1

Iniciativa pr KOMRA

Iniciativa pr KOMRA

HYRJE

!E vrteta
nuk ka
alternativ
Cili sht n t vrtet qllimi i KOMRA-s? far po ndodh me Nismn pr KOMRA? ka mendojn pr Nismn viktimat e shkeljeve t rnda t t drejtave t njeriut? Krkimi i prgjigjeve n kto dhe n pyetje t ngjashme, sht detyra kryesore e ! Zrit t Nisms pr KOMRA, q sht para jush. ! Zri i Nisms pr KOMRA sjell informata mbi ngjarjet m t reja dhe ndodhit n lidhje me Nismn. Ai transmeton risit mbi procesin e avokimit publik pr KOMRA, pr prkrahjen e shprehur politike, takimet me politikant n rajon, mendimet e personaliteteve t respektuara publike mbi Nismn pr KOMRA, qndrimet e mediave dhe opinionit si dhe aktiviteteve t ndrmarra nga Koalicioni pr KOMRA. Prve ksaj, ! Zri i Nisms pr KOMRA transmeton edhe zrin e viktimave. Andaj, n do numr ajo sjell dshmit e e viktimave dhe opinionet e atyre t cilt ndihmojn n realizimin e t drejtave t viktimave si dhe knd-vshtrimet, intervistat dhe deklaratat e atyre t cilt mendojn mbi prgjegjsit, nevojn pr t vrtetn, pajtimin dhe mbajtjen n mend. Buletini del do muaj n form elektronike dhe do tre muaj n form t printuar. sht i qasshm prmes faqes s internetit t Koalicionit pr KOMRA (www.zarekom.org) dhe n form publikimi t Koalicionit pr KOMRA. Prse sht tr kjo e nevojshme? Prgjigja n kt pyetje prmban nj letr publike drejtuar presidentve dhe antarve t kryesive t t gjitha shteteve trashguese t ish-RSFJs. Kjo letr sht publikuar n mediat e t gjitha shteteve t rajonit. N letr, nj numr intelektualsh dhe artistsh nga t gjitha vendet trashguese t ish-RSFJ-s, krkojn nga prfaqsuesit m t lart politik t shteteve t tyre q t bjn ka sht e mundur n pushtetin e tyre q KOMRA t filloj me pun n baz t Statutit i cili, pas vitesh konsultimi me qytetar nga i tr rajoni, sht adoptuar nga Kuvendi i Koalicionit pr KOMRA.
Iniciativa pr KOMRA

Me kt letr, dshirojm ti japim prkrahje t zshme dhe t fuqishme Nisms pr KOMRA, sepse besojm se vrtetimi, shpallja dhe pranimi i fakteve n nivelin rajonal sht i domosdoshm pr t gjith pr t krijuar bazn q viktimave tu kthehet dinjiteti, t prmbushen t drejtat e tyre, t ndriohet fati i t pagjeturve dhe q tmerret e s kaluars son t afrt t prbashkt t mos prsriten m kurr. [] Nisma pr KOMRA mund ti bj m t mira shoqrit tona, e para s gjithash vet ne. Nga kjo, suksesi i Nisms pr KOMRA nuk matet vetm me arritjen e qllimit t fundit, por edhe n baz t rrugs s kaluar pr t arritur deri te ai qllim. Kshtu edhe rruga e cila sht kaluar, gjithnj e m shum bhet pjes e qllimit t fundit e ky sht zbulimi i s vrtets mbi faktet. Zbulimi mbi at se ka ka ndodhur me t vrtet sht parakusht pr do gj q do t pasoj m pas: pr pajtimin dhe bashkpunimin, pr ndrtimin e raporteve t reja dhe m t mira mes njerzve dhe popujve n hapsirat tona. Sepse e vrteta nuk ka alternativ. Redaksia: Igor Mekina Predrag Ivanovi

AKTUALITET RISIT MBI KOMRA:

! Prse KOMRA? KOMRA sht e domosdoshme pr shkak t kufizimeve n vrtetimin e s vrtets mbi t kaluarn e lufts. Gjykimet para Gjykats ndrkombtare penale pr ish Jugosllavin dhe para gjykatave vendore n rajon nuk kan arritur t lvizin nj debat m t gjer publik mbi krimet e lufts. N rajon, gjykimet madje nuk shihen si nj instrument legjitim pr vrtetimin e s vrtets s plot mbi krimet. Pr kt shkak mungon ballafaqimi me t kaluarn, kanoset rreziku i harress dhe prsritjes s konflikteve. Keqprdorimit

!T mbledhura

542 660

nnshkrime peticioni

pr KOMRA

Nga 26 prilli deri m 30 qershor 2011. 1 301 vullnetar n njqind e pesdhjet qytete t Bosnj e Hercegovins, Malit t Zi, Kroacis, Kosovs, Maqedonis, Sllovenis dhe Serbis kan mbledhur nnshkrimet e prkrahjes s qytetarve pr themelimin e KOMRA. Fushatn 1 000 000 nnshkrime pr KOMRA e kan udhhequr organizatat e t rinjve si jan Akademia e ideve prparimtare nga Sllovenia, PRONI dhe Qendra e resurseve rinore
Iniciativa pr KOMRA

nga BH, CEMI nga Mali i Zi, Integra nga Kosova, Forumi edukativ rinor nga Maqedonia, Nisma e t rinjve pr t drejtat e njeriut nga Serbia dhe Kroacia. Nnshkrimet jan mbledhur n 219 sportele n kryeqytete dhe vende m t mdha, si dhe n aksionin nga dera n der. Deri m pes korrik jan mbledhur 542 660 nnshkrime. Nuk ka munguar prkrahja e politikanve dhe figurave publike. Hapja e fushats ka qen ngjarja m e rndsishme mediale n Prishtin me 26 prill. Nnshkrimin ka dhn edhe ministri i shndetsis s Kosovs, Ferid Agani. N Kroaci nnshkrimin kan dhn nn-kryetari i qeveris s Republiks s Kroacis Slobodan Uzelac, kryetari i komuns s Poreit, Karllovcit dhe Vukovarit, si dhe shum prfaqsues t kuvendit. N Serbi, fushatn e kan nnshkruar kryetari i Kuvendit t Vojvodins Sndor Egeresi, kryetari i Qeveris s Vojvodins Bojan Pajti, nnkryetarja e kuvendit popullor t Serbis Judita Popovi, shkrimtari dhe kryetari i Lvizjes pr rilindjen serbe Vuk Drakovi, si dhe shum deputet dhe krer politik. N Mal t Zi, nnshkrimin e ka dhn kryetari i Qeveris s Malit t Zi, Igor Luki. N Slloveni, nnshkrimet e tyre i kan dhn ombudsman Zdenka ebaekTravnik dhe kryetari i demokracis se prtrir liberale t Sllovenis Borut Cink. Nismn e ka prkrahur edhe sekretari shtetror n qeverin e Sllovenis Joef kol. N Bosnje dhe Hercegovin, nnshkrime prkrahje prve nnkryetarit t Federats BeH t viktimave pr qllime politike dhe garimit Mirsad Keba, ministrit t kulturs Salmir pr viktimizim, t cilat mund t fusin rajonin Kaplan dhe kryetarit t komuns s n konflikte t reja, duhet ti dalin prball Sarajevs Alija Behmen, kan dhn edhe faktet. shkrimtari, eseisti, analisti dhe publicisti Ivan Lovrenovi, regjisort Dino Mustafi, KOMRA do t jet platforma pr zrin e Haris Paovi dhe Danis Tanovi, poetja viktimave, mekanizm jasht-gjyqsor i cili do dhe shkrimtarja Ferida Durakovi, aktori t ndrtoj prshkrimin faktik mbi t kaluarn, Ermin Bravo. rasti pr tu dgjuar t gjitha palt n konflikt. KOMRA ofron model t nj komisioni t cilin e njohim nga praktika ndrkombtare (Afrika e Jugut, Timori Lindor, El Salvadori) dhe nga shembulli i Zelands t Re, Belgjiks, Italis, Izraelit, Kanadas, Australis.

Iniciativa pr KOMRA

! Sa ka zgjatur procesi konsultativ? Procesi konsultativ zyrtarisht filloi n maj t vitit 2006, kur n Sarajev sht mbajtur Forumi i par rajonal pr drejtsin n transicion. M shum se 250 pjesmarrst organizats pr t drejtat e njeriut, shoqatave t viktimave, antar t familjeve t t zhdukurve, organizatave rinore, dhe grupet tjera civile kan vlersuar se qasja rajonale ka potencial pr t kontribuar zgjidhjes s fatit t t zhdukurve, zbulimit t varrezave t fshehta dhe ndrtimit t kulturs s respektit, solidaritetit dhe bashk-ndjesis me t gjitha viktimat.

Komisioni Evropian me 12.10.2011 ka pranuar shqyrtimin e tij vjetor t strategjis pr zgjerim dhe prparim n rrugn evropiane t cilat vendet Ne konsultimet rajonale me familjet e e Ballkanit perndimor, Turqia dhe Islanda kan realizuar n vitin e kaluar. Me at rast jan publikuar viktimave, llogoruesit dhe veterant nga Kroacia, BeH, Serbia, Mali i Zi dhe nga Strategjia e zgjerimit dhe sfidat kryesore 20112012 dhe raportet mbi prparimin e secilit shtet t Kosova, t mbajtur me 9.05.2008 n rajonit, si dhe raporti i veant analitik pr Serbin. Podgoric, FHP, IDC dhe Dokumenta kan Strategjia pr zgjerim prcakton qllimet shpallur se ka ardhur koha q angazhimi pr periudhn e ardhshme kohore dhe rezymon pr nj qasje rajonale n prcaktimin e progresin e kandidatve pr antarsi n fakteve t fitoj nj form konkrete. Ata kan Bashkimin Evropian. Raportet pr prparimin jan propozuar q t filloj debati mbi modelin e shtesa Strategjis pr zgjerim dhe n to organet Komisionit rajonal pr prcaktimin e fakteve e Komisionit Evropian vlersojn se sa kan mbi krimet e lufts dhe shkeljet tjera t prparuar shtetet n integrimet evropiane. Kto dokumente edhe njher i japin prkrahje Nisms rnda t t drejtave t njeriut n kohn e pr KOMRA si e rndsishme pr at prparim. konflikteve t armatosura dhe t ndrlidhura N Strategjin pr zgjerim, n seksionin 2.3 me to. N ditn e ardhshme, nismtart e nn titullin Enhancing regional cooperation and reconciliation in the Western Balkans, sht potencuar se Komisioni Evropian me kujdes mbikqyr aktivitetet e tilla, pasi q ato jan t rndsis thelbsore pr stabilitetin dhe integrimin n Bashkimin Evropian . Initiatives by NGOs and civil society, such as the [...] Truth and Reconciliation Commission (RECOM) [...] play an important role in enhancing reconciliation beyond governments among the citizens of the region, thuhet aty. N seksionin 1.3 t raportit analitik pr Serbin, nn titullin Regional issues and international obligations, prmenden bashkpunimi rajonal dhe marrdhniet e mira ndr-fqinjsore. N kt korniz, n raport si vlersim i mir qndron: Serbia supports the
Iniciativa pr KOMRA

Nisms themeluan Kshillin koordinues, me antar sipas funksionit, i cili mori obligimin t formoj koalicionin rajonal e cila do t nxis themelimin e KOMRA. Gjat shqyrtimit dy-vjear (qershor 2008 qershor 2010), n 77 konsultime dhe tri forume rajonale n t cilat kan marr pjes 3 509 prfaqsues t organizatave pr t drejtat e njeriut, organizatave rinore, bashksive fetare, antar t shoqatave t viktimave dhe familjeve t viktimave, veteran, artist, historian, dhe individ nga grupe tjera civile, KOMRA sht formsuar n nj trup i cili do t bj evidencn emr pr emr t viktimave t krimeve t lufts, t vrarve dhe t zhdukurve, si dhe do t evidencoj t gjith ish llogoruesit dhe do vend t paraburgimit. KOMRA, mes tjerash, sht e njohur edhe si mekanizmi m i mir pr zgjidhjen e fatit t t zhdukurve dhe zbulimin e varrezave masive. Propozimi i Statutit t KOMRA sht adoptuar n Kuvendin e Katrt t Koalicionit pr KOMRA, me 26.03.2011, q paraqet fundin e procesit konsultativ i cili ka zgjatur nga themelimi i Koalicionit pr KOMRA n tetor 2008 deri n janar 2011.

RECOM initiative on reconciliation. Prkrahja zyrtare politike Nisms pr KOMRA theksohet edhe n seksionin 2.3 t raportit mbi Bosnjn e Hercegovinn, Kroacin, Maqedonin, Malin e Zi dhe Kosovn, ku potencohet se secila nga kto vende continues to actively support [...] the RECOM initiative.

!Letrn

prkrahse KOMRA-s e kan nnshkruar 155 artist dhe intelektual

Letrn prkrahse Nisms pr themelimin e KOMRA, t drejtuar me 7 tetor 2011 kryetarve dhe antarve t kryesive t vendeve trashguese t ish Jugosllavis, e kan nnshkruar 155 artist dhe intelektual, t njohur dhe respektuar n suaza rajonale. Ne, t cilve lufta n Jugosllavi me t gjitha pasojat, u sht lnd e hulumtimit profesional dhe vshtrimit artistik, shkak pr t menduar dhe shqetsuar mbi fatin e kujtimit dhe s vrtets, n emrin ton dhe t etiks s puns t ciln kryejm, krkojm q t bni far sht e mundur n fuqin tuaj q kjo Iniciativ t jetoj dhe q KOMRA t filloj punn, thuhet n letr. N konferencn pr shtyp t mbajtur me at rast me 8 tetor 2011 n Sarajev, n mbshtetje t Nisms pr themelimin e KOMRA kan folur Dino Mustafi, regjisor nga BeH, Mirjana Karanovi, aktore nga Serbia, Ura Raukar, aktore nga Kroacia dhe Dino Merlin, muzicient nga BeH.

Iniciativa pr KOMRA

Kjo sht nj iniciativ e gjer e qytetarve ! Qllimet e Komisonit t cilt don q e vrteta t institucionalizohet a) t vrtetoj fakte pr krimet e lufts prmes sistemit, ka thn Dino Mustafi: T dhe shkeljet tjera t rnda t t drejtave gjith e dim se sa manipulohet [me viktimat] t njeriut, t kryera n hapsirat e RSFJ-s dhe se si e gjith kjo mund t oj vetm drejt s dikurshme, n periudhn nga 1 Janari i konflikteve t reja. Ura Raukar mbshtet themelimin e vitit 1991 deri m 31 Dhjetor t viti 2001, KOMRA sepse ky komision ka potencial pr t rrethanat politike dhe shoqrore, t cilat parandaluar manipulimet: Pa t vrtetn jeta e kan ndikuar n kryerjen e ktyre veprave qet pr fmijt tan nuk do t jet e mundur... dhe pasojat t cilat jan rrjedhoj e ktyre Jan br krime t tmerrshme, por krim tjetr i krimeve dhe shkeljeve t t drejtave; tmerrshm sht manipulimi [me viktimat]. Mirjana Karanovi-in e frikson kthimi b) t pranoj padrejtsit q u jan i retoriks nga vitet e nntdhjeta n skenn shkaktuar viktimave, me qllim t politike serbe: Deri sot m prcjell ndjenja e ndrtimit t kulturs s solidaritetit dhe hidhrimit pr mnyrn n t ciln TV Serbia ka bashkndjenjs pr viktimat; manipuluar me njerz t vdekur. Muzicienti Dino Merlin prkrah Nismn KOMRA, me besimin se ajo mund ti kundrvihet relativizimit t krimit: Ai i cili mohon dhe nuk pranon Srebrenicn, bn t njjtn edhe kur sht n pyetje Jasenovci. Regjisori slloven Duan Jovanovi konsideron se Nisma sht e menduar shum mir dhe shpreson se apeli do t jep fryte. Ai nga politika pret shum m tepr se nj prkrahje t thjesht parimore.
Letrn prkrahse dhe listn e nnshkruesve mund t shikoni n http://www.zarekom.org/uploads/documents/2011/10/i_2057/f_1/f_2814_sq.doc

Konferenca pr shtyp me rastin e Letrs prkrahse, Sarajev, 8 tetor 2011.

Iniciativa pr KOMRA

c) t kontribuoj n realizimin e t drejts s viktimave; d) t kontribuoj q elitat politike dhe shoqrit n palt kontraktuese t pranojn faktet pr krimet e lufts dhe shkeljet e rnda t t drejtave t njeriut; e) t kontribuoj n ndriimin e fatit t t pagjeturve; f) t kontribuoj n pengimin e prsritjes s krimeve dhe t shkeljeve t rnda t t drejtave t njeriut.

!Koalicioni pr KOMRA
fton pr formimin e bazs s t dhnave mbi t pagjeturit

Me rastin e Dits ndrkombtare pr t pagjeturit, Koalicioni pr KOMRA me datn (Prpozim Statuti i KOMRA-s, Pjesa IV 29.08.2011 ka ftuar qeverit e BeH, Kroacis, Qllimet dhe detyrat e Komisionit, Serbis, Malit t Zi dhe Kosovs t formojn neni 13 Qllimet) bazn e t dhnave mbi personat e zhdukur sipas kombsis, t themelojn fonde pr prkrahjen familjeve t t zhdukurve, t fusin n legjislacionet penale zhdukjen e dhunshme si vepr t veant penale, t prkrahin financiarisht zhvarrimet dhe hetimet t cilat mund t sjellin deri te zbulimi i varrezave masive, si dhe z prforcojn programin e mbrojtjes s dshmitarve t cilt jan t gatshm t japin informacione mbi varrezat e fshehta masive. Koalicioni pr KOMRA me at rast ka ftuar qeverit n rajon t prkrahin themelimin e KOMRA, para s gjithash pr shkak se Komisioni me karakter rajonal ka potencial ti kontribuoj zgjidhjes m efikase t fatit t pagjeturve dhe zbulimit t varrezave t fshehta. Shoqatat e t zhdukurve nga rajoni, n bashkpunim me Koordinimin rajonal t koalicioneve Komisionit ndrkombtar pr personat e zhdukur dhe Komitetit Ndrkombtar t Kryqit t Kuq, kan shnuar Ditn ndrkombtare t zhdukurve n Brko, Zagreb, Beograd, Graanic, Vukovar, Podgoric dhe n Ozren. Porosia universale nga do tubim ka qen q qeverit n rajon duhet t prshpejtojn lokalizimin, zhvarrosjen dhe identifikimin e t zhdukurve, si dhe t ndrpresin ofrimin e numrave t viktimave, krijimin e lloj-lloj listave dhe plasimin e premtimeve t rrejshme pr interesa t imta profesionale apo personale. N periudhn prej 30 gushtit 2002 deri me 30 gusht 2003 sht zgjidhur fati i vetm 86 personave. Ky sht fakt tragjik dhe humbs, qndron n letrn e hapur Qeveris s RK nga nj numr shoqatash jo-qeveritare, drejtuar kryeministrit t Kroacis, t ciln e ka lexuar pran Murit t Dhembjes zagrebas, n Selsko, Zdenka Farka, udhheqsja e Qendrs Apel. Trembdhjet organizata kroate t shoqris civile, mes t cilave edhe Dokumenta zagrebase , ka lshuar me kt rast Njoftim ku sht paralajmruar pr rndsin dhe rolin e komisionit t ardhshm rajonal (KOMRA) e cila me hetimin e paanshm t burimeve historike mund t jet nj hap i rndsishm n ndriimin e fatit t t zhdukurve dhe kthimin e dinjitetit t t gjitha viktimave. Shoqata e Podgorics e familjeve t kidnapuarve, vrarve dhe zhdukurve Bozhuri i kuq
Iniciativa pr KOMRA

ka theksuar se si sht e domosdoshme t bhet baza e t dhnave mbi personat e zhdukur, e cila do t prmbante informacione konkrete dhe precize mbi rrethanat e zhdukjes s tyre. Safet Halilovi, ministr pr t drejtat e njeriut dhe refugjat t BeH, ka drejtuar mesazh me rastin e Dits ndrkombtare t zhdukurve n t ciln potencon se zgjidhja e fatit t zhdukurve obligim civilizues dhe moral. Nataa epanovi, kryesuesja e Koordinimit t shoqatave serbe t t zhdukurve nga hapsirat e ish Jugosllavis, ka deklaruar se m shum do t arrihej me de-politizimin e ktij problemi dhe ka ftuar n hapjen e t gjitha arkivave dhe krijimin e nj baze t vetme t dhnave mbi t zhdukurit . Krkesa e Koordinimin Rajonal t shoqatave t zhdukurve nga hapsirat e ish-Jugosllavis sht q BE t mos i lejoj asnj shteti t rajonit t bhet antar i saj derisa t mos zgjidhet fati i t zhdukurve pr t cilt jan prgjegjs. 8

! Detyrat e Komisonit a. t grumbulloj t dhna pr rastet e krimeve t lufts dhe shkeljeve tjera t rnda t t drejtave t njeriut, t ofroj prshkrim t detajuar pr to, dhe t pasqyroj mostrat e shkeljeve t t drejtave dhe pasojat e tyre; b. t grumbulloj t dhna pr fatin e t pagjeturve dhe t bashkpunoj me trupat kompetente, t cilat, n palt kontraktuese, merren me hulumtimin pr t pagjeturit; c. T bj inventarizimin e humbjeve n njerz n lidhje me luftn ose formn tjetr t konfliktit t armatosur: i. Civilt, t cilt kan humbur jetn ose kan humbur n ndrlidhje me luftn ose me forma tjera t konfliktit t armatosur; dhe ii. lufttart t cilt kan humbur jetn, ose kan humbur n ndrlidhje me luftn ose me format e tjera t konfliktit t armatosur; d. t grumbulloj t dhna mbi vendet e burgosjes, t ndrlidhura me luftn, ose me format e tjera t konfliktit t armatosur, t personave t cilt jan burgosur n mnyr joligjore, u jan nnshtruar torturave dhe sjelljeve njerzore, dhe t hartoj nj

Shnimi i Dits Ndrkombtare t Zhdukurve n Kroaci, 30 gusht 2011.

Manifestimi n Brko, 29 gusht 2011. Iniciativa pr KOMRA

regjistrim gjithprfshirs, duke mbrojtur identitetin e tyre, n rastet kur sht e nevojshme; e. t hulumtoj rrethanat politike dhe shoqrore, t cilat n mnyr vendimtare kan ndikuar n shprthimin e luftrave ose formave t tjera t konfliktit t armatosur, si dhe kryerjen e krimeve t lufts dhe shkeljeve t tjera t rnda t t drejtave t njeriut; f. t mbaj dgjime publike, t viktimave dhe personave t tjer, pr krimet e lufts dhe shkeljet e tjera t rnda t t drejtave t njeriut;

prkrahin aktivitetet e Nisms pr KOMRA

!Studentt italian

Amica e Tuzlls dhe Fondacioni Aleksander Langer nga Bolcano, n suazat g. t rekomandoj masat, t cilat kan e programit Adopt Srebrenica: International t bjn me parandalimin e prsritjes Cooperation for Memory Java e pest s shkeljeve t t drejtave t njeriut dhe ndrkombtare e dialogut dhe takimeve, 5 reparacionin pr viktimat; dhe e 6.09.2011, kan organizuar takimin e nj h. t hartoj, t publikoj dhe t prezantoj grupi studentsh nga Italia dhe Bosnj e raportin prfundimtar, n mnyrn q ai t Hercegovina me bashkpuntort e FDH. Me mund t deprtoj deri tek nj numr sa m at rast Aleksandar Obradovi u ka prezantuar i madh i njerzve n shtetet e territorit t aktivitetet e Koalicionit pr KOMRA nga nisma RSFJ-s s dikurshme. e saj e deri te faza aktuale e avokimit publik. Gjat biseds s hapur me Nataa Kandi (Propozim Statuti i KOMRA, Pjesa IV Qllimet dhe detyrat e Komisionit, neni 14 mbi Nismn KOMRA, prgjegjsin e t Detyrat) rinjve dhe iden pr pajtimin, studentt kan parashtruar mendimet e tyre mbi projektin e komisionit rajonal mbi t vrtetn. Para s gjithash ata kan potencuar se KOMRA sht e domosdoshme sepse viktimat anonime sht e pamundur t mbahen mend, e me kt edhe nuk mund t jen prher prezent n vetdijen e banorve t rajonit. KOMRA, sipas mendimit t studentve, do t ballafaqohet me probleme t mdha, sepse pr shumicn sht vshtir apo e pamundur t kuptojn se nocioni i t drejtave t njeriut ka t bj me tr njerzimin, andaj i irriton kur n mnyr t vendosur dokumentohet krimi i lufts i kryer mbi bashksit t cilave ato t drejta u mohohen. sht vshtir t thuhet se ka befason m shum ata njerz shnimi i krimeve t lufts pr t cilat mendojn se nuk jan krime (por sjellje legjitime luftarake) apo mbrojtja e t drejtave t njeriut t atyre t cilat jan t privuar nga to.
Iniciativa pr KOMRA

10

Viktimave, konsiderojn studentt, duhet tu sigurohen numr sa m i madh mekanizmash pr arritjen deri te drejtsia dhe nj numr sa m i madh opsionesh pr kompensimin fizik dhe moral: pra, edhe gjykimet, por edhe KOMRA. Studentt italian kan prmendur nj shembull nga vendi i tyre: tridhjet vite t plota pas Lufts s dyt botrore n vendin e tyre, sikurse n t shtatdhjetat nuk sht folur mbi terrorizmin. Shoqria italiane ka par madhsin e problemit t heshtjes nse nuk ka prballje, strukturs s shoqris i kanoset rrnimi. Studentt nga BeH konsiderojn se para Nisms pr KOMRA qndrojn vshtirsi t mdha n vetdijen e shum njerzve nga hapsirat e ish Jugosllavis nacionalizmi sht shum i shprehur. arko nga Srebrenica megjithat sht optimist: dshmit publike, t cilat jan pjes prbrse e KOMRA, do t kishin ndikim pozitiv sepse do t krijonin reaksion t fort emocional, e cila te dgjuesit do t zgjonte tr tmerrin e krimit. N prgjigjen n pyetjen a sht m i rrezikshm mohimi i s kaluars apo kthimi n t kaluarn prmes mbajtjes mend, dokumentimit dhe shnimit studentt futn plot emocione. Nj nga prgjigjet m t shpeshta ishte: Mohimi i s kaluars sht gjithmon pjes e diskursit politik. Intelektualt e rinj evropian vrejn dallimin e madh mes t vrtets dhe domosdoshmris shoqrore n njrn an dhe politiks n ann tjetr. Ata e shohin diskursin aktual politik para s gjithash si nj betej egoiste pr qllime afat-shkurta, n suazat e s cils shpesh injorohen t vrtetat e pakndshme. Nga ana tjetr, pr ta ballafaqimi me t kaluarn sht nj pun e pashmangshme dhe urgjente, e cila pr nj koh t gjat ka mbetur e pakryer.

Adopt Srebrenic, takimi n FDH, 5.09.2011

Iniciativa pr KOMRA

N panelin, t cilin e moderonte Draen Lali nga Fakulteti i shkencave politike n Zagreb, foln Christian Axboe Nielsen (Universiteti Aarhus, Danimark), Diane F. Orentlicher (Washington College of Law, SHBA), Eric Gordy (UCL School of Slavonic and East European Studies, Britani e Madhe), Florence Hartmann (gazetare, Franc), Jasna Dragovi Soso (Goldsmiths, Universiteti i Londrs, Britani e Madhe), Lazar Stojanovi (regjisor, Serbi), Marlies Glasius (Universiteti n Amsterdam, Holand), Mladen Ostoji (Universiteti i Londrs, Queen Mary, Britani e Madhe), Vera Krinik Buki (Institut za narodnostna vpraanja, Slloveni) dhe Vladimir Petrovi (Instituti pr historin bashkkohore, Serbi). Duke hapur panelin, Draen Lali ka shpjeguar se si qllimi i forumit dhe i t gjitha diskutimeve n t do t bjn t mundur q t mos prsritet q nj qytetar i arsimuar akademik n nj sistem totalitar, apo n sistemin i cili n dukje sht demokratik e n t vrtet sht totalitar, nuk ka njohje mbi gjrat tmerruese t cilat kan ndodhur, vrasjet e robrve t lufts... Diane F. Orentlicher ka paralajmruar se sht e domosdoshme t vrtetohet se ajo ka sht pr ne e rndsishme sht n t vrtet ajo ka viktimave u nevojitet pr shembull, viktimat kan dashur themelimin e Tribunalit ndrkombtar penal pr drejtsi, e n lidhje me Tribunalin flitet pr do gj tjetr prve pr drejtsin pr viktimat. N publik Tribunali kryesisht kritikohet si i padrejt, ndonse vazhdimisht theksohet nevoja pr drejtsi. Gjykimet zgjasin shum gjat, kriminelt dnohen me dnime afat-shkurta, gjykatoret shndrrohen n tribuna pr promovimin e platformave politike... Eric Gordy ka theksuar se Tribunali sht i pari organ juridik me destinim t till gjykata e Nyrnbergut dhe gjykata n Tokio ishin institucione ushtarake, t cilat kan gjykuar n nguti dhe nuk u kan mundsuar t akuzuarve mbrojtje adekuate. Nj nga sukseset m t mdha t Tribunalit sht mbledhja e dokumentacionin t detajuar e cila pamundson fardo mohimi. Kjo i bn konfliktet n territorin e ish Jugosllavis krimet m s miri t dokumentuara n bot. Kufizimi i Tribunalit qndron n pamundsin pr tu prgjigjur n pyetjen: sa gjykime jan t mjaftueshme pr tu realizuar njfar forme e drejtsis? do shifr do t konsiderohej si shum e madhe apo shum e vogl. Nga viti 2000 e kndej, reagimi i publikut ka lvizur nga mohimi i plot, relativizmi, e deri te kndvshtrimi i sotm ideologjik pr krimet t cilat quhen akte t mbrojtjes apo fitore. Shkaku pr kt qndron n natyrn
Iniciativa pr KOMRA

!Bashksia epistemologjike kundr vllazris s qarqeve kriminale

N Forumin ndrkombtar pr drejtsin n transicion n vendet post-Jugosllave, (27 qershor 2011, Sarajev, BeH) ekspertt e mirnjohur ndrkombtar kan parashtruar pikpamjet e tyre mbi rndsin e Nisms pr KOMRA.

11

e gjykimit ai sht nj proces teknik qllimi kryesor i t cilit nuk sht prmbushja dhe pranimi viktimave. Q n rajon t mbijetoj ideja e pajtimit, qytetart duhet q informacionet mbi t kaluarn e lufts ti pranojn nga dikush t cilit i besojn m shum se Tribunalit dhe gjykatave vendore. E shkalla e besueshmris n institucionet politike dhe mediat sht shum e ult. Qytetart u besojn para s gjithash viktimave, individve t cilt jan t ngjashm me ta. Ata dshirojn t dgjojn rrfime personale, t hedhin vshtrim n ndjenjat e t tjerve. Mladen Ostoji ka parashtruar raportin mbi hulumtimet e tij t marrdhnieve t elits politike serbe ndaj Tribunalit. Un mendoj se n t vrtet nj nga msimet kye t Tribunalit t Hags sht se Nismat ndrkombtare pr drejtsin n transicion nuk mund t ken sukses pa prkrahjen e elits politike vendore, ka potencuar ai n fillim t fjalimit t tij. Rrnjt e marrdhnieve t pasinqerta t elits politike serbe ndaj Tribunalit qndron n frikn se Tribunali mund t krcnon stabilitetin dhe legjitimitetin e institucioneve n Serbi. Kjo frik nga de-stabiliteti i institucioneve sht bartur edhe n ushtri dhe polici dhe n formn prfundimtare ka sjell deri te vrasja e kryeministrit ini. Pasoj e asaj frike sht prpjekja e pushtetit pr ti bindur t akuzuarit q vet t dorzohen, q ka sjell deri te ajo q shteti praktikisht ka qndruar pas t akuzuarve, si mund t shihet n Kroaci e deri diku edhe n Bosnje. Rezultati prfundimtar i atij procesi sht socializmi i kriminelve dhe idolizimi i tyre. 12 Jasna Dragovi Soso ka theksuar se si n shtetet e ish Jugosllavis m n fund po ndryshon klima politike, dhe pr kt sht koha e fundit pr disa Nisma t cilat n t kaluarn kishin dshtuar. Por n rajon akoma nuk po mbahet debati publik mbi krimet nga e kaluara e afrt madje edhe kur ndodh dika shum e rndsishme, si burgosja e Mladiit, debati koncentrohet n prsritjen e argumenteve nga t nntdhjetat. KOMRA do t mund t prcaktoj faktet themelore mbi at se ka ka ndodhur n rajon kjo sht shum me rndsi sepse madje edhe n nivelin nacional nuk ka version prgjithsisht t pranuar t ngjarjeve gjat viteve t nntdhjeta. Christian Axboe Nielsen ka prmendur deklaratn e ministrit serb t policis, Ivica Daia, se ish Jugosllavin e ka mbijetuar vetm vllazrim bashkimi i grupeve kriminale. N t gjitha republikat e ish Jugosllavis, kriminaliteti i lufts dhe krimi i organizuar jan t dy ant e monedhs s njjt. Por, pr ardhmrin e rajonit sht shum m e rndsishme procesimi e jo analizimi i atyre grupeve kriminale, pasi q kjo do t krijoj fotografin komplete t historis dhe n t njjtn koh do t mnjanoj problemet e shumta n shoqri. Vera Krinik Buki e sheh KOMRA-n si reaksion t domosdoshm t sfers s shoqris civile n sfern e politiks arbitrare. Si historian, ajo i sht qasur problemit t pajtimit prmes shembullit t kryengritjes s Cazinit, kryengritjes s fshatarve kundr terrorit komunist t vitit 1950. Kto ngjarje kan qen tema tabu deri n vitin 1991 kur nj studim i madh ka paraqitur t dhnat mbi at kryengritje n publik. N t njjtn mnyr edhe KOMRA do t duhej t vepronte parashtrimi i fakteve t pakontestueshme n numr sa m t madh do t vendoste themelet pr zgjidhjen e drejt t problemit.

Iniciativa pr KOMRA

Marlies Glasius ka vrejtur se drejtsia n transicion ballafaqohet me detyra gati t pamundura. T prcaktohen t vrtetat zyrtare mbi ngjarjet, ofrimi i kompensimit pr viktimat dhe parandalimi i krimeve t ardhshme kto detyra jan aq t rnda sa para s gjithash frustrojn ata t cilve u sht dedikuar. M e shndetshme sht t observohen gjykimet n Tribunal nga pik-vshtrimi ekspresionist, si teatr ritual i cili shoqris i transmeton mesazhe. Por gjykimet nuk munden q shoqris n mnyr efikase ti afrojn t vrtetn. S pari, ekziston tensioni mes prpunimit t pjess penale dhe njoftimit t s vrtets gjykimet drejtojn vmendjen kah i akuzuari dhe krimi i tij konkret, ashtu q vijm deri te t vrtetat e ndryshme pr gjykime t ndryshme. Pastaj, Tribunali ndrkombtar financohet dhe organizohet nga vendet perndimore, e kjo hap mundsin q e vrteta e prcaktuar n to t hedhet posht si teatr perndimor. N fund, i akuzuari gjat gjykimit do t bj do gj q sht n fuqin e tij pr t sfiduar Tribunalin, q krijon dy versione t s vrtets dhe rrnon besimin e publikut n Tribunal. Florence Hartmann sht nisur nga qndrimi sipas t cilit procesi i drejtsis ndrkombtare do t mbetet gjithmon i pakryer nse nuk ndryshon rrfimet historike t grupeve t prfshira n konflikt, e kjo bhet prmes procesit t arsimimit. Propozim Statuti i KOMRA n nenin 45 parasheh mekanizmat me t cilat sigurohet integrimi i fakteve t prcaktuara n sistemet arsimore t shteteve n rajon. Megjithat, pr gjra t tilla nevojitet koh, e n ndrkoh rriten gjeneratat e pas-lufts t cilat jan t arsimuara me rrfimet konflikte n sistemin n t cilin arsimimi historik dhe drejtsia n transicion shkojn n dy trase t ndryshme. Arsimimi pr tani potencon dallimet mes kombeve n rajon, n vend se t prmbushen nevojat pr drejtsi, demokratizim e pajtim. Reformimi i historis krkon shum koh gjithmon ka qen ashtu e do t jet edhe n kt rast. Para se mekanizmat e drejtsis n transicion si sht KOMRA t fillojn t ndikojn n sistemin arsimor, mediat do t mund ti bjn t ditura faktet e prcaktuara n vend t fshehjes s veprave t cilat kan shkaktuar aq shum vuajtje. Lazar Stojanovi sht marr me at knd-vshtrim q KOMRA-n e dallon nga institucionet gjyqsore, e kjo sht fusha e prgjegjsis morale e politike. Prgjegjsia kolektive nuk ekziston por mund t flitet pr prgjegjsin politike masovike t tr atyre q kan ngritur dorn pr t prkrahur ardhjen e kriminelit n pushtet dhe politikn e tij t mtejme kriminale. Pranimi i prgjegjsis s till sht jetik n procesin e themelimit t komisionit pr t vrtetn dhe pajtimin n hapsirat e ish Jugosllavis pasi q kjo, pr her t par n histori, do t jet nj komision rajonal. Andaj pranimi i prgjegjsis politike do ti ndihmonte secilit shtet t pranonte se si edhe ai ka kryer krime, dhe se ai i pranon krimet e veta njsoj sikurse krimet e kryera ndaj tij. Vladimir Petrovi ka theksuar nj fakt interesant se n prballje me t kaluarn edhe n fushn e drejtsis transicionale nuk ka shum historian. Shkaku qndron n at se historiografia sht nj disiplin e cila ka dhn kontributin e saj t madh shprbrjes s Jugosllavis, [...] e cila ka br mjaft n at q ajo shprbrje t rezultoj n luft, dhe [...] e cila ka br mjaft q karakteri i asaj lufte t mjegullohet sa t jet e mundur . sht e pamundur t pritet nga njerzit t cilt kan investuar karrierat e tyre n nj projekt t
Iniciativa pr KOMRA

13

caktuar politik q n mnyr kritike t vshtrojn n angazhimin e tyre vetanak dhe n vet at projekt. Rrjedhimisht, projekti sikurse sht Fundi i Jugosllavis tentim q t publikohet dokumentet m relevante prkitazi me rrnimin e Jugosllavis n paraqitje kritike, me shpres se do t krijoj bazn faktografike pr shqyrtimet e mtejme. Drago Pilsel, n baz t gjysm milioni nnshkrimesh pr KOMRA dhe reaksionit pozitiv t elits politike malaziase, ka prfunduar se ekziston mundsia q n ne t qetsohet historia. Duke rrfyer tregimin e tij t jets, ai ka prmendur momentin kur ka kuptuar se nuk sht e mundur njkohsisht t jesh majtist argjentinas, fashist kroat dhe student i teologjis. paaftsia pr t qetsuar historin n vetvete sht dika rreth s cils KOMRA mund t ndihmoj shum. Amir Kulagi, i mbijetuari i Srebrenics, ka thn se proceset si Nisma pr KOMRA sht prova m e mir se ne ende kemi forc dhe guxim t luftojm kundr prvojave tona t rnda. Ai ka prmendur teorin sipas s cils t gjitha viktimat flasin me t njjtn gjuh dhe ka theksuar se ajo megjithat nuk sht e sakt: viktimat nuk pajtohen rreth shprehjes viktim, krim, heroizm n luft. Ekziston edhe problemi i pajtimit i vshtruar si qllim i drejtsis transicionale: S pari duhet t themi se kush duhet t pajtohet. A sht kjo n nivelin personal? A sht kjo n nivelin e ndonj etnie apo n nivelin e shoqris? Pajtimi nnkupton pranimin e krimit dhe krkim-faljen pr t. Pajtimit duhet ti paraprij besimi mes njerzve, mes bashksive e m pastaj n nivel t shoqris. 14

T shohim se far mund t bj arti kur t marrin faktet t cilat i kemi mbledhur me punn n terren dhe si mund ti kthej m pastaj? ka jan ato kur arti bn me to at ka un konsideroj t jet detyr artistike? T mos ket mos-kuptime KOMRA sht nj Nisma gati e prsosur n botn e pa-prsosur. Jan pak artist t cilt merren me t keqen, flasim pr viktimat. Kta jan t shumtn viktimat tona. Un friksohem se n kto q na kan mbetur t kalojm n tok, kjo mnyr ndrrimi i t vdekurve pr t vdekurit mund t bhet dominuese, friksohem se edhe m tutje do t kalkulohet me viktimat. Arti duhet t luftoj fuqishm kundr asaj se ekzistojn viktimat tona e tuajat.
Iniciativa pr KOMRA

KAN THN PR KOMRA-n:

(Slobodan najder, letrar, Zagreb, Kroaci, Konsultimet rajonale me artist mbi Nismn pr krijimin e KOMRA, Instituti Boshnjak, Sarajev, BeH, 7 prill 2010.) Nuk e kam prkrahur por edhe kam nnshkruar pr t! Duhet t gjejm informatat dhe emrat e njerzve. Kjo nuk do t thot se do t pajtohemi rreth s vrtets. Ju prkujtoj, palt s pari kan luftuar prmes ideve, e pastaj prmes gazetave, e n fund me plumba e bomba. Gjat ksaj, secili kishte t vrtetn e vet. Por dallimet mes t vrtetave do t jen m t vogla dhe m pak n dm t viktimave t pafajshme nse para interpretimit t fakteve tregojm vet faktet. Pr kt jam pr KOMRA. (Slobodan Uzelac: ka do t ndodhte sikur Tadi t prshndeste Karadiin apo Mladiin?, http://danas.net.hr/intervju-tjedna/page/2011/09/01/0075006.html, 02.09.2011) Nisma pr KOMRA me t vrtet sht aksion politik, dhe at e rndsis parsore. Pr kt mbi t po heshtet aq thell n mediat kroate, mos ashtu mund e njjta t zhduket apo vritet. E sot nuk ka pun m t rndsishme politike se sa t bhet nj libr i madh t vdekurish n t ciln do t gjendeshin t gjith nga i pari, emrat e atyre t cilt n vitin 1991 ishin vrar, dbuar apo shprngulur, prfshir edhe emrat e vrassve t vrar, deri te m i fundit. [...] Ideja mbi KOMRA nuk sht [...] prpjekje pr tu arritur deri te nj e vrtet e vetme, e pakontestueshme. Qllimi sht q t arrihet deri te nj faktografi t pakontestueshme: me emrat e njerzve, prshkrimin e psimeve t tyre , dhe n fund me numrin e t gjitha viktimave. Kjo sht pak a shum ajo ka n fund t t gjitha luftrave mund t bhet pr viktimat, e ka te ne kurr nuk sht br. Njkohsisht, nuk ka mnyr m t mir pr parandalimin e luftrave t ardhshme se sa t prcaktohen faktet e luftrave t kaluara. E ciln t vrtet kush do ta nxjerr nga ato fakte dhe far historie do t shkruaj n baz t tyre, kjo sht, me t vrtet, gj m pak e rndsishme. [] E vrteta do t pajtohet me t vrtetn nse dihen t dhnat, emrat, numrat. (Miljenko Jergovi, Prse kam prkrahur KOMRA, n: Jutarnji list, 31.05.2011, faqe 21) Q e vrteta dhe drejtsia, si n t gjitha, t mund t gjejn rrugn e vet, duhet t prballemi me t kaluarn. Pikrisht kjo sht detyra e KOMRA-s s ardhshme, saktsisht Komisionit rajonal pr prcaktimin e fakteve mbi krimet e lufts n hapsirat e ish shtetit. Na nevojitet ky komision q raportet n rajon t ndrtohen n themele tjera, por edhe e cila do t prfaqsonte fillimin e partneritetit multi-lateral t bazuar n pranimin ndrkombtar dhe respektimin e hapjes dhe respektit. Nuk guxojm t jetojm n gnjeshtra, duhet t dgjohet zri i viktims, q asaj dhe familjes s saj ti kthehet dinjiteti, q thjesht njeriut ti kthehet dinjiteti. Mohimi i krimit sht i palejueshm. Mohimi i krimit do t thot pjesmarrje n krim. (Alija Behmen, kryetar kuvendi i Sarajevs, n Forumin ndrkombtar pr drejtsin transicionale n vendet post-Jugosllave, 27. 06. 2011, Sarajev, BeH)
Iniciativa pr KOMRA

15

ZRI I VIKTIMAVE

Mua do t m vinte shum mir sikur t vinte fqinji im, pr shembull t themi, Ramo, Ibro, Muhamed dhe t m thoshte: - Zonja Mira, ktu jan djali dhe bashkshorti juaj. Un e di, e di me siguri se jan ktu. Ju varrosni me dinjitet. Do ti kisha qen falnderuese pr tr jetn. Plagt e mia do t lehtsoheshin shum, shum. Ndrgjegjja ime do t qetsohej. Nuk do t shkoja n Bikoe, te muri, pr t lehtsuar veten, por e kisha dit se ku pushojn dhe ku jan t gjitha tjerat. (Mira Jankovi nga Bikoi, BeH, Forumi i par rajonal pr drejtsin transicionale, Sarajev, BeH, 5-6.05.2006.)

Kur vij, a po jo, shihem me njrin, me nj fqinj dhe ai pyet: Hajt tregoma t vrtetn, ashtu si njeriu njeriut. Do t thot hajde t harrojm, apo jo, nse mund t harrohet e gjitha q ka ndodh, them: M jep vetm nj informat q t gjej, ta varros, nj pjes t jets ta mbyll, q do t thot, kshtu, q t mund t shkoj te varrezat dhe t mund tu tregoj fmijve se kush ishte 16
Shfaqja Analogije e Teatrit t familjeve t lumenjve t kthjellta, Qendra kulturore Pekarna, Maribor, 7 shkurt 2011.

Iniciativa pr KOMRA

gjyshi i tyre [...] Do t doja t zbardhet e vrteta dhe t gjenden t gjith t zhdukurit, pa dallim, Serb, Kroat apo Boshnjak, t gjith q psuan, t gjenden, t varrosen dhe t vihet pik njher dhe, t bhet nj e vrtet e mirfillt, t thuhet kush, ku, ka dhe kur e ku e si ka punuar . (Slavoljub Peri nga Vozua, BeH, Forumi i par rajonal pr drejtsin transicionale, Sarajev, BeH, 5-6.05.2006.) Pr mua si njeri drejtsi do t ishte sikur do t fitoja rastin t vij deri te njeriu apo grupi i cili m ka vrar m t dashurit dhe ti pyes prse. A i kan njohur ata njerz fare antart m t ngusht t familjes sime? Cili ishte shkaku q i kan vrar n mnyrn m mizore e i kan ln ndoshta diku, hajt t themi, ku kurr nuk mund t arrij. Kjo do t ishte pr mua drejtsia. [] Pr mua do t ishte e vrteta sikur dikush t m thoshte se ku ka vrar t gjith antart e vdekur, antart meshkuj t familjes sime, q t mund t arrij te ata dhe q n mnyr dinjitoze n vend t caktuar ti varros e q edhe un [] t kem vendin tim ku mund t shkoj dhe msoj fatih-n dhe hajt t themi, n nj moment t jem me shpirtrat e atyre t mive. Kjo sht pr ne e vrteta. (Amir Kulagi, Shoqata e Grave t Srebrenics, BeH, Forumi i par rajonal pr drejtsin transicionale, Sarajev, BeH, 5-6.05.2006.)

17

DEBATET

!Mbi Nismn KOMRA

Letra prkrahse e artistve dhe intelektualve nga vendet post-jugosllave pr themelimin e KOMRA, e publikuar me 22 tetor 2011 n Politika dhe gazetat kryesore ditore t rajonit, ka nxitur Dragana Popovi dhe Miljenko Dereta nga organizata jo-qeveritare Nisma Qytetare q edhe nj her publikisht shprehin qndrimin e tyre ndaj asaj iniciative. Njqind e pesdhjet e pes artist dhe intelektual kan krkuar nga kryetart e shteteve t rajonit q bashkrisht t themelojn KOMRA. Popovi n kt reagon me pohimin t cilin e transmeton Politika n tekstin KOMRA e dnuar t dshtoj e publikuar me 24.10.2011, q Statuti t cilin e propozon Koalicioni pr KOMRA prmban dispozita t cilat jan n kundrshtim me kushtetutat e shteteve t rajonit. Popovi nuk cek dispozitat kontestuese t Statutit e as shembullin e kushtetuts me t cilat ato nuk jan n pajtim. Prve ksaj, Popovi n tekstin Statuti i KOMRA kundr ides s mir, t publikuar me 23.10.2011 n faqen e Internetit t shtpis mediale B92, parashtron se ai personalisht nuk sht pr qasjen e prcaktimit t shkaqeve t luftrave dhe krimeve t lufts. Konsiderohet se me caktimin e atij qllimi, e tr ideja mbi Komisionin rajonal sht e dnuar t dshtoj. Me vendosmri paralajmron se nga e
Iniciativa pr KOMRA

gjith ideja nuk ka asgj sepse avokimin pr themelimin e Komisionit rajonal e bn nj grup i vogl njerzish: Kur nj grup i ngusht njerzish tenton t shtyj prpara nj ide kaq t madhe, ajo vshtir kalon. Mnyra e till e evokimit publik nuk ka kaluar askund n bot, e nuk do t kaloj as n hapsirn e ish-RSFJ-s. Shefi i tij, Miljenko Dereta, nuk ka njohuri pr dispozitat e Propozim Statutit t KOMRA por sht i sigurt se koha ka treguar se komisionet n t vrtet nuk zgjidhin asgj, si qndron n tekstin e njjt. Duke pasur parasysh se Popovi dhe Dereta pohimet e tyre nuk i mbshtesin me argumente, nuk mundem t polemizoj me ta. Pr kt arsye po referoj n disa fakte, t cilat mund t kontribuojn n vshtrimin m t mir, edhe t tyre, n procesin e KOMRA. S pari, Koalicioni pr KOMRA me 26 mars 2011 ka adoptuar Propozimin e Statutit t KOMRA, pas procesit trevjear konsultativ n t cilin kan marr pjes m shum se 6.000 aktivist t shoqris civile, prfshir viktimat, antart e familjeve t zhdukurve, gjykatsit, prokurort dhe avokatt. Prcaktimi i fakteve mbi krimet e lufts dhe shkaqet e lufts jan qllimet pr t cilat angazhohet Koalicioni pr KOMRA. A do ta pranojn shtetet kt, mbetet t shihet. Pason faza n t ciln grupet punuese t qeverive n rajon duhet t shqyrtojn Propozim Statutin e Komisionit q propozon Koalicioni pr KOMRA dhe t thot fjaln e fundit n lidhje me t. Nse shtetet konkludojn se prcaktimi i shkaqeve t lufts sht nj detyr e pamundur pr Komisionin rajonal, si mendon Popovi, ather n Statutin e KOMRA nuk do t jet ai qllim dhe detyr, pavarsisht nga ajo q ai prmbahet n Propozimin e Statutit t cilin e propozon Koalicioni pr KOMRA. E dyta, Koalicioni pr KOMRA nuk sht nj grup i ngusht njerzish: ai prbhet nga 1.880 organizata dhe individ nga radht e viktimave dhe intelektualve. 550.000 qytetar nga vendet post-jugosllave ka prkrahur n qershor t vitit 2011 Peticionin pr themelimin e KOMRA. Artist t njohur dhe intelektual eminent prkrahin Nismn pr themelimin e KOMRA. Procesi i avokimit publik, i drejtuar kah politikant, duke filluar nga nntori i vitit 2011 do t udhhiqet nga Ekipi rajonal n prbrje profesor arko Puhovski (Kroaci), profesor Zdravko Grebo dhe regjisori Dino Mustafi (BeH), profesoresha Biljana Vankovska (Maqedoni), avokat Azem Vllasi (Kosov), gazetari Igor Mekina (Slloveni), gazetari Duko Vukovi (Mali i Zi) dhe gazetari Dinko Gruhonji dhe un n Serbi. Un jam n at grup para s gjithash pr shkak se kam nisur Nismn, e jo se jam po aq e vlefshme sa antart e tjer t ekipit. E treta, n teorin dhe praktikn e drejtsis transicionale sht pranuar drejtsia restauruese ( komisionet pr t vrtetn, komisionet hetimore, Nismat lokale t pajtimit) q kontribuon kthimit t dinjitetit t viktimave, integrimit shoqror t ish lufttarve dhe ndrtimit t paqes, si dhe ka potencial t parandaloj prsritjen e krimit. Teorikt he praktikuesit q merren me transicionin e shteteve trashguese RSFJ t dikurshme, konsiderojn se KOMRA mund t mnjanoj kufizimet objektive t gjykimeve penale (kohzgjatja e gjat, kapacitetet e pamjaftueshme t gjykatave, pleqria, smundjet dhe vdekjet e dshmitarve dhe viktimave) dhe t ndrtoj nj fotografi faktike mbi at se ka ka ndodhur dhe prse, n territorin e ish Jugosllavis n periudhn prej vitit 1991 deri n vitin 2001.
Iniciativa pr KOMRA

18

E katrta, politikant, si theksojn Popovi i Dereta, nuk jan ndalur n prkrahjen deklarative KOMRA-s. N qershor t vitit 2011 Qeveria e Malit t Zi ka formuar grupin punues pr shqyrtimin e Nisms KOMRA. Pason faza n t ciln qeverit tjera n rajon do t fillojn me qasjen formale Nisms KOMRA. E pesta, publiku profesional edhe deri m tani ka qen aktivisht e angazhuar n formsimin e mandatit t KOMRA, pr t ciln dshmojn konsultimet e shumta rajonale t mbajtura nga viti 2006 e deri te adoptimi i Propozim Statutit KOMRA, n mars t vitit 2011, t qasshme n faqen e Internetit www.zarekom.org. N fund, pajtohem me Miljenko Dereta kur thot se politika ditore edhe m tutje pengon shum procese. Ideja KOMRA ka potencial t pengoj manipulimet politike me numrat e viktimave dhe thurjen e miteve nacionale mbi konfliktet, rajoni m n fund t mund t filloi procesin shoqror, e jo procesin e politiks ditore, t pajtimit. Nataa Kandi Tekset n t cilat Nataa Kandi prgjigjet mund ti merrni nga faqja www.zarekom.org:
KOMRA e dnuar n dshtim - http://www.zarekom.org/uploads/press/2011/10/i_2106/f_1/f_2820_0.doc Statuti KOMRA kundr ides s mir - http://www.zarekom.org/uploads/press/2011/10/i_2104/f_1/f_2846_0.doc

19

Nisma pr themelimin e KOMRA ishte prballur me shum prgjigje mediale dhe prkrahje publike, por edhe me kritika t ashpra. Publicisti Igor Mekina ka shqyrtuar n tekstin Analiza e kritiks publike dhe prkrahjet Nisms pr themelimin e KOMRA paraqitjet pozitive dhe negative t Nisms pr KOMRA n mediat rajonale. Duke prmbledhur argumentet e prezantuara deri m tani kundr ides pr themelimin e komisionit rajonal pr t vrtetn, prfshir edhe polemikn e njohur RistivojeviIvanievi mbi statusin juridik t KOMRA, Mekina tregon se si argumentimi kundr KOMRA sht shpesh i bazuar n gabime logjike. Akuzat e pabazuara n llogari t KOMRA, fakti se mediat t cilat kan publikuar sulmet t akuzuarve si rregull nuk u kan mundsuar prgjigjet n akuzat e rnda, si dhe prdorimi

!Kritikat kontradiktore dhe t pasakta pr Nismn pr KOMRA

Iniciativa pr KOMRA

i ofendimeve dhe shpifjeve n llogari t disa ithtarve m t njohur t Nisms, sipas konkluzioneve t Analizs s prmendur padyshim paraqesin shembuj t shkeljeve t etiks s gazetarit, gjersa mediat t cilat n at mnyr raportojn pr KOMRA, cilsojn para s gjithash fjal urrejtje, gnjeshtra, nxjerrje faktesh nga konteksti dhe heshtje t ngjarjeve. Prkundr rregullit sipas s cils gazetart gjat paraqitjes s akuzave t rnda n llogari t njerzve individual, duhet t krkojn edhe mendimin e personit me t cilin kan t bjn ato akuza, ithtart e sulmuar t KOMRA n artikujt e numruar nuk kan pasur rast t prezantojn qndrimet e tyre, q sipas vlersimit t Igor Mekina nuk sht vetm dshmi e nivelit t lart t jo-profesionalizmit t mediave t prmendura, por paraqet edhe cenimin e standardit ndrkombtar t raportimit gazetaresk, n radh t par Deklarats s Munihut, e cila obligon t gjith gazetart. N analiz autori potencon se analiza krahasuese e teksteve t kritikuesve t KOMRA dshmon se kritikat e tyre jan faktikisht t gabuara, logjikisht t pasakta, kontradiktore dhe se pa marr parasysh se sa bindshm veprojn secila pr vete t gjitha s bashku paraqesin nj grumbull brokullash dhe t pa-vrtetash.
Tr analizn mund ta lexoni n http://www.zarekom.org/uploads/documents/2011/09/i_1647/f_1/f_2826_sq.doc

20

FAR T BHET?

Koalicionin pr KOMRA e presin takime me kryetar shtetesh n rajon t cilve akoma nuk u jan dorzuar nnshkrimet e mbledhura: Atifete Jahjaga, presidentet e Kosovs, Boris Tadiin, presidentin e Serbis dhe Gorge Ivanov, presidentin e Maqedonis. Pas ksaj Koalicioni do t punoj n prfitimin e institucioneve kompetente pr t lvizur procedurn pr prmbylljen e kontrats ndrkombtare apo lidhjes s marrveshjes politike pr themelimin e KOMRA.

Iniciativa pr KOMRA

21

Iniciativa pr KOMRA

22

Iniciativa pr KOMRA