Qendra pr hulumtime dhe bashkpunim rajonal Studiorum

Shkup, vitin 2011

PJESMARRJA EFEKTIVE POLITIKE E BASHKSIVE (M) T VOGLA N VETQEVERISJEN LOKALE N MAQEDONI:

PImplikime dhe rekomandime

PImplikime dhe rekomandime

PRMBAJTJA

HYRJA........................................................................................................... 3 I..BAZA.......................................................................................................... 4 II..E.DREJTA.E.PJESMARRJES.EFEKTIVE.POLITIKE............................ 4 E.drejta.e.pjesmarrjes.efektive.politike.t.bashksive.(m).t.vogla.. n.vetqeverisjen.lokale.n.Maqedoni....................................................... 5 Jodiskriminimi............................................................................................. 7 Prfaqsimi.i.drejt. .................................................................................... 8 . Decentralizimi.............................................................................................. 9 III..REKOMANDIMET................................................................................ 10 BIBLIOGRAFIA............................................................................................11
1

PImplikime dhe rekomandime

PRMBAJTJA

HYRJA........................................................................................................... 3 I..BAZA.......................................................................................................... 4 II..E.DREJTA.E.PJESMARRJES.EFEKTIVE.POLITIKE............................ 4 E.drejta.e.pjesmarrjes.efektive.politike.t.bashksive.(m).t.vogla.. n.vetqeverisjen.lokale.n.Maqedoni....................................................... 5 Jodiskriminimi............................................................................................. 7 Prfaqsimi.i.drejt. .................................................................................... 8 . Decentralizimi.............................................................................................. 9 III..REKOMANDIMET................................................................................ 10 BIBLIOGRAFIA............................................................................................11
1

Pjesmarrja efektive politike e bashksive (m) t vogla n vetqeverisjen lokale n Maqedoni:

M-r Biljana KOTEVSKA M-r Kumjana NOVAKOVA Pjesmarrja efektive politike e bashksive (m) t vogla n vetqeverisjen lokale n Maqedoni: Implikime dhe rekomandime Botues: Qendra pr hulumtime dhe bashkpunim rajonal Studiorum, Shkup Pr botuesin: m-r Neda Milevska-Kostova, drejtor ekzekutiv Prkthim n gjuhn shqipe: Emilija Janakieva Design: KOMA, Shkup Shtyp: Media-Konekt, Shkup

CIP - . , 352:342.57-054.57(497.7) KOTEVSKA, Biljana Pjesmarrja efektive poitike e bashksive m t vogla etnike n vetqeverisjen lokale n Republikn e Maqedonis : ndikimi i marrveshjes korniz t Ohrit / [Kotevska Biljana, Novakova Kumjana]. - Shkup : Studiorum, 2011. - 16 . ; 23 . - : . 15 ISBN 978-608-65392-4-5 1. Novakova, Kumjana [] ) - - COBISS.MK-ID 90113546

PImplikime dhe rekomandime

HYRJA

e grupeve (m) t vogla n proceset e vendimmarrjes n Maqedoni, n nivel qendror si edhe n nivel lokal, n lidhje me shtjet q u referohen n mnyr direkt, ngrit brengesa dhe gjithashtu paraqitet edhe si tem e shpesht t diskutimit pr dhe n organizatat ndrkombtare, eskpertt lokal dhe KQ, akademik dhe analitikant. Gjeneralisht, n kontekst t s drejts s pjesmarrjes politike, standardet intrenacionale pr t drejtat e njeriut sugjerojn se pjesmarrja politike (qasja deri te, dhe pjesmarrja e plot e minoriteteve n proceset e vendimmarrjes), paraqet element ky n mbrojtjen e t drejtave t antarve t bashksive, si edhe pr ruajtjen e identiteteve t tyre dalluese kulturore dhe/ ose t tjera. Megjithat, korniza konsociale politike i vn si rezultat i Marrveshjes Korniz t Ohrit (MKO) pas konfliktit nga viti 2001, si edhe permes dispozitave t tij kushtetuese dhe juridike, shum pak kontribuojn n at kontekst fuqia, de fakto sht ndar midis dy grupeve m t mdha etnike, maqedonasit etnik dhe shqiptart etnik, duke i prjashtuar bashksit (m) t vogla etnike nga proceset politike. M shpesh burimi i cituar t prjashtimit, dhe nga kjo edhe t diskriminimit, sht pragu nga 20% i sjell nga MKO-ja i cili sht vn si parakusht minimal pr t drejtn e bashksive etnike t gzojn n dispozitat kye t cilat mundsojn pjesmarrje efektive; prdorim t gjuhs, t drejtn e arsimimit t lart n gjuhn amtare ose thjesht prfshirje n format e ndryshme t proceseve t konsultimit prfaqsojn mekanizma pr pjesmarrje n administratn publike dhe n trupet gjyqsore e t tjera n nivel lokal. Pengesa kushtore/ juridike shkon s bashku me format m t prsosura dhe m pak t dukshme, nganjher edhe delicate dhe sidoqoft lart t komplikuara t prjashtimit, si pr shembull, deficiti demokratik, kultura e ult politikore, mungesa e vullnetit politik, tempoja e ngadalt t reformave demokratike, etj. Pastaj, ende ekziston mungesa e prgjithshme t kuptimit nga ana e dy elitave politike dhe gjeneralisht nga shoqria, se procesi plotsisht prfshirs politik dhe pjesmarrja e grupeve t minoriteteve n jetn politike dhe n punt publike nuk do tu shrbej vetm grupeve t minoriteteve, por edhe shoqris n prgjithsi. Deri n ciln mas implementimi i MKO-s e zmadhon pjesmarrjen efektive politike t grupeve (m) t vogla etnike n proceset e vendimmarrjes n nivel lokal n Maqedoni? Ky raport sht prgatitur mbi baz t studimit empirik pr Pjesmarrjen efektive politike t bashksive (m) t vogla etnike n vetqeverisjen lokale n Republikn e Maqedonis: Ndikimi i Marrveshjes Korniz t Ohrit (n tekstin e mtejshm: Studimi baz), duke e hulumtuar ndikimin e MKO-s dhe t dispozitave kushtetuese dhe juridike t cilat dalin nga I njjti pr pjesmarrjen efektive politike t grupeve (m) t vogla etnike n nivel t komunave n Maqedoni.1 Studimi ofron analiz t implementimit t MKO-s me theks t
1 Teksti i plot i studimit baz mund ta gjeni ktu: www.studiorum.org.mk. 3

Pjesmarrja efektive politike

Pjesmarrja efektive politike e bashksive (m) t vogla n vetqeverisjen lokale n Maqedoni:

veant t pjesmarrjes efektive politike t grupeve m t vogla etnike dhe rrjedhimisht jep rekomandime pr diskutim t mtejshm n kornizat e bashksis akademike. Ky raport i prmbledh prfundimet themelore n fushn e antidiskriminimit, prfaqsimit t drejt dhe decentralizimit si fusha t cilat me MKO reformohen n mas m t madhe, duke propozuar rrjedhimisht rekomandime me qllim zhvillim i pjesmarrjes efektive politike t bashksive (m) t vogla etnike.

I..BAZA

Termi bashksi (m) t vogla etnike vihet n legjisllativn e vendit si rezultat I reformave

juridike dhe politike pas nnshkrimit t Marrveshjes Korniz t Ohrit me t ciln iu v fund konfliktit t vitit 2001; termi prdoret pr bashksit t cilat numerikisht jan m pak se 20% nga populli I prgjithshm I shtetit. Sipas regjistrimit t popullsis nga viti 2002, prve dy bashksive m t mdha maqedonasit dhe shqiptart, n Maqedoni jentojn (5) bashksi (m) t vogla dhe t tjer, prkatsisht turq (3,85%), rom (2,66%), serb (1,78%), boshnjak (0,84%), vleh (0,48%) dhe 1,04% I prkasin kategoris t tjer.2 Ndryshimet dhe plotsimet e Kushtetuts s vendit dhe t ligjeve t saj e sigurojn zbatimin e dispozitave t MKO-s, t cilat, zbatojn t drejta t veanta pr minoritetet etnike dhe gjuhsore t cilat e mbikalojn numrin nga 20% nga populli I prgjithsm t vendit n nivel qendror, ose n komunn n fjal n nivel local. Pastaj, ekzistojn dispozita t veanta t cilat I rregullojn t drejtat e minoriteteve t cilat jan nn 20% nga populli I prgjithshm t vendit ose t komuns s caktuar. Edhe prkrah ktyre mungesave, ende nuk sht humbur gjithka nse n procesin e implementimit t MKO-s respektohen parimet ekzistuese pr prforcimin e grupeve t minoriteteve, nj nga ato sht e drejta e pjesmarrjes (efektive) politike, veanrisht n rastin e minoriteteve (m) t vogla etnike. Ky studim propozon disa rekomandime prmes t cilave mund t ndikohet n at drejtim.

II..E.DREJTA.E.PJESMARRJES.EFEKTIVE.POLITIKE
E.drejta.e.pjesmarrjes.efektive.politike
Themelet kryesore mbi t cilat sht vn mbrojtja ndrkombtare e t drejtave t minoriteteve jan parimet e jodiskriminimit dhe parimi pr mbrojtje dhe promovim t identitetit t grupeve t minoriteteve. E drejta e pjesmarrjes e cila siguron pjesmarrje efektive politike n nivel kolektiv sht nj kategori relativisht t re juridike dhe politike, e cila shpesh llogaritet si e drejta e gjeneracionit
2 1.297.981 maqedonas, 509.083 shqiptar, 77.959 turq, 53.879 rom, 35.939 serb, 17.018 boshnjak, 9.695 vleh dhe 20.993 t tjer. Regjistrimi 2002 Libri X: populli I prgjithshm sipas prkatsis etnike, gjuhs amtare dhe religjis. Enti shtetror I statistiks. Ueb-faqja oficiale I Entit shtetror I statistiks. <http://www.stat.gov.mk/publikacii/knigaX.pdf>. E vizituar pr here t fundit m: 29 prill vitin 2011.

PImplikime dhe rekomandime

t tret. Gjeneralisht, e drejta e pjesmarrjes, me theks t pjesmarrjes efektive politike, d.m.th. pjesmarrja e cila ka ndikim mbi rezultatet e proceseve t vendimmarrjes n punt publike ndrkombtare, zhvillohet n vitet 1990. Koncepti nuk prfshin vetm pjesmarrje n trupet ligjdhnse, por edhe pjesmarrje n punt publike.3 Qllimi kryesor me t drejtn e pjesmarrjes efektive si sht shnuar n Dokumentin e Kopenhagenit t OSBE (paragrafi 35), Deklaracionin e KB-s pr t drejtat e personave q u prkasin minoriteteve kombtare, etnike, religjioze dhe gjuhsore [neni 2(2) dhe 3], me garanci nga Konventa korniz pr mbrojtjen e minoriteteve kombtare (neni 15), sht q t sigurohet qasje pr grupeve t minoriteteve ndaj proceseve t sjelljes s vendimeve t ndryshme, n t gjitha nivelet e udhheqjes, pa diskriminim. Ashtu, e drejta e pjesmarrjes politike t minoriteteve ka pr qllim kryesor q ta mbroj, afirmoj dhe promovoj identitetin e minoriteteve, dhe parimi i jodiskriminimit sht koncept ky pr zbatimin universal t sistemit t t drejtave t njeriut.

E.drejta.e.pjesmarrjes.efektive.poliitike.t.bashksive.(m).t.vogla.etnike.n. vetqeverisjen.lokale.n.Maqedoni
Komiteti Kshilldhns i Konvents korniz pr mbrojtjen e minoriteteve kombtare tregon se ekzistojn dallime t mdha midis, nga njra an, bashksis shqiptare, e cila merr pozit qendrore n jetn publike t vendit dhe ka rol t rndsishm n procesin e vendimmarrjes, dhe nga ana tjetr grupeve (m) t vogla etnike, t cilat kan mekanizma t kufizuara pr qasje ndaj proceseve t vendimmarrjes, duke e krijuar ndjenjn e prjashtimit midis tyre n jetn publike, por gjitashtu edhe nga MKO dhe nga procesi i zbatimit t tyre.4 Prve ksaj, ky trup thekson se zbatimi i MKO-s nuk duhet udhhequr drejt kufizimeve t t drejtave t grupeve (m) t vogla etnike, por me at jipen rekomandime jo vetm pr nevojn e prfshirjes s tyre n dialogun interkulturor dhe n zbatimin e parimit t prfaqsimit proporcional, por edhe pr distribucionin e drejt t burimeve, qasjen deri te mediave, t drejtn e arsimimit n gjuht e minoriteteve, prfaqsimin e trupeve juridike dhe gjykatat, etj. Gjeneralisht, rekomandimet sugjerojn se qeveria duhet ti zmadhoj prpjekjet e saj me qllim q t sigurohet prfaqsim t drejt t bashksive (m) t vogla etnike n sfern publike, veanrisht n administratn publike. Komiteti Kshilldhns rekomandon q t merren masa speciale t cilat do t kontribuojn n luftn kundr prjashtimit dhe margjinalizimit social t bashksis rome, me qllim sigurimi i pjesmarrjes s tyre n sfern publike. BE i ndjek rekomandimet e njjta, sepse Raporti pr zhvillimin e Komisionit Evropian nga viti
3 Pr m shum detaje, shiheni tekstin e plot t Studimit baz, t cilin mund ta gjeni n: www. studiorum.org.mk. N vitin 2002 nga gjithsej 58,927 t punsuarit n administratn shtetrore 14,7% ishin shqiptar, 1,4% turq, 0,5% vleh, 2,1 serb, 0,6% rom, 0,3% boshnjak. N pajtim me t dhnat statistike, n dhjetor 2004 numri i t punsuarit n administratn shtetrore sht 56,871 nga t cilt 18,1% jan shqiptar, 1,6% turq, 0,6% vleh, 2,1% serb, 0,7% rom, 0,3% boshnjak dhe 1,2% t tjer. Ragaru, N. The Former Yugoslav Republic of Macedonia: Between Ohrid and Brussels. in Batt, Judy. (ed.). Is There an Albanian Question. Chaillot Paper, 107, 2008: 41 56. 5

Pjesmarrja efektive politike e bashksive (m) t vogla n vetqeverisjen lokale n Maqedoni:

2010 thot se prfaqsimi i bashksive (m) t vogla, veanrisht bashksia turke dhe rome n sektorin qytetar mbetet n nivel t ult. Edhe nga pavrsia, n Maqedoni shihet nj tendenc t krijimit t prfaqsimit t prsosur t kornizs juridike pr mbrojtjen e minoriteteve, dhe nga ktu vjen edhe pozita e minoriteteve. Edhe pse termet minoritet dhe e drejtat e minoriteteve nuk jan shprndar gjersisht n diskursin politik dhe juridik, standardet nga puna n terren u vlersuan dhe prfaqsuan nga elitave kombtare politike si lart progresive madje edhe gjat vitit 2001. Kt diskurs e shnon raporti i par shtetror i Konvents korniz (vitin 2003), sipas t cilit Maqedonia sht shtet me nivel m t lart t zbatimit t standardeve ndrkombtare dhe evropiane pr mbrojtjen dhe promovimin e t drejtave t minoriteteve, mbi baz t tolerancs thell t deprtuar. Si mund t vrehet nga shnimet tona empirike, bashksia akademike n Maqedoni mendon se, n nivel normativ, Maqedonia ka arritur standarde t larta pr mbrojtjen e t drejtave t minoriteteve si edhe sistem mir i zhvilluar institucional pr t njjtat, veanrisht pas ndryshimeve dhe plotsimeve t Kushtetuts n vitin 2001. Ashtu, sipas disash, MKO n t vrtet ofron nj korniz shum liberale dhe qytetare, e cila jep mundsi pr procese inkluzive e vendimmarrjes prmes qasjes s saj individual, sepse qytetart jan ato q i kan t drejtat dhe prandaj qytetart t cilt u prkasin bashksive etnike nuk mund t prfshihen n procesin e vendimmarrjes. Por, disa mendojn se pragu nga 20% ndikon mbi tr implementimin e t drejtave t bashksive etnike, q ato t marrin pjes n mnyr efektive n udhheqjen. N fund, nj nga shtjet kye e cila ende ka ndikim negativ sht prjashtimi i grupeve (m) t vogla etnike nga nnshkrimi i MKO-s. Zbatimi i MKO-s sht n kundrshtim me kornizn juridike dhe normative, q, sipas intelektve dhe ekspertve lokal vlersohet si problematik. N nivel lokal t vetqeverisjes, shumica e t anketuarve e ndajn t njjtin mendim se shteti ka shnuar nj mossukses n zbatimin e dispozitave t MKO-s n lidhje me t drejtat e minoriteteve. Disa nga t anketuarit nga administrata e pushtetit lokal edhe kan treguar rezistenc ndaj prmendimit eksplicit t t drejtave t minoriteteve. Rezistenca e ktill gjithashtu ekziston mes disash nga t anketuarit t shoqris qytetare, i shfaqur prmes argumentit t prgjithshm se edhe pse t drejtat e minoriteteve jan t rndsishme, edhe m e rndsishme sht punsia e qytetarve duke e pohuar qartsisht nevojn nga renditja e t drejtave t minoriteteve n radh t par dhe nga zhvillimi i projekteve t cilat do ti lehtsojn ndryshimet n kulturn politike. Rezistenc e pafshehur ndaj prdorimit t termit minoritet gjithashtu ekziston edhe te shqiptart t cilt jan n pozita kye n komuna t posame. u referohet prmirsimeve t prgjthshme n fushn e t drejtave t minoriteteve dhe pozits s bashksive (m) t vogla pas MKO-s, shumica e prfaqsuesve t KQ-s nuk shohin prmirsim t rndsishm t pozits s bashksive (m) t vogla etnike, ndrsa disa i karakterizojn si humbs n tr situatn. Pastaj, t punsuarit n KQ kan kundrshtime serioze pr vet natyrn e MKO-s (nga t cilat karakteristika m e prgjithshme sht se ajo
6

PImplikime dhe rekomandime

sht nj marrveshje binacional e cila promovon shtet binacional, ose se sht masrrveshje midis maqedonasve dhe shqiptarve), pr pragun nga 20%, pr zbatimin e tij jo t drejt, pr prjastimin e bashksive (m) t vogla etnike pr shkak t fokusimit mbi nj grup etnik, etj. Por, disa nga t anketuarit i theksuan prparsit e MKO-s pr bashksit (m) t vogla, si pr shembull numri i zmadhuar i prfaqsuesve n nivel qendror dhe lokal, numri i zmadhuar i t punsuarit n sektorin publik dhe veanrisht prparsit pr bashksin e romve e cila sht objekt i diskriminimit dhe margjinalizimit t pandrprer dhe vazhdueshm (n vend t punsimit tradicional t antarve t bashksis s romve si higjienist, tani numri i punsimeve t romve n pozita t shrbimit qytetar zmadhohet).

Jodiskriminimi
Elitat politike n Maqedoni pr nj koh t gjat i parashohin masat dhe aktivitetet t cilat duhet t ndrmerren me qllim q t sigurohet zbatim i plot t parimit t barazis, edhe prkrah rndsis s saj kruciale. Korniza juridike pr mbrojtjen nga diskriminimi n Maqedoni sht vn nprmjet Kushtetuts dhe ligjeve, ndrsa ratifikimi i MKO-s nuk ka sjell asnj ndryshime t rndsishme n kt fush. Kushtetuta prmban dispozit pr barazin e t gjith qytetarve pa dallim nga gjinia, raca, ngjyra, burimi kombtar dhe social, bindjet politike dhe religjioze, statusit e pronsis apo social (neni 9). Avokati i popullit e siguron mbrojtjen e t drejtave kushtetuese dhe ligjore t qytetarve kur t njjtat shkelen nga organet shtetrore administrative dhe nga organizatat t cilat kan autorizim publik (neni 77 dhe amandamenti XI i nenit 77). Ligji pr avokatin e popullit sht sjell vitin 1997, por ai nuk fokusohet n mnyr prkatse n parandalimin e diskriminimit, si edhe n mbrojtjen e t drejtave t minoriteteve. Ndryshimet n kornizn juridike pr mbrojtjen nga diskriminimi n vitin 2010 kan rezultuar me zbatimin e ligjit t par t veant pr parandalim dhe mbrojtje nga diskriminimi. Edhe prkrah shum kritikave dhe mungesave e ktij ligji, shumica e prfaqsuesve t institucioneve shtetrore dhe nga shoqria qytetare e kan pranuar kt tekst si hapi i par ndaj ndrtimit t bazs s fort pr mbrojtjen nga diskriminimi. Komisioni pr mbrojtjen nga diskriminimi sht formuar n pajtim me ktij ligji, q e prfaqson trupin e par t barazis n Maqedoni. Megjithat, Maqedonia gjeneralisht nuk ka nj strategji t drejtuar pr jodiskriminimin dhe barazin, edhe prkrah mungess s hyrjes holistike dhe strategjike ndaj promovimit dhe mbrojtjes s t drejtave t njeriut. Edhe prkrah rndsis s dukshme dhe nevojs nga sjellja e Planit Kombtar Aksional pr t drejtat e njeriut (duke e prfshir edhe jodiskriminimin), dokumenti i ktill nuk sht as tem e diskutimit. Analiza e t dhnave tregon se shumica e t anketuarve nga institucionet shtetrore, komunat dhe nga KQ, si edhe nga bashksit e shumicave dhe minoriteteve e pohojn pozitn se n Maqedoni dhe/ ose n komunat e saj nuk ka diskriminim. Disa nga t anketuarit mendojn

Pjesmarrja efektive politike e bashksive (m) t vogla n vetqeverisjen lokale n Maqedoni:

se prjashtimi shpesh sht rezultat i kualifikimeve joprkatse, dhe jo t diskriminimit, ndrsa t tjert jan t mendimit se diskriminimi, si shtje, sht imponuar nga donatort dhe se ai nuk sht dika q prfaqson problem real n Maqedoni. Nj numr t vogl t t anketuarve t cilt kan pohuar se ekzistojn raste t diskriminimit e lidhin t njjtin me antart e bashksis s romve. Baza m e shpesh pr rastet e diskriminimit direkt mendohet se sht diskriminimi etnik dhe partiake, ndrsa diskriminimi indirekt lidhet me pragun nga 20%.

Prfaqsimi.i.drejt
Instrumenti i mekanizmit proporcional sht masa kye jo vetm pr prfaqsimin prkatse t bashksive (m) t vogla, por gjithashtu sht masa gjenerale pr parandalimin e diskirminimit. Mekanizmi i prfaqsimit proporcional ka pasur rndsi qendrore gjat negociatave pr MKO, sepse statistika tregon se gjat viteve 1990, numri i shqiptarve [si edhe numri i bashksive (m) t vogla] t punsuar n administratn publike ka qen shum i vogl, dhe prandaj nj pjes e madhe e ankesave t shqiptarve jan rezultat i prjashtimit t tyre nga shrbimi publik.5 Si rezultat i asaj, MKO pr her t par e ka prezantuar kt mekanizm, dhe zbatimi i tij u mundsua prmes nj seri t ndryshimeve komplekse n sistemin juridik si pasoj e amandamentit VI t Kushtetuts, m saktsisht prmes ndryshimeve e disa ligjeve ligji pr gjykatat, ligji pr prokurorin publik, ligji pr marrdhniet pune, ligji pr ndrmarrjet publike, ligji pr arsimin themelore, ligji pr arsimin e mesme, ligjin pr standardet e nxnsve dhe studentve, ligji pr avokatin e popullit dhe ligji pr npunsit shtetrore. Si u tregua edhe n Studimin themelor, nj numr t vogl t t anketuarve mendojn se MKO respektohet n kushtet e prfaqsimit t drejt, dhe nj pjes e madhe prej tyre mendojn se nuk sht arritur nj zhvillim t mjaftueshm n zbatimin e ktij parimi, veanrisht n organet e komunave dhe n ndrmarrjet shtetrore dhe publike. Shum nga t anketuarit shnojn se zbatimi jokonzistent i parimit gjeneralisht n rastin e bashksive (m) t vogla etnike, i cili zakonisht sht prkrahur me argumentin se nuk ekziston arsim t mjatueshm profesional te prfaqsuesit t punsuar. Prkrah asaj, pjesa m e madhe e t anketuarve e theksojn tregtimin politik dhe/ ose punsimin mbi baz t kriterve t lidhjes, jo vetm n nivel qendror por edhe n lokal, si faktor i madh q e v n rrezik zbatimin e suksesshm. Megjithat, disa, si shkak ky pr zhvillimin e ngadalshm n arritjen e prfaqsimit proporcional si n nivel lokal ashtu edhe n nivel qendror, e shohin situatn e keqe ekonomike t shtetit dhe vullnetin e vogl politik ose mosekzistimin e konsenzusit pr t njjtn.

.
5 Pr m shum informata mund ta shihni Studimin baz, t ciln mund ta gjeni n: www.studiorum.org.mk

PImplikime dhe rekomandime

Decentralizimi.
MKO, prkundrazi nga marrveshjet e tjera paqe n vendet e tjera t ish Jugosllavis e pohojn rregullin e prgjthshm pr grupet e ndryshme etnike (Bosnj dhe Hercegovin dhe Kosov), nuk u ka dhn as autonomi territoriale, as kulturore grupeve t saj etnike. N vend t asaj MKO parasheh se sigurimin e prfaqsimit proporcional dhe t sovranitetit mbi shtjet t cilat n mnyr direkte u referohen grupeve duhet t arrihet prmes procesit t decentralizimit, ose prmes kompetencave m t larta t mekanizmave pr udhheqjen lokale. Si rezultat i ksaj, ligjet t cilat jan sjell si pjes e MKO-s krkojn transfer t kompetencave t cilat u referohen karakterit fundamental t komuns dhe atyre t cilat ndikojn mbi bashksit, si pr shembull kultura, prdorimi i gjuhve, pr stemn dhe flamurin duhet shumica dytsore nga shumica e kshilltarve dhe prfaqsuesve t bashksive (m) t vogla etnike s bashku. Biber, f. 34 (Biber, p. 34). Ky lloj i rregullimit ua siguron t drejtn e vetos n sjelljen e vendimeve t caktuara edhe grupeve (m) t vogla etnike edhe popullit maqedonas, nse gjenden n pozit t minoritetit n njsin e caktuar lokale. Procesi i decentralizimit n lidhje me organizimin territorial t vendit ka treguar se sht nj nga reformat m t dmshme t cilat dalin nga MKO, ku pjesa m e madhe e intelektualve e vlersojn edhe si krcnim m t madhe pr stabilzimin e vendit pas konfliktit t vitit 2001. Disa shtje t cilat dallohen nga ky proces i referohet faktit se negociacionet ishin plotsisht t mbyllura pr qytetart dhe ekspertt, e bashksit (m) t vogla ishin prfshir n procesin edhe prkrah faktit se kufijt e tyre t komunave ndryshohen dhe prandaj vendimet ndikojn n mnyr direkte mbi jetn e tyre; bashkimi ndrkombtar e legjitimizon tregtimin politik si mjet pr sjelljen e vendimeve, por nuk ka arritur t bj presion pr transparenc dhe prgjegjshmri rreth procesit, dhe me at ti legjitimizoj marrveshjet partiake dhe etnike. Ajo i fundit ishte nj hap prap n pozitn dhe ndjenjn e prfshirjes s bashksive (m) t vogla etnike, sepse edhe prkrah karakterit t negociacioneve partiake, partit n t vrtet i prfaqsonin dy grupet m t mdha etnike: maqedonasit etnik dhe shqiptart etnik. Shum intelektual vrejn se ndryshimin e kufijve t komunave dhe numri mbi bashksit (m) t vogla etnike si edhe shumica e maqedonasve n komuna t caktuara ka krijuar ndjenj e humbjes s truallit dhe ajo rezultoi me projekte t paqarta pr ndrtimin e nacionalitetit n nivel lokal, prfaqsimin e teprmase t simboleve t komuns dhe fushatave pr ngritjen e ndrgjegjjes pr identitetin nga ana e liderve. (Biber, f. 35) (Biber, p. 35).

Pjesmarrja efektive politike e bashksive (m) t vogla n vetqeverisjen lokale n Maqedoni:

III..REKOMANDIMET
1.. N prgjithsi, ekziston nevoj nga zbatimi i hyrjes m strategjike gjeneralisht ndaj t drejtave t njeriut dhe veanrisht ndaj t drejtave t minoriteteve. Me at, rekomandohet q shteti t filloj nj proces t gjer konsultativ pr zbatimin e mundshm t Planit Aksional pr t drejtat e njeriut me qllim q t marrin pjes dhe ti artikulojn problemet me t cilat prballohen bashksit e tyre, dhe shkeljet e t drejtave t antarve t tyre. 2.. N kt mnyr, zbatimi i trupit i orientuar ndaj hulumtimit dhe prmbledjes s t dhnave n fushn e t drejtave t njeriut do t krijonte t dhna t cilat themelohen mbi analizn e politiks, t raporteve dhe m rndsi m t madhe, t rekomandimeve. Krijimi i qendrs pr t drejtat e njeriut n bashksin akademike, i cili do t prfshinte ekspert ndrkombtar pr t drejtat e njeriut dhe ekspert mund ta ket rolin e gjeneratorit t analizave t themeluara mbi informatat. 3.. M saktsisht, fushatat pr ngritjen e ndrgjegjjes t cilat jan drejtuar ndaj dy grupeve dominante etnike, si edhe ndaj bashksive (m) t vogla etnike pr prparimet nga pjesmarrje efektive politike t atyre t fundit pr shtjet q u referohen n mnyr direkte, por gjitashtu edhe pr/ n punt publike, duhet t merren parasysh me qllim q t kontribuohet ndaj vnies s t drejtave t minoriteteve n plan t par. 4.. Duhet t shqyrtohen dhe diskutohen mnyrat m inkluzive dhe m inovative t prfshirjes s qytetarve, veanrisht t qytetarve q u prkasin bashksive m t vogla etnike, n nivel lokal t komunikimit, me qllim q t ngritet ndrgjegjja pr mundsit q ato t prfshihen n proceset e vendimmarrjes n kuadrat e komunave t tyre. 5.. Administrata shtetrore, veanrisht administrat shtetrore n nivel lokal, duhet t jet profesionale, e jo aktive n mnyr politike, me qllim q administrata publike t bhet shrbimi i qytetarve e t bashksive, e jo shrbim i partive politike. Ajo i fundit do ta zmadhoj pjesmarrjen politike deri n shkall t caktuar. 6.. Administrata shtetrore, veanrisht administrata shtetrore n nivel lokal, duhet ti prforcoj kapacitetet pr planifikimin e burimeve njerzore, si edhe ta zhvilloj, implementoj dhe mbikqyr zbatimin e kriterve t punsimit. N rast t punsimeve t reja, dhe me qllim arritje e prmbajtjes etnikisht t balancuar t administrats shtetrore, gjithashtu duhet t respektohen standardet dhe kritert e profesionalizmit gjat punsimeve. 7.. shtjet pr t cilat grupet (m) t vogla etnike konsultohen dhe prfshihen duhet t jen ekstenzive dhe ta kalojn prdorimin lokal t t drejtave t gjihve dhe administrimit lokal dhe ti prfshijn proceset e vendimmarrjes n nivel lokal, veanrisht n nivel qendror.

10

PImplikime dhe rekomandime

8.. Lidert e bashksive (m) t vogla etnike duhet t prfshihen m shum n bashksit e tyre etnike dhe t organizojn fushata pr ngritjen e ndrgjegjjes midis antarve t tyre n lidhje me t drejtn e pjesmarrjes politike q ata e kan. 9.. Lidert e bashksive (m) t vogla m shum duhet t aktivizohen n bashksit e tyre dhe t kyin partneritete me institucionet shtetrore me qllim q t organizohen fushatat pr ngritjen e ndrgejgjjes pr nevojn nga zhvillimi i kapaciteteve profesionale t antarve t grupit.

BIBLIOGRAFIA
1.. Bieber, F. (ed). Powersharing and the Implementation of the Ohrid Framework Agreement,
Friedrich Ebert Stiftung, Skopje, 2008.

2.. Ragaru, N. The Former Yugoslav Republic of Macedonia: Between Ohrid and Brussels. in Batt,
Judy. (ed.). Is There an Albanian Question. Chaillot Paper, 107, 2008: 41 56.

3.. UN General Assembly, International Covenant on Civil and Political Rights, 16 December 1966,

United Nations, Treaty Series, vol. 999, p. 171, UN Web page, <http://www.unhcr.org/refworld/ docid/3ae6b3aa0.html> Last accessed: 15 , 2011 . , , 18 , 1992 , GA RES 47/135, : <http://www2.ohchr.org/english/law/minorities.htm> : 23 , 2011 . 9 , 2010 . <http://ec.europa.eu/enlargement/pdf/key_documents/2010/package/ mk_rapport_2010_en.pdf> : 23 , 2011 . , 5-29 , 1990 , , : <http://www.osce.org/odihr/elections/14304> : 23 , 2011 . . . <http://www.stat.gov.mk/publikacii/knigaX.pdf>. : 29 2011 . 16 , 2001 , 07-3795/0, : <http://www.sobranie.mk/en/WBStorage/ Files/Ustav_na_RM.pdf> : 23 , 2011 . 1 , 1995 , : <http://conventions.coe.int/Treaty/en/Treaties/html/157. htm> : 23 , 2011 .

4.. , ,

5.. , 2010 , ,

6.. ,

7.. 2002 X: , .

8.. , ,

9.. , ,

11

Pjesmarrja efektive politike e bashksive (m) t vogla n vetqeverisjen lokale n Maqedoni:

10.. :

, , , , 27 , 2008 , ACFC/31DOC(2008)001 : <http://www.coe.int/t/ dghl/monitoring/minorities/3_fcnmdocs/PDF_CommentaryParticipation_en.pdf> : 23 . , : , 23 , 2007 , 9 , 2008 , ACFC/OP/II(2007)002, : <http://www.unhcr.org/ refworld/docid/487778032.html> : 7 , 2011 .

11.. :

12

PImplikime dhe rekomandime

PRMBAJTJA

HYRJA........................................................................................................... 3 I..BAZA.......................................................................................................... 4 II..E.DREJTA.E.PJESMARRJES.EFEKTIVE.POLITIKE............................ 4 E.drejta.e.pjesmarrjes.efektive.politike.t.bashksive.(m).t.vogla.. n.vetqeverisjen.lokale.n.Maqedoni....................................................... 5 Jodiskriminimi............................................................................................. 7 Prfaqsimi.i.drejt. .................................................................................... 8 . Decentralizimi.............................................................................................. 9 III..REKOMANDIMET................................................................................ 10 BIBLIOGRAFIA............................................................................................11
1