UDK: 634.45;581.

151;7
Originalan nau~ni rad Original scientific paper

Uticaj vremena okuliranja pupoljaka japanske jabuke (Diospyros kaki) na prijem i razvijenost sadnice
Ranko M. Popovi}1, Miroslav ^izmovi}1, Mirko Kulina2 D`ubur Ahmet3
Centar za suptropske kulture, Bar, Crna Gora E-mail: rankopop@cg.yu 2 Poljoprivredni fakultet, Isto~no Sarajevo, Republika Srpska 3 Agromediteranski fakultet, Mostar, BiH
Sadr`aj: U radu su prikazani trogodi{nji rezultati (19992002. god.) okuliranja pupoljaka nekih sorti japanske jabuke (Costata, Goshu i Triumph) na podlogu Diospyros lotus. Istra`ivanja su obavljena u Igalu kod Herceg Novog. Okuliranje je obavljano sredinom maja mjeseca sa pupoljcima skinutim sa kalem gran~ica iz prethodne vegetacije koje su ~uvane u hladnja~i u PVC kesama na temperaturi od 3C i po~etkom septembra mjeseca sa pupoljcima iz teku}e vegetacije. Konstatovane su razlike u prijemu okalemljenih pupoljaka, kako po vremenu kalemljenja, tako i po razvijenosti sadnica. Najbolji prijem okalemljenih pupoljaka registrovan je kod sorte Costata (81,00%) kada je kalemljenje obavljeno u maju mjesecu sa pupoljkom iz prethodne vegetacije, a najslabije kod sorte Goshu (68,00 %) kada je kalemljenje obavljeno na spavaju}i pupoljak sa pupoljkom iz teku}e vegetacije. Registrovana je ve}a du`ina sadnica (letorasta) koje su proizvedene kalemljenjem na spavaju}i pupoljak u odnosu na sadnice kalemljene na budni pupoljak. Oba termina kalemljenja japanske jabuke na podlogu Diospyros lotus su pokazala opravdan efekat i zadovoljavaju}e rezultate, gdje je ve}i procenat primljenih pupoljaka registrovan kod kalemeljenja na budni pupoljak u maju mesecu, sa pupoljkom iz prethodne vegetacije. Dobijeni rezultati se tuma~e boljom cirkulacijom sokova u podlozi u odnosu na fiziolo{ku aktivnost pupoljka koji je okalemljen na podlogu, a skinut sa gran~ice uzete iz prethodne vegetacije. Klju~ne rije~i: Japanska jabuka, sorta, pupoljak, kalemljenje.
1

Vo}arstvo, Vol. 40. br. 156 (2006, 4), 341348

341

Uvod
Japanska jabuka (Diospyros kaki L.) je listopadna suptropska vrsta koja poti~e iz Kine. Japanci je nazivaju kaki {to zna~i plod, vo}em pod kojim je poznata u svetu. U Japanu dolazi po zna~aju odmah iza citrusa (Bubi}, 1977). Mnogo se gaji u Italiji, Iranu, Turskoj, Ju`noj Africi, Australiji i dr. Najotpornija je suptropska kultura koja mo`e da podense i do -18C. Ona se uspe{no uzgaja na Crnogorskom primorju i njegovom zale|u, bazenu Skadarskog jezera, gde je prose~na godi{nja temperatura 14,515,5C, a vrlo retko se javljaju niske zimske temperature koje bi mogle o{tetiti organe japanske jabuke. Smatra se da je na Crnogorsko primorje uvezena pre 100 godina, najverovatnije iz Gr~ke ili Italije (Red`i}, 1952). Plodovi japanske jabuke imaju veliku nutritivnu vrednost i sadr`e 1520 % {e}era, mineralne materije, posebno gvo`|e, a sadr`e i vitamine A, B i C. Razmno`avanje japanske jabuke se mo`e vr{iti semenom, polo`enicama i kalemljnjem. Prve dve metode nemaju prakti~an zna~aj u proizvodnji sadnica japanske jabuke. Ove vrste daju malo semena, te se ne mo`e nikada rasapolagati dovoljnim koli~inama semena, a sejanci ne prenose verno osobine sorte. Razmno`avanje polo`enicama je skup i te`ak rad, a pored toga na ovaj na~in se ne dobijaju bujna stabla (Red`i}, 1952). Razmno`avanje kalemljenjem je najbolji na~ain proizvodnje sadnica japanske jabuke. Za podlogu se danas upotrebljavaju isklju~ivo dve vrste: Diospyros lotus i Diospyros virgiana. D. lotus razvija duboko korenov sistem, pa je analogno tome podesnija kao podloga za aridne uslove i suvlja zemlji{ta. Sorte nakalemljene na ovu podlogu su dugove~nije u odnosu na pologu D. virgianu, a i sra{}ivanje kalemova je bolje nego kod D. virgiane (Popenoe, 1934). D. virgiana je znatno bujnija vo}ka i ima pli}i korenov sistem i nije pogodna za zemlji{ta koja se ne mogu navodnjavati. Proizvodni proces proizvodnje sadnica japanske jabuke se odvija na dva na~ina i to proizvodnjom na otvorenom polju uz primenu standardne agrotehnike i u zatvorenom prostoru, plastenicima i staklenicima. Da bi se postigli najva`niji ciljevi da se sadnice prime, da uspe{no rastu, da rano prorode i redovno ra|aju, da daju plodove visokog kvaliteta, da su dugove~ne i otporne prema prouzrokova~ima bolesti i {teto~inama, one moraju da budu proizvedene od zdravih, selekcionisanih i kontrolisanih podloga i sorti. Sadnice moraju da ispunjavaju dva uslova: da su stoprocentno autenti~ne i da poti~u od selekcionisanih podloga i kalem gran~ica i drugo da su morfolo{ki kvalitetne, tj. da imaju dobro razvijen korenov sistem i nadzemni sistem. Osim proizvodnje na otvorenom sa golim korenom sve se vi{e u praksi koristi kontejnerska proizvodnja sadnica japanske jabuke, koje imaju uravnote`enu korelaciju izme|u podzemnog i nadzemnog sistema i mogu da rastu i razvijaju se u kontejnerima 23 godine, do momenta prodaje na tr`i{tu. Kontejnerske sadnice japanske jabuke imaju ve}u tr`i{nu vrednost od sadnica sa golim korenom i njihova cena na tr`i{tu se kre}e od 57 eura po komadu. 342
Vo}arstvo, Vol. 40. br. 156 (2006, 4), 341348

Na prou~avanju japanske jabuke sa {ireg aspekta su radili: Lazarevi} (1968), Bubi} (1977), Ragazzini (1982), Popovi} (2000) i dr. Colov (1985) je prou~avao vi{e na~ina kalemljenja i konstatovao da se ona uspe{no kalemi na ise~ak, engleskim spajanjem i okuliranjem na budni i spavaju}i pupoljak. Red`i} (1952) navodi da je bio slab postotak prijema na spavaju}i pupoljak, {to se danas ne mo`e tvrditi. Cohen et al. (1991) su uo~ili da japanska jabuka (D. kaki) koja se kalemi na podlogu D. virgianu u nekim situacijama odbacuje veliki procenat pupoljaka, ili strada i podloga posle kalemljenja. Prou~avaju}i ovaj fenomen, zaklju~ili su da je jedini mogu}i uzrok ovoj pojavi, zara`enost virusima, viroidima i mikoplazmama. Cilj ovog rada je da se utvrdi uticaj vremena okuliranja na procenat prijema pupoljaka japanske jabuke na podlogu Diospyros lotus, radi dobijanja kvalitetnih sadnica i preporuke za proizvodnju i plasman na tr`i{te.

Materijal i metode
Kalemljenje plemenitih sorti japanske jabuke na podlogu Diospyros lotus prou~avano je u Igalu kod Herceg Novog koje se nalazi na 10 metara nadmorske visine u periodu od 19992002. godine. Okalemljne su tri sorte japanske jabuke: Costata, Goshu i Triumph. Kalemljene su jednogodi{nje podloge Diospyros lotus koje su gajene u PVC kontejnerima, zapremine 5 litara, a kao supstrat je kori{ten treset (50%) + re~ni pesak (50%). Kalem gran~ice su uzimane sa mati~nih stabala japanske jabuke u februaru mesecu i ~uvane u hladnja~i na temperaturi od 3C do momenta okuliranja na budni pupoljak, 20 maja. Jesenje okuliranje pupoljaka je obavljano 20. 09. sa pupoljcima iz teku}e vegetacije, koji su skinuti sa mati~nih stabala neposredno pre procesa okuliranja. Tehnika kalemljenja je bila ista kod oba termina kalemljenja, a to je okuliranje pupoljaka na T sistem koji se pravi na podlogi i u koji se ume}e pupoljak kalemljene sorte. Umetnuti pupoljak je vezan sa gumicama. Nakon 20 dana od momenta kalemljenja na budni pupoljak, prikra}ene su podloge na patrljak, ostavljaju}i 5 cm du`ine podloge iznad mesta kalemljenja. Kod kalemljenja na spavaju}i pupoljak podloge se odmah ne skra}uju, ve} u prole}e slede}e godine, kada se iz primljenog pupoljka razvije letorast. U toku vegetacije sprovedene su standardne agrotehni~ke mere (navodnjavanje, |ubrenje, rezidba i plevljenje). Podru~je Igala kod Herceg Novog se nalazi pod uticajem mediteranske klime, ~ija prose~na godi{nja temperatura iznosi 15,8C (19501990. god.), a prose~na suma padavina 1.940 mm/m, sa neravnomernim rasporedom (Fu{ti}, 2000.) Posatvljen je trofaktorijalni ogled sa 3 sorte, 3 godine istra`ivanja i 2 vremena okuliranja. Kori{teno je 25 podloga u svakom bloku, ukupno 100 za svaki tretman. Dobijeni rezultati su statisti~ki obra|eni analizom varijanse, a ocena zna~ajnosti razlika po LSD testu.

Vo}arstvo, Vol. 40. br. 156 (2006, 4), 341348

343

Rezultati i diskusija
Rezultati ispitivanja okuliranja pupoljaka sorti japanske jabuke Costate, Goshu i Triumpha na podlozi Diospyros lotus prikazani su u tabelama 16. U tabeli 1 su date prose~ne vrednosti procenata prijema okalemljenih sorti japnske jabuke. Tab. 1. Prijem okalemljenih sorti japanske jabuke (%) Success rate in grafting of kaki cultivars (%) Sorta Cultivars A Costata (A1) Goshu (A2) Triumph (A3) Vreme kalemljenja/Time of grafting Spavaju}i pupoljak (C2) Budni pupoljak (C1) Dormant bud Awakened bud 81,00 74,00 75,66 75,30 71,33 72,66

Iz tabeli 1 se uo~ava da je najbolji prijem pokazala sorta Costata, okalemljena na budni pupoljak (81,00%), a najslabiji sorta Goshu, okalemljena na spavaju}i pupoljaka (71,33%). Tab. 2. Analiza varijanse % prijema okalemljenih sorti japanske jabuke Analysis of variance for acceptance rate (%) of grafted kaki cultivars
Izvor varijacije Source of variation Stepeni slobode Degree of freedom Suma kvadrata Sum of multiple

values 47,11 388,00 89,33 256,88 34,67 32,45 0,45 30,22 616,89

Sredina kvadrata Average multiple values 15,70 194,00 44,60 256,88 8,66 16,22 0,22 7,55 12,096

F 1,298 16,04** 3,69** 21,24** 0,72 1,341 0,018 0,6245

Blokovi/Blocks A B C AB AC BC ABC Gre{ka/Error F0,05, 1,51 = 4,03 F0,05, 2,51 = 3,18 F0,05, 3,51 = 2,79 F0,05, 4,51 = 2,56

3 2 2 1 4 2 2 4 51 F0,05, 1,51 = 7,17 F0,05, 2,51 = 5,06 F0,05, 3,51 = 4,20 F0,05, 4,51 = 3,72

A = Sorta/Cultivar B = Godina/Year C = Vreme kalemljenja/Time of grafting

Analiza varijanse prikazana u tabeli 2 ukazuje da postoje statisti~ki visoko zna~ajne razlike za sva tri ispitivana faktora (sorta x godina x vreme kalemljenja). Interakcija ispitivanih faktora ne pokazuje zna~ajnost me|u ispitivanim sortama. 344
Vo}arstvo, Vol. 40. br. 156 (2006, 4), 341348

U tabeli 3 je dato pore|enje razlika sredina u prijemu ispitivanih sorti japanske jabuke za date faktore. Tab. 3. Pore|enje razlika sredina u prijemu ispitivanih sorti japanske jabuke Rate of success of the examined cultivars of Japanesse apple: comparison of average values A2C2 A1C1 A3C1 A1C2 A2C1 A3C2 A2C2 (81,00) (75,66) (75,30) (74,00) (72,66) (71,33) 9,67** 4,33 3,97 2,67 1,33 X A3C2 8,34** 3,0 2,64 1,37 X X A2C1 7,0** 1,66 1,30 X X X A1C2 5,7* 0,33 X X X X A3C1 5,34* X X X X X

LSD 0,05, 51= 4,94 LSD 0,01, 51= 6,598 Iz tabele 3 se zapa`a da je najbolji procenat prijema pupoljaka, registrovan kod sorte Costata (81,00%), koji je statisti~ki visoko zna~ajno ve}i u odnosu na sortu Triumph, okalemljenu na spavaju}i pupoljak i sortu Goshu, okalemljenu na budni pupoljak. Tako|e, ista sorta pokazuje, statisti~ki visoko zna~ajno ve}i prijem u odnosu na istu sortu, okalemljenu na spavaju}i pupoljak, kao i na sortu Triumph, okalemljenu na budni pupoljak. Ostale razlike nisu zna~ajne i rezultat su slu~ajnosti. U tabeli 4 su date prose~ne vrednosti du`ine letorasta ispitivanih sorti japanske jabuke. Tab. 4. Prose~ne vrednosti du`ine letorasta ispitivanih sorti japanske jabuke (cm) Length of shoots of the examined cultivars of Japanesse apple: average values Na~in kalemljenja/Tipe of grafting Sorta/Cultivars A Costata (A1) Goshu (A2) Triumph (A3) Budni pupoljak (C1) Awakened bud 93,35 85,62 89,41 Spavaju}i pupoljak (C2) Dormant bud 103,81 97,67 100,75

Najve}i porast letorasta iz okalemljenih pupoljaka registrovan je kod sorte Costata, okalemljene na spavaju}i pupoljak (103,81 cm), a najmanji u sorte Goshu okalemljene na budni pupoljak.

Vo}arstvo, Vol. 40. br. 156 (2006, 4), 341348

345

Tab. 5. Analiza varijanse du`ine letorasta primljenih kalemova japanske jabuke Analysis of variance the length of shoots of the developed graftings of Japanese apple Izvor varijacije Source of variation Blokovi/Blocks A B C AB AC BC ABC Gre{ka/Error F 0,05, 1,51 = 4,03 F 0,05, 2,51 = 3,18 F 0,05, 3,51 = 2,79 F 0,05, 4,51 = 2,56 Stepeni slobode Degree of freedom 3 2 2 1 4 2 2 4 51 F 0,05, 1,51 = 7,17 F 0,05, 2,51 = 5,06 F 0,05, 3,51 = 4,20 F 0,05, 4,51 = 3,72 Suma kvadrata
Sum of multiple

values 34,57 578,66 376,75 2223,32 25,85 8,29 20,79 6,07 265,26

Sredina kvadrata Average multiple value 11,52 289,33 188,375 2223,32 6,462 4,14 10,395 1,52 5,201

F 2,215 55,63** 36,22** 427,48** 1,242 0,797 1,999 0,292

A = Sorta/Cultivar B = Godina/Year C = Du`ina letorasta//Length of shoots

Iz analize varijanse se uo~ava statisti~ki visoka zna~ajnost za sva tri faktora ispitivanja (sorta x godina x du`ina letorasta), dok interakcija ispitivanih faktora ne pokazuje zna~ajnost. Sve razlike su rezultat slu~ajnosti. U tabeli 6 su date razlike sredina u du`ini letorasta ispitivanih sorti japanske jabuke. Tab. 6. Razlika sredina u du`ini letorasta ispitivanih sorti japanske jabuke (cm) Difference in the length of the shoots of the examined cultivars of Japanese apple A2C1 A1C2 A3C2 A2C2 A1C1 A3C1 A2C1 (103,81) (100,75) (97,67) (93,35) (89,41) (85,62) A3C1 18,19** 15,13** 12,05** 7,73** 3,79** X A1C1 13,59** 11,34** 8,26** 3,94** X X A2C2 10,46** 7,4** 4,3 X X X A3C2 6,14* 2,99 X X X X 3,06 X X X X X

LSD 0,05, 51 = 5,227 LSD 0,01, 51 = 6,974 Razlike sredina ispitivanih sorti japanske jabuke, statisti~ki su zna~ajno ve}e, kod sorti okalemljenih na spavaju}i pupoljak, {to je i logi~no obzirom da imaju du`i period vegetacije. Tako|e, se uo~ava statisti~ki visoka zna~ajnost, izme|u samih sorti okalemljenih u istom terminu, {to mo`e ukazati na genetsko svojstvo sorte bujnost. 346
Vo}arstvo, Vol. 40. br. 156 (2006, 4), 341348

Zaklju~ak
Na osnovu dobijenih rezultata ispitivanja mogu se izvesti slede}i zaklju~ci: Oba termina kalemljenja japanske jabuke na podlogu Diospyros lotus su pokazala opravdan efekat i zadovoljavaju}e rezultate, s tim {to je ve}i procenat registrovan kod kalemljenja na budni pupoljak u maju mesecu, sa pupoljkom iz prethodne vegetacije. Ovo se mo`e tuma~iti boljom cirkulacijom sokova u podlozi, ve}om so~no{}u tkiva podloge, lak{im odvajanjem kore podloge u maju u odnosu na septembar i br`im po~etkom sra{}ivanja kalem komponenti na spojnom mestu; Uo~ene su razlike u du`ini porasta okulanata (letorasta), {to je delom posledica nasledne osnove, bujnosti ispitivanih sorti. Ve}a du`ina letorasta kod sadnica dobijenih kalemljenjem na spavaju}i pupoljak je posledica ve}e du`ine vegetacionog perioda za taj tretman. Na osnovu dobijenih rezultata mo`e se zaklju~iti da su oba termina kalemljenja pogodna za proizvodnju sadnica japanske jabuke, te se u zavisnosti od mogu}nosti rasadnika, mogu nadopunjavati.

Literatura
Bubi}, [. (1977): Specijalno vo}arstvo. Svetlost, Sarajevo. Cohen, Y., Gur, A., Barkai, Z., Blumenfeld, A. (1991): Decline of persimmon (Diospyros kaki L.) trees on Diospyros virginiana rootstocks. Scientia Horticulturae, 48: 6170. Colov, C. (1985): Ovo{arstvo na tropika i subtropika. Zemizdan, Sofija. Fu{ti}, B. (2000): Zemlji{ta Crne Gore. Podgorica. Lazarevi}, S. (1967): Suptropsko vo}arstvo Jugoslavije. Beograd. Popenoe, W. (1934): Manual of Tropical and Subtropical Fruits. Popovi}, R., Radulovi}, M., ^izmovi}, M. (2000): Pomolo{ka prou~avanja nekih sorti japanske jabuke (D. kaki L.) na podru~ju Bara. Zbornik nau~nih radova, XV jugoslovenskog savetovanja o unapre|enju proizvodnje vo}a i gro`|a, Grocka, 6: 245250. Ragazzini, D. (1982): La coltivazione del kaki. Frutticoltura moderna, Bologna. Red`i}, M. (1952): Japanska jabuka (kaki) i {ipak (nar). Narodna knjiga, Cetinje. Primljeno: 01. 12. 2004. Prihva}eno: 03. 07. 2006.

Vo}arstvo, Vol. 40. br. 156 (2006, 4), 341348

347

INFLUENCE OF BUDDING TIME OF JAPANESE APPLE (Diospyros kaki) ON ACCEPTANCE AND GROWTH OF PLANTS Ranko M. Popovi}1, Miroslav ^izmovi}1, Mirko Kulina2, Ahmed D`ubur3 Station for subtropical Crops, Bar, Montenegro E-mail: rankopop@cg.yu 2 Faculty of Agriculture, Srpsko Sarajevo, Republic of Srpska 3 Agromediterenian Faculty, Mostar, BiH
1

Summary
The work presents the results of a research conducted for three years (19992002) in Hreceg Novi, the aim of which was to study the budding habits of certain Kaki cultivars (Costata, Goshu and Triumph) cultivated on Diospyros lotus rootstock. The bud grafting was done in mid-May, with buds on the branches from the previous vegetation period. The buds were kept in a PVC bag, in a cold storage, at the temperature of 3C. Another budding was done with the buds from the current vegetation, at the beginning of September. There were differences in the success rate of the buds initiation, as well as differences in the plants growth rate, depending on the budding time. The best acceptance rate for the buds was recorded in cv Costate (81.00%), with the budding performed in May, on activated buds, whereas cv Goshu recorded the lowest acceptance rate (66.50%), with budding performed on dormant buds. As for the growth rate, it was found to be bigger in plants developed from the rootstock in cultivars where the budding was performed on dormant buds, than in those whose budding was done on awakened buds. The two budding seasons of the Kaki grown from the Diospyros lotus rootstock showed the expected positive results. The May budding, performed on the awakened bud from the previous vegetation, had better overall effects. This can be explained by a better circulation of the sap in the stock, as well as by the weaker physiological activity of grafting buds. Key words: Kaki, cultivar, bud, budding. Authors address: Dr Ranko M. Popovi} Centar za suptropske kulture Topolica bb 85000 Bar Crna Gora

348

Vo}arstvo, Vol. 40. br. 156 (2006, 4), 341348