EUSKARAREN AZTARNAK ARABAN (ANTOANAN)

Antoana, Arabako (Euskal Herria) herria da, Kanpezuko udalerrikoa. 1181.urtean, Nafarroko Antso Jakituna sortu zuen eta, 134 biztanle ditu. Euskararen jatorria, ezezaguna da baina milaka urtez hitz egin da Pirinioen inguruan eta, Europan sustrai luzeena duen hizkuntza da. Euskal Herriaren hizkuntza ofiziala. Lurraldea, elementu garrantzitzua da, leku horren historia eta kultura ulertzeko. Arabaren lurraldeak (Araba La lana esan nahi du), kanpoko eragin handia izan dute eta horrek, gauza asko aldatu ditu, hizkuntzari dagokionez. Antzinan, beste herrietatik zetorren jendea hor geratzen zen. Horietako bat, erromatarrak izan ziren, gehien eragina izan zutenak; hirien antolaketa, armadak, ekonomiaren eta kulturaren antolaketa, eskubideak eta haien hizkuntza (Latina) hartzen. Hizkuntza asko, latinaren eraginez desagertu ziren; baina euskara ez. Gainera, erromatarrei, gure lurraldea ez zitzaien inporta eta horri esker, euskara inguruneko lurraldeetatik eratzen ziren. Antoana, XVI. mendean, euskaldun lurraldea zen. Baina oraindik Gasteizen, gaztelania erabiltzen zen euskara baino. Goi mailako pertsonak, gaztelania erabiltzen zuten eta aldi berean, behe mailakoak euskaraz. Erdi Aroan, euskara oso gutxi erabiltzen ohi zen eta gaztelania, boterea hartzen hasi zen; arrazoi politikoen, geografikoen eta merkataritza-guneen eraginez. XVI. mendera heltzean, euskara Arabatik desagertu zen eta bakarrik, Tolooko Mendilerroko mugara arte heltzen zen, Trebio hartzen. Nahiz eta gaztelania, besteekin komunikatzeko gehien erabiltzen zen hizkuntza izan. Politikariak, gaztelaniaz hitz egitea derrigorrezkoa zela esan zuten. Gainera, klero ruralean eta eskoletan, bakarrik gaztelania erabiltzen zuten (eta eskoletako zigorrak, gaztelaniaz ziren. Normalean, euskaraz hitz egiteagatik ipintzen zituzten). Beste arrazoi bat, euskararen literatura oso urria zela izan zen (nahiz eta mende honetan, euskarako testuak idazten hasi zen, alfabeto latindarra erabiltzen, bere kokaleku geografikoaren eraginez). XIX. mendean, euskaldunen zenbakia jeisten hasi zen, gerra zibilaren eta soldadutzaren eraginez; bakarrik, gastelaniaz hitz egiten zuten, baina Euskal Herrikoak, ez zekiten (bakarrik, euskaraz hitz egiten zutelako) eta tontoak zirudien. Horregatik, euskaraz hitz egiten bazuten, zigor gogorrak jasotzen zituezten. Beste eragozpen bat, Franko izan zen, euskaraz hitz egitea debekatzen zuelako. Euskara, idazleak asko erabiltzen zuetn, haien sentimenduak erakusteko.

Gainera, haiek jarritako ahaleginari esker, euskara ez da desagertu oraindik. Musika ere, beste arrazoi bat izan da. XVIII. mendean, Antoanan (Araban), euskara arriskuan zegoen eta horregatik, intelektual batzuk, hainbat neurri hartu behar zituela baieztatu zuten. Orduan, honen ahalegin guztia, eskolen antolaketa ipini zuten. 1832. urtean, Euskararen Akademia egitea pentzatu zuten. Baina gerra zibila, ostopo bat izan zen. Irakaskuntza izan da, gehien lagundu duena euskara berreskuratzeko. Geroago, euskaldun kopurua biderkatu egin da. Gaur egun euskara, biztanleen bizitzan guztiz sartuta dago; hizkuntza-komunitatea delako eta erabilera eremu asko dituelkao (eskola, lagunak, instituzioak,...). Antzinan: Ama-hizkuntza: Euskara. Hizkuntza ofiziala: Gaztelania. Hiztun elebakarrak: % 70. Hiztun elebidunak: % 20. Hiztun eleanitzak: % 10. Erabilera eremuak: euskara-- etxeetan. Hizkuntza-komunitatea: euskara-- etxeetan eta herriko biztanleen artean (batzuetan). Hizkuntza-aniztasuna:euskara-- etxeetan eta herrien leku batzuetan (tabernetan...). Gaur egun: Ama-hizkuntza: Gaztelania eta euskara. Hizkuntza ofiziala: Gaztelania eta euskera. Hiztun elebakarrak: % 20. Hiztun elebidunak: % 60. Hiztun eleanitzak: % 20. Erabilera eremuak: euskera-- etxe batzuetan, eskolan, denda batzuetan (Elkar...) eta erakunde eta instituzio batzuetan (Eusko Jaurlaritzan, Kultu-elkarteetan,...). Hizkunta-komunitatea: euskara--euskera-- etxe batzuetan, eskolan, denda batzuetan (Elkar...) eta erakunde eta instituzio batzuetan (Eusko Jaurlaritzan, Kultu-elkarteetan,...). Hizkuntza-aniztasuna: euskara-- leku gehienetan.

Honen laburpena: Antzinan, euskara gaurkoa baino askoz ere edapen zabalagoa zeukan; hau da, konkisten eta lurralde ezberdinen biztanleen bitartez, asko hedatu zen. Azkenean, Iberiar Penintsulara, erromatarrak, musulmanak, germaniarrak, bisigodoak, bikingoak,... etorri zien eta hori, euskara herrialdeetatik mugitzea eragin zuen (ahoz aho pasatzen zelako, tokiz toki). Baina ere, arazoak sortu zituen; hizkuntza, desagertzeko arriskuan egon zela eta. Familiak, haien umeei, euskaraz hezitzen ziuzten eta ume horiek, haien umeei. Baina ohitura hori, urteekin aldatu da eta orain, euskarako aztarna gutxi geratu dira familietan. Castilla eta Leon elkartu zirenean desagertu zela esaten da. Gaur egun, Euskal Herria (Araba, Bzkaia, Gipuzkoa), Lapurdi, Nafarroa, Zuberoa eta Frantzian (lurralde batzuetan) herrialdeetan hitz egiten da. Ehun mila lagunek gorde edo berreskuratu dute, besteak beste, tokian tokiko euskal etxeei esker. Oro har, milioi bat lagun (gutxigorabehera) hitz egiten dute hizkuntza hau. Gaur egun,umeak txikitatik euskaraz hitz egiten dute, euskeraz ikasgai asko ematen dituzte,... Baita lanbide batzuetan ere. Gainera, gero eta gehiago erabiltzen dute gazteak. Baina badaude familia batzuk, euskaraz eta gaztelaniaz hezitzen dituztela haien umeak; hau da, bi ama-hizkuntza dituzte. Azkenean, euskeraren hedadura ez da berdina lurralde guztietan eta hori, herrietan, ibaien eta mendien izenetan,... nabaritzen da. Aztarna desberdinak aurkitu ditzakegu gaur egun, hilerrietan eta kaleetan adibidez. Honen kausa bat, gaztelania izan da. Beraren antolaketa politikoa, ekonomikoa eta soziala, euskararena baino askoz indartsuagoa zelako. Bi hizkuntz hauekin, jendea elebiduna edo eleanitzak izatea lortzen dute.