬ ‫א‬ ‫אויבערה‬ ‫ַרקע‬ ‫א‬ ‫שט‬
‫ועמי בבקשתי שלא לחפש חדשות שתוצאותיו מי ישורנה‪ ,‬ואפילו אם‬ ‫ָבן‬ ‫א‬ ‫ה‬ ‫בענדלעך‪,‬‬ ‫ַקעלע‬ ‫א‬ ‫ה‬ ‫ַך‬ ‫א‬ ‫ַס‬ ‫א‬ ‫ציען‬
‫‪ 9,000,000‬טא"ן (כל טא"ן הוא ‪ 2,000‬פונ"ט) של מלח מידי שנה בשנה‪ ,‬וחלק‬ ‫פרויען‪ .‬ווען זיי טא ַנצן אונז נאָך‪ ,‬ווייס איך‬
‫א ַרויסצוקומען מיט ווי מער געווא ַגטע‬ ‫איינגעגעבן‪ .‬א ַזוי אויך הא ַלט איך יעצט‬ ‫ָליגע שם עם מים רק המצאות אחרות‪,‬‬ ‫ממלאין‬‫מיר ענדליך דערגרייכט א ַן ערשטמא‬
‫ימציאו מקומות שאין‬
‫יותר"ַמאָל נישט‬
‫שבכל‬ ‫גרועָבן זיך א‬
‫"עודמיר הא‬ ‫הנו וואָס‬ ‫‪) LOWER‬‬
‫בייפא ַלן‪,‬‬ ‫‪COLORADO‬אָדע‬
‫‪ RIVER‬קומענדיגע מ‬ ‫(הנקרא‬
‫ַרבעטן א ַז די‬ ‫השני‬
‫אינמיטן א‬ ‫א ַז מיין זיידע וואָלט געשעּפט נחת פון‬ ‫אינטערוויו ביי א ַּפאָר בא ַרימטע פרויען‬
‫ממים‬ ‫ששותים‬ ‫שהמקומות‬ ‫איין עד כדי כך‬ ‫של—מלח‪,‬‬ ‫אחד‬ ‫במקומות‬
‫אוא ַפרידיגונג‪".‬‬ ‫שונות‬ ‫במדבריות‬ ‫פון לקצור‬‫ראינו‬ ‫ולאחלק‬ ‫שמענו‬ ‫ָנטראלא‬ ‫מקום‬ ‫מכל קא‬
‫קיין‬ ‫נישט‬ ‫ווייל ס'איז‬ ‫ערלויבט‪ .‬דאָס איז‬ ‫——‬ ‫טא"ןאָלן‬
‫נמצא א ַלע ז‬
‫עיקע"רַפעלן א ַז‬
‫זאָל בא‬ ‫פיל ב‬ ‫גיט מיר‬ ‫מיר‪ ,‬און דאָס‬ ‫גרויס‬ ‫ָלירן א ַ‬ ‫וואָס‬
‫לשתות‬
‫ַמף‪,‬‬ ‫לעצטן קא‬ ‫בייםראוי‬‫שיהא‬ ‫כדיַלטן‬‫מיר הא‬ ‫פעמים‬ ‫סוד א ַז‬‫כמה וכמה‬‫געבן דעם‬‫ולברר צוהמים‬‫לזכךערלויבט‬ ‫צריכיןָט מיר‬ ‫אלו‬
‫מינוט‪ ,‬מ'הא‬ ‫סימן‬ ‫או"ח‬ ‫(שו"ת‬ ‫סופר‬
‫"כאָטש איך בין נישט קיין עמלקית'טע‬ ‫החתם‬ ‫מ"ש‬ ‫נודע‬ ‫וכבר‬ ‫יורדין‪,‬‬ ‫גשמים‬
‫אונזער טאָג טעגליכע לעבן‪ .‬מיר זענען‬ ‫אין‬ ‫שכמעט‬
‫ָּפלייגן‬ ‫א‬ ‫ַר‬ ‫א‬ ‫ַרפן‬ ‫א‬ ‫ד‬ ‫ווען‬ ‫זייט‬ ‫איין‬ ‫און‬ ‫נישט‬
‫(והגם שבעת אמרי זאת אמרתי מסברא דנפשאי‪ ,‬שא"א שנהר גדול כזה (מהלך ‪1,500‬‬ ‫תנאי‬ ‫ָרן‬ ‫א‬ ‫קל‬ ‫ַ‬ ‫א‬ ‫מיט‬ ‫אינטערוויו‬ ‫אזכרנו‬
‫די‬ ‫צו רעדן‬ ‫זכור‬
‫ניטאבוַמאָל‬
‫דברי‬ ‫ומדימיר‬
‫עכ"ל‪ּ.‬פא ַסט‬
‫דעםמקום‪ —,‬עס‬ ‫התורהפוןבכל‬ ‫אסור מן‬
‫הנאה האָבן‬ ‫החדש וועט‬ ‫כ"ח)‬
‫זיכער א ַז איר‬
‫מיר וועלן קעמפן מיט א ַלע‬ ‫מיגעווער‪.‬‬
‫גשמים)‪.‬‬ ‫ע"יאָס‬‫יבואו ד‬
‫חדר‪ ,‬און‬‫לים רק‬ ‫סודות פון‬‫קייןמחובר‬ ‫ַרויסצוגעבןיהי'‬
‫אמיי"ל) לא‬ ‫ָט‬ ‫בכאב הא‬
‫לבו‪:‬‬ ‫[און דאָס‬ ‫ואמר‬ ‫עמלקים‬‫שליט"אדינענה‬
‫שּפרא ַך פון‬‫אינטערוויו‪.‬ג' שנים עם הראב"ד‬ ‫עקסקלוסיוון‬
‫דכשדברתי אז לפני‬
‫מיטלען!"‬ ‫איר וועט מיר מוזן א ַנטשולדיגן אויב איך‬ ‫בית‬
‫שלום אינו‬
‫החדש שלו‬ ‫שדרך ווייניג‬
‫כשיתודע נישט‬
‫הלא כך דרכם של המתחדשים‪ ,‬שלמחרגורם געווען‬
‫המפורסם כש"ת ר' יואל מארגענשטערן שליט"א אבדק"ק‬ ‫והגה"צ צו דעם‪".‬‬
‫וועלב)זיך הא ַלטן‬ ‫אםָל‬
‫שאפילוס'זא‬
‫אינדערהיים‪,‬‬‫ָבלעמעןלהזהיר תיכף‬
‫מיר‬ ‫ביי‬ ‫צריכים‬ ‫פרויעןולכך ּפרא‬
‫מיר אחר‪,‬‬ ‫דרךאָסחדש‬
‫לחפשאַנג וו‬
‫ילך שוין ל‬ ‫נכון‪,‬גוטן‪,‬‬
‫אַ‬
‫שנתברר‬
‫ובפרט די נייע‬‫ַרשּפרייט איר‬‫ַזוי פג')א וז"ל‪:‬‬
‫כרך‬ ‫שארמאש כתב (בהסכמה לספרי האשל ברמהוויא‬ ‫נישט אויסגערעדט זיין]‪ ,‬בין איך זייער‬ ‫וואונדערן זיך ווער עס שטייט אונטער די‬
‫ימציאו אופנים אחרים להשקות את השדות גם כן צריכין להרחיק מזה‪,‬‬
‫והחטים כבר‬ ‫עמדוַזוי בקומתן‬
‫בליץ–שנעל?‬ ‫כברָדע א‬
‫מים כשהשבלים מא‬ ‫די א ַלע‬
‫אירעם‬ ‫וואו נעמט‬
‫השדות‬ ‫שממלאין‬‫פון‬ ‫נאָענט צו די עמלקים‪ ",‬זאָגט אונז זרש‪,‬‬ ‫סטיילס וואָס טוישן זיך חדשים לבקרים‪,‬‬
‫דעם הוא‬‫הקרקעאויסדשם‬ ‫ַלן?‬ ‫א‬ ‫בייפ‬ ‫מנביא‪.‬קנא ַק מיט איר באָבלגאָם‬ ‫וחכם עדיף‬
‫צווישן איין‬ ‫זת"ד‪ .‬און‬ ‫התורה‪,‬‬
‫ָנערשטאָג‪,‬‬ ‫און דא‬ ‫אסור מן‬‫שחדשאָנטאָג‬
‫יעדן מ‬
‫טויש‬ ‫מ"משטענדיג‬‫מאוד‪ ,‬נוצן‬
‫התחילו לייבש‪ ,‬אף שעדיין הם לחים "מיר‬ ‫אויך‬
‫משם סעזאָן‪ ",‬זאָגט ושתי‪" ,‬מיר בויען‬
‫מלוחים‬ ‫שהם‬ ‫בחוש‬ ‫ורואים‬ ‫העפר אין‬
‫הביאומיר נוצן‬ ‫ביותר‪ַ,‬ן אדהנה‬
‫ַלטער סוד א ַז‬ ‫מלוחָה‪ ,‬ס'איז א‬
‫"א‬
‫ַרשטיי שיש‬
‫הציבור‬‫את פא‬ ‫מבלבלים "איך‬
‫איךדי צווייטע‪.‬‬ ‫עצומהַלן‪,‬הוא‪ ,‬און‬
‫ַנדערע בייפא‬‫הענין אפליאה‬ ‫ובעצם מיט‬ ‫יעדע מאָל‬
‫זייער‬
‫חדשים‪,‬‬ ‫דרכיםאון‬
‫צו אידן‬ ‫בעליל שנאה‬
‫שחידשו‬ ‫זייער טיפע‬ ‫ואם פונעם‬
‫יתבוננו יוכיחו‬ ‫אריזאנא‪,‬אַנט‬
‫בחיטי אינטערעס‬ ‫הידור מער‬ ‫איינס‬
‫ַטירליכעמשם‪ ,‬וכל‬
‫פרויענישע‬ ‫אויףישדי לונאהעפר‬ ‫אויךיצ"ו‬
‫בקרית יואל‬
‫ָרן פריער‪,‬‬‫כאן‬
‫פון יא‬ ‫ָדעסא'‬
‫שת"ח‬ ‫כמו‬
‫ַלטע מא‬ ‫ביותר‪,‬די א‬
‫איבער‬ ‫שטרעבן צו פא ַרלענגערן אידישע צרות‬ ‫צווייטן‪ .‬ס'איז אונז אַ גרויסע כבוד‬
‫מלוחיםַר‬
‫געפעלן פא‬ ‫שהמים‬‫אומרים וועלן‬
‫וגםַפטן פון‬
‫אייגנשא‬
‫ַביסל ביותר‪,‬‬
‫מלוחים‬‫שהםעס א‬ ‫לראות מען‬
‫יכול בעסערט‬‫או"אא ַמאָל‬
‫נאָר‬ ‫ובאים בהמצאות חדשות שלא שערום אבותינו‪ ,‬ומעלימים את המציאות‪,‬‬
‫אינעם לא ַנגן גלות‪ .‬דעריבער האָב איך‬ ‫און זכי' זיך ּפערזענליך צו באַקענען‬
‫זייער‬ ‫אויף‬ ‫און‬ ‫משפחה‪,‬‬ ‫און‬ ‫חבר'טעס‬ ‫"צום‬ ‫ושתי‪.‬‬
‫שם‪ ,‬וצריכים לחשוש שמא הגיע המים להחטים‪ ,‬א"כ יש עליהם חשש‬ ‫אונז‬ ‫ערקלערט‬ ‫אויס‪",‬‬ ‫אחיזרא‪.‬‬
‫ָמיטע‬ ‫ושדיא‬
‫ָדעס–קא‬ ‫טיבותיךדי מא‬
‫ַראייניגט מיט‬‫שקילנא‬
‫רודערלומרזיך פא‬ ‫בר דעת‬ ‫לכלביים‬ ‫וועלכעוהותר‬
‫שטייען‬ ‫בלבד די‬ ‫וזה די‬‫מיט‬
‫נייגעריגקייט צו זען וואָס איז ניי‪ ,‬וואָס‬ ‫ביישּפיל‪ ,‬די מאָדע פון די הויכע ּפא ַּפס‬ ‫*צו העלפן פא ַרשּפרייטן די מאָדעס און‬ ‫און [פאַר]דרייען די וועלט‪ .‬ביטע טיילט‬
‫חמץ ממש‪ ,‬עכ"ד הגה"צ הנ"ל‪.‬‬
‫איז "אין"‪ ,‬און וואָס יענער טראָגט‪".‬‬ ‫אין די האָר‪ ,‬דאָס איז א ַרומגעגא ַנגען פא ַר‬ ‫דערמיט הא ַלטן די אידן אין אונזערע‬ ‫מיט אייערע געפילן איבער דעם ענין‪.‬‬
‫אבדק"ק‬
‫ַב‪",‬‬ ‫שליט"א‬
‫געניטע שטא‬ ‫ישראלָבןבלום‬
‫זייער א ַ‬ ‫ר'ָט שמחה "מיר הא‬ ‫כש"תהא‬
‫המפורסםאָר דא ַן‬
‫והגה"ציאָר צוריק נ‬
‫בערךג)צוואָנציג‬ ‫לענגער‪".‬זו ע"י מה שחידשו‬ ‫ווי בשנה‬ ‫שנגרמו‬
‫החששותלא ַּפעס‬ ‫ועל של עתה באתי לברר‬
‫ווידער‬
‫ַרפטקאשוי כתב (בהסכמה לספרי האשל ברמה כרך ג') וז"ל‪ :‬הנה אחרי‬
‫ַכנדיג‬ ‫א‬ ‫קר‬ ‫ָלץ‪,‬‬ ‫א‬ ‫שט‬ ‫מיט‬ ‫זרש‬ ‫ָגט‬ ‫א‬ ‫ז‬ ‫עס‬ ‫און‬ ‫ַּפ‬ ‫א‬ ‫ּפ‬ ‫די‬ ‫איינדרייען‬ ‫בית געדא‬
‫רפאל‬ ‫מען‬ ‫שמלאו‬ ‫פון‬
‫סדר ההשקאה‪ - .‬שעד‬ ‫אייניקל‬ ‫גלייכע‬‫חדשהא ַ עם‬ ‫"איך בין‬ ‫דרך‬
‫פון‬ ‫המציאותָכטער‬
‫געטרייע טא‬ ‫היתה‬ ‫"איךהיום‬
‫בין א ַ‬ ‫נבוכדנצר וועלכער האָט זיך פא ַרמאָסטן‬
‫אויף‬
‫אמיטב החקירות ודרישות מת"ח ויראי ד'‪ ,‬שבתחלה עלתה במחשבתם‬
‫ַרבעטן‬ ‫א‬ ‫"מיר‬ ‫ָם‪.‬‬ ‫א‬ ‫ָבלג‬ ‫א‬ ‫ב‬ ‫איר‬ ‫מיט‬ ‫איז‬ ‫היינט‬ ‫און‬ ‫שּפיציג‪,‬‬ ‫ַרויפקוועטשן‬ ‫המנשבות‬ ‫רוחות‬ ‫ידי‬ ‫על‬
‫מיין טא ַטן המן‪ ",‬זאָגט שא ַקנהז‪ ,‬המן'ס‬‫שמא‬ ‫לחשוש‬ ‫נתעוררו‬ ‫ובזה‬ ‫מים‪,‬‬ ‫עם‬ ‫השדות‬ ‫את‬
‫פא ַרשידענע פראָנטן אויפא ַמאָל — אויף‬ ‫בעסער ווען מ'טוט עס אָן מיט א ַ רייף‬ ‫אויסצומישן כלל ישראל צווישן די‬
‫התלהבות גדולה וחשק נפלא עבור חטים הללו‪ ,‬וטרחו ובדקו אחריו עד‬ ‫געווען‬
‫איך לארץ‪,‬‬ ‫שנפלו‬ ‫השבלים בין‬
‫ָכטער‪ .‬על"אייגנטליך‬‫הגיעו מים מלוחים להשבלים‪ ,‬גם היתהטאחשש‬
‫‪18‬‬
‫אריזאנע מצות‬ ‫‪( .STAGE‬היינו זמן שהחיטים מתחילים לצמוח בתוך השבלים)‪.‬‬ ‫כדי לנסוע מהכא להתם לברר מציאות הענין‪ ,‬ואחרי העיון בדאקומענטן‬
‫*‬ ‫של ראש הממונים מטעם הממשלה (אגריקולטו"ר דירעקטא"ר) על סדר‬
‫גידול שדות שבשם‪ ,‬יוצא מדבריהם כי יש כאן שינויים גדולים מאותן‬
‫החטים שהשתמשו בהם כל גדולים וצדיקים מאורי תבל דורי דורות‪,‬‬
‫עס קאָסט א ַמאָל א ַ ּפרייז‪ ,‬איז עס כדאי‬ ‫סיכום היוצא לדינא‬ ‫נעמען אין דעם וואָס דער קרוין אויף‬ ‫נפילת‬ ‫שמצוי שם‬
‫ַנדערש‪ ,‬וויא ַזוי‬ ‫הקרקע‪ .‬וכן‬
‫סּפעציעלעמהיופי‪ .‬א‬ ‫אַ‬ ‫בחומר‬ ‫השקאה‪ ,‬והן‬
‫געשעפטן‪ ,‬קליידער‬ ‫באופןאון שיך‬
‫דיהןקליידער‬
‫שםצופיל‪"...‬‬
‫מלוחים‪,‬‬ ‫שהמיםשוין‬
‫אוי‪ ,‬כ'רעד‬ ‫ברור‬ ‫דברַלטן‪.‬‬
‫שזהוָנצוהא‬ ‫מכל פא ַרנא ַרט‬
‫המקובץ‪ ,‬א‬ ‫לנו דא ַן‬‫היוצא מיך‬
‫תמציתאָּפ האָט‬
‫מרדכי'ס ק‬ ‫מעורבא ַזבו‬
‫אַ‬ ‫שבהמים שווערן‬
‫ובפרטא ַז מ'זאָל זיך‬
‫מים‪,‬מעגליך‬
‫לתוך איז‬
‫החטיםהוטן‬‫עםא ַכערס‪,‬‬
‫שבלים מ‬ ‫כפיפת‬
‫ַנטן‪ ,‬שייטל‬ ‫אוַבריקא‬
‫פא‬
‫מיין‬
‫וכשנתייבש ע"י חום השמש שהוא חזק מאוד‪ ,‬ובפרט שם ביָמַא אריזאנא‬ ‫איז‬ ‫ער‬ ‫ַז‬ ‫א‬ ‫געמיינט‬ ‫ָב‬ ‫א‬ ‫און איך ה‬ ‫הנ"ל‪ .‬לעכעריגע זא ַק פון וואָס עס שטעקט זיך‬ ‫הגה"צא ַנען‬
‫עכ"ד מיר שּפ‬
‫ועוד‪ ,‬גלייכן‪.‬‬
‫און דאָס‬ ‫דעזיינערס‪,‬‬
‫קעמיקעלס‬
‫עם‬ ‫שוועריגקייטן‬
‫דרך החדש‬ ‫אייערע‬ ‫זענען‬
‫ולפי‬ ‫ַטע‪ ,‬חום מאוד‪ ,‬נעשה מזה כמו גרגירוואָס‬
‫מלח‪,‬‬ ‫ָסן‬ ‫א‬ ‫ַג‬ ‫א‬ ‫ב‬ ‫איך‬ ‫ָב‬ ‫א‬ ‫ה‬ ‫דעריבער‬ ‫און‬ ‫טא‬
‫שהוא‬ ‫א ַרויס א ַן אונטערהעמד איז "שיין"? און‬ ‫זיי איין צוהילף‪ ,‬טייל מאָל אָן זייער וויסן‪,‬‬
‫דעם‬ ‫אויסער‬ ‫מיסט‪.‬‬ ‫מיט‬ ‫ַטן‬ ‫א‬ ‫ט‬ ‫מיין‬ ‫בכמה‬
‫רואים איינרעדן‬
‫וז"ל‪:‬מ'זאָל זיך‬ ‫איז בזה‬
‫מעגליך א ַז‬ ‫העיד‬ ‫המובהקים‬
‫וויא ַזוי‬ ‫וועגןמןדי הרבנים‬
‫וויכטיגקייט פון‬ ‫אויסריידןאחד‬
‫מיט ד) גם‬
‫פעלד? מים‬
‫נמצאַזא ַשמגיע‬‫ַנדלען אין א‬
‫מלמעלה‪,‬‬ ‫ביים הא‬
‫השדות עם מים‬ ‫סדר החדשה שמשקין את‬
‫ּפרובירן מיר צו פא ַרווא ַסערן דעם חילוק‬ ‫במראה‬
‫דקא ַנען פונעם‬
‫כיסוידערמ‬
‫שיך וואָס‬‫שּפיציגעכמו‬
‫שנשאר‬ ‫אריזאנא א ַז‬
‫אפילו נישט‬ ‫במדבר‬ ‫בשדות ס'איז‬ ‫מקומות‬
‫פרנסה און א ַז‬ ‫זייער‬
‫שטענדיג‬ ‫זיין‬ ‫פון‬ ‫שוועריגקייט‬
‫ומכח גודל חום השמש מתייבש המים על‬ ‫"די‬
‫והחטים‪,‬און א ַ‬‫השבליםָּפ–צודעק‬ ‫מלוחיםא ַ לכל‬
‫געהעריגע קא‬ ‫צווישן‬ ‫גרעטל"‬
‫עפר‬ ‫און לו‬
‫"הענסל יש‬
‫(והרב הנ"ל‬ ‫העפר‪.‬אינעם‬
‫עלמכשפה‬ ‫שנשארבייזן‬ ‫המלחהילף‬
‫וזהודימןריכטיגע‬ ‫בקיצור‪ ,‬מיט‬
‫געפערליך‪ .‬העפר‪,‬‬
‫לבן על‬
‫נישט‬
‫נבלעיםפוןבתוכן‬ ‫המלחאָראויס‪,‬‬
‫וטעםטריט פ‬ ‫השבלים והחיטים‪ ,‬ונעשים מזה גרגירי מלח‪ ,‬איין‬
‫מעשה'לע איז "שיין"?‬ ‫קומט מען אָן ווייט‪".‬‬
‫שלאָפן קיין רגע‪ ,‬מוטשעט מיך‬ ‫"אריזאנא" בתוך ביתו ורואים בחוש שהמה מלוחים)‪ .‬וברש"י (יהושע י"א ח')‬
‫(כאשר נבאר להלן)‪ ,‬וזה גורם דכשכוססים את החטים מרגישים טעם מלח‪,‬‬ ‫אָדער א ַז די טעם'לאָזע‬ ‫"די פרא ַגע דא ַרפט איר פרעגן פון‬
‫א ַביסל אויס‪ ",‬זאָגט ושתי‪" .‬מיר‬ ‫שעושין חריצין ומי‬
‫למומחים‬ ‫ימא‪ָ,‬ס זענען‬ ‫חרצו ווא‬‫צירונגען‬ ‫ַכט יונתן‬
‫תרגום‬
‫מים‪ ,‬צעלא‬ ‫משרפות נאָך‪",‬‬
‫וז"ל‪,‬א ַנצן אונז‬
‫כתבאָס ט‬‫די וו‬
‫אויף‬ ‫צריכיםַרבעטן‬
‫שטענדיג א‬ ‫ַרפן ואין‬
‫המלח‪,‬‬‫ויש על החטים טעם מלח ממש ולא רק כח דא‬ ‫עכ"ל רש"י שם‪.‬‬ ‫מלח‪,‬אָנגען‬
‫ונעשיםָז געה‬
‫פשוט'ע גלא‬ ‫עס השמש‬ ‫ונשרפיןא ַזוימחום‬ ‫יוצאין לתוכן‪,‬‬
‫"פרעגט זיי ווי‬ ‫היםשא ַקנהז‪.‬‬ ‫זיך‬
‫שדינוָל‬
‫פשוטאויפא ַמא‬ ‫פראָנטן‬‫ודבר‬ ‫טעםאמלח‪,‬‬
‫ַרשידענע‬ ‫פ‬ ‫לבדוק אותם‪ ,‬רק הרבה בני אדם מרגישין‬
‫ַרצע אָדער‬
‫ומושכין עליהם מים‬ ‫שעושין שווא‬
‫חריצין‬ ‫המלחיות אויף‬‫והםכא ַ‪ ,‬כא ַ‪,‬‬ ‫שנעל‪...‬‬
‫ַזוי וז"ל‪,‬‬
‫כתב‬ ‫זיך א‬
‫צעשּפרייטשם‬
‫והרד"ק‬
‫‪.‬‬ ‫חמץ‬ ‫כאוכל‬
‫— פון קאָּפ ביז די פיס‪ ,‬אויף‬ ‫מלוחה‬ ‫כמו שכתב המרדכי שכל האוכל מצה‬
‫זומער‬ ‫שטיוול‪,‬‬ ‫מא ַנטלען‪,‬‬ ‫שטריק‪ ,‬שם‪.‬איזוכמו כן עכשיו‬ ‫עכ"ל הרד"ק‬ ‫רויטע‬ ‫לשמשא ַזוי מורא‬
‫ונעשים מלח‬ ‫ונשרפיןאָבן זיי‬
‫מלוחיםוועמען ה‬‫כא ַ‪ ,‬פון‬
‫והנה הרבה אחרונים (מגן אברהם‪ ,‬חק יעקב‪ ,‬אלי' רבה‪ ,‬פרי חדש‪ ,‬ועוד)‬ ‫"שיין"? ווען מיר וואָלטן‬ ‫אויסצוזען צוריקגעשטא ַנען?‪ ...‬ס'איז‬
‫קליידער‪ ,‬קינדער‪ ,‬ערווא ַקסענע‪,‬‬ ‫המוץ עם המים‬ ‫מים מלמעלה ונתמלא‬ ‫שחידשו שמשקין השדות עם‬
‫זיך קאָנצענטרירט א ַז די‬ ‫ממש א ַ געלעכטער צו זען ווי זיי שטעלן‬
‫משנהדי ברורה‬
‫שניט‪,‬‬ ‫בדיעבד די(עי'פא ַרב‪,‬‬
‫כתבו דאם נתן בה מעט מלח דאין לאסורדי ערמל‪,‬‬ ‫ממש בהחיטים‪.‬‬ ‫מלחשיין‬ ‫טעם זיין‬
‫ונבלע זאָלן‬
‫זיי מלח‪,‬מאָדעס‬ ‫גרגירי‬ ‫וכשנתייבשוווינעשו‬
‫מ'וואָלט‬ ‫געטריי‪ּ ,‬פונקט‬ ‫מלוחים‪,‬‬
‫זיך צו‬
‫מפורש סחורה‪ ...‬ס'איז א ַ גא ַנצע‬
‫מלח‪,‬‬ ‫מעט‬ ‫רק‬ ‫שהתירו‬ ‫די‬ ‫וביאור הלכה שם)‪ ,‬אבל כתבו בדבריהם‬
‫שאישרו ערגעץ‬
‫שהמים באריזאנא‬ ‫המומחים מיר אין‬
‫העתיק ת"ח אחד מכתבי וואָלטן‬ ‫דערפא ַר‪"...‬‬
‫ָלט עוד‬
‫געצאה)‬
‫פשוט היא‬
‫לייכטע‬ ‫נישט קיין‬‫און דבר‬ ‫אותם‬ ‫כשכוססיןא ַכץ‬
‫געטו‬ ‫משא"כ בנידון דידן שמרגישין טעם מלח‬
‫נישט אָנגעקומען‪ .‬מיר‬ ‫וויא ַזוי גייט יעדער אין טא ַקט מיט‬
‫עס‬
‫מדברי‬ ‫באריכות איז‬
‫ָבער דערפא ַר‬ ‫לבאר‬ ‫פעלד‪ ,‬א‬
‫שנאסר אפילו בדיעבד‪ .‬ובע"ה אשוב עוד לענין זה‬ ‫‪ 650‬טיפות מלח‬‫בתוכןמיט'ן‬ ‫מים נמצא‬
‫דעריבער‬ ‫ולדוגמא‪ ,‬במיליאן טיפותגייען‬ ‫מלוחים המה‪,‬‬
‫אייערע מאָדעס?‬
‫הפוסקים שבנידון דידן נאסר אפילו בדיעבד‪ .‬טא ַקע אויך אינטערעסא ַנט‪.‬‬ ‫מכתבי המומחים‬‫המציא לי וואָס‬
‫איינציגן וועג‬‫(דהיינו שבכל ‪ 1538‬טיפות מים יש טיפת מלח)‪ .‬גם‬
‫ס'איז א ַלעמאָל אינטערעסא ַנט‬ ‫"ביי יעדע פרא ַגע וואָס קומט אונטער‪,‬‬
‫אונז‪ :‬דער‬
‫מלוחים ביותר והיו‬ ‫המים‬‫בלייבטהיופא ַר‬
‫הכותבים שזה עולה ויורד‪ ,‬ובשנת תשס"ו‬
‫מלחָזע‬
‫מיט ביןקוריא‬ ‫אויפצוקומען לחלק‬
‫גם מה שכתב המשנה ברורה (בביאור הלכה שם)‬ ‫ווענדן מיר זיך צו אונזער ּפסיכאָלאָגישע‬
‫שיטתו דס"ל‬
‫וואוילגיין‬ ‫זיך לאָזן‬‫אוןלפי‬ ‫דוקא‬ ‫זהוא ַלן‪,‬‬
‫שחופרין מהקרקע לבין מלח שנעשה ממי הים‪,‬בייפ‬ ‫שקר‪ ".‬מים (דהיינו שבכל ‪1250‬‬
‫במיליאןפוןטיפות‬
‫וועג‬ ‫טיפות מלח‬
‫"בלויז‬ ‫משמונה מאות‬
‫ערקלערט ושתי‪,‬‬ ‫יותרַרטמענט‪",‬‬
‫דעּפא‬
‫"מיר נעמען צו פון‬
‫ציגעלעך‬
‫מי פירות‪,‬‬ ‫פון די‬‫חשבון הוי‬ ‫דמי מלח‬ ‫בטעם שהרמ"א שאוסר בדיעבד‪ ,‬הוא משוםאויפ'ן‬ ‫ַנטיילגענומעןולפעמים יש יותר מתשע מאות טיפות‬ ‫טיפת מלח)‪,‬‬ ‫מיר א‬
‫בתוכן‬‫ישאָבן‬‫מיםָך ה‬
‫ָריגע ווא‬
‫טיפות‬ ‫פא‬
‫מענטשן זייער דעת‪",‬‬
‫ווי‬
‫שיאפה‬ ‫אונזלא אויס‬ ‫ָלגן אם‬ ‫שממהרתאָס פא‬
‫להחמיץ‬ ‫וו‬ ‫ואם כן הוי מי פירות עם מים דקיי"ל‬ ‫לטיפות‪ ,‬אז יש‬ ‫מים‬ ‫של‬ ‫כוס‬ ‫נחלק‬ ‫אם‬ ‫דהיינואָן‬
‫מים‪,‬אָנווענש‬
‫ָגישע ק‬ ‫ּפסיכאָלא‬
‫טיפות‬ ‫מלחגרויסע‬
‫במיליאן‬ ‫אין א ַ‬
‫זאָגט שא ַקנהז‪" .‬מיין‬
‫ַטן‪".‬‬ ‫א‬ ‫ָלד‬ ‫א‬ ‫ס‬ ‫געטרייע‬
‫מיד‪ ,‬אבל לפי הפוסקים שס"ל דטעם הרמ"א שאוסר אפילו בדיעבד הוא‬ ‫מ'זעט ששותין מים‬
‫בני אדם‬ ‫וואו מיר האָבן א ַרומגערעדט די ענינים‪.‬‬
‫שסתם ווען‬ ‫ומובן‬
‫ָזונג איז א ַז‬ ‫במציאות שיש בו כמה טיפות מלח‪ .‬לא‬
‫"מיר דא ַרפן פא ַרמא ַסקירן‬ ‫עס שטעלט זיך א ַרויס א ַז זייער פיל‬
‫מטעם שכתב המרדכי שמלח מחמם‪ ,‬ואפילו מעט מלח וכמו שכתב החתם‬ ‫און אלפים טא"ן‬
‫השדותָל עם‬
‫שממלאיןגענוג מא‬
‫אינם מרגישים את המלח‪ ,‬משא"כ שםא ַ משוגעת‬
‫אונזערע טא ַקטיקן‪ ",‬זאָגט זרש‪,‬‬ ‫מענטשן ליידן פון א ַ מא ַנגל אין זעלבסט–‬
‫בתוך עס‬
‫נבלע ווערט‬‫והמים לא ַנג‪,‬‬
‫מים נמצא בתוכה גם הרבה מלח‪ ,‬גענוג‬
‫שחופריןָס‬
‫למלחפון די ווא‬ ‫זיך היטן‬ ‫הים‬ ‫ממיַרפן‬
‫"מיר דא‬ ‫סופר (נעתק להלן)‪ ,‬אז אין לחלק בין מלח שנעשה‬ ‫הקרקע והמלח‬ ‫שא ַץ און זעלבסטזיכערקייט‪ ,‬און‬
‫נאָרמא ַל‪ ,‬און וואָס ס'איז‬
‫מהר"ש‬ ‫כתב‬ ‫ועוד‬ ‫‪,‬‬
‫בקרקע‪ ,‬וכ"כ מפורש בשו"ת מהר"ש ענגיל ווילן שטערן אונזערע ּפלענער‪.‬‬
‫להלן)‬ ‫(נעתק‬ ‫כסוי דק במראה‬ ‫לו‬ ‫יש‬ ‫שהקרקע‬ ‫ורואיםלויט‬
‫בחוש‬ ‫הקרקע‪,‬זיי זיך‬
‫אידענטיפיצירן‬
‫דעריבער על גבי‬
‫נשאר‬
‫פריער געווען נאָרמא ַל‬
‫אסור‪,‬‬
‫ָדע‬ ‫מיד א ַ מא‬ ‫ואפילובאאפה‬
‫ַנייען מיר‬ ‫מיד‪,‬א ַך מאָל‬ ‫ענגיל שלפי טעם המרדכי לא מהני שיאפה א ַס‬ ‫זייערע א ַרומיגע‪ .‬אויב א ַלע א ַרומיגע‬ ‫לבן‪.‬‬
‫ווערט א ַ משוגעת‪ .‬איך‬
‫און‬ ‫איידל‪,‬‬ ‫ַביסל‬ ‫א‬ ‫ַכן‬ ‫א‬ ‫מ‬ ‫עס‬ ‫דורכ'ן‬
‫וכתב במפורש דהוי חמץ גמור‪ .‬ועי' באלי' רבה (סי' תנ"ה שם) שכתב ג"כ‬ ‫זענען בערן‪ ,‬מוז איך אויך זיין א ַ בער‪,‬‬
‫ַזונדער הנאה‬
‫קעמיקעל"ס שונים כדי‬ ‫בתוך בא‬
‫המים‬ ‫ו) גם אישרו המומחים שמערבים האָב‬
‫עס‬
‫קויפןבזה‬ ‫שיטותאָס א ַלע‬
‫הפוסקים‬ ‫באריכותאָכדעם וו‬ ‫נאָר נ‬ ‫שנאסר אפילו בהנאה‪ .‬ובע"ה אבאר עוד‬ ‫ניין? אויב א ַלע א ַרומיגע זענען אָקסן‪,‬‬
‫דאָס צו טון מיט די‬
‫ַרבן‬ ‫א‬ ‫פ‬ ‫ריכטיגע‬ ‫די‬ ‫מיר‬ ‫ווייזן‬ ‫שוין‬ ‫צריכיםָס לנקות המים‬ ‫שבאריזאנא‬ ‫מוז איך אויך זיין א ַן אָקס‪ .‬אויב א ַלע‬
‫דבר דיבור על אופניו‪ .‬אך כל זה נאמר במלח מעט‪ ,‬אבל בנידון דידן‬ ‫מלבושים ווא‬ ‫לנקות את המים‪ .‬וכתבו המומחים סאָרט‬
‫דערפון‪ .‬מ'דא ַרף האָבן שכל —‬ ‫במיליאן טיפות‬ ‫טיפות מלח‬ ‫מיטואם יש‬ ‫ָמּפערס‬
‫שתייתאבני‬
‫לצורךמיט דזש‬
‫מהמלח גייען‬
‫א ַרומיגע‬
‫דכשכוססין את החטים מרגישין טעם מלח‪ ,‬דבר פשוט היא שכל הפוסקים‬ ‫סּפעציעל‬ ‫‪ 500‬טראָגן‬
‫פרויען‬ ‫אדם‪,‬‬
‫א ַמאָל דא ַרף מען גיין צוביסלעך‪,‬‬ ‫געּפא ַסטע ערמל‪ ,‬דא ַן מוז איך אויך‬
‫אינטש ביי אינטש‪ ,‬אָדער אפילו‬ ‫מודים שנאסר אפילו בדיעבד‪.‬‬ ‫היא‪,‬דא ַןשבכל העולם‬
‫פשוטווייל‬
‫צניעות‪,‬‬ ‫מים אינו ראוי לשתיית בני אדם‪- .‬פא ַר‬
‫ודבר‬ ‫א ַזוי גיין‪ .‬אויב א ַלע א ַרומיגע גייען מיט‬
‫סענטימעטער‪.‬‬
‫דברי הפוסקים‬ ‫וקיבץ ביי‬
‫סענטימעטער‬ ‫ובשדי חמד (מע' חמץ ומצה‪ ,‬סי' י"ג אות ג') שאסף‬ ‫איך המיםצי צלולים ומתוקים המה וראויים‬
‫דעם‬ ‫ַרויס‬ ‫א‬ ‫איך‬ ‫גשמים‪,‬‬ ‫על מי‬
‫שטיוול‪ ,‬מוז‬ ‫שהחטים גדילין‬
‫צוקנייטשטע‬ ‫קלעביגע‪,‬‬
‫קא ַרּפעט פון אונטער‬
‫נישט‪".‬‬ ‫ָפן‬ ‫א‬ ‫של‬ ‫מיר‬ ‫בקיצור‪,‬‬
‫בזה‪ ,‬ובתוך דבריו כתב וז"ל‪ :‬וכיון שאבותינו ואבות אבותינו מזה‬ ‫בניא אדם‪.‬‬
‫ַנדערש בין איך נישט קיין‬ ‫לשתייתגיין‪,‬‬
‫אויך א ַזוי‬
‫זייערע פיס און איך האָב‬
‫"ס'זענען א ַלץ דאָ א ַזעלכע וואָס‬ ‫אָקס ווי א ַלע‪ .‬אונזער שווערסטע א ַרבעט‬
‫לחוש לדעת הקדמונים האוסרים ללוש‬ ‫כןַבריצירן‬ ‫נהגו פא‬ ‫כמה מאות שנים‬
‫בענד‪/‬בענדל‪/‬בענדעלע דורך‬ ‫ביישּפיל‪ ,‬די הוטן‪.‬‬
‫הראשי‬ ‫הפראפעסע"ר‬ ‫שנשאלא ַך‪ .‬צום‬
‫דעם לעצטן ל‬‫שני שאלות‬ ‫ז) ומן הראוי להעתיק בזה‪,‬‬
‫לאָזן זיך נישט פון אונז‪ ",‬זאָגט שא ַקנהז‪.‬‬ ‫איז טא ַקע מיט די קלוגע מענטשן‪ ,‬די‬
‫בה‬ ‫שיש‬ ‫מצה‬ ‫דהאוכל‬ ‫וכתבו‬ ‫כן‪,‬‬ ‫שּפיץ‬
‫גם‬ ‫אוסריןָר צו דעם‬
‫בדיעבד‬ ‫וישדעקן נא‬ ‫במלח‪,‬וואָס‬
‫היטן‬ ‫לשם‬ ‫היטן‬ ‫די‬ ‫ָן‬ ‫א‬ ‫זיך‬
‫שהוא המנהל של ‪Yuma Agriculture‬‬ ‫טוען‬ ‫פרויען‬ ‫די‬ ‫הממשלה‪,‬‬
‫"און זיי שטעלן אונז שטיינער אין וועג‬ ‫זעלבסט–שא ַץ‬ ‫מטעם גענוג‬
‫הממונההאָבן יאָ‬
‫וועלכע‬
‫וועגןלכתחלה‬ ‫פנים‬ ‫דעלאכל‬ ‫דורך כתבו‬ ‫אויפ'ן‬ ‫ַלבוועגס‬
‫מלח כאוכל חמץ‪ ,‬ואף המתירים בדיעבד‬‫א‬ ‫ה‬ ‫ַזוי‬ ‫א‬ ‫ליגן‬ ‫און‬ ‫קאָּפ‬ ‫צניעות‪ ,‬צוצודעקן דאָס שייטל‪ .‬איך האָב‬
‫אונזערע‬ ‫ַנדערע‬ ‫אויפקלערן‬ ‫אשר צוהשיב ע"ז בכתב‪ ,‬ותורגמו כאן מלשון‬ ‫שנעל נא ַרן‪.‬‬
‫התשובות‬ ‫נישט א ַזוי‬
‫‪,Center‬זיךואת‬
‫און לאָזן‬
‫שייטל‪ .‬פון דאָרט ביז'ן אויסטון דעם הוט‬ ‫א ַ סּפעציעלע הנאה זיי אָּפצוטון אויף‬
‫נענה‬
‫טון‪,‬‬ ‫מהמען‬ ‫ואנןקען‬ ‫וכו'‪ ,‬וואָס‬
‫אמך אָבער‬‫תורתכוונות‪.‬‬ ‫אין ללוש במלח כלל משום אל תטושאמת'ע‬ ‫היטב‬ ‫אויףהבקיאים‬ ‫חכמים‬ ‫תלמידי‬ ‫קינדער‪.‬גדול ע"י‬
‫בדקדוק‬ ‫זייערע‬
‫הקודש‪,‬‬‫ללשון דורך‬
‫ענגלי"ש מיר צו‬
‫זיי קומען‬
‫אינגא ַנצן איז א ַ קא ַצן שּפרונג‪ .‬אָבער איך‬ ‫עמלקי'ש) דורך‬ ‫(איך מיין‪,‬‬ ‫טערקיש‬
‫קען‬
‫קומעןדוריםא ַזלאסור מי יקל ראש להתיר‪ ,‬ואף‬
‫ָס‬ ‫א‬ ‫וו‬ ‫בלינד?‬ ‫זענען‬ ‫ַלע‬ ‫א‬ ‫נישט‬ ‫אייגנטליךמדור‬
‫שכבר נהגנו‬ ‫אבתריה‪ ,‬אחר‬ ‫די מיידלעך נעמען טענה'ן צו די מא ַמעס‬
‫דערציילן א ַז‬ ‫מוז אייך‬ ‫נוצן טא ַקע זייערע הוטן א ַלס ציל–ברעט‬ ‫בשפת ענגלי"ש‪.‬‬
‫ַריש?‬ ‫ומאשריםזענען נא‬
‫ומקיימים‬ ‫האוסריםנישט א ַלע‬ ‫מען טון א ַז‬ ‫ָפיס ראיות‬ ‫לדחות‬ ‫שכתבו‬ ‫האחרונים‬ ‫מרבני‬ ‫א ַז זיי שעמען זיך מיט זיי‪ ,‬און פא ַרוואָס‬
‫גרויסע קריגערייען אין אונזער א‬ ‫פאָר‬ ‫פא ַר אונזערע מאָדעס‪ .‬מיר נוצן דווקא די‬
‫געבן‬ ‫ַלע‬ ‫א‬ ‫נישט‬ ‫ַז‬ ‫א‬ ‫טון‬
‫להתיר בדיעבד כאשר יראה המעיין בגוף‬ ‫מען‬ ‫קען‬ ‫ָס‬ ‫א‬ ‫וו‬ ‫אלא‬ ‫לאַלטןכתבו‬ ‫האיריגעישאן איזה טעם של מלח?‬ ‫במיא ַזויווי א ַלע‬‫אויסזען‬
‫האם יש‬ ‫שאלה‪:‬נישט‬
‫קענען זיי‬
‫נישט‬ ‫מ'זאָל‬ ‫המתירים‪ ,‬הא‬
‫ראיותדעם‪ .‬טייל‬ ‫וועגן‬ ‫הוטן זיי צו מא ַכן אויסזען אויפפא ַלענד‬
‫אונז א ַוועק זייער שכל אויף א ַ גאָלדענע‬ ‫מא ַמעס‪ ,‬און דערנאָך שטעלן זיך די‬
‫לנוא ַךצורך לדבר בזה לענין לכתחלה דודאי‬
‫טא ַץ? ביי אונז זאָגט מען‪ :‬א ַמאָל געווינט‬
‫ווייל א ַס‬
‫כן אין‬ ‫הוטן‬
‫הנהדי כי‬ ‫קדשם‪ ,‬מיט‬‫דבריטשעּפען‬ ‫א ַזוי‬ ‫של מיר א ַריין‬
‫‪,1.2ds/m‬‬ ‫בשיעורלייגן‬
‫פורים'דיג‪ .‬א ַמאָל‬
‫און של מלח‬ ‫האיריגעישאן תוכן‬
‫במיַזוי האָבן מיר נאָך‬ ‫ישצו‪ .‬א‬ ‫תשובה‪ַ:‬מעס‬
‫געטרייע מא‬
‫בשדי חמד‬ ‫ַנצן‬ ‫א‬ ‫אינג‬ ‫דעם‬ ‫צוליב‬ ‫עס‬ ‫ָבן‬ ‫א‬ ‫ה‬ ‫פרויען‬ ‫זיך‬ ‫ַקלען‬ ‫א‬ ‫וו‬ ‫ָס‬ ‫א‬ ‫וו‬ ‫הוטן‬ ‫די‬ ‫הטעם אין‬
‫ומורגש בו טעם מלח מועטת‪ .‬ומ"מ פעדערן‬
‫כתבמען‪"...‬‬ ‫ַרלירט‬ ‫ואח"כ‬
‫יעו"ש‪ַ.‬מאָל פא‬ ‫מען און א‬‫אסור‪ ,‬ורק על דיעבד ארשום בקצרה וכו'‬ ‫של מלח פחות מרוב מי‬ ‫און נאָך טא ַקטיקן‪ ,‬ביז א ַלע גייען טא ַקע‬
‫מצאתי את שאהבה נפשי בשו"ת חתם‬ ‫מיט א ַ‬ ‫צוגעדעקט‬
‫הפוסקים‬ ‫בספרי‬ ‫און זיך‬ ‫אויסגעטאָן‬
‫ובחפשי‬ ‫וז"ל‪:‬‬ ‫מיט יעדע ווינט‪ ,‬א ַמאָל מא ַכן מיר ּפיצלנע‬
‫טיכל‪ .‬כאָטש קעגן דעם טיכל האָבן מיר‬ ‫היטן וואָס ליגן אויפ'ן שּפיץ קאָּפ און‬
‫ַקט‪".‬באותו המחוז‪.‬‬ ‫צום טא‬
‫מעיינות‬
‫שהביאו ראי'‬‫צום לעצט?‬ ‫הקדמונים‬
‫וועט לא ַכן‬ ‫חכמים‬‫לקיים דברי ווער‬ ‫סופר (או"ח סימן קכ"ג) שכתב‬ ‫"מיר בא ַנוצן זיך מיט'ן מיטל וואָס‬
‫אויך עצות‪ ,‬אָבער דאָך איז עס נישט‬ ‫דערפון‬
‫ואםא ַלןמוסיפים‬ ‫ַרויספ‬ ‫שייטלעך דא ַרפן א‬
‫האיריגעישאן‪,‬‬ ‫שאלה‪ :‬האם מוסיפים קעמיקעלס די‬
‫לתוך מי‬
‫והעתיק‬ ‫הייסט שקר החן והבל היופי‪ ",‬זאָגט זרש‬
‫והדר‬ ‫וכו'‪",‬עוז‬‫מקיים‬ ‫המתירים‬‫ָס זענען‬ ‫ראית‬
‫כרותח‪ ,‬ודחהדי ווא‬ ‫הואא ַנדערע‬ ‫אונז‪.‬הרי‬
‫פון די‬ ‫מלוח‬ ‫געוואונטשןלןפא ַר‬
‫מדקיימא‬ ‫און צופליען אויף די זייטן‪ .‬איין סיבה‬
‫דברי החתם‬ ‫ועפ"י‬ ‫באריכות‪,‬‬ ‫סופר‬ ‫החתם‬ ‫שקר‬ ‫האחרונים?‬
‫מיר געבן פא ַר‬‫להאיריגעישאנס‬
‫ָפן‪" ,‬דאָס טייטשט‪,‬‬ ‫אגם‬
‫לבושה‪ ...‬ותשחק ליום אחרון!"‬ ‫השדיהאָבן מיר דירעקט הנאה יאָ צו‬
‫של‬ ‫הקדושים‬ ‫דבריו‬ ‫חמד‬ ‫זייט‬ ‫פא ַרוואָס איך ּפערזענליך פא ַרלייג זיך‬
‫א ַביסל חן‪ ,‬און פא ַר הבל גיבן מיר א ַריין‬
‫המתירים נגד דעת‬ ‫שהביאופורים!‬‫א ַ פרייליכן‬ ‫אפילו הראיות‬ ‫הוטן‪,‬גםאוןשאר‬ ‫מיט דיחמד‬‫השדי‬ ‫דחהאָּפ"‬ ‫סופר‬
‫"דרייען א ַ ק‬ ‫ה‪BOOT-‬‬
‫ווייל איך וויל נקמה‬ ‫בזמן‬ ‫פערטילייזערס'‬
‫הוטן איז‬ ‫תשובה‪ :‬מוסיפים 'נייטראגין א ַזוי אויף די‬
‫‪19‬‬
 ‫אריזאנע מצות‬
‫ומי יבוא להקל בדבר איסור חמור כזה‪ ,‬וכו'‪ ,‬עכ"ל‪.‬‬ ‫האוסרים יעו"ש‪.‬‬
‫וגם בכל דבר חריף כגון פלפלין כתב הרמ"א (שם סעיף ו') וז"ל‪:‬‬ ‫ובשו"ת חתם סופר (שם) כתב וז"ל‪ :‬אך כל זה כשנתן המלח במים‬
‫ופלפלין אפילו בדיעבד אסור‪ ,‬וכתב המגן אברהם (שם ס"ק י"ט) דאפילו‬ ‫ונמס בתוכה‪ ,‬אך מלח בקמח או בעיסה‪ ,‬הלא לא יכחיש אדם שהגרגר‬
‫חד קורט עושה כל העיסה חמץ יעו"ש‪ ,‬והלבוש (שם) נקט על שניהם‬ ‫מלח בעצמו רותח‪ ,‬כי הוא אינו נאכל מחמת מלחו‪ ,‬ובמקום שהוא‬
‫ושאר א ַתבלין‬
‫שיינע‬ ‫וקצח‬
‫ָראויס אין‬ ‫ומלח‬
‫עס פא‬ ‫בדיעבד וז"ל‪:‬‬
‫מ'שטוּפט‬ ‫און‬ ‫אפילו‬
‫וויי‬ ‫העיסה מיר‬
‫אתַרץ טוט‬
‫שאוסריםָס הא‬
‫ביחדליבלינג‪ .‬דא‬ ‫זיין‬ ‫בעין העיסה הרי מחמם מקומו ומחמיצו באותו מקום‪ ,‬ואפשר נמי כיון‬
‫גרינוואלד‬
‫שהחמיץ כל שהוא מן העיסה הרי מעט חמץ הזה נעשהח‪ .‬כעין ַ‬

‫לאמיר‬
‫ָ‬
‫ערלויבט‬
‫הם חדים‬ ‫אלואויך‬‫שדברים איז‬
‫טורעם‪ .‬היינט‬‫משום‬ ‫רונדיגע‬
‫ימות הפסח‬‫כל איך‬‫בושותבווואָס‬
‫אויףאיןדי נותנין‬
‫פלפלין‬ ‫וכ"שהיינט‬‫ביז‬ ‫שאור‬
‫ַּפס‬ ‫א‬ ‫ּפ‬ ‫די‬ ‫ָגן‬ ‫א‬ ‫טר‬ ‫צו‬ ‫ָרצוגליך‬ ‫א‬ ‫פ‬ ‫ָר‬ ‫א‬ ‫ג‬ ‫ָדער‬ ‫א‬
‫הומחממין את העיסה‪ ,‬ומחמיצין אותה מהרה‪ ,‬ואפילו בדיעבד יש לאסור‬
‫די‬ ‫פון‬ ‫ָג‬ ‫א‬ ‫ט‬ ‫יענעם‬ ‫ַפט‬ ‫א‬ ‫ַרש‬ ‫א‬ ‫פ‬ ‫אים‬ ‫ָב‬ ‫א‬ ‫ומחמיץ כל העיסה כולו‪ ,‬נמצא אפילו נניח דמעט מלח במים אינו‬
‫ַמגענומענע האָר‪ ,‬א ַ סטיל וואָס‬ ‫מיט צא‬
‫יעו"ש‪.‬‬ ‫אוָסן מיט‬
‫פלפלין וכו'‬ ‫במלחבא ַגא‬
‫שנילושהאָב אים‬
‫ַדע‪ ,‬ווען איך ה‬ ‫ּפא ַרא‬
‫העיסה‬ ‫הרי לפנינו הוראת מרן החתם‬ ‫אוסר‪ ,‬מ"מ בקמח ועיסה אוסר‪ ,‬עכ"ל‪- .‬זיך‬
‫וואָלט אויטאָמא ַטיש בא ַטיטלט א ַ מיידל‬ ‫א ַן א ַמּפער מיסט‪ .‬אוי‪ ,‬וואָס פא ַרקריך‬

‫צונויפרעדן‬
‫סופר זי"ע שבקמח דינו חמור יותר‪ ,‬וגם המתירין בדיעבד לא התירו רק‬
‫א ַלס "נעב" אין די פא ַרגא ַנגענהייט‪ .‬דאָס‬ ‫*‬ ‫*‬ ‫*‬ ‫איך דאָ מיט מיינע ּפערזענליכע זא ַכן‪.‬‬
‫זעלבע איז מיט יעדע טויש — די קורצע‬ ‫איר פרעגט וועגן מיין קא ַריערע אין די‬ ‫אם נתנו מעט מלח במים‪ ,‬משא"כ בקמח חמור טפי ונאסר אפילו דיעבד‬
‫וראוי להתבונן במה שהשיב הגאון מהרש"ם זצ"ל על שאלה שבא‬ ‫דהוי כמו שאור שמחמיץ‪.‬‬
‫שעסלעך זענען א ַן א ַלטער טא ַקטיק‬ ‫מאָדעס אינדוסטרי? איך א ַרבעט צוזא ַמען‬
‫שעבר דיעשרים שנה‬
‫איינגעצויגענע‬ ‫בריחיםא ַזוי אויך‬
‫אונזערע‪ ,‬און‬ ‫והנידון היתה‬ ‫שמחמם‪,‬‬
‫ָנצוקליידן די‬ ‫פרויען א‬ ‫מלח‬ ‫טיכטיגע‬ ‫לפניופילבענין‬‫מיט‬ ‫ובשו"ת חתם סופר שם האריך לדחות ראיות המתירין‪ ,‬ובא"ד כתב‬
‫סופר‬ ‫החתם‬ ‫דברי‬
‫שעסלעך וואָס שווימען יעצט א ַרויף‪".‬‬‫ע"ז‬ ‫והעתיק‬ ‫ממלח‪,‬‬ ‫בברזל‬ ‫בליעה‬
‫פרויען זיי זאָלן זיין פורים'דיג‬ ‫רק‬ ‫אידישע בהם‬
‫שהיה‬
‫וזל"ק‪ :‬ואין דברי הפרי חדש כדאין בזה נגד המרדכי‪ ,‬והתפשטות מנהגינו‬
‫כשאור ומחמיץ‬
‫ָריענטירט‪",‬‬ ‫זייער ציל–א‬ ‫זענעןהמקום‬ ‫"מיראותו‬ ‫ומחמיצו ונעשה‬ ‫ּפערזענליך‬ ‫במקומו‬‫מחמםבין איך‬ ‫בקמחגרא ַדע‬ ‫שמלח‬
‫ַנץ יאָר‪.‬‬ ‫א ַ גא‬
‫און‬ ‫זיצן‬ ‫מיר‬ ‫ַז‬ ‫א‬ ‫נישט‬ ‫"מיינט‬ ‫זרש‪.‬‬ ‫ָגט‬ ‫א‬
‫הכל‪ ,‬ואמרתי לנכון להעתיק בזה כל התשובה שהרבה יכולין ללמוד מזה‬
‫קומענדיגע‬ ‫די‬ ‫זיין‬ ‫ָל‬ ‫א‬ ‫ז‬ ‫עס‬ ‫ָס‬ ‫א‬ ‫וו‬ ‫חלומ'ען‬
‫ז‬ ‫שטענדיג‬
‫און‬ ‫ַגט‬ ‫א‬
‫שטוּפ‬
‫געוו‬ ‫זיין‬
‫איך‬
‫צו‬
‫—‬ ‫ַקטיוו‬
‫ָמיטע‬ ‫א‬
‫א‬
‫ָדע–ק‬
‫ַרק‬
‫א‬
‫שטא‬
‫די מ‬
‫יאר‬
‫גאנץ ָ‬
‫ַא ַ‬
‫לאסור אפילו בדיעבד‪ ,‬אך היינו דוקא שיהי' על כל פנים מלח הרבה‬
‫קצת‪ ,‬אבל לא גרגיר אחד וכדומה‪ ,‬וכמו שכתב הר"ן לדעת האוסרים‬
‫לנידון שלפנינו‪ ,‬דכשדן המהרש"ם בענין חמור שמלח מחמם לא צירף‬
‫מאָדע‪ ,‬נאָר מיר טרא ַכטן צו וואָס מיר‬
‫כלל שיש מתירין בדיעבד‪ ,‬רק מטעם שכל הבליעה היתה רק כדי קליפה‪,‬‬
‫ווילן יעצט אָנקומען‪ ,‬און לויט דעם‬
‫בעלמא‪ ,‬גם‬ ‫כעפרא‬
‫נישט מורא האָבן א ַרויסצוקומען מיט‬
‫מאָדנע פאָרשריפטן‪ .‬א ַסא ַך מאָל האָט‬ ‫פורים‬
‫וכמו שכתב המגן אברהם‪ ,‬עכל"ק של החתם סופר‪ .‬והיוצא לנו בנידון‬
‫דידן שהרבה אנשים מרגישין טעם מלח כשכוססין החטים‪ ,‬ואין הנידון על‬
‫יעדעס‬ ‫עס א ַרבעט‬ ‫הוי מאָדע‪.‬‬ ‫מען די‬ ‫חודש‬
‫טוישט‬ ‫ולאחר י"ב‬‫איך בין צו‬ ‫בעלמא‪,‬‬ ‫חומרא‬
‫ַרשריגן א ַז‬ ‫שוין פא‬ ‫מיך רק‬‫וקליפה‬ ‫מען‬ ‫גרגיר אחד רק בכל החטים מרגישים טעם מלח‪ ,‬דבר פשוט הוא שנאסר‬
‫שהרבה‬
‫דעם‪,‬‬ ‫שלפנינו‬
‫אויסער‬ ‫ַם! און‬ ‫לנידון‬
‫אויסנא‬ ‫אבתרי'‬
‫אנןאָל אָן‬ ‫נענה מ‬ ‫בעלמא‪ .‬אומה‬
‫ָננעמען‬ ‫ָמער מ'וועט‬ ‫משהו‬ ‫און טא‬ ‫שהוא‬ ‫צירףא ַגט‪,‬‬
‫געוו‬ ‫אפילו בדיעבד‪ ,‬ובכגון דא כתב המרדכי שכל האוכל מצה מלוחה כאילו‬
‫הנאהאיךצו יכולין‬
‫ּפייניגן‬ ‫זייטיגעכלל‬‫ואינוא ַ מובן‬ ‫ממש‪ ,‬מיר‬ ‫מלח האָבן‬ ‫טעם זיך‬
‫בהחטיםפרויען‬ ‫מרגישין וועלן די‬ ‫אנשיםפאָרשלא ַגן‬ ‫מיינע‬
‫אוכל חמץ‪.‬‬
‫ַביסל די אידישע פרויען מיט אונזערע‬ ‫כזה‪.‬‬ ‫חמור א‬ ‫גענצליך‬
‫להקלאוןבדבר‬ ‫פון אונז‬ ‫הדעת‬ ‫אויסלא ַכן‬
‫להעלות על‬ ‫פשוט‬
‫מאָדעס‪ .‬א ַמאָל קומען מיר אויף מיט א ַ‬ ‫באָיקאָטירן אונזערע ּפלענער‪ ,‬אָבער‬ ‫*‬
‫וז"ל‪ :‬שּפיציגע שיך אויף‬ ‫ל"א)טראָגן‬ ‫סי' פון‬ ‫(שו"ת ח"ו‬
‫בייפא ַל‬ ‫המהרש"םצום‬
‫ָלגט איז מען‬ ‫דברי‬
‫כאןגעפא‬ ‫ונעתיק מיך‬
‫ווען מ'האָט‬
‫פשוט‬ ‫שיכור‪,‬‬ ‫ַ‬ ‫א‬ ‫ווי‬ ‫זיך‬ ‫ַקלט‬ ‫א‬ ‫וו‬ ‫מען‬ ‫ָס‬ ‫א‬ ‫וו‬ ‫דער‬ ‫ביישּפיל‪,‬‬ ‫צום‬ ‫צופרידן‪.‬‬ ‫סוף געווען‬
‫ושמעתי שיש אלו שרוצים לחלק בין גרגיר מלח שנותנים בעיסה‪ ,‬ובין‬
‫מכתבו הגיעני‪ ,‬ועל דבר שאלתו היות שטחנו חטים בריחים של יד‬
‫מען‬ ‫אנו דנין כאן באיסור‬ ‫טעמעס‪,‬‬
‫קטועלעדהלא‬
‫מובןא כלל‪,‬‬
‫איבער ַ‬
‫ואינו‬‫שמועסן‬
‫בהחטים‪.‬‬‫טעם מלח הנרגשתקורצע‬
‫קומט‬ ‫ָל‬ ‫א‬ ‫ַמ‬ ‫א‬ ‫פיס‪.‬‬ ‫די‬ ‫טון‬ ‫צו‬ ‫וויי‬ ‫זיי‬
‫לצורךַל שמורה‪ ,‬ואחר כך נודע כי עוד לפני עשרים שנה טחנו בה מלח‪,‬‬ ‫ַרץ‬ ‫א‬ ‫שוו‬ ‫מיט‬ ‫בלוי‬ ‫ַכן‬ ‫א‬ ‫מ‬ ‫פון‬ ‫איינפא‬
‫אויף מיט א ַ בייפא ַל פון שמאָלע שעסלעך‪,‬‬ ‫סטייליש איז געווען מיין אויפטו‪ .‬א ַלע‬ ‫ונקטןשכל האוכל מצה‬ ‫נדפ‬
‫שטא ּ‬
‫המרדכי‬ ‫שכתב ַ‬‫רשידענע‬ ‫פא‬
‫פון ַ‬
‫וכמו‬ ‫רומגענומען‬
‫בפסח‪,‬‬ ‫כרת ח"ו לאכול ַא חמץ‬
‫קיין חדש במקום שהאבן העליון סובב‪.‬‬
‫וואָס אויסער די א ַלגעמיינע סיבה וואָס‬
‫נתנוא ַזברזל‬ ‫וקודם טחינת החטים‬
‫האָבן מיך דא ַן אויסגעלא ַכט‬ ‫מלוחה כאילו אוכל חמץ‪ ,‬ומי ירהיב עוז בנפשו לחלק מדעתא דנפשיה בין‬
‫חתכו‬ ‫וכן‬ ‫קליפה‪,‬‬
‫ליגט אונטער דעם‪ּ ,‬פייניגט עס פשוט‬ ‫מכדי‬ ‫יותר‬ ‫האומן‬ ‫ידי‬ ‫על‬ ‫נגזזו‬ ‫והתחתון‬
‫נישט קויפן די מיאוס'ע‬ ‫העליון‬ ‫והאבניםוועט‬
‫איינער‬ ‫גרגיר מלח לכח המלח‪ ,‬ואדרבה איפכא מסתברא שאם החמירו במקום‬
‫נעבעךיצא‬
‫אין‬ ‫המעשה‬ ‫געפינען זיך‬‫ועתהאָסכשנודע‬ ‫פרויען וו‬ ‫חדשים‪,‬‬ ‫עשו די‬ ‫העצים‬
‫ַ'טעמ'טע‬ ‫אומבא‬ ‫ושאר‬ ‫מיט די‬ ‫מסביב‬ ‫העץ(זעק)‬ ‫קליידער‬‫את‬ ‫פעלקער און פא ַרזיכערן א ַז זיי וועלן‬
‫יצא טעמו כש"כ בנידון דידן שמרגישין בו‬ ‫ס'איזנרגש‬ ‫שאינו‬‫לכבוד פורים‪ ,‬א ַ זמן ווען‬
‫שיש רק גרגיר מלח‬
‫שוועריגקייטן‬ ‫ָבן‬ ‫א‬ ‫ה‬ ‫און‬ ‫תפיסה‬ ‫ענגע‬
‫ערעור על הקמח והוא הפסד מרובה ושעת הדחק‪ - .‬והנה מה שכתב רום‬ ‫ַן‬ ‫א‬ ‫ַציע‬ ‫א‬ ‫ָמבינ‬ ‫א‬ ‫ק‬ ‫אין‬ ‫ָכדערצו‬ ‫א‬ ‫נ‬ ‫ָליר‬ ‫א‬ ‫ק‬ ‫בלויע‬ ‫קיינמאָל נישט זיין ראוי אויסגעלייזט צו‬ ‫סוד און א ַלע בא ַהא ַלטענע סודות רינען‬
‫מלוח בודאי הוא בכלל מה שכתב המרדכי‬
‫ווערן‪ ",‬טיילט מיט ושתי המלכה‪" .‬א ַלס‬
‫טעם מלח‪ ,‬דכשמרגישין שהוא‬
‫ענדליך א ַרויס‪ ,‬איז אונז געלונגען צו כא ַּפן‬
‫גיין‪"...‬הב"ח‪ ,‬וס"ל דגם בעיסה‬ ‫שחולק על‬‫תנ"ה מיט'ן‬ ‫חדשזיךסי'אָבער‬ ‫הפריהאָב‬ ‫מדברי איך‬ ‫מעלתושווא ַרץ‪.‬‬ ‫מיט‬
‫גרויסן ספק‬
‫יש כאן‬
‫דעם‬ ‫אין‬ ‫ַרונג‬ ‫א‬ ‫ערפ‬ ‫ַך‬ ‫א‬ ‫ַס‬ ‫א‬ ‫ָבן‬ ‫א‬ ‫ה‬ ‫"מיר‬ ‫אונזער‬ ‫ַז‬ ‫א‬ ‫מייניגע‬ ‫ָס‬ ‫א‬ ‫ד‬ ‫ביי‬ ‫ַלטן‬ ‫א‬ ‫געה‬ ‫זיידן‪,‬‬ ‫לכו"עמיין‬ ‫געטרייע פנים‬
‫אייניקל פון‬ ‫הויכעחמץ‪.‬א ַועל כל‬
‫כאוכל‬ ‫מלוחה די‬ ‫האוכל מצה‬
‫אינטערוויו מיט‬ ‫א ַשכל‬
‫זעלטענע‬
‫שנתן בה מלח יש להתיר‪ ,‬יעויין בתשובת חתם סופר חאו"ח סי' קכ"ג‬ ‫לקנות‬
‫פעלד‪ ",‬בא ַרימט זיך שא ַקנהז‪" .‬מיר‬ ‫כח איז פיל שטערקער ווי זיי מיינען און‬ ‫ָדע–‬ ‫בנמצאדי מא‬
‫ישאָסן אין‬ ‫שהלא‬
‫ָנגעשל‬ ‫הדחק‪ ,‬זיך א‬
‫שוםדי שעתהאָב איך‬ ‫אונז אכאן‬
‫ַלע ביי‬ ‫פירן אין‬
‫ותלי"ת‬
‫רח"ל‪,‬וואָס‬
‫ַקערקעס‬‫חמץ‬
‫קנא‬
‫מעט מלח במים ונימס בתוכו לא מיקרי‬
‫האָבן שוין א ַסא ַך געזען‪ ,‬אָבער דאָך‬
‫שדחה דברי הפרי חדש‪ ,‬דדוקא‬
‫מיר וועלן צום סוף האָבן דאָס לעצטע‬ ‫איךא ַ‬
‫כללאָבן‬
‫מובןאונז ה‬
‫העלפט‬ ‫גשמים‪,‬דאָס‬
‫ואינו‬ ‫ַראיין וואָס‬
‫שגדילים עלפאמי‬
‫ממקומות און מיט'ן‬
‫מהודריםָנשטרענגונג‬
‫חטיםאָך גרויס א‬
‫נאָז‪ .‬נ‬
‫המקום‬ ‫אותו‬ ‫ונעשה‬
‫שטרענגען מיר זיך אָן די לעצטע צייטן‬ ‫ומחמיצו‬ ‫מקומו‬ ‫בקמחאונז טא ַקע‬
‫מחמם‬ ‫מלחאָט זיך‬ ‫אבלעס ה‬ ‫רותח‪,‬‬
‫ָרט‪ ,‬און‬ ‫ווא‬ ‫אידישע‬
‫זה נצרכו‬ ‫אויף די‬
‫בשביל‬ ‫והאםא ַנט‬
‫אויבערה‬ ‫ַרקעלא‪,‬‬‫שטאאו‬
‫הוא חמץ‬‫אםאָבן‬‫בענדלעך‪ ,‬ה‬ ‫לצרףא ַקעלע‬
‫צירופים ולדון‬ ‫יכוליםַסא ַך ה‬
‫ציען א‬
‫חשש‬
‫ַגטע‬ ‫געווא‬ ‫מערהי'‬ ‫דידןווישלא‬ ‫בנידון מיט‬ ‫היטב בזה‪.‬א ‪ -‬אך‬
‫ַרויסצוקומען‬ ‫איך יעצט‬ ‫עיי"ש‬ ‫הכלא ַלט‬
‫ומחמיץאויך ה‬ ‫כשאור‬
‫איינגעגעבן‪ .‬א ַזוי‬ ‫כאלו‪ .‬פרויען‪ .‬ווען זיי טא ַנצן אונז נאָך‪ ,‬ווייס איך‬
‫חטיםאָליגע‬
‫להביאערשטמ‬‫דערגרייכט א ַן‬
‫לאריזאנא‬ ‫ענדליך‬ ‫מיר‬
‫ליסע‬
‫נישט‬
‫חדש סי'‬‫הפרי א ַמאָל‬
‫ולשיטתאָבן זיך‬
‫בהברזל‪,‬אָס מיר ה‬
‫הנבלעבייפא ַלן‪ ,‬וו‬ ‫מלחאָדע‬
‫קומענדיגע מ‬
‫מחשש טעם‬ ‫ַרבעטן א ַז די‬
‫בעין‪ ,‬רק‬ ‫אינמיטן א‬
‫מלח‬ ‫א ַז מיין זיידע וואָלט געשעּפט נחת פון‬ ‫אינטערוויו ביי א ַּפאָר בא ַרימטע פרויען‬
‫קיין‬ ‫נישט‬ ‫ס'איז‬ ‫ווייל‬ ‫איז‬ ‫ָס‬ ‫א‬ ‫ד‬ ‫ערלויבט‪.‬‬ ‫איין‬ ‫—‬ ‫—‬ ‫—‬ ‫ָלן‬ ‫א‬ ‫ז‬ ‫ַלע‬ ‫א‬ ‫ַז‬ ‫א‬ ‫ַפעלן‬ ‫א‬ ‫ב‬ ‫זאָל‬ ‫וכמ"ש‬ ‫שאור‬
‫ַפרידיגונג‪".‬‬ ‫כמופיל בא‬ ‫הוי מיר‬
‫מלחָס גיט‬
‫און דא‬ ‫בגרגיר‬
‫שאם מיר‪,‬‬ ‫חלק פון‬‫דברינו‬ ‫גרויס‬‫לחזק‬ ‫מצאתי א ַ‬
‫שובָנטראָלירן‬
‫וואָס קא‬
‫צ"ד אות כ"ג אין הברזל בולע בלא אור אלא כדי קליפה‪ ,‬ואף דהמשבצות‬
‫סוד א ַז מיר הא ַלטן ביים לעצטן קא ַמף‪,‬‬ ‫מינוט‪ ,‬מ'האָט מיר ערלויבט צו געבן דעם‬ ‫עמלקית'טע‬
‫דהרי בספר יד‬ ‫נישט קיין‬ ‫בכלאיך בין‬
‫החטים‪,‬‬ ‫מלחאָטש‬ ‫זענעןטעם "כ‬ ‫כש"כ לעבן‪ .‬מיר‬
‫כשמרגישין‬ ‫טעגליכע‬ ‫החתם טאָג‬
‫סופר‬ ‫אונזער‬
‫זהב סי' י' סק"ו חולק עליו‪ ,‬הנה בשו"ת משיבת נפש חלק יורה דעה‬
‫און איין זייט ווען דא ַרפן א ַראָּפלייגן‬ ‫אינטערוויו מיט א ַ קלאָרן תנאי נישט‬ ‫די‬ ‫רעדן‬ ‫צו‬ ‫ָל‬ ‫א‬ ‫ַמ‬ ‫א‬ ‫ניט‬ ‫מיר‬ ‫ַסט‬ ‫א‬ ‫ּפ‬ ‫עס‬ ‫—‬
‫זיכער (רביד הזהב סי' תס"ה אות ה') תמה על החתם סופר הנ"ל דבעיסה ע"י‬
‫דעם‬ ‫פון‬ ‫ָבן‬ ‫א‬ ‫ה‬ ‫הנאה‬ ‫וועט‬ ‫איר‬ ‫ַז‬ ‫א‬ ‫יוסף‬
‫שהובא‬
‫ַלע‬ ‫וועלןוהיתר‬
‫קעמפן מיט א‬ ‫איסור‬ ‫דעתמיר‬‫געווער‪.‬‬ ‫ונודע‬‫הפריאוןחדש‪,‬דאָס‬ ‫כדעתחדר‪,‬‬ ‫סודות פון‬ ‫פסקקייןגם כן‬ ‫אסי' מ"ט‬
‫ַרויסצוגעבן‬ ‫ָט‬ ‫ונתפשטאָס הא‬
‫עמלקים [און ד‬ ‫בעין פון די‬
‫שּפרא ַך‬ ‫עקסקלוסיוון אינטערוויו‪.‬‬
‫בכולו‬ ‫במקום אחד‬ ‫והתעסקות לא נשאר הגרגיר‬ ‫התערובות‬
‫חומרא בעלמא ואינו אוסר‬ ‫מיטלען!"‬ ‫שבקליפה הוא‬ ‫ברוך דטעם‬
‫ַנטשולדיגן אויב איך‬ ‫אמרימוזן א‬ ‫בהגהת‬
‫וועט מיר‬ ‫איר‬ ‫גורם געווען נישט ווייניג שלום בית‬
‫ונתבטל יעו"ש‪ ,‬הרי לפנינו אדרבא‪ ,‬דבגרגיר אחד חידוש היא שיש לו כח‬
‫דעם‪".‬שאינו מחמיץ כמלח ממש‪ ,‬ועוד דהא מבואר ברמ"א‬ ‫ומכלצושכן‬ ‫בדיעבד‪,‬‬
‫וועל זיך הא ַלטן‬ ‫ּפראָבלעמען ביי מיר אינדערהיים‪ ,‬ס'זאָל‬ ‫אַ גוטן‪ ,‬שוין לאַנג וואָס מיר פרויען‬
‫שייךאיךנתערב‬
‫זייער‬ ‫אויסגערעדטשלא‬
‫זיין]‪ ,‬בין‬ ‫נישט בנידון דידן‬ ‫בכולו‪ ,‬וכש"כ‬
‫אונטער די‬ ‫שנתפשט‬‫וועראףעס שטייט‬ ‫ומחמץ‬ ‫שאור‬
‫וואונדערן זיך‬
‫טעם‬ ‫אם דיכןנייע‬
‫ַרשּפרייט איר‬
‫במעת לעת‪,‬‬ ‫נפגםא ַזוי פא‬
‫סי' קכ"ב ס"ג דגם דבר חריף הנבלע ווי‬
‫בליץ–שנעל?‬ ‫ַזוי‬ ‫א‬ ‫ָדע‬ ‫א‬ ‫בהריחיםַלע כבר נפגם‪ ,‬מ‬ ‫נעמט איר די א‬ ‫המלחוואו‬
‫פון‬ ‫אונז דבר‬
‫זרש‪,‬‬ ‫במליחתן‪,‬‬ ‫המה דיומרגישין‬
‫עמלקים‪ ",‬זאָגט‬ ‫מלוחיםָענט צו‬
‫נא‬ ‫חדשים החטים‬
‫לבקרים‪,‬‬ ‫שהרי כל‬ ‫ונתפשטאָסבכולו‬
‫טוישן זיך‬ ‫סטיילס וו‬
‫ולאחר י"ב חודש דעת החכם צבי‬ ‫הנבלע‬
‫ַלן?‬ ‫א‬ ‫בייפ‬ ‫אחד‪.‬‬ ‫מגרגיר‬
‫צווישן איין קנא ַק מיט איר באָבלגאָם‬ ‫יותר‬ ‫חמורה‬ ‫שהוא‬ ‫לומר‬
‫אָג און דאָנערשטאָג‪ ,‬און‬ ‫מקום‬ ‫שיש‬
‫פשוטמאָנט‬ ‫יעדן‬
‫בעלמא‪,‬‬
‫טויש‬ ‫אויס דעם‬‫כעפרא‬ ‫שטענדיג‬‫נוצןדהוי‬ ‫בכלי‪,‬‬
‫להקל גם לענין חמץ בפסח שבישלו דח'"מיר‬ ‫און די צווייטע‪" .‬איך פא ַרשטיי אויך‬ ‫יעדע מאָל מיט אַנדערע בייפאַלן‪,‬‬
‫בויען‬
‫בהריחים‬ ‫טעמו "מיר‬
‫נבלע ושתי‪,‬‬‫עצמו זאָגט‬
‫שהמלחסעזאָן‪",‬‬ ‫דידן אין‬
‫בנידון נוצן‬
‫סוד א ַז מיר‬ ‫ַלטערמ"מ‬
‫קיי"לא כן‪,‬‬
‫ס'איז א ַן‬
‫דלא‬ ‫ואףאָה‪,‬‬
‫"‬ ‫*‬
‫זייער טיפע שנאה צו אידן און זייער‬ ‫איינס מער אינטערעסאַנט פונעם‬
‫פרויענישע‬ ‫ַטירליכע‬ ‫א‬ ‫נ‬ ‫די‬ ‫אויף‬ ‫אויך‬ ‫פריער‪,‬‬
‫הרי לכו"ע נפגם‪ ,‬ומכ"ש שכבר עברו עשרים שנה‪ ,‬ועוד דגם בדין מלח‬ ‫ָרן‬ ‫א‬ ‫י‬ ‫פון‬ ‫ָדעס‬ ‫א‬ ‫מ‬ ‫ַלטע‬ ‫א‬ ‫די‬ ‫איבער‬ ‫אידישע טעם‬
‫צרות‬ ‫ַרלענגערןמרגישין‬
‫שאפילו אם‬
‫שטרעבן צו פא‬ ‫לטעון ולומר‬ ‫המתעקשכבוד‬
‫יתעקשאַ גרויסע‬ ‫ואף אם‬
‫ס'איז אונז‬ ‫צווייטן‪.‬‬
‫אייגנשא ַפטן פון וועלן געפעלן פא ַר‬ ‫נאָר א ַמאָל בעסערט מען עס א ַביסל‬ ‫איך‬
‫מילתא דפשיטא היא‪ ,‬שהרי מדברי הטורי‬
‫חבר'טעס און משפחה‪ ,‬און אויף זייער‬
‫אי מיחשב דבר חריף לאו‬
‫אויס‪ ",‬ערקלערט אונז ושתי‪" .‬צום‬
‫מ"מאָב זאת‬
‫דעריבער ה‬
‫כאוכל חמץ‪,‬‬ ‫אינוַנגן גלות‪.‬‬
‫אינעם לא‬‫גרגיר מלח‬ ‫ַקענען‬ ‫נתנו בא‬
‫בהם‬ ‫ּפערזענליך צו‬
‫זכי'כלזיךזמן שלא‬ ‫מלח‪,‬‬‫און‬
‫ָמיטע‬ ‫א‬ ‫ָדעס–ק‬ ‫א‬ ‫מ‬ ‫די‬ ‫מיט‬ ‫ַראייניגט‬ ‫א‬ ‫פ‬ ‫זיך‬ ‫רודער‬ ‫ביים‬ ‫שטייען‬ ‫וועלכע‬ ‫די‬ ‫מיט‬
‫ואףָס‬ ‫חריף‪,‬‬
‫ניי‪ ,‬ווא‬ ‫דבר איז‬
‫הוי וואָס‬
‫דלא זען‬ ‫ַּפס וסקפ"ג מוכח‬
‫נייגעריגקייט צו‬ ‫ס"ח‬‫ס"ק ּפא‬
‫וש"ךהויכע‬ ‫סק"נפון די‬
‫ס"טמאָדע‬ ‫זהב סי'‬
‫ביישּפיל‪ ,‬די‬ ‫ברור שמעורב בתוך חטים האלו כח חריפות יותר משאר חטים רגילים‪,‬‬
‫צו העלפן פא ַרשּפרייטן די מאָדעס און‬ ‫און [פאַר]דרייען די וועלט‪ .‬ביטע טיילט‬
‫מרבבה‬ ‫הדגול‬ ‫בזה‬ ‫העיר‬
‫איז "אין"‪ ,‬און וואָס יענער טראָגט‪".‬‬‫וכבר‬ ‫להיפוך‪,‬‬ ‫מוכח‬ ‫סקכ"ה‬ ‫צ"ה‬ ‫סוסי'‬ ‫שמהש"ך‬
‫אין די האָר‪ ,‬דאָס איז א ַרומגעגא ַנגען פא ַר‬ ‫להחמיץ‪ ,‬וכמו שכתב מרן הקדוש בשו"ת‬ ‫ויש לחשוש שזה גורם שימהרו‬
‫דערמיט הא ַלטן די אידן אין אונזערע‬ ‫מיט אייערע געפילן איבער דעם ענין‪.‬‬
‫שטאכ'‬
‫ַב‪",‬‬ ‫עברו‬ ‫שכבר‬
‫געניטע‬ ‫פשוטאָבןדבנ"ד‬
‫זייער א ַ‬ ‫ָט הדבר"מיר ה‬ ‫ולכן‬
‫פשוט‪ַ,‬ן הא‬
‫צוריק נאָר דא‬‫איןאָר הדבר‬ ‫מ"מ‬
‫ָנציג י‬ ‫מה"ק‪,‬צווא‬
‫בערך‬ ‫בפלפול כעת הזמן קצר‬ ‫לעיין‬
‫לא ַּפעס ווי לענגער‪".‬‬ ‫והנה‬ ‫וז"ל‪:‬‬ ‫ל"ח)‬ ‫דברי חיים (או"ח‪ ,‬ח"ב סימן‬
‫ווידער‬ ‫ַכנדיג‬ ‫א‬ ‫קר‬ ‫ָלץ‪,‬‬ ‫א‬ ‫שט‬ ‫מיט‬ ‫זרש‬ ‫ָגט‬ ‫א‬ ‫ז‬
‫שנה אין לחוש לא משום מי פירות ולא משום חשש חימום‪ ,‬שכבר‬ ‫עס‬ ‫און‬ ‫ַּפ‬ ‫א‬ ‫ּפ‬ ‫די‬ ‫איינדרייען‬ ‫ַרפט‬ ‫א‬ ‫געד‬ ‫מען‬ ‫ָכטערהדין‬
‫דעל פי‬ ‫אפשר להכריע‬ ‫פון‬
‫ובפרט בדבר זה שכמעט אי‬ ‫אייניקל‬ ‫גדול גלייכע‬‫בין א ַ‬
‫הנושא‬ ‫כי"איך‬
‫פון‬ ‫געטרייע טא‬ ‫"איך בין א ַ‬ ‫נבוכדנצר וועלכער האָט זיך פא ַרמאָסטן‬
‫אויף‬
‫אנעשה הטעם כעפר‪ ,‬ובפרט שהוא רק משהו בעלמא‪ ,‬ועי' בקרבן‬
‫ַרבעטן‬ ‫א‬ ‫"מיר‬ ‫ָם‪.‬‬ ‫א‬ ‫ָבלג‬ ‫א‬ ‫ב‬ ‫איר‬ ‫מיט‬ ‫איז‬ ‫היינט‬ ‫און‬ ‫שּפיציג‪,‬‬ ‫ַרויפקוועטשן‬ ‫ַקנהז‪,‬בפי כל‬
‫המן'ס‬ ‫שגור‬‫וכן שא‬ ‫לאסור‪,‬אָגט‬
‫ַטן המן‪ ",‬ז‬ ‫המנהג‬
‫מיין טא‬ ‫מותר‪ ,‬אך‬ ‫נראה שאם אין הרבה שומים‬
‫פא ַרשידענע פראָנטן אויפא ַמאָל — אויף‬ ‫אויסצומישן כלל ישראל צווישן די‬
‫ע"ה‪,‬רייףולכן הקמח מותר לצורך שמורה בלי‬ ‫בעסער ווען מ'טוט עס אָן מיט א ַ‬
‫נתנאל פ"ב דפסחים אות‬ ‫געווען‬
‫איך למאוד‪,‬‬ ‫הרבה‬ ‫מהרה בין‬
‫"אייגנטליך‬
‫ָכטער‪.‬מחמץ‬ ‫בעלי בתים שרואים שתבואה שיש בהטאשום‬
‫‪20‬‬
‫אריזאנע מצות‬ ‫במים שבטבעו יש בו מעט כח ממלח‪ ,‬חשש מי פירות בוודאי ליכא‪ ,‬וגם‬ ‫חשש‪ ,‬עכ"ד מהרש"ם‪.‬‬
‫חשש השני עכ"פ לא גרע ממלח מעט דמתירין היכי דאפאה מיד‪ ,‬וה"ה‬ ‫*‬
‫הכא‪ ,‬דעל כל פנים חשש מי פירות ליכא‪ ,‬שוב סמכינן דמעט כח ממלח‬
‫גם מעולם לא שמענו דבר מוזר כזה שירגישו בחיטים טעם מלח‪,‬‬
‫לא חשיב רותח‪ ,‬ואם לא אפשר בקל למצוא מים אחרים‪ ,‬א"כ קיי"ל‬
‫ודברתי עם הרבנים הגאונים שליט"א שהולכין לקצירה זה ארבעים‬
‫להקל‪ ,‬ורק יען שלא יודע עד כמה מגיע כח‬
‫עס קאָסט א ַמאָל א ַ ּפרייז‪ ,‬איז עס כדאי‬
‫דשעת הדחק בדיעבד דמי‪ ,‬ויש‬
‫נעמען אין דעם וואָס דער קרוין אויף‬ ‫מוזרוויא ַזוי‬
‫ַנדערש‪,‬‬ ‫יופי‪ .‬א‬
‫כזה‬ ‫דבר‬ ‫סּפעציעלעדעתם‬‫קליידערשלא א ַעלתה על‬
‫געשעפטן‪ ,‬אחד‬
‫שנהשיךוכולם פה‬‫קליידער און‬
‫דיוחמשים‬
‫שיסכימו‬ ‫כפי‬ ‫זולת‬ ‫היתר‪,‬‬ ‫ולא‬
‫אָנצוהא ַלטן‪ .‬אוי‪ ,‬כ'רעד שוין צופיל‪"...‬‬ ‫איסור‬ ‫לאא ַן פא ַרנא ַרט‬
‫לא‬ ‫אומר‬ ‫מיך ד‬ ‫הללו‪,‬‬
‫שבמיםהאָט‬ ‫המלח‬
‫מרדכי'ס קאָּפ‬ ‫אַ‬ ‫ַז‬ ‫א‬ ‫שווערן‬ ‫זיך‬ ‫ָל‬ ‫א‬ ‫מ'ז‬ ‫ַז‬ ‫א‬ ‫מעגליך‬ ‫איז‬ ‫הוטן‬ ‫ַכערס‪,‬‬ ‫א‬ ‫מ‬ ‫שייטל‬ ‫ַנטן‪,‬‬ ‫פא ַבריקא‬
‫שירגישו בחיטים טעם מלח‪ ,‬ועל כל פנים הוא דבר חדש‪ ,‬ואין לנו שום‬
‫מהר"ש ענגיל שם‪.‬‬ ‫שו"תמיין‬ ‫עכ"ל‬
‫ער איז‬ ‫צאנז‪ ,‬א ַז‬
‫דק"קגעמיינט‬
‫הביד"צ האָב‬
‫און איך‬ ‫לעכעריגע זא ַק פון וואָס עס שטעקט זיך‬ ‫דעזיינערס‪ ,‬און דאָס גלייכן‪ .‬מיר שּפא ַנען‬
‫מסורה וקבלה על זה‪ ,‬גם לא נודע לנו גדר שיעור חימוץ בזה‪.‬‬
‫שוועריגקייטן‬ ‫ָסן‬ ‫א‬ ‫ַג‬ ‫א‬ ‫ב‬ ‫איך‬ ‫ָב‬ ‫א‬ ‫ה‬ ‫דעריבער‬ ‫און‬ ‫טא ַטע‪,‬‬ ‫א ַרויס א ַן אונטערהעמד איז "שיין"? און‬ ‫זיי איין צוהילף‪ ,‬טייל מאָל אָן זייער וויסן‪,‬‬
‫בין‬ ‫אייערע חילק כלל‬ ‫מלח‪ ,‬לא‬ ‫זענען‬
‫היוצא לנו מדבריו שאף שנשאל רק וועלאָסכח‬
‫ביים הא ַנדלען אין א ַזא ַ פעלד?‬ ‫דעם‬ ‫אויסער‬ ‫מיסט‪.‬‬ ‫מיט‬ ‫ַטן‬ ‫א‬ ‫ט‬ ‫מיין‬ ‫איינרעדן‬
‫חיים‬ ‫ארחות‬‫לספראָל זיך‬
‫(בהגהותיוא ַז מ'ז‬
‫זצ"ל איז מעגליך‬ ‫מהרש"ם וויא ַזוי‬‫וויכטיגקייט פון‬
‫שכתב הגאון‬ ‫מהוועגן די‬ ‫אויסריידן‬
‫מיט וידוע‬
‫להתיר רק משום שהוא מעט‪ ,‬גם משום‬ ‫רצה‬ ‫ולא‬ ‫ממש‪,‬‬ ‫למלח‬
‫ּפרובירן מיר צו פא ַרווא ַסערן דעם חילוק‬‫מלח‬ ‫כח‬ ‫ַנען פונעם‬ ‫ליקחָס דערמא‬ ‫דהמנהגשיך ווא‬ ‫ס"א) שּפיציגע‬ ‫תנ"ג א ַז‬‫אפילו(סי'נישט‬ ‫דבריס'איז‬ ‫פרנסהעלאון א ַז‬
‫שטענדיג‬ ‫זיין‬ ‫פון‬ ‫שוועריגקייט‬ ‫"די‬ ‫חטים‪,‬‬ ‫לכתחלה‬ ‫הרמ"א‬ ‫זייערתנ"ג)‬
‫סי'‬
‫בסופו שאינו אומר לא איסור ולא היתר‬ ‫כתב און א ַ‬ ‫הדחק‪,‬קאוגם‬
‫ָּפ–צודעק‬ ‫שהוא א ַשעת‬
‫געהעריגע‬ ‫צווישן‬ ‫גרעטל"‬ ‫און‬ ‫"הענסל‬ ‫אינעם‬ ‫מכשפה‬ ‫בייזן‬ ‫הילף‬ ‫ריכטיגע‬ ‫די‬ ‫מיט‬ ‫בקיצור‪,‬‬ ‫געפערליך‪.‬‬
‫איין טריט פאָראויס‪ ,‬פון נישט‬ ‫דבמהרי"ל כתב הטעם משום דלא משתמיט שום תנא למינקט בלישניה‬
‫יען שלא יודע עד כמה מגיע כח המלח‪ .‬ולא הי' הנידון כלל שמרגישים‬ ‫מעשה'לע איז "שיין"?‬ ‫קומט מען אָן ווייט‪".‬‬
‫שלאָפן קיין רגע‪ ,‬מוטשעט מיך‬ ‫אלא חטים‪ ,‬וכתב המהרש"ם שיש להוסיף טעם משום דשעורה ממהר‬
‫המלח‪.‬‬ ‫טעם‬ ‫אָדער א ַז די טעם'לאָזע‬ ‫"די פרא ַגע דא ַרפט איר פרעגן פון‬
‫"מיר‬ ‫ושתי‪.‬‬ ‫שמרגישיןאָגט‬ ‫התשובה‬
‫ַביסל אויס‪ ",‬ז‬ ‫א‬ ‫טעם המלח במים‪ ,‬שהרי לא הזכיר בכל‬
‫דברי מהרש"ם‬ ‫מ"ט)אָסמבאר‬ ‫יצחק (ח"ט סי'‬
‫בעבור‬ ‫משהו אמלח‬ ‫ַרפן רק‬
‫נותנין‬ ‫זענען‬ ‫צירונגען וו‬ ‫מנחתא ַכט‬
‫ובשו"תָך‪ ",‬צעל‬‫יעו"ש‪ ,‬אונז נא‬ ‫להחמיץ טא ַנצן‬
‫די וואָס‬
‫אויף‬ ‫ַרבעטן‬ ‫שטענדיג‬ ‫גם מהנידון שדן לענין התקופה‪ ,‬שידוע שאז דא‬ ‫דיש כמה עניני‬ ‫שעורים‪,‬‬ ‫קמח‬ ‫באפיית‬
‫פשוט'ע גלאָז געהאָנגען‬ ‫וסיים"פרעגט זיי וויא ַזוי עס‬
‫אבל‬ ‫בזה"ל‪:‬‬ ‫עלה‬ ‫באורךַקנהז‪.‬‬
‫זיך שא‬
‫כללָל‬
‫אויפא ַמא‬ ‫פראָנטן‬
‫מרגישין‬ ‫ַרשידענעשאין‬ ‫פא‬
‫ממעט מלח‬ ‫התקופה‪ ,‬יש להוכיח שכל הנידון הוא רק‬ ‫עסק‪ָ,‬דערדדינם מבואר‬ ‫ַרצע א‬ ‫בלא‬ ‫שווא‬ ‫ובהנחה‬ ‫המצות‪ ,‬אויף‬ ‫לישותא ַ‪ ,‬כא ַ‪,‬‬
‫שנעל‪ ...‬כ‬ ‫במקוםא ַזויוסדר‬ ‫זהירות‬
‫צעשּפרייט זיך‬
‫אויף‬
‫פיס‪,‬כתב‬ ‫בהחטים‪,‬דיכבר‬
‫מלח קאָּפ ביז‬‫— פון‬ ‫טעם מלח‪ ,‬משא"כ בנידון דידן שמרגישין טעם‬ ‫בקמח שעורים‬ ‫שטריק‪,‬אבל איז‬ ‫בקמח חטים‪,‬‬ ‫מיירי רויטע‬ ‫מורא‬ ‫ופוסקים‪,‬א ַזויוכ"ז‬
‫תנ"ט)האָבן זיי‬ ‫וועמען‬ ‫פון (סי'‬
‫בש"ע‬ ‫כא ַ‪,‬‬
‫זומער‬
‫שמצינו שיש‬ ‫ַנטלען‪ ,‬ואףשטיוול‪,‬‬
‫החתם סופר שטעם מלח בעיסה חמור טפימאממים‪,‬‬ ‫ָלטן‬ ‫א‬ ‫וו‬ ‫מיר‬ ‫ווען‬ ‫"שיין"?‬
‫דממהר להחמיץ לא נתבאר דינם בכל אלה‪ ,‬והיינו צריכים לחבר ש"ע‬ ‫ס'איז‬ ‫ַנען?‪...‬‬ ‫א‬ ‫צוריקגעשט‬ ‫אויסצוזען‬
‫קליידער‪ ,‬קינדער‪ ,‬ערווא ַקסענע‪,‬‬
‫מקילין במים אין להתיר בקמח ועיסה‪ ,‬וע"כ לית דין צריך בושש שעל זה‬ ‫האחריות בזה‪,‬‬ ‫עליוַז די‬
‫ָנצענטרירט א‬
‫יכול לקבל‬ ‫ופרט‪ ,‬ומיזיך קא‬ ‫פרטשטעלן‬ ‫כלווי זיי‬ ‫בביאור זען‬
‫געלעכטער צו‬ ‫חדשא ַ בזה‬‫ממש‬
‫די ערמל‪ ,‬די פא ַרב‪ ,‬די שניט‪,‬‬
‫מהר"ש‬ ‫די חמץ‪,‬‬ ‫כתב המרדכי כל האוכל מצה מלוחה כאוכל‬ ‫מאָדעס זאָלן זיין שיין‬ ‫זיך צו געטריי‪ּ ,‬פונקט ווי מ'וואָלט זיי‬
‫ַנצע‬ ‫כתב א ַ גא‬‫ובזהס'איז‬ ‫סחורה‪...‬‬ ‫ערגעץאשר לפי ערך‬ ‫אין דבר‬ ‫מיראיזה‬ ‫אירע‬ ‫לחשוש אף בדיעבד‪ ,‬אם לא‬ ‫ממילא יש‬
‫וואָלטן‬ ‫געצאָלט דערפא ַר‪"...‬‬
‫געטוא ַכץ און נישט קיין לייכטע‬ ‫ענגיל דהוי חמץ גמור‪.‬‬ ‫עכ"ל‪.‬‬ ‫נישט אףא בדיעבד‪,‬‬ ‫מבחטים מעכב‬
‫פעלד‪ ,‬אָבער דערפא ַר איז עס‬
‫ָנגעקומען‪ .‬מיר‬ ‫בשעוריםַקט מיט‬
‫יעדער אין טא‬ ‫החימוץ‬ ‫מהירות גייט‬
‫וויא ַזוי‬
‫*‬ ‫וצריכין לברור‬ ‫מיט'ן‬ ‫דעריבער וז"ל‪:‬‬
‫הדשן) כתב‬ ‫גייען‬ ‫ָדעס?יושר (מנהגי בעל תרומת‬ ‫ובספרמאלקט‬ ‫אייערע‬
‫טא ַקע אויך אינטערעסא ַנט‪.‬‬
‫בקל לידי חימוץ‬ ‫ובאיםוואָס‬ ‫רכיםוועג‬ ‫איינציגן‬
‫שועל כי הם‬ ‫ושבולת‬
‫ַנט‬ ‫אינטערעסא‬
‫מישקאלץ‬ ‫רביעאה‪,‬‬ ‫ַלעמאָל‬ ‫ס'איז א‬
‫(מהדורא‬ ‫גם בשו"ת לבושי מרדכי להגאון ממאד זצ"ל‬ ‫אונטער‪,‬‬ ‫השעוריםָס קומט‬
‫החטים פרא ַגע ווא‬ ‫מן"ביי יעדע‬
‫בלייבט פא ַר אונז‪ :‬דער‬
‫מיםָזע‬
‫מיטלעניןקוריא‬ ‫אויפצוקומען‬
‫תרצ"ז‪ ,‬סימן ז') כתב וז"ל‪ :‬ראיתי מ"ש בענין מים ארטעזי"ש‬ ‫ואסור לנו ללתות בין חטים‬ ‫ָגישע‬ ‫א‬ ‫ָל‬ ‫א‬ ‫ּפסיכ‬
‫וכ"כ הערוך השלחן (שם ס"ק כ"ד) וז"ל‪:‬‬ ‫אונזער‬ ‫צו‬ ‫זיך‬ ‫עכ"ל‪.‬מיר‬
‫ווענדן‬
‫וועג פון שקר‪".‬‬
‫וואוילגיין‬
‫זיך המובא בסי'‬
‫ָזן‬ ‫א‬ ‫ל‬ ‫דעותא ַלן‪ ,‬און‬
‫שלנו ללוש בהם ע"י סינון‪ ,‬והאריך בחלקי בייפ‬ ‫מחטים וממהרין‬ ‫"בלויז‬ ‫ושתי‪,‬‬ ‫ערקלערט‬ ‫ַרטמענט‪",‬‬ ‫דעּפא‬
‫השיטות‬ ‫רכים פון‬ ‫נעמען צו‬ ‫אסור דהן‬ ‫ובין שעורים‪ ,‬דשעורים גם מדינא דגמרא "מיר‬
‫אויפ'ן חשבון פון די ציגעלעך‬ ‫דעת‪",‬משום שקשין‬ ‫זייערמחטים‬ ‫מצה רק‬ ‫ישראל לאפות‬ ‫ַנטיילגענומען‬ ‫מירכלא בית‬ ‫נהגו‬ ‫ולכןאָבן‬
‫להחמיץ‪,‬אָך ה‬
‫פאָריגע וו‬
‫תנ"ה‪ ,‬וכבר האריך בזה הבית יוסף וטורי זהב בסימן הנ"ל‪ ,‬ולענ"ד דרך‬ ‫מענטשן‬
‫וואָס פאָלגן אונז אויס ווי‬ ‫אין א ַ גרויסע ּפסיכאָלאָגישע קאָנווענשאָן‬
‫בהם מצות‪,‬‬ ‫החיים (שם אות‬ ‫"מיין‬‫ַקנהז‪.‬ובכף‬ ‫יעו"ש‪.‬‬ ‫כלָגטכך שא‬ ‫הן‪ ,‬והקמח קשה והעיסה אינה נדבקת זא‬
‫ללושַטן‪".‬‬
‫איןסאָלדא‬ ‫כלל‪ ,‬שכל מים מוכין (מה שנקרא מיניראל וואססער)‬
‫געטרייע‬ ‫וואו מיר האָבן א ַרומגערעדט די ענינים‪.‬‬
‫מ'זעט‬
‫בא‪ ,‬דף נ"ה ע"א) שכתב דצריך להסיר‬‫ווען‬ ‫ַז‬ ‫א‬ ‫איז‬ ‫ָזונג‬ ‫א‬ ‫מ"ח) מציין לספר ילקוט מעם לועז (פ' ל‬
‫במרחץ‬
‫ַסקירן‬ ‫בהם‪ ,‬דא ַרפן‬
‫ונהירנא פכיא ַרמא‬ ‫כי מי יודע איזה כח וחלק גשם מחולק "מיר‬ ‫עס שטעלט זיך א ַרויס א ַז זייער פיל‬
‫זרש‪,‬‬
‫רפואה‬ ‫דרךזאָגט‬ ‫ַקטיקן‪",‬‬
‫ורחיצה‬‫אונזערע טא‬
‫לוהאטשאוויטץ שם ג' מעיינות מינירא"ל לשתיי'‬ ‫און עליו מים או‬ ‫דאיאָלנפל‬ ‫גענוג מ‬ ‫משום‬ ‫משוגעת‬ ‫טעמא‬ ‫השעורים כשבוררים החטים‪ ,‬והיינו א ַ‬
‫מענטשן ליידן פון א ַ מא ַנגל אין זעלבסט–‬
‫גענוג לא ַנג‪ ,‬ווערט עס‬
‫ונשיםָס‬
‫פון די ווא‬‫"מיר ממנו הנחתומין‬
‫היטן‬ ‫זיך‬ ‫ַרפן‬ ‫א‬ ‫ד‬ ‫כידוע‪ ,‬ומעין א' נקרא וויזעקוועלל"ע ומסתפקין‬ ‫אוןשמציין לדברי המגן אברהם וחק יעקב‬ ‫זעלבסטזיכערקייט‪,‬עיי"ש‬
‫נבלע בה יותר מחטה‬ ‫טלַץ און‬ ‫שא‬
‫נאָרמא ַל‪ ,‬און וואָס ס'איז‬
‫ווילן שטערן אונזערע ּפלענער‪.‬‬ ‫שכתב המחבר‬ ‫געוועןעל נאמה‬ ‫פריערס"ק ה')‬ ‫לויט‬ ‫זיך‬ ‫זיי‬ ‫אידענטיפיצירן‬
‫הנזכר וכו' יעו"ש‪ ,‬וז"ל המגן אברהם (שם‬ ‫דעריבער‬
‫ללוש בהם‪ ,‬מפני שאין צריך לשמרים (גערבען)‪ ,‬כי כך טבע המים שמחמץ‬ ‫ָרמא ַל‬
‫א ַסא ַך מאָל בא ַנייען מיר א ַ מאָדע‬ ‫כלום‪ ,‬כתב ע"ז‬ ‫בכך‬ ‫אין‬ ‫עכבר‬ ‫מאכילת‬ ‫ַרומיגע‬
‫החטים‬ ‫ביררוַלע א‬‫ַרומיגע‪.‬לאאויב א‬ ‫בשו"ע אשאם‬ ‫זייערע‬
‫סיד‪,‬‬ ‫ַביסלכח‬ ‫ישא בו‬ ‫ווערט א ַ משוגעת‪ .‬איך‬
‫און‬ ‫איידל‪,‬‬ ‫הנ"למא ַכן‬
‫דורכ'ן עס‬‫העיסה בלא גערבע"ן‪ ,‬וכן אמרו כי ארטעזי"ש‬ ‫זענען בערן‪ ,‬מוז איך אויך זיין א ַ בער‪,‬‬
‫ואפשר דוקא חטה‬ ‫וכו'‪ ,‬הנאה‬ ‫קשהַזונדער‬ ‫חטה בא‬ ‫המגן אברהם דמעט רוק אינו מחמיץ האָב‬
‫ספק‬
‫עס‬ ‫ובלי‬
‫קויפן‬ ‫גפריתָכדעם וואָס‬
‫(שוועפעל)‪,‬א ַלע‬ ‫ובשאר מרחצאות החמין יש בהם כח וחלק נאָר נא‬ ‫ניין? אויב א ַלע א ַרומיגע זענען אָקסן‪,‬‬
‫אפילו בשעורים‬ ‫מיט די‬ ‫יעו"ש‪ .‬ד‪-‬אָסוכלצוזהטוןנאמר‬
‫וכיו"ב‪,‬‬
‫ַרבן‬ ‫וכרכום‬
‫ריכטיגע פא‬ ‫מיר די‬ ‫במלח‬
‫ובמג"א ווייזן‬
‫שוין‬ ‫שהם ממהרים להחמיץ כמפורש ברמ"א‬ ‫להחמיץ א ַלע‬
‫ממהראָקס‪ .‬אויב‬ ‫שעורהזיין א ַן‬ ‫אבלאיך אויך‬ ‫מוז‬
‫סאָרט מלבושים וואָס‬ ‫הדין‪.‬‬ ‫מצד‬ ‫דמותרת‬
‫ומה יועיל הסינון‪ ,‬עכ"ל לבושי מרדכי שם‪ .‬דערפון‪ .‬מ'דא ַרף האָבן שכל —‬ ‫א ַרומיגע גייען מיט דזשאָמּפערס מיט‬
‫פרויען טראָגן סּפעציעל‬
‫א ַמאָל דא ַרף מען גיין צוביסלעך‪,‬‬ ‫אנשיםא ַןמרגישין שיש‬ ‫שהרבה‬ ‫בחטים‬ ‫לנידון איך אויך‬
‫שלפנינו‬ ‫מזהא ַן מוז‬ ‫ערמל‪ ,‬ד‬‫היוצא לנו‬ ‫געּפא ַסטע‬
‫ָדער כבר‬ ‫רקאכח‬ ‫יש בו‬ ‫פא ַר צניעות‪ ,‬ווייל ד‬
‫אפילו‬ ‫אינטש‪,‬‬ ‫אם ביי‬
‫אינטש‬ ‫תמצית דבריו שנקט לדבר פשוט שאפילו‬ ‫א ַזוי גיין‪ .‬אויב א ַלע א ַרומיגע גייען מיט‬
‫בהם טעם מלח‪,‬‬ ‫מרגישיןדעם‬ ‫בהם טעם מלח‪ ,‬ואפילו אם היה הנידון צישלאאיךהיו א ַרויס‬
‫ממהר להחמיץ‪ ,‬ואין להתיר אותם‪ ,‬וכל זה סענטימעטער ביי סענטימעטער‪.‬‬
‫כח‬ ‫איזה‬ ‫מרגישין‬ ‫כשאין‬ ‫קלעביגע‪ ,‬צוקנייטשטע שטיוול‪ ,‬מוז איך‬
‫נישט‪".‬‬ ‫שלאָפן‬ ‫בקיצור‪ ,‬מיר‬
‫פון שיודע שיעור החימוץ‬
‫אונטער‬ ‫הוא זה‬ ‫ַרּפעט‬‫מלוחים‪ ,‬מ"מקאמי‬ ‫רק שהשקו אותו עם מים‬
‫אויך א ַזוי גיין‪ ,‬א ַנדערש בין איך נישט קיין‬
‫וכש"כ‬ ‫בהם"‪,‬‬ ‫מעורב‬ ‫מעורב בהם כמ"ש בלשונו "כי מי יודע איזה כח‬
‫אותם‪ַ.‬זעלכע וואָס‬
‫להתירַלץ דאָ א‬
‫"ס'זענען א‬ ‫עלאָבעצמו אחריות‬ ‫איך ה‬ ‫לקבל‬ ‫פיס און‬ ‫זייערעיכול‬
‫להכריע בזה‪ ,‬מי‬‫שווערסטע א ַרבעט‬‫הזה שיכול‬ ‫אונזער‬ ‫בדור‬ ‫בזה‪,‬ווימיא ַלע‪.‬‬
‫אָקס‬
‫ַבריצירןדבר פשוט שאין‬ ‫המלח‬ ‫כח פא‬‫שמרגישיןדורך‬ ‫בנידון דידן‬
‫בענד‪/‬בענדל‪/‬בענדעלע‬ ‫הוטן‪.‬‬ ‫די‬ ‫ביישּפיל‪,‬‬ ‫צום‬ ‫ַך‪.‬‬ ‫א‬ ‫ל‬ ‫לעצטן‬ ‫דעם‬
‫לאָזן זיך נישט פון אונז‪ ",‬זאָגט שא ַקנהז‪.‬‬ ‫בנידון דידן שמרגישין טעם מלח לית דין‬ ‫קלוגעומכש"כ‬
‫מענטשן‪ ,‬די‬ ‫די ח"ו‪,‬‬ ‫כרת‬ ‫איסורמיט‬ ‫שלטא ַקע‬ ‫איז‬
‫היטן וואָס דעקן נאָר צו דעם שּפיץ‬ ‫די פרויען טוען זיך אָן די היטן לשם‬
‫* "און זיי שטעלן אונז שטיינער אין וועג‬ ‫ביותר‪.‬א ַץ‬
‫זעלבסט–ש‬ ‫חמור‬ ‫גענוג‬
‫שהוא‬ ‫בושש יאָ‬
‫וועלכע האָבן‬‫צריך‬
‫קאָּפ און ליגן א ַזוי הא ַלבוועגס אויפ'ן‬ ‫צניעות‪ ,‬צוצודעקן דאָס שייטל‪ .‬איך האָב‬
‫אונזערע‬
‫וועגן באמת‬ ‫המלח‪ ,‬אך‬ ‫אויפקלערן א ַנדערע‬
‫דורך רק מכח‬ ‫היתה הנדון‬ ‫אויסטוןאם‬
‫ביז'ן אפילו‬ ‫נאמר‬ ‫און לאָזן זיך נישט א ַזוי שנעל נא ַרן‪ .‬צו‬
‫דעם הוט‬ ‫וכלפוןזהדאָרט‬ ‫שייטל‪.‬‬ ‫*א ַ סּפעציעלע הנאה זיי אָּפצוטון אויף‬
‫אמת'ע כוונות‪ .‬אָבער וואָס קען מען טון‪,‬‬ ‫זיי קומען מיר צו דורך זייערע קינדער‪.‬‬
‫איךנבלע בהחטים‪ ,‬וכמו שחקר ת"ח אחד‬ ‫ממש‬ ‫שמלחאָבער‬
‫היאשּפרונג‪.‬‬ ‫שלפנינוא ַצן‬
‫הנידוןַנצן איז א ַ ק‬
‫אינגא‬ ‫טערקיש (איך מיין‪ ,‬אויף עמלקי'ש) דורך‬
‫א ַז נישט א ַלע זענען בלינד? וואָס קען‬ ‫נשאל בכגון דא בשו"ת מהר"ש ענגיל (ח"ו‬ ‫שכברא ַמעס‬‫ראיתיצו די מ‬ ‫כותבי טענה'ן‬ ‫מיידלעך נעמען‬
‫די אחר‬
‫החיצונה‬ ‫בהקליפה‬ ‫מורגש‬ ‫יותר‬ ‫קומען‬ ‫אייגנטליך‬ ‫ַז‬ ‫א‬ ‫דערציילן‬ ‫אייך‬ ‫מוז‬ ‫נוצן טא ַקע זייערע הוטן א ַלס ציל–ברעט‬
‫ַריש?‬ ‫זענען נא‬ ‫נישט א ַלע‬ ‫טון א ַז‬ ‫והוכיח שהמלח המורגש בהחטים הואמען‬ ‫ללוש‬ ‫א ַז זיי שעמען זיך מיט זיי‪ ,‬און פא ַרוואָס‬
‫המלוחים‬ ‫נובעא ַזממים‬ ‫המלח‬ ‫ָפיס‬ ‫א‬ ‫אונזער‬ ‫אין‬ ‫קריגערייען‬ ‫גרויסע‬ ‫ָר‬ ‫פא‬ ‫מותרדווקא די‬ ‫מיר נוצן‬‫ָדעס‪ .‬אי‬‫כחמאמלח‬ ‫אונזערע‬ ‫שישא ַרבהם‬ ‫סימן פ"ג) וז"ל‪ :‬בדבר השאלה במים פ‬
‫געבן‬ ‫נישט א ַלע‬ ‫מען טון‬ ‫שטעםקען‬
‫יותר מעצם החיטה‪ ,‬וזה מוכיח בעליל וואָס‬ ‫קענען זיי נישט אויסזען א ַזויווי א ַלע‬
‫וועגן דעם‪ .‬טייל הא ַלטן מ'זאָל נישט‬ ‫יש‬
‫בעיסהַלענד‬
‫מלח אויפפא‬ ‫אויסזען‬ ‫עירב‬ ‫מא ַכן‬ ‫דאם‬ ‫תנ"ה‬
‫זיי צו‬ ‫בו מצות‪ - .‬הנה מבואר ברמ"א בסימןהוטן‬
‫כנ"ל‪ .‬א ַ גאָלדענע‬
‫שכל אויף‬ ‫ַוועק זייער‬
‫בהחיטים‬ ‫אונז א‬
‫נבלע‬ ‫שנזלפו עליהם‪ ,‬ונמצא שטעם מלח ממש‬ ‫מא ַמעס‪ ,‬און דערנאָך שטעלן זיך די‬
‫א ַזוי טשעּפען מיט די הוטן ווייל א ַסא ַך‬ ‫א ַריין‬
‫ב'‬ ‫לייגן מיר‬
‫העיסה‪,‬‬ ‫ומחמם‬ ‫כרותחַמאָל‬
‫פורים'דיג‪ .‬א‬ ‫טעמים‪ ,‬א'אוןדמליח‬ ‫לאסור אף בדיעבד‪ ,‬ויש ב'‬
‫טא ַץ? ביי אונז זאָגט מען‪ :‬א ַמאָל געווינט‬ ‫געטרייע מא ַמעס צו‪ .‬א ַזוי האָבן מיר נאָך‬
‫מען‪"...‬הבנוים‬
‫דברים אלו‬ ‫תקותי חזקה דכשיראו‬ ‫אינגא ַנצן‬
‫עולם‪,‬‬ ‫בוראדעם‬
‫לאלצוליב‬ ‫ובתפלה עס‬
‫פרויען האָבן‬ ‫זיך‬ ‫ַקלען‬ ‫א‬ ‫וו‬ ‫ָס‬ ‫א‬ ‫וו‬ ‫הוטן‬ ‫די‬
‫אחרַקעכך מים מתחמץ‪ ,‬ונפקא מיניה אי מהני‬ ‫אין‬ ‫פעדערן‬ ‫ַלע בא‬ ‫ואם‬ ‫פירות‬ ‫כמי‬
‫מען און א ַמאָל פא ַרלירט‬ ‫גייען טא‬ ‫ביז א‬ ‫ַקטיקן‪,‬‬ ‫דחשיבטא‬
‫און נאָך‬
‫אדניאָן ההלכה‪ ,‬יתבוננו בחומר האיסור שהנידון היא בחשש חמץ‬ ‫ַ‬ ‫א‬ ‫מיט‬ ‫צוגעדעקט‬ ‫זיך‬ ‫און‬ ‫אויסגעט‬
‫על‬ ‫ּפיצלנע‬ ‫מיר‬ ‫ַכן‬ ‫א‬ ‫מ‬ ‫ָל‬ ‫א‬ ‫ַמ‬ ‫א‬ ‫ווינט‪,‬‬ ‫יעדע‬
‫ַקט‪".‬מיד‪ ,‬דלטעם הראשון אסור‪ ,‬אבל לטעם ב' שרי דבמי פירות‬ ‫מיט‬ ‫שיאפה‬
‫צום טא‬
‫טיכל‪ .‬כאָטש קעגן דעם טיכל האָבן מיר‬ ‫היטן וואָס ליגן אויפ'ן שּפיץ קאָּפ און‬
‫לעצט? ובפרט‬‫כאוכל חמץ‪,‬‬ ‫מלוחהא ַכן צום‬
‫ווער וועט ל‬ ‫ממש‪ ,‬וכמו שכתב המרדכי שכל האוכל מצה‬ ‫ישאָסנפקא מינה דלטעם א' הוי חמץ גמור‪,‬‬ ‫ותו וו‬
‫מיד‪.‬מיטל‬ ‫מיט'ן‬ ‫אפיה‬ ‫מהני זיך‬
‫מיםבא ַנוצן‬ ‫"מיר‬‫עם‬
‫אויך עצות‪ ,‬אָבער דאָך איז עס נישט‬ ‫די שייטלעך דא ַרפן א ַרויספא ַלן דערפון‬
‫השקאה‪,‬‬ ‫זרש‬ ‫ָגט‬ ‫א‬ ‫ז‬ ‫היופי‪",‬‬ ‫והבל‬ ‫החן‬ ‫שקר‬ ‫הייסט‬
‫והדר‬ ‫בסדר "עוז‬ ‫חדשה מקיים‬ ‫דרךָס זענען‬ ‫עם ווא‬
‫לאחרונה די‬ ‫שהתחילוַנדערע‬
‫מה פון די א‬ ‫היאאונז‪.‬‬ ‫לזהפא ַר‬ ‫שהגורם‬
‫געוואונטשן‬ ‫שהאריך‬
‫יעו"ש איין סיבה‬ ‫די זייטן‪.‬‬ ‫וכו'‪,‬‬
‫נוקשהאויף‬ ‫צופליען‬ ‫אוןרק‬ ‫ולטעם ב' דהוי מי פירות עם מים אינו‬
‫מלהשתמש עוד‬ ‫ומיד‬ ‫תיכף‬ ‫ויפסיקו‬ ‫שבחייהו‪,‬‬ ‫במ"שַר שקר‬‫שםגעבן פא‬ ‫האריך מיר‬
‫בזה‪".‬ד‪-‬אָסגםטייטשט‪,‬‬ ‫אָפן‪,‬‬
‫לבושה‪ ...‬ותשחק ליום אחרון!"‬ ‫אקוההאָבן מיר דירעקט הנאה יאָ צו‬
‫היינו‬ ‫דרבנן‬ ‫שמודים‬ ‫זייט‬ ‫התקופה‬ ‫לענין‬ ‫סק"ט)‬ ‫תנ"ה‬
‫פא ַרוואָס איך ּפערזענליך פא ַרלייג זיך‬ ‫(סי'‬ ‫אברהם‬ ‫המגן‬
‫א ַביסל חן‪ ,‬און פא ַר הבל גיבן מיר א ַריין‬
‫פורים!די והותר משאר‬ ‫מהודרים‬‫פרייליכן‬ ‫בנמצא א ַ‬
‫חטים‬ ‫ותלי"תאוןישאפילו‬
‫אריזאנא‪,‬די הוטן‪,‬‬
‫חיטי קאָּפ" מיט‬ ‫עם‬
‫"דרייען א ַ‬ ‫וויל אבל‬
‫נקמה‬ ‫בנתןאיךמלח‪,‬‬ ‫איז ווייל‬‫הוטן זה‬
‫אולם כל‬ ‫כתב‪,‬אויף די‬ ‫שלא ליתן מלח לתוך המים‪ ,‬ולבסוף א ַזוי‬
‫‪21‬‬
 ‫אריזאנע מצות‬
‫מ'האָט פאַרשּפאַרט דאָס וואַסער‪.‬‬ ‫מקומות שגדלים על מי גשמים‪ ,‬ויהי' להם לשבח ולתהלה לעולמי עד‪.‬‬
‫האדמו"ר שליט"א‪ :‬דעמאָלט דאַרף עס שוין נישט קיין‬ ‫***‬
‫וואַסער‪ ,‬דעמאָלט דאַרף זיך עס נאָר טרוקענען‪.‬‬
‫דומ"ץ פאפא‪ :‬יאָ‪ ,‬און כדי דער פאַרמער זאָל נישט‬ ‫סימן ג'‬
‫שיינע‬
‫אין א ַמ'איז‬ ‫עס פאָראויס‬
‫חותמות‪.‬‬ ‫מ'שטוּפטמען‬ ‫עפענען‪,‬אוןלייגט‬ ‫טוטאָלמיר וויי‬ ‫וועלןָס הנאאַרץָכאַמ‬‫זיין ליבלינג‪ .‬דא‬
‫גרינוואלד‬
‫ַ‬ ‫ח‪.‬‬
‫אחרונה‬ ‫אימתי נתנו עליהם מים מלוחים בפעם‬

‫לאמיר‬
‫ָ‬
‫ערלויבט‬ ‫אויך‬ ‫איז‬ ‫היינט‬ ‫טורעם‪.‬‬
‫איבערגעגאַנגען נאָכאַמאָל און נאָכאַמאָל און מ'האָט‬‫רונדיגע‬ ‫איך‬ ‫ָס‬ ‫א‬ ‫וו‬ ‫בושות‬ ‫די‬ ‫ביז היינט אויף‬
‫אָדער גאָר פאָרצוגליך צו טראָגן די ּפא ַּפס‬ ‫האָב אים פא ַרשא ַפט יענעם טאָג פון די‬ ‫הנה בשנה זו (פ' אמור תש"ע) נסעו לאריזאנא ואז לא היו החטים‬
‫סימנים אַז ער זאָל אונז נישט קענען‬ ‫געמאַכט געוויסע‬
‫מיט צא ַמגענומענע האָר‪ ,‬א ַ סטיל וואָס‬ ‫ּפא ַרא ַדע‪ ,‬ווען איך האָב אים בא ַגאָסן מיט‬ ‫נגמרים‪ ,‬רק היו קרובים לגמר בישולם‪ ,‬זיך‬
‫ועדיין היו ירוקים קצת‪ ,‬והאברך‬
‫וואָלט אויטאָמא ַטיש בא ַטיטלט א ַ מיידל‬ ‫אויסשּפילן‪.‬וואָס פא ַרקריך‬‫א ַן א ַמּפער מיסט‪ .‬אוי‪,‬‬

‫צונויפרעדן‬
‫שהמציא לקצור שם הביא עמו החטים והראה אותם‪ ,‬ואמר שעד שני‬
‫בראשָס‬
‫ַנגענהייט‪ .‬דא‬ ‫חזוןדי פא ַרגא‬
‫למועד‪ .‬אך‬ ‫ועודאין‬ ‫כאן"נעב"‬ ‫הנאמריםא ַלס‬
‫בדברים זא ַכן‪.‬‬
‫ּפערזענליכע‬ ‫להעיר‬‫מיטישמיינע‬ ‫איך דאָ‬
‫והרבה‬
‫קורצע‬ ‫די‬ ‫—‬ ‫טויש‬ ‫יעדע‬ ‫מיט‬ ‫איז‬ ‫זעלבע‬ ‫די‬ ‫אין‬ ‫ַריערע‬ ‫א‬ ‫ק‬ ‫מיין‬ ‫וועגן‬ ‫פרעגט‬ ‫איר‬
‫או שלשה שבועות יקצרו באריזאנא‪ ,‬שלפי דרגת ליחות החטים לא‬
‫וראשון רואים מכאן הודאת בעל דין שבשקר יסודה מה שהיו אומרים‬ ‫נצרך רק שני או שלשה שבועות שיגמרו החטים ויהיו ראוים לקצירה‪,‬‬
‫שעסלעך זענען א ַן א ַלטער טא ַקטיק‬ ‫מאָדעס אינדוסטרי? איך א ַרבעט צוזא ַמען‬
‫שבכל השנים נתמלאו השדות כשעדיין ירוקים‪ ,‬ולפי דעתם הנכזבה‬ ‫אך למעשה לא נתייבשו החטים לגמרי מפני שלא היתה שם חום גדול‪,‬‬
‫אונזערע‪ ,‬און א ַזוי אויך די איינגעצויגענע‬ ‫מיט פיל טיכטיגע פרויען אָנצוקליידן די‬
‫דעת‬ ‫ולפיַרויף‪".‬‬
‫יעצט א‬ ‫הקרקע‪,‬‬
‫שווימען‬ ‫ליניקת‬
‫שעסלעך וואָס‬‫פורים'דיג‪ 28‬אין צריך‬ ‫זייןלמספר‬ ‫הליחות‬
‫זיי זאָלן‬ ‫המספר‬ ‫כשהגיעפרויען‬‫אידישע‬ ‫וכידוע שהחטים באריזאנא נצרכים לחום גדול כדי שיתייבשו החטים‬
‫מאשרים‬ ‫וכאן‬ ‫מים‪,‬‬
‫"מיר זענען זייער ציל–אָריענטירט‪",‬‬ ‫עליהם‬ ‫יבואו‬ ‫שלא‬‫צריךגרא ַדע בין איך ּפערזענליך‬
‫זה‬ ‫מזמן‬ ‫להקפיד‬ ‫השו"ע יאָר‪.‬‬
‫א ַ גא ַנץ‬ ‫לגמרי יותר משאר מקומות שגדילים על מי גשמים‪ ,‬וקצרו רק אחר ששה‬
‫וד"ל‪.‬א ַז ‪-‬מירוגםזיצןלפי‬
‫און‬
‫קומענדיגע‬
‫להקרקע‪ ,‬א"כ‬
‫מים‪,‬נישט‬
‫שייכות זיין די‬
‫עליהם"מיינט‬
‫שוםָס עס זאָל‬
‫מליתןָגט זרש‪.‬‬
‫חלומ'ען ווא‬
‫זא‬
‫און ‪ 23‬אין לה‬
‫פסקו‬
‫שטענדיג‬
‫הליחות‬
‫שטוּפ אז‬
‫געווא ַגט‬
‫‪ 25‬רק‬ ‫הליחותאיך‬
‫שבמספרַקטיוו —‬
‫הנכזבה צו זיין‬
‫שבמספר‬ ‫ָדע–קאָמיטע‬
‫שטא ַרק א‬
‫די מא‬
‫דבריהם‬
‫יאר‬ ‫גאנץ ָ‬ ‫ַא ַ‬
‫שבועות בפרשת קרח‪ ,‬ובפרשת במדבר היו צריכים למלאות השדה עוד‬
‫הפעם עם מים‪.‬‬
‫פורים טענו שממלאין‬
‫מיר‬ ‫ָס‬ ‫א‬ ‫וו‬ ‫צו‬ ‫ַכטן‬ ‫א‬ ‫טר‬ ‫מיר‬ ‫ָר‬ ‫א‬ ‫נ‬ ‫ָדע‪,‬‬ ‫א‬
‫נישט השקו את השדות כשמספר הליחות הוא ‪ ,25‬שאז יש בודאי בשדות‬ ‫מ‬ ‫מיט‬ ‫ַרויסצוקומען‬ ‫א‬ ‫ָבן‬ ‫א‬ ‫ה‬ ‫מורא‬ ‫איך‬
‫ווילן יעצט אָנקומען‪ ,‬און לויט דעם‬ ‫מאָדנע פאָרשריפטן‪ .‬א ַסא ַך מאָל האָט‬ ‫ומה מאוד יש להפליא על זה‪ ,‬שהרי בכל השנים‬
‫חטים שכבר נתייבשו שהוא למטה ממספר הליחות ‪ 23‬ואז כבר נתחמצו‬
‫טוישט מען די מאָדע‪ .‬עס א ַרבעט יעדעס‬ ‫מען מיך שוין פא ַרשריגן א ַז איך בין צו‬ ‫השדות עם מים רק כשעדיין החטים ירוקים‪ ,‬ובקונטרס לטב עביד (שדינו‬
‫מאָל אָן אויסנא ַם! און אויסער דעם‪,‬‬ ‫ַגט‪ ,‬און טאָמער מ'וועט אָננעמען‬ ‫לגמרי‪.‬‬
‫געווא‬ ‫בשריפה‪ ,‬שכתב שלפי דברי השולחן ערוך וגדולי האחרונים‪ ,‬זמן קצירת החיטים‬
‫ּפייניגן‬
‫חותמות‬ ‫עם צו‬ ‫המתחדשיםהנאה‬
‫מיר א ַ זייטיגע‬ ‫שחידשו‬ ‫החדשה האָבן‬ ‫פרויען זיך‬
‫השמירה‬ ‫על די‬‫לתמוהוועלן‬ ‫ישָרשלא ַגן‬ ‫מיינעגםפא‬ ‫שנוהגין בכל תפוצות ישראל יש עליהם חשש חמץ רח"ל‪ ,‬ובעזות נורא כותב שגדולי‬
‫אונזערע‬
‫לבוא עם‬ ‫השדהמיט‬ ‫בעל פרויען‬‫אידישע‬ ‫שיוכל‬ ‫ַביסל די‬ ‫גענצליך לא איודע‬
‫שמורה‪ ,‬ומי‬ ‫אונז און‬ ‫וכיא ַכןזהפוןהוא‬ ‫אויסל‬ ‫פשוט‬
‫וסימנים‪,‬‬ ‫ישראל מדור הקדום עשו נגד השו"ע וגדולי האחרונים מפני שלא היה להם ברירה‪,‬‬
‫ובעלא ַ‬
‫אויף מיט‬ ‫מיר‬ ‫קומען‬ ‫ָל‬ ‫א‬ ‫ַמ‬ ‫א‬ ‫ָדעס‪.‬‬ ‫א‬ ‫מ‬
‫מכונית ולזרוק עליהם מים‪ ,‬ובפרט בשעה ששורה שם חום גדול‬ ‫ָבער‬ ‫א‬ ‫ּפלענער‪,‬‬ ‫אונזערע‬ ‫ָטירן‬ ‫א‬ ‫באָיק‬
‫בייפא ַל פון טראָגן שּפיציגע שיך אויף‬ ‫ווען מ'האָט מיך געפאָלגט איז מען צום‬
‫ואין לסמוך עליהם‪ ,‬רח"ל מהאי דעתא) כתב שעל כן צריכים לנסוע לאריזאנא‬
‫להתקלקל‪ .‬ובאמת הם בעצמם אומרים שעשו‬
‫וואָס מען ווא ַקלט זיך ווי א ַ שיכור‪ ,‬פשוט‬
‫השדה רואה שהשדה יכולה‬
‫סוף געווען צופרידן‪ .‬צום ביישּפיל‪ ,‬דער‬ ‫ששם אין מגיע שום מים אחר שנפסק יניקת הקרקע לפי דעתם הנכזבה‪.‬‬
‫רואין‬ ‫ומזה‬ ‫אותם‪,‬‬ ‫לרמות‬
‫זיי וויי צו טון די פיס‪ .‬א ַמאָל קומט מען‬ ‫יוכל‬ ‫לא‬ ‫השדה‬ ‫שבעל‬
‫בלוי מיט שווא ַרץ‬ ‫ַכן כדי‬ ‫וסימנים‬
‫חותמות פון מא‬ ‫איינפא ַל‬ ‫טעמעס‪,‬האחרון שמשקים‬ ‫קטועלע שזמן‬ ‫שמועסן איבער ַא‬
‫והמציאות הוא‪,‬‬ ‫קורצע‬
‫ל"ד) וז"ל‪:‬‬ ‫‪ -‬עוד כתב שם (בדף‬
‫הפעם‪ ,‬וא"כ‬
‫שעסלעך‪,‬‬ ‫עודשמאָלע‬ ‫מיםַל פון‬
‫לזרוקבייפא‬‫אויף מיט א ַ‬ ‫בעל השדה‬ ‫שירצה א ַלע‬
‫מיין אויפטו‪.‬‬ ‫שיתכן‬ ‫געווען‬ ‫בנפשם‬ ‫שידעו‬
‫סטייליש איז‬ ‫ונקטןירוקים בשלימות‪,‬‬ ‫נדפ‬
‫עודם‬‫שטא ּ‬‫כשהחטים ַ‬
‫פארשידענע‬ ‫רומגענומען פון ַ‬
‫הוא‪,‬‬ ‫ע"יא היאורים‬ ‫את השדות ַ‬
‫עליהםָס‬
‫יזרוקסיבה ווא‬ ‫ַלגעמיינע‬
‫שלא‬ ‫וסימניםדי א‬
‫ָס אויסער‬ ‫ווא‬
‫חותמות‬ ‫קיין‬
‫שעשו‬ ‫במה א ַז‬
‫אויסגעלא ַכט‬
‫הועילודא ַןבתקנתם‬ ‫מהָבן מיך‬ ‫הא‬ ‫עכ"ד‪ .‬דהיינו שמשקים השדות כשהם במספר הליחות ‪ - .40-50‬עוד כתב‬
‫פשוט‬ ‫עס‬ ‫ּפייניגט‬ ‫דעם‪,‬‬ ‫אונטער‬ ‫ליגט‬
‫מים‪ ,‬הלא עדיין יכול בעל השדה להביא מים עם "טראק" גדול ולזרוק‬ ‫מיאוס'ע‬ ‫די‬ ‫קויפן‬ ‫נישט‬ ‫וועט‬ ‫איינער‬ ‫שם (בדף י"ח) וז"ל‪ :‬והנה לפי דברי גדולי האחרונים הזמן המאוחר של‬
‫אין‬ ‫ע"ינעבעך‬ ‫געפינען זיך‬ ‫פעלקער און פא ַרזיכערן א ַז זיי וועלן‬ ‫לכבוד פורים‪ ,‬א ַ זמן ווען ס'איז יצא‬
‫מכונית‬ ‫עלָס השדות‬ ‫מים ווא‬ ‫שמזלפיןפרויען‬‫די‬ ‫ַ'טעמ'טע‬
‫המצוי שם‬ ‫דבראומבא‬ ‫מיט די‬ ‫(זעק)והוא‬ ‫השדה‪,‬‬‫קליידער‬ ‫על‬ ‫והמציאות הוא שאז הליחות הוא בערך‬ ‫קצירת החיטים הוא כשילבינו‪,‬‬
‫א ַן ענגע תפיסה און האָבן שוועריגקייטן‬ ‫בלויע קאָליר נאָכדערצו אין קאָמבינא ַציע‬ ‫קיינמאָל נישט זיין ראוי אויסגעלייזט צו‬ ‫סוד און א ַלע בא ַהא ַלטענע סודות רינען‬
‫המיוחד לזה‪.‬‬ ‫במקומינו‬ ‫היום‬ ‫שקוצרים‬
‫ווערן‪ ",‬טיילט מיט ושתי המלכה‪" .‬א ַלס‬ ‫זמן‬ ‫עד‬ ‫שילבינו‪,‬‬
‫מהזמן כא ַּפן‬ ‫והחילוק‬
‫געלונגען צו‬ ‫אחוזים‪,‬‬
‫איז אונז‬ ‫כ"ח‬
‫ענדליך א ַרויס‪,‬‬
‫מיט'ן גיין‪"...‬‬ ‫מיט שווא ַרץ‪ .‬איך האָב זיך אָבער‬
‫הקרקע‪,‬‬
‫דעם‬ ‫ַרונג אין‬ ‫יניקת‬
‫נפסקערפא‬ ‫אימתיא ַסא ַך‬
‫"מיר האָבן‬ ‫בדבריהם שחידשו‬ ‫לטפלא ַז אונזער‬ ‫מייניגע‬‫איןאָסראוי‬ ‫ביי ד‬ ‫ובאמת‬
‫געהא ַלטן‬ ‫גרויסן הזמן‬
‫זיידן‪,‬‬ ‫מיין אחרי‬ ‫המתבארפוןלעיל‬
‫געטרייע אייניקל‬ ‫ימים‪ .‬ולפי‬
‫אַ‬ ‫לכה"פדיעשרה‬
‫הויכע‬ ‫מצוה‪ ,‬הוא‬
‫אינטערוויו מיט‬ ‫א ַלמצות‬
‫זעלטענע‬
‫"מיר‬
‫מאוד‪ ,‬איך‬ ‫בזויהשא ַקנהז‪.‬‬ ‫החוצפה זיך‬
‫אבל בא ַרימט‬ ‫פעלד‪",‬‬ ‫מיינען און‬
‫שטות והבל‪,‬‬ ‫דברי‬ ‫הוא זיי‬
‫שטערקער ווי‬
‫שפשוטופילכמשמעו‬ ‫כח איז‬ ‫צריך‬
‫ָדע–‬ ‫ערוך מא‬
‫השולחן אין די‬
‫דעתָנגעשלאָסן‬ ‫ולפי זיך א‬
‫הקרקע‪,‬אָב איך‬
‫ה‬ ‫מן די‬‫ליניקה ביי‬
‫עודאונז א ַלע‬‫א"צ פירן‬
‫ילבינו וואָס‬
‫שלַקערקעס‬ ‫קנא‬
‫הגאוניםָך‬
‫הרבנים אָבער דא‬ ‫אתַך געזען‪,‬‬ ‫ולהטעותא ַסא‬
‫הציבוראָבן שוין‬ ‫ה‬ ‫לעצטע‬ ‫ָס‬ ‫א‬ ‫ד‬ ‫ָבן‬ ‫א‬ ‫ה‬
‫העיזו להעלים את המציאות מן‬‫סוף‬ ‫צום‬ ‫וועלן‬ ‫מיר‬ ‫שםא ַ‬ ‫כתבאָבן‬
‫עודאונז ה‬ ‫העלפט‬ ‫גשמיםָס דאָס‬
‫עכ"ד‪- .‬‬ ‫ַראיין ווא‬ ‫יבואו פא‬
‫עליהם‬ ‫שלא מיט'ן‬ ‫ָנשטרענגונג און‬
‫מזמן אזה ואילך‬ ‫להקפיד גרויס‬
‫נאָז‪ .‬נאָך‬
‫שטרענגען מיר זיך אָן די לעצטע צייטן‬ ‫וואָרט‪ ,‬און עס האָט זיך אונז טא ַקע‬ ‫אידישע‬
‫לגמרידי ונתלבן‪,‬‬‫החטיםַנט אויף‬
‫אויבערהא‬ ‫ַרקעשל‬ ‫נתבטל שטא‬
‫הירקות‬ ‫בענדלעך‪ ,‬האָבן‬
‫ובזמן הזאת‬ ‫וז"ל‪ַ:‬קעלע‬
‫מ"ב)ַך הא‬
‫(בדף א ַסא‬
‫ציען‬
‫שליט"א בדברי שקר‪ ,‬לומר שממלאים השדות מים בשעה שהשבלים‬ ‫איך‬ ‫ווייס‬ ‫ָך‪,‬‬ ‫א‬ ‫נ‬ ‫אונז‬ ‫ַנצן‬ ‫א‬ ‫ט‬ ‫זיי‬ ‫ווען‬ ‫פרויען‪.‬‬ ‫ָליגע‬ ‫א‬ ‫ערשטמ‬ ‫ַן‬ ‫א‬ ‫דערגרייכט‬ ‫ענדליך‬ ‫מיר‬
‫א ַרויסצוקומען מיט ווי מער געווא ַגטע‬ ‫איינגעגעבן‪ .‬א ַזוי אויך הא ַלט איך יעצט‬ ‫ובעת הזאת הליחות של החטים הוא עשרים ושמונה אחוזים בערך‪ ,‬ואחר‬
‫לשקר‬
‫נישט‬ ‫הוסיפוַמאָל‬
‫רקָבן זיך א‬
‫מיר הא‬‫ירוקים‪,‬‬
‫שעדיין וואָס‬
‫בהשקרבייפא ַלן‪,‬‬ ‫הסתפקומאָדע‬‫קומענדיגע‬ ‫בשלימות‪ ,‬דיולא‬
‫אינמיטן א ַרבעטן א ַז‬‫ירוקים‬ ‫א ַז מיין זיידע וואָלט געשעּפט נחת פון‬ ‫אינטערוויו ביי א ַּפאָר בא ַרימטע פרויען‬
‫ממלאין‬ ‫ווייל‪40-50‬‬ ‫הליחות‬ ‫זה החטה מתייבש ומתקטן עד כדי כך‪ ,‬שבשעה שהליחות ירד לשלשה‬
‫קיין‬ ‫ס'איז נישט‬ ‫במספרדאָס איז‬ ‫דהיינואייןכשהםערלויבט‪.‬‬ ‫בשלימות" — —‬
‫"ירוקים א ַלע זאָלן —‬ ‫שהיובא ַפעלן א ַז‬ ‫זאָל‬ ‫מיר‪ ,‬און דאָס גיט מיר פיל בא ַפרידיגונג‪".‬‬ ‫וואָס קאָנטראָלירן א ַ גרויס חלק פון‬
‫זענען מהזג‪ ,‬והמה כענבל בזג‪ ,‬ובעת הזאת‬
‫"כאָטש איך בין נישט קיין עמלקית'טע‬
‫מתפרד‬ ‫ועשרים אחוזים‪ ,‬החטה‬
‫אונזער טאָג טעגליכע לעבן‪ .‬מיר‬
‫דברים‬
‫ַמף‪,‬‬ ‫לעצטן קא‬ ‫והרבה‬ ‫החטים‪,‬ביים‬
‫מיר הא ַלטן‬ ‫קוצרים‬ ‫שבועותסוד א ַז‬ ‫ארבעדעם‬ ‫ולאחרצו געבן‬ ‫מיםערלויבט‬ ‫עםָט מיר‬ ‫השדותמ'הא‬‫מינוט‪,‬‬
‫ָּפלייגן‬ ‫ותלי"ת א ַרא‬
‫ווען דא ַרפן‬ ‫עביד‪.‬‬ ‫לטב‬ ‫מהקונטרס‬ ‫נעתק‬
‫— עס ּפא ַסט מיר ניטא ַמאָל צו רעדן די‬ ‫ע"כ‬ ‫הקרקע‪,‬‬ ‫עם‬ ‫שייכות‬
‫הנאה האָבן פון דעם‬ ‫וועטשום‬‫אירלה‬
‫בודאיא ַזאין‬
‫זיכער‬
‫נתברר‬ ‫שהםזייטשקר‪,‬‬ ‫נתבררו איין‬
‫און‬ ‫נישט‬
‫תנאי כעת‬ ‫עלאָרןידיהם‬ ‫ונכתבוא ַ קל‬ ‫אינטערוויו מיט‬
‫שנאמרו‬
‫ַלע‬ ‫א‬ ‫מיט‬ ‫קעמפן‬ ‫וועלן‬ ‫מיר‬ ‫געווער‪.‬‬ ‫ָס‬
‫בהודאת בעל דין שמשקין השדות עם מים (לפי דבריהם שהודו) בעת‬ ‫א‬ ‫ד‬ ‫און‬ ‫חדר‪,‬‬ ‫פון‬ ‫סודות‬ ‫קיין‬ ‫ַרויסצוגעבן‬
‫אעכשיו‬ ‫ָט‬ ‫מלוחיםאָס הא‬
‫בשעה‬ ‫עמלקים [און ד‬
‫זלפו מים‬ ‫פון די‬
‫שאכן‬ ‫שּפרא ַך‬
‫נתברר בהודאת בעל דין‬ ‫אינטערוויו‪.‬‬
‫בשנה זו‬ ‫עקסקלוסיוון‬
‫אך‬
‫‪,25‬איךארבעמיטלען!"‬ ‫במספראויב‬‫ַנטשולדיגן‬ ‫בית‬ ‫שלום‬ ‫ווייניג‬ ‫נישט‬ ‫געווען‬ ‫גורם‬
‫שבועות לפני שקצרו‪ .‬וזה כמה‬ ‫מוזן אהם‬ ‫החטים‬ ‫וועט מיר‬
‫שליחות‬ ‫איר‬ ‫שליחות החיטים היה במספר ‪ ,25‬ולפי דעתם הנכזבה כבר אין צריך‬
‫וועל זיך הא ַלטן צו דעם‪".‬‬ ‫ּפראָבלעמען ביי מיר אינדערהיים‪ ,‬ס'זאָל‬ ‫אַ גוטן‪ ,‬שוין לאַנג וואָס מיר פרויען‬
‫שנים שאמר לי הרה"ג המפורסם ר' דוד רז"ב שליט"א (בעמח"ס שו"ת‬ ‫ליניקת הקרקע‪.‬‬
‫וויא ַזוי פא ַרשּפרייט איר די נייע‬ ‫נישט אויסגערעדט זיין]‪ ,‬בין איך זייער‬ ‫וואונדערן זיך ווער עס שטייט אונטער די‬
‫דנפשיה שאי אפשר שיגדל בלי שיגיע שום מים‬
‫מאָדע א ַזוי בליץ–שנעל?‬ ‫מסבראא ַלע‬
‫נעמט איר די‬ ‫וואו ד"ח)‬ ‫פון דוד‬ ‫מנחת‬ ‫עמלקים‪ ",‬זאָגט אונז זרש‪,‬‬ ‫הנ"ל‪:‬‬
‫מלכיםצו די‬‫לבקרים‪,‬שלחן נאָענט‬‫חדשיםמגליון‬
‫עוד קטע‬ ‫ונעתיק בזה‬
‫טוישן זיך‬ ‫סטיילס וואָס‬
‫להשדותַלן?מזמן שהם ירוקים בשלימותם‪ ,‬ותלי"ת נתברר עכשיו בהודאת‬ ‫בייפא‬ ‫צווישן איין קנא ַק מיט איר באָבלגאָם‬ ‫יעדן מאָנטאָג און דאָנערשטאָג‪ ,‬און‬
‫"מיר נוצן שטענדיג אויס דעם טויש‬ ‫האדמו"ר שליט"א‪ :‬די טבע איז אַז ס'קען נישט וואַקסן‬
‫בעל דין שמה שכתבתי הוא אמת ויציב‪ ,‬והעלימו את המציאות מן‬ ‫און די צווייטע‪" .‬איך פא ַרשטיי אויך‬ ‫יעדע מאָל מיט אַנדערע בייפאַלן‪,‬‬
‫אין סעזאָן‪ ",‬זאָגט ושתי‪" ,‬מיר בויען‬ ‫"אָה‪ ,‬ס'איז א ַן א ַלטער סוד א ַז מיר נוצן‬ ‫אוןַפן אַז‬
‫זייער‬ ‫אידןַשא‬
‫אויבערשטער בא‬
‫זייער טיפע שנאה צו‬ ‫פונעםאָט דער‬‫ַנט אַזוי ה‬ ‫ַסער‪,‬‬ ‫איינס מעראָן אַ ווא‬
‫אינטערעסא‬
‫הרבנים הגאונים‬
‫פרויענישע‬ ‫שםא ַטירליכע‬
‫ליסעדי נ‬
‫מניחיןאויף‬
‫פריער‪ ,‬אין אויך‬
‫להבין למה‬
‫ניתןפון יאָרן‬
‫כעתָדעס‬
‫ַלטע מא‬‫די אוגם‬
‫הציבור‪,‬‬
‫איבער‬ ‫און‬ ‫רעגנט‬ ‫עס‬ ‫וועלט‪,‬‬ ‫ַנצע‬
‫שטרעבן צו פא ַרלענגערן אידישע צרות‬ ‫א‬ ‫ג‬ ‫די‬ ‫אין‬‫עס אונז אַ גרויסע כבוד‬
‫איז‬ ‫ַזוי‬ ‫א‬ ‫רעגנט‪,‬‬ ‫צווייטן‪ .‬ס'איז‬
‫בשעה‬ ‫פנים‬ ‫כל‬ ‫על‬ ‫להשגיח‬ ‫שנים‪,‬‬
‫אייגנשא ַפטן פון וועלן געפעלן פא ַר‬ ‫הרבה‬ ‫זה‬ ‫מומחיות‬ ‫להם‬ ‫שיש‬
‫נאָר א ַמאָל בעסערט מען עס א ַביסל‬ ‫שליט"א‬
‫(מחמתאָבאיסור‬
‫איך‬ ‫גלות‪ָ.‬בלעם‬
‫דעריבער ה‬ ‫עסאאַַנגן ּפרא‬
‫אינעם ל‬ ‫ַקענעןווייץ איז‬
‫ַקסט‪ .‬צונאבָרא ביי‬ ‫און זכי' זיךעס ווא‬
‫ּפערזענליך‬
‫"צוםוד"ל‪.‬חבר'טעס און משפחה‪ ,‬און אויף זייער‬ ‫האחרונה‪,‬‬
‫בפעם ושתי‪.‬‬ ‫שמשקין השדות‬
‫ערקלערט אונז‬ ‫אויס‪",‬‬
‫וויאַזוי‬
‫ָמיטע‬ ‫נישט‪,‬א איז‬
‫ָדעס–קא‬ ‫רעגנטמיט די מ‬
‫ָנעַראייניגט‬‫זיךאפא‬ ‫אין אַריז‬
‫בייםָרטרודער‬‫שטייעןָר דא‬
‫חימוץ)‪ .‬נא‬
‫מיט די וועלכע‬
‫נייגעריגקייט צו זען וואָס איז ניי‪ ,‬וואָס‬ ‫ביישּפיל‪ ,‬די מאָדע פון די הויכע ּפא ַּפס‬ ‫ַרשּפרייטן די מאָדעס און‬ ‫א‬ ‫פ‬ ‫העלפן‬ ‫צו‬
‫איז "אין"‪ ,‬און וואָס יענער טראָגט‪".‬‬
‫*‬
‫אין די האָר‪ ,‬דאָס איז א ַרומגעגא ַנגען פא ַר‬
‫און [פא וואַקסט דאָרט? מ'איז משקה מיט וואַסער‪.‬‬
‫טיילט‬ ‫ביטע‬ ‫וועלט‪.‬‬ ‫די‬ ‫ַר]דרייען‬
‫דערמיט הא ַלטן די אידן אין אונזערע‬ ‫מיט אייערע געפילן איבער דעם ענין‪.‬‬
‫שיש‬
‫ַב‪",‬‬ ‫דהיינושטא‬
‫אחת‪,‬געניטע‬ ‫בפעם‬
‫זייער א ַ‬ ‫נגמריםאָבן‬
‫השדות "מיר ה‬ ‫איןאָט‬
‫באריזאנאא ַן ה‬
‫ששם צוריק נאָר ד‬ ‫ידוע‬
‫ָנציג יאָר‬ ‫בערךגםצווא‬ ‫אין אַריזאָנע ווען‬ ‫ַּפעסדוויאָרט‬
‫לענגער‪".‬‬ ‫געווען‬
‫לא‬ ‫דומ"ץ פאפא‪ :‬כ'בין‬
‫ווידער‬ ‫ַכנדיג‬ ‫א‬ ‫קר‬ ‫ָלץ‪,‬‬ ‫א‬ ‫שט‬ ‫מיט‬ ‫זרש‬ ‫ָגט‬ ‫א‬ ‫ז‬ ‫עס‬
‫שעדיין ירוקים‪ ,‬ובתוכו נמצאים שבלים שכבר נתייבשו כל צרכם‬ ‫און‬ ‫ַּפ‬ ‫א‬ ‫ּפ‬ ‫די‬ ‫איינדרייען‬ ‫ַרפט‬ ‫געדא‬ ‫מען‬
‫שדות‬ ‫ָכטער די‬
‫פון‬ ‫געלייגט‬ ‫בין א ַמ'האָט‬
‫געטרייע טא‬ ‫"איךַסער‪.‬‬ ‫אייניקלאַרטפון די ווא‬‫גלייכעפאַרשּפ‬ ‫מ'האָט‬‫"איך בין א ַ‬
‫אויף‬ ‫נבוכדנצר וועלכער האָט זיך פא ַרמאָסטן‬
‫אומעורבים בתוך השבלים שהם ירוקים עדיין‪ ,‬וא"כ כשהגיע עליהם המים‬
‫ַרבעטן‬ ‫א‬ ‫"מיר‬ ‫ָם‪.‬‬ ‫א‬ ‫ָבלג‬ ‫א‬ ‫ב‬ ‫איר‬ ‫מיט‬ ‫איז‬ ‫היינט‬ ‫און‬ ‫שּפיציג‪,‬‬ ‫ַרויפקוועטשן‬ ‫ַקנהז‪,‬געווען‬
‫המן'ס‬ ‫ס'איז‬
‫ווייעך‪ָ.‬גט שא‬
‫געוועןהמן‪ ",‬זא‬
‫מיין טא ַטן‬ ‫איז נאָך‬ ‫חותמות‪ ,‬די ווייץ‬
‫אויסצומישן כלל ישראל צווישן די‬
‫פא ַרשידענע פראָנטן אויפא ַמאָל — אויף‬ ‫בעסער ווען מ'טוט עס אָן מיט א ַ רייף‬
‫אז מקבל חימוץ במחובר‪ ,‬וזה אינו בשאר השדות שבעולם שגדילים על‬ ‫פייכקייט)‪ ,‬ווען‬
‫געווען‬ ‫ווייץ בין איך‬
‫"אייגנטליך‬
‫ָכטער‪.‬פון די‬‫(ציּפער‬ ‫בערך פינף און צוואָנציג טא‬
‫‪22‬‬
‫אריזאנע מצות‬ ‫(פיקע"ל בלע"ז) חדש מהגן הזה והביא למרן לצורך כרפס‪ .‬האיש הזה חשב‬ ‫מי גשמים ששם השדות נגמרים כאחת‪ ,‬ומדקדקין לקצור טרם שנגמרים‬
‫שזה יהיה בחשיבות אצל מרן ז"ל‪ ,‬אבל מרן לא רצה לקבל הפרי ההוא‪,‬‬ ‫כל צרכם (וכמו שנתבאר במכתב שערכתי להאדמו"ר שליט"א ביום כ"א כסלו‬
‫ואמר טעם הדבר‪ ,‬דהנה כל המאכלים של פסח צריכים שמירה מעולה‬ ‫תשס"ט אות כ"ז‪-‬ל)‪.‬‬
‫שלא נכשל ח"ו במשהו חמץ‪ ,‬והנה האדם צריך לשמור עצמו בכל היכולת‬ ‫ועד עתה הי' הנידון שהשדות הם עדיין ירוקים והם במספר הליחות‬
‫אבל העיקר צריך לידע שהכל תלוי בסיעתא דשמיא‪ ,‬ועל כל דבר צריכים‬ ‫שיש‬
‫עס קאָסט א ַמאָל א ַ ּפרייז‪ ,‬איז עס כדאי‬ ‫נעמען אין דעם וואָס דער קרוין אויף‬ ‫עכשיו וויא ַזוי‬
‫וכש"כַנדערש‪,‬‬
‫לגמרי‪ ,‬יופי‪ .‬א‬‫סּפעציעלע‬ ‫שנתייבשו‬ ‫אַ‬ ‫געשעפטן‪ ,‬שבלים‬
‫קליידער‬ ‫אעפ"כשיךנמצאו בו‬ ‫די‪,40-35‬‬
‫קליידער און‬
‫להתפלל להשי"ת שישמור אותנו שלא נכשל ח"ו‪ .‬והנה אותם המאכלים‬ ‫במספר‬ ‫השדה‬
‫אָנצוהא ַלטן‪ .‬אוי‪ ,‬כ'רעד שוין צופיל‪"...‬‬ ‫מרדכי'ס קאָּפ האָט מיך דא ַן פא ַרנא ַרט‬ ‫אַ‬ ‫שווערן א ַז‬ ‫שהיתה זיך‬
‫בשעהא ַז מ'זאָל‬
‫אחרונהמעגליך‬ ‫איז‬ ‫ַכערס‪ ,‬בפעם‬
‫הוטן‬ ‫שזרקוא מים‬
‫שייטל מ‬ ‫בעל דין‬‫הודאתא ַנטן‪,‬‬
‫פא ַבריק‬
‫הקדושים ז"ל וכבר התפללו הם עליהם ועשו‬ ‫ורבותינואיז מיין‬ ‫בימיאָבאבותינו‬
‫געמיינט א ַז ער‬ ‫שהיואיך ה‬ ‫און‬ ‫שטעקט זיך‬
‫לגמרי‬ ‫וחטים וואָס עס‬
‫שנתייבשו‬ ‫שבלים זא ַק פון‬
‫שהיו כברלעכעריגע‬ ‫היאשּפא ַנען‬
‫ברור מיר‬
‫דבר גלייכן‪.‬‬
‫און דאָס‬‫דעזיינערס‪,25,‬‬
‫הליחות‬
‫המאכלים‬ ‫אותם‬ ‫אבל‬ ‫עליהם‪,‬‬
‫וואָס זענען אייערע שוועריגקייטן‬ ‫להתפלל‬ ‫נקל‬
‫ָסן‬ ‫א‬ ‫ַג‬ ‫לנו‬
‫א‬ ‫ב‬ ‫גם‬
‫איך‬ ‫לכן‬
‫ָב‬ ‫א‬ ‫ה‬ ‫לתפלה‬
‫דעריבער‬ ‫ומבוא‬
‫און‬ ‫דרך‬
‫ַטע‪,‬‬ ‫טא‬ ‫"שיין"? און‬
‫שהי'‬ ‫עמואיזחטים‬ ‫אונטערהעמד‬
‫שם הביא‬ ‫ַרויס א ַן‬
‫לקצור‬ ‫שהאברךזייער וויסן‪,‬‬
‫שהמציא א‬ ‫ובפרטטייל מאָל אָן‬
‫ממש‪ ,‬צוהילף‪,‬‬
‫זיי איין‬
‫צריכים‬ ‫ואנחנו‬ ‫עליהם‬ ‫התפללו‬
‫ביים הא ַנדלען אין א ַזא ַ פעלד?‬ ‫לא‬ ‫והם‬ ‫דעם‬ ‫ורבותינו‬
‫אויסער‬ ‫אבותינו‬
‫מיסט‪.‬‬ ‫בימי‬
‫מיט‬ ‫היו‬
‫ַטן‬ ‫א‬ ‫ט‬ ‫שלא‬
‫מיין‬ ‫איינרעדן‬ ‫זיך‬ ‫ָל‬ ‫א‬ ‫מ'ז‬ ‫ַז‬ ‫א‬ ‫מעגליך‬ ‫איז‬ ‫ַזוי‬ ‫א‬ ‫ווי‬
‫קרוב לגמר בישולם בפ' אמור‪ ,‬ואחר שני שבועות מזה זרקו עוד הפעם‬ ‫פון‬ ‫וויכטיגקייט‬ ‫די‬ ‫וועגן‬ ‫אויסריידן‬ ‫מיט‬
‫לא‬ ‫ולכן‬ ‫להתפלל עליהם וזה הוא ענין קשה‪,‬‬ ‫דעם חילוק‬ ‫ַרווא ַסערן‬
‫לתפלה‬ ‫דרךצו פא‬
‫חדשה‬ ‫ּפרובירן מיר‬
‫לחפש‬ ‫ַנען פונעם‬
‫חימוץ‬ ‫ממש‪,‬דערמא‬
‫וקיבלו‬ ‫שיך וואָס‬‫לגמרי‬‫שּפיציגע‬
‫נתייבשו‬ ‫אפילו נישט‬
‫שכבר א ַז‬ ‫ס'איזשבלים‬ ‫ובודאיאוןהיוא ַז שם‬
‫מים‪ ,‬פרנסה‬‫זייער‬
‫"די שוועריגקייט פון זיין שטענדיג‬
‫טעם‬ ‫דמלבד‬ ‫סיים‬ ‫ז"ל‬ ‫מהר"א‬ ‫ומרן‬ ‫און א ַ‬
‫בפסח‪,‬‬ ‫לאכילה‬‫ָּפ–צודעק‬ ‫געהעריגע קא‬
‫ההוא‬ ‫הפרי‬ ‫לקבל‬‫צווישן א ַ‬
‫רצה‬ ‫בייזן מכשפה אינעם "הענסל און גרעטל"‬ ‫געפערליך‪ .‬בקיצור‪ ,‬מיט די ריכטיגע הילף‬
‫איין טריט פאָראויס‪ ,‬פון נישט‬ ‫שבמחובר שנתייבש‬ ‫וכמבואר בשו"ע (סי' תס"ז ס"ה) וז"ל‪ :‬דגן‬ ‫במחובר‪,‬‬
‫הגידול‬ ‫שלצורך‬ ‫נודע‬ ‫מעשה'לע איז "שיין"?‬ ‫קומט מען אָן ווייט‪".‬‬
‫מיך‬ ‫מוטשעט‬ ‫קיין רגע‪,‬‬ ‫כךאָפן‬
‫זה היה גם בזה ענין רוח הקודש‪ ,‬כי אחר של‬ ‫חימוץ אם ירדו‬ ‫ומקבלאָזע‬
‫די טעם'ל‬ ‫בכדאא ַזדמי‬‫כמאןפוןדמנח אָדער‬ ‫ליניקהפרעגן‬
‫ַרפט איר‬‫צריך‬ ‫ואינו דא‬
‫לגמריפרא ַגע‬
‫"די‬
‫א ַביסל אויס‪ ",‬זאָגט ושתי‪" .‬מיר‬ ‫שפכו י"ש תחת הפירות‪ ,‬עכ"ל‪.‬‬
‫צירונגען וואָס זענען‬ ‫עליהםָס טא ַנצן אונז נאָך‪ ",‬צעלא ַכט‬
‫גשמים‪.‬‬ ‫די ווא‬
‫דא ַרפן שטענדיג א ַרבעטן אויף‬
‫ומעובדא נפלאה זו יש ללמוד הרבה לנידון שלפנינו‪ ,‬חדא יש להתבונן‬ ‫סדר געהאָנגען‬
‫ההשקאה מלמעלה‪,‬‬ ‫עםגלאָז‬
‫פשוט'ע‬ ‫ַזוי עס‬
‫דרך חדשה‬ ‫"פרעגט זיי וויא‬
‫שנתחדש‬ ‫ַקנהז‪ .‬בשנה זו‬
‫ובפרט‬‫זיך שא‬
‫פא ַרשידענע פראָנטן אויפא ַמאָל‬
‫מזה איך שהיו בורחים מכל דבר חדש כמטחוי קשת‪ .‬גם אנו רואין מזה‬ ‫אויף שווא ַרצע אָדער‬ ‫צעשּפרייט זיך א ַזוי שנעל‪ ...‬כא ַ‪ ,‬כא ַ‪,‬‬
‫— פון קאָּפ ביז די פיס‪ ,‬אויף‬ ‫וידוע שהמים שם מלוחים אם כן יש חשש חמור על החיטים‪ ,‬שהחיטים‬
‫הגידול שפכו‬ ‫רויטע שטריק‪ ,‬איז‬ ‫כא ַ‪ ,‬פון וועמען האָבן זיי א ַזוי מורא‬
‫זומער‬ ‫ַנטלען‪,‬לצורךשטיוול‪,‬‬ ‫שאף שיש מקום לחלק חילוקים שונים גם כן‪,‬מאשרק‬ ‫ָלטן המים עליהם‬
‫ונתייבש‬ ‫עליהם מים מלוחים‬ ‫שכבר נתייבשו לגמרי בא‬
‫"שיין"? ווען מיר ווא‬ ‫אויסצוזען צוריקגעשטא ַנען?‪ ...‬ס'איז‬
‫את הי"ש‪ ,‬ורק תחת הפירות ולא על הפירות‪,‬קליידער‪ ,‬קינדער‪ ,‬ערווא ַקסענע‪,‬‬
‫חידושים‬ ‫להמציא‬ ‫ויכולים‬ ‫כתבדי החתם סופר‬ ‫וכבר‬ ‫ממש‪,‬‬ ‫מלח‬ ‫טעם‬
‫זיך קאָנצענטרירט א ַז‬ ‫מלחווי זיי שטעלן‬
‫ונבלע‬ ‫גרגירצו זען‬ ‫ונעשו מזה‬
‫געלעכטער‬ ‫ממש א ַ‬
‫נאסר רק‬
‫שניט‪,‬‬ ‫אינוַרב‪ ,‬די‬‫די פא‬ ‫דינא‬ ‫ערמל‪,‬‬ ‫נפלאים שזה רק לזבל בעלמא ואינו נאסר‪ ,‬דיועפ"י‬
‫מאָדעס זאָלן זיין שיין‬ ‫העיסה‪ .‬ווי מ'וואָלט זיי‬ ‫שמחמץ כל‬
‫געטריי‪ּ ,‬פונקט‬ ‫זיך צו‬
‫ַנצע‬
‫לצדיקאכל‬
‫ס'איז א ַ ג‬ ‫סחורה‪...‬יאונה‬
‫פשוט שלא‬ ‫כששופכין י"ש בפירות וכו'‪ ,‬מ"מ הי' לדבר די‬
‫*וואָלטן מיר אין ערגעץ‬ ‫געצאָלט דערפא ַר‪"...‬‬
‫לייכטע‬ ‫קיין‬ ‫נישט‬ ‫און‬ ‫ַכץ‬ ‫א‬ ‫געטו‬
‫און‪ ,‬וע"י שהולכין בדרך אבותינו ורבותינו הקדושים זי"ע נשמרים מכל‬ ‫נישט אָנגעקומען‪ .‬מיר‬ ‫וויא ַזוי גייט יעדער אין טא ַקט מיט‬
‫פעלד‪ ,‬אָבער דערפא ַר איז עס‬ ‫מכשול‪.‬‬ ‫גייען דעריבער מיט'ן‬ ‫אייערע מאָדעס?‬
‫טא ַקע אויך אינטערעסא ַנט‪.‬‬
‫איינציגן וועג וואָס‬
‫החטים‬
‫ַנט‬ ‫אינטערעסא‬ ‫שזרקו על‬ ‫לגמריַלעמאָל‬
‫ס'איז א‬ ‫וכש"כ בנידון שלפנינו‪ ,‬שהמציאו דבר חדש‬ ‫סיכום היוצא לדינא‬
‫בלייבט פא ַר אונז‪ :‬דער‬
‫"ביי יעדע פרא ַגע וואָס קומט אונטער‪,‬‬
‫שהואָזע‬
‫כתב קוריא‬ ‫והמרדכימיט‬ ‫מים מלוחים‪ ,‬גם מרגישין טעם מלח ממש בהחטים‪,‬‬
‫אויפצוקומען‬ ‫ווענדן מיר זיך צו אונזער ּפסיכאָלאָגישע‬
‫זרקו עליהם מים מלוחים‪,‬‬ ‫הליחותפון‪25‬שקר‪".‬‬‫א) בשעה שהיו החיטים במספר וועג‬
‫וואוילגיין‬
‫סברות שונות‪,‬‬ ‫יוםזיך לאָזן‬ ‫בכלאון‬‫בייפא ַלן‪,‬‬
‫כאוכל חמץ‪ ,‬הולכין ובונין במה לעצמם ומחדשין‬ ‫דעּפא ַרטמענט‪ ",‬ערקלערט ושתי‪" ,‬בלויז‬
‫ומרגישין בהחיטים‬ ‫מלח צו פון‬ ‫גרגרינעמען‬ ‫ומכח חום השמש נתייבש המים ונשאר"מיר‬
‫ציגעלעך‬
‫שראו אצל‬ ‫חשבוןמהפון די‬ ‫אויפ'ןשונות‬ ‫ואינו מובן כלל‪ ,‬הלא כאו"א יש לו חומרות‬ ‫פאָריגע וואָך האָבן מיר א ַנטיילגענומען‬
‫מלוחה כאוכל‬ ‫דעת‪",‬‬ ‫זייערמצה‬ ‫האוכל‬ ‫מענטשן‬‫המרדכי כל‬ ‫כתב‬ ‫ממש‪ָ,‬לאובזה‬ ‫טעם מלח‬
‫ווי‬
‫אבותיו‪ ,‬ומקפידין שלא לאכול שום דבר שלאווראו אצל אבותיהם אפילו‬
‫אויס‬ ‫אונז‬ ‫ָלגן‬ ‫א‬ ‫פ‬ ‫ָס‬ ‫א‬ ‫ָנווענשאָן‬ ‫ָגישע קא‬ ‫גרויסע ּפסיכא‬ ‫אין א ַ‬
‫זאָגט שא ַקנהז‪" .‬מיין‬ ‫חמץ‪.‬‬
‫געטרייע סאָלדא ַטן‪".‬‬ ‫מיר האָבן א ַרומגערעדט די ענינים‪.‬‬ ‫וואו‬
‫אם נתברר בבירור גמור שאין בהם שום חשש‪ ,‬וא"כ למה נגרע ענין‬ ‫לאָזונג איז א ַז ווען מ'זעט‬
‫"מיר דא ַרפן פא ַרמא ַסקירן‬ ‫שבלים שנתייבשו‬ ‫פיל‬ ‫זייער‬ ‫ַז‬ ‫א‬ ‫ַרויס‬ ‫א‬ ‫זיך‬ ‫שטעלט‬ ‫עס‬
‫המומחיםָגטשהם‬ ‫בהשדותאָל און‬
‫משוגעת גענוג מ‬ ‫כבר היו‬ ‫ב) בשעה שהשקו אותם באחרונה א ַ‬
‫זרש‪,‬‬ ‫ע"יַקטיקן‪ ",‬זא‬ ‫נתאשר טא‬
‫חמור כזה שמרגישין טעם מלח בחיטים‪ ,‬וגם אונזערע‬ ‫מענטשן ליידן פון א ַ מא ַנגל אין זעלבסט–‬
‫שהנידון כאן אינו‬ ‫ווערט עס‬‫במחובר‪ַ,‬נג‪,‬ובפרט‬
‫לגמרי‪ ,‬ובא עליהם המים וקיבלו חימוץ גענוג לא‬
‫ביותר‪,‬דא ַרפן זיך היטן פון די וואָס‬
‫יאמרו‬ ‫לא‬ ‫בזה‬ ‫מדוע‬ ‫מלוחים ביותר‪ ,‬ועכ"פ יש בהם דבר חריף "מיר‬ ‫שא ַץ און זעלבסטזיכערקייט‪ ,‬און‬
‫לגמרי‪ ,‬ונתמלא‬ ‫שנתייבשוס'איז‬
‫לחטיםַל‪ ,‬און וואָס‬ ‫בסתם מים‪ ,‬רק שמים מלוחים הגיעו נאָרמא‬
‫אונזערע במקום‬
‫ּפלענער‪.‬‬ ‫אותם‪ ,‬ובפרט‬ ‫נאכל שטערן‬ ‫שמכיון שלא ראינו כזה אצל אבותינו לא ווילן‬ ‫דעריבער אידענטיפיצירן זיי זיך לויט‬
‫גרגירי מלח ונבלע‬ ‫ונשארונאָרמא ַל‬ ‫המים געווען‬ ‫המוץ עם מים מלוחים‪ ,‬ואח"כ נתייבשפריער‬
‫ָדע‬
‫עלמאמי‬ ‫מיר א ַ‬ ‫ממקומותבא ַנייען‬
‫שגדילין‬ ‫שתלי"ת יש בנמצא חטים מהודרים ביותר א ַסא ַך מאָל‬ ‫זייערע א ַרומיגע‪ .‬אויב א ַלע א ַרומיגע‬
‫המרדכי כל האוכל‬ ‫משוגעת‪ .‬איך‬ ‫שבזה כתב‬ ‫ווערט א ַ‬ ‫ודבר פשוט‬
‫דורכ'ן עס מא ַכן א ַביסל איידל‪ ,‬און‬ ‫גשמים‪.‬‬ ‫ביותרא ַ בער‪,‬‬‫אויך זיין‬ ‫וכגוןמוזדאאיךחמור‬ ‫בערן‪,‬‬ ‫בתוכן‪.‬‬
‫זענען‬
‫האָב בא ַזונדער הנאה‬
‫נאָר נאָכדעם וואָס א ַלע קויפן עס‬
‫דאָס צו טון מיט די‬
‫זענען‪ .‬אָקסן‪,‬‬‫מצה מלוחה כאוכל חמץ‬
‫ַרומיגע‬ ‫א‬ ‫ַלע‬ ‫א‬ ‫אויב‬ ‫ניין?‬
‫וכולם‬
‫ַרבן‬ ‫די בינה‪,‬‬
‫ריכטיגע פא‬ ‫תועים‬ ‫שילמד‬
‫ווייזן מיר‬ ‫ואסיים דברי בתפלה ובתחנונים להקב"ה שוין‬ ‫מוז איך אויך זיין א ַן אָקס‪ .‬אויב א ַלע‬
‫על‬ ‫מצה‬ ‫אכילת‬ ‫מצות‬ ‫ינצלו מאיסור חמץ החמורה ויזכו הכל לקיים‬ ‫*סאָרט מלבושים וואָס‬
‫דערפון‪ .‬מ'דא ַרף האָבן שכל —‬ ‫א ַרומיגע גייען מיט דזשאָמּפערס מיט‬
‫פרויען טראָגן סּפעציעל‬
‫יעזור שנזכה‬
‫צוביסלעך‪,‬‬ ‫מען גיין‬‫והשי"ת‬‫זי"ע‪ָ,‬ל דא ַרף‬
‫דרך שהורו לנו אבותינו ורבותינו הקדושים א ַמא‬ ‫שאחרי שנתגלה‬ ‫נורא‪,‬‬ ‫וכאב‬ ‫עצומה‬ ‫פליאהאויך‬ ‫מוז איך‬ ‫הדברדא ַןהוא‬ ‫ובעצםערמל‪,‬‬ ‫געּפא ַסטע‬
‫פא ַר צניעות‪ ,‬ווייל דא ַן‬
‫אפילו‬
‫במהרה‬ ‫צדקָדער‬‫אינטש‪ ,‬א‬‫בביאתבייגואל‬ ‫עוד בשנה זו לאכול מן הזבחים ומן הפסחיםאינטש‬ ‫דעם מן המומחים‬ ‫צריכיןַרויסלברר‬ ‫היו‬ ‫ולא‬ ‫מיט‬
‫מלח‪,‬‬ ‫טעםגייען‬ ‫ַרומיגע‬ ‫אויב א ַלע א‬
‫בהחיטים‬ ‫א ַזוי גיין‪.‬‬
‫שמרגישין‬
‫צי איך א‬
‫סענטימעטער ביי סענטימעטער‪.‬‬ ‫בימינו אמן‪.‬‬ ‫כשכוססין את‬ ‫המומחים‬ ‫איך‬ ‫מוז‬ ‫שטיוול‪,‬‬ ‫צוקנייטשטע‬ ‫קלעביגע‪,‬‬
‫אונטער‬ ‫בלי פון‬ ‫שגםא ַרּפעט‬ ‫(לאברעטאר"י) שיש בו טעם מלח‪ ,‬ק‬
‫בקיצור‪ ,‬מיר שלאָפן נישט‪".‬‬
‫הוראות מרגישין‬ ‫איך האָב‬‫ומורי‬ ‫חכמים און‬
‫זייערע פיס‬ ‫ובתוכםקייןתלמידי‬
‫אויך א ַזוי גיין‪ ,‬א ַנדערש בין איך נישט‬
‫החיטים הרבה אנשים‬
‫אדרָס‬
‫ַזעלכע ווא‬‫ליוםאט"ז‬ ‫אורַלץ דאָ‬ ‫סיימתי מוצש"ק לסדר את חג המצות תשמור‬
‫"ס'זענען א‬ ‫אָקס ווי א ַלע‪ .‬אונזער שווערסטע א ַרבעט‬
‫בענד‪/‬בענדל‪/‬בענדעלע דורך פא ַבריצירן‬
‫א' תשע"א לפ"ק‬ ‫מאוד‪ ,‬הוטן‪.‬‬
‫והי'‬ ‫ביישּפיל‪ ,‬די‬
‫צום חזק‬ ‫המלח‬ ‫שכח לא ַך‪.‬‬
‫נתבררלעצטן‬ ‫דעם‬ ‫המומחים‬ ‫בהם טעם מלח‪ ,‬רק מן‬
‫לאָזן זיך נישט פון אונז‪ ",‬זאָגט שא ַקנהז‪.‬‬ ‫איז טא ַקע מיט די קלוגע מענטשן‪ ,‬די‬
‫היטן וואָס דעקן נאָר צו דעם שּפיץ‬ ‫תיכף לשם‬
‫ומיד‬ ‫די היטן‬ ‫לבםזיך אָן‬
‫ויפסיקו‬ ‫יחרדטוען‬ ‫פרויען‬ ‫כשישמעוַץ דברדיכזה‬ ‫דתיכף‬
‫וועג‬ ‫אין‬ ‫שטיינער‬ ‫אונז‬
‫אויפ'ן וברגשי כבוד כערכם הרם והנשא‬ ‫שטעלן‬ ‫זיי‬ ‫"און‬ ‫באה"ר‬ ‫דושת"ה‬ ‫זעלבסט–שא‬ ‫פשוטגענוג‬‫דברָבן יאָ‬ ‫אצלי‬
‫וועלכע הא‬
‫ַלבוועגס‬ ‫בזהא ַזוי הא‬‫והנני ליגן‬
‫קאָּפ און‬ ‫וכמ"שָב‬
‫מאודאיך הא‬‫חמורשייטל‪.‬‬ ‫מדבר דאָס‬
‫צוצודעקן‬ ‫צניעות‪,‬‬
‫שהרי המדובר היא‬
‫דורך אויפקלערן א ַנדערע וועגן אונזערע‬ ‫אריזאנא‪,‬א ַרן‪ .‬צו‬
‫א ַזוי שנעל נ‬ ‫בחיטי‬
‫מלהשתמש נישט‬
‫און לאָזן זיך‬
‫הרמהדעם הוט‬ ‫לתשובתםאויסטון‬
‫פון דאָרט ביז'ן‬ ‫המחכה‬
‫שייטל‪.‬‬ ‫א ַ סּפעציעלע הנאה זיי אָּפצוטון אויף‬
‫אמת'ע כוונות‪ .‬אָבער וואָס קען מען טון‪,‬‬ ‫קינדער‪.‬כאוכל חמץ‪ ,‬ומי פילל כזאת שאנשים‬ ‫מלוחה‬ ‫זייערע‬ ‫דהאוכלדורךמצה‬‫קומען מיר צו‬‫זייהמרדכי‬
‫אינגא ַנצן איז א ַ קא ַצן שּפרונג‪ .‬אָבער איך‬ ‫טערקיש (איך מיין‪ ,‬אויף עמלקי'ש) דורך‬
‫א ַז נישט א ַלע זענען בלינד? וואָס קען‬ ‫הפוסקים‬ ‫מדברי‬ ‫ַמעס‬ ‫א‬ ‫מ‬ ‫די‬ ‫צו‬ ‫טענה'ן‬ ‫נעמען‬ ‫מיידלעך‬ ‫די‬
‫מוז אייך דערציילן א ַז אייגנטליך קומען‬ ‫ַלס ציל–ברעט‬ ‫מקורהוטן א‬ ‫שוםזייערע‬ ‫בליא ַקע‬‫שרוצים להוסיף הידורים שונים ימציאונוצן ט‬
‫מען טון א ַז נישט א ַלע זענען נא ַריש?‬ ‫שנותניםאָס‬
‫ממש און פא ַרוו‬ ‫מלחמיט זיי‪,‬‬ ‫שעמען זיך‬ ‫א ַז זיי‬
‫וואָס קען מען טון א ַז נישט א ַלע געבן‬‫אברהם לויפער‬ ‫פאָר גרויסע קריגערייען אין אונזער אָפיס‬ ‫בהעיסה‪,‬‬
‫נוצן דווקא די‬
‫מרגישין‬
‫שנרגש‬
‫שאין‬
‫מלחָדעס‪ .‬מיר‬
‫גרגירַכן מלח‬
‫בהעיסה‪ ,‬לבין‬
‫אונזערע מא‬ ‫פא ַר‬
‫ַלע‬ ‫א‬ ‫ַזויווי‬ ‫א‬ ‫אויסזען‬ ‫נישט‬
‫לחלק בין‬
‫זיי‬ ‫קענען‬
‫וועגן דעם‪ .‬טייל הא ַלטן מ'זאָל נישט‬ ‫אויפפא ַלענד‬ ‫אויסזען‬ ‫רקצו מא‬ ‫שיש זיי‬
‫אדרבה איפכא מסתברא שאם במקום הוטן‬
‫דאראגא ַוועק זייער שכל אויף א ַ גאָלדענע‬ ‫אבדק"ק אונז‬ ‫מא ַמעס‪ ,‬און דערנאָך שטעלן זיך די‬
‫א ַזוי טשעּפען מיט די הוטן ווייל א ַסא ַך‬ ‫מלח‪ַ.‬ריין‬
‫טעםמיר א‬ ‫כשמרגישיןלייגן‬ ‫אוןכש"כ‬
‫פורים'דיג‪ .‬א ַמאָל‬ ‫שום טעם מלח מ"מ מחמיץ את העיסה‪,‬‬
‫ושו"תגעווינט‬ ‫מען‪ :‬א ַמאָל‬
‫השנה –‬ ‫אונז זאָגט‬ ‫התורהַץ? ביי‬
‫ומועדי‬ ‫טא‬ ‫געטרייע מא ַמעס צו‪ .‬א ַזוי האָבן מיר נאָך‬
‫עלַנצן‬ ‫ברמה‬
‫אינגא‬ ‫האשל דעם‬
‫עס צוליב‬ ‫בעמח"ס‬
‫פרויען האָבן‬ ‫פעדערן אין די הוטן וואָס ווא ַקלען זיך‬
‫מען און א ַמאָל פא ַרלירט מען‪"...‬‬
‫ג"כ‬ ‫מכותא ַ– הוריות – וקצירת חטים‬ ‫סנהדרין –‬ ‫מהרי"ד מבעלזא זי"ע‪ ,‬ונדפס בהגדה מדרש‬ ‫הגה"קטא ַקע‬‫עםַלע גייען‬ ‫ביז א‬‫המעשה‬
‫ונודעא ַקטיקן‪,‬‬
‫און נאָך ט‬
‫צוגעדעקט מיט‬ ‫מס' זיך‬
‫ועל און‬
‫אויסגעטאָן‬ ‫מיט יעדע ווינט‪ ,‬א ַמאָל מא ַכן מיר ּפיצלנע‬
‫מה‬ ‫סיפר‬ ‫ז"ל‬ ‫מהר"א‬ ‫מרן‬ ‫כ"ק‬ ‫שם‪:‬‬ ‫וז"ל‬ ‫קודש‪,‬‬ ‫אמרי‬ ‫בהוספת‬ ‫ַקט‪".‬‬ ‫צום טא‬
‫בחידוש‬
‫טיכל‪ .‬כאָטש קעגן דעם טיכל ה–אָבן מיר‬
‫ולולבי שביעית‬ ‫היטן וואָס ליגן אויפ'ן שּפיץ קאָּפ און‬
‫ווער וועט לא ַכן צום לעצט?‬ ‫וע"י‬ ‫ָס‬ ‫א‬ ‫וו‬ ‫מיטל‬ ‫מיט'ן‬ ‫זיך‬ ‫ַנוצן‬ ‫א‬ ‫ב‬ ‫"מיר‬
‫אויך עצות‪ ,‬אָבער דאָך איז עס נישט‬ ‫לוַלן גןדערפון‬ ‫שהיה‬
‫ַרויספא‬ ‫אחוזה‬
‫ַרפן א‬ ‫הכיר בעל‬
‫שייטלעך דא‬ ‫שאירע אצל אביו ז"ל‪ ,‬איש אחד די‬
‫הפסח‪,‬‬ ‫זרש‬ ‫ָגט‬ ‫א‬ ‫ז‬ ‫היופי‪",‬‬ ‫והבל‬ ‫החן‬ ‫שקר‬ ‫הייסט‬
‫די וואָס זענען מקיים "עוז והדר‬ ‫געוואונטשן פא ַר אונז‪ .‬פון די א ַנדערע‬ ‫לא‬
‫פוליןסיבה‬‫(במדינתאיין‬
‫די זייטן‪.‬‬ ‫חג אויף‬ ‫און לפני‬
‫צופליען‬ ‫טיפול מיוחד גדלו בגן ירקות חדשים עוד‬
‫אָפן‪" ,‬דאָס טייטשט‪ ,‬מיר געבן פא ַר שקר‬
‫לבושה‪ ...‬ותשחק ליום אחרון!"‬ ‫זייט האָבן מיר דירעקט הנאה יאָ צו‬ ‫זיך‬ ‫ההוא פא ַרלייג‬
‫אוגערק"ע‬ ‫ּפערזענליך‬
‫איךהאיש‬ ‫ולקח‬ ‫ַרוואָס‬
‫חדש)‪.‬‬‫גדל לפני פסח‪ ,‬בגלל הקור‪ ,‬שום ירק ופרי פא‬
‫א ַביסל חן‪ ,‬און פא ַר הבל גיבן מיר א ַריין‬
‫א ַ פרייליכן פורים!‬ ‫"דרייען א ַ קאָּפ" מיט די הוטן‪ ,‬און אפילו‬ ‫א ַזוי אויף די הוטן איז ווייל איך וויל נקמה‬
‫‪23‬‬
 ‫מכתב שנשלח להראב"ד העדה החרדית שליט"א‬

‫אריזאנע מצות‬
‫‪‬‬ ‫‪ ‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬

‫און מ'שטוּפט עס פאָראויס אין א ַ שיינע‬ ‫זיין ליבלינג‪ .‬דאָס הא ַרץ טוט מיר וויי‬ ‫‪‬‬
‫גרינוואלד‬
‫ַ‬ ‫ח‪.‬‬
‫‪RABBI A. LAUFER‬‬
‫לאמיר‬
‫ָ‬
‫היינט איז אויך ערלויבט‬ ‫טורעם‪.‬‬ ‫רונדיגע‬ ‫איך‬ ‫ָס‬ ‫א‬ ‫וו‬ ‫בושות‬ ‫די‬ ‫אויף‬ ‫היינט‬ ‫ביז‬
‫אָדער גאָר פאָרצוגליך צו טראָגן די ּפא ַּפס‬ ‫האָב אים פא ַרשא ַפט יענעם טאָג פון די‬ ‫‪‬‬
‫‪25‬סטיל וואָס‬ ‫‪ָRoss‬ר‪ ,‬א ַ‬ ‫‪St. Brooklyn N.Y.‬‬
‫ַמגענומענע הא‬ ‫א‬ ‫צ‬ ‫מיט‬ ‫ָסן מיט‬ ‫‪11211‬‬
‫ּפא ַרא ַדע‪ ,‬ווען איך האָב אים בא ַגא‬ ‫זיך‬
‫וואָלט אויטאָמא ַטיש בא ַטיטלט א ַ מיידל‬ ‫א ַן א ַמּפער מיסט‪ .‬אוי‪ ,‬וואָס פא ַרקריך‬ ‫‪ Â ""‬‬
‫ַנגענהייט‪ .‬דאָס‬ ‫‪718-388-5080‬‬
‫‪ַFax.‬לס–"נעב" אין די פא ַרגא‬
‫זעלבע איז מיט יעדע טויש — די קורצע‬
‫שעסלעך זענען א ַן א ַלטער טא ַקטיק‬
‫אונזערע‪ ,‬און א ַזוי אויך די איינגעצויגענע‬
‫‪ 388-4207‬א‬
‫איך דאָ מיט מיינע ּפערזענליכע זא ַכן‪.‬‬
‫איר פרעגט וועגן מיין קא ַריערע אין די‬
‫מאָדעס אינדוסטרי? איך א ַרבעט צוזא ַמען‬
‫פיל ‪‬טיכטיגע פרויען אָנצוקליידן די‬ ‫‪‬‬
‫מיט‬
‫צונויפרעדן‬ ‫‪ ˜˜‬‬

‫שעסלעך וואָס שווימען יעצט א ַרויף‪".‬‬ ‫אידישע פרויען זיי זאָלן זיין פורים'דיג‬
‫ָריענטירט‪"Ú˘˙",‬‬
‫‪˘‬‬ ‫זענען" זייער ציל–א‬ ‫‪˘˙Ú˙˘˜‬‬
‫"מיר‬ ‫‪  ‬א ַ גא ַנץ יאָר‪ .‬גרא ַדע בין איך ּפערזענליך‬
‫זאָגט זרש‪" .‬מיינט נישט א ַז מיר זיצן און‬ ‫לפ"קאיך שטוּפ שטענדיג‬ ‫ַקטיוו —‬ ‫א'א ַרק א‬
‫תשע"א‬ ‫יאר‬
‫גאנץ ָ‬
‫ַא ַ‬
‫אור ליום ג' לסדר ויקהל משה את כל עדת בני ישראל‪ ,‬ח"י לחודש אדרשט‬
‫‪‬‬
‫חלומ'ען וואָס עס זאָל זיין די קומענדיגע‬ ‫די מאָדע–קאָמיטע צו זיין געווא ַגט און‬
‫מאָדע‪ ,‬נאָר מיר טרא ַכטן צו וואָס מיר‬
‫המפורסם און לויט דעם‬ ‫הגאוןיעצט אָנקומען‪,‬‬ ‫‪ ‬פורים‬
‫נישט מורא האָבן א ַרויסצוקומען מיט‬
‫ישראל‪ ,‬ווילן‬
‫תפארתאָל האָט‬
‫‪‬‬ ‫ָרשריפטן‪ .‬א ַסא ַך מ‬ ‫בלבנון‪ ,‬פאעטרת‬ ‫החיים והשלום יחדו יהיו תמים אל הארז אשר מאָדנע‬
‫עמו‪,‬מאָדע‪ .‬עס א ַרבעט יעדעס‬ ‫לנסמען די‬ ‫טוישט‬ ‫הדסים‪ ,‬פאר הדור והדרו עומד‬
‫צו‬ ‫בין‬ ‫איך‬ ‫ַז‬ ‫א‬ ‫ַרשריגן‬ ‫א‬ ‫פ‬ ‫שוין‬ ‫מיך‬ ‫סוע"ה חו"פ נהורא נפישא‪ ,‬ערוגת הבשם גן מען‬
‫‪ ‬‬
‫מאָל אָן אויסנא ַם! און אויסער דעם‪,‬‬
‫שטערנבוך שליט"א‪,‬‬ ‫געווא ַגט‪ ,‬און טאָמער מ'וועט אָננעמען‬
‫גודר גדר להעמיד הדת על תלה‪ ,‬ה"ה כק"ש מפוארים מוהר"ר רבי משה‬
‫האָבן מיר א ַ זייטיגע הנאה צו ּפייניגן‬ ‫מיינע פאָרשלא ַגן וועלן די פרויען זיך‬
‫ַביסל די אידישע פרויען מיט אונזערע‬ ‫תובב"א‬ ‫א‬ ‫ירושלים‬
‫גענצליך‬ ‫אונז און‬ ‫הקודש‬ ‫בעירא ַכן פון‬ ‫פשוט אויסל‬ ‫על ישראל הדרתו ראב"ד דעדה החרדית‬
‫‪‬‬
‫מאָדעס‪ .‬א ַמאָל קומען מיר אויף מיט א ַ‬ ‫באָיקאָטירן אונזערע ּפלענער‪ ,‬אָבער‬
‫בייפא ַל פון טראָגן שּפיציגע שיך אויף‬
‫צוםלפני מעכ"ת שליט"א ענין חמור מאוד‬
‫‪‬‬ ‫ווען מ'האָט מיך געפאָלגט איז מען‬
‫‪ ‬‬
‫להציע‬ ‫אח"ד שה"ט וכבוד תורתו הרמה באה"ר כראוי ליראי ד' ולחושבי שמו‪ ,‬באתי בזה בקוצר אמרים‪,‬‬
‫וואָס מען ווא ַקלט זיך ווי א ַ שיכור‪ ,‬פשוט‬ ‫סוף געווען צופרידן‪ .‬צום ביישּפיל‪ ,‬דער‬
‫הפסח הבעל"ט‪ .‬שהרבה אנשים ובתוכם‬
‫זיי וויי צו טון די פיס‪ .‬א ַמאָל קומט מען‬
‫אריזאנא בשנה זו כדי לאפות ממנה מצות מצוה לכבוד חג‬
‫איינפא ַל פון מא ַכן בלוי מיט שווא ַרץ‬ ‫קטועלע טעמעס‪,‬‬‫שנקצרו ביָמַא‬ ‫שמועסן איבער ַא‬
‫קורצעהחיטים‬ ‫שנתגלה עכשיו אודות‬
‫‪‬‬
‫ַא‬ ‫מ‬ ‫ָ‬ ‫בי‬ ‫ושם‬ ‫מאוד‪,‬‬ ‫חזק‬
‫אויף מיט א ַ בייפא ַל פון שמאָלע שעסלעך‪,‬‬ ‫הוא‬ ‫המלח‬ ‫שכח‬ ‫בלע"ז)‬ ‫(לאבעטארי‬
‫סטייליש איז געווען מיין אויפטו‪ .‬א ַלע‬‫המומחים‬ ‫ע"י‬ ‫נתאשר‬ ‫וגם‬ ‫אריזאנא‬ ‫בחיטי‬
‫נדפונקטן‬ ‫מלח‬
‫שטא ּ‬ ‫טעם‬
‫פארשידענע ַ‬ ‫מרגישים‬
‫הוראותרומגענומען פון ַ‬
‫מובהקים‬ ‫ַא‬ ‫ת"ח ומורי‬
‫שהםָס‬ ‫הממשלה‬ ‫מטעם‬ ‫המומחים‬ ‫נתאשר ע"יוואָס‬
‫השדות א ַז קיין‬ ‫שמשקים‬ ‫והמים דא ַן‬
‫בלע"ז)‪,‬אָבן מיך‬ ‫אריזאנא אינם גדלים על מי גשמים‪ ,‬רק ע"י השקאות שונות (איראגעשאן‬
‫‪          ‬‬
‫סיבה ווא‬
‫עס ששם‬
‫פשוט‬ ‫השמש‬
‫ַלגעמיינע‬
‫ּפייניגט‬ ‫מחום‬
‫אויסער די א‬
‫המיםדעם‪,‬‬ ‫אונטער‬
‫‪         ‬‬
‫ונתייבשו‬
‫המלוחים‪ ,‬ליגט‬
‫ממים מיאוס'ע‬
‫אויסגעלא ַכט‬
‫קויפן די‬ ‫פעמים‬‫כמהנישט‬ ‫נרטבווועט‬
‫ה‬
‫מלוחים‪ ,‬ובשנה זו השקו את השדות עם צינוריות מלמעלה והשבלים והחיטיםאיינער‬
‫‪‬‬
‫די פרויען וואָס געפינען זיך נעבעך אין‬
‫א ַן ענגע תפיסה און האָבן שוועריגקייטן‬
‫די אומבא ַ'טעמ'טע‬ ‫(זעק) מיט‬
‫הרצו"פ‪.‬‬
‫בלויע קאָליר נאָכדערצו אין קאָמבינא ַציע‬
‫וועלןבפניםקליידער‬
‫הקונטרס‬ ‫מבואר‬ ‫כאשרַז זיי‬
‫ַרזיכערן א‬ ‫טעמואון פא‬
‫בחיטים‪,‬‬
‫קיינמאָל נישט זיין ראוי אויסגעלייזט צו‬
‫פעלקער‬ ‫יצא ונבלע‬ ‫ס'איזמלח‬ ‫ונעשווועןגרגיר‬‫מאוד‪,‬א ַ זמן‬
‫חזקפורים‪,‬‬
‫סוד און א ַלע בא ַהא ַלטענע סודות רינען‬
‫לכבוד‬
‫הוא‬
‫והאלי' רבה (שם) כתב דאסור‬ ‫אוכל חמץ‪,‬‬ ‫המרדכי כל האוכל מצה מלוחה כאילו‬ ‫בשם"א ַלס‬ ‫ושתיט"ז)‬‫מיט ס"ק‬‫טיילטתנ"ה‬ ‫במגן אברהם‬
‫ווערן‪(",‬סימן‬ ‫הובא כא ַּפן‬ ‫המרדכי‬ ‫דברי‬ ‫וידוע‬
‫‪           ‬‬
‫שחדשו‬ ‫ואלו‬ ‫העיסה‪.‬‬
‫"מיר האָבן א ַסא ַך ערפא ַרונג אין דעם‬ ‫כל‬
‫מיט'ן גיין‪"...‬‬
‫את‬ ‫מחמיץ‬
‫מיט שווא ַרץ‪ .‬איך האָב זיך אָבער‬
‫מלח‬ ‫גרגיר‬ ‫שאפילו‬
‫געהא ַלטן ביי דאָס מייניגע א ַז אונזער‬ ‫שאור‬ ‫דין‬ ‫לו‬ ‫שיש‬ ‫בעיסה‬
‫זיידן‪,‬‬
‫המלכה‪.‬‬
‫גרויסן‬ ‫במלח‬
‫מיין‬ ‫מאוד‬
‫פון‬ ‫החמיר‬
‫אייניקל‬ ‫געטרייע‬ ‫הקונטרס)‬
‫ַ‬ ‫א‬ ‫בפנים‬
‫הויכע‬
‫געלונגען צו‬
‫(נעתק‬
‫די‬ ‫מיט‬ ‫סופר‬
‫איז אונז‬
‫והחתם‬
‫אינטערוויו‬
‫ַרויס‪,‬‬ ‫ענדליך א‬
‫בהנאה‪,‬‬
‫זעלטענע‬ ‫אַ‬
‫חילק‬ ‫לא‬ ‫‪ ‬‬
‫הקונטרס)‬
‫פעלד‪ ",‬בא ַרימט זיך שא ַקנהז‪" .‬מיר‬ ‫בפנים‬ ‫(נעתק‬ ‫ענגיל‬ ‫שהמהר"ש‬ ‫מצינו‬ ‫כבר‬
‫כח איז פיל שטערקער ווי זיי מיינען און‬ ‫אבל‬ ‫מלח‪,‬‬ ‫לכח‬ ‫מלח‬‫ָדע–‬ ‫א‬ ‫מ‬‫גרגיר‬
‫בפנים האָבן א ַ‬
‫די‬ ‫אין‬ ‫בין‬
‫ָסן‬
‫העלפט אונז‬
‫א‬‫לחלק‬
‫ָנגעשל‬ ‫רוצין‬
‫א‬ ‫זיך‬ ‫גשמים‪,‬‬
‫איך‬ ‫ָב‬ ‫א‬ ‫ה‬ ‫מי‬ ‫על‬
‫די‬ ‫ביי‬‫גדילים‬
‫ַלע‬ ‫א‬ ‫שאין‬
‫אונז‬ ‫פירן‬ ‫במקומות‬
‫ָס‬ ‫א‬ ‫וו‬ ‫ַקערקעס‬‫לקצור‬‫א‬ ‫קנ‬
‫אחדָך‬
‫ָבער דא‬ ‫גרגיר‬
‫געזען‪ ,‬א‬ ‫שאפילו‬ ‫שבקמחַסא ַך‬
‫סופרָבן שוין א‬ ‫החתם הא‬ ‫דברילעצטע‬ ‫הביא דאָס‬ ‫סוף האָבן‬‫בברזל‬ ‫בליעה צום‬
‫מיר וועלן‬ ‫הקונטרס) על‬ ‫מהרש"םָס (נעתק‬
‫ַראיין וואָס דא‬‫בשו"ת‬ ‫מצינו פא‬ ‫וגםמיט'ן‬ ‫למלח‪ ,‬און‬
‫ָנשטרענגונג‬ ‫גרויס אמלח‬‫בין כח‬ ‫כללנאָך‬
‫נאָז‪.‬‬
‫‪‬‬
‫צייטן‬
‫לעצטעמטעם‬ ‫המצות‪,‬‬ ‫בהםאָן די‬ ‫שלש זיך‬
‫שטרענגען מיר‬
‫ַקע בהם המים‬ ‫ליתן‬ ‫מלוחים‪ ,‬טא‬
‫דגים זיך אונז‬ ‫בהם האָט‬ ‫און עס‬ ‫לכלים וואָרט‪,‬‬
‫שנשתמשו‬ ‫אידישע‬ ‫מהני‬ ‫אויף די‬
‫הגעלה לא‬‫אויבערהא ַנט‬
‫שאפילו‬ ‫כתבא ַרקע‬
‫(סימןָבןכ"ט) שט‬ ‫בענדלעך‪ ,‬הא‬
‫שמן ששון‬ ‫ַקעלע‬ ‫מחמיץ‪ַ,‬סא ַך הא‬
‫ובשו"ת‬ ‫ציען א‬
‫ַגטע‬
‫בנידון‬ ‫וכ"שגעווא‬ ‫יעו"ש‪ .‬מער‬
‫הנ"ל מיט ווי‬ ‫ַרויסצוקומען‬
‫שנאפו אמהמים‬ ‫המצותיעצט‬ ‫אתַלט איך‬ ‫אויך הא‬
‫להתיר‬ ‫יכוליםא ַזוי‬ ‫אתאיךהכלי אם‬
‫איינגעגעבן‪.‬‬ ‫ווייס‬ ‫אונז נאָך‪,‬‬
‫הגעיל‬ ‫ַנצן אם‬ ‫שצ"עזיי טא‬
‫אפילו‬ ‫פרויען‪ .‬ווען‬
‫בדיעבד כתב‬ ‫ערשטמאָליגע‬ ‫דערגרייכט א ַן‬
‫הנ"ל‪ ,‬אפילו‬ ‫המרדכי‬ ‫ענדליך‬
‫שכתב‬ ‫מיר‬
‫‪ ‬‬
‫נישט‬ ‫ָל‬ ‫א‬ ‫ַמ‬ ‫א‬ ‫זיך‬ ‫ָבן‬ ‫א‬ ‫ה‬ ‫מיר‬ ‫ָס‬ ‫א‬ ‫וו‬ ‫ַלן‪,‬‬ ‫א‬ ‫בייפ‬ ‫ָדע‬ ‫א‬ ‫מ‬ ‫קומענדיגע‬ ‫די‬ ‫ַז‬ ‫א‬ ‫ַרבעטן‬ ‫א‬ ‫אינמיטן‬
‫דידן שהרבה אנשים ובתוכם ת"ח ומורי הוראות מובהקים מרגישין טעם מלח בהחיטים‪ ,‬וכש"כ בנידון דידן שע"י שנתייבש המים ונעשו גרגירי מלח‬
‫ערלויבט‪ .‬דאָס איז ווייל ס'איז נישט קיין‬ ‫זאָל בא ַפעלן א ַז א ַלע זאָלן — — — איין‬
‫א ַז מיין זיידע וואָלט געשעּפט נחת פון‬
‫מיר‪ ,‬און דאָס גיט מיר פיל בא ַפרידיגונג‪".‬‬
‫אינטערוויו ביי א ַּפאָר בא ַרימטע פרויען‬
‫וואָס קאָנטראָלירן א ַ גרויס חלק פון‬
‫עמלקית'טעכש"כ כשמרגישין בכל החיטים טעם מלח‪ .‬ובקונטרס הרצו"פ הארכתי בבירור‬ ‫אמרו שנאסר‬ ‫בגרגירביןאחד‬
‫ואםָטש איך‬‫זענעןממש‪" ,‬כא‬ ‫בהחיטיםמירממלח‬ ‫טעם מלח‬ ‫ונבלע טאָג‬
‫‪‬‬
‫סוד א ַז מיר הא ַלטן ביים לעצטן קא ַמף‪,‬‬
‫ממש‪.‬‬ ‫חמץ‬ ‫חשש‬ ‫חמור‬
‫מינוט‪ ,‬מ'האָט מיר ערלויבט צו געבן דעם‬
‫בדבר‬ ‫כשדנין‬ ‫הפוסקים‬ ‫מדברי‬ ‫מקור‬ ‫שום‬ ‫בלי‬ ‫מלח‬
‫נישט קיין‬
‫לכח‬ ‫מלח‬
‫— עס ּפא ַסט מיר ניטא ַמאָל צו רעדן די‬ ‫בין‬ ‫לחלק‬ ‫יכולים‬
‫טעגליכע לעבן‪.‬‬
‫הלכהא ַזזו‪,‬איר וועט הנאה האָבן פון דעם‬
‫איך‬ ‫כלל‬ ‫מובן‬ ‫אינו‬ ‫וגם‬
‫אונזער‬
‫זיכער‬
‫און איין זייט ווען דא ַרפן א ַראָּפלייגן‬ ‫אינטערוויו מיט א ַ קלאָרן תנאי נישט‬
‫‪‬‬
‫ַלע‬ ‫א‬ ‫מיט‬ ‫קעמפן‬ ‫וועלן‬ ‫מיר‬ ‫געווער‪.‬‬ ‫ָס‬ ‫א‬ ‫ד‬ ‫און‬ ‫חדר‪,‬‬ ‫פון‬ ‫סודות‬ ‫קיין‬ ‫ַרויסצוגעבן‬
‫ועל כן באתי לבקש ממעכ"ת שליט"א העומד לנס עמו וגודר גדר ועומד בפרץ ותלי"ת זכינו שאחד משיירי כנסת הגדולה עומד בראש עדתינו‬ ‫א‬ ‫ָט‬ ‫א‬ ‫ה‬ ‫ָס‬ ‫א‬ ‫ד‬ ‫[און‬ ‫עמלקים‬ ‫די‬ ‫פון‬ ‫ַך‬ ‫א‬ ‫שּפר‬ ‫אינטערוויו‪.‬‬ ‫עקסקלוסיוון‬
‫מצות מצה כהלכתה‪ ,‬ובודאי‬ ‫מיטלען!"‬
‫וגם לקיים‬ ‫בפסח‪,‬איך‬
‫ַנטשולדיגן אויב‬
‫איסור חמץ‬ ‫חששמוזן א‬ ‫וועט מיר‬ ‫חמור‬‫מאיסור איר‬ ‫מאיסורא בית‬
‫ווייניג שלום‬ ‫געווען נישט‬
‫לאפרושי‬ ‫ויהי' בזה‬ ‫הקדושה שיכתב בזה תשובה מאהבה‪,‬גורם‬
‫‪‬‬
‫וועל זיך הא ַלטן צו דעם‪".‬‬ ‫ָל‬ ‫א‬ ‫ס'ז‬ ‫אינדערהיים‪,‬‬ ‫מיר‬ ‫ביי‬ ‫ָבלעמען‬ ‫ּפרא‬
‫יתקבלו דבריו בכל תפוצות ישראל ויהי' בזה הוראה ברורה לדורות‪.‬‬
‫אַ גוטן‪ ,‬שוין לאַנג וואָס מיר פרויען‬
‫וויא ַזוי פא ַרשּפרייט איר די נייע‬ ‫זייער‬ ‫איך‬ ‫בין‬ ‫זיין]‪,‬‬ ‫אויסגערעדט‬ ‫נישט‬ ‫וואונדערן זיך ווער עס שטייט אונטער די‬
‫‪‬‬
‫בביאת גואל‬ ‫ומןַזוי הפסחים‬
‫בליץ–שנעל?‬ ‫ָדע א‬‫הזבחים‬
‫לאכול שם מן מא‬ ‫ברנהא ַלע‬
‫ציוןאיר די‬ ‫ולעלותנעמט‬‫כהלכתה‪,‬פון וואו‬ ‫זרש‪,‬‬ ‫מצה‬‫אכילתאונז‬ ‫לקיים מצות‬
‫עמלקים‪ ",‬זאָגט‬ ‫ונזכה‬
‫ָענט צו די‬ ‫חמץ‪ ,‬נא‬ ‫חדשיםמשהו‬
‫לבקרים‪,‬‬ ‫ישמרנו מכל‬‫והשי"תטוישן זיך‬‫סטיילס וואָס‬
‫ַלן?‬ ‫א‬ ‫בייפ‬ ‫צווישן איין קנא ַק מיט איר באָבלגאָם‬ ‫בב"א‪ָ.‬ג און דאָנערשטאָג‪ ,‬און‬ ‫צדק מאָנטא‬ ‫יעדן‬
‫‪‬‬
‫"מיר נוצן שטענדיג אויס דעם טויש‬
‫הרמה‬‫לתשובתואָן‪ ",‬זא‬
‫המחכה אין סעז‬ ‫והנשא מיר נוצן‬ ‫הרם‬ ‫כערכוא ַן א‬
‫כבודָה‪ ,‬ס'איז‬
‫וברגשי "א‬
‫און די צווייטע‪" .‬איך פא ַרשטיי אויך‬ ‫יעדע מאָל מיט אַנדערע בייפאַלן‪,‬‬
‫ָגט ושתי‪" ,‬מיר בויען‬ ‫ַלטער סוד א ַז‬ ‫באה"ר זייער‬ ‫ישראל אידן און‬ ‫טיפענרשנאה צו‬ ‫זייערגאון‬‫פונעם הדרת‬ ‫שלום כבוד‬ ‫איינסהנהמערבזה דורש‬
‫אינטערעסאַנט‬
‫‪‬‬
‫אויך אויף די נא ַטירליכע פרויענישע‬
‫אברהם לויפער‬ ‫‪‬‬
‫איבער די א ַלטע מאָדעס פון יאָרן פריער‪,‬‬ ‫שטרעבן צו פא ַרלענגערן אידישע צרות‬ ‫צווייטן‪ .‬ס'איז אונז אַ גרויסע כבוד‬
‫אייגנשא ַפטן פון וועלן געפעלן פא ַר‬ ‫נאָר א ַמאָל בעסערט מען עס א ַביסל‬ ‫אינעם לא ַנגן גלות‪ .‬דעריבער האָב איך‬ ‫און זכי' זיך ּפערזענליך צו באַקענען‬
‫‪‬‬
‫חבר'טעס און משפחה‪ ,‬און אויף זייער‬ ‫דאראג ערקלערט אונז ושתי‪" .‬צום‬ ‫אבדק"ק אויס‪",‬‬ ‫זיך פא ַראייניגט מיט די מאָדעס–קאָמיטע‬ ‫מיט די וועלכע שטייען ביים רודער‬
‫נייגעריגקייט צו זען וואָס איז ניי‪ ,‬וואָס‬ ‫ושו"ת ּפא ַּפס‬
‫פון –די הויכע‬ ‫השנה‬ ‫ומועדימאָדע‬‫ביישּפיל‪ ,‬די‬
‫און התורה‬ ‫ָדעסעל‬ ‫ברמה‬ ‫האשלדי מא‬ ‫ַרשּפרייטן‬‫בעמח"ס‬
‫צו העלפן פא‬ ‫און [פאַר]דרייען די וועלט‪ .‬ביטע טיילט‬
‫‪‬‬
‫איז "אין"‪ ,‬און וואָס יענער טראָגט‪".‬‬ ‫אין די האָר‪ ,‬דאָס איז א ַרומגעגא ַנגען פא ַר‬ ‫אונזערע‬ ‫אין‬ ‫אידן‬ ‫די‬ ‫ַלטן‬ ‫א‬ ‫ה‬ ‫דערמיט‬
‫מיט אייערע געפילן איבער דעם ענין‪ .‬ועל מס' סנהדרין –‬
‫שביעית "מיר האָבן זייער א ַ געניטע שטא ַב‪",‬‬ ‫ולולביא ַן האָט‬ ‫ג"כ –‬ ‫חטיםיאָר‬ ‫וקצירת‬
‫לענגער‪ ".‬מכות – הוריות – בערך‬
‫‪ ‬‬
‫צוריק נאָר ד‬ ‫צוואָנציג‬ ‫לא ַּפעס ווי‬
‫זאָגט זרש מיט שטאָלץ‪ ,‬קרא ַכנדיג ווידער‬ ‫מען געדא ַרפט איינדרייען די ּפא ַּפ און עס‬ ‫"איך בין א ַ גלייכע אייניקל פון‬
‫"איך בין א ַ געטרייע טאָכטער פון‬ ‫נבוכדנצר וועלכער האָט זיך פא ַרמאָסטן‬
‫מיט איר באָבלגאָם‪" .‬מיר א ַרבעטן אויף‬ ‫א ַרויפקוועטשן שּפיציג‪ ,‬און היינט איז‬ ‫ַקנהז‪ ,‬המן'ס‬ ‫משארמאשאָגט שא‬
‫מהגה"צ טא ַטן המן‪ ",‬ז‬‫מיין‬
‫‪‬‬
‫פא ַרשידענע פראָנטן אויפא ַמאָל — אויף‬ ‫בעסער ווען מ'טוט עס אָן מיט א ַ רייף‬ ‫שליט"א‪.‬‬
‫טאָכטער‪" .‬אייגנטליך בין איך געווען‬
‫שקבלתי‬
‫די‬ ‫התשובה צווישן‬
‫כלל ישראל‬ ‫אויסצומישןרצו"פ‬
‫נ"ב‪.‬‬
‫‪24‬‬
‫‪‬‬
 ‫אריזאנע מצות‬ ‫מכתב הסברה (ב') שנשלח להרבנים הגאונים שליט"א‬
‫‪‬‬ ‫‪ ‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬

‫‪‬‬ ‫עס קאָסט א ַמאָל א ַ ּפרייז‪ ,‬איז עס כדאי‬ ‫נעמען אין דעם וואָס דער קרוין אויף‬ ‫א ַ סּפעציעלע יופי‪ .‬א ַנדערש‪ ,‬וויא ַזוי‬ ‫די קליידער‪ ‬און שיך געשעפטן‪ ,‬קליידער‬
‫‪RABBI‬‬
‫אוי‪ ,‬כ'רעד שוין צופיל‪"...‬‬ ‫‪ָA.‬נצוהא ַלטן‪.‬‬
‫א‬ ‫‪LAUFER‬‬
‫דא ַן פא ַרנא ַרט‬ ‫מרדכי'ס קאָּפ האָט מיך‬ ‫איז מעגליך א ַז מ'זאָל זיך שווערן א ַז א ַ‬ ‫פא ַבריקא ַנטן‪ ,‬שייטל מא ַכערס‪ ,‬הוטן‬
‫‪‬‬ ‫און איך האָב געמיינט א ַז ער איז מיין‬ ‫לעכעריגע זא ַק פון וואָס עס שטעקט זיך‬ ‫דעזיינערס‪,‬און דאָס גלייכן‪ .‬מיר שּפא ַנען‬
‫‪25‬‬ ‫‪Ross‬‬ ‫‪St.‬‬ ‫‪Brooklyn‬‬ ‫‪N.Y.‬‬ ‫‪11211‬‬
‫‪‬‬ ‫וואָס זענען אייערע שוועריגקייטן‬ ‫ָסן‬
‫דעם‬
‫א‬ ‫ַג‬ ‫א‬ ‫ב‬ ‫איך‬
‫אויסער‬
‫ָב‬ ‫א‬ ‫ה‬
‫מיסט‪.‬‬
‫דעריבער‬
‫מיט‬
‫און‬
‫ַטן‬ ‫א‬
‫ַטע‪,‬‬
‫ט‬
‫א‬ ‫ט‬
‫מיין‬
‫און‬ ‫"שיין"?‬
‫איינרעדן‬ ‫זיך‬
‫איז‬
‫ָל‬ ‫א‬
‫אונטערהעמד‬
‫מ'ז‬ ‫ַז‬ ‫א‬ ‫מעגליך‬
‫ַן‬
‫איז‬
‫א‬
‫‪‬‬
‫ַרויס‬
‫‪Â‬‬
‫ַזוי‬ ‫"‬
‫א‬
‫א‬ ‫זיי איין צוהילף‪ ,‬טייל מאָל אָן זייער וויסן‪,‬‬
‫‪‬‬
‫ווי‬ ‫‪‬די‪"‬‬
‫וויכטיגקייט פון‬ ‫מיט אויסריידן וועגן‬
‫אין א ַזא ַ פעלד?‬ ‫‪718-388-5080‬‬
‫‪ – Fax. 388-4207‬ביים הא ַנדלען‬
‫‪‬‬ ‫ּפרובירן מיר צו פא ַרווא ַסערן דעם חילוק‬ ‫‪ ˜˜‬א ַז שּפיציגע שיך וואָס דערמא ַנען פונעם‬
‫זייער פרנסה און א ַז ס'איז אפילו נישט‬
‫"די שוועריגקייט פון זיין שטענדיג‬
‫צווישן א ַ געהעריגע קאָּפ–צודעק און א ַ‬ ‫בייזן מכשפה אינעם "הענסל און גרעטל"‬ ‫געפערליך‪ .‬בקיצור‪ ,‬מיט די ריכטיגע הילף‬
‫‪‬‬
‫איין טריט פאָראויס‪ ,‬פון נישט‬ ‫‪ ‬‬ ‫מעשה'לע איז "שיין"?‬ ‫קומט מען אָן ווייט‪".‬‬
‫שלאָפן קיין רגע‪ ,‬מוטשעט מיך‬
‫אָדער א ַז די טעם'לאָזע‬ ‫"די פרא ַגע דא ַרפט איר פרעגן פון‬
‫‪‬‬ ‫א ַביסל אויס‪ ",‬זאָגט ושתי‪" .‬מיר‬
‫‪˜ "‬‬ ‫די וואָס טאַנצן אונז נאָך‪ ",‬צעלאַכט צירונגען וואָס זענען ‪"Ú˘˙˘"˘˙Ú˙˘˜‬‬
‫דא ַרפן שטענדיג א ַרבעטן אויף‬
‫פשוט'ע גלאָז געהאָנגען‬
‫פא ַרשידענע פראָנטן אויפא ַמאָל‬ ‫ישראל‪ ,‬אור ליום כ"א אדר א' תשע"א לפ"ק‬ ‫ויקהלעסמשה את כל עדת בני‬ ‫זיך שא ַקנהז‪" .‬פרעגט זיי וויא ַזוי‬
‫אור ליום עש"ק לסדר‬
‫‪‬‬
‫— פון קאָּפ ביז די פיס‪ ,‬אויף‬
‫אויף שווא ַרצע אָדער‬ ‫צעשּפרייט זיך א ַזוי שנעל‪ ...‬כא ַ‪ ,‬כא ַ‪,‬‬
‫רויטע שטריק‪ ,‬איז‬ ‫כא ַ‪ ,‬פון וועמען האָבן זיי א ַזוי מורא‬
‫זומער‬ ‫שטיוול‪,‬‬
‫הסברה (ב)‬
‫‪‬‬
‫קליידער‪ ,‬קינדער‪ ,‬ערווא ַקסענע‪,‬‬
‫ומכתב‪‬‬
‫מא ַנטלען‪,‬‬
‫‪ ‬בירור הלכה‬
‫‪‬‬ ‫"שיין"? ווען מיר וואָלטן‬ ‫אויסצוזען צוריקגעשטא ַנען?‪ ...‬ס'איז‬
‫‪ ‬‬
‫שניט‪,‬‬
‫ובנעימים‬ ‫בטובא ַרב‪ ,‬די‬ ‫ערמל‪ ,‬די פ‬ ‫ושנותיהם‬ ‫די‬ ‫שייןישראל גודרי גדר ועומדים בפרץ‪ ,‬ה' יאריך ימיהם‬
‫זיך קאָנצענטרירט א ַז די‬
‫הגאוניםזייןרועי‬ ‫הרבניםָדעס זאָלן‬ ‫מא‬
‫ממש א ַ געלעכטער צו זען ווי זיי שטעלן‬
‫כבודזיי‬
‫מ'וואָלט‬ ‫למעלת‬
‫ּפונקט ווי‬ ‫וברכה‬ ‫געטריי‪,‬‬ ‫שלום‬‫זיך צו‬
‫די סחורה‪ ...‬ס'איז א ַ גא ַנצע‬
‫וואָלטן מיר אין ערגעץ‬ ‫געצאָלט דערפא ַר‪"...‬‬
‫‪‬‬
‫געטוא ַכץ און נישט קיין לייכטע‬
‫נישט אָנגעקומען‪ .‬מיר‬ ‫וויא ַזוי גייט יעדער אין טא ַקט מיט‬
‫עס‬
‫נהגואיזשלא‬ ‫דערפא ַר‬
‫וז"ל‪ָ:‬בערעכשיו‬ ‫פעלד‪ ,‬א‬ ‫חמץ‪ .‬וכ"כ בארחות חיים (הלכות חמץ ומצה אות ס"א)‬ ‫מיט'ן הנה שלחתי‬ ‫דעריבער תורה‪,‬‬ ‫לכבודה של‬
‫‪‬‬ ‫‪ ‬‬ ‫ָדעס? באה"ר כראוי וכיאותגייען‬ ‫אח"ד שה"ט‬
‫אייערע מא‬
‫המנהג‪ַ.‬נט‪.‬‬
‫אינטערעסא‬ ‫אויךלשנות‬ ‫ַקע ראוי‬ ‫ואין‬ ‫לתת שום מלח לא בשל מצוה ולא באחרותטא‬ ‫בהם טעם מלח‪,‬‬ ‫שנרגש‬ ‫החיטים‬ ‫בענין‬ ‫הלכה‬ ‫בירור‬ ‫שליט"א‬ ‫למעכ"ת‬
‫איינציגן וועג וואָס‬
‫ס'איז א ַלעמאָל אינטערעסא ַנט‬ ‫"ביי יעדע פרא ַגע וואָס קומט אונטער‪,‬‬
‫‪‬‬
‫ותיקא‪ָ,‬זע‬
‫ששמו קוריא‬ ‫יש מיט‬ ‫ובמאירי (פסחים ל"ט ע"ב) כתב וז"ל‪ :‬מאכל קמח‬
‫אויפצוקומען‬
‫כאוכל חמץ‪ .‬אך‬ ‫מלוחה דער‬ ‫מצהַר אונז‪:‬‬ ‫בלייבט פא‬ ‫שדינם היא כמו שכתב המרדכי‪ :‬כל האוכל‬
‫ווענדן מיר זיך צו אונזער ּפסיכאָלאָגישע‬
‫מעט‬ ‫מלח‪,‬‬ ‫גרגיר‬ ‫כגון‪:‬‬ ‫שקר‪".‬‬
‫בפוסקים‬ ‫וועג פון‬ ‫"בלויזשמצינו‬ ‫הגדרים מה‬ ‫עדיין צריכנא לבאר‬
‫‪          ‬‬
‫מעט על ידי‬
‫וואוילגיין‬ ‫ושמן לאָזן‬ ‫בקמחאון זיך‬ ‫בייפא ַלן‪,‬‬ ‫‪         ‬‬
‫פעמים שעושין אותו בקמח ושמן לבד‪ ,‬ופעמים‬
‫פון‬ ‫צו‬ ‫נעמען‬
‫שיטות הראשונים והאחרונים בזה‪.‬‬ ‫"מיר‬
‫דעּפא ַרטמענט‪ ",‬ערקלערט ושתי‪,‬‬
‫מלח‪.‬מירגםאלבאר‬
‫ציגעלעך‬
‫אסורדילעשותו‪,‬‬ ‫חשבון פון‬
‫שבקמח ומים‬ ‫מים‪ ,‬ובשניהם רגילין ליתן מלח מעט‪ ,‬זה אויפ'ן‬ ‫ַנטיילגענומען‬ ‫הרבההאָבן‬ ‫מלח‪,‬‬
‫ָריגע וואָך‬ ‫פא‬
‫מענטשן זייער דעת‪",‬‬
‫‪‬‬
‫ווי‬
‫אויסלמים‬ ‫שהמלחָלגןניתךאונזוחוזר‬ ‫הא של קמח ושמן מותר לעשותו‪ ,‬ואף על פיוואָס פא‬ ‫דפשיטא שאסור‬ ‫מילתא‬
‫זאָגט שא ַקנהז‪" .‬מיין‬ ‫הי'‬ ‫השנים‬ ‫ָנווענשאָן‬
‫דבכל‬ ‫נקדים‬ ‫ָגישע קא‬
‫שיח‬ ‫כלָלא‬
‫ּפסיכא‬
‫טרם‬ ‫גרויסע‬
‫הנה‬ ‫אין א ַ‬
‫מיםַטן‪".‬עכ"ל‪ .‬הרי‬ ‫שאיןאָלדא‬
‫געטרייע ס‬
‫‪            ‬‬
‫מ"מ מעט מלח בשיעור זה אינו מחמיץ במקום‬ ‫מ'זעטיורדין לעומקה‬ ‫ולא היו‬ ‫המצות‪ַ,‬ז ווען‬
‫בהםָזונג איז א‬
‫וואו מיר האָבן א ַרומגערעדט די ענינים‪.‬‬
‫להיות שום מלח בתוך העיסה שלשין לא‬
‫"מיר דא ַרפן פא ַרמא ַסקירן‬ ‫עס שטעלט זיך א ַרויס א ַז זייער פיל‬
‫שס"ל שבקמח ומים אסור ליתן אפילו מעט מלח מדינא דגמרא‪.‬‬ ‫היה מעולם לילך‬ ‫שלאאָל און‬ ‫גענוג מ‬ ‫חדש‬ ‫משוגעת‬ ‫התחילו עםא ַ דבר‬ ‫של הלכה זו‪ .‬אך לאחרונה‬
‫אונזערע טא ַקטיקן‪ ",‬זאָגט זרש‪,‬‬
‫בפסחָס‬
‫פון די ווא‬ ‫מצות‬ ‫למלוחהיטן‬
‫‪ ‬‬
‫אסורא ַרפן זיך‬ ‫ובאור זרוע (הלכות פסח סימן רל"ט) כתב וז"ל‪":‬מיר ד‬ ‫ומשקין‬ ‫ָה‪,‬‬ ‫ח‬ ‫ֵ‬
‫ל‬ ‫ְ‬
‫מ‬ ‫ארץעס‬ ‫ווערט‬ ‫והיא‬ ‫שםַנג‪,‬‬
‫יורדין לא‬
‫מענטשן ליידן פון א ַ מא ַנגל אין זעלבסט–‬
‫לקצור במקומות שכמעט אין גשמים גענוג‬
‫שא ַץ און זעלבסטזיכערקייט‪ ,‬און‬
‫מלח ממש על‬ ‫ס'איז‬ ‫נשאר‬ ‫און וואָס‬ ‫מתייבשים‬ ‫את השדות במים מלוחים וכשהמים נאָרמא ַל‪,‬‬
‫‪‬‬
‫ּפלענער‪.‬‬
‫אונזערע דבי ר'‬
‫ָדע‬ ‫א‬ ‫מ‬ ‫ַ‬ ‫א‬
‫אמרינן‪ ,‬אמרי‬
‫מיר‬ ‫ַנייען‬ ‫א‬
‫ע"ב) שטערן‬
‫ב‬ ‫ָל‬ ‫א‬ ‫מ‬ ‫ַך‬
‫משום חמץ ‪ -‬שלהי פרק כל שעה (פסחים ל"ט ווילן‬
‫א‬ ‫ַס‬ ‫א‬ ‫שמרגישין‬ ‫מעולם‬
‫פריער געווען נאָרמא ַל‬
‫כזה‬ ‫היתה‬ ‫שלא‬ ‫חדשה‬
‫דעריבער אידענטיפיצירן זיי זיך לויט‬
‫מציאות‬
‫ַרומיגע‬ ‫כאן א ַלע א‬ ‫ונתהווהאויב‬
‫הקרקע‪,‬א ַרומיגע‪.‬‬‫זייערע‬
‫שילא ותיקא שרי‪ ,‬והתניא ותיקא אסור‪ ,‬לא קשיא‪ ,‬הא במיא ומילחא‪,‬‬ ‫ווערט א ַ משוגעת‪ .‬איך‬
‫‪ ‬‬
‫און‬ ‫איידל‪,‬‬ ‫ַביסל‬ ‫א‬ ‫ַכן‬ ‫א‬ ‫מ‬ ‫עס‬ ‫דורכ'ן‬
‫הא במישחא ומילחא‪ ,‬ופירש"י ותיקא‪ ,‬מאכל קמח‪ .‬מישחא ומילחא‬ ‫אנשים ובתוכם‬ ‫הנאה‬ ‫ַזונדערכמה‬ ‫ומגידין‬ ‫שמעידין בא‬ ‫האָב‬
‫בער‪,‬‬ ‫ַ‬ ‫א‬ ‫זיין‬ ‫אויך‬
‫טעם מלח בהחטים ובהמצות‪ ,‬כמו‬ ‫איך‬ ‫מוז‬ ‫בערן‪,‬‬ ‫זענען‬
‫נאָר נאָכדעם וואָס א ַלע קויפן עס‬ ‫חריפות של מלח‬ ‫ָקסן‪,‬‬ ‫א‬ ‫זענען‬ ‫ַרומיגע‬ ‫א‬ ‫ַלע‬ ‫א‬ ‫אויב‬ ‫ניין?‬
‫‪‬‬
‫בקמח שרי דמי פירות אין מחמיצין‪ ,‬אבל מיא ומילחא בקמח אסור מפני‬ ‫שמרגישיןמיט די‬ ‫מובהקיםָס צו טון‬ ‫דא‬ ‫תלמידי חכמים ומורי הוראה‬
‫שוין ווייזן מיר די ריכטיגע פא ַרבן‬ ‫מוז איך אויך זיין א ַן אָקס‪ .‬אויב א ַלע‬
‫בהעיסה‬ ‫החריפות של המלח‬ ‫מלבושים וואָס‬ ‫ָרט אריזאנא‬ ‫שבחיטי‬
‫סא‬ ‫בהחטים‪ ,‬גם הלאברעטאר"י אישר‬
‫—‬ ‫מלחָבן שכל‬ ‫ליתןַרף הא‬ ‫שאסור מ'דא‬ ‫שמחמיצין עכ"ל‪ .‬הרי שס"ל מדינא דגמרא דערפון‪.‬‬ ‫א ַרומיגע גייען מיט דזשאָמּפערס מיט‬
‫‪‬‬
‫גייןליתן מלח‬
‫צוביסלעך‪,‬‬ ‫דאסור‬ ‫מ"ב)ַרף מען‬ ‫אות דא‬‫מפני שמחמיצין‪ .‬וכ"כ במחזור ויטרי (הלכות פסחא ַמאָל‬
‫שהחריפות‬ ‫כזה‬‫סּפעציעל‬‫נמצא‬ ‫ָגן‬ ‫א‬
‫לא‬‫טר‬ ‫פרויען‬
‫שבעולם‬ ‫השדות‬ ‫(‪ )SODIUM‬חזקה מאוד‪ ,‬ובכל‬
‫געּפא ַסטע ערמל‪ ,‬דא ַן מוז איך אויך‬
‫ַן‬ ‫א‬ ‫ד‬
‫שהמציאות הוא שבכל חטים שבעולם יש‬ ‫ווייל‬ ‫צניעות‪,‬‬ ‫ַר‬ ‫א‬ ‫פ‬ ‫כל כך‪,‬‬ ‫חזקה‬
‫‪‬‬
‫מפלייזא‬
‫אפילו‬ ‫הר"שאָדער‬ ‫אינטש‪,‬‬ ‫בפירוש‬
‫אינטש ביי‬ ‫משום דמחמעא יעו"ש‪ .‬ובאור זרוע (שם סימן רנ"ו)‬ ‫גייען מיט‬ ‫ַרומיגע‬ ‫יהאַלע א‬
‫אויב א‬ ‫המלח‬‫של גיין‪.‬‬‫א ַזוי‬
‫ששה‬ ‫או‬ ‫חמשה‬ ‫ַרויסיש דעם‬ ‫בחיטי איך א‬
‫אריזאנא‬ ‫צי‬ ‫משא"כ‬ ‫מיליגראם‪,‬‬ ‫‪5‬‬ ‫היותר‬ ‫לכל‬
‫סענטימעטער‪.‬‬
‫ובארצינו היו [הגוים‪,‬‬ ‫סענטימעטער ביי‬ ‫(לפיוט אלקי הרוחות‪ ,‬שנוהגין לאמרו בשבת הגדול) כתב וז"ל‪:‬‬ ‫קלעביגע‪ ,‬צוקנייטשטע שטיוול‪ ,‬מוז איך‬
‫‪‬‬
‫נישט‪".‬לנפח‬ ‫ָפן כדי‬ ‫בפת‬ ‫מלחשלא‬ ‫בקיצור‪ ,‬מיר‬
‫כ"ה בכת"י נדפס בהוצאת מכון ירושלים] משימין‬
‫קא ַרּפעט פון אונטער‬
‫קייןבהם ‪ 26-30‬מיליגראם כח החריפות של‬
‫זייערע פיס און איך האָב‬
‫שיש‬ ‫נישט‬ ‫ַנדערש בין איך‬
‫שנתברר‬ ‫יותר‪,‬א וכמו‬‫ַזוי גיין‪,‬‬ ‫אויך א‬
‫פעמים‬
‫מדרכיָס‬
‫ַזעלכע ווא‬ ‫א‬ ‫ָ‬ ‫א‬ ‫ד‬ ‫ַלץ‬ ‫א‬ ‫"ס'זענען‬ ‫ַרבעט‬ ‫א‬ ‫שווערסטע‬ ‫אונזער‬ ‫ַלע‪.‬‬ ‫א‬ ‫ווי‬ ‫אָקס‬
‫‪‬‬
‫כתב וז"ל‪ :‬וכוונת רבינו שמוכח‬
‫לאָזן זיך נישט פון אונז‪ ",‬זאָגט שא ַקנהז‪.‬‬
‫ַבריצירן‬ ‫הנ"ל‬
‫דורך פא‬‫בהוצאה‬ ‫[בהערות שם‬
‫בענד‪/‬בענדל‪/‬בענדעלע‬ ‫אריזאנא‬ ‫צום יאָמַא‬
‫ביישּפיל‪ ,‬די הוטן‪.‬‬ ‫(‪ַ)AGRICULTURE‬ך‪.‬של‬
‫המלח‪ ,‬גם הממונה מטעם הממשלה דעם לעצטן לא‬
‫די‬ ‫מענטשן‪,‬‬ ‫קלוגע‬ ‫די‬ ‫מיט‬ ‫ַקע‬ ‫א‬ ‫ט‬ ‫איז‬
‫לתפיחה וברור שהוא מחמיץ]‪ ,‬ובכל צרפת‬ ‫משמשדעם שּפיץ‬ ‫שהמלחנאָר צו‬ ‫האפייה‪,‬אָס דעקן‬‫היטן וו‬ ‫בה‬
‫שמשתמשיןלשם‬
‫זיך אָן די היטן‬ ‫המים‬ ‫טוען‬ ‫אישר שמקום זה הוא ארץ מְלֵח ָה‪ ,‬די פרויען‬
‫וכשמתייבשין‬
‫‪‬‬
‫"און זיי שטעלן אונז שטיינער אין וועג‬
‫קאָּפ און ליגן א ַזוי הא ַלבוועגס אויפ'ן‬ ‫גרמא‬
‫ודיןאיך האָב‬‫שייטל‪.‬‬ ‫הקרקע‪,‬‬ ‫צניעות‪,‬ממש על‬
‫צוצודעקן דאָס‬
‫וועלכע האָבן יאָ גענוג זעלבסט–שא ַץ‬
‫להשקות את השדות משאיר אחרי' מלח‬
‫ותשובות גאוני‬
‫אונזערע‬ ‫במדינתינו‪ַ,‬נדערע וועגן‬
‫נוהגיםאויפקלערן א‬ ‫נוהגים איסור גדול בדבר וכן היו דורך‬ ‫און לאָזן זיך נישט א ַזוי שנעל נא ַרן‪ .‬צו‬
‫הוט‬ ‫דעם‬ ‫אויסטון‬ ‫ביז'ן‬ ‫ָרט‬ ‫א‬ ‫ד‬ ‫פון‬ ‫שייטל‪.‬‬ ‫אויף‬ ‫ָּפצוטון‬ ‫א‬ ‫זיי‬ ‫הנאה‬ ‫סּפעציעלע‬ ‫אַ‬
‫‪‬‬
‫ומביאים‬
‫טון‪,‬‬ ‫בפסח‪,‬קען מען‬ ‫ָבער וואָס‬ ‫חמץ‬ ‫אמת'ע אוכל‬
‫כוונות‪ .‬א‬ ‫לותיר ראיתי שכל האוכל מצה מלוחה כאלו‬
‫איך‬ ‫ָבער‬ ‫א‬ ‫שּפרונג‪.‬‬ ‫ַצן‬ ‫א‬ ‫ק‬ ‫ַ‬ ‫א‬ ‫איז‬ ‫ַנצן‬ ‫א‬ ‫אינג‬
‫אח"כ‬
‫דורך‬
‫המלוחים‬
‫עמלקי'ש)‬
‫ממים‬
‫אויף‬ ‫מיין‪,‬‬
‫שנרטבו‬
‫(איך‬ ‫טערקיש‬
‫השבלים‬ ‫המה‪ ,‬גם‬
‫קינדער‪.‬‬ ‫ביותר‬
‫זייערע‬ ‫מלוחיםדורך‬
‫שהחטים מיר צו‬
‫זיי קומען‬
‫זענען בלינד? וואָס קען‬ ‫להקלַלעעכ"ל‪.‬‬ ‫ואיןנישט א‬ ‫ראיה דאפילו בכותל מוסיף הבל וכו'‪ ,‬א ַז‬ ‫ַמעסמלח ממש ונבלע בהחטים‪ .‬ונמצא שעל‬ ‫בהם‬
‫נשארדי מא‬ ‫מתייבשין‬
‫טענה'ן צו‬ ‫דיכשהמים‬
‫מיידלעך נעמען‬
‫‪‬‬
‫ַריש?‬ ‫וביאורי זענען נא‬ ‫הנ"לנישט א ַלע‬ ‫טון א ַז‬
‫מוז אייך דערציילן א ַז אייגנטליך קומען‬
‫ובע"ה נחזיר עוד להעתיק סוגית מען‬
‫ציל–ברעט‬
‫נולד‬ ‫הוטן א ַלס‬
‫לעולמים‪,‬‬ ‫זייערע היה‬‫חדשה שלא‬ ‫נוצן טא ַקע‬ ‫לעשותאָסמציאות‬ ‫און פא ַרוו‬ ‫בנפשם‬
‫מיט זיי‪,‬‬ ‫שהרהיבוזיךעוז‬
‫ידיזיי שעמען‬ ‫א ַז‬
‫הראשונים‬ ‫הגמ'‬ ‫פאָר גרויסע קריגערייען אין אונזער אָפיס‬ ‫פא ַר אונזערע מאָדעס‪ .‬מיר נוצן דווקא די‬
‫וואָס קען מען טון א ַז נישט א ַלע געבן‬
‫אופניו‪ .‬ויש להביא ראי' מפורשת ששיטת‬
‫אונז א ַוועק זייער שכל אויף א ַ גאָלדענע‬
‫‪ ‬‬
‫דיבוראָלעל נישט‬ ‫דברַלטן מ'ז‬ ‫טייל הא‬ ‫וועגן דעם‪.‬‬
‫והאחרונים בזה‬ ‫השאלה‬ ‫רק‬ ‫זה‪,‬‬ ‫על‬
‫הוטן זיי צו מא ַכן אויסזען אויפפא ַלענד‬
‫הפוסקים‬ ‫דנו‬ ‫ולא‬ ‫ַלע‬ ‫ַזויווי א‬
‫הנה‬ ‫עד‬ ‫היהא‬‫אויסזען‬
‫שלא‬
‫מא ַמעס‪ ,‬און דערנאָך שטעלן זיך די‬
‫נישט‬
‫חדשה‬ ‫שאלהזיי‬
‫קענען‬
‫אפילו רק‬ ‫ַך‬ ‫א‬ ‫ַס‬ ‫א‬ ‫ווייל‬ ‫הוטן‬ ‫די‬ ‫מיט‬ ‫טשעּפען‬ ‫ַזוי‬ ‫א‬ ‫הפוסקים‬
‫דנו מיר א ַריין‬ ‫שלאלייגן‬ ‫מהַמאָל‬ ‫מבואר היטב‬
‫פורים'דיג‪ .‬א‬ ‫נתחדש עכשיו בחיטי אריזאנא‪ ,‬ובזה און‬
‫געווינט‬ ‫היא א ַמאָל‬ ‫ָגט מען‪:‬‬ ‫חמץ‪,‬‬
‫אונז זא‬ ‫אוכל‬‫כאילוַץ? ביי‬
‫המרדכי שכל האוכל מצה מלוחה טא‬
‫‪‬‬ ‫מלח‬ ‫נתינת‬ ‫מיר נאָך‬ ‫חטיםא ַזוי האָבן‬
‫ַמעס צו‪.‬‬ ‫במפורשמאעל‬
‫געטרייע‬
‫מען‪"...‬המרדכי‬ ‫שיטת‬ ‫הביא‬ ‫פרויען האָבן עס צוליב דעם אינגא ַנצן‬ ‫ַקלען זיך‬ ‫בעצםָס ווא‬ ‫הוטן ווא‬ ‫רקדידנו‬ ‫מלח‪,‬אין‬ ‫פעדערן‬ ‫בהם טעם‬ ‫שמרגישין‬
‫ַרלירט‬ ‫ט"ז)ָל פא‬ ‫ס"קא ַמא‬ ‫בגרגיר מלח‪ .‬שהרי במגן אברהם (סי' מען‬
‫תנ"ה און‬ ‫און נאָך טא ַקטיקן‪ ,‬ביז א ַלע גייען טא ַקע‬
‫אויסגעטאָן און זיך צוגעדעקט מיט א ַ‬ ‫בזה‪,‬‬
‫והאחרוניםּפיצלנע‬
‫הראשוניםאָל מא ַכן מיר‬ ‫שיטותיעדע ווינט‪ ,‬א ַמ‬ ‫בתוך העיסה‪ ,‬ואנקוט כאן בקצרה מיט‬
‫‪‬‬
‫ואח"כ כתב דבגרגיר מלח שנפל לעיסה יש לסמוך על הכל בו (נעתק להלן)‬
‫טיכל‪ .‬כאָטש קעגן דעם טיכל האָבן מיר‬ ‫אויפ'ן שּפיץ קאָּפ און‬ ‫באריכות‪.‬‬‫לבאראָס ליגן‬ ‫ובעזהי"ת אעבור פרשתא דא ואתנייאהיטן וו‬
‫צום טא ַקט‪".‬‬

‫‪ ‬‬
‫לעצט?המרדכי‬ ‫שלדעת‬ ‫פשוט צום‬
‫וועט לא ַכן‬ ‫ווערלדבר‬ ‫הרי שנקט‬ ‫מחמם‪,‬‬ ‫אינו‬ ‫מלח‬ ‫דמעט‬ ‫שכתב‬ ‫"מיר בא ַנוצן זיך מיט'ן מיטל וואָס‬
‫אויך עצות‪ ,‬אָבער דאָך איז עס נישט‬ ‫די שייטלעך דא ַרפן א ַרויספא ַלן דערפון‬
‫הייסט שקר החן והבל היופי‪ ",‬זאָגט זרש‬
‫"עוז כתב‬
‫והדר‬ ‫מגרגיר‪ ,‬רק‬
‫זענען מקיים‬ ‫גרגירָסליותר‬ ‫חילק בין די ווא‬ ‫ַנדערע‬ ‫ולא‬‫אסור‪,‬די א‬
‫אונז‪ .‬פון‬‫בגרגירַר מלח‬
‫געוואונטשן פא‬ ‫אפילו‬ ‫מטעם‬
‫איין סיבה‬ ‫נאסר‬ ‫מלחזייטן‪.‬‬ ‫אויף די‬ ‫במעט‬ ‫שאפילו‬
‫צופליען‬ ‫שיטה א' ‪ -‬שיטת המרדכי היא און‬
‫שמצינו‬ ‫אָפן‪" ,‬דאָס טייטשט‪ ,‬מיר געבן פא ַר שקר‬
‫‪‬‬
‫אחרון!" בשו"ת‬ ‫ליום מפורש‬ ‫ותשחקוכ"כ‬ ‫לבושה‪...‬מחמם‪.‬‬ ‫דמעטצומלח אינו‬ ‫הנאה יאָ‬ ‫הכל בו‬ ‫דירעקט‬ ‫לסמוך על‬
‫שיכוליןאָבן מיר‬
‫זייט ה‬ ‫כיוןא ַרלייג זיך‬ ‫מעט מחמם‪,‬‬
‫ּפערזענליך פ‬ ‫מלחאיך‬ ‫ַרוואָס‬ ‫שאף‬ ‫שמחמם העיסה‪ ,‬וכמו שביאר הרא"ש פא‬
‫א ַביסל חן‪ ,‬און פא ַר הבל גיבן מיר א ַריין‬
‫מליח כרותח היינו‬ ‫פורים!‬‫פרייליכן הוי‬
‫הסוברים דהכא‬ ‫אַ‬ ‫וכוונת‬
‫אפילו‬ ‫וז"ל‪:‬און‬
‫להלן)הוטן‪,‬‬
‫מיט די‬ ‫מצראָּפ"‬
‫(נעתק‬ ‫עזרת‬
‫"דרייען א ַ ק‬ ‫כאוכל‬
‫מלוחהוויל נקמה‬
‫מצהווייל איך‬ ‫הוטן איז‬ ‫האוכל‬ ‫א ַזויכלאויף די‬ ‫המרדכי‬ ‫שמלוח כרותח‪ ,‬ובכגון דא כתב‬
‫‪25‬‬ ‫‪ ‬‬

‫חרופים בצונן‪ ,‬אפילו הגעלה לא מהני ליתן בהם המים שלנו‪ - .‬ובעזהי"ת‬
‫יבואר בבירור הלכה שהתחלתי לערוך כל דברי הפוסקים בזה‪ ,‬גם יבואר‬
‫הגדרים בלשון‪ :‬גרגיר מלח‪ ,‬טעם מלח‪ ,‬הרבה מלח וכדומה‪ .‬גם יבואר‬
‫שבנידון דידן שיש אנשים ובתוכם כמה תלמידי חכמים ומורי הוראה‬
‫מובהקים שמרגישין טעם מלח ממש‪ ,‬ולא רק שמוטעם יפה‪ ,‬בזה גם‬
‫און מ'שטוּפט עס פאָראויס אין א ַ שיינע‬ ‫זיין ליבלינג‪ .‬דאָס הא ַרץ טוט מיר וויי‬
‫לאוכלם‪ .‬רונדיגע טורעם‪ .‬היינט איז אויך ערלויבט‬
‫שאסורָס איך‬ ‫בדיעבדדי ס"ל‬
‫אריזאנע מצות‬
‫בהדרגה‪ ,‬דהיינו לפי ההדרגה דמליח הרי הוא כרותח‪ ,‬דהיינו במליח‬
‫שאינו נאכל מחמת מלחו‪ ,‬הכא גבי פסח דאיסורו במשהו חשוב מליח‬
‫כרותח אף שאינן נותנים בעיסה אלא מעט מלח וכו' יעו"ש‪.‬‬
‫שיטה ב' ‪ -‬בכל בו הביא שיטת הראב"ד לחלק בדיעבד בין מעט‬
‫להרבה שאינו נאכל מחמת מלחו‪ .‬וזהו דבר פשוט שאין הכוונה כמו‬
‫המתירין‬ ‫גרינוואלד‬
‫מליחת בשר שמולחים אותו במלח הרבה כדי להפליט אתח‪ .‬הדם ַ‬

‫לאמיר‬
‫ָ‬
‫בושות ווא‬ ‫היינט אויף‬ ‫ביז‬ ‫ואח"כ‬
‫האָב אים פא ַרשא ַפט יענעם טאָג פון די * אָדער גאָר פאָרצוגליך צו טראָגן די ּפא ַּפס‬ ‫מדיחין אותן‪ ,‬וכי בטפשאי עסקינן שעושים מצות שאי אפשר לאכול‬
‫מיט צא ַמגענומענע האָר‪ ,‬א ַ סטיל וואָס‬ ‫ּפא ַרא ַדע‪ ,‬ווען איך האָב אים בא ַגאָסן מיט‬ ‫זיך חריפות המלח בתוך העיסה‪,‬‬
‫אותם‪ ,‬רק הכוונה שנמלח הרבה שמרגישין‬
‫בווארשא‬
‫מיידל‬ ‫ז"ל‪ ,‬נדפס‬
‫ַטיטלט א ַ‬ ‫קאלנא‬
‫ַטיש בא‬ ‫אב"דָמא‬
‫להגאוןאויטא‬ ‫ששוןַרקריך‬
‫(סימן כ"טוואָלט‬ ‫שמןאָס פא‬ ‫אוי‪ ,‬וו‬‫בשו"ת‬ ‫ומצאתימיסט‪.‬‬ ‫א ַן א ַמּפער‬

‫צונויפרעדן‬
‫ומעט הכוונה כמו שנותנים להטעים העיסה‪ .‬וכתב עוד וז"ל‪ :‬וכל זה‬
‫מדגים‬ ‫אשר‬ ‫הכלים‬ ‫עם‬
‫א ַלס "נעב" אין די פא ַרגא ַנגענהייט‪ .‬דאָס‬ ‫להתנהג‬ ‫איך‬ ‫שאלת‬ ‫אשר‬ ‫וז"ל‪:‬‬ ‫שכתב‬
‫בשנתדאָ מיט מיינע ּפערזענליכע זא ַכן‪.‬‬ ‫תרס"ה)‬ ‫איך‬
‫בדיעבד‪ ,‬אבל לכתחלה לא יתן‪ ,‬ובמצה של מצוה לא יתן כלל‪ ,‬ואם נתן‬
‫קורצע‬
‫— דישצריך‬ ‫פשוטטוישהוא‬ ‫מיט יעדע‬ ‫זעלבע ‪-‬איזדבר‬‫אתם בפסח‪.‬‬ ‫להשתמשאין די‬
‫מיין קא ַריערע‬ ‫רוצה‬ ‫פרעגטאםוועגן‬ ‫מלוחים‬ ‫איר‬
‫ַקטיק‬ ‫ַלטער טא‬ ‫אינו יוצא בה ידי מצה דבעינן לחם עוני וזו מצה עשירה היא‪ ,‬ע"כ שיטת‬
‫שמולחין‬ ‫סעיף א ַןי' אסלים‬‫תנ"אזענען‬ ‫שעסלעך‬‫בש"ע סימן‬ ‫צוזא ַמען‬ ‫להאא ַרבעט‬
‫דאיתא‬ ‫אינדוסטרי? איך‬
‫להגעילם‪ ,‬ודומה‬ ‫מאָדעס‬
‫איינגעצויגענע‬ ‫די‬ ‫אויך‬ ‫ַזוי‬ ‫א‬ ‫און‬ ‫אונזערע‪,‬‬ ‫די‬ ‫ָנצוקליידן‬ ‫א‬ ‫פרויען‬ ‫טיכטיגע‬ ‫פיל‬ ‫מיט‬ ‫הראב"ד‪ .‬וסיים עלה הכל בו וז"ל‪ :‬ועכשיו נהגו שלא ליתן שום מלח לא‬
‫בהם בשר יש מצריכין להם הגעלה עיין במגן אברהם שם ס"ק ך'‪ ,‬והגעלה‬
‫שעסלעך וואָס שווימען יעצט א ַרויף‪".‬‬ ‫אידישע פרויען זיי זאָלן זיין פורים'דיג‬ ‫בשל מצוה ולא באחרות ואין ראוי לשנות המנהג עכ"ל‪.‬‬
‫בודאי מהני‪ ,‬ואם משתמש אותם בלא הגעלה בדיעבד נראה שהתבשיל‬
‫"מיר זענען זייער ציל–אָריענטירט‪",‬‬ ‫א ַ גא ַנץ יאָר‪ .‬גרא ַדע בין איך ּפערזענליך‬
‫בהםזיצןמים‬
‫און‬
‫והחוש יעיד‬
‫קומענדיגע‬
‫ליתן מיר‬
‫נישט א ַז‬
‫להם‪,‬‬
‫זיין די‬
‫"מיינטאבל‬
‫מהני זאָל‬
‫בפסח‪,‬‬
‫וואָס עס‬
‫אותםזרש‪.‬‬‫להשתמש זאָגט‬
‫חלומ'עןלא‬
‫דאף הגעלה‬
‫שטוּפזהשטענדיג‬
‫ַגט און‬ ‫נראה‬
‫איך וכל‬
‫מצה געווא‬
‫ס"ק—ל"א‪.‬‬
‫בהםצו זיין‬
‫עייןַקטיוו‬
‫לאפותָמיטע‬
‫מותרַרק א‬
‫שלנואָדע–קא‬
‫שטא‬
‫די מ‬
‫ר‬ ‫יא‬
‫ָ‬ ‫נץ‬ ‫גא‬
‫ַ‬ ‫ליתן מלח ַא‬
‫שיטה ג' ‪ -‬שיטת המתירין‬
‫(רשב"א סי' רכ"ד‪ ,‬ריטב"א‪ ,‬ר"ן‪ ,‬מהר"ם חלוואה‪,‬‬
‫להטעים המצות שיהי' להם טעם יפה‪ ,‬ועיי"ש‬ ‫פסחים שם‪ ,‬ועוד)‬
‫שכתב המהר"ם חלוואה וז"ל‪ :‬ומלח מעט שבעיסה שהוא להטעים אינו‬
‫פוריםבהם את העיסה‬
‫אחדאָסשהי'‬
‫מיר‬ ‫ַכטן צו וו‬‫באגן‬ ‫ס"קמירי"טטרא‬ ‫שם נאָר‬‫זהבאָדע‪,‬‬‫בטורי מ‬ ‫המעשה שהובא‬
‫ַרויסצוקומען מיט‬ ‫כפי האָבן א‬ ‫נישטזהמורא‬ ‫על‬
‫דעם‬ ‫לויט‬ ‫און‬ ‫ָנקומען‪,‬‬ ‫א‬ ‫יעצט‬ ‫ווילן‬
‫ממיוחד לקיבא וכו'‪ ,‬נמצא אף שיגעל את הכלי‪ ,‬מ"מ המים יהיו מלוחים‪,‬‬ ‫ָט‬ ‫א‬ ‫ה‬ ‫ָל‬ ‫א‬ ‫מ‬ ‫ַך‬ ‫א‬ ‫ַס‬ ‫א‬ ‫ָרשריפטן‪.‬‬ ‫א‬ ‫פ‬ ‫ָדנע‬ ‫א‬ ‫כרותח‪ .‬ועעו"ש שכתב וז"ל‪ :‬ליתן "מלח במים" שלשין‬
‫יעדעס‬
‫ַרבעט מלח‬ ‫שלאא ליתן‬ ‫נוהגיןָדע‪ .‬עס‬
‫מען די מא‬ ‫טוישט ה'‬
‫תנ"ה םעיף‬ ‫בין צו‬ ‫סימן‬‫דאיתא איך‬
‫להאַרשריגן א ַז‬ ‫שוין פא‬ ‫וחוזרמיךהדין‬ ‫מען‬ ‫יעו"ש‪ .‬וכן הריטב"א כתב שיש ליזהר שלא יתן הרבה יעו"ש‪ .‬והרשב"א‬
‫מאָל אָן אויסנא ַם! און אויסער דעם‪,‬‬ ‫געווא ַגט‪ ,‬און טאָמער מ'וועט אָננעמען‬ ‫(סוף סימן תנ"ה) כתב וז"ל‪ :‬אלא שמחמירין ואין נותנין במצה שמורה עכ"ל‪.‬‬
‫במצה‪ ,‬ואפילו בדיעבד יש לאסור וכדאיתא במרדכי הובא במגן אברהם‬
‫האָבן מיר א ַ זייטיגע הנאה צו ּפייניגן‬ ‫מיינע פאָרשלא ַגן וועלן די פרויען זיך‬ ‫והריטב"א כתב וז"ל‪ :‬ובעלי נפש חוששין שלא לתת מלח בעיסה בפסח‪,‬‬
‫אלו צ"ע‬
‫אונזערע‬ ‫במיםמיט‬‫לש פרויען‬ ‫אידישע‬ ‫ובדיעבדדי אם‬
‫חמץ‪ ,‬א ַביסל‬ ‫גענצליך‬ ‫כאוכל‬‫אונז און‬ ‫מלוחה‬
‫מצהַכן פון‬ ‫האוכלאויסלא‬ ‫פשוט‬ ‫ובארצינו נוהגין ליזהר בזה במצה של מצוה‪ ,‬והמחמיר תבוא עליו ברכה‬
‫השנה‬ ‫כל‬ ‫בהם‬ ‫שעומדים‬
‫מאָדעס‪ .‬א ַמאָל קומען מיר אויף מיט א ַ‬ ‫הכלים‬ ‫אםָטירן אונזערע ּפלענער‪ ,‬אָבער‬
‫וכש"כ‬ ‫‪.‬‬ ‫המצה‬ ‫לאכול‬ ‫להתיר‬ ‫בליאָיקא‬
‫יעו"ש‪.‬‬
‫שּפיציגעלאשיךמהני‬
‫אויף‬ ‫אוגערקעסָגן בודאי‬
‫אוא ַל פון טרא‬ ‫צוםקרויטבייפ‬ ‫מען או‬‫בוראקעס‬‫כמוָלגט איז‬ ‫חמוצים געפא‬
‫מ'האָט מיך‬ ‫דברים‬ ‫ווען‬
‫פשוט‬
‫יתחמץ‬ ‫שיכור‪,‬‬ ‫זיך ווי א ַ‬
‫בודאי‬ ‫ַקלט כי‬
‫מצה‬ ‫בהםווא‬‫לאפותָס מען‬
‫ווא‬ ‫ביישּפיל‪ ,‬דער‬
‫שלנו‬ ‫בהם מים‬ ‫ליתן צום‬
‫צופרידן‪.‬‬ ‫הגעלה‬ ‫בהםגעווען‬ ‫סוף‬ ‫שיטה ד' ‪ -‬והטור (או"ח סי' תנ"ה) כתב וז"ל‪ :‬הרבה נוהגין שלא ליתן‬
‫וק"ל‪ָ.‬ל קומט מען‬ ‫פיס‪ .‬א ַמא‬ ‫די‬ ‫טון‬ ‫צו‬ ‫וויי‬ ‫זיי‬ ‫ַרץ‬ ‫א‬ ‫שוו‬ ‫מיט‬ ‫בלוי‬ ‫ַכן‬ ‫א‬ ‫מ‬ ‫פון‬ ‫ַל‬ ‫א‬ ‫איינפ‬ ‫ברור לאוסרו‪ ,‬ומכל‬ ‫טעמעס‪,‬‬
‫קטועלע טעם‬ ‫בכלאיבער ַא‬
‫אשכנז‪ ,‬ואין‬ ‫שמועסן‬
‫קורצענוהגין‬
‫מלח בפת בפסח‪ ,‬וכן‬
‫העיסה‪ ,‬ולא דמי להא דכתב המג"א בסימן תנ"ה ס"ק ט'‬
‫אויף מיט א ַ בייפא ַל פון שמאָלע שעסלעך‪,‬‬ ‫סטייליש איז געווען מיין אויפטו‪ .‬א ַלע‬ ‫לשנותא משום אל תטוש תורת אמך‪ ,‬עכ"ל הטור‪ .‬והמחבר‬
‫ונקטן‬ ‫נדפ‬
‫ּ‬ ‫שטא‬
‫ַ‬ ‫רשידענע‬ ‫פא‬
‫ַ‬ ‫פון‬ ‫רומגענומען‬ ‫ַ‬ ‫מקום אין‬
‫לביתָס‬
‫סיבה ווא‬ ‫הגעלה‬ ‫דלא אמהני‬
‫ַלגעמיינע‬ ‫אויסער די‬‫כדעתָס רש"י‬‫הרמ"א ווא‬‫פסקא ַז קיין‬ ‫בעצמוא ַכט‬
‫הטעם אויסגעל‬ ‫מיך דא ַן‬ ‫האָבןומזה‬
‫בשו"ע (שם) פסק וז"ל‪ :‬נוהגין שלא ליתן מלח במצה ונכון הדבר‪ ,‬עכ"ל‬
‫ּפייניגטבועסבפסח‪,‬‬
‫פשוט‬ ‫להשתמש‬ ‫דוקא דעם‪,‬‬‫אונטער‬ ‫ליגטהוא‬‫בהגעלה‬ ‫המתירים שם‬
‫מיאוס'ע‬ ‫לדברי קויפן די‬ ‫וועט נישט‬ ‫שאור‪ ,‬ואף‬‫איינער‬
‫אין‬ ‫נעבעך‬ ‫זיך‬ ‫געפינען‬ ‫ָס‬ ‫א‬ ‫וו‬ ‫פרויען‬ ‫די‬ ‫ַ'טעמ'טע‬ ‫א‬ ‫אומב‬ ‫די‬ ‫מיט‬ ‫(זעק)‬ ‫קליידער‬
‫מים זיימלוחים‬
‫וועלן‬ ‫אפילוא במעט‬
‫ַרזיכערן א ַז‬ ‫(נעתק להלן) אוסר‬
‫פעלקער און פ‬ ‫ס'איז יצא‬ ‫ווען מצר‬
‫עזרת‬
‫ובשו"ת זמן‬
‫המחבר‪.‬פורים‪ ,‬א ַ‬
‫לכבוד‬
‫אבל לא ללוש במים האלו שעמדו בהכלי הנ"ל מצה‪ ,‬כי אף שאינו נותן‬
‫שוועריגקייטן‬ ‫אויסגעלייזטאם‬
‫צו‬ ‫ראויתטוש‪ ,‬רק‬ ‫טעםזייןדאל‬
‫משוםנישט‬ ‫בדיעבד‪,‬‬
‫קיינמאָל‬ ‫רינען‬ ‫אפילו‬
‫מתוקיםסודות‬
‫במיםא ַלטענע‬
‫שנתערבוַלע בא ַה‬
‫סוד און א‬
‫בתוספותָבןעבודה זרה‪,‬‬ ‫תפיסה און הא‬ ‫כדאיתא‬‫הטעם‪,‬א ַן ענגע‬ ‫א ַציע‬ ‫שבכליאָמבינ‬
‫נותן‬ ‫ָכדערצו אין ק‬‫ָליר נאהחוזק‬ ‫אבל‬ ‫טעם‪ ,‬קא‬‫בלויע‬
‫מיט'ן גיין‪"...‬‬ ‫מיט שווא ַרץ‪ .‬איך האָב זיך אָבער‬ ‫במצה‪.‬‬
‫ַלס‬ ‫לתת מלח‬
‫המלכה‪" .‬א‬ ‫המתירין ושתי‬
‫ווערן‪",‬עלטיילט מיט‬
‫הדחק‪,‬א ַּפןיש לסמוך‬ ‫אונז ושעת‬
‫געלונגען צו כ‬ ‫אחרת‬ ‫עיסה איז‬
‫ענדליךלוא ַרויס‪,‬‬
‫אין‬
‫והובא בטורי זהב שם‪ ,‬וכל זה בהגעלה אבל אם הי' מחזיק שם מים איזה‬ ‫א ַ געטרייע אייניקל פון מיין גרויסן זיידן‪,‬‬ ‫א ַ זעלטענע אינטערוויו מיט די הויכע‬
‫"מיר האָבן א ַסא ַך ערפא ַרונג אין דעם‬ ‫געהא ַלטן ביי דאָס מייניגע א ַז אונזער‬ ‫היא שאפילו בדיעבד אסור‪ .‬וכ"כ הלבוש‬ ‫שיטה ה' ‪ -‬שיטת הרמ"א‬
‫ַקנהז‪.‬ואחר‬
‫"מיר‬ ‫ס"קא ך'‪,‬‬‫זיך ש‬ ‫ַרימט שם‬
‫שכתב באהט"ז‬ ‫און כמופעלד‪",‬‬ ‫מצה‪,‬‬ ‫מיינען‬‫ללושזיי בו‬ ‫איןפיללחוש אף‬
‫שטערקער ווי‬ ‫זמן איז‬
‫כח‬ ‫האָב איך זיך אָנגעשלאָסן אין די מאָדע–‬ ‫קנא ַקערקעס וואָס פירן אונז א ַלע ביי די‬
‫עיין‬ ‫לגמרי‬ ‫הריח‬ ‫שנסתלק‬ ‫עד‬ ‫עפר‬ ‫עם‬ ‫במים‬ ‫אותו‬ ‫בישל‬ ‫גם‬ ‫אם‬ ‫שיגעלו‬ ‫בפלפלים‬ ‫או‬ ‫במלח‬ ‫שנילושה‬
‫פא ַראיין וואָס דאָס העלפט אונז האָבן א ַ‬
‫העיסה‬ ‫לאסור‬ ‫וז"ל‪ :‬אפילו בדיעבד יש‬
‫נאָז‪ .‬נאָך גרויס אָנשטרענגונג און מיט'ן‬
‫האָבן שוין א ַסא ַך געזען‪ ,‬אָבער דאָך‬ ‫מיר וועלן צום סוף האָבן דאָס לעצטע‬
‫דמפקפק בזה‬
‫צייטן‬ ‫שם די לעצטע‬ ‫רעק"א‬
‫זיך אָן‬ ‫כ"ט‪ַ,‬קעועיין בחדושי‬
‫שטרענגען מיר‬ ‫אונז טא‬ ‫יעקב ס"ק‬ ‫וחקאָט זיך‬ ‫עס ה‬ ‫ס"קאוןכ"ו‪,‬‬ ‫ט"זָרט‪,‬‬
‫ווא‬ ‫שגםדי בהנאה‬
‫אידישע‬ ‫ס"לאויף‬ ‫והאלי' רבה‬
‫אויבערהא ַנט‬ ‫שטא ַרקע‬‫ָבן מותר‪,‬‬‫שבהנאה‬
‫בענדלעך‪ ,‬הא‬ ‫יעקב ס"ל‬ ‫והחקא ַקעלע‬
‫יעו"ש‪ַ.‬סא ַך ה‬
‫ציען א‬
‫א ַרויסצוקומען מיט ווי מער געווא ַגטע‬ ‫יעצט‬ ‫ששון‪.‬‬‫ַלט איך‬ ‫שמן‬ ‫אויך הא‬
‫עכ"לא ַזוישו"ת‬ ‫איינגעגעבן‪.‬‬
‫עי"ש‪,‬‬ ‫שחופרין‬ ‫מלח‬ ‫בין‬ ‫לחלק‬ ‫אין‬
‫פרויען‪ .‬ווען זיי טא ַנצן אונז נאָך‪ ,‬ווייס איך‬ ‫מחמם‬ ‫שמלח‬ ‫המרדכי‬
‫דערגרייכט א ַן ערשטמאָליגע‬ ‫טעם‬ ‫ולפי‬ ‫ענדליך‬‫אסור‪.‬‬ ‫מיר‬
‫בייפא ַלן‪ ,‬וואָס מיר האָבן זיך א ַמאָל נישט‬ ‫אינמיטן א ַרבעטן א ַז די קומענדיגע מאָדע‬ ‫קדישא‬
‫פון‬ ‫הסבא נחת‬
‫בשו"תגעשעּפט‬ ‫באורך וואָלט‬
‫מיין זיידע‬ ‫כמבואר‬
‫א ַז‬ ‫הים‪,‬‬
‫ממיפרויען‬ ‫הבאה‬
‫ַרימטע‬ ‫מלחָר בא‬ ‫אינטערוויולבין‬
‫ביי א ַּפא‬ ‫בקרקע‬
‫הגעיל‬
‫קיין‬ ‫כברנישט‬ ‫וויילגםס'איז‬ ‫בצונן‪,‬‬
‫אָס איז‬ ‫רק‬ ‫שהשתמשו בה‬
‫ערלויבט‪ .‬ד‬ ‫— איין‬ ‫בכלי‬‫——‬ ‫שאף‬ ‫מזהזאָלן‬
‫לנו א ַלע‬ ‫היוצא‬
‫ַפעלן א ַז‬ ‫זאָל בא‬ ‫ַפרידיגונג‪".‬‬
‫פירות‬ ‫הויא מי‬
‫מלחפיל ב‬ ‫דמי מיר‬
‫הטעםָס גיט‬
‫לפי און דא‬ ‫משא"כ מיר‪,‬‬‫חלק פון‬ ‫זצ"ל‪,‬גרויס‬
‫סימן י"ג)‪,‬‬ ‫אלפאנדרי א ַ‬
‫(למהרש"אָנטראָלירן‬
‫וואָס קא‬
‫צ"ע‬
‫ַמף‪,‬‬ ‫בדיעבד קא‬
‫ביים לעצטן‬ ‫דאפילו‬
‫כתבהא ַלטן‬ ‫מ"מַז מיר‬‫בבליעה‪,‬סוד א‬ ‫געבן דעם‬ ‫המלח‬ ‫מיררק כח‬
‫ערלויבט צו‬ ‫ונשאר‬‫אותם‪,‬מ'האָט‬ ‫מינוט‪,‬‬ ‫עמלקית'טע‬ ‫קיין‬ ‫נישט‬ ‫בין‬ ‫איך‬ ‫ָטש‬ ‫א‬ ‫"כ‬
‫אונזער מי פירות עם מים‪ ,‬יש לחלק בין מלח שחופרין מקרקע למלח שבאה‬
‫זענען‬ ‫מיר‬ ‫לעבן‪.‬‬ ‫טעגליכע‬ ‫ָג‬ ‫א‬ ‫ט‬ ‫והו"ל‬
‫נענהא אנן‬
‫ָּפלייגן‬ ‫ומהַרפן א ַר‬ ‫בהכליזייטהנ"ל‪,‬‬
‫ווען דא‬ ‫און איין‬‫נישט ששהו‬ ‫תנאי במים‬ ‫שנאפו‬ ‫קלאָרן‬ ‫המצות‬
‫להתירמיט א ַ‬ ‫אינטערוויו‬ ‫אם‬ ‫די‬ ‫אבלאָללאצו רעדן‬
‫בהרבה‬ ‫טעםניטא ַמ‬ ‫ליתן מיר‬‫כדיּפא ַסט‬‫שנותנין עס‬
‫—‬ ‫דעם‬ ‫הוא פון‬
‫מעט‬ ‫אםהאָבן‬ ‫הנאה‬ ‫וועטרק‬‫אירוכ"ז‬‫הים‪,‬‬ ‫זיכער א ַז‬
‫ממי‬
‫ַלע‬ ‫א‬ ‫מיט‬ ‫קעמפן‬ ‫וועלן‬ ‫מיר‬ ‫געווער‪.‬‬ ‫ָס‬ ‫א‬
‫אאבתרי' בשעה שהנידון היא שמרגישין טעם מלח ממש בהחיטים‪ .‬גם‬ ‫ד‬ ‫און‬ ‫חדר‪,‬‬ ‫פון‬ ‫סודות‬ ‫קיין‬ ‫ַרויסצוגעבן‬ ‫שּפרא ַך פון די עמלקים [און דאָס האָט‬ ‫עקסקלוסיוון אינטערוויו‪.‬‬
‫מלח אע"פ שנעשה ממי הים‪ - .‬וכ"כ במשנה ברורה (סי' תנ"ה ס"ה) בביאור‬
‫היא רק חריפות ולא מלח‪,‬‬ ‫מיטלען!"‬
‫שמהאיךשמרגישין‬ ‫ַנטשולדיגן אויב‬
‫לטעון ולומר‬ ‫שרוצים מוזן א‬‫איר וועט מיר‬ ‫מה‬ ‫גורם געווען נישט ווייניג שלום בית‬
‫וועל זיך הא ַלטן צו דעם‪".‬‬ ‫ּפראָבלעמען ביי מיר אינדערהיים‪ ,‬ס'זאָל‬ ‫שוין לאַנג וואָס מיר פרויען‬ ‫גוטן‪,‬שם‪.‬‬ ‫הלכה‬‫אַ‬
‫אנו רואים מכאן שאדרבה בחריפות חמור יותר שלא מהני להו הגעלה‪,‬‬ ‫זייער‬ ‫איך‬ ‫בין‬ ‫זיין]‪,‬‬ ‫אויסגערעדט‬ ‫נישט‬ ‫די‬ ‫אונטער‬ ‫שטייט‬ ‫עס‬ ‫ווער‬ ‫זיך‬ ‫וואונדערן‬
‫וויא ַזוי פא ַרשּפרייט איר די נייע‬ ‫שיטה ו' ‪ -‬שיטת הפרי חדש היא שלכתחלה אסור ובדיעבד מותר‪,‬‬
‫ונשאר רק בבליעה כח חריפות מ"מ כתב כי בודאי‬ ‫דאף שהגעיל הכלים‬ ‫זרש‪,‬‬ ‫אתאונז‬‫להטעיםזאָגט‬
‫שבאעמלקים‪",‬‬ ‫מלחצו די‬ ‫במעטאָענט‬‫נ‬ ‫לבקרים‪,‬‬
‫מאָדע א ַזוי בליץ–שנעל?‬ ‫פון וואו נעמט איר די א ַלע‬ ‫העיסה‪,‬‬ ‫חדשיםזה רק‬‫זיך שכל‬ ‫באורך‬ ‫עודטוישן‬‫ויבוארוואָס‬ ‫סטיילס‬
‫העיסה‪ ,‬כש"כ בנידון דידן שמרגישין חריפות בהחיטים‪ ,‬ואינו‬ ‫יתחמץא ַלן?‬
‫בייפ‬ ‫צווישן איין קנא ַק מיט איר באָבלגאָם‬ ‫יעדן מאָנטאָג און דאָנערשטאָג‪ ,‬און‬
‫"מיר נוצן שטענדיג אויס דעם טויש‬ ‫וכמו שכתב הפרי חדש וז"ל‪ :‬ומה ענין זה למעט מלח שנותנין בעיסה כדי‬
‫מובן כלל איך יכולין לעמוד מנגד בשעה שדנין בדבר חמור כזה‪ ,‬ועוד‬ ‫און די צווייטע‪" .‬איך פא ַרשטיי אויך‬ ‫יעדע מאָל מיט אַנדערע בייפאַלן‪,‬‬
‫אין סעזאָן‪ ",‬זאָגט ושתי‪" ,‬מיר בויען‬ ‫"אָה‪ ,‬ס'איז א ַן א ַלטער סוד א ַז מיר נוצן‬ ‫בדיעבד‬
‫זייער‬ ‫להתיר און‬
‫כתבוצו אידן‬ ‫רבהשנאה‬ ‫ואלי'טיפע‬‫פונעםיעקבזייער‬ ‫גם החק‬ ‫יעו"ש‪.‬אַנט‬
‫אינטערעס‬ ‫מוטעמת‬ ‫שיהא מער‬ ‫איינס‬
‫מאה תוכחות‪.‬‬
‫פרויענישע‬ ‫דוחה‬
‫ַטירליכע‬ ‫אויף א'‬
‫די נא‬ ‫דליצנות‬
‫פריער‪,‬חז"ל אויך‬
‫וכברָרןאמרו‬ ‫ליצנות‪,‬‬
‫ָדעס פון יא‬ ‫מזה‬
‫ַלטע מא‬ ‫לעשותדי א‬
‫איבער‬ ‫ברורה‬ ‫המשנה‬ ‫וכן‬ ‫מלח‪,‬‬
‫שטרעבן צו פא ַרלענגערן אידישע צרות‬ ‫בגרגיר‬ ‫רק‬ ‫התיר‬ ‫אברהם‬ ‫ובמגן‬
‫ס'איז אונז אַ גרויסע כבוד‬ ‫מלח‪,‬‬ ‫במעט‬ ‫רק‬
‫צווייטן‪.‬‬
‫יכשלוַר‬ ‫וועלן שלא‬
‫געפעלן פא‬ ‫שיעזורפוןויושיע‬ ‫בתפלה להשי"ת‬
‫אייגנשא ַפטן‬ ‫דרכינועס א ַביסל‬ ‫נלך לבטח‬
‫בעסערט מען‬ ‫ואנחנוַמאָל‬
‫נאָר א‬ ‫כדיאָבליתן‬
‫איך‬ ‫"במלח מעט‬
‫דעריבער ה‬ ‫רק גלות‪.‬‬ ‫בדיעבדא ַנגן‬
‫להתיר אינעם ל‬ ‫גםאכן‬
‫ַקענען‬ ‫צו ב‬‫כתב‬ ‫הלכה (שם)‬
‫ּפערזענליך‬ ‫בביאור זיך‬
‫און זכי'‬
‫אויף מצה‬
‫זייער‬ ‫מצות‬‫לקיים און‬
‫הכלמשפחה‪,‬‬‫ויזכו און‬ ‫"צוםהחמורה‪,‬‬
‫חבר'טעס‬ ‫ושתי‪.‬חמץ‬
‫באיסור‬ ‫ערקלערטה' אונז‬
‫החרדים לדבר‬ ‫אויס‪",‬‬ ‫בהרבה‬
‫ָמיטע‬ ‫מלח"‪.‬א אך‬
‫ָדעס–קא‬ ‫מיט די מ‬ ‫"מעט‬‫ַראייניגט‬ ‫תיבות‬
‫בדבריוזיך פא‬ ‫פעמים‬
‫רודער‬ ‫כמהביים‬ ‫שטייען‬ ‫וועלכעוכפל‬
‫די ושנה‬ ‫טעם"‪,‬‬ ‫מיט‬
‫נייגעריגקייט צו זען וואָס איז ניי‪ ,‬וואָס‬ ‫וחוקתו‪ .‬די הויכע ּפא ַּפס‬
‫משפטומאָדע פון‬
‫ביישּפיל‪ ,‬די‬
‫ככל‬ ‫בדיעבד‪.‬און‬
‫ַרשּפרייטןאףדי מאָדעס‬ ‫א‬ ‫פ‬ ‫העלפן‬ ‫צו‬ ‫טיילט‬ ‫ביטע‬ ‫וועלט‪.‬‬ ‫די‬ ‫ַר]דרייען‬ ‫א‬ ‫[פ‬ ‫און‬
‫איז "אין"‪ ,‬און וואָס יענער טראָגט‪".‬‬ ‫אין די האָר‪ ,‬דאָס איז א ַרומגעגא ַנגען פא ַר‬
‫מלח שמרגישין החריפות של המלח אז כו"ע ס"ל דנאסר‬
‫דערמיט הא ַלטן די אידן אין אונזערע‬ ‫מיט אייערע געפילן איבער דעם ענין‪.‬‬
‫בערך צוואָנציג יאָר צוריק נאָר דא ַן האָט * "מיר האָבן זייער א ַ געניטע שטא ַב‪",‬‬ ‫השו"ת מצינו מבואר‬ ‫לענגער‪".‬‬ ‫ובספרי‬‫האחרוניםַּפעס ווי‬
‫לא‬ ‫שיטה ז' ‪ -‬בספרי פוסקים‬
‫ווידער‬
‫ַכנדיג כמה‬
‫המציאותא עד‬
‫פרטישטאָלץ‪ ,‬קר‬‫זרש מיט‬ ‫שואלים זאָגט‬
‫להבין‬ ‫שרביםאון עס‬
‫מה די ּפא ַּפ‬
‫איינדרייען‬
‫ַרפטלבאר‬ ‫מען געדא‬
‫ונקדים‬ ‫"איך בין א ַ גלייכע אייניקל פון‬
‫משהו‬
‫פון‬ ‫מלח‪,‬אאו‬
‫ָכטער‬ ‫געטרייע ט‬‫בהם כח‬ ‫בין א ַ‬‫"איךשיש‬ ‫דאפילו במעט מלח‪ ,‬או טעם מלח‪ ,‬או מים‬
‫אויף‬ ‫נבוכדנצר וועלכער האָט זיך פא ַרמאָסטן‬
‫אמגיע גודל כח המלח וטעם המלח שמרגישין בהחיטים ובהמצות‪ ,‬גם‬
‫ַרבעטן‬ ‫א‬ ‫"מיר‬ ‫ָם‪.‬‬ ‫א‬ ‫ָבלג‬ ‫א‬ ‫ב‬ ‫איר‬ ‫מיט‬ ‫איז‬ ‫היינט‬ ‫און‬ ‫שּפיציג‪,‬‬ ‫ַרויפקוועטשן‬ ‫או טא ַטן המן‪ ",‬זאָגט שא ַקנהז‪ ,‬המן'ס‬
‫אוסרין‬ ‫בכלי‪,‬‬ ‫הבלוע‬ ‫מלח‬ ‫כח‬ ‫מתוקים‪,‬מיין‬ ‫מים מלוחים שנתערבו במים‬
‫אויסצומישן כלל ישראל צווישן די‬
‫פא ַרשידענע פראָנטן אויפא ַמאָל — אויף‬ ‫בעסער ווען מ'טוט עס אָן מיט א ַ רייף‬ ‫געווען‬ ‫בין איך‬ ‫"אייגנטליך‬
‫לבאר החילוק בין רב למעט ומה שאישר הלאברעטאר"י שיש בהם כח‬ ‫מלוחים או‬ ‫מאכלים‬ ‫ָכטער‪.‬בצונן‬‫אפילו בדיעבד‪ .‬וכן כלים שהשתמשוטאבהם‬
‫‪26‬‬
‫אריזאנע מצות‬ ‫מזה גרגירי מלח‪ ,‬וכמו שנאמר משרפות מים‪ ,‬ונמצא שטעם המלח ממש‬ ‫החריפות של המלח שנקרא "סאדיום" (‪.)SODIUM‬‬
‫נבלע בתוך החיטים‪ .‬ות"ח אחד שיש לו מומחיות בא אלי שמרגיש מאוד‬
‫כח החריפות של המלח בהמצות‪ ,‬וכמו שמבואר במכתב שערכתי באור‬
‫מלח מעט ‪ -‬מלח הרבה‬
‫ליום ד' תצוה‪ .‬רק כדי לברר את המציאות שלחו לבדוק את המצות אצל‬ ‫כדי לשבר את האוזן אפתח במשל פי‪ ,‬לבאר הדברים על פי מציאות‬
‫המומחים להוכיח אם כנים הדברים שהמצות שנאפו מחיטי אריזאנא‬ ‫המצוי בכל בית יהודי כשאופין חלות לכבוד שבת קודש‪ ,‬שאם לא נתנו‬
‫עס קאָסט א ַמאָל א ַ ּפרייז‪ ,‬איז עס כדאי‬ ‫נעמען אין דעם וואָס דער קרוין אויף‬ ‫מלח וויא ַזוי‬
‫כרגיל‬ ‫ַנדערש‪,‬‬ ‫יופי‪ .‬א‬
‫מעט‬ ‫קליידערשחסרא ַמלח‪ .‬ואם‬
‫סּפעציעלענתנו‬ ‫מרגישין‬‫געשעפטן‪,‬‬
‫כללשיךאז הכל‬‫מלח און‬‫קליידער‬
‫דיבהם‬
‫ביותר‪.‬‬
‫צופיל‪"...‬‬ ‫אוי‪ ,‬המה‬
‫כ'רעד שוין‬ ‫מלוחים‬‫שאכןא ַלטן‪.‬‬
‫שביררו אָנצוה‬
‫מהַרנא ַרט‬
‫השיבו פא‬
‫וע"זמיך דא ַן‬
‫המה‪,‬האָט‬
‫מלוחים קאָּפ‬
‫מרדכי'ס‬ ‫איז מעגליך א ַז מ'זאָל זיך שווערן א ַז א ַ‬ ‫פא ַבריקא ַנטן‪ ,‬שייטל מא ַכערס‪ ,‬הוטן‬
‫אז החלות מוטעמת יפה ואינם מרגישין כלל חריפות מלח‪ .‬ואם נתנו‬
‫שנה זו מכל השנים‬
‫נשתנה מיין‬
‫מהא ַז ער איז‬
‫און איך האָב געמיינט‬
‫טא ַטע‪ ,‬און דעריבער האָב איך בא ַגאָסן‬
‫לעכעריגע זא ַק פון וואָס עס שטעקט זיך‬
‫שהוא‬ ‫ואומרים‬
‫"שיין"? און‬ ‫אנשיםא ַן שמרגישין‬
‫אונטערהעמד איז‬
‫דעזיינערס‪ ,‬און דאָס גלייכן‪ .‬מיר שּפא ַנען‬
‫וויסן‪ ,‬יש א ַרויס‬
‫הרגיל‪ ,‬אז‬
‫מןאָן זייער‬
‫יותרמאָל‬ ‫הרבה מלח‬
‫צוהילף‪ ,‬טייל‬ ‫זיי איין‬
‫וואָס זענען אייערע שוועריגקייטן‬
‫להשקות‬‫שסידרופעלד?‬
‫השדות‪ ,‬אין א ַזא ַ‬
‫בהשקאת הא ַנדלען‬
‫ביים‬ ‫חדשה‬ ‫נתחדשה דרך‬
‫אויסער דעם‬ ‫ַטן זומיט מיסט‪.‬‬ ‫בשנה‬
‫מיין טא‬ ‫ואומרים‬
‫החריפותזיך איינרעדן‬ ‫מרגישין את‬
‫מעגליך א ַז מ'זאָל‬ ‫אנשים שאין‬
‫וויא ַזוי איז‬ ‫לעומתדי זה יש‬
‫וויכטיגקייט פון‬ ‫ממולח‪ ,‬אך‬
‫אויסריידן וועגן‬ ‫מיט‬
‫מלמעלה‪ ,‬כמו שהארכנו בזה במכתב הסברה‬ ‫מים‬ ‫זילוף‬ ‫ע"י‬ ‫השדות‬ ‫את‬
‫ּפרובירן מיר צו פא ַרווא ַסערן דעם חילוק‬ ‫שלחן‬ ‫על‬ ‫יושבים‬ ‫אנשים‬ ‫שכמה‬
‫א ַז שּפיציגע שיך וואָס דערמא ַנען פונעם‬ ‫המצוי‬ ‫דבר‬ ‫וזהו‬ ‫יפה‪.‬‬ ‫מוטעמת‬
‫זייער פרנסה און א ַז ס'איז אפילו נישט‬ ‫שהוא‬
‫"די שוועריגקייט פון זיין שטענדיג‬
‫המלוחיםפוןונעשו‬ ‫צווישן א ַ געהעריגע קאָּפ–צודעק און א ַ‬ ‫שמוטעמת‬ ‫וזה אומר‬
‫"הענסל און גרעטל"‬ ‫ביותר‪,‬‬
‫אינעם‬ ‫מכשפה‬‫מלוח‬
‫שהמאכלבייזן‬ ‫ביחד‪ ,‬דיזה אומר‬
‫ריכטיגע הילף‬ ‫ואוכלים‬
‫בקיצור‪ ,‬מיט‬ ‫אחד‬
‫געפערליך‪.‬‬
‫נישט‬ ‫מיםפאָראויס‪,‬‬ ‫נתייבשו‬
‫טריט‬ ‫(א')‪ ,‬ומכח גודל חום השמש שם באריזאנא איין‬
‫המציאות‬ ‫מעשה'לע איז "שיין"?‬ ‫מרגיש כלל שהוא מלוח ביותר‪.‬‬ ‫ואינואָן ווייט‪".‬‬
‫קומט מען‬
‫יפה‬
‫מיך‬ ‫רגע‪,‬דיןמוטשעט‬ ‫קיין מן‬
‫ָפן ובר‬‫החיטים‪.‬‬
‫מזה גרגירי מלח ונבלע טעם המלח בתוך שלא‬
‫אָדער א ַז די טעם'לאָזע‬ ‫"די פרא ַגע דא ַרפט איר פרעגן פון‬
‫ושתי‪.‬שאר‬
‫"מיר‬ ‫כטבע‬ ‫שלאאָגט‬‫אחת‪,‬אויס‪ ",‬ז‬ ‫היא באריזאנא שאין השדות נגמרים בפעםא ַביסל‬ ‫החיטים הגדילים על‬
‫דבאותןָס זענען‬ ‫ַכט בהחיטים‪,‬‬
‫צירונגען ווא‬ ‫דידן‬
‫צעלא‬ ‫בנידון‬‫המציאותאָך‪",‬‬
‫היא ַנצן אונז נ‬
‫וכןָס טא‬
‫די ווא‬
‫אויף‬
‫ַרבעטן דעל‬
‫כאחת‪,‬‬ ‫שטענדיג א‬
‫ַרפן נגמרות‬ ‫דא‬
‫שהשדות‬ ‫שדות שבעולם הגדילים על מי גשמים‬ ‫כוססיןָנגעןאותו מרגישין‬ ‫ואם‬ ‫כלל‪,‬‬ ‫טעם‬ ‫לו‬ ‫שאין‬ ‫מרגישין‬ ‫הכל‬ ‫גשמים‬
‫פשוט'ע גלאָז געהא‬ ‫ַקנהז‪" .‬פרעגט זיי וויא ַזוי עס‬ ‫מי שא‬ ‫זיך‬
‫ואםָל‬
‫אויפא ַמא‬
‫כאחת‪,‬‬ ‫נגמרותאָנטן‬
‫ַרשידענע פר‬ ‫השדות‬‫ידי שמשקין אותם וע"י חום השמש אין פא‬
‫ָדער הכוסס אותם‬
‫ואחד‬ ‫אחד א‬ ‫כלא ַרצע‬
‫אריזאנאשוו‬
‫אָאמַ‪ַ,‬א אויף‬
‫בחיטיא ַ‪ ,‬י כ‬
‫שנעל‪ ...‬כ‬‫משא"כ‬ ‫קמח‪.‬א ַזוי‬ ‫רק טעם‬
‫צעשּפרייט זיך‬
‫אויף‬
‫פיס‪ ,‬שם‬
‫הואדי שהיו‬ ‫ברור ביז‬
‫‪ 25‬קאָּפ‬‫הליחות פון‬
‫—‬ ‫זלפו עליהם המים בשעה שהיתה מספר‬ ‫שטריק‪ ,‬איז‬
‫בהחיטים‪ ,‬אך כמה‬ ‫המלח שיש‬ ‫מורא מכחרויטע‬
‫יפה‪ ,‬וזהו‬ ‫מוטעמת א ַזוי‬
‫וועמען האָבן זיי‬ ‫כא ַ‪ ,‬פון‬
‫מרגיש שהוא‬
‫זומער‬ ‫שטיוול‪,‬‬ ‫מא ַנטלען‪,‬‬
‫אחר‬ ‫המים‬ ‫עליהם‬ ‫שזרקו‬ ‫ונמצא‬ ‫כמה שבלים שכבר נתייבשו לגמרי‪,‬‬ ‫ָלטן‬ ‫א‬ ‫וו‬ ‫מיר‬ ‫ווען‬ ‫"שיין"?‬ ‫ס'איז‬
‫אנשים מרגישין גם חריפות המלח בהחיטים‪ ,‬וזהו בשביל שיש הרבה‬ ‫ַנען?‪...‬‬ ‫א‬ ‫צוריקגעשט‬ ‫אויסצוזען‬
‫קליידער‪ ,‬קינדער‪ ,‬ערווא ַקסענע‪,‬‬
‫שבמחובר‬ ‫כשלוקחים א ַז די‬
‫דאםאָנצענטרירט‬ ‫שטעלןהעיר זיך ק‬
‫ות"חזיי אחד‬ ‫זען ווי‬ ‫געלעכטער צו‬‫מלחא ַ בתוך‬‫ממש‬
‫שניט‪,‬‬ ‫דגןַרב‪ ,‬די‬ ‫ס"ה) פא‬
‫ערמל‪ ,‬די‬ ‫שנתייבשו החטים לגמרי‪ ,‬ומבואר בשו"ע די‬
‫(סימן תס"ז‬ ‫חמשה או עשרה‬ ‫החיטים‪.‬‬
‫חימוץ‬ ‫מאָדעס זאָלן זיין שיין‬ ‫זיך צו געטריי‪ּ ,‬פונקט ווי מ'וואָלט זיי‬
‫ַנצע‬ ‫ומקבלא ַ גא‬
‫סחורה‪...‬דמיס'איז‬‫דמנח בכדא‬ ‫די‬ ‫שנתייבש לגמרי ואינו צריך ליניקה כמאן‬ ‫חטים לטעום מרגישין חריפות של מלח‪ ,‬ולפי זה לפי החשבון שבמצה‬
‫וואָלטן מיר אין ערגעץ‬ ‫געצאָלט דערפא ַר‪"...‬‬
‫לייכטע‬
‫קיין המים‬‫שנתייבש‬‫און נישט‬ ‫דע"י‬‫יותרא ַכץ‬
‫אם ירדו עליהם גשמים‪ .‬ובנידון דידן חמור געטו‬ ‫ָנגעקומען‪ .‬ישמירהרבה חריפות‬
‫מצה ומצה‬ ‫שבכל‬ ‫נמצא‬ ‫חטים‪,‬‬ ‫‪1800‬‬ ‫בערך‬
‫עס‬ ‫בתוךא ַר איז‬
‫ממש דערפ‬ ‫מלחאָבער‬ ‫פעלד‪,‬‬
‫נישט א‬ ‫יעדער אין טא ַקט מיט‬ ‫ישגייט‬
‫אחתא ַזוי‬
‫ווי‬
‫החיטים‪.‬‬ ‫מחום השמש נעשו מזה גרגירי מלח ונבלע טעם‬
‫טא ַקע אויך אינטערעסא ַנט‪.‬‬
‫גייען דעריבער מיט'ן‬ ‫מלח‪.‬מאָדעס?‬ ‫אייערע‬ ‫של‬
‫אישור הלאברעטאר"י שחיטי י ָאמַא אריזאנא‬
‫ס'איז א ַלעמאָל אינטערעסא ַנט‬ ‫שהם מלוחים לא‬‫אריזאנא וואָס‬
‫בחיטי וועג‬ ‫וראוי לציין שהרבה אנשים מרגישיןאיינציגן‬
‫בלייבט פא ַר אונז‪ :‬דער‬
‫"ביי יעדע פרא ַגע וואָס קומט אונטער‪,‬‬
‫ביותר‬
‫אויפצוקומען מיט קוריאָזע‬ ‫יש להם כח החריפות של מלח‬
‫(‪)SODIUM‬‬ ‫כשמחזיקים אותו לאיזה מינוטע"ן בקצה הלשון‬
‫וועג פון שקר‪".‬‬
‫אותם רק‬
‫ּפסיכאָלאָגישע‬ ‫שכוססיןאונזער‬‫בשעהמיר זיך צו‬
‫ווענדן‬
‫בייפא ַלן‪ ,‬און זיך לאָזן וואוילגיין‬ ‫תלוי בטבעיות‬ ‫עי"זא מרגישין במליחתם‪ ,‬אך אין זה סתירה כלל שזה‬
‫"בלויז‬ ‫ושתי‪,‬‬ ‫ערקלערט‬ ‫ַרטמענט‪",‬‬ ‫דעּפ‬
‫ביותר המה‪,‬‬ ‫"מיר נעמען צו פון‬
‫ציגעלעך‬ ‫מלוחיםפון די‬ ‫האלו חשבון‬ ‫אחר שנתברר ע"י הלאברעטאר"י שמצותאויפ'ן‬ ‫כאומרם ז"ל‪ .‬אבל‬ ‫ַנטיילגענומען‬ ‫של מיר א‬ ‫ההרגשהאָבן‬
‫ָריגע וואָך‬ ‫פא‬
‫לזה דעת‪",‬‬ ‫מענטשן זהזייער‬
‫דיעותיהן שוות‬ ‫האדם‪ ,‬ואין‬ ‫וכח‬
‫כח פאָלגן אונז אויס ווי‬
‫יותר‬ ‫כמה‬ ‫פי‬ ‫המלח‬ ‫נתעוררו הרבה אנשים שמרגישים בהחיטיםוואָס‬ ‫יפהָגטכמושאקליות‬ ‫ָן‬ ‫א‬ ‫ָנווענש‬ ‫א‬ ‫ק‬ ‫ָגישע‬ ‫א‬ ‫ָל‬ ‫א‬ ‫ּפסיכ‬ ‫גרויסע‬ ‫ַ‬ ‫א‬ ‫אין‬
‫(קריספ"י בלע"ז) יותר‬
‫ַקנהז‪" .‬מיין‬ ‫זאת הכל מרגישין שהוא מוטעמת זא‬
‫שגדילים על‬ ‫חיטיםא ַטן‪".‬‬ ‫ממה שמרגישין בהמצות‪ ,‬גם הרגשת החילוק בין‬
‫געטרייע סאָלד‬ ‫וואו מיר האָבן א ַרומגערעדט די ענינים‪.‬‬
‫אנשים שאומרים‬‫ישמ'זעט‬ ‫בהם‪.‬א ַזגםווען‬ ‫שיש‬
‫ָזונג איז‬ ‫מהחטים הרגילים‪ ,‬וזהו בשביל המלח לא‬
‫ַסקירן‬ ‫אריזאנא פא ַרמא‬
‫שמרגישין‬ ‫ַא דא ַרפן‬ ‫"מיר‬
‫מי גשמים שאין בהם טעם כלל‪ ,‬לבין חיטי יאָמ‬ ‫עס שטעלט זיך א ַרויס א ַז זייער פיל‬
‫זרש‪,‬‬ ‫ָגט‬ ‫א‬ ‫ז‬ ‫ַקטיקן‪",‬‬ ‫א‬ ‫ט‬ ‫אונזערע‬ ‫חמוראוןביותר ממלח‪,‬‬
‫וזה מאָל‬
‫חריפותגענוג‬
‫איזה משוגעת‬‫אַ‬ ‫מרגישים‬
‫אין זעלבסט–‬ ‫אבל‬‫מלחא ַנגל‬ ‫מרגישין‬
‫פון א ַ מ‬ ‫שאין‬
‫מענטשן ליידן‬
‫שטעמו מוטעם‪ ,‬הוא הרבה יותר מהרגשת החילוק בין המצות‪ ,‬ואף שכבר‬ ‫גענוג לא ַנג‪ ,‬ווערט עס‬ ‫להלן‪.‬‬ ‫כמבואר‬
‫"מיר דא ַרפן זיך היטן פון די וואָס‬ ‫שא ַץ און זעלבסטזיכערקייט‪ ,‬און‬
‫נתאשר ע"י הממשלה שהמצות שנאפו מחיטי י ָאמַא אריזאנא מלוחין‬ ‫נאָרמא ַל‪ ,‬און וואָס ס'איז‬
‫ווילן שטערן אונזערע ּפלענער‪.‬‬
‫מ"מ‬
‫ָדע‬ ‫המלח‪,‬א ַ מא‬
‫ַנייען מיר‬ ‫החריפות באשל‬
‫ביותר שלפי חשבונם היו ‪ 36‬מיליגראם כח א ַסא ַך מאָל‬
‫בדיקת הלאברעטאר"י‬
‫פריער געווען נאָרמא ַל‬
‫דעריבער אידענטיפיצירן זיי זיך לויט‬
‫זייערע א ַרומיגע‪ .‬אויב א ַלע א ַרומיגע‬
‫איידל‪ ,‬מי‬
‫שגדילים על‬ ‫ווערט א ַ משוגעת‪ .‬איך‬
‫און‬ ‫החיטיםא ַכן א ַביסל‬
‫דורכ'ן עס מ‬ ‫בהחיטים שנבלע טעם המלח מרגישין יותר‪ ,‬נגד‬ ‫לאברעטאר"י‪ ,‬ונתברר‬ ‫בער‪,‬לבדיקה אצל‬ ‫המצות‬
‫שלחו זיין א ַ‬
‫שאתאיך אויך‬ ‫בערן‪ ,‬מוז‬‫זענעןליתר‬
‫שצריכין‬ ‫האָב בא ַזונדער הנאה‬
‫עס‬ ‫עוררוַלע קויפן‬
‫ע"כוואָס א‬ ‫קמח‪ָ.‬כדעם‬‫טעםאָר נא‬
‫נ‬ ‫גשמים שאין מרגישין בהם שום טעם רק‬ ‫מיטשלדיהמלח הנקרא‬ ‫החריפות‬ ‫ָקסן‪,‬‬ ‫א‬ ‫זענען‬ ‫ַרומיגע‬
‫שהמצות שנאפו מחיטי אריזאנא יש בהם כח‬ ‫א‬ ‫ַלע‬ ‫א‬ ‫ניין? אויב‬
‫דאָס צו טון‬
‫ַרבן‬ ‫א‬ ‫פ‬ ‫ריכטיגע‬ ‫די‬ ‫מיר‬ ‫ווייזן‬ ‫שוין‬
‫לשלוח עוד הפעם לבדיקה אצל הלאברעטאר"י לברר כח החריפות של‬ ‫מחיטים הרגילים‬ ‫ַלע‬ ‫א‬ ‫אויב‬ ‫ָקס‪.‬‬ ‫א‬ ‫ַן‬ ‫א‬ ‫זיין‬ ‫אויך‬ ‫מוז איך‬
‫שנאפו וואָס‬ ‫מצותמלבושים‬ ‫"סאדיום" חמשה פעמים יותר משארסאָרט‬
‫—‬‫שכלע"י‬ ‫לבדיקה‪ַ,‬רף האָבן‬
‫ונתאשר‬ ‫דערפון‪ .‬מ'דא‬ ‫החיטים‪ ,‬ועשיתי כדבריהם ושלחתי את החטים‬ ‫סּפעציעל הגדילים על‬ ‫שנאפוָגן מהחיטים‬ ‫דהיינומיטשבמצות‬ ‫גשמים‪ָ,‬מּפערס‬
‫מיט דזשא‬ ‫גייען מי‬
‫הגדילים על‬‫א ַרומיגע‬
‫פרויען טרא‬
‫צוביסלעך‪,‬‬
‫הלאברעטאר"י (רצו"פ) שאכן כנים הדברים א ַמשחיטי אריזאנא מלוחים‬
‫גיין‬ ‫מען‬ ‫ַרף‬ ‫א‬ ‫ד‬ ‫ָל‬ ‫א‬ ‫געּפא ַסטע ערמל‪ ,‬דא ַן מוז איך אויך‬
‫רקא ַן‪ 7‬מיליגראם‪,‬‬ ‫ווייל ד‬ ‫שלא ַר מלח‬
‫צניעות‪,‬‬
‫(סאדיום)‬ ‫מי גשמים לא מצאו כח החריפות פ‬
‫אינטש ביי אינטש‪ ,‬אָדער אפילו‬ ‫א ַזוי גיין‪ .‬אויב א ַלע א ַרומיגע גייען מיט‬
‫ביותר המה‪.‬‬ ‫דעם‬
‫אריזאנא מצאו שיש בהם ‪ 36‬מיליגראם‬ ‫ַרויס‬ ‫א‬ ‫איך‬ ‫צי‬
‫סענטימעטער ביי סענטימעטער‪.‬‬ ‫מחיטי איך‬
‫שטיוול‪ ,‬מוז‬ ‫שנאפו‬ ‫קלעביגע‪ ,‬במצות‬
‫צוקנייטשטע‬ ‫משא"כ‬
‫אצל נישט‪".‬‬
‫המומחים‪,‬‬ ‫שחקרשלאָפן‬ ‫בקיצור‪ ,‬מיר‬
‫גם כבוד הגה"צ אבדק"ק ‪ .....‬שליט"א אמר לי‬ ‫אונטערשהטים האלו‬ ‫דבר ברור‬ ‫נתאשר פון‬
‫כח החריפות של המלח (סאדיום)‪ ,‬ובזה קא ַרּפעט‬
‫אויך א ַזוי גיין‪ ,‬א ַנדערש בין איך נישט קיין‬
‫זייערע פיס און איך האָב‬ ‫הרגילים‪.‬‬ ‫מחטים‬ ‫פי כמה‬ ‫ביותר‬
‫גשמיםָס‬
‫ַזעלכע ווא‬ ‫א‬ ‫ָ‬ ‫א‬ ‫ד‬ ‫ַלץ‬ ‫א‬ ‫"ס'זענען‬
‫ַבריצירןהחיטים הרגילים הגדילים על מי‬ ‫הנמצאפאבתוך‬ ‫ובירר שהסאדיו"ם‬ ‫ַרבעט‬ ‫שווערסטע א‬ ‫אונזער‬ ‫מלוחיםא ַלע‪.‬‬
‫אָקס ווי‬
‫בענד‪/‬בענדל‪/‬בענדעלע דורך‬ ‫דעם לעצטן לא ַך‪ .‬צום ביישּפיל‪ ,‬די הוטן‪.‬‬
‫ַקנהז‪.‬‬
‫משא"כ‬ ‫מיליגראם‪ָ.‬גט שא‬
‫נישט‪5‬פון אונז‪ ",‬זא‬ ‫היותר‬ ‫לכלָזן זיך‬
‫במדינות שונות ברחבי העולם‪ ,‬הוא לא‬ ‫ושואלין‬ ‫די‬ ‫מענטשן‪,‬‬ ‫קלוגע‬ ‫די‬ ‫מיט‬ ‫ַקע‬ ‫איז טא‬
‫היטן וואָס דעקן נאָר צו דעם שּפיץ‬ ‫תמיהיןהיטן לשם‬ ‫באריזאנא אָן די‬
‫פרויען טוען זיך‬ ‫והנה שמעתי שהמתחדשים שחידשודילקצור‬
‫"און זיי שטעלן אונז שטיינער אין וועג‬ ‫וועלכע האָבן יאָ גענוג זעלבסט–שא ַץ‬
‫שהסאדיו"ם עולה לסך ‪ 26-30‬מיליגראם‪,‬‬ ‫כעת‪,‬אויפ'ן‬ ‫נתברר‬
‫ַלבוועגס‬ ‫אריזאנאַזוי הא‬
‫בחיטיאון ליגן א‬ ‫קאָּפ‬ ‫מעולם איך האָב‬
‫לשלוח‬ ‫נשמעָס שייטל‪.‬‬‫צוצודעקן דא‬‫צניעות‪ ,‬שלא‬
‫ללאברעטאר"י‬ ‫היתכן ששלחו לבדוק מצות‬
‫דורך אויפקלערן א ַנדערע וועגן אונזערע‬ ‫און לאָזן זיך נישט א ַזוי שנעל נא ַרן‪ .‬צו‬
‫הגדילים‬ ‫שבעולם‬ ‫החיטים‬ ‫שאר‬ ‫מכל‬ ‫דעם הוט‬
‫יותר‬ ‫אויסטון‬
‫פעמים‬ ‫ששה‬ ‫חמשהָרטאוביז'ן‬‫שייטל‪ .‬פון דא‬
‫שהיא‬ ‫מהאויף‬
‫זה‬ ‫ָּפצוטון‬ ‫הנאה זיי א‬
‫מהמצות‪,‬‬ ‫סּפעציעלע‬
‫(סאדיום)‬ ‫של המלח‬ ‫ללאברעטאר"י לבדוק כח החריפות א ַ‬
‫אמת'ע כוונות‪ .‬אָבער וואָס קען מען טון‪,‬‬ ‫זיי קומען מיר צו דורך זייערע קינדער‪.‬‬
‫גשמים‪.‬קא ַצן שּפרונג‪ .‬אָבער איך‬ ‫אינגאמיַנצן איז א ַ‬
‫על‬ ‫עמלקי'ש) דורך‬ ‫מצות מיין‪ ,‬אויף‬
‫בלאברעטאר"י‪.‬‬ ‫טערקיש (איך‬
‫לשלוח לבדוק‬
‫א ַז נישט א ַלע זענען בלינד? וואָס קען‬ ‫בשנה מזוא ַמעס‬ ‫נתעוררו‬
‫טענה'ן צו די‬ ‫מיידלעךזהנעמען‬
‫דיועל מה‬
‫מוז אייך דערציילן א ַז אייגנטליך קומען‬ ‫נוצן טא ַקע זייערע הוטן א ַלס ציל–ברעט‬
‫* מען טון א ַז נישט א ַלע זענען נא ַריש?‬ ‫השאלה‬ ‫שלאמירנולד‬ ‫זאת‪ָ,‬ס‬
‫שאלוא ַרווא‬
‫זיי‪ ,‬און פ‬ ‫לא זיך מיט‬ ‫שעמען‬ ‫א ַז זייהנה‬
‫פאָר גרויסע קריגערייען אין אונזער אָפיס‬ ‫נוצן דווקא די‬ ‫פשוטאָדעס‪.‬‬‫אונזערע מ‬ ‫שזהוא ַרדבר‬
‫פ‬ ‫מחכמה‬
‫וואָס קען מען טון א ַז נישט א ַלע געבן‬ ‫קענען זיי נישט אויסזען א ַזויווי א ַלע‬
‫וועגן דעם‪ .‬טייל הא ַלטן מ'זאָל נישט‬ ‫מלח‬
‫טעםא ַלענד‬‫שמרגישים אויפפ‬
‫עלצומהמא ַכן אויסזען‬ ‫הוא זיי‬
‫בלאברעטאר"י‪ ,‬רק הנידון שאנו דנים הוטן‬
‫בכל דבר שבעולם נמצא כח המלח ‪ -‬וטעם הדבר‬
‫אונז א ַוועק זייער שכל אויף א ַ גאָלדענע‬
‫א ַזוי טשעּפען מיט די הוטן ווייל א ַסא ַך‬ ‫און על זה בירור הלאברעטאר"י‪,‬‬
‫ַריין‬ ‫א‬ ‫מיר‬ ‫לייגן‬ ‫ָל‬ ‫א‬ ‫ַמ‬ ‫א‬ ‫פורים'דיג‪.‬‬
‫מא ַמעס‪ ,‬און דערנאָך שטעלן זיך די‬
‫ואיןאָךצריכים‬
‫שחיטי אריזאנא מלוחים ביותר‬
‫טא ַץ? ביי אונז זאָגט מען‪ :‬א ַמאָל געווינט‬ ‫ובהמצות‪ ,‬מיר נ‬
‫בהחיטיםצו‪ .‬א ַזוי האָבן‬
‫געטרייע מא ַמעס‬‫ממש‬
‫פרויען האָבן עס צוליב דעם אינגא ַנצן‬ ‫ַקלען זיך‬
‫של‬ ‫מרגישיןאָס ווא‬
‫החריפות‬ ‫מובהקיםדי הוטן וו‬‫פעדערן אין‬ ‫ַקע הוראה‬‫ומורי‬ ‫ת"ח‬ ‫ובתוכם‬ ‫אנשים‬ ‫והרבה‬
‫מען און א ַמאָל פא ַרלירט מען‪"...‬‬ ‫און נאָך טא ַקטיקן‪ ,‬ביז א ַלע גייען טא‬
‫הדברים שבעולם יש קצת כח המלח אפילו‬ ‫ַ‬ ‫א‬ ‫בכל מיט‬
‫צוגעדעקט‬
‫שבאמת‬ ‫לידע זיך‬
‫וראויאָן און‬
‫אויסגעט‬ ‫ּפיצלנע‬
‫ע"י‬ ‫ישמא ַכן מיר‬
‫שמרגישין‬ ‫הלאברעטאר"י‪ַ,‬מאָל‬
‫המלח בהחיטים‪ ,‬גם בלי בדיקת ואישורמיט יעדע ווינט‪ ,‬א‬
‫צום טא ַקט‪".‬‬
‫טיכל‪ .‬כאָטש קעגן דעם טיכל האָבן מיר‬ ‫היטן וואָס ליגן אויפ'ן שּפיץ קאָּפ און‬
‫המחבר) וז"ל‪:‬‬
‫צוםבןלעצט?‬ ‫קמאלא ַכן‬
‫בהקדמת‬ ‫ביהודה ווער‬
‫(מהדוראוועט‬ ‫באדם‪ ,‬וכמו שכתב בשו"ת נודע‬ ‫מינוטע"ן‬ ‫לאיזה‬ ‫ששוהין‬ ‫הלשון‬ ‫טעימת‬ ‫שמרגישיןוואָס‬
‫ע"י‬ ‫מיט'ן מיטל‬ ‫ויש‬ ‫אותם‪,‬זיך‬
‫שכוססיןא ַנוצן‬
‫"מיר ב‬
‫אויך עצות‪ ,‬אָבער דאָך איז עס נישט‬ ‫די שייטלעך דא ַרפן א ַרויספא ַלן דערפון‬
‫לחלקיו ע"י‬ ‫זענעןהאדם‬ ‫כשחלקוָסגוויית‬ ‫זרש‬ ‫ָגט‬ ‫א‬ ‫ז‬ ‫היופי‪",‬‬ ‫והבל‬ ‫החן‬ ‫שקר‬ ‫הייסט‬
‫והדר‬ ‫מקיים "עוז‬ ‫הבחינה‪ ,‬די ווא‬ ‫עלַנדערע‬ ‫שעמדודי א‬ ‫הטבע‬
‫אונז‪ .‬פון‬ ‫לחכמיפא ַר‬ ‫נודע‬
‫געוואונטשן‬ ‫מבחוץ‬
‫איין סיבה‬ ‫זייטן‪.‬היא‬
‫בהחיטים‬‫מרגישיןאויף די‬
‫המלח צופליען‬
‫בלי כסיסה כלל כנ"ל‪ ,‬שעיקר טעם און‬
‫ומלח‪ ,‬ומצאו‬ ‫וסיד‬ ‫ושמן‬ ‫ממים‬ ‫מורכב‬ ‫האדם‬ ‫שגוף‬ ‫נמצא‬ ‫הכימיא‪,‬‬ ‫חכמת‬ ‫הסברהפא(א')‪,‬‬ ‫במכתב‬ ‫שקר‬ ‫ַר‬ ‫א‬ ‫פ‬ ‫געבן‬ ‫מיר‬ ‫טייטשט‪,‬‬ ‫ָס‬ ‫א‬ ‫"ד‬ ‫אָפן‪,‬‬
‫לבושה‪ ...‬ותשחק ליום אחרון!"‬ ‫זייט האָבן מיר דירעקט הנאה יאָ צו‬ ‫שזה‬
‫ַרלייג זיך‬ ‫ּפערזענליך‬ ‫שהארכתי איך‬
‫מכח המלח שנבלע בהחיטים‪ ,‬וכמו פא ַרוואָס‬
‫א ַביסל חן‪ ,‬און פא ַר הבל גיבן מיר א ַריין‬
‫פורים!שכל יש בו יותר‬ ‫פרייליכןובעל‬ ‫אפילוהיה א ַ‬
‫יותר חריף‬ ‫און חייו‬
‫הוטן‪,‬בעת‬‫אשר‬ ‫שכלָּפ"אדם‬
‫מיט די‬ ‫במופת א ַ קא‬
‫"דרייען‬ ‫ונעשו‬
‫וויל נקמה‬ ‫השמש‬
‫ווייל איך‬‫ע"יאיזחום‬ ‫ונתייבשוהוטן‬
‫החטיםַזוי אויף די‬
‫א‬ ‫נגרם ממים המלוחים שנזלפו על‬
‫‪27‬‬
 ‫אריזאנע מצות‬
‫בהמים‪.‬‬ ‫מחלקי מלח‪ ,‬ובזה יש לפרש כוונת חז"ל במס' קידושין (דף כ"ט ע"ב) הוא‬
‫ואגב ראוי להזכיר מה שאמר לי הרה"ג המפו' ר' דוד הכהן ראזענבערג‬ ‫ללמוד ובנו ללמוד‪ ,‬ר"י אומר אם היה בנו זריז וממולח וכו' הוא קודמו‪,‬‬
‫שליט"א מנהל בית האופה דסאטמאר‪ ,‬שמדי שנה בשנה לפני שמתחילים‬ ‫ולפי"ד הכוונה הוא שבנו ממולח דהיינו שיש לו הרבה חלקי מלח‪ ,‬לרמז‬
‫באפיית המצות‪ ,‬נוהגים לשלוח קצת מן המים מהמעיין של בית האופה‪,‬‬ ‫שהוא חריף ובעל הבנה‪ ,‬ולפי"ז גם השכל והחכמה הוא מסיבת הרכבת‬
‫אם לא‬ ‫הגוף ומחלקיו‪ ,‬עכ"ד הנחמדים‪.‬‬
‫שיינע‬ ‫לברראין א ַ‬
‫גםאָראויס‬
‫חזקתן‪,‬עס פ‬
‫הורעמ'שטוּפט‬
‫הלאברעטאר"ימיראםוויילא און‬
‫אצל דאָס הא ַרץ טוט‬ ‫לברר‬
‫ליבלינג‪.‬‬ ‫זיין‬
‫גרינוואלדמים‬
‫ַ‬ ‫ח‪.‬‬

‫לאמיר‬
‫ָ‬
‫ונתערבו במי‬
‫ערלויבט‬ ‫להמעיין איז אויך‬ ‫הסמוכים‬
‫טורעם‪ .‬היינט‬ ‫מקומותרונדיגע‬
‫משאר איך‬ ‫צינורית‬
‫בושות וואָס‬ ‫איזה די‬ ‫נתקלקלו‬
‫היינט אויף‬ ‫ביז‬ ‫שבכל‬ ‫באריכות‬ ‫וכן מבואר בספר הברית (חלק א' מאמר ח' פרק ז')‬
‫אָדער גאָר פאָרצוגליך צו טראָגן די ּפא ַּפס‬ ‫יענעם טאָג פון די‬
‫ההמעין בעומק הקרקע‪.‬‬
‫ַפט‬ ‫א‬ ‫ַרש‬ ‫א‬ ‫פ‬ ‫אים‬ ‫ָב‬ ‫א‬ ‫שבעולם יש כח המלח וז"ל‪ :‬חכמים הקדמונים אמרו כי הסיבה למליחות‬
‫מיט צא ַמגענומענע האָר‪ ,‬א ַ סטיל וואָס‬
‫ַטיטלט א ַנמצא‬
‫איילענד‬ ‫מחיטיָמאלאנג‬ ‫שנאפו‬
‫ּפא ַרא ַדע‪ ,‬ווען איך האָב אים בא ַגאָסן מיט‬ ‫זיךומלח אשר בארץ מתחת לים‬ ‫הים הוא מפני שהמים שבו קולטים הגפרית‬
‫מיידל‬ ‫ַטיש בא‬ ‫ָלט אויטא‬ ‫שבמצות ווא‬
‫עכשיו פא ַרקריך‬ ‫אוי‪ ,‬וואָס‬ ‫שנתברר‬
‫ַמּפער מיסט‪.‬‬ ‫א ַן אובמה‬

‫צונויפרעדן‬
‫ממעמקים‪ ,‬ואומרים שכל הנהרות ואשד הנחלים אשר בעולם באים מן‬
‫דברָס‬ ‫הציבור עם‬
‫ַנגענהייט‪ .‬דא‬ ‫את פא ַרגא‬ ‫אין די‬ ‫המבלבלים‬
‫ַכן‪ .‬כזב א ַלס "נעב"‬ ‫דוברי‬ ‫מיינע יסתום פי‬
‫ּפערזענליכע זא‬ ‫מיליגראם‪,‬‬ ‫איך ‪7‬דאָ מיט‬ ‫רק‬
‫בעלמא‬ ‫מילי‬ ‫פטפוטי‬
‫זעלבע איז מיט יעדע טויש — די קורצע‬ ‫סתם‬ ‫וזה‬ ‫סאדיו"ם‪,‬‬ ‫הרבה‬ ‫נמצא‬ ‫שבמים‬
‫איר פרעגט וועגן מיין קא ַריערע אין די‬ ‫מלב‬ ‫הבדוי‬ ‫המעינות‪ ,‬כי הרבה עינות ותהומות יוצאים בבקעה ובהר ויורדים למקום‬
‫ַקטיק‬
‫המצות‬ ‫בתוך טא‬‫נמצאוא ַלטער‬‫זענען א ַן‬ ‫שעסלעךשלא‬ ‫נתאשר עכשיו‬ ‫צוזא ַמען‬‫שהרי‬ ‫הקהל‪ַ,‬רבעט‬ ‫אינדוסטרי? איך א‬
‫לבלבל דעת‬ ‫כדיָדעס‬
‫מא‬ ‫נמוך ונעשה מהם נחלים‪ ,‬כמה שנאמר המשלח מעינים בנחלים (תהלים‬
‫איינגעצויגענע‬
‫עם דיהמים‪ ,‬נמצא‬ ‫ביחד אויך‬‫הואאון א ַזוי‬ ‫אונזערע‪,‬‬‫כנ"ל‪ ,‬דיומספר זה‬‫ָנצוקליידן‬ ‫מיליגראםפרויען א‬
‫סאדיו"ם‬ ‫מיט ‪7‬פיל טיכטיגע‬ ‫רק‬ ‫ק"ד)‪ ,‬והמעינים האלה באים מן הים כי אזלו מים מני ים מתחת לארץ‬
‫שעסלעך וואָס שווימען יעצט א ַרויף‪".‬‬ ‫מיליגראם סאדיו"ם‪.‬‬ ‫‪ 5-4‬פורים'דיג‬ ‫ָלן זיין‬
‫במיםזארק‬
‫פרויען זיי‬‫אידישענמצא‬ ‫שלא‬ ‫במחילות עפר והמה מים מלוחים בעצם‪ ,‬אבל בעבור שהמים נמשכים‬
‫"מיר זענען זייער ציל–אָריענטירט‪",‬‬ ‫א ַ גא ַנץ יאָר‪ .‬גרא ַדע בין איך ּפערזענליך‬
‫כמה‬
‫און‬ ‫לפניזיצן‬
‫נידוןַז מיר‬
‫במים‪ ,‬דהיינו‬
‫קומענדיגע‬
‫היהנישט א‬
‫מלחזיין די‬
‫עס זאָל‬
‫"מיינט‬‫זרש‪.‬כבר‬
‫איזהאָסכח‬
‫המים‬
‫חלומ'ען וו‬
‫שטענדיגבתוךזאָגט‬
‫נתברר שיש‬
‫שטוּפכח מלח‬
‫שאזַגט און‬
‫בענין—זהאיךשיש‬
‫לפ"ק)‪,‬געווא‬ ‫תשל"חצו זיין‬
‫ואגב‪:‬א ַקטיוו‬
‫(בשנתָמיטע‬
‫שטא ַרק‬
‫שניםאָדע–קא‬ ‫די מ‬
‫יאר‬
‫גאנץ ָ‬
‫ַא ַ‬
‫דרך ארץ במחילות עפר בקרב הארץ ואח"כ נמשכים על פני הארץ ממעל‬
‫לו שאין שם גפרית ומלח מתמתקים‪ ,‬כי פני הארץ והחול והעפר מושך‬
‫אצלו חלקי המלח וטעם המלחיי שבו‪ ,‬כי החול באמת מוכשר ומוצלח‬
‫מיר‬ ‫ָס‬ ‫א‬ ‫וו‬ ‫צו‬ ‫ַכטן‬ ‫א‬ ‫טר‬ ‫מיר‬ ‫ָר‬ ‫א‬ ‫נ‬ ‫ָדע‪,‬‬ ‫א‬
‫ששים טפות בתוך מיליאן טפות (ונקרא בלשונם "‪ ,)"PER M‬ולפי חשבון‬
‫דעם‬
‫לויט אלף‬ ‫און ט"ז‬‫ָנקומען‪,‬שהם‬
‫מיליגראם‪,‬‬ ‫‪100,000‬יעצט א‬
‫מ‬
‫בתוך ווילן‬
‫מיט‬ ‫ַרויסצוקומען‬
‫מיליגראםָל האָט‬
‫א‬
‫ָרשריפטן‪ .‬א ַסא ַך מא‬
‫ָבן‬ ‫א‬ ‫ה‬
‫מיליגראם הוא ‪6‬‬
‫מורא‬ ‫נישט‬
‫מאָדנע פא‬ ‫פורים‬
‫לנקות המים מכל חלאה כי ינוגב בחלקי אבנים אשר בנחל ובחול שבה‬
‫טוישט מען די מאָדע‪ .‬עס א ַרבעט יעדעס‬ ‫מען מיך שוין פא ַרשריגן א ַז איך בין צו‬ ‫כל חלקי גפרית ומלח שבמים‪ .‬וזה לך האות‪ ,‬שהרי תוכל לעשות ממים‬
‫ושבע מאות פעמים ששים‪ ,‬וכמו שהאריך לבאר הרה"ג ר' דוד הכהן רז"ב‬
‫מאָל אָן אויסנא ַם! און אויסער דעם‪,‬‬ ‫געווא ַגט‪ ,‬און טאָמער מ'וועט אָננעמען‬ ‫מלוחים מתוקים אם תרצה ותבא לנסות את הדבר באופן זה‪ ,‬קח לך כמה‬
‫באורך‪.‬‬ ‫יעו"ש‬ ‫שליט"א בספרו שו"ת מנחת דוד (ח"א סימן ל"ו)‬
‫האָבן מיר א ַ זייטיגע הנאה צו ּפייניגן‬ ‫מיינע פאָרשלא ַגן וועלן די פרויען זיך‬ ‫קדרות אשר תחתיהם מנוקב ותמלאם חול ותעמיד אותם זה על גב זה‪,‬‬
‫אונזערע‬
‫ת"ח ומורי‬ ‫פרויען מיט‬
‫אידישעובתוכם‬ ‫ַביסל דיאנשים‬ ‫שהרבה‬ ‫דידן א‬
‫גענצליך‬‫בנידון‬ ‫שייך און‬‫פון אונז‬
‫אויסלאזהַכן לא‬‫פשוטאך כל‬ ‫ונתת שמה מים מלוחים בקדרה העליונה כדי שיזובו דרך כל הקדרות‪,‬‬
‫אנשיםא ַ‬
‫אויף מיט‬ ‫מיר‬ ‫קומען‬ ‫ָל‬ ‫א‬ ‫ַמ‬ ‫א‬ ‫ָדעס‪.‬‬ ‫א‬
‫מובהקים מרגישין חריפות של מלח בהחיטים‪ ,‬גם הרבה‬ ‫מ‬ ‫ָבער‬ ‫א‬ ‫ּפלענער‪,‬‬ ‫אונזערע‬ ‫הוראהָטירן‬
‫באָיקא‬
‫אויף‬ ‫שיך‬ ‫שּפיציגע‬ ‫ָגן‬ ‫א‬ ‫טר‬ ‫פון‬ ‫ַל‬ ‫א‬ ‫בייפ‬ ‫צום‬ ‫מען‬ ‫איז‬ ‫ָלגט‬ ‫א‬ ‫געפ‬ ‫מיך‬ ‫ָט‬ ‫א‬ ‫מ'ה‬ ‫ווען‬
‫אזי יוסר מהם המלח וימתקו המים היורדים מלמטה מן הקדרה התחתונה‪,‬‬
‫מרגישין טעם מלח בהמצות‪ ,‬יש שמרגישין שטעמו יפה ויש שמרגישין‬ ‫ובאו המים המרים וחלקי המלח שבו ומתדבקים אל החול והעפר שבתוך‬
‫וואָס מען ווא ַקלט זיך ווי א ַ שיכור‪ ,‬פשוט‬ ‫סוף געווען צופרידן‪ .‬צום ביישּפיל‪ ,‬דער‬
‫נתאשרַרץמהלאברעטאר"י שהם מלוחים ביותר‪,‬‬
‫זיי וויי צו טון די פיס‪ .‬א ַמאָל קומט מען‬
‫החריפות של המלח‪ ,‬גם‬
‫איינפא ַל פון מא ַכן בלוי מיט שווא‬ ‫שבו‪ ,‬כמי שמנגב את‬ ‫טעמעס‪,‬‬‫המלח‬ ‫קטועלע‬ ‫איבער ַא‬
‫המים מן‬ ‫שמועסןאת‬
‫קורצעשמנגב‬
‫הקדרות‪ ,‬כי טבע החול‬
‫כאילו‬ ‫מלוחה‬ ‫מצה‬ ‫האוכל‬
‫אויף מיט א ַ בייפא ַל פון שמאָלע שעסלעך‪,‬‬ ‫שכל‬ ‫המרדכי‬ ‫כתב‬
‫מיין אויפטו‪ .‬א ַלע‬ ‫דא‬ ‫שבכגון‬
‫פשוטגעווען‬ ‫והדבר‬
‫סטייליש איז‬ ‫יפורש הכתוב אל מקום‬ ‫נדפונקטן‬ ‫שטאזה ּ‬
‫רשידענעולפי ַ‬
‫פאימתקו‪,‬‬‫נגובים ַ‬
‫רומגענומען פון‬ ‫ַא‬
‫הלכלוך ומים‬ ‫ידיו בחול מן‬
‫וואָס אויסער די א ַלגעמיינע סיבה וואָס‬ ‫חמץ‪.‬דא ַן אויסגעלא ַכט א ַז קיין‬ ‫אוכל מיך‬
‫האָבן‬ ‫שהנחלים הולכים שם הם שבים ללכת (קהלת א')‪ ,‬כאשר פירש רש"י ז"ל‪,‬‬
‫איינער וועט נישט קויפן די מיאוס'ע * ליגט אונטער דעם‪ּ ,‬פייניגט עס פשוט‬ ‫שמעינות אשר מהם הנחלים הולכים במחילות תחת הארץ מהים וחוזרים‬
‫די פרויען וואָס געפינען זיך נעבעך אין‬ ‫קליידער (זעק) מיט די אומבא ַ'טעמ'טע‬ ‫פעלקער און פא ַרזיכערן א ַז זיי וועלן‬ ‫לכבוד פורים‪ ,‬א ַ זמן ווען ס'איז יצא‬
‫בהחיטים אמר לי‪,‬‬
‫שוועריגקייטן‬ ‫תפיסה און האָבן‬ ‫של מלח‬ ‫חריפות ענגע‬
‫א ַן‬ ‫בעצמוַציע‬
‫שהרגישקאָמבינא‬ ‫אחדָכדערצו אין‬ ‫ות"חָליר נא‬
‫בלויע קא‬
‫עכ"ל‬
‫צו‬ ‫איננו מלא‪,‬‬
‫אויסגעלייזט‬ ‫והים ראוי‬ ‫אלאָלהים‬
‫נישט זיין‬ ‫רינעןהולכים‬
‫קיינמ‬ ‫הנחלים‬‫ַלטענעכלסודות‬
‫על כן‬ ‫אשר‬
‫א ַהא‬ ‫ונובעים‪,‬א ַלע ב‬
‫סוד און‬
‫שאין מרגישין כלל‪ ,‬הלא‬ ‫גיין‪"...‬‬ ‫לומר‬ ‫יכוליםמיט'ן‬ ‫איךָבער‬
‫המכשירזיך א‬ ‫איך האָב‬ ‫אתַרץ‪.‬הרב‬ ‫ששאלשווא‬ ‫מיט‬ ‫ווערן‪ ",‬טיילט מיט ושתי המלכה‪" .‬א ַלס‬ ‫איז אונז געלונגען צו כא ַּפן‬‫הברית‪.‬‬ ‫ספר‬
‫ענדליך א ַרויס‪,‬‬
‫דעם‬
‫בניאיןתורה‬ ‫ת"חַרונג‬
‫כמה ערפא‬ ‫גםא ַסא ַך‬ ‫בהחיטים‪,‬אָבן‬
‫"מיר ה‬ ‫אונזער‬
‫מלח‬ ‫הרגישמייניגע א ַז‬
‫חריפות של‬ ‫ביי דאָס‬ ‫בעצמו‬ ‫הואא ַלטן‬
‫געה‬ ‫זיידן‪,‬‬
‫המה‪ ,‬אך‬ ‫מיין גרויסן‬‫מלוחים‬‫אייניקל פון‬
‫בטבעם‬ ‫געטרייע‬‫שכל מי א ַ הים‬
‫מדבריו הויכע‬
‫אינטערוויו מיט די‬
‫זעלטענע הנושרין‬
‫א ַ פירות‬
‫"מיר‬ ‫ַקנהז‪.‬‬ ‫א‬ ‫ש‬ ‫זיך‬ ‫ַרימט‬ ‫א‬ ‫ב‬ ‫פעלד‪",‬‬
‫מרגישין חריפות של מלח בהחיטים‪ ,‬והשיב הרב המכשיר שאין זה מלח‬ ‫און‬ ‫מיינען‬ ‫זיי‬ ‫ווי‬ ‫שטערקער‬ ‫פיל‬ ‫איז‬ ‫כח‬ ‫האָב איך זיך אָנגעשלאָסן אין די מאָדע–‬ ‫קנא ַקערקעס וואָס פירן אונז א ַלע ביי די‬
‫מתמתקים ע"י שנמשכים במחילות העפר כי פני הארץ והחול והעפר‬
‫האָבן שוין א ַסא ַך געזען‪ ,‬אָבער דאָך‬ ‫מיר וועלן צום סוף האָבן דאָס לעצטע‬ ‫פא ַראיין וואָס דאָס העלפט אונז האָבן א ַ‬ ‫נאָז‪ .‬נאָך גרויס אָנשטרענגונג און מיט'ן‬
‫רק איזה חריפות‪ - .‬ותמה תמה אקרא וכי מלח כתוב בתורה‪ ,‬הלא כל‬ ‫שהמומחים‬
‫אידישע‬ ‫אויף די‬ ‫אריזאנא‬ ‫ַרקע ביָמַא‬
‫אויבערהא ַנט‬ ‫שבו‪,‬א אך‬
‫המלחיי שט‬ ‫וטעם האָבן‬
‫בענדלעך‪,‬‬ ‫ַקעלעהמלח‬ ‫חלקי‬
‫אצלוהא‬‫מושךא ַסא ַך‬‫ציען‬
‫שטרענגען מיר זיך אָן די לעצטע צייטן‬ ‫וואָרט‪ ,‬און עס האָט זיך אונז טא ַקע‬
‫דבר שהוא חד וחריף מחמם העיסה‪ ,‬וגם בפלפלין כתב הרמ"א (סוף סימן‬
‫ַגטע‬ ‫א ַרויסצוקומען מיט ווי מער געווא‬ ‫איינגעגעבן‪ .‬א ַזוי אויך הא ַלט איך יעצט‬ ‫ווייסיהיו‬
‫איך‬ ‫שהמים‬ ‫מוסיפה‬
‫אונז נאָך‪,‬‬ ‫והעפר טא ַנצן‬ ‫אדרבה החול‬
‫פרויען‪ .‬ווען זיי‬ ‫אזאָליגע‬ ‫דערגרייכט אמְַןלֵח ָה‪,‬‬
‫ערשטמ‬ ‫ענדליךשהוא ארץ‬ ‫אישרו‬ ‫מיר‬
‫ס"קָל י"ט)‬
‫נישט‬ ‫(שםא ַמא‬ ‫אברהם‬
‫ָבן זיך‬ ‫המגןָס מיר הא‬ ‫וכתבַלן‪ ,‬ווא‬ ‫אסור‪ ,‬בייפא‬ ‫בדיעבדמאָדע‬
‫אפילוקומענדיגע‬ ‫דפלפלין‬
‫ַרבעטן א ַז די‬ ‫תנ"ה)‬
‫אינמיטן א‬ ‫שהסיבה‬
‫פון‬ ‫המומחיםָלטשכתבו‬
‫געשעּפט נחת‬ ‫דברי זיידע ווא‬ ‫פרויעןנעתקוא ַז מיין‬
‫הקונטרס‬
‫ובסוףַרימטע‬
‫ביותר‪ַּ.‬פאָר בא‬ ‫מלוחים‬
‫אינטערוויו ביי א‬
‫ערלויבט‪ .‬דאָס איז ווייל ס'איז נישט קיין‬ ‫איין חמץ‪.‬‬
‫העיסה‬ ‫——‬ ‫עושה—כל‬ ‫קורט‬
‫ַלע זאָלן‬ ‫חד א ַז א‬
‫דאפילוַפעלן‬
‫זאָל בא‬ ‫ואח"כַפרידיגונג‪".‬‬
‫כשמים‬ ‫מלוחים‪ ,‬פיל בא‬
‫שהמיםָס גיט מיר‬ ‫מיר‪ ,‬און דא‬ ‫היא מפני‬‫חלק פון‬
‫גרויסביותר‬ ‫מלוחיםא ַ שם‬
‫ָנטראָלירן‬ ‫וואָס קא‬
‫שהחיטים‬
‫ַמף‪,‬‬ ‫א‬ ‫ק‬ ‫לעצטן‬ ‫ביים‬ ‫ַלטן‬ ‫א‬ ‫ה‬ ‫מיר‬ ‫ַז‬ ‫א‬ ‫סוד‬ ‫דעם‬ ‫געבן‬ ‫צו‬ ‫ערלויבט‬ ‫מיר‬ ‫ָט‬ ‫א‬ ‫מ'ה‬ ‫מינוט‪,‬‬ ‫עמלקית'טע‬ ‫קיין‬ ‫נישט‬ ‫בין‬ ‫איך‬ ‫ָטש‬ ‫א‬ ‫"כ‬
‫עוברים על פני הארץ שהוא משונה מבכל העולם‪ ,‬שאין גשמים יורדין‬ ‫זענען‬ ‫מיר‬ ‫לעבן‪.‬‬ ‫טעגליכע‬ ‫ָג‬ ‫א‬ ‫ט‬ ‫אונזער‬
‫וביותר יפלא דאדרבא מצינו להיפוך‪ ,‬דגם לשיטת המתירין ליתן מלח‬
‫און איין זייט ווען דא ַרפן א ַראָּפלייגן‬ ‫אינטערוויו מיט א ַ קלאָרן תנאי נישט‬ ‫די‬ ‫רעדן‬ ‫צו‬ ‫ָל‬ ‫א‬ ‫ַמ‬ ‫א‬ ‫ניט‬ ‫מיר‬ ‫ַסט‬ ‫א‬ ‫ּפ‬ ‫עס‬ ‫—‬
‫זיכער והיא ארץ מלחה ביותר‪ ,‬דין גרמא שנתרבה המליחות בהמים‪ ,‬ובכמה‬
‫דעם‬ ‫פון‬ ‫ָבן‬ ‫א‬ ‫ה‬ ‫הנאה‬ ‫וועט‬ ‫איר‬ ‫ַז‬ ‫א‬ ‫שם‬
‫מ"מ בדבר חריף מודי שאסור‪ ,‬וכמ"ש בשו"ת נודע ביהודא (מהדו"ת בחתימת‬ ‫שּפרא ַך פון די עמלקים [און דאָס האָט‬ ‫עקסקלוסיוון אינטערוויו‪.‬‬
‫דאָס געווער‪ .‬מיר וועלן קעמפן מיט א ַלע‬ ‫א ַרויסצוגעבן קיין סודות פון חדר‪ ,‬און‬
‫מיטלען!"הטור) ליישב סתירת דברי‬ ‫כוונתו‬ ‫מקומות רואים ממש שכבה של מלח על הקרקע‪ ,‬וכפועל יוצא מזה גם‬
‫בחידושי הגהות על‬ ‫אויב איך‬ ‫(מהרל"ח‪,‬‬
‫ַנטשולדיגן‬ ‫מירכימוזן א‬ ‫וז"ל‪:‬‬
‫הספר)וועט‬
‫איר‬ ‫גורם געווען נישט ווייניג שלום בית‬
‫טעם ברור לאסור מליתן מלח בעיסת מצה הנילושה‬ ‫הטורזיך הא ַלטן צו דעם‪".‬‬
‫שאין‬ ‫שאמר‬ ‫וועל‬ ‫המלוחיםָל‬ ‫מזלפין מים‬
‫אינדערהיים‪ ,‬ס'זא‬ ‫ביי מיר‬ ‫החדשה‬
‫המצאהָבלעמען‬
‫ּפרא‬ ‫שהרי לפי‬
‫פרויען‬ ‫ביותר‪ָ,‬ס מיר‬
‫מלוחיםאַנג ווא‬
‫גוטן‪ ,‬שוין ל‬ ‫החטים‬ ‫אַ‬
‫נייעכאן‬‫למיםדיאין‬ ‫מרוכך ונמס‬
‫ַרשּפרייט איר‬ ‫אינוא ַזוי פא‬
‫במים‪ ,‬ודעת הטור כי כל זמן שהמלח ווי‬ ‫איך נבלע‬
‫זייער‬ ‫המלח‬‫זיין]‪ ,‬בין‬‫אויסגערעדטוטעם‬
‫מלח ממש‪,‬‬ ‫מתייבשדינעשהנישט‬
‫שטייט אונטער‬ ‫וכשהמים‬‫החטים‪,‬ווער עס‬
‫וואונדערן זיך‬ ‫על‬
‫בליץ–שנעל? ושומשמין‬ ‫שאיןַלעהמלח מחמם אתמאָדע א‬
‫העיסהַזויודומה לקצח‬ ‫איר די א‬
‫משום‬ ‫נעמט‬ ‫חשש וואו‬
‫חימוץ‪,‬‬ ‫פון‬ ‫נאָענט צו די עמלקים‪ ",‬זאָגט אונז זרש‪,‬‬ ‫אָס טוישן זיך חדשים לבקרים‪,‬‬ ‫סטיילס וו‬
‫בהחטים‪.‬‬
‫דעםמדעת‬ ‫לאפוקי‬ ‫ומחמם העיסה‪,‬‬ ‫ַלן?‬ ‫א‬ ‫בייפ‬ ‫צווישן איין קנא ַק מיט איר באָבלגאָם‬ ‫יעדן מאָנטאָג און דאָנערשטאָג‪ ,‬און‬
‫טויש‬ ‫שטענדיג אויס‬ ‫וכדומה‪ ,‬ופלפלין הוא דאסור לפי שהוא חד"מיר נוצן‬ ‫און די צווייטע‪" .‬איך פא ַרשטיי אויך‬
‫יעדע מאָל מיט אַנדערע בייפאַלן‪* ,‬‬
‫כאילו‬ ‫מלוחה‬ ‫מצה‬ ‫האוכל‬
‫סעזאָן‪ ",‬זאָגט ושתי‪" ,‬מיר בויען‬ ‫אין כל‬
‫נוצן שאמר‬
‫וסייעתו‬
‫תקצ"ד) א ַז מיר‬
‫ַלטער סוד‬ ‫המרדכיס'איז א ַן‬
‫(פסחים ארמז‬ ‫"אָה‪,‬‬
‫פרויענישע‬
‫אם לא היה‬ ‫ַטירליכע‬ ‫בעיסתדי נא‬
‫מצה אף‬ ‫אויך אויף‬ ‫פריער‪,‬‬
‫לתת מלח‬ ‫אסור‬‫היהיאָרן‬
‫ָדעס פון‬ ‫חמץ‪ַ,‬לטע מא‬
‫ולדעתם‬ ‫איבער די א‬
‫אוכל‬ ‫מהו הסיבה שבהמצות שנאפו מחיטי לאנג איילאנד‬
‫זייער טיפע שנאה צו אידן און זייער‬ ‫איינס מער אינטערעסאַנט פונעם‬
‫שטרעבן צו פא ַרלענגערן אידישע צרות‬ ‫צווייטן‪ .‬ס'איז אונז אַ גרויסע כבוד‬
‫רתיחהַר‬
‫געפעלן פא‬ ‫וועלןלמלח‬
‫הטור פוןשאין‬
‫אייגנשא ַפטן‬
‫ַביסלאבל דעת‬ ‫ולהמוסעס א‬
‫במים‪,‬‬ ‫בעסערט מען‬
‫להתרכך‬ ‫בטבעוַמאָל‬
‫נאָר א‬ ‫הגדילים על מי גשמים נמצא ‪ 7‬מיליגראם סאדיו"ם‬
‫אינעם לא ַנגן גלות‪ .‬דעריבער האָב איך‬ ‫און זכי' זיך ּפערזענליך צו באַקענען‬
‫זייער‬
‫לאסור‬ ‫היהאוןלואויף‬
‫משפחה‪,‬‬
‫און למים‬
‫מעט‬‫חבר'טעס‬
‫בעיסה"צוםונמס מעט‬
‫נייגעריגקייט צו זען וואָס איז ניי‪ ,‬וואָס‬
‫כשנתרכךושתי‪.‬‬
‫ערקלערט אונז‬‫להחמיץ‪ ,‬אך‬
‫ביישּפיל‪ ,‬די מאָדע פון די הויכע ּפא ַּפס‬
‫אויס‪",‬‬ ‫במקום שבהחיטים לא נמצא רק ‪ 2‬מיליגראם‬
‫זיך פא ַראייניגט מיט די מאָדעס–קאָמיטע‬ ‫מיט די וועלכע שטייען ביים רודער‬
‫מטעם דהוי מי פירות‪ ,‬עכ"ל‪ .‬הרי לפנינו מפורש שאפילו לדעת המתירין‬ ‫צו העלפן פא ַרשּפרייטן די מאָדעס און‬ ‫און [פאַר]דרייען די וועלט‪ .‬ביטע טיילט‬
‫איז "אין"‪ ,‬און וואָס יענער טראָגט‪".‬‬ ‫אין די האָר‪ ,‬דאָס איז א ַרומגעגא ַנגען פא ַר‬ ‫דבר שבעולם נמצא סאדיו"ם‪ ,‬ובחיטים‬ ‫הנה כבר כתבתי שבכל‬
‫דערמיט הא ַלטן די אידן אין אונזערע‬ ‫מיט אייערע געפילן איבער דעם ענין‪.‬‬
‫מודיָט דאסור‪".‬מיר האָבן זייער א ַ געניטע שטא ַב‪",‬‬ ‫כו"עא ַן הא‬
‫חריףנאָר ד‬
‫בדברצוריק‬ ‫מ"מ‬
‫ָנציג יאָר‬ ‫במלחצווא‬‫בערך‬ ‫בכל מים שבעולם‬ ‫הגדילים על מי גשמים יש בין ‪ 5-1‬מיליגראם‪ .‬גם‬
‫לא ַּפעס ווי לענגער‪".‬‬
‫ווידער‬
‫ַכנדיג אחד‬
‫שאומריםא לכל‬
‫המציאות‪,‬שטאָלץ‪ ,‬קר‬
‫אתָגט זרש מיט‬
‫מעלימים זא‬
‫איךַּפ און עס‬
‫להפליאדי ּפא‬
‫איינדרייען‬
‫ַרפטיש‬ ‫מען געדא‬ ‫ָכטער ודין‬
‫מיליגראם‪,‬‬ ‫בערך ‪5-3‬‬ ‫אייניקל פון‬ ‫קצתגלייכע‬‫בין א ַ‬ ‫יש"איך‬
‫ובעיקר‬ ‫פון‬ ‫געטרייע טא‬ ‫"איךישבין א ַ‬ ‫ונתברר שבמים‬ ‫סאדיו"ם‪,‬‬ ‫גם כן‬
‫נבוכדנצר וועלכער האָט זיך פא ַרמאָסטן‬
‫אויף‬
‫אואחד שאין מרגישין כלום במקום שתלמידי חכמים בני תורה אומרים‬
‫ַרבעטן‬ ‫א‬ ‫"מיר‬ ‫ָם‪.‬‬ ‫א‬ ‫ָבלג‬ ‫א‬ ‫ב‬ ‫איר‬ ‫מיט‬ ‫איז‬ ‫היינט‬ ‫און‬ ‫שּפיציג‪,‬‬ ‫ַרויפקוועטשן‬ ‫מיליגראם‬
‫המן'ס‬ ‫נמצאש‪7‬א ַקנהז‪,‬‬ ‫חטיםַטן ומים‪,‬‬
‫המן‪ ",‬זאָגט‬ ‫מיין טא‬ ‫מתערובות קמח‬ ‫גרמא שבמצות שנאפו‬
‫פא ַרשידענע פראָנטן אויפא ַמאָל — אויף‬ ‫בעסער ווען מ'טוט עס אָן מיט א ַ רייף‬ ‫אויסצומישן כלל ישראל צווישן די‬
‫בפירוש שמרגישין חריפות של מלח‪ ,‬ואפילו לפי דבריו עכ"פ נקרא‬ ‫געווען‬ ‫"אייגנטליך בין איך‬
‫מיליגראם שיש‬ ‫בהחיטים ועוד ‪5-4‬‬‫סאדיו"ם‪ ,‬דהיינו ‪ 3-2‬מיליגראם שיש טאָכטער‪.‬‬
‫‪28‬‬
‫אריזאנע מצות‬ ‫איזה זבל‪ ,‬והי' הדבר בעיניו כמילתא דתמי'‪ ,‬וכששאל ע"ז את הבעל‬ ‫חריפות‪ .‬וחוץ מזה צריכין לדון משום הקעמיקעל'ס המעורבין בתוך המים‬
‫השדה השיב לו שזהו מן המים שמשקין את השדות שמזה נעשה מלח‪,‬‬ ‫מכיון שזלפו מים על החיטים‪ ,‬גם צריכין לדון משום מי פירות מעורב עם‬
‫ונתברר לו שזהו מלח ממש הנמצא על השדות מכח המים שמשקין‬ ‫מים‪ ,‬ובעזהי"ת יבואר עוד באריכות‪.‬‬
‫אותם‪.‬‬
‫*‬
‫* עס קאָסט א ַמאָל א ַ ּפרייז‪ ,‬איז עס כדאי‬ ‫נעמען אין דעם וואָס דער קרוין אויף‬ ‫ַנדערש‪ ,‬וויא ַזוי‬
‫מרדכי‬ ‫ענגיל אולבושי‬ ‫סּפעציעלע יופי‪.‬‬‫דברי מהר"ש‬ ‫אַ‬ ‫געשעפטן‪ ,‬קליידער‬
‫העתקתי‬ ‫הסברה (א')‬ ‫און שיך‬ ‫די קליידער‬
‫ובמכתב‬
‫צופיל‪"...‬‬
‫שהיו‬ ‫כ'רעד שוין‬
‫השנים‬ ‫אחד‪,‬אוי‪,‬שבכל‬ ‫ַרט לי את"ח‬
‫ָנצוהא ַלטן‪.‬‬ ‫שאמר‬‫מה פא ַרנא‬ ‫להעתיק דא ַן‬
‫ראוי האָט מיך‬
‫מרדכי'ס קאָּפ‬
‫גם‬ ‫ַבריקאשיש רק כח מלח במים‪ - .‬שוב מצאתי בשו"ת עזרת מצר (סימן‬
‫אַ‬ ‫ַז‬ ‫א‬ ‫שווערן‬ ‫זיך‬ ‫ָל‬ ‫א‬ ‫מ'ז‬ ‫ַז‬ ‫א‬ ‫מעגליך‬ ‫איז‬ ‫הוטן‬ ‫ַכערס‪,‬‬ ‫א‬ ‫מ‬ ‫שייטל‬ ‫ַנטן‪,‬‬ ‫בנידון‬ ‫פא‬
‫מיין‬
‫משתמשים בחיטים הרגילים הגדילים על מי גשמים‪ ,‬אז בערב פסח‬ ‫איז‬ ‫ער‬ ‫ַז‬ ‫א‬ ‫געמיינט‬ ‫ָב‬ ‫א‬ ‫ה‬ ‫איך‬ ‫און‬ ‫זיך‬ ‫שטעקט‬ ‫עס‬ ‫ָס‬ ‫א‬ ‫וו‬ ‫פון‬ ‫ַק‬ ‫א‬ ‫ז‬ ‫לעכעריגע‬
‫ט"ז‪ ,‬נדפסה לאחרונה מכת"י להגאון רבי אברהם פינסו ז"ל מח"ס אפי זוטרי‪ ,‬משפט כתוב‪,‬‬ ‫ַנען‬ ‫א‬ ‫שּפ‬ ‫מיר‬ ‫גלייכן‪.‬‬ ‫ָס‬ ‫א‬ ‫ד‬ ‫און‬ ‫דעזיינערס‪,‬‬
‫שוועריגקייטן‬
‫הח"י‬ ‫אייערעהזמן של‬ ‫שנתאחר‬‫לפעמים זענען‬
‫וואָס‬ ‫ָסן‬ ‫א‬ ‫ַג‬ ‫א‬ ‫ב‬ ‫איך‬ ‫ָב‬
‫בשעה שאפו את המצות‪ ,‬וכשאירע‬‫א‬ ‫ה‬ ‫דעריבער‬ ‫און‬ ‫ַטע‪,‬‬ ‫טא‬ ‫"שיין"? און‬
‫עם‬ ‫המעורבים‬ ‫אונטערהעמד איז‬
‫במיא ַןים המלוחים‬ ‫שהאריךא ַרויס‬ ‫ת"ק‪-‬תק"פ)וויסן‪,‬‬
‫בשנתָל אָן זייער‬ ‫טייל מא‬ ‫צוהילף‪,‬‬
‫הי' חי‬ ‫איין שני‪,‬‬ ‫תולעת‬ ‫זיי‬
‫לעכו"ם‪,‬‬‫פעלד?‬ ‫אין א ַזא ַ‬
‫המקום‬ ‫ַנדלעןאת‬
‫ומכרו‬ ‫לארץ הא‬ ‫דעם‬ ‫אויסער‬ ‫מיסט‪.‬‬
‫מינוטען‪ ,‬אז היו זורקים חתיכות העיסה ביים‬ ‫מיט‬ ‫ַטן‬ ‫א‬ ‫ט‬ ‫מיין‬ ‫איינרעדן‬ ‫זיך‬ ‫ָל‬ ‫א‬ ‫מ'ז‬ ‫ַז‬ ‫א‬ ‫מעגליך‬ ‫איז‬
‫מים מתוקים לענין ללוש המצה בהם‪ ,‬ונראה מדבריו שנקט כדעת הטור‬ ‫ַזוי‬ ‫א‬ ‫ווי‬ ‫פון‬ ‫וויכטיגקייט‬ ‫די‬ ‫וועגן‬ ‫אויסריידן‬ ‫מיט‬
‫הכסיפו פוןפניוזייןוכו'‪ ,‬אך‬ ‫שנתייבש ורק‬ ‫חילוק‬
‫חתיכתדעםהבצק‬ ‫ַרווא ַסערן‬ ‫פסח צו פא‬
‫מצאו‬ ‫ּפרובירן מיר‬
‫ואחר‬ ‫א ַז שּפיציגע שיך וואָס דערמא ַנען פונעם‬ ‫זייער פרנסה און א ַז ס'איז אפילו נישט‬
‫שטענדיג‬ ‫שוועריגקייט‬ ‫"די‬ ‫נהגינן‬ ‫תטוש‪ ,‬וכמו שכתב שם בא"ד‪ :‬אנן לא‬ ‫שלא ליתן מלח משום ואל‬
‫צווישן א ַ געהעריגע קאָּפ–צודעק און א ַ‬ ‫בייזן מכשפה אינעם "הענסל און גרעטל"‬ ‫געפערליך‪ .‬בקיצור‪ ,‬מיט די ריכטיגע הילף‬
‫פוןרואין‬
‫נישט‬ ‫הפסח‬ ‫אחר‬
‫ָראויס‪,‬‬ ‫אז פא‬‫טריט‬‫אריזאנא‪,‬‬
‫בשנים האחרונות מאז שמשתמשין בחיטי איין‬ ‫לתת שום מין מלח במצה משום ואל תטוש וכו'‪.‬‬
‫מעשה'לע איז "שיין"?‬ ‫קומט מען אָן ווייט‪".‬‬
‫מיך‬
‫מוטשעטבהם‬
‫רגע‪,‬כן שיש‬ ‫קיין גם‬
‫מוכיח‬‫שלאָפן‬
‫איך שחתיכת הבצק נתנפח ונתחמץ ממש‪ ,‬וזה‬ ‫עם מים מתוקין‬ ‫טעם'לאָזע‬‫לערב דימי הים‬ ‫איןָדער א ַז‬ ‫א"כ א‬ ‫מצר‪:‬פון‬ ‫עזרתפרעגן‬ ‫ַרפט איר‬ ‫שו"ת‬ ‫לשון דא‬‫"דיוזהפרא ַגע‬
‫ַביסל אויס‪ ",‬זאָגט ושתי‪" .‬מיר‬ ‫כח חריפות עד שמתחמץ ממש‪ ,‬עכ"ד הת"ח אהנ"ל‪.‬‬ ‫זענען בשאר מצות‬ ‫אלאָס אפילו‬ ‫מצוה ווא‬ ‫צירונגען‬ ‫מיבעיאַכטבמצת‬ ‫ָך‪ ",‬צעלא‬ ‫המצות‪ ,‬נאלא‬‫בהםַנצן אונז‬ ‫וללושָס טא‬ ‫די ווא‬
‫דא ַרפן שטענדיג א ַרבעטן אויף‬
‫*‬ ‫נותנים במצה‪ ,‬ומה‬ ‫אנוגעהאָנגען‬ ‫גלאָז‬ ‫פשוט'עאין‬‫עס מימי הים‬ ‫הנעשה‬ ‫ממלחוויא ַזוי‬ ‫"פרעגט זיי‬
‫שהרי גם‬ ‫ַקנהז‪.‬‬‫לא‪,‬‬‫נמישא‬ ‫זיך‬
‫פא ַרשידענע פראָנטן אויפא ַמאָל‬
‫ָדער‬ ‫א‬ ‫ַרצע‬ ‫א‬ ‫שוו‬
‫לי מלח הנעשה ממימי הים מה לי מי הים עצמו‪ .‬ושוב ראיתי בתענית‬ ‫אויף‬ ‫ַ‪,‬‬ ‫א‬ ‫כ‬ ‫ַ‪,‬‬ ‫א‬ ‫כ‬ ‫שנעל‪...‬‬ ‫ַזוי‬ ‫א‬ ‫זיך‬ ‫צעשּפרייט‬
‫אויף‬
‫מרגישין‬‫אנשים פיס‪,‬‬
‫שהרבהָּפ ביז די‬
‫— פון קא‬ ‫היוצא לנו מכל המקובץ‪ ,‬שזהו דבר ברור‬
‫זומער‬ ‫שטיוול‪,‬‬ ‫ַנטלען‪,‬‬ ‫א‬ ‫מ‬ ‫שטריק‪ ,‬הם‪,‬איזופירש"י ואין‬ ‫אוקייאנוס מלוחים‬ ‫רויטע‬ ‫מורא‬
‫והלא מי‬ ‫זיי א ַזוי‬‫דאמרוָבן שם‬ ‫וועמען הא‬ ‫פון ע"ב)‬ ‫(דף ט'‬‫כא ַ‪,‬‬
‫חריפות של מלח בהחיטים ואין צריכין מומחים לזה ולא לאברעטאר"י‪,‬‬ ‫ָלטן‬ ‫א‬ ‫וו‬ ‫מיר‬ ‫ווען‬
‫תבואה מגדלת מהן‪ ,‬אלמא דמים מלוחים מתוך חומם שורפין‪ ,‬ואין לחלק‬‫"שיין"?‬ ‫ס'איז‬ ‫ַנען?‪...‬‬ ‫א‬ ‫צוריקגעשט‬ ‫אויסצוזען‬
‫קליידער‪ ,‬קינדער‪ ,‬ערווא ַקסענע‪,‬‬
‫גם היא דבר חדש לגמרי שחידשו המתחדשים לילך לקצור במקומות‬ ‫ר"א דק"ף ובכ"מ‬ ‫סימן א ַז די‬ ‫ָנצענטרירט‬‫הב"י י"ד‬ ‫שטעלןכמ"שזיך קא‬ ‫מי הים‬ ‫לשאר זיי‬
‫אוקייאנוסצו זען ווי‬‫יםגעלעכטער‬ ‫ממש א ַ‬
‫בין‬
‫די ערמל‪ ,‬די פא ַרב‪ ,‬די שניט‪,‬‬
‫בחוש‬ ‫מאָדעס זאָלן זיין שיין‬ ‫זיך צו געטריי‪ּ ,‬פונקט ווי מ'וואָלט זיי‬
‫ַנצע‬ ‫רואיםַ גא‬
‫סחורה‪...‬שםס'איז א‬ ‫שונות‪ ,‬גם‬ ‫שאין גשמים יורדין וגדילים רק ע"י השקאות די‬ ‫פ"ו מהלכות מקואות‪ .‬אמנם אם כבר עירב מעט מים ממימי הים עם מים‬
‫שנשאר על‬ ‫המלח‬ ‫געטואמן‬ ‫שעל הקרקע יש כסוי דק כמו מראה לבן וזהו‬ ‫וואָלטן מיר אין ערגעץ‬ ‫געצאָלט דערפא ַר‪"...‬‬
‫לייכטע‬ ‫נישט קיין‬ ‫ַכץ און‬ ‫מתוקין‪ ,‬או שנתערבו בלא ידיעתו‪ ,‬וכבר לש בהם המצות‪ ,‬ואין לו עיסה‬
‫נישט אָנגעקומען‪ .‬מיר‬ ‫וויא ַזוי גייט יעדער אין טא ַקט מיט‬
‫עס‬
‫מציאותאיזחדש‬‫כאןדערפא ַר‬ ‫נתהווהָבער‬
‫העפר אחר יבושת המים מחום השמש‪ ,‬ועי"זפעלד‪ ,‬א‬ ‫לתת מלח במצה‬ ‫אחרת‪ ,‬הואיל והוא שעת הדחק‪ ,‬יש לסמוך על המתירין‬
‫גייען דעריבער מיט'ן‬ ‫אייערע מאָדעס?‬
‫ַנט‪.‬‬ ‫אינטערעסא‬
‫אויך מרגישים‬ ‫סתםא ַקע‬‫ט‬ ‫המובהק כמה"ר‬
‫טעם‬ ‫המון עם‬ ‫שמרגישין טעם מלח בהחיטים‪ ,‬ולא רק‬ ‫מהרבוואָס‬ ‫כתב ידוועג‬ ‫איינציגן‬‫וה"ה ג"כ במצת מצוה‪ - .‬וראיתי תשובת‬
‫ַנט‬ ‫א‬ ‫אינטערעס‬ ‫ָל‬ ‫א‬ ‫ַלעמ‬ ‫א‬ ‫ס'איז‬ ‫דאינו אסור אלא‬ ‫דלדעתא ַרהטור‬ ‫"ביי יעדע פרא ַגע וואָס קומט אונטער‪,‬‬
‫מלח ממש‪ ,‬רק כמה תלמידי חכמים ובני תורה ומורי הוראה מובהקים‬ ‫אונז‪ :‬דער‬ ‫דוד פינטו ז"ל שהשיב בנדון השאלה‪,‬בלייבט פ‬
‫אויפצוקומען מיט קוריאָזע‬ ‫שקר‪".‬ליתן כל השנה ובפסח‬ ‫דנוהגין‬ ‫ָגישע במלח‬ ‫א"כָלאדוקא‬ ‫וכו'‪ּ,‬פסיכא‬ ‫אונזער‬ ‫תטוש‬ ‫אלזיך צו‬ ‫משוםמיר‬ ‫ווענדן‬
‫מרגישים שיש בהם טעם מלח ממש‪ ,‬והוא דבר חמור מאוד וכמו שכתב‬ ‫וועג פון‬
‫בייפא ַלן‪ ,‬און זיך לאָזן וואוילגיין‬ ‫השנה אין נותנין‬ ‫"בלויז‬ ‫ושתי‪,‬‬ ‫ערקלערט‬ ‫ַרטמענט‪",‬‬ ‫דעּפא‬
‫ואינו דימובן איך‬ ‫אויפ'ן חמץ‪,‬‬ ‫המרדכי כל האוכל מצה מלוחה כאילו אוכל‬ ‫ימותצו פון‬ ‫נעמען‬ ‫בשאר‬ ‫נמנעין אין לשנות‪ ,‬אבל במי הים דגם "מיר‬
‫ציגעלעך‬ ‫חשבון פון‬
‫דעת‪",‬למיחש‪ ,‬ודאי‬ ‫חימום ליכא‬ ‫מענטשן זייער‬ ‫ַנטיילגענומען וכיון דלצד‬
‫דנהגוא דלא ליתן‪,‬‬ ‫פאָריגע וואָך האָבן מיר‬
‫לא שייך לומר‬
‫יכולים לישב בחיבוק ידים כשדנין בדבר וואָס פאָלגן אונז אויס ווי‬
‫בני‬ ‫שיכשלו‬ ‫ח"ו‬ ‫כזו‪,‬‬ ‫חמור‬ ‫אין א ַ גרויסע ּפסיכאָלאָגישע קאָנווענשאָן‬
‫תנ"ה ס"ל דאפילו‬ ‫בסימן "מיין‬ ‫ז"לא ַקנהז‪.‬‬ ‫ומור"ם ש‬ ‫דמותר‪ ,‬אלא הואיל ולדעת המרדכי זאָגט‬
‫ַטן‪ ".‬כל טצדקי‬ ‫וצריכיםסאָלדא‬
‫לעשות‬ ‫ישראל החרידים לדבר ד' באיסור חמץ ממש‪ ,‬געטרייע‬ ‫וואו מיר האָבן א ַרומגערעדט די ענינים‪.‬‬
‫ַסקירן‬
‫מ'זעט בשאר מצות‬ ‫לכתחילה אבל‬ ‫יתןאיז א ַז ווען‬ ‫לאאָזונג‬ ‫בדיעבד יש לאסור‪ ,‬א"כ במצת מצוה ל‬
‫"מירישראל ינצל מאיסור‬
‫א‬ ‫ַרמ‬ ‫א‬ ‫פ‬ ‫ַרפן‬ ‫א‬ ‫ד‬ ‫שבעולם‪ ,‬ובתפלות ובתחנונים להשי"ת שכל בר‬ ‫כל השנה למי‬ ‫ליתן און‬
‫גענוג מאָל‬ ‫שנוהגים‬ ‫משוגעת‬ ‫מלח‬
‫עס שטעלט זיך א ַרויס א ַז זייער פיל‬
‫מותר ע"כ‪ .‬ונראה דמה שחילק בין א ַ‬
‫אונזערע טא ַקטיקן‪ ",‬זאָגט זרש‪,‬‬ ‫מענטשן ליידן פון א ַ מא ַנגל אין זעלבסט–‬
‫חמץ‪ ,‬וכמו שאומרים בתפלה אחר שריפת החמץ יהי רצון לפניך ה'‬ ‫חוששין לחימוץ‬ ‫אם עס‬ ‫ווערט‬ ‫לא‪ַ,‬נג‪,‬אלא‬ ‫גענוג לא‬ ‫נותנין כלאוןהשנה או‬ ‫דאינו תלוי באם‬
‫"מיר דא ַרפן זיך היטן פון די וואָס‬ ‫זעלבסטזיכערקייט‪,‬‬ ‫הים‪ ,‬און‬ ‫שא ַץ‬
‫אפילו מכל‬
‫ּפלענער‪.‬‬ ‫אונזערע‬ ‫שטערןחמץ‬ ‫מאיסור‬ ‫אלקינו ואלקי אבותינו שתרחם עלינו ותצילנוווילן‬ ‫ס'איז שאין נותנין‬ ‫במי הים‬ ‫גם וואָס‬ ‫א"כ און‬ ‫כרותח‪ָ,‬רמא ַל‪,‬‬
‫נא‬
‫וכסברת אידענטיפיצירן זיי זיך לויט‬
‫הוא‬ ‫הרי‬ ‫דמליח‬ ‫האומר‬ ‫דעריבער‬
‫לעשות‬ ‫כאו"א‬ ‫דלאָרמא ַל‬ ‫כתב נא‬‫שהפר"חגעווען‬ ‫כל השנה אסור משום חימום‪ ,‬ואע"ג פריער‬
‫ָדע‬ ‫מיר א ַ מא‬ ‫עלא ַנייען‬‫רמיאאָל ב‬
‫וחיובאַסא ַך מ‬
‫א‬ ‫שהוא לנו ולכל בתינו "ולכל ישראל"‪,‬‬ ‫אמרו מליח הרי‬ ‫זייערע א ַרומיגע‪ .‬אויב א ַלע א ַרומיגע‬
‫איך‬
‫מחמת מלחו‪ ,‬ומה ענין זה למעט‬ ‫משוגעת‪.‬‬ ‫ַ‬ ‫א‬ ‫הוא כרותח אלא במליח שאינו נאכלווערט‬
‫באיסור‬
‫און‬ ‫ישראל‬
‫ַביסל איידל‪,‬‬ ‫בניא ַכן א‬
‫ח"ועס מ‬ ‫דורכ'ן‬ ‫מה שביכולתו לאפרושי מאיסורא שלא יכשלו‬ ‫זענען בערן‪ ,‬מוז איך אויך זיין א ַ בער‪,‬‬
‫האָב בא ַזונדער הנאה‬
‫נאָר נאָכדעם וואָס א ַלע קויפן עס‬ ‫חמץ החמורה‪.‬‬ ‫ָקסן‪,‬הר"ן ז"ל חילק בין מעט מלח להרבה‪,‬‬ ‫זענען אוגם‬ ‫ַרומיגע ע"ש‪,‬‬ ‫שנותנין אבעיסה‬ ‫מלחאויב א ַלע‬ ‫ניין?‬
‫דאָס צו טון מיט די‬
‫שוין ווייזן מיר די ריכטיגע פא ַרבן‬ ‫וכוונת הסוברים‬ ‫ַלע‬
‫היה נלע"ד הפעוט דחמץ בפסח שאני דאיסורו במשהו‪,‬‬ ‫א‬ ‫אויב‬ ‫ָקס‪.‬‬ ‫א‬ ‫ַן‬ ‫א‬ ‫זיין‬ ‫אויך‬ ‫איך‬ ‫מוז‬
‫*‬ ‫סאָרט מלבושים וואָס‬
‫דערפון‪ .‬מ'דא ַרף האָבן שכל —‬ ‫ההדרגה דמליח הרי‬ ‫היינו מיט‬ ‫כרותחָמּפערס‬ ‫מיט דזשא‬ ‫גייעןמליח‬ ‫ַרומיגע הוי‬
‫אדהכא‬
‫לפי סּפעציעל‬ ‫טראָגן‬ ‫דהיינו‬ ‫פרויען‬ ‫בהדרגה‪,‬‬
‫צוביסלעך‪,‬‬
‫גיין לנס עמו‬ ‫העומד‬‫שליט"א מען‬
‫מעכ"תַמאָל דא ַרף‬‫א‬ ‫אי לזאת באתי להפיל תחינתי לפני‬ ‫הכא גבי פסח‬ ‫מלחו‪,‬‬ ‫מחמת‬ ‫נאכל‬ ‫איך אויך‬
‫שאינו‬ ‫במליח‬ ‫דהיינו מוז‬
‫ערמל‪ ,‬דא ַן‬ ‫כרותח‪,‬‬ ‫א ַסטע‬ ‫געּפ‬
‫הוא‬
‫פא ַר צניעות‪ ,‬ווייל דא ַן‬
‫אפילו‬ ‫ָדער‬ ‫א‬ ‫אינטש‪,‬‬ ‫ביי‬ ‫אינטש‬ ‫דעם בעיסה אלא‬ ‫נותנים‬ ‫מיט‬ ‫גייען‬ ‫ַרומיגע‬ ‫א‬ ‫ַלע‬ ‫א‬ ‫אויב‬ ‫גיין‪.‬‬ ‫ַזוי‬ ‫א‬
‫גודר גדר ועומד בפרץ שיכתב בזה תשובה מאהבה‪ ,‬לאפרושי מאיסורא‬ ‫שאינןַרויס‬
‫דאיסורו במשהו חשוב מליח כרותחציאףאיך א‬
‫סענטימעטער ביי סענטימעטער‪.‬‬ ‫נותנים ממנו כל‬ ‫שאינן‬ ‫איך‬ ‫מוז‬ ‫שטיוול‪,‬‬
‫מעט מלח‪ .‬מעתה אם יש חשש‬ ‫צוקנייטשטע‬ ‫קלעביגע‪,‬‬
‫כהלכתה‪,‬‬ ‫מאיסור חמור חשש איסור חמץ בפסח‪ ,‬גם לקיים מצות מצה‬ ‫אונטער‬ ‫אע"ג פון‬ ‫חימוץַרּפעט‬
‫קא‬
‫בקיצור‪ ,‬מיר שלאָפן נישט‪".‬‬ ‫ואפילו בדיעבד‪,‬‬ ‫במצת קיין‬‫ל"שאיך נישט‬ ‫ַנדערש בין‬ ‫גיין‪ ,‬א‬
‫השנהַזוייש‬ ‫אויך א‬
‫דבריו‬ ‫יתקבלו‬ ‫ובודאי‬ ‫ואם אין פנאי לבוא באריכות עכ"פ להשיב בקצרה‪,‬‬ ‫מצות האָב‬ ‫בשאראון איך‬ ‫זייערע פיס‬ ‫מצוה ל"ש‬ ‫לאסור‪.‬‬
‫ַלץ דאָ א ַזעלכע וואָס‬ ‫"ס'זענען א‬ ‫אָקס ווי א ַלע‪ .‬אונזער שווערסטע א ַרבעט‬
‫ישמור‬ ‫והשי"ת‬ ‫בענד‪/‬בענדל‪/‬בענדעלע דורך פא ַבריצירן‬ ‫חשש‬
‫ישדי הוטן‪.‬‬ ‫הים אם‬
‫ביישּפיל‪,‬‬ ‫במיַך‪ .‬צום‬ ‫לעצטן לא‬ ‫וא"כ גם‬ ‫אם לא שאין לו עיסה אחרת כאמור‪ ,‬דעם‬
‫ַקנהז‪.‬‬ ‫ָגט שא‬ ‫לדורות‪.‬אונז‪ ",‬זא‬
‫ברורהנישט פון‬ ‫בכל תפוצות ישראל‪ ,‬ויהי' בזה הוראהלאָזן זיך‬ ‫איז טא ַקע מיט די קלוגע מענטשן‪ ,‬די‬
‫וועג‬ ‫שטיינער אין‬ ‫אכילת אונז‬
‫זיי שטעלן‬
‫היטן וואָס דעקן נאָר צו דעם שּפיץ‬
‫אותנו מכל משהו חמץ‪ ,‬ונזכה לקיים "און‬
‫מלח‬
‫היטן לשם‬ ‫דמה לי‬ ‫מצות‪,‬אָן די‬ ‫טוען זיך‬ ‫בשאר‬ ‫פרויען‬ ‫ואפילו‬ ‫חימוץ אפילו במים מועטים אסור די‬
‫וועלכע האָבן יאָ גענוג זעלבסט–שא ַץ‬
‫משפטו‬ ‫מצה ככל‬ ‫מצות‬ ‫קאָּפ און ליגן א ַזוי הא ַלבוועגס אויפ'ן‬ ‫מהןהאָב‬ ‫שייטל‪ .‬איך‬
‫אונזערע‬ ‫כל‬ ‫שאיןָסנותנים‬ ‫צוצודעקן דא‬ ‫גופייהו‪ ,‬ואף‬ ‫הנעשה ממימי הים מה לי מי הים צניעות‪,‬‬
‫וועגןהפסחים‬ ‫ַנדערעומן‬
‫הזבחים‬ ‫אויפקלערן א‬
‫דורךשם מן‬ ‫הוט לאכול‬ ‫ברנה‬ ‫ציוןדעם‬ ‫לעלות‬
‫אויסטון‬ ‫ונזכה‬
‫ָרט ביז'ן‬ ‫וחוקתו‪,‬פון דא‬
‫שייטל‪.‬‬ ‫השנה אסור‪ ,‬עכ"ל שו"ת עזרת מצר‪.‬א ַ סּפעציעלע הנאה זיי אָּפצוטון אויף‬
‫און לאָזן זיך נישט א ַזוי שנעל נא ַרן‪ .‬צו‬
‫אמת'ע כוונות‪ .‬אָבער וואָס קען מען טון‪,‬‬ ‫זיי קומען מיר צו דורך זייערע קינדער‪.‬‬
‫צדקַצן בב"א‪.‬‬
‫שּפרונג‪ .‬אָבער איך‬ ‫גואלא ַ קא‬ ‫בביאת‬
‫ַנצן איז‬ ‫אינגא‬ ‫טערקיש (איך מיין‪ ,‬אויף עמלקי'ש) דורך‬
‫א ַז נישט א ַלע זענען בלינד? וואָס קען‬ ‫דס"ל שאין‬ ‫די מיידלעך נעמען טענה'ן צו די מא ַמעס‬
‫מוז אייך דערציילן א ַז אייגנטליך קומען‬ ‫ציל–ברעט‬ ‫שיטתוא ַלס‬ ‫זייערע הוטן‬ ‫דאף לפי‬ ‫יסודי‪,‬טא ַקע‬ ‫הנה בתשובה זו אנו רואין דבר נוצן‬
‫באה"ר‬
‫ַריש?‬ ‫זענען נא‬ ‫ישראל‬ ‫נישט א ַלע‬‫גאון נר‬ ‫הדרתטון א ַז‬‫הנה בזה דורש שלום כבוד מען‬ ‫אפילו‬ ‫א ַז זיי שעמען זיך מיט זיי‪ ,‬און פא ַרוואָס‬
‫פאָר גרויסע קריגערייען אין אונזער אָפיס‬ ‫די‬ ‫שאסורהדווקא‬‫ָדעס‪ .‬מיר נוצן‬ ‫מאודמאלומר‬ ‫אונזערע‬ ‫החמיר‬ ‫ליתן מלח רק משום ואל תטוש‪ ,‬מ"מ פא ַר‬
‫וברגשי כבוד כערכו הרם והנשא וואָס קען מען טון א ַז נישט א ַלע געבן‬ ‫לכל‬ ‫גדול‬ ‫לימוד‬ ‫הוא‬ ‫וזה‬ ‫כאמור‪,‬‬ ‫אחרת‬ ‫עיסהא ַלע‬ ‫לוַזויווי‬‫אויסזען א‬
‫נישטלא שאין‬ ‫זיי אם‬ ‫בדיעבד‬‫קענען‬
‫וועגן דעם‪ .‬טייל הא ַלטן מ'זאָל נישט‬ ‫הוטן זיי צו מא ַכן אויסזען אויפפא ַלענד‬
‫אונז א ַוועק זייער שכל אויף א ַ גאָלדענע‬ ‫וכש"כ‬ ‫תטוש‪,‬‬ ‫די‬ ‫זיך‬ ‫שטעלן‬ ‫ָך‬ ‫א‬ ‫דערנ‬ ‫און‬ ‫ַמעס‪,‬‬ ‫מא‬
‫א ַזוי טשעּפען מיט די הוטן ווייל א ַסא ַך‬ ‫ַריין‬ ‫מיר א‬ ‫ואל לייגן‬ ‫א ַמאָל‬ ‫משום‬‫פורים'דיג‪.‬‬‫און שהוא‬ ‫התורה כולה‪ ,‬איך צריכין ליזהר בדברים‬
‫טא ַץ? ביי אונז זאָגט מען‪ :‬א ַמאָל געווינט‬ ‫אוכל‬ ‫כאלו‬ ‫ָך‬ ‫א‬ ‫נ‬ ‫מיר‬ ‫ָבן‬ ‫א‬ ‫ה‬ ‫ַזוי‬ ‫א‬ ‫צו‪.‬‬ ‫ַמעס‬ ‫א‬ ‫מ‬ ‫געטרייע‬
‫פרויען האָבן עס צוליב דעם אינגא ַנצן‬ ‫זיך‬ ‫ַקלען‬ ‫מלוחהָס ווא‬
‫מצההוטן ווא‬ ‫אין די‬ ‫האוכל‬ ‫פעדערן‬ ‫לפי מה שנקטינן כשיטת המרדכי שכל‬
‫אברהם לויפער‬
‫מען און א ַמאָל פא ַרלירט מען‪"...‬‬
‫אויסגעטאָן און זיך צוגעדעקט מיט א ַ‬ ‫מיט יעדע ווינט‪ ,‬א ַמאָל מא ַכן מיר ּפיצלנע‬
‫און נאָך טא ַקטיקן‪ ,‬ביז א ַלע גייען טא ַקע‬
‫חמץ‪ ,‬בודאי חמור טפי‪.‬‬
‫צום טא ַקט‪".‬‬
‫אבדק"ק דאראג‬ ‫טיכל‪ .‬כאָטש קעגן דעם טיכל האָבן מיר‬ ‫*היטן וואָס ליגן אויפ'ן שּפיץ קאָּפ און‬
‫ווער וועט לא ַכן צום לעצט?‬ ‫"מיר בא ַנוצן זיך מיט'ן מיטל וואָס‬
‫אויך עצות‪ ,‬אָבער דאָך איז עס נישט‬ ‫די שייטלעך דא ַרפן א ַרויספא ַלן דערפון‬
‫מקייםושו"ת‬ ‫השנה –‬ ‫זרש‬ ‫היופי‪ ",‬זאָגט‬ ‫אחד והבל‬ ‫שקר החן‬ ‫הייסטות"ח‬
‫"עוז והדר‬ ‫ומועדי זענען‬ ‫ַנדערעהתורהדי וואָס‬ ‫ברמה על‬
‫האשלפון די א‬
‫בעמח"סַר אונז‪.‬‬
‫געוואונטשן פא‬ ‫שם‬
‫שמשקיםסיבה‬ ‫למקוםזייטן‪ .‬איין‬ ‫סמוךאויף די‬ ‫צופליען‬ ‫שעברה הי'‬
‫און‬ ‫שבשבוע‬ ‫סיפר לי‬
‫ג"כ‬ ‫חטים‬ ‫וקצירת‬
‫לבושה‪ ...‬ותשחק ליום אחרון!"‬ ‫–‬ ‫הוריות‬ ‫–‬ ‫מס' דירעקט הנאה יאָ צו‬
‫מכות‬ ‫–‬ ‫סנהדרין‬ ‫ועל מיר‬
‫זייט האָבן‬ ‫המציאות‬
‫אתפא ַרלייג זיך‬ ‫איך לראות‬
‫ּפערזענליך‬ ‫שיוכל‬ ‫השדותָסע"י "איראגעשאן"‪ ,‬ונסע לשםפאכדי‬
‫ַרוואָס‬
‫שקר‬ ‫ַר‬ ‫א‬ ‫פ‬ ‫געבן‬ ‫מיר‬ ‫טייטשט‪,‬‬ ‫אָפן‪" ,‬דא‬
‫א ַביסל חן‪ ,‬און פא ַר הבל גיבן מיר א ַריין‬
‫פרייליכן פורים!‬ ‫שביעית‬
‫אַ‬ ‫ולולבי‬
‫און אפילו‬‫"דרייען א ַ קאָּפ" מיט די הוטן‪– ,‬‬ ‫או‬
‫שלגנקמה‬ ‫שהוא‬
‫איך וויל‬ ‫סברווייל‬ ‫הוטן איז‬ ‫ומתחלה‬ ‫לבן‪ ,‬אויף די‬ ‫מקרוב‪ ,‬וראה שעל השדות יש כסוי א ַזוי‬
‫‪29‬‬
 ‫מכתב הסברה (ג') שנשלח להרבנים הגאונים שליט"א‬

‫אריזאנע מצות‬
‫‪‬‬ ‫‪ ‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬

‫און מ'שטוּפט עס פאָראויס אין א ַ שיינע‬ ‫זיין ליבלינג‪ .‬דאָס הא ַרץ טוט מיר וויי‬ ‫‪‬‬
‫גרינוואלד‬
‫ַ‬ ‫ח‪.‬‬
‫‪RABBI A. LAUFER‬‬
‫לאמיר‬
‫ָ‬
‫היינט איז אויך ערלויבט‬ ‫טורעם‪.‬‬ ‫רונדיגע‬ ‫איך‬ ‫ָס‬ ‫א‬ ‫וו‬ ‫בושות‬ ‫די‬ ‫אויף‬ ‫היינט‬ ‫ביז‬
‫אָדער גאָר פאָרצוגליך צו טראָגן די ּפא ַּפס‬ ‫האָב אים פא ַרשא ַפט יענעם טאָג פון די‬ ‫‪‬‬
‫‪25‬סטיל וואָס‬ ‫‪ָRoss‬ר‪ ,‬א ַ‬ ‫‪St. Brooklyn N.Y.‬‬
‫ַמגענומענע הא‬ ‫א‬ ‫צ‬ ‫מיט‬ ‫ָסן מיט‬‫‪11211‬‬ ‫ּפא ַרא ַדע‪ ,‬ווען איך האָב אים בא ַגא‬ ‫זיך‬
‫וואָלט אויטאָמא ַטיש בא ַטיטלט א ַ מיידל‬ ‫א ַן א ַמּפער מיסט‪ .‬אוי‪ ,‬וואָס פא ַרקריך‬ ‫‪ Â ""‬‬
‫ַנגענהייט‪ .‬דאָס‬ ‫‪718-388-5080‬‬
‫‪ַFax.‬לס–"נעב" אין די פא ַרגא‬
‫זעלבע איז מיט יעדע טויש — די קורצע‬
‫שעסלעך זענען א ַן א ַלטער טא ַקטיק‬
‫אונזערע‪ ,‬און א ַזוי אויך די איינגעצויגענע‬
‫‪ 388-4207‬א‬
‫איך דאָ מיט מיינע ּפערזענליכע זא ַכן‪.‬‬
‫איר פרעגט וועגן מיין קא ַריערע אין די‬
‫מאָדעס אינדוסטרי? איך א ַרבעט צוזא ַמען‬
‫פיל ‪‬טיכטיגע פרויען אָנצוקליידן די‬ ‫‪‬‬
‫מיט‬
‫צונויפרעדן‬ ‫‪ ˜˜‬‬

‫שעסלעך וואָס שווימען יעצט א ַרויף‪".‬‬ ‫אידישע פרויען זיי זאָלן זיין פורים'דיג‬
‫ָריענטירט‪"Ú˘˙",‬‬
‫‪˘‬‬ ‫זענען" זייער ציל–א‬ ‫‪˘˙Ú˙˘˜‬‬
‫"מיר‬ ‫‪  ‬א ַ גא ַנץ יאָר‪ .‬גרא ַדע בין איך ּפערזענליך‬
‫זאָגט זרש‪" .‬מיינט נישט א ַז מיר זיצן און‬ ‫לפ"קא ַקטיוו — איך שטוּפ שטענדיג‬ ‫שטא ַרק‬ ‫יאר‬
‫גאנץ ָ‬
‫ַא ַ‬
‫יום ה' לסדר ושמרתם את משמרת י"א אדר ב' (תענית אסתר מוקדם) תשע"א‬
‫‪‬‬
‫חלומ'ען וואָס עס זאָל זיין די קומענדיגע‬ ‫די מאָדע–קאָמיטע צו זיין געווא ַגט און‬
‫‪( ‬סאדיו"ם)‬
‫‪‬‬ ‫הלאברעטאר"י‬
‫מאָדע‪ ,‬נאָר מיר טרא ַכטן צו וואָס מיר‬
‫ווילן יעצט אָנקומען‪ ,‬און לויט דעם‬
‫— בענין בדיקת‬ ‫פורים‬
‫מכתב‪‬הסברה ג'‬
‫נישט מורא האָבן א ַרויסצוקומען מיט‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫מאָדנע פאָרשריפטן‪ .‬א ַסא ַך מאָל האָט‬
‫טוישט מען די מאָדע‪ .‬עס א ַרבעט יעדעס‬ ‫מען מיך שוין פא ַרשריגן א ַז איך בין צו‬
‫‪ ‬‬
‫מאָל אָן אויסנא ַם! און אויסער דעם‪,‬‬
‫ועומדים בפרץ‪,‬‬ ‫שלום וברכה למעלת כבוד הרבנים הגאונים רועי ישראל גודרי גדר‬
‫געווא ַגט‪ ,‬און טאָמער מ'וועט אָננעמען‬
‫האָבן מיר א ַ זייטיגע הנאה צו ּפייניגן‬ ‫ובנעימים‪.‬פרויען זיך‬ ‫ָרשלא ַגן וועלן די‬ ‫בטוב‬ ‫מיינע פא‬‫ה' יאריך ימיהם ושנותיהם‬
‫א ַביסל די אידישע פרויען מיט אונזערע‬ ‫פשוט אויסלא ַכן פון אונז און גענצליך‬
‫‪‬‬
‫מאָדעס‪ .‬א ַמאָל קומען מיר אויף מיט א ַ‬ ‫באָיקאָטירן אונזערע ּפלענער‪ ,‬אָבער‬
‫חדששיךומוזר‬
‫אויף‬ ‫שּפיציגע‬‫אצלםָגן דבר‬‫פון טרא‬ ‫היתה‬ ‫בייפא ַל‬‫הסאדיו"ם‪,‬‬
‫מען צום‬ ‫כמות‬ ‫געפאמגיע‬
‫ָלגט איז‬ ‫היכן‬ ‫עד מיך‬ ‫כשראו‬
‫מ'האָט‬ ‫ווען‬ ‫טרם כל שיח‪ ,‬הנה כבר כתבתי כמ"פ שמתחלה בא אלי ת"ח שמרגיש‬
‫‪‬‬
‫כך‪.‬‬
‫וואָס מען ווא ַקלט זיך ווי א ַ שיכור‪ ,‬פשוט‬ ‫כל‬ ‫‪ ‬‬
‫גבוה‬ ‫הסאדיו"ם‬ ‫כמות‬ ‫יהא‬ ‫ובהמצות‬
‫סוף געווען צופרידן‪ .‬צום ביישּפיל‪ ,‬דער‬ ‫שבחיטים‬ ‫טעם מלח בהמצות‪ ,‬וכדי לברר הדברים שלחנו המצות ללאברעטאר"י‪.‬‬
‫קומטאת‬
‫מען‬ ‫לבלבל‬ ‫רקא ַמאָל‬ ‫הואפיס‪.‬‬‫טון די‬ ‫מלח‪ ,‬צוזהו‬
‫שה"סאדיום"ַרץאינו זיי וויי‬
‫שאומריםבלוי מיט שווא‬ ‫ומה פון מא ַכן‬ ‫איינפא ַל‬ ‫טעמעס‪ ,‬הוראה מובהקים‬ ‫קטועלע ומורי‬
‫ובתוכם ת"ח‬ ‫שמועסן איבער ַא‬
‫קורצע אנשים‬‫אח"כ נתעוררו כמה‬
‫‪‬‬
‫המלח‪ .‬ואחד‬
‫שעסלעך‪,‬‬ ‫היאשמאָלע‬ ‫שהסאדיו"םַל פון‬
‫אויף מיט א ַ בייפא‬ ‫ענו ואמרו‬
‫הבקיאיםא ַלע‬
‫מיין אויפטו‪.‬‬ ‫האנשים‬
‫וכל געווען‬ ‫הציבור‪ ,‬איז‬
‫סטייליש‬ ‫ונקטןגם החיטים לבררן‬ ‫נדפ‬
‫שלחנו‬‫שטא ּ‬‫רשידענע ַ‬
‫לזאת‬ ‫פא‬
‫בהחיטים‪ ,‬אי‬‫רומגענומען פון ַ‬ ‫ַא‬
‫חריפות של מלח‬ ‫שמרגישין‬
‫‪          ‬‬
‫לומרָס‬
‫סיבה ווא‬ ‫ַלגעמיינע‬ ‫א‬ ‫די‬ ‫אויסער‬
‫‪         ‬‬
‫ָס‬ ‫א‬ ‫וו‬
‫מן הרבנים המובהקים בשדה הכשרות אמר לי שזהו סתם טפשות‬
‫דעם‪ּ ,‬פייניגט עס פשוט‬ ‫אונטער‬
‫קיין‬ ‫ַז‬ ‫א‬ ‫ַכט‬ ‫א‬ ‫אויסגעל‬ ‫ַן‬ ‫א‬ ‫ד‬ ‫מיך‬ ‫ָבן‬ ‫א‬ ‫ה‬ ‫ולעמוד על אמיתתן‪ ,‬ובפעם הראשונה כששלחנו לבדוק המצות בקשנו‬
‫מלח‪.‬‬ ‫ליגט אינו‬‫שסאדיו"ם‬ ‫איינער וועט נישט קויפן די מיאוס'ע‬ ‫מהן שיבדקו כמות המלח המונח בהמצות‪ ,‬והשיבו‬
‫‪‬‬
‫אין‬ ‫נעבעך‬ ‫זיך‬
‫עוד ידוע שאלו אנשים שנאסר‬‫געפינען‬
‫א ַן ענגע תפיסה און האָבן שוועריגקייטן‬
‫ָס‬ ‫א‬ ‫וו‬ ‫פרויען‬ ‫די‬ ‫ַ'טעמ'טע‬ ‫א‬ ‫אומב‬ ‫די‬ ‫מיט‬ ‫(זעק)‬
‫בלויע קאָליר נאָכדערצו אין קאָמבינא ַציע‬
‫קליידער‬ ‫פעלקער און פא ַרזיכערן א ַז זיי וועלן‬ ‫לכבוד פורים‪ ,‬א ַ זמן ווען ס'איז יצא‬
‫שאצלם העיקר הבדיקה הוא לבדוק הסאדיו"ם ועי"ז‬
‫קיינמאָל נישט זיין ראוי אויסגעלייזט צו‬ ‫סוד און א ַלע בא ַהא ַלטענע סודות רינען‬
‫להם אכילת "מלח"‪ ,‬מ"מ מאכל שאין‬ ‫החריפות‬ ‫כח‬ ‫היא‬‫שהסאדיו"םא ַּפן‬ ‫המלח‪,‬‬ ‫כמות‬ ‫ידעו‬
‫‪           ‬‬
‫ובשו"ת‬
‫דעם‬ ‫ַרונג אין‬ ‫לאכלם‪.‬‬
‫מותריןא ַך ערפא‬
‫מיט'ן גיין‪"...‬‬
‫"סאדיום" האָבן א ַס‬
‫"מיר‬
‫מיט שווא ַרץ‪ .‬איך האָב זיך אָבער‬
‫בו‬
‫געהא ַלטן ביי דאָס מייניגע א ַז אונזער‬
‫ַלס‬ ‫א‬ ‫"‬ ‫המלכה‪.‬‬ ‫ושתי‬
‫אייניקל פון מיין גרויסן זיידן‪,‬‬
‫מיט‬ ‫טיילט‬
‫סאדיו"ם‬
‫ווערן‪",‬‬
‫געטרייע‬ ‫כמות‬‫איזה א ַ‬
‫אונז געלונגען צו כ‬
‫בתוכןהויכע‬ ‫מיט די‬
‫ַרויס‪ ,‬איז‬
‫אינטערוויויהא‬
‫המלח‪ ,‬ואם לא‬
‫ענדליך א‬
‫זעלטענע‬ ‫א ַשל‬
‫וז"ל‪:‬‬ ‫בזה‬ ‫דן‬ ‫‪ ‬‬
‫ס"ט)‬
‫פעלד‪ ",‬בא ַרימט זיך שא ַקנהז‪" .‬מיר‬ ‫סי'‬ ‫(יו"ד‬ ‫אבי‬ ‫בית‬
‫כח איז פיל שטערקער ווי זיי מיינען און‬ ‫ָדע–‬ ‫א‬ ‫מ‬ ‫די‬ ‫אין‬ ‫ָסן‬ ‫א‬ ‫ָנגעשל‬
‫הבדיקה דאָס העלפט אונז האָבן א ַ‬
‫א‬‫בו‬ ‫נמצא‬
‫זיך‬ ‫איך‬ ‫ָב‬ ‫א‬
‫אחרַראיין וואָס‬
‫אם‬ ‫ה‬
‫מלח‪ .‬פא‬
‫להיפוך‬
‫די‬ ‫ביי‬
‫בתוכומיט'ן‬
‫וכן‬
‫ַלע‬ ‫א‬ ‫מלח‪,‬‬
‫אונז‬ ‫בו‬
‫פירן‬
‫ָנשטרענגונג און‬
‫ברור שיש‬
‫שאין‬
‫ָס‬ ‫א‬ ‫וו‬
‫גרויס א‬
‫ברור‬
‫ַקערקעס‬ ‫אזא‬‫קנ‬
‫נאָז‪ .‬נאָך‬
‫סאדיו"ם אז‬
‫שהמציאוָך‬
‫געזען‪ ,‬אָבער דא‬ ‫אודותַך המלח‬‫שוין א ַסא‬ ‫שאלתו‬ ‫בדבר האָבן‬ ‫מיר וועלן צום סוף האָבן דאָס לעצטע‬
‫‪‬‬
‫צייטן‬
‫לעצטעהלב‪,‬‬
‫ַגטע‬
‫במחלת‬
‫המזיקיםגעווא‬
‫חוליםאָן די‬
‫מחמריםווי מער‬
‫בשבילמיר זיך‬ ‫שטרענגען‬
‫ַרויסצוקומען מיט‬
‫וואָרט‪ ,‬און עס האָט זיך אונז טא ַקע‬
‫הרופאים‬ ‫שטא ַרקע אויבערהא ַנט אויף די אידישע‬
‫פרויען‪ .‬ווען זיי טא ַנצן אונז נאָך‪ ,‬ווייס איך‬
‫ציען א ַסא ַך הא ַקעלע בענדלעך‪ ,‬האָבן‬
‫מיר ענדליך דערגרייכט א ַן ערשטמאָליגע‬
‫להלב‬ ‫שהוא אזקוק ונקי‬ ‫איינגעגעבן‪ .‬א ַזוי אויך הא ַלט איך יעצט‬
‫‪ ‬‬
‫נישט‬ ‫ָל‬ ‫א‬ ‫ַמ‬ ‫א‬ ‫זיך‬ ‫ָבן‬ ‫א‬ ‫ה‬ ‫מיר‬
‫כמו "סאדיום" וכדומה‪ ,‬וגם ניתן בו מין‬
‫ערלויבט‪ .‬דאָס איז ווייל ס'איז נישט קיין‬
‫ָס‬ ‫א‬ ‫וו‬ ‫ַלן‪,‬‬ ‫א‬ ‫בייפ‬ ‫ָדע‬ ‫א‬ ‫מ‬ ‫קומענדיגע‬ ‫די‬ ‫ַז‬ ‫א‬ ‫ַרבעטן‬
‫זאָל בא ַפעלן א ַז א ַלע זאָלן — — — איין‬
‫א‬ ‫אינמיטן‬ ‫א ַז מיין זיידע וואָלט געשעּפט נחת פון‬
‫מיר‪ ,‬און דאָס גיט מיר פיל בא ַפרידיגונג‪".‬‬
‫אינטערוויו ביי א ַּפאָר בא ַרימטע פרויען‬
‫וואָס קאָנטראָלירן א ַ גרויס חלק פון‬
‫אחד הנקרא "אמאניום"‪ ,‬וטעם המלח‬
‫‪‬‬
‫סוד א ַז מיר הא ַלטן ביים לעצטן קא ַמף‪,‬‬
‫להרגישַראטעם‬
‫מינוט‪ ,‬מ'האָט מיר ערלויבט צו געבן דעם‬ ‫"כאָטש איך בין נישט קיין עמלקית'טע‬ ‫אונזער טאָג טעגליכע לעבן‪ .‬מיר זענען‬
‫ָּפלייגן‬ ‫והרוציםדא ַרפן א‬ ‫עי"ז‪,‬זייט ווען‬ ‫נחלשאיין‬ ‫שבו און‬‫אינטערוויו מיט א ַ קלאָרן תנאי נישט‬ ‫— עס ּפא ַסט מיר ניטא ַמאָל צו רעדן די‬ ‫זיכער א ַז איר וועט הנאה האָבן פון דעם‬
‫‪‬‬
‫הרגיל‬
‫ַלע‬ ‫מכפי מיט א‬ ‫וועלן קעמפן‬ ‫מיר יותר‬ ‫לפזר‬‫געווער‪.‬‬ ‫צריכים‬
‫מלח דאָס‬ ‫א ַרויסצוגעבן קיין סודות פון חדר‪ ,‬און‬ ‫שּפרא ַך פון די עמלקים [און דאָס האָט‬ ‫עקסקלוסיוון אינטערוויו‪.‬‬
‫מיטלען!" האם מותר למלוח בזה‬ ‫במלח פשוט‪,‬‬ ‫איר וועט מיר מוזן א ַנטשולדיגן אויב איך‬ ‫בית‬ ‫שלום‬ ‫ווייניג‬ ‫נישט‬ ‫געווען‬ ‫גורם‬
‫‪‬‬
‫המלח בשר לקדירה בשביל החולים‬ ‫וועל זיך הא ַלטן צו דעם‪".‬‬ ‫ּפראָבלעמען ביי מיר אינדערהיים‪ ,‬ס'זאָל‬ ‫אַ גוטן‪ ,‬שוין לאַנג וואָס מיר פרויען‬
‫רגיל‪.‬‬ ‫במלחנייע‬‫ַרשּפרייט איר די‬
‫להשתמש‬ ‫ַזוי פא‬ ‫שאינן וויא‬
‫יכולים‬ ‫זייער‬ ‫איך‬ ‫בין‬ ‫זיין]‪,‬‬ ‫אויסגערעדט‬ ‫נישט‬ ‫וואונדערן זיך ווער עס שטייט אונטער די‬
‫‪‬‬
‫כן מלח דנן‬ ‫בליץ–שנעל?‬
‫עודַזוי וז"ל‪ :‬אם‬ ‫כתבָדע א‬‫ובתו"ד מא‬ ‫פון וואו נעמט איר די א ַלע‬ ‫נאָענט צו די עמלקים‪ ",‬זאָגט אונז זרש‪,‬‬ ‫סטיילס וואָס טוישן זיך חדשים לבקרים‪,‬‬
‫ַלן?‬ ‫א‬ ‫בייפ‬ ‫צווישן איין קנא ַק מיט איר באָבלגאָם‬ ‫יעדן מאָנטאָג און דאָנערשטאָג‪ ,‬און‬
‫‪‬‬
‫דעםממנו‬
‫טויש‬
‫בויען‬
‫"אומניום"‬
‫שנלקח‬
‫טעם "מיר‬
‫שנחלשנוצןכוחו ע"י‬
‫שטענדיג אויס‬
‫ונותןָגטבו ושתי‪,‬‬
‫ה"סאדיום"ָן‪ ",‬זא‬
‫אעפ"י "מיר‬
‫חלק אין סעזא‬ ‫"אָה‪ ,‬ס'איז א ַן א ַלטער סוד א ַז מיר נוצן‬
‫און די צווייטע‪" .‬איך פא ַרשטיי אויך‬ ‫יעדע מאָל מיט אַנדערע בייפאַלן‪,‬‬
‫זייער טיפע שנאה צו אידן און זייער‬ ‫איינס מער אינטערעסאַנט פונעם‬
‫‪‬‬
‫פרויענישע‬
‫למליחה וכו'‪.‬‬ ‫ַטירליכע‬
‫וכשר‬ ‫הוא נא‬ ‫אויף די‬‫אויך מלח‬ ‫מ"מ עדיין‬‫איבער די א ַלטע מאָדעס פון יאָרן פריער‪,‬‬ ‫שטרעבן צו פא ַרלענגערן אידישע צרות‬ ‫צווייטן‪ .‬ס'איז אונז אַ גרויסע כבוד‬
‫למלוחַר‬
‫געפעלן פא‬ ‫דמותר‬ ‫וועלן‬ ‫כתבפוןוז"ל‪:‬‬ ‫דבריוא ַפטן‬
‫ובסוף אייגנש‬ ‫נאָר א ַמאָל בעסערט מען עס א ַביסל‬ ‫אינעם לא ַנגן גלות‪ .‬דעריבער האָב איך‬ ‫און זכי' זיך ּפערזענליך צו באַקענען‬
‫‪‬‬
‫חבר'טעס און משפחה‪ ,‬און אויף זייער‬
‫בשר בשביל החולים במלח הזה רק‬ ‫אויס‪ ",‬ערקלערט אונז ושתי‪" .‬צום‬ ‫זיך פא ַראייניגט מיט די מאָדעס–קאָמיטע‬ ‫מיט די וועלכע שטייען ביים רודער‬
‫נייגעריגקייט צו זען וואָס איז ניי‪ ,‬וואָס‬ ‫ביישּפיל‪ ,‬די מאָדע פון די הויכע ּפא ַּפס‬ ‫און‬ ‫ָדעס‬ ‫א‬ ‫מ‬ ‫די‬ ‫ַרשּפרייטן‬ ‫א‬ ‫פ‬ ‫העלפן‬ ‫צו‬ ‫און [פאַר]דרייען די וועלט‪ .‬ביטע טיילט‬
‫‪‬‬
‫יותרָגט‪".‬מכפי‬
‫שטאלא‬ ‫ולהלכה‬
‫צריכים לפזר הרבה מלח‬
‫איז "אין"‪ ,‬און וואָס יענער טרא‬ ‫אין די האָר‪ ,‬דאָס איז א ַרומגעגא ַנגען פא ַר‬ ‫אונזערע‬ ‫אין‬ ‫אידן‬ ‫די‬ ‫ַלטן‬ ‫א‬ ‫ה‬ ‫דערמיט‬ ‫מיט אייערע געפילן איבער דעם ענין‪.‬‬
‫עיי"ש‪.‬געניטע‬ ‫פשוטזייער א ַ‬ ‫במלח האָבן‬ ‫הרגיל "מיר‬
‫‪ ‬‬
‫ַב‪",‬‬ ‫בערך צוואָנציג יאָר צוריק נאָר דא ַן האָט‬ ‫לענגער‪".‬‬ ‫ווי‬ ‫ַּפעס‬ ‫א‬ ‫ל‬
‫כלל‪.‬שטאָלץ‪ ,‬קרא ַכנדיג ווידער‬ ‫זרש מיט‬ ‫דבריו‬ ‫נתקבלואָגט‬
‫ז‬ ‫מען געדא ַרפט איינדרייען די ּפא ַּפ און עס‬ ‫"איך בין א ַ גלייכע אייניקל פון‬
‫"איך בין א ַ געטרייע טאָכטער פון‬ ‫נבוכדנצר וועלכער האָט זיך פא ַרמאָסטן‬
‫שעיקר‬
‫אויף‬ ‫מפורשַרבעטן‬ ‫מזהאָם‪" .‬מיר א‬ ‫לנובאָבלג‬ ‫מיט איר‬‫א ַרויפקוועטשן שּפיציג‪ ,‬און היינט איז היוצא‬ ‫מיין טא ַטן המן‪ ",‬זאָגט שא ַקנהז‪ ,‬המן'ס‬
‫‪‬‬
‫אויף‬ ‫—‬ ‫ָל‬ ‫א‬ ‫ַמ‬ ‫א‬ ‫אויפ‬
‫כח המלח הוא ה"סאדיום"‪ ,‬ואם נלקח‬ ‫ָנטן‬ ‫א‬ ‫פר‬ ‫ַרשידענע‬ ‫א‬ ‫פ‬ ‫רייף‬ ‫ַ‬ ‫א‬ ‫מיט‬ ‫ָן‬ ‫א‬ ‫עס‬ ‫מ'טוט‬ ‫ווען‬ ‫בעסער‬ ‫טאָכטער‪" .‬אייגנטליך בין איך געווען‬
‫אויסצומישן כלל ישראל צווישן די‬
‫‪30‬‬
‫‪‬‬
‫אריזאנע מצות‬ ‫שכל לאבעטארי יש לו אופנים שונים‬
‫איך בודקים השלשה חלקי המלח הנ"ל‪,‬‬
‫ורצו"פ כל התשובת שקבלנו במילואו‪,‬‬
‫שהחיטי אריזאנא הם גבוהים בכל‬ ‫‪03/23/11 02:05pm‬‬

‫פרט ופרט‪ ,‬ואינו מובן כלל איך יכולים‬

‫עס קאָסט א ַמאָל א ַ ּפרייז‪ ,‬איז עס כדאי‬ ‫נעמען אין דעם וואָס דער קרוין אויף‬ ‫‪Regarding:‬‬
‫א ַ סּפעציעלע יופי‪ .‬א ַנדערש‪ ,‬וויא ַזוי‬ ‫די קליידער און שיך געשעפטן‪ ,‬קליידער‬
‫לומר שיש להם כתב מלאבעטארי על‬ ‫‪RABBI A. LAUFER‬‬ ‫‪RABBI A. LAUFER‬‬

‫אָנצוהא ַלטן‪ .‬אוי‪ ,‬כ'רעד שוין צופיל‪"...‬‬ ‫מרדכי'ס קאָּפ האָט מיך דא ַן פא ַרנא ַרט‬
‫‪25 ROSS STREET‬‬
‫‪BROOKLYN, NY 11211‬‬
‫‪25 ROSS STREET‬‬
‫איז מעגליך א ַז מ'זאָל זיך שווערן א ַז א ַ‬
‫‪BROOKLYN, NY 11211‬‬
‫פא ַבריקא ַנטן‪ ,‬שייטל מא ַכערס‪ ,‬הוטן‬
‫און איך האָב געמיינט א ַז ער איז מייןהקמח (כמובן שהכל נעשה בהסתר במחשך‬ ‫לעכעריגע זא ַק פון וואָס עס שטעקט זיך‬ ‫דעזיינערס‪ ,‬און דאָס גלייכן‪ .‬מיר שּפא ַנען‬
‫‪Account No:F04111, RABBI A. LAUFER‬‬ ‫‪P.O. No:‬‬ ‫‪Inv. No:‬‬ ‫‪1288203‬‬

‫הם‬ ‫אייערעמי גשמים‬

‫שוועריגקייטן‬ ‫שגדילים על‬
‫טא ַטע‪ ,‬און דעריבער האָב איך בא ַגאָסןמעשיהם)וואָס זענען‬
‫‪Project No: F04111, RABBI A. LAUFER‬‬ ‫‪PWSID No:‬‬
‫א ַרויס א ַן אונטערהעמד איז "שיין"? און‬ ‫זיי איין צוהילף‪ ,‬טייל מאָל אָן זייער וויסן‪,‬‬
‫‪Sample Number Sample Description‬‬ ‫‪Samp. Date/Time/Temp Sampled by‬‬

‫פעלד? אינו‬‫אריזאנא‪ .‬וגם‬

‫יותרהא ַנדלען אין א ַזא ַ‬
‫מקמח‬ ‫מיין טא ַטן מיט מיסט‪ .‬אויסער דעםמלוחיםביים‬
‫‪L3671266-1‬‬

‫‪Parameter‬‬
‫‪WHEAT - GROWN IN YUMA, AZ‬‬

‫‪Method‬‬ ‫‪Result‬‬
‫וויא ַזוי איז מעגליך א ַז מ'זאָל זיך איינרעדן‬
‫‪03/03/11 00:00am NA F‬‬ ‫‪Customer Sampled‬‬

‫‪Test Date and Analyst‬‬

‫מיט אויסריידן וועגן די וויכטיגקייט פון‬
‫ּפרובירן מיר צו פא ַרווא ַסערן דעם חילוקמובן כלל‪ ,‬שאם אין בהחיטים מלח איך‬
‫"די שוועריגקייט פון זיין שטענדיג‬
‫‪METALS‬‬

‫‪SODIUM‬‬ ‫‪AOAC-ICP Method‬‬ ‫‪21.1 mg/100gms‬‬

‫וד"ל‪ָ.‬ראויס‪ ,‬פון נישט‬
‫א ַז שּפיציגע שיך וואָס דערמא ַנען פונעם‬
‫‪03/23/11‬‬ ‫‪PG‬‬
‫זייער פרנסה און א ַז ס'איז אפילו נישט‬
‫טריט פא‬ ‫איין מלח‬ ‫צווישן א ַ געהעריגע קאָּפ–צודעק און א ַבהקמח נתהוו‬
‫‪FOOD CHEMISTRY‬‬

‫‪CHLORIDES‬‬
‫‪SALT‬‬
‫‪AOAC 986.26‬‬
‫‪AOAC‬‬
‫‪0.047 %‬‬
‫‪0.077 %‬‬
‫בייזן מכשפה אינעם "הענסל און גרעטל"‬
‫‪03/23/11‬‬
‫‪03/23/11‬‬
‫‪SM‬‬
‫‪SM‬‬
‫געפערליך‪ .‬בקיצור‪ ,‬מיט די ריכטיגע הילף‬
‫סופר‬ ‫רגע‪ ,‬החתם‬ ‫קיין מרן‬ ‫שפירש‬ ‫וידוע מה‬ ‫‪Sample Number Sample Description‬‬ ‫‪Samp. Date/Time/Temp Sampled by‬‬ ‫מעשה'לע איז "שיין"?‬ ‫קומט מען אָן ווייט‪".‬‬
‫מיך‬ ‫מוטשעט‬ ‫שלאָפן‬ ‫‪L3671266-2‬‬ ‫‪WHEAT - GROWN IN LONG ISLAND, NY‬‬ ‫‪03/03/11 00:00am NA F‬‬ ‫‪Customer Sampled‬‬

‫‪Parameter‬‬ ‫‪Method‬‬ ‫‪Result‬‬

‫אָדער א ַז די טעם'לאָזע‬
‫‪Test Date and Analyst‬‬
‫"די פרא ַגע דא ַרפט איר פרעגן פון‬
‫ושתי‪ .‬את‬
‫"מיר‬ ‫חכםָגטהרואה‬ ‫אויס‪ ",‬זא‬ ‫ַביסלאיזהו‬ ‫זי"ע אומרםאז"ל‬ ‫‪METALS‬‬

‫‪SODIUM‬‬ ‫‪AOAC- ICP Method‬‬ ‫‪<2.5 mg/100gms‬‬ ‫‪03/23/11‬‬ ‫צירונגען וואָס זענען‬
‫‪PG‬‬ ‫די וואָס טא ַנצן אונז נאָך‪ ",‬צעלא ַכט‬
‫אויף‬
‫ַרבעטן ומזה‬‫הנולד אכבר‪,‬‬ ‫שטענדיג‬ ‫שרואהַרפןאת‬
‫דא‬ ‫הנולד‪,‬‬ ‫‪FOOD CHEMISTRY‬‬

‫‪CHLORIDES‬‬ ‫‪AOAC 986.26‬‬ ‫‪0.015 %‬‬ ‫‪03/23/11‬‬ ‫פשוט'ע גלאָז געהאָנגען‬

‫‪SM‬‬ ‫זיך שא ַקנהז‪" .‬פרעגט זיי וויא ַזוי עס‬
‫היאָל‬
‫אויפא ַמא‬‫ָנטן וכן‬ ‫ַרשידענע פרא‬
‫העתיד‪.‬‬ ‫לראותא ולידע‬ ‫פ‬ ‫יוכל‬
‫‪SALT‬‬ ‫‪AOAC‬‬ ‫‪0.024 %‬‬ ‫‪03/23/11‬‬ ‫‪SM‬‬

‫אויף שווא ַרצע אָדער‬ ‫צעשּפרייט זיך א ַזוי שנעל‪ ...‬כא ַ‪ ,‬כא ַ‪,‬‬
‫אויף‬ ‫פיס‪,‬‬ ‫די‬ ‫ביז‬
‫בנידון שלפנינו‪ ,‬שמתחלה היתה מילתא‬‫ָּפ‬ ‫א‬ ‫ק‬ ‫פון‬ ‫—‬
‫רויטע שטריק‪ ,‬איז‬ ‫כא ַ‪ ,‬פון וועמען האָבן זיי א ַזוי מורא‬
‫זומער‬ ‫שטיוול‪,‬‬ ‫מא ַנטלען‪,‬‬
‫דפשיטא שאחרי שיתוודע ויתברר לעין‬ ‫"שיין"? ווען מיר וואָלטן‬ ‫אויסצוזען צוריקגעשטא ַנען?‪ ...‬ס'איז‬
‫קליידער‪ ,‬קינדער‪ ,‬ערווא ַקסענע‪,‬‬
‫מלוחים דיביותר‬ ‫זיך קאָנצענטרירט א ַז די‬ ‫ממש א ַ געלעכטער צו זען ווי זיי שטעלן‬
‫שניט‪,‬‬ ‫אריזאנאדי פא ַרב‪,‬‬ ‫כל שחיטי די ערמל‪,‬‬
‫מאָדעס זאָלן זיין שיין‬ ‫זיך צו געטריי‪ּ ,‬פונקט ווי מ'וואָלט זיי‬
‫‪This report is a revision of report number 1719045‬‬

‫ישתדלו סחורה‪ ...‬ס'איז א ַ גא ַנצע‬

‫כדרכה‬ ‫זו‬ ‫הלכה‬ ‫לברר‬ ‫המה‪,‬‬ ‫‪Page 1 of 1‬‬ ‫‪Serial Number: 1719133‬‬

‫די‬
‫ובירורים‬ ‫וואָלטן מיר אין ערגעץ‬ ‫געצאָלט דערפא ַר‪"...‬‬
‫לייכטע‬ ‫תשובות קיין‬
‫ַכץ און נישט‬ ‫ויכתבו‬
‫של תורה געטוא‬
‫נישט אָנגעקומען‪ .‬מיר‬ ‫וויא ַזוי גייט יעדער אין טא ַקט מיט‬
‫הדעת‬
‫עס‬ ‫על איז‬ ‫דערפא ַר‬ ‫עלתה‬ ‫לאָבער‬ ‫פעלד‪ ,‬א‬ ‫בענין זה‪ ,‬אך‬
‫גייען דעריבער מיט'ן‬ ‫אייערע מאָדעס?‬
‫ַנט‪.‬‬ ‫א‬ ‫אינטערעס‬
‫קרנות יהיו המכריעים בדבר‬ ‫אויך‬ ‫ַקע‬ ‫שיושבי טא‬
‫איינציגן וועג וואָס‬
‫ַנט‬ ‫א‬ ‫אינטערעס‬ ‫ָל‬ ‫א‬ ‫ַלעמ‬
‫עם דברי שקר לבלבל את הציבור‪ ,‬ולפי‬ ‫א‬ ‫ס'איז‬ ‫ממנו ה"סאדיום"‬ ‫"ביי יעדע פרא ַגע וואָס קומט אונטער‪,‬‬
‫בלייבט פא ַר אונז‪ :‬דער‬
‫הציבור‪ָ,‬זע‬
‫את קוריא‬ ‫לבלבלמיט‬ ‫אויפצוקומען‬
‫הנראה ימשיכו לבוא עם תחבולות שונות וערמומיות‬ ‫ווענדן מיר זיך צו אונזער ּפסיכאָלאָגישע‬
‫אף שנתנו בו‬ ‫וועג פון שקר‪".‬‬
‫בייפא ַלן‪ ,‬און זיך לאָזן וואוילגיין‬ ‫דעּפא ַרטמענט‪ ",‬ערקלערט ושתי‪" ,‬בלויז‬
‫וכדי שלא יבולבלו בכל תחבולה חדשה שיבואו‪ ,‬צריכים לעמוד על‬
‫אויפ'ן חשבון פון די ציגעלעך‬ ‫פון מ א נ י ו ם "‬ ‫"מיר נעמען צו " א‬ ‫פאָריגע וואָך האָבן מיר א ַנטיילגענומען‬
‫אויס את‬ ‫הראיני נא‬ ‫מענטשן זייער דעת‪",‬‬
‫ווי‬ ‫הלאברעטאר"י אונז‬
‫המשמר לשאול אותם אם יש לכם בדיקת וואָס פאָלגן‬ ‫מכל מקום כבר‬ ‫אין א ַ גרויסע ּפסיכאָלאָגישע קאָנווענשאָן‬
‫תיכף לכאו"א‬ ‫יתברר‬ ‫כולו שאוכל לראות מספר הסאדיום גם כן‪ ,‬ועי"ז‬ ‫נחלש כח המלח‬ ‫זאָגט שא ַקנהז‪" .‬מיין‬
‫געטרייע סאָלדא ַטן‪".‬‬ ‫וואו מיר האָבן א ַרומגערעדט די ענינים‪.‬‬
‫לאָזונג איז א ַז ווען מ'זעט‬
‫"מיר דא ַרפן פא ַרמא ַסקירן‬ ‫איך שמבלבלים את הציבור בזה‪.‬‬ ‫ואינו נרגש טעם‬ ‫עס שטעלט זיך א ַרויס א ַז זייער פיל‬
‫א ַ משוגעת גענוג מאָל און‬
‫זרש‪,‬‬
‫הגדילים‬ ‫מקומות זאָגט‬
‫משארטא ַקטיקן‪",‬‬ ‫אונזערע‬ ‫ובאמת היא טפשות גדול לומר שהחיטים‬ ‫המלח‪ ,‬וכל זה‬ ‫לבדוק‬ ‫כן‬ ‫זעלבסט–‬
‫שלחו גם‬ ‫חשובַנגל אין‬
‫כוללפון א ַ מא‬ ‫מענטשן ליידן‬
‫גענוג לא ַנג‪ ,‬ווערט עס‬
‫הטועםָס‬
‫כאו"אפון די ווא‬ ‫זיך היטן‬ ‫אריזאנא‪,‬דא ַרפן‬
‫"מיר‬ ‫ַנד‪,‬און וואָס אם‬ ‫און‬ ‫זעלבסטזיכערקייט‪,‬‬ ‫שא ַץ און‬
‫שהרי‬ ‫על מי גשמים הם מלוחים יותר מחיטי‬ ‫ס'איז נתנו במקום‬ ‫אַל‪,‬‬ ‫אייל‬
‫ָרמא‬ ‫החיטים מאַריזאָנע ומלאָנג נא‬
‫ּפלענער‪.‬‬ ‫אונזערע‬ ‫שטערן‬ ‫ווילן‬ ‫לויט‬ ‫זיך‬ ‫זיי‬ ‫אידענטיפיצירן‬ ‫דעריבער‬
‫מהחיטים יודע בוודאות שהחיטים משאר מקומות יש להם טעם קמח‪,‬‬ ‫ה"סאדיום" מין‬ ‫וזאת התשובה שקבלופריער געווען נאָרמא ַל‬
‫א ַסא ַך מאָל בא ַנייען מיר א ַ מאָדע‬ ‫זייערע א ַרומיגע‪ .‬אויב א ַלע א ַרומיגע‬
‫משא"כ בחיטי אריזאנא מרגיש כאו"א שמוטעם יפה‪ ,‬והרבה אנשים‬ ‫הנקרא‬ ‫ווערט א ַ משוגעת‪ .‬איך‬
‫אחר‬
‫דורכ'ן עס מא ַכן א ַביסל איידל‪ ,‬און‬ ‫זענען בערן‪ ,‬מוז איך אויך זיין א ַ בער‪,‬‬
‫קויפןאת‬ ‫להכחיש‬ ‫האָב בא ַזונדער הנאה‬
‫עס‬ ‫בנפשםאָס א ַלע‬‫עוזאָכדעם וו‬ ‫מרגישין גם חריפות של המלח‪ ,‬ואין ירהיבונאָר נ‬ ‫"אמאניום"‪ ,‬אך‬ ‫ניין? אויב א ַלע א ַרומיגע זענען אָקסן‪,‬‬
‫ובעצם‬ ‫והותר‪- .‬‬ ‫ראוי די‬
‫ואינו מיט‬ ‫צו טון‬ ‫בלא זה דבר פשוט היא שאין שום כחדאָס‬
‫ַרבן‬ ‫ריכטיגע פא‬ ‫ווייזןדימיר די‬ ‫הציבור זה‬
‫שוין‬ ‫המציאות הגלוי לעין כל‪ ,‬אך לבלבל את‬ ‫למלוח בו כלל‪.‬‬ ‫למלח‪,‬‬ ‫מוז איך אויך זיין א ַן אָקס‪ .‬אויב א ַלע‬
‫של‬ ‫ונורא‬ ‫חמור‬
‫דערפון‪ .‬מ'דא ַרף האָבן שכל —‬ ‫באיסור‬ ‫כאן‬ ‫דנין‬ ‫הדבר כואב ביותר‪ ,‬איך שמחד גיסא‬ ‫אחראָסשראיתי שיש‬ ‫סאָרט מלבושים וו‬
‫להאריך בזה כלל‪ ,‬אך‬ ‫ָמּפערס מיט‬ ‫דזשאצורך‬ ‫מיטהיה‬ ‫גייעןלא‬‫ובאמת‬ ‫א ַרומיגע‬
‫פרויען טראָגן סּפעציעל‬
‫מעןעםגייןדברי הבל‬
‫צוביסלעך‪,‬‬ ‫הציבור‬‫אתָל דא ַרף‬ ‫איסור חמץ בפסח ח"ו‪ ,‬ולאידך גיסא מבלבליםא ַמא‬ ‫בשו"ת בית אבי‬ ‫סריקי‬ ‫בוקי‬ ‫תולים‬ ‫גם‬ ‫אויך‬
‫כל‪,‬‬ ‫מוז איך‬
‫לעיני‬ ‫ערמל‪ ,‬דא ַן‬
‫המציאות‬ ‫את‬ ‫געּפא ַסטע‬
‫מכחישין‬
‫פא ַר צניעות‪ ,‬ווייל דא ַן‬
‫אפילו‬ ‫אינטש‪ ,‬אָדער‬
‫תוכחות‪.‬‬ ‫דוחה מאה‬ ‫אינטש ביי‬
‫ורעות רוח‪ ,‬וכבר אמרו חכמינו ז"ל דליצנות אחת‬ ‫שבשו"ת הנ"ל‬ ‫א ַזוי גיין‪ .‬אויב א ַלע א ַרומיגע גייען מיט‬
‫ברביםדעם‬ ‫שכתב במפורש להיפך‪ ,‬וכמו שאמר צית"חאיךאחדא ַרויס‬
‫סענטימעטער‪.‬‬
‫הגאונים שליט"א‪,‬‬ ‫סענטימעטער ביי‬ ‫אבל דא עקא שעלה בידם לבלבל את הרבנים‬ ‫אונטער שניטל ממנו‬ ‫בשר במלח‬ ‫איך‬ ‫מלחמוז‬‫שטיוול‪,‬‬ ‫צוקנייטשטעאינו‬
‫קלעביגע‪ ,‬שסאדיום‬
‫למלוח פון‬‫ומותרא ַרּפעט‬
‫ק‬ ‫כלל‪,‬‬ ‫מבואר‬
‫נישט‪".‬‬
‫הרבנים הגאונים‬ ‫ָפן‬ ‫מיר שלא‬ ‫כבוד‬‫בקיצור‪,‬‬ ‫ונגרם שעי"ז נתאחרו לצאת תשובות והוראת‬ ‫אויך א ַזוי גיין‪ ,‬א ַנדערש בין איך נישט קיין‬
‫המלח"‪" ,‬שצריכין‬ ‫כחאיך האָב‬ ‫"שנחלש און‬
‫ה"סאדיום"‪ ,‬במקום שמבואר מפורשזייערע פיס‬
‫"ס'זענען א ַלץ דאָ א ַזעלכע וואָס‬ ‫אָקס ווי א ַלע‪ .‬אונזער שווערסטע א ַרבעט‬
‫ַבריצירן ובפרט שהחג הקדוש ממשמש ובא‬ ‫מה פאלעשות‪,‬‬ ‫שידעודורך‬
‫בענד‪/‬בענדל‪/‬בענדעלע‬
‫שליט"א‪ ,‬כדי‬ ‫די הוטן‪.‬‬
‫אחר‬ ‫ביישּפיל‪,‬כח‬
‫נתנו בו‬ ‫אםצום‬ ‫לעצטןרקלא ַך‪.‬‬‫נחלש"‪ ,‬גםדעםהתיר‬ ‫קלוגעהמלח‬ ‫הרבה"‪ ,‬די"וטעם‬
‫לאָזן זיך נישט פון אונז‪ ",‬זאָגט שא ַקנהז‪.‬‬ ‫מענטשן‪ ,‬די‬ ‫לפזרא ַקע מיט‬ ‫איז ט‬
‫והיא‬ ‫ברורה‬ ‫הוראה‬ ‫תיכף‬ ‫לידע‬ ‫ונחוץ‬ ‫קצר שּפיץ‬
‫מאוד‪,‬‬ ‫והזמן דעם‬
‫לשלום‪,‬נאָר צו‬
‫לקראתינוָס דעקן‬
‫היטן ווא‬ ‫היטן לשם‬
‫עיקר‬ ‫ה"סאדיום"די היא‬
‫טוען זיך אָן‬ ‫שהרי‬ ‫פרויען‬‫די כן‬ ‫גדולַץ לומר‬ ‫טפשות‬ ‫היא‬ ‫גם‬ ‫"אמאניום"‪.‬‬
‫"און זיי שטעלן אונז שטיינער אין וועג‬ ‫ָבן יאָ גענוג זעלבסט–שא‬ ‫וועלכע הא‬
‫ודין גרמא‬
‫אונזערע‬ ‫שקרוועגן‬ ‫דבריַנדערע‬ ‫מבלבלים עם‬
‫אויפקלערן א‬ ‫דורך‬ ‫שאלהאוןברורה‪ ,‬אך מה יעשו שיש‬
‫אויפ'ן‬ ‫ַלבוועגס‬ ‫א‬ ‫ה‬ ‫ַזוי‬ ‫א‬ ‫ליגן‬ ‫קאָּפ‬ ‫מזכירין האָב‬
‫רק‬ ‫שייטל‪ .‬איך‬ ‫והותראָסאם‬
‫צוצודעקן ד‬ ‫המלח כמבואר לעיל‪ ,‬אך לבלבל את צניעות‪,‬‬
‫הציבור די‬ ‫און לאָזן זיך נישט א ַזוי שנעל נא ַרן‪ .‬צו‬
‫המציאות‬ ‫הוט‬ ‫דעם‬ ‫אויסטון‬ ‫ביז'ן‬ ‫ָרט‬ ‫א‬ ‫ד‬ ‫פון‬ ‫שייטל‪.‬‬ ‫א ַ סּפעציעלע הנאה זיי אָּפצוטון אויף‬
‫טון‪,‬‬ ‫כלקען מען‬ ‫עודוואָס‬ ‫יתבררָבער‬
‫ובעז"הכוונות‪ .‬א‬
‫לעיכוב הדבר‪ .‬אבל האמת עד לעצמו‪ ,‬אמת'ע‬ ‫קינדער‪ .‬כתב וכו'‪ ,‬אע"פ ששם כתב במפורש‬ ‫בית אבי‬ ‫זייערע‬ ‫תיבות צו דורך‬
‫שבשו"ת‬ ‫קומען מיר‬ ‫זייאיזה‬
‫אינגא ַנצן איז א ַ קא ַצן שּפרונג‪ .‬אָבער איך‬ ‫טערקיש (איך מיין‪ ,‬אויף עמלקי'ש) דורך‬
‫קען‬ ‫ָס‬ ‫א‬ ‫וו‬ ‫בלינד?‬
‫שלא יכשל שום אחד באיסור חמץ‬ ‫זענען‬ ‫ַלע‬ ‫א‬ ‫נישט‬ ‫כראוי‪ .‬ובתפלה ובתחנונים להשי"ת א ַז‬ ‫טענה'ן צו די מא ַמעס‬ ‫דילהיפך מדבריהם‪.‬‬
‫נעמען‬ ‫מיידלעך‬
‫מוז אייך דערציילן א ַז אייגנטליך קומען‬ ‫נוצן טא ַקע זייערע הוטן א ַלס ציל–ברעט‬
‫ַלע זענען נא ַריש?‬ ‫משפטונישט א‬
‫וחוקתו‪.‬‬ ‫ככל טון א ַז‬
‫החמורה ויזכו כולם לקיים מצות מצה מען‬ ‫הלאברעטאר"י‬ ‫בדיקת‬ ‫שיש להם‬ ‫א ַז זיי שעמען זיך מיט זיי‪ ,‬און פא ַרוואָס‬
‫פאָר גרויסע קריגערייען אין אונזער אָפיס‬ ‫ָדעס‪ .‬מיר נוצן דווקא די‬ ‫אונזערע מא‬ ‫וכדי לבצע זממם‪ ,‬פרסמו ברבים פא ַר‬
‫געבן‬
‫המחכה‬ ‫והנשא א ַלע‬
‫הרםא ַז נישט‬ ‫מען טון‬ ‫כערכם‬ ‫כבוד קען‬
‫והנני בזה דושת"ה באה"ר וברגשי וואָס‬ ‫קענען זיי נישט אויסזען א ַזויווי א ַלע‬
‫וועגן דעם‪ .‬טייל הא ַלטן מ'זאָל נישט‬ ‫זיוף‬
‫פשוטא ַלענד‬
‫הי' אויפפ‬
‫אויסזען‬ ‫אחרים‪ַ,‬כן וזה‬
‫זיי צו מא‬ ‫מחיטים‬
‫שבחיטי אריזאנא נמצא פחות מלח הוטן‬
‫אונז א ַוועק זייער שכל אויף א ַ גאָלדענע‬ ‫מא ַמעס‪ ,‬און דערנאָך שטעלן זיך די‬
‫הרמה די הוטן ווייל א ַסא ַך‬ ‫לתשובתם‬
‫טשעּפען מיט‬ ‫א ַזוי‬ ‫מיר א ַריין‬
‫ולמי‬ ‫החותמת‬‫"למיָל לייגן‬
‫פורים'דיג‪ .‬א ַמא‬
‫לבן במאמר‬ ‫נורא‪ ,‬וכמו שיבואר שחור על גבי און‬
‫טא ַץ? ביי אונז זאָגט מען‪ :‬א ַמאָל געווינט‬ ‫געטרייע מא ַמעס צו‪ .‬א ַזוי האָבן מיר נאָך‬
‫מען און א ַמאָל פא ַרלירט מען‪"...‬‬ ‫אברהם לויפער‬
‫פרויען האָבן עס צוליב דעם אינגא ַנצן‬ ‫לשלוחַקלען זיך‬
‫לבדוק‬ ‫הוספנווואָס ווא‬‫פעדערןעלאיןכןדי הוטן‬ ‫ַקע תתפתל‪,‬‬ ‫עקש‬ ‫נאמר עם‬
‫גייען טא‬ ‫וכברביז א ַלע‬‫הפתילים"‪ַ,‬קטיקן‪,‬‬
‫און נאָך טא‬
‫אויסגעטאָן און זיך צוגעדעקט מיט א ַ‬ ‫שבמלחמירישּפיצלנע‬
‫כמה‬ ‫המלח‪,‬אָל מא ַכן‬
‫חלקיווינט‪ ,‬א ַמ‬ ‫שאריעדע‬‫אצל שאר "לאבעטארי'ס" וגם לבדוק מיט‬
‫אבדק"ק דאראג‬ ‫צום טא ַקט‪".‬‬
‫טיכל‪ .‬כאָטש קעגן דעם טיכל האָבן מיר‬ ‫היטן וואָס ליגן אויפ'ן שּפיץ קאָּפ און‬
‫צום– לעצט?‬ ‫ומועדי לא ַכן‬
‫נישטהתורהווער וועט‬ ‫ב)‬ ‫הוא העיקר‪ ,‬כח החריפות של המלח‪,‬‬ ‫שזהוואָס‬ ‫ה"סאדיום"מיטל‬
‫ַנוצן זיך מיט'ן‬ ‫חומריים‪,‬א א)‬
‫"מיר ב‬
‫ושו"ת‬ ‫השנה‬ ‫ברמה על‬
‫האשל איז עס‬
‫בעמח"סָבער דאָך‬
‫אויך עצות‪ ,‬א‬ ‫די שייטלעך דא ַרפן א ַרויספא ַלן דערפון‬
‫פרט‬ ‫ובכל‬ ‫"קלאררייד"‪,‬‬ ‫ג)‬ ‫קלאררייד"‪,‬‬ ‫זרש‬
‫"סאדיום‬‫היופי‪ ",‬זאָגט‬
‫דהיינו‬ ‫והבל‬
‫מלח‬ ‫החן‬
‫בשם‬ ‫שקר‬ ‫הייסט‬
‫הנקרא‬
‫"עוז והדר‬
‫מקיים ג"כ‬
‫זענען חטים‬
‫הוריות וו–אָסוקצירת‬
‫די‬ ‫ַנדערע–‬
‫די אמכות‬‫סנהדרין –‬
‫מס'ַר אונז‪ .‬פון‬ ‫ועל‬
‫געוואונטשן פא‬ ‫און צופליען אויף די זייטן‪ .‬איין סיבה‬
‫שקר‬ ‫ַר‬ ‫א‬ ‫פ‬ ‫געבן‬ ‫מיר‬ ‫טייטשט‪,‬‬ ‫ָס‬ ‫א‬ ‫"ד‬ ‫אָפן‪,‬‬
‫לבושה‪ ...‬ותשחק ליום אחרון!"‬ ‫זייט האָבן מיר דירעקט הנאה– יאָ צו‬
‫ולולבי שביעית‬ ‫אחרים‪.‬א ַרלייג זיך‬
‫ּפערזענליך פ‬ ‫מחטים‬ ‫יותראיך‬‫הרבהַרוואָס‬
‫ופרט נתברר שיש בחיטי אריזאנא פא‬
‫לנו‬ ‫ַריין‬ ‫א‬ ‫מיר‬ ‫גיבן‬ ‫הבל‬ ‫ַר‬ ‫א‬ ‫פ‬ ‫און‬ ‫חן‪,‬‬ ‫ַביסל‬ ‫א‬
‫א ַ פרייליכן פורים!‬ ‫"דרייען א ַ קאָּפ" מיט די הוטן‪ ,‬און אפילו‬ ‫נתוודענקמה‬
‫לאבעטארי'ס‪ ,‬איך וויל‬
‫אויף די הוטן איז ווייל‬ ‫עםַזוישאר‬ ‫וכגון דא צריך למודעי‪ ,‬כשדברו א‬
‫‪31‬‬
‫דבר חמור מאוד להציל אחינו בני ישראל מאיסור‬

‫אריזאנע מצות‬
‫חמץ החמורה‪ ,‬ובודאי יעשה דבר זה רושם בלב כמה‬
‫אנשים‪ ,‬שכשיראו שחור על גבי לבן הזיופים שעשו‪,‬‬
‫ימנעו מלהשתמש עוד בחיטי אריזאנא‪ ,‬ולכך הורו לי‬
‫הוראה מפורשת שהחיוב מוטל עלי להעתיק המציאות‬
‫והזיופים שעשו‪ .‬ואמרתי לנפשי מצוה לשמוע דברי‬
‫מאמר‬
‫למי החותמת‬
‫דברים‬ ‫שיינע‬ ‫דבריהםאין א ַ‬
‫למסור‬ ‫לקיים פאָראויס‬
‫מ'שטוּפט עס‬ ‫אוןבאתי‬ ‫זיין ליבלינג‪ .‬דאָס הא ַרץ טוט מיר וויי‬
‫חכמים‪ ,‬ובזה‬
‫גרינוואלד‬
‫ַ‬ ‫ח‪.‬‬

‫לאמיר‬
‫ָ‬
‫ערלויבט‬ ‫אויך‬ ‫איז‬ ‫היינט‬
‫כהוייתן השתלשלות הדברים מתחלתן עד היום‪,‬‬‫טורעם‪.‬‬ ‫רונדיגע‬ ‫ביז היינט אויף די בושות וואָס איך‬
‫אלוַּפסרושם‬‫דבריםדי ּפא‬
‫שיעשו טראָגן‬
‫ָרצוגליך צו‬ ‫אָר פא‬
‫עולם‬ ‫לא‪-‬לָדער ג‬
‫בורא‬ ‫א‬ ‫האָב אים פא ַרשא ַפט יענעם טאָג פון די‬
‫בתפלה‬
‫מיט צא ַמגענומענע האָר‪ ,‬א ַ סטיל וואָס‬
‫בלבות בני ישראל הכשרים‪ ,‬ולא נצטרך להמשיך‬
‫ּפא ַרא ַדע‪ ,‬ווען איך האָב אים בא ַגאָסן מיט‬ ‫זיך‬
‫וואָלט אויטאָמא ַטיש בא ַטיטלט א ַ מיידל‬ ‫א ַן א ַמּפער מיסט‪ .‬אוי‪ ,‬וואָס פא ַרקריך‬

‫צונויפרעדן‬
‫ד'אָסשבתי‬ ‫שאלתי מאת‬
‫ַנגענהייט‪ .‬ד‬ ‫אחתדי פא ַרגא‬ ‫עוד‪ ,‬רק‬
‫"נעב" אין‬ ‫ַכן‪ .‬בזה א ַלס‬
‫לכתוב‬
‫איך דאָ מיט מיינע ּפערזענליכע זא‬
‫בהיכלו‪,‬‬‫קורצע‬ ‫ולבקר‬
‫ד' — די‬ ‫בנועם‬
‫טויש‬ ‫לחזותיעדע‬
‫איז מיט‬ ‫זעלבעחיי‬
‫בבית דיד' כל ימי‬‫איר פרעגט וועגן מיין קא ַריערע אין‬
‫וגואלי‪:‬א ַן א ַלטער טא ַקטיק‬ ‫צורי זענען‬‫שעסלעך‬‫החלי‪ ,‬בעזר‬‫וזהא ַמען‬‫מאָדעס אינדוסטרי? איך א ַרבעט צוז‬

‫ולמי הפסילים‬
‫איינגעצויגענעששה‬
‫הקודמים‪ ,‬שלפני‬ ‫אויך די‬ ‫אונזערע‪ ,‬און א ַזוי‬
‫במכתבים‬ ‫הנה כבר כתבתי‬ ‫מיט פיל טיכטיגע פרויען אָנצוקליידן די‬
‫ַרויף‪".‬שמרגיש‬ ‫אחדיעצט א‬
‫ואמר לי‬ ‫שווימען‬
‫אליאָסת"ח‬ ‫שעסלעך וו‬ ‫אידישע פרויען זיי זאָלן זיין פורים'דיג‬
‫שבועות בערך בא‬
‫ָריענטירט‪",‬‬ ‫א‬ ‫ציל–‬ ‫זייער‬ ‫זענען‬
‫ּפערזענליךמלח בהמצות‪ ,‬ומתחלה השבתי לו קריינא‬ ‫"מיר‬ ‫א ַ גא ַנץ יאָר‪ .‬גרא ַדע בין איך טעם‬
‫זאָגט זרש‪" .‬מיינט נישט א ַז מיר זיצן און‬
‫קומענדיגעלברר‬
‫וישתדל בעצמו‬ ‫דאגרתא איהי ליהוי פרוונקא‬
‫חלומ'ען וואָס עס זאָל זיין די‬
‫שטא ַרק א ַקטיוו — איך שטוּפ שטענדיג‬
‫די מאָדע–קאָמיטע צו זיין געווא ַגט און‬
‫יאר‬
‫גאנץ ָ‬
‫ַא ַ‬
‫מלעסוק‬ ‫אחרָר מיר טרא ַכטן צו וואָס מיר‬
‫שמשתמט‬ ‫שראיתי‬ ‫כראוי‪ָ,‬דע‪ ,‬נא‬ ‫הדברים‬
‫דעםאמרו‬ ‫לויט כבר‬
‫לנפשי הנה‬ ‫אמרתי‬
‫ָנקומען‪ ,‬און‬ ‫שונות‪ ,‬א‬
‫מא‬
‫באמתלאות‬
‫ווילן יעצט‬
‫נישט מורא האָבן א ַרויסצוקומען מיט‬
‫בזההאָט‬ ‫מאָדנע פאָרשריפטן‪ .‬א ַסא ַך מאָל‬ ‫פורים‬
‫השתדל‬ ‫יעדעס‬‫אנשים‬‫שאיןַרבעט‬ ‫במקום‬
‫ָדע‪ .‬עס א‬ ‫מ"ה) די מא‬ ‫(אבות פ"ב‬
‫טוישט מען‬ ‫חז"ל צו‬
‫מען מיך שוין פא ַרשריגן א ַז איך בין‬
‫אויסער דעם‪,‬‬
‫לאברעטאר"י‪,‬‬ ‫אוןאצל‬ ‫אויסנא ַם!‬
‫המצות‬ ‫ושלחנוָןלבדוק‬
‫ָננעמעןאיש‪ ,‬מאָל א‬
‫געווא ַגט‪ ,‬און טאָמער מ'וועט אלהיות‬
‫ּפייניגן שעל‬
‫מלח‪,‬צווהשיבו‬ ‫בהםהנאה‬ ‫זייטיגע‬
‫אם יש‬ ‫שיבדקו א ַ‬
‫זיך מהםהאָבן מיר‬ ‫ובקשנו‬ ‫מיינע פאָרשלא ַגן וועלן די פרויען‬
‫שמתבונן‬
‫אונזערע‬ ‫מיט‬ ‫פרויען‬ ‫אידישע‬ ‫די‬ ‫ַביסל‬
‫עליהם‪ ,‬און זה צריכין לבדוק ה"סאדיום" שהוא כח החריפות של‬ ‫א‬ ‫גענצליך‬ ‫שמיַכן פון אונז‬ ‫נצרתי‪,‬‬
‫אויסלא‬ ‫פשוט‬ ‫ז') מזקנים אתבונן כי פקודיך‬ ‫תלי"ת זכינו לאחרונה לסדר בירור בעומקה של‬
‫מאָדעס‪ .‬א ַמאָל קומען מיר אויף מיט א ַ‬ ‫מתחכם‬
‫באָיקאָטירן אונזערע ּפלענער‪ ,‬אָבער‬ ‫ואינו‬ ‫בדרכיהם‬ ‫והולך‬ ‫הזקנים‬ ‫בדרכי‬ ‫הלכה בענין החיטים שמורגש בהם טעם מלח‪ ,‬ואודה‬
‫והעיקר‬ ‫דברים‪,‬‬ ‫כמה‬ ‫מעורב‬
‫בייפא ַל פון טראָגן שּפיציגע שיך אויף‬
‫מלח‬ ‫של‬ ‫שבחומר‬ ‫מלח‪,‬‬
‫מיך געפאָלגט איז מען צום‬ ‫בשלימות‪.‬‬
‫המצוות מ'האָט‬
‫ווען‬ ‫הרי הוא בטוח שמקיים‬ ‫לה' שנתקבלו הדברים אצל שלומי אמוני ישראל‪,‬‬
‫פשוט עשו‬
‫ה"סאדיום"‪ ,‬וכן‬
‫הוא ווי א ַ שיכור‪,‬‬ ‫המלח‬
‫ַקלט זיך‬ ‫מען ווא‬‫בתוך‬‫חריפותאָס‬
‫וו‬ ‫הנותן‬
‫דער‬ ‫ישובח‪,‬ביישּפיל‪,‬‬
‫צופרידן‪ .‬צום‬ ‫געווען‬
‫יגונה ולא‬ ‫סוףלא‬
‫אך כבר אמר החכם ההכרח‬ ‫וכש"כ אצל אלו שגם עד היום לא רצו להשתמש עם‬
‫שנאפו‬ ‫בהמצותמען‬
‫המלחַמאָל קומט‬ ‫של פיס‪ .‬א‬‫החריפותטון די‬
‫וביררוַרץ שכחזיי וויי צו‬
‫שכמה מיט שווא‬ ‫הדברַכן בלוי‬
‫פון מא‬ ‫ַל‬ ‫א‬ ‫איינפ‬ ‫קורצע שמועסן איבער ַאקטועלע טעמעס‪,‬‬
‫ואחר שנתפרסם על פני חוצות מציאות‬ ‫חיטי אריזאנא בשביל שלא רצו לילך אחרי חדשות‪,‬‬
‫אויף מיט א ַ בייפא ַל פון שמאָלע שעסלעך‪,‬‬ ‫סטייליש איז געווען מיין אויפטו‪ .‬א ַלע‬
‫תלמידי חכמים ובתוכם מורי הוראה מובהקים‬ ‫נדפונקטן‬ ‫שטא ּ‬
‫לברוח ַ‬ ‫רשידענע‬ ‫פא‬
‫ַארומגענומען פון ַ‬
‫נתברר להם עכשיו ביתר שאת איך שצריכין‬
‫וואָס אויסער די א ַלגעמיינע סיבה וואָס‬ ‫האָבן מיך דא ַן אויסגעלא ַכט א ַז קיין‬
‫ליגט אונטער דעם‪ּ ,‬פייניגט עס פשוט‬
‫מרגישין טעם מלח בחיטי אריזאנא‪ ,‬גם נתאשר ע"י‬
‫איינער וועט נישט קויפן די מיאוס'ע‬
‫מכל דבר חדש אפילו בשעה שנראה לפי ראות העין‬
‫די פרויען וואָס געפינען זיך נעבעך אין‬ ‫אומבא ַ'טעמ'טע‬ ‫המה‪,‬‬ ‫ביותר‬
‫מיט די‬ ‫(זעק)‬ ‫מלוחים‬
‫וועלן האלוקליידער‬ ‫שחטים‬ ‫הלאברעטאר"י זיי‬
‫פעלקער און פא ַרזיכערן א ַז‬ ‫היסודות שלא לחפש‬‫יסודס'איז יצא‬ ‫שזהו ווען‬
‫ביותר‪,‬א ַ זמן‬
‫מהודר פורים‪,‬‬
‫שהוא לכבוד‬
‫א ַן ענגע תפיסה און האָבן שוועריגקייטן‬ ‫אין קאָמבינא ַציע‬‫ישתדלו‬
‫מעתהָכדערצו‬
‫שבודאיאָליר נא‬
‫דפשיטא בלויע ק‬ ‫ראוילמילתא‬
‫אויסגעלייזט צו‬ ‫חשבתי‬‫המצותָל נישט זיין‬
‫שמקיים קיינמא‬ ‫סודות רינען‬‫ַלטענע בטוח‬‫הרוצהַהאלהיות‬
‫רק א ַלע בא‬ ‫חדשות‪,‬‬
‫סוד און‬
‫מיט'ן גיין‪"...‬‬ ‫לאשורןָב זיך אָבער‬ ‫הדברים איך הא‬ ‫לברר שווא ַרץ‪.‬‬ ‫ַלס‬ ‫א‬ ‫"‬ ‫המלכה‪.‬‬
‫גם הקוצרים באריזאנא מיט‬ ‫ושתי‬ ‫מיט‬ ‫טיילט‬ ‫ווערן‪",‬‬ ‫ַּפן‬ ‫א‬ ‫כ‬ ‫צו‬ ‫געלונגען‬ ‫אונז‬
‫כתיקונן‪ ,‬יזהר שלא ישנה זיז כל שהוא ממה שראינו‬ ‫איז‬ ‫ַרויס‪,‬‬ ‫א‬ ‫ענדליך‬
‫"מיר האָבן א ַסא ַך ערפא ַרונג אין דעם‬ ‫מייניגע א ַז אונזער‬
‫תורה‪ ,‬ולא‬‫ביי דאָס‬ ‫ַלטן של‬ ‫לאמתו געהא‬
‫וכדרכה‬ ‫האמתזיידן‪,‬‬
‫מיין גרויסן‬ ‫יבורר‬‫ועי"ז פון‬
‫א ַ געטרייע אייניקל‬ ‫הויכע‬‫הקדושיםדיזי"ע‪.‬‬
‫אינטערוויו מיט‬‫זעלטענעורבותינו‬
‫אצל א ַאבותינו‬
‫ָדע–‬ ‫א‬ ‫מ‬ ‫די‬ ‫אין‬ ‫ָסן‬ ‫א‬ ‫ָנגעשל‬ ‫א‬ ‫זיך‬ ‫איך‬
‫פעלד‪ ",‬בא ַרימט זיך שא ַקנהז‪" .‬מיר‬ ‫השואלזיי מיינען און‬‫שטערקער ווי‬
‫מלגלות שם‬ ‫לשמוראיז פיל‬
‫כח‬ ‫עלתה על דעתי שצריכין‬ ‫ָב‬ ‫א‬ ‫ה‬
‫ומןאהראוי להעתיק בזה לשון רבינו הבית יוסף‬
‫די‬ ‫ביי‬ ‫ַלע‬ ‫א‬ ‫אונז‬ ‫פירן‬ ‫ָס‬ ‫א‬ ‫וו‬ ‫ַקערקעס‬ ‫קנ‬
‫האָבן שוין א ַסא ַך געזען‪ ,‬אָבער דאָך‬ ‫מיר וועלן צום סוף האָבן דאָס לעצטע‬ ‫פא ַראיין וואָס דאָס העלפט אונז האָבן א ַ‬ ‫נאָז‪ .‬נאָך גרויס אָנשטרענגונג און מיט'ן‬
‫אידישע יתחילו לעשות זיופים וכו'‪,‬‬ ‫מהלאברעטאר"י שעי"ז‬
‫שטא ַרקע אויבערהא ַנט אויף די‬
‫הריב"ש וז"ל‪ :‬רואה‬ ‫(או"ח סימן תר"צ) שהביא בשם‬
‫ציען א ַסא ַך הא ַקעלע בענדלעך‪ ,‬האָבן‬
‫שטרענגען מיר זיך אָן די לעצטע צייטן‬ ‫וואָרט‪ ,‬און עס האָט זיך אונז טא ַקע‬
‫א ַרויסצוקומען מיט ווי מער געווא ַגטע‬ ‫לסלףַלט איך יעצט‬ ‫מגיעיםאויך הא‬ ‫ווייסעדאיךהיכן הדברים‬
‫איינגעגעבן‪ .‬א ַזוי‬ ‫שראיתי‬
‫אחראונז נאָך‪,‬‬ ‫העולםווען זייגםטא ַנצן‬
‫בעסקי פרויען‪.‬‬ ‫שאפילוָליגע‬
‫ונכונים‪ַ,‬ן ערשטמא‬
‫דערגרייכט א‬ ‫טובים‬ ‫ענדליך‬ ‫דבריך‬
‫אני מיר‬
‫בייפא ַלן‪ ,‬וואָס מיר האָבן זיך א ַמאָל נישט‬ ‫לבוא‬ ‫ראוי‬ ‫שאין‬
‫אינמיטן א ַרבעטן א ַז די קומענדיגע מאָדע‬ ‫לנכון‬ ‫אמרתי‬ ‫הציבור‬ ‫את‬ ‫ולבלבל‬
‫א ַז מיין זיידע וואָלט געשעּפט נחת פון‬ ‫והמשומר‬ ‫בטוח‬
‫כל אינטערוויו ביי א ַּפאָר בא ַרימטע פרויען‬
‫היותר‬ ‫הדרך‬ ‫לנפשו‬ ‫בוחר‬ ‫משכיל‬
‫ערלויבט‪ .‬דאָס איז ווייל ס'איז נישט קיין‬ ‫להמשיך— — — איין‬ ‫צריכיםַז א ַלע זאָלן‬
‫רקבא ַפעלן א‬ ‫הזיופים‪ ,‬זאָל‬
‫ַפרידיגונג‪".‬‬‫לגלות‬‫בכתוביםפיל בא‬
‫אחת דאָס גיט מיר‬ ‫רחוק‪ ,‬עלמיר‪ ,‬און‬‫חלק פון‬ ‫באפשר‬ ‫ואפילוגרויס‬
‫ומכשול‪ָ,‬לירן א ַ‬
‫נזקָס קאָנטרא‬ ‫מכל ווא‬
‫סוד א ַז מיר הא ַלטן ביים לעצטן קא ַמף‪,‬‬ ‫ערלויבט צו געבן דעם‬
‫ולא לטפל‬ ‫בזה‪ ,‬מיר‬
‫הפוסקיםמ'האָט‬
‫ודברי מינוט‪,‬‬ ‫עמלקית'טע‬ ‫המציאות‬ ‫נישט קיין‬
‫בבירורי‬‫ָטש איך בין‬ ‫בדרכי "כא‬
‫התורה‬ ‫לעשותמירכןזענען‬ ‫טעגליכע לעבן‪.‬‬
‫שיש לנו‬ ‫וכמהטאָג‬ ‫כמהאונזער‬
‫און איין זייט ווען דא ַרפן א ַראָּפלייגן‬ ‫אינטערוויו מיט א ַ קלאָרן תנאי נישט‬ ‫שבלבלו‪.‬די‬
‫בדבריהם צו רעדן‬‫מיר ניטא ַמאָל‬ ‫הדרךּפא ַסטכלל‬ ‫דעם נניח— עס‬ ‫עולם‪,‬פוןואיך‬‫הנאה האָבן‬ ‫שהםאיר וועט‬
‫כבשונו של‬ ‫זיכער א ַז‬
‫והמצות‬
‫דאָס געווער‪ .‬מיר וועלן קעמפן מיט א ַלע‬ ‫מ"ד)פון חדר‪ ,‬און‬ ‫פ"בסודות‬ ‫(אבות קיין‬
‫ַרויסצוגעבן‬ ‫א‬ ‫שּפרא ַך פון די עמלקים [און דאָס האָט‬ ‫עקסקלוסיוון אינטערוויו‪.‬‬
‫אבל כבר אמרו חכמינו ז"ל‬ ‫אשר דרכו בה רבותינו הקדושים ונכניס עצמינו‬
‫מיטלען!"‬ ‫איר וועט מיר מוזן א ַנטשולדיגן אויב איך‬ ‫גורם געווען נישט ווייניג שלום בית‬
‫רצונואָל[של השי"ת] כדי שיבטל רצון‬ ‫מפני‬ ‫רצונך‬
‫ָבלעמען ביי מיר אינדערהיים‪ ,‬ס'ז‬‫בטל‬ ‫ּפראזהב‬ ‫פרויעןובטורי‬
‫מיר עכ"ל‪.‬‬ ‫הכרמים‪,‬‬‫ובמשעולאַנג וואָס‬
‫גוטן‪ ,‬שוין ל‬ ‫במקוםאַצר‬
‫וועל זיך הא ַלטן צו דעם‪".‬‬
‫וויא ַזוי פא ַרשּפרייט איר די נייע‬ ‫ופירוש הרע"ב וז"ל‪ :‬יפר עצת כל‬ ‫רצונך‪,‬זייער‬
‫מפניבין איך‬ ‫אחריםזיין]‪,‬‬
‫אויסגערעדט‬ ‫נישט בו‬
‫הדרך שדרכו‬ ‫אונטער די‬‫שטייטלהניח‬ ‫וז"ל‪:‬עסשאין‬‫כתבווער‬ ‫(שם ס"ק ז')‬
‫וואונדערן זיך‬
‫מאָדע א ַזוי בליץ–שנעל?‬ ‫מליסקא‬ ‫הגה"ק‬
‫פון וואו נעמט איר די א ַלע‬ ‫וכק"ז‬ ‫יעו"ש‪.‬‬ ‫לרעה‬ ‫עליך‬ ‫הקמים‬
‫נאָענט צו די עמלקים‪ ",‬זאָגט אונז זרש‪,‬‬ ‫"בהכשר"‬ ‫ודוחק‬ ‫צר‬ ‫בדרך‬ ‫ולילך‬ ‫הקדושים‬
‫סטיילס וואָס טוישן זיך חדשים לבקרים‪,‬‬ ‫אבותינו‬
‫בא) כתב וזל"ק‪:‬‬ ‫פריָם תבואה פ'‬
‫בייפא ַלן?‬ ‫אךָבלגא‬‫(בספה"ק בא‬
‫זי"עַק מיט איר‬ ‫צווישן איין קנא‬ ‫עכ"ל‪.‬יעדן מאָנטאָג און דאָנערשטאָג‪ ,‬און‬
‫"מיר נוצן שטענדיג אויס דעם טויש‬ ‫אויך‬ ‫מבוארא ַרשטיי‬‫הנה "איך פ‬ ‫קדושים‪ ,‬צווייטע‪.‬‬
‫בפ' און די‬ ‫דמצינואַלן‪,‬‬
‫ַנדערע בייפ‬
‫אין סעזאָן‪ ",‬זאָגט ושתי‪" ,‬מיר בויען‬ ‫הדבר‬ ‫הוא‬ ‫ד'‬ ‫עבדות‬
‫"אָה‪ ,‬ס'איז א ַן א ַלטער סוד א ַז מיר נוצן‬ ‫דעיקר‬ ‫בספה"ק‬ ‫לפרשמיטבזהא מה‬ ‫ואמרתימאָל‬ ‫יעדע‬
‫לעשות‬ ‫זייער‬ ‫און‬ ‫אידן‬ ‫צו‬ ‫שנאה‬ ‫טיפע‬ ‫זייער‬ ‫פונעם‬ ‫ַנט‬ ‫א‬ ‫אינטערעס‬ ‫מער‬ ‫איינס‬
‫אויך אויף די נא ַטירליכע פרויענישע‬ ‫פון יאָרן פריער‪,‬‬ ‫עצמואָדעס‬
‫את ַלטע מ‬ ‫כופה די א‬
‫צרותוהואאיבער‬ ‫שהוא נגד רצונו וטבעו‬
‫שטרעבן צו פא ַרלענגערן אידישע‬
‫שבין שתי עבירות החמורות ביותר עבודה זרה וגילוי‬
‫צווייטן‪ .‬ס'איז אונז אַ גרויסע כבוד‬
‫אייגנשא ַפטן פון וועלן געפעלן פא ַר‬ ‫רצונו‬ ‫מפני‬
‫נאָר א ַמאָל בעסערט מען עס א ַביסל‬ ‫רצונך‬ ‫בטל‬ ‫חז"ל‬ ‫שאמרו‬ ‫כמו‬ ‫יתברך‬ ‫רצונו‬ ‫עריות שהם ביהרג ואל יעבור‪ ,‬כתיב בפסוק (כ' ט')‬
‫אינעם לא ַנגן גלות‪ .‬דעריבער האָב איך‬ ‫און זכי' זיך ּפערזענליך צו באַקענען‬
‫חבר'טעס און משפחה‪ ,‬און אויף זייער‬ ‫אויס‪ ",‬ערקלערט אונז ושתי‪" .‬צום‬ ‫ה' יעו"ש‪.‬‬ ‫ָמיטע‬‫עובד‬ ‫הואמאנקרא‬
‫ָדעס–קא‬ ‫מיט די‬ ‫יומתַראייניגטובזה‬ ‫זיך פא‬‫אמו מות‬‫רודער‬ ‫בייםואת‬
‫שטייעןאביו‬‫יקלל את‬ ‫איש אשר‬
‫וועלכע‬ ‫מיט די‬‫כי איש‬
‫נייגעריגקייט צו זען וואָס איז ניי‪ ,‬וואָס‬ ‫אצלי הויכע ּפא ַּפס‬
‫היה פון די‬
‫שמתחלהמאָדע‬‫שלפנינו‪,‬ביישּפיל‪ ,‬די‬ ‫בנידון‬ ‫הוא‬ ‫וכן‬
‫העלפן פא ַרשּפרייטן די מאָדעס און‬ ‫ושמרתם‬ ‫כתוב צו‬ ‫טיילט‬ ‫ביטע זה‬
‫וועלט‪.‬ולפני‬
‫לאחרדימיתה‪,‬‬ ‫לרבות‬
‫ַר]דרייען‬ ‫ופירש"י [פא‬
‫און‬
‫איז "אין"‪ ,‬און וואָס יענער טראָגט‪".‬‬ ‫ַרומגעגא ַנגען פא ַר‬
‫איז אואין‬ ‫עםָר‪ ,‬דאָס‬
‫הזיופים‬ ‫לטפלדי הא‬‫כדאי אין‬ ‫אונזערע‬ ‫שאינו‬ ‫פשוט אין‬
‫לדברדי אידן‬ ‫שבא הא ַלטן‬ ‫דערמיט‬ ‫מקדשכם‪.‬‬ ‫ה' ענין‪.‬‬ ‫איבעראנידעם‬ ‫געפילןאותם‬‫ועשיתם‬ ‫אייערע‬ ‫חקותי‬
‫את מיט‬
‫"מיר האָבן זייער א ַ געניטע שטא ַב‪",‬‬ ‫בערך צוואָנציג יאָר צוריק נאָר דא ַן האָט‬ ‫שהואווי לענגער‪".‬‬ ‫פון אע"פלא ַּפעס‬
‫להעתיקם כלל‪ ,‬רק האמת נר לרגלי ודברי שקר אין‬ ‫אייניקלאביו‬
‫שמקלל את‬ ‫בזה‪ ,‬א ַשמיגלייכע‬
‫לרמז בין‬ ‫הכתוב "איך‬
‫זאָגט זרש מיט שטאָלץ‪ ,‬קרא ַכנדיג ווידער‬ ‫מען געדא ַרפט איינדרייען די ּפא ַּפ און עס‬ ‫פון‬ ‫ָכטער‬ ‫א‬ ‫ט‬ ‫געטרייע‬ ‫ַ‬ ‫א‬ ‫בין‬ ‫הוא חמור"איך‬
‫מיט איר באָבלגאָם‪" .‬מיר א ַרבעטן אויף‬ ‫קאי‪.‬‬ ‫לא‬ ‫ושיקרא‬
‫א ַרויפקוועטשן שּפיציג‪ ,‬און היינט איז‬ ‫קאי‬ ‫קושטא‬ ‫וכמשאחז"ל‬ ‫רגלים‪,‬‬ ‫לו‬ ‫כמו‬ ‫מיתה‪,‬‬ ‫לאחר‬ ‫ואפילו‬
‫נבוכדנצר וועלכער האָט זיך פא ַרמאָסטן‬ ‫לבד‬ ‫רק דיבור‬
‫המן'ס‬ ‫ַקנהז‪,‬‬ ‫א‬ ‫ש‬ ‫ָגט‬ ‫א‬ ‫ז‬ ‫המן‪",‬‬ ‫ַטן‬ ‫א‬ ‫ט‬ ‫מיין‬
‫פא ַרשידענע פראָנטן אויפא ַמאָל — אויף‬ ‫דעתםָן מיט א ַ רייף‬ ‫ווען שגילו‬
‫מ'טוט עס א‬ ‫שליט"א‬
‫הגאוניםבעסער‬ ‫אבל כבוד הרבנים‬
‫טאָכטער‪" .‬אייגנטליך בין איך געווען‬
‫הקדושה‪ ,‬שזהו‬ ‫שבתורתינו‬
‫צווישן די‬ ‫ישראל‬ ‫ביותר‬
‫החמורותכלל‬
‫אויסצומישן‬ ‫עבירות‬
‫מכתב ע"י הפעקס שקבלנו מהלאַבעטאָרי‬ ‫שאסור להשתמש בחיטי אריזאנא‪ ,‬חייבו אותי לצאת‬ ‫יסוד כל התורה כולה לילך בדרכי אבותינו ורבותינו‬ ‫‪32‬‬
‫מגדרי ולגלות כל מה שעשו‪ ,‬שהרי הנידון כאן הוא‬ ‫הק'‪ ,‬וכמו שפירשו בספרי קודש מאה"כ (תהלים קי"ט‬
 ‫שכל המספרים הולכים על הסדר זה אחר זה במספר‬ ‫‪ ,)LAB# AH47023‬ב) חיטי לאנג איילענד שנקצרו‬ ‫מחיטי אריזאנא הוא כפל חמשה פעמים יותר מן‬
‫אריזאנע מצות‬ ‫האחרון ‪ 3-4-5-6-7-8-9‬שזה מוכיח בעליל שקיבלו כל‬
‫החטים ביחד‪ ,‬גם כשקבלנו הפעק"ס אישרו שקיבלו‬
‫בקיץ תש"ע שמשתמשין בהם לאפיית המצות לחג‬
‫המצות לשנה זו הבעל"ט (מספר ‪,)LAB# AH47024‬‬
‫המצות שנאפו מחיטי לאנ"ג איילענ"ד (לעיל נמצא‬
‫העתק מזה)‪ ,‬אחר שקבלנו בירור זה‪ ,‬ונתגלה שאכן יש‬
‫כל החטים ונתנו תשובה על השאלה ששאלנו במדת‬ ‫ג) חיטי מערילענד שנקצרו בקיץ תש"ע (מספר‬ ‫כאן חשש חמור על מצות האלו וכמו שפסק המרדכי‬
‫הסאדיו"ם הנמצא בתוך החטים‪ ,‬גם מדת הסאדיו"ם‬ ‫‪ ,)LAB# AH47025‬ד) חיטי איידיהא שנקצרו בקיץ‬ ‫"כל האוכל מצה מלוחה כאוכל חמץ"‪ ,‬אזרת"י מתנ"י‬
‫הנמצא בתוך חיטי אריזאנא‪ ,‬ואעפ"כ כשקבלנו‬ ‫תש"ע (מספר ‪ ,)LAB# AH47026‬ה) חיטי אינדיאנא‬ ‫ושלחתי מכתב עם בירור הדברים לכבוד הרבנים‬
‫עס כדאי‬
‫אריזאנא‪,‬‬ ‫חיטי‬ ‫ממנה איז‬
‫נחסרהא ַ ּפרייז‪,‬‬
‫ָסט א ַמאָל‬ ‫דואר‬‫עס קא‬ ‫דער קרוין אויף‬
‫התשובה בבי‬ ‫‪,)LAB#‬‬ ‫דעם וואָס‬ ‫‪AH47027‬‬ ‫תש"עַזוי(מספרנעמען אין‬ ‫ַנדערש‪ ,‬וויא‬‫שנקצרו אבשנת‬ ‫סּפעציעלע יופי‪.‬‬ ‫ונתהווה‬ ‫קליידער‬
‫מאוד‪ ,‬א ַ‬ ‫נתפרסם‬ ‫געשעפטן‪,‬‬‫ומכתב זה‬ ‫און שיך‬ ‫הגאוניםקליידער‬
‫שליט"א‪,‬‬ ‫די‬
‫צופיל‪"...‬‬ ‫שוין‬ ‫כ'רעד‬
‫ואחר שחקרנו על הדבר נתוודע לנו שזה היתה ע"י‬ ‫אוי‪,‬‬ ‫ַלטן‪.‬‬ ‫א‬ ‫ָנצוה‬ ‫א‬ ‫ַרט‬ ‫א‬ ‫ַרנ‬ ‫א‬ ‫פ‬ ‫ַן‬ ‫א‬ ‫ד‬ ‫מיך‬ ‫ָט‬ ‫א‬ ‫ה‬ ‫ָּפ‬ ‫א‬ ‫ק‬ ‫מרדכי'ס‬
‫ו) חיטי אינדיאנא שנקצרו בשנת תשס"ט (מספר‬ ‫ַ‬ ‫א‬ ‫ַז‬ ‫א‬ ‫שווערן‬ ‫זיך‬ ‫ָל‬ ‫א‬ ‫מ'ז‬ ‫ַז‬ ‫א‬ ‫מעגליך‬ ‫איז‬ ‫הוטן‬ ‫ַכערס‪,‬‬ ‫מזה פרעש גדול בעולם התורה‪.‬‬
‫א‬ ‫מ‬ ‫שייטל‬ ‫ַנטן‪,‬‬ ‫א‬ ‫ַבריק‬ ‫א‬
‫תחבולות אינשי דלא מעלי הנ"ל שהרבו בזיופים‬ ‫מיין‬ ‫איז‬ ‫ער‬ ‫ַז‬ ‫א‬ ‫געמיינט‬ ‫ָב‬ ‫א‬ ‫ה‬ ‫איך‬ ‫און‬
‫‪ ,)LAB# AH47028‬ז) חיטי יאמא אריזאנא שנקצרו‬ ‫זיך‬ ‫שטעקט‬ ‫עס‬ ‫ָס‬ ‫א‬ ‫וו‬ ‫פון‬ ‫ַק‬ ‫א‬ ‫ז‬ ‫גלייכן‪ .‬על דעתי כלל‪ ,‬דבעת‬
‫לעכעריגע‬ ‫ַנען‬ ‫א‬ ‫שּפ‬ ‫מיר‬ ‫לאָס עלתה‬ ‫און דא‬ ‫שעה‬‫דעזיינערס‪,‬‬
‫באותה‬
‫שוועריגקייטן‬ ‫אייערע‬ ‫זענען‬ ‫ָס‬ ‫א‬ ‫וו‬ ‫ָסן‬ ‫א‬ ‫ַג‬ ‫א‬ ‫ב‬ ‫איך‬ ‫ָב‬ ‫א‬ ‫ה‬ ‫דעריבער‬ ‫און‬ ‫ַטע‪,‬‬ ‫א‬ ‫ט‬ ‫און‬ ‫"שיין"?‬ ‫איז‬ ‫אונטערהעמד‬ ‫ַן‬ ‫א‬ ‫ַרויס‬ ‫א‬ ‫וויסן‪,‬‬ ‫זייער‬ ‫ָן‬ ‫א‬ ‫ָל‬ ‫א‬ ‫מ‬ ‫טייל‬ ‫צוהילף‪,‬‬ ‫זיי איין‬
‫ותחבולות שונות (בשם השואל) כדי שלא נקבל‬ ‫בקיץ תש"ע (מספר ‪ .)LAB# AH47029‬את כל‬ ‫שדנין בדבר חמור כזה מאיסור חמץ בפסח ח"ו‪,‬‬
‫ביים הא ַנדלען אין א ַזא ַ פעלד?‬ ‫מיין טא ַטן מיט מיסט‪ .‬אויסער דעם‬ ‫וויא ַזוי איז מעגליך א ַז מ'זאָל זיך איינרעדן‬ ‫מיט אויסריידן וועגן די וויכטיגקייט פון‬
‫חילוק על חיטי אריזאנא‪ ,‬אף שבקשנו כמה פעמים‬ ‫ַסערן דעםתשובה‬ ‫לבדוקא כח‬ ‫הלאברעטאר"י‬
‫ּפרובירן מיר צו פא ַרוו‬ ‫אצל‬ ‫ביחד‬ ‫שלחנו‬ ‫החטים‬
‫א ַז שּפיציגע שיך וואָס דערמא ַנען פונעם‬ ‫זיופים‬ ‫לעשות‬
‫שישתדלונישט‬
‫ס'איז אפילו‬ ‫מעלי‬ ‫פרנסהדלא‬
‫און א ַז‬ ‫זייעראינשי‬ ‫ימצאו‬
‫שטענדיג‬ ‫זיין‬ ‫פון‬ ‫שוועריגקייט‬
‫שישלחו לנו המכתב "הארגינעל" מחיטי אריזאנא‪ ,‬לא‬ ‫"די‬ ‫לברר‬ ‫ולא בקשנו‬ ‫"סאדיום"‪.‬‬ ‫המלח‬
‫ָּפ–צודעק און א ַ‬ ‫געהעריגע קא‬ ‫צווישן א ַ‬ ‫גרעטל"‬ ‫של און‬‫"הענסל‬ ‫החריפות‬‫מכשפה אינעם‬ ‫בייזןא"ע‬‫הילף מנעתי‬
‫ריכטיגע שלא‬
‫ודין גרמא‬ ‫מיט די‬ ‫הציבור‪,‬‬
‫אתבקיצור‪,‬‬ ‫כדי לבלבל‬
‫געפערליך‪.‬‬
‫איין טריט פאָראויס‪ ,‬פון נישט‬
‫אריזאנא‪,‬‬ ‫שלחו לנו כלל מכתב "הארגינעל" מחיטי‬ ‫חלקי המלח רק הכל כנ"ל‪.‬‬ ‫שאר"שיין"?‬ ‫מעשה'לע איז‬ ‫כהוייתן עם שם השואל גם שם‬ ‫דברים‬
‫ווייט‪".‬‬ ‫מלפרסם‬
‫מען אָן‬ ‫כלל קומט‬
‫שלאָפן קיין רגע‪ ,‬מוטשעט מיך‬
‫"מיר שום‬
‫ולרמות בלי‬ ‫לזייף‬ ‫שהחציפו‬ ‫איך‬ ‫כלל‬ ‫מובן‬ ‫ואינו‬ ‫מהלאברעטאר"י‬ ‫פעק"ס‬ ‫קבלנו‬ ‫ימים‬ ‫איזה‬ ‫אחראָזע‬‫לכלא ַז די טעם'ל‬ ‫פתוחָדער‬
‫א‬ ‫פון‬
‫הדבר‬ ‫פרעגן‬ ‫אדרבא‬‫ַרפט איר‬ ‫וחשבתי‬ ‫הלאברעטאר"י‪ַ,‬גע דא‬
‫"די פרא‬
‫א ַביסל אויס‪ ",‬זאָגט ושתי‪.‬‬
‫בושה כלל‪.‬‬ ‫תשובות על כל השאלות ששאלנו (רצו"פ הפעק"ס‬ ‫עם זענען‬ ‫צירונגען וואָס‬ ‫לבררַכטהדבר בעצמו‬ ‫שרוצהצעלא‬ ‫מי נאָך‪",‬‬ ‫אונז‬
‫ַנצןוכל‬ ‫שום טא‬
‫סוד‪,‬‬ ‫כאןוואָס‬ ‫ואין די‬
‫דא ַרפן שטענדיג א ַרבעטן אויף‬
‫מעליא ַמאָלבקשו‬ ‫ָנגען‬ ‫א‬ ‫געה‬ ‫ָז‬ ‫א‬ ‫גל‬ ‫פשוט'ע‬ ‫עס‬ ‫ַזוי‬ ‫א‬ ‫ווי‬ ‫זיי‬ ‫"פרעגט‬ ‫ַקנהז‪.‬‬ ‫א‬ ‫ש‬ ‫זיך‬
‫דלאָנטן אויפ‬ ‫ַרשידענע פרא‬ ‫עוד ראינו פאשאינשי‬ ‫שקבלנו)‪ .‬בתוך הפעקס נתברר ביותר שבכל החיטים‬ ‫יוכל לברר‪ ,‬ובאמת כן עשו אחד מחשובי הכוללים פה‬
‫אויף שווא ַרצע אָדער‬ ‫צעשּפרייט זיך א ַזוי שנעל‪ ...‬כא ַ‪ ,‬כא ַ‪,‬‬
‫אויףלאנג‬
‫בחיטי‬ ‫המלחפיס‪,‬‬ ‫חלקביז די‬ ‫לבררפוןגםקאָּפ‬ ‫מהלאברעטאר"י —‬ ‫הרגיליםאיזלא נמצא סאדיו"ם רק בין מספר ‪3-1‬‬ ‫חיטי אריזאנא‬ ‫בוויליאמסבורג‪ ,‬ששלחו גם כן לבדוק‬
‫רויטע שטריק‪,‬‬ ‫כא ַ‪ ,‬פון וועמען האָבן זיי א ַזוי מורא‬
‫זומערחשבו‬‫השואל‪ ,‬גם‬ ‫שטיוול‪,‬‬ ‫ַנטלען‪ ,‬בשם‬‫אריזאנא‪,‬‬ ‫איילענד ובחיטי מא‬ ‫בחיטי אריזאנא נמצא הרבה פעמים ככה‪,‬‬ ‫משא"כ‬
‫"שיין"? ווען מיר וואָלטן‬ ‫העתק‬ ‫נמצא‬ ‫(לעיל‬
‫ַנען?‪ ...‬ס'איז‬ ‫איילענד‬ ‫חטים מלאנג‬
‫צוריקגעשטא‬ ‫אויסצוזען‬ ‫יחד עם‬
‫ַקסענע‪,‬‬ ‫א‬ ‫ערוו‬ ‫קינדער‪,‬‬
‫הוצאת בדיקת המלח על הקרעדיט קארד של השואל‬ ‫קליידער‪,‬‬ ‫אחדדייכול לראות ה"מספרים" של הלאברעטאר"י‬ ‫וכל‬ ‫שכתבתי‪,‬‬
‫ָנצענטרירט א ַז‬ ‫הדברים זיך קא‬ ‫זיי שטעלן‬ ‫כנים‬
‫זען ווי‬‫שאכן‬ ‫ונוכחו לדעת‬
‫געלעכטער צו‬ ‫מזה)‪,‬ממש א ַ‬
‫די ערמל‪ ,‬די פא ַרב‪ ,‬די שניט‪,‬‬
‫היום לא‬ ‫בלי רשותו‪ ,‬והוא פשוט גניבת ממון‪ ,‬ועד‬ ‫החיטים‪ ,‬ולא עלתה על דעתינו כלל שיעשו כאן‬ ‫כל שיין‬ ‫כאן זאָלןעלזיין‬ ‫עשואָדעס‬ ‫הנ"ל מ‬
‫ָלט זיי‬‫מעלי‬‫דלאמ'ווא‬ ‫געטריי‪ ,‬אינשי‬
‫ּפונקט ווי‬ ‫להם איך‬ ‫ונתברר צו‬
‫זיך‬
‫די סחורה‪ ...‬ס'איז א ַ גא ַנצע‬
‫המספר‬ ‫מהלאברעטאר"י על‬ ‫ערגעץ‬ ‫אין‬ ‫מיר‬ ‫ָלטן‬ ‫א‬ ‫וו‬ ‫ַר‪"...‬‬ ‫א‬ ‫דערפ‬ ‫ָלט‬ ‫א‬ ‫געצ‬
‫לייכטע‬ ‫המלחא ַכץ און נישט קיין‬ ‫קבלנו תשובה על געטו‬ ‫איזה עלילה‪.‬‬ ‫זיופים וכו'‪.‬‬
‫אריזאנא‪.‬‬ ‫חיטי‬ ‫שהוא‬ ‫‪LAB#‬‬ ‫‪AH47029‬‬ ‫קראו‬ ‫מעלי‬ ‫דלא‬ ‫שאינשי‬ ‫לנו‬ ‫נתוודע‬ ‫שובמיר‬ ‫נישטאיךאָנגעקומען‪.‬‬ ‫חוצות‬ ‫מיט‬
‫פני‬ ‫ַקט‬ ‫על‬‫א‬ ‫ט‬ ‫אין‬
‫הדבר‬ ‫יעדער‬ ‫שנתפרסם‬‫גייט‬ ‫ַזוי‬ ‫לאחרא‬
‫ווי‬
‫פעלד‪ ,‬אָבער דערפא ַר איז עס‬
‫ַנט‪ .‬אינו‬
‫איילענד‬ ‫בחיטי לאנג‬ ‫מיט'ן‬ ‫דעריבער‬ ‫גייען‬ ‫ָדעס?‬ ‫א‬ ‫מ‬ ‫אייערע‬
‫אינטערעסא‬ ‫המלח אויך‬ ‫גם התשובה עלטא ַקע‬ ‫להלאברעטאר"י ודברו בשמינו כאילו אנו קוראים‪,‬‬ ‫שמרגישין בתוך המצות טעם מלח‪ ,‬נתעוררתי ע"י‬
‫איינציגן וועג וואָס‬
‫זייפוַנט כמה‬
‫אינטערעסא‬ ‫מעלי הנ"ל‬ ‫ַלעמאָל‬‫דלא‬ ‫שאינשי א‬
‫נכון‪ ,‬וכשראינו ס'איז‬ ‫זיופים שונים‪ ,‬והיתה זה דבר פלא אצלינו מה‬ ‫ועשו‬
‫כל פא ַר אונז‪ :‬דער‬ ‫הראוי ליקח‬
‫בלייבט‬
‫אונטער‪,‬‬ ‫קומטשמן‬ ‫שליט"א‬ ‫הגאונים וואָס‬
‫יעדע פרא ַגע‬ ‫הרבנים‬‫כבוד "ביי‬
‫ָזע‬ ‫א‬ ‫קורי‬ ‫מיט‬ ‫אויפצוקומען‬
‫דברים אצל הלאברעטאר"י‪ ,‬שלחנו שוב (תחת השם‬ ‫לבדיקה‪ ,‬שקר‪".‬רוצים האנשים האלו‪ ,‬הלא אם רוצים לברר האמת‬ ‫ָגישע‬ ‫א‬ ‫ָל‬ ‫א‬ ‫ּפסיכ‬ ‫אונזער‬ ‫צו‬ ‫זיך‬ ‫מיר‬ ‫ווענדן‬
‫מיני חיטים שמשתמשין בהם‪ ,‬ולשלוח הכל וועג פון‬
‫וואוילגיין‬ ‫ָזן‬ ‫א‬ ‫ל‬ ‫זיך‬ ‫און‬
‫שלי) ללאברעטאר"י הנ"ל לברר מציאות המלח בתוך‬ ‫ַלן‪,‬‬ ‫א‬ ‫בייפ‬ ‫יכולים גם הם לשלוח חטים ולברר‪ ,‬מה זה‬ ‫לבררא ולהעמיד הדברים והמציאות על‬
‫"בלויז‬ ‫ושתי‪,‬‬ ‫ערקלערט‬ ‫ַרטמענט‪",‬‬ ‫כדי דעּפ‬
‫לאמיתופון‬ ‫אמיתתן‪ ,‬נעמען צו‬ ‫"מיר‬
‫אויפ'ן חשבון פון די ציגעלעך‬ ‫פאָריגע וואָך האָבן מיר א ַנטיילגענומען‬
‫החטים‪ ,‬וקבלנו תשובתן שחיטי אריזאנא הם במספר‬ ‫זה קוראים בשמינו ועושים זיופים‪ ,‬אך עדיין‬ ‫דעת‪",‬‬ ‫ועל מה‬ ‫הן‪ :‬זייער‬ ‫מענטשן‬‫חיטים‪ ,‬ואלו‬ ‫וכן עשינו ושלחנו לברר שבעה מיני‬
‫וואָס פאָלגן אונז אויס ווי‬ ‫אין א ַ גרויסע ּפסיכאָלאָגישע קאָנווענשאָן‬
‫ַטן‪ ".‬מזה רק ‪.0.12%‬‬ ‫פחות‬ ‫"מיין‬ ‫ַקנהז‪.‬‬ ‫א‬ ‫ש‬ ‫ָגט‬ ‫א‬ ‫ז‬
‫הםָלדא‬ ‫איילענדסא‬
‫‪ 0.21%‬וחיטי לאנג געטרייע‬ ‫לא עלתה על דעתינו שעיקר כוונתם היא להעליל‬ ‫תשס"ט (מספר‬ ‫ענינים‪.‬‬‫בקיץ‬ ‫שנקצרו די‬
‫ַרומגערעדט‬ ‫איילענד‬
‫לאנגהאָבן א‬ ‫וואו מיר‬ ‫א) חיטי‬
‫ולעמוד‬ ‫המציאות‬ ‫לברר‬ ‫לאברעטאר"י‬ ‫לעוד‬ ‫שלחנו‬ ‫גם‬ ‫מ'זעט‬
‫עלינו‪.‬‬ ‫עלילות‬‫לאָזונג איז א ַז ווען‬
‫"מיר דא ַרפן פא ַרמא ַסקירן‬ ‫עס שטעלט זיך א ַרויס א ַז זייער פיל‬
‫שקבלנו‪.‬‬
‫התשובותָגט זרש‪,‬‬‫כלַקטיקן‪ ",‬זא‬ ‫העתקנו טא‬‫על אמיתתן‪ ,‬ולעיל אונזערע‬ ‫און שני ימים פרסמו אינשי דלא מעלי הנ"ל‬ ‫לאחר‬‫א ַ משוגעת גענוג מאָל‬
‫מענטשן ליידן פון א ַ מא ַנגל אין זעלבסט–‬
‫גענוג לא ַנג‪ ,‬ווערט עס‬
‫פליאה‬‫הואוואָס‬ ‫דבאמתפון די‬‫שהתחלתי‪,‬זיך היטן‬
‫ואסיים במה "מיר דא ַרפן‬ ‫מהלאברעטאר"י ובתוכו כתוב שחיטי לאנג‬ ‫פעקס‬ ‫שא ַץ און זעלבסטזיכערקייט‪ ,‬און‬
‫נאָרמא ַל‪ ,‬און וואָס ס'איז‬
‫ּפלענער‪.‬‬ ‫אונזערע‬ ‫שטערן‬
‫עצומה היתכן כזאת שבשעה שדנין על איסור חמור‬ ‫ווילן‬ ‫איילענדא ַלהם מלוחים יותר (רצו"פ מה שפרסמו)‪,‬‬ ‫דעריבער אידענטיפיצירן זיי זיך לויט‬
‫פריער געווען נאָרמ‬
‫ָדע‬ ‫א‬ ‫מ‬ ‫ַ‬ ‫א‬ ‫מיר‬ ‫ַנייען‬ ‫א‬ ‫ב‬
‫של חמץ בפסח מרהיבים עוז בנפשם לעשות מעשים‬‫ָל‬ ‫א‬ ‫מ‬ ‫ַך‬ ‫א‬ ‫ַס‬ ‫א‬ ‫הפעקס לידינו ראינו תיכף שהיא מזויף מתוכו‪,‬‬ ‫זייערע א ַרומיגע‪ .‬אויב א ַלע א ַרומיגע‬
‫כשהגיעאיך‬ ‫ווערט א ַ משוגעת‪.‬‬
‫דורכ'ן עס מא ַכן א ַביסל איידל‪ ,‬און‬ ‫זענען בערן‪ ,‬מוז איך אויך זיין א ַ בער‪,‬‬
‫הפסיקו‬ ‫אשר לא יעשו‪ ,‬אך לדאבונינו הרב עדיין לא‬
‫נאָר נאָכדעם וואָס א ַלע קויפן עס‬
‫הנאהיכול לראות שהמספרים של הלאברעטאר"י‬ ‫וכל אחד‬ ‫האָב בא ַזונדער‬
‫ניין? אויב א ַלע א ַרומיגע זענען אָקסן‪,‬‬
‫שונים‪,‬‬ ‫מיט די‬ ‫דאָס צו טוןמחיטי‬
‫באופניםַרבן‬
‫ריכטיגע פא‬ ‫הציבור‬
‫אתמיר די‬ ‫ווייזן‬ ‫לבלבל‬‫מזה רק ממשיכים שוין‬ ‫אריזאנא מה שפרסמו הוא מספר ‪LAB#‬‬ ‫מוז איך אויך זיין א ַן אָקס‪ .‬אויב א ַלע‬
‫יתברר‬ ‫סוף‬ ‫כל‬ ‫סוף‬ ‫שבעזהי"ת‬ ‫לידע‬ ‫צריכים‬ ‫אבל‬ ‫פשוט‬ ‫וזהו‬ ‫אינדיאנא‪,‬‬ ‫בחיטי‬ ‫אצלינו‬ ‫הוא‬ ‫סאָרט מלבושים וואָס‬
‫‪AH47028‬‬
‫דערפון‪ .‬מ'דא ַרף האָבן שכל —‬ ‫א ַרומיגע גייען מיט דזשאָמּפערס מיט‬
‫פרויען טראָגן סּפעציעל‬
‫ולדראון‪,‬‬
‫צוביסלעך‪,‬‬ ‫לחרפה‬ ‫להם גיין‬
‫זאתַרף מען‬ ‫ויהאאָל דא‬ ‫האמת לאמיתו‪ ,‬א ַמ‬ ‫זיוף הנראה לעין כל‪ ,‬ואינו מובן כלל איך הרהיבו‬ ‫געּפא ַסטע ערמל‪ ,‬דא ַן מוז איך אויך‬
‫פא ַר צניעות‪ ,‬ווייל דא ַן‬
‫יתברר‬‫אפילו‬‫האמתָדערועי"ז‬ ‫אינטש‪ ,‬א‬ ‫לילך עם‬ ‫אינטש ביי‬ ‫ולא זו הדרך רק צריכין‬ ‫לעשות זיוף כזה להחליף המספר‪ ,‬שהרי שלחנו‬ ‫בנפשם‬ ‫א ַזוי גיין‪ .‬אויב א ַלע א ַרומיגע גייען מיט‬
‫צי איך א ַרויס דעם‬
‫סענטימעטער ביי סענטימעטער‪.‬‬ ‫הלכה לאמיתה של תורה‪.‬‬ ‫חיטין ביחד‪ ,‬וקבלנו המספרים על הסדר זה‬ ‫קא ַרּפעט פוןז' מיני‬ ‫קלעביגע‪ ,‬צוקנייטשטע שטיוול‪ ,‬מוז איך‬
‫אונטער‬
‫בקיצור‪ ,‬מיר שלאָפן נישט‪".‬‬ ‫אויך א ַזוי גיין‪ ,‬א ַנדערש בין איך נישט קיין‬
‫*‬ ‫זה‪,‬אָבוהלכו הם והחליפו החיטין שבמספר הנ"ל‬ ‫איך ה‬ ‫אחר‬ ‫זייערע פיס און‬
‫"ס'זענען א ַלץ דאָ א ַזעלכע וואָס‬ ‫אָקס ווי א ַלע‪ .‬אונזער שווערסטע א ַרבעט‬
‫בענד‪/‬בענדל‪/‬בענדעלע דורך פא ַבריצירן‬‫אינדיאנא לחיטי אריזאנא‪,‬‬ ‫ביישּפיל‪ ,‬די הוטן‪.‬‬‫צום חיטי‬ ‫שהוא‬ ‫דעם לעצטן לא ַך‪.‬‬
‫לאָזן זיך נישט פון אונז‪ ",‬זאָגט שא ַקנהז‪.‬‬ ‫איז טא ַקע מיט די קלוגע מענטשן‪ ,‬די‬
‫דעקן נאָר צו דעם שּפיץ‬ ‫שמספר‬ ‫התשובהוואָס‬ ‫עיקר היטן‬ ‫כלל לשם‬ ‫פרסמוהיטן‬‫לא אָן די‬ ‫גם זיך‬ ‫די פרויען טוען‬
‫"און זיי שטעלן אונז שטיינער אין וועג‬ ‫וועלכע האָבן יאָ גענוג זעלבסט–שא ַץ‬
‫ובשארא ַזוי הא ַלבוועגס אויפ'ן‬ ‫און ליגן‬ ‫לאנג קאָּפ‬
‫איילענד‬ ‫בחיטי האָב‬
‫שייטל‪ .‬איך‬ ‫צניעות‪ ,‬צוצודעקן דאָס‬
‫ה"סאדיום"‬
‫דורך אויפקלערן א ַנדערע וועגן אונזערע‬ ‫און לאָזן זיך נישט א ַזוי שנעל נא ַרן‪ .‬צו‬
‫שייטל‪ .‬פון דאָרט ביז'ן אויסטון דעם הוט‬ ‫א ַ סּפעציעלע הנאה זיי אָּפצוטון אויף‬
‫אמת'ע כוונות‪ .‬אָבער וואָס קען מען טון‪,‬‬ ‫דורך מיליגראם‪ ,‬ובחיטי‬ ‫עמלקי'ש) ‪3-1‬‬
‫אויףהיא רק‬ ‫מקומות‬ ‫זיי קומען מיר צו דורך זייערע קינדער‪.‬‬
‫אינגא ַנצן איז א ַ קא ַצן שּפרונג‪ .‬אָבער איך‬ ‫טערקיש (איך מיין‪,‬‬
‫א ַז נישט א ַלע זענען בלינד? וואָס קען‬ ‫מיליגראם עשרה‬ ‫די מיידלעך נעמען טענה'ן צו די מא ַמעס‬
‫דערציילן א ַז אייגנטליך קומען‬ ‫ציל–ברעט ‪ 26‬מוז אייך‬
‫ַלסגבוה מאד‬ ‫היא‬‫הוטן א‬‫אריזאנא‬ ‫נוצן טא ַקע זייערע‬
‫מען טון א ַז נישט א ַלע זענען נא ַריש?‬ ‫הרגילים‪.‬‬ ‫א ַז זיי שעמען זיך מיט זיי‪ ,‬און פא ַרוואָס‬
‫גרויסע קריגערייען אין אונזער אָפיס‬ ‫חטים פאָר‬ ‫דווקא די‬‫משאר‬ ‫יותרנוצן‬
‫ָדעס‪ .‬מיר‬ ‫פעמים‬ ‫פא ַר אונזערע מא‬
‫וואָס קען מען טון א ַז נישט א ַלע געבן‬ ‫קענען זיי נישט אויסזען א ַזויווי א ַלע‬
‫טייל הא ַלטן מ'זאָל נישט‬ ‫תשובה‬ ‫וקבלנודעם‪.‬‬ ‫ימים וועגן‬ ‫איזהַלענד‬
‫עברואויפפא‬ ‫אויסזען‬ ‫הוטן זיי צו מא ַכןשוב‬
‫אונז א ַוועק זייער שכל אויף א ַ גאָלדענע‬ ‫מא ַמעס‪ ,‬און דערנאָך שטעלן זיך די‬
‫מיט די הוטן ווייל א ַסא ַך‬ ‫דואר א ַזוי טשעּפען‬
‫מהלאברעטאר"י‪,‬‬ ‫הביא ַריין‬‫ע"ימיר‬ ‫הארגינעלילייגן‬
‫און פורים'דיג‪ .‬א ַמאָל‬
‫טא ַץ? ביי אונז זאָגט מען‪ :‬א ַמאָל געווינט‬ ‫געטרייע מא ַמעס צו‪ .‬א ַזוי האָבן מיר נאָך‬
‫עס צוליב דעם אינגא ַנצן‬ ‫החיטים‬ ‫כל האָבן‬ ‫פרויען‬
‫שנזכרו בו‬ ‫ראינוזיך‬
‫הפלאא ַקלען‬
‫ולמרביתוואָס וו‬ ‫פעדערן אין די הוטן‬
‫מען און א ַמאָל פא ַרלירט מען‪"...‬‬ ‫און נאָך טא ַקטיקן‪ ,‬ביז א ַלע גייען טא ַקע‬
‫אויסגעטאָן און זיך צוגעדעקט מיט א ַ‬
‫ּפיצלנע חיסרו את המספר‬ ‫מיט יעדע ווינט‪ ,‬א ַמאָל מא ַכן מיר‬
‫לבדיקה‪ ,‬אך‬ ‫ששלחנו‬ ‫צום טא ַקט‪".‬‬
‫טיכל‪ .‬כאָטש קעגן דעם טיכל האָבן מיר‬ ‫היטן וואָס ליגן אויפ'ן שּפיץ קאָּפ און‬
‫ווער וועט לא ַכן צום לעצט?‬ ‫חיטי‬ ‫של‬ ‫המספר‬ ‫שהיא‬ ‫‪LAB#‬‬ ‫‪AH47029‬‬ ‫"מיר בא ַנוצן זיך מיט'ן מיטל וואָס‬
‫אויך עצות‪ ,‬אָבער דאָך איז עס נישט‬ ‫די שייטלעך דא ַרפן א ַרויספא ַלן דערפון‬
‫הייסט שקר החן והבל היופי‪ ",‬זאָגט זרש‬
‫די וואָס זענען מקיים "עוז והדר‬ ‫יכול אונז‪ .‬פון די א ַנדערע‬ ‫סיבהמזה)‪ ,‬וכל אחד‬
‫געוואונטשן פא ַר‬ ‫אייןהעתק‬ ‫(רצו"פ‬
‫אריזאנאזייטן‪.‬‬
‫און צופליען אויף די‬
‫אָפן‪" ,‬דאָס טייטשט‪ ,‬מיר געבן פא ַר שקר‬
‫לבושה‪ ...‬ותשחק ליום אחרון!"‬ ‫מהלאברעטאר"י דירעקט הנאה יאָ צו‬ ‫אישור זייט האָבן מיר‬ ‫עיניו‬
‫ַרלייג זיך‬ ‫במו פא‬ ‫ּפערזענליך‬‫פא ַרוואָס איךלראות‬
‫א ַביסל חן‪ ,‬און פא ַר הבל גיבן מיר א ַריין‬
‫א ַ פרייליכן פורים!‬ ‫אחדמיט די הוטן‪ ,‬און אפילו‬ ‫ביוםקאָּפ"‬‫"דרייען א ַ‬‫חטין ביחד‪,‬‬ ‫מינינקמה‬ ‫איך וויל‬
‫ווייל הז'‬
‫שקבלו כל‬ ‫א ַזוי אויף די הוטן איז‬
‫‪33‬‬ ‫מכתב המזויף שפרמסו אינשי דלא מעלי‬ ‫מכתב האָריגינעל שנתקבל מהלאַבעטאָרי‬
‫למספרם ‪ ,FEB. 11 2011‬גם יכולים לראות‬
 ‫מאמר שקבלנו מאת תלמוד חכם‬

‫אריזאנע מצות‬
‫בס"ד‪ ,‬יום ג' פ' צו ט' אדר ב' תשע"א‬
‫און מ'שטוּפט עס פאָראויס אין א ַ שיינע‬ ‫זיין ליבלינג‪ .‬דאָס הא ַרץ טוט מיר וויי‬
‫גרינוואלד‬
‫ַ‬ ‫ח‪.‬‬

‫לאמיר‬
‫ָ‬
‫רונדיגע טורעם‪ .‬היינט איז אויך ערלויבט‬ ‫ביז היינט אויף די בושות וואָס איך‬
‫אָדער גאָר פאָרצוגליך צו טראָגן די ּפא ַּפס‬ ‫האָב אים פא ַרשא ַפט יענעם טאָג פון די‬
‫דהלכתא‪ ,‬האָר‪ ,‬א ַ סטיל וואָס‬ ‫אליבא צא ַמגענומענע‬ ‫מיט‬ ‫מיט‬ ‫שמעתתא‬
‫לאסוקיָב אים בא ַגאָסן‬ ‫רבַדע‪,‬לוווען איך הא‬ ‫שוכט"ס אל מע"כ הרה"ג המפורסם סוע"ה‪ ,‬ידיוּפא ַרא‬ ‫זיך‬
‫ַטיטלט א ַ מיידל‬‫יע"א‬ ‫ַטיש בא‬‫אויטאיָמאאָרק‬ ‫ָלט ניו‬ ‫ברוקלין‬
‫ווא‬ ‫שמואל‬
‫ַרקריך‬ ‫אהלאָס פא‬ ‫וראה"כ אוי‪ ,‬וו‬
‫דאראגַמּפער מיסט‪.‬‬ ‫א ַן א‬ ‫כש"ת מוה"ר ר' אברהם לויפער שליט"א אבדק"ק‬
‫א ַלס "נעב" אין די פא ַרגא ַנגענהייט‪ .‬דאָס‬
‫זעלבע איז מיט יעדע טויש — די קורצע‬
‫בעירדי לוחם מלחמתה של תורה וקול ברמה‬
‫שעסלעך זענען א ַן א ַלטער טא ַקטיק‬
‫אונזערע‪ ,‬און א ַזוי אויך די איינגעצויגענע‬
‫איך דאָ מיט מיינע ּפערזענליכע זא ַכן‪.‬‬
‫איר פרעגט וועגן מיין קא ַריערע אין‬
‫העלים לתרופה של מעכ"ת בענין חיטי אריזאנא לנכון הגיענו והי' לי למשיב נפש לראות איך אחד‬
‫מאָדעס אינדוסטרי? איך א ַרבעט צוזא ַמען‬
‫נשמע ליראי השם החרדים אל דברו וקוי ה' יחליפו כח ילכו מחיל אל חיל‪ .‬מיט פיל טיכטיגע פרויען אָנצוקליידן די‬
‫צונויפרעדן‬
‫קודם א ַרויף‪".‬‬
‫שיעיינו‬ ‫שווימען יעצט‬
‫בנטיעות אלו‬ ‫שעסלעך וואָס‬ ‫יחפזו לקצץ‬ ‫פורים'דיג‬
‫העם‪ ,‬לבל‬ ‫ָלן זיין‬ ‫דבריזיי זא‬
‫באזני‬ ‫שיכנסופרויען‬ ‫והנני בזה להוסיף נופך ממה שעלה ברעיוני ומקום הניחו להתגבר‪ ,‬ואקוהאידישע‬
‫"מיר זענען זייער ציל–אָריענטירט‪",‬‬ ‫א ַ גא ַנץ יאָר‪ .‬גרא ַדע בין איך ּפערזענליך‬
‫זאָגט זרש‪" .‬מיינט נישט א ַז מיר זיצן און‬
‫חלומ'ען וואָס עס זאָל זיין די קומענדיגע‬
‫שטא ַרק א ַקטיוו — איך שטוּפ שטענדיג‬
‫די מאָדע–קאָמיטע צו זיין געווא ַגט און‬
‫יאר‬ ‫גאנץ ָ‬ ‫ַא ַ‬ ‫היטב וכל מי שיש לו תשובה ישיב‪.‬‬

‫בהקרקעָסחוץ‬
‫מיר‬ ‫הנשארַכטן צו ווא‬‫והחריפותמיר טרא‬ ‫המלחאָדע‪ ,‬נאָר‬ ‫מ‬ ‫אבל כח‬
‫מיט‬ ‫שעשו אמלפנים‪,‬‬
‫ַרויסצוקומען‬ ‫מורא האָבן‬ ‫במים כמו‬ ‫נישט‬ ‫בדבר החטים הבאים מאַריזאָנע‬
‫פורים‬
‫בהחטים‪,‬‬
‫דעם‬ ‫נכנסים לויט‬
‫ָנקומען‪ ,‬און‬ ‫החטים‪,‬‬
‫יעצט א‬ ‫יניקת‬ ‫שמשם כלווילן‬
‫מלוח‪,‬אָל האָט‬ ‫עצמהַסא ַך מ‬
‫ָרשריפטן‪ .‬א‬‫שהקרקע‬ ‫ָדנע פא‬ ‫ממה‬
‫מא‬
‫גדילתן‪,‬‬
‫יעדעס‬ ‫ַרבעט‬‫עס אעם‬ ‫ביחד‬ ‫המלחאָדע‪.‬‬
‫מען די מ‬ ‫טוישטכח‬ ‫יותר ויותר‬ ‫מקבליןבין צו‬ ‫בקרקע א ַז איך‬ ‫שהםפא ַרשריגן‬ ‫זמן שוין‬ ‫מען מיך‬‫וכל‬ ‫שמוע שמענו שבשנים הקודמים היו ממלאים כל השדה כמו סווימינג‬
‫דעם‪,‬‬
‫אויסער בהם‬
‫און המיוצר‬ ‫הבלוע‪,‬‬ ‫אויסנא ַם!‬
‫שהואָןבתוכן‬ ‫אפייתןמאָל‬ ‫ָננעמען‬
‫מ'וועטועדא זמן‬ ‫קצירה‬ ‫שמשעתָמער‬
‫ַגט‪ ,‬און טא‬ ‫ומהאגם‬ ‫געוו‬ ‫פול ובשנה זו חידשו שזורקים המים מלמעלה על השבלים‪.‬‬
‫ּפייניגן‬
‫בלא מי‬ ‫אדם צו‬
‫בידי הנאה‬ ‫זייטיגע‬ ‫נעשה‬ ‫מיר א ַ‬ ‫וכיוןאָבןשכ"ז‬
‫החריפות‪ ,‬ה‬
‫לחוזקפרויען זיך‬ ‫וועלן די‬ ‫מועיל‬ ‫ָרשלא ַגן‬
‫בתולדה‪,‬א וזה‬
‫מיינע פ‬ ‫עוד חידוש נתהוה בשנה זו‪ ,‬שעד עכשיו לא שמענו שיש בהחטים‬
‫אונזערע‬ ‫מיט‬ ‫פרויען‬ ‫אידישע‬ ‫די‬ ‫ַביסל‬ ‫א‬
‫גשמים‪ ,‬ונגד טבע הבריאה דשם‪ ,‬עי"ז נתהווים כמין חטים חריפים‪ ,‬ואח"כ‬ ‫גענצליך‬ ‫און‬ ‫אונז‬ ‫פון‬ ‫ַכן‬ ‫א‬ ‫אויסל‬ ‫פשוט‬ ‫טעם מלח אבל בשנה זו שמענו מזה‪.‬‬
‫מאָדעס‪ .‬א ַמאָל קומען מיר אויף מיט א ַ‬ ‫באָיקאָטירן אונזערע ּפלענער‪ ,‬אָבער‬
‫בשעת לישה תיכף כשנותנים המים להקמח‪ ,‬כח החריפות שבהחיטים‬ ‫לאור זו התחילו הרבה אנשים לטעום החטים קצתם טעמו טעם מלח‬
‫בייפא ַל פון טראָגן שּפיציגע שיך אויף‬ ‫ווען מ'האָט מיך געפאָלגט איז מען צום‬
‫הבית‬ ‫בתורת‬ ‫חריף‬ ‫דבר‬
‫וואָס מען ווא ַקלט זיך ווי א ַ שיכור‪ ,‬פשוט‬ ‫לענין‬ ‫זה‬ ‫כעין‬ ‫מצינו‬ ‫וכבר‬ ‫העיסה‪,‬‬
‫סוף געווען צופרידן‪ .‬צום ביישּפיל‪ ,‬דער‬ ‫את‬ ‫מחמיץ‬ ‫וקצתם לא‪ ,‬ואני בעצמי כשהלכתי לכולל אחד שעסקו בענין זה לברר‬
‫פסקו‬
‫מען‬ ‫קומט‬‫המושך‪ָ,‬ל וכן‬
‫כחפיס‪ .‬א ַמא‬ ‫בטבעו‬
‫טון די‬ ‫וויי צו‬ ‫שיש‬ ‫ַרץ רק זיי‬
‫חריף‬‫אינושווא‬ ‫דסילקאמיט‬‫שכ'א ַכן בלוי‬ ‫פון מ‬ ‫להרשב"א‬
‫איינפא ַל‬ ‫בהטעימת החיטים‪.‬‬ ‫קטועלע טעמעס‪,‬‬ ‫מבוכיםא מאוד‬ ‫שמועסן איבער ַ‬
‫קורצע שהמה‬ ‫הדבר על אופניו ראיתי‬
‫ועפי"זאָלעכ' הדרכי‬
‫שעסלעך‪,‬‬ ‫עיי"ש‪,‬פון שמ‬ ‫לחומראא ַ בייפא ַל‬‫סי' צ"ו)אויף מיט‬ ‫יו"דא ַלע‬ ‫(בשפ"ד‬
‫אויפטו‪.‬‬ ‫והפרמ"גמיין‬
‫איז געווען‬ ‫חדש‬ ‫הפרי‬
‫סטייליש‬ ‫נדפונקטן‬ ‫שטא ּ‬ ‫פארשידענע ַ‬ ‫ַארומגענומען פון ַ‬
‫החריפותָס‬
‫ַלגעמיינע סיבה ווא‬
‫שאיןאמרגישין‬ ‫אויסער די‬ ‫לבנהאָסאעפ"י‬ ‫וו‬ ‫ַכט א ַז קיין‬
‫שקליפתו‬ ‫אויסגעלא‬
‫בצנון‬ ‫תשובהמיך(שםדא ַןאות א')‬ ‫האָבן‬ ‫אחרי קצת התבוננות אמרתי להם שהטעימה צריך להיות בישוב‬
‫פשוט‬
‫במקוםעסהפסד‬ ‫אפילוּפייניגט‬ ‫המושך דעם‪,‬‬ ‫ליגט אונטער‬ ‫יש לו כח‬ ‫מיאוס'ע‬‫החריפותדי שבו‬ ‫נישט קויפן‬ ‫וועטמעט‬ ‫איינערמ"מ‬ ‫כ"כ‪,‬‬ ‫הדעת‪ ,‬כי אפילו כשנרגש טעם המלח הרי בטל בהרוק מקטנות החטה‬
‫די פרויען וואָס געפינען זיך נעבעך אין‬ ‫עיי"ש‪ .‬מיט די אומבא ַ'טעמ'טע‬ ‫קליידער (זעק)‬‫מרובה‬ ‫זיי ואינם‬
‫וועלן‬ ‫זע"ז‪,‬‬
‫מערבבין א ַז‬
‫נמלחפא ַרזיכערן‬ ‫יצא חטה שאינו‬
‫פעלקער און‬ ‫אח"כ‬ ‫ס'איז‬ ‫וכשטועמין‬
‫המלח‪,‬א ַ זמן ווען‬ ‫וממיעוטפורים‪,‬‬ ‫לכבוד‬
‫א ַן ענגע תפיסה און האָבן שוועריגקייטן‬ ‫בלויע קאָליר נאָכדערצו אין קאָמבינא ַציע‬ ‫צו‬ ‫אויסגעלייזט‬ ‫ראוי‬ ‫זיין‬ ‫נישט‬ ‫ָל‬ ‫א‬
‫און כלום‪ ,‬ובכן אמרתי להם שאני רוצה לטעום החטים על סדר זה‪,‬‬‫קיינמ‬ ‫רינען‬ ‫סודות‬ ‫ַלטענע‬ ‫א‬ ‫ַה‬ ‫א‬ ‫ב‬ ‫ַלע‬ ‫א‬ ‫סוד‬
‫יודעין‬
‫חרוסת שחימוצן קשה מפני‬ ‫מיט'ן גיין‪"...‬‬ ‫ובית‬ ‫שאור‬ ‫בית‬ ‫לדין‬
‫מיט שווא ַרץ‪ .‬איך האָב זיך אָבער‬ ‫דומה‬ ‫זה‬ ‫והרי‬ ‫ַלס‬ ‫א‬ ‫"‬ ‫המלכה‪.‬‬ ‫ושתי‬ ‫מיט‬ ‫טיילט‬ ‫ווערן‪",‬‬
‫דהם יתנו לי החטים מבלי שאדע מאיזה מין שהיא כמובן‪ ,‬אבל מכל מין‬ ‫ַּפן‬ ‫א‬ ‫כ‬ ‫צו‬ ‫געלונגען‬ ‫אונז‬ ‫איז‬ ‫ַרויס‪,‬‬ ‫א‬ ‫ענדליך‬
‫מדיןאיןכבוש‬
‫דעם‬ ‫ע"ב)‪,‬ערפא‬
‫(ולאוַרונג‬ ‫פסחיםָבןל'א ַסא ַך‬
‫"מיר הא‬ ‫אונזער(לשון רש"י‬ ‫שםא ַזבלילה‬ ‫שהואאָסשוהה‬
‫מייניגע‬ ‫שפעמים ביי ד‬ ‫געהא ַלטן‬ ‫זיידן‪,‬‬
‫ואמרתי‬ ‫גרויסן‬ ‫בפ"ע‬‫פון מיין‬‫חטה‬ ‫אייניקל‬
‫וטעמתי כל‬‫הויכע וכו'‪,‬א ַ געטרייע‬ ‫ואח"כדיחמשה‬ ‫אינטערוויו מיט‬
‫יהי' חמשה‬ ‫זעלטענע‬‫א ַשיתנו‬
‫"מיר‬
‫דהטעם הוא‬‫מזרחי שא ַקנהז‪.‬‬ ‫ַרימט זיך‬ ‫הר"א‬ ‫בשם בא‬ ‫אוןהב"חפעלד‪",‬‬ ‫מיינעןוכ'‬‫לעת) ‪,‬‬ ‫במעת זיי‬
‫שטערקער ווי‬
‫שהוא רק‬ ‫כמבושלפיל‬
‫כח איז‬ ‫ָדע–‬ ‫א‬ ‫מ‬ ‫די‬ ‫אין‬ ‫ָסן‬ ‫א‬ ‫ָנגעשל‬ ‫א‬ ‫זיך‬ ‫איך‬ ‫ָב‬ ‫א‬ ‫ה‬ ‫די‬ ‫ביי‬ ‫ַלע‬ ‫א‬ ‫אונז‬ ‫פירן‬ ‫ָס‬ ‫א‬ ‫וו‬ ‫ַקערקעס‬ ‫קנא‬
‫להם איזה חמשה מלוחים ואיזה אינם מלוחים‪ ,‬והמלוחים הי' מאריזאנא‬
‫סעיףָך‬
‫ָבער דא‬ ‫געזען‪ ,‬א‬
‫(תנ"א‬ ‫ומבוארא ַךבשו"ע‬ ‫העיסה‪,‬שוין א ַס‬ ‫לעצטעאת האָבן‬ ‫בואָסמחמיץ‬ ‫הנשארָבן ד‬
‫החימוץ סוף הא‬ ‫דריחוועלן צום‬ ‫מיר‬ ‫פא ַראיין וואָס דאָס העלפט אונז האָבן א ַ‬ ‫נאָז‪ .‬נאָך גרויס אָנשטרענגונג און מיט'ן‬
‫צייטן‬ ‫לעצטע‬ ‫די‬ ‫ָן‬ ‫א‬ ‫זיך‬ ‫מיר‬ ‫שטרענגען‬ ‫ַקע‬ ‫א‬ ‫ט‬ ‫אונז‬ ‫זיך‬ ‫ָט‬ ‫א‬ ‫ה‬ ‫עס‬ ‫און‬ ‫ָרט‪,‬‬ ‫א‬ ‫וו‬ ‫פעמים‪.‬אויף די אידישע‬ ‫אויבערהא ַנט‬‫ַרקע כמה‬ ‫עשיתי‬ ‫איילאנד‪ָ.‬בןוככהשטא‬‫בענדלעך‪ ,‬הא‬ ‫מלאנג‬ ‫ַקעלע‬ ‫מלוחים‬
‫והאינםַסא ַך הא‬ ‫ציען א‬
‫כ"ב ומג"א סקמ"ב) שאסור ללוש בהם אפילו בהגעלה‪ ,‬ואפילו בהפסק מפה‬
‫א ַרויסצוקומען מיט ווי מער געווא ַגטע‬ ‫איינגעגעבן‪ .‬א ַזוי אויך הא ַלט איך יעצט‬ ‫*פרויען‪ .‬ווען זיי טא ַנצן אונז נאָך‪ ,‬ווייס איך‬ ‫מיר ענדליך דערגרייכט א ַן ערשטמאָליגע‬
‫(שם סקל"ג)‪ ,‬ומדין זה נלמד דין מדוכה ועריבה (סעיפים ט"ז י"ז) שה"ה כבית‬ ‫א ַז מיין זיידע וואָלט געשעּפט נחת פון‬ ‫אינטערוויו ביי א ַּפאָר בא ַרימטע פרויען‬
‫בייפא ַלן‪ ,‬וואָס מיר האָבן זיך א ַמאָל נישט‬ ‫אינמיטן א ַרבעטן א ַז די קומענדיגע מאָדע‬
‫ערלויבט‪ .‬דאָס איז ווייל ס'איז נישט קיין‬ ‫איין סקמ"ב)‪.‬‬
‫מתכות—(א"א‬ ‫כליָלן — —‬ ‫ַלע זא‬‫ואפילו אהן‬
‫שאור‪,‬א ַפעלן א ַז‬‫זאָל ב‬
‫הוא‬ ‫בהענין אם‬
‫ַפרידיגונג‪".‬‬ ‫מיר פיל בא‬ ‫שמפלפלין‬
‫ראיתידאָס גיט‬ ‫בהכוללמיר‪ ,‬און‬ ‫שם פון‬ ‫כשהייתיחלק‬‫מחתא א ַ גרויס‬ ‫ָנטראָלירן‬ ‫ובחדא‬ ‫וואָס קא‬
‫ַמף‪,‬‬ ‫א‬ ‫ק‬ ‫לעצטן‬ ‫ביים‬ ‫ַלטן‬ ‫א‬ ‫ה‬ ‫מיר‬
‫ואל תשיבנו הרי שם המדובר בכח החמץ שיש בהם‪ ,‬ומה שייכות‬‫ַז‬ ‫א‬ ‫סוד‬ ‫דעם‬ ‫געבן‬ ‫צו‬ ‫ערלויבט‬ ‫מיר‬ ‫ָט‬ ‫א‬ ‫מ'ה‬ ‫מינוט‪,‬‬ ‫טעמים‪.‬‬
‫עמלקית'טע‬ ‫ועוד‬‫קיין‬ ‫מלחו‬
‫נישט‬ ‫מחמת‬
‫בין‬ ‫איך‬ ‫ונאכל‬
‫ָטש‬ ‫א‬ ‫"כ‬ ‫מעט‬ ‫רק‬
‫זענען‬ ‫הוא‬ ‫מיר‬ ‫שהמלח‬
‫לעבן‪.‬‬ ‫מחמת‬
‫טעגליכע‬ ‫גמור‬
‫ָג‬ ‫א‬ ‫ט‬ ‫חמץ‬
‫אונזער‬
‫ָּפלייגן‬
‫רש"י (ל'‬‫מדברי א ַרא‬
‫ווען דא ַרפן‬ ‫זייט נובע‬ ‫אייןוהוא‬ ‫(סקמ"א)‬‫המג"א און‬‫שם נישט‬ ‫כ"כתנאי‬ ‫דבאמתאָרן‬
‫מיט א ַ קל‬ ‫אינטערוויו‬
‫לנידונינו‪.‬‬ ‫זה‬ ‫רעדן די‬ ‫מב'ַמאָל צו‬
‫טעמים‪.‬‬ ‫גמורניטא‬‫ַסט מיר‬ ‫חמץ‬‫עס ּפא‬ ‫דעם הללו— הן‬ ‫חטים‬ ‫שלפענ"ד פון‬
‫להםהנאה האָבן‬ ‫ואמרתי וועט‬‫זיכער א ַז איר‬
‫ַלע‬ ‫א‬ ‫מיט‬ ‫קעמפן‬ ‫וועלן‬ ‫מיר‬ ‫געווער‪.‬‬ ‫ָס‬ ‫א‬ ‫ד‬ ‫און‬ ‫חדר‪,‬‬ ‫פון‬ ‫סודות‬ ‫קיין‬ ‫ַרויסצוגעבן‬ ‫א‬ ‫שּפרא ַך פון די עמלקים [און דאָס האָט‬ ‫עקסקלוסיוון אינטערוויו‪.‬‬
‫ע"ב מ' ע"ב) שמצייר האיך עושין החרוסת (בכל השנה)‪ ,‬והמדובר שאעפ"י‬ ‫נופלים על‬
‫מיטלען!"‬ ‫איר וועט מיר מוזן א ַנטשולדיגן אויב איך‬ ‫בית‬ ‫המים שלום‬ ‫הרי ווייניג‬ ‫מלמעלהנישט‬ ‫המים געווען‬ ‫א) דלפי ההידור החדשה שזורקים גורם‬
‫שלא נשתמש בהם חמץ אלא בצונן אסור להשתמש בהן מצה בחמין‪ ,‬וזה‬ ‫החטים‬
‫ָל‬ ‫א‬ ‫ס'ז‬ ‫על‬ ‫נשארו‬
‫אינדערהיים‪,‬‬ ‫מיר‬‫מלוחים‬
‫ביי‬ ‫שם‬
‫ָבלעמען‬ ‫שהמיםא‬
‫ּפר‬ ‫בהמוץ‪,‬מירובאשר‬
‫פרויען‬ ‫ונבלעיםַנג וואָס‬
‫השבלים שוין לא‬ ‫אַ גוטן‪,‬‬
‫וועל זיך הא ַלטן צו דעם‪".‬‬
‫במ"ש‬ ‫אבל‬ ‫שם‪.‬‬ ‫המג"א‬
‫וויא ַזוי פא ַרשּפרייט איר די נייע‬ ‫זאת‬ ‫כתב‬ ‫זה‬ ‫ולענין‬ ‫חמץ‪,‬‬ ‫בו‬ ‫כשנותנין‬ ‫רק‬ ‫בודאי‬ ‫זייער‬ ‫איך‬ ‫בין‬ ‫זיין]‪,‬‬ ‫אויסגערעדט‬ ‫נישט‬
‫הגרגירי מלח אחר שנתייבשו המים (וכמו שמבואר בדברי הפוסקים ובספרי‬ ‫די‬ ‫אונטער‬ ‫שטייט‬ ‫עס‬ ‫ווער‬ ‫זיך‬ ‫וואונדערן‬
‫היכא שנותנין‬ ‫בליץ–שנעל?‬ ‫ַזוי אפילו‬ ‫בודאי‬
‫זהאָדע א‬ ‫אסור ללוש בהם" מ‬ ‫"אבלדי א ַלע‬ ‫נעמט איר‬ ‫בטוש"ע‬ ‫פון וואו‬‫אח"ז‬ ‫זרש‪,‬‬
‫אונז טעם‬ ‫מרגישים‬‫עמלקים‪ ",‬זאָגט‬
‫מה שרבים‬ ‫צו די‬‫ָענטוזה‬ ‫נא‬
‫מלוחים)‪,‬‬ ‫לבקרים‪,‬‬
‫מימות‬ ‫חדשיםבכל‬
‫שזהזיךנתהווה‬ ‫טוישן‬ ‫והטבע‪,‬‬‫המחקרוואָס‬
‫סטיילס‬
‫ַלן? ודברים חריפים בלא חמץ‪ ,‬וכן כתבו להדיא הרא"ש (סי' ט')‬ ‫תבלין‬
‫א‬ ‫בייפ‬ ‫רק‬ ‫ָם‬ ‫א‬ ‫ָבלג‬ ‫א‬ ‫ב‬ ‫איר‬ ‫מיט‬ ‫ַק‬ ‫א‬ ‫קנ‬ ‫איין‬ ‫צווישן‬
‫המלח מבחוץ יותר מאשר מבפנים‪ ,‬וכשטוחנין החיטים מתערבים הגרעיני‬ ‫און‬ ‫ָג‪,‬‬ ‫א‬‫ָנערשט‬ ‫א‬ ‫ד‬ ‫און‬ ‫ָג‬ ‫א‬ ‫ָנט‬ ‫א‬ ‫מ‬ ‫יעדן‬
‫"מיר נוצן שטענדיג אויס דעם טויש‬ ‫און די צווייטע‪" .‬איך פא ַרשטיי אויך‬ ‫יעדע מאָל מיט אַנדערע בייפאַלן‪,‬‬
‫והמרדכי (סי' תקפ"ה) כשדברו מענין לישה‪ ,‬וז"ל דוקא ללוש בה מצה‬ ‫מלח עם החטים‪ ,‬ואח"כ בשעת לישה תיכף כשנותנין המים בהקמח נעשה‬
‫אין סעזאָן‪ ",‬זאָגט ושתי‪" ,‬מיר בויען‬ ‫"אָה‪ ,‬ס'איז א ַן א ַלטער סוד א ַז מיר נוצן‬ ‫זייער טיפע שנאה צו אידן און זייער‬ ‫איינס מער אינטערעסאַנט פונעם‬
‫לקמן‬ ‫כדאמרינן‬ ‫להחמיץ‬
‫אויך אויף די נא ַטירליכע פרויענישע‬ ‫לעיסה‬ ‫גורם‬ ‫התבלין‬ ‫שכח‬ ‫לפי‬
‫איבער די א ַלטע מאָדעס פון יאָרן פריער‪,‬‬ ‫הכא‬ ‫אסר‬ ‫קא‬ ‫כשנתן מלח‬ ‫וכ"ז‬ ‫קכ"גפאוז"ל‪,‬‬ ‫כבוד חת"ס סי'‬ ‫גרויסעבשו"ת‬ ‫שאור אַהנזכר‬ ‫העיסה כמין‬
‫צרות‬ ‫אידישע‬ ‫ַרלענגערן‬ ‫צו‬ ‫שטרעבן‬ ‫צווייטן‪ .‬ס'איז אונז‬
‫שהחמיצותַר‬
‫קי"א) געפעלן פא‬ ‫(סי' וועלן‬ ‫תשב"ץ פון‬ ‫אייגנשא ַפטן‬ ‫ַביסלג"כ בת'‬ ‫הקמח‪ .‬אועי'‬ ‫בעסערטאתמען עס‬ ‫שחרוסתאָלמחמיץ‬ ‫נאָר א ַמ‬ ‫אדם‬ ‫יכחיש‬ ‫לא‬ ‫הלא‬
‫אינעם לא ַנגן גלות‪ .‬דעריבער האָב איך‬ ‫בעיסה‬ ‫או‬ ‫בקמח‬‫ונמס ּפערזענליך צו באַקענען‬
‫מלח‬ ‫אבל‬ ‫בתוכם‪,‬‬ ‫זכי' זיך‬ ‫במים‬‫און‬
‫חבר'טעס און משפחה‪ ,‬און אויף זייער‬ ‫חמץ‪" .‬צום‬ ‫ערקלערט גםאונזבליושתי‪.‬‬ ‫אויס‪",‬חרוסת היא‬ ‫של‬ ‫ובמקום‬
‫ָמיטע‬ ‫ָדעס–קא‬‫מלחו‪,‬‬ ‫מחמתדי מא‬ ‫אינוא נאכל‬
‫ַראייניגט מיט‬ ‫רודערהיא זיך פ‬ ‫רותח כי‬ ‫בעצמו ביים‬
‫מלח שטייען‬ ‫וועלכע‬ ‫שהגרגיר‬
‫מיט די‬
‫נייגעריגקייט צו זען וואָס איז ניי‪ ,‬וואָס‬
‫כ"טַּפס(יש לי העתקה מהספר ת"י) שלמד מדין זה‬ ‫ביישּפיל‪ ,‬די מאָדע פון די הויכע ּפא‬
‫ועי' שו"ת שמן ששון סי'‬ ‫ָדעס נמי‬
‫און‬ ‫ואפשר‬ ‫מקום‪,‬די מא‬ ‫באותו‬
‫ַרשּפרייטן‬ ‫ומחמיצו‬
‫העלפן פא‬ ‫מקומו צו‬ ‫טיילט‬ ‫מחמם‬ ‫הרי ביטע‬ ‫העיסהוועלט‪.‬‬
‫ַר]דרייען די‬ ‫שהיאא בעין‬ ‫און [פ‬
‫איז "אין"‪ ,‬און וואָס יענער טראָגט‪".‬‬ ‫אין די האָר‪ ,‬דאָס איז א ַרומגעגא ַנגען פא ַר‬ ‫אונזערע‬ ‫אין‬ ‫אידן‬ ‫די‬ ‫ַלטן‬ ‫א‬ ‫ה‬ ‫דערמיט‬ ‫ענין‪.‬‬ ‫דעם‬ ‫איבער‬ ‫געפילן‬ ‫אייערע‬ ‫מיט‬
‫דאףאָטבהגעלה לא מהני ליתן בהם מים שלנו‬ ‫בכלי שהי' בה דגים מלוחים‬ ‫כיון שהחמיץ כל שהוא מן העיסה הרי מעט חמץ הזה נעשה כעין שאור‬
‫"מיר האָבן זייער א ַ געניטע שטא ַב‪",‬‬ ‫בערך צוואָנציג יאָר צוריק נאָר דא ַן ה‬ ‫לענגער‪".‬‬ ‫ווי‬ ‫ַּפעס‬ ‫א‬ ‫ל‬
‫ַכנדיג מצה‬
‫ווידער‬ ‫דהאוכל‬‫ָלץ‪ ,‬קרא‬‫המג"א‬ ‫מיט שטא‬ ‫זרשעפ"י‬ ‫כהמרדכי‬
‫נוהגין זאָגט‬‫דאנואון עס‬ ‫דמכיוןדי ּפא ַּפ‬
‫איינדרייען‬‫געדאבוַרפטמצה‪,‬‬ ‫לאפות‬ ‫מען‬ ‫אפי' נניח דמעט מלח במים אינו אוסר‪,‬‬ ‫נמצאפון‬ ‫אייניקל‬ ‫גלייכעכולו‪,‬‬
‫כל א ַהעיסה‬ ‫ומחמיץ בין‬
‫"איך‬
‫ַרבעטןאבל‬‫נותןאטעם‬ ‫פון‬ ‫ָכטער‬ ‫א‬ ‫ט‬ ‫געטרייע‬ ‫ַ‬ ‫א‬ ‫בין‬ ‫"איך‬ ‫עכ"ל‪ָ.‬סטן‬
‫אוסר פא ַרמא‬ ‫ועיסהאָט זיך‬
‫וועלכער ה‬ ‫בקמח‬ ‫מ"מ‬
‫נבוכדנצר‬
‫אויף‬ ‫שאינו"מיר‬ ‫אףָבלגאָם‪.‬‬ ‫איר בא‬ ‫שבכלי זו‬‫מלח מיט‬ ‫כח איז‬ ‫היינט‬ ‫ממילא‬ ‫כאוכל חמץ‪,‬‬
‫שּפיציג‪ ,‬און‬ ‫ַרויפקוועטשן‬‫אמלוחה‬
‫מיין טא ַטן המן‪ ",‬זאָגט שא ַקנהז‪ ,‬המן'ס‬
‫לאכול‬
‫אויף‬ ‫להתירָל —‬
‫צ"עָנטןאםאויפא ַמא‬ ‫בדיעבד פרא‬‫דאפילוא ַרשידענע‬ ‫פ‬ ‫ומסיים‬
‫רייף‬ ‫הטעם‪,‬מיט א ַ‬ ‫נותןעס אָן‬ ‫מ'טוט‬ ‫שבכלי‬ ‫החוזק‬
‫בעסער ווען‬ ‫אויסצומישן כלל ישראל צווישן די‬
‫כל השדה‬
‫געווען‬ ‫ממלאים איך‬
‫"אייגנטליך בין‬ ‫מלמעלה רק‬ ‫המיםאָכטער‪.‬‬ ‫ט‬ ‫ב) אפילו בלא ההידור בזריקת‬
‫‪34‬‬
‫אריזאנע מצות‬ ‫הר"ן וז"ל הרי בגידולי גידולין הללו מעורר בהן מן האיסור הראשון עכ"ל‪.‬‬ ‫המצה‪ ,‬וכש"כ הכלים שעומדים בהם כל השנה דברים חמוצים וכו' וציין‬
‫*‬ ‫במיוחד להט"ז סקי"ט‪ ,‬עיי"ש ובמרדכי (סימן תקס"ה)‪.‬‬

‫ומה שרבים מקשים הלא גם בחיטי לאנג איילאנד נמצאו סאדיע"ם‪,‬‬ ‫ועי' שו"ת חתם סופר (או"ח סוסי' קכ"ט) וז"ל ומ"ש פר"מ אהמטה משה‬
‫(שהובא במג"א תנ"ה סק"ט) שאוסר לשאוב מים בכלי מי פירות‪ ,‬והקשה‬
‫התשובה פשוט מאוד‪ ,‬כי כל הנבראים יש בהם מהיסודות של הבריאה‪,‬‬
‫כדאי‬ ‫בגדר עס‬
‫ּפרייז‪ ,‬איז‬ ‫אלא‬
‫פליטהוויא ַזוי‬
‫משוםַנדערש‪,‬‬
‫סּפעציעלעלאויופי‪ .‬א‬
‫מעל"ע‪ ,‬טעמיה‬ ‫געשעפטן‪ ,‬בפחות‬
‫מפליט בצונן‬ ‫קליידער אין‬
‫דיעליו הא‬
‫שאלה‬ ‫גשמים) א ַאינו‬
‫ָסט א ַמאָל‬ ‫הטעםאויף‬
‫(וגדיליםעסעלקאמי‬ ‫נרגש קרוין‬
‫שלאָס דער‬
‫דעם ווא‬
‫אין זמן‬
‫נעמען כל‬
‫אבל‬ ‫אַ‬ ‫קליידער‬ ‫און שיך‬
‫אָנצוהא ַלטן‪ .‬אוי‪ ,‬כ'רעד שוין צופיל‪"...‬‬ ‫מרדכי'ס קאָּפ האָט מיך דא ַן פא ַרנא ַרט‬ ‫עצמם‬
‫אַ‬ ‫החרסים‬
‫שווערן א ַז‬ ‫הבלוע‪ָ,‬ל זיך‬
‫בתוכםא ַז מ'זא‬
‫ושהו מעגליך‬
‫פירות איז‬
‫מי הוטן‬ ‫שבלעו‬
‫ַכערס‪,‬‬ ‫הכלי עצמם‬
‫שייטל מא‬ ‫חרסי‬
‫ַבריקא ַנטן‪,‬‬ ‫פא‬
‫כלל ולא ניתנה תורה למלאכי השרת‪ ,‬וכמבואר דין זה בספרי הפוסקים‬
‫און איך האָב געמיינט א ַז ער איז מיין‬ ‫זיך‬ ‫שטעקט‬ ‫עס‬ ‫ָס‬ ‫א‬ ‫וו‬ ‫פון‬ ‫ַק‬ ‫א‬ ‫ז‬ ‫לעכעריגע‬ ‫ַנען‬
‫מתחמצים‪ ,‬וכל החיך "הטועם" יטעום‪ ,‬ומים שנשאבו בתוכם מתחמצים‬ ‫א‬ ‫שּפ‬ ‫מיר‬ ‫גלייכן‪.‬‬ ‫ָס‬ ‫א‬ ‫ד‬ ‫און‬ ‫דעזיינערס‪,‬‬
‫וואָס זענען אייערע שוועריגקייטן‬ ‫התורה‪ָ.‬ב איך בא ַגאָסן‬ ‫ַטע‪,‬כלאוןחלקי‬
‫דעריבער הא‬ ‫לגבי‬
‫טא‬ ‫אונטערהעמד איז "שיין"? און‬ ‫עכ"ל‪.‬‬ ‫וויסן‪,‬אמת אונכון‬
‫ַרויס א ַן‬ ‫זייערוזהו‬ ‫טייל מאָל אָן‬
‫מפליטתו‪,‬‬ ‫הכלי לא‬‫מדופניצוהילף‪,‬‬
‫זיי איין‬
‫שבארנופעלד?‬
‫בתחלת‬ ‫כמו אין א ַזא ַ‬
‫הטבע‪ַ,‬נדלען‬ ‫אויסער דעם‬
‫לעשות נגדביים הא‬ ‫מיסט‪.‬התחכמו‬‫מיט כאן‬‫ועודא ַטןהלא‬
‫מיין ט‬ ‫וויא ַזוי איז מעגליך א ַז מ'זאָל זיך איינרעדן‬ ‫מיט אויסריידן וועגן די וויכטיגקייט פון‬
‫ּפרובירן מיר צו פא ַרווא ַסערן דעם חילוק‬ ‫מהכלי‬ ‫לצאת‬
‫ַנען פונעם‬ ‫צריךדערמא‬
‫בהם וואָס‬ ‫שהבליעהַז הנכנס‬
‫שּפיציגע שיך‬ ‫א‬ ‫אף נישט‬ ‫בכלים‪,‬‬
‫אפילו‬ ‫היא ס'איז‬ ‫הנ"ל‬
‫און א ַז‬ ‫זייערוכל‬
‫פרנסה‬
‫זיין שם היא‬
‫שטענדיג‬ ‫הנצמח‬ ‫לומר דהחריפות‬
‫שוועריגקייט פון‬ ‫דברינו‪ ,‬דמזה הסיבה בעצמו אין יכולים "די‬
‫צווישן א ַ געהעריגע קאָּפ–צודעק און א ַ‬ ‫בהחטים‬ ‫הם‬ ‫שהחריפות‬ ‫בנידונינו‬
‫בייזן מכשפה אינעם "הענסל און גרעטל"‬ ‫ק"ו‬ ‫של‬ ‫ב"ב‬ ‫וק"ו‬ ‫בהעיסה‪,‬‬ ‫וליכנס‬
‫געפערליך‪ .‬בקיצור‪ ,‬מיט די ריכטיגע הילף‬
‫איין טריט פאָראויס‪ ,‬פון נישט‬ ‫בטבע הצמחים‪ ,‬ולית דין צריך בושש‪.‬‬
‫שכבר הם בלועים‬ ‫ועוד "שיין"?‬
‫מכלים‪ ,‬איז‬
‫הרבה יותר בניקל לבלועמעשה'לע‬ ‫שהםווייט‪".‬‬
‫מען אָן‬ ‫קומט‬
‫עצמם‪,‬‬
‫שלאָפן קיין רגע‪ ,‬מוטשעט מיך‬
‫ושתי‪.‬ממה‬
‫"מיר‬ ‫ָגט ורק‬ ‫ואך‬ ‫הלאברעטארי"ע כלל‪,‬‬
‫אויס‪ ",‬זא‬ ‫א ַביסל‬ ‫וכל הנ"ל הוא גם בלי הוכחת‬ ‫לחאָזעואינם צריכים‬ ‫טעם'ל‬
‫נעשים‬ ‫פון רגעאָדער‬
‫שהםא ַז די‬ ‫באותו‬‫להחמיץפרעגן‬
‫ַרפט איר‬ ‫פרא ַגע דא‬
‫ומוכנים‬ ‫"די‬
‫ועומדים‬
‫שרואים בחוש‪.‬‬ ‫צירונגען וואָס זענען‬ ‫זר‪.‬אָך‪ ",‬צעלא ַכט‬
‫אונז נ‬
‫הכחַנצןמדבר‬
‫לבלועָס טא‬
‫די ווא‬
‫דא ַרפן שטענדיג א ַרבעטן אויף‬
‫פשוט'ע גלאָז געהאָנגען‬ ‫זיך שא ַקנהז‪" .‬פרעגט זיי וויא ַזוי עס‬
‫* * * פא ַרשידענע פראָנטן אויפא ַמאָל‬
‫*אויף שווא ַרצע אָדער‬ ‫צעשּפרייט זיך א ַזוי שנעל‪ ...‬כא ַ‪ ,‬כא ַ‪,‬‬
‫— פון קאָּפ ביז די פיס‪ ,‬אויף‬
‫שנה החיטי‬
‫זומער‬ ‫שטיוול‪,‬‬ ‫ַנטלען‪ ,‬לפני‬
‫אבל דא עקא‪ ,‬שכשמדברים עם אנשיםמאשאכלו‬ ‫מוראמש"ס (תענית ט' ע"ב) תניא ר' אליעזר‬
‫איז‬ ‫שטריק‪,‬‬ ‫רויטע‬ ‫לדברינוַזוי אלה‬
‫חותכתאָבן זיי א‬
‫וועמען ה‬ ‫כא ַ‪ ,‬פון‬
‫וראיה‬
‫"שיין"? ווען מיר וואָלטן‬ ‫אויסצוזען צוריקגעשטא ַנען?‪ ...‬ס'איז‬
‫ַקסענע‪,‬‬
‫שלא המים‬ ‫הצינוריותערוו‬
‫קליידער‪ ,‬קינדער‪,‬‬‫אריזאנא התחילו לומר דבר חדש‪ ,‬א) שלא הגיעו‬ ‫אומר כל העולם כולו ממימי אוקיינוס הוא שותה וכו' אמר לו ר' יהושע‬
‫זיך קאָנצענטרירט א ַז די‬ ‫ממש א ַ געלעכטער צו זען ווי זיי שטעלן‬
‫שניט‪,‬‬
‫שזרקו על השבלים רק עד שמונה אינטשעס‪ ,‬דישבאמת כיון שהתחילו עם‬
‫די‬ ‫ַרב‪,‬‬ ‫א‬ ‫פ‬ ‫די‬ ‫ערמל‪,‬‬ ‫ופירש"י מלוחין‬ ‫בעבים‪,‬שיין‬
‫מתמתקיןָלן זיין‬
‫אמר לומאָדעס זא‬ ‫ָלט זיי‬‫מלוחיןא הן‬
‫אוקיינוס ווי מ'וו‬ ‫והלא מימי‬
‫געטריי‪ּ ,‬פונקט‬ ‫זיך צו‬
‫די סחורה‪ ...‬ס'איז א ַ גא ַנצע‬ ‫ַר‪ "...‬גדילה מהן עכ"ל‪.‬‬ ‫תבואה‬
‫דרך החדשה שזרקו מים אז בודאי הגיע המים להחיטים‪ ,‬שהם גבוהים‬ ‫וואָלטן מיר אין ערגעץ‬ ‫ואיןדערפא‬‫הן‪.‬אָלט‬ ‫געצ‬
‫געטוא ַכץ און נישט קיין לייכטע‬
‫ה"אגריקולטשער מיר‬
‫שכתבו נישט אָנגעקומען‪.‬‬ ‫מהמיט‬ ‫עםא ַקט‬‫אין ט‬ ‫יעדער‬ ‫וזהַזוי גייט‬
‫וויא‬
‫ממלאים‬
‫עס‬ ‫היו איז‬ ‫כלל רק‬
‫דערפא ַר‬ ‫‪ 24-18‬אינטשעס‪( ,‬הגם שאפילו אם לא הגיעו המיםפעלד‪ ,‬א‬
‫להחיטיםָבער‬ ‫דעפ‪ .‬באריזאנא"‬ ‫מאוד‬ ‫מתאים‬
‫עצם‬ ‫אויךלמעלה‪ ,‬אבל‬ ‫שבארנו‬ ‫גייען דעריבער מיט'ן‬ ‫ָדעס?‬ ‫א‬ ‫מ‬ ‫אייערע‬
‫ַנט‪.‬‬ ‫אינטערעסא‬ ‫וכמוא ַקע‬
‫השדות במים כדרך הישנה הוא ג"כ חמץ גמור ט‬ ‫דהיות וטבע הגשמים לנקות המימות‪ ,‬ובשם אין יורדים גשמים‪ ,‬לזה‬
‫איינציגן וועג וואָס‬
‫גדול)‪.‬אָל אינטערעסא ַנט‬ ‫הירוס א ַלעמ‬
‫הדבר שרוצים להעלים האמת ולהכחיש המציאות זהס'איז‬ ‫מתחלת זריעת‬ ‫בהמים אונטער‪,‬‬ ‫קעמיקאלסאָס קומט‬
‫נותניםיעדע פרא ַגע וו‬
‫"ביי‬
‫הזמןדער‬ ‫משךאונז‪:‬‬ ‫כל פא ַר‬ ‫להסיר המלח‬
‫בלייבט‬
‫אויפצוקומען מיט קוריאָזע‬ ‫לגדל‪( ,‬ופשוט וברור דלגבי‬ ‫שיוכלו‬ ‫ָגישע‬ ‫א‬ ‫ָל‬ ‫א‬ ‫ּפסיכ‬ ‫אונזער‬
‫החיטים עד לאחר התחלת צמיחתן‪ ,‬כדי‬ ‫צו‬ ‫זיך‬ ‫מיר‬ ‫ווענדן‬
‫ב) וגם שמעתי אומרים שטעמו המים שם והם יותר מתוקים ממימות‬ ‫שקר‪".‬‬ ‫וועג פון‬
‫בייפא ַלן‪ ,‬און זיך לאָזן וואוילגיין‬ ‫כח המחמיץ שבו‬ ‫חמץא אינו מועיל זאת כלל‪ ,‬דהשתא הגעלה בכלים‬
‫"בלויז‬ ‫ושתי‪,‬‬ ‫ערקלערט‬ ‫ַרטמענט‪",‬‬ ‫דעּפ‬
‫להמציאדי הכחשה‬ ‫הוצרכו‬ ‫אחרים‪ ,‬אבל זה לא הבנתי כלל‪ ,‬דאם כן למה‬ ‫להסירפון‬ ‫"מירלא מהני‬
‫נעמען צו‬
‫ציגעלעך‬ ‫חשבון פון‬ ‫אויפ'ן‬ ‫פאָריגע וואָך האָבן מיר א ַנטיילגענומען‬
‫דעת‪ ",‬אדם עם המים)‬ ‫שונות זייער‬
‫שנעשין בידי‬ ‫מענטשן‬‫אפי' כשלא נרגש הטעם וכנ"ל‪ ,‬כש"כ הפעולות‬
‫ראשונה שלא זרקו על החיטים מלמעלה רקוואָס פאָלגן אונז אויס ווי‬
‫אינו‬ ‫המים‬ ‫הלא‬ ‫הצד‪,‬‬ ‫מן‬ ‫אין א ַ גרויסע ּפסיכאָלאָגישע קאָנווענשאָן‬
‫בהעפר‪ ,‬חוץ ממה‬ ‫ומרגישים "מיין‬
‫ָגט שא ַקנהז‪.‬‬ ‫זא‬
‫שרואים‬ ‫וחריפותדי המלח‬ ‫נשאר אכח‬ ‫ועכ"ז‬
‫ַטן‪ ".‬הממשלה‬ ‫הלאא גם‬ ‫המים‪,‬סאָלד‬
‫געטרייע‬ ‫מלוחים כלל‪ .‬ואפילו נניח שלא הרגישו מליחת‬ ‫מ'זעט‬ ‫עזראא ַז ווען‬
‫ָזונג איז‬
‫ענינים‪.‬‬ ‫ַרומגערעדט‬
‫שקרקע עצמה מלוח‪ .‬ועי' רש"י ורד"ק לא‬
‫מיר האָבן‬ ‫וואו‬
‫ַסקירן‬ ‫א‬ ‫ַרמ‬ ‫א‬ ‫פ‬ ‫ַרפן‬ ‫א‬ ‫ד‬ ‫"מיר‬
‫דשם כותבין במפורש שיש בהמים מלח ממש שאח"כ כשנתייבש המים‬ ‫(תהלים ק"ז פסוק‬ ‫ומצודת‬ ‫ואבן‬ ‫עס שטעלט זיך א ַרויס א ַז זייער פיל‬
‫א ַ משוגעת גענוג מאָל און‬
‫אונזערע טא ַקטיקן‪ ",‬זאָגט זרש‪,‬‬
‫נשאר שכבה של מלח‪ ,‬וגם אנשים שהיו שם העידו כן‪ ,‬וכי מפני שיש‬ ‫יעשה פרי‪.‬‬
‫זעלבסט–‬ ‫בלַנגל אין‬
‫מלוח ַ מא‬ ‫עפרה‬
‫ליידן פון א‬ ‫מענטשן‬‫ט"ו)‬
‫גענוג לא ַנג‪ ,‬ווערט עס‬
‫"מיר דא ַרפן זיך היטן פון די וואָס‬ ‫שא ַץ און זעלבסטזיכערקייט‪ ,‬און‬
‫חמץ שהוא‬ ‫באיסור‬ ‫הנזכר וז"ל‪ ,‬לא‬ ‫רש"יס'איז‬‫דברי וואָס‬
‫עלא ַל‪ ,‬און‬ ‫בהגליוןאָרמ‬
‫נ‬ ‫ודבר נפלא שהגרע"א ציין‬
‫ּפלענער‪.‬‬ ‫אונזערע‬ ‫לזלזלשטערן‬ ‫אנשים שאין מרגישין מליחת המים יכולין ווילן‬ ‫דעריבער אידענטיפיצירן זיי זיך לויט‬
‫אינו‬
‫ָדע‬ ‫אבלמירזהא ַ מא‬ ‫הנ"ל‪ַ,‬נייען‬
‫תעניתמאָל בא‬‫בכרת‪ ,‬ורוצים להסתייע מדברי רש"י במס' א ַסא ַך‬ ‫שאינםא ַלמלוחים עכ"ל‪,‬‬ ‫געווען נאָרמ‬
‫פריער רואים‬ ‫כפשוטו שאנו‬
‫לזהַלעולאא ַרומיגע‬ ‫אויב א‬‫ַרומיגע‪.‬צריך‬
‫ידעתי אלמאי‬‫זייערע‬
‫איך‬ ‫משוגעת‪.‬‬
‫בער‪,‬שאף לאחר כל התחבולות והתחכמות‬ ‫ַ‬ ‫א‬ ‫ווערט‬ ‫הקדושים‬ ‫מדבריו‬ ‫למדין‬ ‫נמצינו‬
‫דורכ'ן עס מא ַכן א ַביסל איידל‪ ,‬און‬ ‫דאדרבה נהפוך הוא וכדלעיל‪.‬‬ ‫אויך זיין א ַ‬ ‫מוז איך‬ ‫בערן‪,‬‬ ‫זענען‬
‫האָב בא ַזונדער הנאה‬
‫נאָר נאָכדעם וואָס א ַלע קויפן עס‬ ‫חכמה ואין תבונה‬ ‫שרואים שהמה מלוחים אין‬ ‫זענען אָקסן‪,‬‬ ‫דורים‪ ,‬כל‬
‫לדורא ַרומיגע‬
‫שימציאו א ַלע‬
‫ניין? אויב‬
‫בהוקרה וכבוד ותודה מראש‪,‬‬ ‫דאָס צו טון מיט די‬
‫שוין ווייזן מיר די ריכטיגע פא ַרבן‬ ‫וכןָס מפורש יוצא‬ ‫הקודשַלעהופיע בבית מדרשו‪.‬‬ ‫ורוח אויב א‬ ‫ד'‪ ,‬אָקס‪.‬‬
‫זיין א ַן‬
‫אויךלנגד‬ ‫ואיןאיךעצה‬ ‫מוז‬
‫סאָרט מלבושים ווא‬
‫דערפון‪ .‬מ'דא ַרף האָבן שכל —‬ ‫יחיאל מיכל אינדיג‬ ‫גידולין אסורין‪ ,‬ופי'‬
‫גידוליסּפעציעל‬ ‫אפי'טראָגן‬
‫שאין מיט‬
‫זרעו כלה‬
‫פרויען‬
‫בדברָמּפערס‬‫נ"ז‪ ).‬דזשא‬‫(נדרים מיט‬
‫ַרומיגע גייען‬
‫אמש"ס‬
‫א ַמאָל דא ַרף מען גיין צוביסלעך‪,‬‬ ‫געּפא ַסטע ערמל‪ ,‬דא ַן מוז איך אויך‬
‫פא ַר צניעות‪ ,‬ווייל דא ַן‬
‫אינטש ביי אינטש‪ ,‬אָדער אפילו‬ ‫א ַזוי גיין‪ .‬אויב א ַלע א ַרומיגע גייען מיט‬
‫צי איך א ַרויס דעם‬
‫סענטימעטער ביי סענטימעטער‪.‬‬ ‫קלעביגע‪ ,‬צוקנייטשטע שטיוול‪ ,‬מוז איך‬
‫קא ַרּפעט פון אונטער‬
‫בקיצור‪ ,‬מיר שלאָפן נישט‪".‬‬ ‫אויך א ַזוי גיין‪ ,‬א ַנדערש בין איך נישט קיין‬
‫זייערע פיס און איך האָב‬
‫"ס'זענען א ַלץ דאָ א ַזעלכע וואָס‬ ‫אָקס ווי א ַלע‪ .‬אונזער שווערסטע א ַרבעט‬
‫בענד‪/‬בענדל‪/‬בענדעלע דורך פא ַבריצירן‬ ‫דעם לעצטן לא ַך‪ .‬צום ביישּפיל‪ ,‬די הוטן‪.‬‬
‫לאָזן זיך נישט פון אונז‪ ",‬זאָגט שא ַקנהז‪.‬‬ ‫איז טא ַקע מיט די קלוגע מענטשן‪ ,‬די‬
‫היטן וואָס דעקן נאָר צו דעם שּפיץ‬ ‫די פרויען טוען זיך אָן די היטן לשם‬
‫"און זיי שטעלן אונז שטיינער אין וועג‬ ‫וועלכע האָבן יאָ גענוג זעלבסט–שא ַץ‬
‫קאָּפ און ליגן א ַזוי הא ַלבוועגס אויפ'ן‬ ‫צניעות‪ ,‬צוצודעקן דאָס שייטל‪ .‬איך האָב‬
‫דורך אויפקלערן א ַנדערע וועגן אונזערע‬ ‫און לאָזן זיך נישט א ַזוי שנעל נא ַרן‪ .‬צו‬
‫שייטל‪ .‬פון דאָרט ביז'ן אויסטון דעם הוט‬ ‫א ַ סּפעציעלע הנאה זיי אָּפצוטון אויף‬
‫אמת'ע כוונות‪ .‬אָבער וואָס קען מען טון‪,‬‬ ‫זיי קומען מיר צו דורך זייערע קינדער‪.‬‬
‫אינגא ַנצן איז א ַ קא ַצן שּפרונג‪ .‬אָבער איך‬ ‫טערקיש (איך מיין‪ ,‬אויף עמלקי'ש) דורך‬
‫א ַז נישט א ַלע זענען בלינד? וואָס קען‬ ‫די מיידלעך נעמען טענה'ן צו די מא ַמעס‬
‫מוז אייך דערציילן א ַז אייגנטליך קומען‬ ‫נוצן טא ַקע זייערע הוטן א ַלס ציל–ברעט‬
‫מען טון א ַז נישט א ַלע זענען נא ַריש?‬ ‫א ַז זיי שעמען זיך מיט זיי‪ ,‬און פא ַרוואָס‬
‫פאָר גרויסע קריגערייען אין אונזער אָפיס‬ ‫פא ַר אונזערע מאָדעס‪ .‬מיר נוצן דווקא די‬
‫וואָס קען מען טון א ַז נישט א ַלע געבן‬ ‫קענען זיי נישט אויסזען א ַזויווי א ַלע‬
‫וועגן דעם‪ .‬טייל הא ַלטן מ'זאָל נישט‬ ‫הוטן זיי צו מא ַכן אויסזען אויפפא ַלענד‬
‫אונז א ַוועק זייער שכל אויף א ַ גאָלדענע‬ ‫מא ַמעס‪ ,‬און דערנאָך שטעלן זיך די‬
‫א ַזוי טשעּפען מיט די הוטן ווייל א ַסא ַך‬ ‫און פורים'דיג‪ .‬א ַמאָל לייגן מיר א ַריין‬
‫טא ַץ? ביי אונז זאָגט מען‪ :‬א ַמאָל געווינט‬ ‫געטרייע מא ַמעס צו‪ .‬א ַזוי האָבן מיר נאָך‬
‫פרויען האָבן עס צוליב דעם אינגא ַנצן‬ ‫פעדערן אין די הוטן וואָס ווא ַקלען זיך‬
‫מען און א ַמאָל פא ַרלירט מען‪"...‬‬ ‫און נאָך טא ַקטיקן‪ ,‬ביז א ַלע גייען טא ַקע‬
‫אויסגעטאָן און זיך צוגעדעקט מיט א ַ‬ ‫מיט יעדע ווינט‪ ,‬א ַמאָל מא ַכן מיר ּפיצלנע‬
‫צום טא ַקט‪".‬‬
‫טיכל‪ .‬כאָטש קעגן דעם טיכל האָבן מיר‬ ‫היטן וואָס ליגן אויפ'ן שּפיץ קאָּפ און‬
‫ווער וועט לא ַכן צום לעצט?‬ ‫"מיר בא ַנוצן זיך מיט'ן מיטל וואָס‬
‫אויך עצות‪ ,‬אָבער דאָך איז עס נישט‬ ‫די שייטלעך דא ַרפן א ַרויספא ַלן דערפון‬
‫הייסט שקר החן והבל היופי‪ ",‬זאָגט זרש‬
‫די וואָס זענען מקיים "עוז והדר‬ ‫געוואונטשן פא ַר אונז‪ .‬פון די א ַנדערע‬ ‫און צופליען אויף די זייטן‪ .‬איין סיבה‬
‫אָפן‪" ,‬דאָס טייטשט‪ ,‬מיר געבן פא ַר שקר‬
‫לבושה‪ ...‬ותשחק ליום אחרון!"‬ ‫זייט האָבן מיר דירעקט הנאה יאָ צו‬ ‫פא ַרוואָס איך ּפערזענליך פא ַרלייג זיך‬
‫א ַביסל חן‪ ,‬און פא ַר הבל גיבן מיר א ַריין‬
‫א ַ פרייליכן פורים!‬ ‫"דרייען א ַ קאָּפ" מיט די הוטן‪ ,‬און אפילו‬ ‫א ַזוי אויף די הוטן איז ווייל איך וויל נקמה‬
‫‪35‬‬
 ‫אריזאנע מצות‬
‫‪‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‰‬‬ ‫‪˙ÂÓÎÒ‰‬‬ ‫‪˘‡‰‬‬ ‫יופיע‬
‫בקרב‬
‫און מ'שטוּפט עס פאָראויס אין א ַ שיינע‬ ‫זיין ליבלינג‪ .‬דאָס הא ַרץ טוט מיר וויי‬
‫גרינוואלד‬
‫ַ‬ ‫ח‪.‬‬
‫‪‬‬ ‫הימים‬
‫לאמיר‬
‫ָ‬
‫רונדיגע טורעם‪ .‬היינט איז אויך ערלויבט‬ ‫ביז היינט אויף די בושות וואָס איך‬
‫אָדער גאָר פאָרצוגליך צו טראָגן די ּפא ַּפס‬ ‫האָב אים פא ַרשא ַפט יענעם טאָג פון די‬
‫מיט צא ַמגענומענע האָר‪ ,‬א ַ סטיל וואָס‬ ‫ּפא ַרא ַדע‪ ,‬ווען איך האָב אים בא ַגאָסן מיט‬ ‫זיך‬
‫וואָלט אויטאָמא ַטיש בא ַטיטלט א ַ מיידל‬
‫‪‬‬
‫א ַן א ַמּפער מיסט‪ .‬אוי‪ ,‬וואָס פא ַרקריך‬
‫א ַלס "נעב" אין די פא ַרגא ַנגענהייט‪ .‬דאָס‬
‫זעלבע איז מיט יעדע טויש — די קורצע‬
‫שעסלעך זענען א ַן א ַלטער טא ַקטיק‬
‫אונזערע‪ ,‬און א ַזוי אויך די איינגעצויגענע‬
‫איך דאָ מיט מיינע ּפערזענליכע זא ַכן‪.‬‬
‫איר פרעגט וועגן מיין קא ַריערע אין די‬

‫‪ ÒÓÒËÂ‬‬
‫מאָדעס אינדוסטרי? איך א ַרבעט צוזא ַמען‬
‫מיט פיל טיכטיגע פרויען אָנצוקליידן די‬
‫צונויפרעדן‬
‫‪ ‰˘‡‰‬‬
‫שעסלעך וואָס שווימען יעצט א ַרויף‪".‬‬ ‫אידישע פרויען זיי זאָלן זיין פורים'דיג‬
‫"מיר זענען זייער ציל–אָריענטירט‪",‬‬ ‫א ַ גא ַנץ יאָר‪ .‬גרא ַדע בין איך ּפערזענליך‬
‫זאָגט זרש‪" .‬מיינט נישט א ַז מיר זיצן און‬
‫חלומ'ען וואָס עס זאָל זיין די קומענדיגע‬
‫שטא ַרק א ַקטיוו — איך שטוּפ שטענדיג‬
‫די מאָדע–קאָמיטע צו זיין געווא ַגט און‬
‫יאר‬
‫גאנץ ָ‬
‫ַא ַ‬ ‫מודעה‪:‬‬
‫מאָדע‪ ,‬נאָר מיר טרא ַכטן צו וואָס מיר‬
‫ווילן יעצט אָנקומען‪ ,‬און לויט דעם‬
‫נישט מורא האָבן א ַרויסצוקומען מיט‬

‫‪ ‰Â‰‬‬
‫מאָדנע פאָרשריפטן‪ .‬א ַסא ַך מאָל האָט‬ ‫פורים‬ ‫היות שאינשי‬
‫טוישט מען די מאָדע‪ .‬עס א ַרבעט יעדעס‬ ‫מען מיך שוין פא ַרשריגן א ַז איך בין צו‬ ‫דלא מעלי‬
‫מאָל אָן אויסנא ַם! און אויסער דעם‪,‬‬
‫האָבן מיר א ַ זייטיגע הנאה צו ּפייניגן‬
‫געווא ַגט‪ ,‬און טאָמער מ'וועט אָננעמען‬
‫מיינע פאָרשלא ַגן וועלן די פרויען זיך‬
‫עשו זיופים‬
‫‪‬די ‪‬אידישע פרויען מיט אונזערע‬ ‫‪ÓÚË‰‬א‪È‬‬
‫ַביסל‬ ‫‪ ˘‚˘ÈËÈ˘‬און גענצליך‬
‫‪‰Î‰ÂÈ‰‬אויסלא ַכן פון אונז‬
‫פשוט‬ ‫˙‪‰‡ÂÂÎÂ‬‬ ‫שונים כמבואר‬
‫ָדעס‪ .‬א ַמאָל קומען מיר אויף מיט א ַ‬ ‫˘‪ ‡‰Â‰‡‰‬‬
‫מא‬ ‫‪ ÈÎÓ‰˙Î˘ÂÓÎ‬באָיקאָטירן אונזערע ּפלענער‪ ,‬אָבער‬ ‫בפנים המדור‪,‬‬
‫בייפא ַל פון טראָגן שּפיציגע שיך אויף‬ ‫ווען מ'האָט מיך געפאָלגט איז מען צום‬
‫*‪‬‬ ‫עמוד ‪,32‬‬
‫וואָס מען ווא ַקלט זיך ווי א ַ שיכור‪ ,‬פשוט‬ ‫סוף געווען צופרידן‪ .‬צום ביישּפיל‪ ,‬דער‬
‫‪‬צו טון די פיס‪ .‬א ַמאָל קומט מען‬ ‫‪˘ ‡‡È‡‬זיי‪ȇ‬‬
‫וויי‬ ‫מיט שווא ַרץ‬ ‫בלוי‪‡ÓÈ‬‬
‫‪ÈËÈÓ‬‬‫‪Â‡‬מא ַכן‬ ‫קורצע שמועסן איבער ַאקטועלע טעמעס‪Ó‰˘ ÂÎÂ˙ ‡˙È ‚,‬איינפ‬
‫‪˙Â‬א ַל‪˘‬פון‬
‫בהמאמר "למי‬
‫מיט א ַ בייפא ַל פון שמאָלע שעסלעך‪,‬‬ ‫אויף‪‬‬
‫‡‪"Ú‡˘Ú‚‡È‬‬‫‪)˙Â¢˙‡˘‰È‬אויפטו‪ .‬א ַלע‬
‫סטייליש איז געווען מיין‬ ‫‚‪"ÚÈÓ˘‚ÈÓÚÈÈ‬‬ ‫נדפונקטן‬ ‫שטא ּ‬‫פארשידענע ַ‬ ‫החותמת ולמי‬
‫ַארומגענומען פון ַ‬
‫וואָס אויסער די א ַלגעמיינע סיבה וואָס‬ ‫האָבן מיך דא ַן אויסגעלא ַכט א ַז קיין‬
‫‪‰‡˜˘‰‰‬‬ ‫הפסולים"‪,‬‬
‫אונטער דעם‪ּ ,‬פייניגט עס פשוט‬ ‫‪˙‡‬‬ ‫ליגט‬‫‪È˘Ó˘‬‬ ‫מיאוס'ע‬ ‫‪‬קויפן די‬ ‫וועט נישט‬ ‫‪‰˘‬‬ ‫איינער‬‫‪ ¢ Â ‰˘Â‬‬
‫פרויען וואָס געפינען זיך נעבעך אין‬ ‫‪˘Ó˘‬‬ ‫‪ ‰Â‬די‬ ‫‪Ó¢ÈÈ˙˘‬‬
‫ַ'טעמ'טע‬ ‫די אומבא‬ ‫‪‡‬‬
‫(זעק)‪‬מיט‬‫קליידער‪ÈÓ‰Â‬‬
‫‪‰ÚÓÓ˙ÂÈÂ‬‬ ‫‪ ÈÈ‬וועלן‬ ‫‪ַÚ˙Â˘‰‬ז" זיי‬
‫פעלקער און פא ַרזיכערן א‬ ‫ותלי"ת כבר‬
‫לכבוד פורים‪ ,‬א ַ זמן ווען ס'איז יצא‬
‫קיינמאָל נישט זיין ראוי אויסגעלייזט צו‬ ‫סוד און א ַלע בא ַהא ַלטענע סודות רינען‬
‫א ַן ענגע תפיסה און האָבן שוועריגקייטן‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬‫‪‬‬ ‫‪È˘‬‬
‫מיט'ן גיין‪"...‬‬
‫‡‬‫‪‬‬ ‫‪‰‬‬ ‫בלויע קאָליר נאָכדערצו אין קאָמבינא ַציע‬
‫‪‬‬ ‫‪‰Â‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪ÈËÈ‰‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫מיט שווא ַרץ‪ .‬איך האָב זיך אָבער‬
‫‪‬‬ ‫‪Ó‰‬‬ ‫‪ÚË‬‬ ‫‪‬‬
‫‪Ú‬‬ ‫‪‬‬‫‪Â‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪Ó‬‬
‫ַלס‬ ‫א‬ ‫"‬ ‫‪ÈÈ‚‚‬‬
‫המלכה‪.‬‬ ‫‪¢Ú‬‬
‫ושתי‬ ‫מיט‬ ‫טיילט‬ ‫ווערן‪",‬‬
‫נתברר הדברים‬
‫ענדליך א ַרויס‪ ,‬איז אונז געלונגען צו כא ַּפן‬
‫"מיר‪ ‬האָבן א ַסא ַך ערפא ַרונג אין דעם‬‫‪ÈËÈ‰ È˘È‚Ó‬‬‫‪È‰‬א ַז אונזער‬ ‫מייניגע‬‫‪ָ˙‡‰‬ס‪ÂÓ‬‬
‫ַלטן ביי דא‬ ‫‪ÈÂÓÂ‬‬
‫‪ÈÓÎ ÈÈÓ˙ ÎÂ˙Â‬געהא‬
‫זיידן‪,‬‬ ‫גרויסן‬ ‫מיין‬ ‫פון‬ ‫אייניקל‬ ‫געטרייע‬ ‫ַ‬ ‫א‬ ‫לאמיתתן‪,‬‬
‫א ַ זעלטענע אינטערוויו מיט די הויכע‬
‫‪ ‰Â‬בא ַרימט זיך שא ַקנהז‪" .‬מיר‬ ‫‪  ‰‬פעלד‪",‬‬ ‫מיינען און‬ ‫‪‡‰‬‬ ‫‪ ‬ווי זיי‬
‫שטערקער‬
‫‪ ÈÎÓ‰‬‬ ‫‪ ˙Î‬פיל‬
‫כח איז‬ ‫ָדע–‬ ‫א‬
‫‪ ÈÂ‬אַ‪˘ ÂÓÎ‬‬‫מ‬ ‫די‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫אין‬
‫‪Ó‬‬ ‫ָסן‬ ‫א‬ ‫ָנגעשל‬
‫‪ÚË‬‬ ‫א‬ ‫זיך‬ ‫איך‬ ‫ָב‬ ‫א‬ ‫ה‬ ‫ודין גרמא‬
‫קנא ַקערקעס וואָס פירן אונז א ַלע ביי די‬
‫האָבן שוין א ַסא ַך געזען‪ ,‬אָבער דאָך‬
‫שטרענגען‪ ‬מיר זיך אָן די לעצטע צייטן‬ ‫‪˘È˘˙ÂÂÓ˙¢‬‬
‫מיר וועלן צום סוף האָבן דאָס לעצטע‬
‫אונז טא ַקע‬ ‫‪˘‬‬ ‫‪‡˘‬זיך‬
‫‪ÂÎÂ˙‬האָט‬
‫און עס‬ ‫‪‡ÂÈ‬‬
‫‪‬אָרט‪,‬‬
‫פא ַראיין וואָס דאָס העלפט אונז האָבן‬
‫‪‚‡Â‡‬וו‬
‫שטא ַרקע אויבערהא ַנט אויף די אידישע‬
‫שנתעכבו כמה‬
‫נאָז‪ .‬נאָך גרויס אָנשטרענגונג און מיט'ן‬
‫ציען א ַסא ַך הא ַקעלע בענדלעך‪ ,‬האָבן‬
‫א ַרויסצוקומען מיט ווי מער געווא ַגטע‬ ‫יעצט‬ ‫‪ ‰‡˘‰‰Ò¢È˘‰˘‰‬‬
‫איך‬ ‫ַלט‬ ‫א‬ ‫ה‬ ‫אויך‬ ‫ַזוי‬ ‫א‬ ‫איינגעגעבן‪.‬‬ ‫איך‬ ‫ווייס‬ ‫ָך‪,‬‬ ‫א‬ ‫נ‬ ‫אונז‬ ‫ַנצן‬ ‫א‬ ‫ט‬ ‫זיי‬ ‫ווען‬ ‫פרויען‪.‬‬ ‫תשובות‪,‬‬
‫מיר ענדליך דערגרייכט א ַן ערשטמאָליגע‬
‫בייפא ַלן‪ ,‬וואָס מיר האָבן זיך א ַמאָל נישט‬ ‫אינמיטן א ַרבעטן א ַז די קומענדיגע מאָדע‬ ‫א ַז מיין זיידע וואָלט געשעּפט נחת פון‬ ‫אינטערוויו ביי א ַּפאָר בא ַרימטע פרויען‬
‫ערלויבט‪ .‬דאָס איז ווייל ס'איז נישט קיין‬ ‫זאָל בא ַפעלן*א ַז‪ ‬א ַלע זאָלן — — — איין‬ ‫מיר‪ ,‬און דאָס גיט מיר פיל בא ַפרידיגונג‪".‬‬ ‫ובעזהשי"ת‬
‫וואָס קאָנטראָלירן א ַ גרויס חלק פון‬
‫מיר הא ַלטן ביים לעצטן קא ַמף‪,‬‬ ‫סוד"א‡‪ַ‬ז‪ ‬‬
‫‪ËÈ˘ È‡‚‰‬‬
‫צו געבן דעם‬ ‫‪È‰Ó‬‬
‫מיר‪‬ערלויבט‬ ‫‪‰Î‰‬‬‫‪ÈÂÈÂ‬מ'האָט‬
‫‪ ˙Â‬מינוט‪,‬‬ ‫קיין‪¢˙ ‰‬‬
‫עמלקית'טע‬ ‫‪ÂÓÂ‬‬
‫"כאָטש איך בין נישט‬ ‫בהקונטרס‬
‫אונזער טאָג טעגליכע לעבן‪ .‬מיר זענען‬
‫און איין זייט ווען דא ַרפן א ַראָּפלייגן‬
‫‪‡‡È‡ÈËÈ‬און‪‬‬
‫אינטערוויו מיט א ַ קלאָרן תנאי נישט‬
‫˘‡‪ÓÂ‡˘˙ÂÓ‰ÂÎ‡ÂÒ‬‬ ‫— עס ּפא ַסט מיר ניטא ַמאָל צו רעדן די‬
‫‪‬‬
‫שּפרא ַך פון די עמלקים [און דאָס האָט‬
‫'האשל ברמה'‬
‫זיכער א ַז איר וועט הנאה האָבן פון דעם‬
‫עקסקלוסיוון אינטערוויו‪.‬‬
‫דאָס געווער‪ .‬מיר וועלן קעמפן מיט א ַלע‬ ‫א ַרויסצוגעבן קיין סודות פון חדר‪,‬‬
‫מיטלען!"‬ ‫איר וועט מיר מוזן א ַנטשולדיגן אויב איך‬ ‫בית‬ ‫שלום‬ ‫ווייניג‬ ‫נישט‬ ‫געווען‬ ‫גורם‬ ‫שיופיע בקרוב‬
‫וועל זיך הא ַלטן צו דעם‪".‬‬ ‫ּפראָבלעמען ביי מיר אינדערהיים‪ ,‬ס'זאָל‬ ‫יהי' נדפס‬
‫אַ גוטן‪ ,‬שוין לאַנג וואָס מיר פרויען‬
‫וויא ַזוי פא ַרשּפרייט איר די נייע‬ ‫זייער‬ ‫איך‬ ‫בין‬ ‫זיין]‪,‬‬ ‫אויסגערעדט‬ ‫נישט‬ ‫שאר התשובות‬
‫וואונדערן זיך ווער עס שטייט אונטער די‬
‫‡˘‪  ÂÂ‡‰Â˜˜Â‡‬מאָדע א ַזוי בליץ–שנעל?‬
‫פון וואו נעמט איר די א ַלע‬ ‫נאָענט צו די עמלקים‪ ",‬זאָגט אונז זרש‪,‬‬ ‫סטיילס וואָס טוישן זיך חדשים לבקרים‪,‬‬
‫ובירורי הלכות‬
‫צווישן איין קנא ַק מיט איר באָבלגאָם‬ ‫יעדן מאָנטאָג און דאָנערשטאָג‪ ,‬און‬
‫"מיר ‪‬נוצן שטענדיג אויס דעם טויש‬ ‫‪‡ " Â" ˘Â˜‰ÂÂÂÂÂ‡Â‬‬ ‫ַלן?‬ ‫א‬ ‫בייפ‬
‫ַרשטיי אויך‬ ‫‪‰‬‬
‫און די צווייטע‪" .‬איך פא‬ ‫מאת הרבנים‬
‫יעדע מאָל מיט אַנדערע בייפאַלן‪,‬‬
‫אין סעזאָן‪ ",‬זאָגט ושתי‪" ,‬מיר בויען‬ ‫"אָה‪ ,‬ס'איז א ַן א ַלטער סוד א ַז מיר נוצן‬
‫הגאונים‬
‫אויך אויף די נא ַטירליכע פרויענישע‬
‫אייגנשא ַפטן פון וועלן געפעלן פא ַר‬
‫‡‪ Â‰‬‬
‫איבער די א ַלטע מאָדעס פון יאָרן פריער‪,‬‬
‫נאָר א ַמאָל בעסערט מען עס א ַביסל‬
‫זייער טיפע שנאה צו אידן און זייער‬
‫שטרעבן צו פא ַרלענגערן אידישע צרות‬
‫איינס מער אינטערעסאַנט פונעם‬
‫שליט"א‬
‫צווייטן‪ .‬ס'איז אונז אַ גרויסע כבוד‬
‫חבר'טעס און משפחה‪ ,‬און אויף זייער‬ ‫ושתי‪" .‬צום‬ ‫אונז"‪ Â‬‬
‫˜‪‡‡‬‬
‫אויס‪ "",‬ערקלערט‬
‫אינעם לא ַנגן גלות‪ .‬דעריבער האָב איך‬
‫ַקענען זיך פאַראייניגט מיט די מאָדעס–קאָמיטע ‡‪˜‬‬ ‫און זכי' זיך ּפערזענליך צו בא‬
‫מיט די וועלכע שטייען ביים רודער‬
‫נייגעריגקייט צו זען וואָס איז ניי‪ ,‬וואָס‬ ‫‪‬א ‪‬‬
‫ַּפס‬ ‫‪  ‬ביישּפיל‪ ,‬די מאָדע פון די הויכע ּפ‬ ‫צו העלפן פא ַרשּפרייטן די מאָדעס און‬ ‫און [פאַר]דרייען די וועלט‪ .‬ביטע טיילט‬
‫איז "אין"‪ ,‬און וואָס יענער טראָגט‪".‬‬ ‫אין די האָר‪ ,‬דאָס איז א ַרומגעגא ַנגען פא ַר‬
‫‪ָ‬ר‪‬דלא ַן‪ ‬האָט‬
‫‪ ‬צוואָנציג יאָר צוריק נא‬ ‫כש ‪ ‬בערך‬
‫אונזערע‬ ‫אין‬ ‫אידן‬ ‫די‬ ‫ַלטן‬ ‫א‬ ‫ה‬ ‫דערמיט‬ ‫מיט אייערע געפילן איבער דעם ענין‪.‬‬
‫"מיר האָבן זייער א ַ געניטע שטא ַב‪",‬‬ ‫לא ַּפעס ווי לענגער‪".‬‬
‫זאָגט זרש מיט שטאָלץ‪ ,‬קרא ַכנדיג ווידער‬ ‫מען געדא ַרפט איינדרייען די ּפא ַּפ און עס‬ ‫"איך בין א ַ גלייכע אייניקל פון‬
‫מיט איר באָבלגאָם‪" .‬מיר א ַרבעטן אויף‬ ‫‪‬‬ ‫‡‬ ‫"‬ ‫‪ÚÈ‬‬ ‫‪È‬‬ ‫"‬‫‪ÈÂ‰‬‬
‫א ַרויפקוועטשן שּפיציג‪ ,‬און היינט איז‬‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫"‬ ‫‪‬‬ ‫‡‬ ‫"‬ ‫˙˘‪Ú‬‬ ‫‪‬‬
‫ָכטער פון‬‫‪‬‬ ‫‪‡‬‬
‫געטרייע טא‬‫"‬‫‪ÂË‬‬ ‫"איך בין א ַ‬ ‫נבוכדנצר וועלכער האָט זיך פא ַרמאָסטן‬
‫מיין טא ַטן המן‪ ",‬זאָגט שא ַקנהז‪ ,‬המן'ס‬ ‫אויסצומישן כלל ישראל צווישן די‬
‫פא ַרשידענע פראָנטן אויפא ַמאָל — אויף‬ ‫בעסער ווען ‪‬מ'טוט עס אָן מיט א ַ רייף‬ ‫טאָכטער‪" .‬אייגנטליך בין איך געווען‬
‫‪36‬‬