Gio Khoa Pht Hc - cp hai

GIO KHOA PHT HC

CP HAI (quyn h)
Nguyn tc Hn ng ca PHNG LUN c s C s HNH C dch v ch thch b tc

Gio Khoa Pht Hc - cp hai GIO KHOA PHT HC Cp Hai - quyn h (Trung Cp Pht Hc Gio Bn - nguyn tc Hn ng ca c s Phng Lun, i-loan) C s Hnh C dch, ch thch b tc,nh my, v trnh by trang sch N c s Tnh Kin c v sa cha bn tho Ha Thng Thch ng Minh chmg ngha Ban Phin Dch Php Tng Pht Gio Vit Nam in ln th nht ti Nha-trang, Vit-nam, nm 2005 Ban Bo Tr Phin Dch Php Tng Vit Nam in ln th hai ti California, Hoa-k, nm 2006

Gio Khoa Pht Hc - cp hai

Thnh Knh Tng Nim C Ha Thng Lut S THCH NG MINH (1927-2005)

(Nguyn Tng Ban Phin Dch Php Tng Pht Gio Vit Nam, Ngi khi xng, ch o, khch l cho cng trnh bin dch b sch GIO KHOA PHT HC ny)

Nam M Bn S Thch Ca Mu Ni Pht Knh ly Gic Linh Ha Thng THCH NG MINH Knh bch Thy, Gia nm 1997, c Thy tn nhim giao cho cng vic dch b PHT HC GIO BN (nguyn tc Hn vn ca Phng Lun c s i-loan) ra Vit vn, chng con khng lng sc mnh, vui mng nhn lnh khng cht e d. Vo ma Pht n nm Mu-Dn (1998), sau khi c c b Pht Hc Gio Bn (nguyn tc) v cc ti liu cn thit tm tham kho, chng con lin bt tay ngay vo cng vic. Nhn vo b sch nguyn bn Hn vn, chng 600 trang cho c 3 tp (3 cp), chng con ngh, cng lm l trong 3 nm th cng vic s hon tt. Vy m, khi thc s i vo cng vic, mi thy thc t khng gin d nh chng con ngh. Nhng d sao, chng con cng c gng ht sc hon tt b sch cng sm cng tt, nh li dy ca Thy. Th m cng phi n cui ma An-c nm 2002, sau khi Ban Phin Dch Php Tng Pht Gio Vit Nam c thnh lp, th tp u tin ca b sch, GIO KHOA PHT HC Cp Mt (gm 3 bn khc nhau: Gio Th, Hc Chng v C S) mi xut bn c! D chm, nhng Thy vn vui vi thnh qu bc u y ca chng con. Ri mi hai nm sau, n ma An-c nm 2004, chng con mi gi v Thy bn tho tp GKPH Cp Hai, nhng ch mi hon tt mt na, tc quyn thng. Chng con t thy mnh lm vic chm chp, lng rt y ny, v st rut v cng; nhng v thng cm cho hon cnh ca chng con, Thy vn hoan h, khng phin h li cn khch l. Tuy Thy v chng con ang cch xa nhau n na vng tri t, nhng gia Thy tr vn thng lin lc vi nhau u n, th qua th li, th in th tay, c mt bin Thi-bnh ti nhun o v V trong khi chng con ang an vui tinh tn, tip tc lm phn hai (tc quyn h) ca tp GKPH Cp Hai, th thng 4 nm nay, chng con nhn c tin Thy ng bnh! T , mt mt chng con lun mong ngng tin Thy lnh bnh, mt mt chng con tm nim phi c gng lm vic tch cc hn na, mong sao Thy c th
3

Gio Khoa Pht Hc - cp hai

trng thy ton b sch c hon thnh trn vn. Nhng, thi ri, bn tho phn hai ca tp Cp Hai va mi na chng, th, vo lc 5 gi sng ngy 17 thng 6 (gi min Ni Canada), chng con nhn c in thoi t i c Thch Nguyn An, bo tin Thy va vin tch!!! Chng con tht bng hong, xc ng, ngi yn lng khng bit bao lu, hnh nh Thy y p khng gian Chng con n hn v ti h bit bao, v khng p ng c lng trng i ca Thy, khng hon thnh trn vn cng vic Thy giao ph trong khi Thy cn ti th! Thy ra i, li trong lng chng con mt s ht hng, mt ni mt mt qu to ln! my thng tri qua m lng vn cn trng vng, bun ti cha khuy! Lng nh ngh n Thy khng pht no ngui. V cng nh ngh n Thy, chng con cng c gng lm vic, trc l th bo n Pht, sau l n p cng n khai ha, dy d, du dt ca Thy. Hm nay chng con va hon tt quyn h tp Gio Khoa Pht Hc Cp Hai, chng con vi vit my dng ny knh trnh Thy, gi l dng ln Thy cht tm thnh tng nim ca chng con; ngng mong Thy t bi chng gim, v gia h cho chng con hon thnh o nghip. Nam M Chng Minh S B Tt. Knh ly Thy, Chng con, Hnh C v Tnh Kin Min Ty Gia-n-i, cui thu nm 2005 (PL 2549)

Gio Khoa Pht Hc - cp hai

Th bt ca C Ha Thng Thch ng Minh lin quan n cng trnh bin dch b sch GKPH ny:

Gio Khoa Pht Hc - cp hai

Gio Khoa Pht Hc - cp hai

Gio Khoa Pht Hc - cp hai

MC LC
Bi 22 Qu Trnh Phin Dch Kinh in Trung Quc (phn 1) Bi 23 Qu Trnh Phin Dch Kinh in Trung Quc (phn 2) Bi 24 Qu Trnh Phin Dch Kinh in Trung Quc (phn 3) Tng Hp Yu Ch Cc Bi 22, 23 v 24 Bi 25 Trch c Kinh Vn (phn 1) Bi 26 Trch c Kinh Vn (phn 2) Bi 27 Cch Phn Gio ca Cc Tng (phn 1) Tng Hp Yu Ch Cc Bi 25, 26 v 27 Bi 28 Cch Phn Gio ca Cc Tng (phn 2) Bi 29 Tnh Hnh Tiu Dit Pht Gio ca Ba Vua V v Mt Vua Tng (phn 1) Bi 30 Tnh Hnh Tiu Dit Pht Gio ca Ba Vua V v Mt Vua Tng (phn 2) Tng Hp Yu Ch Cc Bi 28, 29 v 30 Bi 31 L do Phn Chia Tng Phi Trong Pht Gio Bi 32 Tng Cu X (phn 1) Bi 33 Tng Cu X (phn 2) Tng Hp Yu Ch Cc Bi 31, 32 v 33 Bi 34 Tng Thnh Tht (phn 1) Bi 35 Tng Thnh Tht (phn 2) Bi 36 Trch c Kinh Vn (phn 1) Tng Hp Yu Ch Cc Bi 31,32, v 33 Bi 37 Trch c Kinh Vn (phn 2) Bi 38 Trch c Kinh Vn (phn 3) Tng Hp Yu Ch Cc Bi 37 v 38 PH LC: S Lc Qu Trnh Phin Dch, Son Thut v Hnh Thnh i Tng Kinh Hn Vn Ti Liu Tham Kho

Gio Khoa Pht Hc - cp hai

Bi 22

QU TRNH PHIN DCH KINH IN TRUNG QUC (phn 1)

c Pht Thch Ca Mu Ni ra i nc n- . Khi qu v t ca Ngi kt tp Ba Tng, u l kinh bn Phn vn1, cho nn v sau, khi Pht php truyn n Trung-quc, tt phi tri qua qu trnh phin dch, mi thnh ra kinh bn Hoa vn. Php bo tuy phong ph, nhng nu khng c ngi phin dch th chc chn nhn dn Trung-hoa khng th no c thm nhun n trch. Nhng nu dch m khng kho th cng lm mt i ci ngha chn tht, khng ph hp vi li Pht dy, lu truyn ci sai lm t hi cho ngi i sau. Do , hc thc uyn bc, t tng cao siu, hnh vn lu lot, tinh thng c Pht hc, Phn vn v Trung vn, u l nhng iu kin tt yu m mt php s dch kinh cn phi c; thiu mt trong cc iu kin y l khng th c. Nn bit rng, tn tui ca v php s dch kinh s gn lin vi th mng ca b kinh, lut, hay lun m v dch tc tr thnh mt nhn vt bt h i i. Cng tc dch kinh Trung-quc c bt u vi hai php s Nhip Ma ng v Trc Php Lan. Tng truyn, hai ngi dch c 5 b kinh2, nhng 4 b tht truyn, nay ch cn mt b l kinh T Thp Nh Chng. T thi ng-Hn cho n cui thi Ty- Tn,(1) tri 160 nm, l thi k s khi ca cng tc dch kinh. Di ba triu vua Hon , Linh v Hin (2) ca thi ng-Hn, v dch s ni danh nht l ngi An Th Cao3(3). T nm th 2 nin hiu Kin-ha i vua Hon , n gia nin hiu Kin-ninh i vua Linh , trong hn 20 nm(4), ngi dch c hn 30 b kinh, phn ln thuc kinh tiu tha. Li c ngi Chi Lu Ca Sm,(5) gi tt l Chi Sm4, di i vua Linh , trc sau dch c 23 b kinh, phn ln l kinh i tha. Trong thi Tam-quc, cc ngi Php Thi5(6), Tng Khi6(7), m 7(8), u dch lut bn. Li c c s Chi Khim(9) nc Nhc-chi(10) n ng-Ng, trong 30 nm dch c 88 b kinh gm c i tha ln tiu tha, c thy l 118 quyn. Sa mn9 Tng Hi(11) nc Khng-c8(12), n ng-Ng lp cha Kin-s, dch kinh lun i tha gm 7 b, c thy 20 quyn. Li c v tng n- l Khng Tng Khi(13), n Lc-dng trong nin hiu Gia-bnh thi To-Ngy, dch kinh V Lng Th. Trong 52 nm thuc thi Ty-Tn, c 12 v dch s, dch c n 600 quyn, trong , sa mn Trc Php H10(14) chim s lng ln nht, gm 175 b, c thy

Gio Khoa Pht Hc - cp hai

354 quyn, bao gm cc loi kinh nh Hoa Nghim, A Hm, Phng ng, Bt Nh, Php Hoa, Nit Bn; li cn c c lut v lun. Ngi cng c ngi i xng l n-hong B-tt(15). Trong hn 100 nm thuc thi ng-Tn(16), cc v dch s c tng ln tc c 16 v, trong , ngi C m Tng Gi B11(17) dch b A T m Tm Lun12, cng hai b kinh Trung A Hm 60 quyn v Tng Nht A Hm 51 quyn, kinh gio tiu tha c dch trn tm mc qui m ln l k t lc . K tip, ti L-sn(18), ngi Pht Bt La13(19) dch va kinh, va lun, va thin, va lut, c thy 13 b, gm 125 quyn, trong , b Lc Thp Hoa Nghim Kinh(20) v b Ma Ha Tng K Lut 40 quyn, l trng yu nht. ng thi vi thi i ng-Tn, phng Bc c Tam-Tn14(21), tri di 80 nm, dch s c thy c 12 v: Thi Tin-Tn c 6 v, nhng ch c sa mn Php H15(22) dch hai b kinh Trung A Hm 59 quyn v Tng Nht A Hm 50 quyn l so ra c gi tr nhng u khng lu truyn i; thi Ty-Tn ch c mt v, dch phm khng c g quan trng; thi Hu-Tn c 5 v, trong , ngi Cu Ma La Thp16(23) c coi l ngi ti ba kit xut. T nm th 4 cho n nm th 14 nin hiu Hong-th, trc sau ngi dch: v kinh c cc b i v Tiu Phm Bt Nh17, c thy 74 b, gm 384 quyn; v lun c b i Tr Lun 100 quyn, Trung Lun 4 quyn, Bch Lun 2 quyn, Thp Nh Mn Lun 1 quyn; ba b lun sau c tng Tam Lun y c m lp tng, v sau c ngi li thm vo b i Tr Lun m lp thnh T Lun tng18. Ngoi ra cn c ngi Pht Da X19(24), nguyn l thy ca ngi Cu Ma La Thp, n Trng-an nm th 10 nin hiu Hong-th, cng vi sa mn Trc Pht Nim20(25), dch b lut T Phn21 60 quyn v b kinh Trng A Hm 22 quyn.

CH THCH
01. Ngn ng n- gn ging nh ngn ng tri Phn-thin ci S-thin, cho nn kinh cha dch th gi l Phn bn, tc l kinh in bng ng vn n-. 02. l 5 b kinh: Thp a on Kt, Pht Bn Sinh, Php Hi Tng, Pht Bn Hnh, v T Thp Nh Chng. 03. Ngi tn l An Thanh, hiu Th Cao, vn l thi t con vua nc An-tc. Khi vua cha bng th ngi k v, nhng v nhm chn cuc i, ngi nhng ngi cho ch, xut gia hc o. Ngi thng sut gio l c ba tha, bn du ha cc nc hong dng Pht php. Khi n Lc-dng, trc tin ngi hc Hn vn, ri phin dch kinh in. Cc dch phm ca ngi gm c: kinh i An Ban Th , kinh m Tr Nhp, kinh o a, v.v... c thy 39 b kinh lun. 04. Ngi l v sa mn ca nc Nhc-chi, n Lc-dng vo i vua Hon . Trong 40 nm, ngi dch c thy 23 b kinh, gm 67 quyn.

10

Gio Khoa Pht Hc - cp hai 05. Ngi tn l m Kha Ca La, dch ra Hn ng l Php Thi, ngi Trung n-, hc sut kinh in i tiu tha, tinh thng c gii lut. Ngi n Lc-dng vo thi To-Ngy, dch b Tng K Gii Tm, tng gi Trung-quc bt u tun th gii lut t lc . 06. Ngi l v sa mn ca nc Khng-c. 07. Ngi l ngi nc An-tc. 08. Khng-c ng tc vi i-nhc-chi. Lnh th ca h tri di t bin cnh pha Bc tnh Tncng n lnh th ca Nga trong vng Trung-. 09. Sa mn, dch ra Hn ng l cn tc, ngha l sing nng tu Pht o v dt tr mi phin no; l danh hiu thng dng gi nhng ngi xut gia tu o. 10. Ngi ngi qun n-hong, 8 tui xut gia, kinh sch ch cn c qua l thuc lng, tng c vn li, khng c loi kinh gio no m khng c. Ngi vn du cc nc, thng tho 36 th ngn ng ca vng Ty-vc, ri mang v nc rt nhiu Phn bn. T n-hong ngi i qua Trng-an, ri Lcdng, n Giang-t, sut i u dnh cho cng tc dch kinh. Hai cha con Nhip Tha Vin v Nhip o Chn tng l tr th c lc ca ngi; v sau, c hai cha con u tr thnh dch s. 11. Dch ra Hn ng l Chng Thin, l v sa mn nc K-tn, bc thng Ba Tng tiu tha. Vo nin hiu Thi-nguyn i vua Hiu V thi ng-Tn, p ng li mi ca i s Tu Vin, ngi n Trung-quc, tr ti L-sn, cng dch b A T m Tm Lun. Sau ngi li p li mi ca Vng Tun, n Kin-khang dch cc b kinh Trung A Hm v Tng Nht A Hm. 12. Tn gi Php Thng thy b lun B Sa qu su rng, bn trch ra cc yu ngha quan trng, lm thnh b A T m Tm Lun, gm 4 quyn. 13. Ngi l ngi nc Ca-duy-la-v min Trung n, m ci t thu nh, i xut gia, bc thng kinh gio, tinh tng c thin v lut, sau hong ha n Trung-quc, c ngi Tu Vin mi ln L-sn, chuyn vic dch kinh. 14. 1) Tin-Tn: l mt trong 16 nc vo thi nh Tn, th tc h Ph, ng ti Quan-trung, truyn ni c 7 i vua, ko di 45 nm, b nh Hu-Tn dit. 2) Hu-Tn: l mt trong 16 nc vo thi nh Tn, thuc tc Khng. Diu Trnh git Ph Kin, t xng l Tn vng, ng ti Trng-an, truyn ni c 3 i vua, ko di 34 nm, b nh ng-Tn dit. 3) Ty-Tn: l mt trong 16 nc vo thi nh Tn, thuc tc Tin-ti. Kht-phc Quc Nhn tha lc Ph Kin b bi, bn t xng l i thin vu; ri con ng l Cn Qui li xng l Tn vng, ng ti Kim-thnh, tnh Cam-tc, truyn ni c 5 i vua, ko di 47 nm, b Hch Lin nh nh H dit. 15. m Ma Nan , dch ra Hn ng l Php H. Thi gian ngi dch kinh ko di cho ti nm th 6 nin hiu Kin-s thi Hu-Tn mi hon tt, ch khng phi ch thi Tin-Tn m thi. 16. Ngi gc ngi n-, nhng sinh trng Qui-t. Sau khi xut gia th hc thng kinh lun i tha, thu sut yu ngha huyn vi, c Diu Hng nghinh n ti Trng-an, ly l quc s m i ng. Ngi xem khp cc kinh in cu dch, ngha c nhiu sai tri, bn cn c vo Phn bn m dch mi tr li. Nm th 11 nin hiu Hong-th i Diu-Tn, ngi th tch ti Trng-an, sau khi ha thiu, ci li khng b tiu hy. 17. Kinh Ma Ha Bt Nh Ba La Mt do ngi La Thp dch c hai bn khc nhau: 1) Bn 27 quyn gi l kinh i Phm Bt Nh; 2) Bn 10 quyn gi l kinh Tiu Phm Bt Nh. 18. Tng Tam Lun v sau phn lm hai phi Nam v Bc. Phi Bc, i s Minh Thng thm vo b lun i Tr , gi l tng T Lun. 19. Pht Da X ngha l Gic Xng, l v sa mn nc K-tn, hc vn uyn bc, tr nh di do, tng c ngi La Thp knh l l bc thy. Sau ngi c Diu Hng nghinh n ti Trng-an gip vo cng vic dch kinh. Ngi La Thp c ch no khng hiu r th thnh ngi ch gio.

11

Gio Khoa Pht Hc - cp hai 20. Ngi l v sa mn Lng-chu, thng tho c Phn v Hn vn. Trong cc trng dch kinh t thi Tin- Tn n thi Hu Tn, ngi u gi chc truyn ng. Sau ngi t dch cc b kinh nh Thp Tr on Kt v.v... c thy 12 b, gm 74 quyn. 21. Ngi m V c em tng Lut ca Thng Ta b, phi hp vi kin gii ca chnh ngi m son thnh vn, tuyn thuyt n bn ln mi hon tt; c mi ln tuyn thuyt l thnh mt phn, nhn m c tn l lut T Phn.

PH CH
(01) Ty-Tn (265-316): Ty-Tn l thi i k tip thi i Tam-quc trong lch s nc Trung-hoa. Vo cui thi ng-Hn (25-220), nhng ngi trong dng h T-m gip cho To Phi (178-226) son ngi vua Hn Hin (189-220), dit nh Hn, t xng (tc Ngy Vn ), lp nn nh Ngy. Vn cht, Minh (227-239) ni ngi, mt ngi trong h T-m l T-m (178-251) lin nm ht quyn hnh, t phong mnh lm tha tng nc Ngy. Nm 265, chu ca T-m l T-m Vim (236-290) ph b vua cui ca nh Ngy l Nguyn (260-265), t xng , sng lp vng triu Tn, ng thnh Lc-dng (l kinh c ca nh Ngy). 15 nm sau (nm 280), T-m Vim li dit lun nh ng-Ng, thng nht Trung-quc. S gi y l nh Ty-Tn (v kinh Lc-dng ca nh Ty-Tn nm v pha Ty Bc ca kinh Kin-khang ca nh ng-Tn sau ny). Vng triu TyTn truyn ni c 4 i vua, ko di 52 nm. (02) Hon (147-167), Linh (168-189) v Hin (189- 220): l ba ng vua cui cng ca vng triu ng-Hn (25-220). Tht ra, trong khong thi gian ny (147-220) c n bn ng vua, ch khng phi ch c ba. Gia hai vua Linh v Hin cn c vua Thiu . Vua Linh bng vo thng 4 nm K T (189) th vua Thiu ln ni ngi, nhng ch n thng 9 nm (189) th li bng, v vua Hin ln ni ngi (189); tc Thiu lm vua ch c 5 thng, cho nn trong bi hc tc gi lc b ng vua ny. (03) An Th Cao (Arsakes, ?-?): l v cao tng ngi nc An-tc (Parthia, tc nc Iran ngy nay). Ngi tn l Thanh, t l Th Cao, nguyn l thi t con vua nc An-tc, cho nn ly ch An lm h, v tn thng thng ca ngi c gi l An Th Cao. Thu nh ngi tng c khen ngi l ngi con ch hiu, bn cht thng minh, tm tnh hin lnh, hc rng bit nhiu. Sau khi ph vng cht, ngi ln ngi k v lm vua An-tc, nhng t b vng v, nhng ngi li cho ch, ri xut gia tu hc Pht. Ngi hc thng kinh lun, li gii v thin hc. Sau ngi vn du xuyn qua cc nc vng Tyvc; v nm 148 (nm th nh i vua Hn Hon cng c thuyt ni l nm 146 i vua Cht ) ngi n kinh Lc-dng. Ngi ti y trong hn 20 nm, chuyn vic phin dch kinh in Phn vn ra Hn vn. Cc dch phm ca ngi gm c: T Kinh, Thp Nh Nhn Duyn Kinh, Bt Chnh o Kinh, Chuyn Php Lun Kinh, Tu Hnh o a Kinh, A T m Vng Php v.v..., v cng c cc kinh v thin hc nh An Ban Th Kinh, m Tr Nhp Kinh, Thin Hnh Php Tng v.v..., tt c khong 34 b (tc gi ni c 39 b), gm 40 quyn, tt c l kinh lun tiu tha, ch yu l truyn b t tng ca Thuyt Nht Thit Hu b. Hn na, vi cc dch phm v thin hc nh va nu trn, ngi c coi l ngi u tin em php mn thin qun (d l thin ca tiu tha) vo Trung-quc. Sau thi gian dch kinh ti Lc-dng hn 20 nm, ngi ta khng bit g thm v hnh trng ca ngi. C thuyt ni, vo cui thi ng-Hn, gp lc lon lc, ngi ri Lc-dng, xung phng Nam lnh nn, v vin tch ti Ci-k (huyn Thiu-hng, tnh Trit-giang). Theo s Trung-quc, cui thi ng-Hn l thi k v cng nhiu nhng, gic gi khp ni trn t Hn, ch c vng t pha Nam l yn n. V vy, rt ng cc nh tr thc ca c Nho, Pht, Lo ri Lc-dng, di c xung min Nam lnh nn.

12

Gio Khoa Pht Hc - cp hai (04) Kin-ha l nin hiu u tin ca vua Hn Hon , ko di 3 nm (147-149); nm th 2 nin hiu Kin-ha tc l nm 148 TL. Kin-ninh l nin hiu u tin ca vua Hn Linh , ko di 4 nm (168171). Thi gian dch kinh ca ngi An Th Cao, theo Pht Quang i T in ghi r, l t nm th 2 nin hiu Kin-ha n nm th 3 nin hiu Kin-ninh, tc l t nm 148 n nm 170, c thy l 22 nm. (05) Chi Lu Ca Sm (Lokasema, 147-?): cng gi l Chi Sm, l v cao tng nc i Nhc-chi, n Trung-quc sau ngi An Th Cao, vo khong cui i vua Hn Hon (c thuyt ni l vo i vua Linh ). Trong 12 nm cui i vua Linh (t mm 178 n nm 189), ngi dch nhng b kinh i tha nh: o Hnh Bt Nh, Bt Chu Tam Mui, A X Th Vng, Tp Th D, Th Lng Nghim, V Lng Thanh Tnh Bnh ng Gic, Bo Tch v.v... Trong cc b kinh trn, b o Hnh Bt Nh c coi l quan trng nht, v l b kinh thuc h Bt Nh c dch sm nht, v do , ngi Chi Lu Ca Sm cng c cng nhn l ngi u tin phin dch v truyn b nn vn hc Bt Nh ca Pht gio i tha ti Trung-quc. Chnh nn vn hc Bt Nh ny thc y lm ny sinh phong tro tm hiu, nghin cu, m lun trong gii tr thc hc Pht trong cc thi Ngy, Tn sau ny. Th na, kinh Bt Chu Tam Mui l loi kinh h ly cnh gii Ty-phng v c Pht A Di lm i tng, cho nn y cng l thi k khi u cho nn tn ngng Tnh Di Trung-quc. Ngoi ra, vic dch kinh Th Lng Nghim ca ngi Chi Lu Ca Sm cng tc ng mnh m cho cng cuc i tha ha Pht gio Trung-quc trong hai th k 4 v 5. Rt tic, khng c ai bit g v hnh trng ca ngi sau thi gian dch kinh ni trn. Cng trnh dch kinh ca hai ngi An Th Cao v Chi Lu Ca Sm trong thi k ny, khai nn p mng vng vng cho Pht gio Trung-quc. Ngoi hai ngi An Th Cao v Chi Lu Ca Sm ra, trong thi ng-Hn cn c cc v cao tng ngoi quc khc n Trung-quc chuyn vic dch kinh, nh: Trc Pht Sc (Sanghabuddha, ?-?, ngi Thin-trc, n Lc-dng vo i vua Hon ), Chi Diu (?-?, ngi nc Nhc-chi, n Lcdng nm 185), Khng C (?-?, ngi nc Khng-c), Khng Mnh Tng (?-?. ngi nc Khng-c, n Lc-dng vo i vua Hin ), Trc i Lc (?-?, ngi Ty-vc, n Lc-dng vo i vua Hin ), m Qu (?-?, ngi Ty-vc, n Lc-dng vo i vua Hin ), c s An Huyn (?-?, ngi nc An-tc, n Lc-dng vo i vua Linh , hc tr ca ngi An Th Cao), v.v...; c bit, mt ngi Hn l c s Nghim Pht iu (cng gi Nghim Ph iu, ?-?, ngi tnh An-huy), cng tham gia cng tc dch kinh trong thi k ny; v ng l ngi Pht t bn x u tin tng s dch kinh. T tui tr ng l ngi thng minh dnh ng, bc hc a vn. Gp lc ngi An Th Cao sang Trung-quc dch kinh v truyn b Pht php, ng cng An Huyn xin nhp mn lm , v cng tham gia cng tc dch kinh. Tng truyn, v sau ng c xut gia lm tng, nhng khng c ti liu no ni r ng xut gia vo thi gian no. (06) Php Thi (tc m Ma Ca La, Dharmakala, ?-?): Ngi l ngi Trung n-, thin t mn tu t thu nh, thng hiu T Ph , t cho vn l trong thin h u cha ht trong bng mnh. V sau, mt hm c c b A T m Tm Lun, th lng d ng ngc, chng hiu g c, bn thnh mt v t kheo nh ging gii cho. Nghe xong bng nhin t ng, thy r diu l nhn qu sut c ba i. T ngi b ht lc th th tc, xut gia theo Pht gio, tinh tn tu hc, chng bao lu thng sut kinh in i tiu tha, li vng vng c gii lut. Nm 222 i vua Ngy Vn (220-226), ngi n Trung-quc, ti kinh Lc-dng ca nc Ngy. Ngi quan st, thy tng chng Trung-quc ch co u v p y trn (y ca sa di), ch khng c lut php g hnh tr, bn pht nguyn hong truyn gii lut. Nm 250 (i vua Ngy T vng, tc To Phi) ngi dch xong b Tng K Lut Gii Bn, bn thnh 10 v Phn tng tc php yt ma, truyn trao gii lut. Tng truyn, v tng Trung-quc u tin c th gii l Chu S Hnh (204-282 Xin xem li ph ch s 4, bi 21, sch GKPH II, q. thng). Php ch truyn gii Trung-quc bt u t lc . Hnh trng ca ngi t sau , khng thy ti liu no ghi chp. Lut tng Trung-quc tn xng ngi l v s t ca tng T Phn Lut. (07) Tng Khi (Samghavarman, m dch l Tng Gi Bt Ma, ?-?): l v cao tng dch kinh Trungquc vo thi Tam-quc. Tng truyn ngi l ngi n-, nhng c theo ch KHNG u tn ngi, th nhiu hc gi tin rng ngi l ngi nc Khng-c, hay t ra, ngun gc ca ngi cng c

13

Gio Khoa Pht Hc - cp hai quan h khng kht vi nc y. Nm 252 ngi n Lc-dng (kinh nc To-Ngy), cha Bchm, dch ra Hn vn cc kinh c Gi Trng Gi v V Lng Th. Ring v b kinh V Lng Th (gm 2 quyn), v ng vn khng ng nht vi kinh c Gi Trng Gi, cho nn c nhiu hc gi ng rng, khng phi l dch phm ca ngi. (08) m (Dharmatrata): Ngi l ngi nc An-tc, s liu khng ni r v ngi, ch bit ngi dch hai b lut quan trng: m V c Yt Ma (tc T Phn Lut) v gii bn ca Ma Ha Tng K Lut. Cn mt ngi na cng tn m (347-411), sng vo thi ng-Tn (cch sau hai thi i Tam-quc v Ty-Tn), c tiu s r rng hn, nhng khng phi l nhn vt tc gi mun ni ti y (thi Tam-quc). (09) Chi Khim (?-?): l v c s ngi nc i Nhc-chi, theo gia tc n trung-quc vo thi ngHn (sau ngi Chi Lu Ca Sm), ti tnh H-nam. ng thng hiu rt nhiu ngn ng, theo hc Pht vi ngi Chi Lng ( t ca ngi Chi Lu Ca Sm), tham bc loi kinh sch, c ngi i gi l tr nang (ci ti tr tu). Li na, lc c ba v Chi Lu Ca Sm, Chi Lng v Chi Khim, u l nhng bc bc hc a vn, ti cao c trng, cho nn c ngi ng thi ca tng: Thin h bc tri, bt xut tam Chi (nhng k hc rng trong thin h, khng ngoi 3 ngi h Chi). Cui i ngHn thin h lon lc, ng i v phng Nam lnh nn, v c ng ti thnh Kin-nghip (Nam-kinh). Khi vua Tn Quyn (222-252) xng v lp nn nc Ng (nm 222), cng ng ti Kin-nghip. Nghe ting ng, nh vua rt knh trng, ban tng danh hiu bc s, mi lm ph o dy d cho thi t Tn Lng. Trong khong 30 nm ti y, ng dc lc phin dch v ch thch kinh in. Cc dch phm ca ng gm c: Duy Ma Ct Kinh, Thi T Thy ng Bn Khi Kinh, i Minh Kinh, i A Di Kinh, i Bt N Hng Kinh v.v... ng ch gii b Liu Bn Sinh T Kinh. ng cng ly hng khi t hai b kinh V Lng Th v Trung Bn Khi m trc tc sch Tn B Tt Lin C. Sau khi thi t Tn Lng (252-258) tc v ni ngi lm vua nc Ng (nm 252), ng vo ni n c, n nm 60 tui vin tch. (10) Nhc-chi (Kusana): l tn mt chng tc sng ri rc cc vng Ty Bc Trung-quc, Ty-vc, Trung v Ty Bc n-, cc vng lu vc sng Hng v Ng-h, trong khong thi gian t th k th 3 tr. TL n th k th 5 s. TL. Theo cc nh hc gi hin i, chng tc ny bao gm cc tc Tng, Mngc, t-quyt, Khng, Indo-Scythians v.v... Vn ha ca h tng ng vi chng tc Hung-n. Theo cc sch s Trung-quc, chng tc Nhc-chi nguyn sng trong vng n-hong v K-lin sn, pha Ty Bc Trung-quc. Vo u nh Hn, v trnh tc Hung-n pha Bc, h di c v hng Ty, chim t ca tc Tc (Saka) v -tn, nh bi i-H (Bactria, mt c quc lu vc sng Amu, vng Trung-, nm pha Ty Nam cao nguyn Pamir, bao trm nc A-ph-hn ngy nay), chim c vng t pha Bc sng Qui (tc sng Amu, bin thy pha Bc nc A-ph-hn ngy nay), lp thnh nc i Nhc-chi. S cn li vn gi vng t K-lin sn, gi l Tiu Nhc-chi. Sau khi n nh tnh th, nc i Nhc-chi ng ti thnh Lam-t pha Nam sng Qui (nay l Bc b nc A-ph-hn), cho nm hp hu (tc l ch hu) ca dn bn x i-H c trn gi t c; v c nm hp hu ny u l thuc i Nhc-chi. Hn 100 nm sau, Qu-sng hp hu tr nn hng mnh hn bn hp hu kia. Th lnh ca Qu-sng hp hu lc l Khu Tu Khc (Kujura Kadphises I) ni ln tiu dit c bn hp hu kia, chim ly a v ca i Nhc-chi, t lp lm vua, i tn nc thnh Qu-sng (Kushan); ri chinh phc nc An-tc, thn tnh t Cao-ph (Kabul), dit Bc-t (Baghdad), K-tn (Dardisthan), chim lun vng t Bng-gi-ph (Panjab) ca nc Thintrc, lp thnh quc Qu-sng rng ln. T , l ra vng triu ny phi c gi l Qu-sng vng triu, nhng ngi Trung-quc vn quen gi l i Nhc-chi. Sau khi Khu Tu Khc cht, ngi con l Dim Cao Trn (Wema Kadphises II) ni ngi, li tip tc chim min Bc nc Thin-trc, cho tng trn gi nc Kin--la (Gandhara); l thi k ton thnh ca quc i Nhc-chi (tc Qu-sng). Trong thi gian ti v, vua Dim Cao Trn giao thip rng ri vi cc nc ln bang, nht l La-m, gy nn s dung hp gia hai nn vn ha ng v Ty; t m hnh thnh nn m thut Kin--la, tc l nn m thut Pht gio mang hnh thc Hi-lp, nh hng su xa n nn m thut Pht gio cc nc -chu v sau ny. ng cng cho ly

14

Gio Khoa Pht Hc - cp hai vng trong nc c tin, lm cho kinh t pht trin, cc thnh ph v nn thng nghip rt phn thnh, c bit l con ng t la i ngang qua a vc ca quc, tr thnh yu l giao thng kinh t gia u-chu v -chu. n i vua th ba ca vng triu l Ca N Sc Ca, th th lc ca quc Qu-sng li cng rng ln hn na. ng di kinh ca quc n thnh B-l-sa-b-la (Purusapura) ca nc Kin-la. ng tn ngng Pht php rt kin thnh, nn ht lng bo h Pht gio, xy ct rt nhiu cha thp, quan trng nht l ng pht tm bo tr cho i hi kt tp kinh in ln th t ca 500 v Ala-hn ti nc Ca-thp-di-la (Kasmira). Trong lch s Pht gio n-, cng nghip ng h Pht gio ca ng c snh ngang bng vi vua A Dc (th k th 3 tr. TL). Cc v i lun s ca Pht gio nh M Minh, Long Th, v.v... u ra i trong triu i ca ng. Li na, vi a th bao trm t Ty sang ng y, nc i Nhc-chi tr thnh mi gii quan trng cho s giao lu vn ha gia n- v Trung-quc; c nhin, s giao lu vn ha c tm nh hng ln lao n vic truyn b Pht php t n- v Ty-vc n cc nc ng- nh Trung-quc, Vit-nam, v.v... Sau triu i ca vua Ca N Sc Ca l cc vua Nga Ty Sc Ca (Vasisca), Pht Duy Sc Ca (Huvisca), Nga T B (Vasudeva), k tip nhau ni nghip. Di triu i vua Nga T B, vng triu Tt-san (Sasan) ca Ba-t v vng triu Cp-a (Gupta) Trung n- u qut khi, pha Bc li b p lc mnh m ca Hung-n, cho nn quc th tr nn suy sp. n hu bn th k th 5 TL th i Nhc-chi b tc p-t tiu dit. (11) Tng Hi (?-280): tc Khng Tng Hi, v cao tng Vit-nam th k th 3 TL. T tin ca ngi vn nc Khng-c (Sogdiana), nhng my i sng Thin-trc, thn ph ngi v theo ngh bun bn m di sang Giao-ch (tn c ca nc Vit-nam vo thi l thuc nh Hn) sinh sng. Ti y ng ci v Vit-nam v sinh ra Tng Hi. Khi Tng Hi ln 10 tui th song thn u ln lt qua i. Khi chu tang cha m xong, Tng Hi xut gia, tu hc tinh cn. n tui trng thnh th th gii c tc. Ngi l ngi c tr tu vt chng, gii c Phn vn ln Hn vn, khng nhng tinh thng Pht hc, m cn uyn bc c Nho hc v Lo hc, li gii c thin vn, v, kim ti n ni, vit vn. Lc by gi nc ta ang b nh Hn h, gi l qun Giao-ch, th ph l thnh Luy-lu (trong a phn tnh Bc-ninh ngy nay). Hi bn Trung-quc cha c tng s bn x, nhng Luy-lu th c tng on ng o ngi bn x. Ngi Tng Hi l mt trong nhng v lnh o v hng dn ca tng on y. Ti o trng trung tm Pht gio Luy-lu, lc c ba v c s ca ngi An Th Cao l Trn Tu, Hn Lm v B Nghip, t kinh Lc-dng chy xung lnh nn, ngi mi cc v ny tham gia vo cng vic phin dch, nghin cu v ch gii kinh in. Ti y, ngi bin tp kinh Lc Tp, Lc Yu Mc, kinh Tp Th D, vit bi ta cho kinh An Ban Th v kinh Php Cnh (do ngi An Th Cao dch Lc-dng, c Trn Tu mang theo). Ngi cng ch thch cho ba kinh An Ban Th , Php Cnh v o Th (do ngi An Th Cao dch), nhng ba tc phm ny ngy nay khng cn. Ni chung, cc tc phm ca ngi u nhm xin dng thin hc trong tinh thn i tha. Nhng dch phm hay bin son ca ngi sau ny t Ng cng gm ton nhng gio in i tha. Bi vy, gii hc gi Pht hc Vit-nam ngy nay c khuynh hng tn xng ngi l v T s Thin hc Vitnam. Nm 222, Tn Quyn chim c min Giang-t (tc Giang-nam), t xng v thnh lp nc ngNg (thi Tam-quc), th nc ta li b l thuc vo nc Ng, v lc ny nh Hu-Hn mt (nm 220). Vi s c mt ca c s Chi Khim, lc Kin-nghip c sinh hot ca Pht gio, nhng cha c t vin, m tng s cng cha c ai. Nm 247 (Tn Quyn lm vua c 25 nm), ngi Tng Hi t Luy-lu sang Kin-nghip hong ha. Sau khi din kin m o, c cm ha bi ti cao c trng, vua Tn Quyn xin qui y v th gii u-b-tc vi ngi. Nh vua xy ct cha Kin-s ngi lm o trng hong ha. Cho ti lc , min Giang-nam mi c hnh bng v tng s Pht gio u tin l ngi Tng Hi (ti t Vit-nam), v ngi cha Pht gio u tin l cha Kin-s (do triu nh ng-Ng xy ct). T tr i, nh s nhit tm hong php ca ngi, o Pht c truyn b rng ri ti ng-Ng, ngi bn x c php xut gia lm tng s, t vin c xy ct ri rc nhiu

15

Gio Khoa Pht Hc - cp hai ni. Nhng n i vua Tn Ho (264-280) th Pht gio b n p. Do s gim sim ca cc c vn Nho, Lo, Tn Ho ban lnh ph hy cha chin, tuy vy, cha Kin-s ca ngi Tng Hi vn khng b ai ng ti, v nh hng ca n qu ln. Nhng khng phi v vy m ngi c yn thn. Nh vua sai Trng Dc, mt tr thc thng hiu c Nho v Lo, n cha ct vn ngi, c dn ngi vo th b. Nhng v nm vng t tng Nho, Lo, ngi hon ton khng nao nng; sau mt ngy di i lun, Trng Dc khng b gy ngi c bt c mt li no. Cui cng, do s trnh tu chn tht ca Trng Dc v ngi, vua Tn Ho phi cho s gi n cha thnh ngi vo cung. Sau mt bui thuyt php, nh vua cm phc, xin qui y v th nm gii vi ngi. Nh vua li ban lnh tu sa li cc cha b ph, v trng tu m rng cha Kin-s. Trong thi gian cha Kin-s, ngi dch Ng Phm (tc kinh o Hnh Bt Nh) v bin tp N Hon Phm Bi; nhng c hai tc phm ny u tht truyn. u nm 280, vua Tn Ho u hng nh Tn, chm dt nh ng-Ng; cui nm y th ngi vin tch. S tch ngi Khng Tng Hi c s sch ghi chp r rng, nhng y tc gi vn khng mun tha nhn nh th, ni khc i (trong bi hc trn): Sa mn Tng Hi nc Khngc, n ng-Ng lp cha Kin-s...... (12) Khng-c (Sogdiana): tn mt vng quc nm trong vng Ty-vc ngy xa, do ging dn du mc thuc tc Th-nh-k kin lp; tc nay l vng bnh nguyn cc x Kirgiz, Tashkent v.v... nm gia cc x: pha Bc l Kazakh, pha Ty l Uzbek, pha Nam l A-ph-hn v Pakistan, v pha ng l Tn-cng (Trung-quc). Nc ny thm nhun Pht php t my th k cui trc Ty lch, v nhiu v danh tng y (nh Khng C, Khng Mnh Tng, Khng Tng Khi v.v...) n Trung-quc truyn b Pht gio t nhng k nguyn u TL. T tin ca ngi Khng Tng Hi Vit-nam cng l ngi thuc vng quc ny. (13) Khng Tng Khi (Samghavarman): tc l ngi Tng Khi c cp ti trong ph ch s 7 trc. (14) Trc Php H (Dharmaraksa): T tin ca ngi vn ngi nc Nhc-chi, my i sng nhong (vng cc Ty ca tnh Cam-tc, Trung-quc), cho nn ngi c gi l Chi Php H. Ngi 8 tui xut gia, hu cn mt v sa mn ngoi quc l Trc Cao Ta, nn i h Chi thnh h Trc; ngi i xng l Trc Php H. Ngi bn tnh thun lng, hiu hc, mi ngy tng kinh n vi vn cu; li xem khp su kinh, thng sut t tng bch gia. Lc by gi (thi Ty-Tn) kinh in i tha truyn nhp Trung-quc cha y , ngi bn lp ch Ty du, hc thng c ngn ng ca 36 nc trong vng Tyvc. Nm 265 (i vua Tn V , 265-291) ngi mang v Trung-quc rt nhiu kinh in Phn vn, tr ti Trng-an v Lc-dng, chuyn vic dch kinh. Ngi vin tch trong khong vua Tn Mn tr v (313-316), th th 78 tui. Ngi ng thi xng ngi l Nhc-chi B-tt, hay n-hong B-tt. Dch phm ca ngi gm nhiu kinh in i tha, nh Quang Tn Bt Nh, Ph Diu, i Ai, Th Phm, Tr Tm, Th Lng Nghim, Hin Kip, Duy Ma, V Lng Th, Chnh Php Hoa, v.v... c bit, sau khi bn dch kinh Chnh Php Hoa ca ngi ra i (nm 286), ngi Trung-quc bt u bit n danh hiu ca c B-tt Qun Th m; v t , tn ngng v Qun Th m B-tt cng bt u c ph bin. (15) n-hong B-tt: l tn hiu ca ngi Trc Php H. V ngi l mt v cao tng k v, li qu qun n-hong, nn ngi ng thi xng hiu ngi nh vy. n-hong l tn vng t cc Ty tnh Cam-tc, Trung-quc. T thi thng c, vng t ny l lnh th ca tc Ty-nhung. Vo thi Xun-thu n c gi l Qua-chu. Di thi i nh Tn, n l t ca tc i Nhc-chi; u nh Hn, n l lnh th ca ngi Hn-da (thuc tc Hung-n). Nm 111 tr. TL, di triu vua An (107-125) thi ng-Hn, n c t thnh huyn n-hong; nm 335, di triu vua Thnh (326-342) thi ng-Tn, n c i thnh Sa-chu; v sau, nh Ty-Lng (420-421, mt trong 16 nc thi ng-Tn) lp kinh ti y; di triu vua Thi-v (424-452) nh Bc-Ngy (386-534) thi i Nam-Bc-triu (386-589), n c i thnh n-hong trn; di triu vua Ty Dng (605-616), n li c i thnh n-hong qun. Tri qua cc thi i ng, Tng, Nguyn, Minh (618-1661), n nhiu ln c i thnh cc tn: Qua-chu, Ty-sa-chu, nhong, Sa-chu. T i vua Cn Long (1736-1795) nh Thanh tr i, n c gi l n-hong huyn.

16

Gio Khoa Pht Hc - cp hai T c i, vng t n-hong c nhiu ging dn sinh sng, vn ha phong tc phc tp. T thi i Hn triu, n tr thnh ni giao l quan trng gia Trung-quc v cc nc vng Ty-vc; v vy m n tip nhn c Pht gio v pht trin rt sm. Cc v cao tng ut thn t vng t ny rt nhiu, m ngi Trc Php H l mt (tng c ngi ng thi xng hiu l n-hong B-tt). i s Trc Php Tha l ngi xy ngi cha u tin ti n-hong, cng l ngi ph t c lc ca ngi Trc Php H trong cng tc phin dch kinh in. Cc bc cao tng nh Vu o Thy (i Ty-Tn), Thin o Khai (thi ng-Tn), Php Hin (thi Tiu-T), o Chiu (thi Bc-Ngy), Tu Vin (tc n-hong Tu Vin thi i nh Ty), v.v... u xut thn t vng t ny. Ra khi n-hong l vng sa mc mnh mng, sng cht kh lng, rt nguy him cho cc thng nhn, cho nn h lun lun cu nguyn ch Pht gia h; l nguyn nhn lm hnh thnh nn ngh thut n-hong rt pht t v sau ny. l mt di tch v cng quan trng ca Pht gio Trungquc, gi l n-hong thin Pht ng (cng gi l hang Mc-cao). Khu ng ny nm trin pha ng ni Minh-sa, cch huyn l n-hong 20 cy s v hng ng Nam. Tng truyn, thch ng c sa mn Lc Tn khi cng khai ph vo nm 366 i Tin-Tn; sau , cc v nh sa mn Php Lng, quan th s Kin Bnh cng, ng-dng vng, tng L Qung, v.v... ni tip, hoc o hang xy nh , hoc c lm khm th Pht, hoc tc tng trn vch , v.v... hon thnh cng trnh v i . Tri qua thi gian, s thch ng mi ngy c kin to thm nhiu, n hn ngn hang. Nhng ri gi ct vi lp, li tri qua bao cuc binh la t thi nh Tng, ri qun Hi gio dy xo di thi nh Minh, khin cho khu thch ng ny b tn ph rt nhiu; v li, t thi nh Minh tr i, ng hng hi pht trin mnh, lm cho con ng t la b ph b, vng thch ng n-hong nhn cng b b qun, t ai bit n. Mi n nm 1879, di triu vua Quang T (1875-1908) nh Thanh, nh a cht hc ngi Hung-gia-li, ng L. de Lczy, thm du n ni y, pht hin khong hn 400 thch ng, bn cng b cho th gii bit. T , n-hong thin Pht ng mi c cc nh kho c, qu v hc gi ch , tm n khai qut, nghin cu, lm cho n tr thnh mt trong cc hang ng ni ting hin nay trn th gii. Ngi ta tm thy trong cc thch ng ny rt nhiu sch v, ti liu qu gi, bao qut c cc ngnh hc thut nh t nhin, a l, lch s, x hi, kinh t, vn hc, m thut, tn gio; nht l kho kinh sch v ti liu lin quan n Pht gio, cc hnh tng Pht, B-tt, La-hn v.v... c chm v tinh vi, p trn cc vch , gy cho ngi ta c mt n tng mnh m rng, y chnh l mt di tch qu gi ca Pht gio, l ni cha ng mt nn m thut Pht gio, v l ni cung cp nhiu ti liu quan trng nghin cu Pht gio. (16) Thi ng-Tn (317-420): Tip theo thi Ty-Tn (va trnh by trong ph ch s 1 trn) l thi ng-Tn. Lc vng bin thy pha Bc v Ty Bc ca Trung-quc c nm b tc sinh sng gm Hung-n, Tin-ti, Yt, Chi, v Khng (m sch s thng gi mt tn chung l tc Ng-h). Trong nm b tc ny th Hung-n l hng mnh nht. T lu, cc b tc ny vn dm ng vng t ph nhiu ca Trung-quc, v lc no cng lm le tin chim. Cui thi Ty-Tn l mt thi k v cng hn lon v ni b hong tc tranh ginh, chm git nhau v quyn li, triu nh rt suy yu. B tc Hung-n tha dp ny, vo nm 316, trn xung nh ph v tiu dit nh Ty-Tn, chim ht lnh th vng Giang-bc, thnh lp quc gia cho Hung-n, t quc hiu l Triu (s gi l Tin-Triu). Lc , mt ngi trong hong tc Ty-Tn l T-m Du, lui xung vng Giang-nam, t xng , lp nn vng triu ng-Tn, ng thnh Kin-khang (tc Kin-nghip, nay l Nam-kinh). Vng triu ny truyn ni c 11 i vua, ko di 104 nm. (17) C m Tng Gi B: tc l Tng Gi B (Samghadeva), ngi nc K-tn, tc tnh l C m, cho nn gi l C m Tng Gi B. Ngi tinh thng Ba Tng, li s trng v A T m Tm Lun cng Tam Php Lun, tr thnh mt i hc gi ca Hu b. Khong nin hiu Kin-nguyn (365-385) nh Tin-Tn (thi i ng-Tn), ngi n Trung-quc, c tr ti Trng-an, tr thnh mt v danh tng phin dch lun in Hu b. i Hu-Tn (384-471), p ng li mi ca i s Tu Vin (334-416), ngi ln ni L-sn (tnh Giang-ty), dch hai b lun quan trng l A T m Tm Lun v Tam Php Lun. Nm 397 ngi li n kinh Kin-nghip ca nh ng-Tn, mi ngi trong vng tht cng cc danh s u sng knh; c bit, ngi c Lang-gia vng T-m Tun ct tinh x, mi tuyn ging A T m, rt nhiu danh tng d thnh, tt c u khen ngi. Vng li mi hn 40 v

17

Gio Khoa Pht Hc - cp hai sa mn kinh vn tp v tinh x, lp o trng, thnh ngi dch li b kinh Trung A Hm. (B kinh ny trc y c ngi m Ma Nan dch ti Trng-an, nhng vn ngha sai st rt nhiu, cha c dp thun tin tu chnh, nay ngi Tng Gi B dch li do li thnh cu ca Lang-gia vng.) Khng c ti liu no cho bit v cuc i ca ngi v sau ny. (18) L-sn: l dy ni b Nam sng Trng-giang, thuc huyn Cu-giang, tnh Giang-ty, Trungquc. Tng truyn, vua Hong (2690?-2590?) i tun du, tng dng chn ti ni ny, nn n cng c tn l Tam-thin-t-chng. Li tng truyn, vo khong nh n-Thng (1751?-1111?), c Khung Tc tin sinh ct nh n c trong ni ny tu luyn o Tin, v sau ha lm chim bay i, li cn nh trng, t ni ny c tn l ni L (L). Ni ny c vi mi ngn nh Ng-lo, Hng-l, Hndng, Bch-vn, Song-kim, v.v...; c nhng hang nh Khang-vng, Th-hin, H-kh, v.v...; nhiu ng nh Bch-lc, Bch-vn, Lin-hoa, v.v...; nhiu i nh Bt-nh, Phin-kinh, Vn-th, v.v..., ch no trng cng t l, l mt thng cnh lng danh t xa n nay. Ngi An Th Cao (i vua Linh , thi ng-Hn) thng vn du n ni ny, sau , tng chng cng rt nhiu v n y. Nm 376, mn nhn ca ngi o An (312-385, cao tng thi ng-Tn) l Tu Vnh (332-414), n ni ny xy cha Ty-lm ti Hng-cc. Nm 381, bn ng mn ca ngi Tu Vnh l Tu Vin (334-416), cng n ni ny, xy cha ng-lm. Nm 391, ngi Tu Vin xy tinh x Bt-nh-i, th tn tng c Pht A Di , qui t 123 v c tng ln c s, xng vic nim Pht, lp nn Bch-lin-x, lm o trng cn bn chuyn tu php mn Tnh-. T , tng tc ln ni ngy cng ng c, v L-sn nghim nhin tr thnh ni thnh a ca tng Tnh . Ngi Tu Vin cng tng cho ngi i Ty-vc thnh kinh, hoc mi cc v cao tng Ty-vc n Lsn dch kinh, nh ngi Tng Gi B dch A T m Tm Lun, Tam Php Lun v.v...; ngi Pht Bt La (Buddhabhadra, 359-429, ngi Bc n, n Trung-quc nm 408) dch t Ma a La Thin Kinh; ngi Pht Da X (Buddhayasas, ?-?, ngi nc K-tn, n Trung-quc nm 408) cng thng n y hnh ha. Tng chng t bn phng qui t v y tu hc, c n 3.000 ngi! Bi vy, L-sn vo thi y khng nhng l ni thnh a ca tng Tnh , m cn l mt o trng dch kinh quan trng; hn na, n cn l mt i trung tm Pht gio ca Trung-quc. V sau, khi Hon Huyn (369-404, mt v lon thn thi ng-Tn, nm 403 c binh tn cng kinh Kin-khang, p vua An phi nhng ngi, i tn nc l S, nhng cha c mt nm th li b nh Tn nh bi v b git) n p Pht gio, ui ht ch tng hon tc, th ring o trng L-sn, v uy th qu ln cho nn vn c yn n. Ngoi gii Pht t ra, cc v danh s nh o Tim (365-427), Li Th Tng (386488) v.v..., v chn ght cuc th lon lc, cng tm vo ni ny n. Li nh Vng Hi Chi (303361), mt nh i th php ng thi, cng vo ni ny kin to cha Qui-tng, thnh ngi Pht Da X v tr tr. T sau thi i ngi Tu Vin, sinh hot Pht php L-sn tri qua cc i li cng phong ph, nhiu t vin c xy ct thm, nh cha i-lm ngn i-phong, vin T-vn ngn Ngc-luyn, cc cha Lng-vn v L-sn ngn Hn-dng, cha Chiu-n ngn Nam-lnh, cha Hng-l ngn Hng-l, cha Phong-nh ngn Trch-bt, v.v...; rt nhiu danh tng tng lp o trng hong php, nh ngi o Bnh (365- 435, k tha ngi Tu Vin) ch tr Bch-lin-x, ngi o Sinh (355434) m php hi ging kinh Nit Bn (nm 430), ngi Php Qui va ging kinh va lp i gii n gn cha ng-lm (khong 547-549), ngi Tr Gi (538-597) ca tng Thin Thai tng n ni ny hai ln ging php, s thnh chng nghe php ng n nm ngn, ngi o Tn (580-651) tng tr tch ti cha i-lm hong ha, ngi Tr Khi (533-610, mn ca ngi Tr Gi) cng tng ln y trng tu cha Ty-lm v li sut hn 20 nm chuyn ging cc kinh Php Hoa, Nit Bn v Thp Tng Lut, v.v... Tm li, tri qua 16 th k, t thi ng-Tn cho n thi i nh Thanh, L-sn lun lun l mt thnh a, mt thng tch trng l, mt o trng nguy nga ca Pht gio Trung-quc. Vo thi k cc thnh, ni y c n vi trm ngi t vin v vi chc ngi bo thp. Tuy nhng v khi sng (Tu Vnh, Tu Vin) thuc khuynh hng Tnh tng, nhng gio l ca cc tng phi khc nh Thin, Lut, Thin Thai v.v... cng c truyn b rng ri ti y. T nh Thanh v sau th o trng L-sn suy yu dn, cha vin hoang ph dn, ngy nay ch cn khong hn 80 ngi cha v vi ngi bo thp m thi!

18

Gio Khoa Pht Hc - cp hai (19) Pht Bt La (Buddhabhadra, 359-429): dch ra Hn ng l Gic Hin. Ngi l ngi Bcn, h Thch, vn l hu du ca Cam L Phn vng thnh Ca-t-la-v. Ngi xut gia khi ln 17 tui, tinh cn tu hc, thng thuc mi kinh in, nhng c chuyn v Thin v Lut. Sau ngi sang nc Ktn, nhp mn hc Thin vi ngi Pht i Tin (Buddhasena). Ti y ngi gp ngi Tr Nghim (350427) t Trung-quc sang, cng ang hc Thin vi ngi Pht i Tin, bn p ng li mi ca ngi Tr Nghim, nm 408, cng v n Trng-an (kinh nh Tin-Tn), chuyn truyn b Thin hc. Lc ngi n th ni y c ngi Cu Ma La Thp ang dy chng c khong 3.000 ngi, ting tm lng ly. Hai ngi c tip xc vi nhau v bn lun v Php Tng hc, nhng sau , v mn h ca hai ngi khng dung hp nhau, nn ngi dn hn 40 t i v phng Nam, nhn li mi ca ngi Tu Vin, ln ni L-sn, dch b t Ma a La Thin Kinh. y vi nm, n nm 415, ngi ri L-sn n Kin-khang, tr ti cha o-trng, chuyn vic phin dch, cho n khi vin tch. (20) Lc Thp Hoa Nghim Kinh: Kinh Hoa Nghim, gi tn y l i Phng Qung Pht Hoa Nghim Kinh (Buddhavatamsaka-mahavaipulya-sutra), ton b nguyn bn Phn vn gm mi vn cu k, dch ra Hn vn, trc sau c 3 bn: 1. Lc Thp Hoa Nghim: cng gi l Cu Hoa Nghim, gm 60 quyn, do i s Pht Bt La dch vo nm 418 ti cha o-trng Kin-khang, di triu vua An (397-418) thi ng-Tn (317-420); bi vy, n cng c gi l Tn Kinh. B cc ca kinh ny chia thnh 7 ch (tht x) 8 hi (bt hi); ni dung chia thnh 34 phm. Nguyn bn Phn vn ca kinh Hoa Nghim vn gm 10 vn (tc 100.000) k, nhng khi ngi Chi Php Lnh (?-?, thi ng-Tn, t ca ngi Tu Vin L-sn) mang v t nc Vu-in ch c 3 vn 6 ngn (tc 36.000) k ca ton b kinh, v c ngi Pht Bt a La dch ra Hn vn thnh b kinh Hoa Nghim 60 quyn nh va ni trn. 2. Bt Thp Hoa Nghim: cng gi l Tn Hoa Nghim, hay ng Kinh, gm 80 quyn, do php s Tht Xoa Nan (652-710) dch ra Hn vn ti cha Bin-khng Lc-dng (dch t nm 695, n nm 699 th hon tt), di triu n hong V Tc Thin (690-705). Ngi Tht Xoa Nan (Siksananda) l ngi nc Vu-in, tinh thng Ba Tng, c tiu v i tha. Nm 695, p ng li mi ca n hong V Tc Thin (son ngi ca vua nh ng, t ln ngi hong nm 690, i quc hiu l Chu), ngi n Lc-dng (cng gi l ng- hay Thn-, tc l kinh nh Chu ca V Tc Thin lc by gi), mang theo ton b bn Phn ng ca kinh Hoa Nghim, tr ti cha Bin-khng, v dch ra Hn ng thnh b Bt Thp Hoa Nghim Kinh. Trong thi gian ngi dch kinh, ch thn n hong V Tc Thin thng n dch trng coi sc v t tay vit ta ca tng phm kinh. Cc ngi B Lu Ch (Bodhiruci, 562-727, ngi Nam n, n Trng-an nm 693), Ngha Tnh (635-713), Php Tng (643-712) v.v... cng tham gia vo cng tc dch kinh ny. So vi b Lc Thp Hoa Nghim Kinh trn, b ny y hn (gm 7 ch, chn hi, v 39 phm), vn t trong sng, tri chy hn, ngha l bao trm trn vn, cho nn c lu hnh rng ri hn. N cng c tng Hoa Nghim chn lm b kinh cn bn xy dng gio ngha nn tng cho tng phi. 3. T Thp Hoa Nghim: cng gi l i Phng Qung Pht Hoa Nghim Kinh Nhp Bt Kh T Ngh Gii Thot Cnh Gii Ph Hin Hnh Nguyn Phm, gi tt l Ph Hin Hnh Nguyn Phm, gm 40 quyn, do ngi Bt Nh (Prajna, 734-?, ngi nc K-tn, n Trung-quc nm 781) dch ti cha Sng-phc Trng-an, di triu vua ng c-tng (780-805), t nm 796, n nm 799 th dch xong. Nguyn bn Phn ng ca kinh ny, nguyn l bn chp tay ca chnh vua nc S-t Nam-n. Nm 795, nh vua cho s gi em bn chp tay y sang Trng-an (sau khi ly ngi vua tr li t V Tc Thin, nm 705, nh ng di kinh v li thnh Trng-an nh c), tng cho vua c-tng nh ng. Lc y ngi Bt Nh t Qung-chu v tr ti cha Sng-phc kinh Trng-an lu; cho nn, sang nm 796, vua c-tng cho em bn Phn vn y n cha Sng-phc, mnh cho ngi Bt Nh dch ra Hn vn, tc l b T Thp Hoa Nghim Kinh. B ny tng ng vi phm Nhp Php Gii trong c hai b Lc Thp Hoa Nghim v Bt Thp Hoa Nghim trn. Tuy n ch gm c mt phm, nhng chim n hn mt phn t ton b kinh Hoa Nghim, cho nn nghim nhin c coi l mt bn d dch ca kinh Hoa Nghim. (21) Tam-Tn: tc ba triu i min Giang-bc (pha Bc sng Trng-giang) u ly tn l Tn; v phn bit, cc s gia gi l Tin-Tn, Hu-Tn v Ty-Tn.

19

Gio Khoa Pht Hc - cp hai Nh chng ti ni trong ph ch s 16 trn, nm 316 tc Hung-n tiu dit nh Ty-Tn (265-316), chim c min Giang-bc (ton vng t pha Bc sng Trng-giang), thnh lp mt quc gia cho tc Hung-n, ly tn nc l Triu, ng thnh Trng-an; s gi l Tin-Triu (304329). Lc , mt ngi trong hong tc nh Tn l T-m Du, ko nhng ngi cn li trong vng tht nh Tn, xung phng Nam, chim min Giang-nam (cng gi l Giang-t, tc ton vng t pha Nam sng Trng-giang), t xng , dng nn triu i ng-Tn (317-420) tip ni triu i TyTn, nh thnh Kin-khang (tc Kin-nghip, nay l Nam-kinh). Nh vy, k t nm 317 cho ti nm 436, nc Trung-quc b chia ct thnh hai min Bc v Nam, ly sng Trng-giang lm ranh gii: Min Giang-nam l lnh th ca vng triu ng-Tn, cn min Giang-bc l lnh th ca nm b tc ngi thiu s (Hung-n, Tin-ti, Yt, Chi, v Khng); m s gi l Ng-H. Nm b tc ny u thnh lp nhiu nc nh khc nhau, mi ngy mi nhiu; m con s chnh thc ca cc s gia thng ghi l c 16 nc (s Trung-quc gi l Ng-H thp lc quc), gm c: hai nc Triu (nh Triu: Tin-Triu v Hu-Triu); ba nc Tn (tam Tn: Tin-Tn, Hu-Tn v Ty-Tn); bn nc Yn (t Yn: Tin-Yn, Hu-Yn, Nam-Yn v Bc-Yn); nm nc Lng (ng Lng: Tin-Lng, Hu-Lng, Ty-Lng, Nam-Lng v Bc-Lng); H; v Nhim-Ngy. Tht ra khng phi ch c 16 nc, v ngoi 16 nc trn, s sch cn ghi thm 4 nc khc l Thnh, Hn, i, v Ty-Yn; v li, trong s cc nc ny th 3 nc Tin-Lng, Ty-Lng v Bc-Yn l do ngi Hn dng lp, ch khng phi do cc dn tc thiu s. C l v vy, b t in T Nguyn (trong phn ph lc k nin biu cc triu i ca lch s Trung-quc), gi chung cc nc ny l ng-Tn lit quc (cc nc nh di vng triu ng-Tn), ch khng gi l Ng-H thp lc quc. Cc nc ny chia ct lnh th min Giang-bc cai tr trong sut 120 nm. Vy, ba nc Tn (Tam-Tn) l 3 trong s nhiu nc nh min Giang-bc di vng triu ng-Tn. (22) Php H: l tn Hn dch ca ngi m Ma Nan (Dharmanandi). Ngi l ngi Ty-vc, xut gia hi cn nh, thng minh mn nhu, hc thng Ba Tng, c bit chuyn v Trung A Hm v Tng Nht A Hm, rt c ngi i knh trng. Nm 384 ngi n Trng-an (kinh nh Tin-Tn), cng vi hai ngi o An v Trc Pht Nim, dch hai b kinh Trung A Hm v Tng Nht A Hm ra Hn vn. l ln u tin kinh i B c phin dch. Hai b kinh ny v sau c ngi Tng Gi B hiu nh, v lu truyn n ngy nay. Ngi c ngi i trng vng, li c vua Tin-Tn l Ph Kin dng l m i ng. Khi Ph Kin b Diu Trnh git lp nn nh Hu-Tn, ngi vn tip tc Trng-an dch kinh. Trong thi gian ny ngi dch A Dc Vng Tc Hoi Mc Nhn Duyn Kinh, Tam Php Lun, v Tng Gi La St Tp Kinh. l theo s ghi chp ca sch Lch i Tam Bo K; nhng trong sch Lng Cao Tng Truyn li ghi rng, trong lc Diu Trnh ang nh vo lnh th Tin-Tn th ngi lin ri Trng-an tr v Ty-vc, ri khng bit v sau ra sao. (23) Cu Ma La Thp (Kumarajiva, 344-413): gi tt l La Thp, ngi nc Qui-t (Kucha, nay l a khu S-lc ca tnh Tn-cng, pha Nam dy ni Thin-sn), l mt trong bn v cao tng dch kinh ni ting nht Trung-quc. Song thn ngi u xut gia, y c hnh. Ngi tui nh thng minh mn tu, 7 tui theo m xut gia, sang Thin-trc tham hc vi khp cc bc tn tc. Lc u ngi theo hc tiu tha, sau chuyn sang i tha. Ngi nghe nhiu nh gii, mi 11 tui ngang nhin i lun vi cc danh gia ngoi o m khng chu thua km mt ai, danh ting vang khp Ng-Trc, ngi ng thi gi l thn ng. Nm 20 tui ngi tr v Qui-t, th gii c tc, c quc vng nc y th lm thy. c hnh ca ngi c n i n Trung-quc. Vua nh Tin-Tn l Ph Kin nghe danh ngi, lin sai tng L Quang em qun tin nh Qui-t (nm 383) rc ngi v Trng-an. L Quang nh thng Qui-t v rc c ngi La Thp, nhng khi v n na ng th c tin nh Tin-Tn b dit, nh Hu-Tn thay th. L Quang bn khng v Tn, m dng li Lng-chu (tnh Cam-tc ngy nay), t xng vng (nm 386), ng C-tng (cng gi l H-ty, nay l ph V-uy, Cam-tc), t tn nc l Lng (s gi l Hu-Lng, 386-403). Th l ngi La Thp cng phi li C-tng vi L Quang. Sau , vua Hu-Tn l Diu Hng (394-416) sai tng Diu Thc c em qun nh Hu-Lng v rc c ngi La Thp v Trng-an l nm 401, v nh vy, ngi La Thp li C-tng n 15 nm. Ti Trng-an, ngi c Diu Hng rt mc knh trng. ng tn

20

Gio Khoa Pht Hc - cp hai ngi lm quc s, cng dng cho ngi gc Ty-minh v vn Tiu-dao lm o trng phin dch kinh in. Ngi tr ti y sut 12 nm; n nm 413 ngi th tch, th th 70 tui. Ngi Cu Ma La Thp cng vi ngi Huyn Trang i ng sau ny, c coi l hai v thnh tng dch kinh v i, khng nhng ca ring Trung-quc m ca lch s Pht gio ni chung. Tng s kinh lun m ngi La Thp dch, cc sch kinh lc lit k khng ging nhau: Theo Xut Tam Tng K Tp, ngi dch c thy 35 b, gm 294 quyn; theo Lch i Tam Bo K, ngi dch c 97 b, gm 425 quyn; theo Khai Nguyn Thch Gio Lc, ngi dch c 74 b, gm 384 quyn. Cc dch phm ca ngi, hu ht l kinh lun i tha, trong c nhng b chnh yu nh: Ma Ha Bt Nh Ba La Mt Kinh, Tiu Phm Bt Nh Ba La mt Kinh, Kim Cng Bt Nh Ba La mt Kinh, Diu Php Lin Hoa Kinh, Duy Ma Ct S Thuyt Kinh, A Di Kinh, Di Lc Thnh Pht Kinh, Ta Thin Tam Mui Kinh, Th Lng Nghim Tam Mui Kinh, Phm Vng Kinh, Thp Tng Lut, Thp Tr T B Sa Lun, i Tr Lun, Thnh Tht Lun, Trung Lun, Thp Nh Mn Lun, Bch Lun, v.v... Cc b lun k trn u l nhng b lun i tha c phin dch ln u tin ti Trung-quc. Cc b kinh Bt Nh, Php Hoa, A Di , v.v... c nh hng ln lao ti cc tng phi Pht gio i sau (nh cc tng Tam Lun, Thin Thai, Thnh Tht, Tnh , v cc hc phi nh T Lun, B Tt Thin, tn ngng Di Lc v.v...). Bi vy, cc dch phm ca ngi ng mt vai tr v cng quan trng trong lch s pht trin ca Pht gio Trung-quc ni ring, v ca ton vng ng Nam ni chung. Li na, o trng dch kinh ca ngi Cu Ma La Thp, khng phi ch l ni chuyn vic dch kinh, m cn l mt trung tm ging thuyt v gio dc Pht gio. Bi vy, ni o trng ca ngi lc no cng c hng ngn mn vn tp tu hc; v d: khi ngi dch kinh i Phm Bt Nh, hi trng c 500 ngi d hc; kinh Duy Ma Ct c 1.200 ngi; kinh Php Hoa c 2.000 ngi; v.v... Mn ca ngi c tt c hn 3.000 ngi, trong s c 80 v c gi l t nhn, v 4 v ni bt hn c, tng c ngi ng thi xng l t thnh, l cc ngi Tng Triu (384-414), Tng Du (?-?), o Sinh (355-434) v o Dung (?-?). (24) Pht Da X (Buddhayasas, ?-?): l v cao tng chuyn dch kinh Trung-quc vo thi i ng-Tn. Ngi ngi nc K-tn, 13 tui xut gia, n 15 tui th mi ngy c th tng hai, ba vn cu kinh, 27 tui mi th gii c tc. Ngi thng hiu khp cc kinh lun i, tiu tha, chuyn cn c tng, khng bit mt mi. Khi ngi Cu Ma La Thp cn vn du tham hc, tng th ngi lm thy. Nm 408 (tc nm th 10 nin hiu Hong-th ca nh Hu-Tn), p ng li thnh cu ca La Thp, ngi n Trng-an gip ngi La Thp dch kinh Thp Tr. Ngi cng cng vi ngi Trc Pht Nim dch cc b lut T Phn Tng Gii Bn, T Phn Lut, v kinh Trng A Hm. Sau ngi tr v li nc K-tn, tm c bn Phn ng ca kinh H Khng Tng, bn gi cho nhng ngi khch bun em sang tng ch tng Lng-chu (tnh Cam-tc). V sau khng bit ngi ra sao. (25) Trc Pht Nim (?-?): l v cao tng thi i ng-Tn. Ngi qu Lng-chu (ph V-uy, tnh Cam-tc), xut gia t lc cn nh, tinh chuyn tu hc, lp ch bn chc, thng hiu c ni in ln ngoi in. Trong khong t nm 365 n 384, hai ngi Tng Gi Bt Trng v m Ma Nan ti Trngan (kinh nh Tin-Tn) dch kinh, th ngi m nhim chc truyn ng. Sang i Hu-Tn, ngi tr thnh v php s dch kinh chnh thc. Nhng dch phm ca ngi c: B Tt Anh Lc Kinh, Thp Tr on Kt Kinh, Xut Diu Kinh, B Tt X Thai Kinh, Trung m Kinh, v.v... V sau ngi vin tch ti Trng-an, nhng khng bit vo nm no.

BI TP
1) Cng tc dch kinh Trung-quc c bt u do nhng v php s no?

21

Gio Khoa Pht Hc - cp hai

2) a/ Nhng v php s no dch lut bn vo thi i Tam-quc? b/ V sa mn no n ng Ng dng cha Kin-s? c/ V no dch kinh V Lng Th? 3) Trong thi i Ty Tn, v dch s no c ngi i tn hiu l n Hong B Tt? Nhng b kinh ngi dch gm nhng loi no? 4) a/ V no dch cc kinh Trung A Hm v Tng Nht A Hm? b/ V no dch kinh Lc Thp Hoa Nghim? 5) a/ Ba b lun no c tng Tam Lun chn lm ni y c? b/ V no dch 100 quyn i Tr Lun?

22

Gio Khoa Pht Hc - cp hai

Bi 23

QU TRNH PHIN DCH KINH IN TRUNG QUC (phn 2)

Thi Bc-Lng1(1), ngi m V Sm2(2) phin dch kinh in c thy 19 b, gm 131 quyn, trong ni ting nht l b kinh i Bt Nit Bn, 40 quyn. B kinh ny t trc cng c ngi dch3, nhng khng b ngay c ngi m V Sm dch cng thiu hai quyn cht; mi n i ng mi c b tc, lm thnh b kinh hon chnh. n lc ny, ci yu ch Tt c chng sinh u c Pht tnh; cho n loi ngi nht xin 4 cng s thnh Pht. mi c lm sng t th gian. Trong thi gian 170 nm ca thi i Nam- triu5(3), di vng triu LuTng6(4), c v dch s ni ting l ngi Cu Na Bt La7(5), phin dch kinh lun c thy 52 b, gm 134 quyn; trong , b kinh Tp A Hm (50 quyn) l trng yu nht. n lc ny, ton b 4 b kinh A Hm(6) mi c phin dch y . Vo thi li cng c ngi Pht Thp8(7), dch b lut Ng Phn9 gm 30 quyn. T , Trung-quc mi c qung bn(8) ca bn b lut10. Di triu i nh Tiu-Lng11(9), ngi tam tng php s Chn 12(10) t n- sang n Trung-quc, dch kinh Kim Quang Minh v.v..., c thy 11 b kinh lun, gm 214 quyn; trong , cun Khi Tn Lun l tr danh nht. Vo bui u triu i nh Trn(11), ngi tip tc dch c 38 b kinh lun, gm 118 quyn. Lc by gi, di triu i nh Bc Ngy(12), cng c ngi B Lu Chi13(13) ang m nhim cng tc dch kinh cha Vnh-ninh. Trong khong 30 nm, cho n bui u triu i nh ng-Ngy14(14), ngi dch c c thy 30 b, gm 101 quyn, trong c nhiu trc tc ca B-tt Th Thn, m b Thp a Kinh Lun (12 quyn) l c ting hn c. Li c ngi Bt Nh Lu Chi15 triu i nh ng-Ngy, cng dch kinh lun c thy 18 b, gm 92 quyn, trong , b kinh Chnh Php Nim X (70 quyn) b kinh ct yu ca tiu tha l s hn ht. Di triu vua Vn nh Ty(15), cc ngi Na Lin L Da X16(16) v X Na Qut a17 u c thnh tch dch thut. vng triu ng(17), trong khong t vua Thi-tng(18) cho n vua Huyn-tng(19), l thi k cc thnh ca hin gio; dch s c vi v, u l nhng nhn vt kit xut, nh ngi Thch Huyn Trang18(20), vo nm th 3 nin hiu Trinh-qun(21), ri Trung-quc du hnh v hng Ty, tri khp cc nc v n c n-, hc thng php mn Du Gi19, tinh tng hc thuyt Duy Thc. n nm th 19 nin hiu Trinh-qun, ngi tr v

23

Gio Khoa Pht Hc - cp hai

nc, mang theo v 520 rng kinh lut lun, gm 657 b. Vua Thi-tng ban sc cho ngi ti cha Hong-phc, lm v dch ch. Trong sut 20 nm, ngi dch c 75 b kinh lut lun, gm 1.335 quyn; trong s , s nht l cc b: kinh i Bt Nh (600 quyn), lun i T B Sa (200 quyn), lun Du Gi S a (100 quyn); v cc b lun khc nh Thun Chnh L (80 quyn), Cu X (30 quyn), Hin Dng (20 quyn), v nhiu loi kinh lun thuc v tng Php Tng20, u c coi l trng yu. Di triu V Tc Thin (22), ngi Tht Xoa Nan 21(23) dch kinh Bt Thp Hoa Nghim22, v dch li kinh Nhp Lng Gi cng lun Khi Tn, c thy c 19 b, gm 107 quyn. Li na, k tip ngi Huyn Trang, ngi Ngha Tnh23(24) cng xut du sang n-. Trong khong 20 nm, ngi i qua hn 30 nc, mang v Phn bn Ba Tng c n 500.000 k tng. Ban u ngi ch ph gip cho ngi Tht Xoa Nan , v sau mi t dch, v dch c 61 b, gm 239 quyn, thuc c hin gio ln mt gio; trong , b Nht Thit Hu B T Ni Da24 l s nht. Vo nm th hai nin hiu Trng-th(25) di triu V Tc Thin , ngi B Lu Ch25(26) mi khi s phin dch. Tri qua 17 nm, ngi dch c 53 b, gm 111 quyn; v cng trnh phin dch hon thnh b kinh i Bo Tch gm 120 quyn l trng yu nht. Nh th l t bui S ng(27) cho n lc ny, cc b kinh c s quyn s nht, u c dch xong, l b i Bt Nh Ba La Mt a Kinh, 600 quyn, do ngi Huyn Trang dch; b i Phng Qung Pht Hoa Nghim Kinh, 80 quyn, do ngi Tht Xoa Nan dch; b i Bo Tch Kinh, 120 quyn, do ngi B Lu Ch dch. l ba b kinh ln thuc v hin gio26.

CH THCH
01. Bc-Lng l mt trong 16 nc di vng triu Tn. Th-c Mng Tn, ngi H, khi binh lm phn nh Hu-Lng, tn on Nghip ln lm Lng vng; ri li git on Nghip, t lp lm vua, s gi l nh Bc-Lng; v sau b nh Hu-Ngy tiu dit. 02. m V Sm ngha l Php Phong, l v sa mn ngi Trung-n. Thu nh ngi thch tng ch, hc thng ng minh, tt c nhng iu vn nn u gii p tri chy; v sau chuyn nghin cu i tha. 03. Ngi Trc Php H dch 2 quyn; ngi Thch Php Hin dch 6 quyn. 04. Nht xin ngha l rt kh thnh Pht; c hai loi: 1) Ngi khng tin nhn qu, to ti ng nghch, lm mi iu c, dt mi cn lnh, b a vo a ngc A-t. Loi ngi ny rt kh thnh Pht, gi l on thin xin . 2) Cc v B-tt i bi, pht nguyn khi no tt c chng sinh u thnh Pht th mi thnh Pht; nhng v chng sinh nhiu v tn, thi gian phi qu lu di, cho nn nhng v B-tt ny cng rt kh thnh Pht, gi l i bi xin . Thng thng, h ni n nht xin , phn nhiu l m ch cho loi ngi on thin xin ; trong bi ny cng vy.

24

Gio Khoa Pht Hc - cp hai 05. Sau vng triu ng-Tn, 4 vng triu Tng, T, Lng, Trn, u cai tr a phn pha Nam, ng ti thnh Kin-khang, cho nn gi l Nam-triu. 06. Lu D son ngi nh ng-Tn, t xng , t tn nc l Tng; s gi l nh Lu-Tng. 07. Cu Na Bt a La ngha l Cng c Hin, l v sa mn ngi Trung-n, tinh thng c i, tiu tha, t Tch-lan n Trung-quc bng ng hng hi. 08. Pht Thp ngha l Gic Th, l v sa mn ngi K-tn, tinh chuyn tng Lut, cng t c yu ch ca Thin hc. thi i ng-Tn, ngi Php Hin thnh c Phn bn ca b lut Di Sa Tc o Tch-lan, em v nc, cha dch c th vin tch. Ch tng nghe danh Pht Thp tng tm c v Lut hc, bn thnh ngi dch b lut y ra Hn vn. 09. Lut Ng Phn tc l lut bn ca b phi Di Sa Tc. 10. Bn b lut gm c: 1) B Thp Tng Lut gm 61 quyn l lut bn ca b phi Tt B a, do ngi Pht Nh a La thi Hu-Tn dch. 2) B T Phn Lut gm 60 quyn l lut bn ca b phi m V c, do ngi Pht Da X thi Diu-Tn dch. 3) B Ma Ha Tng K Lut gm 40 quyn l lut bn ca Thng Ta b Qut-ni, do ngi Pht Bt La (v cc v khc) thi ng-Tn dch. 4) B Ng Phn Lut gm 30 quyn l lut bn ca b phi Di Sa Tc, do ngi Pht Thp thi Lu-Tng dch. 11. Vo thi Lc-triu, Tiu Din son ngi nh T, t tn nc l Lng, s gi l nh Tiu-Lng. 12. Tn ting Phn l Ba La V , dch ra Hn ng l Chn , l v sa mn ngi nc u-thin-ni Ty-n. Ngi thng sut c ni v ngoi in, c vua Lng V thnh n Trung-quc. Dch phm ca ngi gm c 3 quyn: Kim Quang Minh Kinh, Khi Tn Lun v Nhip i Tha Lun; ngoi ra ngi cn dch 15 quyn thuc trc tc ca ngi Th Thn, v mt s sch thuc php mn Du Gi. 13. B Lu Chi l v sa mn ngi Bc-n, thng sut c Ba Tng, s trng c hin v mt gio, n nc Bc-Ngy vo nm u nin hiu Vnh-bnh i vua Tuyn-v , c vua thnh dch kinh lun. i Hiu-minh , H thi hu xy cha Vnh-ninh trang nghim trng l, cung phng 700 v Phn tng, trong , ngi Lu Chi l v lnh o ca o trng dch kinh. 14. Cui thi Bc-Ngy, vua Hiu-v chy trn v hng Ty, Cao Hoan bn lp Hiu-tnh ln ngi, s gi l nh ng-Ngy. 15. Bt Nh Lu Chi, dch ra Hn ng l Tr Hi, nguyn l ngi B-la-mn Trung-n, nhng rt tinh thng Pht php. Ngi n Lc-dng vo lc H thi hu bt u nhip chnh. V sau ngi theo Hiutnh ca nh ng-Ngy di n thnh Nghip, tip tc chuyn vic dch kinh. 16. Na Lin L Da X ngha l Tn Xng, l v sa mn nc -trnh Bc-n. Nm th 7 nin hiu Thin-bo nh Bc-T, ngi n kinh Nghip, dch kinh sut 10 nm, c 7 b kinh lun, gm 51 quyn, trong , kinh i Bi v kinh Nguyt Tng c coi l kit tc. Sau khi nh T mt, vua Vn nh Ty thnh ngi v kinh , tip tc dch kinh, c 8 b, gm 23 quyn. 17. X Na Qut a ngha l Ch c, l v sa mn nc Kin-t Bc-n, n Trng-an di triu vua V nh Bc-Chu, sau di sang ch-chu; ni no cng lo vic dch kinh. Vua V ph tr Pht gio, triu ngi vo kinh, em tc lc d d, bt phi theo Nho gio. Ngi th cht khng theo, bn b trc xut ra khi Trung-quc. Khi n lnh th ca tc t-quyt, ngi gp phi on ch tng Bc-T nh Bo Xim v.v... c thy 10 v. Nguyn phi on ch tng ny cng i Ty-vc thnh kinh, tri qua 7 nm, thnh c 260 b kinh Phn bn. Trn ng tr v Trung-quc, nghe tin vua V nh Chu dit nh T, ang hy dit Pht php, qu ngi bn li t t-quyt, nhn m c gp ngi X Na Qut a. Sau khng lu, vua V nh Chu cht, vua Vn nh Ty ln ngi, Pht php c trng hng, phi on ngi Bo Xim ch kinh Phn bn v Trung-quc trc, v trnh mi vic ln vua Vn bit. Nh vua lin sai s gi sang thnh ngi X Na Qut a tr li Trung-quc, ng ti kinh

25

Gio Khoa Pht Hc - cp hai ch tr cng tc dch kinh. Ngi dch c c thy 39 b kinh, gm 192 quyn, c hin gio ln mt gio, trong , b kinh Pht Bn Hnh (60 quyn) l ln nht. 18. Ngi Huyn Trang h Trn, tn l Huy, qu Trn-lu, 13 tui xut gia cha Tnh-. Nm th 3 nin hiu Trinh-qun i vua ng Thi-tng, ngi ri Trung-quc du hnh v hng Ty, c hnh vn dm, tri xit bao him tr, n c n-, theo hc vi cc v nh lun s Gii Hin, c s Thng Qun, v.v... Sau khi tr v nc, phin dch tt c cc kinh lun do chnh ngi mang theo v. Ngy Mng 5 thng 2 nm u nin hiu Ln-c i vua Cao-tng, ngi vin tch; th th 65 tui. 19. Du gi ngha l tng ng, tc php mn ny tng ng vi nm i tng: cnh, hnh, l, qu, v c. Du gi ca Duy Thc l tng ng vi l; du gi ca Mt gio l tng ng vi hnh. Ch du gi nu y l ch cho Duy Thc hc. 20. Php Tng tng l mt trong 8 tng phi i tha, nhm trnh by tht r rng tnh tng ca vn php; cho nn gi l php tng. Li na, y theo Duy Thc lun m thy r ci l duy thc ca vn php, nn cng gi l tng Duy Thc. Ti Trung-quc, tng Duy Thc c ngi ng Huyn Trang khai li, ri hnh thnh bi t ca ngi l Khuy C; v v ngi Khuy C tr ti cha T-n, cho nn tng Duy Thc cng c gi l tng T n. 21. Tht Xoa Nan ngha l H Hc, l v sa mn nc Vu-in, thch nghin cu kinh gio nht tha. V hu nh ng, v b kinh Hoa Nghim cu dch cha y , nghe ngi Nan l ngi tinh tng v kinh ny, bn thnh ngi mang kinh y vo Trung-quc, v phin dch thnh bn mi, 4 nm th xong, c c thy 80 quyn. V khc vi b Lc Thp Hoa Nghim do ngi Pht Bt a La dch trc y, nn b ny c t tn l Bt Thp Hoa Nghim. Ngi vin tch nm 59 tui. Sau khi tr t, ci li ca ngi vn cn nguyn vn, ging nh trng hp ngi Cu Ma La Thp. Do c th bit, nhng kinh lun do ngi phin dch, u hon ton ph hp vi Pht php. 22. Xin xem ch thch s 21 trn. 23. Ngi Ngha Tnh qu T-chu, thi i nh ng, tr ti cha i-tin-phc Kinh-triu. Nm th 2 nin hiu Hm-hanh (ngi 37 tui), ngi i n- bng ng bin; sau 25 nm ngi tr v Lcdng. Lc u ngi ph t cho ngi Tht Xoa Nan dch kinh Hoa Nghim, v sau ngi t ch tr vic phin dch. Ngi vin tch nm 79 tui. 24. T-ni-da cng gi l t-ni, tc l gii lut do Pht ni, cu dch l dit, ngha l dt tr mi li lm xu c; li dch l lut, ngha l ging nh php lut th gian, xt on cc ti nng nh. Tn dch l iu phc, tc l iu ha ba nghip, ch ng v dt tr mi iu xu c. 25. B Lu Ch ngha l Gic i, l v sa mn ngi Nam n, cc k thng minh. Ban u ngi theo hc ngoi o, khng c g m khng thng hiu, bn t cho l t n ch rt ro cng tt. Nm 60 tui, nhn dp c bin lun vi cc v thin tri thc Pht gio i tha, b ui l, ngi bn qui y theo Pht gio. Ch trong vng 5 nm, ngi rng sut c Ba Tng. V hu nghe ting, thnh ngi mang kinh lun Phn bn n Trung- quc, tham gia cng tc phin dch. Ngi lm vic cn mn, n hn trm tui mi chu ngh. Ngy Mng 5 thng 11 nm th 15 nin hiu Khai-nguyn, ngi vin tch th th 156 tui. 26. Tng Chn Ngn chia ton b nhng li Pht dy lm hai b phn l hin gio v mt gio. Tt c cc kinh in thuc i, tiu tha do c Pht Thch Ca ni, u c ngha r rng, d hiu, l hin gio; kinh in thuc hai b Kim Cng gii v Thai Tng gii do c i Nht Nh Lai ni, ngha hon ton b mt, khng th hiu c, l mt gio.

26

Gio Khoa Pht Hc - cp hai

PH CH
(01) Bc-Lng (397-439): l mt trong 16 nc ca nm tc H di vng triu ng-Tn. Nguyn, trong triu nh nh Hu-Lng (386-403) c hai v thng th l on Nghip (ngi Hn) v Th-c La Cu (ngi tc Hung-n). Nm 397, La Cu b git, ngi chu l Th-c Mng Tn (368-433) khi binh lm phn, tn on Nghip (by gi l thi th qun Kin-khang thuc nc Hu-Lng) ln lm Lng vng, ng Trng-dch (nay thuc tnh Cam-tc), s gi l nh Bc-Lng. Nm 401, Mng Tn li git on Nghip, t lp lm vua Bc-Lng, xng l H-ty vng. Nm 421, Mng Tn em qun dit nc Ty-Lng, chim c ton b Lng-chu. Nhng n nm 439 th Bc-Lng b Bc-Ngy tiu dit. Bc-Lng l mt trong vi nc cui cng ca thi i ng-Tn lit-quc (hay Ng-H thp-lc-quc). (02) m V Sm (Dharmaraksa, 385-433): l v cao tng dch kinh triu i Bc-Lng (397-439). Ngi l ngi Trung-n, xut thn t dng B-la-mn. Lc u ngi hc gio php tiu tha, gii c ng minh, c ti ging thuyt, ng i kho lo. V sau ngi gp c thin s Bch u, c trao cho kinh i Bt Nit Bn chp trn v cy. Xem xong, ngi t thy h thn, bn chuyn hng chuyn hc gio php i tha. Nm 20 tui ngi tng n hn 200 vn cu kinh c tiu ln i tha. Ngi li gii c ch thut, rt c vua knh trng, li c ngi ng thi xng l i Ch s. Sau, ngi mang 5 phm u ca kinh i Bt Nit Bn, kinh B Tt Gii v B Tt Gii Bn sang nc K-tn, ri sang nc Qui-t, nhng nhng ni ny phn ng ngi ta hc theo tiu tha, nn ngi li tin v hng ng, xuyn qua nc Thin-thin (tc huyn Thin-thin, tnh Tn-cng ngy nay), v vo n-hong. Nm 412, H-ty vng (vua nh Bc-Lng) Th-c Mng Tn nghinh n ngi v C-tng, tip i trng hu. Ngi hc Hn ng 3 nm, ri bt u phin dch phn u ca kinh i Bt Nit Bn. V kinh ny cn thiu st, nn sau ngi sang nc Vu-in, v tm c phn cn thiu ca kinh ny. Ngi tr v li C-tng v dch tip, trc sau c 36 phm (nhng vn cn thiu phn cht). Cng trong thi gian ny, p ng li thnh cu ca ch tng, trc sau ngi dch cc kinh lut khc nh Phng ng i Tp Kinh, Kim Quang Minh Kinh, Bi Hoa Kinh, B Tt a Tr Kinh, v B Tt Gii Bn. By gi, vua Thi-v (424-452) nh Bc-Ngy (386- 534), nghe ting ngi gii v ch thut, bn cho s gi n nghinh thnh. Mng Tn s ngi s v vua Bc-Ngy m dng ch thut hi mnh, nn nhn lc ngi i Ty-vc tm nt phn cui ca kinh Nit Bn (phn ny v sau do ngi Nh Na Bt La, i ng, dch thnh 2 quyn, gi l i Bt Nit Bn Kinh Hu Phn), ng cho thch khch hi ngi gia ng. Lc ngi mi c 49 tui. Bn kinh i Bt Nit Bn do ngi dch, ngi i gi l Bc Bn Nit Bn Kinh (gm 40 quyn, hin ang lu hnh). Sau khi dch xong, bn kinh ny c truyn xung phng Nam (nh Tng). Cc ngi Tu Nghim, Tu Qun v T Linh Vn em n i chiu vi bn i Bt N Hon Kinh (6 quyn) do ngi Php Hin dch, tng thm s phm, sa sang thnh 25 phm, gm 36 quyn, xa nay vn gi l Nam Bn Nit Bn Kinh. Trong Tng i Chnh, quyn 12, bn do ngi Php Hin dch c ghi s 376, mang tn l Pht Thuyt i Bt N Hon Kinh (6 quyn); bn Bc do ngi m V Sm dch c ghi s 374, mang tn l i Bt Nit Bn Kinh (40 quyn); v bn Nam do ngi Tu Nghim v.v... trng tu c ghi s 375, mang tn i Bt Nit Bn Kinh (36 quyn). (03) Nam-triu (420-589): l mt thi i lch s ca Trung-quc k tip sau thi i ng-Tn. Thi i ny gm c bn vng triu ni tip nhau: Tng (420-479), T (479-502), Lng (502-557), v Trn (557-589). Sau thi i ng-Tn, Trung-quc b chia thnh hai b phn: Pha Nam sng Trng-giang c bn vng triu ni trn k tip nhau thng tr, u ng ti thnh Kin-khang (tc Kin-nghip, nay l thnh ph Nam-kinh, tnh Giang-t), s gi l Nam-triu; pha Bc sng Trng-giang do cc vng triu Bc-Ngy, ng-Ngy, Ty-Ngy, Bc-T, v Bc-Chu thng tr, s gi l Bc-triu. Sau , nh Ty dit c Bc ln Nam, thu v mt mi, thng nht t nc. Thi gian 170 nm chia ct Nam Bc ny, s gi l thi i Nam-Bc-triu. Mt khc, c vi s gia Trung-quc, gi 6 vng triu k

27

Gio Khoa Pht Hc - cp hai tip nhau ng ti Kin-nghip Giang-nam, trong giai on t nm 220 n nm 589 sau thi HuHn, gm c ng-Ng, ng-Tn, Lu-Tng, Nam-T, Lng, v Trn, l thi i Nam-triu Lc-triu; trong khi , 6 vng triu ng Giang-bc trong giai on t nm 220 n nm 618 sau thi HuHn, l To-Ngy, Ty-Tn, Hu-Ngy, Bc-T, Bc-Chu v Ty, l thi i Bc-triu Lc-triu. V sau, cc s gia Trung-quc li gi chung cc triu i sau nh Hu-Hn ( c Nam phng v Bc phng) gm Tam-quc, Ty-Tn, ng-Tn, Nam-triu, Bc-triu, v Ty (tc giai on ko di t nm 220 n nm 618, c thy 398 nm), l thi i Lc-triu. (04) Lu-Tng (420-479): l vng triu u tin ca thi i Nam-triu. Cui thi ng-Tn, vua Cung (T-m c Vn) va ln ngi nm 419 th sang nm sau (420) b quyn thn l Lu D ph b. Nh Tn n l dit vong. Sau khi ph Cung , Lu D t ln ngi xng , i quc hiu l Tng, ng ti Kin-khang, s gi l nh Lu-Tng, ko di c 60 nm, ri b nh Nam-T tiu dit. (05) Cu Na Bt La (Gunabhadra, 394-468): l v tng dch kinh thi Lu-Tng. Ngi ngi Trungn, xut thn t dng B-la-mn; thu nh tng hc ng minh v cc b lun, nghin tp c cc mn thin vn, ton s, y thut, ch thut. V sau nhn c b Tp A T m Tm Lun m khi lng sng tn Pht php, bn co u xut gia v th gii c tc. Ngi l ngi t ha cung thun, tu hc chuyn cn. Ban u ngi hc gio php tiu tha, thng sut Ba Tng; sau chuyn hng sang i tha, chuyn nghin cu cc kinh i Phm Bt Nh v Hoa Nghim, ri tr thnh mt v ging s ni ting. Ngi cng em Pht php gio ha song thn. Ph thn ngi c cm ha, cng qui y Pht gio. Nm 435 ngi theo ng bin n Qung-chu. Vua Vn (424-453, nh Lu-Tng) sai s xung nghinh n ngi v Kin-khang, mi cha K-hon phin dch kinh in. Ti y, ngi cng vi cc ngi Tu Nghim, Tu Qun, dch c b kinh Tp A Hm; sau , ti cha ng-an, ngi dch b kinh i Php C; ri ti qun an-dng, ngi dch kinh Thng Man; li nhn li mi ca Tiu vng, n cha Tn ti Kinh-chu, din ging kinh Hoa Nghim. Ngoi ra ngi cng tng c tr ti nhiu cha khc nh o-trng, Trung-hng, Bch-thp v.v... Vo nm 463 (i vua Hiu-v , 454464), ngi vng mnh vua k o cu ma; vic thnh cng, cng c nh vua tin tng knh trng. C ba triu vua Vn , Hiu-v v Minh (494-498) u tn sng ngi. Nhng vic i ni, i ngoi ca triu nh, ngi u c nhiu cng hin. Ngi tn lc dch kinh, hong ha v qung din gio php i tha, nn ngi i xng ngi l Ma Ha Din. Ngoi nhng b kinh va k trn, dch phm ca ngi cn c: Lng Gi Kinh, Tiu V Lng Th Kinh, Qu Kh Hin Ti Nhn Qu Kinh, Ti Phc Bo ng Kinh v.v..., c thy l 52 b, gm 134 quyn. Nm 468 ngi vin tch, th th 75 tui. (06) Bn b kinh A Hm: T a-hm (agama) c ch cho cc gio thuyt c truyn tha, hoc cc thnh in truyn tha gio php ca c Pht; v vy, c lc n c coi l ng ngha vi t php (dharma). Gi a-hm l A Hm KINH, l do thi quen xa nay ca ngi Trung-quc. Trong thi nguyn th ca Pht gio, cc v t Pht sau khi nghe php, dng hnh thc k tng khu truyn cho nhau; v nhng g c khu truyn, u y c vo tr nh. Nhng, nhng v t Pht, ty cn c m lnh th gio php ca Pht mi ngi mi khc; t m ny sinh nhng t tng khng ging nhau. Vy, khi gio on chnh thc xc lp, th vic chnh l, thng nht tt c gio thuyt ca c Pht, nghim nhin tr thnh mt nhu cu bc thit. Kt qu l, tt c nhng li dy ca c Pht trong sut cuc i ha , tri qua bn k kt tp, c kt tp, chnh l v b sung cho hon b, dn dn pht trin thnh mt loi hnh thc vn hc nht nh; cui cng hnh thnh ton b THNH IN, c gi l KINH A HM, tc KINH TNG trong Ba Tng. Nh vy, Kinh A Hm c truyn tha t gio on nguyn th; n thi k Pht gio b phi, n li c truyn tha trong tng b phi. Cc ti liu hin c cho thy, vo thi , t ra th Nam Phng Thng Ta b, Hu b, Ha a b, Php Tng b, i Chng b, m Quang b, v Kinh Lng b, u c kinh in truyn tha; nhng cho n ngy nay th ch thy c kinh in ca Nam Phng Thng Ta b l c bo tn trn vn; gm c 5 b kinh: Trng B, Trung B, Tng ng B, Tng Chi B, v Tiu B. Tt c u c vit bng ch Pali, v c gi l Nm B Kinh Nam

28

Gio Khoa Pht Hc - cp hai Truyn (Nam Truyn Ng B), cng tc l Nm B Kinh A Hm Nam Truyn (Nam Truyn Ng A Hm). Trong khi , pha Bc truyn, Kinh A Hm cng c lu truyn, nhng kinh bn gc c vit bng ch Sanskrit, v ni dung kinh c gp nht t cc b A Hm ca cc b phi hnh thnh 4 b Kinh A Hm l Trng A Hm, Trung A Hm, Tng Nht A Hm, v Tp A Hm; c gi l Bn B Kinh A Hm Bc Truyn (Bc Truyn T A Hm). Ton b bn b A Hm ny c dch sang Hn ng tun t nh sau: 1) Trung A Hm Kinh (Madhyamagama), 60 quyn, do ngi C m Tng Gi B dch vo khong nhng nm cui th k th 4 u th k th 5, ti kinh Kin- khang ca nh ng-Tn, hin c lu gi trong tng i Chnh, quyn 1. Nguyn b kinh ny trc c ngi m Ma Nan dch (gm 59 quyn) ti kinh Trng-an ca nh Tin-Tn (351-394), nhng cha c hon chnh, nay ngi Tng Gi B dch li. Theo cc b lun gii thch, ch trung y c ngha l va phi, khng ln khng nh, khng di khng ngn, tc b kinh ny l mt tng tp ca nhng kinh khng di khng ngn. V s truyn tha, c thuyt ni kinh ny do i Chng b truyn, nhng phn nhiu cho rng n do Tt B a b truyn. Kinh ny tng ng vi kinh Trung B (Majjhima-nikaya) ca h Nam Truyn Ng B, nhng ni dung ca hai b kinh khng hon ton ging nhau: kinh Trung A Hm gm 222 kinh, kinh Trung B gm 152 kinh, nhng ch c 98 kinh ca chng l ging nhau; v li, thun t ca cc phm kinh cng khc nhau. Ngoi nguyn b Trung A Hm Kinh do ngi Tng Gi B dch nh va nu trn, cn c nhiu bn kinh bit sinh (trch tng phn trong nguyn b dch) khc ca b kinh ny, nh Pht Thuyt Th Php Phi Php Kinh, v.v... do An Th Cao dch vo Thi Hu-Hn; Pht Thuyt Ch Php Bn Kinh, v.v... do Chi Khim dch vo thi Tam-quc; Pht Thuyt Th Tu Kinh, v.v... do Trc Php H dch vo thi Ty-Tn; Pht Thuyt Thit Thnh N L Kinh, v.v... do Trc m V Lan dch vo thi ng-Tn; Pht Thuyt Anh V Kinh, v.v... do Cu Na Bt La dch vo thi Lu-Tng; v.v... 2) Tng Nht A Hm Kinh (Ekottarikagama), 51 quyn, do ngi C m Tng Gi B dch vo khong nhng nm cui th k th 4 u th k th 5, ti kinh Kin-khang ca nh ng-Tn, hin c lu gi trong tng i Chnh, quyn 2. Theo cc b lun gii thch, ch tng nht y c ngha l y theo th t ca cc php s; b kinh ny ghi li cc bi php bt u bng con s, ghi theo th t t 1 php cho n 11 php, cho nn gi l tng nht (tc l tng ln tng s mt: 1 ri 2, ri 3, v.v...). Theo s kho st ca cc nh hc gi, trong Bn B Kinh A Hm Bc Truyn, b kinh ny c hnh thnh sau cng, v ni dung c mang nhiu sc thi ca t tng i tha. V s truyn tha, c thuyt ni kinh ny do i Chng b truyn, nhng cng c thuyt ni l do Tt B a b (tc Hu b) truyn. Trong Nm B Kinh A Hm Nam Truyn th kinh ny tng ng vi kinh Tng Chi B (Anguttaranikaya), nhng ni dung ca hai kinh khng hon ton ng nht: kinh Tng Nht A Hm ca h Bc truyn gm c 472 kinh, kinh Tng Chi B ca h Nam truyn gm c 2.203 kinh, trong ch c khong t 136 n 153 kinh ca chng l c ni dung tng ng. V li, theo cc nh hc gi kho st, trong kinh Tng Chi B ca h Nam truyn khng h hm cha t tng i tha nh trong kinh Tng Nht A Hm ca h Bc truyn. Ngoi nguyn b kinh Tng Nht A Hm do ngi Tng Gi B dch nh va nu trn, cn c nhiu bn kinh bit sinh khc ca kinh ny, nh Pht Thuyt A Nan ng Hc Kinh, v.v... do An Th Cao dch; Pht Thuyt T V Tng Hu Kinh, v.v... do Trc Php H dch; Pht Thuyt T N L Kinh, v.v... do Trc m V Lan dch; Pht Thuyt Thp Nht Tng T Nim Nh Lai Kinh, v.v... do Cu Na Bt a La dch; v.v... 3) Trng A Hm Kinh (Dirghagama), 22 quyn, do hai ngi Pht Da X v Trc Pht Nim dch vo nm 413 i Diu-Tn, hin c lu gi trong tng i Chnh, quyn 1. Ch trng y, theo cc b lun gii thch, c ba ngha: l s tng tp ca cc kinh di; l cc kinh ph ngoi o; v l s tn ti lu di bt tuyt. V s truyn tha, c thuyt ni rng, kinh ny do i Chng b truyn; c thuyt ni do Ha a b truyn; li c thuyt ni do Php Tng b truyn. Kinh ny tng ng vi kinh Trng B (Digha-nikaya) ca h Nam Truyn Ng B, nhng ni dung khng hon ton ging nhau: Trng A Hm Kinh gm 30 kinh, Trng B Kinh c 34 kinh, trong ch c 6 kinh trong Trng A Hm c ni dung tng ng r rt vi 10 kinh trong Trng B, cc kinh khc cn li th khng nht tr vi nhau; v li, kinh Th K trong phn cht ca Trng A Hm th

29

Gio Khoa Pht Hc - cp hai hon ton khng c trong Trng B. Ngoi nguyn b Trng A Hm Kinh do hai ngi Pht Da X v Trc Pht Nim dch vo i Diu-Tn ni trn, cn c nhiu bn kinh bit sinh khc ca b kinh ny, nh Pht Thuyt Nhn Bn Dc Sinh Kinh, v.v... do An Th Cao dch; Pht Thuyt Phm Vng Lc Thp Nh Kin Kinh, v.v... do Chi Khim dch; Pht Bt N Hon Kinh do Bch Php T dch vo thi TyTn; Pht Thuyt Tch Ch Qu Kinh do Trc m V Lan dch; Pht Thuyt i Tp Php Mn Kinh, v.v... do Thi H dch vo thi Tng; Khi Th Kinh do X Na Qut a dch vo thi i nh Ty; v.v... 4) Tp A Hm Kinh (Samyuktagama), 50 quyn, do ngi Cu Na Bt La dch vo thi Lu-Tng, hin c lu gi trong tng i Chnh, quyn 2. Theo cc b lun gii thch, ch tp y ngha l ln xn, khng thng nht, khng chuyn . Ni dung ca kinh ny thu tm tt c gio thuyt ca Pht dnh cho loi i tng: t kheo, t kheo ni, c s nam n, thin t, thin n v.v...; gio php loi nh t , bt chnh o, thp nh nhn duyn v.v..., li c c nhng php mn v thin nh; vn c ca kinh cng di ngn ln xn, khng theo mt th loi nht nh no. V s truyn tha, c thuyt ni kinh ny do i Chng b truyn, c thuyt ni do Thuyt Nht Thit Hu b truyn. Kinh Tp A Hm ny gm 1.362 kinh, tng ng vi kinh Tng ng B (Samyutta-nikaya, gm 2.858 kinh) ca Tng Kinh Nam Truyn. N l b kinh ln nht trong Bn B Kinh A Hm Hn tng, v theo cng trnh nghin cu ca cc nh hc gi, cng l b kinh c hnh thnh sm nht; v vy, n gn gi c ci phong mo ca Pht gio Nguyn th. Ngoi bn Hn dch ca ngi Cu Na Bt La mang tn Tp A Hm Kinh, va nu trn, cn c hai bn dch khc cng mang tn Tp A Hm Kinh, nhng s quyn t hn, v tn ngi dch b tht truyn. Ngoi ra cng cn c nhiu bn kinh bit sinh khc, nh Pht Thuyt Chuyn Php Lun Kinh, v.v... do An Th Cao dch; Pht Thuyt Bt T Th Kinh, v.v... do Chi Khim dch; Pht Thuyt ng Qut Ma Kinh, v.v... do Trc Php H dch; Pht Thuyt Gii c Hng Kinh, v.v... do Trc m V Lan dch; Pht Thuyt Ng Un Giai Khng Kinh, v.v... do Ngha Tnh dch vo thi i nh ng; v.v... (07) Pht Thp (Buddhajiva): l v sa mn ngi nc K-tn, sng vo th k th 5. T nh ngi xut gia vi tng on ca b phi Di Sa Tc, chuyn cn hc Lut, li thng c Thin hc. Nm 423 (thi Lu-Tng) ngi n Trung-quc, c Lang-da vng thnh cha Long-quang ti kinh Kinkhang, v dch b lut Di Sa Tc tc b Ng Phn Lut hin hnh). Hnh trng ca ngi sau khng thy ti liu no ghi chp. (08) Qung bn: tc qung lut, l mt thut ng trong Lut hc. Trong Lut tng c nhng sch ch ghi cc iu cm gii m tng chng (t kheo, t kheo ni v.v...) phi th tr, nhng sch y c gi l GII BN (pratimoksa, dch m l ba-la--mc-xoa). Tng truyn, Trung-quc, trong khong nhng nm 249-254 i To-Ngy (thi Tam-quc), ngi m Kha Ca La dch cun Tng K Gii Tm; v l quyn lut u tin thuc loi gii bn c dch Trung-quc. K tip, vo i Diu-Tn (thi ng-Tn lit-quc), hai ngi m Ma Tr v Trc Pht Nim dch chung cun Thp Tng T Kheo Gii Bn; nhng c hai quyn u b tht truyn. Cc cun gii bn hin ang lu hnh gm c: Thp Tng T Kheo Ba La Mc Xoa Gii Bn (Cu Ma La Thp dch vo thi Diu-Tn); T Phn Tng Gii Bn, T Phn Lut T Kheo Gii Bn, T Phn T Kheo Ni Gii Bn (Pht Da X dch vo thi Diu-Tn); Thp Tng T Kheo Ni Ba La Mc Xoa Gii Bn (Php Dnh vng tp vo thi Lu-Tng); v.v... i li vi loi gii bn l loi QUNG LUT, hay QUNG BN, l nhng b lut m ni dung minh th mt cch tng tn, y v lut nghi, tc cc qui c sinh hot ca tng on, v trng hp v nguyn do Pht ch cc gii iu, v cc hnh thc x pht khi c s vi phm cc iu gii, v.v... Trong tng Lut Hn dch, hin lu hnh 5 b qung bn: T Phn Lut (60 quyn, Pht Da X dch vo thi Diu-Tn), Thp Tng Lut (61 quyn, Pht Nh a La dch vo thi Diu-Tn), Ma Ha Tng K Lut (40 quyn, Pht Bt La dch vo thi ng-Tn), Ng Phn Lut (30 quyn, Pht Thp dch vo thi Lu-Tng), v Cn Bn Thuyt Nht Thit Hu B Lut (50 quyn, Ngha Tnh dch vo thi ng); v ng nhin, trong cc qung bn u c bao hm phn gii bn. (09) Tiu-Lng (502-557): l vng triu th ba ca thi i Nam-triu, tip theo sau nh T (tc Nam-T, 479-502). Cui vng triu Nam-T, nm 501, vua T l Tiu Bo Quyn (499-501) git th s

30

Gio Khoa Pht Hc - cp hai D-chu l Tiu . Em ca Tiu l Tiu Din (ng thi cng l em h ca Tiu o Thnh, vua Thit [479-482] nh Nam-T), lc ang lm th s Ung-chu, bn ko qun v kinh Kin-khang, ph b Tiu Bo Quyn, ri tn Nam-khang vng l Tiu Bo Dung ln ngi , t phong cho mnh chc i t m, chuyn gi vic triu chnh. Qua nm sau (502), Tiu Din li git Tiu Bo Dung, t ln ngi (tc vua Lng V ), i quc hiu l Lng, s gi l nh Tiu-Lng. (10) Chn (499-569): l tn Hn dch ca ting Phn Ba La Mt (Paramartha), l nh dch kinh tr danh Trung-quc vo th k th 6. Ngi cng c tn l Cu La Na (Kulanatha), ngi nc u-thin-ni (Ujjaini) Ty Bc n-, vn thuc dng B-la-mn, h l Ph-la-a (Bharata). Ngi l ngi cc k thng minh, tr nh rt mnh, bin ti v tn; tng vn du nhiu nc, tham hc vi nhiu thy, tinh nghin Ba Tng, qun trit diu l i tha. Nm 546, di vng triu Tiu-Lng, ngi mang theo nhiu kinh in n Qung-chu bng ng bin; sau , nm 548, ngi n kinh Kin- khang yt kin vua Lng V (502-549), rt c nh vua trng i. Va lc y th xy ra lon Hu Cnh, ngi phi lnh nn sang Trit-giang, ri tr li Kin-khang, ri li phi lu lc nhiu ni na. Tuy vy, x no th ngi vn dch kinh, khng nn lng, khng ngng ngh. Cui cng ngi dng ng bin nh tr v li n-, nhng khng may gp bo ln, thuyn li tri git vo Qung-chu. Quan th s nghinh n ngi v cha Ch-ch, chuyn vic dch kinh. Nm 569 (thi i nh Trn) ngi vin tch, th th 71 tui. T cui triu vua V nh Lng cho n u triu vua Tuyn nh Trn, trong khong hn 20 nm, d tri qua nhiu gian nan nguy him, ngi vn chuyn tm dch kinh khng gin on. Ngi dch tng cng 64 b kinh lun, gm 278 quyn (c thuyt ni 49 b, 332 quyn), nhng ngy nay ch cn c 30 b, a phn l nhng tc phm trng yu trong vic nghin cu Pht gio. Hai dch phm c tm nh hng to ln nht ca ngi l Nhip i Tha Lun v Nhip i Tha Lun Thch. Do hai dch phm ny m ngi c tn xng l khai t ca Nhip Lun tng Trung-quc. Nhng dch phm quan trng khc ca ngi cn c: Chuyn Thc Lun, i Tha Duy Thc Lun, Trung Bin Phn Bit Lun, Thp Tht a Lun, i Tha Khi Tn Lun, Cu X Lun Thch, Kim Quang Minh Kinh, V Thng Y Kinh, Kim Cng Bt Nh Kinh, v.v... Cn c vo phng php phin dch cng nh hc thc ca ngi, ngi ta coi ngi l ngi sao Bc-u ca lch s dch kinh Trung-quc. V cng v th, cng thm cng trnh phin dch s ca ngi, cc s gia lit ngi vo mt trong bn bc thnh tng i phin dch ca lch s Pht gio Trung-quc. (Ba v khc l Cu Ma La Thp, Huyn Trang v Ngha Tnh.) (11) Nh Trn (557-589): l vng triu cht ca thi i Nam-triu, tip theo sau nh Lng. Trn B Tin (503-559) nguyn l thi th qun Th-hng thi nh Lng, nhn c cng dp lon Hu Cnh m c thng dn n a v tng quc, tc phong l Trn vng. Nm 557, B Tin ph vua Knh (Tiu Phng Tr, 555-557) ca nh Lng, t ln ngi , i quc hiu l Trn, truyn ni c 5 i vua, ko di 33 nm; n nm 589 th b nh Ty tiu dit. (12) Bc-Ngy (386-534): l vng triu u tin ca thi i Bc-triu (386-581). Nc Bc-Ngy nm pha Bc tnh Sn-ty ngy nay, do h Thc-bt (thuc tc Tin-ti) dng lp. Nguyn t cui thi ng-Hn, b tc Thc-bt t vng sa mc pha Bc di c xung phng Nam, v nh c ti huyn Thnh-lc (nay l huyn Ha-lm-cch-nh, tnh Ni-mng, pha Bc Trung-quc). Nm 315 (di triu vua Mn ca thi i Ty-Tn), Thc-bt Y L c phong i vng, v kin lp nc i. Nm 338, Thc-bt Thp Dc Kin (318-376) thit lp triu nh nc i, t quan chc, ch nh php lut, ng ti cung Thnh-lc, thuc huyn Vn-trung (nay l qun Thc-khc-thc pha Ty Nam thnh ph H-ha-ho-c v pha Ty Bc huyn Ha-lm-cch-nh, tnh Ni-mng); v xy thnh Thnh-lc a im huyn Thnh-lc c. Nm 386, chu ca Thp Dc Kin l Thc-bt Khu (386-409), li t xng l i vng, thit lp chnh quyn a phng, ng ti thnh Thnh-lc (huyn Ha-lm-cchnh), cng t tn nc l i, nhng ch vi thng sau li i thnh Ngy, s gi l nh Bc-Ngy. Nm 395, Thc-bt Khu nh bi qun Hu-Yn pha Tam-hp (nay l vng t pha Bc huyn ing, tnh Sn-ty), ri tin chim lun cc huyn vng Ty Bc tnh H-bc.

31

Gio Khoa Pht Hc - cp hai Nm 398, Thc-bt Khu li di n Bnh-thnh (nay l huyn i-ng, tnh Sn-ty); sang nm sau (399) t xng , sa sang triu chnh, pht trin Bc-Ngy thnh mt i quc ph cng. Nm 424, khi Thc-bt o ln ngi th 16 nc ca Ng-H ch cn li 4 nc l Bc-Yn, Bc-Lng, H v Ty-Tn; nhng n nm 431 th Ty-Tn b H tiu dit, v lin theo th H li b Th-cc-hn tiu dit. Nm 436 Bc-Ngy dit Bc-Yn; nm 440 li dit lun Bc-Lng. Th l Bc-Ngy, di thi Thi-v (Thc-bt o, 424-452) thng nht ton vng lnh th Giang-bc, kt thc thi i Misu-nc Ng-H. Nm 494, Ngy Hiu-vn li thin n thnh Lc-dng (tc Lc-dng th, tnh H-nam ngy nay), ri i h Thc-bt thnh h Nguyn; cho nn t , Bc-Ngy cng c gi l Nguyn-Ngy. Cui i Bc-Ngy, chnh quyn suy yu, binh bin xy ra khp ni; cho n nm 534 th Bc-Ngy b chia thnh ng-Ngy v Ty-Ngy. ng-Ngy ng ti thnh Nghip ( pha Ty Nam huyn Lm-chng, tnh H-bc ngy nay), ko di ti nm 550 th b nh Bc-T dit. Ty-Ngy c kin lp vo nm 535, ng ti Trng-an, ko di n nm 551 th b nh Bc-Chu tiu dit. (13) B Lu Chi (Bodhiruci): Ngi ngi Bc n-, t cht thng minh, vn l mt hc gi ni ting ca h Du Gi i tha, hiu sut Ba Tng; li tinh thng ch thut, lp ch hong dng chnh php tht mnh m. Nm 508 ngi n Lc-dng, c vua Tuyn-v (500-515) nh Bc-Ngy tip nghinh trng th, mi c tr ti cha Vnh-ninh phin dch kinh in. Ti y ngi dch c cc kinh lun nh Kim Cng Bt Nh Kinh, Pht Danh Kinh, Php Tp Kinh, Thm Mt Gii Thot Kinh, Thp a Kinh Lun, i Bo Tch Kinh Lun, Php Hoa Kinh Lun, V Lng Th Kinh Lun, v.v... c thy 39 b, gm 127 quyn. Ngoi vn dch kinh, ngi cn c ci nhn c o v cch phn gio. Ngi cn c vo kinh Nit Bn m phn tch c hai loi gio php m c Pht thuyt trong sut cuc i: l gio php na ch (bn t gio) v gio php trn ch (mn t gio); theo , tt c nhng g c Pht dy trong sut 12 nm u sau ngy thnh o, ch l loi gio php na ch, v tt c nhng g c Pht dy sau 12 nm , mi l loi gio php trn ch. Tng truyn, ngi cng l ngi tng xng thuyt nht m gio ti Trung-quc. Thuyt ny ni rng, c Pht ch dng mt th ng ngn thuyt php, nhng chng sinh cn tnh khng ng, nn t mt th ng ngn m trnh by ra thnh cc loi gio php i, tiu, khng, hu, thnh, phm v.v... khc nhau. Ngi cng c bit y c vo kinh Lng Gi m phn bit c hai loi gio php n v tim. Nhn ngi dch b Thp a Kinh Lun m v sau ny tng a Lun c thnh lp, v ngi c tn l v khai t ca tng ny; li na, ngi cng tng trao kinh Qun V Lng Th cho ngi m Loan, cho nn v sau ngi cng c tn l v s t ca tng Tnh . Cho ti nm 537 ngi ta vn cn thy ngi ti Lc-dng, nhng sau th khng ai bit g v ngi na. (14) ng-Ngy (534-550): l mt triu i ngn Bc-triu, t nc Bc-Ngy tch ra. Cui vng triu Bc-Ngy, triu nh suy yu, lon lc khp ni, vua Hiu-v (Nguyn Tu, 532-534) b tha tng Cao Hoan (496-574) bc hip, phi b ngi chy trn v Trng-an. Cao Hoan bn lp Nguyn Thin Kin ln ngi, tc Hiu-tnh (534-550), ri di n thnh Nghip ( pha Ty Nam huyn Lm-chng, tnh H-bc ngy nay), chim c vng t nguyn l lnh th ca Bc-Ngy, sut t Lcdng tr v pha bin ng, s gi l nh ng-Ngy. n nm 550, con ca Cao Hoan l Cao Dng (529-559) git Hiu-tnh , dp b ng-Ngy, t ln ngi , kin lp vng triu Bc-T (550-577). (15) Nh Ty (581-618): Cui vng triu Bc-Chu (559-581) triu nh thi nt, vua Tnh (V Vn Din (579-581) li cn th u (ln ngi mi c 8 tui), nn b tha tng Dng Kin (541-604) chuyn quyn. Nm 581, Dng Kin ph Tnh , b nh Bc-Chu, t xng (tc Vn ), t quc hiu l Ty, ng Trng-an (nay l Ty-an, tnh Thim-ty), chm dt thi i Bc-triu. Nm 587, Ty Vn em binh nh Giang-lng (vng t cc Nam ca Bc-triu, thuc tnh H-bc, b Bc ca sng Trng-giang ngy nay), tiu dit nh Hu-Lng (555-587), chim c trn vn min Hoa-bc; sang nm 589 li ct qun nh Hoa-nam, tiu dit nc Trn, thng nht ton vn lnh th t Bc xung Nam, chm dt 370 nm (220-589) ca thi k tan r, phn lit ca nc Trung-hoa t sau thi i nh Hn. D vy, vng triu Ty cng ch truyn ni chnh thc c 2 i vua, ko di 38 nm, ri th b nh ng tiu dit.

32

Gio Khoa Pht Hc - cp hai (16) Na Lin L Da X (Narendrayasas, 490-589): Ngi ngi nc -trnh Bc n-, h Thchca, thuc dng St--l, 17 tui xut gia, tinh thng c i, tiu tha. Ngi thng vn du cc ni nh l cc di tch ca c Pht. Nm 556 ngi vo Trung-quc, n kinh Nghip ca nh Bc-T, c vua Vn-tuyn (550-559) knh l, mi tr ti cha Thin-bnh dch kinh. Trong thi gian ngi dch kinh v hnh o Bc T th vua V (561-578) ca nh Bc-Chu ( pha Ty Bc T) ang ra sc tiu dit Pht gio. Nm 576, sau khi thn tnh Bc-T, vua V ca Bc-Chu li tip tc tiu dit Pht gio Bc-T, khin ngi cng bao nhiu v cao tng khc phi n trn vo ni ni rng hoc thn qu ho lnh, khoc o tc nhng vn m thm hnh o. n khi nh Ty dng nc, Pht gio c phc hng, ngi c Ty Vn mi v kinh , c tr ti cha i Hng-thin, cng vi cc ngi m Din v.v... hn 30 v, chuyn v cng tc dch kinh. Nm 589 ngi vin tch, th th 100 tui. Trc sau ngi dch c 13 b kinh, gm hn 70 quyn. (17) Nh ng (618-907): l vng triu thng nht c thnh lp k tip vng triu Ty. Cui vng triu Ty, ho kit nng dn dy binh khi ngha khp ni, trong , cha con L Uyn (566-635) l hng mnh nht. Thi nh Ty, L Uyn c phong l ng quc cng, lm lu th (tc thi th) ph Thi-nguyn (thuc tnh Sn-ty ngy nay). Nm 617, ng cng cc con l Kin Thnh, Th Dn v Nguyn Ct, khi binh chim thnh Trng-an (lc ny vua Ty Dng thin , trc l n Lc-dng, ri sau xung Giang-ng, tc nay l Dng-chu th, tnh Giang-t), tn ngi chu ca Ty Dng l Dng Hu, mi 12 tui, ln ngi, tc Ty Cung (617-618). Nm 618, ti cung in Giang-ng, vin tng lnh o qun th v l T-m c Kham, cng vi nh qu tc V-vn Ha Cp, t nhp vo cung git Ty Dng . Ti Trng-an, khi hay tin , L Uyn lin bt p Ty Cung nhng ngi cho mnh. L Uyn ln ngi hong , i quc hiu l ng, nh ti Trng-an. (18) ng Thi-tng (627-649): tc L Th Dn, con th ca ng Cao-t (618-626) L Uyn. Nguyn, di triu i nh Ty, L Uyn c phong l ng quc cng, lm lu th ph Thi-nguyn. Cui thi Ty, chnh tr thi nt, ho kit dy binh khi ngha khp ni. Th Dn lc by gi tuy cn nh tui, nhng c ch ca k ho kit. Thy vn nc Ty th no cng sp , Th Dn bn khuyn cha khi binh chim ph Thi-nguyn v thnh Trng-an lm cn c, sau s dit nh Ty. L Uyn ban u khng nghe, vn t lng trung thnh vi nh Ty, nhng Th Dn khuyn mi, em l hn thit gii by cn k, khin ng phi i , lm theo li con. Qu nhin, nm 618, cha con L Uyn dit nh Ty v kin lp vng triu ng. Sau khi ln ngi, L Uyn (tc ng Cao-t) lp con trng l L Kin Thnh lm thi t, phong cho Th Dn lm Tn vng, v phong cho em ca Th Dn l L Nguyn Ct lm T vng. Trong ba anh em th Th Dn ti gii hn c v mi mt. Khi nh Ty b tiu dit, thy L Uyn xng Trng-an, cc ho kit khc cng xng vng, mi ngi hng c mt ci mong tranh ginh th lc vi L Uyn. Do , Th Dn phi gip cha nh Nam dp Bc bnh nh giang sn, thng nht t nc mc d lc Th Dn mi 19 tui. Trong 3 nm u (618-620), Th Dn bnh nh c ht vng lnh th pha Ty Bc Trung-hoa; tip ng tin qun sang min ng, v sang nm 621, ng bnh nh khp min Hoa-bc. Ti nm 625 th ng bnh nh nt min Hoa- nam, t Trung-quc hng c mt thi k thi bnh thnh tr ko di hn mt th k. Vy l, nh ng dng nghip v bnh nh thng nht giang sn, u do cng sc ca Th Dn. Bi vy, Th Dn c vua cha cng qu, li c cc tng lnh u knh trng v tun lnh. Thy vy, thi t Kin Thnh (anh ca Th Dn) v T vng Nguyn Ct (em ca Th Dn) u sinh lng ghen ght, s Th Dn s ginh ngi vua sau ny. H bn ng mu vi nhau, my ln m hi, nhng Th Dn u thot cht. Cui cng, tnh th bt buc, nm 626, khi bit h sp hnh ng mt ln na, Th Dn nh phi ra tay trc; kt qu, thng 6 nm , c ng anh Kin Thnh v ng em Nguyn Ct u b phc binh bn cht ngay ti ca cung gi l Huyn-v mn, m s gi l s bin Huyn-v mn. Thi t Kin Thnh cht ri, Th Dn lin c lp ngay lm thi t; n thng 8 cng nm th Cao T truyn ngi cho Th Dn ln lm thi thng hong. L Th Dn ln ngi, tc ng Thitng (627-649), l mt ng vua anh hng, thng minh, ti gii, va l mt nh cm qun thao lc anh dng, va l mt minh qun cai tr i ti, tng c cc s gia th gii knh trng nh mt v nhn ca

33

Gio Khoa Pht Hc - cp hai nhn loi. Triu i ca ng l thi k thnh tr nht, vua quan c ti, c c, on kt, v bit lo cho dn nht, dn chng sng sung sng nht. ng ch phi mang mt nim n hn nng n l b bt buc phi git anh v em mnh trong bi kch tranh ginh quyn lc. (19) ng Huyn-tng (712-756): tc L Long C, con ca ng Du-tng (lm vua hai ln: 684690, ri 710-712). Nm 649 vua ng Thi-tng cht, con l L Tr ln ni ngi, tc ng Cao-tng (650-683). Nm 683 vua Cao-tng cht, con l L Hin ln ni ngi, tc ng Trung-tng. Sang nm sau th Trung-tng b V hu ph, em ca L Hin l L n c a ln k v, tc ng Du-tng (684), nhng ch vi thng sau th V hu nm ht triu chnh; cho n nm 690 th V hu ph lun Du-tng, son ngi vua nh ng, t xng hiu, i tn nc l Chu. Nm 702, V hu (lc ny gi yu) b bt buc phi tr ngi vua li cho nh ng, Trung-tng L Hin li ln ngi, khi phc quc hiu ng. Nm 710, Trung-tng li b Vi hu git, Du-tng li c a ln ngi. Nm 712, Du-tng truyn ngi cho L Long C (tc ng Huyn-tng) lm thi thng hong. Huyn-tng ln ngi, chm dt mt thi k bin lon. ng tin hnh mt cuc ci cch, a nc Trung-hoa tin ln giai on rc r nht v c i sng vt cht ln tinh thn; vn th, th php, ca nhc, kch ngh, hi ha, iu khc, v.v... u ua nhau pht trin, xng ng lm i biu cho nn vn minh v vn ha ca Trung-quc, c c th gii u cng nhn; n ni ngi ng thi gi ng l ng Minh Hong. Nhng giai on y ch ko di c khong 40 nm; n nhng nm cui i, ng chm vo tu sc, m nng Dng qu phi (tc Dng Thi Chn, 719-756), tin dng hon quan, ph mc triu chnh cho cc nnh thn, khin cho dn chng lm than, quc gia iu tn, v t th nh ng bt u i vo con ng suy sp. Triu chnh hn m th chc chn phi a ti ch lon lc. Nm 755 bc pht cuc dy lon ca An Lc Sn (?-757), kinh Trng-an b chim, Huyn-tng phi dt Dng qu phi chy trn vo t Thc (T-xuyn); thi t L Hanh th chy trn vo Thim-ty. Trn ng vo t Thc, bn v binh li ni lon, p vua phi t b Dng qu phi; cui cng nng phi t treo c m cht, v vua ti tip tc ln ng. Sau khi vo n Thnh- (t-xuyn), mi vic n nh, Huyn-tng bn truyn ngi cho thi t L Hanh (ang Thim-ty) lm thi thng hong. T ng sng m thm cho ti lc cht. (20) Huyn Trang (600-664, c thuyt ni 602-664): l v cao tng i ng. Ngi qu Lc-chu (tnh H-nam), h Trn, tn Huy. Ngi c ngi anh xut gia cha Tnh- ti thnh Lc-dng, php hiu l Trng Tip. Bi vy, ngay t thu nh ngi theo anh hc tp kinh in; thm vo , ngi cn hc khp cc in tch ca Nho v o gia. Nm 612, nhn c n gii tng c t chc ti Lc-dng, ngi vo xin xut gia. Thy ngi tui tuy cn nh m ng i xut chng, ch v cao tng rt qu trng, cho l php kh ca Pht php, bn ph l cp tng tch, chp nhn cho ngi c chnh thc lm sa di. Th l t nm 13 tui, ngi c theo anh cng cha Tnh-, v theo hc kinh lun vi cc php s Nghim, Tu Cnh. Thi gian gia nh Ty v nh ng, thin h i lon, ngi theo anh kinh lch khp cc x Lng, Thc, Kinh, Triu, v.v... gn nh trn mt na nc Trung-hoa, tham hc vi cc bc k tc cc chn tng lm. Nm 622 ngi th i gii, ri tip tc hc khp Ba Tng. Nhng v mun hiu bit su rng hn na v gio php, ngi lp ch sang Thin-trc cu php. Nm 629 ngi ri Trng-an ln ng Ty du, theo con ng pha Bc rng Thin-sn (pha Bc tnh Tn-cng ngy nay), tri 3 nm, mt mnh vt bao gian nan nguy him, xuyn qua A-ph-hn, ngi tin vo bin thy pha Ty Bc n-, ri theo hng ng Nam tin v nc Ma-kit- min Trung-n; by gi l nm 631. Vo thi by gi, cha Na-lan- (Nalanda) Ma- kit-, do i lun s Gii Hin (Silabhadra) ch tr, l mt o trng cn bn, rng ln ca nn gio hc Pht gio i tha, l ni qui t ca nhiu v danh tng thc c, vi hng ngn tng sinh t bn phng t tp v tu hc. Ngi Huyn Trang xin vo lu tr ti y, v tr thnh mn h ca ngi Gii Hin. Ti y, tri qua 5 nm, ngi nghin cu khp cc b lun cn bn ca i tha nh Du Gi S a Lun, Hin Dng Thnh Gio Lun, i T B Sa Lun, Cu X Lun, Thun Chnh L Lun, i Php Lun, Nhn Minh Lun, Bch Lun, Trung Lun, v.v... Sau , ngi tun du khp cc nc n-, ti u ngi cng c cc vua quan a phng n tip nng hu. Trn ng i, ngi su tm c rt nhiu nguyn bn Phn vn ca cc kinh lun tiu v i tha, lun c cc sch trit hc ngoi o; thnh c rt nhiu x li v hnh tng Pht.

34

Gio Khoa Pht Hc - cp hai Sau 7 nm, ngi li tr v hc vin Na-lan-, vng mnh ngi Gii Hin, ngi thuyt ging hai b lun Nhip i Tha v Duy Thc Quyt Trch. Nhng ngi S T Quang (Simha-rasmi) li ging Trung v Bch Lun phn bc lun thuyt ca ngi. Ngi bn dung ha hai tng Trung Qun v Du Gi, vit nn b Hi Tng Lun, gm 3.000 k tng, ha gii s bi xch kia. Ngi li vit b Ph c Kin Lun, gm 1.600 k tng, ph b Ph i Tha Lun ca v lun s tiu tha nc -tr. Nhn m tn tui ca ngi vang khp cc nc, c Gii Nht vng (Siladitya, tc Gii Nht vng nh th ca nc Yt-nh-cc-x, ln ngi nm 610) cng cc vua khc ua nhau knh l. By gi ngi 42 tui, mun tr v Trung-quc. Vua Gii Nht bn t chc mt i php hi ti thnh Khc-n (kinh nc Yt-nh-cc-x, nay l x Kanauji b ng sng Kali, mt chi lu ca sng Hng Ty Bc n-), vi s tham d ca cc vua 18 nc khp lnh th n- lc by gi, cng s hin din ca hn 7.000 ch tng tiu, i tha v gio s B-la-mn. Trong php hi ny, ngi Huyn Trang c Gii Nht vng mi lm v lun ch tranh lun v xin dng gio php i tha. Ngi bn xut lun vn Chn Duy Thc Lng, treo ngay ngoi ca hi trng. Tri qua 18 ngy m khng mt nh lun s no vit bi vn nn hay bt b c. Th l i php hi hon mn, Gii Nht vng v cng sng knh, v c 18 v quc vng u xin qui y lm t ngi. Tn tui ngi lm chn ng khp lnh th n-, phi i tha th tn ngi l i tha thin, phi tiu tha th tn ngi l Gii thot thin. Sau , ngi quyt nh gi t n- v nc, Gii Nht vng c lu th no cng khng c, bn cng vi 18 v quc vng t chc i hi v gi trong sut 75 ngy, cng dng v tin ngi ln ng. l nm 643, ngi chnh thc t bit cc v quc vng, i v hng Ty Bc, qua A-ph-hn, tin v ng vo S-lc, ri theo con ng pha Nam rng Thin-sn (pha Nam tnh Tn-cng ngy nay) v Trng-an. l nm 645, tc 17 nm sau ngy xut hnh. Vua ng Thi-tng (627-649) cng b quan vn v nghinh n ngi vo hong thnh v cng trng th. Vua Thi-tng (v c Cao-tng sau ny) ban tng ngi tn hiu Tam Tng Php S, thnh ngi lun trong i ni c thng xuyn cng dng. hai ln vua Thi-tng khuyn ngi b i sng tu hnh gip vic triu chnh, nhng ngi dt khot chi t, quyt gi chic o c sa phng s o Php. Khng th lm sao hn, nh vua ch cn bit tn trng ch ca ngi, v mt lng tr gip ngi trong vic phin dch kinh in. Ban u nh vua mi ngi tr ti cha Hong-phc, sau li xy vin Dch-kinh cha i-t-n, sau na l cha Ty-minh v cung Ngc-hoa; u l nhng ni ngi dch cc kinh lun m ngi mang v t Thin-trc. Ngi vin tch vo nm 664 ti cung Ngc-hoa, th th 65 tui. Vua Cao-tng (650-683) rt mc thng tic, bi triu 3 ngy lm l quc tng ngi, cng truy tng o hiu l i Bin Gic. Mn ca ngi ng ti my ngn ngi, trong , cc ngi Khuy C, Vin Trc, Ph Quang, Php Bo, Tn Trit, o Chiu, v.v... l nhng nhn vt rt quan trng. Ring ngi Khuy C (cng gi l T n i s) c coi l v t thng th ca ngi, cng vi ngi lp nn tng Php Tng truyn b t tng Duy Thc Trung-quc v cc nc vng ng-Nam-. V s nghip dch kinh ca ngi, sut trong 20 nm (645-664), tri t triu Thi-tng sang triu Caotng, ngi dch c tt c 75 b kinh lun, gm 1.335 quyn; trong , b kinh i Bt Nh (600 quyn), b lun i T B Sa (200 quyn) v b lun Du Gi S a (100 quyn), l s hn ht. C th ni, tt c s hc ca ngi n-, u c truyn ht v Trung-quc. Tt c cng trnh phin dch ca ngi u c triu nh bo h, coi l s nghip ca quc gia; bi vy, dch trng ca ngi c t chc tht qui m, trt t, li c rt nhiu bc danh tng v qun thn tham gia. V phng php phin dch, ngi ch trng dch st ngha (ch no ngha ny), tht trung thnh vi nguyn vn, khc vi cch dch ct t thi trc nh ngi Cu Ma La Thp, v.v... V vy, cc nh dch kinh i sau thng ly thi i ca ngi lm mc, gi kinh in c dch t ngi Huyn Trang tr v sau l tn dch (theo li dch mi); trc l cu dch (theo li dch c). Ngoi s nghip phin dch v i y, ngi cn son b i ng Ty Vc K (12 quyn), trong ghi chp tt c nhng s kin v a l, lch s, tn gio, truyn thuyt, thn thoi, nhn tnh, phng tc, v.v... ca 138 quc gia t vng Ty-vc sang n- n Tch-lan; trong s , c 110 quc gia do chnh bn thn ngi i n li, thm ving, cn 20 quc gia l do ngi c c ti liu hoc nghe k li. i vi lch s Pht gio, cng nh i vi nn vn ha, s a c i ca vng Ty-vc, n-, Trung v Nam-, ng thi, i vi nhng chng liu v lch s giao thng gia Ty-vc v Trung-quc,

35

Gio Khoa Pht Hc - cp hai sch i ng Ty Vc K ny c mt gi tr cc cao; bi vy, n c cc nh hc gi ng, Ty u coi trng, trn qu. Tht ra, tc phm i ng Ty Vc K ny l do ngi Huyn Trang k li cc s vic m ngi tng tri (trong c phn dch li nhng ti liu ngi c hoc nghe), ri ngi Bin C (?-?, mt trong nhng v cao tng gi nhim v xuyt vn trong dch trng ca ngi Huyn Trang) ghi chp, chnh n li m thnh sch; l l do ti sao m trong Tng i Chnh (quyn 51, s 2087), sch ny c ghi l do ng Huyn Trang dch, Bin C son. Sau khi ngi vin tch, vua ng Cao-tng cho xy thp th di ct ngi Phn-xuyn (huyn Trng-an, tnh Thim-ty). V sau, khi Hong So khi lon chim Trng-an (nm 880), c ngi di linh ct ca ngi xung tn Nam-kinh xy thp th. Thp ny n thi Thi-bnh-thin-quc (1851-1864) th b h hy; t mt du vt, khng cn ai bit ti na. n thi k Khng-chin Nhtbn (1937-1945), ngi Nht vo Nam-kinh, trong khi o t sa ng, h tm thy di ct ca ngi (1942), bn em v Nht-bn th phng. Sau i hi Pht gio th gii nm 1952, b phn xng s ca ngi c giao tr v i-loan; nm 1961, ngi cha Huyn Trang c xy ct bn b m Nhtnguyt, ti huyn Nam-u, i-loan, th linh ct y ca ngi. (21) Trinh-qun l nin hiu duy nht ca vua ng Thi-tng, ko di 23 nm (627-649). Nm th 3 nin hiu Trinh-qun tc l nm 629 TL. (22) V Tc Thin (624-705): tn l V Chiu, qu Ha-xng, tnh H-nam, 14 tui c tuyn vo cung, lm ti nhn (thip hu) ca vua ng Thi-tng (627-649). V l ngi thng minh nn b c vua sng i. B c sc p thy m, nn nhng lc vua Thi-tng b bnh, thi t L Tr vo hu, thy b th yu thm. Sau khi vua Thi-tng cht, theo nh ch, b phi vo cha co tc lm ni. Thi t L Tr, sau khi ln ngi (tc ng Cao-tng, 650-683), mt hm ln cha hnh hng, b nhn vua khc lc, mun c tr v. Thy b khc, Cao-tng mm lng, lin qun o hiu, b lun thng o l, bt chp li d ngh ca triu thn v dn chng, nh vua triu b vo cung hu mnh (nm 654), cho lm chc chiu nghi (n quan, ngang hng vi tha tng). B thng minh, c hc thc, c ti, li c bn lnh, nn ch mt nm trong cung, b lp c mu k vua Cao-tng ph b hong hu, ri lp b ln thay th (nm 655); t ngi ta gi b l V hu. Vua Cao-tng mc nhiu bnh, nht l bnh au mt, s tu ca cc quan a ln, vua khng thy r, b phi c, duyt, ri nhiu khi cn bt ph. Thy b lm c vic, vua rt hi lng; ri dn dn cn cho b tham d triu chnh. T b nm ht quyn hnh, thay vua gii quyt chnh s; ri gy phe lp cnh, hi dn nhng ai chng i b, nht l nhng ngi trong hong tc. Nm 680 b ph thi t L Trung, ri lp L Hong; li git Hong lp L Hin, tt c u do mt tay b quyt nh, hnh x nh chnh b l hong ; vua Cao-tng hon ton nhu nhc, khng cn quyn hnh g na. Nm 683 vua Cao-tng cht, b a thi t L Hin ln ngi, tc ng Trung-tng, nhng sang nm sau (684) b li ph Trung-tng, ging xung lm L-lng vng, y i Phng-chu; v lp em ca L Hin l L n ln ngi, tc ng Du-tng. Nhng Du-tng cng ch lm v, b vn xng V hu, nm ht triu chnh, t t nin hiu, khng ch triu nh, git hi nhiu i thn v tn tht h L. Thn vng cc trn khi binh v nh, b u tiu dit ht. Cui cng, nm 690, thy n lc cn thit, b tht s ph Du-tng, t ln ngi xng l Thn Thnh hong (c thuyt ni b xng l Tc Thin Kim Lun hong ), b quc hiu ng, i thnh nc Chu, di sang Lc-dng, gi l Thn-. l v n hong duy nht trong lch s Trung-quc. B c ting l tn c v dm lon, nhng lm vua rt sng sut, quyt on ng, bit trng ngi hin, c ti tr nc; v vy m cng c nhiu v hin thn ti gii thn phc b, khin cho triu chnh khng ri lon. Dn chng vn sng yn n, v coi nhng v ln xn triu nh nh l vic ring t ca h L, h V. B cng l mt Pht t nhit thnh, tn ty cng dng, xy cha, knh tng, tc tng, chp kinh, tr tng; nht l ch thnh ng h s nghip dch kinh. Nm 705, lc ny b 82 tui, gi yu li bnh hon. Nhn trong lc b bnh nm lit ging, t tng Trng Gin Chi pht ng cuc chnh bin, mt mt em qun vo cung git ht nhng k th tc ca b, p buc b phi nhng ngi li cho cu hong Trung-tng, mt mt cho ngi i Phngchu rc Trung-tng v triu. B b trut ngi nhng khng b git, nhng n cui nm th b cht v

36

Gio Khoa Pht Hc - cp hai bnh, thy hiu l Tc Thin hong hu. Trung-tng ln ngi vua tr li, khi phc quc hiu ng, di v li Trng-an. (23) Tht Xoa Nan (Siksananda, 652-710): Ngi ngi nc Vu-in, hc thng c tiu ln i tha. Nm 695 (di triu Tc Thin hong ) ngi mang nguyn bn Phn vn kinh Hoa Nghim n Lcdng, vng mnh n hong Tc Thin, tr ti cha i-bin-khng i ni, cng vi cc ngi B Lu Ch, Ngha Tnh, dch kinh Hoa Nghim ra Hn vn, gm 8 quyn, gi l Bt Thp Hoa Nghim Kinh. Ngoi ra ngi cn dch cc kinh i Tha Nhp Lng Gi, Vn Th Th K, v.v... c thy 19 b, gm 107 quyn. Nm 704 ngi tr v Vu-in, nhng li my ln c mi, nn nm 708 (di triu vua ng Trung-tng) ngi li sang Trung-hoa, c vua Trung-tng ra tn bin gii nghinh tip. Nhng ch vi nm sau th ngi b bnh m vin tch. Sau khi tr t, ci li ca ngi vn cn nguyn vn. Mn bn a linh ct v ci li ca ngi tr v Vu-in xy thp cng dng. Ngi i sau xy ngi thp 7 tng ngay ti ni tr t nhc thn ngi, gi l thp Hoa-nghim Tam-tng. (24) Ngha Tnh (635-713): Ngi h Trng, t l Vn Minh, qu T-chu, tnh Sn-ng (c thuyt ni l huyn Trc, tnh H-bc). Ngi xut gia t thu nh, bm tnh thng tu, theo hc khp cc bc danh c, c khp cc loi kinh sch. n 20 tui ngi th gii c tc. T nm 15 tui, ngi ngng m ci ch nhp Trc cu php ca cc v tin bi nh hai ngi Php Hin v Huyn Trang, nn nm 671 (di triu vua ng Cao- tng), ngi ri Qung-chu, theo ng bin i n o Sumatra (thuc qun o Nam-dng), ri n n-. Sau khi hnh hng nh l khp cc thnh tch Pht gio nh nh Linh-thu, ni K-tc, vn Nai, tinh x K-vin v.v..., ngi n lu tr ti cha Na-lan-, chuyn cn tu hc sut 10 nm. Sau ngi li theo ng bin gh li Sumatra 7 nm; ri chu du hn 30 nc na mi tr v Trung-quc. Ngi mang theo v khong 400 b kinh lun Phn bn, cng khong 300 vin ngc x li, n Lc-dng, c n hong V Tc Thin ch thn ra ngoi ca ng nghinh n, v mi cha Pht-th-k. T ngi dng ht th gi tham gia cng tc dch kinh. Trong sut 12 nm (699-711), ngi dch c 56 b kinh lun, gm 230 quyn (c thuyt ni 68 b, 290 quyn), phn ln trong lin quan n Lut tng. Ngi cng vi ba v khc l Cu Ma La Thp, Chn v Huyn Trang, c ngi i xng l bn nh dch kinh ln (t i dch kinh gia). Ngoi cng vic dch kinh, ngi cn ch trng n vic dy lut cho lp ngi hu hc. Ngi cng l ngi u tin truyn dy phng php ghp vn trong ting n-. Ngoi ra ngi cng son Nam Hi K Qui Ni Php Truyn v i ng Ty Vc Cu Php Cao Tng Truyn. Trong hai tc phm ny, ngi ghi li y tt c cc sinh hot, phong tc, tp qun ca ch tng n- cng cc quc gia trong vng Nam-hi. Ngi vin tch nm 79 tui, c thp th Lc-dng. (25) Trng-th: l nin hiu th ba ca b V Tc Thin t nm xng (690), ko di 3 nm, t nm 692 n nm 694. Trong thi gian 15 nm lm vua (nc Chu), V Tc Thin t 13 nin hiu: Thinth (690-692), Nh- (692), Trng-th (692-694), Din-ti (694), Chng-thnh (695), Thin-sch-vntu (695-696), Vn-tu-ng-phong (696), Thn-cng (697), Thnh-lch (698-700), Cu-th (700), itc (701), Trng-an (701-704), v Thn-long (705). Nin hiu Thn-long ny cn c dng tip tc trong 3 nm u (705-707) ca triu vua Trung-tng (705-710). Trc , khi cha xng , trong thi gian 7 nm chnh thc nm quyn triu chnh thay vua Du-tng, b t 4 nin hiu: Quang-trch (684), Thy-cng (685-688), Vnh-xng (689), v Ti-s (689-690). (26) B Lu Ch (Bodhiruci, 562-727): Ban u ngi c tn l t Ma Lu Chi (Dharmaruci), qu Nam Thin-trc, thuc dng B-la-mn. Ngi bm tnh rt mc thng minh, 12 tui xut gia, th gio s ngoi o lm thy, thng hiu thanh minh, s lun, tinh tng m dng lch s, a l, thin vn, y phng, ch thut. Mi n nm 60 tui mi nhn ra c s vi diu ca gio l Pht-, bn vo hang ni n c, tu tp hnh u . Sau li theo hc vi ngi Da X C Sa, ch cha y 5 nm, ngi thng sut c Ba Tng, ri i n khp cc o trng ging php. Ting tm ngi lng ly, vang xa n tn Trng-an. Vua ng Cao-tng lin cho s gi sang cung thnh, nm 693 (triu i n hong V Tc Thin) ngi n Trng-an lc ny ngi 132 tui. Tc Thin dng hu l tip i, mi cha Phtth-k ti Lc-dng tng s dch kinh. Ni y ngi dch c 11 b kinh, nh Xut Pht Cnh

37

Gio Khoa Pht Hc - cp hai Gii, Bo V v.v... Nm 706, ngi di ch sang cha Sng-phc Trng-an, tip tc cng tc dch kinh. Trong s cc dch phm ca ngi ti y, c b kinh i Bo Tch l rt quan trng. Nguyn b kinh ny c 49 hi, gm 120 quyn. Trc y ngi Huyn Trang mi dch c 23 hi, 81 quyn, th vin tch. Cng trnh b d, cho ti nay c ngi k tc, dch thm 26 hi, gm 39 quyn, mt 8 nm th hon tt. Sau ngi ngng vic dch kinh, chuyn tu thin qun. Nm 722 (di triu vua ng Huyn-tng, 712-756) ngi tr li Lc-dng, ng ti cha Trngth. Nm th 15 nin hiu Khai-nguyn (tc nm 727), t thng 9, ngi dt tuyt n ung thuc thang, m thn sc vn bnh thng. n ngy Mng 5 thng 11 th ngi vin tch, th th 166 tui (c thuyt ni 156 tui). Vua truy tng l Hng-l i khanh, thy hiu l Khai Nguyn Nht Thit Bin Tri Tam Tng. (27) S ng: Cc nh vit vn hc s Trung-quc thng chia thi i nh ng (ko di 289 nm, k c 15 nm ca triu i V Tc Thin) lm ba thi k: a) Thi S ng, ko di 95 nm, t nm u nin hiu V-c (tc nm 618) n ht nin hiu Tinthin (tc nm 713). b) Thi Thnh ng, ko di 92 nm, t nm u nin hiu Khai-nguyn (tc nm 713) n cui nin hiu Vnh-trinh (805). c) Thi Vn ng, ko di 102 nm, t nm u nin hiu Nguyn-ha (806) n cui nin hiu Thinhu (907).

BI TP
1) B kinh no do ngi m V Sm dch c coi l ni ting nht? Yu ch ca b kinh y ni g? 2) Xin hy gii thch t nht xin . Th no l on thin xin ? Th no l i bi xin ? 3) Tn ca bn b lut l g? Mi b gm bao nhiu quyn, v lut bn ca n thuc b phi tiu tha no, do v no dch? 4) Ngi Huyn Trang du hnh v hng Ty vo lc no? Khi no th tr v nc? Ngi mang theo v bao nhiu rng kinh lun? Gm c thy bao nhiu b? Trong sut 20 nm, ngi dch c thy bao nhiu b kinh lun thuc c tiu v i tha? Gm bao nhiu quyn? Ngi vin tch vo ngy thng nm no? Th th bao nhiu tui? 5) Ba b kinh ln thuc hin gio l nhng b no? Mi b gm bao nhiu quyn, v do v no dch?

38

Gio Khoa Pht Hc - cp hai

Bi 24

QU TRNH PHIN DCH KINH IN TRUNG QUC (phn 3)

n thi Khai-nguyn1(1), cc kinh in thuc v Hin gio hu nh c dch ht. Nhng kinh in c dch t sau u lin quan n Mt tha. l thi k cc thnh ca Mt gio2, dch s do nhng v a-x-l3(2) kim nhim; cng c v ch chuyn phin dch Phn bn m khng khai n qun nh4(3), trong c 4 v, u l nhng dch s kit xut ca Mt gio. Ngi Thin V y5(4) n Trng-an(5) vo nm th 4 nin hiu Khai-nguyn. V dung mo ca ngi trng ging vi v chn tng trong gic mng ca vua ng Huyn-tng, nn ngi rt c nh vua knh trng. Vua ban sc cho ngi ti vin B- dch kinh. Dch phm ca ngi phn nhiu l kinh in thuc Chn Ngn tng6(6), nh H Khng Tng Cu Vn Tr Php7, i Nht Kinh(7) Tam Thin Yu Tng8, i Nht Kinh Qung i Nghi Qu, v.v... Ngi vin tch ti Trng-an vo nm th 23 nin hiu Khai-nguyn, th th 99 tui. Ngi Kim Cng Tr9(8) n kinh nm th ba nin hiu Khai-nguyn, kin lp o trng qun nh, nhiu ln tc php(9) trong cung in, ln no cng linh nghim. Nm th 11 nin hiu Khai-nguyn ngi bt u dch kinh, cha n 10 nm, dch c 10 loi gm kinh in v nghi qu(10) ca Mt gio. Nm th 29 nin hiu Khai-nguyn ngi vin tch, th th 71 tui. K , t ca ngi l Bt Khng10(11), nguyn l ngi nc S-t(12) Nam-n, theo thy cng n Trung-quc. Nm th 12 nin hiu Khai-nguyn, ngi th gii c tc cha Qung-phc, ri ph gip thy phin dch kinh gio, c thy truyn cho php ax-l v ph chc cho ht cc kinh in thuc Mt tha(13). Sau khi bn s vin tch, ngi tr v Ty, su tp rt nhiu nguyn bn Phn vn, ri tr li Trungquc, vng chiu ch ca vua m tng s dch kinh. T nin hiu Thin-bo11(14) cho n nin hiu i-lch12(15), trc sau ngi dch c 110 b, gm 143 quyn. Thng 6 nm th 9 nin hiu i-lch ngi vin tch, th th 70 tui. Ngi Tam Tng Bt Nh13(16) cng hc Mt gio, sau khi n Trung-quc, vo nm th 4 nin hiu Trinh-nguyn14(17) dch b i Tha L Th Lc Ba La Mt a Kinh, gm 10 quyn, v b Th H Quc Gii Ch La Ni Kinh. Ngi cng dch b Hoa Nghim Kinh gm 40 quyn, m phm Ph Hin Hnh Nguyn quyn cui ca bn dch ny cha c trong hai bn dch trc15; n y mi l y (18), cho nn cng c ca ngi tht ln lao.

39

Gio Khoa Pht Hc - cp hai

Thi nh ng, t sau nin hiu Trinh- nguyn, khng c b kinh no c phin dch. Sau na, tri qua hai ln ph hoi ca V- tng(19) v Chu Thtng16(20), Pht gio nh ch cn hi th. n khi nh Tng(21) dng nghip, v thy c s quan h ln lao gia Pht php v vn nc, nn c hai vua Thi-t v Thi-tng(22) u cc lc cao Pht gio; mt mt cho su tp cc kinh dch t trc, mt mt thc y vic phin dch cc kinh mi. Nm th 7 nin hiu Thi-bnh-hng-quc17(23), nh vua ban chiu kin lp vin Dch-kinh-truyn-php ng-kinh18, mi cc v Phn tng chia nhau phin dch kinh in, m ba v c thnh tch ng k nht l: mt, Thi H19(24) dch c 111 b, gm 236 quyn; hai, Php Thin20(25) dch c 118 b, gm 167 quyn; ba, Thin Tc Tai21(26) dch c 19 b, gm 59 quyn. Di triu vua Chn-tng(27) li c ngi Php H22(28) dch c 14 b, gm 170 quyn; phn nhiu trong s c lin quan n Mt tha. Vua Tng Huy-tng(29) cng bi Pht; vua Cao-tng(30), khi di xung phng Nam th li khng rnh ri quan tm n Pht gio. Khi vua Nguyn Th-t(31) thng nht Trung-quc, tuy c quan tm hn i vi Pht gio, nhng li thin trng v Lt-ma gio(32) ca Ty-tng. V i s Ty-tng l Pht T Ba(33) c tn lm thy ca vua, dch hai loi gii lut ca Nht Thit Hu b, mi loi 1 quyn; v t ca ngi l Sa La Ba(34) th dch vi cun thuc v Mt in, nhng ch l cc cun sch nh, khng gi tr. Trong hai triu i Minh(35) v Thanh(36) u khng c dch kinh; hoc nu c th cng ch c ct gi ni ph, khng ai bit. Hin ti, chng ta ang i din vi ba vn trng yu lin quan n cng vic dch thut, cn phi tp trung ng o ch v cao tng i c mi lm c: 1) Cc kinh lun hin ang c ct gi cc ni nh Ty-tng, Nht-bn, m Trung-quc khng c, nn c phin dch ra Trung vn b sung vo i Tng. 2) em i Tng dch ra vn ng-th(37) nhm thch ng vi nhu yu ca (ngi Trung-hoa) thi i, khi phi tr thnh nhng vt phm ch trng by, ri mt ngy no s b tiu hoi. 3) em i Tng Trung vn dch ra ngn ng cc nc Anh, Php, v.v... truyn b Pht php ra cc nc, khin cho Pht php c gio ha trn ton th gii.

CH THCH
01. Khai-nguyn l nin hiu ca vua ng Huyn-tng. 02. Gio php hai b Kim v Thai do c i Nht Nh Lai ni, l cnh gii ni chng ca Pht php thn, su kn o diu, i lp vi hin gio, gi l mt gio. Li na, loi gio php khng c

40

Gio Khoa Pht Hc - cp hai hin th cho ngi cha th l qun nh, cng gi l mt gio. (Xin xem li ch thch s 26, bi 23 trc.) 03. A-x-l dch l gio th, hoc qu phm chnh hnh, hoc duyt chng. Lut T Phn ni r c 5 loi a-x-l, l: xut gia, th gii, gio th, th kinh, v y ch; nhng y th ch cho chn-ngn a-x-l, tc l v php s ca Mt tng gi nhim v trao truyn b php hay tc php qun nh. 04. Mt gio c php qun nh. Qun ngha l i bi h nim, nh ngha l qu Pht ti thng; ni, ch Pht dng nc i bi ri trn u, khin cho cng c vin mn. C rt nhiu cch thc qun nh khc nhau. 05. Thin V y, ting Phn l Thu-ba-ca-la, ngi Trung n, vn l hu du ca Cam L Phn vng (tc ch t ca c Thch Ca). Nm 13 tui ngi ni ngi lm vua nc -tr, v sau nhng ngi cho anh i xut gia. C ln ang ngi trn thuyn th b n trm, ngi lin m thm nim thn ch, cm ng c c B-tt Chun hin thn, bn trm u hi li xin qui y. Bit rng vic tr ch c hiu nghim, ngi bn ch tm nghin cu. V sau gp c B-tt Long Tr, c truyn php v tr thnh mt v a-x-l ca tng Chn Ngn. T , s thn nghim ni ngi cng ln. 06. Kinh in m Mt tng y c khng do c Thch Tn ni, m do c i Nht Nh Lai trao truyn; gio php do c Thch Ca ni u l phng tin, ch c loi gio php mi l chn tht, v vy m Mt tng cng gi l Chn Ngn tng. 07. Nguyn tn ca b kinh ny l H Khng Tng B Tt Nng Mn S Nguyn Ti Thng Tm La Ni Cu Vn Tr Php. Cu vn tr l ni, cu c nghe php v ghi nh hnh tr khng qun mt; l php nim c B-tt H Khng Tng cu c thnh tu sc ghi nh. 08. Kinh i Nht nguyn gm 10 vn k tng, trong , ngi Thin V y dch 3.000 k tng tinh yu nht, v t ca ngi l Nht Hnh ghi chp ra, tt c gm 7 quyn. 09. Kim Cng Tr, ngi nc Quang-minh Nam n-. Ngi xut gia t tui nh, sau th gii c tc. Ngi theo hc ti cha Na-lan- Trung-n, thng sut Ba Tng, gm c tiu v i tha. Nm 31 tui, ngi knh l B-tt Long Tr lm thy, tri qua 7 nm, khng c loi kinh gio no ca Mt tng m ngi khng thng sut. Trong mt bui tc php, ngi cm nhn c s hin thn ca B-tt Qun T Ti chng gim cho s hc ca ngi c thnh tu, v bo ngi nn sang ng- truyn b Mt tha. Ngi bn theo ng bin n Trung-hoa truyn php. 10. Bt Khng nguyn tn l Tri Tng, gii c Mt v Hin gio. Ngi thng nu ln cc kinh Php Hoa, Hoa Nghim, v.v... v nhng ngha l cao siu ca Hin gio, ri dng gio php Mt gio chng minh cho nhng diu cnh y, lm cho Hin, Mt dung hp thnh mt nh. Ngi hnh o tri ba triu vua, u c tn lm thy ca vua, quan dn th php qun nh vi ngi ng v s. 11. Thin-bo l nin hiu ca vua ng Huyn-tng. 12. i-lch l nin hiu ca vua ng i-tng. 13. Bt Nh ngha l tr tu. Ngi l ngi nc K-tn Bc n-. Sau khi xut gia, ngi hc cha Na-lan- 18 nm; sau mi pht nguyn sang Trung-quc. 14. Trinh-nguyn l nin hiu ca vua ng c-tng. 15. y l ch cho hai b Lc Thp v Bt Thp Hoa Nghim. 16. Vua Th-tng nh Hu-Chu thi Ng-i h Si tn Vinh, bnh sinh tn Nho bi Pht, ph hy ht cha chin trong nc, em nu tt c tng Pht bng ng c tin. Vua ti v 6 nm th cht. 17. Thi-bnh-hng-quc l nin hiu ca vua Tng Thi-tng. 18. ng-kinh tc kinh ca nh Triu-Tng, cng gi l Bin-kinh, tc l ph Khai-phong, tnh Hnam.

41

Gio Khoa Pht Hc - cp hai 19. Ngi Thi H l ngi Vu-in, c vua ban hiu l Hin Gio i s. 20. Ngi Php Thin, sau i tn l Php Hin, ngi Trung-n, c vua ban hiu l Truyn Gio i s. 21. Ngi Thin Tc Tai l ngi nc K-tn, c vua ban hiu l Minh Gio i s. 22. Ngi Php H l ngi nc Ma-kit- Trung-n, c vua ban hiu l Truyn Phn i s.

PH CH
(01) Khai-nguyn: ngha l m u; nm mi; y, l nin hiu ca vua ng Huyn-tng (712756). Nin hiu ny ko di 29 nm (713-741). Ngoi ra, vua Huyn-tng cn c hai nin hiu khc na: trc Khai-nguyn l Tin-thin, ko di 2 nm (712-713); v sau Khai-nguyn l Thin-bo, ko di 15 nm (742-756). Nm u tin ca mt nin hiu c gi l nguyn nin (nm th nht); vy, nu ni nm th 4 nin hiu Khai-nguyn chng hn, l nhm nm 716 TL. (02) A-x-l (acarya): dch l bc thy m phm, thy chnh hnh, thy gio th, t mnh lm khun mu cho t, v dy d, hng dn t tr thnh nhng ngi c hnh vi oan chnh. Nh vy, t thch hp nht dch ch a-x-l l o s. Vo thi c n-, t a-x-l vn c dng trong B-la-mn gio, ch cho v thy chuyn dy t nhng nghi thc, qui tc lin quan n vic cng t theo truyn thng Ph-. Sau , danh t ny cng c Pht gio s dng, v rt ph bin ngay t thi Pht cn ti th. Theo Lut tng, a-x-l gm c 5 loi: 1) Xut gia a-x-l: Mt ngi Pht t c chnh thc chp nhn cho xut gia, trc ht l phi th 10 gii sa di. V thy trao truyn 10 gii trong l th gii , c gi l Xut gia A-x-l, hay Th gii A-x-l. 2) Th gii a-x-l: Khi cc iu kin qui nh, v sa di c php th c tc gii tr thnh mt v t kheo. V thy trao truyn gii c tc trong l th gii , c gi l Th gii A-x-l, hay Yt-ma A-x-l. 3) Gio th a-x-l: Trong l th gii c tc, v thy trao truyn cc php oai nghi cho gii t, c gi l Gio th A-x-l, hay Oai nghi A-x-l. 4) Th kinh a-x-l: V thy dy cho cch thc c tng cng nh ngha l ca kinh in, gi l Th kinh A-x-l. 5) Y ch a-x-l: V cao tng thng chung vi chng t kheo thng xuyn ch bo, nhc nh cho tng chng trong mi hnh vi c ch, nhng lc i ng ngi nm v.v..., gi l Y ch A-x-l. Li na, v cao tng c mt v t kheo xin nng theo tu hc, d ch mt ngy m, cng c gi l Y ch A-x-l. Ngoi 5 loi a-x-l nh trn, c ch cn thm mt loi na, l v thy xung tc cho ngi Pht t trong l xut gia, c gi l Th pht A-x-l; thnh ra c 6 loi a-x-l. Trong Mt gio, t a-x-l c dng ch cho v php s thng t v mn--la cng tt c Ch Tn, chn ngn, th n, truyn php qun nh, v.v... thuc v Mt gio. A-x-l chnh l v o s y kh nng v o hnh truyn th cho ngi tn Mt gio nhng phng php tu tp thch hp v hu hiu thc s tin n gii thot, khng phi bng sch v m bng s hng dn ring bit, trc tip. Khng c s truyn th ca v a-x-l th khng th tr thnh tn Mt gio; bi vy, v a-x-l lun lun c tn phc tng tuyt i, coi nh Pht, v ch c v mi c th din dch c nhng b yu, nhng huyn ngha ch thc ca gio l. Trong ngha , nhng v a-x-l trong Mt gio c lc cng c ngi ta xng l thng s, hoc kim cng thng s, hoc i a-xl.

42

Gio Khoa Pht Hc - cp hai Theo kinh i Nht, mt v a-x-l Mt gio phi gm 13 c tnh: 1) pht tm b ; 2) y tr tu v t bi; 3) thng hp c mi ngi; 4) tu tp c hiu qu v tr tu bt nh; 5) thng t c ba tha; 6) hiu r ngha chn tht ca chn ngn; 7) bit r tm tnh ca mi ngi; 8) tin tng vng chc vo ch Pht v B-tt; 9) c truyn th php qun nh v thng hiu hnh mn--la; 10) iu phc tnh tnh cho tht nhu thun, dit b ng chp; 11) i vi chn ngn, hnh thin, t mnh c quyt nh (tc l c kh nng v quyn lc tuyt i trong mi Pht s thuc Mt gio); 12) nghin cu v thc tp Du Gi; 13) lun lun an tr trong tm b mnh m. Ngi tn c phng s mt v ax-l nh vy th s c c phc bo rt ln; cho nn v a-x-l cng c gi l a-x-l in (rung phc a-x-l mt trong 8 loi phc in). (03) Qun nh: Qun nh ngha l dng nc ri trn u; l mt nghi l c t chc trang trng thng tin mt ngi ( c chn la) ln mt a v nht nh; hay ni chnh xc hn, qun nh l l ri nc, mt nghi thc quan trng ca Mt gio, trong , mt v a-x-l s truyn th cho mt Pht t ngi ny tr thnh mt tn chnh thc ca Mt gio. Tht ra, l qun nh tng c dng triu nh cc vua cha n- thi c, ting Phn gi l abhisekha. Nghi thc ny l phn quan trng nht trong l ng quang ca vua v l lp thi t. Khi c hnh nghi thc ny, mt v o s B-la-mn danh ting, o cao c trng thng l v quc s ca triu nh s dng nc ly t bn bin, ri ln u vua hay thi t chc phc; i vi vua th c ngha rng, k t lc y, ng c cng nhn l v cha t ca c thn dn; i vi v thi t th c ngha rng, k t lc y, ng c cng nhn l ngi tha k chnh thc s tr thnh v cha t ca thn dn. Tng t nh th, trong Mt gio, ngi tn khi th nhn l qun nh, cng c tha nhn s tr thnh mt v ch t ca mt th gii tm linh, tc l mt c Pht. Trong l qun nh ny, v a-x-l dng nc t nm bnh (tng trng cho nm tr ca Pht) ri ln u ca t, biu th ngha rng, l ngi tha k a v Pht-. Do v c nhiu nghi thc khc nhau vi ngha khc nhau m l qun nh trong Mt gio cng c nhiu loi khc nhau; nhng ba loi sau y c xem l ch yu: 1. Kt duyn qun nh: tc l qun nh c t chc rng ri cho mi ngi, nhm kt mi duyn lnh vi Mt gio, trc khi tr thnh tn chnh thc. Trong l ny, mi ngi tham d (bt lun tng tc hay cn c cao thp) u c bt kn mt bng mt mnh la, cm mt bng hoa nm trn hnh mn--la. Bng hoa y rt xung trng vo hnh c Pht hay B-tt no, tc l mnh c duyn lnh vi c Pht hay B-tt y, v ly c Pht hay B-tt y lm v Bn Tn ca mnh. Lc , v a-x-l (tc th gii s) xng danh hiu c Pht hay B-tt y, dng nc trong bnh ry ln u ba ln, ri truyn cho mt loi n quyt v mt cu thn ch th tr. 2. t qun nh: tc l qun nh ch c t chc cho ngi Pht t tri qua l kt duyn qun nh, c v Bn Tn ca mnh, v c truyn cho n, ch. Ngi Pht t ny (bt lun tng tc), nh vy l c tm thnh mun tu hc theo Mt gio, cho nn sau l qun nh ny, ngi s c v a-x-l chnh thc cng nhn l t ca Mt gio, v c truyn dy cho gio php b mt ca Mt gio. Cha c cng nhn l t chnh thc m hc tp Mt gio l phm trng ti ging nh ti nghe trm ch tng b tt. 3. A-x-l qun nh: cng gi l truyn php qun nh, tc l qun nh c t chc trao chc a-x-l cho mt hnh gi Mt gio. y l l qun nh cao cp nht trong Mt gio. V hnh gi Mt gio, sau mt thi gian di tu tp tinh cn Mt php, cng c cao dy, trong l qun nh ny, s chnh thc tip nhn a v a-x-l, tc c cng nhn l ngi c y t cch ca mt v o s truyn php. (04) Thin V y (Subhakara-simha, 637-735): l mt trong nhng v t s ca Mt gio Trung-quc, cng vi hai ngi Kim Cng Tr v Bt Khng, c ngi i xng l Khai-nguyn tam i-s (ba v B-tt thi Khai-nguyn). Ngi l ngi nc -tr (Odra) ng-n (tc gi ni l Trung-n), thuc dng St--l, vn l hu du ca Cam L Phn vng (ch rut ca c Thch Ca). Nm 13 tui ngi ni ngi vua, nhn v ni lon, ngi nhng ngi ri i xut gia. Ngi i v b bin pha Nam, gp c ngi Th Thng Chiu , v ng c Php-hoa tam-mui. Sau ngi i ngc ln Trung n, n cha Na-lan-, cu hc vi ngi t Ma Cc a (Dharmagupta), c trao truyn trn vn

43

Gio Khoa Pht Hc - cp hai php Tam-mt Du-gi v th l a-x-l qun nh, tr thnh v i hc gi ca Mt gio. Nm 716, ngi vng mnh s ph ri Thin-trc, i xuyn qua vng Trung n Trng-an, c vua ng Huyntng dng trng l tn lm quc s, mi cha Hng-phc, ri cha Ty-minh. Nm 717 ngi vng chiu dch kinh ti cha B-, v dch c quyn H Khng Tng B Tt Nng Mn Ch Nguyn Ti Thng Tm La Ni Cu Vn Tr Php. V t ngi dc lng chuyn vic dch kinh. Ngi l ngi u tin em Mt gio truyn vo Trung-quc; v cng vi ngi Kim Cng Tr, c coi l nhng ngi c cng t nh c s cho Mt gio Trung-quc. Thnh in cn bn ca Mt gio l kinh i Nht (tc kinh i T L Gi Na Thnh Pht Thn Bin Gia Tr) l do ngi khu tng, v t ca ngi l ngi Nht Hnh (638-727) ghi chp lm thnh. Ngoi ra, ngi dch cc b kinh quan trng khc thuc Mt gio nh T B H ng T Kinh, T Tt a Yt La Kinh, v.v... Nm 735 ngi dng biu xin tr v nc, nhng cha c vua chun ha th ngi vin tch, th th 99 tui. Vua Huyn-tng v cng thng tic, truy tng l Hng-l khanh, an tng ti cha Qung-k Long-mn. Ph php t ca ngi c cc v: Nht Hnh, Huyn Siu, Ngha Lm, Tr Nghim, H V y, Bt Kh T Ngh (ngi Cao-li), o T (ngi Nht), v.v... (05) Trng-an: l mt trong nhng c ni danh ca Trung-quc, nm lu vc sng Hong-h thuc tnh Thim-ty, tc l thnh ph Ty-an ngy nay. Trong khong hn mt ngn nm t nh Hn ti nh ng (206 tr. TL - 907 s. TL), Trng-an tng l kinh ca cc triu i Ty-Hn (206 tr. TL - 25 s. TL), Tin-Triu (304-329), Tin-Tn (351394), Hu-Tn (384-417), Ty-Ngy (535-551), Bc-Chu (559-581), Ty (581-619) v ng (618-960); di nhng triu i khc th n cng l mt thnh th trng yu. Ring trong lch s pht trin ca Pht gio Trung-quc, Trng-an cng tng chim mt a v cc k quan trng. Thi c i, Trng-an l mt thnh ca Trung-quc nm gn vng Ty-vc nht, cho nn n nghim nhin tr thnh ca ng thng thng gia Trung-quc v Ty-vc, ng thi cng l a im giao lu vn ha gia hai vng; theo , Pht gio t Ty-vc cng c truyn nhp vo Trung-quc bng ca ng Trng-an ny. T bui u, cc v cao tng Ty-vc cng cc nc pha Ty Bc, mang kinh in Pht gio vo Trung-quc, trc ht l n a im giao lu vn ha Trng-an, t y mi lu b, hong dng. Cc cao tng truyn gio cng ti dng chn thnh ph ny trc nht. Trng-an tng l o trng hong php v dch kinh ni ting ca cc bc i s lng danh nh o An, Cu Ma La Thp, Huyn Trang, Bt Khng, v.v... Di hai triu i Ty v ng, Trng-an cng l mt trung tm Pht gio quan trng, t m cc tng phi nh Tam Lun, Hoa Nghim, Php Tng, Cu X, Lut, Mt, v.v... c lu truyn rng ri v phng Nam. Ngi Thin o ca tng Tnh , ngi Thn T ca Thin tng cng lp o trng hong php ti kinh thnh ny. Li na, rt nhiu v s t Nht-bn, Triu-tin cng tng n y tu hc, v sau khi tr v nc tch cc truyn b Pht gio, tr thnh nhng v t s ca nhiu mn phi ni ting a phng. Trng-an cng l cn c a ca nhiu t vin ni ting: o trng dch kinh do triu nh bo h nh cc cha i Hngthin, Hong-phc, i Tin-phc; cha Nht-nghim ca ngi Ct Tng; cha Ty-minh ca hai ngi o Tuyn v Vin Trc; cha i T-n ca hai ngi Huyn Trang v Khuy C; cha Ch-tng ca ngi Thun; cha Thi-nguyn ca ngi Php Tng; cha Thanh-long ca Mt tng; cha Ha- ca Tam-giai gio; v.v... Cc h thng cha cng c kin to mi chu qun nh cha i-vn, cha Trung-hng, cha Khai-nguyn, v.v... cng ly Trng-an lm trung tm. T i Tng v sau, Trng-an khng cn l trung tm chnh tr na; Pht gio cng lu hnh khp mi ni, nhiu trung tm Pht gio mi dn dn xut hin, v Trng-an cng dn dn mt i ci a v trung tm Pht gio ca Trung-quc m n hnh din m nhn tri c ngn nm trc . (06) Chn Ngn tng: y l ch cho Mt tng Trung-quc. Tng ny, ch yu ly kinh Kim Cng nh lm Kinh tng; ly kinh T B H lm Lut tng; v ly lun Thch Ma Ha Din lm Lun tng. Tng phi ny ni rng, gio php do Ha thn Pht Thch Ca Mu Ni ging dy ch l nhng phng tin cu kh, rt gin d, d hiu, d nhn, gi l hin gio; cn gio php do Php thn Pht Thch Ca Mu Ni (tc i Nht Nh Lai) ging ni mi l gio php chn tht, chnh l kinh nghim ni chng ca Pht, cc k b o thm diu, kh ai c th hiu thu c; bi vy, gio php y c gi l chn ngn, hay mt gio. Trong khong nin hiu Khai-nguyn (713-741) i vua ng Huyn-

44

Gio Khoa Pht Hc - cp hai tng, hai v cao tng i hc gi ca Mt gio n- l Thin V y v Kim Cng Tr trc sau n kinh Trng-an, phin dch cc kinh in cn bn ca Mt gio, kin lp o trng qun nh, v Mt tng (tc Chn Ngn tng) Trung-quc c chnh thc thnh lp t . V nguyn do ny, Chn Ngn tng Trung-quc cng c gi l Khai Nguyn tng. Chn Ngn tng cng l tn mt tng phi ca Pht gio Nht-bn, do i s Khng Hi (tc Hong Php i s [774-835], nm 804 sang Trung-quc tham hc, nm 806 tr v nc) sng lp vo nm 808. (07) Kinh i Nht: cng gi l kinh i T L Gi Na Thnh Pht Thn Bin Gia Tr, l mt b kinh cn bn ca Mt gio. Theo Mt gio, kinh ny (cng vi kinh Kim Cng nh) do Php thn Pht Thch Ca Mu Ni l c i Nht Nh Lai ging ni ti cung Kim-cng php-gii. V thng th ca php hi l B-tt Kim Cng Tt a lnh th kinh ny t kim khu ca Pht, ri ghi chp li thnh kinh, ct gi trong mt ngi thp bng st min Nam n-, i khi no c ngi y kh nng v c mi trao truyn. V sau c ngi Long Th xut hin min Nam n-; nh sc gia h ca c i Nht Nh Lai, ngi m c cnh ca ca ngi thp st, vo bn trong, nh l B-tt Kim Cng Tt a, c th l qun nh v tip nhn hai b kinh (i Nht v Kim Cng nh), em truyn b i. l truyn thuyt c ngi Kim Cng Tr k li cho t l ngi Bt Khng, v c ghi li trong tp Ph Php Truyn ca ngi Hong Php i s (774-835), sng t ca phi ng Mt, Nht-bn. Theo sch Khai Nguyn Thch Gio Lc, nguyn bn ting Phn ca kinh i Nht gm 10 vn k tng, l do i s V Hnh (?-?, cng thi vi ngi Ngha Tnh, i ng) sang Thin-trc du hc mang v, c gi kn cha Hoa-nghim ti kinh thnh Trng-an. Nm 724, ngi Thin V y cng thin s Nht Hnh n cha ny, tuyn chn 3.000 k tng tinh yu nht ca b kinh i Nht bn ting Phn kia, dch ra Hn vn gm 7 quyn, tng cng c 36 phm. (08) Kim Cng Tr (Vajrabodhi, 671?-741, c thuyt ni l 663-723): l v t ph php th 5 ca Mt gio n-, v l s t (cng vi ngi Thin V y) ca Mt gio Trung-quc. Ngi vn l con ca mt gia nh B-la-mn min Nam n- (c thuyt ni l mt v vng t Trung n-), nhng khi ln 10 tui th xut gia theo o Pht, tu hc ti Pht hc vin Na-lan-. Nm 20 tui ngi th gii c tc, hc khp cc kinh lun i, tiu tha, thng hiu cc mn Nhn Minh, Duy Thc, Trung Qun, Du Gi, Lut, v.v... Nm 31 tui th tr v min Nam, theo ngi Long Tr tu hc v nghin cu Mt gio. Sau 7 nm, ngi th nhn mi yu ngha ca Mt gio, c th l qun nh, ri tr ln li Trung-n. Sau ngi sang Tch-lan, ri theo tu bun i n Java (mt hn o ca qun o Nam-dng). Ti y ngi thu nhn mt ngi t l Bt Khng (ngi Tch-lan, lc mi 14 tui). Tm tr y mt thi gian ri ngi li xung thuyn i Trung-quc, dn theo ch tiu Bt Khng. on thuyn i c n 30 chic, gia ng b sng nh tan nt, nhng ch c chic thuyn ca ngi l bnh yn v s. Ngi n Qung chu vo cui nm 719, lin lp o trng qun nh, ha bn chng. Nm sau, 720, ngi n Lc-dng, ri Trng-an, chuyn vic phin dch kinh in Mt gio v truyn th b php qun nh. Dch phm ca ngi c Kim Cng nh Kinh, Du Gi Nim Tng Php, Qun T Ti Du Gi Php, v.v... c thy 8 b, gm 11 quyn (c thuyt ni l 25 b, 32 quyn). Cui i, ngi mun tr v n-, nhng li b bnh v vin tch ti cha Qung-phc Lc-dng, nm 741, th th 71 tui. Ngi, cng vi hai ngi Thin V y v Bt Khng, tng c ngi ng thi xng l Khai-nguyn tam i s (ba v B-tt thi Khai-nguyn). (09) Tc php: l mt thut ng Pht hc c dng trong np sng tu hnh hng ngy ca ngi xut gia. l nhng php tc phi tun th trong cc hnh vi i, ng, ngi, nm, hc tp, n ung, thm bnh, v.v...; nhng cch thc qui nh trong cc nghi thc th gii, x gii, b tt, sm hi, k nguyn, v.v... Ring trong bi hc ny, t tc php c tc gi dng ni v tc php qun nh, tc nghi thc im o trong truyn thng Mt gio, bao gm cc cch thc nh dn nhp (dn t vo n trng), u hoa (nm hoa trn hnh mn--la), trao mo v gng soi, v.v... (10) Nghi qu: l nhng qui nh v cc cch thc hnh tr dng cho t chng ca Mt gio, nh php tng tr mt ch v n quyt tiu tr nghip chng; phng php qun tng c Pht Bn Tn;

45

Gio Khoa Pht Hc - cp hai phng php to hnh mn--la; nghi thc tc php qun nh; nghi thc sm hi; lm l cng dng; v.v... (11) Bt Khng (705-774): tc ngi Bt Khng Kim Cng (Amoghavajra), v t ph php th 6 ca Mt gio. Ngi l ngi nc S-t (Tch-lan), t cht thng minh, thu nh theo ch i n cc nc vng bin Nam-hi. Nm 14 tui, lc ngi ang ti Java (hn o ni t th Jakarta ca Namdng ngy nay) th gp ngi Kim Cng Tr t Tch-lan ti, lin knh m, xin xut gia lm t, hc t mu ting Phn v tr tng kinh ting Phn. Nm 720 ngi theo thy n Lc-dng. (C thuyt ni, ngi l con trong mt gia nh B-la-mn Bc n-, m ci t nh, theo ch n Thi-nguyn, sau xut gia lm t ngi Kim Cng Tr.) Nm 20 tui ngi th gii c tc ti cha Qung-phc Lc-dng. Ngi l ngi thng tu tt bc, trong 20 nm tri hc o, va hc vi ngi Kim Cng Tr li va hc vi ngi Thin V y, ngi hon ton nm vng b ngha Mt gio. Sau khi ngi Kim Cng Tr vin tch (nm 741), tun di mnh ca thy, ngi cng vi vi v t nh Hm Quang, Tu Bin v.v... theo ng thy tr v Tch-lan. Ti y ngi c a-x-l Ph Hin (c thuyt ni l a-x-l Long Tr) truyn cho Ch Tn mt n v cc kinh lun Mt gio hn mt trm b. Sau ngi sang n-, i khp cc ni tham vn cc bc i hc gi Mt gio ng thi, cng su tm rt nhiu kinh in Mt gio. Nm 746 ngi tr li kinh Trng-an vi s kinh in Mt gio s, ri chuyn vic dch kinh. My ln lp n cu ma linh nghim, c vua ng Huyn-tng knh trng, ban hiu l Tr Tng, cng ban cho o c sa ta, v cng vinh diu. Khi An Lc Sn (?-757) khi lon (nm 755), ngi tr ti cha i Hng-thin trong kinh thnh Trng-an, thng hnh l tiu tr tai ha. By gi Trng-an mt vo tay gic lon, vua Huyn-tng (712-756) lnh n ti Thnh- (T-xuyn), vua Tc-tng (756-762) ln ngi ti Linh-v (xa thuc tnh Thim-ty, nay l khu t tr Ninh-h ca Hi tc). Tuy ngi trong vng kim sot ca gic lon, nhng vn cho ngi b mt a th cho vua Tc-tng khuyn nh vua trong mi hnh ng hng ngy; nh vua cng thng cho s gi lin lc vi ngi cu hc Pht php. Nm 757 triu nh dp yn gic lon, vua Tc-tng tr v Trng-an, vn ly l quc s i trng ngi. Vua i-tng, sau khi ln ngi (nm 762), c cch tin chc cho ngi lm th Hng-l khanh (quan khanh Hng-l khng chnh thc), gia hiu cho ngi l i Qung Tr tam tng. Ngi lin m o trng Mt gio Ng-i sn, Thi-nguyn, trin khai hot ng truyn b Mt gio. Nm 771 ngi dng biu xin cho nhp vo i Tng tt c 77 b kinh (gm 101 quyn) m ngi dch t trc n gi. Nm 774, bit gi n, ngi dng biu t bit vua, tng vua nm b chy v linh kim cng (biu tng hnh l ca cc tu s Mt gio), ri vin tch, th th 70 tui. Vua truy tng chc t khng, thy hiu l i Bin Chnh, xy thp ti cha i Hng-thin. Ngi cng vi ba ngi Cu Ma La Thp, Chn v Huyn Trang, tng c ngi i xng l bn nh dch kinh li lc nht. Ngi cng cng vi hai ngi Thin V y v Kim Cng Tr, c xng l ba v B-tt thi Khai-nguyn. (12) Nc S-t: tc nc Tch-lan, mt o quc n- dng, cch bn o n- khong 32 cy s v hng ng Nam, l mt trong nhng cn c a ch yu ca Pht gio Nam truyn Thng Ta b. Tch-lan, vn tn ting Phn l Simhala, dch m Hn Vit l Tng-gi-la, dch l s t. Ngy xa ngi Trung-quc thng gi l nc S-t, cng gi l o ng-chng, hay o Lng-gi; ngi u-chu gi l nc Ceylon (dch m Hn Vit l Tch-lan). T nm 1505 n nm 1658, Tch-lan b ngi B-o-nha h; ri t nm 1796 n nm 1948, li b ngi Anh h. Tch-lan ly li nn c lp vo nm 1948, v n nm 1972 th i tn thnh Sri Lanka (dch m Hn Vit l T-l-lan-ca). (13) Mt tha: Theo kinh in Mt gio, Pht gio gm c ba tha: Tiu tha, i tha v Kim-cng tha. Vi cc t c tr tu thp km, Pht dy cho gio php Tiu tha; vi cc t c tr tu trung bnh, thm vo gio php Tiu tha, Pht dy cho gio php i tha; vi cc t c tr tu cao siu, sau cc gio php Tiu v i tha, Pht cn dy cho gio php Kim-cng tha. Bi vy, Kim-cng tha mi l ti thng tha. Mt gio cho rng, trong khi gio php Tiu v i tha ch l gio php phng tin, c c Pht dng loi ngn ng thng thng ging dy, d hiu, d nhn, th gio php Kim-cng tha l loi gio php b mt, th thng nht, su xa nht, khng th pht biu bng

46

Gio Khoa Pht Hc - cp hai ngn ng thng thng, m c ni bng chnh ngn ng chn tht (chn ngn) ca Pht; v vy, Kimcng tha cng c gi l Mt tha, hay B-mt tha. (14) Thin-bo: l nin hiu th ba m cng l nin hiu cui cng ca vua ng Huyn-tng, ko di 15 nm (742-756). Hai nin hiu trc ca vua Huyn-tng l Tin-thin (712-713) v Khai-nguyn (713-741). (15) i-lch: l nin hiu th t, v cng l nin hiu cui cng ca vua ng i-tng (762-779), ko di 14 nm (766-779). Ba nin hiu trc l Bo-ng (762-763), Qung-c (763-764) v Vnh-thi (765-766). (16) Bt Nh (Prajna, 734-?): Ngi l ngi nc K-tn pha Bc n-, 7 tui xut gia, 20 tui th i gii, 23 tui n min Trung-n, vo hc vin Na-lan-, theo hc vi ba v i lun s thi by gi l Tr H, Tn Hu v Tr Hu, thng hiu cc mn Du Gi, Duy Thc, Ng Minh, v.v... Sau , ngi xung thuyn chu du khp cc nc vng bin Nam-hi. Nm 781 (i vua ng c-tng, 780-805) ngi n Qung-chu, ri ra Trng-an; nm 788 khi s dch kinh in Mt gio. Nm 790 ngi vng chiu i s sang nc Ca-thp-di-la. Sau khng bao lu, ngi c vua ban hiu Bt Nh tam tng cng o c sa ta; ri li tip tc cng vic dch kinh. Ngi vin tch ti Lc-dng, nhng khng r nm no. Dch phm ca ngi gm c: i Tha L Th Lc Ba La Mt a Kinh, Bt Nh Ba La Mt a Tm Kinh, T Thp Hoa Nghim, i Tha Bn Sinh Tm a Qun Kinh, Th H Quc Gii Ch La Ni Kinh. (17) Trinh-nguyn: Trinh-nguyn l nin hiu th ba v cng l nin hiu cui cng ca vua ng c-tng, ko di 21 nm (785-805); hai nin hiu trc l: Kin-trung (780-783) v Hng-nguyn (784). (18) Kinh Hoa Nghim, tn y l i Phng Qung Pht Hoa Nghim Kinh. Theo truyn thuyt, sau khi thnh o, c Thch Ca Mu Ni ngi yn ti ci b- trong 21 ngy, u tin l chim nghim li tt c nhng g Ngi va thc chng; ri tip , Ngi khai php hi u tin, tuyn thuyt kinh Hoa Nghim, ni nhng php mn ni chng ca chnh Ngi, m thnh chng ton l cc v i B-tt nh Vn Th, Ph Hin, v.v...; bi vy, ngi phm phu th gian lc by gi khng th trng thy php hi ny. Gio php Hoa Nghim l loi php mn n gio, v cng cao su mu nhim, khng ph hp vi cn c ca chng sinh ng thi, v th, cng nh cc kinh in cao diu (i tha) khc, kinh Hoa Nghim khng c ph bin th gian trong mt thi gian di. Mi n khong th k th nht TL, kinh ny mi c kt tp, v sang th k th 2 mi c B-tt Long Th chnh thc tuyn dng, trong phong tro hng khi v pht trin Pht gio i tha. Theo ngi Php Tng vit trong quyn Hoa Nghim Kinh Truyn K, b kinh Hoa Nghim do ngi Long Th pht hin c, gm c 3 phn Thng, Trung v H. Hai phn Thng v Trung th s phm cng nh s k tng qu ln, sc ngi khng th no th tr ni, nn ngi Long Th khng truyn b. Ngi ch gii thiu phn H ca b kinh ny m thi, tc bn i Phng Qung Pht Hoa Nghim Kinh gm mi vn k tng. Bn kinh ny, vo u th k th 5 bt u c truyn sang Trung-quc, trc sau c ba bn dch: 1) Nm 392, t ca ngi Tu Vin L-sn l Chi Php Lnh, khi hnh sang Ty-vc cu php. Khi sang n nc Vu-in, ngi tm c bn Phn vn ca kinh Hoa Nghim gm 36.000 k tng. Nm 408 ngi v nc, mang theo bn kinh ch Phn y v; v n nm 418 th ngi Pht Bt La, ti cha o-trng kinh Kin-khang ca nh ng-Tn, dch kinh y ra Hn vn vi tn i Phng Qung Pht Hoa Nghim Kinh, gm 60 quyn. l bn dch kinh Hoa Nghim u tin Trung-quc, thng c gi l Lc Thp Hoa Nghim Kinh, cng gi l Cu Hoa Nghim Kinh, hay Tn Kinh. 2) Nm 695, ngi Tht Xoa Nan , p ng li thnh cu ca n hong V Tc Thin, t nc Vuin n Thn- (Lc-dng), mang theo bn ch Phn ca b kinh Hoa Nghim y hn; ri ti cha i Bin-khng, ngi cng vi hai ngi Ngha Tnh, B Lu Ch, dch bn kinh y ra Hn

47

Gio Khoa Pht Hc - cp hai vn, gm 80 quyn. l bn dch kinh Hoa Nghim th hai ti Trung-quc, thng c gi l Bt Thp Hoa Nghim Kinh, cng gi l Tn Hoa Nghim Kinh, hay ng Kinh. 3) Nm 795, quc vng nc -tr min Nam n-, sai s thn mang mt bn Phn vn kinh Hoa Nghim do chnh nh vua sao chp li, em sang Trung-quc tng cho vua ng c-tng (780805). Sang nm 796, bn kinh ny c ngi Tam Tng Bt Nh dch ra Hn vn ti cha Sng-phc Trng-an; n nm 798 th dch xong, vi tn y l i Phng Qung Pht Hoa Nghim Kinh Nhp Bt T Ngh Gii Thot Cnh Gii Ph Hin Hnh Nguyn Phm, gi tt l Ph Hin Hnh Nguyn Phm, cng gi l Trinh Nguyn Kinh, gm 40 phm, cho nn cng gi l T Thp Hoa Nghim Kinh. (19) V-tng: tc vua V-tng (L Trin) nh ng, l mt ng vua tng ph hoi Pht gio. ng ch t mt nin hiu duy nht l Hi-xng (841-846), nn k php nn ny c gi l cuc Php nn Hi-xng, l mt trong bn k php nn trong lch s Pht gio Trung-quc, c cc s gia gi l tam V nht Tng. Nguyn nhn ca cuc Php nn Hi-xng ny bt ngun t mi lin quan gia o gio v Pht gio di triu i nh ng. Nguyn v, h ca cc vua nh ng l h L, cng h vi v khai t ca o gio l Lo T, tc L Nh; bi vy, cc vua nh ng cho Lo T l t tin ca h, v o gio chim c a v trng yu trong sut vng triu ng. Ngay t u nh ng, khi vua Cao-t (618-626, l v vua u tin ca vng triu ny) va ln ngi c 4 nm (nm 621), o s Ph Dch (lc ang lm quan thi s lnh), vi tiu dit Pht gio bo tn o gio, dng s gm 11 iu tu ln vua bi xch Pht gio, xin vua h lnh tng ni hon tc, gim bt vic xy dng cha thp. Lc y c i s Php Lm (572-640) nhit tnh bo v Pht gio, em ht bin ti vit sch Ph T Lun, phn bc cc iu vu co ca o s Ph Dch, nu r cc t thuyt hi dn ca o gio, lm cho Ph Dch khng th ng i c, nh vua bn khng nghe theo li Ph Dch, s cng kch Pht gio b dp tt ngay. T , Pht gio li cng pht trin mnh m v nhanh chng. Nhng t khong trung dip ca nh ng tr v sau, trong ni b Pht gio dn dn pht sinh nhiu t hi, gio on cha gi qu nhiu ti sn t hu, mt s ng tng ni ch lo khu danh trc li, lm tng lng cm ght ca cc tn ngoi o. Gp lc vua ng V-tng l mt v vua sng tn o gio, l c hi thun tin vng ln, o s Triu Quang Chu bn toa rp vi t tng L c D, tu vua ph hoi Pht gio. Nghe li hai v ny, nh vua thng tay ph Pht gio. Vua V-tng ln ngi nm 841, ngay nm sau (842) lin h lnh cho tt c tng ni trong nc, nhng ai phm gii lut Pht ch u phi hon tc, tt c ti sn t hu u b tch thu. Hai nm sau na (844), nh vua li ban lnh nghim trng hn: Phi ph hy ht tt c nhng cha nh trong nc, v cc tng ni trong cc cha u phi hon tc. Nm sau (845), nh vua li ban hnh sc lnh gt gao hn: Trong hai kinh thnh Trng-an v Lc-dng, mi ni ch gi li 4 ngi cha v 30 v tng ni mi cha; cc chu qun ln, mi ni ch gi li mt ngi cha v 20 tng ni; cc chu va, mi ni gi li mt ngi cha v 10 tng ni; cc chu nh, mi ni gi mt ngi cha v 6 tng ni. Tt c nhng ngi cha khc u b ph hy, hoc lm cc c s cng cng dng cho dn chng; tt c s tng ni cn li u phi hon tc. Tt c tng Pht v chung, khnh v.v... bng ng, u b em nu chy c tin hoc lm nng c. Sang nm sau (846) th vua V-tng cht; vua Tuyn-tng (847-860) ln ngi, lp tc h chiu phc hng Pht gio. Trong 5 nm (842-846) b trit h , cc tng phi Pht gio b tan r, tn mc khp ni; kinh in tht lc, tiu iu; Pht gio bc vo thi vn suy thoi theo nhp suy thoi ca vng triu ng. (20) Chu Th-tng: tc vua Th-tng (954-959) ca nh Hu-Chu (951-960, ng Bin-lng, cng gi l i-lng, tc nay l huyn Khai-phong, tnh H-nam) thuc thi Ng-i (907-960). Vua Thtng tn l Si Vinh, l con nui ca vua Thi-t (951-954), mt nm sau khi ln ngi (nm 955), lin thi hnh chnh sch n p Pht gio. ng h lnh ph hy tt c cc cha vin khng c danh ting trong nc, tng cng c n 3.336 ngi (c thuyt ni 30.336 ngi). Tt c tng ni trong cc cha u b cng bch hon tc. Tt c tng Pht, php kh bng kim loi u em nu c tin. By gi, trong mt ngi cha Trn-chu c mt tng B-tt Qun Th m bng ng, rt linh thing, cho nn,

48

Gio Khoa Pht Hc - cp hai d c chiu vua ban xung, ngi a phng khng ai dm ng ti. Nh vua nghe tin, lin thn hnh n cha , t tay cm ba p ti tp vo mt vo ngc pho tng, lm mi ngi run s v cng. Nm 959, nhn i chinh pht min Bc, gia ng, nh vua bng nhin b mt mt nht ngc, au n v cng, khng ai cu cha c, ch mt thi gian ngn th cht. y l k php nn th t trong lch s Pht gio Trung-quc. Nguyn nhn a n php nn k ny khng phi do c k th tn gio, m do nn ti chnh ca triu nh b kit qu. Sau k php nn ny, trn ton nc Hu-Chu ch cn li 2.964 ngi cha danh ting, vi 91.200 tng ni. (21) Nh Tng (960-1279): tc nh Triu-Tng, l vng triu thng nht c kin lp k tip thi i Ng-i Thp-quc (907-979), bi Triu Khung Dn (927-976). ng nguyn l mt vin chin tng ca triu nh Hu-Chu (951-960), nh chin cng m c thng dn n chc thng lnh cm qun in tin kim im, kim lnh Tng-chu Qui-c tit s, di triu vua Chu Th-tng (954-959). Nm 960, ng dn qun i chinh pht tc Khit-an, nhng va ti Trn-kiu th ng gy cuc binh bin, c ton th qun lnh tn xng l hong . ng lp tc quay tr v kinh , bt p vua Chu Cung- (959-960), by gi mi c 7 tui, phi nhng ngi cho ng. Th l ng dit nh Hu-Chu, xng , kin lp triu i nh Tng, vn ng Khai-phong. phn bit vi nh Lu-Tng (420-479), ngi ta gi y l nh Triu-Tng. Th l thi k Ng-i (907-960) chm dt phng Bc, nhng vn cn vi nc ca thi k Thp-quc (908-979) phng Nam. V vy, sau khi lp quc, nh Tng tip tc nh chim cc nc kia, chm dt thi k phn lit, thng nht t nc Trung-hoa. n i vua Huy-tng (1101-1125) th triu nh nh Tng qu suy yu, thng b r Kim uy hip. Nm 1126 Huy-tng truyn ngi cho con, tc l vua Khm-tng (1126-1127), th cng l lc r Kim nh trn xung n Yn-kinh (tc Bc-kinh ngy nay); sau th vy hm Bin-kinh (tc kinh Binlng), vua Khm-tng phi cu ha v xin triu cng. Nhng nm sau, 1127, r Kim li nh chim Bin-kinh, lp mt v i thn l Trng Bang Xng lm S , ri bt vua Khm-tng cng thng hong Huy-tng, thi t, hu phi, hong tc v.v... c thy 3.000 ngi, em v nc Kim; chm dt thi k u ca vng triu Triu-Tng, m s thng gi l nh Bc-Tng. Khi r Kim bt vua Khm-tng v c hong tc Tng tht em v nc Kim ri, Trng Bang Xng t bit khng c mi ngi knh phc v hp tc, bn cng triu thn tn thn vng Triu Cu (con trai th 9 ca vua Huy-tng) ln ngi hong ti Nam-kinh (nay l huyn Thng-khu, tnh Hnam), tc l Tng Cao-tng (1127-1162); sau li di xung ng ti Lm-an (nay l ph Hng-chu, tnh Trit-giang), s gi l Nam-Tng. n nm 1276, qun Mng-c (lc ny dit nc Kim) nh ph kinh thnh Lm-an, bt ton b vua Tng Cung (1275-1276), hong thi hu, tn tht, quan li v.v... em v phng Bc, triu thn phi chy sang Phc-kin, lp em ca Cung ln ngi, tc vua oan-tng (1276-1278). Nm 1278, vua oan-tng cht ti Qung-ng, em l V vng (1278-1279) ln ngi, c triu thn di ra o Nhai-sn ngoi bin Qung-ng. Nm 1279, trong mt trn hi chin cui cng vi qun Mng-c, vua V vng cng triu thn nhy xung bin t t; nh NamTng b dit. K c Bc v Nam, vng triu Triu-Tng truyn ni c 18 i vua, ko di 320 nm. (22) Thi-t (960-976) v Thi-tng (976-997) y l hai ng vua u ca vng triu Triu-Tng. Vua Thi-t l ngi khai sng ra nh Tng (xin xem ph ch s 21 trn), c cng thng nht Trungquc, nhng cha trn vn. Vua Thi-tng l em ca Thi-t, sau khi ln ngi k v, lin tip tc cng nghip ca vua anh, em qun bnh nh cc nc cn st li ca thi Thp-quc nh Ng-Vit (908978) v Bc-Hn (951-979); by gi nc Trung-quc mi c thng nht, tuy vy, min H-bc vn cn mt trong tay nc Kim. C hai ng vua ny u rt nhit tm ng h Pht gio. (23) Thi-bnh-hng-quc: l nin hiu u tin trong 5 nin hiu ca vua Tng Thi-tng, ko di 9 nm (976-984); nm th 7 nin hiu Thi-bnh-hng-quc tc l nm 982 TL. Bn nin hiu sau l: Unghi (984-987), oan-cng (988-989), Thun-ha (990-994), v Ch-o (995-997). (24) Thi H (Danapala): l v cao tng dch kinh i Tng. Ngi ngi nc -in-nang (Udyana, Udnvanaka) pha Ty Bc n- (trong ch thch s 19 trn, tc gi ni nhm l nc Vu-in). Nm 980 (di triu vua Tng Thi-tng), ngi cng vi ngi Thin Tc Tai (ngi nc Ca-thp-dila pha Bc n-) n Bin-kinh (tc ph Khai-phong, kinh nh Triu-Tng), tr ti Dch-kinh vin

49

Gio Khoa Pht Hc - cp hai ca cha Thi-bnh-hng-quc, chuyn vic dch kinh. Ngi dch c cc b nh i Tha Trang Nghim Bo Vng Kinh, Cp C Trng Gi N c Nhn Duyn Kinh, Qung Thch B Tm Lun, i Tha Nh Thp Tng Lun, Lc Thp Tng Nh L Lun, Th H i Thin Quc Kinh, Bin Chiu Bt Nh Ba La Mt Kinh, v.v... tt c l 115 b, gm 255 quyn. Ngi i xng ngi l Hin Gio i s. Khng ai bit nm sinh v nm mt ca ngi. (25) Php Thin (Dharmadeva, ?-1001): Ngi ngi Trung n-, xut thn t cha Na-lan- nc Ma-kit-. Nm 973 (di triu vua Tng Thi-t) ngi n Trung-quc. Mi u ngi tr ti Lc-chu (nay l huyn Thy-t, tnh Sn-ty), dch c b Thnh V Lng Th Kinh v Tht Pht Tn. n nm 980, ngi c cc quan vin a phng dng s tin c ln vua Tng Thi-tng. Vua mng lm, cho mi ngi v kinh . Nhn , nh vua cho xy Dch-kinh vin ti cha Thi-bnh-hng-quc. Nm 982, vin Dch-kinh xy xong, nh vua ban sc mi ngi, cng vi hai ngi Thi H v Thin Tc Tai, u vo c tr ti Dch-kinh vin chuyn vic dch kinh. Ngi dch c b i Tha Thnh Ct Tng Tr Th La Ni Kinh, c vua ban hiu l Truyn Gio i s. Nm 1001 (di triu vua Tng Chntng, 998-1022) ngi vin tch, thy hiu l Huyn Gic i s. T nm 980 n nm 1000, ngi dch c thy 46 b kinh, gm 71 quyn. (26) Thin Tc Tai (?-1000): Ngi l ngi nc Ca-thp-di-la pha Bc n-, nguyn c tr ti cha Mt-lm, nc X-lan-t-la (Jalandhara), cng pha Bc n-. Nm 980, ngi cng vi ngi Thi H sang n Bin-kinh, c vua Tng Thi-tng triu kin v tip i trng vng. Nh vua lin cho xy vin Dch-kinh m Ty cha Thi-bnh-hng-quc, ri ban sc mi ngi cng vi hai ngi Php Thin v Thi H vo y c tr chuyn vic dch kinh. Ngi c vua ban hiu l Minh Gio i s. Trc sau ngi dch c 22 b kinh, gm 75 quyn. Ngi vin tch nm 1000 (di triu vua Tng Chn-tng), thy hiu l Tu Bin. C thuyt ni rng, vo nm 987, ngi vng chiu vua (Thi-tng), i tn li l Php Hin. (27) Chn-tng (998-1022): l i vua th ba ca vng triu Triu-Tng, thm tn v ng h Pht gio nhit thnh. Tng s tng ni di thi ng c n gn na triu ngi. (28) Php H (Dharmapala, 963-1058): Ngi l ngi nc Ca-thp-di-la Bc n-, h Kiu-thi-ca, nguyn thuc dng B-la-mn. Thu nh hc thng bn kinh Ph cng cc k lun. V sau ngi xung vng Trung-n xut gia theo Pht gio, theo hc c tiu ln i tha vi nhiu v cao tng. Nm 1004 ngi sang n Bin-kinh, dng tng vua Tng Chn-tng x li Pht cng kinh bn ch Phn, c vua ban cho c sa ta v mi tham gia cng tc phin dch kinh in; li c vua ban hiu l Truyn Phn i s. Trc sau ngi dch c 35 b kinh lun, gm 270 quyn. Ngi vin tch nm 1058 (di triu vua Tng Nhn-tng (1023-1063), thy hiu l Din Gio tam tng. (29) Tng Huy-tng (1101-1125): l i vua th 8 ca vng triu Bc-Tng. ng ni ngi ca vua anh l Trit-tng (1086-1100), v c hai u l con ca vua Thn-tng (1068-1085). Huy-tng l ngi c c ngh thut, vit ch rt p; nhng li a thch k gian nnh m k ngi trung lng. Nh vua dng nnh thn Si Kinh lm t tng, cho nn chnh s i lon. Si Kinh li tin c o s Lm Linh T, cng nhau by mu kt ng, a n cuc bi tr Pht gio vo nin hiu Tuyn-ha (11191125). Trc tin, nh vua i danh hiu Pht bng i gic kim tin, i danh hiu B-tt bng Tin nhn i s, gi tng l c s v phi i y phc ging nh cc o s; sau , cc cha ln, cc danh lam, tranh tng, php kh, v.v... b ph hy gn nh tn tuyt. Theo s nhn xt ca cc s gia, tai ha ca k php nn ny cn trm trng hn c bn k php nn tam V nht Tng trc kia. Nm 1227 (lc truyn ngi cho Khm-tng lm thi thng hong), ng b qun Kim bt (cng vi vua Khm-tng) em v t Bc; sau 9 nm lm t binh, nm 1135 ng cht nc Kim. (30) Tng Cao-tng (1127-1162): l v vua kin lp nn vng triu Nam-Tng (1127-1279). Nm 1127, sau khi c hai vua Huy-tng v Khm-tng u b qun Kim bt em v nc Kim phng Bc, thn vng Triu Cu, con th 9 ca vua Huy-tng, bn b Bin-kinh v di xung Nam-kinh (nay l huyn Thng-khu, tnh H-nam), c triu thn ph ln ngi hong , tc l Tng Cao-tng; s gi l nh Nam-Tng. Chng bao lu, v s qun Kim nh bt, vua Cao-tng li chy trn xung Dng-

50

Gio Khoa Pht Hc - cp hai chu (tnh Giang-t). Nm 1129 qun Kim tin nh xung Nam, vua Cao-tng li trn chy, lu lc my ni, ri xung ti n-chu (Trit-giang). Ti y, v c cc hin thn, tng gii nh Hn Th Trung, Nhc Phi, v.v... cng quyt phn cng qun Kim, cng vi s hng ng ca nhiu ngha qun c hai min Giang-bc v Giang-nam, qun Kim phi rt lui v Bc; do vua Cao-tng li tr ln phng Bc, n nm 1132 th tm dng chn Lm-an (Hng-chu, Trit-giang). Nm 1138, khi ch quyt ngh ha vi qun Kim, Cao-tng bn chnh thc chn Lm-an t kinh nh Nam-Tng. T ng tin dng bn gian thn Tn Ci (lm ni gin cho qun Kim), cho lm n chc t tng, v st hi cc anh hng quyt tm cu nc nh Nhc Phi, Hn Th Trung, H Thuyn v.v..., khin cho th nc ngy cng suy yu, n ni, vo nm 1141, triu nh nh Tng phi k ha c chu xng thn v triu cng nh Kim; vua Cao-tng phi ct t dng cho vua Kim c phong chc l Khang vng! c vng bc tin cng cho vua Kim, ng bc lt nhn dn v cng thm khc. Nm 1162 ng truyn ngi cho ngi chu by i ca vua Thi-t l Triu Thn (tc Tng Hiu-tng) lm thi thng hong, n nm 1187 th mt. (31) Nguyn Th-t: tc vua Th-t (1215-1294) nh Nguyn (1271-1368). ng tn l Ht Tt Lit, chng tc Mng-c, tiu dit nh Nam-Tng, thng tr ton b lc a Trung-quc. Tc Mng-c t xng l ging ngi Tht-t, gm nhiu b lc Mng-c, Hung-n, t-quyt v.v..., sng du mc vng t bao la pha Bc Trung-quc. T th k th 12 h l thuc nc Kim ( pha ng Bc Trung-quc). V b ngi Kim c hip qu, vo u th k 13 h vng ln nh li nc Kim, t xng l nc i Mng-c (Mng-c hn quc). Nm 1206, mt v t trng ca Mng-c l Thit Mc Chn (1162-1227), thng nht cc b lc Mng-c, c cc th lnh ca cc b lc tn ln ngi hn (hong ca Mng-c), xng hiu l Thnh Ct T hn, ng Karakorum (pha Bc tnh Ni-mng ngy nay). Nm 1210, Thnh Ct T hn nh Kim, bt nc ny phi thn phc, triu cng; ri quay sang hng Ty, nh chim cc nc vng Ty-vc, n tn b bin Hc-hi v x Kiev ca Nga. Ri ng li quay v nh nc Ty-h (pha Ty Bc ca Trung-quc), nh dit xong Ty-h th s nh Trung-quc, nhng ngay trong m trc ngy nc Ty-h u hng th ng bnh cht (1127). Nm 1129, ngi con th ba ca Thnh Ct T hn l Oa Khot i (1186-1241) ln ngi hn, tip tc cng nghip ca cha, nm 1234, pha Ty th nh chim ti Hi-quc, ng u, pha ng th tiu dit nc Kim. Nm 1251, con trng ca Li (1193-1232, con th t ca Thnh Ct T hn) tn Mng Kha (1208-1259) ln ngi hn, sai em l Ht Tt Lit em qun i nh i-l, Th-phn; t thn ng dn qun nh Tng. Khi ng nh vo T-xuyn, v gp sc khng c mnh lit ca qun Tng, ng b t thng ngay trong trn. Nghe c tin ny, Ht Tt Lit lin em qun quay v Karakorum, chim ly ngi hn (nm 1260). Nm 1264, Ht Tt Lit di xung Yn-kinh (tc nay l Bc-kinh). Nm 1271 ng i quc hiu l Nguyn, v ng tr thnh Nguyn Th-t; sang nm sau ng li i Yn-kinh thnh i-. Nm 1279 ng tiu dit nh Nam-Tng, thng tr ton ci Trung-hoa, dng nn mt quc rng ln t u sang , cha tng c trn th gii trong lch s c kim. ng cht nm 1294, ti v 35 nm. (32) Lt-ma gio: l gio phi Pht gio c thnh lp v thnh hnh ti nc Ty-tng, v c truyn b Trung-quc (trong a khu ca cc dn tc Mng-c, Ty-tng) v cc nc Bhutan, Sikkim, Nepal. Ch lt-ma l dch m t ch Ty-tng blama, dch ngha l thng nhn. Thng nhn tc l bc thng c, l mt danh t Pht hc vn c dng tn xng cc v t Pht c y tr tu v o hnh trn hn mi ngi; tng ng vi ch Phn guru. Nh vy, khng phi bt c v tng no Ty-tng cng l lt-ma, nhng v sau th t ny bin thnh ting thng dng gi chung cho tng s Ty-tng, vi ngha l s trng hay thin tri thc. Ty-tng, ch v lt-ma (tng s) c dn chng c bit sng knh. i vi tn Mt gio, ngoi ch v cao tng Pht gio, ch Pht v B-tt ra, khng c v thnh hin no khc ng c tn knh; cng khng c nguyn tc lun l o c no ng tun th ngoi li dy ca Pht qua v lt-ma. Pht gio Ty-tng khng nhng qui y Tam Bo m cn thm mt Bo th t, trn c Tam Bo, l v lt-ma ca h. Khng c v lt-ma ny l khng c Pht Php Tng; khng c v lt-ma ny th khng th nhp o, khng th thnh Pht! Cho nn, s sng bi lt-ma Ty-tng l tuyt i; v l l do ngi ngoi quc gi Pht gio Ty-tng l Lt-ma gio (Lamaism); ch chnh ngi Ty-tng khng t xng mnh l Lt-ma gio, m xng l Nan-chos (Nam-xc-t, c ngha l tn gio Chnh-thng phn bit vi ngoi gio l

51

Gio Khoa Pht Hc - cp hai o Bon ca dn bn x), hoc Sans-rgyas-kyi-chos (Trit-ci-da-c-xc-t, c ngha l tn gio Pht). Sau khi c truyn vo t n-, Pht gio Ty-tng kt hp vi tn gio nguyn th ca dn bn x l o Bon, m hnh thnh nn Lt-ma gio, khc bit rt nhiu vi Pht gio cc nc Trungquc, Vit-nam, v.v... S liu Trung-quc ni rng, vo nm 641 TL, nhm kt tnh thn hu gia hai nc, vua Ty-tng l Sron-btsan-sgam-po (Song-tn-t-cam-ph) ci cng cha Vn Thnh, con ca vua ng Thi-tng lm hong hu (trc nh vua cng lp hong hu l cng cha nc Nepal, kin thnh tin Pht). Khi sang Ty-tng, cng cha mi rt nhiu cao tng, mang kinh tng cng theo. n ni, cng cha gip vua Ty-tng trong vic triu chnh, cng khuyn ha nh vua sng phng Pht php. Nhn , nh vua cho s gi sang n- mi cc v cao tng mang kinh in sang Ty-tng phin dch v hong dng Pht php. l bc m u nn tng cho Pht gio Tytng. Vo th k th 8, ngi Tch H (Santaraksita) n- sang Ty-tng, phin dch kinh in cng truyn b Pht php. ng thi, ngi Lin Hoa Sinh (Padmasambhava) cng t n- sang Ty-tng truyn b Mt gio. Ngi dung hp Mt gio vi Bon gio ca ngi bn x, chuyn sng bi qu thn v bi ton, hnh thnh mt th Mt gio ring bit ca nc Ty-tng, tc Lt-ma gio; v ngi tr thnh v t khai sng Lt-ma gio. Nhng kinh in do ngi dch lm thnh tng Kinh ca Lt-ma gio. Mt th k sau, vua Glan-dar-ma (Lng-t-ma), v l tn thun thnh ca Bon gio, cho nn hy dit Lt-ma gio. n th k th 11, ngi A Sa (Atisa) t n- sang, ra sc phc hng Lt-ma gio. n th k th 13, khi Thnh Ct T hn kin lp quc Mng-c th Ty-tng tr thnh mt b ca quc . Nm 1260, vua Mng-c l Ht Tt Lit tn v lt-ma Ty-tng Chos-rgyal-hphags-pa (Bt-t-ba, 1239-1280) lm quc s, v Lt-ma gio nghim nhin tr thnh quc gio ca quc Mng-c (trong c hn mt na nc Trung-hoa, t sng Trng-giang v pha Bc). Nm 1271, vua Ht Tt Lit i quc hiu Mng-c thnh nc Nguyn; nm 1279 ng tiu dit Nam Tng, thng tr ton ci Trung-quc, v Lt-ma gio ng nhin cng tr thnh quc gio ca Trung-quc. T khi tip nhn Lt-ma gio, vng triu Nguyn tn lc bo h gio phi ny, m t quan tm n nn Pht gio truyn thng ca Trung-quc. Cc v quc s u l cc v lt-ma c thnh t Ty-tng. Tng l ca Lt-ma gio, c bit l cc v tng Ty-tng, rt c triu nh bit i v tn knh cung nhit; ai u cc v ny s b cht tay, ai nhc m cc v ny s b ct li! Cc chc v thng lnh tng on Trung-quc u do cc tng quan Lt-ma gio nm gi. Lnh ca v s (quc s) c gi tr nh lnh ca vua. T vin dnh ring cho Lt-ma gio c triu nh xy dng rt nhiu, rt khang trang lng ly. i sng ca cc lt-ma trn y li dng. Bi vy, nhng sinh hot ca tng l Lt-ma gio ngy cng i ra ngoi gii lut. H say m vo cc thi h trn tc, thm ch cn c c v con, lm cho k cng ca Pht gio tr nn hn lon. iu chnh tnh trng ny, nm 1293, vua Nguyn Th-t ban sc lnh: Cc chc v tng quan, nu ai c v con u b cch chc. Sau li c sc lnh: Tng s hay o s, nu ai c v con th phi np cc th thu nh ngi dn thng. Sc lnh ny nh l mt iu kin hp thc ha cho cc tu s lp gia nh, v vy, s tng s Lt-ma gio c gia nh tng gia ngy mt nhiu, a Lt-ma gio i vo con ng try lc, xa cch nhn tm; v cng l ci nguyn nhn a n s sp ca nh Nguyn Trung-hoa. Tuy Lt-ma gio vo thi i nh Nguyn hng thnh nh vy, nhng n ch thnh chn cung nh, cn trong dn gian th ngi Trung-hoa vn tn ngng nn Pht gio truyn thng, ly vic tu thin, nim Pht, gi gii lm cc mn tu tp hng ngy. Nm 1368, nh Nguyn b nh Minh (1368-1644) tiu dit, ngi Mng-c tr v ni t c ca h pha Bc Trung-quc. V thy cc t hi ca Lt-ma gio vng triu Nguyn, cc hong nh Minh u tm phc hng nn Pht gio truyn thng ca Trung-quc, cn i vi Lt-ma gio th ch i x bnh thng, va phi. Tuy nhin, Lt-ma gio vn tip tc c ng h nhit tnh nc Mng-c v nhng a khu c ngi Mng-c sinh sng (nh tnh Ni-mng ca Trung-quc chng hn). Trong khi Lt-ma gio Trung-quc (di thi nh Nguyn) i vo con ng try lc, th Lt-ma gio Ty-tng cng sa a y ht nh vy. C th ni, tnh trng chung ca Lt-ma gio ( c Ty-tng v Trung-quc) vo thi k (th k 13 v 14) l nh vy. n th k 15, Ty-tng c ngi Tson-khaba (Tng-khch-ba) ra i, dng mnh ng ra dc lc vn ng ci cch Pht gio Ty-tng, a Lt-

52

Gio Khoa Pht Hc - cp hai ma gio vo h thng t chc mi, ly s nghim tr gii lut lm nn tng cn bn, chn chnh tt c nhng t hi c, tng l phi sng c thn, em li ci khng kh thanh tnh cho tng on. Lt-ma gio trong h thng mi ny c gi l Hong-mo phi (phi m vng), phn bit vi Lt-ma gio trc l Hng-mo phi (phi m , tng l c gia nh). Hong-mo phi t ngy cng c nhiu th lc, v php vng ca gio phi ny (tc t Lai Lt Ma) nm ht quyn bnh v tn gio v chnh tr trong nc. Bi vy, t tng ca Hong- mo phi c pht huy, truyn b khp nc, trnh hin mt b mt mi, mt thanh th mi cho Lt-ma gio, nh hng ca n lan rng n Trung-quc; cho nn, Lt-ma gio di triu i nh Minh, Hong-mo phi p o hon ton Hng-mo phi, khin cho Hng-mo phi phi rt dn v Mng-c. Ti i c t Lai Lt Ma th 3, ch thn ngi sang Mng-c hong php, v hu ht nhn dn Mng-c u i theo Hong- mo phi, cho n ngy nay. Di triu i nh Thanh (1616-1911), Lt-ma gio cng c triu nh ng h, do thun ty tn ngng cng c, nhng cng cn v nng theo mi lin h Lt-na gio thc hin chnh sch thng tr Mng-c v Ty-tng. Nm 1720, vua Khang Hi (1662-1722) ct qun nh chim Ty-tng, nhng vn tn trng Lt-ma gio. C th ni, trong nhng th k cn i, di s lnh o ca cc c t Lai Lt Ma v Ban Thin Lt Ma, Lt-ma gio rt thnh hnh c Ty-tng, Trung-hoa v Mng-c. Cui thi i nh Thanh, sau khi b lon Thi-bnh thin-quc ph hy, Pht gio Trung-quc ni chung, b suy vi, m Lt-ma gio cng ch cn l ci bng m, v t th chm lng trong dn gian, khng cn thanh th g na. Ring Ty-tng, nm 1959 Trung-cng tin qun sang xm chim v thng tr ton ci lnh th, git hi v bt hon tc v s lt-ma, ph hy t vin, c t Lai Lt Ma i th 14 phi bn o sang sng lu vong n-. Ch trong vng 7 nm di s p bc ca Trung-cng, s tng l 23.000 v trong 3 ngi cha ln kinh Lhasa, ch cn c 300 v. Tht l mt thi k i php nn ca Pht gio Ty-tng; nhng b li, k t ngy , Pht gio Ty-tng dn dn c nhiu ngi trn th gii (Anh, Php, c, Nga, Nht, v.v...) bit n v knh ngng. (33) Pht T Ba (1239-1280): cng gi l Bt T Ba, dch m ca Tng ng Chos-rgyal-hphags-pa, l mt v lt-ma Ty-tng. Ngi l v t th 5 ca phi Sakyapa, mt trong 4 phi Mt-tng thuc Hngmo phi Ty-tng. Nm 15 tui ngi lm thy truyn gii, ng thi lm c vn cho vua Mng-c l Ht Tt Lit. Nm 19 tui, ngi dng quan im Pht gio ph phn sch Lo T Ha H Kinh v kch o s. Nm 1260, Ht Tt Lit (by gi thng tr hn mt na nc Trung-hoa) em ngi sang kinh Karakorum ca Mng-c, tn lm s (quc s), thng lnh Pht gio ton quc (trong phn lnh th ca Trung-quc). Uy quyn ca ngi tht l lm lit, mi khi ti chn cung nh, ngi c trn t hong , xung n cng khanh, bch quan, tt c u ra tn ca in nghnh tip. Nm 1269, vng mnh vua, ngi ly vn t Ty-tng lm c s, sng ch ra vn t Mng-c s dng ring cho dn Mng-c, gi l Bt-t-ba vn (tc vn t Mng-c). Bi th, ngi cng c vua trng i, v c ban hiu l i Bo php vng; li c ban cho ngc n. Nm 1276 (c thuyt ni 1274), vua Ht Tt Lit li a ngi tr v Ty-tng, y thc cho ngi trch nhim va lm vua cai tr Ty-tng, va lnh o Pht gio Ty-tng; l v vua s u tin ca vng quc Ty-tng. Ngi xc tin vic giao lu vn ha gia Ty-tng v Trung-quc, em cc k thut v n lot, ngh thut v kch ngh ca Trung-quc truyn vo Ty-tng, v em cc k xo v kin trc, iu khc v ngh thut ca Ty-tng hi nhp vo Trung-quc. Nm 1280 ngi vin tch, th th 42 tui. Vua Ht Tt Lit rt mn tic, tng cho ngi thy hiu i Bo Php Vng, Ty Thin Pht T, i Nguyn S. Nh vua cn cho dng cha -s cc ni v tc tng ngi th. (34) Sa La Ba (1259-1314): l mt v tng dch kinh triu i nh Minh. Tng truyn, ngi l ngi H-ty (Trung-quc), nhng cng c thuyt ni ngi l ngi Ty-vc. Ngi xut gia vi s Bt T Ba (xin xem ph ch s 33 trn) t lc nh, tu tp cc php qun nh; v sau li theo hc gio php i tiu tha vi Trc Lt Xch thng s (?-?). Ngi thng hiu Tng vn v nhiu th vn t khc, c s Bt T Ba tin dn ln vua Nguyn Th-t, c vua y nhim phin dch cc kinh in hin, mt trc nay cha c truyn vo Trung-quc. Vua ban hiu cho ngi l i Bin Qung Tr. Thi by gi, o phong ca tng l xung thp ti t, vua Nguyn Th-t rt lo lng, bn c ngi lm Thch gio tng thng cc x Giang, Trit (Giang-t v Trit-giang) chn chnh cc t hi ca tng l vng

53

Gio Khoa Pht Hc - cp hai Giang-nam. T sau khi ngi n ni nhm chc, cc chuyn phin toi u tr kh, cc t vin c an nh. Quan st tnh hnh cc tnh Phc-kin, Qung-ng, ngi nhn thy gio thng b kh s v ni quan s nhng nhiu, bn tu ln vua bi chc tng thng cc l, ri t mnh rt lui v n c Lngsn, tnh Thim-ty. Nm 1314, mt hm ngi tnh ta trc Pht m vin tch, th th 56 tui. Nhng dch phm ca ngi hin cn gm c: Dc S Lu Li Quang Vng Tht Pht Bn Nguyn Cng c Kinh Nim Tng Nghi Qu, Dc S Lu Li Quang Vng Tht Pht Bn Nguyn Cng c Kinh Nim Tng Nghi Qu Cng Dng Php, Hoi Tng Kim Cng La Ni Kinh, Pht nh i Bch Tn La Ni Kinh, Vn Th B Tt Ti Thng Chn Tht Danh Ngha Kinh, Chng S Tri Lun (trc tc ca ngi Bt T Ba). (35) Nh Minh (1368-1661): Minh l vng triu Trung-quc k tip nh Nguyn, do Chu Nguyn Chng (1328-1398) kin lp. Chu Nguyn Chng t l Quc Thy, qu Ho-chu (tnh An-huy), mi 7 tui m ci cha m, nh ngho, bn xin vo lm tiu cha Hong-gic ngay ti Ho-chu. ng cha c 7 nm, gp lc x hi tao lon, qun khi ngha ni ln khp ni chng li triu nh nh Nguyn, ng bn tr v lng, hp cc dn ngho li lp ng khi ngha, ri st nhp lm thn binh di trng ca Quch T Hng (ngi cng lng), dn dn c thng n i tng; li g con gi cho. Khi Hng cht, ng ln thay lm ch tng, qun s di trng c n vi ngn ngi. ng ca ng ngy cng pht trin ln mnh, thanh th tng cao, ni bt hn ht cc t chc ngha qun khc, c nhiu gii s tc, in ch ng h. Thy thc lc vng mnh, nm 1356, Chu Nguyn Chng khi binh vt Trng-giang nh chim Kim-lng (Nam-kinh), t xng l Ng quc cng, ri tip tc nh chim ht cc tnh tr ph min ng Nam. n nm 1366 th ng lm ch trn vn min Nam Trungquc, bn xng l Ng vng v bt u thit lp triu nh ti Kim-lng. Sang nm 1367, ng cho qun Bc tin. Nm sau, 1368, ng t ln ngi hong , t quc hiu l Minh, nh ti Kim-lng, ri ra Bc tn cng chim i- (Bc-kinh), chm dt s thng tr ca nh Nguyn. Tuy nhin, cng phi ti 19 nm sau (tc nm 1387), ng mi thu hi trn vn lnh th Trung-hoa t tay ngi Mng-c, thng nht Trung-quc t Bc ti Nam, t Ty sang ng. Ti i vua th ba l Thnh (1403-1424), sau khi ln ngi, i i- (tc Yn-kinh) thnh Bc-kinh, v di ln ; cn Kim-lng th i tn l Nam-kinh. T v sau, cc i vua k tip u gi ti Bc-kinh. Cui i Minh, vua quan thi nt, chnh tr suy hoi, ng phi thi nhau xut hin; cui cng th bo lon bc pht. Nm 1644, L T Thnh em qun chim Bc-kinh, hong T-tng (1628-1644) tht c cht, nh Minh dit vong, trc sau tn ti 277 nm. Di vng triu Minh, Pht gio c cc vua ng h nn rt thnh hnh, c nhiu v cao tng xut hin, tng on ng c m nghim chnh, nn gio hc c chm lo chu o; tuy nhin, v cng tc phin dch kinh in, ngoi mt s kinh Mt gio do lt-ma Sa La Ba dch (xin xem ph ch s 34 trn), cn th khng thy li du vt g. (36) Nh Thanh (1644-1911): l vng triu Trung-quc k tip nh Minh, do tc ngi thiu s Mnchu kin lp. Ngi Mn vn l tc Kim (cng tc l tc N-chn), tng lt nh Bc Tng (1127) v lm ch phn Hoa-bc trn mt trm nm (t th k 12 sang th k 13), i ch vi vng triu Nam Tng. Khi ngi Mng-c chim trn Trung-hoa th ngi Kim b dn v vng pha ng Bc (vng Hc-long-giang), chia thnh 3 b Kin-chu, Hi-ty v ng-hi, chu l thuc nh Nguyn. T khi nh Minh ln lm ch Trung-quc, ngi Kim (N-chn) li tm cch bnh trng, lan dn xung pha Nam, pha ng v sang pha Ty. V sng chung vi ngi Hn hn mt th k, h c Hn ha t nhiu, cng lp triu nh ging nh triu nh Trung-hoa. Nm 1616 (di triu vua Minh Thn-tng, 1573-1620), th lnh ca b Kin-chu l N Nh Cp Xch thng nht cc b khc, t xng hong , ly quc hiu l Hu Kim; l vua Thi-t nh Hu Kim. Sau ng chim Thm-dng (Phng-thin, tnh Liu-ninh) v t kinh ca Hu Kim . Nm 1636, vua Thi-tng (1627-1643) li i quc hiu l i Thanh, v i tn tc N-chn thnh tc Mn-chu. Nm 1644, vin phn tng ca triu Minh l Ng Tam Qu, dn qun Thanh tin vo Bc-kinh (lc vua cui ca nh Minh l T-tng va t t cht), thi t Phc Lm (con ca vua Thitng), lc mi 7 tui, c a ln ngi , tr thnh vua Th-t ca vng triu Thanh, tc l vua Thun Tr (1644-1661). Vua Thanh Th-t tn l i Tn Gic La Phc Lm, sau khi ln ngi, t nin

54

Gio Khoa Pht Hc - cp hai hiu l Thun-tr. T v sau, cc i vua k tip u ch t mt nin hiu, v ly nin hiu gi thay tn, v d: Thun Tr, Khang Hi, Quang T, v.v... Vng triu Thanh chnh thc lm ch Trung-quc vo nm 1644, nhng thc s c kin lp t nm 1616, v phi n nm 1662 (nm u vua Khang Hi, 1662-1722) mi bnh nh v thng nht hon ton lnh th Trung-quc. Nh Thanh (bao gm Hu Kim) truyn ni c 12 i vua, ko di gn 300 nm. Cui nm 1911, cuc cch mng Tn Hi thnh cng, vua Tuyn Thng (1909-1911) thoi v; u nm 1912, Tn Trung Sn (1866-1925) tuyn b thnh lp chnh th cng ha, chm dt triu i nh Thanh, ng thi chm dt ch qun ch phong kin tng ng tr trn t nc Trung-hoa tri my ngn nm. Di vng triu Thanh, Pht gio truyn thng ln Lt-ma gio u c triu nh cc lc ng h, cha vin c xy ct nhiu, tng ni ng o, nhng Pht gio li tnh trng suy vi v tng on thiu phm cht, km hc thc, gio php khng c hong dng. Ring v cng tc phin dch kinh in, cng nh triu Minh trc , khng c s nghip g c ghi chp li. (37) Ng th: tc l bch thoi, l th vn mi ca ngi Trung-hoa, vit nh li ni thng ngy ca dn chng, r rng, d hiu, ch khng hc ba, kh hiu nh c vn (hay vn ngn). cc triu i qun ch, li vn ny tng c cc nh vn dng vit truyn ngn, tiu thuyt, hoc c lc n cng c dng lm th; nhng phi n u th k 20, sau khi cuc cch mng Tn Hi (1911) thnh cng, li vn ny mi ch thc c cc nh ci cch vn hc tch cc vn ng, tr thnh th vn chnh thc ca ngi Trung-hoa trong thi i mi. Hai ngi c cng hng u trong cuc vn ng l hai v gio s ca vin i hc Bc-kinh: Trn c T (1879-1942) v H Thch (1891-1962). Nm 1917, trong mt bi vit v ci cch vn hc, ng H Thch vit: Vn hc phi ty thi m thay i., v: Vn bch thoi l th vn chnh thc ca Trung-quc, v l li kh ca vn hc tng lai.. Cc v ny mun ngi Trung-hoa trong thi i mi hy b c vn m dng ng th. C vn th phi hc gii mi hiu c, cn ng th, h ai c c l hiu c, thm ch nu khng bit c, m nghe ngi khc c ln th tc khc hiu lin; v chnh n l ting ni hng ngy ca mi ngi. Nm 1919, t sau cuc Ng t vn ng, phong tro dng vn bch thoi li cng ln cao. Tt c tr thc, thanh nin, sinh vin, hc sinh u thy rng, mun ci to quc gia th phi dng vn bch thoi; mun vn ng s tham gia ng o ca ng bo trong cng tc ci cch th phi dng vn ng th. Bo ch xut hin khp ni, m t no cng dng vn ng th vit bi v cng h ho ng bo ton quc hy s dng li vn y. Ch trong vng 3 nm (1919-1922), vn ng th c ton dn chp nhn; b Gio-dc ca chnh ph cng chnh thc cho dy li vn ny khp cc trng hc. T , vn ng th tr thnh quc ng ca ton th ngi Hoa, d thuc sc tc no, d ang sinh sng vng t no trn th gii. C vn tr thnh t ng, v ng th mi l sinh ng ca ngi Hoa.

BI TP
1. Bn v dch s xut sc ca Mt gio trong khong thi gian t nin hiu Khai-nguyn n nin hiu Trinh-nguyn l nhng v no? 2. B kinh T Thp Hoa Nghim do ngi no phin dch? Phm no trong b kinh khng c trong hai b Lc Thp v Bt Thp Hoa Nghim? 3. i vua Tng Thi-tng, ba v dch s c thnh tch ng k nht l ai? Mi v dch c bao nhiu b, gm bao nhiu quyn? 4. Vua Nguyn Th-t rt tn phng Pht php, nhng thin trng v gio phi no? 5. Hin ti c ba vn trng yu lin quan n cng vic dch thut, l nhng vn no?
55

Gio Khoa Pht Hc - cp hai

Tng Hp Yu Ch Cc Bi 22, 23 v 24
1. c Pht ra i n-, kinh gio ca Ngi lu truyn n Trung-quc, tt phi tri qua qu trnh vn chuyn v phin dch, th mi hnh thnh kinh bn quc vn trnh hin trc mt ch v nhn s ng-phng. Ni n vn chuyn, v ng b th sa mc ngn dm, ni cao vn tng; v ng thy th bin rng khng thy b, sng gi cc him c; l mt iu kh khn. Ni n phin dch, va phi gii c Phn ng v Hn ng, va phi tinh tng Pht php; li phi c quyt tm hi sinh tinh lc mt i cho s nghip bt nghin, c th th cng vic mi thnh tu; cng l mt iu kh khn. Mt b kinh Pht, c lc phi my ln mang i, ri phi my ngi phin dch, ngi trc ng xung th ngi sau k tc, nhin hu mi hnh thnh kho php bo hon chnh. Tt c cc b kinh nh Hoa Nghim, i Bo Tch, i Nit Bn, i Phng ng i Tp, v.v... u nh th c. c bit hn na, b kinh Lng Nghim l loi quc bo ca n-, tng b cm lu truyn ra nc ngoi. Vo thi , nhng ngi ra khi nc n- u b quan vin cc trm canh bin gii lc sot nghim nht. Th m c ngi em b kinh y chp li vi ch tht nh, ly sp bc k, ri x bp i mnh ra, nht kinh v trong , may bt li, ch cho n khi vt may lnh ln mi ra i. Khi n c Trung-quc ri, li x bp i ra ly kinh m phin dch!(1) Tinh thn hi sinh trng lit nh th, ngi nghe ai m khng cm ng n ri nc mt! Ngy nay chng ta c ngi thoi mi trc bn, m quyn kinh ra c, tc l chng ta c c cht t nhn duyn; nu khng tng gieo nhn lnh t kip trc, h chng ta c c ci phc c th hng ngy hm nay ! Cho nn ngi tu hc nn nh ngh n ni gian kh ca cc bc tin nhn, c c ba tng thnh in nh ngy nay khng phi l chuyn d! Chng ta hy trn qu thi gi, ng n tri qua ung ph. Bi k m kinh ni rng: Pht php thm diu khng g hn trm ngn mun kip kh c gp con nay thy nghe c th tr xin r chn ngha ca Nh Lai. c bi k y m nc mt rn ra, cm n Pht, lng lun mong bo p. 2. Cc v tng Trung-quc tng sang n- thnh kinh, khng bit c bao nhiu v hi sinh tnh mng. Ch Pht v B-tt c uy lc ln, nu mun gio php c lu hnh Trung-th, sao li khng gia h cho nhng v thnh kinh y? cho cc ngi phi cht gia ng, lm tr ngi cho s nghip thnh kinh v i! V vn ny, chng ta nn hiu r rng, tt c cc php u khng ri khi nh lut nhn qu; m QU th c qu quyt nh, v cng c qu khng quyt nh.(2) Qu khng quyt nh th cn c th bin i c, nhng qu quyt nh

56

Gio Khoa Pht Hc - cp hai

th khng c cch no ci bin. Ngy xa c ng vua c,(3) mun tiu dit dng h Thch-ca. Tn gi Mc Kin Lin xin php c Pht cho i cu, nhng Pht cha ha kh. Tn gi bn dng thn thng, em nm trm ngi trong dng h Thchca b vo bnh bt, ri em gi trn cung tri Phm-thin. Sau khi s bin qua ri, tn gi xem li th trong chic bnh bt ch ton l mu! Th mi bit, i vi nh nghip th d l c Pht cng khng th cu c. n nh c Thch Tn gp lc phi n la nga;(4) ngi Tng Triu chu ha cht u;(5) ngi An Th Cao b nn Ci-k;(6) ngi Thin o leo ln ngn cy gieo mnh;(7) Lng V b khn i-thnh;(8) ngi Huyn Trang chu au n lc lm chung;(9) u l nhng minh chng cho thy nh nghip khng d dng chuyn i. Cng c th gii thch rng: Trong khi ci nhn thin i ny cha chn th ci qu c i trc chn trc ri, cho nn cui cng phi chu qu bo; cn ci qu bo an vui ca ci nhn thin i ny th s c hng i sau; ch quyt khng th khng c qu bo! 3. Vn em Kinh Tng dch ra vn ng th, hin ti cng khng gp gp g; v l, vn t vn cn ang trong thi k din bin, cha thnh cc din nht nh; nu ct lc em cng sc ra m lm vic, ri sau khi vic dch ra vn ng th thnh, vn nht vn t li bin ci na (nh dng mu t ghp vn chng hn), th c phi l bao nhiu cng sc u vt b ht khng! Hin gi cc sch hc ca hc sinh tiu hc, bn cnh mi ch u c ghi thm mu t ch m; ri y bao nhiu nm sau na, rt c th vn t s b b i, m ch dng mu t ghp vn m thi. Cho nn vic dch kinh ra vn ng th, xin c thong th. 4. Kinh in Mt gio cng ging ngha l, v ngha l y cng ging nh kinh in Hin gio. Nhng ngi hc kinh in Mt gio phn nhiu ch ch trng n n trng, nghi qu v ch thut, m b qun phn gio ngha, mi sinh ra t hi, khin cho con ng chn l mt m; l iu khng ng. Cho nn ngi hc Mt gio vn cn phi nghin tm gio ngha. Ngi u tin khi xng ra Mt gio l B-tt Long Th. Ngi c kinh Hoa Nghim, son nhiu b lun, c tn xng l t s ca tm tng phi; nh th th ngi l bc bc thng gio ngha n mc no! Ly l m ni, ngi tu Mt gio m bc thng gio l th mi c c ci cng dng to ln t ti; cn cha t c gio l th rt cuc ch l k thua km hn ngi m thi. 5. Nghe ni chnh quyn tri qua cc triu i u coi i Tng Kinh nh l quc bo. C nc khng c c bao nhiu b. Mt ngi cha ln mun thnh mt b, trc ht phi xin vua ph chun cp cho. Trn ng ch v, trn cc hm Kinh phi c ph nhiu vng, li phi c chuyn vin ca triu nh i theo trng nom; c nh trng, thi kn, tu nhc. Khi Kinh v ti cng cha, tt c tng chng u qu thnh hng, c hnh l nghnh tip tht l long trng. Li nghe rng, trnh cho php bo b hy hoi bi thin tai, binh ha v.v..., triu nh phn chia ton quc ra lm nm khu vc l ng, Nam, Ty, Bc, v Trung-ng,
57

Gio Khoa Pht Hc - cp hai

mi khu vc c cng dng mt b i Tng Kinh tng tr. a im ca nm khu vc ny thng l Hng-chu, Qung-chu, Ty-an (hoc T-xuyn), Bc-kinh, v H-nam (hoc H-bc). Tht l trnh trng, nhng cha bit vic y c xc tht hay khng. Ngy nay th k thut n lot rt pht t, ch mt o i-loan thi, m c n my trm b! Nu lun v ci phc trc mt, n ln hn ngi xa rt nhiu. Tuy nhin, ti tng n cc c s Pht gio, thy h c t mt n hai, ba b i Tng Kinh, nhng chng bin thnh vt trang tr, t h t c ngi mt n, qu l ti li! ng l ra, h nn m phng c kinh, lp chng trnh ng hong, c ngi chuyn mn iu hnh cng vic; hoc c kinh ti ch, hoc cho mn em v nh c, lm mi chuyn thun tin cho ngi c, c l cho vic c kinh sch. Ngi ta c c hi c th s c c hi ng, thm ch cn c c hi y theo kinh gio tu tp; nh th mi pht huy c ci cng dng ln ca Tam Tng. S vic t hi nht l t mnh khng c, li khng cho ngi khc mn c; thnh ra, ngi c kinh li khng mun c, m ngi mun c li khng c kinh, khin cho php bo tr thnh mt th c chuyn trng by; tht l ti li! 6. a s cc v cao tng dch kinh chnh l B-tt tha nguyn ha thn. Cho nn, vic cc ngi m nhim s nghip dch kinh trong thi k php vn ca c Thch Tn, u phi l vic ngu nhin! Truyn thuyt ni rng, ngi Cu Ma La Thp tng l v cao tng dch kinh tri c by c Pht. Vy th, t c Pht T B Thi cho n c Pht Thch Ca Mu Ni, mi ln i php c truyn v phng ng, l mi ln ngi ch tr cng vic dch kinh. Chng ta c cun sch Vin Thp i Tha Yu Ngha Vn p(10) (vn p v yu ngha i tha gia hai i s Tu Vin v Cu Ma La Thp), thy cch ngi tr li cc vn do ngi Tu Vin nu ra, ngha l tinh tng tuyt diu, tc bit c phc c v tr tu hm tng trong con ngi ca ngi; qu tht l mt v B-tt ln! Vy th, ci tn ca ngi c gn lin vi tn hiu Tam Tng cng sng i i, tht qu l v cng xng ng. Cc v dch s khc nh Trc Php H, Pht Bt La, Pht Da X, Chn , B Lu Chi, Huyn Trang, Tht Xoa Nan , Ngha Tnh, cho n ba v B-tt thi Khai-nguyn, cng u l nhng nhn vt siu phm, khng th coi nh nhng ngi bnh thng c! 7. Pht in c phin dch ra vn t ngoi quc, lu truyn sang cc quc gia u, M, cho n nay vn nng v gio php tiu tha, v quyn s th t i. Kinh lun i tha vi gio ngha thm diu, mi b c n c trm hay vi mi quyn, th vn cha c dch ra ngoi ng, nguyn do then cht l khng c ngi m nhim cng tc ny. Nghe ni, sau th chin th hai, ngi M c thnh i Tng Kinh t Nht-bn, v nhiu chuyn gia v Pht hc cng sang M, chc l tng s dch kinh. Nu qu tht nh th, th l tin tc rt tt. Nhng ngi ny nu khng thng tho Anh ng cng khng c g tr ngi. Ch cn h em kinh ngha, dng ting Nht thut li cho ngi thng dch, ri ngi thng dch y
58

Gio Khoa Pht Hc - cp hai

dch ra Anh ng l c. C iu, trong bn Anh ng nu c ch sai lm th h khng th trc tip hiu nh c. Vo nhng nm u thi Dn-quc, Phckin c ng Lm Th, do vic phin dch tiu thuyt ngoi quc m vang danh. ng vn khng bit Anh vn, cho nn thng cng vi ngi bn l Trn Gia Ln hp li m dch. Trc tin, ng Trn thut li ngha ca cu Anh ng, ri ng Lm theo vit thnh Trung vn; c nh th m Lm tr thnh mt dch gi c ting.(11) Trong gii dch kinh, nu thiu ngi thng tho c Anh v Trung vn, cng c th theo cch thc y m lm vic. 8. Nghi thc dch kinh ngy xa, mi v dch s, tuy v chi tit c khc nhau cht t, nhng tt c u ging nhau nghi thc cc k trnh trng. Sau y xin lc thut v nghi thc dch kinh n trng ca ngi Thin Tc Tai di triu vua Tng Thi-tng, ly nh mt n trng dch kinh in hnh: n trng c thit tr nh ng, mt quay v hng Ty. Trn n c bn ca, mi ca c mt v Phn tng lm ch. Trc tin, ch tng tng mt ch trong by ngy m. Danh hiu Pht v B-tt sp xoay vng nh hnh dng chic bnh xe, gi l i php mn la; dng hng, n, uc, hoa, tri, thc n cng dng. Sau th tm Pht, l bi v i nhiu quanh n, cu xin gia b, tiu tr ma chng. - V th nht l Dch-ch, ngi ta trung ng, tuyn c Phn vn; - v th nh l Chng-ngha, ngi bn tri, cng vi v Dch-ch thm nh Phn vn; - v th ba l Chng-vn, ngi bn phi, lng nghe v Dich-ch c ln Phn vn xt nghim nu c ch sai st; - v th t l Th-t Phn-hc tng, nghe k Phn vn, ri y theo m ting Phn m phin thnh ch Hn nh t-hng-lm; - v th nm l Bt-th, dch ting Phn thnh ngha ch Hn nh dch nhm ch phin m ting Phn t-hng-lm(12) thnh ra ngha, l kinh; - v th su l Xuyt-vn, kt ni cc ch li thnh mt cu c ngha; - v th by l Tham-dch, xem xt vn t ca hai nc, so snh, i chiu, lm cho bn dch tht chnh xc, trnh cc lm li; - v th tm l San-nh, b bt cc ch rm r, tha thi, lm cho cu vn tht gy gn; - v th chn l Nhun-vn, ch ngi hng Nam ca tng chng, c nhim v xem xt bn dch k cng ln cht, sa cha cu vn cho trn tru, trong sng. Tng chng mi ngy u tm gi, ba y v ta c y , oai nghi chnh t, tt c cc vt dng cn thit u c triu nh cung cp. Xem th th bit c cng vic dch kinh c trn trng v tn nghim n mc no! T chng ta cng thy c iu quan trng rng, h quc gia m tn sng thnh o th chc chn hng c thi bnh; cn hy hoi Pht php (nh

59

Gio Khoa Pht Hc - cp hai

vua Huy-tng chng hn) th chc chn phi gp hon nn (nh nn Tnh-khang chng hn).(13) i chiu ci mnh vi ci yu y, ngi ta cm thn xit bao!

CH THCH (ca ngi dch)

(01) Kinh Lng Nghim truyn sang Trung-quc: Theo truyn thuyt, b kinh Lng Nghim tng l vt quc bo ca n- vo thi c. Vo thi c nhiu i c tng Trung-quc sang n- du hc, nhng khng ai thy bit g v b kinh ny; ngay nh ngi Huyn Trang sang n- n 17 nm, cng cha tng thy kinh Lng Nghim. Ri bao nhiu i c tng t n- sang Trung-quc, em theo rt nhiu kinh sch, nhng b kinh y th khng c. S d nh vy l v b kinh Lng Nghim l vt quc bo ca n-, khng nhng b cm mang ra khi nc m cn b cm dy cho cc du tng ngoi quc n n- tu hc. Mi n u triu i nh ng, khi mt v Phn tng ln ni Thin-thai tham kin i s Tr Khi, nghe i s ging php mn Ch Qun, v Phn tng rt bi phc, ni rng: Php mn Ch Qun do ngi pht minh ra rt gn vi gio ngha ca kinh i Pht nh Th Lng Nghim n-! T ngi Trung-quc mi bit c n- c mt b kinh tn l i Pht nh Th Lng Nghim. i s Tr Khi rt xc ng khi nghe v Phn tng ni ln iu . Ngi mun c xem tn mt b kinh y xem php mn Ch Qun ca mnh ging vi li dy ca c Pht ti mc no; hoc c g khc nhau? Nhng thi by gi giao thng khng tin li, ng xa diu vi, mun vn him tr kh khn, bit lm sao i thnh! V lng qu tha thit vi kinh Lng Nghim, ngi lin xy mt ci i ngay trn ni Thin-thai, gi l Bi-kinh i; mi ngy u hng v phng Ty l ly, cu nguyn cho b kinh y c truyn sang Trung-quc. Ngi l ly nh th cho n ngy vin tch, rng r 18 nm, khng mt ngy gin on! Mi cho ti nm 705 i vua ng Trung-tng, v Phn tng Bt Lt Mt mi em kinh Lng Nghim sang n Trung-quc. V b kinh y b cm truyn ra nc ngoi, nn lc , cc trm gc bin gii kim sot rt gt gao, ngi phi em ln b kinh y i ba ln mi qua lt bin gii. Hai ln u, d ngi du k n th no, cc quan vin bin phng vn khm xt ra. V l ngi xut gia, ngi khng b x pht, nhng vn b ui v, khng cho i ra khi nc. Tuy vy, ngi vn quyt ch i na. Ln ny, khng cn cch no khc, ngi bn chp li bn kinh Lng Nghim y vi ch tht nh, trn nhng ming da tht mng, cun li, ri x bp i ca chnh mnh ra, nht b kinh da vo trong , v may kn li. i cho n khi vt thng hon ton lnh ln, ngi li ra i. Ln ny th b kinh khng b khm ph, cho nn ngi c php ri n-. Ngi theo ng hng hi n Qung-chu. Sau khi gp c ch i c tng Qung-chu, ngi mi cho bit l ngi mang c b kinh Th Lng Nghim n y. Ai nghe cng u vui mng, v l iu mi ngi tng mong i my chc nm nay. Khi c hi b kinh u, ngi mi rch bp i theo vt may c, ly b kinh da t trong y ra. Mu chy dm d, phi ra tht sch s, by gi b kinh mi hin ra t r. Sau th b kinh c phin dch ngay ti Qung-chu. Sau khi b kinh ny c dch xong, ngi Bt Lt Mt xung thuyn tr v Thin-trc chu ti vi vua v tri lnh vua, t em kinh Lng Nghim truyn sang Trung-quc. c bit, ti dch trng lc c c s Phng Dung (mt nh vn hc, nguyn l t tng di triu n hong V Tc Thin, phm li, b ging cp xung lm quan Qung-chu), cng tham gia vo vic phin dch. V vy, v phng din vn hc, trong tt c cc kinh in Hn dch, vn t ca kinh Lng Nghim l hay p hn ht. Trn y l tm lc truyn thuyt v s xut hin ca b kinh Th Lng Nghim ti Trung-quc, do php s Tnh Khng thut li. Nhng truyn thuyt y c vi im khng ph hp vi thc t. Th nht l v nin i. i s Tr Khi ra i nm 538 v vin tch nm 597, l khong thi gian cui thi i Nam-Bc-triu v u thi i nh Ty, ch khng phi l thi s ng nh php s Tnh Khng ni. Th n, b kinh i Pht nh Th Lng Nghim ny, t i Hu-Tn (384-417) tng c mt

60

Gio Khoa Pht Hc - cp hai bit bn, c ngi Cu Ma La Thp (344-413) dch vi tn kinh l Th Lng Nghim Tam Mui (2 quyn), cng gi l Cu Th Lng Nghim Kinh. ( l cha ni ti, theo Xut Tam Tng K Tp, quyn 7, trc , trong hai th k 2 v 3 TL, b kinh ny cng tng c cc bn bit dch ca cc v tng v c s nh Chi Lu Ca Sm, Chi Khim, Bch Din, Trc Php H, Trc Thc Lan, Chi Thi Lun, nhng u tht truyn.) Chnh ngi Php Hin (340?-426?) thuc lng kinh ny, cho nn, theo Cao Tng Php Hin Truyn (do chnh ngi Php Hin son), trong thi gian du hnh sang n- chim bi Pht tch (399-414), khi ln n nh ni Linh-thu, c ng ti ni m ngy xa c Th Tn tng sng, tng ging kinh php, ngi qu xc ng m bt khc, thng mnh sinh sau mun, khng c phc duyn c nghe chnh c Th Tn ni kinh Lng Nghim; ri ngi ngay trc hang ng ngy xa Pht ng, ngi tng kinh Lng Nghim..., c nh th, ngi tri qua m trn nh ni Thu. iu cho thy, kinh h Lng Nghim tng c truyn vo Trung-quc t cui th k th 2 TL, ch khng phi n thi i ngi Tr Khi (th k th 6) ngi Trung-quc mi c nghe n tn kinh ny; v mi hn mt th k na, u th k th 8 (i vua ng Trung-tng), b kinh ny mi xut hin ln u Qung-chu. V li, b kinh i Pht nh Th Lng Nghim (gm 10 quyn) do ngi Bt Lt Mt (Pramiti) dch ti cha Ch-ch Qung-chu vo nm 705, chnh l bit bn ca b kinh Th Lng Nghim Tam Mui (gm 2 quyn) m ngi Cu Ma La Thp dch t my th k trc ti kinh Trng-an ca nh Hu-Tn. Li na, theo Khai Nguyn Thch Gio Lc (quyn 9), b kinh Th Lng Nghim (10 quyn) ny do sa mn Hoi ch (?-?) dch chung vi mt v Phn tng (khng ni tn l g) ti Qung-chu. V thi gian dch kinh, b kinh lc dn ttrn cho bit, nm 706 ngi Hoi ch c vua ng Trung-tng (705-710) triu ra kinh Trng-an cng vi ngi B Lu Ch dch kinh i Bo Tch; xong vic, ngi tr v Qung-chu, gp v Phn tng mi cng dch b kinh Lng Nghim ny. (02) Qu quyt nh v qu khng quyt nh: Theo lut Nhn Qu, h to Nhn th phi nhn Qu. Nhng nhn qu l mt qui lut t nhin rt sinh ng v phc tp, khng n gin nh chng ta thng ni trng da c da; trng u c u. M ngay nh trong ci n gin trng da c da y, cng vn l mt qu trnh nhn qu phc tp, ch khng n gin t no. u phi ch cn gieo nhn l chc chn c kt qu? M t lc gieo nhn cn phi c bao nhiu tr duyn, duyn thun, duyn nghch, duyn tng duyn gim, bao nhiu bin i..., cho ti lc th qu; thm ch, c th c qu m cng c th khng c qu, hoc lc gieo nhn th ci nhn rt tt, nhng n lc c qu th ci qu li rt xu, v.v... v cng phc tp! Bi vy, khi gieo nhn m chc chn c qu, th ci qu y c gi l quyt nh qu (qu quyt nh); v khi gieo nhn m kt qu khng chc chn n th ci kt qu y c gi l bt quyt nh qu (qu khng quyt nh). Ch quyt nh c ngha l nht nh, chc chn phi nh vy, khng th thay i; bt quyt nh c ngha l khng nht nh, khng chc chn phi nh vy, c th thay i. Nhng nghip nhn (thin hay c) chc chn s chiu cm qu bo (lc hay kh) nht nh, gi l nh nghip; nhng nghip nhn khng chc chn s chiu cm qu bo gi l bt nh nghip. Theo Du Gi S a Lun gii thch, nh nghip tc l trng nghip (nghip nng). Nghip nng (thin hay c) th chc chn phi nhn qu bo (lc hay kh), gi l quyt nh qu; nghip nh th khng chc chn nhn qu bo, gi l bt quyt nh qu. C ba loi nghip c gi l nghip nng: 1) Cc loi phin no c d (tham, sn, si, v.v...) lm ng c to nghip c; hoc do thin tm mnh m thc y to nghip thin: l nghip nng. 2) Mt hnh ng (thin hay c) c lm thng xuyn, khng dng li, quyt tm thc hin cho bng c: l nghip nng. 3) i tng to nghip thuc loi cng c in (rung cng c) nh Tam Bo v cha m, nu tn knh cng dng l nghip thin, nu xc phm l nghip c; c hai loi nghip u nng. Ba loi nghip nng ny u l nh nghip, v chc chn s chiu cm kt qu, gi l quyt nh qu. Tri li l nghip nh, gi l bt nh nghip, khng chc chn s chiu cm kt qu, gi l bt quyt nh qu. Li na, theo i s Trm Nhin (711-782), trong tc phm Php Hoa Vn C K, th nh nghip cng c th chuyn i! Theo thuyt ny, nh nghip tt phi th qu bo, nh nghip m c th tt phi chu qu bo au kh; nhng nu chng sinh cm nhn c cng c su dy ca ch Pht v B-tt, chuyn tm nim Pht, lng khng do d h nghi, pht nguyn tu hnh tinh tn, th c bo trong i ny v c

61

Gio Khoa Pht Hc - cp hai i sau, nh thn lc ch Pht v B-tt m nh nghip c chuyn i, s khng b qu bo kh au, m cn chng c o qu. (03) Vua c: y l ch cho T Lu Li (Virudhaka), vua nc Kiu-tt-la (Kausala) vo thi c Pht cn ti th. ng l con ca vua Ba T Nc (Prasenajit), em khc m ca thi t K (Jeta). Nm 79 tui, sau ma an c, c Th Tn du hnh v n vng quc Sakya, tm tr ni mt qun l nh hnh o. Lc by gi, vua Ba T Nc (vua cng tui vi c Th Tn) cng ang du ngon mt th trn gn , bit tin, lin n hu Pht. Trong on ty tng ca nh vua c c hong t T Lu Li v vin tng tng t lnh qun i hong gia. Trc khi tin vo cn nh nh, trong Pht ang ng, nh vua ci thanh bo kim cng vng min trao cho v tng lnh, tt c on ty tng ngoi, mt mnh nh vua vo hu Pht. Li dng lc nh vua v c Pht m o trong cn nh, hong t T Lu Li cng v tng lnh dn c on ty tng tr v kinh X-v (Sravasti), git thi t K v t ln ngi vua, tr thnh quc vng ca nc Kiu-tt-la. Lc vua Ba T Nc bi bit c Pht tr li ch c th ch thy cn c mt ngi cung n gi. Nh vua bit vic chng lnh, bn i thng v thnh Vng-x (Rajagrha), v cht ti y. Sau khi ln ngi vua, T Lu Li nh li mi hn c, bn ct qun sang nh thnh Ca-t-la-v, mun tiu dit cho ht nhng ngi thuc dng h Thch-ca. Mi hn c l g? Hai b lut Ng Phn v T Phn u thut nh sau: Trc kia vua Ba T Nc c xin ci mt ngi con gi dng h Thch-ca lm phu nhn. Nhng lut l ca dng h ny khng cho trai gi lp hn nhn vi ngi khc h. Vua Ma Ha Nam (Mahamana) bn em con gi ca mt t n trong cung, gi xng l con gi dng h Thch-ca, g cho vua Ba T Nc, v sau sinh ra hong t T Lu Li. T Lu Li va ln ln (kinh Tng Nht A Hm ni l 8 tui), nh vua cho sang thnh Ca-t-la-v theo hc ngh bn cung. Lc by gi, nhng ngi dng h Thch-ca va xy mt ta nh ln, nguyn rng, trc ht phi cng dng Pht v chng tng, sau h mi s dng. T Lu Li khng bit iu , ngang nhin dn on ty tng vo ta nh y vui chi. Nhng ngi dng h Thch bn mng: a con ca tin t sao dm v l! c Th Tn v chng tng cha vo ngi m sao ngi dm vo trc vui chi! H ui T Lu Li i, ri ph b ta nh xy ta nh khc, sau mi thnh Pht v chng tng vo ng. T Lu Li gin lm, bo ngi ty tng: Ngi nh k vic ny. Sau khi ta lm vua, hy nhc li cho ta!. Ri b v nc. By gi ng lm vua, lin c binh sang tiu dit dng h Thch-ca ra hn. Tn gi Mc Kin Lin xin php Pht ha lm mt ci lng bng st, trm ln c hong thnh bo v h Thch, nhng c Pht ngn li bo: D thy c thn lc ln, nhng u c th ci c nh nghip ny! Theo kinh Tng Nht A Hm, trong trn ny, qun ca vua T Lu Li tn st n chn ngn chn trm chn mi vn (tc 99.900.000) ngi dng h Thch, mu chy thnh sng. Sau trn tn st ny, c Pht bo cho ch v t kheo bit trc, sau 7 ngy, vua T Lu Li v tt c on qun u s b tn dit. Qu nhin, 7 ngy sau , vua T Lu Li dn c binh lnh cng cc th n n sng A-ch-la vui chi, ti na m, thnh lnh ni cn gi d, nc sng dng cao, cun tri vua T Lu Li cng tt c binh lnh, th n, khng mt ai sng st! (04) c Thch Tn n la nga: Nm th 12 sau ngy thnh o, c Pht cng 500 v t kheo tri qua ba thng an c ti tiu quc T-lan-nh (Vejanra). Nm x ny b hn hn, mt ma, khp ni b nn i, Pht v chng tng kht thc khng c g, nh phi n la nga. Theo lut Thin Kin T B Sa thut li, trc ma an c nm , mt ph thng B-la-mn nc T-lan-nh, sau khi c nghe Pht thuyt php lin xin qui y lm u-b-tc, ri thnh Pht v chng tng n nc T-lan-nh an c. Gp nm x ny b mt ma, dn chng i km, ch v t kheo i kht thc ch c cht t thc n, hoc khng c g. Lc by gi c mt ngi bun nga, t min Bc la n nga 500 con xung min Nam bn. ng ta dng li x T-lan-nh, lp tri nui nga gn ch Pht v ch tng ang c tr. Thy tnh trng i kht ca Pht v chng tng, ng pht tm cng dng la (dng cho nga n) Pht v chng tng sng tm qua cn hon nn. Vy l ng phi chia bt phn n hng ngy ca nga cng dng Pht v tng chng. La y ch tng em v phi t ch v tru ri nu thnh cm mi n c. Ring phn la ca Pht th i c A Nan t lm ly dng ln Pht.

62

Gio Khoa Pht Hc - cp hai (05) Tng Triu (374-414): l v cao tng thi ng-Tn. Ngi h Trng, qu Kinh-triu (tnh Thimty), thiu thi nh ngho, phi lm ngh chp sch mn sinh sng; nhng cng do lm ngh ny m c c nhiu, v tr thnh ngi bc thng kinh s. Tnh thch l huyn vi, nn ban u sng bi t tng Lo Trang, nhng ri vn cm thy khng phi l ch cu cnh. Sau gp duyn c c kinh Duy Ma Ct, bn vui mng tnh ng, bit mi l ni qui hng, bn xut gia hc Pht. Ngi c khp Ba Tng, tinh chuyn cc kinh phng ng i tha. n nm 20 tui th danh ting ngi vang khp bn phng. Ngi suy t uyn o, li c bit ti bin lun, bao nhiu bc tc Nho cng ngi tranh bin u b b gy. Khi nghe c php s Cu Ma La Thp ang C-tng (kinh nh Hu-Lng, Lng-chu, tnh Cam-tc), ngi lin sang xin theo hc, c php s La Thp khen ngi l bc k ti. Khi Diu Hng (vua nh Hu-Tn) nh Hu-Lng, rc php s La Thp v Trng-an (nm 401), ngi cng theo v. Ti y, ngi vng mnh vua, cng vi ngi Tng Du (?-?) c tr ti vn Tiu-diu, va bin son lun s, va ph gip php s La Thp trong vic dch kinh, c ngi i xng l bc gii khng nht. Khi php s La Thp dch b kinh i Phm Bt Nh (nm 404), ngi son b Bt Nh V Tri Lun, c ngi La Thp v c i s Tu Vin duyt c v khen ngi, cho l cha tng c. Tip ngi li son cc cun Tng Bn Ngha, Bt Chn Khng Lun, Vt Bt Thin Lun, Nit Bn V Danh Lun, v.v... cng ch thch kinh Duy Ma Ct. Ngi tch nm 416, th th 41 tui. Ngi sau em cun Tng Bn Ngha v bn cun lun Bt Nh V Tri, Bt Chn Khng, Vt Bt Thin, v Nit Bn V Danh ca ngi, gp li thnh mt b ln, gi l Triu Lun. V nm sinh ca ngi Tng Triu, cc sch truyn nh Cao Tng Truyn v.v... u ni l nm th 9 nin hiu Thi-nguyn (376-396), tc nm 384 TL. Nh th th tui th ca ngi ch c 31 tui. Sch Cao Tng Truyn c ni: Hu La Thp ch C-tng, Triu t vin tng chi. (V sau, khi ngi La Thp n C-tng th Tng Triu t ni xa xi cng n xin c lm mn .) Php s La Thp n Ctng vo nm 386 (xin xem li ph ch s 23, bi 22 trc). Nu ngi Tng Triu sinh nm 384, th n nm 386, ngi mi ln 3 tui, lm sao m n C-tng theo hc vi php s La Thp? Thm ch, nm 401, php s La Thp c rc vo Trng-an, ngi Tng Triu cng ch mi ln 18 tui. M nh trn cho bit, nm Tng Triu sang C-tng th hc vi ngi La Thp, phi l sau 20 tui, cho nn ni ngi ra i nm 384 l khng hp l. Ngy nay c vi hc gi suy nh rng, nm sinh ca ngi Tng Triu l nm th 2 nin hiu Ninh-khang (tc nm 374 TL) i vua V nh ng-Tn. Chng ti thy thuyt ny rt hp l, nn chn ghi nin i ca ngi Tng Triu l 374-414. V vic ngi Tng Triu b ha cht u, trong cc s liu nh Cao Tng Truyn, Xut Tam Tng K Tp, v.v... u khng thy ni n; ch thy trong b Cnh c Truyn ng Lc (quyn 27) c ghi vn tt nh vy: Php s Tng Triu gp phi nn vua Tn. Trc pht th hnh c ni bi k: Bn i nguyn khng ch, nm un vn u khng, a u cho dao chm, nh chm ngn gi xun. (06) An Th Cao b nn Ci-k: Ngi An Th Cao (Arsakes) ngi nc An-tc, n Trung-quc vo gia th k th 2 TL, di vng triu ng-Hn, c tr ti kinh Lc-dng, chuyn vic dch kinh (xin xem li ph ch s 3, bi 22 trc). Theo b Xut Tam Tng K Tp (quyn 13) chp, vo cui i vua Hn Linh (168-189), t Hn y nhiu lon, ngi An Th Cao phi di c xung min Giangnam lnh nn. Dn d thuyn ngi cp bn Qung-chu, ri t y ngi li theo hng ng Bc i Ci-k (nay l Thiu-hng th, tnh Trit-giang). Khi ngi va n th trn C-k th gp ngay mt m nh ln, v ngi b ngi ta nh nhm, cht ngay ti ch. (07) Thin o leo ln ngn cy gieo mnh: Theo Pht Quang i T in, i s Thin o l v t th ba ca tng Tnh Trung-quc (xin xem li ch thch s 22, bi Tng Hp Yu Ch Cc Bi 34, 35 v 36, sch HKPH I). Nhng theo cc sch Pht T Thng K, Tnh Thnh Hin Lc, Lin Tng Thp Tam T, u ni ngi l t th hai ca tng Tnh . Theo Pht T Thng K (quyn 26) v Tnh Thnh Hin Lc (quyn 2) ghi chp v gi pht lm chung ca ngi Thin o: Bng mt hm, i s Thin o gi mi ngi bo rng: Thn ny tht ng chn, ti sp tr v c hng Ty-phng Cc-lc y! Ni xong, ngi leo ln cy liu trc cha, hng v phng Ty k nguyn: Xin c Pht A Di tip dn con. Xin ch v B-tt h nim, gip cho con khng mt chnh nim, c vng sinh v th gii Cc-lc! K nguyn va xong, ngi lin gieo mnh xung t t tuyt. Vua ng Cao-

63

Gio Khoa Pht Hc - cp hai tng bit tin, v cng cm kch, bn ban tn cho ngi cha l Quang-minh. V vic gieo mnh t tuyt ny ca ngi Thin o, trong Tc Cao Tng Truyn (quyn 27) cng c ni ti. (08) Lng V b khn i-thnh: Lng V (464-549) tn l Tiu Din, nguyn l quan th s Ung-chu di triu i Nam-T (479-502). V vua T l Tiu Bo Quyn (ti v 499-501) tn nhn git anh ca ng ang l th s D-chu, nn ng em qun v chim kinh Kin-khang, ph vua T, ri ph Nam-khang vng ln ngi hong (nm 501), tc vua T Ha . ng t nhm chc i t m, chuyn nm vic triu chnh. Nm sau (502) ng li git Ha , son ngi nh T, t xng , kin lp triu i nh Lng, s gi l Tiu-Lng (502-558). Sau khi ln ngi, ng sa sang mi vic trong nc, lm cho quc gia tr nn i thnh. Lc u ng theo Nho, Lo, nn khng quan tm ti Pht gio. Nhng v sau, khi bit n Pht gio th ng li nht tm qui ngng tn phng, tr thnh ng vua sng tn Pht gio bc nht trong cc vng Trung-hoa; ngi ng thi tng gi ng l Hong B-tt. Nm 504, ng t chc i l Pht n tht long trng trong hong cung. Nhn bui l ny, ng trnh trng tuyn b b hn o gio qui y Pht gio. Nm 517 ng ra lnh hy b ht o qun (miu ca o Lo) trong nc, v lnh cho tt c o s phi hon tc; ng thi ra lnh cho ton dn khng c cng t qu thn bng ru tht, m phi thay bng hoa qu. Nm 519 ng pht tm th gii B-tt vi ngi Tu c ti cha Tho-ng ni Chung-sn. Noi gng ng, my vn ngi gm cng khanh s th cng pht tm th gii. Ngay ti kinh Kin-khang, ng cho xy dng hn 700 ngi cha ln, tng ni vn tp thng c n vn ngi. Nm 527 ng khnh thnh cha ng-thi, t chc cc php hi V-gi, Bnh-ng, Vu-lan-bn; v cha ny tr thnh o trng chnh thc ng nghin cu gio l, chuyn vic tu tr, v t mnh ging kinh php nh nm 533, ng khai n ging kinh Ma Ha Bt Nh Ba La Mt, thnh chng c n 700 quan vin vn v v hng vn ngi gm tng ni, o s v dn chng; c cc s thn ngoi quc cng d thnh. ng cng ba ln b ngi vo cha xin lm cc vic nh nh c, qut sn, v.v... nh sinh hot ca ch tng. Mi ln nh vy, triu thn phi xut tin ra em v cha xin chuc, ng mi tr v cung. u nm 548, vin phn tng ca nh ng-Ngy Bc-triu l Hu Cnh (?-552, nguyn l mt vin tng ca nh Bc-Ngy, nhng phn Bc-Ngy, theo Cao Hoan lp nh ng-Ngy. Hoan cht li b ng-Ngy theo nh Tiu-Lng), c Lng V thu nhn v phong tc H-nam vng. Nhng ch n thng 8 nm th Hu Cnh li phn bi nh Lng, nm sau (549) em qun nh chim i-thnh (tc i-cung, hay Kin-khang-cung, cng tc l kinh Kin-khang), Lng V b bt giam vo ngc, v b b i; ri do ut c qu m cht. (09) Huyn Trang chu au n lc lm chung: Sch i ng i T n T Tam Tng Php S Truyn (quyn 10) chp: Ma ng nm th 4 nin hiu Hin-khnh (tc nm 659 TL), php s Huyn Trang di n Ngc-hoa cung c tr. Sang u nm sau (660), php s bt u dch b kinh i Bt Nh. Trc khi khi s dch b kinh s ny, ngi m li khch l ch tng: Huyn Trang nay 65 tui, tt l s cht ti cha ny; m b kinh ny th qu ln, s rng khng dch ht kp. Vy xin qu thy hy c gng ht sc, ch n lao kh! n ma ng nm th 3 nin hiu Long-sc (663) th b kinh c dch hon tt, c thy gm 600 quyn. Cui nm , ngi t bit sc khe qu yu, cn v thng sp n, bn gi mn dy rng: Ti n cha Ngc-hoa v vn c duyn vi kinh Bt Nh. Nay kinh dch xong th sc ngi cng kit. Sau khi ti cht, qu thy hy lm tang l n gin, em chn ni ho lnh tnh mch. Ci thn bt tnh ny ng nn gn cha lm g! Sang ngy Mng 1 thng Ging nm u nin hiu Ln-c (664), ton chng dch kinh v tng chng cha Ngc-hoa li n cn xin ngi tip tc dch b kinh i Bo Tch. Thy i chng qu thnh khn, ngi li hoan h cm bt, nhng cha dch c bao nhiu th ngi bt xung, xp bn kinh ch Phn li, ni vi i chng rng: B kinh ny s khng thua g b kinh i Bt Nh. Huyn Trang t bit sc mnh, gi cht cng sp n ri, khng cn lu na u! By gi ti ch mun sang hang Chi-lan l bi t t Pht tng m thi. Ri ngi ri dch trng, i chng cng i theo ngi, lng l nhn nhau ri l. L Pht xong ngi tr v cha, ngng hn vic dch kinh, chuyn tinh hnh o. Ngy Mng 8 thng Ging, mt v t ca ngi nm mng thy mt ngi thp oan nghim cao ln, t nhin sp xung. ng tnh dy, rt lo s, ln trnh gic mng cho ngi bit. Ngi bo: l im ng v ti, khng phi l thy u!. Bui chiu hm sau (ngy Mng 9 thng Ging), nhn bc qua mt ci rnh

64

Gio Khoa Pht Hc - cp hai sau phng, ngi b t, v b thng ni bp i. Ri ngi nm lit, hi th yu dn (y l iu tc gi mun ni ti trong bi trn). Na m ngy Mng 4 thng Hai, v thin s ang ngi xem bnh cho ngi, bng thy c hai ngi cng khing mt a hoa sen ln bng bnh xe, mu sng thanh khit, em n trc mt ngi ni rng: Ngi t v th n nay, c nhng c nghip g tng gy no hi cho chng hu tnh, ngy nay nhn b cht t au n ny m bao c nghip y c tiu tr ht. Xin ngi hy vui ln! Lc php s Huyn Trang ngc ln nhn hai ngi kia mt chp lu, ri a bn tay phi ln p vo m, dui tay tri xung dc theo bp v chn tri, xoay ngi t hng bn phi xung ging, hai bn chn chng ln nhau, c t th m nm yn, khng xoay tr, khng c ng, dt tuyt n ung thuc thang. n na m ngy Mng 5, mt v mn hi ngi: Ha Thng quyt nh vng sinh v Ni-vin ca c Di Lc chng? Ngi p: Quyt nh vng sinh! Ni dt li th hi th yu dn, mt chc sau th an nhin vin tch. Nh vy, theo s liu trn y th ngi Huyn Trang th 69 tui; tnh ra, nm sinh ca ngi l nm 596. Tuy nhin, v tui th ca ngi, nhiu thuyt ni khc nhau: nh l 56 tui, 61 tui, 63 tui, 65 tui, hoc 69 tui. (10) Vin Thp i Tha Yu Ngha Vn p: B sch ny nguyn c bin tp v lu hnh t trc thi i nh Ty (581-619) vi nhiu tn khc nhau nh i Tha Ngha Chng, i Tha i Ngha Chng, Cu Ma La Thp Php S i Ngha, Php Vn i Ngha, Vn i Tha Trung Thm Ngha Thp Bt Khoa; n nm 1930 (di thi Dn-quc), n c c s Trung Quc Pht Gio Lch S Bc Vt Qun in li, v i tn thnh Vin Thp i Tha Yu Ngha Vn p, c nhp vo Tng i Chnh (quyn 45). B sch c 3 quyn, gm 18 chng, ghi li 18 vn do i s Tu Vin (334-416, L-sn, tnh Giang-ty, Hoa-nam, thuc nh ng-Tn) nu ra, v i s Cu Ma La Thp (344-413, Trng-an, Hoa-bc, thuc nh Hu-Tn) tr li. Hai v i s, mt Nam, mt Bc, hi v tr li nhau bng nhng bc th, sau c cc mn su tp v bin chp thnh sch. Nhng vn c nu ln y, ngi La Thp trc tip xin dng gio ngha ca Pht gio i tha, l gii v tn ngng cng gii thiu vi ngi Trung-quc v h thng t tng Trung Qun ca hai ngi Long Th v B; nhn m gy nn mt phong tro dch thut v nghin cu kinh h Bt Nh cng cc kinh h i tha khc. Li na, trong sch ny, vn php thn Pht v B-tt cng c c bit nhn mnh, chng t vo thi i ngi Tu Vin, vn cng tng c gii hc Pht quan tm trit . (11) Lm Th: Lm Th (1852-1924), t l Cm Nam, l mt trong nhng ngi m ng cho cuc cch mng vn ha trong bui u ca ch cng ha (Dn-quc) Trung-quc. Vo thi ny, phong tro dch sch Ty phng ra Hoa ng ni ln tht rm r, trong , ng chuyn v vic dch tiu thuyt. Thin ch v n lc ca ng c snh vi php s Huyn Trang 13 th k v trc. Theo con s thng k, ng dch c 171 ta sch, gm 270 quyn ( in); l cha k cn 14 ta sch na cha c in. ng dch c cc loi tiu thuyt ca Anh, M, Php, Na-uy, Thy-s, M, Nga, Nht, Ty-ban-nha, v.v...; ca cc tc gi t Shakespeare, Swift, Dickens, Washington Irving, ti Victor Hugo, Alexandre Dumas (cha v con), Balzac, Ibsen, Cervantes, Tolstoi, v.v... Nhng, iu ng ngc nhin l ng khng h bit mt ngoi ng no, d l Anh, Php, hay c... ng ch cn nh ngi bn thng tho ngoi ng Anh, Php, dch ming cho, ri ng din ra Hoa vn. Mi gi ng c th vit c ti 1.500 ch; c khi ngi bn cha kp dch ming xong, m ng vit xong! Nhng chc chn bn ng khng th bit ht cc ngn ng phng Ty, tt phi dng nhng bn dch ra Anh vn hay Php vn (nh Nga vn dch ra Php vn, c vn dch ra Anh vn v.v...). Nh vy, c nhiu tc phm khi ti ng th qua hai, ba ln dch, v d nhin, nu em so vi nguyn tc th sai lm rt nhiu. c gi c ch trch th ng thng thn nhn li v cm n. Nhng nh vy m li c vic. Sau ng, cng vic dch thut y li c nhm Tiu Thuyt Nguyt San tip tc. (12) ng ra l t-t-lm, ch khng phi l t-hng-lm. C l v hai ch Hn t () v hng () c t dng ging nhau, nn in lm. Ting Phn sutra c phin m sang Hn ng l tu-a-la, t-t-la, hay t-t-lm, v dch ngha Hn ng l kinh.

65

Gio Khoa Pht Hc - cp hai (13) Nn Tnh-khang: Tnh-khang (1126-1127) l nin hiu ca vua Khm-tng, tc v vua cui cng ca vng triu Bc-Tng (960-1127). Khm-tng l con ca vua Tng Huy-tng (1101-1125). Trong thi gian ti v, vua Huy-tng, v nghe li nnh thn cu kt vi o s, hy dit Pht gio n cng tn. Nm 1125, qun Kim nh Tng rt gp; sang u nm sau (1126), Huy-tng truyn ngi cho Khm-tng lm thi thng hong, ri b xung Giang-nam trn gic. Vua Khm-tng vn Binkinh (kinh nh Bc Tng) chng c vi gic Kim. Sang nm 1127 (tc nm th hai nin hiu Tnhkhang), thng hong Huy-tng tr v Bin-kinh. Qun Kim lin nh thng vo Bin-kinh, bt tt c t thng hong Huy-tng, vua Khm-tng, hong hu, n thi t, phi tn, hong tc, tt c l 3.000 ngi, li cp bc vng bc cng tt c con gi trong thnh Bin-kinh, em v min Bc (nc Kim). Nn Tnh-khang chnh l nn ny.

66

Gio Khoa Pht Hc - cp hai

Bi 25

TRCH C KINH VN (phn 1)

KINH I BO TCH1(1) 1. Pht bo B Tt Ca Dip: Khi cu qu V thng Chnh ng Chnh gic, nu thy mnh c ch s c th l chp trc vo t tng. Nu chp trc vo t tng, tc l ngoi Pht php m khi ln t tng hu vi, ri ngoi t tng hu vi li khi ln t tng v vi; nh th cng tc l, ni Pht php m mnh pht sinh chp trc v t tng, ng thi cng khi ln chp trc v kin gii2. Khi khi ln chp trc v kin gii, th trong Pht php c bm cht khng bung b; nn bit rng, hng ngi nh th khng th gi c l ang hng n Pht o V thng. V sao th? V hng ngi y i vi Pht php khi nim chp ng m tu tp; m nh th th c mi mi dnh cng vi ng chp, khng bao gi bung b c! 2. Tt c mi t tng u khng nn sinh khi, bi v mi t tng u khng th nm bt c. 3. Tt c cc php khng c phn bit, bit r phn bit l tnh nh tht. Tt c cc php u khng c ch tr, cng khng th thy, khng c tnh d bit; cho nn tt c cc php u khng tr, cng khng nng da, ch do ci tn tm t ra m gi l c vy thi. Tt c cc php u l khng tch, khng c t tnh ring bit, khng tr m tr; v vy m chng khng c tr x. Tr x khng c th cng khng cng tn, khng dit mt, khng bin i; Nh Lai ch dng nhng tn khc nhau din t, l mt , hy nn hiu r, chng nn chp trc vo nhng g c gi l thin hay bt thin. 4. Nh Lai ni tt c cc php, bn tnh ca chng khng phi mt, khng phi khc; v cc php khng c tnh mt, khng c tnh khc, cho nn cc php y tuy sinh m khng phi tht sinh, tuy hin hu m khng phi tht hin hu. Ni nh vy th bn tnh cc php cng l khng; cc php l khng th cng tc l khng c tng; khng c tng th cng tc l khng c g mong cu. Nu cc php l khng c t tnh, khng c tng trng, khng c mong cu th tc l khng th hiu bit, li khng th hiu bit cng khp; vy khng th ni cc php l c hay khng c. Nu phi ni c ni khng, ch l ngn t gi tm, khng nn b dnh mc vo th ngn t gi tm y. V sao vy? Nh Lai thng ni: Ngi khng chp trc vo cc php l ngi chn chnh hn c mi ngi

67

Gio Khoa Pht Hc - cp hai

trong th gian3. Nu ngi c chp trc, th nhng chp trc nh th cng tt c u khng, l php h hoi, ch l h vng, phn bit chp trc cng ch l h lun m thi. 5. Nu nh vo ngn thuyt m thy c bn tnh t tnh ca cc php, ch l iu khng tng. trong cc php khng c mt php my may no l bn tnh t tnh ca cc php. Tt c cc php, bn tnh l khng, t tnh chnh l v tnh; l khng v v tnh th tt c cc php ch c cng chung mt tng, l tng khng. V l tng khng cho nn cc php vn thanh tnh, khng phi do nhim hoc tnh cu thnh, khng h sinh khi, khng c tr x. Nhng mi ngi th gian, v m mui cho nn khng th thy r cc php vn l thanh tnh. 6. Nn bit rng, ci tng chn tht ca cc php l khng n, khng i, khng phn chia, khng on dt, khng phi tnh mt, khng phi tnh khc; n t n cnh gii tch tnh thng nhin4 ca tt c cc php. Khng c bt c mt php my may no m khng tch tnh thng nhin; t n cnh gii tch tnh thng nhin, l nit bn. Tt c cc php u l tht tng nit bn, cho nn khng th tuyn thuyt, ch v ty thun th tc m ni l trung o; nh vy, trung o chnh l con ng hng n i nit bn. Nhng rt ro th cng khng c nit bn l ni hng n. Nu c nit bn l ni hng n th ni cc php tt cng c n c i. Tt c cc php, tnh u bnh ng, cho nn nit bn gi l khng c ni n. 7. Pht bo B-tt V Bin Thng: Cc v B-tt khng c mt php my may no c th nm bt, c th an tr; hoc ra, hoc vo, cc v y kho lo bit an tr ni l th(2) ca cc php m khng bao gi dao ng. An tr ni l th ca cc php tc l thy tt c cc php m khng khi nim phn bit, cng khng b dao ng; nh th tc l cc v y tng ng vi iu gi l nh chn l m an tr, tng ng vi s khng dao ng, tng ng vi s khng chp th. 8. Pht bo ng t Tinh Tn Hnh: Lng T chnh l k hng o trng yu nht trong gio php i tha, hm nhip ht tt c cc tha, tch t v lng phc c. Cng lc ca tm t thin, tt c cc phc nghip hu y5 u khng th snh kp.

CH THCH
01. i ngha l tuyn thuyt gio l i tha; Bo ngha l thnh ti sung mn; Tch ngha l hm nhip tt c cc php mn. Ton b kinh gm c 49 hi, do Tam Tng php s B Lu Ch dch vo i ng. 02. Khi gii chp ngha l sinh khi tm chp trc v kin gii. 03. Thng ngha tc l hn ht mi ngi th tc.

68

Gio Khoa Pht Hc - cp hai 04. Ting Phn ba-la, dch l b ngn; th ngn l ch cho cnh gii sinh dit, b ngn l ch cnh gii nit bn bt sinh bt dit. Tt c php v php tng u c sinh c dit, php tnh th khng sinh khng dit, tch nhin thng tr; l cnh gii rt ro, ti thng, tng ng vi nit bn, cho nn gi l nht thit php nht b ngn. 05. Hu y l ch cho cc php nng ni nhn duyn m sinh khi.

PH CH
(01) Kinh i Bo Tch (hay Bo Tch) gm c 49 hi, 120 quyn, do ngi B Lu Ch i ng v nhiu v khc dch. Theo Khai Nguyn Thch Gio Lc, b kinh i Bo Tch gm c hai phn, mt phn gi l tn dch (gm 26 hi, 39 quyn) l do ngi B Lu Ch dch vo i ng; cn phn kia gi l cu dch (gm 23 hi, 81 quyn), do nhiu v dch s khc dch t trc trong cc i Ngy, Tn, Nam-Bc-triu v.v... Nh vy, b kinh ny l mt tp hp ca 49 kinh; tuy nhin, v hnh thc, hai phn tn v cu dch y khng phi c sp xp ring bit, m cc hi y xen k nhau. Cng theo Khai Nguyn Thch Gio Lc, nguyn bn Phn vn ca ton b kinh i Bo Tch gm 49 hi (tc 49 kinh) c php s Huyn Trang mang v t n-. Thng Ging nm Trinh-qun th 19 (nm 645 TL), ngi t n- v n Trng-an, c vua ng Thi-tng mi c tr ti cha Hong-phc. Ti y ngi lp o trng phin dch u tin. Thng Nm nm y th cng vic dch kinh bt u, v b kinh u tin c ngi Huyn Trang dch chnh l kinh i B Tt Tng (tc hi 12 ca b kinh i Bo Tch ny), gm c 20 quyn. Ri 19 nm sau (nm 663), cha Ngc-hoa (vn l cung Ngchoa), sau khi phin dch hon tt b kinh i Bt Nh, ch tng thnh khn xin ngi dch tip b kinh i Bo Tch; v thng xt tm thnh ca i chng, ngi m b kinh nguyn bn Phn vn ra, nhng lc sc cng lc kit, ngi ch gng gng dch c mt t, ri th bung bt, khng th tip tc cng vic c na. Ngi nh cho em b kinh ct li vo kho, t dt tuyt vic cm bt, ch chuyn vic tu tr, cho n ngy vin tch. Nm 706, ngi B Lu Ch (ngi Nam n-, n Trung-quc t nm 693 i n hong V Tc Thin, c mi cha Pht-th-k ti ng Lc-dng tng s dch kinh) theo vua ng Trungtng (705-710) t ng- (Lc-dng) tr v Ty- (Trng-an), c tr ti cha Sng-phc. Ti y, nh vua thnh cu ngi tip tc cng vic b d ca php s Huyn Trang, phin dch b kinh i Bo Tch. Vng mnh vua, ngi B Lu Ch cho em b kinh nguyn bn Phn vn t cha Ngc-hoa sang cha Sng-phc. Theo Khai Nguyn Thch Gio Lc, trc khi ngi Huyn Trang mang ton b nguyn bn Phn vn ca b kinh i Bo Tch t n- em v, th Trung-quc c cc bn kinh l t (thuc b kinh y) c truyn nhp v c dch ri rc qua cc thi i Hu-Hn, Tam-quc, Tn, Nam-Bc-triu v.v... Bi vy, cng vic u tin l ngi cho su tp cc bn kinh dch y (cu dch), la ring ra cc bn n dch (ch c mt bn dch cho mt nguyn bn) ri xem xt, nh gi, sau chn ly cc bn dch hon ho lm thnh mt phn ca b kinh i Bu Tch, v d: Hi 4, Tnh C Thin T, ngi Trc Php H i Ty-Tn dch; Hi 8, Php Gii Th Tnh V Phn Bit, ngi Mn La Tin i Lng dch; Hi 17, Ph Lu Na, ngi Cu Ma La Thp i Hu-Tn dch; v.v..., loi ny gm c 8 hi (tc cc hi 4, 8, 14, 17, 23, 26, 41, v 44). Th n ngi xem xt, nh gi cc bn trng dch (nhiu bn dch khc nhau ca cng mt nguyn bn) trong nhm cu dch, chn ly bn hon ho nht ca mi hi lm thnh mt phn khc ca b kinh i Bo Tch, v d: Hi 3, Mt Tch Kim Cng Lc S, do ngi Trc Php H i Ty-Tn dch, c chn (sau , ngi Php H i Bc-Tng cng dch kinh ny vi tn Nh Lai Bt T Ngh B Mt i Tha Kinh, nhng khng c chn); Hi 9, i Tha Thp Php, do ngi Pht Phin a i Bc-Ngy dch, c chn (sau , ngi Tng Gi B La i Lng cng dch kinh ny vi tn i Tha Thp Php Kinh, nhng khng c chn); Hi 38, i Tha Phng Tin, do ngi Trc

69

Gio Khoa Pht Hc - cp hai Nan i ng-Tn dch, c chn (trc , ngi Trc Php H i Ty-Tn dch kinh ny vi tn Tu Thng Tt Vn i Thin Quyn Kinh, v sau , ngi Thi H i Bc-Tng cng dch kinh ny vi tn i Phng Qung Thin Xo Phng Tin Kinh, u khng c chn); v.v..., loi ny gm c 15 hi (tc cc hi 3, 9, 12, 15, 16, 18, 19, 32, 33, 36, 38, 39, 43, 46, v 47). C hai loi trn gm c 23 hi, lm thnh phn cu dch ca b kinh i Bo Tch. K tip, cng t trong s cc bn kinh dch c y, bn no thy khng hi lng th chnh ngi dch mi li, v d: Hi 1, Tam Lut Nghi, trc y ngi m V Sm i Bc-Lng dch vi tn i Phng Qung Tam Gii Kinh, nay ngi dch mi li; Hi 5, V Lng Th Nh Lai, trc y ngi Chi Lu Ca Sm i Hu-Hn dch vi tn V Lng Thanh Tnh Bnh ng Gic Kinh, ri ngi Khng Tng Khi i To- Ngy cng dch vi tn V Lng Th Kinh, ng thi ngi Chi Khim i Ng cng dch vi tn A Di Tam Da Tam Pht Tt Lu Pht n Qu Nhn o Kinh, tip ngi Php Hin i Bc-Tng cng li dch vi tn i Tha V Lng Th Trang Nghim Kinh, nay ngi dch mi li; Hi 42, Di Lc B Tt S Vn, trc kia ngi An Th Cao i Hu-Hn dch vi tn i Tha Phng Qung Yu Tu Kinh, tip ngi Trc Php H i Ty-Tn cng dch vi tn Di Lc B Tt S Vn Bn Nguyn Kinh, nay ngi dch mi li; v.v.... loi ny gm c 18 hi (tc cc Hi 1, 5, 6, 10, 13, 21, 24, 25, 27, 28, 29, 30, 35, 37, 42, 45, 48, v 49). Thc ra, 18 hi ny cng thuc v loi trng dch, nhng v do chnh ngi dch li, hn na, phn bit vi nhm cu dch trn kia, nhng hi ny c xp chung vo nhm tn dch (tc l do chnh ngi B Lu Ch dch). Sau ht, 8 hi cn li (tc cc hi 2, 7, 11, 20, 22, 31, 34, v 40) l do ngi mi dch ln u tin. C hai loi sau (do ngi B Lu Ch dch li v mi dch ln u) gm c 23 hi, lm thnh phn tn dch ca b kinh i Bo Tch. Cng vic ny c khi s t nm 706 (i vua Trung-tng), n nm 713 (i vua Huyn-tng) th hon mn. T sau khi dch xong b kinh i Bo Tch ny, ngi B Lu Ch cng chm dt s nghip phin dch ca mnh, chuyn tp thin qun, sm ti tr tng, kinh hnh, trng dng b tm; cho n nm 727 th ngi vin tch, th th 156 tui. B kinh i Bo Tch c thu vo Tng i Chnh, quyn 11, mang s 310; c ghi r tn v dch s ca tng kinh (hi), nh: Hi 1, Tam Lut Nghi (quyn 1-3), B Lu Ch i ng dch; Hi 4, Tnh C Thin T (tc B Tt Thuyt Mng Kinh, 2 quyn, 15-16), Trc Php H i Ty-Tn dch; Hi 12, B Tt Tng (tc i B Tt Tng Kinh, 20 quyn, 35-54), Huyn Trang i ng dch; Hi 19, c Gi Trng Gi (tc c Gi Trng Gi S Vn Kinh, quyn 82), Khng Tng Khi i To-Ngy dch; v.v... V ni dung, kinh i Bo Tch cha ng cc php mn ch yu ca gio php i tha, phm vi tht l rng ri. Kinh gm 49 hi, m mi hi l mt b kinh, vi mt ch ring. V d: Hi 3, Mt Tch Kim Cng Lc S (tc Mt Tch Kim Cng Lc S Kinh, ngi Trc Php H i Ty-Tn dch), xin dng gio ngha Mt gio; Hi 5, V Lng Th Nh Lai (ngi B Lu Ch i ng dch), tuyn thuyt v tn ngng Di Tnh ; Hi 46, Vn Th Thuyt Bt Nh (tc Vn Th S Li S Thuyt Ma Ha Bt Nh Ba La Mt Kinh, ngi Mn La Tin i Lng dch), nu ln t tng bt nh tnh khng; v.v... Mt khc, c 49 hi cng thuc nhiu b loi khc nhau, nh: Hi 1 (Tam Lut Nghi) v Hi 23 (Ma Ha Ca Dip) thuc v Lut b; Hi 14 (Pht Thuyt Nhp Thai Tng) thuc Tiu Tha b; Hi 46 (Vn Th Thuyt Bt Nh) thuc Bt Nh b; Hi 47 (Bo Kt B Tt) thuc i Tp b; v.v... Bi vy, nu xt v ton th th kinh i Bo Tch khng c mt ni dung nht qun. B kinh ny c ha thng Thch Tr Tnh dch ra Vit vn vi tn Kinh i Bo Tch, gm c 9 tp, in ln u tin t nm 1987, n nm 1989 th xong; v in ln th nh t nm 1993, n nm 1999 th xong. c bit, bn dch Vit ng ny, ngoi 49 hi ca b kinh i Bo Tch Hn vn, ha thng dch gi cn su tm trong i Tng dch thm 13 hi na, thnh ra, b kinh i Bo Tch, bn Vit dch ca ha thng Thch Tr Tnh c n 62 hi. V iu ny, chnh ha thng dch gi cho bit: Ni dung b i Bu Tch Hn vn n php hi Qung Bc Tin Nhn l ht, nhng ht vi na chng. Trong b Vit vn ny, ti su tm trong i tng, b sung phn cui trn vn cho php hi ny. V cng t i tng ti dch thm php hi Diu Ct Tng B Tt. Tip theo , nu cc php hu thy php hi no c cu c Pht ng ti gia khong ci Dc v ci Sc trong i Bu Phng nh

70

Gio Khoa Pht Hc - cp hai th chnh l kinh i Tp. Cng t trong i Tng, ti phin dch thm php hi V Tn B Tt ni sau b kinh i Tp Hn vn lu hnh v kt thc ton b kinh i Bu Tch Vit vn, ti t php hi Qun V Lng Th Pht. (Kinh i Bo Tch, tp 9, Ha thng Thch Tr Tnh dch, bn in nm 1999, trang 809.) (2) L th: Ch l tc l chn l, diu l; ch th ngha l n ni. T l th y c ngha l t n tn cng diu l; hi khc ngha ca t l th (tc l th v) thng dng.

BI TP
1) Khi khi nim chp trc v kin gii th khng gi l hng ti Pht o v thng, v sao vy? 2) Thng ngha ngha l g? 3) Cc php l khng, l khng c t tnh, tc l thnh mt tng; mt tng l tng g? 4) Ci tng chn tht ca cc php, hnh trng ca n nh th no? 5) Hy gii thch th no l nht thit php nht b ngn. 6) Ci g c coi l k hng o trng yu nht trong gio php i tha?

71

Gio Khoa Pht Hc - cp hai

Bi 26

TRCH C KINH VN (phn 2)

KINH I BO TCH 9. Pht bo B Tt V Cu Bo Nguyt Vng Quang: Nh Lai v thng xt chng sinh m ni rng Nh Lai b au lng1, l c cho nhng ai b bnh hy tm nim rng, thn th ca Pht cng chc nh kim cng2 m cn b au lng, hung chi l bn phm phu nh chng ta! Nhng nhng ngi khng hiu bit cho l chuyn tht, bn ni rng Pht c bnh! 10. Pht dy: B t a3 l thin tri thc. ng y tranh ginh hn thua vi Nh Lai, hin lm k oan gia4 ca Nh Lai, l ct lm t r cng c v lng ca Nh Lai. ng y bo vua A X Th cho th voi d hi Nh Lai5. Nh Lai trng thy voi d lin iu phc ngay. Mi ngi lc thy voi b iu phc th cho l vic k diu, lin pht sinh lng tin chn chnh, xin quay v nng ta ni Tam Bo. Vy nn bit rng, B t a l bc thin tri thc th hin lm k oan gia. Nhng nhng ngi khng hiu bit cho ng y l k oan gia tht! 11. Nu php pht sinh t cnh gii, t tc (1), t phn bit, t chp th, t su cn bn i, v tn ti trong nm un, trong hu vi, trong sinh dit, u gi l THC. Nu bn trong vng lng, khng chp th, khng c g duyn, khng liu bit, khng phn bit, khng c ch tr, khng sinh khng dit, u gi l TR.(2) 12. Thnh ti6 l g? Cc php tn, gii, vn, tm, qu, x, tu, c gi l thnh ti(3). Nhng ai khng tu tp c cc php y th gi l k ngho nn. Nhng g c coi l thnh ti ca hng B-tt? l tt c cc php mn khc nhau ca nhng ngi tu hnh B-tt.7 13. Ngi vui vi i sng xut gia s c c mi th cng c: 1) khng b dnh mc vo cc loi dc vng; 2) vui thch chn a-lan-nh8; 3) lm cc hnh Pht lm; 4) xa hn cc hnh phm phu; 5) khng vng bn v con, ti sn; 6) dt cc nguyn nhn dn n c o; 7) tu tp thin php mt cch hiu qu; 8) cc cn lnh i trc u khng hao mt; 9) ch thin lun hoan h ngng m; 10) tt c qu thn u cung knh bo v. 14. Vn Th S Li v sau s thnh Pht hiu l Ph Kin Nh Lai, quc tn l Ty-nguyn-tch-tp-thanh-tnh-vin-mn. Quc rt trang nghim. Cc v B-tt quc , nu mun thy vng th lin thy vng, mun thy cc th
72

Gio Khoa Pht Hc - cp hai

chu bu khc cng vy; v tt c cc th y u khng chng ngi nhau. Nu c ngi th tr trm ngn c danh hiu cc c Pht, nu li c ngi xng nim danh hiu B Tt Vn Th S Li, th phc c ca ngi sau nhiu hn ngi trc. Nu li th tr danh hiu c Ph Kin Nh Lai th phc c cn nhiu hn na. 15. Pht bo tn gi Ph Lu Na: Cc t ch bit Nh Lai ni php ti ni ny m thi; thc ra, v s th gii khc trong khp mi phng, Nh Lai cng ni php nh th ny, v thng lm Pht s khng h ngh ngi. 16. Nu dng hng qu, hoa p, phn lng, anh lc9, y phc, k nhc10, tn thn cng dng Nh Lai, iu khng c coi l cng dng th thng nht; nu ngi c nghe kinh php, th tr c tng, pht nguyn thc hnh ng nh nhng g kinh gio dy, iu ny c coi l cng dng th thng nht. 17. Nu c v B-tt dng n uc hng hoa trong c i thin th gii cng dng Nh Lai, li c v B-tt lun gi tm thanh tnh, hnh tr gii lut, ch cn ch bc s tn th tr c tng mt bi k bn cu, lng lng tu tp, th d ch tin ti trong vng by bc, cng c ca v B-tt ny cng vt xa v B-tt trc rt nhiu, khng k xit. Nu c v B-tt dng hoa, hng, hng bt11 trong c i thin th gii, tri trm ngn nm, ngy m su thi cng dng Nh Lai; li nu c v B-tt t b ni no nhit12, rt s ba ci, v li ch chng sinh m pht tm tm ni an tnh , th d ch tin ti by bc, cng c ca v B-tt ny cng vt xa v B-tt trc rt nhiu, khng k xit. 18. Tu tp o gic ng m tm khng ch tr, gi l B-tt; tu tp hon tt mi cng hnh, t c tr tu vin mn, gi l i B-tt.

CH THCH
01. Kinh Tp A Hm ghi chp: c Th Tn tng th hin bnh au lng. Ch thin ha lm mt ngi b-la-mn, dng sa, du, mt, nc m, sai ngi em n ch c Th Tn ng. Tn gi u B Ma ly du xoa cho c Th Tn, nc m th lau ngi, cn sa v mt th ung, bnh au lng ca Ngi lin dt. 02. Kim cng tc l kim cng, l loi khong vt kt tinh c 8 hoc 12 mt, c cng ti cao trong mun vt. Thn kim cng l v d cho s kin c ca thn Pht, khng g c th hy hoi c. 03. B t a cng dch l iu t, con ca Hc Phn vng, anh ca tn gi A Nan, em h ca c Pht. ng c n 30 tng tt, sau khi xut gia chuyn hc thn thng, tng n su vn php tng. Bn a ca ng vn l mt v B-tt a v cao. Trong php hi Php Hoa c Th Tn tng thut rng, mt tin kip, Ngi l mt v quc vng t b ngi vua, cn B t a lc l mt tin nhn, gip Ngi c y tt c Pht php tu hnh cho n ngy thnh Pht. 04. V B t a nhiu ln m mu hi Pht, cho nn ni l hin lm k oan gia. 05. Hi c Pht cn ti th, B t a tng xi gic vua A X Th gi v thnh Pht vo thnh, ri cho th 500 con voi say ra git Pht v ch tng, t mnh thuyt php. Khi by voi say va lao

73

Gio Khoa Pht Hc - cp hai n th c Pht lin a 5 ngn tay ln, ha ra 5 con s t, ht ln lm chn ng c mt t. By voi say phi nm phc, khng dm ng y. Nh vua v c thn dn thy th rt xc ng, u xin qui y Tam Bo. Trong kinh Tp Bo Tng cng c ghi chp rng: C ln c Pht thnh Vng-x, B t a thu 500 x th b-la-mn, np trong rng, i c Pht i ngang qua, lin bn tn ra git Pht; nhng khi cc mi tn va n ngi c Pht th u ha thnh hoa sen nm mu. Tt c x th b-la-mn trng thy th u xin xut gia theo Pht; v sau h u chng qu A-la-hn. 06. Thnh ti tc l ti sn ca thnh nhn. 07. Kinh in i tha hm cha cc php mn t lc tu nhn cho n khi chng qu ca hng B-tt, nn c gi l B-tt tng. Trong c rt nhiu php mn, mi mi u khng ging nhau, cho nn ni l php mn sai bit. 08. Ni a lan nh tc l ni lnh xa, ni nhn tnh. Vui thch ni a lan nh tc l thch sng ni tch tnh, xa hn nhng ni n o no nhit. 09. Xu cc ht ngc li lm vt trang sc eo trn ngi, gi l anh lc. 10. K nhc tc l m nhc. 11. Mt hng tc l hng bt. 12. Hi ngha l tm b lon ng. S no nhit lm cho tm b lon ng, gi l hi no.

PH CH
(01) Tc : tn ca mt loi tm s (trong 51 tm s). Khi tm i cnh th ny sinh s ch , l tc dng ca tm s tc . (02) THC v TR u l ci BIT, nhng c s khc nhau rt xa gia hai ci bit y. THC l ci bit phn bit, do duyn sinh, c pht sinh v c chm dt, c ng (mt cch tng i) v c sai; ci bit y c chng mc, c phm vi, nu vt qu phm vi, chng mc th khng th bit c. l ci bit ca phm phu. Ci bit y khng th thy r c chn tng nh tht ca thc ti vn hu. TR th hon ton tri ngc. l ci bit ca bc thnh gic ng, vt khi cc nim phn bit, khng nm trong cc phm tr ca thc, khng do duyn sinh nn khng c khi u cng khng c chm dt; l tr tu thy r chn tng nh tht ca thc ti vn hu. Nhng iu va din t v TR ch l ngn t tm dng, thc ra th khng c th ngn thuyt no ca con ngi c th din t v TR, cng khng th dng thc suy ngh v TR. K phm phu, nu pht tm tu tp o gic ng, th dn d, vi s cn mn tinh tn, s chuyn c THC tr thnh TR; tc l chuyn t thn phn phm phu sang thn phn thnh nhn. (03) Thnh ti l ti sn ca bc thnh nhn. Hon ton khc vi loi ti sn ca k phm phu (nh nh ca, tin bc, rung vn v.v...), cc th ti sn ny c kh nng lm cho ngi tu hnh thnh tu c Pht o, cho nn gi l thnh ti. Ti sn ny gm c 7 th: 1) Tn: lng tin tng vng chc vo chnh php; 2) Gii: hnh tr gii lut; 3) Vn: chuyn cn hc hiu gio php; 4) Tm: lun lun t thy xu h v mnh m khng to cc hnh vi xu c; 5) Qu: thy cc vic bt thin tm lin sinh nim xu h, xa lnh, khng a dua theo, khng b m hoc; 6) X: khng m m, gi cht cc ca ci vt cht, thng pht tm b th lm li ch cho ngi; 7) Tu: thng gi chnh nim thy r chn tng cc php.

74

Gio Khoa Pht Hc - cp hai

BI TP
1) V sao c Pht th hin bnh au lng? 2) a/ B t a cn c dch ra tn g khc? b/ V sao thy c ng y l mt v thin tri thc? c/ ng y th voi hi Pht, c tc dng nh th no? 3) Hy phn bit tnh cht khc nhau gia thc v tr. 4) Nhng th g c gi l thnh ti? Thnh ti ca hng B-tt l nhng g? 5) Xut gia c 10 th cng c g? 6) c B Tt Vn Th S Li v sau thnh Pht s c danh hiu l g? Th gii ca Ngi tn l g? Xng nim danh hiu Vn Th S Li B Tt v Ph Kin Pht, nim danh hiu no c phc c nhiu hn? 7) Phi nh th no mi c gi l s cng dng th thng nht?

75

Gio Khoa Pht Hc - cp hai

Bi 27

CCH PHN GIO ca CC TNG (phn 1)

c Thch Tn ng theo nhiu loi cn c m ging dy nhiu loi php mn, cho nn trong 49 nm, nhng g Ngi ni trong thi k u tin, thi k gia v thi k sau cng, u khng ging nhau. Pht gio sau khi c truyn vo Trung- quc, cc v hc gi ni y c theo kin gii ca chnh mnh, em gio thuyt ca c Th Tn phn ra c bao nhiu thi k, bao nhiu b loi, nhm gip cc nhn s hc Pht v nghin cu kinh in, c c u mi tra cu, kho st tm hiu d dng hn; cng vic gi l phn gio. Phn tc l phn bit cc hnh trng ging v khc nhau; gio tc l nhng li dy ca thnh nhn th1. T thi i nh ng cho n nay, tng c n 20 nh lm cng vic phn bit gio tng(1) ny. y xin chn mt s nh trng yu v ph bin hn ht, v xin c trnh by nh sau: CCH PHN GIO ca TNG THIN THAI(2) Tng Thin Thai2, i s Tr Gi3 chia gio php c Thch Tn ni ra lm 5 thi v 8 gio. 5 thi l theo thi gian trc sau m phn chia, tc: th nht, thi Hoa-nghim; th nh, thi Lc-uyn; th ba, thi Phng-ng; th t, thi Bt-nh; v th nm, thi Php-hoa Nit-bn.4 8 gio l y c vo tnh cht ca gio php m phn chia. Trong 8 gio li chia ra c 4 gio ha php v 4 gio ha nghi. Ha php l cc php mn dng ha chng sinh, gm c: 1, tng gio; 2, thng gio; 3, bit gio; v 4, vin gio.5 Ha nghi l cc nghi thc dng ha chng sinh, gm c: 1, n gio: i vi hng ngi thng cn th ni nhng php mn cao su nh bit gio hay vin gio; 2, tim gio: i vi hng ngi h cn th ch dy dn dn, t cn n su, tun t m tin ln; 3, b mt gio: dng sc thn thng v tr tu khng th ngh bn, khin cho thnh chng mi ngi t lnh hi ly, ngi ny khng th bit c kin gii ca ngi kia; 4, bt nh gio: dng sc thn thng v tr tu khng th ngh bn, khin cho thnh chng nghe hiu u khc nhau, chng qu khng ging nhau, c ngi nghe php thp cn m li chng qu cao, c ngi nghe php cao su m li chng qu thp.

76

Gio Khoa Pht Hc - cp hai

CCH PHN GIO ca TNG HOA NGHIM(3) Tng Hoa Nghim6 em tt c kinh gio chia lm 5 mn7, tc: 1, tiu tha gio: ch cho 4 b kinh A Hm v cc b lun Pht Tr, B Sa, trong hm cha cc php mn nhm t n ch tm tr ngui lnh m chng nhp nit bn; 2, i tha th gio: ch cho kinh Gii Thm Mt v cc b lun Duy Thc, trong phn bit 5 loi chng tnh8, thnh lp thuyt vn php l y tha khi9, l tng th gio; cn kinh Bt Nh v Ba B Lun10 th ni cc php u khng, nu r gio ngha v s c, l khng th gio; c hai loi th gio ny u khng khai th gio ngha tt c chng sinh u c Pht tnh, cho nn ch c th ni l i tha th gio; 3, i tha chung gio: ch cho kinh Lng Gi, lun Khi Tn v.v..., trong hin th l chn nh duyn khi11, ni r tt c chng sinh u thnh Pht o; 4, n gio: i vi nhng chng sinh n cn12, c Pht thng ng c ni php, khng nht thit phi y theo mt con ng c nh no, ch cn thc y cho tm n ng ca k i c bng sng, nh ngi Tnh Danh khng ni mt li13, nh c Th Tn cm cnh hoa a ln14; 5, vin gio: trong cc kinh Hoa Nghim, Php Hoa, c Pht m ra cc php mn vin dung khng th ngh bn, gom ba tha vo trong mt Pht tha15.

CCH PHN GIO ca TNG DUY THC(4) Tng ny, t trc khi phn gio phn bit c hai loi cn c l n ng v tim ng. Nu l cn c n ng, th d nghe c hay nghe khng u c th qui v nht ngha m chng trung o, khng cn phi th lp trc sau g c; nu l cn c tim ng, th trc tin phi dng gio php phng tin, ri tun t mi i vo gio php cu cnh. Cn c vo , tng ny em kinh gio ca c Pht chia lm 3 thi: th nht, phm phu v ngoi o vng chp 5 un l tht ng, nhn m khi hoc to nghip, trm lun sinh t. ph tr vng chp kia, c Pht thuyt kinh A Hm ti vn Nai, gip cho cc hnh gi tiu tha thy r ng chng qua ch l 5 un16, 12 x17 v 18 gii18 gi hp lm thnh. Nu phn tch chi li thm na th ch c php ch khng c ng. l ng khng php hu lun, thuc v tiu tha hu gio. Th nh, hng nh tha ban u nghe hu gio, tuy hiu c ng l khng tht c, nhng vn cn chp vo php l tht c. ph tr t tng chp php ny, c Pht tip tc thuyt cc kinh Bt Nh ch r tt c cc php u khng c t tnh, tt c u l khng. l ng php nh khng lun, thuc v i tha khng gio. Th ba, c Pht s cc hnh gi sau khi nghe khng gio li khi t tng chp khng, tc l cho rng c chn v tc 19, tnh v tng u rng khng; nh th th cn c php g tu?! C qu Pht no thnh?! Rt cuc b ri vo ch on dit khng! B vy c Pht mi
77

Gio Khoa Pht Hc - cp hai

thuyt cc kinh nh Gii Thm Mt v.v... din by gio ngha 3 tnh20 v.v... ca l Duy Thc, ch r ci tnh vin thnh tht, cnh th khng m thc th c, lm cho hnh gi chng nhp tht tng trung o. l cnh khng tm hu lun, thuc v i tha trung o gio.

CH THCH
01. th tc l t th gian. 02. Tng Thin Thai do i s Tr Gi i Ty sng lp. V i s ni Thin-thai, cho nn ly tn ni t tn cho tng phi. Tng ny ly cc kinh Php Hoa, Nit Bn, i Phm Bt Nh v lun i Tr lm gio ngha ch yu, v xng minh diu l nht tm tam qun. 03. Tr Gi l php hiu do vua ban cho i s Tr Khi i Ty. 04. Xin xem li on 2 ca bi 3, sch S Cp Pht Hc Gio Bn. 05. Xin xem li ch thch s 10, bi 3, sch S Cp Pht Hc Gio Bn. 06. Tng ny y c vo kinh Hoa Nghim m lp tng, cho nn c tn l tng Hoa Nghim. 07. Cng gi l Hoa Nghim ng gio. 08. Php Tng tng chia cn c ca chng sinh lm 5 loi, gi l 5 tnh: 1) C loi chng t v lu c th tu tp n chng qu A-la-hn, gi l nh tnh Thanh-vn. 2) C loi chng t v lu c th tu tp n chng qu Bch-chi Pht, gi l nh tnh Duyn-gic. 3) C loi chng t v lu c th tu tp n chng qu Pht, gi l nh tnh B-tt. 4) C loi c c hai hoc ba loi chng t v lu trn, v sau s chng qu, nhng khng nht nh l qu v no, h duyn thnh thc qu v no th chng qu v y, gi l bt nh tnh. 5) C loi hon ton khng c loi chng t v lu no thuc ba tha trn, m ch c loi chng t hu lu c th tu tp lm nhn thin m thi, gi l v tnh. 09. Y tha tc l y tha khi, l mt trong 3 tnh. Vn php u khng c t tnh, khng th t mnh sinh khi, m phi nh c y cc duyn khc mi sinh khi c, gi l tnh y tha khi. 10. Trung Lun, Bch Lun v Thp Nh Mn Lun, gi chung l Ba B Lun. 11. Tt c s vt u nh nhiu duyn hp li m sinh khi, cho nn gi l duyn khi. Nh lai tng duyn khi cng gi l chn nh duyn khi, c ngha rng, tt c cc php u y ni bn th chn nh v hot dng ca nhn duyn m sinh khi cc tng sinh dit. Nu truy tm ngun gc ca chng th chn nh khng gi t tnh, v do mt nim v minh m sinh khi vn php, cho nn gi l chn nh duyn khi. 12. Ngi c cn c n ng th gi l n cn. 13. Duy Ma Ct dch l Tnh Danh. Trong kinh Duy Ma Ct S Thuyt, phm Nhp Bt Nh Mn c chp: cc v B-tt u trnh by kin gii ca mnh v php mn bt nh, ch ring Duy Ma Ct l im lng khng ni nng g. l ng cho mi ngi thy r ci thc th bt nh. 14. Kinh i Phm Thin Vng Vn Pht Quyt Nghi c chp: Phm Thin n ni Linh-thu, dng ln cng Pht mt cnh hoa ba-la mu hong kim v thnh Pht thuyt php. c Th Tn cm cnh hoa a ln trc i chng m khng ni nng g. Trong mt lc, c trm vn thin nhn u khng hiu Pht, ch mt mnh tn gi i Ca Dip vui v mm ci. c Pht lin truyn nit bn diu tm cho tn gi. l khi nguyn ca Thin tng.

78

Gio Khoa Pht Hc - cp hai 15. Kinh Php Hoa ni: Ban u c Pht dng gio php ba tha Thanh-vn, Duyn-gic v B-tt gio ha chng sinh. Nhng cui cng Ngi dy cho tt c u thnh Pht, cho nn gom c ba tha trc kia vo thnh mt tha duy nht, l Pht tha; cho nn gi l hi tam qui nht. 16. Xin xem li bi hc 27, sch S Cp Pht Hc Gio Bn. 17. Xin xem li bi hc s 6, sch Trung Cp Pht Hc Gio Bn. 18. Nh trn. 19. Xin xem li ch thch s 1 v s 2, bi 18, sch Trung Cp Pht Hc Gio Bn. 20. i vi v tr vn php, tng Duy Thc thnh lp 3 tnh: 1) So o phn bit khp tt c php ri sinh ra m chp in o, cho l c hoc cho l khng, gi l tnh bin k s chp. 2) Vn php y ni nhn duyn m sinh khi, gi l tnh y tha khi. 3) Bn th ca vn php gi l php tnh, cng gi l chn nh; bn th y chn tht vin mn, trong sng thng tr, y khp h khng, gi l tnh vin thnh tht. Trong 3 tnh y, tnh bin k l vng c, tnh y tha l gi c, v tnh vin thnh l tht c.

PH CH
(01) Gio tng: Tt c gio php c Pht ging dy bao gm nhiu sc thi, gio ngha sai khc nhau, gi l gio tng. Nu em gio tng ny ra kho st, tm hiu, gii thch, phn loi v.v... th gi l gio tng phn thch, ni tt l gio phn, hay phn gio. (02) Tng Thin Thai: l mt trong 13 tng phi ca Pht gio Trung-quc (T m tng, Thnh Tht tng, Tam Lun tng, Nit Bn tng, Lut tng, a Lun tng, Tnh tng, Thin tng, Nhip Lun tng, Thin Thai tng, Hoa Nghim tng, Php Tng tng, Mt tng). V tng phi ny c thnh lp v t o trng trung ng ti ni Thin-thai, nn c tn l Thin Thai tng, hay gi tt l Thai tng. V li, tng ny ly kinh Php Hoa lm thnh in ch yu lp tng, nn cng c l Php Hoa tng. Ni Thin-thai, cng c tn l Thin-th, hay Thai-nhc, nm huyn Thin-thai, tnh Trit-giang, cao 1.136 mt, gm 8 ngn ln v nhiu ngn nh, vi nhiu hang ng, khe, sui, m, h, ao, tng ni danh t thi c, c rt nhiu o s, n s chn lm ni n c. Tng truyn, Pht gio bt u khai thc ni ny vo khong nin hiu Xch- (238-251) thi ng-Ng, m cha Thanh- ha l ngi php v u tin c xy ct trn ni ny. Ri nhng ngi cha khc trn ni cng dn dn c kin to vo nhng th k k tip. n nm 575 (i Trn, thi Nam-triu), i s Tr Khi (538-597) ln ni ny, kin lp cha Tu-thin (sau i tn l cha Thin-lm) ngn Pht-lng lm ni tu thin. V chnh ti ni y, ngi sng lp tng Thin Thai. Vo lc cui i, ngi Tr Khi mun dng mt ngi cha trin Nam ca ngn Pht-lng, nhng vic cha thnh th ngi vin tch (nm 597, i vua Ty Vn ). V i s Tr Khi chnh l v thy truyn gii B-tt cho thi t Dng Qung, cho nn, cm nim n c ca ngi, thi t (lc c phong l Tn vng, nn s gi l Tn vng Qung) v ngi m thit trai cng dng 1.000 v tng, ri hng cng xy ct ngi cha theo c nguyn ca ngi, t tn l Thin-thai-sn t. l mt ngi cha tht hng v, xy xong th v cao ca i s Tr Khi l ngi Qun nh (561-632) c mi lm tr tr. T , cha Thin-thai-sn tr thnh o trng cn bn ca tng Thin Thai; cc v t s ca tng ny cng k tip nhau tr tr ti cha ny. Nm 605, sau khi ln ngi, vua Ty Dng (tc trc l thi t L Qung, hay Tn vng Qung) i tn cha Thin-thai-sn thnh cha Quc-thanh. Trong k php nn Hi-xng (ng V-tng, 841-846) cha b la t ph hy. n nm 851 (i vua ng Tuyn-tng) c xy dng li. Nm 1005 (i vua Tng Chn-tng) cha c i tn thnh Cnh-c-quc-thanh; sau li b la chy. Nm 1128, vua Tng

79

Gio Khoa Pht Hc - cp hai Cao-tng (1127-1162) ban sc lnh trng tu, khang trang, s hn trc rt nhiu. n nm 1130 th vua h ch i cha ny tr thnh o trng ca Thin tng. V lch s khai sng v truyn tha ca tng Thin Thai, theo cc sch Thin Thai Cu T Truyn v Pht T Thng K, tng Thin Thai tn B-tt Long Th (th k th 2 TL) l cao t, thin s Tu Vn (505?-557?) l t th hai, thin s Tu T (515-577) l t th ba, thin s Tr Khi (538-597) l t th t, thin s Qun nh (561-632) l t th nm, thin s Tr Oai (?-680) l t th su, thin s Tu Oai (634-713) l t th by, thin s Huyn Lng (673-754) l t th tm, v thin s Trm Nhin (711-782) l t th chn. S thc, cc hc gi v sau u cng nhn rng, i s Tr Khi, vi cc trc tc nh Php Hoa Huyn Ngha, Ma Ha Ch Qun, Php Hoa Vn C (tng c gi l Thin Thai Tam i B), tp i thnh, kin ton gio ngha, v chnh thnh lp tng Thin Thai, cho nn ngi mi chnh l v khai t ca tng Thin Thai. S d ngi Long Th (ngi Nam n-, sng vo khong t th k th 2 sang th th k th 3 TL) c tn l v s t ca tng Thin Thai, ti v truy v ngun ci th i s Tr Khi vn l t c php Php Hoa Tam Mui t i s Tu T; i s Tu T li l t c php ca i s Tu Vn; v i s Tu Vn c i ng nh c tng hai tc phm Trung Lun v i Tr Lun ca ngi Long Th. Ngi Tu Vn sng vo thi i ng-Ngy - Bc-T (534-577), nhp o t thu nh, thng minh xut chng. Mt hm, nhn c i Tr Lun m ngi ng c diu ngha nht tm tam tr; ri li nhn c Trung Lun m ng c diu l nht tm tam qun. Sau ngi em cc diu l ny truyn li cho ngi Tu T; ngi Tu T li truyn cho ngi Tr Khi, lm thnh t tng then cht m thnh lp tng Thin Thai. Do m mn tng Thin Thai cho rng, ngun gc ca tng ny khi nguyn t ngi Long Th, cho nn ngi c tn l v th t ca h. Li cng c thuyt cho rng, d t tng ca tng Thin Thai bt ngun t ngi Long Th, nhng v ngi l ngi n- nn khng c k vo lch s truyn tha. V vy, ngi Tu Vn c tn l v s t. Mn h ca ngi Tr Khi rt ng, trong c 32 v l ni bt; v trong s 32 v cao , th s Qun nh l xut sc hn c v hu cn ngi lu nm nht, cho nn c ngi chn lm ngi tha k. Nu chnh thc xng ngi Tr Khi l s t ca tng Thin Thai, th ngi Qun nh l t th nh ca tng ny. Qun nh truyn cho Tr Oai l t th ba; Tr Oai truyn cho Tu Oai l t th t; Tu Oai truyn cho Huyn Lng l t th nm; Huyn Lng truyn cho Trm Nhin l t th su. vo lc ny, nh hng ca Thin Thai tng suy yu, nhng nh t Trm Nhin m c phc hng tr li; bi vy, ngi c chng xng hiu l Bn tng trung hng chi t. Sau ngi vin tch hn 60 nm th Pht gio lm vo thi k php nn Hi-xng (841-846); ri li tri qua bao cuc chin lon t cui thi ng sang thi Ng-i, tng Thin Thai suy vi rt nhiu, in tch hu nh tuyt dit. n i t th 12 l Ngha Tch (919-987), do li mi ca vua Tin Thc nc Ng-vit (908-978, mt trong 10 nc ca thi i m s gi l Thp-quc, 908-979), v cao tng nc Cao-li l Qun mang nhiu sch v thuc tng Thin Thai t Cao-li sang Trung-quc, nh m sc sng ca tng ny c phc hot. Sau i t th 13 l Ngha Thng (927-988), tng Thin Thai chia lm hai phi l Sn Gia v Sn Ngoi, cng nhau tranh lun hn 40 nm. Sau th phi Sn Ngoi suy yu dn; cn phi Sn Gia th n sau i ngi Tr Hc (1599-1655) cng suy vi. Vo thi Dn quc, i s Nhn (1858-1932) li phc hng gio hc Thin Thai. Vi s thnh lp Qun-tng Nghin-cu x, ngi o to c nhiu v tn tc tip tc hong dng gio ngha tng Thin Thai. (03) Tng Hoa Nghim: cng gi l Hin Th tng, l mt trong 13 tng phi ca Pht gio Trungquc. Tng ny y c vo b kinh i Phng Qung Pht Hoa Nghim m lp nn cc yu ch php gii duyn khi v s s v ngi; li ly tn kinh m t tn cho tng phi, cho nn gi l tng Hoa Nghim. Kinh Hoa Nghim c truyn dch ti Trung-quc t nhng thp nin u th k th 5, nhng mi n th k th 7 (thi i nh ng) mi c hc gii trit quan tm v hong dng rng ri; m ngi Hin Th (tc Php Tng, 643-712) c coi l ngi tp i thnh gio ngha ch yu ca kinh Hoa Nghim xc lp tng ch v chnh thc thnh lp tng Hoa Nghim. Tng Hoa Nghim tuy do ngi Hin Th khai sng, nhng c s ca n c thit lp t ngi Php Thun (tc Thun, 557-640). Ngi trc tc cc b Ng Gio Ch Qun, Hoa Nghim Php Gii Qun Mn, Thp Mn

80

Gio Khoa Pht Hc - cp hai Thc Tng Qun v.v... xin dng gio ngha kinh Hoa Nghim, v chuyn tu hnh Ph Hin, rt c vua ng Thi-tng (627-649) knh trng. Ngi truyn php mn tu qun cho ngi t u t l Tr Nghim (602-668). Ngi Tr Nghim ni gt thy chuyn ging kinh Hoa Nghim, v vit nhiu tc phm thu tm cc gio thuyt cn bn ca thy mnh. Ngi Php Tng (ngi Trng-an), nghe ting ngi Tr Nghim th rt ly lm ngng m, bn n xin nhp mn hc o, v tr thnh v t xut sc, c truyn tha t nghip. Ngi thu trit ngha l huyn diu ca kinh Hoa Nghim, v h thng ha ton vn nn trit l ny; t ngi tp i thnh gio ngha Hoa Nghim v chnh thc thnh lp tng Hoa Nghim. Tuy l v sng t, nhng ngi truy t ngun gc, tn ngi Thun l t th nht ca tng Hoa Nghim; ngi Tr Nghim l t th nh, v ngi l v t i th ba. t thng th ca ngi l Trng Qun (737-838), l t th t; ngi Tn Mt (780-841) l t th nm. T cui i ng tr i, tng ny tuy c suy vi hn trc, nhng qua cc th h vn c ngi ni tip, ko di mi n ngy nay. V cc v t truyn tha ca tng Hoa Nghim, ngoi thuyt chnh thc gm nm v (Hoa Nghim ng t) nh trn, cn c thuyt k ti mi v (Hoa Nghim thp t), l: Ph Hin, Vn Th, M Minh, Long Th, Th Thn, Thun, Tr Nghim, Hin Th, Trng Qun, v Tn Mt; cng c thuyt lit k by v (Hoa Nghim tht t), l: M Minh, Long Th, Thun, Tr Nghim, Hin Th, Trng Qun, v Tng Mt. Trc khi tng Hoa Nghim c thnh lp, mt tng phi c tn l a Lun c thnh lp t thi Bc-Ngy (386-534); v c coi l c lin h mt thit vi tng Hoa Nghim. Gio ngha ca a Lun tng l y c vo b Thp a Kinh Lun (lun gii v phm Thp a trong kinh Hoa Nghim) ca B-tt Th Thn (do cc ngi B Lu Chi, Lc Na Ma v Pht Phin a dch ra Hn vn trong khong t nm 508 n nm 512). Sau khi thnh lp c mt thi gian th a Lun tng b phn r thnh hai phi: Ngi o Sng ( t ca ngi B Lu Chi) c tr pha Bc thnh Lc-dng (kinh nh Bc-Ngy), lnh o phi Bc a; v ngi Tu Quang ( t ca ngi Lc Na Ma ) c tr pha Nam kinh thnh, lnh o phi Nam a. Dn dn th phi Bc a b mai mt sm, v khng c ngi truyn ni; trong khi th phi Nam a li cng pht trin mnh, v c nhiu nhn ti k th. Tuy nhin, n khi ngi Thun (ngi t nn mng cho tng Hoa Nghim) xut hin, th nhng nhn vt xut sc ca tng a Lun u b ngi thu ht ht; v cui cng, a Lun tng c st nhp mt cch m thm vo Hoa Nghim tng. (04) Tng Duy Thc: Tng ny ch trng tt c vn php u hin hu ni THC, ni cch khc, ch c THC l hin hu, cho nn gi l Duy Thc tng. Tng ny phn quyt v tnh, tng ca vn php, nn cng gi l Php Tng tng. Tng ny y c vo nhiu kinh lun thnh lp gio ngha, trong , kinh Gii Thm Mt, lun Du Gi S a v lun Thnh Duy Thc l cn bn nht. Tng ny, n- (th k th 5) c tn l Du Gi, v tn B Tt Di Lc lm th t, k tip l cc ngi V Trc, Th Thn, H Php, Gii Hin. Ri ton b kinh lun thuc tng ny c php s Huyn Trang (mn nhn xut sc nht ca ngi Gii Hin) mang v Trung-hoa sau 17 nm du hc n-. Ti kinh Trng-an (thi i nh ng), ngoi vic phin dch kinh in, ngi Huyn Trang c bit hong dng gio ngha Duy Thc, v c coi l v th t ca tng Php Tng ti Trung-quc. V t thng th ca php s Huyn Trang l Khuy C, tp i thnh huyn ch ca tng Php Tng, v c coi l v t chnh thc thnh lp tng Php Tng ti Trung-quc. Tng ny rt thnh hnh vo thi Thnh ng, nhng t cui i ng th thanh th yu dn. Trung-quc, trc khi Duy Thc tng c thnh lp, Nhip Lun tng xut hin vo triu i nh Trn (557-589), m cc hc gi u coi l tin thn ca Duy Thc tng. Hai tc phm Nhip i Tha Lun ca ngi V Trc v Nhip i Tha Lun Thch ca ngi Th Thn, c ngi Chn (499-569) dch vo nm 563, tr thnh gio ngha cn bn thnh lp Nhip Lun tng; v ngi Chn c tn l v sng t ca tng ny. V sau, khi Duy Thc tng c thnh lp th Nhip Lun tng c st nhp vo .

81

Gio Khoa Pht Hc - cp hai

BI TP
1) Phn gio ngha l g? 2) Hy gii thch hai t ha php v ha nghi. 4 gio ha php l g? 4 gio ha nghi l g? 3) Tnh cht ca b mt gio v bt nh gio nh th no? 4) Hy k danh mc ca Hoa Nghim ng gio. 5) Hy gii thch 5 chng tnh ca tng Duy Thc. 6) Khi nguyn ca Thin tng do t s tch g? 7) 3 thi gio theo tng Duy Thc phn chia l g? 8) Th no l tnh y tha khi? 9) Sau khi c Pht thuyt i tha khng gio, v sao Ngi li thuyt i tha trung o gio?

82

Gio Khoa Pht Hc - cp hai

Tng Hp Yu Ch Cc Bi 25, 26 v 27
1. Ni l c, tc l xa nay vn khng c m hin nay mi c; nu xa nay vn c th khng gi l c. Tu gic siu vit, Pht v chng sinh u c, vn t y trn vn, cho nn khi thnh Pht, tuy l c, nhng cng khng gi l c. V nh mt trng trn khng trung, xa nay vn t c, nhng chng sinh, v b lp my v minh che khut nn khng thy; tuy khng thy nhng cng khng khim khuyt t no. c Pht th tu hnh cho n khi m my tan ht, cho nn mt trng t nhin hin r l l. Bi vy ngi V C T(1) c ni bi k: T xa chn l vng Ngy nay vng u chn Ch tr v bn tnh Khng c php mi no.(2) Xem th c th ng vy. 2. Cc php u do nhn duyn gi hp, cho nn khng c t tnh; v khng c t tnh cho nn ni l khng. Nh a b ly tuyt p thnh tng Pht Di Lc, th ci c gi l Di Lc, ch l tuyt m thi; ton l tuyt th khng c Di Lc, cho nn ni Di Lc l khng. Tin thm mt bc, chng ta ni: Tuyt tc l nc ng c, ton th tuyt l nc; ton l nc th khng c tuyt, nh vy tuyt cng l khng. Li tin thm mt bc, chng ta ni: Nc l do hai loi kh l khinh (hydrogen) v dng (oxygen) hp li lm thnh; l hai kh khinh v dng th nc khng c, tc l, nc cng l khng. Ri c nh th m chia ch tng tng lp lp, th hai loi kh khinh v dng kia cng khng lm sao ri khi ci nguyn l do nhn duyn m sinh thnh; rt cuc cng l huyn, l khng. Cho nn, vn php mun hnh tng, nhng ci m su cn chng ta tip xc hng ngy, khng c th g m khng phi l khng; ci gi l th gian, vn l nh th ! 3. S tch mt i ca c Thch Tn, ging nh o kp ln sn khu din kch. Tt c no o mo, ng tc, ni ci, khng c g l khng gi. Hy th suy ngh m xem: Mt v tng thnh Pht t v s kip, nay nhn do chi qua bn ca thnh, trng thy cc cnh gi bnh cht m t ng th gian l v thng; c tht phi i n lc , khi trng thy cc s vic nh th, Ngi mi gic ng v l v thng chng? Ri Ngi theo hc vi khp cc ngoi o, thy r ch s c ca h u khng phi l cu cnh, cho nn b i; c tht phi i n lc Ngi mi bit ngoi o l khng cu cnh chng? Ri Ngi n ni tuyt tu kh hnh su nm, nhng khng th c o, Ngi bn b phng php kh hnh, khng tu theo na; c tht phi i n lc Ngi mi bit rng, ch bng vo phng php tu kh hnh th khng th no t c o chng? Nu qu tht i

83

Gio Khoa Pht Hc - cp hai

n lc mi bit, th nhng th tr tu m Ngi t c trong qu kh nh nht thit chng tr, i vin cnh tr, v thng tr, by gi bin i u ht? Ri Ngi mun xung sng Ni-lin tm ra m khng c sc, phi ung mt bt sa th th lc mi hi phc; nu qu nh th th ci thn kim-cang na-la-din(3) m Ngi c c trong qu kh, ci thn y c y sc mnh, v y, thn thng v.v..., vn kip khng hoi dit, by gi n cng i u mt? Pht php cao diu, h khng snh bng nhng vt tm thng bng giy bng bn, gi thi lin rch nt, ma t lin r tan ? Ngi n ngi di ci cy b , pht nguyn nu khng thnh Pht th khng ri khi ch ngi! Trc kia thnh Pht, by gi li pht nguyn thnh Pht! Nh th th qu v Gic ng V thng cng c lc phi tiu mt ht; tiu mt ht th tr li lm phm phu, li phi tu tp li t u! iu nghe tht tc ci, ging nh li ma ni! Cc kinh A Hm, Bo Tch, Duy Ma, Nit Bn, u ni Pht au lng; c Pht l ng phc tu y , mun c trang nghim, m cn b bnh, b au nh th, th phc u? V c u? Bi vy mi bit, c kinh khng phi l chuyn d. Nu chp cht vo cu kinh, khng hiu r ch tc dng ca kinh, th ri s thnh mt k c kinh ngu ngc; t mnh ngu ngc, ri li thao thao thuyt ging, khin cho thnh chng cng b ngu ngc theo! c kinh nh th, thuyt ging nh th, tht khin cho ch Pht ba i phi b chm oan xung y bin! 4. Nhng ngi cha tng xem kinh u cho rng kinh in Pht gio tht l b o, kh hiu, khng th l gii c; cng c ngi cho rng kinh Pht chng qua ch l khuyn lm iu lnh, b iu c m thi. V ngh th cho nn khng c. Nh vy l h t nh mt iu li ln, tht ng tic v cng! Cho nn ti nhn vic bin son bi hc m gii thiu cc on kinh vn, l cho i chng c dp c c kinh. Sau khi c ri mi thy rng, kinh chng phi l b o kh hiu, chng phi l khng th l gii, li cng chng phi ch hn hp tc dng khuyn lm iu lnh v lnh iu d. Kinh Pht, ch thc khng cu no m khng p, khng on no m khng nhim mu, kho gip ngi m mang tm tr; l vt qu khng th no thiu trn ch ngi ca ngi chuyn ch tu hnh. B kinh i Bo Tch c n 120 quyn, vi on trch ra y chng qua ch nh mt chic l ca cy i th. Qu v hc gi nu c thi gi mun tm hiu th xin hy c ton b kinh, nh th th kin vn mi thm su rng, ng nh bi k Ba Qui Y ni: T qui y Php, xin nguyn chng sinh, thu r Kinh tng, tr tu nh bin. Th mi bit, khng c kinh lun th tr tu khng th pht sinh c! 5. Kinh i Bo Tch ni: Tt c t tng u khng nn khi, v tt c t tng u khng th nm bt c. ni l tt c t tng th trong tt nhin c bao hm s nim Pht. Nn bit rng, nim Pht l php nhn a(4), m xa la tt c t tng th li l php cu cnh, tc qu a(5). Phm tu tp tt c php nhn a, u nhm t c mc ch cu cnh l qu a; tt c i l u
84

Gio Khoa Pht Hc - cp hai

a n thnh tr nit bn. Lin quan n s nghip tu hnh, nu ni v khong thi gian gia ng tu tp, th phi tri qua ba k(6) rn luyn, trm kip(7) trng nhn; bt lun l tu phc hay tu tu, on tr phin no hay chng nhp chn l, php mn no cng phi vin mn, nhin hu mi c th thnh Pht. Nu ni v lc sau cng, th mt php cng khng st; bt lun l php lnh hay php d, nu cn st ch nh mt si tc, cng khng phi l bn lai; bi vy mi ni: tt c t tng u khng nn khi. Nim Pht cng vi php rt ro sau cng, cn c khong cch, cho nn c t tng, c hnh vi; trong tng lai, sau khi vng sinh v nc Cc-lc, phi tu tp cho n khi qua khi bc ng-gic, khi tin vo a v Pht- mi trn vn chng nhp tm th tch dit, xa la mi t tng. Chng ta ngy nay cn a v phm phu, cn ang tu php mn Tnh , dng mt nim nh ch mi nim, th i vi li dy ch khi cc t tng, ch nn bit vy m thi, ch ng b vic nim Pht; l iu thit yu. Bi v php mn nim Pht cng l do c Thch Tn ging dy; nim Pht gi gn chnh nim, khng th ni l lm tri li Pht dy! 6. C rt nhiu ngi tu hnh cho rng, ch cn sm sa n trng v cc th php c cho tht trang nghim, dng hng n hoa tri cng dng ch Pht v B-tt, th l cng dng nht ri! Nu vy th nhng ngi giu c, ai li khng thnh tu cng c cng dng, thm ch cn thnh tu c b th ba la mt na ch! Cn k ngho kh th ch bit than trch cho s phn hn km ca mnh m thi. Nhng sau khi c kinh th mi bit rng, iu gi l cng dng nht, chnh l vic y gio phng hnh; lun v c hi th mi ngi u c nh nhau, ch khc nhau ch: ai sing nng th c. Th na, sau khi c kinh mi bit c rng, ngi tu hnh v li ch chng sinh, xa lnh ch n o, tnh tm tr gii, cho n ch cn i mt khong gn bng by bc, th cng c y vt hn ngi dng n uc hng hoa trong khp i thin th gii em cng dng ch Pht. Xem th th ci ngha ln lao ca vic tu hnh l ch ny ch khng phi ch kia; ti bn trong ch khng phi bn ngoi. Nhng, nu ng l mt ngi tu hnh c tr tu, ngi y t nhin hiu rng, c hai phng din u phi thc hnh trn vn, chu o, khng i hn v pha no, m cng khng phi khng lm g ht. Ngi y t nhin hiu rng, ty hon cnh m lm ng trong kh nng v phm vi ca hon cnh , khng nghing bn ny, khng lch bn kia, ch cn thnh khn cung knh, o tm bn vng, th mi ng tc a tay, d chn cng u l cng c, mi ch mi ni khng u m khng phi l o trng ca B-tt! 7. Cc nh phn gio, tr tu ca h tht siu tuyt. Cc gio tng m h phn nh u c l do y . Chng ta khng nn ph bnh nh ny ng hay nh kia sai. Gio php m c Nh Lai ni trn mt i, ging nh mt qu ni ln, cao ngt to rng; nhn ngang th thy dy, nhn nghing th thy chm, nhn gn th thy , nhn xa th thy thnh. Ni dy, ni chm, ni , hay ni thnh, u l
85

Gio Khoa Pht Hc - cp hai

ni ln ci hnh thi ca ni; nu ly ci ny bc b ci kia, th t trong tm mnh khng c c qu ni ton vn, t m sinh ra kin chp th phi. 8. V ngha khng, c th ni tm gn trong mt cu, l: Ng khng, php khng, t tnh chng khng. Trong thi A Hm ch ni v ng khng. khng ni v php khng; trong thi Bt Nh th ni ng php u khng, m cha ni t tnh chng khng. Mi n thi Nit Bn c Pht mi hin th ci ngha l t tnh chng khng,(8) khin cho trm ngn phng tin trc sau, n y c qui v yu im. Nu ni n ngha nhn qu, c th phn lm ba giai on: Th nht, khi cha ra khi ba ci, hy cn lu chuyn trong su ng, th hon ton chu s chi phi ca nghip lc; tt c phm phu u l nh th. Th nh, sau khi ra khi ba ci, cho n trc khi thnh Pht, tt c mi chng t c v thin thuc th gian u b o lc iu phc, hon cnh hn ch, cho nn dn b mt ht hiu qu; trong khi nhng chng t thin thuc xut th gian c tun t pht khi hin hnh. Th ba, khi thnh Pht, thc a li da lin chuyn thnh tr vin cnh(9), tt c mi chng t thin c thuc th gian v xut th gian u lp tc trng khng, vt ngoi s chi phi ca nhn qu. Ci qu bo c Thch Tn phi n cm nga, ch l c th hin ra nh th, gi lm ra nh th, cnh gic ngi i khng nn lm c; ch u c l no thnh Pht ri m vn cha thot khi nhn qu bo ng! Nu lun v hai qu bo y v chnh, hai cm th kh v lc, th nguyn y vn khng, nh cnh trong mng; chng qua v chng sinh tm cn b che m, cho nn thy l c vy thi.

CH THCH (ca ngi dch)

(01) V C T: tc i s Php Vn (1088-1158). Ngi sng vo thi i nh Tng (960-1279), h Qua, qu Ng huyn, tnh Giang-t, t l Thin Thy, hiu l V C T. Nm 5 tui, ngi c nhp mn vi i s T Hng, n 9 tui c th ; nm sau th theo ngi Thng Chiu hc gio ngha tng Thin Thai. Nm 1117 ngi gi chc tr tr cha i-gic huyn Tng-giang (tnh Giang-t), c vua Tng Huy-tng (1101-1125) ban hiu l Ph Nhun i s. V sau ngi tr v qu phng dng m gi, tn hnh hiu o. Ngi dng am Tng-vn bn cnh m phn t tin, th tn tng Ty-phng Tam thnh, ha ngi i. Ri mu thn ngi bnh nm mt ch, m m ngi n bn ging ging Tm Kinh v nim Pht A Di . Ngi cng qui t hng ngn ngi t chc Lin-hoa thng hi, ging kinh Qun V Lng Th. Bn chng khm ngng phong cch cao nh ca ngi, ko n tu hc, ngi ng n nghn c li i. Nm 1158 (i vua Tng Cao-tng), mt hm ngi triu tp t n nhn nh, t tay vit li mt bi k, ri ngi yn hng v phng Ty m ha, th th 71 tui. (02) Bi k ny ni: Bn tnh xa nay vn thanh tnh, sng sut, nhng v v minh che lp nn thnh nhim, m ti; ngy nay do tnh gic tu tp, qut sch v minh phin no, th bn tnh thanh tnh li hin l t r. Nh th tc l ch tr v vi bn tnh xa nay, ch khng c g mi l c. (03) Thn kim-cang na-la-din: Ting Phn na-la-din (narayana) dng ch cho v thn c sc mnh trong tn ngng ca n- thi c. B-la-mn gio th cho na-la-din tc l tri Phm Thin; Pht gio th gi na-la-din l bo thn ca Pht v B-tt. Bo thn y sc mnh, cng chc 86

Gio Khoa Pht Hc - cp hai nh kim cng, khng c g c th hy hoi c, cho nn thn Pht c gi l thn kim-cng na-ladin. (04) Nhn a: Ch nhn ngha l nguyn nhn, y ch cho cng phu tu tp; ch a c ngha l v tr, a v, hay giai v, tc l nhng a v chng t trn ng tu tp ca hnh gi o Pht. Nhn a l nhng a v m hnh gi chng c trn ng tu hnh t khi pht tm cho n khi t c qu v cui cng; c hai loi: 1) Nu qu v cui cng l Pht qu (Diu-gic), th tt c nhng a v t bc ng-gic tr xung, gi l nhn a; 2) Nu qu v l t S-a cho n ng-gic B-tt, th nhng giai v trc (a- tin) nh Thp-tr, Thp-hnh v.v..., c gi l nhn a. (05) Qu a: tc qu v, l a v t c do cng phu tu nhn. Nu tu B-tt tha th qu a l Diugic, hay Pht qu; nu tu Duyn-gic tha th qu a l Bch-chi Pht; nu tu Thanh-vn tha th qu a l A-la-hn qu v.v... (06) Ba k: tc ba a-tng-k kip. (Xin xem ch thch s 3, bi Tng Hp Yu Ch Cc Bi 13, 14 v 15, sch GKPH II, quyn thng.) (07) Trm kip: tc 100 i kip, ch cho thi gian tu hnh ca mt hnh gi B-tt tha. Theo lun i Tr , cc v B-tt, trong sut 3 a-tng-k chuyn tu lc vn hnh, cui cng t c a v Thpa; tip theo 100 i kip a v ng-gic, B-tt chuyn tu nhn cho 32 tng tt cui cng chng qu Diu-gic, tc thnh Pht. (08) T tnh chng khng: T tnh tc bn tnh ca vn php, cng tc l chn nh, hay nh lai tng. Vn php trong v tr c hai loi tng qut: hu tnh v v tnh. T tnh ca hu tnh th gi l Pht tnh; t tnh ca v tnh th gi l Php tnh. Pht tnh, Php tnh, Chn nh, Nh lai tng, hay T tnh, l bn tnh tch nhin thng tr, khng sinh khng dit, cho nn ni l t tnh chng khng. (09) Tr vin cnh: tc tr i vin cnh (i vin cnh tr), l mt trong bn tr tu (t tr) ca bc gic ng. K phm phu nhn bit vn hu bng tm thc (nhn, nh, t, thit, thn, , mt na, v a li da); m tnh cht ca THC l phn bit, chp trc, t kin, y nhim, sai lm, to nghip sinh t lun hi. Ngi tu hc Pht phi chuyn cn, tinh tn, t n ch ph tr mi t kin, dit sch mi chp trc, dp tt mi phin no, khng cn to mt nghip xu my may no na. Hnh gi khi t n trnh y th c tm thc lin chuyn i thnh bn tr tu thanh tnh, gic ng: 1. i vin cnh tr, l tu gic hon ton thanh tnh, sng sut, khng b bt c mt bn nh no che lp, c hnh dung nh mt tm gng to ln, trn y, trong sng, khng ch no b st m, khng t vt, vn c, hay dnh bi; ri chiu r rng chn tng vn hu. Tu gic ny chnh l trng thi thanh tnh, gic ng ca thc a li da, sau khi cc chng t nhim tim tng trong thc ny c chuyn ha tn gc r. Hay ni cch khc, y l mt thc th m khi cn trng thi nhim th tc l a li da thc; v khi c chuyn ha thnh hon ton thanh tnh th tc l i vin cnh tr v cng tc l chn nh, l bn th, l php thn. 2. Bnh ng tnh tr, l tu gic c kh nng thy c tnh cch bnh ng ca vn php, hon ton thot khi s rng buc ca t kin, chp trc, phn bit nhn v ng, ch th v i tng. V khng cn b t kin chi phi, nn hnh gi c th ha hin t do, ty c ng dng trong mi cng tc sinh. Bnh ng tnh tr chnh l trng thi thanh tnh, gic ng ca mt na thc, sau khi cc kin chp m mui ca thc ny b ph v v c chuyn ha trn vn. 3. Diu qun st tr, l tu gic c chuyn ha t thc, c kh nng nhn thu c tm l ca mi loi chng sinh, thy r c mi nhu yu v mi vn kh khn ca h, cng nh bit c mt cch sng t cc gio l v phng tin thch hp dng cu gip, khin cho chng sinh tnh thc v m mang gic tnh. N cng cn c th thc hin c cc kh nng mu nhim (thn thng) trong cng vic sinh. 4. Thnh s tc tr, l tu gic c chuyn ha t nm thc cm gic (nhn, nh, t, thit, v thn), c kh nng thc hin thnh tu mi cng tc sinh.

87

Gio Khoa Pht Hc - cp hai

Bi 28

CCH PHN GIO ca CC TNG (phn 2)

CCH PHN GIO ca TNG TNH (1) i s m Loan chia ra c hai con ng: kh i v d i. Hon ton bng vo t lc m cu khng thi chuyn, l con ng kh i, v nh ng di m c i b, th tht l vt v; l ch cho cc php mn khc m ni. Nng theo nguyn lc ca Pht m cu sinh v Tnh-, lin c vng sinh, c nhp vo tp th chnh nh i tha; y l con ng d i, v nh i thuyn trn sng th tht l an vui; l ch cho php mn Tnh m ni. i s o Xc th phn bit c hai ca Thnh o v Tnh . th gii Ta-b ny, vo thi mt php, cch cc bc thnh qu xa, m ngi tu hnh mun c l gii tinh diu, trc l dt tr phin no v minh ri sau chng qu, l ca Thnh o. Nng theo nguyn lc ca c Pht A Di m vng sinh v th gii Ca-lc, c khng thi chuyn, thng n thnh Pht, l ca Tnh . Thnh o th gian nan, m Tnh th d dng. Quan im ny cng vi hai con ng kh i v d i trn rt ging nhau; c hai u ni ln ch sai khc gia s hon ton nh vo t lc v s nng nh c vo tha lc. CCH PHN GIO ca TNG LUT(2) Tng ny chia ton b gio php ca c Pht dy lm hai loi: ha gio v ch gio. Ha ngha l ha o chng sinh. Phm cc kinh lun c nu ln cc php mn v thin nh, tr tu, nhm dt tr phin no v minh, chng nhp chn l, u thuc loi ha gio. Trong loi ny li phn ra c ba gio: 1) Cc kinh lun ni tnh ca cc php l khng, v ng, gi l tnh khng gio, hm nhip tt c gio php tiu tha. 2) Cc kinh lun ni tng ca cc php vn khng, ch v chng sinh vng chp m thy c, gi l tng khng gio, hm nhip tt c gio php i tha thp cn. 3) Cc kinh lun ni cc php ngoi trn vn khng, ch thc l tht c, gi l duy thc vin gio, hm nhip tt c gio php i tha cao su. Ch l ch nh gii lut, nh cc b lut T Phn, Ng Phn, Thp Tng v.v..., l lut nghi do Pht ch nh, nhm thng l chng tng, phng nga cc hnh vi sai tri; tt c cc b lut u thuc loi ch gio. Trong loi ny li phn ra c ba tng: 1) B lut bn Thp Tng Lut ca Tt B a b, ni r tt c

88

Gio Khoa Pht Hc - cp hai

cc php l tht c, thuc v tht php tng. 2) B lut bn T Phn Lut ca m V c b, ni tt c cc php ch c gi danh, thuc v gi danh tng. 3) Lut s1 o Tuyn ni Chung-nam(3), y c vo b lut T Phn, ly chng t lm gii th2, cao gii lut ln hng i php nht tha vin n, thuc v vin gio tng. CCH PHN GIO ca TNG MT(4) Cch phn nh ca Mt tng, ch phn ra hai loi hin v mt: ng ha thn3 ca c Nh Lai v hng B-tt a-tin4 v hng phm phu ca hai tha, m ni gio php ba tha; cho n tha th dng thn5 ca Ngi v hng B-tt athng, ni gio php mt tha6, tt c u l hin gio. T th dng thn7 ca Ngi t hng c nim vui php lc, ni ln ci cnh gii tr tu ni chng ca Nh Lai cho quyn thuc ca mnh, gi l mt gio. Mt khc, tt c nhng gio php do ng ha thn ca Pht ni trong ba tng tiu v i tha, mi hai b kinh, nhng php mn nh bn s tht, mi hai nhn duyn, su php qua b, mun hnh, u l hin gio; cc kinh nh i Nht, Kim Cang nh, v.v... ni cc php mn ca hai b Kim(5) v Thai8(6), cho n n(7) -la-ni9, nghi qu qun nh v.v..., u l mt gio. CCH PHN GIO ca TNG TAM LUN(8) Cc v i c ca tng ny u c cch phn gio khc nhau: Ngi B Lu Chi cho rng, c Nh Lai ch dng mt m10 m ni tt c php mn v tn ca i v tiu tha. Ngi Cu Ma La Thp cho rng, c Pht dng vin m11 nhng ch ni mt php, ri ty theo tm lng ca chng sinh m sinh khi nhiu php mn sai bit. C hai quan im trn y u c gi l nht m gio. i s Ct Tng12(9) cho rng, kinh Hoa Nghim l php lun cn bn; cn cc kinh i, tiu tha khc u l php lun chi mt; trong khi , kinh Php Hoa qui v nht Pht tha, l php lun thu nhip ngn ngnh qui v gc r. Quan im ca i s Ct Tng nh trn c gi l tam lun gio. Trong tm tng phi i tha Trung-quc, ch c tng Thin(10) l khng lp vn t, cng khng phn gio; cn by tng phi kia, cch phn gio ca h c trnh by s lc nh trn. Cn nhiu cc ngi khc na cng c cch phn gio ring theo kin gii ca h, cha kho st y c. Cho nn ngi Thanh Lng quc s13 i ng khng ch trng phn bit gio thuyt, tng ni rng, Php v ca c Nh Lai ch c mt v, tuy l ty c ni php, nhng cui cng vn qui v l tht duy nht, c g m phi phn chia? Qu v hnh gi nn bit c ci d trong ci ng, v c ci ng trong ci d, mi l ci hc chn tht.
89

Gio Khoa Pht Hc - cp hai

CH THCH
01. Ngi xut gia r sut tng Lut, tinh chuyn gii lut, gi l lut s. 02. Sau khi c truyn gii, gii t cm nhn c trong t thn c mt nng lc nga iu sai quy, ngn chn li lm; ci nng lc y gi l gii th. Gii th c cp y l loi chng t gii trong thc a-li-da; n khng phi l sc, cng khng phi l tm. 03. c Nh Lai th hin ra thn Pht gio ha chng sinh, gi l ng thn; th hin ra chn thn trong chn cnh gii khc, gi l ha thn; hp c hai trng hp li gi chung l ng ha thn. 04. Trc khi ln bc S-a th gi l a-tin; l hng B-tt phm phu. T bc S-a tr ln th gi l a-thng; l hng B-tt php thn. 05. Bo thn ca Pht c hai loi khc nhau: t th dng v tha th dng. Thn t th dng chng nhp nim vui php lc, gi l bo thn t th dng. ng hin thn B-tt t S-a tr ln, gi l bo thn tha th dng. 06. Nht tha tc l nht Pht tha. 07. Xem ch thch s 5 trn. 08. Kim-cang gii v Thai-tng gii, gi tt l Kim v Thai. Cnh gii Kim-cang biu trng ci ngha kim cang khng th b hy hoi, dng ch cho tr tu kin c, ch c th ph tr phin no ch khng c g c th hy hoi n c; ging nh kim cng vy. Cnh gii Thai-tng biu trng ci ngha hm nhip cha ng, dng ch cho l th rng ln, thu nhip c mun c, ging nh thai tng vy. 09. -la-ni dch l tng tr, nng tr, hay nng gi; ngha l gn gi tt c thin php khng cho tiu mt, v khng cho cc c php sinh khi. -la-ni n tc l s n chng phng php tu tp nhn -la-ni trong bn loi -la-ni (xin xem li ph ch s 5, bi 7, sch GKPH II, q. thng HC), c ngha l nhn tr l tht tng, nhin hu dng ci n tht tng ny n chng kinh in su xa ca i tha. 10. Nht m ngha l ch dng mt th m thanh m thi. 11. m thanh ca Pht trn y mu nhim, cho nn gi l vin m. 12. i nh Ty, i s Ct Tng cha Gia-tng, huyn Ci-k, v vy ngi cng c ngi i ly tn cha m xng ngi l i s Gia Tng. Ngi l t khai sng tng Tam Lun. 13. V t th t ca tng Hoa Nghim l i s Trng Qun tr ni Ng-i, c vua ng ctng ban hiu l Thanh Lng quc s.

PH CH
(01) Tng Tnh : l mt tng phi ln ca Pht gio Trung-quc, ly s vng sinh v ci Cc-lc ca c Pht A Di lm mc ch. Nguyn th, t tnh ch c ngha l Pht , l cc ci nc thanh tnh ca ch Pht, do thnh tu o qu gic ng m c; tri li vi u l cc ci nc d bn, xu c, ni c tr ca cc loi chng sinh y phin no, nghip chng nng n. T tnh c ni ti nhiu trong kinh in i tha, v n mang mt ngha tch cc, l tuy an tr trong cnh gii nit bn m ch Pht u khng ngng ha chng sinh. Tnh cng l ni hng B-tt tu tp thnh tu

90

Gio Khoa Pht Hc - cp hai qu v B V thng; hay ni cch khc, l ni ch Pht thi k nhn a tu B-tt o, th nguyn thnh Pht, trang nghim Pht v ha chng sinh thnh tu Pht o. Bi vy, bt c ni no c ch Pht v B-tt c tr, th ni y tc l tnh ; chng sinh ni no m dit tr ht phin no, khng cn khi ti c, thn tm thanh tnh, khng cn cu nhim, tr tu sng t, th ni l tnh . Cho nn trong khp mi phng u c tnh . Ring tng Tnh th gi th gii Cc-lc ca c Pht A Di l ci Tnh-, v mc ch tu tr ca tng phi ny l vng sinh v th gii Cc-lc. Tn ca tng Tnh u chuyn tr nim danh hiu A Di Pht v cu nguyn s c vng sinh v th gii y. Li gi ny qu ph thng tri qua bao th k, cho nn, t trc n nay, h ni ti Tnh- l ngi ta ngh ngay l th gii Cc-lc. Tng Tnh cho rng, ci Tnh- l mt quc c tht phng Ty, hon ton thanh tnh, chng sinh c vng sinh v th ch hng ton s an vui, khng h c s au kh, u lo, phin mun no nh th gii Ta-b u trc ny. Gio ch ca ci y, s trang nghim ca ci y, chng sinh v i sng ci y, s tn ti vnh cu ca ci y v.v..., u c thut r trong kinh A Di . T tng v ci Tnh- phng Ty l y c vo cc kinh V Lng Th, Qun V Lng Th (u do Pht ni ti ni K-x-qut, gn thnh Vng-x, nc Ma-kit-), v A Di (Pht ni ti tu vin K-vin, thnh X-v, nc Kiu-tt-la). Sau khi Pht dit khong 900 nm, n-, B-tt Th Thn bin son tc phm Vng Sinh Tnh Lun, ni tip hai v B-tt M Minh v Long Th cc th k trc , cng xng tn cnh gii trang nghim thanh tnh ca ci Tnh-, v khuyn khch mi ngi nn cu nguyn vng sinh v th gii y. Trung-quc, t nhng th k u Ty lch, cc kinh cn bn ca tng Tnh c truyn vo. Nm 179 (i Hu-Hn), ti kinh Lc-dng, hai ngi Chi Lu Ca Sm v Trc Pht Sc dch kinh Bt Chu Tam Mui ra Hn vn; v t tng cu vng sinh Tnh- Trung-quc c coi l bt ngun t . Tuy nhin, kinh Bt Chu Tam Mui mi ch ni ti php mn tinh chuyn nim Pht c thy Pht A Di ci Ty-phng, ch cha trnh by v cnh trang nghim ca ci Tnh-. Vo khong gia th k th 3 (thi i Tam-quc), c s Chi Khim ( kinh Kin-nghip ca nc Ng) dch b i A Di Kinh (2 quyn), ng thi, ngi Khng Tng Khi ( kinh Lc-dng ca nc ToNgy) cng dch kinh V Lng Th (2 quyn), trnh by cc li th nguyn ca Pht A Di trong thi k nhn a. l kinh in trng yu ca tng Tnh-. Trong khong na sau th k th 3 (thi TyTn), ngi Trc Php H dch kinh V Lng Thanh Tnh Bnh ng Gic (2 quyn), ni dung tng t nh kinh i A Di trn. Ngoi ra, cc kinh Tu n Tam Mui v V Lng Mn Vi Mt Tr (do Chi Khim dch), c Quang Thi T, Quyt nh Tng Tr, A Di Pht K (do Trc Php H dch), cng c ni dung lin quan n c Pht A Di v th gii Cc-lc. Vo na u th k th 5, ngi Cu Ma La Thp ( kinh Trng-an, nc Diu-Tn) dch kinh A Di v lun Thp Tr T B Sa, ngi m V Sm ( nc Bc-Lng) dch kinh Bi Hoa, ngi Bo Vn (nc Lu-Tng) dch kinh Tn V Lng Th, ngi Cng Lng Da X (nc Lu-Tng) dch kinh Qun V Lng Th, u c ni dung lin quan n c Pht A Di v cnh gii Cc-lc, cng cch thc tu tp c vng sinh v ci y. n th cc kinh in lin quan n tng Tnh c coi l c phin dch y , v ba b kinh Qun V Lng Th, V Lng Th, A Di , c coi l ba kinh cn bn ca tng Tnh (Tnh tam b kinh). Nguyn th, tn ngng v Tnh- Trung-quc gm hai loi: Di Lc Tnh- v Di Tnh-. Tn ngng v Di Lc Tnh- khi ngun t ngi o An (314-385) thi i ng-Tn. Ngi vit b Tnh Lun (6 quyn) xin dng php mn cu vng sinh v ci Tnh- ca c Di Lc ci tri u-sut. Hai ngi Huyn Trang v Khuy C thi i nh ng cng chuyn hnh tr php mn ny; nhng t sau th s ngi tu tp theo ngy cng t dn, m ngi hong ha cng khng c, nn tn ngng v Di Lc Tnh- tr nn suy tn; trong khi th tn ngng v Di Tnh- ngy cng hng thnh, tr thnh i biu cho tt c ci Tnh- ca ch Pht. Tuy kinh in lin quan n tn ngng Di Tnh- xut hin Trung-quc t nhng th k u Ty lch, nhng phi n khong cui th k th 4 u th k th 5 (thi i ng-Tn), tn ngng ny mi thc s c hong dng. Vo thi , i s Tu Vin (334-416) cha ng-lm, ni Lsn (tnh Giang-ty) thnh lp hi Nim Pht, gi l Bch Lin X, qui t 123 hi vin u tin, gm c tng s ln c s c cng mt ch nguyn, tinh chuyn l bi v nim hng danh c Pht A Di , cu

91

Gio Khoa Pht Hc - cp hai vng sinh v ci Cc-lc. l hi Nim Pht u tin, cng l bc u trong tin trnh hnh thnh tng Tnh Trung-quc; v ngi Tu Vin c coi l th t ca tng ny. u th k th 6 (i Bc Ngy, thi i Nam-bc-triu) ngi B Lu Chi n Trung-quc, dch tc phm V Lng Th Kinh u B X Nguyn Sinh K (tc Vng Sinh Tnh Lun) ca B-tt Th Thn, ri trao b kinh Qun V Lng Th v b lun ny cho i s m Loan (476-542?). i s m Loan son quyn Vng Sinh Lun Ch ch gii b lun trn, ri y c vo b Thp Tr T B Sa Lun ca B-tt Long Th m nu r hai con ng kh i (tc t lc) v d i (tc tha lc) khc nhau, ch trng nng ta vo bn nguyn ca c Pht A Di , chuyn tinh tr danh nim Pht cu nguyn vng sinh v Tnh-; chnh l con ng phng tin, d i trong i nm trc xu c ny. Do , ngi m Loan c coi l ngi xc lp gio ngha cn bn cho tng Tnh . n th k th 7 (triu i nh ng), ngi o Xc (562-645) k tha gio ch ca ngi m Loan, cc lc cao nguyn lc ca Pht, ch xng t tng mt php nhn mnh thuyt thi gio tng ng (gio hc phi ph hp vi thi i), tu tp php mn Tnh chnh l yu l ca thi i. Ngi vit tc phm An Lc Tp gii ta nhng ngh sai lm ca nhiu ngi, v khai th ci yu l y ca chng sinh trong thi mt php. Ngi cng y c vo thuyt hai ng kh v d (nan, d nh o) ca ngi m Loan m xng cch phn gio hai ca Thnh-o v Tnh- (Thnh-o, Tnh- nh mn). K tip, ngi Thin o (613-681) k tha t tng ca hai ngi m Loan v o Xc, ch s kinh Qun V Lng Th Pht, gii tr nhng ng nhn xa nay, xc lp hai hnh tu tp l chnh hnh (Pht A Di l i tng chuyn nht) v tp hnh (ngoi Pht A Di cn c ch Pht v B-tt khc), kin ton gio ngha cng nh gio tng, t nh c s v h thng gio l c lp cho tng Tnh . Tip , ngi Hoi Cm (?-?) son tp Tnh Qun Nghi Lun; sau na li c ngi Thiu Khang (?-805), cng tn lc hong dng php mn Tnh . Trc sau 5 v i s m Loan, o Xc, Thin o, Hoi Cm, v Thiu Khang, c tn xng l Nm v t u tin (chn n ng t) ca tng Tnh-. Nm 719, ngi Tu Nht (680-748) t n- tr v Trng-an, thy cc v bn tng Thin coi nh php mn Tnh , cho ch l php phng tin dn dt hng ngu si, bn cc lc phn i. Ngi xng con ng tt yu phi l nim Pht cu vng sinh Tnh-, ch trng Gii Tnh tnh hnh, Thin Tnh song tu, Gio Thin nht tr, em tt c cng c tu hnh u hi hng v mc ch vng sinh Tnh-. T Tng ny sau c cc ngi Tha Vin (712-802), Php Chiu (?-?, t ngi Tha Vin), Phi Tch (?-?), v.v... k tha, ly php mn Nim Pht Tam Mui lm thin mn thm diu, bi xch cc t tng Thin bng trng rng m tm cao ngo (khng phc cao tm). Nh vy, cho n thi i nh ng, tng Tnh Trung-quc c phn thnh ba h thng gio hc: 1) H thng Tu Vin (gi l Tu Vin lu), ch trng php mn qun tng nim Pht; 2) H thng Thin o (gi l Thin o lu), ch trng php mn khu xng nim Pht; 3) H thng Tu Nht (gi l T Mn lu), ch trng php mn thin cn nim Pht, mun hnh u tu tp. Ch trng Thin Tnh song tu ca ngi Tu Nht, v sau cng c ng o t Thin mn hng ng hnh tr; vo thi Ng-i (907-960) v Tng (960-1279), li cng hng thnh, m ni ting hn c l ngi Vnh Minh Din Th (904-975). Trong thi k ny, php mn Tnh cng c hnh tr c tng Thin Thai. cc triu i Nguyn (1260-1368) v Minh (1368-1644), t tng Thin Tnh song tu li cng c lu hnh rng ri, do cng c hong dng ca cc v danh tng nh Trung Phong Minh Bn (1263-1323), Thin Nh Duy Tc (1286-1354), S Sn Thiu K, Khng Cc Cnh Long (?-?), Nht Nguyn Tng Bn (?-?), Vn Th Chu Hong (1535-1615), Hm Sn c Thanh (1546-1623), C Sn Nguyn Hin (1578-1657), v.v... Tng Thin Thai, cc ngi Lin Am i Hu (1334-1407), U Kh Truyn ng (?-?), Linh Phong Tr Hc (1599-1655), v.v... cng u son sch hin dng gio ngha Tnh ; trong , ni ting hn c l ngi Tr Hc (tc Ngu ch), em ba php hc Thin, Gio v Lut qui v mt php mn Tnh , xng t tng Tam hc nht nguyn. Vo triu i nh Thanh (1644-1911), tn ngng Tnh phn nhiu do gii c s xng. Trong khong cc vua Khang Hi v Cn Long, c ngi T T Tht Hin (tc Tnh Am, 1686-1734), tha k o phong ca ngi Chu Hong, lp Lin X Hng-chu, gio ha qun chng xa gn, rt c mi ngi khm ngng. Vo bui u thi Dn-quc, i s n Quang (1860-1940) ch trng rng, php mn

92

Gio Khoa Pht Hc - cp hai Tnh chnh l bn hoi ca c Pht ra i. Ngi tn lc i vi s nghip cu t x hi, khin cho hng khi phong tro lp hi Nim Pht trong cc gii tng tc cc a phng. Sau khi chnh ph Dn-quc di ra o i-loan, tn ngng v Tnh vn tip tc pht trin. (02) Tng Lut: y l mt tng phi i tha c thnh lp Trung-quc, y theo cc tnh gii trong b T Phn Lut lm cn bn hnh tr, ly diu l nht tha vin n lm ch qui tu tp. Gii lut c c Pht ch nh hon chnh ngay t thi Ngi cn ti th; sau khi Pht nhp dit, tn gi lut s u Ba Li kt tp v hnh thnh Lut tng. Lc tn gi chia lm 80 ln tng li trn vn mi gii iu Pht ch nh, lm thnh b Bt Thp Tng Lut, l b lut nguyn th v cn bn ca Gio on Pht gio. B lut ny c ni tip truyn tha cho n tn gi u Ba Cc a (Upagupta) di triu i vua A Dc (th k th 3 tr. TL), th c s bin chuyn. Nguyn v, tn gi u Ba Cc a (Pht gio Nam-truyn ni l tn gi Mc Kin Lin T Tu Moggaliputta-tissa) c nm v t thuc hng cao tc (c gi l ng th ng s), i vi Lut hc u c kin gii bt ng, bn em b Bt Thp Tng Lut, chn ly nhng phn ph hp vi kin gii ring, mi v lm thnh mt b lut ring ca mnh. Do , t b Bt Thp Tng Lut nguyn th, n y b chia thnh nm b, gi l Nm B Lut: m V c b, Tt B a b, Di Sa Tc b, Ca Dip Di b, v Ma Ha Tng K b. (Xin xem li ch thch s 9, bi Tng Hp Yu Ch Cc Bi 22, 23 v 24, sch GKPH I.) C nm b lut y (mi b u gm c phn gii bn v phn qung lut) u ln lt c truyn vo Trung-quc ngoi tr phn qung lut ca Ca Dip Di b l cha c truyn. Vo nm 222 (di triu vua Vn nh To-Ngy), ngi m Ma Ca La (Dharmakala) n Lcdng, thy tng chng ch bit co u, p y mn, khng c gii lut hnh tr, bn pht nguyn hong truyn gii lut. Nhng cng phi ti nm 250 (i vua Thiu nh To-Ngy), ngi mi dch c b Tng K Gii Bn, v l tc phm Lut c dch u tin Trung-quc. Ri sau , hai ngi Khng Tng Khi (Sanghavar-man) v m (Dharmatrata) cng phin dch b m V c Tp Yt Ma. By gi qu ngi mi thnh 10 v Phn tng, lp n gii tc php truyn gii cho chng tng; l n truyn gii u tin Trung-quc. Nm 404 (di triu i nh Diu- Tn), ngi Pht Nh a La (Punyatara) tng b Thp Tng Lut ca Tt B a b cho ngi Cu Ma La Thp dch; nhng khi dch c hn mt na th ngi Pht Nh a La vin tch, ngi m Ma Lu Chi (Dharmaruci) c mi tng tip phn cn li ngi La Thp dch, trn b gm 61 quyn. l b qung lut xut hin u tin Trung-quc. Nm 410 (nh Diu-Tn), hai ngi Pht Da X (Buddhayasas) v Trc Pht Nim cng dch b T Phn Lut (60 quyn) ca m V c b; nm 418 (triu vua An nh ng-Tn), hai ngi Pht Bt La (Buddhabhadra) v Php Hin cng dch b Ma Ha Tng K Lut (40 quyn) ca Ma Ha Tng K b; nm 423 (triu vua Thiu nh Lu-Tng), hai ngi Pht Thp (Buddhajiva, ti Trung-quc nm 423) v Tr Thng cng dch b Ng Phn Lut (30 quyn) ca Di Sa Tc b. Ti y, Lut tng coi nh c dch gn nh hon ton Trung-quc ch c b qung lut ca Ca Dip Di b l cha c truyn ti, nn khng c Trung-quc. Cc b lut k trn, sau khi c dch, c ch tng Trung-quc y c vo m t chc tng on. Trong cc i Ngy, Tn, lut Tng K c thnh hnh vng Giang-bc, cn lut Thp Tng th thnh hnh vng Giang-nam; s th gii th nng theo lut T Phn, nhng sinh hot ca tng chng th nng theo lut Tng K v Thp Tng. Tuy nhin, cng v sau th b lut T Phn cng c thnh hnh hn c. Di triu vua Hiu-vn (471-499) thi Bc-Ngy, b lut T Phn c lut s Php Thng (468-559) nhit tm nghin cu v ging gii. t ca ngi l o Ph, theo li ging ca thy m son thnh tc phm T Phn Lut S. t ca ngi o Ph l Tu Quang (468-537) li tn lc hong truyn, khin bt hng phong tro hc lut T Phn. t ca ngi Tu Quang l o Vn; t ca ngi o Vn l o Chiu; t ca ngi o Chiu l Tr Th, u ni tip nhau hong dng T Phn Lut i Ty. n i ng th ton b gio ngha Lut hc c tp i thnh, v tng Lut c chnh thc thnh lp do t ca ngi Tr Th l lut s o Tuyn (596-667). Sau khi c thnh lp, tng Lut tn xng ngi m V c (tc Php Chnh tn gi) l T Phn Lut Ch (tc th t); tn ngi m Ma Ca La (tc Php Thi tn gi) l s t ca Lut tng Trungquc; ngi Php Thng l nh t; k tip l cc ngi o Ph, Tu Quang, o Vn, o Chiu, Tr Th, o Tuyn, c thy l 9 v t.

93

Gio Khoa Pht Hc - cp hai T sau t th su l o Vn th tng Lut bt u phn phi. Trong s mn h ca ngi o Vn c Hng Tun; ngi Hng Tun truyn cho Hng Uyn; ngi Hng Uyn truyn cho Php L. Ngi Php L (569-635) tr tr cha Nht-quang Tng-chu (tnh H-nam), lp ring mt phi Lut hc, gi l Tng B tng. Ngi Php L truyn cho o Thnh; ngi o Thnh truyn cho Mn v Hoi T. Ngi Mn tr ti Ty-thp, tip tc hong truyn Tng B tng ca ngi Php L; ngi Hoi T (624697) tr ti ng-thp, lp thnh mt phi Lut hc ring, gi l ng Thp tng. Trong khi , ngi o Tuyn (596-667) tr tr cha Phong-c ni Chung-nam, thnh lp Lut tng, v c gi l Nam Sn tng (cng gi l Nam Sn Lut tng). C ba tng ny c gi chung l Ba tng T Phn Lut thi i nh ng. Ba tng phi Lut ny tng tranh ci nhau kch lit, do v bt ng kin v vn gii th. Tng B tng ca ngi Php L th y c vo b lun Thnh Tht, ch trng gii th l php phi sc phi tm, thuc bt tng ng hnh php. ng Thp tng ca ngi Hoi T th y c vo hai b lun i T B Sa v Cu X, ch trng gii th thuc v sc php. Ch trng ca hai tng y u thuc v tiu tha lut. Ring Nam Sn tng, v ngi o Tuyn chu nh hng su m ca Php Tng Duy Thc Hc, nn ngi phn nh rng, T Phn Lut, v hnh thc th mang sc thi tiu tha gio, nhng v tinh thn th thuc v i tha, khi th gii phi nng vo ngn ng, cho nn gii th tr thnh chng t ca a-li-da thc. Nh vy, h thng Nam Sn Lut tng ca ngi o Tuyn thuc v i tha gio. Sau , hai tng Tng B v ng Thp lu truyn khng c bao lu th b suy tn; ch c tng Nam Sn l hng thnh v lu truyn su rng v lu di; v Trung-quc, khi ni ti Lut tng tc ch cho Nam Sn Lut tng, cng tc l T Phn Lut tng. Ngi o Tuyn, trong bng lit k ch v t s truyn tha tng Lut, ngi l v t th 9; nhng i vi Nam Sn Lut tng, th ngi c tn xng l v s t. t ca ngi ng n vi trm ngi, trong , lut s T (c ch ni lut s Chu) c tha k lm t th nh; v cc v t truyn tha ni tip nhau gm c: o Hng, Tnh Cung, Hu Chnh, Php Bo, Nguyn Biu, Th Ngn, Nguyn Gii, Php Vinh, X Hng, Trch Ng, Don Kham, Trch K, Nguyn Chiu, Tr Vn, Hoi Nht, Php Chnh, Php Cu, Nh Lin, Hnh C, Chn Chiu, v.v... T cui i ng sang i Ng-i, phn v php nn, phn v binh ha lin min, khin cho tng Lut cng nh cc tng phi khc, u b suy yu. n i Tng tng Lut c phc hng, nhng li b phn r thnh hai phi Hi Chnh v T Tr. Trong hai triu i Nguyn v Minh, tng Lut vn c truyn tha khng gin on, nhng in tch mt mt nhiu, nn Lut hc suy yu. Cui i Minh c ngi lut s C Tm (1541-1615), ln ni Ng-i, cm nhn c c B-tt Vn Th truyn gii cho, tm tr bng bng sng, bn tr v cha Linh-cc Kim-lng (Nam-kinh), khai n thuyt ging gii lut, trng hng tng Lut. Php t ca ngi l lut s Tch Quang (1580-1640) th m o trng ni Bo-hoa (pha ng Nam thnh ph Kim-lng), thuyt gii n hn trm ln. Cc v t truyn tha nh c Th (1580-1645) v.v... u k tip nhau xin dng Lut hc, lm cho thanh th ca o trng ni Bo-hoa, triu i nh Thanh, vang di bn phng. Vo cui i Thanh, trong cuc lon Thibnh-thin-quc, o trng ni Bo-hoa b ph hoi nng n; sau khi gic lon chm dt o trng c trng hng, mi nm u c m gii n, nhng v bao nhiu sch v do Nam Sn Lut tng truyn li u mt mt ht, nn Lut hc thiu ch nng da. Phi i n lc c ngi sang Nht-bn thnh c in tch v, khc in qung b rng ri, by gi Lut hc li c mi ngi nghin cu, hc tp, hnh tr, v Lut tng mi tr li ci phong thi sng sa nh trc. (03) Ni Chung-nam (Chung-nam sn): tn c l Trung-nam sn, gi tt l Nam-sn, nm pha Ty huyn Trng-an, tnh Thim-ty, l mt ngn thuc dy Tn-lnh sn. Trn ni c nhiu thng cnh, nhiu c tch ca t vin, ca cc bc danh tng thc c, nn hng nm s ngi ln ni du lm rt ng. Cng nh L-sn tnh Giang-ty, ni Chung-nam ny cng c nhiu lin h mt thit i vi Pht gio Trung-quc. T cui th k th 5, c rt nhiu danh tng vn tp v ni ny c tr. Nm 573 (thi Bc-Chu), ngi Php Tng (546-629) ln ni ny, mt mnh dng thin phng ngn T-ci. Ngi Tnh i (534-578), v chng li s k th v m mu tiu dit Pht gio ca vua Chu V , dn chng vo ni ny n c, xy dng n 27 ngi cha. Khi vua Chu V chnh thc h lnh tiu dit Pht gio (nm 574), hng trm ch v danh tng ln ni n c lnh nn. i nh Ty, ngi Tr Tng

94

Gio Khoa Pht Hc - cp hai ln ni lp cha Phong-c; ngi o Phn lp cha Long-tr; ngi Tnh Nghip lp cha Ng Chn; v.v... i nh ng, v s t ca tng Hoa Nghim l Php Thun (tc Thun), v n c ni ny m ngi i xng ngi l Chung Nam Php Thun; ngi Php Lm lp cha Long-in; ngi Tr Nghim hong dng tng Hoa Nghim ti cha Ch-tng, c ngi i xng ngi l Ch Tng i s; ngi Thin o ca tng Tnh ti cha Ng Chn chuyn tu nim Pht, c ngi i xng l Chung Nam i s; ngi o Tuyn ti cha Phong-c hong dng T Phn Lut v thnh lp Nam Sn Lut tng. (04) Tng Mt: cng gi l tng Chn Ngn, hay tng Du Gi, l mt trong 13 tng phi ca Pht gio Trung-quc. y l mt tng phi i tha, ch trng tc thn thnh Pht (thnh Pht ngay trong i ny bng chnh xc thn phm phu ny), nng vo php mn chn ngn la ni, tu tp cc diu hnh nh 5 tng (thng t b tm, tu b tm, thnh kim cang tm, chng kim cang thn, v Pht thn vin mn), ba mt (thn mt, khu mt, mt) v.v... Tng ny ly hai b kinh i Nht v Kim Cang nh lm tng Kinh; ly b kinh T B H lm tng Lut; v ly b lun Thch Ma Ha Din lm tng Lun. Mt tng thng xng mnh l Mt gio ( i li vi Hin gio), v gi tt c kinh in thuc Mt gio l Mt kinh. Gi l Mt gio v tng ny cho rng gio in ca h l ti tn, ti mt; cc gio php thuc hai b Kim-cang gii v Thai-tng gii chnh l cnh gii ni chng ca Pht, v cng thm diu, b o, do chnh Php thn ca Pht l c i Nht Nh Lai tuyn thuyt. Mt gio khi ngun t kinh in V thi c n-, sau c lu hnh trong mi gii x hi. Trong qu trnh pht trin, Pht gio dn dn ha nhp vi tn ngng dn gian, cng chu nh hng ca ch thut, v dng ch thut bo h v tiu tr tai chng cho tn ; Mt gio ca Pht gio trong thi k ny c gi l Tp Mt. Mt gio cng ly cc v thn trong kinh in V , em cc cch thc ca Thn gio thay i cho mi li ph hp vi t chc Pht gio; t m xut hin nhiu Minh-vng, B-tt, ch Thin, chn ngn ch ng. V vy m trong kinh in i tha hu k xut hin nhiu la ni, v nhiu kinh cn ly lm phn ch yu. Trong tng Kinh v tng Lut Ba-l c nhiu kinh in gm nhng bi k h thn. Pht gio cc x Tch-lan, v.v... bin tp cc bi k ny, lm thnh kinh Minh H (Paritta), ti nay vn cn truyn tng. Li nh kinh i Hi trong b kinh Trng A Hm, lit k ton tn ca hi chng ang nghe php. Nhng loi kinh in ny u c coi l khi ngun ca la ni v mn la trong Mt gio. Vo khong trc sau th k th 4 TL, kinh Khng Tc Minh Vng xut hin, chuyn ni v ch thut, xng php mn ming tng chn ngn, ni tm chuyn nht, cng cch thc kin lp n t vung trn, cng dng Ch Tn (Pht, B-tt, ch Thin), nghim chnh tu tr nghi l, s pht sinh cng c khng th ngh bn. Vo na sau th k th 7, Pht gio n- bc vo thi k ton thnh, c kinh c gio, c qu c nghi; lc Mt gio mi chnh thc bt u khai trin, ly chn ngn, la ni lm trung tm, phi hp vi trit hc Pht gio i tha, t nh c s cho Mt gio. l Mt tng thun chnh, c gi l Thun Mt, ly hai b kinh i Nht v Kim Cang nh lm ch yu. Th k th 8, Mt gio truyn sang Ty-tng, tr thnh Lt-ma gio, c cng nhn l quc gio ca nc Tytng. Ring ti Trung-quc, cc kinh in lin quan n Mt gio (Tp Mt) c truyn dch t thi i Tam-quc (220-280), nh c s Chi Khim nc Ng dch cc kinh Bt Ct Tng Thn Ch, V Lng Mn Vi Mt Tr, Hoa Tch La Ni Thn Ch, v.v... Tip , vo thi i ng-Tn (317420), ngi Bch Thi L Mt a La (Srimitra) dch kinh i Qun nh v kinh Khng Tc Vng, c coi l hai b kinh chnh thc khi ngun cho tin trnh hnh thnh tng Mt ti Trung-quc. Sau , ngi Trc m V Lan (Dharmaraksa?) dch cc kinh Ln Bt Ch, Ma Ni La n Thn Ch v.v..., lm cho kho in tch ca tng Mt c thm phong ph. i nh ng, ngi dch kinh in thuc Mt gio nhiu nht l ngi Ngha Tnh (635-713), vi cc kinh nh Qun T Ti B Tt Nh Tm La Ni, Mn Th Tht L B Tt Ch Tng Trung Nht T Ch Vng, Xng Tn Nh Lai Cng c Thn Ch, v.v... Nh vy, trc khi ba i s Thin V y, Kim Cang Tr v Bt Khng ti Trungquc, cc kinh in thuc tng Mt (Tp Mt) ti y c truyn dch rt nhiu; l cha k cc chn ngn, thn ch xut hin ri rc trong cc b kinh Hin gio.

95

Gio Khoa Pht Hc - cp hai Trong khong na u th k th 8, hai ngi Thin V y (Subhakara-simha, 637-735) v Kim Cang Tr (Vajrabodhi, 671?-741), thuc phi Thun Mt, trc sau n Trng-an, dch cc b kinh cn bn ca Thun Mt, kin lp n trng qun nh, v tng Mt Trung-quc c chnh thc thnh lp t lc . Sau li c cc v cao tng nh Bt Khng (Amoghavajra, 705-774), Nht Hnh, Hu Qu, Bin Hong, v.v... ni tip nhau truyn tr Thun Mt. Tri qua my nm php nn Hi-xng (841846), ri thi gian binh ha trin min cui i ng, cc kinh in ca tng Mt b hy hoi gn ht, cho nn trong thi k ny, tng Mt hu nh ch cn l cc sinh hot php s (nghi l, cng bi) m thi. Sang i Tng (960-1279), tuy c cc ngi Php Hin, Thi H, Php Thin, v.v... phin dch kinh in Mt gio, nhng tnh trng ca tng Mt cng khng sng sa bao nhiu. V li, trng thi ca tng ny i Tng cng khc vi i ng. Trong khi tng Mt i ng c mt h thng gio hc r rt, th i Tng n b phn ha, tr thnh thng tc, ly vic sng bi Bn Tn v tr tng chn ngn la ni lm ch yu. Cc chn ngn nh Qun m Lc T Ch, Chun Thn Ch v.v... rt c a chung thi by gi. i Nguyn (1260-1368), quc Mng-c thng tr Trung-quc. Ngi Mng-c rt sng tn Ltma gio, cho nn nng Lt-ma gio ln a v quc gio ca Trung-quc. Lc nc Ty-tng cng ang l mt b phn ca quc Mng-c, cho nn Mt tng ca Trung-quc cng ha nhp v tr thnh Lt-ma gio. V c c hong tht nh Nguyn trng th v u i, cho nn Lt-ma gio dn dn b h ha. (Xin xem thm cc ph ch s 6 v 32, bi 24 trc.) (05) Kim: tc Kim-cng gii, l mt trong hai b cn bn ca Mt gio. Mt gio cho rng vn php trong v tr u l nhng biu hin ca c i Nht Nh Lai. Nhng biu hin trong phng din tr c th gi l Kim-cng gii; v nhng biu hin trong phng din l tnh th gi l Thai-tng gii. Tr c ni chng ca c Nh Lai, ci th ca n v cng kin c, tt c phin no khng th hy hoi c; ging nh tnh cng chc ca kim cng, khng b bt c vt g ph hy c. V vy, Kimcng gii bao hm cc ngha: tr, qu (kt qu), th gic (do dit tr phin no m gic ng), v t chng (t tu tp m chng ng). Tri li, l tnh ca Nh Lai vn tn ti trong tt c vn php, c nui nng bi tm i bi, ging nh thai nhi trong bng m, hoc cng nh ht sen c sn trong hoa sen, bi vy m dng hnh thi thai tng v d. Cho nn, Thai-tng gii bao hm cc ngha: l, nhn (nguyn nhn), bn gic (tnh gic vn c t v th), v ha tha (ha chng sinh). Nu y vo kinh Kim Cng nh, em Kim-cng gii biu th thnh hnh th gi l Kim-cng gii mn--la; nu y vo kinh i Nht, em Thai-tng gii biu th thnh hnh th gi l Thai-tng gii mn--la. Kimcng gii v Thai-tng gii c gi chung l Hai b Chn-ngn, hoc Hai b Kim-Thai, l hai mt cn bn ca Mt gio. Hai b y, ng v mt i lp nhau th gi l Hai b tng i; ng v mt nht th th gi l Hai b khng hai. (06) Thai: tc Thai-tng gii, gi l i bi thai tng sinh, l mt trong hai b cn bn ca Mt gio. T thai tng hm cha ng, nhip gi, bao che, bo h. Hnh gi bt u pht tm, nh chng t ca thc, c mu thai cha gi, bo h, cho n khi cc cn y th sinh ra i; ri trng thnh, hc cc th k nng, sau s xy dng s nghip; cng nh y vo l tnh vn sn c ni chng sinh m hc mun hnh i bi, hin by tnh tm, pht khi phng tin, t li li tha, rt ro vin mn, gi l i bi thai tng sinh. Bi vy, thai tng l ch cho l tnh vn c ni chng sinh, v php mn bnh ng ca l tnh gi l Thai-tng gii; i li, php mn sai bit ca tr tu th gi l Kim-cng gii. (07) n: Ch n ngha l con du, chng thc, tiu chun, k hiu; y n c c bit dng trong Mt gio, ni l kh n, mt n, n tng, hay th n, l cc cch th, hnh dng lm thnh do hai bn tay v mi ngn tay, nhm biu hin cng c ni chng cng bn th (xu hng v kh nng ha hin sinh) ca Ch Tn trong hi hi mn la Mt gio. Hai bn tay v 10 ngn tay to ra cc hnh dng ny, thut ng Mt gio gi l kt n. Theo Mt gio, ngi ang tu hnh, d cha thnh Pht, nhng cng vi bn th ca Ch Tn vn tng ng, u v thnh tu ci ngha l tam mt tng ng. Tam mt tng ng tc l tm qun tng mn la, ming tng thn ch v tay bt n, to thnh mt th ng nht th nhp tam mt ca Pht. Vy tam mt tc mt, khu mt v thn mt; trong , tay

96

Gio Khoa Pht Hc - cp hai bt n thuc v thn mt. Trong Mt gio, theo ngha rng, ch n cn ch cho bn loi mn la: i mn la: hnh tng cc c Pht v B-tt, biu tng cho t thn ca Pht v mi quan h gia t thn Pht vi ton th v tr; - Tam mui da mn la: vng trn hi chng vi nhng php kh trong tay ty theo bn nguyn ca mi v; - Php mn la: php mn do Pht hay B-tt thuyt; - Yt ma mn la: cc hnh nh biu hin cc ng tc, cc hnh trng sinh ca Pht v B-tt. (08) Tng Tam Lun: cn c gi bng nhiu tn khc nh V Tng, Khng, Bt Nh, Trung Qun, Gia Tng, v.v..., l mt trong 13 tng phi ca Pht gio Trung-quc. Tng ny y c vo gio ngha ca ba b lun l Trung Lun, Bch Lun v Thp Nh Mn Lun lm c s lp tng, xin dng ngha l khng, v tng v bt bt trung o. Tng Tam Lun vn c ngun gc t n-, bi vy, trong b Tam Lun T S Truyn Tp lit k 6 v t ban u ca tng ny n- l: c Th Tn, B-tt Vn Th, B-tt M Minh, B-tt Long Th, B-tt Ca Na B, v B-tt La Hu La Bt La. Vo cui th k th 2 v u th k th 3 TL, ngi Long Th Nam n- trc tc hai b lun quan trng l Trung Lun v Thp Nh Mn Lun, khai m nn mng cho tng ny. Mn h ca ngi Long Th l ngi Ca Na B to b Bch Lun, hp vi hai b Trung Lun v Thp Nh Mn Lun trn, lm thnh ba b lun cn bn ca tng Tam Lun. Ri cc ngi La Hu La Bt La, Thanh Mc, B Tu, Pht H, V Trc, An Tu, Thanh Bin, H Php, Nguyt Xng, v.v... c n hn 70 v lun s trc sau vit cc tc phm lin quan n ba b lun trn, lm cho tng Tam Lun rt thnh hnh n- vo khong thi gian my th k . u th k th 5, ngi Cu Ma La Thp n Trng-an (kinh ca nh Diu-Tn), dch nhiu tc phm ca hai ngi Long Th v B (nh i Phm Bt Nh, i Tr Lun, Trung Lun, Thp Nh Mn Lun, v.v...), t nh c s cho s hnh thnh tng Tam Lun Trung-quc. Mn h ca ngi Cu Ma La Thp c n 3.000 ngi, nhng c k vo hng cao tc th c 10 v, l cc ngi Tng Triu, o Sinh, Tng Du, m nh, Tu Nghim, Tu Qun, Tng Lc, o Hng, o Tiu, v o Dung. Trong s ny, cc ngi Tu Qun, o Sinh v Tng Du hong php vng Giang-nam; cc ngi Tng Triu, m nh v o Dung hong php ti vng Quan-trung; to thnh hai hc phi Nam v Bc ca tng Tam Lun. Tri qua 80 nm (k t nm 401, ngi La Thp n Trng-an), v thiu nhn ti tha k, nn phi Bc b tht truyn; cn phi Nam th b phong tro hc Thnh Tht Lun p o, cng khng pht trin c. Trong 10 v cao ca ngi Cu Ma La Thp, c 4 v xut sc hn c, c ngi i xng l t thnh, hay t kit, l cc ngi Tng Triu, o Sinh, Tng Du, v o Dung. Li trong bn v ny, ngi o Sinh (355-434) c chn k tha t nghip ca ngi Cu Ma La Thp (vin tch vo nm 413). Sau , ngi o Sinh truyn cho m T (411-475); ngi m T truyn cho o Lng (Tng Lng, ?-?); ngi o Lng truyn cho Tng Thuyn (?-?); ngi Tng Thuyn truyn cho Php Lng (507-581); ngi Php Lng truyn cho Ct Tng (549-623); c lai thng gi 7 v cao tng trn (La Thp, o Sinh, m T, o Lng, Tng Thuyn, Php Lng, v Ct Tng) l tht i tng tha ca tng Tam Lun. Ngi Ct Tng qu Kim-lng, theo hc vi ngi Php Lng t lc mi ln 7 tui. Trong tui nin thiu, ngi thu sut huyn ngha kinh in ca c tiu ln i tha. Nm 33 tui (nm 581) ngi tr tr cha Gia-tng (huyn Ci-k, tnh Trit-giang). Ti y ngi va trc tc, va ging thuyt, cc lc xin dng tng Tam Lun. Tc phm ca ngi c hn mi b, tp i thnh gio ngha ca tng Tam Lun, khin cho trong khong thi gian 43 nm ny (581-623, tc t khi ngi k th t Php Lng cho n khi ngi vin tch) tr thnh l thi k hong kim ca tng Tam Lun. Thi i ngi Ct Tng cng ng thi l mt ci mc phn chia tng Tam Lun thnh hai giai on: T ngi Cu Ma La Thp cho n ngi Ct Tng, gi l Cu Tam Lun tng; t ngi Ct Tng v sau gi l Tn Tam Lun tng. Nhng t sau ngi Ct Tng, nhng v tha k khng c ai l ngi xut sc, khng chu ni vi sc bnh trng ca cc tng phi khc (nh Thin, Duy Thc v.v...), cho nn t trung dip nh ng tr i, tng Tam Lun dn dn mai mt. (09) Ct Tng (549-623): l v cao tng sng vo thi i nh Ty (581-619), t i th 7 ca tng Tam Lun Trung-quc. Ngi l ngi Kim-lng (Nam-kinh), tnh Giang-t, tc tnh l An, tn l Th. Thn ph ngi vn l ngi nc An-tc, thuc tc H, di sang Trung-quc sinh sng, c tr ti Kim-

97

Gio Khoa Pht Hc - cp hai lng; v vy ngi ng thi thng gi ngi l An Ct Tng, hoc H Ct Tng. T lc ba, bn tui, ngi theo cha n yt kin ngi Chn (499-569); tn Ct Tng ca ngi l do ngi Chn t cho. Sau thn ph ngi xut gia (hiu l o Lng), v ngi thng theo cha n cha Hnghong nghe i s Php Lng ging thuyt v tng Tam Lun. n 7 tui (c thuyt ni l 10 tui) ngi theo i s Php Lng xut gia, tinh chuyn nghin tp gio ngha ba b lun cn bn ca tng Tam Lun l Trung Lun, Bch Lun v Thp Nh Mn Lun. Nm 21 tui ngi th gii c tc, nhng t 19 tui bt u thuyt ging kinh lun. Nm 581 (nm u ca triu i nh Ty) ngi Php Lng (t th 6 ca tng Tam Lun) vin tch. Sau khi nhn lnh trch nhim tha k t nghip, ngi bn n tr tr cha Gia-tng huyn Ci-k, tnh Trit-giang. Ti y ngi chuyn vic trc tc v thuyt ging, ngi ti hi o ng n c ngn. Cc tc phm ca ngi nhm xin dng tng Tam Lun, hu ht c vit ti cha ny, cho nn hu th xng ngi l Gia Tng i s. V phng din gio hc, ngoi s thu sut gio ngha ca tng Tam Lun, ngi cn tinh thng c cc b kinh i tha quan trng khc nh Php Hoa, Nit Bn v.v... Nm 606, vua Ty Dng (605616) h chiu xy dng bn ngi o trng, v ngi c mi n ch tr o trng Tu-nht Dngchu (tnh Giang-t). Mt thi gian sau, ngi li di n o trng Nht-nghim Trng-an ha o vng t Trung-nguyn. Bt c ni no, ngi cng chuyn tm hong dng tng Tam Lun, cc lc pht huy ci diu l ca bt bt trung o, lm cho tng ny ngy cng hng long, dn n ch cc thnh; bi vy, ngi ng thi xng ngi l v t trng hng tng Tam Lun. T nm 605 cho n nm cui i Ty, ngi chp tay 2.000 b kinh Php Hoa, to 25 tn tng, lc no cng kin thnh sm hi. Ngi cng tng ngi i din vi tng c B-tt Ph Hin qun chiu v l tht tng. Nm 618 (nm cui triu i nh Ty, m cng l nm u triu i nh ng), va ln ngi, vua Cao-t (618626) nh ng ban chiu tuyn chn 10 v cao tng i c thng lnh tng chng ton quc; v ngi Ct Tng l mt trong s 10 v ny. n nm 623, khi bit sp ti gi lm chung, ngi bn tm gi, thp hng nim Pht, ri vit bi T Bt B Lun (lun khng s cht), xong th vin tch, th th 75 tui, an tng ti cha Ch-tng trn ni Chung-nam. Mn ca ngi rt ng, trong c cc ngi Tu Qun, Tu Lng v Tr Khi l xut sc nht. Trc tc ca ngi rt nhiu, gm c: Trung Qun Lun S, Bch Lun S, Thp Nh Mn Lun S, Tam Lun Huyn Ngha, i Tha Huyn Ngha, Php Hoa Huyn Lun, v.v... v cn nhiu sch ch thch cc kinh Php Hoa, Nit Bn, Thng Man, v.v... Sc ging kinh ca ngi cng c th ni l v ch. Theo cc s liu ghi chp, sinh thi ngi ging ba b lun n hn trm ln; ging kinh Php Hoa hn 300 ln; ging cc kinh i Phm, Hoa Nghim, Duy Ma v lun i Tr , v.v... n vi chc ln. (10) Tng Thin: cng gi l tng Pht Tm, hay tng t Ma, l mt trong 13 tng phi ca Pht gio Trung-quc. Thin, ni l thin na (dhyana), ngi Hn dch ngha l tnh l. Tnh l tm t c trng thi tnh lng; v l l vn dng tr tu t duy qun chiu v mt i tng. Tu thin cng ng thi l tu nh, cho nn trong Pht gio c thut ng thin nh. Thin nh l mt trong ba php hc trng yu v cn bn ca Pht gio (tc gii hc, nh hc v tu hc), nhng nguyn th, l truyn thng t duy tng c thc hnh trong cc h phi trit hc v tn gio t thi c n-. T tng v mc ch ta thin sinh ln cc ci tri tng thnh hnh t lu trc khi c Pht Thch Ca ging th. Khi c Pht ra i, Ngi ch trng mc ch ca thin l xa la c hai cc oan kh v vui, t c trung o, tc cnh gii nit bn. V chnh Ngi trit tu tp thin nh m t c o qu b v thng; ri hng vn thnh chng t ca Ngi, cng v trit tu tp thin nh m c gii thot khi ba ci, chng nhp nit bn. ngha hnh thin nguyn th l nh vy, nhng trn tin trnh pht trin, dn dn kinh in v thin cng xut hin nhiu, v ty theo mc ch tu tp ca hnh gi m nhiu chi tit v i tng ca thin nh c thm vo, t m phn chia c loi thin tiu tha, c loi thin i tha; c loi thin hu lu, c loi thin v lu; c loi thin gi l Nh Lai thin, c loi thin gi l T S thin; v.v... Nh cc s liu ca Pht gio Trung-quc u cng nhn, ngi u tin truyn b t tng thin Trung-quc l ngi An Th Cao, (ngi nc An-tc, n Lc-dng nm 147 TL, thi Hu-Hn), vi cc dch phm u tin c lin quan ti php mn tu thin ca ngi nh: i An Ban Th Kinh, Thin

98

Gio Khoa Pht Hc - cp hai Hnh Php Tng, Thin Hnh Tam Thp Tht Phm Kinh. T cho n cui thi i ng-Tn, cc kinh in c ni dung thin tp vn tip tc c dch, nh: Thin Yu Ha Dc Kinh (thi Hu-Hn, khng r tn dch gi), Php Qun Kinh v Tu Hnh o a Kinh (thi Ty-Tn, Trc Php H dch), t Ma a La Thin Kinh (thi ng-Tn, Bt Bt La dch), Ni Thn Qun Chng C Kinh (thi ng-Tn, khng r tn dch gi), Thin B Yu Php Kinh, Ta Thin Kinh Tam Mui, Thin Php Yu Gii, v T Duy Lc Yu Php (i Diu-Tn, Cu Ma La Thp dch), Tr Thin Bnh B Yu Php (i Hu-Lng, Th-c Kinh Thanh dch). Cc kinh in trn, theo ni dung th cc kinh i An Ban Th , Thin Hnh Php Tng, Thin Hnh Tam Thp Tht Phm, Ni Thn Qun Chng C, Tr Thin Bnh B Yu Php, l thuc v thin tiu tha; cc kinh cn li l thuc v thin i tha. Nhng tiu hay i tha l do ngi sau phn bit, ch vo thi i , h ai chuyn ta thin th gi l tu thin qun, hay thin tp. V thin tp lc cng c p dng trong c cc tng phi nh Thin Thai, Tam Lun v.v...; cc tng phi ny u ly php mn thin tp t duy qun chiu, nh m thng t cc gio ngha ca tng phi mnh. iu chng t, t u th k th 6 tr v trc (tc trc triu i vua Lng V ), php mn tu thin cha c chnh thc lp thnh mt tng phi ring bit Trung-quc. Nm 520, ngi B t Ma n Trung-quc, truyn b mt php thin c bit, y c vo t tng kinh Lng Gi m ch trng bt lp vn t, gio ngoi bit truyn (khng da vo vn t, trao truyn ngoi gio thuyt); ni, tng ch ca php mn ny l khng y c vo vn t, kinh in, m ch chuyn ta thin v dng ting ht hay gy nh, lm cho tm hnh gi bng sng, chng ng bn lai din mc ca mnh (tc kin tnh thnh Pht). Thut ng d tm truyn tm c c bit dng ch cho phng php ny. T y m tng Thin c chnh thc thnh lp Trung-quc nh mt tng phi c lp; h ni n thin, hay tu thin, l ai cng ngh ngay n tng Thin ny. Thin tng c thnh lp, v ngi B t Ma (Bodhidharma, ?-535) c tn xng l v s t ca tng Thin Trung-quc. Nhng tng ny khng phi bt u t ngi B t Ma, m theo cc v t ca tng Thin, th tng ny c mt h thng truyn tha khi u t c Pht Thch Ca Mu Ni. Theo truyn thuyt, mt ngy n ti ni Linh-thu, trc khi bt u bui thuyt php, c Th Tn cm mt cnh hoa a ln trc i chng, khng ni li no. C php hi khng ai hiu g c, ch c tn gi i Ca Dip nhn c Th Tn mm ci. c Th Tn lin dy: Ny i Ca Dip! Nh Lai c chnh php nhn tng, nay em giao ph cho ng. Tn gi i Ca Dip hoan h nhn lnh, nhng c hi chng cng khng ai bit c Th Tn v tn gi i Ca Dip trao v nhn ci g, nh th no. V sau, mt hm tn gi A Nan hi tn gi i Ca Dip l hm c Th Tn truyn dy iu g, th tn gi i Ca Dip bo: Hy i h ct c xung! Ngi A Nan lin ng ngay. C th m tm n c truyn tha: Ngi i Ca Dip l v t th nht ca Thin tng, truyn cho ngi A Nan l t th nh, ngi A Nan truyn cho ngi Thng Na Ha Tu, ri n u Ba Cc a, a Ca, Di Gi Ca, B Tu Mt, Pht Nan , Phc Mt a, Hip tn gi, Ph Na D Xa, M Minh i s, Ca T Ma La, Long Th i s, Ca Na B, La Hu La a, Tng Gi Nan , Gi Da X a, Cu Ma La a, X D a, B Tu Bn u, Ma N La, Hc Lc Na, S T B , B X T a, Bt Nh Mt a, Bt Nh a La, v B t Ma, c thy l 28 v t u l ngi n-, m tng Thin Trung-quc gi l Ty Thin nh thp bt t, hoc Ty Thin t tht. Ngi B t Ma l v t th 28 ca h thng truyn tha thin php n-, v khi ngi sang Trung-quc truyn thin php th tr thnh s t ca tng Thin Trung-quc. Ngi nguyn l v hong t th ba ca vua nc Hng-ch min Nam n-, nhng t b i sng vng gi, theo ngi Bt Nh a La (Prajnatara, ?-457) xut gia hc o; sau 40 nm mi c truyn y bt. Vng li thy, nm 520 (c thuyt ni l nm 479) ngi theo ng hng hi n Qung-chu (Trung-quc). Vua Lng V (502-549) mi ngi n Kin-nghip (Nam-kinh) triu kin. Vua hi: T khi tc v n nay, trm to cha, chp kinh v tng rt nhiu, cng c y ln nh th no? Ngi p: Khng c cng c g c! Vua hi tip: Th no l thnh nht ngha? Ngi p: Rng tuch, khng c thnh g c! Vua li hi: Vy ai ang din kin trm y? Ngi p: Khng bit! C ba cu tr li ca ngi, nh vua u khng liu ng, bn cho rng mnh khng gp ng ngi mong i, lin khng tip ngi na. Bit l duyn ha cha ti, ngi lin b i, qua sng Dng-t sang nc Bc-Ngy, ln ni

99

Gio Khoa Pht Hc - cp hai Tung, vo mt hang sau cha Thiu-lm, xoay mt vo vch ta thin, rng r n 9 nm tri. Ngi ng thi khng hiu , bn gi ngi l Bch Qun B la mn. By gi c ngi Thn Quang (487-593), ngi Lc-dng, nghe ting n cho nn ngng m o phong ca ngi, bn tm ln ni Tung xin cu hc. Tu Kh qu sut m trc ca hang , n sng m vn khng c php vo, cng khng c ngi tr li. Thn Quang bn dng dao t cht t cnh tay tri ca mnh t lng ch thnh cu php. Ngi bn thu nhn Thn Quang lm t, truyn cho php an tm, t cho tn mi l Tu Kh. T , ngoi Tu Kh, ngi cn thu nhn mt s t khc nh o Dc, Tng Ph, m Lm v.v... Gn 10 nm sau, ngi mun v li Thin-trc, bn truyn y bt v ph chc t nghip cho ngi Tu Kh; nhng cha i th ngi th tch, c an tng cha Thnglm trn ni Hng-nh (tnh H-nam). Nhng 3 nm sau, v s thn ca Bc Ngy l Tng Vn, khi i qua ni Thng-lnh, li trng thy ngi quy mt chic hi i v phng Ty. Ngi Tu Kh c ngi B t Ma truyn tm n, tr thnh v t th hai ca tng Thin Trungquc. Vo nm 552 (triu i Bc T), ngi li truyn php cho t l Tng Xn (?-606), l t th ba; ngi Tng Xn truyn cho o Tn (580-651) l t th t; ngi o Tn truyn cho Hong Nhn (602675) l t th nm; ngi Hong Nhn truyn cho Tu Nng (638-713) l t th su. Thin tng Trung-quc, n ngi o Tn th bt u hng thnh. Ngi o Tn c hai v t kit xut l Hong Nhn v Php Dung (594-657). Ngi Php Dung ban u hc tng Tam Lun, li thng Nho hc. Nm 644 (i ng) ngi ln ni Ngu-u (tnh Giang-t), dng mt thin tht cnh cha U-th, chuyn tu thin nh, chng theo hc hn trm ngi. Sau gp t o Tn, c truyn tm n, t lp ring mt phi thin, gi l Ngu u tng (i li vi ng Sn tng ca Ng t Hong Nhn); l ln phn phi u tin ca tng Thin Trung-quc. K tha Ngu u thin ca ngi Php Dung c cc ngi Tr Nghim, Tu Phng, Php Tr, Tr Uy, Tu Trung; gi l Ngu u lc t. Thin phi ny cc thnh i ng, nhng sang n i Tng th suy dn, ri mai mt. Ngi Hong Nhn, sau khi c t o Tn (lc ang tr ti cha Chnh-gic ni Ty-sn, pha Ty huyn Hong-mai, tnh H-bc) trao truyn y bt v ph chc t nghip, tr thnh t th nm ca tng Thin Trung-quc, sang tr cha Chn-hu ni Ng-t (tc ni ng-sn, cng gi ni Hongmai, pha ng huyn Hong-mai, tnh H-bc, cch ni Ty-sn 17 cy-s), chuyn tu tp thin nh, pht dng thin phong, hnh thnh ng Sn php mn (cng gi l ng Sn tng), ly gio ngha kinh Kim Cang Bt Nh lm yu ch khc vi cc i trc, t t B t Ma n t o Tn th ly kinh Lng Gi lm ch yu. Mn h ca t Hong Nhn rt ng, nhng c hai v c lit vo hng kit xut l Thn T v Tu Nng. Ngi Thn T (605-706) l nht thng th trong s t ca t Hong Nhn, nhng ngi Tu Nng li c t trao truyn y bt v ph chc t nghip. Sau khi c truyn y bt, ngi Tu Nng lin i v phng Nam hnh o; cn ngi Thn T vn vi t Hong Nhn. Sau khi t vin tch (nm 675, i vua ng Cao-tng), ngi Thn T di v ni Ngc-tuyn (huyn ng-dng, tnh H-bc) truyn php. o phong ca ngi cao vi, chng theo hc c n 3.000 ngi, ni ting nht l cc ngi Ph Tch, Ngha Phc, Tu Phc v.v... Php h ca ngi thnh hnh phng Bc, ly hai kinh thnh Lc-dng v Trng-an lm trung tm, ch trng php tu tim tu tim ng, ngi i gi l phi Bc thin, Bc tng, hay Bc T. Trong khi , ngi Tu Nng, sau khi c Ng t Hong Nhn ph php, tr thnh t th su, bn tr v qu min Lnh-nam, tr ti cha Bo-lm ti To-kh (tnh Qung-ng), ch trng php tu n ng, cc lc hong dng php mn trc ch nhn tm, kin tnh thnh Pht, ngi i gi l phi Nam thin, Nam tng, hay Nam Nng. Hai ngi Thn T v Tu Nng c coi l i din cho Thin tng Trung-quc vo thi i nh ng; nhng v ch trng v ng hng tu tp, cng nh a bn hnh ha i nghch nhau, chia thnh hai phi Bc v Nam r rt, nn ngi ng thi gi hin trng l Nam tng Bc tng, Nam Nng Bc T, hoc Nam n Bc tim. Nhng h phi ca ngi Thn T phng Bc ch truyn tha c khong bn, nm i th b dt tuyt; trong khi , php h ca ngi Tu Nng phng Nam, lc u hng thnh c a trung tm l cc tnh H-nam, Giang-ty v Qung-ng, dn dn pht trin ln phng Bc, thay th cho php h ca ngi Thn T mai mt. Ngi Tu Nng l v t th su, v cng l v t cui cng ca giai on u ca tng Thin Trungquc; sau ngi khng c t th by, v l truyn y bt tha k t nghip cng c ngi hy b. Khi

100

Gio Khoa Pht Hc - cp hai sng lp phi thin Nam tng, ngi Tu Nng c tn xng l s t ca tng ny. Mn tun t ca ngi rt nhiu, m cc ngi Hnh T, Hoi Nhng, Thn Hi, Huyn Gic, Tu Trung, v Php Hi, l nhng nhn vt trng yu. Ngi Php Hi (?-?) thng theo thy ghi chp cc li ging ca thy, ri vit li thnh sch lu truyn (nh kinh Php Bo n chng hn); ngi Huyn Gic c son b Vnh Gia Tp v bi Chng o Ca; ngi Hnh T (?-740), sau khi c php, lui v tnh tu ni Thanhnguyn (tnh Giang-ty); ngi Hoi Nhng (677-744) th v cha Bt-nh trn ni Nam-nhc (tnh H-bc); ngi Thn Hi (?-760) th ln phng Bc, tr tr cha H-trch thnh Lc-dng; ngi Tu Trung (?-775) th v tu ni Bch-nhai (huyn Nam-dng, tnh H-nam). Trong cc ngi trn th hai ngi Hoi Nhng v Hnh T c thanh th ln lao v h thng truyn tha lu di, rng ri hn c, tr thnh hai chi phi ln ca Nam tng. Ngi Hoi Nhng, sau khi c php vi t Tu Nng, v ni Nam-nhc (huyn Hnh-sn, tnh H-nam), tr tr cha Bt-nh, tip ha chng n 30 nm, ngi i thng gi ngi l Nam Nhc Hoi Nhng; v gi h thng truyn tha ca ngi l chi phi Nam Nhc. t c php ca ngi c 9 v, trong , M T o Nht l thng th. Ngi M T (709-788) truyn b thin php ni Cung-sn, tnh Giang-ty, mn h hn trm ngi, m kit tun hn c l ngi Hoi Hi (720-814). Ngi Hoi Hi sau khi c php, nm 784 (i vua ng c-tng) vo ni Bch-trng ( huyn Phng-tn, tnh Giang-ty), lp thin vin, ch nh thanh qui thit lp php ch ring cho thin vin, lm mu mc cho tng chng tu tr. l ln u tin Thin tng c t vin c lp (t trc vn sinh hot chung trong cc lut vin). t ca ngi Bch Trng Hoi Hi c hai v xut sc nht, l hai ngi Hi Vn (?-850) ni Hong-b (tnh Giang-ty) v ngi Linh Hu (771-853) ni Qui-sn (tnh H-nam). Mn h ca ngi Hong B Hi Vn c ngi Ngha Huyn l ni ting nht. Ngi Ngha Huyn (?-867), sau khi c php vi ngi Hi Vn, nm 857 v Trn-chu (tnh H-bc), tr tr vin Lm-t, tip ha chng, lp thnh mt thin phi ring, gi l tng Lm T. Cng trong thi gian , t c php ca ngi Qui Sn Linh Hu l ngi Tu Tch (840-916) ni Ngng-sn (tnh Giangty), cng lp ring mt thin phi, gi l tng Qui Ngng. Hai tng ny u truyn b thin php phng Bc. Nh vy, trong h thng truyn tha ca ngi Nam Nhc Hoi Nhng, t sau ngi Bch Trng Hoi Hi th phn lm hai phi l Lm T v Qui Ngng. Song song vi chi phi Nam Nhc l chi phi Thanh Nguyn. Ni Thanh-nguyn tnh Giang-ty l cn c a hong ha ca ngi Hnh T. Mn h ca ngi Hnh T rt ng, trong , ngi Thch u Hi Thin (700-790) l xut sc nht. Thch u Hi Thin truyn cho Dc Sn Duy Nghim (745-828); ngi Duy Nghim truyn cho Vn Nham m Thnh (783-814); ngi m Thnh truyn cho ng Sn Lng Gii (807-869); ngi Lng Gii truyn cho To Sn Bn Tch (840-901); ngi Bn Tch bn lp mt phi thin mi, gi l tng To ng, truyn b thin php vng Giang-ty. Ngi Thch u Hi Thin cn c mt v t xut sc na, l Thin Hong o Ng (748-807). Ngi o Ng truyn cho Long m Sng Tn (?-?); ngi Sng Tn truyn cho c Sn Tuyn Gim (782-865); ngi Tuyn Gim truyn cho Tuyt Phong Ngha Tn (822- 908); ngi Ngha Tn truyn cho Vn Yn (864-949); ngi Vn Yn ni Vn-mn (tnh Qungng), sng lp mt phi thin mi, gi l tng Vn Mn. Ngi Tuyt Phong Ngha Tn li c mt v t xut sc khc l Huyn Sa S B (835-908); ngi S B truyn cho La Hn Qu Sm (867-928); ngi Qu Sm truyn cho Php Nhn Vn ch (885-958). Ngi Vn ch tr tr cha Thanh-lng Kim-lng (Nam-kinh), thnh lp mt phi thin mi, gi l tng Php Nhn. Vy l tng Thin Trung-quc, t sau ngi Lc t Tu Nng th phn lm hai chi Nam Nhc v Thanh Nguyn. Chi Nam Nhc li phn thnh hai phi l Lm T v Qui Ngng; v chi Thanh Nguyn th phn lm ba phi l To ng, Vn Mn v Php Nhn. Thin tng Trung-quc gi nm thin phi (Lm T, Qui Ngng, To ng, Vn Mn v Php Nhn) l ng gia. Li na, phi Lm T, t ngi Ngha Huyn truyn n i th by l Thch Sng S Vin (986-1039); ngi S Vin c hai v t xut sc nht l Hong Long Tu Nam (1002-1069) v Dng K Phng Hi (992-1049). Ngi Tu Nam li lp ra phi Hong Long; v ngi Phng Hi th lp ra phi Dng K; gp c nm phi trn v hai phi mi ny, Pht gio Trung-quc gi chung lch s truyn tha t sau t Tu Nng l ng gia tht tng.

101

Gio Khoa Pht Hc - cp hai Nhn xuyn sut li, Trung-quc, t t t Ma n t Tu Nng, thi gian tri 250 nm (t thi i Nam Bc-triu n u thi i nh ng), tuy ni l bt lp vn t, gio ngoi bit truyn, nhng ngn thuyt ca cc thin s vn y c vo kinh in, thin phong thun nht, khng c tng phi i lp (d sau ngi o Tn c phn lm hai phi Ngu u tng v ng Sn tng, nhng ch khc nhau v a bn hong ha, cn thin phong th vn thun nht, khng i lp); c th xem l thi k thnh lp ca tng Thin. T ngi Tu Nng, tnh trng phn phi bt u xy ra vi hai tng phong i lp, gi l Nam Nng, Bc T, tc l thin Nam tng v thin Bc tng; tuy vy, h thng truyn tha ca phi Bc tng khng ko di c bao lu th b t on, v phi Nam tng c chnh thc coi l tng Thin Trung-quc, k tha truyn thng t S t B t Ma. T (tc t gia thi i nh ng) cho n thi Ng-i, thi gian cng khong 250 nm, vi hai h thng Nam Nhc v Thanh Nguyn, tng Thin Trung-quc pht trin v cng rc r. Rt nhiu thin s liu ng, o phong cao vi, danh ting lng ly, tip ni nhau xut hin tip ha chng. Cc thin vin mc ln khp nc, s ngi qui t v cc thin vin tp thin lc no cng ng o. Sinh hot trong cc thin vin u ly thanh qui lm mu mc, nn np r rng, lm cho uy danh ca tng Thin ngy cng t rng. Ri nh trm hoa ua n, t hai h thng Nam Nhc v Thanh Nguyn y, dn dn pht trin thnh nm tng phi: Lm T, Qui Ngng, To ng, Vn Mn v Php Nhn. Tng no thanh th cng ln lao. l thi k ton thnh ca tng Thin Trung-quc. Di triu i nh Tng, trong khong hn 300 nm, trc ht, t tng Lm T pht xut ra hai phi Hong Long v Dng K, a tng Thin Trung-quc tin n thi k c gi l ng gia tht tng. Tuy vy n cui thi Bc Tng, trong by thin phi trn, ch c hai phi Lm T v To ng l cn tip tc tng phong, cn cc phi khc th suy yu. Trong thi k ny, cc ch trng dung hp tam gio nht tr dn dn thnh hnh, cc khuynh hng gio thin iu hp v thin tnh song tu cng ngy cng c nhiu gii hng ng, lm cho tng Thin dn dn mt i ci tnh cch c lp, ch cn ng v th th thnh m thi. Tri qua cc i Minh, Nguyn n gia nh Thanh (cui th k 18), tuy cng c cc v thin s o cao c trng xut hin tip tc dng cao thin phong, nhng ni chung, tng Thin Trung-quc vn khng th ly li c ci v th c lp ca mnh, m vn b rng buc trong ci th cc chung, l Nho Thch iu hp, gio thin nht tr, thin tnh song tu. Trong thi cn i, mt ngi sao sng trong tng Thin Trung-quc bng xut hin, l thin s H Vn (18391958), mt i hong php khng bit mt mi, xy dng tng lm, cc lc chn hng tng Thin, ni li c php mch ca c Lc t.

BI TP
1) Th no l ng kh i v ng d i? 2) Th no l Thnh o mn v Tnh mn? 3) Tng Lut phn nh nh th no phn ra tnh khng gio, tng khng gio v duy thc vin gio? 4) Hy phn bit r th no l Hin gio, v th no l Mt gio. 5) Tam lun gio l cch phn gio ca tng phi no? Ni dung ni nhng g? 6) L do v sao m Thanh Lng quc s khng ch trng phn gio?

102

Gio Khoa Pht Hc - cp hai

Bi 29

TNH HNH TIU DIT PHT GIO ca BA VUA V v MT VUA TNG (phn 1)
Ngi i ch bit php th gian, cn i vi php xut th gian th hon ton khng hiu r; cho nn khi trng thy cha Pht trang nghim, tng chng khng cy ba m c n, th thng hay kch. Hn D(1), trong bi vn Nguyn o, ly l do: ch c mt loi ngi lm rung, m c ti su loi ngi n cm1; ch c mt loi ngi lm th, m c ti su loi ngi dng kh c; ch c mt loi ngi bun bn, m c ti su loi ngi tiu dng; ch trng rng, tt c tng v o s phi hon tc lm ngi dn thng; hy t ht kinh in sch v ca Pht v o gio; hy bin cc cha (ca Pht gio) qun (ca o gio) thnh nh dn2. Nh vn th dng cn bt phn i; cn cc bc vng c quyn lc th hy h lnh ui tng, t kinh, hy tng, ph cha. Pht gio, sau khi truyn vo Trung-quc, v c tc dng khung ph th o nhn tm, nn tri bao i, c cc bc vng quan tm bo h. Tuy nhin, trong s cng c mt s t cc v khng sng sut, tnh tnh bo ngc, nghe li dm sim ca o gio v cn thn, xem Pht gio nh k th, phi tr dit i mi thy thoi mi; ba V mt Tng l nhng ng vua y. Ba V tc vua Thi-v ca nh Bc-Ngy, vua V ca nh Bc-Chu v vua V-tng ca nh ng; mt Tng tc l vua Th-tng ca nh Hu-Chu thi Ng-i. Thi-v (2) ca nh Bc-Ngy3, khi mi ln ngi knh tin Pht gio, tng dng u l i ng thin s Tu Th(3); li thnh hai thin s Qun Cao v Huyn Cao(4) nc Bc-Lng v lm thy ca thi t Hong(5). Nhng mt mt th ng sng tn Pht, mt khc ng li thch Lo Trang, ht lng tin cn o s Khu Khim Chi(6); ng thi c quan t Thi Ho(7), vn ght Pht gio, theo hc o vi Khu Khim Chi, thng trc mt Thi-v ni xu Pht gio, khuyn vua nn tiu dit i. Va lc y li c gic cp ni ln lm lon, t Quan-trung4 no ng, vua phi thn hnh i gip lon. Khi vua ti Trng-an, trng thy trong mt ngi cha c cha binh kh, bn cho rng tng chng m mu to phn, lin tn st tt c. Cng trong ngi cha ny, quan binh li tm thy cc loi dng c nu ru, cng rt nhiu ti vt ca cc quan li v nhng nh giu gi trn thu. Thi Ho cng cng i theo trong on ty tng ca vua lc y, lin tha c hi khuyn vua hy git ht tng chng cc cha trong ton thnh Trng-an, tiu hy tt c tng Pht, t sch kinh sch; ri li h lnh git
103

Gio Khoa Pht Hc - cp hai

ht tng ni trong ton quc, ph b t vin, t kinh, hy tng, ging nh va lm thnh Trng-an. Tt c t vng cng tr xung, khng ai c php dung dng sa mn; nu tri phm, khng nhng v sa mn b git m ngi dung dng cng s b git ht c nh. Thi t th vn mt lng knh tin Pht gio, nn tng dng biu khuyn can nh vua, va lm cho cc chiu th chm tr ban hnh, va ln cho ngi thng bo cho chng tng bit kp thi lnh nn, nh m bo ton c rt ng tng chng v kinh in. Thi t b Thi Ho vu co c lm phn v khng vng mnh vua, bn b giam ri b git trong ngc; thy ca thi t l thin s Huyn Cao cng b ti. Quan thng th Hn Phc, v knh sa mn Tu Sng(8) lm thy, cng b x t. l nhng vic xy ra vo thng 3, nm th 7 nin hiu Thi-bnh-chn-qun5. Hai nm sau th Khu Khim Chi cht; ri khng y 5, 6 nm, Thi Ho, nhn vit quc s, v tit l s xu ca quc gia, nn ng v c dng h u b git; sau , Thi-v cng b m st cht. Vua Vn-thnh (9) c lp ln ngi, Pht gio li c phc hng. Vua V ca nh Bc-Chu(10), lc u cng tin Pht gio, tng khuyn khch hong hu, cc phi tn, cng khanh, u th gii Thp thin6. Nhng ng thi nh vua cng l ngi v cng m tn, nhn nghe c cu sm Hc y ng vng. (o en s lm vua.), bn ngh rng, tng chng mc o en, th trong tng lai, k ot ngi vua chc chn s l chng ca Pht. T nh vua tm nghi k Pht gio. Mt khc nh vua li tin theo o gio, rt nghe li o s Trng Tn v v s hon tc V Nguyn Tung(11). Trng Tn v b ng tu vua rng, Pht gio mc o en l im bt tng cho quc gia, cn o gio mc o vng l im tt lnh cho quc gia. Nh vua nghe li y, lin quyt tm tiu dit Pht gio. Ngy Rm thng 3, nm th 4 nin hiu Thin-ha7, vua triu tp cc v sa mn, danh nho, o s, v cc quan, c thy 2.000 ngi, cng nhau tranh lun v ch hn km ca ba tn gio (Pht, Nho v Lo), bn nh xem nn b tn gio no v nn theo tn gio no. Nhng ln tranh lun ny cha c kt qu r rt. Ngy 20 li triu tp ln tranh lun th nh, nh vua c li phn: Hai tn gio Nho v o, nc ny xa nay vn thng tun phng; Pht gio ch l ngoi gio., nhng hi ngh vn khng c quyt nh g. Trong thng 4, nh vua li triu tp 3 k hi ngh, thc y phi quyt nh nhanh. Nh vua li sai quan t l i phu Chn Loan ph bnh hai tn gio Pht v o. Chn Loan vng mnh, vit b Tiu o Lun, gm 3 quyn, ch ci o gio qu nng cn. Nh vua khng vui, sai t b. S Thch o An(12) li vit quyn Nh Gio Lun, gm 13 thin, trnh ln vua. Nh vua khng t thi g.

CH THCH

104

Gio Khoa Pht Hc - cp hai 01. Su loi ngi y l ch cho s (loi ngi c hc thc, nh Nho), nng (loi ngi sn xut thc phm), cng (loi ngi sn xut dng c), thng (loi ngi bun bn), tng (cc tu s Pht gio), o (cc o s o gio). Trong s su loi ngi ny, cy rung th ch c mt loi, tc nng dn; cn n cm th c tt c su loi, tc l c nng dn v nm loi ngi kia. Hai loi ngi l th thuyn v bun bn cng ging nh vy. 02. Nhn k nhn, ch nhn trc l ch cho nhn dn, ch nhn sau l ch cho tng v o; nu dch ra vn ng th, cu Nhn k nhn. c ngha l: Hy bin tng v o s thnh ngi dn thng; tc l ch trng rng: Vua hy ban lnh cho tt c tng s v o s hon tc, lm ngi dn thng. Ha k th, ch ha ngha l t, ch th ch cho kinh in; tc l ch trng rng: Tt c kinh in ca hai tn gio Pht v o u phi em t ht. Ch l ch cho nh ngi dn thng, ch c ch cho ch ca tng s v o s nh cha, am, qun, miu v.v...; nu dch ra vn ng th th cu L k c. c ngha l: Hy bin ch ca tng v o s thnh ra nh dn; tc l ch trng rng: Hy i tt c cha, qun v.v... tr thnh nh dn. 03. Vo thi i Nam-Bc-triu, phng Bc c nc Ngy ca h Thc-bt, s gi l Bc-Ngy hay Hu-Ngy, ng huyn i-ng, tnh Sn-ty; truyn n i vua Hiu-vn th di n thnh Lc-dng, i h l Nguyn, cho nn li gi l Nguyn-Ngy. Bc-Ngy truyn c 13 i vua, ko di 149 nm th chia lm hai nc, l ng-Ngy v Ty-Ngy. ng-Ngy b Cao Dng ot ngi, i quc hiu l T, tc Bc-T; Ty-Ngy th b V Vn Gic ot ngi, i quc hiu l Chu, tc BcChu. 04. Quan-trung l tn t, tc tnh Thim-ty. Pha ng l Hm-cc quan, pha Nam l V quan, pha Ty l Tn quan, pha Bc l Tiu quan; t ny nm gia bn quan, cho nn gi l Quan-trung. 05. Thi-bnh-chn-qun l nin hiu ca vua Thi-v nh Bc-Ngy. 06. Thp thin gii tc l gii php thp thin nghip o. Xin xem li hai bi 25 v 26 sch S Cp Gio Bn. 07. Thin-ha l nin hiu ca vua V nh Bc Chu.

PH CH
(01) Hn D (768-824): t l Thi Chi, ngi huyn Nam-dng, tnh H-nam, cha m mt sm, nh anh nui dng; nhng ngi anh cng cht sm, li nh ch du tip tc nui nng. Mi ln 8 tui, ng c nhiu kinh sch, n tui trng thnh th tt c kinh truyn v bch gia ch t u lu thng. Nm 25 tui ng tin s. Nm 35 tui ng lm quan n chc Gim st ng s (vo triu i vua ng c-tng), nhng v dng s ln vua vch r tnh trng t hi ca cc hon quan trong vic mua bn p gi, khin cho dn chng than on, m ng b ging chc, i lm tri huyn Dng-sn. Nm 813, ng theo Bi gip lon c cng, c thng chc Hnh b th lang (di triu vua ng Hintng); nhng ng li dng s chng i vua v vic rc x li Pht v hong cung lm l, nn sut b cht chm, nh cc quan can gin, ng ch b ging chc, y i lm th s Triu-chu (thuc tnh Qung-ng). Tng truyn, ti y c nn c su lm hi dn chng, ng son bi Vn T C Su ui chng i ni khc. Triu-chu lc by gi l min ma thing nc c; b y v y, ng cm thy hi hn, bn dng biu t n, ca tng nh vua, v ht bi xch o Pht. Do , di triu vua ng Mc-tng (821-824), ng c v triu lm Quc t gim t tu, ri chuyn qua Binh b, ri Li b th lang; nhng va n y th ng mt, lc y mi 58 tui.

105

Gio Khoa Pht Hc - cp hai ng l ngi hc rng, sch v ca c ba tn gio (Pht, Nho, Lo) u c khp, nhng ngha l th khng am hiu tn tng, su sc; v vy, ng khng t c ci ch cao su huyn diu ca Pht gio v Lo gio. ng son thin Nguyn o trnh by t tng ca mnh, trong ng cc lc bi xch Pht gio v Lo gio cao Nho gio. ng rt ght Pht gio, v cho l o ca bn mi r. ng ni thng vi vua rng, trc khi Pht gio truyn vo, Trung-quc sng i quc thi dn an, nhng t khi Pht gio Truyn vo th nhn dn lon lc, lm than; cho nn vua phi nn thng tay tiu dit i. Cc vua i ng m ng phc th (c-tng, Thun-tng, Hin-tng v Mc-tng) u ch thnh knh tn Pht gio, nhng ng li mnh bo bi xch v khuyn vua hy b Pht gio, khin phi bao phen lm nn, n ni sut b t hnh; cng l do tr c nng cn, lng d hp hi, khng r thi v, m ra nng ni! (02) Thi-v (408-452): tc l vua i th ba ca nh Bc-Ngy (386-534) thuc thi i Nam-Bctriu (420-589). ng tn l Thc-bt o, tc ngi Tin-ti, c hng ti i lc, gii dng binh. Sau khi ln ngi, ng ui c ging ngi Nhu-nhin ra khi b ci, thn tnh t ai ca ging Hung-n, tiu dit cc tiu quc Bc-Yn, Ty-Lng v Ty-H, thng nht trn vng Giang-bc, chia hai lnh th Trung-quc, m ra thi i Bc-triu, i lp vi Nam-triu. Lc mi ln ngi, ng k tha chnh sch i vi Pht gio ca hai vua Thi-t (o-v Thc-bt Khu, 386-409) v Thi-tng (Minhnguyn Thc-bt T, 409-423), sng tn Pht php, knh l sa mn. ng cng thnh i s Huyn Cao (402-444) lm thy ca thi t Thc-bt Hong. Nhng t tng Thi Ho (?-450) li l tn o gio, thng kt ng vi o s Khu Khim Chi (365-448), thng dm pha, ni xu Pht gio trc mt vua, lm cho vua cng thy xiu lng, nghi ng Pht gio, chuyn sang tin o gio. Va lc , Hnh-thnh (tnh Thim-ty) c Ci Ng dy binh lm phn, nh vua ch thn cm binh i nh gip. Khi ti thnh Trng-an, vua vo mt ngi cha, pht hin trong nh x c cha cung tn v binh kh rt nhiu; lng sinh nghi tng chng mu phn, lin ni cn thnh n, h lnh git sch tng chng trong cha. Thi Ho tha c hi qu bu ny, lin sc sim, khin vua li h lnh tn st ht tng chng, t ht kinh tng trong thnh Trng-an. Ri nm 444 nh vua li h chiu, t vng cng cho n thng dn, khng ai c dung dng sa mn; ai thy c sa mn ln trn, phi bt em np; nu ai tri lnh s b git c h. Thi t Thc-bt Hong vn ht lng sng knh Pht gio, i ba ln dng biu can gin vua, nhng u khng hiu qu. Thi Ho thy thi t vn knh trng s Huyn Cao, s sau ny khi thi t ln ngi th mnh s b bt li, bn dm pha vi vua, mt ngh em thi t giam vo ngc ri m thm git i; v bt s Huyn Cao em treo c gc pha ng kinh thnh. Hai nm sau (nm 446) Thi-v li h chiu tiu dit Pht gio trong khp lnh th Bc-Ngy. Theo lnh ny, tt c cha thp u b ph sp hoc lm t dinh cho cc cng khanh; tt c kinh tng phi b t; tt c tng ni, bt lun gi tr, u phi hon tc hoc phi b chn sng. Mc d vy, nhng li can gin ca thi t Hong trc y, tuy khng c hiu qu g, nhng gi y cng lm cho vua chm tr trong vic ban chiu th; trong khi , cng nh lc trc thi t mt sai ngi i thng tin cho chng tng xa gn c bit, nn rt ng tng chng kp thi n trn trong rng su, hoc chy sang nc khc, v kinh tng cng bo vt ca Pht gio cng c giu ct rt nhiu; ch c cha thp l khng th gi c. y l k php nn u tin ca Pht gio Trung-quc, m sch s gi l Thi-v php nn; v cng l mt trong bn k php nn ca Pht gio Trung-quc, m sch s thng gi l tam V nht Tng php nn. Mt nm sau (nm 447), mt hm bng nhin hong cung b st nh, khu ni in b sp, Thi-v b thng sut cht. n nm 450, nh vua li mc bnh truyn nhim, triu thn xm x rng, l do Thi Ho dit Pht m ra. Bnh ko di n nm 452 th Thi-v cht (sch Pht T Thng K ni, nh vua b quan thng th Tng i m st cht ti cung Vnh-an), th 45 tui, ngi 28 nm. (03) Tu Th (?-451): cng gi l Hu Th, hay m Th, l mt v cao tng Trung-quc sng vo thi i Nam-Bc-triu. Ngi h Trng, qu Quan-trung, t ca ngi Cu Ma La Thp. Nm 396 ngi mang kinh in sang nc Cao-li hong ha; ngi Cao-li bit Pht php t lc . Nm 405 ngi tr v li Quan-trung lp o trng hnh o. T lc xut gia cho ti v sau, ngi tng c nhiu d tch. Tng truyn, t lc bt u tp thin cho n lc vin tch, hn 50 nm ngi khng h ng. Chn ca ngi

106

Gio Khoa Pht Hc - cp hai trng hn da mt, d li bn cng khng d, cho nn ngi i tng gi ngi l Bch Tc thin s; v nhn , ngi i sau cng gi cc s l bch tc. Tc gi Phng Lun, trong bi hc trn vit: Thi-v ca nh Bc-Ngy, khi mi ln ngi knh tin Pht gio, tng dng u l i ng thin s Tu Th; ......, nhng theo cc ghi chp trong Cao Tng Truyn, Lch i Tam Bo K, Pht T Thng K, Pht T Lch i Thng Ti, v Pht Quang i T in, th khng phi nh vy. Theo cc s liu ny, sau khi Thi-v h lnh tiu dit Pht gio trong ton lnh th Bc-Ngy (nm 446), th n nm 450, ngi Tu Th thy n lc nh vua c gio ha, bn chng tch trng n cung mn. Qun hu chy vo thng bo, Thi-v cho lnh y php thi hnh; nhng bao nhiu ao thng u khng lm hi c ngi. Thi-v cng tc gin, bn t mnh rt kim chm ngi, nhng cng khng lm g c. ng ra lnh nm ngi vo chung cp th cp lin qui phc ngi. Lin theo , ng th cho qun dn o s Khu Khim Chi ti chung cp th cp nhe rng mun v. ng lin tnh ng, thy r Pht php cao siu, o gio khng sao snh kp. Nh vua lin thay i hn thi , mi ngi Tu Th ngi ln gh cao, ng by t li lm v thnh tm knh l sm hi. Sau pht th ng lm bnh. Tip theo, Thi Ho v Khu Khim Chi cng b bnh d. ng cho cc ti li gy ra l u do Thi Ho v Khu Khim Chi sc sim, nn git c dng h ca hai ngi; ri lp tc ban chiu phc hng Pht gio. Gia nm 451, Thi-v b nin hiu Thi-bnh-chn-qun, i nin hiu mi l Chnh-bnh, v cng knh trng ngi Tu Th mt cch thm su. Trong nm ny (theo sch Pht T Lch i Thng Ti), khi bit gi vin tch n, ngi Tu Th lin ngi ngay ngn, chng vn tp y bn cnh, ngi an tnh la i. u thng Hai nm sau (452), Thi-v cng bng. (04) Huyn Cao (402-444): l v cao tng Trung-quc sng vo thi i Nam-Bc-triu. Ngi h Ngy, tn Linh Dc, qu qun Phng-dc (nay l huyn i-l), tnh Thim-ty (thuc nh Hu-Tn, mt trong 16 tiu quc thi i ng-Tn). M ngi l Khu th, vn tin theo ngoi o. Ngi con u ca b l con gi. C ny ln ln rt tin Pht, thng thnh tm cu nguyn cho mi ngi trong gia nh mnh u tn phng Pht php. Nm 402 b Khu th sinh ngi con th nh l con trai. Lc b va sinh ra th c mi hng l xng y nh, li c nh sng chiu trn vch nh, trong chc lt th bin mt. V im lnh ny, b t tn cho con l Linh Dc. Ngi ng thi cng knh trng, gi tn b Linh Dc l Th Cao. Nm 12 tui, Linh Dc vo ni Trung-thng xin xut gia, c i tn l Huyn Cao. Ngi thng minh khc thng, mi 15 tui ni php cho cc v sa mn trong ni nghe, mi ngi u kinh d! Sau khi th gii, ngi chuyn tinh nghin cu Thin v Lut. Lc , ngi nghe ni ti cha Thch-dng Quan-trung (tnh Thim-ty) c thin s Pht Bt La (Budha-bhadra, 359-429) ang hong php, ngi lin n xin th lm thy cu hc o. Ngi c truyn cho b php thin qun, ch trong vng 10 ngy, ngi t n ch diu dng ca thin php, c ngi Pht Bt La ht sc khen ngi. Lin ngi vo ni Mch-tch (tnh Cam-tc, lnh th ca nh Ty-Tn) n tu, chng vo xin tu hc c hn trm ngi. V sau, H-nam vng nghe danh c ngi, cho s thn n thnh, tn lm quc s. Sau khi cng vic hong ha ti y hon tt, ngi li chu du sang nc Bc-Lng (tnh Cam-tc), c vua Th-c Mng Tn dng trng l cng dng. Nm 439, vua Bc-Ngy l Thi-v Thc-bt o thn tnh BcLng, ngi c mi v Bnh-thnh (kinh Bc-Ngy), lm thy dy hc cho thi t Thc-bt Hong. Nm 444, Thi-v h lnh tiu dit Pht gio, nhng thi t Hong vn sng knh Pht php, nh tri mnh vua, cho nn b bt giam v b git m thm trong ngc; ngi Huyn Cao cng b treo c cht gc pha ng Bnh-thnh. ng thi vi thin s Huyn Cao, trong nguyn tc bi hc trn, tc gi Phng Lun cn ni c thin s Qun Cao. ng vit: ...... li thnh hai thin s Qun Cao v Huyn Cao nc Bc-Lng v lm thy ca thi t Hong. Nhng trong cc ti liu chng ti hin c y, k c cc b s Pht gio quan trng nh Cao Tng Truyn, Pht T Thng K, Pht T Lch i Thng Ti, v b Pht Quang i T in, u khng thy c nhn vt no tn l Qun Cao. (05) Trong nguyn tc bi hc trn, tc gi Phng Lun vit tn v thi t con vua Thi-v (nh Bc-Ngy) l Triu (), tht ra, tn ca v thi t ny l Hong (); c l v t dng trng ging nhau m nh in sp ch nhm chng? V vy khi dch, chng ti xin sa li l Hong, cho ng vi s

107

Gio Khoa Pht Hc - cp hai sch. Thi t Thc-bt Hong (?-444), trong khi c triu nh Thi-v trit thi hnh chnh sch tiu dit Pht gio, th mt mnh ng dng mnh ng ln chng li chnh sch . ng mt lng v o Php m nh tri mnh vua cha, cui cng b bc t trong lao ngc! Trc khi b git, ng cng kho lo dng mi phng tin kh d cu mng sng ca bao nhiu tng chng, cng nh bo ton c nhiu kinh tng v bo vt ca Pht gio. ng tht xng ng cho hng hu bi chng ta knh ngng v tn vinh l mt bc Thnh T o. (06) Khu Khim Chi (365-448): t l Ph Chn, qu Ung-chu (vng lnh th cc tnh Thanh-hi, Cam-tc v Thim-ty ngy nay), t nh ham m o Tin, rt sng bi tin thut ca Trng o Lng (34-156). Sau c v tin nhn tn Hng, nhn Khim Chi lm t, em vo ni Hoa-sn, hng ngy hi l thuc cho n, khng bit i. Sau ng li dn Khim Chi vo ni Tung-sn, gp mt d nhn, cho n ton su c, vt d, Khim Chi s qu, b chy! Tin nhn Hng than rng, Khim Chi cha th thnh tin, ch lm thy ca vng m thi. Ni ri b i mt. Khu Khim Chi li Tungsn, quyt ch tu luyn tr thnh mt v o s ca o gio. Vo thi i Nam-Bc-triu, ng xut hin hnh o nc Bc-Ngy, t ni mnh tng trc tip c Thi Thng Lo Qun ban cho sch Vn Trung m Tng Tn Khoa Chi Gii, v c truyn mnh ni chc thin s ca Trng o Lng, c trch nhim lm trong sch o gio, ci cch Thin-s o. ng h thng ha gio l, ch nh nghi l v hon thnh t chc, lm cho o gio tr nn phong ph. Nh , tn o gio tr nn ng o v lan rng n mi giai tng, nh hng n c chnh sch ca triu nh. By gi l triu i vua Thi-v nh Bc-Ngy. Trong triu c quan t tng Thi Ho, rt sng phng o gio, v rt ght Pht gio, thng bi xch, ni xu Pht gio trc mt vua. Khi Thi-v va ln ngi (nm 424), Khu Khim Chi lin em sch o gio dng hin. Trong lc vua v triu nh cn lng l cha nhn, th mt mnh Thi Ho dng s tn dng vic y, v tin c o s. Nh vua tin ngay, cho xy n Huyn- trn ni Tung-sn cho o s, ban cho a v trn c vng cng, cho php c min xng thn. Nm 440, Khu Khim Chi lp n trn ni Tung-sn cu phc cho Thiv . Sau l , ng dng s tu vua rng, Thi Thng Lo Qun ging h, v ban hiu cho nh vua l Thi-bnh-chn-qun. Thi-v li tin li, lin i ngay nin hiu l Thi-bnh-chn-qun. Thiv vn sng knh Pht gio, nhng t khi nghe cc li dm sim ca Thi Ho v Khu Khim Chi th cng dn dn i thi , tin theo o Gio v l l Pht gio; v cui cng th h lnh tiu dit Pht gio trong ton lnh th Bc-Ngy. Theo sch Pht T Lch i Thng Ti, chnh sch tiu dit Pht gio mt cch trit ny l ch trng ca t tng Thi Ho, cn Khu Khim Chi th khng tn thnh, ch trng ch thi hnh phn no thi; nhng Thi-v lm theo ch trng ca Thi Ho. Nm 448, Khu Khim Chi xin vua cho xy ta Tnh-lun thin cung gc ng Nam kinh thnh. Thin cung ny, d nh s xy tht cao ln s, khin cho ngi trong m khng nghe c ting ch sa, ting g gy, c th giao tip vi thin thn. Nhng cng trnh ang gia chng th Khu Khim Chi b bnh d m cht; cho nn cng trnh y b bi b.V ci cht ca Khu Khim Chi, cc sch ni khng ging nhau: Theo sch Pht T Lch i Thng Ti, nin hiu Thi-bnh-chn-qun nm th 9 (tc nm 448), thin s Khu Khim Chi xin Thi-v cho xy Tnh-lun thin cung tht cao ln, s, c th giao tip vi thin thn. Cng trnh tri mt nm m cha hon thnh, th Khu Khim Chi b bnh d m cht; vic xy ct lin b nh ch. Nh vy, theo thuyt ny, Khu Khim Chi cht vo nm 449 v b bnh d. Theo sch Cao Tng Truyn, vo nm cui nin hiu Thi-bnh-chn-qun (tc nm 451), thin s Tu Th (cng c tn l Bch Tc) n hong cung Bc-Ngy, Thi-v ra lnh chm cht nh qun php nh; nhng bao nhiu ao kim u khng lm ngi b thng. Nh vua gin lm, bn t mnh rt kim chm ngi, nhng li kim y cng khng lm g c ngi. Vua li ra lnh nm ngi vo chung cp, th cc con cp cng u qui phc m khng dm ti gn ngi. Vua th bo Khu Khim Chi ti bn chung cp th cp tr nn hung d, rng to, nhe rng mun v. By gi Thi-v mi tnh ng, bit Pht php l ch tn, Hong Lo khng th snh kp, lin mi ngi Tu Th ln ngi trn in, ch thnh nh l, n nn nhng li lm va qua. Ngi Tu Th ni php, phn r nhn qu, nh vua cng thm h thn, tc th b bnh l c tnh; tip theo , Thi v Khu hai ngi cng b bnh d. Nh vua

108

Gio Khoa Pht Hc - cp hai cho rng, nhng lm li va qua u do Thi v Khu gy ra, bn h lnh git ht dng h ca hai ngi y. Nh vy, theo thuyt ny, Khu Khim Chi b cht chm cng vi c dng h vo nm 451. Theo Pht Quang i T in ( hai mc Bc Ngy Thi V v o Gio) th Khu Khim Chi b bnh cht vo nm 448. (07) Thi Ho (381-450): t l B Uyn, qu t Thanh-h (Bc-Ngy), t thu nh hiu hc, tng theo cha l Thi Hong hc ht kinh s v bch gia ch t, lp ch thc hin l tng chnh tr ca Nho gia trong vic n nh x hi. ng l mt nh th php ni ting Bc-Ngy, li gii c thin vn, lch s, c vua Minh-nguyn (Thc-bt T, ti v 409-423) phong chc bc s t tu. Di triu Thi-v ng c phong tc ng qun cng, sau nh gic c cng, c thng th trung, ri Ph qun i tng qun, dn dn ln n chc t (t tng). ng a mu tc k, tt c qun quc i s trong triu nh u do ng tho hoch; Thi-v rt tin tng, vic g cng nghe theo li ng. ng cng rt tn phng o gio, kt giao thn thit vi o s Khu Khim Chi; c hai ngi ny u c Thi-v trng dng. Hai ngi ra sc chiu d Thi-v th l lm tn o gio, ri ci nin hiu thnh Thi-bnh-chn-qun (440-451) t lng trung thnh vi Thi Thng Lo Qun. Thi Ho vn rt ght Pht gio, cho nn, t khi vua Thi-v tin theo o gio, ng vi o s Khu Khim Chi lc no cng i st vi vua bi xch v ni xu Pht gio; lm cho nh vua ban u vn tin knh Pht php, by gi li t ra nghi ng Pht gio. Thy vy, Thi Ho bn thc y vua trit tiu dit Pht gio trn ton lnh th Bc Ngy. Kt qu, vo nm 444, Thi-v h chiu tiu dit Pht gio. Theo sch Pht T Lch i Thng Ti th chnh sch tiu dit Pht gio mt cch trit ny l ch trng ca Thi Ho; mc d o s Khu Khim Chi khng ng , nhng ng vn cng quyt thi hnh. Theo chnh sch ny, tt c cha thp u b ph hy hay bin i lm cng th hoc t dinh cho cc quan; tt c kinh tng u phi t ra tro; tt c tng ni u phi hon tc hoc b chn sng; tt c t vng cng cho n th dn, khng ai c dung dng tng ni, nu thy tng ni n trn u th phi khai bo, nu ai tri lnh s b git c h; nh th tc l Pht gio phi b tiu dit mt cch trit trn ton lnh th Bc ngy! D lnh ban hnh, nhng con ca vua Thi-v l thi t Thc-bt Hong vn mt lng trung kin vi Pht gio, vn gi thy mnh l i s Huyn Cao trong cung, ri mt mt dng s can vua khng nn thi hnh chnh sch dit Pht, mt mt mt sai ngi thn tn i khp ni khn bo cho ch tng ni bit kp thi lnh nn v bo tn kinh sch. Thi Ho s sau ny thi t ln ngi s bt li cho mnh, bn dm pha vi nh vua, ni rng: Thi t chng li mnh vua, cng vi s Huyn Cao mu lm phn, phi tr i, nu khng th v sau s b thi t hi. Th l ngay trong nm (444), thi t Hong b bt giam v b git ngm trong ngc. i s Huyn Cao cng b bt em treo c cht mt gc kinh thnh. Ngi v ca Thi Ho thng tng kinh Kim Cang. Mt hm Ho trng thy, lin git quyn kinh em t, b tro cu tiu. Mi khi ra ng, h trng thy c kinh tng ri rt u, lin dng xe li v tiu tin trn kinh tng y. Ho vn kho tay, vit ch p li khc ch ln cng gii. Khi chc t tng, ng c vua Thi-v giao ph trn quyn hnh trong triu nh, c xem tt c mi ti liu b mt quc gia tng tr trong vn kh. Vua Thi-v li sai ng son b quc s ca Bc-Ngy (gm 30 quyn). Vo nm 450, b ng tng bc, khuyn ng nn khc b quc s y ln bia cho mi ngi thy r lng ngay thng ca ngi chp s. ng rt c , lin lm y nh li. B s khc xong c t n Giao (ni triu nh cng t tri t), mi ngi u c. Cc quan li ngi Tin-ti c b s y, thy r ng c mit th tc ngi Tin-ti, nn b mt tu trnh ln Thi-v , ni ng vit b quc s y ni xu cc hong v triu nh Bc-Ngy. Vua tc gin v cng (v triu i Bc-Ngy l do ngi Tin-ti sng lp, cc vua v phn ng triu thn u l ngi Tin-ti), lp tc sai Hu ti bt Thi Ho x ti. Vic qu r, Ho khng bin bch g c. ng lin b nht vo t xa, em bn l ng gc Nam kinh thnh. Vua cho v s v ngi i ng t do n tiu tin vo mt ng. By gi ng mi bit ngh li, bn than rng: y chnh l qu bo do ta ph hy v tiu tin trn kinh tng! Sau Ho b git bng cch chm ngang lng; cng vi nm h gm trn 120 ngi cng u b git ht. Nm ng c 70 tui.

109

Gio Khoa Pht Hc - cp hai (08) Tu Sng (?-444): Trong cc s liu lin quan n k php nn di triu Thi-v ca nh BcNgy, u c nhc ti tn i s Tu Sng, nhng khng ghi r tiu s ca ngi; ch bit rng, ngi nguyn l v sa mn nc Bc-Lng, sng cng thi v cng c chc phn trong triu nh Thi-v (Bc-Ngy) vi ngi Huyn Cao; trong khi ngi Huyn Cao lm thy ca thi t Hong th ngi lm thy ca quan thng th Hn Vn c (tc Hn Phc). Nm 444, c hai ngi u b Thi-v git trong chin dch tn dit Pht gio do t tng Thi Ho ch xng. (09) Vn-thnh (452-465): tc Thc-bt Du, chu ca Thi-v . Sau khi Thi-v cht (nm 452), v thi t Thc-bt Hong b git t 8 nm trc, nn Nam-an vng (Thc-bt D, em ca thi t Hong) ln ni ngi; nhng ch c my thng th Nam-an vng cng cht, con l Thc-bt Du ln ni ngi, tc Vn-thnh . Sau khi ln ngi, ng lin ban chiu phc hng Pht gio, ra lnh cho mi qun huyn u xy cha mi, mi sa mn S Hin (ngi nc K-tn) nhim chc tng thng thng lnh tng on ton quc; chc tng thng bt u c t (trc , u thi Bc-Ngy gi l sa mn thng hay o nhn thng; v trc na, thi Diu Hng [393-416], gi l tng chnh), l chc tng quan u tin trong lch s Pht gio Trung-quc. Sau khi ngi S Hin vin tch, Vnthnh li mi i s m Diu (?-?) nhim chc sa mn thng (cng gi l thng). Nh vua cho lp cha Chiu-huyn ngay trong hong cung cho ngi sa mn thng , v vy, ngi m Diu cng c ngi ng thi gi l Chiu-huyn sa mn thng. Pht gio b tiu iu di triu Thi-v , gi y, ni tip cng vic ca v tin nhim l S Hin, ngi ra sc tu sa, chn chnh, xy dng li t h tng c s. Nh m Pht gio di thi Vn-thnh dn dn hng thnh nh xa. Nh vua rt knh trng v xin th ngi lm thy. Theo li thnh cu ca ngi m Diu, nh vua cho khai tc thch ng Vn-cng ni V-chu (huyn ing, tnh Sn-ty) sm hi ti li cho tin . Nh vua cng cho xy thp cao 7 tng cha Vnhninh, c mt tng Pht Thch Ca ng, th cha Thin-cung; tng ny phi dng ti 10 vn cn ng v 600 cn vng rng c. Ni chung, do lng nhit thnh v o ca vua, Pht gio di triu i Vn-thnh chng nhng c phc hng trn vn, m cn c sc thi sng r hn xa. (10) Vua V ca nh Bc-Chu: V (561-578) l vua i th ba ca nh Bc-Chu (559-581). ng tn V-vn Ung, l em ca Hiu-mn v Minh . Nh Bc-Ngy khai quc nm 386, n nm 534 th chm dt, lnh th b chia lm hai nc nh l ng-Ngy v Ty-Ngy. n nm 550, nh ng-Ngy b tiu dit, nh Bc-T thay th, ng t Nghip (tnh H-bc); trong khi , nh Ty-Ngy khai quc vo nm 535 (ng Trng-an), n nm 557 th b V-vn Gic (ngi Tin-ti) tiu dit kin lp nh Bc-Chu. Hai vua u ca nh Bc-Chu l Hiu-mn (557) v Minh (558-560) u tin Pht, nhng ly Nho gio lm t tng chnh trong vic xy dng vn ha v hnh x chnh tr. Nhng n i vua th ba l V th tnh hnh thay i hn. ng ln ngi khi 18 tui (561), nn b ch l Vvn H chuyn nm triu chnh. n nm 572, ng git ch v t thn chnh. Ban u ng knh tin Pht php, nhng cng v sau cng m tn d oan. Vo thi trong dn gian c truyn tng cu sm ni rng: ngi mc o en s ly c thin h. ng nghe c cu sm th lng nghi hoc, ngh rng, ngi mc o en chc chn l cc v sa mn. ng li rt tin cn hai ngi: mt ngi l o s Trng Tn, v mt ngi l nh s hon tc V Nguyn Tung. Chnh hai ngi ny lun lun bn cnh ng dm sim, bi xch Pht gio, lm cho ng thay i tm tnh, b Pht gio, tin o gio, v cui cng l tiu dit Pht gio, gy nn php nn th nh trong lch s Pht gio Trung-quc nh trong bi hc ni r. Nm 575, V em qun tin nh Bc-T, n nm 577 th chim c trn vn. Nh th, ng thng nht ton th lnh th min Bc Trung-quc. Khi thn tnh Bc-T, V li tc khc cho thi hnh chnh sch tiu dit Pht gio Bc-T, lm cho bao nhiu s nghip huy hong ca Pht gio Bc-T t trc, n nay u b dit sch. Mt nm sau (578) th ng mt. (11) V Nguyn Tung (?-?): ng qu Thnh- (tnh T-xuyn), tinh thng m dng lch s, gii vn chng, nhng tnh tnh hay di tr. Thu nh ng xut gia vi thin s Vong Danh cha D-an ti Txuyn, v khng chu ni gian kh nn gi lm ngi phng tng ngng cung; khi b chng tng qu trch th ly c m b cha ra i. Lc l thi vua V ca nh Bc-Chu. ng n kinh

110

Gio Khoa Pht Hc - cp hai Trng-an, to sm v cho n i trong dn chng, tin on cc s vic sp xy ra. Khi thy mnh c mi ngi ch , ng bn bt u thc hin m mu ph hoi Pht gio. Trc tin, nm 567, ng ci b o tu, ri dng ln vua V mt d n, ngh ph b ht cha vin, ch lp mt ngi cha ln gi l Bnh-din t; l ni qui t ca vn dn m hong l Nh Lai. Vua em vic ny ra triu nh bnh ngh, nhng khng i n quyt nh g. ng li cu kt vi o s Trng Tn, cng tip tc tu vua ni xu Pht gio, xin ph hy ht cha thp v ra lnh cho tt c tng ni phi hon tc. Nm ln by lt, cui cng, V cng nghe li hai ngi, cho thi hnh chnh sch tiu dit Pht gio. Cuc i sau ca ng, khng ai bit r. (12) o An (?-?): Ngi h Diu, qu huyn Bng-tng, tnh Thim-ty, sng vo thi Bc-Chu (559581). T thu nh ngi m o, ham tu thin; sau vo ni Thi-bch n chuyn nghin tp nh hc v tu hc, li xem thm khp kinh, s, t, truyn. Sau khi th c tc gii, ngi tuyn ging kinh Nit Bn v lun i Tr , khp trong triu ngoi ni, c nho v o s cng u tn knh. Sau c vua V nh Bc-Chu (lc ny cn tin Pht) mi tr tr cha i Trung-hng Trng-an, danh vang bn phng. Sau vua V nghe li dm sim ca v s hon tc V Nguyn Tung v o s Trng Tn, tn sng o gio m hy dit Pht gio, ngi bn son tp Nh Gio Lun, ri b trn vo rng su. Vua cho ngi i tm, ban cho ht ng, vi la qu bu, cng chc v triu nh, nhng ngi t khc, nht quyt khng tr v triu. Sau ngi vin tch, khng ai r tui th ca ngi l bao nhiu.

BI TP
1) Hn D, trong bi vn Nguyn o, cn c vo l do g cng kch tng, o? Cui cng, ng ch trng nh th no? 2) Ba V mt Tng l nhng v hong no? 3) Nguyn nhn no a n s quyt nh tiu dit Pht gio ca Thi-v ? Nh vua ban lnh nh th no? V sau, kt cc ca Thi Ho ra sao? 4) Nguyn nhn no lm cho vua V ca nh Bc-Chu tiu dit Pht gio? 5) so snh hai tn gio Pht v o, i phu Chn Loan v i s o An, mi v son sch g?

111

Gio Khoa Pht Hc - cp hai

Bi 30

TNH HNH TIU DIT PHT GIO ca BA VUA V v MT VUA TNG (phn 2)
Trong khi V triu tp hi ngh bi xch Pht gio th nhiu v cao tng cng ng ln bin h. Sa mn Tri Huyn(1) cc lc bc b nhng lun iu sai lm ca cc o s, c nh vua v o s Trng Tn u khng th b gy c. Th ri nh vua h chiu ph tr c Pht v o gio, tt c t miu u b p ph, kinh in v tng Pht b t sch. Ri vua cho xy Thng-o qun, tuyn chn 120 v ni ting ca c Pht v o gio cho vo , bt buc tt c phi mc o, i mo, cm ht, mang giy, xng l o qun hc s. Trn danh ngha l qun thng hai tn gio Pht, o, nhng s tht th Pht gio b p bc, o gio c che ch; bin tng gi thnh o s, bt buc phi hc Lo Trang. Lc y ch ring c ngi Tng Mnh(2) cha Qu-nguyn ti Tn-chu, t Thc, ln kinh lun v l l khng nn bi tr Pht gio; php s Tnh Yt(3) cng yt kin vua ni l phi tri, nhng u b ui ra khi cung; cn Ngi o Tch(4) Nghi-chu th cng vi by v tng khc cng nhau tuyt thc cho n cht ngay trong cung. S tch ca qu ngi tht l trng lit! Sau nm th 3 nin hiu Kin-c1 th chnh sch tiu dit Pht gio c thi hnh, Pht php trong vng Quan-Lng2 b ph tr ton din. Nm th 6 V em qun tiu dit Bc-T. Nh vua t cho rng l hiu qu ca chnh sch bi tr Pht gio, bn triu tp hn 500 v i c Pht gio b p buc hon tc, ni cho h bit v l do bi tr Pht gio. Cc v y v s tai ha nn khng dm ni nng g; duy c ngi Hu Vin(5) ng ln chng li, bin lun rnh r cng ci, lm cho nh vua phi ui l, khng tr li c. Ngi ni mt cch dng dc rng: Nay b h vo quyn lc m mc tnh ph hoi Tam Bo, l ngi t kin; a ngc A-t khng thin v ngi sang k hn, b h chng l khng bit s? Nh vua ni gin, trn mt ng ngi Hu Vin, ni: Nu khin cho trm h c an vui, trm cng khng t ci kh ca a ngc! Ngi Hu Vin li ni: B h dng t php gio ha nhn dn, gy nn nhiu nghip kh, trm h tt s cng vi b h ng a a ngc, lm g c ch an vui?! Nh vua lin ra lnh ui ht tng chng ra, ri trit tiu dit Pht gio; hn bn vn ngi cha Bc-T u bin thnh nh ca ca cc vng cng; hn ba triu tng l u phi hon tc. Chng bao lu, Nguyn Tung b p cht; nh vua cng b bnh d, gh l

112

Gio Khoa Pht Hc - cp hai

khp mnh, ri cht. Khng y 3 nm sau, Dng Kin3 git vua Tnh , t ln ngi hong , nh Bc-Chu dit vong. Pht php thi i nh ng cc thnh. Cc bc cao tng nh Huyn Trang, Khuy C ca tng Php Tng; Hong Nhn, Hu Nng ca tng Thin; Thin o, Php Chiu(6) ca tng Tnh ; o Tuyn, Hoi T(7) ca tng Lut; Hin Th(8), Trng Qun(9) ca tng Hoa Nghim; Thin V y, Kim Cng Tr, Bt Khng ca tng Mt, v.v... u xut hin i ng. ng thi, nhn v hong h L, cng h vi Lo T4, cho nn nh ng mi tn th Lo T lm tin t, v o gio cng c triu nh ht sc bo h. Pht gio th thng b o gio bi xch, chn p; cho n i vua V-tng th phi gnh chu ci nn Hixng5. Vo nm u nin hiu Hi-xng, vua V- tng cho triu o s Triu Qui Chn cng ng mn c thy 81 ngi vo cung, thn nhn php lc6. o s Lu Nguyn Tnh Hnh-sn cng c nh vua tin cn, phong chc Quang-lc i phu, kim hc s qun Sng-huyn, cng trong cung tu luyn. T tng L c D gip sc cho cc v o s bi tr Pht gio. Theo li thnh cu ca cc o s, ng cho thi hnh chnh sch hy dit Pht gio nh sau: tr hai thnh Lc-dng v Trng-an, mi ni c lu gi 4 ngi cha; cn tt c cc chu, mi ni ch gi li mt ngi cha; ngoi ra phi ph hy ht; v tng l, cha ln c gi li 20 v s, cha va c gi li 10 v, cha nh ch gi 5 v, cn bao nhiu phi hon tc ht; ti sn ca cha b tch thu xy cng s, vng bc phi giao ht cho quan chi7, cc tng bng st th ch lm nng c, cc tng bng ng th ch lm cc dng bng ng v c tin. l vic xy ra vo nm th 5 nin hiu Hi-xng. Khng y mt nm sau th o s Qui Chn b git, t tng c D b ging chc v b git, vua V-tng v ung kim an ca o s m b mt nht lng, ri cht. ng V-tng bng, vua Tuyn-tng k v, lp tc ban lnh nh ch vic ph hy Pht php, nhng c Pht gio v tn tht nh ng u khng chn hng c na; trong th xy ra cuc tranh chp gia hai h Ngu v L8, ngoi th b ha phin trn, nh ng b mt vo tay Chu Ton Trung(10), ri vo thi tao lon Ng-i(11). n nh Hu-Chu(12), vua Th-tng9 li h lnh ph hy Pht php, cm dn chng i xut gia, ph hy 30.136 ngi cha, cn li 2.700 ngi, cc php kh v tng bng ng u em c tin; may m trong lnh th ca NgVit(13) vng10 phng Nam, Pht gio vn cn c thnh hnh. Ngoi ra, Ty Dng 11(14) cng bi Pht, cui cng c sa mn i Ch(15) L-sn dng s xin t t thn cu Pht php, nh vua thun cho, nhn m Pht php c bo tn. Li na, vua Tng Huy-tng, v tin li o s Lm Linh T nn cng hy dit Pht gio12, nhng rt may l ch trong mt thi gian ngn, nhn v kinh thnh b nn lt, bn tc tc ban lnh phc hi chnh sch c.

113

Gio Khoa Pht Hc - cp hai

CH THCH
01. Kin-c l nin hiu ca vua V nh Bc-Chu. 02. Quan-Lng l t Quan-trung v Lng-ty, tc hai tnh Thim-ty v Cam-tc. 03. Vua Ty Vn h Dng, tn Kin, ban u lm quan triu nh Bc-Chu, c phong tc Ty cng. Khi vua Tuyn bng, ng ph t vua Tnh , v c tin tc vng. Chng bao lu, ng git vua, t ln ngi hong , t quc hiu l Ty. 04. Lo T l tn ngi, sng cng thi vi Khng T. ng h L, tn Nh, t B Dng, thy Vit Minh, l t ca o gio. 05. Hi-xng l nin hiu ca vua ng V-tng. Pht gio gi vic tiu dit Pht gio ca V-tng l php nn Hi-xng. 06. Bi vn c mt ca o gia gi l lc. 07. chi l tn chc quan, chuyn trng coi v vic thu m v thu chi tin bc. 08. i ng, Ngu Tng Nhu cng vi cha con L Ct Ph, c D khng dung nhau. Hai bn tranh chp nhau n 40 nm, s gi l Ngu L ng tranh. 09. Vua Chu thi Ng-i h Si, tn Vinh, ti v 6 nm th cht. 10. Tin Lu, ngi Lm-an, gip cc lon Hong So, Lu Hn Hong v ng Xng, c cng, c phong lm Vit vng, ri li c phong Ng vng. Khi nh ng mt, ng li nhn phong ca vua Thi-t nh Hu-Lng, xng l Ng-Vit vng, truyn n i chu l Tin Thc th b Tng tiu dit. 11. Nm th 5, Dng h chiu bt buc cc tng khng c c hnh phi hon tc, cc t vin d tha phi ph hy. Ngi i Ch L-sn dng s xin vua ngng thi hnh chiu ch ny, v xin t thiu thn bo n n nc. Nh vua y chun, ngi bn dng vi tm sp qun quanh mnh, ri t thiu. 12. Vua Huy-tng tin theo o gio, cc o s T Tri Thng, T Th Tn, Lu Hn Khang, Lm Linh T v.v... rt c n sng. Nh vua t xng l gio ch o qun hong , gi cha Pht l cung, t ht kinh Pht, gi Pht l i gic kim tin, gi B-tt l tin nhn i s, gi tng l c s, bt phi mc o o s v b sp hng sau o s. Nhng khng bao lu th ban sc phc hi nguyn trng.

PH CH
(01) Tri Huyn (?-?): Theo Tc Cao Tng Truyn (sa mn o Tuyn, i ng, son) th tn v cao tng ny l Tr Huyn, nhng theo Pht T Thng K (sa mn Ch Bn son vo i Tng) th tn ngi li l Tri Huyn; cn y th tc gi ghi l Tri Huyn. Ngi ngi ch-chu (T-xuyn), sng vo thi i Nam-Bc-triu sang n i Ty. Ngi xut gia t thu nh, n kinh Trng-an tham hc, ch vi nm th ni ting khp kinh thnh, cho n Lc-dng. Khi vua V nh Bc-Chu (557-581) mun hy dit Pht gio ng h o gio, ngi mnh dn ng ln bin bc, chng i, c nh vua v o s Trng Tn u b ngi khut phc. Tuy rt ght ngi, nhng nh vua cng phi n phc, khng dm c hi ngi. Khi chnh sch tiu dit Pht gio c chnh thc thi hnh, ngi bn lnh nn sang nc Bc-T. Nm 576, Chu V tiu dit nh Bc-T, li ban lnh trit h Pht gio ti t ny, ngi phi tm thi ci dng sng i thng dn. n khi nh Ty khi nghip (nm 581), ngi li xut hin, tr ti cha Hiu-i. Ngi vin tch nm 102 tui. 114

Gio Khoa Pht Hc - cp hai (02) Tng Mnh (507-588): Ngi h on, qu Kinh-dng (thuc tnh Thim-ty), xut gia t thu nh, thng tu khc thng. i vua Vn nh Ty-Ngy (535-551), ngi c mi vo cung ging kinh Bt Nh, c triu nh u knh ngng o phong ca ngi. Nm 557, nh Bc-Chu dit nh TyNgy. Di i vua Minh (559-560) ca triu i ny, ngi vn c vua mi thuyt php trong cung. Sang i vua V (561-578) th lnh ph hy Pht gio c ban hnh. Ngi lin vo thng cung in, cng vua v o s Trng Tn bin gii chnh t, khuyn vua khng nn ph hy Pht gio. Nhng v nh vua quyt tm tn phng o gio v tiu dit Pht gio, nn khng nghe theo li khuyn gii y. Ngi bn lnh v chn dn d sng mai danh n tch. Nm 581, t tng Dng Kin son ngi vua Bc-Chu, t xng , sng lp triu i nh Ty (581-619), ban chiu phc hng Pht gio. Lin vua Ty Vn (tc Dng Kin, ti v 581-604) cho s gi i tm, thnh ngi v kinh tr tr cha i Hng-thin, phong chc Ty quc i thng tam tng php s, y thc trch nhim hong hng Pht php, danh ting lng ly. Nh vy m Pht gio hng thnh rc r trong thi i nh Ty. Ngi th tch nm 588, th th 82 tui. (03) Tnh Yt (534-578): Ngi h Trnh, qu Vinh-dng (tnh Giang-t), nm 17 tui cng bn i cha, xem tranh v cnh a ngc, lin quyt ch xut gia, c thin s Ha cha Nga-quan (tnh Giang-t) xung tc. Sau khi th gii c tc, ngi theo php s Cnh hc i Tr Lun, ri theo hc vi qu v Phn tng trong 10 nm, tinh tng c Trung Lun, Bch Lun v Thp Nh Mn Lun. Ngi n c ni Chung-nam, chng theo hc rt ng. By gi vua Chu V nghe li o s Trng Tn, mun hy dit Pht gio, ngi lin n ca cung dng biu can gin, ni r l nghip bo, nhng vua khng nghe, ui ngi ra khi cung. Ngi dn mn nhn tr v ni Chung-nam, vo tn ni su him, kin to 27 ngi cha cho tng chng c tr. Cng vic xong, nm 578, ngi ngi trn tng , dng dao t ct tht, m bng, em gan rut treo ln cnh cy, ri hai tay bng qu tim m vin tch; by gi ngi mi 45 tui i. Vua Chu V cng cht trong nm . (04) o Tch (?-?): Chng ti cha tra cu c tiu s ca ngi; ch thy sch Tc Cao Tng Truyn, trong mc ni v ngi Tnh Yt, c on ghi rng: Lc by gi c sa mn o Tch Nghichu, cng ng ra can gin, nhng nh vua khng nghe theo. Ngi lin cng vi 7 v bn tng l sm trc tng Pht Di Lc lin trong 7 ngy, khng n ung, ri cng nhau ng vin tch. Ngi Tnh Yt bit rng Pht php tt b tiu dit, khng c cch no lay chuyn c v vua bo ngc, nn dn hn 30 mn nhn vo ni Chung-nam... (05) Hu Vin (523-592): Ngi h L, qu n-hong (tnh Cam-tc), nm 13 tui theo sa mn Tng T xut gia; nm 16 tui li theo lut s Trm n Nghip- (kinh ca nh ng-Ngy, v sau l nh Bc-T, tc nay l huyn Lm-chng, tnh H-bc), hc thng c kinh in i, tiu tha. Nm 20 tui ngi th gii c tc vi sa mn Php Thng, ri theo sa mn i n hc tp T Phn Lut; sau li chuyn th ngi Php Thng lm thy tu hc. V sau ngi di v cha Thanh-ha Cao- (nay l huyn Tn-thnh, tnh Sn-ty), chng cng nhau xy dng ging ng ngi ging kinh. Gp lc vua Chu V dit nh Bc-T, ban lnh t kinh hy tng v tng chng phi hon tc, khng ai dm can gin, th ngi mt mnh ng ln cng vua bin bc. D vua khng b gy c ngi, nhng vn cho lnh hy dit Pht gio Bc-T. Bit khng th lm g c, ngi bn vo ni lnh nn. Sau khi nh Ty hng khi, ngi li xut hin, m o trng hong ha ti Lc-dng, tng chng qui t theo hc ng c; vua Ty Vn bn ban sc phong ngi lm sa mn thng Lc-dng, y thc trch nhim phc hng Pht gio. Sau nh vua li thnh ngi v kinh Trng-an, tr ti cha Hngthin, nh vua v triu thn c thn cn hc hi; ri nh vua li cho xy cha Tnh-nh ngi m o trng ging dy; nhn m ngi c gi l Tnh-nh t Hu Vin, phn bit vi ngi Tu Vin (334-416) L-sn. Ngi vin tch nm 592, th th 70 tui; trc tc ca ngi gm c: i Tha Ngha Chng, Thp a Kinh Lun Ngha K, Php Hoa Kinh S, i Bt Nit Bn Kinh Ngha K v.v..., c thy 20 b, gm hn 100 quyn. (06) Php Chiu: Cc s liu u khng ghi r cc chi tit v nin i cng nh qu qun ca ngi; ch bit rng, thi i nh ng, di triu vua i-tng (762-779), ngi thng vn du vng ngNg, nhn m ngng m o phong ca i s Tu Vin ( vin tch t lu) L-sn, bn vo ni

115

Gio Khoa Pht Hc - cp hai xin theo tu tp php mn nim Pht tam mui. Sau ngi n ni Nam-nhc, xin th i s Tha Vin (712-802, t th ba ca tng Tnh ) lm thy. Nm 767 ngi n c tr ti cha Vn-phong Hnh-chu. Mt hm ngi trng thy trong bt cho ca ngi hin r m my nm sc, trong m my y li c hnh nh ngi cha i-thnh Trc-lm. Mt hm khc, cng li trong ci bt y, ngi trng thy hnh nh cc cha ni Ng-i cng cc thng tng ca cnh gii Tnh-. Ma h nm 769 ngi n cha H-ng (cng Hnh-chu), m o trng tu ng hi nim Pht, v cm nhn c s hin din ca c Pht A Di cng ch v B-tt Vn Th, Ph Hin. Nm sau ngi n cha Phtquang ni Ng-i, bng c hai v ng t xut hin dn ng, ngi mi thy r cc cnh vt tng thy trong bt cho my nm trc; li c hai c B-tt Vn Th, Ph Hin trao truyn yu mn nim Pht. Ngi l ngi m phng theo ting gi lay ng cnh cy pht ra nm th m thanh, c din t trong kinh V Lng Th, m sng lp ra php mn tu gi l ng hi nim Pht. Ngi thng qua li cc a phng trong khong t ni Ng-i cho n kinh thnh Trng-an hong dng Pht php, nht l hng dn tu tp php mn nim Pht do ngi sng lp. Sau khi vin tch, ngi c vua ban thy hiu l i-ng Ha-thng. Ngi ng thi cho rng, ngi chnh l hu thn ca i s Thin o (613-681). Trc tc ca ngi c Tnh Ng Hi Nim Pht Tng Kinh Qun Hnh Nghi v Tnh Ng Hi Nim Pht Lc Php S Nghi Tn. (07) Hoi T (634-707): Ngi h Phm, qu Kinh-triu (huyn Ty-an, tnh Thim-ty), t thu nh t ra thng tu khc thng, kh rng ri. Nm 12 tui ngi xin xut gia vi php s Huyn Trang, chuyn hc kinh, lun. Sau khi th gii, ngi li theo i s o Tuyn hc b T Phn Lut Hnh S Sao; sau li xin nhp lm mn h ca i s o Thnh ( t ca i s Php L) hc T Phn Lut S. Sau mt thi gian hc tp, ngi thy cc ch s ca c nhn, ngha l cha c ton ho, cho nn son b T Phn Lut Khai Tng K, sa cha nhng s sut ca ngi trc, lm thnh hc thuyt ring, c ngi i gi l Tn S ( phn bit vi b T Phn Lut S ca ngi Php L trc ). T ngi tr thnh t khai sng ca ng Thp Lut tng cng vi Tng B tng ca ngi Php L v Nam Sn tng ca ngi o Tuyn, c ngi ng thi gi chung l Lut hc tam i tng. Lc u ngi tr ti cha Hong-t Trng-an; nm 676 ngi vng chiu vua v tr ti cha Ty-thi-nguyn, chng vn tp tu hc ng o. Ngi vin tch nm 707, th th 74 tui. Trc tc ca ngi c: Cu X Lun S, Di Gio Kinh S, T Phn T Kheo Gii Bn S, Tng Yt Ma, Ni Yt Ma v.v... (08) Hin Th (643-712): Ngi cng c tn l Php Tng, h Khang, ngi Hoa gc Khang-c. T tin ca ngi vn nc Khang-c, n i ng ni th c gia tc u di sang Trung-quc, c tr ti Trng-an. Thu nh ngi th i s Tr Nghim (602-668) lm thy, nghe ging kinh Hoa Nghim, lin thm nhp c huyn ch ca kinh. Sau khi i s Tr Nghim vin tch, ngi xin y ch vi i s Bc Trn (s huynh ca ngi); lc ngi 28 tui. Ngi thng tho Phn ng v cc ngn ng khc min Ty-vc, nn c vua c tham d dch trng ca php s Ngha Tnh (635-713), trc sau dch c Tn Hoa Nghim Kinh, i Tha Nhp Lng Gi Kinh, v.v... c thy hn chc b. Ngi cng tng ging cho n hong V Tc Thin nghe v thm ngha ca gio l thp huyn duyn khi, dng ngay tng con s t vng gc in lm v d, lm cho b thu hiu ngha l mt cch d dng, mau l; sau , ngi dng chnh ti ny m son thnh chng S T Vng (Kim S T). Ngi dnh hu trn cuc i ging dy kinh Hoa Nghim, v hon thnh vic t chc nn gio hc Hoa Nghim; bi vy, ngi c tn lm v t th ba ca Hoa Nghim tng. Ngoi ra ngi cn ch thch cc kinh Lng Gi, Mt Nghim, Phm Vng, v lun Khi Tn. Ngi cng phng theo cch thc ca tng Thin Thai, em cc h t tng ca Pht gio phn lm ng gio thp tng, trong , h thng t tng Hoa Nghim c ngi cho l cao su bc nht. Ngi vin tch nm 712 (nm u i vua ng Huyn-tng), th th 70 tui. Trc tc ca ngi rt nhiu, nh: Hoa Nghim Kinh Thm Huyn K, Hoa Nghim Liu Gin, Hoa Nghim Ng Gio Chng, Hoa Nghim Cng Mc, Hoa Nghim Huyn Ngha Chng, i Tha Mt Gio Kinh S, v.v... c thy hn 20 b.

116

Gio Khoa Pht Hc - cp hai (09) Trng Qun (738-839): tc l ngi Thanh Lng (xin xem li ch thch s 11, bi Tng Hp Yu Ch Cc Bi 34, 35 v 36, sch GKPH I, Hnh C dch v ch thch b tc). (10) Chu Ton Trung (852-912): ng vn tn l Chu n, qu huyn ng-sn, tnh An-huy. Nm 877 (i vua ng Hi-tng, 874-888) ng tham gia cuc khi ngha do Hong So lnh o, nhim chc ng-chu phng ng s. Nm 882 ng phn Hong So, v u nh ng, c vua Hi-tng ban cho tn mi l Ton Trung, chc H-trung hnh doanh chiu tho s. Nh c cng n p qun khi ngha, ng li c thng chc Tuyn-v tit s. ng tip tc nh gip cc cuc ni dy khc, cui cng, vo nm 903 (i vua ng Chiu-tng, 889-904), ng vo kinh Trng-an git ht cc hon quan, c vua phong lm Lng vng. Qua nm sau (904), ng git vua Chiu-tng, lp thi t L Chc ln k v, tc Chiu-tuyn (904-907), v vua cui cng ca vng triu ng, t phong mnh lm tng quc. Nm 907, Chu Ton Trung ph b hong L Chc, dit nh ng, t lp lm hong , i tn mnh thnh Chu Hong, i quc hiu l Lng s gi l nh Hu-Lng, ng Bin-kinh (nay l huyn Khai-phong, tnh H-nam), chng bao lu sau li di v Lc-dng. Nm 912, ng b ngi con th l Chu Hu Khu git cht cp ngi; nhng sau (913) Khu li b em l Chu Hu Trinh git k tha ngi vua ca cha. (11) Ng-i: l mt thi k lch s ca Trung-quc, ko di 54 nm (907-960). Sau hn 300 nm thng nht di hai vng triu Ty v ng (581-907), n y, Trung-quc b phn r thnh hai min Bc v Nam: Lnh th phng Bc th ch c mt nc nhng do 5 triu i k tip nhau thng tr; trong khi , lnh th phng Nam th li b chia thnh 10 nc nh cng nhau cai tr. 5 vng triu k tip nhau cai tr phng Bc l: Hu-Lng (907-923), Hu-ng (923-936), Hu-Tn (936-946), Hu-Hn (947-950), v Hu-Chu (951-960); s gi l Ng-i. 10 nc chia nhau cai tr phng Nam l: S (907-951, H-nam ngy nay), Tin-Thc (908-925, T-xuyn ngy nay), Ng-Vit (908-982, Trit-giang ngy nay), Nam-Hn (917-971, Qung-ng ngy nay), Ng (918937, An-huy ngy nay), Nam-bnh (924-963, H-bc ngy nay), Mn (933-945, Phc-kin ngy nay), Hu-Thc (934-965, T-xuyn), Nam-ng (937-958, Giang-t ngy nay), v Bc-Hn (951979, Sn-ty, thuc min Bc); s gi l Thp-quc. V thi i ny gm c 5 triu i (ng i) phng Bc v 10 nc (thp quc) phng Nam, nu ch gi l thi Ng-i th khng chnh xc, cho nn cc s gia cn i gi y l thi i Ng-i Thp-quc. (12) Hu-Chu: l vng triu cui cng ca thi Ng-i (va ni trn), do Quch Uy kin lp. Uy vn l quan khu mt s ca vng triu Hu-Hn. Nm 951 ng khi binh lt nh Hu-Hn, t lp lm hong , i quc hiu l Chu, ng Khai-phong s gi l Hu-Chu; tn ti ch c 9 nm th b nh Tng tiu dit. (13) Ng-Vit: l mt trong 10 nc ca thi Ng-i Thp-quc (va ni trn), do Tin Lu kin lp. Lu vn l mt vin tng ca triu ng, vo cui i ng c phong lm Trn-hi tit s. Nm 908 ng c nh Hu-Lng phong lm Ng-Vit vng, ri t lp quc, xng l Ng-Vit quc vng, ng Hng-chu. Nc ny tn ti c 75 nm, n nm 982 th b nh Tng tiu dit. (14) Ty Dng (589-617): tn l Dng Qung, tc v vo nm 605, l vua i th nh ca nh Ty. ng l con th ca vua Ty Vn (581-604), nhng tnh tnh bo ngc v xa x v . Sau khi ln ngi, ng quyt nh b kinh Trng-an, di v Lc-dng, vic xy ct cung in mi, vn thng uyn, cc li cung v.v..., tn ph quc kh, lao kh nhn dn, khng bt mc no t xit! Ri v m thch phong cnh Giang-t, ng li b kinh Lc-dng di xung Dng-chu, gi l Giang-. ng cng ham dng binh, no bnh t-quyt, Th-cc-hn; no pht Chim-thnh; no gy chin tranh vi Triu-tin, nhn dn phi va cung cp ngi cho lnh chin, li phi cng np ca ci tin bc cho chin ph, lm cho sc ngi sc ca u kit qu, trong ngoi ta on, trm cp, gic lon ni ln khp ni; nhng k ho kit nhn m khi dy, mi ngi chim c mt ni, ch c hi lt nh Ty m dng nghip ln. Trong nhng ho kit ny, th lu th (tc thi th) Thi-nguyn ph ng quc cng L Uyn (566635) l hng mnh hn c. Nm 617, ng cng vi ba ngi con (Kin Thnh, Th Dn, Nguyn Ct),

117

Gio Khoa Pht Hc - cp hai khi binh chim thnh Trng-an (lc ny vua Ty Dng ang ng Giang-), tn ngi chu ni ca Dng l Dng Hu (mi 12 tui) ln ngi hong , tc Cung (617-618); cn Dng th phong lm thi thng hong. Nm 618, ti cung in Giang-, Dng b mt vin thuc tng t nhp vo cung git cht. Ti Trng-an, khi nghe c tin , ng quc cng L Uyn cng bt p Cung phi thoi v, nhng ngi cho mnh. Nh th l nh Ty chm dt, L Uyn ln ngi hong , i quc hiu l ng, ng Trng-an. Ty Dng , trong cung cch cai tr th c ti, bo ngc v xa x nh vy, nhng v phng din tn ngng th ng li l mt Pht t gp cng c ln lao (tuy khng snh bng ph hong ca ng l Ty Vn ) trong cng cuc phc hng Pht gio. ng m o t khi tui cn nin thiu. Nm 591 (lc ng nhim chc tng qun Dng-chu) ng pht tm th gii B-tt vi i s Tr Khi. Sau ng cho xy ct ti Dng-chu hai ngi o trng, thnh nhiu v cao tng danh c vng lai hong ha. Nm 600, sau khi c lp lm thi t, ng vn tip tc xy dng cha ti kinh v ch trng cng vic hong php ca ch tng. Sau khi ln ngi vua, ng thin v Lc-dng, li tip tc kin to cha thp; ri ban lnh, nhng ngi cha ln u i danh xng l o trng (v d: trc gi l cha Tu-nht, th nay gi l o trng Tu-nht). ng li cn cho xy ngi Hng-l t T-phng qun lm ni c tr v hc tp cho cc du hc tng ngoi quc. l v mt xy dng; mt khc ng li nghim khc ban lnh sa thi tng ni, v buc ch tng phi knh l vng. C ngi cho rng, v mc ch canh tn Pht gio, nn nh vua h lnh sa thi cc tng ni khng hc thc, khng c hnh. Cn lnh bt ch tng phi knh l vng th b cc bc cao tng (nh i s Tr Khi chng hn) thng biu phn bc, cui cng vua cng phi nghe theo. Nhng cng v nhng sc lnh c phng hi n tng on, m c ngi cho rng, ng cng l ngi c nhng hnh ng n p Pht gio. (14) i Ch (?-?): Ngi h C, qu Ci-k, l t ca i s Tr Khi (538-597). Di i vua Ty Vn (581-604), ngi tr ti L-sn, chuyn tu hnh u . Vo i Ty Dng , nh vua ra lnh nghim cm ch tng sng i du phng hoc n dt. Ngi lo lng cho php vn suy vi, bn xung ni vo kinh xin yt kin vua, bin bch can gin. Ngi nguyn t mt cnh tay ca mnh xin vua sng hng Tam Bo, bi b nhng sc lnh lm thng tn n Pht php. Ty Dng chp thun li thnh cu y. Ngi bn ln ni Tung, nhn n 3 ngy, ri dng gin la t mt cnh tay. t xong, ngi li ngi nhp nh 7 ngy, ri vin tch. Lc ngi mi 47 tui.

BI TP
1) Vua V nh Bc-Chu bin tng s thnh o s nh th no? 2) Khi V ph tr Pht gio, trong Pht mn c nhng s tch trng lit no? 3) Sau khi V nh chim nc Bc-T, ng ph hy Pht gio nh th no? V sau c vua ti phi chu c bo ra sao? 4) Hy k tn hai, ba v cao tng ca mi tng phi Pht gio vo thi Thnhng. 5) V sao trong thi i nh ng, o gio c triu nh ht sc bo h? 6) a/ V sao vo nm th 5 nin hiu Hi-xng Pht gio b ph hy? b/ Vua ti to nn k php nn Hi-xng, v sau phi chu c bo nh th no? 7) Vua Th-tng ca nh Hu-Chu bch hi Pht gio nh th no? 8) Vua Tng Huy-tng tin o gio v p ch Pht gio nh th no?

118

Gio Khoa Pht Hc - cp hai

Tng Hp Yu Ch Cc Bi 28, 29 v 30
1. Nhn tng qut v cch phn gio ca cc tng phi, chng qua ch l mi tng phi tn sng nhng kinh in v gio l m h t chn v cho l loi gio php liu ngha duy nht, ri nng ln thnh loi gio ngha nht: nh tng Thin Thai th cho hai b kinh Php Hoa v Nit Bn l gio php vin n; tng Hin Th th cho kinh Hoa Nghim l vin gio; tng Php Tng th cho kinh Gii Thm Mt l loi gio php i tha trung o; tng Tnh cho php mn nim Pht y c t lc v tha lc mi l con ng d i; tng Lut ly chng t lm gii th, nng Gii Lut ln hng i php nht tha vin n; tng Chn Ngn cho rng Mt gio mi chnh l cnh gii ni chng ca c Nh Lai, v.v... V kin gii ca h l nh vy, lng tn sng ca h l nh vy, cho nn t nhin ngn thuyt ca h chc chn cng nh vy; iu c gi l ngi tr th thy tr, ngi nhn th thy nhn; hon ton khng phi l t khoe, m chnh l mi ngi u c y l do ca h. Quc s Thanh Lng(1) i ng ni: Php v ca c Nh Lai ch c mt v, tuy c ty c m trnh by gio php khc nhau, nhng cui cng cng qui v mt s tht duy nht, th c g phn chia? My cu ni ny qu tht l nhng ting gm s t trong o php ca chng ta. 2. Nh Bc-Ngy tiu dit Pht gio, ti y khng th ht ln mt mnh vua Thi-v . Tng gi khng gi gii lut, c nhiu hnh vi qui n vt khi phm vi ca ngi tu hnh; v vy, i vi s vic trn, s tht h phi chu phn ln trch nhim. Xin hi: Cha Pht m cha gi binh kh lm g? C kinh in no dy iu y u! Vy phi chng h phm gii st? Cha Pht m ct cha cc dng c nu ru lm g? C kinh in no dy iu y u! Vy phi chng h phm gii ung ru? Cha Pht m li cho cc quan li v nhng ngi giu c gi nh ti vt, kinh in no dy nh th? Vy c phi l h phm gii khng c gi vng bc chu bu chng? Tng gi m khng tu hnh, ph cc i gii cn bn, lm nhng vic khng ng php, c tang chng c th, li b k quyn thn dm sim, th nh vua khng h lnh dit Pht lm sao c! Cho nn, nu ni Thi-v hi tng s, th phi ni ngc li l chnh tng s hi Thi-v . T mnh gy chuyn ly n vua quan, ti d phi a a ngc n ngn vn kip cng khng c g l oan ung! Chng ta ch cn xem: Thi-v lc ban u dng u l m i ng thin s Tu Th; li thnh hai v thin s Qun Cao v Huyn Cao lm thy ca thi t; th thy ng i vi Pht gio vn c thin cm. Gi s khi ng n Trng-an, c thy ch tng trong cha gii lut tinh nghim, oai nghi t chnh, th chc chn l ng pht sinh lng thnh knh, d c mi ng Thi Ho cng ch l v dng thi. Th mi bit, gii

119

Gio Khoa Pht Hc - cp hai

lut chnh l th mng ca Pht php; khi gii lut b ph hoi th Pht php lin b tiu dit. Tht ng s thay! 3. Nu bo khng cy rung, khng nn n, th ch trng ny rt ging vi ch trng ca Ha Hnh(2) thi Mnh T(3). Nh th th cc bc vng ca thi c i nh ng Nghiu, Ngu Thun(4), H V(5), Thnh Thang(6), Vn vng(7), V vng(8), cng Chu Cng(9), Khng T, h u khng h cy rung, chng l u khng c t cch n cm ? Ri nhng ngi thuc cc gii trong x hi ngy nay nh th thuyn, bun bn, hc sinh, binh s, cng nh cc quan li, cng nhn vin chc, h u khng cy rung, cng u khng c t cch n cm ? Ni theo ch thuyt , th loi ngi khng t cch n cm c nhiu lm, u phi ch c tng s m thi! Cho nn chng ta ch cn hi nh vy: Ngi ny c lm vic khng? V cng vic c gip ch g cho nhn qun x hi khng? Nu qu l c ch, th khng cn phi cy rung, ngi cng c t cch n cm vy. ng Hn D ch bit tng s cn n, m khng bit c nhng cng vic m tng s tng lm. Hai ngn nm qua, nu khng c Pht gio, th phong ha ca x hi Trung-hoa s rng khng th no tt p nh ngy nay chng ta thy. Cc tng s Pht gio c nhng n lc ln lao, gip tu sa lng ngi tr nn ngay chnh, lm cho phong tc tr nn tt p, b cu nhng sai st ca chnh tr v lut php quc gia, thm ch cn gip cho con ngi chm dt kh au, vt vng th tc. Nhng ngi nh th m ngay c cm rau m bc cng khng c n, th xin hy ni bng ting ni ca lng tm, iu c qu ng chng? 4. Khng hiu r Pht gio mi mun tiu dit Pht gio; khi hiu r Pht gio ri, th em lng sng bi s cn khng , ni g n mun ph hoi! trong ca Pht m khng chu hong dng Pht php cho qun chng, th nht nh qun chng s vnh vin b ngn cch vi Pht mn, ri sinh ra nghi ng, cu hn; v nu qu tht c tnh trng , th s ngi k tc nhng hnh ng ca tam V nht Tng s nhiu v k! Hung chi nhng k ngoi o, ngoi gio, nhng ngi theo ch ngha duy vt, v nhng k lun lun nhn Pht gio bng cp mt th hn, khi mt trong nhng hng ngi ny nm c quyn bnh trong tay, h li khng mun tiu dit Pht gio ! Cho nn, hong dng Pht php, lm cho ngi khng bit tr thnh ngi c chnh tri chnh kin, l gin tip bo ton Pht php. T thn hnh gi cng lun qun nim cc php v thng m nhanh chng lm cho Pht php ngy cng sng r. Trong lc thn th cn ang trng kin, hy n lc tu hnh. Tu mt ngy l phi chc chn mt ngy. Tt c cc php do nhn duyn sinh, cha bao gi c php no vt ra khi nh lut sinh tr d dit. Thn chng ta l nh vy; tt c s vt mi hon cnh cng u nh vy. 5. Sau khi Pht gio c truyn n Trung-quc, o gio mt mc i u quyt lit. Ln th nht l di thi vua Hn Minh (10), do cc v o s cc
120

Gio Khoa Pht Hc - cp hai

ni ng-nhc(11) nh Ch Thin Tn v.v..., tu vua xin t th vi Pht gio; u mi ca s ganh ua pht xut t . Sau , vo thi Bc-Ngy, vua Thi-v bi tr Pht gio l do o s Khu Khim Chi v ngi hc tr ca ng l Thi Ho; thi Bc-Chu, vua V tiu dit Pht gio l do o s Trng Tn; thi ng, vua V-tng bi Pht l do o s Triu Qui Chn; thi Tng, vua Huytng dit Pht l do o s Lm Linh T. Xt v nguyn nhn ca thi th nghch , ch cn c 8 ch l ni ln tt c, l: quan nim khu vc, vn chn cm! V u l tc dng pht sinh ra do tm chp ng. T xa vy, ngy nay cng mnh. Kh lm, hai th chp ng v php(12) tht khng d ph tr, cho nn chng sinh cng khng d thnh Pht. 6. Trch nhim ca tng gi, ni mt cch i lc, gm c: 1) Bo tr php thng, khng b suy i; 2) Cha thp, Pht tng, kinh in, php kh v.v..., phi bo tn v ng dng; 3) Hong dng Pht php, gip cho mi ngi c c chnh tri kin; 4) Hng dn ngi i qui y Tam Bo, tu tp vt thot nh la ba ci; 5) T mnh tu tp gio php xut th gian; 6) Tu sa th o nhn tm tr nn thun chnh, b tc nhng im yu km ca nn chnh tr, cng nh nhng iu thiu st ca lut php quc gia. C theo 6 loi cng tc va nu trn, th trch nhim ca tng gi qu tht khng phi l nh. Nu nhng trch nhim y u c thc thi vin mn, th s thnh tu s ln lao, trng yu gp bao nhiu ln i vi vic lm ca cc gii nng gia, cng nhn v thng mi. Tng gi t nguyn la xa gia nh ring t, t b nm th dc lc, chp nhn gnh vc cc trch nhim nng n nh trn, ti sao li khng ng c n mt chn cm? Cc v tng phm php, l ng nhin phi b x tr theo php lut, nhng tuyt nhin khng nn hnh ng ging nh vua Thi-v nh Bc-Ngy thy mt cha khng gi gii lut, lin git ht tng ni, hy dit Pht php ton quc! Hnh ng cng ging nh: nhn mt ngi phm php m git c nhn dn ton quc. Hnh ng nh th c hp l chng? 7. Nhng k ph hoi Pht php thng hay gp nhng tai ha l lng, nhng khng phi l do Pht, B-tt trch pht. Pht, B-tt nu khi tm sn hn, th cng cm bng nh k phm phu m mui, trch pht ngi ta xong th thch th, khoan khoi. Nu qu tht Pht, B- tt m nh th th Pht php tiu vong t lu ri! Vy, mang tai ha l v cc l do: Th nht, Pht php ni lin hu mng ca hu tnh; cho nn hy dit Pht php cng tc l ct t hu mng ca tt c chng sinh. Th nh, Pht php c kh nng chm dt kh au ca th gian, cu hu tnh vt thot lun hi ba ci; cho nn hy dit Pht php cng tc l lm cho chng sinh vnh vin chm trong bin kh, khng c ngy siu thot. Th ba, Pht php chnh l rung phc ca ngi i, lm cho nhng ai bit ty h cng c th i sau hng y an lc; cho nn hy dit Pht php cng tc l ph hoi rung phc ca mi ngi, lm cho khng ai c an lc. y ch xin nu ln
121

Gio Khoa Pht Hc - cp hai

ba l do quan trng nh vy. Th th, ti c ca ngi ph hoi Pht php cn nng gp ngn vn ln ti c ca ngi phm ti thp c, ng nghch; thm ch c th ni, ti c ph hoi Pht php khng g c th so snh c. Cho nn, k ph hoi Pht php, gi s h c c phc th, th chc chn cng s b cp ot ht sch, ri thn chuc tai ha, u cn ti B-tt trch pht! n nh qu v thn Hphp, v lng sn cha dt nn i khi cng qu pht. iu ny c tht, cng nh cc ng cnh st tr an phi trng tr nhng ngi dn gy ri lon; vic y u c g l! 8. Lo Trang ch trng thanh tnh v vi, hc thuyt nguyn rt gn vi Pht gio. Ti tin rng, nu hai ngi Lo T v Trang T gp c Thch Ca, chc chn s hoan h tn thn, ch nht nh khng xung t. V d, Lo T ni: t n ch rt ro rng khng, gi tm hon ton tnh lng, lm nhng vic khng lm; cn Trang T th ni: Li Chu v Tr u khng tm c huyn chu, ch c Tng Vng tm c(13). Nhng li ni tht ph hp vi php n nit bn tch tnh(14) v hnh tng ca tr v phn bit(15) trong gio l o Pht. V sau, nhn v c nhng li hi trong mi quan h, m o gio nhn Pht gio nh ci gai trong mt, ri tm mi dp bi xch; nhng khng phi h bi xch v gio ngha ca o Pht khng ngi, m v Pht gio ot mt ci a v ca h. u mi ca tnh trng ganh ght dai dng tht s pht xut t ; bi tn o gio vo thi u hc theo Trng o Lng, cn Lo Trang th chng cn ai bit ti. Mt nim bi xch va khi ln, lin nh trng nhng phin no cn bn ca c tm nh tham, sn, si, mn, c kin(16) v.v..., v cc phin no ty thuc nh phn, hn, no, cung, kiu, hi, tt, v tm, v qu, bt chnh tri, tn lon(17) v.v..., u ng thi khi theo. c thua g cha bit, m t lng ca ba ng d c tc th; i ha nu khng ngay trc mt, cng bm lin vo thn sau. Thnh ra, ngi tu o rt cc li tu vo ba ng d; d khng phi l nguyn ca thu ban u, nhng s tht rt cc l nh th . Ngy xa nh vy, m ngy nay cng nh vy. Tai hi lm, ci tm sn hn, tt , tht khng nn c!

CH THCH (ca ngi dch)

(01) Quc s Thanh Lng: tc i s Trng Qun. (Xin xem li ph ch s 9, bi 30 trn.) (02) Ha Hnh (?-?): l mt nh t tng ca thi Chin-quc (475-221 tr. TL), i biu cho phi Nng-gia (mt trong cu lu thp gia thi i Chin-quc). ng l ngi nc S, nm sinh nm mt u khng r, ch bit ng sng cng thi vi Mnh T (khong 372-289 tr. TL). ng ch xng thuyt: Ngi hin cng cy vi dn chng m n., hoc: Mi ngi cn phi trng la go, sau mi n.. ng tng n nc ng (nay thuc tnh Sn-ng) du thuyt truyn b t tng ca ng. ng ph bnh vua nc ng rng, nhng kho lm y p ca nh vua l do n cp ca dn m c, khng

122

Gio Khoa Pht Hc - cp hai xng ng l ng vua hin. ng c 90 ngi t, u mc o vi th, v sinh sng bng ngh bn giy, an chiu. T tng ca ng tuy phn nh c nguyn vng ca gii nng dn, nhng li khng thch hp vi i sng thc t ca mi gii trong x hi ng thi, cng khng ph hp vi xu th pht trin ca lch s, nn khng c ai thc hnh. (03) Mnh T. (Xin xem li ch thch s 1, bi Tng Hp Yu Ch Cc Bi 22, 23 v 24, sch GKPH I.) (04) ng Nghiu, Ngu Thun. (Xin xem li ch thch s 7, bi Tng Hp Yu Ch Cc Bi 4, 5 v 6, sch GKPH II, q. thng.) (05) H V. (Xin xem li ch thch s 11, bi Tng Hp Yu Ch Cc Bi 1, 2 v 3, sch GKPH I.) (06) Thnh Thang. (Xin xem li ph ch s 2, bi 3, sch GKPH II, q. thng.) (07) Vn vng: Trong cc nc ch-hu ca vng triu Thng (1562?-1066? tr. TL), c mt nc rt hng mnh, l nc Chu, kinh l Co-kinh (nm pha Ty Nam thnh ph Ty-an, tnh Thimty ngy nay). Ti i vua Tr (vua cui cng ca nh Thng), nc Chu c mt bc vua hin minh, ti gii, tn l C Xng. Do c ngi dm pha, ng b vua Tr bt giam ngc Du-l. Cc b ti ca ng bn em nhiu gi p, chu ngc, la qu, dng hin cho vua Tr, nn ng c th tr v nc; li c phong lm Ty-b (tc l nc Chu pha Ty nc Thng, c thay nh Thng lm b ch ch hu). Vua Tr thng sai ng i dp lon. ng nh u thng , ri nhn tin m mang b ci nc Chu, chim c ton b vng ng bng Quan-trung, tin dn n H-ng, H-nam. Lc by gi, vua Tr ngy cng hoang dm, bo ngc, b nhiu ch hu chn ght, khng phc tng; trong khi , C Xng th ngy cng hin c, trng dng nhn ti, nn c n hai phn ba trong s cc ch hu b nh Thng, m qui phc v vi ng. So ra, lc y th lc ca ng hng mnh hn vua Tr, nhng ng vn gi lng trung thnh vi vua Tr, ch khng li dng thi c dit nh Thng. Sau khi ng mt, con ng l C Pht ni lm Ty-b, bn thng lnh ch hu khi binh tiu dit nh Thng, t ln ngi thin t, xng l V vng (tc Chu V vng), kin lp vng triu Chu (1066?-256 tr. TL), truy tn ng l Vn vng (s thng gi l Chu Vn vng). (08) V vng: tc Chu V vng, tn l C Pht, con ca Chu Vn vng. Sau khi ni ngi lm vua nc Chu v ni chc cha lm Ty-b, ng cho xy mi Co-kinh bn b sng Phong; ri sau vi nm chun b binh lc, ng hi ch hu bn k dit nh Thng. B Di v Thc T (con vua nc C-trc) can gin, ng khng nghe. B Di, Thc T khng phc ng, b vo ni Th-dng n. ng lin thng lnh hu ht ch hu, ct qun nh vua Tr. Tr l ng vua v o, by gi b mi ngi ght b, khng cn ai gip sc, th cng lc kit, bn t t mnh trong cung m cht. C Pht tin chim kinh ca nh Thng, ri tip tc nh chim cc a khu ch yu; th l nh Thng chm dt (1065? tr. TL), ng thu binh tr v Co-kinh, t t mnh ln ngi b ch thin h, xng l V vng, chnh thc kin lp vng triu Chu. Hai nm sau, ng b bnh cht. (09) Chu Cng: tc Chu Cng n, em rut ca Chu V vng, ch ca Chu Thnh vng. Sau khi V vng bng, con l Thnh vng c triu thn tn ln ngi k v. V Thnh vng tui cn qu nh, nn Chu Cng c c lm ph chnh, trng coi vic nc. Tuy l vai ch ca Thnh vng, nhng ng ht lng trung thnh vi vua, tn lc gip vua tr nc, dp ht cc gic lon, sa i ch , t nh cc quan chc triu nh, lut php nghim minh, ch nh l nhc v quan hn tang t, phong cp cc ch hu..., lm cho nn vn minh Trung-hoa tr nn rc r. Do cng c ln lao , ng c cc s gia i sau t vo hng ba v thnh ca nh Chu (gm c Vn vng, V vng v Chu Cng). (10) Hn Minh (6-75 s. TL). (Xin xem li ch thch s 16, bi Tng Hp Yu Ch Cc Bi 16, 17 v 18, sch GKPH II, q. thng.) (11) Ng-nhc: l t gi chung ch cho 5 ngn ni danh ting Trung-quc, gm mt ngn trung ng v bn ngn bn hng ng, Nam, Ty, Bc. 1) Tung sn (Trung-nhc, cng gi l Tung-cao, Tung-tht, Tung-thiu, Tung-khu, hay Tung-nhc), ta lc ti pha Bc huyn ng-phong, tnh H-

123

Gio Khoa Pht Hc - cp hai nam, hnh dng cao ln, u ng gi l Thi-tht, u Ty gi l Thiu-tht; 2) Thi sn (ng-nhc), ta lc ti trung b tnh Sn-ng, lch triu vng Trung-quc u c hnh l phong-thin (cng t tri t hng nm) trn nh ni ny; 3) Hnh sn (Nam-nhc), ti tnh H-nam; 4) Hoa sn (Tynhc), ta lc ti pha Nam huyn Hoa-m, tnh Thim-ty, nhn v pha Ty c ni Thiu-hoa, nn Hoa sn cng c gi l ni Thi-hoa; tng truyn, trn nh ni c ao, trong ao c hoa sen nghn cnh, nn c tn l Hoa sn; 5) Hng sn (Bc-nhc), cng gi l Thng sn, ngn chnh nm pha Ty Bc huyn Khc-dng, tnh H-bc. (12) Hai th chp ng v php (ng php nh chp): l hai kin chp sai lc v NG v PHP. i vi con ngi, khng bit l do nm un gi hp m hnh thnh, sinh t v thng, m chp trc cho rng c mt ci ng (ch th) thng cn, mt ci ta chn tht; gi l chp ng. i vi vn php, khng bit l do nhn duyn ha hp pht sinh, nh huyn nh ha, m chp trc cho rng tt c u l chn tht; gi l chp php. Khi nim chp ng th pht sinh phin no chng; khi nim chp php th pht sinh s tri chng. (13) Huyn chu l ht chu mu en, l loi ngc rt qu. o gia thng dng ch huyn chu ch cho o. Li Chu l tn mt ngi c cp mt rt sng, nhn thy rt xa. Tr l tn mt ngi rt thng minh. Tng Vng l nhn vt khng tht c, trng ta nh c hnh m k tht l khng c; m ch cho s v tm. Thin Thin a trong sch Trang T c ni: Hong i chi lm mt ht huyn chu. Sai Tr i tm, tm khng thy; sai Li Chu i tm, tm khng thy; sai Khit Cu (tng trng cho sc mnh) i tm, tm khng thy; sai Tng Vng i tm, th tm c. Hong ni: L thay! Ch c Tng Vng mi tm c ? Cu trn, hiu theo gio l o Pht th c ngha: D thng minh ti tr n th no i na, nhng vi tm vng ng th khng bao gi thy c o; m ch c V TM (tc l bung b ht mi khi nim) mi thy c o (tc l cnh gii nit bn tch tnh). (14) Php n nit bn tch tnh: l mt trong 3 php n. (Xin xem li ch thch s 11, bi Tng Hp Yu Ch Cc Bi 19, 20 v 21, sch GKPH II, q. thng.) (15) Tr v phn bit: l tr tu v lu, chn tht, bnh ng, xa la mi tng ch quan v khch quan, dt tuyt mi khi nim, mi vng tng phn bit ca nhn thc th tc. (16) Phin no cn bn: Tt c mi au kh ca chng sinh u do su th phin no gc r sau y gy nn: 1) Tham: thy g va th tham, mun chim ot; 2) Sn: gp iu khng va th on gin; 3) Si: v minh, khng sng sut; 4) Mn: t cao, kiu mn; 5) Nghi: ng vc, do d; 6) c kin: thy bit sai lc, khng ng s tht. Su th phin no gc r ny rt kh on tr. (17) Phin no ty thuc: y l cc th phin no ph thuc ca su loi phin no cn bn trn, d dit tr hn, gm c 20 th: 1) Phn: nng gin, cc cn, bc tc; 2) Hn: on hn; 3) Ph: che du ti li; 4) No: bun phin, bt rt, n c khng yn; 5) Tt: ganh ght; 6) Xan: keo kit bn sn; 7) Cung: di gt; 8) Sim: nnh ht, gim pha; 9) Hi: c lm tn hi ngi; 10) Kiu: khoe khoang, t kiu, t ph; 11) V tm: lm li m khng bit t xu h; 12) V qu: ti c khng bng ngi m khng bit t thn; 13) Tro (iu) c: chao ng khng yn; 14) Hn trm: m mui, dt d, tr tr; 15) Bt tn: a nghi, khng tin tng; 16) Gii i: bing nhc, b tr; 17) Phng dt: bung lung, bung tri; 18) Tht nim: lng qun, khng c chnh nim; 19) Tn lon: xao xuyn, ri lon; 20) Bt chnh tri: hiu lm, bit khng chnh xc.

124

Gio Khoa Pht Hc - cp hai

Bi 31

L DO PHN CHIA TNG PHI trong PHT GIO

Pht php tht l rng ln, tinh vi, bao qut sum la vn tng. Tt c cc php, d thuc th gian hay xut th gian, u nm trong phm vi Pht php. Dng my nhy mt, gnh nc ba ci, l nhng php v cng tm thng ca th gian, nhng nu mun nghin cu k cc vn nh: V sao c lng my, mt, nc, ci? V sao c th dng, nhy, gnh, ba? Nu khng thu r Kinh tng, khng t tng mn hc Php tng Duy thc, th chc chn khng th no a ra nhng nguyn nhn xc ng tr li cho cc cu hi trn mt cch ton vn. Do , ln n nh ton th v tr, nh n nh mt ht vi trn, m tnh ca chng, tng ca chng, th ca chng, dng ca chng,(1) nu khng dng Pht php ging gii, th vnh vin ch phi cm nn m thi! Pht php, sau khi truyn n Trung-quc, c phn chia thnh nhiu tng phi. C s phn chia tng phi nh vy l v cc l do sau y: 1) Ba tng gio in, quyn s rt nhiu, nu khng phn loi th rt kh nghin cu hc hi. 2) Mi php mn u khc nhau, c lc tnh cht ca chng li cn tng phn nhau, nu hp li th c hai u khng thnh ngha, phi phn chia ra th ngha l mi r rng. 3) Chng sinh cn c khng ng u, nu mun i tr cc tp kh1, th tt phi ty chng bnh m cho thuc. Nhng bnh chng th qu nhiu, nn thuc cn phi phn loi. 4) V mun c h thng r rng tin cho vic truyn tha, cho nn khng th khng em ci ton th m chia ra lm nhiu b phn, nhm b i ci rm r m ch chn nhng iu thch ng. 5) Pht php su rng tinh vi, mun hc khp ht th mng sng cng nh tinh thn u c hn, s rng chng php mn no thnh thc c; nhng nu hc cho tng tn ch mt php mn thi, chc chn s thnh cng d dng. 6) Ch v cao tng tri qua cc thi i, nhng php mn tu chng v truyn tr ca cc ngi u khng ging nhau, th nhng gio php m cc ngi y c v ly tip dn hu lai cng khc nhau; cho nn, vic mi v t khai lp mn nh ring, l vic khng th trnh khi. l nhng l do phn chia tng phi trong Pht gio. C ngi cho rng, s phn chia nh vy cng tc l Pht gio b chia r; k tht, phn chia tng phi tc l phn cng hp tc. V d nh trong bnh vin, tuy phn ra c nhiu khoa thuc v ni khoa, nh khoa tai, khoa mt v.v..., nhng ch c nh vy th mi hon thnh c cng tc theo h thng ca ton bnh vin.Trong thi k cn n-, Pht php tuy c t chc qui m v hon b, trong cng c s truyn tha ging nh tng phi, nh hai ngi V Trc2 v Th Thn3 hong dng Duy
125

Gio Khoa Pht Hc - cp hai

Thc, hai ngi Long Th v B hong dng Tam Lun, hai ngi Ca Dip v A Nan hong dng Thin php, hai ngi Long Tr4 v Thin V y5 hong dng Mt gio v.v..., nhng u khng lp mn nh hay nu bng hiu r rng. Cho n khi Pht php t phng Ty(2) truyn n Trung-quc, tri qua cc kt qu phn tch v qui np ca cc bc thin tri thc, mi trc sau thnh lp 13 tng phi; tc 2 tng thuc tiu tha l Cu X, Thnh Tht, v 11 tng thuc i tha l Lut, Thin, Tnh , Hoa Nghim, Thin Thai, Php Tng, Tam Lun, Chn Ngn, a Lun6, Nit Bn7, Nhip Lun8. Sau th tng a Lun c sp nhp vo tng Hoa Nghim, tng Nit Bn c sp nhp vo tng Thin Thai, tng Nhip Lun c sp nhp vo tng Php Tng; cho nn ch cn 8 tng i tha, hp vi 2 tng tiu tha l 10 tng. l ci m hnh ca Pht gio Trung-quc. Trong kinh Vin Gic, c B Tt Uy c T Ti bch Pht rng: Bch Th Tn! V nh ta thnh ln, ngoi c bn ca cho ngi n t bn hng khng phi ch vo thnh bng mt con ng; cng vy, tt c cc v B-tt trang nghim Pht v thnh tu qu v B-, khng phi ch bng mt th phng tin. Ci xin Th Tn dy cho chng con tt c cc phng tin dn d, cng ngi tu hnh, c tt c my loi? Khin cho cc v B-tt trong chng hi ny v chng sinh trong thi mt th, cu php i tha, u chng c khai ng, i li t ti trong bin i tch dit Nh Lai. Li ni trn y chng t tht r rng: Pht php khng phi ch c mt ca, m tu hnh th c nhiu phng tin. Vy th, s phn chia tng phi cng l ci th tt nhin. Tt c mi php mn u qui v qu v V-thng B-, th cc tng cc phi cng ging nh mun dng nc u chy vo bin c; gi l o u c thi hnh m khng h chng tri nhau9(3) vy. Cc nhn s ngy nay phn nhiu tu theo php mn Tnh , nhng cng c ngi hc lc di do, thit tha tm hiu, mun bit ch su xa ca cc tng phi, cho nn khng th khng em gio ngha ca cc tng ra m trnh by, gip cho mi ngi thng hiu. K tht, nu lun v ch thc hnh th ch cn thm nhp mt php mn m thi, mi c hiu qu tt. Nu mt mnh m m m nhiu php mn qu th hiu qu chng c bao nhiu!

CH THCH
01. Tng Php Tng em cc vng hoc ca chng sinh phn ra lm ba loi: chng t, hin hnh v tp kh. Tuy rng, khi on c chng t ca hoc th cng on c hin hnh ca hoc, nhng tng ca hoc vn cn hin ra do nhng thm nhim ca hoc; l hi hng ca hin hnh tng hun tp lu i m thnh, cho nn gi l tp kh. 02. Tn mt v B-tt. Ngi V Trc sinh Bc n- khong hn 900 nm sau ngy Pht dit , v sau n nc A-du- Trung n-, xng gio ngha i tha du-gi, truyn b lun Du Gi ca B Tt Di Lc. Trc tc ca ngi c cc b lun Nhip i Tha, Hin Dng, v.v...

126

Gio Khoa Pht Hc - cp hai 03. Ngi Th Thn l em ca ngi V Trc, trc hc theo tiu tha, sau chuyn sang i tha, l tc gi ca 500 b lun tiu tha v 500 b lun i tha. Ngi cng vi anh l ngi V Trc, ng l t ca Hu tng i tha. Xin xem li cc ch thch s 10 v 11 ca bi hc s 20. 04. Ngi Long Tr l t ca ngi Long Mnh, v l thy ca ngi Kim Cng Tr; tui th hn 700 m sc din vn nh thiu nin. Ngi l t th t ca Mt tng. 05. Ngi Thin V y l mt v vng t Trung Thin-trc, nhn gp t ca ngi Long Mnh l Long Tr, lin xin th gio v php mn Du gi tam mt. Nm th 4 nin hiu Khai-nguyn, i ng, ngi n Trng-an, hong dng Mt gio. Nm th 23 nin hiu Khai-nguyn, ngi vin tch, th th 99 tui. 06. a Lun l ting ni tt ca Thp a Lun, l b lun gii thch phm Thp a, thuc hi th 6 trong kinh Hoa Nghim. Tng a Lun vn c thnh lp t trc, n khong Trung ng, khi tng Hoa Nghim hng thnh th tng ny c sp nhp vo, khng cn tn tng a Lun na. 07. Tng Nit Bn y c vo kinh Nit Bn m hong dng gio ngha Pht tnh thng tr, thnh hnh trong khong Lc-triu, sang Ty v ng; n khi tng Thin Thai hng thnh, ly hai b kinh Php Hoa v Nit Bn lm yu ch, th tng ny c sp nhp vo. 08. Tng Nhip Lun hong dng b lun Nhip i Tha ca B Tt V Trc, thnh hnh trong khong Trn, Ty; khi tng Php Tng thnh hnh th tng ny khng cn ai truyn tha na. 09. Ch bi ngha l nghch lon. Cu ny trch t sch Trung Dung.

PH CH
(01) Tnh, tng, th, dng l bn kha cnh ca s vt. TH l bn th hay tht th ca s vt; TNH l tnh cht ca s vt; TNG l hnh sc ca s vt; DNG l cng dng ca s vt. (02) Phng Ty: y l ch cho n- v cc nc Ty-vc. (03) Cu o tnh hnh nhi bt tng bi. c tc gi trch trong chng 30 ca sch Trung Dung (mt trong 4 sch trng yu ca Nho gio). i chng ny ni, tt c mi th o l, d ln d nh, d cao d thp, d rng d hp, u khng chng tri nhau, u c th thi hnh gip ch nhn qun x hi. Pht gio cng vy, tuy l phn chia nhiu tng phi khc nhau, nhng nhng tng phi ny khng h chng tri nhau, m u gip cho ngi tu tp t c o qu gic ng gii thot.

BI TP
1) Hy k ra 6 l do cho thy Pht php cn phi phn chia tng phi. 2) Nhng tng phi no vn c n-, v do v no hong dng? 3) Sau khi Pht php truyn n Trung-quc, trc sau c bao nhiu tng phi c thnh lp? Xin hy k tn cc tng phi y. 4) 11 tng phi i tha, v sau nhp li cn 8 tng phi, trong , tng phi no sp nhp vo tng phi no? 5) Tp kh l g?

127

Gio Khoa Pht Hc - cp hai

Bi 32

TNG CU X(1) (phn 1)

I. LUN CU X v TNG CH CA B LUN NY Khong 900 nm sau ngy Pht nhp dit, B- tt Th Thn rt ly gio ngha v C trong Kinh tng m son ra b lun A T t Ma Cu X, gi tt l lun Cu X, hin dng chn l C ca cc php. A-t ngha l i, tma ngha l php(2) cu-x ngha l tng; hp chung li c ngha l i Php Tng(3). T i c hai ngha: mt, i hng nit bn; hai, i qun t .(4) T php cng c hai ngha: mt, php thng ngha, tc nit bn; hai, php php tng, tc t .(5) i php tc l dng tr tu v lu qun st l t m chng qu nit bn; l ch trng ca b lun ny. Lun Cu X chia lm 9 phm, 8 phm u trnh by nhn qu hu lu v v lu(6) ca vn php; 1 phm sau cng ni r v l v ng. Nhn v nghip lc trong v tr khng bao gi dit mt, cho nn vn php u l tht c; cn nh con ngi, l do cc php ha hp gi tm m thnh, cho nn trong cc php, s tht l khng c ci ng h vng. Ci nhn ng khng php hu y chnh l ch ch yu ca b lun ny. Vo thi i nh Trn, ngi Tam Tng Chn 1 em b lun ny truyn vo Trung-quc, ri li phin dch v son s(7); ngi hc bn y c vo m lp thnh tng phi, v sau dn dn b mai mt. Vo thi i nh ng, ti cha Tn(8), i s Huyn Trang dch li b lun ny gm 30 quyn, truyn cho mn , sang c nc Nht-bn. Gio ngha ca b lun ny nh sau: II. 75 PHP Tng ny, i vi v tr vn hu, mt cch tng qut, lp ra 5 v, bao gm 75 php. 5 v l: 1) Sc php, c 11 php, tc cc th sc cht c y trong hai bo2 y v chnh ca chng ta: trong th c 5 cn, ngoi th c 5 trn. 2) Tm php, c 1 php, tc tc dng ca 6 thc. 3) Tm s hu php, gi tt l tm s php, c 46 php, l thuc tnh ca tm vng3. 4) Bt tng ng hnh php, c 14 php, khng c hnh tng nh sc php, cng khng phi v hnh nh tm vng v tm s; chng l nhng huyn tng bin ha trong v tr vn hu, khng phi vt, khng phi tm, khng tng ng vi ba php sc, tm vng v tm s. 5) V vi php, c 3 php, tc nhng php tch nhin thng tr, khng sinh dit,
128

Gio Khoa Pht Hc - cp hai

khng bin ha. Trn y cng li c tt c 75 php, ni dung ca chng c trnh by trong biu sau y: V TR VN HU
1. Hu Vi Php (c 4 nhm): 11. Sc Php (gm 11 php):
- 5 cn: nhn, nh, t, thit, thn - 5 cnh: sc, thanh, hng, v, xc - v biu sc4 12. Tm Php (gm 1 php): cng gi l Tm Vng Php, tc nhn thc, nh thc, t thc, thn thc, thc

13. Tm S Php (gm 46 php):

- i a php5(9): th, tng, t, xc, dc, tu, nim, tc , thng gii, tam ma a6 - i thin a php7(10): tn, bt phng dt, khinh an, x, tm, qu, v tham, v sn, bt hi, cn8 - i phin no a php9(11): si, phng dt, gii i, bt tn, hn trm, tro c10 - i bt thin a php(12): v tm, v qu - tiu phin no a php11(13): phn, ph, xan, tt, no, hi, hn, sim, cung, kiu12 - bt nh a php13(14): tm, t, thy min, tc, tham, sn, mn, nghi14 14. Bt Tng ng Hnh Php(15) (gm 14 php): c, phi c, ng phn, V-tng qu, V-tng nh, dit tn nh, mng cn, sinh, tr, d, dit, vn thn, danh thn, c thn15 2. V Vi Php(16) (gm 3 php): trch dit v vi, phi trch dit v vi, h khng v vi16

Tng cng c 75 php.

III. 5 UN HM NHIP TT C PHP HU VI Tt c chng sinh, tm sinh bn trong, cnh ng bn ngoi, cc php nhn m sinh khi. Mn loi cc php tuy nhiu, nhng khng ra ngoi phm vi 72 php hu vi va nu trn; m cng tc l khng ra ngoi phm vi 5 un. Hay ni cch khc, 75 php trn y u c cha ng trong 5 un, nh c trnh by trong biu sau y:
Sc un : Th un Tng un 11 php thuc Sc php tc 2 php Th v Tng trong Tm s php tc 44 php trong Tm s php (ngoi tr Th v Tng) v 14 php Bt tng ng hnh tc 1 php Tm vng

5 U N
Hnh un :

72
php hu vi

Thc un :

129

Gio Khoa Pht Hc - cp hai

CH THCH
01. Ngi Chn qu Ty n-, n Trung-quc vo nm th 2 nin hiu i-ng, i Lng (lc ngi hn 30 tui); nm 71 tui, ngi vin tch. Xin xem li ch thch s 12, bi 23 trc. 02. Xin xem ch thch s 3, bi 24, sch S Cp. 03. Xin xem ch thch s 2, bi 19. 04. Khi th gii, mt loi sc th c to ra lm mnh ba nghip. Sc th ny cng do sc php ca bn i sinh ra, cho nn gi l sc; hnh tng b ngoi khng hin r, cho nn gi l v biu. V n c cng nng phng phi ch c cho nn nh m sinh ra gii th. Loi v biu sc ny, tuy khng ging nh cc loi sc c tnh cht ngi khc, nhng nhn v do sc php ca bn i sinh ra, nn n c thu nhip trong sc php. l gio ngha Hu tng tiu tha. 05. i a php cng gi l bin i a php. Tt c tm thin c gi l i a. Cc php tm s ca i a (tc 10 tm s th v.v...) cng tng ng vi tt c tm m sinh; bi vy, khi tm ng th tt khi tc dng, cho nn gi l i a php. 06. Th l tc dng lnh th 3 cnh kh, vui v khng kh khng vui. Tng l tng tng s vt. T l nim khi ln trc khi hnh ng. Xc l cng vi cnh gii tip xc vi nhau, tc l 3 php cn, cnh v thc khi tc dng ha hp. Dc l c mun, c mong cu. Tu l tr phn bit, phn on, chn la khi i trc cnh vt. Nim l i vi nhng g hun tp trong qu kh, u nh r, khng qun. Tc l i trc cnh khi s ch , cnh gic. Thng gii l kin gii th thng, tc hiu r, khng hoi nghi. Tam ma a cng dch l tam mui, ngha l chnh nh, tc tc dng khin tm chuyn ch vo mt cnh. 07. Mi php ny tng ng vi tt c tm thin m sinh khi, nn chng c gi l i thin a php. 08. Tn l ch cho tn ngng; nhn c tn ngng m khin cho tm thanh tnh. Bt phng dt l tinh tn, khng phng ng. Khinh an l c hai phng din thn v tm u nh nhng an vui. X l tm bnh thng, chnh trc, bnh ng, thuc trong hnh un; nhn v cm th khng kh khng vui trong th un cng gi l x tc x th, cho nn tm s x y cng c gi l hnh x. Tm l t thy h thn v bit c hc thc v c hnh ca mnh cha y , t m sinh tm hnh thin. Qu l t thy h thn v bit lm vic c s b ngi khc trch mc, ch ci, t m sinh tm ngn nga vic c. V tham l bit m khng tham cu. V sn l i trc nghch cnh vn an nhin, khng khi tm sn hn. Bt hi l khng tm lm hi ngi khc, cng khng lm nhng vic g gy tn hi cho ngi khc. Cn l khi tu thin php th tm lun hng hi, sing nng. 09. i phin no a php l 6 th phin no do hoc m sinh khi. 10. Si cng gi l v minh, tc ngu si, khng sng sut. Hn trm tc tm lun nng tru, khng phn chn, lm chng ngi cho s tu qun. Tro c tc tm lun si ni, vng ng, khng yn tnh, lm chng ngi cho s tu ch. 11. Tiu phin no a php l 10 th phin no do tm nhim sinh khi. 12. Phn tc l phn n. Ph ngha l che du iu xu ca mnh, khng cho ngi khc bit. Xan l keo kit, khng chu b th. Tt l ganh ght i vi vic tt ca ngi khc. No l bun gin ngi khc. Hi l bc hi ngi khc. Hn l cha gi on hn trong lng. Sim l khng ngay thng, ngoi mt th t v cung knh, nhng trong lng th c c. Cung l ngy trang nh ngi c c hoc thnh tht t c a v. Kiu l mnh c ti nng hoc giu sang m kiu ngo i vi ngi khc.

130

Gio Khoa Pht Hc - cp hai 13. Bt nh c hai thuyt: mt, 8 php ny khng nht nh l thin hay c; hai, 8 php ny khng thuc vo 5 a trc, l nhng php c th, cho nn gi l bt nh. 14. Tm l tm cu s l mt cch cn ct. T l suy xt s l mt cch su xa. cng gi l hi, tc l, sau khi lm mt vic g, lin sinh tm hi, chn ght vic mnh lm; nu lm vic thin m hi th thuc v c, nu lm c m hi th thuc v thin, cho nn c lit vo loi tm s bt nh. 15. Phm vt g thuc v ta th gi l c; tri li l phi c. ng phn cng gi l chng ng phn, nh ng l ngi th qu bo ng nhau, ng l tri th qu bo cng cng loi nh nhau; tc l tht php khin cho chng sinh trong cng mt loi th c qu bo ng nht. V-tng qu l php lm cho chng sinh trong ci tri V- tng, tm v tm s u dit ht. V-tng nh tc l v tm nh m nhng ngi ngoi o tu tp t c V-tng qu. Dit tn nh cng gi l dit th tng nh, hoc dit nh, l cnh gii nh ti cao trong cu th nh m hng thnh gi tu tp; ch yu l dit hai tm s th v tng, sau cng th c 6 thc v cc tm s tng ng cng u dit ht. Mng cn l php duy tr mng sng. Sinh, tr, d, dit: mi vt, trc vn khng, nay c, gi l sinh; hin cn tn ti, gi l tr; hnh thi bc vo lc suy tn, gi l d; do hin ti m tr thnh qu kh, gi l dit. Vn thn l vn t, danh thn l danh t, c thn l danh v vn lin hip li thnh cu. 16. Dng chn tr chn la Pht php, tu tp t n qu nit bn, chng nhp cnh gii v vi, gi l trch dit v vi. Phm s khng do nhn duyn sinh, hoc c nhn m thiu duyn nn rt cuc khng sinh, ph hp vi tng ch v vi, gi l phi trch dit v vi. H khng bin khp mi ni; l h khng th t nhin khng sinh dit bin ha, gi l h khng v vi.

PH CH
(01) Tng Cu X: l mt trong 13 tng phi Trung-quc, ly b lun Cu X lm gio ngha ch yu lp tng. Lun Cu X l mt trong 500 b lun tiu tha do ngi Th Thn (th k th 5 TL) trc tc trc khi ngi chuyn t tng sang i tha. Mc ch ngi to b lun ny l nhm dt b nhng iu sai lm trong gio thuyt truyn thng ca Hu b, cng nh ph thi c chp hp hi ca cc v lun s thuc b phi ny. B lun ny, v sau c cc ngi lun s Tu c, Th Hu, An Tu, Trn Na, Xng Hu, Tng Mn, v.v... k tc nhau ch s xin dng, to thnh k nguyn mi cho gio ngha ca Hu b. Vo nm 561 (di triu i nh Trn, Trung-quc), ngi Chn phin dch b lun ny ra Hn vn vi tn A T t Ma Cu X Thch Lun, v son s gii thch; ri li c cc ngi Tu Khi, Tu Tnh, o Nhc k tip nhau ch s truyn b. Nm 654 (di triu i nh ng), b lun ny li c ngi Huyn Trang dch mt ln na vi tn A T t Ma Cu X Lun (ng thi gi l Tn Cu X, v gi bn dch ca ngi Chn lc trc l Cu Cu X), v c 3 v t l Ph Quang, Php Bo v Thn Thi (ng thi gi l Cu X tam gia) son s gii v truyn b mnh m; lm cho b lun ny tr thnh b lun cn bn xy dng gio ngha c s m thnh lp tng Cu X ti Trung-quc. Tng Cu X rt c thnh hnh trong thi i nh ng, nhng sau th b tht truyn. Ngoi b lun Cu X l b lun ch yu ra, tng Cu X cn tham bc gio ngha bn b kinh A Hm v cc b lun i T B Sa, A T m Tm, Tp A T m Tm v.v... (02) Ch i y c ngha l i din; bao hm hai ngha: i qun v i hng. i qun l i din qun st; i hng l i din hng ti. Php ca Pht dy khng ngoi hai loi tng qut: php v lu thng ngha (nit bn) v php hu lu php tng (t ). Qun st php tng v chng nhp nit bn th gi l i php (a-t-t-ma abhidharma). (03) i Php Tng: tc b lun Cu X do ngi Th Thn trc tc. i Php l ch cho cc b lun Pht Tr v Lc Tc (Php Un Tc, Tp D Mn Tc, Thi Thit Tc, Thc Thn Tc, Phm Loi Tc,

131

Gio Khoa Pht Hc - cp hai Gii Thn Tc); Tng l ch cho b lun Cu X. V b lun Cu X hm nhip diu ngha ca cc b lun Pht Tr, Lc Tc, cho nn n c gi l i Php Tng l tn dch t tn ting Phn A T t Ma Cu X (Abhidharmakosa). (04) i hng nit bn: tc i din hng ti nit bn. i qun t : tc i din qun st l t . i hng v i qun l hai ngha ca ch i; nit bn v t l hai ngha ca ch php hp cc ngha li gi l i php, cng tc l ngha ca ch Phn a-t-t-ma (abhidharma). (05) Php thng ngha, php php tng: ngha tng qut ca ch PHP c trnh by trong ph ch s 1, bi 6, sch Gio Khoa Pht Hc Cp Mt (Hnh C bin dch v ch thch b tc). c bit y, theo b lun Cu X, ch PHP c nh danh mt cch chnh xc l l php v qu php. L php tc l l t (kh tp dit o) v qu php tc l qu nit bn. L php t chnh l tnh v tng ca vn php, nn c gi l php php tng (php tng php); qu php nit bn c tnh thin, thng hng (thng) v c tht th (ngha), nn c gi l php thng ngha (thng ngha php). (06) Nhn qu hu lu v nhn qu v lu: Trong gio l T , cp nhn qu kh (qu) v tp (nhn) trnh by nhng s tht trong phm vi ba ci, nn gi l nhn qu hu lu; cp nhn qu dit (qu) v o (nhn) ni ti cnh gii gii thot nit bn, nn gi l nhn qu v lu. (07) S: Ch s y tc l ngha s, l tn gi chung cho cc cng trnh v sch v lin quan n vic ch gii Kinh Lut Lun. Bi v Ba Tng thnh in ngha l su xa, nu khng gii thch th ngi hc rt kh hiu r, cho nn cn phi ch thch, gii ngha gip cho ngi hc d dng thng sut; nh cc tc phm Php Hoa Ngha S, T Phn Lut S, A T t Ma Cu X Lun S v.v... i khi li s ca ngi trc cha c r rng lm, ngi sau li gii thch thm cho tinh tng hn, th s ch gii cho nhng li s nh vy, c gi l sao; nh cc tc phm Hoa Nghim Kinh S Sao, T Phn T Kheo Ni Sao, Cu X Lun Tng S Sao, v.v... (08) Cha T-n: cng gi l i T-n, l ngi cha c ta lc ti pha Nam thnh Ty-an, tnh Thimty, tc trong phm vi kinh Trng-an xa. Cha ny nguyn c xy ct t thi i nh Ty, tn l V-lu (c thuyt ni l cha Tnh-gic). Nm 648 (di triu vua ng Thi-tng), thi t L Tr (sau ny l vua ng Cao-tng), v mun bo p t n cho m l hong hu Vn c, ra cng xy li ngi cha V-lu y, to ln hn, m l hn, v i tn thnh T-n t. Cha chia ra hn 10 vin, gm hn 1.000 gian, trang nghim trng v. Cha xy ct xong, thi t thn hnh n l Pht, v sc 300 v tng, cung thnh 50 v danh c v c tr trng coi Pht s v ging dy cho tng chng. Ngi Huyn Trang (du hc n- v nc t nm 645) c cung nghinh ln a v thng ta, va ch o mi vic tng qut trong cha, va phin dch kinh in. gc Ty Bc ca cha c xy Phin-kinh vin, tt c cc kinh, tng cng x li do ngi Huyn Trang mang t n- v, u c trng by ni . Ti vin Phin-kinh ny, ngi Huyn Trang dch c hn 40 b kinh lun, gm hn 400 quyn, c ngi ng thi xng l T n tam tng. Ngi cng xy mt ngi thp gch, 5 tng, 4 mt, cao 300 thc (tc gn 100 mt), ngi i sau gi l thp i-nhn. Ngi Huyn Trang vin tch, t ln ca ngi l Khuy C k th, sng lp tng Php Tng ti cha ny, c ngi i xng l T n i s. V sau, tri qua nhiu tai bin, cha b h nt iu tn, ch c ngi i-nhn thp l cn nguyn vn. n i vua Khang Hi nh Thanh (1662-1722), cha mi c trng tu, hin cn n ngy nay. (09) i a php: ni cho l bin i a php, l t m lun Cu X dng gi chung 10 loi tc dng tm l (tm s) lun lun tng ng vi tt c tm, v cng tm ng thi pht khi. V 10 tm s ny c cng dng rt ln, thng khp c 3 tm thin, bt thin v v k, nn chng c gi l i php. a l ch cho tm vng (tt c cc ch a trong cc t tip theo sau cng u ch cho tm vng). V 10 tm s c cng dng rt ln nng ta, hin hnh trn mnh t tm, cng vi tm ng thi sinh khi, nn gi l i a php. 10 loi tm s l: 1) th: cm th (kh, vui v khng kh khng vui); 2) tng: tng tng, ghi ly tng trng sai khc ca cnh trc mt; 3) t: suy t, to tc; 4) xc: s tip xc do cn, cnh v thc ha hp pht sinh; 5) dc: mong cu; 6) tu: kh nng

132

Gio Khoa Pht Hc - cp hai phn bit, phn on, chn la; 7) nim: ghi nh khng qun; 8) tc : cnh gic, ; 9) thng gii: hiu r, xc nh; 10) tam ma a: chuyn ch vo mt i tng. (10) i thin a php: l t m lun Cu X dng gi chung 10 tm s thin tng ng v cng sinh khi vi tm vng. 10 tm s l: 1) tn: tin tng, lm cho tm lng sch; 2) bt phng dt: chm ch tu cc php lnh; 3) khinh an: khin tm an n, nh nhng; 4) x: khin cho tm bung b mi nim chp trc, i vi cc php u bnh ng; 5) tm: bit sng knh ngi c ti c, t h thn mnh ti c khng bng ngi; 6) qu: bit s qu bo ca ti li, i trc ngi khc, t thy h thn v nhng ti li ca mnh lm; 7) v tham: khng ham mun i vi thun cnh; 8) v sn: khng gin d trc nghch cnh; 9) bt hi: khng c tm lm hi ngi khc; 10) cn: sing nng tu thin php. (11) i phin no a php: tc 6 tm s c lm no lon lng ngi, thng xuyn c mt trong khp tt c cc tm nhim . 6 tm s l: 1) si (hay v minh): ngu si, khng sng sut, khng thy r s tht, khng phn bit c phi quy, chnh t; 2) phng dt: bung lung, lu lng, a thch lm iu c; 3) gii i: li bing, khng c gng trong vic b c lm lnh; 4) bt tn: khng tin nhn qu, tm khng lng sch; 5) hn trm: tm nng n, tr tr, hn m, khng kham ni cc vic lnh; 6) tro c: tm lun chao ng, si ni, khng im tnh. (12) i bt thin a php: tc 2 tm s c tng ng vi tt c tm c: 1) v tm: khng t bit xu h i vi nhng ti li mnh lm, cng khng bit sng knh cc bc tn c; 2) v qu: khng bit h thn vi ngi khc khi mnh lm li, cng khng bit e s ti li. (13) Tiu phin no a php: tc 10 loi phin no tnh cht ging nh i phin no, n a v tu o mi on tr c. Nhng tm s ny ch tng ng vi thc v minh, v mi tm s ch hin hnh ring bit, ch tt c khng sinh khi cng ln, nn gi l tiu phin no. 10 tm s l: 1) phn: tnh hay ni gin trc nhng s vic khng hi lng, hoc tn hi, mt mt, do ngi khc, hon cnh, v ngay c loi vt gy ra; 2) ph: tnh hay che du nhng ti li mnh gy ra, v t i, v s mt danh d, v li lc, hay v di gt ngi khc; 3) xan: tnh keo kit, tham tic tin ca, khng mun san s cho k khc, ngay c nhng kin thc ca mnh cng khng mun truyn t cho ai bit; 4) tt: ganh ght khi thy ngi khc c tin ca, c ti nng, c c hnh, danh ting, v.v... hn mnh; 5) no: tnh nng ny, bun bc khi nghe ngi khc khuyn rn v nhng hnh ng xu xa ca mnh; 6) hi: tnh c hi, lc no cng mun bc hi ngi khc; 7) hn: ngm hn kt on trong lng i vi nhng ngi gy bt li cho mnh; 8) sim: dua nnh b , lm b ci ln mong hng li, m khng k g phm gi ca mnh, khng gi gn danh d ca gia tc hay tng mn mnh; 9) cung: di tr m hoc ngi, mu m la gt ngi; 10) kiu: t c v nhng g mnh c c, cho l cao tt, ri khinh ch ngi. (14) Bt nh a php: tc 8 loi tm s khng thuc thin, khng thuc c nh cc tm s trn kia, nhng ty lc, ty trng hp m chng c th l thin, l c, hoc l v k, nn gi l bt nh: 1) tm: suy t, tm hiu phn d thy ca s l; 2) t: suy t, nghin cu, phn tch hiu r phn su sc ca s l; 3) thy min: ng, hn mui, u oi; 4) tc (tc l hi): hi hn v nhng vic mnh lm; 5) tham: thy g va th mun chim ot; 6) sn: i trc vic khng va th ni gin; 7) mn: t cao, kiu ngo; 8) nghi: ng vc, do d. (15) Bt tng ng hnh php: ni l tm bt tng ng hnh php, l 14 php (theo lun Cu X) khng tng ng vi tm php, v vy chng khc vi tm s. Ch hnh y ch cho hnh un, tc l 14 php ny thuc v hnh un (trong nm un) ch khng thuc sc php, cng khng thuc v vi php. 14 php l: 1) c: ci tnh cch t cc php c c hnh sc v tnh cht ca mnh v d: nc c th lng, khng mu sc, t, trong sut, lu nhun v.v...; cng l ci nng lc lm cho mt ngi c (hay t) c mt vt v d: ti c (c) quyn sch, t iu Ng Gic Hong t (c) gic ng v.v...; 2) phi c: tnh cch hoc nng lc ngc li vi php c trn; 3) ng phn (tc chng ng phn): tnh cch t chng sinh trong mi loi c cng chung mt qu bo ng nht; 4) v tng qu: tnh cch lm cho chng sinh ci tri V-tng, c tm v tm s u tiu mt (y

133

Gio Khoa Pht Hc - cp hai chnh l loi nit bn m ngoi o chp th); 5) v tng nh: s tu tp v tm nh t c qu V-tng; 6) dit tn nh: tu nh rt ro, dit ht th v tng, chng thnh qu A-la-hn; 7) mng cn: tnh cch t th mng c duy tr; 8) sinh: tnh cch t cc php c sinh thnh; 9) tr: tnh cch t cc php c tn ti; 10) d: tnh cch t cc php b bin i, suy hoi; 11) dit: tnh cch t cc php b tiu dit; 12) danh thn: cc tn gi ch cho s vt; 13) c thn: nhng li ni din t s vt; 14) vn thn: vn t dng ghi chp nhng g thuc v danh thn v c thn trn. (16) Php v vi v php hu vi: Lun Cu X chia vn php lm hai loi tng qut: hu vi v v vi. a) HU VI ngha l c to tc. Tt c cc hin tng (cc php) do nhn duyn ha hp m sinh thnh, do con ngi lm ra, u mang tnh cht sinh dit bin i, u b chi phi bi bn tng thnh tr hoi khng, sinh tr d dit, hay sinh lo bnh t, u l php hu vi. Theo , trong 75 php do lun Cu X thuyt minh, th 72 php thuc 4 nhm (v) sc php (11 php), tm php (1 php), tm s php (46 php) v tm bt tng ng hnh php (14 php), u thuc php hu vi. b) V VI ngha l khng to tc. Tri li vi php hu vi, cc php khng do nhn duyn sinh, khng sinh dit bin i, khng b chi phi bi cc tng thnh tr hoi khng, sinh tr d dit, hay sinh lo bnh t, u l php v vi. Theo lun Cu X thuyt minh, c 3 php thuc v loi php v vi: 1) H khng v vi: Bn tnh ca h khng l khng chng ngi. H khng tri khp mi phng th gii m khng lm chng ngi cho bt c mt s vt no, cng khng b bt c s vt no lm cho chng ngi. Trong h khng, mi vt sinh ra th c mt, tiu dit th mt i; tuy hin tng ty thi gian m bin ha, ty khng gian m thay i v tr, nhng h khng vn thng tr bt ng, khng h bin ha chuyn di, cho nn ni h khng l v vi. Cng cn , ci h khng trong quan nim thng thng, ci khong khng chng ta thy trc mt, khng phi l h khng v vi m lun Cu X ni y. N cng l mt loi sc php (hu vi) hin hu trong khng gian m thi, c sinh c dit, c thay i bin ha, vn nm trong khi nim ca con ngi; h khng v vi vt ra ngoi khi nim, chng ta khng th dng thc ca con ngi m bit c. 2) Trch dit v vi: Do dng tr tu qun chiu dit tr mi s rng buc ca phin no v minh m hin by cnh gii khng tch (nit bn). Cnh gii khng tch ny xa nay vn hng hu, bt sinh bt dit cho nn gi l v vi; nhng ch v v minh phin no che khut m cha hin l ra c; nay nh tu gic qut sch v minh m n li hin r ra, cho nn gi l trch dit v vi. 3) Phi trch dit v vi: y l php v vi khng cn phi dng tr tu tiu dit v minh mi hin by, m l th tnh khng tch vn c hin nhin. Tt c mi vt u sinh ra t lc chng cha c tc l t v lai. Bt c hin tng no trong v tr cng phi sinh khi theo lch trnh thun t: t v lai i n hin ti (c sinh), ri t hin ti i v qu kh (c dit). Khng c vt no m khng n t v lai, v chnh l s sinh khi ca php hu vi. Nhng cng c nhng php khng c nhn pht sinh, hoc c nhn m thiu duyn th cng khng th sinh khi c; nh th c ngha l, nhng php y phi dng li v lai, khng tin n hin ti tc khng sinh c. Nu vnh vin thiu duyn th php y vnh vin khng sinh; khng sinh th tt nhin cng khng dit. Php khng sinh khng dit l php v vi. Php v vi ny khng phi do dng tr tu dt tr lu hoc chng c, nn gi l phi trch dit v vi.

BI TP
1) Hy gii thch tn b lun A T t Ma Cu X. 2) Hy gii thch hai ch i php. 3) trong cc php, ci g l v ng? ch ch yu ca lun Cu X l g?

134

Gio Khoa Pht Hc - cp hai

4) 75 php c chia lm 5 v. 5 v l nhng g? 5) Hy gii thch cc t sau y: v biu sc, i a php, bt nh a php, v bt tng ng hnh php. 6) Hy gii thch cc t sau y: tam ma a, khinh an, x, tro c, ph, kiu, tm, t, tc, ng phn, v phi trch dit v vi. 7) Trnh by bng biu, ch r 5 un hm nhip 72 php hu vi.

135

Gio Khoa Pht Hc - cp hai

Bi 33

TNG CU X (phn 2)
IV. 12 X v 18 GII, MI KHOA U HM NHIP TT C 75 PHP 5 un, 12 x v 18 gii, hp chung li gi l 3 khoa(1); 5 un ch hm nhip 72 php, nhng 12 x v 18 gii, th mi khoa u hm nhip tt c 75 php, nh biu sau y:
nhn x, nh x, t x, thit x, thn x sc x, thanh x, hng x, v x, xc x x php x (tm s php, bt tng ng hnh php, v vi php, php x s nhip sc1) nhn gii, nh gii, t gii, thit gii, thn gii sc gii, thanh gii, hng gii, v gii, xc gii gii (nhn, nh, t, thit, thn, thc gii) php gii (tm s, bt tng ng hnh, v vi, php x s nhip sc) sc php: 10 tm vng: 1

12 x

75 php

cng: 64

18 gii

sc php: 10

tm vng: 1 cng: 64

75 php

V. NGHIP CM DUYN KHI(2) v GII THOT(3) Vn vt sinh ra, tt phi i duyn mi khi, cho nn gi l duyn khi. Tt c cc php hu vi, cho n v tr vn hu, u khng ri duyn khi. V ngha ca l duyn khi ny, kin gii ca cc tng phi khng ng nht. y, tng Cu X ni l nghip cm duyn khi. Nghip c ngha l to tc. c to tc th t nhin c nhn c qu, c cm c ng; c nh th tri chy trong khp ba i, vn php sinh si, nh dng nc mnh y khc g tri nhanh, khng c sc g km hm c; trong , php ny php n, c ci mi thay th ci c, ty lc m hin by bn tng sinh, tr, d, dit, hay bn hu2 sinh, bn, t, trung;(4) do vy, ba ci3 su ng4 nhn m

136

Gio Khoa Pht Hc - cp hai

kin lp. chnh l ci v tr quan v ch hnh v thng. Ngi no hiu r c ci l l ch hnh v thng(5) ny, tt s sinh tm nhm chn s lu chuyn trong ba ci, s tm con ng gii thot, hng n cnh gii nit bn tch tnh. l gio ngha ca tng Cu X ny. VI. NHN QU trong QU TRNH TU CHNG ca BA THA Tng ny thnh lp ba tha l Thanh-vn, Duyn-gic v B-tt, cng nhn v v qu v trn ng tu hnh Pht o ca ba tha y. Theo , tha Thanh-vn tu o trong bn thnh , tha Duyn-gic th qun st mi hai nhn duyn, v B-tt th tu su php qua b. Ngoi tr thi gian v s tu chng ca hai tha nh c cp ti trong bi 13 trc, B-tt tha tu cc php ba la mt, tri qua 50 v trong khong thi gian ba i a tng k kip, ri trong 100 kip sau cng cn phi t bi ci nhn tng tt5, mi chng c qu Pht. VII. 16 HNH TNG ca BN S THT Hnh gi tu Tam-hin, n Non v ca Bn Thin-cn th thy r chn l bn s tht; li tin thm mt bc, t c nh v, cn phi qun chiu 16 hnh tng(6) ca bn s tht tc mi mt s tht u c 4 loi hnh tng, nht nht u phi qun st thy r rng. n Nhn v phi tp trung tr qun st tu tp. n Th--nht v, tr qun st li cng thm nhy bn; sau th tr v lu pht sinh, on tr ht kin hoc trong ba ci, chng qu D-lu. T tin ln, dn dn on tr t hoc trong ba ci, tun t chng cc qu Nht-lai, ri Bt-hon, tip n l A-la-hn6, dt sinh t, thot khi ba ci. By gi xin lit k 16 hnh tng ca bn s tht qua biu nh sau:

137

Gio Khoa Pht Hc - cp hai

Kh

kh: qun st thn ny l kh khng: qun do nhn duyn sinh nn khng v thng: qun do nhn duyn gi hp m thnh, nn sinh dit v thng v ng: qun do nhn duyn gi hp m thnh, nn khng c ng th tp: qun chiu tp qu kh nhn: qun nhn ca qu kh sinh: qun qu kh sinh ra v tip tc tn ti duyn: qun cc duyn thnh tu qu kh dit: qun cc lu ht, sinh t on dit tnh: qun ba c u khng c, tm ny khng lon ng v c tc dng chiu sng, cho nn tnh lng diu: qun ra khi ba ci, khng cn u lo, tht k diu li: qun tt c tai hi u vin li o: qun tm nguyn tc hnh ng chn chnh c kh nng a n nit bn nh: o kh hp vi chn l, cho nn ni l nh hnh: theo thnh o m hnh ng i n nit bn xut: do t thnh o ny m thot khi sinh t

16 hnh tng ca bn chn

Tp

Dit

CH THCH
01. trong 12 x, cc loi sc php c hm nhip trong php x, gi l php x s nhip sc; c 5 loi: 1) cc lc sc: em 5 cn v 5 trn (tc vt cht c hnh sc, c tnh cht ngi) chia ch cho n nh cng cc; 2) cc hi sc: em nhng loi hin sc nhng khng cht ngi nh h khng, cc mu xanh, vng, v.v... chia ch cho n nh cng cc v rt kh thy nn ni l cc hi; 3) th s dn sc (tc v biu sc): do nghi thc th gii m dn ti pht sinh mt loi sc trong t thn, gi l th s dn sc, li na, v loi sc ny khng hin l ra bn ngoi c th thy c, nn n cng c gi l v biu sc; 4) bin k s khi sc: l nhng nh tng ca 5 cn 5 cnh hin hin trn thc do tc dng bin k ca thc i vi tt c cc php m c, ngay c cc o nh nh hoa m gia h khng, mt trng y nc, v.v... cng thuc vo loi sc php ny; 5) nh s sinh t ti sc: y l nhng cnh sc, thanh, hng, v, v.v... do nh lc bin ha sinh khi. 02. Chng sinh ci Dc v ci Sc, trong mt giai on sinh t, u c bn hu, tc: 1) sinh hu, ch cho ci st na u thai vo cc no; 2) bn hu, ch cho mng sng sut mt i, ngoi tr ci st na

138

Gio Khoa Pht Hc - cp hai u tin lc u thai v ci st na cui cng lc cht; 3) t hu, ch cho ci st na lc cht, l khong thi gian trc khi trung hu cha sinh; 4) trung hu, ch cho thn trung m tn ti trong khong thi gian t lc cht ca i ny v cha u sinh ca i sau. 03. Ci Dc, ci Sc v ci V-sc gi l ba ci. Phm nhng ni c ham mun hnh dm v ham mun n ung, u gi l ci Dc. Trn t 6 tng tri ci Dc, gia t bn chu ln m loi ngi v loi th c tr, di cho n a ngc V-gin, u thuc phm vi ci Dc. trn ci Dc, nhng ni dt b s ham mun v hnh dm v n ung, nhng vn cn sc thn v cc sc php tn ti, gi l c Sc; 18 tng tri ca 4 ci tri Thin thuc v ci Sc ny. Trn ci Sc l ci V-sc. Nhn v khng cn c sc thn v sc php, ch an tr trong tm thc thin nh thm diu, cho nn gi l ci V-sc; 4 ci tri Khng thuc v ci V-sc ny. 04. Xin xem ch thch s 3, bi 15, sch S cp. 05. B-tt sau khi tu tp hon mn 3 v s kip, cn phi tu tp tip mt khong thi gian l 100 i kip na hon thnh phc nghip ca 32 tng tt, nhin hu mi thnh Pht. 06. Xin xem bi hc s 18 ca sch S cp.

PH CH
(01) Ba khoa: Vn php trong v tr c chia lm ba loi l un, x v gii; thut ng Pht hc gi l ba khoa. Lun Cu X gii thch ch un ngha l t, tc l tch t thnh nhm, nh tt c cc loi sc php, hoc trong thn hoc ngoi thn, hoc th ph hoc vi t, hoc xa hoc gn, hoc to hoc nh... u c th tm lc thnh mt nhm, gi l sc un; th, tng, hnh, v thc cng ging nh vy, gi l 5 un. Ch x ngha l sinh mn, tc l cn c, ni sinh trng. 6 cn v 6 cnh l ch nng v ch duyn ca tm v tm s; l 12 ni c kh nng lm cho tm v tm s pht sinh tc dng, nn gi l 12 x. Ch gii ngha l chng tc, tc chng loi v t tnh ca 18 th (6 cn, 6 cnh v 6 thc) u ring bit, khng ging nhau; l 18 khu vc khc bit nhau ca v tr vn php, cho nn gi l 18 gii. Tm li, tch t nhiu phm loi sai khc, nn gi l UN; cn v cnh l ni pht sinh tc dng ca tm v tm s, nn gi l X; t tnh cc php sai bit nhau, nn gi l GII. (02) Nghip cm duyn khi: Duyn khi l gio l c bn ca Pht gio. l nguyn l sinh thnh ca v tr vn hu m c Pht t chng ng c trong m Ngi thnh o. Nguyn l ni rng, tt c cc php (hin tng) hu vi, php no cng vy, u do nhiu iu kin (nhn duyn tc l nhng php khc) hp li lm thnh. V mt nguyn nhn, nhiu iu kin kt hp pht khi mt php, gi l duyn khi; v mt kt qu, mt php l do nhiu iu kin kt hp sinh thnh, gi l duyn sinh. Nh vy, duyn khi hay duyn sinh ch l hai cch ni khc nhau, cn ngha th hon ton nh nhau. T gio l duyn khi ny m Pht gio kin lp mt nhn sinh quan v th gii quan c th, m khng c tn gio hay h phi trit hc no (trc v sau khi Pht ra i) c c. V l gio l c bn ca Pht gio, cho nn cc tng cc phi Pht gio, d thi i no, a phng no, cng u ly t tng duyn khi lm gio ngha cn bn. Trc ht, Pht gio Nguyn-th, thuyt thp nh duyn khi (tc thp nh nhn duyn) c thy xut hin u tin trong kinh A Hm; sau , i Chng b v Ha a b lit php duyn khi l mt trong 9 php v vi; k tip, cc kinh Lng Gi, Thng Man v lun i Tha Khi Tn a ra thuyt chn nh (nh lai tng) duyn khi; cc b lun Duy Thc

139

Gio Khoa Pht Hc - cp hai v Du Gi S a th xin dng thuyt a li da duyn khi; tng Hoa Nghim th ch trng thuyt php gii duyn khi; Mt tng th xng thuyt lc i duyn khi. y, b lun Cu X i din cho cc tng phi tiu tha, nht l Hu b, xng minh thuyt NGHIP CM DUYN KHI. Tt c nhng qu bo kh vui trong i sng, khng phi xut hin mt cch ngu nhin, cng khng phi do ai thng pht, nhng chnh l do nhng nghip nhn thin c chiu cm m n, cho nn gi l nghip cm; ni vn tt, nhng nghip nhn thin c chiu cm nhng qu bo vui kh, l nh lut tt yu ca th gian. Nghip ngha l to tc, tc ch cho mi hnh vi, ng tc, ch, ni chung l mi hot ng ca thn v tm. V th tnh ca nghip, theo lun Cu X, mt cch tng qut, c hai loi nghip: t nghip (tc hot ng t l, phn bit ca ch trong ni tm) v t d nghip (tc nhng hnh ng ni thn v ni nng ni ming). Nh vy, t d nghip c th em phn tch thnh hai loi l thn nghip v ng nghip; rt cuc, t s phn tch ny m nghip c ba loi l nghip (tc t nghip), thn nghip v ng nghip (tc t d nghip) nh mi ngi thng thng u bit. Nhng nu i su hn, vn theo s phn tch ca lun Cu X, th thn nghip c th chia thnh hai nghip: l thn biu nghip v thn v biu nghip; ng nghip cng gm hai nghip: l ng biu nghip v ng v biu nghip. Thn biu nghip l nhng hnh ng pht ra r rt ni thn m ai cng trng thy c; thn v biu nghip l ci nng lc v hnh (khng th trng thy c) tim n bn trong thn, tn ti lin tc, ng theo qui lut nhn qu m thc y thn hnh ng hay khng hnh ng. Ng biu nghip v ng v biu nghip cng tng t nh vy. Nh vy, t cn bn l 2 nghip (t nghip v t d nghip), phn tch ra thnh c 5 nghip: nghip, thn biu nghip, thn v biu nghip, ng biu nghip, v ng v biu nghip; trong , nghip l ng c cn bn ca mi nghip. nghip ly tm s t (suy ngh, tnh ton, quyt nh) lm th, pht khi ra hnh ng v ngn ng gi l thn biu nghip v ng biu nghip. Thn biu nghip ly hnh sc lm th, t dn khi ra mt nng lc v hnh gi l thn v biu nghip; cn ng biu nghip th ly m thanh lm th, t cng dn khi ra mt nng lc v hnh gi l ng v biu nghip. Hai loi v biu nghip (thn v ng) ny u c pht sinh t sc php (tc ly sc php lm th), nn cng c gi l v biu sc. V tnh cht, nghip c nghip thin, nghip c v nghip v k (khng thin khng c). Nghip thin th chiu cm qu bo an vui, nghip c th chiu cm qu bo au kh, nghip v k th khng c sc chiu cm qu bo; v vy trn thc t, thin v c mi l nghip, cn v k th khng phi l nghip. Trong mi lin h nhn qu ca nghip, nghip nhn c th chiu cm nghip qu ngay trong cng mt i; nhng cng c th, nghip nhn to ra t i trc m sang i ny mi chiu cm nghip qu, hoc nghip nhn to ra i ny m sang i sau mi chiu cm nghip qu. Nh vy, tt c mi hin tng cng s lu chuyn sinh t (qu bo) ca cc loi hu tnh trong th gian, u do nghip nhn ca chng sinh m sinh khi. Qu bo y ca hu tnh chng sinh gm c hai loi: chnh bo v y bo. Chnh bo l chnh t thn ca hu tnh, c xu c p, c thng minh c ngu dt, c khe mnh c bnh hon, c lnh ln c khuyt tt, c sng lu c cht yu, v.v... v vn sai khc; y bo ca hu tnh l hon cnh, mi trng trong hu tnh sinh sng, trong c t lin, bin c, tri trng, sng ni, c cy hoa l, v.v... cng thin sai vn bit. Tt c nhng qu bo , c kh c vui, mun ngn hnh thi, u do nghip lc ca chng sinh chiu cm. Vi , thn v ng, chng sinh ngy m lin tc to nghip, no lnh no d, th chc chn phi chiu cm qu bo tng ng, hoc ngay i ny, hoc i sau, hnh thnh v vn hin tng sai khc trong th gii ny; gi l nghip cm duyn khi. (03) Gii thot: Ci b v la khi c s tri buc, gi l gii thot. Trong i sng th tc, t gii thot c dng tng ng vi t gii phng, c hai phng din, vt cht ln tinh thn, nh mt ngi c gip thot khi t ngc, thot khi cnh ngho i, hoc thot khi thn phn lm n l, hay thot khi nhng p ch v t tng v.v... Trong Pht gio, t gii thot ny c dng vi ngha hon ton c bit trong lnh vc tm linh, vt tri ln trn mi ngha thng dng ca th gian. Gii thot l ci b c s tri buc ca v minh phin no, ca kin chp sai lm, thot khi bin sinh t kh au; ci cnh gii trong hon ton khng cn lm li kh au, ch thun an vui, t

140

Gio Khoa Pht Hc - cp hai ti, tnh lng, sng sut, gi l cnh gii gii thot. Xc tht hn, khi mt hnh gi tu tp tinh tn, dt tr ht mi lu hoc th gian, vt thot ba ci, chng t thnh qu A-la-hn, l bc Gii Thot; cc v B-tt ln, khi dt tr mi th trn sa v v minh hoc, chng t o qu V Thng B (tc Pht qu), l cc bc i Gii Thot. Nh vy, gii thot l mt thut ng Pht hc, c ch cho s dt tuyt mi nguyn nhn sinh t, hon ton khng cn b chi phi bi nghip bo lun hi, tng thng vi nit bn, vin tch. Nhng, trc khi t n ci ngha trn vn nh vy, t gii thot ny cng thng c dng vi ngha khng trn vn, tc l s gii thot tng phn ca tm linh ty vo mc ca cng phu tu tp. Nh trong qu trnh vt thot ba ci chng hn, ty theo mc on hoc (phin no) m hnh gi c th gii thot ci Dc, gii thot ci Sc, ri tin ti gii thot ci V-sc. Nguyn th, Pht gio ly gii thot nit bn biu th cho cnh gii thc tin cui cng, rt ro vi diu ca con ng tu o. V sau, cnh gii gii thot y dn dn c phn loi cho s kho cu c su sc hn, nh: hu vi gii thot (tc chn tr v lu ca bc A-la-hn) v v vi gii thot (tc nit bn); tnh tnh gii thot (bn tnh ca chng sinh vn thanh tnh, khng b phin no nhim rng buc) v chng tn gii thot (do on tr sch phin no m c gii thot); tm gii thot (tm xa la tham i) v tu gii thot (dng tr tu qun chiu m dit tr v minh); tu gii thot (A-la-hn dit ht phin no nhng cha t n dit tn nh) v cu gii thot (A-la-hn t n dit tn nh); nht thi gii thot (c v Ala-hn phi i n lc thun tin mi nhp nh tiu tr phin no) v bt thi gii thot (c v A-lahn cn c cao hn, khng cn i thi gian thun tin, m lc no mun nhp nh cng c); li c cc loi gii thot nh t kin gii thot (dt tr ht kin hoc), phin no gii thot (dt tr ht t hoc), v.v... (04) Bn hu: Tt c cc loi hu tnh trong ba ci (hay su ng) u lun chuyn trong vng lun hi sinh t, sinh ri cht, cht ri li sinh, tri qua bn giai on m thut ng Pht hc gi l bn hu (ch hu ngha l s hin hu): t hu, trung hu, sinh hu, v bn hu. y xin ly con ngi lm v d gii thch v bn giai on chuyn sinh ny: 1) T hu: Con ngi do nghip lc i trc chiu cm m nhn ly qu bo l ci thn i ny. i trc ngi y sng trn mt i ri x b thn mng, th ci khong st na cui cng ca i sng (tc pht lm chung), giai on c gi l t hu. 2) Trung hu: cng gi l trung m, ch cho giai on t sau khi x b thn mng i trc cho n khi duyn u thai i ny. Theo ch trng ca lun Cu X v Hu b, trong giai on ny c s hin hu ca mt sc thn, gi l thn trung hu (hay thn trung m). Thn ny ln c con nt nm, su tui, c su cn, do th sc cht cc vi t cu thnh, nn nhc nhn khng thy c, ch c thin nhn v nhng hu tnh cng giai on trung hu mi thy c. V thi gian tn ti ca thn trung hu ny, c bn thuyt khc nhau: cc lun s T B Sa cho rng, sau khi cht lin i u thai, nn n ch tn ti trong khonh khc; lun s Th Hu cho rng, n tn ti lu nht l 7 ngy; lun s Thit Ma t a cho rng, n c th tn ti lu nht l 7 ln 7 ngy (tc 49 ngy); lun s Php Cu th cho rng, v ty theo nghip lc thc y i th sinh mnh hay yu, m thi gian tn ti ca thn trung m khng c hn k nht nh. i Chng b, Ha a b, Thuyt Xut Th b v K Dn b th khng tha nhn c thn trung hu ny. 3) Sinh hu: Khi nhn duyn u thai thnh thc, nghip thc lin x b thn trung hu thc sinh vo thai m; khong st na u tin nhp thai y l giai on sinh hu. 4) Bn hu: Giai on ca mng sng t sau khi nhp thai (tc sinh hu) cho n lc lm chung (tc t hu), gi l bn hu. Thn bn hu ny gm hai giai on: trong bo thai v ra khi bo thai. a) Giai on trong bo thai, tun t tri qua 5 trng thi: - trong 7 ngy u th thai, hnh tng nh mt cht vng sa; - trong 7 ngy th nh, hnh tng nh mt cc mu; - trong 7 ngy th ba, hnh tng cc mu tin trin thnh tht mm; - trong 7 ngy th t, cc tht mm tin trin thnh tht cng; t 7 ngy th nm tr i, cc chi tit ca hnh vc dn dn tng thnh v pht trin cho n khi sinh ra i. b) T sau khi sinh ra i cho n lc lm chung, thn mng cng tun t tin trin qua 5 hnh thi: anh hi (em b t khi sinh ra cho n 6 tui); - ng t (tr em t 7 n 15 tui); - thiu nin (t 16 n

141

Gio Khoa Pht Hc - cp hai 30 tui); - trng nin (t 31 n 40 tui); - lo nin (t 41 tui cho n lc lm chung). S phn chia tui tc ca cc giai on ny ch l i khi m thi. Hu tnh chng sinh t t hu bc sang trung hu, t trung hu bc sang sinh hu, t sinh hu bc sang bn hu; trong giai on bn hu nu khng bit tu o gii thot m vn ngu si to nghip, th t bn hu li tip tc qu trnh sang t hu, sang trung hu, sang sinh hu, sang bn hu..., c nh th, vng lun hi c quay mi, con ng sinh t ko di bt tn!... (05) Ch hnh v thng: Ch hnh y ch cho mi php hu vi trong th gian. Tt c php hu vi u do nhn duyn gi hp m pht sinh. Mt vt, t khi khng c, do cc iu kin kt hp m c, ri khi cc iu kin tan r th hoi dit, li tr thnh khng; lc c th khng phi tht c, lc khng th cng khng phi tht khng, khng c tnh ng nht thng cn, m lun lun i thay, bin ha, sinh dit khng ngng. Ch hnh v thng l nh vy. l mt gio l cn bn ca Pht gio, hp vi hai gio l cn bn khc l vn php v ng v nit bn tch tnh, gi l gio l ba php n. (Xin xem li ch thch s 11, bi Tng Hp Yu Ch Cc Bi 19, 20 v 21, sch GKPH II, q. thng, Hnh C bin dch v ch thch b tc; v ch thch s 14, bi Tng Hp Yu Ch cc bi 28, 29 v 30 trc.) (06) Hnh tng: Ch hnh tng c ngha l tng trng, trng thi, hnh thi, hay hnh trng.

BI TP
1) C my loi php x s nhip sc? Hnh trng ca chng nh th no? 2) 18 khu vc hm nhip tt c 75 php nh th no? Th dng biu ch r. 3) Bn hu l g? 4) Th no l hng B-tt 100 kip sau cng phi trng nhn tng tt? 5) Hy k r bn hnh tng ca mi s tht trong bn s tht.

142

Gio Khoa Pht Hc - cp hai

Tng Hp Yu Ch Cc Bi 31, 32 v 33
1. Cc tng phi tng t nhau c th gip lm thnh cho nhau, m cc tng phi tng phn nhau cng c th gip lm thnh cho nhau. V chng sinh cn c khng ng nhau, nn Pht phi dy nhiu php mn p ng cng khp. V nh trong tim thuc Bc, cc v nh thch-cao, tri-mu, tnh cht cc lnh; cc v nh qu-chi, ph-t, tnh cht cc nng. Nu ng trn phng din bn cht ca thuc m ni, nhng v thuc trn khng dung nhau, nh nc vi la; nhng trng hp ngi b bnh nhit, cng c khi khng c thch-cao, tri-mu th khng tr c, hoc trng hp ngi b chng hn, cng c khi khng c qu-chi, ph-t th khng tr c. Bi vy, nu tim thuc m khng d b sn sng hai loi thuc cc nng v cc lnh nh trn, chng nhng n khng ng l mt tim thuc, m c v y o n cng khng ph hp. Do ngha cho nn c cu ni: Tuy tri ngc nhau m cng lm thnh cho nhau. Ngoi ra, cng c trng hp mt ngi m mang nhiu chng bnh ln ln, thng thng th trc dng mt toa thuc vi nhiu v thuc thm d, ri sau mi c phng thuc tha ng; nhng nu gia chng m bnh bin chng, th vic quyt nh dng toa thuc trc hay toa thuc sau, r rng l khc nhau. Nu hiu r ci l l ny, th cng bit r rng, tt c chng sinh, nhn v trong mt hay nhiu i trc, ba nghip khc nhau, tp kh khng ng u, cho nn trong mn hon dit(1), nu khng chun b y nhiu php mn khc nhau c th kh hp cho nhiu cn c, th lm th no c th cha khi cho nhiu chng bnh trm kha, thot cho khp mi ngi m khng b st? 2. Ni mt cch i th, vo thi i ng - Tng, vn cn c ngi y c vo gio php, tha tip con ng tu tp ca cc tng phi m t o; cn ngy nay, tuy khng phi l hon ton khng c, nhng e rng rt t. Mt tng l cnh gii ni chng ca c Nh Lai, ngha l thm su b o, chng ta khng th hiu bit c. Ri nh Thin tng, bui s c tu php lng quan(2) th cn c ngi tham(3) cu, liu ng v hnh tr, nhng cng tha tht nh sao bui sng; cn nh rt ro n ch lao quan(4) th e rng khng ngi thnh tu. Nht l con ngi ngy nay cn kh mng cn, tr tu thua km ngi xa, tm y nhng vic phc tp, th lm sao mong thnh tu o nghip! Cho nn trong thi k mt php ny, ch c php mn Tnh nim Pht l m ng c nhim v sinh; nhng php mn khc ch dng tr tu th c, ch dng lm php mn tu ch yu th e s khng c hi vng g! Nguyn nhn khng phi v php mn khng hon m, m ti v con ngi khng ti c. Cn c khng xng hp vi php mn th d c c gng cng v ch. Tm li, trong i mt php, ngi tu cn phi nh ti c tha lc, tc nim danh hiu Pht, mi c gii thot.
143

Gio Khoa Pht Hc - cp hai

3. B lun Cu X l do ngi Th Thn trc tc trong thi gian ngi cn tu hc theo tiu tha. Trong b lun ny ngi lit k vn php trong v tr thnh 75 php; nhng trong tng Duy Thc thuc i tha th lit k thnh 100 php, so snh th tng tn v hp l hn; tht ra l do 660 php trong b lun Du Gi S a, gin lc i m thnh. Tt c nhng g c trong th gian, tuy ni l vn php, nhng tm lc th ch gm hn 600 php; v nu tip tc tm lc na th ch cn 100 php, hay 75 php. Nhng con s u ch c coi l nhng con s in hnh m thi, ch nu ni rng ra, th d l t vn php cng khng th tm thu ht chng loi cc php trong v tr. Ngi hc nn qun st ci gin lc bit ci to rng, v qun st ci to rng m thu tm vo ci gin lc; c nh th th mi thy tng trng ca vn php u hp nht vo ch mt ci TM vy. 4. Vt l do nhiu loi t hp, php l do tm sinh. Tm lnh va pht sinh th cc php lnh cng theo lin pht sinh, nhn m nhng cnh ca d u b ng cht. Tm d va pht sinh th cc php d cng theo lin pht sinh, nhn m cc cnh ca lnh u b ng cht. Cho nn hnh gi nn cn thn ci nim ban u. Nu l nim thin th cho tng trng khng ngng; nu l nim c th lp tc ngn chn, ng cho n sinh si ny n. Gc r nh ri th cnh l khng cch chi mc c. l k sch ch yu dit c, xin ch xem l li ni a! 5. Ng v Php xa nay vn u khng, m trong lun Cu X th cho rng Ng khng Php c, iu ng nhin l khng ng; cho nn ngi Th Thn, v trc tc ra b lun , m sau ny khi chuyn hng sang hc i tha, ngi mun t ct li chuc li lm. Tuy nhin, ngi cn tr nh hp, li mi bc u hc Pht, cha hiu r l l ng php hai khng, th trc nn c lun Cu X, dng gio l ng khng ph tr thn kin, tm dng ci ch trng php c c gng tu s; th cng l mt bin php tt, mt phng tin hu ch cho vic tu tp. Ngi tam tng Chn tng dch cc b lun i Tha Khi Tn v Nhip i Tha, chng nhng cng phin dch b lun ny m cn son s gii; ngi tam tng Huyn Trang tuy hong dng gio php Duy Thc i tha, nhng cng dch li b lun ny truyn dy cho cc t; ci thm ca cc ngi l ch . Th mi bit, c nhn i vi gio php tiu hay i tha, khng c ci thin kin khinh trng; tm a ca cc ngi tht khong t, ng cho nhng ngi i sau y thnh kin c chp, phn chia mn h, noi theo m hc hi. Ngi Pht t cng nn hc vi tinh thn khong t nh th, m ng c chp vo mt iu g c! 6. Nu mun tm hiu ngun gc ca vn php th nn theo ch trng php gii duyn khi(5) ca tng Hoa Nghim; l gio l liu ngha vin mn nht. Trong khi , mun tm hiu v nh l tm sinh th php sinh, th thuyt a li da duyn khi(6) vi gio ngha chng t sinh hin hnh ca tng Php Tng cng l mt lun thuyt rt xc thc. Nhng nu c ngi t cu hi: Chng t
144

Gio Khoa Pht Hc - cp hai

t u m n?, th thuyt nghip cm duyn khi ca tng Cu X s gii p cho cu hi ny. T ch cn bn m ni: V minh nghip tng ca ba vi t(7) bui ti s tc l tm ng, nhn v tm ng mi sinh ra chuyn tng v hin tng, cho n su th s(7). Tm ng tc thuc phm vi nghip cm; v vy m gi l v minh nghip tng. Y theo ngha l ny, nu cho rng thuyt nghip cm duyn khi l ch trng ca tiu tha th e khng ng; xin hi: Tt c cc php trong mi phng ba i, c php no khng phi do nghip cm m duyn khi? Cho nn, ng nim l iu ng s, tht khng th khng cn thn! 7. Tu QUN ng nhin l rt kh khn, cn phi c cn c nhy bn, tm tinh t, li phi y phng tin thin xo, cho nn khng d thnh tu vin mn. Cc hnh gi tiu tha on tr kin t hoc ba ci, chng qu A-la-hn, hon ton l nh vo o lc; cn nh con ngi thi nay th tht khng c cch g. Cho nn, tr php mn nim Pht, nng nh vo nguyn lc ca Pht thot khi ba ci, thc s chng ta khng th tm mt con ng no khc c th thay th cho php mn y. Rt mong ngi hc lu ! 8. Ngi ta sinh ra, tnh tnh khng ai ging ai. C ngi th xa x n nm tin qua ca s, mt ba n tn c vn ng; c ngi li xem mt ng bng c mng sng, mt si lng cng khng dm b. C ngi thy sc lin m, c ngi im tnh khng lon ng; c ngi b lm nhc m khng khng c, c ngi on gin quyt bo th. Li nh ngi hin lng, k bt tiu(8); ngi thng minh, k ngu n; ngi sing nng, k li bing; ngi lim khit, k gian tham; ngi nhn t, k bo c; v.v... u l nhng loi tnh tnh cc oan, tri ngc nhau. Nu ni do tp quen m thnh tnh, th u c ch no tp, cng khng tng c ngi dy bo. Nu ni tnh thuc v di truyn th cha m ca h thc cha tng c nh vy. Nu bo sinh ra l thnh nh th, th l ci qu m khng c nhn! Tt c nhng lun gii trn u khng ng l; ch c thuyt tp kh ca Pht gio l c th gii thch vn trn mt cch vin mn. Nguyn lai, tt c tnh kh ca con ngi nh trn u l tp kh ca mt hay nhiu i trc lu li. Nh ci l ng mui, lu ngy, chnh ci l y cng c v mn; li nh ci hp ng trm hng, lu ngy, chnh ci hp y cng c mi thm. Mun i tr tp kh c, phi gia tng cho nhiu tp kh thin; tc l tu hnh. Tt nhin, tp kh i trc c th lu li cho i ny, th tp kh i ny cng s lu li cho i sau. Nh vy l xc tht c ba i, c nhn qu, v nhn t, phc hu, cng u c th tu tp m t c. Ci sai lm t hi nht l l thuyt ca ngoi o cho rng thng to ra loi ngi. Nu hi v c g m to ra loi ngi vi thin sai vn bit nh vy, th s rng, n chnh c thng cng khng bit phi gii p ra lm sao! Ci hc thuyt qu ma nh th m cng c mun ngn tn ; tht l iu s nhc to ln ca nhn loi!

145

Gio Khoa Pht Hc - cp hai

9. Cc tng phi tht ra khng nn phn i nhau. T nng cao mnh ln ri h thp ngi khc xung, l vic lm ca k mt lu thin cn. Trong cc tng phi, v phe nhm v phm cht hn tp m pht sinh cn bnh xu xa ny; ch nu l ngi c chnh kin, chng nhng khng xy ra nhng t hi y, m cn tuyn dng tng ngha ca ngi khc na. Nh B-tt Long Th tng c tn hiu l t s ca tm tng, th c th bit c rng ngi u c chuyn hong dng ch mt tng no! i s Tr Khi s gii Qun Kinh, li son Tnh Thp Nghi Lun, l ngi tng Thin Thai m hong dng gio ngha tng Tnh vy! i s Khuy C s gii kinh A Di , son Ty Phng Yu Quyt, l ngi tng Php Tng m hong dng gio ngha tng Tnh vy! Thin s Vnh Minh xng php mn Nim Pht v son Thin Tnh T Liu Gin, l ngi tng Thin m hong dng gio ngha tng Tnh vy! Ngi Ct Tng son Php Hoa Ngha S v i Bt Nit Bn Kinh Du , l t Tam Lun m hong dng Thin Thai vy! B-tt Th Thn trc son lun Cu X, sau son lun Duy Thc Nh Thp Tng, Tam Thp Tng, li trc tc u B X Nguyn Sinh K, v ngi cng l t i th 21 ca Thin tng; nh th l ngi dng mt thn m kim lun bn tng Cu X, Php Tng, Tnh , v Thin! Hnh gi i vi cc php mn, l ng phi nh th; cn nhng k vo ch ra t(9) kia u l thin kin c.

CH THCH (ca ngi dch)

(01) Hon dit: Chng sinh c tri ln mi trong lun hi sinh t, gi l lu chuyn; khi bit tu tp quay v vi t tnh nit bn tch tnh, gi l hon dit. Vy lu chuyn v hon dit l hai thut ng Pht hc dng ch cho hai con ng i tri ngc ca chng sinh: xui theo dng sinh t l con ng lu chuyn, v i ngc dng sinh t n nit bn l con ng hon dit. Ton b Pht php ch thuyt ging v hai vn to ln, l M v NG. M l lu chuyn sinh t; ng l hon dit nit bn. Vy, trn bc ng tu tp, ngi hc Pht cn liu ng c hai chiu xui ngc ny th thnh qu gic ng mi vin mn. V d, khi tu tp theo gio l Bn S Tht, hnh gi phi qun chiu nhn chn v s tht kh au (kh ) ca th gian, v v nguyn nhn (tp ) gy ra nhng au kh y. l hai s tht ca th gian, l b mt tht ca sinh t lun hi, v cng chnh l con ng lu chuyn. Gio php ni v hai s tht kh v tp, cng nh phng php qun chiu nhn chn hai s tht y, thut ng Pht hc gi l lu chuyn mn (tc thuc v chiu lu chuyn). Cng nh vy, hai s tht v cnh gii nit bn tch tnh (dit ) v cc php mn tu tp (o ) t n nit bn, thut ng Pht hc gi l hon dit mn (tc thuc v chiu hon dit). Mt v d khc, khi tu qun v gio php Mi Hai Nhn Duyn, nu qun chiu theo chiu thun (xui theo dng sinh t, tc: do v minh sinh hnh, do hnh sinh thc, v.v... cho n do sinh sinh lo t), l chiu lu chuyn, v thut ng Pht hc gi l lu chuyn mn; khi qun chiu theo chiu nghch (ngc dng sinh t, hng v nit bn, tc: nu v minh dit th hnh dit, hnh dit th thc dit, v.v... cho n sinh dit th lo t dit), l chiu hon dit, v thut ng Pht hc gi l hon dit mn.

146

Gio Khoa Pht Hc - cp hai (02) Lng quan: Ch quan y ngha l ca i, hay ci then ci ca, ngha bng ch cho s chng ngi. Lng quan hay lng trng quan l ci thy v hai danh tng i i nhau nh m v ng, c v khng, th v phi, thin v c, phm v thnh v.v...; v chp trc vo tnh i i ny m ch trng m ng, c khng, th phi, thin c, phm thnh, v.v... u l hai php ring bit v i lp nhau, khng th dung nhip nhau. l s chng ngi v kin gii; v v minh che ph m t kin pht sinh nh th. Ngi tu hc Pht cn phi dt b loi t kin , phi bit dng tr tu qun chiu thy r m v ng, c v khng, th v phi, thin v c, phm v thnh, v.v... thc s ch l hai mt ca cng mt thc ti; chnh l hai mt th v dng ca mt th khng hai. Liu ng c nh th l vt khi ca i v minh m tin vo cnh gii tuyt i, hon ton khng cn mt nim i i. (03) Tham: Ch tham ngha l d vo, nghin cu, tm cu hc hi. Hc tr xin yt kin thy hi o, gi l tham yt hay tham vn; thc tp thin qun gi l tham thin. Trong thin mn, khi i chng vn tp nghe s tr tr khai th, thuyt gio, cng gi l tham vo bui sng th gi l to tham; vo bui x chiu gi l vn tham; ta thin trc thi kha tng gi l ta tham; ln ging ng theo nh k gi l i tham; ln ging ng vo lc bt thng gi l tiu tham v.v... (04) Lao quan: ngha l ca i kin c, khng vt qua ni; y l ch cho cnh gii huyn diu v thng, siu vit mi khi nim, khng th dng thc phn bit, suy lng m t n c. (05) Php gii duyn khi: cng gi l php gii v tn duyn khi, thp huyn duyn khi, hay nht tha duyn khi, l ni dung ca php gii s s v ngi, mt php tu qun thuc gio ngha ca tng Hoa Nghim. Tng Hoa Nghim ch trng rng, trong cch hnh thnh ca php gii, t tt c php m khi sinh mt php, v t mt php m hnh thnh tt c php. Cho nn, mt php c mt trong tt c vn php trong v tr (nht tc nht thit), v tt c vn php trong v tr cng c mt trong mt php (nht thit tc nht); nh th cng c ngha, mt php v tt c php cng l ch v cng l ph thuc ca nhau, mt trong tt c v tt c trong mt, mt l tt c v tt c l mt, vin dung v ngi, trng trng v tn, gi l php gii duyn khi. (06) A li da duyn khi: Thc a-li-da l ci kho cha khng l, cha chng t ca vn php trong v tr, l ch y c cn bn ca mi loi. Theo gio l Duy Thc ca tng Php Tng, tt c mi hin tng trong v tr u do chng t c cha gi trong thc a li da ny m hin hnh, gi l chng t sinh hin hnh; trong khi chng t va pht sinh ra hin hnh, th cng lc , php hin hnh ny cng hun tp chng t mi vo trong thc a li da, gi l hin hnh hun chng t. Nh vy, ba php l chng t vn c, hin hnh v chng t mi c hun tp, c sinh ra nhau, lm nhn qu cho nhau, m c mi quan h chng t sinh hin hnh, hin hnh hun chng t..., ni tip mi khng bao gi b t on, gi l a li da duyn khi. (07) Ba vi t, su th s (tam t lc th): Gio l ny pht xut t b lun i Tha Khi Tn ca B-tt M Minh. Do cn bn v minh khi ng m t chn nh xut hin cc php m vng, sinh dit, lu chuyn. Cc php m vng ny c phn ra c 9 tng trng (cu tng) khc nhau, gm c 3 tng vi t (tam t) v 6 tng th s (lc th). Ch t ngha l tm vng v tm s khng th phn bit c, tc dng ca chng cng thng th thy bit c; ch th ngha l tm vng cng vi tm s tng ng, tc dng ca chng c th bit c. a) 3 tng vi t: 1. V minh nghip tng (ni tt l nghip tng): l trng thi ban s, khi cn bn v minh khi ng m t chn nh xut hin ra m vng, tng trng lc vn cha phn bit c u l ch (tc l tm) u l khch (tc l i tng ca tm). 2. Nng kin tng (hay kin tng, chuyn tng): l tng trng k tip theo sau nghip tng, khi nghip tng chuyn thnh TM (ch quan) bit nhn thc i tng. 3. Cnh gii tng (hay cnh tng, hin tng): l tng trng ca cnh gii vng hin ra t kin tng trn, tc l khi kin tng (nhn thc) hin khi th ng thi i tng (khch quan) cng hin khi. b) 6 tng th s:

147

Gio Khoa Pht Hc - cp hai 1. Tr tng: Y vo hin tng m vng khi tm phn bit c nhim c tnh; nu l cnh tnh th yu thch, nu l cnh nhim th ch ght. 2. Tng tc tng: Y vo cnh nhim tnh do tr tng phn bit, nu yu thch th khi nim vui sng, nu ch ght th khi nim su kh, c th ni tip mi, khng dt. 3. Chp th tng: khi nim vui, kh i vi cc cnh tnh, nhim th tm chp trc i vi nhng cnh y cng pht sinh. 4. K danh t tng: chp th cc cnh th phn bit gi tn, t li. 5. Khi nghip tng: T cc tng trn m khi to ht nghip ny n nghip khc. 6. Nghip h kh tng: Do to nghip m chu kh sinh t lun hi. (08) Bt tiu: T ny nguyn c ngha l ngi con khng ni c s nghip ca cha, khng noi theo tm gng c hnh ca cha; c ni l ngi khng ra g, khng c t cch, khng xng ng c knh n. (09) Vo ch ra t (nhp ch xut n): Trong bi vn Nguyn o ca Hn D c cu: Nhp vu b, tt xut vu th; nhp gi ch chi, xut gi n chi. (Vo ch kia tt phi ra ch ny; ngi vo l ch, ngi ra l t.) Hn D t cho mnh thuc phi Nho gia chnh thng, ri cng kch Dng Chu, Mc T, Pht gia, o gia, ch h ton l d oan. Trong cu trn ng c ni rng, nhng ngi vo ch d oan th tt nhin s bi xch Nho gia, s coi ci d oan l ch m coi Nho gia l t. V sau ngi ta dng cu ni y ch cho thi thnh kin c chp vo mt ch thuyt ri phn chia mn ny h n.

148

Gio Khoa Pht Hc - cp hai

Bi 34

TNG THNH THT (phn 1)

I. S TRUYN DCH B LUN THNH THT Khong 900 nm sau ngy Pht nhp dit, tn gi Ha L Bt Ma(1) trc tc b lun Thnh Tht. Ch thnh ngha l thnh lp, ch tht ngha l chn tht, Thnh Tht Lun tc l b lun c bin son nhm thnh lp s chn tht; c ni thnh lp ngha l chn tht trong tu-a-la1. Ngi Cu Ma La Thp2, vo khong nin hiu Hong-th thi Diu-Tn3, dch b lun ny ra Hn vn; cc t ca ngi nh Tng Du(2) v.v... ra sc ging thuyt xin dng, lp thnh tng Thnh Tht(3). Tng ny rt thnh hnh thi i Lc-triu(4), n thi i nh ng, v cc tng phi i tha pht trin rc r nn tng ny dn b mai mt. Tuy vy, i vi php qun st ng php hai khng ca n th qu tht c nt c o ring, c coi l c ci nhn sng sut nht trong cc gio thuyt tiu tha. II. RA PHP QUN NG PHP HAI KHNG Tng ny lp nn hai php qun lm t r hai php KHNG: Mt, qun chiu trong nm un, khng c g l nhn ng, khng thy c tng chng sinh, l php qun nhn khng. Hai, qun chiu cc php nm un ch c gi danh, hon ton khng c tht th, khng thy c tng php, l php qun php khng. Nhn v php khng th vn hu trong th gian tt qui v cnh gii nit bn tch tnh. y l gio ngha th thng nht trong gio php tiu tha. III. DNG PHP QUN HAI KHNG ON TR HAI CHNG Hai chng l phin no chng v s tri chng. Phin no chng l ch chung cho kin t hoc; nu kin t hoc cha ph tr, hnh gi phi b chng ngi trn ng tin ti nit bn, cho nn gi l phin no chng. S tri chng l s chng ngi i cnh c bit, hoc lm cho tng thng(5); tc l i vi cc php xut v xut th gian, nu hnh gi cho chng l tht c, ri chp trc thi qu, lm thnh php trn, th chng ngi cho tr tu gic ng, cho

149

Gio Khoa Pht Hc - cp hai

nn gi l s tri chng. Cch thc i tr: 1) Dng php qun nhn khng ph tr phin no chng; bi ci ng ch quan khng th hoc nghip t n khng th tn ti c. 2) Dng php qun php khng ph tr s tri chng; bi tng php khng th php chp cng theo m tiu dit. Ch c cu sinh(6) ng chp4 th phi hng B-tt a th tm mi on tr c; cn cu sinh php chp5 th phi thnh Pht mi on tr c. Th mi bit, tng ny tuy lm bn v hai khng, thc ra cha th on tr hai chng, chng qua l c kin gii su sc m thi. IV. 84 PHP Tng ny tm thu v tr vn hu trong 84 php, i vi lun Cu X c cht t khc bit, xin lit k trong biu sau y ( khi rm r, nhng php cng ging vi lun Cu X th khng cn phi lp li; ch ch thch nhng php khc vi lun Cu X m thi):
Sc php: 5 cn, 5 trn6, 4 i7 .................... [14]

84 php

Tm php

tm vng...[1]8 tm s9......[49]10

[50]

Phi sc phi tm php11....................................[17]12 V vi php........................................................[3]

V. HAI PHP SC TM RT CC L KHNG Trong 84 php lit k trn, sc php, nu so snh vi cc php kia th thy chng nh c tht, nhng 5 cn, 5 trn v 4 i u l nhng php c kt t bi cc php vt cht cc vi13; nu em nhng vt cht cc vi chia ch n v hn th chng s thnh khng, l ch trng ca lun Thnh Tht. ng trn phng din trit l m ni, sc php l do nghip lc pht sinh, nu nghip tiu dit th sc cng t hy hoi. ng trn phng din khoa hc m ni, nguyn t in t c th bin ha thnh nh sng v nng lng, m tiu mt, li l mt chng minh thy sc php cui cng cng qui v khng. Cn tm php chng qua ch l mt dng tri chy ca t tng, t n vn khng tht, cho nn n l khng. S phn on ca tng ny i vi hai php sc v tm, khng ngoi ngha KHNG, cho nn mun ngay trong vn php h huyn khng chn tht m tnh tm lng tr, cu gii thot sinh t, chng qu nit bn.

150

Gio Khoa Pht Hc - cp hai

CH THCH
01. Ch tu-a-la dch ngha l kh kinh, nhng thng thng n c dng gi chung cho i Tng, cn ch kinh th dng ch ring cho cc kinh. Kh tc l kh hp, c hai ngha: mt, kh l, l trn th ph hp vi diu l ca ch Pht; hai, kh c, l di th ph hp vi cn c ca chng sinh. 02. Cu Ma La Thp dch ngha l ng th, ngha l tui nhi ng m c ci c ca ngi cao tui. Thn ph ngi l ngi Thin-trc, ci em gi ca vua nc Qui-t, sinh ra ngi. Ngi 7 tui xut gia, 20 tui th gii, thng hiu Pht php su rng. Vua Ph Kin nghe danh ngi, sai i tng L Quang mang qun nh nc Qui-t, mun bt ngi em v. Sau Ph Kin b Diu Trnh git, L Quang bn hng c Ty-lng. Quang cht, truyn ngi cho L Long. Lc Diu Trnh cng cht, con l Diu Hng k v, bn nh Qui-t, thnh ngi v Trng-an, tn lm quc s. Ti y ngi chuyn vic dch kinh, Pht gio nhn m thnh hnh Trung-quc. 03. Diu-Tn cng gi l Hu-Tn, do Diu Trnh kin lp; v phn bit vi Doanh-Tn, Ph-Tn, cho nn gi l Diu-Tn. 04. Ci tc dng thy nghe hiu bit chp trc vo ci thn do nm un ha hp gi tm lm thnh, cho rng trong ci thn c mt ch t thng hng, gi l ng chp hay nhn chp. Tnh chp trc ny c hai loi: cu sinh v phn bit. Tnh chp ng vn t bm sinh, gi l cu sinh ng chp; tnh chp ng do t thi quen phn bit t sau khi sinh ra i m c, gi l phn bit ng chp. 05. T v th hun tp thnh tnh, i vi tt c php thng vng sinh chp trc, gi l cu sinh php chp. Loi php chp ny khng phi do tnh phn bit pht khi, m c cng lc vi sinh mng, cho nn gi l cu sinh php chp. 06. 5 trn sc, thanh, hng, v, xc, cng gi l 5 cnh. 07. t, nc, la, gi, 4 th ny rt rng ln, c th to ra tt c cc loi sc php, cho nn gi l bn i. 08. Tm vng l tc dng chnh ca tm, khc vi tc dng ph thuc ca tm s hu php. Tm vng bit r tng qut cc i cnh; tm s th i vi cc i cnh ny pht sinh cc tnh cm tham, sn v.v... Xin xem li ch thch s 2, bi 32 trc. 09. Cu dch l tm s, tn dch l tm s, tc ting ni tt ca tm s hu php, khc vi tm vng. Xin xem biu 75 php trong bi 32 trc. 10. Ngoi 46 tm s tng Cu X, thm 2 tm s hn (hn h) v ym (nhm chn); li em thy min chia lm hai tm s l thy (ng) v min (ng m); cng thnh 49 tm s. 11. Phi sc phi tm php tc bt tng ng hnh php. Nhn v chng khng tng ng vi c sc php ln tm php, cho nn gi l phi sc phi tm php. Xin xem tit II ca bi 32 trc. 12. Trong 14 php bt tng ng hnh lun Cu X, em mng cn v ng phn hp lm 1, ri thm 4 php lo, t, phm phu php v v tc (cng gi l v tc sc, tc l v biu sc); cng li l 17 php. 13. em vt cht chia ch n khi no khng th chia ch c na, gi l cc vi.

PH CH
(01) Ha L Bt Ma (Harivarman): cng c tn gi tt l Bt Ma, ngi Trung-n, sng vo khong th k th 4 TL. Ngi l con ca mt gia nh o B-la-mn, tui nh thng minh, ln ln li hay suy t

151

Gio Khoa Pht Hc - cp hai tm hiu. Ban u ngi hc theo phi S Lun, sau theo v Pht gio, nghe v hc gi ca Thuyt Nht Thit Hu b l Cu Ma La (Kumaralabdha) ging lun Pht Tr, thy rng ch ca b lun thp km, khng phi l nguyn ca Pht, bn lp ch hc khp Ba Tng. V sau li chuyn sang Ma Ha Tng K b, chuyn nghin cu i tha, thy sut ch u huyn, k cu tro lu t tng ca khp trm nh, b nhng iu d oan, vit nn b lun Thnh Tht ( l thnh in cn bn ca tng Thnh Tht). Sau ngi vng mnh vua nc Ma-kit-, ph cc lun c sai lm ca ch v lun s ngoi o, c vua tn phong lm quc s. Cuc i hnh o ca ngi t sau , khng thy sch s no ni n. (02) Tng Du (?-?): mt v cao tng i ng-Tn (317-420), qu huyn An-dng, tnh H-nam, nm sinh v nm mt u khng r. T thu nh ngi c ch xut trn, 18 tui xut gia, n 20 tui hc thng kinh lun. Ngi tng nghe i s Tng Lng ging kinh Phng Quang Bt Nh, thng hi nhng ch nghi ng, rt c i s ch . Nm 24 tui ngi bt u chu du cc ni ging thuyt, thnh chng ng o. Ngi vn c ao tu tp thin php, nhng lc cha c ai truyn, cho nn nm 401, khi php s Cu Ma La Thp n Trng-an (by gi l kinh nc Hu-Tn), ngi lin theo php s hc thin. Php s dch b Thin Php Yu Gii, ngi y theo m tu tp, ngy m chuyn cn, rt c vua Diu Hng ca nh Hu-Tn knh ngng. Ngi tng cng vi qu v cao tng khc nh o Sinh, o Dung, Tng Triu tham d o trng dch kinh ca php s La Thp; 4 v ny c ngi ng thi coi l 4 t ln ca php s La Thp, v c xng l 4 v thnh tng ca t Quantrung (Quan-trung t thnh). Sau khi php s La Thp dch b lun Thnh Tht, chnh ngi c y nhim ging thuyt v b lun y, rt hp vi ch ca php s. Bnh sinh ngi vn cu nguyn c vng sinh v Tnh-. Trong mi trng hp i ng ngi nm, ngi khng dm xoay lng thng v phng Ty. Khi bit ti gi pht lm chung, ngi bn co bit cng chng, ri i tm ra, vo phng t hng l bi, ngi nhn v hng Ty, chp tay m vin tch; th th 67 tui. (03) Tng Thnh Tht: l mt trong 13 tng phi Pht gio Trung-quc, ly b lun Thnh Tht lm ch y c cn bn. B lun Thnh Tht do ngi Ha L Bt Ma trc tc, cho nn ngi c tn lm v sng t ca tng ny. Danh xng Thnh Tht c ngha l xc lp tnh chn tht ca gio l T . B lun ny thuyt minh rng, tt c v tr vn hu u l nhng hin tng gi hp, khng c tht th, cui cng u tr v khng; phi qun chiu nh th th mi th hi c chn l Bn S Tht (T ), ri dng tm nguyn tc hnh ng chn chnh (bt chnh o) tn dit phin no, chng nhp cnh gii nit bn. n-, vo thi i ca Ha L Bt Ma, rt nhiu gio thuyt v T ny sinh, cc k ln xn, rt nhiu nhm ln; bi vy, ngi son b lun Thnh Tht ph cc d lun, xc lp li ngha chn tht ca thnh . B lun ny, sau c truyn sang Trung-quc, v c php s Cu Ma La Thp dch ra Hn vn ti thnh Trng-an vo nm 412. Sau khi dch xong, cc mn nhn ca php s cng nhau gp sc xin dng truyn b: ngi Tng Du th ging din; ngi m nh th chnh l cc phm; cc ngi Tng o, o Lng th ch s; v.v... lp thnh mt tng phi ring bit. Ngi Tng o (362-457) lc y hong php phng Nam. Ngi tr ti cha o-cng Sa-tch, ri n Kin-khang, u chuyn ging thuyt lun Thnh Tht, m u cho phong tro nghin cu, hc tp lun Thnh Tht, lp thnh h thng Nam-phng (khu vc Nam-triu) ca tng Thnh Tht. Trong khi , cha Bch-thp ti Bnh-thnh, ngi Tng Tung (?-?), cng l mn nhn ca php s La Thp, cng chuyn ging thuyt lun Thnh Tht, lp thnh h thng Bc-phng (khu vc Bc-triu) ca tng Thnh Tht. Tng ny rt thnh hnh trong thi i Nam-Bc-triu (cng tc l Lc-triu), v tr nn cc thnh l vo thi i nh Lng (502-557) ca Nam-triu. Sang thi i nh Ty (581-618) vn c nhiu v danh tng tip ni hong dng. n nh ng (618-907), t khi c cc v s ph phn rng, lun Thnh Tht l mt b lun tiu tha, th s ngi nghin cu, hc tp ngy cng gim thiu; cho n khi cc b lun i tha nh Thp a Kinh Lun, Nhip i Tha Lun, v.v... c lu b rng ri, th tng Thnh Tht thc s b suy tn.

152

Gio Khoa Pht Hc - cp hai (04) Lc-triu: l tn ca mt thi k lch s Trung-quc, ko di 367 nm (222-589); l 6 vng triu k tip nhau thng tr min Hoa-nam, u ng ti Kin-khang (tc Kin-nghip, hoc Namkinh): Ng (thi Tam-quc v Ty-Tn, 222-265-316), ng-Tn (317-420), Lu-Tng (420-479), NamT (479-502), Lng (502- 557), v Trn (557-589). Nh vy, Lc-triu cng gn nh l Nam-triu, v cng tc l thi i Nam-Bc-triu trong lch s Trung-quc. (05) Tng thng: l mt thut ng Pht hc, c ngha l lm cho gia tng, tin thm, ln hn, mnh hn, thm ch lm cho qu . Nhng iu kin gip cho mt hin tng (tc mt php, nh mt vt, mt vic thin, mt vic c v.v...) pht sinh v tng trng, gi l tng thng duyn; sc tng thng y gip cho mt nhn t thnh kt qu, gi l tng thng qu. Tnh kiu mn qu ng gi l tng thng mn, nh ngi hc gio l, cha hiu t tng m t khoe mnh liu ng, cha chng c m t xng mnh chng qu ny qu n, v.v... Do chuyn cn tu tp qun chiu, dt tr phin no vng nim m t c tm nh, gi l tng thng tm. (06) Cu sinh: Nhng php ng sinh ra mt ln, khng tch ri c, gi l cu sinh; nh tt c cc php hu vi (sc, tm, tm s, tm bt tng ng hnh), mt khi sinh khi th ng thi bn tng sinh, tr, d, dit cng cng sinh khi, v khng th tch ri. y, cu sinh c ngha l sinh ra cng ln vi thn mng, tc l tm chp ng, tm chp php, ni chung cc loi phin no tham, sn, si, v.v... vn c t v th, nay cng sinh ng thi vi thn mng. i li l phn bit sinh, tc l nhng thi quen, nhng t kin mi c t sau khi thn mng sinh ra, hoc do gia nh dy d, hoc do t s ngoi o trao truyn, hoc hp th t qun chng trong x hi.

BI TP
1) B lun Thnh Tht do ai trc tc? Hy gii thch hai ch thnh tht. 2) Th no l nhn khng qun v php khng qun? 3) Th no l phin no chng v s tri chng? i tr hai th chng y ra sao? 4) Sao gi l cu sinh php chp? 5) Th dng trit l v khoa hc chng minh sc php cui cng cng qui v khng.

153

Gio Khoa Pht Hc - cp hai

Bi 35

TNG THNH THT (phn 2)

VI. CC A V THNH HIN V a v tu hnh, tng Thnh Tht phn ra c bn hng bn qu; v mc tiu cui cng ch n qu v A-la-hn m thi, ch cha cp ti B-tt v Pht, cho nn khng c lit vo hng cc tng phi i tha. Theo tng ny, t a v Ng-th1 tu tp cho n A-la-hn, phi tri qua c thy 27 a v (nhng k tht, nu em A-la-hn-hng cng k l mt a v, th phi c ti 28 a v). y xin lit k 27 a v y trong biu sau y:2

154

Gio Khoa Pht Hc - cp hai

( Biu 1)
Ty tn hnh3 Ty php hnh4 Vn v T v Non nh Nhn Th nht php5 Do Vn, T m pht tu

(a V 1)
Do T, Tu m pht tu

D-lu hng

(a V 2)

V tng hnh

Do Ty-tn, Ty-php on kin hoc m nhp Kin-o v

(a V 3)
D-lu qu Nht-lai hng Nht-lai qu Bt-hon hng on kin hoc ba ci (a V 4) on 5 phm u ca t hoc ci Dc (a V 5) on phm th 6 ca t hoc ci Dc (a V 6) on hai phm 7 v 8 ca t hoc ci Dc (a V 7) Trung bt6 Sinh bt7 Hu hnh bt8 V hnh bt9 Lc tu10 Lc nh11 Chuyn th12 Hin bt13 Tn gii14 Kin c15 Thn chng16

CC A V THNH HIN

Hu Hc

on phm th 9 ca t hoc ci Dc

(a V 8 n a V 18)

A-la-hn hng --------- on 71 phm t hoc ci Sc v V-sc on phm th 9 tuyt nh t hoc ca ci tri Phi tng Thi php tng17 Th h tng18 T tng19 Tr tng20 Kh tn tng21 Bt hoi tng22 Tu gii thot23 Cu gii thot24 Bt thi tng25

Bt-hon qu

(a V 19 n a V 27)

A-la-hn qu

V Hc

155

Gio Khoa Pht Hc - cp hai

VII. KIN T HOC BN QU THANH VN PHI ON TR Cn c theo nhng d kin va c ghi trong Biu 1 trn, cng c th em tt c cc kin t hoc thuc ba ci chn a m bn qu Thanh-vn phi on tr, lit k thnh Biu 2 sau y. Trong bn qu ny, mi qu u on tr cc kin t hoc m qu y cn phi on: nu cha on sch ht, u l hng; on sch ht th l qu. ( Biu 2) Kin T Hoc Bn Qu Thanh Vn Phi on Tr
Phi tng phi phi tng x a Ci V Sc V s hu x a Thc v bin x a Khng v bin x a T HOC BA CI T thin X nim thanh tnh a Ci Sc Tam thin Li h diu lc a Nh thin nh sinh h lc a S thin Li sinh h lc a Ci Dc Dc gii Ng th a
1/4 1/4 1/ 2 1/2 1/2 1 1 1/2 2
26

Kin hoc ba ci

Tu hon phi on

T hm phi on

A na hm phi on

A la hn phi on

156

Gio Khoa Pht Hc - cp hai

VIII. QU C TNG NY THNH TU Thn lnh tr dit, chng nhp v d nit bn, l mc ch ca tng ny. S thnh tu sau cng ca n l thot ra ngoi ba ci, khng th thn sau27, ch an tr trong cnh gii tch dit; nhng cng vn y cc qu c nh mi sc28, bn c v y29, ba nim tr i bi30, v nm phn php thn31. Ly l m suy, u l nhng qu c ca Nh Lai, cc bc thnh tiu tha chng qua ch bit trn danh tng, hoc c chng nhp th cng ch mt phn t no m thi, ch khng th snh bng vi ch Pht c.

CH THCH
01. Dc gii Ng-th a cng gi l Ng-th tp-c a, tc a-ngc, Ng-qu, Sc-sinh, Nhn, v Thin. V nm ci ny u cng c tham dc, cho nn c hp chung thnh mt a. 02. Xin xem li bi 18 (c phn ch thch) ca sch S Cp. 03. Thun theo nhng iu nghe, tin tng nhng li dy ca thnh hin m tu hnh, gi l Ty-tnhnh. 04. Nghe theo s hng dn ca chnh php m tu hnh, gi l Ty-php-hnh. 05. Non, nh, Nhn, v Th--nht-php, gi l Bn-thin-cn. Xin xem li bi 13 trc. 06. Lc t ci Dc sp vng sinh ln ci Sc, thn trung m trong khong thi gian on tr s phin no cn li m nhp nit bn, gi l Trung-bt. 07. Sau khi sinh ln ci Sc, chng bao lu th on tr s phin no cn li m nhp nit bn, gi l Sinh-bt. 08. Sau khi sinh ln ci Sc, tri qua mt thi gian di tu hnh tch ly cng c, ri on tr s phin no cn li m nhp nit bn, gi l Hu-hnh-bt. 09. Sau khi sinh ln ci Sc, khng cn phi tu hnh tch ly cng c, nhng tri qua mt thi gian bao lu , t nhin on tr s phin no cn li m nhp nit bn, gi l V-hnh-bt. 10. sinh ln ci Sc, dn d chuyn sinh ln n tng tri cao tt ca ci T-thin l tri Sc-cucnh m nhp nit bn, gi l Lc-tu (v tr tu y so ra th hn ht i vi cc ci tri thin ci Sc). 11. Khi mng chung ci Sc th sinh ln tng tri cao tt ca ci V-sc m nhp nit bn, gi l Lcnh (v i vi thin ci V-sc th nh lc y l hn ht). 12. chng c qu D-lu, sau khi ti lui ci Dc nhiu ln, chng c qu A-na-hm, tc chng qu A-la-hn, gi l Chuyn-th. 13. Ngi chng qu Bt-hon, khng nht thit phi chuyn sinh ln ci Sc, tc ngay trong i sng ci Dc, on tr s phin no cn li m chng nhp nit bn, gi l Hin-bt. 14. V tin tng v hiu r chn l, v y theo m tu hnh cho n khi chng nhp c nit bn, gi l Tn-gii.

157

Gio Khoa Pht Hc - cp hai 15. Khng phi do nghe ngi khc ging dy, m ch bng vo s thy bit ca chnh mnh m chng nhp c nit bn, gi l Kin-c. 16. Ngi chng qu Bt-hon c cn tnh nhy bn, t thn h chng dit tn nh m nhp nit bn, gi l Thn-chng. 17. Cc v A-la-hn m cn tnh tr tr, nu gp c duyn th c th b tr lui qu Bt-hon, gi l Thiphp- tng. 18. Lun lun gi chnh nh, khng tn tht, gi l Th-h-tng. 19. Chn b th gian, nhng s thi tht cng qu, thng mun t st nhp v d nit bn, gi l T-tng. 20. Cc v A-la-hn c cn c trung bnh, cng hnh khng tin cng khng li,, gi l Tr-tng. 21. c thin nh m c th tin ln, gi l Kh- tn-tng. 22. Gi s c gp c duyn th cng khng b thi lui, gi l Bt-hoi-tng. 23. Vt thot nhng chng ngi ca tr tu m c c tr tu, gi l Tu-gii-thot. 24. thot khi nhng chng ngi ca tu m c c tu, li vt thot nhng chng ngi ca nh m t c nh, gi l Cu-gii-thot. 25. Nhng cng c c c khng bao gi b mt, gi l Bt-thi-tng. 26. Cc v T--hm on tr 6 phm u ca 9 phm t hoc thuc ci Dc, phi tri qua 6 i, mi phm hoc cn hai i, mt i, hay na i, khng nht nh, cng li l 6 i. Cc v A-na-hm on tr 3 phm t hoc cht thuc ci Dc, phi tri qua 1 i, mi phm ch cn na i, hoc 1/4 i, khng nht nh, cng li l 1 i; con s -rp ghi trong biu, l ch cho ngha ny. 27. Xin xem li ch thch s 7, bi 18, sch S Cp. 28. Xin xem ch thch s 11, bi 14, sch S Cp. 29. Nh trn. 30. c Pht ly tm i bi nhip ha chng sinh, thng an tr ba nim, cho nn gi l i bi tam nim tr: 1) Chng sinh tin Pht, nhng Pht khng sinh tm vui mng, m lun an tr chnh nim, chnh tr; l nim tr th nht. 2) Chng sinh khng tin Pht, Ngi cng khng sinh tm phin mun, m lun an tr trong chnh nim, chnh tr; l nim tr th nh. 3) Cng mt lc c chng sinh tin v c chng sinh khng tin, c Pht bit r nhng khng sinh tm vui mng, cng khng sinh tm phin mun, m lun an tr trong chnh nim, chnh tr; l nim tr th ba. 31. Ly 5 php cng c thnh tu Pht thn, gi l nm phn php thn: 1) Gii php thn, ngha l c Nh Lai, c ba nghip u hon ton xa la lm li. 2) nh php thn, ngha l c Nh Lai chn tm tch dit, hon ton xa la vng nim. 3) Tu php thn, ngha l c Nh Lai chn tr sng sut ton vn, thy r tnh tng ca vn php. 4) Gii thot php thn, ngha l c Nh Lai, thn tm hon ton gii thot mi rng buc vng bn. 5) Gii thot tri kin php thn, ngha l c Nh Lai c y tri kin, t bit r mnh tht s gii thot. Nhng trong kinh i Nit Bn Pht dy: A-la-hn l hng v hc c nm phn php thn; l gii, nh, tu, gii thot, v gii thot tri kin vy. Cn c theo li dy ny th hng A-la-hn tiu tha cng c y 5 phn php thn, chng qua khng c rt ro nh ch Pht m thi.

158

Gio Khoa Pht Hc - cp hai

BI TP
1) Hy gii thch hai t Ty-tn-hnh v Ty-php-hnh. 2) Cc t Trung-bt, Sinh-bt v Hin- bt ngha l g? 3) Tu-gii-thot A-la-hn v Cu-gii-thot A-la-hn khc nhau th no? 4) 9 a l g? 5) Cc qu v D-lu, Nht-lai, Bt-hon, v A-la-hn, phi on hoc nh th no? 6) Hng A-la-hn tiu tha cng c 5 phn php thn. Hy dn li dy ca Pht trong kinh chng minh iu .

159

Gio Khoa Pht Hc - cp hai

Bi 36

TRCH C KINH VN (phn 1)

KINH I BT NH BA LA MT A1(1) 1. Ch v i B-tt nn dng phng tin v tr(2) m an tr ni tu gic siu vit(3), c ngi an tr v ni an tr u khng vng mc; nn dng phng tin v x, lm cho ton vn cng c b th siu vit, c ngi b th, ngi nhn ca b th v vt c b th u khng vng mc; nn dng phng tin v h, lm cho ton vn cng c tr gii siu vit, c tng phm gii v tng khng phm gii u khng vng mc; nn dng phng tin v th, lm cho ton vn cng c nhn nhc siu vit, c tng ng v tng bt ng u khng vng mc; nn dng phng tin v cn, lm cho ton vn cng c tinh tn siu vit, thn tm sing nng hay bing nhc u khng vng mc; nn dng phng tin v t, lm cho ton vn cng c thin nh siu vit, c thin v hay khng c thin v u khng vng mc; nn dng phng tin v trc(4), lm cho ton vn tu gic siu vit, tnh hay tng ca cc php u khng vng mc.2 2. B-tt tu tp tu gic siu vit, i vi tt c cc php, khng chp trc vo c hay khng phi c, thng hay khng phi thng, kh hay vui, ng hay v ng, tch tnh hay khng tch tnh, khng hay chng khng, c tng hay khng tng, c nguyn hay khng nguyn; tng ng vi cc php nh th th mi ni c l tng ng vi tu gic siu vit. 3. Cc v i B-tt thu o bn tnh ca tt c cc php u khng, th khng c nhng kin chp nh ch bai hay khen ngi, tn gim hay ch li, kiu mn hay khim cung, sing nng hay bing nhc, tr tu hay ngu si, t bi hay hung bo, phi hay quy, tch tnh hay lon ng, sinh khi hay tiu dit, v.v... ni chp trc m khng chp trc, cng khng c g chp trc; v sao? V bn tnh l khng, cho nn vnh vin on tr tt c chp trc hay khng chp trc. 4. Ngi X Li T3 hi ngi Thin Hin4 rng: T tnh ca tu gic siu vit l g? T tnh ca cc php l g? Ngi Thin Hin tr li: V tnh chnh l t tnh ca tu gic siu vit; v tnh chnh l t tnh ca cc php. Do m bit rng, tu gic xa la t tnh ca tu gic, cc php xa la t tnh ca cc php; tu gic xa la tng ca tu gic, cc php xa la tng ca cc php; tnh cng xa la tng, tng cng xa la tnh; tnh cng xa la tnh, tng cng xa la tng. Nu

160

Gio Khoa Pht Hc - cp hai

tu php m khng xa la tu tng, khng xa la c php ln tng, th khng phi l tht hnh tu gic siu vit. 5. Ngi X Li T hi ngi Thin Hin: Khi B-tt tu tp tu gic, ni tu gic khng c g nm bt, ngha y th no? Ngi Thin Hin tr li: Tu gic ly v tnh lm t tnh, th t tnh khng th nm bt; t tnh khng th nm bt th chng c g na nm bt, chng c g chp trc. 6. c Pht bo ngi Thin Hin: Khi B-tt tu tp tu gic, nn dng ci tm tng ng vi nht thit tr tr5(5) qun chiu cc tng trng ca cc php nh thng v v thng, vui v kh, ng v v ng, tnh v bt tnh, khng v chng khng, c tng v khng tng, c nguyn v khng nguyn, xa la v khng xa la, tch tnh v khng tch tnh v.v..., tt c nhng tng trng nh th u khng th nm bt. 7. Ngi Thin Hin ni: Hng B-tt t lc mi pht tm khng thy cc php c sinh c dit, c n c i, c thm c bt, c d c sch; cng khng thy c tm Thanh-vn, tm c-gic, tm B-tt, hay tm Nh-lai; nh th gi l tm bnh ng tuyt i ca B-tt. 8. c Pht bo ngi Thin Hin: B-tt nn dng ci tm nht thit tr tr cng tm i bi lm thng th, ly ci khng nm bt lm phng tin, an lp v lng hu tnh ni php xut th, t su php qua b cho n tu gic v thng. Tuy l c nhng vic lm nhng khng c mt vic g l chn tht; v sao vy? V tnh ca cc php vn l khng, tt c u nh huyn ha. 9. c Pht bo ngi Thin Hin: Khi B-tt tu tp tu gic, tuy qun chiu tt c php u khng c s hu, khng th nm bt, rt ro thanh tnh, cho nn khng ci xe ln ra ni ny vo ni kia; nhng cng ly ci khng nm bt lm phng tin ci xe ln m vt thot bin sinh t ba ci, t n nht thit tr tr, lm li lc cho tt c hu tnh, cho n sut cng v lai, mi mi khng bao gi chm dt.

CH THCH
01. Gi tt l i Bt Nh Kinh, do php s Huyn Trang (i ng) dch, gm c 600 quyn, l kinh in ch yu trong ton b kinh Bt Nh. 02. Xin xem li hai bi 11 v 12 sch S Cp. 03. Xin xem li ch thch s 1, bi 15 trc. 04. Tu B dch l Thin Hin, cng dch l Khng Sinh, l mt trong 10 v t ln ca Pht, c xng tng l ngi hiu r v tnh khng bc nht; cho nn, nh uy lc gia h ca Pht, ngi tng thuyt ging v ngha thm su ca kinh Bt Nh. 05. c Pht bit r tt c cc php, cho nn tr tu ca Pht c gi l nht thit tr. Nht thit tr cng l mt trong ba tr, nhng n thng dng ch cho tr tu ca Thanh-vn, Duyn-gic; cho nn,

161

Gio Khoa Pht Hc - cp hai phn bit, nht thit tr ca Pht c gi l nht thit tr tr, ni, l th tr tu th thng hn ht trong cc th tr tu.

PH CH
(01) Kinh i Bt Nh Ba La Mt a (Maha-prajnaparamita-sutra), gi tt l i Bt Nh, l b kinh do php s Huyn Trang dch ra Hn vn vo i nh ng, gm 600 quyn, c coi l b kinh s nht trong kho thnh in Pht gio. Gio l Bt Nh ch r, mi hin tng trong th gian u do nhn duyn ha hp lm thnh, bn cht ch l h huyn, trng rng, khng chn tht; phi dng tr tu qun chiu mi thy r ci chn tng y, mi ph b c nhng nhn thc sai lm trc v s vt, dt tr mi i chp i vi th gian, chng nhp chn l, t n cnh gii gic ng gii thot (tc thnh Pht). Vi ni dung nh th, gio l Bt Nh c coi l loi l lun c s ca Pht gio i tha. B kinh i Bt Nh (600 quyn) do ngi Huyn Trang dch vn khng phi l mt ton b thun nht (c thun t mch lc xuyn sut t u n cui) t nguyn th, m l mt tp i thnh ca nhiu bn kinh ri rc nhng cng cha ng t tng Bt Nh. Nguyn v, cc kinh thuc h t tng Bt Nh vn c c Pht Thch Ca Mu Ni ging ni trong mt thi gian di, nhng khng phi lin tc mt ln l xong, m chia lm nhiu php hi, ti nhiu o trng khc nhau (nh Linh-thu, K-vin, cung tri Tha-ha-t-ti, v.v...). Sau khi Pht nhp dit, n khong cui th k th 1 u th k th 2 TL, cc kinh thuc h Bt Nh mi bt u c kt tp; nhng cng khng phi kt tp y mt ln, ti mt ni v do mt tp th ch tng nht nh no, m chng c kt tp ri rc, tri qua thi gian lu di, ti nhiu a phng khc nhau t Nam-n cho n Bc-n. Theo cc nh nghin cu Pht hc, kinh o Hnh Bt Nh (cng c tn l Tiu Phm Bt Nh) l bn kinh xut hin u tin trong cc kinh thuc h t tng Bt Nh, vo khong u th k th 2 TL. Bn Phn ng ca kinh ny c ngi Trc Pht Sc (ngi n) mang truyn vo Trung-quc vo cui i vua Hn Hon (147-167), v c ngi Chi Lu Ca Sm (ngi nc Nhc-chi, n Trungquc vo nm 167) dch ra Hn vn vo nm 169. l bn kinh u tin bng Hn ng trong h Bt Nh ti Trung-quc. Sau , bn kinh ny cn c nhiu v khc na dch li, cho nn c nhiu bn dch khc nhau, trong c bn dch ca php s Huyn Trang. Ngi Huyn Trang dch li bn kinh ny, v t thnh Hi Th Bn ( T Hi) trong b kinh i Bt Nh Ba La Mt a. Sau Tiu Phm Bt Nh, cc kinh khc nh i Phm Bt Nh, Thng Thin Vng Bt Nh, Vn Th S Li S Thuyt Bt Nh, v.v... tip tc xut hin v u c phin dch ra Hn vn. Nh vy, trc ngi Huyn Trang c nhiu bn kinh thuc h Bt Nh c phin dch, nhng chng ch l nhng bn kinh l t, cha c h thng ha cho hon b; hn na, chng cng cn thiu st nhiu, cha c truyn y vo Trung-quc. Khi t n- tr v nc (nm 649) sau 17 nm du hc, ngi Huyn Trang mang theo v rt nhiu kinh in, trong c cc bn kinh thuc h Bt Nh m trc cha c truyn vo Trung-quc. T u nm 660, ti cha Ngc-hoa (trong kinh thnh Trng-an), ngi Huyn Trang bt u cho thu thp tt c nhng bn kinh Phn ng thuc h t tng Bt Nh (gm cc bn do chnh ngi mang t n- v v cc bn vn c truyn vo Trung-quc t trc), t chc mt n trng dch kinh vi qui m rng ln (khng phi vi vi mi v m ti hng trm v), chuyn dch b kinh i Bt Nh. Nhng kinh no cha dch th ngi dch mi, nhng kinh no c dch t trc th ngi dch li, rng r trong 4 nm (t u nm 660 n cui nm 663) th hon tt, gm c thy 600 quyn, t tn l i Bt Nh Ba La Mt a Kinh. T bn dch ny ca ngi Huyn Trang, Vit-nam, i lo ha thng Thch Tr Nghim dch ra Vit vn, tri di n 8 nm (1972-1980) mi hon thnh. (02) V tr: Tr ngha l yn mt ch, trong Pht hc n cn c hiu ngha bng l bm gi, chp trc. V tr l mt thut ng Pht hc, c ngha l tm khng chp trc vo mt i tng

162

Gio Khoa Pht Hc - cp hai nht nh. Tm khng bm gi vo bt c mt i tng no th tm c t ti v ngi; l tm gic ng gii thot. Nu tr tc l vng mc, ri pht sinh tham i, l u mi ca sinh t lun hi. (03) Tu gic siu vit: Ting Phn bt-nh (prajna) c dch ngha l tr tu, nhng khng phi l th tr tu thng thng th gian, m l th tr tu cao siu, rt ro ca cc bc gic ng. Ting Phn ba-la-mt-a (paramita) c dch ngha l o b ngn, tc l vt khi ba ci, n b gii thot. Vi ngha y, chng ti xin dch ch bt nh l tu gic, ch ba la mt a l siu vit; v gom hai ch y li l tu gic siu vit. (04) Cc t v x, v h, v th, v cn, v t, v trc, xin xem li phn ch thch bi Tng Hp Yu Ch Cc Bi 10, 11 v 12, sch GKPH I, do Hnh C dch v ch thch b tc. (05) Nht thit tr tr: T ny c dng ch cho tu gic siu vit ca Pht, l th tr tu th thng hn ht trong cc th tr tu. Tr tu ca hng Thanh-vn, Duyn-gic bit r tng tng ca vn php l tng khng, gi l nht thit tr. Tr tu ca cc v i B-tt bit r bit tng (mi tng sai bit) ca cc php (nh th m dng nhiu phng tin khc nhau sinh), gi l o chng tr. Tr tu ca ch Pht th bit r c tng tng v bit tng ca vn php, gi l nht thit chng tr, hay cng gi l nht thit tr tr. S d gi tr tu ca Pht l nht thit tr tr, v phn bit vi nht thit tr ca hng Thanh-vn Duyn-gic.

BI TP
1) B-tt tu tp tu gic siu vit, cn tng ng vi nhng php no mi c th tng ng vi tu gic siu vit? 2) T tnh ca tu gic siu vit l g? T tnh ca cc php l g? 3) Khi B-tt tu tp tu gic, ni tu gic khng c g nm bt, khng c g chp trc; v sao? 4) Sao gi l tm bnh ng tuyt i ca B-tt? 5) B-tt an lp v lng hu tnh ni php xut th, tuy c nhng vic lm m khng c vic no l chn tht; v sao? 6) B-tt ly g lm phng tin c th ci xe ln m vt thot ba ci, t n nht thit tr tr, lm li lc cho tt c hu tnh?

163

Gio Khoa Pht Hc - cp hai

Tng Hp Yu Ch Cc Bi 34, 35 v 36
1. Ch tiu ca tng Thnh Tht ch n qu A-la-hn m thi, khng tin thm na ly qu Pht lm mc ch, cho nn khng th c lit vo hng cc tng phi i tha. Tuy nhin, nhng gio ngha chnh yu m tng ny nu ln, nh qun chiu ng v php u khng, on tr phin no chng v s tri chng; nh qun chiu hai php sc v tm rt cuc l trng khng v.v..., u hm cha ci cht v i tha. Tic thay, mc thnh tu ti hu ca n li ch hn hp ch thn lnh tr dit gii thot sinh t! Nh th c th bit, i vi tng ny, vic on tr kin t hoc l ch ct chng nhp v d nit bn, l s thc; cn nh thnh tu s nghip gic ng trn vn, t c nm phn php thn ca Nh Lai, th hon ton khng c kh nng! 2. Sc tc l khng, c ngha rng, sc l do duyn sinh cho nn khng c t tnh; chnh l ng th tc khng. iu ni ln rng: T th ca sc ch l s gi hp ca rt nhiu iu kin; nhng nu xt r t n v gc ca tng iu kin y th chng tm thy c ci g l t th ca sc; cho nn ni sc l khng. n nh tng Thnh Tht ni cc vi l khng, th c hai im khng ng: im th nht, khng c cc vi. V d, em hai phn t cc vi chng ln nhau ti mt ch, khi hai th cc vi y tip xc nhau th cng ging nh hai ht bi chm nhau; vy th, ci ch m chng chm nhau y ch l mt im ? Hay l ton b? Nu l ton b th bin thnh mt th m khng thnh hai th; nu ch l mt im th ch chng cha chm nhau cn nhiu, vn cn c th chia ch na, th th u c phi l cc vi?! Nh vy l ci ngha cc vi khng th thnh lp c. im th nh, cc vi khng phi l khng. Bt lun l vt g, d em chia ch cho n cc vi th n cng c mt th tch, ch khng th no l trng rng. Ni rng em cc vi chia ch n v hn th s thnh trng rng, th li ni ny khng ph hp vi s thc. ch l t tng bin k s chp ca phi Thng Lun ngoi o(1), khng ph hp vi gio php ca Pht. 3. Nh Pht ni: Sc php l do nghip lc pht sinh, nu nghip tiu dit th sc t hy hoi; l sc php c sinh c dit. Li ni: Mt ngi c o vin tch th c mi phng h khng thy u tiu mt. l chnh bo dit th y bo cng dit . Nhng cc nh vt l hc trc y tng nu ln thuyt vt cht khng mt. H dng phng php phn tch v tng hp trong ha hc m chng minh rng, vt cht gim ch ny th tng ch kia, dit ni ny th sinh ni khc; nh th l tri ngc vi thuyt vt cht c sinh tt c dit ca nh Pht. Nhng t sau khi nguyn t nng c pht hin, chng minh rng, vt cht c th bin ha thnh nh sng v sc mnh m tiu mt. S kin ph nh thuyt vt cht bt dit trc, li chng minh cho tnh chnh xc ca hc
164

Gio Khoa Pht Hc - cp hai

thuyt nh Pht. Th mi bit, khoa hc cng pht trin, cng lm sng t gi tr ca Pht hc. Trong cc tn gio, ch c Pht gio l c th cng vi khoa hc soi sng cho nhau. 4. Nhn trong Biu 1, thy ngi t qu Bt-hon, cch thc chng nhp nit bn ca h c nhiu th, th bit rng, tt c nhng ngi tu hnh, cn kh ca mi ngi u khc nhau, m cc phin no kin t ca h dy mng cng khng ging nhau; bi vy, vic tu nhn v chng qu ca h cng mun vn sai khc. u l do tp kh ca nhiu i trc v cng phu tu tp su cn m kt qu theo c hnh thnh. l mt vic. on tr sch ht kin t hoc trong ba ci mi chng c qu A-la-hn. on hoc cng ging nh cht t tay chn, cht ri th khng cht li na, v tay chn khng sinh tr li; nu c th sinh tr li v phi cht li, th khng th ni l on tr. Nh vy, c coi theo s vic ny, bc A-la-hn on tr kin t hoc trong ba ci, on hoc chng qu th hoc nht nh s khng ny mm tr li, v qu cng nht nh s khng ri mt na. Th mi bit, cc tit ni rng Nhng v A-la-hn cn c tr n, nu gp c duyn s b li tr li qu Bt-hon, gi l Thi php tng..., cho n ... v s ri mt cng qu nn thng mun t st nhp v d nit bn, gi l T tng, u l phng tin thin xo vi mc ch gip cho hnh gi thy c s nguy him ca tm bing tr, nhn m lun mi tinh tn dng mnh, khng dm bung lung. Nu xt mt cch thc t, t n a v A-la-hn th nht nh s khng a lc tr li vo ba ci, m cng qu cng khng bao gi ri mt. li l mt vic. 5. i vi Bt Nh, ng c t tng cho l ngoan khng! Nu khng c g ht th h tt c Pht phi lp ra ci gi danh t trong ci khng ?! V sau khi lp xong ri, li phi dng bao nhiu l phng php, ngn t, tiu ph thi gian mt 22 nm, ph tr n, h chng l t mnh chuc ly phin phc ?! Gi s bt nh ch l h v, th ti sao n c khen ngi l ngn n sng ca nm php qua b(2), v l m ca ch Pht ba i? c Lc T tng tn dng kinh Bt Nh rng: Ma Ha Bt Nh Ba La Mt l tn qu hn ht, l cao siu tuyt nh; khng , khng i, cng khng n; ch Pht ba i u t m sinh ra. Th mi bit, trong qu trnh tu o, gio l Bt Nh chim mt a v trng yu bit chng no! Nu khng c n, mt bc bnh thng thi, cng khng bc ti c! Nhng ngc li, cng ng nn bo Bt Nh l c! Nu n l c, th tt nhin c tnh c tng, c th dng su cn su thc bit n. V nh vy th trong kinh khng nn ni Bt nh ly v tnh lm t tnh cho nn t tnh khng th nm bt; t tnh khng th nm bt cho nn khng c g bm gi, khng c g chp trc.! Ni mt cch tng qut, tu tp Bt Nh th trong tm hnh gi, dy cng dy khng c, ni cng ni khng ra, bt lun ni l hay ni s, ngi tr th ni no cng kh hp c vi l Bt Nh, ngi ngu th ni no cng tri ngc vi l Bt Nh. Hnh gi nu mun hiu r tng tn l Bt Nh, ch
165

Gio Khoa Pht Hc - cp hai

trng cy vo s lnh ng m thi. Nhng c th lnh ng hay khng th lnh ng, cn quan h ti chuyn c tu hnh hay khng tu hnh; ngoi ra, tht khng c bin php no khc! 6. Kinh i Bt Nh tng cng c 600 quyn. l b kinh c s quyn nhiu nht, m cng l dch phm kit xut nht trong s nghip phin dch kinh in ca php s Huyn Trang; ngi bt linh ng, m mt ch cng khng khinh sut, lm cho ngi c lng d th thi, lo phin sch khng. Trn php hi Bt Nh c mt hin tng k c ng nn ch : l tn gi Thin Hin vi thn Thanhvn m din ni ngha su xa ca gio l Bt Nh. Chiu theo l m ni, loi gio l vi diu c y th n hng i B-tt cng cn khng bit, hung chi l hng Thanh-vn, m li cn din ni! Nguyn lai ca s vic ny, ch l nh vo oai thn gia h ca c Pht Thch Ca Mu Ni, m khin nn c kt qu nh th; tc l khin cho k tiu c cng tuyn ni c i php. Nh vy, y tn gi Thin Hin ni gio l Bt Nh, cng tc l Pht ni. Trn php hi Hoa Nghim, tnh hnh cng ging nh vy: Cc v B-tt ni ngha l vi diu ca Pht php cng chnh l nng vo oai thn gia h ca c Thch Tn vy. 7. Ngi tu hnh on hoc ti u th la khi c ni no? Ngi ch on tr cc hoc ci Dc m cha on tr cc hoc ci Sc, ch c th thot ra khi ci Dc m thi, ch khng th thot khi hai ci Sc v V-sc; ngi ch on tr cc hoc ci Dc v ci Sc m cha on tr cc hoc ci V-sc, ch c th thot khi ci Dc v ci Sc, ch khng th thot khi ci V-sc. Cng ging nh ngi thch k n, c bc v coi ht m khng thch ung ru, th ch c th xa lnh qun ru ch khng th xa lnh v trng, sng bc v rp ht. Cho nn, hnh gi bng vo chnh sc mnh vt thot ba ci, trc ht tt nhin l bng vo chnh sc mnh, ph tr ht kin t hoc trong ba ci, chng t qu v A-la-hn, ri mi vt thot ba ci. Nu cn st mt ho li no cha ph tr, kip sau s phi tr li ci ny, ng tng l ri khi c, kh lm! V vy cho nn, tu Tnh- vi php mn Nim Pht, nh vo nguyn lc ca Pht, trc l c sinh v nc Pht, thot khi ba ci, dt sinh t, sau s dn d on tr kin t hoc; mi tht l mt tnh ton sng sut trong thi i mt php ny. Ngoi tr php mn ny ra, i vi cc php mn khc, vi con ngi phm phu nghip chng su dy tr tu yu km nh chng ta y, s rng trong mt i ny khng lm sao thnh tu c. Thng hoc khng th thot khi ba ci ngay trong i ny, m nhng chng t c nghip ca ba ng d trong thc a-li-da li thnh thc trc, th trong kip sau khng chc g cn gi c thn ngi! Nh vy th chng bit n i kip no mi xa la c ba ng d, ni chi n vic on hoc vt thot ba ci. l t tin thi qu m thnh ra b thit thi vy. 8. Tuy bit cc php u khng, nhng khng bao gi lm php c, b php lnh; vy, trong qu trnh tu tp, tt c nhng vic ng lm u nn lm, nhng lm m khng chp trc tng php, tng cng c, vnh vin xa la hai bn,
166

Gio Khoa Pht Hc - cp hai

ng vng trung o; l im ti trng yu ca vic tu tp Bt Nh, v c th th mi tng ng vi tu gic siu vit. 9. on hoc chng qu u ch do tm thc, m hoc th khng c thc cht, tm th khng c hnh tng; nu mt nim gic ng th cc hoc u tiu tr, khng nht thit phi y chiu mt thi gian hn nh no. Trong gio php tiu tha, nh Qun Kinh c chp, vua Tn B Ta La trong ngc ti, va thy c c Th Tn ngoi xa, lin ci u nh l, tc khc chng qu A-na-hm! Li nh ngi A Nan, sau khi Pht dit , khi khi s kt tp Ba Tng, ngi vn cha on tr sch ht phin no; b tn gi i Ca Dip qu trch, khng cho d kt tp, ngi lin v phng ring nm ngh, nhng u cha ng gi th hot nhin khai ng, chng qu A-la-hn! l nhng trng hp ch mt nim m siu thot ba ci, u c n chiu vo th t thi gian l bao nhiu i, bao nhiu kip! Khng nhng tiu tha nh th, m i tha thnh Pht c lc cng nh vy: Nh thi t Tt t a ngi ci cy b ;(3) nng Long N php hi Php Hoa;(4) ng t Qung Ngch php hi Nit Bn;(5) v.v... u l ch trong mt nim m siu thot ba ci, u c n chiu theo th t thi gian ba i a tng k kip! i , nhng v n siu tam gii nh vy, d nhin u tu nhn t bao kip trc cho nn mi chng qu i ny; v trong khong trung gian , cc ngi cng tng th hin nhiu thn Pht hay Btt thuyt php sinh. Ni mt cch tng qut, trong thi gian tu nhn th gi l tim, m lc chng qu th gi l n; nu khng c thi gian tim trc kia th cng khng c lc n by gi. Ngi hc Pht trong lc c tng kinh lun, nu pht hin c iu g ghi chp khng ging vi bnh thng, th chc chn phi c l do c bit no . Nu mun hiu bit rch ri l do , th nht l t mnh phi c tr tu, th nh l phi hc rng bit nhiu, th ba l phi tham kho vi cc bc thin tri thc; khng c ba iu th khng c cch g khc hiu c.

CH THCH (ca ngi dch)

(01) Thng Lun: tc hc phi Thng Lun (Vaisesika), mt trong 6 phi trit hc n-. Hc phi ny c sng lp trong khong t th k 3 tr. TL n th k u TL; trc khi B-tt Long Th ra i, n c thnh hnh. Tng truyn, trong khong thi gian , mt v lun s ngoi o tn u Lu Kha (Ulaka), trc tc b Thng Lun Kinh (Vaisesika-sutra), l thnh in ca hc phi Thng Lun. Bn cnh phi Thng Lun cn c phi S Lun (Samkhya), l hai hc phi ngoi o ng thi rt hay gy tranh lun vi Pht gio. (02) Nm php qua b (ng ): l nm hnh tu tp ln lao ca hnh gi thuc B-tt tha, gm c b th, tr gii, nhn nhc, tinh tn, v thin nh. Nu k thm tr tu th gi l su php qua b (lc ), nhng v nh tr tu soi sng m cng phu tu tp nm php kia c thnh tu vin mn l ngha

167

Gio Khoa Pht Hc - cp hai ca thnh ng ng minh ng; nn y ch k c nm php qua b, cn tr tu th c coi l bao trm c nm php . (03) Thi t Tt t a, sau 6 nm tinh tn tu hc theo cc gio thuyt ngoi o, khng t c thnh qu gic ng nh Ngi mong mun; bn t tm mt phng php tu cho ring mnh. Ngi tnh ta di ci cy tt-bt-la, quyt tm h th cng phu thin qun. Sau 49 ngy m suy nim chn l, qun chiu thc ti, vo bui khuya hm y, khi sao mai va xut hin th tm tr Ngi cng cht bng sng, mn v minh che lp tm tr Ngi t v s kip, trong pht chc b qut sch; mi tham i, nhim hon ton b tiu tr, Ngi chng nhp tht tng ca vn php, tr thnh bc Ti-chnh-gic, tc thnh Pht, hiu l Thch Ca Mu Ni. (04) Long n l con gi ca long vng Ta-kit-la, mi 8 tui tc thn thnh Pht. Phm B t a trong kinh Php Hoa c chp: Nng Long n mi 8 tui m thng tu kit xut, c th th tr php tng su kn ca ch Pht, pht tm b v thng, c bc bt thi chuyn. Ngay trong php hi Php Hoa, nng hin ra trc Pht; sau khi ch thnh nh l Pht, nng em vin ngc qu tr gi bng c ba ngn i thin th gii, dng cng Pht. Do cng c , nng lin chuyn thn n thnh thn nam, y hnh B-tt; v ch trong pht chc, lin sang th gii V-cu phng Nam, ngi trn ta sen bu, thnh bc Chnh-ng-gic. (05) Phm Phm Hnh trong kinh i Bt Nit Bn c ghi: Nc Ba-la-ni c ngi t tn Qung Ngch, mi ngy git c trm, c ngn con d. Mt hm ng gp tn gi X Li Pht, c tn gi gio ha, th gii bt quan trai mt ngy m; sau khi cht c sinh ln ci tri, lm con trai ca thin vng T Sa Mn. Sch Tc Truyn ng Lc, q. 28, mc ng Sn Gic Thin S cng chp: Qung Ngch chnh l mt tn git ngi khng gm tay; nhng khi nm con dao t xung th lp tc thnh Pht.

168

Gio Khoa Pht Hc - cp hai

Bi 37

TRCH C KINH VN (phn 2)

KINH I BT NH BA LA MT A 10. Ngi Thin Hin ni: Su php qua b(1), mi php u c hai phng din: th gian v xut th gian. Nu khi thc hnh php b th m ly ci s c lm phng tin, vng mc vo ba vng(2) m b th: tc khi nim c mnh b th, c ngi nhn b th, v c vt c dng b th; l th gian. Nu ba vng thanh tnh(3), tuy c hi hng v qu v v thng b m khng thy c mt tng nh my may no; l xut th gian. Cc php tr gii, nhn nhc, tinh tn, thin nh, tr tu, cng u nh vy. 11. Ngi Thin Hin bo cc v thin t rng: V vn ny ti cha h ni mt ch no, qu v cng cha tng nghe, th ly g hiu! V sao? Tu gic siu vit rt su xa, vt ln trn tt c vn t v ngn thuyt. T trong tu gic siu vit , ngi ni, ngi nghe v ci c th hiu, u khng th nm bt c. Ci chn tng ca qu v gic ng cao tt m tt c cc c Nh Lai chng c, cng su xa nh vy. 12. Lc by gi trong php hi, c mt v t kheo thm ngh rng, ta nn knh l php tu gic siu vit. Trong tuy khng c cc php sinh dit, nhng c th hin by gii un, nh un, tu un, gii thot un, gii thot tri kin un;(4) cng c th hin by qu D-lu, qu Nht-lai, qu Bt-hon, qu La-hn; cng c th hin by qu c-gic; cng c th hin by qu B- V-thng; cng c th hin by Pht bo, Php bo v Tng bo; cng c th hin by chuyn bnh xe diu php1 ha cc loi hu tnh. c Pht bit c ngh y, lin bo v t kheo: ng vy! ng vy! Tu gic tht cao su vi diu, rt kh lng! 13. Pht bo ngi X Li T: Cc php khng th nm bt; thc tng chn nh ca cc php2 cng khng th nm bt; v sao? Cc php trong th gian cn khng th nm bt c, hung chi l thc tng chn nh ca cc php, th lm sao m nm bt c! Khi c Pht ni v tng chn nh ny th mt vn ba ngn v t kheo dt ht lu hoc, tm tr bng sng, chng qu A-la- hn; nm ngn v B-tt ln chng v sinh nhn; su vn v B-tt dt ht lu hoc, tm tr rng sng, chng qu A-la-hn. c Pht bo ngi X Li T: Su vn v B-tt ny, trong qu kh tng cng dng nm trm c Pht. ni mi c Pht, qu v y u pht nguyn ln, xut gia tu hnh, nhng ch tu tp nm php qua b m
169

Gio Khoa Pht Hc - cp hai

khng pht nguyn tu php tr tu, m cng khng c phng tin thin xo, khi t tng d bit, v thc hnh nhng hnh d bit. Trong khi tu tp cc php qua b th ba vng khng thanh tnh, cn vng mc vo cc tng, khng chng nhp c qu v chnh tn li sinh(5) ca B-tt. Tuy c hnh nguyn B-tt, c tu tp ba ca gii thot(6), nhng v xa la tr tu v sc phng tin thin xo, cho nn thc t chng c ch l qu v Thanh-vn m thi! 14. Pht bo ngi Thin Hin: Nu mt v B-tt nghe Pht ni php m pht sinh lng tin hiu sau xa, hon ton khng nghi ng, khng mc vo gii cm th, khng ri vo c kin, khng bm vo nhng vic tt p thuc th tc, l thanh tnh. V B-tt y trn i khng knh l cc v thin thn no khc (nh cc ngoi o th gian tng th knh), cng khng dng cc vt dng trang nghim cng dng thin thn v ngoi o; nu thnh tu cc hnh trng nh th, phi bit rng, l v B-tt bt thi. 15. Pht bo ngi Thin Hin: Tt c cc bc D-lu, Nht-lai, Bt-hon, Lahn, Duyn-gic, B-tt, Pht, u t v vi m hin th. Thc ra trong php v vi khng c sai bit, ta ch y theo th tc m ni hin th, ch khng y theo thng ngha(7), v trong thng ngha khng c ngn thuyt cng nh tr tu phn bit, cho nn khng th c hin th. Cc php qu kh cn khng c, hung h l v lai, nhng v cc loi hu tnh u khng hiu bit t tng ca cc php u khng, cho nn, v lm li ch cho h, ta phng tin ni n qu kh, v lai; k tht, trong ci tnh khng ca t tng cc php , c qu kh v v lai u khng th nm bt. 16. Pht bo ngi Thin Hin: Ba ca gii thot thu nhip tt c cc php. Mt, cnh ca gii thot KHNG, l qun chiu thy r tt c cc php u khng; hai, cnh ca gii thot V TNG, l qun chiu thy r tt c cc php u xa la hnh tng; ba, cnh ca gii thot V NGUYN, l qun chiu thy r tt c cc php u xa la nim mong cu; khng thng qua ba cnh ca gii thot ny, th d c tu tp php mn g cng khng th tin trin c.

CH THCH
01. Gio php ca Pht nh bnh xe xoay vng, c th chuyn phm thnh thnh, c th ph sch tt c phin no, gi l php lun; ni gio php, chng sinh, gi l chuyn php lun. 02. Do php qun php khng m thy r php l khng, th thy c chn nh, gi l php khng chn nh. Nu qun chiu thy cc php u khng tc l thy c tht tng chn nh ca cc php. Trn thc t, cc php u khng c t tnh, tc l ng th tc khng, cho nn chn nh ca cc php l chnh ngay ni s hin hu ca cc php.

170

Gio Khoa Pht Hc - cp hai

PH CH
(01) Su php qua b (lc ): Ngi Trung-hoa dch m ting Phn paramita thnh ba-la-mta, hay gn hn l ba-la-mt, v dch ngha l o b ngn, hay . Ngha ting Vit ca t o b ngn l b bn kia, v ca t l qua, vt qua, a qua (sng). o Pht thng v v minh, m mui nh l dng sng (sng m), v sinh t lun hi nh l bin c (bin sinh t). Vy, qua b (sng, bin) l vt qua sng m n c b gic ng, vt qua bin sinh t n c bn gii thot. Su php qua b l su hnh tu tp ln lao ca ngi pht tm B-tt. Nh thc hnh su i hnh ny m B-tt c th t mnh vt thot (t ) v a bao nhiu ngi khc vt thot ( tha) ba ci, n c b bn gic ng gii thot. Su php qua b gm c: 1) B th: Trong tt c mi trng hp, hnh gi bit em kh nng (ti vt, hiu bit, thng yu v.v...), th gi v tm lc phc v gip i. 2) Tr gii: Gi gn gii hnh ngn nga ti li, to cho mnh ci phong cch oan trang, hnh vi chnh ng, ni nng chn tht, ha i, gy nim tin tng cho mi ngi, gip cho s ha c thnh tu vin mn. 3) Nhn nhc: Lun lun c thi ha nh, an nhin, t ti trong mi trng hp, nghch cnh cng nh thun cnh, tht bi cng nh thnh cng, cha chng c cng nh chng c. 4) Tinh tn: ch kin tr, dng mnh, lun lun thng tin trong s nghip gic ng gii thot. 5) Thin nh: Tm hon ton lng ng, khng cn vng tng, an tr vng chc trong chnh nim. 6) Tr tu: Tu gic sng t sau khi dit tr sch ht mi kin chp, phin no v v minh, thy r thc tng ca vn php. (Xin xem thm sch Lc Gii Nhng Php S Cn Bn do Hnh C bin son, Lng Cy Phong xut bn, ti Montreal, nm 1996.) (02) Ba vng (tam lun): l ba thnh phn lm nn mt ton b ca mt hnh tu. T ny c c bit dng cho su php qua b. Ba vng ca php b th l ngi cho, ngi th nhn, v vt em cho; ca php tr gii l ngi gi gii, gii c gi, v s phm hay khng phm gii; ca php nhn nhc l ngi chu nhn, i tng phi chu nhn, v s ng hay khng ng tm; ca php tinh tn l ngi tinh tn, i tng cn tinh tn t n, v tnh sing nng hay li bing; ca php thin nh l ngi thin nh, cnh gii ca thin nh, v s c hoc khng c thin v; ca php tr tu l ngi c tr tu, bn tnh ca vn php, v tng trng ca vn php. (03) Ba vng thanh tnh (tam lun thanh tnh): Khi tu tp su php qua b, d bt c php no, hnh gi ch bit mt mc tu tp m khng tm chp trc vo ba vng, khng mong cu phc bo hu lu, gi l ba vng thanh tnh. V d, khi tu hnh b th, hnh gi nn b th mt cch v tm, khng rng mnh chnh l ngi b th, ngi kia l ngi th nhn vt b th ca mnh, v ca ci (nhiu t, tt xu v.v...) ny chnh l do mnh em cho ngi. Nu ti mnh l ngi em cho th sinh lng t c, ti ngi th nhn th sinh lng thng hi hoc khinh mn, n ca ci em cho th sinh tm phn bit, so o, i khi cn hi tic, v nh th tc l tm b nhim ; ngay c khi b th mt cch v tm m li mong cu mai sau s c phc, c n n, c gp qu bo tt, v.v... th tm vn b nhim , gi l ba vng khng thanh tnh (tam lun bt tnh), chng c phc bo g, hoc ch c cht t phc bo hu lu th gian m thi. Hnh gi thc hin hnh b th vi tm hon ton v t nh trn, th hi tnh tng ca ba vng u khng, khng vng mc cng khng mong cu, gi l ba vng thanh tnh; chnh l b th ba la mt (hay b th ). (04) Nm un v lu (v lu ng un): Gii un, nh un, tu un, gii thot un, v gii thot tri kin un, l nm th cng c v lu tp hp thnh cnh gii gic ng cao tt ca bc V-hc (tc l qu v A-la-hn ca tiu tha v qu v Pht- ca i tha), cho nn chng c gi l nm un v lu. Theo s gii thch ca Pht gio tiu tha, gii un tc l hai nghip thn v ng v lu; nh un tc l ba th tam mui khng, v tng v v nguyn; tu un tc l chnh tri, chnh kin ca bc V-hc; gii thot un tc l s thng gii tng ng vi chnh kin; v gii thot tri kin un tc l tn tr 171

Gio Khoa Pht Hc - cp hai (on tn phin no m chng nhp tr tu v lu ca bc V-hc) v v sinh tr (tr tu bit r l tr tu ca mnh khng b thi tht). i li vi nm un v lu l nm un hu lu, tc sc, th, tng, hnh, thc, l nm yu t lm thnh hu tnh chng sinh. Nm un v lu l cch gi khc ca nm phn php thn (ng phn php thn), l nm th cng c vn c y trong t th ca Pht. Theo s gii thch ca Pht gio i tha, t th ca Pht vn y nm th cng c, l: 1) Gii thn tc l gii php thn, l thn ng ca Pht u thanh tnh, khng bao gi c lm li nh nht no; 2) nh thn tc l nh php thn, l chn tm tch tnh ca Pht, t tnh bt ng, hon ton xa la mi vng nim; 3) Tu thn tc l tu php thn, cng l cn bn tr, l chn tm rng sng ca Pht, t th khng hn m, thu sut php tnh; 4) Gii thot thn tc l gii thot php thn, l t th khng h ly ca Pht, gii thot tt c mi rng buc; 5) Gii thot tri kin thn tc l gii thot tri kin php thn, l tu gic ca Pht chng bit t th xa nay vn khng nhim , tht s gii thot. Nm phn php thn trn, xt theo th t nhn qu, th do gii m sinh nh, do nh m pht tu, do tu m c gii thot, do gii thot m c gii thot tri kin. Nu xt tng qut hn th c ba phn trc l gii, nh v tu l nhn, cn hai phn sau l gii thot v gii thot tri kin l qu. Nhng d nhn hay qu th cng phi y c nm th cng c trn mi lm nn thn Pht. V nu qun st mi lin quan gia nm un hu lu vi nm un v lu (hay nm phn php thn), ta s thy, nm un v lu (hay nm phn php thn) chnh l nm un hu lu c chuyn ha; theo : - sc un chuyn thnh gii un, hay gii thn; - th un chuyn thnh nh un, hay nh thn; - tng un chuyn thnh tu un, hay tu thn; - hnh un chuyn thnh gii thot un, hay gii thot thn; - thc un chuyn thnh gii thot tri kin un, hay gii thot tri kin thn. C khi HNG c em dng v d cho php thn, cho nn nm phn php thn c gi l nm phn hng (ng phn hng), tc gii hng, nh hng, tu hng, gii thot hng, v gii thot tri kin hng. (05) Li sinh: Ch sinh c ngha l sinh lm phm phu, sinh vo ba ci, do , sinh cng l mt tn khc ca phin no; li sinh ngha l vnh vin xa la s sinh vo ba ci, tc l thot li ba ci. Hnh gi tu tp n khi dt ht kin hoc, bc vo a v Kin-o, thot khi dng phm phu m nhp vo dng thnh ( y l ch cho bc S-a ca mi a B-tt), c gi l li sinh. Vy Li-sinh l mt tn gi khc ca bc Kin-o. (06) Ba ca gii thot (tam gii thot mn): tc l ba cnh ca a hnh gi i vo cnh gii gii thot, chng t nit bn; l: 1) Khng: Qun st thy r tt c cc php u hin hu theo nguyn l duyn sinh, khng c t ng. Khi thng qua c cnh ca khng ny th tm an nhin t ti, khng cn vng mc vo bt c mt php g. 2) V tng: thy r vn php l khng, hnh gi s nhn vn php bng tr bnh ng, khng c cc tng trng sai khc c th nm bt, khng c nhn thc phn bit i vi cc php nh tt xu, t nhiu, hn thua, phi quy, nam n, v.v... Khi thng qua c cnh ca v tng ny th tm an nhin t ti, khng cn vng mc vo bt c mt hnh tng no. 3) V nguyn (hay v tc): Khi thy r cc php l v tng th khp trong ba ci s khng c g mong cu; khng mong cu th khng to tc cc nghip trong vng sinh t lun hi, dt tr au kh, vt thot ba ci, t n cnh gii gii thot, chng nhp nit bn tch tnh. (07) Thng ngha: cng tc l nht ngha, l mt thut ng Pht hc, dng ch cho ci o l chn tht, th thng hn ht, khng c th o l no ca th tc snh bng. l ci cnh gii v tng, siu vit ln trn mi khi nim, khng th dng thc suy t, khng th dng vn t biu th, khng th dng ngn thuyt din t, dt tuyt mi tranh lun. V d, khi ni n Chn Nh, Nit Bn, Nh Lai v.v..., l ni n thng ngha. Nhng s tht tng i trong phm vi th gian, gi l tc ; nhng s tht tuyt i thuc xut th gian, gi l thng ngha (hay chn , hoc nht ngha ).

172

Gio Khoa Pht Hc - cp hai

BI TP
1) Su php qua b, mi php u c hai phng din; hai phng din l g? Th ly php b th lm in hnh ni v hai phng din . 2) Hy gii thch t chuyn php lun. 3) B-tt xut gia, tu tp nm php qua b, ti sao li thnh t qu v Thanhvn? 4) Thnh tu c nhng hnh trng nh th no mi c k l hng B-tt bt thi? 5) Ba ca gii thot l g? mi ca phi qun chiu nh th no? Nu tu tp bt c php mn g m khng thng qua ba ca ny th kt qu s th no?

173

Gio Khoa Pht Hc - cp hai

Bi 38

TRCH C KINH VN (phn 3)

KINH I BT NH BA LA MT A 17. c Pht dy: Qu gic ng cao tt khng c hai hnh tng, v sao? Qu gic ng khng c hai, cng khng c phn bit. Nu ni qu gic ng m thc hnh hai tng, c phn bit, th khng th chng t. Cc v B-tt t c qu gic ng, l ni cc php mn u khng c g thc hnh, thc hnh m khng bm gi, thc hnh m khng c nim v s bung x, khng c nim rng ta ang thc hnh cc php mn. Ngi Thin Hin tha: Khi B-tt tu tp tu gic, chng t qu gic ng m khng c ch thc hnh no, th c phi l khng thc hnh cc php lnh m chng t c qu v gic ng cao tt chng? c Pht dy: Khng phi vy! Qu gic ng ca B-tt tuy khng c ch thc hnh no, nhng cn phi thc hnh cc php lnh, tr ni thn thng th thng, thnh thc hu tnh, nghim tnh Pht 1. n nh qu gic ng cao tt, tuy khng c ch thc hnh, nhng cn phi tr ni cc php lnh, phi tu tp lu di cho cng c vin mn, mi chng t qu v gic ng cao tt. Phi tr ni t tnh vn khng ca tt c cc php v t tnh vn khng ca tt c hu tnh, tu tp cng c cho n khi vin mn, mi chng t qu gic ng cao tt. Nhng phi bit rng, tt c nhng g ni y, u l ty thun theo th tc m din t, trnh by, khng phi l thng ngha chn tht, v sao? trong thng ngha th khng h c php g c th nm bt c. 18. c Pht bo ngi Thin Hin: Hon ton khng c mt s vt g, d c phn lng nh nh u si lng, l s tht, khng h vng; nhng chng sinh trong c chp trc in o, to bao nhiu nghip, lun hi trong cc no, khng th thot khi ci kh sinh t. V nh nm mng thy ngi c nim vui, ngi c thy trong mng cn khng tht c, hung g l nim vui. Tt c cc php th gian v xut th gian, hu vi v v vi, hu lu v v lu, u ging nh cc s vic c thy trong gic mng. 19. c Pht bo ngi Thin Hin: Tt c cc php ph hp vi tng sinh dit u l huyn ha; ch c nit bn l php khng h gi; php ny khng ph hp vi tng sinh dit, cho nn khng phi l huyn ha. D c hay khng c Pht ra i, bn tnh ca n vnh vin l khng, l nit bn, ch khng phi tht c mt
174

Gio Khoa Pht Hc - cp hai

php gi l nit bn; cho nn c th ni: khng c sinh, khng c dit, khng phi huyn ha. 20. Khng th trng thy Nh Lai bng sc thn. Nh Lai tc l php thn, l cnh gii chn nh ca cc php, khng th ni c n c i. Nu i vi php ngha su xa ny m khng hiu bit mt cch chn tht, c chp trc cho rng thn Nh Lai l danh sc(1), c n c i, th phi bit rng, ngi ang m mui i vi php tnh, tht l ngu si, b tri ln trong su ng, chu kh sinh t, khng c mt cht tr tu no, khng hiu g v Pht php. Thn ca Nh Lai khng t u n, trong cng khng c ngi to ra, nhng cng khng th ni l khng nhn duyn sinh. Nhn duyn y c vo cng phu tu tp tnh hnh t bao i trc n ch vin mn, v cng y c vo chng sinh t bao i trc tu hnh c thy Pht, ngy nay nghip qu thnh thc, c c thn Nh Lai xut hin i; n khi sc ha hp ca nhn duyn ht th dit , cho nn ni l khng n khng i. 21. c Pht bo ngi Thin Hin: B-tt thng t tt c cc php t tnh u khng, th trong ci tnh khng , khng thy c s vt no hoc sinh, hoc dit, hoc nhim , hoc thanh tnh; cng khng hoi nghi rng ta s t c, hoc s khng t c qu gic ng cao tt; v sao th? Khi thng t tt c cc php t tnh u khng, tc l qu gic ng cao tt! 22. c Pht bo ngi Thin Hin: Nu c ngi thin nam hay thin n no, d ch mt ln xng nim danh hiu Nam M Pht i T Bi, th ngi thin nam hay thin n y, sut cng trong dng sinh t, cn lnh khng mt, thng trong cc ci Tri, Ngi hng th cnh giu sang sung sng; cho n kip sau cng s thnh Pht v chng nhp nit bn. 23. c Pht bo ngi Khnh H2: Su php qua b l php tng v tn ca Nh Lai, tt c Pht php u t m pht sinh. Tt c php yu m ch Pht trong mi phng ba i ch dy, cng rt ra t php tng v tn l su php qua b ny. Ch Pht trong mi phng ba i u nng vo php tng v tn m tinh cn tu hc, v chng c qu v gic ng cao tt. 24. Thin t Quang c bch Pht: Ch Pht v B-tt u ci Pht thanh tnh, ti sao Th Tn li xut hin ni th gii Kham-nhn3 y xu xa d bn ny? Pht dy: Ch Nh Lai u l ci Pht thanh tnh, khng c ch no l xu xa d bn. c Pht lin dng thn lc lm cho c i thin th gii ny, mt t bng phng nh bn tay, do lu li to thnh, mi ni u c vt bu, hoa thm, c mn, sui ao cha ton nc tm cng c4, cc b5 u lm bng by loi vt bu, tt c hoa tri cy c u din ni diu php6. Khp ni u c hoa sen, ln nh bnh xe, c cc mu xanh vng trng, qu bu p . Trong cc i hoa u c cc v B-tt ngi kit gi7, t duy v gio php i tha. Thin t Quang c trng thy cnh tng y, tm rt hoan h, tn thn c Pht ni iu chn tht, v chng sinh phc mng nn thy nhng g thanh tnh thnh ra d bn.
175

Gio Khoa Pht Hc - cp hai

25. Pht dy: C ba vic cao thng bc nht: mt l pht tm b ; hai l h tr chnh php; ba l y theo gio php tu hnh. Ngi tinh tn tu hnh tc l cng dng Pht mt cch chn chnh; ch cn h tr mt bi k bn cu ca Nh Lai, cng c nhiu v lng, hung chi c th h tr php Tu Gic Siu Vit v cng su xa, l m ca ch Pht ba i8!

CH THCH
01. Thnh thc hu tnh l i vi cc hu tnh chng sinh ng c ha , th dng mi th phng tin, lm cho nhn duyn ca h c thnh thc. Nghim tnh Pht l i vi quc nhip lnh, hy lm cho n tr nn cc k nghim tnh, chun b cho sau khi thnh Pht th ly lm o trng sinh; v nh t kheo Php Tng nhip lnh nc Cc-lc v pht 48 li nguyn, l thuc trng hp ny. 02. Ngi A Nan l con ca Hc Phn vng, tc l em h ca Pht, sinh sau khi Pht thnh o, cho nn A Nan dch ngha l Khnh H.(2) (Xin xem li ch thch s 6, bi 16 trc.) 03. Xin xem li ch thch s 1, bi 32, sch S Cp. 04. Trong cc ao nc Cc-lc cng nh cc bin gia ni Tu-di v by ni vng, u cha y nc tm cng c. Tm cng c nc Cc-lc l: trong sch, mt m, ngon ngt, mm mi, thm m, an ha, khi ung vo th tiu tr i kht v v lng lm li, v sau khi ung ri th cc cn c nui ln, bn i iu ha; xin xem kinh Xng Tn Tnh . Tm cng c bin gia ni Tu-di v by ni vng l: ngt, mt, mm, nh, trong sch, khng hi, ung vo th khng au yt hu, ung xong ri th khng lm au rut; xin xem lun Cu X. 05. Ci bc ca hong gi l b; y mn ch ny v d cho cnh p . 06. Pht, B-tt, thnh hin, thin tri thc ni php, l hu tnh ni php; n nh hoa ri, l rng, sao sng, phn ng, ngi cn tnh nhy bn qun st nhng hin tng y cng c th chng nhp nht ngha khng, liu ng tng ch v sinh, l v tnh thuyt php. Cho nn, khp c i a v mi loi mi vt, khng lc no l khng ni php. 07. Ch phu ngha l mu bn chn; cch thc ngi ca Pht, B-tt gi l kt gi phu ta; c hai cch: Trc, t bn chn phi ln bp i tri, sau, t bn chn tri ln bp i phi, lm cho cc ngn chn ca hai bn chn u nm nga trn hai bp i; ri bn tay tri t nm trn bn tay phi; gi l th ngi hng ma. Trc, t bn chn tri trn bp i phi, sau, t bn chn phi trn bp i tri, lm cho cc ngn chn ca hai bn chn u nm nga trn hai bp i; ri bn tay phi t nm trn bn tay tri; gi l th ngi ct tng. 08. Ch Pht, nu khng tu tp tu gic siu vit th khng th thnh o, cho nn mi ni tu gic siu vit sinh ra ch Pht ba i, v gi l m ch Pht.

PH CH
(01) Hai ch danh sc y c ngha l tn gi v hnh tng.

176

Gio Khoa Pht Hc - cp hai (02) V im ny, xin qu v c gi xem li kin ca ngi dch, c ghi trong ch thch s 5, bi Tng Hp Yu Ch Cc Bi 7, 8 v 9, sch GKPH II, quyn thng.

BI TP
1) Hy gii thch th no l thnh thc hu tnh v nghim tnh Pht . 2) Khng h gi huyn ha l ch cho php g? Ti sao php y l khng phi huyn ha? 3) V nhn duyn g m c thn Nh Lai xut hin i? 4) Nim Pht c iu g tt? Hy th nu kinh vn lm chng c. 5) Ci g l php tng v tn ca Nh Lai? Php yu m ch Pht mi phng ba i ging dy, c rt ra t u? 6) Pht dy c ba s vic cao thng bc nht, l ba s vic g? Phi nh th no mi c coi l cng dng Pht mt cch chn chnh?

177

Gio Khoa Pht Hc - cp hai

Tng Hp Yu Ch Cc Bi 37 v 38
1. Tu gic l ph tr cc tng. Gi l ph tr cc tng, mt mt phi tu tp cc gio php Pht dy, mt mt khng chp trc vo tng tu, khng chp trc vo tng php; cho nn ph tng m hon ton khng phi l on dit, cng khng phi l khng tu. Nu c chp cho rng cc php l on dit, ri khng tu php lnh, khng b php d, nh th l tri ngc vi tu gic. Chng ta ch cn xem: trong tu gic cao su, c nm phn php thn din by ra c; c bn qu Thanh-vn din by ra c; c qu gic ng cao tt, c Tam Bo, c ni php sinh v.v... din by ra c; th c th bit, ch liu ng ca tu gic hon ton khng ri vo h v! 2. B-tt ly s pht tm lm tiu chun. Hnh gi pht khi tm mnh v ngi, l B-tt, cn vic c on hoc hay khng on hoc, c thn thng hay khng c thn thng, li l vic khc; cho nn trong hng B-tt, phn ng hnh gi l phm phu. Bc A-la-hn ly vic on tr cc hoc v c thn thng lm tiu chun; h on tr sch ht kin t hoc trong ba ci, chng c thn thng, tc l A-la-hn. Cho nn trong qu v A-la-hn, cc ngi u l bc thnh. S d B-tt cao hn A-la-hn l chnh v i tha cao hn tiu tha, ngi pht tm cao hn ngi khng pht tm, m khng nht nh phi c thn thng cao hn A-la-hn. S d A-la-hn thp hn B-tt l chnh v tiu tha thp hn i tha, ngi khng pht tm thp hn ngi pht tm, m khng nht nh phi l thn thng thp hn B-tt. iu ny cho thy s pht tm trng yu bit chng no! 3. Hnh gi nu mun tr thnh mt v B-tt bt thi, tht khng c g kh khn, ch cn chun b mt s iu kin l c; l: Mt, i vi gio php c Pht dy, tin tng su sc, tuyt i khng nghi ng. Hai, khng chp th gii cm, khng ri vo c kin, khng m tn i vi nhng im tt xu ca th tc. Ba, khng knh l cng dng thin thn v ngoi o. l ba iu m c Pht dy cho tn gi Thin Hin php hi Bt Nh; xin ch v t Pht hy thc hnh ba iu ny, th ngay trong i ny tr thnh B-tt bt thi. 4. Mt mt thy r bn tnh tt c php l khng, bn tnh tt c hu tnh l khng; mt mt tu tp cc cng c cho n ch vin mn, nh th mi l bt nh. Nu thy r bn tnh tt c php l khng, bn tnh tt c hu tnh l khng, m khng tu tp php lnh, khng b php d, ch l m gi ci khng mt cch nguy him, hon ton la xa bt nh; cng l nguyn do khin cho khi mng chung phi a vo ba ng d, chu bit bao au kh! n lc th cnh kh au u phi l khng, y bo v chnh bo cng u phi l khng! m gi ci

178

Gio Khoa Pht Hc - cp hai

kin chp on dit s em li ci kt qu nh th . Th mi bit bt nh tht l trn qu! 5. B Bt Nh rt ni ting, l loi kinh in thuyt minh v tnh KHNG, nhn mnh cc php u khng. Nhng ch n c i vi php mn Nim Pht, trong quyn th 525 ca b kinh ny, c Thch Tn tng dy tn gi Thin Hin: Nu ngi thin nam hay thin n no, d ch mt ln xng nim danh hiu Nam M Pht i T i Bi, th ngi thin nam hay thin n y, sut cng trong dng sinh t, cn lnh khng mt, thng trong cc ci Tri, Ngi hng th cnh giu sang sung sng; cho n kip sau cng s chng nhp nit bn. Th mi bit cng c nim Pht l v cng tn. Ch nim mt cu m cn c nh vy, hung chi l nim nhiu cu! c Thch Tn cng ch mun nhn vic m lun vic. Ngi thng thn ni ln s tht rng, nim Pht nht nh c cng c ln, hiu qu tht ton vn. Ngi tu hnh trong khp thin h, nu c d hoi nghi v php mn Nim Pht, xin hy c li dy trn ca c Pht, ly li nim tin. 6. Cnh gii l do nghip lc hin by. Cng mt cnh gii, nhng do nghip lc khc nhau m nhng g hin by khng ging nhau; nh kinh Di Lc H Sinh ni: Th gii Ta-b ny, khi con ngi sng n tm vn tui th c Di Lc h sinh; lc mt t khng c gai gc, ch ton c mn, la thm t xut hin, cy sn sinh y phc, nhiu mu sc p , hoa tri y khp. l cng mt quc m cnh sc trc sau khng ging nhau. Li nh kinh Hoa Nghim ni: Long vng ch cho ma xung mt th nc ma, m ci tri Tha-ha th thnh ra m nhc, ci tri Ha-lc th thnh ngc ma-ni, ci tri u-sut th thnh ra vt dng trang nghim, ci tri D-ma th thnh bng hoa vi diu, ci tri aoli th thnh mi thm, ci tri T-thin-vng th thnh y phc qu bu, Long-cung th thnh ngc xch-chu, th gii Tu-la th thnh ao binh, chu Bc-cu-l th thnh hoa. Li na, ch thin thy nc l ngc lu-li, rng thy nc l my khi, ng qu thy nc l mu tanh v.v..., cng l mt vt m cc loi th dng khng ging nhau. Vy th php hi Bt Nh, c Pht dng thn lc lm cho c i thin th gii khi phc li ci bn lai din mc ca n, l ci Tnh- lu-li khp y by bu; qu tht u c g l! Nu cn tm hiu: Ti sao tnh li tr thnh u ? Th tm ch ca thin t Quang c: Hu tnh phc mng, thy sch thnh d, ni ln y ci ngha y. Th mi bit, s trng yu ca tu phc khng thua g tu tu; cho nn mun vng sinh v Tnh, cn phi vun trng cn lnh, phc c, lm nhn duyn vy.

179

Gio Khoa Pht Hc - cp hai

PH LC
S LC QU TRNH PHIN DCH, SON THUT v HNH THNH I TNG KINH HN VN HNH C

I. DN NHP Pht gio c khai sng n- vo nm 589 trc k nguyn ty lch (nm c Thch Ca Mu Ni thnh o), v tn ti lin tc, pht trin khng ngng trn ton ci n- sut mt thi gian di 18 th k. Sut trong thi gian , Pht gio tng ng vai tr ch o ca t tng n-, lm lu m hn a v c tn ca B-la-mn gio vn xut hin t my ngn nm trc. Vo th k th 3 tr.TL (di triu i vua A Dc) v th k th 2 s.TL, Pht gio cc k phn thnh, lan ta ra khi bin gii n-, pht trin thnh mt tn gio ln ca th gii. nhng th k k tip, vi s hng thnh ca Pht gio i tha, nn gio hc ca Pht gio n- li cng c t chc qui m, hon b, lm cho tr tu con ngi c pht huy rc r. Nhng ri, ci ho quang sng chi t ngt b tt lm! Vo u th k th 12, qun Hi gio t vng Trung- trn vo xm chim n. l mt i qun tn bo, hung c, ch bit chm git mt cch d man, khc lit bnh trng quc; ch bit cp ca, tc ot ti sn ca ngi lm giu cho cc ng vua Hi; ch bit git sch, ph sch, hy sch nhng ngi v nhng g khng phi Hi gio pht trin quc Hi gio! Bi vy m Pht gio n-, cc nc vng Trung- b tn dit! Sau cn sng d ca qun Hi gio, Pht gio n- khng cn vt tch g li c nh th trc cha tng c Pht gio. Cha thp thnh nhng ng gch vn, kinh sch u thnh tro bi, bo vt v cung vua Hi, tng ni b git sch, c s chy thot trn vo rng hoc sang Ty-tng v cc nc khc lnh nn. Nhng cng tht may mn lm sao, khi Pht gio b tuyt tch chnh qu hng mnh, th n li c mt cc ni khc t lu ri! T th k th 3 trc Ty lch, Pht gio truyn ti Tch-lan, Min-in v cc nc vng Ty-vc. T nhng th k cui trc v u k nguyn Ty lch, Pht gio li truyn ti Vitnam, Trung-quc, Ph-nam, Nam-dng v.v C th ni, trc khi qun Hi gio

180

Gio Khoa Pht Hc - cp hai

trn vo cn qut x n-, th hu nh ton b in tch Pht gio, c Nguyn-th, B-phi v Pht-trin ni chung l tiu v i tha, u c mang ht ra ngoi quc, m ci kho cha quan trng v s nht l nc Trung-hoa. Cng cn hai ci kho quan trng khc l Tch-lan v Ty-tng, nhng Tch-lan th ch c tng Nam-truyn Thng Ta b, thun ty Nguyn-th; cn Ty-tng th ch thun kinh in Mt gio; trong khi , Trung-quc th y c thnh in Nguyn-th, B-phi (tiu tha) v Pht-trin (i tha k c Mt gio, tuy in tch Mt gio khng y nh Ty-tng). Nh th, ci kho Pht in Trungquc qu tht v cng s v quan trng. Ci kho thnh in Pht gio v i ny khng phi ch c xy dng trong mt sm mt chiu, m l c mt cng trnh c bi p lin tc, bng phin dch v son thut, tri di hn nghn nm, ca hng ngn nhn vt v i, gm ch v cao tng v c s ca cc nc Thin-trc, Ty-vc, Trung-hoa, Vitnam, Ph-nam, Triu-tin, v Nht-bn. gip ch qu c gi c mt ci nhn xuyn sut v cng trnh lch s ny, chng ti xin ghi tm lc qu trnh hnh thnh kho thnh in ca Pht gio Trung-quc tri qua cc thi i nh sau: II. CNG TRNH PHIN DCH v TRC THUT TRUNG HOA QUA CC THI I 1. Thi i ng-Hn (25-220). Vng triu ng-Hn (tc Hu-Hn) do Lu T (Quang-v , 25-57) khai sng, ng Lc-dng (tnh H-nam ngy nay), truyn ni c 13 i vua; v cng vic phin dch Pht in, theo truyn thuyt, c bt u di triu vua Minh (58-75), l v vua th nh ca vng triu ny. Theo truyn thuyt ph bin ca Pht gio Trung-quc, vo nm th 10 nin hiu Vnh-bnh (tc nm 67 TL) i vua Minh , mt on s gi ca vua sang Ty-vc, thnh c hai v cao tng ngi Thin-trc l Nhip Ma ng v Trc Php Lan, mang kinh ch Phn v tng Pht n Trung-quc. Pht gio c truyn vo Trung-quc t lc (tc hu bn th k th 1 sau k nguyn TL). Cng theo truyn thuyt ny, sau khi n Trung-quc, hai ngi Nhip Ma ng v Trc Php Lan cng dch chung kinh T Thp Nh Chng. l quyn kinh c dch t Phn vn ra Hn vn u tin ti Trung-quc. Ngoi ra, ngi Trc Php Lan cn dch c nm b kinh khc l: Thp a on Kt (8 quyn), Php Hi Tng (1 quyn), Pht Bn Hnh (5 quyn), Pht Bn Sinh (1 quyn), v Nh Bch Lc Thp Gii Hp D (2 quyn). C 5 dch phm ny sau b mt. Ch c quyn kinh T Thp Nh Chng l cn lu truyn cho n ngy nay. Truyn thuyt ca Trung-quc l nh vy, nhng theo nhng nghin cu gn y th kinh T Thp Nh Chng c dch ra Hn vn ti Giao-ch (tn xa
181

Gio Khoa Pht Hc - cp hai

ca nc Vit-nam), ch khng phi ti Trung-quc (xin xem phn Ph Lc 1, sch Gio Khoa Pht Hc Cp Hai, quyn thng, Hnh C dch, Ban Bo Tr Phin Dch Php Tng Vit Nam n hnh ti California, nm 2005); cn 5 b kinh c ni l dch phm ca ngi Trc Php Lan th tht truyn. iu ny cho thy, lch s Pht gio Trung-quc trong giai on khi u ny tht m m, v truyn thuyt k trn khng c c s vng chc ng tin tng; nh Pht Quang i T in (mc Trung Quc Pht Gio) c ni: Pht gio t n- truyn vo Trung-quc trong khong nin hiu Vnh-bnh (58-75) i vua Hn Minh , nhng ch lu hnh hn hp, s tch truyn ha rt mp m, kh bit c r rng. Cc v Phn tng sang ng- hong ha, c s tch r rng, bt u t nm u vua Hn Hon , vi ngi An Th Cao...... Tht vy, mi n bn i vua cui cng ca vng triu ng-Hn l Hon (147-167), Linh (168-189), Thiu (189), v Hin (189-220), tc t gia th k th 2 Ty lch, mi c cc v Phn tng tip tc n Trung-quc, v cng tc dch kinh mi c chnh thc ghi chp r rng; l cc ngi: - Sa mn An Th Cao, ngi nc An-tc, n Trung-quc nm 148, dch cc b kinh T , Chuyn Php Lun, Bt Chnh o, An Ban Th , v.v c thy 176 b, gm 197 quyn (theo sch Lch i Tam Bo K do Ph Trng Phng son vo i Ty), hu ht l kinh in tiu tha; - Sa mn Chi Lu Ca Sm, ngi nc i Nhc-chi, n Trung-quc khong cui i vua Hn Hon , dch cc b kinh Bt Chu Tam Mui, Th Lng Nghim, o Hnh Bt Nh, V Lng Th Thanh Tnh Bnh ng Gic, v.v c thy 21 b, gm 63 quyn; l nhng kinh in i tha u tin c phin dch Trung-quc. V cc ngi: - Sa mn Trc Pht Sc (ngi Thin-trc), dch 2 b, gm 3 quyn; - Sa mn Chi Diu (ngi nc Nhc-chi), dch 11 b, gm 12 quyn; - Sa mn Khng C (ngi nc Khng-c), dch 1 b, 1 quyn; - Sa mn m Qu (ngi Ty-vc), dch 1 b, gm 2 quyn; - Sa mn Khng Mnh Tng (ngi Khng-c), dch 6 b, gm 9 quyn; - Sa mn Trc i Lc (ngi Ty-vc), dch 1 b, gm 2 quyn; - C s An Huyn (ngi An-tc), dch 2 b, gm 3 quyn; - V c bit c mt ngi Hn l c s Nghim Ph iu (ngi t Lm-hoi, tnh An-huy), dch 7 b, gm 10 quyn. - Ngoi ra, sch Lch i Tam Bo K cn ghi tn 125 b kinh (gm148 quyn) tht dch (khng c tn dch gi). 2. Thi i Tam-Quc (220-280). Tip theo thi ng-Hn l thi Tam-quc, nc Trung-hoa chia thnh ba nc nh l Ngy (220-265), Thc (221-263) v Ng (222-280). Nm 220, tha tng ca vua Hin nh Hu-Hn l To Tho
182

Gio Khoa Pht Hc - cp hai

(155-220) cht, con l To Phi (187-226) bn chim ngi ca vua Hin , t xng , lp nn nc Ngy (cng gi l To-Ngy), vn ng ti Lc-dng, thng tr vng Giang-bc (pha Bc sng Dng-t). Nm 221, mt ngi thuc dng di nh Hn l Lu B (162-223), chng li nh Ngy, quyt khi phc nh Hn, bn xng vng t pha Ty Trung-quc, lp nn nc Thc (cng gi l TyThc, hay Thc-Hn), ng Thnh- (tnh T-xuyn ngy nay). Nm 222, Tn Quyn (182-252) chng li nc Ngy, bn chim lnh vng Giang-nam (pha Nam sng Dng-t), lp nn nc Ng (cng gi l ng-Ng), ng Kinnghip (Nam-kinh ngy nay). Trong thi Tam-quc ny, Pht gio bt u pht trin, nhng ch hai nc Ngy v Ng m thi, ch cha ph cp n nc Thc. Sinh hot Pht gio ch yu trong thi i ny vn l phin dch kinh in. Cc v cao tng dch kinh nc Ngy c: - Sa mn m Ma Ca La, tc Php Thi, ngi Trung- n, n kinh Lcdng ca nc Ngy nm 222, dch b lut Tng K Gii Bn (1 quyn); - Sa mn Khng Tng Khi, tc Tng Gi Bt Ma, ngi nc Khng-c, n kinh Lc-dng nm 252, dch 2 b kinh c Gi Trng Gi S Vn (2 quyn) v V Lng Th (2 quyn); - Sa mn m (ngi An-tc) dch b lut m V c Yt Ma (1 quyn); - Sa mn Bch Din (ngi nc Qui-t) dch 6 b kinh, gm 8 quyn; - Sa mn An Php Hin (ngi An-tc) dch 2 b, gm 5 quyn. Cc v cao tng v c s dch kinh nc Ng c: - C s Chi Khim, ngi Nhc-chi, n Kin-nghip vo cui thi ng-Hn, dch cc kinh i Minh , Duy Ma Ct S Thuyt Bt T Ngh Php Mn, i Bt N Hon, v.v c thy 129 b, gm 152 quyn; - Sa mn Khng Tng Hi, ngi Giao-chu (tc Vit-nam), n kinh Kin-nghip ca nc Ng vo nm 247, dch cc b kinh Ng Phm (5 quyn), B Tt Tnh Hnh (2 quyn), A Nan Nim Di (2 quyn), v.v; trc , khi cn Giao-chu, ngi cng dch cc kinh Lc Tp (9 quyn), Tp Th D Tp (2 quyn), v.v - Sa mn Duy K Nan, ngi Thin-trc, dch 2 b kinh A Sai Mt B Tt (4 quyn) v Php C (2 quyn); - Sa mn Trc Lut Vim (ngi Thin-trc) dch 3 b kinh, gm 3 quyn; - Sa mn Chi Cng Lng Tip (ngi Ty-vc, Giao-chu), dch (ti Giao-chu) b kinh Php Hoa Tam Mui (6 quyn). Ngoi ra, sch Lch i Tam Bo K cn ghi tn ca 110 b kinh (gm 291 quyn) tht dch thuc thi k ny. 3. Thi i Ty-Tn (265-316). K tip thi Tam-quc l thi Ty-Tn. Nm 263, nc Ngy tiu dit v chim ly nc Thc; by gi ch cn li hai nc l
183

Gio Khoa Pht Hc - cp hai

Ngy v Ng. Nm 265, tng ca nh Ngy l T-m Vim (236-290) git vua cui ca nh Ngy, t ln ngi hong , lp nn vng triu mi, l nh Tn, vn ng ti Lc-dng. Nm 280, nh Tn dit ng-Ng, thng nht t nc, s gi y l vng triu Ty-Tn. Pht gio trong thi i ny pht trin mnh, v sinh hot ch yu vn l dch kinh; cn v t tng th cha c g khi sc. Cc v dch kinh trong thi i ny gm c: - Sa mn Trc m Ma La St (ngi nc Nhc-chi, sinh n-hong) dch cc kinh Quang Tn Bt Nh, Nhn Vng Bt Nh Ba La Mt, A Duy Vit Tr, i Bt N Hon, V Lng Th, v.v c thy 210 b, gm 394 quyn; - Sa mn Cng Lng Lu Ch (ngi Ty-vc) dch 1 b kinh, 1 quyn; - Sa mn An Php Khm (ngi nc An-tc) dch 5 b kinh, gm 12 quyn; - Sa mn V La Xoa (ngi nc Vu-in) dch b kinh Phng Quang Bt Nh (20 quyn); - Sa mn Chi Php (ngi nc Nhc-chi) dch 4 b kinh , gm 5 quyn; - Sa mn Php T (ngi Hn) dch 23 b kinh, gm 29 quyn; - Sa mn Php Lp (ngi Hn) v sa mn Php C (ngi Hn) dch chung 4 b kinh, gm 13 quyn; sau khi ngi Php Lp vin tch, ngi Php C dch tip 132 b, gm 142 quyn; - Sa mn Chi Mn (ngi Nhc-chi) dch 2 b kinh, gm 13 quyn; - C s V S (ngi Hn) dch 1 b kinh, gm 2 quyn; - C s Nhip Tha Vin (ngi Hn) dch 3 b kinh, gm 4 quyn; - C s Nhip o Chn (ngi Hn) dch 54 b kinh, gm 66 quyn; - C s Trc Thc Lan (ngi Hn) dch 2 b kinh, gm 5 quyn. Ngoi ra, sch Lch i Tam Bo K cn ghi tn ca 8 b kinh (gm 15 quyn) tht dch thuc thi k ny. 4. Thi i ng-Tn (317-420). Tip theo thi Ty-Tn l thi ng-Tn. Cui thi Ty-Tn, vo nm 316, tc Hung-n t phng Bc trn xung nh ph v tiu dit nh Ty-Tn, chim ht lnh th vng Giang-bc (tc pha Bc sng Trng-giang), thnh lp mt quc gia cho Hung-n, t quc hiu l Triu (s gi l Tin-Triu). By gi, mt ngi trong hong tc Ty-Tn l T-m Du, lui xung vng Giang-nam (tc pha Nam sng Trng-giang), t xng , lp nn vng triu ng-Tn, ng thnh Kin-khang (tc Kin-nghip, nay l Nam-kinh). Nh vy, song song vi vng triu ng-Tn (c s coi l chnh thng) phng Nam, phng Bc, t nh Tin-Triu tr v sau, cc dn tc Ng-H (tc nm dn tc thiu s: Hung-n, Tin-ti, Yt, Chi, v Khng) ni ln tranh cp t ai ln nhau, trc sau chia nhau kin lp n 16 tiu quc (gm c: Tin-Triu, Thnh, Tin-Lng, Hu-Triu, Tin-Yn, Tin-Tn, Hu-Yn, HuTn, Ty-Tn, Hu-Lng, Nam-Lng, Bc-Lng, Nam-Yn, Ty-Lng, H,
184

Gio Khoa Pht Hc - cp hai

Bc-Yn); s gi l thi i Ng-H-thp-lc-quc. Nhng cc vng triu ca 16 nc thiu s ny khng c s coi l chnh thng, cho nn giai on ny ca lch s Trung-quc c gi l thi i ng-Tn, hoc ng-Tn-thp-lcquc, hay ng-Tn-lit-quc. Trong thi i ng-Tn-lit-quc ny, c hai vng Giang-nam v Giangbc, Pht gio pht trin cc mnh c v tn ngng ln t tng gio dc. Rt nhiu cao tng n t n- v Ty-vc, m cc v cao tng ngi Trung-hoa cng xut hin ng o. V cng tc dch kinh li cng tr nn quan trng. 4.1. Cc v dch kinh, son lun v vit truyn k vng Giang-nam (lnh th ca vng triu ng-Tn) gm c: - Sa mn Pht Bt La (tc Gic Hin, ngi Thin-trc) dch va kinh va lut c thy c 15 b, gm115 quyn; - Sa mn Thi L Mt a La (ngi Qui-t) dch 3 b kinh Mt gio, gm 11 quyn; - Sa mn Chi o Cn (ngi Nhc-chi) dch 2 b kinh, gm 7 quyn; - Sa mn Khang Php Thy (ngi Khng-c), dch 1 b kinh, gm 10 quyn; - Sa mn Trc m V Lan (ngi Ty-vc) dch 110 b kinh, gm 112 quyn; - Sa mn Khang o Ha (ngi Khng-c) dch 1 b kinh, gm 3 quyn; - Sa mn Ca Lu Gi (ngi Ty-vc) dch 1 b kinh, 1 quyn; - Sa mn C m Tng Gi B (ngi K-tn, ban u n Trng-an, kinh nc Hu-Tn Giang-bc, sau di xung L-sn, ri kinh Kin-khang vng Giang-nam ca nh ng-Tn) dch 5 b kinh, lun, gm 117 quyn; - Sa mn lut s Ti Ma La Xoa (ngi K-tn, ban u n Trng-an, sau di xung Kin-khang) dch 2 b lut, gm 5 quyn; - Sa mn lut s m Ma dch 1 b lut yu, gm 2 quyn; - Thin s Pht Bt La (ngi Thin-trc, ban u ti Trng-an, sau di xung L-sn, ri Kin-khang) dch 15 b kinh, lut, lun, gm 115 quyn; - Sa mn Php Hin (ngi Hn), dch 5 b kinh, gii, lun v son 1 b truyn k, c thy 24 quyn; - Sa mn K a Mt (ngi Ty-vc) dch 25 b, gm 46 quyn; - C s Trc Nan (ngi Thin-trc) dch 3 b, gm 4 quyn; - Sa mn Trc Php Lc (ngi Thin-trc) dch 1 b, 1 quyn; - Sa mn Tung Cng (ngi Hn) dch 3 b, 3 quyn; - Sa mn Thi Cng (ngi Hn) dch 1 b, 1 quyn; - Sa mn Php Dng (ngi Hn) dch 1 b, 1 quyn; - Sa mn Tu Vin (ngi Hn) son lun v vit ta, c thy 14 b, gm 35 quyn; - Sa mn Trc Tng Phu (ngi Hn) son lun, 1 quyn; - Sa mn m Sn (ngi Hn) son 2 b lun, gm 6 quyn;
185

Gio Khoa Pht Hc - cp hai

- Sa mn Chi n (ngi Hn) son 6 b lun, 6 quyn; - Sa mn Trc Tng (ngi Hn) son lun, 1 quyn; - Sa mn o Lu v sa mn o T (u ngi Hn) son lc kinh mc, 4 quyn; - Sa mn Chi Mn (ngi Hn) son lc, 1 quyn; - Sa mn Khang Php Sng (ngi Hn) son lun, 1 quyn; - Sa mn Trc Php T (ngi Hn) son truyn, 1 quyn; - Sa mn m Vi (ngi Hn) son lun, 2 quyn; Ngoi ra cn c 52 b kinh (gm 57 quyn) c ghi l tht dch. 4.2. Giang-bc, tc lnh th ca 16 nc Ng-H, Pht gio cc nc Hu-Triu, Tin-Tn, Hu-Tn, Ty-Tn, v Bc-Lng l thnh t hn c; nhng cng vic phin dch kinh in th ch c sch s ghi li 3 nc Tn v nc Bc-Lng. 4.2.1. Nh Tin-Tn (351-394). Nm 351, Ph Kin (thuc dn tc Chi) chim thnh Trng-an, t xng , kin lp nc Tn, s gi l Tin-Tn, truyn ni c 6 i vua, ko di c 44 nm th b Hu-Tn tiu dit. Cc v cao tng dch kinh di triu i nh Tin-Tn gm c: - Sa mn lut s m Ma Tr (ngi Ty-vc) dch 2 b lut, 2 quyn; - Sa mn lut s Tu Thng (ngi Hn) dch lut, 1 quyn; - Sa mn m Ma B (ngi Thin-trc) dch 1 b kinh, gm 5 quyn; - Sa mn Cu Ma La Pht (ngi Ty-vc) dch 1 b kinh, gm 2 quyn; - Sa mn m Ma Nan (ngi nc u-kh-lc, Bc n-) dch 5 b kinh, gm 114 quyn; - Sa mn Tng Gi Bt Trng (ngi nc K-tn) dch 3 b, gm 27 quyn; - Sa mn Tng Gi B (ngi K-tn) dch 3 b, gm 60 quyn; - Sa mn o An (ngi Hn) ch gii, bin son 24 b, gm 28 quyn. Ni chung, trong thi Tin-Tn, cc kinh, lut v lun thuc tiu tha hu ht c dch ra Hn vn. 4.2.2. Nh Hu-Tn (384-417). Nm 384, mt v tng qun ca nh Tin-Tn l Diu Trnh (330-393, thuc dn tc Khng) lm phn, chim t Vbc, t xng l Tn vng, lp nn nh Hu-Tn. Sau , Diu Trnh dit nh Tin-Tn, Trng-an tr thnh kinh ca Hu-Tn. Pht gio thi Hu-Tn cn thnh hnh hn thi Tin-Tn, m ngi sao sng chi nht trong thi i ny l php s Cu Ma La Thp (344-413). Cc v cao tng dch v son thut kinh lun trong thi ny gm c: - Sa mn Trc Pht Nim (ngi Hn) dch 13 b kinh, lun, gm 86 quyn;

186

Gio Khoa Pht Hc - cp hai

- Sa mn Cu Ma La Thp (ngi Qui-t) dch 98 b kinh, lun, gm 425 quyn; - Sa mn Pht Da X (ngi K-tn) dch 4 b kinh, lut, gm 69 quyn; - Sa mn Pht Nh a La (ngi K-tn) dch 1 b lut, gm 58 quyn; - Sa mn m Ma Da X (ngi K-tn) dch 2 b lun, gm 21 quyn; - Sa mn m Ma Qut a (ngi Thin-trc) dch 1 b lun, gm 22 quyn; - Sa mn Tng Triu (ngi Hn) son 4 b lun, gm 4 quyn; - Sa mn Tng Du (ngi Hn) son kinh lc, 1 quyn; - Sa mn o Hng (ngi Hn) son lun, 1 quyn. 4.2.3. Nh Ty-Tn (385-400). Nm 385, mt v tng qun ca nh Tin-Tn l Khut-phc Quc Nhn (thuc dn tc Tin-ti), t xng t Lng-ty, lp nc Ty-Tn, ng Uyn-xuyn (thuc tnh Cam-tc ngy nay). ng rt tin Pht, th knh sa mn. Lc y c ngi Thnh Kin (ngi Tyvc) hnh ha n , ng rt sng knh, dng trng l tip i, thnh cu li dch kinh. Ngi ng li mi, dch c cc kinh Phng ng Vng H Khng Tng, Thi T Tu i Noa, A Nan Vn S Pht Ct Hung, v.v c thy 14 b, gm 21 quyn. Ngoi ra, sch Lch i Tam Bo K cn ghi c 8 b kinh (gm 11 quyn) tht dch thuc thi k ny. 4.2.4. Nh Bc-Lng (397-439). Nm 397, mt vin tng ca nh Hu-Lng (386-403) l Th-c Mng Tn (ngi tc Hung-n) dy qun lm phn, tn mt v thng th ca Hu-Lng l on Nghip lm Lng vng, ng t Trng-dch (thuc tnh Cam-tc), s gi l nh Bc-Lng. Nm 401 Mng Tn li git on Nghip v t lp lm vua Bc-Lng, di sang C-tng. l mt trong vi nc cui cng ca thi i Ng-H-thp-lc-quc; sau b nh Bc-ngy tiu dit. Mng Tn cng l ngi tn sng Pht php, cho nn cng vic dch kinh triu i ny cng rt quan trng. Cc v dch gi BcLng gm c: - Sa mn o Cung (ngi Hn) dch 2 b kinh, gm 12 quyn; - Sa mn Php Chng (ngi Hn) dch 1 b kinh, gm 4 quyn; - Sa mn m V Sm (ngi Thin-trc) dch 24 b kinh, gm 151 quyn; - Sa mn Ph Bt Ma (ngi Ty-vc) dch 1 b lun, gm 60 quyn; - C s Th-c Kinh Thanh (ngi Hung-n) dch mt b thin kinh, gm 2 quyn; - Sa mn Tr Mnh (ngi Hn) dch 1 b kinh, gm 20 quyn; - Sa mn m Gic (ngi Hn) dch 1 b kinh, gm 15 quyn; - Tht dch: 5 b kinh, gm 17 quyn. Mt iu ng ch trong qu trnh phin dch thnh in thuc thi i ngTn-thp-lc-quc ny, l bn b kinh trng yu ca gio php i tha
187

Gio Khoa Pht Hc - cp hai

c dch ra Hn vn; l: Bt Nh, Php Hoa, Nit Bn, v Hoa Nghim. Truy nhin, ngay trong thi i y, nhng b kinh ny cha c dch trn vn, phi n cc i sau mi y . 5. Thi i Nam-Bc-Triu (420-589). y l giai on lch s k tip thi i ng-Tn. Trong giai on lch s ny, Trung-quc vn b chia thnh hai phn Nam, Bc (ly sng Trng-giang lm ranh gii), nhng cc vng triu thng tr hai vng lnh th ny u c sch s cng nhn l chnh thng, cho nn giai on c s gi l thi i Nam-Bc-triu. Vng triu ng-Tn Giangnam, vo gia nm 420, b quyn thn l Lu D ni ln cp ngi, kin lp nn nh Tng, s gi l Lu-Tng. Ni tip vng triu Lu-Tng cn c ba vng triu Nam-T, Tiu-Lng v Trn. C bn vng triu ny u ng thnh Kin-khang, k tip nhau thng tr min Hoa-nam (tc Giang-nam), i lp vi cc vng triu Hoa-bc, nn s gi l Nam-triu. Trong khi Hoa-bc (tc Giang-bc), cc vng triu Bc-Ngy, ng-Ngy, Ty-Ngy, Bc-T, v Bc-Chu k tip nhau thng tr, s gi l Bc-triu. Pht gio thi i Nam-Bc-triu, tuy c hai ln b php nn, nhng ni chung, cc vua cha tri qua cc i u tn sng Pht php, ht lng ng h cc Pht s, nn cng vic dch kinh, trc thut cng rt thnh t. 5.1. Nam-triu. Cng vic dch kinh v trc thut cc triu i thuc Nam-triu Giang-nam c tm lc nh sau: 5.1.1. Nh Lu-Tng (420-479). Nm 420, Lu D dit nh ng-Tn, ln ngi xng , lp vng triu Tng, s gi l Lu-Tng. Trong my nm u tin ca thi i ny, Lu D, tc vua Tng V (420-422) ban lnh sa thi tng ni, nhng t i vua Vn (424-453) tr i th Pht gio rt c ng h; bi vy, c nhiu bc cao tng t phng Ty ti dch kinh v hnh o, chng nhng th, cc bc danh tng ngi Hn cng xut hin nhiu: - Sa mn lut s Pht Thp (ngi nc K-tn) dch 3 b lut, gm 36 quyn; - Sa mn Cng Lng Da X (ngi Ty-vc) dch 2 b kinh, gm 2 quyn; - Sa mn Cu Na Bt Ma (ngi K-tn) dch 7 b kinh, lun, gm 38 quyn; - Sa mn Cu Na Bt La (ngi Thin-trc) dch 78 b kinh, gm 161 quyn; - Sa mn Tng Gi Bt Ma (ngi Thin-trc) dch 5 b lun, gm 27 quyn; - Sa mn m Ma Mt a (ngi K-tn) dch 11 b kinh, gm 12 quyn; - Sa mn Cng c Trc (ngi Ty-vc) dch 2 b kinh, gm 7 quyn; - Sa mn Y Dip Ba La (ngi Ty-vc) dch 1 b lun, gm 10 quyn;

188

Gio Khoa Pht Hc - cp hai

- Sa mn m V Kit (ngi nc Hong-long) dch kinh, 1 quyn, v vit truyn k, 1 quyn; - Sa mn Trc Php Quyn (ngi Thin-trc) dch 6 b kinh, gm 29 quyn; - C s Th-c Kinh Thanh (nguyn Bc-Lng, sau khi Bc-Lng b BcNgy tiu dit, chy xung Kin-khang c ng, tip tc s nghip phin dch) dch 35 b kinh, gm 36 quyn; - Sa mn Tr Nghim (ngi Hn) dch 14 b kinh, gm 36 quyn; - Sa mn Bo Vn (ngi Hn) dch 4 b kinh, gm 15 quyn; - Sa mn Tu Nghim (ngi Hn) dch 1 b kinh, gm 36 quyn; - Sa mn Tu Gin (ngi Hn) dch 25 b kinh, gm 25 quyn; - Sa mn lut s Tng C (ngi Hn) son 1 b yt ma, gm 2 quyn; - Sa mn lut s Php Dnh (ngi Hn) son 3 b lut, gm 3 quyn; - Sa mn Tng Cng (ngi Hn) dch 1 b kinh, gm 2 quyn; - Sa mn o Nghim (ngi Hn) dch 2 b kinh, gm 3 quyn; - Sa mn Dng Cng (ngi Hn) dch 4 b kinh, gm 4 quyn; - Sa mn Php Hi (ngi Hn) dch 2 b kinh, gm 2 quyn; - Sa mn Tin Cng (ngi Hn) dch kinh, 1 quyn; - Sa mn o Nghim (ngi Hn) son 1 b lun, gm 2 quyn. 5.1.2. Nh Nam-T (479-502). Nm 479, Tiu o Thnh chim ngi nh Lu-Tng, xng , t quc hiu l T, s gi l Nam-T. Cc vua nh NamT khng nhng ng h Pht gio nhit tnh, m cn pht tm hc hi gio l vi cc v cao tng. Cc bc cao tng a phng v t phng Ty ti tham gia cng tc dch kinh v trc thut gm c: - Sa mn m Ma Gi Da X (ngi Thin-trc) dch kinh, 1 quyn; - Sa mn Tng Gi Bt La (ngi Thin-trc) dch 1 b lut, gm 18 quyn; - Sa mn Cu Na T a (ngi Thin-trc) dch 3 b kinh, gm 12 quyn; - Sa mn t Ma Ma (ngi Ty-vc) dch 2 quyn kinh; - Sa mn Ma Ha Tha (ngiTy-vc) dch 1 quyn kinh, 1 quyn lut; - Sa mn Php (ngi Hn) dch 2 b kinh, gm 2 quyn; - Sa mn Php (ngi Hn) dch 3 b kinh, lut, gm 3 quyn; - Sa mn Php Nguyn (ngi Hn) dch 2 b kinh, gm 2 quyn; - Sa mn Php Ni (ngi Hn) dch 1 b kinh, gm 2 quyn; - Sa mn Vng Tng (ngi Hn) son 1 b danh s kinh gm 5 quyn, v 1 b mc lc gm 2 quyn; - Sa mn m Cnh (ngi Hn) dch 2 b kinh, gm 4 quyn; - Sa mn o Chnh (ngi Hn) dch kinh, 1 quyn; - Sa mn o B (ngi Hn) dch 5 b kinh, gm 5 quyn; - Sa mn Php Vin (ngi Hn) ch gii 1 b kinh, gm 3 quyn; - Sa mn Hu C (ngi Hn) ch gii 1 quyn kinh;
189

Gio Khoa Pht Hc - cp hai

- C s Vng Cn (ngi Hn) son 1 quyn tng s. 5.1.3. Nh Tiu-Lng (502-557). Nm 502, Tiu Din dit nh NamT, ln ngi xng , sng lp nh Lng, s gi l Tiu-Lng. Trong thi i Nam-triu th Pht gio triu i nh Lng l thnh hnh nht. Cc v dch kinh v trc thut trong thi ny gm c: - Sa mn Tng Gi B La (ngi nc Ph-nam) dch 11 b kinh, lun, gm 38 quyn; - Sa mn Mn a La Tin (ngi nc Ph-nam) dch 3 b kinh, gm 11 quyn; - Sa mn Chn (ngi nc u-thin-ni, TrungThin-trc) dch v son 16 b kinh, lun s, k, gm 46 quyn; - Sa mn ni Tng Php (ngi Hn) dch 21 b kinh, gm 35 quyn; - Sa mn Diu Quang (ngi Hn) dch kinh, 1 quyn; - Sa mn Tng Oai (ngi Hn) son 1 quyn v lut; - Sa mn Tng Hu (ngi Hn) son 14 b tp, k, truyn, gm 67 quyn; - Sa mn o Hoan (ngi Hn) son 1 quyn k (21 bi); - Sa mn Tng Thiu (ngi Hn) son 1 b kinh lc, gm 4 quyn; - C s Mc o Hin (ngi Hn) dch 1 quyn kinh; - Vng t Nguyt B Th Na (nc u-thin-ni, trc n Bc-Ngy, tri qua ng-Ngy [xem mc Bc-triu di], sau n Lng) dch 1 quyn kinh; - Sa mn Tng Mn (ngi Hn) tp son 1 b mc lc gm 88 quyn; - Sa mn Tng Xng (ngi Hn) son 8 b tp lc, gm 107 quyn; - Sa mn Php Lang (hay Php Lng, ngi Hn) ch 1 b kinh, gm 72 quyn; - V Tiu Din (hong nh Tiu-Lng) ch 1 b kinh, gm 50 quyn; - Sa mn Tu Linh (ngi Hn) son 1 b kinh sao, gm 12 quyn; - Sa mn Tu Kiu (ngi Hn c ngi c l Tu Co) son 1 b truyn, gm 14 quyn; - C s Vin m Don (ngi Hn) son 1 b lun sao, gm 20 quyn; - Gin-vn Tiu Cng (hong nh Tiu-Lng) cng nhiu v hc s son 1 b tp, gm 200 quyn; - Sa mn Tr Tng (ngi Hn) son 1 b ngha lm, gm 80 quyn; - C s Ngu Hiu Knh (ngi Hn) son 1 b yu s, gm 30 quyn. 5.1.4. Nh Trn (557-589). Nm 557, Trn B Tin ph vua Knh ca nh Tiu-Lng, ln ngi xng , t quc hiu l Trn. Cc vua trong thi i ny u noi gng vua V nh Lng lc trc trong vic bo h Pht gio. Cng tc dch kinh trong thi i ny c: - Sa mn Chn (tip tc s nghip phin dch t thi nh Lng) dch 48 b kinh, lun, s, truyn, gm 232 quyn;
190

Gio Khoa Pht Hc - cp hai

- Vng t Nguyt B Th Na (t thi nh Lng) dch 1 b kinh, gm 7 quyn; - Sa mn Tu B (ngi Ph-nam) dch 1 b kinh, gm 8 quyn. 5.2. Bc-triu (386-581). Trong khi cc vng triu Lu-Tng, Nam-T, Tiu-Lng, v Trn k tip nhau thng tr min Hoa-nam, th cng trong khong thi gian , cc vng triu Bc-Ngy, ng-Ngy, Ty-Ngy, Bc-T v BcChu thng tr min Hoa-bc; s gi l Bc-triu. Cng vic dch kinh v trc thut cc triu i thuc Bc-triu c tm lc nh sau: 5.2.1. Nh Bc-Ngy (386-534). Bc-Ngy l nc ln nht vng Giang-bc, c kin lp rt sm, t thi ng-Tn-thp-lc-quc. Nm 386, Thc-bt Khu xng vng, kin lp nc Ngy, ng Thnh-lc (thuc tnh Ni-mng ngy nay), s gi l nh Bc-Ngy (cng gi l Hu-Ngy). Nm 398, Khu di xung Bnh-thnh (huyn i-ng, tnh Sn-ty ngy nay), ri nm sau xng , tc o-v (386-409). Nm 420, khi nh Lu-Tng m u thi i Nam-triu Giang-nam, th vng Giang-bc vn cn trong thi i NgH-thp-lc-quc. Nm 440 (di triu Ngy Thi-v ), Bc-Ngy dit BcLng (nc cui cng ca thi i 16 nc Ng-H), thng nht ton vng lnh th Hoa-bc, tr thnh vng triu u tin ca thi i Bc-triu. Trong thi Bc-Ngy ny, ngoi tr v vua th ba, l Thi-v (424-452), thc hin chnh sch tiu dit Pht gio, cn cc vua khc u ng h Pht gio nhit thnh, cho nn Pht gio rt hng thnh, cha vin c c my vn ngi, gio on ng ti c triu. Ch tng t phng Ty ti cng tht ng o. Cng vic dch kinh c tm lc nh sau: - Sa mn Tu Gic (ngi Hn) dch 1 b kinh, gm 13 quyn; - Sa mn m Diu (ngi Hn) dch 3 b kinh, lun, truyn, gm 7 quyn; - Sa mn m Tnh (ngi Hn) son 1 b kinh, gm 2 quyn; - Sa mn Ct Ca D (ngi Ty-vc) dch 5 b kinh, lun, gm 25 quyn; - Sa mn m Bin (ngi Hn) dch 1 b kinh, 1 quyn; - Sa mn m Ma Lu Chi (ngi Thin-trc) dch 3 b kinh, gm 8 quyn; - Sa mn Php Trng (ngi Hn) dch kinh, 1 quyn; - Sa mn B Lu Chi (ngi Thin-trc) dch 37 b kinh, lun, gm 126 quyn, v son 1 quyn mc lc; - B la mn C m Bt Nh Lu Chi (cng gi Bt Nh Lu Chi, ngi Thin-trc) dch 18 b kinh, gii, lun, gm 92 quyn; - Sa mn Lc Na Ma (ngi Thin-trc) dch 6 b kinh, lun, gm 24 quyn; - Sa mn Pht Phin a (ngi Thin-trc) dch 10 b kinh, lun, gm 11 quyn;
191

Gio Khoa Pht Hc - cp hai

- Vng t Nguyt B Th Na (nc u-thin-ni, Trung Thin-trc) dch 3 b kinh, gm 7 quyn; - Sa mn T Mc Tr Tin (ngi nc -trnh, Bc Thin-trc) dch 5 b lun, gm 5 quyn; - Sa mn t Ma B (khng r ngi nc no) dch 1 quyn lun. 5.2.2. Nh ng-Ngy (534-550) v nh Ty-Ngy (535-551). Nm 534, nc Bc-Ngy b phn lit thnh hai nc nh: ng-Ngy ng Nghip-thnh (tnh H-nam) v Ty-Ngy ng Trng-an (tnh Thim-ty). Pht gio hai triu i ny u rt thnh hnh, nhng ch v cao tng chuyn vic dch kinh th khng c nhiu nh cc triu i khc. Di thi ng-Ngy ch thy ghi li 3 v l b la mn Bt Nh Lu Chi, sa mn B Lu Chi v vng t Nguyt B Th Na, u c mt t thi Bc-Ngy. 5.2.3. Nh Bc-T (550-577). Nm 550, Cao Dng ot ngi nh ng-Ngy, kin lp nh Bc-T (cng gi l Cao-T), vn ng Nghipthnh. Cc vua Bc-T u sng phng Pht php, ht lng lm cho Pht gio hng thnh. Trong thi ny, c hai v dch kinh m s sch cn ghi li: - Sa mn Na Lin Da X (ngi nc -trnh, Bc Thin-trc) dch 7 b kinh, lun, gm 52 quyn; - C s Vn-s (cng gi l Vn Thin , ngi Hn) dch 1 quyn kinh. 5.2.4. Nh Bc-Chu (557-581). Nm 557, nh Ty-Ngy Trng-an b V-vn Gic ot ngi, kin lp nh Bc-Chu. Nm 576, Bc-Chu li tiu dit Bc-T; th l Bc-triu, t by gi ch cn mt nc duy nht l Bc-Chu; min Hoa-bc tr li tnh trng thng nht nh thi Bc-Ngy lc trc. n nm 581 th Bc-Chu b nh Ty tiu dit. Di triu i Bc-Chu, tuy vua V (561-578, vua i th ba ca nh Bc-Chu) ch trng hy dit Pht gio, nhng cc v vua khc ca triu i vn tn phng Pht gio; cng vic dch kinh v trc thut vn tin trin, lc ghi cc v nh sau: - Sa mn m Hin (ngi Hn) son kinh yu, 2 b, gm 23 quyn; - Sa mn lut s Nhng Na Bt La (ngi nc Ba-u-ma) dch 1 b lun, 1 quyn; - Sa mn t Ma Lu Chi (ngi nc Ma-lc) dch 1 b ng vn, gm 20 quyn; - Sa mn X Na Da X (ngi Thin-trc) dch 6 b kinh, gm 17 quyn; - Sa mn Da X Qut a (ngi Thin-trc) dch 3 b kinh, gm 8 quyn; - Sa mn X Na Qut a (ngi Thin-trc) dch 4 b kinh, gm 5 quyn; - Sa mn Tng Min (ngi Hn) son 2 b truyn, 2 quyn; - Sa mn Tu Thin (ngi Hn) son 1 b lun, gm 8 quyn;
192

Gio Khoa Pht Hc - cp hai

- Sa mn Vong Danh (ngi Hn) son 12 b truyn, lun, 12 quyn; - Sa mn Tnh i (ngi Hn) son 1 b tp, gm 11 quyn; - Sa mn o An (ngi Hn) son lun, 1 quyn. 6. Thi i Nh Ty (581-619). Nm 581, v t tng ca vng triu Bc-Chu l Dng Kin, son ngi vua Bc-Chu, t xng , kin lp vng triu Ty, ng Trng-an, chm dt thi i Bc-triu. n nm 589, nh Ty li c binh nh xung Hoa-nam, tiu dit nc Trn, thng nht Trung-quc, chm dt thi i Nam-bc-triu. Nh Ty ko di c 38 nm th b mt vo tay nh ng. Tuy ch trong mt thi gian ngn ngi, nhng Pht gio trong thi i nh Ty, v c cc bc qun vng nhit thnh ng h, cho nn, chng nhng c phc hng sau thi Chu V dit Pht, m cn pht trin tht rc r. Ring v cng tc dch kinh, trc thut, sch s ghi li cc v cn li thnh tch nh sau: - Sa mn Tng Xn (ngi Hn) son lun, 1 quyn; - C s t Ma X Na (tc Php Tr, con trng ca b la mn Bt Nh Lu Chi, i Bc-Ngy) dch 1 b kinh, 1 quyn; - Sa mn T Ni a Lu Chi (ngi Thin-trc) dch 1 quyn kinh Trungquc, ri sang Vit-nam cng dch 1 quyn kinh; - Sa mn Na Lin Da X (ngi Thin-trc, ti Trung-quc t thi Bc-T) dch 8 b kinh, gm 28 quyn; - Sa mn Tr Khi (ngi Hn) ch s kinh, lut v son lun, c thy 22 b, gm 87 quyn; - Sa mn Tng Tu (ngi Hn) son tp 1 b kinh, gm 60 quyn; - Sa mn X Na Qut a (ngi Thin-trc, ti Trung-quc t thi Bc-Chu) dch 31 b kinh, gm 165 quyn; - Sa mn t Ma Cp a (ngi Thin-trc) dch 9 b kinh, lun, gm 46 quyn; - Sa mn Php Thng (ngi Hn) son 3 b lun v kinh lc, gm 43 quyn; - Sa mn Linh D (ngi Hn) son 8 b lun, k, gm 30 quyn; - Sa mn Tn Hnh (ngi Hn) son 2 b tp lc, gm 35 quyn; - Sa mn Php Kinh (ngi Hn) son 2 b kinh lc, gm 12 quyn; - Sa mn Bo Qu (ngi Hn) tp hp 1 b kinh, gm 8 quyn; - Sa mn Tng Cn (ngi Hn), son 1 b tp k, gm 31 quyn; - Sa mn Ngn Tng (ngi Hn) son truyn, lun, k, 6 b, gm 9 quyn; - Sa mn Tu nh (ngi Hn) son v ch gii lun, 4 b, gm 27 quyn; - Sa mn B ng (ngi ngoi quc, khng r nc no) dch 1 b kinh, gm 2 quyn; - C s Ph Trng Phng (ngi Hn) son 1 b kinh lc, gm 15 quyn; - C s T ng Khanh (ngi Hn) son 1 b lun, gm 2 quyn;
193

Gio Khoa Pht Hc - cp hai

- C s Hu Qun T (ngi Hn) son 1 b truyn, gm 10 quyn; - v.v... 7. Thi i Nh ng (618-907). n u th k th 7 th triu nh nh Ty qu suy nhc, qun hng trong nc ni ln khp ni tranh ginh quyn lc. Nm 618, ng cng L Uyn (566-635) em qun tin nh Trng-an, tiu dit nh Ty, ln ngi hong , lp nn nh ng, vn ng Trng-an. Trong thi i nh ng, ngoi tr vua V-tng (841-846) ph hy Pht gio, cc v vng khc (k c n hong V Tc Thin, 684-705) u tn sng v ht lng bo h Pht gio; cho nn, d bn cnh lun lun c s tranh ginh nh hng ca o gio, Pht gio vn pht trin mnh m v hng thnh cng cc nht l hai thi k S ng (618-713) v Thnh ng (713-805). thi i ny, c rt nhiu v danh tng xut hin, cc tng phi ni ting nh Tnh , Lut, Thin, Mt, Hoa Nghim, Php Tng, v.v... u pht trin rc r, gy nn mt phong tro trm hoa ua n, a a v Pht gio ln hng tuyt nh trong lch s t tng Trung-quc; cho nn sch s thng ni, l thi i hong kim ca Pht gio Trung-quc. Pht gio thi i nh ng s d c khi sc nh vy, thit ngh, l do nh hng ca s nghip phin dch kinh in v trc thut cc tc phm Pht hc. Tht vy, trong thi i ny, s nghip dch kinh chim mt a v v cng quan trng trong lch s pht trin Pht gio Trung-quc. Vi s xut hin ca nh i phin dch Huyn Trang, nhiu t tng mi m, cao siu ca Pht gio c pht huy Trung-quc, a Pht gio Trung-quc bc sang mt thi k gm rt nhiu bin chuyn mi, lm cho nn Pht gio i tha hng thnh l thng. Gp cng vo s nghip phin dch ny, cc v danh tng va bn x va ngoi quc nh Ngha Tnh, Bt Nh (ngi K-tn), Thin V y (ngi ng n), Kim Cng Tr (ngi Nam n), Bt Khng (ngi Tch-lan), v.v... u l nhng nh i phin dch ni ting, ng gp rt ln trong vic hnh thnh kho tng kinh lun Pht gio Trung-quc. Trong 5 v dch kinh tr danh ca Pht gio Trung-quc th i ng chim ht 3 v, l Huyn Trang, Ngha Tnh v Bt Khng (2 v kia l Cu Ma La Thp i Hu-Tn v Chn cui i TiuLng u i Trn). Ngoi ra, trong s nghip dch kinh ca thi i ny cng cn phi k n cc v dch s quan trng nh Tht Xoa Nan , B Lu Ch, a B Ha La, Vn Bt Nh. S nghip phin dch y c lc thut nh sau: - Sa mn Ba La Ph Ca La Mt a La (ngi Thin-trc) dch 3 b kinh, lun, gm 38 quyn; - Sa mn Php Lm (ngi Hn) son 2 b lun, gm 10 quyn; - Sa mn Huyn Trang (ngi Hn) dch v son 76 b kinh, lut, lun, k, truyn, gm 1.347 quyn; - Sa mn Khuy C (ngi Hn) ch s 17 b kinh, lun, gm 105 quyn;
194

Gio Khoa Pht Hc - cp hai

- Sa mn lut s o Tuyn (ngi Hn) son 11 b lut, lc, tp, truyn, k, gm 86 quyn; - Sa mn Huyn ng (ngi Hn) dch 1 b m ngha, gm 25 quyn; - Sa mn Tnh Mi (ngi Hn) son 1 b k, gm 4 quyn; - Sa mn Tr Thng (ngi Hn) dch 4 b kinh, gm 5 quyn; - Sa mn Gi Phm t Ma (ngi Thin-trc) dch 1 quyn kinh; - Sa mn A a C a (ngi Thin-trc) dch 1 b kinh, gm 12 quyn; - Sa mn Huyn Un (ngi Hn) son 1 b yu tp, gm 20 quyn; - Sa mn Ngn Tng (ngi Hn) son 1 b tp, gm 6 quyn; - Sa mn Na (ngi Thin-trc) dch 3 b kinh, 3 quyn; - Sa mn Nh Na Bt La (ngi Nam-dng qun-o) dch 1 b kinh, gm 2 quyn; - Sa mn a B Ha La (ngi Thin-trc) dch 18 b kinh, lun, gm 34 quyn; - C s Hnh Ngh (ngi Hn) dch 1 quyn kinh; - Sa mn Phc L (ngi Hn) son 1 b lun, gm 2 quyn; - Sa mn Tu Lp (ngi Hn) son 1 b truyn, gm 10 quyn; - Sa mn Hoi T (ngi Hn) sao tp 4 b gii bn, yt ma, gm 8 quyn; - Sa mn Pht a La (ngi nc K-tn) dch 1 quyn kinh; - Sa mn Pht Ba L (ngi K-tn) dch 1 quyn kinh; - Sa mn Vn Bt Nh (ngi nc Vu-in) dch 6 b kinh, lun, gm 7 quyn; - Sa mn Tu Tr (ngi Hn gc Thin-trc) dch 1 quyn tn tng; - Sa mn Minh Thuyn (ngi Hn) son 1 b mc lc, gm 15 quyn; - Sa mn Tht Xoa Nan (ngi Vu-in) dch 19 b kinh, gm 107 quyn; - B la mn L V Sim (ngi nc Lam-ba, pha Bc Thin-trc) dch 1 quyn kinh; - Sa mn Di Sn (ngi nc -ha-la, c quc pha Ty Nam cao nguyn Pamir) dch 1 quyn kinh; - Sa mn Huyn Nghi (ngi Hn) son 1 b lun, gm 3 quyn; - Sa mn A N Chn Na (ngi nc Ca-thp-mt-la, pha Bc Thin-trc) dch 7 b kinh, gm 9 quyn; - Sa mn Ngha Tnh (ngi Hn) dch v son 61 b kinh, lut, lun, truyn, gm 239 quyn; - Sa mn B Lu Ch (tc t Ma Lu Chi, ngi Thin-trc) dch 53 b kinh, lun, gm 111 quyn; - Sa mn i ng (ngi Hn) dch 1 quyn lut; - Sa mn Tu Uyn (ngi Hn) son 1 b m ngha, gm 2 quyn; - Sa mn Bt Thch Mt a (ngi Thin-trc) dch 1 b kinh, gm 10 quyn - Sa mn Tr Nghim (ngi Vu-in) dch 4 b kinh, gm 6 quyn;
195

Gio Khoa Pht Hc - cp hai

- Sa mn Kim Cng Tr (ngi Thin-trc) dch 25 b kinh, gm 32 quyn; - Sa mn Hoi ch (ngi Hn) dch 1 b kinh, gm 10 quyn; - Sa mn Thin V y (ngi Thin-trc) dch 4 b kinh, gm 14 quyn; - Sa mn Tr Thng (ngi Hn) son 5 b kinh lc, sm nghi, gm 25 quyn; - Sa mn Bt Khng (ngi nc S-t, tc Tch-lan) dch 110 b kinh, lun, gm 143 quyn; - Sa mn A Cht t Tin (ngi Thin-trc) dch 3 b kinh, gm 5 quyn; - Sa mn Php Nguyt (ngi Thin-trc) dch 1 quyn kinh; - Sa mn Bt Nh (ngi Thin-trc) dch 6 b kinh, gm 70 quyn; - Sa mn Lng Phn (ngi Hn) ch s 1 b kinh, gm 3 quyn; - Sa mn Tim Chn (ngi Hn) ch s 4 b kinh, tp, gm 9 quyn; - Sa mn Tr Th (ngi Hn) ch s 21 quyn lut; - Sa mn Tu Mn (ngi Hn) ch s 20 quyn lut; - Sa mn Nh Tnh (ngi Hn) ch s 1 b lut, gm 10 quyn; - Sa mn Lng T (ngi Hn) ch s 1 b kinh, gm 10 quyn; - Sa mn Siu Ng (ngi Hn) ch s 1 b kinh, gm 10 quyn; - Sa mn Vin Chiu (ngi Hn) son 1 b kinh lc, gm 3 quyn; - Sa mn Thi La t Ma (ngi Vu-in) dch 2 b kinh, gm 10 quyn; - Sa mn Vt T Ng (ngi Qui-t) dch 1 quyn kinh; - Trng gi Thng Huyn (ngi Hn) ch s 10 b kinh, lun, gm 64 quyn; - Sa mn Trng Qun (ngi Hn) ch s 5 b kinh. lun, gm 65 quyn; - v.v 8. Thi i Ng-i Thp-Quc (907-960). y l thi k tan r ca quc Trung-hoa sau hn 300 nm thng nht di hai triu i Ty v ng. Sau khi vng triu ng dit vong, phng Bc Trung-quc lin tip xut hin 5 vng triu k tip nhau thng tr; l: Hu-Lng (907-923), Hu-ng (923936), Hu-Tn (936-946), Hu-Hn (947-950), v Hu-Chu (951-960). S gi l Ng-i. Trong khi , phng Nam v vng H-ng, trc sau c 10 nc chia nhau cng lm ch, s gi l Thp-quc; gm c: Tin-Thc (908-925, Txuyn ngy nay), Ng-Vit (908-932, Trit-giang ngy nay), Nam-Hn (917-971, Qung-ng), Ng (919-937, An-huy), Mn (933-945, Phc-kin), Hu-Thc (934-965, T-xuyn), Nam-ng (937-958, Giang-t), v Bc-Hn (951-979, Sn-ty). Gp chung c Bc v Nam, s gi y l thi i Ng-i Thp-quc. Trong giai on ny, Pht gio ch c gng gi nn np c, tuy cng c mt s vng ng h Pht gio nhit tnh, nhng khng c g c sc; l cha ni n s ph hoi Pht gio ca nh Hu-Chu. Ring v s nghip dch kinh th cng khng c g ni ti; tuy nhin, cng c mt s sch c trc thut do cc ngi: Qun (ngi Cao-li), Vnh Minh Din Th nc Ng-Vit; v ngi Hng An nc Nam-ng.
196

Gio Khoa Pht Hc - cp hai

9. Thi i Nh Tng (960-1279). Cui thi Ng-i Thp-quc, nm 960, Triu Khung Dn (927-976) ph b vua Cung (959-960) ca nh Hu-Chu (951960) phng Bc, t ln ngi , t quc hiu l Tng, ng Khai-phong (tnh H-nam), s gi l nh Bc-Tng. Cui nm 1127, qun Kim nh chim Khai-phong, bt vua Khm-tng (1126-1127) em v giam nc Kim, thng tr ton vng Hoa-bc, chm dt vng triu Bc-Tng. Lc , mt ngi hong tc ca nh Tng l Triu Cu, chy xung vng Hoa-nam, t xng , ng Lm-an (Hng-chu), s gi l nh Nam-Tng. C Bc v Nam-Tng ko di 320 nm. Pht gio t cui i ng qua i Ng-i Thp-quc rt suy yu, nhng sang n i Tng th li c phc hng v pht trin rc r, d khng snh c vi hai triu i Ty v ng thu trc. Ring v s nghip phin dch kinh in, t i vua ng c-tng (780-805) v sau, tri gn 200 nm b gin on, nay ti triu i nh Tng th cng tc dch kinh c hng khi tr li. Tuy nhin, cc kinh in c dch trong thi k ny u l kinh in ph thuc, cn cc kinh in trng yu u c dch ht t i ng tr v trc. Trong triu i ny, ch v cao tng t Thin-trc, Tyvc ti rt ng, m cc v ngi bn x cng c; ni ting nht trong cng tc dch kinh c cc ngi: - Sa mn Php Thin (ngi Thin-trc) dch 36 b kinh, tn, gm 52 quyn; - Sa mn Php Hin (ngi Thin-trc) dch 64 b kinh, tn, gm 75 quyn; - Sa mn Thi H (nc -in-nang) dch 115 b kinh, gm 255 quyn; - Sa mn Thin Tc Tai (nc Ca-thp-di-la) dch 22 b kinh, gm 75 quyn; - Sa mn Php H (nc Ca-thp-di-la) dch 35 b kinh, gm 270 quyn; - Sa mn Nht Xng (ngi Thin-trc) dch 7 b kinh, lun, k tng, gm 70 quyn; - Sa mn Tr Ct Tng (ngi Thin-trc) v sa mn Kim Tng Tr (ngi Ty-h) cng dch chung 2 b kinh, gm 8 quyn; - Sa mn T Hin (ngi Thin-trc) dch 13 b kinh, gm 17 quyn (?); - Sa mn Duy Tnh (ngi Hn) cng vi cc sa mn Thi H, Php H, H Tng, Hu Phng v.v dch 27 b kinh gm 172 quyn, v bin son 3 b sch v ng hc v mc lc gm 80 quyn; - Sa mn Thiu c (ngi Hn) v sa mn Tu Tun (ngi Hn) cng dch chung 2 b kinh, lun, gm 18 quyn; - Sa mn Tng Cng (ngi Hn) dch 1 b kinh, gm 2 quyn; - Sa mn Tri L (ngi Hn) ch s kinh v son lun, 8 b, gm 32 quyn - v.v tng thm tin nghi cho o trng dch kinh, vua Tng Thi-tng (976-997) ban sc xy Dch-kinh vin (nm 980) trong khun vin cha Thi-bnh-hngquc ngay kinh Khai-phong. Cc v dch kinh ni ting ng thi nh Php
197

Gio Khoa Pht Hc - cp hai

Thin, Thin Tc Tai, Thi H, v.v... c nh vua mi v c tr ti y chuyn vic phin dch kinh in. Vin Dch-kinh c t chc rt qui m, hon b, c y 9 v trong hi ng dch kinh thng c gi l Dch trng cu v. 10. Thi i Nh Nguyn (1260-1368). Vng triu Nguyn k tip vng triu Tng, do ngi Mng-c kin lp. l thi k nc Trung-hoa b ngi Mng-c xm chim v thng tr. T u th k 12, hn mt na lnh th pha Bc Trungquc b nc Kim thng tr. Sang u th k 13, ngi Mng-c li tiu dit nc Kim, ri dit lun nh Nam-Tng, thng tr ton ci Trung-quc. V mt tn gio, triu nh nh Nguyn ch trng t do tn ngng, cho nn Pht gio, Nho gio, o gio, k c cc tn gio mi du nhp nh Hi gio, Ki-t gio, u c cng lc lu hnh. Ring v Pht gio, v cc vua Mng-c vn thm tn Lt-ma gio, nn trong thi i nh Nguyn, Lt-ma gio c triu nh c bit bo h, coi l quc gio ca Trung-quc. V s nghip phin dch kinh in, v kho tng kinh in Pht gio c dch ht cc triu i trc, nn trong triu i ny hu nh khng c dch phm no xut hin, ngoi tr mt s kinh thuc v Mt gio do ngi lt-ma Sa La Ba (1259-1314) dch vo i vua Nguyn Th-t (1260-1294). Tuy nhin, cng c mt s vic quan trng lin quan n kinh tng, l vic cc kinh in Ty-tng (Mt tng) c truyn vo Trung-quc v c dch ra Hn vn trong thi i ny. Cc kinh in Tng vn ny c dch sang Hn vn, ri c nghin cu, so snh, i chiu, v son thnh b Ch Nguyn Php Bo Khm ng Tng Lc (10 quyn, do ngi Khnh Ct Tng son nm 1289, triu vua Nguyn Th-t). Ngoi ra, triu nh cng tuyn ngi dch cc kinh in Tng ng y ra ch Mng-c do ngi Pht T Ba (1239-1280) sng ch (xin xem ph ch s 33, bi 24 trc). 11. Cc Thi i Minh (1368-1644), Thanh (1644-1911), v Dn-Quc (1912?). Vng triu Minh ni tip vng triu Nguyn, do Chu Nguyn Chng (1328-1398) kin lp; ko di gn 3 th k th b ngi tc Mn-chu tiu dit, chim ng v thng tr Trung-quc, kin lp vng triu Thanh. Nh Thanh ko di gn 300 nm, nhng t sau lon Thi-bnh thin-quc (nm 1850) th suy yu hn; ri cuc cch mng dn ch (do Tn Vn lnh o) ni ln, nh Thanh b lt ngy 25.12.1911, chm dt ch Qun ch ca Trung-hoa tri my ngn nm, thay th bng ch Cng ha, gi l Trung-hoa Dn-quc, do nhng ngi Hn ni tip nhau nm chnh quyn. C hai vng triu Minh v Thanh u ng h Pht gio, nn Pht gio vn thnh hnh, nhng cng ch gi mc pht trin c t trc; cc chnh quyn Dnquc, v ch trng t do tn ngng, nn khng ng h cng khng cn tr, Pht gio vn t do pht trin. Ring v s nghip phin dch kinh in th khng c g
198

Gio Khoa Pht Hc - cp hai

ni, nhng v phng din trc thut th rt phong ph. Cc v cao tng Trung-quc trong khong thi gian ny nhit tm s gii kinh, lut, lun v vit nhiu tc phm nu r t tng gio hc Pht gio ca thi i, nht l t tng dung hp gio ngha gia cc tng phi Pht gio; c bit l xin dng hai php mn tu tp Thin v Tnh ; ngoi ra cng c mt s tc phm vit v s liu Pht gio. Cc tc gia ni ting trong khong thi gian ny c cc ngi S Thch Phm K, o Din, Vn Th Chu Honh, T Bch Chn Kh, Ham (Hm) Sn c Thanh, Ngu ch Tr Hc, o Hu, Thin ng, V Tn, Nht Nim, Nh Tnh, Tn Ninh, Huyn Lun, v.v v cc v c s Vin Honh o, Chu Khc Phc, v.v i Minh; cc ngi Kin Nguyt c Th, Vn Hi Phc T, o Bi Vi Lm, Tnh Am Tht Hin, v.v v cc v c s Vin Minh (tc vua Ungchnh nh Thanh), Bnh Thiu Thng, Bnh Hi Tc, Dng Nhn Sn, v.v i Thanh; cc ngi n Quang, Thi H, Nhn, n Thun, v.v v cc v c s Vng Nht nh, Tng Duy Kiu, Chng Bnh Ln, Lng Khi Siu, v.v thi cn i (Dn-quc). III. T MC LC KINH n I TNG KINH 1. 19 B Kinh Lc Hin Cn Lu Hnh Cc kinh in c phin dch, v cc trc tc lin quan n kinh lut lun u c su tp v ghi chp vo danh sch c th t, lm thnh loi sch gi l chng kinh mc lc (cng gi l kinh lc, tc l th mc Pht gio); nh , d nhiu dch phm hay tc phm b tht truyn, ngi sau vn bit c tn cc dch phm hay tc phm y. cng l nhng ti liu qu gi nghin cu v lch s phin dch kinh in v trc thut lun, s Trung-quc; hn na, cng cn l nn tng hnh thnh i Tng Kinh Hn Vn. T thi Hu-Hn cho ti nh Nguyn, tri hn mt nghn nm, s kinh lut lun c phin dch cng nh cc sch bin son v Pht hc, con s t n my ngn quyn. Bui u, s kinh in c phin dch hy cn t i, li tn mc cc ni, nn cha c mc lc nht nh. T i Tin-Tn (351-394) tr v sau, cc dch phm mi dn dn c su tp li v bin thnh danh mc; ri cc i sau li ln lt b tc thm vo, lm cho s sch v kinh lc ra i nhiu n vi chc b. Trong b Lch i Tam Bo K, do Ph Trng Phng (i Ty) son, c lit k 24 nh son kinh lc t trc, nhng ti i nh Ty (581-619) th u b mt ht. Ngay c b Tng L Chng Kinh Mc Lc ca ngi o An (312-385) son vo nm 374 thi ng-Tn (317-419) cng khng cn; may m nhng danh mc trong b sch y c ngi Tng Hu (445-518) chp li trong b Xut Tam

199

Gio Khoa Pht Hc - cp hai

Tng K Tp do chnh ngi bin son (vo thi nh Lng thuc thi i NamBc-triu). Sch Lch i Tam Bo K cng lit k mt danh sch khc gm 6 b kinh lc c son trong khong t thi Nam-Bc-triu n i Ty (Chng Kinh Bit Lc, i Tng; Xut Tam Tng Tp K Lc, i T [ng ra l i Lng, ch khng phi i T]; T Th Chng Kinh Mc Lc, i T; Ngy Th Chng Kinh Mc Lc, i Bc-Ngy; Lng Th Chng Kinh Mc Lc, i Lng; i Ty Chng Kinh Mc Lc, i Ty), nhng ch c 2 b Xut Tam Tng K Tp (tc Xut Tam Tng Tp K Lc) v i Ty Chng Kinh Mc Lc l cn lu truyn cho n ngy nay. Li na, sch Cao Tng Truyn (Tu Kiu son nm 518, i Lng) c nu tn b Kinh Mc ca m Tng son vo i Lu-Tng, v sch Qung Hong Minh Tp (o Tuyn son nm 644, i ng) cng nu tn b Pht Php Lc ca Nguyn Hiu T son vo i Lng, nhng c hai b kinh lc ny u b mt. Nh vy, trong cc b kinh lc cn lu hnh cho n ngy nay (lc k sau y), th b Xut Tam Tng K Tp (15 quyn) ca ngi Tng Hu son vo nm 510, i Lng (502-558), c coi l b kinh lc xa nht, lit k s kinh lut lun c phin dch t thi Hu-Hn ti nh Tiu-Lng, tng cng c 2.211 b, gm 4.251 quyn. Tip n, vo thi i nh Ty, nm 594, ngi Php Kinh son b Chng Kinh Mc Lc (cng gi l Php Kinh Lc, gm 7 quyn), lit k s dch phm v son phm tng cng c 2.257 b, gm 5.310 quyn. Nm 597, c s Ph Trng Phng (nguyn l mt tng s, b bt buc phi hon tc trong k php nn di triu vua V nh Bc-Chu) son b Lch i Tam Bo K (15 quyn), lit k 1.076 b, gm 3.292 quyn. Nm 602, ngi Ngn Tng son b Chng Kinh Mc Lc (cng gi l Nhn Th Lc, gm 5 quyn), lit k 2.109 b, gm 5.058 quyn. thi i nh ng, nm 664, ngi o Tuyn son b i ng Ni in Lc (10 quyn), lit k 800 b, gm 3.361 quyn; cng trong nm , ngi li son tip b Tc i ng Ni in Lc. Trong khong hai nm 664-665, ngi Tnh Thi son b i ng ng Kinh i Knh i T Nht Thit Kinh Lun Mc Lc (7 quyn), lit k 2.219 b, gm 6.694 quyn. Ngi Tnh Mi son b C Kim Dch Kinh K (khng r nm no). Nm 695 (di triu i n hong V Tc Thin), ngi Minh Thuyn son b i Chu San nh Chng Kinh Mc Lc (15 quyn). Nm 730, ngi Tr Thng son 3 b Tc C Kim Dch Kinh K (1 quyn), Khai Nguyn Thch Gio Lc (20 quyn) v Khai Nguyn Thch Gio Lc Lc Xut (5 quyn). Nm 794, ngi Vin Chiu son b i ng Trinh Nguyn Tc Khai Nguyn Thch Gio Lc (3 quyn). Nm 800, ngi Vin Chiu li son b Trinh Nguyn Tn nh Thch Gio Mc Lc (30 quyn).
200

Gio Khoa Pht Hc - cp hai

Trong thi Ng-i Thp-quc, ch c b i ng Bo i t T Tu Tc Trinh Nguyn Thch Gio Lc c ngi Hng An bin son vo nm 945. Trong thi i nh Tng, nm 1013, c s Dng c son b i Trung Tng Ph Php Bo Lc (22 quyn). Nm 1027, ngi Duy Tnh son b Thin Thnh Thch Gio Lc (3 cun). Nm 1036, c s L Di Gin son b Cnh Hu Tn Tu Php Bo Lc (21 quyn). Vo thi nh Nguyn, i Tng Kinh ca Ty-tng (Mt gio) c truyn vo Trung-quc, v c phin dch ra Hn vn. Cc kinh in ny li c em i chiu, so snh vi cc kinh in Hn vn c t trc, v c ngi Khnh Ct Tng son thnh b Ch Nguyn Php Bo Khm ng Tng Lc (10 quyn) vo nm 1289. 2. Cc Bn i Tng Kinh Hn Vn T i Tng Kinh Hn Vn c dng ch cho b sch v i (tng th), tng tp tt c thnh in Pht gio gm ba tng Kinh, Lut, Lun ( c dch ra Hn vn) l trung tm, v xung quanh l nhng sch ch s v nhng trc tc phm c tnh cch lun gii, k s, h thng ha v.v lin quan n ba tng trung tm ni trn. Tt c cc in tch ny u c vit bng Hn vn, do chnh ngi Trung-quc hoc ngi ngoi quc c tr ti Trung-quc v cc nc ln cn trc tip chu nh hng vn ha Trung-hoa (nh Kim, Liu, Triu-tin, v Nht-bn). T i Tng Kinh vn khng thy ni n Pht gio n-; m trong khong thi gian u ca Pht gio Trung-quc cng cha c. Ti thi i NamBc-triu th thy c cc t nht thit chng tng kinh in v nht thit kinh tng xut hin. T cc i Ty, ng tr v sau mi c danh xng i Tng Kinh dng ch cho tt c kinh in do triu nh ban lnh su tp v cng nhn. T nguyn in Phn ng v Pali ng phin dch ra cc ngn ng khc trn th gii, th i Tng Kinh Hn vn c phin dch rt sm, v rt s. Bui ban s, s nghip phin dch kinh in Trung-quc c chnh thc k t nm 148 s. TL (tc nm th 2 nin hiu Kin-ha, triu vua Hn Hon ) l nm ngi An Th Cao (t nc An-tc) n Lc-dng; v cc dch phm ca ngi ch yu l cc kinh in tiu tha. T nm 167, khi ngi Chi Lu Ca Sm (ngi nc Nhcchi) n Lc-dng, th cc kinh in c phin dch ch yu l i tha. Trong bui ban s y, cc kinh in c phin dch u do mi dch gi t bin chp ly v t truyn tr. n i Tin-Tn (thuc thi i ng-Tn-thplc-quc, 317-420), ngi o An (ngi Hn, 312-385) mi bt u su tp, phn loi cc kinh in c phin dch t trc, ri bin thnh danh mc, l quyn Tng L Chng Kinh Mc Lc nhng rt tic, quyn ny b tht truyn. T v sau, cng vic ny c tip tc, nhiu b kinh lc nh th c xut hin (nh va trnh by trn). Song song vi vic lp danh sch son
201

Gio Khoa Pht Hc - cp hai

thnh cc b kinh lc y, ton b cc kinh in c phin dch cng c sao chp v tp hp li cha gi trong cung tht hoc cc ngi cha ln ca triu nh. l hnh thc s khi trong tin trnh hnh thnh i Tng Kinh Hn Vn. Phong tro sao chp v tp hp kinh in ny rt thnh hnh trong khong t T, Lng, cho n Ty, ng; nhng phi i n nh Tng (th k th 10) th vic n lot mi c bt u. 2.1. 5 B i Tng i Tng. K thut n lot ca Trung-quc c t thi i nh ng. Vo lc , kinh sch cng c khc vn in, nhng ch l nhng trng hp l t, vic n hnh cha c thnh hnh v ph cp. n thi i nh TNG, nm th 4 nin hiu Khai-bo (971), vua Thi-t (960-976) sai Cao Phm v Trng Tng Tn n Thnh- (t Thc, tc tnh T-xuyn), khc vn ton b kinh in c phin dch ra Hn vn t lc khi th cho n ng i, tng cng c 13 vn bn. Khc xong, cc bn khc y c mang v nkinh vin t trong cha Thi-bnh-hng-quc (ti kinh Khai-phong, tnh Hnam) in. Cng vic khi s t nm 971 (triu vua Thi-t), cho n nm 983 (triu vua Thi-tng), c thy 13 nm th hon thnh. l b i Tng Kinh u tin ca Pht gio Trung-quc, c danh xng l KHAI BO TNG, gm 5.048 quyn, c lit vo s nghip v i trong lch s n lot ca th gii. B i Tng ny, sau khi n lot xong th ban pht i cc ni (k c cc nc N-chn, Ty-h, Triu-tin, v Nht-bn), v thng c gi l Thc Bn. Tip , nhiu v cao tng cng noi theo s nghip y, cho nn trong thi i nh Tng c thm bn ln khc vn n hnh i Tng Kinh: - Nm 1080 (i vua Tng Thn-tng), cc ngi Tu Vinh, Trung Chn, Tr Hoa v.v cha ng-thin ti Phc-chu (tnh Phc-kin) khi cng khc in b i Tng Kinh th nh trong triu i nh Tng (sau b Thc Bn), l b SNG NINH VN TH TNG, c hon tt t mt vo nm 1103. Tuy y l cng trnh t nhn, nhng b i Tng ny sau khi hon thnh, c triu nh chun nhn v ban sc t tn l Phc Chu ng Tim Kinh Tng Sng Ninh Vn Th i Tng; thng thng c gi l ng Thin T Bn. Cng trnh ny, sau li c tip tc nhiu t na, n nm 1176 mi thc s hon tt. - Nm 1112 (i vua Tng Huy-tng), cc ngi Bn Minh, Bn Ng v.v cha Khai-nguyn, Phc-chu, khi cng khc in b i Tng th ba trong triu i nh Tng, l b T L TNG, c hon tt t u vo nm 1131; ri cng trnh c tip tc, nm 1148 hon tt t hai; v n nm 1154 th tht s hon thnh. B ny thng c gi l Khai Nguyn T Bn. - Nm 1132 (i vua Tng Cao-tng), cc ngi Tnh Phm, Hoi Thm v.v cha Vin-gic ti T-kh, H-chu (tnh Trit-giang), khi s khc in b i Tng th t trong triu i nh Tng, l T KH TNG, gm c hai bn: T Kh Vin Gic Bn (cng gi l H Chu Bn, hay Tin T Kh Bn) v T Kh
202

Gio Khoa Pht Hc - cp hai

T Phc Bn (cng gi Hu T Kh Bn). S d c hai bn nh vy l v bn trc c khc in ti thin vin Vin-gic; sau th thin vin Vin-gic c i tn thnh thin vin T-phc, v bn sau li c khc in b tc cho bn trc. Hai bn y hp li lm thnh T Kh Tng, v thng c gi l T Kh Bn. - Nm 1231 (i vua Tng L-tng), cc ngi Triu An Quc, Php m v.v cha Din-khnh ti Tch-sa, Ng huyn (tnh Giang-t), khc in b i Tng Kinh th nm trong triu i nh Tng, l TCH SA TNG. Cng trnh ny ko di n nm 1322 (triu i nh Nguyn) mi hon thnh, thng c gi l Tch Sa Bn. Tri qua nhiu thi k binh ha, kinh in b tht lc hoc b thiu hy, nn c 5 bn i Tng trn, ngy nay u khng bn no cn nguyn vn. 2.2. i Tng Kinh Nc Liu. Nm 907, dn tc Khit-an pha ng Bc Trung-quc khi dy, kin lp nc Liu, ng Lm-hong (Mnchu). Lnh th nc ny gip ranh vi Bc-Tng, bao gm c tnh H-bc, Bc b tnh Sn-ty, v mt phn t Mng-c. Dn tc Khit-an cng chu nh hng ca vn ha Hn tc, sng tn Pht gio; v vy, Pht gio nc Liu cng rt pht trin, khng thua km Pht gio nh Tng phng Nam. Cc kinh in Hn dch u c lu hnh ti nc ny, cho nn, cc i vua Thnh-tng, Hng-tng v o-tng (trong khong t nm 983-1100), c 4 b kinh ln (Hoa Nghim, Bt Nh, Bo Tch, Nit Bn) c cc vua cho khc vo , ghi li di tch Pht gio ca nc Liu. V s nghip khc vn in kinh, sau khi b i Tng u tin ca Trung-quc l Khai Bo Tng (tc Thc Bn) c n hnh, triu nh nh Tng cng cho ph bin bn ny sang nc Liu. Sau khi tip nhn b i Tng ny, vua Hng-tng (1031-1055) ban lnh khi cng khc vn n hnh b i Tng ring cho nc Liu. Cng vic ny c thc hin ti Nam-kinh (tc thnh ph Bc-kinh ngy nay), n khong nm 1063 (i vua o-tng) th hon thnh, danh xng l KHIT AN TNG, v thng c gi l Liu Bn. B ny c n 6.000 quyn, nhng hin nay khng cn. 2.3. i Tng Kinh Nc Kim. vng t Mn-chu ca nc Liu c dn tc N-chn sinh sng. Khong nm 1115, tha lc triu nh nc Liu suy yu, h bn khi dy kin lp nc Kim, ng Hi-ninh (tnh Ct-lm ngy nay). H li kt hp vi nh Tng tiu dit nc Liu (nm 1125), nn ton lnh th ca nc Liu ngy trc by gi thuc v nc Kim. Sau , tha lc nh Tng suy yu, h tin dn v pha Nam, ly c kinh Bin-kinh ca nh Tng, chim trn vng Hoa-bc, ui nh Tng chy v vng Hoa-nam (lp ra nh NamTng), ly sng Hoi lm ranh gii gia hai nc Kim v Tng. Sau khi nh

203

Gio Khoa Pht Hc - cp hai

phn ranh gii, nh Kim di v Yn-kinh (tc Nam-kinh ca nc Liu, cng tc l Bc-kinh ngy nay). Ngi Kim cng trc tip chu nh hng mnh m ca ngi Hn, nn trnh vn ha, t tng cng rt cao, ging nh ngi Liu thu trc. Triu nh cc vua Kim cng ht lng tn sng v bo h Pht gio, nn Pht gio cng rt hng thnh nh vng triu Liu thu trc. Ring v vic khc vn in i Tng Kinh, cng l mt s nghip v i ca nc Kim. B i Tng ca nc Kim c tn l KIM BN I TNG KINH (gi tt l KIM TNG). B ny do t kheo ni Thi Php Trn tnh Sn-ty ch xng, cn c theo b i Tng ca Bc-Tng (Thc Bn) khc thnh; ph tn do dn chng a phng ng gp cng dng. Cng trnh c khi s khong nm 1148 (i vua Hi-tng), n nm 1173 (i vua Th-tng) th hon thnh. Nm 1178, ni s Php Trn em b i Tng y hin tng triu nh nc Kim, c vua Th-tng (1161-1189) cho ct gi ti cha Hong-php kinh Ynkinh. Sau , vo u nh Nguyn, b ny tng c b tc thm, nhng n cui nh Nguyn th b tht lc. Ri ngu nhin, vo nm Dn-quc th 23 (1934), mt hm ngi ta bng pht hin c b i Tng ny ngay trong ni in Di Lc ca cha Qung-thng huyn Triu-thnh, tnh Sn-ty; cho nn b i Tng ny cng c gi l Triu Thnh Tng Bn. Nm 1935, hi Tch-sa-tng nh-n Thng-hi su tp nhng chng s, s truyn, kinh lc v.v trong b Kim Tng ny m trong Tng Bn khng c, lm thnh b Tng Tng Di Trn, in thnh 120 tp. 2.4. i Tng Kinh Nc Triu Tin. Nc Triu-tin l mt bn o dnh lin vi lc a Trung-hoa v pha ng Bc, cng tng trc tip chu nh hng vn ha Trung-quc, v Pht gio t Trung-quc truyn vo nc ny rt sm, t na sau th k th 4 (thi i ng-Tn), n th k th 10 (di vng triu Cao-li, 935-1392) th pht trin v cng xn ln. Ring v vic khc in i Tng Kinh, cng l mt s nghip v i ca Pht gio Triu-tin. Sau khi b i Tng Kinh u tin ca Trung-quc (Thc Bn) c cho lu hnh, th nh hng ca n lan rng khp ni. Nhn , vng triu Cao-li cng sai ngi sang nc Tng thnh mt b em v nc, vi nh s khc in mt b i Tng nh th nc mnh. Nm 1011, vua Hin-tng pht nguyn khai bn i Tng, y c vo b Thc Bn ca nh Tng m cho khi s khc vn in b CAO LI TNG (cng gi l Cao Li Bn). Cng trnh ny phi tri qua 3 ln thc hin mi hon thnh: - Ln u, t khi khi s l nm 1011, n nm 1082 th hon tt, c gi l S iu Bn. - Ln th nh, nm 1085, ngi Ngha Thin (nguyn l mt v hong t, con vua Vn-tng ca vng triu Cao-li) sang nh Tng cu php; nm 1090 tr v nc,
204

Gio Khoa Pht Hc - cp hai

mang theo c rt nhiu chng s, kinh in ca cc tng phi, v kinh in ca Khit-an, Nht-bn v.v em v nc, bin tp thnh b Tn Bin Ch Gio Tng Tng Mc; ri em khc bn in, l b Cao Li Tc Tng Bn. - Ln th ba, nm 1232 (i vua Cao-tng ca vng triu Cao-li) nc Triutin b qun Mng-c nh ph, c hai bn i Tng khc in trong hai ln trc u b thiu hy hu ht trong cn binh ha, ch cn li mt t mnh ri rc; cho nn nm 1236 (i vua Cao-tng), nh vua ban lnh cho khc in li i Tng Kinh, n nm 1251 mi hon thnh, c gi l Ti iu Bn (tc Bt Vn i Tng Kinh). Khi khc in b ny, ban n lot y c vo cc b Thc Bn, Khit an Bn v nhng mnh ri rc cn li ca S iu Bn m i chiu, so snh, kiu chnh, ri cn ghi ch k cng, nn rt c gi tr trn phng din k cu. Sau khi hon thnh, b i Tng ny c tng tr ti cha Hi-n Nam Triu-tin, nn cng thng c gi l Hi n T Bn. l b i Tng ni ting nht ca Triu-tin cn lu hnh n ngy nay, thng c gi l LI BN TNG KINH. Chnh hai b Sc Lot i Tng Kinh v i Chnh i Tng Kinh ca Nht-bn cng ly b Li Bn Tng Kinh ny lm ti liu cn bn y c v tham kho. Cc bn i Tng Kinh ca cc nc Liu, Kim v Triu-tin va k trn u trc tip chu nh hng ca i Tng Kinh i Tng, v u khi s khc in vo thi i nh Tng, nn c sp xp lin sau cc bn i Tng Kinh i Tng, thy c mi quan h mt thit ca nn gio hc Pht gio ng thi gia cc nc Trung-hoa, Liu, Kim v Triu-tin. 2.5. Cc Bn i Tng Kinh i Nguyn. Tnh hnh Pht gio thi i nh Nguyn (1260-1368) va c trnh by s lc mt on trn. y ch xin ni thm v cng trnh khc in i Tng Kinh. Trong i nh Nguyn c 2 b i Tng c khc in: - B PH NINH TNG, cng gi l NGUYN TNG, c khi s khc in vo nm 1277 (i vua Nguyn Th-t c thuyt ni vo nm 1269), n nm 1290 th hon thnh, tng cng c 6.017 quyn. y l mt cng trnh ca t nhn, do hai ngi o An v Nht Nh cha Ph-ninh ti huyn D-hng (tnh Tritgiang) ng ra khc in, cho nn b ny cng thng c gi l Ph Ninh T Bn. Vua Nguyn Th T cho in b i Tng ny ra 36 bn tng cho cc nc tng qui phc hoc giao ho vi nh Nguyn. Bn ny hin nay cn c ct gi ti hai cha Tng-thng v Thin-chng ng-kinh, Nht-bn, v cng gip ch rt nhiu trong vic hnh thnh hai b Sc Lot Tng Kinh v i Chnh i Tng Kinh ca Nht-bn. - B HONG PHP TNG, do vua Nguyn Th-t ban sc lnh khc in. Cng trnh khi s t nm 1277 ti cha Hong-php Bc-kinh, n nm 1294 th hon thnh, tng cng c 7.182 quyn, thng c gi l Hong Php T Bn. Mc
205

Gio Khoa Pht Hc - cp hai

lc ca b i Tng ny chnh l b kinh lc c tn Ch Nguyn Php Bo Khm ng Tng Lc va ni mt on trn, nhng cng c thuyt ni rng, b i Tng ny cng tc l b Kim Tng c ci bin. Ton b tng kinh ny b mt t lu. 2.6. Cc Bn i Tng Kinh i Minh. Trong thi i nh Minh, i Tng Kinh 5 ln c khai bn: - Ln th nht, nm 1372 (nm th 5 nin hiu Hng-v i vua Minh Thi-t), nh vua ban sc lnh san khc i Tng ti cha Tng-sn Kim-lng (Namkinh), n nm 1403 th hon thnh, thu gm 1.612 b, gi l HNG V NAM TNG, c ct gi ti cha Bo-n Kim-lng. - Ln th nh, nm 1412 (nm th 10 nin hiu Vnh-lc i vua Thnh-t), cng ti Nam-kinh, bn Hng V Nam Tng trn li c em sa cha cho hon chnh hn, phn loi r rng hn, v c khc in li, n nm 1417 th hon thnh, tng cng c 6.331 quyn, gi l VNH LC NAM TNG; thng thng gi Nam Tng Bn, tc ch cho bn ny. - Ln th ba, nguyn t nm 1410, vua Thnh-t ban sc lnh khc in i Tng ti Bc-kinh; tuy nhin, mi n nm 1420 th cng trnh mi thc s c bt u, v n nm 1440 (i vua Anh-tng) th hon thnh, thu gm 6.361 quyn, gi l VNH LC BC TNG, thng thng gi l Bc Tng Bn. - Ln th t, trong khong nin hiu Gia-tnh (1522-1566) i vua Th-tng, mt b i Tng c khc in ti cha Chiu-khnh V-lm (nay l Hng-chu, tnh Trit-giang), gi l V LM TNG (cng gi l CHIU KHNH TNG). c im ca bn ny l ln u tin n c san khc theo hnh thc phng sch (ging nh sch ngy nay), rt tin li c tng; nhng chng may n b tht lc t lu, nay cha tm ra vt tch. - Ln th nm, nm 1586 (i vua Thn-tng), ngi o Khai cha Lngnghim (huyn Gia-hng, tnh Trit-giang) pht nguyn ng ra khc in mt b i Tng Kinh. Cng trnh c khi s ti am Diu-c ni Ng-i, vi s ph gip ca cc ngi Huyn D, Chn Kh v c Thanh; cc v c s th h tr v ti chnh. Khng bao lu th ngi o Khai vin tch, ngi Huyn D thay th ch o cng trnh. Ri khng bao lu sau , ngi Huyn D cng li vin tch, nhng v cn li lun phin k tip nhau gnh vc trch nhim, v cng vic khc vn c di v Knh-sn (huyn D-hng, tnh Trit-giang). Cui cng, tt c s vn khc u c tp trung v cha Lng-nghim in, n nm 1620 th b i Tng ny c hon tt, theo hnh thc phng sch (nh V Lm Bn trn), c gi l Lng Nghim T Bn (cng gi l Gia Hng Bn, hay KNH SN TNG). Tuy y l mt cng trnh t nhn, nhng so trong cc b i Tng i Minh th b ny c lu hnh rng ri hn c, nn thng thng n cn c gi l MINH TNG, hay Minh Bn. Sang i vua Khang-hi (1662-1722) nh

206

Gio Khoa Pht Hc - cp hai

Thanh, b Minh Tng ny li c khc in b tc my ln na, n nm 1676 mi thc s c co thnh, thu gm 1.618 b, c thy 7.334 quyn. 2.7. i Tng Kinh i Nh Thanh. Trong thi i nh Thanh cng c 5 b i Tng c xut bn: - TC TNG KINH: B ny bt u khc vn vo nm 1666, di i vua Khang-Hi (Thanh Thnh-t, 1662-1722), gm 1.833 quyn thm vo b Minh Bn i Minh; sau li khc thm b HU TC TNG KINH na, gm 1.246 quyn tng b cho b Tc Tng Kinh trc; v nh vy, b Tc Tng Kinh c gi l Minh Tc Tng Bn, v b Hu Tc Tng Kinh c gi l Tc Minh Tc Tng Bn. - LONG TNG: B ny c khi cng khc vn ti Bc-kinh vo nm 1735 i vua Ung-chnh (Thanh Th-tng, 1723-1735), n nm 1738 i vua Cn-long (Thanh Cao-tng, 1736-1795) th hon thnh, thu gm 1.662 b, 7.168 quyn. B ny ly b Bc Tng Bn i Minh lm cn bn y c. cng l b i Tng ln nht trong cc b i Tng do triu nh khm nh t trc n nay. Vo cui i Thanh, T Hi thi hu tng b i Tng ny cho Nht-bn, hin cn c ct gi ti Long-cc i-hc -th-qun ng-kinh. - B NP TNG: Nm 1866 (i vua ng-tr, 1862-1874), Kim-lng c c s Dng Nhn Sn pht nguyn ng ra khai bn, hp cng vi cc cha cc ni nh Bc-bnh (Bc-kinh), Thin-tn, Kim-lng, Giang-bc, Dng-chu, Tlng, T-chu, Hng-chu, chia nhau khc in mt b i Tng. V do nhiu cha cng thc hin, nn khi b i Tng ny hon tt, c gi l B Np Tng. Tuy lm sau, nhng so ra, b ny vn khng y bng b Long Tng trn. - TN GI TNG: B ny c in t nm 1911 (nm cui cng ca triu i nh Thanh) ti tinh x Tn-gi Thng-hi, n nm 1920 (thi i Dn-quc) th hon thnh, thu gm 1.916 b, 8.416 quyn. y l b i Tng u tin ca Trung-quc p dng k thut in bng cch xp ch ri (hot t bn), khng phi khc vn. B ny ly b Sc Lot Tng ca Nht-bn lm cn c, nhng thm bt t nhiu, loi b nhng hng ch ch thch, hiu nh v.v..., lm gim i gi tr nghin cu. 2.8. i Tng Kinh Thi i Dn-Quc: Gic lon Thi-bnh thin-quc cui i nh Thanh va chng li triu nh m cng nhm nh ph Pht gio, lm cho Pht gio cng b suy yu i. Sang u thi Dn-quc (t nm 1912), Pht gio li b phong tro cch mng bi xch (chung vi nhng t tng Khng, Mnh c xa); cho nn ch v cao tng v c s nng ct cng nhau pht khi phong tro vn ng chn hng Pht gio, lm cho Pht gio tr thnh l mt nn gio hc chn chnh, ch nc li dn, ch khng phi v ch nh nhng ngi ng quyn quan nim. Cng cuc chn hng Pht gio c thc hin nhiu lnh
207

Gio Khoa Pht Hc - cp hai

vc, trong , s nghip xut bn pht hnh i Tng Kinh cng rt c ch trng. - Trc ht, nh trn ni, cng vic bin n b TN GI TNG c khi s vo nm cui cng triu i nh Thanh (nm 1911), nay vn c tip tc, v n nm 1920 (nm Dn-quc th 9) th hon thnh. Tip , th cc Thng-v n-th-qun cng in li b TC TNG KINH ca Nht-bn. - Nm 1934, i s Phm Thnh pht tm nh n li b Tch Sa Tng i Tng. V b ny (cng nh nhng b i Tng khc ca i Tng) b mt mt nhiu phn, khng cn nguyn vn nh xa, nn ngi phi i cc ni mong tm li nhng phn b thiu mt. Do chuyn i tm ny m ngi tnh c pht hin c b Kim Tng (vn b mt t cui i nh Nguyn) gm 4.950 quyn, c ct giu trong ni in Di Lc ca cha Qung-thng huyn Triu-thnh, tnh Snty. Sang nm sau (1935), Ngi cng vi qu v Dip Cung Xc, Tng Duy Kiu v.v trong hi Tch-sa-tng nh-n Thng-hi, su tp nhng chng s, s truyn, kinh lc v.v trong b Kim Tng m trong Tng Bn khng c, in thnh b TNG TNG DI TRN, gm 120 tp. - Nm 1944, cha Php-tng Thng-hi thnh lp hi Ph-tu i-tng-kinh san-hnh, ch s l cc v c s Tng Duy Kiu, Hong S Phc v.v, bin n b PH TU TNG (cng gi l Dn Quc Tng Tu i Tng Kinh), n nm 1955 th xong. B ny t thy ph bin. - Nm 1956, qu v Khut nh Quang, Triu Hng Thch v.v ca hi Tu-nh Trung-hoa i-tng-kinh i-loan khi xng bin tp b TRUNG HOA I TNG KINH (cng gi l Trung Hoa Tng), chia lm 4 phn: Tuyn Tng, Tc Tng, Dch Tng, v Tng Mc Lc. Phn Tuyn Tng (phn chnh) thu gm ni dung ca tt c cc b i Tng c t trc (nh Tch Sa Tng, Tng Tng Di Trn, Lng Nghim T Bn, Vn T Tng v.v), b i nhng ch trng lp; phn Tc Tng thu tp tt c Pht in t trc n gi cha c nhp tng; phn Dch Tng thu tp cc Pht in tng c dch ra cc ngn ng Ty-phng ang tn mc trong v ngoi nc. C th ni, l bn i Tng s nht, hn c i Chnh Tng ca Nht-bn; nhng gii hc gi Pht hc vn thch dng b i Chnh Tng hn, v n hiu khm k cng, tin li cho vic nghin cu; hn na, n cng khng qu cng knh, di chuyn d dng hn. - Nm 1977, sa mn Qung nh, gim c nh xut bn i-loan Pht-gio Xut-bn-x ti i-bc, pht nguyn bin tp v n hnh b PHT GIO I TNG KINH, n nm 1983 th cng trnh hon thnh, thu tp 2.643 b, gm 11.052 quyn. B ny c chia lm 2 phn l Chnh Tng v Tc Tng. Chnh Tng th ly b Tn Gi Tng lm cn bn y c, ri dng cc b i Tng khc nh i Chnh, Tch Sa, Minh Bn, v.v b tc thm; Tc Tng th ly b Ph Tu Tng lm cn bn y c.

208

Gio Khoa Pht Hc - cp hai

- Nm 1977, hi Pht-gio Pht-quang-sn i-loan do php s Tinh Vn ch tr, khi s bin tp v n hnh b PHT QUANG I TNG KINH. Theo k hoch tr liu, b ny c phn lm 16 tng nh A Hm Tng, Bt Nh Tng, Thin Tng, Tnh Tng, Php Hoa Tng v.v, cui cng l Tp Tng. n nm 1987 th hon tt c phn u tin ca cng trnh l A Hm Tng, v cho xut bn. 2.9. i Tng Kinh Nht Bn: Nht-bn l mt qun o nm pha ng chu , trong vng Bc Thi-bnh dng. Nc Nht c 4 hn o chnh nm tri di t Bc xung Nam theo hnh cnh cung, m o ln nht l Bn-chu (Honshu) c vng b bin cc Ty Nam rt gn vi bn o Triu-tin (ch cch 180 km qua eo bin i-m - Tsushima); cho nn nc ny tip nhn c Pht gio rt sm t Triu-tin truyn sang. Theo s sch Nht-bn, Pht gio t Triu-tin truyn sang Nht-bn vo gia th k th 6, di triu i thin hong (tc hong ) Khm Minh (Kimmei) - v thin hong th 29 ca Nht-bn. Tn ngng nguyn th ca ton th ngi Nht l Thn-o (Shinto), nhng ch trong vng gn na th k t ngy du nhp, vo cui th k th 6, vi s tn lc hong dng ca thi t Thnh c (Shotoku, nhip chnh 593-622) di triu i ca n hong Suy C (Suiko, 593-627), Pht gio tr thnh mt nn tn ngng c c s vng chc, c qung b trong khp cc tng lp x hi, t triu nh cho n dn chng, vt ln trn a v ca Thn-o. Ti th k th 8, di triu i Ni-lng (Nara, 710-794), mi quan h gia Nht-bn v Trung-quc ngy cng tng cao v mt thit. Nht-bn khng nhng tip thu vn ha, t tng Trung-quc, m cn dng c ch Hn lm thnh vn t cho nc mnh; v trong bi cnh , Pht gio ti Nht-bn cng pht trin cc k xn ln, v tr thnh quc gio ca x s ny. T , Pht gio Nht-bn cng ngy cng pht trin ln mi, cho n th k th 13 th tt c cc tng phi Pht gio Trung-quc u c mt y nc ny; l cha ni n mt s tng phi c sng lp ring bit ti nc Nht (khng phi do trung-quc truyn sang), nh Nht Lin tng chng hn. Nhng n thi i ca thin hong Minh Tr (Meiji, t nm 1868 tr i) th Pht gio b chn p, c lc cn b n p, ph hoi, cho nn th lc gim dn, khng cn a v c tn nh xa na. Theo thng k gn y, ti Nht-bn, mc d ngy nay c thm mt s tn gio khc t Ty-phng truyn ti, nhng tn Pht gio vn chim a s (n 70% dn s); cha vin c 80.000 ngi; tng s c 200.000 v. Nht-bn cng c hn 20 trng i hc, trung hc v vin nghin cu Pht gio; vic tu hc vn c duy tr, tuy phm lng c st km hn thi xa. Nhiu t chc Pht gio c thnh lp t sau th chin th II, trong , gii c s ti gia ng mt vai tr quan trng, vi vic m rng nhiu chng trnh hng dn qun chng tu hc Pht php. Cng vic phin dch kinh lun, bin son v n hnh sch bo qung b
209

Gio Khoa Pht Hc - cp hai

gio l o Pht t trong nc ra n ngoi nc, v ang c pht huy rm r do hng trm hc gi Pht gio Nht-bn thc hin. Ton b kinh sch ca Pht gio Ty-tng c chuyn ng v cho xut bn ti Nht; tt c nhng bi nghin cu v gio l o Pht c in t nhiu quc gia khc nhau, cng c su tp chuyn ng v n hnh. Pht gio Nht-bn cng tng gip cho cc hc gi v sinh vin ngoi quc n Nht-bn hc Pht. Ring v cng trnh xut bn i Tng Kinh, tht l mt s nghip to ln ca Pht gio Nht-bn. Khng nhng th, i Tng Kinh do Pht gio Nht-bn thc hin, nh b i Chnh Tn Tu i Tng Kinh chng hn, tng c cc hc gi Pht gio coi l hon b nht trong cc b i Tng Kinh Hn vn t trc n nay. Qu trnh bin tp i Tng Kinh ca Pht gio Nht-bn c trnh by s lc nh sau: - B i Tng Kinh u tin ca Nht-bn l b THIN HI TNG (cng c gi l Khoan Vnh T Bn, hay Oa Tng), c n hnh vo bui s k ca thi i c-xuyn (Tokugawa, 1603-1868), do ngi Thin Hi (1536-1643) cha Khoan-vnh ti Giang-h (Edo, tc Tokyo ngy nay) pht nguyn thc hin. B ny ly b i Tng T Kh Bn ca nh Tng (Trung-quc) lm bn gc, v ly b Ph Ninh T Bn ca nh Nguyn (Trung-quc) b sung, c thc hin bng k thut in ch ri bng g, bt u t nm 1637, n nm 1648 th hon thnh; thu gm 1.453 b, 6.323 quyn. n bn ca b ny ch c mt s lng nh, nn khng c pht hnh rng ri; ngy nay ch cn tm thy mt s cha c ni cc danh sn m thi. - Th n l b HONG B BN TNG KINH (cng gi l Thit Nhn Bn) do ngi Thit Nhn (1630-1682) thc hin ti cha Vn-phc ni Hong-b. B ny c theo b Minh Bn (tc Lng Nghim T Bn, hay Minh Tng) ca nh Minh (Trung-quc) m khc in li, theo phng php khc vn theo tng trang trong nguyn bn, t nm 1669 n nm 1681 th hon thnh; thu gm 1.618 b, 7.334 quyn. - B i Tng th ba ca Nht-bn l SC LOT TNG KINH (cng gi l Sc Khc Tng, hay Hong Gio Tng, tn gi l i Nht Bn Hiu nh Sc Khc i Tng Kinh), do cc v c s o in Phin Cn, Phc in Hnh Gii v.v bin tp, v do ng-kinh chi-cng-vin-a Hong-gio th-vin xut bn. Cng trnh c khi u vo nm 1880 (thi thin hong Minh Tr, 18681912), n nm 1885 th hon tt; thu gm 1.918 b, 8.539 quyn. y l b i Tng Kinh u tin ca Nht-bn c in bng k thut sp ch ri ca Typhng. B ny ly b Cao Li Tng lm cn bn y c, v dng cc b i Tng cc i Tng (T Kh Vin Gic Bn), Nguyn v Minh tham kho, i chiu. Ngoi ra b ny cng cn c b sung thm cc kinh in Mt gio c n hnh ti Nht, cng cc trc tc ca ch v khai t ca cc tng phi Nht-bn. - Tip n l b VN T I TNG KINH (cng gi l i Nht Bn Hiu nh Hun im i Tng Kinh) do i s Nhn Trng bin tp, v Kinh-
210

Gio Khoa Pht Hc - cp hai

tng-kinh th- vin xut bn. B ny ly b Hong B Bn Tng Kinh lm cn bn hiu nh, c i chiu vi b Cao Li Bn, c khi s vo nm 1902, n nm 1905 th hon tt, thu tp 1.625 b, 7.082 quyn. - Nm 1905, sau khi b Vn T i Tng Kinh c xut bn, Kinh- tngkinh th-vin li cho xut bn b VN T TC TNG KINH (cng gi i Nht Bn Tc Tng Kinh), do ngi Trung D t Tu bin tp. Nh vy, b Vn T i Tng Kinh trn tr thnh chnh tng, v c gi l Vn T Chnh Tng. Cng trnh bin n b Vn T Tc Tng Kinh ny c khi s t nm 1905, n nm 1912 th hon tt. B ny khng y c vo b i Tng no c, m thu tp ht sc rng ri, bt c trc tc Pht hc no cha c trong b chnh tng trn, u c thu vo b tc tng ny. Cho nn, rt nhiu dch phm v trc tc phm ca cc v cao tng Trung-quc thi xa (k c mt s tc phm b mt) u thy xut hin trong b Vn T Tc Tng ny. Bi vy, n thu tp cc trc tc ca hn 950 nhn vt, gm 1.756 b, 7,144 quyn. Thi gian gn y, phn bit vi b Vn T Chnh Tng, cc nh xut bn thng n hnh b ny vi tn TC TNG KINH. - B i Tng th su ca Nht-bn l NHT BN I TNG KINH, do Trung D t Tu bin tp, v do hi Nht-bn i-tng-kinh bin-ton n hnh. B ny c thc hin trong thi gian gn 4 nm (1919-1922), thu tp nhng sch ch thch Kinh Lut Lun v cc in tch ca cc tng phi Pht gio, do ngi Nht (cng c mt s do ngi Trung-quc) bin son; tt c c 753 b, c in thnh 48 tp. - I CHNH TN TU I TNG KINH (cng gi l i Chnh Tng hay i Chnh Bn) l bn i Tng Kinh Hn vn c coi l hon chnh nht, c qung b rng ri nht, v c nhiu ngi s dng nht t trc n nay. B ny do qu v hc gi Cao Nam Thun Th Lang, Bin Hi Hc, Tiu D Huyn Diu v.v cng bin tp t nm 1924, n nm 1934 th hon thnh, v do hi ng-kinh i-chnh Nht-thit-kinh san-hnh (cng do qu v hc gi trn thnh lp) xut bn; thu gm 13.520 quyn. Ton tng c in thnh 100 tp, phn ra lm 4 phn: Chnh Bin (55 tp); Tc Bin (30 tp); Tng (12 tp); v Chiu Ha Php Bo Tng Mc Lc (3 tp). Nu khng k b Trung Hoa i Tng Kinh th y l b i Tng Kinh Hn vn thu tp nhiu tc phm nht xa nay. Phn Chnh Bin thu tp tt c cc dch phm Kinh Lut Lun v cc trc thut ca Trung-quc l ch yu, cng thm cc son phm ca Nht-bn v Triu-tin; c thy l 2.184 b. Phn Tc Bin thu tp cc trc thut ca Nht-bn l ch yu, cng thm cc t liu c va mi pht hin c n-hong (Trung-quc), v nhng tc phm b nghi ng l ngy to; c thy l 736 b. Phn Tng ly Mt gio lm ch, do cc php s Nht-bn hc t cc php s Trung-hoa, v t mnh pht huy thm, gm 33 b.

211

Gio Khoa Pht Hc - cp hai

- B i Tng th by ca Nht-bn l CHIU HA TI NH SC LOT TNG. B ny nguyn c tn l Chiu Ha Ti nh i Nht Bn i Tng Kinh, do hi Sc-lot i-tng-kinh san-hnh xut bn nm 1935. y ch l bn nh n ca b Sc Lot Tng Kinh (tc Hong Gio Tng) ni trn, nhng c thm phn nh chnh. Ngoi ra, Nht-bn cn c hai b l THNH NG TNG v CUNG BN, tuy khng thy lu hnh, nhng khi Cao Nam Thun Th Lang bin tp b i Chnh Tng th c tham kho hai bn ny i chiu, hiu khm. Trn y chng ti lc ghi hn 30 bn i Tng Kinh Hn Vn, theo th t thi gian trong phm vi mi quc gia. Nu khng ti ranh gii quc gia, cc b i Tng y ni tip nhau ra i t khi th cho n hin nay nh sau: - Khai Bo Tng (Thc Bn, xa nht, xut bn nm 983); - Khit an Tng (Liu Bn, xut bn nm1063); - Sng Ninh Vn Th Tng (ng Thin T Bn, xut bn nm 1103); - T L Tng (Khai Nguyn T Bn, xut bn nm 1154); - Kim Tng (Triu Thnh Tng Bn, xut bn nm 1173); - T Kh Tng (T Kh Bn, xut bn nm 1176[?]); - Cao Li Tng (Li Bn Tng Kinh, xut bn nm 1251); - Ph Ninh Tng (Nguyn Tng, xut bn nm 1290); - Hong Php Tng (Hong Php T Bn, xut bn nm 1294); - Tch Sa Tng (Tch Sa Bn, xut bn nm 1322); - Hng V Nam Tng (xut bn nm 1403); - Nam Tng (Vnh Lc Nam Tng, xut bn nm 1417); - Bc Tng (Vnh Lc Bc Tng, xut bn nm 1440); - V Lm Tng (Chiu Khnh Tng, xut bn nm 1566); - Minh Tng (Lng Nghim T Bn, hay Minh Bn, Knh Sn Tng, 1620); - Thin Hi Tng (Oa Tng, hay Khoan Vnh T Bn, xut bn nm 1648); - Minh Tc Tng Kinh v Hu Tc Tng Kinh (xut bn nm 1676); - Hong B Bn Tng Kinh (Thit Nhn Bn, xut bn nm 1681) - Cn Long i Tng Kinh (xut bn nm 1738); - B Np Tng (B Np Bn, khi s khc in nm 1866); - Sc Lot Tng Kinh (Hong Gio Tng, xut bn nm 1885); - Vn T i Tng Kinh (xut bn nm 1905); - Tc Tng Kinh (Vn T Tc Tng Kinh, xut bn nm 1912) - Tn Gi Tng (Tn Gi Bn i Tng Kinh, xut bn nm 1920); - Nht Bn i Tng Kinh (xut bn nm 1922); - Thnh Ng Tng (xut bn nm ?); - Cung Bn (xut bn nm ?); - i Chnh Tng (i Chnh Tn Tu i Tng Kinh, xut bn nm 1934);
212

Gio Khoa Pht Hc - cp hai

- Tng Tng Di Trn (xut bn nm 1935); - Chiu Ha Ti nh Sc Lot Tng (xut bn nm 1935); - Ph Tu Tng (Dn Quc Tng Tu i Tng Kinh, xut bn nm 1955); - Trung Hoa i Tng Kinh (khi s bin n nm 1956) - Pht Gio i Tng Kinh (xut bn nm 1983); - Pht Quang i Tng Kinh (xut bn phn u A Hm Tng, nm 1988). Trong s 34 bn i Tng Kinh Hn Vn trn y, th cc bn c lu hnh nhiu nht trong gii Pht hc ngy nay l Cn Long Tng, Vn T Tng, Tc Tng, v nht l i Chnh Tng. IV. LI KT Nhn xuyn sut li nhng cng trnh ca cc bc tin bi qua cc thi i, t lc ch v cao tng Thin-trc, Ty-vc, vt ni tro non, bng qua bao sa mc him nguy, hoc ngi thuyn vt i dng trong nhng lc sng to bo ln, em thnh in truyn n Trung-hoa; ri ch v cao tng Trung-quc cng khng qun ngi gian lao nguy him nh vy, sang Ty-vc v Thin-trc cu php, v mang kinh, tng, php kh em v nc; ri ti Trung-quc, cc ngi t giam mnh trong cc cha vin, gc b mi chuyn trn th, ch chuyn ch vo vic phin dch thnh in, tng kinh bi sm, v ging dy chng, o to tng ti. Nhng nh th cng u phi l cc ngi c yn n thc hin Pht s mt cch sung s! M nhiu khi cc ngi cng phi gnh chu nhng kh nn ca s k th, chn p, n p, thm ch cn b bc t, do lng ganh ght v thi th nghch ca cc th lc v minh cm quyn! Nhng cc ngi vn nhn ni chu ng, vn hng dng x thn v o; lm vic cng khai ngoi nh sng c th cng tt, khng c nh vy th vn lm vic m thm trong bng ti ni ni su rng rm. i, tm huyt ca cc ngi cao rng bao la, giy mc no t xit! Tht l i hng, i lc, i t bi! Tt c tm huyt v n lc ca cc ngi ch v mt mc ch duy nht l n p thm n ca c Th Tn, phng s o Php, phc v chng sinh, bng cch hong truyn Pht Php, lm cho Chnh Php cu tr th gian. Nh vo tm lc ca cc ngi m cho n nay, gn 26 th k t ngy c Th Tn nhp dit, Ba Tng Thnh in vn cn c trnh hin th gian, em li li lc cho chng sinh khp chn. Ngy nay, c mi ln m mt quyn kinh ra c tng, khng nhng chng ta thy ngay c c Th Tn v ch v Thnh Chng ang trc mt, m chng ta cn thy c ch v B-tt T-s tin bi cng ang c mt trong tng ch, tng cu kinh y. Chng ta phi lm g y? Ch c mt vic thi: Chuyn cn tu tp v tip tc cng vic hong dng Pht Php ca cc ngi phng s chng sinh. l cch chng ta bo p hng n ca Pht v ch v B-tt T-s qua cc thi i.

213

Gio Khoa Pht Hc - cp hai

TI LIU THAM KHO - Cao Tng Truyn, Tu Kiu son (i Lng) - i ng Trinh Nguyn Tc Khai Nguyn Thch Gio Lc, Vin Chiu (i ng) - Khai Nguyn Thch Gio Lc, Tr Thng (i ng) - Lch i Tam Bo K, Ph Trng Phng (i Ty) - Lch S Pht Gio Trung Quc, Thch Thanh Kim, nh xut bn Ph Lu Na, Hoa-k, 1991 - Pht Quang i T in, Tinh Vn ch trng, i-bc, n bn nm 1997 - Pht T Thng K, Ch Bn (i Tng) - Thch Th K C Lc, Gic Ngn (i Minh) - Tc Trinh Nguyn Thch Gio Lc, Hng An (Nam-ng) - Xut Tam Tng K Tp, Tng Hu (i Lng)

214

Gio Khoa Pht Hc - cp hai

TI LIU THAM KHO

(dch gi dng trong khi bin son phn ch thch quyn Gio Khoa Pht Hc Cp Hai)

VIT VN Chn Php Nguyn Hu Hiu (dch). Tinh Hoa v S Pht Trin Ca o Pht. Si-gn: Ban Tu Th Vin i Hc Vn Hnh xut bn, Hong Hc n hnh ln th nht, nm 1969. t Lai Lt Ma. Nc Ti V Dn Ti (Hng H dch). California: Vn Ngh, 1993. Vn Ninh. T in Chc Quan Vit Nam. H-ni: Nh xut bn Thanh Nin, 2002. Gic Nguyn (dch). Pht Gio S. V u Publication, cha Php-lun (Houston, Taxas) n hnh. Hnh C. Lc Gii Nhng Php S Cn Bn. Montral: Lng Cy Phong, 1996. Hnh C. Mi V T Ln ca Pht. Edmonton: Tu Vin Trc Lm ti bn, 1999. L Mnh Tht. Lch S Pht Gio Vit Nam, tp 1. Hu: Nh xut bn Thun Ha, 1999. L Vn c. Vit Nam T in. Si-gn: Khai Tr, 1970. Nguyn Ho (dch). Nhng K Nguyn u Ca o Pht. Edmonton: V ngun xut bn. Nguyn Mc (dch). ng Chu Lit Quc. California: C s xut bn i Nam in, nm? Nguyn Hin L (dch). Lch S Vn Minh n . California: T&T, 1989. Nguyn Hin L. S Trung Quc. California: Vn Ngh, 2003. Nguyn Kim Thn ch bin. T in Hn Vit Hin i. Nh xut bn Th Gii, 1996. Nguyn Lang. Vit Nam Pht Gio S Lun I. Paris: L Bi, 1977. Nguyn Tn Nhan. Bch Khoa Th Vn Ha C in Trung Quc. H-ni: Nh xut bn Vn Ha Thng Tin, 2002. Nht Hnh (dch v ch gii). Con ng Chuyn Ha (Kinh Bn Lnh Vc Qun Nim). L Bi xut bn. Nht Hnh. Ca Tng i Cnh Gi. California: L Bi, 1993. Thch ng Minh (dch). Lut Ng Phn. Nha-trang, 1997. Lu hnh ni b. Thch ng Minh (dch). Lut T Phn. Nha-trang, 1996. Lu hnh ni b. Thch n Tr Hi (dch). Pht Gio Truyn Thng Ty Tng. n tng, nm 2000.
215

Gio Khoa Pht Hc - cp hai

Thch Qung (dch). Tiu Tha Pht Gio T Tng Lun. California: Pht Hc Vin Quc T xut bn, 1989. Thch Thanh Kim. Lch S Pht Gio Trung Quc. Littleton (Colorado): Ph Lu Na ti bn, 1991. Thch Thanh Kim. Lc S Pht Gio n . Si-gn: Thnh hi Pht gio thnh ph H Ch Minh n hnh, 1995. Thch Thanh T. Kinh Lng Gi Tm n. Ontario: Sui Trc B n tng. Thch Thanh T. Kinh Vin Gic Ging Gii. Ontario: Sui Trc B n tng. Thch Thin Siu. i Cng Cu X Lun. Vit-nam: Vin Nghin Cu Pht Hc Vit Nam, 1992. Thch Thin Siu (dch). Kinh Trng A Hm. California: Pht Hc Vin Quc T, 1986. Thch Thin Siu (dch). Lun i Tr . Vit-nam: Vin Nghin Cu Pht Hc Vit Nam, 1997. Thch Thin Siu. V Ng L Nit Bn. H-ni: Nh xut bn Tn Gio, 2000. Thch Tr Tnh (dch). Kinh Diu Php Lin Hoa. California: Tnh x Minh ng Quang, 1982. Thch Tr Tnh (dch). Kinh i Bo Tch. Si-gn: Nh xut bn TPHCM, 1999. Thch Tr Tnh (dch). Kinh i Bt Nit Bn. Montreal: Hi Pht Gio Chnh Php, 1987. Thiu Chu. Hn Vit T in. H-ni: uc Tu xut bn, 1942. Thu Giang Nguyn Duy Cn (dch v bnh ch). Trang T Nam Hoa Kinh. California: i Nam in li, nm ? Trn Trng Kim. Vng Dng Minh. Si-gn: Tn Vit, 1960. Trn Trng San v Trn Trng Tuyn. Hn Vit T in. Canada: Bc u, 1997. Tr Quang (dch). o Trng Thy Sm Php. Toronto: Hi Pht Gio Chnh Gic, 1987. Tr Quang (dch). Kinh Lng Hong Sm. California: Pht Hc Vin Quc T, 1990. Tr Quang. Php Hoa Lc Gii. Vit-nam: Nh xut bn Thnh Ph H Ch Minh, 1998. Trnh Vn Thanh. Thnh Ng in Tch Danh Nhn T in. California: Nh xut bn i Nam in li bn in nm 1966 Si-gn.

HN VN An Php Khm (dch). A Dc Vng Truyn (i Chnh Tn Tu i Tng Kinh, quyn 50, s 2042).
216

Gio Khoa Pht Hc - cp hai

Bn Th Bin y Hi. Hn Ng i T in Gin Bin. Thng-hi: Hn Ng i T in Xut Bn X, 1999. Bnh in Tinh Canh (Hirata Seiko). Xng Lm T Lc. Tokyo: Hakujusha, 1984. Chn (dch). B Tu Bn u Php S Truyn (i Chnh Tn Tu i Tng Kinh, quyn 50, s 2049). Chn (dch). B Chp D lun (i Chnh Tn Tu i Tng Kinh, quyn 49, s 2033). Chn (dch). Thp Bt B Lun (i Chnh Tn Tu i Tng Kinh, quyn 49, s 2032). Ch Bn. Pht T Thng K (i Chnh Tn Tu i Tng Kinh, quyn 49, s 2035). Chu Hi. T Th Bch Thoi C Gii. Phong Hoa Xut Bn S Nghip Cng Ti, 1993. Dip Tu Hiu. Trang T. Hng-cng: Tht Dng Th Cc, 1961. inh Khai K. Trung Hoa Nhn Dn Cng Ha Quc a . H-bc: Trung Quc a Xut Bn X, 1995. inh Phc Bo. Pht Hc i T in. i-bc: Thin Hoa Xut Bn S Nghip C Phn Hu Hn Cng Ti, Trung-hoa Dn-quc 73 (1984). o Nguyn. Cnh c Truyn ng Lc (i Chnh Tn Tu i Tng Kinh, quyn 51, s 2076). o Phi. i Phng Qung Pht Hoa Nghim Kinh S Lun Ton Yu. i-bc: Pht Gio Dc C Kim Hi, 1999. o Tuyn. i ng Ni in Lc (i Chnh Tn Tu i Tng Kinh, quyn 55, s 2149). o Tuyn. Tc Cao Tng Truyn (i Chnh Tn Tu i Tng Kinh, quyn 50, s 2060). H Dung ch bin. Quc Ng Nht Bo T in. Bi-bc: Quc Ng Nht Bo X, Trung-hoa Dn-quc 63 (1974). Huyn Trang (dch). A T t Ma i T B Sa Lun (i Chnh Tn Tu i Tng Kinh, quyn 27, s 1545). Huyn Trang (dch). D B Tng Lun Lun (i Chnh Tn Tu i Tng kinh, quyn 49, s 2031). Huyn Trang (dch). i ng Ty Vc K (i Chnh Tn Tu i Tng Kinh, quyn 51, s 2087). Lc S Thnh ch bin. T Vng. i-bc: Vn Ha Th Cng Ti, Trung-hoa Dn-quc 60 (1971). Php Hin. Cao Tng Php Hin Truyn (i Chnh Tn Tu i Tng Kinh, quyn 51, s 2085).
217

Gio Khoa Pht Hc - cp hai

Php Tng Tng Th. i Bt Nh Ba La Mt a Kinh. i-nam (i-loan): Ha D xut bn x, 1998. Ph Trng Phng. Lch i Tam Bo K (i Chnh Tn Tu i Tng Kinh, quyn 49, s 2034). Phng Tc Dn v Tng T Linh. Trung Quc Thnh Ng Danh Ngn in Nguyn. Hng-cng: Tn Thi i Xut Bn X. Tnh Phm php s. Vng Sinh Tnh Truyn Tp Yu. Cao-hng: Vn Th Ging ng, Trung-hoa Dn-quc 86 (1997). Tng Gi Bt La (dch). Thin Kin T B Sa Lut (Cn Long i Tng Kinh, quyn 75, s 11-1120). Tng Hu. Xut Tam Tng K Tp (i Chnh Tn Tu i Tng Kinh, quyn 55, s 2145). Thnh n php s. T Bi Tam Mui Thy Sm Ging Thoi. Hng-cng: Pht Kinh Lu Thng X, 1994. Thch t Ha (dch). n Pht Gio S Khi Thuyt. i-bc: Pht Quang xut bn x, 1996. Thch Nht Nh. Tam Tng Php S. Tn-trang (i-loan): Tam Tu Hc X, 1996. Thch Vin Anh php s. i Pht nh Th Lng Nghim Kinh Ging Ngha. Chng-ha (i-loan): Tam Tu Hc X, 1999. Th Tn Thnh ch bin. T Hi. Hng-cng: Trung Hoa Th Cc Hng Cng Phn Cc, 1985. Thng V n Th Qun Bin Tp B. T Nguyn. Hng-cng: Thng V n Th Qun Hu Hn Cng Ti, 1994. Tnh Khng php s. i Pht nh Th Lng Nghim Kinh Thanh Tnh Minh Hi Chng Ging K. i-nam: Ha D Xut Bn X, 1999. Tnh Khng php s. i Tha V Lng Th Kinh Gin Ch D Gii. i-bc: X on Php Nhn Trung Hoa Tnh Tng Hc Hi, 1998. Tr Thng. Khai Nguyn Thch Gio Lc (i Chnh Tn Tu i Tng Kinh, quyn 55, s 2155). Tu Kiu. Cao Tng Truyn (i Chnh Tn Tu i Tng Kinh, quyn 50, s 2059). Tu Lut php s. Tnh Thnh Hin Lc D Gii. Cao-hng: Vn Th Ging ng, Trung-hoa Dn-quc 87 (1998). Tuyn Ha thng nhn. Diu Php Lin Hoa Kinh Thin Thch. i-bc: Php Gii Pht Gio Tng Hi Php Gii i Hc, Trung-hoa Dn-quc 75 (1986). T Di ch bin. Pht Quang i T in. i-bc: Pht Quang Vn Ha S Nghip Hu Hn Cng Ti, 1997.

218

Gio Khoa Pht Hc - cp hai

William Edward Soothill and Lewis Hodous. Trung Anh Pht Hc T in (A Dictionary of Chinese Buhist Terms). Cao-hng (i-loan): Pht Quang xut bn x, 1982.

ANH VN Leon L. Bram, Robert S. Phillips, Norma H. Dickey, ... Funk & Wagnalls New Encyclopedia. New York: Funk & Wagnalls, Inc., 1983.

219