A /

{*/

o.

cje

paris

ELENCHUS

4UCTQRUM ET OPERUM
QUI
IN

HOGCE VOLUMINE CONTINENTS

CAJETANUS.
In
S.

ERASMUS.

Marcum Commentaria.

LUCAS BRUGENS1S.
In S.

JANSEMUS.

Lucam Commentaria

TNDEX RERUM

'.-7

Eicohebat E.-J. BAII.LY,

in

i-oao

Sorbonico, 2.

Digitized by the Internet Archive

in

2012 with funding from

University of Toronto

http://archive.org/details/scripturaesacrae22mign

SCRIPTUR/E SACR.
CURSUS COMPLETAS,
X COMMENTARIIS OMNIUM PERFECTISSIMIS UBIQUE HABITIS, ET A MAGNA

PARTE EPISCOPORUM NECNON THEOLOGORUM

EUROPE CATHOLIGE,
DN1VERSIM AD HOC INTERROGA TORUM
UN1C CONFLATUS;
,

DESIGNATIS

Plurimis annotantibus presbyteris

ad docendos

levitas

pascendosve populos all posilis.

ANNOTAVIT VERO SIMUL ET EDID1T

J.-P. M*
.

>

TOBIUS UGESIBIS-SECUN2JUS.
IN
S.

MARCUM ET

IN

S.

LUCAM GOMMENT ARIA.

'

^3E @f<^<M**
'

BlBLlOTrtECA

PARISIIS, APUD EDITOREM,

IN VIA

GALL1C DICTA

'

RUE d'aMBOISE , BARRIERK d'eNKKH*

uOttawa

mssssssm

..__U

^3

DE VIO SEU GAJETAN VIT A.

De Vio (Thomas) ccleberrimus
,

cardinalis sub

nomine Cuetani magis notus, Gaiel

,

in

rcgno Neapolitano
inclaruit

natus est anno 1469. D. Dominici familiae aggregatus anno 1484

ingenio doclrinque

admodm

adc ut theologiae docior necnon professor nominatus, ordinis sui procurator gcneralis ac postrem superior

anno 1503

evaseril. Multis praeclarisque olliciis Julii

II

ac Leonis

lum
Hic

ut

Ronian purpura nobilitatus anno 1517, Leone

X Pontificum bcnevolenliam demoruit, in tanX in Germaniam legali muncre functurus missus fuerit.
,

cum Lulhero

saepis colloculus est Cajetanus, inani ver prorss labore

religionis studio revocare
olieii

qilippe qui

errantcm virum ad
,

Ecclesiae
in

gremium facundi aut

non

potuit. Gaietae episcopus

anno 1519

legatusque

Hungariam missus an. 1523,

sui partes egregi

omnin

implevit, ac

Romam

redux anno 1534, vivis

,

excessit

anno lalis 67. Magna inter munera quibus functus

est,

nullam praelermittere diem solebat

quin

studio per aliquotboras incumberet,

ria in

unde

tt

enata opra, inler quac praecipu

in-fol. In bis
litterali

commendantur

Commenta:

Scripturam sacrant, Lugduni 1659, 5 vol.

quaedam annotatae sunt singulares opiniones vir

:

quippe doctissimus, negleclo saepis SS. Bibliorum

sensu, ad allegoricasexplanationes confugit

scien-

dum
illud

ver doctissimum interpretem ante concilium Tridentinum scripsisse, in quo conditum est solemne

decrelum quo prohibitae sunt sacrorum librorum

comparata
,

arbitrariae interpretaliones. 2

De

auctoritate

Pap

et

Concilii, sive Ecclesia

de qu multae olim habita controversiae.

Illud opus, utpote

ultramontano

sensu conceptum, censura notavit Jacobus Alensis, jubente sacra Parisiensi theologiae facultale. 5
taria in

Commen-

Summam

D. Thomae, quibus tractatns diversis de rbus adjunguntur.

ERASMI VITA.
Erasmus (Desiderius) Rolerodami natus
Ultrajeclensi
,

est

anno 1467. Templo primm deserviit puer

in ecclesia

cathedra!

ad

annum

aetatis

nonum

annos ver septemdecim natus,

in ecclesia S. Auguslini in

oppido

Stein canonicus regularis, quinto vigesimo aetatis anno ad presbyterii dignitatem ab episcopo Uilrajectensi

evectus est. Sagacissimo vir ingenio necnon

memori admodm

felici

natur praeditus est

innatas facultates ut perficeret, Galliam Angliamque et Italiam itineribus peragravit.

quas quidem Bononi per unum an:

num commoratus, theologici doctoris inful nobilitatus est anno 1506. Narrant historici Erasmum in hc urbe degenlem cm saeviret pestis, lapidibus appetilum vi ipsius periculum incurrisse, cm ob album quo insigniebalur scapularium, segrotantium chirurgus mullitudine habitus esset. Qu de causa, miss ad Lam,

beitum Brunium,

Julii
,

Papae

II

secretarium
,

Pataviumque
dinalibus
,

invisit

ac

Romam

praeeunte

epistol, votorum dispensalionem impetravit. Posthaec Vcnetias operum fam se conlulit, ubi summo Pontifice necnon car,

potissimm ver

cardinali

Mediceo (qui postca Lo X) honorificentissim exceptus

;

est.

Ilc Ki-

succedentibus, nobilis optimaeque sortis obtingendae viro spos affulgebat

amicorum ver quos

in ngli

ba-

bebat promissis allectus

tio fruilus est;

Londinum se recipere maluit, ac rgis Henrici VIII cancellarii Thomae Mori hospiquem cm tacito primm nomine adiisset, eum in hanc su admirationem ob sermonis lepo,

rem ingeniique praestantiam adduxit curialis parochia ut sedem in Angli

Oxoniensi linguae

ut ab ipso audire meruerit

ligeret;

Vel Erasmus

es, vel

dmon

Oblata est ci

hanc ver accipere renuit Erasmus, qui etiam ab Universitate Graecae professor designatus, hujuscemodi munere fungi recusavit, seque contulit Basileam,
tt inter itinerum labores,

ne propterea natalem regionem Angliamque saepis invisere, nec

blicum opra emitlere cessavit.

multa

ii

pu-

Cm

ad Sedem Aposlolicam Lo

provectus esset, ab eo licentiam peliit

;

Erasmus

ut

suam

novi Testamenti GraecoLatinam Editionem ipsi dicaret

cui bnigne respondil

summus

Pontifex, misso ad

eum

Brevi quo

mullm

retundi debent qui tantas viro celeberrimo circa orthodoxiam liles

:

intenlrunt. Ita ver se habet Leonis

epistolae tnor

Dilecto fdio
i

Erasmo Roterodamo

sacrae theologiae professori,

Lo Papa X.

Dilectc fdi

t t t

lum novum
nova

salutem et apostolicam benediciionem. Vald nos delectrunt lucubrationes tuae in Testamenjampridem editae non lam quia noslro nomini dicatae fuerant , qum qud non vulgari , sed
, ,

et insigni

qudam

erudilione praeslabant,

omniumque doctorum

calculo

plurimm laudabantur. Qua^

nuper

pluribus additis annotalionibus locupletatas illus'.ratasque fuisse; certiores facli, non mcdiocriler gavisi fuimus, ex prima ill edilione, quae absolutissima videbatur, conjecturam facientcs,
le recognitas, et

qualis

hc

fulura,

quantmve boni,

sacrae theologix* studiosis, ac orlhodovae fidei nostrae sit allatura.

ulilitali

Macte

igiturisliusanimi lui esto, ac publicae

studens, operi tam sancto, ut in lucem exeat, sedul invigila,

;

idignam quidem

tt

laborum mercedcm ab ipso Deo relaturus

nobis ver

meri tam commendationem

S.

et

icunctis Christi fidelibus perpetuam laudem consecuturus.

catoris; die 10 septemb. 1518, pontilicats nostri
s. s.

Datum Romae apud

i

Petrum

sub annulo Pis*

anno

6.

xxn.

M
Ptec minori grali

ERASMI VITA.
scriptis ad eura liiieris sibi devincire icntrunt.
,

12

apud I.eonis successores valuil Erasmus; quippe quem purpura Romani Paulus IV liono,

rare voluit, Clemens ver IV necnon Henricus Mil

Rallia: rex

Insuper
alii

Franciseus

Ferdinandu quoque

lluiigari.i:

ac Sigismondus Poloiiiae reges, pluresque

prin-

cipes

eum ad
(pofltea

se allicere, inani prorss labore conali sunt. Librions enirn vila; V) consiliarii laniinn matire fungi contentas fuit.
in

amans, apud Caroluni Auslria-

cum

Carolum

Vinnn ad suas parles atirahere nisus

Lulberus bairesiarcha,

vacuuin impendh operatn. Erasmus enini, habita de psevdorefoi -maiorum moribus

est

ac principiis intima cognilione, verbis eOS prosectttW

tnendacei, fraudutentos, seditionum
jiovatoribus
islis

arerbi>simis, pertinuers vorans, v.aledicos, hijpocritas,

faces, vesanot, calorie

:

mxivs ac

intra te divisas. -Nota sunt eliam quai

;

de

jocando scribebat

Errant, inquiebal, qui emsent Lulheranismum tragliam otere

enftn, sicnl in the&tiro ficri videmus,

me

qui-

drin sentenli,

nihil

magis ad comiann accedit; hinc

malrimonia

semper

enasci

dent. Baieee ver

increbrescculibus in dies luwclieoruiii pedilionibus,

Fnburgum

secedere coactus

est, ubi seplein

annis commoralus, H.itileam rediit, nec mull pest dyscnli'ri ctnvplus, vil delunelus est

anno

153(5,

ailatis
:

ver 69. Statua

ipsi

popularibus suis Uoierodami erecla est, cujus in basi bsec verba

inscripta sunt

Dr.stn.r.K)

EtttSMO
I

1IAGNO SCENTIARM ATOl

i.i
i

nnvmt
t:

i:

poli'horis

VISDICI

INStMntAtORl.
aire conflata

Porr ad liane statuam conficiendam, magnifica Cbrbti cruce pendenlis imago ex

est,

liquefacla

unde per jocuin

in

dixit

Balavus pola Vondellius, ad Ilolerodamoruiu liberalitalem alludens, dolendum

cit'is

qubd Christus Roterodumus

non

exstiiisset.

Neminem
truni in

su alale

sive

ob ingenii exccllenliam, sive ob

scientire

omnia complectentis meritum

Illustres

Erasmus babuit superiorem.

Ipsius polissimiu oper

bumaniores liller tenebris educue, plurimorum Paaniiquorum ternpoperlegendi sludium coaetaneis suis inspiravit.

lucem primo produclai

quasi

ediliones, saniorisque crilicai leges instituts.

rum

viros sepulcro

revocavit,

eorumque
facilis

scripla

Nilido ac eleganli dicendi gnre pollens,

quoque,

licl

paululm versicolor

in

verbis, nulli cert sui

temporis auctori secundus

fuit.

Liberior quandoque in describendis svi quo exslilil

viliis

ac deformitatibus,
sibi in-

mordaciori spis calamo res et personas Deo sacras impetiit. Hanc ver animi sui babiludinem ipse

genilam non inficiebalur, qui

lib.

1, epist.

lic de se scribebat: Cterm, ut ingnue quod verum est fa-

fear, sum natur propensior adjocos quhm fortass deccat, et lingn liberioris qum nonnnnqum expdit. Fatendum tamen, quoad res ad religionem alimentes, mullos in eum critic immoderalioris aeslu invectos,

severiores aliquando censurai nolas

ipsi

inussisse.

lllud

sm

constat,

eum

in Ecclesiae

catbolicai

gremio

vixisse necnon obiisse. Mullis agitalus est procellis inclylus auclor, quas impalieniiori

animo

saip tulit, utin

pole qui laudis amans ac controversiarum temperanti, adulationem perosus,

studiosior

fuit.

Csterm Iuxu abliorrens,

summ

victu

fidelis in aniieitiis,

omnes excellens bomo fiebat. Omnia ejus novem voluminibus in- fol. comprebensa sunt.
grammaticam, rhetoricain ac pbilosopbiam
Epistol, Translatio et Paraphrases
riov

commodis moribus non minus qum scienliae laude apud opra Baslse celebri Froben, quem amicum babuerat, collecta,
In his, ut

omnia summatim complectamur, iraclantur res ad

Leguntur ibidem

allinenles.

Encomium dementi,
in
est

Colloquia,
lin-

Teatantenli, nonnulloruni

Palrum Grsecorum opra

lumulo inscriptum

Lalinam

guam conversa,
tapbium
:

ac

postrem

propriai

aetoris Apologi.

Erasmi

sequens epi-

Pallida mors nobis

magnum
tollere

accepit

Erasmum,

Sed Desiderium

non potuit.

Nunc autem,
id

ut aliquid de nostro labore dicamus, Erasmi in S.

si

Marcum

Annotationes typis mandaturi, in

litteram

incubuimus, ut loca,

forte
;

quaidam reperirenlur

vulgal leciionc discrepanlia, ad

ab Eccle-

si

intentam reslilueremus
fuerit,

si

quid ver uspiam in commeniarii decursu paululm vero et rigoroso sensu

criticai

nlienum visum

illud

idem secundm sanioris

si

rgulai traciaium occurret in adjuncto opre

Cajclani, cujus eliam singulares,

quai sinl, opiniones, annexis Erasmi annolalionibus emendabunlur; ade

ut ex

duorum

illuslrium interprelum flibus sic juxta posilis

unum quoddam
llli

opus enasceiur, quo luculenviri,

si

tius nihil aut melis

digeslum

nomo
non

profeel desiJcrare polesl.

in iisdem, ulpole indole

enini

duo praistantes

quid in pau-

cis forsan peccaverint, at cert

atque ingenio dissimiles. Hc aceedit qud in

nostro bocce Cnrsuum opre, in quo omnes magai nominis auctores affluere necnon conjungi debent, nobis
cert
lisset

timendum

eral,

ne omissis talibus ac

lantis

Bibliorum inlerprelibus, subscriptor unusquisque rem tu-

molestis, dolendseque nos negligenliai reos quolidi arguisset. Superest ut

in nostro

moneantur

lectores Cajetani

commentaria ad S. Marcum Yulgatae capita

Cursu immdiate sequi

Erasmi ver lucubrationes an-

notationum instar ad calcem paginarum subjectas

nobis fuisse.

DIYI HIERONYMI
(UT XOXNVLLI PUTANT)

IN

EVANGELIUM SECUNDUM MAKCUM

electus, el Ptri in

Marcus evangelista Dei

sinate
filius,

bapli-

prioribus viderat dicere, sed totius exprimens expo-

aique in divino sermone discipulus, sa-

sitionem deserti,
boli,
lulit

numerum

jejunii,

lentationem dia-

cerdotiumin Isral agens secundni carnemlevita,ad

fidem Chrisli conversus, Evangeliuin in
Itali scripsit,

congregalionem bestiarum et ministerium pro-

angelorum, ut instituens nos ad intelligendum,

osiendens in eo quid et generi suo deberet et Christo.

singula in brevi compingens, nec auctoritalem factae

rei

Nam
;

initium prjncipii in voce prophelicai exclainsliluens

,

demeret,

et

perficiendi operis plenitudinem

non

mationis
ostendit

ordineni

levilicae

electionis

negaret. Denique amputasse sibi post fidem pollicem

dicilur ut sacerdolio reprobus haberetur
;

ut prdicans praedestinaluin

Joannem

fi-

sed tanlm

lium Zachariae, in voce angeli annuntiantis emissum,

consentiens Qdei praedeslinata potuit eleclio, ut nec

sic in

non solm verbum carnem factum,

Doinini in omnia per

sed et

corpus

opre verbi perderet, quod pris meruerat in

verbum

divinae vocis animatuni,

gnre.

Nam

Alexandrie episcopus

fuit,

cujus per

in inilio evangelicae praedicationis ostenderet, ut qui

singula opus fuit scire, et Evangelii in se dicta dispo-

haec legeret, sciret cui

inilium carnis in Domino,

et

nere, et disciplinant legis in se agnoscere, el divinam

in carne

Jesu advenienlis babitaculum caro deberet agnoscere,

Domini
requiri

intelligere

naluram.

Qu
;

in

nobis

atque in se verbum vocis quod in consonantibus perdiderat inveuiret. Denique perfecti Evangelii opus
inlrans, et baplismo Doinini

primm

oporlet,

debinc inquisita volumus

exhorlationis
sunt, qui

agnosci, babentes

mercedem

quoniam

praedicare
carnis

Deum

in-

qui plantt et qui rigat

unum

autem incre-

choans,

non

laboravit

nalivitatem

quain in

mentum

prstat, Deus est.

<&ommmtavi.
CAPUT PRIMUM.
i. Initium Evangelii Jesu Chrisli, filiiDei.
1.
fils

CHAP1TRE PREMIER.
Commencement de
l'vangile de Jsus-Christ
:

2. Sicut scriptum est in Isai prophet

Ecce ego

de Dieu.
:

mitlo angelum
bit

meum ante
te
:

faciem luam qui praepara-

viam tuam ante

2. Comme il est crit dans le prophte Isae Voil que j'envoie mon ange devant votre face, qui prparera votre voie devant vous
;

5.

Vox clamantis

in deserto
:

Parale viam Doinini

3.
la

reclas facile semitas ejus

!\.

Voix de celui qui crie dans le dsert Prparez voie du Seigneur rendez droits ses sentiers
: ; :

Fuit Joannesin deserto baplizans, et praedicans

in

i.

Jean

tait

dans

le dsert,

baptisant et
la

baptismum pnilentiye
5.

remissionem peccatorum.
regio, et in Jor-

un baptme de pnitence, pour

chs.

prchant rmission des p-

Et egrediebatur ad

eum omnis Judae

Jerosolymitae universi, et baptizabantur ab

illo

danis tlumine, confitentes peccata sua.

6.

5. Toute la Jude el tous les habitants de Jrusalem venaient lui et confessant leurs pchs, ils recevaient de lui le baptme dans le fleuve du Jour;

Et erat Joannes veslilus

pilis

cameli,

et

zona

dain.
6. Et Jean tait vtu de poil de chameau il avait autour de ses reins une ceinture de cuir; il vivait de sauterelles et de miel sauvage et il prchait, disant :
: ;

pellices circa

lumbos ejus

et locuslas et
:

mel sylvestre

edebat. Et praedicabat, dicens

7. Venil fortior

me

posl

me
:

cujus non

sum

dignus

procumbens solvere corrigiam calceamentorum ejus. 8. Ego baptizavi vos aqu ille ver baptizabit vos
Spiritu sancto.
9.

plus puissant que moi vient aprs moi ; et je ne suis pas digne de me prosterner devant lui pour lui dlier le cordon de ses souliers.
7.

Un

autre

8.
,

Pour moi,
lui,
il

Et lactum est
:

in

diebus

illis,

venit Jsus

Na-

pour
9.

je vous ai baptiss dans l'eau; mais vous baptisera dans le Saint-Esprit.

zareth Galilaeae

et baptizatus est

Joanne in Jor-

Or

il

arriva en ce

mme temps
;

de Nazareth, en Galile
le

danc.
10. Et statim asceudeus de aqu, vidit coelos aper-

que Jsus vint et fut baptis par Jean dans

il

Jourdain.
10. Et aussitt qu'il fut sorti de l'eau
vit les

cieux

15
tos el Spiritum F
'
.
.

IN

MAKCUM

16

et

manentem

lanqum columbam descendentem, ouverts, et l'Esprit, en forme de colombe, descendre I et demeurer sur lui. 11. Et une voix se fit entendre du ciel Vous tes Tu es Filius meus 11. Et vox facta est de clis mon Fils bien-aim c'est en vous que je me comin ipso.
:

dilectus, in te complacui.

plais.

12. Et Slatiin Spirilus expulit

eum

in

desertum.

12. Incontinent aprs, l'Esprit le poussa dans

dsert.

le

qua13. Et erat in deserto quadraginta diebus et draginta noctibus et tentabatur Satan, eratque
:

cum

bestiis, et angeli

minislrabant

illi.

13. Et il demeura au dsert quarante jours et quarante nuits. Et il y tait tent par Satan et il y vivait parmi les bles sauvages, et les anges le servaient.
;

venit 14. Poslqum autem Iraditus est Joannes,

Jsus in Galilaeam, prdicans Evangelium regni Dei. 15. Et dicens Quoniam impletum est lempus, et
:

14. Or, aprs que Jean eut t mis en prison, Jsus vint dans la Galile, prcbant l'Evangile du royaume de Dieu,
15.

appropinquavit regnum Dei

Evangelio.
16. Et praeteriens secs

pnitemini, et crdite

Et

disant

Le temps
proebe.

est

royaume de Dieu

more

Galilaese, vidit

Simoin

est croyez l'Evangile.

Faites

accompli, et le pnitence et
vit

nem

et

Andream fratrem

ejus, mittentes relia

;

Simon

mare (erant enim

vos
fieri

piscatores)
:

16. Et passant le long de la mer de Galile, et Andr son frre, qui jetaient leurs dans la mer, car ils taient pcbeurs.
:

il

filets

17. Et dixiteis Jsus

piscatores

Venite post me, et faciam

bominum.
eum.

17. Et Jsus leur dit Suivez-moi et je vous ferai devenir pcheurs d'hommes. 18. Et aussitt quittant leurs 19.
filets, ils le
il

18. Et protins, reliclis retibus, secuti sunt

suivirent.
fils

19. Et progressus inde pusillm, vidit Jacobum

De

s'lant

un peu avanc,

vit

Jacques,

Zebedi, et Joannem fratrem ejus, et ipsos componentes relia in navi

;

de Zbde, et Jean, son frre, qui taient aussi dans une barque o ils raccommodaient leurs filets.
20.
Il

les

appela l'heure
suivirent.

mme,
les

et laissant

dans

20. Et stalim vocavit

illos.

Et

relicto

ptre suo

la

barque leur pre Zbde avec

ils le
ils

gens

qu'il avait

Zebetao

in navi

cum

mercenariis, secuti sunt eum.

lous,

21. Et ingrediunlu"
balis ingressus in

Capharnaum;

et statim sab-

21. Et

synagogam, docebat eos.

:

d'abord

le

vinrent Capharnaum, et Jsus entrant jour du sabbat dans la synagogue, il les

s'tonnaient de sa doctrine,

instruisait.

22. Et stupebant super doctrin ejus

erat

enim doim-

22. Et
les

ils

parce
et

qu'il

cens eos, quasi potesiatem habens, et non sicut scribae.

23. Et erat in synagog

instruisait

comme

ayant autorit

non pas

eorum homo
et
libi
,

in spiritu

comme

les scribes.

mundo,

et exclamavit,
:

24. Dicens

Quid nobis

Jesu Nazarene?

23. Or il se trouva dans leur synagogue un possd d'un esprit impur, qui s'cria
:

homme

venisti perdere nos ? scio qui sis

Sanctus Dei.
:

25. Et comminatus
tesce, et exi

est ei Jsus, dicens

Obmuet

24. Disant Qu'y a-t-il enlre vous et nous , Jsus de Nazareth? Etes-vous venu pour nous perdre ? Je sais qui vous tes, le Saint de Dieu.
25. Mais Jsus le menaa, disant
:

de bomine.

Tais-toi, et sors

26. Et

discerpens

eum

spirilus

immundus

de cet

homme.

exclamans voce magn,

exiit

ab eo.
ita

27. Et mirati suntomnes,

8e dicentes
:

ut conquirerent inter

ment,

26. Alors l'esprit impur le tourmentant horribleet jetant un grand cri, sortit de lui.

Quidnam

est

hoc? qusenam doctrin hrce

etiam spiritibus imniundis

nova

quia

in polestate
ei.

27. Et tous en furent si surpris, qu'ils se demandaient les uns aux autres Qu'est-ce que ceci ? et quelle est celle nouvelle doctrine? Car il commande
:

imperat, et obediunt
28. Et processit

avec autorit,
ejus stalim in

mme

aux esprits impurs

et

ils

lui

rumor

omnem regio-

obissent.

nem
in

Galilaese.

28. Et aussitt sa rputation se rpandit par toute

la Galile.

29. Et protins egredienles de synanog, venerunt

domum
30.
:

Simonis et Andras,

cum Jacobo

et Joanne.
febrici-

Decumbebat autem socrus Simonis

et stalim dicunt ei de
ill.

29. Et aussitt sortant de avec Jacques et Jean en d'Andr.

30.

la

la

synagogue, ils vinrent maison de Simon el

tait

tans

Or
;

la

belle-mre de Simon

au

lit,

ayant

31. Et

accedens elevavit eam, apprebens

manu

la fivre

ils lui

parlrent aussitt d'elle.

eam febris, et ministrabat eis. 52. Vespere autem facto, cum occidisset sol, aflerebant ad eum omnes mal babentes, et dmonia haejus : et continu dimisit

fit

51. Et lui s'approchant, la prit par la main, et la lever ; au mme instant la fivre la quitta, et elle
lui

se mit les servir.

bentes

52. Sur le soir aprs le coucher du soleil amenrent tous les malades et les possds.

ils

33. Et erat omnis civilas congregala ad januam. 54. Et curavit mullos qui vexabantur variislanguoribus
loqui,
,

55. Et toute la ville tait assemble devant la porte.

gurit plusieurs personnes affliges de diverne il chassa plusieurs dmons, et il leur permettait pas de dire qu'ils le connaissaient.

54.

Il

et

daemonia multa ejiciebat,

et

non sinebat ea

ses maladies, et

quoniam sciebant eum.

,

55. Et dilucul vald surgens

egressus abiit in
il

55.

Le lendemain,

desertum locum, ibique orabat.

56. Et prosecutus est
erant.

sortit et s'en alla

s'lant lev de fort grand matin, dans un lieu dsert , o il se mit

en prire.
et qui

eum Simon,

cum

illo
lli

36.
virent,

Simon,

et

ceux qui taient avec

lui, l'y sui-

17
57.

COMMENTARIA CAP.
Et cm invenissent eum, dixerunt
te.
:

I.

18
ils

ei

Quia

57. Et

quand

l'eurent trouv,

ils

lui

dirent

omnes quaerunt
58. Et
tates, ul et ibi

Tout

ait illis

Eamus
:

in

proximos vicos et

civi-

pradicem

ad hoc enim veni.

59. Et erat prsedicans in synagogis eorum, et in

cherche. 58. 11 leur dit Allons aux villages et aux villes car qui sont autour d'ici, alin que j'y prche aussi c'est pour cela que je suis venu. 59. Il prchait donc dans leurs synagogues et par
le
:

monde vous

omni
genu
il.

Galilae, et

daemonia ejiciens.

toute

la

Galile, et

il

chassait les

dmons.
priant et se jetant

40. Et veut ad
flexo, dixit ei

eum
:

leprosus deprecans

eum

40. Et
,

cl

un lpreux vint

lui, le

Si vis, potes nie

mundare.

Jsus auiem miserlus ejus, extendit nianuui

et tangens

suam,

eum,

ait

illi

Volo, mundare.

genoux.il lui dit : Si vous voulez, vous pouvez me gurir. 41. Jsus eut piti de lui, et tendant la main, il le toucha, et lui dit : Je le veux ; soyez guri.

42. Et

cm
est.

dixisset, statim discessit

ab eo lepra,

et

42. Ds qu'il eut dit cette parole, la

cet

lpre quitta

homme,

et

il

l'ut

guri.

mundalus
43. El

45. Jsus le renvoya aussitt, en lui disant avec de

est ei
,

comminatus
ei
:

statinique ejecit illum

:

fortes
;

menaces

44. El dicit

Vide nemini dixeris

sed vade

44. Gardez-vous bien de parler de ceci personne; mais allez vous montrer au prince des prtres, et
offrez
afin

ostende teprincipi sacerdotum, etoiferpro emundalione tua, quae praecepit

Moyses in teslimonium

illis.

pour votre gurison ce que Mose a ordonn, que cela leur serve de tmoignage.

45. At

ille
,

egressus cpit praedicare, et dillamare

sermonem

ita ut jain

non posset manifest

inlroire

in civitatem, sed loris in desertis locis esset, et

con-

45. Mais celui-ci s'en allant, commena de raconde la publier partout; de sorte que Jsus ne pouvait plus paratre publiquement dans la ville, mais il se tenait dehors dans des lieux dserts,
ter la chose, et

veuiebant ad

eum

undique.

et

on venait

lui

de tous cts.

COMMENTAlilA.
Fiuito Malthaeo, occurrit Marcus
viori

exponendus bre-

tin

aulem

uncti, in

regem

et

sacerdolem oleo Spirils

sermone, ne reperianiur eadem quae in Malthaeo

sancli et virtulis. Filii Dei.

Totam materiam Evangelii

nihil

dicta sunt nobis. Tilulus itaque

apud Graecos

est

proponit in bis tribus Evangelista, Jesu, Christi, Filii

Dei.

Ei'anj/W/umsecuHfimMarcum.Quiexpositusestintitulo
Evangelii

Nam

universum evangelium
esse

aliud Iradit,
;

secundm Matthaeuui. Sed tamen advertenliclin Iiali scripseritEvangelium,

;

qum Jesum Nazarenum

verus homo, et rex
ille

verum Messiam

in qi

dum qud Marcus,

missus prophetis redemptu-

Graec tamen scripsit

propter quod corrigendus est

rus Isral, etc., coniprehendilur, et

eumdem
;

esse Fi-

lextus ex Graecis exemplaribus.

Ylrs.

1.

Initium Evangelii. Aperit intenlionem

inilio Evangelii
;

lium Dei

in

quo verus Deus explicatur

;

hlius

enim

ejusdem est naturae eum paire

est divinae naturae, est verus est verus

ac per hoc Filius Dei

:

suam, unde intendit incipere evangelicam hisloriam

atque doctrinam scilicet ab

Deus

sicut fdius

hominis

hoc

est,

homo. Adverte

subintelligi

verbum subslanpropheta,

publie* annuntialionis bonae. Et hoc ad dilferentiam

aliorum qui incperunt aliunde
;

livum

est.

nam

Matthaeus in-

Vers. 2.

Sicut scriptum est

magnumque
;

in Isaia

cpil

generatione Christi

Lucas nativitate Joan-

pro, sicut scriptum est in prophelis, etc.

gelii auctorilas,

Magna Evan-

nis Baplistae. Et intendit initium Evangelii fuisse prae-

fidei

Christian leslimo-

dicationem Joannis Baptistae, quia tune

gelizatus est Jsus Chrislus.

primm evanqud pris

nium adhibetur dm non nova adinventio, sed prophetis long anle praenuntialum est Evangelium

Nec

obslat

quod
inilii

fuerat Gabriele archangelo beatae Virgini, ab angelis

credimus. Duo autem prophetae afferuntur testes

pasioribus,
gelizatus
tiationes,
:

Simeone

et

Anna

iis

qui in templo, evan-

Joanne Baplisl. Aller

est Malachias, cap. 5.

;

Ecce

quoniam

privatae fuerunt

hujusmoJi annunfiebant.

mitto. Deest Latinis

pronomen ego nam

et

i.i

Grseco

non enim publie ad populum

fuit

Sed
et

Evangelio et in Hebraeo propheta habetur, ecce ego

mitto.

prima evangelizatio publica

catione Joannis Baptislae.

Joanne Baplisl,

El loquilur Deus.

propterea Marcus asseruit initium Evangelii praediJesu.

Specificat de

Graec, Latine nunlius, ita qud

Angelum meum. Anglus nomen officii est,

Baptistae significa-

quo

non

naturae,
est.

quo officium Joannis

Evangelio loquitur, apponendo materiam evangeliza-

tam. Simile quid

fecit

Paulus ad Boman.

1,

di-

Ante faciem tuam. In propheta Hebraeo habetur pronomen meam, ante faciem meam ita qud
:

tum

cendo
ei,

In evangelium Dei de Filio suo qui factus est

mittens testatur se esse

gelista

Deum
,

qui venit. Sed

etc.

Jsus igitur
digniiatis est
1.
:

nomen proprium
hoc
est, Messiae

est.

Christi.

mutavit pronomen

ad

Evanexponendum qud
conveniebat
:

Nomen

Hebraic, La-

secundm naluram humanam

Messiae

Vers.

Initium Evangelii
est

et hic

Hebraeorum

more exorsus

Matthaeus, Augustino. Vers. 2. In Isaia propheta. In Graecorum exemplaribus, quae quidem ego viderim, Isai nomen non exprimitur, sed lantm, iv ^pcp-iirat;, id est, in

ab ipsooperis titulo, quemadmodm cujus epitomen scripsit Marcus, auctore

tandi. Siquidem prior pars, nempe illa Ego mitto ANGE&UM MEUM ANTE FACIEM TUAM, QUI PR.EPARABIT viam tuam ante te, est apud Malachiam, cap. tertio.

Quo san
in

prophelis.

id apparet mutalum data opra deprehenderant hoc testimonium duobus prophelis esse conflatum quemadmodm indicat Hieronymus in libro de optimo Gnre interpre-

Verm

dectis, qui

loco illud obiter annotandum Hieronyrnura modo citavimus, opre memori lapsum videri posse, cm ait hoc teslimonium haberi in line Malachiae. Nam cm tolum hujus prophetae vaticinium quatuor capitibus absolvatur,ethic locusin ips statim Ironie tcrlii capitis, in medio veris est qum in line. Verm suspicor quae res imposuerit Hierony-

eo quod

mianae memori, nimirm qud in exlremo cale

w
ptistam

IN

MARCUM
dicta,

20
adimplela esse
in

habere nuntium prrecedontem, habere Joannern Bapraecursorem ante

Joanne Baptist.

In deserto.

annunlianlem populis ut
Filium Dei
riitur
;

suam hoc est, cognoscant Jesum Christum

faciem
;

Verificat

locum
;

prophetatum.

Bvptiz\n.

Wrificat

praeparationem
rius erat

baptismus enim Joannis praeparalo-

facie enini propri cognoscitur et diseeraliis

;

ad Christum.

Et pbjedicam. Non solm

praedicalionis
pof.nitenti.e.

fa-

homo ab

ad

lioc

namque praevenit Joannes,

propri
facie

cto baptismi, sed doctrin

praeparavit

ut

appareret

et

innotesceret Jsus
i

viam Domini. Bwtismim

Praedicalione

in propri

person. Qi

pr^eparabit
,

mu
,

tuam.

declarabat Joannes qualis esset suus baptismus, et

Evangelista apposuit

pronomen

tuam
,

ad

expopro-

quorsm tendebat;
et ad

erat

enim

in

signum pnitentiae;

nendum viam reclam viam

priam
Christi.

Dei

esse viam

hoc tendebat ut accipientes ipsum profiterentur

In

Et dcscribilur oflicium Joannis esse

:

se pnitere.

remissionem

peccatorum. Parlieula
,

praeparare viam Christo

vita?,

quia ad hoc

austeritates

haec non dtermint

baplismum

sed poenitentiam

Baplismum.et praedicalionis oflicium assumpsit,

nam non
baptismus

significatur
in

quod Joannis baptismus esset

(hic

ut in mentibus
praepararet.

Ante

hominum viam ad credendum Christo te. Non long te, sicut alii proclamantis in deserto
:

remissionem peccatorum

enim

effe-

ctus reservabatur baptismo Christi) sed qud pnitentia

phtie, sed ante, coram, seu fronte tu.

esset in remissionem

peccatorum

ita

qud

Vers.

3.

Vox

Parate

qualitas pnitentiae explicatur.

Nec mirum qud hoc

sit

viamDomim; rectas facite semitas

phela, id est, Isaias, cap. 40, affertur
;

ejus. Alter pro-

de pnitenti diciturcm idem scriptum

scienti
in

de salutis

appellans Joan-

cantico Zachariae, ad

dandam scientiam

nern vocem clamentem

in deserto

Parafe viam Domini.

salutis plebi ejus in

remissionem peccatorum eorum.

ad eum omnis Jcd*:^

Quorum

expositio Matth. 3 habita

non

est repetenda.

Vers.

o.

Et egrediebatur
dixerunt:

Vers. 4.

Fuit

Joannes. Monslrat propheiarum

regio, et Jerosolymit^e universi. Superfluit, universi.

hic nonnihil Evangelistae, sed in verbis duntaxat.

habeatur non dissimile vaticinium, quod et ipsum de Joanne interpretanlur: Ecce ego mittam vobis Eliam prophetam, anieqiim veniat dics Domini. Neque enim mihi salis facit excusatio cujusdam, qui putat in fine dictum esse, qud sil paul inl'ra mdium. Sunt. qui indicent in bibliothec Vatican liaberi codicem Graecum majusculi descriptum, qui consenliat cum Latin edilione. Quid mirum si consenliat ad Latinorum exemplaria castigalus? Quanqum arbitror hanc

Nam

germanam
fert

esse lectionem. Duriusculum est

fallor,

quod
iieri

af-

Beda, Augustinum, ni

secutus,

po-

tuisse ut
reril,

Marco scribenli aliud nomen pro alio occurquod tamen admonilus non putrit corrigendum, eu qud arbitraretur non temer pennisisse

Spiritum sanctum, ut nomen pro

rerit scribentis animo.

nominetum occurilla

eadem praedixerunl eodem Spiritu, omnium omnia esse communia. Quod si recipimus, non refert quo lilulo citetur aliquid sacris voluminibus. Certum est hic alteram vaticinii partem esse apud Fsaiam. Sed hoc quaeri poterat, cur geminum adducens vaticinium, unum tantm prophetam nominet. Quod ad sensum attinet, unum rever vaticinium est. Sed apud Mal4, quem sequitur Marcus, solus Isaias nomiualur, et hujus tanim verba citantur: Marcus Isaiae

quoniam

Fi igidior est et prophelae, lict diversis modis,

solulio,

Rectas facile semitas ejus, Joannes dixit: Dirigite viam Domini. Deinde quod hahet Hebraic verilas. et Septuaginta transtulerunt Rectas facite semitas Dei nostri, Matlhaeus, Marcus, et Lucas posuerunt semitas ejus; opinor qud evangelistae, cm Hebraic scirent, non indigerent translatione Septuaginta; deind cm ab Hebraeis non anxi decerperent quod scriptum esset, sed quod memoria suggerebat describerent, verbis nonnunqum dissident, in senlenti concordant, id quod pluribus in locis admonuit divus Hieronymus. Jam illud, quando notum est iis quoque qui Graec nesciunt, angelum significare nuntium, non arbitror admonendum. Fortassis hic melis verlisset nwtinm. l'einde non dixit simpliciter angelum, sed addito articulo, rbv f-YeXov, ul certum aliquem angelum sive nuniium cm omnes alioqui prophelae intelligas designari nuntii fuerint venturi Christi. At hic uiticus ille et eximius fuit nunlius, qui non solm prsenuntiritadvenlum Domini procul advenlantis, sed qui praecurrens ipse praeparrit viam jam advenienlis. Praeterea
caeteri
:

quod

thaeum

quod ait: Ante faciem tuam. Non vcoTtiov, quod aliquoties ita
et in conspectu luo,

est Graeris, !'u.77pod)sv, aut

verlil,

hoc

est,

coram

te,

vaticinio praetexuit vaticinium

Malachiae,

contentus

nominare prophetam celeberrimi nominis. Caeterm quanqum sentenliae summa consentit, verba tamen
Evangelistae nonnihil dissident

tum

Septuaginta,

tum ab Hebraic
didit

veritate.
:

Hieronymus

Siquidem Hebraea sic redEcce ego milio angelum meum, et

sed ttj tz^gt.iu , ut intelligas hune nuntium praecedere, et hoc discutiente obstacula vi;e, jam videri, et apparere faciem advenienlis Domini. Mox autem : Qui prparabit viam tuam ante te. Graec est quasi dicas, fronte tu; ut intelligas Christum qui nuntiabalur jam adesse. Aliter enim dicitur Ante Ciceronem dixit hoc Cato, id est,
:

prparabit viam ante faciem meam, consenlientibus per omnia Septuaginta, nisi quod mitto verterunt in futurum mittam. in quo Marcus concordat cum Hebraeis. Caeterm addidit, tuam, cm tantm sit, viam. Et rursm quod illic est, ante faciem meam, hic refert, ante faciem tuam, mutal person loquentis. Nam apud prophetam haec verba videnlur esse Christi de se loquentis, etiamsi mox mutat person de se tanqum de alio loquatur: Et statim vniel ad templum Dominator. Contra apud evangelislam haec verba Patris sunt loquentis ad Filium Qui prparabit viam tuam ante te. Jam posterior pars Vox clamantis in deserto: Parate viam Domini, etc., est apud saiam , cap. 40. Hebraic sic vertit Hieronymus Vox clamantis in deserto Parate viam Domini; rectas facite semitas Dei nostri. In nullo dissen^tientibus Septuaginta ab Hebrseis. Dissentiunt et
: : : :

priusqum Cicero diceret. Fuit in deserto. Quidam offensi hyperVers. 4. bato, siclegunt Joannes baptizans in deserto, fuit iniHum Evangelii. Non absurde tamen, ulmihi quidem videlur, haec verba Initium Evangelii Jesu Christi, etc., lituli loco erunt, qui mos est prophetis, et Herodoto quoque, atqne in tolum illi genti. Porr quod Valla mavult exstitit, pro fuit, et argutatur nescio quid de : Fuit Joannes baptizans, haud mullm ad rem theologicam pertinet. Erat enim idioma sermonis Hebraei, quod tamen reperies et apud Atticos. Erat baptizans, id est, baptizabat. Baptizans, aniculum non addidit Gracus, unde perinde valere potest, ac si dicas, cp\t baptizare, factus est baptizans, sive cpit baptizare. Fuit in deserto. Apud Graecosalius est verboruni

ordo. Fuit Joannes baplizans in deserto. Ac rectis erat quin fuit. In remissionem peccatorum. In hic

21

COMMEN
Latinis
illa

\KIA. CAP.
Baptiste.
nis

I.

22

Et baptizabantur. Deest
audiendum baptizarenlur
ejus baplismum), sed

tliclio,

omnes.

Et est sensus, non qud omnes egredientes ad

(mulli

eum

materia

Et pr.eoicabat dicens. Prsecipua prdicatiomodo subjungitur.

fortior me post me. Erat Joannes

enim non reeepenmt

Vers.
forlis in

T. Veniet

qud omnes egredientes ad susbaptizabantur non discipulis

sustincndo asperitates victs,etvestils,et in

cipiendum baplisina,

aggrediendo correclionem viliorum; sed Jesum fortio-

Joannis, sed ab illo, Joanne, baptizvraniiir.

sil

Reman-

rem prxnunliat, quia

inclusive,

et fortior

Joanne veniebat, tum in

apud

Lalinos

in

ecclcsiasiicis

mysteriis diciio

sustinendo injurias et perscculiones usque ad crucem

(rca; deberet

dici, et ablitebaiitttr.

Non solm no-

vani inchoavit Joannes praidicationem, ?ed novnin inchoavit faclum, scilicol baplismum, quo Bapiis'a

im

el

lum in aggrediendo debellalionem mundi, dacmonum; tum in robore operandi miracula;

Cbrislus autem

quia Joannes nullum signum fecit;

cognominatur.
Jordanis

Ambo

haec nova intulit Joannes.

In

robur su;e virlutis monstravit innumeris miraculis,

ilumine.

Ipscmet

Joaniics

miiiisterium

tum

in

penelrando usque ad intima animarum, quia

et exteris abluere
:

abluendi exercebat in Jordane. Coni ite.ntes pixcvta

?u\, quae commiseranl. Conhtentes aulcin

Joannes suaderc tantm poterat

non specie,

Chrislus autem inleris ablulurus veniebat animas.

sed in gnre prohlendo, sepeccse, compulando

seipsos non inter juslos, sed inter pece.Uores, el
in

Hoc enim
s

ide dixit Joannes ne reverentes

ipsum exi-

liii:arcnl
!

ipsum esse Mcssiam

sed inlclligerent ab eo

signum qud pnitentes essent, offerebant se abluei;dos Joanne, tanqum exierior ablulio esset qu w<km
professiopnitentisei'tnmndaedeincepsvilaidHc.'mla;

quo

Jsus esset

Messiasqui stalim post ipsum venDixerat

,

lurus esset. Ci .us non sum dignes.

fortior

me, ne bine
et fortiorem

ititelligeres

comparationem inter ipsum

Vers.

6.

Et

eicat

Jownes

vestitus rais ca:

venturum, subjunxit se non esse dignum

servilium
illi

MELI ET ZONA PELLICEA ClUCA LUMBOS SUOS

LIXl'STAS
aucl< ritas
;

ad

minimum

exbibendum

dicendo

et

hel sylvestre

ed! bat.

Describitur
,

PllOCl'MBENS SOLVERE CORRIGIAM CALCEAMENTORUM EJUS.

Joannis qualitate tum vestitus

enim voluntaria
nantur, inter
vit.

prae

se

ferunt

hae tum vkls bominem Iumiana

locustae nonii-

Apud Maiib. Joannes

tare culceameutum
et aelu se
:

dicil, cujus

non sum dignus porj

apud Marcum long

dicit.
;

viliori oficio

omnia contemnentem, Animalia quae

indignum

Utrumque enim

dixit

Joan-

munda
illis

Judaeis

compulantur clar Leprohibet

nes augendo oralionem

sed neuter evangelistarum

9,

et

propterea

ex

parte legis nihil

ulruifiquerelulit. Poterat Joannes dicere, cujus non sum

intelligere

qud

vescebatur Joannes. Solm obslat

eoclae videnlur in

dignus osctduri vestigia

pedum; sed ministerium quod

qud non crudae, sed

sunii locustae
;

usum

sibi ag-

de facto exliiberi Jesu poterat, maluit exprimere minister ad

coctum autem aliquid sumere

in

de-

baptizandum
,

et

parandam viam. Unde Jesum

serto, luxuria est, ut

Hieronymi tempora testantur.

non nudipedem

sed calcealum pedes intelligimus.

Propter quod suspicor aequivocum

animalia
illa et

nomen

esse ad

Quod etiam babetur ex boc qud communem vitam

elegil.

radies, vel summilates teneras vir-

gultorum seu ramusculorum, seu aliquid ejusmodi

Vers. 8. opportuna.
ZA\
I

quo crudo vescimur. Quia tamen videmus cancros

marinos
parvulos nianducari

Ego baptizo. Deest Latinis conjunclio Legendum est enim Ego quidem bapti: :

crudos

non

est ab

VOS AQUA

ILLE VERO BAPTIZ\BIT VOS SpIRITU SAN-

opinione alienum ut eliam

locusiis

tenellis

crudis

cto.

Deest utrobique Latinis prpositio in;

nam
De-

vescerentur ibidem pauperes; ac per boc Joannes

lextus Graecus babet, in aqu, in Spiritu sancto.

ris.

prreparalionem signifcat, non effectum nam Joannis bapiismus prseparabat ad Chiisti baplismum, quo remittebauur peccata. Fortassis et illud annolandum, qud aposloli jubenlur pris docore, postea baplizare. Joannes pris baplizare dicilur, deinde praedicare baplismum. Judaeus per caeremonias ducilur ad cognitionein, Cbristianus pris discil nisi mavis intelligere de baplismo Clirisli, quem post suum baplismum pncdicabat Joannes. Sequiturenim Eqo qui lem baplizavi vos in aqu; Me verb baptizqbit vos, ele. Ilino apparet qud baplizalis ab ipso pracdAril Chri e ii baplismum mox seeiiluruiii, ne ipsius baplismo conliderent. UVMJE recio, Judiva reqio, ut cohnereanl duo nomina subslaniiva. Et Jerosolymit.-e univkrsi. (itfeci sees <hstir'nnnt Et Hierosotijmil et buplimhar.tur omnes. Npc enim veniebanl omnes Hiernsotij^iiie, sed ex omiti Judaet Hierosohjm qui vnrant bapliz'tbaniur. Nam omtiem Jndam dixit pro eo quod erat, ex omnibus .liultc partibus. Nec est, in Jordanis fi.uiiine, ed, in Jordane fluvio, sive fluvio Jordane. Addidit autem, qud vox Jordanis esset pleiisque ignota. Vers. 6. Et erat, id est, erat autem, vestitus;
;

Suffragabantur aureo codici volumina divi DonaSpeciem animanlis exptessit, ut oslenderet vestis asperitatem, juxla Domini lestimonium Qui mollibus vestim:tur in domibus regnm sunt. Pictores onerant Joannein exuvio cameli, quemadmodm Grci vesliunt Herculem exuvio leonis. Im vestis erat conlexta non c lan Britannica, aut srum velleribus, aut lino Hollandico, sed pilis camelorum. Aspci iiatem augcbat zona pellicea premens i!ia. Et zo.va PELLI6EA. Aldativus est nobis, non nominativus,
liani.
:

el

iri'.

rtur ad partiipium, vest<tus, sicut et ablativus,

Et LUME03 sos diccndum erat, non ejus. Mel sylvestre edi bat, Ici est, edens, ut perlineat ad verbum quod praecessit, crut. Quanqum hoc recl vapilis.
ii;;vil,

ni^i

quod aptius

oral vescebulur,

quhmedebat,

aut cert victitabat, sive esitabat, cm de gnre cibi loque relur. Yarit Graec vel prsentis est tempoVers. 7. ri;, vel futuri. fn Donatiani lib. babebatur veniet. Et

notandus

est arliculus

o^Uf-epo;, id est,

Me

qui

me
non

fortior et potentior est.

Non sum

dignus, id

est,

sum

id est, indu/tu, pilis

cl item in

qum

camei.orum. Cameli est Gratcis, anreo eodiee, item in Constamiensi. Quanboc nibil ad sensum. Camelws enim hic spe-

eiem nott animanlis, non

unum

aliquod ejus gene-

idoiieus, aut tufficiens, ut vulg loquunlur. Et calcicamentorum ejus. Ejus addidit ilebraeorum more, Latinis non est fas ila loqui. Vers. S. Ego raptizavi. Non in tempore omisit qn'ulnn conjunclionem quse est in Grco, et quae banc partent opponil ISpirilui. Spiritu sancto. In Spiritu

IN

MARC M
II

24
sicut

darat cniin per hoc exccllentem fortitudinem

de quo dixit
:

illius

non ab omnibus videanlur. Et

non columba sed

omnibus evangeita

Vniel fortior

me: declarando vim

;

sui

similitudo columbae fuit (ulenlibus

lislis

baplismi et vint baplismi Messiae

lioc

manifestai enini per

aliquo simililudinis adverbio),

non

scissio

c-

qud baplismus suus non pntrt ad animas, sed aquae tanlm vim liabet, quamvis sit signum pnitentia3
;

lorum, sed similitudo aperlionis, et similiter non descensus de clo, sed similitudo descensus de clis
fuit.

baptismus autem Christi vim habebit pene-

Nec propterea
,

fallacia

aliqua intervenit

nec

trativain ad
et

ablucndum intima animarum

;

sordibus

deceplus

est visus

sicut absque ull fallacia et de-

macula peccalorum

quia ablucl in Spirilu sanclo,

cepiione visae sunt linguae in specie ignis super aposiolos in

pntrante spirilus noslros et purgante ac mutante et

levante
illos in

die Pentecostes

formata siquidem est in

similitudine descensus

amorem
lioc

Et

signilicavit per

omnium. quidem Messiam esse verum

Dei divinorumque
spirilualiter quivisibili

are simililudo columbae

cum

ex clo aperto

et

cm hoc

fuit realis

descensus

illius

Deum; nam
dem,

solius Dei est abluere in Spirilu sancto.

:

speciei in are ad
perfluit

Jesum. Et Spiritum sanctum. Su-

liane ablulionem exercuil Christus

Latinis dictio, sanctum,

quamvis non
sit

sit

du-

quoties remisit

peccata;
;

cum

autem

bium qud de

Spiritu

sancto

sermo. Tanquam
IN IPSO.

signo in die Pentecostes

dicente ipso ad aposiolos

COLUMBAM DESCENDENTEM ET MANENTEM

sunt in Graeco textu
isiae

Non

cm

ascenderet in

clum

Joannes quidem baplizavit

duae dictiones. In ipso, pro,

aqu, vos aulem baplizabimini Spirilu sancto non post

multcs
lios

super ipsum, seu, super se.

dies.

Exerce! quoque quotidi Christus

in

Vers. 11

Et vox facta est de

:

coelis,
:

hoc

est

hanc ablulionem mediante sacramenlo Baplismi

superioribus tanqum de clis sonans

Tu

es Filius

omnibus non ponenlibus

Vers.
9.

obicein.

meus. Hinc apparet totius mysterium Trinitatis;

illis,

Et factum

nam

est in diebus

venit

Patri soli convenit dicere Christo

et soli Christo

Tu

es Filius
:

meus;

Jsus a Nazaith Galil*:^, ubi habitabat et habitaverat continu.

vr debetur Deo Paire

in specie

Tu

es Filius

Et baptizatus est

a Joanne in Jorita
;

meus; Spiritus aulem sanctus

ruit.

columbae appa-

dane. Sicut non dedignalus est circumeidi,

non
ut

Dilectus, singularissim dilectione, utpole

quem

dedignatur

baptismum pnitentium suscipere

constitui

haeredem universorum,

etc. In

te complacui,
in

quemadniodm habebat carnem non peccali sed similern carni peccatrici, ita haberet non pnitenliam,
sed similitudinem pnitentium, exteris; intrinsecs

pro, in

quo mihi ben complacui, seu,

est.

quo mihi

ben complacilum

Pris explicavit Christum esse

:

autem

sanctificabat tactu carnis suae aquas, ut idoneae

verum Deum, dicendo Tu es Filius meus; deinde immensum gratiarum pelagus in eodem vero homine,
dicendo, dilectus, et

essent ad sanctilicandum nos in sacramento baplismi.

demm

explicat opra
in

ejusdem

Vers. 10.

Et

statim ascendens de aqua, vidit

omnia graiissima Deo dicendo,

placitum
est.

quo mihi ben comet sin-

coelos apertos, pro, findi; in Graeco enim pr&'sentis

est temporis participium, lococujus puto interprtent

Opra siquidem Christi omnia

gula fuerunt materia divinae complacentiae, pro quanlo

posuisse apertos, non pro participio praelerili temporis,

fuerunt digna ut delectarent

ditur
tiae;

Deum, propter quod ad-

sed nominaliler. Et ad lilteram describilur caperiri,

adverbium ben, non ex parte Dei

significans
(

modum

complacen-

lum

lanqum hinc

et inde

cedendo ut Spirilus

quo nullus actus potest non

in specie

columbae descenderet. Et quoniam species

fuil (ut clar

ben

exire), sed ex parle

rerum qu possunt ben

;

et

columbae corporea

Lucas

lestalur), condivisio
;

mal adimplere divinam voluntalem

nam

et

Judas et

sequens
fuerit

est

qud tam descensus qum

cli

crcilgenles Christum adimpleverunl divinam volun-

quoque secundm corpoream speciem

disponit

tatem, sed non ben. Christus autem in omnibus suis

enim

et facit oinnia suaviter divina sapientia, ac

per

operibus non solm adimplevit, sed ben adimplevit

hoc qud oculis corporeis visa sint haec, non ab omnibus tamen
;

divinam voluntatem
in

et propterea
est.

ad ipsum dicitur,

cm

etiam corpora gloriosa praesenlia

quo mihi ben complacilum

sancto est Graecis, tametsi praepositionem reel omisit interpres. Quidam codex Graecus hoc quoque loco addebal, et igni, ex Malthaeo, sicuti conjicio, quan-

qum

Theopiiylactus non addit. Vers. 10. Ascendens vidit. Sermo Graecus anceps est, uirm Joannes viderit, an Christus. Vidit coelos apertos ; vidit scindi, sive diffindi clos. Nam participium est passivum praesenlis temporis, quod non per scissos, ut Laurenlio visum est, sed per verbum erat transferendum. Elegantis autem vertisset, diduci clos, sive findi. Et Spiritum sanctum. Sanctum non additur, nec in Graecis, nec in antiquissimis Lalinis codicibus, nec in aureo codice, ne in Constantiensi quidem. Porr articulus additus indicat intelligendum de Spirilu sancto, de quo paul ante meminit, Simililer paul post Et statim Spirilus expulit eum, ut de eodem accipias Spirilu. Descendentem et manentem. Et manentem non additur in Graecis, videtur adscriptum ex Evangelio Joannis. Ex sermone Gneco non potest aliud intelligi, qum Spiritus de-

scendens Christo visus fuisse, cm res magis postulet, ut intelligalur Joanne caeterisque visus descendeie. Deinde si Christum accipimus vidisse, dicendum erat, super se, non, super eum. Neque video tamen quo pacto queat res explicari, nisi dixerimus vaavwv rectum casum posilum loco paterni vaSaivovtoc, id est, cm ascenderet ex aqu Jsus, vidit, etc. Nisi accipiamus Joannem un cum Jesu descendisse in flumen ad lingendum eum, atque ita legamus Joannes ascendens ab aqu, vidit, etc. Dilectus. Articulus Graecus & non caVers. 11. ret emphasi, quasi dicas, ille dilectus. Idem additur multi filii, mulli dilecii, at hic ille eximius et Filio unic dilectus. Deinde nomen hic est, non participium, dilectus, quod vertere solet, charissimus. Complacui, quasi dicas, bonam habeo opinionem, sive ben complacilum est mihi. Vers. 12. Expulit, id est, emitiit, praesenlis
:

temporis,
ejicere,

quanqum verbum Graccum aliquando est sive exlrudere. Signilicat autem impetum spi-


25
Vers. 12.
emittit,

COMMENTAKIA. CAP.

1.

26

in

Et statim

spiritus

expulit

pro,

potest introire. Et crdite Evangelio. Fides quarto

loco praedicatur adhibenda

eum

desertum. Et significatur quod Spiri-

non solm

veteri

testa-

tus sanctus statim post

baptismum movebat animum

menlo, sed novo

quod Evangelium appellatur. Conpartes

,

Jesu tanqum pellens ad

eundum
in

in

desertum.

sidra bas quatuor

et perspice

primam

et

Vers. 13.

Eterat

deserto quadraginta die-

quartam comprehendere differentiam veteris

Testamenti
;

et novi

bus, et quadraginta noctibus. Hae trs dictiones

non

secundam aulem

et terliam

comprehen-

habenlur in Grco. Et tentabatur a Satana. Tacet

Marcusientationesipsas.ERATouE cum bestiis; ut non

dere differenliam boni el mali.

Vers. 16.

Et pr^ieriens, pro, ambulans aulem,

il t.i:

desertum domeslicum, sed ver desertum

intelligere-

secus mare G ai

(lacum Haebraico more appellat

scili-

mus. Etangeli ministrabant

VtRS.
1-4.

illi

jsuperat tentatione.

mare). Vidit Simonem et Andr.eam fratrem ejus,

cet Simonis, mittentes retia in

Postquam autem traditus est Joannes,

com-

mare

erant enim
:

VEN1T JESL'S IN GaLHwEAM, PR.tDlCA.NS EvANGELIUM REcni Dei. Universa materia Evangelii hoc verbo

piscatores.

Vers. 17.

Et

dixit eis Jsus

Venite

post me

et faciam vos fieri piscatores hominum.

prehensa

est.

Vers. 13.

Et dicens quoniam impletum est temquo

scilicet inisit

Vers. 18. Et protinus relictis retibus, deest, Et progressus secuti sunt eum. Vers. 19.
suis,

pus. In quatuor secatur partes evangelizatio regni Dei.

INDE PUSILLUM, VIDIT JaCOBUM ZeBED/EI ET JOANNEM FRA-

Prima

est venisse plenitudinem temporis praedicti

TREM ejus

et ipsos componentes

pro,

reficientes,

lege et prophelis,
in

Deus Filium suum

seu, sarcienles, retia in navi.

Vers. 20. Et staIfJ

mundum. Et

appuopinquabit, pro, appropinquavit,

tim VOCAV1T ILLOS, ET RELICTO PATRE SUO ZeBED/EO

regnum Dei. Secunda-est appropinqusse regnum clorum; ad ditferentiam veterum, qui annuntiabant

navi cum mercenari1s, secuti sunt eum.

vers. 21.

regnum terrenum, promitlenles

terra promissionis.

felicilaiem regni in

Et per hoc dclart regnum Dei

sicut in

Et ingrediuntur Capharnaum. Et statim sabbatis, diebus congruis populo ad audiendum verbum Dei. Ingressus in snagogam, locum congruum et deputamen,

esse idem quod

regnum clorum. Et

prima

parlicul praedicat verilatem legis etprophelarum, ita

in

lum ad doctrinam divini verbi. Docebat eos, non est in Graeco.

Vers. 22.

eos.

Prono-

hc secund praedicat spem non terrenae

felicitatis

Et

stupebant super doctrina ejus.

pro, tanqum, potestatem

sed regni clorum, quod tune dicitur appropinqusse,

Erat enim docens eos quasi,

iiabens,

quia veneral introductor

hominum

in

regnum closine qu vana

doctrinam confirmando miraculis, et non sicut

rum. Poe.mtemini
mal
actae vilae

pro, pniteat vos. Tertia pars ad

,

pnilenliam inducit
in

Vers. 23. Et erat

gelista
rat, sequere

Sckib., qui doctrinam miraculis

in

non contirmabant.

stnagoga. Subjungit evan-

est spes regni

clorum,

quod

nihil

coinquinatum

factum monstrans qud Jsus docebat ut po-

rils rapientis hominem quoeumque velit. Theophylactus et Chrysostomus in Caten cit >tus admonet sijiciat in

non esse commiltendum ut homo semet consi Deo volente incidat, fortiter agendum. Vers. 13. Et erat in deserto. Quidam codex Graecus tanim habebat El erat ibi. Aller praelerea addit, in deserto. Quorsm aulem allinebat repeteie desertum, cm mox praccessissel? Quadraginta uiv. bus, in Graecis non addilur, et quadraginta noctibus. Vers. lo. Quoniam impletum. ti hoc loco fuerat omitlendum interpreli. Et appropinquavit, sive appropinqual : ut in liujusmodi verbis Gueci noiinuiiqum utuntur praeteritis loco prajseniium, ut non semel jam admonuimus. Poenitemini. Mstxvoete, id est, pniteat vos, quod consuevit vertere Pnitenliam agite, aut quod ego malim Resipibciw. Et crgnificari

periculum tentalionis, sed,

me. Theophylactus putat hic narrari senarralio Lucae 5, dissonet narralione Matlhaei el Marci. Cajterm quod addit, Pelruin et Andream fuisse discipulos Joannis Baplislae, quipernioliilliusdeCliiisloleslimonioChrislum sequicpciint, sed Joanne conjecto in carcerem redierint ad prisiinum quaesium, unde denu vocali

cundam vocalionem, e quod

protinus seculi sint, quoniam null Scripturse aucloritalenililur, pro conjectura hunian habendumeenseo. Vers. 22. Quasi potestatem habens, id esl tanqum. Quanqum hoc quasi, et quod inox sequilur, sic, eideni Graecae voci respondent >(, unde verlere polerat utrobique, ut. Porro de poteslate diximus in Mallhaeo. Vers. 23. In spiritu immundo. Quid hc forma loquendi durius Laiinis simul et Graecis auribus? Dici polerat, obnoxius immundo spiritui. Vers. 24. Quid nobis et tibi ? a, t! r,p.v xa ooi ; id est, Sine, quid tiobis et tibi? Quanqum 'a rectis accipitur, ut sit adverbium Graecis, nobis interjectio exclamanlis; et Lalin vertisset, Quid rei nobis tecum esl? Aut, quod pollet idem Quid tibi nobiscum est rei? Venisti ante tempus perdere nos. Anle tempus, nec addilur apud Gra-cos, nec in codice aureo, ne in Constantiensi quidem. Videtur hue adjectum Matlhaei captie 8. Scio quod sis, Graec : Scio te qui sis, et sic habent anliqui nostri codices, qui sis, non quod sis, sive novi te quis es, ut magis ad verbum exprimam. Sanctus Dei, -^o; to eo. Nec hicarliculus otios addilur, ut alis saepis indicatum est. Nec enim est simpliciler sanctus, sed, ut certum et insignem inlelligamus, videlicet illum unum ver sanin m, etomnis humanae sanclimoniae fontem. Proinde dilucidius erat Novi te quisis, nempe sanctus ille Dei. Vers. 23. Et comminatus est, et increpavit. De homme. Graecis est, ex eo.

dite Evangelio, Graec in Evangelio, lamelsi id ex proprielate estsermonis Hebraei. Theophylactus pulat hic abrogatam legis observationem, cm ait Crdite Evangelio, quasi dicat Cessent umbr, lux adest. Ad
: : :

id facit quod pra:cessit, tempus impletum est. Proinde non omnino idemdocuit Chistus initioquod Joannes.

Vers. 16. Et pr/ETERiens, Graec, atnbulans ailad mare, sive juxla mare; quanqum alius codex habebat :Et prteriens juxta mare. Porr lacum mare vocal. Fbatrem ejus. Pro ejus Giaec est Simonis. Quidam utrumque repetunt, ipsius Simonis, sive, ejus nempe Simonis, quod opinor additum quopiam qui
lent

voluerit effugere amphibologiam, ne inlelligereuius fratrein ipsius Christi. Nec est hoc loco, relia, ut paul post, sed genus relis cujusmeminit Julius Pollux.

Vins. 19. reconcinnanles.

Vers.
ut

Compone.ntes retia, 20. Secuti sunt eum, abierunt

sarcienles, sive

<

post eum,

verbum verbo reddatur. Quod

et allas verti

pote-


37
testatem habens.
MAVIT,

IN

MARCUM
.

Homo

in

spiritu immundo; et excla:

exiit ab eo. Praeterita sunt ditcerpens et exclamant,

sigiiificantia,

VERS.

24.

DICENS
esl. ista

Qui!) NOIilS

ET

TIBI,

JeSU

discerpto

il

lo et

clamore emisso. Per dis-

Nazarene? qucrulavox

Venisti unie lempus, vel

cerptioncm non inlellige scissionem alicujus membri

opinaluiii vel perditionis noslrau liiturae,

cm

claude-

(quoniam testatur Lucas, cap.

cil

4,

quod daemon proje-

mur

in

inlerno. Vox

tristiliae

est

sentienlium

hominem

illum in

mdium,

et nihil ei nocuil), sed

spiritualem torturant, in hoc qud cogebautur prae-

scissionem virium. Itaque discerplio, non

sed virium corporalium signifiealur
:

cepto Christi exire inviti ab honiinibus possessis, ut

palet ex verbis Luc. caj>. 9
;

ipsa enini coaclio

est

;itl

relin-

quendum

possessa, tortura

spiriluali

creaturae..

Appellaur

autem ante lempus,

vel

opinatum, eo

modo

loquendi quo dicimus evenire senium vel inlorante lempus, quia ante opinatum tempos oc-

iiiiiiiiin

currit. Vel tortura;;

erit post

nam lempus quo lorquebimur

intrim

membrorum, quam Lucas ab rlirf iu projeelionis in terrain absque membrorum laesione significavit. Permisit aulem Jsus hominem illum allligi in modo exeundi, tum ut discerneretur spiritus immundus spiritu hominis, et cognosceretur qud non homo ille ex spiritu proprio, sed ex damone dixerat quae dixit tum ut cognosceretur quanto inalo
,

judicium

autem

est

tempus quo

liberaverit

eum.

nos torquemus
tortura; dicunl

alios, et

proplerea ante tempus noslrae

Vers. 27.

Et mieati sunt omnes,

:

ita ut cosquire-

ipsum venissead lorquendumeos. Per-

uent inter se, dicentes

doctrina
1i.c

Quidnam est hoc? qu/Enam

potestate spiritibus imEl.

dere nos? Appellanl daemones perdilionem suam, vel

perditionem regni sui in honiinibus, vel coaclionem
spiritualem qu sentiebant se cogi Christo ad exeun-

nova? quia

in

MUNDIS imperat, et OBEDiu.NT

Hinc apparel quare

potestatem habent.
;

dictum

sil

qud erat docens

ut

dum

ab honiinibus. Scio quod

sis,

pro, novi te quis es.

Reddunt enim rationem

imperativ daemonibus
in
,

doctrinae novae

ex potestate

Mentitur
scit,

dmon

el iingit se scire

ad tenlandum ut

im etiam daemonibus, nam

el,

proul in deserto tentaveral. Sanctus Dei. In

si

Graeco praeponitur conjunctio,

dicendo quia in

Graeco habelur articulus, insinuans ac

iiie

diceretur,

potestate et spiritibus

immundis imperat.
dicunt,
et spiritibus

Summum
;

sanctus Dei. Et est apposiliv jungenda haec par-

enim imperii genus apparet imperare daemonibus

propterea

et

ticula prascedenti, novi te quis es, apposiliv,

Me

san-

eum emphasi

immundis.
fama, ejus

ctus Dei, scilicet praedictus lege et prophetis,

expesui
;

Vers. 28.
statim
in

Et processit rumor, pro,

in

Non obliviscitur diabolus o/ficii tentationem enim quam in deserto inchoaverat

ctatus Judaeis.
Christi jejunium ad

omnem regionem, pro,

totam circumjacenGaiil. Et

post

tem regionem,

Galil.e.-e. Dativi cass est

cxplorandum
ex
;

si

Filius Dei esset,

hinc apparet qud intendit evangelista dicere, in to-

modo

prosequitur

industrie et arte exploratori

tam regionem finitimam

Vers. 29.

Galilaeae.

appellans Sancium Dei

non qud jam

sciret

ipsum

Et protinus egredientes de synagoga,

DOMUM SlMONIS ET AnDRE.42 CUM JaCOB ET

esse Filium Dei, quia si cognovissent

nunqum domi-

VENERUNT
Joanne.

IN

num

glori cruci fi vissent,

ad Corinlh. 2.
ei, pro, increpavit

Vers. 30.
:

Recumbebat autem socrus Siet statim dicunt

el

Vers. 25.

Et combintes est
:

monis febricitans;

de illa.

eum, Jsus, dicens

dsemoni
,

Obmutesce. Imponit silentium

illius
:

Vers.

31.

Et accedens elevavit eam apprehensa

et continu dimisit eam febris, et mini-

refutans testimonium

inslruens per

manu ejis
strabat

hoc homines ut testimonia daemonum eliam oblata

refuient.

eis.

Et exide homine.

Vers. 26.

Cm

civitas

Simonis fuerit Bethsaida,

Et discer-

cura soci us in Bethsaida videtur facta.

pens eum spiritus immunuus et exclamans voce magna,

discerpens eum, et exclamans. Utrumque parlicipium Graecis praeteriti temporis est, quasi dicas, discerpto Mo, et clamore emhso. Vers. 27. Quidnam est hoc? Paniculain nam addidii interpres de suo, cm alis negligat exprimere, nimirm ad hune modum paria lacicns. Et rursm Qu.enam doctrina; de suo addidit nam. Quia in POTESTATE ETIAM SP1R1TIBUS IMPERAT. Quia in potestale et spiritibus, habelur tum in Graecis, tum in anliquis Lalinis, ut conjunclio addat epilasin. Caeterm Graeci codices locum bifariam distinguunt nonnuli sic legunt Qu est hc doctrina, quoniam secundhm potcstatem, ut subaudias, est. Alii conjungunt haec eum his quae mox sequuntur Qu est doctrina hc, quoniam eum auclorilate spiritibus quoque immundis imperat. Vers. 28. Et processit, et exivit, sive emanavit,

Vers.

32. Vespere autem

facto cum occidisset

Vers. 26.

Et

Constantiensis. Recumbil enim quiescens et supinus. ^cf(/)/7ui-inconvivio. Dccumbit a-grotus leeloaffixus. Apprehensa manu ejus, r.i x--i,v>c, quod Vers. 31. toties verlit tennit, veluti de Jesu capto, temternvt eum, ubi lempeslivius erat, comprehenderunt. Et eur

non

poliiis, reliquit,

qum,

dimisit,

nisi forte

febris

dicto vale discessit. Omnis civitas, civitas tota, ne plures Vers. 33.
civilaies intelligas. Qui Vers. 34.

vexabantur, mal habentes, sive

mat

a/feclos.

Variis langi'oribus, id est, variis mor-

rumor
nio.

fama ejus. quod alicubi vertit opiCaeierm ut famam hominis dicimus, ita non diciejus, id est,

mus rumorem

hominis in eoilem

sensu.

Rumor enim

magis ad rem refertur, ut rumor belli. Fama gnrale nomen est. Regionem, lotam undique regionem Galilaeae

finitimam, ut inielligamus et ultra Galilaea; famam Jesu progressais.

litres

bis; quod tamen ila perpelu fer vertit. Quoniam sciebant eum. Graec sic est, quod rwverunl ipsum Christum esse. Nam haec duo verba adduntur in nonnuliis Graecis exemplaribus, velut in Theophylaeto ; in nostris tanlm est, quoniam sciebant eum. Graeeus tamen sermo ambiguus est, non passas eos hoc prohqui quod agnoscerent J esnm ; sive, non passas est eos omninb loqui, propterea quod agnoscerent Christum esse Messium, ne id ant tempus efftitirent. In priore sensu magis conveniebat ipsum, qum eum. Et dilucul vai.d. Graec Et mane, Vers. 35. muli adhm nocte. Nam id sonat Uw%m, cm adhuc

Vers. 30. Recumbebat; decumbebat, utetantiqui codices habent, cumque his aureus ille, alque etiam

aliquanlm est noctis. Dixerunt, Graec dicunt. El Vers. 37. Quia omnes; conjunctio fueral omittenda.

mox


29

II.

30
fidem, quae fatetur poientiam in voluntate consistere.

COMMENTARIA. CAP.
ille

SOL AFFEREBANT AD EUM OMNES MALE HABENTES ET D.E-

monia iiabintis. Dies

sabbatum

signifiealur,

ex eo

Vers. 41.

Jsus autem misertus ejus, entendit

,

qud post

solis

occasuni affcrebant aegros, quos in die

MANUM SUAM

ET TANGENS

EUM, Ut

DoillillUm

legis

sabbati veliere non licebat.

proliibentis tactiun leprosi se

id est, tota civit

oslenderet, simulque

Vers. 53.

Et

erat omms civitas,

tulem humanae naturae

sed tactu
id

vi(as,co.NGREGATAAP januam, domus Ptri.

Vers. 34.

inquinatur,

in se aslrueret, dm non mundat lepram. Volo. Rc:

Et curavit miltos;
R1BUS;

non

dieit

nec excludit omnes;

|

spondet ad

quod dixerat

Si

vis.

Mundare. Al-

Qlm vexabantir, pro, mal habentes, variis languoET D.EMOXIA MUI.TA EJICIEBAT, ET
-NON

tera diclio est imperalivi

passivi.

Et respondet ve-

SIMEBAT

ram confessionem
tiv dicit
:

Potes

me mundare, dm imperaei,

ea loqui quoniam sciebant eum. In multis Graecis

Mundare.

exemplaribusadjungunturduaedictiones,
stuin esse.

scilicet,

Chri-

Vers. 43.
tis inliibuit,

Et comminatus est

more comminan-

Sed adverte diligentissim

,

in

Graeco liaberi

statim ejecit illum, invitum jussitabire.

conjunctionem

qubd

non sunt enim hc verba

non sinebat ea
significans evangeli-

Vers. 44.

Et

dixit ei

Vide nemini. Deest, quid-

evangelistae reddentis rationem quare

loqui (ut

Latinus textus sonat

stam aflirmare daemones scire

eum

esse Christum),

quam dixeris. Nec ulla praecepli dissimulatio intervenu sed intimi atlecls virtule humililatis praedicti, desiderium verum et urgens ad fugandum quantum
;

sed sunt verba explieantia sermonem inbibitum, ser-

ex parle su est fomenta humanae glori, hujus enim

veracis desiderii verba
dixeris, et ide

moneni non permissum daemonibus.

est
:

Ita

qud sensus

sunt

Vide ne cui quidquam

Non

sinebat daemones dicere qud scirent

isli

eum

non

obligatoria erant

mundati ad pec-

esse Christum. Daemones'enim

dicebant qud scie-

catum inobediendi, sed manifestabant quid ex intimo

corde humili Jsus desiderabat. Sed vade, ostende
te principi sacerdotum, pro, ostende
te

bant

eum

esse Christum

sicut etiam clar dixerat dae-

mon

exclusus abhomine in synagog.Elhossermones

et

sacerdoti; et
,

non permitlebat Jsus, refutans eorum leslimonia,

OFFER PRO EMU.NDATIONE TUA QU^E PRECEPIT M()YSES

testimonium
illis, ut cognito

IN

nihilomins mentiendo et persvrantes tenlando dae-

miraculo moveantur ad

mones hoc dicebant. Et dilucul vald surgens, egressus Vers. 35.

credendum
sabiles,

et si

non crediderint reddanlur inexcu-

utpo'.e accipiendo

abiit ix

desertum locum

ibique orabat.

vers. 50.

et ovis (Levit. 14 praeceptum), profilenlesle

munus duorum agnorum munda-

Et prosecutus

est, pro, prosecuti sunt,

eum Simon et

tum,

et

non credendo negantes

qui cum illo erant. Hinc apparet

qud Jsus summo

Vers. 45.

Ar

me

qui curavi.

ille egressus

cpit pr-edicare.

mane solus recessit domo in desertum ad orandum, exemplum praedicatoribus praebens rapiendi tempus aliquod ad orandum, ad mentem in Deum elevandam,
precando quae sunt
alii

Deest, multicm. Cpit

enim

ille

praedicare

mullm;
si-

et diffamare, pro, diiulgare, sermone. Infamare

quidem
pterea
lexit

salulis,

etc., et postea

Pelrus et

malam parlem sonat. Non inlelligas proleprosum hune reum fuisse inobedienliae intelin
;

discipuli

venerunt ad eum.

enim Jesum prohibuisse ne diceret

factura,

ad

Vers. 57.
dicunt, ei,

Et cum invenissent eum, dixerunt, quia omnes qcerunt te. Vers. 38.

pro,

evitandam

humanam

gloriam

et

quod

oflicii

ipsius

Et

curati erat publicare divinum

miraculum,

et

gralum

AIT

1LLIS,

EAMUS

IN PROXIMOS VICOS ET CIVITATES, pro,

se exhibere Jesu, praedicando et extendendo

ipsiuS. ITA

famam
IN

munhipia. Quod tamen non propri respondet Graecae

diction
IBI
i

UT JAM NON TOSSET MANIFEST

in

INTROIRE

significanti
;

potis rusticana oppida.

PR^EDICEM

AD HOC

EMM VENI.
VERS. 40.
;

VERS. 39.
IX

Ut et EtERVT
ET

civitatem; sed foris

desertislocis esse, pro, erat;

,

et convenu:b\ixt, pro, veniebant

ad

eum

undique.

PR-DICANS IX SYN'AGOGIS

EORUM ET

0MM

GaI.IL.EA,

D.MO.MA EJICIE.XS.

Et VEN1T AD EUM
:

Quod verbo significaverat Jsus, scilicet fugere se gloriam humanam, facto monstravit, dm extens
su fam vitabat mnniiestum ingressum in civitatem,
in

LEPROSUS, DEPRECAXS EUM

vis,

ET GEXU FLEXO DIXIT

Si

potis me mu.ndare. Signum sensibile honoralionis

quam non
;

poterat

manifest

ingredi sine

mult

genu flectendo exhibebat; nota praeterea

magnam

glori
tus,

sed erat foris in locis deserlis.

I.\ proximos, adhrentes, sive conliVers. 38. guos, vicos ET civitates, Groecis est dictio composita, quoi quidam interpretantur vmnicipia. Oj'piduta rusticana sigoificat , quae vel vici , vel oppida videri possint. Siquidem ex vico et oppido Gr;ca vox composila est. Ut ibi pr.edicem, Granc est, ut et iti. Consenlientibus et anliquis exemplaribus nostris. Et in hoc, apertius erat ad hoc , sive hc grali. Et in om.ni Galii./ea. Et non est GraeVers. 39. cis, sed, in synaqogis ittorum, per lotam Galilam. Vers. 40. Si vis. Hoc loco inlerpres rect omisit "-- quod cm alicubi facial , mirandum cur non idem perpelu laciat, quoties sermonis exigit ratio.

est,

Veus. 41. Voi.o, mlndare. Mundare hic passivum imperandi modo, quemadmodm est in Mat-

thaeo.

Vers. 43. Et comminatus est. Graec Et comminatus ei, statim ejecit hoc est , acriter inlermina:

neenbi pro ferre t. Elejecit, dixit pro ablegavit, sive celeriter, sive qud invitum. Vide ne cui. Vide nemini, id est Vers. 44. Ostende te, teipsum ostende. Quanqum interpreshujusmodi composila pronomina plermque vertit per simplicia. Et quod in noslris codicibus legitur principi sacerdotum, apud Graecosest t epe, nisi l'ortid efficit articulus, ut de summo sacerdote diclum accipiatur. Cpit pr^dicare. Graeci addunt Vers. 45. mullm sive multa. Diffamare. Graec non sonat in malam partem. Verti poterat spargereseu divulgare. Ita ut non posset jam. Ex Graecis verbis apparet de mundato diclum. Proinde ne quid hic haereret leclor, in nostr translatione, pro ar&v subjecimus Jsus, hoc est , nomen pro pronomine. Ne quis hoc ut lemer factum statim corrigat. In desertis locis esse. Erat Graec est, non esse, Vulg., esset. Et conveniebant , cl veniebant.

qud

31

IN

MAKCUM
CHAPITRE
H.

32

CAPUT
1.

II.

Et iterm intravit Capharnaum post

Et
.i

(lies

1.

Quelques jours aprs, Jsus revint

:

Caphar-

2.

mil

mu

est

qud

in

dme

esset, et

convene:

naum

runt

inulli, ita ut

non caperet, neque ad januam

et

loquebatur

eis

verbum.
,

3. El vcnerunt ad euni ferenles paralylicum

quatuor porlabatur.
4.

qui

2. Et ds qu'on eut oui dire qu'il tait dans la maison, il s'y assembla un si grand nombre de personnes, que mme lout l'espace qui tait devant la porte ne pouvait les contenir et il leur prchait la parole. 3. Alors on viril lui amener un paralytique qui tait port par quatre hommes.
;

Et

cm non

possent offerre euni

:

illi

prse lurb,

nudaverunt lectum ubi erat

niiserunt grabaluni in
5.

et patefacientes sub-

quo paralyticus jaecbat.

Cm autcm
:

vidisset Jsus fidem illorum, ait patibi

ralytico
G.

Fili,

dimitlunlur
illic

pcccata tua.
scribis sedentes, et

4. Et comme ils ne pouvaient le lui prsenter cause de la foule, ils dcouvrirent le toit o il tait, el y ayant fait une ouverture, ils descendirent le lit o le paralytique tait couch. 5. Jsus voyant leur loi , dit au paralytique Mon (ils, vos pches vous sont remis.
:

Erant autem

quidam de
:

G.

cogitantes in cordibus suis

7.

sis, et

Or, il y avait l quelques scribes qui laient asqui s'entretenaient de ces penses dans leur
:

cur
7.

Quid hic

sic

loquilur? blasphmt. Quis potest

Que veut

dire cet

homme ?

il

blasphme.

Qui

dimitlere peccata, nisi solus

8.

Deus?
Quid
isla cogilatis in

peut remettre les pchs, sinon Dieu seul?

Aussitt Jsus ayant connu par son propre esce qu'ils pensaient ea eux-mmes, leur dit : Pourquoi vous entretenez-vous de ces penses dans vos curs ?
8.
prit,

Quo

slatim cognito Jsus spirilu suo, quia sic

ilis
:

cogitaient inlra se, dicit

cordibus vestris?
9.
tibi

Quid

est facilius dicere paralylico

:

Dimittuntur
9. Lequel est le plus ais, de dire au paralytique Vos pehts vous sont remis, ou de lui dire Levezvous, emportez votre lit, et marchez.
:
:

peccata, an dicere, Surge

toile

grabatum tuum,

et

anibula?
10.

Ut autem

scialis quia Filius

hominis habet po(ait paralylico)

10. Or,

alin

que

testatem in terra dimitlendi peccata

11. Tibi dico
:

l'homme a sur
chs,
il

la terre le

vous sachiez que le Fils de pouvoir de remettre les p:

Surge,

toile

grabatum tuum,

et

dit

au paralytique

vade in

domum

tuam.
ille
:

12. Et statim surrexit

et sublato grabato, abiit

11. Levez-vous, je vous le commande; emportez votre lit, et vous en allez en votre maison.
12. Il se leva aussitt, emporta son lit, et s'en alla devant lout le monde; de sorte qu'ils taient tous saisis d'tonnement, et rendaient gloire Dieu, disant Nous n'avons jamais rien vu de semblable.
:

coram omnibus,
carent

ita

ut mirarentur omnes, et honoriii:

Deum

dicentes

Quia nunquam
ad mare

sic vidimus.
:

13. Et egressus

est rurss

onmisque sedentem

turba veniebat ad eum, et docebat eos.

14. Et

cm

prseteriret, vidit Levi Alphaei

13. Jsus tant sorti

une autre

fois
il

du cl de

la

mer, tout

le

peuple venait
passait,

lui, et

les instruisait.
fils
:

ad telonium,

et ait

illi

Sequere me. Et surgens se14. Et lorsqu'il

assis
il

vit
il

Lvi

cutus esi eum.

15. Et factum est,

au bureau des impts,

et

lui dit

d'Alphe Suivez-moi.

cm accumberet
:

in

domo

illius,

Il

se leva aussitt, et le suivit.

multi publicani et peccatores

simul discumbebant
,

eum
et

Jesu, et discipulis ejus

erant enim multi

qui

sequebanlur eum.
1 6.

Et scribae

et pharissei videntes quia

manducaret

15. Il arriva que Jsus tant table dans la maison de cet homme , beaucoup de publicains et de pcheurs y taient avec lui, et avec ses disciples car il y en avait mme plusieurs qui le suivaient.
;

eum
ejus
:

publicanis et peccatoribus,

dicebant discipulis

Quare eum publicanis

el peccatoribus

manducat

et bibit magister vester ?

16. Et les scribes et les pharisiens voyant qu'il mangeait avec lespublicains et avec les pcheurs, diPourquoi votre matre mangerent ses disciples t-il el boit-il avec des publicains et des pcheurs?
:

17.

Hoc

audito, Jsus ait

,

illis

Non necesse habent

:

sani

medico

sed qui mule habent

non enim veni

jeju-

vocare juslos, sed peccatores.

18.

Ce ne 17. Ce que Jsus ayant entendu, il leur dit sont pas ceux qui se portent bien qui ont besoin de mdecin, mais les malades aussi je ne suis pas venu appeler les justes, mais les pcheurs.
:

Et erant

discipuli Joannis et pharisaei

illi
:

nantes, et veniunt, et dicunt

Quare

discipuli discipuli

Joannis et pharisaeorum jejunant

lui

autem

18. Or, les disciples de Jean, et ceux des pharisiens jenaient , et ils vinrent, et lui dirent Pourquoi l'es disciples de Jean et ceux des pharisiens je:

non jejunant?
19. Et ait
illis

nent-ils, et vos disciples

ne jenent- ils pas?

:

Jsus

Numquid possunt
illis

filii

nuplia-

rum, quamdi sponsuscum

20. Venient autem

est,

jejunare ?Quanto

19. Jsus leur rpondit Les amis de l'poux peuvent-ils jener pendant que l'poux est avec eux? Ils ne peuvent pas jener pendant qu'ils ont l'poux

tempore habent secum sponsum, non possunt jejunare.

dies,

avec eux.
20. Mais il viendra un temps o l'poux leur sera et ce sera alors qu'ils jeneront.

cm
illis

auferetur ab
diebus.

eis

sponsus, et lune jejunabunt in

21.

t,

Nemo assumenlum
veteri
:

panni rudis assuit vesti-

menlo

alioquin aufert
fit.

supplementum novum
in utres veteres

Teteri, et major scissura

22. Et

21. Personne ne coud une pice de drap neuf habit, autrement le neuf emporte une partie vieux, et l'habit se dchire davantage.
vieil

un du

nemo mittit vinum novum

vinum
utres, et

alioquin dirumpet

vinum

effundetur,

22. Et nul ne met du vin nouveau dans de vieux vaisseaux autrement le vin nouveau fait crever les
;

33
et utres peribunt
mitli dbet.
;

COMMENTARIA. CAP.
sed

II.

34

vinum novum

in ulres

novos

23. El fictum est ilerm

cm Dominus

sabbatis

ambularet per sata, et discipuli

gredi, et vellere spicas.

ejus eperunt pro-

vaisseaux, le vin se rpand, et les vaisseaux se perdent ; mais il faut mettre le vin nouveau dans des vaisseaux neufs. 23. Il arriva encore que Jsus passant le long des bls un jour de sabbat, ses disciples commencrent en marchant d'arracher des pis.
24-,

24. Pharisi autem dicebant ei

ciunt sabbatis quod

Ecce

quid

fa-

font- ils le jour faire ?

Sur quoi les pharisiens lui dirent Pourquoi du sabbal, ce qu'il n'est point permis de
:

non
:

licet?
legistis

25. Et ait

illis

Nunqum

quid

fecerit
,

David
et qui

quando necessitatem babuit,

in

et esuriit ipse

26.

cum eoerant? Quomod inlroivit

,

25. Il leur rpondit N'avoz-vous jamais lu ce que David lit dans le besoin o il se trouva, lorsque lui et ceux qui l'accompagnaient furent presss de la faim.
:

domum

Dei sub Abialhar

principe sacerdolum
cavit,

et

panes propositions mandunisi

quos non licebat manducare

sacerdotibus,

et ddit eis qui

cum eoerant?
:

27. Et

dicebat eis

Sabbatum propter hominem

2G. Comment il entra dans la maison de Dieu du temps du grand-prtre Abialhar, et mangea les pains de proposition, et en donna ceux qui taient avec lui, quoiqu'il n'y et que les prtres qui il ft permis d'en manger? 27. Et il leur dit Le sabbat a t fait pour l'homme, et non pas l'homme pour le sabbat.
:

faclum

est, et

non homo propter sabbatum.

28. Itaque dominus est Filius hominis etiamsabbali.

28. C'est pourquoi sabbat mme.

le Fils

de l'homme est matre du

COMMENTARIA.
Vers.
1.

Et iterum intravit
Et videlur
significari

Capharnaum post
quod Jsus
intra-

portant, sed funibus lectulum in

quo jacebat submitpassus 20.

fidf.bi

diesocto. InGraeco non habelur octo; nec habetur

post, sed per.
vit

tunt

hoc enim

significari

per submissionem palet Act.

27, et submitlentes bolidem invenerunt

Capharnaum mansurus per

dies aliquot.
in

Vers. 5.
;

Cum autem vidisset Jsus

animam
et

illo-

Vers. 2.

Et auditum est quod

,

domo esset et
multi
ut
;

rum. Magna Dei gralia, eliam alienis merilis hominis

misereri, et quoad

convenerint, pro,

et congregati sunt,

ita ut

quoad corpus, ut hinc

suffragia
aliis.

son c\pf.rent neque ad janua, pro

plis caperent ne ea

ita

non am-

discamus, tum magnipendere aliorum

nobis ad

pro

quidem quae ad januam. Et est sensus qud neque loca doms, neque loca circa

Dcum tum
;
:

confidenter orare pro

Ait

paralytico
perativ

Fin, dimittuntur, pro, dimiltantur. Imsignificatur.

januam caperent plures.

Vers.
3.

enim peccatorum dimissio

et 7.

4.

Et venerunt, pro, veniunt, ad eum feQUATUOR PORTABATUR. VERS. RENTES PARALYTICUM Et cum non possent offerre eum pro, approQUI A
illi,

Vers. 6
BIS

Erant autem
Duo horrebant
,

illic

quidam de scri-

sedentes, et cogitantes in cordibus suis, quid

scribae
:

hic sic loquitur.

licet et

et

rem

sci-

pinquare Mi, pr.e turba. Signilicatur qud portatoros

paralytici, turb

modum
sic.
:

imperativum

et

propterea apponunt

occupante eliam loca januae, non po-

adverbium
unica

Blasphmt, pro, blasphemias. Est enim

Quid hic
sic loquitur

terant appropinquare ad Jesum.

cbi er\t. Hinc

Nudaverunt tectum
i!lam

oratio

blasphemias? Quis

apparet

domum

non habuisse

POTEST DIMITTERE PECCATA,

Vers. 12.

NISI SOLUS,

prO

MllttS,

Deus.

solarium, sed opertam fuisse legulis, quas auferendo

Ita

ut

mirarentur, pro,

stuperent

detexerunt tectum. Et patefacientes, pro, fodientes. Unde apparet qud domus illa sub tegulis habebat
nescio quid

omnes, et honorificarent, pro, glorificarent,

Deum

dicentes quia nunquam sic vidimus. Haec de cura istius

leprosi, declarata sunt Matlh. 9.

quod oporluit

frangi,

quod crediderim

fuisselignum.SuBMiSERUNT, pro, submillunt, grab\tum

in

Vers. 14.

Et cum pr.cteiuret, vidit Levi Alpilei,

;

quo paralyticus jacebat. Non projiciunt neque

Vers. 1.

scilicetfilium

significatur

enim Matthseus

alio

nomine

per dies. Nec addendum est octo, quod in quibusdam habetur codicibus Lalinis. Cert in Paulino habebitur, post dies,
id e^t, in

Post dies,

cumbebat quod paulantedepravatum erat recumbebat. Quid hic sic loquitur, blasphmt. Vers. 7.

Corsendoncensi recenti

manu addilum

erat octo.

Grc est, blusphemias, loquitur blasphemias. lus Deus nisi unus qui est Deus.
,

Nisi so-

Sed lucidius

Nam
runt
,

erat diebus aliquot, sive post dies aliquot. post dies Latine nihil significat.

Vers. 2.

Et cowenerunt,

et confestim

convene-

sive collecti sunt.

utjam non caperent ne nuam ut intelligas domum adeo fuisse rel'ertam ut ne vestibulum quidem et partes oslio vicinae caperent turbam. Aureus codex habebat, non caperet , ilidem Constantiensis denique meus vetustae typogrnphiae sitque geut caperet verbum perlineat ad domum mina negatio, nec domus capiebat, nec loca vicinajanu hoc est vestibulum. Vers. 3. et veniunt. Et venerunt , Graee Nudaverunt tectum, detexerunt tectum; est enim
, , ,
:

Nec ad januam, Graee, ita ea quidem qu erant jux ta ja-

Dimittuntur, id esl, rem il tuntur, sive Vers. 9. remissa sunt. Nam videtur esse praeterilum Atlicum pro evTai. Thema activum est o='<.ca , passivum icpicwai. lia traditHerodianus. Fortassis interpreslegit '^scvrai per o micron , ut deducatur verbo eV unde rtj.t. Ut nos poneremus remittantur in causa fuit quidam insigniter Graee doctus, ad haec non mediocri vir auctorilale qui consultus super hoc loco jussit ut suo periculo verterem remittantur. Obsecutus sum , et fassus. Id cm mihi non semel accident, lamen audeo perlinax, et nulli cedens. Ut mirarentur. Plus dixit Graecus Vers. 12.
,
,

sermo,
se.

<"><jt

Nam

^uTaaat, ut essent atloniti, et velut extra ab hoc verbo dicta eestasis , quae est raplus

quasi dicas , deiegulaverunt tegulas. Et patefacientes, Graee, cm effodissent, ut intelligamus etiam supern perfodi lecta. Submiserunt, demit{tut

prosonomasia

IH^propri/un'6s,quemadmodmdemittiturancora, saxum sublimi. In quo paralyticus jacebat, d-

mentis. Honorificarent, glorificarent. Levi Alph.i. Alphi filium. Ad teVers. 14. lonium. Graecam vocem reliquit .reXvicv, quae mensa est aut locus Publicanorum, ubi colligunt vectigal. quod Graee tj'),? dicitur,

33
Levi,
lilius

IN
Alphaei.

UAKCUM
sciant

36

Et slrlens secutus

ksi

mm.

omnes

esse peccatores

et

non inveuiri

in ho-

Non
et

levilatis

aut

stullitiae,
,

ut Julianus Augusius

minibus
tores
;

dillerenliaiii nter peccatores, et

alicjui

non pecCiminus pec-

Porphyrius arguunt

accusandus est Mallhyeus,

;

sed quia

sunt magie

cl aliqui

stalim sequens Jesum vocanlem

tt praecesscrant

non
eliain

solin

quia

catores, in coniparalione ad niagis peccatores, dici ali-

miracula

sccl

poli^si-

quos justos.

mm

ratione quia interna inspiialione

;

Jsus
nie, iiisi

traxit

Virs18.
s.ei,

Etervvi
;

discipuli Joannis et Puari-

illum ad se qui misil

juxla illud
iraxerit

Nemo

venil

ad

Pater

pro, Pharisorum. Ha:c

tamen correctio non

est

me

eum.
in

usquequque certa
domo
scilicet discipuli

et vemunt, utrique nominaii,

et Pharisaei
ipsi Pnarisaei
,

Vers. 15.

Et factum est cum accumberet

;

Joannis

seu et discipuli
erant.

illius, Matllisei qui

convivium Jesu paravit. Multipu-

Pharisaeorum; qui eliam

illi
:

Et dicint
personis.

blicani, similes Malihseo, qui publicis vecligalibus seu

Quare

discipuli

Joannis lt Piiaris.lorum jejulerliis

censibus

Komanorum vacabant

proplcreaenim

infa-

nant ? De seipsis loquunlur tauquin de

Vers. 19.
filii

meseranlapudJudsos, tanquin ministrigentilium in damnum populi fidclis; quamvis etiam exactioni vectigalium
et

Et ait

illis

Jsus
fiiu

Nlmquid possunt
thalumi
nuplialii

nupiiarum quamdiu, pro,

hujusmodi communiler

viri cupidi se

immilicita.

in quo,

sponsus cum illis est,

jejunare? Adverte

sceanl, et rara etiam sintvectigaliaomni ex parte

qud loco
in

tlialami inlerpres posuit nupiiarum, et loco

Et peccatokes simul discumbebant cum Jesu, et discipulis ejus.

quo inlerpres posuit quamdiu. Et significatur non

Admiranda humilitas; non dedignalur Jsus

admitlere

solm thalamus (hoc est, nuptiale cubiculuni), sed

etiam communitas
nuptias
;

omni

sanclilate major ad propriam

et in lames, et

men-

illius

sponso

et celebrantibus

sam peccatores
Vers. 16.

hoc publie. Qui seque-

taies

enim Hebraico more (quo ulebalur JIilii

bantur, pro, seculi sunt eum.

sus loquendo) appellanlur

:

thalami nuplialis.

De

Et PhariS/EI picebant discipulis ejus

publicanis

tempore aulem subjungitur

SECUM SPONSUM,
Vers. 21.
panni
rudis.
etC.

Quanto tempore habent

pro, immissuram
inlerpres

Quare cum
solm

et

peccatoribus

manducat

et bibit magister vester? Intendebaiil Pharisaei non

reprebendere Chrislum, sed etiam
averlere

Nemo assumentum
Hc melaphor

signiucavit

discipulos ab eo.

pannum nondm
ait illis
:

fullone curatum et polilum; hoc

;

Vers. 17.

Jsus

Non necesse habent

oflcio
,

est,

omnin novum. Assuit vestimento veteri

;

alio-

sani medico sed qui mle habent. DupHci ratione confutal Pharisaeos.

quin aufert supplementum

teri
;

deest, ejus,

novum a ve-

Prima

est

ex

medici,

quse

et major, pro,

deicrior, scissura fit.

Et nemo

clara est.

Non enim

veni vocare justos

sed peccato-

MITTIT VINUM NOVUM IN UTRES VETERESJ ALIOQUIN Dl-

res. Secunda ratio ex proprio olicio. Ubi nota

,

qud

rumpet vinum deest, novum, utres,

;

etc.

MonstratChridoctriexigit

non solm qualens oftcium medici sed eliam quatens olicium annunlianlis verbum Dei exercet, rationem reddit. In qu insinut nullos justos
nes peccatores esse
;

slus
nae

duabus similitudidibus quare novae suae

in operibus perfeciionis
fuit

excculionem

non

sed

om-

discipulis

quamdiu
artifex

cum

ipsis

sed postea.

ex eo enim qud ipse venit vo-

Prima similitudo, quae Luc plan explicata est,

care omnes, et non venit vocare justos, consequens est

quod sapiens

non

lollit

veslimentonovo par-

qud nullus
genliles

sit

juslus. Et ver sic est

,

quoniam, ut
Judsei

ticulam panni, apponendo illam ad reciendum velus vestimentuin.

lia,

ad Rom. probat Apostolus

omnes tam

qum
Et

Sequuntur enim duo inconvenientollitur inlegrhas

lit

peccaverunt et egent grati Dei,

dici possit
,

etc.

allerum est qud

;

vestimento

quamvis ad litteram
Lucas supplevit,

Marcum

lacuisse
,

quod
ta-

novo

allerum, qud

major scissura

in vestimento

scilicet
;

ad pnitenliam

eadem

veteri, quia particula

nova trahendo veterem scindit

est

men sententia

redit

quoniam venit vocare omnes

:

eam. Secunda similitudo

est

qud vinum novum non

ad pnitenliam. Unde incpil praedicare

PnitenIla-

ponendum

in utre veteri.

Sequuntur enim duo insed vino novo in

tiam agite, appropinquavit enim reqnum clorum.

convenienlia, scilicet, qud ruinpiintur utres, ac per

que ex hc Domini sententia confulantur Pharisaei, ut

Videntes quia manducaret cm vieum eden'em. Mirum cur bic placuerit solcismus, cm Graecus sermo non praebuerit occasionem. Quare. T &n, id est Quid quod, id est Quid
Vers. 16.
,

hocpereunt, ac vinum elundilur

quemadmodm

dissent

est item paul post ; nisi mavis , ii qui sunt ex Pharisis, hoc est, fictione Pharisaic. Vers. 19. Numquid possunt , num possunt. Filii

Magistf.r vester. Laurentius negat haec addila in exemplaribus , quibus est usus. In nonnullis tamen addita comppri , tametsi Tlieophylaclus non addit. In Conslantiensi fuit erasum. Non necesse habent non opus haVers. 17. id est, valentes, sive qui valent. Vocare bent. Sani justos. Graeci addunt , ad pnitenliam. Quanqum id snspicor adjectum quopiam. Nam nec in anliquissimis coilicibus noslris reperituf nec in Conslantiensi, nec in meo vetustae typographiae, etiamsi apud
est quod.

nuptiarum. Graeca nonnihil dissonant Filii tlialami nuplialis, in quo sponsus cum eis est, jejunare? Nuawv enim nuptiale cubiculum signiflcat , interprele Suid. Deincle conlinenler ipso sibi respondet, quanto tempore secum habent sponsum non possunt jejunare. Veiis. 21. Assumentum verbum, quoi ante verterat commissuram, ut Matihjei nono, et Lucae quinto, sonat immissuram. Dilucid tamen verlit inlerpres. Panni rudis, id est, panni nondm fuUoue curait. Nam hune rudem vocat inlerpres. Rude diciiur quoJ recens est. Sic vocat animos nondm humants tradi:

Theophylactum additum

Et Pharisaei. Quidam Graecus codex Vers. 18. habebat, et Pharisorum , ut subaudias discipuli,

est.

tiunculis infectos.
cat.

Siquidem y/tvib; fultonem

signifi-

Aufert supplementum novum. Graecus addidit ejus, ut subaudias, vcslis. Quod hic verttt supple*

37
utres novos immisso

GOMMENTAKIA. CAP.
ambo
conservantur. Et intendit

II.

38
(scilicet

non erat

iste titulus

princeps sacerdotum),

per bas parabolas qud doctrina sua

praecipienda virs

nova non
vilam
;

est

sed iniiium habuit lempore regni Davidis. Mallh. dixit

:

Unde
,

sicut

retinenlibus velereni

scd
insit

Jesse autem garnit David

fuil

regem

non

oportet pris exspoliare velereni bomineni,

et sic

quia genitus fuilrex, sed quia

primus rex

in ge-

duere novuin,

ita

quod non potest

fieri

ut pars

nealogi Christi, ita Abiathar nominatur princeps sa-

nova

et pars vtus, ut doctrina sit

nova

et vita

velus.
,

cordolum quia

fuit

primus princeps sacerdotum

orin

Discipuli siquidem ejus erant tanlae imperfeclionis

ut

dinalo et distributo sacerdolio per gradus et vices

adhc non essent capaces palet ex hoc quod eis dixit

vitae
,

novi Testamenti, ut
ult.
:

solemni cultu exhibendo in lemplo.

stat

Haec enim con-

Luc.

Manete

in ci-

lempore Davidis disposita

SACERDOT1BUS
,

esse.

Et manducwit

vitate quoadusque induamini

virtute ex alto.

Et proet

PANES PROPOSITIONS, QUOS NON L1CEBAT MANDUCARE

NISI

pterea sapienlissini abslinuil praeceplo jejunii

SOL1S

ET DEDIT EIS ET QUI CUM

etiam
iis

aliorum spectanliuin ad vitam novi Testamenti; haec

enini

eo erant? pro
significatur

et ddit

qui

cum

eo erant;

non

tuiu servanda prcepit

sed futura praedixil.

enim

Davidem

non solm comedisse

iis

Si lias parabolas ad aniussim vis applicare, vestimen-

panes sacros, sed etiam ddisse

In

qui

cum

eo erant.

tum novum
nii 'in

est

doctrina ac vita novi Testamenti, vestiea quae imperfeinle-

quo nota exemplum

afferri,

non solm Davidis,

ne
Pharisaei
,

um

vtus est animus retinens

sed etiam ipsorum qui

cum

ipso erant, ad excludenscilicet

clionis sunt. Inconvenientia sunt

gritas novi

qud scinditur
,

dum

singularitatem Davidis;

Testamenti

praecipiendo parlem

puta

dicerent licuisse Davidi

comedere panem sanclum

perleciionem jejunii,

et id

parm boni quod apud

quia erat prophela.

illis

Hoc enim non possunt dicere de

animum imperfectum

est

periculum subit ne omnin

qui

cum

illo

erant. Intendit

namque
licuit

Jsus de-

cvanescat. Propterea Apostolus tanqum parvulis in

Christo lac ddit, non escam.

clarare
vidi

qud ex

necessitatis articulo

tam Dasacerdo
facto

qum

suis vesci

panesancto,

alias solis

Vers. 23.
est iterum.
in

Et factum est iterum.

Cum Dominus
sabbatis.
paschalis.

In Graeco non

tibus licito, Levit.

23.

Exemplum sumilur
est

Non pluribus,sed
;

majori

nam

long

majus

laicos

vesci

panibus

festivitate

constante ex pluribus sabbatis

erat

proposilionis

qum

operari in sabbalo, utpatet ex eo

enim solemnilas
PER SATA,
iter agere.

Ambularet, pro

transiret

qud operari

in sabbalo ex multis potest causis ex-

et DISCIPULI EJUS

CPERUNT PROGREDI,

pTO,

cusari, et saep accidit.

Significatur

antecedere, ut sic

enim qud discipuli cperunl viam qu incederet Jsus inter

ante oculos

Vers 27.

Et dicebat

eis

Sabbatum propter

iiomineu factum est, hoc est, ad utililatem hominis

spirilualem.
et

culinos aperirenl. Et dixit hoc evangelista ad signifi-

Ad hoc enim

ut

homo

sanctus

fiai

mente
con-

candum qud
dicendo

discipuli

Jesu vellebant
ipso hoc
fieri,

anima, sancticantur dies

;

et loca, et

non

spicas, arguentibus Pharisaeis

:

coram

verso

inanimatorum namque omnium sanctitas ad

Ecce, quid faciunt?

Non

est

enim

in Graeco

hominis sanctitatem ordinatur.

Vers. 28.

discipuli tui, sed interpres apposuit.

Vers. 24.

Itaque dominus est

Filius hominis

Pharis^i autem dicebant

ei

Ecce
?

etiam sabbati. Infert Jsus seipsum Filium hominis

esse

quid faciunt discipuli tui sabbatis quod non licet

Vers. 23.
riit 1PSE et qui

dominum

sabbati ex

eo qud sabbatum

est

Et

ait illis

Numquidlegistis quid

propter liominem, in virtute universalis

per omnia quae sunt propler
;

dominii su-

fecerit David qua.ndo necessitatem habuit, et esu-

cum eo erant

QUOMODO introimt
? 1

in

qud

Filius

hominis est dominus

hominem ex eo enim omnium quae ordiinfertur

DOMUM DEI SIB ABIATHAR PRINCIPE SACERDOTUM

mentione Abiathar. Sed non
uterque
ibi erat,

Reg.

nantur ad salutem
est etiam

humanam, optim

qud
uti-

21, historia haec narratur sub Achimelech, null facl

est dissonanlia,

dominus sabbati ordinati ad humanam

utililatem

quoniam

lilatem. Et apte congruil proposilio, adsignificandum

nam

Abiathar filius erat Achimelech.

qud sabbatum ordinalum ad hominis

dbet verti in

non

Appellatur autem princeps sacerdotum, non qud

damnum
si

hominis

verlerelur enim in

lempore
quia

illius facti

fuit

fuerit princeps sacerdotum , sed primus princeps sacerdotum ; antea enim

damnum

hominis,

ob sabbatum servandum homo

privarelur necessario alimento.

mentum, alias verlerat pteniludinem, ut Mallhaei nono. Sic autem vocal eam panni parliculam , qu vestis lacera sarcilur et expletur. Vers. 22. Vinum novum in utres novos. Graecis

non
et

eadem prosonomasia, cum xatvo'j, quorum prius illud aplis

est

illis

dicitur

habealur tiv de iis quae

senliunt aeiatem. Vers. 23. Coeperu.nt progredi, cperunl disci-

Verm hic nec iniiium itineris nec ordo ingredienlium, sed vellendi iniiium. J;im enim inter eunuum cperunt re'leresjicas. Et vellere spicas, tiaXovte, id est, velleiites, sive vellendo. Ecce quid faciunt discipuli tui sapVers. 24. batis. Ut paul superis non addebatur magister vesicr, ita hic non addilur apud Graecos discipuli lui. Quorsm enm attinehat cos nominare, cum digilo
cpissent iter ingredi.
signitiealur,

puli ejus iter facere.

*pwro, id est,

cperunt,
l'acit

personam;

veluti qui iniiium dicendi

quod Graecus habet sermo, hoc interpres retulit ad cm dicitur Spx6068" W7v, non
,
,

Nam

cm ante tacuisse

sed qui pri-

mus

verba facere, etobid verlit progredi. Siniirin offensus absurditale sermonis qud cm paul ante dictum esset, Jesum iter f'ecisse per segetes, nunc idem subjiciat de discipulis quod
,

et ante alios incipit

oslenderent ecce? Sub Ariathar principe ?acf.bdotum, Vers. 26. D'.viis Hieronymus, in liliello de optimo Gnre intt rprelandi, indieal nomen Abiathar pro Achimelech esse posilum , propierea qud libro Kegiim primo, capile 22, ubi refertur bujusce rei hisioria,nulla menlio iiatAm</iar, sed duntaxat Achimelech ; sive id accident vitio scriptorum sive qud ejusdem hominis
illos

EN
sit

MARCUM
tini

40

Abialhar et Achimelech. Nam Lyranus pulat liunc Abialhar fuisse filium Achimelech, qui sub ptre funclus sit ollicio paterno, et eo ca:sojussu Saiilis, cornes fuerit fugae Davidicx. Ilieronymus ut nectit nodum, ita non explicat. Theophylactus aperit aliam rimam, ut aecipiamus aliuin fuisse Achimelech qui in libro Reguin tanlm sacerdos sit dictus iepe;, cm hic Abialhar dicatur Apx(( p f6< Miruin cm La-

vocabulum

codices conslanter babeant Achimelech, cur in Graecis Evangeliis semper habeatur Abimelech, nisi

qud Suidas in diciione e<w]ryetX*v admonei cumdem utroqoe nomine signari. Nisi bolis. Salis non additur apud Grscos nec erat in notice Constantiensi. Et ddit i:is. Pro eis melis verlendum, qui secum erani Et dedil lus (juoque qui secum erant.
,

CAPUT
1.

III.

CHAPITRE
et

III.

Et

introivit

iterm

in

synagogam,

erat ibi
et

1.
il

Et Jsus entra de nouveau dans

la

synagogue,
dess-

homo habens manum aridam. 2. Et obscrvabant eum si

,

s'y trouva

un

homme

qui avait une main

sabbatis curaret, ut

che.
2. El
ils

accusarent illum.
3.

l'observaient, pour voir

s'il

le

gurirait

un

Et

ait

bomini habenli

manum

aridam

Surge

jour de sabbat, afin de l'accuser.

3.

in

mdium.
4.

Et diciteis

Licet sabbatis benef'acere,an

illi

mal?
su-

che

Et il dit cet homme qui avait Levez-vous au milieu de tout

:
:

la le

main dessmonde.

animnm salvam
5.

facere, an perdere? al

tacebant.

Et circumspiciens eos

cum
,

ira, contristatus

de

4. Puis il leur dit faire du bien, ou

ils

l'ter? Mais
5.

Est-il permis au jour du sabbat du mal, de sauver la vie ou de demeurrent dans le silence.

per ca:cilate cordis eorum

dicit

homini

Exlende
illi.

manum
6.

tuam. Et extendit,

et restitulaest

manus

Exeuntes autem Pharisi, statim cum Herodia-

les regardant avec indignation, tant afflig de l'aveuglement de leur cur, il dit cet homme Etendez votre main. 11 'tendit, et elle devint saine.
:

Et

nis consilium faciebant adverss

eum, quomod eum

6.
seil

perderent.
7.

Les pharisiens lant sortis tinrent aussitt concontre lui avec les hrodiens pour le perdre.
Mais Jsus se relira avec ses disciples vers
le suivit
la

Jsus autem

cum discipulis

suis secessit ad

mare

7.

et

multa turba Galilae

et Judae secuta est

eum,

mer o une grande multitude de peuple

Galile et de Jude,

de

8. Et ab Jerosolymis, et ab Idumse, et trans Jor-

danem magna

et qui

circa

Tyrum

et

Sidonem, mulliludo

audientes quse faciebat, venerunt ad eum.

9. Etdixit discipulis suis, ut navicula sibi deservi-

8. De Jrusalem, de l'Idume, et d'au-del du Jourdain et ceux des environs de Tyr et de Sidon, ayant ou parler des choses qu'il faisait, vinrent en grand nombre le trouver.
:

ret propter

turbam, ne comprimrent eum.

ita

10. Multos enim sanabat,

ut irruerent in eum,

9. Et il dit ses disciples qu'ils lui tinssent l une barque, afin qu'elle lui servt pour n'tre pas trop press par la foule du peuple
;

ut illum tangerent quotquot babebant plagas.

H.
12.

Etspiritus immundi,
ei, et

cm

illum videbant, pro:

en gurissait plusieurs, tous ceux qui avaient quelque mal se jetaient sur lui pour
10.
il

Car

comme

cidebant

clamabant, dicentes

le

loucher,

Tu

es Filius Dei. Et

vebementer comminabavocavit ad se quos vo-

H.
12.

Et quand

les esprits

impurs

le voyaient, ils se
:

prosternaient devant
tur eis, ne manifestarent illum.
13. Et ascendens in
tait ipse, et

lui, et s'criaient
il

montem,

Vous

tes le Fils de Dieu. Mais

le

avec de grandes menaces de

leur dfendait dcouvrir.

lui

venerunt ad eum.

14. Et fecit ut essent duodecim

teret

cum

illo,

et ut mit-

13. Et montant sur une montagne, il appela ceux que lui-mme voulut, et ils vinrent lui.
14.
Ii

eos prdicare.
illis

15. Et ddit

poteslalem curandi infirmitates,

pour

les

en tablit douze pour envoyer prcher.

les

avoir avec

lui, et

et ejiciendi daemonia.

15. Et leur
dies, et
:

donna
les

la

puissance de gurir les malale

16. Et imposuit Simoni

17.

nomen Petrus Et Jacobum Zebedaei, et Joannem fratrem

nomina Boanerges, quod
est,

de chasser
il

dmons.

Ja(ilii

16. El

donna

Simon

nom de

Pierre

cobi, et imposuit eis

17. Les autres taient Jacques, (ils de Zbde, et Jean, frre de Jacques, qu'il nomma Doanergs, c'est-dire, enfants

tonilrui

du tonnerre
fils

18. Et Andrseam, et Philippum, et

et Matlhseum, et

Bartholomum,
et

18. Andr, Philippe,

Thaddaeum,
19.

Thomam, et Jacobum Alphaei, Simonem Cananaeum, Et Judam Iscariotem, qui et tradidit illum.
et

mas, Jacques,
nen,

Barlh'emi, Matthieu, Thod'Alphe, Thade, Simon-Ie-Canale trahit.

19. Et Judas Iscariole, qui fut celui qui

20. Et veniunt ad
ba,
ita

domum

et convenit

ilerm lur-

ut non possent neque

panem rnanducare.

20. Et ils vinrent en la maison, et il s'assembla encore tant de monde, qu'ils ne pouvaient pas mme prendre leur repas.

21. Et

cm

audssent sui, exierunt tenere

:

eum

21.

Ce que
saisir

dicebant enim

Quoniam

in

furorem versus

est.

pour se
l'esprit.

de

ses proches ayant appris, ils vinrent lui, car ils disaient qu'il avait perdu

22. Et scribae qui ab Jerosolymis descenderant, di-

cebant
cipe

Quoniam Beelzebub habet,

ejicit

et quia in prin-

22. Les scribes qui taient venus de Jrusalem, disaient aussi

:

Il

est possd

de Belzbub, et
approcher, leur

c'est

dsemoniorum

dajmonia,
parabolis

par
dicebat
illis
:

le

prince des dmons, qu'il chasse les dmons.

lui les

23. Et convocatis

eis, in

Quomod
24. Et

potest Satanas
si

Satanam

ejicere ?

23. Mais paraboles

:

ayant

fait

disait

en

Comment Satan

peut-il chasser Satan ?

il

regnum

in se dividatur,

non potest re-

24. Si

num

illud stare,

est impossible

un royaume est divis contre lui-mme, que ce royaume subsiste.


41

lit.

COMMENTARIA. CAP.
25. Et
si

42
une maison est divise contre elle-mme, que cette maison subsiste.

non potest
26. Et

domus super semetipsam domus illa stare.

non

dispcrliaiur,
il

25. Et

si

est impossible

si

Satanas consurrexerit in semelipsum,

polerit stare, sed finem habet.

dispertitus est et

voil divis

27.

Nemo

potest vasa fortis ingressus in

diripere, nisi pris

fortem

alliget,

et

tune

domum domum

26. Si donc Satan se soulve conlre lui-mme, le il ne pourra plus subsister ; mais il faut ; que sa puissance linisse.

fort,
il

27. Nul ne peut entrer danslamaison d'un homme et lui enlever ce qu'il possde, si auparavant
le lie,

ejus diripiet.

ne

pour pouvoir ensuite

piller sa

maison.

28.
liis

Amen
:

dieo vobis,

quoniam omnia dimittentur

hominum

peccata, etblasphemiquibusblasphe-

maverint

28. Je vous dis en vrit, que tous les pchs que les enfanls des hommes auront commis, et tous les blasphmes qu'ils auront profrs, leur seront remis.
Esprit,
si quelqu'un blasphme conlre le Saintn'en recevra jamais le pardon ; et il sera coupable d'un pch ternel.

29. Qui autemblasphemaverit in Spiritum sanctum,

29. Mais
il

non habebit remissionem

aeterni delicti.

in

aeternum, sed reuserit

50.
:

Il

leur dit ceci, sur ce qu'ils l'accusaient d'tre

l'esprit

50.

Quoniam dicebant Spiritum immundum babet.

;

possd de

impur.
;

31. Et veniunt mater ejus et fratres

tes

et foris stan-

miserunt ad eum, vocantes eum.

51 Cependant sa mre et ses frres arrivrent se tenant dehors, ils envoyrent l'appeler.
52.
lui,

et

52. Et sedebat circa

eum

turba, et dicunt ei

Ecce

Comme
lui dit
:

donc

mater tua mei

et fratres tui foris quaerunt te.

:

on

le peuple tait assis autour de Votre mre et vos frres sont l de-

hors qui vous demandent.

55. Mais il leur rpondit sont mes frres ?
:

55. Et respondens eis, ait

fratres
?

Quae est mater mea, et

Qui

est

ma

mre,

et qui

54. Et circumspiciens eos qui in circuilu

ejus se-

debant,

ait

Ecce mater mea

fecerit

et fratres mei.

54. Et jetant les yeux sur ceux qui taient assis autour de lui : Voici, dit-il, ma mre et mes frres.
55. Car quiconque
est
fait la

55. Qui

enim

voluntatem Dei, bic frater

volont de Dieu, celui-l

meus,

et soror

mea,

et

mater

est.

Vers. 2.

Et obseryabant eum
Et
dixit eis
facere.
:

mon COMMENTARIA.
si

frre,

ma

sur,

et

ma
:

mre.

sabbatis cura-

excaecabat eos. Dicit homini

;

Extende manum tuam.

illi, pro, illius,

re r

deest, eum.
4.

Et entendit et restituta est manus

Licet sabbatis benefacere
sana ut altra.

Vers.

an mle? deest,
cere
,

El significatur per benefamalefacere, laedere. Animam

,

Vers.

6.

Exeuntes autem PhariS/Ei

statim cum
,

prodesse ;

et per

Herodianis consilium faciebant adversus eum

mod, pro, ut, eum

ouo-

salvare an perdere? pro

occidere ? Proponit

enim

perderent. Magna obstinalio

Jsus utrm sabbatis liceat prodesse an nocere. Et

Pharisaeorum significatur, qud nec conviai rcsipiscunt ;sed quod per viam accusalionisapud ecclesiasti-

augendo oralionem, utrm

vare an occidere
cavit.
;

liceat sabbatis

vilam sersignifi-

vitam enim nomine anima?

cam curiam
secularis

efficere

nequibant

tentant ut per curiae

et

Tacet siquidem Marcus

;

exemplum de ove

quae

non justitiam sed potentiam

impunem
signi-

cecidit in
et

foveam dictum tune Jesu ad declarandum

iniquitatem perdere possint Jesum.

ficat

Hoc enim

benefacere et servare vitam licitum esse sabbatis

ovis.

ex exemplo
Vers. 5.
in Christo

cum Herodianis ad occidendum Jesum. Herodes namque secularis princeps erat.

consilium

Et circumspiciens
fuit

eos cum ira. Sicut

ita

Vers.
ad mare

7.
;

Jsus autem cum discipulis suis secessit

quia

vera

tristitia

etiam vera ira

nondm

erat

tempus passionis

ejus,

non enim assumpsit animum stoicum, sed ver naluralem. Fuit tamen ira in Christo, non passio rationem
turbans, sed propassio, non redundans in alias vires,

divertit Jsus malignitate illorum.

Et multa turba a

Galil/ea et Jud^a secuta est eum,

Vers.

8.

Et

ab Hierosolymis, et ab Idum.ea et trans Jordanem,

non impediens nec turbans

Contristatus
,

alias actiones

anima?.

ET QUI CIRCA TRUM ET SlDONEM

hic trs ordines

MULTITUDO MAGNA

pro, condolens. Ita

:

qud duabus pro-

audientes que faciebat, venerunt ad eum. Considra

:

passionibus usus est Jsus ira contra vitium, condolenti

Primo calervam discipulorum codeinde turbam multam Galilaeorum

;

ad

hommes,
,

ut intelligas

non iratum saeviendo, sed

virlutis est.

milantem Jesum
et

condolendo

quod perfectae

Super

cjfxi-

Judaeorum sequentem

et

demm
non

multitudinem

tate cordis eorum, non mentis, ut caecitatem

affecta-

magnam
Idumaeos

ex diversis patriis venientem. Ubi etiam adIsraelilas, sedi

tam intelligamus;
illicitum putant

dm

bine non possunt negare fas

verte multos inlcr hos venisse

filios

esse sabbatis exlrahere

ovem

quae cecidit, inde

autem

Esaii, et gentiles circa

;

Tyrum

et Sidti-

qud Jsus

restituit

homines

sanilali

nem, Tyrios
lyli
;

et Sidonios

bi

enim

forte erant prose-

sabbatis.

Magniludo enim

invidiae et odii in

Jesum

aut sicut mulier

ii.Lius.

illa

Cananaea ad famam miracu-

Nvrs.
afficere

ter lacre

Graecus non sonat simplicirem malam aut bonam, sed mal re aut bon qnempiam, quasi dicas Utrm prodesse fas est
:

4. Benefacere.

sabbatis an ldere?

id est, an occidere? Et circumspiciens , id est, cm circum\ Ei.s. 5. spexhset. Nec est.coNTRiSTATus, sed <wttu*ofvo, id est, condolens seu\miiscondolescens. Et restituta est

An peruere,

Vulg. , illi. Graec est , et restituta est sana, ut altra. Verm haud scio an verbis aliquot ex Mallhaeo hc adscriplis. Ut nwicula sibi deseiwiret , ut naviVers. 9. cula inserviret sibi; hoc est, ut navicula esset sibi nsui, sive adhiberetur sibi. Nam irpomwtpTspev saep alis verlit assistere, , sive insistere. Ne comprimrent eum, kl

manus

manus

illius

8. S.

XXII.


43

LN

MARCUM
enim
vis

44
ratio

lorum

Jesu

cucurrerunt.

Unde

evangelista

dicit,

meritorum aut
respeclus
,

prioris sequelae, aut cujus-

audientes
sitas

qum

faciebat, et forte multos

oculis
si

eorum curiopropriis
fieri

alierius

sed

solius

voluntatis Jesu

movebat ad videndum ad comprobandum miracula

,

reddilur.

vera erant

qu

au-

Vehs. 14.
decrevit

Et fecit ut essent duodecim. Certum

juxta
alibi
:

dierant.

Vers.
SIBI

9.

Et
Petiit

dixit Jsus discipulis suis

,

numrum

numerum

filiorum Isral

UT NAVICULA

DESERVIRET

PROPTER TDB8AU

NE

dicente ipso

Domino

Sedebitis super tedes duo-

comprimrent eum.
in navicul
,

non servilium discipulorum

,

decim

judicantes duodecim tribus Isral.

sui.

Cum

illo,

sed servilium navicul

hoc
,

est,

usum

pro, secum, velut collatrales

eos pr.dicare
,

navicul ad sedendum in e in aqu

existentes, in

ne turb

pro,
:

Et ut mitteret ad prdicandum. Ad duo ilaque

et ut sint collatrales Jesu
,

terra premerent eum.

instituuntur apostoli

et

Vers.
flagella,

10.

Quotquot
Tu

habebant plaas,

pro,

utmittantur adprdicandum. Ex primo familiarisconversatio, familiaris discere, sanctos Jesu

liaris haurire, et universaliter

iEgritudines evangelista appellavit flagella,

quia sunt flagella Dei.

Vers.

H.

es Filius Dei.
si

Non desinunt d-

mores famieorum profecius dalur ex secundo ver ad pnpulorum utilitatem spectatur.

:

mones

tentare ad sciendum

Jsus esset Filius Dei.

Vers. 15.

Et

ddit illis potestatem curandi

Propterea enim velut adorantes procidunt et clamant,

im irmitates et ejiciendi ftSMOKU. In Grco habetur, et ut haberent potestatem.

oralio, fecit ul essent

tu es Filius Dei
Vers.
12.

tentant

namque

si

possenl bis pro-

ha qud

tola est

una

fessionibus et reverentiis, certi aliquid haurire.

duodecim secum,
,

el ut milleret

Et

veiiementer comminabatur eis,

eos ad prdicandum
randi.

et ut
,

haberent potestatem cuscilicet potestas faciendi

,

pro, increpabat eos, ne se manifestum facerent. Jsus

Hoc enim terlium

quoque persvrt increpando

sionibus

dmones
et

et refutando

miracula, ut annexum secundo intelligendum

quo-

testimonia eorum, ut nihil possent ex propriis profes-

niam hujusmodi potestas ad aliorum ulilitatem dalur,

et

dmones

proficere

mundum

doceal

ad confirmationem evangelic praedicationis data

Vers. 16.

repellere testimonia

dmonis, quantmcumque cum

in

est Apostolis.

Et imposuit Simoni nomen

:

reverenti veritatem profiteantur.

Vers. 13.
se
,

Et asckndens

Petrus. Hic apparei implelum esse nunc quod pris

montem, vocavit ad
petenNulla

futurum dixerat Jsus apud Joannem

Cephas
;

Tu

vocaberis
illi

pro, advocat. Transit Marais ad inslilulionem

ipsis

clar

enim

dicitur hic

qud imposuit

no-

apostolorum faclam Jesu in monte, non

tibus,

men

Petrus quando instituil apostolos.

sed Jesu vocatis. Quos voluit

ipse.

Vers. 17.

Imposuit eis nomina Boanerges

quod

est, ne se premerent.

Primum Latinius, deinde accommodatius ad Grcum sermonem.

Vers. 10.

enim vocat

Plagas, Sic homines. qu Deus Vers. 11. Clamabant, dicentes, Uysnv.,

^.cTi-ya;, id est
,

flagella.

aflliclionem,

corripit

non ob aliud qum ob tonitruo. Pon quid est quod Hieronymus appellat corruplum? An quod Syro sermone aut Chaldaico deflexum est ? Hujusmodi veibis subinde utunlur evangelistae. Imo
ptfSVj-iM appcllet,

dicentes,

bac lingu Chris tus videtur fuisse locutus

ad ipsos spiritus referlur, quod ea vox Grcis est neutri

communi populo
si

fuit

qum maxime

fnmiliaris.
,

qu lum Qud

Comminabatur, increpabat. Quanqum inlerminabatur. hoc loco montem advocavit. Vers. 13. Et adscendens
Vers. 12.
tolerabilius erat,
in

generis.

ascendit et advocat, ut posterius sit prsentis temporis. Vulg. , vocavit ad se. Et fecit duodecim. Grca nonnihil Vers. 14. Et fecit duodecim, quos et apostolos nomidissident

Grc

est

evangelista corrupil, non lemer corrupit neque nobis pro corrupto dbet haberi quod scripsit evangelisia Christo prolalum, quodque Grc nobis dignatns est interpretari. Quare nihil erat cur in me debaccharelur quidam, quod hic evangelisl auctoritatem sequi maluerim qum Hieronymi prserlim cm hic in hujusmodi rbus nonnunqum vel conni:

veat, vel

navit, ut essent secum.

Quanqum

id in

emendatioribus
;

Grcorum exemplaribus non

est adscripiuin

et raa-

gis convenit breviloquenli Marci, ut omitlaiur. Vers. 15. Et ddit. Grc, et habere, sive, ut ha-

neque dubitandum quin Hieronymus non eodem ordine recenseri apostolos ab aliis evangelistis, quo Maliho ne quis ob hoc omnium primum facial Peirum, quod hic primo loco ponilur. Nam Matthus
sibi constet,

pnrm

alicubi fallalur. Indicat divus

Pendet enim superioribus, ut essent secum, haberent potestatem; aut cerl cum proximo verbo conneclendum, KY.passiv *1 '^etv, mit teret eos ad prdicandum utque haberent. Et imposuit Simoni. Ante hc verba Vers. 16. babent nonnulli Grci codices , primum Simonem. Verm id in emendaiioribus non reperilur, et videtur
berent.
et

ex Mattho desumptum. Cert apud Tnopliylactum non reperi, nec in edilione Aldin. Et imposuit Simoni

nomen Petrus. Grc quidem

est Bst^ov

Sed Peints,

aut Petro, aut Ptri, Latinius est, ni

lallor, nisi inagis

placet periphrasis. Boanerges. Nam Hebris 'J3 filios Vers. 17. sonat, V21 tonilrui vel fremitus. lia nos docet libellus de nominum Hebraicorum inlerpretatione , incerto titul. Tametsi Hieronymus putat vocem esse depravatam, ac legendum esse Banerrem : VTJ1 enim Hebris tumultus vel commolio, sonare frmi tum, nisi malis

|)rfertmodesli causa. C.cteri in jugis prpoiuint Thom. At in Epistol ad Galalas l'aulus primo loco recenset Jacobum Jacobus et Cephas et Joanne$t qui videbantur esse column. El Hieronymus existiniat ejus esse, ordinem ac merilt singulorum apostolorum distribuere, qui illos delegit, iiiiitiens, ut videtur, auctorilalem apostolis omnibus p;irem fuisse, quod ad aposlolici muneris funclionem attinet. Cert ex ordine recensionis non eflicaciler colligitur, quis cui sit prferendus. Siquidem ubi multi numerantur, aliquis primus sit oportet. Curm ordo, qui exstat in nostris voluminibus, nonnihil dissidet Grcis at Crci consenliunt cum Hieronymo, qui per juga digerit apostolorum numerum, sic ut primo loco jungat Pelrum et Anipse

Thomam

Malllium

dram
tres
;

Wl

non rare enim V per g enuutirunt

Sepluaginta', ut

proximo Jacobum Zebedi et Joannem fraPhilippum ac Bartholomum quarlo Thomam et Maithum quinto Jacobum Alphi et Lebbum cognomenlo Thaddum ; sexto Simonem
:

tertio

est videre in Gomorrha. Quanqum fremitus minimum abest tonitruo, cum Homerus Jovem !><]/iSpe|*#mv et

Cananum

et

Judam

Iscariotem.

Simonem
et

Ptri

cognontine rjistmgnit Simone Canano,

Jacoburu


4I

III.

COMMLNTAKIA. CAP.
Fii.ii

46
,

est,

11

lil li

Dictio Hebraica est Boanerges,

est,
(ilii

versum

in

amentem confcrendo priorem vitam Jesu

quain evangelista inlerprelatus

tonitrui.
,

Et
per

cum tam

repentin novitate. Viderant siquidem ipsum

Joannes solus

iilius

tonitrui clar patet

:

cm

usque ad annum iricesimum mechanicis artibus oc-

ipsuui intonuerit
et

muudo

In principio erat Verbum

etc.

cupalum (vacabat enim

gelista

arti fabrili

ut inferis evanlittcris

Verbum caro factum

tonitrui

esl,

Ambo quoque

simul

dicet) et sciebant

operam

nunqum

filii

ide fuerunt,

quia tonilruum divina;

ddisse, et propterea audientes

qud praedicabat cum

majestatis, gloriam Christi in transfiguralione videntes,

concursu populi

putaverunt ipsum versum in insa;

audierunt.

niam

et velut

fatuum garriendo discurrere

et ide

Vers. 18.
ei

Jacobum Alph^i. Sicut superis

,

dixit,

processerunt ad

comprehendendum eum, ne cum

in~

Jacobum Zebedi

ita

modo

dicit

et

Jacobum Atdiversi-

fami cognationis vagaretur garriendo. Et hinc, pru-

phi ; ac per hoc distinctionem Jacoborum ex

tate

dens lector, habes testimonium qud Jsus non didicerat sacras litteras scribis seu sacerdotibus
;

patruoi significat. Sicut

etiaiii

Simonem Cana-

non
pris

naeum distingua Simone Petro. Aiunt Cananaeum

dicium
,

vacaverat philosophise aut

aliis scientiis

nam

si

Can

Galilae

cognominatum. Adverte
apostoli

studuisset scientiis seu sacris

su

litteris,
:

non putssent
consentaneum
pris doctus
scrib^e

qud quamvis non eodem ordine nominantur

Marco
est
,

qud versus

esset in

furorem

et

Matthaeo

apud utrumque tamen primus

vel nescire aliorum

siquidem

cognovissent

esse ut

homo

Simon Petrus, lanqum usse

nibil rfrt
,

praedicaret

quandoque

aliis.

Vers. 22. Et
,

ordinem

nsse autem oporteat Petrum

qui ab Hierosolymis descenderant.

Nota pessimos

primum.
Vers. 20.

Et

doctores describi ab Hierosolymis descendisse; ut

convenit iterom turba; ita ut

est

unde optimi debebant prodire

bantur
;

inde pessimi descrisupercilij

non possent neque panem manducare. Praesentis

temporis convenit, et significatur Jesum quamvis
tutis apostolis, praedicationi vacare, ita ut

et

major auctoritas Hierosolymitani

insti-

militaret contra

Jesum. Dicebant quoniam Beelzebub

in principe

etiam hor

iiabet
nia.

et quia

d^moniorum

ejicit d^emoet

comedendi

cibum polis qum doctrinam omilteret.

acdssent sui
,

Marcus tacet miraculum quod Matthaeus

Vers. 21. Et cum

injeclione tenerent

hoc

est,

illi

qui

hic referunt.
licet scribis,

Vers. 23. Et convocatis

Lucas
,

eis

sci-

ad Jesum pertinebant, utagnati, exierunt tenere

eum, pro, ut comprehenderent eum, hoc
est, ut

ad cor eorum locuturus, dixerant enim

In para-

manuum

non

in faciem Jesu superiores blasphemias.

eum

et

compescerent tanqum

bolis. Parabolas appellat rationes subjunctas

ex simiin

fatuum. Dicebant enim quoniam in furorem versus

est
,

litudinibus;
divisas,

tum

regni in se divisi,

tum doms

se

pro

quoniam extra se
est.

esl

hoc

est

quoniam

tum

fortis direpturi

domum. Prima
daemones

ratio ad

mente captus

Consanguinei Jesu, pulabant ipsum

manifestandum qud non

vesci
;

ejicit

in Beelze-

Zebedaei filium ab Jacobo Alphaei filio. In quo obiter illud admonendum, articulum Graecum vertendum fuisse in id nomen, quod in articulo subauditur, videlicet filius. Vers. 18.
addit,

put/ecanwm.quanqum nec

Et Matth.-eum. Quidam Graecus codex id reperio in emen-

aut sic, ut non possent vel panes edere. Sentit fuisse multitudinem, ut non solm non suppeterent obsonia, sed ne panum quidem satis esset in cibum. Aut cert tanlum fuisse confluxum, ut discipulis non esset otium sumendi cibi, tanlm ab-

enim tantam

datioribus ac vetustis exemplaribus. At Matthaeus in suo evangelio addidit, quamvis, cm unus fuerit Matthaeus, opus non esset nota qu discerneretur ; et si luisset opus, habebat et alterum nomen, nempe Levi ; tamen addidit, sive ut se dejiceret, sive ut ostenderet omnibus adilum patere ad Christum. Etiamsi Graecus articulus patitur, ut vertatur, qui fuerat publicanus, aut, illc quondam publicanus. Cseterm Judae proditori cognomen addidit, sive ut discerneret ab Jud Jacobi lratre, qui idem Thaddaeus ac Lebbaeus diclus est, ut sit trinominis, sive ut ex cognomine signiucaret eum ei facinori nalum, quod hachar Hebraeis sonat mercedem; atque tribu, unde fuit oriundus, nomen soriitus videtur. Quanqum non desunt, qui viculo cognomen deductum malint. Nec est Schariotes, quemadmodm habetur in nostris codicibus, sed Iscarioles. Nam idem facimus Lalini cognomenlo Judae, quod Graeci Scriplores ecclesiaslici faciunt Hispaniae, Iismm pronuntiahtes, cm, teste Plinio, terra sit insigni fertililate. Opinor id Praeneslinis nalum, quibus, ut ait Plautus, Conia est Ciconia. Apud Chrysoslomum Iscarioles legitur. Vers. 20. Et convenit iterum tlrba. Convenil prsenlis temporis est, ut prima syllaba pronuniietur acuta. Id tametsi minutulum est, tamen haud indignum judicavi quod indicarelur, propterea qud in re tam sacra net'as sit vel minima negligere. Ita ut non pobbert. Graecis quidem duae sunt negaliones. Quod duobus modis Latine reddi polerat : Convenit iteritm lurba tanta, ut non possent ne panibus quidem

erat, ut ad alia foret otium; quiposteriorsensusmeo judicio verior est. Vers 21. Et cum audissent sui, qui ad illum pertinebant, et ex iilius eranl famili seu cognatione. Itidein paul inferis r irap' arc vertit sua. Sentit enim, cognutos, et affines ejus. Exierunt tenere eum. Id est, ut comprehenderent eum, sive ut manus injice-

Nam id est agnatorum, si quis commotae mentis esse cperit. In furorem versus est, id est, mente captus est, sive, ut in quibusdam legitur, iliam. Beelzebub. Mirum cur Graeci perVers. 22. ptu mutent b in / in hc dictione, Beelzebul seribentes pro Beelzebub, cm neulrum elemenlum apud illos finale sit P et X. Alioqui haec videri poterat causa : praesertim cm neque vocum, neque (gurarent.

rum

ulla sit afnitas, ut aurium, aut scribarum errore factum videri possit. Divus Hieronymus indicat, idem esse Beel et Baal, et sonare Hebraeis idolum, Sidoniis ad Judos profectum, sive Babyloniis. 7S idolum, et 3107 musca, quasi dicas idolum musc,

atque hoc nomine spurc'ssimum idolum fuisse Accaronilis, qui sunt quidem in regione Judaeae, sed impii. Ab hoc Hebraeos principem daemoniorum Beelzebub appellsse. Quia in principe. Hic omiltendum Vers. 23. erat on, aut vertendum erat, quod ejiceret, quemadmodm illud quod proxim praecessit, quoniam Beelzebub habet. Vers. 24. In se, in seipsam, sive adverss seipsam. Vers. 25. Dispertiatur ; idem verbum quod

modo

verlit dividatur.


47
bub, se tenet ex parle daemonis
niens
,
:

IN

MARCUM
speclat textum de hoc
in rinitate personae
;

48

ducendo ad inconvedesolatio-

nomme

ut est pToprium tertiae

scilicet

qud daemones agerent ad

ide contra Filium hominis

nem proprii regni, hocsiquidem

dicendo,

inconveniensinferlur

regione dislinctus est Spirits sanclus ut contra homi-

quomod ergo subit regnum ejus? constat enim nullum quantumcumque tyrannum studere ad
:

desolationem proprii regni

lionciii

quia studet ad conservaratio ex parte ipsius

proprii boni.

Secunda
qud

nem inlelligatur distinclus Deus; non secundm quameumque rationem, sed secundm oflicium sancti Spirits, quod commune est loti Trinitali. Non habebit remissionem. Quod intellige regulariter nam
;

Christi se tenet, scilicet,

ejicit

daemonia

in digito

divina potentia non est sic alligata ad remiltendum

Spirits

Dei, et est probatio sumpta ab effectu seu fruclu, in-

blasphemiam

sed

secundm regularem cur-

troducta tamen ex metaphor bellicae direptionis. In

negotio bellico ordo est qud
custodit

sum

eveniet

non remissio, quia comitem semper ha-

dm

fortis

armatus
possidet;

bebit obstinalionem

domum suam,

salva sunt

omnia quae

ricordia Dei est supra

superveniente autem forliore, non pris diripit spolia;

sed primm in caplivitatem redigit forlem, et eo
alligato diripit

propterea nulli est

reus est,

mmento qud miseomnes regulares cursus et desperandum. Sed reus erit, pro,
;

praelerea

terni delicti, pro,

judicii.

Signicatur

bona

illius.

Et intendit per hanc paradi-

enim judicium
Vers. 30.

aeternae damnationis.

bolam quod ex hoc

ipso

qud constat ipsum Jesum

lioc est,

Quoniam

dicebant

spiritum immun-

ripere vasa daemonis,

animas, peccatorum

dum habet.

Clarificat evangelista

plenas ac per hoc vasa daemonum, ad pnitentiani

meminerit blasphemiae in

quorsm Dominus Spiritum sanctum signifi;

reducendo, clar liquet qud pris superavit daemo-

cans per hoc, Pharisaeos blasphmasse Spiritum san-

eum ac per hoc non habet amicicum eo, sed virtute divin ejicit daemones. Vers. 26. Et si Satanas consurrexerit in semet-

nem

et alligavit

ctum, dicendo qud Jsus

immundum

spiritum habet.

tiam

Et ver

sic est,

nam

per hoc negabant Spiritum san-

ctum Deo
;

in Jesu,

negabant sanctilicatum spiritum Jesu

in
si

ipsum, dispertitus est, etc. Adverte qud ista con-

quod redundabat
spirits;

negationem sanctificationis
spirits Jesu

junclio

et, transposita est;

dbet enim praecedere

:

omnis

nam

cujus omnia

participium dispertitus, est legendo Et dispertitus, seu

divisus est.

opra ac verba erant sancta, non erat sanctificatus

Et non

poterit, pro, non polesl, stare,

Deo

facile potest negari Spirits sanclus in caeteris

:

SED FINEM HABET.

VERS. 27.
; ;

NeMO POTEST
,

VASA

hominibus

quod nervt universam fidem.

sortis iNGRESsus in domum

NISI PRIUS

deest

ejus,

DIRIPERE,

Vers. 31.

Et veniunt mater ejus

,

et fratres

FORTEM ALLIGET
28.

ET TUNC DOMUM EJUS DIRIdico vobis.

et foris stantes miserunt ad eum

vocantes eum.

piet

Vers.
,

Amen
F1L1IS
,

Confutatis

Legatio ista vocantium non renuentium ire ad

eum,

scribis, gravilatem criminis

eorum

subjungit. Quoniam

sed impotentium ingredi ad

intelligenda est

eum

impediente turb,
,

OMNIA

DIM1TTENTUR
pro

H0MINUM PECCATA ET bla-

tum propter matrem Domini

quaerunt
te
si
;

tum

sphme quibus
Vers. 29.

quibuscumque blaspiiemaverint.
in Spiri-

propter verba subjuncta,

quaerentes

Qui
;

autem blaspiiemaverit
significetur per Spiritum

non substilissent
gredi

foris extra

domum

potuissent inilli

tum sanctum. Quid non

est

sanctum

domum. Vocabant autem eum compatientes

est,

clarum

materia tamen subjecta insinut ap-

ob longam inediam. Superis enim dictum

qud

pellatione Spirits sancli significari

Deum secundm

ade occupabatur turbis utnec cibumeapereposset.

Vers. 34.

qud exercet oflicium Spirits sancli, hoc est, secundm qud spiritales ac sanctos efficit animos homi-

Et circumspicienseos qui
cum
circum se sedebant
,

in

circuitu

ejus sedebant, pro, et

cuitu eos qui

circumspexisset in cirait
:

num, illorumque fructus seu opra. Itaque dicere verbum contra Spiriium sanctum est verbis impugnare

Ecce mater

mea et fratres mei. Qui enim fecerit voluntatem

Dei, hic frater meus etsoror mea et mater mea est.

Deum
ficet,

sanctificantem homines, negando qud sanctiet per istos patet

divinam sanclificationem
,

et

Non sunt

haec verba parvipendentis

matrem

et con,

ca quae patet esse Spirits sancli

atlribui

spiritui

sanguineos, sed

docentis servandum ordinem

ut

enim directe ex intentione dicere contra Spiritum sanctum ut Spirits sanclus est nomen Dei essentiale, non curando quantum ad hune

mmundo. Hoc

est

divina opra praeponantur

dicatio
,

humanis
omittatur

ut divina prae-

ut religio non

propter
:

pietatua.

tis officia.

Importun dictum ei fuerat Ecce mater

Dispertitus est. Graeca habent Et\si Vers. 26. Satanas insurrexil in seipsum ac divisus est, non polesl
:

damnationis.

Quanqum hoc

nihil refert

ad sensum.

Per synecdochen enim aliud ex

Vers. 54.

stare.

Quibus blasphemavf.rint, id est, quascumque blaspiiemaverint, Sic enim loquuntur Attici,

Vers. 28.
convitia convitianiur, et fugam fugiunt. Non iiabebit remissionem Vers. 29.

Ha

non habet; codex aureus, atque etiam Constantiensis. /Eterni delicti. Graec, terni judicii, sive temee
;

legit

Graec : Et cm circumspexisset in circumitu circum se discipulos sedentes ; quanqum in quibusdam exemplaribus discipulos non additur et est alius ordo. In priore lectione sensus est discipulos undique Dominum circumsedisse ; in posteriore intelligimus Dominum circumtulisseoculosper auditores, ut nulli sederint tergoJesu.
circumspicie.ns,

Et

alio intelligitur.

CAPUT
i.

IV.
et

CHAPITRE
congregata
seterI.
Il

IV. enseigner prs de la

Etiterm cpit docere ad mare,

commena de nouveau

est ad

eum

turba multa,

ita

ut

navim ascendens

deret in mari, et omnis turba circa

rain erat.

mare super

autour de lui une si grande ; et il s'assembla multitude de personnes, qu'il monta sur la mer dans une barque, et s'y assit, toute cette multitude se tenant sur le rivage, tourne vers la mer,

mer

49
2.
iis in

COMMENTARIA. CAP.
Et docebat eos
doctrin su
:

IV.

50
en pa-

in parabolis multa, et dicebat

il-

2. Et il leur enseignait beaucoup de choses raboles, et leur disait dans son instruction :
5.

5.

Audite

Ecce

exiit

seminans ad seminandum.

Ecoutez
;

Voil que celui qui

sme

s'en alla se-

mer

4. Et dm nerunt volucres cli, et comederunt

5. Aliud

seminat, aliud cecidit circa viam, et veillud.

4. Et

comme

tomba
5.

le

il semait, une partie de la semence long du chemin ; et les oiseaux du ciel vin-

ver cecidit super petrosa ubi non babuit

;

rent, qui la

mangrent.

terram multam

et slatiui exorluni est,

:

quoniam non
e

habebat altitadinem terra

6.

Et quando exortus est

sol,

exstuavit

et

partie tomba dans des endroits pierreux, o elle n'avait pas beaucoup de terre, et elle leva aussitt parce que la terre n'avait pas l de profondeur.
6.

Une autre

qud non habebat radicem,

7.

cxaruit.
;

Mais quand

le soleil fut lev, elle

en

fut brle,

Et aliud cecidit
Et aliud cecidit

in spinas

et

ascenderunt spi-

et

comme

elle n'avait point

de racine,

elle scha.
;

dx,
8.

et suffocaverunt illud, et in

fructum non ddit.

terram

bonam

et dabat fru-

cluin ascendentem et crescentem, et afferebat

triginta,

unum

7. Une autre partie tomba dans des pines et les pines tant venues crotre, l'touffrent et elle ne porta point de fruit.
;

unum
cm

sexaginta, et
:

unum centum.
eum

9.

Et dicebat

Qui babet au^es audiendi, audiat. duodecim, parabolam.

:

10. Et

esset singularis, interrogaverunt

Une autre enfin tomba dans une bonne terre, et porta son fruit, qui poussa et grossit ; et quelques grains rapportrent trente pour un, d'autres soixante, et d'autres cent.
8.
elle

hi qui cuni eo erant

H.
omnia

Et dicebat
:

eis
illis

Yobis datum est nsse mysteforis

9. Et il leur disait Que celui qui a des oreilles pour entendre , entende.
:

rium regni Dei

fiunt
:

atem qui

sunt in parabolis

10. Lorsqu'il fut en particulier , les douze qui taient avec lui l'interrogrent sur cette parabole. 11. Et il leur dit Pour vous, il vous est donn de niais connatre le mystre du royaume de Dieu pour ceux qui sont dehors, tout se passe en para:

12. Ut videntes videant, et

tes audiant, et

non videant,

et audien-

non

intelligant,

nequando convcrlanquo-

tiu\ et dimittantur eis peccala.

bole,
? et
ils voient, et ne voient pas ; coutent, et n'entendent pas ; de peur qu'ils ne viennent se convertir, et que leurs pchs ne leur soient pardonnes.

13. Et ait

illis

Nescitis

parabolam hanc
?

12. Afin

que voyant,
ils

et qu'coutant,

mod omnes

parabolas cognoscetis

14. Qui seminat,

verbum seminat.

15. Hi autem sunt, qui circa viam, ubi seminatur

verbum,
aufert

et

cm

audierint, confestim venit Salanas, et

in

13. Puis il leur dit: Quoi! vous n'entendez pas cette parabole ? et comment pourrez-vous entendre

verbum quod seminatuin est

cordibus eorum.

16. Et bi sunt simililer qui super petrosa seminantur

;

qui

cm

audierint verbum,
;

sialim

cum

gaudio

accipiunt illud 17. Et

non habent radicem

in se, sed temporales

sunt

deinde ort tribulatione et persecutione pro-

pter verbum, confestim scandalizanlur.

18. Et

alii

sunt qui in spinis semiuanlur

sunt

qui verbum audiunt

19. Et
circa

rumnse

seculi, et deceptio

toutes les paraboles ? 1 i. Celui qui sme sme la parole. 15. Ceux qui sont le long du chemin o la parole est seme, sont ceux qui ne l'ont pas plus tt entendue, que Satan vient et enlve celte parole qui avait t seme dans leur cur. 16. De mme ceux qui reoivent la semence dans des endroits pierreux, sont ceux qui coulant la parole, la reoivent d'abord avec joie ; 17. Mais comme ils n'ont point en eux-mmes de racine, ils ne persvrent que pour un temps, et lorsqu'il survient quelque affliction et quelque perscution cause de la parole, ils sont aussitt scandaliss.

divitiarum, et

reliqua concupiscenti
et sine fructu cfficitur.

introeuntes suffocant

verbum,

20. Et hi sunt qui super terram

sunt, qui audiunt
cant,

bonam

seminati

verbum,

et suscipiunt,

et fruclifi-

18. Les autres, qui reoivent la semence parmi les pines, sont ceux qui coulent la parole ; 19. Mais les sollicitudes du sicle, l'illusion des richesses et les autres convoitises, s'insinuant en eux, y touffent la parole, et font qu'elle demeure sans
fruit.

unum

triginta,

unum

sexaginta, et

unum

cen-

tum.
21. Et dicebat
illis:

Numquid

venit lucerna, ut
?

20. Enfin ceux qui reoivent la semence dans la bonne terre sont ceux qui coutent la parole, qui la reoivent, et qui portent du fruit, l'un trente, l'autre
soixante, et l'autre cent. 21. Et il leur disait : Fait-on apporter

sub modio ponatur, aut sub lecto

nonne ut super
quod non

candelabrum ponatur
22.

une lampe

Non

est
:

enim

aliquid absconditum,

manifestelur

nec factum est occultum, sed ut in pa-

lm veniat.
23. Si quis habet aures audiendi, audiat.
24. Et dicebat
illis
:

mettre sous un boisseau ou sous un lit ? n'estce pas plutt pour la mettre sur le chandelier ? 22. Car il n'y a rien de cach qui ne doive tre dcouvert, et rien de secret qui ne doive paratre en

pour

la

public. 23. Si quelqu'un a des oreilles pour

qu'il
:

entendre,

Videte quid audiatis. In qu

mensur mensi
tur vobis.

fueritis,

remetietur vobis, et adjicie-

25. Qui enim habet, dabitur

illi

et qui

non habet,

etiam quod habet, auleretur abeo.

26. Et dicebat
:

Sic est

regnum

Dei,

quemadmo-

diim

si

homo jaciat sementem

in terram,

entende. 24. Et il leur disait encore Prenez bien garde ce que vous entendez. On se servira envers vous de et il la mme mesure dont vous vous serez servis vous sera donn encore davantage 25. Car on donnera celui qui a dj ; et pour celui qui n'a point, on lui tera mme ce qu'il a. 26. Et il disait Il en est du royaume de Dieu comme d'un homme qui jette de la semence en terre.
;
: :

81
27. Et dormiat, et exsurgat nocte et die, et
gei

IN

MARCUM
27. Soit qu'il aorme, ou qu'il se lve pendant la nuit et durant le jour, la semence germe et croit,

semen

minet, et increscat,

dm

nescit

ille.

28. Ultro enim terra fruclificat priram herbam,

sans

qu'il s'en

aperoive

deinde spicam, deinde plnum frumentum in spic.

29. Et

28. Car la terre produit d'elle-mme premirement l'herbe, ensuite l'pi, puis le bl tout form

cm

produxerit fructus, statim mittit

fal-

dans

l'pi.
le fruit a

cem, quoniam adest messis.

30. Et dicebat
:

29. Et quand
faucille,

Cui assimilabimus regnum Dei, aut

parce que
:

le

cui parabolse comparabimus illud ?

me

50. Et il disait A de Dieu, et par quelle parabole le reprsenterons?

mri, on y met aussitt la temps de la moisson est venu. quoi comparerons-nous le royau-

51. Sicut
fuerit in

granum

sinapis,

quod cm seminatum

nous

terra,
:

minus

est

omnibus seminibus quae

sunt in terra
32. Et

cm seminatum
umbr

fuerit, ascendit, et

fit

maut

31. Il est comme un grain de snev, qui, tant la plus petite de toutes les semences qui sont dans la terre, lorsqu'on l'y sme, 32. Monte, quand il est sem, jusqu' devenir plus

jus omnibus oleribus, et facit

possint sub

ramos magnos,

ita

ejus aves cli habitare.

33. Et talibus multis parabolis loquebatur eis ver-

bum

prout poterant audire

34. Sine parabol

autem non loquebatur

eis

seor-

grand que tous les lgumes et il pousse de si grandes branches que les oiseaux du ciel peuvent se reposer sous son ombre. 33. Il leur annonait ainsi la parole sous diverses paraboles, selon qu'ils taient capables de l'entendre 34. Et il ne leur parlait point sans paraboles mais lorsqu'il tait en particulier avec ses disciples,
; ; :

sm autem

discipulis suis disserebat

illis

omnia.
:

35. Et ait

in

ill

die,

cm

ser esset factum

Transeamus contra.
36. Et dimittentes turbam, assuwint eum,
erat in navi
:

leur expliquait tout. 35. Ce mme jour, sur le soir, l'autre bord.
il

il

leur dit

Passons

ita

ut

et alise

naves erant

cum

illo.

57. Et facta est procella

mittebat in navim,
ita

magna

vent),

et fluctus

ut impleretur navis.
:

38. Et erat ipse in puppi super cervical dormiens

et excitant

eum,

et dicunt

illi

Magister, non ad te

pertinet, quia perimus?

39. Et

exsurgens, comminatus est vento, et dixit

;

mari

Tace, obmutesce. Et cessavit ventus

et facta

est tranquillitas

magna.
:

40. Et

ait illis

Quid timidi

estis ?

necdm

habetis

fidem

Et timuerunt timor magno, et dicebant ad

:

alterutrum

Quis, putas, est iste, quia et ventus et

ei?

36 . Et ayant renvoy le peuple, comme Jsus tait dj dans la barque, ils l'emmenrent avec eux ; et il y avait encore d'autres barques qui l'accompagnaient. 57. Alors un grand tourbillon de vent s'leva, et les vagues entraient de telle sorte dans la barque qu'elle s'emplissait dj d'eau. 58. Jsus cependant tait la poupe, dormant sur un oreiller. Et ils l'veillrent, en disant Matre ! ne vous mettez-vous point en peine de ce que nous prissons ? 59. Alors, se levant, il parla au vent avec menaces, et dit la mer : Tais-toi , calme-toi. Aussitt le vent cessa, et il se fit un grand calme. 40. Puis il leur dit : Pourquoi tes-vous timides ? Quoi ! vous n'avez point encore de foi t Et ils furent saisis d'une extrme crainte, et ils se disaient l'un l'autre Quel est donc celui-ci, qui les vents et
: :

mare obediunt

la

mer

obissent ?

COMMENT ARIA.
Vers.
1.

Et iterum.
usum,
et

In

praecedenti

capitulo

suum. Aliud cecidit circa viam

sator jacit

et venercnt volu-

retulerat Jesum,
officio

ne premeretur turb, navicul

propterea
dicit,

cres coeli et comederunt illud.

Non ex

intentione

ali vice

iterum.

semen secs viam,

et in petros; sed

hoc

Coepit docere ad mare, pro juxta mare.

contingit ex concomitanti acts seminandi per uni-

Vers. 2.

Et docebat

eos in parabolis multa.

solae

versum
in

agrum. Secs viam terra

est

minus culta

Non

dicit

omnia ; parabolae enim

minus pro-

qu seminis grana non operiuntur terra, sed pa-

sunt, sed mixtae proprietati

verborum multm pro-

tula jacent avibus cli.

sunt.

Vers.

5.

Aliud vero cecidit super petrosa,

in

etc.

Vers. 3.

Ecce
in

exiit.

Demonstrat tempus regni

Loca saxea cooperta modic

terra, cit vgtant secaloris, quia calor ibi

in reliqu terra,

clorum
n

quo

ipse Jsus exivit Ptre et venit

men

in

herbam ex multitudine
profundo ut
;

mundum.
Vers. 4.

non imbibitur
terra, ac per
ctio

sed

Seminat, pro, seminabat, semen suum.

semen

reflectitur saxo

sed multiplicato calore in modic

,

Hinc apparet qud seipsum demonstrat. Prophetee

enim, apostoli et caeteri seminant semen non suum , sed

hoc in parvo humido

sequitur arefa-

tam

ints

qum

extra.

Dei

Jsus autem, utpot verus Deus, seminat

Vers. 8.

Et

aliud cecidit

w terram bonam. Nota

Vers. 1. Secus viam. Hic reliquimus prsepositionem secs, quod in progressu jacientis semen motus quidam sit. Nam vocem esse Lalinam alis docuimus. Vulg., circa viam. Vers. 6. Ex^stijavit, exustum est, sive stu
periit.

scentem. Et aeferebat toum trigtnta, et unum sexaginta, et unum centuh. Laurentius Valla dclart se
legisse v praepositioneni,

VERS. 8.

SCENDNTEM.vaavovTa
pertineat ad

x*l a^ovovra.

non is nomen numerandi. Et ipse sic scriptum comperi in libris emendatioribus nominatim in vetustissimo codice, qui habebat Commentarios Theophylacti , quanqum dissentiebat editio Aldina. Quo modo si legamus, ad verbum ita
:

Ut

prius

verbum

herbam etnergentem
et

reddi potest
et in

Et

terra, posteri'ts ad

herbam grandescenlem

adole-

cenlum

ut prsepositio

afferebat in triginta et in sexaginta^ h positasit pro va, quasi


83

COMMENT AH
I

\.

CAP.

IV.

54

semen

divini verbi quadripartiium cl

in tribus par,

Ide in parabolis omnia fiunt exteris ut impleatur

Scriptura prophelica. Vobis datum est nsse mysleria
regni clorum
alios
:

tibus perditum in sol quarl frucluosum

el

tamen

non propterca ccssamluin

r.MM tuiginta,
versits
etc.,

seniinalioiic divini verbi,

Responsio, discretionis inter ipsos et

pro, i iriginta, ri ceittam. Unilei

ralionem continet ex grali, dicendo datum et

;

eleclorum

nario frnetu significalur

nu-

non datum
doniim hoc,

quia ex grati divin

scilicet

datum
;

est
illis

vobis

merus enim lernarius perleclionis

Et
siiniliter oinnis diversitas

esl s-iguilicalivus.

mysterium regni Dei

grali.

autem

graduum

prol'ects spi:

non

esl
:

hoc divin donatum

Ac

si

aperlis

rilualis,

designatur per bos 1res numros

tiicesi-

diceret

Quia vos, non

illi,

estis electi

ad cognoscen-

nium

sexagesimuin et ceutesiniuin. Ubi

lucluni

et

nota

dum mysterium
lige

regni Dei. Per hoc non tamen intel-

minimum

esse tricesimum, quia lantae fc-

racitatis est

quaelibel

bona cordis
,

terra ut

ad minus

omnes qui de turb erant excludi notiti secretorum regni Dei rationabile si quidem est qud
;

reddai iriginta pro uno

ubi

semen

verbi divini sus9.

mulli in lurbis

illis

erant viri boni et electi, sed quo-

ceperit et in patieuli coaluerit.

bf.t

Vers.

Qui haofficium,

niam

in turb

erant mulli

non
in

electi

ad notiliam

aires audiendi audiat. Non corporis sed mentis

fidei; ide

omnes de turb
ratio ista

gnre computanlur

aines excitt, non ad aliud

scilicet

qumad proprium

exclusi, et soli discipuli explicantur electi. Significat

audiendi. Sunl enim qui aures mentis non

enim ad litteram

ex divinae eleclionis dono

applicant ad audiendum, ad discendum el percipien-

provenire qud aliqui ad notiliam veniant mysteriorum

fidei
;

dum verbum
rem
intrat

Dei; sed velul per unain

(ut aiunt) au-

et

non conlingere hoc promiscu sicut promiscu

fit

verbum

Dei, et ex altra exit.

solilari
,

praedicalio

Vers. 10.

Singularis, pro,
Graeci

ad omnes. Unde pronomen vobis

mon-

seu solitalurbis,

strateleclos ad notitiamsecretorumclestium, et pro-

rius. Significalur

enim qud cm esset sine

babent,

nomen

Uli,

demonstrat homines promiscu audito-

INTERROGAVERU.NT EUM QUI CUM EO ERANT DUODEC1M.

Nonnulli codices
erant
ii

res verbi Dei. gni Dei,

qui circa Ulum

Quibusdam datur nsse mysteria requibusdam non, quia quidam habent accepta
illis,

cum duodecim.

donarect utendo
eis
:

quidam non.

Filii Isral

crede-

Vers.

H.

Et dicebat

Vobis datum est nosse

bant qud omnes in adventu Messiae essent salvandi

et

MYSTERIUM REGNI Dei; ILLIS AUTEM QUI F0R1S SUNT, pro

exteris, in parabolis et

prseferendi caeteris.
,

Hanc erroneam opinionem

omnia fiunt, ut videntes videant

eonfutat Jsus
cultt

dicendo quare lurbis Judseorum oc-

non videant, pro, et non perspiciant; et audientes

mysleria, et solis discipulis aperit. Ralionem

audiant et nok intelligant, nequando convertantur,

et

reddit ex parte
et

Judaeorum

qui

videntes

miracula
illo

dimittantur eis peccata. Adverte lue qud haec verba apud Matthaeum clar inducunlur ex Isaiae
tium, utibi exposilum est; apud

opra Christi non videbant divinam in

;

virtu-

tem, suamque salutem

et audientes auribus doctri-

cap. 0, significantia pertinaciam audientium et viden-

nam

Christi,

non audiebant corde et non inlelligebant,

Verbum SEMiNAT.verbum regni clorum. qui non intelligunt
,

Marcum ver

aliter

proplermalam suam dispositionem.

Vers. 14.

sonant.

Et proplerea textus
ut,

isle

intelligendus est

utendo conjunciione
tive
;

non

causaliter sed conscuin

;

Ver^. 15.

Qui circa viam

est

non enim ad bunc finem Jsus loquebatur non

non penelrat verbum regni clestis

In his

ila

ut credant.
ut-

parabolis, ut non perspicerent, ut

intelligerent

enim primis nulla

omnin germinatio,

sed loquebatur in parabolis, ad quas consequens erat

impleri propbetiam Isaia?, dicentis, videntes visuros

pote dficiente intellectu, qui est principium

fidei.

Venit Satanas

in Matthaeo

vocatur malus antono-

opra
illius

et

miracula Christi

et

non perspecturos dkinam

audituros doctrinam et
intellecturos

mastic, non nalur, sed voluntate immutabili malo

in

virluiem; et simililer
illius
,

bonum.
Veus. 16.

testimonia

et

non

ipsum esse
,

Qui super petros seminantur. Evancum

gaudio multis suscipitur, qui

Messiam

potest nihilomins conjunctio ta

inlelligi
,

gelicum verbum

causaliter, referendo

tamen eam non ad rem

si

sed

nonsolis verbis,sed interno affeclu,credunt,sperant,

diligunt, incipiunlque operari,

ad propbeliani subintellectam, ac
dicas

aperi dixisset:

ad simililudinem se-

per iriginta,

per sexaginta, ver cen/nm, quod

cl

afferebat Ircena, etsexagena, et ceutena, ut ex singulis granis tantm granoiuin inlelligatur enatum. Quanquain put. in-

tamen commode verti poterat,

ique, ita san sciiplum erat in libro qui habebat conimcntarios Tlieophylacti, consentiente editione Rispanic, et Aldin. Mei habebant, inlerrogaverunt
e.im discipuli ejus.

idem occurrit locus, ilidom per iircupositionem scriptus. Clerm, quoniam in hoc facile labi potuil
t'eris

Vers. 11.

Mysterium regni,

id est,

arcanum,

librarius,

rem

lectoris arbilrio

commiilo, iirserlim
possit.

et allera leclio

probe defendi

Nisi

quod

in posteriore loco,

cm Dominus

discipulis explicat

sive secretum, non communicandum profanis, quod aliquolies vertit sacramentum. Illis autem qui foris sunt. Rectis vertisset per adjectivum, id est, exteris,

Earabolam, duriuscul dicitur unum et unum, cm de ominibus loquatur, non de seminibus. Proinde nos
periphrasi
N
i

extraneis, sive externis, aut exoticis.

fts.

sumus usi. 10. Clm esset

Videant, et non videant. Graecus Vers. 12. mutavil verbum, ut cmentes cernant, et non videant,
quasi plus
sit

sixgularis,

cm aulem csotus verlit in

videre

pisset esse solus, sive

solilarius.

Nam
:

quaedam, quae

qum cernere. Nam intuemur tamen non videmus, animo aliud

Luc

Cm uutem

esset solus oruns.

Qui cum eo erant

duodecim. Hic variant Graeci codices nain Laurentii codex habebat, qui circa Ulum erant cum duodecim.

agente. Quanqum reiragantur magno consensu Lalini codices, nec apud Theophylactum licet ex ipsius enarraliouc lectionem banc depreheudere.

V,

IN

MARCLM
;

56
,

minib jacti in terrammodicam super fundum saxeum

ged
in

brurn Ecclesiae

non

est

enim

aliquid

mei

meorum
sit.

persecutionc dficit

ex eo qud non habet

verborum
Vers. 22.

et

radicem obsiante fundo

petrae.

Quanta

dilferenlia

Non est enim aliquid absconditum

;

factorum quod non manifestandum

quod

est inter tranquillitalem etperturbationein, inter pa-

non manifestetur
A
MF-,

nec factum estoccultum aliquid,

IN

cem
qud

et bellum, tanta

est

differentia inter
;

semen

ra-

QUOD NON VENIAT

PALAM, prO, Sed Ut in prO-

dicatum et absque radie

teste

Domino

explicante

patulum veniat. Vulg. in patm veniat. L'nde liquet

facl tribulatione et perseculione propler evan-

qud de
nihil

factis

propriis loquilur,
esset occullum
,

significando

qud
fecit

gelicum vci'bum, continu non post niultas toleratas

persecutioncs scandalizatur. Qui igitur evangelicam
vilain

fecit

ut

sed quidquid
:

fecitut publicetur. Et propterea subJit

promplo animo ineboant

,

sed non

usque ad
amorisque

Si qujs habet aures audiendi audiat.

:

Vers. 23.

ulliina spei, timoris, tristitiae

dilectionis

verbum evangelicum

eos penetravit, in saxeo corde

;

Loquebatur enim de seipso, non manifestans qud de se loqueretur. Vers. 24. Et dicebat illis Videte quid audiatis. Dixerat

niodicam terrain babent

hoc

est, qui veibis

cogita-

qud

vult publicari sua dicta et facta

tionibus, ac allectibus bonis

in tranquillilate animi,

et quia intendebat

hoc adimplendum esse per disci-

corporis, famae ac
infamiae
les
,

rerum
,

vigent, sed

cm

ad facta,
crucia,

pulos, ide

ignominiae
,

damni

rerum aut
facta

audient, procul dubio ab ipso:

trent

monet eos ad considerandum quidquid tum ut mente pn;

venilur

relinquunt

evangelica

profi-

quod audierint

tum ne

aliud praedicent

qum

tentur

non

fuisse radicatum evangelicum

verbum
in tristi-

quod audierint ab ipso; tum ne aliquid omillant

praedicare

in timor respeclu
li,

factorum imminentium
;

eorum

quae audierint. In qua menslra. Pe-

respeclu prsesenlium factorum

et
,

sic

de

aliis.

riculum

lacendi, omittendi, seu negligendi praedi:

Cor namque corum relatum ad damna

terrse saxeus

velul fundus

cationem integram auditorum apponitur

explicando
aliis,

durum semper

fuit

et propterea aruit

qud qu mensur communicaverint audita

e-

inchoata herba; propterea temporales dicuntur, ulpote solo tempore tranquillo durante.

dem mensur

Cet eis retributio

et ultra

hoc aliquid

superaddelur. Sed corrige textum. Mensi fueritis,

pro, metimini, remetietur, pro, mensurabitur, vobis
;

Vers. 19.

Et ^erumn^;,
Et dicebat

id est, solliciludines, se-

culi, sub., hujus.

et adjicietur vobis; deest, qui auditis. Quod autem

illis
:

Vers. 21.

Numquid venit lu-

dicit,

et

adjicietur

vobis, intelligitur
est,

tam

in

bono
in

cerna, pro, incenditur lucema, ut sub modio ponatur

qum
I

in

malo; hoc

tam

in praemio

qum

AUT SUB LECTO? NOiNNE UT SUPER CANDELABRUM PONA-

pn. Sicut etiam mensura

intelligitur

tam abundans

tur

Haecestalia parabola ad declarandum qud lam

intellectus

qum

deficiens.

Ad

haec

enim explicanda subjungitur

illi

sermo parabolicus non

erat.
bolis,

ab exleiis qum

quoad praemium.
Vers. 2o.

sermo proprius communicalus

Acsi aperl diceret
:

apostolis publicandus

Qui enim habet dabitur

eum

et QUt

Non

ide loquor in para-

NON HABET ETIAM, QUOD HABET AUFERETUR AB EO. Per

non ide communico seorsm vobis mysterium

ut velim

eum

qui habet et

qui non habet significatur ha-

regni Dci,

haec occulia

esse;
,

volo enim
manifestait
affert

bens seu non habens secundm debitum usum. Con-

omnia quandoque publie prdicari

et

gruamdispositionem ex parte hominum in communi

adjungit divinae gratiae dono
;

non solm

dicta, sed facta

mea. Ad hoc enim

ut sic intelligamus do-

similitudinem de accensione lucernae,

significando

seipsum hominem per lucernam

divinitatis

accensam lumine
super candela-

num gratiae ut tamen tribuamus aliquid libero nostro arbitrio. Habere laudabililer, et non habere viluperabiliter,

ad hoc ut luceat

mundo

non sunt naturae, sed

libertatis.

Quo

ft

ut

Vers. 20. Hi autem sunt qui. Abusus videtur semel atque iterm &5toi pro &l : velut demonstret hos et illos , quod solemus docendi causa et gestu reprsenlare. Vulg.
:

El

hi sunt.

Et seminari dicitur

hic exemplaria , Theophylactus legit : quod non paleenim occultum quidquam fiat. Nfque factum est , neque factum est occultum , sed ut in apertum veniat ; etiamsi legi potest , neque

dissentiunt

Non

est

semen quod

jacitur, item ager in

quem

jacitur,

quem-

fuit

admodm

aspergilur aqua et aspergilur bomo. Nott Laurenlius qud interpres sementem dixerit pro semine , qum sementis sit ipsa salio , semen quod jacitur. Sementem facere latine dicitur, semen facere, non item. Umjm triginta. Triginta, sexaginta, centum , ut paul superis admonui , consenlientibus et perveluslis Lalinis codicibus , verti poterat , hoc quidem centuplant , illud verb sexagecuplum , aliud verb trigecuplum. Sive , aliud centena , aliud autem sexagena , aliud autem tricena , ut subaudias , grana. Nam Graeci carent hujnsmodi dislribulivis. Numquid venit. Graecest : Videte Vers. 21. num lucema incenditur , ut sub modium ponatur? Quanquri) fers in mullis Grrecorum codicibus non reperio adscriplum , velut in Theophylacto. In Editione Aldin scriptum est ?px 6T0" P ro aurai , quemadmodm

occultum. Videtur autem in nostro sermone oraiio absoluta ; supplebitur hune in modum Neque factum est occultum , ut maneat occultum , sed ut veniat in apertum. Hc sententia pulchr quadrat in doctrinam evangelicam. Occullata sunt quaedam , non ut semper laterent , sed ut suo tempore proferrenlur in

parm

et in

Theophylacto. Vers. 22. Non est enim. Graec Non est enim quidquam absconditum , nui ut manifestetur, Tametsi

lucem. Videte quid audiatjs. Hic quoque Vers. 24. Graeca dissident, tametsi Latina exemplaria magis Videte quid audiatis , et consentiunt qum Grsca apponetur vobis audientibus. Qui enim habet , dabitur ei, et qui non habet, etiam quod habet totletur ab eo. Grcae lectioni suffragabalur codex Donatiani. Deind In qu mensur metimini , metietur vobis , sequitur Videte et adjicietur vobis. Theophylactus ita legit quid audiatis ni qu mensur metimini , in e atii metientur vobis , qui auditis. Quisquis enim habuerit, ei dabitur, et qui non habet, etiam quod habet tclletur ab eo. Huic lectioni consentiebat codex aureus , et

item Gonstantiensis.

57
ille

C0MMENTAR1A. CAP.
dicatur habere, qui recta exercilatione utitur ha;

IV.
si

58
;

et

diem exsurrectioni ac

apert dixisset

Et vacel

bitis

ingenio, appelitu, fuie, ac reliquis bonis sive

ille dici-

negotiis suis.

Signilicatur

enim per hoc qud non

efficitur fructificalio

naluralibus sive gratuilis, et per oppositum

tur

oper hominis praedicantis

nis jacti in terram.

semi-

non babere, qui non

seu
in
gratuilis,

ulilur, ut dbet

donisna-

Et semen germinet et increscat.

turalibus

nam

recto

usu servalur
legis

Pris descripsit disposilionem hominis qui seminaiit,

imago Dei
ac fulei
;

homine

servalur

donum
,

divins

modo

describit disposilionem seminis seminati.

Dom

et

non solm per abusum

sed eliam per

igitur

nescit ille. Nescit siquidem liomoqui seminavit quid

non rectum usum ruunt omnia; vald

consen-

sub terra

lit

donec semen germinet. Et

simililer ne-

taneum

est raiioni ut

illi

qui habet rectum

usum

sciunl praedicalores quid

verbum Dei seminatum per

divinam imaginem, divinam legem, et quaecumque

gratuila accepit

praedicationem hominis operetur, donec prodeat in

opus.

dona

detur amplis divinorum do-

norum,

et

propterea dabilur et abundabit, ad effun-

Vers. 28.
gnilicatur libero
ita

Ultro enim

terra fructificat. Si,

dendum

aliis;

ab

illo

autem qui abusu

quod babet.

vel otio

non

enim per ullroneam fruclificationem

ex

servavit babila, auferetur

Si quaestionem

arbitra) prodire fruclum audili divini verbi,

ingeris, contradictoria implicari,

dicendo qui non basolutio est

et

tamen

ut subinlelligas simul divinam graliam

bet, et subdendo auferetur quod habet,

sicut in lerr subintelligilur concursus superiorum

qud non babet intgra quae acceperat,

residuum

causarum,

scilicet caloris

solaris, pluviae et hujus-

quod habet aufereiur ab eo; ubi plus concluditur

modi

concurrentibus enim

bis

intelligitur

terra

qum
posilo.

oportuerit

nam

sufliciebat inferre, et
:

illi

qui

fructificans.

Et signicatur per progressum

,

fructifi-

non habet non dabitur

Sed majorent

hoc enim faciebat

satis

pro-

cationis terrae

progressus fructilicationis cordis sus-

intulit

pnam

ille

qui praevidit
donis, sed
in naiurali:

ceplo semine divini verbi. Et describitur ordo, quia

reprobos, non solm privari

hic novis

nemo repente

fit

summus
,

sed

primm exercetur
,

etiam acceptis,

dm
in

permiltuntur eliam

operibus incipienlium

deinde prolicienlium

et de-

bus excaecari
didit iltos

et indurari, juxia

illud apostoli

Tra-

mm
I

perfectorum.

Deus

reprobum sensum, ut faciant qu

tolli

non conveniunt, etc. Nonne hoc est

ab

Vers. 29.
eis resi-

Et cum

ex se prodcxerit, pro, cm
Vulg.,

duum quod habent?

Vers.
26.

autem productus
:

fucrit fruclus.

cm produxeril
produ-

Et dicebat

Sic est regnum Dei.

invenitur; et af-

fructus. Signilicatur

qud cm praedestinatus fructus

est, praesentis Ecclesiae)
finis.

Parabola haec apud solum

fertur

Marcum

regni

clorum (hoc

consequenter ad declarandum

modum

quo

ctus fuerit, statim erit

ligi

Potest nihilomins intelelecti

,

apostolica praedicalio fruclificat. Et

intendit

qud

de producto fructu

cujusque

quoniam
Sta-

discipulorum est prsedicare ad similitudinem seminantis

;

tune est messis particularis per mortem

illius.

ita

qud germinaiio

tim mittit falcem, quoniam adest messis.

et fructificalioexspecte-

Quantum

tur aliunde scilicet cordibus

auditorum

ad parabolam illemet
,

homo

significatur

niittens fal-

sicut ger-

minatio et fructilicatio seminis exspectatur terra

cem
;

qui seminavit;

quantum ver ad sensum, prinJsus Christus) significain

et

quemadmodm tempore
ex hc
vit.

messis apponitur faix,

,

cipalis
ila

seminator

(scilicet

produclo prdebtinalo fructu

succidunlur

tur;
viri justi

ipse

enim qui

praedicaloribus jacit

semen

Haec inlentio parabolae hujus.

Regnum
si

verbi divini in terrain per angelos metet.

Dei, in militanti ecclesi incipiens.

Qumadmodum
27.

Vers. 50.

Regnum Dei,

pro praesentis temporis

HOMO JACIAT SEMENTEM

IN

TERRAM

VERS.

Et
llSCC

Ecclesi sumilur hic, et apponilur alia parabola, ut

DORMIAT ET EXSURGAT NOCTE ET DIE. ReferUIltUl' ad hominem qui seminavit; et

signifie

declarato

modo

fructificandi declarelur vis evai.gelici

alur per haec

seminis quod praedieatur.

Vers. 31.

hominem occupari
et vacare

suis naluralibus necessitatibus,

Minus est, elc.

;

Principiorum conditio

suis exercitiis.

Nam

ordinanda

est littera

estparva esse secundm quantitatem, magna aulem

applicandosingulasingulis,scilicetnoctemdonnitioni,

secundm virtutem

et ide

granum

sinapis secun-

bum

Vers. 27. Nocte et die. Quidam utrumque verdormiul et exsurgat pulant rfrendum ad eum
, , , ;

qui jecit seinen ila ut intelligamus illum dormire nocte et exsurgere die et in hune quidem sensum interpretalur Theophylactus. Ego magis arbitrer po-

Cui parabole comparabimus? Graec Vers. 30. in qu parabola illud ponemus, sive ponamus? Eliamsi nonnulli codices pro 0[./.ev habeant 7rapa6Xw:

aut

verbum rfrendum ad semen, quod nullo colente tacitis auctibus et nocie et die proficit usque ad maluritatem. Nam dormire dicitur , qui securus est nec jam laborat. Hune sensum secutus est , qnisquis
sterius

Scholia , quae Hieronymo tribuuntur. Sic enim loquitur Homojactans semen Filius honocte minis est, .semen verbum vitre, terra corda humana : dormitatio liominis mors est Salvatoris : exsurgit semen nocte et die, (tic Et i.ncre<cat dlm nescit ille. Scrmo Graccus ambiguus est. Potest enim accipi ut semen exoriatur et exsurgat vi naturae , cm ipsum hoc nescripsit in
:

Marcum

stit

e qud oropo, semen,

sil

masculini generis.

collationem conferemus ? QuanCicero vertit collationem. Et praepositione in Hebraei abutuntur pro per. In aliis pro rvt scriplum est v 7roa. Verm haec minutiora duxi qum quae annotenlur. Et cum natum fuerit, ascendit in Vers. 32. arborem. Graecis hic repetitur, xa xav <nrapyi id est ciim seminatum fuerit , sulfragante et codice aureo , aliisque inultis. Offendit lectorem , Constantiensi quod absurde videalur idem repeli et cm seminatum fuerit. Repetitur tamen in Vulg. Ascendit in arborem , in arborem , nec AvBtavet, id est, surgit. Porr illud additur apud Graecos, nec in anliquis codicibus noslris nec in aureo nec in Vulg. Adscriptum apparet
(asv
,

id est

per

quam

doquidem

77apao/.T,v

60
diflcullatis

S9

IN

MAKCDM
qud etiam parabolas habentes aliquid
declarabat
suis

dm

utrumque laudatur quia secundiim quantitatem

minimum, secundiim virtulem maximum monslratur. Verm cm dicitur semen sinapis minimum omnium seminum, pulat Albcrtusmagnus intelligendum
non quanlitale (quoniam minus
illo

discipulis

seorsm turb. Discipulis

wssekebat, pro, dissolvebat, omnia. Signihcatur

enim quod solvebat dubia seu nodos didicullatum.

Vers. 55,

apparet ad sen-

Transeamus contra,
;

pro, in ulterio-

sum tam semen papaveris qum scmen rulae) sed proportione. Semen enim sinapis quamvis in su
quantilate
illo
sit

rem ripam.
Vers. 56.

Et dimittentes turbam, assumust eim

et \l\je navls erant cum illo.
describit ab in-

majus semine

rutae, est
;

tamen minus

ita ut erat in navi

secundm proportionem hoc est, relatum ad proJucendum. ltaque referendo utrumque semen ad ea quai producunlur, invenilur minus semen sinaarbor ex tam parvo semine,
sic

Promptam ac celerem execulionem

in navicul

choal naulis navigation*: antequm Jsus sedens

mutaret situm,
illa

et

antequm disjungeresiquidem
;

pis, quia invenitur

ex-

tur navicul
sits

ab

aliis

naviculis. Identitas

cedens proporlionaliter rula; fruticem, et

de simi-

Jesu significatur

dicendo, ita ut erat in navi

libus dicito. Dubilo ego ex divers conditione regio-

conjunclio autem adhuc aliarum navicularum signilicatur dicendo, et ali navicut erant

num

contingere

qud semen

sinap's

alicubi

sit

cwn

ill.

Adil!,

majus, alicubi minus; sed simpliciler

et absolut esse

verbium
et ad

ita,

ad

ambo

refertur, scilicet ad situm Jesu,

minimum omnium seminum

etiam quantitate.
Itali
:

Comsinapis

conjunctionem navicularum. Et lego

cum

paravi siquidem semina haec in

nec apparet

scilicet navi; et

non cum

illo,

ut Vulg.

erant enim

uniformitas. Sensus parabole est:

Granum
scilicet

navicul multae junclae navi

cens.

qu erat Jsus do-

evangelium

est,

annuntians minima:

Jesum

crucifixum. Nihil minus, nihil abjeclius hoc dograate

est
siae
:

Vers. 57.

Et
;

facta est, pro,

fit,

procella

sed idem maximae virtulis in vegetaiione Eccleapparet, ita qud aves

clestis mentis,

MAGNA VENTI
Vers.
scipuli.

velut arboris inter olera

cli,
in
iis

homines cleslis

desiderii,

58. Et excitant eum, procul dubio diNon ad te pertinet, pro, non est tibi cur;

ET FLUCTUS MITTEBAT, prO, immittebat.

quae Ecclesi sunt habitant.

Homo
;

seminans

qiia, pro, quod perimus?

Jsus est, qui accepit Ptre evangelicam doctrinam

et seminavit in agro

Vers. 59.

Et exsurgens comminatus est vento,

;

non

alieno, sed suo

mundus

si-

pro, et excitatus increpavit ventum

et dixit mari

quidem ejus
in

est;

nam

in propria venit.
lias

Ascendit

Tace,

obmutesce.

Increpat

ventum

causantem
;

arborem. Nescilur quis apposuerit

duas dictio-

fluctus, et silentium imponit

mari sonanti

non ut

nes, scilicet, in arborer, quae

non habet Vulg.

nidificare.

Vers.

52.

Vers. 33.

Habitare, pro, Et talibus multis

lus verbis

ventus et mare percipiant, sed ad ostendendum ho-

loquebatcr

eis

minibus praesentibus qud solo imperio cessare facit ventum et fluclus maris. Et cessavit ventus, et
facta est tranquillitas magna. Repente
tranquillitatem
,

verbum. Habes apud Malthseum multas parabolas

quas Marcus sub
comprehendit. Prout po-

fieri

non

sed tranquillitatem

magnam,

testa-

terant audire. Quamvis Dominus parabolic loqueretur, proponebat

tur opus esse excedens totius naturae facultatem.

tamen eas secundm capacitatem

Multis

Vers. 40.
sic
;

Quid timidi ESTis?Deest adverbium,

audientium, ut frucluos essent.

fructuosae erant quamvis

siquidem

multi indigni essent; de

quibus dictum

est, ut videntes

non

videar.t,

etc.

Vers. 54.

Sine
dicit

parabola autem non

loque-

non enim reprehenditur simplex timor, sed timor sic, hoc est, ade magnus ut prsente Jesu timeant perire. Necdum habetis fidem? Increpativ legendasunt. Objurgat enim discipulos qud adhuc non habeant (idem cm viderint
gnitudine limoris,
tt

batur

eis.

Non

omnem sermonem

fuisse para;

miracula facta
,

bolicum, sed qud habebat parabolam comitem

do-

ab eo. Monstraverunt enim minus credere

cebat enim multa sub propriis verbis et annectebat

parabolas.

tum excitando Jesum

tum masomno

Seorsum

autem.

Dclart

evangelista

tanqum non posset dormiens salvare

eos.

Quia et

ex Lucae et Matthsei decimo

oxyivv
,

tertio.
,

Habitare

xcn-a,

Qum

quod

alibi verlit nidificare

verbum

wrm

scena

, dictum. Disserebat, id est , dissolvebat , sive Vers. 34. aut quo alis est usus , edisserebat. Solexponebat vuntur enim aenigmata et obscura veluti nodosa. Transeamus contra id est , transVers. 35. eamus in ulteriorem partem ; sive ut sp jam verlit

periculos indormiunt hodi pulvillis ac cervicalibus hujusmodi prsules ac ponlifices quidam horum temporum ! Periclilatur unive^us populus , nec est qui Chrislum excitet in illis profundissim dormientem. Im nolunt excitari , et habent qui somnum

hune peslilentissimum foveant, occinentes ad aurem blando susurro Euge euge. Expergiscere tandem , optime Jesu , ne pereamus. Non ad te pertinet
:

tram fretum.
Vers.

37.

oritur, quasi res

ruebat in , gnificatum attinet. Super cervical dormiens btq itpooVers. 58. xetpxatov , quod ind Graecis nomen habet , qud capili admoveatur. Ezechielexsecralur eos qui consuunt pulvillos sub omni cubito , et cervicalia sub omni capite. Quod tum exhibuit Jsus , id hodi in nobis agitur.

Et facta est. Grsec Et fit , sive jam geralur. Mittebat in navim irnavim ut sit verbum neutrum quod ad si, ,

cur. Nam aliud est pertinere ad nos , aliud esse cur. Siquidem multa ad nos maxime pertinent , quae minime sunt curae. Quia perimus , on , id est, quod , hoc sani loco. Obmutesce , ire^uoo. Augmentum Vers. 59. addiium etiam celeritatem indical veluti dicas Mox obmutesce. Quid timidi estis? Graec Quid adeb Vers. 40. Quid timidi estis adeb ? timidi estis ? Alii habebant
o\i

(j.e'Xu

aoi

id est

non

est tibi

Necdum habetis , ou

id est

nondkm.

Alii

habebant

61

COMMElNTARIA. CAF.
ei.

V.
discipuli

6S

ventis ft mare obediunt

An

soli

discipuli naulaalii

est

certum quod nec

;

plenam

in Jesu fidem

rum

oflicium exercentes, an etiam nautai

inter-

habebant

illis

enim diclum
th.

est,

necdm fidem habe-

fuerint qui ba;c dixerint,

ir c* E/.ETE itdTiM

incertum

est.

Hoc tamen

lis; ut patel

Mal

8.
,

id est , qui fit ut non habeatis ; Et (.tu; relrunt ad praecedentcm oialionis parteni. Laurenlius ad sequentem adjunxit : Siccine nondm habelis fidem ? Porr quomodb pai m Latine reddidit ic , quod ita verlendum erat , qui fit ut non habeatis fidem ? Est enim non inlerrogantis , sed ob-

jurgantis.

fidem

An alterutrum, inter sese quod crebris admonui verm interpres perptu peccat in hoc veibo, lanqum prudens. Quis putas. Melis quis;

nam

aut cert quis.

,

Nam

hoc loco vix habet Latinus

sermo

quod respondeat

p*.

CAPUT
1.

V.
1.

CHAPITRE
Ayant pass
la

V.

Et venerunt trans fretum maris, in regionem Gde navi, statim occurrit de monu-

mer,

ils

arrivrent dans le pays

rasenorum.
2.

des Grasniens.
2.
ei

Et exeunti

homme
3.

Et comme Jsus sortait de la barque, un possd d'un esprit impur vint lui, sortant
faisait sa
le

mentis hoino in spiritu immundo,

3.

des spulcres,

Qui domicilium habebat in monumentis, et neligare

;

il

que catenis jam quisquam poterat eum

4.

ne pouvait
4.

tenir li,

demeure ordinaire. Et personne 'mme avec des chanes ;

les fers

Quoniam

saep

compedibus
et

et

catenis vinclus,
et

Car ayant eu souvent

il

aux pieds,
le

et

ayant

dirupisset

catenas,

compedes comminuisset,

nemo poterat eum domare.

5.

t li de chanes, bris ses fers ; et nul

5.
Il

avait

rompu

ses chanes et

homme

ne pouvait

dompter.

Et semper die ac nocte in monumentis et in

erat,

montibus

damans,

et concidens se lapidibus.

jour et nuit dans les tombeaux et sur les montagnes, criant, et se meurtrissant lui-mme avec des pierres.
tait
6.

6. Videns

autem Jesum long, cucurrit,

dixit:

et ado-

Ayant donc vu Jsus de

loin,

il

accourut et

raviteum:
7. Et
tibi,

l'adora,

damans voce magn,

fili

Quid mihi
te

et

Jesu

Dei altissimi? Adjuro

per

Deum,

Qu'y a-t-il 7. Et, jetant un grand cri, il lui dit entre vous et moi, Jsus fils du Dieu trs-haut? Je vous conjure par le nom de Dieu de ne point me
:

ne

me
8.

torqueas.
illi :

tourmenter.
Exi, spiritus

Dicebat enim

immunde, ab

8.

Car Jsus
Et
il
il

lui disait: Esprit

impur, sors de cet

t'appelles-tu?

homine.
9.

homme.
tibi

Et interrogabat eum: Quod

:

nomen

est? Et

9.

lui

demanda: Comment

dicit ei

Legio mihi

nomen

est, quia

multi sumus.
expelleret

quoi

rpondit: Je m'appelle Lgion, parce que nous

plusieurs.

sommes

10. Et deprecabatur

eum multm, ne se
circa

extra regionem.
11. Erat

10. Et il le priait instamment de ne point le chasser hors de ce pays-l.

autem

ibi

montem grex porcorum

magnus, pascens.
12.

H. Or il y avait ceaux qui paissaient

12. Et ces
entrions.

l
le

long de

un grand troupeau de pourla montagne.

en
afin
lui

Et

deprecabanlur

eum

spiritus

dicentes

dmons

le suppliaient,

disant

Mtte nos in porcos, ut in eos introeamus.

Envoyez-nous dans ces pourceaux,

que nous y

13. Et concessil eis statim Jsus. Et exeuntes spiritus

immundi, introierunt
sunt in mari.

in porcos, et

magno im-

petu grex praecipitatus est in mare ad duo miilia, et

suffocati

13. Jsus le leur permit aussitt; et ces esprits impurs sortant de l'homme, entrrent dans les pourceaux; et tout le troupeau, qui tait d'environ deux mille, courut avec imptuosit se prcipiter dans la mer, o ils furent noys.

14. Qui autem pascebant eos, fugerunt, et nuntia-

verunt in civitatem et in agros. Et egressi sunt

vi-

dere quid esset factum.

15. Et veniunt

14. Ceux qui les gardaient, s'enfuirent et aHrent porter cette nouvelle la ville et la campagne. Et plusieurs sortirent pour voir ce qui tait arriv
;

ad Jesum: et vident illum qui

daemonio vexabatur, sedenlem, vestilum, et sanae

mentis, et timuerunt.
16. Et narraverunt
illis,

15. Et tant venus Jsus, ils virent celui qui avait t possd assis, habill, et en son bon sens ; et ils furent remplis de crainte.
16. Et ceux qui avaient vu ce qui s'tait pass, leur ayant rapport tout ce qui tait arriv au pos-

qui viderant, qualiter faet

ctum

esset ei qui

daemonium habuerat,

de porcis.

sd et aux pourceaux,
17. Us

17. Et
finibus

rogare cperunt

eum, ut discederet de

commencrent

le prier

de sortir de leur

pays.
18. Et comme il rentrait dans la barque, celui qui avait t tourment du dmon le supplia qu'il lui per-

eorum.
ascenderet navim, cpit illum depre-

18.

Cmque

cari, qui

daemonio vexatus fuerat, ut esset

sed
ait
illi
:

eum

illo.

19.

Et non admisit eum,

Vade

in

domum tuam
Dominus
20.

ad tuos, et annuntia
misertus
sit tu.

illis

quanta

tibi

fecerit, et
abiit,

Et

et

cpit

prdicare in Decapoli,

quanta

sibi fecisset

Jsus: et

omnes mirabantur.
multa ad eum,
et erat

21. Et cura transcendisset Jsus in navi rursm

brans fretum, convenit turba
irca

mare

mt d'aller avec lui. 19. Mais Jsus le lui refusa, et lui dit: Allez-vousen chez vous trouver vos proches, et leur racontez tout ce que le Seigneur a fait en votre faveur et la misricorde dont il a us envers vous. 20. Cet homme s'en tant all, commena de publier dans la Dcapole les grandes choses que Jsus avait faites eu sa faveur; et tout le monde en tait dans l'admiration. 21. Jsus tant repass dans la barque l'autre bord, comme il tait auprs de la mer, une grande multitude de peuple s'assembla autour de lui.

63
22. Et venit

IN

MA11CUM

64

quidam de archisynagogis, nominc eum,

procidit ad pedes ejus,

Jairus

et videns

23. Et deprecabatur
iiiam
(ilia

eum mulim,
vivat.
et

dicens

Quo-

mea

in

extremis est: veni, impone

sit et illo,

manum
turba

22. El un chef de synagogue nomm Jar vint le trouver et le voyant, il se jeta ses pieds; 23. Et il le suppliait avec grande instance, en lui disant: Ma fille est l'extrmit; venez lui imposer les mains, afin de la gurir et de lui sauver la vie.
;

super cam, ut salva

24. Et abiit

eum

sequebatur

eum

24. Jsus s'en alla avec grande foule de peuple, qui

lui,

et

il

fut suivi d'une

le pressait.

multa, et comprimebant eum.

25. Et mulier quae erat in profluvio sanguinis, annis

25. Alors une femme malade d'une perle de sang depuis douze ans,
20. Qui avait beaucoup souffert entre les mains de plusieurs mdecins, et qui ayant dpens tout son bien, n'en avait reu aucun soulagement, mais s'en lait trouve plus mal,

duodecim,

26. Et fuerat multa perpessa compluribus medicis

;

et erogaverat

omnia sua, nec quidquam profe:

cerat, sed magis deterius liabebat

27.
letigit

Cm

audsset de Jesu, venit in lurb relr, et

:

27. Ayant entendu parler de Jsus, vint dans la foule par-derrire, et loucha son vtement.
28. Car elle disait
:

veslimentum ejus
:

Si je puis seulement toucher

son vtement, je serai gurie.

si

28. Dicebat enim

tetigero, salva ero.

Quia

vel vestimentum ejus

29.

Au mme

instant son sang,

rta, et elle sentit

:

dans son corps qu'elle

qui coulait, s'arlait gurie

29. Et confestim siccatus est fons sanguinis ejus

et sensit corpore, quia sanata esset plag.

de son infirmit.
50. Aussitt Jsus connaissant en lui-mme la vertu qui tait sortie de lui, se tourna vers le peuple, et dit Qui est-ce qui a louch mes habits?
:

50. Et slatim Jsus in semetipso cognoscens virtu-

tem quae exierat de

bat
:

illo,

conveisus ad lurbam, aie-

Quis

letigit

vestimenta
ei

mea?
sui
:

51. Ses disciples lui dirent Vous voyez que la foule vous presse, et vous demandez qui vous a
:

51. Et dicebant

discipuli
:

Vides turbam
tetigit ?

touch

comprimentem
32.
fecerat.

te, et dicis

Quis

me

Et

circumspiciebat

videre

eam

quae

hoc

52. Et il regardait autour qui l'avait louch.

de

lui

pour voir celle

33. Mulier ver timens et Iremens, sciens

quod
,

53. Mais cette femme, qui savait ce qui s'tait pass en elle, vint, saisie de crainte et de frayeur, se jeter ses pieds, et lui dclara toute la vrit.

factum esset in se, venit

dixit ei

et procidit ante

eum

et

omnem veritatem.
autem
dixit ei
:

a sauve
Filia, fides tua te

34. Sur quoi Jsus lui dit Ma fille, votre foi vous allez en paix, et soyez gurie de votre
:

34.
fecit
:

Ille

salvam

mal.
35. Il parlait encore, lorsqu'il vint des gens du Votre fille est chef de synagogue, qui lui dirent morte; pourquoi importunez-vous encore le Matre?
:

vade

in pace, et esto

sana plag tu.

35.

Adhuc eo
:

loquente, veniunt ab archisynagogo,

tua morlua est
:

dicentes

Quia
?

filia

quid ultra vexas

magistrum

36. Jsus autem, audito verbo quod dicebatur, ait

36. Mais Jsus, ayant entendu ce discours, dit ce chef de synagogue Ne craignez point ; croyez seulement.
:

archisynagogo: Noli timere

37. Et non admisit

tantummod crede.
se sequi, nisi Pe-

quemquam

57. Et il ne voulut pas que personne le suivt, hors Pierre, Jacques, et Jean, frre de Jacques. 58. Etant arrivs la maison du chef de synagogue, il vit une troupe confuse de gens qui pleuraient et qui jetaient de grands cris.
59. Et en entrant il leur dit Pourquoi faites-vous tant de bruit, et qu'avez-vous pleurer ? cette fille
:

trum,

et

Jacobum,

et

Joannem fratrem

Jacobi.

38. Et veniunt in

domum
illis
:

aichisynagogi, et videt

tumultum,

et flentes, et ejulantes

multm.
et plo-

59. Et ingressus, ait

ratis ? puella

Quid turbamini

non

est

morlua, sed dormit.

Ipse ver, ejectis omnibus,
puella?,

40. Et irridebant

eum.

assumit patrem et matrem

et qui

secum

morte ; elle n'est qu'endormie. 40. Etils se moquaient de lui. Mais lui, ayant fait retirer tout le monde, prit le pre et la mre de la fille et ceux qu'il avait avec lui, et entra dans le
n'est pas
lieu

erant, et ingreditur ubi puella erat jacens.

la fille tait

couche

41. Et tenens

manum

puella?,
:

ait

11

Talitlia,

41. Et la prenant parla main, il lui dit: Talitha, cumi, c'esl--dire , Ma fille, levez-vous (je vous le

cumi

quod

est interprelatum

Puella,

(tibi

dico)

commande).
42. Au mme instant la fille se leva, et se mit marcher; car elle avait douze ans. Et ils furent dans un extrme lonnement. 43. Mais il leur commanda trs-fortement de prendre garde que personne ne le st: et, pour les
convaincre entirement de la rsurrection de cette fille, et de sa parfaite gurison, il dit qu'on lui donnt

surge. 42. Et confestim surrexit puella, et ambulabat:

erat aulem

annorum
illis

duodecim

et

obstupuerunt

stupore magno.
43. Et praecepit
ret, et dixit dari

vehemenler, ut nemo

id sci-

illi

manducare.

manger.

COMMENTAR1A.
Vers. 1.

In

regionem Gerasknorum, pro, Gada-

8, regio haec

appellalur regio
et

Gergesenorum

apud

renorum. Advertendum est enim quod apud Matth.

superis vertit contra , quanqum in Malthaeo saepenumer vertit trans fretum. Lacum ut dixi , appelant mare : tamen iisdem verbis uti licuisset etiam amne transmisso, aut aggere, aut monte. Fretum
I.
; ,

Marcum autem

Lucam Gadarenorum. Nec

,

aliquid

Vers.

Trans fretum

id est

in ulteriorem partent

ver non idem est quod mare etiamsi frelum omne dicilur mare. Gerasenorum. Graeci legunt in Matth. id est , Gergesenorum. Hieronymus in r&j-ysoYivv locis Hebraicis prodidit su etiamnm asiate viculum
, ,

exstitisse in

monte situm

haud procul lacu Tiberia-


65
certi

COMMENTAWA. CAP.
comperio, propter hoc qud diversi diversa sen;

V.
illi,

66

fuisset regioni

non

petsset extra

regionem non

tiunl

sed

parvi

refert scire

nomina locorum seu

sit

mitti.

habitatorum. Si tamen verum est qud regio haec

trans

Vers. 12.

Et deprecabantur eum spiritus,

:

pro,

Jordanem, nomen Gadarenorum quadrat; pro

trans Jordanem Gadiise acceperunt Moyse

omnes dmones, dicentes

in

Mitte nos

in

porcos, ut

quanto

eos introeamus.

Et

concessit, pro, permisil, eis

porlionem suam.
Vers. 2.

statim Jsus. Ilinc habes poiestatem naturalem dae-

Occurrit.... homo. Quamvis duo fuerint

8,

monum

ligatam teneri, in

pnam

sui peccati

si

enim
li-

apud Matthum
contradicit
;

Marcus tamen tacens

unum non
faeere.

libr uti possent su polenti,

non indiguissent
;

saevioris

enim credilur mentionem

centi Jesu ad

invadendum porcos
vident
iixum

et

intolerabilia

Vers.

6.

Vide.ns

autem Jesum a longe, cucurrit

mala lacrent.
Vers.
15.

et adoravit eum. Daemon, aut coaclus aut ad

malum

Et

qui a

djemonio

aliquod tendens, virtutisactumexercet, propter quod

vexabatur, sedentem vest1tum et san^ mentis. in

Graecis codicibus subjungunturbae quatuor dicliones,

magnus

iste

religionis

actus processisse videlur ab

sit

animo explorandi an Jsus

Filius Dei

experlus

eum qui

habiterai legionem
facti, ut

et significatur per
significetur

hoc

namque
tibi

in deserto
si
sit

qud tentando Jesum, hc omnia

magnitudo

non solm

daemonio
,

dabo

cadens adoraveris me, non potuit cognoFilius Dei, tentt

vexalus, sed legione

daemonum oppressus jam

se-

modo contrariam viam scilicet adorando ipsum Jesum. Unde et assertiv, nominat eum Filium Dei sicut etiam cum lant rescere an
;

dens

et vestitus et sanae

mentis, qui pris nudus dis-

currebat et furiosus.

Vers. 16.

verenti adort.

Vers. 17.
tibi, Jesu, Fili

Et

Illis, egre6sis

ex civitale.

rogar<c coeperunt ut

discederet
ti-

Vers.
simi?

7.

Quid mihi et
daemon
negotii

Dei altis-

de finibuseorum.

Illi

qui egressi fuerant de civitate,

Fingit

nihil

commune

esse sibi et

mentes ne pejus aliqid jactur porcorum subsequeretur, rogant venerando

Christo; hoc est, nihil negotii habere

cum

eo;

cm

lantam aucloritatem monstraregione

tamen multm

cum

eo haberet tentando. Ad-

tam
ill.

in curatione illius furiosi, ut discedat

juro te per Deum. Verba haec fuerant dicta daemone

postqum Jsus dixerat

ei:

Exi, spirilus immunde;

Vers. 19.
nus fecerit.
in

Et annuntia
Non
:

illis

quanta

tibi

Domised

ut manifest subjungit evangelista.

Ne me torqueas.

dicil

quanta ego fecerim

tibi,

Imperium Jesu ut daemon exeat, tormentum esse daemonis ipsemet daemon testatur; invilum enim oportere exire, est

Deum refert quem Hebraeorum more appellat Dominum unde apparet Hebraeum fuisse illum ho;

tormentum superbo

et

pertinaci in

minem
braeus,
sus,
illi

in

quo fuerat legio;

nisi

enim

fuisset

HeJ-

proprio velle.
Vers. 9.

non

Hebraeo more nuncupsset

Deum

Et interrogabat eum
multitudinem
,

Quod
ut

tibi

no-

mandata dando. Et misertus

;

sit tui.

Ordo

men est

Jsus interrogat, ut ipsemet daemon fatea;

praeposlerus

nam

sensus est

Annuntia qud Doquanta

tibi

tur invitus

ad hoc

magnitudo

minus misertus
prior

tu

fuerit, et

fecerit;

miraculi innotescat

et

ad hoc ut cognoscatur quara-

enim

est sublevatio miseri

qum

collatio bo-

cumque multitudinem daemonum ei subjici. Vers, 10. Ne se expelleret extra regionem.

norum.
Vers. 21,

Et

cum transcendisset, pro, et cm

rursus trans fretum, pro in

Hinc apparet affectus diversorum daemonum ad

versas regiones;
dis
nisi

di-

trajecisset Jsus, in navi,

enim multitudo haec

praecipites sse
,

affecta

ulleriorem ripam.
porci , non spirilus , qud spiritus Graec est ncutri generis , et S'iox&.wt masculini , ut ad spiritus referri

ubi porcos in
,

mare

memorabant.
;

Quanqum apud Marconi

rum vocatur
,

hic ipse locus Gadareno-

nomine apud Lucam und eidem urbi qu regioni ddit nomen diversa fuisse nomina et eamdem dictam Gerasam ac Gadaram. Id quod indicat et divus Hieronymus in lotis Hebraicis addens Gerasenorum mentionem lieri in Evangelio. At idem mox in Gergess , refert illic
et eodeni

non

possit.

colligere licet

, ,

Vers. 14. Quid esset facti , id est , quid esset quod factum erat , sive quod acciderat. Vulg. habet
factum.

Vers. 15.
temporis. Et

Et venerunt. Et veniunt
ita
,

prsesenlis

porcos praecipites sse in mare ; ut consequalur , aut Gergessam viculum esse in regione Gadarenorum , aut eamdem esse Gergessam et Gadaram. Quam Grseci vocant Gergesam , opinor Hieronymo dici Gargasi

quam

monti Galaad

esse civitatem trans Jordanem , junctam quae ipsius aetate dicta sit Gerasa , urbs , insignis Arabiae. Hanc , ut refert , quidam existimabanl eamdem esse cum Gadar. Vers 9. Legio mihi nomen , Xe^ev. Graec scribens usus est voce Latin , tametsi mulato gnre. Vers. 11. Pascens in agris. In agris , hic nec apud Graecos additur, nec in codice aureo , nec in Donatianicis , nec in Constantiensi , nec est in Vulg. \krs. 13. Et mac.no impetu. Graec , et impetu ferebalur grex per prceps in mare. Magno addidit interpres de suo. Ad duo millia. Graec , erant autem (erm duo millia , sive bis mille; et subaudiendum est
ait

habent Vulg. et codices emendatiores Latini. Et San*; mentis. Post haec verba Graeci codices addunt quod in Lalinis non habetur, eum qui habuerat legionem ; quod quoniam visum est superesse , cm modo facla est menlio dscmoniaci eraserunt. Ai repelitur ad emphasim miraculi , esse jam san mentis, qui non solm fuerit obnoxius daemonio, verm etiam legioni daemonum. Vers. 18. Cumque ascenderet. Graec, Ingresso
eo navim, sive conscens navi. Vers. 19. Non admisit, id est, non permisil, sive non passus est. Quanta, aa, quod saepenumer significat qucumque. Ilic interpres legisse videtur wo'aa,

Et misertus sit tui. Hoc non paru m dur eo quod praecedit, quanta tibi fecerit Deus. Verlendum erat, qu tibi fecerit Deus, et in
non
5<t*.

cohaeret

cum

quibus misertus tui fuerit, sive, quantoper misertus $it

lui.


67
Vers. 22.
Kfttf,

IN

M ARCUM
gogo. Siguificatur domesticos venisse

65

Et venit quidam,
Fil 1A

pro, et ecce

venit

domo

archisy-

DE ARCHISYNAGOGIS.

nagogi
IN

VERS. 25.

ME\

EXTREMIS EST.
hic

QU0(1

nos enim describil dicendo quod veniunl ab archisynagogo; hoc est, domestici domo archisy;

apud

Maltli. dicitur
est.

modo moriebatur,
fi/ani.

dicilur. in

nagogi, procul dubio ad ipsum Jairum archis\nago-

extremis

Veni, i.mtonl mvnl.m tiam. pro.

m\ms.

gum. Dicentes

Pluraliter. et supei Huit

Et

vivat, pro,
si
;

nwf.
qud

scilicet archisynagogo Qiia hlia , mortiv bst;qdid ultra vexas migistrum? Non
,
:

Aflirmat enim archisynagogus, qud

sueril
fliolae

Jsus impo-

credeh.jii

suae nianus, sequetur vita

sit in

hoc

est,

propterea

isti Jesum posse suscitaro uiorluam et vanam dicebant esse sollicitationeni Jesu ad
;

non morieiur quainvis

Vers. 20.

extremis.

veuieniium

domum.

Et sensit corpore
flagello.

quu sanata esset

|

Vers. 56.

Jsus autem,
:

deest, statim, ait ar-

APLAG\.pro,
flagellum Dei.

yEgriludinem enim appellat

chisynagogo

NoLi timere. Hinc apparct Jairum in

filiae

periculo fuisse timendi jacturani

|

esse irreparabinisi

Vers. 50.

De illo, pro, de
exire

se.
,

Inlellige virtu-

lem. Tantummodo crede. Nihil aliud te eiigilur

ut sicut credidisli

tem de Jesu
quo tactu
Vers. 52.
videret

non migratione

sed effectu. Quis

fide.

me
,

posse sanare
ita

filiani

tuam
libi

in ex-

tetigit vestimenta mea?

si

Non corpore, sed

,

De

tremis constituiam
quainvis

credas

me

posse

illam

intellexissent discipuli

non admirati
pro, ut

fuissent verba Jesu.

Et circumspiciebvt
sol

yidere

mortuam restituere vivam ac sanam. Vers. 57. Et non admisit, pro permit, quemQCAM SE SEQUI MSI PeTRUM ET JaCOBLM ET J )AXNEN

eam qu hoc

fecerat. Volebat Jsus manifestari

fratrem Jacobi.

Inlellige haec
;

de sequel ad ingre-

miraculum fartum non

illo

ob divinam
fidei

gloriara ex

diendum
pulos

miraeulo

sed ad ulililatem

in

archisyna-

domum Jairi reliquit enim lurbam et discireiiquos cm esset prope seu juxta domum.

gogo. Sciebat enim ipse afluturos statim nuntios mortis

Vers. 58.
in

Et veniunt,
,

pro

vetiit, scilicet
,

Jsus,

puellaj

et

oportere augeri fidem archisynagogi ad

filiaui

domum archisynagogi
,

et vidit
,

pro

videt.

Quid

credenduni quod etiam mortuam

tare.

posset susci-

tcrbamini

pro

tumutiuamini

et ploratis? puella

non est mortua, sed dormit. Sciebat Jsus illam esse

Vers. 35.

Dixit

ei

omxem veritatem

pro, om-

nem
festt

causant suam.
Filia, fides tua

Vers. 54.

tesalvam fecit. Manisalutem

,

mortuam nec tamen lalsuni dixit intendens non esse mortuam sibi sed dormire sibi Deo cui tam facile erat suscitaro illam morte qum facile luisset
, ,
,
:

Jsus fidem
fides

mulieris meruisse
praesentis.
,

ut

homini excitare illam somno.

augeatur

Jairi

Vers. 55.
AD

Vers. 40. Et

irridebant eum. Deest, scientes quod esset mortua. Et

scripsit

ADHEC EO LOQUEXTE
synagogum.
In

VENTENT

NUNTII

ARCHI-

hoc evangelisla ad firmandum testimonium

,

Grseco non

habetur diclio nuntii

,

verse mortis

et

consequenter verae resuscitalionis

nec habetur, ad arcliisynagogum, sed

Vers. 22. Et venit quidam, Sed utinam interpres Hebraicam

ab archysina-

subsecutae. Ipse

vero ejectis omnibus. Noluit coram

id est, et venit unus.

erat

illi

incognita? Proinde participium vertendum

:

figurant, ut hic

mu-

tant, itidem mutsset ubique, tantni abest ut reprehendani. Et Jairns penullim aeut pronuiuianduni est Latinis, ob diphtlionguni isi:-.;.

Jsus autem ut agnovit, erat in" verbum infinitum sive sensit in seipso, virhttem prodisse ex sese. Nec

enim hoc loco lerendum erat de

Ver>. 55.
j

Vers. 25.

Quorum
erat

filia.

Nec
si

in Graecis esi n,

quod tamen

omitlendum,

fuissel.

Hic addidit
i
i

coram omnibus omnem causam suam, eliamsi illud. coram omnibus, non reperi scriptum in omnibus Graecorumexemplariid est,

Omnem y-eritatem,

illo,

pro ex

se.

de suo quoniam. Filia mea, id est, filiola. Est enim Graecis diminulivum. In extremis est: ad verbum sonat, extrme habet ; perinde valet acsi dicas, pessim
affecta est, sive in
sit

summo

et vivat,

id est,
sit

bum

posterius
itli

vit discrimine est. Ut s\l\ a ut salva fit, et vivet, ut verfuturi temporis. lioqui quid aliud
:

qum vivere? Nam sensus est manus, ut servetur; quod si non gravaberis facere, futurum est ut vivat. Nam fieri potest ut imponat aliquis manus aegroto, ad hoc ut saneuir, et tamen moriatur aegrotus. Quanqum hoc vitio interpretis non accidit, sed librarioruni Ut opinor, tribuunt huic archisynagogo fidem imperfectam. Non credebat excitari "posse mortuam aegrotam sanai posse credebat, si modo dignaretur illi Doniinus imponere nianus. Ad hune inlellectum facit annotalio
est segrotam servari,

Impone

bus. Et in nonnullis pro ainav scriptum erat i/.r.i.av. Quod nos sequi maluimus, vel ob hoc, qud eum Lalinis exemplaribus concordaret. Porr Lucas causam habet. Ventent nuntii. NmUU addiderunt Vers. 55.' nescio qui. quanqum non mal. Cert non erat in codietbas Donaiiani , ne in Conslanliensi quideni. Nec est, ad arcliisynagogum, sed ab archisynagogo, magno consensu Gra;corum codicum, ut intelligas ab illius venisse domo, qui nuntiarent mortem filiae. Ca> lerm non animadvertens, sive lector, sive interpres Eamus ad me, pro eo quod hanc loquendi figuram est, ad domum meam. et, tobis exit, id est, domo ves'r, existimavit non posse vitari, quin illi ad archisynagogum venerint quandoquidem is jam erat apud Jesiini. Vei m et ab illo venerunt et ad illum,
: :

mea.
Vers.
29. Et sensit corpore,
cognovit corpore.

hoc

est,

ab

illius

dibus ad ipsum. Germanam

scri-

quod interpres non inepl vertit sensu. Nam sensus est illam hoc cognovisse ex ipso sensu corporis, quod jam carebat cruciatu et fluxu. Quia sanata esslt a
plaga, id est, flagello, quemadmodm superis indicaium est. Et quia vertendum erat in quod.

pturani eum Graecis consentienlem reperi in codiee Constantiensi. i'ametsi sermo Granas potest videri dictus per ellipsim, quemadmodm dicunt iv ttaa, et, venimus ad Y esta', lia veniunt ab archisynugogi,

subaudi domo. Vers. 56. Vfrs. 57.

esr.

Jesls autem. Admisit,

Gr.eci addunt, statim.

id est, permisit, sive passus

sei/ui.

Vers. 50.

Quaeso, quod hoc sermonis dedecus?

Cognoscfns virtutem qu.e exierat. Num qua virlus

Nam

quis dicat, admisit

Mir

lascivit su.

copia,

cm hoc verbum

solitus sit vertere dimisit s


69

COMMENTARIA. CAP.
VI.
,

70
Chaldaic dictione ab

turb hoc miraculuni (acere, qui tamen alios publie

suscitavit
;

prs dixit

puella, turge. Vel

ad instruendum utrumque

quandoque
qui secum

llebraeis usurpat, talitha, puella significatur;

major

oportere servari pro loco et tempore.

Et

enim

est auctorilasevangelistae interpretantis talitham

erant,

scilicet

Peirum, Jacobuui

el

Joannem. Ingre-

puellam

DIUNTUR, Vulg., ingredilur.

Vers. 42.
Tabitha.. Graeci scribunt
,

qum quorumeumque aliter senlieniium. Et confestim surrexit puella et am,

Vers. 41.

Ait
;

illi

bulabat, ut intelligas non solm vivam, sed sanam.

Taliiha cumi

sic Vulg.

Quod est interprtatif

tibi dico

Vers. 43.

Et pr^xepit

illis

vehementer, affectu
,

puella

(tibi dico),

surge. Nota hic duo. Alteriim est

,

humilitatis etvitandae

humanae

gloriae
:

ut nemo

id sci-

quod

illae

duae diciiones,

non

signifieantur

ret. Perspice differentiam

lieris curatae

temporum miraculum muaugendam fidem archisy-

verbis Jesu taliiha cumi, sed interpositae suntab evangelist

fluxu sanguinis latens, voluit manife-

vel

ad majorent expressionem aucloritalis

stari,

quia tempus urgebat ad

:

verbi Jesu, quod solo dicere suscitavit eam, vel (quod

nagogi

hoc autem miraculum vultlatere, quia non

magis crediderim) accentus

proferendi
Christo,
,

articulus seu

modus

expressus est ab evangelisl

imminebat ncessitas tune manifestandi. Utroque autem opre docuit discipulos ut pro loco et tempore quan-

per has dictiones

tibi dico.

Alterum

est

qud impe-

doque manifestarenl mira quae

facluri erant, et

quanilli

ralivum surge, significatur per dictionem Hebraicam

cumi, puella autem
,

doque procuraient, manere occulta. Et dixit dari

ut obstupescentes parentes et discipuli

vel

non

significatur per dictiosi

manducare. Ad cumulum teslimonii verae resurrectionis

:

nem

talitha directe

sed tanqum genus,

;

Talitha

compro-

nomen

erat proprium illius puellae

quia enim signifi-

barent

non esse phantasma

id

quod videbant. Haec

cavit tune

individuum puellae

ide evangelista inler-

miracula copiosis narrata sunt apud Malthaeum.

bello, quo colligit voces Hebraicas Evangeliorum, admonel hune sermonem, Tabitha cumi (sic enim illic scribitur, corruiit, ut arbitror) Syrum esse, non Hebraicum. NIvSlD Syriac puellam significat. Al idem in libro, de optimo Gnre interpretandi, fatetur He-

Vers. 38. Et vidit. Graecus et Vulg., et videt, praesentis temporis. Et ejulantes, XoasvTac, quod
in

Psalmis vertit jubitare.

ill

Nam

>,oX6eiv est

ejulare,

vox ab

non multm

dissimilis.

Quanqum

Valla ex

auctorilate Varronis ostendil jubilatum esse clamorem ruslicorum, ut quiritatum urbanorum. Cerl Chrysostomus, homili prima adverss Judaeos, oXoX6( dicit paslores clamore deterrentes lupum ab ovili. Vers. 39. Quid turbamini. Ti flopucrs, id est

Arguatur, inquit, evangelista mendacii, quare addiderit, tibi dico, cm in Hebro tantum sit : Puella, surge nisi forte quod Chaldaicum aut Syriacum sit, id Hebrum dici possit, non contra, quod
:

braeum esse

Quid tumultuamini, ab edem voce, quam modo verterat tumultum, Jo'puSo;.

Vers. 40. Et deribebant eum. Vulg. : Irridebant. Graeci nonnulli addunt ; scienles quod esset mortua, sive, cm scirent esse mortuam. Verm id suspicor hc adscriptum ex Malthaeo. Vers. 41. Tabitha cusii. Tabitha perscribunt Graeci, non Tabitha, sulTr agantibus Graecae lectioni veiustissimis codicibus Donatianicis, aique item Constantiensi. Sic Vulg. Puella, tibi dico. Tibi dico de suo adjecit, sive is luit evangelista, sive alius quispiam, quo signilicanlis redderet, et sensum vocanlis, et aucioritalem imperanlis ut testatur et Hieronymus
;

Chaldorum aut Syrorum sermo nihit aliud sit qum Hebrus, non eodem modo depravalus, exceptis pauquas, ut fit, aliunde sibi adsciverunt. Nisi probabilius videlur Hebraeos, posteaqum in Syriam demigrrant, illius gentis linguam didicisse, atque e lingu libros sacros, qui infcerciderant, per Esdram
cis vocibus,

fuisse resiitutos.

Porr sermonem vulgarem nunqum

esse, vel in quvis hujus aetatis linesse potesl. Tanta est rerum buina-

diulis

eumdem

gu perspicuum

ad Pammachium, in libello, cui titulus De oplimo gnre interprelandi. Hebraeas voces Marcus ipse, qui sine controversi Grc scripsit Evangelium, nobis inierpretatur Puella, surge. Divus Hieronymus in li:

naruin volubilitas. Neque ver mibi dissimile veri est, Christum populari sermone usum, qui tum promiscuae multitudini erat in usu praesertim cm apud populum verba faceret. Qui profilentur hoc litterarum genus, aiunt Taliiha, quemadmodm magno consensu legimus in Graecis codicibus, Chaldaeis sonare puellam. El iieri poiest ut vox sit utrisque communis.
;

CAPUT
1.

VI.

CHAPITRE
;

VI.

Et egressus inde,

abiit in

palriam suam

else-

1.

Jsus tant sorti de ce lieu vint en son pays, et

quebantur

eum

discipuli sui.

ses disciples le suivirent.

in

2. Et facto sabbato,

cpit

synagog docere

et

multi audientes admirabantur in docirin ejus, dicenies:

Unde huichap.comnia? etqua;

illi,

est sapientia

quae data est

efficiuntur ?
3.

et virtutes taies,

quae per

manus

ejus

2. Quand le jour du sabbat fut venu, il commena d'enseigner dans la synagogue et plusieurs de ceux qui l'coutaient, surpris de sa doctrine, disaient D'o lui viennent toutes ces choses? quelle est cette sagesse qui lui a t donne? et comment se fait-il de telles merveilles par ses mains?
; :

Nonne

hic est

faber,

filius

Maria?,

frater Jaet so-

3. N'est-ce pas l

ce charpentier,

cobi, et Joseph, et Judae, et

Simonis? nonne

rores ejus hic nobiscum sunt? Et scandalizabantur in

illo.

frre de Jacques, de Joseph, de ses surs aussi ne sont-elles pas

ils

fils de Marie, Jude et de Simon ? ici parmi nous? Et

se scandalisaient son sujet.

4. Mais Jsus leur dit
:

4.

Et dicebat

illis

Jsus: Quia non est propliela

sine honore nisi in patri su, et in

domo

Un prophte n'est sans honneur que dans son pays, dans sa maison, et parmi
ses parents.
5.

su, el in

cognalione su.
6.

Et

il

ne put
petit

faire l

Et non poterat

ibi

virtutem ullam facere,

nisi

gurit
les

un

nombre de malades en

aucun miracle, sinon qu'il leur imposant

paucos inlirmos, impositis manibus, curavit.

6.

mains.

Et mirabatur propter incredulitatem eorum

et

circuibat castella in circuilu docens.

6. Et il s'tonnait de leur incrdulit. Il parcourait cependant les villages d'alentour, et il y enseignait,

?f
7.

IN

MARCUM
7.

72

Et vocavitduodecim, et cpit eos mittere binos,

illis

et tlabat
8.

potestatem spirituum
eis

immundorum
in via
,

Et praecepit

ne quid tollerent

nisi

appel les douze, commenta de les envoyer deux deux, et il leur donna puissance sur les esprits impurs.
8. Il leur commanda de ne rien porter en chemin qu'un bton, de n'avoir ni sac, ni pain, ni argent dans leur bourse,
9.

Or

Jsus, ayant

virgam tanlm;non peram, non panem, neque

zona
9.
ses
:

in

Sed calceatos
tunicis.

sandaliis, et

ne induerentur dua-

Mais d'aller avec des sandales, et de n'avoir

bus

point deux babils.

:

10. Et dicebat eis

Qucumque

introieritis in

do-

mum,

illic

manete donec exeatis inde.

vos, nec audie-

10. Il leur dit aussi Quelque part que vous alliez, tant entrs dans une maison, demeurez-v jusqu' ce que vous sortiez de ce lieu-l.
:

11. Et
rint vos,

quicumque non receperint

exeuntes inde, exculite pulverem de pediillis.

,

bus veslris, in lestimonium

12.

Et exeuntes praedicabant

ut pnitentiam

11. Et lorsqu'il se trouvera des personnes qni ne voudront pas vous recevoir ni vous couler, sortant de l secouez la poussire de vos pieds, afin que ce soit un tmoignage contre eux.

agerent
13. Et daemonia multa ejiciebant, et ungebantoleo

12. tant donc parlis, ils qu'ils fissent pnitence.

prchaient aux peuples

multos aegros, et sanabant.

14. Et audivit rex Herodes (manifeslum enim fa-

13. Us chassaient beaucoup de dmons; ils oignaient d'huile plusieurs malades et les gurissiient.
,

ctum
ptista

est

nomen

ejus), et dicebat

Quia Joannes Bapropterea virtutes

resurrexit
in illo.

mortuis

et

14. Cependant le roi Hrode entendit parler de Jsus , car son nom tait devenu clbre. Et il disait : Jean-Baptiste est ressuscit, et c'est pour cela qu'il se fait tant de miracles par lui.

operantur
15. Alii

autem dicebant
Quia prophela

Quia Elias

est. Alii

ver

un prophte

15. D'autres disaient C'est Elie. D'autres gal l'un des prophtes.
: :

C'est

dicebant
16.

est,

quasi unus ex prophelis.

:

Quo audito, Herodes ait Quem ego Joannem bic morluis resurrexit.
,

decollavi

16. Ce qu'Hrode ayant entendu , il dit qui j'ai fait couper la tte , est ressuscit.

Jean,

17. Car ce

mme

17. Ipse enim Herodes misit, ac tenuit Joannem,

et vinxit

l'avait fait lier et

eum

in carcerc

propler Herodiadem uxo-

diade,

femme

llrode avait envoy saisir Jean , mettre en prison, cause d'Hrode Philippe son frre, qu'il avait

pouse
18. Parce que Jean disait

rem

Pbilippi fratris sui, quia duxerat

eam.

Hrode

Il

ne vous est

18.

Dicebat enim Joannes Herodi

fratris lui.

Non

licct libi

pas permis d'avoir

la

femme de
lui

votre frre.

habere uxorem
19. Herodias

aulem insidiabatur
poterat.

illi,

et volebat

le faire

19 Ainsi Hrodiade mourir; mais

tendait des piges, et voulait

elle

ne pouvait y parvenir,

occidere

eum nec
,

20. Herodes enim metuebat

Joannem

sciens

eum
,

20. Parce qu'Hrode, qui craignait Jean, sachant que c'tait un homme juste et saint, le faisait garder,
agissait

mme

en beaucoup de choses par son conseil,

virum justum
21. Et
natalis

et

sanctum

et custodiebat

eum
,

et

et l'coutait

volontiers.

audito eo multa faciebat, et libenter

eum

audiebat.

cm

dies opportunus accidisset

Herodes
,

sui

ccenam

fecit principibus, et tribunis

et

21. Mais enfin il arriva un jour favorable, le jour de la naissance d'Hrode, auquel il lit un festin aux grands de sa cour, aux premiers officiers de ses troupes et aux principaux de la Galile.
,

primis Galilae.
22.

Cmque

introsset

filia

ipsius Herodiadis,

et

saltsset, et placuisset Herodi,

simulque reeumbentivis, et

bus, rex

ait puellae
illi

Pete
:

me quod

dabo

tibi. libi,

la fille d'Hrodiade tant entre , et ayant dans devant Hrode lui plut tellement et ceux qui taient table avec lui, qu'il lui dit Demandez moi ce que vous voudrez , et je vous le donnerai.
, ,
:

22. Car

23. Et juravit
lict

Quia quidquid petieris dabo

dimidium regni moi.

24.

Qu cm
dixit
:

exsset, dixit matri suae

Quid petam?

At

illa

Caput Joannis

Baptistae.

25.

Cmque

introsset statim
:

eum

festinatione ad

regem,

petivit dicens

Volo ut protins des mibi in

disco caput Joannis Baptistae.

26. Et contristatus est rex, propler jusjurandum,

et propler simul discumbentes, noluit

eam contristare:

27. Sed misso spiculalore, praecepit afferri caput

ejus in disco. Et decollavit

eum

in carcere.
,

28. Et attulit caput ejus in disco

puellae, et puella ddit matri suae.

et ddit illud

29.

Quo

audito, discipuli ejus venerunt, et tulerunt

illud in

23. Et il dit avec serment Je vous donnerai tout ce que vous me demanderez , quand ce serait la moiti de mon royaume. 24. Ella tant sortie dit sa mre Que demanderai-je? Sa mre lui rpondit La tte de Jean-Baptiste. 25. Et tant rentre aussitt en grande hte o lait le roi , elle lui fit sa demande , disant Je veux que vous me donniez tout prsentement, dans un bassin , la tte de Jean-Baptiste. 26. Le roi en fut trs-afllig ; nanmoins, cause du serment qu'il avait fait et de ceux qui taient table avec lui , il ne voulut pas la contrister. 27. Ainsi , ayant envoy un de ses gardes, il commanda qu'on apportt la tte de Jean dans un bassin. Et le garde lui coupa la tte dans la prison. 28. Et il apporta la tte dans un bassin, la donna la fille, el la tille la donna sa mre. 29. Ce que les disciples de Jean ayant appris , ils vinrent enlever son corps, et le mirent dans un
: : : : ,

corpus ejus, et posuerunt

monumento.
Jesum
,

30. Et convenientes apostoli ad

renunlia-

verunt

ei

omnia quae egerant

illis
:

et docuerant.

31. Et ait

Venite seorsm in desertum lo-

um,

et requiescite pusillum.

Erant enim qui venie-

tombeau. 30. Cependant les aptres s'tant rassembls auprs de Jsus lui rendirent compte de ce qu'ils avaient fait et de ce qu'ils avaient enseign. 31. Et il leur dit Venez vous retirer en particulier dans quelque lieu solitaire, et vous reposez un peu.
, ,
:

75
bant et redibant multi
habebant.
32. Et ascendentes
in
;

C0MMENTAR1A. CAP.
et

VI.
il

74
y
avait
ils

nec spatium manducandi

Car

comme

allaient et venaient,

beaucoup de personnes qui n'avaient pas seulement le

temps de manger.
navim, abierunl indesertum
52. tant donc entrs dans une barque rrent l'cart dans un lieu dsert.
,

ils

locum seorsm.
33. Et viderunt eos abeuntes, et cognoverunt multi:
et

se reti-

pdestres de

omnibus

civilatibus

concurrerunt

3j. Mais quelques-uns les ayant vus partir

et plu-

iilc, et

prvenerunt eos.
quia erant sicut oves non haillos

sieurs en ayant eu connaissance , ils y accoururent pied de tontes les villes , et ils y arrivrent avant eux.

34.

Et exiens vidit turbam mullam Jsus; et mi,

serius est super eos

bentes pastorem, et cpit

55. Et

docere multa.
fieret
,

cm jam
:

bora multa
:

accesserunt di-

34. Et Jsus sortant vit une grande multitude de et il en eut compassion , parce qu'ils taient , comme des brebis qui n'ont point de pasteur ; et il commena de leur enseigner beaucoup de choses.

peuple

scipuli ejus, dicentes

Desertus est locus hic, et jam

hora prteriit

35. Mais le jour tant dj fort avanc , ses disciples vinrent lui, et lui dirent Ce lieu-ci est dsert, et il est dj tard ;
:

56. Dimille illos ut euntes in proximas villas et

vicos, estant sibi cibos,

quos manducent.
illis
:

56. Renvoyez-les, afin qu'ils s'en aillent dans les

villages et

dans

les

bourgs

d'ici

autour acheter de quoi

57. Et respondens, ait

care. Et dixerunt ei
riis
:

Date

illis

vos mandu-

manger.
Donnez-leur vous-mmes 37. 11 leur rpondit manger. Ils lui rpartirent Irons-nous donc acheter pour deux cents deniers de pain , afin de leur donner
: :

Euntes emamus ducenles denaillis

panes, et dabimus
:

manducare.
ite
,

38. Et dicit eis

Quot panes habetis?

:

et videte.

El

cm

cognovissent, dicunt
illis

Quinque et duos
viride fcenum.
,

pisces.

manger

?
:

59. Et praecepit

ut accumbere facerent

omnes

secundm contubernia super

quinquagenos.

Combien avez-vous de pains? 38. Jsus leur dit Allez voir. Et y ayant regard, ils lui dirent Nous en avons cinq et deux poissons.
:

40. Et discubuerunt in partes

per cenlenos et

39. Alors il leur commanda de les faire tous asseoir par troupes sur l'herbe verte. 40. Et
ils

41. Et acceptis quinque panibus et duobus pisci-

s'assirent en diverses

bus

intuens in

clum
,

benedixit, et fregit panes

,

cent
,

et les autres

bandes, les uns de de cinquante personnes.

et

ddit discipulis suis

ut ponerent ante eos

et

duos

pisces divisit omnibus.

42. Et

manducaverunt omnes,
reliquias
et

et saturati sunt.

41. Jsus prit donc les cinq pains et les deux poissons; et, levant les yeux au ciel, il les bnit; et, ayant rompu les pains, il les donna ses disciples, afin qu'ils les distribuassent au peuple, et il partagea tous
les

45. Et sustulerunt

fragmentorum duo-

deux poissons.

decim cophinos plenos,

de piscibus.

42. Tous en mangrent et furent rassasis.

43. Et on en remporta douze paniers pleins de morceaux qui taient rests des pains et des poissons. 44. Or ceux hommes.
45.
la
II

44. Erant autem qui manducaverunt quinque millia

virorum.
45. Et statim coegit discipulos suos ascendere na-

qui

mangrent taient cinq mille

vim

ut procdrent

eum

trans fretum ad Bethsai-

dam, drn
46. Et
47. Et

ipse dimitteret

populum.
,

barque

cm cm

dimisisset eos

abiit in

montem

orare.

ct du le peuple.

obligea aussitt ses disciples de monter dans , afin qu'ils passassent avant lui de l'autre lac, vers Belhsade, pendant qu'il renverrait

ser esset, erat navis in medio mari, et

46. Et aprs qu'il l'eut renvoy

il

s'en alla sur la

ipse solus in terra.

montagne pour
eis), et circa

prier.

48. Et

videns eos laborantes in remigando (erat

enim ventus contrarius

noctis, venit ad eos

quartam vigiliam
et volebat

47. Le soir tant venu , la barque se trouvai au milieu de la mer, et Jsus tait seul terre.
48.

ambulans supra mare,

En voyant
veille

qu'ils avaient
le

beaucoup de peine
,

praeterire eos.

ramer, parce que

vent leur tait contraire

vers la

49. Al

illi,

ut viderunt

eum ambulantcm supra mare,

:

quatrime
sur
la

de

mer;

et

il

nuit, il vint eux, voulait le; devancer.

la

marchant
,

putaverunt phanlasma esse, et exclamaverunt.

50.

Omnes enim

viderunt eum, et conturbati sunt

49. Mais eux , le voyant marcher sur la mer crurent que c'tait un fantme, et jetrent un grand cri, 50. Car
c'est

et statim loculus est

eum

eis, et dixit eis

Confidite

ego sum, nolile limere.

51. Et ascendit ad
et plus
illos in

Mais aussitt

moi
II

virent tous et en furent pouvants. leur parla, et leur dit Ayez confiance : ne craignez point.
ils le
il
:

navim,

et cessavit ventus:

magis intra se stupebant.

:

51.
erat

monta ensuite avec eux dans

ils

52.

cor

Non enim inlelleierunt de panibus eorum obcaecatum.

enim

vent cessa. Et l'tonnement.

taient encore

la barque et le beaucoup plus dans,

55. Et

cm

transfretssent

venerunt in terram

52. Car ils n'avaient pas fait de rflexions sot le miracle des pains, parce que leur cur tait aveugle.

Genesareth, et applicuerunt.
54.

Cmque egressi

essent de navi, continu cogno-

55. Aprs qu'ils eurent travers aborder au pays de Gnsarelh.

le lac

ils

vinreiu

verunt eum.
55. Et percurrentes universam regionem illam
,

54. Et ds qu'ils furent sortis de la barque bitants reconnurent Jsus ;

les

ha*

cperunt

in grabaiis eos qui se

mal habebant

cir-

umferre, ubi audiebant

S- S-

eum

esse.

55. Et, parcourant toute la contre, ils commencrent lui apporter les malades dans des lits, partout o ils entendaient dire qu'il tait.

xxn,


7b
f>6.

W
El quocumqu

-MAHCIJM
")G.

76
Et en quelque
lieu qu'il

introibat, in vicos, vel in villas,

entrt, soit bourgs,

aut civilatcs, in plateis ponebant inlirmos, et deprc-

villes

ou

villages

ils

niellaient les

cabantur cum, ul vel fimbriam veslimcnli ejus langrent, et quotquot langebant

places publiques, et

ils

eum,

salvi fiebanl.

loucher seulement le ceux qui le louchaient taient guris.

malades dans les permit de bord de son vlement; et lous

le priaient qu'il leur

COMMENT ARIA.
Vers.
1.

Et egressus
est, in

inde

amit

patriam
pro,

in

Jesu sapientiam et miracula, et teslantur non hu,

suam

boc

Nazareth. Et sequebantlr,

manils acquisita

conferunlque
(ita

cum

vilitate

artis

sequuntur.

Vers. 2.

Admirabantur
est

in

doctrina

ejus.
;

In

qum obslupescebant itaque Unde huic RtC nihil dicilur de doctrina. Dicentes omnia ? In Graco non est omnta. Nonne iiic est faber. Apud Matthaeum Vers. 5. dicilur fabri films; apud Marcum ver faber cum arGraco
nihil aliud
:

secundm Scriptura morem consanguinei appellantur) et unde incitari deberent ad divinam credendum virtutem, inde scandalizantur.
;

lialrum ac sororum

Olendiculum

fil illis

qud occasio deberet essesaluiis.

illis

Vers. 4.

Et dicebat
est

Jsus,

quia non
,

EST PROPHETA. SupCliluit quia. SlNE HONORE, prO

inhonoralus

quod pejus
in

significat
,

enim esse condomo sua

;

ticulo

scilicet,

Me

faber, ut inlelligamus

utrumque
cerla

lemptum. Nisi
in

patria sua

et

in

et

esse dictum
fabrilis artis

et

qud

erat faber, personaque

cognatione sua. Quamvis eliam extra patriam pro-

significatur per arliculum.

satisfiat curiosis

Hinc aulem
i'e-

phetae
niler

quandoque despieiantur, quia tamen comrou-

habemus unde
cerit Jsus

quaerenlibus, quid

conlemnuntur prophetae apud suos, ide Dominus

usque ad

tricesimum annum. Yacabat

dixit, nisi in palri, cognatione et

domo su

ad spe-

enim

exercitio fabrili.

Et hoc vald congruit

tesli-

cialiora

semper descendens.
;

monio humano qud non vacavit litteris, non scientiis, non doclrinae legis, ut cert cognitione scirent omnes compatriote qud scienlia ejus non erat humaniis acquisita. Unde concives obslupescunl non
,

Nota prseierea Jesu mansuetam responsionem

refert injuriam injuriae
;

non

sed

communem

conditionem
revocat, ut

prophetarum

cum patriissuis ad memoriam

vel sic resipiscant. Ratio

in

quare non honoratur propheta

solm de miraculis

sed de sapiemi (hoc

est,

de

su patri, est quia morale est animis subjectis pas-

scienti divinorum) quae apparebat in

Jesu. Filius
,

sionibus minus libenter praeferre sibi ipsis pares vel

MarI/E et frvter Jacobi et JosEpn

pro, Jos

et

inferiores;concivilitasautem reprasentat concives velut pares aut viliores, et

JUM3 ET SlMONIS? NONNE ET SORORES EJUS HIC NOBIScum sunt? Et scandalizabantur in illo. Qui aliis erant testes de visu qud scienti Jesu non erat hu-

communiter homines, paucis

,

virtute prsedilis exceptis

aguntur passionibus

et

propterea renuunt honore praeferre sibi prophetam

mano

studio acquisita

videntes
;

eum plnum

sapien-

concivem aut domesticum.

Vers. 5.
facere.

tiae et gratiae

miraculorum
et

unde debebant moveri

,

ad credendum
dere, nec

laudandum Deum

inde moti sunt

Et non poterat ibi virtutem ullam Non ex defectu poieniise sed ex impedi,
;

ad cadendum, inde ruerunt. Yer

donum

Dei est crealiis

menlo, im repugnanti objecti

potenli

est

enim sermo de

datum omnibus. Concives vident cum

non

absolul, sed ordinari.

Nam

sicut po-

Fabkr, filius Marine. Anliqui codices Vers. 3. aliquot babent, fabri filius et Mari, suffragantihus et Graecis. Verm in aliis erat scriptum : Nonne hic est
faber Me filius Mari ? Atque hanc quoque scripluram reperimus in vetustis Latinorum exemplaribus, nominalim in Corsendoncensi. Deinde annotandum est, Graecum arliculum utrobique esse appositum, c ri/.Ttav uo; Mapia, id est, Me faber Me (Mus Maria'. Praterea vel ex hoc loco licet colligere, niliil referre, Mariant dicas more Hebraorum, an Maria more Gracorum qu de re multis verhis disceptat Yalla. l'ostrem nolandum et hoc, apud Matthaeum non fabrum vocari Chrisluni, sed fabri /ilium. Hinc accipimus illum et patris sui legalis exercuisse artem. Cur enim hoc recusssel nostr causa Dei Fdius, qui ne erneem quidem recusavit, neque Paulum taniin videlicet apostolum puduit opra manuaria parare, quo viciiiarel. Quanquiun non inficior, in Graecis verbis faeillimum esse lapsum in ts'x-ovo; ul;, et te'ktbv o u;, nisi quod parm api adhaeret Mari. Proinde curalum est Spiritu sancto ne multa proderenlur lilleris de rbus externis Domini Jesu, veluti de forma habiluque corporis, de cibis ac veslibus, ne menlibus hominum ad superstitionem pronis daretur occasio; quandoquidem ex hoc qud EvangelistDe tradunt Jesum fuisse fabri (ilium ac fabrum ipsum, exorlum est genus hominum, qui jesuit vocari volunt, qud in monasteriis fabrilem artem exerceant, malleumque gerunt pro insigni cm incertum sit qud genus fabricae exercuerit Joseph ac Dominus. Sunt enim fa; ,

bri aurarii, argentarii, aerarii, ferrarii, lignarii, et lapidarii.

Miror non exslitisse, qui grant inlonsum , aut qui summam tunicam gestent inconsulilem. Ad harum rerum imilationem non invitavit nos Dominus, in quibus ipse se gessit ut unum quemlihet numro mullitudinis, nec hinc Jesuit Didici meremur sed si auscultemus illi dicenli scite me quod mitis sum et humilis corde, et invenietis requiem animabus veslris. Qui gratis docent Evangelium, qui pro conviciis et calumniis reponunt salutiferam docirinam, pro malefaclis beneiieentiam, qui nusqumspectantad emolumentum aut gloriam suam, sed proximorum commodum ac Dei gloriam in omnibus babent pro scopo, in bos magis competit Jtsuitarum engnomen. Et Joseph, \u<sr,, id esi, Jos, legit Lauremius. Nonnulli codices habebant twcmrc, id est, Josetis, juxia Grcam inflexionem ut Craies, Cratetis; Chrmes, Chremetis. Vers. A. Quia non est. Quia de suoaddidit, cm nicapillitium
;
:

sitopus. Sine honore, np.o;, id est, inhonoratus, sive contemptus. Cui contrarium est vtiu.c; sive tI^io?, id est, in pretio habitas. Et in do.mo, et in cognatione
hil

sua.
tio,

in

Communissimum enim est patria, deinde cognaproximum domns ac familia. Deinde a jditur, et cognatione su, Grac et inler cognatos.

Vers. 5. Nisi paucos infirmos. Lainitaiis ratio postulabat ut adderel quod, nisi qiw.l. Deinde infirmos, Graecis est iffo&rwtf id est, advenu valeludine
labjrantes.

Vers.

7.

Et convocavit,

Graec, ad.vocat, siv


77
lentiae nalurales

COMMENTAKIA. CAP.
non possunt proprios
,

VI
sustentationis
,

78

cffeclus pro-

autem ad ollicium
cessa est.

itinere
in

conje%.

ducere
riae

nisi in patiente disposito

ita potenliai

ordina-

Non peuam

non panlm, neque

zona

ad curaliones et miracula non possunt producere

:

Non hoc

loco

privt apostolos pretio

rerum

et ali-

effeclus nisi in patiente disposito per fidem

istis

quae quia

menlis, sed lanlm ordinal, ac disponit de ilinere

Nazarenis deerat, ide dicilur qud non polerat

eorum ad praedicanduiu. Non absolut prohibet

dere
aes,

possi-

virtutem ullani lacre. In Matthaeo exprimilur indignitas

sed dicit, in zona, quod clar sonat aeream

in sacculo seu

concivium ad suscipienda miracula. Lege

Evan-

pecuniam quae portatur

ceamenta. Solutio

crumenis. Sed

gelium, et invenies fidem indigentium miraculorum

calceatos sandaliis, Matin.

est,

10, dicitur neque cal-

ope concurrere ad miracula. Et propterea incredulitas contraria dispositio

qud ;apud Matth. duplicata

assignatur ad susceplionem

calceamenta inhibentur hic ver mittuntur calceati

sandaliis, juxta illorum

miraculorum muhorum. Paucorum enim des pauca

meruit miracula, communisque incredulitas indignos
reddidit mullitudine miraculorum. Nisi
;

morem. Non enim

,

fecit

eos

vendere calceos

et

emere sandalia

cm ab

univers

addenda

est

evangelic doctrin discrepet sollicitudo circa figu-

conjunclio qubd.

ram calceorum
causat

vestis et
tali

cujuscumque opeiimenti

Vers.

6.
sibi

Et mirabatur, ver admiralione,

indigna siquidem

tantoque doctori est hujusmodi

ex ignot

experimentaliter infidelitate compert in

cura quo nullum simile praeceplum invenilur. Nul-

Nazarenis conlra

omnem

rationem. Propter incredu-

lum enim de colore

nullum de barb aut

quanlitate aut figura vestium,

litatem, pro, infidelitatem eorum. Refertur haec causa

capillis, et universaliter

nullum

ad utrumque,

scilicet,

non poterat

et mirabatur.

Et

si-

de homini indifferentibus corporeis pra;ceptum invenitur Jesu

gnificatur simul indispositioNazarenorum ad recipien-

datum

sicut nec

de differenli

cibi aut

dum
rum,

elfectus

miraculorum. Et circuibat castella

fructum facere
isti

in

pots. Ut etiam per

hoc cognoscamus ipsum esse

circuitu docens. Expertus incredulitatem Nazarenoquaerit

in castellis

Deum
horum

qui fecit omnia, cui

displicet
,

omnia serviunt

cui nihil

per circuitum,

qui universis in toto orbe nationiet singulis

ne culp Nazarenorum
Vers.
7.

posthabeantur.

busleges dabat, omnibus

congruas, nulliali-

Et dabat
,

illis

potestatem spirituum
;

que incommodas

null exceptione alicubi aut

ihuundorim
tune
si

scilicet

ordinariam

hoc est

eflcacem

quando egentes. Ex industri itaque Marcus

dixit

tam ex parte apostolorum qum ex parte cu,

qud misit eos

ceati
;

calceatos sandaliis

prout erant cal-

randorum seu agentium

concurrere fides

pro

ipsis

concurrerent quae

ne erraremus in Malth., inlelligendo Jesum

concurrere debent. Ex parte enim aliorum debebat

;

prohibuisse calceamenta.
tunicis
,

Et ne induerentur duabus
disci-

ex parte autem apostolorum debe-

ne desipias intelligendo jussisse Jesum

bant eliam concurrere quaedam, puta oratio et jeju-

pulis, unic

tanlm veste indui

,

sed prohibet indui

nium. Unde non potuerunt ejicere d.Bmonium, de quo

vestibus mutaloriis

et

propterea ejusdem speciei

Dominus

dixit

Hoc genus dmoniorum non

illis

ejicitur

vestes duplices inhibuit, scilicet tunicas, alteram in-

nisi in oratione et jejunio.

duendo
ne quid tollerent
,

et

alteram servando ad induendum loco

indui pluribus indumentis
;

Vers. 8.
in

Et pr.cepit
,

prioris.

Non prohibebat

vu

nisi

virgam tantum
est

Malth. 10

dicitur nec vir-

nam ipsum Christum

menta ejus

constat pluribus

usum

esse investilitte-

gam. Solutio

qud virga ad oicium defensionis

delnsiva) inhibita est
;

dumentis, ex eo qud milites diviserunt

in quatuor partes. Haec

sibi

(sicut et caetera

arma

virga

omnia ad

accersit, praesenlis temporis.

morosulus,

dm hujusmodi sectamur

Reclamabit aliquis forte minutias, cur

cap. 12, interpres vertit caligas. Veteres

autem non

potis advocal, qum convocat, et cur advocat potis qum advocavit ? Cui totidem respondebo verbis, cur convocavit potis qum advocavit, et cur advocavit

magis qum advocat ? quod posterius ut elegantius est, it:t scriplum ab evangelist. Vulg., et vocavit. Binos. Eleganter expressit interpres Latinus, cin Grc sit, duos duos, hoc est, per paria, sive per juga, ut intelligas omnes duodecim fuisse missos, sed sena juga. Quandoquidem et Malthaeus recensens duodecim Apostolorum nomina, binos copulavit. Potestatem spirituum immundorum. Quo vitarerous amphibologiam,

verlimus

potestatem

in

spiritus

immundos.

Nam

po-

testas dicitur

tum

ejus qui habet,

tum

ejus rei cujus

polentes sumus. Vers. 9. Calceatos sandaliis. 2avS).icv Graecis est calceamenti genus, conveniens mulicribus, quod

noverunt hoc caligarum genus quod nunc tegit etiam Unde Caio ilia, sed erat et hoc calceamenii genus. imperatori Caligul cognomen militari joco fuit additum, et caliga Maximini castrensi joco abiit in proverbium, qud calceus iliius argueret il li fuisse pedes supra justam longitudinem. Auctores Suetonius, Ausonius, et Julius Capitoliuus. Postrem Plinius meminit de calceatu equorum, quibus tamen addunlur soleae tantm. Itaque meo judicio frustra quidam hic disputant an sandalia calceorum nomine contineantur, et an Chrislus usus sit calceis, deque duplici calceamentorum gnre, altero quod gestatur in pedibus, altero quod geslatur in tergo, ex hoc colligentes Christum luisse nudipedem, qud in convivio peccatrix unxerit Jesu pedes, et lacrymis humeclatos capillis suis exterserit. Probabile est Christum ali-

plantas pedum modo tuebalur ab injuria, supern ansulis quibusdam aut funiculis alligalum. tito&n'iumi ver, quae frquenter hic vertit calceamenta, inde

quando fuisse usum calceamentis, aliquando non fuisse usum, videlicet prout res praesens exigebat. Alioqui Baptista non proiiunti^set se indignum qui solveret corrigiam cali'eamenlorum Jesu. Nec ma-

nomen habent , quod pedibus subligentur. Unde probabile est evangelistas inter kroftSuam et sandalia nullum posuisse discrimen praesrtim cm hic utrumque conjungat JmoJeWvar nuit**. Caeterm quae hic Graec voce sandalia dicuntur, in Actis
,

gnum

erat olim in calidis regionibus incalceatum inApud lloralium, libri 2 satyr ullim, Nasidienus, qui jam accubuerat, dm part redire ad culinam curaturus reliquum apparalum, poscit so
gredi.
|eas.

Et ut narrt Plinius junior

in Epistol

ad TaeU

79

IN
ut

MARCUM
hune
apostolis

80

ram

sonantChristum ordinsse apostolis servanda,

modum

eundi ad praedicandum
et experienti

sed

lestatur ipse Chrislus,

Luc*

2-2,

dicens

Quando misi
quod
litte-

duo intendil sciliot declarare

bare. Declarare
et

compro-

vos sine sacculo et per, numtjuid aliquid defuil vobis?

quidem

apostolis

modum congruum
eundo ad
prae-

Idem siquidem
est de

est judicium de sacculo et per,

et reliquis.

expeditum

quo possunt
,

licite uti

duabus tunicis

Et intendit ad
,

dicandum
in

inter lideles
:

propterea

namque

subdidit

ram

Jsus per hnec comprehenderc omnia

hoc

est

Matlhaeo

Diynus

est

enim operarius cibo suo; haec

,

per specificala, omnia quae homines pro occurrentibus

necessilatibus ilineranlium parare consueverunt ex-

enim verba monstrant qud non praecipiendo

rnanifestando
;

sed

modum

licitum

disposuit talem eundi

cludere, sicut enim

peram alimentorum

iia lenlicu-

lam vinariam (cujus non meminil)exclusisse

tur,

inlelligi-

modum sciebat enim meliorem supererogationis modum esse, ut ex proprio are viveret praedicator, ne
aliquem gravare ut apostolus Paulus
fecit, et

cm eadem

sit ratio, et sic

desimilibus. Et sicut

exposuit

indumenta, calceos baculumque sustentationis concessit, ila

verba Domini esse non praeceptum sed licentiam. Experienti

pileum concessisse

intelligitur, quia
,

eadem

autem comprobare miltendo tune de

tali

facto

est ratio; adimit

enim quaecumque

sunt profutura

apostolos

modo

ut facto experirentur nihil sibi

et

famae,

sili,

deiensione ac mutatione, concedit autem

desse sic euntibus

qum
sit

utile

ad praedicationis

in praesenti opportuna.

Nec

intendit Jsus praecipere

ollicium alque fruclum

servare hune

modum.

Avunculus cm absque soleis studeret, conscensuunde prospici poterat Vesuvii montis incendiant, post soteas. Apud Platonem autem in convivio Arislodemus, ni fallor, admiralur Socratem soleatum ad Agalhonis convivium accedere, positurum ulique in accubitu calceamenla. Et apud priscos aliter discumbebant in conviviis qum hodi discumbimus. Ad haec videlur id olim hospilalitatis fuisse, convivae aut hospiti anle discubitum lavare pedes. Superest scrupulus de dissonanti Matthaei 10, apud quem Dominus velat ne iluri ad praedicandum evangelium gestent calceamenta, cm diversum scribat llarcus. Ad boc non absurde respondent quidam, apostolos non fuisse prohibitos in pedibus gestare calceamenta, sed in sarcinis. Videmus et hodi roorem esse, praesertim apud Hispanos, ut famulus hero gestet logam humero pulchr complicatam, si forte oboriatur pluvia. Eoque non absurde Baptista pronuntiat se indignum qui bajularet calceamenta Jesu.

tum

rus locum

maternis, aut etiam ex opificio nonnihil habuisse suum. Alioqui quomod legitur Nazareth eommigrsse Capharnaum, ibique habuisse domicilium, si nec domum habuit , nec suppellectilem ? Quin et illud probabiie est Christum fuisse mundo honestoque amiclu. Alioqui milites non fuissent inter se partiti laceros pannos. Porr quod spont dabalur ab amicis opulentis, aut piis mulieribus, mullm abest mendicilate. Nec urget quod ipse dicit Filium hominisnon habere ubi caput suum reclinet. Siquidem hic sermo non propri pertinet ad inopiam, sed ad omnia in

quibus
quiescit.
est,

hominum mundo deditorum animus conHoc autem

in affectibus

silum est, non in

periculosior

rbus externis. Affectus autem

gloriae

Quid sequantur, qui hoc ipso videri volunt homines apostolici et evangelicae perfeclionis qud privatim ac publie mendiaffectus divitiarum.

qum

cent, ipsi viderint. Cert

mendicsse

Verm

simplicius est dicere, Christum discipulis adliuc rudibus crasso more loquendi voluisse persuadere, ut absque sarcinulis et impedimentis aggrederentur praedicandi negotium, nec alla de re solliciti,
nisi

volum est. tamen constat Dominum

nusqum legimus Dominum quod enim afferunt de Samaritan friSic potuisset quivis rex mendicare. Nec
:

bibisse, sed quaesivit occa-

sionem insinuandi mulierculae quis esset. Nec usqum legimus apostolos mendicsse, nec ut id lacrent

ut annuntiarent

regnum clorum. Nec puto

unqum
se

Cliristo fuisse displicilurum, si quis apostolorum, vel

itineris asperitatem , vel ob pedem offensum, usus fuisset calceis. Eodem sensu vetuit ne quem salutarent in via, per hyperbolen summum studium accelerandi negotii signilicans. Sic 4 Reg. 4. Helizaeus, mittens famulum cum baculo suo, vetat ne quem obvium salutet, non hoc sentiens ne cui dicat salve, sed ut qum maxime properaret. Itaque haec ad liiteram urgere tendit ad superstitionem. Paulus, ille insignis Evangelii praeco, 2 Tim. 4, jubet sibi remilli

virlus

est,

Domino jussos. Ne pauperlas quidem per quemadniodm ne opulentia vilium.

,

ob

in

penulam Troade relictam, praelerea libros praesertim membranis descriptos. Hoc plus est qum babere

calceamenta mutatoria. Non est igilur evangelicae perfeciionis Christum in externis anxi exprimere. Non venil in munduni, ut doceret nos quoinod oporteat
calceari aut vestiri. Simili studio, quo Christum i'aciunt nudipedem, faciunl et mendicum. Pauperlas convenit Chrislo, mendicilas derogat illius dignitati. Mendicitatem enim nulla res excust, nisi inevitabilis ncessitas. Eoque ponlilicum conslitutionibus cautum est ne quis ad presbyteri gradum recipiatur, nisi pasit unde vival. Quam ob rem? Ne per inopiam adigantur ad mendicitatem, quae derogat sacerdotis dignitati. Slulta ver constitulio, si mendicilas est pars evangelicae pei i'ectionis. Paulus apud Corinthios ne mendicaret, non dico ostialim, in diversoriis et in navibus , sed ne quid peleret quoquam , noctu consuit pelles in usum tabernaculorum. Christus in egenos erat benignus, lantm abest ut ipse mendicaret, ac inlerdm mittit apostolos ut emant cibum. Nec dissimiie veri est, Dominum ex bonis paternis ac

Est autem duplex paupertas altra quae suppeditat frugalem victum, nihil habens superfiui. Huic pulchr convenit cum evangelic philosophi. Est altra quae urget ac premit, ac frquenter ad graviora scelera sollicitt, qum diviliae. Proinde Salomon , Proverb. 50, utrumque pariler deprecatur, divilias, quia nonnunqum gignunt oblivionem Dei, paupertatem, quia sollicitt ad furandum et ad pejerandum nonien Dei, quod ulique blasphemiae genus est. Verm ad multa alia pertrahit inopia, quae non commmort Salomon, ad sacrilegia, ad venelicia, ad lenocinia, ad lalrocinia, ad parricidia. Laudandi igiiur qui divitiis sine fraude quaesitis rect ulunlur; et laudandi sunt, qui paupertalem adaclam patienter alacriterque l'erunt. Nec viluperandos arbitrer, qui spontaneam paupertalem amplectuntur, modo ea conducat ad parandum ac propagandum regnum Dei, rejicienda, si officit. Sunt item qui nolunl Christum
exercuisse palernum opilicium, qud taies operae retrahant inlenlionem menlis ah iis quae propis faciunt ad regnum Dei, velut studio theologiae, contemplatione rerum clestium, pure orando. Verm ab hoc impedimenlo nihil erat periculi Chrito, nec Paulum avocavit ab Evangelii negotio, quod consuit coria. Fateor tamen illis rect concedi olium, qui sese loto peclore parant ad praedicandum verbum Dei.

ratum

Verm an hoc otium mereantur qui nihil aliud qum canunt, aliorum eslo judicium. Apud veleres
laicorum erat cantus, quae nunc summa sacerdotum est religio. Postrem sunt qui contendunt aposto-


81

COMMENTAKIA. CAP.
Vers.
10.
illo

VI.

82

IllIc

manete donec exeatis inde

ungebant oleo multos .icROS. Credendum est prcepto Jesu eos hoc fecisse
;

scilicet

de

oppido, civilate seu villa; muiationem

non enim

fas est

credere
haec

enim

hospitii prohibet.

ex proprio sensu usos fuisse unctione.

Verm

Vers.
stris, in

H.

Excutite

pclverem de

pedibiis ve-

unclio non sacramentalis intelligitur, qualis est unclio

monii

privalio

testimomum illis. Hoc est in signum lesiitum quod non ex vobis sed ex illis procedit luin quod nihil divinae grali apud illos
,

extrema qu ulitur Ecclesia

sed initium quoddam.

,

Apparet quod oleo utebantur ad sanandum

non ad

sacramenlum ministrandum. Apparet quoque qud

stalim sequebatur sanitas
virtus olei sananlis.
;

commune vobiscum habebunt inregnoccelorum.sicul

vos nec pulverem habetis eoruni. Scito apud Graecos
posl
liaec

alioquin

non

fuisset cognila

verba subjungi

Amen
tibi

dico vobis, tolerabiIN DIE JUDICII

Vers. 14.
titulo

Et audivit rex Herodes.

,

Iste

Herodes

LIUS ERIT SODOMIS AUT GoMORRHIS

QUAM

non erat rex

sed potestate

ad differenliam

civitati illi

Ne

mirabile

videalur tolerabilius
civitati

Herodis rgis, qui

islius,

fuit

rex etpater Arcbelaiet Herodis

fore in die judicii

Sodom

el

Gomorrhae qum
,

qui tetrarcha et non rex dicilur apud Mat-

refutanti

aposlolicam prdicationem
:

dislingue du-

thaeum, quia sine regio titulo princeps erat partis

regnipatris sui. Et isie est qui poslea illusum
veste splendid remisit ad Pilatum.

pliceni gravitatem peccaii

alteram ex parte conver-

Jesum
et

sions,

et

hinc graviora non dubites fuisse crimina

et

Sodom
Christi
,

Gomorrhae
est

alteram ex parte aversionis

Manifestum

enim

factum

est

nomen

ejus

et bine gravius

crimen refutanlium Evangelium

:

DICEBAT QUD JOANNES BaPTISTA RESURREXIT A MORtuis.

tanqum dicentium Domino Deo

Recde

Putavit
in

Herodes
;

animam Joannis

Baplislac

nobis; scientiam viarum

tuarum nolumus. Rurss

inlrosse

Jesum

hune enim ingressum

spiritus Joannis

appellat

crimina

Sodomorum

considra esse contra

humanum
,

resurgere

mortuis

non corporis ejusdem resumad hanc

bonum; crimen autem refulantium Evangelium esse spei et contra bonum divini ordinis scilicet, fidei
charitatis in

ptione

sed qud

denu

vitam venerit sub

Vers. lo.

alio corpore.
,

Cbristum.

Alii autem

supple nonnulli, dicebant

Vers. 15.

Et

cemonia multa ejiciebant

et

quia Helias est. Alii vero dicebant quia propheta

los emisisse vota, videlicet illa tria substantialia. In cujus manus? Haud dubium est quin in manus Christi abbatis omnium supremi. Utinam ea polis studeamus aemulari in Christo, quorum imitatio reddit beatos, et quibus aposloli Dominiim imitantes ver magni fuerunt, et in quibus beatus Paulus profitetur se imitatorem Jesu Christi. Quid prodest non gestare ors in zona, si gestes in linteolo, aut si habeas pencs receptores depositum? Quid autem magni est, si pro sandaliis habeas calceos supern fenestratos Quantus porr numerus est eorum qui ide profiten!

ederent ac biberent qu apud illos essent, quibus annuntiabant Evangelium. Praestat igilur me sententi tropum in omnibus accipere, ut inlelligamus ista non simpliciter prohibila ; aliocessil, videlicet ut

tur

paupertatem

ut

effugiant

paupertatem

Aut

qui nec iodi fas esset ecclesiasticis aliquid horum in via tollere, sed Dominum voluisse suos aposlolos in legatione evangelic liberos et expedilos esse ab omni sollicitudine, quae lorquet alios peregrinationem inituros. Provident sibi de commeatu, armant se calceis ac veslibus adverss injuriam cli, baculo adverss vim hominum, inslruunt se viatico ne quid desit nimirm hoc est xs in zonis, commea;

etiam ut accepta abbati possideant opimas divitias? Professio trium votorum non affert perfectionem evangelicam, sed imitatio Christi. Sic enim audit adolescens qui jubetur vendere omnia et dare pauperibus, et veni sequere me. Paulus autem Corinihios hortatur, ut ipsum imilentur, queinadmodm ipse imitabatur Chrislum. Sed in quibus? Noc paul ante expressit Usque in hanc horam, inquit, et esurimus, et sitimus, et midi sumus, et colaphis cdimur, et instabiles sumus, et laboramus oprantes manibus nostris. Muledicimur et benedicimus, perseculionem patimitr et sustinemus, blasphewamur et obsecramus, tan:

lus in per, calceamenla et altcra tui>ica in sarcinis,

baculus ad pugnam apparatus. Sed conceduntur quia nec impediunt iter, nec conceditur et virga, non aliquid addunt sarcina; illa gravis quae gestaur ad pugnam, sed quse sublevat euntem, et lassiim recrt. Fortass nec illud fuisset piaculum, si quis apostolorum forte habuisset aliquid nummulorum in crumenul, sed ista Dominusapud Mattha?um prohibet possideri, hoc est, sollicita providenli parari tanqum ad Evangelii preedicationem necessaria. Quemadmodm non violassent prseceptum Domini, si cui forl obvio dixiset

sandalia in pedibus,

qum purgamenta

hi'jus

mundi

facli

samus omnium,

propter ipsumusque adliuc. Similiter Petrus apostolus, adhortans ad imitationem Christi, non commmort cibos, vestes, aut pedes incalceatos. Sed quid? Qui peccatum non fecit, nec inventus est dolus in ore Jesu. Qui cm malediceretur, non remaledicebat, cum patereiur, non comminabatur, etc. Sed hisce de rbus jam Elus satis opinor. Est aller scrupulus de virg, quam
tolli,

sent ave, nullo susceplae legationis dispendio. His igitur iropis animorum sollicitudo adimitur apostolis polis qum res ipsae interdicuntur. Vers. 11. In testimomum illis. Addant hoc loco Grci codices, an rect nescio Amen dico vobis, tolerabilius erit Sodotnis aut Gomorrhis in die judicii,

et Lucam 9 vetat hic concedit. Augustinus, ut elabatur c qusestionis angusti, confugit ad allegoriam ; ut acci-

ominus apud Matthaeum 10,

piamus virgam prohibitam, quae ad defensionem corporis gestaur viatoribus, sed virgam potestatis Vivendi ex Evangelio concessam. Hoc commentum e valet, ne nihil responsum esse videatur. Atqni ducaetera simpliciter ac citra allegoriam accipianlur, subito virgam acciperc pro potestate evangelic. Deinde quid opus erat hoc sub

illi. Verm haud scio an id sit ex Mathc transcriplum. Quod in Marco, qui fer consentit cum Mallha?o, nisi quod brevis narrt, frequentis accidit. Quanqum consentiunt Graecorum exemplaria, quae quidem inihi videre contigit. Vers. 13. Et uncebant oleo. Hinc nalum apparet, quod hodi s;icro oleo unguntur periculos laborantes, non perinde ut revalescant, atque ut tutis emigrent cujus rei meminit et Jacobus.

qum

civitati

thaeo,

rum

est,

cum

Et audivit rex Herodes. Quidam 14. Grci codices addunt famam Jesu? aliunde, ni fallor,
Vers.
adscriplum. Vers. 20.

aenigmale virg concedere, quod aperlis verbis con-

Herodes autem metuebat. Enim

le-


83
est, quasi nus ex PROPHETis.

, , ,

IN

MARCUM

84

Harum trium opinionum

de Jesu, prima super migrationem spiriis de corpore in corpus fundatur. Et nescio unde ortum habuerit
migratio
talis scilicet in

mullum populi concursum ad Joannem Herodes addixit Joannem carceri.

Vers.
ralio

20.

Herodes
, ;

enim metuebat.

Redditur

hominem contemporaneum.
propheliam
Malachiae
,

quare Herodias non poterat Joannem occidere.

pro, observabat, eum
et L1BENTER
;

Secunda
adventu

autem

super

de
an

Et custodiebat
MULTA FACIEBAT

et

audito eo
Hi aCtUS

Heliae. Tertia

ancipitem habet sensum

EUM

Al'DIEBAT.

significelur

unum

ex prophetis redisse juxta tradilio-

virtulum qui narrantur de Herode, intelligendi sunt

iieti
;

nes quorumdam philosophorum de circulo animarum,

juxta
;

verbum Domini

appellantis

Herodem

vul-

an

significelur

quod Jsus
hoc

est

propheta similis anliquis

pem

et

lestimonium Matthaei qud Herodes volens

timuit populum. Fict ilaque

prophetis. Et

si

signilicatur, rationabilior caeteris

Joannem occidere

He;

haec opinio fuit.

Vers. 16.

Quo
,

rodes exercebat hos virtulum actus erga Joannem

audito Herodes ait

Quem ego
altra pro-

ob quam ficlionem non poterat

Herodias occidere
refert apparentes

DECOLLAVI JOANNEM HIC A MORTUIS RESURREXIT. DeSUnt

Latinis duae dictiones, altra

Joannem ut
actus.

volebat.

Marcus enim

verbum

est,

nomen ipse, puncto tamen intermedio. Ita qud legendum est quem ego decollavi Joannem hic est
,
;

Vers. 21.

Et cum
sui;

dies opportunus accidisset

in Graeco habetur
;
:

Herodes natalis
Herodes

Quando

et deinde subjungitur,

ipse mortuis resurrexit.

dixit

Et

in nalaliliis suis

coenam fecit, pro, faciebat,

haesitando

non definiendo

Herodes haec verba

principibus, pro, primatibus, et tribunis, qui praesunt

mille.

ut palet apud Lucam.

Vers. 17.
inserit

Ipse enim Herodes. Incidenter evangelista

mortem
millia

Joannis. Constat

fuisse

prop festum pascale

Joannem decollatum quo satiavit Dominus

,

Vers. 22. Vers. 25.

tins.

Recumbentibus pro accumbentibus. Volo ut protinus. Superfluit

,

pro-

quinque

hominum ex quinque panibus

Christi

inter

quod etbaptisma
fluxit,

Joanne plusqum biennium

Vers. 26.

Et

contristatus est rex. Monstrat

et

ut collato Joannis evangelio patet, supputando

Herodes se invilum coactum religionis vinculo

reverenli convivarum,
fieret injuria si

numerum solemnitatum
Herodiadis hujus genus
filia
,

pascalium quarum Joannes

tanqum etiam
;

ipsis teslibus

meminit. Propter Herodiadem. Dubium est apud nos

tradente Josepho qud fuit
,

non servaret promissa

ut sic populus
aegr

audiensqud invitus occidisset Joannem, minus

ferat Joannis

Aristobuli fratris Archelai

Herodis et Philippi
histo-

necem,

et

fer

excusatum habeat He-

testante

autem Hieronymo, secundm veterem

rgis

rodem.

riam fuisse filiam

Aretae Josephus certus est

;

auctor, vtus histori incerta

diata ab
dicit

praeter

hoc qud repu-

Contristare, pro, Vers. 27. Sed, pro

Vers. 26.
,

rejicere.

et protinus,

misso spicula-

Herode filia

fuit rgis Aretae.

Rurss Josephus

tore, pr/ecepit,

scilicet

rex afferri caput ejus in

hanc Herodiadem uxorem

fratris

fuisse

non

Philippi

disco. Superfluit indisco, sed desunt trs ali dictio-

sed allerius Herodis sed ex

aller
ali

quoque Herodis Tetrarchae,

ille

nes

llle

autem

abiit. Significatur

enim qud

spicula-

matre. Unde binomius videtur fuisse

;

tor abiit ad

exequendum mandatum.
,

Herodes

vel vocabatur composito

nomine He-

rodes Philippus, vel Phiiippus Herodes. Duxerat eam,

subaudi, uxorem.

Corpus pro, cadaver. Et convenantes apostoli ad Vers. 30.

Vers. 29.

Jesum

renuntiaverunt eiomnia qvm egerant et docuerant.

tibi

Vers. 18.
sed non

Non licet

habere. Vera causa

Nota apostolos singula

,

tam quae egerant qum quae

sola. Testalur

enim Josephus qud propter

docuerant referre ad Jesum, ut bine discant, praedicipi

gunt Graeci et Vulg. non autem, consentientibus et anliquis exemptai ibus. Addidit autem paulsuperis, ipse, ut intelligeremus hune eumdem esse qui Joannem occidit et qui Christo mal volebat, diversum ab eo sub quo fugit Dominus. Siquidem illi miser
exsiincto successit Arclielaus filius, qui post decem annos regno depulso successit frater Herodes junior, cujus hic mentio, regno jam in tetrarchias diviso, inter hune, Philippum et Lysaniam.Sic refert Eusebius in ecclesiasiic Histori, libro primo, capite 8, 9 et 10.

sensus

Chm

esset ingressa filia ipsa

Herodiadis

id

Vers. 23. Licet dimidium, usque ad dimidium. Vers. 26. Et contristatus est rex. Graeca
:

quod per se

liquebit Graeca legenti.

sic

affectus rex, propter jusjnrandum, et eos qui simul accumbebant, noluit eam rejicere sive spemere. Quanqum ex Matthaeo liquet, post, rex,

habent

Et dolore

Et custodiebat,
vabat. Id

id est, conservabat, vel

magis obser-

quod indicant ea quae mox subsequunlur.

hyposiigmen apponendam esse, ut intelligas eum non conlristatum propter jusjurandum, sed propter jusjurandum ac propter simul accumbentes noluisse frustrari puellam, cm Joannem vellel incolumem. Nec est hoc loco. Noluit eam contristare. Quemadmodm in
Matthaeo Xuimaflat, sed sTTiaai, id est, rejicere sive repellere, quod miror cur Laurenlius vertendum putrit fraudare aut frustrari. Misso spiculatore, toffTsXa; ttsicwVers. 27. XaTopa. Evangelista Latinam usurpavit vocem, mutat vocali cm prima spiculaioris sit longa. Ac mox, ubi Vulg. habet caput, Graec est cadaver. Qu* egerant et docuerant. Graecus Vers. 30.

Vers. 21. Herodes natalis sut... Graec, chm Herodes nalaliliis suis cnam faceret, sive in nalalitiis suis convivium exhiber et. Pkincipibus, (/.e-jtsraai, primatibus sive primoribus. Quo verbo usus est et Suetonius in Caligul Caesare, Regem etiam regum et exercitatione venandi et convictu megistanuni abstinuisse. Et
tribcnis. Graec sonat eos qui millenis praeiecii sint, ut militum tribunos intelligas.

Vers. 22. Filia ipsius Herodiadis. Sermo Graerus habet amphibologiam. Potest enim et hic ac-

sermo geminat conjunctionem,

et

qu
:

egissent,

et

qu

docuissent.

Vers. 31.

Venite

seorsum. Graec

Venite vo*


85

,,

COMMENTAI*! k. GAP.

VI.
:

86

catores ad prcelatum referre et quae egerint et quae

discipulorum legenda est interrogativ

non ad

si;

docuerint.

gnificandum interrogationem
Requiescit epusillum,cIc. Providet|)ius
,

sed impossibililatem

Vers. 51.

consuelo enim

modo

loquendi significant non habere

tanlae turbae quia

ac prudens magister discipulis de aliquantul quite

instruens praelatos quid agere debeant
suis.

modiim providendi
pecuni
;

carent

tant

cum

minislris

cni tamen debuissent exhibere se promplos

jussa
,

ad

exequendum
Vers. 59.

supplicando ut Jsus provi-

Vers. 52.

Et ascendentes
significalur
;

in

navim abierunt.

deret.

In Graeco non habenlur ha 1res dicliones, ascendentes

in navim,

Secundum contubernia. In Graeco

pro
super viridem

nec habetur abierunt, sed,

abiit;

abiit.

Italegendum
abiil

habetur, convivia convivia. Et significatur, per diversa

convivia.

est
is

Et

enim de Jesu qud

Super viride foknum

desertum locum

deest navi, seorsum. Significalur

lierbam.

qud Jsus

abiit navicul in

locum desertum, qui erat

Lucas
dicit.

Vers. 40.

Et discubuerunt

in

partes. In Graeco

in territorio civitatis Bethsaidae, ut

habitur areot areol. Et significatur per diversas

areolas.

Per centenos et quinquagenos. Ordinem

tripliciler scilicet
,

Vers. 55.

Et cognoverunt;

deest eum, scilicet,

discumbenlium describit Marcus

disjunclione locorum per

Jesum
non

cucurrerunt itxuc, pro, concurrunt; et prjsillum; ubi patel

diversas areolas

hoc est

venerunt eos, pro comenerunt ad

significatur istos concurrentes

qud

diversas partes prati disjunctas propriis snlcis,

quemet di-

ad Jesum

praeve-

admodm

arcolae

hortorum distinguunlur,
;

nisse

descensum Jesu de navicul, sed qud convene-

versilate conviviorum

hoc

est
et

qud erant

distincti

runt ad Jesum jam existentem in deserlo.

Vers. 54.
erat,

Et

velut per diversas

exie.ns
,

mensas,

demm

diversitate

de secretiore Ioco jn quo

numeri

hoc
et

est,

qud

aliquse areolaa

erant capaces

unde

et

Lucas dicitqud excepit eos. Significatur

et suos

cenlum,

aliquse capaces

quinquaginia, vel polis

enim qud Jsus, quamvis scquestraverit se

in

qud aliquod convivium

coram Jesu non
fuisse

erat

centum

et aliquod quin-

discipulos turbis, videns tamen tt ad se concurrisse

quaginia. Eldescripsithaecevangelistautcognoscamus

desertum, non divertit ab

eis

sed exivit ad eos

confusam comestionem
ac quiescenles

sed

sed excepit eos. Sicut oves non habentes pastorem.

ordinat dispositos sedentes

omnes

Magna

indigenlia significalur per

hanc similitudinem

comedisse.

oves enim vald egent pastore.

Vers. 41.
,

Intuens
;

in

coelum ut omnes vidrent

,

Vers. 55.

Et cum

jam hora multa fieret

pro,

Deo

fieri

miraculum

ut exterioribus artibus testaet recognoscere, et

facta esset. Significatur

enim tarda

diei

hora ad quam

etur se

omnia Deo habere

simul

protracius fuerat sermo doctrinae. Jam hora

prm ter-

intuentium animos ad
Propriis

Deum provocaret. Fregit panes.

gladio.

ut

deest, multa.

manibus melis scindendo qum

et piscesipsos

Et

Vers. 56.

pro
,

In

proximas,

pro, circumjacentes
,

frangendo multiplicabat, et hoc ad evidenliam miraculi.

VILLAS ET VICOS, EMANT SIBI CIBOS

prO

panes

QUOS

Unde etiam

manducent

quod enim manducent non habent.

sollicitudinis.

Vers. 45.
reliquias.

Et sustulerunt reliquias. Superfluit

,

ipsemet

divisit.

Rationem enim reddunt suae

Vers. 57.

Et respondens

Fragmentorum duodecim cophinos plenos

ait illis

Date

illis

et de piscibus.

Ad cumulum

testimonii patrati mira-

manducare. Praecepil hoc sciens luturam executionem

culi voluit Jsus tt

cophinos fragmentorum superesse.

quam
El
:

discipuli impossibilem

reputabam. Et dixerunt

Vers. 44.

Erant

autem qui manducaverant

ECNTES EMAMUS DUCENTIS DENARUS PANES; ET DAbimus pro, demus, illis manducare Responsio haec
, .

deest, fer, quinque

millia virorum.

Adverbium

fera

ad

numerum quinque

millium refertur.

ipsi

seorsum, id est,

soli,

hoc

est, dimissis caeteris;

quemadmodm

xa' |aurv esse dicilur, qui solus est et

absque arbiiris. Vers. 55. Et viderunt eos abeuntes. Graec est : Et viderunt eos abeuntes turb, et ugnoverunl eum; ut priis pronoiuen ad omnes communiter peilineat, posierius ad Christum solum. Vers. 55. Et cum jam iiorv multa fieret. Graeci sermonis sensus est Cum jam admodm lempestivum esset sumere cibum. Nam ex aliis evangelislis apparetjam diei vesperum appelsse. Vers. 56. In proxuias villas, in ciratmjaien/es agros. El quoniaiu ex agris niliil emilur, nisi villae sint, vertit villas. Nain vill domus sunt in agro. Em\nt sili cibos, emant sibi ipsis panes. Nam Hebraei onme edulium panis nomine compleclunlur. Quos manducent. Pro hoc Graec est Nam quid edant non habent. Eiiam nov posiluin est. Vers. 57. Date illis manducare. Graeci addunt vos : alque ita habent antiqui codices Latini Date illis manducare vos. Et dabimus, Graec, demus. Sers. 59. Secintum contubernia. Graec, id convivia comivia , hoc est est distribnth conviviis

ut ante dixit, duos duos. Laurentius mallet manipulalim. Super vikide foenum, in viridi herb. Et discubuerunt in partes. Graec , Vers. 40. Et discubuerunt prasi prasi. Dicuntur aulem prasi herbaria , cujusmodi sunt arcolae hortum irpowov

eniin viride. Ca'term cl hoc prasi prasi , et illud convivia, convivia, diclum est juxta proprietalem ser-

monis Hebraici. Ad quam formam multa annotavit divus Augustinus in libris quos scripsit de Tropis veDcima dcima agno teris Inslrumenti, velut illud uni septem agnis. Et mille ex tribu et mille ex tribu, pro co quod est, ex singulis Iribubus millenos. Per centos et quinquagenos, ad verbum, per centum et per (juinquaqinla. Ut inielligas loca fuisse distincla sulco, aut simili intervalle et pro maguitudine in aliis
:

accubuisse centenos, in aliis quinquagenos. Intuens in coelum, suspiciens sive sub VERS. 41.
latis oculis.

-.':

Et sustulerunt reliquias. Graec Vers. Et sustulerunt fragmentorum duodecim cophinos plenos. Genitivus referri polest vel ad plenos vel ad co:

45.

phinos.

Vers. 45.

Et statim colgit, idem verbum quod

87
Vers.
lnvili

FN
45.

MARCUM
AD ILLOS IN NAVIM
;

88
ET CESSAVIT VENTU8. Omiltit blC

Et

statim coecit discipulos suos.

enim

discipuli recedebant

ab eo; quibus tamen

Marcus verba
Vers. 52.

et gesta inter

Jesum

et

Pelrum.
de panibus;
in Chri-

cavebat consortio nocturno tt mulierum postqum

salurata eral turba. Ascendere navim utpr/ecederent

Non enim intellexerunt

erat enim cor EOftUM obc/ecatum. Nota eliam

sti

se trans fretum ad Bethsaidam. Erat enim aliquanta

distantia deserto Bethsaidae ad ipsam Belhsaidam
,

discipulis post lot

;

miracula visa, adhuc obcaecagratiae tribuere

lum cor
dei,

et disce divinae

donum

h-

versus

quam

jubet

discipulos ire.

Populim

pro

non

visioni

miraculorum.
is

lurbam.
Vers.
significat

Vers. 53.

Et cum transfretassent, venerunt

esse

46. Et cum dimisisset eos. Graeca diclio non

simplicem
dimissionem, sed dimissionem

terram GENEZARETn. Hinc apparet terram Genezaretb.

communem

Belhsaid

et

Capharnaum; qui

benignam qu amicis recedentibus quasi vale dicimus.

Significat

apud Joannem venerunt,

praeceperat Jsus ut irent.

non versus Belhsaidam

deest, in portum.

enim qud Jsus more celebranlium convivia

bnvole eosemisit, in quomaximaJesucomiiasctiam

adrusticos commendatur. Abiit in montemorarf., pro,
ul oraret. Verum hominem se monstrat orando exemplumque aliis praebet post praedicationem, mentem ad Deum levandi. Vers. 47. Et cum sero esset pro, factum essel;
;

Vers. 54.

Et applicueru.nt

cognoverunt eum, pro, agnoverunt eum. Signicatur

enim qud
eis

incolae

recognoverunt eum, utpol

pris

nolum.
Vers. 55.

circumjacentem, regionem illam.

Et percurrentes universam; deest, Non suflicit incolis

:

undesignificalur qud ante solisoccasum dimisit Jsus

agnoscentibus Jesum propria consolatio

sed per uni-

turbam. Erat navis

in

medio mari. Non significalur

,

versam regionem discurrunt annuntiando qud Jsus

qui facit miracula adest. Coeperunt in grabatis
qui se mle habebantcircumferre.
tiant,

mdium
;

per sequidislantiam ripis

sed profundum

eos

mare erant enim 25 seu 50 Joannem.

Vers. 48.

sladiis long terra

apud

Non solm annun-

Et videns eos

sed inchoant circumferre aegrotos in grabatis,

laborantes. Nisi visio,

ad provocandum alios tum ad continuandum cptas

lationes.tum ad inchoandum aliorum lationes aegrorum.

nem
set,

corporalem significaret Evangelista

non

dixis-

qud

ipse erat in terra videns

eos laborantes;
eos, sed uni-

Ubi audiebant eum esse. Non manebat Jsus in uno

loco, sed per

quoniam inluitudivinovidebat non solm

quoniam etiam nocte

regionem discurrebat. Et propterea

aegroti ut ante

cir-

versa quae fiunt in clo et in terra. Nec obstat qud nox

esset,
in

cumferebantur in grabatis
rentur.

eum

loca-

monte

exislentes vide-

mus

naviculas in mariprop laborantes. la remigan-

Vers. 56.

Deprecabantur eum ut
in lectulis,

vel fimbriam

do. Diclio graeca non speciem remigalionis, sed genus

significat

vestimenti ejus tangerent. Opus erat prece quoniam

commune

remigationi et actioni qu agimus

decumbentes
Jesum,

non valebant attingere ad

appropinqusset ad eos
,

naves etcurrus; verm interpres quia Jonnnes explicat

nisi substitisset aut

cm

remigssent stadia quasi 25

ide speciem

vel converso.

Et quotquot tangebant eum,

,

salvi

expressit.

Et volebat pr.eterire

eos, hoc est, dispo;

fiebant. Quamvis tangerent non carnem

sed vesti-

suit gressus suos

ad simililudinem volenlis praeterire

mentum

Jesu, evangelista tamen describens ralionem

talem enim exhibebat se in ambulatione qualis apud

eos erat in mente, scilicet non fixus, non
firm fide.
;

miraculi, dicit

qud tangebant eum

ipse

enim erat

Vers. 49.

Putaverunt phantasma

(non vestis ejus)

suae vestis.

sanitatem donans, mediante tactu

esse

et ex-

Et considra hic quantam multitudinem

significat.

clamaverunt, timentes phantasmaie. Et ascendit

in Matlhseo verterat jussit, sed perperam nam Graec plus est qum jussit, sed coegit, compulit, ut intelligamus eos invitos Praeceptore discessisse, quem sic amabant ut nec punctum temporis possent abesse, quemadmotlm annotavit et divus Hieronymus, qui in Maltlio legit, compulit, non jussit. Annotavit idem Theophylactus et his omnibus antiquior Origenes. Olundit aliquam inepte misericordem vox compellendi durior. Atqui non coegit Dominus, nisi jubendo. Verm ea vox dura commendat nobis et amorem discipulorum erga Dominum et obedientiam. Cm enim lis dulcissimum esset semper adesse Praece:

curatorum evangelista simul

Similiter 2 Corinthiorum 11, Graeca vox sonat, quasi dicas amandare. Vers. 48. Et vidit eos laborantes. In Matthaeo vertit vexatos , alis jactatos. In remigando, v t Xaveiv, quod significat agere ac regere vel navem, vel equum, vel currum , vel simile quippiam. Nam remigare Graecis pe'Taetv dicitur ; Xaveiv gnrale ver-

bum

est.

Et plus magis vald ex abundanti Vers. 51. sive, aM supra moduni.Rurss hic est i;!<jTavTo, quod
,

vehementem

significat

admirationem
,

ut

homo

prae

ptori,

tamen quod jubentur faciunt, non responsantes , secs qum vulgus discipulorum solet, qui et libentor absunt ab oculis magislri, et si quid imperatur adversum affectibus ipsorum, excusant responsantque.

admiratione non sit apud se; et tamen in Graecis codicibus additur xai ap.a'(ov et admiranlur ; velut interpretur evangelista quid dixisset t<rrv , quod tamen haud scio an casu sit adjectum. Vers. 54. Et cognoverunt eum. Addunt Graeci,

viri loci

Vers. 46.

Et cum dimisisset eos. Non

'w

quanqum

id in plerisque codicibus

non

in-

est
,

idem

venitur.

verbum

quod paul superis

i-Ko\<rr>

verm

aliud, quod non significat simpliciter dimittere , sed, dimiltere dicto vale ac mandatis qu volueris mandare ;

qucmadmodm solemus amdem vocem in Actis,

dimittere notos et amicos.

capile 18, vertit valefaciens.

Simul algue auut intelligas eos qui agnoverant Jesum renuntiare caeteris illum adesse. Vers. 56. In tlateis , in foris ; quanqum et platea via fusior ac laxior, forum esse potest.
dissent

Vers. 55. quod

Ubi audiebant esse.

illic

esset

,,

,,

89

COMMENTARIA. CAP

VII.

90

CAPUT
1.

VII.

CHAPITRE
quidam de
ejus

VII.

Et conveniuntad

eum

Pharisaei, et

scribis venientes

ab Jerosolymis.

2. Et

cm

Et des Pharisiens et quelques-uns des scribes 1 qui taient venus de Jrusalem, s'assemblrent auprs de Jsus.
2. Et ayant vu quelques-uns de ses disciples prendre leur repas avec des mains impures, c'est--dire, sans les avoir laves , ils les en blmrent
;

vidissent
,

quosdam ex
id est,

discipulis
,

communibus manibus
3. Pharisaei

non

lotis

manducare

panes, vituperaverunt.

verint

omnes Judaei, nisi crebr lamanus, non manducant lenentes traditionem

enim,
et
,

seniorum.
i. Et foro, nisi baptizentur,
alia

Pharisiens et tous les Juifs ne mangent point qu'ils ne lavent souvent leurs mains, gardant en cela la tradition des anciens.
3.

Car

les

non comedunt;
il

et

mu! la sunt, quae tradita sunt,

et

lis

servare bapti-

smata calicum

urceorum.et aeramentorum et lecto-

4. Et lorsqu'ils reviennent de la place publique, ils ne mangent point sans tre baptiss. El ils ont encore beaucoup d'autres coutumes qu'ils ont reues et qu'ils observent , comme de baptiser les coupes les pots
,

rum.
5.

les

vaisseaux d'airain et les

lits.

Et interrogabant

eum

Pharisaei et scribae

Quare

discipuli lui

non ambulant juxta traditionem senio?

rum, sed communibus manibus manducant panem

6.

pourquoi les Pharisiens et les scribes lui D'o vient que vos disciples ne suivent pas la tradition des anciens, mais qu'ils prennent leur repas avec des mains impures?
5. C'est

demandrent

At

ille

respondens

dixit eis

Ben prophetavit
:

Isaias

de vobis hypocritis, sicut scriptum est

Populus

me honort, cor autem eorum long esta me. vanum autem -me colunt docentcs doctrinas et praecepta hominum. 8. Relinquentes enim mandalum Dei, tendis traditionem hominum, baptismata urceorum et calicum,
hic labiis
7.

6. Il leur rpondit : Isae a bien prophtis de vous, hypocrites, selon ce qui est crit : Ce peuple m'honore des lvres , mais leur cur est bien loign de moi.
7. Et c'est en vain qu'ils m'honorent, puisqu'ils enseignent des maximes et des ordonnances humaines.

In

et alia similia his facitis mulia.

9. Et dicebat
illis
:

8. Car, laissant l le commandement de Dieu, vous observez avec soin la tradition des hommes , le baptme des pots et des coupes , et vous faites beaucoup d'autres choses semblables.
9. Et il leur disait : N'tes-vous donc pas des gens bien religieux, d'anantir le commandement de Dieu, pour garder votre tradition ?

Ben irritum
dixit

facitis

praeceptum

Dei, ut traditionem vestram servetis. 10. Moyses

enim
:

Honora patrem tuum

et

matrem tuam. Et
morte moriatur.
11. Vos

Qui maledixerit patri vel matri

Honorez votre pre et votre 10. Car Mose a dit paroles outrageuses ; et : Que celui qui dira des son pre ou sa mre, soit puni de mort.
:

mre

autem

dicitis

Si dixerit

homo

patri aut

matri, Corban (quod est

donum), quodcumque ex

Vous au contraire, vous dites Si un homme son pre ou sa mre , soit Corban (c'est--dire offrande) tout profit qui vous viendra de moi
11.
, :

dit

me

tibi profuerit.

12.

12.

Et ultra non dimittitis

:

eum quidquam

facere

faire

En ce cas vous ne lui permettrez plus de rien pour assister son pre ou sa mre.
,

patri suo aut matri

13. Rescindentes

verbum Dei per traditionem ve:

stram,
facitis.

quam

13. Et ainsi vous rendez inutile le commandement de Dieu par votre tradition , que vous-mmes avez Et vous faites encore beaucoup d'autres tablie.

tradidislis

et similia

hujusmodi multa

choses semblables.
14. Alors ayant appel de

14. Et advocans iterm turbam, dicebat

dite

illis

Au-

leur dit

Ecoulez-moi tous,

et

nouveau le peuple, il comprenez bien ceci.

me, omnes,

et intelligite.

15. Nihil est exlra

possit

hominem
:

inlroiens in

eum, quod

15. Rien de ce qui est hors de l'homme et qui entre dans l'homme ne peut le souiller, mais ce qui sort de

eum
illa

l'homme
entende.

est ce qui le souille.

coinquinare

sed quae de hominc proce-

dunt,

sunt qua communicant hominem.

16. Si quelqu'un a des oreilles pour entendre, qu'il

et qu'il fut 17. Aprs qu'il eut quitt le peuple entr dans la maison, ses disciples lui demandrent le sens de celte parabole.
,

16. Si quis habet aures amliendi, audiat.

17. Et

bant

cm introisset in domum eum discipuli ejus parabolam.

illis:

turb, interroga-

Sic et vos imprudentes estis? Non intelligilis quia omne extrinsecs introiens in hominem non potest eum communicare
18. Etait
:

si

Quoi vous avez encore vous-mmes Il leur ilil peu d'intelligence? Ne comprenez-vous pas que tout ce qui du dehors entre dans l'homme ne peut le
18.
: !

souiller?

19. Quia
dit, et in

non

intrat in cor ejus, sed in

exit,

ventrem va-

secessum

purgans omnes escas?

20. Dicebat autem, quoniam quae de homine exeunt,

illa

19. Parce que cela n'entre pas dans son cur, mais dans ses entrailles; d'o ce qui est impur dans tous les aliments est jet dans le lieu secret?

communicant hominem.

20. Mais ce qui souille l'homme, leur disait-il, c'est ce qui sort de l'homme mme.
fornicationes,

21.

Ab

inls

enim de corde hominum malae cogi,

tationes
cidia

procedunt, adulteria

homi-

21. Car c'est du dedans et du cur des hommes que sortent les mauvaises penses, les adultres, les
fornications, les homicides,

22. Furta

avaritiae,

nequitiae, dolus, impudieitiae,

stultitia.

oculus malus, blasphemia, superbia,

23.

22. Les larcins, l'avarice, les mchancets, la fourberie, les impudicits, l'il malin, le blasphme, l'orgueil, la folie.

Omnia

haec mala ab ints procedunt, et

com-

municant hominem.

23. Tous ces maux viennent du dedans, et souillent l'homme.


91

IN

MARCUM
;

92
Il

24. Et inde surgens abiit in fines yri et Sidonis

et ingressus clomura
,

nemineni voluit

scire, et

non

de ce lieu, et s'en alla sur les confins de Tyr et de Sidon. Et lanl entr dans une maison, il voulait que personne ne le si; mais il ne put
24.
partit ensuite

potuit latere.

demeurer cach.
filia

25. Mulier enim slatim ul audivit de eo, cujus

habebat spiritum
pedes ejus.

immundum,

25. Car
intravit, et procidit

ad

esprit

une femme dont la fille tait possde d'un impur, ayant entendu dire qu'il lail l, vint

aussitt se jeler ses pieds.

2G. Erat enim mulier gentilis, Syrophnissa goncre,

et rogabat

26.

Or
sa

celte
fille.

femme

tait

eum
illi
:

ut daemonium ejiceret de

fili

cienne de naiion. Et

elle le suppliait

paenne et Syrophnide chasser le d-

ejus.

mon de
Sine pris saturari
filios
:

27. Qui dixit

est

non

enim bonum sumere panem

respondit, et dixit

filiorum, et miltere

27. Jsus lui dit Laissez premirement rassasier les enfants, car il n'est pas juste de prendre le pain des enfants pour le jeler aux chiens.
:

canibus.
28. At
illa
illi
:

Utique, Domine:

28. Elle lui rpondit

aussi les petits chiens des enfants.

Il

est vrai,
la

Seigneur; mais
lableles miettes

nam

et calelli

comedunt sub mens ne mitis puePropter bunc

tu.

mangent sous
Allez

rorum.
29. Et
ait
illi
:

sermonem vade

29. Alors
:

il

lui dit

cause de cette parole,

exiit

le

dmon

est sorti de votre

fille.

daemonium
30. El

fili

cm

abiisset

domum
et

suam, invenit puellam

exiisse.

jacentem supra lectum,

daemonium
medios

que le dmon tait couche sur son lit.

30. Et s'en tant alle dans sa maison, elle trouva sorli de sa fille, et qu'elle tait

31. Etiterm exiens de finibus Tyri, venit per Si-

donem ad mare
leos.

Galilaeae inler

fines

Decapo-

31. Jsus quittant ensuite les confins de Tyr vint par Sidon vers la mer de Galile, passant au milieu du pays de la Dcapole. 32.
et

52. Et adducunt

ei

surdum
illi

bantur eum, ut imponat

33. Et apprhendons

et mutum, manum.

et

depreca-

On

lui

amena

alors

un
lui

homme
imposer

qui tait sourd

les

muet,

et

on

le priait

de

mains.

eum de

lurb seorsm, misit

digitos suos in auriculas ejus, ex exspuens, tetigitlin-

guam

33. Jsus donc, le tirant l'cart hors de la foule, mit ses doigts dans les oreilles et de sa salive sur la langue.
lui

ejus.
ait
illi
:

34. Et suspiciens in clum, ingemuit, et

Epbpheta

quod

et lui dit
est, adaperire.

34. Puis, levant les yeux au ciel, il jeta un soupir, Ephpiila, (c'est--dire) ouvrez-vous.
:

35. Et slatim aperlae sunt aures ejus, et solutum est

vinculum linguse

35. Aussitt ses oreilles furent ouvertes, sa langue fut dlie, et il parlait fort distinctement. 56. Et il leur dfendit de le dire personne plus il le leur dfendait, plus ils le publiaient.
;

ejus, et
illis,

loquebatur recl.
:

36. Et praecepit

ne cui dicerenl

quanl autem

mais

eis praecipiebat, tant

magis plus praedicabant.

:

37. Et e amplis admirabantur, dicentes

Ben

bien

57. Et l'admirant de plus en plus, ils disaient Il a fait toutes choses , il a fait entendre les sourds et
:

omnia

fecit, et

surdos

fecit

audire, et

mutos

loqui.

parler les muets.

COMMENTAI* I A
Vers. 2
Commu.nibus manibus,
;

id est,

non

lotis.

Vers.

5.

Et

interrogabant,

pro, deinde inter-

Vituperaverunt, pro, incusciverunt

signilicalur

enim

rogant, eum, proculdubio arguendo.

qud reprehenderunt.
Vers. 2. Vituperaverunt, aceusrunt, sive incusabant, sive questi sunt. Vers. 5. Nisi crf.bro laverint manus. Theopliylactus interpretalur wyiM, ut sit adverbium , pro eo quod est , usque ad cubilum , sive , ut quidam interpretatus est, cubitaliter, quod ex instituto Pharisaeorum soliti sint ante cibum lavare manus usque ad cubilum, id quod lex non prcipit. Equidem reperio apud Graecos etymologistas itu-ypiv signilicare duo, pugnnm , hoc est, manum coinplicaiam , verbo rtTauw, quod est plico, unde iw-flwi, quasi dicas -kvj^pi, et cubitum, quem Groeci u^y.uv vocant nam parte brachium est complicatile. Hinc et Pygmaeos populos appellari putant, quorum meminit Homerus, qud cubitali sint proceritate. Verm non reperio itu-y^vi apud Graecos usurpatum adverbii loco, et haud scio an substantjse vocibus similia veniant, quem:

Vers.

6.

Hypocritis. Hinc apparet qud non

adderetur aliquid legis praescripto. Tune taie nihil lege praecipi testatur Dominus, dicens, non loth manibus manducare non coinquinat hominem. Unde probabile est, in vestutioibus codicibus scriptum fuisse, non jwYjMi, sed 77'j*vw;, aut 7:uxv, aut ruavx, quod sonat frquenter, aut crebrb, sive subinde. Vei m hoc
erudilis

expendendum

Me

admodm
xime

-ni;

lieret,

ab prlpi. Quod tamen magis quadrabal njyj.rfift ,

ttccvty)
,

l'pvip.o;

si

ma-

id est,

Kt a foro vementes. Venientes tametsi Vers. 4. non mal, tamen non est in Graecis codicibus nec in Vulg. Et foro idem nomen est quod modo venit plateam. Qu^e tradita sunt illis. Sensus omnin convenit, tamen Graec est, qu acceperunt servanda, sive, ut nonnulli codices habent , sive tenenda. Verm quoniam verbum Graecum videtur esse ab alio traditum accipere , ideirc interpres conatus est explanatis efferre sententiam. Baptismata. Miror cur interprtes maluerit dicere Graec qum Lalin lotioues, sive abluiiones, cm hic de vulgari lotione sit mentio. Et irceorum; apparet inlellig'-nda esse lignea,
,

relinquo.

cubito sive cubito tenus, qum ttj^u.y). Ad hanc nihil video causae, cur haec fabuia de lotione cubitali hc accersalur. Nam si constant hoc lege praoscriptnm,

quod subjecil ramentorum : lUar autem dixit, quod torno poliantur aut qud gpjlpluris ornala sint qud poculorum genus et hodi reperitur apud Hel, ,

ne quis caperet cibum

ter videri

nisi lotis

manibus
lotio.

probabili-

vetios. Caeterin lectos appellat spondus

in

quibus

polerat inducta cubilalis

Tum

enim

dormitur.

95

C0MMENTAK1A. CAP.

VII.

94
mandatis Dei est propris
sit

ex ignoranli errabant, sed qud sub specie religionis

qud

ipsa in loco illo qui

docebant quae in sacerdotum redundabant utilitaiem,

habeantur, qud circa ipsa tantuin studium

in ipsis

ac

si

quamvis impia essent secundm rem.

Vers. 7.

timor cullusque sustentaretur, qud studium

Docentes doctrinas et pr.ccepta homiet

debitum servandis mandatis Dei adhibeatur humanis;

num. Superfluit conjunctio,

signilicalur

siquidem
;

qud secundm verilatem

divinispraeferre; hoc est

facti est

humana mandata
Lutherane, Ec-

quoi

doctrinae

eorum sunt
est.

praecepta

boniinuni

enim colre Deum docendo

igitur,
;

apposiliv

enim lcgendum

Quia Lulherani ex hoc

supor hune lexluni
Er.clesiae
:

mandata hominum. Venerare

desiae mandata, non ut divina
licet post

textu exauetorant Ecclesiam, et

sed secundo loco, scioportet nos implere

fundani nullitalem niandatorum

utpote rescilicet
dili-

divina,

quoniam

sic

probatorum ab utroque testamento

apud Isaiam,
et

veteri

omnem justitiam.
Vers. 9.

novo hic Domino Jesu, ide

illius

Ben irritum
Moysesenim Vosautem

fecistis,

pro,

rejicitis,

gentis texium hune discutere oportet ut

tas

Veri-

PRiECEPTl'M Dei ut traditionem VF.STRA SERVET1S.

non commentai!) elucescat. Nenter textus damnt

Vers. 10.

dixit.

Nota idem appellari

;

mandata hominum, sed uterque reprobat cultum seu

Jesu praeceplum Dei et dictum Moysi

ut hinc intel-

timorem Dei sustenlari mandatis doctrinisque homi-

ligamus dicta Moysi esse dicta Dei.

num. Et
cendo
in

textus

quidem
:

Isaiae,

clar

hoc sonat

di-

Vers. 11.

dicitis

Si dixerit

iiomo

person Dei

Timuerunt

me mandato homi-

patri vel matri corban (quod estdonusl) c.uoucumque

num

et doctrinis; ubi clar vides

Deum damnare qud

ex me,

tibi proderit.

Aiunt corban non quodeumque

Judaei timuerunt ipsum,

non

in

mandatis Dei, sed in

mandatis hominum, non in docirin Dei, sed in doctrinis

hominum.
et

Si

enim timuissent ipsum servando

,

donum, sed Deo dicatum signilicare. Vers. 12. Et ultra non dimittitis eum quidquam faoere patri suo aut matri. Sententia tamen ho/um verborum non
tam clara
Et non
est

mandata Dei

hominum

doctrinam Dei et homi-

apud Matlhaeum
Et ultra non

quoniam

illic

dicilur

num, non reprehenderenlur cm servare non solm Dei, sed etiam hominum mandata sit amplioris justitiae sed ex hoc ipso qud damnt timorem su in mandatis doctrinque hominum, monstrat qud illi limorem Dei conslituerunt in mandatis hominum et similiter in doctrin hominum. Quod inlellige non
; ,

honori/icabit
:

palrem suum aut matremsuam;

dimittitis

hic ver dicitur

facere patri suo aut matri suce. Significatur

eum quidquam enim hic

patri aut patri

qud tollendo materiam debilam

tri,

filio

ma
aut

non relinquebant
:

filio

unde subveniret

matri. Sensus est

tibi patri

Quidquid ego offero Deo, quamvis

tibi.

qud

explicit

contemnerent doctrinam

et

mandata

egenti

non tribuam, proderit

Ad

evi-

Dei, sed quiatanto studio circa observationem

manda-

dentiam hujus particulae adverle qud aliud

de religione
teriae illius

est loqui

torum humanorum

solliciti

erant tanquam timor Dei

et pictale, et aliud est loqui

de usu

marelisi

consisteret in observatione

humanorum
in

praeceptorum;

quae non potest simul esse materia

redundabat siquidem studium hoc

postergalionem

gionis et pieiatis in casu necessariae pietatis;

religio pietati

nam

divinorum niandatorum. Textus quoque evangelicus

comparelur, constat religionem

pielali,

esse

eamdem
docentes
lunt

continet sentenliam

dicendo

Colunt

me
,

anteponendam

quant honor divinus praefe-

mandata hominum. Non

et

dicit, sine

causa

co-

rendus est cuicumque debito humano. Et in hoc fun-

me
;

docent mandata hominum, dividendo ora-

damento non errabant

Jsus docuit,
propter

Pharisaei
et

im hoc frquenter

tiones

sed

unam continuam

construit oralionem

dm patrem

adjungendo participium docentes mandata. Signiucat

Deum
;

pi aedicavit. Si

malrem relinquendos ver ad usum maierise

spectetur, invonitur
pietati

enim per hoc qud cultum Dei conslituerunt

ctrin

in do-

in articulo

necessariae pieiatis
scilicet

mandatorum humanorum

etc.

Et est illamet

opposilum

qud materia necessaria

potis

sententia quae in textu Isaiae habetur. Vide, quaeso,

non solm
dbet,

pietati
si

qum

religioni

applicari

prudens lector quanta diflerentia

mandata hominum
ris

et

est inter damnare damnare sustentationem timo-

etiam

volo dedicata

sit

Deo

dbet

in

materia pietatis transferri. Et hoc consurgit ex parte

seu cults Dei in mandatas

hominum
istis

et

percipe

maleriae

quae in

tali

casu est

effecta

materia
:

quantus error est ex textibus

damnare mandata hominum. Non sunt Domino damnata mandata hominum quae malum non mandant sed damnatum est
;

dbita pielali.

Declaro exemplariter singula

;

Filius

tenetur subvenire patri indigenti

filii

ac

per hoc bona

;

constituuntur dbita necessariae pieiati

et

pro-

Vers. Vers.

5.

6.

Et i.nterrogabant Bene prophetavit

deinde interrogant.

Vulg.,
tione.

quemadmodm

et traditionem.

Proponit enim
et

Isaias de vobis hy-

Dominus exemplum

in

uno praecepto

un

tradi-

pocritis, sicut scriptum est. Cm Graeca congruant, tamen quod scio quo casu ila scriptum comperi in aureo codice ; ben prophetavit de vobis Isaias , dicens.

Vers.

7.

Doctrinas et pr.ccepta.

Irritum fecistis, irritum facilis. ConVers. 9. sentientibus et antiquis codicibus noslris, atque in his aureo ; quanqum potis erat , rejicitis , quemadmo-

Et conjunctio

dm

et

Cyprianus

tol'enda, id est, doctrinas mandata, per apposilionem, ut legatur, doctrinas q sunt mandata hominum ; at-

quf ila enniperi in vetuslissimis Latinis exemplaribus. Vera Iectio superest adhuc in codice Conslantiensi.

\ebs. 8.

Mandata

Dei, mandatum, ut

est in

Vers. 11. Si dixerit homo. Hic explicat quod obscurius erat in Matthaeo , his verbis Pharisaeis instrui quosdam ut parentibusdeseriis pecuniam confrant in donaria templi. Quanqum sermo videtur parm absolutus, sed subaudiendum , salis est, aut simile quippiam.

legit.

95
plerea
cet ad
si filius est

IN

MARCUM
ditiae

96
ad sumptionem
cibi.

impolens ad utrumque simul

et

scili-

Contra boc directe tenos,

munus Deo olferendum

ad subveniendum
est pa,

dunt verba Jesu, dicendo qud cibus inlrans per

patri, omittenda est oblatio, et

tri
;

subveniendum

non

est inquinativus moraliter hominis. (Vide Origein Matth.)

quia non est facienda oblatio Deo de debitis

si

de

nem

Non

dicit

appelilus ejus quod inlrat

culpabilis potest
esse.

necessariis ad pietatem. Et simililer

illa

filius

vovisset

per os;

quia

appelilus

Et

bona Deo, dbet, superveniente necessitate paterpatri et

breviter nihil morale adjunctum cibo explicat, sed

n, subvenire

omittere cxccutionem voli

nudum

cibum

nudumque nalura
objectio
illis

ollicium
os.

di-

quia materia

illa

ex eo qud devenit ad statum quo

est dbita

cendo in gnre non quod inlrat per

Per hoc
lege

est necessaria palri, niutala est, et effecta

enim excluditur
Moysi
di'ini
;

de

cibis

velilis

paternae pietati

ac per boc sicut

modo non
votum

possel

nam

et

de

quoque verum

est

quod secun-

voto obligari

ita

ex hoc dcsinit esse materia

voli. Siccastitalis

substantiam qu intrant per os, non coinquinant

ut abstinentia concubitu habentis

morali macula

hominem
In

sed ratione inobedientiae

et poslea effecii conjugis desinit esse materia voli ex

adjuncta; inquinabant

hominem.
abit,

hoc qud mutata

teria justiiise

est

et

concubitus effectus est ma-

Vers. 19.
Tarn

ventrem

et

in

secessum exit.

qu tenelur reddere debilum conjugi.

parm

alimenti converlilur in
,

subslanliam bo-

Pharisaei ilaqueerrabant, nescientes aut nolentes dis-

nis ut dicat Hippocrates

quantilatem secum debere

alimenti in corpore
nihilo reputetur,

cernere id quod religionis est ab eo quod ex parte

materiae relatae ad

esse anqualem quanlilali

sano.

humanas

ncessittes consurgit. Et

Cm

igitur

modicum pro

absque
in ven-

proplerea

docebant ut

fil i

dicerent

parentibus
te,

veritatis laesione dici potest

qud lotus cibus

Munus quodcumque ego

erittibi; quia datur

obtulero Deo, omisso

patri
te.

prod-

trem vadit

et in

secessum emiltitur. Et tamen Jsus

Deo

communi, quia Deus

Si

non

dicit

lotum, sedomne; distribuens pro partibus

acceptt

munus eliam pro

dixit

non

quiescit

mens

subjeclivis, et

non pro partibus integralibus ut distrienim qud

,

tua, leclor, recole

qud ex hc edem radice Dominon voto prosuorum,

et facto oblationis san-

buit tolum. Constat

in

quilibet cibus et potus

nus Jsus

panes propositionis,

secessum emitlitur

quamvis non secundm to-

missos, sed

jam oblatos Deo,

relali

tum, tamen secundm aliquid. Etdixithoc ad decla-

clificatos, licite

transisse in usus Davidis et

randum qud
ventrem
et

intrans per os

non inquinat hominem.

in

quia panes

illi

ad necessitatem Davidis et suo-

Dclart enim per hsec qu tendit cibus, scilicet in

rum,

effecii

sunt habiles ad laicorum usum.

scilicet

Horum
divi-

secessum

et

non

animum hominis

ut

autem

et similium ratio est una,

qud

possit inquinare illum. Sciebat Jsus aliquid

verti in

cM

con-

nae ordo graliae superadjunctus est

Deo non ad de;

corpus hominis

et poterat

dicere qud in-

struendum, sed perficiendum natura: ordinem

per hoc ncessitas servandi sanctificationem

ac

trans per os,

secundm
tacit

aliquid

purissimum pergit
in secessum.

apposi-

ad corpus,

et

secundm reliquaemittitur

tam rbus, locis ac teniporibus, non tollit necessarium

naturse vinculum, quo res et loca et tempora necessaria sunt vilse

Sed consult
in

conversione purissimae particulae

corpus hominis, dixit emissionem in secessum tum

humanse

hinc enim

fit

ut eveniente

quia illud

minimum

est,

hoc autem

est

fer totum

articulo

necessitatis
divinis rbus
,

absque profanationis crimine

locis et teniporibus.

tum

quia hoc est manifestum,

illud

occullum; et

utamur

In praeceoffi-

praecipu tuibis et inerudilis in physicis, quibus lo-

pto de parenlum honore, non sola reverentia sed

cia ac subsidia praecipiuntur.

quebalur

tum

quia hoc directe serviebat

illotis

proposito

ventionem

intellige
filiis

Quod quantum ad subtempore indigentiae quoniam

:

de cibo sumpto

manibus

dm

hinc explicatur

naturaliier pater

thesaurizat, etnon converso.

Vers. 13.
milia
in

Rescindentes, pro, abrogantes. Etsifacitis.

qud quidquid impurum est in cibo, totum in secessum emitlitur tum demm quia ex hc parte claris manifestalur qud non inquinat hominem; quam;

muisMODi multa

Hinc habes qud non

vis

hoc solo errabant.

parte inquinet

enim secundm veritatem alimentum ex neutr hominem, manifestalur tamen magis

;

Vers
eum,
riendus

15.

Nihil est

extra iiominem introiens

in

etc.

Sensus dictorum ex

ralione dicendi hau-

non rmanente
lilur in

hoc ex e parte qu emiliitur in secessum ulpol in homine quia ex ill qu conver:

est.

Ratio dicendi in proposito est crebra

ma-

corpus hominis, fuissel forte rudibus occasio

nuum
fert

ablulio pro cibo prcepla senioribus; pra se

circa

cogilandi

qud eonversum

in

subslanliam hominis

autem tanla

hujusmodi mundiliam

sollici-

conferret ad inquinalionem hominis.

tudo, quod nisi sic

mund sumatur

cibus inquinat

Vers. 21.

Ab intus enim de corde hominum

mle

hominem

alioquin vana esset tanta sollicitudo

mun-

cogitationes p.utcEDUNT. Primus effectus

mal volun-

Vers. 13. Rescindentes verbum Dei, irritum facienles, sive abrogantes, aut antiquantes. Grc est propri detrahere auctoritatem, et irritum facere,

Nam

quod aliquando

Vers. 14. Iterum turbam, totam turbam. Virs. 15. Nihil est extra iiominem. Nihil est quod aliunde quant ab homme ingreditur in eum : quasi dw\as, de foris, ut paul post vertit , omnc cxtrinsecs
ntroiens,

fuerit

comprobatum.

Parabolam, id est, de parabol, sive Vers. 17. de simililudine. Imprudentes, id est, absque inlellectu, Vers. 18. ut ante verterat aut expertes intelligenti , et melius erat Siccine vos quoque, qum Sic et vos aut Itane vos quoque. Purgans, ad verbum, expurgans. Vers. 19. Oculus malus. Cur non et hic dixit, Vers. 22. An oculus tuus neoculus nequam, sicut in Matthseo
; : : : :


97
tatis
(

COMMENTARIA. CAP.
quae cor appellalur
)

Vil

98

describitur mala cogitatio,

Vers. 31

Et iterum, alium adventum Jesu ad

Exiens de finibus Tyri venit
ad
finibus Tyri et Sidonis venit,

tum

ut intelligamus

omnem malam

cogitationem esse

mare

Galileae significat.

aliquo

modo

voluntariam, in cujus signum falemur

peu Sidonem, pro, de

in Cliristo, nullam lenlaiionem fuisse ints. Si enini

mari: Galile.e inter medios fines

polis

Decapoleos. Deca-

cogitaiiones

malae

invenirentur

involunlariae

non

nomen

est regionis

dixisset Jsus, de corde procedunt cogitaiiones mahv;

tum

ut intelligamus inquinari homines solis malis coexterius

pro

gilationibus, etiamsi nulluin

opus malum,

ei surdum, et mutim, surdum impedit lingu. Significatur enim non mutus sed vix valens loqui. Narraturque solo
, ,

Vers. 32.

Et adducunt

decem urbium.

nullus exterior sormo malus adsit.

Marco, hoc miraculum inspecie.

generis signifi,

Vers.

22.

Nequiti,e.

Nomme

Vers. 33.

Et apprehendens eumde
Misit digitos suos expuens in
ejus.

turbaseorIn

cantur vel univcrsi mali babilus, appellali nequiti

quia reddunt

sum, misit digitos suos in AURicuLAS ejus.

Graeco

hominem nequeunlem continere se malis operibus vel vitia ad luxum vitae spectantia,
quae specialiter reddunt homines impotentes ad ea

habetur

sic

aures ejus.

Et expuens tetigit lincuam

suscipiens in

Vers. 34. Et
mo,

clum,

inge.muit.

Inter spciales

quae sunt virlutis. Stultitia, iniprudenlia significatur

dos quibus quandoque usus est Jsus ad curandum

non defectu naturalis

virtutem prudemiae.

sagacitatis, sed contrarietale ad

admiralione dignus est

iste,

cum

tt circumstantiis

null necessiiate, sed sol voluntate

adhibitis;

nam

Vers. 24.
scire,

Et ingressus domum neminem voluit

gentilibus.

ducit illum seorsm, tangit loca aegritudinum, ulitur

tanqum non venerit praedicaturus

potiit latere.
,

sputo, in utrisque adhibet gemilum, levt oculos in

Et non

Non

significatur

impotentia

clum ad supplendum
;

quae deerant ex parle aliopotestalis quae appella-

Jesu; sed impotentia silentii;

venisset

quamvis enim Jsus

ta-

rum, ad efficaciam ordinariae

sed

non ut publica persona, non potuerunt

lur gralia curationum. Noluit enim Jsus uli excellent] poleslale su,
ill

men silere qui

circa

cognoscebant ipsum. Superis namque,

ordinari potestale

quam
devofides

cap. 5, dictum est

qud multiex Idumae

in in

et parlibus

dederat discipulis, quae dispositionem exigit ex parte aliorum

;

Tyrum

et

Sidonem convenerant ad Jesum.

In
i

niliil

siquidem de hujus surdi

fide aut

Vers. 25.
Vers.

ravit, domum 26. Erat autem mulier

Grcam
;

qu erat Jsus.
centilis Syro-

tione apparet; offerentium

significatur,
illi

autem illum

minor

cnm

describuntur precantes ut imponat

phoenissa gnre. Diclio interpretala genlilis propri

significat

iiianum. Undique ergo dficiente fine, supplet J-

sed interpies, quia

translata videtur in libris

eadem diclio novi Testamenti quandoque

transtulit
;

sus gemitu, suspeclione in

propriae carnis ac sputi,

clum,

et applicatione

tanqum sancta instrumenta

erant omnia quae Jesu erant.

ad significandum etbnicum, ide

genlilis,

adhibendo;

nam sancta
et

quod

est certius

qum quod

fueril graeca

cm

gn-

Et instruxit per hoc discipulos ad supplendum quan-

re dicatur Syra non cujuscumque

partis Syriae, sed

doque orationibus
Vers. 34.

adhibitione sacrarum rerum,

Phnicis.

ea quae desunt ex parte aliorum.

Vers. 29.

Propter hunc sermonem Jsus, qui

Et ait

illi,

Ephpheta, quod est, ad-

intuelur cor, fidem remuneratur

in

magnam,

quia fides

aperire. Hebraica diclio eslEphpheta,

quam ipsemet

ipsum Jesum su magnitudine superavit negatas

evangelista inierpretatus est per imperativum passi-

responsiones, repuisas et ignominias.

vum,

aperire. Et dirigilur iste

sermo non ad aures,

quam esl,quia ego bonus? Nam eadem verba Graeca sunt utrobique. Sentit autem oculum non simplicem et purum , sed facinatorem et invidum atque iniquum.
\

et

catellis
illos.

apud

quanqum utrobique diminutivum est Ad hoc imtJiuv rectis vertisset filiorum

qum puerorum, cm

ers. 2i.
et

In fines Tyri, id est, confmia,

hoc

est,

Tyro

/initiinus regiones, sive

qu

inlerjacenl inter

Ty-

rum
voce

Sidonem.

puv in

Vers. 25.

Quanqum paul post ulitur simplici eumdem sensum. Ad pedes ejus. Hoc loco sequilur
:

Invenit puellam jacentem supra leVers. 50. ctum, et d.monium ExissE. In vulgatis Graecorum codicibus ordo sermonis inversus est. Nam illic, reperit exii,se dmonium, et puellam lecto decumbentem ; Latinis erat, super lectum.

praecessit ts'kvmv.

Vers. 51.

Fines Decapoleos.
;

Regio est trans

Erat autem mulier Grca, Syrophnissa gnre. Alii codices habebant, lpa Qoivuoaa., sed mendos nam si Syra erat et regionis Phnices, qu sine dubio Judaeorum est qui potuit esse Graeca natione. Caeterm quod gentilem dixit, non est Graec uoi, sed /./.r.v.;, ut non palriam intelligas designatam, sed
: ,
,

unde et nomen habet Jordanem decem civitatum Graecis, circa Hippum, Pellen, et Gadaram, ut teslis est Hieronymus in locis Hebraicis. Surdum et mutim. Graec id est, surVers. 52. dum i.npedil lingu, sive balbum, dictione composii vix et loqui. Est autem id vilii pen perpetuum
,

quo deelaret non esse Judaeam religione. Siquidera gnie Cliananaea erat, non Graeca, sed Graca dicitur ex Hcbraorum consueludine, qud esset alina religione legis Mosaicae. Frquenter enim Ur,va Gentilem veriit inierpres. Est autem una Syriae pars quae dicitur Syrophnice, in qu est Damascus , ut indicat Teriullianus, lib. 3 adverss Marcionem. \e:.s. 28. L'tiqle Domine. In codicibus , quos hactens viderim, niliil erat loco utique, sedtantm, Domine, et catelli ; quanqum postea in nonnullisrepei. Nam et catelli. Eadem vox est Grascis, canibus

insanis aut melancholicis, aut est Aristoteles.

fatuis nalur, ut teslis

<p<pa8,

Vers. 54.

Adaperire. Aperire,

vocem

Hebraicam
in cumi.

quemadmodm et superis Est autem nnsn unum ex eo verborum get hic adjicit,
:

nre, quae Hebrai gravia vocant, et quae vim habeant transitivam, quasi dicas Prsta te aperlum, sive : Fias apertus. Neque ver libet hic commemorare ridiculam differentiam inter aperire et adaperire, quam Laurentius argulis irridet qum gravem deceat vii

mu, etiamsi merii

id facit.

Cert apud evangelistam

99
scd adhominem,
cui dicitur,/a* aperlus.
;

IN

MAKGUM
Vide quaiu crebr ulilur Jsus humilitatls

100
aifeclu.

Vers. 35.
et solutum
dixit,

Et
et

statim aperta; sunt aures ejus

f..ius
;

Vers. 37.

Et eo amplius admiruuntur, pro, slu:

est vtncululi lingu.e

et loqueratur rfxt.
;

pebant, dicentes

Ben ojima fecit et surdos

;

fecit,

Hinc firmalur quod non crat mulus

loquebalur
;

non cnim

pro, facit, aldiue et mutos loqui

signiticat

graeca dictio

non

sed

dixit,

et

loquebatur reci, unde

mutos, sed elingues, seu non patentes lo-

eliam consequenter liabelur quod non erat surdus

nalivilale
;

qui. Directe

enim respondet hoc

est,

ei

quod

in principio
lin-

surdi

enim

nativilale,

ncquc recl ne-

hujus narralionis dictum

guae.

surdurn impeditae
:

que non reetc sciunt

Vers. 30.

loqui.
illis, liumilitatis affectu.

Nec mireris

pluraliter dici

Et pracepit

quia numerus plu-

ralis

pro singulari saep usurpalur.

ut hoc

nulla differentia est, cm idem ulrobiquesit verbum, quod verlit adaperire, et aperl sunt ; perinde quasi nefas esset Lalinis eamdem vocem repetere. Tanto magis plis. Graeci quidem coVers. 3b'. dices
ila

erant jussi,
essent vetiti.

amplius etiam prdicarent quod

distinguant, ut mugis non referalur ad

praecesserit iaoi non verbum al quod relrtur,
;

pr-

cipiebal,

quod

5<r6>,

vel Sfroo, sed

ad idem cabant plus

nempe ad prdivideanlur claov usurparenonnunqum adverbialiler scd ittfiaatifo'' verti poterat vehementer, aut magnoper, ut comparalivum posilum sit loco posilivi aut u.XXov vertendum erat potins, ut non habeat vim comparandi, sed corrigendi perTant km aberat ut facerent id quod inde quasi dicas
lict Graeci
;
:

Vers. 37. Et surdos fecit audire. Ut ne quid causer de integritale Latini sermonis, quod Romanis auribus aliud quiddam sonat, facit loqui, et far.it currere, rectius fuisse fulurum, efficit ut surdi audiant, muti loquanlur. Tempus quoque verW mmavit inierpres, aut cert librarius. Est enim, facit; idque absolutius est. Laurenlius teslalur in nonnullis exemplaribus Lalinis conduplicari conjiinelionem, etsurdot fecit audire, et mutos loqui i\iMo% XecXev. Gratiam annominationis non potuit inlerpres reddere, quasi dicas, elingues linguaces, aut infantes fari.

CAPUT
1. In

vin.

CHAPITRE
turba mulia esset,
discipulis,
1.

VIII.

diebus

illis,

iterm

cm

En

nec baberent quod manducarent, convocatis

ait
illis
:

en

fort

ce temps-l le peuple s'tant encore trouv grand nombre, sans avoir de quoi manger, J:

sus appela ses disciples, et leur dit

2.

Misereor supe turbam, quia eccejam triduo sus-

tinent
3.

me, nec habent quod manducent

si

grande compassion de ce peuple; car il y a dj trois jours qu'ils demeurent continuellement avec moi, et ils n'ont rien manger.
2. J'ai

Et

dimisero eos jejunos in

:

domum suam,
:

d-

ficient in via

quidam enim ex

eis

de long venerunt.

4. Et responderunt ei discipuli sui

Unde

illos

quis

5. Et si je les renvoie dans leurs maisons sans avoir mang, les forces leur manqueront en chemin; car queiques-uns d'eux sont venus de loin.
4.

poleril hic salurare panibus in soliiudine?

5.

Ses

disciples lui rpondirent

Comment pourpour
les

Et interrogavit eos
:

Quot panes babetis? Qui

rait-on trouver dans ce dsert assez de pain rassasier?

5. Jsus leur
:

dixerunt
6.

Seplem.
:

demanda Combien avez-vous de pains

Et praecepit lurb discumbere super terrain

Ils

dirent
G.

Sept.
il

et

accipiens

seplem panes, gralias agens,

fregit et

dabat discipulis suis ut apponerent, et apposuerenl

turbae.
7.

s'asseoir sur la rendant grces, il les rompit, et les donna ses disciples pour les distribuer et ils les distriburent au peuple.

Alors
Il

commanda au peuple de
et,

terre.

prit les sept pains,

Et habebant pisciculos paucos,

et ipsos benedixit,

7. Ils

avaient encore quelques petits poissons qu'il

il

et jussit apponi.
8.

bnit, et
et saturati sunt, et suslule8. Ils

commanda qu'on

les distribut.

Et manducaverunt,

mangrent donc,

et

furent rassasis; et on

runt quod superaverat de fragmeniis, seplem sportas.

9.

remporta sept corbeilles pleines des morceaux qui

taient rests.
9. Or ceux qui mangrent taient au nombre d'environ quatre mille. Et Jsus les renvoya.

Erant autem qui manducaveranl, quasi quatuor

millia, et dimisit eos.

10. Et statim ascendens

navim cum

discipulis suis,

venit in partes Dalmanulba. 11. Et exierunt Pharisaei, et cperunt conquirere

avec ses disciples,

10. Aussitt aprs, tant entr dans une barque il vint dans le pays de Dalmanulha.

cum
eum.

eo, quaerentes ab

illo

signum de clo, tentantes

Quid generatio
si

11. Et les Pharisiens sortirent, et commencrent disputer avec lui; et ils lui demandrent, pour le tenter, quelque prodige dans le ciel.

12. Et ingemiscens spiritu ait

ista

signum quaerit?
tioni
isti

Amen

dico vobis,

dabitur genera-

signum.
et

12. Mais Jsus, gmissant profondment, dit Pourquoi cette gnration demande-t-elle un prodige? Je vous le dis en vrit, il ne leur sera point donn de prodige.
:

13.

Et dimittens eos, ascendit iterm navim,

13. Et les quittant, passa l'autre bord.

,

il

remonta dans

la

barque

et

abiit trans frelum.

14. Et obliti sunt panes sumere, et nisi

unum

pa-

14. Or les disciples avaient oubli de prendre du pain, et ils n'en avaient qu'un avec eux dans la

nem non habebant secum

fermenlo Pbarisaeorum,
et

in navi.
:

barque.
Videte, et cavete
15.

15. Et praecipiebat eis, dicens

fermento Herodis.
:

soin de vous bien garder

Cependant Jsus leur donnait cet avis Ayez du levain des Pharisiens et
:

16. Et cogitabant ad alterulrum, dicentes

Quia

panes non habemus.

du levain d'Hrode. 16. Sur quoi faisant rflexion, ils se disaient l'autre En effet nous n'avons point de pain.
:

l'un

101
17.

COMMENTAKIA. GAP.
Quo
cognito, ait
illis

VIII.
il

102
leur dit
:

Jsus

Quid cogitalis quia

panes non habetis?

tis?

nondm

cognoscitis nec intelligi-

adhuc cacalum habelis cor vestrum?

audilis? nec recordamini?

18. Oculos habentes, nonvidelis?etaureshabentes,

Pourquoi vous enlretenez-vousde celte pense, que vous n'avez point de pain? Quoi! vous n'avez encore ni sens ni intelligence, et voire cur est toujours dans l'aveuglement?
17. 18. Aurez-vous toujours des yeux sans voir, et des oreilles sans entendre? et avez-vous perdu la m-

Ce que Jsus connaissant,

non

19.

Quando quinque panes

Duodecim.
et

fregi in

quinque

millia,

quot cophinos fragmenlorum plenos sustulislis? Di-

moire

cunt

ei

20.

Quando

septem panes in quatuor

millia,
ei
:

hommes, combien remporttes-vous de paniers de morceaux ? Douze, lui dirent-ils.

mille

19. Lorsque je distribuai les cinq pnins cinq mille pleins

quot sportas fragmenlorum tulistis? Et dicunt

Septem.
21. Et dicebat eis
:

Quomod nondm

inlelligitis?

20. Et lorsque je dislribuai les sept pains quatre hommes, combien remporttes-vous de corbeilles pleines de morceaux? Sept, lui dirent- ils.

22. Et veniunt Bethsaidam, et adducunt ei caecum,

etrogabant eum, ut illum tangeret.

25. Et apprehens

2 1 Et encore ?
eduxit

il

ajouta

Comment ne comprenez-vous

point

manu
si
:

caeci

eum

extra
22. Etant arrivs Bethsade, on lui prsenta aveugle, qu'on le pria de toucher.

vicum,

et

exspuens in oculos

ej us,

imposais manibus

un

suis, inlerrogavil

eum

quid videret.

24. Et aspiciens ait

Video homines velut arbores

ambulantes.
25. Deinde iterm mposuit

manus super

oculos

23. Et prenant l'aveugle par la main, il le mena hors du bourg , lui mit de la salive sur les yeux, et, lui ayant impos les mains, il lui demanda s'il voyait quelque chose. 24. Cet

ejus, et cpit videre, et restitutus est ita ut clar vi-

homme regardant, lui

des arbres.

dit

Je vois marcher

deret omnia.

des

hommes comme

26. Et misit illum in

in

domum
in

suam, dicens
introieris,

Vade

domum tuam

et si

vicum

nemini

25. Jsus lui mit encore une fois les mains sur les yeux, et il commena voir et il fut guri, en sorte qu'il voyait distinctement toutes choses.
;

dixeris.

27. Et egressus est Jsus, et discipuli ejus, in castella Cassareae Pbilippi, et in via interrogabat disci-

26. Aprs cela Jsus le renvoya dans sa maison, et Allez-vous-en chez vous; et si vous entrez dans le bourg, ne dites ceci personne.
lui dit
:

pulos suos

dicens eis

Quem me
illi
,

dicunt esse ho-

mines?
28.

Qui responderunt
;

dicentes

Joannem
pro-

Baptistam
pbetis.

alii,

Eliam;

alii

ver quasi

unum de

27. Jsus partit de l avec ses disciples pour s'en dans les villages de Csare de Philippe, et en chemin il leur fit celle question Qui dit-on que je suis?
aller
:

28.

Ils lui

les auires, Elie; les

rpondirent autres

les

comme un

uns, Jean-Baptiste; des prophtes.

29.
tis?

Tune

dicit illis

Vos ver, quem

ait ei
eis,
:

me

esse dici-

Respondens Pelrus,

Tu

es Christus.
illo.

30. Et comminatus est

ne cui dicerent de

29. Et vous, leur dit-il alors, qui dites-vous que je suis? Pierre, prenant la parole, lui dit Vous tes le Christ.
:

31. Et cpit docere eos,

quoniam oporiet Filium

et

hominis pati multa, et reprobari senioribus,

30. Et il leur dfendit trs-fortement de personne.

31. Et
le Fils
il

le dire

summis sacerdotibus,
dies resurgere.

et scribis, et occidi, et post trs

commena
par
ft

leur dclarer qu'il fallait

que

de l'homme

souffrt
les

beaucoup

qu'il ft rejet

par

les snateurs,

princes des prtres et par

et qu'il ressuscitt

32. Et palm

verbum loquebatur
eum.

et

apprehendens

les scribes; qu'il

misa mort,

eum

Pelrus, cpit increpare

trois jours aprs.

33. Qui conversus, et videns discipulos suos, com-

32. Et

il

en parlait tout ouverlement. Alors Pierre,

le lirant part,

commena

le reprendre.

minaus

est Petro, dicens

Vade relr me

Satana,

quoniam non

sapis quae Dei sunt, sed quae sunt

homi-

num.
34. Et convocat turb
eis
:

35. Mais Jsus, se retournant et regardant ses disciples, reprit rudement Pierre, et lui dit Reiirezvous de moi, Satan ; car vous n';ivcz point de got
:

eum
,

discipulis suis, dixit

pour
des

les

choses de Dieu, mais seulement pour celles

Si quis vult

me

hommes.
:

sequi

deneget semetipsum, et

tollat

crucem suam,

et sequatur

me.

35. Qui

enim
:

voluerit

perdet
propler

eam

qui

animam suam salvam facere, autem perdiderit animam suam

faciet

34. Et appelant lui le peuple avec sos disciples, il lour dit Si quelqu'un veut venir aprs moi, qu'il renonce lui-mme, qu'il se charge de sa croix, et qu'il me suive.

me

et

Evangelium, salvam
si

eam.

36. Quid

enim proderit bomini

lucretur

mundum

35. Car celui qui voudra sauver son me, la perdra, celui qui perdra son me pour l'amour de moi et de l'Evangile, la sauvera.
et

totum, et delrimenium animas suas faciat?

37.

Aut quid danit homo commutationis pro anima

36. En effet, que servira un homme de gagner tout le monde, et de perdre son me?
37.

su?
38. Qui enim

Ou

par quel change pourra-t-il racheter son

me

confusus fuerit, et verba mea, in

:

me?
38. Car si quelqu'un rougit de moi et de ma parole, parmi celle nation adultre et corrompue, le Fils de l'homme rougira aussi de lui, lorsqu'il viendra accompagn des saints anges dans la gloire de son Pre.

generaone

ist

adultra et peccalrice

et Filius ho-

minis confundetur eum,

cm

venerit in glori Patris

suicum

angelissanctis.


403
39. Et dicebat
illis
:

IN

MARCUM
39. El
il

104
ajouta
:

Amen

dico vobis, quia sunt

quidam de

hic stantibus, qui

non gustabunt mortem,

in virtute.

donec vidcant regnum Dei veniens

Je vous dis en vrit qu'il y en a quelques-uns de ceux qui sont ici qui ne mourront point qu'ils n'ment vu arriver le rgne de Dieu dans
sa puissance.

COMMENTAHIA.
Vers.
2.

Misereor
;

super turbam. Misericordia

ali-

fl

sius

spirilu

describit.
isti

Amen

dico vobis,

si

dabitur

propri passio est

ne miseriae

est

enim condolentia quaedam

propriai
;

generationi

signum. Serrno mutilus est, conso-

tanqum

verumque bumanum

nans ingemiscenti. Uluntur enim ingemiscenles ser-

animum

se habere monstravit miserendo. Quia ecce

,

mone
sicut

truncato,

quemadmodm

et iraii.
:

Et propterea

jam triduo sustinent me

pro, marnent apnd me, nec

illos
tri-

Deus

iralus describilur dicens

ita

Si inlroibunt in
:

habent quod manducent. Non est pulandum

requiem meam,
generationi

Jsus ingemiscens dicit

Si dabitur

duo jejunsse

sed consumpsisse quidquid habebant

isti

signum. L'trobique enim mutilo ser-

alimcnti duobus diebus, et tertio die nihil habuisse ad

mone
tus.

significatur negalivus sensus

manducandum.

Vers. Unde
4.

istos quis poteIli-

Vers. 15. Videte et cavete. Superfluit,

hoc modo prolaet.

RIT HIC SATIARK PANIBUS IN SOLITUDINK ? Discipuli

A fermento Pharis^orum
ut

et fermento Herodis. Sic-

noris fidci se e>se monstrant, quamvis viderint prius

miraculum quinque panum et duorum piscium. Et habebant pisciculos paucos, et Vers. 7.

clrinam,
ip-

fermenlum Pharisaeorum appellat simulatam doiia fermenlum Herodis appellat religionem.

in

Fermenti enim usus

absconsione sub farina

est, et

sos BENEDixiT.

Pionomen
:

ipsos superfluit hic.

Legen-

virtutem elevalivam ad inanem gloriam significat.

dum

est

enim

Et benedixil
9.

eljutsit apponi et tpsos,

Vers. 17.
ADIIUC

scilicet pisculos.

Vers. Erant autem qui manDtli-

Nondum cognoscitis nec intelligitis

'?

CECATUM HABETIS COR VESTBDH

Providi di-

DUCAVERANT QUASI, prO, ferm, QUATUOR MILLIA ET

misit eos.

spensalione divin effeelum est ut discipuli Jesu visis

tt miraculis,

Semper
;

Jsus, refect miraculos turb,

et simililer fecit satiatis

adbuc ca;calum cor baberent

ad

tol-

cenliat illam

nam

quinque

lendum
Jesu et

millibus,

exemplum praebens

fugiendi publicas laudes

mundo suspicionem omnis humana artis in discipulis ejus, per quos poslea mundus eon

ex communi beneficio sequenles, et simul subtrahens

versus est ad fidem Jesu.

Herodi ac invidis occasionem suspicandi in ipso quam-

Vers. 23.

Et exspuens,

in

oculos ejus impositis

si

cumque ambitionem.
Vers. 40.

manibus suis, interrogavit eum

quid videret. in

In

partes Dalmanutha. Idem locus

hujus cci curatione utitur quoque Jsus simili

modo
nec

est qui Malihaeo

nominalur Magdala.
Piiaris.ei,

quo usus fuerat

et perunt
Et
ille

in curatione surdi impeditae linguae.

fuerit caecus nativitate, sicut
iis

Vers. 11.

Et exierunt

cm

hic

non

conquirere, hocest, dispulare. Haec disputatio videtur

illa

natus surdus, apparet qud in

quae erant faci;

quae descripta est Joannis 6

consonat enim tem-

liora

miracula Jsus difhcilis curt

;

mortuos enim
tt

pus, consonat et pelitio signi de clo.

1LL0 SIGNUM DE CLO, TENTANTES EUM.

Qu^rentes ab

suscitt solo verbo

dia, ut

et his

minimis adhinet,

m-

Non ad hOC

Ut

cognoscamus qud non ex impotenli Jesu hoc

;

crederent petebant signum de clo, vel simile mannae in deserto, vel aliquid majus, de

provenit

sed quia defectum alienae

fidei

supplet ad

clo lamen.
;

eflicaciam potestatis ordinariae,

nam

et

hujus cci
illi

Vers. 12.

Et ingemiscens

spiritu

deesl, suo.

nulla legitur fides

et

rogantes petunt ut imponat

illius

Condolenliam Jesu super Pharisaeorum incredulitate,

manum, non
curari.

credenles

imperio posse caecum

non insurgentem ex
Vers.
1.

sese, sed excitatam proprio ip-

Cum turbv multa esset. Graec est, multa, sive pturima. Nec additur cum Jesu, nec apud Graecos, nec in velustis exemplaribus, nec in aureo, nec in Constanliensi denique. Sustinent me, marient apud me. Vers. 2. Unde istos ncsv, quo Graeci uluntur Vers. 4. ni negatione pro qui aut uuomodb. Et ipsos benedixit; et cm his beneVers. 7. dixisset ; quanqum in nonnullis exemplaribus sic habebalur,t cmbenedixisset, jussit apponi et hos. Vers. 9. Quasi quatuor millia ;, id est, ferm, aut circiter quatuor millia. Vers. 10. In partes Dalmanutha. Quidam Graecus codex habebatMa-ySaX, cujus meminitMatlhaeus, sive, ut quidam legunt, Magedam. Nec apud quemquam adbuc reperi hujus locidescriptionem, nisiqud in collectaneis Hebraicarum vocum hanc quoque reperio expositam, sed ita ut ad hune locum nihil attineat. Augusiinus de Consensu evangelistarum putat ejusdem regionis plura esse vocabula, addens qud hoc quoque loco quidam codices habebant Mageda. Conquirere cum eo. Laurentianum Vers. 11. exemplar, ut videtur, secs habuit. Meum ad hune modum ; perunt simul quwrere ab eo signum, Quan-

qum

postea nactus sum,

in

quibus

ila

scriplum reet requi-

admodm

peri, id est, et perunt disputare

cum

eo,

rere ab eo signum. In

quibusdam pro
spiritu.

requirere, erat,

requirenles.

suo. Si dabitur

Graeci addunt signum. Si hoc loco Si inlroibunt est abjuraniis, quemadmodm et illic in requiem meam. Latini addunt, emoriar, dispeream, aut simile quippiam. Mir reludit arrogantiam Pharisaeorum, qui videri volebant cum clo habere commercium, cm essenl sceleratissimi At Christus illis ex imo corde terrae signum promittit diversissimum ab eo quod postulabant. Vers. 14. Et obliti sunt sumere panes. Quidam Graecus codex addidil, discipuli ejus ; mihi magis pla-

Vers. 12.

Ingemiscens
generationi

isti

cet

non addi.

Vers. 15.
Graecis
gite,

Videte et
:

idem

significanlia, citra

cavete. Duo verba sunt interventum conjun-

clionis, quasi dicas

Videte, cernite, sive, cavete, fu-

quo diligentiorem cautionem exprimerez A fermento Herodis. Herodianorum, pro Herodis, habebant nonnulli. Et in Malihaeo menlio fit Herodianorum, veluli factionis cujusdam, quae simul cum Pharisaeis

aggressa

sit

Christum.


105
Vers. 24.

COMMENTARIA. CAP.
VIII.
in vico
,

40G
sed oplim quadrat ut poslqum
introieris,

Video homines
:

velut arbores ambuIn

neque dixeris
dixit,

lantes. Desunt in hc oralione duaj diciiones.

graeco

et si in

vicum

subjunxerit,

nemini

enim habetur

Video homines, quoniam velut

di.reris in vico.

Pluris expositum est prccpta

hc ex

arbores video ambulantes. lia quil caicus aliquantu-

aiectu prodire huinililatis.

lm videns

l'atetur se

videre homines, non quia visu

Vers. 27.

C.esare.i: Philippi.

Ad

difl'erentiam

Cx-

discernt ipsos quos videt esse homines (videbat enim

sareae Herodis patris. El hic

quidem in honorcm Augusti

homines velut arbores), sed quia videbat eos ambulantes, lia

quae olim dicebaiur turris SlratonisCa:saream,ilIe in

qud ex ambulalione discernebat

homines.

illos

quos

honoremTiberii urbemPaneam nuncupavitCaesaream

quae cognominatur Philippi.

sic confuse videbat, esse

Quem me dicuxt esse honon

negli-

Vers. 25.

Deinde iterum
;

imposuit manus super

et fecit

mines?

Exemplum

ddit Jsus praelalis ut

oculos ejus

et CPiT videre, pro,

eum

videre,

gant scire quid de ipsis dicilur.

supple denub; et restitutusest, ita ut clar videret

omnia, pro, et vidit clar omnes, supple homines. Est in

Vers. 28.
perfluit,
illi

Qui responderunt
dicentes.

illi dice.ntes

su-

Joannem Baptistam, Herodiani

occisi in-

hoc miraculo singulare qud paulatim Jsus cco

vi-

hoc putabant, credentes spirilum Joannis

sum tum tum

restituit

primo imperiect,

et

deinde perfect,

gressum

in

Jesum. Alii Eliam. Venturum enim exftlalachiae

ut intelligamusquanlus cratdefectus alienaeudei, ut discerent discipuli etiamsi imperfectum opus

pectabant Eliam, juxta verbum

prophetae.

Alii ver quasi unum de propiietis. Superfluit, quusi.

miraculos facerent non desistere, sed ilerrn orare,

sacra adhiberc et hujusmodi,

Regressum animarum
Vers. 29.

in corpora
Eliae.
et

omnes

isti

prasup-

tum

ut disceremus

non

ponebant, excepta opinione

esse miraculis exemptas curationes imperfectas, et

Tunc, pro,
dicitis ?

ipse, dicit

illis

vos

quae paulatim procedendo de imperfecto ad perfectum

firent
;

ver quem me esse

Quantum
mores

profecerint se-

cm ad Deum seu

sanctos confugerem us supvotis.

,

quendo ipsum, audiendo doctrinam, videndo miracula, experiendo vitam

et

pliantes pro sanitate, emissis vel non emissis

Vers. 26.

ipsius examint.

ih

Et

misit

illum in domum suam

Superfluit, vade in

di-

Respondens Petrus

ait ei. Jsus

;

omnes

interrogavit,

cens

Vade

domum tuam;

domum
in

non tamen omnes respondent

tur, tactus interna

nec Petrus consultt

testa-

tuam. Et
ces,

si in

vicum. Dissonant inter se Graeci codisi

cumaliisresponsionem.sedutinMatth. Dominus

dm quidam

habent,

alii

autem,
;

et

neque

revelatione statim respondet.

vicum. Introieris, nemini dixeris

deest, in vico.

Ex

es Christus. Profitetur ipsum esse Messiam

Tu verum

quo apparet qud praecedens

litlera

legenda est ut

hominem, regem unelum Deo. Non per

adulatio-

textus noster habet, et si in vicum introieris. Si

enim

nem

loquitur Petrus, sed per veritalem.

prohibuisset ingressum in vicum, non subjunxisset,

Vers. 30.

Et comminatus

est eis ne cui dice-

Vers. 24. Et adspiciens, id est, recepto visu. Video homines. Graec, video homines, quoniam velut arbores video ambulantes. Et ambulantes apud Graecos ad homines duntaxat referri potest, qud illis arbores
sint neutri generis.

fronte falsum esse videatur Christum resurrexisse post trs dies, qui tertio die surrexerit ; praeserlim

Vers. 25. Et coepit videre, Graec, et fecit eum denub videre. Bis enim recepit visum, primum utcunque, deinde perspica. Et restitutus est. Ante hoc additGraecus codex, et pervidit. Nec est omnia, sed iravra, id est, omnes : etiamsi hic facillimus in Scriptur lapsus. Vers. 26. Et si in vicum introieris. Palam est Graeca exemplaria passim discrepare. Nam Laurentianus codex habebat Et neque in vicum introieris, neque cuipiam dixeris in vico. Meus autem habebat Et si oppidum ingressus [ueris, ne cui dixeris, ne in oppido quidem. Tamen postea nactus sum exemplar consentiens eum codice Laurentiano atque id sequi malui, praeserlim cm ita lgat Theophylaclus. Vers. 27. In castella, eadem est vox, quam

Vers. 28. Alii ver Quasi non additur apud Graecos. Vers. 29. Tu es Christus. Additum arbitror ex
loties vertit vicum.

quasi.

emendatissima Graecorum exemplaria eum noAtque hc quidem de re diligenter disseruit Jacobus Faber Slapulensis in lihello, cui tilulum fecit, de Magdalenis ac triduo Chrisii, nullum non movens lapidem ut hanc explicetdifficultatem, nunc addens lioras aliquot ei diei quo revixit Christus, proximae nocti detractas, nunc eumdem ante diem praemittens ad inferos, cm in horlo tsederet ac mreret, nunc uni diei geminas addens noctes, videlicet parascevae. Mihi ver non est necesse de singulis illius disputationis partibus quid sentiam aperire. Cerl non video cur Ddain notandum exislimrit, qui tridui mysterium conatus nimirm figuram sit per synecdochen explicare , grammaiicam. Quasi ver non lotam historiam evangelicam grammaticis liguris debeamus, aut quasi non veteres ad unum omnes tum Graci tum Latini quaeslionem hanc per synecdochen explicent inter quos est et Thomas, enarrans prions ad Corinthios episiolae caput decimum quintum. Quolics per hyperbolen, enallagen, similesque tropos sensum divinorum vo-

cm

str consentiant edilione.

luminum

Filium Dei vivi, quod tamen in emendalioribusexemplaribus Latinisnon addilur apud Marcum, sed apud Mauhaeum. Vers. 50. Et comminatus est, increpavit; quanqum hic lolerari poterat, interminatus est ; cm addilis minis aliquid interdicimus. De illo, id est, de se. Vers. 31 Et coepit. Kal -b tt. iipdTo, id est, ex tunc, sive ex eo tempure cpit ; ut habebatur in quibusdam exemplaribus. Quoniam, quod. Post trs dies. In paucis scriptum reperi tertio die ; sed apparet data oper mutalam Scripturam, quod prima
alio loco,

explicant sacri doctores? Jam allegoria, parabola, vocabula passim in arcanis litteris obvia,

nonne grammaticorum sunt schemata?Quid estquod lam procul sacris ableg unus grammaticos de divigidi

nis litteris aliquant melis merilos, qum sint l'riquidam aejejuni dialeclici, ne dicam sophislx'.

ipse Faber qu tandem bipenni Cordianmii hune noduni dissecuii : nonne ab Apollonio porrecta, primum elhnico, deinde qui niliil aliud sit qum grammaticus ? Qui nisi succurrisset, tolus adhuc errai et mundus, et in Marco legeret Christum resurrecturum post trs dies. Sic enim argumenlatur Non

Im

s.

s.

XTII.

107

IN
Dr:

MARCU.M
ejicit

108

kent

illo.

Ideo Jsus noluil ante nioricm

suam J
ne
:
'

secundm
enim

ollicium

adversarii

propter quod

prsedicari

discipulis

qud

ipse esset

Mcssias,

subjungit
haie
J

rationes,

non sapis ea qu Dei sunt. Per

differeritiam

impedimentum pr*staret Evangdio regni clomm ne sciliect suspicarenlur qud ambirol regnnm. Messias

signifleat

inter

utriusque

ojeriionem,
tionibos
!

dm

diabolusejectus est sine adjunctisra-

enim expectabatur rex magnus. Fuisse antem

tanqum ejecius absolut: Peirus vercum

lanqum ejecius secundm quid.
non
est sensus
;
:

hanc suspicionem tollendam evenlus subseculus lestalur, quinlo enim die poslqum aeelanialus fuit Messias, Ponliftccs et seniores

adjunciis rationihus,

Dm

Jsus expellil diabolum

Vade

tanqum retim

laesae

ma-

post nie, hoc est, sequere

me

tergo

sed quia Satan

jestatis

i'ecerunt

ip^um

crucifigi

praside.

Noluit

apud Hebrseos sonat adversantem, non qualitercumque sed velut obsistendo eoram anle faeiem, ide
ludendo ad vocabulum
ejicilur
al-

ilaquc ante electum passionis sua? ternpus lioc publicari, sed

congruo reservari tempori.

Vers.

50.

ad silum tergo, in
obsiest

Et

coepit docere eos. Post tt miracula, post (idem

quo non

possit exercere

ollicium adversandi
qui, ut
scilicet

professionemque discipulorum qud ipse essel IMessias,

lis

stendo. Hic est sensus

litteralis,

palet,

verus homo, verus Deus incipit aperire discipuet morlis suse.

sensus similiiudinarius, sumplus

<line

similitu-

mysterium passionis

Quoniam, pro,

corporalium situant seu posilionum. El significat

illo

qilbd,

OPORTET FILIUM IIOMIMS JIULTA PATI ET REPRO-

ad litleram secundm sensum intentum, abi

unde

BARI A SENIOR1DUS ET A SUMMIS SACKRIiOTIBUS ET SCRIDIS,

non posais adverscri. Itaque non solm ejicilur ab actu

et occidi. Oporlet, inquam, ad salutem bumani generis,

adversandi et situ

idoneo ad observandum,

sed

ad intrandum in propriam ipsius Chrisli gloriam,

pnti, oecidi et resur-

emiuiiur ad silum conlrarium ubi nec possit ofljcinm

adversandi exereere quod est totaliter ejicere adver-

ex divin praedeslinalione ipsum

gere. Et dixit bsec instruendo discipulos de

modo

et

sarium. Ac

si

dixisset, abi totaliter

me, adversarie.

tempore quo
esset, qui

ipse propriam Messiae gloriam babitunis

Satana non est diaboli nomen proprium, et ide Jsus usus est hc increpatione erga Petrum.

modo tam

abjectus conversabatur

expe-

Omnis

ctabatur enim Messias rexgloriosusredemplurus Isral.

enim qui adversalur, Satanas

est.

Et quia Petrus ad-

Vers. 32.

Et

palam. Signilicalur qud Jsus ea

versabatur divin prdestinationi

ore Jesu Chrisli, qu oporlebat
di,

quam

audierat ex
et

qu
bat.
aliis

erant passionis et morlis su, libr seu auda-

ipsum

pati

occi-

cler,sine verborum involucro, sine timor pramuntia-

ide merit appellalur Saianas, hoc est, adversa-

Et appreiiendens, seorsm ducens, ne coram

videretur arguere Magistrum. Coepit increpare.
;

rius.

hominum.

Quia non sapis ea qvje Dei sunt, sed ea qvje Itatio errone suasionis in Petro aperitur,

Imperfccta increpalio significatur

amoris enim non

increpa-

quia adhuc non sapiebat

qu

Dei

sunt,
ivit

adhuc non
gaudens

solm
lionis

affectu,

sed signis Petrus

quamdam

guslaverat quod postea gustavit,

cm
fuit

speciem prae se ferebat.

conspectu concilii flagellalus, quia

in-

dignus pro novigenle

:

Vers. 53.

Vade

retr me, Satana. Edem

mine Jesu contumeliam

adhuc
affectu

crepatione emittit Petrum

qu miserai diabolum

sapiebat

pati. Sed humano qu hominum sunt

et similia.

vilare

tentantem, sed non eodem affectu. Diabolum eniui

ejecerat totaliter et absolut

;

passiones, lugere
ratio

mortem,

Haec est altra

Petrum ver

lotalilcr

sumpta ab
si

inleriori

mal seu minus bon dispo-

stat

surgit post trs dies, qui surgit terlio die, sed eonChristum tertio die surrexisse. Adversatur igitur evangeliis, adversatur arliculis (idei, adversatur

Primum,

terlinm dicm

numeremus non

morte

Servatoris, sed tol passione, qu cpit pridie parasceves, cm jam iniielur consilium de compre-

Christum post triduum san tt jam seculis magno consenso Grca pariter ac Latinalegit, canit, clscribit Ecelesia. Neque quisquam adhuc mortalium tam impium errorein auimadvertit, nec erat elabendi spes, nisi Apollonius rei liilerariae p.erilissimus commonstrsset, y.sr Graecis nonnunqum usurpiri vice v vel 'Ti. Tantm babet pondus unicum unius grammatici testimonium, quoties nobis iia collubuit. Quaiiqum nec lioc exemplum, quod ex pollonio produxit Faber, videlur ad sermonem evangelicum respondere. Neque enim simile est, p-er -/.cjar d%n, et f6' r,u.s'pav, ei quod ait Marcus, y-er rps; r.y*s. Siquidem apud Apollonium ^y. posilum videtur pro |AETal), aut cert pro xktoc. Quo tamen modo non liceatabuli, si cerlum addas numerum. Jam constat p.sr irequenter ab evangelistis usurpari ad hune modum, nec aliud signilicari qum post. Vel ut apud Matthum, capite 26, post biduum pasclm jiet ; item apud Lucain, post dies ocio ; apud Marcum, post dies sex ; in Aetibus, non post mullos Iws dies ; aiisque locis compluribus. Sed ut bis omissis, quod sentio paucis expediam, mihi nib.il causai videtur, cur hic excitemus imjusinodi trageediam, aut cur ad tam coaclam ac violentam inlerpretalionem conlugiamus, cm

omni

veritali, quisquis ait

surrexisse.

Atque

ita

hendendo Jesu, cm venderetur, cm tderel ac mreret. Siquidem passionis summam videlur et ipse Marcus suis verbis complecii Et cpit, inquit, docere eos, quod oporleret Fitium hominis multa pati, et reprobari senioribus swrmisque sacerdotibits ac
:

scribis, et occidi, et post 1res dies resurgere. Sic

enim

recensuit, ut post trs dies ad tolum sermonem qui prcessit reterri possit, non lanim ad id quod erat postremum, occidi. Quemadmodm proximo capite Filins hominis ira.Jlur in mamis hominum, recensuit et occident eum, et occisus t.'rlio die resurg t. Hicquoniam triduum numral ab occisione, tertio die dixit, non, posl triduum. Aller modus est, si per synecdochen accipiamus, faclum post trs dies, quod t'acium sit post terlium diem exortum. Quemadmodm et
:

vulg loquimur Ab eo die cpit odisse me, cm eodem diecperilodisse. Elpost eumdiem desiit amare, cm eodem die desierit. Hc, ni lallor, minus certe coacia sunt, qum qu Stipulensis lanto molimine
:

prodidil.

Quod

si

quis adduxerit his eliam meliora,

non gravabimur sequi.

Vers. 52. Et palam, Grc libr et audacter. Neque enim hoc dicebat, nisi suis, sed apert, et sine involucro, quemadmodm solet; tametsi sermo hic
,

esset durissimus.

nodus bilarim explicari

possit,

baud magno

negotio.

Vers. 33.

Comminatus est Petro.

Mirae delicia

109
sitione

COMMENTAR1A. CAP.
Pelri. Conter Petrum Salanam,
et

VIII.

110
abneqare seipsum , tollere crucem suam,
facif.team, transeundo de hc

non sa-

illatria, scilicet

pientem divina, sed huniana,

cum

Petro beato, cui

;

et sequi
vil in

me.
vilain

Suvam
etc.

Pater revelavit qud Jsus est Christus Flius Dei vivi

et discernes

aeternam.

Vers.

5G.

Quid

enim

na fulto

Peirum secundm seipsum Petro divigrati et intelliges non suffragari percepta

:

proderit noMiNi,

Ne

parvifaceres

damnum

aut lu-

divins gratiae dona,

si

postea non

persvrt assi-

crum vilx post mortem, monstrat incomparabilitatem vitae ad totius mundi lucrum. Anime su*:, hoc est,
vitae suae
lis

stentia ejusdeni divinae graiiie.

Vers. 54.
Varie post

Si ous vult me sequi. Dixerat Petro,

;

quae simpliciter est vita, non

vitae

tempora-

quae partim est mors. Detrimentum faciat, privaillius.

me

dclart

modo

quid est ire post eum.

nisi quis rennntiavc-

tione

Aut quid

dabit

homo commutations?

Deneget sfmetipslm.
rit

Alibi
;

tlix.it,

Non
vit

suflicit

Salvatori declarare

damnum

vitae

non
qu-

omnibus qu possidet

hic dicit ut abneget

est,

non sua,
velle.

posse conferri

cum

lucro totius mundi, sed declara-

non suos, sed semeiipsum, hoc

proprium
:

etiam qud non potest rcdimi taie

damnum

Hoc enim
gari,
lio.

est

prcipuum

in

homine

quo honio de
potest abne-

cumque human compensatione. Pro anima

vit

sua, pro

seipso disponit,

quo seipsum

fovet.

Quod

su quae simpliciter est

vita,

quasi dicat, nihil.

esse

submittendo

illud divino velle

divinoque consivolenti ire

Ex quibus habes necessarium

ipsum,
etc., si

abnegare se;

Et tollat crucem suam. Non

suflicit

invenienda est vita post hanc vitam

post Jesuin opiima animai disposilio abnegando

velle
;

suum
st

alioquin

perdelur.

sed oportet ut etiam secundm corpus

Vers. 58.

In c.eneratione
illa

ista adultra.

Ap-

oplim dispositus, voluntari portando cruciatus suos.

pellatur generatio

Judseorum adultra, quoad

seipsam solam amans; ex
:

Et sequatur
propriam,
fiant,

me. Nihil *prodest negare propriam vo-

affectum, quoniam relicto affectu Dei tanqum proprii

viri
,

luntatem, nihil prodest tollere libenti animo crucem

nisi

adhaerebat

sibi ipsi

sequatur me, nisi imitando

me
si

haec

hoc enim postea occiderunt Christum

ipsis
,

testantibus

qucumque siquidem

ali ratione haec fiant,

vaquis

na sunt.
vult

Vers.
;

55.

Qui
sic

ne forte veniant Romani

et tollant

locum noglo-

enim.

Dixerat,

strum.

Et peccatrice. Ex

praedicto

enim adulterio
in

ventre, monstrans voluntarium

esse ire
ut

post
sit

multitudo oriebatur peccatorum.

ria patris

Cum venerit

Christum

ne putares

voluntarium

non

suicum angelis sanctis. Conveniens descriChristus quoque

etiam necessarium ad salutem anima?, adjungit necessitatem non coaclionis, sed

finis scilicet,

bitur retributio, ut qui verecundatur in hc vit fateri

qud sequen-

aut imitari Christum

in glori

cm

venerit

do ipsum pervenituradvitam,

et

non sequendo perdi-

verecundetur habere ipsum inter suos. Se-

tur vita. Voluerit, propriam voluntatem adimplendo,

quitur in Vulg.,
Vers.
59.

animam suam, vitam suam, salvam facere, non abne-

eodem capite. Et dicebat illis

Amen

dico vobis,

gando seipsum, non tollendo crucem suam, non se-

quia sunt quidam de hic stantibcsqui non gustabunt

quendo me, perdet eam, quia amiltet ipsam transeundo de hc

vit

MORTEM DONEC VIDEANT REGNUM DI VENIENS, prO,

nisse, in

Ve-

ad mortem aeternam. Qui autem

;

virtute. Haec Marci verba,

scilicet,

venisse
intelli-

perdiderit propter me
hnjus interpretis
,

in

quo comprehenduntur
alias

in virtute, quae
:

Malth. non habentur, favent

qui

quod

vertit increpare,

idem nunc
me
,

commiaari, cm nec ad senlentiam quadrel comminari. Nam quod sequitur. Vade rtro
verlit
,

Horalius Animque magn proriigum Paulum et in hune cert sensum interprelatur Origenes. Sumitur
:

Sataxa nimirm increpantis est, non comminantis. Postrem ut legimus interminari pro interdicere, ita comminari in eumdem sensum non memini lgre. Est autem faou pmi 2aravS, id est, Abito
posttergum meum, Satana. yoV Hebraeis sonat adversarium. Unde Petrum salanum vocat, non diabolum intelligens, sed quod humano affectu adversaretur consilio divino. At lotidem pen verbis nunc repellit Petrum, quibus ante tentaniem diabolum. Illud indicavit Origenes hoc loco dici Petro Vade post me. Caelerm apud Matthaeum, capite 4, diabolo lantm dici, -7.fc, id est, Abi ; nec addi post me, qud cbedientiae sit ire post Christum. Id autem in apostolos quadrat, non in diabolum, quemadmodm et illic admonuimus; lict hyec diff'erentia, nec in Graecis codicibus, nec in nostris satis constanter observatur, haud scio an incuri scriptorum. Vers. 57. Alt quid dabix iiomo commutations? -': vr*XXa-y(jux, id est, quam commutai ionem Hic aliquid, imiKka.fff.% vocat id quo dalo redimitur juxta priscorum commercia, quae non monet, quemadmodm hodi sed mutu rerum permutatione constatant. Est i^ilursensus omnium rerum jacturam esse laciendam citis qum vita;. Quae sisemcl pereat, nihil est ta m cbarum cujus permutatione possis illam redimcre, quidquid dederis. Proinde nos vertimus, aut quid dabit homo, quo redimal animant suam ? San animam vitam appellal. Quemadmodm et
:

enimsimilitudo vit corporis, quaecuiquecharissima animi , quam oportet esse mult cha, ad vitam riorem. Vers. 58. Qui enim me confessus. Artiqui codices magno consensu pro confessus, et confilebitur, habebant confusus fuerit, et confundelur ; suff'ragante bis et aureo codice, et meo velustae typographise. In Constantiensi rasura prodebat operam depravatoris. Atque ita habent Graeca Quicumfue enim erubuerit me et meos sermones. Ac paul post, et Filius hominis erubesret de eo : aut, Filium hominis pudebit illius. Pro nobis facit interpretatio Theophylacti. Apud Bedam in contextu quidem legitur confessus, et confitebitur, sed ipsa enarratio, quae verecundiae meminit, dclart illum legisse confusus, et confundelur. Idem liquet ex verbis Gregorii, quae referuntur in Caten. In eumdem sensum legit divus Augustinus, refellens Adiest

mantum Manichaeum : Omnis qui confusus fuerit me in qente ist adultra et peccatrice, et Filius hominis
confnnrietur illum,

cm

venerit

in

glori

Patris sui.

Quin

et Irenaeus, lib. 5, cap. 20,

ad

eumdme modum

abulitur confusus et confundi. Salis hic apparet, converba esse supposita ab audaculo quopiam. Caeterm an satis Latine dicamus, confundor te, pro eo qud pndet me lui, viderint litieratores. Regnum Dei veniens, id est, venisse. Vers. 59. Est enim participium praeleriti temporis, quod vertendum erat per iufinitum, ob inopiam Latini serfessus et confitebitur

monis.

111
gentibus,
dicit,

IN

MARCUM
gnosuo;
ipso

112

Dominum

loqui

de resurrectione su cura

Domino

attestante, qui in

cn
in

dixit

doue videant regnum Dei venisse in virtute. Tune

et

Non bibam vobiscum donec bibam vobiscum

Palris mei.

regno

enim

non anle venit regnum

clo

in virlule immorlalitalis
,

Resurgens enim venire cpit

in

regno
terra,
transi-

corporalis cl in pleniludine polestatis Jesu

est ci

cm

data

suojdat

sibi

omni poteslate

in

clo

et in
,

omnis potestas

in

et in terra

et vicia

morlc

adepl immortalitale et corporis glori

tori (ut in transfiguratione), sed
ti.

non

etiam totum corpus Jesu in regnum Dei translatum

est, null passibilitate

immobili permanen-

animi vel corporis rmanente.

Haec enim ex regno peccati venerunt et excluduniur

regno Dei. Proculdubi

visuros

Non omnes autem, sed quosdam dixit astanlium propter Judam Iscariotis. Et forte alii in,

post ipsius

omnes qui viderunt Jesum resurrectionem viderunt ipsum in re,

tererant
ipso.

discipuli

qui

non perseveraverunt
IX.

cum

CAPUT
1.

IX.
1.

CHAPITRE
montem
ex,

Et post dies ses, assumit Jsus Petrum, et Ja,

cobum
ipsis.

et

Joannem

et
,

ducit illos in

celsum seorsm solos

et

transfiguratus est

coram

Et six jours aprs, Jsus emmena Pierre, Jacques et Jean et les conduisit seuls sur une haute iiiontagnc en un lieu cart ; et il se transligura en
leur prsence.

2. Et vestimenla ejus facta sunt splendentia et can-

et blancs

dida nimis velut nix

qualia fullo

non potest super

et erant lo-

Ses habits devinrent tout brillants de lumire comme la neige ; en sorte qu'il n'y a point de foulon sur la terre qui puisse en faire d'aussi
2.

terram candida facere.

3.

blancs.
Elias

Et apparuit

illis

cum Moyse
ait

quentes
4. Et

cum

Jesu.

3. Et ils virent paratre Elie et Mose, qui s'entretenaient avec Jsus.

respondens Petrus,
;

Jesu
tria

Rabbi,

bonum
,

est nos bic esse

et

faciamus
,

tabernacula

tibi

unum
5.

et Moysi

unum

et Elise

unum.
:

4. Et Pierre, prenant la parole, dit Jsus Rabbi, nous sommes bien ici faisons-y trois tentes, une pour vous une pour Mose et une pour Elie.
:

Non enim
exlerriti.

sciebat quid diceret

erant enim

ti-

5.

Car

il

ne savait ce

qu'il disait, tant ils taient

mor
6.

effrays.

Et facla est nubes obumbrans eos, et venit vox

:

de nube, dicens
auJilc illum.
7.

Hic est Filius

meus charissimus

il parut une nue qui les couvrit et il de cette nue une voix, disant C'est l mon Fils bien-aim coutez-le.
;

G.

Alors

sortit

Et statim circumspicienles

neminem amplis
illis

viderunt, nisi
8.

Jesum tantm secum.

illis

7. Aussitt , regardant de tous cts , ils ne virent plus personne que Jsus , qui tait demeur seul avec eux.

Et descendenlibus

de monte, praecepit
nisi

ne cuiquam quae vidissent narrarent,

hominis morluis resurrexerit.
9.

cm

Filius

Lorsqu'ils descendaient de la montagne , il leur dire personne ce qu'ils avaient vu jusqu' ce que le Fils de l'homme ft ressuscit d'entre
8.

commanda de ne
les

Et verbum conlinuerunt apud se, conquirentes

:

morts.

quid esset

Cm

mortuis resurrexerit.

9.

Et
le

ils

10. Et inlerrogabant

eum, dicentes
,

Quid ergo

di-

clant

ce qu'il
Fils

tinrent la chose secrte, voulait dire par ce

mot

s'entre-demanJusqu' ce
:

que

de l'homme

cunt pbarisaei et scrib

quia Eliam oportet venire

ft

ressuscit

d'entre les

morts.
10. Et ils lui demandrent : Pourquoi donc les pharisiens et les scribes disent-ils qu'il faut d'abord qu'Elie vienne ?

primm

?
,

H.

Qui respondens
reslituet

ait illis
:

Elias,

cm

venerit
est in

primo ,
12.
illi

omnia

et

quomod scriptum

Filium hominis, ut multa paiiatur et conlemnatur.

Sed dico vobis quia

et Elias venit (et fecerunt

)
,

11. Jsus leur rpondit dra auparavant, et qu'alors

et il sera trait comme est crit qu'il doit souffrir

Il

est vrai qu'Elie vien-

rtablira toutes choses ; le Fils de l'homme, dont il

il

qusecumque

voluerunt

sicut

scriptum

est

beaucoup

et tre rejet avec

deeo.
13. Et veniens ad discipulos suos
,

mpris.
vidit

turbam

magnam
illis.

circa

eos

et

scribas conquirentes

cum

l'ont trait
crit

12. Mais je vous dis qu'Elie est dj venu , et qu'ils comme il leur a plu, selon ce qui avait t

de

lui.
,

13. Et venant vers ses disciples

il

14. El confestim omnis populus videns

Jesum,

vit
,

stupefactus est

et expaverunt

et accurrentes salu-

d'eux une grande multitude de personnes scribes qui disputaient avec eux.
saisi

autour et des

tahant eum.
15. Et interrogavit eos
ritis ?
:

Quid inler vos conquiMagis-

14. Et aussitt tout le peuple l'ayant aperu fut d'tonnement et de crainte , et tous accoururent pour le saluer.
15. Alors
il

leur

16. Et respondens unus de turb

ter,
atluli
;

demanda

De quoi disputez-vous

dixit

ensemble
16.
:

filium

meum

ad te

habenlem spirilum

mutum

17. Qui ubicumque

eum apprhendent,
,

allidit il:

Sur quoi un de la troupe prenant la parole, Matre , je vous ai amen mon fils, qui est possd d'un esprit muet
dit
;

lum, et spumat, et stridet dentibus, et arescit

dixi discipulis tuis
,

et

ut ejicerent illum

et

non po-

tuerunt.

toutes les fois qu'il se saisit de lui , le jette contre terre , el l'enfant cume , grince des dents , et devient tout sec ; j'ai pri vos disciples de le chasser, mais ils ne l'ont pu.
,

17. Lequel

,, ,

113
18. Qui respondens eis, dixit
:

C0MMENTAR1A. CAP.
generatio incre?

IX.
:

114

dula!

quanidi apud vos ero? quamdi vos patiar

18. Jsus leur adressa la parole, et leur dit Race incrdule, jusqu' quand serai-je avec vous? jusqu'

afferte illum ad

me.

quand vous

souffrirai-je ?

Amenez-moi

cet enfant.

19. Et aliulerunt

eum

et

cm
,

vidisset

eum,

sta,

tim spiritus conlurbavit illum

et elisus in lerram

19. Ils le lui amenrent; et ds qu'il eut aperu Jsus, l'esprit le troubla , et l'ayant jet contre terre, il se roulait en cuniant.
20. Jsus demanda au pre de l'enfant : Combien y a-t-il que cela lui arrive? Ds son enfance, dit le pre.

volulabatur spumans.
20. Et interrogavit patrem ejus
ris est

ex quo
:

ei

hoc accidit?

Quantum tempoAt ille ait Ab in: :

fanli

21. El frquenter
ut

eum
si

in

ignem

et in
,

aquas misit,

et tantt

eum

perderet

sed

quid potes

adjuva nos mi-

dmon l'a souvent jet tantt dans le feu dans l'eau , pour le faire prir. Mais si vous pouvez quelque chose , ayez compassion de nous et
21. Et le
,

sertus nostr.

nous secourez.
illi
:

22. Jsus autemait

Si potes credere, omnia

22. Jsus lui rpondit

Si vous pouvez croire

tout

possibilia sunt credenti.

est possible celui qui croit.

23. Et continu exclamans pater pueri,

eum

lacry-

mis aiebat

Credo

Domine

adjuva incredulitatem

23. Aussitt le pre de l'enfant s'criant lui dit avec larmes Je crois, Seigneur mais aidez mon in
,

crdulit.

meam.
24. Et

cm

videret Jsus concurrentem

lurbam,
:

comminatus
et

est spirilui

immundo

dicens
,

illi

Surde

mute

spiritus, ego praecipio tibi

exi ab eo, et

am-

24. Jsus donc voyant que le peuple accourait en foule , parla avec menaces l'esprit impur , et lui dit; Esprit sourd et muet, sors de cet enfant , et n'y rentre plus ; je te le commande.
25. Alors l'esprit jetant un grand cri et agitant violemment l'enfant sortit et l'enfant demeura comme mort de sorte que plusieurs disaient qu'il
,

plis

ne introeas in eum.

25. Et exclamans, et

multm

discerpens eum, exiit

ita

ab eo, et factus est sicut morluus,

rent
:

ut multi dice-

tait

mort.
la

Quia morluus

est.

26. Jsus autem tenens

et surrexit.

manum

ejus, elevavit

eum,

26. Mais Jsus le prenant par

vant,
il

main

et le soule-

se leva.
,

27. Et

cm

introsset in

secret interrogabant
ejicere

domum discipuli ejus eum Quare nos non potuimus

, :

27. Et lorsqu'il fut entr dans la maison

ses dis-

demandrent en particulier vons-nous pu chasser ce dmon?

ciples lui
:

Pourquoi n'a-

eum?
illis
:

28. Et dixit
nisi in

Hoc genus

in nullo polest exire

oratione et jejunio.

28. Et il leur dit Ces dmons ne peuvent tre chasss par nul autre moyen que par la prire et par le jene.

29. Et, inde profecli,

laeam, nec volebat

praetergrediebanlur Galiscire.
cl

29. Elant parlis de

il

ils

traversrent la Galile

quemquam

voulait que personne ne le st.

il

30. Docebat
illis
:

autem
Filius

discipulos

suos, et dicebat
in

50. Cependant
disait
:

instruisait ses disciples

et leur

Quoniam
,

hominis tradetur

manus ho-

minum
surget.

et occident

eum

et occisus terli die re-

de l'homme va tre livr entre les mains des hommes et ils le feront mourir, et il ressuscitera le troisime jour aprs sa mort.

Le

Fils

31. At

illi

ignorabant verbum, et timebant interro-

gare eum.
32. Et venerunt

51. Mais ils ne comprenaient pas ce discours craignaient de l'interroger.

52.
Ils

et ils

Capharnaum. Qui cm domi

:

es-

vinrent ensuile

Capharnaum
,

et lors:

sent interrogabat eos

53. Al
illi

Quid in via tractabalis?

;

qu'ils furent

leur demanaa De il maison quoi disputiez-vous ensemble pendant le chemin?

dans

la

tacebant

siquidem in via inter se disesset.

illis
:

55. Mais

ils

pulaverant, quis

eorum major
erit

qu'ils avaient disput

demeurrent dans le silence parce pendant le chemin qui d'entre

,

54. Et residens, vocavit duodecim, et ait

quis vult primus esse
,

Si
et

eux

tait le plus

grand.

omnium

novissimus

omnium
eorum
36.
in

minister.

54. Et, s'lant assis, il appela les douze , et leur dit Si quelqu'un veut tre le premier , il sera le dernier de tous et le serviteur de tous.
:

5o. Et accipiens
:

puerum, staluit eum in medio quem cm complexus esset, ait illis Quisquis unum ex hujusmodi pueris receperit
:

35. Puis il prit un petit enfant, qu'il mit au milieu d'eux et l'ayant embrass , il leur dit
: ;

nomine meo,
,

me
illi

recipit
,

et

quicumque

me

susec-

56. Quiconque reoit en mon nom un petit enfant comme celui-ci , me reoit moi-mme ; et celui qui

perit

non

me

suscipit

sed

eum

qui misit
:

me.

me

reoit

ne

me

reoit pas

moi

mais celui qui m'a

envoy.
Matre nous 57. Jean prenant la parole , lui dit avons vu un homme qui chasse les dmons en votre nom sans qu'il soit d'avec nous, et nous l'en avons empch.
:

37. Respondit

Joannes, dicens

Magister, vidi-

mus quemdam

in

nomine tuo ejicientem daemonia eum.

Nolite probibere

qui non sequitur nos, et proliibuimus 38. Jsus autem ait

est
:

eum, nemo
,

enim qui

faciat

virtutem in nomine

meo

et possit

cit

mal loqui de me.

vos
,

58. Jsus lui rpondit : Ne l'en empchez pas ; car n'y a point d'homme qui , ayant fait un miracle en mon nom , puisse aussitt aprs parler mal do
il

39. Qui enim non est adversm

est.

pro vobis

moi.
39. Car qui n'est pas contre vous est pour vous,


Mf

, ,

,, ,

IN

MAKCUM
,

116

40. Quisquis enim

potum dederit
,

vobis calicem
:

aquae in noniine
vobis
,

mco

quia Clirisii eslis

amen

dico

40. Car quiconque vous donnera un verre d'eau en mou nom parce que vous appartenez au Cln isi
je

non pcrdet mcrcedem suarn.

vous

le dis

en vrit

il

ne perdra point sa rcom-

pense.
41. Et quisquis scandalizaverit
sillis

unum

ex his pu,

credcnlibus in nie

bonum

est ei

magis

si

cir-

cumdaretur rnola asinaria

teretur.

collo ejus, et in

mare mitabscinde

quelqu'un est un sujet de scandale qui croient en moi il vaudrait mieux pour lui qu'on lui attacht une meule de moulin au cou, et qu'on le jett dans la mer.
si

l'un

41. Mais de ces

petits

42. Et
illam
:

si

scandalizaverit te
est
libi

manus
ire in

tua

bonum

debilem introire in vitam

qum duas manus habentem

ignem inexstinguibilem,
43. Ubi vermis
exstinguitur.

gehennam
et ignis

in

42. Et si votre main vous est un sujet de scandale , coupez-la ; il vaut bien mieux pour vous que vous entriez dans la vie n'ayant qu'une main , que d'en avoir deux et aller en enfer, dans ce feu inextinguible,

eorum non moritur ,

non

43.
le feu

O le ver qui les ronge ne meurt point qui les brle ne s'teint jamais.

et

44. Et

si

pes

tuus te scandalizat, amputa illum

bonum est libi claudum introire in vitam aeternam qum duos pedes habentem mitti in gehennam ignis
inexstinguibilis

44. Et si votre pied vous est un sujet de scandale coupez-le ; il vaut bien mieux pour vous que vous entriez dans la vie ternelle n'ayant qu'un pied , que d'en avoir deux , et tre prcipit dans l'enfer, dans ce feu inextinguible,

45. Ubi vermis

exstinguitur.

eorum non moritur,

et ignis

non

45.
le feu

O le ver qui les ronge ne meurt point qui les brle ne s'teint jamais.

et

46. Qud

si

oculus tuus scandalizat te

ejice

eum

bonum

est tibi

luscum introire
in

duos oculos habentem mitti

47. Ubi vermis
exstinguitur.

regnum Dei, qum gehennam ignis

in et ignis

46. Et si votre il vous est un sujet de scandale arrachez-le; il vaut bien mieux pour vous que vous entriez dans le royaume de Dieu n'ayant qu'un il que d'en avoir deux et tre prcipit dans le feu de
l'enfer,

eorum non moritur,

non

48. Omnis enim ign salietur, et omnisvictima

sale salietur.

47. O le ver qui ronge les impies ne meurt point , et o le feu qui les brle ne s'teint jamais.

49.

Bonum

est sal

qud

comme
si sal

48. Car ils doivent tous lre sals par le toute victime doit tre sale avec le sel.
;

feu,

insulsum fuerit
sal, et

in

quo

illud condietis ?

Habete in vobis

pacem ha-

bete inter vos.

49. Le sel est bon mais si le sel devient fade, avec quoi l'assaisonnerez-vous? Ayez du sel en vous, et conservez la paix entre vous.

Vers. 1.

Seorsm

COMMENTAMA.
solos
,

significatur

qud non
in

et candida velut Nix,pro, lux, seu lumen

utsplendo-

cum

aliis

sed segregatos ab

aliis

seorsm

loco

remnonspiritualem,sedcorporeum intelligamus, candor veslimentorum ex splendore corporis consurgens

testatur.

ab aliorum discipulorum loco remoto, duxit

solos. Nullus Evangelista explicat quis

illos 1res

mons

fuerit

sed quod ad orandum ascenderit, et orando transfor-

Vers. 3.

Et

apparuit illis Elias cum Moyse

et

matus

est.

Et transfiguratus
tune
Jsus

est.

Non mutalione
Erat enim et apmutatas

pro,
legis

visi

sunl Elias

M oses;

ut in ipsis testimonia
aposloli
,

lineamentorum, sed qualitate

parebat
figurae,

gloriae.

et

prophetarum de Jesu

cernrent.
intellectuali

eliam

ejusdem non

Erant loquentes cum Jesu,

cas refert, de passione et

vocali

non

sed mutatae qualitatis. Si consideremus qud

aut imaginario sermone. Loquebantur autem, ut Lu-

transfiguratio haec facta est in testimonium gloriosi

morte Christi.
discessui Moysi et Eliae
,

advents

Christi

consentaneum

apparebit
Christi
,

quod
coaev
J

Vers. 4.
trus

Et respondens Petrus. Respondet Pe;

splendor hic ex glori inlern

anim

non loquenti secum, sed

ab

initio creationis suae

:

divin dispensatione ema,

cm enim Moyses
Luc
tere illos cupiens

et Elias discedere vellent

,

ut ex
et
sis-

navit

et

non ab extra advenit

sic

ut splendor faciei

patet, Petrus obviare volens discessui

Moysi

nam

eadem videtur

gloria corporis

quae

cum

Jesu, dixit

Bonum

est,

etc.

post resurrectionem erit, quamvis

non eodem mo,

Nec mirum
Vers. 6.

non enim sciebat quid diceret.

do

quia tune erit tanqum connaturalis corpori

in

Venit vox de nube dicens

:
:

me

est Fi-

transfiguratione

autem tanqum passio

transitoria.

lius meus charissimus

audite illum. In baptismopaAudite illum; sed

Vers. 2.

Vestimenta ejus facta suntsplendentia

terna vox non dixit

orant, in plerisque

modo hoc

Vers. 1. Et post dies sex. Lucas facit, dies ferm octo, Marcus consentit cum Maltho in numro. Hoc admonui ne quis temer Scripturam mutet ; difficullatem quaeslionum explicant doctores. Seorsum solos. Sic h:ibebat antiquissimus codex. Latina vetera conseniiebant in seorsm, sed Paulinum habebft solus, Corsendoncense solos. Itidem et Conslanliense. Aliquis otTensus perissologi, vocem alteram ut supervacan reliquit. Verm hoc modo

am

Graecorum codicibus non additur, nec nobis est additum. Apparet hc transcriptura ex Lucae cap. 9, quando Theophylactus nec legit, nec allingit hanc parliculam. Vers. 2. Splendentia et candida. Abest in Graecis conjunclio , ut intelligas ex insigni candore fuisse relucenlia. Hoc et ide visum est admonere, quo minus absurdum videatur quod in Maltho Graeci legunt , ut lux non ut nix. Qualia fullo. Poterat
,

voluit evangelista

signicare

secessum vehementer
est, et d'um

secretum. Et transfiguratus est. Graec

orant
itli,

transfiguratus est

quanqum

illud

dm

sermonis, si ola. vertisset in adverbium, qum candida reddere non potest fullo. Vers. 4. Et faciamus, Graeca, dm faciamus ;
viiare absurditatem

117
addidit propter

COMMtMARlA. GAP.
nyMeium
;

IX.

118

lune eniin rgnrai io,

* restitue! oinnia Isral, in

regnum clorum reducendo

in

modo

doetrina signilicalur. El proplerea tune salis

omnes

illos.

Et

qi

omodo scriptum est

Filium ho-

fuit lestilicare

quod

est Filius

niocl oporluil tcsiii

minis, UT iHULTA
1^1-

PATIATUR ET CONTEMNATUR.

VERS.
in spiritu

cari etiain
serliir.

qud

est doclor aidieinlus

ali fila.

uundo, prae-

Sed dico vobis quia et Elias venit,

Et fecerunt
dixerunt,
illi
ait,

de fuluris in

el virlute, ut

anglus Gabriel, dixerat, et testinio-

Vers. 9.

Et verbum continueront apud

illud

se, con-

niuni perhibuit de me.

qu.ecumque

quirentes quid esset cum a mortuis resurrexlrl t,

pro, illud, mortuis resurgere. Signilicalur enini quinl
isti

von ekunt. Non

con&Liret, sed
,

et

quod ex Evangelio
liistorift

fecerunt,

quod ex Evangelii

1res discipuli inter se dispulabanl

sciliet mortuis resurgere.

Jesu dinisi

non babetur,
nalali

nisi quia

primates Galilaeae, convivae in

ctum

Dixerat enini,
;

Herodis concausae
,

describuntur decollationis

cm

Filius hominis mortuis resurrexerit

et

non pslalum

Joannis

dm

scribitur

qud eliam propter simul

caput Joannis
afferri.

ntrantes resurreclionem seu resurreclionis

dise.uinbentes jussit Herodes

iunuortalem et gloriosutn, dispulabanl inter se, non

quid signilicarelur, sed quid esset Jesum mortuis
resurgere.

Cm

eniin

Dominus

significet Judaos dicendo, fe-

cerunt, et

Herodes ac Herodias non fuerint Judaei

sed proselyli, oportet, aut propter dictam concausa-

VeS. 10.

Et

NTEUROGABANT EU!
,

DICENTES

Quid

ergo

superfluit

ergo

dicu.nt

piiaris^ei

et

scrib.. Superfluunt duae dicliones, scilieet,

Phari-

si
cunt

et.

Legendum

est enini interrogativ

Quid di-

scrib quia Eliam ojiorleat

venire

primum
nisi

Piscalores nescientes

legem
,

et

prophetas,

ex

non scriptam, inlelligere necem Joannis. Ratio quare Jsus miscuit qustioni de Eli Joannem Baptistam insinuatur ut scilieet discipuli intelligerent qud non myslic, sed in veritate ipse esset passurus mortem sicut Joannes passus est mortem.
lilalem, aut propter aliam

Judatos concurrisse ad

auditu doctoribus legis

qui scribac voeanlur. Quia

j

Tain alieni siquidem erant discipuli fide passionis et

mortis Jesu, ut
lidei

Eliam oportet venire pkijium, ante Messiae ad ventuni,

ex Malachiae cap.
ult.,

de adventu

Eliae interserat J:

audierant

isli

contrat ia; nain

sus iidem passionis et mortis suae

proplerea cinm

scribis iniellexerant qud Elias praecederet adven-

coinprobsset dictum scribarum ab adventu Eliae,

staliin adjungit, et

tum

Messiae

ab ipso ver Eli et Moyse audierant

quomodb scriptum

est

de Filio ho-

Jesu Messiae passionem et

mortem imminere,

et vi-

minis ut contemnalur, etc., ut vel sic ex consortio

similis credibilis

derant Eliam recessisse; unde perceperant qud non

esset

incipiant credere
ipsius.

futuram passio-

Elias lune

venlurus. Et proplerea quterunl

|

nem
lut

et

mortem

Ubi etiam perspice qud

quomod
ditur
:

haec verificantur.

Solulio quaestionis sub-

piis praenuntiavit passionem et

;

mortem suam

abso-

niod autem repetendo praenuntiat prophein

Vers. 11.

Qui respondens, ait ilus. Dislinguit de

Eli in spiritu et virest
:

Utam

sacris

Scripturis

mortem passionemque
Scripturas
duplici tesiimo-

Eli in propri person et de

tute.

suam. Et quoniam

nescienlibus sacras

Ecce venturus

iste

jam

venit incognitus et

loquebatur, niunivit hoc

credendum

occisus. Elias, in propri person, de

scribae.

quo loquuntur

nio, scilieet simili fide venturi Eliae, et

nis Bapiislae,

morte Joan-

Cum

venerit, ut Malachias prophelavit, anlc

Christi
,

simililer prophetata
,

ut sicut credunt

adventum Jesu
autem sensum

ad judicium mundi. Restirestituit.

propbetatum Eliam venturum

Baptistam
,

tuet. Graec praesentis temporis est

nihil refert;

Quoad
Omni a,

quod

enini nobis fuluElise.

,

sionem
pturis.

et

et sciunt Joannem mortuum iia credant ver futuram pasmortem ipsius jam prophetatam in Scri-

rum

est

boc praesens

erit

lempore

Isral, in

praedam abducta ab antichrislo

quia tune
Messiae
;

Vers. 13.
trs enini

Et veniens ad discipulos suos,

alios;

Isral salvabitur.

Reddet omnes

lidei

veri

cum eo veniebant.

Scribas cOiNQUiRENTES cum

quanqum pleraque Graecorum exemplaria consentiunl cuin nostr ediiione vulaat.

Vers.
lectus

6.

Charissimus.

et

Est

-^.r.T:;, id

est,

di-

articulus ndditus indicat unic dilectum. Audite ilmjk. Jam ilerin ea vox audia sumniain auc|oritatem arrogat Christo, unum hune doctorem creavit ipse Deus Pater. Hoc auctoiisive chants, nisi

qud

verbulo elevet Dominici aut Francisci auctoritatem, nos feremus ;equo animo servulos anteponi Domino? Illud obiler admonendum, ubi narraturvox haec Patris auditajam baptizato Domino, non additur ab evangelistis ij-sum audite , probabile tamen et

hanc parlein non

abfnisse, et

si

non

fuisset prolata

ponlificum

nulli episcoponmi , nulli theologorum aut principnm tribuium est. Non qud nis non sit parendum, sed quo Cbrisio praecipuc, el ob Christum illis si md Christo digna praecipient, et si spquentur eorum vesligia, de quibus dietmn est Qui vos spernit, me spernit, elr;iii vos audit, me audit. At nunc videmus dormilati passim ad Christi nam , ceu crassam ac rudem , et conconis auribus Inculcari quid dixerit Scoius qVid quid Thomas Durandus et pluris fierj inier monaclios qtd stati rit ii^nediclus aul Bernardui aut Fr;in-i>cns qum quid isdocuerit, de quo uno vox l'atris audita est ipsum audite. lili ferre non pqssunt si quis
tatis

nulli

sensus eam includit. In boc eniin manifesto testimonio commendat Filium siiimi, ut illi tdes habereturi nde cullus ecclesiasticus in Epipbaniis canit patenta vox Spiritus sanctus visus est publicitus audita est. hic est Filius meus dilectus, in quo mihi bene complacui : ipsum audite. Qui ergo dicu.nt. Quomodb ergo Vers. 10.
:

dicur.t

quanqum emendati

codices habebant

Quod

dicnnl. Et inox.

Vers.

H.

Primo restituet omnia;

restituit,

praesentis temporis, ui referalurad prophetiam Malachse , qu;r pnedixit id fuiurum , non ad tempus aliquod dclinituni ; et primum Graecis dictum pro
pritti.


119
ili.is;

IN

MAKCUM
curativae
,

120

hoc est, disputantes

cum

discipulis

Jesu.
turba,

Apta objurgatio, aperiens non ex defeclu potentiae

sed

Vers. 14.

Et confestim omnis populus, pro,

,

ex defectu dei

difficultatem

curse

videxs Jesl'm, stupefactus est; et expaverunt. Superfluit, et

provenire. Omnia possibilia sunt credenti.

petenlis fides

expaverunt. Halio stupefactionis lurb,

aut
iu-

reddit

omnia

possibilia, et

inopinatus Jesu adventus illc

aut nescio quid

hoc.

Vers. 23. Et
;

Ex parte non solum

ADJUVA

continuo exclamans pater

:

solitum in Jesu ex transformalione descendente apparuit turbae

;

PUERI, CUM LACRVMIS, AIERAT

CREDO DOMINE
,

sicut Moysi descendenlis

colloquio

incredulitatem

meam. Faletur

ipsemet semifidem

divino, facis apparuit fulgens.

insolilus actus turbae, scilicet

Unde

et

subjungitur

suam

et paulatim proficit,

petendo ut supplt Jsus

qud accurrentes saluut ex

id incredulitatis

quod

in se recognoscit.

taverunt Jesum
prsentiae Jesu

accursus enim significat desiderium

salutatio

Vers. 24.
pro,

Comminaius
spiritus.

est spiritui
,

immundo,
illi
:

autem reverentiam

increpavit spiritum

immundum
Hinc habes

dicens

hoc

facto intelligamus

apparuisse.

Vers. 15. Et

attraclivum aliquid

in

Jesu

Surde et mute
reddit

et

qud daemon
mutuni
et
;

interrogavit eos, pro,

illos,

quandoque hominem surdum

aliis

et

si-

scribas, quid inter vos, pro,

advenus

seu,

cum

milisque est ratio de

aegriludinibus,

qud

Mis, conquiritis? Ut enim dictum est,

scribae

disputabant
sciret

cum

discipulis Jsus, et

quamvis Jsus

cunt

non sunt audiendi philosophi deridentes eos qui diqud daemon caust quandoque hujusmodi
aegritudines e

omnia, interrogat tamen scribas qu de re disputant

qud causas nalurales habent. Falaffirmatione

cum

discipulis suis, ut responsio, occasio fit mira-

luntur enim ex

causarum naturalium
extrinsecae

culi sequenlis.

intrinsecarum
discipulis tuis ut ejicerent

inferendo
;

negationem

Vers. 17.
illum, et

Etdixi

causae qui daemon est

sine mediis causis

non enim dicimus daemonem

et

non potuerunt. Hinc apparet materiam

impotenliam discipulorum Jesu

surdum

mutum

efficere

sed

disputalionis fuisse

applicando activa passivis;

Jsus alloquilur

ex

induslri

siquidem

ad curandum puerum lunaticum oppressum deemonio

;

daemonem

surde et mute spiritus,

nisi

enim de boc disputassent, quaerenli Domino

ad confutandum negantes hujusmodi aegritudines

spiritu

scribis, quid conquiritis

cum Mis, non

diceret Mar-

malo quandoque

esse.

Ego

pr.xipio tibi

exi

cus, et respondens unus, proferens dictam discipulo-

AB EO, ET AMPLIUS NE INTROEAS IN EUM.

testimonii

Ad CUmulum
surdum
et

rum

impotenliam, etc. Ralionabile autem est qud

qud

spiritus sit eflciens illum

scribae

imputarent discipulis mali aliquid

,

pula qud

mutum

ac lunaticum (ut alius evangelista testatur)

;

van sequerentur Jesum

Vers. 18.

aut aliquid hujusmodi, ex

prcepto cogit illum ad exeundum

intelligentibus diriguntur.

praecepta

enim

quo non poterant illum curare.

Qui respondens

eis dixit

genera-

Vers. 26.

Jsus autem tenns manum ejus, ele;

tio incredula. Apparet hinc incredibilitatem illorum

obslitisse

vavit eum, etsurrexit. Si non credis verbis Jesu,

curationi istius.

considra facta

et

vel sic crede

fuisse

spiritum
,

Vers. 19.

Cum vidisset, supple, Jcsm, eum, luna,

aegritudo siquidem pura

non curatur clamando

mortuus
:

di-

ticum, statim spiritus conturravit, pro, discerpsit

illum.

scerptionem patiendo,
tune

ita ut fit velut

im

Et

intellige

discerptionem

non
,

membroin

maxima
eum,

gritudinis vis et tamen tune Jsus

et surrexit sanus.

rum

sed virium.

Et

elisus, pro, lapsus

Vers. 20.

Et

terram.
,

elevavit
torsit

Et daemon quidem
,

interrogavit patrem ejus

non

puerum quia
:

invitus

exibat

faciens pejus
fieri

ut disceret ignotum, sed ut difflcultatem curalionis

quod potuit
Vers. 28.

Jsus autem permisit haec

ut evi-

pater pucri confileretur

in fide.

et

hc occasione proficeret

dentia miraculi magis elucesceret.

Vers. 21.

Sed

Et

dixit illis

Hoc genus

in

nullo po-

si

quid potes, adjuva nos, miser-

test EXIRE
Jsus

NISI IN

ORATIONE ET JEJUNIO. Paul ante

dixerat,

tus nostri. Magna differentia inter hune et leprosum.

Ule dixit
:

fidem requiri ex parte patientium

et

Domine,

si vis,

potes

me mundare;
illi

iste

non

modo jejunium
quiri

orationem ex parte curantium reintelligamns

crdit potestatem in Jesu, dicendo, si quid potes.

docet

ut

miracula

quandoque

Vers. 22.

Jsus

autem ait

Si potes cre-

impediri ex parte agentis et quandoque ex parle patientis.

dere. Deest praecedens articulus, hoc si potes credere.

Vers. 29.

Et

inde profecti pr^etergredie-

Vers. 15. Quid inter vos conquiritis. Potest et hic sensus accipi. Et interrogavit scribas : Quid conquiritis, sive disputatis adverss illos, sive cum Mis. Apparet interpretem legisse rcps au-ro, sive irp{
aTc; id est, inter vos.

Sed

alis

admonuimus banc
Graecis

orthographia? codicibus.

raiionem passim negligi in

Vers. 19. Spiritus conturravit. Graec est, statim spiritus discerpsit puerum. Opinor interpretem legisse tapes, ac fortass rectis; quanqum in plerisque exemplaribus non erat iraiSov, sed aro'v apparet enim jam non fuisse puerum, cm pater respondeathoc illi puero accidisse ; etiamsipaul post vocat eum puerum pater pueri. Elisus in terram et lapsus in terra.
:

Ab infantia. Graec puero ; sed Vers. 20. rect mutavit inlerpres, nisi diceremaluisset, prima pueriti ; jam enim puer erat, cm sanareiur. Et in aquam , Graecis est in aquas , consentienlibus et vetustis exemplaribus , nominalim Constanliensi. Vers. 22. Si potes credere. Addidit articulum qui tamen ad superiora referri potest, ut respondeat : Dixit ei, videlicet illud quod audies, sive ad sequentia : Hoc si potes, nempe credere. Quemadmodm

dicitur Graecis,
est

-ri jj.y,tv

fyow, -^av

p.e Tpitet.

Nec enim

hic otiosus arliculus, qui

magno consensu habe-

tur in Graecorum exemplaribus. Pr^etergrediebantur Galil^am , Vers. 29. 7rapf.7TopEovTO Sik rf,i TaXiXaa;. Praepositio nrap, l'acit,

ut intelligas illos clam, aut celeriler et intranscursu,

121

COMMENTARIA. CAP.
:

IX.

122
Et ordine praepostero scripta sunt
,
;

bantur Galil.am. Deest in medio prsepositio per

infanlilis tatis.

prtergrediebantur per Galilam. Significatur enim

celer
tione.

nam
in

pris lenuit ipsum in ulnis

et

deind statuit

transitus

per

Galilaeam

absque

commorapro tra,

medio.
Vers. 56.

Vers. 30.
dillir,
si's

Quisquis
NOMINE MEO

unum ex hujusmodi pueris

,

Filius hominis tradetur

,

RECEPERIT

IN

ME RECIPIT. Per demOn;

IN

HAROS HOMINUM

et

OCCIDENT EUM

et OCCI-

stralum puerum inlendit repraesentalum per puerum

tertia die resurget. Ecce terli Jsus praedicit

hoc est

humilem corde

talcs

enim

significantur

discipulis suis

suam passionem
,

et

mortem

praedicit

per hujusmodi pueros.

Et quicumque me susceperit,
MISIT. In Dl'UllI re;

autem tanqum praesentem

januis est.

ut intelligaut

qud

in

NON ME SUSCIPIT, SED EUM QUI ME

solvit

receptionem cujuscumque minimi

ad

lum

ut

me-

Vers. 51.

At

illi

ignorabant verbum, et time-

riti

ralio ex relatione

Deum
illi

cognoscalur, lura ut

bant interrogare eum.

sunt superflu.

Omnes

islae

octo dictiones

omnis

gloria in

Deum

referatur.

Vers. 37.
in via
;

Respondit

Joannes. Quia dixerat

,

Vers. 52.
TRACTabatis
,

Quid Quis
;

deest
?

inter vos ipsos

Jsus quisquis receperit unum in nomine meo

lexerat Joannes

intel-

pro (lispuiabalis

verbum Jesu non de

,

sol receptione

Vers. 53.

eorum major esset.

In Graeeo

ad hospilium aut ad consortium

sed amplissim de
;

habelur quis major

ritate.

caetera addidit interpres pro cla-

qucumque acceplatione seu approbalione

sionem inde accepit respondendi
,

et occa-

an

is

qui in nomine

Vers. 34.

Et residens vocavit duodecim.

, ,

Hinc

Jesu

ejicit

dmonia

et

tamen non
,

est de consortio
sit

insinualur qud priorem interrogationem

via

quid in

discipulorum sequentium Jesum

probandus an

disputabatis

dixerat
;

communiter ad discipulos
sedit
,

reprobandus. Et hanc consul talionem proponere intendit narrando factum. Dicens

:

antequm sederet
vit

poslqum autem
,

non voca-

Magister, vidimus

omnes
ad

discipulos
,

sed duodecim

qui acceden-

QUEMDAM

IN

NOMINE TUO EJICIENTEM D^MONIA. HinC

tes

eum
ita

dixerunt id quod Matlh. 16 legitur

apparet qud discipuli Jesu miracula faciebant inlerject invocatione nominis Jesu.

Quis putas major est in regno clorum ? quod Marcus

lacet
,

Qui non sequitur.

qud qui pris tacuerant

prae verecundi
,

Legendum
tur nos.

esset

Et prohibuimus eum quia non sequi-

fateri disputa lionem

qum

vocati fuerunt

suam propriae ambitionis postnon tanqum respondentes

,
,

Zelo unitalis moli videntur discipuli prohi-

bentes illum.

sed potis tanqum

invertentes materiam inlerroquis major ? sed

,

Vers. 38.
eum.

Jsus autem ait

Nolite prohibere

gando petunt

num
?

quis major in

nemo

est enim qui faciat virtutem in nomine

liaeC

regno clorum

timuerunt enim

vocatos deprehendi et reprehendi.

quis

cm se viderunt Et ait illis Si

:

MEO, ET POSSIT CIT MALE LOQUI DE ME. Prima

ratio

ex parte vitandse detractionis sumitur

,

ide

vult.

Monslrat Jsus qud vidit cogitationes

enim non probibendum mandat

Jesu ad facienda miracula non Jesu
fidei.
;

quia ulens nomine

facile

eorum ambitiosas quamvis verba eorum ambilionem non sonarent , dicendo qud quicumque apptit pri-

detrabit ipsi

non detrahere autem Jesu

Et hinc habelur qud
,

utile est christianae

matum
videri
,

oportet esse

ullimum. Primus esse

erit

non

iste

qui ejiciebat
,

dmonia

non

haberi

omnium novissimus et
,

in
illi

nomine Jesu
qui dicent
:

non plen credebat

sed erat sicut

omnium minister. Pondra ordinem

appetitum pri,

ISomie in nomine tuo virtutes multas

illi

mals fundat super

primus

esse

non super appetitum

;

sed
:

fecimus? erat sicut

descripli in Aciibus Apostolo-

super esse ultimum ac minimum

vis esse
,

apert docens
,

Si
et

rum

cap. 19
scio
,

quibus dixit
vos

dmon
estis?

Jesum

novi

et

esto

omnium

ultimus ordine

Paulum

autem qui

minimus subjectionis
Vers. 55.
in

oflicio.

Vers. 59.

Qui enim non est adversum nos

in

Et

accipie.ns

puerum

statuit eum
,

pro nobis est. Altra ratio ex negalione medii inter

pro et contra sumitur
dari
,

medio eorum. Quem cum complexus esset

posuisset
ulnis.

pro

ita

qud dclart Jsus non

moralibus
;

eum

Und

signicatur

puer hic

mdium

in religiosis et

sed esse tam

velutque obiter fecisse iter per Galilaeam, ita ut nec aperirentse usqum. nec cornmorarentur et videri poterant dclinasse Galilaeam in discessu, nisi obstaret
;

Vers. 53.

Quis eorum major esset.

tm

est, quis

Graec tanmajor. Reliqua addita sunt explicandae

rei grali.

praeposilio

quae facit, ut non possit aliud accipi, qum illis iter esse factum per Galilaeam. Vers. 50. Filius hominis tradetur , Graec , traditur, ut intelligas mox lulurum. Vers. 51. At illi ignorabant verbum, et timbrant eum interrogare. Haec non habeniur in editione Aldin. Quod an casu factum sit nescio. Poterat videri factum ab eo , quisquis luit, qui sibi videtur habuisse studio, utassutis aliunde l'raginentis redderet Marci Evangelium aliquant copiosius ; nam haec habeniur in LucA , nisi consentirent Latini codices
Si?.,

Vers. 55.

Quem cum complexus esset

et

cum

cum

Graecis.

Vers. 52. Qui ccm domi esset. Graec, esset in domo, sive in dibus, non utique suis.

solemus infantulos. Complectimur enim et eos quos in ulnas non sumimus. Non me suscipit Graec, non me reciVers. 56. pil slum, sed eum qui me misit. Sic habebant nonnulli Grcorum codices, verm altra lectio mihi magis probalur. Nec enim hic negatio removet , sed corrigit magis quasi dicas, non tm me recipil, qum eum qui misit me. Et prodibuimus eum. Post haec in Vers. 57. Graecis exemplaribus repetilur quod non sequeretur nos. Prob.ibile est aliquem offensum iteratione sustuposuisset in ulnis, ut

et

cum

lisse

posteriorem particulam. Gai.icem aqu* frigid*. Frigid, nec Vers. 40.

, ,

, ,

125
rcligiosos

IN

MAKCUM
|; lizetur
!
>.

m
,

qurn

morales aclus
Et ver

aut contra ipsum

;

non rut
,

tu

tamen qui scandalum das

Jesum aut pro

sunt mores,
si

i]>so.

sic est

quoniam

si

recti

scandalisas

et

crimen scandalizantis non

evadis.

recta est religio, pro Jesu est,

:

pro

Unum. Non exigitur ad hanc

fide Chrislian est

liler

non recta autem

religio

et simi-

populum aut multos

zaveris
,

sed

si

pnam ut scandalizes unum tantm scandali,

non
qui

recii

mores, contra Jesum sunt. Quocirc

ejiciebat
,

locus est pnae. El in Matlh.

non solm

iste

in

Domine Jcsu daemones

,

tm
,

proiiibel scandalizare

parvulos suos
facile

sed despicere.

sancl religionis aclum exerceret

non contra Jesum

Ulruinque enim
,

crin.en

in

bumiles exercet

sed pro ipso erat. Et ex hoc claro sensu babes consonanliain

liujiis dicti

ad illud Matlh. 12
;

Qui non

est
;

humanum genus nam et ofndicula ponere ad ruinam humilium seu abjeclorum hominum pro nihilo
,

mecutn

contra

me

est

eadem enim

est ratio verilali*

habetur
est.

et despicere

bumiles seu abjeclos morale

,

ulriusque.

Vers. 40.
cai.icem

El propiere

sapienlissimus Magister
,

volens

Quisquis enim potum dederit vobis

|

suos discipulos esse pauperes et bumiles

i

praecipit
istis.

xqvje

frigidve in
,

nomine meo quia clilusii

universis

Videte ne conternnatis eliam

in

unum ex

estis

amen dico vobis

non perdf.t mercedem suvm.

Demergatur
juxt

profu.nuum

maris.

Piscaloribus

et

Manifestt quod dixerat, scilicet ejicientem dsemonia

in

mare

conversatis discipulis
,

pnam

submer-

nomine Jesu esse pro

eis

argumento

niinori

sione violenta describit

violenta et inevasibili
| |

ut inlelligant pejus morie

quia quisquis in nomine aquae

frigi<iae
,

meo

dederit vobis calicem

;

malum paralum

scandalizanli

non perdet mercedem suam

ut per

unum parvulum.
Vers. 42.
zat,

hoc

inlelligant

qud mult magis mercedem suam

qud nomen
;

Et
si

si
,

scandalizaverit, pro scandaliabscinde illam. Cautela eorum

,

rcipient, qui vobis hoc praeslant

meum
Et

te ma.nus tua

invocant ad expellendum d;emones

quant long
frigidae.

quibus inleruntur scandala

in

subinferlur,
tibi

consislens
,

minus
docuit

est

prbere vobis calicem aquae

hoc qud

aliquid est

occasio peccandi
,

nihilomins per hoc qud

offiium
inluilu

minimum

quanlmcumque Jesu factum dignum est

,

quamvis

illud sit tibi sicut altra

,

manus
;

alter oculus

aut alter pes

spara illud te

ubi adverle

qud
do-

mercede apud ipsum. Et rursus qud

quilibet

quan-

non proprius
minicus.

sed metaphoricus est sermo docet naturalia

iste

tmcumque pauper,
dice

potest aliquod opus misericorfrigidae.

,

Nam non

membra

absciuutilia
,

exhibere

sallem calicem aqu

dere

sed ea

qu sunt

nobis necessaria seu

Vers. 41.
scandalizat
,

Et

quisquis scandalizaverit
iiis

pro
in

ut

membra
,

naturalia. Ide
,

autem membra gemiua

in

unum ex

pusillis credentibus

manus
et

pedes et oculos
,

melaphoram

atlulit

me.

Inlercisus fuerat

sermo Jesu de parvulis occa,

non caput

nec ambas manus ambosque pedes seu

sione

verborum Joannis

et propterea

modo

redit

oculos evellendos censuit, ut signilicaret q'id possibiles

ad priorem sermonem de magnipensione parvulorum

ac tolerabiles abdicaliones prcipit. Si enim

te

cum
plum

exlcnsione doctrinae de scandalis

ddit
illis

nain 1 exem-

quod scandalizat
caput tuum est
:

non potes
non non

te

separare

vel quia

ut intelligant internam animi humi-

vel quia
sit

membrum
;

tuuin est

lilatem ex quantilate parvuli et ex qualilate animi in

aetate

ut in potestate tu

separalio
)

vel quia ulrque

non ambienle

non contraria regno clorum

manu

carere oporteret

indicilur tibi
;

Domino
te

ut hinc intelligamus bumilitatem

ferri

commendari
,

et prse-

abscisio.

Sed nec perplexus relinqueris

:

sed superest
,

ex parte contrarii
,

hoc

est

ad removendam

remedium

attende

tibi et
;

cave ne scandalizans

superbiam

contrariant et ingressui et profeclui in

habeat effectum in te
altero stimulante.

cave ne tu consenlias ruin tu

regno clorum. 2 Secundm correspondentiam debetur humililati majoritas

:

In ignem inextinguicilem. Appel,

sicut luctui consolalio et

latur inferni inextinguibilis

aut quia perpetuus est

paupertati regnum. 3 Viri humilis dignilatem aperit

aut quia (quod polis crediderim) alterius est naturae

qud personam
pientes ipsum
4

ipsius Jesu Chrisli agit

apud

susci-

ab ign qui apud nos

Vers. 43.
gnis

est.
,

virum humilem
dignitas ex

in

nomine

Christi.
,

Ubi

vermis eorum non mor:tur

et

Humilium

pn

scandalizanlis eos

non extinguituu. Affert Salvalor auctoritalem

prophetae
cap. ult.
,

pensanda describitur. Non

sed
,

dicit, fecerit scundulizari

ille

ex

Isaiae

de pnis inferni.

Ex

scandalizaverit

quia quamvis

non scanda-

qu rationabililer conjiciiur qud sicut vermis damna-

in Graecis additur

exemplaribus, nec apud Hierony-

mum

editione Basiliensi, nec in vetustissimis exemplaribus, nominatim in Paulino, nec in Corsendoncensi, nec in Constantiensi, nec in aureo denique. Non perdf.t mensuram suam. Mercedem legendum

quod hic vermem. Caeterm moritur et utrumque praesentis temporis est Graecis
tinis

exstinguilur,
,

licl in

La-

pro mensura. Atque iia scriplum est in emendatioribus Lalinorum exemplaribus, et in Vulg. Vers. 41. Mola asinaria. Grci legunt, saxum molure. Apud Matlhaeum autem, mola asharia. Vers. 42. Debilem. Cylus propri Graecis di citnr, cui altra manus trunca sit, aul manca. Nam dbilitas ad omnia membra pertinet quemadmodm X,X? ad pedes propri perlinet. Vers. 43. Ubi vermis. Alibi vertit ruqinem,

codicibus aliquot depravare cperint, morietur, exstinguetur. Qui ex hoc loco contendunt ignem apud inferos esse materialem, necesse est ut faleantur illic et vermem esse materialem ; quod si hic tropum admittunt,

vermem interprtantes remorsnm

conscienti,

poterunt et per itjnem accipere perpetuum cruciatum animai; in queni sensum hune oeum interpretatur Theophylactus. Luscum, unoculum. Quod amen dVers!! 4b'. ganter vertit hoc san loco. Luscus Miim Latinis dicilur, non qui strabis ac distortis sit oculis, sed qui

altero careat

oculorum.

,,

125
lui

COMMEiNTAKIA. CAP. X.
non
est naluralis
;

126
sale condiatur, ut figurelur

uni

venais ,

ta ignis

eorumdein
|
j

omnis viclima
Vers. 49.
sum
iui'.rit
,

qud omnis
sal insul-

non

est naluralis ignis

sed uterque nielaphoric. El

,

electus viva Dei viclima, salicudusest.

vermis cjuiioin appellaur inirinseca pcena sensus

Bnum
in
,

est sal

qud

si

velut corrodens inlernus niorsus; ignis autem exlrrior

quo illud coMni.iis

Quia documen-

pna tam vehemens qum

,

ignis

nos crucial. El

tum de
privato

abscisione

mans

etc., datuni est et cuilibet

aiiulil teslimoniuni Isaiaj

ut inlelligerent prophelis

homini
,

ut ejiciat se
,

omnes occasiones
idc
,

esse prdictas
bat.

pnas

inferni quas ipse Jsus praedica-

peccandi

et pei sonis publicis

ut toilant gregibus
;

sibi credilis

occasiones peccandi

poslqum dedclart
sal

VERS. 48.

O.MMS
manum
,

ENIM IGNE SALIETUR. DoCUCrat

,

claravit illud

respeclu singuloium
Ecclesiaj.

modo

abscindendam

eruendum oculum

praeci,

respectu pa>torum

Et inlendil per

ra-

dendumque pedem

si

scandalo nobis essent

ad

tionem ut exercel oflicium lm servandi subditos

eviiandum ignem aeternum. Et quia per abscisionem

bujusraodi non significabanlur ipsae abscisiones

malo, tm condiendi
cuacta disponanlur. Et

opera regiminis ut suaviter

sal

mem-

quidem ver bonum

est

brorum
ignis est

sed abdicalio conimodorum ulilium ac dc-

utpol valens ad servandum et coiuliondum omnia

lectabilium
,

qu

afllictio

est

ac per hoc nonnullus

afflictio-

alimenta

et si

insulsum fuerit irreparabile est

illud.

nihil

idc sub specie ignis genus tolum

enim habemus quo condiamus

bona
est et

Et similiter ratio

num

et tribulationum

voluntariarum comprehendit.
,

ad suavitatem regiminis et ad servandum

stulta est, irreparabilis est

Et docel qud omnis electus

liendus est
;

ign tribulalionis sa-

populum malo; sed si ratio

utpol defectus principii

hoc

est

ign hujusmodi utetur ad ser;

et rgulai. Habete in

vobis sal.

vandum seipsum
uli
cat.

malo
est

ign enini saliri

,

est ign

Ex parabol
non

salis infert

inlentum
,

Habete
,

vos quos
,

ad salitionem

hoc

ad servandum ne putreselectus quisque

elegi in pastores in
libcllis
:

mundi

sal

ralionem

in vobis ipsis
,

Docemur siquidem per hoc qud

vitio aliquo.
,

ad condiendum opra regiminis

ad

eget voluntario tribulalionis ign ad se servandum ne

servandum commissos vobis

peccatorum.
scandalizanles

conlagione et nceasione

corrumpatur
corpus

Unde

et

Paulus casiigabat
extolle-

Et
,

dixit

hoc ne prcipites tollerent

F/r

suum

et accepit

siimulum carnis ne

sed utanlur sale ralionis.

pacem

retur. Et docuit per hoc discipulos

tm necessilatem

habete. Quamvis mulla consideranda sint ratione

amplectendi aillictiones

utpol necessarias ad ser-

procedenle ad tollendum occasiones peccandi

pulo
nit
c;::
, ,

in

po-

vandum

eos

quia non solm sunt necessariae patien,

Jsus tamen unius quod priccipuum est

scilicet pacis
:

memi,

tibus scandala

sed universaliter omnibus electis

afflictionibus

vult

enim servari pacem

sine

tm ad ulendum
illud Apostoli
:

rationabiliter, juxl

nihil

boni est in populo. Et per hoc prohiba

,

Rationabilem cultum veslrum. Salitio

,

ralioni

zelum ad tollendum scandala

tollitur

si siniul

eum

siquidem utrumque habet officium

condiendi.

et servandi et

scaniialis

pax. Et est sermo de pa-ce ipsius

;

Salvator dicium

Et omnis victima sale salietur. Firmat suum aucloritate legis veleris; exponendo myslic qud ideo in lege prceptum est qud
Vers. 48.

Ecclesioe in seips

et
,

non de pace Ecc!csi;e eum por:

secutoribus ipsius
vos.

propter hoc enim aijunxit

Inler

Omnis

mo

foret rnollior,

enim ign saltetur. Qu sernos de nosiro addnlimus, omnis

homo. Vers. 40. Si sal insulsum fuerit. Sic reddidit prosonomasiam, si sal sale caruerit. In quo illud con-

dietur. Condietis lego in vetustis codicibus, et In Vulg. Sic enim iegisse videtur qui sic verlit. Et aptius erat ipsum, qum illud. Habete in vobis. Salem hic usuipavit masculino gnre, nihil aliud, opinor, seculus, qum dictionis euphoniam.

CAPUT
i.

X.
in fines Judaeae ultra

CHAPITRE X.
de ce lieu, vint sur les confins et le peuple s'Jude, au-del du Jourdain il recommena tant encore assembl autour de lui aussi les instruire selon sa couiume.
1. Jsus tant pnrti
la

Et inde exsurgens, venit

et

Jordanem,
2. Et
licet viro

conveniunt iterm turbseadeum; et

de

sicut consueverat, iterm docebat illos.

accedentes pharisaei interrogabant

eum

Si

uxorem dimittere

tentantes eum.
:

3.
pit

At

ille

respondens, dixit eis

Quid vobis praece-

2. Des pharisiens y tant venus lui demandrent pour le tenter Est-il permis un homme de renvoyer sa femme ?
:

Moyses?
Qui dixerunt
:

3.

Mais Jsus rpondant

leur dit

Que vous

a or-

4.
dii

Moyses permisit libellum repu-

donn Mose?
Mose a permis d'crire un acte 4. Ils lui dirent de divorce sa femme et de la renvoyer.
:

scribere, et dimittere.
5.

Quibus respondens Jsus

ait

Ad

duritiam cor-

dis vestri scripsil vobis

6.

praeceplum islud.
,

Ab
Ceci!

initio

autem creaturae

niasculum et femi-

nam
7.

eos Deus.

Propter hoc relinquet

et adbaerebit

homo palrem suum

;

et

C'est 5. Jsus reprenant la parole , leur dit cause de la duret de votre cur qu'il vous a fait cette ordonnance. G. Mais ds le commencement du monde, Dieu formn un seul homme et une seule femme. 7. C'est pourquoi l'homme quittera son pre et sa
:

matrem,
8.

ad uxoreni suam

mi

el

s'attachera sa
ils

femme

El erunt duo iu carne un. llaque

jam non sunt

separet.

duo, sed una caro.

'h

seront deux dans une seule chair. Ainsi ils ne sont plus deux, mais une seule chair. 0. Que T homme donc ne spare pas ce que Dieu
8.

Et

Quod ergo Deus conjunxit

homo non

a uni.

,, ,,

127
10. Et in

IN

MARCUM
10. Et dans la maison
,

128
ses disciples l'interrogrent

domo iterm
illis
:

discipuli ejus

de eodem in-

tcrrogaverunt eum.
11. Et
ait

encore sur

le

mme

sujet.
:

Quicumque
,

dimiserit

uxorem
et

11. Et
d'elle

suam,
eam.

et aliam duxerit

adulterium commiltit super

il leur dit Quiconque renvoie sa femme, en pouse une autre, commet un adultre I gard
;

12. Et
rit,

si

uxor dimiserit viruin suum

et alii

nupse-

mchalur.
illi

12. Et si une femme quitte son mari et en pouse un autre , elle commet un adultre.
13. Alors on lui prsenta de petits enfanls, afin les toucht. Mais ses disciples repoussaient avec des paroles rudes ceux qui les lui prsentaient.
qu'il

13. Et offerebant
discipuli

parvulos, ut tangeret
offerentibus.
tulit
,

illos

autem comminabanlur

14.
illis
:

Quos cm videret Jsus, indign

Sinite parvulos venire ad
:

tait

me,

et

ne prohibueri-

tis

eos
15.

talium enim est

dico

regnum
:

Dei.

14. Jsus le voyant , s'en fcha , et leur dit : Laissez venir moi les petits enfants, et ne les empchez point , car le royaume de Dieu est pour ceux qui leur

ressemblent.

Amen

vobis

Quisquis

non receperit

regnum Dei
16. Et
illos,

velut parvulus,

non

intrabil in illud.

complexans eos,

et

imponens manus super

viam
procurrens

15. Je vous le dis en vrit, quiconque ne recevra point le royaume de Dieu comme un enfant n'y entrera point.
,

benedicebat eos.

16. Puis,

les

embrassant

et leur

imposant

les

17. Et

cm

egressus esset in
flexo

mains,

il

les bnit.

quidam genu
gister

anle

eum

rogabat

eum

Ma-

bone
!

quid faciam ut vitam aeternam perci-

17. Quand il fut sorti pour se mettre en chemin un homme accourut et se mettant genoux devant lui il lui dit Bon Matre que dois-je faire pour ac;

piam

qurir

la vie

ternelle?
:

18. Jsus

autem
,

dixit et

Quid

me
:

dicis

bonum?
:

nemo bonus
Ne
fureris

nisi

unus Deus.
:

bon?
tez

18. Jsus lui rpondit Pourquoi m'appelez-vous Il n'y a que Dieu seul qui soit bon.

Ne adultres Ne occidas Ne falsum testimonium dixeris Ne fraudem feceris Honora patrem tuum et matrem. 20. At ille respondens, ait illi Magister, haec om19. Praecepta nsti
:

19. Vous savez les commandements : Ne commetpoint d'adultre; ne tuez point; ne drobez point ; ne portez point de faux tmoignage; ne faites point d'injustice ; honorez votre pre et votre

mre.
20. Il lui rpondit Matre choses ds ma jeunesse.
:

nia observavi juventute

me.

j'ai

observ toutes ces

21. Jsus autem intuitus

ei
:

eum,

dilexit

eum,

et dixit
lui

Unum
,

tibi

deest
,

vade, quaecumque habes vende,

et

da pauperibus

et habebis

thesaurum

in

clo

et

veni

sequere me.

21. Jsus l'ayant regard, conut de l'amiti pour il vous manque une chose. Allez , ven, et lui dit dez tout ce que vous avez et le donnez aux pauvres et vous aurez un trsor dans le ciel puis venez et me
:

22.

Qui contrislatus

in verbo, abiit

mrens

suivez.
:

erat

enim habens multaspossessiones.

23. Et circumspiciens Jsus,
ait discipulis suis
:

22. Mais cet

alla tout triste
,

homme
parce

afflig

qu'il avait

de ce discours , s'en de grands biens.

Qum

difficile
!

qui pecunias babent, in

regnum Dei

introibunt

23. Alors Jsus regardant autour de lui, dit ses Qu'il est difficile que ceux qui ont des ri: chesses entrent dans le royaume de Dieu !
disciples

24. Discipuli

autem obstupescebant
ait illis
:

in verbis ejus.
Filioli
,

At Jsus rurss respondens

difficile est

qum
in-

confidentes in pecuniis in

regnum Dei

troire

24. Les disciples taient tonns de ce discours ; mais Jsus leur dit tout de nouveau Mes enfants qu'il est difficile que ceux qui mettent leur confiance dans les richesses , entrent dans le royaume de Dieu!
:

25. Facilius est

ire
,

camelum per foramen acs

trans-

qum

divitem intrare in regnum Dei.

25. Il est plus ais qu'un chameau passe par le trou d'une aiguille, qu'il ne l'est qu'un riche entre

dans

le

royaume de Dieu.
furent encore plus tonns, et ils se disaient Qui peut donc tre sauv?
:

26. Qui magis admirabantur, dicentes ad semetipsos

:

26.

Ils

Et quis potest salvus

illos

fieri?
:

l'un l'autre

27. Et intuens

Jsus, ait

Apud homines im:

possible est, sed non apud

bilia

Deum omnia enim

:

possi-

27. Mais Jsus les regardant, dit : Cela est impossible aux hommes, mais non pas Dieu ; car tout est
possible Dieu.

sunt apud

Deum.
ei

28. Et ccepit

Petrus dicere

Ecce nos dimisiNe-

28. Alors Pierre prenant la parole , lui dit Pour nous, vous voyez que nous avons tout quitt , et que
:

mus omnia,

et secuti

sumus

te.
:

nous vous avons

dico vobis
:

suivi.
,
:

29. Respondens Jsus ait

Amen

mo
me

est qui reliquerit

domum,

aut fratres, aut sorores,

filios,

aut patrem, aut matrem, aut

et propter

aut agros, propler

29. Jsus rpondant dit Je vous le dis en vrit, personne ne quittera pour moi et pour l'Evangile sa maison , ou ses frres , ou ses surs , ou son pre, ou sa mre, ou ses enfants , ou ses terres,
,

Evangelium,

30. Qui non accipiat centies tantm,

nunc
et

in

temet

pore hoc, domos, et

filios,

fratres, et sorores

matres

et agros

eum persecutionibus,

et in seculo futu-

30. Que prsentement dans ce sicle mme, il n'en reoive cent fois autant, des maisons, des frres, des surs, des mres, des enfants, des terres, au milieu mme des perscutions, et dans le sicle venir la
vie ternelle.

ro vitam ternam.
31. Multi autem eruntprimi novissimi, et novissimi
primi,
1

les

31 Car plusieurs qui taient les premiers seront derniers ; et plusieurs qui taient les derniers seront les premiers.

129
52. Erant

C0MMENTAR1 \. CAP.
autem
in via ascendentes

X.

130

Jerosolymam
et
,

32. Lorsqu'ils taient en

chemin pour
,

aller

Jru-

et praecedebat illos Jsus, et slupebant,

sequentes
j

limebant. Et assumens ilerm duodecim

dicere quae essent ei eventura.

cpit

illis

salem, Jsus marchait devant eux et ils taient saisis d'lonnement, et ils le suivaient avec crainte. Alors Jsus prenant encore en particulier les douze, commena leur dire ce qui devait lui arriver.
53. Voici que nous allons Jrusalem, et le Fils de l'homme sera livr aux princes des prires, aux scribes et aux snateurs ils le condamneront mort, cl le livreront aux gentils
; ;

53. Quia ecce ascendimus Jerosolymam,

et Filius

hominis tradetur principibus sacerdotum,

senioribus, et

et seribis et

damnabunt eum morte,

ei, et

et tradent

eum

gentibus

54. Et illudent
et inlerficient

conspuent eum,etflagellabunt

insulteront, lui cracheront au visage, le fouetteront, le feront mourir, et il ressuscitera le

Ils lui

54.

eum,

et terti die resurget.

troisime jour.
filii

35. Et accedunt ad

eum, Jacobus

et

Joannes

Zebedaei, dicentes

Magister, volumus, ut

quodcum-

55. Alors Jacques et Jean, fds de Zbde, vinrent dirent Matre, nous voudrions bien que vous nous accordassiez ce que nous vous demande
lui, et lui
:

que petierimus,
56. At
ille

facias nobis.
:

rons.
vultis ut

dixit eis
:

Quid

faciam vobis?

56.

Il

leur rpondit
?
:

Que voulez-vous que

je fasse

37. Et dixerunt

tuam,
tu.

et alius

Da nobis ut unus ad dextcram ad sinistram tua m, sed camus in glori

Nescitis quid petatis.

pour vous

57. Et ils dirent Faites que dans votre gloire nous soyons assis, l'un votre droite, et l'autre votre gauche.
38. Jsus leur rpondit

58. Jsus autem ait eis

testis

Po-

bibere calicem

quem ego
ei
:

bibo

aut

baptismo

demandez
boire , baptis?

quo ego baptizor, baptizari ?

59. At
eis
:

Vous ne savez ce que vous pouvez-vous boire le calice que je vais et tre baptiss du baptme dont je vais tre
:

illi

dixerunt

Possumus. Jsus autem

,

ait

Calicem quidem quem ego bibo, bibelis

;

et

ba-

ptismo quo ego baptizor, baptizabimini

40. Sedere autem ad dexteram

meam

vel

ad sini-

59. Nous le pouvons, lui dirent-ils. Jsus leur rpondit Il est vrai que vous boirez le calice que je vais boire et que vous serez baptiss du baptme dont je vais tre baptis;
: ,

stram, non est

est.

meum dare vobis,

sed quibus paratum

41. Et audientes decem, cperunt indignari de Ja-

40. Mais d'tre assis ma droite ou ma gauche ce sera pour ce n'est point moi vous le donner ceux qui il a t prpar.
:

cobo

et

Joanne.
illis
:

41. Les dix ayant entendu ceci, en conurent de l'indignation contre Jacques et Jean.

42. Jsus autem vocans eos, ait qui videntur principari gentibus principes
43.
,

Scitis quia hi
eis, et

dominantur

que ceux qu'on regarde comme

eorum polestatem habent ipsorum. Non ita est autem in vobis sed quicumque vo;

Vous savez matres des nations, leur commandent avec empire, et que leurs princes ont un pouvoir absolu sur elles.
42. Mais Jsus les appelant,

leur dit
les

luerit fieri major, erit vester minister.

43. Il ne doit pas en tre de mais quiconque voudra devenir

soit votre serviteur;

mme
le

parmi vous

plus

grand, qu'il

44. Et
erit

quicumque voluerit
servus.
et Filius

in

vobis primus esse,

omnium

45.
tur
ei,

Nam

hominis non venit ut ministrare-

44. Et quiconque voudra tre vous, qu'il soit l'esclave de tous.

le

premier d'entre

sed ut ministraret, et daret

multis.

animam suam

re-

demptionem pro

45. Car le Fils de l'homme mme n'est pas venu pour tre servi, mais pour servir et pour donner sa vie pour la rdemption de plusieurs.

46. Et veniunt Jricho. Et proficiscente eo de Jri-

cho, et discipulis ejus, et plurim mullitudine

fdius

Timaei (Bar-Timus), caecus, sedebaijuxtaviammendicans.

vinrent ensuite Jricho, et comme il en avec ses disciples, suivi d'une grande "roupe de peuple, un aveugle nomm Bar-Time ((ils de Time), qui tait assis sur le chemin pour demander l'aumne,
46.
Ils

sortait

47. Qui

cm

audisset quia
:

Jsus Nazarenus est,

lili

cpit clamare, et dicere

me.
48. Et comminabantur

Jesu,

David, miserere

mit crier
48.

47. Ayant appris que c'tait Jsus de Nazareth , se Jsus, fds de David, ayez piti de moi.
:

Plusieurs le
criait

ei

multi, ut taceret.

At

ille

mais
piti

il

menaaient pour le faire taire ; encore plus fort Fils de David, ayez
:

muli magis clamabat

Fili

David, miserere me.

:

de moi.

49. Et stans Jsus, praecepit illum vocari

Et vo:

cant caecum, dicentes ei

vocat te.

Animaequior eslo

surge,

49. Et Jsus s'arrlant , commanda qu'on le fit veappelrent donc l'aveugle , et lui dirent : Ayez bonne esprance ; levez-vous : il vous appelle.
nir. Ils

50. Aussitt, jetant son manteau,

Jsus.

il

se leva

et vint

50. Qui projecto vestimento suo, exsiliens, venit ad

eum.
51.

Eirespondens Jsus,

dixit
:

illi

Quid

tibi

vi9

vous que

51. Jsus, prenant la parole, lui dit : Que voulezje vous fasse? L'aveugle lui rpondit : Rab52. Allez, lui dit Jsus; votre foi vous a sauv. Et mme instant l'aveugle recouvra la vue, et suivit
le

boni, laites que je voie.

faciam? Caecus autem dixit ei

52. Jsus
fecit.

Rabboni, ut videam.
au

autem

ait

illi

Vade, fides tua lesalvum

Et confestim vidit, et sequebatur

eum

in via.

Jsus dans

chemin.

131

IN

MARCUM

152

COMMENTARIA.
Vers.
cliones.
1.

Ultra Jordanem. Dsuni quatuor

est
:

di-

legemovenl; hec
Vers.

audiaiv.

ipsum Jesum responden-

Legendum enim

Per locum qui

est ultru

lem, sed legem ipsam.

">.

Jordanem. Significatur enim qu vendit in fines Juscilicet per loCUm qui est ultra Jordanem. Et daese
,

Ad duritiah cordis vestri. Non spont,

duriiia appellatur, intelligbur

sed corde vestro non credente, sed exislente duro ad

COWE.NIUNT 1TERUM TUKH/E AD EUM

ET SICUT CONSUE-

divnam legem recipiendam. Duriiia baec, ex boc ipso

verat iterm docebat

per conventurn

illos.

Significat cvangelisia
,

qud nonnisi

Judaeorum

lurbarum iterm qud

et

siiniliter

per

firmalus animus in boc quod volebant, sicut aliarum

Chrisli doctrinam iterm.

alis

Jsus ibidem do-

nationum marili, habere

facullalein dimiltendi uxores;

cuerat turbas, quod Joan. 5 insinuatur.

nam
usos.
;

constat eliam

Romanos maritos hc

facultate

Vers. 2.

Et accedentes Piiaris^i interrogabant

d1mittere

eum
eum.
si

si l1cet viro uxorem

tentantes

Vers. 6.
eos

Arinitio,
Lege
in

masculum et feminam fecit

Genesis

Non

discendi

sed accusandi causa interrogant,

in divorliis

Deus.
et

principio

crealionem

forte contra

legem aut populi liberiatem

rerum,

cm non

inveneris in productione piscium,

fieri

aliquid dixerit. Erat tune sicut usque hodi est inter

avium
lum

et

jumentorum mentionem

de masculo et
dici,

theologos quaestio tractata in quarto sensu de causa

libelli

femin, sed in sol productione bominis

et

mascu-

repudii

an qulibet causa reddens uxorem

feminam

fecit

eos, percipies

myslerium quod

exosam viro

sufliceret ad licite

dimitlendum uxorem.

Jsus hic declaravit, scilicet qud ide scriptum est in

solo
fier

Moyses enim Deuler. 2i, ulitur verbis generalibus, dicendo , si non invenit grattant in oculis viri. Et propterea Pharissei in quaestione hc tentant Jesum.

homine, masculum
boc significalur

et

feminam

creavil eos; quia

Deum

instituisse

conjugium, quod

in

solo

homine locum habet. Inchoat itaque Jsus

in lege scilicet

Vers. 3.

Quid voris pr^cepit Moyses? Revocat

responsionem ab hoc scripto

instituit

qud Deus

Pbarisaeos ad sacram Scripturam, ut intelligant divi-

conjugium

ad hoc enim significandum expliet

nam

sententiam in lege scriptam qui quaestionem de

cavil

Moyses qud masculum

feminam

fecit eos.

Vers.

1.

Ultra Jordanem. Grc, magis sonat,

per regionem, sive, ripam, qu est ultra Jordanem; etiamsi sensum expressit interpres. Moyses pekmisit lirellum repudii. SiVers. h. quidem Mnses tantui juris perniisil mari'is, ut iniqua videatur lex adverss uxores, quibus nuil de

causa licebat mar to diverlere,

stas

cm

bis esset pole-

ob quainlibet tevertt foediiatem abjicere uxores, tantm scripto libello repudii. Sic enim leginius Deuteronom. cap. 23 Si acceperit Iwmo uxorem, et habuerit eam, et illa non invenerit gratiam ante oculon ejus propter aliquam fditatem, scribet libellant repu:

dii,

manu illius, et dimittet eam de domo egressa allerum maritum du.rerit, et ille quoque oderit eam, dederitque ei libellant repudii, et dimiserit de domo snfi, vel cert mortuus fuerit, non poterit prior ntariins recipere eam in uxorem. Pniinde
et dabil in

su.

Cmque

Clirisium tentant Pliarisaei, ut si probsset Jmhrorum rep 'dia tam licentiosa, videretur adverss naturaiem aequitatem pronun tiare, quae etbnicis(|uoque favoraneque bilis est, apud quos jus erat mutui divortii quvis tamen ex causa; sin secs, viderelur in Mo saicam legem contunieliosus. Pli pulabanl sibi licere quvis de causa quolies libuisset uxorem abjicere id
,
:

statim homo disjungit, quod Deus conjunxit, im quod per lenas ac lenones, per vinolentiam, per stultitiam et incogitant iam mal conjungit diabolns, id per auciores ac minislros Ecclesiae snae ben disjungit Deus. Atque utinam sic coirent inter Cbrisiianos omnia matrimonia, ut auctore Deo jure dici debeant inita; aut taies essemus omnes, ut non opus foret aliquo divorlio nec esset in nobisea ntAnpoxj ob quam olim Judaeis permissum est uxorem abjicere. Augustinus ad Podentium exceplionem torquet ad partem duntaxal priorem, facit eam mchari; ut ad hoc tam uni valeat exceplio, non quo liber sit matrimonio qui rpudit uxorem, sed ne videalur illam facere mcliam, cm mcbam repudiet. Caeterm quicumque eam duxerit, sive causa adulterii repudiatam, sive ali quvis de causa, commitlit adulterium. Quod Augusiini commentum an perinde cum ips verilate naturque consentiat, ut est argutum, erudiiis expendendum relinquo. Cert loeus hic diflicullatum plenusesi, ut de quo non eadem senserint ecclesiastici doctores; cm Ambrosius, exponens Epistolam ad Corinthios priorem, tribuat marito jus repndiandi, neque secs sentiat Origenes.
:

Unde

coacti

sumus

aliud

quoddam

divortii

genus

Cbristus adslringit, unicam dunlaxal causait) excipiens, nempe slupri. Annolavit hujus dictionis iu.-so.oiv is, quisquis luit, cujus exiat homilia 38 inter mixtas Cbrysostomi lilulo. Origenes hune edisserens locum pulat et alia crimina, vel paria adnherio, vel eti:im giaviora, veluti venelicium, panicidium, dirimere matrimoniuni. Augustinus in causa divortii ido,

lolalriam a-quai adullerio ; quod culius iilolorum sit adullerio misceri cum mmundis spirilbus. Sed ad banc rationem omne peccatm, quod nos alint

inducere, quod ila dirimat consu( tudinem dompstic im.ut nillosecis nianeat conjugii vinculum. Quod quidem divortii genus, im nomen duntaxat divortii cm nobis sit repertum, de hoc non perconlatos fuisse Judaeos per se liquet, quibus hoc prorss erat incognitum. Porr quod hodi passim in scliolis dictitant, soh consensu contrabi matrimonium, utinam lam probalum esset, qum receptum est. INeque posut hic quidquam de pristin Palrum constitulione demutet Ecclesia, si id antebac nunqum est factum. Quod si factum est aliis aliquot in rbus, oplrim et hic fieri, si id pertineat ad salutem bominum. Si lieri non polest, cert volum pietale proliciseiiur ;
tulo
et optt

Deo, dirimtt matrimonium. Ego puto ob id exeeptum adulterium, quod boc ex diametro pugnet cum natur matrimonii. Neque prolins lollitur malrimonii sacramenliim, si in paucis conjugium mal inituin bn dirimatnr non piol'ecl magis qu m adulleriis, qu;e nuii ,p i-sim crebra sunt, aut divorlio, quod nos indulsiinus, mal cohaerenlibus. Quanqum h. me ratio nemdesacramentonullus veterum, quod sciam, adduxit, cm tamen, super bis crebra prolixaque sit disputalio, prsertim Auguslino, ac Hieronymo. Neque
:

snepnumer ebaritas, non qud

fieri possit,

sed i|ud ieri ve it. Sed hisc de rbus, ut antehc aitighnus nonnihil, ila eopiosis dicelur in Paul nis Episiolis, 1 Corinth. 7. Quanqum h;ec ipsa sic dicia velfm accipi, non quasi asseram, sed qui proponam eruditis exculienda. Propter hoc relinqcet homo. Incertun Vers. 7.

135
Vers.
7.

COMMENTARIA. CAP.

X.
absolut
,

134
erunt in carne un
,

Propter hoc

relinquet homo patrem

it simpliciter et

percipies

et matrem. Non solm

instiluit

instituit

Deus conjugium
,

sed

non convenire commixtinni meretricine adulterinae

aut concubinari, esse duos in carne un
eos non est
;

personas habiles ad conjugium

exinicndo

quia inler

conjugio paircm et matrem. Contra jus divinum aique

nalurae est, ut

communilas carnis simpliciter

scilicet

el absolut,

homo jungatur
filia

conjugio

cum
Et

ptre aut

sed

secundm quid

ad horam

ad tempus.

mntre,

et

propterea dicilur qud dimillet

et

homo,

Propter communitalem enim secundm quid et de

facto, dixil Aposlolus, 1 ad Corinlh. 6
:

conjugio, patrem

matrem
,

filius.

adii.er: hit,
,

Qui adhret

non mulieri

sed uxori

non cujuscumque
alias

sed sua-.

meretrici
facto

Per hoc significans omnes

ut sint conjuges.

personas esse habiles

solos

unum corpus efficitur cum eu; est enim de secundm quid verum illos esse duos in carne
et

Ex eo enim qud

patrem

et

un;

non simpliciter

et absolut, ut patet. Itaque.

matrem

excluait,

reliquos (scilicet fratres et

soro-

Ilaclens relulil Jsus verba legis in principio Genesis

scripta
;

rcs (1), nepotes et neptes, etc.) liberos (2) significavit

ut sint viri et uxores.

modo

exponit verba Dei ultim inducta. Jam

Vers. 8.

Et erunt duo

ex quo juxta divinam insiitutionem junguntur in carne

in

carne una

pro, in

un. Non sunt duo, secundm carnem.

lia

qud qui

carnem utiam.

Inslitulioni conjugii et

idonearum perido-

pris erant duo, qui pris erant distincli

sonarum, aujungit ipsum conjugium. Consislit

proprias carnes,
esse divisi
dixit,

jam desinunt

esse

secundm duo, jam desinunt

nearum personarum conjugium

sunt
in

in

hoc qud duo

sint

carne un

ante siquidem

qum

una caro

secundm carnem. Sed una caro. Non sed unus, non dixit, sed unus spiritus aut unus
:

non

est

perfectum conjugium. Non loquimur nunc

animns, sed, una caro

ul intelligamus

conjugium

de sacramento EcclesiSe, sed de conjugio absolut, de

non

tollere diversitatem
in

personarum,

non consis-

quo loquilur textus. Et pondra qud

non ex human adinventione
erunt duo in carne un.

haec verba Dei

ter

communitate animae aut

spiritus (sed cuilibet

concludenlis conjugii naturam ex ipsius Dei inslitutione

, ;

conjugum proprius

reslat spiritus propriusque ani-

propterea enim

mus), sed in communitate carnis. Neutrius enim caro

verba haec Jsus altribuit Deo. Est itaque conclusio

divina
,

et

Nec

est
,

opus va-

remanet propria, sed commnnis utrique reddiia est, et propterea non duo, secundm carnem, sed una
caro sunt. Signilicantius autem dixit sunt, ad diffe-

gando quaerere sensum horum verborum

in

quoniam
in

promplu

est clarus, scilicet

qud duo erunt

rentiam communicantium
res

in

rbus. Qui enim suas

aliquid

carne un unitate communitatis. Sicut enim ponentes

res suas in

communes habent
;

non sunt secundm

communi, sunt duo seu multi

in

in re

un

sui indivisi

sed exteriorem

communi
suas in

illis, ita

maris et feminae (exclusis paire et

Qui ver carnes proprias

aut nunc
tialis est
,

rem habent indivisam. habent communes, non hic

matre) conjugium

hoc consistit qud ponunt carnes

;

sed absolut

quia caro pars altra essen-

communi inler se un communi utrique, ut

non
(1)

ita

qud sunt duo

Et
si

in

carne

hominis compositi ex anima et carne, ide

;

patet.

adverteris qud

per verbum subslantivum significantur indivisi

di-

dicit,

erunt ad lioram,
in

neque ad tempus, sed

cendo, non sunt duo , sed una caro. Ex hoc enim qud
adjungilur, sed una caro, signilicatur qud non sunt

Sed haec

extremis, et quasi mer idealibus

casibus. (Editores.) (2) Id est, habiles

duo secundm carnem, quae

tialis

est altra pars substan-

secundm jus

nalurae. (Editores.)

eorum.

Nec

praetereas

qud

nisi

Dominus

erat an

creator olim hoc dixerit , an ChrisPropter hoc relin,\uet homo patrem et matrem. Augustinus libro de Nuptiis et Concupiscentiis secundo, capite quarto, sic accipit, quasi dixerit Deus Quod tamen, inquiens, Dominas Jsus in Evangelio Deum dixi^se commmort, quia Deus utique per hominem di.cit quod homo prophetando prdixit. Quanqum et Genesis capile secundo, unde haec desumpta sunt ita releruntur haec verba, ut vel ab Adam dicta videri possint, vel ab eo qui lexuit orbis condili hisloriam, vel ab ipso Deo. Er adhabemt ad uxoiiEM M'\M,id est, agglutinabitur Melaphora sumpta ab his, quae glulino sic committuntur, ut putes unum esse. Annolavit emphasin verbi Chrysoslomus homili 03. Vers. 8. Duo in carne una, 3o d <japx?. |uav, id est, in carnem unam, hoc est, c duobus fiet unus sive
ille

Deus

bis et divo

tushaec locutus,

illud adjecerit.

unum

quandoquidem masculus

et

femina

Graecis

hanc sermonis liebraici lormam Augustinus libro hujus argument] ". Quod genus sunt et illa lihro Judicuin Et eris ntbis
neutri generis sunt. Annolavit
:

omnibus habi'antibus Gulaad. Iieni in PsalEsio mihi in Deum proteclorem. Ne articnlus e, Imc est, quidem videlur otiosos, .. ott erunt, qui duo fierunt, in carnem unam. Nain loluui hominem carnem vocat, ut et ahs Scriptura divina tolum hominem animam appellat. Adstipulanlc noin capul

mis

: .

Augustino libro de Civitate Dei 14. Quod genus et illud est Pauli ad Romanos Ex operibu: legis non justificabiinr omnis caro. Quid enim est omnis caro, nisi omnes homines? Et, Verbum caro factnm est, id est, sermo divinus homo factus est. Porr in carnem legendum esse, non in carne, demonslravimus ex llieronymo in sclioh'is nostris, quihus illum illuIn unum stravimus, ubi sic explicat Malthsei verba dixit, non in duas. Et Cyprianus, epistol 8 libri 2 Erunt, inquit, duo in unam carnem. Et Terlullianus Et suggcrens Ephesii libro 5 adverss Marcionem quod in primordio de domine pradicatum est , rclicturo patrem el matrem, et fuluris duobus in unam carnem, id est, in Christum el Ecclesiam. Rtrrsum libro de Monogami lu erunt duo in unam carnem, non trs ne ue plnres. lier, ailinonere visum est, ne quis hic frustra obsrni quippiam imaginelur et sordide iiilerpretetur de coilu. ITAQUE jam son sunt duo, sx in, id est, posthac non nuit duo ; nempe post inilum conjugium. Creati fueranl duo, non unus, nimiim masculus ac lemina. Iturss cnptila malrimonii dii()l)ii> re Midi! unum. Non abludit proiss ah hc sentenli fabula Aristhopbani, miam spud l'iatonem adducit in cunvivio, (pianqum obscnior est.
: :

(|uis

Quod Deus conju.nxit, conjugavil, Vers. 9. ad verbum malit reddere.


135
Jsus declarsset verba Genesis
intelligi

IN

MAKCUM
Vers. 11.
tali

136

de carne

Qlicumqie
erat

bimsERiT,
;

lotaliter.

De

conjugua)

intellexissemus de carne prolis scriptum

et

enim dimissione

sermo
,

nam uxorem

dimit-

ad lilteram, Vers. 9.

erunt duo incarne un

generand.

tere absque addilione aliqu

significat

non dimittere
siinpliciter

Quod ergo Deus conjunxit, homo non

scilicet

secundm quid

(pula

quoad thorum) sed

separet. Declaralis verbis Dei in lege scriptis (unde

etabsolul; quod est dimittere lotaliter, constatque

habelur Deuin duos,

conjuges fecisse carnem

de dimissione absolut

moiam

esse qu&estionem

unam) infert conclusionem responsivam ad quauslionem Pharisorum dicendo, quod enjo. Non dicit quos, sed quod, scilicel conjugium, Deus, non homo,
,

Pharisaeis, et loqui Moysen.

Et aliam duxerit, adul,

terium committit super eam, pro

lens exceptionem

in

eam. Adverte
dixit,

qud Marcus non refert omnia quoe Jsus

omit-

conjunxit,

instiluendo

communitaiem corporum
,

in

quam

Jsus apposuit scilicet, ex-

duabus personis idoneis

homo non

separet.

Ac per

cepta fomicalionis causa; ut clar palet Matlh. 19,

ubi haec

hoc directe rcspondetur qustioni si licet homini dimittere uxorem ; consislit enim responsio in negativ; quia ex eo

eadem narranlur. Nec mirum

dicit (alius

quia quod

unus evangelista unus

quandoque

lacet; et

quod

quod Deus conjunxit conjugium,

esse dbet ut separet

tacet, alius supplet)

unde converso quod MatMarcus sup,

homo non

lantse temeritatis

tha;us lacuit (scilicet super seu in eam)

plevit. Malthaeus

conjunctum Deo. Adverte hic quod Dominus Jsus

inseparabilitatem conjugiiprobat ex inslitutione divin

siquidem

dixit absolut
in
;

mchatur.

Marcus autem supplet, mchalur

inlelligere

eam ne eogamur

ab

initio

mundi

seclus ratione sacramenli ecclehaie recolere in exposilione

:

qud mchatur absolul, sed qud

differt,

mm-

siastici.

Oportebit enim

chatur in illam, dimissam. Multm enim

cliari vel

Epislolae Pauli ad Corinth.

Si infidelis discedit dis-

mchari

in illam

mchatur enim absolut

cedat

etc. lnier theologos

,

hc occasione horum ver-

qui fornicationem

commillit; mchatur aulem in

;

borum
rcpudii
licilum

qua;stio indecisa propter

,

opinionum diversi-

illam qui fornicationem committit in injuriam illius

tatem est

an in lege veleri divortium

licilum.

cum

libello

hoc

est, loco illius

cognoscens aliam. Hic apparet pla,

fuit

Crediderim ergo nec omnin

illicitum fuisse.

nus lillei sensus

ut intelligatur

quem
esse

ide exacte explicaverim

scili-

nec mortaliler

Qud enim
et textus

verum

quod theologi dicunt,

,

non
hoc

fuerit lotaliter licilum ex parte

virorum,

cet legem de unitale uxoris

nullibi in canonicis libris

iste significat (dicens esse

pcrmissionem factam vobis,

,

esse scriptam.

est

maritis
est) et

ob duritiam cordis

permissio enim

Vers. 12.
alii

Et

si

uxor dimiserit virum suum, et

malorum

pna

delinila maritis dicaittentibus

nupserit, mchatur. Nullam exceptionem dat

uxori. Impares siquidem censet,
;

uxores, Deuler. 24, scilicet non posse easdem viduas

Dominus
et

marilum

aut repudialas iterm ducere in uxores, insinut.

Qud vero non fuerit mortale peccatum, colligitur tum ex modo legis sic enim data est lex ista dimitut tendi uxorem et libellum dandi sicut alise leges palet ibi. Tum ex eo quod Malach. 2 dicilur, cum
;

uxorem quoad causam dimittendi conceditur dimittere uxorem causa

libellum repudii viro

marito enim
fornicationis
,

uxori aulem non permiltitur dimittere virum

,

dare

unde

et absolul subjungitur

qud mchatur, cm de viro

injuste dimitlente uxo-

odio habueris

dimitte

dicit

Dominus Deus

Isral

rem

et

ducente aliam non dixerit mchalur, sed

nefas enim apparet attribuere

Deo

dicere dimitte uxo-

chatur adversm illam dimissam.

Vers.
horum
,

m-

13.

Et

rem,

si

crimen

esset.

Tum

ex eo qud licilum erat

;

OFFEREBANT

ILLI

PARVULOS, pTO, pUerOS. COMMINABAN,

uxori dimissae nubere alteri

ut palet ibidem in

tur offerentibus
est

pro, increpabant offerentes. Talium

Deuter. Sed major quasstio insurgit. Si quod Deus

conjunxit

mu regnum
,

Dei.

Non

dicit

sed talium,

homo non

polest separare,

quomod

divor-

qualitatem significans innocentiae existentis in pueridis

tium

illud lgale solvebat

conjugium ? Solulio
,

est

qud

et humilitatis signiticat

lex ista divortii

quamvis permissiva

non human

tem.

Vers.

per eoruni parvitavobis

:

15.

Amen nico

Quisquis non

sed divin erat facta aucloritate; ut verba Malachiae

receperit, fide et opere, regnum Dei velut parvulus,

pro, puellus, quoad humilitatem et puritalem
,

prophel
dit

et contexlus

Deuleronomii teslantur. Osten-

non

ergo Dominus conjugium ex divin inslitutione

intrabit in illud. Nihil enim inquinatum ingredielur

conjunctum, nonnisi

cum

obliquitate aliqu separa-

regnum clorum ,
puritalem puerilem.

et proplerea oporlet

recuperare
,

tum

esse in divin lege veteri. Promulgat iterm nodiscipulis

Vers. 16. Et complexans

vam legem quam coram

monte.

promulgaverat in

pro,

et

ponens in ulnis, eos; unde apparet parvulos

istos infantilis fuisse tatis.

Et imponens manus super

Mchatur. Grsec est idem verbum, Vers. 12. quod modo vertit arfu/teiium commitiit. Quid autem est, super eam ? Cur non potis advenus illam, sive in illam, hoc est, in injuriam illius ? Offekebant illi parvulos, pueros Vers. 13. sive puellos. Commi.nabantur, increpabant. Mirum cur hanc vocem plermque interpres gaudeat vertere comminabantur, etiam refraganle sententi. Sinite parvulos, id est, puellos, ut Vers. 14. modo dictum est. Nec additur apud Graecos conjun-

ctio, nec proliibueritis. Vividius

enim

est

Sinite, ne

prohibueritis.
sin.

Anadiplosis

sententias facit ad epiia-

Vers. 15.
in

gra:co

Non intrabit. Conduplicala negatio vim addit l'uluri, aut ceri modi poten-

tialis.

Vers. 16.

eos in ulnas, sicut paul ante dictum est. Procurrens, id est, accurrens. InterVers. 17.

Et complexans,

id est,

et

suscipiem

pres, nisi dormitavit, legisse videtur Trpopau.v, id est,

137
illos, benedicebat eos
,

COMMENTARI A. CAP.
oratione seu sanci aliqu
offerebant eniui eos ut orarel super

X.

158
luarum pauperibus. Ultra hoc, quod
,

tione reruni

in-

imprecatione
eos
,

timas

perfeciionis iler

scito te

reponere thesaurum

apud Matth.

Vers. 18.
omniquqiie
liabet mali
,

Nfmo bonus

in clis loco thesauri

nisi

terrestris.

Et vem , expeditus
;

DNtS Deus. Inlelligc,

res
dixil

aiquc solutus curis seculi hujus. Sequeuf. me

deest,

omnis enim creala

vel nioris.

admixlionem
hoc ad docen-

sublat cruce. Nolo tua, sed le, nec qualilercumque

natura

El

sed toUentem crucem

hoc est, subeunlein crucialus

,

dum exemplo

suo qud, cin laudamur, aut doctores

famis,

silis,

perseculionum

etc.

Sequere

me

evanolli-

aliorum recognoscimur, relorquerc debemus proprias

laudes in divinam laudem et revocare ad

gelizantem regnum Dei, sequere vil, moribus et

ciis; in

memoriam
;

hc enim sequel perfectionem assequeris et

nostrum

et

laudaniium

communem
et

defectum

sic
,

in

imitalione

mei, implebitur dcsidcrium quo

vis

enim

et nobis ac

laudanlibus prosumus bumilitate

,

et

perfectus esse. Attende, prudens leclor, quod nullum

indicilur Jesu

Deum honoramus
Vers. 21.

in

Jsus

quo

quo

est

omne bonum.

volum

volenii perfeciionem vilae nsse,

autem intuitus eum dilexit

qui

quia non in vinculis votorum

sed in operibus

eum. Signum dilectionis vultu monstravit, ut adolescens petens perfeciionis viam non terrerelur responsione dand, sed occasionem haberet aggrediendi eam.

consislit perfectionis assecutio. Laudabilia sunl vola

religionis, sed

non illorum professione seu operibus

quibus imilamur Jesum Chrisium acquiritur perfectio.

Inlinilus est

Unum

tibi

deest

scilicet,

ad perfectionem , quod in-

hodi numerus eorum qui acquirunt per,

tendii Marcus, et exprimit Malthaeus, ubi notare est

fectionis statum

prolilendo religionis vota

sed rari

differentiam volentis vitam ingredi et volentis perfe-

sunt qui volunt esse perfecti imitando Jesum faclis

humilitatis, patientiae, mansuetudinis, charitalis, elc.

ctionem

volenti vitam dicium est

Serva mandata
perfectionem di:

ad qu lex divina
citur
:

le obligat; volenti
,

Vers. 24.
est,

Obstupescebant

in

verbis ejus, hoc

Vende omnia

etc.

hoc

est

Serva consilia

super dicto de

difficultate ingrediendi
,

regnum Dei

paupertatis, misericordi etsequel meae. Vende et

respectu habenlium divilias. Filioli

quam difficile

da pauperibus.
possides
,

Non
,

dicit

Renuntia omnibus qu
ut simul

est confidentes in pecuniis. Explanat hic Jsus quod

dixerat intelligi de confidentibus in pecuniis.
vitiue

sed

vende et da pauperibus,

Nam

di-

utramque virtutem
taria
illa
,

ingrt, scilicet paupertatis volun,

secundm

se

non sunt impedimenta ad regnum

abdicando se omnia

et misericordise
affer

dando

clorum cm dentur
cula ad

Deo ad
;

hoc,

qud

sint adniini-

pauperibus.

Non

dicit

Et

prelium ad
,

me
,

regnum clorum sed

adilum

affectus hominis

minus

aut ad Ecclesiam seu conventum discipulorum

nec,
ut

ordinatus ad divitias habitas, qui vald frequens est,

difficilem reddit
divitis
:

da lemplo

sed

da pauperibus

nec dividi

jussit

ad regnum clorum.
Divili
si affluant,

partem

scilicet
,

daret pauperibus, et partem daret

Propterea enim scriptum est

lite

no-

convenlui

sed

qucumque habes da pauperibus. Et

cor apponere.

habebis thesaurum in CLo, ex venditione et erogaprcurrens. Vitam ^ternam percipiam; alis vertit hreditabunt. Vers. 18. Nisi unus Deus, id est, nisi unus, qui est Deus, sive nempe Deus, ut articulus vim habeat velut interprelantis , quis sit ille unus. Vers. 19. Ne fraudem feceris, id est, Ne frau-

Vers. 25.

Facilius
divitiis.

est camelum per foramen

bus

divitiae

obvenerunt, sed qui juxta divitum vulgus

multm tribuunt
Vers. 25.

Facilius est camelum.

Divus Hiero-

nymus haud dubi camelum

accepit pro animante, se-

Fraudamus enim illuin, quem privamus re dbita quanqum et qui spolit, Gratis eodem verbo designatur. Vers. 21. Intuitus eum, dilexit eum. Origenes videtur legisse ifixnon , non vjdhmvev. Argumento
daveris.
;

est

cum, ita legit, dilexit eum, sive que enim vr/-y.scv, opinor, ad
Matthaeum
,

qud, Homili in Matthaeum, adducens bunc loosculatus est eum. Ne-

osculi significalionem potest perlinere. Cselerm de dileclione, nec apud

mentio. Et fieri potest ut aliquis, offensus vel ambiguilate vocis, vel osculo adolescentis, ex tyXvioev fecerit fijdirr.avi quanqum et in Gratis lexicis invenio i^ir.iX.w.M pro amplecior, sed ut amplectimur quod probamus, velut amplectimur bonas litteras. Et veni, sequere me. Addunt hic Graeci codices sublat cruce cm tamen hoc non habealur in veteribus codicibus, nec reperiatur apud alios evangelislas, ut illinc hc adscriptum videri possit. Vers. 24. Fiuoli, filii, sive nati. Neque enim hic
,

nec apud Lucam

ulla

lit

cutus, opinor, Origenem. Theophylaclus dissentit, volens hoc loco signilicare rudentem nauticum, atque id san magis quadrat ad foramen acs. Et apud unum Suidam yA^wv eo reperio signiiicatu post hune Camers *|/.YiXov ait esse rudentem , sed nullum citt auctorem. Julius Pollux inlcr instrumenta nautica non meminit. Atque hc quidem in re magis assenlior Ilieronymo. Nam quod islos offendit , qui ex camelo funem faciunt nauticum, nempe qud absurdum videatur camelum duci per foramen acs, hoc ipsum j>ro nobis facit siquidem Chrislus hoc exemplum velut o^JvaTov proposuil. Yult enim omnin videri iinpossibile, ut camelus, ingens animal ac tortuiisum, per foramen acs transeat. Quod si videtur sub absurda collatio, meminerit alibi repreliensum Domino, qui paret ejicere feslucam ex oculo fratris, cm ipse trabem in oculo suo non videat. Quid absurdius qum hominem gestare trabem in oculo ? Vcrm hc sermonis absurditas ad emphasim facit.
;

est qud hic fabulas aniles comminiscantur, llierosoly mis fuisse porta m, cui nomen fuerit acus ; aut qud impossibile pro difficile positum interjiretentur

Nec

queinadmodiim illud apud Paulum Confidentes in pecuniis, frtas, sive fisos. Etenim cm confidere sit idem quod fidere, tameii confidens non idem valet, ut indicivil M. Tullius. Nec videtur participium, sed nomen, eoque ponilur absolut, Iwmo confidens non confidens rnihi. Hic satis aperit, quos dixerit divites, non quiest diiniiiuliviim,

lin
id

si

divitem inlerpretenlur

fidentem suis divitiis t

ad Galatas,

Filioli mei.

quod fer divitum vulgus facit, it demm poterunt hune explicare nodum. Atque hune sensum hic Filii, qum difficile est confiaperit nobis Marcus dentes in pecuniis in regnum Dei iniroire. Quod si
:

verum

est ingentes funes nauticos camelos vocari Grsecis, apparct ab animantis et ingentis et distortv

s.

s.

XXII.

139
ACUS TRANSIRE
,

IN

MAKOJM
Vers. 28.
si mi s
ri:.

140

QUAM DIVITEM INTRARE

REGNUM

L>EI.

Ecce nos dimisimus om*ia,

:

et 6ecuti

Si foramcn acs
intelligilur
,

secundm proprietalem nominum

impossibililas
esl
:

Dixeral Jsus adolescenti, duo

Primum,

non major dillicullas, sed quia enim impossibiie significaretur

;

relinquenda omnia non quoniodolibet, sed dando pauperibus, et apposuit

clo.

camelum

pramium

Uabebis thesaurum in

transire per foramen acs, sensus esset

fieri

Facilius est

Secundum

sepiercme, non apposilo praemio.

impossibiie

qum

divilein intrare in

regnum c-

Occasione hinc accepta l'eirus respondet bis Domini

verbis; respondet

lorum. Si aulem verum est, hoc in loco foramen

acs esse

autem interrogatori Ecce nos

El

reli-

nomcn proprium

porlae (ita

qud qusedam

quimus omnia. Non vendidimus dedimusque pauperibus sed reliquimus omnia ut sequeremur
te.

porta angusta nominata foramen acs significetui) cxplicatur

secuti
feci-

magniludo

difficullatis;

vald enim

dillicilis

sumus

te.

Ac

si

aperl dical
exigis

Ecce qud nos non

si

debebat esse transitus cameli per illam portam. Et

iste est

si

mus lolum quod

perleitus
(quia

ab adolescente

vull esse

sensus,

o'ixit

hoc quia vald

difficile est
,

liomi;

non vendidimus nostra ad dandum

et secuti

nem

divitem non confidere in

:

divitiis

non superbire

paupcribu6), sed fecimus duo, scilicet, reliquimus

juxla illud

Beatus dives qui post aurutn non abiit, et

omnia propter te,

dixisti
:

sumus

te.

Adolescenti

subditur, quisesthic et laudabimus

eum? Ecclesiaslici 3.
litleralem.

Habebis thesaurum in clo, et qud perfectio:

Apparelautcm ex duobus hune esse sensum

nem

assequeretur; nobis aulem quid erit praemii

:

In

Primo ex eo qud Jsus non

lius
,

dicit possibilius, sed faci-

Mallhaeo respondet Jsus

in sede majestalis

Cm

sederil Filius hominis

facilitas

enim

modum
;

execulionis significat, et
nisi

su

id esl, in glorioso

regioque

praesupponit posse

fieri

ac per hoc non

usurpaliv

statu suo

sedebilis et vos super sedes duodecim.

Ecce
eritis

dicitur de impossibili.

Secundo ex eo quod inepte

Facilius

pramium
in

dignitatis et honoris, gloriosa sessio

,

accommodalur
est

transitus cameli foramini acs, quee est

;

participes gloriae meae

sed non sedebilis confuse aut

instrumenlum sutorium debuissel enim

dici

communi

mullis sedili sed singuli super singulas

funem

transire

foramen acs. Unde ex eo qud

difci-

sedes.

Duodenarius enim numerus ad distinctionem

transitum cameli per foramen acs affert pro

liori
,

singularum simul et comprehensionem universarum

inductus est propter

signum

est

qud porta

vel angustus locus vul;

numerum apostolorum

et

tri-

gari

nomine appellatus foramen acs significetui* non enim est fas sentire qud Jsus ineplas slruxerit
simililudines.

buum

Isral.

Marcus hoc tacet, ac loquitur solm de

remuneratione in centuplum.
Vers. 29.

Amen

dico vobis,

nemo est qui reli-

Vers. 26.

Quis potest salvus

fieri. Inlulerunt

querit nomum aut fratres aut sorores aut patrem aut matrem
;

hoc

discipuli,

computanles sub peiiculo divitum non

divites sed etiam qui quseruut et qui

deest, autuxorem. Occurrit hic quaestio,

verificetur
;

solm qui sunt

damnatio

quo pacto haec doctrina Domini non

liceat

cm

appetunt esse divites, quoniam eadem est eorum

;

alligatum uxori
vitae
;

dimillere illam propter

1111

enim sunt

divites in re,

isti

sunt divites

affeclum perfections

constat enim qud Petrus

in studio et in

animo. El propterea omnes tub divi-

hujusmodi perfeciionem proposuerat, ecce nos reliqui-

tum

appellalione comprehendi intelligentes discipuli,

:

mus omnia

cl secuti

sumus

te.

Solutio est

qud

lict

admirantes inferunt
dicant,

Quis poterit salvus

fieri ?

Quasi

Petrus causam piopriam proposuerit, Jsus tamen

rarus aut nullus. Sciebanl enim omnes fer

,

queniadinoJm exiendit responsionem suam respectu

honiines comprehendi nomine divitum

in

spe seu affectu.

Vers.

re vel in

27.

Apud homines imposaffectu

omnium, dicendo, Et nemo

frugem melioris
vilae,

est qui reliquerit, etc.; ita

exiendit doctrinam ad dimissionem non solm propter

sible est, salus mulliludinis hoininum ab

consideratis solis humanis viribus.

sed etiam propter ipsam vitam

inordinato divitiarum est impossibilis apud honiines

spirilualem. Dupliciler enim contingit relinquere suos

et sua. Vel propter

Apud Deum. Relata autem humanse mulliludinis salus ad divinam gratiam. Omnia possibilia sunt, non solm salvare divites in studio et in affectu, sed etiam divites in re, et

frugem melioris vit. Et

;

sic

non
,

comprehendit dimittere uxorem

im nec

fllios

si

patern indigent cura. Vel propter ipsam vitam spiri-

lualem

et sic eliain
,

uxor dimittenda est impediens

anima. Quocirca textus
iste in

confidentes in divitiis, possibile est, quoniam divina

gratia
lollit

fidem Christi

qu

vivit

ab

illis

omnem

inordinatum afeclum et

usum.
similitudine dictos ; nisi forte ob id quod apud illos nautici funes camelorum pilis texerenlur. Neque

communi loquens de dimissione, servatis servandis sccundm rectac

accipi potest, sive pro foramine sive pro foramine acu facto.

intelligendus est
rationis judicium.

quod habet acus,

ver meo animo per omnia satisfacit, quod Hieronymus annotavit non esse dictum Christo, impossibiie est divitem intrare, sed difficile. Ubi difficile ponilur, inquit, non impossibititas prtenditur, sed raritas demonstralur ; cm mox fateatur idem ab eodein dictum impossibiie. Siquidem allat comparatione cameli per foramen acs euntis, hoc dicto, inquit, ostenditur, non difficile esse, sed impossibiie. In dialogo adverss Pelagianos primo, divers ratione explicat sese, negans esse eos divites, qui aliis divites fuerunt potis

Vers. 26.
scebant.

Qui magis admira baxtur obstupe' vehementius. 29. Aut patrem, aut matrem. Hoc loco Vers.
,

Verbum Gracum

est

Grseci codices addunl, aut uxorem. Quod tamen perperam quopiam addilum, vel hinc licet conjicere qud mox cm repetit res relictas, non addit uxores.

nomen hic adjectum ex MatVerm Marcus, brevitatis studiosus, sub nomine domns judicavit conlineri uxorem. kvx
Verisimile est uxoris
thao et Luc.
i

qum

Sibi.

Quin

et illud,

per foramen acs, bil'arini

ilios, liberos, ut

uirumq^uQ sexum complectaris,


141

, ,

COMMENTARIA. CAP. X
quentes timebant
;

442

Propter me et propter evangelium. Ratio meritoriae

dimissionis consistit in hoc
dimissio, hoc est,

non quoa prseictum

;

fuerit eis

qud propter Deuni

fit

ipsos passuros aliquid

sed incipiunt timere tanqum

qud necessaria aut expediens ad

adhaerentes Jesu.

honorem Dei

fit

dimissio,

non stulta, non

irrationalis,

Vers. 55.

Ascendimus.

Situs vise significatur;

non contra aut

Vers. 50.
IN

praeter charitaiem Dei aut proximi.

ascendilur enim Galilse in Hicrusalem. Hierosoly-

Qui non accipiet centies tantum nunc

;

mam.

Locum

futurse passionis el mortis significal.

Et

TEMPORE HOC

DOMOS ET FRATRES ET SORORES ET MA;

Filius hominis tradetur principibus sacerdotum et

scribis. Repetit Jsus ea quse
et mortis suse,

TRES ET FILIOS ET AGROS CUM PERSECUTION IBUS

ET

IN

sunt futurse passionis

fir-

seculo futuro viTAM jEternam. Fabella mille annos

promittens in hc vit

non solm ut crebr repetilione

cum

centuplis agris, fratribus

;

domibus

et id

genus reliquis excluditur

tum quia
;

met animos discipulorum ne scandalizentur; sed ut sciant qud voluntari vadit ad passionem et mortem,
explicat
illis

impossibile erit habere

inter centupla textus

matrem

nisi

unam
,

et

tamen
ex-

quod modo, vado ad

mortem,

numerat matres

tum quia

dicendo, ecce ascendimus, et similiter ut cognoscant

presse dicitur, cum persecutionibus ; quibus tamen

illos

qud voluntari non solm passionem, sed speciem

passionis subit, prsedicit species, ubi pris in gnre

mille annos fabulantur exemptos. Sensus itaque

lilteralis est

qud quidquid boni ex ptre

domibus,
agris, in

matre

tantum dixerat. Modo explicat qud tradetur princicipibus sacerdotum et scribis, tacendo quo tradetur. Reservavit

nxore,

filiis,

hc vit carnaliter

nobis habetur, centuplum etiam in hc vit relinquentibushsec propter Christum, promittitur.Et verificatur,

usque ad ultimam

cnam

revelatio:

nem

discipuli

quo tradendus erat principibus

hsec audiebat,

quia

quia in hc vit daturistis Christo spirituale

bonum

nec adhc Judas qui

proposuerat

centuplum ad bonum corporeum, quod ex ptre,

matre, agris, etc., haberetur.

ipsum tradere. Damnabunt eum morte. Hoc imple-

Ronum

spirituale cenin

tum

est

quando Caiphas

tuplum ad bonum temporale dimissum promittitur

hc
vit.

reus est mortis.

prsedicit eis

Centuplum autem ex parte rerum, quia mi-

et omnes cum eo dixerunt, Et tradent eum gentibus. Ordinat passionem suam sicut fuit res gesta nam
;

nimum

qum centuplum (utpote incomparabiliter accedens) est ad maximum bonum temporale. Et non dixit spirituale bonum accipiet
ad spirituale plus
,

pontifices et seniores

non potentes exequi sententiam

suam de morte
rise, scilicet

Jesu, tradiderunt
in

eum

gentibus

cu-

gentilium,

qu prsesidebat

Pilatus.

sed centupla
spiritualis

ad explicandum
,

maximum excessum
ne parvi faceremus

Quarto

prsedicit eis

suam passionem

explicanssingula.

boni supra temporale

Vers. 54.

Et

tertia die resurget. Qaamvis

sit

bona
illa

spirits promissa in

prsemium, sed aestimaremus

ignominiosa et acerba futura

tam passio qum

ut centupla respectu temporalium

bonorum quo-

mors, constantes estote, non long spe, sed brevissim expectatione, quia
tertio,

rumeumque.
Vers. 31.

die resurget.

Multi autem erunt primi

,

novissimi

Vers.

55.

Et

accedunt ad eum Jacobus et

et novissimi primi. Dixerat

centies

tantum accipiet

Joannes, non per seipsos, sed per os matris, ut disci-

ac per hoc sonuerat qud plus relinquens plus esset

mus ex

Matthseo 20.

acceplurus

et sic

melior esset conditio divitum

et

Vers. 56.
petitionem

Quid

vultis

Ut ipsimet explicent
tuam,

universaliter relinquentium

pluraqum relinquenlium
apo-

suam

in speciali.

pauca vel fer nulla, quia pauca vel fer nulla habent,

Vers. 37.

Da nobis ut unus ad dexteram

in

de quorum numro erat Petrus cum multis

stolis.

aliis

et alius ad sinistram tuam sedeamus

gloria tua.

Ide ad obviandum huic intelligentiae subjungit

in

Putaverunt filiieum matre Jesum post resurreciionem

illico

qud multi novissimi

hc

vit

quoad res, honores

et

regnaturum, nescientes qud hoc differendum

et

re'iqua temporalia, erunt primi in ali vit; et con-

est

usque ad secundum adventum; tune enim

sensibile

verso multi primi hic, in honoribus, rbus et reliquis

non ante,

regnum

Chrisli erit in universo

temporalibus

erunt novissimi in
;

censum, sed affectum

ali vit quia non non quantum, sed ex quanto

,

mundo
rit

et ide petit ea quae sunt regni.

Sed occurregno
Jsus

quseslio

qu

ratione

petunt sedere in
ejus
;

offertur penst Deus. Applica

sicut

tamen proposilo

qud

Christi, dextris et

sinistris

cum jam

quoad opes centuplum comprobantur rcpiss

promiserit

illis

antea,

secundum Matthseum, dicendo,

etc. Solutio

qui sunt ver

dentes,
ita

lanqum

nihil

habentes et omnia possietc., qui

cum

sederit Filius hominis in majestate su, sedebitis

quoad patrem, matrem,

ver juncli

et vos

super sedes duodecim,

est

qud,

sunt facientibus voluntatemclestisPatris, centuplum

per dexteram et sinistram significant primas sedes

hinc et inde
;

receperunt;
frater,

dm

quilibet

eorum

est

cujusque soror

et

hoc dnott pronomen

sinistram

tut.

Non voAnJesu

mater, ac pater, ut Salvator

dixit.

lebant esse ad dexteram Ptri nec ad sinistram

dra?,
Christi.

Vers. 32.

Erant autem

in via

ascendentesIIiero-

sed

ad dexteram

et

ipsius

solmam

et prxedebat illos Jsus. Non mittebat

sed antecedebat,

Primas itaque sedes inter duodecim pris

;

tliscipulos ante se quasi timens,

strans per hoc se spont ad passionem et

monmortem
Et
se-

promissas petunt

nec volunt

aller

sub altero sead sinistram

dere, sed unus ad dexteram

Christi
;

et

alter

progredi. Propter quodipsidiscipulistupebantvidendo

ut ex utroque latere sint primi.

tam prompte

ire

ad locum passionis

el mortis.

Vers. 38.

Nescitis quid petatis. Non

dicil am->


143
biiios petitis
:

IN

MARCUM
ab aelerno Paire

144

reservans rcprehensionem ambilionis

meo

distributas esse primas sedes,

solliciti

posl indignationem aliorum, ul

affectas

communis
Sed non

defcclus

unde non

silis

de bis

tanqum vacantibus.
et

communiter

reprehendalur, sed defectum

dicil quid

Vers. 41.

Et
qum

udientes decem, responsionera

intellccls corrigit dicendo nescitis.

pelilis, sed,

Jesu, qu et reprehendit

Jacobum

Joannem, et

quid petatis, reprehenduntur cnim qud

non exaudivit eos.

indignati sunt
et ut carnales

Coei'erlnt indignari.

Non

pris
;

ignorant quid

pelcndum

est,

supple, acquirendum

audirent responsionem Domini

meam. Et ver nesciebant qud appetendum pelendumquc sibi esset post Chrisli resurrectionem quia errabant tum in tempore regni,
post rcsurrectionem
;

adhuc non sunt compassi ignoranler

petentibus
illi

sed indignali sunt, aegr ferentes quod

praeferri.

duo voluerint omnibus

pulantes regnum Chrisli sensibile secuturum statim

Vers. 42.
vil eos,

Jsus autem
(alii

vocans eos ad se. Voea-

resurrectionem Chrisli, tum in

modo

regnandi; quia

decem

enim duo erant prop ipsum), ut

consequenler putabant se
gnaturos

sic viventes sensibiliter re-

cum

Chrislo. Si scivissent

regnum

Chri?ti

tanto lempore differendum post resurrectionem, et

omnes simul propis, familiaris ac magis bnigne reprehendat; duos quidem ambilionis, decem autem indignationis. Un tamen et edem ratione quia una
,

se post Chrisli resurrectionem oportere per passiones

et mortes proprias Iransire ad

erat radix peccati omnibus, scilicet appetitus primats

isli
;

regnum

Chrisli, sci-

nam
ab

illi

duo manifest pelierunt primas sedes

qud omnes
ipsi

et

vissent quid sibi

pelendum

esset

acquirendum

in re-

decem
illis

indignali sunt

postpositi

surrectione Chrisli, scilicet gratia Spirils sancti ad

sint
velle

duobus, ex eodem siquidem more provenit

et nolle poslponi.

robur confitcndi
testis

et praedicandi
,

regnum
insinut

Christi.

Po-

primalum

Et propterea Jsus
Scitis,

bibere
nesciunt

calicem
quid

pro

poculum.

Rationem
esse

eamdem medicinamexhibet omnibus, dicendo:

ulpole

quare

pelant,

quia

rem notoriam. Quia

ht qui

videntur, etc.
significatur.

Non
Est

nesciunt quid

sibi

immineat post Christi resurrectio:

purus dominandi aclus, sed

finis

nem. Acsi apcrt diceret

in

Ide nescilis quid petatis

enim sensus qud principes gentium ordinant principatum suum ad dominandum, boc
est,

me

resurrectione

quia putatis vos perventuros

viventes
;

ad praeci-

ad regnum ad regnum

meum meum

'sic

cm

ego surgam
j

piendum, compellendum,
testalis.

et

hujusmodi quae sunt po-

morluis, sed long aliter est

est per

quia

modus perveniendi
et

Ambo

haec notoria sunt omnibus.

in vobis.

passionem
si

mortem,

et

Vers. 43.

Non ita est autem

:

Ordinat

propterea examinate vires [vestras

potestis bibere

Jsus principatum et majoritaiem in Ecclesi su, de-

calicem passionis et occisionis.

Et baptismo quo ego

baptizor baptizari? Inlendit de baptismo sanguinis;

per metaphoram enim pots et Baptismi passionem

mortemque suam
Vers. 59.
se exhibent;
est Judaeis.

dsignt.

Non sic erit in ter vos princidominandum et praecipiendum, cogendum, etc. Sed quicumque non aliquis sic et aliquis non. Voluerit fieri major. Non dicit fafiniendo et statuendo
;

patus vester non erit ad

Possumus. Inexperli, animaequiores

fugerunt et
ipsi

cereseipsum, quia nullus dbet assumere rem. Sed

si

sibi

hono-

nam

cm

Jsus caplus

vult ab

iis

ad quos spcial,

fieri

magnus

Calicem

bibetis

et baptismo

secundm gradum celsiorem. Erit vester minister.

Magnitudo mundi
est
erit

baptizabimini, quamvis non mecum, tandem tamen

firmali virtute ex all. El de Jacobo constat, quia ca-

ad exercendum poteslatem

magnitudo veslra
Vers. 44.

ad exercendum ministerium.
in vobis

licem occisionis

bibit,

occisus ab Herode gladio.

De
;

Quicumque voluerit
erit

primcs

Joanne autem constat qud

bibit calicem passionis

esse, primatu fungi,

lus gentium est ad
eril

omnium servus. Principa;

nam rum

et flagellatus
;

cum

aliis fuit

in Actibus Aposlolo-

dominandum

principatus vester
liltera

et

proconsule Ephesi lempore Domiliani in

ad serviendum. Adverte hic qud quamvis

facie

ferventis olei dolium missus ;et in exiliumactus ad in-

prima

prae se ferat

viam ad magnitudinem
voluerit fieri,

et

sulam Patmos. Calicem ver occisionis solo spiritu bibit.

Vers.
vei.

40.

Sedere

primalum, dicendo quicumque

voluerit
esse,

quicumque
significat

autem ad dexteram meam

dextris mei
et
sinistris

secundm tamen veritatem

est,

ad sinistram.
elsi

Pro,

terminum, hoc

qualilatem primats et celsiludi-

met,

non post resurrectionem meam, ut

advenerit

pulalis,

nis ecclesiastic, ut exposuimus. Et habelur sensus

sed

cm

regnum meum,
Intellige

non

est meum

ex ambobus extremis

nam primm

proposuit princi-

bare vobis, superfluit vobis.

sentem

meum

secundm prstalum non veni nunc ad distribuen, ;

pes gentium et qui magni sunt, non qui quaerunt principes et

magni

fieri, et similiter

post subjungit

Filius

das sedes regni. Sed quibus paratum Est

sed scitote

hominis non venit minislrari, etc.

Ex eo enim qud ulro-

Ad dxtram meam vei. ad sinistram, Vers. 40. Latinius est, sedere milii dexut sensus sit idem tris, et sedere mihi sinistris. Nec est in Gratis, meum dure vobis, sed solm, non est meum dare. Consenliebat cum Graecis codex Constantiensis. Sed quibus paratum est. Sermoni parm absoluto adjecimus duo verba. Subauditur enim, sed ii sedebunt dextris ac sinistris mihi, quibus, etc. Vers. 41. Et audientes decem indignt! sunt.
;

Graec, cperunt indignari. Et sic habent vetusti codices nostri et Vulg. Vers. 42. Et principes, et magni illorum. Quod tamen baud mal vertit, nisi malis dici, et qui magni

sint inter eos, aut

magntes illorum.

Vers. 43.

hune

modum

Fieri major, id est, magnus, et in subinde cilat Hieronymus. Allusil Chri-

slus ad vilam

communem hominum,

inter quos

ma-

gntes et optimates sublimi despiciunt jnfimates,

145

COMMENTARIA. CAP.
rat ab
|

X.
ita

145
qualilatem servitutis

bique inducit ut praemissas actiones eorum qui sunt,

et

exemplo ministerii sui,

non quaerentium aut volentium

fieri

aut esse, con-

siatuiac pr;elatis declararct

scilicet

ab exemplo servitutis su:

sequens est ut intenta conclusio intelligatur eliam de

ipso primatu et de ips celsitudine, de ipsis primis,

usque ad exponendum vitam propriam pro

mullitudine cui praesunt. Redeiiptionem. Aplissim

de

ipsis

magnis. Intendit enim Dominus ad lilteram

pro libcrtate noslr se servum usque ad

clusive dclart.

declarare differenliam inter principes

cipes ecclesiasticos
;

mundi

et prin-

Pro

multis.

morlem inQuantum ad sulicicnlibertalis

ad hoc siquidem directe tendunt

tali

tiam multiludo hsec comprehcndit multitudinem hu-

utrinque inducta. Utitur autem

loquendi modo,

mani generis

quantum ver ad

fruclum

ad curandum aegritudinem animi apostolorum qui volebant primalum

;

comprehcndit multitudinem eleclorum.

monstrando

illis

quid

sil illud

quod

Vers 46. Filius

Bar Jona,
dixit,
illius

Tim.i Bartim.eus.
filius

Quamvis idem
Timoci, sicut,

volunt volendo primatum; qudscilicet volunt niinistramli ac serviendi,

oflicium.
fieri

sonet Hebraic, Bartimaeus, qud

filius

non prcipiendi ac dominandi

Jon, evangelista lamen utruinque

Ac

si

apertis dixisset:
et

Quicumque

voluerit

ut

intelligeremus
ita

quod

erat

nomen proprium
et erat
significat

aut esse

magnus

primus inter vos,

scit

qud

hominis,
;

quod vocabatur Bartimseus,

idem

erit vester

minisler et servus.

Vers. 45.

Filius

fdius Timaei

sicut Barlholomaeus

qud
si

hominis.

Tum
tum

ut intelligant ut ab exemplo
Ecclesi

filius

Ptolomaei, et

tamen

est

nomen proprium. Et
filius

modum
ollicium,

ministerii et servitutis,
sit

aliquis

vocaretur Bartholomaeus, et esset

Pto-

ipsius Jesu discant quid

principantis in
officia.
:

lomi, diceremus

Bartholomaeus

filius

Ptolomaei.
loco
:

proponit

propria

Non venit ut
Filius hominis

ministraretur. Nota qud non dicit

rfutt sibi ministrari, quia
siravit
illi,

Apud Mallh. duo scribuntur cci hoc in rum alterius tanlm meminit Marcus,
notior, et

quoquia

forte

non solm Marlha minised mulieres mull ministrabant Jesu de

Sed
et

magis clamabat.

Vers. 47.

Jesu,
,

fili

David. Messiam vocant

facultatibus suis, ut palet Luc. S.

nit ut ministraretur, sicut

domini

Non veprincipes mundi

dicit
:

gnre Davidis

quia

vulgalum erat apud Judaeos

messiam

fore filium Davidis.

ad hoc sunt domini ut

hoc ut

illis

ministrelur. Intenlionem

Vers. 48.

Comminabantur

pro increpabant.
sed in gnre

ilaque advents sui in carne, manifestt esse non ad

sibi

Non

petebat iste aliquid in

specie,

ministretur, quamvis ministeria exhibila

lanlm, miserere met,

peteret

et proplerea

putabalur quod

recipiat.

Sed ut ministraret. Hinc apparet quod de

eleemosynam

Jesu, et ide

tanqum imporpropheta

ministerio in spirilualibus siatuit magntes ecclesiasticos ministrare, sicut ipse Jsus venit ut ministraret
spiritualia, corporali

lunus increpabatur, vel quia sciebant Jesum paupe-

rem, vel quia indignum putabant ut

vexarelur clumore mendicorum.

talis

exercitio et faligaiione inierve-

nienle
castella.

prdicando,

discurrendo

per

civitales et

Vers. 49,

Stans
illi

Jsus pr.*xepit illum vocari.

,

Non

est

enim quum (explicavit postea Pesuam, hoc est, vitam suam.

Sciens Jsus qud non pro eleemosyn

sed pro visu

trus apostolus) nos relim/uere verbum Dei et ministrare

clamabat, ddit

copiam se alloquendi. Anim^efaciam? Quamvis Jsus

mensis.

Et dare animam

quior, pro, bono animo, esto.

Ecclesiae praelatis statuit ut ministrarent et servirent,

Vers. 51.
sciret

Quid

tibi vis

quantum ad ministerium proposuerat seipsum exemplum modo proponit seipsum exemplum quanlm ad servitutem. Et quia servi quidquid est domini
et
:

omnia, quia lamen ipse caecus non explicaverat

pelitionem suam, interrogat illum ut speci-

in specie
ficet

quid pelt, praesertim ut profileatur

quam habet

est,

maximam suam servitutem signiiical, quod venit ad dandum vitam suam. Et dixit

ex hoc
hoc, ut

de ipsofidem. Racbo.ni, ut videam. Non peto rgen-

tum, sed visum. In qu pelilione profitelur se credera

sicut qualilatem ministerii statuli pnelatis declarave-

qud Jsus posset facere hoc miraculum.

/Equo animo
est, qui boni consulit, ac tolrt. Fidit

nec prae se ducunt pro hominibus cm ipsis nihil sit abjeclius si velimus hominem suis aestimare vir,

tutibus.
Vr.its.

4G.

Et
,

cui certa spes est. Exsilie.ns venit. Graec est Vers. 50.

surgens.

proficisce.nte eo

eo. 15artiii.us

Filius

Timi,

egrediente additum vidri potest

,

et

inlerprelandi causa. Nam id sonat Bartimus. Hebraeis enim bar filius, et Timus; quemadmodm et fiartholomus , filius Ptolomi, conflatis diversarum linguarum vocibus, et depravat, ni fallor, un aut
altra litterul.

Caeierm quod diximus de Bartimo, quidam miro cachinno prosequilur in suis Annotalionibus, cin id hauserim ex Hieronvmi Commentario in Epislolae

paul ante dictus est sedere juxla viam. Inclis, capile 5, de claudo legitur exsiliens, nam ea vox ad miraculi magnitudinem declarandam facit , quia qui sanabatur, ade claudus erat, ut bajulis geslaretur. Hic in oculis, non in pedibus, miraculum est. Rabboni, ut videam. RurssIIaebroVers. 51. rum vocem posuit, iironumiatione nonnihil mutat, cm alibi Rabin sit, qud Hebra'orum lingua Chal-

Nam

ad Galatas cap.

4. In illum igilur

suos cacbinnos lorqueat, non in me. Vers. 18. Et comminabaxti r, et increpabant. Vers. 49. Aniiubqujor esto, id est, bono animo esto sive confie. Ncc enim est comparalivum , sed positivum; cl aliud est fidere, qum cuguo animo esse.

daeorum ac Syriacae commercio vitiaretur quemadinodm et hodi Judaei llabeni magistrum vocant, sed insignem et cminentcm. Ut videam , id est , ut
:

visum recipiam. Vers. 52.

rccepit.

Et

co.nfestim

vidit

id

est

visum

147

IN

marcum
CHAPITRE
XI.

148

CAPUT
1.
nice,

XI.
et Bethadiscipulis

Et ad

cm appropinquarent Jerosolymae montem Olivarum, mittit duos ex

1. Comme ils approchaient de Jrusalem, tant prs de Blhanie vers la montagne des Oliviers, il

envoya deux de ses

suis.

disciples.

2.

Et

ait illis

Ile in

castellum quod contra tos est;

invenietis pull uni
sedit
:

2.

Et leur
;

dit

Allez ce village

qui est devant

,

statim introeuntes

illc,

ligatum,
solvite
il-

super

quem nemo adhc hominum

que vous y serez entrs vous trouverez un non attach sur lequel personne n'est jamais mont Dtachez-le, et me l'amenez.
vous
et sitt
:

luin, et adducite.

3. Et si

quis vobis dixerit

est
;

Quid

facitis ? dicite,

Pourquoi faites3. Si quelqu'un vous demande vous cela? dites-lui : C'est que le Seigneur en a be:

quia
tet

Domino necessarius

et continue') illum dimit-

soin

et aussitt

il

le laissera

amener

ici.

hc.

4. S'en tant
tait attach

4. Et abeuntes, invenerunt pullum ligatum ante

dehors

januam
5. Et
facitis

chemins, et
foris in bivio, et solvunt

ils

trouvrent l'non qui prs d'une porte entre deux le dtachrent.

alls, ils
,

donc

eum.
illis
:

quidam de

illic

stantibus dicebant,

Quid

5.

solventes pullum?
eis, sicut

Que

Quelques-uns de ceux qui taient l, leur dirent: faites-vous? Pourquoi dtachez-vous cet non?
rpondirent

6.

Qui dixerunt
eis.

praeceperat

illis

Jsus, et

6. Ils leur

comme

Jsus leur avait or-

dimiserunt
7.

donn
;

et

ils le

leur laissrent

emmener.

Et duxerunt pullum ad Jesum

et

imponunt

illi

vestimenta sua, et sedit super eum.

8. Multi
alii

7. Ainsi ayant amen l'non Jsus, ils le couvrirent de leurs habits, et il monta dessus.

autem vestimenta sua straverunt

in via

8. Plusieurs aussi tendirent leurs

vtements sur

autem frondes caedebant de arboribus,

in via.

et sterne-

son passage

d'autres coupaient des branches d'ar-

bant
9.

bres, et les jetaient dans le chemin.

et qui

Et qui praeibant,
:

sequebantur, clamabant,

dicentes

Hosanna

9. Et ceux qui marchaient devant lui, aussi bien que ceux qui le suivaient, criaient Hosanna
:

40. Benedictus qui venit in

nomine Domini

Bene:

dictum quod venit regnum patris nostri David

sanna in excelsis.
11. Et introivit Jerosolymam in

Ho-

10. Bni soit celui qui vient au nom du Seigneur. Bni soit le rgne de notre pre David, que nous voyons arriver. Hosanna au plus haut des cieux. 11. Jsus entra ainsi dans Jrusalem au temple, et aprs avoir tout considr, comme il tait dj tard, il s'en alla Blhanie avec les douze. 12. Le lendemain, lorsqu'ils sortaient de Bthanie, eut faim.

templum

et

cir-

cm jam vespera esset hora exiit in Bethaniam eum duodecim. 12. Et ali die, cm exirent Bethani, esuriit. 13. Cmque vidisset long ficum habentem folia, venit si quid forte inveniret in e et cm venisset
cumspectis omnibus,
;

il

ad eam,

nihil

invenit

praeter folia

non enim

erat

tempus ficorum.
14. Et respondens, dixit ei
:

Jam non amplis

in

13. Et voyant de loin un figuier qui avait des feuilet s'en il alla voir s'il y trouverait quelque chose tant approch il n'y trouva que des feuilles ; car ce n'tait pas le temps des figues.
les,
;

seternum ex

te

fructum quisquam manducet. Et au-

14. Alors
tendirent.

il

dit

au

figuier
fruit.

diebant discipuli ejus.

15.

ne mange de

toi

aucun

Ce que

Qu' jamais personne ses disciples en-

Et veniunt Jerosolymam. Et

cm

introsset in

templum , cpit ejicerevendentes et ementes in templo et mensas nummulariorum, et cathedras venden;

tium columbas

evertit.

16. Et non sinebat ut quisquam transferret vas per

15. Ils vinrent ensuite Jrusalem. Et Jsus tant entr dans le temple, commena par chasser ceux qui y vendaient et qui achetaient il renversa les tables des banquiers, et les siges de ceux qui vendaient des colombes.
;

templum.

16. Et
:

il

Nonne scriptum est Quia domus mea domus orationis vocabitur omnibus gentibus? Vos autem fecistis eam speluncam latronum. 18. Quo audito, principes sacerdotum et scribae
17. Et docebat dicens eis
:

tt

aucun meuble par

Il

ne permettait pas que personne transporle temple.

:

pas crit

en leur disant N'est-il , sera appele par toutes les nations la maison de prire? Et cependant vous en avez fait une caverne de voleurs.
17.
les instruisait aussi
:

Ma maison

quaerebant

quomod eum perderent

timebant enim

eum, quoniam universa turba admirabatur super doctrine ejus.

18. Ce que les princes des prtres et les scribes ayant entendu, ils cherchaient les moyens de le perdre , car ils le craignaient , parce que tout le peuple admirait sa doctrine.

19. Et
civitate.

cm

vespera facta esset,

egrediebatur de

19.

Quand

le soir fut

venu,

il

sortit

de

la ville.

20. Et

cm mane

transirent, viderunt ficum

aridam

le

20. Et le lendemain matin, ils virent en passant figuier qui tait devenu sec jusque dans ses racines.
21. Et Pierre y rflchissant, lui dit
:

factam radicibus.
21. Et recordatus Petrus, dixit
cus, cui maledixisti, aruit.
ei
:

Rabbi, voyez
est

Rabbi, ecce

fi-

comme
sec.

le figuier

que vous avez maudit

devenu

149
22. Et respondens Jsus
Dei.
,

COMMENTAWA
ait
illis
:

CAP.
2-2.

XI.
lui

150
rpondit
:

Ilabeie fulem

Jsus

Ayez de

la foi

en Dieu.

23.

Amen
:

dieo vobis

quia quicumque dixerit huic.

monti
rit in

Tollere, et millcrc in

mare;

et

non hsilave-

corde suo, sed credideril quia quodcumque di-

23. Je vous dis en vrit, que quiconque dira ceite montagne Otc-toi de l, et te jette dans la mer, et cela sans hsiter dans son cur, mais croyant que tout ce qu'il aura dit arrivera, il le verra en iet
:

arriver.
le dis Quoi que ce que vous demandiez dans vos prires, croyez que vous l'obtiendrez, et il vous sera accord.
:

xerit, fit, fiet ei.

24. Propterea dico vobis, omnia

qucumquc oranevenienl vobis.

si

24. C'est pourquoi je vous

soit

tes petitis, crdite quia accipietis, et

23. Et

cm

stabitis

ad orandum, dimittile
:

quid
in

babetis adverss aliquem

ut et Pater vester qui

clis est, dimittat vobis peccata vestra.

25. Mais lorsque vous vous prsenterez pour prier, vous avez quelque chose contre quelqu'un, pardonnez-lui, afin que votre Pre qui est dans le ciel vous pardonne aussi vos offenses.
si

26.

Quod

si

vos non dimiseritis

nec Pater vester,

qui in clis est,dimitlet vobis peccata vestra.

27. Et veniunt rurss Jerosolymam

laret in iemplo, accedunt

et

cm ambusacerdotes,

2G. Que si vous ne pardonnez point, votre Pre qui est dans le ciel ne vous pardonnera point non plus vos pchs. furent rentrs dans Jrusalem Jsus se promenait dans le temple, les princes des prtres, les scribes et les snateurs s'approchrent de lui,
27.
Lorsqu'ils

ad

eum summi

et scribse, et seniores

comme
:

28. Et dicunt ei
quis ddit
tibi

In

qu potestate bc facis?
ista facias?
illis
:

et

banc potestalem, ut
ait

29. Jsus

autem respondens,
et

Inicrrogabo

ceci ? et qui

28. Et lui dirent : Par quelle autorit faites-vous vous a donn pouvoir de faire tout ce
laites ?
:

vosetegounum verbum, cam vobis in qu potestate

bus

respondete mibi, et di-

que vous
29.

hsecfaciam.

50. Baplismus Joannis de clo erat, an ex homini?

Je vous interrogerai Jsus leur rpondit aussi et aprs que vous m'aurez rpondu, je vous dirai par quelle autorit je fais ceci.
;

Respondete mibi.
illi

30.

hommes
31. At

cogitabant
dicet
:

secum, dicentes

Le baptme de Jean ? Hpondez-moi.

ils
:

tait-il

du

ciel

ou des
:

Si dixeri-

mus
lum

De clo,

Quare ergo non

31. Mais
credidislis ei ?

32. Si dixerimus
:

popu: Ex hominibus, timemus omnes enim habebant Joannem, quia verpro-

nous rpondons Du ciel, ne l'avez- vous pas cru?

:

raisonnaient ainsi en il nous dira

eux-mmes
:

Si

Pourquoi donc

pheta esset.
33. Et respondentes dixerunt Jesu
:

52. Si nous disons Des hommes, nous avons craindre le peuple parce que tout le monde considrait Jean comme ayant t vritablement prophte.
;

Nescimus. Et
in

respondens Jsus,

ait illis

Neque ego dico vobis

qu potestate hc faciam.

33. Ils rpondirent donc Jsus Nous ne savons. Et Jsus leur rpondit Je ne vous dirai pas non plus par quelle autorit je fais ceci.
: :

COMMENTARIA.
Vers. 1.

Et cum appropinquarent Hierosoly-

Jesus obstaculum futurum, et propterea

dat,

remedium
,

um

deest, ad, Bethphag.*:, et Betuaki.<e, pro Beiha-

praedicendo effieaciam auctoritatis suae

qum

niam. Colligit Marcus advenlum Christi in Bethaniam

sabbato, et ad Bethphagae die sequenli
evangelio Joannis.
,

prinim audita fuerit; ut securi exequerentur jussa.

Vers. 4.

ut palet ex

Licatum ante, pro, ad, januam, foris,

stabulum.
sedit super eum. Matthus dicit

An montem Olivarum Locus est ad insinuandum situm tam Belhaniae qum Bethphagae ulraque enim juxta montem Olivarum sita dicitur.
;

hoc

est, extra 7.

Vers.

Et

Vers.

2.

Ite

Jesum
in castei.lum,

sedisse super asinam et

pullum. Marcus qui

sedit super pullum.
sit

hoc

est, in

oppidum,
sed

solius pulli

meminit,

dicit

quod

quod contra vos est, hoc

vestrum
in

est,

regione ad aspectum
,

Et utrumque verum est; quamvis incertum

super

Non enim caslellum quod erat

est.

misit eos in Hierusalem

in

qucm
runt

pris sederit.

prospeclu eorum
;

et pro-

pterea non aliter nominavit ipsum

Vers. 8.
sed velut digilo
Inls illud

Multi

autem vestimenta sua strave-

monstravit.

Et statim introeuntes illuc

porta, sed

in via; alii

autem frondes c-edebant de arboin via.

oppidum non long

pulli

ribus, et

sternebant

statim describilur

inveniendus asellus. Invemetis pullum. Marcus solius

Vers. 9.

Et

qui pr.eibant, et qui sequebantur,

:

meminit, Matthaeo pullum

Intelligo
ligat.

et

asinam scribente.

cluubant

dicentes. Collige quatuor officia

Primum

Licatuh.

ligalutn

pullum pro quanto erat

discipulorum, propria pallia super asinam et pullum

eum matre
Vers. 3.

slernenlium.
facitis
:

Secundum
fuit

turbae multae sternenlis pallia

Quid

deest

pronomen hoc ;
cur.

propria in via, honore regio viam

raniis.

adverbialiter

enim sumitur quid pro

Prvidebat

Quod

vald mirabile;

cdcandam nunqum

praepa-

Davidi

Vers. 1. Et cum appropinquarent Hierosoi/vm*. Circus codex addit Bethphage ut sint tria loca. Hii'rosolyma, Bclhphaqe , Bethania. Siquidem mons Oliveti duobus passuum millibus abest ab HierosoH';e
,

lymis, in cujus lalere est Bethania, Bethphage in ipso

monte
hoc.

sita est.

Vers.

3.

Quid

facitis? Graec

Cur

facitis

, ,

151
triumphanli aut Salomoni
talis

IN

MAHCUM
in veritate; utpote tantae sobrietalis

162
ut etiam

honor exhibitus

est.

man

Et tant

niirabilius

qud ex improviso faetum

est

esuriret.

Et signum esurientis monstravit propler

;

Deo

instiganle

lurbam ad hoc. Tcrtium

est aliorum

myslerium
gesta fuit,
lia

nam totum hoc faetum

circa fieum, res

in figuram.

caedenlium ramos de arboribus, et sternenlium similiter in

non propter rem ipsam, sed

via.

Isli

forte

non habebant

pallia

etsup-

qud

sicul parabolas verbis, ila geslis istis

com-

plebant ramis arborum. Quartum laudis novae et pris

inauditae atque maximae. Et hoc

posuit figuram desiturae synagogae

Judaeorum secun-

commune

fuit prae-

dm

divinum cultum.

cedentibus et sequenlibus, et eliam pueris in teniplo.

In quibus

Vers. 13.

Venit quid

forte, pro, ulique

in-

omnibus vide concursum turbarum

exultalionem
;

vide

veniret in e. Significatur

qud Jsus exercuit actum

;

gaudium
Messiae,

et

et

Fperpende leslimonia

quaerentis fruclum in ficulne

non qud dubitaret

esset tempus,

non solmin advenlu super asinam etpullum,

:

aut crederet esse in efructum

cm non

sed in

modo veniendi cum honore, scilicet plus qum rcgio, cum honore rgis divini, et cum profesest

sed quia totum hoc negotium ut parabola exercebatur,

ide aclionem

suam

exercuit

tanqum personae quaeest

sione turbarum clar et public qud

Messias.
I.atinos,
inlelligi.

rentis fructum.

Considerandum

enim qud

sicut

Osanna. Corruptum hoc

et hos

scilicet

Osanna apud

Jsus verba metaphorica dicebal proponendo parabolas,

ila

anna apud Graecos potest dupliciler

,

modo

factis

ususestmetaphoric. Significabatenim
spirits

Et ide, ambiguus restt sermo

sed non sensus. In

,

adventum suum esse ad quaerendum fructum

in synagog, in populo Judaeorum,

psalmo 118, apud Haebreos, versu 24

anna
,

invenitur bis
est

quem
vel

repraesen-

et bis invenitur na

et

utrumque

ejusdem

tabat ficulne habens tanlm folia.

significati, et est

adverbium obsecrandi

(loco cujus di-

Vers.
dicenti

14.

Et respondens
;

alicui

forte

cimus obsecro adverbialiter) et adverbium lemporis

praesentis
,

non

esse ibi ficus

vel de meritis synagogae

loco cujus dicimus nunc. Et in

eodem
anna,
est

significalae

per ficulneam, ut evangelista de industrie

versu semel invenitur Hosihah; hoc

est, salvifica, et

dixerit

respondens ad insinuandum qud de meritis

populi respondebat maledicendo
ficulneae.

imperalivuni hosihah non jungitur ibidem

cum
;

Hebraei

sed

cum
,

na, ila

qud
,

legitur

hosihah na

hoc

Jam non amplius,

etc. Malediciio ista manifestt

quod

salvifica

obsecro

seu nunc.

Crediderim ego Mat-

figuram componebat. Arbor enim non

dabat occa-

thaeum scripsisse hosihah na, et non hosihah anna, sed

Graecis

sionem maledictioni

quia non erat tempus frucls)

ac Latinis scriptoribus

et

prolalionibus

sed figurata synagog per arborem, merebatur maledictionem.

corruptionem tantani faclam ut Graeci duabus dictionibus hos anna, et Lalini un, osanna, dicant, quod in

Ad

lilleram gesta haec

significant desi-

derium Jesu Chrisli pascendi se salute Hebraei populi

in cultu divino servientis

Hebrae lingu nescitur. Ratio credulitatis meae est

tuin quia propinquior est corruptionibus his hvsihah

Deo, et adventum ipsius ad

in ipso
foliis
;

percipiendos fructus
quia invenit

bonorum operum

sed
,

na qum hosihah anna, tum quia ex psalmo

illo

populum colentem Deum

tantm

sumplum apparet lotum hoc

anna.

Benedictus qui venit in

hoc est

exterioribus tantm verbis et oblationibus

nomine Domini hosihah na, ubi non invenitur hosihah

(populus enim hic labiis

me

honort, cor aulem eorum

illi,

Vers. 10.

Benedictus qui venit

long
in

est

me), ide maledicit

ita

qud non ad
qui

nomine Do-

tempus, sed in aeternum, non profrt fructum. Nun-

mini, in laude, honore, glori, fam,

non propri, sed

qum enim
illius

fructuficaturus est judaicus cultus

est

Domini. Ego, inquit, veni in nomine Patris mei, alius

veniet in nomine suo. Osanna. Repetunt desiderium ac supplicationem salulis. In excelsis. Profitentur,
Spiritu sanctoacti

slalim ut maledictus est ab ipso, aruit;

enim

maledicere

malum

facere.

Quod secundm rem

fuit in

Jesu Chrisli morte ac resurreclione adimple-

adventum Messiae salutiferum, non

in infimis (qualia sunt

mundana omnia), sed in excelsis

tum; quia ex tune legalia mortua fuerunt, quamvis secundm apparentiam usque ad Hierosolymitanum
excidium tolerata fuerint.
Vers. 15.
ivit

qualia sunt sola spiritualia ac ccelestia.

Vers.

11. Introivit

Hierosolvmam. Incperat

Et cum

introisset in templum.

Non
ter-

siquidem magnitudo laudis circa principium descenss

ad plaleam aut arcem, sed ad templum Dei

in quae licebat Judaeis

montis Oliveti versus Hierusalem. Jam vespera, pro,

vesper, genitivi cass. Significatur qud vespertin
nullus in civitate Hierusalem invitavit

mint celebrem adventum. Templi

intellige atria templi
:

autem nomine
non sacer-

hor

illius diei
;

dotibus ingredi, in quibus morabanturorantes

in

Deum

eum hoc enim

omnibus

insinuare videtur qud circumspectis

ipsum enim templum non erat

fas

ingredi

nisi

exivit et ivit in

Bethaniam.

sacerdotibus. Ejicere.

Secundo nunc

ejicit

quia non

Vers
Vers.

12.

7.

Et alia Et sedit
iw'

die, pro, postero die,

esurut

se correxerunt ejecti iterm biennio ante. Omnes ven-

super eum. Nonnulli Graeci

sit

Vers. 12.
ro die.

asinus, aut cert pullus asinae. Nonnulli super illam, ut sit asina femina. Quod posterius consentit cum Matthaeo. Cum vespera esset hora, cum vesperVers. 11. linumjam esset tempus. Siquidem horam, Graec locodices habent

au, ut

si quid inventurus esset. Vers. 13. Conjunctionem cxpleiivam venit in forte, idque sua more, sed nullius eruditi hominis exemplo. Quorsm enim attinebat addere forte, cm Dominus plan spe-

Et alia Si quid forte,

die

poslridi

sive poste-

quens, pro tempore posuih

raret ciburo, aut cert voletoat videri sperare.

153

COMMENT ARIA. CAP.

cerunt
:

XI.
Dei.

154

dents et eme.ntes. Paripn insequitur vendenteset

domum

Quemadmodm enim

spelunca
ita,

emenies

el

absque exceptione. In templo, hoc

,

est,

occultai lalroncs ad spoliandum transeunles,

sub

in atriis templi et eniitur

,

ut dictuni est. Locus ubi vendilur

specie corumoditatis exhibendac divino cultui in doino

Dei,

in

causa describitur.

Et
et

mensas.

Non
,

palliantur

isti

oppressores peregrinorum

nam
cum

solm contra honiines vendentes

ementes

sed

hinc

apparet
,

qud

aggravando

prelia
illis

expilabanl
et

contra inanimatas res praeparatas ibidem ad servitiuni

negotiatoruui
,

pcregrinos
illis

quos oporlebat ab
;

emere

vindictain exercet.
ibi

Nummulariorum,

commutarc

alioquin non assimilarentur lalro-

qui residebant

ad commutationes
cambiis
,
;

nummorum,

lu-

nibus.

nummularh enim negotiatores suut nummorum vendendo et emendo nummos. Et erat hic locus illis commodus; quia empturi
crando ut
fieri solet in

Vers. 18.

Qu/rebant quomodo eum perderent.

:

Modum

inquirebant

jam enim deliberaverant perenim exspectabant opportunum

eum.

dere eum. Timebant enim eum. Ne turbas contra eos

concilaret, propterea

animalia pro

sacrificiis, et

universaliter venienles in
et

Hierusalem devotionis causa, ibant ad templum;

egentes commulatione

modum
linguit

sine turb capiendi

nummorum,

inveniebant

ibi-

Vers. 20.

Et cum mane transirent. Marcus

et

dis-

dem
in

rsidentes nummularios.

Sicut videmus lionne

tempora;

signifions

mane
A

diei

niarlis.

gradibus Sancti Ptri; et similiter

emenies

et

VlDERU.NT

FICUM ARIDAM FACTAM

RADICIBUS.

Non

vendentes etiam in intimo atrio ante fores beati Ptri

(

dissonat Marcus
Statim
;

Matlhaeo dicente
dicit

qud

ficus aruit

ila

qud extra

in parietibus ipsius ecclesiae

vidit

appen-

non enim oppositum

sequenti;

Marcus. Arefaclio
fuit disci-

derenlur venalia)

mundus

totus absque ejeclore.

speciali-

siquidem statim subsecuta

pulis
folia,

est,

sed visa

Etcathedras vendentium columbas. Meminit

ut

mane

quia statim non

ceciderunt

lersedium in quibus residebant vendentes columbas:

non statim apparuit arida

radicits, sed

mane

summo

negolio

nummulariorum usque ad minivindicsse. Evertit.

sequenti viderunt ipsam aridam factam radicibus.

mum
in

negotium vendentium columbas describat etiam

Et tune dixerunt

Quomod

statim aruit

Et tune

ipsas res insensibiles

Non

Petrus recordatus verborum Jesu, dixit ad Jesum ea

quae refert Marcus. Et respondens
:

dedignatur manibus propriis everlere. Matthaeus el

Lucas referunt ejectionem vendentium

faclam fuisse in die

et

ementium

Vers. 23.

Tollere
,

et mittere

in

mare
i.n

impe-

palmarum

Marci vent verba

rativa passiva sunt.

Et non

ii^esitaverit

corde suo,

sonare videnlur factam fuisse in die scquenti. Cre-

hoc

est,

non

discreverit inter facile et difficile opus

et confidens

autem rem gestam fuisse in die palmarum Marco autem commemoratam in conlextu gestorum
ditur
;

apud

Deum

qud opus

facile faciet

et

non

faciet difficile.

die sequenti, ad

declarandum qu tenderet res gesla

propterea enim post gesla circa
ficul-

Vers. 24.

Propterea
dicit

dico vobis

Omnia qu.*>

circa ficulneam

cumque orantes pt1tis, credite quia accipietisj et

evenient vobis. Aon

neam

statim

commemoravit

haec gesta in templo.

;

qucumque
;

petilis

sed

Acsi apert diceret ficulneam figuram templi gessisse

qucumque
eleval in

orantes

petilis

significans

quaecumque
;

ad lilteram enim ligurabat cultum cremonialem qui

in templo exhibebalur.

Quamvis inconveniens nullum sit qud iterm Jsus eumdem actum exercuerit; et majorem , pro quanto die lunoe adjunxil hoc qud
non sinebat portari vas per templum,
evangelistae
ita

nullus

enim sapiens elevat

Deum menle petilis simpliciter et absolui in Deum menle petit

mo-

absolut, nisi ad quae pclenda Spirilu sancto

velur. Sive petantur ea quae sunt nostr salulis ternae

(ad quae petenda

qud

alii

certum

est

nos moveri Spirilu

;

describant

ejcclionem

faclam die pallunae.

sancto), sive petaiitur qucumque'alia

ad quae Spiri-

marum
praeler

Marcus ver alleram faclam die

has Joannes descripsit Urtiam
;

Et

tus sanctus aliquos specialiter movet.

ante

omncs

Vers. 25.

Et cum

stabitis ad orandum.

Signum

islas factam

adhuc vivente Joanne Baptist.

Vers.

10.

Et

.non

sinebat ut quisquam trans-

qud slantes orabant illo tempore. Qud si vos non dimiseritis, nec Pater Vers. 20.
vester qui
stra.
in coelis

ferret vas per templum. Aut vasa ipsa erant venalia, aut ponitur conlinens pro contento ; prohibebat enim
transferri venalia in vasis contenta per

est dimittet vobis peccata ve-

Dispositionem adjungit necessariam ex parte

efficaciam
pelitionis aeternae salutis.
in

templum.

oranlis ad

Vers.

17.

Vos

autem fecistis eam speluncam

illos
illic

Vers. 27. Et cum ambularet

dicit accessisse principes

templo. Malthseus

latrontm. Prima vice reprehenderat

vocabulo
,

honesto
;

ad Jesum docenlem. Unde

in templo docebat.

increpando

negotiationem

modo
qud
effe-

colligitur

qud ambulando

acris arguit

induratos producendo in lucem

,

Vers. 28.

In

qua potestate ujec facis? et quis

?

non solm

negotiationis

sed rapinae

domum

DEDIT TIBI HANC POTESTATEM UT ISTA FACIAS

Non

di-

Coi maledixisti, quam devovisli, sive, execratus est , sive cui mal precatus es. \ rs. 22. Habete fidf.m Dei. Bon fide Graeca reddirlit interpres tsIwi eso.Caetcrm sentit fiduciam
Yi:rs. 21.

quam
i

Vers. 25.
teritis

Cum stabitis ad orandum. Et cum

Ex quo apparet olim

ste-

deprecantes.

stantes pre-

er/ia

Deum.

Nuits. 23.

Tollere

et

mittere; passiva sunt

imperativi modi.

Peccata vestra , Augustinus , libro 21 de Civitate Dei, capite 27, annotavit vim et empliasim hujus pronominis vestra. Nam inlelligit peccata non quaelibet, aut qurolibet gravia, sed ejusmodi, sine quibus non vivunt etiam probi, quales tum erant
cari solitos.

155
eunt
:

IN
In

MARCUM
novitates fiant in
civitate.
?

m
Consonant verba
,
:

qu poteslate haec

dicis

doces aut praedicas,

Quis

sed facis, quia de aucloritaie faciendi non docendi

quaerunt.

ddit tibi hanc potestalem

lus, l'on tifex? etc.

Caesar, Pilatus
evitatio

magistra:

Duo autem operum gnera

fecit Jsus

in

Consonat

responsionis

templo. Alterum miraeulorum, quoniam tune curavit

in

qud

scilicet

Jsus noluit dicere qu auctoritate haec

constet qud aperuit qu poteslate fa,

templo caecos et claudos

alleruin cjeelionis ven-

faceret,

cm

denlium

et enientiuin, eversionis

mensarum,

etc.

Ter-

ciebal miraeula
ejicit

quando dicebanl qubd

in Beelzebub

Uum quoque facluni lune fuit qud sedens super asinam

venit curn tanto coinitatu, concursu et honore in tem-

dmonia.

Vers. 29.
Vers. 32.
sio prae

plum. Sed
re, sicut

cmnon

tuncincperit Jsus miraeula face-

Faciam, pro, Si dixerimus. Unacommunis

facio.

responillos

nec tune incperal docere populum, sed

se

fert collationem

habitam inler

de

continu miraeula fecerit, minus quadrat qud de auctorilale faciendi miraeula inquirant, et tanl

responsione dand, quod confirmatur ex numro plurali, si

minus

dixerimus

conferentium enim hic

est

sermo.

consonat quant quaerunt quis ddit

libi liane

auclori:

Omnes
Joanne.

enim
,

habebant.

Continuatio est collationis

tatem

Undc

rclinquitur
ejicis
,

qud ad

lillcrain

quaerunt
,

sacerdotum

considerando quid sentit populus de

qu auctoritate

vendenles et cmenles

evertis
?

mensas

et sedes

vetas ferri vasa per leniplum

qu

Vers. 33.

Neque

ego dico vobis

in

qua pote-

auctoritate

coinmoves totum
,

populum ad

hujus'.'

state h/ec faciam. Noluit Jsus dicere se Messiam, ad

modi concursus

grati honorandi te lanto fastu

explicandum qu auctoritate haec faciebat

erat

quia

non

Consonant huic sensui person inlerroganlium,

principes sacerdotum et seniores populi
ipsos spectet et
:

scilicel

adhuc tempus mortis ejus

reus est mortis.
:

ad ultimum enim
illos

tanqum ad

usque diemhocreservavit, quiasciebat

Blasphemavit
diceretur.
;

dicturos:

cura templi et cura ne hujusmodi

apostoli quibus haec dicuntur.

seritis. H,i

Qubd

si

vos non dimi-

c in Graecis plerisque codicibus non adduntur; nec Theophylaclus legit aut inlerpretatur. Yideri potest hc adscriptum ex Mallhaei 6. Vers. 29. Unum verbum, unnm sermonem, potis

hoc ceri

Vers. 30. Baptismum Joannis,

loco.

Iierm paul inferis Taie erat baptismum Joannis. Nec alibi lamen rar idem facit. Etiamsi et in Homiliis Origenis semel atque iterm sic positum offendimus. Et apud Irenaeum , ut appareat eruditos in hoc populi imperitiae gessisse morem. Vulg. habet,
baptismus.

pTTTi<r|xa, id est,

baptisma , sive baptismus. Cm enim habeamus hoc baptisma et hune baptismum Graecis quorsm opus erat confingere barbaram vocem terliam , hoc baptismum? Ade nihil interesse putanl quidam, quomod loquantur. Hujusmodi frrm deslomichatur hoc loco Laurenlius Valla non absque causa, lict ignarus, ut apparet , Augustinum ita frquenter loqui , et ade frquenter, ut non queat practexi scriptoris error. Sic enim loquilur traclalu in Joannem quarto in caItaque non duravit di baptismum put primum Joannis. Rurss traclatu proximo Itli enim nutlum
,
:

timebant Timemus populum. Graec Vers. 52. populum. Atque ita habent vetustissimi codices Latini, nominatim exemplar Paulinum et Constantiense. In Corsendoncensi videre erat etiamnm rasurae vestigium. Offendit autem castigatorem persona dur subilque mutata , quasi ver hoc esset novum in
,

evangelistis. Id

incommodi

vitari poterat

mutat ser:

metuendus est nobis populus, aut mutat allerius verbi person, quemadmodm nos fecimus At si dixissent ex hominibus. Qiia ver propheta,

monis

figura,

an, id est, qubd, potis

qum

quia, et fuisset, potis

fuisse

qum

baptismum erat necessarium. Ac mox Quoniam ergo Joannes acceperat baptismum , quod propri Joannis
:

Opinor enim Joannem jam tuum.ex ipsius Marci narralione.

esset.

mor-

CAPUT
1.

XII.

CHAPITRE
:

XII.

Et cpit

illis

in parabolis loqui

Vineam

pasli,

navit

homo,

et circumdedit

sepem,

et

foditlacum

et

les.

aedificavit turrim, et

locaviteam

agricolis, et

peregr

profectus est.
2.

commena leur parler en paraboplanta une vigne, l'enferma d'une haie, et creusant une fosse, il y fit un pressoir ; il y btit aussi une tour, et l'ayant loue des vignerons, il s'en alla en voyage.
1.

Alors Jsus

Un homme

Et misit ad agricolas in lempore servum, ut ab

de fructu vine.

agricolis acciperet
3.

Qui apprehensum

eum

ceciderunt

et dimise-

2. La saison tant venue, il envoya viteurs aux vignerons pour recevoir vigne.

un de ses serdu fruit de sa

runt vacuum.
4.

Et iterm misit ad

illos

alium servum

et illum

3. Mais l'ayant pris, ils le battirent rent sans lui rien donner.

et le

renvoy-

in capite vulneraverunt, et contumeliis affecerunt.

5.

Et rursm alium misit, et illum occiderunt, et

:

4. Il leur envoya encore un autre serviteur ; blessrent la tte et l'accablrent d'outrages.

ils le

plures alios
tes.

quosdam

caedenles, alios ver occiden-

5.

Il
;

leur

en envoya encore un autre

dont

qu'ils

tu-

rent
les

et plusieurs autres ensuite, et turent les autres.

ils

battirent

uns

6.

Adhuc ergo unum habens

filium

charissimum
:

et illum misit

ad eos novissimum, dicens

Quia re-

verebuntur filium
7. Goloni

meum.
:

ment,
Hic est
lise-

Enfin ayant un fils unique qu'il aimait tendre il le leur envoya encore aprs tous les autres, Ils respecteront mon fils. disant
6.
:

autem dixerunt ad invicem

7.

Mais

rs

venite, occidamus

eum,

et

nostra eril haere-

l'hritier,

ces vignerons dirent allons, tuons-le; et

entre eux
l'hritage

Voici

sera

ditas.

nous.

157
8.

COMMENTARIA. CAP.
Et apprehenclentes eum, occiderunt
,

XII.
saisis

158
de
lui
,

et

ejece

8. Ainsi s'lant

ils le

turent, et le

runt cxlra vineam.

9.

jetrent hors do

la

vigne.

Quid ergo

facict

dominus vineae? Veniet,

aliis.

et

per

det colonos, et dabit vineam

10.

9. Que fora donc le matre de cette vigne ? Il viendra il exterminera ces vignerons, et il donnera sa vigne d'autres.
;

Nec Scripturain

liane legistis
,

Lapidem quem
est
in

||

10. N'avez-vous point lu cette parole de l'criture

reprobaverunt aedificantes
anguli
11.
:

hic factus

capul

La pierre qui a t rejete par ceux qui btissaient, est devenue la principale pierre de l'angle?
le

A Domino factum

est istud, et

est

mirabile in

11. C'est le Seigneur quia voient avec admiration.

fait cela,

et

nos yeux

oculis nostris?

12. Et quaerebant

eum

tenere

et

timuerunt tur-

bam, cognoverunt enim quoniam ad eos parabolam

hanc
dixerit.

12. Alors ils cherchrent les moyens de l'arrter ; car ils virent bien que c'tait d'eux qu'il voulait parler dans cette parabole; mais ils craignirent le

Et

relicto eo, abierunt.

peuple
pliai isaeis et

c'est

pourquoi

le laissant, ils se retirrent.

15. Et mittunt

ad

eum quosdam ex
dicunt

Herodianis, ut

eum

caperent in verbo.
ei
:

13. Aprs cela, ils lui envoyrent quelques-uns des pharisiens et des hrodiens pour le surprendre dans ses paroles. Matre, nous savons que vous n'avez gard qui que ce soit ; car vous ne considrez point la ralit des personnes, mais vous enseigne/, la voie

14. Qui venientes,

Magister,
;

scimus

14.

Ils

vinrent donc lui dire

quia verax es, et non

curas

quemquam

nec enim

que vous

tes sincre et vrai,

et

vides in faciem

hominum, sed

in veritate

viam Dei

doces

licet dari

tributum Caesari, an non dabimus?

illis
:

15. Qui sciens versutiam illorum, ait

Quid

me

de Dieu dans la vrit. but Csar, ou non ?

15.

Est-il

permis de payer

le

tri-

tentatis? afferte mihi denarium, ut videam.

Mais

Jsus connaissant

leur duplicit

dit

16. At

illi

attulerunt

ei.

Etait
ei
:

illis

Cujus est ima-

go haec,
17.

et inscriptio?

Dicunt

Caesaris.
dixit
illis
:

Pourquoi me tentez-vous? Apportez-moi un denier, que je le voie.

16. Ils lui en apportrent un. Et il leur demanda : qui est cette image et cette inscription? Ils lui dirent : De Csar.

Respondens autem Jsus

Reddite

igilur quae

sunt Caesaris, Caesari, et quae sunt Dei,

eo.

De

Deo.Etmirabantur super
18. Et venerunt ad

eum

sadducaei, qui dicunt re-

surrectionem non esse, et interrogabant

tes
:

eum
si

dicen-

17. Jsus leur rpondit Rendez donc Csar ce qui est Csar, et Dieu ce qui est Dieu. Et ils le regardaient avec admiration.
:

19. Magister, Moyses nobis scripsit, ut ter

cujus fra-

18 Les sadducens qui nient la rsurrection , vinrent le trouver, et lui proposrent celte question :
19. Matre, Mose nous a prescrit que si un homme en mourant laisse sa femme sans enlanls, son frre doit pouser sa femme, pour faire natre des enfants son frre.

mortuus

fuerit, et dimiserit

uxorem,

et filios

non

reliquerit, accipiat frater ejus

citet

uxorem

ipsius, et resus-

semen fratri suo. Septem ergo fratres erant et primus uxorem, et mortuus est, non relicto semine. 21. Et secundus accepit eam, et mortuus
20.
:

accepit

20. Or,
pris

il

y avait sept frres, dont

l'ayant pouse
et

le

premier ayant

une femme, mourut san>

laisser d'entants.

est, et

21.

Le second

nec

iste reliquit

semen. Et

terlius similiier.

aussi sans avoir laiss d'enfants,

ensuite, mourut le troisime de

22. Et acceperunt

eam

similiter

septem, et non
defuncta est

mme.
22. Et tous les sept l'ont ainsi pouse, sans qu'aucun d'eux ait laiss d'enfants; et enfin elle es', morte
la

reliquerunt semen. Novissima

et mulier.

omnium

dernire.

23. In resurrectione ergo,

jus de his erit

cm

resurrexerint, cu-

uxor ? septem enim habuerunt eam

uxorem.
24. Et respondens Jsus, ait
ratis,
illis
:

25. Lors donc qu'ils ressusciteront au jour de la rsurrection, duquel d'entre eux sera-t-elle femme? car tous les sept l'ont eue pour femme.

Nonne

ide er-

non

scienles Scripturas,

neque virtutem Dei? neque nu-

25.

Cm enim

24. Jsus leur rpondit Ne voyez-vous pas que vous tes dans l'erreur, parce que vous ne comprenez ni les Ecritures, ni la puissance de Dieu?
:

mortuis resurrexerint,

25.

Car,

lorsque

bent, neque nubenlur, sed sunt sicul angeli in clis.

26.

hommes ne prendront
mes de maris
le ciel.
;

De mortuis autem, qud

resurgant, non legistis

,

morts ressusciteront, les point de femmes , ni les femmais ils seront comme les anges dans
les

in libro Moysi, super

Deus , inquiens
Isaac, et

rubum quomod Ego sum Deus Abraham

dixerit
,

illi

et

Deus

Deus Jacob?
sed vivorum. Vos

Non est Deus mortuorum, ergo multm erratis.

27.
28. Et accessit unus de scribis
,

26. Et pour ce qui est de la rsurrection des morts, n'avez-vous point lu dans le livre de Mose ce que Dieu lui dit dans le buisson Je suis le Dieu d'Abraham, le Dieu d'isaac, et le Dieu de Jacob.
:

qui audierat
illis

illos

27. Or, Dieu n'est point le Dieu des morts, mais des vivants; et ainsi vous tes dans une grande erreur. 28. Alors un des scribes qui avait entendu cette dispute, voyant que Jsus avait si bien rpondu, s'ap-

conquirentes, et videns quoniam ben

interrogavit

responderil,

eum quod
,

esset

primum omnium manei

procha, et
les

datum.
29. Jsus autem respondit
:

lui demanda quel commandements.

:

tait le

premier de tous
premier de tous

Quia primum om-

29. Jsus lui rpondit

Voici le

,, ,

159

IN
est
est.

MARCUM
les

180
:

nium mandatum tuus, Deus unus

tuo, et ex toi

Audi, Isral

Dominus Deus
ex tolo corde
,

commandements
le

Ecoutez, Isral

Le Seigneur

votre Dieu est

seul Dieu.

30. Et diliges Dorainum

Deum tuum

anima

tu, et ex tot

mente tu

et

ex

tol virlute tu.

31.

mum

Hoc estpriinum mandatum. Secundum aulem simile est illi Diliges proxituum tanqum leipsum. Majus horum aliud
:

30. Et vous aimerez le Seigneur votre Dieu de tout votre cur, de toute votre me, de tout votre esprit et de toutes vos forces. C'est l le premier comman-

dement.
31. Et voici le second qui lui est semblable Vous aimerez votre prochain comme vous-mme. Il n'y a point d'autre commandement plus grand que ceux-l.
:

mandatum non
32. Et ait
dixisti,
illi

est.

scriba

Ben

Magisler,

in

veritale

52.

Le scribe alors

lui

rpondit

Matre

ce que

quia unus est Deus, et non est alius prter

eum:
53. Et ut diligatur ex tolo corde, et ex toto intellectu
ligere
,

vous avez dit est bien vrai, qu'il n'y a qu'un seul Dieu et qu'il n'y en a point d'autre que lui;
53. Et que de l'aimer de tout son cur, son esprit, de toute son me et de toutes ses son prochain comme soi-mme, est quelque plus grand que tous les holocaustes et que
sacrilices.

de tout
forces, et

et

ex tot anima, et ex tol fortiludine

,

et di-

chose de
tous
les

proximum tanqum seipsum majus

et sacrificiis.

est

omni-

bus liolocautomalibus
34. Jsus
set, dixit
illi

autem videns quod sapienler respondis:

Non

es long regno Dei.

Et nemo

jam audebat eum

plo

interrogare.
in

54. Jsus, voyant qu'il avait rpondu sagement, lui : Vous n'tes pas loin du royaume de Dieu. Et depuis ce temps-l personne n'osait plus lui faire de questions.
dit

35. Et respondens Jsus dicebat, docens

:

tem-

Quomod

dicunt scribae,

Christum filium esse

Dixit

55. Mais Jsus prenant la parole, lorsqu'il enseignait dans le temple, dit : Comment les scribes disent-ils que le Christ est fils de David? 5G. Car David mme, inspir par le Saint-Esprit a dit Le Seigneur a dit mon Seigneur Asseyezvous ma droite, jusqu' ce que j'aie rduit vos en: :

David.
36. Ipse

enim David

dicit in Spiritu sancto

:

Dominus Domino meo

Sede dextris meis, donec

ponam

inimicos tuos scabellum

37. Ipse ergo David dicit

est filius ejus ? Et

pedum tuorum. eum Dominum; et unde

nemis vous servir de marchepied.

57. Puis donc que David l'appelle lui-mme son Seigneur, comment est-il son fils ? Or une grande partie du peuple prenait plaisir l'entendre. 58. Et il leur disait dans ses instructions Gardezvous des scribes qui aiment se promener avec de longues robes, tre salus dans les places publiques,
:

multa turba

eum

libenter audivit.
:

38. Et dicebat eis in doclrin su

bis
,

Cavete

scri-

qui volunt in stolis ambulare, etsalutari in foro,

,

39. Et in primis cathedris sedere in synagogis

et

primos discubilus in cnis

40. Qui dvorant
prolixae orationis
:

domos viduarum sub obtentu

accipient prolixius judicium.
,

59. Et avoir les premires chaires dans les synagogues et les premires places dans les festins ;
40. Qui dvorent les maisons des veuves sous pr-

lii

41. Et sedens Jsus contra gazophylacium

ciebat

aspi-

quomod turba

jactaret aes in gazophylacium

Ces personnes en recevront une condamnation plus rigoureuse.

texte qu'ils font de longues prires.

et multi divites jactabant multa.

42.

Cm

venisset
,

autem vidua una pauper,

misit

41. Or Jsus tant assis vis--vis du tronc, considrait comment le peuple y jetait de l'argent, et que plusieurs riches en mettaient beaucoup ;
42.

duo minuta
dico vobis,

quod

est quadrans.
,

Or une pauvre veuve tant venue y mit deux

de
la

43. Et convocans discipulos suos

ait illis

Amen

petites pices

valeur d'un quart de sou.

quoniam vidua haec pauper plus omnibus

eo quod abundabat

misit, qui miserunt in gazophylacium.

44.

Omnes enim ex

illis,

mise-

45. Alors Jsus ayant appel ses disciples leur dit : Je vous dis en vrit que cette pauvre veuve a plus donn que tous ceux qui ont mis dans le tronc : 44. Car tous les autres ont donn de leur superflu ; celle-ci a donn de son indigence mme tout ce qu'elle avait, tout ce qui lui restait pour vivre.

runt
misit

haec ver de penuri su

omnia quae habuit

mais

totum victum suum.

COMMENTARIA.
Vers. 6

Charissimum

pro

dileclum

deest

.Egyptotranstulisli, ejecisti gentes, et plantsti eam.

tuum.
Vers. 7.
clara
;

Seps, turris et torcular sicut omnia quae oportet et expe-

Coloni

pro

agricol. Parabola
:

est

dithabere vineam optimam significant.ita omnia oppor-

sensus ver inlenlus est

Homo

paterfamilis

tuna et spectanlia ad

bonum

populi Isral significant

est Deus.

Vinea est domus Isral,

leste Isa., c.
:

5,

data Deo; munitiones scilicet

spirituales qurn corporales, et

ab extraneis tam

plantata in terra promissions, juxta illud

Vineatn de

securam bahitationem

Vers.

1.

Pastinavit
,

pastino dicta

id est, planlavit. Vox , quae dclart instrumentum bifurcum

et

quo semina panguntur, unde viles sterilescentes cm refodiuntur dicuntur repastinari. Et fodit lacum ,
w7toXtiviov,

retur extinclus. Et co.ntumeliis affeceru.nt , Graec remiserunt affectum contumeli , seu potis ignominie. Nam contumeli magis in verbis est.

Vers. 6.

Quia

quod excipitur liquor uvarum. Vers. 4. L\ capite vulneraverunt, jadis lapidibus capitaverunt , ut ad verbum reddam hoc est comminuerunt caput. Verm quoniam interpres vidit illum rediisse yivum , vertit vulneruvemnt ne putain

reverebuntur.

Quanqum

habebant

8t

reverebuntur , Graec , forsitan nonnulli Graecorum codices pro ob. Sic enim legit Theophylactus

et Editio llispaniensis.

Cert Latini codices velusti hal'ent quiapro forte. Quae lectio magis mihi probatur. Nec enim est consentaneum dilidere eum qui mittit

161
velut in turri
,

COMMENTARIA. CAP.
et necessaria

XII.
,

1C
Jsus comprehensus principibus

quaeque instrumenta ad
,

impletum

dm

omnia, velut lorcular respeclu vincae. Agricole

pri-

sacerdotum ejeclusest
ctor in

domo

Isral

lanquam sedu-

mates suni, peregrinatio sublraclio

servantis illos

est gratuiti auxilii

,

manus

gentilium, et per

eorum manus occide-

malo.

Tcmpus frucluum

tempus
Servi

runt illum.
Vi rs. 10.

bonorum operum
cdere, lapidare
illatae

diversis aetatibus populi

est.

Lapidem quem

reproraverunt jemyi-

missi, prophetae sunt. Trs faclorum injurire (scilicet

et oceidere)

CANTES
git

HIC FACTUS EST IN CAPUT ANGULI. PlUS Subjllll-

univcrsae sunt injuri;e

qum

parabol palerelur, parabol enim usque ad

sanctis

Dei

Judaeis.
:

Missio

filii

est

missio

vindiclam duxit; sed hc addilione supplelur qud

occisio
filii

Messiae, novissiui facta

quia post ipsum non exspe-

non

privavil filium haereditate; hoc

enim

ctatur ulleris propheta, sed ipse est legis et prophe-

significat
lapidis.

adjuncla prophetia de Messi sub melaphor

tarum

finis.

Lapis

namque
,

Clnistus

est qui

reprobatus

Vers.

7.

Ad

invicem, hoc est, colloquendo inter

ab aedificanlibus
risaeis
,

primalibus, sacerdotibus, pha-

seipsos in secrelo consilio.

suscilatione

Hic est h.eres

pharisaei

audit
collecto

senioribus (qui velut constructores vivae fa-

Lazari, pontifices et
:

bricae erant inter Judaeos) factus est, per resurrectio-

concilio dixerunt

Quid facimus, quia hic homo signa

nem

morluis, in caput, in

summum locum

anguli

multa

facit; si

dimillimus

eum

sic

omnescredent
credent
est

in

jungendo utrumque populum Judaeum

et gentilem in

eum. Quod

hic sub parabol dicunt hic est haeres, ihi,

unum

ut rei probavit eventus.

sub proprietale verboruni dicunt

eum

esse

enim vineae

Isral

Omnes hredem
:

in

Vers. 11.

A Domino; non ab homine, non clo,

:

omnes

Addidit Jsus in Mattbaeo

Dei,

Aufereiur vobis regnum

Isral il as

credere in ipsum. Venite. Colloquium

;

ma-

quod impletum

est

ad litteram excidio Hieroso-

nifest apparet inter se

invilavit alios.

in concilio

enim
illo

illo

Caiphas

lymitano subsecuto per Romanos quantum ad cultum

namque die definierunt oceidere Jesum. H.ireditas. Gentem habebimus et locum primum venient Romani et tollent locum nostrum et gentem. Quod parabol sub lucri
;

Occidamus eum, ab

divinum; quantum autem ad virlutem cults qu

sortiebatur ralionem regni Dei, impletum est
Christi
;

morte

nam

ex tune cessavit in veritate esse regnum

est genlibus per Daptismi regeneratio-

Dei, et

datum

specie scribit, res gesta sub evitaiione

damni implet;
habere illam.

nem

genitis.

idem

est

enim non perdere vineam

et

Vers. 15.
adessent
;

Herodianis. Ut testes non suspecti

Vers. 8.

Et apprehendentes eum occiderunt et

est

cognoscebant enim seipsos fore suspectos

ejecerunt extra vineam. Totum hoc ad litteram

lestes contra

Jesum quia inimicabanturei. Macister,

:

filium unicum. Et ti quanqum Latine reddi non potest hoc loco, tamen apud Graecos vim habeteonfirmandi. Vers. 11. A Domino factum est istud. Istud rfrendum est ad caput : aut cert ad angulum ; id quod sermo Graecus indicat In caput anguli : A Domino factum est hoc , subaudi caput, nisi malis angulum de quo dictum est in Mallhaeo. Illud extra controversiam est hoc in Grco Theophylacto referri ad angulum quod interpretatur Ecclesiam qud utrumque populum connectt in fide Christi. Hieronymus enarrans Psalmum 118 unde hoc desumptum est teslimonium legit, factus est iste, ut ad lapidem et Christum referatur. Et est mirabile, id est, admirandus angulus sive admirabile caput anguli. Sic enim interpretatur Origenes homili 19 cujus verba non pigebit hic adscribere quantum ad hujus rei probaiionem attinet Et iste lapis donum est denatum Deo dificio universo , et admirabile caput in oculis nostris , gui possumus eum videre oculis mentis. Qui

factus.

Jam quid Hieronymus hune locum

,

explicans

in Matthaeo verlerit ex Hebraeo

sciolis scribis

non

salis liquet,

cm

constet pleraque ejus volumina

tientibus.
,

nec ; Proinde lieri potest ut ex su memori reposuerit illud, factum est istud, et hoc est mirabile. Quod si maxime demus ita versum ab Hieronymo, tamen istud ad caput referri potest, hoc est, ad Cliristum. Nec est necesse ut ad complexum orationis quae prcessil, referatur. Cerl Hieronymus enarrans

fuisse depravata ipsis voluminibus inter se consen-

Psalmum

117, legit et exponit hune in

in oculis
,

modum

El

est mirabilis

nostris.
in

Non
,

in

eum reprobaverunt

sed

nostris

illorum qui qui eum cre-

Chrvsostomum Latine reddidit , ita vertit , ut nos vulgo legimus. Mihi amen subolct Chrvsostomum ad lapidem angularem retulisse pronomn qui duos
,

maxime

inter se dissidentes populos in

,

eamdem
: ,

reii-

quando ita scribit < Et ut videant nihil horum Deo esse adversum sed vald acceptum atque gratum mirabile praeterea stupo< risque plnum Domino factum esse, subjunxit la,

gionem coagmentrit

denio suscepimus. Hactens Hieronymus. In gnre nobiscum facit Auguslinus, tamelsi locus mendo non caret , ni fallor. Ipse sermonis tnor docet sic esse legendum, caput anguli Domino factus est. Quod si maxime legimus, factum est ei, tamen quae sequuntur arguunt quid senserit. Sequuntur enim haec : Quamvis enim hoc von esset factus, nisi fuisset passus, non tamen hoc ab eis, guibus passus est, foetus est. Quin et Arnobius mirabilis refert ad lapidem, non Et ipsum, inquit, lapiad complexum sermonis dem mirabilem in suis oculis habenles , confitentur, etc. Porr sive referas ad lapidem, sive ad caput, sive ad angulum, sensus est idem , et ad Chri:

stum

pertinet.

confras, leclor, videbiiur Chrysostomus de lapide loqui, quamvis interpres , aut fortassis scriba , secutus suam mmoriam, lectionem perturbant. Subindicat enim Chry>

pidem.

Haec, et quae sequuntur,

si

Vers. 15.

Herodianis.

Sic appelt milites

He-

rodis. Is fuit Antipatri filius, quem alienigenam ac proselytum Augustus praelecerat Judaeis dato regno, ut ab iis imperatoris Honiani nomine tributa collige-

sostomus doclores Judaorum voluissc dificare, sed absque lapide Chrislo, qui connecteret utrumque populum. Atque haec ex conjectura duntaxat divinamus,
cerlius judicaturi
,

si

Graeci

codicis

esset

copia.

Cerle manifestum est Theophvlactum lgre factum esse, et mirabilem referre ad angulum. Sic enim exponit Hic autem angulus admirabilis est , et Deo
:

hc senlenti video fuisse Hieronymum , quires erat, haud mecum illi, qui locum hune calumniatus est. Theophylactus putat Herodianos diclos,. non quod essent illius ministri , sed factio quaepiam. JudaRorum affirmaniium Herodem esse Christum quod homo non Judaeus apud Judaeos regnaret omnium primus, nempe filius Antipatri, quod ridiculuHi
rct. In

cum

, ,

,, ,

1(J3

IN
,

MAHCL'M
sunt Dei, hoc est

164

scimus quia verax es

ollicin,

tinivcrsa haec lausex adulatoii

propler hoc enim excludendum Jsus addidit et quae

,

ad provocandum Jesum ne timcat praderre

jura Dei, Deo. Et docuit per hoc

vectigalia et

Deum

Caesari, procedit.

quod solvere tributa,census,

tributum, pro
,

quaecumque

Vers. 14.

Licet
licitum

dari

censum

hujusmodi principibus infidelibus non contrariatur ad

Csari

annon dabimus? Non qu&'runt un debeant

sit

reddendum quae sunt Dei Deo

simul
et
fieri.

sed ulrumque potest

dare, sed an
haec

in

Ibro conscientiae darc

Unde

et ipse

Jsus solvit pro se et Pelro,

,

enim ihlerrogatio qud

in

et Jesu

Chrisli rcsponsio si-

Paulus docet cui tributum, tributum

,

etc.

Et

mira-

gnificant

dubium verlebalur apud Judaeos an

Josephus
ait
li-

bantur

de tam irreprebensibili simul

;

et satisfactori

liccrel solvcre ccusuni Caesari. El, ul

responsione
juribus Dei.

fecitenim

salis et juribus

Caesaris et

bro 18 Antiq., Judas

Gaulonites

inlroduxit

hanc

quaestionem lempore nativitalis Ghristi, sub Oclavo

Vers. 18.

Sadducaei. Nomen
et

est seclae.

Apud
,"

Augusto. Et erat

ratio

dubii, quia

populus dicatus
infi-

Judaeos enim trs erant seclae, scilicet pharisaeorum

Dco, non debebat profileri se subdituni liomini

deli
;

sadducaeorum
18 Ant. Vers. 24.
illis

esseorum. De quibus Josephus libro

solulio

enim censs erat professio subjectionis

personalis. Inicndebant ergo pbarisaei reddere

Jesum
vel

Erratis.

Absque contumeli aperit

minus gratum populo,

Caesari,

si

diceret licere dari

censum
,

dogma eorum

esse errorem ex ignoranti. Erratis,

tanqum non zelantem quae Dei sunt

inquit, veritate,

docendo non fore resurrectionem

erroris, Scri-

tradere

eum

curiae Pilali

si

dicere non liceret

Csare.
Illi

tan-

mortuorum. Non scientes, ecce causa

pturas,
tuin interprtai
i,

qum averlentem populum

Vers. 15.
laudantes vituprt
tentant
si
,

tum

discernere. Sadducaei
nisi
,

Quid me tentatis?
Reddite

laudant

Jsus

enim non admittebant Scripturas sacras

in

Moysi, et

manifestando qud simulant ac

hoc nesciebant Scripturas

discernere

quoniam
nescientes

forte aliquid

dissonum responsum daret.

igitur qvje sunt Csaris
,

ctiam Scripturae prophetarum reputandae erant inter

Vers. 17.

admitlendas; propterea enim dicitur

Scripturas
tendae.
:

eis

CjESari. lllata ista conclusio est ex principatu Caesaris

hoc

est,

quae sunt Scripturae sacrae admit-

super ipsos

quem imago cum

enim

scriptione in

nummo

Rurss non intelligcbant ipsas Moysi Scriptuhoc errabant nescientes interpretari sensum

conteslatur; principum

est

proprium numisma

ras, et in

conficere in patri sibi subdil.

Ex

eo itaque qud

Scripturarum Moysi. Neque virtetem Dei. Sadducaei

(ut illorum haec quaestio

profitemim

in

denario principem vestrum esse Caesa-

quam reputabant

insolubilem
nisi

rem, consequens esse oportet ut reddatis quae sunt

(boc
est, jura) Caesaris, Caesari.

manifestai) non sciebant alium vivendi

modum
,

Et

qu.e sunt Dei, Deo.

fichai illa quaestio
,

quem

in

hoc mundo videbant inter homines

,

scilicet

Ilinc apparet

qud prtcxlu Dei

in

comedendo

bibendo

generando

etc.

et

non

scie-

tanqum cedcret

dedecus Dei dare censum Caesari

bant virlulem Dei polenlem corpora humana transmulcclionem in Commentario. Opinor hic Latinam esse veriorem. Alioqui bis idem quaeritur in priore parte, licet dare et dabimus. Qui depravavit locum non aiimadverlit 3 f.-h Jjjuv habere vim potentialem An non debemus dare , ut respondeat quasi dicas licetne dare. Graeci nimim sibi permiserunt in illi
, :
,

putat Ilieronymus. Verm Pharisaei coniendebant Judaeorum populum, qui dcimas solverel, essetque Deo dicatus non debere solvere tributum Caesari nec prolanis parre legibus. Herodiani contra principis sui negotium agcbant. Proinde simul adcunl Chrislum, uni panier utrique mohenles insidias , ut
,

quidquid respondisset, allerutri factioni redderclur obnoxius. Chrysostomus putat Theodam et Judain
,

ft in Aclis , ob id iniersse qud negarenl tributum oportere pendi Caesari. Hujus aulem dogmatis auclor luit Judas quidam Gaulonites , qui Essenis, Sadducaeis, et Pharisaeis quarlam sectam adjunxit. Vide Josephum libro Antiqnitatum 18, cap. 11. Ut eum caperent, cap tarent, sive vnarentur. Et cur non potis , in sennone , qum in verbo, cm Graeca vox sermonem significet magis qum verbum. Non curas quemquam, non est libi cur Vers. 14. de quoquam; lametsi Gnecis oev, vel ad bominein reierri potest, vel ad rem. Hoc est non curas ullum hominem , aut non curas rem ultam ; quanqum quod sequilur indicat ad hominem magis esse rfrendum, qud alii verum reticerent , ne qaosdam offenderent. In faciem iiominum, ad personam hominum; quanqum
,

quorum meniio

praeserlim in Marco et Actis apostolo, tamelsi scribis hoc polissimm imputandum qui, quod studiosus aliquis sibi nolrat in suo codice, retulerunt in contextum. Vers. 15. Qui sciens versutam , TO>*priv , id est , simnlationem , quod mirer quare libuerit intersacris libris

rum

preti inutare, nisi forl legit irovupav.

Grae

irpo'trwwjv
,

ulrumque

signilicat

faciem et per,

hoc tamen Ioco mollius erat persona qum facis; alque iia vrterat eaudem dictionem in Matth;eo cap. 2-2. Licei dare tributum, hwksw id est, censum, quae vox Latina est, ut jam indicavimus. An non dabimus. Graec est: Licetne censum dare Csari, an non? demus , an non demus? Urgent enim hc iteratione responsum quasi fuiurum sit ut si responderit non dandum, daturi non sint, sin dandum, daturi. Hic consentiebal codex Hisp'miensis cum Theophylacto. Lict Tlieophylactus non allingat hanc

sonam

Que sunt Dei Deo. Haud scio casune Vers. 17. qud Deo bis addidit artisit, an data oper culum, Csari nequaqum , t Kaiaapo; Kaiaapi , r to 0eoO t eu tanqum Caesarem velut incertum et ignotum nominet, qud mulli sint ejus nominis, Deum veluti certum designet. Mir Christus temperogalus insidios de re mundan ravil responsum jubet ostendi numisma, velut ignotum ubi ostensum neque est , sic agit quasi non agnoscat imaginem inscriptionem. Quod ubi didicil ab illis , non dixit Reddite quce sunt Csaris Csari, sed : ahsolul Si verum est quoi Reddite igitur. Quasi diceret dicilis, lic esse Csaris, solvite illi quod illius est. Neque enim continu quidquid imaginem habet Csaris, debetur Caesari, aut principi. Fortassis alienius fueril admonere Graecam vocem esse ancipitem, quod accipi possit pro reddite vel redditis , ut intelligamus Cliristum arrept occasione notasse vitam illorum, qui solliciti quid deberetur Caesari, non illud potis curabant quid deberetur Deo. Redditis Csari quoi
factura
,
-

illius

liabe!

imaginem,

et

illud, reddite

Deo

quod^


165

COMMENTARIA. CAP.
et

XII.
:

166

tare in gloriain impassibilitatis sine cibo et polu

reliquis hujusmodi.
tes virtuiem Dei.

pturam, dicendo
stis, elc.

De mortuis quod

rsurgent non legi-

Etpropterea dicitur

illis,

nescien-

fertur

Ad hoc dicitur primo quod haec auctoritas afad hominem scilicet sadducaeum quia radix
, ,

Vers. 25.

Neque nubent ncquenubentur,

pro, ne-

negandi resurrectionem apud sadducacos, crat int-

queducuntuxores neque nubunt. Dixeratduas radies

erroris, scilicet ignoranliam virlutis Dei et Scriptura-

rims animae simul

radicem

cum

corpore.

Unde evellendo hanc

convincit ipsos de resurrectione. Secundo

rum. Ulrainque prosequilur,

manifestando alium vivendi
scilicet
si

et

primo virlutem Dei

qud

lict

immortalitas animae non convincat philosit

modum

in resurrectione,

sophos qud futura

vincit

resurreclio

mortuorum

con-

absque conjugiis absque actibus veneris. Sed

,

tamen cultoresDei exspectantes clestis

,

patriae

nt sicut angeli. Non solm erunt absque veneris

beatiludinem peri'ectam

quia

non essenl perfectae

;

sed absque partis vegetalivae et sensitivae passionibus

et indigenliis
;

beatae animae nisi unilae corporibus bearentur

main

boc enim totum

significatsicwf angeli
,

neret enim pars separata semper suo loto

unde

non coinedentes, non bibenles

in

nulli aegritudini

aut

Apocal., acceptis singulis sto lis clamant exspectando

passioni subjecli. Et rurss erunt sicut angeli felices

corpora sua. Et propter hanc rationem scriplura

continet non solm animas
,

ista

contemplatione Dei. Sadducaei non solm negant

resurrectionem, sed etiam angelos et spiritus, ut palet

Act. 23
,

animas colentes

morluorum viveutes sed Deum, dicendo Ego sum Deus Abra:

et proplerea

Jsus respondendo quaesiioni

;

ham

etc., ut

ex ipso cultu

resurrectionis fides

quae

eorum meminit angelorum

stionem inexcogitato ab
illis

et

solvit illorum quae-

ex vit animarum initium habet, compleatur. Vers. 29.

modo.

In coelis, ad diffe-

Audi Isral, Dominus Deus tuus, pro,

,

rentiam angelorum damnatorum qui vocantur daemones

in
;

Dominus Deus noster

est sic
:

Deus unus est. Et punctandum

,

describit siquidem resurrectionem

mortuorum
quaesiioni

Dominus Deus noster

Dominus. Adverte hic

statu

beato
,

hoc

enim

sufliciebat

Jesum ex Deuter.

6, explicare

non solm praeceplum

sadducaeorum
Vers. 27.

qui omnin resurrectionem negabant. Non est Deus mortuorum. sed vivorum.
coli,

supremum dilectionis Dei, sed objectum ipsum (hoc est, Deum, diligendum), praeponendo unilatem Dei;
ad significandum qud prsecipitur dilectio consequens
fidem Dei unius, qui solus est Dominus, qui solus colilur nobis,

Esse deus alicujus seu aliquorum est

haberi

aesti-

marique deum ab

illo

aut ab

illis

constat autem mor-

tuorum, quaiens mortui sunt, nullum esse deum quia

sunl mortui corpore, sine sensu, sine intellectu, sine
stimatione. Et proplerea Jsus ex hc aucloritate
convincil sadducaeos qud Abrahae, Isaac et Jacob vi-

ne intelligeremus diligendum Deum vag,

quasi genus deorum, aut aliquid quomodolibet pendens,

quomodolibetsubdituinjsedillumquiadoraturpopulo
Isral creator cli el terrae. Diliges, hic est actus prae-

verent spiritus quando Deus, scilicet tempore Moysi,

dixit haec

ceptus, non respectu

cujuscumque objecli sed, Domi,"

verba

Ego sum Deus Abraham, Isaac

et

Jacob

appellans

eorum animas ipsorum nominibus,

:

numDeum tuum. Ecce objectum summum. Ex, pro, in, toto. Non in parte. Corde tuo, hoc est, voluntate
autem
omnis
Et
j

more
bis,

Scripturae el Ecclesiae

sancte Petre, ora pro no-

cujus proprius actus elicitus est diligere. Totalitas

dupliciler potest
vis voluntatis

per synecdochem partem, animam, scilicet pro quia anima est

exponi, vel positive, qud

loto ponentio;

quodammodo totum
essentiae

apponatur ad diligendum Deum.

quod

est honio, utpote

non solm praecipua

vitae

sic

non

praecipilur

exequendum

viatori;

quia im-

pars, sed ratio

omnis

et

operum hominis. Sed

possibile est, sed implebitur in patri clesli. Vel n-

occurrit dubium, quia ex hc aucloritate quamvis con-

gative
sit

hoc

est, sic dilige

Deum

ut nihil in tuo corde

vincantur sadducaei qud animae Abrahae, Isaac et

conlnrium

dilectioni Dei. Si

enim

diligeres hinc

Jacob sint immortales, utpote viventes long post

mortein Abrahae, Isaac et Jacob, non tamen apparel

Deum, et inde aliquid contrarium Deo, puta consulere dmones, non obedires praecepto huic, quia non diligrres in toto corde, sed in pirlo. Et similiter
toialitatem in sequeniibus.
intell ige

quomod bine habeatur resurreclio mortuorum ad quam tamen comprobandam Jsus inducil hanc Scii;

Et ex tota anima tua, hoc

Dei habet inscriptionem algue imaginent, nempe ani-

mam.

Vers. 19. Et filios non keliquerit , liberos ; nam Graeca vox etiam ftlias compleclilur. Matlhaei el iy.^<x^.[danlur; ut*fa|AooM peilineal ad sponsos cap. 22, cm Graeci magno consensu legant rs'xva, ovrai ad puellas. Quis enim unqum audivit nubentur? lamen Laiini codices habent filium, non filios, quanQuanqum intrim periit schematis gratia , quae et qum ad sensum nihil ret'ert, utrm legas. Nec est ipsa servari poterat, neque ducunt uxores, neque duSuscitet semen fratris sui, sed fratri suo, dandi casu, cuntur. Augustinus in Coinnieiitario in sermonem semen enim appellat posteritatem, sive prolem, quam Domini in monte habilum primo legit, neque nubent, iraler fratri suscitt, non sibi, e quod in mortui nouxores. Sed arbitror locum librariis J neque ducent men transit quod nascitur. Hc enim ralione mortuis depravatum. Rursm sermone primo de verbis Apoquodammodo adoptabanlur lilii. Vulg., resuscitel sestoli, nisi quod iiic depravatoris incogilanli nubent men fratri suo. legilur, non nubunt. cm sequatur, ducunt, non duVi ks. 24. Nonne ideo erratis, annon igilur ercent, nempe juxta Graecos. Depravsset et hune lorati>:> ut rel'eraur ad id quod sequitur, et sil sensus, cum, si l'uisset attcnlus. Consimiliter adducit hune eos ob id errare, quod non intelligerentScriplura :. Silocum cl Ainbrosius in Expositione Psalmi 118, serquidem Pharisaei errabanl, non qud ignorarent Scrimone 11, neqite nubunt, neque uxores ducunt. Non enim pturas, sed quod avariti et ambiiione roreal excaecali, dsignai lempus, sed viiae genus exprimit. Sadducaii labebaniur ob imperitiam Scriptural uni. Vers. 2$, Co^qiirentes, id est, simul disputantes^
, :

Neque nudent, neque nubentur. NeVers. 25. neque Latinilalis. que temporis ratio servata est Nam Graec est, ne-pte ducunt uxores, nei/ue nuptum
,


167
est, vit animali, ma^

IN

MARCUM
cumque non
j

168
diligii

complectitur parlem sensitivam

seipsum ex charitate, exemptas

est ridiculurn.

et vegetativam. Diligere

autem

in

anima, hoc

est, in

esset ab

hoc secundo praecepto, quod

animali vil

est

opra omnia ad animalem vitam

Sequilur secundo qud dileclio

naluralis,

qu

scili-

spectantia dileclioni Dei subjicere, ad dilectionem Dei

cet naturali inclinalione quilibel inclinalur ad diligen-

ordinare in omnibus liujusmodi operibus dileclioni Dei

dum
et

seipsum, praesupponitur dicendo, sicut teipsum;

Manifestatur
praccipilur di-

obsequ

non

sufficit

enim ut volunlale diligamus

praicipitur similis dileclio proximi.

iripliciler
:

Deum
hil

sed oporlet in sensualibus deleciationibus ni-

hoc

Primo ex boc qud non

supponilur.
Tri.

admittere contrarium dilectioni Dei. Et ex tota

est, intellectu. Diligere

leclio su ipsius, sed

enim lantm
est, ut

mente tua, hoc

autem Deum

cm

sint diligibilia

amore

amicilae,

hoc

quibus

intellectu, est intellectum dilectione Dei

motum

seu

volumus bonum,
de dilectione Dei

scilicet ego,

Deus

et proximus, ideo

imperatum assenlire

iis

quae sunt

fidei, et nihil

con-

el

proximi dantur praecepta, et de

;

trarium divinae dileclioni admittere in intellectu. Hoc

est primum mandatum. Est enim
legislatoris, quia

dilectione propri
naturaliler
tate ad

primum

in intentione
;

non datur praeceptum quia ego amo me, nec egeo virtute aliqu in volundiligendum proximum virtute

boc praecipu intendit

et

magnum

volendum mihi bonum, sed ad diligendum

et simililer ad
:

quaniitate virtulis in

gnre mandalorum; utpole

Deum,

excedens reliqua et virtualiter conlinens reliqua.

Vers. 31.

egeo et praeceplo quia nec ad volendum quae Dei necad

Secundum autem, non

aequale, sed po-

volendum quae proximi sunt suflcientem habeo

tura inclinationem
;

ra-

Sterius ac minus. Simile est illi. Dileclio

enim

similis similis

opus est enim ad diligendum

est dileclioni. Dilic.es.

Ecce actus praeceptus

actui

primo

praecepto.

Proximum tuum, natur

ratio-

Deum charitate, et ad diligendum proximum jusiiti. Secundo ex eo qud praeceptum de dilectione charitalis,

nali, capaci beatitudinis et miseriae.

Non
turae,
vit in

dicit

Tanquam teipsum. quantum teipsum, quia quadrat ordini naesl, orlina-

sufficienler unico praecepto continetur. Praecisic ut

piendo enim qud diligalur Deus

nec

in

corde

moris ac charilatis de qu scriptum

nec

in

menle nec
et

in

anima nec

in viribus admiltatur

me

charitatem ut plus diligam

dicit

me qum
modo quo

proxidiligis

aliquid contrarium Deo, implicite diligi

non solm
sed omnia
;

mum.

Sed

tanqum, boc

est,

eo

meipsum

proximum
et

prop'.er
in

Deum

teipsum. Adverle, prudens leclor, qud sicut in praecepto primo praecipiunlur duo, scilicet diligere
et

quomodolibet referenda

Deum

dilectum

quoniam

Deum,
boc se-

quaecumque,

quoscumque
diligere

diligere propter
;

Deum,
me-

modus

diligendi, in toto corde, etc., itain

scilicet diligere

non

est aliud

qum

Deum

sicut diligere alia

cundo praecipiunlur duo,

proximum,
in

et alios propter

meipsum, non

est nisi diligere

Quo fit ut et modus secundo contineantur quatuor, quorum duo

diligendi, sicut teipsum.
dilige

hoc

ipsum. Al

si

praecipienda fuisset alio praecepto dilectio

praeci-

proximi ex charitate, pari aut majori ratione praeci-

piunlur et duo praesupponunlur. Dicendo namque,

piendum
;

explicit

fuisset;

Dilige teipsum

propter

proximum

sic,

duo praecipiunlur

et definiendo,

Deum cm
ctum

hoc magis urgeat, et

magnam
jam

habeat dif-

ut teipsum
sic
;

duo supponuntur,

scilicet, diligere

teipsum

flcultatem. Tertio ex eo qud, ut

est, dilectio

aliqualiter di-

nam proximum

diligere sic, praccipilur ad

excm-

non

gratuita, sed

quam debeo
:

pro-

plum

dilectionis propriae et

modi

ejus.

Et bine sequi-

ximo, seclus charitate sufficienler implelur servando

praecepta justitiae et partium ejus

tur primo qud praeceptum boc

dilectione charilatis.

secundum non est de Ex eo enim qud praeceptum hoc

puta honorando

parentes,

non occidendo, non rapiendo, non adulte-

praesupponit dilectionem propriam el constat qud

potest impleri sine charitate, ut patet apud servantes

rando; et breviter jus

suum unicuique reddendo,

faciant nobis
alii

et

quaecumque volumus ut
illis

haec

eadem

omnia praecepta secundae tabulae sine charlate, consequens est qud non praesupponit dilectionem propriam ex charitate, nec
ab excmplo
nisi

faciendo.

Haec aulem secundae tabulae, compre:

hensa sub uno praecepto dilectionis proximi sunt

sicut

praecipit dilectionem

proximi

omnia prim

tabulae

comprehensa sunt sub

ex charilate. Rurss dileclio proximi praecipitur hic

dilectionis propriae, cerl et indubilatae
lui ipsius
:
:

praecepto dilectionis Dei. Ut sic

igitur lilteralis sonsus

omnia quadrent. Est

:

hujus praecepli

Diliges proxi-

enim praesupponeret

cerlam

et indubisic-

mum

tuum

sicut teipsum. Volito

bonum naturalium
ratio-

tatam dilectionem, non diceret Dilige proximum

ut teipsum; constat
charitate,
ill

moralium exteriorumque rerum, honoris, famae, pecuniarum, agrorum,

nali, sicut

aulem qud

dileclio propria ex
;

etc.,

proximo tuo, natur

non

est certa et indubia

si

non ergo

est

de

sermo. Et confirmalur, quia

praeciperetur hoc
,

praecepto dilectio proximi ex charitate

fuisset
:

dicendum
,

Diliges

proximum tuum propter Deum

Et
si

et

modo quo vis tibi ipsi bonum. Si quaeris quis est ille modus? respondeo, amice, amicabiliter. Praecipitur enim ut diligas proximum propter bonum ipsius proximi, et non propter tuam
hoc
est, illo

non

sicut teipsum.

dilectio propria ex
fuisset, sicut

charitate

utilitatem
ligere

sicut diligis teipsum propler teipsum. Diest dili-

supponeretur, dicendum
diligere, et

debes teipsum
;

enim proximum propter teipsum, non

est, diligere

non de

facto, sicut

teipsum
,

alioquin qui-

gere proximum, sed

esl illud.

teipsum. Est enim

:

Vers. 30.

Ex tota virtute
illi,

ex toto robore tuo.

Virtus

Nam

ipse

mox

vertit fortitudine.

enim apud
:

Latinos ambigua vox est. Simile, est Vers. 31.

Primum praeceptum est Diliges Dominum tuum. Et alterum simile videlicet hoc Diliges proximum , eic. Interpres legisse videtur tcwtyi pro

Deum

Graec est

Et simile

m
dilectio concupiscentiae

COMMENTARIA. CAP.
non amiciti. Dicentlo ilaque
sed

XIII.

170

filius est

secundm qud homo, Dominus

sec-un-

sicut leipsum, prsecipit ut

amore

amicitise diligas pro-

dm qud

Deus. Pbarisaei autem

ignorabant Messcilicol et

ximum, ad
bilia

inslar amoris quodiligis teipsum.

alios,

Amica-

siam constare ex duabus naturis, divin

bunian, in un person.

enim quac sunt ad

vcniunt ex amicabilibus

ad seipsum. Vers. 54.

Vers. 58.

Jsus
sed

Qui volunt

in
I

stoi.is amiiulaiie.

Per

autem videns quod

sapif.nti.r

quod

significatur all'ectus a

vestem longam usque

in

respondisset. Scriba iste tenlando inlerrogaverat (ut

ad imos pedes. Et salutari

Significilur

foro
certo

pro,
ioro,

forts.

Maithus

dicil)

audit responsione Jesu, dcdit

enim quoi non

salutari.
in

in

sed in

honorem
fiebat ad

veritati, et

propterea propinquus fiebat re-

omnibus amabant
Vers. 59.

gno Dei quod evangelizabatur Jesu, propinquus

boc ut esset pars regni Dei
,

Et

primis cathedris Sedere, pro,

ut

Deus (non
in

et pnesidentias, in synagogis, et

primos discubilus in

peccatum, non mundus) regnarel

in illo

perlidem

cnis.

Jesum Chrislum. Et nemo jam audebat eum interrogare. Ratio exclusse audaciae inlerrogandi tentando
erat; quia colligendo supradicta apparet

Vers.

40.

Qui

dvorant

domos viduauum sur

obtentu prolix/E orationis, pro, sub prlextu prolixe oruntes.

qud

satisfe-

Significatur

enim qud

proliv orabant,

cerat berodianis

sadducis, pharisaeis ac scribis.

Vers.
tli;i'uni

55.

Et

non devotione orandi, sed ostentando prolixam orationem ad boc ut deciperenl viduas. Hi accipient
prolixius,

respondens Jsus.

Apud Mat-

apparet qud pliarisseis respondit, non per-

pro,

abundantim, judicium.
judicio.

Significatur

cunctantibus de hc subjuncl materi, sed qui inler-

enim major damnalio ex divino

Vers. 41.

rogaverant tentando quod

lege?
lia

est

mandatum magnum
est

in

H/EC vero

de penubia sua omnia

que

qud resp'ondere,

moventibus pris

iiabuit misit,

totum victum suum.

Intellexisses plus

quaestionem, postqum responsum est reddere qu-

omnibus quantum ad affeclum, non quantum ad rem,

nisi

stionem interrogandoillos. Vel forte inlercessit sernio

Dominus
;

declarsset plus

omnibus etiam secunalii

de Messi aliquis tacitus ab Evangelist, cui respondisse describilur Jsus.

dm rem
dit

quia ista ddit totum,

parlem

isla

de-

totum victum

suum

alii

superfluum proprio

Vers. 57.

Ipse ergo David

qud

dicit

eum Dominum,

viclui.
rei,

Haec enim dclarant, plus omnibus ex parle

:

et c.nde est iilius ejus ?

Vera solutio quslionis est

scilicet

non absolut, sed proportionaliter

illi

plus

enim

qud Messias habet utramque condilionem, qud

est Iilius Davidis, et

erat

viduae quadrans

qum

reliquis oflerentibus

est

Dominus

Davidis,

quidquid dabatur.
in foris

Vers. 54. Quod sapienter respondisset, v&uvsx;. Composila dictio est ab eo quod est, vov fysw, id est, menlem habere qu periphrasi Graeci significant sapere, sive cordatum esse, unde cordal verlimus.
,

i <

et primas tenere calhedras in synagogis,

Vers. 55. Et respo.ndens Jsus dicebat, docens. Ko i-oy.fiE;. Reperies aliquot locis boc parlicipium ila posilum, ut sensus magis exigat, vaxpivojj-Evo; , id est, interrogans. Nisi mavis ex boc intelligi sermoneni aliorum pracessisse quem evangelist non re,

primoque loco accumbere in cnis. Qui dvorant domos, etc. Grca sic Vers. 48. habent Dvorantes domos viduarum et prlextu

tulerit.

Vers. 59. Et puimos discubitus. Debebat sibi constare inlerpres, posteaquni cperat nomina vertere in verba; sic enim est Graec < Volentibus in
:

obambulare, et salutationes in loris, et praesidentias in synagogis, et primos accubilus in cnis; taut, qui cupiunt in stolis obambulare ac salutari
stolis
,

longas facientes precaliones, sive sub prlextu pro lix precanles. Prolixius , id est, abundantius, sive plus judicii. Porr judicium appellat condemnationem, quemadmodm lrequenier accipitur in arcanis litteris. Quam rem annotavit et divus Auguslinus libro de Agone Cbristiano, capile 27. Jactaret, mitteret, sixejaceret. Nam Vei.s. 41. jactu millunt hujusmodi. Quod est quadrans. Graec scribens Vers. 42. abusus est voce Lalin, pvrr,;, licel deprav,"ta. Et convocans, advocans, sive cm ad Vers. 45.

se vocsset.

CAPUT
i.

X1U.
,

CHAPITRE
ail
illi

XIII.

Et

cm

egrederetur de templo
:

unus ex

1. Lorsqu'il sortait
lui dil

du temple, un de

ses disciples

discipulis suis

Magister, aspice,

quales lapides, et

Matre, structure
:

regardez, quelles pierres et quelle

quales structuras.
2.

Et respondens Jsus,

ait

illi

Vides has magnas

sedificalionrs ?

Non

relinquelur lapis super lapidem,

rpondit Les voyez-vous tous ces grands btiments? Us seront tellement dtruits qu'il n'y demeurera pas pierre sur pierre.
2. Jsus lui
: ,

qui
5.

non deslrualur.
El

cm

sederet in

monte Olivarum contra temseparaiim Petrus, et Jaco:

pluni, interrogabant

eum

5. Ensuite , comme il tait assis sur la montagne des Oliviers, vis--vis du temple, Pierre, Jacques, Jean et Andr lui demandrent en particulier
:

bus, et Joannes et Andras

4. Die nobis

quando

ista fient? et

quod signum

erit

4. Diles-nous quand ceci arrivera, et par quel signe on connatra que toutes ces choses seront prs d't'iie

quando
5.

haec

omnia incipient consummari?

,

accomplies.
:

El respondens Jsus

cpit dicere

illis

Videte

ne quis vos seducat.

6. Mulii

5. Sur quoi Jsus commena de leur dire garde que personne ne vous sduise
;

Prenez

enim venient
:

in

nomine meo
bella

dicentes

quia ego
7.

sum

et

mulios seducent.

Cm

audieritis
s.
s.

autem

et

opiniones bel-

G. Car plusieurs viendront, en mon nom , et diront, Je suis le Christ ; et ils en sduiront plusieurs. 7. Or, quand vous entendre/, parler de guerres et de bruits de guerres, ne vous alarmez point, parce.

XXII,

Mi
lorum, ne timueritis
nominal unis.
8.
:

IN MAFU.'I
oportet

M
|

m
aut que cela arriv. Mais ce ne sera pas encore

enim haec

fieri

sed

q>j|

la (in.

Exsurgel enim gens conlra genlem, et regntim,

,

8. et

Car on verra se soulever peuple contre peuple

:

super regnuin

ei

erunt terramotus pe loca

et la-

mes

initium dulorum haec.

royaume coure royaume; il y aura des tremblements de terre on divers lieux, des lamines ce sera
l le

commencement

des douleurs.
;

9. Videle

autem vosmetipsos

tradenl enim vos

in

conciliis, ei in

synagogis vapulabitis, et anie praesi-

des et reges slabilis propler

iliis.

me

in

icsiimoniuiu

9. Or, prenez bien garde vous car on vous comparatre dans les assembles des juges, et on fera fouetter dans les synagogues, et vous serez sents cause de moi aux gouverneurs et aux pour me rendre tmoignage devant eux.

fera

vous
prrois,

10. Et in

omnes gnies primm

oportet praedicari

10. Et

il

faut

que l'Evangile

soit

prch auparavant

Evangelium.
11.

toutes les nations.

El

cm

duxerint vos tradenies, nolite praeco:

gilare quid loquamini

in ili
lior, id

sed quod daluin vobis fuerit

:

loquamini

non enim vos

fratrem in

eslis lo-

queutes, sed Spirilus sancius.

12. Tradet

11. Lors donc qu'on vous mnera pour vous livrer entre leurs mains, ne prmditez point ce que vous devez leur dire mais dites ce qui vous sera inspir l'heure mme; car ce n'est pas vous qui parlez, mais le Saint-Esprit.
,

aulem
et

frater

morlem,

et

paler fiiium

consurgenl

iilii

in parentes, et

morte

12. Alors le frre livrera le frre la mort, et le pre, le fils; les enfants mmes se soulveront contre leurs pres et leurs mres, et les feront mourir.
13. Et vous serez has de tout le monde cause mon nom. Mais celui qui persvrera jusqu' la fin sera sauv.

afficienl eos.

15. Et eritis odio

omnibus propier nomen ineum.

in finem, liicsalvus eril.

de

Qui autem suslinuerit

14.

Cm aulem

viderais abominalioncm dcsolalio:

nis slanlem ubi

non dbet

qui

legit,

imelligal
:

lune

qui in Judae suni, fugiant in montes

o. El qui super leeium,

Or quand vous verrez l'abomination de la dsoo elle ne doit pas lre (que celui qui alors que ceux qu; seront dans la Jude lit entende s'enfuient sur les montagnes
14.

lation tablie l
1

ne descendat

in

domain,

15.

Que

celui qui sera sur le toit

,

nec inlroeal ut
16.

lollat

quid de

domo su

Et qui

in agroeiit,

non revertalur rlr

tl-

dans la maison quelque chose

;

et n'y entre point

ne descende point pour emporter

ire

vestimenlum suum.

17. Ya

aulem pragnantibus
hieme non
il
1 i

et nutrienlibus in

illis

Et que celui qui est dans le champ ne retourne point sur ses pas pour prendre son vtement.
16.

diebus.
18. Orate ver ut
fiant.

17. Mais malheur aux femmes qui seront grosses ou qui allaiteront en ce temps-l.

19. Erunt enim dies

Iribulationes laies,

quales

18.

Au

reste priez,

que

cela n'arrive point

pendant

non fuerunt ab
20.

initio

creatur quaui condidil Deus,

l'hiver.

usque nunc, neque

Et
salva omnis caro

fient.

nisi brevisset
:

Dominus

dies

non

fuisse!

sed propier eleclos, quos elegit,

Car l'allliction de ce temps l sera si grande depuis le premier moment ou Dieu cra loules choses jusqu' prsent, il n'y en a point eu de semblable et il n'y en aura jamais.
19.
,

que

breviavit dies.

20. Et
si

si le

21. Et tune
Christus, Ecce

quis vobis dixerit

Ecce hic

est

illic,

ne credideriiis.
et

n'aurait t sauv; mais cause des lus qu'il a choisis.

hotnm

Seigneur n'avait abrg ces jours, nul les a abrgs il

:

21. Si quelqu'un vous dil alors

22.

Exsurgent enim pseudochrisli

Voici le Christ

ici,

pseudoprosi

ou

phetae, et dabunt signa et portenlaad seducendos,

fieri

potest, etiam electos.

23.

Vos ergo videte

illis

ecce praedixi vobis omnia.

,

croyez point. 22. Car il s'lvera de f.mx christs et de faux prophtes, qui feront des prodiges et des choses tonnantes, jusqu' sduire s'il tait possible , les lus
:

Il

est l

ne

le

24. Sed in

diebus

post iribulalionem

illam

mmes. 23. Vous donc, prenez garde

voici

que

je

vous

ai

sol contenebrabitur,

et luna

non dabit splendorcin

suum

tout prdit. 24. Mais en ces jours, aprs cette tribulalion, le soleil s'obscurcira, et la lune ne donnera plus sa lu-

25. El

slellae cceli

erunt decidenles

et virtutes quse

mire

in ccelis sunt, movebuntur.

26. Et tune videbunt Filium liominis venientem

in

nubibus

cum

virlule mult, et glori.

25. Les toiles tomberont du ciel ; et les vertus qui sont d;iiis les cieux seront branles. 26. Et alors on verra le Fils de l'homme qui viendra sur les nues avec une grande puissance et une

27. Et lune millet angelos suos, et congregabit electos suos quatuor

grande

gloire.

ventis

summo

terra usque

ad

28.

summum cceli A ficu aulem

:

discite

parabolam

Cm

jain

ramus
sciiis

ejus tener fuerit, et nata fuerint

sit

folia,

cogno-

quia in proximo

stas.
haec
fieri, scitote

29. Sic et vos

in

cm videritis

qud

27. Et il enverra ses anges pour rassembler ses lus des quatre coins du monde, depuis l'extrmit de la teire jusqu' l'extrmit du ciel. 28. Or apprenez la comparaison du figuier : lorsque ses branches sont dj tendres et que ses feuilles ont pouss, vous savez que l't est proche ; 29. De mme, lorsque vous verrez arriver ces choses, sachez que le Fils de l'homme est proche et
la porte.

proximo
50.

sit in ostiis.

Amen

dico vobis,

quoniam non
ista fiant.

transibit gene-

50. Je vous dis en vrit que cette gnration ne passera point que toutes ces choses ne soient acconv*
plies.

ratio haec,

donec omnia

XIII
,

173
31. Ccelum et terra transibunt
,

COMMENTARIA. CAP.
verba autem

mea

non transibunt.
52.

31. Le ciel et la terre passeront ne passeront point.

52.
le

mais mes paroles

De

die

aulem

illo,

vel hor.a,

nemo

scit,

neque

Quant

angeli in clo, nequc Filius, nisi Pater.

sait, ni les

ce jour ou cette heure-l, nul ne la anges qui sont dans le ciel, ni le Fils, mais

55. Yidete, vigilate et orale

nescitis

enim quando
reliquit do-

Pre

seul.

tempus

sit.

34. Sicut

homo

qui peregr profeclus

33. Prenez garde ; veillez et priez, parce que vous ne savez pas quand ce temps viendra. 54. Car il en sera comme d'un homme qui, partant pour un long voyage, quitta sa maison, marqua ses serviteurs ce que chacun devait faire et commanda
,

mum

suam

et ddit

servis suis potestatem cujusque

operis, et janilori praecepit ut vigilel.

55. Vigilate ergo (nescitis

enim quando dominus

,

au portier d'tre vigilant.

>. Veillez donc, puisque vous ne savez pas quand matre de la maison viendra, si ce sera le soir, ou minuit, ou au chant du coq , ou au matin;

doms
36.
tes.

veniat, ser, an

medi nocie

an

galli

cantu,

an mane);

le

Ne cm

venerit repente, inveniat vos dormien-

36. De peur que , survenant tout d'un coup, vous trouve endormis.

il

ne

37.
late.

Qud autem

vobis dico

omnibus dico

Vigi

37.

Au

reste, ce

que

je

vous

dis, je le dis

tous

Veillez.

COMMENTARIA
Vers.
1.

Unus ex

discipulis.

Quia audierat, ecce

aedi-

mala ipsa quae ventura in consummatione

sunt
initia

relinquetur

domus dserta, monslrare voluit Jesu

eorum.

Vers. Videte autem vos9.

seculi, sed

ficium templi, provocaturus ad misericordiam, vel ut

clar
intelligeret si

metipsos. Nescio quare vertendum censetur videte in

cavete.

desertio

haec

futura erat

cum

Asserunt enim in Grseco haberi videte; et

et

destructione templi.

tamen mutandum esse

superfluit, omnes. ista

dicendum cavete autem vos

Vers. 2.

Vers.
erunt
;

4.

Vides has omnes; Die nobis quando

vobis ipsis.

Evangelicae se quidem monitioni magis

fient,

pro

quadrat, videte autem

vosmetipsos; nain ubi pris

et quod signcm erit quando h.C

pient consummari, pro,

tunt
:

omma inciconsummanda suut. Duo pe-

monuerat spectandum tum ad seduclores extrinsecos,

lum ad

bella extrinseca,
;

modo monet spectandum ad

significant quae subjun-

Primo, tempus destructionis templi. Secundo,

propria corpora

haec

enim

signum consummationis mundi, ut clar patet apud

Maith., cap. 24.

gunlur, tradent enim vos in conciliis, etc. Et monet

ut sicut advertere debent ne seducantur, et ne pulent ex terraemolibus et bellis

Vers. Et respondens Jsus,

5.
:

COEPIT DItERE ILLIS

Incipit

VIDETE NE QUIS VOS SEDUCAT.

propinquum esse finem

respondere primo Jsus secundae quaeslioni,

discipulos pris

mundi,

ita

advertere debent ne propter flagella et

monendo

quoad partem intellectivam,

passiones inferendas propriis corporibus, semetipsos

ne seducantur mullis venturisprofitendo sechrislos.

perdant.

Ante prsides et reges

vobis de me,

stabitis, pro, sta~

Vers.

7.

Cum

audieritis autem bella et opi-

tuemini, propter me, in testimonium illis,

niones, pro, rumores, bellorum, ne timueritis, pro,

ne turbemini.

hibendum
tate su

tum

inexcusabilis

tum perdamnainfideli-

Monet deinde quoad partem affeclivam,

tionis illorum

principum perseverantium in

ne turbentur limentes propinquam consummationem

postqum vos audierint.

mundi cm
tet

audierinl bella etrumores bellorum. Opor-

Vers. 10.
pr/Edicari

Et

in

omnes gentes primum oportet

loco ponitur diulurnitas

enim necessitate humanorum morum.

evangemum. Quarto

Vers. 8.

Exsurget

enim gens contra gentem,

temporis ante

consummationem mundi explicando

in

et regnum super, pro, contra, regnum; et erunt

qud oportet primum prdicari evangelium

gentes.
sed,

omnes

terr.cmotus per loca et fams, deest, et turbationes. Dclart

Non

dicit

Oportet audiri
in

famam

Evangelii,

hc omnia

quae

communiler accidunt,
;

prdicari Evangelium

omnibus nationibus

non esse signa consummationis mundi propinquae

pularelur qud haec emergentia post

ne

mundi. Quod adhuc non apparet adimpletum,

quotidi inveniuntur gentes novae quae nihil

dm

primum

Chrisli

unqum
ne ante

adventum essent signa secundi advenls.

initia,

I.mtium, pro,

audierunt de Christo.

dolorum h.ec Universa siquidemhacc non sunt

Vers.

11.

Nolite
auditiones.

pr^cogitare, pro,

Vers. 1. Quales lapides. Miror cur Laurentius qnales mulandum pulrit in quantos : m-:9.Tzii enim sonal cujusmodi , sed ita ut non simplicem habeat in-

verbum sonat
Vers.
polis,
8.

Et

regnum super regnum. Cur non

terrogationem

bonam partem,

ut nolos , sed admiralionem polis in velut si de ignoto scisciteris, rect dixeris, oos o5, sed -ctxtto; non reci dixeris. Vers. 0. Lmcentes quia ego su.m. Quia hoc loco tantm atlirmat , et ob id erat omittendum. Sermo
,

contra regnum ? sicut modo verterat. Nam eadetn est praepoilio Gnecis. Videte vosmetipsos. Consentant quiVers. 9.

neque ad Graecam proprietalem respondel, neque ad Rouunam. Potesl autem bifariam accipi Dicenles Ego s>im, ut subaudias Cliristus. Aut Dicenles se esse
:

eum

qui ego sum.

:

Incommodum
Ego sum

vitari poterat, si ver-

verm mutanda erat hoc loco Graeci sermonis figura Cavete vobis ipsis. Neque ver est oliosa pronominis additio, quo discernunlur dicipuli caiteris. El haud scio an scriptum luerit Marco, ajT'.i;. In conciliis. Heclius erat, in concilia. Et ante prsides, et sub prsidibus et regibus ducemini, ut inlelligas eos ad judices duci.

dem

Giaici codices,

tisset

Dicenles

Vers. 7.

Et

Christus.

Vers.

11.

Nolite

opi.niones, id est, rumores.

Nam

ad

sollicili, sive anxii, sive,

pr/ECOgitare, ne ante sitis ne cum sotlicitudine prcoqi*


175
tolticiti, sive

IN

MARCUM
apud Matthteuni
et

176

anxii, skis, quid loquamini; ileesi, nelia

Marcum verba de abominatione

ad litteram de deslructione Hie-

que meditemini.

qud prohibet tum anxietatcm

Spiritu

desolationis, inlelligi

seu sollicitudinemanteriorem, tum meditationem, volens

illos

rusalem
(scilicet

ac per hoc praecedenlia apud

videritis

Lucam verba

loqui

quod tune dalum

fuerit

cum

circumdari ab exercitu llierusa-

sancto.

Et in hoc monslrat se esse

Deum, promit-

lem) explicativa esse verborum Jesu apud Mallliaeum

et

tens per Spirituin sanctum daturvm se totiens quotiens quid loquanlur.

Marcum, cum

videritis

abominationem desolationis

Vers.

12.
,

Sed quod, pro, quidquid. Tradet autem frater fratrem

;

Et convinciiur
in
in

lune qui in

quodammod hic sensus ex subjunctis, Jud sunt fugiant, etc. Tempus nautifuit

mortem

et pateil filium

et consurcent

f1lii

que fugiendi
et

ad litteram tempus

illius

exercits;

parentes, et morte afficient eos. Dixerat, Iradenl

nullum legitur tempus simulacri successisse quo

fugiendum. Ver
stelit in loco

enim vos; dclart modo quibus tradenlur,

patribus, fralribus,
filiis.

scilicet

fuerit

sancto

Romanus
Tuxc

exercilus qui non cecidit, sed perseveravit desolando

se-

Vers. 13.

Et eritis odio omnibus, hominibus

sapienlibus. Qui
in

et

sanctam civitatem

et

sanctum templum.

cundm bominem

autem sustinue-

quando appropinquabit

civitali

Hierosolymitanae haec

rit, pro, perseveraverit,

finem, hic salvus erit.

abominatio exercits circa civitatem sanctam. Qui

in

Dclart fruclum lantarum passionum fore salulem

Jud^a

in

sorte tribus, Judae;

illa

enim pars

seternam,

si

tamen usque

in

finem propriae

viiae

per-

circa Hierusalem affligetur.

severaverint in fide et confessione nominis Jesu, ut

Vers. 15.

hinc intelligerint tum perseverantium felicitatem, tum

domo sua.

Non

Non descendat ut tollat quid de dicit Non descendat sed non

: ,

non perseverantium miseriam, quantmcumque pris

mulla passi fuissent
veranti coronatur.
:

descendat ad tollendum res suas domesticas, sed ad

nulla

enim virlus sine perse-

fugiendum dimissis omnibus.

Vers. 17.

Vers. 14. Cum autem vide-

Yx

autem pr^egnantibus non valen-

RITIS ABOMINATIONEM DESOLATIONIS; deeSt, qUCB dlCla

est

libus fugere propter onus venlris.

Et nutrientibus,

Daniele prophet, stantem ubi non dbet, pro,

,

pro, lactantibus quae nequeunt dimiltere infantulos

non oportet
clor

qui legit intelligat. Nota prudens le-

suos et expedit fugere. Propterea enim tam prae-

qud Jsus afferens banc Danielis propbetiam

qui legit intelligat; proculdubi

gnantibus

qum

lactantibus dixit, vae, quia

non pos-

adjunxit,

ad red-

sunt expedit fugere, sicut in tecto vel agio occu-

dendum nos

cautos ne iallamur in sensu propheliae

pai, qui possunt relinquere res domesticas et vesti-

hujus, et consequenter in verbis ipsius Jesu. Videbat

menta.
Vers. 18.

siquidem multos abominalionis nomine intelligere aut

intellecturos
sicut fuerat

Orate

impedimenta rerum monuit

simulacrum aliquod fulurum

,

in
1

lemplo,
1,

relinquenda, impedimenta filiorum compatiendo praedixit

;

tempore Anliochi
illius libri

ut dicitur

Mach.

impedimenta temporum oratione tollenda do,

quod auclor
lationis,

interpretatus est idolum deso-

cet.

Hyeme

incommoda al

iter fugae.

Et dixit tt

applicando propbeliam Danielis ad illud. Et

legit intelligat.

de fug ad significandum
cuique tune
erit.

qum

sol fug

providendum

praeveniens monet, qui

Nullusmelior

interpres Luc evangelista est, qui exercitum

Roma-

Vers. 19.

Erunt

enim.

Particula haec

non

est

norum
fleant;

docuit intelligendum nomine

abominalionis

pars responsionis ad

primum qusesitum de tempore

scilicet

desolationis. Et ver ipsa Danielis verba hoc signi-

desolationis templi, sed principium responsionis ad

nam non
;

dicit

Erit abominatio

in

tem-

secundum quaesilum,
lui.

quod signum advents

ad quaesilum de con-

plo; sed specificavit abominationem, adjungendo deNon dico Eril abosolalionis acsi apert diceret
:

Et conlinualur cum
seculi.

diclis

summatione
reddit

Itaqud conjunctio enim rationem

circa destructionem Hierusalem

minatio, hoc est,

erit

abominandum simulacrum, sed

non clesli ign desola-

non dictorum

abominatio desolationis. Significando qud non

et templi, sed

dictorum circa consummationem mundi

terraemotu,
tio

non

diluvio,

ex adventu glorioso Jesu. Et per

lionis

modum

interposi-

templi

erit,

sed ex abominabilibus idololatris, ut

inlelligendus

est

Marcus,

interponens signa
sunt consummaliogloriosi, ut

rei probavit evenlus.

docuisse sensum, apparet cap. 21, ex eo qud

verba subjuncla hic

sunt fugiant
in

Lucam autem evangelistam hune eadem et ibi (scilicet, lune qui in Jud

destructionis templi inler ea

nis seculi et ea quae sunt

qu

advents Jesu

Gnit interposilione continuet enim.

Hanc siquidem

montes, et reliqua) monstrant haec

parliculam non tractare de tribulatione Hierusalem,

id quod soient acturi causam apud principes. Quod datum vobis, id est, quodeumque datum fueril. Non enim vos estis loquentes, non enim vos estis qui
tetis,

loquimini, ut verlit in Mallhaeo. Et consurgent, insurgent. Vers. 12. Abominationem desolationis. Hoc Vers. 14. loco addunt Graci codices, an recl, viderint alii: dictant Daniele prophet. Apparet enim ex Matlhaeo

qualis non appositio ad epitasin faciens, cm dies calamilosos calamitatem vocet. Creatur.c, xt<je&);, ut sit verbale ; quanqum reperimus hanc diclionem
tribulalio, fuit: ut sit

Vers. 17. Vers. 19.

Tribulationes,

Et nutrientibus,

id est, lactantibus.

hc adjectum. Quanqum et illic ab alio quopiam addilum videri poterat, nisi sic ab Origene citaretur. Ubi non dbet, ubi non oportet.

liquolies usurj>atur pro nonnunqum pro rbus conditis. Neque fient, oS' o p.in yiYnra.i, ne \ue fit. Quanqum videtur abusus tempore, ut saepenumer occurrunt hujusmodi, praesertim addit gemin ne-

ancipitem

in lilieris sacris.

ip^ conditione seu cration?,

gatione, o

(ay.

177
apparet, tinn ex eo qud

COMMENTAIS. CAP.
non constat tribulationem
ini-

XIII.

178

vata esset omnis caro (hoc est nulla caro servata esset)

Hierusalem fuisse majorera omnibus pneteritis ab

tio

apparet qud divinum

illa

erit

flagellum ac universale

mundi
fuit

vel
inilio
fuit,

rectis loquendo fuisse lalein qualis

futura lune tribulatio.

Et hinc habes qud non

:

non

ab

mundi,

etc.

textus
fuit,

enim non

dicit

oportet restringere oninem

nihil

carnem ad hominem
absolut
ut

quia

quanta non

sed qualis non

tum

praecipu

prohibet

intelligi

sonat

Huera

quia textus clar loquilur de salule omnis carnis, et

oninem carnem,

ut signilicetur plaga

communis eliam

non
ris

alicujus carnis, scilicet exislenlis in Jrusalem

omnibus animalibus. Sed propter electos. Benignus

Deus mavult erga promiscuam multiludinem propter
eleclos clementi uti,

et haec ratio

meum

cogit intellectum;

tum quia

infe-

null

ali

tribulatione descript subjungilur,

qum
si

solos electos plag

ill

statim autein post tribulationem illorum dierum sol

servare; quod facillim posset.

obscurabilur, cura reliquis clar speclantibus ad ad-

Vers. 21.

Trxc

quis vobis dixerit.

Praedicl

ventum

Clirisli

gloriosum, ut intelligamus tribulapost

tant lalique tribulatione universali anie

suum advendift'e-

tionem quai hic describitur esse illam

statim sol obscurabilur, etc.

quam

tum,

modo

praedicil

niodum adventssui pnes

Ex

his ilaque apparet

rentiam occulte vel manifest quanim ad locum. Et

pris excludit incerlitudinem loci. Ecce hic, in hoc
loco, est Christus aut
illic,

parliculam hanc ad lilteram traclare de tribulatione

futur ante adventum Christi ad judicium
:

et

mani-

nolite credere.
;

Exslrgent
ET DABUNT
lieri

festatur ratio diflicilis perseveranliae ex tribulatione

ENIM

PSEUKOCHRISTI ET rsEUDOPROPHET.E

quae nunqura habuit parem. Et directe adjungitur haec

particula ad declarandum et
il

signa et portexta. Quae diabolic poleslate

sunt. Quae

pos-

prosequendum verba

secundm veritatem non excedunt

nisi

faculla-

la

initia
,

dolorum ;'explanatur enim terraemotus et

initia

tem naturalium agentium,

pro

quamo daemon

et

bella

fams et reliqua mala consueta esse

dies
illi

movere potest
re, aut

ali(|ua

quae naluralia agenlia non nio-

quaedam dolorum, quia erunt

litae
lis

tribulationis. iNec praetereas notare

;

omnin insonomina taquanta non

fuit;

vent, vel ad inixtionem vel ad locum, et celeris ag

ad contraria statim, aut applicando ad effeclus

qualis

non

dixit, tribulationis

tantae

ad (|Uos nalura

nunqum

applicaret, et

hujusmodi.

fuit,

sed, tribulationis lalis qualis

tribulatio fuit

non

major

Et propterea apparebunt mirabilia, et existimabuntur

vera miracula. Facile enim est tantae multitudini dae-

enim
laiio,

omni carni super terram

autem
erit
nisi

in dilu-

vio universali. In quo

nescio, nisi

consislet haec
;

tribuesset

monum

libr in suo posse (quod

modo

ligalum est)

qud moriilera

enim

sanare aegros eliam quos incurabiles appellamus quasi

subito, et curare vulnera

mortifera, non dixisset, non fuisset salva omnis caru.

Vers. 20.
significat

Et

incurabilia nobis quasi

nisi

breviasset, pro decurt&set

subil

movendo quae

ints sunt in corpore, et utendo

enim araputationem quoad numerum. Sun

;

intiis secretis

viribus naturalium corporum,

tanqum

fuisset salva, morte corporis, omnis caro

hu-

atomorum
esse

quae non percipimus; et sic de similibus.

mana, omnis homo. Juxta morem Scriplurae, omnis

caro

Si fieri potest etiam electos. Recole condilionalem

fnum

et rurss, videbit

omnis caro salulare

veram

tain antcdente

qum consquente

exi-

Dei. Dicendo omnis caro,

ipns nominibus significat

:

stente impossibili;

ut

si

leo volt habet alas;

fieri

unde

qud de
culo

salule corporis loquilur

et

qud de peri-

cum hoc qud non

in

potest

ut electi ducantur in
posset ducerentur

communi nominibus
si

bonis et malis loquilur.

errorem. verissim dicilur,

si fieri

Nam
tur

de salule animas esset sermo, non periclitaresit

errorem

electi.

Dixit

enim hoc ad significandum

omnis caro, quamvis mulliludo malorum

inferenda ab hominibus;

ma-

magnitudinem

fallaciae

comitantis

magna

signa et pro-

gna vald. L'nde etiam apparet qud tribulatio haec

digia quae tune fient,

non ab uno, sed mullh pseu-

non

erit

nam

si

ab noil-

dochrislis et pseudoproplietis.

minibus iniquis inferretur, non periclitaretur ex

lius

Vers. 24.

Sol contenebrabitur. In diebus

sol

il

duralione omnis caro.

truncati fuissent

Ex eo igitur qud quoad numerum dies illi, non

nisi

post tribulationem illam

intelligo

contenebrabitur.

Non

ser-

per inlerposilionem lunae ut consuevit, sed

Vf.rs. 20. Breviasset, id est, decurtsset, amputal parle aliqu prioris mensurse. Nam hoc Graec habelur. Vers. 21. Ecce hic est Curistes. Hic adverbinm esse, non pronomen, e et XpiTrbr, Me Chrisius, ut certum aliquem intelligas. Eleganiior

autem

significat

non adilito verbo est. Neque enim quemvis unctum niullis, sed unicum illum, qui ab omnibus exspeclabalur. Hune locum enarrans divus Auguslinus in Quaeslionibus evangelicis recl quidem interpretatur, his verbis exclmli schisniau haereticorum, sed cavendum est ne ad nos quoque periineant, qui nobis orlhodoxi videmur. Audimus monachos passim clamantes (de supersliliosis loquor, non de piis) Ecce Christus hic est, ne c hos tainen inier se consentire. Observantes dicuni, apud Coletas el Conventuales non est Christus, sed bic est. Jacobitae clamant: Hic est Christus, apud
est sermo.
:

Augustiniensesnonest. Rurss Benedictini clamant: Hic est Christus, non apud Mendicantes. Denique clamt hoc genus omne Hc est Christus, apud sacerdotes, qui cucullam non gestant, Chr slus non Hic est. Tt undique voces obstrepunt clanianlium est Christus. Sed quid ait ipse Chrisius? Nolite credere. Non est divisus Christus, non est in rbus corporalibus. Nusqum non est Christus, ubicuinque sunt afi'eetus Christo digni. Vult ille communis esse
: :

omnium, qui
scribi loco,

sol est mundi. Non dignatur circuranon includi litulis humanis, aut eultu, c:rremoniisve. Deniipie non vult ostendi digilo, sed affectibas vult exprimi. lie denu tesiandum est me non damnare caeremonias, quae eomlucunt ad picta1

lem, dissidium damno et superstiiiosam fiduciaro, atque utinam e proficiat omnium pielas, ut haec mihi sine causa dicta videri queant, aut cerl tanto cum fruotu dicanlur, qum sincero animo dicuntur nobis.


179
IN

MARCUM
dclart relationem signorum ad adventum,
ta

180

miraculos obscuratione. Et luna non dabit splendo-

se-

rem suum. Hinc

significatur

qud luna habens lumen

cundm rem

qurn secundm effectum in hominibus.

suum non

dabit illud, ut intelligamus, qud non lo-

Et relationem

signorum praevenienlium adventum

esse sicut

quitur de eclypsi, sed

de miraculo, quia in eclypsi

luna privalur luniine, luna non habet lumen; hic au-

suum gloriosum secundm rem, dclart gemmantium arborum fici et similium ad

hoc
est,

aestatem

tem non

dicitur luna

non habebit, sed non dabit

etc.

lu-

relationem propinquitatis

banc enim

relatio-

men suum.
Vers. 25.

Et Stella,
:

nem
Contextus

clar explicat texlus.

cum

sole

Vers. 29.

In

proximo

sit.

Subaudi regnum Dei,

et luna, cogit ad intelligendum

de veris

stellis

quai

seu adventum Christi gloriosum.

sunt in clo

sed casum earum intelligo esse casum

Vers. 30.

Generatio
si

hjec,

tum electorum, tum

generatio electorum

lucendo, ita

qud

sicut sol obscurabitur et luna

non

hominum.
ante

Praeteriret siquidem

illuminabit, ita et stellae

non lucebunt nobis. Et hoc

ista signa,

completo numro electorum adhuc

melaphoric vocatur cadere de clo; ex eo enim qud

differrentur signa,

adhuc

differretur adventus Christi,

sol.

semolisnubibus Stella; non videbunlur,videbunturnon

esse amplis in clo,

rmanente generatione reproborum

teriret baec unica

Rurss

prae-

quod

est

secundm

fulgere

suum
seu

cadere de clo. Et virtutes qvje in coelis sunt mo-

pore

diluvii, si

hominum generatio inchoata temcompleto numro hominum generatiohaecomnia,

institut ali

vebuntur.
potestates

Per virtutes clorum

intelligo vires

nis hujus, differrentur

gene-

corporum clestium

quia non dicitur vir-

ratione post conflagrationem orbis, ut tempore

Noe
,

tutes, sed, virtutes

qu

in clis sunt.

Mutabuntur enim
solitis actionidictis

inchoavit alia generatio post diluvium

aqueum

ut

potentiae activ clestium

corporum

possent haeretici fingere. Absolvit itaque nos timor

dilalionis

bus

hoc siquidem cognatum

est mutationibus

advenls sui ultra completum

numerum

circa solem,

lunam

et stellas,

qu

solitis

actionibus

electorum secundm generationem islam, tam in esse

naturae qum in esse gratiae per Evangelium et baptismum. Et opportune adjecit hoc, ne vagaremur per

impedientur.

Vers. 26.
in nubibus,

Videbunt Filium hominis venientem non occultantibus ipsum, sed velut obse-

multas

aestates, et

redeuntes singulis annis gemmantes

quium
erit

praebenlibus.

Cum virtute,

pro, potestate.

arbores. Omnia ista. Demonstranlur per pronomen,

ista,

Vers. 27.

Mittet angelos suos. Siordo aclionum

,

tam signa praecedenlia qum simullanea,

et ad-

secundm ordinem hune

scilicet

qud

Filius

venls ipse gloriosus.

hominis veniens

cum

glori, mittet angelos suos

ad

Vers. 31.

Coelum et terra transibunt. Non

;

se

congregandum
ventis.

elecios,

non parm durabit solemnitas

cundm

substantiam, sed secundm stalum

nam

Christi apparenlis glorios

mundo,

in are.

A quatuor

statu mols, generationis et hujusmodi, transibunt ad

Nominat quatuor mundi

partes, orieniem et

statum quieiis et

gloriae.
,

Verba, non secundm voca-

occidentem, septenlrionalem et australem, qualuor

principalibus venlis

lem prolationem

qu irrevocabile verbum desinit

comprehendens

in

il

lis

medios.

prolatum, sed secundm res dictas. Non transibunt.

SUMMO TERRIL USQUE AD SUMMUM

fert

COF.LI.

HC Verbis

dit

Sed perpelu immutabililate perseverabunt. Hic sensus directe et regione respondet ad clum et terra
transibunt, considerando res ipsas.

Marcus

Mallhaeo, qui ibi dicit,

summis clointelligo

rum usque ad summa clorum. Idem autem

per
alia

Et addidit hoc, ne

verba significatum,

ita

quod intendit utrumsignificare.

relinqueret locum suspicandi quod

que hemisphaerium per haec verba

Et he
;

riosum ad quod lune congregabit electos,

bilitati

regnum suum gloalicui mutaet

;

misphaerium quidem appellalum inferius

significat,

subjectum

foret.

Possunt et alterum gignere

summo

terr ; denominavit siquidem ipsum lerr

sensum secundm similitudinem proporiionalem,

significare

sicut et denominavit

ipsum inferius; cm lamen

sit

quod clum

et terra transibunt statu

suo

superius sicut et allerum. Quia enim nobis videtur

inferius appellatur

verba autem

mea non transibunt stalu suo

si

proportioest

hemisphaerium inferius

et simili-

naliter. Status

enim verborum praedicentium fulura

significant.

ter quia ex parte subjectae nobis terrae apparet se te-

veracitas, et transirent seu praeterirent

veracitatem

nere, denominatur

autem superius appel lat

summum terrae; hemisphaerium summum cli. Apparet autem

tum ex consensu ad Malinfi-

perderent.sinonadimplereturut

El addidit

hoc ad declarandum qud omnin

et

et inlallibiliter fient
litteralis,

hune esse sensum

litteralem,

erunt haecomnia ut

dixit.

Et hic estsensus

Ihaeum, tum qud sic et non aliter comprehenditur

totum universum corporeum includendo etiam

tum quia transitus verborum praedicentium futura est hic; tum quia promissorio sermoni magis quadrat immobilis veracitas verborum.

mas
et

terrae partes in

quibus forte multi electi erunt,

in

quaecumque abstrusa
Vers. 28.

quibus forte corpora ele-

Vers. 32.

De die autem illovelhora nemo

;

scit.

ctorum erunt.

Dixerat signa praecedenlia

discite parabolam, pro,
strare illum

suum adventum, praemon-

A ficu autem

proximum

sicut arbores emiltentes fron-

similitudinem. Praedictis signis et

modo advenls

sui,

des monstrant propinquam aestatem ne autem errares

clo.

sunt Vers. 34. Potestatem cujusque operis. Graec

Vers. 32.

Neque angeli in clo, qu' Apud Matthaeum non est mentio Filii.

in

est

Unicuique opus suum. Caeterm in nonnullis co: dicibus Graecis habebatur substantiam, in aliis, potestatem. Prior lectio magis congruit cum parabol

181
intelligendo liane siniililudinein

COMMENTAIUA CAP.
non solni quantum
ail

XIV.
et

182
unicuique

opihis, pro,
lur

opus

suum.

Significa-

ad propinquitatem, sed eliam quantum

certitudi-

enim qud ddit servis suis duo,

et

scilicet

po-

nem

temporis, et inielligcros qud sicul lempore quo

leslatem

opus
,

distribuendo
oflicium.
In

unicuique

suum

arbores
scitur

gemmant
ab
istis

et frondescuni

usque ad aeslalem
puia trium men-

opus, hoc est

lata

suum

hc parabole reprofeelus

spalium temporis detei

iia

ininnli,

ad universale judicium, Jsus

,

homo peregre

sium,
sli

signis

usque ad diem advents Clni-

est

sciri

possel certum tempus, ide hanc opinionem

excludit.

Nbqde angeli

in coelo, (raec

habetur, qui
;

clum ascendit, et carnein velut ad peregrina loea in clum transinlit. Domus ejus Ecclcsia est, quam in hoc mundo reliquit. Servi ejus,
qui in
hrisliani
lieri.

sunl in clo, ut clar intelligas de angelis beatis

et est

sunt, quihus ddit poteslatem

ejus

filios

Dei

sermo de
Inlellige
:

notiti nalurali.

Neque

Filius

Neque Filius .msi Pater. secundm huinauam naturam,

quae posuit in su poie-

Opus

quod

distribut unicuique, est

qud

deilit

quosdam quiilem
,

apostolos
pastores,

quosdam autem
;

notiti nalurali. Solus

enim Deus novit ex su nalurali

evangelistas
et

quosdam

quosdam doctores
membris sua
Chrisli
est Ecclesiae,
;

noiiii

tempora

et

momenta

breviter singulis sui corporis

distri-

state, nullus

siquidem naturali notiti novit consilium

huit officia. Janilor

autem pastor

cui

Dei, nis: Spiritus

Dei.Cum hc tanien veritale

est

statquJ.

pr&cipilur ut vigilet super

verte

domum
;

ubi ad-

Jsus, eliam
naiurali

secundm qud homo,

sciai notiti supei -

qud

si soli

janitori praeciperetur ut vigilet,

et

non
:

diem illum. Nec

dubitandum qud

sciai

subjungeretur, vigilate ergo

non concluderetiir

illum et sciverit illum ab inslanti quo concepius esi

Omnibus
cumbil

dio, vigilate.

Vigilia

itaque primun

prac-

materno utero, quoniam

fuit

perfecl beatus

secundm

cepla significalur janitori, cui pro se et pro

vigilate
;

aliis

in-

partem superiorem anima;,

et vidil in divin essenti et fuerunt.

el
,

deinde singulis pro

seipsis.

Qua-

omnia etsingula quae sunt, erunt

cala
titi

An

eliam

tuor noelis partes

universas temporis ditlerenlias

aliquibus superioribus angelis haec notiti

sit,

communi-

signilicant; et signilicatur

totum tempus noclurnum

nescimus; hoc cerlum

est

qud nalurali no-

propler tenebras ignoranliae nostr simul et peccato-

nesciunt diem illum.

Vers. 33.
tria

Videte,
,

rum
vigilate et ouate. Culligii
;

propter

lias

enim opus

est vigilanti. Si refera-

lur

autem ha'c parabola

tota ad singulare judicium

necessaria
;

videte, mentis oculis

nisi

vigilate

stu-

uniuscujusque, mysticus apparet sensus, ad singulos

pertinere vigilanliam quae in ips concluditur parabola.

dio

niliil

enim prodest videre,

vel

adhibeatur slu,

dium ad exequendum
sullicere

cavendum. Et orale

re-

Elproculdubi uniuscujusque

vigilanti,

ne

m-

currendo ad Deum.recognoscentes vires proprias non

,

venialur dormiens tempore quo ad singulare judi-

recognoscentes non sufficere vestrum videre

vigitare.

cium
esse

in

su morte oportebit conveniri

redundat in

vestrumque

Nescitis enim qua.ndo tempus sit.

paralum lempore universalis

vigilia

judicii, ut palet.
intelligi
,

Vera est haec nescientia tam de lempore universalis

judicii,

Et proplerea

singulorum potest etiam

qum de tempore
54.

singularis ac proprii judicii

ad litteram distincta per quatuor ditlerenlias noctis

respectu singulorum.

Vers.

ad comprehendenilum onines differentias temporis et

Sicut

homo

qui

peregre pro<;uj

aetalis cujuslibel

hominis.

fectus. Parabolam
quae
est

adjungit.

Potestateji

usque Vers. 35.

apud

Mallhaeuin

de

bonis

in

famulos

An

galli cantu, gallicinio. Est enim

distribulis.

Grades

dictio composita.

CAPUT
1.

XIV.

CHAPITRE
post

XIV.

Erat auleni Pascha et

Azyma

biduum

et

1.

Deux jours aprs

princes des
le

taient la

Pque

et les

azymes.

quaerebanlsummi sacerdolcs elscribae quomod eum

dolo tenerent, et occiderent.
2.

El de

les

chaient
le

moyen
ils

prtres avec les scribes, cherde se saisir adroitement de Jsus et

laire

mourir.
dis.rent
:

Dicebant autem
lieret in

Non

in die festo,

ne

forte tu-

2.

Mais

Il

multus
3.

populo.

Et

cm

esset Belhaniae, in

domo Simonis

le-

dant la fte, de peur multe parmi le peuple.

qu'il

ne faut pas que ce soit penne s'excite quelque tu-

prosi, et recumberet, venit mulier Italiens alabasiruin

unguenti nardi spicati preliosi, et fraclo alabastro, effudit super capul ejus. 4.

3. Et connut' Jsus tait Blhanie chez Simon le lpreux, el qu'il tait table, i! vint une femme avec un vas," d'albtre plein d'un parfum de grand prix, compos de nard d'pi ; et ayant rompu le vase, elle

Erant auleni quidam indign

:

l'crentcs inlra scisla

rpandit
4.

le

parfum sur

sa tte.

metipsos, et dicentes
facla est?
5. Polerat

Ut quid pcniiiio

unguenti

enim ungueiHum

islud

venumdari plus
El fre-

quam
6.

trecentis denariis, et dari pauperibus.

in

Or quelques-uns en conurent de l'indignation, et lisaient en eux-mmes: A quoi bon perdre ainsi ce parfum? 5. Car on pouvait le vendre plus de trois cents deniers, el le donner aux pauvres. Et ils murmuraient
contre elle. Mais Jsus leur dit Laissez-la faire; pourquoi lui causez-vous de la peine? Elle vient de l'aire mon gard une bonne oeuvre. 7. Car vous aurez loujoursdes pauvres parmi vous, et vous pouvez leur faire du bien quand vous voudrez; mais pour moi, vous ne m'aurez pas nu'
foi
i

mebant

eam.
:

(i.

Jsus autem dixit

Sinite

eam
in

quid

iili

moet

lesli estis?
7.

Bonum opus
polestis

operata est

me.
vobiscum
:

Semper enim paup;j res

volueritis
,

liabelis

cm

illis

benefacere

me auiem

non benjper

habetis.

jours.

183
8.

IN

MARCl'M
8. Elle a fait ce qu'elle a

184

Quod
in

habuit, hsec fecit; prvenit ungere corpus

pu

elle a

embaum mon

meum
9.
rit

sepulluram.
dico vobis
,
:

corps par avance pour

ma

spulture.

Amen

l'bicumque pradicalum fuein

9.

Evangelium istud

univeiso

mundo
ejus.

et

quod

cet

fecit liaec, narrabitur in

memoriam

Je vous le dis en vrit, partout o sera prch vangile , dans tout le monde on racontera louange de cette femme ce qu'elle vient de
,

faire.

10. Et Judas Iscarioles unus de duodecim,

abiit

ad summos sacerdotes, ut proderet

11.

eum

10. Alors Judas

illis.

alla
ei

Iscariote, l'un des douze, s'en trouver les princes des prtres , pour le leur

Qui audientes gavisi sunt,

se daturos
;

et

proniiserunt

livrer.

pecuniam

et

qurebat quomod illum op-

porlun traderet.
12. Et

primo die azymorum

,

quando
:

pasclia im-

molabant

dicunt
ut

ei

discipuli

Qu

vis

eamus

l'entendant, en eurent beaucoup de joie, promirent de lui donner de l'argent de sorte qu'il ne cherchait plus qu'une occasion favorable pour le livrer.
et
ils lui
;

U. Eux

et

paremus

libi,

manduces pascba?
:

15. Et miltit duos exdiscipulis suis, et diciteis

Ile

12. Or le premier jour des azymes, auquel on immolait l'agneau pascal ses disciples lui dirent O voulez vous que nous allions vous prparer ce qu'il
,
:

in civilatem, et occurret vobis liomo

lagenam aqu

faut

pour manger

la

pque

bajulans
14. Et

sequimini

eum

quocumque
:

introierit, dicite

domino doms,

quia Magister dicit

Ubi est relectio mea, ubi pascha

eum

discipulis

meis manducem?

13. Sur cela il envoya deux de ses disciples, et leur dit : Allez-vous-en la ville : vous y rencontrerez un homme qui portera une cruche d'eau ; suivez-le : 14. Et en quelque lieu qu'il entre, dites au matre la maison : Le matre vous envoie dire O est le lieu o je dois manger la pque avec mes disciples ?

15. Et ipse vobis demonslrabit

cnaculum grande,

de
stratum
:

et

illic

parate nobis.

16. Et abierunt discipuli ejus, et venerunt in civi-

latem, et invenerunt sicut dixerat

pasclia.

illis,

et

paraverunt

15. H vous montrera une grande chambre haute toute meuble. Prparez-nous l ce qu'd faut.
16. Ses disciples s'en tant alls, vinrent la ville, trouvrent tout comme il leur avait dit , et prparrent la pque.

17. Vespere

autem

facto, venit
,

eum duodecim.
manducantibus,
ail

18. Et discumbenlibus eis

et

Jsus

Amen
At
:

dico vobis, quia unus ex vobis iradet

17.

Le

soir

tant venu,

il

se rendit

avec les

douze.
18. Et comme ils taient table et qu'ils mangeaient, Jsus leur dit Je vous dis en vrit que l'un
:

me, qui manducat

19.
il ii

mecum.
contristari, et

cperunt

dicere

ei sin-

gulalim
20.

Numquid ego? Qui ait illis Unus ex duodecim,

:

de vous, qui mange avec moi,

qui intingit
lui

me

trahira.
;

19.

mecum manum
est

in calino.

commencrent s'affliger demandait Est-ce moi?

Ils
: :

et

chacun d'eux

21. Et Filius quidem hominis vadit, sicut scriplum

v autem homini illi, per quem Filius hobonum erat ei si non esset natus minis tradelur
de eo
: :

20. Jsus leur rpondit C'est l'un de vous douze qui met la main au plat avec moi.

liomo

ille.
illis,

22. Et manducantibus
et benedicens fregit
est corpus
,

accepit Jsus
:

panem,

l'homme s'en va selon ce qui a t mais malheur l'homme par qui le Fils de l'homme sera trahi; il vaudrait mieux pour cet homme-l qu'il ne lt jamais n.
21.
Fils de
:

Le

crit

de

lui

et ddit eis, et ait

Sumite, hoc

22. Pendant qu'ils mangeaient

et l'ayant bni, le

meum.
,

rompit et
corps.

le

, Jsus prit du pain, leur donna, et dit :

Prenez
gratias agens ddit eis
;

ceci est

mon

23. Et accepto calice

et

biberunt ex

illo

omnes.
:

23. Et ayant pris le calice, aprs avoir rendu grces, il le leur donna ; et ils en burent tous.
24. Et il leur dit Ceci est mon sang , le sang de nouvelle alliance qui sera rpandu pour plu:

24. Et ait

illis

Hic est sanguis meus novi tesla

tamenti, qui pro multis effundetur.

25.

Amen
in

dico vobis, quia

,

jam non bibam de hoc

,

sieurs.

genimine

vitis

usque in diem illum cin

dicto, exierunt

illud

bibam
Oliva-

novum
rum.
27.

regno Dei.

25. Je vous le dis en vrit, je ne boirai plus dsormais de ce fruit de la vigne, jusqu' ce jour o je le boirai nouveau dans le royaume de Dieu.
26. Et ayant chant le cantique
,

26. Et

hymno
ait

in

montem

ils

s'en allrent

sur

la

montagne des

Oliviers.

Et

eis
:

Jsus

Omnes

scandalizabimini in
:

me

in nocle ist

quia scriptum est

Percutiam pa-

27. Jsus leur dit encore : Je vous serai tous cette nuit un sujet de scandale ; car il est crit Je frapperai le pasteur, et les brebis seront disperses.
:

storem, et dispergentur oves.

28. Sed postqum resurrexero,

praecedam vos

in

28. Mais aprs que je serai ressuscit, je vous prcderai en Galile.

29. Pierre lui dit Quand vous seriez pour tous autres un sujet de scandale , vous ne le serez point pour moi.
:

Galilam.
29. Petrus autem
l'uerint in te,
ait
illi
:

Et

si

omnes

scandalizati

les

sed nen ego.

30. Et

ait

illi

Jsus

Amen

dico

tibi

quia tu hodi

in nocte hc,

priusqum gallus vocem

bis dederil, ter

50. Jsus lui repartit Je vous dis en vrit que vous mme, aujourd'hui, celte nuit mme, avant que le coq ait chant deux fois, vous me renoncerez trois
:

meesnegaturus.
31. At
ille

fois.
:

amplis loquebatur

Et

si

oportuerit

31.

Mais Pierre

insistait

encore davantage

Quand

18S

COMMENTAKIA CAP.
simul commori
et
libi,

XIV.
il

186
,

me
tem

non

te

negabo. Similiter au-

mme
mme.

me

omnes

dicebant.

renoncerai
cui

faudrait mourir avec vous point. Et tous les autres

ne vous disaient de
je

52. Etveniunt in
et ait discipulis suis

prdium
:

nomen Gethseinani
et

Sedele hic, donec orem.

32. Ensuite
seinani,

ils

allrent dans

33. Et assumil Pelrum, et

Jacobum

Joannem

il

dit
lait

ses disciples
prire.

un lieu appel GethDemeurez ici, jusqu'

ce que j'aie

ma

secum,

et

cpit pavere
il

et taedere.

54. Et ait

lis

Tristis est

anima mea usque ad

procidit super
transiret

il

33. Et ayant pris avec lui Pierre, Jacques et Jean, commena d'tre saisi de frayeur et accabl d'ennui.
:

moriem
terram
hora.

suslinete bic, etvigilate.

35. Et
,

cm

processisset paululm
,

34. Alors il leur dit Mon me est mort. Atlendez ici, et veillez.

triste

jusqu' la

et orabat

ut

si fieri

posset

ab eo
35. Et s'lant avanc un peu plus loin, il se prosterna contre terre , priant que , s'il tait possible ,

36. Et dixit

Abba

Pater, omnia

tibi

possibilia

celle heure s'loignt de lui.

sunt

transfer calicem liunc

me

sed non quod ego

volo, sed

quod

lu.
,

37. Et

venit

et

invenit eos dormienles. Et ait

?

36. Et il disait Abba (mon Pre), tout vous est possible; loignez de moi ce calice mais nanmoins que votre volont s'accomplisse et non pas la mienne.
: :

Pelro
lare?

Simon, dormis

non

potuisli

un hor

vigi-

58. Vigilate,etorate, utnonintretisintentaiionem.

Spiritus

37. Il revint ensuite vers ses disciples et les ayant trouvs endormis , il dit Pierre Simon , vous dormez? Quoi vous n'avez pu seulement veiller une heure.
; : !

quidem promptus

est, caro
,

ver infirma.

59. Et iterm abiens'oravit

dicens.

eumdem sermonem

58. Veillez, et priez, afin que vous n'entriez point en tentation. L'esprit est prompt , mais la chair est
faible.

39.

Il

s'en alla pour la seconde fois, et

fit

sa prire

40. Et reversus denu invenit eos dormienles (erant

dans

les

mmes

termes.

enim

oculi
ei.

eorum

gravali), etignorabantquid respon-

derent

40. Et tant revenu il les trouva encore endormis ; car leurs yeux taient appesantis , et ils ne savaient

41. Et venit tertio, et ait

quiescile.
Suflicit
:

illis
:

Dormite jam, et reecce Filius hominis

que

lui

rpondre.

venit hora

tradeiur in
42.

manus peccalorum. Surgite, eamus ecce qui me

:

tradet,

prop

est.

41. Il revint encore pour la troisime fois, et il leur dit Dormez maintenant, et vous reposez. C'est assez ; l'heure est venue ; le Fils de l'homme va tre livr entre les mains des pcheurs.
:

43. Et adhuc eo loquente, venit Judas Iscariotes

unus de duodecim
diis et lignis,

et

cum

eo turba multa,

cum

gla-

42. Levez-vous, allons; voici, celui qui doit vrer est proche.

me

li-

summis sacerdotibus,

et scribis et se-

nioribus.

44. Dederat autem traditor ejus signum eis

di-

43. Il parlait encore, lorsque Judas Iscariote, l'un des douze, vint, accompagn d'une grande troupe de gens arms d'pes et de btons, envoys par les princes des prlres, par les scribes et par les snateurs.

cens

Quemcumque
et ducite caut.

osculatus fuero, ipse est

tenete

eum,

44. Or celui qui le livrait leur avait donn ce signal : Celui, dit-il, que je baiserai, c'est lui; arrtez-

45. Et

cm
illi

venisset, statim accedens ad

eum,

ait

le, et

assurez-vous-en.

Ave, Rabbi. Et osculatus est eum.

46. At

manus

injecerunt in

eum,

et

tenuerunt

eum.
47.

45. Et ds qu'il fut arriv, il s'approcha de Jsus et lui dit : Mailre, je vous salue. Et il le baisa. 46. Aussitt ils mirent la main sur Jsus et se saisirent de lui.
tirant son 47. Un de ceux qui taient avec lui pe, en frappa un domestique du grand-prtre , et
,

Unus autem quidam de circumslanlibus eduauriculam.

,

cens gladium, percussit servant suiwni sacerdotis, et

amputavit

illi

lui ait
illis
:

coupa

l'oreille.
:

48. Et respondens Jcsus

Tanqum ad
comprehen-

lalronem existis
dere me.
49.

cum

gladiis

et

lignis

48. Et Jsus prenant la parole leur dit Vous tes venus moi, comme un voleur, avec des pes et des btons, pour me prendre.

Quotidi eram apud vos in templo docens

lenuistis
;

et

dans
il

non

me

sed ut impleantur Scriptur.

49. J'tais tous les jours parmi vous, enseignant le temple, et vous ne m'avez point arrl. Mai6 faut que les critures s'accomplissent.
50. Alors ses disciples s'enfuirent
,

50.

Tune

discipuli ejus relinquentes

eum omnes
,

l'abandonnant

fugerunt.
51. Adolescens

tous.

autem quidam
:

sequebatur

eum
eis.

amictus sindone super nudo

52.

et

tenuerunt eum.

51. Or il y avait un jeune homme qui le suivait, et ils s'emparrent couvert seulement d'un linceul de lui.
:

Al

ille

rejeci sindone,

nudus profugit ab

52. Mais, jetant son linceul

leurs mains.

il

s'chappa nu de

53. El adduxerunl
et

Jesum ad

summum

sacerdotem,
,

convenerunt omnes sacerdotes, et scribae

et se-

53.
teurs.

Ils

amenrent Jsus au grand-prtre

les prtres, les scribes

s'as-

niores.

semblrent tous

et les sna-

54. Petrus

autem

long

secutus est eum, usque

inlr in airiurn
Biinistris

summi

sacerdotis; et sedebal

cum

ad ignem, et calefaciebat se.

54. Pierre le suivit de loin jusque dans la cour du grand-prtre, o, s'tanl assis auprs du feu avec les domestiques, il se chauffait. 55. Cependant les princes des prtres et tout
le

55.

Summi

ver sacerdotes, et

omne

concilium

187
quaerebant adverss Jesum testimonium, ut
traderent, nec inveniebant.
56. Mulii enim testimonium

IN

MARCUM
conseil cherchaient des dpositions contre Jsus le faire mourir, et ils n'en trouvaient point
:
:

188
pour
lui;

eum morti

falsum

dicebant ad-

versi eum, et convenientia tesiinionia non erant.

57.
lit

."il). Car plusieurs dposaient faussementeontre ma: s leurs dpositions ne s'accordaient pas.

>7. Mais

quidam surgenles, falsum lestimopium

:

fe-

faux tmoignage contre

58.

quelques-uns se levrent, et portrent un lui, en ces termes

:

rebaut adverss eum, dieenles

58.

dissolvam templum
aliud

Quoniam nos audiviinus eum dicentem Ego iioc manufactum, el per iriduum
:

avons entendu dire Je dtruirai ce temple bti par la main des hommes, et j'en rebtirai un autre en trois jours qui ne sera po nt fait par la main
lui
:

Nous

non manufactum

des
aedilicabo.

hommes.

59. Et non erat conveniens testimonium illorum. 60. Et exsurgens

59. Mais ce tmoignagc-l

mme

n'tait point en-

core sullisant.
,

interrogavit Jesum, dicens

summus sacerdos in mdium Non respondes quidquam

:

ad ea quas
61.
111e

libi

objiciuntur ab liis?

60. Alors le grand prtre se levant au milieu de rassemble, inlerrpgea Jsus el lui dit Vous ne rpondez rien ce que ceux-ci dposent contre vous ?
,
:

aulein tacebat, et nibil respondit.

Rursm
:

summus

sacerdos interrogabat eum, et dixitei

filius

Tu

(il. Mais Jsus demeurait dans le silence , et il ne rpondit rien. Le grand-prlre l'interrogea encore , et lui dii Etes-vous le Christ le Fds du Dieu bni ?
:

es Clirisius

Dei benedicti?
dixit
illi
:

62. Jsus
et videbitis
,

lui

rpondit

Je

le suis.

62. Jsus

autem

Ego sum;

Filium liominis se.leniein dextris virtutis Dei

et

de l'homme assis la droite de Dieu el venant sur les nues du ciel.

le Fils

Et vous verrez la majest de

venientem cuni nubibus

63.

coeli.

63. Aussitt le grand-prtre dchirant ses habits

leur dit
:

Summus autem
:

sacerdos, scindens vestimenla

lesies ?

Qu'avons-nous encore besoin de tmoins

sua, ait
*

Quid adliuc desideramus

:

64. Audistis blasphemiam

quidvobis videlur? Qui

64. Vous avez entendu le blasphme; que vous en semlile? Tous le condamnrent comme tant digne de mort. 65. A'ors quelques-uns se mirent lui cracher au visage; ei lui ayant band les yeux, ils lui donnaient des coups de poing, en lui disant Prophtise. El les
:

omnes condeninavoruut eum esse reum morlis. 65. Et cperunt quidam conspuere eum, et velare
faciem ejus, el colapliis
Proplietiza
;

eum

caedere

et dicere ei

valets lui donnaient des soufflets.

et minislri alapis

eum

caedebant.

66. Et

cm

esset Pelrus in atrio

deorsm

venit

66. Cependant, comme Pierre tait en bas dans cour, une des servantes du grand-pretre y vint;

la

uha ex

ancillis

summi
vidissel
:

saerdptis

Pelrum calelacienlem se. aspiciens illum, ait Et tu eum Jesu Naz ireno eras. Neque scio, nrque 68. At ille negavil, dicens
67. Et
:

cm

67. Et. l'ayant vu qui se chauffait, aprs l'avoir considr, elle lui dit : Vous tiez aussi avec Jsus de N; zareth.

68. Mais
sortait

il

point, el je ne sais ce

novi quid dicas. Et exiit foras anle atrium

antavit.

et gallus

dans

le

en disant Je ne le connais que vous dites. Et comme il vestibule, le coq chanta.

le nia,
:

69.

Rurss autem cm
circumsianlibus
ille ilei

vidisset illum ancilla,

:

c-

pit dicere

Quia bic ex

illis

est.

70. At

negavit. El post pusilltim, rurss

:

69. Mais une servante l'ayant encore aperu, commena dire ceux qui taient prsents Celui-ci est de ces gens- l. 70. Il le nia pour la seconde fois. Et peu de temps aprs, ceux quilaient prsents, dirent Pierre Vous
: :

qui astabant, dicebant Petro

el Galilaeus es.

Ver ex

illis

es

nam
:

71.

Ille

autem cpit anathemalizare

el jurare

Quia nescio hominem istum quem

dicilis.

72. Et slatim gallus ilerm antavit. Et recordatus

est Petrus verbi

tes assurment de ces gens-l , car vous tes aussi de Gaiile. 71. Il se mit alors faire des imprcations , et dire en jurant Je ne connais point cet homme dont vous me parlez. 72. Et aussitt le coq chanta pour la seconde fois, el Pierre se ressouvint de la parole que Jsus lui avait
:

quod dixerat

ei

Jsus

Priusqum

dite

Avant que

le

gallus canlel bis, ter

me

negabis. Et cpit flere.

renoncerez

trois fois.

coq ait chant deux fois, vous Et il se mit pleurer.

me

COMMENTA RIA.
Vers.
1.

Erat

autem pascha, solemnilas Juenim panes azymi,

eum Jud

proditore.

Et qu.erebant summi sacerdo-

daeorum in meu.oriam exits de iEgypto. Et azyma,

pluralis esl nunieri. Signilicanlur

TES ET SCRIBjE QUOMODO EUM DOLO TENERENT ET occi-

derent. Non solm conferebant de modo, sed quaerebant

quibus tantum vesci licebat seplem diebus Paschae.

mo ium
;

quo dolos Jesum comprehenderent

et
illi

Et addidil Marcus azyma, ad significandum initium

solemnitatis pascalis. Pascha
illud

occiderent
inl'erre

non enim audebant vim manifestant

in die

enim vocabatur totum

,

palam.

tempus septem dierum. Post biduum

et

hoc

est

Vers. 2.
Significatur

Non

festo, pro, in festivitate.

diem Mercurii
evangelista

diem Jovis
diei

illo

anno. Significat enim

enim respeclus non solum ad primum

,

mane

Mercurii in quo congregatis

fuit

diem paschae feslivum sed ad ipsam feslivilatem pascalem.

est, per

summis sacerdotibus apud Caipham, conventum

Vers. numeri,
tia,

Ne forte tumultus fieret

in

populo, pro,

1.

Pascha et azyma. Azyma phualis

est

dolum captum sive comprehensum occiderent.

quemadmodm

unde

diciinus lupercnlia, saturnavertere polerat, tempus azymorum, quo ab-

In enim praepositio pro per usurpalur Hebraeis. Vers. 2. Dicebant enim, dicebant autem, quau-

stinebant fermentatis. Dolo tenerent, in dolo, id

qum

id

minimum

refert.


189
fit

C0MMENTA1UA CAP.
.

XIV.
ut qua; consumpserat quasi deliliando
,

190

populi.

Timebant enim ne populus tumultuaresi

malum,

unum

tur contra ipsos,

senl.

vim publie

in Christuiu intulis-

pauperem

quod multiseral tribuendum paupcrihus.

Et propterca Jsus excusai illam, asserendo quod bo-

Vers. 5.

Alabastrum unguf.nti mardi spicati

alii

num
,

opus operata est erga me.

7.

pro, pistici, vel ut

volunt pisticae feminini generis.

,

Vers.

Semper pauperes

iiabkiis

voriscum,

Sed

nisi

texlus Grsecus compellal

melis legitur

me autem non semper uabetis. Hanc rationem ben

pondra
;

neulri generis, quoniam quadrat ut referatur ad un-

quia bine docemur, in raris posse inulto

guentum

et sit

sensus quod unguentuiu erat pis-

sumptu
fuisset

uli

absque remoisu conscienli quod melius

cum

(hoc est fidle) ac pretiosum. Minus autem con-

dare pauperibus. El hoc directe dixit contra

sonat qud

nardus luerit pistica, hoc est,

,

fidelis;

rationem eorinn deulililate pauperum.

Vers. 8.
fuisse

non enim adullerina timelur herba nardi

lur adulierinum

sed limeala-

Quod uabuit
;

i.ec

fecit. Prias dixil opus

unguenlum

nardi.

Et fracio

bonum modo

dicil

inlenlionem fuisse bonam,

bastro, hoc est, apert pixide alabaslri. Effudit super

ulpole religiosam, im probal fuisse opus

nain non ad delicias corporis mei
,

bonum

caput ejus. Commmort Marcus unguenlum eifu-

sed velul corpori

;

sum super
denti, ad

caput Jesu

in

Bethani sabbalo praeceluit

;

sepeliendo adhibuil hoc unguentuiu

constat

enim

insinuandam rationem qu motus

Judas

qud cadaveri non adhibelur unguenlum ad

delicias.

ad vendendum Jesum summis sacerdotibus

ea enim hic hoc
tionis fuisse

propler-

Et dixit hoc lum ad declarandum lam mulieris qu'un

commmort

ut denolet

diem prodi-

suum animuni, qud

Sed
illa

neulrius animus eiat ad delicias.

biduo ante pascha, et continuel hislo-

non dubitabal adhibere unguenlum homini

long majora, utpote vero
alieno ab ouini sensualitate sicut corpus se;

riam

subjungendo aditum Judse ad summossacer,

divino, merenti hoc et

dotes congregatos

descriplos quaerere

modum
apud
,

quo

Messia

dolos comprehenderent Jesum.

peliendum
sese.

et ipse utebatur hic mictions sine ornai

Vers.

4.

Entra sem ipsos, pro,

i

sensualitate, sicut cadaver

tur.

quod ungitur ut

sepelia,

Signilicatur

enim qud non corde lanlin

fremeba.nt in eam.

sed ore

Verba siquidem

illa

al quid perditio hc

tana

colloquebanlur inter se.

adverss mulierem quiu adverss Jesum suscipien-

Vers.

5.

Et

Non audebant

tem

in

corpore proprio taicm unctionein procede,

fremere in Jesum consentientem im admiuentem,

banl, quamvis non aude/enl fremere in magistrum

sed in illam.

cm tamen
tiosi.

verba et Jesum et mulierem carperent, utillius

Tum

ad declarandum qud quemadino;.c

pote concurrentes ad perditionem

unguenli pre-

dm opus bonum
nullus dicit
,

coiisuelum apud Judos est

,

adhibere unguenta pretiosa corporibtissepeliendis

6.

et

Vers.

Bonum opus operata est

in me. Disci-

ad quid perditio

lic, et'

.,

ila

opus boofficio

puli fremebant in mulierem

tanqum operatam opus

num

fecit

hc mulier, ungendo me vivum co

Vers.
nardus

5.

INardi spicati. Pistic legendum, qud

leimnini
generis.
;

Laurentius exislimat pislicam vocari, probutam et spectatam, arguens divum Auguslinum, qui pulel Joco diclmn. Alliisuin autem ad lideni cliristianam, qud Grax ic<m dicalur /ides. Inleipres vertit spicatam, e qud nardi genus qiioddain vocetur spica, sive spicum nardi. Theophylactus Graecus interprcs, lict recentior, ambigu utrm pistica dicatur species nardi ejiis cognommis, an prubala, vclul germana, null arie vitiala. AlDioscoridescomplur.: nardoruni gnera commemorans, quibuscognoininasiullocisaddita, pistic nullammenlioneinlecitnequel'linius. is,cujus exslanlin Marcum Commenlaria Hieronymi Domine, sed lalso, belle et expedil scilicet interprelatur pisticum, hoc esl, mysticam. Hugo Carrensis inierpreialur unguenlum mixtion, quod non soli-n loliis ac radie, vermeiiam spicis nardi coiillatum sit, quasi ver
sit

enim qum depravat Grci Ealnorum nomina usurpent. Oe alabastrite lapide meminit idem, lib. 36, nim proximo capile un ininissel onychi, c. 7. Cm
i

'

prosequilur Hanc alioqui lapide al;dj:istrilem vocanl, quem cavant ad vasa iinguenlaria, quoniam optim ea incorrupta servare dicilur. ll.ee consentiuni cuni eo quod scribil Horalius in Odis, Nar i parvus onyx eliciet ca lum. Beda refert de nardo ei alabastro ex bis duobus Plinii loeis, quos indicavi, mutalis aliqtiot verbis, mir dissimulans auclorem, quasi Plinius sit auclor pudendus, prasertim cm de rbus naluralibus agitur. Qitanqum fieri potesl, ul Beda Plinium in spalio marginis annolrit, quemadinodiun in praefatione teslatur se annotasse titulos eorum, quibus hauseral qu refert. Verm hos omisit scribarum inerlia.
ila
:

non long opliiniini sit quod loliis conficiatur. Plinius enim, libro 12, cap. 12, tradit lolinm nardi in unguentis lenere princi|)atuni. Quo loeo licehit plura de generibus nardi discere, si cui vacat. Inibi fitmenhanc herbam esse tio pseudonardi passim nascentis puto quam vulg icunuslavendutnm, erassiore, ut inquit, utijue taliure folio, et colore languido in candidum urgente. Veram autem narduin depingit lus verbis: Frutex est gravi, et crass radie, sed brevi ac ni<gr, Iragihque quainvis pingui, silum redolente ut cyperi, aspero sapore, folio parvo densoque. Cacu mina in aristas se spargunt, ide gemin dote nardi spicas ac folia clbrant. Fieri tamen potuit, ut Marcus vulgari more loqucns latinam vocem corrupt posuerit, pislicam appellans pro spicatam. Minuit
;

idem l'aclum est in Commentariis quos Evangelium l.ucae, cm ipse lectorem aul scribam obsecret, ne bas nomenelaturas omitteret. Caulis fecit Thomas Aquinas, qui in Calen su titulos auctorum ipsi contexlui admiscirt. Ex Caten videlur et Theophylactus id temporis fuisse versus, ade conveniunt qua- illic referunlur noniini Theopbylacti. Quin et dlud mirandum, cm pleraque Grsecorum monuinenta tum in sacris Lltoris tum in
,

Quod

edidit in

philosophicis appai eat tum fuisse versa, sic intenVse, ut nusqum cxsicnt. Id casu faclum videri vix potest. Lyranus macrt sese, nom herba sit nardus,- an frutex, an parvula arbuscula. Vers. 4. Ut quid, ad quid.
VlIlS. 8.

est

-/.yi?.<-,

stuai,

Plt/EVEMT UNGERE CORPUS MEUM. Non sed pest 'iiocumq'ie illitu ungtre quod propii ektunguentis et odoramentis ungerc.

quod

191
ac religioso aniruo quo

IN

MAKCUM
Vers. 14.

192

me

sepeliendum unxisset. Ut

Magister

dicit

Ubi est refectio

taceam qud forte mulier

haec, audit

proxim Chrisii

mea

pro, diversorium, et superfluit

mea

rai pascha

morte

dubitans qud non posset sepeliendo corpori

(sicut

cum DisciPULis meis mandccem? Adverbium ubi, manifestt

officium exhibere unctionis

praevenil ungere ipsum

de facto evenit)

qud non

refectio, sed locus quaerebalur.

vivum
in

velut sepeliendum.

Vers. 9.
sat
fuit

Narrabitur
fuit,

Vers. 15.

Coenaculum
;

grande siiutum

deest,

memoriam

Jesu declarare qud mulieris

Non opus bonum

ejus.
,

paratum. Signilicalur enim locus non nudus, sed

cum
pa-

opportun
rare cibos.

supellectili

ita

qud non deerat

nisi

qud intenlio bona

dabiliter fecit ut in

sed declaravit qud tam lau-

lolo

mundo

in

memoriam

illius

Vers.

19.
,

Et
et alius

dicere

ei

singulatim

Numquid

commemorandum
clesia

sit

hoc quod

fecit.

Et quia hoc Ec,

ego? Deest

numquid ego?
ait illis
ibi
:

commmort

in

laudera Mariae Magdalenae

haest

Vers. 20.
Soli

Qui
,

Usus ex duodecim.
et

bes

liinc

argumenlum,

qud Maria Magdalena

,

duodecim leguntur

inlerfuisse,

ide non

illamet quae est Maria soror Lazari

iste loquilur.

de qu textus

ad distinguendum

sed ad exaggerandum crimen ex

repetit
IN
,

beneficio electionis ad apostolatum

Iscariotis;

unus de

Vers. 10.

Et Judas Scariotes, pro,

creditur

duodecim.
perfluit

Qui intingit manum meclm

catino. Su-

nomen enim
traderet eutn

palrium. Ut proderet, pro,

manum. Pris dixerat sermonem communem

;

Mis. lleditur ad ordinem historiae nar-

omnibus duodecim
eos

modo

restringit
ei

sermonem ad
dtermint

rando adilum Judae ad summos sacerdotes, proculbi congregatos in alrio Caiphae.

cum
est

quibus communis erat

in

catinus. Et deter,

minans actionem socialem

azymorum. Appellat

mens

Vers. 12.

Et primo
in

die

qud

unus sedenlium prop ipsum Jesum.

aceti
,

Cm

Marcus diem Jovis

quo post
,

solis

occasum

incipie-

enim unum calinum

lactucae agrestes,

in

quo intingebantur
fuerit

bat solemnilas pascalis

primum diem azymorum.

nisi

non commune
,

tredecim cosit

Quae appellalio non fuisset usquequaque vera,

niedentibus simul

sed ralioni consentaneum

,

duo

adjunctum

fuisset

quando pascha immolabant; haec

aut tria catina fuisse

singula

scilicet inter

quatuor
sibi

enim adjunctio
die

explicat

qud non loquitur de primo

;

aut sex, proplerea Jsus catinum

commune
,

et

azymorum absolut more Hebraico quoniam primus dierum azymorum absolut erat dies sequens
tamen ab occasu
solis diei Jovis,

quatuor aut sex

git

aliis

demonstrat dicendo

qui intin,

mecum

ac per hoc descendit ad magis specialia

aceti

incipiens

sed loquiillius

non tamen ad individuum. Dixi catinum

lactucis agrestibus, quia
in

cum

tur de primo die

diei in

azymorum quoad vesperam

quae
fit

agnus erat assus, nec locum

qu pascha immolabant. Et usus est hoc modo

,

lo-

eo habel intinctio

et in lege

mandabatur mandu-

quendi

quia

cna

in

prima nociis parte ap-

cari

agnum cum

lactucis agrestibus.
Fii.ius

pellatur

cna

illius diei

qui finilus est, immolatio sipascalis.

Vers. 21.

quidem hominis vadit sicut

tacitae objectioni
?
:

quidem paschae erat cna agni

labant, proculdubi Judaei
:

Pascha immo-

scriptum est. Occurrit

Si scis te

contra quoscumque dog-

tradendum

cur non vitas prodilionem

Respondet

matizantes Jesum praevenisse diem quo Judaei

labant pascha.

immo-

quia volo implere Scripturas. Vie autem homini illi

Vers.
est ficiile

13.

Lagenam aqilc bajulans. Lagena vas

aquae et vino
;

perquem Filius hominis tradetur

cluait

pro, traditur.

Ex;

excusationem proditoris implentis Scripturas

sicut ipse Jsus
ita

commune

sed in proposito

ne quisquam pularet quod

ben

facit

erat aquae.

eundo

sicut scriptum est

de ipso,

Judas excusetur

Un memoriam ejus, in monuntentum ejus, Vers. 9. subaudi mulieris. Magis congruebat ipsius. Porr verbum Graecumnon simplicitersignificat memori;un, sed pignus aliquod atrt monumenlum quod amicus

addere, et alius, et deinde alius? Praesertim cm Marcus niliil aliud fer scripserit, qum Matthaei com-

pendium.
Vers. 20.

Qui intingit manum. Manum interpres

Alque
sic

apud amicum relinquit quod illum sui coniinonefaciat. Unde non inepte vertisset in monumentum
, ,

addidit de suo.

habent antiquissimi codiees,

,

quanqum

ipsius.

Lagenam, Graec, vas futile, sive Vers. 13. aqualem fictilem, nisi qud dur htjdri sive aquali addilur ai/u. Mollius erit si dicas aqu plenam; nam
aqualis est etiam vacua. Ubi est refectio. Laurenlius mavult Vers. 14. diversorium, ut vertil apud Lucam, quanqum ulrunique vox Graeca significat. Vers. 15. (Joenaculum; triclinium inlelligit, sed lectis slralis, in quibus olim discumbebatur. Di-

qui intimt. Nec hic Matthaeo erat necesse est accipi exacte temporis rationem. Non enim hoc expressif quid tum ageret Judas, sed his verbis indicavit ad quantam familiaritatem admissus esset, qui ex edein patell cum Christo peteret
in

intinctum. Si,
intingit

illo

mecum,

hic

intingente manum, dixisset : Qui me prodet, indubilatum ac mani-

festum fuisset signum. Nunc autem voluit etiam locum dare pniientiae Judae. Et tamen propius argumenlum dixit, indicans illum non solm adesse in idem in convivio , verm etiam in edem patina
,

ctum

autem Graecis vci-pcv, quod subduclius sit solo, quod veteres in superiore aedium parte cnitarent. Stratum. Post hoc in Graecis codicibus additur, paratum, sed aliund, nifallor, hc transcriptum. Numquid ego. Graeci sic habent NumVers. 19.
est

jus
sic
sit

immergere manum, quod

est intimae familiarilaiis.

Quemadmodm

annotavit et Origenes, homili 35, enarrans hune locum ut hoesermone Christi magis exaggerata insignis Judae malilia quem ne mensae

quid ego? et alius : Numquid ego? At mihi san videtur hoc ex inlerpretamento quopiam adjectum. Nam cm semel dixisset , singulatim, quid erat necesse

quidem communis familiaritas, quae solet ethnicis quoque haberi sacra, h destinato facinore retraheret.
Vers. 21.

Filius hominis tradetur. Graec, tra-

ditur, praesentis temporis,

sed usurpatum vice futuri.

, , ,

|)3

COMMENTAMA
illo
;

CAP. XIV.
patinant

194

faciendo sicul scriplum est de

ait
:

propterea enim

alii, iia

cum pane

sancto propinquiores Jesu

dicit,

Vm

homini

Mi

per

quem

traditur.
ii.le
,

Bonum erat

ei

remolioribus successive porrexerunt. Hoc, non

hic, id est, in

si

natus kon fuisset iiomo

quia mortuus in

hoc loco, sed

dicil hoc,

quod

est

prono-

Utero matris incurrissel solam

pnam damni, cum

:

men demonstrativum

substantiae. Et est propissimus

ha>retici interpretanlur.

incircumcisis infantibus in linibo

rel etiam

inod autein incurac tantam in

non melaphoricus sermo, ut

pnam

senss

et

talem

inferno.

Demonstralur autem per pronomen hoc, non panis nec corpus Chrisli, sed substaniia sine qualitatc, id
est,

Vers. 22.

Et

manducantibus

illis. Inter

come-

non demonstrando

cerlae speciei

naturam

pro-

denduni itaque sacramenta Eucharistiae celebrantur,

tuni ad tollendum

nominis enim oflicium est monslrare substanliam sine

qualitate. Est itaque propissimus et verissimus sensus

errorem quo Eucbaristia negaretur

non jejunis, tum ad instruendum lemperanliam cnae lalem debere esse ut sacramenlis etiam cnantes,

hoc, id est, baec subslanli

i,

denionsirando
,

id

quod ha-

bebat in manibus. Est, non apparet

sed est. Corpus

non

signilicat

im

in

fine

cnae

ut

alii

evangelistae testantur

meum

non corpus

panis. Ubi

scito

simus idonei. Accepit Jsus paneu et benedicens

benedictione laudis, non benedictione consecrationis,
ut patet ex eo

qud sermo

isle

dominicus esi non solm enuntiali-

vus veritalis (verissimum enim est qud baec substaniia

qud tam Lucas qum Paulus prima;

,

est corpus Chrisli), sed est eliam lactivus veriiatis

;

ad Corintli. 11

loco benedictionis ponit gratiarum

signiiicatae

facit

enim quod

enuntial.

Et propterea

actionem (quae

est benediclio laudis) anle fractionem.

pronomen hoc non demonslrat panem neque corpus

Christi, sed

Sumite

et

in

Matthaeo

Accipite et comedite.
in-

banc substanliam.
;

Nam

veritati nuntialae

Hinc habetur Eucharistiam non esse tribuendam

fantibus, quibus

rpugnai demonstralio panis

falsum est enim qud

non potest

dici
:

Accipite, comedite.

pinis est corpus Christi. Efficientiae autem rpugnt

Sicut enim quia

Dominus

dixit

Nisi quis natus fuerit

demonstralio corporis Christi

efliciatur

falsum est enim qud

denub ex aqu
in

et Spiritu,
,

negalur baptismus infantibus

qud corpus

meum

est corpus

meum

nulla

malerno utero
est natus
:

quia non potest denu nasci qui

siquidem est opus

sit

efficienii

ad hoc ut corpus

meum
veritati

non

ita

dicente

Domino
,

in

communione

corpus

meum
qum

ut clar palet.

Sed tam

Eucharistiae
illis

Accipite, comedite

negatur Eucbaristia
,

enunlialae
stantiae,

efficientiae

quadrat demonslralio sub;

qui adhuc non possunt accipere

qui adhuc non

possunt comedere. Adverte lue qud sicut Ecclesia

laudabiliter pro reverenti

et

verum

non denionsirando specialem naturam quia est qud baec substaniia, non hoc accidens,

Eucharistiae non

ulitur

est

corpus

meum

et

verum

est
;

qud

fit

qud baec
fit

Eucharistiae cibo nisi jejuna (excepto extremae gritudinis arliculo), lict

substantia est corpus

meum

hoc est enim quod

Dominus
ita

inter

cnandum comscili-

per hune sermonem. Unde apparet non esse ab Ecclesia

municaverit discipulos.

laudabiliter pro reverenti

adinvenlam transsubstantialionem panis

;

in cor-

Eucharistiae abslinet ab islo

modo manducandi
non
nisi sacris

pus Christi, ut haereiici (ingunl

tate

sed Ecclesia veri-

cet

Accipite, comedite, ut

manibus

per baec Domini prop intellecta verba significat,

;

tangatur Eucharistia.

communicari
ctumest)

tali

Verm ad imitationem Chrisli modo in arliculo necessitatis, non

:

cogilur ad confitendum efhcienliam

verificatur
nisi

non enim

aliter
;

nunc

et

non pris

hoc est corpus

meum
sit

esset inconveniens

sicut etiam

non jejunos

(ut di-

quia nunc et non pris factum est ut hoc

cor-

in arliculo necessitatis
si

communicamus. Esset
soli-

pus

meum. Ex utroque autem,

seilicet veritale signi-

autem

necessitatisjarticulus,

tempore epidemiae non

ficat et effect, cogilur

ad confitendum iranssubsian--

haberetur sacerdos communicans more Ecclesiae

to,

tialionem panis in corpus Chrisli; neque enim aliter

fieri

sed haberetur sacerdos qui prop offerret Eucha:

potuit

qud

baec

substaniia
;

sit

corpus Christi

ristiam

et

locando super praeparato loco diceret

et adorantibus
:

qum pertranssubstanliationem nam si Iranssubstantiatio non intervenil, non verificatur qud hoc demonslratum quando Christus profert pronomen hoc id est, illamet substaniia quam pronomen demonslrat

communicaturis prop expectantibus

Accipite, comedite, possent
et

enim reverenler accipere

discipuli,

comedere, sicut fecerunt Christi

quiacce-

perunt Jesu non

manu ad manum

sed ex mens

in sui prolatione, sit

tia

corpus Chrisli
si

sed

illa

substan-

cm

sederent multi in tanl dislanli ut

manus Jesu

quae tune demonstratur,

qualis est tune rema-i

manibus eorum non posset jungi. Crediderim ergo qud sicut unum calicem communem omnibus tradidit, ita in

net in fine consecrationis, non est corpus Christi, sed

est

panis

si

annihilatur, nec
,

est

panis

nec

est

un patina panem

in

duodecim buccellas
,

corpus Christi

sed est

nihil.

Omnes

itaque haereses

fractum manibus propriis tradiderit

Ecclesia
perit.
lia

et

qud hinc

excludunt haec verba, hoc

est corpus

meum, secundm
ruit

usum patinarum
qud

apostolic traditione acce-

proprietatemsermonis
si

intellecta.

Atsi verbis propriis,

,

sicut calicem

unum

discipulus ddit

proprielate sermonis non habetur veritas fidei

Sunt qui moveant scrupulum de verbo trado, cui non putant esse locum, nisi cm res in manum dalur

aut potteris tradilur, cm prodere sit nonnunqum indicare, nonnunqum deserere, aliquolies in manum
dure, sed in

dixisset, fregit, non enim simul benedixit ac fregit* Et benedicere non est pingere geslu mans signum crucis, sed laudes Deo canere, et verba boni ominis hoc est. Graeci addunt Sumite dicere. Sumite
,
:

malam parlera. Vers. 22. Et benedicens fregit

dite,
,

quemadmodm

cum

bene-

Vers. 24.

0'"

erat in Matthaeo.
;

PR0 muetis effundetur

qui prg


195
toia
fides Trinitatis,

,,

IN
ruit

MARCUM
ejus

M
suflicieritiam
:

universa

certitudo sacrae

Scriplura;.

Vers.

23.

Et
sd

jam incperat. Sciebat enim quid tune fiebat Jud et Judaeis ad efiundendum ejus sanguinem. Pro
omnibus quantum ad
Vers. 25.
sed pro multis

accepto calict. Intcrpres po

;

suit Bpecieni

pro gnre

dam

in

Graeee non

ha-

tinim quantum ad cfleclam remissionem peccalorum.

belur calix

poculunt. Biberunt. Hinc apparel

Illcd

bibui

novlm

hoc est, novo

quoi! necsanguis Chrisli inlunden lus est in os infan-

modo; nam nunc bibo indiens

alimentis; tune au-

lum

qui Libre

adbuc nequeunt, sed sugere.

Sanguis meus novi Tebtamenti. Cin
sanguis

iem hibam impassibilis, non indigenscibo aut potu. In

Vers. 24.

teslamentum

dispositif) sil hseredilati, dieiinr

BEGNO Uei. Slalum inmiortalitatis eliam coiporalis quem resurgendo adeptus est, voeat regnum Dei
quia tolaliler in
illo

Chiisti noviTestamenti, ad diferentiam sanguinis in

veteri Iege aspersi, K.\od. c. 24.
Ille

rgnt Deus; nihil esl

ibi

inobe-

enim ad firman-

dienti.e, nihil passibihtatis, nulla

indigeniia.

Et in-

dum
hic

paeiutn

inler

Deum

et

popuium accei)turum

lendit

per hoc, quod

non erat amplis bibiturus

terrain promissions felicilatemqiie lerrenarum

opum

vinum donee resurgeret

bibiturus tune
lus.

mortuis, manducaturus et
,

auiem

disposilio esl hnereditatis et

;

hseredum c-

cum

discipulis

ut rei probavit even-

leslis

regni

et

proplerca ;q)pellalur

novum

Tesla-

mentum. Sanguis namque Chrisli esl elfector novye, antea non habitai, et qurc nunqum veterascit, dispositionis

Vers. 26.
naliter

Et
,

hym.no dicto. Interpres imperso-

transtulit

quod tamen

in Graeco atlribuitur
intelliga-

haeredum

et ha;rcditaiis regni cleslis.

Soli

pluibus, dicendo,

cm
,

dixissent laudes, ut

enim

illi

haeredes sunt cleslis regni, qui Chrisli san-

mus non solum Jesum

nuin dixisse.

sed discipuks quoque

hym-

guinis ablutionesunt adilludascili. Qui pro multis et-

FUNDET*jR,pro, effanditur.

Tempus siquidem

passionis

Vers. 27.

Et
Dei
,

ait Jsus

adhuc sedenlibus Jesu

multis effndilur. Jam enim hoc reprresentabat, quod paul post esset futur um. Qui tanloper asseverant, quibus vetbis Cbristus consecraverit, cm id nusqum expresse lgal ur , hune annotent locuni , quo res lia narralr, quasi Cbrislus poculum porrxei it, deinde ubi bibi'senl, tum demm dixerit Hic est calix, etc. Et accepto Sic enim liabent verba evangelislae calice gratias ageiis, ddit eis; et biberunt ex illo omues. Et ait illis : Hic est sanguis niei'S, etc. Quanqum hc in re nolira esse perverse conientiosus, cm locns excusari possil per (iguram nptoTTepov. Qui\ jam. Jam posuii pro post hc, nec Vers. 25.
: :

sub

person

cxercituum. Ac mox dispergentur oves. H;ec quoque sunl Dei verba alloqucniis gladium suuin. Quod si quis velit a!i torquere, cei le quod sequilur non sinei : Et couvert nm
:

addiderit dicit Dominus Percute pastorem, et sequitur

cm

manum meam ad

Atque ade rclamt eviEt erunt in omni terra, dicit Dominus. Hune quoque locum magnis tragdiis calumniatus est quidam, qui si lam esset ad
paroulos.

deniis, quod conlinenler adjungilur

docendum quae

recta

sunt inslrucius,

quam

videtnr

ml qiiaiqurh obscrius. De hoc gnimine. Graec vox verii poterat fructa sive ftu. Ei,lwc, pronomen, nec additur in Graecis exempiarihus, nec in anliquis
,

animalus ad calumniandum alina, dignus esset qui inter clbres sci ipiores annumeraretur. Cm nemo plus tribual Hieronymo, cm illud in me criminaO
libriseiiam editis , quod Hieronymum summo praelulerim; hic me il.tiniiai milii Hieronymum unum ex omnibus deleet canit gisse , quieum monomachiam susciperem rigidum Hieronymi encomium, quasi non anle &it me majore spiiiiu laudalus. Quanqum hoc ipsum lau lis, quod bie tribuit Hieronymo, mutualus videtur
si'it

quidam
,

Auguslino

alioqui

Lalinis, ut sil sensus, illum nulium viuunt postea gustaturum. Unde et in enice vinuin myrrhalum admo-

tuni ori rejecit ; nisi qud arliculus tcD nonnullam ha bel emphasin. Et byhno dicto , postqum dixissent Vers. 2G.

laudes,

ab omnibus decantats Vers. 27. 28. Percutiam Pastoreh.

m
intelligas
viihi,

lauds

s.

ex meis
lentus,

scriplis.

Et hos lumullus

cil

homo

lurbu-

Valici-

nium
venit
nisi

est apud Zachariam prophetam, capite 7>. (on auiem ediiio Sepluaginta cum Hcbraic veritate, quod pro eo quod Hieronymus yerlit, super vt~

Sepluaginta verierint, super virutn ci rem ejus. Id Hieronymus aecidisse puiat a ubiguitaie unius elemenli vav, quod non discrepet

rvm adliwreulem

iod,

nisi

so'

magniludine
si

et si

iod

legalur,

quod in re minime periculosa dissenserim ab Hieronymo, cum summ tamen honoris pralalione, praesertim cm ipse Hieronymus sibi pai m constet. qui Hieronymum dixerim dominera Ego sacrilegus esse. Quid auiem dici poiest clementius? El acium erat de honore Hieronymi, ni lapis isle viri palrocinium lauto spirilu suscepisset. Sed ut, omissis cavillis, rein leclori paucis aperiamus, in libello de
,

meum
llOC

signifient,

modo,

vv, ejus. Sepluaginta verlerunt nroev Tv KDw.ita., xai Jta.ax.of7-.io6,'7(. aav

x 7rpoaTa.

Ex

itotTaov

Evangelista

feeil

rau-i-ti),

ei

ex

5tao)tof7tia8iTto(rav i'ecil SiaoxopTvtoOr.dovTai. Prsfeterea

quod llic dicluin est sub person prophetae r< garnis ut Deus percutiat pastorem, evangelista accommodavit ad personam ipsius Dei. Id enim prodidit Hieronymus libio de opiimo gessere interpretandi ad

Paminachium atque eadem l'er fepelit, ehfrans hune prophelse locum. Aiqui hc san in re, aut ego prorss allucinor, aut lapsus est Hieronymus queiu ut fateor virum fuisse summ docirin pari elo;
:

quenii,
fuisse

incorttparabili

sanclimoni
Etenini

ita

homiium

cm hoc ageret ex optimo gnre interpretandi professo Hieronymus, ut ostenderet quaedam apud Hebraeos discrepare ab interprelalione Sepluaginta, aut apostolorum citationibus, adduxit et hune Zachari locum, sic distinguens personas, ut argumento quod instituerai tune, congruebat. Clerm in Commemariis, quibus locum hune evangelisiae enarrat, sic temprai senlenli un, ut quod in liliello de opiimo gnre interpretandi scripscral, propemodm recanHoc, inqmt, atiis verbis in Zackarf t.ne videalur propliet scriptum est, et, ni fallor, ex person Prophtie ad Deum dicitur : Percute pastorem. Porr quod hune sensuui confirmt consensu Psalmi sex:igesimi
,
: :

non possum

diffiieri.

si

quis atienlis

expendat eum prophelap locum, is comperici , nihil esse necesse, imononnisi dur hcad prophelae perSDiiam accommodari. Quod qu inagis perspicuum fiai, i| ?a verba subscribam : Framea, suscitare super
pustorem meum,
dicit

super virum cohrentem milii, Dominus exercituum. Haec cert palam est dici
et

Quoniam quem tuperctissisli, perseculi sunt; uulemus hoc sensisse Psaimogr.iphum,quod interpretatur Hieut person loquenlis ronymus, haud co^il tamen mutetur. Cm enim constet priorem parlera vatiFramea, suscitare super pastorem meum, perlicinii nere ad Deura Patrem, si quod mox sequilur ad eumdem referatur Percute pastorem, etc., tamen idem
,
: :

197
et discipulis ante

i.oMMENTARIA. C\P. XIV.

profectum. Ouras. Hinc
ibi
;

498

a'pparet

prisdixit Pctro, antequm gallus cantet bis, negabis

qud Judas non crat

luni passas nocle

ipse enini
fecit

non

fnil

scanda-

me

ter; deinde PetTO nimis sibi

arrogante consian-

ill,

sed

scandalum omnibus.

liain,

Jsus pejor.i

pra-iiuntiavil, dicens,

antequm

ScAND\LlZABIMl.Nl IN ME, CCSpitabitiS VClul hopill^'ll ,:<)

in nie palientein;

gallus cantet, negabis

me

ter,

quod

trs alii evangelista?

vidondo enim nie capi,

ligari, etc.,
,

relulerunt tanquin ulliinamconclusionem pradiclam.

limebitis fugielisque nie sieul ab

oflendiculo

ne
ex

Vers. 51.

At
;

ille ampi.ius

loquebatur,

pro,

cadatis, ne incidais in niaiius capientium. est, Zach., 13

:

Scriptum,
evan-

nbundanti dicebat,

et

si,

pro,

imb

si,

opor,

Percutiam Pastorem.

Si miraris

tierit me simul
est,

gelislam mutasse verbuni prophet dicentis, percute,

scito evangelistam dclarasse
tani, n;im clar explicat

superfluit simul, commori tibi hoc qud ex abundanli dicebat, imb si oportuerit me

hc mulatione prophe-

mori tecum.
Vers. 35.

percussionem Pastoris esse

Et coepit pavere et t.edere, pro, cduabus passionibus, timoris

scilicet,

aclionem Dei; quod non clar signilicatur, ubi Dcus

alloquitur

pil expavescere et graviter angi. Cruciatus propassio-

cute Pastorem. In

lameam seu gladium, pracipiendo, peridem siquidem reditur, Deum per-

nis hic incipit

et trislitiae
legit

cassuruni esse Pastorem, et

Deum

praecipere gladio
ail

tam vehemenlis ut animus angerelur. Colsiquidem Jsus coram interno suo aspectu (tum
;

Judseorum ut perculiat Pastorem Jesum;

litleram

intellects ut raiionis iriferioris oflicium exercet

est, ut

hoc

namque framea seu gladius prasidis percussit Jesum et cum gladiis venerunt minislri jusiitiae ad
;

considrants res bas

inl'eriores,

tum

cogilali-

vae et phantasij

pnas quas passurus

erat. Et pro-

capiendum eum.
Vers. 28.

plerea causabaur expavescentia quaedam talium lanto-

Postquvm

resurrexero. Ne dispersi
se

desperent, et pro eo qud (ugerunt putent

non
j

rumque imminenlium malorum et tristilia angusians animum tanqum impolenlein evadere nulla enim
; ;

redimegrandos ad Jesu Christi gratiam

promittit

et

regnum,

redundabat consolalio ex ratione superiori. Et

ter nulla istarum

simili:

postsuam resurreclioneniseveiilurum ad illos. Pr.ecgdam vsinGaliL/EAM. Magna consolalio: antequm vos fugientes redealis in Galilajain, vestram patriam,ad veslras domos, ego iboilluc videndus vobis.
Vers. 30.

passionum perlurbabat rationem

bis,

non reddebatur siquidem Jsus ationiius ex

I j

quo-

niam unicuique virium ejus perniitlebatur exsequi

suum

oflicium. In potestate Jesu signilicatur

et

fuisse

Piuusquam gallus vocem

:

ris dederit,

tempus
|

propassionem

trislitiae

cm

narralur qud

ter me es negaturus. Solus Marcus numerum vocis

galli explicavit
alii

non pris coram omnibus

discipulis, sed

coram
fuit in

tri-

quia solus refert prima Jesu verba

bus ccepit contrislari. El ver voluntarium

;

Jesu

autem

evangelisla? posteris dicta. It

qud Jsus

trisiari, sicut et

mori. Trislitiam in Jesu intellige ve-

sensus , Christum Ptre fuisse percussum qui suo gladio niandavit ut percuteret. l'ercutit enim qui percutiendiun tradit. Caelerm Hieronymiis
existit
,

sentit, et

enarrans ipsuni piopbetam magis elu.m seipso disaccommodt toiam orationem Palri. Quod ut magis perspicuuiu sit, ipsius verba subscriham Nec putawtum est de allero tnco assumptum testimonium, quia in Evangeiio Deus se pastorem dicil esse percussum, et in pressenti loco gladio atque mueront tegimus impertum : Percute pastorem , et dispergeritur oves. Hactens Hieronymus. Vides palam Patiis imperantis mucroi suo vocem esse Percute pastorem, non autem verba Piophelae obsecranlis. Vides nullam e-se mentionem ejus rei, quam posuerat in libello de optimo gnre inlerpretandi cm bic maxime tern pestivuiii fueril lioc inculcare. Quid igiiur dissonat in evangelisl? Verba dissonant, res eadem est. Quisquis enim loquilur gladio suo, Percute, signifient se inox velle percutere, et ide evangelisl verbis oniissis sensum expressit, Percutiam pastorem. Quin et pronomen omisit, cm in prophte sit, super pastorem meum. Quod ipsum etiam invitt, ut sermoneni Pairi polis accommodemus. Suum enim vocal uni:
:

auctoribus, qm operis ratio po>tnlet; ipse tantm in bis qu;e nobis cilantur obambulet, venans quod arrodat. Ac ne hoc quideni, quanqum non tumulluanter, sed per otium agai, illi fliciter succedit. Sed ut jiiivsum faciam hune lapidem, arbiiror Hieronymum bac in parte quiorem esse suo Anlimacbo,

qum
in

lali

bis dederit. Quod erat anceps Maltho, Marcus expedil dixit, ut bis referatur ad cantiim galli. Noclein enim veteressic dividebant, occidente sole dicebatur vespera, ab hoc leuipore prima fax, deinde concubia, et inlempesta, quod noelis esl mdium. Mox inclinatio noctis, deinde gallicinium, inde conticinium, cm el galli conlicescunt, et homines

Vers. 50.

Symmacho. Vocem

eiiamniini quiescnnl.

Posi

liaec

dilurulum,
lia

seunt tenebrae.
l

Deinde mane clarum.

quo rareJuvenalis :
,

Q tod tamen a galli caution facil ille secundum Proximus unie diem canpo sciet, etc.
Vers. 51.
iresiaao
,

Ai ille amplius loquebatur. o Je

Hur.-in conduplicavil

/.i^i

(AXXsv.

compa-

cum ilium se dignum quorum nonnulli taies

habeat grex. Sed personas in litteris divinis aliquando mutari subito. Nibil erat necesse, ut hoc ab isto diceremus quod ,
loties in libris noslris testali

cm aliis alii sint pastores sunt, ut illis percussis meiis exsultal caluniniator , docens nos
,

raiivum exprimere volens vehementm asseverationem Ptri. .Nisi mavis p.Uov distinctione seniovrre superioribus, et annectere bis quae consequnniur,
qnin
si

me

oporleat, etc.

Acmox

conduplicala negatio,

non caret emphasi constantes asseverationis, quasi

dicas, liuud unijum.

Vers.

5"2.

In pk.i.diim,

sumus. Verm hic

nihil

alias viltuni,

signilical

cogebat mulare personam. Et apparel Hieronymum (uae sententix pceniiuisse. Atque hic esi doctor iste
egregius, qui, omnibus rbus utstructus, accessil ad traciandas sacras Miteras, quas ego lieri aul liustertius epi aitingere; cm ante annos vigimi scri-

semane locas

est,

quod alias verlit agmm , autem locum. Ca-teim Getliad radices inomis Oliveii. De quo

admonuimus

pserim Enchiridion ; ei in hoc opre tuuiulluario , quod inficiari non possum, plura citem ex diversis

P*vi RE et t.cdere, expavescere et Vers. 53. an: lus sse. Est enim posteris hoc impoienter angi aniino el supra ni iduin a;grescere cuju>niodi affectio corripit hominem primo objectu magni discrhniuis, ut aliquandi non sitapud se.
, ;

in Mailhaeo.

199
r.tni

IN'MAKCUM
tristiliam

500
Porrhaecoratioaflectum na-

inlernam

tant in voluntaie

quni in

significat in Jesu orante.

appetiiu sensiiivo, sed non praevenientem neque im-

turalem hominis
nobis,

quo nolumus mala pen contraria

tibi possiuilia

pedientem ralionem rectam. Fuit enim verus

passibilis

lionio,

cum

adjunclo inoderamine rationis superioris

;

non solm secundm corpus, sed

fuit viator,

eliarn se-

Deo prsentai. Omni a

Si possibileest.
cit,

in

Matlhaeo

cundm animani quamdi

mae parlem.

quamvis

fuerit

Mo leramen primm
,

polenliam respi-

etiam siniul cornprehensor secundm superioreni aniIn Jesu, sicut trislitianon

non absolutam

sed

ordinatam.

Modns autem

impediebal ralio;

conditionalis propler inferiorein ralionem apposilus

est.

nem,

ita

converso rationon miligabat tristiliam

sed

Non enim
si

ide dicit condilionaliier quia ipse Jpossibile est (ipse

(ut in theologi speculativ docetur)

unicuiquc virium
fuit

sus ignoret

enim omnia

novil),

permissum est quod suum erat,

et

propterea in Jesu

sed quia rulio inferior in ipso nescit ordinem delini-

maxima

trislitia,

propterea scribitur qud graviter

lum
scire

divin sapienti. Nescit

autem quia ejus non

est in-

angebatur. Quod ut plenis inlelligas, scito

Dominum
cor-

supremas raliones, sed considerare rationes

hoc
est, illas quae

Jesum subisse volunlari non solm cruciatum

feriores,

secundm

res creatas
iiunc a

poralis passionis in flagellis, cruce et morte, sed etiam

congruunt aul dissonant. Trvnsfer caucem

cruciatum internae propassionis. Volunlari enim proposuit ante internos oculos quae, qualia,

me

sed non quod eco volo, non voluntale deliberat,

quanta,

sed velleilate naluralis aflects.

quibus, qualiter, etc., passurus tune erat,

etcm

haec

voluntale beneplaciti. Ecce

Sed sicut tu, vis, moderamen referens toalleram

cogitata et proposila, sint contraria appetitui naturali

tum

in

divinam volunlatem. Hinc conlra haereticos

in Chrislo voluniales:

tm

voluntatis

humanae qum appelils

trislitia

sensitivi ho-

habisduas

humanam,
sibi

minis, sequebalur

magna

et

quaedam animi

non quod ego volo, alteram divinam

et palri, sed

communem

conslriciio inler lot premenlia mala,

est,
aliis

quam, ut dictum

quod

tu.

Transfer caticem,csi sermo

mepati,

non sublevabal

ratio ad

Deum

spectans, sicut in

taphoricus assimilans passionem

lici

mortemque

ejus ca-

sanclis et marlyribus sublevavil.

liquoris
;

Vers. 54.

Ait

aman. Quem

trausire se, est

non

illis

Tristis est

anima mea.
ipso teste

non mori

quem

bibere, est pli, mori.

Quod

inis sentil,

sermone manifestt, ut

Vers. 58.

Caro

ver infirma. Necessitatem

ac

cognoscamus qud ver babuit animant passibilem, qud utiiur animo non sloico, sed passibili. Usque ad
mortem. Intensive propler niagnitudinem
tristiliae, et

orandi et pelendi, neinlrenlin tentaiionem, aperit ex

periculo infirni carnis, hoc est, carnalis affec s
si
;

aperl dixerit

Non

sufficit

vobis qud habealis

extensiv, quia sicut continu usque ad borain morlis

spiritum
tet

passus est in corpore,

ita

continu trislalus est in

apertristis

vosorare ne

promplum ad vitandum peccatum, sed oporintretis succumbendo in lentationem,

sed mutatur ad prasenliam

animo. Et hic sensus apparet

tis dixisset
:

litteralis. Ac si Ex nunc usque ad morlem meam

,

quia periculum est ex parte carnalis afTects, qui non

est

lirmus sub spiritu;

est

anima mea. Sustinete

pro, manele, hic et vigi:

objecti.

Quod ulinam

quotidi non experiremur quod

late.

Octo discipulis dixerat

Sedete;

istis

tribus

et ipsi apnstoli tune experti sunt

cm
in
;

praesentes af-

tanqum magis familiaribus

praecipit ut vigilent se-

fuerunt liclores curiae.

cum, proculdubi orationi vacando. Et cum processisset paululum. Etiam Vers. 55.

Vers. 40.

Er

reversus denu;

textu graeco

refertur ad invenit, et non ad reversus

significat

enim

ab

islis

se oraturum spart. Procidit super terram.

,

qud iterm invenit eos dormientes.

Vers. 41.

Non
pore

orat stans

nec genuflexo

sed procumbens.

Dormite jam et requifscite. Haec Doquam

:

Transiret ab eo hora, passionem et

signilicavit
;

mortem

tem-

mini verba permissiva esse somni ad tollendam

transitu

enim bor

vitatio passio-

paliebanlur gravedinem oculorum, testatur evangelisla,

nis significalur.

Vers. 56.

Et
;

subjungens

Sufficit. Venit iiora

quae verba
;

dixit, Abba,
significat

Pater. Abba Syra

non
sed,

dixit Jsus simul

cum

ante dictis
illis,

Dormite jam

dictio dicitur

et

idem

quod

pater. Duplifiduciae lilialis

intervallo
:

somni indullo

excilavit eos di-

calio

enim niagnitudinem

affecis et

cendo

Sufficit.

Tradeiur, pro, tradilur.

velut inierpretalur, suhjiciens , Pater. Augustinus, epistol 178, pulat Abba vocem esse Graecam, nisi lorl viliata est Scriptura. Nam,deCnnsensuEvang., lib. 5, cap. 4, dicit Abba vocem Hebraicam esse. Sed bac de re nonnihil allingemus in Epistol Pauli ad Romanos, cap. 8.
,

Vers. 56. fiacam posuit

Abba, Pater. Evangelisla vocem Sy-

eamque

Dormite jam et requiescite. Dubium Vers. 41. Dormite et ri qniescite, an erat an legendum essel dormilis et requiescilis, nisi addidisset Xoitov, id est, pos'hc, sive de ctero, pro quo i n ter prs posuit jam; nec id san mal. Arguialur hoc loco Laureniius Valla nescio quid, non convenire, ut qui paul ante
:

Vers. 56.

Non

quod ego. Graec est

At non

quid ego, sed quid

tu.

Quanqum
: :

exemplaria ; nonnulla habebant Non quid ego velim, sed sed ut tu. In aliis sic erat quid tu. Nam omnin sermo est inabsolulus. Et venit, et invenit. Uirumque praeVers. 57. sentis temporis. Et reversus denuo. Denub apud Vers. 40. Graecos refertur ad dormientes, non ad reversus. Cerl Sermo Graecus est anceps.

hic Graeca variant Non ut ego volo,

objurgaverit suos quod dormierant , nunc dormire Surgite , praeseriim cm mox subjiciat jussent eamns hinc. Quanqum Origenes Chrysostonius
:

Hilarius,

et Hieronymus in hune sensum interpretaniur, ut ChrUlus jusserit eos dormire, et allegoriis rem explicanl. Verm, salvo aliorum judicio, polest

sermo

Hactens Christi habere nonnullam ironiam non potui vobis impetrare, ut paulisper mecum vigilarelis, nunc ipsa res excitabit vos, cm videritis meum supplicium, et vcslrum periculum. Atque ila probe quadrant ea quae consequuntur Surgite, ecce appra:

201
Vers. 42.

COMMENT ARIA CAP.

XIV.

202

Surgite. Sedentes enim potis qum Et aphuc,

est
:

tenuerunt sequenlem Jesum. Erant enim

ill

cum

cohorte

cubantes putandi sunt dormisse.

et minislris eliam adolescentuli, ut

moris est ad

Vers. 45.

deest continua post copucontinua adhuc,

etc.

servila,

ad

deferendas laternas, faces etc., ut sic

lam

et

legendum

Et

Isca-

ctiam Jesuscujiiscumquetatishoininibuspatoretur.

riotes, superfluit

hc

dictio.
tutb.

Vers. 53.
deest,
deest,

Vers. 44.

Vers.

Ducite caute, pro, abducite 45. Ait deest Ave Rabbi

; ,

Et convexe
scilicet

ri.\t,

pro, conveniunt, et

ad eum,

summum

sacerdotem. Omnes,

illi.

Rabbi.

summi, sacerdotes. Describuntur enim conve-

Duplicatur Rabbi Rabbi

(at

non Vulg.)

in

signum masimu-

joris reverenli et affects, ut perfecta esset

latio.

Vers. 47.

Uxus autem quidam de circumstanti Et respondens Jsus,

qu subjunguntur.
eram apud vos
in

bus, pro, astantibus.

Vers. 48.

ait illis.

Re-

sponsio refertur ad tacitas Marco voces

Judorum
tune enim

nue ad summum sacerdotem omnes summi sacerdotes et scrib et seniores. Unde apparet qud lict unus luerit apud Judos qui exerceret ollicium summi sacerdotis anno illo, plures lamcn erant summi sacerdotes, suis annis successive summi sacerdotis officio fungenles, qui hic appellantur summi sacerdotes, quorum tamen pracipui divitiis et aucloiitale erant
Annas
et

dicentium se qurere Jesum Nazarenum

Jsus dixit
illis

Caiphas

et

propterea specialilcr appellan-

tur ipsi

Luc principes sacerdotum. Et ben adverle

Vers. 49.

Quotidi

templo

qud ad Caipham convenerunt omnes summi sacerdotes, ut inlelligas et

docens, et no.nmetenuistis. Intuere Jesum inler Jud

osculum, lictores et discipulos,

singulis attendere,

Pilato

contra Jesum, et
fuisse in

summos sacerdotes fuisse coram summos sacerdotes alios

templo coram
quibus Judas
ut in Maltho dicitur ex auctoritt

singulis prospicere, et nibil omittere suavissimis

tum

lune quoque

verbis

tum

faclis,
,

ut intelligamus nihil in ipso tur-

dixit, peccavi, etc.,

bulentum
vsse

fuisse sed serenissimum semper seranimum, sermonem, gestum, motum, ac universum suum opus. Sed ut impleantur scriptur/E.

tate hujus evangelist, proficisci

summos

sacer-

dotes.

Vers. 54.
superfluit,
lefiebal

Et sedebat cum ministris

est,

ad igxem
et

Truncata oratio est

Vers. 50.

subaudiendum

est, sic

Tunc discipuli fjus.

;

fit.

ad ignem. Et calefacif.bat se, pro,

ad

ca-

Superfluit, disci-

ad lucem, hoc

Hammam

ignis lucen-

puli ejus, et deest conjunctio et

ita

qud legendum

lem, ad diflerentiam carbonum ignilorum.

est:

Tunc

et relinquentes eitm.

Vers. 51.

Adolescens, pro,
iste

Vers. 55.
adolescentulus.
;

Qu.rebant adversus Jesum testimo;

Un-

nium ut eum morti tradf.rent

quia non poterant Jeexeculione, reservato

de apparet qud

non

fuit

apostolus
;

nullus enim

sum damnare ad mortem cum

judicio mortis

apostolus erat adolescentulus

cm

qui creditur mi-

Romanis, ide quaerebant testimonia

noris fuisse aetalis inter omnes, convincatur ex tem-

quibus possent apud prsesidem obtinere mortem Jesu.

pore mortis ejus collato

transisse

cum tempore

mortis Christi
;

annum

aelatis propriae

tricesimum

ut in

quodam

jenlaculo deduximus. Verisimile autem est

Nec inveniebant. Quaerebant falsum testimonium, non qualecumque, sed sufficiens ad occidendum Jesum et non invenerunt inter se taie testimonium.
Vers. 56.

adolescentulum hune fuisse forte filium hortulani,

qui exsurgens ex leclo, linteamine super

Multi autem,

pro, enim, falsum te;

nudum

coo-

stimonium DICEBANT ADVERSUS EUM

pro,

ET CONVENIEXTIA,

pertus (ad

videndum

forte

quidnam

esset auditus stre-

qua

seu qualia, testimonia non erant. Signi-

pitus cohorlis et ministrorum)

lus nihil sibi timens,

tanqum non discipuenim

ficantur testimonia prolata

non esse qualia ad morhoc estnon esse apud pr-

sequebatur Jesum. Et texue;

tem obtinendam
sident

prside,

runt eum

deest

adolescentuli

Significalur

justa ad

damnalionem mortis
legis

causandam

qud adolescentuli ministri

diaboli,

adolescentulum

offensiones

enim

Judaeorum de quibus fereban-

pinquat. Atque hoec mea sentenlia minus milii displicere cpit, posteaqum comperissem Theophylactinn in Marcum mullis verbis eam inculcare.

Et tenuerunt eum. Nonnulli Graeci Vers. 51. codices sic habebant, quod et nos seculi sumus, baud
scio an perperm, x.%\ lepa-roaivaTvo vsavoxoi, id est, et tenent eum adolescentes, sive comprekendunt eum,

Scfficit ir.i-/n t t'ao. Etiamsi t t=>.c; in quibusdam codicibus non reperilur neque nobis visum est addere. Porr bic Chrisii sermo inagis est exprobrantis,
,

qum
et in

jubenlis.

Et

filius iiominis tradetur, traditur

mf.

exemplaribus. tradet. Grc, qui me iradit. Prop est, appropinquavit sive adcst. Hic inlerpres rect muiavit verbi tempus. Nf.rs. 44. Sicnum. Graecum sonat commune signant de composiio datum , cujusmodi sunt qu;e niiliios vocant symbola, quorum aliasunt vocalia, alia nia. Et ddcite caut, ubduciie tuib sive cerlb, hoc est, exacte custodi, ne qn possetclabi.
^F.Rs. 42.

Crcis

Qui

et in aniiquis Latinis

utjuvenes juveni manuni hune adolescentulum Dominus comederat pascha. Alii puiant fuisse Jacobum fratrem Domini, cui cognomentura est additum Jusli. Gregorius suspicatur de Joanne evangelist. Cseterm illam vocem veewoxot Theophylactua legit quidem, ven'im in enarrando non atlingit. Additur et in editione Hispaniensi.
aul injiciunl
illi

manus,

injeccrint. Quidam fuisse famili ubi

divinant

\r.n;. 4j. Rabbi. Grci concemi geminant Rabbi Rabbi; an rcci nescio >ers. 49. Sed ut impleantur scriptlr.e. Abruptus est sermo, subaudiendum cnim Hc finnt, ut
:

Et cvi.fi lciebatse ad lumen. IlluJ, Vins. 54. ad lumen, rfrendum ad sedens, non ad calefaciebat. Siquidem lumen illum prodidit. Vulg., ad ignem. Non tuant convenientia, et qualia Vers. 55. opinor, salis testimonia non erant. Paria vocavit idonea, qud inler se non consenlirenl. Nain hoc indicio primiim coarguuntur falsa testimonia.

impleantur, etc.
5.
s.

Vers. 58.

Tempi.um

uoe mvnufactum. Grcae

xii tv


103
HS

MARCUM
Vers. 63.
stimf.nta

lur testimonia, noneranl causa apud prsidem quales

Summus

autem sacerdos mindens vedetestationis

pn

mortis.
dicenti.m
:

si v.

In signurn

Vers. 58.

Quoniam nos audivimus elm

blaspliemi

consucverant aperire veslimenta supra pectus; hoc

ecodissolvam templum hoc manufactum, et per iriduum,

\>ro, post

enim appellatur scindere veslimentum, etiam

scissio propri intervenisset. Ait, quid

si

nulla

triduum, aliudnon manufactum jsdificabo. Ad-

adhuc deside-

verte istos falsosappellari et esse testes, quia verba Jesu

ramus testes, pro,

opiis

liabemus lestibus? Ecce nos

mutaverunt, itaqud mutatio verborum mutalsensum

liileralem

omnes sumus
\ers. 64.
tis.

verborum
:

Christi.

Nam

Jsus
;

ut habetur

Condemnaverunt
;

locupletissimi lestes.
i:um esse

reum mor-

Joan. 2, dixerat

Solvite templum hoc

:

et isti referunl, et

Debebant, audit dislinctione duorum advenluum

inlerrogare Jesu (quem

apud Mallhaeum
:

Possum destruere templum Dei; Et

Messi,

sciebant multa

apud Marcum Ego dissolvant templum hocmanufactum.

Rurss Jsus dixerat
:

signa lecissc
tivilaie,

et specialiter illuminasse

ccum

na-

triduo

excitabo

illud

isti

ac resuscilsse Lazarum) unde distinctio ista

Messiac habetur aulhentic in pro;

vero refrunt
tedificabo.

Et post triduum aliud nonmanufuctum

differentia est inter excitare et didifferentia est inter aflirmalionem po,

duorum adventuum

Magna

phtist scrutari veritatem

erumpunt cci ad dam;

ficare

magna

nandum Doclorem
gisse

veritatis

ubi adverte Jesum elelegis et se-

tenti destructivae

aut effecis semetipso produ-

damnari pontificibus, doctoribus

ducendi, et pronuntiaiionem solulionis efficiend ab

ipsis Judaeis
;

nioribus,

non vclut lortum aut confessum, sed velut

ipsis

unde

et

mulatur senlentia. Verba enim

,

committentem coram
staiem
et
;

crimen

in

divinam majeet
testes, ut

Jesu signilicant acliones circa nalurale templum

in

quo casu iidem sunt judices

futuram

scilicct

solutionem corporis per separatio-

turpissimo

modo cum

tani execralione et lacti

;

nem

animas corpore (quam effecerunt Judi occi-

evidenti damnarelur talibus

et

extremam
id

subiret

dentes ipsum) et excitationem somuo mortis per

resurrectionem. Verba ver istorum signilicant aclio-

infamiam apud Judos spectantes ad

les sentiunt

quod primaatrio deorin

de Messi.

nes circa dificium

artificialis

lempli, destruclionem
si

Vers. 66.
m.

Et cum esset Petrus

;

in

scilicet et dificationem, ut palet.

Hinc apparet Jesum fuisse non solm

sed etiam superiori
nisi

aul

Vers. 59.
erat.

Et

non erat, pro,

et

ne sic qtdem

inieriori,

enim Jsus

fuisset

superis, non descripsisset Marcus Pelrum deorsm.

Vers. 60.

Non
Ita

respondes quidquam ad ea qu.e

His, pro,

Vers. 67.

At

ili.e

negavit, licens, neque scio ne:

tibi objiciuntur ab
testificanlur ?

quid

isti

adversm
:

te

que novi. Permutai sunt particul. Legendum est

qud sunt du oraliones

?

altra,
isti

Neque
FORAS

novi pris, neque scio nunc quid dicas.

Et ex ut

non respondes quidquam

adversm

altra, quid

(seu cur)

ANTE ATRIUM,

prO,

ill

Vestibltlum

ET GALLUS

te lestificantur ?

cantavit.
dixit illi
:

Non tamen mulavitPetrum.

Vers. 62.

Jsus autem

E&o

si m.

Gaes

Vers. 70.
;

Ver Ille

ex

illis es;

nam et Galil^eus

r confessus est Jsus se esse Messiam. Et videbitk

DE EST

et

loquela tua assimilatur, supple, Galil

FIMUM H0MIN1S SEDENTEM

perfluit Dei. Significalur

A DEXTRIS VIRTUTIS DeI. Su-

locutioni.

enim qud videbunt ipsum

esl, in

Vers. 71.

autem coepit anathematizare

isla

sedentem, hoc

est,

regnantem, dexlris, hoc

pro delestari. Dcteslatio

execralionem seu inipre-

optimis bonis virlutis, hoc est, potestatis, non hujus

calionem eo
in

modo quosolemus imprecaliones malorum

significat. Significalur

aut

illius

sed absolut

ut intelligamus

regnalurum
;

juramenlum assumere

enim

ipsum
est
,

in optimis bonis

cujuscumque

potestatis

hoc

qud Petrus non simplici juramenlo juravit, sed apposais hujusmodi imprecalionibus. Nescio
,

ad
se

qucumque

potestas se exlendit.
et

Prdicit
judi-

pro non novi.

enim

fulurum regem universi,

venturum

Considra et treme

vir juste.

Pc irus paul ante, ipso

cem universalem in nubibus cli, modo humilem ut sic inlelligant

;

ut non despiciant
scripta de Messi,
,

Jesu atlestante, mundus, ac per hoc in cliaritale existens

,

sacramenlis corporis
,

et

sanguinis Christi digne

in eo verificari

secundm

diversos advenlus

ita

d-

communicans
ancill

prmonitus de fulur hc tentatione

clart pontificibus, sacerdotibus et senioribus myste-

paratus polis mori

qum negare Christum,

magna
est

ad unius

rium occultum usque hodi Judis de

tu, altero humili, altero glorioso,

duplici advcnin

vocem

illum negavit, et successive adddi*

differentia
illius
;

nec fallerenlur

perjurium. Quare hoc? quia

inier charitalis graiiam

ipsius dejectione, subjeclione, etc.

habilualem et usum

composil dictiones manufactum, xpMwwv, et non manufactum, dc^eipswewiTov. Alioqui quis dicilur dificaturus, quod manufactum sit? Gic voces perinde sonant, quasi clicas templum operis munuarh et opificii non manuarii. Post triduum Si tpibv nfiSp, id est, per trs dies, sive triduo, non u.sra rpe r.uipa. Suffragalur Grc leclioni codex aureus, et exemplaria S. Douatiani, Conslanliense, et Vulg. dcnique
,

Vers. 60.
Quid, sive

Vers.

Que tim objiciuntur. Grc adcerss cur 65. Qui adhuc desidermus testes.
est
isti

le teslijicantur ?

in quibus habetur, per triduum. Et non erat conveniens. Vers. 59. o& eTw;, id est, Et ne sic quidem. Jam enim semel rejecta fuerant illorum testimonia.

Km

Graec. Quid adhuc opus liabemus testibus'/ Ac propii quidem et eleganter vertit interpres, desidermus, pro requirimus. Verm haud scio, an lector lanim exspeclet. \ ers. 68. Ante atrium, in vestibulum atrii, sive locum , qui erat ante atrium. Vers. 70. Nam Galil.sus es. Addunt hic Grci

codices , et loquela tua similis est, sive convenit MatthsRO, ni fallor, adseriplum in hune locum.

ex

205
quia non suinus sucientes ex nobis ad
talis

COMMENTAIS A. CAP. XV.

usum
chari

2i)i,

Quamvis etiam hac locorum diversitasex diverso

ignis

et

gratiae

quam habemus

in
ill

anima infusain

modo
Et
si

insinueiur: quia apud Joannemcongeslae prun,

ibi

Deo, sed egemus ad ulcndum

continuo graluilo

apudLucumaccensus est ignis:

clar convincitur

prunaj,hic llamina.

Dei auxilio, quo quia Petrus caruit tune (quia Deus

reliquit

diligenlis evangelistarum verba librala fuerint,

Pelrum tune

sibi ipsi

pradito charilate et

qud Petrus

graii babiiuali) ide cecidit etperdidit charilalis gra-

mulieris,

ullra negaliones ad

ter negavit ad vocem vocem virorum. Nam

tiam. Sic Moyses, sic David cecidit. Circa Ptri negatio-

apud Matlhacuni describitur Petrus exiens semel negans, dicendo

,

nes quaestio inoveri potestan fuerint in

domo Annae an

Exeunte autem

Mo
,

in vestibulum

vidit

indomoCaiph. Vermlamen lum ex piano contextu Joannis, tum ex diversilale siluum, facile constat qud
subjuncl negaliones palratae sunt in

eum
illa

alia, etc.

Constat enim qud hsec negalio non est

quam

descripsit

Joannes

dicens qud ancilla

domo Annae;

et

ostiaria, etc.,

nam

illa

non

dixil

Petro exeunli

sed

prler
in

lias aliae

negaliones fuerunt poslea subseculaa

ingredienti vel ingresso et ad congestas prunas stanli

vel eunli.
altra

domo

Caiphae.

Ex contextu quidem

quia Joannes

Ecce duae negaliones ad vocem mulieris

,

ex industri descripsit situm ministrorum et Ptri

ingressi in

Joanne
fateri

altra Matlhaeo. El praeler lias

domum

Annae, pramiltendo

stabant au-

oporiet

lerliam

apud Lucam

describenlem
,

tem

servi et ministri congestis prunis, erat

autemeum

Pelrum non ingredientem, non stanlem

tem sed
pariler
:

non exeunmulieris

eis Peirus stans et calefaciens se.

Et quia introduxerat
accidisset in

cum

aliis
,

sedentem, ad

Pelrum post Jesum, narrans quid Petro

vocem negantem
dixit, etc.

dicendo

Qu cum
et /ixisset

vidisset ancilla
in

introitu, exigebat contexts ratio ut pris

proseque-

qudam sedentem ad lumen

Unde
negsse

eum

oculos

reiur et perficeret Jesu pris ingressi gesta ibidem

colligiiur quinquies

ad minus Petrum

(quorum complemenlum fuerat qud Annas misit Jesum ligalum ad Caipbam) et consequenter prosequerelur et perficeret gesta Ptri
loco et situ in quibus pinxerat
ibi
;

resumendo

eum nam

repelit situm
et

eumdem
redit

Peiri

(erat

autem Simon Petrus stans

calefaciens se) ut piano contextu manifestaret qud

ter ad vocem mulieris, et bis ad minus ad vocem virorum. Dico autem ad minus propter contentiosos. Secundm planum enim evangeliorum sensum, negavit bis ad vocem virilem in domo Annae apud Joannem, et bis in domo Caiphae apud Lucam , ita qud septies secundm historiam Peirus negavit
: ,

ad Pelrum

in

eodem

loco descriptum

ex situ

Jesum. Et impletum
rat Jsus
:

est

non solum quod primo dixe-

juxta prunas ad calefaciendum se.

Ex

diversitate au-

Antequm

gallus bis cantet, negabis

me

1er,

lem siluum, quia

Ptri in diverso situ

Lucas clar ineboat negationes

sed etiam quod pejus poslea praedixit, antequm gallus

cantet negabis

tam Peiri qum aliorum, dicens

me

ter.

Hoc enim impletum

esse in

accenso autem ign in medio aulae et circumsedenti-

domo Annae Joannes

non meminit
ad secundm
galli

supplet, in cujus signum solus

bus

illis

sedebat Petrus in medio eorum. Ecce Joannes

peenitentiae Peiri, quae dilata fuit

usque

describit illos et

Pelrum stantes

ab ingressu Ptri
,

cantum

in

domo

Caiphae. Purile

usque ad negationes Ptri inclusive

Petrura et alios
negalione ut

Lucas ver

et

autem

esl

ambigere de multiplicato negationum nuter.

sedentes describit etiam in prima

mro

ex eo qud Jsus dixerat

ter negat, constat,

Qui enim plus

;

intell igamus

qud Joannes gesta

in

in

domo

Annae

Lucas ver gesia

domo

Caiphae describit.

qum qum

qud

ter negat

et qui plus

trs aureos solvit, trs aureos solvit, etc.

Vebs. 71. Anathematizare , quod in Actis apostolorum verlit devovere , in Matlhaeo detestari , hic
reliquil.

Vers. 72.

bum
lerat

est
,

Callus iterum ca> t avit ; idem verquod ante tametsi verbis non iisdem vervocem dederit. Cm autem res edem narra, ,

tione iteretur , convenientius erat vocem eamdem repetere. Proinde non in tempore hic affectala est

Et coepit flere ; *a maXv fxXa , et erumpens , sive subito flevit , aut prorupit in flelum. Siquidem -i6aX),civ inler varias significationes .'nlerdni dclart aggredi, sive impetum sumere ad aliquid agendum , hinc iiuoXi pro impetu. Hoc igilur verbo Marcus exprimere sluduit vehementem ac subilam Peiri mulationem.
varietas.

CAPUT XV.
1.

CHAPITRE XV.
summi
1.

Etconfeslim man consilium facientes

Et ds

le

matin, les princes des prtres

,

avec

sacerdotes
cilie
:

cum

senioribus et scribis, et universo con-

vincientes

Jesum

duxerunt

tout le conseil, ayant dlibr ensemble, lirent Jsus, l'emmenrent, et le

les snateurs, les scribes

et

et tradiderunt

livrrent Pilate.
2. Et Pilate l'interrogea : tes-vous le roi des Juifs? Jsus lui rpondit Vous le dites.
:

Pilalo.
2.

Et interrogavit
'!

eum

Pilalus
ait
illi

Tu Tu

es rex Judaeodicis.

rum
3.

At

ille

respondens,

Et accusabant

eum summi

3.

Et

les princes

sacerdotes in multis.
j

des prtres formaient

diverses

accusations contre
4.

lui.

autem rursm interrogavit eum, dicens Non respondes quidquam? vide in quantis te accu:

4. Pilalus

Pilate l'interrogeant de
'.'

sant.
o. Jsus

ne rpondez rien vous accusent.

5.

nouveau, lui dit Vous Voyez de combien de choses ils

:

autem amplis

nihil respondit, ita

utmi-

raretur Pilalus.
6-

que Pilate en
illis

Mais Jsus ne rpondit rien davantage lait tout tonn.

de sorte

Per diem autem festum solebat dimittere

ex vinclis, queracumque petssent.

unum

C.

Or

il

avait

coutume de dlivrer
le

la

fte

celui

des prisonniers que

peuple

ly,

demandait.

207
7. Erat

IN

MARCUM
7.
Il

208

autem qui dicebator Barabbas

qui

cum

Fediliosis erat vinctus, qui in seditione fecerat

homi-

y en avait un alors nomm Barabbas, qui tait on prison avec des sditieux, parce qu'il avait commis un meurtre dans une sdition.
8.

cidium.
8.

Et cm ascendisset lurba, cpit rogare

faciebat
illis.

sicut

Et

le

mander ce

sempcr

qu'il avait

peuple tant venu, commena lui decoutume de leur accorder.

:

9. Pilalus

autem respondit

eis, et dixit

Vultis di-

9. Pilate leur rpondit, et dit

Voulez-vous que je

miltam vobis regem Judaeorum

40. Sciebat

vous dlivre
?

le roi

des Juifs?
bien que c'tait par envie que le lui avaient mis entre les

enim quod per invidiam tradidissent

10. Car

il

savait

eum summi
gis

sacerdoles.

les princes des prtres

mains.
ut

11. Ponlifices

aulem concitaverunt turbam,

maQuid

Barabbam

dimitteret eis.

H. Mais les prtres excitrent le peuple demander qu'il leur dlivrt plutt Barabbas.
12. Pilate leur dit encore:

12. Pilatus

autem ilerm respondens,

?

ait illis

ergo vultis faciam rgi Judaeorum

13. At
illi

Que voulez-vous donc

Crucifiez-le.

que je fasse du

roi

des Juifs

ilerm clamaverunt
illis
: :

Crucifige

eum.
13. Mais
feils

14. Pilalus vcr dicebat

cit ?

Quid cnim mali

crirent de nouveau
:

At

illi

magis clamabant

Crucifige

eum.
caesum

14. Alors
fait ?

15. Pilatus
sit illis

aulem volens populo

et tradidit

salisfacere, dimiflagellis
,

leur dit Quel mal a-t-il donc Mais eux criaient encore plus fort : Crucifiez-le.
Pilate

Barabbam,

Jesum

livra

ut crucifigerelur.
16. Milites
rii, et

Et Pilate voulant contenter le peuple, leur dBarabbas; et ayant fait fouetter Jsus, il le leur livra pour tre crucifi.
15.

autem duxerunt eum

in atrium praeto-

1G. Alors les soldats le

menrent dans
la

la

salle

du

convocant totam cohortem.

prtoire, et
plelui

ils

assemblrent toute
la tle

cohorte.

17. Et induunt

eum purpura
salutare

etimponuntei

17. Et l'ayant revtu d'un

cientes spineam coronam.

18. Et cperunt

mirent sur
18. Et
ils

manteau d'carlate, ils une couronne d'pines entre le saluer

:

eum

Ave

rex Ju-

laces.

daeorum.
19. Et percutiebant caput ejus arundine
,

commencrent

Salut, roi des

Juifs.

et con-

spuebant eum

et

ponenles genua
illuserunt
ei

adorabant
,

eum
et

19. Et
lui

ils lui frappaient la tte avec un roseau crachaient au visage et flchissant les genoux,
; ;

ils

ils

20. Et postqum

exuerunl illum
suis,

l'adoraient.

purpura,
21.

et

induerunt

eum

vestimentis

educunt illum ut cruciligerent eum.

Et angariaverunt
praetereuntem

le

20. Aprs s'tre ainsi jous de lui , ils lui trent manteau d'carlate, et lui ayant remis ses habits

quempiam
patrem

ils

l'emmenrent pour
21. Et
ils

le crucifier.

Simonem Cyrenaeum, venientem de

villa,

Alexandri et Rufi, ut tolleret crucem ejus.

22. Et perducunt illum in Golgotha locum
est interpretalum Calvariae locus.
,

un homme de Cyrne qui Simon, pre d'Alexandre et de Rufus passait par l, revenant de sa maison des champs, de
contraignirent

nomm
porter

quod
non

la

croix de Jsus.

23. Et dabant
accepit.

ei

bibere

myrrhatum vinum

et

22. Et ils le conduisirent jusqu'au lieu appel Golgotha, c'est--dire le lieu du Calvaire 23.

ils

lui
;

de

la

myrrhe

donnrent boire du vin ml avec mais il ne voulut point en boire.

l'avaient crucifi partagrent ses

24. Et crucifigenles
ejus, miltentes

eum

diviserunt vestimenta

24. Et ceux qui

sortem super

eis quis
;

quid

tolleret.

habils, les jetant au sort,

pour savoir ce que chacun

25. Erat autem hora tertia

et crucifixerunl
:

eum.
Ju-

en aurait.
25. Or,
ils le
il

26. Et erat litulus causse ejus inscriptus

Rex

tait

la

troisime heure

du jour quand
cette

crucifirent.

djeorvm.
27. Et

cum eo

crucifigunt duos latrones

unum
Et

26. Et la cause de sa mort tait

inscription
:

marque par

Le

roi des Juifs.

dexlris, et alium sinistris ejus.

28. Et impleta est Scriptura quae dicit

iniquis reputatus est.

cum

27. Ils crucifirent aussi avec lui sa droite, et l'autre sa gauche.

deux voleurs, l'un

:

28. Ainsi fut accomplie celle parole de l'Ecriture

29. Et praetereuntes blasphemabant eum, moventes capita sua, et dicentes

:

Et

il

a t mis au rang des mchants.

Vah qui
!

destruis

templum

Dei, et in tribus diebus reaedilcas

29. Ceux qui passaient par l le blasphmaient, en secouant la tle, et lui disant Eh bien toi qui dtruis le temple de Dieu, et qui le rebtis en trois jours,
:

30.

Salvum

fac

lemetipsum, descendens de cruce.

30. Sauve-toi toi-mme, et descends de la croix. 31. Les princes des prtres avec les scribes, se moquant aussi de lui, se disaient l'un l'autre Il a sauv les autres, et il ne peut se sauver lui-mme.
:

51. Similiter et

summi

sacerdotes illudentes, ad
:

alterutrum

cum

scribis dicebant

Alios salvos fecit,

seipsum non polest salvum facere.

32. Cbristus rex Isral descendat

nunc de cruce,
crucifixi

ut videamus

et

credamus. Et qui cum eo

ei.

52. Que ce Christ, ce roi d'Isral, descende maintenant de la croix, afin que nous voyions, et que nous croyions. Et ceux qui taient crucifis avec lui l'outrageaient de

erant, convitiabantur

mme.

33. Et fact hor sext, tenebrae factae sunt per to-

tam lerram usque in horam nonam. 34. Et hor non exclamavit Jsus voce magn,

35. Et la sixime heure tant venue, les tnbres couvrirent toute la terre, jusqu' la neuvime heure.
54. Et la

neuvime heure, Jsus

jeta

un grand

cri
?


209
dicens
:

COMMENTAKIA. CAP. XV.

Eloi, Eloi, lanima sabacthani?
:

210

quod

est inter-

pretatum
quisti

Deus meus, Deus meus, ut quid

dereli-

en disant Eloi, Eloi, lamma sabacthani? c'est--dire : Mon Dieu, mon Dieu, pourquoi ni'avez-vous aban:

me?
Ecce Eliam vocat.

donn ?
55. Quelques-uns de ceux qui taient prsens l'entendant, disaient Voil qu'il appelle Elie.
:

55. Et quidam de circunistantibus audienies dice-

bant

56. Currens
to,

autem unus,

et

implens spongiam aceei, di-

circumponensque calamo, polum dabat

:

ceus

Siuite,

videamus

si

veniat Elias ad

deponendum
expiravit.

36. Et l'un d'eux courut emplir une ponge de vinaigre, et l'ayant mise au bout d'un roseau, il la lui prsenta pour boire, en disant Laissez , voyons si
:

eum.
57. Jsus

Elie viendra le dtacher de la croix.

autem emiss voce magn,

37. Mais Jsus ayant jet 58.

un grand

cri,

expira.

58. Et vlum templi scissum est in duo,

summo
stabat,
filius

usque deorsm.
59. Videns

En mme temps,
le

en deux, depuis
expirsset, ait
:

le voile du temple se dchira haut jusqu'en bas

:

autem ceuturio, qui ex adverso

quia sic

damans

Ver hic hoino

Dei erat.
40. Erant aulem et mulieres de long aspicientes
:

59. Et le centenier, qui tait l prsent vis--vis lui, voyant qu'il avait expir en jetant un si grand cri , dit : Certainement cet homme tait fils de Dieu.

de

inter quas erat Maria Magdalene, et Maria Jacobi mi-

40.

Il

noris et Joseph mater, et

Salome

de
:

loin,

y avait l aussi des femmes qui regardaient entre lesquelles tait Marie-Madeleine, Marie
le

mre de Jacques
eum,
et

mineur

et

de Joseph

et

Salom,

41. Et

cm

esset in Galilae, sequebantur

alise

ministrahant ei; et

multae quae simul

eum

eo

ascenderant Jerosolymarn.
42. Et

41. Qui le suivaient lorsqu'il tait en Galile, et qui servaient. Il y en avait encore beaucoup d'autres qui taient venues avec lui Jrusalem.
le

cm jam

ser esset factum (quia erat parala

sceve, quod est ante sabbatum),

45.

Venit Joseph ab Arimathae, nobilis decurio,

42. Le soir tant venu, parce que c'tait le jour de prparation, c'est--dire, la veille du sabbat,

qui et ipse erat exspeclans

iniroivil

regnum
si

Dei, et audacter

ad Pilatum, et

petiit

corpus Jesu.

44. Pilatus

autem mirabatur,

jam

obiisset
si

et ac-

43. Joseph d'Arimathie , qui tait un snateur fort considr, et qui attendait aussi le royaume de Dieu, s'en vint hardiment trouver Pilate, cl lui demanda le corps de Jsus.

cersito centurione, inlerrogavit

esset.

eum,

jam mortuus
le centenier, et lui

44. Pilate s'tonnant qu'il ft mort sitt, fit venir demanda s'il tait dj mort.
il

45. Et

cm

cognovisset centurione, donavit cor45. Le centenier l'en ayant assur, Joseph.

pus Joseph.
46. Joseph autem mercatus sindonem, et deponens

donna le corps

eum,

involvit sindone, et posuit

eum

in

monumenlo

quod erat excisum de petr,

ostium monumenti.
47. Maria

de
et advolvit lapidem ad

46. Joseph ayant achet un linceul, descendit Jsus la croix, l'enveloppa dans le linceul, le mit dans un spulcre qui tait taill dans le roc, et roula une pierre l'entre du spulcre.

autem Magdalene,

et

Maria Joseph, aspi-

ciebant ubi poneretur.

47. Cependant Marie-Madeleine, et Marie, mre de Joseph, regardaient o on le mettait.

COMMEN
Vers.
1.

Co.nsiliuh

facientes.

Aller hic est

Judi volenles ut Pilatus occideret Jesum

praeside

si

petemus

convenlus

consilii,

non solm

diversitate temporis,
in
;

mortem Jesu tanqum blasphemi, non

;

sed ab inchoatione

consilii.

Primo enim convenerant

exaudiet nos, parvipendens haec nostra

oportet invenire

et propterea

prima parte noctis qu post

et

cnam

captus est Jsus

modum

quo preesidem inducamus ad

tune judicrunt ipsum

reum morlis tanqum

bla-

sphemum,
autem

et redierunt consiliarii

ad propria, Jesu
;

occidendum Jesum. Haec fuit ad litleram ratio novi hujus consilii ut Jesum morti traderent. Quae autem
fuerit consilii

subjecto irrisionibus, alapis, colaphis et sputis

facto

mane

hujus conclusio

subsecuta ipsorum

convenerunt ilerm,

ut exclus omni

primatum fada manifestant. Concluserunt enim imponere Jesu mulla crimina,

tributa
dari
,

negligenti et pigriti festinos intelligamus concurrisse

scilicet,

quod prohiberet

ad consilium prima
pris

diei hor.

Decreverant siquidem

Caesari

qud

esset seductor populi

Jesum

occidere, judicantes ipsum

reum

mortis,

Caesare, etc.
lis.

sed non executionis

erat in potestate

modum. Execulio siquidem non

sed praecipu reum esse laesce majestaQuod fundabant super hoc quod fecerat Jsus se
:

eorum, quia Romani reservaverant

inierunt de
,

regem

dicendo se esse Messiam

in

et

veniendo ante
accla-

praesidi causas sanguinis, ut ipsimet Judai testanlur

quinque dies

Hierusalem

eum

turb mult

apud Joannem,

et propterea consilium

modo

exequendi.

Erat autem opus consilio

quia

mante ipsum regem. Yinxientis Jesum. Pris ligatus fucrat ministris, cm comprehensus fuit in horto
;

praeses erat ethnicus, et parvipendebat causas Judaeo-

sed bine habetur qud in

lutus fuerat,
et

domo summi

sacerdolis so-

rum de

transgressionibus legisMoysi. Cogitabanlenim

propterea nunc iterm ligaverunt

poslerior
consentis
sivc

Vers. 1. Et u.niverso concilio. Cm hic bis dicaur concilium. Graec diversae sunt dictjones. Prior

est

conciliabulum

con-

venlus.


211
fN
,

212
est
nisi

MMtCUM
in

eum

ut publie duceretur vinetus ad praesidem

non

petere

gratiam solitam, quia ad hoc

signum qud erat damnatus ad morlem. Duxerunt,

non miscrunt; quia sacerdoles,
scribae et
;

seniores

tanii'iiii convenimus ) vertunlur ad crudelitatem, ad pctenilum mortem innocenlis; et non solm morlem

ibantsimul, tanqum auclorizanles factum

ne plebei

sed crudele ac ignominiosum mortis genus.

auderent attentare aliquid pro liberlate Jesu. Et ad

Vers. 14.

Quid enim

hoceliam elegerunt primam

lus

diei

horam,

in

qu popuPi-

cus, borrens crucifigere

mau fecit? Pilatus ethnihominem sine culp quaerit

adhuc non

est congregatus.

Et tradiderunt

maleficium, sciens nullum esse, ut vel sic retrahat

Judaeos tanlo scelere.

lato, habenti potestatem inferendi morlem.

Vers. 2.

Et interrogavit
?

eum Pilatus; tues

et relaesae

Vers. 15.
strat

rex Judjorum

Hinc apparet qu'd sacerdoles

TRADiDnr.subaudi, eis. Factum hoc monnon solm instabililatem turbarum, quae quinto
:

liqui tradiderunt Pilato

Jesum tanqum reum

lilulum regium.
alii

ante die acclamaverant Jesu

Benedictus qui venit in

majestatis, usurpando sibi

tacet

Deind

nomine Domini;
illius

et deinceps quolidi

currebant ad

Marcus multa gesta, quae

explicant evan-

praedicationem audiendam in templo.sed

mon-

gelistae.

strat

Vers. 4.

Vide
Qui
in

etiam nullis artibus, nullis attractionibus, nullis

in

quantis te accusant,

pro,

quanta adversm

te testificanlur.

usum fuisse Jesum ad captandum favorem hominum tam magnatum qum plebis tt siquidem
mediis
;

Vers.

7.

seditione fecerat, pro, fece-

horis decursis tempore comprhensions usque ad

rant, homicidium. Signifcatur

enim qud

seditiosi fe-

mortem
in

inclusive, nullus dives aut pauper comparuit

est qui

cerant homicidium.

favorem ejus, nullus inter turbas inventus

fuerit contra ipsum. Elegit
et

Vers. 8.

Et cum ascendisset, pro, acclamasse!,

subaudiendum
:

non
bis

namque Jsus
quod
ipse

tur,

turba, coepit rogare, pro, petere. Et est locutio in-

unanimi voto

nullo sibi favente pati sic

ipso facto
alii

ut

completa

est

enim

ut faceret, et

cognoscat

mundus ex

non

fuit

tune subjungendum

Sicul semper faciebat Mis. Est

Pilato

auctor sectae sicut sunt

homines capita sectarum,

enim sensus qud turba incpit petere

servaret consuetudinem donandi sibi

ut

ut testimonia divinitatis ejus credibilia redderenlur.

unum vinclum
et

Vers. 16.

In
est,

atrium pr^torii, pro, quod

est

quem

maluissent.

Vers. 10.
didissent
lista

Sciebat enim quod per invimam tradicit

prtorium, hoc

locum ubi cognoscebantur causae

in

ferebantur sentenliae

domo
;

Pilati.

Quod non

eum summi sacerdotes. Hoc

evange-

intellige post

condemnationem
;

sed redit evangelista

facta fuit ante defini-

ad significandum qud Pilatus ex industri pro-

ad gesta pris

illusio

enim haec

posuit populo liberationem Jesu, ut peteret populus

tivam sententiam. Pilatus siquidem intellectis quae

dicta et gesta sunt Jesu et sequacibus ipsius circa

liberationem ejus
rant in

quem

primates acti invidi tradide-

manus

curiae.
imagis,

regni negotium (scilicet

potis.

qud

dixit se

Messiam, qud

Ut pro, Vers. 12. Rgi JudOrum, pro,

Vers.

H.

quinto die ante ingressus est super asinam

cum lurbis
ni-

quem

dicitis reei,

acclamantibus ipsum Messiam)

hil aliud est

et

comperto qud
in civitate

gem Judorum
ut congrua
sit

Et subaudiendum est pronomen

constructio.

subsecutum ex hoc tam

qum
est
;

Considra qud

Jsus

extra, et videns

qud nullus pro eo loquitur,

et alia

primo

elegit pati

banc

ignominiam, qud optoretur

et

hujusmodi humilitatis Jesu testimonia, arbitratus

sicut et

Barrabas latro, seditiosus

ipso actorevitae, pacis, et
Pilatus

homicida contempto

Herodes Jesum esse puniendum ut fatuum

omnium largitorebonorum.
et velut
;

utpote qui tam fatuis mediis aspiraret ad regium

ti-

proponit per

viam interrogationis

tulum. Et propterea derideri illum

fecit in

habitu r-

consilii, ut vel sic turbae

liberationem Jesu peterent

gie Et

flagellis castigatur

tanqum

aliqualiler peecs-

at tanta erat eflicacia

persuasionis

principibus et

set, et irrisionibus

viluperatur ut faluus, ut abstineret

senioribus, ut nullo discrepante

omnes contra Jesum

profitendo se

Messiam, et perderet deinceps aucto;

verterentur. Et turbae quae ad opus misericordiae, ad

ritatem coram turbis

et seniores

et

tam principes sacerdolum

liberandum,

scilicet
(

unum

morte, convenerant co-

qum

etiam turbae videndo illum jam ca-

ram

praeside

quae saltem debebant tractare

:

Jesum

stigatum et vituperatum cessarent peiendo

mortem
Pilati.

sicut alios vinctos, et dicere

Fac justitiam

nostrum

Jesu

haec sunt ad litleram causae

ex parte

Vers. 8. Et cum adscendisset turba , et chm acclamsset turba. Quoniam ver constanter dissonant Latinis exemplaria Graeca, in conjecturam venio, interpretem aliud alque nos legimus , legisse , nisi fallor, var.rra.; , pro vaovoa;. tiamsi vaoiioa legit Theophylacius , consentionte Hispan editione, quanqum ex interpretalione Theophylacli non liquet quid legerit. Coepit rogare , cpit petere sive postulare. Nam ita modo verterat. Sicut semper faciebat illis. Ut sermo sit absolutus , supplendum est Ut
:

Graecorum codices habebant, persuaserunt

sive re-

traxerunl in hanc sententiam. Pilatus ver dicebat illis : Quid enim Vers. 14. mali fecit? Divus Auguslinus libro de Consensu Evang. 5, cap. 13, ut rem seriam annotavit, qud Pilatus dicebat, non : Pilatus hic evangelista dixerit dixit, nimirm subindicans non semel hoc praeside
:

dictum, sed multm temporis

sumplum. Et

faceret sicut semper fecerat ipsis.

Vers. 11.

summos eadem

sacerdotes,
est

Quod modo dixit nunc vertit pontifices. Nam Graecis vox. Concitaverunt turbam. Nonnulli

Pontifices autem.

in hoc sermone conquidem est xs^v. Atqui in Matthaeo est dm* verbum ejusdem temporis ubi interpres vertit dixit, non dicebat. Idem fecit in Luc. Pilatus autem iterm respondens , ait Vulg. habet

Graecis

illis.

Vers. 16.

In atrium tr^torii,

id est, in atrium,


HZ
Sed intuere
tu, lector,

COMMENTAKI \. CAP. XV.

qud Pilalus
c\ijus iniererat,
;i

21 i

capita jacebant. Locus ad supplicia

ficatur,
pati.

deputatus sgni-

locupletissimus est

teslis

qud Jsus non

asluliis

ut eliam

hanc ignominiam Jsus eligeret

mundi

hujus, non prudcnliis

;

hominum

anibitiosorum

usus est

sed lalibus quae sapienlibus hujus mundi

Vers. 23.

Et dabant
est.

fi

biberf myrrhatum vinum.

slulla judicantur.

Et

elegit simililer

hc
su

Jsus ad

Claie Marcus explicat fuisse vinum, quod apud Mat-

tollenda

impedimenta credendi

in

ipsum ab animis
credibilia

thaeum dubium

Et

ibi

mixtum

felle,

Marco

hominum, ut teslimonia
redderentur.

divinilalis

autem myrrhatum
fuisse, vel

dicitur, utvel

utramquemixtionem

tantummod myrrhatum, sed ratione amaappellatum mixtum

in

Vers. 21.

Angariaveru.nt.
coegerunt

Hinc apparet qud

ritudinis Mallhaeo
intelligainus, ut
tur.

cum

felle

Jsus non poierat continu.tre ponalionem suae crucis

et propierea

omnis crudelitas
;

Jesum exercere-

Simonem

illum ad supplen-

dum

erat

enim

tantae ignominiae portare in illo spe-

dixerat, se

Et non accepit ut etiam sic impleretur quod non bibiturum vinum donec resurgeret

ctaculo crucem, ut nullus inveniretur qui prelio hoc

mortuis.

onus subiret. Hinc quoque apparet rationi consenta-

Vers. 21.
cifixissent

Et crucifiguntes eum, pro, et cmcru-

neum

esse

qud Jsus sub onere crucis caderet,

ni-

eum, diviserunt, pro, dividunt, quod prae-

mio pressus onere.

Vers. 22.

dictum erat in ps. 22.

In

Golgotha. Aiunt Golgotha non

in-

Vers. 23.

Erat autem hora tertia, et

crucifi-

Hebraicam, sed Syram esse dictionem. Quoi) est

terpretatum, Calvari/E locus, quia
ibi

xlrunt eum. Credimus errore scriptorum mutatam sextam in terliam propter characterum siinilitudinem

damnatorum

quod est prtorium. Et hic Graec scribens voce abusus est.

Roman

Vers. 21. Angariaverunt. Mirum cur hic deleperegrina vox, cm dicere poluerit, adegerunt, Bive compulerunt. Siquidem Suidas indicat vocem esse Persicam quod apud illos regii nuncii kyy*p dicerentur. Unde et qui litleras iuvicem tradunt perferendas, angari dicuntur, quos eosdem arv^a; appellahant. Denique translaia vox est ad quosvis, qui 6ervorum aut jumeniorum ritu bajularent onera. Fortassis ea vox jam mililibus erat usurpata, quemadmodrn habebant sua castrensia. Patrem Alexandri et RllFI, iraTpa Ae^av^pou to K'Jcj , id est, patrem Alexandri Ru(i sive Rufi filium. Nonnulli Graecorum codices cum nostr edilione consentiebant ut accipiamus Simoni fuisse duos lilios. Sic enim interpretatur Theophylactus , addita filiorum nomina , quo cerlior esset narrai ionis fides. Eamdcm leclionem sequitur is qui scholia scripsit in Marcum, quae Hieroctarit
, ,

non vinum. Et magis congruit prophet, qui dicit, dederunt in escam meam fel, et in siti me potaverunt me aceto. Illud admonendus leclor, non videri eumdem polum hic datum Christo, qui dalur in cruce pendenli. Apparet enim bis datum,
legisse in Matthaeo,

tum

cum

adscribunlur, qui putat Alexandrum et Rnfum fuisse discipulos Domini, cm pater esset Cyrenensis, et Cyrene sit Libyae civitas. Ade lat se jam lum propagaverat Judaica religio. Siquidem in Actis inter varias nationes, quae stupebant ob linguarum miraculum commemorantur et qui habilabant partes Libyae circa Cyrenen. Rurss ejusdcm operis cap. 6 inter eos qui disputabant cum Stephano commemoratur synagoga libertinorum Cyrenensium et Alexandrinorum. Item cap. 11 fit mentio quorumdam Cypriorum ac Cyrenaeorum utique Judaeorum.
,
, ,

nymo

semel antequm tollerelur in crucem ex more , ni rurss in cruce pofallor, quod et hodi servatur scenli , sic enim narrt Matthaeus : Et venerunt in locum qui dicitur Golgotha, quod est calvariae lo eus, et dederunt ei vinum bibere cum felle mixtum. Marcus hune in modum Et perducunt illum in Gol gotha locum, quod est interpretalum Calvariae locus, s et dabant illi bibere myrrhatum vinum , et non accepit et crucifigenles eum, etc. Quod autem nonnulli putant in narratione temporis ordinem inversum esse, duriuse-t, cm moxsequatur apud eumdem Evangelistam Et continua currens unus ex eis acceplam spongiam implevit acelo et imposait arundini et dabat illi bibere praesertim cm in priore loco nominetur vinum felle mixtum , in altero acetum , simililer narrante Marco. Et ad pieiatem conducibilius est si hanc quoque dominicae crucis partem non ignoremus. Meminit et Augusiinus, lib. de Consensu Evang. 3, separalim pols anle crucifixionem exhibiti. Theophylactus putat hic porrectum acetum, ut citis moreretur, priusqum venirel Elias. Nam suspicabanlureum implorasse Eliam, cm diceret, Eli, Eli. Ad id facit, quod alii dicunt Sine, videamus an veniat
; ,
:

Elias.

Vers. 24.
cruci fuissent

Et crucifigentes eum
eum.

Graec,

cm

Golgotha. Hieronymus in libro, quo explicat voces llebraicas apu Matihaeum admonet Golgotha Syrum esse verbum non Hebraeum, sonareipie tocum catvi, sive calvari. Sunt qui malint Chaldiictim e?se et Gulgoltha pronuntiandum, addito altero Lambda. Equidem non arbilror operae pretium de barbaric vocul vehfmentis contendere, et magis libet Lttinorum et Graecorum in hoc consensum sequi. (.'ujuscumque linguae est, ita dictus est locus in ili ad septentrionalem partem niontis Sion, qud in e<> jacerent capita hominum damnatorum. Nam quod nonnulli dicunt illic sepulium Adam, unde loco inditum sit vocabulum, eam fabulam rejicil Hieronymus, cm Adam sepultus legatur in Arb ; uxta Hebrou.
In
I

Vers. 22.

Vi us. 23. Erat autem hora tertia. Admonet hoc loco Petrus Comestor ex auctoritate divi Hieronyini in Marco scriptum fuisse qud Dominus cru, ,

id Graeci scriptoris, accidisse vitio, qui pro i, quae Graecis litlera non est,

cilixus fuerit Iwr sext,

verm

sed

litleris mixta est nota numeri nec alium habens usum, sequitur enim litteram s, quae Graecis significat
,

quinque, et praecedit , quae nott sepiem, pinxerit 7, quae signt tria. I.ocus est apud Hieronymum in expositione Psalmi 67. Idem paul ante citt eum ex Breviario majore , quod opus non agnoscimus , nisi forte dsignt, opinor, commentarios in Psalmos , ut

Myrrhatum vinum. Origenes illud anqud Matthaeus dixerat acetum felle mixt tum Marcus vinum myrrhatum Joannes acetum < cum felle, ex quo palm est Origenem quoque acenotavil
, ,

Vers. 23.
t

Breviarium minus, qud hic sit conIlieronymi sententiam recipimus i'acilis exitus est hujus quaeslionis, in qu mii se torquet Augustinus libro de Consensu Evangelistarum, 3. Et ad eumdem modum explicalur nodus, lib. Quaestionum veteris et novi Testam., quaest. 65. Inde petat qui volet. Nos adjecimus quod nacti sumus.
in
sit

Matthaeum

tractior.

Qud

si

215
dcsignantiurn temarium et senarium. Constat

LN

MARCUM
Vers. 33. Teneurs eact^e

S16
se.nt per, pro, super,

enim

ex Evangelio Joannis Jesum crucifixum hor sexl.

Veks. 26.
pius.

totam tekrasi. Qud tenebrae fuerint super terram

universam, non partem terrae, evangelista lestatur.

Et bat titulus

cause ejus insc:u-

Non

fuit

hoc spciale in Chrislo; sed laudabilis

Modus autem quo

faclae

sunt incertus

est,

quia null

nios erat ut causa cujusque crucihxi apponcretur su-

authentic aucloritate constat.

>ullus apparet mihi

per cruceni ejus. Rex Jld.eorum. Hinc clar apparet

mundo

Pilalum damnasse Jesum lanqum reum

laesae

modus communis universae terrae evidenlis mirabilior qum sine interposito aliquo corpore subtraclos
solis

majeslatis, quia

regem se Judaeorum (hoc

causam damnationis

est,

Mes-

radios

tol

hemispherii diurni terra fuisse.

siam) professus est. Aflx supremae parti crucis tabell continente

ipsius,

Terra enim alterius hemispherii erat

oportebat
ibi

tune nox,nec

omnibus

tenebras

fieri.

public aucloritate innolesctbat quare crucilixus est.

INisi

Vers. 34.
Graecos
dicitur

Elohi,
,

Elohi. Si texlus tam

apud
Deus
di-

enim supra cruccm causa damnationis

fuisset

qum

Latinos non est corruplus, Marcus usus

scripta, quis crederet christianis

qud Jsus pro hc

Cui non daretur
li-

dictione

Chaldae

Elohi

hoc est

causa fuisset Pilato damnatus

centia lingendi

meus, ab eloha
ctione Hebrae,

quod

est Deus. Malthaeus

autem

quodcumque crimen pro causa dam-

Eli, ab

El, quod est, Deus.

:

Lamah
?

nationis Jesu,
ionnulli,

cm

etiam

cum

toto hoc ausi fuerint

HASABTHANI

QUOD EST INTERPRETAT UM

quid,

DeUS MEUS,

Maximini Calcri tempore, haec ungere?

Deus meus, ut quid, pro, ad

me dereliquisti
corpus, et

Vers. 27.
ejus.

Unum a dextris,

et alium a simstris

Vox

ista

querula, vox est Jesu veri

hominis secun-

Et hoc ad cumulum ignominiae Jesu, ut inter

dm partem
ade quod

inferiorem (hoc

est,

animum

sceleratos punitus, sceleratus haberelur ab omnibus.

prout ad creatas res refertur) vald patientis, usque

nihil consolationis interis
;

Vers. 28.
Isaise 53, 12,

Impleta est Scriptura qu.e dicit,

recipiebat ex

parte superiori

ita

quod derelictus erat non solm

Et ad hoc declamore

Vers. 29.

Pr^etereuntes. Non solm lurbiset

praetereuntes et spectanles commiseren-

exleris, in viluperiis, in ignominiis, in afllictionibus

ministris curiae, sed etiam praetereuntibus patilur,

clavorum et

reliquis, sed etiam ints.

cm lamcn
Vers. 31.

clarandum vocem hanc querulam magno

expressit
:

lur crucifixos.

ne

putaremus animum ejus tanqum

sentire aut

Similiter et summi
Chrisli
;

sacekdotes. Tan-

stoicum

quodammod non

non ponderare

tus erat in primatibus ad

necem

furor, ut
interesse,

ea quae patiebatur, vel interna consolatione reci se-

non erubescerent speclaculo crucitixorum

et insultare crucifixo
ipsi

cundm gratiam
et martyribus.

quae postea apparuit in apostolis

dicit,

volebanl intresse usque

Et

ad quid

non qud Jsus

ad mortem Jesu, timenles ne aliquod obstaculum

obveniret.

ignoraret ad
nis

quid; sed quia nec sensus nec ratio-

inferioris erat nsse

ad quid secundm divi-

Vers. 29.

Re.edificas. Graecus sermo ambiguus

:

At Hieronymus in Isaiam citt person lerti Vali qui destmit templum, et in Iriduo instaurt illud. Alque ita scriplum comperi in codice S. Donatiani, iiem in Constanliensi. Illud annotandum, qud in Graecis codicibus non additur Dei, sed 'templum tantm est; suffragantibiis libris divi Donatiani et Constanliensi. Et in nostris aliquot pro adificas perperm mutatum est redificas.
est propter participia.

Vers. 33.

Teneurs fact^e sunt per totam ter-

primus versiculus Psalmi 2! , in quo vertendo Septuaginta cur tria verba de suo admiscuerint, amot un dictione, mirum est. Sic enim illi reddiderunt : Deus , Deus meus, respice in me, quare me deseruisti ? At Malthaeus ila retulit ut habetur apud Hebraeos. Porr Hebraea distinguenda sunt ad hune modum, 'Sn, Deus meus, 'Ss, Deus meus. XDl, ut quid, WOy dereliquisti me. Siquidem probabile est Chiisium verba Psalmi pronunlisse, ut ab ipso Psalmographo descripta sunt. Alioqui videri poterat usus Chaldaeo,

ram. Neque enim

illae tenebrae occupabant universum lerrarum orbem , ut meo judicio reci sentit Origenes, sed Judaeam duntaxat, aut terram Hierosolymi-

tanain

dissenliente Theophylacto. Alioqui vel casu

meminissent hujus prodigii rerum geslarum scriptores. Quemadmodm et universus orbis apud Lucam describi dicitur, cm intelligatur orbis duntaxat Ro-

manus descriptus. Indicat Origenes in nonnullis codicibus adjectum fuisse : Tenebr fact sunt super totam terram dficiente sole, quasi solis deliquium eas induxerit tenebras. Alque ita cert tradit epistola quae nomine Dionysii circumlertur, mini ^euswypacpo videtur. Verm hanc opinionem long rejicit Origenes,
et scripturam

lingu, qui sabaclani pronuntiant, quod Hebraei azabthani. Hoc visum est adscribere, quo quandoquidem hic verba publie recitantur in templis, minus depraval posihc pronuniientur. Nec est siinpliciler apud Graecos xTXwce, id est, reliquisti, sed B-pwT&tTve;, quod propri signilicat in discrimine deserere ; veluli si quis deserat hominem immersum luto , ut ila loquar docendi grali. Deus, Deus meus. In Graecis exemplaribus, librariorum, opinor, incuri, non repetitur pronomen meus, cm apud Hebraeos repeta-

rum

tur Deus meus, Deus meus. Proinde non dubitavimus apponere ; praesertim hoc freti , quod videamus apponi apud Matihaeum. Post comperimus additura et
:

mutatam improbat. lamma sabaciithani. Non , Eloi est dubitandum quin Evangelista voces Hebraeas sive Syras rect reddiderit ulcumque nobis sonantur. Hebraica Graeci scribunt ad hune modum EU, Eli, lama sabachtani. Ac iniruni non est si pereVers. 34.

Eloi
,

et in Theophylacti , velut in Hispaniensi vetustissimo codice non addebatur quemadmodm nec in editione Alilin , quod incuri librarii factum
in Graecis
, ,

arbilror.

Cm enim in Hebraeo sit Eloi, Eloi, id est, Deus meus, Deus meus, qui convenit ab hoc discrepare inierpretationem evangelistae ? Ut quid , id est, ad
quid.

grinae linguae verba depravatim scribunt et pronuntiant Graeci, Lalinique. Caeterm in sua lingu scri-

jjunlur ad

hune modum, i2T\2T3 nob iSn 'Sn , id est, Deus meus , Deus meus cur me deseruisti ? Est enim
,

Circumpone.nsque calamo. Paul suVers. 56. peris calamum vertit arundinem. Nunc oblitus, opi-

nor, Graecam vocem reliquit

quod idem

fecit in


217
nae sapieotiae

COMMENTARI A. CAP. XV.

ordinem
derelictio haec

818
eo ascenderanl Uierosoiuulieres
islae

ordinabatur.
,

et ali

mult qu simul cum

;

Vers. 55.

Et quidam de circumstantibus
:

pro,

lymam
otlicio

ita

qud

describuntur

ab

astantibus, audientes dicebant

Ecce Eliam VOCAT

sequelae, etiam

cm

Jsus discurreret praedi-

Et significantur gentiles linguae Hebraeae ignari, putantes vocari Eliam.

cando per Galilseam.

Vers. 42.

Vers. 57.
ravit.

Jsus autem emissa

qud

Et cum jam sero esset iactum, pro,

fieret.

voce magna expiexpiravit, ut inin potestate ejus

et

cm jam srum
Vers. 45.

Vocem magnam emitlendo

Nobh.is decurio,
officio,

pro, honestus consul,

telligerent eliam praesentes ibi

est

seu senator. Describitur lum moribus, honestus;

miracula lacre, qud

voluntari moritur

qui

tum
ris

gradu seu

consul seu senator. Qualis

tanto assumpto robore expirt, qui paul ante

adhuc

esset magistralus consulis aut senatoris

tune tempo-

non cruciiixus portare nequivit crucem. Confutantur

et hinc haereiici

ibidem, non

est

perspicuum; nomen siquidem

omnes negantes Jesu mortem

in

in

ipsum sonat magistralum.

Vers. 45.
Juxta

cruce.
et

Vlum templi scissum

est. Inter sanctuarium

;

Et audacter,
iste

pro, et sumpt audaci.

sanclum sanctorum

templo erat vlum

signiti-

humanam ralionem
fuit pontificibus

Joseph, quamdi Jsus

cans

nondm
illo,

esse propalatam

sanctorum viam du-

sub judice
bus, non

causam mortis procurantinon

imputan-

rante statu
est

ut dicilur ad Heb. 9. Et hoc scissum

pontilices
et sacerdotes stuperent

fuit

ausus opponere se torrenli. Ubi autem

putavit
sibi

non solm ut
;

Jesum mortuum cognovit,

uovo miraculo

sed intelligerent cessare per

mortem

dum ad crimen

contra pontices opus humanitatis in

Christi veterem statum, apertam

jam

esse sanctorum

viam, eodem siquidem die sancti patres ingressisunt

paradisum

in

quo

fuit

cum

Jesu etiam latro.

Vers. 59.

Videns autem Centurio qui ex adverso

cm
sic

mortuum, et propterea peliit corpus Jesu. Secundm autem divinam definitionem motus est tune animus ejus ad obsequium sepultur exhibendum Christo, et
non
pris,

ne impediretur redemptio humain generis,

stabat, quia sic clamans, pro,

clamsset, ex-

ne hoc impedimenlum ad credendum Christi passionem

voluntariam
praeberetur
se

pirasset. Intellexit Centurio miraculosam expiratio-

hominibus, qui

dixissent

nem, ex eo qud juncta fuit clamosae voci ipsius Jesu. Ait Vere hic iiomo filiusDei erat. Hinc apparet non
:

qud adjuvit
retur.

cum

amicis quantum potuit ne pate-

ignorasse gentiles milites Pilati quae dicebantur de Jesu

scilicet

Vers. 44.
Jesu

Si

jam

obusset.
admiratio

Ad

certificandum

qud erat Messias, qui cognominabatur Jullnde et Caiphas etiam adjuravit Jeesset Christus Filius Dei benedicti. Et Natha:

mortem

utilis fuit

Pilati.

daeis, Filius Dei.

Vers. 45.

Donavit

corpus Joseph. Et per hoc

sum

si

occasiones abstulit persecutoribus Jesu ignominios

tractandi corpus ejus

nael primo veniens ad Jesum, dixerat

Tu

es Filius

mortuum.
,

Dei. Singularem enim

quamdam

excellenliam Messiae

Vers. 46.

Mercatus sindonem
,

ut novis lintea-

per hoc intelligebant, non pntrantes adhuc Scriptu-

minibus ac sudariis involveret corpus Jesu. Excisum

de petra. In rupe, in monte saxeo. Hoc enim propen-

ram, qud Messias erat naturalis Filius Dei.

Vers. 40.

Et Maria

Jacobi minoris, pro, parvi.

ita

sions fuisse consilii intelligitur

vini
,

non humain', sed

,

di-

Forte cognomen erat Jacobi;

qud vocabatur Jafilii

ut immobile esset sepulcrum Jesu Christi

illo

ad

cobus parvus, et dicitur ad differenliam Jacobi

Zebedaei.

perennem eliam ex
persvrt
et erit

ceiio loco
Isaice,

memoriam. Qu

Et Joseph,

pro, Jos, matlr,

et Salojie.

gloriosa

juxta

cap. 11, vaticinium,

Nomen
pluralis
esset in

est mulieris uxoris Zebedaei.

Vers. 41.

Et cum
;

sepulcrum ejus gloriosum. Ver gloriosum per-

esset. Deest relaiivum

est
:

qu,
et

svrt eliam

sub potestate infidelium plus

qum

numeri

ita

qud legendum
et

Qu

cm

sepulcrum cujuslibet alterius, inter

tt devastaliones

Galil sequebantur eum,

miniarabant ei;

et mutationes, in teslimonium divinitatis Jesu.

Psalmo
pro
lio

clirystallo vertere

Emittens chrystallum sicut bucceltam , cm debuerit glaciem ; fit enim men-

de nive, deque frigore. Vers. 59. Videns autem centurio. Et hic usus est Romun voce evangelista, d xtvrupcov , quem alias vocal iMHwrapxov, Graec voce. Nec est. Cl\mans exSPiiussET.sed ctamore emisso, sive cm ctamsset, niox enim clamore exspiravit. Vers. 40. Jacobi minoris. Graecis positivum est parvi, non comparalivum minoris. Et apparet fuisse

Diospolim , patriam Joseph , cujus hic fit menlio. Nobilis decurio, honestus senator. Laurenlius admonet hic decurionem accipiendum pro senatore munie ipiali. Audacter introivit, Gia'c, sumpt audaci , quanqtim probe verlit imerpres. Ne quis hune arbiirelur me suggillatum, quod aliter verlerimus. Pon audaci non semper opponilur consilio sed saep refertur ad periculum. Sentit enim hoc evangelista ,
,

decurionem hoc non sine periculo

fuisse

ausum

amore Jesu.
Vers. 44.

coguomen. Et Joseph,
\

ers. 42.

Quod est ante sabbatum. Graecis una

prsabbalum, hoc
est, initium

id est, Jos.

Si jam mortuus,
esset
,

si

dudm, aut jamdu~

diclio est, quasi dicas

dm mortuus

sabbati.

etiamsi nonnulli codices pro waXat babentx'i.Alqueita potest reperiri in editioneAldin,

, aique item Theophylacto. Proinde non asseniior erudilis quibusdam , qui putant hic d valere idem quod conjunctio quod. Siquidem adhuc dubitsse Pilatum indicant ea quae inox sequuntur El re cognil ex cenlurione. Pon forma sermonis neminem dbet offenderc, cm ila loqualur Tcrentius Mirabar si sic abiret. Ex hoc loco Orige:
:

Vers. 43.

Venit

consenliente Ilispaniensi

Joseph ab Arimath/Ea. Non

potest accipi, qud ab eo loco venerit, cm intercdt arliculus i iw Ap-.u.aaa, id est, Arimalhus, ut pa-

triam addilam intclligas. Hieronymus in Catalogo locuruui indicat dictam Arimalha sopliim , civitaleui Elchange cl Saniuelis in regione Tamnilic juxla
,

219

IN

MRCUM
nile, praesertim

220

ns colligit animant Christi non reliquisse corpus sunrn more vulgari hoininum morienlium , sed ultr excessisse corpore, cm visum esset. Neque enim juxia naturam lam malur reliquissel corpus juve-

cm

illi

crura non essent fracta,

quoil aliis fieri solet

Vers. 47. Joseph.

ad maturandam mortem. Maria Josepu. Rursui est Jote, non

CAPUT
1.

XVI.
it

CHAPITRE

XVI.

Et

cm

transsset

sabbalum, Maria Magdalene,

et

Maria Jacobi, et Salome emerunt aromata, ut ve-

nienles ungerent Jesum.

2. Et vald

El lorsque le jour du sabbat fut pass, MarieMadeleine, et Marie, mre de Jacques, et Salom, achetrent des parfums pour venir embaumer
Jsus.
2.

mane un sabbatorum, veniunt ad mosole.

:

Et

le

nument'um, orlo jam

3.

elles arrivrent

premier jour de la semaine, ds le matin, au spulcre au lever du soleil.

:

Et dicebant ad invicem
oslio

Quis revolvet nobis

la-

pidem ab
4.

nionumenti?
,

3. Ellesdisaient entre elles Qui nousterala pierre de devant l'entre du spulcre?

4.

Et respicienles

viderunt revolutum lapidem.

Car

elle tait fort

Erat quippe magnus vald.

5.

grande. Mais en regardant, elles

virent celle pierre renverse.

Et inlroeuntes

in

monumentum, viderunt
cooperlum

juve-

nem sedentem
obstupuerunt.
6.
ritis

in dexlris,

stol candiil, et

5. Et tant entres dans le spulcre, elles virent un jeune homme assis du ct droit, vtu d'une robe blanche ; et elles en furent fort effrayes.

Qui

dicit

illis

Nolite expavescere
:

Jesum
non

quse:

Nazarenum, crucifixum
ibi

surrexit,

est lue

Ne craignez point vous cher6. Il leur dit chez Jsus de Nazareth qui a t crucifi il est
:

ecce locus
7.

posueruni eum.

ressuscit
vait mis.

il

n'est point ici

voici le lieu

o on

l'a-

Sed

ite, dicitc discipulisejus et Petro, quia prae:

cedit vos in Galilaeam

vobis.
8.

ibi

eum

videbitis, sicut dixit

7.

Mais allez dire ses disciples, et Pierre, qu'il

c'est l

vous prcde en Galile ; selon ce qu'il vous a dit.

que vous

le verrez,

At

illae

exeuntes, fugerunt de

monumenlo
:

in8. Elles sortirent aussitt du spulcre, et s'enfuirent, car elles taient toutes saisies de crainte et de tremblement; et elles ne dirent rien personne, tant
elles taient effrayes.
9. Or, Jsus tant ressuscit le matin, le premier jour de la semaine, il apparut premirement Marie-Madeleine, de laquelle il avait chass sept dmons.

vaserat enim eas Irercor et pavor

et

nemini quid-

quam
9.

dixerunt

timebant enim.

Surgens autem mane, prima sabbali, apparuit

dae-

primo Mariae Magdalene, de qu ejecerat septem

monia.
10.
Illa

vadens, nuntiavit his qui

eum

eo fuerant,

lugentibus, et flentibus.

11. Et
e,

illi

audientes quia viveret, et visus esset ab

non crediderunt.

10. Et elle alla porter cette nouvelle ceux qui avaient t avec lui, et qui taient alors dans l'affliction et dans les larmes.

12. Post haec

autem duobus ex
effigie

his ambulanlibus,
:

ostensus est in ali

13. Et
illi

euntibus in villam
:

et qu'elle l'avait vu,

illis

11. Mais lui ayant entendu dire qu'il tait vivant, ils ne la crurent point. 12. Aprs cela,
il parut sous une autre forme deux qui s'en allaient une maison des

eunles nunliaverunt caeteris

nec

crediderunt.
14. Novissim recumbentibus
ruit
:

d'entre eux

champs.
illis

undecim appaet duritiam

les

et exprobravit incredulitatem
iis

eorum,

13. Ceux-ci vinrent le dire crurent pas non plus.

14. Enlin
il

aux autres

mais

ils

ne

cordis, quia

qui viderant

eum
in

resurrexisse,

non

apparut aux onze, lorsqu'ils taient

crediderunt.
15. Et dixit eis
praedicate
:

Euntes

mundum

universum,

Evangelium omni crealurae.

leur reprocha leur incrdulit, et la duret de leur cur, de ce qu'ils n'avaient point cru ceux qui l'avaient vu ressuscit.
table.
11

16. Qui crediderit, et baplizatus fuerit, salvus erit;

15. Et il leur dit Allez par tout chez l'Evangile toute crature.
:

le

monde; pr-

qui ver non crediderit, condemnabitur.

17. Signa tur
:

autem eos qui

crediderint, haec sequenejicient

:

sauv

16. Celui qui croira , et qui sera baptis , sera croira point, sera condamn. ; et celui qui ne

In

nomine meo daemonia

:

linguis lo-

quentur novis

18. Serpentes tollent, et

rint,

si

morliferum quid bibe-

17. Et voici les miracles qui accompagneront ceux Ils chasseront les dmons en mon qui auront cru nom ; ils parleront de nouvelles langues;
:

non

eis nocebit

super aegros manus imponent,

et

ben habebunt.
19. Et

18. Ils manieront les serpents et s'ils boivent quelque breuvage mortel il ne leur fera point de mal ils imposeront les mains sur les malades, et ils seront
; , :

Dominus quidem

Jsus, postqum locutus

,

guris.

est eis

assumptus est in clum

et sedet dextris

19.

Le Seigneur Jsus

aprs
et
il

leur avoir ainsi

Dei.

parl, fut lev dans le ciel;

est assis la droite

de Dieu.
20.
Illi

autem

profecti, praedicaverunt ubique,

et

Do-

mino cooprante,
tibus signis.

sermonem confirmante, sequen-

20. Et eux tant partis, ils prchrent partout, le Seigneur cooprant avec eux, et confirmant sa parole

par les miracles qui l'accompagnaient.

221
Vers.
1.

COMMENTAK1A. CAP.

XVI.
illucescit;

222
certus autem dies (hoc

Et cum
solis

transisset sabbatum

hoc est,

est, est,

dicendo quod

post occasum solis sabbati. Maria

ria

Magdalene et M\-

qud non dies

lunae,

nec dies martis,necdies mer-

Jacori et Salom.e

mulieres posi

emerunt aromata. Trs isl;c occasum sabbali emerunt aromata,

quamvis viderint locum
et

curii,

nec dies Jovis aul Veneris aut sabbali, sed dies

qui nobis vocalur dominicus hic fuit) describilur

quia durante sabbalo illicitum erat emere. Et bine

ulrinque ex sabbaiis in plurali

numro

hoc

est,
,

ex

apparet qud mulieres

islae

seplim die. Si dixisset, vesperi autem sabbati

livus sabbati

geni-

monumenti

in

quo Joseph

Nicodemus cum su
,

non arctaretur ad diem seplimum, quia

quilibet dies festus in
,

ministris ponebant corpus Jesu

non tamen viderum

si vidis-

apwd Hebraeos
licet,

quo operari non

die venerit.
significatur
c'ies

qud unxerint corpus Jesu aromaiibus, quia

sent

appellatur sabbatum

quoeumque
soli

hoc, non postea

sollicita;

fuissent ut
;

emerent
siqui-

Sed dicendo, vesperi aulem sabbatorum,

determinal dies septimus, quia
erant semper sabbata.
lia

aromata ad ungendum corpus Jesu

verecundi

septimi
est
:

dem

muliebri et optimo more assuetae procul con-

qud sensus

Vesperi

60rlio

virorum non aus sunl appropiuquare ad

vi-

autem sabbatorum

hoc

est,

dierum sabbatorum non

;

dendum

quid facerent circa corpus Jesu, Joseph et

suis ministris, et tant

quandoque

sic et

quandoque non, sed semper

si

haec

Nicodemus cum
in

minus poluefuit ints

enim

est sola dies seplima. Similiier

in

dixisset,

quod

runt hoc videre, quant unctio facta forte

;

lucescit

unam

sabbati, significsset,

quod

lucescit

monumento quod erat velut qudam domuncula, intra quam erat sepulcrum. Ut venientes non tune,
,

in

unam diem

l'est

ivam

sed ubi repetiit sabbatorum,

est dies sabbato-

repetiit

diem septimum, qui semper

sed sequenli mane.

rum. Matlhaeus siquidem imitalus

sabbatorum
,

est

Moysen

Vers. 2.
est
,

Et vaIde mane una

una
;

qui

hoc

illum diem

quem dominicum vocamus,

Factum

appellavit

non

die

ill

quae relata ad dies qui semper sunt sabet describilur certus dies qui
:

diem primum, sed diem unum, dicendo de die creationis cli et terrae.
est vespere et

bata, appellatur

mane

dies

nunc vocatur
ficatur

dies dominicus. In Matlhseo habetur

in

unus

proplerea enim Matlhaeus non dixitin primarn,

Vespere sabbati qu lucescil

prima sabbati. Et
et

signi-

sed in unam, significando diem illam quae procedendo

nox mdia inter seplimum diem

:

diem

se-

ad dies sabbatorum appellatur una

in lege Moysi, Di-

quentem, ab utroque extremo

culo.
Ita

vesperlino, et dilu-

cendo itaque

in

unam sabbatorum

dixit in

diem quae
;

tamen qud vespertino ut terminalur per

si

appellatur una procedendo ad dies sabbatorum

est,

hoc

diluculum. Perinde ac

diclum
in

fuisset

Nocle aulem

ad seplimum

quemque diem. Cernis

itaque pru-

sabbatorum illucescente

enim oportet

intelligere

horam

unam sabbatorum. Omnin diluculi nam apud

;

dens lector qud evangelista utrinque ex die sabbato-

rum

definivit

diem quem dominicum appellamus, in

certum

Marcum

vespere sabbali occupt* fuerunt ambae

;

islsc

ipsius diluculo, ut ex Evangelio suo Matlhaeus

mulieres circa emptionem aromatum

et

cm

reliqui

redderet

mundum quo

die Jsus resurrexit.

Veniunt

evangelislae testentur venisse mulieres ad

sepulcrum

ad monumentum orto jam sole. Aurorae hora describitur ab orto sole, quia rever incipit oriri nobis sol

mane si hor vespertin mentum, invenissent ibi

,

sabbati venissent ad

monu-

custodes et
fuissent

monumentum
ut ungerent

per splendorem aurorae.

sigillatum

et

non

ausae

venire sequenli

Vers.

3.

Et dicebant ad invicf.m
qud custodes fuissent

Quis revolvet
HillC

mane

ad

monumentum cum aromaiibus

NOBIS LAPIDEM AB

OSTIO MONUMENTI?

liabetUr

Jesum. Scivissent namque qud hoc non possent

efficere;

latuisse mulieres istas

fuisset,

qud monumentum sigillatum

appositi. Si
:

tum propter cusiodes, tum propter

profitentur,

sigillum,

et

enim

utrumque enim se nescire

tum

opre,

haec scivissent,

non dixissent ad invicem

Quis revolvet

tum
ostio

verbis

dicendo

Quis revolvet nobis lapident ab

nobis lapidem, solius femineae imbecillitatis ralionem

monumenti? Nominavit autem Matlhaeus dilucuillud

habentes; im nec cogitassent venire ad

monumenSi

lum

ve?pertino seu tardo tempore; ut noctem

tum. Hinc quoque habetur qud ante illam horam

aurorae
,

immdiate sequentem ad diem seplimum. ex relatione

ad ipsum diem septimum praecedentem describeret
;

nulla

earum venerat ad monumentum.

nox enim
diei

illa

pars erat sequentis non praecedentis

in

enim vespere praecedenti aut nocte ad monumentum pris venissent, scivissent mane qud erant ibi custodes,

apud Hebraeos, vesper

vesperam clbrantes

qud sepulcrum erat sigillatum

4.

et

non redissent.
vident,

sabbata sua. Et

cum hoc quod

erat pars sequentis diei

Vers.

Et respicif.ntes viderunt, pro,

Et introeuntes, ad mandatum
tacet. In
,

naturalis, vocabatur

communiler vesperlinum seu

,

revolutum lapidem
Vers.
5.

proculdubio ab angelo.
angeli,

tardum tempus

diei artificialis praecedentis

illius diei in

ut patet
diffe-

ex eo qud jejunium

illam

horam

quem Marcus

monumentum

vidsrunt juve-

rebatur. Ut igitur relative ad diem

diate praecedentem
,

septimum immMatillud.

diluculum

illud describeret

anglus aut non est

nem, pro, adolescenlulum , sedentem in dextris. Iste ille qui apud Matthaeum sedebat
si

lhaeus, usus est

Inientio

tali

modo

describendi tempus
fuit

super revolutum hipidem; aut

est illemet, posteis ut in-

siquidem

Matthaei

describere certum
sic definita

qum

evanuit ab oculis mulierum (cedens

diem

et certain

horam. Et hora quidem

troirent libr in

monumentum )

iterm apparuit

eis

Vers. 5.

Coopertcm

prais esse potest, qui non

stola, amictum. sit amicltu.

Nam

coo-

Vers. 6.
Graecis
,

Nolite expavescere. Idem

vertit

est

verbum

quod

modo obslupucmnt


223
ints in
est, in

IN

MAKCCM
pendet, dicente Paulo
:

224
Si Chrislus non resurrexit

monumento sedens dextris ill parte versus quam dextra

,

sepulcri

hoc

pars corporis

inanis est fides nostra, inanis est prdicatio noslra.

Jesu

jacuerat

vel

in

dextris

ipsarum

mulierum.

Crediderim ego suspectum apud multos Graecos habi-

Cooperium, pro, amiclum. Describitur enim indulus.

Stola candida
,

vesie Iong usque ad pedes.

Et ob-

quibus illorum verborum

in

tum hoc capitulum propter admixtionem nescio qu Hieronymus retulit

dialogo;
et

stupuerunt, lum ob angeli prsentiam, lum ob absentiam corporis Jesu

,

eliam

propter

promissionem sub-

tum ex persvrante timor qui

pris eas invaserat.

Vers. Qui
6.
etc.

junctam; signa autem eos qui crediderint

quenlur
:

hc

seetc.

dixit

illis

In

nomine meo dmonia

sit

ejicient,

Nolite expavescere,

Eadem

dicit
;

qu

dixerat

Quidquid aulem

de veritate, suspicionum tamen

anglus sedens super revolutum lapidem

ut duplicato

istarum effectus est,

qud haec

scripta

non sunt

testimonio et resipiscant limore, et credant

surrexisse.

Jesum

solid auctoritatis ad firmandam fidem sicut sunt reliqua

Marci indubitata. Mane.

,

putantibus

Jesum
parti-

Vers.

7.

Sed ite, dicite discipulis ejus et Penisi

surrexisse medi nocte

refertur

mane non ad
est

tro. Negaverat Petrus Jcsum, et propterea anglus

cipium surgens, sed ad verbum apparuit. Sed prler

neminem nominat
audit ex ore

Pelrum

erga peccalores graliam

tum commendet
;

ut
;

magnam

Dei

hoc qud constructio haec duriuscula

conslructionem sensus est qud
apparuit primo Magdalen
;

tollit certi-

lum

ut Petru;
fit.

tudinem prim apparitionis; nam secundm banc

mulierum angelic voce animquior

mane prima

sabbati

Vers.

8.

Invaserat, pro,

habebat, enim. Signi-

per quod non excluditur

apparuerit alteri
,

ficatur persvrai! lia tremoris et stuporis.

Eas tremor

quin pris antequm esset

sic tollitur

mane

et

et pavor

pro, stupor. Et nemini quidquam dixerunt.

certiludo

prim
ita

apparitionis.
:

Amplectenda

Silentes describuntur redisse

domum,
hic,

nulli in via

au9.

est igitur suavis constructio litter

referendo

mane

dentes dicere quod vicerant aut audierant.

Vers.

ad parlicipium surgens,

qud hinchabeamus horam

Surgens autem Jsus. Adverte

stol

prudens

lector,

resurrectionis Christi fuisse in auror. Et vald con-

Hieronymum habere dubium hoc capitulum.

nibus

In epi-

grue dies ternitatis gloriosorum corporum incipit

auror
;

cum

siquidem ad Hedibiam super duodecim qustio,

resurrectio

enim Christi est initium universalis

sicut auror est

solvendo qustionem tertiam recitatis verbis

resurrectionis

omnium corporum,

Surgens autem Jsus prima sabbati , apparuit Mari

initium diei. Prima sabbati.

Quam

superis appellavit
sabbati; eo

Magdalen,
<

etc.,

subjungit

hc verba
libris
,

Aut enim
in raris fer-

unam sabbatorum, modo

qud

appellat

primam

non recipimus Marci testimonium, quod

tur Evangeliis
pitulura in
:

dies dominicus, dies prima est relata ad sabba-

omnibus Grcis

pen hoc ca-

<

fine

non habenlibus

prsertim

cm

tum, qu septima dies est in ordine siquidem ad septimam lex Moysi numerabat dies. Apparuit primo
Marine Magdalen/e.

diversa atque contraria evangelistis caeteris narrare

videatur.
ait

Hc

apparitio est

qu

scribitur

Rurss

in

secundo dialogo contra Pela:

gianos

<

idem Hieronymus

<

In

quibusdam exemMarPostea cm

Joanne , cm in specie hortulani apparuit. De qua. ejecerat septem dmonia. Magna Dei gratia erga peccalores signilicatur,
tali

plaribus et

maxime

in Graecis codicibus juxta

:

qud primo
,

voluit peccatrici et

cum

in

fine ejus

Evangelii scribitur

peccatrici (scilicet
significalis

qu

fuerat subjecta

omnibus

accubuissent undecim, apparuit eis Jsus; et exprobravit incredulitatem et duritiam cordis

iis

peccatis,

per septem dmonia) apparere.

iis

eorum , quia
inifinit

Vers. 10.

Illa vadens nuntiavit

est

qui cum eo

qui videront ipsum resurgentem non crediderunt.

illi

fuerant lugentibus et flentibus.

scripla

Ista annuntiatio

El

salisfaciebant

dicentes

Seculum islud
:

quoque

Joanne.
illi

quilalis et incredulilatis subslantia est

qu non
Haec

Vers.

H.

Et
:

audientes quia viveret et

per immundos
idcircb

spiritus veram Dei apprehendi virlutem;

VISUS ESSET AB EA', NON CREDIDERUNT.

est

HC

SCriptUDl

jam nunc

rvla juslitiam tuam.

ibi.

Luc, dicente

Adhuc autem
ujec

illis

non credentibus.
eis
,

Qu

ide atlulerim ut intelligamus

qum

vari ha-

Vers. 12.

Post

autem duobus ex

ambh-

beatur capitulum hoc. Et rvera nonnulla sunl in hoc

capitulo

LANTIBUS OSTENSUS EST IN ALIA EFFIGIE, prO

forma,

qu

in nullo alio evangelist

habenlur
aliis

nihil

euntibus in villvm.

Hc

apparitio scripta est Luc,

tamen ego video contrarium manifest

listis.

evange-

narrante discipuloseuntes in castellum nomine Emaus.

Nec quisquam mentis compos asserere aut credere potest hoc ultimum quod habetnr apud Mar-

Et illi euntes nuntiaverunt caeteris; Vers. 13. nec illis crediderunt. Hoc quoque ex diclis verbis
apud Lucam apparet.
Vers. 14.

cum

capitulum totum adjectivum esse, nisi aliud quo

i'uerit
:

caremus perditum
nihil penits

quia sequeretur Evange,

Noyissime

autem

pro

postea.

Non

lium Marci lerminari in sepultur Christi

ita

qud

significatur ultima apparitio in vero textu, sed posterior. lis qui

de resurrectione Jesu Marcus scripserit.

viderant eum resurbexisse, pro, resusciiis

Quod non solm stultum sed perfidum estcogitare;

latum

non crediderunt. Collatis simul

qu

refe-

nam

tota fides Evangelii

ex resurrectione Christi

runtur in hc apparitione, apparet qud

ista apparitio

Vers. 8. Invaserat enim eas timor, habebat autem eas tremor ac stupor, sive ecstasis. Vers. 9. Prima sabbati ; aac<Tw< habent plerique Grci codices.

Novissime recumbentibus illis. AuVers. 14. ustinusde ConcordiEvangelistarum.lib. 3, torquet dicit seipsum quslione, qui consistt quod Marcus reiehic Jesum novissime apparuisse, cm Joannes

225
est quae
fuit die

COMMENTARIA CAP.
.

XVI.

226
tacet alius supp'eat.
illa

octavo quando erat

Thomas cum
;

eis;

pluries

quod unus evangelista

nam
iis

expresse hic dicitur qud erant undecim

et

qud
ab

Vers. 15.

Er
in

dixit eh.
,

Verba

quae refert

undecini incrdulits et durilia cordis ad credendum

qui viderant ipsuni resuscilalum increpata est
luit
;

Hieronymus
aliis,

in dialogo

tanqum manifest adjecta

habentur. Euntes. Describitur

mandatum ad
aliis

tune enim increpatus

et rurss, quia vidisti

Thomas, ne
credidisti.
fuit

sis incredulus,

praedicandum

universo mundo, quod ab

In

quo-

me

Et vel ipsa incre-

que

evangelislis describilur.

mundum univeisum.
Samarilano-

patio

Thome

quia tacita

increpatio aliorum
vel

Finitum per hoc ostendit tempus prioris mandati, in

appellatur

Marco increpatio eorum;

occasione

viam gentium ne
rum,
etc.

abieritis, et

in ci vit al es
illis

sumpt ex increpatione Thomae ,

alios
;

explicit increpavit

Sed adveile quod

dicit

euntes in
:

munEcce
;

revocando ad memoriam incredulitatem et du-

dum
e'jo

universum, quibus apud Matthaeum dixit

ritiam cordis ad

credendum tum mulieribus quae eum

discipulis redeuntibus

vobisetim

sumusque ad consummationem
illis

seculi

non
sed

viderant

tum

ab Emaus, tum

enim
cepit

apostolis et

discipulis ibi praesentibus prse-

Petro qui etiam viderat Jesum, ut clar Lucas explicat

;

universum peragrare
illos
;

mundum
,

per seipsos

nam

post haec onmia Lucas dicit

Adhuc

illis

non

prseceptum factum ad
et successoribus

intelligitur

factum ipsis

credentihis.

Et

intcllige increpatos eos

communiler.
in-

eorum

ita

qud

ipsi

inchoarent, et

Joannes

enim exemptus videtur ab hujusmodi

s-uccessores perficerent. Pr.edicate evangelium omni

credulitate; quia
dit.

cm

vidit linteamina posita

fuit

credi-

crature
statui,

omni

nalioni,

omni liominum condilioni

Petrus quoque non

forte

incredulus discipulis,

nullam exceptionem faciendo. Et

omnem

lio-

sed
solo

mulieribus. Actus autem recumbendi,

,

minum

nationem, conditionem, statum, sexum,

,

etc.
illis

Marco describitur

nec hoc est mirum

cm

appellat crealuram

ad explicandum quare est

rat illum

post apparuisse suis ad

mare

Tiberiadis.

Huncnodum sic explicat, ut novissim referalur, non ad numerum apparilionum simpliciler, sed ad apparitiones eo die facias. Atqui cm Graec sit dTEpov,
quod sonat deinde seu poslea, non erat cur moveret quaestionem, si Graecos consuluisset codices quan:

qum

noliin dissimulare

comparativa

nonnunqum

usurpari vice superlativoruro. Quoniam itaque dixerat primm, interpres hic maluit dicere postrcmm. Illis undecim, aTo; to ^iy.%. Divus Auguslinus ex addito pronomine illis, et ex articulo Gracco colligit hune locum non posse accipi nisi de apostolis. Atqui Graec non est eV.evcc; aura;, qud si relative sumatur, sonat, Jesum iisdem duodecim apostolis apparuisse, quibus pris apparuerat. Sin discretiv, sensus erit, Jesum apparuisse, non mulieribusaut quibuslibet discipulis, de quibus antedictum erat, sed ipsis undecim, nimirm apostolis qui narrantibus non crediderant. Etiamsi Mardis ita contexit quasi hoc senserit. Primm apparuit Mariae Magdalenae. Posthc duobus

vespere surrexisse, deinde prima sabbati visum esse Marias, hoc modo legentes : cm surrexisset Jsus, et hic interposit hypostigme sequatur, mane prima sabbati apparuit primo Maria;. Hanc distinclioneni indicat et Theopbylactus. Nos, qu dilucidior esset sermo, pro vaara, quod interpres vertit surgens, verlimus cm surrexisset. Est enim participium praeterili temporis, quod circumiiione

ligamus Christum

reddendum

erat.

Idem Hieronymus

in

secundo

Dialogo adverss Pelagium disputans, narrt in line Evangelii juxia Marcum, in nonnullis exemplaribus
fuisse adjectam hisce accubuissent undecim, apparuit illis Jsus, et exprobravit incredulitatem et duritiem cordis eorum, quod multis, qui viderant eum resurgeniem, non crediderunt. Hic additum erat: Et illi satisfaciebant dicentes: Seculum istud iniquitalis et incrcdulitaiis substantia est, quae non sinit per immundos spirilus veram Dei apprehendi virtutem. ldcircjam nunc rvla justitiam tuam. > Caeterm ut hoc extremum Marci caput hodi habetur in omnibus, quae san viderim, Graecorum exemplaribus, quod enarrat etiam Theopbylactus: in coronidem banc ex apocrypho quopiam Evangelio adscriplam apparet lectore niniim audaci. Nam Evangelium Ikbracorum, quod tum Nazareis et Essenis legcljalur, Hebraicis scriplum litteris, sed sermone Chaldaico, Hieronymus lestalur se versum in linguam Graecam, et ex eo nonnulla profert teslimonia, in quo legunlur quaedam his non dissimilia. Hoc autem assumenlum, quoniam nihil habet evangelislicae gravitalis, sed olet polis dogma Manichaeorm merii reseelum ac rejectum est tain Graecis, qum

maxime Graecorum coronidem

:

Marci verbis

Poste

cm

ambulantibus in villam. Postremb recumbenlibus undecim. Nec obstat huic sensui , si jam uni aut alteri ex apostolis apparuerat. Cerl undecim simul discumbentibus nondm apparuerat. Qui viderant EUM RESURREXISSE. Graec est -yfi-j-epfJuvov , SUScitalum sive excitalum. Nec video eausam cur hic Gregorius aut Bernardus inducant angelos, qui soli viderint Dominum resurgentem. Qui pris mortuum viderant, ac mox vivum, utique viderunt eum resurIlli foriassis legebant, qui viderant eum resurgentem, ut hic interpres frquenter participia praeteriti temporis verlit in parlicipia praesentis temporis. Divus Hieronymus in Epislol ad Hedibiam quaestione terli indicat hoc extremum Marci caput plerisque non fuisse receptum, quod in raris Lalinorum cudicibus, Graecorum pen nullis habebalur, praeserlim cm videatur narrare quaedam manifest pugnanlia cum aliis evangelistis. Velutillud quod refert Dominum resurrexisse mane prima sabbati, cm Matlhaeus tradat cum resurrexisse vesper sabbati,

rexisse.

Beda teslatur divum Ambrosium accurat scripsisse in hune evangelistam, cujus Commentariis fatetur se multa discerpsisse. Hoc opus nobis intercidit, nisi fori Beda sensit Commentarios in Marcum, qui feruntur Hieronymi litulo, esse Ambrosii. Quod ego nec refello, nec assevero. Yidentur enim
Latinis.

hominis nec inlantis, nec inerudili, cui

illud cerl

qu

lucescit in

sese vespere et

prima sabbati. Pugnant autem inter mane. Hujus difficultalis ostendit Hie-

cum Ambrosio commune, quod mullus

riis

est in allego-

ronymus geminam solutionem, quarum priorhaec est. Aut enim, inquit, non recipimus Marci teslinionium, i quod in raris lertur Evangeliis, omnibus Graec a? liin fine non habenlibus. i impia eral, si tum temporis hoc capilulum idem hahebal aucloritaiis, quod reliquum Marci

bris pen hoccapilulum

Haecsolulio

Evangelium.

Admonet autem

et illud

Hieronymus,

8ubdistinctionem esse faciendam ante mane, ut intel-

autem ineplam et inquo gratiosi nominis lenocinio allicerent emplorem. Illud addam, quod Hieronymus aliis verbis refert hune locum quam habelur in Marco Latinae ediliouis, cm tamen adverss Pclagianos scripserit admodm senex unde conjectare licet, aut banc edilionern non esse Hieronymi, aut ipsum neglexisse quod tradiderat. Nam quod hic indico, perqum Irequens est illi ineoopere^
et affectibus. Praefalionem

dociam addidisse videnlur

librarii,


127
praedicandum
creatore, et
ipsi.
;

, ,

IN
ratione scilicet

MARCUM COMMENTARIA CAP.

quod habent

XVI.

228
Jescs. Superfluit

illius

Vers. 19.
Jeans.

EtDominus ouidem
eis.

Ac

si

non ratione peccatorum quaeapposuerunt Praedicale Evangelium apertis dixisset

:

Postquam locutus est

significaur

Non

dicit statim

non enim
ascendit in

qud

slalirn

post haec verba

haec

omnis
nibus

condilionis, sexs, stal, nationis, etc.

,

liomi,

clum, sed lantummod quoi post

Assumptus

non spectantes ad eorum peccala

iliis,

et

mrita

verba asccndii in clum, non explicando quanto lempore post.

sed ad conditiones creatas in

illis.

sed ad opus Dei in

mr

non alieno adminiculo

et sedit, pro, sedit

sed propri virlule. In

clum;

Vers. 1G.

Qui crediderit. Ecce

fides necessaria.
fidci

a di vi ris

Dei.

Non

significatur positio corporis,

quoest

Et

B.vpTizvrus fuerit. Ecce

sacramentum

ncces-

niam Jsus

in ccelo stat,

non sedet; stare enim

sarium. Salvus erit. Ecce prseiniuin aelerna salulis.

naluralis silus horninis perlectus; sedere

becillilatis est.

autem im-

Qui vero non crediderit condemnabitur. Ne putares

consilium non praeceptum, et praemium acquiescentibus
,

Et proplerea sicut per dexieram Dei

,

metaphoric significantur oplima quaeque bona

per sessionern significatur quiel possidere
,

ila

non pnain renuentibus adjungitur quoi qui

dicit judicabitur

quiet
si

non crediderit condemnabitur. Non

(quia qui non crdit
tur, in aeternam ibit

regnare, et perinde diclum est, sedit dextris, ac

jam judicatus
damnalionem.

est),

sed damnabi-

diclum

fuisset, et quiel possedit

oplima quaque bona

Dei, possessurus in

secundo adventu eliam reliqua

Vers. 18.

Et ben iiabebunt.
signa haec

Suspecta apparet

minus bona tune enim accipiet possessionem istorum

;

haec clausula signorum, e

cam doctrinam
locis Evangelii

non sunt

qud secundm Evangelifidei, sed magni-

inferiorum.

Vers. 20.

Ubique non affirmatione omnium loco-

tudinis fidei, sed

;

donorum fidei, ut palet et in pluribus texlus autem isle signilcat signa haec
;

rum, sed negatione certorum locorum.

Non enim temEvangelium

pore quo scripsit Marcus praedicatum

in

fuit

consequifidem stiflicienlem ad salulem

praecis ulilur verbis dicendo
:

nam eisdem
et

singulislocismundi,

cm poslea multae gentes quibus

sint, ila

Qui crediderit

ba-

prdicatum non fuerat inventae

qud noslr
loca

ptiialus fuerit
diderint

et dicendo

signa autem eos qui cre-

eliam aetate inveniuntur. Sed discipuli Jesu non arcta-

hc sequentur. Haec tamen apparentia non

,

verunt prasdicationes suas ad haec vel

prout facullas affuit
,

illa

sed

solidum babet fundamcnlum

similis sentenlia

quoniam Joannis 14
in

exlenderunt praedicationes suas

habelur
,

Qui crdit

me, opra qu
quia ego

ad

omnesmundi

parles.

Domino cooprante, internis

ego facio ipse faciet

et

majora horum
igilur

faciet,

inspiralionibustrahendoaudilores.SEQ.UENTiBussiG.Nis,
pro, per subsequentia signa. Haec enim tria, scilicet praedicatio aposlolica, interna inspiratio divina, et mira-

ad Patrem vado. Inlelliguntur

promissa signa

consequcnlia fidem quantum est ex parte virlutis

fidei
;

sequenlia quando etubi opus fuerit.

promissionis stat

Cum

cujus

culaadconfirmalionem Evangelii converierunt mun-

veritale

qud ex parle habenlis

sed

dum

ad fidem Jesu Christi. Cui est honor et gloria in

fidem defeclus accidat, seu impedimenlum prscslelur,

ita

secula seculorum.

Amen.

quod

fides ipsa

non deest

signis

bomo

deest

fidei

ad efficaciam signorum.

LUCIE BRUGENSIS VITA.

f

LUCAS BRUGENS1S (Francisais), doctorLovanienAudomaropolitanae decanus

,

simo, singulari industri,

summo

labore, egregi

sis et ecclesiae

magnam

erudilione, ac solido acrique judicio concinnata, di-

sibi

doctrine meril

famam comparavit. Linguarum

fuit
,

gnissima sunt, quae in doclorum

veniant,
in

omnium manus
et

de-

eruditarum apprim gnarus

braeae,

ac praeserlim He;

cm

nihil

contineant, quod non sinceram

,

Graecae, Syriacae et Chaldaicae

quas ab

insi-

Deum

fidem pietatemque spiret

quod non ad
intelligenliam

gnibus praeceptoribus Ben. Ari Montano, Joanne

Guillelmi Harlemio, Jesuit, aliisque (Regiorum) Bi-

veram germanamque evangelici texts

luminis plurimm allaturum

sit et subsidii.

Francisci

bliorum editioni prfeclis, didicerat. Eidem quoque

operi
nes

Lucae Commentaria corroboravimus

Cornelii Jansenii, qui in sancta
gelia

Commentariis

operam suam

navavit. Exstant illius

Notatio-

Jesu Christi Evan-

in

Biblia sacra. Itinerarium

Jesu Cluisti ex 4

genuinum Scripturae
eruditionem,

sacrae

sensum exponit

et

Evangeliis. Commenlarius in Evangelia. Apologia pro

summam

doclrinamque solidissimam,

Chaldaico

Paraphraste.

Nota;

ad

varias

lectiones

ex sanctorum Palrum scriptis potissimm deprom-

hiEvangeliis, etc.

Diem suum

obiit

19 februarii 1619.

plam, complectitur. Quamobrem hujusce

eruditissi-

Theologiae neenon etBibliis, per quadraginta annos,

mum

opus

in

notarum

loco juxla posuimus. Cornelii

indefessus studuerat.

Commentaria

in

quatuor Jesu
doclis-

Jansenii vitam videre est in Cursus Scripturae sacrae

Christi Evangelia, Francisco

Luc theologo

lomo seplimo decimo.

,,

IN

EVANGELIUM

SECUNDUM LUCAM
i&ommmtavi.
Evangelium. Vos est Graeca, boni fauslique nuntii
signiiicalionem habens.
tur

Testamenti

scripta

sunt

prdictiones

prophtise.

Apud prolanos auctores legipro praemio sumptum, laelum adferenli nuniium

christiana Schola,
,

Evangelium secundum Lucam,

gelica, prout

id est, historia

Evan-

Luc descripia

est.

Lucas natione Sy-

dato, et pro sacrilicio jucundis nunliis decreto. Cae-

rus,

oriundus Antiochi, Syria3 melropoli, quae in

libris

U;

mu

pro

ipso

fauslo laetoque
,

Veleris Testamenti
v. 6,

Reblutha 4 Keguui

25

nunlio utitur

alque eo xar' vMonaaiav

quod ma-

21, et

Emaih magna Amos

6, v. 2, appellatur;
ail

gni conbifii anglus Clirislus

ailulit, vitae salutisque

S ..lvalor humano generi

,

Grci sermonis non ignarus, quod

Ilieronymus in medicus arte

aelernae

quo nullum

laelius,

calalogo Scriptorum ecclesiasticorum,

fuit.

nullum jucundius, nullum gralius nuniium esse possit.

1s
;

inter mullos alios Antiochenos lucrifaclus

illic

Dimanavit auiem ad nos haec vox ab Inlerprelibus

qui, ubi novi Testamenti prouii

Cbristo

enim

discipuli,

cm

in

maximum numeApostoli

sepiuaginla duobus,
phtise

rum

excrevissent, prinim nominati fure Chi istiani,

lexunlur

gaudent evangelizandi voce

ut legitur Act. 11, v. 26; discipulus Pauli

evasit, et cornes

(psalmi 95, versu secundo, Isaiae 40, v. 9, cap. 52,

v. 7, et alibi).

magna ex

parle peregrinationis ejus.

Porr Hebraic pro e

:

est

vox Bissur

Evangelium hoc

scripsil Graecis Graec,

anno

circiier

Basur carne derivata

sit, felix

qu significatum videri pos-

15 Domini ascensione,
in Achaiae et Botiae

dm

ageret un
,

cum Paulo
in

hoc nuniium

quod prophelae praedicebant

panibus
nott

quod praefalione
;

Verbum Dei caro laclum, pnesens adferendum atque exliibendum. Hoc illud est
ac promiuebant, per

Evangelium

Malthaei
et

Ilieronymus
;

consilio

haud dubium

horlatu
,

Pauli

occasione autem

Evangelium, quod dulcissimis

v. 23,

epithelis,

Malthi

4,

pseudoapostolorum illorum

quorum meminit Paulus

ad Corinthios,

Evangelium regni, Aclorum 20,

et 24,

Evange-

in epislolis suis, praeseriim posteriore

lium graii Dei, ad

pacis, prioris

Romanos 10, v. 15, Evangelium ad Timolheum primo, v. 11, EvangePorr

aliter

qui in

illis

Graeciae regionibus, multas de Christo fa-

bulas, genealogias, elquGestionesstultas(Tit. l,v. 10,

gelium graii beali Dei, agnominatur.

11, 14, et

c. 3, v.

9),seconlictas, disseminaverant,
ipsa

sumitur, Evangelium,

cm

dicilur Evangelium secun-

non verbo solm, verm eliam scriplo quod

asseculus omnia
ipsi

dm Matthum,
pro Scriplur

aut lecundum Lucam, sive Mailhaei

Lucas prfatio dat inUlligendum. Ipse igitur Lucas,

principio
diligenler,

aut Lucae, nempe, non pro ipso fausto nuntio, sed

ab
,

i"s

qui

narrante

historiam Salvatoris

fau-

viderant et ministri

fuerant sermonis

verissi,

stum
menti

salutis

nuniium
:

adferentis.

Hujusmodi quacujus
veteris

mum

hoc

et

divinissimum Evangelium edidit

Paulo

tuor sunt Evangelia

libri

caeleroqui

omnes Novi Testa,

approbante.

unum

sunt Evangelium

CAPUT PRIMUM.
1.

CHAPITRE PREMIER.
1. Plusieurs ayant entrepris d'crire l'histoire des choses qui ont t accomplies parmi nous ,

Quoniam quidem multi

,

conali sunt ordinare nar,

rationem

quae in nobis compltas sunt

,

reruin
ipsi

2. Sicut tradiderunt nobis

qui ab initio
:

vide-

runt
3.

et ministri fuerunt

sermonis

2. Suivant le rapport que nous en ont fait ceux qui ds le commencement les ont vues de leurs propres yeux, et qui ont t les ministres de la parole
, ;

Ynum

est et mihi assecuto

,

omnia principio
oplime Thophile

diligenter, ex ordine tibi scribere

A.

Ut cognoscas eorum verborum de quibus erudi,

tus es

verilatem.
,

qu'aprs avoir i exactement inform de toutes ces choses depuis leur commencement je devais aussi vous en reprsenter par crit toute la suile , 4. Alin que vous reconnaissiez la vrit de ce qui vous a t annonc.
3.
J'ai
,
,
,

cru

trs-excellent Thophile

5. Fuit in diebus Herodis

rgis Judaese

sacerdos

5.

Au temps

d'Hrode

roi

de Jude

il

y avait un

, ,

231

IN
Zacliarias
,

LUCAM
prtre

232

quidam nomine
de
filiabus

de vice Abi

et

uxor

illius

nomm

Aaron

et

6. in

Erant autem

jusli

nomen ejus Elizabelh. ambo antc Dcum incedentcs

,

femme

Zacbarie , de la famille d'Abia et sa tait aussi de la race d'Aaron , et s'appelait

;

Elisabeth.
6. Ils taient tous deux justes devant Dieu , marchant dans tous les commandements et les ordonnances du Seigneur d'une manire irrprhensible.
7. Ils n'avaient point d'enfants
,

omnibus mandatis
Et non erat
,

et justificalionibus

Domini sine

querel.
7.
illis fiiius
,

eu qud esset Elizabelh

sterilis

8.

ambo processissent in diebus suis. Factum e4 autem cm sacerdotio fungeretur

et

tait strile

et qu'ils taient dj tous

parce qu'Elisabeth deux avancs

en ge.
in
8. Or Zacbarie faisant sa fonction de prtre devant Dieu dans le rang de sa famille
,

ordine vicis su ante

9.

Deum
,

Secundm consuctudincm

sacerdolii

sorte exiit

ut incensum poneret 10. Et omnis

ingressus in

templum Domini.

arriva par le sort , selon ce qui s'observait entre les prtres , que ce fut lui d'entrer dans le
9.
Il

mullitudo populi erat orans foris

temple du Seigneur pour y

10.

offrir les

parlums.
offrait les

hor incensi.
11. Apparuit autem
dextris
al taris
illi

Cependant toute

la

multitude du peuple tait

anglus Domini, stans

dehors, faisant sa prire l'heure o l'on parlums.

11. Et un ange du Seigneur lui apparut debout droite de l'autel des parfums.
12. Zacbarie le voyant
, ,

incensi.

se tenant

12. Et Zacharias turbatus est videns, et limor irruit

super eum.
13. Ait
ria
,

en fut troubl,

et la frayeur

autem ad illum Anglus

libi filium

Ne

timeas Zacha,

le saisit.

quoniam exaudila

est deprecatio tua et

,

uxor tua
ejus

Elizabelh pariet

et vocabis

nomen

Joannem

13. Mais l'ange lui dit: Ne craignez point, Zacbarie , parce que votre prire a t exauce , et Elisabeth votre femme vous enfantera un fils , et vous lui donnerez le nom de Jean. 14.

14. Et erit
nalivitate ejus

gaudium

libi
:

et exultatio

et mulli in

Vous en serez dans

;

la joie et

gaudebunt

ment
,

et plusieurs se rjouiront

dans le ravissede sa naissance ;

;

15. Erit enim

magnus coram Domino

,

et

vinum

et

siceram non bibet

et Spirilui sancto replebitur adsuae.

15. Car il sera grand devant le Seigneur il ne boira point de vin ni rien de ce qui peut enivrer, et il sera rempli du Saint-Esprit ds le sein de sa mre.
,

huc ex utero matris

16.

Il

16. Et multos filiorum Isral convertet ad

Domi-

convertira plusieurs des enfants d'Isral au

Seigneur leur Dieu.

17. Et il marchera devant lui , dans l'esprit et dans vertu d'Elie , pour runir les curs des.pres avec leurs entants , et rappeler les incrdules la prudence des justes , et pour prparer au Seigneur un peuple
la

num Deum
Elise
,

ipsorum

17. Et ipse praecedet ante illum in spiritu et virtute

ut convertat corda palrum in

(ilios

et incredu-

los ad

prudenliam justorum

parare Domino plebem

parfait.

perfeclam.
18. Et dixit Zacliarias ad

18. Et Zacharie dit l'ange

Par quoi reconna-

angelum Unde hoc sciam?

:

trai-je ceci ? car je suis

vieux

et

ma femme

est avan-

ego enim
suis.

sum senex

et

uxor mea processit in diebus

ce en ge.

19. Et respondens anglus, dixit

briel
,

ei

Ego sum Galoqui ad te

Je suis Gabriel, qui me Dieu et j'ai t envoy pour vous parler, et pour vous annoncer cette heureuse nouvelle.
19. L'ange lui rpondit
, :

tiens devant

qui asto ante

Deum

et

missus

sum

et haec libi evangelizare.

20. Et ecce eris tacens

in

et

non poteris loqui usque

,

diem quo haec

meis
,

fiant,

pro eo qud non credidisti ver-

20. Et voici que vous allez devenir muet et vous ne pourrez plus parler , jusqu'au jour o ceci arrivera , parce que vous n'avez point cru mes paroles , qui s'accompliront en leur temps.
;

bis

quae implebunlur in lempore suo.

;

21. Cependant le peuple attendait Zacharie

s'tonnait de ce qu'il demeurait
et mirasi

et

il

longtemps dans

le

21. Et erat plebs expectans Zachariam

temple.
il ne pouvait leur parler, , connurent qu'il avait eu quelque vision dans temple car il ne s'expliquait que par signes : et demeura muet.

bantur qud tardaret ipse

2-2.

in

templo.
illos
:

22. Mais tant sorti

,

et
le
il

Egressus autem non poterat loqui ad

et

ils

cognoverunt qud visionem vidissct in templo

erat innuens
illis
,

et ipse

et permansit

mulus.
officii

23.
ejus
,

Quand
il

les jours

de son ministre furent accom-

23. Et factum est ut impleli sunt dies

abiit in

plis

s'en alla en sa maison.

domum suam.
mensibus quinque
,

24.

24. Post hos autem dies concepit Elizabelh uxor

ejus
,

conut
disant

Elisabeth sa femme Quelque temps aprs et elle se tenait cache durant les cinq mois,
,

et occullabal se

dicens

25. Quia sic fecit mihi Dominus in diebus quibus

respexit auferre opprobrium

meum
,

25. C'est ainsi que le Seigneur en a us avec moi quand il m'a regarde pour me tirer de l'opprobre o
j'tais

inler homines.

devant

les

hommes.

26. In mense autem sexto

briel

missus est anglus Ga-

Deo

in civitatem Galilaeae, cui

27.

Ad
,

virginem desponsatam viro cui

, ;

nomen Nazareth. nomen erat

Joseph

de domo David

28. Et ingressus
grati plena
;

nomen virginis Maria. dixit anglus ad eam Ave

et
, : :

26. Or, comme elle tait dans son sixime mois , l'ange Gabriel lut envoy de Dieu en une ville de Galile appele Nazareth, 27. A une vierge qui tait fiance un homme de la maison de David , nomm Joseph ; et celle vierge
s'appelait Marie.

Dominus tecum

benedicta tu in mulie-

ribus.

28. L'ange tant entr o elle tait, lui dit: Je vous salue , pleine de grce , le Seigneur est avec vous ; vous tes bnie entre les femmes.

, ,

233
29. Quae ciu audsset
,

COMMENTARIA CAP.
turbata est in sermone ejus

I.

231

et cogilabat qualis esset ista salutatio.

29. Mais elle l'ayant entendu , fut trouble de ses paroles , et elle pensait quelle pouvait tre cette salutation.

30. Et ait anglus ei

Ne timeas
:

Maria

invenisti

enim gratiam apud Deum

voeabis

30. Et l'ange lui dit Ne craignez point car vous avez trouv grce devant Dieu
:
:

Marie

51. Ecce concipies in utero

et paries

Filium

et

nomen

ejus Jesum.

32. Hic erit

et dabit
il
1 i

magnus

et Filius Allissimi vocabitur

51. Voil que vous concevrez en votre sein, et vous enfanterez un Fils qui vous donnerez le nom de Jsus.
, et il sera appel le Fils du TrsSeigneur Dieu lui donnera le trne de David son pre. 11 rgnera ternellement sur la maison de Jacob ,

Dominus Deus sedem David

,

patris ejus

52.

11

sera grand

et regnabit in donio Jacob in aeternum

Haut

et le

55. Et regni ejus non erit

31. Dixit
islud
,

finis.
:

aulem Maria ad angelum

?

Quomod
:

fiet

33. Et son rgne n'aura point de

34. Alors Marie dit l'ange : fera-t-il , car je ne connais point
:

fin.

quoniam virum non cognosco

,

Comment

cela se

35. Et respondens anglus

dixit ei

Spiritus san-

ctus superveniet in te
tibi.

et virtus Allissimi
te

obumbrabil
,

Ideque et quod nascetur ex

sanctum

voca-

bitur Filius Dei.

35. L'ange rpondant lui dit surviendra en vous , et la vertu du Trs-Haut vous couvrira de son ombre. C'est pourquoi le saint qui natra de vous sera appel le Fils de Dieu. 36. Et voil que votre cousine Elisabeth a elleconu un fils en sa vieillesse ; et c'est ici le sixime mois de la grossesse de celle qu'on appelle

d'homme ? Le Saint-Esprit

56. Et ecce Elisabeth cognata tua

filium in seneclutc su
:

et ipsa concepit

et lue

mensis sextus

est

illi

mme

quae vocatur sterilis

strile

57. Quia non erit impossibile apud

Deum omne
Domini
ab
,

37. Parce qu'il n'y a rien d'impossible Dieu.

verbirm.
58. Dixit autem Maria
milii
:

Ecce

ancilla

fit

gneur

38. Alors Marie lui dit : Voici la servante du Seiqu'il me soit fait selon votre parole. Et l'ange ;

secundm verbum tum. Et

discessit

ill

an-

s'loigna

de chez

elle.

glus.

59. Exsurgens autem Maria in diebus

illis

abiit in
:

59. Or, en ces jours-l , Marie partit , et s'en alla en diligence au pays des montagnes , en la ville de

montana cum
Elisabeth.

Juda

festinatione

in civitatem

Juda
,

40. Et intravit in

domum
,

Zachariae

et salutavit

40. Et tant entre dans la maison de Zacharie , elle salua Elisabeth. 41. Ds qu'Elisabeth entendit la voix de Marie qui , son enfant tressaillit dans son sein ; et Elisabeth fut remplie du Saint-Esprit ;
la saluait

41. Et factum est

Elisabeth
,

ut audivit salutationem Marise

,

exultavit infans in utero ejus

:

et repleta

est Spirilu sancto Elisabeth

42. Et exclamavit voce

magn

et dixit

Benedi-

42. Et s'criant haute voix , elle dit Vous les et le fruit de vos entrailles bnie entre les femmes
: ,

est bni.

cta tu inter mulieres,etbenedictus fructus ventris tui.

43. Et d'o

45. Et unde hoc mini

ut veniat mater Domini mei

mon

me vient ce bonheur, que Seigneur vienne vers moi ?

mon

la

mre de

ad

me?
44. Ecce enim ut facla est vox salutalionis tuas in
,

oreille lorsque

44. Car votre voix n'a pas plus tt frapp mon vous m'avez salue , que mon enfant
sein.

auribus meis
45.

exultavit in gaudio infans in utero

,

meo.

a tressailli de joie dans

Et beata quae credidisti

libi
:

quoniam

perficientur

ea quae dicta sunt

46. El ait Maria

Domino.

45. Que vous tes heureuse d'avoir cru , parce que les choses qui vous ont t dites de la part du Seigneur s'accompliront
!

Magnificat anima

mea Dominum
salutari
:

46. Alors Marie pronona ces paroles

glorifie le

Mon me

47. Et exultavit spiritus

meus

in

Deo

meo,
ecce
:

Seigneur,

48. Quia respexit humiliiatem ancillae suae

enim ex hoc beatam

me

dicent

omnes generationes
,

47. Et Sauveur,

mon

esprit est ravi

de joie en Dieu

mon

49. Quia fecit mihi

magna

qui potens est

et san-

ctum nomen

ejus.
,

48. Parce qu'il a jet les yeux sur la bassesse de sa car voil que dsormais je serai appele servante bienheureuse dans la succession de tous les sicles ,
,

50. El misericordia ejus progenie in progenies

timemibus eum.
51. Fecit potentiam in bracliio suo
;

49. Parce que celui qui est Tout-Puissant a moi de grandes choses et son nom est saint
,

fait

en

dispersit su-

perbos mente cordis sui.

52. Deposuit polentes de sede miles.
,

50. Et sa misricorde s'lend d'ge en ge sur ceux qui le craignent.

et

exaltavit

hu-

55. Esurientes implevit bonis nanes.

54.

et divites dimisit

51. 11 a dploy la force de son bras il a dissipe' ceux qui s'levaient d'orgueil dans les penses de leur cur. 52. Il a renvers les grands de leurs trnes , et il a
;

Suscepil Isral
:

puerum suum

recordatus mi-

sericordije suae

lev les petits. 53. Il a rempli de biens ceux qui taient affams , et il a renvoy vides ceux qui taient riches. Il a pris en sa protection Isral son serviteur, .'>i. se ressouvenant de sa misricorde , 55. Selon qu'il avait promis nos pres , Abraham et sa postrit, pour toujours. 56. Marie demeura avec Elisabeth environ troiq mois ; et elle s'en retourna ensuite en sa maison.

55. Sicut locutus est ad patres noslros

et seniini ejus in secula.

Abraham

56. Mansit autem Maria

Iribus
,

cum

ill

quasi mensibus

et reversa est in
s. s.

domum

suam.

XXII,

235
57. Elisabeth autem impletum
el peperil filium.
est

IN

Ll'CAM
57.

m
Cependant
,

tempuspariendi,

Je

temps auquel Elisabeth devait

accoucher arriva
,

et elle enfanta

un

fils.

58. Et audicrunl vicini et cognati ejus

gnificavit

quia uiaill
,

Dominus misericordiam suam cura

ei.
,

et

58. Ses voisins et ses parents ayant appris que le Seigneur avait fait clater sa misricorde sur elle

feu
venerunt circuin

flicitaient.

congralulabantur

59. Et factura est in die octavo

39,

Ht

tnnt venus le huitime jour pour circon,

cire l'enfant

ils le

cidere puerura
Zaciiariam.

et vocabant cura

Domine
dixit

nommaient Zacharie

du nom de
Non,

patris sui

son pre.
C0.

60. Et respondens mater ejus,

Nequaqum
est in

Mais

la

mre prenant

la

parole, dit

mais

il

sera norara Jean.

:

sed vocabitur Joannes.

61. Et dixerunt ad illam
:

Quia nemo

cogna-

61. Ils lui rpondirent Il n'y a personne dans votre famille qui porte ce nom.
62.

tione tu, qui vocetur hoc Domine.

62. Innuebaut
cari

autem

patri ejus,

quem

Et

ils

vellel vo-

l'enfant comment

demandrent par signes au pre de il voulait qu'on le nommt.

eum.
Et postulans
pugillarem
scripsit
,

65.

dicens

63. Et ayant
:

sus

demand des tablettes, il crivit desJean est son nom. Et tous en furent tonns.
en bnissant Dieu.

Joannes est nomenejus. Et mirati sunt universi.

64.

Apertum

est

autem

64. Aussitt sa bouche s'ouvrit, sa langue se dlia,

illico

os ejus,

et

lingua

et

il

parlait,

ejus loquebatur benedicens

65.

rum

Deum. Et factus est timor super omnes vicinos eoet super orania montana Judseae divulgabantur
haec.

65. Et tous leurs voisins furent remplis de crainte; elle bruit de ces merveilles se rpandit dans tout le pays des montagnes de Jude.

omnia verba
suo, dicentes

66. Et posuerunt
:

omnes qui audierant

iste

in corde

Quis, putas, puer

erat

eril?

Etenim

66. Et tous ceux qui lesentendirent, les conservrent dans leur cur, disant Quel pensez-vous que sera cet enfant ? Car la main du Seigneur tait avec
:

manus Domini
sancto

cum

lui.
illo.

67. Et Zacharias
:

pater ejus repletus est Spirilu

:

et prophetavit, dicens

prit, et prophtisa,

67. Et Zacharie son pre fut rempli en disant :

du Saint-Es-

68. Benedictus
vit, et fccit

Dominus Deus

Isral,

quia visita-

68. Bni soit le Seigneur Dieu d'Isral, de ce qu'il

a visit et rachet son peuple;

redemptionem plebis

suae.

69. Et erexit cornu salulis nobis, in

domo David
en
qui se-

69.
la

pueri sui

De ce qu'il nous a suscit un puissant Sauveur, maison de David son serviteur

;

70. Sicut locutus est per os sanctorum

culo sunt, prophetarum ejus

70. Selon qu'il avait promis par la bouche de ses saints prophtes, qui ont t dans les sicles passs,

71. Salutem ex inimicis nostris, et

de

manu omno-

nium
72.

qui oderunt nos

71. De nous dlivrer de nos ennemis, de tous ceux qui nous hassent, 72.

et des

mains

Ad

faciendam misericordiam

cum patribus
:

Pour exercer

sa misricorde envers nos pres,

stris, et

memorari testamenti

sui sancti

et se souvenir de son alliance sainte,

73. Jusjurandum,

quod juravit ad Abraham pa:

trem nostrum, daturura se nobis

74. Ut sine timor, de

73. De ce serment par lequel il a jur notre pre, de nous accorder cette grce, 74.

Abraham

manu inimicorum
coram
ipso,

nostro-

rum

liberali,

serviamus

nous
illi,

le

Qu'tant dlivrs des mains de nos ennemis, servirions sans crainte,

la saintet et la justice,

75. In sanclilate et juslili

omnibus

75.

Dans

marchant en sa

diebus nostris.
76.
praeibis

prsence tous
vocaberis
vias ejus.
in re:

les

jours de notre vie.

Et tu, puer, propheta Altissimi

enim ante faciem Domini parare

76. Et vous, petit enfant, vous serez appel le prophte du Trs-Haut, car vous marcherez devant le Seigneur, pour lui prparer ses voies ;

77.

Ad dandam

scientiam salulis plebi ejus,

:

missionem peccatorum eorum

nos Oriens ex

lut,

77. Pour enseigner son peuple la science du sapour la rmission de ses pchs.
78. Par les entrailles de la misricorde

78. Per viscera misericordiae Dei nostri, in quibus

visitavit
alto.

de notre

Dieu, par lesquelles ce

in

Soleil

levant est venu d'en

79. Illuminare lus

qui

tenebris el in

umbr

haut nous
79.

visiter..

morlis sedent, ad dirigendos pedes nostros in viam

pacis.

Pour

bres et dans l'ombre de pieds dans le chemin de

clairer ceux qui sont assis dans les tnla mort, et pour diriger nos
la

paix.

80. Puer

autem crescebat,
usque
in

et confortabaturspiritu

et erat in desertis
Isral.

diem ostensionis

suae ad

80. Cependant l'enfant croissait, et se fortifiait en esprit ; et il demeurait dans le dsert, jusqu'au jour o il devait paratre devant le peuple d'Isral.

Vers.

1.

Quoniam

COMMENT ARIA.
quidem
,

quandoquidem

non

list, ait Titus

Bostrorum episcopus, ab

ipsis statim re-

tam causa qum occasio

significatur. Cteri

Evange-

businiiium faciunt: Lucas verb brve prmiiih exordium*

Vers. 1. Quoniam quidem multi conati sunt. Taxari hic pseudoapostolos et pseudoscriptores Evan-

gfliorum, sentenlia fer veterum est. Hos Epiph. pulat fuisse Ccrinthum et Merinthum hresi 51
,

2.3,7

COMMENTAKIV. CAP.
iis
;

238
su.nt, cerl credilae

Mclti. Loquitur Lucas de

rant

qui anle se scripse-

apud nos Chrislianos complte

cerlittcatae seu, ut ita

historiam Evangelicam
ei

non tanien

inlelligil

linniierquereceptajsuntjTETrXr.poifcp/.u.vwvquaeprorss

Matthanim

Mareuni (quos liaud dubium

esl pris

dicam

certioralae sunt

qua-

Luc
sed

scripsisse, quainvis

novus Beza reclamei), quia

<jui

rum

plena desfacla est, quae plenissimae cenissimaefidei.

Matthaeus quidein, non ut Iradiderant

viderait,

que sunt
plical,

Nam

uno verbo Latinus sermo non ex-

ut ipsemet viderai, scrirjserat, idque Hebrais

;

quod annotai Interpres Origenis humilia prima

personam relatum
,

Hebraic

Marcus ver long posilus Romae, Lalinis

;

in Lucain. nxr.oo^c^loixi ad
ita

est

Latine scripserat, ut muliorum opinio est

neutrius

certiorem de re aliqu
;

fieri,

ut nulla reslet dubiita certis

ver adhuc exstabant in Gracia exemplaria, prascrtim Grac translata.

Graecis,
Illos igilur,

tatio
i

ad rem relalum, significat

,

testimoniis
possit,

ut adhuc ignotos

esse
ullis

comprobatam

ut de e ambigi
sit

non

nec

apud quos ipse versabalur, praterit; eos

qui his in partibus

amplis probationibus

opus.

Ad personam
quod Interprea

ver

inlelligit,

G race jam

scri-

relcrtur

Rom.
hic

4, v. 21, irXnpotpopiEi;,

pserant, neinpe pseudoaposlolos, hoc est, eos quibus

scripta
siae

vertit plenissim sciens, id est,

et

certissim persuasus

Evangelia, neutiqum probata Chrisli Eccle-

credens

7rE-*X)pocpcpir,|j.Evuv

ad res relalum, trans-

fuerunt. Ferunlur hujusmodi

;

mulla Evangelia,
,

fert complta; sunt,

quod

interprctari oportet ut di-

quae Veteres

thiam,

memorant secundm Thomam Matsecundm Hebraos, Nazaraos, iEgypiios; secundm Nicodemum, Basilidem, Apelduodecim
;

ximus, cerl credilae firmiterque receptae sunt, quas

plen scimus
,

sumusque
in

persuasi. liane interprela-

lionem indicat Ambrosius,

scribens
:

dm
et

ait in

hune locum

lem, Cerinthum, Merinthum. Sed ut Basilides, Apelles,

Fundatus

petr,

qui

omnem

fidei
,

Cerinthus, et Merinthus,
;

Luc posteriores

I'ue-

sumpseril pleniludinem, firmamentumque conslanti

rect dicil,

runt

ita

quaenam alio'rum anle Lucae Evangelium

qu

in nobis complta;
,

sunt rcrum. Inter-

Scripta fuerint,

manet incertum; certum ver nonquidem plura uno, de quorum

fuisse quae Apostolo-

pres Lalinus ex Syro vertit

in quibus nos contenli ac-

nulla scripta fuisse, et

quievimus

Syriaca eniin radix pajes, contentum red;

auctoribus Lucas hic loquitur, ut est concors velerum

sententia. Liceret conjicere
illa

dere et persuadere signical

hinc

verbale

nomen

peiaso, cerlitudinem dclart, et

tain, cui

persuasionem cerfidelis.

rum nomina

fals

pra

se ferebant,
;

Thomae, Matthias,
banc etiam ob
dicti

omnin

acquiescit
illas

mens

duodecim, quod

diximus

ita

ut

Rerum. Quae
slianos fidei
sui sit
,

sint

res, certissimae inter

;

Chrilibri

causam, auctores illorum, pseudoapostoli sint

Paulo.

non exprimit Lucas

tamelsi hoc

argumentum, qud Theopliilus

facile

et quivis alius
,

Conati

su.nt, ~E-/Eipr,<jav, in
,

manus sumpserunt
,

christianus leclor,

iutelleclurus esset

esse

quod Latine
aggressi sunt
voluerunt.

melaphor pedibus sunipi

dicilur

mysleria redemplionis humanae Jesu Christo peractae,

nec inal interpres, conati sunt. Syrus,

dicil Evangelista

capita factorum et diclorum Jesu Christi. Haec

Non

qud temer aggressi

est

cm

docii essent

Christiani

omnes

conali sunt

sint, aul conati,

qud non prastilerint (nec ea

in laude

mulli, contexlis

historiis,

distincte particulatimque

vis
lio

verborum, quae
ponunlur)
;

non minus qum

id

in vi-

narrare.

rect

tamen

intelligunt

Patres et

Vers. 2.

Sicut tradiderunt. Versiculum hune

alii

Graci

et Lalini, ex circumstanliis.

Ordinare, ordine

quidam ad sequentem relerunt, sed melis

jun-

digerere. Syrus, scribere. Narratio.nem, historiam.

gunt praecedenti, relatum, vel ad ordinare narratio-

Qvje,

earum quae

i.\

nobis Chrislianis

inter seu

nem, vel ad complta sunt, vel potis ad utrumque

sub quibus proind et B. Virgo, et B. Joseph in primis conlinentur, quia quarumdam rerum sibi testes fuerunt, itemque mulieres, et alii discipuli, Zaebarias, Anna, pastores. Unde August., lib. 3de Conseusu, c. 1, quae in Christi nati vitale, infanti, pueriii (liviniis gesla sunt, et digna memori, discipuli Domini sive al) ipso Domino, sive parenlibus ejus, sive qmbuslibei liis requirere et cognoscere potuerunl. Ifsi viDERi.NT, supple, sermonein ; nam Grac
ejus,

Origenes Basilidem, Beda etiam Apellem sed hi omnes lueruni aetale posteriores, qum Lucas, ut palet ex Euseb., lib. 4 llist., c. 7, et aliis ejus locis. Credibile esl respici ad auctores Evangeliorum illorum que dibaniur Thomap., Matihiae, duodecim, secundm L.'\[iiios, elc. Nun qud Maldonalus pulat si:

tate

guilican M.iuli;eum ci Marcum , omui velere aucioricaret, nr-que isii videniur mulli posse dici.

Onde August. lib. 4, de Conseusu, c. 8, illis verbis, conati sunt, signilicari pul.it eos non poluis^e suscepiumonusiniplere, cui et Graci, Origenes, Euseb. et Epiphan. assenliuntur. Ordinare .narratio.nem, qme in KOBie complet. r: su.\r, rerum, id est, historiam texere earum rerum, quae in nobis cerl ciedilae. lirmilerque receptae sunt. Nain quamvis 1 alinuni verbtim signicare possit res non a Clmsio Domino perfectas et gestas, Graeciim lamen ei Syriacum indic:uil plnum earum li lem et persuasionem

legiiur spectaiores.

Et

ministri fuerunt sermo.nis,

id

magis

iclam

(|uml et Origen.

Homil.

in

nobis Luc. et

Ambr.

NOiH, viv voce pradicando publie, ei privatiin uarrando, qui ar I.mtio, non solui pradicaiionis, sed eiiain nativitatis,
Nuits.

hic inagi-, probant. 2. Silli rnuiiDERE.Nr

et couceptionis, tant ipsius Christi,

qum

praecursoris

luerunt, itemque pradicaiores sermonis seu Evangelii, cujus praedicatio minisieriutn appeUaripolet; quanquin sermo hic non mal Hebraic plnasi pro rbus ipsis accipi possit, sicut infra c. 2, v. 15. Porr releriur hic versus non ad sequentem, ut quidam voluerunt sed ad pradicationem ; niulios pollicitos fuisse ex pro(ta ul signilicetur fsso hisioriam rerum texere, sicut eas Iradiderant 'spectatores earum, et ministri, eisi non fuerint assecnii. Hinc ver palet manilesi, tradilionem Evahger lii ips scripiinne ejus fyis.se priorem im certissiiii nu fuisse, plenissimque creditam, antequm scriberetur. Visim est mihi, aJiorum quidem exemVers. o.
esl, qui testes oculati
, , :

239

IN

LUCAM
verbi et minislros verbi. Spectatores quidem,

240

illi conati ita ut pris quidem significetur quas res eas nimirm quas tradiderant fuerint describere,

quod admissent Christo docenti, praedicanli, et ea omnia agenti,

quae
j

apostoli

deinde ver insinuetur quare res

illae

Chri-

verbum Dei

sive doclrina evangelica annuntiat

Stianis complets, id est, persuasissimae cerlissirnaeque

sint, quia

inortalibus, et ad

fidem pertinent chrislianam

oculis et aurihus

ea-

nimirm ab

iis

qui viderant et ministri

j

que omnia suis

!

et

hausissent
:

sub

fuerant sermonis tradit. Sicut tradiderunt.

conati sunt lexere historiam
sicut traditae sunt ab apostolis
,

Mulli

visu

enim
5

cseteri

sensus comprehenduntur

quo modo

reruin fidei
,

nostrae,

praefalur gloriaturque Joannes Apostolus, 1 Epist. 1,

v. 1
t
,
:

etc.

Nam quanqum
:

<

Quod

fuit

ab

initio,

quod audiviraus, quod

quod, invobis.
>

non ita narrassent eas ut apostoli tradiderant hoc tamen pollicili et professi fuerant, scribi se historiam Evangelicam prout eam ab apostolis aliisque
,

vidimus oculis nostris, quod perspeximus, et manus

nostrae contrectaverunt de verbo vitae
;

quam, vidimus et audivimus, annuntiamus

ts
eis

qui viderant acceperant.

Ministri vero sermonis sive verbi fuerunt, quia divini-

Tradiderunt, vivvoce, partimpraedicando.parlim

catechizando. Nota traditionem Evangelii, Scriptur
Evangelii prioremesse,Evangelistdoctore; tres evan-

data
;

fuit

cura ministrandi
initio,

prdicandique
quia Christo

verbum Dei

idque etiam ab

ipso in terris agente, ad

minislrandum ac promulgan-

antequm scripto committerentur, non minoris certiludinis fuisse qum post. Unde sequitur, non ideo
gelicas,

dum
tuli,

Dei verbum, sive evangelicam doctrinam, insiinominali, destinati et emissi sunt. In hune senTitus,

fuisse scripto traditas, ut fidem mererenturcertiorem,

sum
Quo
rit
lii,

ministros verbi dici posse docet,

quia

sed ut certitudo earum voce accepta, in scripto recognoscerelur,

doclrin

quam Salvalor

proseminaverat, subservierunt.

quemadmodm mox
;

ait

Evangelista,

facit,

qud Paulus Lucae praeceptor, consueveCol. 1, v. 23;

v. 4, Ecclesia (hoc est, Ecclesiae praepositi, ministri

praedicatores Evangelii vocare ministros Evange-

sermonis, ut hic loquilur Lucas

pastores et doctores,

Eph.

3, v. 7;

Thess. 3, v. 2; ut

ut loquitur Paulus Ephes. 4, v. 11) servatEvangelium

ipse Lucas praedicationem Evangelii appellat ministe-

verbumque Dei inviolatum, quod

agnoscilur.

in

Scriptur sacra

rium verbi, Act.

6, v.

4,

quanqum
faropetec,

his locis

vox

Siunoi polis legatur

qum

sed parva aut

Nobis. Lucas

omnesque

ejus

aequales

Christiani,

nulla

est inter

utramque

differentia.

Fuerunt

igitur

didicerant Evangelium ab apostolis et discipulis qui

spectatores verbi, qui non fuerunt ministri verbi, ut

Jesu Christo inter mortales agenti adhaeserant.

mulieres complures, et inter alias Deipara Virgo:

Isral,

Ab
Luc.
que
in

initio,
1, v.

scilicet,
:

ostensionis Christi

ad

sed utroque munere clari fuerunt apostoli duodecim

et sepluaginta
alii

80

Incipienlis

baptismale Joannis usest,

duo discipuli.quibus annumerandisunt

diem qu assumptus

Act.

v. 22.

nonnulli, quos,

mox

ut Spiritum sanctum

acce-

Ipsi

viderunt. Graec vox una legitur, eaque noa-roVrai, spectatores,

perant, apostoli ad ofhcium Evangelii praedicandi or-

men,

subaudito ex sequentibus

dinrunt, sumplos ex
stolis

numro eorum

qui

cum apo1, v.

verbo, fuerunl. Significanler autem interpres reddidit

ipsi viderunt,

congregati fuerant in omni tempore, quo inlrave-

tanqum

suis oculis,

quos testes oculaillas

rat et exiverat inter eos

Dominus Jsus, Act.

21.

tos vocamus.

Viderunt autem

res

compltas,
fuerunt
;

Ilujusmodi

si

non

fuit,

proxim accessit Paulus ; cui

sive

plenissim crditas;

seu
Titus

spectatores

Act. 2G, v. 16, dicitur

rui
tibi,

Domino Jesu: Ad hoc appate

illarum rerum,

quomod

Bostrenus explicat

ut constiluam

minislrum

et testem
tibi.

eorum

quanqum

situs

Grsecarum vocum potis exigat, ut

qu
tur,

vidisti et

eorum quibus apparebo

Ab
et

bis igi-

unus genitivus sermonis qui sequitur, aequaliter regatur duobus nominativis spectatores et ministri ;
Latinque ad verbum viderunt, ex eo quod sequitur,
subaudiatur sermonem. Quod
si ita est,

qui et spectatores fuerant ab initio,

dicit

deinde
,

etiam ordinaii ministri sermonis,

evangelicas,
tas fuisse,

Lucas

res

antequm scripto committerentur,

sibi,

tradi-

cm

geniti-

cm

tm

caeteris suae aetatis Christia-

vus

ille

sermonis seu verbi, verisimillim interpreta-

nis

duplicem insinuans illarum rerum certitudinem

lione accipiatur pro verbo Dei sive doctrin evangelic

;

minimque
essent ab
plati, et
iis

vulgarem

traditionem,

qud

traditae

sic

enim frquenter Lucas

xa-r'

in Actis,

vocabulo

qui, et suis eas.oculis fuerant

contem-

verbum absolut posito, utitur pro verbo Dei, sive

Evangelii,
icnv, Act. 10, v. 44, et 11, v.
;

ad promulgandum divinits ordinati, ut mChristianisingenitam esse

19 et 17,

rit dixeril, sibi caeterisque

v. 11, et 18, v. 5, etc.

intelligendum eosdem diversis

fuisse,

earum

^XyipotACipi'av,

id est,

modis diversisque temporibus

plo, sed alio spiritu,
llli

et spectatores

Vers.

3.

Visum
,

plenam perfectamque fidem.

est. Spiritu sancto inspirante.

nempe

ut ben scribam, quod

mal
:

illis

enim visum
est

est spiritu

humano

milii

ptione. His autem verbis commendans diligentiam suam, obliqu aliorum taxt negligentiam in pervestigandis rbus
et

Spiritu sancto inspirante.

runt

Visum

Quo sensu et apostoli dixeSpiritui sancto et nobis, quia Spi-

consequenter fidem

eorum

in

ritus sanctus, ut id quod bonum est nobis quoque videri possit, operatur, inquit Ambr. Assecuto omnia a principio diligenter, id est, omnibus rbus, alt petito principio , pervesligatis et percognilis.

bonum

Nemo enim tam

est,

alt historiam
,

evangelicam

qum Lucas

ab ips

scilicet praecursoris

exorsus conce-

enarrandis. Ex ordine tibi scribere, id est, congruo servato ordine, non semper minutarum rerum et verborum, sed historie rerumque capitalium , ut scilicet conceptio Joannis conceptionem Christi praecedat, haec nativitatem, nativitas circumeisionem , isia purificationem, haec educationem, educatio baptismum, iste praedicationem haec mortem, etc. Non
,

241

COMMENTAUIA. CAP.
quasi sesibi visuni,
sibi
ait

I.

242

Non

Beda, sed Spiritu

significal,
:

nullus alius bistoriam evangelicam est auspicatus.

Di'lige.nter, pcuits et

sancto instiganle,

quoque visuni

ad intima usque, exquisil

juxta quod in Epistol su dicunt apostoli

lest Spiritui sancto et nobis, Act. 15, vers.
i

Visum

nimiriim perfectque diligenti ac scrulinio adhibilo.

28.

Non

Et

enim volunlate buman, habet Ambrosius, visuni

sed sibi placuit
;

est,

est,

ei

qui in

me,

inquit, loquitur

adverbium, praecedenti verbo jungendum non sequenti. Commendat sludium diligcntiamque suam, quam in quaerendis, vcstigandis, cxplorandisquc
luerat,
iis

boc

Cbristus

qui ut id quod bonuin est, nobis quoque

rbus adbibuerit, de quibus scribere stasic

bonum
Et

videri possit, operatur.

sequc

asseculum omnia quse scriplurus

scriplurus
sit,

miiii, etiani

mihi; visuni est

illis,

visuni est etiam

alio spiritu

sit,

ut quamvis multa

nibil

lanien

niihi,

illorum scilicet exemplo,

quanqum

mihi
ter

qum

illis.

Auctores boni provocanlur frquenscilicet

quod non penits cognitumbabeat atque pcrspectum. Ilc igitur parte assecuto omnia principio diligenter t
occurrit objeclioni quae
fieri possit,

exemplo reproborum ad scribendum, ut

il I

quare, postqum
sit

ben scribant, quod

tbolici,

malscripserint. Multi viri caexcitati sunt

multi
ipsi

alii

conati

essent scribere, visum

aliis
illis,

etiam

exemplo Calvini,

ad scribendum

conari, distinguitque se ab

qud ipse
et asse-

de SS. Eucharisti,
ille

ut corrigrent scribendo, quod

ab ipso rerum exordio intim investigaverit

cutus
sit

scribendo pervertere conatus fuerat.

omnia, subindicans

illos

non adhibuisse

Assecuto, consecuto. Signilicat quidem vox Graeca

assectari, sed inlelligit

quam debuerant
tos, aut cert

diligentiam in

investigando, nec

Lucas se

ita

esse assectaluni,

fkiem in scribendo, ac proinde pleraque non assecu-

se ita investigsse et quaesivisse, ut etiam fuerit con-

non intim

et medullils, fabulas

illi

secutus, id est, perdidieerit et intellexerit: cleroqui

nugasque complures dederant,

ter
lari

et veris i'alsa frquen-

enim non omnia assequimur quae assectamur. Assecutio, hoc loco, inquit

admiscuerant

nunc commenta sua, nunc popuet

Eutbymius, pro cognilione sufuerant sermonis; ex

duntaxat rumore cognila, pro certis

compcrtis

menda
ex
iis iis

est.

Assecuto autem, utpolc qui invcstigaverim

prodiderant.
lii,

Non

arguit illos disertis verbis hujus vi-

qui viderant et ministri

sive fraudis aut negligcntiae,

;

nec acrilcr in eos

etiam qui viderant tanlm,

quorum numro
;

fuit

invcliitur

forte

qud nondm publie ab Ecclesi*

modeste
illis

liaud

dubium
fieri

13.

Maria Mater Chrisli

denique unde-

damnati essent, sed diligentiam rerumque cerliludi-

cumque
omnes,

potuit.

ncm
transferunt

sibi vindicans,

abrogat fidem.

Omnia,
est

quidam

masculino

gnre,
:

Ex

ordine, cobaerenter ad verbum, id esl, distincte

servalo ordine congiuo, non semper

enim anceps verbum Graecum

et

ad

et distribut,

spectatores ac ministros,
referunt, quasi dicat

quorum mentio praecedit, Lucas qud illos omnes fuerit

perfect intelligeret
sollicit
;

temporis et rerum gestarum quoad singula quaeque,

sed

tamen quoad

capita

tolumque

lislorioe

com-

assectatus ut
l'avens

rem totam
:

quibus

plexuni. Exorsus
pergit ad

enim

conceptionc Joannis et Jcsu,

Syrus verlit
illis

Propterea quod

proximus
translalio

eorumdem

nativitatem, deinde ad funclio-

fuerim

omnibus. Sed praeferenda est

nes singulorum, Joannis primm, poslea Jesu, tan-

neutrius generis, omnia;

scilicet

omnia autem

dicit,

quae

dem

ad passionem Jesu et resunectionem.

bis,

ad res

illas fide in

nobis compltas, pertinent,

singulis

Scribere, de

non omnia, sed aeligendo de unde

faceret

non soim capita illarum, quorum cognitio

Cliristianorum
cet liistoricum
sufcit,
;

omnibus,
(

inquit Auguslinus,
et

sermoofficio
:

sed particulatim omnia, ut de-

nem, quae judicavit apla

dispensationis suae
;

congrua suficere

nec tamen absolut omnia, sed plerascitu

lib.

4 de Cons. Evang., cap. 8

,

que omnia, sallem nullo eorum praterito quae

necessaria videbantur et opportune occurrebant.

Assecuto omnia
scribere,

babet Ambrosius

visum est

non omnia, sed ex omnibus. Non enim

omnia, quia quae
Jsus,

principio, usque ad finem

sursm,

alt, id est,

scripsit omnia, sed asseculus est

<

primis prineipiis ipsque origine,

summo
suam
quae
:

ad

imum

fecit, inquit,

si

scribantur omnia, nec ipsum

usque. Hoc dclart, quando bistoriam

orditur,

capere

mundum

arbitror.

Haec Ambrosius.

Joannis Baplistae

concepiione

quasi pri-

Gttime, praestantissime, non enim moribus, sed

robore aut excellenti, dicuntur

mus

radius apparuit surgentis

aurorae

qum

alt

nomina Graecum

addit autem, omnia; tametsi asseculus esset omnia quia elegitex omnibus ea quaejudicavit apta, et sufticere oflicio dispensationis sus , inquit" August., lib. 4 de Consensu Evang., c. 8, qui propterea nott lib. 3, c. 5 , Evangelistas multa novisse, quae non scripserunt ut ita diversa in Evangelio singulorum gratia
;

quibusdam videatur ille fuisse qui apud Nicephorum, 1. 3, c. 25, ponitur sextus Antioclienus episcopus aetate tamen videtur posterior. Quisquis fuevis
,

rit, in

refulgeret, et propriis

quibusdam

singuli libri nyste-

riorum, gestorumquc miraculis eminerent, inquit Ambrosius. Optimk Thophile. Multi veteres, Amb. Epi|)ban., brcsi 51, et Origen., Hom. 1 in Luc, putant Theophilum nomen commune esse pront si,

dignitate fuit constitutus et illustris ; ut probat bonorificus ille litulus, Optime ; quo et Paulus appellat Felicem acFestum, Judaeae praesides, quibus fuisse titulum peculiarem ex eo patet , qud et Claudius Liyzeas scribat Felici optimo praesidi. Tarn bonorificus autem eral, ut Dio in Trajano testetur,
niilliim ei gratins fuisse, qum cognomen Optimi; unde Optimales dieti sunt. Tali ergo viro inscripsit Lucas Evangeliuni suum,et librum Actorum, utillud nomine ejus insignitum multis legeretur, miniisque

gnifteat

eum
1

qui diligit Deum.ve), utalii. qui diligi-

lur

Deo;

se<l

ppitbelum adjunctum
fuerit,

et versus

pri-

mus, cap.

Aclorum hominem, quisautem

satis indicant fuisse

peculiarem

hnlieretinvidiae et periculi et

plus gratiac

deniquo

non constat.

Nam quam-

propter ralioncm

(|uam ipse Lucas dat.


243
et

IN LL'CAM
Itaquo vertas,
simplicis
fortissime,

244

Syriacum.
sed
si

strenuis- baptismatis,

sime,

excellentissime,

aut

cerl

qud ante Baplismum docerentur viv praecpplorurn voce prima iidei du isliance principia.
Opponit autem
liic

optime,

ad oplimatis significaiionem respicias. Epiviris

Lucas

t /.i-r/rfir,;,

ci

quod

prae-

thelon consuelum attribui, ab boc evangelist,

cedit y p'yai scribere.

principibus magnaeque auctorilatis, praesidibus Judaeae

Veritatem,

cer tiludinem, securitatem, solidilatem,

Feslo et Felici, Act. 23,

v. 2(J, et 24, v. 3, et

non labascenlcm firmitaiem, ut ea verba verissima

ac securissima, quae antebc viv
scripto
tradita agnoscas aequ

26, v. 25.

voce doctus

es,

Thophile. Theophilum interpreleris amicum Dei

vel

ver ac secui. Sub-

amantem Dei; sed

liic

esse

nomen proprium,
boc tantm

vel
iste
li-

slanlivum, veritatem, loco adjeclivi est simul et adverbii.

epiiheton additum dclart.

Quis autem fuerit

;

Non enim

vult evangelist, rbus

illis

per se

Theophilus et Cujas, incerlum est

verissimis ac solidissimis (quas

mox

vocaveral plenis-

quet, fuisse primarium virum, aut etiam

cbristian fide nobilem,

principem,

simse
iis

perfectissimaeque fide res, quippe traditas ab

et ministri fuerant

beau Lucae non tam discipucui

qui ipsi viderant

sermonis)

lum qum familiarem, ulpote

suum,
et Evangelii et
;

utrumque librum
(Act. 1,

certiludinis securitatisve aliquid scribendo addere;

Aclorum apostolorum
illi

sed vult ut Theophilus verissimas

illas

ac solidissi-

v. 9) dedicaverit

non qud
est,

soli

eos scripserit,

mas

res,

quas verbo sive sermone hactens cognoscripto recognoscat, libro inscriptas lgat,

sed eo consilio, verisimile

ut ejus

nomine

et au-

verat,

jam

ctorilale connnendati, mullis legerentur,

invidiae

minsque

quas solo

auditu

didicerat;

et

quanqum
et

latis

ac periculi subirent.
illis

Nam

neque Apostolus

scriptas, et ad hisloriae rationem

ordine long latsecurissim

Paulus,

solis scripsit

Epistolas suas, quibus in-

que

expositas,

verissim

tamen

scripsil, sed

omnibus.
Hic
finis

scriptas, alienissim

ab omni lapsus mendacii erro-

Vers. 4.

Ut.

Lucse Evangelium scri-

risque periculo, quale in aliorum

id

quorumdam
fuit

libris

benti propositus fuit.

temporis suberat.
litteris

Haec

igitur

Luca causa
caete-

Cognoscas, agnoscas,

recognoscas.
dicit, imitt;,

Attende, in-

Evangelium
rique ejus

mandandi, ut Theophilus

quilTheophylactus, quod

agnoscas, non

temporis Ghristiani, qui res evangelicas

7v, cognoscas aut scias, hoc est, secundo

majorem

ad id usque temporis ex praeceplorum ore acceperant,

taccipias scientiam.
in scripto

Recognoscas tu aliique lecura,

in speculo. Verisimile
est,

tandem
in

tideli

scripto

digestas

eas

legentes,

meo tanqum
in
iis

tanqum
et

speculo sibi repraesentatas agnoscerent,

Theophilum,

in

quibus

agebat

partibus,

agnoscentes,

quod

ait

Eulhymius, vehemenlis ser-

nullum ante hoc Lucse

legisse aut vidisse

nisi forte

Evangelium

monum fulei
et utile et

cerlitudine raperentur.

Non parm enim

scriptum quonili posset,

pseudoapostolorum,

volupe est res magni momenli quas ex

quibus fides probis Christianis non adhibebalur.

aliorum ore didiceris, tandem scripto traditas lgre

et

Eokum verbouuh,

id est,

earum rerum. Quod enim

Xo-yov,

recognoscere posse ubi volueris, et quidem secur,

lal historicque

mox

dicit irpa-yp-T-cov

versu primo, hic dicit

infra 2, v. 15:
est.

quanqum
gent,!

narratas, quippe dilinihil falsi

phrasi Hebraic, quali

Et videamus

et

fide

digno auctore scriptas, qui

hoc verbum quod faclum

incerliv admiscuerit.
es,
ria

Nam

praeterqum q-iJ

memo-

De quibus eruditus es, de quibus catechizalus

id est,

hc raiione juvatur ac renovatur, accedit quaedam

qu hactens

viv voce doctus es, sive

et

ante

sententiae prioris conhrmatio, et crescit animi volulas,

sive post
significat

Baptismum. KxTf,yi apud Paulum

,

Lucam
xa-r-

agnoscentis in litteris permanenlibus, quae prias

solis verbis

christianae religionis
6, v.

elementa mysteria6,

cognoverat in
Vers. 5.

pereuntibus.

que viv voce docere, Gai.

xcup-voi

unde

dicli

Fuit,

vixit, floruit.

Orditur historiam

catechumeni in primitive Ecclesi, candidati

Christi Lucas principio, vusv, sursm, alt,

quod

Vers. 4. Ut cognoscas, idest, agnoscas seu recognoscas, scilicet tanqum in speculo , eorum verborum, seu rerum, de quibus erudilus es, Grc catechizalus, seu de quibus viv voce inslilutus es, yeritateji, fitmam scdicet ceititudinem ut Graeca vox sonat. INon enim panse uiililatis et voluplalis est res magnas, quas viv voce didicerimus , etiam scripto historie et cum summ lide dignissimo auctore traditas, recognoscere, et ordine lgre, cm voluerimus. Vers. 5. Fuit in diebus Herohis, illius primi, quitilius Antipatri fuit, et ab industri, ac felicitate,
,

vis August., tract.

49 in Joan., et alii nonnulli hoc putaveiint, sed unus de vice Abia, id est, de classe et famili sacerdolum illorum, quorum caputeiHt Abias. Nam cm filii Aaron sacerdotes in magnum olim excrevissent nuinerum , ita ut simul in templo servire non po>sent, ne inter fungendum sacerdotio esset
conl'usio, divbit eos David in viginti quatuor classes, ordines seu familias, quae per vices suas minislrarent in templo, fact sortilione, quaenam esset classis pri-

diclus est. Rgis Jud^ee, lotius prout terrain totam duodecim tribuuiu complectitur. Regnum istud accepeiat Romanis , inviiisque Judaeis tenuit; quem tamen sub iinem regni in legiiiinum regem susceperunt, ckea quod tempus Joannes Bptista et Christus hati sunt. liujus Herodis filius Herodes etiam dictus tantm tetrarcha luit , qui

rebusque

geslis

Magnus

ma, secunda, tertia etc. Sors autem octava cecidit in Abiam. Hujus divisionis mentio lit 1 Paralip. 24, ubi dicit et apud Josej hum, lib. 7 Anliquit., c. 41 unaniquamqueclasspmseu lamdiam minisirsse Deo per dies octo, sabbato usque ad sahbatum, quod satis insinuatiir eiiam 2 Paralip., c. 23, vers. 8. Za,

Joannem Baplistam occidit. Saclrdos quidam nomine Zacharias, non summus, qui pmeeral omnibus, quam-

charias igitur eral de famili seu classe eorum sacerdolum, quorum vices minisirandi erant oclavo loco ; nam divisioncm illam durasse ad sua usque tempora , idem Josephus lestis est. Et uxor illius de filiabus Aaron pari scilicet cum inarito nobilitate, quia uter;

que erat de stirpe sacerdotali.

Nam

alioquin licebat

m
promiserat, supra v. 3,
cursoris Christi.
In diebus, id est, tcmpore, phrasi

COMMENTAIS A. CAP.
niniirm a parentibus pr-

1.

246

jam

senis, temporibus natus est Chrislus.

ait Titus,

Memimt
man-

aulem rgis Judomm,

quia ea

liltcris

HobrS.

dat, (ju

apud Judos conligerant.

Herodis. Tempus annotavii, quo regnum Judaicnm

alienigonus Herodes occupabat, religione proselyius,
Bit

Sacerdos unus quidvm, non summus, lametsi ea

veterum quorumdam senlentia, nominaliin

Am-

nalione Idumaeus, gnre plebeius et subjeclus regi-

brosii.

Summus enim
et

praeerat omnibus, hic ver erat

collegis vicis suai

bus, non tanim ob histori certitudinem,

quantum
Cbriahla-

de vice Abia,
jact,

quidem sorte cum

ob

rei

cum

tempestate concentum

lune

enirtt

certum templi minislerium obibat, quod

marias

mox
est

stus juxta valieinia exspectandus erat,

quando

patcblt.

tum

esse

Jud et Israele sceptrum ac jus

v. 10.

omne
fa-

Zm

lilius
;

Barachiae

cujus

mentio

legum condendarum, Gen. 49,

Antipater Idu-

Matth. 23, v. 34
lentia.

ea est enim vero simillima sen-

mus,

vir pecuniosus,

industrius,

et factiosus,

Zachariam
vel

aulem
vice

inlerpreteris

memorem

miliaris redditus Hircano, ullimo

Judxorum ex

As-

Doniinum

Domini.
illius

samonorum
rgi, leni
illi

(quos nos Machabaeos dicimus) gnre

De vice Abia, de
ex
iiiinisterio

classis

sacerdotalis,

adeque vecordi

adminisirationibusae

cujus princejis Davidis tempore fixerai Abias.

Syrus,

legaiionibus pnblicis sub ipso Hircano fliciter obit's,

dms Abi. David

s;io

tempore consi-

ad tantam

demm

aucioritatem evectus est, ut non

ipse Antipater ejusque
filii

derans,

tam rex Hircanus, qum

Phasaelus ac Herodes

Aaroftls, in

numerum sacerdotum, nepoiuin, inquam, immensum Entrevisse, ila utsimul omnes

munere
fungi haud pos-

lsraeli

dominarcnlur

qui-

eoiicm tempore sacerdotali

seiu
;

bus Herodes, audacia, callidilateque e tandem profecit, ut

ad evitandam in templi ministerio dissensio-

magnorum omnium

inierit gratiam, proeser-

tim ver Romanorum, et regnum, pris quidem ab

Antonio, deinde et ab Augusto, accedenle senalusconsulto, imptrant. Haec Antiquitates Josephi.

nem, confusionem ac turbam, simul cavere volens ne paucis tolum munus ad se trahentibus, major pars
domi oiiosa sederet; parlitus
familias, ordines,

est eos In viginli

quatuor
;

Ab
tri-

seu classes, sub. 24 principibus

Augusti igiiur donatione regnavil Herodes annis

ginia seplem
;

qui et ipsi principes sacerdotum vocantur, consti-

anno aulem regni ejus vicesimo nono

tuons ut familiae

illae

per vices servirent in temin functiones sacerdotales

inchoalo (quod docet in Apparatu ad Annales ecclesiasticos Caesar Baronius, nobilisnostrilemporishisto-

plo, et vicissim sibi

mutu

succdrent, idque hebdomadatim (verisimile est)

riograpbus), nalus est Jsus Chrislus, Davidis fdius,

sabbato uno ad aliud usque, qud non obscure inlel-

paternum regnum restituturus

tm, sed
et prorss

quod non

Jud tanatque

ligendumdatsecundusParalipomenon
versu 8
;

liber, capitis23

ab Israele abstulerat

iste,

et clar

Josephus docet septimi Antiquita:

ade abstulerat, ut et omnes

regii generis et ipsos

tum
tum

capite 11, ubi ait de Davide loquens

viginti

Sacerdout

regni consiliarios, judices, ac legislatores abslulerit.

quatuor cognationes

invertit, instiluilque

Rgis, to GamX'w;

illius

qui rex fuit Jud.c.e, tolius

terras;
sic

unaquque cognatio ministraret Deo per

seu cognationes

dies octo,

duodecim Israeliticarum tribuum

enim

sabbato usque ad sabbatum. Haec Josephus. Porr ut

et

nonnunqum

accipitur Judaea in

novo Testamento,
;

inter familias

illas

cerlus ordo
familiae vices

quia eo tempore tola ea regio Jud;eis habitabatur

esset, jussit

David sortem mitti, cujus

omnes enim Juda vocabantur, etiamsi non omnin omnes essent tribu Juda. Iste Herodes, Antipalri
filius,

forent primac, cujus secundae, etc., ita ut ea familia

foret

prima, cujus sors exiret prima, ea secunda cujus

diclus Herodes primus, senior,

magnus, Asca-

secunda, deincepsque usque ad vigesimam quarlam;

lonita,

tanqum Ascalone

civitate

Philistaorum na-

verba sunt Josephi. Cecidit

Jojarib,

autem sors prima

Abiam,
ita

in

rus, qui

pueros interemit ut Cbristum puerum pertri-

secunda

in Jedei, octava in

ut

deret, rex fuit universae duodecim Israeliticarum

vices ministrandi
tali

buum
ilhisit,

terne:

filius ei

bomonymus, Herodes Antipas

Galil et PUtt&t (Luc. 3,
v. 1)

octavo loco, essent

coram Domino in officio sacerdoAbi et eorum quorum ipse

24, quibus addit Josephus
divisio durt

vocatus, qui Christi praecursorem sustulit, Christoque

luit tetrarclia
lilio

caput seu princeps fuerat ordinalus. Haec manifesta

sont ex primi Paralip.
Ioro
c.

eodem nomine, Herodes Agrippa cognominatus, qui Jacobum Joannis apostoli fratrem occidit, et Petrum in vincula connepos ejus ex
Aristobulo,
jecit,

jam dicto

Qn quidem

usque in

hodienmm diem. Hic Zacharias

igitur erat

de famili

seu ordine eorum sacerdotum, quorum octavo loco

erant vices ministrandi in templo, quibus tempore
Davidis prafuerat Abias. Quocirca Theophylactus
OstenJit, inquit, quod ex ordine et liebdoniad
fuerit, cui
:

divinque ultione a vermibus consumplus

est,

rex Traconiiidis, lluraea;, et bilin prjjom (Joseph.,

lib.

18 Antiq., cap. 8), deinde eiiam Galilaxe ac Pe-

Abi

rses (cap. 9); tandem

Jud quoque ad
lib.

Samarine,

Titus et Euthymius adstipulantur, vicem

Claudio imperatore adjiciente, quod olim ad ejus avi

Ilirodis
igitnr

interprtantes

bebdomadarium

minislerium.

Non
ta-

regnum

perlinuissent,

19, cap. 4. Priol

enim oral necessario Zacharias ex stirpeAbi, sed

illins

Herodis magni, rgis Judaea, illiusque

rnen ex stirpe vel Abiae, vel alterius ex eisqui sub Abi

ZaHiarise de quvis tribu u\Oiem ducere , eisi de tribu Levi non cogebalnr ducere tiliatn sacerdolis. Inde Ambr. : Non sol m parentibus sed etiam
,

majorhus saneti
,

Joannis nobilitas propagalur, non

seculai

poiesiale sublimis, s<-d religionis successions

venerabilis.

217
fuerant recensiti
;

IN

LCCAM
conjuges
justitiae,
isti

248

quorum

quis Herodis tempore prin-

non
justi

contenu

fuerint

extern

larv

ceps seu caput fuerit, hicne Zacharias, an alius

satis

habentes hominibus se probare,

modo

inccrtum

est.

ab hominibus

haberenlur, quod est hypocritain primis

Uxor
et

illius.

Sub

veleri Iege, quae et rudior erat,

rum;
quod

sed qud

Deo

placere studuerint,

magnam

posteritalis rationem habebat, sacerdotita-

ipsiusque Dei, qui corda novit, judicio justi fuerint,

est alterum.

bus non erat quidem prohibilum conjugium, sed

Annotant haec duo, veteres omues;

:

men

usus conjugii quando suis vicibus ministrabant

id

inter Latinos

Ambrosius, cujus verba sunt

est

Non

in templo,

quod patebit infra v. 23. De filiabus, ex numro filiarum, ex progenie, ex

omnis qui justus

ante

homines, justus est ante

Deum.
facie,

Aliter vident homines, aliter

in corde.

Deus; homines in
:

posleris Aaron. Ut maritus ex fdiis Aaron, ita uxor

Deus

Inter Graecos Titus

Justum
bomi-

ex fdiabus Aaron, marito digna conjux. Non poterant sacerdoles quasvis ducerc uxores, quia non
relrices
v.
si

esse ante

Deum,

id

demm

solidae perfeclaeque lauest, qui

me-

dis est, inquit; solus

namque Deus

neque repudialas, prout cavetur Levit. 21,

ali tribu

num

7; sed poterant ex quvis

ducere; et

dm

corda exacte perspecla habet. Etenim secunaeternam faciem, multi coram hominibus ha-

de tribu Levi vellent, non adslringebantur ducere

poterant alicujus Levitae.
apparet Zachariam in

benlur

filiam sacerdolis,
igitur

Ex

pari

justi, qui tamen propter Iatens in pectore venenum, non sunt ejusmodi. Jam si Dei judicio,
si

conjugio,

suo ordiue

in conspectu Dei scrutantis corda, justi fuerint Za;

non

fuisse

vulgarem.

Demonstravit evangelista, in-

charias et Elisabeth

ver igitur et solide justi fue-

quit

Eulbymius, qud Praecursor sacerdolali de-

runt,

non indulgenter tantm atque imputativ, quod

scendit tribu, non

secundm patrem tantm, sed

Ambrosius, non solm parenti-

Calvinus contra evangelistam hic docet. Nec enim

ignorantia

etiam secundm niatrem, et utrinque sacerdotalis

erat. Quare, infert

Deum

decipere, nec personae acceptio aut

favor adducere potest, ut aliud testetur aut judicet

bus, sed etiam majoribus, sancti Joannis nobilitas

qum quod

res habet

omninque quale quid

est.

est in

propagatur, non seculari poteslate sublimis, sed religionis successione venerabilis.

conspectu Dei, laie ver et solide

Quare Aposto-

lus frquenter, volens dicere, ver aliquid et sincre,

Elisabeth, medi

litter schin,

ultim ain, prout

;

omninque
2 Cor. 2,
loquitur
v.

ita

se habere
;

ante vel coram Deo dicit,

scribit Syrus, significat Dei

significat Dei

juramenlum ullim

teth,
;

17

Gai. 1, v.

20

Coloss. 1, v. 22, etc.

virgam, sceptrum seu dominium

ul-

Incedentes,

conversantes,

ambulantes,

ut

alibi

tim tau, significat Dei quietem. Dominus Deus

me-

Scriplura,
intra

quae mandata Dei viam vocat

ntor juramenti sui, hos conjugio inter se copulavit,

non semel, ut
debeat,
flectat
gelista,
:

quorum

fines continere se

homo
evan-

qu tandem sceptrum doms David

erigeret, et quie-

ita

ut nec ad dexteram, nec ad sinistram de-

tem

suis largiretur, ut sine timor de

manu

inimicoetc.;

legatur Psalmus 118.

incedentes,
intelligit,

Quod autem

dicit

rum suorum
Vers. 6.

liberati, servirent ilti in sanctitate,

observantes; nec

enim

in Ira v. 69, 74.

Justi,
praediti

incedit in mandatis Domini, nisi qui ea observt.

id est, accepta

olim remissione

In omnibus.
nisi

Non

sufficit

quaedam mandata servare,

ut sis justus. Qui offendit

peccatorum,

mundo

ac sanclo corde, amante

omnia serves, ad hoc

fit

bonum
ti,

atque odiente malum. Haec est interior justi-

in uno,

omnium
si

reus,

Jac.

2, v.

10, et amittit

inhaerens animo, qu homines justi denomi-

justitiam,

ante obtinebat. Calvinus hic nihil minus

'dicit
:.

nanlur.

qum evangelistam mentitum

potissi<

Neque enim
legis
pi ae

Ambo. Sicut nobilitate generis, quae corpus

ide justi dicuntur,, inquit, qud

omnia

mm

tangit,

ita justiti et sanctitate,

isti

quae
:

animum

<

cepta observaverint, sed

qud recepti

in

gratiam

praecipu ornt, conjuges

pares fure

procurante

Dei, placuerint ei, aestimaverilque opra illorum pa-

hoc divino

consilio, ut

is

qui Christo venturo perhi-

tern indulgenti,

non summo

rigore, etc.

biturus esset testimonium, esset ipse numeris omni-

potuit quis

unqum legem implere?

aut

An ver num homo

bus populo Judorum commendatus, non se tan-

justus
i

censeatur ob
vitee

unum
etc.
>

aut alterum sanctum

tm, sed

et parentibus ac majoribus.
facie, id est, in

opus, reliquis

operibus legis transgressor? plus

Ante Deum. In
lis

conspectu, in ocufallitur,

qum absurdum

est,

Docet neminem posse

,

Dei,

coram Deo, Deo, qui non

et
significat

teste ac

observare omnia

Dei mandata

nec tantm
sic

non

judice. Opponit evangelista coram Deo, huic,

coram

omnia, sed ne
paul post
allligitDeo.
tiae
:

unum quidem;

enim concludit

hominibus,

duo quaedam

unum qud

justificatione igitur fidei proficisci-

autem justi ambo ante Deum. quidquid in eis fuerit justitise , non fuisse ad homines sinuilatum , inquit Aug., 1. 2 ad Marcellinum, c. 13, sed juslos fuisse ver justiti, quae est ex fide, coram oculis Dei inlimos cordis recessus
Vers.
6.

Erant

Quo

significatur

Unde effectum, im et causam talis justiexplicans adjicit Incedentes in omnibus mandatis.

:

Non enim

suflicit

quaedam

observare, quibusdam

penetranlibus. Itaque evertilur hic ligmentum Calvini,

tribuentis eis tantm justitiam imputativam quod enim in oculis Dei taie est , hoc rever et solide taie est, quia decipi nequit. Justiti ver inlelligitur gene;

ralis

prout
sita
,

omnem
quem

virtulem complectitur, in habilu

creaturae dilectione avellit et

observalio ad justitiam necessaria est. Et justificationibus Domini, quas quidam ita difterre mandatis volunt, qud justiiicaliones ad religionem, mandata ad mores pertineant: sed rever videntur eaedem esse, quae mandata, ut ex Psal. 118, nam vox Hebra palet, saepis videntur conlundi Chuckim, quam Septuaginta ibi \erlmil justi/icationes,
neglectis, sed
:

omnium

animi

significat

Slatuta.

Vocantur autem

justi/icationes

249
tur, ut opra, inipura alioqui,

<

COMMENTARIA. CAP
immunda,
dimidiata,

I.

250
omnis
justificalionis.

et radix est

Sed

si

cum

fide
:

indigna Dei conspectu (nedm amore) justiti imputenlur.

Justi ergo Zacharias et Elisabeth,
eis peccata
;

conjuncta
lactorcs
v.

sint,

negari non polest quin justilicent

juxta Paulum,

qud

enim

legis justi ficantur,

Rom. 2,

Deus non imputaverit

nam

et suis vitiis

15;

nam

et Jacobus, cap. 2, v.
justi ficatur

24

Vides, ait,

laborabant. Deus autem obedientiam eorum, etsi

quoniam ex operibus

Iwmo,

et

non ex fide

esset inchoata,

acceptam habuit, qud propositum

tantm. Caeterm non

vatio

ita justificant

opra seu obser-

ipsorum esset servire Domino.

idcirc recitavi,

ut observet lector

Hc qum

prolixis

mandatorum

Dei, ut ex impio reddant justum;

consonet
explicat,

quae prima juslificalio est, estque solius Dei opus, deletis

Calvini
illo

Commentarius Lucse Evangelio quod

peccatis infundentis justiliam in hominis anifide

studios minuente,

bic attribuil

im abolente laudem, quam Zachari et Elisabeth. Sed ut non est

ita

mum, quem
justitia, si

ac pnitenti ad hoc reddiderit idoinfusa

illa

neum; sed qud

edat
nis,

semel in hominis

animum

mei
bus

insiituti

illum hic refutare,

hoc solum dicam,

opra eorum,
lex

actus aut opra suae condiiio-

nec concupiscentiani pravani, nec peccata sine quijusti hic

non
est.

ulteris justificet hominern, nimis absurJustitia hic intelligilur habitus animi, fer
;

non vivunt, Deo

efficere ut

dum

alioqui bona,

displiceant, aut ut

illis

non ob-

idem qui virtus

compleclitur enim in se virtutem

quomod prcepit Deus eam ab homine mortali observari. Neque enim mandatum simpliciter est homini mortali Non concupiscas, sed Post concupiscentias tuas non eas : neque prseceptus est summus perfeclionis justitjae gradus, sed tamen aliquis,
servetur,
:

omnem

hic ut otiosus esse

non

potest, ita

lempore

et loco exit in actus

Deo

gratos,

tam inlernos qum

externos,

fidei, spei, charitatis,

observationis

manda-

torum Dei. Hi actus cm ex habitu justiliae oriantur,

non possunt non esse
justi,

et

factorem
;

in

quo Zacharias
adeque

et Elisabeth excellure, evangelist

dere justum, idque magis magisque

suum redquemadmodiim

teste,

Deum

testem citante.
illo

actus virtutis castitatis, quo frequentis iterantur,

Justificatiombus. Prolixo

psalmo 118, in quo

fit

e castiorem reddunt possessorem suum. Atque illud

est

unus solus

est versus,

in

quo non
;

menlio

legis

quod Apocalypsis
adhuc;

ait,

cap. 22, v. 11

Qui justut

Domini, variis sub nominibus

quod passim Hebraic

Latinus, justificatio-

est, justificetur

et sanctus, sanctificelur adhuc.

legitur huckim, Graeci interprtes vertunt txaiwpuxTa,

Postqum ergo evangelist

ts

dixisset hos conjuges in-

quos hic sequitur evangelist

coram Deo

fuisse justos, addidit

quomod

justi-

nes. Alii vertunt statuta, et putant plerique

lis

mandasta-

tiam illam

suam

declarrint, confirmrint atque au-

differre,

qud mandata ad mores pertineant,

Dei.

xerint, exercendo,

inquam, se in

justificantibus Dei

tuta ad religionem et cultum

verlit constituta;

Beza hoc loco

si

mandatis.

quod quidem
;

tolerabile esset

ver-

Sine querela.

Nomen
est
,

interpres reddidit
ut

tanqum
ipsis

communi voce Latinae constituta cum Graec txawu.a, qu ixaiov, justificare, derivatur? Vulg soient, inquit, ad verbum convertere justificationes quam interpretationem
teret ex

Hebraeo

sed quid

adverbium

quod

ita

nemo jure
quod

de

conait

queri, aut quid in ipsis reprehendere posset.

sine peccato
,

Non
tract.

sed sine querela.

est

sine cri-

mine, interprte D. Auguslino post

in
i

mdium

42
in
;

idcirc

tantm

rejeci, ut

hanc quoque occasionem

fide

Joannem

Nulla enim querela justa est de

,

iis

<

calumniandae justificalionis ex

praeciderem.

rbus humanis

qui non habent crimen

inquit

Itane fidus interpres luis sensis Scripturam

accom-

crimen autem

est

peccatum grave, accusalione et

modas? Ego pro eisdem habeo mandata

tiones

et justifica-

damnatione dignissimum.

Rurss Epist. 95

<

Non
,

Domini

et

idcirc posterius ab evangelist

qualecumque , inquit

etiam tentationis humanae

additum credo, ut oslenderet, quomod declarrint

se justos,

sed grave peccatum est quod in querelam venit.

sine levibus peccatis

adeque

justi fuerint hi conjuges;

nimirm

Nam

nemo hanc vitam

:

agit

ob

observatione

mandatorum Dei. Scito, ait Theophyet mandatum juslificalio nominari po test, utpole justum faciens hominem. Atqui adversarii nullam operum justitiam agnoscunt, sed solam
lactus,

quae quotidi
nostra
:

debeat orare
isti
,

Dimilte nobis

dbita

qud

quanqum
omnibus

et levibus peccatis sic absti-

nuisse sint intelligendi

derint
i
,

ut proximos

non
<

facile offen-

grati et chari.

Nempe

providebant

fidei

fide justificari

nos docent, non operibus, se-

bona, non tantm coram Deo, sed etiam coram

nibus hominibus,
et ante

om-

cuti

apostolum Paulum quod jactant. Si opra oppofidei, ita

nantur

ut ex fide non oriantur, aut fide

profect

Deum
ait

Rom. 12, v. 17, justi tante homines. Ea enim demm absoluta jumentis bonitas concordai
et facti,

sejuncta sint,

non

justificant

Sine fide

stitia est, ubi et

quod

enim impossibile

est placer e

Deo; fides fundamentum

Ambrosius.

qud earurn observatione homo se justum ostendat justum conservet, et magis magisque justificetur, juxta illud Jacobi 2, v. 24 Vides quoniam ex operibus justi ficatur homo, et non ex fide tantm. Unde Paulus ad Rom. 2 Factures legis justi ficabunlur. Sine querela, ita ut nemo de illis juste conqueri posset, etsi non viverent sine peccatis. Non enim qualccumque etiam tentationis humanae, sed grave pecoatum est quod in querelam venit inquit August. Erist.
:
:

95. Unde, tract. 42 in Joan. , sine querela intelligit sine crimine. Nulla quippe querela justa est de iis qui

non habent crimen, hoc est, peccatum grave, inquit, accusatione et damnatione dignissimum. Quis enim juste queratur de homine qui nemini mal vult , et quibus polest fideliter consulit, nec contra cujusquam injurias tenet libidinem vindicandi, etsi pro quotidiaDimilte nobis dbita no,nis deliclis veraciter dicat
,

stra ? ut explicat in

I.

de Perfect.

justitise.

281
Vers. 7.
sed
oi

IIS

LUCAM
,

t52
etc.,
,

Et

pro

sed

caetera

beati

erant

Ut incensum poneret,
snflimentum faceret
;

thymiama incenderet
ut componeiet s'iuves

bi,

quod probro vertebant hommes,

et trisli-

Syrus

ti ipsis causa erat. Hiibebaur eo tempore qtiaedam

adores. Duplex erat eo

tempore sacerdotum consuesetl

Dei malediclio, nullos ex conjugio referre liberos;

tudo, una ex convehto

pacto, Ut

quemadmodm
,

quamvis non infrequens conjugibus

lari

juslis

singule-

olim Davidis tempore sortili fuerant quis esset rdo

classillm sacerdotalium in mintstrando
iia

fer

Dei consilio

quod Scriplura passim

nunc

illi

statur.

qui ejusdem erant classis,

,

cm

vicis

ipsorum esset Ut

Filius

nW, proies.
erat babndi spes, eb quod, elc.

ministrarenl, inter se jacerent sorlem, quis quod ml-

Non erat, nec

rilis.

nisleHum ex

Sterilis, natur. Fuerat etiarn in flore aetatis ste-

variis sacerdotum officiis obiret incensum adoleret, quis holocausiutn offerret

quis

quis
illo

pacifica, quis

man, quis vesper, quis hoc, quis

,

Processissent. Gracc, provecti.

In diebus suis, aelale.

hebdomadae su die
orbilatis,

etc.

Altra

consuetudo ips

Duplex causa
infcunda
,

una

lege praescripta erat,

ut quolidi

man

et

vesperi

quod uxor natur

sset

altra

qud quo

cm
enim
allari

lucernue appararentur, sacerdotum aliquis (nec

erat illud solius

tempore acciderunt quae proxim hartanlur, mariius

et

summi

Ponlificis)

prunis ex

uxor proveciaa essent talis, excessissent dies seu

quibUs

bolocauslorum acceptis, incenderet et offerret

,

aelaiem

Consueverunt

liomines

gnerare

quemadmdm Abraham;
sequitur generalioneni

et Sara,

Gens. 18, v. 11.

quae

ibymiama seu incensum , Exod. 50, v. 7 8. Erat enim peculiare ad banc rem Dei jussu extructum allare,

Quae duae causa; facunt ad

commendandam eam
Christi
,

Exod. 50,

v. 1

in

quo

cerli generis

thymiama,

praecursoris
,

qud

quod est, incensum seu suinmentum, descriptum

ejusdem
capitis
,

non tam ex hoiuinibus genilus

dalus fuorit.

quin clo Deo

versU 34, offerretur nec posset aliud

v. 9
;

quid offerri
for-

ibidem

Vers. 8.

Fctm est autem. Haec oralionis

Lucam pr
,

quippe distincto ab
dicit
,

allari

bolocauslorum. Quod ergo

evangelisla secun,

ma

frequens est apud

ateitiili

sumpta ex

dm consuetudinem
et

sacerdotii
;

et

ad sorlem refertur

Hebrae vaiki.

ad incensi oblalionem

cm enim consuetudo

exi-

Cum sacerdotio FUNGERETuR,scilicetZacharias,qiid

manuscripta nostra addunt
,

geret ut et incensum adoleretur, et sorte designaretur quis sacerdolibus id esset faclurus, accidit hoc

alii

ver
,

libri ohiiltunt;

hoc
talia

est

cm
;

munia

eum fungi obire sacerdonimirm, cm vices in orbem rcurrenoporteret

tempore

ut sorte jubente (reel haud dubi Dei

,

providenti) id esset Zachariae

ille

adeque ut offerret

tes,

ad sacrorum adminislrationem vocssent classem

incensum.

Abiae.

Ingressus in templum Domini.

in

Templum

hicintelli-

Ante Deum, coram Deo,

Vers.
9.

templo Dei.
,

gitur interius,
est

Sacerdotii, funclionis saccrdotalis

,

quod solm

lecto

coopertum erat, conatrii

:

tinebatque sanclum et Sanctum sanctorum. In

enim

nom en

ab eo verbo quod versu superiore in-

sacerdotum medio silum erat altare holocaustorum

rpres rect vertit sacerdotio fungi.

ipsum ver atrium Occidentem versus terminabalur

templo inleriori ejusque vestibulo,
id est, ex ipso

Sorte exiit

sorte accidit, sorte ipsi obvenit. Qui-

per

am
tium
est
,

conjiciunt

legendum esse
quo
,

sors

primo casu.

veslibulum ingressus erat in templum interius conli-

Interpres respexisse videtur ad vulgarem illum sor-

nens sanctum

et

Sanctum sanctorum. Altare holoerat, silum ante vestibulum teni-

morem
sortitus

ex urnis
sorte

exlrahunlur. Grcec

caustorum sub dio

pli interioris
:

est

consecutus est hoc

mu-

altare ver thymiamatis erat in priori

nus.
nit ei.

Syrus

nihil

aliud

habet qurn metohi obve-

parle templi interioris, in sancto, inquam, collocalum

ante vlum quo dirimebantur sanclum et

Sanclum

Vers. 7. Et non erat illis filius, eo qud esset Elisabeth sterilis; natur scilicct etiam lum, cm esset in flore actalis; et ambo prucessissent in diebus suis, id est, senes essent. Duplex ergo tangiiur causa
orbiialis, naluralis infecundiias uxoiis, et utiiusque scneclus. Nam si in summain ducti ambormn conjugum anni cenlenariumnumerumexcpsseiiui.dicuniur non posse filios pmcreare, elianisi millier non sil sierilis, ut nott Angust., lib. 3conlra Julianum, C. 11. Vers. S. Factum est autem cum sacerdotio fungeretur, muniis scilicet sacerdotalibus, in ordine yicis su.c, id est, in ill septiman, qu recurrentibus in orbem vicibus, juxla eonstilulionem Davidis, classis Abiae vocabatur ad ministrandum. AnTe Deum, id est, in lemplo Dei, ubi Dcus habitare censebatur in Sanci: sanciorinn. Vers. 9. Secundum ordinem sacerdotii, id est,

prout moris erat inter sacerdotes, sorte exiit, ut incensum poneret, id est sorte obligit ei boc mur.us. Itaque consuetudo illa non referlur ad illas vices , de quibus vers. 8, seu ad sortilionem illam quam olim
, ,

David fecerat, vices distribuendo, ut putavit Beda ; sed ad illam, qu sacerdotes unius vicis sorte designabantur, quis quod ministeriuin obiret, iiemquead oblalionem incensi seu ibyiniamalis, quod unus sacerdolum quolidi mane et ve c peri in allari thyiniamalis ex lege offerre cogeb ilur. Ergo sorie obii^it ut boc l.icerelZacharias. Ingressus in templum D.aiiNi, id est, illam templi pariem, in qu erat altare ihyinjamatis. Hoc autem siabal in parie anterioii, quae vocabatur Sanctum , seu sancluanum, quod vlo dii imebatur Saiicio sanctorum , ubi lempore Salomonis aica collocata erat. Itaque nullo modo hinc colligilur, Zacbariam fuisse summum sacerdolem. ut mulii veteres pulaverunl; tttin quia dignilalem illam non tacuisset evangelisla;, lum quia incensum in allari ihymiamatis offerre qUibuslibet sacerdolibus licebat, ut patel Exod. 50, v. 19 ei 20. Mec sunimus sacerdos juxla ordinem vicis per sepiimanas miuistrabat nec habitare solebani in niontanis Judaeae, sed Jerosolymis ; denique quia nulla
;

apud Josephum Zachariae

cerdotis
lit

istius

tanqum summi

sa-

mentio.

253
SP^ctorum; ex opposito arere,
gre
licet

COMMENTARIA cap.
quemadmodm
intelli- -,

i.

m
tliymiamatis
,

Incensi

quod

est

Gre. Utsuflltus
:

ex

illo
,

Exodi loco, cap. 50,

soh'ini

v. 6. In

quani
,

ab ar peraerem surstun, ccelum versus, lerebatur

ita pli

templi parlem

non

summus

Pontifex

sed

sacerdolis oralio, ad
in ejus rei

Deum usque

peneirabat,

quivis sacerdos ingredi, et ihyniiaina adolere, aliaque

angelo

(esiimonium clis, sive proximo

oppnrtuno tempore faccre poterat

rias solus

tameisi Zaciia-

Sanclo sanclorum unde responsa dare Deus consuever;;t

jam

in saneto fuisse videatur.

misso.

Vers. 10.

Populi,
,

praeseniis.

lia

paratum

erat

Vers. 12.

Videns, co

viso.

publicum (esiimonium consquent!

visioni.

Irruit, incidit,

magno limore
qualis
ille
,

correpttis est. Nola-

Erat orans
cio jungebat
,

orabat

preces suas sacerdolis sacrifi-

tur veliemens et tanlus timor, quanlus

hominem quoaff:

ut quod pro lotius populi salule offere-

dammod exanimel;
clum
non remansit

quo se Daniel
cap.
et

batur, Deus ratuni habere dignaretur.

fuisse viso angelo scribit

in

10, V. 8

<

Et

Foris

extra

templum

interius

qu non
,

erat fas
,

me
me,

forliludo, sed

species

mea

eosintroire;

loco sibi

proprio, in atrio
Israelis
,

inquam

immutala

est in

et

emarcui

nec babui quid-

quod dicebatur atrium

eratque proximum
atria

quant virium.

Non qud

formidabile quidqtiam prae

ab atrio sacerdolum. Hoc cteraque

erant
,

sub dio

se ferret anglus, sed

quia

homo earum virium non

peregrinum inusilatuinferre valeat.

nisi

qud porlicus baberent

lateribus.
est

est, ail Titus, ut ejusmodi

id

Horv
est,

incensi seu tbymiamatis,

quod

Gre,

que visum
t

citra

commolionem
,

Per-

iiiterea

dm incensum

seu suflmenlum inls

lurbamur, inquit Ambrosius

et noslro alienamr

sacercjieofferrelur.

affectu,
est,

quand perstringimur
occursu.

alicujus

superioris
infir-

Vte. 11.

Appariht, visus
dicitur ei
,

subito praeter-

potestatis

Ea

est

humante natur

que exspectationem apparuit.

Non hominum more

ait

mitas.

ingressus est, sed repente se conspicuum exhibuit.

Vers. 13.

Ne timeas.
mox

<

Sicut humanae fragiliiaiis

Ben apparuisse

Ambrosius

qui

<est, ait venprabilis Beda, spiritalis crature visione

eum

repente conspexit.

Nam
,

qui ante non praesen,

turbari:ita angelic benignilalis est, paventes de

ftltr, sed repentino videlur aspeclu

apparere me,

asperMu sno nvorlales

blandiendo

solai.

Atque
,

moralur.

Apparuit aulem

human forma

haud

hoc discrimen esse inier bonum angelum

et

malum
,

dubium.
Illi
,

annotant veleres tractalores pleique omnes

,

Graeci

Zachari
tune

quod addit Syrus incensum

,

offe-

et Latiiii

qud bonus anglus, limorem quem primo

renti, ut qui

cm

sacris operaretur, aptissimus

sut aspectu alTert,

mox adimat, malus

potis augeat.
,

esset ad excipiendam

clestem legitionem, existens

Contra, addit Beda, daemoniacae est ferocitatis

su prsesenti territos sen9erit, ampliori

quos

nimirm animo
curis, cflllecto

vacuo quidem humanarum rerum

in
ita

semper bor-

aulem
,

Deum.
ut

rore conculere.

Non

sine aliquo su timor vult

Anglus
gnosceret.

Domi.ni

angelum Domini esse co-

apparere bonus anglus, ne vilipendatuP, quin potis

ut exceptus, qualis angelo
ti, auscultelur et

Domini debelur, reverenil-

Stans, adstans, tanqum minister.

fidem impetret; sed timorem

A
rat
,

dextris, quia prospra et bona nuntiaturus veneic qui!

lum mox
jecit

expellit aut

temprt, ut seren mente mi-

Euthymius
,

quia divin insigne miseri-

cordi deferebat

ait

Ambrosius.

nimque turbalo animo audiatur et intelligatur. Abanimi illius timorem, inquit Euthymius ut
,

Altvris

ut ostenderet se

missum

Deo, cui Za-

<

sine lurbatione audiret et

animum
ill

adverteret ipsius

charias eo in altari sacrih'cabat.

sermonibns.

Vers. 10. Et omms multitudo populi er\t orans, preces suas sacerdolis sacrilicio jungendo foris, in
airio scilicet Israelis
,

vebementem,

fortassis

ex

Judorum opinione

quod erat proximum

atrio sa-

cerdolum, et ulrumque exira sepla templi. Honv inboc enim rnane Pt vesperi stat hor offerbCF.NS1 tur, sicut et juge saciiiicium , qu populus magiio

numro

confliieliat.

\ lrs. 11. Apparuit autem ii.lt. Quo verbo Ambros. significari viilt, repenl in tim misse conspecium ; qiind maxime veruin est in illis rbus, quariim naiurai

cujusmodi est natura Dei et angelorum. Angi lus Domini stans a bi xtris, lanqum minisleila:lanunliauirus,ulpoiequi divins insigne miseiicnrdiae deferebat, inquit idem, Altaris, incensi. Ex quo eliani coiligitur Zachariam hoc loco non fuisse fuucium ollicio sumuii sacerdolis in Sanclo saneiomm. Ben aulem anglus et in teinest

non

videri, voluntaiis

aulem

videri

naium, qu vulg pulabant, se eliam angelo conspeclo morituros, ut palet Judic. G, vers. 22, 23 et 21; et Judic. 13, vers. 22, quanqum Allumas, in Vt S. Anlonii notel qud melus non tanlinn ex mali apr.rehensione, quantum ex magnarum rerum sp incutiatur aspeclu. Air autem angflus Ne timeas, ZaVers. 13. charh. NolArunl enim veleres, Athanas., Ilieron. in cap. 28 Maiih., ei Beda, angclicae benignilalis esse turbatos aspeclu suo blandiendo solari; contra ver

daiinoniacae esse ferocitatis, eos, quos sui praesenti ampliore borrore concuirre. lerritos esse senserint Quomam exvudita est dri'kfcatio tua ; quani pro lilio
,

plo, et j'ixia altare, et dexliis appaiet, quia et veri sacerdolis advenium , ei mysterium sacrifiai uoiverSi<l s lesiis dpui gaudium annuniiabal. Et Zachariag turbatus est vihens; Vers. 12. quia, ut Ambrosius ait, alienamr ;;b affecte- nostro, gnando perstringimur alicujus supeiioris poteslalis oecursu, sicut hoc nott de se Daniel, cap. 10, lit. 8: Et timor irrlit super eum. Quo significalur fuisse

inquit Maldonalus. Sed quid pecelebris graliarum actio, de qu inla, et desperaiio ejus de lilio accipiendo, quae palet deprecaiionem ejus v. 18. Ilque verisiuiilius est, fuisse, sicuii Vebat sacerdolem, pro populi salule

oblinendo
lieril,

ludisii,

testalur

illa

fusam, ut nott ugilst.,

,

lib. 2.

Quaesi. cvungelica-

rnm qu;p-t. 1, ci omnes pen veleres consenliunt. Nimirm orverat, ut ad salutem populi M-ssiam expectauim Deus miliere dignaretur; quam fuisse qulidianam Veteris Ecclesia oralioneni, maximipie sceradlumx instiiuto sacris operantium noiatEutby1

25S

IN
timeas.

LUCAM
Et
tam
vocabis nomen ejus, cujus
praediclio est,

256

Ne

Non

est

qud timeas ob praesentiam

et

aspectum me.
Zaciiaria. Proprio

qum

prseceptio.

nomen vocabis. Non Nomen ante naprae;

eum nomme
quo

compellat,

tandi-

livitatem
slantiae

Deo impositum semper argumenlum

,

qum nolum

et familiarem,

lacilis

timorem

fuit

quod omnes notant

Cyrus,

et

semper fure

scutiat et benevolcntiam conciliel.

admirabiles, quibus rarus iste obtigit favor, Salomon, 1

libi af,

Quoniam, quia
fero
,

nihil mali

nuntiiaut ominis

Parai.

22,

v. 9

Isai.

45, v. 5, ;Joannet

im ver bonuin laelumque nunlium

est
tibi

qud

liaptista, Luc. 1, v.
luit,

13. Hic ver

omnibus

praecel-

nempe exaudita
boc niissus sum
oralionis,
tlitae.

Deo deprecalio

oratio tua.

Ad

quippe Dei Filius. Probat igilur anglus clits

,

apparere, ut certiorem le faciam

incensi oblatione fudisti, exauincendisli
,

conceptum
aliunde

cui

clits
fuit
:

quam cum

imponendum

nomen imponitur. Nec nam praeter Deum Pa-

Sicut

thymiama quod

in

aerem
in

trem

nullus Christi dignitatem perfect noverat,

est elevatum, ila oralio tua ascendit in

clum

con-

nullique ea erat in Christum auctoritas.

spectum Dei, Deoque accepta

populi

et grata

fuit, (magie

Joannem. Syrus Jouhanon. Gratiosum interpreteris; lien Hebraeis et Syris

quni odor thyniiamatis. Oratio ejus fuerat pro salute

,

gratiam, favorem ac miseordinis

quod veleres omnes docent

lib.

inter Latinos

ricordiam

signicat

estque

duplicantium

Ambrosius, Auguslinus,
licarum, cap. 1, Beda
;

2 Quaeslionum evange-

posteriorem litteram, deductum verbo hanan, quod

est,

inter Graecos, Chrysostomus,

,

gratiosum esse, grati

afficere, misereri, largiri.

Homili de Nativitate Joannis Baptistae

ctus, Titus,

Theophyla-

Nomen
id

datur grati, et cert grati Dei,

(falluntur
io
,

quanqum
te-

Euthymius. Oraverat nimirm ut digna-

non exprimatur

enim qui putant primam

est

retur Deus, Messiam di

promissum
salutem
illius
;

et

exspectatum

syllabam iou aut

extractam esse ex nomine

tandem mittere ad
et

po[>uli

quse erat quoti-

tragrammato, quae solummod formativa

proprii)

nominis

diana Synagogae seu Ecclesiae

temporis oratio
prae-

qud Dei

grati

non

vi naturae nasciturus

nominatim sacerdotum (Euthymio auctore) ex

hoc sacrificium thyniiamatis. Quod ergo
:

Dei grati tam in matris utero

vil
,

qum

tot

reliqu

scripto legis sacris operantium,

quale erat quotidiaait

affatim esset

cumulandus

adeque

gratiae

per

num
glus
si

an-

Messiam humano generi Deo obventurae futurus

proximus praeco. Non tantm enim grati qu privatim dignatus est illum Deus, hoc nomine
datur,

Exaudita
:

est deprecatio

tua ,

tantmdem

est ac

diceret

Yeniet brevi Messias Salvator populi,

quem
,

commen-

desideras.

Et, pro itaque. Redemptionis ordinem pandit

ait

Beda,

id est,

advents Messiae, quo ordine, qu ra-

verm ea etiam quam ipsius legatio allatura erat omnibus. Saep Deus iis quos ad res magnas delegerat nomina imposuit iis rbus respondentia.
,

tione is accidet, videlicet

qud ipse Zacharias brevi

sit

Hic igitur futurus instantis Dei erga homines misericordiae ac gratiae nuntius
,

augendus

sit filio,

qui futurus

proximus praecursor

inde

nomen

accipit

ut

apparitorque Messiae.

Hc

spectant, conclusio verboactio Zachariae.

cert

non poterat non esse miric gratiosus, sum-

rum

angeli,

et celebris gratiarum

mae

gratiae nuntius.

Ab edem

radice deductum est

Quidam

explicant et per
;

nam

lanqum pro sobole

est dissimile vero,

nomen

feminae proprium

Hanna, quamvis Latine

tuus gaudium

orsset senex

quod multis modis

absque aspiralione scribatur Anna.

Vers. 14.

quanqum detur intelligendum Zachariae, non negatum fuisse sed ut congruo daretur tempore dilalum , quod olim pro filio frquenter oraverat. Simili,

Et erit
quidem
;

ille filius

maIn-

teria gaudii, et

tanti,
id

quantum etiam

foras

erumpat corde tuo

miraculo
:

enim

est exsultatio.

ter

quod

intelligit

schola Chrysostomi, dari hic signum

;

primis qud olim desideratum conjugii fructum, clesli

,

exauditae oralionis

verum

est

quidem, qud puerpe-

praeter

spem

et naturae

ordinem
,

sis

rium uxoris senis

et sterilis, fuerit Zachariae certissi-

consecutus

praecipu ver quia intelliges

fore

filium

mum signum
rationem
dus.
,

instantis

advents Messiae, sed non hoc

,

hune tuum
v. 76.

Prophetam

Altissimi
ei

qui praeibit
etc., infra

praecipu vult anglus hic

cujus

mens
sit

est aperire

ante faciem Messiae ad

parandam

viam,

qu Messias brevi venturus

manifcstan-

Et. Nec tu solus, sed multi etiam

illa sterilis
,

alii,

non cognatr

Elisabeth,

et ut deploratae sterilitatis

solm ac

vicini,

verm

et extranei.

mulier, inter infelices matronas nuroerata.

In nativitate,
erit

ob nativitatem ejus gaudebunt; non

,

Pariet, gignet.
Tibi, ut patri, id est, tu gignes

domesticum gaudium
,

quod se

privatis aedibus
,

ex e. Dei juramen,

contineat
blico

sed extraneis etiam

commune

qui pu-

tum conjunctum cum Dei memori

Dei gratiam, infra v. 72 et 73.

peperit nobis

bono natum, non vanis argumentis persuasi,

augurabunlur; natum, inquam, esse prophetam, cupraeco futurus erat. Nott autem Ambr. hoc babere mrita sanctorum, ut Deo nomen accipiant ; nam in sacris litteris mutalio veteris nominis, vel novi anlicipala impositio, semper aliquod mysterium continet, ut patet in nomine Abraham, Isaac, Isral, Jesu, et
aliis.

mius. Unde non subjungit, quia uxor tua, etc., ut esse posset oralionis pro filio oblinendo fusae, sed Et uxor tua ; q. d. Itaque uxor tua qunmvis sterilis pariet filium. Pandit enim ordinem et modum, quo Messiae advents futurus esset. Et vocabis nomen ejus Joannem. Quod nomen grati deduclum est, quasi dicat, gratiosum, quia per gratiam parentibus dalus grati plenus, et gratiae per Messiam dandae
ratio
:

Vers. 14.
tibi, id est,

Et erit, scilicet ille filius, gaudium materia gaudii non vulgaris, sed tanti.

257
jus ministerio adducendi sint in

COMMENTARIA CAP.
laetitia

I.

258

publica populi

cum

prival

spem doms

salutis. Itaque

Siceram. Gracc est axspa, qui est accusativus,

tua? gra-

nominativo

vel

masculino
,

(wcsp

vel neutro axsp.

tulatione, copulabitur.

Vox
filii

est

Hebraica

quae ad illum

modum

Ilebraic,
;

Eiut enim
futura
sit

datur ratio quare nativitas hujus

,

ad hune Syriac et Chaldaic terminatur

N"DU7

patri multisque aliis gaudio

quia videlicet
;

"DW

significans

polum omnem qui

possit inebriare
et

cognoscent
simul etiam

eum

magnum qualis rvera erit declaratur, quo modo eo minislro conlinfore

,

deducta radice Hebraica sacar, quae est inebriare

ebiium esse

id
,

omnes

notant.
suae tempore. Sacerdotes

get populo salus per

Messiam.

Non
non
,

bibet

toto vitae

Magnus, praestans, eximius; adeque nec major eo

inter

quamdi agunt

in tabernaculo

Domini, jubentur abspossit

natos mulierum.

Qu

sententi

aequari

tinere vino et

omni potu qui

sobrietatem

tantm Joannes
pris dixerat

caeteris ante prophetis

;

sed et prae-

adimere, Levit. 10, v. 9. Nazarsei similiter, quamdi

ferri intelligendus est

,

dclart

enim Salvator quod

prophetandi inprimis

durant dies quibus ex volo Domino consecranlur,

et plus

qum prophetam. Major ergo

,

Num.
et

6, v. 3. His

omnibus major Joannes, tanqum

,

propheta Joanne non surrexit

perpetuus Nazaraeus

Domino aeternm consecratus,

possit ebrielatem inducere

docendique munere.
Chrislo
,

Nam

ministerio prophetandi de

continu ministrans sacerdos, quamdi vivet re-

censendus
alii

omnium prophetarum maximus Joannes est qui praesentem esse asseruil quem
, ,

jiciet

potum omnem qui

cibum
,

contentus modico aquae. Porr sub potu anglus intelligit et

,

sperandum confirmaverant

cuique soli licuit

ut

cibum ejus fore non delicatum

vilem

Hilarius ait, et prophelare Christum et videre. Magni-

non exquisitum
veat
,

qui carnis lasciviam excitet aut fo,

tudo ergo ad prophetandi docendique

munus

inpri-

sed contra qui domet

eumque
sit

parcis-

mis refertur
privilgia
vitae

huic autem

cm
,

caetera responderent,
,

sim sumplum. Hc itaque inprimis parte, praedicitur

donaque quibus
duxit insignia

divinits auctus est

et

Joannes fore magnus

,

qud futurus

tempe-

quam

intelligendus est absolut

rantissimus cibi et pots

briativi.

ac nominatim pots ine potu abstinere

omnibus anle
sanclis

se prophetis, ac aliis

omnibus proinde
viris
, ,

Ut enim
ita

diflicilius est

qum
,

magnisque veleris

Testamenti

tam

cibo

magna
,

res est et virlus singularis

ita

so-

vitae sanctitate

qum

sublimitate doctrinae

esse prae-

brielas, dicta

qu

quis utilur potu inebriare vaigitur

latus.

Tam

praeclaro

autem

elogio
ille

ornatur, ut atattulerat legatio-

lente, ut judicii

serenituem conservet. Quanta

teutis observent Judsei

quam

major

est virtus,

hujusmodi potu omnin abstinere,

nem

sciantque

fieri

nequaqum posse

ut

modo ab
seu

et periculo offuscandi judicii

semper alienissimum

e variet.

esse
in conspectu Dotnini
;

Hoc

singulari temperantiae
,

dono Joannem Do,

Coram Domino,
Christi.

Dei

scilicet

minus
stum

insignivit

quo inprimis ipsum ornaret

,

et

Hc

phrasi, hic,

non tam

significatur veritas

clestibus angelis simillimum redderet

,

semper ca-

soliditasque magnitudinis, opposita inani speciei, ut

prudentem
deinde
,

vigilem

et

ad contemplationem

supra, v. 6, veritas justitiae opposita hypocrisi;

singularitas magnitudinis,

qum
faciet
sibi

rerum aeternarum excipiendosque divinos influxus

qud Dominus eum

pretioso
et

aplum

et

idoneum redderet ad fungendum

in-

magnum
negolia
,

qud

Dominus
fliciter

unic

legatione

semper paraium adventantibus turbis

,

charo ad magna utetur, qud per

ad quae

eum

geret

magna

gerere salutis monita

nec verbis tantm

verm
,

gerenda magnis etiam

eum

etiam exemplo adhortantem ad pnitentiam

vitiorum, et

fugam
virlu-

augebit donis. Hujusmodi phrasi dicitur esse

magnus

contemptum deliciarum. Calvinus

coram rege, quem rex

noribus, ut ad

ita

cumult opibus atque houtatur. Erit igilur

magna gerenda eo
negotio
,

magnus
officio

in ministerio et

Domini

magnus
gratiae,

Domino delegando

simul et donis

tum osor annott non in abstinenii vini et sicerae i magniludinem Joannis poni tantm ostendi eum peculiare aliquid habilurum et distinclum com muni vit hominum non qud per se ade hoc
,

officio

congruis.

<

magnum
,

sit

inquit
,

reperiunlur enim abslemii ho-

Et vinum.
gnus
,

Explicat quibus rbus futurus

;

sit

ma-

mines nequam

>

etc. Sententi digna

homine car,

iisque potissimm quatuor

,

quarum

duae tan-

nali

adversaria ralioni omnique Scripturae

indigna
,

gunt salutem populi

duae propriam ipsius, quibus

quae pluribus verbis refutetur. Contra veteres

inter

tamen ad salutem populi procurandam reddatur apPrior quae propriam ipsius salutem utilitatemque tangil, est, singularis temperantiae donum qu
tior.
,

Latinos V. Beda
<

<

Ordinem magnitudinis

ipse qui
:

proposuit

anglus subsequenter exponens

et vi-

num,

>

inquit,
:

et

siceram non bibet.

Inter Graecos

vino et sicer abslinebit.

Euthymius

Innuit

durum

conversationis ejus exer-

ut corde erumpat,

quod vocatur

exultalio, quia sci-

quia virtute magnus, quia propheta Altissimi, quia praecursor Messiae.

licet sterilitatis et senectutis filius,

Et

mi lti

nativitatf.

eus

gah>f.isi:nt?

Non dome-

slicum tantm tibi ac luis, sed loti populo erit gaudium.quiaexsignismirabilibuspersuasi erunt,eum ad populi salutem esse datum, sicuthocpatetv. 58 et 66. Vers. 13. Ehitemm mac.nls virtute et officio

coram Domino, id est, in ministerio ac negoliis Domini; quanqum alii significatum velint magnum futurum, non simulalione, non hominum opinione, sed judicio Domini. Hedditur ergo ratio non nominis Joannis, ut quidam putant, sed gaudii. Yi.nlm ET sisH, pro quo Hieron., Numer. 6, secutus vim radicis Hebraicae verlit , omne quod inebriare potest. Tert., 1. de Jejuniis, c. 9,uno verbo vocat ebriamen;
<
i

, ,

IN
i

LUCAM
\

citium

docuitque qud magnus luturus

i

ei al

coram
,

mque
Maria;
,

dilecti (Jhrisii Salvatoris

ursentiam

in utero

Domino,

Porr talem postca fuisse Joannem

,

qua-

exuliavit

et Spiritum
,

sanclum

quo ipse
non-

lem
lista

fore hic praedicil anglus

aliique mcrnoiant. Infra
,

suo loco hic evangec.

agebalur diffudit in mairem

iinn Chrjsti lestaretur,

ita

ul illa ore praesen-

v.

55

Legie

guod

ipse vcnire clausus

Venil Joamies linptista, neque

manducans panem, ne-

dm
I

polerat.

Qud enim non

adqptiqnis

tanirn spiritu pro-

que bibem viitum.

Spiritu sancto
,

pheliae Joannes in

utero malerno fuerit replelus,

et grali jusiificanle,

donis Spiritus sancli replebitur

significatur copia et abundanlia. Plenus erit

omnis

verm etiam spiritu mundatus peccato

sub finem
impletus.
Ille

originali et sanclificatus, docent

generis graliis ac donis; quae non ennuierai anglus,

veleres Patres; iuier Lalinos Cyprianus, epi-'o! 73,

:

contenius fonlem omnis graliae expressisse, Spiritum

divin grali

adhuc
:

in ulero matris

sanclum. Recl, cui ebrietas

ria tollitur, spiritus grali

et

vinum

in quo est luxuait

Rurss

epislol 76

Accepii Spiritum

cumulatur,

V. Beda.

sanctum cm adiiuc

esset in utero malris consti-

Caeterm repleri Spiritu sancto fer dicunlur huic

evangelistae
,

tulus.

>

Ambrosius

in

hune scribens locum

matris adhuc
in

Ante-

quibus

iia

datur gralia Spiritus sancti,

qum

nasceretur,

ait,

ulero positus,

ut foras in exlrinsecum effectum redundet. Vide infra, v. 41, 07; Act. 2, v. 4, et c. 4, v. 8, 31, et c. 9,

Spiritus accepli graliam designavit.

Nondm enim
Denique et
15 de
sanclificandi
lib.

erat ei spiritus vilae, sed spiritus gratis.

V.

17, et

c.

13,

v. 9.

Utrumque

hic oportet inlelliillius

alibi

vivendi substanliae

praecurrere
i

gere, et

qud plenus
etiam

erit, et

qud plenitudinis

graliam, poluimus adveriere.

Trinitate
,

Auguslinus
inquit
,

edet non dubia argumenta atque effectus.

Adiiuc
,
,

cap. 26

Quamvis

seminatus

eliamnm

ex utero, ex eo temj

ptre

lamen Spiritum sanctum

in utero formutus ac-

pore quo adhuc feretur utero. Syrus claris

verlit,

cepit. Inler Graecos Origenes, homili quart in

Lu-

had hou becarso , adhuc ipse in utero,

stens,

scilicet exi-

cam, nec non sepiim, ubi

inler caetera ait

,

Jsus

quo modo explicant etiam Titus

in utero matris.

et

Theophyla,

qui in utero Marice erat feslinabat

adhuc

in venlre
alii.

ctus Graeci, intra mairis ulerum adhuc hrens

erit

cm
qu

malris

Joannem positum
qui non
sit

sancliucare.

Denique

adhuc

Sed praepositione ex
,

Nec

facile invenias in S. Lilleris,

,

eum

repleri Spiritu

utitur evangelista, videtur apertis signilcari

tot vit su
,

qud
in
i
!

sancto

juslus et

Deo

gratus.

Poslrem

incipiendo ab e
sit
,

quam eliamnm
Hoc

cui in utero concessa est actio cognoscendi Christi;

malerno ulero aclurus

Spiritu sancto erit plealle-

gaudendi et exultandi; quomodo non etiam credendi

etdiligendi? Haec paul prolixis sumus proseculi

nus, et pleniludinem rbus ipsis probabit.

rum
fore,

est

quo

praedicit

anglus

qud abundabil

spiritalibus bonis,
erit
,

Joannem magnum qud copiograliis,

,

adverss haerelicos, qui

illud

ex utero, interprelanlur

stalim matris utero, prima infanti, nec quid-

sissim

ormtus divesque

omnis generis
fide
,

quam
cludi

hic agi volunt de eo

quod Joanni contigerit

in

tam gratum Deo facientibus

propheli

spe

charilale

utero matris. Nos vitam Joannis in utero

ita hic in-

humilitale, castiiaie, prudenli,

,

qum

gratis dalis,

docemus, ut infanlilem omnemque sequenlem

Scriplurarum
sic

intelligenti aliisque innusit

aelalem non excludamus.

infra, v.

De
De

infantili

enim legimus

meris

quibus

ornandus

ejus

animus

ints, ut
,

66

Quis pulas puer isle erit? etenim manus

illo.

etiam foras erumpenles seipsas manifestaturae

et
;

Domini erat cum

:

puerili et juvenili seet confortaba-

qu spiritus pleniludine

ille

scalcat

teslaturae sint

quitur, v. 80
t

Puer aulem crescebat

usque

non tune solm quand auspicabitur munus suum hoc est in aetate viet populus ipsi docendus erit
, ,

tur spiritu
sionis suae

et erat in desertis
Isral.

in

diem ostenvirili aetaie,

ad

Nam

ex actis in

rili,

verm etiam

in juvenili

ac puerili, adeque
utero.

cm

observare

lieet,

excellentissim in eo eminuisse dona

conlinebitur adhuc

malris

Adhuc

clausus

Spiritus sancli, lidem, charilalem, humililatem, gra-

matris utero
ceplus fuerit

mundabitur
et
fidei
,

peccato
.

quo cm con-

tiam verbi, intelligentiam Scripturarum, profundam

spei

charjlalisque babilus

divinorum mysleriorum cognilionem

prudentiam,

cum munere
irium infusi
,

prophtise, in juslificatum pusionis ani-

constamiam
terminante
;

aliaque
ila

innumera

forliiudine vitam

erumpent
,

in

visibiles
,

actus.

Hoc

ila

ut ab ipso matris ulero ad

sit

moriem

evenisse discimus infra

v. 41
,

ubi ex suae matris

exspeelati se

usque

plenus sernper cognitus

igilur etiam

Spiritu sancio.
,

utero

cognoscens ac sentiens
et

sum-

Magnus

hc parte Joannes

qu praeler

comprehendit enim

vinum,

et cerevisiam,

potum

ex daclylis, ex pomis, ex melle, et quemcumr|ue. inebrianicm. Non eiuict ; nempe lolo leinpore vilae, tanqum perpeluus Nazaraeus, et perpetuo fungens saceidolio. Nam et Nazarai omnibus diebus conscrations suae, ei sacerdoles, quanuli agercnl in tabernaculo, vino et sicer abstmebant, ut palei Numer. 6,.v. 5. et Levit. 13, v. 9. Et Spiritu sancto repllbitur; eum sinctilicanle, et magnorum donorum copia iniplenie, ila ul in alios eliam foras redundet, quod ill repletione insiuualur. Adiilx ex utero matris su,*: quod haereiici aliqui exponunt ab infanti, seu statim ab utero; sed per illud, adhuc,
;

eum replendum ex eo ipso tempore quod adiiuc ulero gesl;>balur. Unde Syrus et Aiabs verterunt, adhuc in utero, et sic illam phrasim Gracam accipiendam patet, Act. 3, v. 2. Tacite aulem
significatur,
\

%
-

simul insinut, ab infanti per lotam vitam Spu hu sancto plnum luturum. Alque ita Joannem accepisse Spiritum sanctum et graliam ejus in inso utero passim veleres seuliunt, Origenes. hom. 4 et 7 in Lucam, qui apert eum sancl (iciium dicil, Cypiianiis, epist. 15. Itaque bis duobus memnris expheat magnitudinem Joannis ex sobrieiate et Spiritus sancli donis,

nunc ex oflicio.


261

C0MMENTA1UA. CAP.
tio et

62

Chrislum ejusque niatrem nullum habct aut majorent aut aequalem. Nam qud niulii credunt, ctiaiu leremiae infusum ia ulero Spirilum sanctum
legitur
,

cullus veri Dei. Converiet ergo ad

ut

Deum

ipso-

rum

Domino quem Deum credunt, eliam obe-

ex co quod

diant praeceptis ipsius observalis.

lus de iide el religione
,

Non

loquitur ang-

Jerem.

v. 5

Antequm
illi

exires de l'ulv

quasi Judaei tune tempoiis

,

sanctificavi te; videnlur

falli

amphibologi yois

Deo vero,

fals religione

aberrrint (quod haeretici

ipso Chrisli teslimonio

sanciilicare

qux

Ilebraic frquenter nihjl amplis

libenter inielliganl), id

enim

qum

divinis usibus desiinare aut depularc appro-

refutalur, ubi ail

Super cathedram Moysi sederunt

v.

priareque signiheat, unde el sequitur apud Jereiniam

scrib et Pharisi, etc., Malin. 23,

2, 5; adeet

tanqum
et Paul us

expos'uio prsecedentis
te.

Et prophetam
ipsum
v.

in

que universa Evangelii historia adversalur, quin

anglus dixisset hic, ad
lis
,

gmi bus dedi

Atque omuin
scribit
,

illud
,

est
:

quod

de seipso

Gai. 1

15

Qui me

qum ad
Christi

Deum palrum ipsorum poDeum ipsorum. Non erant Israelilae

lempora
idololatrae,

segregavit ex utero malris

me.
non enim omnes. Non om,

circa

nec aliam seque-

Vers. 16.
tes

Multos;

banlur religionem

qum

Mnyse praescriplam, quan,

convertit Joannes, sed mullos

ait
:

Theopltylactus.

qum complures

iradjliones inutiles observarent

et

Filiorl'm Isn\EL,

Israelilarum

non enim mitteIsraeli-

Pharisi quidem ac praeserlim Sadducaei, falsas nonnullas senlentias sequerentur, sed vel privatas
illas

tur ad gnies. Conatus est

tas

quidem convertere

omnes, cujuscumque generis

10
et seq.,

el condilionis;

do,

obscuras, vel

nondm publia

auctoritate

damnalas,

cuit

enim Pharisaeos, SadducabOS,turbas, publicanos

Jerosolyina,

quai uni verilas Christo polissimm explicanda ser-

mililes, infra, c. 3, v.
i

denique exivit ad
,

vabalur, ut alibi latis docuimus.

Non ergo de orthosed de

vi.ae sanctae

eum

et
et

omnis Judaea

et

omnis regio
>

doxe

Iide aut lgitima

,

religione

cira

Jordanem

baptizabantur ab eo,
:

quod

ait

actione

anglus loquilur. Nec aliud invenies inter

Matthaeus, cap. 3, v. 5 et 6

sed non est consecutus

<

acta Joannis,
rit Israelitas

qum qud

deterruerit atque avocave;

ut converteret
c c

nisi

mullos, reliquias nempe.

Reli-

vitiis ad virluiem

nusqum
fldei

legis

qud

quiae convertentur, reliquiae,

inquam, Jacob ad

Deum

increpaveril
avitae.

tanqum desertores
et

aut religionis

foriem,

Isaiae 10, v.
,

21.

Hoc

igiiur terlium est

quo Joannes praediciiur

fore

magnus,

quidem perlinens ad fulurum ejus

sanctam vilam traducturus
Lucas infra ,

Co.nvertet
niieniiam
,

abducet ab iniquitate, persuasos p,

deieslalionem

inquam

ofheium, qud praedicalione su eflicacissim, multos

emendationem-

que vil
horlando

sceleratae.

Converiet autem exteriori suo

oper
,

Judaeorum
sit.

scelerai ad

Id factum

ministerio
,

atque

docendo
,

admonendo

ab ipso

fuisse, testatur

tum prdicalione

tum

c. 7, v.

29

Et omnis populus audiens et publicani,

sanclissimac vilae
justificaverunt

exemplo, ipso Domino iuts animi conversionem oprante.

Deum,

baptizati baptismo Joannis.

v.

Rurss Matlhaeus, cap. 21,

52

Publicani

au-

tem

et meretrices crediderunt
:

ei.
,

Scilicet Joanni.

AdDominum,
id est,

ponitur loco nominis proprii

ffirv,

Denique Ambrosius

Baptismata

inquit

populis

ad virluiem, ad vitam sanctam, qualem Domisu lege.

,

frequentata, dclarant conve r sae plebis

cres lacios esse processus,
i

non medio-

dus

praecipit

Delm ipsorum solum verum Deum. Non enim hoc addit, tanqum alius aliquis exislat deus praeter Doimiiuiii
:

Vers. 17.

Et

ipse.

Idem

ipse pr.-ecedet, praeibit,

lempore

scilicet.

sed qud apud solos Israelitas vigerel cogni-

Ante

in conspectu,

coram

proxim anl,

ita

ut

efficacissim

Et multos filiouum Isral convertet, pniteniiae praedicalione, ad Dominum Deum ipsorum Chrislum videlicet, pariim ut ci credant, pariim mandatis ejus obediant. Iiaque non siVers. 16.
;

gnificalur,

Deum,

mm

Judos ab idololalri convertendos ad lempore Chrisii non aberrarent reli-

gione veri Dei, sed multos

eorum

quem

digilo osltnJit

et praedicavil,

crediluros, Jesiim, esse Dominum

Deum ipsorum, ejusque mandatis panluros. Hoc probat id quod sequitur. Vers. 17. Et ipse pr^xedet ante illum, scilicet eumdem Deum ipsorum Clirislum Dominum id est, proxim tanqum prco ante regem, jamjam adiuiu-

in spiRiTD, id est, zelo et fervore, vclieinenti atque impelu de intiniis prorumpente; nam in Graeco deest hic ailiculus, qup Spiritus sanctus designari solet. Et virtute, Graec,

nun, praecurret
seu

cum

potemi,

id est, ellicaci.

dicitur

Unde Eccles. quod poienii nemo vicit

4,

v.

13, de
I

illum. Signili-

notant, Eulhymiiis, Theophr. et Ambros., hic. Unde August., tract. 41 in Joan. : Quid est in spirilu et vifute Eli. In eodem spirilu vice Eliae. Quare vice Eliae? quia quod Elias secundo, hoc Joannes primo advenlui luit, liane simililudinem ollicii, et simul effectum ac linem istius spirils et virlutis Elue ut declararel, adjicit Ur co.nvertat corda Pathum in filios. N im isi sunl veiba Malachiae, c. 4, v. (i, de Eli proplielice dicta, qine hic Joanni accommodanLur. Sigiiificant autem oannem effeciurum, ul corda Palrum, id est, animus seu ainor patriarcliarum, et pioplieiarum.convertanlur in filios, id est, posieros eorum, seu sui lempoiis Israeliias. (.uni enim patriarcliae et prophetae non ex lege, sed ex Cde Chrisli venluii, non pecudum, sed sanguine Chrisli se juslilicandos crcdidissenl, sanctisijue moribus vixissent filii eorum ab eorum Iide el moribus dgnres, iia ex lege juslilican voluerunt, ul putarenl se suis viribus cam lacre, et |)ecudum sanguinein esse
:
i

caur ergo vii lus insuperabilis dicendi el redarguendi impios, quanimvis uoleotes, Pharisaeos, Herodem,
liadpin. Eij.e, id est, qualis fuit Eliae adverss Aciiab, Jesabel, pseudopropuetas, Baal, etc., et praecipu qualis erit Eliae in secundo adventu. Nam liane

remissioiiein
Episiol. ad

peccatorum eonlra quos Paulus in Roinanos el ad Ephesios disputai.

;

Heio

'

Proplej" islam et lidej el rapruin discrepanliani paliiarchae liliis aheni eranl, Isai leslanle, Abraham uescipil nos gsj , pro lilii; non pguovit nus.
,
i I

simililudinem

ollicii signilicari

hic plcrique

vetereS

Joannes ver contra

isiys

posieioiuu enores praedi-

263
sit
il
1

IN

LUCAM

264

proximus

tanqum apparitor

quales soient

vice Elise? quia quod Elias secundo, hoc Joannes

praecedere ante reges et principes, quos ubi conspexeris, stalim intelligas

primo adventui
:

fuit,

Gregorii, homili 7 in Evangeet

regem non procul abesse. Et

,

lia

Qui idcirc venturus in spiritu

virtute Eliae

prophetse praecesserant Christum

sed long ante

dicitur, quia sicut Elias

Joannes proxim
Illum
scilicet
,

praecessit.
,

lum
Sicut

praevcniet
ille

ita

secundum Domini advenJoannes praeveniet primum.

ita

scilicet

Dominum Deum ipsorum

in

brevi

praecursor venturus est judicis,

>

iste

venturum
,

mundum
et

ut caro factus salvet

praecursor est factus redemptoris.

in

Bedae

: i

Qui ben

mundum
Israclilae

id est,

Christum. Manifest docet anglus

<

spirilu et virtute Eliae praecedere dicitur, quia

ille

Christum fore Deum,

quidem eumdem illum quem

seu efficacitate.

sicut

praeco venturus est judicis

ita

hic praeco

hactens coluerant.
,

factus
,

est

redemptoris.

>

Simiiiter

inlerpretantur
:

In, (cum) virtutf, potenti, vi

Graeci

inter

quos Theophylactus

scribit

In spiritu

Spiritu et virtute
ficacitatis, vel virtule

id est, spiritu virtutis

efficaci spirits
;

seu ef-

Eliae praecessit. Sicut

enim

in Eli efficax fuit gratia,

seu

id

omni-

ita et in

Joanne. Et sicut Elias secundi advents

In virtute

est, spirilu efficaci, grati

Spirits sancli eflicaci-

praecursor, ita et Joannes primi.

autem
;

ter potenterque in eo oprante.

Eliae,

e qud idem voluerunt advents

congregant.
Elias
>

amborum
:

Elle,

quali Elias. Syrus addit, prophel.

es!, aliquid.

Subauqui ne-

ambo enim ad Christum

sus est
:

Titus

Sen-

diendum

Nostrae aetatis haerelici

nihil

ti

Quemadmodm
Eliam,

secundum
:

Christi

gant Eliae

rcdilum

aliud subaudiunt,
fuit
;

qum
omnes

adventum
tmiltam

praeibit, juxta illud prophelae etc., ita

erit.

Ecce ego
illius
:

quali Elias praeditus olim

sed veteres

vobis

Joannes primi

tam
illius

Graeci

qum
,

Lalini subaudiunt quali Elias praequali Elias praecedet posleriorem

est

advents praecursor

Postrem Eulhymius
et eflcaciam

cedet ante illum

Dicit

qud graliam quoque

habebit

adventum. Verum

quidem

qud

Elite spi-

Eliae,

quas videlicet habebit Elias praecurrens se;

ritalis

polenlia seu efficacitas, intelligi queat ex actis

si

ejus prioribus,

in

memoriam

revocetur, qu animi
,

cundum Christi adventum et hic nunc faciel, quae postmodm facturus est Elias. Sed quare anglus

fortitudine restiterit conatibus Jezabelis

tate increpaverit
rit

qu liber-

meminit potis
lach. 4, v. 5,

illius

prophtise quae est de Eli

Ma-

regem impium, quo

zelo certavc-

qum

illius

quae interprte Evangelio

contra prophetas Baal, ut reduceret populum ad

;

propri est de
c. 3, v. 1

Joanne apud

eumdem Malachiam

Dominum Deum ipsorum

modo Joannes
Christum
Alludit
,

sed non prcipu hic ad

Ecce ego mitto angelum

meum

et prae,

praeterita respicit anglus,

sed ad futura, qud pari

parabit viam ante faciem

illa

meam ?
;

Credo idcirc

se geret in officio pracedenti ante

qud propheta

capitis 4,

nominet Eliam, celeber-

atque praedictum est qud Elias se geret.

rimum
Eliae

illum ex veteri histori

qud

inlelligat

Zased

enim anglus ad propheliam Malachiae, cap.

:

charias, filium

suum, virum non vulgarem

fore,

4, v.5, promittentem

Ecce ego mittam vobis Eliam

et

similem, aut eliam majorem, ut officio,

ita et

prophetam, antequm veniat dies Domini magnus

<

donis spirits.

horribilis.

Nam
:

subjungit

mox
:

subsequentia apud
cor

Ut convertat
valitura sit
illa
,

Malachiam verba
lios,

Et

convertet

patrum ad

dclart qu in re sita aut ad quid

efficacitas.

fi-

etc.

Vult ergo dicere

,

Quemadmodm,

spirits

Apponit, inquit
potenti.

juxta

Euthymius
Ut,

et

qu

futura

sit ejus virtus sive

Malachiae prophetiam

Elias praecedet
et horibilem
,

diem seu adquo percu-

ventum Domini magnum

tiet

quemadmodm
animos.

praedictum est facturum Eliam

convertat, inclinet

terram anathemate
,

et excidio, ita fdius

quem

tibi

promitto

praecedet

diem seu adventum Domini husalvabit

Corda
gitur

Hebraic apud
,

prophetam
sit

le-

milem ac salularem, quo

aetern
;

mundum

salule

numerus

singularis

sed qui positus

pro

et

quidem

simili

cum

spirits

operatione

plurali.

atque

efficacitate

praecedet, spiritu simiiiter in eo

;

Patrum, patriarcharum

et

prophetarum.
temporis Israelitas.
impersuasibiles
,

oprante, ut promittitur operaturus in Eli

nimirm

In, erga, filios, posieros; sui

ut convertat corda patrum, etc. Haec est veterum exposilio

Et incredulos
inobedientes
,

filios

Graec
,

Ambrosii hoc loco, ubi

,

ait

Hic prioris,
;

ille

contumaces

sequentes
,

animi

sui

sequentis
,

Dominici praecursor advents

AuguQuare

pravi affectum atque

tes sana consilia
;

impetum

aegrque admitieneis potuit

stini

tractatu 4 in

Joannem

Quid

est in spiritu et
Eliae.

difficillim

enim

per-

ivirtute Eliae? in

eodem

spiritu,

vice

suaderi

ut agnoscerent ac reciperent Christum

sapientiae, vitae
et

cando Ecce Agnus Dei, ecce qui tollit peccata tnundi, et ad sanctos mores eos provocando, convertit patriarchas et prophetas, Judaeis alienos, ad amandos filios suos. Et incredulos, fdios scilicet, Graec impersuasibiles, ad prudentiam justorum, Patrum, ut scilicet simiiiter Patribus suis antiquis credant de Messi, et sapiant. Haec est enim periphrasis alterius partis prophtise, qu Malachias de Eli dixcrat : Et cor filiorum ad patres. Sensus est igitur qud Joannes
:

fidei, sententiae,

morum. Quem

sensum aliis verbis dat August., cap. 29, lib. 20 de Civit. Parare Domino plebem perfectam, id est, ut ita praeparel ac disponat rudem populum Judaifer

cum,carnali fidei, spei ac desideriis assuetum, ad Christum Domini et justitiam fidei ejus, et ad perfeclionem salutis, quam Evangelium ejus continet, recipiendam : nihil enim, ut Apostolus, ad perfectum adduxit lex. Unde et Zacharias hoc officium Joannis
velul

instar Eliae corda

conciliaturus

sit

Patrum et nliorum inter se mutu praedicatione su, ut ejusdem sint

maximum

praedicat, infra, v. 76,

,,

205
ade ut parti long majori nunqura

COMMENTARIA. CAP.
fuerit persua-

I.

2cn

Domino

Deo ipsortlm

proxim post se venu o

sum.

id est, Cbrislo.

Ad

pro

Plebem, Populum
et;.

Isral.
,

Perfectam
Prudentiam, sapienliam
Eulliymius
,

instructam, adornatam

disposilam,

intelligentiam
facit

exponit

pnvparatam
Ut apparet

capacem, ut exponit

Thoophylactus.

quod est, fidem. Hc

,

quod Syrus

et disponat
:

populum
,

Isral

ad Christum
Christo Do-

verlit, idalito

scienliam.
,

excipiendum

l't

populum
,

ait Titus,

Justorlm

patrum

ut exemplo
est ejus

majorum

s.ipiant
dicit
:

<

mino reddat instructum

tum.

fideiqne capessenda> aplegit *aTnoTip|i.svOT

,

et credant. Explicatio

quod proplieta

Lalinus inlerpres Grc

,

Et cor

filiorum

ad patres eorum. Convertere autem

filios et

quod

est

perfectum

quo modo

et
,

Syrus legisse vide:

cor palrum ad

cor filiorum ad patres, est,

ita

tur, vertens gemiro, perfectum

,

absolulum

intelli-

corda patrum et filiorum inter se mutu

liare
,

conci-

ut sint ejusdem

sententiae ac fidei,utidem

cor,

eadem mens alque eadem

sapienlia et fides

sit in

gendum est autem perfect dispositum alque adornatum maturum alque ad suum usum aplatum et idoneum redditum nam et xarapTeiv significat
, ;

posleris, quse olim fuit in patribus.

Ut credant, inquit
in

adaptare. Expositio est ejus quod praecedit

ivertat corda patrum in
filios,

Ui con-

Hieronymus in Malachiam.posterieorum
<Salvatorem,inqnem

Dominum

et
,

incredulosad pruparet
;

et patriarchae crediderunt.

In

dentiam justorum
<

ut,

inquam

quem sensum
j

scribit V.

Beda

Corda patrum

in filios

bem

>

recl perfectque disposilam

Domino plequanqum et

convertere

est spirilalem

antiquorum sanclorum

superior versiculus ad apparationem spectet. Conver-

scientiam populispraedicandoinfundere. iQuin etiam

lib.

tendo enim Israelitas ad

Dominum Deum ipsorum

filios

D. Auguslinus,

20, de CivitaleDei.cap. 29: Cor

filios,

simul etiam convertendo corda patrum et filiorum ad

se

patrum converletur ad
i

cm intelligenliapatrum
;

mutu

id

est

reddendo

patribus consen-

perducetur ad intelligentiam filiorum

et cor filio-

tientes fideque ac

moribus similes, paravit adaptavit-

rum ad
,

patres

corum

dm

in id

quod senserunt

que populum ad Christum eju?que doctrinam recipiendam. Rudis erat pnpulus

et impolitus;
,

illi

conseniient et

isti.

Superior versus, qui lo-

Joannis

quilur

de conversione ad
viiae
;

Deum

agit

maxime de

praecursu aptatus est ac formatus

rudis, sed

ut

non omnin
,

emendatione

hic ver de intelligenti ac fide.

,

Porr istud

convertere, inquam

corda patrum et
,

ctatione regni

jam agnitione peccatorum suorum exspeclorum, ac desiderio veniuri Messise

salvandum
ille

filiorum ad se

mutu

tune fecit Joannes

,

quando

instructus, Christo venienti ad

mundum,
fiiiem

suae aetatis Israelitas docuit

sii sit
,

instare
,

adventum Chriquando persua-

docilem se praeberet et salutis

quam

afferret capa,

patribus promissi ac desiderati

ut Christum, in
,

cem.

Ad eumdem modum

Elias sub

mundi

quem

patres crediderant ventu-

convertendo

illius seculi Israelitas

ad verum Christum

turum

ipsi

praesentem agnoscerent ac reciperent

,

et in Christo justitiam, reddet

populum illnm appa-

denique quando fidem illam

desiderium ac devolio-

ratum rilque dispositum

nienti excipiendo,

Christo ad judicium ve-

nem Patrum antiquorum

jam multis
dit
,

erga venturum Messiam

,

ne forte veniens Christus penils

vitiis rel'rigerata
filii

revocavit atque accenfide ac

eum

excidat et deleat.

Hoc quartum

et

ultimum est,
qud
Mes-

ita ut

patrum exemplo Messiam viv

,

quo Joannem magnum

eflieaci
sise

fore praedicit anglus,

devotione desiderarent
rentur.

quaererent alque amplecte-

admodm

spirilu praecursor futurus sit

Patres Joannes

non fuerat allocutus

sed

Domini Dei

Isral,

ad hoc ut populum Isral adpatribus olim promissi ac

quando adduxit corda

pla

filiorum in sententiam et

exemad

moneat advenls
desiderati
,

ipsius,

palrum

dicitur

quodam modo loquendi

,

jam

instantis,

adeque

illos

praesentis,

quo ad

se

mutu
in

convertisse
et

quia ejusdem fidei ac senten-

eum excipiendum
r,us sit

se paret, qu in re nullum habitu;

tiae,

unanimes

consonos reddidit.
suae aetatis

Et quanqum

majorem aut parem

fuit

duntaxat Eliam secun-

non

omnibus
autem

Israelilis,

Joannes

id

dum. Quod dictum

sione Israelitarum

versu superiorejde conver-

est asseentus, hic

fecius
in

tamen

finis fuit ipsi

pruposirus, efest.

ad

reliquiis

locum

sortitus

Jam

Joanni

eum

prophetis mullisque

Dominum Deum ipsorum aliis justis commune

,

quod Joannes ante salvificum Cbristi adventum fecit hoc idem Elias ante terribilem Christi ad judicium

fuit; hsce

ver praecessio, proprium

nisi

el peculiare

fuit

Joannis munus,
simile

qud, non
Elix
1 .

illud

idem quidem, sed

adventum

faciet,

convertendo

illius

seculi Israelitas
scilicel,

promissum

sit

Quare munus hoc maxifilio

ad fidem etexcmpla Patrum, patriarebarum

mum

gratulabundus repeliit Zacharias, Joanne

dixit
:

propheiarum
qui in Jesum,

apostolorum

aliorumque ex Judaeis

jam nato, ubi

El lu

puer

propheta Aliis-

verum, inquam, Christum, olim credifilios

simi vocaberis
i

praeibis

enim ante faciem Domini

derun!
et

iiaquc restituendo inter patres et

et

unam

parare vias ejus, ad

ejus,
i

eamdem

concordem fidem

religionem ac Vi-

infra v. 7G,

dandam scientiam salutis plebi 77. Hoc denique munus pracslilil.

vendi ralionem.

Joannes re ips teslibus Evangelistis omnibus, regnum clorum annuntiando Christum proxim ven,

Parare,
tivuu;
,

ut paret. Hic relinuil

inlerpres infini-

turum

pra'.dicendo,

ubi advenissel monstrando ac

qaem mox
s.

claris verterat per

subjuncii-

praedicando, omtes, denique ad

vitando.

eum recipiendum

in-

vum.
s.

un.

26?
Vers. 18.

IN

LUCAM
Gcnes. 17
,

168
v. 17.
,

Unde, per quid, quo signo

,

quo

ar-

Rect, sed dixisse legitur In corde

gumento
Hoc
,

Syrus

quomodb.
hlius.

suo, non ore

qud nascetur mihi hujusmodi

,

Sciam, cognoscam
credere
nisi

scilicet cert. Indicat se

non

et postqum cecidisset in faciem suam, quod erat adoraniis et graiias agenlis, ac proinde credeiitis, non dillidentis. Posirem , Deo judice
,

signum videat, ut fer

:

inoris fuit Juda.-oafler

conlium inspectore, intelligimus, Abrabae aliam

fuisse

rum

Cor. 1, v. 22, q. d.
praesens
; ,

Ede signmn aut

id

meniem ac

Zachariae

qui proximis angeli

verbis

argumenlum
tuis.

quo cerl doccar

l'uiuruin
verliis

arguilur incredulilalis; quia

Dem

non de verbis, sed

,

quod promillis

nec enim audeo nudis fiderc

de cordibus judicat

quod

ail

D. Augustinus

lib.

Haeskat diffidenli, dubilans, non de Dei po-

(Juaeslionum super Numros, cap. 19.

tenli, sed

de verborum angelicorum veritale

non

Ego
tatem

sum. Revocat

animum
,

Zachariae, considera-

lam qud vereretur esse angelum Satanae (noverat enim

verisimililer esse
,

lione aetatis suae et uxoris

ad considerandam quali-

angelum

lucis, iilpote

qui in
,

nunlii,

omni

fide

digni

omnique exceptione
fidem abroget nun-

loco sacro non solm

perlinentia
it u

sed et inler sacra apparcns

mnjoiis, ut scit
tio, q. d.
( :

qum immeril

qum maxime

ad Dei honorent et honn-

Quid tnam

et uxoris aetalem considras?

tibi

salulem nunliaiet)

qum qud

limcret

i'alli

et

onsidera potis qnis ego sim baec

intetligi
,
,

nuntians, et
,

pudefieri, postqum seawl magnis adeo ac

tiis

lattis

nun-

quo missus. Vult

talia promilteret

inquit

Reda

quod

si

homo

fidem adhibuisset; idque ob

eam quam

adjungit

impun signum

flagitare liceret; at

causant.

cm anglus promit lut , jqm

,

dnbituri non deceal.

,

Ego enim sum senex

tioni.

excessi annos aptos genera-

Gabriel. Non seductor

dmon

sed anglus Dei, ait

Theophylactus;
in

el

quidem Gabriel,
,

cujus

nomen
factas

Processit

diebus suis; est

sit

aetatis

adeo provect;e,
dicit esse
:

novisse ples ex Daniele

Zachariae in

cui olim apparui. Reducit

ut concipiendae proli
tur sterilem
,

inidonea.

Non

na-

memoriam

revelaliones

quondam

utpote incertus ejus

sit
,

rei

sed con,

Danielide novissimistemporibus etCbristo, Dan. 8, v.

16, et c. 9, v. 21, se procuratore et tutore Judaicae
genlis,

cesso eo qud non

affert

atatis

progressant

quo non
igilur

possit naturae ordine conciperc.

,

Magniludo

Dan. 10,

v. 15, 20,

21

qu magis fidem se

promissionis

excedentis ordinem facullalem-

mereri declaret. Gabriel Danielem fecerat certiorem

temporis quo venlurus esset Chrislus. Dan.
9. v.

que

naturae, Zachariam in dubilationem et increduli-

25,

tatem impellit. Defixus enim mente in naturae cursum,

diflidit

idem Zachariae nuntiat proxim instantem advenlura

Christi,
talio est

angeli verbis,
,

non qud pularet angelum posse

promisso
:

filio

pra'cursore. Nominis interpre,

mentiri
naturae

sed qud consideraret potis reclamanlcm

,

Vir

dominus

seu princeps meus

Deus.

sensum

quod diximus, qum Dei omnipotenContrario prorss

teste,
:

Nain geber virum, dominum.'principem, gabri virum,

tiam

et angeli veracitatem.

modo

se

dominum
F.iceat

seu principem
,

meum,
fortis

el

Deum

significal.

gessit

Abraham, Aposlolo
esset
te

Rom.

4, v. 17, etc.,

etiam inlerprelari

seu robustus meus

cui

<

cm

promissum
;

Patrem muliarum genest fide, nec conside-

Deus; quo sensu

significet

solere

Deum magna
,

et

lium posui

non infirmatus

ardua, quacque nalurae virtutem superent

per ipsura

ravit corpus

<

esset
tra

annorum,
in

suum emorluum, cm jam fer centum et emortuam vulvam Sarae, sed concredidit ei qui vivifical morluos
,

nunliare,

ita

ut nihil

jam quod non

sit

nomiui suo

consentaneum annuniiet.
Qui adsto
,

spem

spem

qui adstili
,

rect interprtes Latinus et

et vocat ea quae

non sunt, tanqum ea quae

sunt. In

Syrus vertunt adsto

vult Gabriel
id

pro adstare soleo. Caeterm non

repromissione enim Dei non haesitavit dillidenti

sed conforlalus est fide, dans gloriam Deo
,

dicere
,

qud jam nunc adstet (quamvis

plenis-

veruin essel)

sed quod
in

cm

adslare in clo consit,

sim sciens, quia quaecumqiie promisit, potens est

et facere.

sueverit,

nunc missus

terram

etc.

Tolusenirn
mit-

Alqui et
,

Abraham
,

audito promisso
:

filii

hic loquendi tendi,

modus, metaphoiicus

est, adstandi,

ex Sar suscipiendi
nario nascetur
fitius

dixisse legilur
et

Putasne cente?

Sara nonagenaria pariel

sumptus ab hominum regum consuetudine. Praeler hoc qud beati sunt (nam in Dei visione ratiocausas credendi Vers. 19.

Et dixit, etc. Unde hoc sciam? id quo signo? nec enim nudis verbis luis ausim fidere, cm' naturae cursus repugnet. Ego enim ;um SENEX, ET UXOll MEA PKOCESS1T IN DIEBUS SUIS, id es!, provectioris ar-talis est, qum ut nalura ordine concipere possit. Haesitat igilur dillidenti, non de pote ri lia
Vers. 18.
est,

libi

salis

Ego sum Gabriel, populo Judaico et noms, ex diverse legaiionibus, quibus ad

sibi,

respondit.

Danielem funr.ius sum. Qui adsto ante Deum, id est, qui in clo adstare soleo, velut minister fainiliarissimus m conspectu Dei, ad excipienda prima ejus
imperia. Est enim meiaphora servis, qui parati sunt in suo quisque ordine ad nulum doniinorum. Et missus sum. tanqum legatus Deo. Miiti enim angeloinm proprium est, ita ut eliam inde nomen accepcrinl, el ab aposlolo vocenlur omnes adtniuistruturii
spirilus.

ut Calviuus volai!, sed de ejus, ut indicalur vers. 20, cm ei satis apeii et inler sacra apparent], et signa divinae legaiionis praetrenii, faclfins crdere dbtliSsel ideqde peecavit. Abraham ver, G'iie: . 17, v. 17, shuilihus verbis uletis non poccavit, Dei, seu de objeeto (idri,
teste fidei,
et veritale

verborum

Hue

tihi eva.\geliz.\re
,

id esl,

hoc

tibi lae-

quia, ut Augusi., q 2!) super Numros, Deus non de verbis, sed de cordibus judicat; eadem enim dici possunl inquirendo modum, vel eliam dtibitando, deque veritale diffidendo, ut idem Hom. 44. Iiaque

tanqum quoddam praeludium. Ut aulem

lum nunlium perferre
,

evangelii de iMessi
aiicloritaiem
,

suam
et

probaret

simul

punit incredulilatem ejus

ei essel

dat

signum, quo credat, ut eadem res

el benelicium.

supplicium

anglus planis exponens conditionespersonae suae et

9
liares et

COMMENTAR1A CAP.
Deo fami famiif
;

1.

270
aeterni Evangelii

nalis creaturae bealitudo consistit), eliam

dere
v. 1.

imo ver

initium

Marc. 1,
,

proxinii
ut, si

esse intelliguntur

qui non opus

Non

l'uerunt haec angeli verba

nuda

sed con-

habeant

quid occurrat,

Deum

adeant, vel aceesj

juncta
riae

cum

divin virtulc

quae intellectum Zacha-

sum

ad

praesenies sunt.

eum autcolloquium ejus postulent, cui semper Ex more seculi hujus, consistere in
,

ita

illustrant, ut agnoverit vera esse quae dice-

bantur.

Caeterm non tain docenlis.

qum

subof-

conspectu rgis

laciemque ejus

perptu videre
I

lensi et increpantis habitu pronuntiata sunt,

conjun-

posse,signum est domeslicae

iiitiinaeque familiaritatis,

cta sequentibus.

ut de servis Salomonis legimus 5 Reg. 10, v. 8. Signilicatur

facilitas

Vers. 20.
i

Et
,

pro quare

quamobrem
,

iijitur,

itaque angelorum

cum Deo agendi liberrima sumtnaque fidueia. Quemadmodm autein

,

illativis.

Quocirca ecce, admirabile quid

minime ab
simul peenae
et

le

exspectatum

quod

ita

sit

promissi in posterum
peisti, ut

princeps
tectores
,

si

subditis aliquibus suis eos deputet pro,

praestandi

argumenlum, quod

quos perpetu secum babet inlimos

con-

loco

libi serviat.

Eadem

res et supplicium
,

be-

junclissimos et familiarissimos,

summo

iilos ailiciat

neficium
precantis.

fuit

supplicium peccantis
,

beneheium
Deda
,

honore; nec solm, sed

et prospiciat illorum saluti ac

Dat signum quod rogatur

inquit

bono qum

certissim,

quod ad regem
,

illi

referre
illo-

ut qui discredendo loculus est,

discat.

jam tacendo credere

qu manifeslis
Dei lega-

mox rum

possint quaecumque occurrunt

causamque

agere; sic et Deus,

dm

angelos continua

faciei

Eris tacens.

Non

dicit,
,

tacebis,

suae fruitione beatos,

humilium custodiee
habeat,

praeficit,

signiiieetur continuitas

eris,

ab hoc ipso tempore ac

dclart

qum charos humiles

sit

qumque

velit

momento, quo
elsi

haec loquor.

Nam tanqum

esse ab bostibus tutos et bonis auctos.

cura? inprimis
spiritibus
illis

Cm enim
mox
,

tus et loquitur et facit, virtute Dei.

Vocem Graecam,
,

obedienlissimis id

propri significet tacentem seu silentem

,

ut et

quod Deus

ipsis

mandrit, non omillunt

ad

Syriaca satik

videntur Graeci enarralores Tlieopliyhic

Deum,

cujus familiari ulunlur consueludine

et

referre

lactus et Titus interpretari

surdum

aut

intelli-

humilium preces ac vota

quidquid occurrit quod ad

,

gere utriusque signilicati hic vim habere et surdi et

muti. ilgilur quia discredis,
i

salutem illorum faciat, causamque eorum agere

vel augeaniur bonis, vel servenlur malis, vel

ut

scribit

Theophylaclus,
>

pnas
salu-

ego te faciam surdum et loqui non poteris.

Titus

dent qui
ptua

illos laeserint

nec

differt

Deus,

iis

qui per-

Quia ver Zacharias

sciam
?

fide vacillans aiebat

Unde hoc
aurium
et

ipsi

adstant,

mandata expedire, ad horum

,

propterea surditate loquendique facullate

est.

tem, tutelam, custodiam

nentia.

alque ade ultionem perti-

mulctatus
:

Cert connexa sunt

vilia

Quare cavendum esl unicuique ne hos laedat aut

id agat, angelos

linguae

nalur enim surdus, natur quoque

mu-

contemnat: nec enim impun

eorum

tus est

nam

qui nihil
si

unqum
;

audivit

aut

didicit,

passurus accusalores et ultores, omninque adversarios.

tris
;

non mil nia

est surdus,

nihil loqualur

qui ver ex accident!

,

Aliorum angeli elipsi quidem vident faciem Pa-

magn etiam ex

parte est mutus

,

quippe

non tamen e liberlale agere possunt apud Deum causam illorum quibus superbia Deum concilit ad,

qui non valet

colloqui
,

cum hominibus

ut quos non audiat

ac proinde nemine expetente ipsius allo-

versarium.

quium
,

cogitur instar

muti tacere. Ut ergo reips

ita
,

Ante Deum
rum)
et

in facie seu

conspectu Dei. Vult di-

sunt connexa haec

vitia,

un voce Graec
et

x'dtpb;,

cere se ministrum esse Dei (slare enim est ministro,

cujus usus est infra, v. 22

un Hebraic haras,
v. 1,

quidem ex proximis ac familiarissimis

qui

ulrumque

significatur.

Hebraic legitur Psal. 27,

semper appareat conspeclui Dei, inlentus ac paratus

ad excipienda et obeunda mandata ejus.

ubi 70 Interpretibus verlitur, ne sileas; ab Diero-

nymo
hres,

et aliis vertitur,

rie

obsurdescas,

unde

et

nomen
:

Et
lata

missus sdm

quo missus sum.

ipso toquor, sed Dei mittentis re-

quod passim

significat

surdum,

Levil. 19, v. 14
:

Loqui.

Non ex me
ait

denuntio,

Chrysoslomus
est

in
,

Caten

cilatus.
;

Hujus promissi Deus auctor

ego nunlius

in

illum itaque ipsiusque omnipoientiam respicere oportebat.

Non maledices surdo. Psal. 37, v. 14 Ego autem tanqum surdus non audiebam, elc. Gm autem constet Zachariam tam surdum fuisse redditum qum mulum ex versu 62 subsequenti ubi nutibus cum illo
,

agitur
,

Innuebant autem patri

ejus, etc.,

nec

sit

vero-

Evangf.lizare

bona haec laetaque nuntia

libi

atterre;

simile, plus mali

tiaverit
:

eum passum qum

anglus enun-

nec enim infausta

nuntio

ut rnerit limeas cre-

sequitur surdilatem, vel solam, vel un

cum

ecce er:s tacens, et non poteris primam parlem tacens, fer exp muni surdus eris idque quia ex vers. 62 salis palet, etiam surdum fuisse; et qui nalur mutus, ille quoque siuiul surdus esl; et quia alioqui viderelur es=e UHtologia, eris tacens, et non poteris ijqui.
loqi
i.

Vers. 20.
,

Et

Giaeci interprtes
,

Inde et D. Ainbr. dicit : Incredulitas Zachariae aifaluui eripueral et audiluni. Quia enim non ohedierat,
COodemiiatur, ut surdus
sit, et

quia conlradixerat, ut

non possil loqui, ut ait Tueophyl. Posset tamen juxla Laiinum lextuin aliqua esse dillerenlia ut explicetur
,

quo modo esset fulurus tacens scilicet non sol voluntate propter angeli imperium, sed eliam invitus ex loquendi inipoienli idque non perpetu, sed UbijUE in diem olo fiant, donec scilicet noveris per evenius ipsarum rerum te jure punitum, Pro eo quoi non ckeiiidisti vf.hris meis. Dulur enim hic ratio supqud de divin popliai, quod infligitur, non illa lenti duhilssel, sed quod nunlii verbis non credidiSSet. (JL.* 1MPI.EBI.NTUR IN TEMPORE SUO Slllgula scilicet diverso, proul rerum diversilas exigit.
;

272
credis; indubi

, ,

571

IN
,

LUCAM
Non
ut asseverationem increpationemque

obmutescenti

ab Evangelist significatam fuisse,

,

enim mox credidit Zacharias,

angeli audivit.

Grsec voce auow&v, ut ab angelo Hebraica hres

Syriac
liares,

vel

aut liarso. Accedit quod (quanqum

Nec enim perlinaciler obslrepuit, sed obsiupefucus

ad promissa
alina,

tacens esse possit qui lanien possit lomi) laulologia

esse videalur,
lacens
,

tam sublimia,

el naiurae

ordine tam

si

idem omiiin

inlelligalur, per eris

non stalim

valuit ea sibi persuadere, eliamsi

et per id

quod

adjungitur, non poteris loqui.

interpretari

qum maxime
fuit

ea percuperet. Quare non

ejus,

tam grave
exaggerat,

Quare meo judicio, oporlet

Graecum

peecatum

qum Calvinus

illud
,

aiMrv, surdus, vel cert, surdus ac mulus, ut et Lali-

quasi blasphemiae et sacrilegii speciem

et

Dei injuriant
fuit.

num,

tacens, et

Syriacum
,

satik

nam
aliis

ut surdo

omquod

conlemptum

nam

nec pna gravis

nia silent ac tacenl

ita

ipse fer

quoque

Qu/e implebuntur, sive fide teexcipiantur, sive

incredulitaie.

diximus.

Nec enim hominum

incredulitas fidem

Et non

poteris, valebis loqw,

:

facultate privalus

mutus eris,loquendi Incredulitas, ait Ambrosius, Zaet av.dilu.rn.

Dei vacut, Rom. 5, v. 3.

Suo, congruo, Deo decreto, decem post menses
aut circiter.

chari a/fatum eripuerat

Merilb aulem lic

duo passus
diret et

est,

inquit Theophylactus, quod et non au-

non

loqueretur.

Quia enim non obedierat

et

Vers. 21

Et. Inter haec,

dm

hase agerentur inter

condemnatur ut surdus
sileat.

si t,

quia contradixerat , ut

angelum

et

Zachariam.
et perseverabat.

Erat

manebat

Usque in diem, ad dieiu seu tempus illud usque quo h^.o fiant, quae putsli impossibilia. Qunam ?
respondct Euthymius Nativitas ac nominis
:

Plebs,

qu

convenerat, ut sacrilicio huic incensi

seu thymiamatis, religionis causa, adesset.

Exspecta.ns, Syrus
,

impositio.

stans el exspectans.

Nam
tas

de futur naliviiate prsecipu dubitrat, nativi-

Zachariam

ut posito incenso sacroque peracto

,

autem octavo
vii
fer

demm

die perfecta

censebalur;

pro more prodiret templo, in suum

id est, sacer-

anle octavum enim

ancipitis
,

diem, infans,
nalus

partim

quia

dolum atrium, indeque sermone

eret ipsos, in suo, id est
vel potis
,

exhortalionis instru-

partim quia incircumcisus et ano-

Israelis alrio

congregatos
legis

nymus,
ergo
dicat

ut

non

habebatur. Temprai

benediceret digressuris. Sic enim

pnam
juxta

anglus ex divin miseralione, quasi

Levit. 9, v.22,
dixerit populo.

qud completis

sacrificiis,

Aaron bene-

Chrysoslonium

in

Caten

citalum
et

Formulae autem benedicendi populo

liliis

Cmjk per evenlus rerum ostendero qu dico,

te jure

noveris

prscribuntur Aaron et

ejus, id est, sacerdolibus,

tibi

punitum, lune

te

de pn eripiam.

tem
cat

clarissim Titus,

Omnium auversum hune un cum preeboerent,

Num. 6,
le.

v.

25

Benedicat

Dominus

et custodiat

Ostendal Dominus, etc.

cedenti (ut sibi

bis

mutu
:

quod diximus)

explioffert
assistil
;

Tardaret
suetum
In
est,

moram

traheret longiorem
sacrilicio.

qum con-

verbis
est
:

Quod anglus pro responso

esset in

hujusmodi
;

hujusmodi
fidem non

Quandoquidem angelo qui Deo

templo, inleriore

vide supra, v. 10. Verisimile

,

liabes,

nepue Deo qui illum misit credis

ma-

qud nec statim

ut disparuerat anglus

Zacha-

gisque rei difficultatem

qum

dicentis virtutem consid;

rias egressus sit, sed conslernatus

mente, remanserit

rons, vocem edidisti plan incredulam

propterea voce
,

aliquandi, ruminans apud

animum suum qu auHc porr occasione

,

tantisper orbabere, donec

rejam explet

et

tuam

in

disset quaeque sibi accidissent.

credendo tarditaiem,

et

Dei runs agnoscas potentiam.

plebs
et

facta

est

testis

visionis.

Exspectabat aulem
,

Itaque recepit Zacharias audiendi loquendique fa-

mirabatur, nec tamen deserebat staiionem

ante

cultatem

cm

circumeiderelur puer, quod legitur

acceptam
noslri.

sacerdole

benedictionem

contra ac

infra v. 64.

Pro eo quod
ejus

e qud. Reddit disertam causam

Vers. 22.

Egrkssus autem tandem non poterat.

Mox enim
redditus
,

quam

infligit

pn. Duo enim

;

facit

quod

dixisi-

Non

valebat, taroetsi conaretur.

mus, edem oper

dat poslulatum Zachari

fuerat mutus.

gnum,

et punit incredulitatem ejus.

Et cognoveru.nt
pentin
ac cohibila

cognoverunt itaque quod non re,

Non

credidisti

im temer

es oblocutus. Vide

gritudine faclus esset elinguis

sed qud

quod propter vocem

est ei vox, ait

incredulilalis, retenta

visionem cleslem vidisset.

Euthymius. Porr non

dicit

anglus

Et

ipse.

Quia ipse erat innuens

illis;

locosermonis
;

Vers. 21.

Eteratplebs expectans

e quod

Vers. 22.
ita

Egressus

non

soleret discedere, nisi peracio ihymiamatis sacriticio , el accepta sacerdote benedictione. I^am et

seniiens reips esse

autem non poterat loqui veram Angeli lesiilicaiionem,

Aaron, Levit. 9, v. 21, sacriliciis completis benedixit populo. Et mirabantur qi'od tardaret in templo plus videlicet solilo; quod conling'Te poluit ex illo
,

verba nimin
necesse
sil

solo colloquio descriplo, et ex turbatione Zachari;, nihil nlis, suoque supplicio altoiiili. I
i

bus esse
divinits

cum quibusdam suspicari, angelum plu ricollocuium, qum hic deseribitur. Qui enim
apparent, ut anim, angeli, et ipse Deus,

verbi sunt praecisissimi.

quanini ad pnam , ut crederei eliam eam esse veram, quantum ad praedictionem benelicii. Et cognoverunt, qud visionem vmissET , quia credibile est eum adhuc fuisse ex visione aninio atloniluin, corpore pallidum, ex culp nistuin, ex pn trepidum. Et ipse erat innuens illis, id est, quia loco verborum geslibus;sic enim , et, nonnuiiqum Hebraic smiul et suidus sumilur. Et pekmansit mutus annotai Euthymius; Graeca enim vox xwoc, et U1H Syriaca mutum simul et surdum significat. Porr
, ,

273
utebatur nutibus et gestibus, ut quo
declararet ipsis

C0MMENTAR1A CAP.
posset

I.

274

modo

mentem

suani, declararet, inquam, se

I

inutuin esse et visionem vidisse. Ut populo inielligen-

dem ex more dies septem erant, incipienles cum sabbato, cumque eodem finientes quod diximus supra v. 5. Quanqum inler sacenlotalem functionem hoc
,

dam

daret rationein inorae suse aequo longions

cm

adversi obvenisset ipsi

dilus essel; rurss

ut surdus

et

mutus red-

verba non posset, adbibuit gestus, quibusetseinuiuni

esse signilicavit
,

quamvis laetum ade ac jucundum

ofii-

et visione clesti

fuisse visilatum

nuntium accepissel; non pris tamen deseruit

cium,
et

nihilomins

fliciter esse sacrificatum,

Deoque agen;

ad uxorem

abiit,

qum

exactis muneris sui

facile

das gratias qui suorum vota exaudisset

faustque abirent.

lseli

proinde

diebus.

Egregium documenlum, non

debere
,

Frequens enim
illos

est, ut quibus

sacerdoles, sive prospra incidant sive adversa

mu-

clestes conlingunt visiones,

iii

invadat stupor,
,

nus deserere.
Abiit, templo.

jtiutfiur facis toiusque corporis habilus

postrem
10,

Nam

quanuli durabant

mini

loquela eripiatur. Hinc

Moses Exod. 4

v.

ad
,

sirandi vices tamdi habitabant sacerdoles in exedris

Doniinum

Ex quo,
17
:

inquit, loculuses ad servum

tuum

seu pastophoriis

adhrentibus porticibus lempli

negotiis familiari-

impedilioriset tardioris lingu

V. 8,

sum;
in

et Daniel cap. 10,

exterioris, separali ab uxoribus et

16,

Domine mi

visione

tu dissolut
;

bus, ut cilra dislractionem

toli

vacarent Deo rebusvete-

sunt compages

me ,

et

nihil in

me
in

remansit virium

que divinis
res. Mullis

id plerique

omnes annotant, etiam

non omnibus
locis,

sed et

species

mea immutata
inlercludiiur.

est

me

et

emarcui,

veteris Testamenli locis mentio

est ga-

et habilus

meus

Caeterm, non qud

divinse,

zophylacii
significatur.
intelligilur

templi,

sed

idem

locus

frquentes e

tempestate

essent visiones

Quibusdam enim
locus

gazophylacium

populus credidit visionem Zaehariaj accidisse (erant

amplior,

cnaculi seu cubiculi

enim rarissimae
tioribus
volis

sicut

et prophtise

qu ardensed

inslar,

multarum rerum capax, ubi servabantur opes

ad lempli ministerium, ornatum, instaura-

Messise

adventus

expetereiur)

templi,

quia prauer obmutescenliam et

pallorem relucenindicaret, utpote

lionem, aut minislrorum templi pauperumque suslenlalionem, comparais jeranlquehujusmodi plura loca,

tem

in vultu, Zacbarias nutibus id

clum extens, moxque ad seipsum etpraeserlim ad os suum rtracta; sic enim indicsse potuit,
ad
inl'anliae

manu

quas

camras voces

junctae

porlicibus
aliis

alriorum

lempli, in

quorum

alhs pecunia,
,

supellex templi

susecausam,

visioni clesti

adscribendam.
fieri

aurea alque argentea

tiosae, aliis alia

aliis

vestes sacerdotum pre-

Porr voluit Deus populum consciuin

faciae

visionis

hujusmodi custodiebantur.

Hc He-

Zachariae

qu prsepararetur ad magnam de

braic liscoth, Graecis inlcrprelibus

nunc gazoplujlacia,
et

Joanne concipiendam opinionem.

nunc pastophoria
dicunlur.

Lalino

exedr
1*2,

gazoplujlacia
c!e

Et permansit. Permansit aulem deinceps. Populus

tune tribuit obmutescenliam illam slupori
visione conceperat
;

Unde

Parai. 28, v.
in

legimus,

conet

quem

ex

slruendis exedris

thesauros donus

Domini
:

in

atqui

ipse

etiam postqum
,

thesauros sanctorum. Jerem. 35, v. 2, legis

In

unam
illi

evanuissel visio et reddilus essel sibi

permansit lm-

exedram thesaurorum

quae exedra

mox

v. 4,
,

vocalur

jusmodi, quo magis admiratos esse omnes qui observrint, et

bile est;

gazophylacium, et quidein (iliorum Hanan

quod

grande subesse mysterium ominaios, credi-

cuslodes essent ; dicilurque fuisse juxla gazophylacium

permansit autem, ad teinpus usque praedictum

principum, quo nimirm praeclariora templo princi-

ab angelo.

pibus simul et surdus; vox enim quae hic Graec

significat
,

viris

oblala
legis 4

Ml as,
legilur,

de quibus

Reg. 12,

munera servabantur hujusmodi v. 18, quod lulerit Joas

;

ulrumque

quod diximus

v.

20

et

omniasanctificala, quae consecraverant Josapbat et

<

diserte Graeco Eulliymio lue annotalur.

sola vox
illi

Neque enim
e'o

Joram

et Ochosias patres ejus reges

Juda

et

qu
,

ablata est, inquit, sed et audilus,

audisset ac toculus
illa
,

quod
et

ipse oblulerat, et miserit ea Hazaeli rgi Syriae

ut

cum

incredulitute

fuisse/.

Sed

recederet

Jrusalem.

Videntur etiam

decirnse

Syriac bic legitur vox

hres seu hares, de

lict

qu
ab
si-

frurnenti, vini atque olei, ac primitiae sacerdotales, in

eodein

illo

versu 20, egimus, quae derivata

gazophylaciis seu exedris templi aliquando servatae

fuisse, pr.eserlim

Hebrse radice haras lacre,

gnificare, negari

cm surdum
significet

soleat

cm primm
v.

populus captivilate
promillit popu-

non polest quin

hic etiam

Babylonic reversus esset. Sic enim

lus
,

muluin.
Vers. 23.

2 Esdrse 10,
et

37

Et primilias ciborum noet

Ut impleti,

postqum

finiti

sunt.

<

strorum
ligni,

libaminum noslrorum,
et olei,

poma omnis
et

Officu

lilurgi, sacri minislerii, dies quibus ex

,

viudemiae quoque

afferemus sacerdo-

ordine vicis suae sacerdotio debuerat fungi

qui qui-

<tibus ad gazophylacium

Dei

nostri,

decimam

peculiare est illis qui clestes vident visiones, ut non solm loto corporis habilu mutenlur, sed et vocem nonnunqum, ipso saltem tempore visionis amiitanl. Unde Moyses dieit se impeditioris linguae facttim, ex quo ei locutus erat Deus; et Daniel c. 10, v. 17, habituai

suum interclusum fuisse. Et factum est, ut impleti sunt dies cfficii ejcs. Qui ex more erant septem dies, ut
\eks. 23.

supra ex Josepho et Scriptur diximus ; quorum initium et finis erat sabbalum. Toto aulem illo tempore habitabant in exedris templi, separali ab uxoribus, teste Ilieron. lib. 1, contra Jovinian., ut negotiis familiaribus libeii toli vacarent Deo. Abiit in domum slam. Ex quo colligas eum nec propler iiluiu adver-

sum casum

officium

suum

deseruisse.

75
partem
legilur
:

IN
terrae nostrce

LUCAM
nirum
rent
,

7
fuisse,

Levitis.

Et cap. 13

v.

5,

ne cui eorum qui templum frequentabenefaciendi

deesset
illud

Fecit ergo (Eliasib sacerdos) sibi, (id est, ei,

templo

occasio.

Atqui
,

scilicet Tobiae, aflini suo)

gazophylacium (seu cubicu-

celeberrimum gazophylacium

fuisse videtur

lum) grande

et ibi erant ante

eum

(id est,

antequm

quod, ut diximus, silum erat ad porlain orientalem

Eiiasib Tobiae

cubiculum
vasa
,

illic

construxisset) reponentes
frumenti, vini et
et

ut illc celeherrimus erat in leinplum sive ingressus

sive egressus
;

munera,
olei,

et thus, et

et

decimam

ex adverso cujus jam sedit Dominus

partes Levilarum

et

cantorum,

janitorum

et
j

Jsus.
in

primitias sacerdotales. Quin etiam

omnes exedrae

sive

domum simm

sitam

in

montanis Judaeae

(infra

camerae, quae erant in circuitu atriorum templi, vo-

v. 39)

ad cobabitationem uxoris.

cantur Lalino inierprete, apud Ezechielem praeser-

Vers. 24.
Zachariasin
in

post nos

autem dies, quibus abierat

id

tim

gazophylacia (Ezecb. 40

v.

17

et deinccps)
aliis

domum suam,

est,

postqum

abiisset

etiamsi non servandis templi opibus, sed

servirent
,

usibus

domum suam. Quamdi

;

post,

hebdomad aut mense,

,

nimirm

habitationi

sacerdolum templo
etc. Aliis

non dicilur

non di tamen post

24

octiduo forte plus

sit

niinisirantiuni,

comedendis carnibus sanclis,

,

minus

post.

Quidam ex eo qud Joannes natus

junii, dicunt

veteris Scripturae locis

gazophylacium

significat lo-

kalendas
fuisse 8

Julii, id est, die

conceptum
:

cum
tur
,

arctiorem, qui Hebraic Aron, Latine arca dici-

kalendas octobris, die 24 septembris

falli,

sed

qu

adservabatur pecunia
,

templo
,

populo

videntur
st

quia 8 kalendas aprilis

quo die Chri,

oblata, sive dbita

sive

spontanea
v.

nonnunqum
11. Et erant
arcae,

us conceptus est mensis sextus concepto Joanne

finitus erat,

etiam deposita, ut 2 Machab. 3,

10

non

sed agebalur etiamnm, quod constat

igitur

quidem

inipsis etiam exedris

bujusmodi

quibus

ex v.

26 et subsequenlibus. Oportet

conce-

tum
c <
i

sacra

lum

piis deposita pecunia includebatur;

lib.

ptionem Joannis paul inferis collocare, ad aut circa

kalendas octobris. Non dubium autem quin
reversus fuerat

de quibus Josephus

7 de Bello

cap. 11.

Quin

mox

ut

etiam arculas, quae gazophylacia vocantur, incendunt, in quibus

domum

Zacharias

indicaverit uxori

vestium aliaque bona,

magna vis erat pecunia?, ac plurimm et, ut breviter dicam, omnes

divitiae.

causam

taciturnilalis suce,

universumque Angeli nun-

lium, scriptur partim, parlim nutibus.

<

Judaeorum congestae

Sed Scriplura

fer

Concepit filium, Deo oprante

erat.

nam

per se inepta

loquitur de arc forinsecs collocat, in

quam

ea quae

offerebatur votiva pecunia immittebatur per foramen

exsistens in

Uxor ejus, ab

ipso cognita

volente non tatn uti

libenter abstine-

summo

operculo

qualem arcam primus

pontilice Joiad (quod
v. 8) et

conjugii jure (quo hc aetate

ambo

confici jussit rex Joas

un cum

bant, quod credibile est, et annotatur D. Ambrosio)

legilur 4 Reg. 12, v. y, et

les
illa

2 Paralip. 24,

qua-

qum obsequi
ait

decreto Dei. Congressus est

cum uxore

visuntur etiamnm hodi in templis nostris. Sed

Euthymius, propter promissum flum,

silentii fla-

quidem Joiadae arca,

posita fuisse videtur, utloco

Israelis,

gelto edoctus ut angelicis verbis crederet.

tutiore, in

summo
quam

atrii

ad latus aquilonare

Et occultabat

se

celabat se esse gravidam.

Non

portae

per

ingressus erat ex atrio Israelis in

dubitabat an esset gravida, aut an ad partum

ter esset perventura
;

flici-

atrium sacerdotum, non long ab al tari holocaustorum;

nam

de divino promisso secura

que cm non

facile accessus esset

universo populo

erat
,

sed non judicabat hominibus manifestandum se

sacerdotes janilores acceptam populo pecuniam in

esse gravidam.

arcam mox inferebant

posterioribus

(4 Reg. 12, v. 9 et
,

22

v. 4)

Mensibus quinque. Mriva?

;

7rVT6,

menses quinque

autem teinporibus
luit in

et

quidem

Cbristi

conlinuos conceptione;

nam

sexto
,

mense labente
utero

Domini, collocat

exiremo atriorum

Israelis ac

non

facile diutis polerat occultare

intumes-

feminarum, ad portam Orientalem, qu egressus erat

ex atrio feminarum in atrium profanum
,

cente ac prodente, ut nec volebat diutis.

artificio, toto gestalionis

Nam
,

ut

idque ut

tempore, uterum obduceret,

celare

populus ipse su manu, sive ingrediens sive egrediens,

pecuniaria sua dona

abhorrebat. Nec enim volebat

partum

aut

immiltere in

gazophylacium

ftum

videri suppositum.

posset. llujusmodi arcas sive gazophylacia,

duo

fuisse
;

Dicens, intrim apud se, bujusmodi causam occultalionis versans

existimant quidam, ad singulum portae latus,

credibile est ad singulas templi portas,

unum

apud animum suum.

,

unum

ut mi-

Vers. 25.

Quia

superest.

Post hos autem dies concepit ElisaVers. 24. beth. Quod circa initium octobris aut finem septembris continsse, ex verbis angeli v. 26, ac tempore conceptions Christi salis colligitur. Et occultabat se , id est, ccJabat se esse gravidam, publicum declinando, conceptumque non propalando. Causam reddit Orig. llomil. 6 in Lucam, et lalis hic Ainbr. verecundiam. Est enim, inquit, unicuique officio pnescripta aetas, et quod tempore decet, tempore dedecet, senecms regeudis liberis aptiorest, quam crenndis, etc. L'nde et Sara dicebat Genesi 18 Postqum consenui voluptali operam dabo ? quasi diceret, hoc verecundum esse aetati suae. Colligit autem hinc Ambrosius,
:

Zachariam et Elisabeth concubitu abstinuisse. Neque enim, inquit, ea quae similem non erubesceret coitum, erubesceret partum. Mensieu? quinque. Mense
sexto per visilationem beatae Mariae cessavit occultalio ; et cessare debuit, ne parlus videielur suppoDicens intrim apud seipsam sititius Vers. 25. Quia sic fecit mihi Dominus; scilicet ut prae ven cundi occullarem me, In diebus quibus ita soi icet aurespexit auferre opprobrium meum ferensmihi opprobrium slei ililalis, ut alteri opprobrio intempestivi concuhiis me exponeret. Simul tamen his verbis tangit benelicium ablatae sterililatis, quae apud Judaeos maxime erat opprobrio , qud pna
:

, ,

m
Sic fecit mihi Dominus
,

COMMCNTAKIA. CAP.
ad euni moduin egit

I.

278

meeum

nerel,

si

anlequam exlumescens utrus loqueretur,

fuit occultationis

Dominus.
In difbis, hisdiebus, iuexspcetatis et insuelis, sed

manileslarem. Haie igitur causa

qud desperaret quod

i

se

persuadere hominibus

posse (id

misericordix su opporlunis. vin providcnli

factam.
,

inclical

rem

tolain di-

ipsa cerl noveral) se

,

gravidam esse, antefiniios

ipse utrus id esset

praetcrque

hominum opinioncm
seu ad auferendum
ul

sex nienses conceptu declaraturus

;

quando

desperaret au lem, quia ipsa excessisset

foelui

Qubus
me

rf.spexit

auferre

aulerrel, quibus dignatus est aulcrre, quibus misertus

abstulit.

Yerbum
,

rcspiciendi

propri significal
et bnficie-

gestum niiserentis
aflicere, nisi

idem quod misereii

ila ul fidem non verm etiam cachinnis ac risui se expositura, nec parvam subilura verecundiam, qud vetula daret operam voluplati, inani

tatem, concipiendo

idoneam,
,

lanlm non esset impelralura

qud misereri affectum voluntatis proet avertere

spe aut vano potis oblenlu concipiendae prolis, cujus

pri notet
los.

contrarium est aversari

ocu,

non esset capax. Concepla: divino miraculo

prolis

Verbo itaque respiciendi, dclarai Elisabeth

se

non eam pudebat; sed puduisset

bus,

id

narrare homini-

agnoscere Dei in se beneficentiam ac graiiam, et singulari Dei benecio dputt

anlequm spes

esset fidei oblinendse; verecunsi

qud conceperit.
et

dum enim
superssel

foret matronae pudicae ac gravi,

iti,

intcllige-

Opprobrium meum
30, v. 23
:

infamiam. Sic

Rachel Gnes.

relur vacare libidini et amplexibus mai

quando jam

Abstulit Deus opprobrium

,

meum. .Etale Ma,

,

a'tatem aplani generationi.

audit promissione
,

Unde Sara
risit occulte
,

inquit Titus

probrosum erat apud homiues

siciti

sterilem

Gen. 18,
dit

v. 12,

filii,

esse liberisve carere;

diveno honorficum num-

ens

Vostcjiim consenui

et

dominus meus vetulus

rotant

procrasse

sobolem; sive qud

pna

peccati

est, votnptati

operam dabo

Senes, inquit Ainbrosius,

videriur esse sterilitas, sive qud singularis Dei benediclio, benediclio uteri, promissa

ab ips concluduntur late, et justo intemperanti pudore revocantur facere opra nuptiarum.
itaque Elisabeih,

Exod. 23,
est

v. 2(J.

Prudenler

Ac

cert,

quod

ait

D. Ainbrosius

pudor

feminis,
est

ad tempus subli

uit se esse

pr-

nupiiarum prmia nonhabere, quibus hxcsola

nubendi. l'sque ade ver apud veterem

causa
in-

populum
,

famis ac probrosa mulieribus eral rexva

ut legamus

Domino apud animum suum. Nam ubi jam utrus rem prodebai non occultare, sed propalare potis studebat quod
gnanlem,
laela

intrim et gratias agens

quibusdam exprobralum
clusisset
sui,
1

fuisse,

qud Dominus con-

ad Dei gloriam summoper faceret.

Vers. 26.

vulvam earum,
1, v. 6,

et privsset eas fruclu ventris v. 2,

In,

superest Lalin.

Mense sexto.

Reg.
,

Gnes. 30,
illud

Sed quia noverat

addidit inter

Praemisso eo qud quinque menses celaverit Elisabeth se esse gravidam, subjungil cvangelisla, qud
sexto

Elisabeth

opprobrium

apud homines maxime

item
;

Iocum habere, apud

Deum non
Deo

mense missus

sit

anglus ad Virginem

intelli;

homines, quo inter homines laborabam.

talis

Nam
,

sterili-

gens ulrumque concepla per Elisabeth proie

interprtes plerique

sic

vilium, non semper

irato proficiscilur, sed

omnes

nominalim

Origenes,

nonnunqnm ab erudiente ad humilitatem nonnunqum diffrente ad majorem gloriam suam denique

;

Theophylacius, et Euthymius.

Non ante sextum menpraedicatione, ila

sem

inissus est anglus, quia Joannes ut praecedere

ipse est, qui pro suo btneplacito, mortificat et vivificat,

debuit Christum tam asiate

qum

panperem

facit et ditat, humilit et sublevat

i

pi

out

demonstrare debuit Christum eliamnm clausus ulero,

infra v. il. Porr sexto

canebat Anna,

Reg. 2,

v. 6, 7.

Jam

ut intelligatur

mense, non labente tanlm,

causa occultati uteri hic reddita ah Elisabeth, subau-

sed et hniente, missus

est 8. kal. aprilis,

est.

Nam
fuit

si

Christus conceptus
kal. octobris,

diendum
turus
est
sit

est

Sic fecit mihi Dominus, ut

nemo

credi-

Joannes aulem circa

is

indicanti, polis risu exceplnrus.

steriiitalis

Ubi visum
,

quod supra diximus,

mensis

dies

primus concepto
ullimis

Domino, me probro

eximere

voluit

Christo, qui Joanni concepto dies unus ex

sexli.

ut prter consuetum

nalurse ordinem, vetula anus

Porr mensis hic sextus, Hebris dic-

conciperem, singulari miraculo, quod fidem non olnivideretur esse inflicta Deo, ut indicant verba Phenennae, 1 Reg. 1, vers. 6, ad Annam tunt qud pudor sit in feminis, inquit Ainbrosius, nupiiarum praemia non habere, quibus ha;c sola est causa nubendi videntur enim uti conjugio non ad l'ructum sed ad volupiaiem. Unde qui cerl ileprehenderanl se esse striles , iniructuosum thoriim do muluo
: :

tus fuit Nisan,

quo egressus fuerat

Isral ex yEgypto,

quo

consensu prae pietate separabant sicut Abraham et Saram fecisse nott Augustinus in Epist. ad Galaihas; Zachariam ver et Elisabeth Ainbrosius in hune locum. Sed quia fieri poterat, ut neutr ex causa opprobrium steriiitalis haberel locum apud Deum , sicut in sanciissimis mulitribus paluil, Sar, Rebecc, Rachel, maire Samuelis, et maire Samsonis; hincaddit; inter homines. Vi us. 26. In mexse auteu sexto, conceplA scilicet proie per Elisabeth, quamvisjuxla compulum sacrum mensium et anni fueril mensis primus, videlicet Nisan, et vigesimus quintus martii nostri. Ex
,

sex mensibus Joannem Christo seniorem. Misses est anglus Gabriel, nomine suo significans foililudinem Dei. Quem Micron., in cap. 8, Danielis prliii praspositum esse docet , ut ila ratione oilicii aplus esset, qui Chriblum, Dei virtulem, ad prfeliaudum cum diabolo nasciluruin nunliaret. A Deo, immdiate scilicet, non per angelum sicut soient inferiores superiorem interposilurn sperioribus mandata accipere, ul nott Bernardus, Houi. 1, super Missus. Nam Gabriel unus est ex iis qui adstanl immdiate anle Deum. In civitatem Galil.e.e , ini'eri'iris. Est enim duplex Galilaea superior, quiB in septenirionem recedil; etinferior, qu niagis ver us austrum, habens ab orlu mare Tiberiadis, ab occasu Medilerraneum. Cui nomen Nazareth; quai vox scribenda esset non per, s, neque per, s, ut fer (il Gnec et Lalin, sed per Tzade, sicut notai Uicron. in Nominjbns Hebraicis, et ex titulo crueis Romae
intelligenius
liasse
,
;

asservato constat.

270

ES

LICAM
Deo
fuisse

280

piimusin mensibus anni, sinumerandi sintdies

sacri (

(nam

Tisri

primus

fuit

anni vulgaris et

mundi

creali)

rchangelo Gabrieli, toium negolium annuntiandi mortalibus adventus Chrisli. Mine enim
ad Danielem, bine ad Zachariam, hinc ad Virginem

respondens partim marlio, partial

auteni
illius

aprili, noslris.

Dies
Lali-

mensis, juxla

morem numerandi
quidem
fuit feria

missus

est.

Vide supra v. 19.

idque immdiate, quod sentio

num,

fuit

ociavus anle kalendas aprilis, quod dice-

Deo. Trinilate,

bamus,

id est,

25 marlii

et

sexta

seu dies Veneris, quod plerique pulant.

cum D. Bernardo, qui hom. 1 in hoc Evangelium : Non ab alio atiquo, ait, forte excellenliore se (ut assole/)

Missus est,
scilicet,

anglus.
afferri,

cum mandalis, amandalus est, clo Non congruebat nuntium hoc ab

sed intercedere alium qui Virginis
et

spiritu, sed

ab ipso Deo milli perhibetur.

Cm

enim de
dianlibus

ipsius Dei incarnatione ageretur,

aliis

non me-

ipso

Deo

superioribus, sed ab ipso immdiate

est
fuisse

consensum
instar

conciliaret,

Dei

nomine

reciperet,

Deo haud dubium

probabile
sit,

missum

paranymphi; quoniod vocalur hic anglus

appendicis

non solm Gabrielem, sed

et Dei

quanqum et omnes

serm. 25,

sennonum de

divertis

apud
:

Angelos, superiores, inferiores, hujus legationis fuisse

conscios, ut

Auguslinum. Nec congruebat per hominem

sed angeli ore promendum,

inilli

omnes exsultarent

misericordiam

Taiilum enim mandati myslerium, non hominis

ait

fuit,

extollerent, adjicienlis anirnum, ad

mirabili ade

reparandum, adet

Ambrosius

nimirm,
cu-

modo, humanum genus,

supplenda

qud Deum

ipsutn

proxim tangeret, per

unum

ex hoininibus loca Angelorum praevaricatorum.

rialibus et familiaribus Dei. Initio creali hominis,

ma-

Nazareth. Vide Mallh.

2, v. 22, et 23, descriptio:

lus anglus attuleral interitum; in plenitudine lemporis,

bonus anglus annuntiat salutem.

Gabriel.
sexto verat

Non quilibet Anglus, sed Gabriel, qui ante mense missus ad Zachariam, annunliaortum praecursoris Chrisli unus ex summis et
;

qum Nazareth et observa, Xasareth polis per s scribendum qum per ; etsi consuetudo aliud oblineat tum Graec tum Latine. Quanqum Maria et Joseph essent ex tribu Juda, cujus
Galilaeae
:

nem tam

sors sita erat in Judae

lilse,

habitabant

tamen

in

Galoca

nobilissimis

Angelis

Deo proxim

assistentibus,

occasione incertum qu, sed Deo dirigente, et

orlui,

supr. v.

19.

Qui tanl inter suos inveniri potuit

eligente, exinanitioni bumilique Filii sui

excellenli, ut tali et nomine dignus haberetur et nuntio,

terne humilia ac

vilia

sed quae hc tamen ratione

ait.

D. Bernardus, homil. 1. in hoc Evangelium.

reddiderit illuslria, ac nominatim Nazareth, juxta no-

Ad

hoc quippe ministerium, inquit Gregorius,

ventre

summum

men suum,
Vers. 27.

florem

Galil,

quomod eam vocat

et cor-

Angelum

dignum

fuerat,

qui

summum omnium
commissum

D. Ilieronymus Epistolae 17, ad Marcellam.

nuntiubat.

Hom.

54, in Evangelia. Videtur

Ad adolescenlulam virginem,
;

Vers. 27. Ad Virginem. Quodepitheton deinceps matri Dei tam stabililer adhaesit, ut Epiphan. haeresi 78, num. 8, dicat neminem exslilisse, qui nomen S. Mariae proferre ausus sit, et non statim Virginis vocern adjiceret. Desponsatam viro, id est recenter nuptam lict incognitam. Nam quamvis vox tam Laiina qum Grseca signilicet promissam, usurpari tamen solet pro nupl, ut palet ex cap. 2, vers. 5, ubi eodem modo desponsata vocatur, cm jam esset praegnans, et in mariti polestale. Desponsatam ergo maluit qum nuptam vocare, ut incognitam signilicaret quo loquendi usu sponsus et sponsa vocantur, qumidi nullus intercessit concubilus. Et lune desponsata dicitnr tanqum sponsa tradita el recenter nupta nam infra 2, v. 5, dicilur Joseph ivisse cum Maria desponsata sibiuxore in Bethlem, et Mallh. 1, vers. 20, vocatur conjnx, prout hoc urget August., lib. 1, de Nupliis, c. 41. El san nisi eo temporc quo jam gravida nosci poterat, fuisset vera conjux, alque Ua tradita viro, ut sine infaniiae nota cognosci potuisset , non satis fuisset consultum honori et famae Virginis, ne stupri, in domo patris perpetrali, rea pularelur, et ju\la legem Deut. 12, v. 12, lapidaretur;
; :

iisdem causa et pen ab omnibus tangitur, Orig., homil. 1, in diversos Basil., hom. de humana Chrisli Gnrt., ut myslerium concepis et parts diabolum lateret ; quae desumpta est ex Ignatio, epist. ad Ephes.; quomod aulem vera sit, non salis liquet. Cm nomen erat joseph; ut ipso nomine castitatem
alterius

Joseph referret, fidemque pudiciliae

quam

servaret Mariae , tanqum dominae su;*, ut Bern. latis. Ilaque oflicio fuit custos virginitatis, cura paler familiae, arte faber, cui desponsata Maria , ut omnem typum carnalis nobiliiaiisextingueret, inquit August. lib. de catechizandis Rudib. c. 22. De domo David. Addil hoc praecipu, ut ejnsdem slirpis inielligamus fuisse B. Virginem familiae haeredem , quia juxia legem, Num. 56 , cogebatur viro non solm ejusdem iribus, sed et ejusdem familiae nubere, idque ut haeredilas maneret non solm in tribu, sed et in familial Cogebatur ex lege viro de edem tribu nubere. Quod intelligendum est non de lege generali
conjugii in populo Judaico ; manifestum est enim viros etiam justos saepis duxisse uxores alterius tribus, quo modo David duxit Michol, filiam Saul, de tribu Benjamin , et Joiada Ponlifex duxit Josabelh , filiam rgis de tribu Juda, 2 Parai. 2, et omnes tri-

nec auctoriiati Chrisli, ne tanqum spirilus Judaeis rejiceretur nec Joseph idoneus fuisset custos, ac
;

tesiis integritatis Virginis, cui

tanqum marilo, ade-

que zeloiypo
ditur.

in causis istis, pro uxore maxime crepraeler adjuloiium in educand proie, islae praecipuae erant illius conjugii causae, ab Hier, et Ambros. initio lib. 2. in Lucam, et aliis passim, notaiae. Unde pulclir Ambros. : Maluit Christus,

Nam

inquit, aliquos de suo ortu, qum de matis pudore , dubitare; sciebat enim leneram esse Virginis et lu-

bricam famam , nec pulavil orls sui lidem matris injuriis adstruendam. Salius quippe erat Josephi
filium
,

bus Isral jurrunl, Jud. 21, se non daturos iilias suas Benjamilis, quasi ante fuisset hocusitatum ; sed intelligendum est de speciali lege, quaestatuit, Num. ult. ut feminae hneredes, hoc est, quae carent fratribus, de edem tribu marilos accipianl , ut sic haereditales trihuum non permiscereiilur. Et nomen Virginis Maria. Graec est ipsissimum nomen Syriacum Mariant dissyllabum indeclinabde quod Hebraic dicilur Miriam; verlique potest, Amaritudo maris, vel, Domina maris. Quomod autem et illuminatricem maris seu stellam maris juxta mullos siguiticet, diclum est
alibi.

qum

inhonestae mulieris

videri. Alia ab

281
pore
et
spiritu

COMMENTARIA. CAP.
sanctam;
aetatis,

1.

82

quod habet opirecens nuptam,

Lalina

qum
res,

alteri,

Deo agente, desponsata

est

mater Christi,

nio vulgata, annoruni circitcr quindecim.

quia hic proximus fuisse videtur regni Davidici hae

Dksponsatam, desponsam,
tradilam, sed incognitam.

id est,

quo voluerit

illud

Deus recto ordine ad

si

Nam quanqum tam

qum

Christum devolvi, quod locum non haberet

matrimoniura inilum conccplus esset Christus.

ante

vox, desponsata, seu dcsponsa,

Graeca propri

non amplis significet qum proniissam, usurpatur hic tamen ab Evangelist pro nupl. Manifestant id fit ex eapitis proximi v. 5, ubi simililer dicit, cum
Maria desponsata
sibi

De domo, oriundo ex
potibus David. Vir erat
nobilis gnre Davidis

famili,

ex stirpe, ex ne-

vitae

conditione humilis, sed

cui

rgis,

promissus fuerat
v. 11
:

uxore prgnante. Nain

partu,

si

un-

Chrislus
Juravil

filius.

Alludit ad

illud

Psalmi 131,
et

qum,

vel tune,

instante

nuptias inierant.

Dominus David veritatem

fructu ventris lui

non frustrabitur

Cur

igilur

desponsam vocat potis qum nuptam?

e,

eam

De

ponam super sedem tuam.

de domo

propterea qud Joseph non secs abstineret ab

Nam
ligi

quod de Joseph
de Maria, qud

dicit Evangelist, vult intelscilicet et ipsa fuerit

qum

si

nondm eam

duxisset

ut cert loquendi

et

consuetudo habet, ut maritus et uxor, sponsi sponsaeque nomina retineant, quamdi se

David, annotantibus Theophylacto, Tito atque Eu-

mulu non
ait

co-

thymio

e qud Judi libenter su famili uxo,

gnoverunt; tametsi, non defloralio

virginitatis faciat

res ducerent
suoe

quaedam etiam

virgines, qualis haec,

conjugium, sed pactio conjugalis, quod

D.

Ambroigi-

familiae viris
:

nubere tenerentur. Hic nascitur

sius libri de institutione Virginis capite 6.

Nupta

gravis quaestio

Cm

Josephus nalur Jesu pater

tur erat Maria, priusqum anglus ad

tur, ipsaque

eam
post

miltere-

haudquaqum
gia Josephi?

sit,

quid ad Jesum pertineat genealoD. Hieronymo

Chrisium conciperet, quod docet eliam

Primm respondetur ex

Origenes homili 6 in
nupsissel,

Lucam

nam

si

demm
peperis-

non esse consuetudinis Scripturarum, ut mulierum in

generalionibus ordo texatur;

quomod

ipsius filiique honori fuisset con-

nam

id,

tametsi quan-

sultum, qua; ante

nonum

nuptiis

mensem

doque legatur

(1

Parai. 2, v. 16, 17) perrarum est.

set ? ?ion te tnoveat (inquit

Ambrosius

initio libri

2 in

Cm enim
liam
,

vir mulieris sit caput, et

ad marili fami-

Lucam) quod
vocat, non
ficatio, et

frquenter Mariant Scriptura conjugem

virginitatis ereptio, sed conjugii testi-

etsi

pris

alterius fuerit
:

uxor per connu-

enim

bium transferatur

non decet utique, nuptam muliein

nuptiarum celebratio declaratur. Denique,

accepit,

rem, viro praetermisso,

generationis seriem as-

quam non
arbilrio,

nemo

dimittit

et ideb qui
ille.

volebat

sumi, aut genealogiam ejus nisi per maritum scribi.

Itaque, inquit B. Auguslinus, quia maritus erat

dimittere, fatebatur acceptant. Haec

E parenlum
Dei, viro uxor

Ma-

sed

horum animos modrante Deo, sanmater futura

Filii Filii

ri Joseph, propler tirilem sexum potis honoranda

persona, libri 23 contra
dicas

ctissinia virguncula,

Faustum

cap. 8.

Verm ne

tradita est

inprimis ut incarnali
;

Dei genus per

virum innolesceret

deinde ut ne Virgo ex stupro

exislimaretur, et
iilius

communem consuetudinem servandam hic non fuisse, ubi ejus qui, preeler communem generationis
modum,
censetur
sine patris oper, genilus
:

aut fomicatione concepisse

est,

prosapia re-

ejus proinde spurius haberelur,

neque Christus un-

accipe id inprimis, ignorari haud debuisse

quni agnosceretur.

Tum

ut vir integrilatis Virginis

Josephi progeniem.

Cm
sit,

enim pater Jesu juxta publiac pris Jsus praedicatus

lestis esset et custos,

Virginique in pueri educatione,

;

cam famam

habilus
sit

in fug ac fortunis cseleris, adesset tus

denique ut par-

atque ostensus

Christus esse,

qum

Virgine na-

diabolum celaretur. Nupta autem fuerat

si

cm

an-

tus, constare debuit

Josephum, Davidis domo, cui

fuerat,

glus milteretur,

conjectura est locus, jani diebus

Chrislus promissus
si
i

oriundum

tum etiam,
fuisset

sex

ut sex ante Annuntiationem diebus, Ecclesia

aliunde oriundus fuisset, e translata

ila

et

clbrt

memoriam

beali Joseph, et

nupliarum

il-

uxor Maria, nec

jam

censita, ipsa aut proies ejus,

larum virginearum, dans intelligendum, eo tempore

Virginem, Spiritu sancto oprante fecundam reddi-

de famili David. Ignorari itaque haud debuit Josephi genus, vel ideirc, ne videri posset, Judais fuisse
!

tam

quo credi posset

inter

se

convenisse

filios

jusiam occasionem rejiciendi Jesu, neque agnoscendi

pro Christo.

sancloruin, lanqum sex diebus nuptiis

ter et in oratione
actis,

commennumro,
et liberos

Jam

ver, ex Josephi gnre voluit evan-

duplicalo dierum

gelist intelligi Mariae ipsiusque Jesu

genus

quem

anglus Tobiae prscripserat, Tob. 6, v. 22.

aetatis

Maria nomen

est Graecoruin Lalinoruinque

nomi-

Viro,

vigentis perfectaeque,

qu

num
ita

terminaiioni assimilalum, quod vernaculo Sy-

generare, et victum familiae comparare valeret.

rorum idiomale dicebatur Mariant, eslque D. Luc

servatum
kuXitgv

Josepu. Cert vir hic

fuit,

qui hoc tanlo honore

seu indeclinatum, Luc. 1, v. 27,

auctus est (Joseph

nomen

est

ab augendo accepium,

50, 54, 38, 59, etc.;

hem

2, v. S, etc.

Porr

dissylla:

quod ex Gen. 50,

v. 24, inlclligiiur) ut marilus esset

bum

Syris et Hebraeis est Mar-jam, vertique potest

;

matris Christi, Christique esset educator et curator,

postrein pater haberelur, quin et suo

modo

esset.

mar enim dominum seu dominam jam mare significat. Quo nomine primm vocata leDomina maris
;

Nec dubium quin ide voluerit Chrislus matris suae maritum Joseph nominari, ut intelligerent fidles,

gitur soror Mosis prophetissa, quae

mari transmisso,

laudes tympanoet voce

lieribus, ut dux,
rios

Domino
:

canlabat, cacteris

mu-

eum
iilius

ut

nomen

ita

et castitatem

asseculum veteris
potis

praecinens
est
;

Cantemus Domino, gloet

palriarchae Joseph. Porr ideirc huic

enim maqnificatm

equum

ateensorem rjus

, ,

185
dejecit in

IN
mare, Exodi 15, v. 20.
Alii

LUCAM
Ad
rus,

*U
eam. Jungimus participio praecedenti, ut Sy-

ram, eminuil,

deducunt, priori
fit

M
:

accepta pro eo cujus miirsterio

nain mdia littera, quai in verbo
;

non verbo sequenti.

Ad eam

ergo, id est, in con-

nonien verbo

clave seu cubiculum, ubi ipsa

sola

agebat. Signifl-

quicscit, in derivaio rnovetur

q.

excelsa, subliet

catur enim propria ejusmansi, ubi ipsa sola

manere

m s,
:

atque emiens. Tanlus

nominum

circumstan-

consuevisset. Sic interpretantur veteres, nominatim

tiarum acervus, quantus hic D. Luc congerilur,

pluriinm commendat historiae lidem.

Ambrosius,

cm

alibi, 3.

tune hune enarrans locum, et

in
?

Vers. 28.

Et

Bernardus, homil.
i

M issus:

cujus verba sunt:

ingressus. Ingressus igitur sine

grali.

Qu

ingressus ad
illa

eam

pulo in secretarium pudici

mor, legalionis conficiendae

iniproviso,

Non apparuit ex
Virgo

cubiculi, ubi

forlassis clauso

super se oslio ora-

ut supra, vers. 11, Zachariae, 6ed usus

bal Patrem in abscondilo, etc. Angelicis enim spi*

motu

corporali ingressus est in

domum quam

ritibus parietes

non obsislunt,
est,

elc.

Haec Bernar-

inbabilabat, idque mdia nocle (quae est verisimilior

dus.
nis

Nec dubium

quin

precibus rebusque divi-

opinio;

nam

et

medi nocte Chrislus nalus

est)

din

vacanli Virgini apparuerit anglus, ut supra v.

;

virgo oralioni
adliuc vacaret,
posuisset.

rerumque diviuarum contemplaiioni

anlequm ad quictem membra com-

ll,Zachariae sacrificium Deo oflerenli

omninque

credo, eo rerum statu Virginem ab Angelo inventant,

quo idonea
formae, mull luce conspicuo,

esset,

non lanim ad excipiendam lega

voluntate

Anglus. Gabriel, assumpto ex are corpore, hu-

tionem clestem, verm eliam ad concipiendum Filium Dei,

maine ac

virilis

simili

nimirm mente simul

et

in

et vestibus

congruis, inso!ito radiantibus

est)

fulgore,

Deum
sis

perfeelissim eleval ac transformai. Forlas-

comitatus (credibile
angelis,
ritu
;

pluribus

aliis

infcrioribus
spi-

enim rogabat lune ardenter Deum, aceeleratiodi

exspectati

corporum expertibus, quos Virgo vident

ita

nem

advents Messiae Salvaloris.

si

denique

apparalus et instruclus, ut proe se

majestalis legatum,
qualis rever

Porr conclave Virginis,

discussae

quae occuparenl tenebrae,

sunt,

ferret supremae
erat.

haud dubium
illud

illae

admirabili fulgore,
ita

quo totum

anglus complevit,

ut claritas Dei

Et ingressus ad eam Anglus. Non Vers. 28. ergo loris vagabatur, sed in conclavi fuit, ut notai Bernard., Hom. 3, in Missus-?- et Ambr. hic Sola,
:

inqnit, in penelralibus,

Virofuiu viderel, solus anglus reperiiei sola sine comiie, sola sine leste, ne quo dgnre depravaretur affatu. Dixir, ave, Graec x*'p e > quod x,*p?' v gaudere, deducilur. Unde Basil., boni. 23, dicit Manain ab angelo gaudere jussam ; sicul et Uaphael Tnbiae di vit salulando Guudium tibi sit semper; et Ecclesia precatur VirGaude et llare, etc., et : Regina cli, llare; gini elc. Nosler inlerpres verlil; Ave : quae vox est salutem apprecanlis et gralulantis. Et ita exponendum videiur , ut respomleat commnnissiinae salutalioni Hebraica? Sr /ta/om lach, id est ; Pux tibi, sicuteiSyriac Icgilur.Uhi Vax noualiud significalqumLaiinis, sulus et, omne botium, sive anglus hoc dixerit apprecando Sive polis cum qudam veneralione gralulando; quo sensu ab Ecclesia vox illa frequeniatur inangelic sacrux , Ave, lutalione; et quando dicimus Cruci spes unica ; et chrismali Ave, sanction chrisma. Ghatia plena. Graec est parlicipium quod haeretici, Vulgatam versionem vilianies, djversissimis modis reddiderunt grata, gratiam consecuta, dilecta, accepta, jitsti/icata, plerique, gratiosa : ita sua dissensione confirmantes Catholicorum etiam velerum consensionein, qui reddiderunt, grati plenam; Anibros., Augus., in Enchiridio, c. 26, et alii. Grali aulein plena dicilur, e qud Spiritu sancto, ejusque donis omnibus, quibusgrali eilicimurDeo, abundarel, propier quae Deo esset acceptissima, iia ut Domini sui, imo Domini ouinium mater lulura essel, inquit August. loco cit. Quod plenitudinis genus oinnem omniii graliam comprehendit, quam decebat habere eam, quai jamjam lieret mater Dei, sive illa esset im mu ni tas peccalo, lam originali qum acluali, sive
; : :
:

quam nemo

cuique enim plenitudo tribuitur, officio, cui dedicatur congrua. Cm ergo matrem Dei esse sil supreiniiiii, ad quod praeier unionem hypostaticam huma* na nalura possil assumi, plenitudo hic inlelligi dbet tanta quania congruil tanlae dignitaii. Nam et Ions et lluvius et riviilus pleni sunt, elsi diversa sil in singul.s aquarum abundautia : Qirislus Ions omnis gr.itiae, Maria fluvius lonli proximus; reliqui rivuli. Unde non caret emphasi, qud Anglus, noinine ejus proprio suppresso, \ocel eam nomine appellativo, Grati plenam, lanqum proprio. Quod lieri non solet, nisi

cm nomen
soli

aliquod

ita

singulariler alicui, ut
;

pen

competit et omnes superat ul cum Sapiens ponilur simpliciler pro Salomone, Justus pro Chrisio, Apostutus pro Paulo. Dominus tecum per incarnalionem, inquit Bernardus, Serin. 3 in Mhsus; sed hoc videiur repugnare vers. 31 et 35. Unde alii exponunl; Dominus tecum, per incarnalionem inox fuluram. Sed Anglus non videiur signilicare, qualis lulura esset, sed qualis jam es-ct. Unde nec subaudiendum videiur verbum sit, sed polis est : ut non sit oplantis, quemadinodm Kuih 2, v. i, sed gratulanlis, conlormiter ad prima verba. Dicilur autem Dominus esse cum ilquos rgit, quibus lis quibus f'avet, quos cuslodit, prosperos successus tribuii, quos ad magna evehit, sicul dicebatur esse cum Joseph, et cum David, et cum Moyse, Josue 1, v. 5, et cum Paul, Acl. 18, v. 10. Ilaque tangdur hic causa, cur sit grali plena, videlicei favor Dei; cujus effeclus amplis explicaur verbis sequenlibus. Benedicta tu, supple, es : phrasis Hebratis usitatissima, id est, benediclionibus seu beneficiis amplissimis Domino, qui lecum est, cumulata. In muliekibus, id est, inler muliere?, sicut eadem omnin verba Graeca verluntur versu 42, quod non significat aliud quam prae mulieribus, seu
;

ab omni, quod quovis modo ad peccalum

incitt,

Deoque

displicet, ut concupiscenlia et ignoranlia, etc.,

sive esset,

omnis gratia

rum nunqum

et virtus, quam ullus sanctoacceperit, sive aliud quidpiain nobis

aliis

super omnes mulieres. Quas polis nominal qum viros, tum qud comparalio inter ea lieri soleat, quae sunt ejusdem generis, tum qud benedictiones aliquae, ut electio ad dignitaiem matris Dei, concepius
sine libidine, salv virginitate, etc., sexui muliebri esset peculiaris; tum denique qud Chrislus Dominus vir solus esset, super oninia Deus benedictus in secula, ut nolat Bernard.

ignotum. (Jnde quamvis et

nonnullis plenitudo Joanni supra, v. 13, Stepbano et septem diaconis, Act. 6, et aliis non tanien propterea Virgini comparandi sunt. Unigratiae et Spirilus sancti tribuatur, ut
;

Serm.

cit.

385
circumlulgeret Virginem, mult magis
v. 9, pastores.

COMMENTAMA. CAP.
qum
Non
infra 2,
]

I.

3m.
graliae signiiicari.

tanlm, sed et abundantiam

Nain

sejhuh verbum quo ulilur, ellunderc, sephouho

enini du-

nomen
i!c-

Dixit, proul habebat in niandalis.

biuin
,

inde deduelum abundantiam alque cxnberanli.nn

clarant.

quin verba quoquc quibus uleretur, angelo

Quod enim
grali;K
v.

hic dicitur plena,

non

ila

urgen-

fucrint prscripia Deo.

dum
primo accessu salutare eus
:

est, quasi

non capax majoris

graliae, quasi nihil

Ave. Ut nalurale

est

amplis
Jo.
1,
;

Deo addi

possil,

queniadmodm
plnum

quos voluinus, qu declaremus amicos nos advenire

ila

14,

Verbum caro

faeluin dicitur

Anglus Are inquil, quse vox

est salulanlis, ut si-

grati
|

sed plena ponitur pro abundans, et cui pro

;

gnilicel pacilieum

esse ingressuni

suum. Ave autem

et salve

prsenli rerum statu nihil desil gratite

plena grati licuisset verlere graliosa,

ila

ut pro

non minus qum Graeeum x a 'f > inlerpreleris

Alii hoc, aliiillo

cm

Lalina no-

et gaude, ut sil vel precantis vel gralulantis saluteni.

mina derivaliva, terminanlia

in

osus,

copiam abun-

modo
,

accipiunt; nos utrumque junle-

danii;unque signilicent. Posl enim, in conceplione ac

nalivilaie Christi, Spirilu sanclo in
et lol

gamus. Nain
gilur
:

et

forma salutandi, quai hic Syriac

eam supervenienle,
Virgo et crevit
,

Selom

lechi

Pax

tibi

qu, ulpote Hebraeis fa;

deinde

vil,

innumeris heroicarum virluium

profecit

miliari, verisimile est

angelum usum
subaudire

utrumque advel est.

exerciliis grati
,

relerl, seinper

mitlit

vel

enim

sit

ples,

Pax
si-

donec assumpia

in

clum
est.

summo
sic

graiiae

hc forma loquendi idem est qued salus. Salulatio

culmine cuinulata ac perfecla

significet
,

Porr gralia
ut
in

cm
,

gnum
illis

est benevolentiae, amiciliae,

ac dilectionis, qu

et

placenliam ipsam

dicam
,

id

videlicet

oplima quatque

et fausta
:

omnia precamur

est
ipsi

affectum

quo quis
id

ferlur

alium

ila

ut

ad quos accesserimus

nain et pacis

nomme

din
id

placeat, et
est ut

ob quod quis
alleri

al leri
:

placet, id

ad saluiaiionem eo Hcbraei utunlur, intelligunl

quod causa

quis

placeat

oportet hic

quod nosnominesalulis, prosperitatem nempe

feliciiatemque. Signucamus

omnem
:

ulramque signilicaiionem conjungere,

et inlelligere,

autem plerique corporis

prosperitatem

Mariam salutalam plnum

dinem donorum
ornala
,

grati,

qud per plenituamabilis ac

saluiem et rerum lemporariarum

Christus divinis utens,
regni

Spirits sancti, qu erat dilata alque

vulgi lict verbis, salutem

acceptissima esset et

summ

clorum

praeseriim, anima' salutem felicila-

placens.
grati,

Quod ad

posterius signiiicalum, plena erat

fuisset

lemque aeternam, quam Evangelium annuntiat, vult

inlelligi.

qud expers esset semperque

omnis

Vult itaque ut discipuli, primo ingressu,

peccati, originalis et actualis, eliam levissimi, ade-

consuel salutandi benevolenti animos proccupent

que eliam ejus omnis quod ad peccalum

praeparat, aut quovis
in

incitt aul

eorum ad quos diverlunt,

an
sint se digni hospites.

et tentent

explorenlque
seu salutem

modo Deo

displicet
:

qucumque
et parlibus

Pacem ergo
triste

animas facultaie, etiam infim

grati,

ad bsec plena erat

anglus ab exordio precatur, ut testetur se

venire,
afferre

amicum

omnis generis
graliarum
,

omnibus divisionibus

non inimicum, nec

;

sed laeluin nuniium

ila

ut nulla

unqum

gralia, nulla vn lus,

salutem seu pacem gratulatur, qu

animum

nullum Spirits sancti donum,

alicui

concessum

fueril,

addal Virgini. declarans salute ipsam abundare copios, tametsi queat

illa

quod

illa

excellenter

non

obtinerel,

quanqum non

augeri, ut
Deiis
filios
;

mox cumulat

omnium usum

obtinerel;

insuper erat pjena grati,

;

augenda
ait

sit.
:

Quandoquidem

ad Evatn dixerat,
propterea anglus

quia omnis ejus aciio laudabilis erat, actioque virlutis

Titus

In dotore paries

deniquelam plena erat

quae electa erat in

grati,

qum

deceret

eam
:

esse,

gaudium, per quod dolor clim decretus solvatur, Virgini denuntiat. Similia
lacius.

Matrem

unigenili lulii Dei

ad

eum

habent Eulhymius et Theophy-

sanctilatis gralia'que

gradum asomderat, quo digna

omnis
gratiam

esset coneipere Filium Dei,

xe-/apiro>-

auctorem ac

Grvtia plena, grati plena. Graec est

(tevi,

fontem. Prparaverut enim Pater, Spirilu sancto cooprante, Virginie corpus et

participium passivum prrelerili lemporis verbo

.

animam,

ut

dignum

Filii sui

fjxfvnu

quod cm Ephes.

i, v. 6,

Latinus interpres

habitaculum

e/fici

mereretur, quod canit Ecclesia.

Cm

vertat gratificure, pr<> gralum

charumque reddere,
potuisset
illa

ergo iota esset immaculala, formosa ac pulchra, quod

posterions est signilicali graliae, consequenter quod

seu eflicere ut placeat quis;

verlere gralificata.
vertit ad

hic

quoque

Sed quia vox

insolens esl,

ad prius gralia? significalum

luit

plena grati, quia

grata, chara alque
deleclabilis,

sensum, graii plena,

fi

accepto participio

undecumque modisque omnibus

accepta, quia

pro nomine; quod

qu
iin.M nulla

equens est Hebraeis, praeseriim

summ

amabilis, suavis,

addilur verbo seu participio certa persolus Lalinus interpres,

jucunda, in qu placrent omnia, nihilque esset quod

sona.

Neque

verm eliam
dicas id

non placeret. Jungendo ergo utrumque significalum

dicta inlegr est plena grati,
ita

Syriacus ad hune

modum

vertit maliat taiboullw, quae

quod diximus, e qud

non

ejus sunt verba, id est, plena grati. Et ne

abundarct alque adlueret omnis generis graii, ut

id

li il

aliud

qum Latin

versionis imitaiionem esse,

merit grala adeque gratissimaessel. Sed cui?

exprimit Anglus, absolut loquilur
inlelligendum,
:

ut

est velus Latina

hrec versio, usitata primis Chri-

relinquit

autem

slianis Lalinis,

ut primis scrip'.oribus,
;

Hcronymo,

Deo

et

Deum

timenlibus angelis alque

Il

Ambro., August., aliisqne

illo

idem interpres Syrus,

loco,

hnminibus, omnihus, inquam, rectis judicibus.

ujusvi-

ad Ephesios

quem diximus

ex %afmi vertit
illo,

modi

graiine

abundantiam, significatam voce Grx-c,

effumiere gratiam, inlelligens, verbo

non gratiam

dclurinlelk'xissc eliam AlhanasiusC.iiiecusauclor.din

287
scribit circa

IN

LICAM

288

mdium
:

homiliae de sanctissinu Deipar

in haec verba
i

Spirilus sanctus in Virginem descen

suis essentialibus virtutibus, quae

m laudare alium, ejusque benevolentiam captare velit, ea ante omnia proponat quae animum illius dpri,

dit

oum omnibus
grati, ut in

mant, ut

scit, si

quid laude dignum habeat, aliunde,

11

per rationem divini principals adsunt, imbuens

non ex

se habere.

Hoc ad retundendos superbos

solitae
,

valet;

eam

omnibus

gratiosa esset

atque id-

sed anglus perspectam habens Virginis humilitatem

circ grati plena cognominata est, e

qud adimpleabumlaret.

cum

prudenli conjunctam,

laudes suas tran-

tione Spirits sancti

omnibus

gratiis

scribere Deo, peritior orator tacet

cujus dono hoc

Atiianasio adstipulalur Cbrysostomus homili prima

habeat quod laude digna

sit,
sit

simpliciler

autem laudat

inEpistolam ad Epbesios, ubiexplicansillud, lypQvtan,

gratificavit
catis, sed
:

ab eo quod obtinet, qud

tholici tractatores,
xE/apiT6)[j.='v/i,

grati plena. Sunt et ca-

Hoc

est, inquit,

non solm liberavil pec-

qui annotent, participio passivo

etiam

fecit

amubiles.

Quomodb enim

si

quis

significari

donum

Dei quo facta

sit

grati

quempiam scabiosum,
et ornavit
et

etc., dclart
:

pulcbro exemplo,

plena

potuit id insinuasse anglus,

:

non credo voluisse

quod tandem concludens

amabilem, angelis ac

Ita noslram instruxil, ait,

fecit,

significare

nec enim ea voxGraeca, ut neque Hebraica

si

animant, pulchramque
sibi.

desiderabilem

Nirsa, autSyriaca Rehimto,

est anglus
,

forte

harum

aliqu usus

Postrem ad Bezanae veralius

necessari in se includit gratuitum Dei

sionis
ticus,

marginem
nihil

dita?

anno 1575

quidam haere-

favorem,

nisi

addatur Dei aut Christi mentio, quem:

melius invenit quod

annotaret,

qum

admodm
sit

Apostolus addit

possit intelligi

qud na-

Ad verbum

reddi possit, grati et favoris plena.

tur, aut propriis viribus, aut

human

industri, facta

Quamvis aulem hujusmodi copia atque

vocis illius xexap'TwiAvm hic

excellentia, vi

hujusmodi,

ita

ut rect intellexerit interpres, quod

non signicaretur, quod

significaretur,

diximus, parlicipium loco nominis positum.

id

Quanqum
et

hactens docuimus

vel eo

lamen

quod

prorss verum est, Virginem Dei dono accepisse id

placuit, atque in

ea vox antonomaslic hic usurpelur ab angelo, loco

omne quo Deo

hune iinem

usum

nominis proprii. Non enim

plena, sed Ave, grati plena,

dicit

Ave Maria grati

grati plena,

accepisse hanc gratiae plenitudinem, ut idonea esset

tanqum

ac digna quae fieret mater Dei, caeteroqui non acce-

nomen appellalivum, sit nomen ipsius prium. Qui modus loquendi locum non babet,
quod
est

pronisi

pturam.

Dominus tecum. Alius salutandi modus usurpatus

Hebraeis, Jud. 6, v. 12,

ubi quis

ita excellit in

eo gnre rei quae

ipsi tribui-

Ruth
est

2, v. 4. Videtur

autem

tur, ut sit singularis et solus

propemodm habendus
Justus dicitur pro

hic

subaudiendum poiis

hujusmodi

quemadmodm cm

potis anglus Virgini

qum Ht, quia gratulari videtur bonum praesen, qum

;

Christo, et Sapiens pro Salomone. Sic igilur et Virgo

precari fulurum. Dominns Deus Isral, tecum est

in

hic singulariter my^iTi^-n vocatur,

tanqum

sola sit

su te servat tulel, favet

tibi

singulariter, et rgit te,

nullaque

ipsi

conferenda, quod ad gratiaeexcellentiam,

cm

ad privatam tuam, tum ad publicam salutem. Si-

dignitatem, et copiam, ut cerl non mulieres solm,

gnanter enim

cum

eis esse dicitur

Dominus, quos gu-

sed et creaturas omnes superabat. Profecl

illam honore afficere

magno

bernat in eo in quo constituti sunt publico rounere,

ita

mens

angeli,

im Dei
illi

fuit,

dm

ut ad salutem populi illud administrent. Josue 1,

suppresso nalivo nomine,

nomen

ddit grati,
grati, sola-

v.

Sicut fui

cum

M ose, ita ero tecum. Jerem.

erat etiam

v. 8

tanqum quae

sola polleret

omnis generis

Ego tecum sum.

Act. 18, v. 10,

Dominus ad Paulum:

que digna esset quae Deo placeret. Et cerl incomparabili debuit pollere grati, quae sic

Ego sum tecum. Sic ergo

cum

Virgine, con-

Deo

placuit, grata

silium, virtutem et eflicacitatem

rus, tolius populi bono, et

suam

in e ostensu-

et accepta fuit, ut elecla et idonea judicata,

ad hoc ut
Filii
I

manifestum orbi se aucto-

Dei Filium suo utero conciperet, et lieret mater Dei

;

rem probaturus

dignitatis ejus salulisque publicae per

nihil

mirum,

si

hujusmodi dignitate nomen proin

ipsam minislratae. His porr verbis, potis qum praecedente verbo, intelligendum dat anglus, unde
sit
fiai

prium perdatur, qu non polest major sexum competere. Nunqum enim ad

mysterium subeundum
elegisset Deus,

muliebrem
illud
j

ut

summum
nisi

graliosa ade et grati plena, e scilicet

sit
,

qud Do-

eam

quae

minus cum e

qud Dominus

ipsi

faveat supra

dignissima esset, et tanqum proxim ad ipsum

Deum
eam

modum.
Benedicta, Domino qui tecum est; subjungit

accedens summoper placeret. Atque hue respicit

anglus, quamvis id

nondm

explicet, intelligens

enim benedictionem tanqum effectum Dominici

voris. Benedicta

fa-

Deo tantoper esse gratam, ut velit Filium suum, quo

nihil

autem,

id est, praeventa bene;liclio-

habet aut pretiosius aut charius, carnem ex ips

nibus, amplissimis beneficiis ac gratiis affecta, et

ma-

accipere. Atqui, ait Beza,

dm

verlilur, grati plena,

est,

joribus etiam aflicienda (Dei

lacere est), felix et beata.

enim benedicere, beneHebraei pronomina

aut, gratiosa, negligitur quod

prcipuum

nimirum

quod favoris causa,

consistt
;

in sol

Dei gratuit benevolenli

dilecla
,

Tu, id

est, es

nam sic usurpant

quoeirca verlit ipse gratis

idque

demonstrativa loco verbi substantivi.

catur anglus, ut

exponit,
et

quam Deus
enim

pro su gratuit bonitate gratam

fecit,

Non enim preDomino benedicatur, sed jam bequomod

vertit infra

acceptam habuit. Nota qud non dicat

vel

sed

nedictam annunliat ac dclart.

In milieribus, inter mulieres,
v. 42, supra
11

habuit, nec

tantm laudis ascribat

Virgini,

qud Deo

grata

sit,

sed solm quod grata habeatur

omnes

mulieres, quae sunt, quaeque fuerunt

ita.

Ave, gratis dilecta, reddiu Q scitum rhetorem, qui dm

ac fulurae sunt, felicissima mulierum,

ut nulluxn un-

i*9

C0MMENTAR1A. CAP.
simile
tut

I.

*yo
ex nostris, Brugense, et quaedam alia

qum

couimemorari possit
ait

in

mulieribus

annotata,

unum

exeniplum. Nulla enim mulier,

Titus infra v. 42,

Zegeri, pro, audisset, scribunt, vidisset.

tantam consecuta

est

gratiam, neque consequetur undici-

Turbata est, perturbala

est, subilo

pavore, et ve-

qum, qvanlam mater Domini. Abigail benedicta

tur, 1 Reg. 25, v.

recundi piaeseriim, correpla; non sic tamen ut lurbalio abstuleril judicium mentis aut
vel abduxerit recio,

55

Ruth laudatur, ut Domino

10; adeque Jahel benedicta

usum

raiionis,

benedicta,

Rulh

5, v.

quod palm

est ex verbis con-

inter mulieres, Jud. 5, v.

24; Judith benedicta Do~

terrant,
Illae,

sequentibus.
In, super,

mino Deo excelso pr omnibus mulieribus super

praedicatur
;

sermone ejus. Ambrosius non uno loco

:

sed nulla illarum aequalis est Mariae.

legit introitu ejus

sed e in re est singularis. Turbata

angeli subilo atque inopi-

ut caeterae

omnes mulieres, maledictionem Evae su-

est Virgo,

primm aspectu
lib. 1

bierunt, Gen. 5, v. 16. Maria sola expers oninis maledictionis, quae

nato. Id sentit D. Ambrosius,

cm hoc loco, tum

18, ubi ait

lib.
:

animam

tangat

illae

un aul
,

altra sin-

de Virginibus, et
virilis se.rs

Oflc.cap.

Ad
ad

gulari benediclione Dei nobilitatae sunt

castilate
,

prudenti,

speciem peregrinam lurbatur aspectus Vir-

fecundilate aut fortitudine adverss hostes

;

ginis. Similiter

Hieronymus

Epistolae 7, quae est

populi Dei

in

Maria omnes cumulatae erant, quae ad

Laelam, cap. 4 :Imitetur Mariam,

in cubiculo suo reperit
;

quam

Gariel solam

hoc electa

erat, ut salv virginiiate, sine libidine

con-

et ideb forsilan

timor perter-

ciperet, pareret sine dolore, denique

mater

fieret Filii

rita est, quia

virum quem non solebal aspexit. Quamvis

et colloquiis angelicis,

Dei, contritura caputantiqui serpenlis, et initium da-

enim assuevisset apparitionibus

quae spiritu firent
;

tura omni in homines benedictioni. Hc ratione

lieres

munec

non tamen hujusmodi quae

virili,

firent

omnes benedictjone
lict

felicitateque

superabat,
;

forma human, specie

e denique majestate ac

quod volebat Anglus,

turas omnes, quae

non statim explicaret

splendore. Caeterm magis turbata est et admirata

mulieres solm, verm etiam viros atque ade crea-

sermonem

ejus. Lict

enim primo

angeli

conspectu

quidem purae creaturae essent sed comparalio instituilur inter ea quae ejusdem generis
;

turbaretur, propler inopinalum ingressum et insoli-

tum fulgorem

persuasa tamen angelum Dei esse qui

sunt

praeter

hoc quod proprium mulierum

titulis

est, fieri

appareret, iranquillo animo auscultavit et intellexit

maires. Hujusmodi ergo adhibitis

eximiis
illis

ac laudibus,

quid diceret. Majestas enim et splendor in vultu angeli

apparens, fecit ut nihil mali suspicari posset Virgo,

ac raris, salutat anglus Virginem, acafferebat.

commodat nunlio quod

Nam

quia stupen-

quin potis Deo missum agnosceret. Sed sermo angeli

dum

illud et incredibile videri poterat,

matrem
ei

fore

et

allocutio, insolitaque salutandi forma,

magis

Filii Dei, illaes virginiiate,

ut credibilius faciat, attri-

eam

turbabat, anxiam et sollicitam tenebat, ac prae-

buit Virgini honorificos litulos, congruos

sit

quae futura

sertim verecundam, e quod, prae e qu erat humilitate,

mater Dei, esse grali plenam, electam Domini

laudes

illas in

se competere

non agnosceret, et
viso, perfe-

beatissimam feminarum,

animum

illius

ad expectan-

aliam potis
arbitraretur,

qum

semirific ade salutalione dignam

dum

ex ore suo singulare aliquod ac laetissimum nunet caplans illius benevolentiam, in

Cpit ergo turbalio angelo

tium erigens, simul

ctaest eo audito. Nec tamen obstupuit prae turbatione,

ad praebendum tandem consensum

rem nuntianvidisset,

im ver attenta
apud

et

ben composit mente cogitabat

animo,
nihil

dam,

in

concipiendum, inquam, Filium Dei.

scilicet

se, et considerabat
,

temer responin verba pro-

Qui,
gunt

Maria virgo, ccm audisset,

;

dens; contra ac Eva

rumperet,

quae

dm mox

ita est et
,

Syriac

im

et Lalini

quidam

libri sic le-

et serpenii interroganli
fuit,

responderet. imv. 2.

suffragante D. Ambrosio. Complures sentiunt esse vidisset, m'jtalam sciolis

:

prudens capta seductaque

Gnes. 5,

germanam lectionem

Qualis, et quanta, utrumque enim admittit Grae-

cum

audisset

e quod sequatur, in sermone ejus

cum

cujus generis

qum

magnifica, sublimis et

nos utramque jungamus, prseriim

ter, ut ea quae

cm

fit

frquen-

insolila esset ista salutatio,

audiuntur vel languntur, videri dicanest visus,

laudes, et honoris

qum summas continens plenissima. Non modo enim conslaverm etiam ita dominam servus,
igiiur

tur,

quoniam generalis quodammodb sensus

ait

bat singularibus et exquisitis verbis,

quod
nem.

D. Augustinus sub finem iract. 12, in Joanvidisset Virgo,

institutaerat,utsupeiiorem inferior,

Cm

angelum,

viri

speciem

et

c-

Dei sponsam conlinuque futuram matrem, minister

alloqui reverenter videretur. Mirabatur

lestem majestaiem prae se lerentem, ingressum, audisseique

salutantem.

novam

Duo manuscripla

al)

Hentenio

benedictionis formulam,

quod

ait

Ambrosius, qu nus-

Vers. 29.
est,

Qu.e cum audisset.

Uude Ambres,

Graec et Syriac

rm

vidisset.

luin

hoc loco, lum

lib. 1

Offic, cap. lu, et flieron. Epist. ad

Ltam,

col-

legisse videniur,

eam lurbatam

fuisse ad

peregrinam

speciem sexs
sicut negari

virilis, in qu anglus apparebal. Quod non dbet luisse verum, ita quia visus generalis quodaimnod sensus est, ul August. loqmtur, ei pro omnibus sensibus poni solet, videtur

bic poni geiieralilcr lani pro visu qum audilu, maxime quia sequitnr Tukbata est in sermone ejus, qui non nisi auditu percipitur. ltaque etaspectu an:

tim anxietale, partim verecundi. In sermone ejus, id est, propler tam insoluiam salutationem lot laudibus plenam, quas humihtas et verecundi respueret. Et cogitabat, id est, praesenli et attento animo quo insinuatur, non ita turbatam, ut considerabat mens obnubilata fuerii. Qualis esset ista sal> tatio, id est, quid sibi vellet, quorsm tenderet saluialio, qu, ut Bernard., Serm. <le Nativitat., se reputabat divina an indignam; item qualis sinceia an dolosa illusoria. Unde etiam tacite baec volvens animo, prae
;

geli,

tanqum

viri, et

verbis ejus perturbata est, par-

modesti nullum responsum relulit, quamvis esset humilis, ut ibidem Ambrosius.

291

IN
lecta est,

LUC A M
i

IN
obtinuisti,

qum
hc

nusqum ante comperta.

Soli

Mari

Nvenisti,

consectita,

nacta es

emm.

salutalio servabtititr.

Qu lamen cin non

quorsm
lendcrel.

senliret

Beddit causam quare non debeat limere, quare nihil

dixeril ultra ineritum illius,

se dignam, qu erat aniini modcsli, cxpcndebal prit

ob quod debeat turbari,

plenam, etc. Quia grati

denier quid

sibi vcllei

et

Non

ju-

qnando

salulavil

eam
ait

grali

dicabal proleclain spirilu malo, mendace, adulatorc,

plenam vocaverat,

Beda,

sed persuasa profeclam spiritu bono atque Deo

misso, credebale conlinerisingularisaliquid myslerii
(ut cerl

struit plenis et uberis explicat.

eamdem gratiam et adNon est omiltenduiu

(quod dicebamus
cleris

conjunclio enim.

magnum myslerium
,

conlinebaur)
et

quoi

Grvtiam, favorem
supra
v.

placentiam

cm

ignoraret

qurebal animo

indagabat quid

28

et

eam singularem, pr
coram Deo,
places,

mu-

illud esse posset.

Nil respondebal, ne laudes illas ar-

lieribus.

roganlior in se agnoscere videretur; sed

cm

nihil hi

Apud Deum, Trinitatem

quod
es.
est, singulariter

in oculis Dei:
;

de se magnifie

senliret,

verecunda tacilaque apud

sunt enim modi loquendi sacrae Scripturae

pro eo

animum suum
laris

volvebat, qu
,

landem spectaiel singuvellet anglus.

Deo

et grata

ac chara

hujusmodi salutalio
quamvis

quidque e

Hebraicus idiotissimus, ab eo sumptus, quod consi

Nam

essel liumilis,

pr verecundi tamen non

retulil,

sidrant! personas aut res varias,

inter multas

resalutavil,

nec ullum
lib. 1

responsum

quod notai

displiceant aut

non perinde

sint gralae, occurrat

qu qu

Ambrosius,
Vers. 50.

Et, pro

(Me., cap. 18.

tune. Virgine nil respondenle,

placeat
ri

illa

gratiam invenisse dicatur, non necessaillius

quod qusierit gratiam

apud illum, qui

(qu aliquando nec

sed volvente duntaxat animo, quid sibi vellet magni-

opinanti contingit, in

humanis praeserlim), sed quod

in e

quam non intelligebat salutalio (quod fuit fies illa summae prudenli), anglus non ferras eam diulis animo fluctuareresumit sermonem, et partim ex vullu
, ,

nacta

sit

observant quod pla-

ceat et grati dignum judicel.

Non ergo hoc modo

loquendi significatur gratuilus favor (quod mulli, et

praeserlim hretici hic urgent), sed contra dignitas

tacilaque cogitatione ac cunclatione, pariim ex divino

lumine, quo erat illustralns

inlelligens anxielatem

potis ac

meritum. Joseph invenit graiiam coram

v.

qu detinebatur,
docet

et cogil iiiones

quas animo volvebat,

domino suo, Gnes. 39,

Eslher 2
,

Estlier

coram Assuero,

qum
illa

ver in ipsain

competeret, et quorsm

v.

tenderel

salutalio, exposil causa cur legalus

Deo

nonne

ide,

Noe coram Domino, Gen. ti, v. 8 ; qnia observata sunt in eis qu grati et
17
;

ad ipsam venerit.

favore essent digna? Multas virgines ex siirpe David consideravit Deus; sed Maria invenit gratiam in oculis

gelum

ne lurberis. Timebat apparentem anquod diximus sed magis augeli salutalionem, qu, ut non credebat se dignam ila verecun-

Ne

tijieas,
,

ejus, quia propler

summae modesli,

virlut s,

ac

simplicitatis

exemplum ob>ervata

est caeteris esse dinisi

diam patiebalur, qualem humiies audilis propriis laudibus, et fortassis etiam metuebat ne mali quid
sibi

gnior

(quanqum digniiatem banc non

;

donanle

Deo
aliis

ipso accepissel)

ideque dlecta est ex

:

omn bus
etc.,

portenderel. Aufert ilaque

omnem

timorem ac
sit, in

ad hoc quod subjungilur

,

Ecce concipies,
Filii

turbalionem anglus, et jubet bono animo

lulo

id

est

ut essel mater Christi

Dei. Subaudit

enim esse omnia qu limere

Maria.
solo

possit.

enim anglus, invenisse graiiam pr cleris mulierimagnilicenti,

j

Quam primo

aggressu, pro

bus, prout dixerat esse henedictam

lieribus
:

pr cleris muplaceat

nomine

dignilalis, Grati plena, saluuverat,

mi
1

si

scires

inquil Bernardus, homili 3 in

proprio nomine compellat, Maria; ut declaret sib

Missus

quantum tua humilitas

Altissimo

probe notam et amicam, ut cerliorem

nis ad ipsam deslinai,

faciat legatio,

quanta

te

apud ipsum sublimitas maneat; angelico

te

non ad aliam

et ejusmodi

indignam nec altoquio judicares, nec obsequio. Nota

se esse quo

niliil

mali limere sibi debeat.

Quam

sa-

qud non
ecce enim
rit

est

mutandum Deum cum Dominum.

quod Syrus interpretalur, ho
ger,

tutatione insolit, ulpote

qu

ei soli

servabatur, vide-

Ecce, Gr.,
;

et ecce,

rat turbatam, quasi familiarihs

notam vocanse.v nomine,

reci.

Nam

probat ange'us qud invene-

ne timere debeat jubet,

ait V.

Beda.

graiiam apud Deum, ex eo qud concipiet, etc.

Vers. 30.
abstergeret

Er
:

ait

sant salulationis, iiemque

Anglus ei, ut dando causu legalionis, timorem

;

6,

cm Noe

similiter

dictus esset invenisse gratiam

meis altonita aut

timeas, s>ve aspeciu sive verbis proprio nomine aiik, Maria quasi l'amiliaris nolam appellans. Unde Ambr. observt Virginem, aud.lo nomine suo, angelum recognovisse, videlicel simili fer modo, quo Magdalena, audito nomine suo, Dominum agnovil. Invfnisti

Ne

coram Domino, capite seq., exponitur hoc fuisse causa et meritum evadendi diluvii Ingredere in arcam, te enim vidi juslum, eic. Ecce concipies. Explicat per signum, Vers. 31. qud graiiam invenerit el quia res admirbllis erat,
:

aitentnm animum posiulans, ide dicit Ecce, et ut indicareteam mue nondm concepisse, addil in fu:

enim gratiam, id est, beneplacenliam et benevotentiam, apud Deum. Nam islis verbis videiur dare rationem cur eam diveril, grati plenam et benedictam In mnlicribus. Grali quiifem plenam, e qud plaerel, Deo; beneJieiam ver, qud Deus ei essel benevolus quorum uuumque significatrtr per illud, invenisti qratiam; ut proiude his verbis non solus graluitus Dei favor, sel potis siniul dignilas qudam person et meritum insinuetur. Nam et Gnes.
:

tnro concipies.
I

Qo refelliluf qurumdam magnorum

virorum sententia, qui pulaverunl. jain tum Virginem concepkse. Ut autem veritatem humaiii concepiius, tam secundm human nalur inateriarf, quam coneipiendi locum exprimeret, addil, in utero, ut nott Ttieophyl. Non enim illnd, in utero, supernihil addens signilcaiioni , ut puiavii fliiurn est Maldonatus, sed omnia sensu prguantissima sunt.
,

Nam

his verbis

rofellKut error iste,

qui

ponebai.

J5
placuerit; sed qud

COMMENTARIA. CAP
Filii

I.

Non qud propri ob conceptum et partum

Deo
evidens
sit

Dei

antequm

scit

puer vocare patrem suum

et

matrem

argumenlum,
aliis

suam, auferctur fortitudo Damasci,

et spolia

Samariaty
illi

Deo sumnioper eam

virginibus, ad

placere, quae prae

oinnihus

coram rege Assijriorum. Alqui

prophtie alioqui
lamiliai

non adverlunt
,

concipiendum et pariendum Filium

in

issimam

transitioncm,

Dei sitelecla. Quare D. Bernardus, homil.3,

sus
:

Misenini
et

rbus

iis

quae

tum cm viverent
l'uturae

proplietae accidebant

El hoc

tibi

signum,
,

ail

Ecce, etc.
sibi

neque

aut proxim

pneilieebanlur, ad luturas novi

ad

id eligat

Deus

nisi quae

gratissima

sit,

lesiamenli per Christum exhibendi res. Frquenter

in Isai videre est, Dei, in

quam ampliores

virlules meritaque conmiendenl.

Ad-

Rabylonem, /Egyplum,

verbio autem, ecce, ut

rem admirabilem deprompluet legalionis

Judaeam, judicio, transitum ad cumenicum Dei in

rum

se signiiicat anglus, ita reddit altentum Virginis

universum lerrarum orbem judicium

scriplum parliculare, ut impletum,
ita

alque

ita

de-

animum, quando nunlium suum

vult explicare.
Co.ncipies,

causam

ut praedicilur,
;

non conveniat
praesenti miraculo.
id
lit

nisi universali judicio

manil'estum

mox,
mater

ex cap. 13, v. 9, 50, v. 27, 60, v. 15. ha ver

aliis,

In utero, superest in Lalin loquenlibus.

Etquan-

etalisin mysleriis

ut Jol 2, v.

19,22,23,

elo

qum

nulla

aliter concipiat

qum

utero, addil

Hic autem ubi impius rex signum peteie noluil, uli

hoc tamen anglus, ut claris significet, se non de mystico aut ficlitio aliquo conceplu vel partu , sed

jubebat Deus; quid

mirum
,

transisse

Deum ad

futu-

ras novi Testamenli res

quas prae

cseteris diligebat,

omnin de

corporali loqui

id

notant Graeci Theophy-

alque, ut

ita

dicam, animo semper versabat, acper

laclus ac Titus.

ea omnia quae
filius

tum

vel

faciebat vel dicebat

;

adum-

Paries, opporluno tempore, Filium, qui ver

tuus
sit.

bratas ac prafiguratas volebat

alque inde signum

sumpsisse de nova aureque

ante omnes datur cura nomi-

Filii sui nalivilale, ser-

Vocabis. Virgini
nis

imponendi, quia ipsa futura erat mater, nullo

cap. 7,

mone ab Achaz ad universam domum David seu tribum regiam, quam extinguere illi volebant, et
surrogare in

paire.

regnum alienigenam, Rex Chrislus, ex

filium

Tabeel,

Jesum. Alludit anglus ad vaticinium

t. 14,

Isaiae

converso? promiseral namque olim Davidi, lore ut

Filius
;

quod intelligendum est, sensu composito, ut

loquuntur
,
:

suus,

ipsius nasceretur seet civitatem

;

dialectici

Virgo manens virgo, viginitate

feret, et pariet filium;
,

mine ideque servabat Davidis familiam

Jrusalem
,

illibai, concipiet

uterum

qu promissum aliquando
est

praeslaret
v. 8.

id

sensu namque diviso, virginem

et viro

postqum nupla

sit

quod ample nobis declaratum

supra

Jam,

suo cognila, concipere ac parre, quid

cm

ulrque hc grati Davidis domus se redderet in-

mirum?

Propter hoc dabit Dominus ipsevobis signum

si-

dignant,

Deo molesta

et

hominibus, rnovt tamen

Christi ortu,

(propheta, inquit, Achaz rege divinits moniio,

slabililque
illa
,

promissum de

qu

intelligat

gnum
,

petere

nolenle)

Ecce virgo concipiet,

etc.

constire

animum Deo,

ut

Davidis

stirpem

Signum autem insolens sit oportet, et ab usu remotum vulgarem rerum consequenliam ordinemque aliter qui signum sive miraculum esse excedens
:

urbemque Jrusalem, quamvis

id beneficii
;

minime
:

merentem, su pro veraciie servet

q.

d.

Qum
gine,

constanler staluo Messiam in lucem edere ex

vit

poteril?

Ad

haec, vel ex hoc, aliquid

minime usitatum
At
re-

lam cerl liberabo

oth,

le

ab hosiibus his

tuis, etc. Etsi

se

commendare propheta dat intelligendum, quando

ait.

ver long post luturum erat hoc signum (quanqum

null lact viri mentione, virgo concipiet

fraciarii Judaei

signum, Hebraeis non aliud est

qum miraculum),

non

id

quod longo post tempore imaiur.t, illud

tamen, quia Dei, qui ipsa est veritas, pollicilalione

plelum

sit,

signum esse potuisse

quod

jam

saepius

Domino propheta promiserit Davidis doniui, ut persuaderet sibi secura non se superandam duobus
,

vel cert

finnatum erat, non minus certum erat, non minus cerlum haberi debebat, qum si

praesens exhibilum luissct (sicenim aliquando legimus,

id

regibus, quibus oppugnabatur

et

Rasin rege Syriae,

et terrain

quod post luturum

Exodi 3,

est,

signum dari ejus quod

Agg. 2
,

Phacee rege

Isral

quin et

illos,

eorum,

praecedit, ut

v. 15,

v. 23, 2i),

sed
ipsi

antequm nsset promissus puer rcprobare malum vastandam. Sed virginem aiunt, et eligere bonum
,

exprobranlis in

morem

ad

illud recurrit,

quod

quidem erat inprimis

vid

cordi,

cm nullum domus Dahabebat, credo,

de qu hic

fit

sermo, prophetissam esse, ex qu,

v. 5, 4,

signum admilteret. Cterm,

,

proximo capite

propheta prolem suscepisse

hoc signum

lune

umbram quamdam suam;il!um

,

narratur; uni et proli, Dei jussu,

est
:

nomen impositum

prophelissae opinor filium

cui proplietiae verba, ex

Acclra spolia detrahere, feslina prdari. Quia

parte quidem, sed

tenuiter ade

atque

imperlecl

Christum conceplum circa cor B. Virginis, ex tribus

guliis sangiiinis cordis, qui
110

Romae praesenle Cajeta-

est, ul ipse lesiatur in 3 p. D. Th., q. paries filium, qui proimle ralione verae conceplionis et veii paris, vei lilius tuus eril ; et tu vera mater ejus. Alludit autem aperlissira ad

danmauis
art. 5
;

ejus Jesum; utpote qui salviim l;iclnrus est populum suum peccalis eorum. l'oiro nias dixil vocubunt Emanuel, id est, nobiscuin

bium. Et vocabis nomen

I

3,

et

non tara nomen ejus pioprium proplictatur, i|ii;im qnid rever lilius isie luturus sii, et voctf*
I)(us.

L'bi

prnplictiam

Ecce virgo concipiet et part fitium, etc., ut iiidicaret eam esse, de qu luculus est Isaias, quod Virginem intellexisse non est duIsaiae

ri posait, iKMiipe Deus in naui human noUsCHUl conversans quo iiicaiiialioni-; mysterio iduiieus luit, qui merito sanguiuis sui eli'usi esset Jsus, et
;

salvaret

populum suum.

29S

IN

LUCAM
nomen, nihilque
loquendi
quentius est rei nomine ubi de e agilur
hinc

436
notius, celebrius, atque in ore fre;

conveniunt, ut simpliciter convenire dici non possint.

Non enim
nec
ille

ille

ex secret viroque occull puell natus,

isle

verus Emmanuel, nobiscum

Deus

nec

ille

apud sacros scriptores modus, ut dicatur

illo

qui hosles superaverit ac despoliaverit, sive

illos

tune

res vocanda hoc aut

nomine, quae

talis erit

pror-

Jerosolymorum oppugnalores,
Christus.

sive

daemones humani

ss qualem

nomen

fore significat, atque ut hujusmodi

generis crudeles occupatores, sed Salvator noster J-

publicils habebitur celebrabiturque.

Vocabunt ergo

sus

lia

porr

et

caetera

fer

Salvatoris
,

nomen

Christi sub

umbr typove

aliquo praedicta fure

cui

propheliae verba, aliqu quidem ex parte, at vel

intgr, vel

non

non perfecl , minime ver

principaliter,

Emmanuel, id est, credent, agnoscent, praedicabunt eum Emmanuelem, cujusmodi erit; hoc eum nomine laudabunt et celebrabunt, quod homo inter homines Deus, humani generis assertor
ejus
reconciliator
,

convenerint.
In

instauraior.

Qum

ver
ita

conveniat
ut aptis-

eodem

vaticinio Judaei legunt Immanu-el,

;

primo

Emmanuelis nomen cum Jesu nomine,

rat,

vocali

puncto
el

alio

Hemmanu

sive

Himmanu No-

sim Malthaeus ad hujus comprobationem

illud affe-

biscum est,

Deus. Emmanuelis autem nomine Chri,

manifestum

fit

etymologicam ulriusque rationem

facere peccatis,

stus celebralur

primm
si

quia Deus est nostr vesti-

conferenli.
nisi

Salvum enim
;

nullus

tus substanti, humanitate deitati in personae unita-

Deus polest

nec

nisi

homo Deus,

ita

ut divinae

tem juncl
Deus nobis
factum
terra
est,

tanqum

dicas

Deus
illud,

id

similis

homo, juxta

quod nos, Verbum caro

in

satisfiat juslilise.

Cum

quibus ver Deus

est, nisi

cum

liberis peccaii servisque juslitiae?

Joan.

1, v. 14.

Deinde quia nobiscum

fuit,

Intellexit

autem oralionem Virgo,

et significatio-

homo Deus

conversatus

juxta illud

Verbum

nem

valicinii apert cognovit.

Notas enim et clbres

caro factum habilavit in nobis. Postrem quia

pereum

passim inter pios fuisse hujusmodi prophelias, verisimile est

:

Deus nobiscum, se
benignum, ac

esse, nobis propitium,

benevolum,

praeter hoc

qud Virginem

in

propheta-

praest ad auxiliandum,
:'

promovendum,
in

rum
ille

leclione

vald fuisse exercitatam, vel nobilis

qui legitur infra v. 46,satissuper-

atque ornandum esse oslendit

Christo

Deus enim erat

ipsius

hymnus

mundum

reconcitians

sibi

(2 Cor. 5, v. 19),

que loquatur. Revolve, Maria, propheticam lectionem,

ait

illum per Christum ad se adducens (Rom. 5, v. 2),

et divinae eficiens consortem naturae (2 Pet.
ita
1 v. 4),

Auguslinus, aut quisquis est auctor serm. 21, de

Diversis, in

Appendice

Neque enim

te scientia divi-

ut non tanlm significeiur hoc nomine Deus esse

norum

potest prterire\librorum,

qu ipsam

plenitudi-

id

quod nos, verm eliam nos signicemur quodam

esse id

nem

paritura es prophelarum. Recole in libro Isai

legisli, et

modo

quod Deus. ltaque continet hoc nomen

tacitam in se antithesin,

cum

prophet virginem quam

meruisti.

gude quia

tu esse

eo praesentiae gnre

quo Deus
umbris et
nobis ver

adfuit veteri populo, de

quo Deut.
il Ji

4, v. 7,

et 7, v. 21,

daturque intelligendum,

populo in

Vers. 52.
filius,

Hic. Describit

qualis futurus

sit

hic

figuris praesentiae suae signa ddisse

Deum

ut Yirgini addat

animum, qu

consentiat in

demm
,

reips, ver, plen, et in solidum,

conceptum.
Erit.

per Christum conjunclum esse. Sed hic rurss argutantur Judi

Loquitur de hoc

filio

ut

homine

futuro,

vocatus
riti,

sit,

quomod Christus noster Emmanuel qui Jesu nomen accepit. Ignorant impe-

quia qui magnus Deus erat, magnus homo futurus est,

ait

D. Bernardus hom. 3 in Missus.

aut perversi cert ignorare se simulant, frequen-

Magnus. Perfeclissimus omnibus verse magnitudinis modis, ita

!

tissimum Scriplurarum loquendi modum, quo res

ut inter
addit,

morlaies nullus eo major.

sed absolut

hoc aut

illo

nomine vocari

dicitur,

cm hujusmodi
v. 26,
alia

Dm enim
praedicit,

nihil

magnum
Hic
erit

fore

publicils agnoscitur et praedicatur. Loca apud pro-

significat excellentissimam

magnitudinem,

phtes occurrunt frequentia,

v. 9
;

Isa. 1,

item 9,

quantam nemo unqum asseculus

gnus, inquit Titus, non

est.

maet

Jer. 23, v. 6

Ezech. 48, v. 35, et

plurima.
illius

quidem

ut Joannes,

(magnus

Nam

quia nihil aequ rei congruit ac proprium

coram Domino, supra,

v. 157), serf ut

Dominusipse

Vers. 32.

Hic

erit magnus; absolut scilicet

omni magnitudinis modo. Quo significat maximum futurum hominem, qui maximus erat Deus, ut Bern. hom. 3, in Missus; loquitur enim de illo, ut homine luturo. Et filius, id est, quia Filins altis,

simi vocabitur

sed etiain

Dei credetur et celebrabilur, jure scilicet, non sol hominum opinione. Nam juxta phrasin Hebraicam ita vocandum siguiticalur, ut eliam sit Filius
;

id est,

non lantm

erit Filius

talis

illi Dominus altissimi consubstanlialis. Et dabit Deus ejus id est , non lyrannic invadet sed Deus illi tanqum homini dalurus est sedem David pairis ejus, id est, tlironum ac regnum David. Ex quo tan;
,

qum
licat

lilius nasciturus est. Quibus verbis euiu signifuturum Messiam seu Christum, illum videlicet Davidis fdium, qui ei promissus erat, successurus in

et illud restauraturus, de quo saiae 9, v. 6, 131, v. 11. Regnum autem intelligilur , quo non solm Judaeis, sed omnibus genlibus regnaturus; inls quidem per fidem et chariiaiem , exleris ver per legps, pnas et praemia. Cujusmodi regmien in Christi regno, id est, in Ecclesi jam videmus. Hujus jus ei datum in conceplione, exercitiuni in praedicatione, perlectio cm collocatus est ad dexteram Pairis, complemenlum posi judicium. Vocatur autem Regnum David, quia siculi promissum , ita eliam daium est David, sed in filio, et inclioatum in subdilis David, nempe Judaeis, ac denique,ut Bern., boni. 4, in Missus, quia in carnali Davidis regno veluli lypo adumbralum sicut eliam in Davide Chrislus ila ut bac de causa etiam David appelletur, Jerem. 50, v. 9, et Eccl. 34, v. 23.

regnum,
et Psal.

297
orbis conditor ; hoc

COMMENT ARIA. CAP

enim dnott quod mox subditur
:

I.

208
pluribus
;

les

adbuc agerel, lestantur evangelia, qu

Et

filius

Altisssimi vocabitur.

vocatum elagnitum esse Filium Dei relerunt

Maltli. 16, v.

Petro,

Et. Pro quia vel nam. Dclart enim quibus r-

16; Marlb, Joan., 11,

v.

27;Ceniudivulgalum

bus fulurussit niagnus, duabus potissimm

Filii

nomine

rione, Marc, 15, v. 30.

Exquo vcrmorlalemviam cum

illi

Dei et regno.
,

immoriali commutavit, dalum est

est

et

hoc nomen

quod

est

super oinne nomen, per

Filius

consubstantialis.

Altissimi.

Unum

est ex noniinibus

Dei, quod He-

braic dicitur helion,

dere
in

signifient,

deductum ab hala, quod ascenqud supra omnia ea quse sunt, sit

gradu
,

omnes gnies, et permanel hodi, nanebilquc aeternum, ut vocetur, agnoscatur, ctadoreiur, Filius Dei, qualis Deo Palri, unusque cum Paire Deus, nunc
per fidem, tandem per visionem.
Dabit.

suprme- et altissimo

essenti et glori

Non

invadet lyrannic,

vi

aut malis artibus

omnem sensum
mus
quia non

excedens. Deus allissimus sive sumalii dii

sed lgitim oblinebil, dono, non liominum, sed Dei.

vocatur, non quod sint

est, inter

ipso inferiores, sed

Ego autem

constilulus
ejus,

sum rex ab

eo super Sion
Illi ut

mon-

eos qui

dii. sive

habenlur duntaxat,

tem sanctum

Psalm. 2,

v. 6.

homini.

sivesuo eliam modo sunt, mult minus inter alios, quis-

Nam

ut

Deus habuit omne imperium jam inde ab

quam

ei

conl'erendus

potenti

sapienti

bonitale,
in diis,

aterno.
sit, ait

Cm

univers creatura opifex et conditor

cterisque perfectionibus.

y on est similis
:

tut

Titus, ratione

human

naturse, ex liberalipa

Domine

(M Psalmographus,
,

Psal. 85, v. 8), et non est

trisdonalione, accepitGentes in haereditatem, elc,

secundiim opra tua. Et Psal. 88, v. 7

Quis in nubibus
in
filiis

juxia Psalm. 2, v. 8.
Filio
Filio

Poteslas data est

,

illi

ut Dei
;

quabiiur Domino

similis

exil

Deo

Dei

quidem

jam inde ab anerno

generatione

ut

Quocirca Deus Deorum vocatur, Psal.

est

49, v. 1, hoc
id est,

hominis autem, dono.

;

Quam
,

natur et selern

enim

Deus Allissimus. Altissimi ergo,

:

habuit quatens Deus

dono accepit quatens homo.

Dei, q. d.
Dei.

Filius

non lantum tuus

ejus
fuit hypostasis,

verm etiam
et duplex

Et ab

initio

quidem conceptionis
,

mero

simplicique

Significalur duplex

nativitas,

dono eam habuit

ralione unionis humaine naturae

,

natura.

Xam

quia una

inquit TheophyVirginia.

lactus, rver filius Altissimi

fuit filius

Ben

cum divin; sed jam resurreclione modo assecutus est. Tribus enim novis
resurreclione data

eminenliori
rationibus
,

er%omagnus,

ait

D. Bernardus homil. 5, super

M issus,

esl Christo

homini omnis po-

qui filius Altissimi merebitur appellari. Plan magnus,

testas;

un ratione, quod ad modum, quia morte su

;

qui tam magnus

qum

Allissimus, quia

et ipse Allissi-

eam promeruerat quain enim antea dono

buerat,
toleratae.

simplici ha-

mus, ac superior omnibus

crealuris. Legitur

quidem

resurreclione accepit merito morlis se

de omnibus regibus ac judicibus scriptum, Psalm. 81,

v. 6
:

Docet hoc Apostolus, Philip. 2,

semetipsum
,

v.

Hu-

Ego

dixi, dii estis, et

filii

Excelsi seu Altissimi

miliavit

factus obediens
;

usque ad mor-

omnes; sed adoptione seu similitudine qudam, nimi-

tem,
tavit

mortem autem
illum.

crucis

propter quod et Deus exalin

rm

accepta Deo potestate

illi

reprasentalioneque
filii
;

Quia omnibus quae clo

clo

et in

terra,

person,

dicuntur Dii Altissimi

Mariae ver

ac nominatim hominibus, inferiorem se haberi passus

fuerat
;

promiitilur, qui natur filius Altissimi vocetur,

quod

omnibus quai

in

et in terra,

suo merito

diximus.

prapositusest, ac nominatim jus acquisivit, honiines,

erit,

Vocabitur. Poierat dicere,

xerat,
erit

quemadmodm

di-

quos suo sanguine redemerat, in regnum suum congregandi. Altra ratione, quod ad stalum
fuerat
;

magnus, quia de bomine loquitur quem

,

quia qui

Virgo conceptura erat

qui

antequm conciperetur,
ne homo quidem erat
,
:

homo

mortalis miseriis morlique obnoxius. la;

non modo non

Filius Dei, sed

filius
;

clus est immortalis

qui in terra conversalus,

:

jam

ante conceptum,

Virginis

non

erat, sed futuerit

,

ascendebat in coelum
stali

decet enim

eum

cujus pote-

rus erat Filius Dei

sed noluit dicere

ejus,

ne detraFilii

omnia subjecla

sint in
,

clo

et in terra, morta-

here viderelur

aelernitati

quasi persona

lium statu superiorem

in clis agere. Terti

sublimem atque immortalem

quod ad usum
et noti-

Dei ante nalivilatem ex Virgine non extiiisset, quae

est haeresis olim
est, vocabitur
;

ratione,

damnata. Dixit ergo quod amplius

erit

tiam, Christo homini resurreclione data est

omnis

non

solm, verm etiam vocabitur,

potestas in clo et in terra. Usus est

testate,

enim hc popradicandi

quod

est

babebitur, credelur, agnoscetur, pradica-

quando emisit discipulos

suos,

bilur, celebrabitur, coletur. Vocabitur, ore cunctorum

nominis sui causa, in

aut armis
stabilita,
,

mundum

universuin, et non vi

credentium, inquit auctorlibri de Mirabilibus S. Scri-

sed pradicalione

humilium

miraculis
ute-

ptura

lib. 3,

cap. 2. Frequens

est phrasis baec in

mundum

universum su*

fidei subjecit;

sacris utriusque Testamenti lilteris.

ligit

anglus,

Non enim intelqud quoeumque modo vocabitur, sive

sed qud jure
1
ita

lur denique,

quando judicalurus

est vivosel

mortuos.

Wr
I

sive fals,

vocabitur, Dei
3,
v.

Usus quidem fuerat hc polestalc et anle resurreclionem, miraculis quibusdam in Jud edilis et aliquibus ad fidem allractis; sed modica haec,
si
iis

ilius

manifestatus in carne,
,

Tim.
4;

16; et

declaratus in virtute

Rom.

1, v.

quemadmodm
:

comparenlur,qux'

egit resurreclione per discipulos.

:

Joannes evangelisia scribit, cap. 1, v. 14 Yidimus glorium ejus, gloriam quasi unigeniti Ptre. Porr

Usum
ulilur

porr sequilur nolitia

ila

faclum

esl, ut

dm

hc potestate

omnis lingua confileatur, quia

in glori
est

Jesum vocatum
s.

fuisse Filium Dei

dm

inter morta-

Dominni Jsus Christus

Dei Palris. FaI

s.

XXII.

299
miliare autern est Scripturae, ut res

IN I IJCAM

500
faciente, per Mariae filium
,

tum

fieri

dicatur,
I

dum, Deo

ita
:

ut perfice-

cm

innotescit.
TirP,

relur illud prophte Ainos cap. 9, v. 11

In die

MA

Domimjs.
naturani)

Deus ejus (secundm humanam

est

suscitubo tubernaculum David quod cecidit, et redijicabo aperturas

cujus

regnum omne

et

impt n'uni.

murorum

ejus

et

ea

qu

corruerant

Pan.

7, v.

13

Ecce cum nubibus cli quasi Filins

et

insiaurabo, et redificubo illud sicut in diebut untiquis

,

hominisveniebat,
et

usque adantiquum diernm pervenit,

ob/ulerunt

elc.

Nec dubitun qnin

,

haec S. Scripturae loca

in conspeclu ejus
et

eum ;

et

ddit ei pote-

noverit virgo .Maria

et

intellexerit
id

angelum ad ea
,

stalem

honorent et regnum.
;

respicere
,

passim

iiui

lemporis

Messias

filius

Sedem rcgiam

tUronuin

regnum. Euihymius regnum.

David ab omnibus exspectabalur, secundm Scripturas,

Regnum

et

potestatem; faciet utsedeat in tlirono, ut

regnum David reslauralurus

,

unde

illa

vulgi

obtineat, occupet et gubernel

acclamalio Jesu
diente
:

Jrusalem solemni pompa ingre-

David, quod David olim oblinuit.

Benedictum quod venit regnum patris nostri

v. 10.
,

Patris ejus, patris

lui
:

ac proinde etiam ejus, se-

David, Marc. 11,

promissio
sil

Quando

auteni haec angeli

est.

cundm humanilatem
intelligens

loquilur per anticipalioneni,

lueril.

implela

non obscurum

Jus hujus

poslqum natus
fuit
;

Nam

medi maire
filiis

regni ddit Deus Jesu ab initio conceptionis, quando

Maria Jsus
poiibus David
appellsse

ex semine David, ex

seu ne-

parvulum unxit
consortibus
suis
,

in

utero materno oteo ltiti pr

quanqum
David
,

videri possint evangelislae

Psal.
,

44

v. 8

unxit

inquam,

filium
,

tanqum verum
fidei virlute.

et proxi-

Spiritu sancto et virlute

teni et

Act. 10, v. 38;

usum auillo

mum
est

filium

promissions ac

Frequens
et pos-

exercilium tune dare cpil, quando

,

prae-

Hebris ut liliorum appellalione nepoles

servsse vocabulum

dicante evangelium regni

regiae potesialis miracula
illius

et ailliibente

non pauca
fidei

terosomnes
sludios
filii

intelligant; sed videri possit evange'ista

hos

illos

Judaeorum
,

propler promissio-

subjecil
in

perleci

tandem ddit
,

quando
clo

as-

num formam,
ut ex
illis

qua3 Davidi et Abrahse polliceri vi-

sumplo

clum

resurrectione

et collocalo
in

ad

dentur, fore non tam ut ex ipsorum posteritaie,

ipsis,

qum
tam
vc-

dexleram suam, ddit potestatem omnem

terra, Matth. 28, v. 18, et
ejus, Epiies. 1, v.

et in

beatum
filius

illud

semen
sit
,

exorialur. Ergo
quasi,

omnia

subjecil sub pedibus

Davidis et Abrahse
fueril ex
illis

dictus

mm
qum

22; denique perfeciissim daturus

:

qui intercesserunt oriundus,

filius,

rus et proximus ipsorum

virlute.

promissionis et

fidei

est, quando fiel quod quolidi oranius Advemat regnum tniim. Sed quomod est haec sedes seu regnum

His enim peculiariler facta fuit de Christo

David? neque enim ad hune

modum
quia, ut

regnavit David.

pollicitalio,

Gen. 12,

v. 3,

cap. 22, v. 18

idcirc eo-

Regnum
ex
slirpi'

est David,
filio, ila

primm

promissum

fuit

rum ab

initio

meminit.

Porr Davidem praeponil,

Davidi in

dalum Davidis

filio,

Jesu, inquam,

inprimis qu commodis genealogiae sries ab Abra-

Davidis prognalo, et quidem proximo sui

ham

inchoanda texatur, tum ver maxime, quia Da-

temporis hseredi Davidici regni secundm carnem

vidis nomen e aelate omnibus in ore erat quandocumque de fuluro Christo sermo incidebat, Joan. 7, quam celebrilalem induxerat id, quoi Davidi v. 42
,

(quod quidam verisimiliter creduni), quanqum nobilioribus iilulis possideat, ratione,

inquam, unionis

nalurae

huiiianae

cum

divin

et ratione donaiionis

clarior fuerat daia promissio. His porr verbis an-

Dei Patris suique meriti. Josephi autem legilimus

haeres, Jsus Salvator nosler
fuit,

glus Virgini intelligendum dat

pollieetur, fore

filium

quem

ipsi

quippe
,

filius

ejus

Messiam seu Christum, nimirm fore

ita

non quidem

naturalis aut

ab eo genilus
et

sed nec
tan-

illum Davidis filium, qui Davidi

ut successor in
et

promissus fuerat,
ipsius possessurus

secundm

vulgi

opinionem
;

famam publicam

regnum

regnum
in

tm, ut neque adoplivus

gilimus, ipsi

sed reips proprius ac le-

confirmaturus esset
:

aeternum.

Psalm. 131,

lgitim ex uxore Virgine, nec aliunde

in

V. 11

De
7,

fructu ventris tui

v. 12, et

ponam super sedem tuam,

ex ullo viro, virtuie Spirils sancli,

sanclissimo

2 Reg.

seq.

Cmque

complet!
le

(ueii.il

conjugio conceptus, natus, generalus, ac divino

mu-

axes tui, etc., suscilabo semen

luum post

quod egr-

nere datus; qu regnum, cujus ipse haeres quidem

erat,

dietur de utero tuo, et firmabo regnum ejus, elc.

Ego
ad

sed assumere illud atque erigere nequaqum

filii

ero ei in Patrem, et ipse erit mihi in Filium. Ni c ad

valebat, opei unigeniii illius

ipsius,

resthuere-

has solm promissiones respicil anglus, sed

et

tur et exallnrelur.

Nam cm

legilimo
,

matrimonio
essetque pro-

eas quas prophelae Davide posteriores his consmta-

juncius esset Joseplius virgini Mariae

ne scriptas reliqure, nominatim

et seq.
:

Isaias cap. 9, v. 6
elc. Mnltip'icabiiur

inde Mari* corpus, corpus ejus, quin et una ipse

cum

Parvulut natus

est nobis,

e efset caro, jure eisi non re (suut enim conjuges

ejus impcrium, etc. Super solium

David,
et

et

super re-

una caro, jure quidem priusqum convenerint, re

gnum
juicio

ejus

sedebil,
,

ut

ccufirmet illud
et

corrobore! in

autem posi;
voverat, non

et Joseplius

si

Deo

forl virginilalerti

et justifia

amndb

usque in sempiternum.
concidisset,

juri malrimonii cesserat, sed juris ex-

Cm

auteni

regnum David jam plan

seculioni) proies Mariae carne genita, ex ejus genita

est carne.

exclusis

non tantm nepotibus Davidis, verm etiam

,

Dmque

inviolat

connubii

fide, lgitim

cognalis Judaeis atque Israelilis

alienigen illud occupante;
integro erigendum
,

nimirm Heroile
anglus, illud de
et redintegran-

Deo oprante
libero
las, in

qui nihil

non lgitim operatur, cujus

connubii

intelligit
,

dominio non subtrahit uxorem marili aucioriconnubio concepta

est, lgitima
illius

restituendum

,, ,

301
Josephi et Mari proies fuit;
iia

COMMENTAKlA. CAP.
enim B. Augustinus,
,

I.

302
,

liiuiline

quorum oper
,

spiritu

sapientise

abs se

dm
dicit
ti,

conjugii
:

illius

bona dinuineral
1

Jesum prolem

mstructorum
propagavit

inter

mdias hostium

persecutiones

Omne

(inquit lib.

de Nupliis et Concupiscen-

nomen

ac

regnum suum per omnes gentes

,

cap. 11) nuptiarum boiium imptetum est in Mis pa-

inundunique universum

mari asque ad

mare

et

rentibus Christi, proies, ftdes,

Sacramenlum. Prolem
:

llumine usque ad terminos orbis terrarum.

,

lia illud

cognoscimus ipsum Dominttm Jesum

/idem, quia nul-

ailininislrans

ut emeritos mililes singulos militi

;

ium aJutterium; Sacramentum, quia nullum divorlium.

transfrai ad regni quietem ac gloriam

quorum nu,

Tuelur hu:c sua verba

libri

in

Julianum cap.

9.

merus ubi

fuerit

completus
,

amplissimum

pacalis-

Succedit aulem jure genlium in palernam hredita-

simum
geret
,

felicissimum

denique aeternum regnum

,

tem

is
:

qui sulius public*

lama; testiuionio

lilius

simile
,

habelur

quanta magis

is

qiiem et lama publica

illo

liliuni

perfectius

quidem Davidico sed modis omnibus quod docelur versu proximo praeseriim
,

crdit et rvera conjugio

Deus

edidit,

uxorem,
oper,

quod ad regni ajternilatem. Quo aulem moilo

forma
ea

et

qu

quod

solel alias marili opra,

jam absque

illius

Jesu reslitulum erectumquo

describere aggredilur
inlelligi
,

sit

regnum
ill

isiud,
;

sua solius virluie, impraegnans? Quocirca Josepbi

quam

bistoria

dclarai

morte, regalis Davidica; lamilia; dignitas

recto ordine

ad Jesum

polest

nihilomins

ex prima

regni

devenil

luitque non proniissione Dei

Davide inslitulione

ejusque absolul per Salomonem

tantm aut donatione, sed haereditari successionis

jure,
scepiri Judaici

forma

nain quae David et Salomon in regno Isral

,

occupator.
,

Secundo regnum

gesserunt

scire oportet

eadem
,

Christo revocanda
illis

Chrisli vocalur

regnum David
est cui

quia Christus eidem

fuisse, sed tanl praeslantius

quant excellenlius

populo rex datus

Chrisli

David
est

regnum propagatum
quae

quanqum enim per omnes gentes,

;

nomen

accepit. Lict

enim

siepis

dicatur Christus
in

successisse in

regnum David quam

Psal.

Salomonis
,

cpit tainen ab ovibus doms Isral,

v.

Mat th.

15,

propterea qud David fuerit Deo dileclissimus

pri-

24

quidem primum

in

regno locum obliTertio ac

mogenitus

in

regno Dei

88

v.

28
;

et

promis-

neant, quod

declaratur proximo versu.

sionibus orituri ex se Christi celebrior

fastigium regni
,

tamen quia
,

postrem regnum Christi vocalur regnum David

quia
vid

et

summa

ejus majestas

per Chrieluxit,

adumbratum
constituerai

luit

regno David, quia regnum Da,

slum reslituenda ac perlicienda, sub Salomone

lomonis,

Deus typum regni Christi

et

rex

succedere significatur Christus eliam in regnum Sa-

David prfigura rat personam Chrisli ex se nasciluri.

Sic Theopliylactus inter Giaecos
in ilissus inter Latinos.
,

dm

veluti alteri excellenliorique

,

Salomoni

Bernardus hom. 4
ut frquenter Prointelligant
:

ea quae 2 Reg. 7

v.

14

de Salomone dicuntur, ad

Hinc

lit

Hebr.

1, v. 5, Christo attribuunlur, et

regnum

Christi

phetae posleriores

nomine Davidis
,

ipsum

Psalmo 71 sub Salomonis nomine describilur, quod

sjpra annotavimus. Docetur ergo Christus alter esse

Chrislum. Jeremias

cap. 30 v. 9
,

Servienl

Domino

Deo suo

et

David rgi suo

:

quem

suscilabo eis.

Salomon

minimus quidem Davidis

,

fdius

abjeclissi,

Ezecuiel cap. 54 v. 23

Et suscilabo super eas pasto,

mus

et

tanqum vermis habilus

ille
,

sed qui

quod Satan-

rem uiium
parvulus

qui pascat eas

seruum

meum
,

David. Nec

lomon
dirupit

gessit

regnum

et

enormiter peccando
reddidit
,

parva est similitudo inter utrumque. David adhuc

,

ac plurimis malis

obnoxium
sit

acceptus de post flanies

in

unctus Sa-

qum

legitimus successor
,

ab omni injuria vin,

muele fuit
latuisset
,

regem

Isral

qui postqum aliquot annis

sibi aliquos
,

dicaturus

ressuscitalurus,

redinlegraturus
,

et

in

cpit adjungere

praeseriim

suminam gloriam adducturus

orbe celeberrim Ecclesi

erecl aedicatque ex

qui in angusti essent constitua et aiinno animo,

cum

Israele et genlibus magnificentissim ac loto

,

terrarum

quibus adversa multa passus

obtinuit

tandem saule morluo

,

quam

et redditurus sit

regnum super Judam

;

deinde etiam super

ita

seternm gloriosam

reliquas tribus Isral

quod regnum
in innocenli
,

prudenter

et

gam
et
(Lit

ipse

non jam Rex

non habentem maculam aut ruIsral tantm sed Rex regum,

, ,

former administrant
iniellectibus

cordis sui et in

Dominus dominanlium
lirma

ut sic

juxta promissa

nanuum suarum

ut debellatis undique
,

domus

Davidis

et

regnum thronusque

ejus

hoslibus long latque propagrit

et

postrem amlilio

conlinuelur confirmeturque in seculum et in

aeternitalem. Ilaque
delulit

omnem

plissimm

pacalissimum ac lelicissimum

Salo-

dm

Evangelista

suum
id

ante omni?.

uioni reliqueril.

Jsus adhuc infans Spiritu sancto

Josepho honorem, tum ostendit, pairem

,

^si
naniest

uncius Deo Ptre est in

Regem

Isral

qui postqum
latuisset

putalivum

fuisse ex
iis

gnre David

quo^

ad aetatem usque virilem in

cpit adjungere
sibi
,

fabrili

domo

feslum esse debuit

quibus Evangelium

primm

pauperculos aliquot iJiotas, disci-

annuntialum
aperuit
;

deinde Mari simul ac Jesu parentes

lilu-

pulorum nomine
sus
,

cum

quibus adversa multa pas-

denique hredilariojure Davidici regni

tandem Diabolo per crucem superato , agnilus

lum

Jesu

acceptum monslravit.

et receptus est

Rex

Isral

magn Judaeorum mul-

Vers. 33.

Et

ilaque regnabit, sicut David, sed

Et regnabit in domo jacob, tol scinon un vel altra tribu; per quam inlelligit Universam Ecclesiam etiam omnium genlium quai
Vers. 33.
licet,
,

illain
I

velut oliv, et ex genlibus vclul oleastro, in olivam inserlo, una arbor, unus populus, una lamilia , uua Ecctesia, velul una domus Jacob facta est. lu
,

posteris Jacob inchoata fuit et gnies meril lide in fatniliani Jacob adscft. Nain ex Judaico populo
;

cternuh, id est, non per solos annos ouadraginte non per successores, non cum interruptione alicujus

303

IN

LUCAM
i

304
est inserta olivam.

long excellentis, pleniore, inquam, dominio ac poteslatc, nimirin corporibus

bonam

Gnies, Deus, nova et

,

non solm, verni eliam

hoc se-

admirabili adoplione, inseruit in familiam Jacob

ag-

animis, et non tantm vivis, sed et niortuis, denique

gregans eas per fidem in Christum

Jacob,

filiis

Abrahae et

pro mero suo beiieplacito

regnabit, quia

in

qu

pris exlrane fuerant: sic tamen ut Ju-

culo, ad se conversos justilicabil, et

vilain

justificatorum
allero

daei.tanqumprimogeniti, potiorem tenerentgradum,

et

reget juxta

legem

suam;

in

autem

ab

ipsis,

tametsi

numro

paucioribus,

nomen

fer-

seculo, animas

quidem Dei ac

su visione beabit, cor;

ret Christi Ecclesia,

Domus

Jacob, quibus Christus

pora ver revocabit in vitam

denique et animas et
feli-

promissus fuerat, quibus minisler datus, Rom. 15,

v.

corpora prorss possidebit, et tern glori ac

cilale donabit
;

denique ex [quibus Christus ejusque Ecclesia

sic

enim descriplum
familiam,
in

est

regnum c-

originem ducunt. Tametsi igitur anglus prdicat

lorum seu
In domo,

Christi, Matlh. 3, v. 2.

Jesum rgna lurum domui Jacob

posteros. Quia
ait;

et

duodecim

tribu-

super

domum,
fuit,

bus,

Jacob non fuerat rex, idcirc

post in

domo

sed

domus
divisa

quemadmodm David long tamen amplius regnum intelligit qum Davidicum, nimirm ex Jacob
;

regnum versa
plerique

Davidis lempore.

per universum

mundum

spargendum,

adscitis in fa-

Jacob.

Domus Jacob
omnes
nisi

in

duodecim tribus

miliam
tionibus.

Jacob

innumeris ex

omnibus

orbis

na-

erat

rcges, Davidis

successores
et

non regnaverant

duabus, Jud

Benjamin

In

.i

ternum, in secula
inlerpres

lehotam, in seculum
in

quod

vult ergo anglus dicere, qud Jsus regnabit, non

rect

exposuit

ternum.

Cm

Davidi

solm duabus tribubus, verm etiam deceni

reliquis,

Christum comparsset anglus, hc parte anteponit,

ne exisiimaret Virgo nihil euni Davide majus habitu-

qu

in sacris hisloriis

vocantur Isral, id

est,

duodeduo-

cim tribubus seu universae

posteritali Jacob in

rum. Regnabit autem,

inquit,

non tantm quadn-

decim tribus divis, juxta nomina duodecim liliorum

Jacob. Erat enim publica eo tempore Judaici populi
exspectatio,

ginta annis, ut David, 3 Reg. 2, v.

H,

sed ternum;

nec aeternm per successores, quod Davidi promis-

ut

Christus

non tantm

reslitueret
et sequen-

sum

fuerat, sed per seipsum, victurus et regnaturus

regnum David, quale

fuerat sub

Roboam

aeternm, in
ipsa proinde

domo

Jacob, quod dictum est, quae et

erit

tibus regibus, sed ut integrum reslitueret, quale fue-

ternum

regnum

quod non

ali-

rat sub David ac Salomone, et

se mulu separatos,

Judam ac Israelem di iterm conjungeret, quemadv. 11

:

quando dividetur, ut regnum Davidis mox morte

Salomonis; nec interrumpetur, ut regnum Davidis
captivilate Babylonic
cidet, ut
;

modm
ci

Ose praedixerat cap. 1,

filii

Et congreponent

mult minus peribit aut conalieni-

gabuntur

Juda et

filii

Isral pariter, et

rursm Davidis regnum subintrante

;

sibimet caput

domum
esset,

Jacob,

unum.pSed intelligit anglus, per Ecclesiam quam Christus colleclurus

posteris

gen Herode

autabolendum aliquando
alio periectiore
erit,
;

vel antiquan-

dum

est,

succedente

denique

<

nec

primm quidem ex
tribus,

Jacob, cujuscum-

ita

duntaxat aeternm
aliis

ut

aliis

moriendo deceAugustini

que tandem

deinde ver ex genlibus etiam

7, v.

<

denlibus,

succedentibus oriendo, species in e

cujuscumque nalionis. Apocalypsis cap.

merat cenlum quadraginta quatuor
tribu fdiorum
Isral,

4, nu-

<

perpetuilalis appareat, verba sunt D.

millia, ex

omni

lib.

22 de

Civit. Dei, cap. 1

sed expers mutationis

ex singulis inquam tribubus

;

durabitin secula, et florebit aeternm, sicut et rex

ipse in secula

duodecim

millia

convcrsorum ad Christum

ex gen-

aeternmque regnabit. Sed ne

intelli-

tibus ver turbam

poterat.
u u

magnam quam dinumerare ncmo Per domum igitur Jacob, quod inquit Tilus,
tantm

gerentur secula aliquando finienda, et aeternm pro

longo temporis intervallo acciperetur,

quemadmodm
:

non

Judicorum

genlem

significat,

sed

aliquando in veleri Testamento, addit Anglus

omnes omnin bomines, qui per

Salvatoris noslri

Et regni
cap. 7
scribit:

ejus non erit finis.

Unde D. Auguslinus,
et

graliam, ex omnibus genlibus et nationibus, sancto-

libri

contra

Priscillianistas
ait,

Origenistas

rum

adoplione poliunlur.

Hi enim omnes,

etsi

Hoc quod

in

ternum, propter ipsam

:

majori ex parle non sint ex posteris Jacob, censentur

ambiguitatem exposuit addendo

erit finis
;

Regni ejus non

sic acciperet,

tamen de domo seu

utraque

famili Jacob, quia soluto

medio

<

ne quisquam ternum hic

pariete maceri, qui

Judos

gentibus separaverat,

quemadmodm seculum

finera quandolibet habitu-

unum

facta sunt, Ephes. 2, v.

inquam,

et gnies,

14; Judsei, unus populus, una domus, una

Ecclesia, gentibus per fidem insitis in

bonam olivam
lo-

Abrah
<

ac Jacob,

Rom.

11, v. 24

Domum Jacob
:

igitur ternum erit, ita ut finem nunqum habiturum, et quod ad regem et quod ad cives; nec hoc mundo liniente finietur, sed ullra mundi finem protendetur in ternum et in secula

rum.> Absolul

lam Ecclesiam

dicit,

nott V. Beda

qu

vel

de bon

seculorum, id

est,

in

secula infinita. Ipse rex sine

radice nala, vel

cm

oleaster esset, merilo fidei in

fine vivet et sine fine regnabit, nullo

admisso succes-

captivitalis

sicuti

David

sed interrupt
,

per se

in

ternum. Ut autem Aug. nott lib. contra Priscillianistasc. 7, id quod dixerat in ternum, exposuit, addendo Et regni ejus non erit finis ne quisquam ternum acciperet pro longo temporis intervallo. tam regem quam regnum , seu Itaque significatur
:

cives ejus ternos sine fine futuros, nec ila, ut, aliis moriendo decedentibus, aliis succedennbus oriendo,
perpetuilalis appareat , sicut arbor perenni fronde vestitur sed ita ut totum regnum , et cives ejus sintimmortales, ut August.,lib. 22 de Civit., cl. Dixit autem Maria ad angelum , Vers. 34.

species

305
sore
rit
;

COMMENTARIA. CAP
et

1.

306

quicuroque

hominum semel
oxciilet

adscriptus fueregni per

Latinos Ambrosius, Beda, Bernardus; inter Graecos,

regno ejus, non

communione

Theophylactus, Titus. Hujus verba sur>t:

incredula interrogat,

Non
rei

quasi

inorlem corporis, sed morte immorlalis perfectis

et sine fine fruetur bonis regni. Incepit

vcrm
et

ut sapiens,

quae

enim

incipit-

denuntiabatur
rat.

modum

ralionem discere desidev. 18,

que hoc regnum, et quod ad regem

ditos,
in

et

quod ad sub-

Contra Zacharias supra

signum requiin-

hc liujus seculi vit morlali, sed absolviin vit aelern allerius seculi. Haec
.

rebat,
quit.

antequm

vellet credere:
ait
:

Unde hoc sciam,

tur

demm

est
est
:

At Virgo non
:

Unde hoc sciam

(nott

ternitas regni promissa Davidi in semine,

Christus, signanter

quod

Beda), sed
quii cui

Quomodo

fiet,

ordinem videlicet obse-

Psalmo 88, ubi

legis v. 4 et 5

<

subdatur inquirens, non autem signum cui

Juravi David servo

meo: Usque

in

aeternum praepaet

credat flagitans. Haec jam de negotio tractt, inquit

<rabo semen tuum, et aedificabo in generationem

Ambrosius,

ille

adhuc de nuntio dubilat.

generationem sedem tuam

rurss v. 50
ejus, et
:

Et po-

Quoniam, postqum, quandoquidem. Dat ralionem

cur interroget
dus, qui
fit

nam

in seculuni seculi
;

semen

thronum ejus

modum,

quia videlicet vulgaris

mo-

<

sirut dies cli in sanclo

iterm v. 36 et 57

Semel juravi
ejus in
sol in con-

viro et

muliere se mulu

cognoscenti-

meo

si
;

David mentiar
et

Semen

bus, locum cognoscat.

non babeat, postqum

Joseph,

ipsa

virum non

aeternum manebit

thronus ejus sicut

speciu meo, et sicut luna perfecta in aeternum, et

testis in

Viuum

meum

cui

nupsi,

mult minus

clo

fidelis.

Deniquc banc hujus regni

2, v.

alium quemvis.

arternitatem praedixerat Daniel cap.

vertus:
i

44, bis

Non cognosco, nullam cum

mihi

viro

rem habeo,
:

nulla

In diebus regnorum illorum,

in

suscitabit

cum

viro consueludo. Subaudit Virgo

et lu per

Id

quod
so:

Deus cli regnum quod

aeternum non dissipa-

Deusnovit,

Deum. Caeterm, non hoc

tempore

bitur, et
*

detur;

regnum ejus alteri populorum non iracomminuet autem et consumet universa

ternum.

lm

inlelligit,

qud jam aclu non cognoscat virum

fuisset illa exceplio, si
;

ridicula

enim

et loco

rogna Iktc, et ipsum stabit in

capitis
7, v.

Rurss

poluisset cognoscere

sed qud nec cognoscat, nec

Sic

14:

Potestas ejus potesias celerna,

cognoverit, nec possit cognoscere in futurnm.

quae non auferetur, et

regnum

ejus

quod non cor-

enim exponendum
pore absolutum,

est illud

non cognosco, ut lemincludal; ut non co-

rumpetur.

omne tempus
ila

Dixit. Facile

timorem

omnem

posuit Maria, ad-

gnosco jam actu,

non cognovi, neque cognoscam.

loqui solemus de
iis

monita ab angelo, et attento animo auscultavit quid

nuntii alTerret
:

Hune namque ad modum

voti

quac

quo ben

intellecto, in

pauca

demm

nostrae sunt naturae, consueludinis,

:

proposili,
:

aut

verba os laxavit.

Non

bibo vinurn

Ad angelim.
esse

Indicalur qud sciverit et tenuerit

puli tui

non jejunant,

Non comedo carnes DisciMatth. 9, v. 14: Bonum est

angelum Dei.
fiet,

homini mulierem non tangere,

Cor. 7,

v. 1.

Quomodo, qu ratione

erit

istud, ut scilicet
?

Porr de eo quod naturae est hic non agilur, quasi

diceret,

concipiam et pariam bujusmodi filium

dictis angeli

Non

abrogat

non possum cognoscere per aetatem aut aliud

lidem, nec dubitat an ver sint evenilla

naturae

impedimentum, quia

aetale nubilis

adeque
eo
:

tura

sed pro veris

accipiens et habens, ut pote

nupta

jam

erat;

nec tantiim

agilur de

quod

Dei legato profecta qui fallere nequeat, rogat pru-

consueludinis aut propositi est, quasi diceret

Non

denter

modum quo
quod
ait

futurasint, non

desperando, sed

consuevi cognoscere, aut decrevi

quia decretum
tudo,
sint,

non cognoscere;

inquirendo,
pite 5, inter

D. Augustinus homiliae 44 ca,

seu

propositum animi seu consue-

50 bomilias

addens

Dm

interroga-

cm

pro libra hominis voluntate mulari pos-

vit,

non de promissione dubitavit, quod enim fuesse cerla eral,

non ddissent suflicientem causam inlerrogandi,

fiet

it

turum

modum quo

fieret

inquire-

Quomodo
rit

istud

quae ob

rem

tanti

momenli mut
intclligat

bat,

ait

idem

lib.

16 de Civit. Dei, cap. 24. Simi-

mutanda

fuerant.

Restt igilur

liter alii

plerique omnesveteres interpretantur, inter

Virgo se voto castitatis adstrictam non posse cogno-

videlicet jam angelum sentiebat Quomodo fiet istud ? Ergo credidit id fulurum , cujus modum inquirebat, ut August. 16 de Civil., cap. 24, et Ambr. bc : Haec , inquit , jam de negotio tractt ; ille (Zacharias) adhuc de nuntio dubitat. Nam, ut et Beda observt, Zacharias rogabat. Unde hoc sciam ? Virgo Quomodo fiet istud? Quia ordinem obsequii rai inquirebat, non signum, cui crederet. Ex quibus patfi imperilia et impieias Calvini, qui ex his verbis colligit Virginem restrinxisse Dei potentiam , non
: :

quem

nec de nud consuetudine aut proposito sicut diciNon bibo vinum, quia posset consuetudinem et propositum pro re tanti momenti propri et prudenti voluntate mutare sed de consuetudine seu proposito
,
i

mus

minus maligne qum Zachariam. Qooniam virum

scilicet

meum

Joseph

non cognosco. Haec est ratio

scilicet ruriositas, sed
,

cur qnaerai
ipsius

modum, non
inlclligi

Porro illud tanlm de facto ; fulilis enim cssct inlcrrogatio, quia posset in (uturum cognosccre,
intererat.

magnopere

quia cognosco ,

quasi diceret, non possum aut non licet milii virum cognoscere. Quod. cm fieri non soleat nisi ex voto bine est quod Bern., nom. i in Missus, Beda Nissenus Oraiione in Nativitatem Christi, et inprimis August., lib. deVirginit., c. 4, conslanter inde colligant, eam fuisse voto virginitatis adstrictam antequm anglus ei loquerelur im antequm nuberet ut August. Quia enim votum virginitatis, in(|uit, Israelitarum mores adliuc recusabant desponsata est viro justo, non violenter
ila

firmato, ut resilire non posset

non

j>otesi

ablaluro

sed potis contra violentos cuslodiluro

quod

illa

jam voverat.

307
scere virum
;

IN

LUCAM
ac fidelium
plar in

368

non

posse, id est,
;

non esse
q. d.
:

sibi

libe-

ducem

esse ac magistram, atque

virlulis.

exemilla

rum

aut licilum per legem Dei

Vovi non coviolari

omni gnre
virginitalis

Cm

ergo vovisset

gnoscere.

Volum enim Deo facium cm

sit,

ac
al
-

volum
vii,

servandae Deo, ubi audivit con(ilii

mulari non possil aut debeat, dubitandi causam

fert

cepium partumque

divinits sibi promilli, rogapossit,

quo modo conceplura lgitim

quae

volum
vi-

quandoquidem virum cognoscere non

cast.tatis

Deo nuncupavit, ac proinde non polest

qui esl ordinarius concipiendi modus, quonarn

modo

rum

cognoscere, qui est ordinarius

modus

conci-

conceplura sit?

Non

est

dubium quin Dominus Deus

ila ut clar

piendi.
telligit

Volum

castitatis Virgine lue significari, in-

mentein Virginis

illuslrrit,

intellexerit

D. Bernardus, enarrans verba Virginis, ho-

angelicam legalionem, e.inquam, promilli sibi, quod

esset conceplura et

uulia 4 in

M issus,

ubi ait

Cm

scit

Doniinus

parhura Messiam regem, olim

meus,
suae

testis

conscienti

me, volum
lege,

esse ancillae

patribus promissum, et piis omnibus hactens exspe-

non cognoscere virum, qu

fit

quo ordine
intellexit

ctatum

aeternum,
;

inquam, Dei

Filium,

futurum

placebit ei ut

istud

Ante Bernardum

hominem
gelo furis

nec lanim

intellexerit, vei

eliam An-

et D.

Augustinus, qui

libri

de sancl Virginitate

loquente,

Deo

inlus persuadente,
:

quomod

capite
*

Priusqum, inquit, conciperetur (Chrielegit.

loquitur D.

Bernardus homili 4

fide confortata,

slus)

jam Deo dicatam de qu nasceretur

Maria reddidit

acceperit promissionem, ut
et in ips perficiendam.

Deo profectam, veram,

ila esset, et

Hoc
gelo

indicant verba quae sibi

:

ftum annuntianii aninquit, fiet istud,

di?

Beata qu credidiui, inquit

consi-

Quomodo,

infra Elisabeth v. 45.

Quod cm
in

quoniam virum non cognosco

quod profect non

deraret Deo

notum

esse

volum servandae

virginitalis,

cerel, nisi

Deo virginem

se ante vovisset.

Sed quia

quo tenebatur, nec posset

rat

animum inducere

di-

hoc Israelitarum mores adhuc recusabant, despon-

vins voluntaiis esse, ut volum frangeret, cui novepuritatem super omnia placere, persuasit
erat,
sibi,

sata est viro juslo, non violenter ablaturo, sed polis contra violenlos cuslodituro,

quod illajam voillic

quod rcs

filium illum

non vulgari modo se

verat.

Hc

et alia plura in

hanc rem

Augustiin

concipiendum, cognito viro, sed salv virginitate,

alio insolito

nus. Inter Graecos Gregorius Nyssenus oraiione

nativitatem Christi ad
nis edisserit
:

modo. Juvit eam ut hoc crederet pro:

eumdem modum
fieri

verba Virgi-

phetia

Isaiae

Eccc virgo concipiel,

:

etc.

Ad quam

Interdicta mihi est viri consuetudo,

anglus alluserat. Quaesivit ergo

Quandoquidem,

ut virum cognoscam

non potest; quo pacto

eo

non obslante

qud noveris virum cognosci

hoc mibi conlinget?

<

etc.,

quoniam Deo dicatam

et

nie non posse, voto prohibente, promillis mihi Mes-

consecratam carnem, velutsanctum quoddam donaetc.

siam filium, ac proinde vulgaris concipiendi modus ex viro

hic

erium, intactam servari oportebat,

i

Quomod
>

non

sic

servandus

quonam obsecro

mater ero absque viro? Josephum enim sponsum

modo

fiet

ut concipiam? Haec inlerpretalioest D.

Am:

quidem

novi,

virum autem non cognosco.

loco,

Haec

brosii lib.

2 de Abraham Patriarch cap.

audsset ab angelo
:

8, ubi ait

Nyssenus. Convincitur ergo ex hoc

servandae
virginitalis

Mariam
fuisse,

Maria

cm

qud virgo paritura

fiel

voto

Deo obstrictam

esset filium, respondit

Quomodo

istud,
:

quoniam
est,

tune

cm

anglus legalione apud

eam

fungerelur:

virum non cognovi? Et jure respondit

id

Hoc

cm
solet

im antequm nuberet vovisse, sentit, quod vidimus, Augustinus estque hoc verisimile, quia ut non
;

quod naiurae

est

non suppetat, quia non

;

parre virgo, quse viro non fuerit copulala

quxro
?

corpore tanim, verm mente eliam, semper mansit

quomod praeter

instituta naturae
in

possim generare
loci

virgo, ila

non concubits causa nupsit, im conexclusit.

Nain quod idem Ambrosius

ri ait
i
:

hujus
;

commentain utero

cubilum nubens

Nec tamen decepit sponconscium reddidit,

Legerat quidem Maria

Ecce Virgo
ante non
:

sum, quod
Virgo

objicit Calvinus, quia

accipiet, sed

quomod

lieret

legerat.

scientique ac consentienti nupsit.

ista

Non dubium

quin

Neque ver
Beda

curiosilatis fuit haec quaeslio

ipsius

enim

futura Mater Christi, instinctu Spirits

fuerit

inlererat, scire ordinem obsequii cui subdi deberet, ut

sancti formata

ad

omnem

perfectionem dopromulgalse
;

loquitur,

et

quemadmodm ipsam

gerere se

clrin chrisiianap, eliam

circa etiamsi virginitalis

nondm

quo-

oporleret in
erat, ut

negolio quod per ipsam

conficiendum
et

Deo consecrandae consue-

promptain se Dei voluniati exhiberet,

com-

tudo

nondm

esset in usu, consecravit

eam tamen,

modis ageret.
Vers. 35.

suggerente Spiritu sancto, ut

quae eligeretur in Cbrisli

qum
;

dignissima esset

Respondens

satisfacere volens pro-

matrem

ut eliam congrue-

positae quaestioni, et explicare

modum

quo Virgo con-

bat

matrem

Christi,

omnium

Christi discipulorum

ceplura esset sine viro.

Vers. 55. Et respondens anglus, nt niodum concepts salv virginilate, de qu sollicita erat, explicarel, dixit Spiritus sanctus superveniet in te, idest,locoviriclitsseudesupervenieiin te. Nominat autem Spiritum sancium niagis qum Palrem aut Filium , duabus de causis Primo quia Spiriiui sancto appropriantur opra gratise, ut propterea eum Aposlolus ad Hebr. vocet Spiritum grati. Summum au le m opus gratiae fuit talis concepts et Virgini, ut
illius
: :

mater Dei , et ipsi Filio hominis , quia nullis merilis propriis tanla dLnilas ei obligil, ut esset simul FiliusDei, prout dclart August. lib. deCorrepi. et Graii, c. 11, et de Dono persvra n lia; c. ultiino ; et humano generi quia edem graii fil quisque Chrisic fieret
,

stianus, qu ille homo factus est Christus, ut ait idem quia ille lib. de Prsbdest. sanclorum, c. 15. Secundo, opra est Spirilus sanciilicalionis , et ejus Ions , cui Virgo sanclitatis appropriantur, ut hoc ipso intelligeret

; ,, ,

309

COMMKNTAIUA. CAP.
vidamque
:

I.

310
Sed ne locus
sit,

Dixit, prout ipsi prascripium luerat Deo.

te reddet.

sordidi

quid

Spiritus Dei

qui vivilicat omnia, Psal. 103, v. 50

et

aut
!

immundi

hic imaginandi, idfaciet, inquit, dete

,

Emittes Spiritum tuum

eteubtmtur.
puritatisque

scendens super
sanctus

Spiritus, corporis expers

et ille
alie-

Sanctus,
a mal or.

sanclilatis

omnis auctor ac

ab omni impuritate atque immunditi

i!

nissimus.

Summ,
solet

Spiritus sanctus,
,

ail, divin vi
te,

Supebvkmet, desuper
Syrus
veniet.

veniet

clits delabeiur.

caslissim ac purissini
bit te,

operabitur in

imprcegna-

quod

non sine impur

vi

libidine ac sordi-

In vel super te. Erit tibi loco viri.

in te, nisi

Syrus omiltil,

bus uxorem maritus

nalur. Spiritus Dei sanctus

virili

qud subauilire vilealur ex membro subs-

divinam

in te
te

virtutem exscret, ac sine

l'cundabit. Virile
,

semine

quente. Jain erat Spiritus sanctus in Virgine, sed ad

alios elleclus

ellicaciier

qum

fcunditatis.

ulerum inlusum

duplex obit
materiae
,

semen in mulieris munus ad generatio-

Er

virtus, vis, eilicacia.

,

nem
elli-

prolis,

unum

praecipuum ver causai

in Virgine, ellicienliam

Altissimi

Dei Palris, id est, idem spiritus Dei

indicat hic sermo,
ail

ellicientis.

Spiritus sanctus
;

cacissimus.

Idem enim

Eulhy-

omnem
subiit.

ipsc adminislravit
Virile

sed materise locum non

in

niius. Spiritus

sanctus vocatur virtus Dei, etiam in-

semen
in

ila

agit

sanguinem mulie-

fra 24, v.

49

Qnoadusque induamini

virtute ex alto.
,
|

brem, adductum

locum aptum generationi, utpauac nervis.

Et omnin frequens est Scripturis novi Testamenti

Iatim ex eo fing.it ac formel corpus capax animai rationalis, cusis ex seipso ossibus

spirilum et virtutem conjungere; supra, v. 17; infra

c. 4, v.

Spiritus

14

Rom.

v. 4, etc.

Videtur anglus,

summo
de
[
i

sancius, ox purissimis Virginis sanguinibus, absque

consilio, usus noinin virlutis et Altissimi, quia e

omni

libidmis sensu in matricem adduclis,

Filio Dei

formavit

reagebat, quae divinam ac supenaiuralem potentiam poslulabat,

momento temporis
ralionali,
Sftbsianti

corpus praeditum anima

quam nomen utrumque

,

dclart.

nervis

atque
;

ossibus ex

edem

Virginis

Obumbrabit
riet,

tibi

pro te

seu inumbrabit, coope,

acceptis

quare Virgo matres omnes sulilii

leget, complectetur le
te.

incumbel
:

libi.

Syrus,
id est,
:

peravit,

amt liorem materiam formando corpori

Proteget super

Tlieophylacius

Obumbrabit,

sui praebens,

qum

reliquat.

Docet ange'.us Virginem,

conteget te, undigue te circumdabit. Similiter Titus

modum
!
|

(piem qurebat, quo Christus ex ips sine

Vndequque circumdabit
plectetur
te.

te

circumvallabit
aliis

te,

com-

viro esset concipiendus, fore, virtute Spiritus sancii.

Ulroque membro,
,

alque

aliis

verbis,

Sed quare Christus debuil de Spiritu sancto concipi?

quia non

idem

signilicatur

quod diximus; nimirm, qud

I

decbat

ut

is

quem

op(>riebat nasci san

,

Spiritus sanctus supplebit ac gfret partes viri, Spiritus sanctus potenter operabitur in Virgine
solet vir in
,

qud quod

clum

quod sequilur, ordinario modo conciperetur

scilicet,
in

de viro

quandoquidem

is

modus transfundat
di-

muliere.

Quam

ad rem apposit uiilur

I

peccalum
exciusum
vins:
,

prolem. Quamvis autem peccatum facile

,

anglus duobus verbis.

quibus actus mairinionialis

luisset

tam per conjunclionem naturas

;

circumscribilur, superveniendi

nimirm (supervenil
et

enim seu supergredilur marilus uxorem)

nbum:

bal

qum per gratiam praeservantem non debelamen eo modo concipi quo peccatum consue,

brandi seu coopcriendi; cooperit enim marilus uxo-

visset transfundi

sed tam ex parle propngationis

,

rem eique incumbit, quando

Anglus loco verbi
iticxiaaiv,

cognoscit.

Sive enim

qum ex
!

parte personae sua;

peccato prorsiis esse

quod

est

obumbrare

alienus

qui ablaturus erat peccata mundi.

viri

Hanc ob

usus fuerit verbo ganan, quod Syrus liabet, sive sacnch, quod legitur Psal. 90, v. 4
Scapulis suis
signihcat
,

causam, absque

congressu, ex Virgine, Spiritu

ubi nos

babemus

sancto viri parles agente nasci decuit Salvatorem.

obumbrabit

tibi,

utrumque Hebralc
ea consue-

Prvterca ob clestis Palris honorem, ne prse.er

alterum babei
et

eum
tem-

operire ac tegere.

Ac videtur

Patrem, sed

sol

maire

in

tudo aliquando fuisse in Isral, ut vir accipiens uxo-

pore nasceretur homo, qui solo Paire ab acterno

natus fueral Dens. Postrem, ut ab omni libidinis

rem
v.

exlenderet alam
id est,

pallii sui

super eam, Ruth. 3,

pallii

obumbraret seu legeret eam or

atque
tas,

impuritaiis
Ions est

sorde procul ejus abesset nativipurilatis,

Signum conjunctionis maritalis. Itaque verbo obumbrandi significatur coopertio, incubalio, ac comsui.

qui

cavdor

lucis

tern ,

et

spculum sive macula

Dei majeslatis, Sap.

7, v. 26.

plexio. et consequenler frundatio;

virlutis

autem
gra-

Cseterm Spirilui sancto tribuitur, quam sancla Trinitas operata

est
,

Altissimi

nomine,
,

vis et eilicacia singularis, naluiae

:

Christi conceptio (sunl

enim

di

vires superans

q. d.

Divina virlus

fcundam

vinae Trinitatis opra indivisa) quia

opus

fuit

impri-

conceptum illum summ puritate esse peragendum. Et virtus altissimi scilicel Dei Palris. Hanc virtutem plerique veteres intelligunt Filium Dei qui ab Apo,

Stolo vocaur Dei virius et sapientia, ut lia tota Trinitas hic exprimatur. Posset lamcn pro more script ure

usitato esse repetiiio et explicaiio prcedentis , ut sit idem quod Spiritus sanclus eflicacissimus , ui sentit Euthymiiis. Summae enim polentia- opus fuit conccplus Virginis sine viro; unde et c. 24 de Spirilu sancto dicitur Donec induamini viilute ex alto:
:

obscurilas multas explicationes peperit. Recentiores aliqui puiant honestissim metaplior significari fcundalionem Sprits sancii, loco complexus virilis Spiritus inumlissimus divin virtute caslissim q. d. sine viro le gravidam reddet. Qui sensus quamvis non videalur omnin incongruus, et Tbeophyl. ac Tvto insinuatus, qui exponunt Obumbrabit, id est,
: :

obumbrabit

undique te circumdabit et complectetur te; antiquiores tmen alias melaphoras in hoc verbo nolrunt. Aug. per obumbratiunem significari sentit virtutem
[

tibi.

Locutio

est

metaphorica

cujus

Altissimi velul

umbr qudam refrigeraturam carnem

, ,

311 mis fcundilatis ac

vivificationis
,

IN

LUCAM
minalim Complutensi ac Regiis,
illud

312
servant; quod

deinde puritatis

acmunditiei, alicnissimum ab omni sorde, postrem

miserieordiaeac graliae, misericordiam graliamqueom-

quidem Tilus Bostrorum episcopus

et legit et inter-

pretaturclarissim, Athanasius autem episiol ad Epi-

ncm
erga

superanlis

luin erga

hominem Christum
;

tum

ctetum Corintbiorum episcopum eliam urget adverss haereticos

illos

universum hoininum genus

;

(Aug. Encbiridii
Spiritui sancto

qui Christi corpus non ex virginis

igilur,

cap. 38, 39, 40)

solct

cnim Scriplura

corpore formatum volebant. Verisimile est

bujus farinae
illud, ex le.

ab

tribucre ea quae sunt benelicenliae, liberalilalis, fcundftatis, et sanctions sivc purilatis.

hominibus

erasum aliquando
Titus,

fuisse

Praeterea visi

Additex te, nolat

qu, quod
ill

latur sermonis incongruitas

quae foret,

dicerelur

nascebatur

secundm naturam ortum ex

illius

du-

Christus

vel

de Ptre, vel de seipso conceptus. Oblicet,

ccerc, adeque naluralem

persuadeat.

flum esse, cert

servare autem lue

quod annott Titus

et

Thcovirlu-

phylactus

Quomod dm Spiritum sanctum

Virgini patefaciat,

Sanctum, ab omni peccato

et peccaii conlagio libe,

lemque

et

Allissimum Anglus nominal, totamsacra-

rum
vit

ac Deo

acceptum

et

gralum. Syrus

mutato

<

tissiinam Trinitalem
Filio Dei,

prsertim
;

neutro gnre, quo caret, in masculinum, hic absol-

cm de
nitatis,

carnem induluro loquatur

neque

sensum, hoc modo

Propterea

is

qui nascitur ex

enim dubium

est

quin Virgo fidem sacrosanctae Tri-

te, sanctus ipse (id est, erit)

et Fitius

Dei vocabilur.

quam

anle ipsam patriarchae ac prophetae di-

Quidam

quorum meminit Eulhymius jungunt no

,

vinils acceperant, oblinuerit, clarque intcllexerit,

men, sanctum, cum verbo

ralione adhibil
:

vocabilur, hc distinguendi

hic agi de Filio Dei carnem ex

ips

assumpturo

Ide et quod

nasceiur ex

te,

san-

quamvis ea

fides

nondm

esset evulgata.

ctum vocabitur
est

Fdeoque, ide.

nempe Filius Dei. Atqui jungendum nomen sanctum cum verbo praecedente nascetur,
, ,

Et, etiam. Syrus

rejicit et in

finem versiculi.
;

et

construendum

non tam ex parte anteriore

te,

SanIdeb

Quod nascetur

quod nascitur
et

prsens

est

pro

ctum quod nascetur ex

quod nascetur ex
neat
,

qum

ex posteriore

futuro proxim instante,

pro nasceiur, claris

;

te

sanctum,
;

ita ut

adverbii vim obti-

vertas gignelur aut generabitur

tis hic agitur

nam de conceptu

po-

potisqum nominis
ratione
;

hoc sancto modo, hc

qum de

partu. SimileMalih. 1, v. 20.

sanct
exerat,

et

conjunctio ralionalis, vim

,

suam

Usus

est anglus neulro

gnre

tanqum proprium
:

tam

in
in

banc priorem partem

nascetur san-

nomen non

suppeteret,

quo rem explicaret

nec

ctum,

qum

posleriorem vocabitur Filius Dei.

Nam
est

enim merum Deum dicere poterat, nec merum ho-

quia non ex viro, sed ex Spiritu sancto

ide, et

natum

minem, sed unum quid quod utramque naturam complecteretur. Attende qum reverenler dixeit, ait Bernardus
:

natum

est

sanctum ac sancl,

et

vocalum

est

Filius Dei. Addit

autem anglus

sanctum, ad diffe,

credo quia non habuit quid propri dignve

si

rentiam eorum qui ex viro et muliere nascuntur

nominaret, etc. Et cert

masculino gnre dixisset

(ilii

nam

hi

omnes immundi nascunlur,

;

et ex ipso at

modo
natum
,

qui, videri poluisset dividere personas Filii Dei et

conceptionis peccatum contrahunt

ritu sancto et Virgine

quod ex Spisanctum
,

hominis, et lilium Dei adoptione intelligere

in r.

non na-

natum

est, e ratione
,

est
,

qu non

possit

peccalum incurrere

Ex te
ri.

ex substanti et sanguinibus luis ut mateBiblia

inquam, et sancl, alienum ab omni peccato

etab

Manuscripta

ecclesiarum

cathedralium

omni promis labe ac sorde immune.

i

Nos

etsi sancli
,

D. Donatiani et S. Audomari,

cum

aliis
te,

exemplaribus
quibus Graeci

eflicimur

ait

D. Gregorius

lib.

18 Moral., cap. 27

ab

aliis

annolatis omittunt illud, ex

non tamen nascimur,

sanctus natus est
,

etc.; ille

autem soins veraciter

libri
Iibri,

plerique adstipulantur. Atqui plerique Latini

qui ut ipsam conditionem naturae

consentientibus Syricis et nonnullis Graacis, nout sine ullo libidinis aestu conciperet. Unde, dicit qud Virgo cui dictum est , sibi tali umbraculo nullo ardore con:

corruptibilis vinceret, ex commixtione carnalis co-

Virginis
epist.

37 q. 2 Obumbrabit tibi,
,

cupiscenliae carnalis stuabil ; quod etiam tangit Gregor., lib. 3 Moral., c. 3; Hilar., lib. 2 de Trinil. accipit pro protegere et confirmare, quia umbraculum Proteget et juvabit le, ut concipere prolegit; q. d. sine viro possis, itemque in conceplu et partu ab omni injuria conlaminationis delendaris. Theophyl. etiam accipit, protegere ad (ovendum, sicut avis,
:

tum, vel per Virginem ut canalem (ransiturum. Ne quis videlicet cum Eulyche putaret, quia conceptus Virginis fuit divini operis, qud non de natur concipieniis facta esset caro concepti, ut inquit Lo, epist. 10, c. 12. Sanctum, jugendum est cum, nascetur, construendum ex parte posteriori, non anteriori, ut
babeat vim adverbii
,

polis

qum nominis

q. d.

Qud nascetur ex

te sancl, id est, sancto

;

modo, ex

Spiritu sancto sine viro

qum

et ide etiam sanctus tangrati sanctificationis plenus, sine omni peccati

inqnit, pullos tegit, ut eos foveat et vivificet. Ideoque scilicet propler illam Spirils sancti operationem,

originalis immunditi. Indicat

hune sensum Gregor.

18 Moral.

quod nascetur Graec ^evvdp.Evov quod generalur seu quod gcniium fuerit ; non enim agit de nalivilate, sed de conceplu sicut et Mallh. 1 , v. 20. Accural aulem observt et urget Epiph. haeresi 54, tiici et quod, ut intelligalur id quod nascetur, adhuc semel esse genilum, ex Paire scilicet ante tempora, et jam iterm nasciturum secundm carnem. Ex te, id est, ex suhslanli lu; ut indicel lilium Dei non allalurum corpus de clo inquit Athanasius epist. ad Epicte, , , , , ,

27. Non ergo hoc verbo unio hypostatica directe, sed puritas conceptus significatur. Vocaditur filius Dei; propri dictus, sicut et erit; quod phrasi Hebraic per vocari saep jam diximus signifl,

c.

cari.

esset ita tantm significaii, si non esset. Ide ergo quia ex virtute Altissimi obumbrante conceplus, erit eliam Filius Dei; non quasi punis homo non poluisset ita concipi sed quia talis nalivilas sine

Vanum enim

viro, supplente
Filio Dei
,

Deo vices

viri,

nemini conveniebat,

nisi

sicut nec Filium Dei aliter decebat concipi.

313

CUMMENTAR1A. CAP.
non
est.
>

I.

314
liliabus

pulae conceptus

In

quam

sententiam scri:

enim Elisabeth ex
ver
,

Aaron

supra

v.

Annam

bit et D.
i

Lo, serm. 4 de Nativitale Domini

Creator

Joachimo ex tribu Jud

et

domo

David. Haec
,

ac Dominus

omnium rerum
sibi

dignatus est unus esse

accepta dicunlur ex libello de Ortu Mariae

cujus au,

mortalium, elect

maire quam fecerat, quae salv

clor fuerit Cyrillus patriarcha Alexandrinus

praefuit concilio

ille

qui

integritate virgine, corporeae esset

tantm ministra
Deniquc
interet

Ephesino adverss Nestorium cele,

substanti

ut

bumani seminis cessante contagio

>

brato

quae cert probabiliora putrim

,

iis

quae Nice,

novo homini
Augustinus
<
c <

et puritas inesset et veritas.

phorus

lib.

2 cap. 3
,

ex Ilippolyto refert
et

tribuente
;

lib.

13 de Trinitate, cap. 18
per

Non

Annae patrem ex tribu Levi

gnre sacerdotali

fuit carnis concupiscentia,

quam seminantur

quanqum pro Solone

;

alii

Gazirum nominent Anna

,

concipiuulur caeteri;

sed

e potis remotissim,
,

patrem ex tribu Jud ipse Evangelista infra 3

videri possit
,

v.

23
ha,

credendo, non concumbendo

virginitas, ut illud

sancta est fcundata

vocare

Eli.

Caeterm

etsi illud ita

quod nascebatur, ex propagine

beat

oportet tamen statuere contra libellum illum

fuisse
,

< <

primi bominis, tantummod generis, non etiam criminis

,

Ismeriam Anna natu majorem

et

Elisabeth
,

originem duceret.

>

Quamvis autem sanctus

quidem ex Ismeri adolescentul

riam ver ex Anna vetul
habet
,

fuisse

genitam

Ma-

esset Christus primo conceplionis arliculo, ralione

unitae

ut cert vulgaris opinio

naturae divinae

cum qu unione peccatum

;

Annam
fuisse

sterilem

in provect
,

demm

aelate

mull minus consistere potest qum cum quvis grati

auctam

fili

Maria

quia Maria agente

,

annum

infusa

gratumque faciente

tamen

etiamsi haec

aetatis circiter

decimum quintum

Elisabeth scribitur
,

unio defuisset, vel ex vi hujusmodi conceplionis sanctus fuisset,

cent
,

senex fuisse aetatisque provectae

et ad

gignendam

etabomni

peccati contagio liber, inno-

prolem

inhabilis.

impollulus et peccatoribus segregatus, Ilebr. 7,

v. 26.

Quomod enim non

sit

sancta et immaculata

conceptio, cujus auctor, non vir virtute naturae corruptae, sed virtute divin Spiritus sanctus qui sanctiiic.it

Et ipsa, etiam ipsa, me nuntio concepit praeter spem omnem et naturae vires Fiuum. Dclart quid inquam non filiam ; prolis illa utero gestet filium
, , ,

nec enim humanits id

ostendat

facile

adhuc
sit

sciri

poterat
;

ut

omnia
,

qum

cerl res ipsi

cognita

ut cert
,

Vocabitur

credetur , agnoscetur

prdicabitur

etiam majus erat et miraculum et beneiicium

filium

fidelibus

addit Eulhymius.
;

ab ips conceptum qum

initio
libi

filiam.

Filius Dei natur

qualis
viri

quod ab

promisi

In
luit.
filii

senectute sua

quod
tibi

in juventute su

non va-

jam inde ab

aeierno

apud Patrem

exislit;

non

Quemadmodm
salv virginitate
;

me

promittitur conceptus
obtigit

alicujus palris. Hic

,

repetendum mente
initio

est

ideb

xh et sive etiam,

positum

pericopes

cum cm
sit

ita

illi

jam

non obstante
comparatur,
sit.

senectute.

Hoc enim

virginitas senectuti

multas ob
Fjlius Dei
,

causas atque

rationes

agnoscendus
,

qud utraque ad concipiendum inidonea

adhuc esse,
conceptu
,

tum

inter esteras

ob istam

qud con,

Et ne existimes conceptum incertum aut dubium

ceptus

sit

virtute divin de Spiritu sancto

absque

me
ita
,

mensis, nisan seu martius estsextus

ut res testala
sit

ullo ptre

bomine. Hune enim

fieri

in

modum

concipi at;

certissimis signis
,

que hominem
palrem

nullius esse poterat nisi Filii Dei

utero tumido

ftu movente se ac vivente

tempore
et vetulae
;

quem solum non

,

decebat

qui palrem in clo haberet

Vers. 36.

Et ecce
,

hominem habere in terra Deum. exemplum praesens ac dotibi

denique felicem parlum promiltente.

aliquando concipiunt
,

Nam

sed abortum fer faciunt

quae

ver ad sextum usque

cere
,

mensem queunt

feelum perdu-

mesticum ejus generis quod

Elisabeth
,

annuntio.

extra periculum sunt.

Nam
,

sexto

mense non

uxor Zachariae sacerdotis.

consobrina
filiae

contingit abortus causa intrinsec.

Illi mulieri
,

Cognata tua

tua

creduntur enim
,

qu.c vocatur

quae ob longi temporis

,

Maria et Elisabeth fuisse

Elisabeth Ismeriae
;

sororum

Maria Annae

experientiam vulg habelur et praedicatur sterilis

quarum sororum pater luerit Solon Belhlehemites ex tribu Jud et domo David qui Ismeriam quidem nuptum dederit sacerdoti fuit
, ;

non sine probro. Jam sextum mensem gestat uterum

concep'.o
filio
,

natur inhabilis ad generandum

,

tum

propter aetatem provectam

tum propter

naturae ste-

Vers. 56. Et ecce domesticum scilicet exemplum in promptu positum; q. d. Non magis difficile Deo erit tibi Virgini, qum illi sterili supra naturam conceptum dare. Neque hoc adfert, ut incredu,
:

Feminis enim licebat extra tribum suam nubere, quando non erant haeredes; et ita periculum deerat, ne possessiones tribuum et familiarum permiscerentur. Sic enim David duxit Michol ex tribu Benjamin,
et Joiada Pontifex duxit Josabeth, filiam rgis ex tribu Jud. Et ipsa concepit filium in senectute sua; id est, etiam ipsa, sicuti lu, concepit divinits in seneclule, cm in juventute non potuisset. Compart enim conceptum in senectute conceptui in virginitate, quia ulrobique impotentia. Et ne existimes rem incertam esse, me mensis est sextus, conceptu, ita ut eum quilibet facile exlernis indiciis cognoscere possit, illi qvje vocatur sterilis, id est, cujus sterilitas vulg est notissima, ila ut non sine probro passim sterilis vocari soleat. Probat aulem hypothesin ex generali
thesi.

litatem aut dubitalionem Virgini tolleret, sed ut rem arcanissimam sensibili exemplo humano more confirmarel, et juxla Bern., hom. 4 in Missus, miraculum

miraculoaddendo, gaudium gaudio cumularet, Elisabeth cognata tua quia Judaea, ut Ambros. initio lib. 3 in Lucam ; nam omnes Judaei vocantur cognati
;

secundiim carnem, ad

Hom.

9, v. 3, et praecipu quia

maierno gnre erat ex tribu Jud et famili David, quamvis ex parle palris esset de filiabus Aaron. Unde quidam Mariam ci Elisabeth filias fuisse putant duarum sororum ex iribu Jud quarum una nupseril in tribu Levi, Anna ver mater Virginis in tribu Jud.
,

,, ,

315
rilitatem
,

IN

LUCAM
Vers. 37.
pleciente

316

jam inde ab
et

adolescenti ipsius omnibus

,

Erit futurum pro

praesenti est,
et

com-

perspeclam

cognilam
,

ila

ul tain manifesta

sit

jam

ornne tempus,

quemadmodm

Gnes.

ejus fcundilas

qum

fuii
,

hactens

steriiitas. Afl'erl

18, v. 14; rurss Jerem. 32, v. 17;

quibus ex locis

exemplum hoc anglus

Virginem dubiam
,

non

ut (idem impelret apud

anglus hoc axioma sumpsisse videri possit.

Impossibile, Hebraic oMippale

nec credentem se salv virginitate

;

mirum

arduum';

concipere posse nlium de Spiritu sanclo

eredulilaiis aut ambiguitatis aliquid

non ut

in;

Syriac hatel

difficile.
,

Virgini auferat

6ed ut aliissimum mysterium

remqiie

in se difticilli-

Apud Deum Deo, cujus ego nunlium ago. Omne verbum id est, nullum verbum phrasi He,
,

mam
fides

declaret, et credentem verbissuis, conlirmet

braic, frquente lilteris sacris, non omne, pro, nullum,

f'sfilm.

magis magisque per sensibile exemplum. Solet enim

,

142, v. 2
;

/Von jnstifirabitiir in cous ectu tno

est, nullus vivens.

qu;e divin nixa aucloritate

,

recepit

bc

illa

omvis vivons

quod

Nullum autem
,

ut vera

mira accipere

firmitatis lucisque

incremensen,

verbum

id

est, nulla

res, ali

Hebraeorum ph'asi

ta, si posl accdant, vel raliones naiurales, vel

sibilia

non minus, im magis eliam frquente. Posl

lic verba

exempla, consenlanea

eis

quae crediderimus

occurrit toii^s in sacris historiis, quod non est aliud

quibus declareniur, non contra, sed supra rationent

esse
;

qum,

p'st hc.

Quare Syrus bic

anglus Deo

vertit

medem,

ali-

juxla illud

Isaia;, toties
,

ab Augustino laudalum
:

quid. Dicit ergo

nihil esse

impossibile,

ex 70 Interpretibus
non

cap. 7, v. 9

Sisi crediderilis

qnanlmvis naturae vires

et ralionis

capium superet
omnia, et ut

intelligelis; credenli inlelligentiam dat

Deus, non

Deum omnipotentem
anus

esse, facere posse

fideminlelligenti.

Quin autem B. Maria, tamelsiplena

slerilis concipiat, et ut virgo pariai, et

alia

quaecum-

grati, fide eaelerisque virlulihus

somper profeceritad
,

que

potentise seu

potentis sunt. Quibus verbis

unem usque
culi
sit,

hujus mortalis vita3, non est dubium jamque supra docuimus. Et quamvis minoris mirasterilem
;

alliiis erigit

Virginis

nipotentia; divinse, ut

animum in eonsiderationem omqum securissim recurnbat in

allati.

anum

concipere,

qum virginem
confir:

spem

laeli

nuntii absse

concipere

hoc lamen per

illud anglus reci

Vers. 38.

Dixit autem, ergo.

Intellexit

Maria

mat, apud credentem, ut ejus

Tarn
facile

fides augealur, (q. d.

modum
varios

concipiendi

quem

anglus significrat, non in

,

Deus dabit

tibi

virgini

qum

illi

slerili

verborum sensus

dislracta

ut nos, sed asse-

conceptum, cm ulrumque supra naturam

serlim

sit),

pr-

cuta

mox

quid proprio sensu angeli verba vellent.

erat,

cm

illud praesens

jam

esset, et sensibus posset

Ut enim
cere;

mens Dei

Virginem per angelum doVirginis taie

explorari, simile 1 Reg. 10, v. 1, 2, 3, et seq.

Quare
lil-

ila arldidit

Deus anim*

lumen,

non
teris

atlulit Sarae

aut Hacbelis steriiium ex sacris

quali clar perfectque angeli

sermonem

inlelligeret.

exempta, jam olim praeterila,

in

nott Chrysosto-

Postqum ergo
sancli oper

intellexit se
,

mus bom. 49

Genesim

sed praesens, quod oculis

,

concepluram

non viri, sed Spirils Deo omnipolenliam suam

rationem supeDixit ergo

agnosci posset, et quidem domeslicum ac familiare

exerent", nihil ultra interrogat, sed solid fide arripiens promissum, quamvis
rans, totam se

quod magis eliam movere

beneliciis illustrare,

solet,

quasi Dei
,

mens

sit

humanam

familiam illam, quamvis humilem

singularibus suis

Deo incunctanter

offert.

Non solm enim ad majus lumen ac robur addendum. Virginis fidei verm etiam ad adhibuit hoc exemplum anglus
quod ver
erat.
;

plena intellects ac fidei dono, credens Deo auctore

futurum quidquid anglus dixerat.

Ecce. Syrus addit, ego, quod subaudiendum alioqui
est;
est

hoc

ut

dm miraculum

miraculo addilur

inquit

enim Hebraicum idioma

,

Ecce ego, fret

D. Bernardus hom. 4 in Missus,

muletur; ut Maria audiens

gaudium gandio cumagnifica

quenter occurrens
v. 8, pro,

Reg. 5

v.
;

seq. Isaiae 6,

Deum

qudam

adsum, praest sum

in

offert

enim se Virgo

secum
tur, et

et

cum

cognal moliri, habeat undc plus lleipsi

promptam paratamque
Ancii la Domini
,

obsequium Domini.
;

gaudium

accrescat et solatium. Posirem

,

ut decet ancillam Domini

ille
ille

ut Virginem excilet ad visitandam cognalam

diens,
et

ut au-

Dominus

est,

ego ancilla, jure proindecm possit

qud rurss

ait

Bernardus

cognalam vetulam
,

gravidam, cogiletjuvencula de obsequio

,

sicque

ilt

me me

uli
ipsi

pro arbitrio suo, aequum est ut paraiam ego

offeram ad

omne obsequium. Non

dicit,

an-

properunte ad visitandum

parvulo prophtie locus et

cilla Dei,

sed Domini, ut utriusque proprietatem cla-

occasio detur, qub minori adhuc

leat

Domino
enim

sui offwii va-

ris explicet, nimii

illius

esse libr praecipere et

exhibere
,

primitias.
,

Hanc
latis

aliasque ob
,

auctoritate uti

suum

subjici

ac parre

postqum

causas

infra

v.

40

declarandas

voluit

cognoverit

illius

voluntatem. Porr non

bumano more

anglus, Dei monilu,

incitare.

Mariam ad visitandam cognalam

ac civiliter loquitur, sed ex animo atque intimo affectu et considerans un ex parle servilem suae na;

Vers. 57.

Quia non eiut impossibile

;

omne verbum
plici

id est,

nulla res

Deo

impossibilis

apud Deum du;

nec modus facto, quiasapientia est, inquit Bernard., serm. ult., in Missus. Generalis igilur rgula est;

Hebraismo, non omne, pro iiulluin, sicut Psal. 142, v. 2, et verbum pro re qum Dons dixorit aut promiserit. Nullum ergo verbnm Deo impossibile, quia apud Deum nec verbum dissidet ab inleniione, quia veritas est, nec factum verbo, quia virlus est ;

onmia Deum posse,

e.*set

praeter ea,

quaj

si

possel,

non

||

omnipotens, ul mori, lalli, menliri et similia, juxta Aug., 5 de Civil., c. 10. Vers. 38. Dixit autem Maria, incunctanter verbis credendo, et promissis consenliendo.: Ecce ancilla

317
turne eonditionein, ex aller;

COMMENTAKIA. CAP.
Dei

I.

318
erga
,

imperium ac volunDci per augeluni

huniiliiaiem,

Dei
|

summ

eum
nisi

charitate ferveret

quod

fieri

latem

polis

qum

magnilica

non poluisset
lilium et

prscivisset

quem qualemque
in illiusque

promissa, insigncm dclarai,

cm

tum
ait

quomod
et in

esset conceptura,

con-

obedienliam. Vide liumililalem, vide devotionem,

Anibrosius. Ancillam se dicit Domini,
tur
,

cepium simul

modum
:

concipiendi consensissel.
,

qu mater
est
,

eligi-

Id ergo lecit his verbis

Fiat mihi, etc.

quanqum
Ecce an-

nec repentino exaltata

:

promisso

Denique
liumi-

non assenliatur solm, verm etiam desideret oplctque ut verbum Angeli

<

Bernardus homil. 4
litas,

Qu

est tue

tam sublimis

in ips perficiatur.
olliciiesl,
>

qu

cedere non novil Iwnoribus, insolescere glori

eligitur,
et

cilla

Domini, apparatus

inquit Anibrosius;

nescil ?

Mater Dei

ancillam se nominal.
,

contingat mihi secundum verbum tuum, conceplus est

Non

mediocris rvera humilitatis insigne

nec oblat
est

voti.

Bernardus qunque

iFiut, desiderii signum

tanl glori, obliiisci hnmilitatem.

esse luimilem
virtus,
in

Non magnum

est, ait,
:

non dubiUtionis indicium.

Et per hoc quod

,

objectione
;

magna
ut et

prorss ac rara

dicit

Fiat mihi secundum verbum tuum

magis in-

kumitilas honort a

pulchra permixtio

telligenda estaffectum exprimere desiderantis,

virgiuilatis al\ue humilitatis,

quod inquit homili 2.

juxta promissum tuuni.

effectiim requirere

more
lit,

dubitantis

qum quanqum ni-

Fiat. Anibrosius legit contingat.

hil

obslet inlelligi,
nisi

esse

verbum

oraniis.

Nemo
,

Secundum verbum tuum

quippe orat,
se requiri

quod crdit

et sperat; vult

autem
>

Brevissimo scrmone, prse se ferenle virgineam modesliam, et universa quse nuntiata fuerant compleclitur, et

Deus etiam quod

pollicelur, etc.

ho-

mil. 4 in Missus.
in hase

Poslrem Graecus Eulhymius

scribit

angelum qui nuntiaveral

lionorat, q. d.

Opeope-

verba

Jam

non solm credidit, sed oplabal

anglus.
,

reiur, angele, Deus-in

me, quae

tu

eum
me,

in

me

etiam ut

sibi contingeret, sicut dixerat

Quo-

raturum annuntias; voluntas Dei

rata
,

tue-

sermone declaut scilicel

,

mod enim
iateri

assentialur

tantummod

et

non etiam

elDciatur
et

qum

cilissiui

in

oplet ac desideret

qum

flagrantissim (quod

quidam

concipiom
virginilate,

pariam

Chrislum Filium Dei

salv

verentur, ne humililati ejus (!etrahanl) id hout concipere posset Filium Dei

,

de Spiritu sancto. Non repetit ipsa angeli

nisi teclis

noris ac felicitalis,

promissionem,
bumilitali
,

veibis, consulens rurss

omni amore voloque dignissimum, cm

ts promittalur

id ipsi divini-

ne gloriari de e arroganlis videalur.

non solm, verm etiam proponalur

denique taniisper dilferalur, quoad-

Sicut autem humilitatis fuit,

in,"
fuit,

non qucerere honorem

;

amplexandum
usque
ipsa

habere de se eo indignam

ila

magnanimitatis

conditionem accipial? Humililas nec magna-

oblatum Deo acceptare ad mullorum salutem.

nimitati adversalur nec charilati. Quocirca Virgo, ila

Assentitur enim Maria his verbis nunlio angeli, ejus-

promissioni Dei subscribit

sequens quo vocat

,

ut

que legationem ampleclilur.

Nam

ad boc missus fuerat

j

effectum
expclat.

non modo exspeclel

sed

eliam
est

cupide

anglus, ut non declararet so!m Maria;, Dei

esse, ut Filius ipsius ex e

etiam ut Marice

menlem verm consenstim ad hoc obtineret quemcarnem sumeret

, ,

Qu etiam

ratione

factum

ut dignis

Filium Dei conceperit, exereens nimirm variosaclus

amoris et charitatis. Simul atque igilur Virgo

ris

amoiuit

admodm
serin. 18,

pluribus

verbis dclarant
est

Auguslinus

plnum assensum
:

praebuit

quod
,

factum

de Sanctis, qui
,

secundus de Anntin-

his verbis

Ecce ancilla Domini

;

fit

mihi secundum
cai

tiatione
est.

Dominic

el

Bernardus, homil. 4 in Missus

est

verbum tuum
est
;

mox

in utero illius

Verbum

o factum

Sed quare visum

Deo

exigere consensum
vellet insci, ini
fieri

nec enim erat ratio cur diulis res annunliata

,

Virginis? poterat in e operari

quod

differrelur

cm

nihil

aliud

exspectaretur
Spirils sanc'i

qum
for,

etiam invita. Non decuisset Virginem

Dec scire qua; proies esset aul unde

impraegnari invitam
;

matrem mult minus

Virginis

consensus;

mox oper
animse

mato ex purissimis Virginis sanguiuibus corpori

infusaeque in
illud

quis enim

amor mairis erga

?

rationali

conjunxit

se
;

prolem incertam

incognitam, aut invitse intrusam

Filii

persona

Filii

Dei, idque universurn

Imo ver

quia incarnalio

Dei e
,

tendebat, ut

quai est Spirils sancti virtus infinita.

momentouno Non enim pi is

tandem unitus

corrigeret

hominum
:

voluntates

et charilate

erga
Filii

paulatimque corpus formatum organisque dislinclum

est,

Deum
simam

acccnderet
:

oportuit inprimis ut mater

deinde infusa anima

ut solet

Domini, snpple

Ego: snnt enim verba se promptis-

Ilebri usilatissim plirasi dicere solet : Ecce ego, pro, prsio sum, ut palet 1 Heg. 5, v. 4, 5, 6 et 9. Porr nomen ancill spirat sublimem humilitatem, ut Bernard., hom. 3, in Missus, qu cedere non vovit honoribus, nec glori insolescit. Spirat et obedienliam divinseque polenliae comuiendationem ; q. d. : Ego ancilla , ipse Doniinus, cujus imperio me paralissimam decet obsequi, qui jure suo de me potesl quidquid velit. Fiat mihi SF.ciiMiLM vERiii'M , seu promissum TUUM. Verba sunt non solm perseveraniis in obedienli, quam veleres auctores passim prdicant, ut Iren. lib. 3, c. 53, qui dicit qud Maria obediens el sibi universo generi lacla est causa salulis, sicut Eva inobediens causa damnalionis; sed sunt etiam verba con-

oferenlis Deo.

Quo sensu

dantis, quem ab e Deus expetebat , ut Auserm. 18, de sanclis; itemque desiderantis, desiderii enim signum est, inquit Bernard,, non dubitalionis indicium. Unde Ambr. Ecce ancilla Domini, apparatus oficii est contingat mihi secundum verbum tuum, conceplus est voti. Consensu igilur Virginis accepto, discessil ab il l anglus lanqum legatione perfecia, ne videlicet ipsemet in e incarnalus crederetur, ut nott Athanas., serm. de Deipar quiconsequenler docet, lune obumbranle Virginem, viitule Allissimi salutarem conceplum fuisse coiisummatum. Quod long verisimilius qum id quod putavit Bernard., serm. 3, in Missus, qu^d Filius Dei in Maria suum nui'tiiiin pravenisset. Nam tune non dicendum Fiat, sed : Placet ; omniaque verba angeli luisset rem non lactam, sed luturam loquuntur.

sensum
gust.,

319
Filius Dei
:

IN

LUCAM

v.

320
iter.

nam

sic

persona

Filii

Dei personam

Filii

gestu parantis se ad

Simile

Machab. 12,
v.

hominis,

lioc est,

individuum hominis pcr se subsi:

40

Exsurgens

abiit in
,

Bethsan; et 15,
lerram suam.

24

Et

siens assumpsisset

quod Nestorianum

est et

dam;

convertit

Tryphon

et abiit in
,

natum. Naturam liominis assumpsit, non personam

In diebus illis

quibus angelic legatione fuerat

paul post
, ,

quod ut

faceret,

praevenit naturae

humanae per

se

honorata

id

est

uno atque

altero die

subsistentiam, faciens ut quo

momento
,

conciperetur,

poslqum conceperat
prol'ecta

angelo nuntiante.

Non

statim
is sit

eo subsisteret
supposito
Filii

non
Dei.

in

seips

sed in person seu

est

utpote poslridie inan (quamvis

;

Unde factum est, ut etiam Filius Dei conceptus fuisse credatur, quanqum secundm carnem; quia quo momento facta est conceptio , eo
fuit

quorumdam
tero die
,

error)

voluit

enim pris, uno atque

al-

domi apud se exercere animum fidemque

suam,

in dulci meditatione, conjunct

,

cum gratiarum
praedictae ipsi
,

Deuset homo. Quare cm assensum Mariae statim

sit Filii

actione

grandium carum rerum qu

,

consecuta

Dei incarnalio, non indoct ludunt

fiai

ac promissse fuerant

jamque cplae impleri

post-

quidam, cm scribunt, ut pcr primum Dei

ditus est

con-

qum gravidam
ita

se experiretur. Hoc temporis spatio

mundus,

reparalum.

tractats

ita per secundm Mariae fit esse Dubium autem non est inquit auclor cantici Magnificat, tomo 9 Operum D. Au,

transacto, invisendam sibi judicavit consobrinam,

;

de cujus praegnatione certior facta fuerat ab angelo

<

non quasi incredula oraculo

nec quasi incerla de nunlio
,

>

inquit

Ambrosius

gustini, quin

clestium gaudiorum et aeternae dul-

nec quasi dubilans de

,

miram atque inenarrabilem suavitatem Virgo lumen cum loto < majeslalis suae fulgore in eam descendit et quem non capit mundus, totum se intra Virginis viscera
cedinis

exemplo
officio,
i

sed quasi

laeta

pro voto

religiosa

pro

conceperit, quando illud aeternum

quod paul post

latis explicabimus.

Abiit, profecta est, ex Nazareth Galilaeae, Josepho

marito consentiente.
In

< <

collocavit.

Audacter pronuntio, qud nec ipsa plen

montana

in

montanam

scilicet

regionem

et

explicare potuil,

quod capere potuit

sedSpiritusan

quidem Juda
Juda; nam
regio

sive Judaeae, quia sequilur, in civitatem

<

cto docente didicerat sic sua per humilitatemtegere.

et

montes erant
Judaeae, sita ad
,

in

Galilae. Inlelligitur

Et

statim ut hoc Virginis responsum acceperat,

montana

meridiem Jerosolymo-

et Filius Dei

carnem assumpserat; nam

inter respon,

rum. Syrus
illo
,

scribit letouro

in

montem

et praeposito
,

sum

Virginis et Filii Dei incarnationem

intervallum

cum

festinatione, habel in

montem

in civitatem

fuit vel

nullum vel minimum. Simul ac per verbum

Juda, clar referens Juda ad utrumque nomen tam

suum conceperat, inquit Euthymius.

Discessit, abscessit
lione su
,

montem qum
lega;

civitatem.

abiit

tanqum functus

Cum festinatione, cum

studio seu diligenti. Syrus

et confect re cujus causa venerat

tan,

utitur adverbio betiloit, sedul, diligenter. Festinatio

(quae fuit pro Virginis conditione
proficisci
, ,

qum

revertens ad

Deum

quo fuerat missus

ut

ejusque insuetae
ardentisque

exponeret legationis suae successum. Id enim idcirc

additur, ut ex ipso discessu intelligamus
fuisse
,

haud dubium)
amicos

testis fuit serii

,

rem plen

affecls.

Non

haesit in itinere

non

salutavit obvios,
;

perfectam

ob quam ut perficeretur advenerat.

minister Dei, credendum est

non

invisit

alios

per quos erat transeundum

aliis

Cm enim
non

fidelis esset

sed posthabitis
dio,

omnibus
,

rbus

festina prae gau-

abisse, nisi legalione plen explet.

legatio ejus, ut
,

Tendebat au-

e properavit

qu Spiritus sanctus impellebat

tem e

Dei consilio Virgini exposito,

,

ubi gloriam Dei ex

impetratoque ejus assensu

simul atque perfectum

Verbum

caro

fieret. Id

tione mirific celebrandam,

mutu cognatarum congratulanon dubitavit.

seu Judaeae
;

fuit, discessit

ab e, qud ad

In civitatem Juda

Judae stricte ac-

apparitionem exteriorem; verisimile est enim, remansisse

cepta pro sorte tribus Juda.

lista

Non nominat Evangeagatur de habitatione

cum
,

multis

aliis

angelis invisibililer, custodiae,

si

civitatem

quia
,

cm

ministerii

reverentiae atque honoris causa. Porr

Zachariae sacerdotis

facile sit intelligere esse

He-

in accessu et

prima salutatione
;

usus est honorifiin discessu

bron

quae sola civitas depulata fuerat habitationi

in

centissimis titulis

non dubium quin

sit

ma-

sacerdotum
legis,

montanis Judaeae. Jos. 21,

dederit fdiis

v. 9, 10, 11,

joribus etiam reverentiae signis

salutaret

usus
,

cm jam

qud Josue

Aaron

in primis

Caria-

dominam suam ac reginam

quippe Domini

tlirbe,

qu

vocatur Hebron, in monte Juda, et subur-

ac Rgis sui matrem.

Vers. 39.

Exsurgens. Pleonasmus Hebraicus,

ille

Galilae in

bana ejus per circuitum. Fuit hoc iter longum , ex Judaeam ultra Jrusalem ; facile quatridui
;

exsurgens abiit (qualis

respondens dixil)

sumplus

Hebron

ultra Jrusalem

ad meridiem

sil

iti-

Vers. 59.

Exsurgens autem Maria

abiit. Pleo-

est Hebraicus qualis iste : Convertit et abiit, et respondens dixit : In diebus illis, id est, paucis post

nasmus

Juda ; in forte scilicet tribus Judae sitam. Hanc aliqui Jrusalem fuisse putant , qud ibi sacerdotes commorari solerent. Sed ratio haec parvi momeniiest erant
;
,

diebus, in montana, id est, regionem montanam Jud (sunt enim et montana Galilaeae), quae incipiunt ab Emaus seu Nicopoli, et consurgunt paulatim usque ad montem Oliveti, utHieronym. in cap. 10 Danielis. Extendunl se tamen etiam procul ad auslrum Jrusalem versus Hebron. Cum festinatione quae serii et ardentis affecls testis erat. In civitatem
;

enim sacerdotales civitates per diversas tribus dispersed civitas Juda sae. Nec propri Jrusalem erat Benjamin. Alii volunt fuisse Hebron quae sacerdotamontanis sita , alii aliam. lis erat in tribu Jud et in Causa hujus itineris et festinationis erat, non qud vel esset incredula de oraculo, vel incerta de nuntio, dubitans de exemplo Elisabeth ut aliqui suspicantur,
, , ,

321
nere
octo circiter

COMMENTARIA. CAP.
horarum
,

1.

322
scopus
itineris Mariae, ut sa;

Si

non

fallunt
,

chartae

nioribus. Hic porr fuit

topographie*. Quare non est verisimile

sol

Yrgine

lutaret et inviserel

cognatam suam Elisabeth ad quod

confectum esse hoc

iter

sed comitatam fuisse

sanclis an-

mullis rationibus mota est.

Primm

ut suis oculis

ut

minimum mulierem aliquam (nam de

non
est

videret admirabile Dei opus in praegnalione sterilis

gelis

dubium

forte etiam J'osephum ipsum.

,

anus
taret

quod anglus

ipsi

nuntiaverat

non qud dubi-

Nam cm

instaret

Pascha

potuit ille

un oper

de nuntio, sed ut ex duplicis in se et Elisabeth

,

Jerosolymam ascendisse ad diem solem.nem (prout

tenebalur) et
illic

gratiae intuitu

ad novam gratiarum actionem lau;

remansisse, permiss uxoreulteris

disque divinae celebralionem accenderetur

visibilis collalio

ipsa

enim
lucis

abire ad invisendam

juvandamque cognatam'. Ipsum

et Elisabeth

utriusque miraculi
,

non parm

enim Josephum nuituce Mariae

tion

saluta-

afferre poterat

quemadmodm
conceplu
,

diximus supra

v. 36,

non

interfuisse, salis liquet

ex Matth.

i, v. 18,

ut etiam attulit. Deinde voluit Maria cognatse congratulari de

llii

19, 20. Nec est incredibile Virginem transeum'em

ex eque intelligere ad
res ista gesta fuisset, nec

per Jrusalem

visitasse

templum Dei

causa gratiaergo, quas

majorem Dei honorem, qui

minus juvencula suum
haec voluit
et

rum
< i

actionis

ob accepta bnficia.

Mariam

vetulae offerre

obsequium.

Ad

ante sola in intimis penetralibus versabalur, quod

ait

ipsa vicissim
esset.

aperire

cognatse quid

Ambrosius, non publico virginitatis pudor, no

,

secum actum
ferre
,

Nam cm
rem

sentiret se

uterum
ti-

<

ab studio asperiias montium

lixitas ilineris retardavit
,

non ab
,

oflicio

pro-

et facile fortassis oplsset

,

sociam fidam ac
,

affeclu

nimirum urgente,

mentem Deum
pho

cui

declararet

priusqum ut;

<

non sexu

magno enim
et

zelo atque ardore fereba-

rus intumescens omnibus loqueretur

nam
,

ut Jose-

tur.

Nec timuit ne novo

feetui

suo noceret inter lon-

cum
;

fructu

rem declarare

posset
,

minime spe-

gum, arduum,

cum
<

festinatione confectum,

quem
mole-

rabat

occurrit cognata Elisabeth

,

mulier irrepre-

noverat esse divinum.

Jure,

ait

D. Bernardus serm.
illud

hensibilis

justa ac prudens

e magis qud simile

Haec sententia est

de Verbis Apocalypsis Signum magnum,

i

quid jam

ill

divinils accidisset.

stissimum taedium, quo reliquae omnes gravidae mu-

Chrysostomi, et olterius nescio cujus Graeci auctoris,

citatorum D. Thoin in Caten bis verbis
<
:

lieres laborare noscuntur, sola

non

sensit, quae sola

Chry-

sine libidinos voluptate concepit.

suae conceptionis initio
,

Unde

et in ipso
caetera;

sostomus super Matth.ieum

sunt in se Virgo
,

quando potissimm

qu supra dicta nec cuiquam hominum pandit ; non

:

Celabat

mulieres miserabilis alfliguntur, Maria tot alacritate

<

enim credebat ab
relatibus,

aliis

posse /idem adhiberi mirandis

montana conscendit

ut Elisabeth ministraret.

>

<

imb magis putabat se pli conviciasidiceret,

:

Vers. 40.
ipsi

Intravit

pro e quai

cum

Elisabeth

quasi volens scelus proprium palliare. Graecus

Ad

intercedebat
,

familiaritate

ex cognatione con-

solam autem refugit Elisabeth

propter cognalionem
conjunclionem.
t ,

sic

enim consueverat

tracta

simul et instigante Spiritu sancto.

in civitate sitam.
viro, ut par est,

et

propter cecteram liujusmodi

In

domum e

Caeterm non tantm sponte su

,

Zacharle sacerdotis. A domus, quamvis

lem.
ille

nominalur

visitavit

Maria cognatam
,

verm etiam quia Dei voipsius raiemifuit

,

prcipu non quaereretur.

,

luntatem esse credebat

qui id submonuisset per an-

Salutavit. Syrus

precata est pacem

seu salu-

gelum

quando exempli loco cognatae

nerat. Ut cert Dei instinclu

,

hue acta

volenlis
,

Elisabeth

uxorem Zachariae consobrinam suam.

,

ad hanc visitationem ea

ieri

quae secuta sunt

ni-

Non
cere
nisi

dicitur

salutsse

Zachariam

vel

quia absens

mirum
riae

ut Joannes ejusque mater, Spiritu sancto

erat vel, polis quia ad

;

ut etiam surdus

rem non perlinebat id dicm esset ille ac mutus, non

autem Maria
fecerit

repleti, prsedicarent

adventum Mcssiae ut
;

Virgini

Ma-

gestibus poterat salulari. Salutavit

novum gaudium accresceret, admodm utero suo Messiam

,

intelligenti,
ita

quem-

cognat utero

prior ipsam Elisabeth, sicut moris est, ut qui ad alios

Messiae praecursorem contineri

postrem ut perspi-

accedunt

primi salutent

quamvis hoc idem

,

ceret

undique divinum consilium novis atque admi-

ex ferventi charitate et humililate profund

de quo

randis modis
lute, in

jam expediri cplum pro hominum

sa-

Ambrosius

Prior salutavit

decet enim ut quantb

ejusque laudem erumperet.

castior Virgo, tanlb humilior

sit.

Noverat dferre se-

Vers. 41.

Et factum est;

significat evangelisla

sed, ut Ambr., quia laeta pro voto (quo di optaverattolli sterilitatem Elisabeth (etreligiosa pro oflicio et festina prae gaudio. Vers. 40. Et intravit domum et salutavit Elisabeth, ubi observt Ambr. quod venerit junior ad

ftum

epist. 57, putat nits in infante,

transfertur Graecis medicis. Itaque August., hanc exultationem faciam esse divinon humanits ab infante, hoc est,

seniorem, priorque salutaverit decet enim utquant casiior virgo, lant humilior sit. Noverat dferre se;

sine rationali cognitione : quamvis ibidem non abhorrere videatur, ut divinits dicatur acceleratus usus rationis. Quod san magis placuit caeteris patribus tam ante qum post Augustinum. Nam Iren. lib. 3,

nioribus.

Vers. 41. Et factum est, ut audivit salutationem Marine, ici est, simul atque audivit. Vult enim per hoc signiGcare salutationem Marias fuisse causam
exultationis, quExuLTAvrr infans in utero ejus prae , gaudio, ut additur, v. 44. Porr Graecum convenit proprie animalibus saltu lascivientibus, et inde ad

cap. 18, dicit quod Dominum cognoscens exultando Tertull., lib. de Carne Christi , cap. 21, salutaverit Domini sui conscium infantem vocat, et Orig. hom. 7, docet idem lalis; Ambr. ver habebat intelligendi sensum, qui exullandi habebat affectum. Itaque hic impletum est, quod anglus dixerat versu 13, Spiritu sancto replendum adhuc ex utero matris, nempe non
:

323
opus esse extraordinarium
permit narrare.
l'iriiim

IN
et supernaturale
,

LUCAM
quod supra diximus
lationis
;

9k
eruperunt in sensibilem exsulauclus est usu rationis ac
prsesentiam Domini,
et
:

quod

Nain

quamvis aliquando contingat

,

aclum. Nain et
ita
,

sul)silire in

ulcio inalris

immoilic gaudii

volunlalis,
Vert,

ut cognoveit
caro
facii,

affections correpiac,

quod quidam dicunt, hanc lamen

quid fuisse atque iuusiiatuin,
fuit

inquam

simul

sui

per

eum
in

exsuliationem

novum

juslilicationem ac sanclilicaiionem

ob quae bnficia

dat intelligcnduni evangelista, qu inlans pris

lanto esi periusus gaudio, quaim'un relundaverit

cominolus qum mater; prior enim inlans motus,

corpus

et

sallu

declaraveril quod

voce

nondm
ul
hic signi-

commovit deinde malrem.

slinus epislol 57 ad

Vidernus
i

>

inquit

Augused

poterat.

Haec omnia privilgia Joanni concessa,

ita

Dardanum,
,

exsultalionein non
,

supra, v. 15, replelione Sjiiriis sancti,

,

isolm parvulorum

sed etiam

pecorum

etc.,

haec plan inusilala et nova exsliiit, quia in utero,

<

licaniur gestu exsullationis quae est plerorumque doctorum Ecclesiae senlentia. D. Ambrosius ollabe:

et

ad ejus advenlum quae

hominum Salvalorem
ide in magnis signis

<

bat, inquit, inteliigcndi

sensum.quiexsultandi habe:

fuerat paritura. Ide

mira

(bal aflecium.

Origenes

Sancta erat anima beati

depulanda.

Joannis, et adhuc in malris utero clausa, ventui aque

Ut

audivit, simul atque audivit, priusqum intel-

in

mundum

quasi per cxperienlise

sensum sciebat
non simpli-

lectu salis perciperet.

quae Isral ignorabat.

Unde

exsilivit, et

Salutationem. Syrus, pacem

quod

est, salulem.

citer exsilivit, sed in gaudio; senserat

enim venisse
ante:

Signilicalur salulalio Maria; fuisse causa cerla et in-

Dominum suum, utsanciiucaretservum suum,

dubitala exsullationis.
Mari/e.

Hic effert et dclint evangelista

,

nomen

fqum de malris ulero procederet; et paul ante iTuncprimm praecursorem suum Prophelam fecit

Mariae

more Graeco

quod

alis efferl ut

Syriacum,

Jsus. Similiter

Eulhymius

Inlans qui in utero fere-

Mariant primo casu.

baturVirginis, prophelic slatim grali donavit infan-

Exsultavit

subsiliit

pr,e gaudio scilicet,

in

quod

lem qui

in ulero gesiabalur sterilis.

:

PoslremTheoprosecutus
ddit ei,

additur infra, v. Al,

Mariae salulatio
affecil filium
,

infans

utero ejus

latens.
,

phylaclus

Praecursorem

in utero grati
s

inox

ut insonuit auribus mairis

,

est, et Prophelam fecit;

nimirm quia
et

ulero clausum

ejusque cor

ita

pene-

Salvatorem promissum, ignotum adhuc

agnoscere, ejusque prsesentiam malri suae, et per illam
audivit
aliis,

occultum,

travit,

ut gaudio affecerit ade velienienii, ul exun-

motu

exsullationis

dans

in

corpusculum

fecerit illud subsilire.

Sed unde
plena, et

declarare. Quis
antiquius
,

unqum

ea efficacitassaltitaiioni Mariae?

Deoquo

tripudium

nativitale

exclamt

Verbo quo foela erat, ut loquilur Ambrosius. Ver-

Graecus Auclor in Caienam adductus. Ergo non minus

infantes uteris clausi,

bum
filius

Dei quod in ips erat faclum caro, Christus Deus

Marias secundo

qum maires
salulrunt.

propriae, se

mu-

naluram humanam, usus voce

,

tu

cognoverunt

et

Caeterm quamdi

malris suae lanqum ins'rumento

exseruit
,

polenliam suam

perseveraveril hic usus ralionis in Joanne infante, an

ita

ut

senserit Joannes

nondm

nalus

quamdi opus

foret

ad praeseritem propbetiam, ad

Domini

sui recens concepli prsesenliam

s

ac divinam

declarandam inquam matri prsesentiam l>omini, an

ver conlinuus ipsi manserit
,

virtutem.
i

Vox

Virginis,
in
ill

inquit Tbeophylaclus, vox

nec

unqum

fuerit

erat incarnati

Dei.

Similiter

Eulhymius

ablitus, incerlum est, aliis aliud opinantibus.

:

Christus

loculus est per os malris suae; Joannes

Et continu deinde repleta

saluiationem Mariae consecutus
Chiisto per

est. Aller effectus

;

ad

autem

audivit per

aures

suae

malris

et agnito

alterum beneficium

i
<

supernaliiraliter
prsedicavit,

Domino suo,

exsultaiione illum
:

vocem matris

suae salutantis collatum.

Atque anie bos Origenes

Slatim ut

Precata est

illa

salutem Elisabeth gravidae, moxsalus

simul et filium
est

Maria locuta est verbum, quod Filius Dei in venlre

malris suggesserat, exsultavit infans in gaudio.
ist signific;Hui?

venit super Elisabeth

quem

utero
pris

geiebat, uterque repletus

Spirilu sancto,

Sed quid exsullnlione

lascivienlium

sohisne sallus

tamer.
c

filius.

Vocem

prior

Elisabeth audivit, sed

aut motus, qualis posset esse agnorum aul

?

pecorum

Joannes prior graliam

tavit inlans
,

sensit, ait

Ambrosius. Exsul-

minime
15
,

plan enim id significalur,

repleta est mater.

filius
;

Non

pris mater
replelus

quod supra

v.

anglus praedixerat Zachariae,

in

repleta

qum

sed

cm
et

filius

esset

replelum esse Spirilu sancto adhuc

utero malris.

Spirilu sanclo, replevit

matrem.
Titi

Simiiia ha-

Ad

saluiationem Mariae Deo gravidae, Joannes in ulero

bent Tbeophylaclus el Titus Graeci.

verba sunt

Elisabeth mundalus est peccalo

fucrat, et fidei

prophtise, in

quoeum concepius spei charilatisque hahiius cum munere juslificatum pusionis animum infusi,

Repletus Spiritu sanclo exsullavit, gratiseqne

acceperat
,

quam
in-

malrem parlicipem

fecit.

Quod

tellige,

propter lilium, occasione

filii,

repletam fuisse

solm

sanctilicante infantem, sed et illuminante, et prsecursorem prophelam constiluente , ut Origen., Theophyl. , Euthym. Quam lamen illuminalionem traaseuntem luisse, non permaneniem, sicul prophe-

filii

sui exultatione.

Nam
,

sit

per os matris suae

el

quamvis Christus loculus quamvis per aures suae maest

lris auJivi .il,

non tamen pris Elisabeth impleta

licae illuslralioncs esse soient, verisimilius est; elsi

non desint eliam

Et repleth

aniiqui, qui conlrarium sentiant est Spiritu sancto Eusmt, scilicet ex

:

Spirilu sanclo, qum lilius ; sed, ul Ambr., cm lilius essel replelus, replevit et malrem , et ulraque mater prophelat spiritu parvulorum.

325
unirent

COMMENTARIA. CAP.
quemadmodm
sil

I.

328
,

Origenes

scribit

Non

est

Abrahae promissam fuisse, Gnes. 12

Apostolus, Galat. 3, v. 8.

v.

docet

dubium, quin quae tune repleta

propter tilium
iiiiii

est Spirilu sancio,

pri-

<

repleta.

Neque enim mater

;

Inter super omnes mulieres. Eisdem verbis salulat Elisabeth

Spirilum sanclum meruit

in
illa,

sed

cm Joannes
filii,

Mariam, quibus supra

colloquii ab angelo

v.

28.

Anglus,

adhuc clausus
pisset,

utero

sanclum Spirilum recerepleta

distrililius

tanqum conscia

cum

Maria habiti;

tune et

post sanctilicationem

ut ver erat, Spiritu sancto rvlante et confirmante

est Spiritu

sancio.

Igitur ordine

quodam
;

angelicum sermonem per os hujus; quod ex

iis

quae

buas
esset

hic

inlelligitur
est,

Spirilus sanctus
dignior, et

quo

sequunlur, manifestis etiam evadit. Unde Ambrosius

scribit in

malri praelatus

tanqum

cum quo

plus

hune locum

Novit sermonem suum Spiritus

Christo rei, ad gerendum

,

negotium

salutis

sanctus

nec unijum obliviscitur ; et proplietia non

humanae

quippe qui ad ollcium praecursoris esset

solm rerum completur miraculis, sed etiam proprietate

verborum. Caelerm hoc magis benedicta Maria
,

eleclus, inatre

solum serviente ad hoc, ut esset ejus

Eli-

mater. Posterior ergo maier repleta est Spirilu sancio,

sed non oinni

sabeth salutante, quod actu jam mater esset

quae

Filii

Dei,

modo quo

lilius.

Non enim

ut

lilius

angelo salutante ad hoc tanlm declarabatur

mundata nunc

est peccato

mater

et juslicata, quae

electa.

jamdi justa ante

v. 6;

Deum

fuerat,

quod legimus supra

quanqum poluit juslitiae sanclilatisque augmentum nunc accepisse sed donala est spirilu pro;

Et. Vim habet hoc loco, non tanlm copulativam, verm etiam causalein datur enim intelligendum quare Maria pronunlietur benedicta plus omnibus
;

phtie praeserlim repleta est Spiritu sancio ad Pro-

mulieribiis

quia

benedictus

fructus venlris ejus

pheiandum, quomod Spirilum sanctum anlea non

habuerat
;

quod noiat Theophylactus. Non tamen vertendum

quia benedictus,

est,

spiritu prophelico praeter

morem

repeni

quomod
et

verlit

Beza

serval enim

imbuia

est.

Neque enim Spirilus donis

pris vacua

vim copulandi,
ipsam Mariam.
Benedictus.
lieres
;

his verbis salulat Elisabeth filium

.

fuerat; sed tune long uberior vis spirilus et insolita

in e

latentem in utero Mariae

quemadmodm

prioribus

apparuit, tune plen Spirilu sancio instructa

ac mota est, ad intelligendam simul et explicandam

Maria salutatur benedicta inter

mu-

ralionem exsullanlis inlantis

ad cognoscendum

et

Christus

autem

simpliciter
scilicet

benedictus, sine

celebrandum mysterium incarnali Verbi, exclamando

ac dicendoeaquaesequuntur.

restrielione, super

omne

benedictum, sive

Nam, quod supra,

ii

v. 15,

qu Deus, sive qu homo. Qu Deus, nalur benedictus est, quippe in se oplimus et

annotavimus, dicunturhuicevangelisiae,
repleri

polissimin

perfectissimus,

Spiritu sancio

qui

ila

accipiunt

graliam

onmisque

beneficii ac boni fons

atque origo.

Qu

Spirilus sancti, ut ea

foras erumpat, aganlurque ipsi

filius,

homo,
quod

lantis
:

Deo cumulatus

est beneficiis,

quantus

ad opus externum. Ergo poslqum

rilus sancii

arcano Spi-

alius nullus

motu, prophelsset Christum exsultantlo,

summum

humana enim nalura divinae unita est, est omnium beneficiorum et ex

;

tune

et

mater exclamando. El clar omnin docent

manife!

divin natur, ut ex fonte inexhauslo, in

humanam
est gratiae

sequenlia, qui prophelidem mater hic egerit,

omnis generis dona fluxerunt; redditaque

ac verilalis plena, Joan.
1, v. 14,
ita

stando praelerita occulta, quae anglus Mariae annuntiaverat, declarando arcana praesentia,

abundanter, ut
1, v.

Deum

Virginis

deplenitudine ejus omnes accipiant, Joan.

et

16

utero

contineri

praedicendo denique i'ulura quae

in

ips
v.

benedicanlur omnes
18,

gnies

terrae

, :

Dominus promiserat. Annotavit hoc D. Gregorius,

hom.
1, in

Gnes. 22,

etiam Maria ipsa, ejus maler

filio

Ezechielem

et ex eo alii.

benediclio enim Mariae

est

Vers. 42.

Et. Quo

(quod dicere ccepe-

spirilu acta exclamavit,

non

ramus) ut aliorum

hominum omnium; quanqum

filius?
filii ,

valens se continere
et

quin erumperet in clamorem,

prae fervore Spirits
, ;

non habeat
d.ctum
;

illa,

praeter (ilium, alium magis se bene-

quidem magnum seu altum,

cmessent, quae
ipsi

cui

enim magis matre benedical

tui.

decoro tamen servato. Magna, admiranda

rata

et

inspe-

Fhuctus VF.NTius

Est

liaec

periphrasis

revelabaniur, impellebatur

non infrequens

sacris lilleris; sed

filius

ide lortassis hoc

Spirilus vehemenii ad ea manifestanda,

tam

filii

suo

loco signanter usurpala, quod

venlre seu utero

utero latentis

qum suo nomine.

tb. Salulat vicissim
ipsi

adhuc conlineretur
ipsa

quam ad rem observandum,

quod nullo signo naturali

Benedicta
his verbis
asserit
et et
:

Mariam
sed

qud Elisabeth

Spirilu sancto admonita, agnoverit

nec

tamen precaur
;

salutem

Mariam
ceperat.

esse praegnanlem,

congralulatur

benediclione enim,

non

novisse polerat, ut quae paucis

famam

laudem

inlelligit,

sed affluenliam diviuorum

demm diebus conDalur aulem inlelligendum hc periphrasi

Christum ver filium esse

beneficiorum verorumque bonorum, Deo obtentam,

contra veleres haerelicos,

Mariae,

quomod supra,

v.

28, hoc exposuimus;

qualem

ejusdemque cum Maria naturae, quippe nau-

Ters. 42. Et exclamavit voce magna, pr Spirits divini fervore non se continere valens, et dixit Benedicta tu inter mulieres, seu , In mulieribus : nam Graeca, eadem omnin vei ba sunl quae versu 28 ; ut hinc liqueat eam ex Spiritu sancto esse locutarn ; nam, ut Ambros., vovit sermonem suum Spirilus san:

lm rerum completur

miraculis, sed etiam proprielale (idesl, idnitale) verborum. Er benedictus, id est,

alfluenti

omni divinorum beneficiorum

repletusse-

Ctus,

nec unqum obliviscitur

et prophetia

non

so-

'

quia ipso fonte omnis benedictionis verbo Dei hypostalic plenus, frucius ventris tui, id est, verus filius tuus quis enim fructus uteri seu ventris qui non ev utero germinavit? qui non
:

cundm humanam naluram,

,,

327
ralibus ventris Mariae
tt
<

IN
officiis

LUCAM
ut ne scire

328

productum. Porr anno:

non mal Titus

in haec

verba

<

Davidi factam alludcns, Cliristum

Ad promissionem Dominum ventris

:

quidem posset esse matrem, quae vix octidu conceperat. Cum aulem mairem Domini vocal, dclarai duo quaedam unum, incarnationem Verbi,
;

fructum appellat;
iuctu ventris
tui

scriplum exstabat enim

De

quasi

diceret

ponam super sedem luam; > Elisabetb Hanc propbeliam jam

:

momenlo perieclam, quod supra, v. 38, docuimus neque enim embryonem aut informem ltum agno,

scit

in ejus utero,

sed ipsum

Dominum

alterum

cptam
supra
v.

impleri, juxta id

quod anglus promiserat,

personae
dicit
,

unitatem in duabus naturis, quasi enirn

qui genilus est mortalis

32

Dabil

illi

Dominus Deus sedem David

eum

homo

in

ulero

patris ejus.

Denique animadvertendum hoc loco quod

sit

Marix",

esse simul aeternum

Deum. Nam meminisse

dictet.

omnis fructus ventris muliebris

Christus

maledictus
est

solus

oportet,
ferre

non loqui eam ex proprio sensu, sed pro-

benediclus

qui conceptus

non solm

dunlaxat quae Spirits sanctus

et

Mariam

sine peccalo,

verm eo etiam modo, quo peccatum contrahi non poterat , nimirm ex virgine, oper
Spirits sancti.

matrem Domini seu Dei vocans,

consequenter

Deum

filium Mariae, ostendit, eidein personae attribui

posse proprietates

utriusque naturae
nisi

Vers. 43.
t

Unde hoc
,

mihi, sciiiect contingit ?

Maria mater Dei esse poterat,

neque enim secundm huma;

Non ignorans

dicit

ait

Origenes, et

maxime

Spiritu

nam naturam

Deo assumptam. Ad hujus appella-

sancto plena, quasi nesciat quod juxta Dei volunta-

tions imitationem, veteres orthodoxi vocrunt Vir-

tem mater Domini venerit ad eam

quitur
:

sed isto sensu lo-

ginem, Deiparam, contra Nestorianos.

Vers. 44.

Quid boni

feci ?

quae opra

mea
q.

lanta sunt ?
d.
:

Ecce enim. Bem

,

miram.
celeritatem.

quibus meritis meis

hoc accidit?
,

Nullis

Ut

simul atque
in

significat effecls
,

non ego hoc merui

et

im indigna hoc honore sum.

Facta est

auribus meis

incidit in aures

meas
cor

Verba sunt admirantis dignationem Deiejusquemairis,

priusqum

intellectu

comprehensa

affecisset

omne meritum proprium dignitatemque negantis. Mater Domini mei. Messiae. Dixit Dominus Domino
id est, Messiae, interprte ipso Messi, Malth. 22,

meum.
Exsultavit
in gaudio, subsiliit in exsultatione, exsul-

meo,

tavit in exsultatione, quomoo verlit interpres Origenis;

v. 44.

Messiam vocat Dominum suum

prae

affe-

id est, prae exsultatione seu gaudio.

Syrus,

in

gaudio

ctionis vehementi, et quia

Deum

seu Dei Filium, et

magno,

id est

prae gaudii magnitudine. Fuisse

autem

quia redemptorem Isral, id est, assertorem servitute in libertatem.

motum

gaudentis potis
laesione
,

qum

dolentis, ex eo sensit

Mater Domini mei, ac proinde

Collata

qud sine
acciderit,

sine torminis, sine dolore matris

Domina mea, ad me ancillam suam?

personarum magni
et
filii

huer se
et
;

ad primum accessum vocemque cognalae.

inaequalitate

quamvis in se magna

Infans qui est in utero meo. Vox salutantis pris

mater agnoscit se hoc honore indignam

cujusmodi verba suo postea tempore (Malth. 3, v. 14)

ait
illius

deprompturus erat Joannes,

hoc
loco

Titus

ejusmodi fer
q.

depromit mater

Elisabeth;

d.

.'Equum fuerat ut ego

tibi

ministrandi causa occur-

ltum salutatae affecit qum salutatam. Profert signum seu argumenlum Elisabeth, quo cognoscat matrem Domini ad se venisse, quia ad vocem Mariae, vix se mente perceptam , infantulus quem ipsa Elisabeth utero ferebat, prae gaudio subsilierit. Qud si audil
et intellectu

rerem, et tu venis ad

me ?

ad matrem servi, mater

ben percept salutatione Mariae

vehementi gaudio
parvuli,

ipsa

Domini? Domina ad ancillam?

Verba

ex

summ

Elisabeth

prior fuisset

affecta

mentis humililate profecta, quibus non hoc sui meriti,

sed muneris faletur esse divini, quod scribit Beda ex

adscripsisset

utique

commotionem

matris

commotioni

sed quia infantulus se moverat prius,

Ambrosio. Atqui
juslitiam
filio
;

sic

voluit

Maria

implere

omnem

quomod postea
,

Mariae filius respondit

,

qum vox audita affecisset matrem adeque vix in animum matris ex auribus delapsa esset, judicat mater
se sensisse supernalurale aliquid ac divinum
colligere debeat
,

Elisabeth

simili occasione

Matth. 3, v. 15.

ex quo

Porr non poterat Elisabeth Mariam vocare matrem

Domini,
nisi

admirabilem esse virtutem dignitacujus salutalio insolitae ade ire

docta

Spiritu sancto

tanlm enim
Messiae,

temque
sit

salutantis,

aberat ut scire posset esse

in

matrem Domini

causa.

Non

suffecit

quidem haec

exsultatio sola, ut

utero radicem egit? inquit Tertull., loco cit. His ilaque verbis et rationem dat, cur Maria sit benedicta, et tacite alludit ad promissionem Davidi factam ? Psal. 131, v. 11, et venerando quodam modo salutat Cliri-

stum Dominum. Vers. 43. Et unde hoc

miui ? Verba sunt non ignorantis aut dubitantis, sed admirantis prae mentis humililate dignationem matris Domini. Ut veniat mater Domini mei, id est, Dei seu verbi incarnati, de quo similiter dixit David Dixit Dominus Domino meo, interprte ipso Domino, Matlh. 22, versu 44. Si ipsa
:

agnovit jam implelum,quod anglus futurum dixerat, eum qui nasciturus erat Sanctus, futurum Filium Dei. Vers. 44. Ecce enim ut facta est, id est, simul ac facta est, vox satulationis tu in auribus meis; iia ut vix mente esset percept, nec animum adhuemeuin gaudio affecisset. Exsultavit in gaudio infans, id est, subsiliit prae exsultatione seu laetili. Significat itaque

salutantis fuisse causam exsultationis inhanc sibi fuisse signum, unde cognoverit matrem Domini. Non qud illa sola exsultatio ad hc
et hic
fanti,

vocem
et

mater Domini, consequenter necesse

ipsum DoNestorium utramque naturam in edem person conjunctam esse u de causa veteres orthodoxi vocrunt B. Virginem
est

sufficeret, quae

minum

fuisse tilium Mariae, atque ita contra

eiparam. Itaque prophetico spiritu plena divinits

ali ex causa poterat contingere sed, ut inquit August., epist. 57, Spiritu sancto rvlante cognovit quid illa exsultatio significsset infantis, id est, illius venisse matrem, cujus prsecursor ipse et demonstrator futurus esset.

329

COMMENTABIA. CAP.
matrem
enim
alia latere ltiliae

I.

330
si

esse intelligeret Elisabeth Mariant) salutantem

Christi Filii Dei
;

congruit. aeterm et

tertiam personam legas,

non

poluisset

tamen

intelligas oportet adl'uisse

huic saltitationi ex-

sancti , quo dicta ratio; sed accessit revelatio Spirits cognovit, ait est fuisse repleta. Spiritu sancto rvlante

traneos; quod non est verisimile; sed pree affeclionis

vehementi
esse

mutalam ab
,

Elisabeth

more prophetico
ferventis
:

Augustinus,epislol57, quid
infanlis, id est,
illius venisse

illa exsullatiosignificsset

personam

dm

exelamaret

matrem,

cujus prcursor

Beata, etc.,

qu

credidisti. Tacite roprebendit incre;

ipse et demonslrator esset futurus. Igitur

ex revelatione
filii

dulilatem marili sui, eique opponit Mariai fidem

q. d.
:

Spirits sancti

simul et exsultatione
sui
,

intellexit

Credidisti; long aliter ac marilus

faciliora nunlianti
,

meus

qui

adesse

matrem Domini
,

Messianique Marias utero

eidem angelo long

et incredulitatis
ait

non credidit,

conlineri quemadmodm suo utero Messise praecurid enim noverat per marilum ab angelo dosorem
;

pnam adhuc

sustinet. Ver beata,

;

Beda

qu

sacerdote prstantior

ciim enim sacer-

17; ut vel propterea paratior f'uerit ad credendum Messi praesentiam qud prcursore genito non long abesse Dominus posset, nec incon-

ctum, supra

v.

dos negsset, virgo corre.vit errorem. Hinc ergo constat

Virginem minime dubitsse, aul quando interrogavil

j

Quomodo

fiet

istnd

etc.,

aut quando iter ad cogna-

gruum

esset

prcursorem exullare gaudio ad

sui.

prae-

tam suscepit, aut

alis

quandocumque. Vides, inquit

et

sentiam Domini

Quamvis aulem
boc

sola Spirits

Ambrosius, non dubitsse Mariam, sed credidisse ,

ideb fructum fide consecutam.
credidisti, liceat intelligere id

sancti revelatio sufficeret ut

intelligeret Elisa-

Sed quidnam credidit?

beth

voluit

tamen Spirits sanctus addere

sensibile

quod sequitur quoniam

tibi

indicium exsultantis infantis, quo magis

ret ad

eam move

seu qud perficientur ea qu dicta sunt

Fides enim Mariai haec
cienda ea omnia
nuntiabat.
,

Domino.
perfi-

celebrandum dominicae incarnationis myste exclamando voce magn

,

fuit

qud crediderit

rium

et praedicando quai
(solet
,

quse anglus jussu Domini ipsi anTiti

ints intelligeret

apud animum suum

enim

Haec
:

videlur expositio esse

cujus

rides, accedenlibus exemplis subjectis sensui

tis se prodere, et in

arden-

verba sunt

Prdicat eam beatam, ut qu certb ea

exteriorem confessionem erum-

effeelum sortitura crediderit ,

dicta fuerant.

qu

ipsi

Domino pr-

pere) praeter alias causas exsultationis supra v. 41

declaratas.

Sed congruat
id

forte magis, ut ex cons,

Porr non haec

dixit Elisabeth, ut

Mariam

quente

membro

solum subaudias
;

ea

qu

dicta
:

adduceret ad credendum se matrem esse Domini,

quae Angeli dictis omnin crediderat

sunt tibi

Domino

quasi sries orationis esset

Et

(quod versu

beata

qu

credidisti ea

proximo ipsa Elisabeth

fatetur) et claris noverat se

vel

(litoniam perficientur.
ligas
,

qu dicta sunt tibi Domino Quanqum ulrovis modo intel-

matrem

esse Domini,

qum

Joannes vel Elisabeth,

omnia

sint

conjungenda.

Nam

si

dicat Elisa,

illustrata prsesenli

Domini plus qum omnes unut doceret

beth
audit

Beata quae credidisti perficienda omnia

,

sub-

qum prophet. Non ergo

dixit
,

Mariam haec
;

quia ver perficientur;

si dicat
,

Beata quae
,

sed ut narraret quod gestum esset

quodque

credidisti

omnia

nam

perficientur

subaudit

qu,

Mariam nsse congruebat, non tantm ad majus gaudium ac solatium verm etiam ad hoc ut intellige,

credidisti,

omnia vera esse

,

et perficienda.
,

Dicta sunt
,

annuntiata

promissa Domino,
Dei, per

ret

quid

oflicii

filio

suo esset praesliturus

qui co-

Deo jussu, verbis, ac nomine

licet.

angelum

sci-

gnai utero claudebatur, praeconis nimirm ac prcursoris viscera

,

Hic significatur, Virginem certum babuisse

,

olim

id

facturi

voce
Id

quod

intra matris

Deo

proficisci

quae anglus ipsi nuntiabat. Fuerant

et paries
,

jam

faceret gestu.

enim vicissim Virgo,

,

autem

dicta

Ecce concipies

etc.

Hic
,

erit

tum ex signo
praecursorem,

pusionis exsultantis
,

tum ex

Spirits

magnus,
Quae

etc. Spirits sanctus superveniet in te

lict essent
,

etc.

sancti revelatione cognovit

utero cognatse conlineri

summa

et

nec natur nec rerum

,

quemadmodm
,

suo Dominum.
;

circumstantiis verisimilitudinem acciperent

Vers. 45.
infallibili

Et beata

credere

cert felix es et beata

tamen

citra haesitationem

vera esse ac cert futura,

scilicet

beatitudinis exspectatione.

Vides

(ides fuit admirabilis, constanlissim tenentis,

Deum
fuit

enim inchoando meritum, disponit ad prtnii consum-

ea quae promiltit omnia et posse et velle facere, nec

mationem
bens.

ait

D. Bonaventura in hune locum scri-

commissurum quin opre compleat. Haec Marias

fides
,

hic laudata ab Elisabeth

quae etiam hoc intel,

Qcje credidisti.

Alii

codices legunt terti person

ligendum Mariae dat, se consciam

et

eorum omnium
,

qu

credidit

ut etiam

mox
,

ei

pro

tibi

cui lectioni
est

quae nuntiata ipsi fuerant per angelum

et

quomod
Co-

suffragalur Syrus. Porr fons Graecus

ambiguus

ipsa credidisset simul et Dei Filium concepisset.

ad utramque leclionem
carente persona,

tam quia

utitur participio
otrvi
,

qnovit

Elisabeth

inquit

Eutbymius

etiam ea

qu

qum
,

quia

pronomen

mutato

dicta crant, et quod Virgo crediderat. Id volupe ad-

solummod

spiritu

et secundae

et tertse personas

modm

Mariae fuit

et

gaudium solamenque incom:

Vf.rs. 43. Et beata qvs, crediiusti, quia fides ineboat beaiitudinem. Tacite aulem opponit illam credentem marito suoincredulo, quia cm ille negsset, haec correxit errorem, inquil Ambros. Quoniam per-

ncii.Min. Cm enim crdita eveniunt credenli, cdunt illi ad gloriam ; cm eveniunt non credenli, ces. s.

dunl ad ignominiam et confusionem Qu dicta sunt tibi Domino, per angelum nuntium ejus. Porr in bis paucis verbis Elisabeth dicendo Qu credidisti, vaticinatur; dicendo: Mater Domini, praesentia dicendo perficientur, futura, ut observt Greg. Ilom. 1, in Ezccb.
: ;

XXII.

11

331
parabilo. Inierat ipsa hoc iler, inter caetera
,

IN

LLCAM
nunliaveral anglus
,

53

ut eu m
;

qu

ipsa hactens
,

apud

ani-

cognata communicaret ea
intellexit

qu

sibi

acciderant

ubi

mum suum
esse occulta
in
;

ll mdit ibunda presserat

persuasa

primo accessu

ea omnia cognai* cognila

non respondei cognalse

,

6ed toUun se

nec quiilquam ipsam

laierc, nimirim
,

faclam

omnium

Deum

transfert

eique Irymnum dicit graliarum

cui Spirilus sanctus

ccrliorcm Spirilu sanclo

sil>i

videns omnia clan: ade

aclionis et laudis,
(pi

coram cognat,

mulu consonanlia
,

et res suas sic prorsju D/ao

oui audiebal) rem

ail

omnem
,

decreverat revolandam.
,

esse curai

inenarrabili

perfusa est gaudio, sibique

,

Porr non

evangelisla de Maria

spirilu

sancto

gratulata de eo est,

qud Dei dono crcdidissel

qud

repleiam exclamasse

quemadmodiim de Elisabeth
eornmopro-

tons ipsi foret omnis boni.

supra
erit perfeciio, id est,

v.

41

42; ut

intelligatur, niliil fuisse

Quoniam perficientur, quia

perficientur, adimplebuntur.
perficientur
,

lam Spiriis sancti inslinctu, ad hune

hymnum

Quidam jungunt verbo,

alii

mendum
ret
ita
,

qu cm Deo
si

esset plena, quidquid dice-

ts

Domino

rectis vei bo
intelligi.

aida
Perfi-

quidquid ageret, Spirilu sancto agenle ageret,

natur duce operaretur
corporaliter plenitudo
;

sunt

dbet tamen et hoc ulrobique

suaviier ac

jam enim
,

cientur

enim

Domino ulique
,

perficientur autem,

habilabat in ea

divinitatis

sicut dicta

Domino sunt

et sieut lu juxta
;

sermocerto
Filii

Coloss. 2, v. 9. Ait igitur, id est, locuta est, virgine

nem Domini
cerlis.

perficienda credidisti

ita

lient

cum
cuin
,

modesli,

hymnum,

edidit
;

Psalmum seu Cantiagit

Jam qudam

perfecta erant, conceplio

primum

novi Teslamenti

enim

gratias de

Dei de Spirilu sanclo; reliqua omnia simililer cienda certissim

phetat,
illi
,

pi'rfi-

cpt

praeslari salute,
;

qu
,

Veleii Testamento fuerat

,

Spiritu sancto acla Elisabelli pro:

promissa
stylo

canlicam

inquam

divinum prorss

et

illa

signanler
,

Hic

erit

magnas,

etc.

El dabil

plan prophelico

conslans omnibus parlibus,

af-

Dominus Deus

etc. Perficientur

denique
futura

tuo bono, ul propterea bealissima

sis

magno omnium
,

laudum, valiciniorum, inlerpretationum, plnum

fectibus, et ad veleres

Ann

ac Davidis Psalmos alluliceal

mulierum. Ab

initio

bealiludinem iribuit
,

fidei

non

sionibus

ex quo intelligere

quanta grati Spifuerit in sacris

lit

qud

in fide sita sit bealitudo

;

sed qud fides ad bea,

riis Virgo excellueril,

te? is

qumque

titudinem ducat

nec qud sola ducat

sed qud

sit

versata, quod supra diximus. Ait ergo, Spiritu

,

radix cterarum virtutum, ut spei, charitatis, humilitatis,

sancto incitante
ctante.

et Fiiio

quo erat fcunda

di-

magnanimitalis, aliarumque, quas Maria ciim

:

diceret

Ecce ancilla Domini,

:

etc.,

exercuit.
,

Non
sed
:

Magnificat
prconiis
nec

magnum

prdicat

effert laudibus,

enim

simpliciter dicit

Beata qu

credidisti

extollit.

Dominus nec augmentum laudibus

,

Beata qu credidisti , quoniam perficientur ; quemad-

detrimentum recipere potest

ait

Origenes
all ac

sed

modm
Beau

infra 6,
,

v.

20, non dicit Jsus abfolul

,

magnificari dicilur,

quando laudes ejus

altra

maait

pauperes

sed addit

quia vestrum est regnum

;

gnifie prdicanlur. Magnificate

Dominum mecum,
ejus in idipsum.

Dei. Beata ergo quoniam perficientur

nec propri

Psalm. 33,
sus parle
:

v.

i;

quod exponilur

ejusdem ver-

adhuc Mariai bealiludo

ctione,

consislit in

istorum perfe;

Et exaltemus nomen

Do-

qu

polis sunt beatitudinis ipsius Clirisli

minus Yirginem magnificaverat, quia magnam feceratj

vicissim Virgo magnificat
praedicat.

sed in eo qud perficientur, et perfecta scilicet

rent
libi

aff-

Domiuum
;

quia

magnum

consequenter bealitudinem.

Nam

incarnalio

Christi et exaltaiio, allulerunt

et

Mari bealiludinem,
decebat matrem

Anima mea

id est

ego

sed singularis emphasis

,

quidem

summum

beatitudinis felicilalisque super

,

inesl huic sacro loquendi

modo
,

quasi dicatur, ego

,

omnes creaturas gradum

seterni rgis Christi.

qualis
si

ex intimis animae meae affeclibus ac sensibus

tenus animae meae viribus

con,

Sed quid

Maria non credidis-

non lingu solm

quae

set? obstare
perficeret,

quidem Deo non poterat quin opus suum

ipsa beata

verm

non

luisset,

nec enim
fuis-

tantm exprimere, quantum anima intenta Benedic, anima mea, Domino , cogilatione assequi non
valet
:

ipsius ministerio,

mullque minus

ipsius

bono,

canil David Psalm. 102, v. 1

quod inlerpretans sub-

set perfectum. Igitur

non contenta Elisabeth, demon-

jungil
ejus.

Et omnia qu

inlra

me

sunt nomini sancto

strato gravido utero suo, confirmare veritaiem

eorum

qu
bono
de

anglus Mariai nuntiaverat, eiiam verbis, spiriis

,

Dominum
tentia
,

sacrosanctam Trinitatem
,

cujus est po-

fervore plenis
ipsius

asseverat esse perficienda

Mari matris; ver

,

summo complexa omnem

,

virlus

ac fortitudo

polenti enim vocat

;

Dominum, quod mox

et Iaus

explicat

cuique proinde honor

et Elisabeth lauda-

prophtise partem
praelerilis et

de rbus fuluris non minus

qum

omnis debelur. Anglus

;

prsentibus, quod supra ex D. Gre-

verant Mariam

Maria ver

sepositis propriis laudi-

gorio diximus.

Vers. 46.

Ait Er
:

bus, lolam se convertit ad laudandum

,

Dominum,
Filii

in

dixit

subdidit. Maria admirata

iis

ipsum

omnem

refert

qui auctor ipsis omnis boni

Dei, per-

cognal sermonem, per omnia consenlaneum

Vers. 46.

qu

cujus oinnipotenli efeeta erat mater

Filio dictante

responderel

ait Maria, Spiritu sanclo in^itanie, Magnificat anima mea Dominum quasi Tu magnificas matrem Domini, ego Do;
j

minum

ut scilicet sic indicaret se nihil sibi retinuisse, sed prae humilitaie et gratitudine tolum refudisse, et
;

omnia nos refundenda floeuisse in Deum, ul Bernard., serm. de duodecim Stiliis. Ilaque magnificat anima mea Dominum, id est, e\ intimis aninia meae medullis magnificentiam Domini erga me admiror et
'

prdico.

333

COMMENTARIA. CAP.
virgo. Psalm.

I.

334
Frquenter occurrunt

manens

102,

v.

2, iterm legimus
et noti oblivisci

il v. 5,

et 26, v. 9, et 61, v. 3.

Benedic, anima v\ea, Domino;

retribuiioaes ejns. Itaque ex

omnes

in

Psalmis nomina Jesali et Jesuha, salutem signilicanquae Graeci interprtes reddunt,

consueludine Scriplurie
,

tia,

nunc

<jo>nr,p,

nunc

discimus

hune loquendi

modum

esse hominis
,

ma-

aonr-piGv,

Lalinus fer salutare.

llabacuc 3,
v.

Eadem vox
in

Jesah, sa:

gnum

Dei in se beneucium agnoscenlis

proque eo

lus, legitur

18, ubi nos

habemus

Ego

gratias agentis.

autem

in

Domino gaudebo, et exsullabo

:

Deo Jesu meo;

Vers.
exsullat, laetalur,

-47.

Exsultavit, praeteritum pro praesenti

me
gesiit, et veliemenler
laetili

pro quo Septuaginta

In Deo Salvatore meo. Porr

miro gaudio inlra

idem

significatur,

sive vocetur

Deus

salutaris,

sive

magn
,

perfunditur, ineffabili

cum
quod

salvalor, sive salus,

nempe qud auctor

vit

salutis sit et

cordis tripudio

quod

ait Ba>ilius in

Caten

et

omnis boni. Syrus ulitur vocabulo

liioni,

deduclo Ma-

Titus,

irigenti

gaudio perfusus in eo se oblectat.

laetitiae

Nam
signi-

quasi dicas, vivificalore meo. Est hoc epitheton

est salus
;

exsultare, quod propri esteorporis,

magni-

Deo proprium, per quem solum

tolius

et

quamvis

tudinem
ficat
,

et spiritale

quoddam mentis tripudium

in
1

humani generis

sit salvator,

peculiariler

tamen

quo anima extra se rapta

,

Anna
mino;

Reg. 2, v.

Exsultavit
:

Deum fertur. Sic cor meum m DoAnima autem mea

et David,

Psalm. 54, v. 9

suum vocal Maria, more Psalmorum Davidis, ex amoris gratitudinisque vehementi, cm mens ejus tota arderet in consideratione, ejus quam per ipsam Deus
,

exsultabit in

Domino

et delectabitur super salutari suo.

,

operari cperat salutis, cujus ipsa inprimis erat particeps. Exsultare ergo et mirific

Spiritus meus, idem est qud

tantibus Graecis

anima mea, anno,

gaudere ac delectari
salva;

Euihymio ac Tito
,

quanqum

ani-

toto spiritu se dicit in

Deo seu de Deo, e qud

et inprimis ipsi

mam
Cerl

magniiicare ad intellectum

spiritum exsultare

torem se prseberet hominibus,

oculis

prae

ad vluntatem et allectum, maxime referre videatur.

habens salvificum incarnationis mysterium jan

peraclum, per quod noverat

cm anima

dici

soleat

in

quantum
autem

est vita

in ips

Deum

procuralu-

corporis,

quod habet Augustinus,

:

vel quisquis est auin

rum hominum
se accepisse,

salutem, et per quod agnoscebat jam

Ctor Tractals in Magnificat

Spiritus

quan-

non hoc tantm qud esset mater Dei,

Filio digna, dotata

tum

est substautia spiritalis

et circa spiritalia versa-

verm etiam qud mater Deo

nis

om-

tur; videtur

Virgo significare velle totam animant

,

generis virtutibus et gratiis, ad propriam ipsius

suam

quanta quanta est

,

omnes animai

suas vires,

salutem inprimis facientibus.

t

Dominus potentiam
ad
Mariae

superiores inprimis

tam etiam

inferiores, ferri et ad

ait

Augustinus, salutaris misericordiam nott;

magnilicandum

et
loci

ad exsultandum. Quare V. Beda

paraphrasai
:

<

utriusque
fuerat.

contemplationem

mens

elevata

banc dat hujus

i

<

Tanlo

me Domiqud non
de

Nam cm magnificare

se

Dominum

perhibuit,

nus, tamque inaudito

munere

sublimavit,

tremendam

universis aeterni numinis majestatem,

declaravit;

cullo officio linguae explicari, sed ipso vix intimi pecloris affectu valeat
t

interna visione contueri se, manifest

comprehendi

et

totas

cm ver

se in suo exsultare salutari asseruit,

>

guslum

animse meae vires in agendis gratiarum laudibus offero

,

se internae dulcedinis percepisse ostendit.

Itaque et

lolum in contempland magnitudine ejus cui

animi affectu et intellectu tota in

hinc
plans.

Deum

ferebatur,

mon

est finis, quidquid vivo, sentio, discerno, gra

potenliam

hinc beneficentiam ejus contem-

ftulanter impendo.

Non

absimililer
et caro

Psalmographus

Psalm. 83
runt in

v.

Cor
;

meum

mea

exsultave^

Vers. 48.
nis.

Quia. Addit causam

Deum

tantae exsultatio-

Deum
non

vivum

quanqum Maria spiritum

cor-

Causam

manifestt, ait Graecus in Caten, cur se

deceat, ac exultare in
illo.

pori videatur opponere;

non enim corpore exsultabat.

:

magnificare

In Deo,

in se,

super Deo, de Deo, propter Deum

Respexit, benignis oculis intuitus

est,

et favore

significatur

enim Deus esse objeclum seu materia

complexus singulari complacuit

plus est

sibi in

me. Bespicere
,

gaudii atque exsultationis.

quam

videre,

nott Augustinus

vide supra

Salutari meo, Salvatore meo. Quidam annott

le-

v.25.
Humilitatem. Praeponitur Graec ad, quod interpres rect omisit, ut profectum ex Hebraic phrasi.

ctum

se in

uno codice t
nisi

auTTipiu y.&u, quse videri

possit lectio interpretis,

exjjwTT.p, salutare,

qud etiam

in Psalmis,

aliquando couvertat, ut Psalm. 23,

Humilitatem autem

intelligit,

personae exiguitatem

Vers. 47. Et exultavit, id est, prae laetitiae vehemenii gestiit et exilivit; Spiritus meus, idem est qud anima mea nisi qud magis superiorem animse partem significare videatur, ut indicet omnes anima; suas vires magnificsse, seu magnum praedicsse Do;

dignatus, umilitatem ancill^: su/E. Humilitatis virlutem intelligit Orig. et Bernard, aliquoties, serm. 42, in Gant., et alibi; ut proinde ille sensus esset, qud

minum,
de Deo

et exultasse, in
et propter

Dko, Graec super Deo, seu

;

Deum

significatur

enim objeclum

exultationis.

Salutari

mf.o,

Graec Salvatore meo, pro

quo frquenter Sul-itare in Scripturis accipiiur. Itaque nomine Dei tnagnificenliam majestalis ejus extollit; nomine Sahmtoris benelicentiam ut et jure rueluendum et dilectione dignissimum ostenderet. Vers. 48. Quia respexit, benignis scilicet et mi,
;

exultaret in illo Dei judicio, quo beneplacilum ei fuit humilitatis virtutem, quam sibi donaverat. atlendere, et ejns inluilu majora donare, viilelicet incarnalionem filii sui ; ut similis haec esset exullatio, et edem causa, et qucxnltatio Christ i LucaelO, v. 21, cm dixil:Co*ft'etr tibi, Pater, quia abscondisti lic sapientibus ei revelsti ea parvidis, id est, humilibus. Commodior tamen videtur sensus , ut humilitas sijjnificel ahjectionera personae, vcluli tanto benelicio indignam, quo modo

ericordibus oculis

q.

d.

Non

est aversatus aut de-

usurpatur Gnes. 29, 32, et alibi ita ut eam opponat tacite magnitudini Dei, quo modo exponunt Graeci
;

336
et abjectionem conditions,

IN

LUCAM
|

338
interpretantur
;

depressam vilemque con-

Hunc ad modum
enarralores Graeci

fi.

Virginis

verba

ditionem,

qnalifl csl

hominis compart! Deo, pauperis

Euthvmius

Ad

humilitatem,
quasi tant re

opulento, servi domino.

litatis utilur
,

Ad hune modum
:

voce humi-

ad vilitatem; seipsam enim

dejicit,

humilitatem

Gnes. 29, v. 32 Vidil Dominu-s Lia meam, contemptum me, me liumilis et

misertus
est,

indignam

vel etiam propter abjectionem

humanae

nature, comparais ad sublimitatem divinae.

:

Theoego

marito despectae

Rurss Mardochaeus
:

phylactus
<
<

Ille

respexit in
;

me humilem, non

alloquens Rcginani Estlier cap. 15, v. 2

Memorare

ad illum respexi
di,

ille

me

prosecutus est misericorTitus

,
:

dierum humilitalis tu, humilitatem opponit dignila'i

regiae,

ego illum non quaesivi.

Ego cm hu-

ad

quam

evecta

jam

erat;

quemadmodm Ma-

milis abjectaeque conditionis

essem

tantoque bene-

ria dignilati matris Dei.

Denique Paulus ad Philippen-

ficio
<

me

plan indignam censerem, nihil prorss

i

ses cap. 5, v. 21

Qui reformabil corpus kumililatis

hujusmodi exspectabam.
ipse ac

Quamvis
,

ergo,

inquit

noslr, quod est, corpus noslrum vile

bile.

jam alque

igno-

summus

maximus

esset

ego ver diverso

ancilla ipsius, et
id est,

quidem omnium infima, minimacorporis facultalum

:

Ancill/E svje,

humilem ancillam suam, He-

rum tum animi tum

pexit

tamen

res-

braico loquendi gnre; qualc illud Apoc. 17, v. 1,

me

Deus, contra ac mundus, qui abjectos et

damnationem

meretricis, pro

damnatam merelricem.

humiles ne dignatur quidem respicere. Habebat inter

tilias

Ancillam se vocat, non hominum, sed Dei; ancillam

Isral plures alias

ancillas,

quae

me

opibus et

autem

ratione

tum
supra

crealionis
v.

quemadmodm
non magni
;

58

tum redemptionis humilem ver, tanqum

, ,

splendore hujus mundi vincerent, nec minus

cellrent virtutibus animi
;

me

ex-

in

me

tamen, his minime

pretii,

tanqum

inter Dei ancillas mini-

praestantem, praeteritis caeteris, conjecit oculos,

me-

mam quemadmodm
servum Dei
,

David, non contenlus se dicere

:

que gratuito amore complexus

priis meritis, quae

elegit.

Exclusis pro-

addit exaggeralionis causa

et /ilius

an-

nulla agnoscit, soli Dei gratiae ac-

cill tu, Psalm. 115, v. 7,

quod

est,

devinctissimus
ancillae,

ceptant fert

beneficii

magnitudinem

tant

enim
id

servus,quanqumipsacondito servi seu

sil liumilis

perse

magiselucet divina tum potentiatumbonitas, quant

abjectior
et

ac devincla.
pretii,

Humilem autem seu minimam,

dicit,

inferior est persona quae evehitur

fatetur, ubi

ac minimi

adeque vilem se

ob exiguita;

quod hic evenisse

matrem,
gnatus
et

ex ancilla Dei, Dei

tem bonorum, tum corporis, tum maxime animi corporis, quia non opulentam nec inter homines claram
aut splendidam
quia
,

ex parv abjectque beatam facere di-

est.

Porr alludit Virgo ad ea loca Psalmo-

utpote fabri uxorem; animi vero,

,

modicam

virlulibus

exiguam meritis
;

minim-

rum, quibus excelsus Dominus humilia respicere perhibetur, Psalm. 112, v. 6, et 137, v. 6, tanqum
hoc habens pro more, ut potentiam simul
et bonita-

que dignam eo ad quem evecta erat honore non quod exigua aut vilis et eo honore indigna esset otiam
,

lem suam ostendat,

Annani,
v. 7
git
:

quod dicebamus;

quod post

antequm

fieret

mater Dei, loquitur enim de lempore

;

Reg. 2, v. 8, explicans David Psalm. 112,

ait,

quo nondm

erat mater Dei

cm

grati plena et prae

Suscitt,

terra inopem,

et

de stercore eri-

omnibus mulieribus benedicta, fuerit ab angelo salused quod ita de se sentirel, parvam tata supra v. 28
;

pauperem, ut collocel eum cum principibus, cum prin;

cipibus populi sui

id

enim

in

seipso expertus fuerat

se reputaret, nulliusque meriti, atque ade indignam

David,

quem de

post

ftantes acceplum evexerat

hoc Dei respectu

se et su natur
;

nimirm considerans seipsam ex quomod soient jusli exiguilatem

quando cuni
loquuntur. Gnes.

hic inlelligunt, virtutem animi

se sentientis
;

Deus ad regnum. Quidam, etiam veterum, humilitatem modeste ac dmisse de

quasi dicat Virgo, se ob prol'undam

suam

et indignitatem i'ateri, praesertim

ill

summ

et aetern majestate

animi

humilitatem,
est

respectam

et

electam

fuisse.

18, v. 27,

Abraham

se fatetur pulverem ac cinerem,

Verum

quidem qud incomparabili humilitatis

iuerit;

Dei comparatione. Sic ergo et Maria, seipsam coram

virtute Virgo praedita

Virginis virlutes,
et

qudque

inter cseteras

Deo
mae

vilipendit, et nihil

de se praeclari sentiens,

infi-

hanc cumprimis respexerit Deus,

sit di-

ruerit eligi in

nequaquni mematrem Dei. Atque omnin observare licet, quomod humilitatem suam opponat magnitudini Dei, ac eodem sensu et se humilem et Deum
ancillae loco se constituit, quae

ob banc mirific placuerit Deo, judicataque

fieret

gna quae

mater

Filii

Dei

quanqum non ex

se

virtutem hanc possideret, sed singulari Dei dono, ut

caeteras
:

non banc tamen praedicat Virgo, nec de e

hujusmodi virtute se praeillius

magnum vocet. Deum magnum

vocat, quasi praecel;

glorialur, jut quae nesciret

lentem et supremum dignitatis gradum obtinentem

dilam, quod est ver liumilis, tantm abest ut

contra se humilem, ab abject vilique conditione.

merito senliat se fuisse respectam

tii,

sed et etiamsi

Titus.Theophyl. et Euthym.; q. d.: Ideo exulto, quia cm ipse maximus sit, respexit, in lanto beneficio exhibendo, non divitem, non in seculo sublimem, sed abjectam; se enim deprimit, Deum extollit, et humilitalis virtutem potis exercet opre, qum voce praedicet, vcl

animo agnoscat. Ver enim humilitalis est, de humilitate non gloriari, sed eam reips exhibere.
se ancillam vocat, ita ut humililas ancillae
liumilis ancilla, id est,
sit,

sed inter Dei ancillas minima; non quod rever sed qud lalem se reputaret. Ecce enim ex hoc, id est, deinceps ex hoc tompore, BEATAM ME D1CENT OMNES GENERAT10NES, per SeCUla Sib successurae nam verba haec, teste Epiphanio, haeresi 30, vaticinium continent futurorum praeconiorum, quae in fineni seculi usque beatae Virgini ab EcclesiA
lalis esset,
;

Unde etiam
idem

deferuntur, et delerenda sunt.

quod

non magni pie-

537
scivisset,

COMMENTARIA. CAP.
non
in

1.

538

mdium

illam adduxissel,

quam

Dei
;

cillae

ad dignitatem matris Dei, ac proinde ad gloriam

misericordiae tulisset acceptam, ut cetera sua bona

reginae cli ac terra?, denique ad

nis

summum

beatitudi-

nec minus, praeter omne meritum, sol Dei

electam se fuisse praedicsset, quod
plicuimus.
Facile
facit,

grati,

gradum.
sibi

prout ex-

Omnes

mutu

successurae,

quamdi mundus
secula, id est,

quidem concesserim, quod Virgo

ita fuerit

stabit, generatio.nes, aetates

hominum,

aliquid etiam modesli animi, voce humilitatis inlellexerit,

ex omnibus et singulis aetatibus seu seculis aliqui,

nimirm qud
non

condilione huniilis,

nec

il 1

pauci. Super credentibus illud interprter, in-

ut etiam intra

mensuram

suae conditionis se conti-

quit Origenes.

Quasi dicut,

ait

Titus

Non

tu sola,

nuerit

alla quaerens aut sapiens,

nec

id exspe;

Elisabeth, posthc
bis,

me

felicem fortunatamque prdica-

ctans ut

fieret Christi

mater, sed humilibus contenta

;

sed omnes omninb jidelium

omnium

generationes.

quod
ipsi

ait

Graecus in Caten citatus

nihil

majus de

Caeterm, non se beatam appellat inani vexala glori,

se cogitans,

qum

ut Dei ancilla esset, eoque

;

Domine
odio

quod habet Graecus

in ips

in

Caten citatus
se ancillam

undc enim focus

esset accepta

nec enim respiciat Deus super-

superbi,

qu

Domini nuncupavit ?
usque ad conqui crederent
et

bam

bumilitatem,
:

cm etiam hominibus
Ecclesiastici 25, v. 5, 4.

sit

sed scro tacta Spiritu,

praedixit. Praedicit

qu

futura sunt prscivit ac

aetale,
,

pauper superbus

Sed non

omni deinde
,

habuit hoc Virgo pro insigni virtute, nec proinde hoc

praedicavit, ut

summationem
Jesum

seculi

fore

homines

quo meruerit

eligi in

matrem

Dei, sed

filium Marias esseChristum,

Deum

hominem,

hahuit hoc prore aequet congru suae conditioni,

Filium Dei simul et filium Mariae Virginis, mundi sal-

quam sine vitio ac quemadmodm si magnum censetur

piis

dedecore excedere haud posset

patiper
facere,

vatorem, qui enim id credant, non possint non Ma-

non

extollat

se,

nihil
re-

riam praedicare beatam, matrem Jesu, tanto

noratam.

filio

ho-

mult minus mereri

fit

gnum. Porr hc ratione cm

conjunctae sint
saep

plermque, ut in

Quomod enimauctor beatitudinis, non ante omnes matrem suam reddat beatam? Observa qum
clar
inlellexerit et firmiter
ipsi

hominibus, conditio huniilis et virtus humilitatis

;

crediderit Virgo, quae

filius ipsius,

fit

dubium

in sacris Lilteris,
prae-

anglus

promiserat, fore ut

agnoscenin

ubimentio occurrit humilitatis, an de conditione

dus simul et Dei Filius, regnaret in

aeternum
;

domo Jacob

cipu, an de animi virtute intelligere oporteat. Atqui

hinc enim

inlellexit, se

quoque per omnia

hoc

loco, Virgini

de tenui conditione sermonem esse,

dictis
fit,

secula regnaturam,

foreque gloriosam ac beatam, et

clarum ex jam

quae seipsam deprimens,

pro hujusmodi habendam. Id quod se credere verbis

dclart,

Deum unum
agnoscit,

extollit.

Non

ergo

gloriatur,

virtute

non qud desideret gloriam propriam, sed

memorabile.

humilitatis se praeditam,

sed conditione humilem se

ut Dei erga se beneficentiam commendet, cujus hoc

neque respectam praedicat quia humilem,

;

beneficium seculis omnibus fulurum

sit

sed quamvis humilem

militatis

quod dm
ornata
sit

facit,

quanta hu-

Porr impletum esse hoc vaticinium Virginis hactens,

et

virtute

ints

ostendit.

Quare

pergere quotidi impleri, luce meridian est vi-

rect cardinalis Cajetanus nott, his verbis B. Virginis,

dentes, fidelibus omnibus agnoscentibus et clamantibus

,

virtutem humilitatis non significari

voce, sed

neminem

post

Deum

Maria Virgine esse bea-

exerceri opre. Porr etsi per respectum Dei, Dei

liorem.

beneficentiam intelligat Virgo

non exprimit tamen

Vers. 49.

Quia. Reddit causam cur beata ab

seculis

quo beneficio Deo

id sciret,

tum qud Elisabeth adeque jam "praedicsset, tum qud prae

alecta sit,
,

omnibus
que

futuris

habenda

sit,

nimirm

non
ac-

quia propri industri aut virtute id laudis feliciialissit

studio

humilitatis

malit

id

animo
illud,

contemplari,

assecuta, sed quia fecit miiii magna,

Ms-^aXea,

illi

qum
qud
clart

lingu eloqui. Fuit

electa fuerit in

autem

quod diximus,

ceptum debeo.

magnihea, magnalia, pro ut

;

matrem

Dei.

alisvertit interpres, Act. 2, v. 11

[xe-yaXela appellari,

ac soient Graec
quae Hebraic
:

Ecce

non

mirabilem rerum conversionem. D,

Latine
;

magnalia,

quod dixerat

Deum

respexisse humilitatem

gedoloth, pro miracula

v. 19.

Deut. 10, v. 21

Psal.

70,

ancillae suae.

Magna autem
,

intelligil,

inaudita, admiranda,
;

Ex hoc
respexit

ex hoc nunc, ex hoc tempore, quo scilicet

adscribit fidei

supernaturalia

incomprehensibilia
et inscrutabilia
et

Job.

5,

v.

me, beatitudinem suam non

supra

Qui

facit

magna

mirabitia absque

uae, ut Elisabeth

v. 45, sed respectui ac

mise-

numro. Porr quae sint magna haec, non exprimit

Virgo, ob causas versu superiore indicatas, malens ea

ricordiae Dei.

Beatam me dicent, beatificabunt me, beatam

praedi-

corde fovere et

intell igenda

relinquere
,

ne in oie ipElisabeth
filii

cabunt, idque ver ac merit; respiciendo ita fecit praeclaram ut beatam me, adeque beatissimam,
,

sius sordescerent. Sciebal

autem

ut ipsi

esse

jam

nota, ita

non

fore ignota fidelibus

inexplicabilia

sui

praedicaturae sint

quippe evectam ab humilitate an-

discipulis.

Adde qud tanqum

;

sigilla-

Vi: r>s. 49. Quia fecit miiii magna , Graec , magnatia, quia liacieniis inaudita et admiranda, et omnes naturae vires superanlia, conceptum scilicet Virgini sine viro, et matrem Dei, et viitutum apparatum tantis mvsleriis congruentem. Qui potins est, mira-

Et sanctum nomen ejus supple, fecit mini magna ; vel potis, cujus nomen sanctum est. Usitat enim Hebnei ponunt unum relativum pro allero. Itaque polentia Dei
respicilliicincainalionissublimit:itcmacdi(licullaiem; sanctilas ver puritalem, tum conceptionis, tum praeviae praeparationis ipsius Virginis, quantum ad coi pus
et

bilia scilicet operari.

Nam in islis mysteriis Iota ratio lacu est potentia facientis, ut Augstinus, epist. 3
:

animam.


359
tim,
:

IN

LUCAM
6uo utero Dei

340

uno nomme cuncta comprehendat volens plura taccndo, qumloqucndoexprimere, qud lingua non
suflicerct.

Verbum sanctum

et

immaculatum. Cm

ergo Virgo ob utraque haec sciret se praedicandam

esse

Caetcrm fuerunt duo praecipua

fecerit

unum
idque

beatam

inter Chrislianos, utraque

Deo

adscribit,

quod Deus

eam matrem Dei

Filii

sui,

volens omnia in

Deum

referri,

qui

nominatissimam
,

virtute Spirils sancli sine opra

virili;

alterum quod
,

suam tum potentiam tum

non
tain ipsa

sanclitaiem, pietaiem
ita in

bo-

sanciissimam reddiderit et anima et corpore

nino dignam quae tanta3 prolis foret mater,
bilia, ait Titus,

ac

omille

nitatem, ac misericordiam,

eam

exeruerit, ut

Admira:

qum

ipse ab

omnibus seculis laudari ac

per

me

operatus est potens

praedicari mereatur.

nam cm
<

Virgo

sim,

praepotenti illius voluntate,

Vers. 50.
bonilas
:

Et, prout, misericordia, beneficentia,

naiurae

fines supergressa

conccpi

nulliusque viri

icommercio usa, digna effectasum, quae non cujusvis promiscu, sed unigeniti
filii

Dei mater fierem.

quia,

significat Hebraeum hesed, quod Septuag. verterunt, &mc, misericordia. A progeme un in omn&s progenies. A progenie in

haec

enim omnia

Magna

haec merit vocat Virgo,

quod habet
incarnai

progenies. lia usus Ecclesiasiicus. Porr anliqui libri

tractalus

nomine Augustini, myslerium

omnia constat esse
mil uni

mut

Evangeliorum , tum nostri tum Epanortholae etZegeri,

scribunt:/n progenies
et
et progenies.l] nus in

nis Vcrbi super

ineffabile.

Nihil

generationem

eiiim

unqum magis
fieret

factum est,

qum

generationem. Graec est, in progenies progenierum,

est, in infinitas

Deus

homo,

et natur incomprehensibilis, cor-

seu generationes generalionum, quod

progenies seu generationes, sibi

<

poris substaniiam sibi sic uniret, ut

non minus

in

mutu succedentes.
v. 17,

e esset

qum

in se erat

immensa. Generationem

Sumpsit hune versiculum Virgo ex Psalmi 102,

ubi legis
i
:

ejus quis enarrabit?) legimus Isaiae 53, v. 8.

Nam

Misericordia Domini ab aeterno et usque

quod ad

Virginis praeparationem,
inlelligi potest,

qum

fuerit res illa^

in

aeternum super limentes eum,

et

Hebraic pro ab

magna, ex eo
nedicla super

qud hinc censealur becreaturas.

terno
Iwlam,

usque in

lernum, est, meholam vehad

omnes mulieres adeque

;

seculo et

usque

in

seculum, quod
in

alis

Qui potens est

rabilia

uv*t, ille potens qui facit

mi-

dicitur

middor vador, generatione

generalionem
;

magna

solus, Psal.

155, v. 4; tanqum excel-

vel ledor vador, in

generatione et generalione
est,

quae

lentissim et solus potens. Est hoc

unum
,

ex decem

geminatio auxesis Hebraica

pro eo quod dicas,

e6l,

Dei nominibus, Hebraeis dictum Saddai

catur Dei omnipotenlia
test
,

quo

signifi-

per omnia secula, progenies, seu aetates, id

in

qui sibi sufliciens, per se po-

aeternum. Quare Euthymius nott

<

Quod

dicitur in

omnia. Ergo quia dixerat fecisse magna, utitur

,

progeniem

et

progeniem

et

in generationes genesignilicant
,

congruo nomine potentis

facere et operari.

qud potentis

sit
,

magna
ne quis

ralionum, aliaque similia, idem

quod

Hoc

addit, inquit Titus

:

semper apud

Ilebraeos.

Vult dicere Virgo

miseri-

tanto buic mysterio fidem detrahat

i

quae enim dicit

:

cordiam seu beneficentiam Domini esse perpetuam,

hue spectant

Nemo,

si

virgo

concepi, mirelur

continuam ac constantem

non mirnm

si

ipsa insisit

nam

qui operatus est, omnipolens Deus est. Similia

si

gnem
perta
i

illius
;

misericordiam ac beneficenliam

ex-

habet Thcophylactus. Qud

in aliis rbus, ceri in

ait

sic

enim solere eum per omnes

aetates ac se-

hoc incarnationis mysterio, verum est quod

gustinus epislol 3, Iota ratio
cienlis.

Au-

cula benefacere. Amplificat igitur Virgo Dei laudem,

propriis, quae ipsa

facli, est potentia fa-

acceperat, beneficiis

descen-

dens ad laudandum Deum, ob continua ejus ac

ejus
,

per-

Et sanctum nomen
gna, id
est,
ille

scilicet, fecit

mihi ma-

ptua bnficia erga omnes qui ipsum timent.

nominalissimus seu

celeberrimus ac labe alieilla

Timentibus eum
est,

scilicet

patet,
liai,

parata

exposita
ti-

sanctitate, purissimus et

ab omni

vitio

Hebraic et Syriac additur

scilicet esi,
iis

super

super

nissimus. Quia duplicis generis erant

fecerat

magna
ad

quae
alia

mentes eum,

extenditur, diffunditur. Tiqui sic in ipsum credunt, qui

Deus Virgini (quod mox descripsimus)

ad conceplionem
; ,

mentibus eum, id est,

sic

perlinentia

alia

sanctificatio,

ipsum agnoscunt,
est,

ut eliam

timeant offendere,
ejus,

nem

seu praeparationem

propter

illa

dixit

qui po;

quod

qui servant mandata

ut ejusdem

tens est, propter haec et

sanctum nomen ejus

illa

quem-

Psalmi versu subsequenti exponitur. Annumerat se-

admodm
lus,
illa

supra, v. 46 et 47, propter

vocaviti)o-

ipsam Virgo timentibus Deum, cilra omne detrimen-

minum, propter

haec salutarem, et supr v. 35, ang-

tum
est,

humilitatis; nec

enim minus possunt quicumque

propter haec meminit Spirils sancti, propter

virlutis Altissimi.
fieri

profitentur se servos Dei,

qum

ut

Deum

timeant

ii

Ut enim
virgine
;

fuit
ita

opus potentiae,
opus
sanclilalis,

conentur servare
;

mandata

ejus.

Aliis

quidem
ipsis

Deum

hominem ex

etiam benefacit

sed non priode in

bonum

virginem praeparare, ab omni sorde ac labe praeservare, corpore et

vertuntur bnficia.

anima

sanclificare, atque

omnin

Vers. 51.

Potentiam, robur, quidam victoriam

:

talem reddere, quae idonea esset ad concipiendum

vertunt. Sic Psalmi 117, v. 16

Dextera Domini

fecit

Vers. 50. Et misericordia ejus a progenie in progenies, id est, infinitas progenies seu generationes sibi mutu succedentes. Timentibus eum supple, exposita est ; q. d. Non mirum esse qud tantam erga se misericordiam exercuerit, cm illasoleat per omnes
; :

aetates timentibus benefacere. Respicit

Psal. 102.

anlem ad v. 17 Et haec quidem de misericordia Dei ; nunc

de judicio. Fecit potentiam, id est, exercuit poVers. 51. tentiam suam, fortiter se gessit, in brachio suo. Hu-

,,

341
virtutem,

COMMENTAKIA. CAP.
quod
est,

1.

342

potentiam. Sensus

est

Fecit seu

ntm
tra

abest ut misericordi ipsius fruantur, ut conipsius sentiant, et

gessit fortia, edidit insignis forlitudinis opra.

brachium

quo exerente robur

in

h,

pro, cuin,

more Hebraico, quanqum Latine

suum CQnlerantur
pereani
.

tanqum

frusta dispers

superfluat.

Qids enim habet brachium sicut Deus, Job.

Brachio suo. Qaia robur hominis in brachio, praesertim dextero, est situm
;

40, v. 4; aut virtuti brachii ejus quisresislel?S\).

v.

H,

ideo frquenter Scriptura,

est
et

22.

Id

cm

mullis

in

Scriptura occurrentibus

cm

de Dei fortiludine ac potenti

attribuit
;

sermo, bra-

exemplis

sit

manifestum, videlur Virgo, tamelsi unisit

chium Deo metaphoric

explicetur, fer

qu res magis

vers de omnibus loquensquae solitus

peculiariier ad id respicere,
variis Scripturae libris,

Deus facere,
repetitur in

brachium cuni potenti ac forlitudine

88,
v.

quod

toties

conjungit. Psalm.

14

Tuum brachium cum

in

Deo

ipso gloriante,

qud

in

potenti. Psal. 76, v.

1G

Redemisti
v. 1
:

brachio tuo

manu

forti et

brachio potenti, excelso atque extento,

Illic

populum tuum. Psalm. 97,

ejus, et

Salvavit sibi dextera

eduxerit Israelem ex yEgypto.

exerlo brachio suo
et

enim notanter,

brachium sanctum

ejus. Isaise 40, v.

10

Ecce

fortia facinora

complura edidit

Dominas Deus

in forlitudine

veniet,
:

et

brachium ejus

superbos obduratosque
agnoscere

Pharaonem atque Mgynec

ei

dominabilur. Isaiae G2, v. 8

Juravit Dominas in dex-

ptios, nolenles

Dominum

parre aut

tera sua, et in brachio fortiludinissu.

Qaare Eulhymius
:

cedere,

ita

conlrivit variis plagis afflictos, ut ad ni-

hune

evangelii
fecit

locum exponens
victoriam,

ait

Fecit

magnifi-

hilum tandem redegerit submersos mari. De his Psal-

teentiam,
<

per

fortitudinem

suam

mus

88, v. 11

Tu

humilisti sicut vulneratum suin

nam brachium hoc

in loco signilicat

fortitudinem.

perbum (Pharaonem),
persisti
:

brachio virtutis tuae dis

;

Est autem praeteritum pro praesenti positum, facere

inimicos tuos (iEgyplios)

<

et

Isaias,

cap.

seu gerere

solet, ut in

consequentibus.
fi-

51, v. 9

Consurge, consurge, induere fortitudinem

:

Dispersit, dissipavit, comminuit, tanqum vas

guli

brachium Domini
in generationibus

consurge sicut in diebusantiquis,

confregit

ita

ut frusta hinc inde

dissilieriut,

seculorum. Numquid non tu per-

hoc enim opus robusti brachii, dispergeniis et ad ni-

cussisti

superbum, vulnersli diaconem? Numquid

siccsti

hilum redigentis adversarios.

non tu

mare,

etc.

Laudatum

igitur

Deum
Do-

Mente, sensu,

cogitatione, cordis sui, cordis ipsoreferas.

misericordi, pergit Virgo laudare jusliti, acDavi-

rum

ne ad

Deum
si

Hoc jungo cum nomine

iSuse-

dem

imitata, misericordiam et judicium cantare

1.

superbes, ac

dicaselatosanimo et arrogantes, quem-

mino, Psal. 100, v.

Est enim hic

admodm

facit

Euthymius, cujus verba sunt

Deum
ritis,

rbus praeteritis, potis

;

hymnus laudans qum prophetia prae,

perbos
ipsos.
i

in cogitatione cordis sui,

superbos apud
,

dicens futura

quanqum mystico sensu sub

xasE,

praete-

Superbia enim ex corde nascitur

volvenle

intelligereliceat futura,

gerenda per Christum.

delraxit,

cogitai ionesimpias, qui bus sibi ita placeat, ut

Deo

si,

Vers. 52.

Deposuit,
solet.

invitos

milis esse velit, saltem

non putet se ab ipso pendere

adeque viribus omnibus renitentes. Est autem praeteritum rurss pro praesenti

denique erigat se adverss Deum.

vilia

Nam cm

estera

deponit

seu detrahit
dixit in bra-

Deum

fugiant, superbia sola se opponit Deo. Haec

deponere ac detrahere

Nam quod

est igitur potenti,

hoc forte facinus quod

fecit

bra-

chio suo, et quod praemisit, in progenies et progenies, his

chio suo, qud superbos eosque qui adverss ipsum

6e erexerunt, dispersent, disperdiderit, ac ad
nibi-

quoque per singula commata

Beda
;

est

adneclen-

dum

versiculii, ait

quia vidt licet per

et

omnes
hvmiles

lum redegerit; tanqum

tenli seu

si

dictum esset, exsert posui,

seculi generaliones, et perire superbi,

robore brachii

dispersit

mal san
88, v. 11
:

lexaltari, pijuslque divinae potentiae dispensatione

mente

rebelles.

Ad quem modum Psalm.

non cessant.

In brachio virlutis seu forlitudinis tu dispersisti inimicos tuos. Intelligit autem Virgo,

Potentes, dynastas, principes, primates. Dynastae,

potenti sic dicti,
ii

Deum

hoc pro

sunt,

quorum
Intelligit

est

in

homines

more habere, ac proinde,

suevit, quasi diceret
ipsius perptu

praeteritis utitur loco prae-

imperium, sive

sint reges, sive regibus inferiores te-

senlium, dispersit, pro dispergit seu dispergere eon:

trarchae, satrapac,

duces.

autem eos qui

Signanter dico, misericordiam

Deum non
sonat

timeant.
tin ous, soliis,
sedes. Per

expositam essetimeniibus

eum

nam

De sede,

quod augustius aliquid

intelligit

qui non agnoscunt nec timent

elati

eum
ei

qui inflali atque

cogitalionibus

qum

thronum autem

im-

arrogantibus

animorum suorum

perium seu rerum fastigium.

erigunt se adverss eum, nolunt

parre aut cedere,

Et exaltavit,

exaltare seu extollere solet, terra

mano more

loquitur, quia robur hominum in brachio, cujus proinde plermque symbolum est in Scripiuris. Putant aliqui hic Virginem univers de mirabilibus Dei operibus vel crealionis, vel eductionis Isral ex iEgyplo loqui. Verisimilius credo, juxta Iren. 1. 3, c. 11, hinc usque ad versum 54, esse prophetiain de futuri6, prophetico more verbis praeleriti temporis expressam. In hocergo fecit potentiam, quia dispersit superbos mente cordis sui, id est, quia Judicos, cogitatione cordis sui seu animo superbos, et ex su-

perbia incredulos, dispersit per orbemterrarum. Deposuit potentes, id est, principes Vers. 52.

et primates

Judaeorum, tam reipublicae qum religio-

nis, delraxit

videlicet et sacerdolii,

de sede, Graec, de thronis, prineipats propter superbiam adverss Clnistuin Dominum. Et exaltavit humiles, id est, populum g^ntilem pris abjeelum, et Spirits sancti missione humilem factum, in regnum et regale sa-

cerdotium exaltavit.


343
scilicel
JJN

HJCA.Y1

344

ac pulvcre, in solium

regum ac primatum.

recognoscunt, despoliatos abjicere et sinere paupe-

contrario, inquit, evehit humiles, et in regio solio,

riem

pati.

Hoc idem

canit Psalm. 53, v. 11

Divites

unde superbos duces dejecerat, collocat. Humiles, inh'mos, liumilis abjectaeque conditions hoinines, qui inod ipsum timeant, nec quidquain magni de se sentiant opponit humiles polentibus
;

eguerunt et esurierunt, inquirentes autem

Dominum non

minuentur seu destituentur omni bono. Kespicit autem

potissimm Virgo ad Israelem, deserlo arido ac sterili

introduclum in terrain lact et

ruelle nianaiilem,

seu dysnastis, id est,

iis

qui in

magno honoris sunt

l'or lia
,

spoliatis

alque ejectis locuplelissimis ejus habitatoriliis

gradu. Pergit ergo Virgo declarare

suevit Deus palrare brachio suo
justiti
,

quu; con-

bus Chananaeis.

ergo hactens, ad amplilicandam

ita in

et laudare

Oeuin

Dei laudem, dclart Virgo, ut in se,

omnes

simul et misericordi

justiti

in arrogantes,

cujuscumque

seculi

homines, misericordiam Uei sem-

quos regno

et imperio seep exuit, misericordi in tenues quibus agnoscilur et timetur, quos sp ad

per fuisse diflusani, quod ad eos qui ipsum timeant

ut contra justitiam Dei et brachii iortiludinem, exten-

regnum
ris

principalum evehit. Exempla prioris genesuppetunt in Nabuehodonosor, Saul, Aman, Yaet

;

sam

in eos qui

ipsum oderint impios.

Vers. 54.

Suscepit nunc denu. Generalem divi-

sthi

posterions, in David

Esther, Daniele, Mardo-

nae erga Israelem misericordiae per

omnia secula

dif-

chaeo,

quod

et in seips Virgo patere vult, eleel ex

an-

fusaecommendationem, accommodatpraesenti tempori,

quoChristi incarnatio, praecipuum misericordiae opus,
exhibila,

matrem Dei. Imitatur autem Davidem et Annam, quorum ille, Psal. 112, v. 6 et 7 Suscitans
cillul in
:

omnem

superiorem Dei erga Israelem mise-

terra inopem,

et

de stercore erigens pauperem, ut se-

ricordiam absolvit. Suscepit, vTcXeTo. Haec duo verba

irequentissim occurrunt in Psalmis, quibus respon-

cum principibus populi sui; haec quidem anle Davidem, 1 Reg. 2, v. 7 et 8 Dominas pauperem facil et ditat, humilit et sublevat. Susciet
:

deat cum principibus,

dent varia vocabula Hebraica

qiiod est, exaltare
est,
;

Psal. 29, v. 2, data,

v. 13,

Psalm. 117,

hazar, quod
est, eri-

tt

de pulvere eejenum,

et

de stercore levt pauperem:

et solium

adjuvare

Psalm. 145, v. 9, hadad, quod

ut sedeat

cum

principibus,

glori

teneat.

gere, elevare.
et

Ex

bis intelligitur, voces illas

Graecam
;

Cmver multis exemplis hoc pateat, quod oslendimus tum maxime respicere videtur Virgo, ad id
:

Latinam, usurpari pro adjuvare, erigere, exaltare

et

quemadmodm
et

Syrus hic

vertit hadar, auxiliari

est,

quod universo

contigit Israeli

in introitu terrae pro-

quidem Graeca vox inde accepta

quod quasi

misse, quando innumeri reges et dynasl, oblirmante se brachio Domini, deturbati soliis suis sunt
ac decti (Josu 12
et triginta reges
,

porrect

manu
;

quis extrahatur ex fove, aut prostra-

tus erigatur
preteris,

ad

quem modum, Latinam vocem

inlerid est,

v. 7, et

seqq.

numerantur unus
et in

sursm ad se accipere. Suscepit ergo,

ab uno Josue percussi)

Israelilae,

eorum

delapsum in malorum foveam extraxit, prostratum

malisque obrutum erexit, adjuvit, liberavit. Collapsus
erat

thronos aesolia, humiles

domo

servilutis

iEgypto recenter educti, surrogati sunt. Qu de re canit Psalmographus, Psalm. 135, v. 17, et seqq.

populi lsraelitici status,

regnum ab

alienigen

occupabatur, sacerdoles et primores, neglet salute

populi,

Qui percussil reges magnos, quoniam

in

ternum mise-

non

nisi suis

studebant commodis, erant denon habentes

ricordi ejus, et occidit reges fortes, etc., quia in humilitale noslr

nique populi vexali

et jacentes sicut oves

memor

fuit nostr, etc.

Vers. 53.

Esurientes. Participium loco nominis

humanis
prae-

pastorem (Matth. 9,
eos Dominus

v. 36), variis affecti afflictique et

corporis et animi malis.

:

Ex

bis extraxit et liberavit

famelicos, posili pro, pauperes, egenos,

sidiis destitutos,

nec tantm extraxit, verm etiam con-

quibus ad vitam necessaria non aut

firmavit ac fulcivit, ne in

eadem mala relaberentur,

vix suppetunt.

Bonis, id est, cibis,

divitiis,

opibus omnis generis.

quemadmodm soient nutrices puerulos suos porrect aut supposil manu sustentare ac retinere ne cadant.

Divites, opponit esurientibus,

Dimisit, emisit, abtegavit se.

quod

est egenis.

Nam

et

hoc

significari superioribus

vocibus Graec ac
illis

Latin, dclarant alia Hebraica verba, quae alibi

Inanes,

vacuos, exulos opibus ac bonis quae pris

,

respondent sahad, Psalm. 17,

:

v.

56

samach, Psalm.
v.

possederant
haec

et

quibus fuerant confisi. Conveniunt et

canlico, 1 Reg. 2, v. 5
:

3, v. 6
Isaiae

et signanter
;

tamach, Psalm. 40,

13

et

cum Anna;

Repleli pris

41, v. 10
;

nam
sic

ad hune
illic

Isaiae

locum videtur
8 et seq. Et tu

pro panibus se locaverunt, et [amelici saturati sunt. At-

Virgo alludere
Isral,

enim

legis v.
elegi,

que edem pertinet hic versus qu praecedens, qud Dei misericordi, per omnia secula, soleat pauperes,
quibus ad vitam
sunt,
si

serve meus, Jacob

quem

semen Abraham
dixi tibi:Ser-

amici mei, in quo apprehendi

vus
tus
alii

le, etc.; et
;

commode sustinendam
autem

necessaria de-

meus

es tu, elegi te, etc.

confortavi te, et auxilia-

modo Deum
;

timeant, omnis'generis bonis lolocupletes, qui

sum

tibi, et

suscepit te dextera jusli mei, seu, ut

cupletare

justiti

generis bonis vitaeque deliciis abundent,

cm omnis Deum non

id

vertunt, jusliti

me.

Intelligit

autem Virgo qud

nunc denu Dominus populum suum, quemadmodm

tiam cum sol cognitione legis sibi datae sufiieere, quasi non indigentes Christi auxilio, aut redemptione, iiimisit inanes, quales videlicet erant. Cujus prophtise veritatem in eireclibas suis nunc conspicinuis, et ad divini sui judicii prolunditalem merito conlrenii-

Vers. 53.

Esurientes

implevit bonis,
et

est,

eosdem Gentiles omni

virtute vacuos,

ideo justi-

tiam Dei anhelanles, implevit bonis,

justiti, virtuti-

bus, omnisque generis beneiiciis. Et divites, quasi ealuros, qui seipsos justos esse putabant, et ad jusii-


345

, ,

COMMENTAR1A. CAP.
maidquequm unqum ante
in

I.

346

frquenter antea, susceperit atque adjuverit et

lis

per Christum promissa, vocatur misericordia, quia

gratis

liberaverit,

perfectis;

promissa

fuit,

prter

hominum meritum, Deo

1

e quod Verbum suum carne vestiverit

ro, e

in ipsius ute-

miserente. Quare D. Lo, serm.

de Jejunio decimi
est nisi

qud Cbristum
liberaverat

mundum

misent, tanqum

mensis

Causa reparationis nostr, non

mise-

manu

dexter extens. Et quidem

;

nondm

Christus

ricordia Dei.

populum

"sed quia

jactum jam erat cerliberationis et

Svje

non additur Grc.

tum fundamentum successur deinde lum

Cbristi

Vers. 55.

Sicut locutus est ad patres nostros.

usurum
se misericordia erga Abraejus,

adfutur divin* opitulalionis, adeque opus inchoa;

Hc
ham

verba includenda sunt notis parentheseos.

enim incarnatio, initium

fuit ejus operis

;

Sicut, scilicet,
et

quo Deus salulem populo parare statuerat loquitur de re proxim consecutur tanqum de confecl. Cteroqui,
si

semen

misso Chrislo.

Locutus est, olim, long ante prdixit.

verbum Latinum

suscipiendi, propri

li-

Ad patres
ham,
his
sit

nostros, avos, majores nostros, AbraIsaac, Jacob,

ceat accipere, eo ipso Deus quo Christi operatus est

scilicet,

Davidem, et prophelas;

incarnationem, suscepit Israelem malis liberandum,

enim locutus Deus, salutem per Christum promi-

erigendum, adjuvandum, fovendum, amplificandum,

et

Abrah ac semini

ejus.
:

Non ergo

inquit

fortuite

perficiendum

nec tantm

animum

adjecit, sed et

casuve haec geruntur

sed hoc nunc prstatur, quod

manum

admovit ad opus.

olim praedictutti fuerat patribus nostris.

Isral, quarti casus est, Israelem, quod est, Israeli-

Abraham, dativus casus

est

ex tw pajA, sicut

is

ticum populum, populum ex Israele

suitemporis, et Isral carnali, ad
stus ipse se

alis dicto

Jacob

qui sequitur semini. Jungendi sunt

verbis versus praecedentis
:

autem

hi dativi,

oriundum. Loquitur utem inprimis Virgo de populo

Recordatus misericordia;

quem primm
in

Chri-

su Abrah
et

et semini ejus

quod

est, erga

Abraham

missum

fatetur,

Matth. 15, v. 24, et ex

semen

ejus, vel

Abrahae et semini ejus promissae,

quo, quod

ait Titus,

mult myriades

Christum cre-

exhibendae ac praestandae. Videtur Virgo imitata illud

diderunt, credentesque salutem consecuti sunt.

Psalmi 97,
veritatis

v.

Recordatus est misericordi su

est,

et

Puerum suum toxiS; ambiguum est ad filium et servum et quanqum Isral eliam filius Dei vocetur, Exodi 4, v. 22, Oseae H, v. 1 potis tamen ser;

su domui Isral, quod

erga

domum

vum

hic oportet intelligere, prout Syrus vertit, et est

:

in illo Isaiae loco

sed servum in familiam assumptum,

et quasi adopta-

agnoscentem colentemque Dominum,

domui Isral. Et semini, id est, filiis, nepotibus ac posteris ejus, nempe Israeli sic enim gloriantur Judaei Joan. 8 Semen Abrah sumus. Quia primo Abrahae v. 53 vocato ac constituto ptre multarum gentium facta
Isral, vel promissae
;
:

tum
riler

in filium. Sic e-nim consuevit

Deus Israelem

in

est promissio misericordi, benedictionis ac salutis,

sacris Litteris vocare

servum suum, tanqum peculiaadamalum, ad distinctionemgentiura, Deum non

Ita Ecclesiasticus usus,

per Christum, idcirc ipse nominatur tanqum caput

quia ver non ipsi soli facia est ea promissio
,

sed et

agnoscentium, tametsi subjectarum.

posteris ejus, idcirc additur, et semini ejus. Est ergo

Recordatus.

quem

legendi

sensus

Dominum extremo hoc tempore

ut

misso in

modum,utpotecommodiorem,exD. Hieronymi emendatione profectum, arbitralur Zegerus. Nam manuscriptorum antiquorum pleraque, pro recordatus, scribunt memorari, quo modo ad verbum verlas ex Grco
;

carnem Christo, opem

jecto
,

ferre Israeli prostrato ac de-

memorem

se ostendat veleris suae erga

Abraham ejusque posleros misericordi ac benevolenliae, reips eam exhibens atque exercens, quem-

id est,' ut recordari

seu

memorem

esse se declararet.

admodm

se faclurum Patribus ac prophelis olim

Syrus,

et recordatus est.

praedixerat.
In secula
,

Misericordia, benefic, benedictionis, salutis cujus ob longam

in

seculum

in

aevum

id est, in

ter-

moram

videri poterat oblitus. Salus

num. Syrus, lekolam,

in secHlum.

Hoc quidam jungunt

istius misericor-

scimus. Nam in omni populo et aetate eadem potentibus seu superbis et humilibus, eadem esurientibus et divilibus semper accidunt. Vers. 54. Suscepit Isral puerum suum, id est, Israelem filium suum, qui prima istius populi aetate populus Dei fuit, quasi supposit manu sustinuit et erexit, cm prostratus miseriis jaceret. liane enim vim habet verbum suscipiendi in Scripturis. Recordatus misericordi.e sue , cujus propter longam subveniendi moram quasi oblitus videbatur. Nam Deus

rbus futuris. Recordatus est autem

diae suae.

Vers. 55. Sicut locutus est, hoc est, misericordi promissae, sive quam promisit, qu solet in Scripturis vocari Veritas, ut palet ad Rom. 15, v. 8. Unde Ps. 97 Recordatus esc misericordi su et veritatis su domui Isral ; quia misericordia, qu secundm promissa conceditur, fit veritas. Itaque recorda;

tus est illius misericordi, sicut locutus est ac promisit,

ad patres nostros, id

decimi mensis, causa reparationis noslrae non est nisi misericordia Dei secundo, salutem, quam Israeli, per niulta secula abjecto, tandem circa mundi hnem afiaturus est, ut ita R. Virgo persvre! in prophclandis
;

recordari dicilur, cm postqum ita se gessit, ac si nostr oblitus esset, tandem subvenit. Haec autem misericordia duo respicit primo salutem, quam per Christi incarnationem Judaeis, tune temporis viventibus, attulil ; nam, ut Lo, serm. 1 de Jejunio
:

Grcum
et

est, patribus nostris (nam et Latinum verbum utrumque casum rgit hujusmodi casuum enallage seu permutatio non

et

Abrahamo

inusitata est Hebris, ut Ps. 102, versu 18) videlicet (est enim dativus) et semini, seu posteris,

per multa secula; nam utraque salus, per diversos prophetas prnuntiata et promissa fuit. Posset tamen illud, Abraham et semini nus, referri ad recordatus, etc., ut sensus sit, quod nieinor luerit misericordi, Abrahamo et posteris ejus, qui usqu
ejus, Israelilis,

,,

5*7
verbo, recordatus
,

IN

LUCAM
;

548
ali

quo

significetur

nunqum

oblitus

non

intrim excurrens aut diverten6. Mansit au,

quidam nomini misericordi , ut

significetur rniseri-

tem, per voluntatem videticet sponsi

ait

Euthvmius

cordia aeterna; quidam t semini, ut significetur se-

Joseph enim Zachariam et Elisabeth sanctos esse

men

aeternum, quod ut

nunqum

deficiet, iia

non ad

sciebat,

elanimo beaiissimo Virginem

e.jus

eis tradidil,

non

cerlum usque gradum duntaxat, sed

in

infiniium

solm quia cognati

prehensibiles.
i

erant,

verm

etiain quia irre-

sensutum

sit

miscrieordiam Domini. Praestct fortasse

t in secula,

Haec Euthvmius. Nec est dubitanlum

pcr se accipere

quo

significetur, ea

omnia
;

quin desiderrit Elisabeth, ut di secum nianeret Maria,

aterna esse, quae hoc

hymno hactens
in

sunt expressa

qu

frui posset

benedictione, quali

positum pro eo quod frquenter

et aliquoties in

Psalmis occurrit
:

2 Heg.

6, v. il,

12

Habilavit Arca Domini in

:

Obededom.de quo domo

et benedixit

liymno ipsius llabacuc, Sela

,

quo

Obededom Gelhi
nus Obededom, et

tribus mensibus

Domi-

ctiam psalmi quidam

terlius

nominalim

terlius et vicesimus

claudunlur. Id post Aquilam

et

Ediliones

quintam acsextam, D. Hieronymus transfert semper; docetque epistol 158 ad Marcellam eo signilicar,
, ,

omnem domum ejus, etc., et omnia ejus, propter Arcam Dei. Qum similis Arcae Domini Maria Domino gravida im quanto major DuLi! !

tari

ergo non potest,

quin propter cohabitationem

sempiierna esse

qi'ae dicta

sunt; denique ut quoescri-

illius,

magis magisque Deus benedixerit Elisabethae,

,

pla sunt roborenlur, apponi ad linem instar

in sempi'ernum.

amen aut
R. Kimhi

omnique domui ejus

scribit

ac notanter marito et

lilio.

Id

Favent Hebraei, de qnibus Genebrarscribit

:

cert senliunt Origenes et

:

Ambrosius

quorum

hic

dus enarrans Psalmum lertium

Non

sola iamiliarilatis est causa,

quod di

tradit, esse vocis, deinde mcniis,

ad considerandam

mansit, sed eliam tanti vatis profectus.

Nam si primo

sententiam levante, notulam. Talmudistae, Chaldaeus, Hieronymus, Aquila

,

ingressu, tantus profectus exstilit, ut ad salulationem

genus asseverandi, quo

<

Marias exsullaret infans in utero, replerelur Spiritu

jam

dicta aeterna esse pronuntientur, in aeternum,

,

sancto mater infantis;

<

quantum putamus, usu

addidisse

t;

n
!

in secula

semper. R. Abraham

affirmationem ad
ita est,
s

lemporis

sanctae Marias

praesenliam

>

confirmanda superiora, ver, profcct,

quod
Haec po-

Meniinit autem trium

ficet

mensium

evangelista, ut signi-

hodi Judaei fer in suis precibus sequuntur.

Mariam

interfuisse

partui

Elisabethae
erat.

quem

Genebrardus.

Cm

ergo varie

admodm de hoc

intra trs illos

menses accidere necesse

Nuntium

Slremo lermino,
satis sciant

in secula, tracialoressentiant,

nec

de Elisabethae praegnatione

cm

acciperet Maria per

qu commode referre aut cui apte jungefit

angelum, mensis
tur

conceptu Elisabeth 6exlus agebaet finiebalur,

re, verisimile

per se accipiendum esse, positum

ita

non solm, sed

,

quod docuimus suElisa-

pro Sela, ad

modum Amen, quo

significet

claudit Virgo

pra

v. 2G.
,

Antequm Maria pervenit domum

mensis sextus
:

canlicum suum, ut

elevandam esse menlem

beth

finitus fuit

nec enim statim se

iler,

ad aitentam consideralionem eorum quae dicta sunt,

ut quae vera non solm, sed et aeterna sint, tangentia

ilineri accinxit

Maria, nec uno die confecit

,

quod

ostendimus supra

v. 39.

Quocirca

cm

tribus plus

salutem humani generis aeternain

habet.

ut ver se res

minus mensibus manserit apud cognatam, adfuil ejus

partui .etiamsipartus

nonodemmmense finitoaccidismense
labente,

Veus. 56.

Cum

illa, Elisabeth cognat su, ser-

set, qui
tis,

consuevit nono

quibusdam

ci-

vions seniori ac parlui

proxim

et amicis obsequiis

quibusdam

tardis, obvenire.
,

Quare Ambrosius:

sanctisque colloquiis sublevans.

Non dubium quin

,

Tamdiu, inquit

mansit Maria, quamdiu Elisabeth

unic sanctque

amrint se mutu

cognoscentes

pariendi tempus impleret. Et quae quaeso, vel charilas,

vel civililas fuisset Virginis, discedere instante partu,

mysteria quai in ipsis lalebant.et

communi congraillu-

tulalione sese in divinis laudibus exercuerint. Flix

cm maxime omnium opus

et auxilio?

esset

amicarum

praesenti

convenlio, et magnis divin gratte splendoribus

straia,

qu matres ist

gloriosae, uteris suis i'erentes

,

salulis nostrae

primordia

ita

familiariter ac sancl
et egerunt.

Im ver, quod arbitror, ex composito Virgo exspectavit partum sive pariendi aclui interquae ita virgo erat fuerit (quod non dedecebat eam
,
,

inter se exullrunt

primm, deinde
,

Unde
sic

ut etiam uxor et

quidem praegnans, brevique eliam

non
;

ipsa

Origenes scribit in hune locum

eumque

imitatus
;

paritura

sive

non tantm ut ad similem suum

ut

Ambrosius
et

Quomodb peccatum cpit muliere

partum instrueretur, quantum lum spectaret , quod

ctaculo frueretur
,

admirand

rei even-

principium salulis mulieribus habuit exordium.

Quasi, circiler, plus minus.

ait

Titus; ut divinae gratiae spe-

quae ipsi proposita ab angelo fuerat

;

Mensibus tribus, menses trs

continuos scilicet;

ad

fidei

augmentum

ut videret, exoscularelur, mani-

in finem seculi duraturi sunt, exhibendae

ita

ut

illa

puer,

verba

sicut locutus est

ad patres noslros, per parenlheoficii,

prophela Altissimi , Quasi mensibus tribus, id

eum
est,

intellexisse

volunt.

sirn inserla legantur.

Vers. 56.

Mansit autem Maria cum illa,

mensibus tribus: quo probabililer significari volunt Theophyl., Eulhymyus, et Niceph. lib. l,c. 8, Virginem ante partum
fer

obsequii et pietatis causa, ut Ambr., tum hic, tum lib. 2 de Virginibus. Addit etiam, causa profectus tanti vatis, quod et Orig. nott ; qui signilicare videntur usum rationis Joanni in utero permansisse, ut qui primo ingressu exullaverat, ad praesenliam virginis paulatim proliceret. Unde et illa verba Zacharte ; Tu,

Elisabeth recessisse, cui, sive causa decenlte, sive disciplinae virginalis sanciendae interesse nolueril. Sua-

det banc sententiam, quod statim discessu ejus subjungatur, impletum esse Elisabeth tempus pariendi, et quod lgitima nalivitas ferm decimi mensis ingressussit,utloquiturTertull., lib. de Anima, cap. 57,


5*9

COMMENTARIA. CAP.
Syrus
tionis.

I.

3S0
suae
linguse
dicit
,

bus tractaret, gremio exciperet, puerulum illum, ab

angelo
sibi

periphrasi

fitii

cogna-

indicalum

ex utero matris sanclum

qui

ad primam ipsius salutationem in malris utero exsultaverat Messiae

,

Ejus refertur ad Elisabeth

non ad Zacbaram
,

qui futurus erat Propheta

ipsius Virginis utero clausi
,

ac

praccursor

quamvis utriusque intelliganlur cognati

quant vicini;
cognati.

non minus

de quo denique
v.

nam

cognati mariti,

sunt et uxoris

intellexerat Virgo ea
et seq.
,

omnia quae anglus supra,

13
:

Zachariae nuntiaverat. Quant ob

tnansit

rem V. Beila

Quia, qud, macnificavit misericordiam suam;

Tamdi
quant

Maria, inquit, donec Elisabeth parias

magnam
praeslilit

esse

fecit

misericordiam suam
,

magnam
eam
be-

tempore complta, prcursoris Domini sui, propter

misericordiam

magnifk ac singulari erga

,

maxime

venerat, nativitatem videret. Procurata

eam usus

est misericordi

id est

praeclaro

est autein et divin providenti haec trimestris

sio,

manforet

neficio affecit. Sicut

Lolh liberatus Sodomis, Gen.

vattigdel hasdeclia,

ut facilis crederetur virginitas Mari,

cm

19, v. 19, ait ad

lcsti

angelum

magniaffecisti

divulganda, ut quae tribus primis nuptiarum mensibus

abfuisset marito,

misericordiam tuam, magno beneficio

domi cognatae, matron honestis-

me

nam

hesed misericordiam et bcneficium signitiv.

simae

idque causa idone, ut cognatae vetulae ac gra-

cat,

quod diximus supra

50.

Syrus ulitur voce

vidae et proximae

parmi adesset.

hamno, quae

significat gratiam.

Insigne Dei erga Eliei

Et, deinde, reversa est. Nec enim congruebat,

sabeth beneficium seu misericordi erat, qud

quae

postqum cognata
Bent
causa,
illi

fliciter

peperisset, neque dees-

haclens erat et audiebat

nectute,

sterilis

concessissel in sefliciter
,

multarum adventantium congratulalionis

auxilia,

concipere non solm, sed et

,

pa-

cm
,

tm

solatia

ut diutis abesset

rre lilium

eumque maximae

exspeclalionis
;

patri

marito

ne

hominum
,

subiret

caluinniam
Reversa
est

Isa*

adhibil divin visione

promissum

constabat enim

qum

quae divorlium

fecisset.
,

autem ut

palam
vin.

mulum

effeclum fuisse palrem ex visione di-

venerat, id est

comilata

non tanlm socielale sanmiro perfusa gaudio,

ct, sed et angelis cleslibus;

Congratulabantur
Elisabeth.
Illa

ei,

congaudebant

ei, scilicet

toto illo in itinere.

In

gaudebat, mater eflecta divinils pro;

domum suam,
(ilii

recl,

non haerens
Illic

in via

partum
diel>us

missi ac dati

filii

gaudebant

et amici,

animique sui

sui similiter

exspeciatura.

postqum

gaudium verbis
quod
est,

aliisque signis

apud eam lestabanlur,

aliquot fuisset, observata Josepho est esse gravida,

et caetera consecuta, quae Mallbaeo narrantur cap. 1,

gratulabantur. Sic solet charitas congau-

dere gaudentibus,

Rom.

12, v. 15; alienum

et

bonum,

v. 18, et seq.

ducens suum. Atque hc ratione

est,

hoc perfectum

Vers. 57.

Elisabeth autem, interea dm Maria

e.

quod anglus supra

v.
,

14, praedixerat, mutti in

maneret cum

Non enim

intclligas
;

postqum

nativilate ejus gaudebunl

virtutis,

gratiam seculurae in puero

,

Maria reversa est in

cit evangelista,

domum suam nam

boc interje-

exultatione vicinorum praefigurante

ait.

quod

e sol de causa, ut Mariae bistoriam

D.

Ambrosius

Neminein

porr

commmorai
,

absolveret.

evangelista gralulalum fuisse Zachariae

quia surdus

Impletum est, advenit, adfuit, factum

cm
est ait

esset et mutus, inidoneus erat

aliisque

quicum ageretur,

Syrus

nec enim ante tempus peperit seu abortavit.

quanqum nulibus
potuerit
ei

hujusmodi mulis signis,

gralulalio exhiberi.

Tempus, legilimum ac naturale, quo fructusmaturus niteretur exire

utero
,

Vers. 59.

In die octavo,

partu

is
,

enim

dies

labenle

nimiim nono

lege praescriptus erat ad circumeisionem

V.

Gen. 17,

mense

conceptu.
fliciter

12

Infans octo dierum circumeidetur in vobis. Le-

Et peperit
Psal.

filicm.
,

Octavo kalendas Ju-

vit.

12, v. 3

Die octavo circumeidetur infantulus. Leprospiceretur

lias, sicut tradit

Ecclesia

ail

Augustinus enarrans

gis ratio fuit, ut ai'atis leneriiudini

quo-

132. Idque juxta

v.

promissionem Dei per anpariet tibi

niam vulnus recens

infans est vitaj

natis et

adhuc

maire rubentibus

gelum supra,
filiitm.

13

Uxor tua Elisabeth

consanguinei

periculosius fulurum erat.

Nam

ante diem oclavum

Vers. 58.

Cognati

et

affines.

dolori ex

admodm ancipilis, et facile proinde accepto ante eum diem vulnere circumei-

intellige,

me

saltem inchoati. Quamvis non desint, maxirecentiores, qui Virginem partui interfuisse pu-

tant.

Vers. 57. Elisabeth autem impletum est tempos pariendi, postqum scilicet Maria discessisset. Imletio autem nia temporis, quae etiam infr tribuitur Virgini, significat, legitimo naturalique tempore peperifse decinio scilicet mense, quo et virgo peperit et proind sine abortu aut intempestivo partu. Vers. 5iS. Et audieru.nt vicini, quia macnificavit, id est, qud magnificsset seu magnam fecisset, Dominus misericordiam suam cum iLLA.sterili et effcetse non solm conceptum, sed et felicem partum daudo. Et cosgratulabantur ei. Graec congaudebant, ut in.

quod vers. 14, anglus praedixerat. Vers. 59. Et factum est die octavo, parlu, juxta legem, Gnes. 17, v. 12 , quo octavo die August. signih'catum voluit qud nos per Chrisli resurreclionem, quae postseptimum sabbati diem, octavo
dicet impletum,

spirilualiter vitiis carnis et omni corruptione circumeidimur. Venerunt , scilicet amici circumcidere puerum. Unde intclligas circumeisionem tuncsolcmnem fuisse, uli nunc baptismus. Venisse autem non in synagogam, sed in domnm Zachariae, suadet Elisabethae puerperae prsesenlia. Nam quamvis

die contigit,

Judaei nunccircumcidant in synagogis,exemplatamen Scripturae probant, tumdomi, tumalioquovisopportuno loco l'actilatam. Et vocabant eum, seu vocare vo-

, ,

351
sionis succubuisset.

IN

LUCAM
non fuit mos ille inilio observatus nec ab ipso Abrahamo nam ipsi Isaac slatim parlu indilum est nomen, Gen. 21, v. 3; similiter Esa et Jacob,
, ;

Septimo die superato,

vitae

dubie-

tatem superavit.

Venerunt,

scilicet vicini et cognati.

Hc occasione
gloriae suae te-

usus est Deus, ut mullos virtutis ac

stes

Gen. 25

v.

25

Phares

Gen. 38

v.

29
1

Ger-

spectatoresque convocaret

nec ver dubiurn

sam
v.

filio

Mosis, Exod. 2, v. 22; Samuel,

Reg. 1,

quin major ad inusitatum parlum concursus factus

sit.

20.

Venerunt aulem

domum

Zachariae

nam cm

ad-

Nomine patris
patri
,

sut.

Gratissimum

id esse

consuevit

esset

puerpera octiduana, quod constat tum ex hoc

;

ut fdius, unicus praesertim (nec

enim hic spe-

tium

tum ex proxim sequenti versu nisi domi ipsius confie!. Jam

;

non poluit negoin synagogis suis

rabatur alius) vel primogenitu6, sortiatur ipsius no-

men

et

patrem etiam mortuum mundo rfrt, tam

,

circumeidunt Judaei
pla,

quae in Scripturis exstant exein-

nomine qum natur

potest
v.

virtute

ac in bon succesfilio

domi

et quovis alio loco

;

opportuno
v.

fieri

solitum
v.

sione; ut qui in se nequit semper vivere, in

quo

fuisse

monstrant

Gen. 17,

23

Exodi 4,

25

modo

vivat

juxta illud Ecclesiastici cap. 50,

Josue 5, v. 3.

Mortuus

est pater ejus, et quasi

non

est

mor-

Circumcidere puerum

ut circumeiderent pueruna.iS'w)
,

tuus

similem enim reliquit

isti
,

sibi post se. Id

consider-

lum
ipsi

(legitur

enim diminutivum

id est

ut

runt

qui infanti

nomen

patris conabantur im-

circumeisioni adessent atque adsisterent; nec enim

ponere.

circumeiderunt (quod vel erat oflicium sacerdolis

si

Vers. 60.
terrogata
,

Respondens.

aut Levitae,

adforet,

vel alterius cujusvis unius

velletne infanti

Non videtur fuisse innomen paternum imponi

;

praesertim qui chirurgiae aliquid nsset) sed adstite-

eo quod consuetudo fuisse videatur, qualis est hodi

inter

runt circumeidenti tanqum testes

:

et ut solemnita-

Chrislianos, ut parentes,
sit

quamvis pnes eos

suis

tem rei afferrenl prout mos habebat, ut quamvis domi vel ubicumque non lamen sine hominum fre,

prsecipua

auctoritas

nomina
,

filiis

imponendi,

propinquis id relinquerent
liandae causa.

majoris amicitiae conci-

quenti et conventu
esset

circumeisio lieret.

Nam cm
,

Respondisse tamen dicitur, quia occa,

publicum

illius

temporis sacramentum

non

sione locuta est, occasione

inquam

eorum
,

quae in-

conveniebat clam aut privatim administrari. Sacra-

audiebat

inter amicos suos praesentes

,

ad

mensam
non

mentum autem

erat

Deo institutum

quo insereet pa-

circumeisionis consultari ac traclari

ipsa lecto

bantur recens nati pueruli populo Dei, et declarabantur participes fderis seu pacti

procul decumbens. Impropri accipitur respondendi

cum Abraham

vox

phrasi sacris

litteris

familiari

ubi ex re prae-

tribusiniti,
v. 11. In ejus
,

promissionumque haeredes ; Gnes. 17,

senti occasio accipitur in verba

prorumpendi, etiams
;

locum surrogavit Christus baptismi sagratiae co-

nulla alicujus interrogatio praecesserit

ex Hebraico

cramentum quanqum long majori cum

pia,

ac Syriaco verbo hana

dere,

quod saep non tam respon-

quod ab apostolo vocalur circumeisio non manuColoss. 2, v.

11. Illa

qum

cogitatam et opportunam orationem pro-

facta,

enim

fiebat

manu

ejus

ferre, aut intermissum

sermonem prosequi
ita

et velut
sit

qui accepta novacul abscinderet pelliculam illam

quae pnis glandem cooperit
auferri originale peccatum,
;

novum
loqui,

subjicere ac ordiri significat,

ut plan

quo significabatur

ita

sermonemque
,

instituere,

maxime sequente
sui Zacha-

caeteraque quae esse pos,

verbo dicendi

ut passim in Job et Evangeliis.

sent, ut toto deinde vitae spatio

incumbendum
vitiosis

esset

circumeidendis

atque amputandis

moribus

Nequaquam vocabftur nomine patris rias. Non displicet ei mariti 'nomen

postponi.

sed

quia

atque affectibus.

Deus aliud praeceperat, vult ejus voluntati omnia

facto
,

Et

id est,

quo

peract nimirm circumei-

sione vocabant, volebant seu cperunt vocare, et

nomen imponere agebant de eo vocando. Mox

;

cir-

nis

Sed vocabitur Joannes. Non rogat amicos, ut Joannomen imponant, sed imperat, aliud nomen non
;

cumeisione imponebatur inf'antulo nomen, ut qui jam

cooptatus in populum Dei, mereretur nominari et
agnosci. cPar erat, inquit Titus, ut per signacuhim
t

ferens
sciret

nec

ait

sic vult

marilus

meus (quamvis

id

eum
:

velle) quia superioris

aucloritatis jussio

erat, Dei, qui supra v.

15, Zachariae per angelum

id ipsi indi-

quod Deus praeceperat, hoc

primo omnium
in Dei

est,

per circumeisionem
|

praeceperat

Vocabis nomen ejus Joannem. Noverat

,

populum censeretur, ac tum

insigniretur.

id>utem Elisabeth partim quia marilus

simile

idemm humano nomine

ctus. Is erat

Similia ha-

caverat scripto, quod supra, v. 24, diximus esse veri;

bent Chrysoslomus in Calen citatus et Theophyla-

partim quia ab eo tempore quo fuerat Ma,

mos non contemnendus

illius

temporis,

ria salutata

Spiritus sanctus clar ipsi revelaverat

introductus ad imitationem fortass ejus,

qud Abra-

hamo

quo die jubebatur se circumcidere, nomen

universa inter angelum et maritum ejus gesta, quemadmodm revelaverat universa gesta inter eumdem ange-

Deo fuerit mutatum, Gnes. 17, v. 5. Caeteroqui

lum et Mariam, supra, v. 42,

et seq.

Quare Ambrosius

luerunt, de eo tractando. Ex quo colligas, in circumeisione nomen plermque iniponi solitum, sicut nunc in baptismo ; fortassis ad imitationem Dei mulaniis
ipso die circumeisionis

v. 5.

Nomine patris futurum patri, ut in

superviveret. Vers. 60.

sui Zachariam,
filio

tanqum

gratius

unico etiam nomine quasi

nomen

Abrahae, Gnes. 17,

Nequaquam, sed vocabitur

Quod cm

displiceret matri, dixit.

Joannes

353

COMMENTARIA. CAP.
polerat
,

I.

354

Neque

ait

Domini ignorare prnuntium, qu

mus supra

v. 20, et

22

cteroqui enim voce

eum

prophetaverat Christum.

compellssent.

Vers. 61.

Ad illam, volonts eam absirahere

nomen
fuit,

Autem, ergo, itaque.

Patri
e.ius, scilicet

sententi imponendi puero

Joannis.

pueri, id est, Zachariae, qui et

QriA

superest.
est.

ipse aderat, sed ita ut se rei

haud immisceret spectanec enim citaverat

Nemo

Nondicunt,

quasi

nemo unqum
;

tor nudus. Veriti ne ipsi

ingratum esset nomen no;

ex ipsorum gnre vocatus

incertum erat

fuerit

Joannes

hoc enim

vum, quod mater suggerebat

ctam.

admodm

prsesertim

cm nomen
,

Elisabeth auctorilatem mariti ob causam supra di-

Joannes jamdi satis vulgare esset, quo insigniti fuisse

leguntur plures tempore

Machabxorum

ac nomina-

Quem,

t, t,

hoc, quid. Superest r hoc,

autem

tim ex stirpe sacerdotum, Joannes frater Judae Machabaei

,

quid seu quem, id est, quo nomine, vel, ut transfert

et

Joannes

filius

ac successor Simonis Ma-

Syrus quomodb, nimirm ut ipse, cujus praecipu intererat, interposit auctoritate su,

chabaei.

Sed nemo

est,
,

inquiunt, qud nullus ex

eo tempore viventibus
, ,

contentionem de

consanguineis pueruli

aut

nomine imponendo dirimeret.

Vers.
Krn<roc

paul ant recenti memori vit functis

gesserit.

id

nominis

63.

Et. Qui re

intellecta

poslulans.

postqum postulsset, nutibus

tabellam

similiter

ac

In cognatione, gnre, progenie," tua vel mariti.

gestibus.

Cognati

spectantes carnem,

volunt genlile

nomen

Pugillareu,

significatur

voceGraec,

puerulo

imponere

parentes

gratiam considrant,
cognati, sui

quod Latine

dicitur pugillar, seu potis plurali nu-

non carnem. Dant au-tem intelligendum

mro

pugillares aut pugillaria, tabella

nimirm

caerea,

temporis fuisse consuetudinem, ut infanlibus impo-

lignea, aut alterius materise, in

qu scribitur stylo;

nerenlur nomina patrum, majorum, aut consangui-

quales sunt et hodi in usu. Syrus imitatus

vocem

neorum. Non
ulii

filiorum

mos veterum nam nec Adam suorum nomen suum imposuit, nec caeerat
is
;

Graecam vocat penkitho.

Scripsit dicens, scripsit haec verba, vel scripsit in

teri patres ante

diluvium, nec post diluvium Abra-

hanc sententiam.
Est.
licet
sit

ham, Jacob,

David, etc.

Cm

enim eo tempore
in

Non

dicit erit aut sit, sed

;

numerus hominum,

vel parvus esset, vel

justam

impositum

sic

jam est, dudm sciomnin vocandus est, ita ut non

multitudinem nondm excrevisset, nova singulis no-

controvertendum aut quaerendum aliud nomen.

Mirati sunt universi qui aderant; mirati sunt au-

mina imponebantur, quibus

tu discerni
tico,
;

facile

possent se

mu-

et aliquando

quidem inslinctu prophemanifestum.

tem, in primis consensum mariti et uxoris (nam nec

Zacharias intellexisse potuerat quid dixisset Elisabeth, surdus

plermque ab eventu aliquo imponebantur;

et

quod ex Mosis

prophetarum

libris est

cm

esset,
:

nec

ipsi inter se

antea facile

maximam multitudinem homines excrescerent, et uberior suppeteret nominum copia qu.'iin ut nova quotidi fingi commode possent conin
;

Cm autem

poluerant convenire)
extraneo,

idque in imponendo nomine

quod novum

et inusitatum in illorum cogna-

tione erat, ail Titus. Mirati

deinde sunt, qud

signifiposi<-

tenu parentes vetustis nominibus ac jam receptis,

sua ipsorum aut chariorum su famili nomina
filiis

caret Zacharias,

nomen puero jam

antea esse

tum, nec dubitrunt quin Deo impositum

cere, qui in templo ipsi apparuerat
in vulgus
;

vellet d-

suis indi

currunt

ita

volentes conservare

id

enim jamdi

memoriam su suorumque. Cterm huic puerulo novum nomen debebatur; more antiquo sumptum ab eventu prophetico, qud futurus esset modis omnibus gratiosus,

sparsum

fuerat, faciente public ipsiu ob-

mutescenli. Mirati sunt denique, faustum illud no-

men

Joannis
est

gratiae
licet

significatione

observandum.

quemadmodm diximus
;

supra,

v.

Summa

autem,

cognatis et amicis repugnan-

13; non patris nomen

cui

non erat successurus

in

tibus, Joannis

nomen

ptre et matre, ore Spirits

sacerdolium brevi abrogandum.

Vers. 62.
libus

Innuebant,
fuisse,

sancti loquentibus, puero fuisse

datum, ut impleretur
v. 13.

adhibitis nulibus ac ges-

quod anglus pricdixerat supra

ejus

Vocabis nomen

interrogabant. Hinc constat Zachariam, non

Joannem. Exemplum

fidelis obedientiae in

Joan-

mutum lantm

sed etsurdum, quod docui-

nis parentibus proponitur.

sive qud scripto ei hoc nomen maritus indicsset, sive qud juxta Ambr. Spiritu sancto hoc didicisset ; et ide cum tant auctoritale se eis opponit.

Vers. 61. Et dixerunt, quia nemo est in COGNATIONE TUA, QUI VOCETUR HOC NOMINE. Ex qUO liquel, illius aetatis fuisse consuetudinem, ut liberis nomina

Vers. 63. Et postulans , similiter nulibus, pugillarem, id est, tabellam, in qu scribitur stylo, quales et apud nos in usu, memoriae causa. Ex cer
ait lib. de Idololatri, c. 23, dm Zacharias loquitur in stylo, auditur in cer, manus omni sono clarior. Modus ille scribendi tune usitatissimus erat unde Hieron. eliam epistolas longas in cer dictasse indicat Epist. 142, in fine. Scripsit. dicens, id est, in hanc senlentiam Joannes est nomen ejus, quasi diceret Vos pelitis, quo nomine veid non est meae voluntatis, nam lim vocari filium

fuisse Tertull. nott

:

parentumautcognatorumimponerentur. Primistamen seculis videntur fer ex eventis imposita, ut patet de nominibus filiorum Adam, de Isaac, Jacob ejusque filiis,

et aliis multis passim.

Vers. o'2. Innuebant autem patri ejus, nutibus ac signis interrogando, ut eliam surdum fuisse liqueat, quem vellet vocahi eum, ut patern auctoritale controversiam istam dirimeret.

Joannes jam est nomen ejus, ipsi jam dudum ab alio divinils impositum, ut Ambr. Et mirati sunt universi, conspirai ionem utriusque in peregrinum no-

555
Vers. 64.

IN

LUCAM
seq.,

356
recense!
:

Apertum

est, id est, interprte Euest,

< -

nam qu

narrt intermedia, post

;

thymio, in vocem solulum

restituttu est ci usus

vocisquo per novem men

oib tus (uerat. Viilelur

eloculi ca>
aperiri di-

nus

hymnum dcr antalum unum luit eorum

Vers. 65.

contigorunt

quin eliam

hym-

q-j d,vu!gala sunt.

est, orlus est itaquc, et

enim
cis

os muiis occlusum

quemadmodm
;

Et fsctls

auresque surdis claus

quare et

lia;

pervasit animos

omnium, cm ob hoc

loquenlis Za-

cunlur, Matin. 9, v. 30, Marc. 7,

est

v. 5j.
et

Manifeslum

chari, lm ob caetera miracula.

aulem, inquit Eulliymius, quod

auditus pariter
ita

solutus est; sicut

enim pariter ablatus fuerat,

est.

quo:

ubi

Timor Dei, timor reverenliae religionisque. .Nam Deus potenliam prsenliamque suam ostendit,
,

que pariter solutus

Metaphoricus sermo est

ollicio

os

necessari invadit timor animos hominurn

revrren-

videbatur clausum, qud

tur,

non mugis fungere:

tium prsenlis Dei magnitudinem majestalemque,

et humililer se ei

qum

si

de industri clausum fuisset

apertum

subdentium.

igitur dicit, quia naturali

usui reslitulum et ad auet.

Vicinos, circumhabitantes;
tes,

non tanlra prsensed et ab-

diendum aptum redililum

Illico.

quorum aderat non parvus numerus,

iis

Mox

ut

filii

sni

nomen

scripto

declaraveest

senies, qui ex

qui prsentes fuerant audierunt.

et

rat. Meritb,

habet Anibi osius, continua resolula

Et, adeque non tanim per vicinos, sed omnia montana, in lot montan,
scilicet

super

lingua ejus quia quant vinxeral incredulitas (ides solvil.

regione, in
in

Cui os obsiruxerat incredulitas,

dienti conjuncta aperuit
:

(ides

cum

obeet

qu

sita erat civitas

Zachari. Syrus,

universo

litieris

enim mandans,

monte; vide supra,

v. 39.

imponens
serat
,

filio

quasi

suo nomen J.iannes, quod manu su subscrpsit et

anglus jus-

Divulgabantur, prleritum imperfectum pro perfeclo, divulgata sunt,

conhrmavit,

et

rumore sparsa, omniumque

res
ist

quod ab angelo praedicium credere noluerat. Intrim

novi nominis imposilio, et nova praecursoris nativitas,

sermonibus celebrata.

Omnia verba

h,ec,

omnes
filio

qu

circa pue-

novo sunt miraculo confirmatae ac celebrai.

ejus, scilicet aperta est,
:

rulum hune contigerant, quidquid hic aut factum

aut diclum fuerat
ptre
;

Et lingua

quod

est soluta

de

per angelum promisso, de

impedimenlis

nam

patach Hebrais,

qu radice

ob incredulitatem muto, de puerperio anus

de nomine diviniis imposilo,
,

descendit eihpatah, quo hic ulitur Syrus, non tantm

significat aperire,

sterilis,

denique de

sed et solvere ligatum. Regia Biest,

:

paire ex elingui rurss facundo

ts repente prophet.

et

ex afflatu Spiri-

blia

ex

Complutensibus addunt perarliculata

perpolita est, poluit articulat et distincte loqui

ve-

Vers. 66.
suo,

Posuerunt,

reposuerunt, in corde

rm

illml alibi

non additur.
ita

animo velut

infixerunt, et diligenter atlentque

Et loquebatur,
clar,

ut loqueretur, rect scilicet et

anlea.

considerrunt;

non oscitanter audierunt, sed consisibi vellent,

quemadmodm

Hoc futurum
vidisset,

praedi-

derrunt altenlo memorique animo, quid

xerat anglus supra, v. 20; nimiim, receplurum

quidve futurum portenderent.

loquelam,
credere.

postqum implela

qu

nolebat

Qui audierant,

qu de admirando

pueri liujus

conceptu ortuque ferebantur.

et

Benedicens, laudans. Syrus,

laudavit, gratias egil.

benedixit, id est,

Dicentes, apud seipsos et inter se invicem.

Quis, vel quid
;

est
ri

enim varia

lectio, et

Grcum
quod
est

Deum, seu Deo. Mox ut loqucndi

ta fuit, erupit in

lacultas ei reddifuit;

ambiguum
pretari,

nam
vel

neutrum,

vel per se licet inter(

laudem reddentis Dei, ut par

quid

referre ad t rauov
;

verborum primitias ei obtulit, cujus munificenti tantus gaudioruin cumulus obveniebat. Nec lamen
et

puerulus) similiter neutrum

utriusque.

sensus idem unus est

laudavit statim aut gratias egit ob

vocem

restitulam,

Putas, est loco conjunctionis expletiv, quis putas,

aut eliam ob filium acceptum, aut ob alia privata bnficia, sed

quisnam.

ob bnficia publica ac long sublimioinls

Erit? evadet? quantus futurus

prophet, lot conceptus, tt natus
q. d.
:

est vir,

quantus

ra,

quorum contemplalione admirationeque

illis

cum
erit,

miraculis?

ardebat, tenebras

offundentia.

Intelligit

enim
et

Non

vulgaris aut gregarius

vir

sed evadet
res

Evangelisla, erupisse in

hymnum, quem infra, v. G8

haud dubi

magnus coram Domino, ad

sum-

men, et prcipu quia intelligebant hoc Deo impo6itum esse. Apertum est autem illico os ejus , Vers. 04. id est in vocem solulum est; nam muiis os quodammodo clausum videluv. Quod aulem dicit, illico, hoc est, mox ul scripserat nomen significat nominis impositionem fuisse causam solulionis lingu, ut observt Origen., hom. 9, quia lune qtmsi manu su suhscripsit id quod Angelo nunliauii cre 1re noluerat;

portendi. Itaque divulgabantur, hominurn sermone, omnia verba ti.EC , id est , res ist omnes , appariiio scilicet angeli, cleraque omnia qu in textu narrata sunt. Et posuerunt in corde suo, non tanVers. 66. qum vanos rumores prterire sinendo , sed illa, tanqum magnarum rerum portenta et prludia attento animo expendendo , dicentes, quis putas,

Grc, quisnam, puer

el

iste erit? id est,

,

quanlus

vir

ut

Iiinc

Anibr. dical

Linguaiii,

quam

inlidelilas vin-

xeral, lides solvil. Et factus est timor, id est, reverenVers. 65.

tia

hominurn erga Deinn

existimantium tt signis
nisi aiiquid

diviniis editis

non posse,

admirandum

cujus conceptus et ortus lot miraculis nobililalur? EteSIM manus Domini erat cum illo. Verba sunt Lucas, rationem redd^niis sermonum vulgi, quia videlicet ista non poetic fictione, non fortun aut casu, sed Dei potestaie gerebantur.

prophela futurus esi

357

COMMENTARIA. CAP.
delectus.
nali.

I.

358
;

mas

Nain nec prophetae tam prodigios

le-

diluerai

supra v. 20

et Christi deinde ejusque

ma-

gunlur

Nolandum ho minime aberrsse

excellentiam

scopo,

iris praesenti faciente, in

agnitione mysleriorum ac

cm

ad

fuluram infantis
;

retuleruni

Spiritus sancti grati

rat
;

progressus non parvos fece,

quae coutigerant miracula

ligenies,

ex

iis

velui prludiis col-

sed nunc replclus Spirilu sancio dicitur

,

quia

ad magna nalum, magnamque de eo opinioalicujus adniirandi aniino praeilla

Spiritus sanctus in eo se esse declaravit

novo

eum

nem

et

spem evenls

dono

et

gradu

gratiae ila

augens

ut verbis prophe-

sumentes.

Nam

eo consilio ediderat miracula

lam agerei, quemadmodm supra, v. 41, mater; nam

!

Deus, et nativitalem (maxime ver circumcisionem,

sequitur

quando aderal frequentia

bus voluerat ornare
lare de ipso
in
,

populi) liujusmodi insigni-

Et propuetavit,
ritu sancto

quasi dicatur
;

Repletus est Spiilli

quae

magnum

aliquid et singu-

ad prophelandum

daius est

spiritus

fulurum tempus promilterent; ut

ne obscurus
sed exi-

propheliae, quo

imbutus

prophetavit. Inflammalus
et praeclaro -proin

hominum
poslea et

oculos in ipsum converteret,

enim vehementi
phciiae

spiritus ardore,

tanqum unus

quilibet

ex vulgo,

lumine illustraus, palin erupit

Vide qum bonus Deus
:

pronunrefer,

mi

cum commendalione magnque

auctoritate, ad

liationem ejus qui sequilur

tissimi
c
:

hymni mysteriis
,

exequendum prophelae praecursorisque munus prodiret.

ait

Ambrosius

et

Annoiavit boc inter Latinos Patres V. Beda,

facilis

indulgere peccalis

non solm ablaia

,

resti-

cm
que

in

hune locum

scribit

Ut

lus

atque hujusmodi,
iter\

<
i

tuit,

sed et insperala concedit. Loquela enim

addit

futurus Christi proplieta,

(ul ita

commendetur auspiciis;

Beda, quae sola ablala fuerat diffidenti,

propheliae est reslilula credenli.
soluta est
,

cum
ei

spiritu

dixerim) prcursori veritalis, prcurrentia

;

<

Lingua

non un-

sigia prbeant. Inler GraecosTheophylacius et Titus

illius

tm

sed et organum facla Spiritus sancti

verba sunt

Facta

surit

hc omnia
Et
prob.ibile

singulari

ad prophetandum. Jungit evangelista spiritum et pro-

qudam
est,

dispensatione, ut qui de Christo prophetaturus

phetiam, ut significet qud non humanits loquatur

esset, fie

dignus

huberetur.

omnin
ila

tanqum privatus quispiam

sed ex afflatu Spirils

multos fuisse horum in tempore memores,

ut

Joannem praedicandi officium aggredienlem, exceperint tanqum Dei legatum.

Etenim,
et,

clestem profrt doctrinam. Prophetat aulem partim de Christo, partim de filio suo de lilio suo futura
:

praesnuntiat, nimif

m
;

quid ministerii praislilurus

sit

nihil

aliud

qum

et

Iegitur Grcec et

adveuienti Christo
sentia, sed

de Christo, partim rvlt prse-

Syriac; recl tamen interpres ddit etenim con-

etiamnm occulta mysteria, nimirm

sit,

junciionem causalem
lista
,

reddit

enim causam evange-

qud incarnatus
inquain
,

partim lulura praedicit, bnficia,

cur
isto.

ominati sint omnes magni aliquid de

quae per

eum

contingent

populo

simul

puero

explicans, promissa Patribus facla, et veterum proet gratia.

Manus, providentia, cura, praesens favor

phelarum oracula, intelligenda esse de animi inprimis

salute, consisienie in remissione

Erat cum

illo, ducebat, regebat, dirigebat illum et

:

peccalorum alque
qnoe prima

quae circa illum. Psal. 158, v. o

posuisti super

Tu formsii me,

et
;

iniegritate vitae.
Dice.ns.

me manum tuam, id est, gubernsti me manu ducuntur enim pueruli praeserlim ab iis quiillo

Prophetavit in haec verba,

:

eruperunt ex aperto ipsius ore

simul enim accepit

,

bus regunlur. Erat autem cum

seu regebat illum

facuPatem loquendi

et

donum prophetandi

quae

et quae illius, manifest scilicet et evidenter, ita ut

ambo mox
dicems
qui

exerens, in divinas prorupit laudes, bene,

dubitari

nemine posset, qui modo

admiranda
illa

vidisset

aut

Deo

et

eum

qui sequitur
est

hymnum
omnium

prorrens

intellexissel

quae circa puerulum confuit

quidem epitome quaedam

in Christo

tigerant. Multis
tia,

modis conspicua

Dei cura et gradestina-

promissionum.
Vers. 68.

quae palam oslenderet

puerum ad magna
simul acos

Benedictus, laudedigmis, laudandus

benedictus
,

tum.
Vers. 67.

scilicet est; vel

Et, pro
lingua

scilicet sit,

benedicatur,

tune,
,

ipsi esset

praedicelur et laudetur ab

omnibus

nos ulramque

apertum
sancto
,

et

soluta

repletus est Spiritu

expositionem jungamus, laudetur, prout dignus est,

corripuit

eum

Spiritus sancius.

Non

fuerat

ab omnibus. Benedicit

homo Deo

laudando

Deus

haclens vacuus Spirilu sancto, vir justus coram Deo, supra, v.6 qui si quid peccati admiserat, cre;

aulem homini

benelaciendo. Est igitur exordium

,

laude et graliarum actione

qud

summum

benefl-

dendo tardis promissis Dei

jamdi

illud

pnitenti

cium praedicet redemptionis per Christum.

Vers. 67. Et Zacharias pater ejus repletus est Spiritu sancto ; non ad eum jusiilicandutn, nam erat et ame justus; sed ad prophetandum ut explicando suhjungit Et propuetavit dice.ns. Simul enim vim loquendi et spirilum prophetandi accepit, ila ut prophetica verba primo ex ejusore proruperint. \cits. 03 Benedictus Dojiinus Deus Isral, est, benedicatur et laudetur Deus populi Israelilici quae est priphrase veri Dei, et opponitur <liis geiiuum daemoniis. Quia visitavit , supple plebem , tuam Judaicam ; nam de gentibus dicit per prophe,
:

tam

Non
26,

plebs
v. 16

mea
:

vos.

sci ipluris et in

nialam parlem
,

Sumitur autem visitatio in pro pnis afiligere, ut

,

Levit.

Visitabo vos in egemate, eic.

et

pro l>eneficiis afficere, aut lihesaepissim in bonam rare, maxime quando Deus prophetam aut angelnm

aliquem

in propri

Hic autem, visituvit , idem est, qud person carnem indutus invisit pojtuium smini; idipie non ad puuienduiii , quia fecit kedemptiomem pli. bis sU/E, id est, rcdemii eam captivilae
millit.

il

Satanae, et servitute pcecali. Hedemplio enim captivilatem respicit , et solulo pretio peragitur , quod

, ,

339
Dominus, usurpalur
bilis

IN
id

LUC A M
latione Spirilnssancti,

360

loco proprii illius el ineffa-

uxoris suae, multque miniis D. Mariae, sed ex reve-

nominis, quod saep diximus.

legis et

quam
ipsi

Maria cohabitans, inter

impetraverat,
(

Deus Isral. Sic diclus Dominus Deus

Psal. 40, v. 14

Bene-

caeteras

benedicliones

Paula-

Isral. Est

aulem

Isral sccundi

tim enim et hic, inquil Origenes, per trs menses

Spirils sancti

cass, Israelis, quod intellige, vel Patriarchae Jacob,

vel potis populi irahentis ex Jacob originem. Et est

augmenta capiebat,

et

cm

nescirel

erudiebatur)

quo Spirilu sancto impellente, jam etiam

quidem Deus omnium, Rom.

illo

3, v.

29

scd quia solo

populo
(

docto suis patribus Abraham, Isaac et

Isral
)

Jacob

qui et

agnoscebatur et colebatur

verbis id declaravit, quanqum obscuris, quia tempus nondm permiiteret aperliora. Visitandi igitur vocabulo , significatur ipsa Flii Dei in carne praesentia
;

idcirc passim Prophetis vocatur

est periphrasis veri Dei
,

Deus

Isral

quae

qu

visitatio

in utero Yirginis inchoata

tamdi
in
:

qu distinguitur
,

diis
dii
;

genvide

duravit,

quamdi Verbum caro factum habilavit

tium

qui sunt
v.

dii

falsi

ac proinde

nec

nobis. Hinc legis infra cap. 7, v. 16, dixisse

populum

supra

16. Porr e magis hic usus est Zacharias

,

Deus

visitavit

plebem suam; et infra 19, 'v. 4i, ipsum

hoc epitheto

qud mens ejus

esset loqui de

redem-

Dominum,
tisse, eb

causant oneris Jerosolymorum pronunvisilationis

ptione Lraelitici populi, juxta promissa Dei

et Israeli patribus facta.

Abrahamo
supple ex

quod non cognovisset tempus

su.

Haec Dei visitatio, qu populum invisit per Filium

,

Quia

jam tandem

visitavit

invisit

suum

omni

ali

Dei visitalione est excellentior

ac

consequentibus verbis

plebem seu populum suum.

:

proinde laudandus ac benediccndus Deus, ob banc

Ad quem modum
pulum suum,
et

Syrus transfert
fecit ei

Quia

visitavit poali-

magis qum ob quamvis aliam, quod

rias.

facit Lie

Zacha-

redemptionem. Visitare

Sed ne putes hujusmodi

alix-,

fuisse

banc
,

visitatio-

quem,

est,

absentem, cujus curam gras aut rationcm

nem, quales nonnullae

adjungit
:

ad puniendum

inquam
sed ut

habeas, invisere, ut scias quo res ejus sint statu. Id

propri

El

fecit

redemptionem. Non enim misit Deus

ut judicet

Deo non congruit

qui

semper hominibus

Filium suum in
salvelur

mundum,

mundum,

adesl, semperque eos videt, ac novit illorum res;

mundus per ipsum; Joan.

5, v. 17.

sed metaphoric visitare homines dicitur, quando

exteriori aliquo opre prsesentem se
illis

Fecit redemptionem, id est, redemit; redemit autem, id

est, liberavit,

esse, et res

captivitate scilicet
;

redemptio

eorum videre
16

eorumque ralionem habere

dclart

enim ponit captivilatem

captivitate

autem peccati ac

ut quando vel per justitiam eos punit, Levit. 26, v.

:

Satan, et consequentibus animi corporisque miseriis

ac malis
;

Visitabo vos velociter in egestate et ardore; vel

alicit
,

ab omnibus enim librt et redimit Deus

per misericordiam beneficiis

Visitavit

Gen. 21

v. 1

per Christum, sed pris servilule peccati et Satanae,

Dominus Saram , concepitque ,

si

etc., praeser-

tandem etiam morte

21, v. 28. Porr

et corporis miseriis

vide infra

tim ver

etiam mittat ad eos aliquem servis suis.

cm redemptio

seu liberatio bat plu-

Sic saep anlebc Deus visitaverat populum Isral

ribus modis, viribus ac poienti;

quomod Deus eum,

per Prophetas

de nocte consurgens

et quotidi

com-

tnonens, 2 Parai. 56, v. 15,signanter per

Mosem,

qui jussu Domini locutus est ad seniores Isral, prout

legitur

dem hune populum olim liberaverat ex ^Egypto in manu polenti et brachio excelso Psalm. 135, v. 12 cum bon hostium grati quomod idem redemptus
, ;
;

Exod. 3,

v.

16

Visitans visitavi vos, et vidi

fuerat captivitate Babylonic

Cyro

et

Dario spont

omnia qu acciderunt

vobis in JEggpto, et dixi ut edu,

dimittentibus
est

1 Esdrae 1 et 6

redemptio de qu hic

cam

vos de afflictione /Egijpti

etc. Intelligit

autem

sermo, cmXTpoxn Graec appelletur, significatur

fit

Zacharias, qud

jam
,

visitaverit

Deus populum suum,

hujusmodi esse, quae

persoluto justo pretio, quod

non per prophetam aut angelum, aut alium legatum,sed per seipsum juxta id quod promiserat,
,

x-pov Graec dicitur. Christus

enim redemit

Isral ex

omnibus

iniquilalibus ejus, et diaboli potestate,

non vi

Ezech. 34, v. 11
et visitabo eas.

Ecce ego ipse requiram oves meas,

,

acpotenti, multque minus favente diabolo, sed soluto

justissimo pretio, sanguine suo
;

Per seipsum autem

quia per Filiuin

satisfactione,

qualem

unum Deum secum, quem

et

de clo in
,

mundum
ill

misit,
tri-

hominum

peccata promeruerant, moriendo data, non

carnem

induit ex Maria Virgine

quae

jam

diabolo, sed

Deo

Patri,

lanqum Domino

oflenso, qui

mestri domi ipsius egeral. Conceptum enim ab e

justiti exigente

hominem

diabolo inimico permiserat

Messiam Dei Filium, cujus praecursor

virtule Elise foret filius ipsius,
v. 17, praedixerat, cognovit,

in spiritu et

puniendum ac pro

merilis tractandum.
,

Quare de se-

quod anglus supra,

ipso Christus prolitetur

qud

venerit dare

animam
multis,

non quidem ex relatu

suam redemptionem (redemptionis pretium) pro

juxta Scripturas fuit sanguis Christi. Utitur autem

quenter
ita

verbo prseteriti temporis , partim quia jam per incarnationem fieri cperat , partim prophetic , quia jamjam futurum erat. Vers. 69. Et erxit cornu salutis nobis, id est, cornu salutare seu salutiferum ut scilicet non solm nos tueatur ab hoslibus , sed etiam salutem afferal. Per cornu autem significari metaphoric solet potenlia et robur, e qud animalia cornuta tolum in cornibus offendendi ac tuendi robur habeant. Unde conse-

significat saepis regnum seu gloriam ejus; ut hic significelur, qud regnum Davidis jam colin

lapsum per Messiam

:

antiquumsplendorem

et

robur

reslituerit, ad afferendam salutem nobis; ide enim In domo David, id est, in famili David, cui addit
illud promissum erat , ut dictum es! v. 52 et 35. Pueri soi, id est, servi, quia Deo placuit, et regnum sibi Deo creilitum fideliter administravit. Dominus Simili 1re phrasi dicitur, 1 Reg. 2 , v. 10 dabit imperium rgi suo, et sublimabit cornu Christi

regnum

,,

, , ,

36 1

COMMENTARIA. CAP.
Redemisli
(eniisli) nos
,

I.

562
1

MaUh.20,v.28;eisanciigratiludiniseausipsioccinunt,

non lam quia Deo placuit, virjuxla cor Dei,

13,
v.

Reg.

Apoc.

5, v. 9

Deo

in

sanguine
,

14; qum quia regnum et regimen populi,

tuo; denique Aposlolus

moncl
mors

Corinlh. 6
si
,

v.

20

sibi

Deo creditum

ita

sancl ac fideliter admini-

Empli

estis pretio

magno,

etc.

Atqui

pretium re-

slravit, Psal. 77, v. 71, 72, ut promiscrit

in ipsius posterilate fore

Deus

illud

demptionis

Isral fuerit
,

hic Zacharias

quomod dicit qud Deus populum suum redemeril

Christi

ternum,

Psal.

88, v. 36

et seq. Benedicit ergo Zacharias

in

Domino, qud misso

perChristum, qui conceptus dunlaxat adhuc

erat

mundum

Chrislo, non solm visilaverit populum

nondm
det
,

nalus, minus mortuus? Emliymius respon-

suum
ti

et redemeril cap'.ivilate Salnse serviluteque

ijubd dicat ea

qu

futur a sunt
;

tanqum ea qu

peccaii,

fada

sunt

more propheti
:

ver.

Beda

aliquid

am-

defendi queat, ne in hostrum

verm etiam adscripserilregno, cujus potensuorum (Satana;

et cujus felicilate,
,

plis addil

cognoverat
re ct.

prophetico more quasi

Quod B. Zacharias proxim faciendum jam factum nirrat ;

,

mundi, carnis) servitutem recidat,

queat repleri omnis generis bonis
alduci
1, v.

alque ad salulem
ait

Sed plena videtur futura responsio

id

si

dicatur,

temam. Hoc
:

est

quod Aposlolus
su

Coloss.
,

qud narret lanqum factum

inchoalum. Jim enim
in
,

quod jam noverat

redemplor.veneral,

13

Qui eripuit nos de potestate tenebrarum

et

mundum

transtulit in

regnum

filii

dileclionis

id est

filii

jam carnem induerat qu opus redemplionis auspicabatur nam etiam incarnalio Filii Dei, nativilas,'et ctera omnia ejus prcedentia moriem fecerunt
:

dilecli sui. Illud

regnum cm jam olim Davidi Domi,

nus promisisset futurum in famili ipsius

stituit,

jam con-

excitavit,

et in

in

sublime sublalum glorios

,

ad nostii redemptionem
perfecta
sil.

sed

qu morte demm

erexit

(nam cornu

altum erectum
,

animositalis,

glori, prosperitatisque est signum

Psal.

74,

v. 5,

Plf.bis su.e. Alii libri, et

quidem veteres, legunt

Visitavit

6); Chrislo Rege incarnato ex virgine de domo

David, et parato,

dat vo casu plebi su

:

consentane Grseco et Syria:

omnes

se redemptos, et peocati

eo,
et

quanqum sensu non admodm diverso

redemit plebem suani.
,

tanqum

.-Egypliac serviluteeductos,ad hoc

Intelligit

aulem populum

admiltere.

regnum Quod quidem tune maxime factum est,

:

Isral

qui solus luciens erat plebs et populus Dei

cm
vit

praedicaretur

Pnitentiam agite

appropinqua-

cui soli promissa fuerat redemptio, ex

quo

solo nalus
prae-

enim regnum clorum, Matlh.

10
,

3, v. 2, et 4, v. 17,
in illud
fit.

Christus redemplor, cui

soli

denique Christus

et

v. 7, etc.
;

et

cm omnis

vim faceret

sentiam suam exhibuil et redemptionem salutemque

obtulit
,

infr 16, v. 16

id

quod eliamnm

Loquilur enim

secundm

id

quod

ipse postea visitans luinstar

:

Zacharias etiam hic prophetico

stransque bunc populum

suum

ovium

dissipa-

tanqum perfecl
miserat anglus

tum, lestatus
nisi

est, Maltii.

lo, v. 2i

Non sum

missus,

more de re inchoai quam fuluram supra, v.32, proVirgini cm diceret Dabit ilii Do,
:

ad oves qua' perierunt doms

Isral.

minus sedem David patris

Jacob
et
1

ejus

et regnabit in

domo

Vers. 69.

Erexit,
;

excitavit.

in

ternum. Lege qu
fuit

iilic

scripsimus. (Juin
,

Cornu, regnum

quia cornua animalibus in capite,

sub nomine cornu

Reg. 2,
v.

hoc regnum prdictum

supra reliqua corporis membra, excelso loco conslitula,

10

Dominus dabit imperium Rgi suo

robur prcipuum oblinent, soient

eis

rgna

et sublimabil

cornu Christi sui ; nec non Psal. 151,

significari,

quemadmodiim Zachar.
,

v.

18 et seq.

v. 17

Illuc

producam cornu David; pro quo D. Hieex Hebro

:
:

Est enim regnum

dominatus omnium
ac validissimus
,
,

prsestanlissi-

ronymus
David
;

vertit

Ibi oriri faciam

cornu

mus,

gloriosissinius,

quo cives ab
:

seu Davidi

ad

quem

manifest locum videri

hostibus polentissim de ensi

securc agant

ut ad-

possil Zacharias allusisse.

verss Christi regnum, nec peccatum, nec mors, nec

porta; inferoruni

Vers. 70.

Sicirr, prout,

locutus, pollicilus est,

Isral.

quidquam

valent.
,

diserte promisit, scilicel

Dominus Deus

Sua'Tis, id est, salutare scu salutiferum

pbrasi

Per

os, seu ora, nisi forte singulari

numro

signi-

Hebraic

qud non solm tueatur nos ab hostibus

felicitatemque

ficetur,

qud uno omnes ore

qui.

locuti fuerint.
sic

verm etiam salulem

aelernam, hoc
salutare est
est,

nobis

anVrat

Sanctorum

Hyperbaton,
:

ordinandum, quoejus sanctorum,

regnum clorum. Porr quod suis regnum, illud adversariis est exitiosum,
cornu venlilet ac
dissipet.
visi fueri-

niod ordinavit Syrus

Prophetarum
,

qui seculo sunt. Sanctos vocat

ad distinclionem

ut eos prosternt et instar

pseudoprophelis
rilu sancto,

quia
1
,

alllali

seu inspirt! fure Sp-

Nobis, plebi seu populo suo, ulcumque

2 Pet.
in

v. 21

eoque

acli

lam

in

mo-

mus
In

dejecti

et

ab omni spe alieni

seipsum enim

ribus

qum

sermonibus

qu

facilis credatur,
sit.

annumerat populo.
domo, famili seu posterilate David, cui beneli-

qud per os ipsorum Dominus locutus

Qui a seculo sunt
vit sunt. Act. 3, v.
,

qui seculo. Inlerpres supple-

cium hoc promiscrat.

Pit.ri, servi seu minislri sur.

21, nihil supplet; claris supjde-

Servum Dei vocat,

visset fuerunt; qui

jam olim fuerunt seu flomefuni,

sui; et Ps. 131 v. 17 : Ulic prodneam (Hieronym., orae faciam) cornu David, ad quem locum Zacharias
,

alludere videtur.

Veks. 70.
S
s

Sicut locutus est peh os sanctorum,

xxu.

quemadmodum proniiserat, per os proplieiarum sanctorum omnium qui ab initio seculi floruerunt omnes enim proxim vel remotc Christi incarnalionem, passion em, et regnum, ei conetc., idest, ila fecit,
, :

12

3G3

IN
est,

LUCAM
lerpreletur de
iis

364
inimicis qui
illos,
,

quod

antiquorum. Sic

iegis,

Gnes.
:

C, v. 4

hii
24
,
,

per Christum devicti

sunt patentes a seculo,

v. 6
:

quod

est, anliqui

et Psal.

sunl, constat, et
sibilits inimicis

et

Zachariam, loqui de invi,

Remiuiscere miseralionum tuarum, Domine

,

et

qui nocent saluli

misericordiurum tuarum

quvs seculo sunt

id est,

pertrahere conanlur in

aniiquarum.

genes annotai in haec

ejus, pro

animarum et morlem aeternam. Quare Oriverba Non putemus nunc de

:

Prophetarum

suorum

et

quidem plern-

corporalibus inimicis dici, sed de spiritualibus. SiniiUler

rumque omnium. Videlur autcm

iis

loqui Zachai las, de

Titus

:\on de aspectabilibus Iwstibus

sed de
,

iis

qui

polissimm Prophctis

qui vaticinia sua scriplo

sub aspectum non cadunl. Sunt autim bi

peccatum,
ei

reliquerunt, qui posleriores sunt pati ibus, de quibus

agit infra v.

Saian,

mundus, caro
i

et

quanqum caro

mundus

72

et 75.

Jam cm
exit-t

pende.il hic versi-

sub aspeclum cadant

tione, q

plcrmque tamen non e raatque impe:

culus, quairilur an ad praecedentia,

an ver ad se-

nocere conantur. Inter hos Saian propriiset

queniia
referri
,

sit

referendus? Ego

nio sic ad scquenlia

sim Ijiaelem odit

dire ne ascendat,

perdere conalur

ut ad praecedenlium perlineat confirmatio:

unde

ipse dejectus est

,

sed pec-

nem. Nam sequenlibus omnibus versibus usque ad 70 Et tu puer, etc., nihil aliud lit quin quod explice,

catum

ad quod
,

ut tinem
,

Satan caeterique inimici

respicienles

sollicitant
est.

pra;cipu ac per se nocet

tur claris

quod pracedentibus duobus

est

dictum

inimicunique

Non soim enim conatur perdere,

et

hoc solm addilo, quod anliquis prophelarum oraculis

sed eliam servos, et quidem perdilos, tenct, facitque

captivos Satanae
,

et paclis

Dco cuni

priinis Patribus initis,

consen-

mundi carnisque manciph

ac carne

taneum esse docealur.

Vers. 71.

Salutem, salvalionem,
,

quo qui
liberalionein
;

liberatur, consequenter et reliquis bbera,

lur,

Satan

mundo

ne

sit

ciplivus aut

regilur verbo, locutus est, posito pro promisit. Syrus

servus illorum. Per salutem ergo seu liberationem ex

inimicis, Israeli

volens sensam explicare

mulavil
,

nomen

in

verbuin
libera-

Deo per Prophetas omnes promisinielligit,

denephrekan qud liberabit nos

quod esse
:

sam, Zacharias prxcipu

remissioucm pec-

turus nos, vel, se liberaturum nos

quod

et mulli

catorum quam Chrislus

slolus Pelrus, Acl. 10
i

pi aeslet.

Gui suflrag iiur Apoait

:

ex recenlioribus interpretibu; Lalinis faciunt. Visitavit et fecit

v.

43

ubi

Huic omnes

redempiionem

plebis

su

sicut locutus
,

prophelae lesiimonium perhibenl, remissionem pec-

fuerat seu promiserat nobis salutem ex inimicis

sive
.

caiorum accipere per nomen ejus omnes qui crein

qud

liberaret nos ab inimicis.

inimicis NOSTRis
,

dunt

eum. Aique hiec remissio peccalorum

v. 68,

est

Ex

qui dominarentur nobis

po|

eaquam supra,
guinis Christi
i

memorat, redemptio, Deo

,

Israe-

pulo, inquam, Isral.

lem per Christum

visitante facla

solulo prelio san-

Et de manu
tyrannide.

et

ex

manu

potestate

captivitate,

et

salisfactione pro
,

peccalis data.

Huic enim rmission! peccalorum

liberationem et caeleris inimicis
Ljtierae

conjunciam esse
manifest sacrse

Omnium; non enim

sufficit

ex unius ant allerius

manu
qualis

liberari.

docent; quod ad Saianam, Coloss. 2, v. 13

Qui oderunt nos. Repetilio

est

Hebris lamiliaris,

et
I

15

Donans

vobis

omuia delida,
;

etc., et exspolians

sp occurrit

in Psalmis, et

quidem uno P s a!-

principatus ac potestates
v.

quod ad

mundum

Gai. 1,
,

mo

17

bis, v. 18 et 41.
,

Nam

si

de crealuris agalur
;

Qui ddit semetipsum pro peccatis

nostris

ut

ratione praedilis

iidem sunt inimici et qui oderunt

,

eriperet nos de prsenti seculo

j

nequam. Denique de
:

qud

si

agatur et de ratione carentibus

significatur

reconciliaiis

Deo scriptum

est

7;i
,

carne ambulantes,
,

omne genus
Prophetarum

inimici. Porr saep id legitur in libris

,

non secundm carnem mililamus

liorum ergo hoslium
!

2 Cor. 10

v. 3.

Ab

promissam

Israeli
:

Deo ex

inimicis

omnium dominio

seu potiiis

liberalionem, Isaiae 19, v. 20

i i
<

Clamabunl ad Domi,

tyrannide

sicut promiserat
,

Dominus per omnes ve-

num

l'acie

tribulantis

et miltet eis salvatorem

et
I

leres prophelas
ila

se liberaturum Israelem, subaudi

facit
,

propugnalorem, qui liberet eos.

Jerem. 50
,

v.

10

jam

iecit

seu

per Christum nos visitans

Ecce ego salvabo te de terra longinqim

et

semen
v.

respicit

enim ad hoc polissimm quod

dixerat, Fecit
sit

tuum de

terra captivilatis

corum. Ezech. 15,

de

21

redempiionem plebis su. Nota qum misera

homi-

El liberabo populum

meum

manu

vestr

neque

num

extra Christum condilio

nempe

servi peccati

<

erunt ultra in manibus vestris ad prdandum,

etc.

sunt, et proslrati subjacent hoslium tyrannidi.

Et videri quidem possint Prophela; loqui de inimicis

corporatis ac visibilibus
:

Vers. 72.
et

Ad faciendam,
,

tcoirtatu,
,

lacre. Liceret

sed

cm

Zacharias eos in-

hoc referre ad

sicut locutus est

seu promisit, quo

sequenter salutem populi Dei valicinati sunt. Nam quid Deus locutus sit per os prophetarum explicat

Zacharias inlerprelalur hic

omnes

illas

prophelias,

qiias (limiilendo Isral liberaiore

per sequentia, videlicet. t tur. Saluiem ex inimicis nostris. Refertur I est. Ilebraeis l'amiliarissima , in Pioverbis, et Psalmis, Vers. 71. et Canlicis. Unde lur.c eadem rplilio habelur bis in enim hoc ad verbuin locutus est. lii'tejligit auteni salueoilcm Psalmo 17, v. scdicei 18 et 41. tem seu salvalionem ab illis inimicis, quos Chrislus Ad faciendam miser cordiam cum paVers. 72. vieil; bos aulpm cerlum est fuisse non visibiles Rotribus nostris; ut sic Filium suum miiiendo miserimanos, aut Gicos, cujusmodi redempiionem et cordiam seu gratim erga patres anliquos reips salutem carnales Judaei exspectabant; sed spiriluales exhiberel id scilicet praestando, quod eis tam pro se^ dsemones, qui humano generi dominabantur. Itaque

ab hoslibus loquunEt de manu omnium, oui oderunt nos. Hepelitio

, ,

565

COMMENTAIUA. CAP.
vertunt
et
,

366
:

modo muhi
enim Deus

et sensus est clarus

,

visitabat

Testamenti, fderis, pacti

sic

enim saep

accipi-

redimebat Israelem

et erigebat ci

tur vox testamenti; vide infra, cap. 22. Testamenti

cornu salmis, sicul promiserat se faciurum misenoordiam, seu usiirum misfiricordi cuni patribus. Sed
velus lnlerpres
rei), intellexil
signilicari
Israeli
,

autem

supple

cum eisdem
praestitit,

patribus

inili

nam
;

sic

misericordem se

ut eliam fidelcm
;

erat

subaudilo
,

fa&t ou (ad
,

hoc ut

l'ace-

enim misericordia pacto promissa

cordia
,

origine miseri-

fmem

iniiiilum

vel

respeclum hic
Prophetas Deus
(ut altis et

pacto debila

sed dbita

non

singulis

al

ob quein

proniiserit per
;

generi, ex pacto spontaneo, gratuilo, ac misericordi.

salutem ex inimicis

vel eliaiu

Testamentum enim hoc seu pactum,

promissio Dei facta Abrabae
,

illa inielligitur

plenis accipias) ob

quem

visila\erit, et feceril re-

Gen. 12, v. 5; Isaac,

v.

dcmptionem

et

erexerit Israeli

cornu

nimii

Gen. 20,
in

v.

4; Jacob, Gen. 28,

14

Benedicentur

ide quoque ut facerel misericordiam

,

cum,

etc. q. d.

semine tuo omnes tribus terr.

,

Quam

paires

minime
fide cae-

Una causa fuit ut impleret oracula proplietarum (nam sub salule ex inimicis quodam modo intelligil et regnum , quod poslea claris explicat) altra , ut
;

promeruerunt ex aequo
lerisque

lict

adductus Deus
polis

eorum

vii lulibus, illis

qum

aliis

eam

addixerit.

Testamentum seu fdus de quo

in semine tuo

hic sermo,

facerel, pntstaret misericordiam, etc.

ait Titus, illud est

quod pepigit cum Abrahamo, dicens:

Misericordiam, henelicenliaiii
bus .\ostris, primis
illis,

gratiam cum patriet Jacob,

:

Et benedicentur
raelitas sui

omnes gentes terr.

,

Abraham, Isaac quos summo semper amore est proseculus

illis

Suffragalur apostolus Petrus Act. 5

v.

25

ubi Is,

ut sicul

tempois alloquens
,

ait

Vos

estis

filii

vivenlibus benefecerat,

ita et

morluis benefaceret

prophetarum

et
,

Testamenti quod

dispositif
:

Deus ad

in

liliis.

Non credo

hic"

agi
,

de propri patrum salule,

erga posteros
,

patres nostros

dicens ad

Abraham
;

Et

in sen-iie tuo

sed quod patrum inluitu

beneficen,

benedicentur omnes [amili terr

et alio Paulus (Gai.
3, v. 8,

quo loco Petrus,

,

tiam suam Deus

exercere.

misso Filio ad salvandum

voluerit

14, 16)

semen

inler-

Ad hocergo,

inquit, ut continuaret bene-

pretantur Chrislum. Dicit ergo Zacharias, qud Deus

promiserit Israeli per prophetas salutem ex inimicis
vel polis,
et erexerit
;

ficentiam seu misericordiam

stros. Sic

suam erga

patres no-

Sirabus interpretatur auctor Glossae ordiait

,

qud

visilaverit et fecerit

redemptionem
,

nariae

cum
,

ut misericordiam

quant patribus

cornu populo suo, eliam ide

causa
,

seu ad hoc

prumisit

impteat in nobis; similiter Lyranus. Filios

,

(ut sit haec quasi lerlia

valiciniis propheta-

enim suos

inquit Theophylactus

cum

vident patres
ltitiat,
fit

rum

et Dei erga patres misericordia) ut reips

me-

talibus frui bonis,

gaudent et participes sunt

morem

se declararet fderis sanciti

,

cum

patribus,

perinde ac
filiis
fit
,

si in se collata estent.
fieri, et

Omninque quod

quod habebat

in Christo ex ipsis nasciluro, henedi-

censetur patribus

praesertim quando
,

cendas omnes familias, tribus, seu ut legitur, Gen. 22,

v.

patrum respeclu. Quanqum autem vox Hebraea

significet,

18, gentes lerrae

inter quas Israelilae

,

primum ex

quamvis benelicenliam

quod supra
non

v. 50,

Dei mente oblinebant locum

quos proinde Pelrus

et

annolavimus, Graec tamen et Latine misericordia,

Syriac gratia
,

mox
cti

dixit filios

prophetarum
patribus
,

testamenti seu paipsis

hic rect vertitur, quia

est alia

ordinati

cum

e qud de

praecipu
in

major seu misericordia seu

ter

gratia, quae miseris prae-

prophetas valicinali essent, et

omne meritum
Filii

gratis bat et detur,

qum
,

missio

fdere

illo,

haereditario

primam ipsi partem quodam jure, haberent.

seu incarnatio
tio,

Dei

remissio peccalorum
,

adop-

Sancti. Ita vocat, qud testamentum illud, participes sui, redderet sanctos. Erat aliud

novae vilae aggressio, et perseveranlia

agitur. Haec patres
filii
,

de quibus

testamentum,

omnibus hic

non promeruerunt
filiis

quod
ut
si

inierat

Deus cum
,

Israele egresso ex yEgypto,

pollicitus
,

muh minus
obligerint.

quanqum patrum respeclu

legem servaret

quod fuerat

terram
,

Chanaan obtineret
interpres servavit infinili;

bona
non

lerrae
,

comederet

etc.,

Et memorari. Hic ubi

quod exigebal quidem sanctitalem

bat
;

sed non confere-

vum
tit

est

enim varius

in versione

liceat

ad, sicnt locutus est, seu promisit

sed quia
,

eum rcferrc mox verut

istud sanctitalem

praecipit

tanlm

eliam largilur, ideque vocatur ab Jeremi

verm novum
,

per gerundium

ad faciendum

consequenler et
,

quod novum reddat hominem, Jer. 51

i

v. 51 et seqq.

hic inielligendum est ad

mmorandum

memoraet

Et feriam domui

Isral et

domui Juda fdus noin visceribus

;

relur seu meminisset

siv voce

(abulitur

enim interpres pas,

vum,
in

etc.

Dabo legem

meam

eorum, et

memorari

pro activa meminisse

quod

<

corde eorum scribam

cam

et cro eis in
,

Deum,

ad signih'citionem,
est,

cl

quod ad conslruclionem), quod

et ipsi

erunt mini in populum

,

etc.

quia propilia-

ad hoc ut reips
oblivio

memorem
quaedam
,

se declararet. Videri

bor iniquitali eorum

et neccali

eorum non memoest

enim poterat

longa

illa
,

mora

sub

rabor amplis.
Vers. 73.
'i-M-i

qu passus fuerat languere populum

afflictuin

gravissimis

Jusjuranhum; accusativus casus

unde regatur? Euthymius
videlicet

ex
ad

tam animi qum corporis

pofiterig

malis.
et
ipsi

quaestio est
inili,

ref'ert

qum pro
ide

promiserat.

Nam

patres

et gratia Chri-ti justifieaii sunt, et ejus adventu limbo liberali. Et memorari testamenti sui SANCTI Graeca construciio est, pro, ad mmorandum id est ut ita se memorem declararet reips post longam illam quasi obiivionis moram , fderis sive pacti cum
,

de Christo ex semine Abraham nascitiiro. Respicil enim ad illud fdus, quod pep'git cum Abraham , Gnes. 22, v. 16 et 18, ul claris palet Act. 3, v. 25, ex verbis S. Ptri ; et ipse Zacharias hoc explicat sequenlibus verbis.
patribus

S07
|ivr,u8T)vai
,

l-N

UCAM
|

568
:

tncmorari
,

nani indifferenter, inquil, vertransit

mius

Deinde
et

dicit, inquit,

ad quid

fuertt hoc testa:

bum

pr.iOrivai

gciiitivo
et

ad accusalivum

mentum,

jusjurandum seu confirmatio

il aaret nobis

quemadmodm

Latinum meminisse, pro quo

vT7TTM<iv

inter-

qub sine timor, etc. Latinus inlerpres claris accepit

ro

pres dixit memorari. Sil igitur xar'

accu-

pro

ti,
:

quod daret nobis;

vel,

nimirm daturum
,

salivus !oco genitivi, jusjurandum pro jurisjurandi seu

se nobis

oui suffragatur

Syrus vertens deneltel tan

est
:

juramenti, quo

modo

legilur

apud Origcnem

et ap-

quod dabit nobis. Sensus

tribus initum
,

Quod pactum cum

pa-

posilio, testamenli jurisjurandi, pro testamenli

est jusjuratidum, vcl
sitioni

quod

et

confirmatum jurejurando Abrahae

nobis, ut sine timor,

nempe jurisjurandi. Huic exposed

ita

dato, hoc habet,

et caetera quae
culis.

Deum daturum

favet

Syrus

ut claris

interposit
:

consequuntur duobus proximis versisequentia rfrendum est hoc

conjunciione copulalivA,

toliat

appositionem

Testa-

Omnin enim ad
;

menli sut sancti et jurisjurandi. Hoc sensu non polest

dari
alius

daturum se nobis

significaturque ea quse sequuntur,

ill

magis perspicuus; quem etiam sequitur

esse Dei dona et bnficia, veteri

promissione julatis

Theopiiylactus.
saep

Testamentum enim seu pactum, quod

inierat Deus, Gnes. 12, v.
;

ralioneque contenta,
infra v. 75.

quemadmodm
versu 70
: ,

dicemus

cum Abraham
v.

Igitur quia

hucusque vari intricata est

sic

etc. 15,

14, etc. 15, v. 5, et c. 17, v. 7

filio

tandem,
,

sries onlionis,

jam inde

liceat

eam

delectanis ejus obedienti in

vit adliibito

immolando

iirma-

enodarejuxla versionem Latinam

nus, quia visilavit nos
,

Benedictus Domierexit

juramento.
,

et
:

redemit, et
fecit

nobis

Gnes. 22,
dicit
filio

Quod jlravit ad Abraham quod ddit ipsi Abrah, Per memetipsum juravi v. 16 et seq.
:

cornu seu regnum

salutis

autem

ha:c

prout

promiserat per prophelas suos, se liberaturum nos ex

inimicis nostris
;

Dominus, quia

fecisti

hanc rem,
:

et

non pepercisti
tibi et

fecit praeterea

ad hoc ut se patribus

tuo unigeuito propter

,

me
;

benedicam

multi-

misericordem praestaret, et pacti

cum

ipsis

initi,

ju-

plicabo semen tuum

etc.
,

et

benedicentur in semine

ramenloque Abrahae dato

clararet;

stabiliti,

memorem

se de-

tuo omnes gentes terr

quia obedisli voci me. Etsi

sit,

quo pacto
qud

id conlinebatur,
est, facere

qud ex inimicis
redemptionem)
cornu seu

Dei promissio perse firma

fallere potest
:

quia Deus verax est, nec

nosesset liberaturus (hoc

et praeterea

voluit

tamen bumano more juramenet

effecturus, ut sine timor ipsi ser-

tum addere, qu geminaret firmitatem, certissimum redderet Abrahamum ejusque

Abundantius enim volens Deus,
ait

qum

viremus

in sanctitate, etc. salutis.

:

Hoc

est erigere

posteros.

regnum
expdias

Juxta Graecam leclionem paul aliter

,

Apostolus, Hebr. 6,

Prout promiserat ^per prophelas suos

,

se

V. 17, oslendere polticitaiionis liredibus, immobilita-

liberaturum nos ex inimicis

se facturum misericor-

tem

consilii sui, interposuit

jusjurandum

ut per

duas

diam cum patribus, denique se

memorem

fore

pacti

res immobiles, quibus impossibile est mentiri

Deum
ju-

cum

ipsis
,

facti,

et

juramenti Abrahamo dali,hujus

,

fortissimum solatium habeamus, qui confugimus ad pro-

nimirm

se

daturum nobis

ut sine timor
:

etc.

positam spem. Promissioni porr Abrahae

factae

Ulriusque leclionis sententia est Benedictus Deus, qui

ramentum

addidit Deus,

non Isaac

factae aut
:

Jacob.

nos jam visitatos redemit, et adscripsit regnoChristi

Est autem gradatio hic

observanda
;

primm enim
,

quemadmodm
turum nos ex

promiserat per prophetas

,

se libera-

nuda misericordia nominatur deinde testamentum fdus, seu pactum afferlur; denique juramentum:
quibus omnibus ut
satisfaceret

inimicis

et effecturum ut

sub regno
;

Christi sine timor ipsi serviremus in sanctitate, etc.

Deus,

promiserat

idque patrum intuilu, et juxta promissa

ipsis facla

ac

per propbelas
cis
,

se

salvalurum

Israelem ex inimiin

juramento firmata.
Vers. 74.
illud

adeque visitatum jam redemit et

regnum

Ut,

etc.;

amplificat

testamentum
illo

extulit.

juramento stabililum, ostendens qud

conli,

Patrem xostrum quo primo (idem

,

et circumeisio-

nealur,

non tantm

salus seu liberatio ab inimicis

,

nem accepimus
Daturum
nobis
;

et

cui

primo

factas promissiones

et remissio

peccatorum

verm etiam

vita

nova ac

hactens exspectamus.
se nobis
,

sancla.
r,[Av,

to Couvai

ad hoc ut daret

Sine timor

scilicel

inimicorum, peccati, Satana?,

semel
liberati,

subaudilur enim

W*

quod explicans Euthy-

mundi, carnis;

quibus

timere non

JlISJURANDUM, QUOI) JURA VIT AD AbRAVeRS. 75. ham patrem nostrum. Jusjurandum est quartus casus Nam sicut Grcum Graec et regitur memorari Ha et Latinum meminisse , pro quo hic sumitur me, :

morari rgit indifferenler genilivum et accusalivum. Sensus est ergo, ut se memorem oslenderet lestamenti jurisjurandi , seu testamenti, quod est jusjurandum ad Abraham factum, ut diximus. Ita Theop. et Euthym. et favet ei textus Syriacus. Simile quid vide sup. v. 55. Daturum se nobis, id est, ad iioc, ut daret nobis, ve) nimirm daturum se nobis ea qus sequuntur; explicat enim quid contineatur illo jurejurando, videlicet. Vers. 7i. Ut sine timor de manu immicorum nostrorum etc. , id est , ut ex potestate inimicorum
, , ,

nostrorum Satan, peccati , mundi, carnis, per gradeinceps serviamus l)eo , sine tiam Christi liberati ulpote quorum vires per Christi retimor eorum demptionem fraclae sunt. Unde Christus ipse Joan. 1G, v. 55: Confidiie, ego vici mundum, et infra, c. 12: usillus grex. Et sic ista verba et seNolite timere, quentia de prsesenli vil intelligerentur in qujusti serviunt Deo in sanctitate, sine timor saltem servili, et illo immodico et anxio , qui mentis hilaritatem tollil. Sed quia hoc benelicium salis videtur indicalum v. 71, bine malim istum et sequentem versum ad statum aeternae salutis reirri. Neque enim aequum est, ut hoc summum beneficium in islo cantico praequod et ipsa verba magis postulant. lermittatur ^Elernitas enim ver omnes dies nostros comprehen
,

369
dcbeamus, ne iterm nos
securissimum transtulit
sibi

COMMENTARIA. CAP.
subjugent; fiduci col,

I.

370

justam qu homines. Sanctitatem vocal culium divi-

local in eo qui nos liberavit

;

et

in

regnum suum

num,

ait

Euthymius

justifiant verb

reliquarum perfe-

qui vicit
;

mundum, quod de

ctionem virtutum, suiFragantur Chrysostomus in Catcn

cilatus et Theophylaclus. Titus per
ligit

se ipse dicit, Joan. 16, v. 53

et

principem ejus palani

utrumque
est

inlcl-

triumpliavit, Coloss. 2, v. 15. Hinc Israelem ailoqui-

sanctam religiosamque universorum Dei praece,

lur
et

Deus

lsaiae 13, v.

iSol timere, (jida

redemi

te

ptorum explelionem

quod idem unum

nam
poste-

Jeremias propbetavit, cap. 23,

v. 6

in diebus Mis

universa Dei prcepta, duabus labulis, continentur,

priore complectente ollicia pietatis erga

(regni Messise) salvabitur Juda, et Isral habitabit con(idenler. Sine timor

Deum

autem, anxio atque iinmodico

nos conversari,
et

riore officia justili charitalisque erga proximos.

Syrus
as-

clerqui enim

sollicit

eum metu

unum solum
senliuntur

ponit becinoutlio

in

justiti;

cui

ac tremore salutem noslram operari oportet, quod

mo6

illi

qui

posterius
justilia,

prioris

exposilionem

net Aposiolus, Philip. 2, v. 12; quia adversariusnoster

diabotus circuit, qurens
V. 8. Sine timor rurss,

interpretanlur, e

qud

genus omne virlulum

quem

devorel, etc.

1 Pet.

significare consueverit.

Haec omnia cdem recidunt,

non tantm uiclorum iniminocere nequcat,

corum, verm

etiani mortis, ut qu;e

quod Dominum colre oporteat, observatione prceptorum ejus omnisque generis bonis operibus ac
virtutibus;
Epist. 1, v.
et ipsi in

sed ad vilain transmittat meliorem.

Qu dere Paulus
ait

quemadmodm
:

ait

Apostolus Pelrus

Hebr. 2, v. 15, loquens, Christum,

carni ac sanguini
,

conimunicsse

15 Secundi;m eum qui vocavit vos Sanctum,

sitis.

ut per

mortem

destrueret

eum

qui

omni conversatione sancli

legi

Videtur autem
lex

mortis habebat imperium, id est, diabolum; et liber aret

eos qui timor mortis",
servituti.

tacite

Evangelium

opponi

qud

carnalem

per totam vitam obnoxii erant

polis et exteriorem cultum, consistenlem in sacrifiais, cseremoniis, umbris et juslitiis carnis (quoniod

Denique

sine timor piwe, qui

servorum

est,

cum amore autem

(ait

Dei ac jusliti

qui est tiliorum. iterm in timor,

iis

loquitur Apostolus Hebr. 9, v. 10), videretur exegisse;

bon enim accepistisSpiritumservitutis

idem Apostolus, Rom.
:

Evangelium vei, inleriora magis requirat,

animi justitiam.

et

veram

8. v.

15,

qui sunt in

Christo Jesu

sed accepistis Spiritum adoplionis fdioliilai

Coram
ipso
,

ipso, cogitantes nos

semper versari coram

intuealur
et

rum. Ut sine timor ergo, id est libr atque

iter,

qui opra omnia noslra

corda
sin,

Domino serviamus
fdere percusso

facit

Christi gratia

promissa

scrutelur. Significalur justilia

cera, ac solida,

Deo probala, vera,

Theophylacto

cum

patribus

Abrahseque jurato.
est

non

ficla,

simulata aut hypocritica

et
;

Nam

t sine timor,
,

non rfrendum

ad parlicipium
;

interprelibus

Chrysostomo

vide

liberati

quod

faciunt plerique

verbum
ponit,

serviamus,

Graecorum sed ad monente Euihymio quod verbum

:

supra, v. 6.

Omnibus diebus, non semel,

duobus diebus
intervallo.
,

ait

Theophylaclus, neque

quia longis abest, Syrus, ut hyperbaton vitet, trans-

sed omnibus

nullo admisso lemporis

quod

solet, et

hune versiculum
:

in

duo mera-

bra dividit, hoc

de

modo

Quod dubit
,

nobis, ut liberemur

Nostris', vitas nostree. Atqui interpres Syrus

non

manu inimicorum nostrorum

Ut

et ut

absque timere

plus legit

qum

Lalinus. Potest significari, quod legi

serviamus coram eo. Sed quia hoc jam anteex professo

evangelic

nulla alia

succdai;
;

sed perseverantia

dictum fuerat

liberemur de
,

manu inimicorum

prcipue notari videtur

hc lege nos esse redemptos,

,

nostrorum, sup. v. 71
transita, ut inferiora

videtur hic non repeti, nisi in

superioribus monslrentur co:

haerere,

in

hanc senteniiam
liberati
illi,

Ut ex potestate inimiest)

non alium nobis habeat nem, qum vitam. Apcrt et breviter, ait Beda, quomodb sit Domino serviendum dsignt , videlicet et in
ut Dei cultus ac servitus
,

corum nostrorum
Lalinque

(quod Jiclum
etc., qui est

deinceps

sanctitate ac justiti, et

coram

ipso, et

omnibus diebus

sine timor serviamus

edilionis.

sensus Graecai

quae vocatio est vitae christianae, similiter descripta ab

Aposlolo, Tit. 2, v. 12
soli

Ut abnegantes impietatem, et
vivamus in

Serviamus, colamus, fer ad servitutem debitam refertur vox Graeca.

Ii.li,

Deo

secularia desideria,

sobri, et juste et pie,

hoc secuto

exspectantes beatam

spem

et

adventum

uni, cui

omnia debemus. Dominus opponitur

glori magni Dei et Salvatoris nostri Jesu Christi.

Hujusmodi

vitae

institutionem,

inimicis; liberamurenimservitutepeccati, utfiamus

servi justitiae et Dei,

intellexit Zacharias
;

Rom.

supra, v. 69, sub cornu seu regno salutis

produit

6, v. 18, 22.'

enim ex
respiciat,

salulifero Christi regno, eslque pars

maxima
Christus
largitus

Vers.
tes

75. In,

pro cum, sanctitate, vitam ducen;

felicitatis

ejus in hoc seculo

nec enim

aliis

sanctam et justam

sanctam qu

Deum

rgnt,

qum quibus hujusmodi vilam duccre

erit

dt

Isaiam , timor omnium malorum su, ubi , juxta blato, sedebit populus in pulchritudine pacis , et ta-

nulla

(lies

Dei servilio

justitique

feriata;

bernaculis fiducise, ut serviamus illi. Vers. 75. In sanctitate, quae Deum respicit, et cujus cultus est sanctitas colentis, et justiti, id est, omnium virtutum perfectione qu generaliter

justiti in

Scripturis vocari solet, coram

ipso,

Deo
ubi

scilicet faeie

pus

diebus

ad faciem seipsum demonstrante, nostris, per totam aeternitatem

Postqum autem eclebravit bnficia, per Christi adventum nobis ;illata, utitur apostrophe ad puerum recens natum, sive qud usus rationis ut in utero datus ei permanserit ut Orig. et Ambr. hic et fer Grseci sive poetico et prophelieo more p^rsonam lingendo, sicuti Moyses, Deut. 32, v. 1 et David, 2
, , ,
,

omm,

Reg. 1, v. 21, ut
ille

ita
,

futurus esset

adslantes doceret dicendo.

quantus puer

371
fuerit.

IN

LUCAM
id est,

572 semine
illo

Hc

gralia est novi Testamenti, et

,

donum, quo
hc in
vil

per quod benediciiones ist ac

non

aliud prclarius aut excellcntius

bnficia luerant promissa. Benedicenlur in semine tuo,

id est,

oblingere liomini queal Deo; hoc cui datur, restt

merilo seminis
:

lui

quod

est Cliristus.

(Vulg.

duniax H ut exspectet lern vit bealitudinem

regni in se Christi perfectionem

et

Sixti

Qui

est Cliristus)

Aposlolo interprte, Gai.

Apostolus. Hoc ipsum porr

quod mox donum nempe

,
,

dicebat
,

3, v. 16. Cliristus

enimid promeruit,uleleciis ex om,

ut de

nibus gentibus terr, daretur peccatorum remissio

justificatio
,

manu inimicorum
Domino
diebus suis,
ait

liberatus Isral, sine limore serviat

vila sancta,

et in

e perseverantia. Qui
Tit.

in sanciilale et juslili

coram

ipso

omnibus

ddit

semetipsum pro nobis, inquit Paulus

2,

Zacharias fuisse contenlum ac proillo

v. 14, ut nos sibi

redimeret ab omni iniquitate, et mundaret

,

missum fdere

cum

patribus inito juraloque

,

populum acceptabilem

seclalorem bonorum ope-

Benedicenlur in semine tuo omnes gnies terr

22, v. 18. Benediciionem enim,

Gen.

rum.

Hc

probe cognoscens Zacharias, benedicit Deo

cm copiam abunsignificet

dantiamque bonorum qu Deus largiatur

animi bonis

ob rem inchoatam (appropinquabat enim regnum clorum Christo jam concepto et carnem
et gratias agit
,

Zacharias Spirilu sancto illustratus, de veris et solidis

,

indulo) tanqum perfeclam

nam

et in

quibusdam,

quibus

homo bonus
quidem
illa

et

juslus et

Deo

nominatim Zachari ipso ejusque uxore, res jam perfecta erat, Christi

gratus reddaur, et ad
calur, intelligit
;

Deum summum bonum addusunt jam dicta,

,

morte oprante

etiam antequm

quae
,

li-

esset tolerata.

beralio ab inimicis

seu remibsio peccatorum

vita

Vers. 76.
bnficia,

Et tu, tu ver. Postqum

sermonem ad
et

celebravit

solide sancla, justa, secura, et perseverantia.

Hc
haec

qu

Christi adventus, juxta Dei promissa,

filium

autem numerat
bnficia
;

inter

Dei benediciiones
nobis, ait
;

dona, ac

secum

afferat; convertit

suum,

Daturum enim

quia

nemo

futurum prconem adventus Christi,

paraturum

habet aut habere vel acquirere potest ex seipso aut

homines ad

illa

Christi bnficia.
tantillus lict sis. Alloqnitur

ex meritis propriis

Dei enim grati et dona sunt, et

(iliis

Puer, puerule, hodi

quanqum pacio promissa

tanlni
filiis

Abrah, non lamen

illi,

ocliduanum infantem

quemadmodm sp
senss expenia

pro-

cuiquam dbita singulari, huic aut

sed generaliter

phet, pr affecluum vehementi, crelum et terram

aliaque intellecls ac
(Deut. 32, v.
1
:

Abrah,

iis

quos Deus pro suo beneplaintelligit

,

alloquuntur

cito elegerit.

Neque tanlm
fuisse

Zacharias

hc

Audile, cli,

qu

loquor, ait Moses;

:

dona Dei pacto

comprehensa

sed et per ora

audiat terra verba oris mei. 2 Reg. 1, v. 21, David

posleriorum prophetarum, pacliillius divini interprtons, fuisse promissa

catis,
;

Montes

Gelboe,

nec ros

nec

pluvia veniant

super

non solm liberalionem

polissimm agitur.
cap.

pec-

vos, etc.),

qu auditores cum
sit

grati doceat, ad quid

et

de qu supra,

v. 71;

verm etiam gratiam ben

Inter

natus ac destinatus

puer

iste,

quid

oflicii ali-

vivendi, de qu

hic

hos
:

quando obilurus;
erat
;

quod

scilu

dignum

et utile ipsis

enim Ezechiel manifest,

Effundam super
vobis cor
vos

56

v.

23

et seqq.

quanqum

poluerit et puer

intellexisse, cui ab

aquam mnnclam,
et

ait, et
,

mundubi;

exsultatione in utero, de qu supra v. 41, continuum

mini ab omnibus inquinamenlis vestris

etc.

et

dabo
in

mansisse
inter

usum

rationis

sentiunt plerique velerum;

novum

etc.

spirilum

meum ponam

Grcos, Origenes, Theophylactus, Titus; inter

medio

vestr, et

faciam ut in prceplis mets ambulelis,

cuslodialis et

Latinos,
<

et judicia

mea

operemini.

Nec minus

sius,

aperl Jeremias, laudalus supra, v. 72, ut pluresalios

Ambrosius, Beda. i Potuit, inquit Ambrovocem patrisnalus audire, qui M.tri salutationem antequm nasceretur audivit. lAddit Beda
:

prleream. Jam ver bnficia hc promissa patribus

interposilo jurejurando, et prophelis claris exposita

<

Nisi

forte

putandus

est Zacharias

propter
filii

eos
sui

potiiis

qui aderant instruendos,

fulura

ac prdicta, graiulatur Zacharias, suo tcmpore missa

esse Israeli Deo.

niunera

qu dudm

per

angplum didicerat, mox

>

Quanqum enim non

illo

nisi

commeejus est

ut loqui potuit prdicare voluisse.

morare videatur quid

jurejurando continerctur,
,

Propheta, nuntius, legatus Altissimi, ab Altissimo

missus. Altissimo autem, sive Paire, siveFilioipjo, est

nirnirm daturum se nobis, elc.

significare,
serit illud

mens tamen
,

hc jam

allata esse

quippe qui prmise dcclararet

,

enim

Filius qualis Patri

sive ulroque.
v.
:

Nam

Palri

memorari seu ut
:

memorem
fecit

quidem Malthus, cap. 11,

chias

10; Filio anlem Mala-

testamenti ac jurisjurandi
suis ab inilio

prout etiam hc omnia

c. 3, v. 1, attribuit illud

Ecce egomitlo angelum

verbiscomprehendit,
;

redempiionem,

meum. Propheta,

id est,

sanclus veritalis doctor Deo

et erexit cornu salulis valiciniis et

git

solm adjunxit, prophetarum

Intelli,

missus; hc enim significatione utebalur populus voce

palrum

paclis esse consentanea.

prophel. Vera itaque hic appellalio est

quamobrem

ergo

hc jam

Deo

Israeli
,

missa esse

ut qui

Joannes ut miraculum quoddam viseretur populo

qui per quadringentos fer annos propheta caruerat.
ut Christum Salvatorem et

visilaverit

populum suum
76.

misso in carnem Christo,

,

Vers.

Et tu puer

non cum

al iis

pro-

sponsum

recipiant.
;

Pr-

phe'is promiscu propheta Domini, sed

singulariler

propheta altissimi voc/\RERis, seu eris ; ulpote quem Altissimus angelum suum; per Malachiam cap. 5, vers. 40, vocat. Pr/eiris enim ante faciem Domini, in carne prsentem, vide dicta vers. 17. Parare vias ejus, id st, ut pares et disponas mentes Judorum ad hoc

dicahisenim pnilenliam, ne Domini doctrina prdicabis baplisinum, ne Domini disciplina; prdicabis Spirilum sancium et ignem, ne Domini gratia , rudes sibi mentes hominum inveniat, et imparatas exhorreat. Nam explicans modum parandi vias Domini addit

,,, ,

373

COMMNTAKIA. CAP.
I

I.

374

Propheta fuit Joannes, quia vir sanctus immdiate a

cens, Christum,
vaticinait

quem

exteri prophte, longinquo

,

Deo missus, pniientiam conversionemque ad Doum, populo Judaii'O prdicavit, el Mossiam venlunim prreprx'sentenique divino spirilu c tgtiovit neminc dixil
,

fuerant

aliquando venlurum
;

mox

esse

venlurum nuntiaveril
senlem osienderit,
:

im

et ubi

jam venisset prpositus,

ac,

coram
,

facie illius

indicante. Fuisse

autem plus qum prophelam docet

,

digito
vei
i<
,

ipso monstraverit
et

suisque manibus baptiza-

Salvator Malachise vaticinio

in

Maitbaeo

cap. Il,

regnum ccelorum ac rcdemplionis tempus

et

et supra veleres proplictias evehit ejus doctinam,

quod cleri emins

obscure sub umbris praeci-

ac supra prophetarum ordinem ipsum

ut populus al recium ministerii ejus

exloliit et locat,

nuerant, ipse prop jam appropinqusse palm pri-

scopum,
illi

colli-

mus

nuntiaverit, ac viam Chrislo ad homines,

,

homi-

met, et peculiare aliquod alque excellentius

fuisse

dalum

nibuMiue ad Christum et ccelorum regnum

cperit
bapiismi
aliis ipse

munire

mandaium
est ille

discens, memori infixum leneat

et

pnilenli

denuntialione

quod

de Chrislo locutus.
,

denique ab
prdiclus

prophetis, nominalim Malacbi,

Voqabgris, eris, agnosceris

testimonio.
fuit.

celebraberis, publico

sit

fulurus bujusmodi.
eflicilur

Ex quibusjam luce
,

Hoc factum
Tibi

est

quando oslensus Israei

,

meridian clarius

long Joanne esse

alias

ut in

Congratulatur
:

filio

suo pater

et

quasi dicit
sanctilate et

dubium jam revocaverit, quod

sibi

fuerat ex oflicio

valicinans
justiti

non solm dabitur

servire
,

in

Deo delegalo

diserte testatus,

nempe Jesum

Domino

sed et prophelam ipsius

esse Christum.

esse.

Paiure, ut pares, ut parari jubeas vus ejus, vias

jussus.
sit

Pr.iibis enim,

Exponit munus quod tanfei

per
j

quas

sit

venturus ad populum Isral

ignoranti
efficies

sublatis

qum Propbeta
tune

obilurus iisdem

verbis qnae

nempe impedimentis,
peccatis per
lur.

per

doclrinam

supr, v. 17, ex angelo audierat: quae

fide excepisset,

cm

minori

pniientiam,

ut facilis recipia

jam errorem coirigens palm

ante

Metaphoricam locutionemprosequitur, sumptam

si

prdicat ut divina.

simililudine civium, qui

,

regem quem exspeclant

gratum esse
est,

Ame
tuni

faciem Dohini

Dominum Christum
est

suum
ipsius

honorific

excipere et testari

propinquum, tum prasentem,

enim Ilebra
supra

advenlum volunt, viam, qu venturus

pulchram ac

phrasis, ante fuciem, pro, ante,

v. 17,

quemaumodm
,

sordibus, incommodis, a'que impedimentis

omnibus
consli-

Anglus dixerat ante illum. Alludit ad regum ac

liberam reddunt
tuunt.

et

amnam
,

principum consuctudinem duplicem

desiderali civilatem aliquam su;

quando

iili

di

so'emni comitatu
di est

Hoc itaque sibi vult vox ista in via esse Christum Dominum, curandum unicuique ut ila se
paret
,

ingressuri sunt
inviserint.

quam nunqum
est,

aut

qud

ut bonest

ipsum excipiat

quomod

illo

Una consuetudo

qud adventus eorum

,

dignum
deat,

et sibi utile est,

animo

scilicet

peccata ejiciat

ante

nunliai

per preecursorem soleat

quem nos
ita

quemadmodm
rum
viridiiate;

soient visordes, novse vil sluaulaeis aut

vulg vocamus fourrier, qu preeparentur omnia,

ut ipsis

qu non secs ornetur ac via

sic

ramo-

dignum

sit,

(inter quae

non minimum sunt

et

enim
:

isiud

Joannes

explicuit
,

per quas oportet ut adveniant)

majore cum

dicens: Pniientiam agite

nam

constat pnitenti

pompa populique Ircquenli occurratur. Altra qud jam advenieniem regem, nobilissimorum Principum
aliqul aperto c ipite sit

malorum operum
exercitaiione
sacris lilleris,

delestalione ac fug, et

bonorum

ac studio.

Caelerqui,

via boininis in
:

qui proxim antecedat

et

mores

ipsius sunt et instilutum vivendi

scepirum

referai,

regem subsequentem monslret,

faciat

banc
vitiis

si velit

Domino essegralam alque amr.am,

ac de via secedere
oflicio

omnes

qu rex venit, utroque

expurgel oportet et virlulibus omet. Tametsi

Joannes functus

est.
,

Inprimis euim nuntiavit

nuntiavit

enim instaret corpora!is Christi advenlus, non tamen

corpora, sed animos ut occuparet
tabat.

Christum mox venlurum

advenlum

sive

hominum, adventribuli,

roanifesiaiionem Christi instant'

est,

el praeptravit, id

Hos obsederant peccata affectionesque pravai

ac desertum spinse ac
et

prparari jussit, omnes hortatusest ut prparaviain, bnptismi et pnitenlise

non secs
aiiani

aut viam

rentventuro

pradica-

lulum

cetera sordium. Ut itaque liber esset

auferenda haec erant, sarculo ac
,

tione. tfata ut seme&lri

Joannes ante Clirislum con-

ingressus Christo,
ligone pceniteniiae

ceplus et naluscst, tantilloetiam fer tempore, ante

Clirislum pra'dicare

quam suo clamore commendabat

obliquitates, inaequalitates,
,

cpit.

Deiude Christum jam

omnibus Joannes. Viarum

asperilates,

advenieniem
nibus
lens,
,

monstravit feciique

manifestum omexiol-

inamnitates

et

quidquid remorari aut

,

et

se

quidem demittens, illum autem

est
,

offendere possit

advenieniem

tolliie

iterque re,

omnes borlalus
,

illum agnoscere et susciillique

ctum, planum, sequabile,

quale ipsum decet, reddite
in

amnum, pulchrum
;

el

pere

in illum credere

adhrere, quippe

id

enim

fieri

consuevit

Christo di

desiderato et vero
egit

mundi

Salvatori.
1,

advenlum exspectati
Dicit

rgis.

Porr simplicitas inte-

Alque ulrumque

ex Dei delegatione, Joan.

grilasque virtutis absque bypocrisi, recliludo semi-

. 6, et 33. His itaque

egit,
fuit

modis Joannes Christi nnniitim

tarum

est.

ergo

et venienli

viam prparavit. Porr, p!u ipse

angelicam in terris vitam dusu.utis pi,t:ni luo des populo Judaico

ctione, convertimini ad

Ex toto corde absque fi Deum, et pnitentiam agite.

:

Propheta

quia

Vers. 77.

Ad dandam, dare, seu ut

in

des. Explicat

Vers. 77.
bjcs, id est
,

Ad dandam scientiam

primam cognitioncm eorum, qua; ad salutem sub

novo Testamento erunt necessaria,
remissioneh

ut magisierio

37;

IN
vius ejus.

LUCAM
misericordi
dileiit nos
, ,

376
propter

quod dixcral, parure

Theophylaclus

Quo-

nimiam charilatem suam qu

est

modb aulem Mas prparovit ? daudo scientiam sulutis populo. Dando aulem, id est, docendo. Non enini
ddit

etc.

Jungendum

aulem hoc

ei

quod
sci-

praecedit, in remissionem peccatorum,

licet per,

oblinendam

scientiam
scilicet in

sicul

Deus,
;

Dan.

1,

v.

17; infun-

seu propter viscera misericordi: Dei nostri,

dendo

animum

sed docendo, admonendo,

propter inlimam ac profundissimam

misericordiam

praedicando.

quam Deus
et

noster erga ipsos gerit; sic Theophvlactus

;

Scientiam saeutis, scientiam salularem, ut sciant

quae
sit

Eulhymius
ait,

quorum
est

hic

Per remissionem pecca-

vera salus, et in quo consistt. Syrus scienest, vivificam,

torum,
sive
et

qu

per viscera misericordi Dei nostri,

tiam vil, quod

eodem sensu. Quasi

commendare
desi-

qu datur

per compassionem misericordi ipsius,

Jesu nomen exponere ac

diligentiiis

non per opra eorum.

In quibus,

derans, ait Beda, salutls menlionem frquentt.

cum quibus

visceribus misericordiae, et
;

Plebi, populo, ejus, Domini, id est, populo Isral.

quibus impellentibus,
ex alto
est, ut
scilicet, ut

visitavit .nos

venit ad

nos,

Docuit enim Joannes Israeliticum populum salularia

subsequitur, quod est, caro lactus

si

cumprimis, ineundam esse pnitentiam.corrigcndam

vitani
,

mox

dicemus. Est ergo ac

dicat Zacharias
:

Christum

Dominum

esse
et

propinquum

qui

Meril adscribo Deo misericordiae viscera

non enim
,

pnitentium auferat peccata,

det

emendantibus vitam

subvenire solm voluil

miseriis

hominum
omnin

quod

regnum clorum

contra, obduratos puniat ign

ita

misericordiae est, sed et sic alleclum se declarare, ac

si

inexstinguibili.

Atque

paravit populum, ut

cum

ipse eas pateretur, atque ut

eas

aboleret,

fructu susciperct Christum advenienlem.

In,

magn ex
viscera ejus

parte

in se

suscipere,

suinmi erga nos

pro ad, quod frequens

est.

amoris argumento. Usque ade enim commota dicas super miseriis nostris, ut

Bemissionem peccatorum',

qu scienti peivenire

cum

alia

non

possint ad remissionem peccatorum. Instructi enim

scienti salutari,

suppeteret ratio nos liberandi,

laret ex alto, descenderet

qum
et

si

ipse nos visi-

qu cognoscant detestanda ac vilanda

praesentem esse Christum
,

de clo,

miserum

hoini;

esse peccata

et

qui

sit

nem

se redderet similem nobis, excepto peccato

id

agnus Dei, auferens peccata mundi, paratus admissa

peccata pnitentibus dimittere, facile pervenient ad

facere maluerit,
Incarnationis

qum
Dei

permittere nos ire perditurn.

,

Filii

viscera

illa

misericordiae

remissionem peccatorum. Ne temporalem,

inquil, peccatorum eorum.

ait

Beda,

causa lure. Ubique praedicatur misericordi in opre

redemptionis, eaque

carnalemque promilti salutem putares, in remissionem,

summa, quo

et

maxima miseria
puerum

Nominat autem remissionem

in

nostra declaratur, et mrita ornnia nostra excluduntur.

Sic Maria virgo supra, v. 34
:

peccatorum

non qud

sol
sit;

remissione pecca-

Suscepit Isral
,

torum salus

et justifia sita

quod

vult Calvinus

suum, recordatus misericordi su

ad Titum 3,
v.

etc.

Apostolus

cum
et

suis, sed

qud remissio peccatorum, principium

totius
salutis sit;

Non ex

operibus justiti

qu

fundamentum
lumen

praeter

quam

fecimusnos, sed secundum suam misericordiam satvos

nos fecit, etc.

requiri
in

gratiae,

quo faciente diriganlur pedes

viam rectam, docent sequentia.

Oriens,
,

is

qui Oriens prophetis vocatur, qui

et Christus est.

idem
ubi

Eorum

pro suorum vel ipsorum

;

scilicet

plebis

Deus noster
oriens
,

Non
fit

participium esse,

seu populi
respicitur.

significatum

enim

nominis

collectivi

sed

nomen

ex Graeco

manifestum

legitur varoXi.

Nomen autem
dicitur semah,

esse Messiaeseu Ctoristi,

Vers. 78.

Per

id est

propter

quod exstat
mise-

quod Hebraic

non

est

dubium

quod

Graec, viscera misricorde, id est, viscera plena

misericordi.

cm quinque polissimm
phetas posteriores
,

locis occurrat

apud pro-

Non

est contentus dixisse propter

Jonathan Paraphraste Chaldaeo

ricordiam, nec propter

viscera,
,

sed

magn cum

ubique vertitur juxta

sensum Messias;

Graecis

auxesi ulrumque conjungit

misericordiae
,

rahame hesed, viscera

interpretibus semel fixauxo; iransfertur, Jer. 33, v. 13,

ter varoX, Jer.
v.

significans

intimum commiseralionis
mederi sludeat Deus

affectum, misericordiam ex intimis profeclam visceribus,

12

23 v. 5; Zach. 5, v. 8, et c. 6, quod evangelista hoc loco sequilur semel

, ;

qu

ita

condoleat et

mutatur

in

vorbum inild^zi,

Isaiae 4, v. 2.

Ab

Hie-

humanis
spectum
ac
si

malis, ac si sua ipsius essent; sic

et

enim comad con-

moventur

cruciantur

hominum

viscera,

ronymo, Lalino prophetarum interprte, ter redditur germen, Isaiae 4, v. 2 Jer. 23, v. 5, et c. 33, v. 13,
;

ealamitatis,

eorum

praesertim quos diligunt,

quod

est fiXaurb;

bis Oriens

(quod est
:

varcXti,

aut

sua

ipsorum

esset. Declaratur

ergo

summa
;

alludit),

nimirm Zachar.

5, v. 8

Ecce ego adducam

:

Dei erga nos misericordi, et

ineflabilis dilectio
:

de

servum

meum

Orientem; et Zach. 6, v. 12

Ecce

vir,

qu Apostolus, Ephes.

2, v.

Deus, qui dites

est in

Oriens nomen ejus,

pro quo Chaldaeus, Christus nomen

peccatorum eorum per Christum videlicet obtinendam. Non enim doctrina Joannis eam dabat sed e disponebat, agnum Dei, tollentem peccata mundi, demonstrando, quod explicat claris sequenti versu. Nam quasi quaereres, per quem danda esset haec sa, ,

lus et remissio peccatorum, respondet.

Vers. 78. Per viscera misericordi.eDei nostri, eu per viscera miseratione plena, id est, per miseii-

cordiam Dei, ex intimis ejus visceribus et affectu prodeuntem. In quibus, id est, qu profundissim misericordi impellente, visitavit nos in propri person ad nos veniendo, ut dictum est versu 68. Visitavit aulem, veniendo ex alto, quia summo clo, seu sinH Patris , egressio ejus , ad nos visitandos in assumpt carne oriens, id est,is qui oriens prophetis vocari solet, scilicet Christus. Porr, Oriens , non est

377
ejus, qui revelandus est.

COMMENTAU1A. GAP.
Qurilur ergo

I.

378
manifestum, voce Hebr semait,
tribuilur, ex sen-

qu

sit

propria

e de re
et

sit, satis fit

vocabuli significatio, an germen, an Oriens? Hebri

Grc

va-roX),

quando Christo

quorum onomaslicis
vctur
radie

et

libris jain

ulimur, Iraduni

tentia

(ircorum interpretum, non minus signiheari

propriain signilicalionem esse germinis, ut quod deri-

posse germen,

qumsolem aut lucem (nomen ortus

va-roXYi,

samah, qu gerniinare, pullulare,

compluribus
aliis

enim, quod

est,

accipiendum est pro eo

Latin voce oriens, ex

Gnes.

2, v. 5, ac
et

Scripturae locis

quod

oritur)

quemadmodm
interprelis,

signicet,

de plantis ac stirpibus propri dicatur.

sententia Latini

non minus

significatur

Potuit quidem

hc

fuisse et

veterum Hebrorum,
:

germen

oriens,

qum

sol aut lux oriens.

postqum ad

utpote sepluaginta.

Interpretum, sententia

tamen

utrumque

modum
,

D. Hieronymus explicet. Enarrans

sic exponit

ex locis jam

citalis, sensisse

videntur, qud ea radix

enim caput tertium Zachari,

Oriens ralionem

nominis

generalis eliam usurpetur, ad

eum

fer

modum quo
plantis,
dici potest,

ac

si sol

aut lux oriens signifi:

Latinum verbum

oriri,

quod non solm de

iis

caretur,

dm

scribit in

hc verba

<

Dicit

plenam
Eccc

sed de sole etiam et luce, et

omnibus

felicilatem et perfectam beatitudinem tune futuram,

qu

poslqum
,

latuerint

prodeunt.

Hinc enim

quando venerit Oriens, de quo scriptum

vir,

est

factum videmus
clar ex
in

ut Isai 4, v. 2, ubi
:

Hieronymus
In die
r

Oriens nomen ejus

et in Malachi
sol justiti;
:

Orietur vobis
et sanitas in

Hebro

verlit

In die
;

ill eril

germen Domini
:

timentibus
i

nomen meum

magnificenti et glori

ipsi transtulerint

pennis ejus. Et in Numris

et Itomo

Orietur Stella ex Jacob,

ill iltucebit
iliie

Deus in

consitio

cum

glori

nimirm

ex Isral. In Evangelio quoque apertissim

:

semait adonai, erit

germen Domini,

inlellexerunt,

de Christo legimus

In quibus visilavit nos Oriens ex

erit oriens,

aurora, seu lux,

Dominus. Accedit qud

,

alto, illuminais eos qui in tenebris et

ex semah spis transtulerint varoXY)

quod Grc

sedent.

umbr morlis Idem autem tractans subsequens caput

,

ad ortum
raiio

solis et lunae

propri speciat.

Verm hc

sexlum Zachari
germen,

varoXriv

seu Orientem exponit

non tantm

urget,

quantum ea qu prcedit.

dm ait

Ecce

vir, cujus

nomen

est Oriens,

Nam lict varoXy; propri de solis ortu dicatur, verbum tamen vaTsXXeiv unde derivatur usu scri,
,

quod Hebraic

dicitur

semah

non

per sin (tune

enim

significet ltari)

sed per sade litteram scriid est, va-n>XT,,velvacpYi,

,

ptorum

et

sacrorum etprofanorum, etiam deberbiset

,

plum. Qui ideirc oriens,

<

plantis dicitur
oriri.

adeque idem fer

est

quod Latinis

sive

6Aar/i(ji.a

nuncupalur

id est,

germen
postea

quia ex

num

103, v. 14, ubi legimus Producens fjumentis, Grc est, avarXXwv, ex Hebro

Psalm.

se repente succrescet, et ex radie su in similitupullulabit;

:

dinem germinis

et

mysticum

masmiah, quod

est,

germinare faciens, seu, ut Hie-

sensum explicans

<

Ipse, ait, qui Jsus appellalur,

et oriens dicitur, quia
;

ronymus
v.

vertit,

germinans. Similiter Psalm. 131,

(t<)

e qud salvaverit

mundum,

17
,

Illic

producam cornu
,

David, est ^ava;

in diebus ejus orta est juslitia

et canitur in

Psalmo

teX
oriri

ex asmialt
faciam.

germinare faciam
et

Hieronymus
14
,

Veritas de
nali, in
rit
:

terra orta est

e qud de utero virgi-

Quin
:

Hebr. 7
est

v.

tribuitur
sit

seculorum consummatione generalus, dixeveritas,

i

hominis ortui

Manifestum

quod ex Jud ortus

Ego sum

et

paul post

Iste igitur

Dominus
Jer.
dicit

noster.

Quid qud Septuaginta, postqum

:

qui
a

nostris virlulibus
:

coronatus

est, orietur, et
:

23, v. 5, ubi Latine legitur

Ecce dies veniunl,

appellabitur Oriens

ad

quem

locutus est Pater

Dominus,

et

suscilabo David (dativi cass est)

,

Filins

meus

es tu, ego hodi genui te.

Hc
,

Hiero-

germen justum, verlissent Orientent justum

reddit

quomod
,

nymus. Jam qud Chaldus, nomine Semait

Christum
,

intelligat

Hieronymus

in ejus loci

commentant)
:

postea

dat intelligendum

ex eo esse

qud

sit

Jer. 33, v. 13, ubi

iltis
,

res
illo

eadem rcpetitur
,

In diebus

revelandus (addit enim hoc aliquoties), id quod et ad

et

in

tempore

germinare faciam David

:

lucem

et ad

germen

similiter

potest referri.

Liceat

(Davidi) germen jmtiti, ipsi transtulerint

itoniut!) t(i>

BXaorioai

ergo tum in prophetis

varcX-fi

lum

in evangelio, voce

Grc

Aai&

["j).7.(tv

^maicavr,?
,

quo argumento
[.aa-iv,

et Latin orientis,
id

duo

inleiligere signilicata,

ulitur

Franciscus Ribera

enarrans caput lertium

pro

et

duplici ralione

nominis Christo

convenire

Zachari, ut oslendat
usurpari
;

varor,-;

germen
Aldin

quod Hebraic
pent ortus.
tua
et

dicilur

semah

un, quia germen sive

nec parni

eflicax est, nisi

qud

in

surculus est, ex reciso trunco Davidic stirpis dere-

et Basileensi editionibus,

non legatur Grc posterior

ut dubitari possit

Cm
,

enim radix Jcsse arefacta ac morperiisse

hc pars eorumdem

capitis

33

ita

an

sit

videretur

omninque

genus David

interpretum, quod legitur in regiis Bibliis

,

procul

abesse ut

regnum recuparet, quod obscu;

hoc capite 33

quorum

est caput 23.

Sed quidquid
v*Tot,

rum atque
Davidic
et in

ignobile latebat

subil prter

hominum

hic participium, sed

ortus. Respicit

nomen respondensGrco
loca

stirpis, sine viri

oper, repente pullulavit

,

Zachari 3, v.8, etibid., c. 6, v. 12, ubi Hebraic est, Tzemach, quod Hieron. ibi verlit, Oriens, et 70 Interprtes, oriens seu ortus: alibi ver Hier, subinde vertit, germen, quod etiam

autem ad

arborem amplissimam crevit, et oriens, quia ipse est lux mundi, et Sol justiti, qui Malachi 4,
oritur timentibus
lur
nis

oniuiex terra. Nam Hebraica radix, Tzamach, propri quidem germinare aut pullulare signifient tisurpatur tamen eliam generalim pro oriri. Utrumque
;

Deum, et Stella qu oritura diciex Jacob, Num. 24, v. 17, quam rationem nomiconsideravit Orig., Hom. 13, in Levit. Greg. lib. c
,

20 Moral.,

c. 18, alis21;

Theophyl., Eulhym., Beda

hic, etalii passim.

Nam

ipse Zacharias explicans, cur

ergo est Christus, et germen, quia ex rescisso trunco

orientent dixeiil, adjicit.

, ,

379
exspectationem
,

IN

LUCAM
Illuminare his, etc. Syrus utitur voce dancho;

380

Deo

faciente

ortus natusque ex eo

quam

infantulus est, non ah homine satus, surculi ex veleri

de orlu

solis dici

cerlum

est

an ver de plantarum
verbo, visitavit

arboiistrunco
lantis instar,

seu germinis ex liumili ten pulluquod piulalim succressens evasit in arborem amplissimam non absimilitcr grano staupi
,
, ,

cliam, mihi incertum.

Ex

alto.

Jungendum

est

cum

(qmd
:

supra diximus) prout

llle visitavit

facit

Theophylactus his verhis

Maitli.

13,
,

David
cerl,

32; et ercepto restituioque regno universum terramm orbem subjugavit. Ac

v.

nos ex alto, qui Oriens dicitur.

Ex alto,

id

est,

ex clo,delapsus de clo visitavit nos. Inlelligendatur qud de clo descendent

,

cm
,

Zacharias haec caneret, jim recenler geret

dum
et

qucmadmodm
de clis
;

ininaverat

ramusculos suos jeeerat hoc nobile

Virginis,

habet Nicenum

Symbolum

Qui propter nos hommes

,

germen

in utero

de domo David
1
:

ita

ut

propter nostram salutem

descendit

et

iniplerotur illud Is^i 41, v.

Egredielur

vi

ga de
pro
,
|

Jo:m. 3, v. 31, dicilur de clo venisse

non qud

radice Jesse, et flos de radie

flos

ejus ascendet, ubi

alii

clum

deseruerit, sed

qud apparueril

in leir,

Hebraic legis neser

sequiparant

quod

vertunt germen
ratio
,

nilestalus in carne, id est, incarnalus

sit,

maquemadmo-

et

nomini semait.

Altra

qu

dm
sit

sequitur in Symbolo

qud cleslis Deus factus

ait ipse

Chrislus Semait oriensque dicatur, est, qud, ipse sit lux Ma vera, qu illumint omnem Itominem venientem
in

lerrenus homo. Sic eiiim

Oiiens, Joan. 3

v.

15

Nemo

ascendit in clum, nisi qui descendit

de

mundum, Joan.

1, v.

quod
8, v.

ipse lux mundi, proul

clo, Filins liominis quiesl in clo; descendit de clo,

de se ipse testatur, Joan.

12; elsoli]\eju S titi,

de clo faclus
et

filius liominis, et

tamen

est in

clo
,

quem

Malachias promiserat oriturnm timemibnsnomen Donnai, c:>p. 4, v. 2, qui per incarnationem oriri

permanet
Vers. 79.

in

clo

juxta naluram divinam

qu

clum

implet et terram.

mundo
ret)

incipiens (quod

eratcm Zacbarias

haec cane-

Illuminare
lumen
hoc

infinitivus est',
;

pro ad

quodam progressu aelatis et praedicationis atque operum suorum, paulatim per miuiduni universum
,

illuminandum, ut solet inlerpres verlere

ne!, ut luceat, ut

ut illumi:

praebeat.

Eulhymius

Visi-

cleslis doctrinal vitaeque

lumen

sparsit

non secs jam

sol

tavit nos ut appareret,

est, ut illucesceret.

ac sol inanimis ab oriente surgens, sensim per uni-

His qui, vel potis, eos qui, relalum ad illuminare.

versum orbem lumen propagat suum. Atque

senserant
iste
,

id

Et

in

umbra mortis,

in lenebris iisque densissimis.

Zacharias ipse

uxor

et filius

quos

Tenebris addilurpermque umbramortis, quandodensissimae lenebraesignificantur,quae Irislissimam mortis

oriens, radiis suis attactos, repleverat Spiiilu

sancto.

Hanc posteriorcm ralionem

tractatores

plerique
,

omnes
Philo

imaginem rfrant

quae si non mors, vicinae mortis um-

Scripturae

solam considerrunt
libri

braeesse videantur, et praesentemmorlis horrorem incutiant, quales sunt in sepu'eris, carceribus, etc. Job.

Judaeus circa

mdium
in
,

de Confusione linguaAtbanasius
tra-

rum, Origenes, homili 13,

sub finem traclats
diia sunt Ptre

in Leviticum,
:

12, v.

22

Qui rvlt profunda de tenebris,

et

p>oducit

haec verba

Omnia mihi
7
,

in lucem

umbram mortis. Est aulem

umbra,
et maveth,

Hebra'is unica diclio

meo

Eusebius

lib.

de Demon-

salmaveth, eaque composita (quales paueae apud Hebrscos) ex sel,

Slratione evangelic,
in iliud
:

Eue

vir,

dem. 9, Chrysostomus, hornil. Oriens nomen ejns, Theophylactus,

mors

qu metapho-

ricdeclaraniurexlrema pericula, et liislissima rerum

facis,

Titus, Eulhymius, in

rius,

lib.

20, in Job cap.

hune Evangelii locum, Grego18, Beda in Eucam, ut

:

tempusqueealamitosuminpiimisac lucluosum.
4
:

Psal. 22, v.

Si ambitlavero in medio

umbr monis,
106, v.

recenliores pneteream. Gregorii verba sunt

Nam
,

non limebo mala, quoniam tu mecum

es. Psal.

quia ab oriente lux

cujus
i

surgit
,

rect Oriens dicilur

fljflstitiae

14

Eduxit eos de tenebris

di^rupit.

et

umbr
20
nos
:

mortis, et vincuta

justitiae

lnmine
:

noslrae

nox

illu,

eorum

Psal. 45, v.
et cooperuit

Humiiisti nos in
mortis. Fact
,

stralar.

Bed;e

Qui ide rect

oriens vocalur
filios

loco afflictionis,

umbra

quia nobis ortum verse lucis aperiens,

et tenebrarum
i
,

noctis

aulem

rbus corporaiis ad spiritales translalione

,

lucis eflecit filios

:

juxta id

quod

signilicantur errores et iniquitates

illis

vel pericula ex

consequenler exponit
,

Illuminare,

etc.

Priorem

consequenlia adversitalum lemporariarum atque

,

solam rationem

considerandam

putat

Franciscus

aeiernarum. Grseci tractatores

Eulhymius

Titus

Ribera scribons in capul tertium Zacharise; in quam

sententiam
verlere
:

Theophylactus, et Chrysostomus, per tenebras intelligunt ignorantiam

,

abiens

haercticus

Beza

audet
alto.

etiam

per

umbram

mortis peccatum

Quibus

invisit
,

nos

germen ex

Nos

Hieronymum

secuti

utramque considerandam ducisubsequatur

quod aeternam mortem secum trahit; atqui magis propri, per utramque vocem confuse utrumque signilicatur, per tenebras errores et

mus

et

e magis posleriorem hoc quidem loco

:

iniquitates

per

qud

inhaerendo eidem metaphorae

umbram

mortis gravissimi errores et teterrima pec-

seu illuceseat

Illuminare, id est, lumen praebeat, qui in tenebris et in dmbra mortis sedent; id est, qui habitant in tenebris densissimis, et in afllictissimo rerum statu tristissimam mortis

Vers. 79.

mae statum
et peccata,

ms

imaginem

ref'erente.

Metaphora

est locis obscuris,

utsepulcris et carceribus, quae mstissim rerum facie praesentis mortis horrorem incutiunt. Transferlur autem spiritaliter ad sigoificandum teterrimum ani-

per ignorantiam erroresque miserabiles, seternae mortis vestibula. Ad diR1CENDOS PEDES NOSTHOS IN VIAM PAC1S id est Ut lumine doctrinae et chiiriialis, quod mentibus infundit, dirigat affretus, consilia , et opra nostra in viam qu tenditur ad pacem aeternae bealitudinis. Haec au;

tanqum

lem

via non est alia, nisi via veritalis et justiliae sobri, juste, et pi vivamus in hoc seculo.

ut

, ,

3Si
cata.

COMMENTAMA. CAP.
Umbra
mortis,

1.

382
;

quam

Hebrus sermounic voce

ille

loco Vener. Beda

ita

ut fieret
:

quod postea

et

in

effert Salmaveth,

propri est color

l'atiei

quem mors

Epbesiis, de quibus legitur

Eralis aliquando tenebr,

5, v. 8.

proxini insians oculis ac

quasi timbra
moriis.
est

hominis obducit; qui

appropinquanlisque

nunc autem lux

in
,

Domino, cap.
ad

advenlanlis

Ad

dirigendos

hoc ut dirigere queamus. Li-

Quare

densae tenebr

quibus

nequeas
inten,

ceat etiam intelligere

cum Tbeopbylaclo,
;

ad hoc ut

emergere, extremaque pericula

tent
,

qu prsentem

dirigat, scilicet Oriens

sed

pris videlur prael'eren,

morlem quai mors proxim subsequi soleat umbra mortis metaplioric in sactis liileris appellanlur.

dum. Oriens

dirigit

pedes nostros dono suo

se nobis,

quod

dixit supra, v.
ipsi

73, daturum

ut, etc. Nos

,

Hujnsmodi aulem tenebrae malaque

sit satutis

quibus
,

dirigimus pedes nostros, libero arbitrio

non

spes,

cm

siut

apud inferos maxime

hic vult.

quod Ulrumque enim concurrit, nec alterum ab

idcirc ea peculiariter regio sive terra

umbr

mortis

altero excludilur, prout hic etiam praemiltitur

gratiae.

lumen

vocatur, Job. 10,

tur, qui in

v.

21, 22, ad eos autem transfer-

summo

discrimine atque cxlremis malis

,

Pedes
vitam.

gressus, affectus, actus

conversationem

yersantur, sive tribulalionum aut miseriarum

sive

Antequm Oriens nos

visitsset, et

lumen suum
ignorantiae

errorum aut iniquilatum

que divinarum rerum
luciug.
,

pleni ccilate ignoranli-

produxisset, agentes in

tenebris,

lum

ac proinde etiam iniquitate

lum

iniquitatis,

nesciebamus qu pedes nobis essent

vila esset inslituend
,

dirigendi,
,

quo modo
ut ad

quae via

Sedent
dentibus
pres,
;

habitant, agunt, versantur, Miqutoif, se-

tenenda

pacem perveniremus, denique ver

:

quod participium reclis servsset interet

scriplum erat de nobis

Isaise

Viam

pacis non cognoverunt

,

nam

seipsum'comprehcndil Zacharias, quod

59, v. 8. Visitavit nos Oriens

et

lum sermone
illam
,

Constat ex verbis subsequcntibus, e qnd

Vt\i\im esset illius

membrum

docuit,

tum exemplo monstravit viam

sit

ita

ut

populi,

quanqum ipsejam ereptus

clarum nobis
gendi actus,

factum, ubi figendi pedes, qu diriaffectus, vitaque in,

tenebris. Alludil aulem ad proplietiam Isai cap.

9, v. 2, cila'am Mattb. 4, v. 16.

quomod premendi

Nam quanqum

ill.t

slituend, et facile factum id sequi

auctis ea

quam

propri de Galilis loquatur, remolis templo et vieillis

addidit grat.

genlibus, habuisse tamen locum et in Judis

Notros. Caeleris se annumerat Zacharias, loquens

in

facile est

animadvertere, considerantibus statuai do-

person populi

cleiqui lenens ipse jamditi et

etorum ac populi eo tempore; quando anim iminorlalitas et corporis resurrectio mullis negabalur,
aliis

ambulans viam

paris.

ab

In viam pacis, id est, salutis ac felicilatis, in

viam

imperlectadmodm,

et

non

nisi

admislis mullis

quaeducit ad salutem beatitudinemque seternam, quae

Matlh. 7, v. 13, 14, vocatur via
ut contraria,

erroribus, credebatur. Doctrina magistrorum frigida

eral atque elumbis, et fer
neglf-ctis

formans externos mores

animis; minime intenta observandis signis

qn ducit ad vitam ; qu ducit ad perditiouem. Pacis enim nomine, Hebrai statum inlelligunt quo ben hon,

dvents Cbristi. Vitia seniorum gravissima erant et

intolerabilia. Populi

nibus est, quo contenli qniescunt

quacrunt aut expetunt
vita aeterna.
:

nec quid amplis

denique erant vexali,

icentes et

quae profect so!a esse dbet

,

dispersi, sicut oves non hubeutes pastorem, Matlh. 9,

v.

Est autem via pacis, qu, inquam

;

ad

50

ut nibil

dicam de externo rerum siatu

et

He-

hanc pacem ducit

cius
;

via jnstiti,

quod

ait

Theophylahoc

rodis
tatis

lyrannidc.

Ag-bant ergo ejus regionis atque

via virtulis, sobri, juste, ac pi vivere in

,

hommes
sLatu
,

in densissimis tenebris, et miserabili

seculo, Tit. 2

v.

12

in

sav.clilale et justiti

Deo

rerum

qui reipublicae interilum et vicinam

servire

quemadmodm

supra dixit Zacharias ipse.

omnibus mortein minarelur, aelernam non minus

Uluminaii enim,

justificati, et reddili lux in

Domino
in
i)

quam lemporariam,
Visitavit

nisi visilatos

Oriens illumiiissel.

faciente lucid Orienlis visitalione,

po?sumns ac debefilii lucis,

enim ex

alto

no> Oriens, inquit, ut iliumi-

mus ambulare
modo
tes,
fiet

et

vilam dirigere, ut

omni
,

naret sedentes in tenebris, ut discussis mortis tenebris

,

bonitate et justiti et veritale, Epbes. 5, v. 8,

quo

populo suo lucem

vitae

restitueret.

Loquitur

ut

ad vitam

felicitatemque perveniamus

enim de populo
esset reliqui

Isral, lict similis,

adeque deterior

aelernam, qui pris in tenebris miris modis offenden-

mundi

condilio. Nibil

enim usqum extra

abibamus

praecipites in

mortem

perdit ionemque
,

Cbristum
Caligine

est vivilic lucis,

sed omnia borribili mortis

aelernam. Brevi abrupt apostrophe ad fiium

rela-

occupantur

ide Isaias beneficium boc Ec,

psus est Zacharias, ad

commemoranda
,

bnficia quae

clesi Christi proprium esse testalur cap. 60

v.

secum

afferat

advenlus Cbristi

nimirm peccatorum
est
;

Quia ecce tenebr operient terram

tuper
le

et caligo populos

remissionem (sub qu intelligenda

ignorantiae

autem

orielur

Dominus

etc. Dispulit

autem

errorumque
hoc uno
fine, ita

ablalio) et vitam

sanctam

quae duo ter

errorum tenebras Oriens, afferens veram, clestem,

et claram doctrinam, de

hymno

diversis verbis repelit, initio, medio,

Deo uno

et trino,
,

de animse

ut toto cantico non

,

aliud agat,
,

qum Deo
justiliae

Immortalilate, corporum resurrectione

regno clo-

gratias agere
praecurf.ir,

qud misso Christo

peccatis
,

cujus Joannes
,

rum

suppliciis ternis, vit rect inslituend, etc.

Israelitas

liberatos

Iniquilatum veret peccatorum, condonans ea atque

dimittens, meritis mortis suae,
divini

servos fliciter reddidetit

juxta promissa sua.

,

Hic

eorumque

loco amoris
ait

propheticus ac divinus h y m nus

absoh

it

celebritaprae-

radios

in

animos infundens, quod

hoc

tem circumcisi Joannis, auditoribus omnibus

, ,

583
sentibus
in

IN

LUCAM
fil

58*
illa

summam

undique

raptis

admira-

tuum, cujus campestria, ampla

pra:dicavit Joannes, paucis

ac vasta, obiens
illic

lionem.

Vers. 80.

Puer autem,

primm quos
,

forte

elc.

pucrulus aulem.

invenit hominibus
illis

omnibus deinde

fani paucis

Redil ad liisloriam Joannis, uno verbo declarans quid

egerit ab inl'anti ad triccsimum usque aHalis
et

profect excitalis,
salvator
:

magno numro
ail
,

confluentibus.
?

annum,
ade

Undc

Quid

existis in

desertum videre
,

qum probe
cxordiis.

responderit progressus

niiris

Fuit autem desertum

prnedicabat
,

locus, pnitentiae

quam

ipse

rerum

accommodus. Proxima causa secesss

,

Crescebat corpore, et confortabatur spiritu

est,

id

Joannis in desertum
lis

fuit

Herodis tyrannis, quaeren,

tur

quantum crescebat corpore, lanlm confortabaspiritu quantum staluise atque rctatis accedebat
;

inter ctcros

hune puerum neci dare enim

asportavit

ne forte

esset Christus, Matth. 2, v. 16. Id

intelligens
,

corpori

lanlm

graliae

spiritalis

animo. Spiritus

mater Elisabeth

eum

in

desertum
;

ergo intelligilur ipsius Joannis, sed confortalionis

auctor Spiritus divinus
in dies
,

octo plus minus

jam
,

esset

mensium
vixit.
lib.

ibique

cm eum
14
:

qui donis suis spiritalibus

ut conlinuos in sapienti,

nutrivit et educavit

quoad ipsa

Cui senlentiae
i
,

pueruin augeret,

ila

Nicepborus suffragatur,

dm

ait

cap.

virtute et grati progressus l'aceret. Confortatio

enim
:

Filius Zacbariae Joannes,

in

un cum matre Elisabeth,

hic augmentum prolctumque in primis significat in quem sensum Titus scribit Juxta latis analogiam
:

spelunc qudam, ad regionem montanam, salvus

conservabatur, fortassis Herodis sanguinariam effu-

et

incremenlum, grati
:

et spiritu pro/iciebal

elTheo-

egiens

manum. Atque
,

inde in solis locis libenter

phylactus

Cum

corpore simul crescebat et spiritate

,

versari solitus

Angeloque duce usus, in remoliores

secessit.
,

dnutn. Significat pralerea

qud continuo profectu

sylvarum recessus

His addit Cedrenus

obierit
in

in.

spiritalium gratiarum, spiritus ejus potentior quotidi

compendio

Historiae

qud Elisabeth

diem

ac robustior redderetur, ad regendum corpus; neeso-

suum
perit.

quadragesimo post die qum

speluncam

lm redderetur, verm etiam appareret, exlerioribus

actibus id demonstranlibus
;

fugerat;

qudque anglus deinde curam pueruli susce;

qu de re subdit Theotantb
,

Astipulantur Origenes et Chrysostomus

in

ille

phylactus

Et quantb magis crescebat puer,

ma-

enim homili
fuisse

Lucam

crdit extra

consuetudinem

gis et efficaci spiritus in

Mo

se ostendebant

organo

nutritum, non lactatum matris uberibus, non

constitutum
, ,

illarum capace existente, id est, qu

organum corporis
magis se exlaten-

in sinu gerulae
liter

etc.
,

Chrysostomus simi-

n'bat per aelatem aptius et capacius, e

homili 38

in

Matthaeum
lecto

non

lact

nutritum

erebat in corpore virtus spiritalium

donorum

fuisse scribit,
foro,

non

susceptum, non tecto, non

tium in animo. Sempcr enim ad majora ac meliora

tendebat, eaque ssep superanlia

non

ali re

human usum.
usque ad tempus ostensionis
,

tatem

et consuelas

Usque

in diem,

sui:.

corporis vires, ut

qud

infans incoluerit dserta

Quo
fuit

ipse ostensus seu manilestatus est

quo visum

prout sequitur.
illo

Quanqum ver
et

pericope

ista

de toto

Deo ,

illum ostendendum esse

,

ait

Theophylactus.
,

temporis spatio loquatur, quod

fuit inter
;

octavum

Ad

Isral
illud

apud Israelem seu

quo
,

Israeli

usque ad

nativitate

diem

annum tricesimum
;

quia tamen

tempus

facto super

eum

verbo Domini

etiam infantiam comprehendit

praesertim
;

cm

dimi-

infra, 3, v. 2, ccepit

apud Israeliticum populum,

,

nutivo pueruli Evangelista utatur

videtur bine etiam

,

obire oflcium
v. 76.

prophetae Altissimi

de

quo

mox

ostendi posse, mansisse in Joanne

utero,

ab exultatione

in

Tune enim
quod

divini jussi explendi grati ex inte,

perpetuum

rationis

usum

quia grati infanti-

riori deserto

prodiens

venit in

omnem regionem Joret ccepit inter

bus infusa,

nisi rationis et liberi arbitrii

usu acce:

danis

legitur infra 5, v. 3,
illud

ho-

dente, augeri, aut foris elucescere nequit

tentia est Cajetani et Toleti cardinalium.

quse sec-

mines conversari. Ad
tricesimum circiter

usque tempus, id est,

vixit, egit, latuit-

selatis

annum,

Et erat ab
montosisque

infanli in desertis.

In sylvestribus

que

in deserto

ubi purior aer, et

clum

apertis, et

locis deserti

Judae. Descrtum

vocatur, quod eo nullum aliud in Judae vastius

Judaa ma1

familiarior Deus, inquit Origenes) procul ab omni

jusque esset
supra 2
,

( 1

in
,

Jud, inquam,

stricte accepta, ut

sionis

v.

22) quod vico Anatolh patri Jere-

consortio, id enim indicatur nomine ostenquod superiori illo loco astruens Chrysostomus, neminem vidit umpim conservorum, ait, nec ab

bominum
,

mi

prophetae, sito niedi via inter Jerosolyma et Jeflectitur

aliquo

Iwrum
,

visus

fuit.

Hic e&iSaxTi; effectus

,

riclmntem, extensum supra Galgala,

ad deserlum Thecuse, et Engaddi
Vers. 80.
,

usque

doctus

inquam

Deo fidem

et sacras Litteras

et

juxta

mare Moret

quidquid opus

foret, traduxit

vitam in jejuniis, aspe-

Puer autem crescebat, tale

et crescentibus pari passu virtutibus , conforta rat ir spiritu suo, quamvis nonnulli intelligant ipsum Spirilum divinum graliae et confortatio-

mole corporis;

prima

nis auclorem. Et erat in desertis, statim scilicet in pueriti, ut videtur sentire Orig., Hom.

Lucam,

contra Lucilerianos, ubi dicit qud post materni ventris hospitium eremi dserta sectalus sit, et parvulus de serpenlibus Iuserit. Occasio petendi deserti videtur fuisse lyrannis
et apertis Hieron. lib.

Herodis, pueros Bethlem persequentis , ut Christum quod Nicepborus nott lib. 1, c. i. assequeretur Addit Cedrenus, in Compendio historiae , curam ejus ab angelo susceptam , e qud Elisabeth paul post fugam cum puero in deserlum obiisset. Usque in diem ostensionis su4 ad Isral, id est, usque ad tempus quo inter homines pradicando et baptizando conver;

sari cpit,

quod

fuit circa

annum

setatis ejus trigesi-

mum,

sicut et Christi.

385
riiatihus, el

COMMENTARIA. CAP.
mundiconiemplu;
insilcntio, oralioneci
I

II.

386
fuit
,

que consilium Dei hoc

ut poslquatn multis hic

reruin divinarum conlemplatione.i

Semper

in

hymnis,

annis latuisset, et siluisset, et virlutem coluisset, suo

semper

in oralionibus luit

auctore Chrysostomo

tempore majore cum auctoritate prodiret,

tur, et praecursoris
fuit. In
<

et loquere-

nnulli hominuni anlequm ad baptizandum accederet, autem soli , sua semper colloquia offerens. Deo

munus

expleret

prout factum
:

banc senlenliam
teneris,

scribit

Euthymius

Oporvir-

Similiter Origenes,
a

ut vacaret

inquil

orationibus

lebat

eum

quod aiunl, unguibus ad

et

cum

angelis conversaretur, appellaretque Doini-

lutcm exerceri, ut

cl libr argueret, el.Clirisli qui

>

<

num,

et illum

audirelrespondenlein atque dicentem

Talis

se annuntiaretur leslis fido dignus esset.

:

Similiter

Ecce adsum.

nimirm

vita decebat

eum

qui

Titus

Ul Christo testimonium perhibiturus, nec non

nequitiam
imperterril

praedicandne pcenitenliae erat destinatus, ut qui cte-

hominum
retur.

redargulurus

ros ad Cbristnm suscipiendum erat paralurus

pri-

testis

doctorque

omni

exceptione

major

habe-

mum
1.

ipse se exhiberet

omnium paratissimum. DeniII.

CAPUT
Factum
est

CHAPITRE
illis,

II.

autem

in diebus

exiit

ediclum

Caesare Augusto, ut describerctur universus orbis.

2. Haec descriptio prima facta est prside Syriae

Or, il arriva en ces jours qu'il parut un dit de Csar Auguste, pour faire un dnombrement des habitants de toute la terre.
1.

Cyrino
5.

Et ibant omnes ut profiterentur singuli in suam

2. Ce premier dnombrement se gouverneur de Syrie.

5.

fit

par Cyrinus,

civitaiem.
4. Ascendit

la ville

Et tous allaient se faire enregistrer chacun dans dont il tait.

autem

et

Joseph Galilse de civilale

in

Nazareth, in Judaeam,

civitaiem

David, quae vo-

catur Bethlehein, e qud esset de

domo

et famili

David,
5.

4. Aiors Joseph partitaussi de la ville de Nazareth, qui est en Galile, et vint en Jude la ville de David, appele Bthlhem, parce qu'il tait de la maison et de la famille de David, 5. Pour se faire enregistrer avec Marie son pouse, qui tait grosse.
6. Et pendant qu'ils taient l, il arriva que temps auquel elle devait accoucher s'accomplit.
le

Ut profiteretur

cum

Maria desponsat

sibi

uxo-

re praegnante.
6.

Factum

est

autem cm essent

ibi,

impleti sunt

dies ut pareret.
7.

Et peperit fdium

suum primogenitum,

et

pan-

nis

eum

involvit, et reclinavit

eum

in praesepio, quia

7. Et elle enfanta son fds premier-n, elle l'enveloppa de langes, et le coucha dans une crche, parce qu'd n'y avait point de place pour eux dans l'htellerie.

non erat
8.

cis locus in diversorio.

Et paslores erant in regione edem

vigilantes,

et custodientes vigilias noctis super

9.

gregem suum.
juxta
illos, et

Et ecce anglus

Domiui

8. Or, il y avait l aux environs des bergers, qui passaient la nuit dans les champs, veillant tour tour a la garde de leur troupeau.

stelit

claritas

Dei circumlulsit

illos, et

timuerunt timor

magno.
10.

Et voici l'ange du Seigneur se prsenta eux, clart cleste les environna et ils furent saisis d'une grande frayeur.
9. el

une

Et

dixit

illis

anglus

Nolite timere,

ecce
erit

enim evangelizo vobis gaudium magnum, quod omni populo

:

10. Mais l'ange leur dit : Ne craignez point, car je viens vous apporter une nouvelle qui sera pour lout le peuple le sujet d'une grande joie :
11. C'esl qu'aujourd'hui, dans la vous est n un Sauveur, qui est gneur. 12. Et voici la
ville

11. Quia natus est vobis hodi Salvator,

qui est

de David,

il

le Christ, le Sei-

Christus Dominus, in civilale David.

12. El hoc vobis signum
:

invenietisinfantempan-

marque que

je

vous donne pour

le

nis involutum, el positum in praesepio.

15. El subil facta est

liliae

cum

angelo mullitudo miet dicentium

:

reconnatre. Vous trouverez un enfant envelopp de langes, et couch dans une crche.
13.

clestis, laudantium

Deum,

Au mme

instant,

il

se joignit

l'ange

une

grande troupe de l'arme

sant
:

cleste, louant Dieu, et di-

14. Gloria in aliissimis Deo, et in terra pax homi-

nibus bonae voluntalis.

15. Et factum est ut discesserunt ab eis angeli in

14. Gloire Dieu au plus haut des cieux, et paix sur la terre aux hommes de bonne volont.
les anges se furent retirs dans le bergers se dirent l'un l'autre Passons jusqu' Bthlhem, et voyons ce qui est arriv, et ce que le Seigneur nous a fait connatre.

clum, paslores loquebantur ad invicem

Transea-

15.

Aprs que

mus usque Bthlhem,

factum
est,

et

videamus hoc verbumquod

invenerunt Ma-

ciel,

les

quod Dominus ostendit nobis.

:

1G. Et veneruntjfesiinantes

et

1G. S'tant

riam, et Joseph,
17. Videntes

et

iniantem positum in praesepio.

Marie

et

donc hts d'y aller, ils trouvrent Joseph, avec l'enfant couch dans une

autem cognoverunt de verbo quod

de puero hoc.
qui audierunt, mirati sunt,
et

crche.
17. Et l'ayant vu, ils reconnurent la vrit de ce qui leur avait t dit louchant cet enfant.

dictum erat
18. El

illis

omnes

de his

quae dicla erant pasloribus ad ipsos.

19. Maria

18. Et tous ceux qui l'enlendirent admirrent ce qui leur avait t rapport par les bergers. 19. Or, Marie conservait toutes ces choses, les repassant dans son cur.

autem conservabat omnia verba

haec,

conferens in corde suo.

20. El reversi

sunt paslores glorificantes, et lau-

20. Et les bergers s'en retournrent, glorifiant e;

387
dantes
sicul

m
Deum,
lit

LUCAM

588

in

omnibus quse audicranl

et viderant,

dicium

est ad illos.

louant Dieu de toutes les choses qu'il avaient entendues et vues, selon qu'il leur avait t dit.

21.

postqum consummali sunt

dies octo, ut
Ji:-

circurnciderelur puer, voculuin est

sus,

nQlUeo ejus,

quod voealum

est

ab angelo priusquam

in utero

81. Le huitime jour, auquel l'enfant devait lrc circoncis, tant arriv, on lui donna le nom de J, m, qui tait celui que l'ange lui avait

qu

il

.ut

couru dans

donn avant

le

coneiperetur.
22. Et postqum
ejus

sein de sa mre.

impleti sunt dies purgalionis

illuin in

socundm legem Moysi, tulerunt

Jru-

22. Et le temps de la purilic.tion de Marie tant accompli selon la loi de Moise, ils le portrent a Jrusalem, pour le prsenter au Seigneur,
21. Selon qu'il est crit dans la loi du Seigneur: Tout mle premier-n, sera consacr au Seigneur

salem, ut sis'.erent

eum Domino,
Quiaomne

23. Sicut scriptum est in loge Domini:

masculinum adapeiiens vulvam, sanclum Domino vocabilur;

2i. Et ut darent hosliam
est in lege Domini, par

secundm quod dicium

24. Et pour donner ce qui devait tre offert en sacrihee, selon qu'il est crit dans la loi du Seigneur, deux tourterelles ou deux petits de co-

turlurum, aut duos pullos

lombes.
25. Or, il y avait alors a Jrusalem juste et craignant Dieu, nomm Simeon.
la

columbarum.
25. Et ecce

un
Il

homme
tait

Simeon,

et

homo homo iste

Isral

erat in Jrusalem, cui

nomen
erat

attendait

consolation
lui.

d'Isral

justus et timoratus, exspectans

,

et

le

Saint-Esprit

en

consolalionem
in eo.

et

Spiritus

sanctus

26.

Il

lui avait t
,

26. Et responsum acceperat Spiritu sancto, non

ne mourrait point Christ du Seigneur.

27.
Il viril

rvl par le Saint-Esprit qu'il qu'auparavant il n'et vu le

visurum se morlem,
mini.

nisi pris videret

Chrislum Do-

27. Et venit in Spiritu in

templum. Et cm
pro eo

in-

ducerent puerum Jesum pareilles ejus,

ut facerenl

donc au temple conduit par l'Esprit de le pra et la mre de l'enfant Jsus l'y portaient, afin d'accomplir son gard ce qui tait ordonn par la loi,
Dieu; et

comme

secundm consuetiulinem
28. Et ipse accepit

legis

eum

28.11 le prit lui-mme entre ses bras; Dieu, en disant:

et bnit

iu ulnas suas, et benedixit

Deum, et dixit: 29. Nunc dimittis servum tuum, Domine, secundm verbum tuum in pace: 30. Quia viderunloculi mei salutare tuum 31. Quod parsli ante faciem omnium popu:

29. C'est maintenant, Seigneur, que vous laisserez mourir en paix votre serviteur, selon votre parole ; 30. Puisque mes yeux ont vu nous donnez,
le

Sauveur que vous

vue

lorum
32.

51. Et que vous destinez pour tre expos de tous les peuples,

la

Lumen

ad revelalionem gentium, et gloriam

32.

plebis lux Isral.

Comme

et la gloire

la lumire qui clairera de votre peuple d'Isral.

les nations,

33. Et erat pater ejus et mater mirantes super bis

quae dicebantur de
34. El benedixit

illo.
illis

53. Le pre et la mre de Jsus taient dans l'admiration des choses que l'on disait de lui.

Simeon,

et dixit
in

ad Mariam

matrem

ejus

Ecce posilus est hic

ruinam, et in

resurreclionem
cui contradicetur

mullorum
:

in

Isral; et in

signum

54. Et Simeon les bnit, et dit Marie sa mre: Cet eniani que vous voyez est pour la ruine et pour la rsurrection de plusieursdaus Isral et pour tre en bulle la contradiction.
;

35.

Etluam

ipsius

animam

pertransibit gladius,

ut revelentur ex multis cordibus cogitaiiones.

36. Et erat

35. Et votre me mme sera perce d'un glaive, que soient dcouvertes les penses de plusieurs, caches au lond de leur cur.
afin

Anna

prophetissa,

filia

Phanuel, de tribu
et vixerat

56.

Il

avait aussi

une prophtesse,

nomme

Aser

hc

processerat in diebus multis,

Anne,

eum

viro suoannis

sepiem

virginitale sua.

de Phanul de la iribu d'Aser: elle iait fort avance en ge, et avait vcu sept ans avec son mari depuis sa virginit.
fille

37. Et haec vidua usque ad annos octnginla quatuor: quae non discedebat de templo, jejuniiselobsecrationibus servions nocle ac die.
.38.

57. Et elle tait demeure veuve jusqu' quatrevingt-quatre ans elle ne s'loignait point du temple, servant Dieu jour et nuit dans les jenes et
;

Kl ha;c ips bor superveniens,

et

confilebatur

dans

les pricies.

Domino,
39.

loquebalur de

illo

omnibus qui expecta-

bant redemplionem Isral.

38. Etant donc survenue la mme heure, elle se mit aussi louer le Seigneur; et parler de lui tous ceux qui attendaient la rdemption d'Isral. 59. Aprs qu'ils eurent, accompli tout ce qui tait ordonn par la loi du Seigneur, ils s'en retournrent en Galile, Nazareth, leur ville.

mini reversi sunt in Galilaeam in civitatem

Nazareth.
40. Puer

Etui perfecerunt omnia secundm legem Dosuam

autem crescebat,
et confortabalur, pie-

40. Cependant l'enfant croissait et se fortifiait, tant rempli de sagesse ; et la grce de Dieu tait

nus sapienli:

et graiia Dei erat in illo.

en
in J-

lui.

41. Et ibant parentes ejus per

omnes annos

rusalem, in die solemni Paschoe.

42. Et

41. Son pre et sa mre allaient tous les ans Jrusalem, la fte de Pques.
42. Et lorsqu'il fut g
de,

cm

factus esset

annorum duodecim,

as-

douze ans,

ils

y all-

,, ,

589
cendentibus
illis

COMMENTARIA. CAP.
Jerosolymam sccundm consuetufte.

IL

390
avaient coutume, au temps de la

rent, selon qu'ils

dinem

diei fesli,

45. Consummalisque diebus,

sit

cm

redirent,

reman-

43.

Quand

les jours

de

la

solennit furent passs,

puer Jsus in Jrusalem, ei non cognoveiunt paExislimantes autem illum esse in

iter diei, et

lorsqu'ils s'en retournrent, l'enfant Jsus

demeura

rentes ejus. 44.

dans Jrusalem, sans que son pre et sa uire s'en aperussent ;

44. Et pensant qu'il tait avec quelqu'un de ceux

comilatu,

venerunl

requirebanl

eum

inter cogna-

tos et notos.

45. Et non invenientes, regressi sunt

in Jrusa-

compagnie, ils marchrent durant un jour; et cherchaient parmi leurs parents, et parmi ceux de leur connaissance.
de
la

le soir ils le

lem, requirenles eum.

4(i.

Et f.ictum

est, post

triduum invenerunt illum

45. Mais ne l'ayant point trouv, Jrusalem pour l'y chercher.

ils

retournrent

in templo,
illos, et

sedentem

in

medio doctorum, _audientem

interrogantem eos.

46. Et trois jours aprs, ils le trouvrent dans le temple, assis au milieu des docteurs, les coutant,
et les interrogeant.

47. Slupebant autem omnes qui

eum

audiebant,
47. Et tous ceux qui l'entendaient taient surpris de sa sagesse et de ses rponses.

super pru ienti

et responsis ejus.
;

48. El v.denies admirati sunt

et dixit

mater ejus

ad illum

Fili,

quid

ecisli

nobis sic? ecce paler luus

te.

et ego dolentes

quaerebamus
illos
:

49. El ait ad

Quid

est

qud me qurebalis?
mei sunt, oportet

48. Lois donc qu'ils le virent, ils furent remplis d'admiration; et sa mre lui dit Mon hls, pourquoi en avez-vous us ainsi avec nous? Voil que nous vous cherchions, votre pre et moi, tant tout
:

allligs.

nrsciebatis quia in

bis quae Palris

49.

Il

leur rpondit

me

c-sse?

ne saviez vous pas

qu'il
le

50. Et ipsi

non intellexerunt verbum quod locu-

choses qui regardent

KO. Mais
ils

Pourquoi me cherchiez-vous? iaui que je sois occup aux service de mon Pre?
qu'il

lus esi ad eos. 51. Et descendit

ne comprirent point ce

leur

eum

eis, et

venit Nazareth

et

disait.

erat

tubdaus
in

ilis.

Et mater ejus conservabat omnia

verba haec

corde suo.

51. Il s'en alla ensuite avec eux, et vint Nazareth ; et il leur tait soumis. Or, sa mre conservait dans son cur toutes ces choses. 52. Et Jsus croissait en sagesse, en ge et en grce, devant Dieu et devant les hommes.

52. El Jsus, proficiebat sapienti, et aetate, et grati

apud

Deum

et

bomines.

COMMENTARIA.
Vers. 1.

Factum est,

accidit.

Vide supra, 4

primus

qud urbem atque imperium miris modis

,

v.8.
In diebus illis,
illo

auxisset

et fortunatissim administrasse!,

tempore quod proxim secu-

bus tanqum

numen

ccelils

ab omnidemissum observatus
:

lum

est nativiiatem Joannis.

nam

inter caetera

auguslum

dicitur,

quod sancium

est

Exiit, emanavit in publicum, promulgatum est.

ac veneralione dignum.

Edictlm, decrelum.

C/esare. Hujus proprium

nomen

fuit

Oclavius
,

tur

Ut describeretur id numerus capilum

,
,

est, in acta publica referre-

et

tributum singulis pro

seu Octavianus; accepit autem cognomen Caesaris

Julio Caesare, cui successit in imperio.

copia facultalum solutum.

Nam

primo

Universusorbis,

gr., tota

habitata, scilicet terra,

imperalore Julio Caesare

(sic dicto
)

palris

nomine

qum

lat scilicet pareret

Romano
,

imperio

ut cerl

non

caeso

malris ulero

qui

Augustum
,

reliquerat

major noli orbis pars parebat. Quare Syrus vertit,

universus
est,

nominis et imperii sui haeredem

peratores dicti sunt Caesares
;

omnes deinde im,

populos possessioiiis

seu dominii ejus

id

quod nomen

non tan-

tolum

Romanum

imperium.

Cm

jam

deviclis

tm Romanis, verm eliam

caeierisque nationibus
,

Judaeis, Syris, et Graecis

hosiibus et rivalibus imperii omnibus, Angustus solus

quibus Romani imperilabant

rcrum summ polirelur,

viratu ipsius
at

et loto
,

orbe allissim pace

si

nobile

fuit.
(

fruerelur, anno imperii sui 40

numeres

trium-

Auglsto. Et hoc cognomine

in

quod Lalinum
est
,

licel,

42

si

nece Julii Ctesaris (regnavit

tolius imperii

usu est Graec ac Syriac) nobilitalus

Vers.

idque

enim annis

circiter 57), jussit iniri

i. Factum est autem in diebus illis, tempos scilicet nalivitalis Joannis elpaulo post, Deo hujusmodi descripiionem oi bis vel procurante vel cerl lempus ejus illud potiusqum aliud ordinante, ut illius occasione beata Virgo in Rethleem venire Exiit edictum a Cesare Aukusto, nempe Octavio, cui nomen Ctesaris, Julio Caesare, quo adoptatus Tuerai, adhacsit; cognomine ver diclusesl Angustus, qud urbem et imperium auxisset, et ihle-

circa

er administrasse. Ilinc oinurs Romani principes postea sunt appellaii Cwsares et Augusti, sieul apud Syros Antiochi; apud Peisas Arsacid; apud Phylisliim, Abimeleck; apud /Egvplios olim Vharaones, et post Alexandrum usque ad Cleopatram Ptolomei ut
li
,

Hieron. in cap. 29 Ezech. Ut describeretur universus orbis, Romanis seilicelsubjcclus, hoc est, ut numros capiiuni in acta publica referrelur, et. mbutum pro facultatibus uniuscujusque solutum. Nam facilittes singulorum in hujusmodi descriplionihus fuisse censas testis est Josephus lib. 18 Antiquit., cap. 1. Capita etiam singulorum non tantm adulioniin, sed eliam puerorum, descripta iuisseprobai immuhilas, qu.e postea Syriae concessa luit, ulsoli pubres ahu is adscriberentiir , ut palet ex D. Forma I). de censihus. Onde Jtisiinils Martyr, Oral, ad Anloniiim Pium audacler, dicil Christum natum in Reilileem ex descriplionihus censs acti, quae sub Cyrino, primo vestro in Jud procuratore, sunt confectae, in:

, ,

391

IN LtJCAM
,

392

recensionem

et in acta publica referri singula capita

eiGalilaea, de quibus vult agere, essent Provinciae

elvectigal pro

opum

ratione per singula capita im,

perandum

parlim ut scirot gloriabundus

,

capitutn

omnes enim regiones, Syriae noniine comprehenduntur, cujus termini describuntur, ab aquilone
Syri
;

fortunarumque in suo imperio summam qum immensum hominum numerum quanlmque divitiarum pelagus, subjectum sibi tenerel; parlim ul aera,

mendie ^Egyptus ab Occidente mare magnum, quod et Syriacummareab e dicitur, abOriente

Cilicia,
,

fluvius

Euphrales, ad quem usque David protulerat

;

rium

civilibus bellis

exbauslum replerel,
,

singulis

fines regni sui, 1 Parai.

capitibus solventibus nurnisma censs

denarium in-

quam, unum
enim Romani

aut pluies pro facultaluin ralione. De,

18, v. 5 2 Parai. 9 v. 2G prses Syriae procurabat earum descriptionem. Erat quidein Herodes rex Judaeae et Calilaeae, sed ejusmo;

narium autem argenteum

victis

non aureum
argentum

solebant
tributo.

di qui

reclamare non posset, quin populus sui regni

libitu

genlibus
,

in

Romanis pro

censerelur, quipp qui et ipse

imperitare, non
cap. 3
ci'er
;

aurum quod

scribit l'linius lib. 53,

est,

Romanis subjectus
ipsis

esset,

adeque

veciigalis,

regnoab

minor denarius, verisimile

ponderis cir-

precari acceplo et sub definilo tribulo. Neque

fieri

unius drachmae (nam dracbma octava, denarius

vero conveniebat censum Judae per Herodem

quia de ie

septima pars unciae fuisse putatur) pretU regalis Hispanici, unus aut plures, pro ratione censs faculta-

Romanorum

agebalur quae Herodi non

,

perinde grata esse poterat

praeferenli

suam

ipsius.

tum uniuscujusque, nurnisma annu solvebatur aetate Christ!

bulum.
Vers. 2.

erat
:

quod

in

censum
tri-

Cvrino. Cyrenio. Latina vox propria

aut ul apud Tacilum legiiur, Quirhiius.

fuit Quirinus,

modestum san

H.iec
:

descriptio prima, scilicet universi

Significat hanc descriptionem pri-

Vers.

3.

Et, ilaque, ibant, proficiscebantur

;

orbis. Sic V.

Beda

omnes, Syri

ac nominatim Judrci

qui

quidem

foris
;

mam

esse

earum qu universum orbem

Isaiae bis

concluserint.
in

habitabant, ut mulli variis occasionibus habitabant

Favot huic imerpretationi

caput secundum
vatore
,

Hieronymus scribens
verbis
:

nam

qui in civitatibus suis habitabant, procul dubio

proficisci ut profiterentur.
:

Orto Domino Sal,

non opus habebant foras

Inlelliguntur
lilaeus

quando sub prside Syri Cyrino

,

prima

est

autem plerique omnes

ei

nam
:

Judas Ga-

in orbe terrarum facta descriptio

etc.

Hactens enim

et

quidam

consentientes, recusfirunt profi,

nunqum Romanus

orbis

lam

lat

paens

qum

pa-

teri;

de quibus Gamaliel
Judas Galilus

Act. 5, v. 37

Post hune

tebal boc tempore, fuerat

uno eodemque leinporc

fuisse

exstitil

in diebus professionis, etc.

recensilus ac descriptus, ut nec id bella permiseranl.

Ut profiterentur,
Graec hic
versiculis,

Neque hic dalur inlelligendum quando factam generalem totius

sed duntaxat nullam ante hanc
lares

alteram

ali-

ut describerentur; est enim eadem vox quae duobus praecedentibus

orbis descriptionem,
,

resque eadem significalur.

Nam
,

Judaei
id

quanqum

particu-

quidem describebantur seu profitebanlur

nomina sua dabant
,

est,

certarum provinciarum

faclae

fuisse potuerint.

nomina ac
et

familias suas publie

Facta est,

scilicet in Syri.

apud acta denuntiabant,

ss,

exaclum nurnisma cen-sol-

A prside, procurante
positione legitur,

prside. Graec omissa prae,

unum
,

aut plura

prout divites censebantur,

;

-ysu.oveov-o?

quod

est

praesidem

vendo

subjectionem testabantur
in

censores ver et
ordinati

agente,

quemadmodm
est
; ,

et Syriac, sub prfectur.

commentarienses
describebant,
familias et

singulis

civitatibus

Ulrumque verum
palum

facta est

enim ea descriptio
ad

id est,

propria accedentium nomina et

in Syri et ipso praeside

et ab ipso praeside. Princi-

solutum censum scripto mandabant.

propriam civitatem (refertur ad ibant);

descripsit Cyrenii, ait

ipse fecerit

Euthymius

signift-

In su\m, in

candum quod
Sri.e.

Syri descriptionem

eam

quae

amiliae

ipsorum erat caput

quam

scilicet

Meminit Syriae evangelista, quia]cm Judaea

majoribus vel instructam vel

exornatam habebant.

telligerepoteslis; etTertull., lib. 4 contra Marcionem, c. 7. Censum, inquit August. testem fidelissimum

praeses Syriae, sed Saturninus cui

scribit Teilull. Et ide id,

eum

propterea addicit,

quod Lucas

pr-

Dominicae

nativitatis,

Romana

archiva custodiunl. Ut

side Syri,*:, Graec esl, imperante, scilicet per praefe-

Deum voluisse hanc descriptionem fieri, utChristiani inde probarent, infidelibus Christum in Bethlem de famili David natum esse. H.c descriptio prima facta est a Vers. 2. prside Syri.e Cyrino ; non prima absolul, sed prima sub isto Cyrino, seu Quirino ut alii nommant nam egit ipse et secundum censum post mortem Archelai filii Herodis, multis scilicet annis post istum rimum, de quo hic Joseph, supra cit. Quem cm usebiusputsseteumdem esse cum eo de quo hic Lucas, hinc factum est, ut Josephum graviter errasse
credibile sit hc de causa

cluram extraordinariam.
ris

Quam

rationem exponendi

difficultatem esse simplicissimam et pluribus

remo-

plerique Annalium Scriptores existimaverint, cm fuerit error Eusebii, non Josephi. Prima igitur haec descriptio dicitur facta Cyrino, quia inchoavit eam, perficiendam ver reliquit Sentio Saturnino , ut Tertull. 4 contra Marcion., c. 19, insinut. Quanqum aliqui putent, liunc censum Cyrino extraordinari fuisse actum in Syri, cm neque consul esset neque

expeditam, putat Dionys. Pelavius. Sed quia istam extraordinariam illius praefecluram probare difficile est, hinc aliqui suspicali sunt solulionem ex Grc phrasi petendam, quam sic exponi posse volunt, ut sensus sit: Haec descriptio facta esl, priusqum praesideret Syriae Cyrinus, scilicet Sentio Saturnino. Nam Cyrinus adhuc di post praesedit Syriae, juxta lestimonium Joseph, de censu agenlis. Et ibant omnes, ut profiterentur, Vers. 3. Graec est idem verbum quod, v. 1, describerentur, id est ut nomina et familias suas apud acta denunliarent, et censum pro facullalibus solverent. Singuli in suam civitatem scilicet ibant ubi nimirm familiae caput erat. Nam Romani videntur in Jud servsse modum censendi in illo populo usitatum , qui solebat fieri per tribus, et inde per tribiium familias

,, ,

, ,,

593
Consueverant
Israeliia

COMMENTARIA CAP.
censum
;

11.

394

populi

agere,

per
tri-

liistoriam

parlas.

Mirum

videri posset,
et

qud Maria

tribus el tribuum familias

nain sicut populus in

non excusaverit gravidum uterum

ne profeclionem banc
in Relhlehcin sibi
iniret
:

parium viciiium
divini-

bus

ita tribus in familias

dividebaniur.
libris,

Manifestuni

nisi constaret

id est, ex veleris

Testamenti

nominatim Nu-

ls actani fuisse ut proheiscerelur, adeque

,

doctam

mris.

Romani itaque banc rationem apud Judaeos

servrunt.

Vers. 4.

Adscendit, profeclus est, sed

qum
Galilaeae.

pariendum esse denique experlam uterum nullo modo sibi esse molestum aut gravent.
Quocirca,

indica-

tur Judaeae silus altior

longum
ultra

Joseph, virjuslus, semper paratus ad obsequenduni praeceptis majorum.

in Rethlehem dierum non minus tribus, Rethlehem Jrusalem ad meridiem sit itinere sex millia-

eliamsi iter ex Nazareth

esset

rium,
,

id est,
;

duarum horarum,
v.

juxta viam
ait
:

qu

ducit

A
loco

Galil/E.v

de civitate
,

ex provinciae

Galilaeae

Hebron
confecit
lacilis

quod D. Hieronymus
1,

scribens de loci

civitate

Nazareth
,

in

qu habitabat. Quo quisque

Hebraicis, vide supra

39

facile

tamen

illud

babitaret

nil

referebai;

verm

professionis
familiae

praegnans, etiam pedes, utpote cui sarcina

,

tempore, oportebat unumquemque ad sua;

esset

nec tantm non prgravans

,

verm
ait

locum celebrem ac certum redire.

In Jud,eam
,

etiam confortans
,

viresque matri addens

:

ad proli(

in provincial Jadaeae civitatem

eam

ciscendum e ubi nasci volebat

nardus, sermone in
illud

Ascendit
:

Rer-

quae fuerat civitas rgis David. Sed ne inielligeretur

arx Sion, quae passim in libris

Apocalypsis

Signum maportans
:

Regum

vocatur civitas

gnum apparuil
tit,

in clo)

Bethlehem imminente jam par,

David, qud David

et inbabilsset
,

eam

Jebusaeis ereptam acdificsset,

,

portans pretiosissimum illud depositum

,

et

pro regni sede habuisset

,

2 Reg.

onus lev

portans quo portabalur; et paul post

tulit

5, v. 7, 9

addidit evangelista
,

quae vocatur Betli-

Sota sine corruptione concepit, sine gravamine

sine dolore filium parturivit.

lehem, ut intelligas civitatem

nativitate educatione-

que Davidis nobilem.

quitur id
,

factum fuisse
,

professos

Jam intelligendum nimirm

,

relinfuisse
tri-

Eu qud esset de domo re, ac stirpe David. Hc

inlra

id est

de familia

gn-

Joseph et Mariam

conjuges se esse
,

oriundos ex
,

convenisse similiter alios

sive extra sive

bu Juda
tos in

et

gnre David

subdilos Caesari
solvere

et para-

omnes qui erant de gnre David,

Vers. 5.
sicut

ejus rei

argumentum

numisma cenaliis

Rethlehem babitarent, datur intelligendum.

ss; idque professos coram

omnibus

Ut profiteretur
v. 3.

ex ejusdem

seu describerelur

Davidis stirpe superstitibus, praesentibus et suffragantibus, atque ut

mox

hujusmodi

fuisse in tabulis

censuum

Cum Maria. Ascendit cum Maria, ut cum Maria profiteretur ad utrumqe enim id rfrendum est nam
;
:

descriptos

quae ad

Augustum

deportatae et Csare
testari et indubi-

auctoritate confirmatae,

perptu
,

et Maria erat de

famili David. Jure

autem antiquo
,

tatam fidem facere potuerunt

Romanorum
qud
filia

etiam feminae censebantur

;

adeque

rem

fuisse

ortam ex tribu

Mariam Josephi uxoJudet famili David, et

tabulas
,

etiam infantes

e ver magis censenda Maria erat

,

consequenter ejus filium.

Christiani
,

Ad quas

veteres

unigenita esset

agri paterni haeres

quod

dicentes poste ad gentiles

etiam provo-

Lyranus

hic,

nos

alibi

diximus.

crunt, nominatim Juslinus Martyr, Apologi secund

Desponsata, nupt quidera, sed incognit; vide

supra, 1, v. 27.

pro Christianis ad Antoninum Pium

paul post m-

dium, et Tertullianus,
existente
scilicet

lib.

4_contra Marcionem, :ap.

Prenante
proxim
,

gravid

adeque parlui
,

7,

19 et 36.
Vers. 6.

tune

cm

ascenderet

non cni

Cum essent, Joseph

,

et

Maria

ibi
(

in

desponsaretur. Hoc autem addit, qu aptis subjungat

et familiarum capita nam illa ratio datur versu 4. Vers. 4. Ascendit autem et Joseph a Galil^a quia Judaeae silus altior erat, qum Galilaeae. Et bine est qud in Scripturis passim dicuntur ascendere in

Rethlehem

cm
;

haererent

ibi

aliquot diebus

nec

templum Domini, quia altissimo loco situm, et descenin domam rgis ; el rursm Christus dicilur ascendisse Jerosolymam, et descendisse Capliarnaum quae erat vicina Galilaeae. De civitate Nazareth, ubi habitabat; nam in descriptione nulla habebatur ratio,

de

famili celebribus quibusdam nepodomus singulis patribusfamilis. Sed baec distinelo non semper servatur in Scripturis. Insinuatur autem hic, omnes omnin de stirpe David similiter in Relbleem esse descriptos. Vers. 5. Ut profiteretur Grc est iterni ut describerelur, sed inlerpres noster causam descriplibus

cob et Joseph

eorum

tionis respf xit, quae fiebat

illius

ut quisque se hujus vel

;

ubi quis nalus esset, vel habitaret, vel domum , aut bona sua baberet, sed loci familiae celebris. In civitatem David, qu/E vocatur Rethleem ; quod addilur distinctionis causa. Erat enim et alia civitas David ,

arx Sion
riatus

quam armis occupaverat sed in Relbleem erat; quam pariim splendidam parmque po,

persolulo censu subjectum esse profiteretur. Cuh Maria nam et feminae censebantur, maximque quia unigenita et hres erat de famili David. Desponsata sibi uxore id est , sibi nupt sed incognit , ut dictum est cap.
, ,

esse

familia;

et imperatori

pulosam Dominus

lymam
ni.

praeelegit nativilati , sicut Jerosopissioni, inquit Lo, sermone 1 de EpiphaAccedebat et nominis congruenlia nam ex
:

Bethlem
,

panis, conveniebat panem viia?. procedere. Eo uod esset de domo et familia id est de famili David nam prius nomen exponitur per poslerius. Quamvis alioqui familia et domus OJStmgut possint ut tribus dicanlur primis filiis Ja,

id est.

domo

praeced. v. 23, pr,ec;nante , id est , parlui jam proxim ul salis conslel acluin hoc divinits ut taie iter in illo statu susciperet , videlicet ut in publicis tabulis censuum proliteretur Maria se Josephi uxorem ortam ex tribu Jud ex famili David, subjeclam Caesari , atque ita indubitata fides fieret posleris. Et bine est qud Christiani , ut supra diximus, ad illas tabulas censuum provocabant.
; ;

Vers.
e>t,

6.

Factum

cm

aliquot diebus ibi

est autem cum essent ibi, id haererent, impleti sunt

S.

XX|I.

13


395
enim mox
ut adveneranl
,

IN

LUCAM
<

596
, ,

Maria peperit
,

ul qui non

statim admiltcrcnlur ad proi'essionein

prae multilu,

sanctificaret omnes ut cum omnibus scriptus cum orbe relaUU in censum communionem
,

et

su

dine; vel eliain professi

non slalim vellent abire

,

pi

aberet orbi, liberans eum, quod addil Fuihymius,

qud

scirent Dei consilium esse

ul

illic

in civitale

servilute diaboli, qui princeps est mundi.

Vers. 7.
v.

David, nascerelur puer, quem Dei ac Davidis filium

et Ghristum esse
,

Et peperit. Peperit itaque nocle,

noctis
,

infra,

dudra ex angelic revclatione no

,

et

quidem paul post mdium

illo
,

incipiente

verant

non

sola Maria

verm

eliain Joseph.

niinirm die hebdomadis

bati, Clwislianis dies

qui Judaeis prima sab-

Ihpleti, perlecli, sunt dies nalurales, irenses legitimi

,

Dominicus vocatur, die autem

,

pariendi

lempus

inquam

novem mensiurn

mensis qui Lalinis octavus kalendas Januarii

vicesimus quinius decembris dicilur
constat ex traditione. Inlerea
;

vulg

conceplu. Nec enim aborlavit Maria prae lassitudine

de his enim

ex via aut

ali

quvis de causa

sed perl'ecto consuelo

dm

nocte intempesl

tempore, peperit, qu

eum

qui nasccbalur vcruni ho-

vacaret Virgo aliissimae

rerum divinarum contemplanon doloribus, sed

minem

esse conslarel.
,

rat divina providenlia

Hc porr inter prima respexeurgens Auguslum Caesarem ut

orbem
,

tioni, excilala praenunliis parls,

suavibus molibus

quibus sacer flus utero se pro,

describi juberet universum

ut opportuna hu-

dire gestire signilicaret

corpore composite) ppperit

jus descriptionis oceasione

in

Joseplio et Maria profeclis

cleslis consolationis et gaudii plena. Peperit

autem

Betblehem
,

rerum
,

exilus

responderet oraculis
Filius Dei
,

enixa aliarum
passa

matrum more,

sic
;

tamen ut nullum
nec enim reserata
illaesa at-

prophetarum

illic

inquam,

secundm
,

sit virginitalis

detrimentum
,

carnem nascerelur, ubi Deus

Huic
rei

ipse decreveral

et per

sunt claustra virginalis pudoris

sed per ea

propiietas nasciturum praedixerat, quod annott Titus.

que imegra
prodiit.

transiit

qui redivivus sepulcro clauso

,

censionem illam servire Deus voluil

Caesar nec praeses id scirent.

quansi

Qu de

re D. Gregorius

homil. 26 in Evan-

qum nec
Betblehem
Silo facta

Nam
,

dal

gelia

llud corpus
,

Dominicum

intravit

ad discipulos

oper consultque mulsset locum Maria

adivisset
,

et ullr

jaunis clausis

quod ad liumanos ocutos per nativiiatem

ut

illic

pareret

res ex eompo,

suam

iiauso exiit utero virginis.

,

non

tantae fuisset auctorilatis

quanlae

jam

Filium

illum de quo ab Angelo praedictum ipsi fue,

quando publico

edicto aliud agente e fuit evocata.

,

rat, supra, 1

v.
,

32

llic erit

magnus

et Filius Altit-

Fuit enim prseses

vel quisquis
,

ille

Caesaris minister,

simi vocabitur
,

etc.

arcanus Dei praeco

qui Mariam in locum divinits

illic

ordinatum accersierit, ut

non tantm censeretur,

Suum non Josephi. Primogemtum ante quem nullum alium unqum

,

verm mull magis

pareret, et partum quoque deinde

,

pepererat

ac proinde etiam

hc ralione

nascendi
,

suum priusqum
,

descriptio compleretur ortum

quod

inquam

ordine, sanctum ac Deo dicalum

prae cae-

ait

Origenes

censui subjiceret.

Circumcisus enim

leris primogenitis

eximium

et

Deo charum. Primogealii

Jsus ante absolutum censum

cumcisionis ccnseri non polerant,

(nam ante diem cirquorum nulla erant

,

nitum vocavit
sunt,

non qud post eum

ex Maria nati
,

uti volebat

Antidicomarianus Helvidius

leste

nomina

et ipse

census
illi

fuit

post parentes

si

ante

B. Hieronymo, libri adverss

eum

scripli cap. 5,

sed

ipsius nativiiatem

censiti fuerant; et praescntibus

qud ante eum

nullus.

Lex enim

lala

Exodi 13

v. 2,
,

alque adslipulantibus omnibus qui essent de gnre

quae primogenita

Deo

esse sancla, hoc est, Dei esse

David
filio

in publicas tabulas

relalum est

Jesu Mariae

jubebat, non lanlm primogenita vocabat ea post quae

alia

originem carnis traclara esse ex David. Hoc sen-

ex iisdem gignebantur, verm etiam quae sola

quae
nu!!a gignebantur.

liunt

veterum plerique,
,

et

Jesum, inquam

censum

post

Quocirc Evangelista

ac descripluin fuisse

Juslinus Martyr, Apologi se-

primor\enitum Mariae maluit Jesum dicere

qum
,

uni-

cund ad Antoninum Pium, Origenes, Theopliylaclus,

et

genitum

ut

cm jam

aliund
,

lm

et hinc

sanctum

Eutbymius scribentes
,
:

in

hune locum

ex quibus
,

ac dicatum

Domino
,

esse

nimirm ex

ipso etiam nas-

Origenis verba sunt

i

Diligenlis

intuenli

sacra-

cendi ordine

Dei esse intelligeres. Neqne Hebraicum

mentum quoddam
orbis professione
,

significare videtur,

quod

in totius
,

nomen

becor,

quo

et

Syrus hic utitur, est relalivum

describi oporluerit et Chrislum

aut respicit alium qui nascalur postea.

ut pareret naturales scilicet et legitimi, quos lib. 85 Quaesl. Evang., q. 56, ponit ducentos septuaginia sex, hoc est, novem menses, et sex dies tt enim inveniri ait inter 8 kalendas aprilis, quo conceptus est, et 8 kal. Januarii, qu nalus est Dominus, sicut majoribus traditum suscipiens Ecclesiae custodil auciontas, inquit idem, 1. 4 de Trin., c. 5, ubi hoc latis tractt. Vers. 7. Et peperit, enixa, aliarum malrura more, qudam activitaie; sinequ quidem Christnsde maire natus, non tamen maler ita propri lilium peperisse diceretur. In quoparlu Aug., 10 de Civil, c:ip.ult.,agnoscit cum Ecclesi propiium Salvaloris miraculum quod seilteel Virgo peperit, quod fieri non poluil, Xiisi claustto virginitalis non reseralo, et consequendies,
;

dies Aug.,

1er non sine penetratione dimensionum. Peperit et sine dolore, quia sine corruplione conceperat, ui Bernard., in illud Apocal. Signm magnum, elc. Additur npud Zi'nonem, serin. 6, de Nativit. , lilium sine sor:

dibas delibuluri prodiisse cum quibus proies soient. Hier, refragatur, qui lib. contra Helvidium, sicut dicit Virginem per genitalia peperisse filium, ita et et, legmine membranarum solito ciiCHinvoluium Ep. 22 cruentatum. Non enim inquit , erubescimus, nonsilemns; quant sunt humiliera, quae pro

Sed

passus est, tant plus ei debeo. Filium suum primoge.mtum, il est, ante quem nullum alium geinterat; non enim habet hic respectum ad secundo geni-

me

tum; idem

ita

sint.

ut primogenilus et unigeniins reips hic Qiianqum Epiphan. , Hresi 78, velu

,,, ,

397
Pannis involvit
,

COMMENTARIA. CAP.
fasciis

11.

398

involvit

ipsa

scilicet
libri

in praesepi inter

fnum
cum

et paleas

ubi et

commodis
,

non obstelrix, non adjulrix aliqua. Ilieronymus,

contra Helvidiinn capite 4
:

paul jacere

et frigus

minus

sentire posset

ipsa
,

ad

iSitlta ibi
,

obstetrix

nulla

praesepe vigilans

sanctis angelis et Josepho

divi-

mulierattarum sedutitus intercessit

vit

ipsa pannis invol-

nuni mysierium adoranlibus.

Non

fugit in

infanti

infantem
,

ipsa et mater et obstetrix fuit. Shnililer

puvsepe

qui in

virili

aetate

non abborruil crucem.

,

Cyprianus

aut quisquis est auclor libri de cardina,

Praesepi porr alligata fuisse jumenta aliqua

vcrisimile, ita senliunt plerique veterum
,

ut est

libus Operibus Chrisli

sermone primo

Panniculi pro

ac nomina:

purpura
tur
;

pro bysso in ornatu regio lacini congerunest

et

lim
vit

bovem
ita

et

asinum juxta
,

illud Isaiae 1
et

v. 3

Cogno-

genitrix

obstetrix
,

et
;

dvot am
dolor

dilect
,

bos possessorem
;

suum

asinus prsepe

Domini

soboli exhibet

clientelam

etc.

nullus

nulla
inest

sut

Ilieronymus, epistol 27. Ambrosius in hune

,

natur contumelia

in puerperio.

Nullam enim aut

Gen.

scribens locum

Gregorius Nazianzenus sub finem

firmiuuem aut dolorem inter pariendum passa

libra maledicto
v.
illo
:

oralionis in natalem

diem Salvatoris

noslri

et

alii.

In dotore paries

filios
,

3,

Qui

et

hc

affcrlur illud
:

Abacuc 3

v. 2, juxta inter-

16; sed

summo cum

gaudio peperit

ade intgra

prelalionem Septuag.
cognosceris
cio
cii
;

In medio duorum animalium

id canit Ecclesia in Oli-

valensque viribus partu, ut et obsletricis et ancill

in

quem sensum
,

operam egregi exhibere poluerit. Quare ipsa suis manibus excepit prodeuntem suo utero, tanqum

cumeisionis Domini

responsorio 6. Et per bo,

vem quidem assuelum

,

jugo

Judaicus populus
gentilis
,

per
;

pomum maturum
admodm
manibus
,

ex arbore delabens

nervo ombili,

asinum ver liberum populus

solel intelligi
,

cari sponi ac sine vjolenti se dissolvente

quem-

utrique enim populo Christus incarnatus

factus est

solvitur maturi

pomi

peliolus.
,

Exceptum

pabulum non
bus,
Dei
,

et appositus in prsepi.

Nam cm homo
insipienti:

provoluta in genua adoravit

,

adoratuin sua-

inlelligens

comparatus esset jumentis

illis
,

vissim est osculata

lolione aliqu opus
,

lotum deinde

babebat enim

et similis factus

Psal. 48, v.

13
,

Verbum
faclum

qui tanti temporis spatio,

,

caeterorum fcetuum

in utero fuerat

more membranis ob-

ut lieret congruus cibus hominis

comparatum
illi
,

est cibo

jumentorum
,

et simile

factum
(

tectus) involvit pannis ac fasciis (ut soient recens naii

inquam

fnum
Isaiae

quod

est

caro

omnis enim caro

pueruli
cerent.

ne

membra

soluia ac libra enonniter cresesset hoc periculi in Christi

ipsi

fnum,

40

v. 6) et

collocatum apposilumque
,

Quamvis enim non

,

homini in praesepi, ut manducans per fidem

viveret.

corpore

debebatur tamen haec

cura maire
esse
lace-

Quia non erat eis

scilicet

Josepho

et

Mari. Exin sta-

quam

et voluit admiltere, ut

verum se hominem
fasciis
,

plicatcausam evangelista, quare Maria pepererit

bulo.

declararet. Involvit
ris, tritis
(

aulem pannis ac
,

non

Quidam
;

libri

habent pronomen numeri singueis

,

aut

immundis

sed mundis atqne honeslis

)

laris ei

sed meliores servant plurale

adstipulan-

quamvis exigui ac

vilis prelii

quae in hune
,

usum
dubia

tibus edilionibus Graec et Syriac.

ante apparaverat et secum hc atlulerat

nihil

Locus hospitandi
publico
(

in diversorio ipso seu

,

hospitio
,

quin hic esset parilura. Pannis involutus hic jacuit

qui postea

est

enim diversorium

locus publicus

ad

nudus pependit
ipsa.
,

in cruce.

quem
infirma
,

hospitandi causa

Et reclinavit eum
aut exhausta viribus

Non enim decubuit

et egil quae
,

qu

scilicet parle
,

hommes ex ilinere diverlunt ) hommes excipi consueverant cte;

sed ut sederat pariens

,

ila

rqui enim

slabulum pars erat diversorii

,

sed bestiis

partu

mox

surrexit

et incessit

opus erat,
,

excipiendis serviens

non hominibus.
in

Petierat sibi et

non minus

alacris et expedila

nullo impedita
In rR.*:sEPio

secundarum fluxu

qum ante partum quem non est passa.

,

conjugi Joseph locum

diversorio

oblato pretio

sed non erat eis

diverterant
,

prae mulliludine

externorum qui e
Joseph et Mariam

cm

aliae

non adessent cunae

signi-

et vel anleverterant
,

ficalur

peperisse in stabulo seu spelunc stabulari

long adventanles
ipsis

vel

ut ditiores ac splendidiores

adhaerente diversorio, et serviente hospilandis jumenlis

fuerant praelati. Quare in stabulum ejus diver-

cauponis diversorii ejusque hospitum

besiiis

exilem

sibi

sorii divertere coacti

fuerant
,

nam

ut alia adirent

locum

muluata. Ergo

cm

in stabulo

non

diversoria

esset alius locus aptior, collocavit filium recens

natum

rum

domos consanguineonon temer credebant omnia similiter plena

,

si

quae erant

aut

primogenilum vocari non respectu Virginis , quasi primogenilum suum, sed al. solut primogenilum omnis creaiurae sicul Apostol us vocal. Ex
dic.eretur,
,

perlas

et instans mulieris

puerperium. Porr

insi-

Graee fasciauit seu fasciis involvit, sicut infantes involvi soient. Nulla enim ibi ob;

pannis F.oi involvit

stetrix

nulla muliercularum sedulits iulercessit; , ipsa pannis involvit infantem ipsa et mater obstetrix luit ut Ilieron. contra Helvidium. Quo.l et clariiis ex eo patel, quia riclinavit eum, pr.e leiieriludiiic con,
,

verbis Evangelista Christum in stabulo, cujus praesepe est velut mensa , natum esse ; quod quidem Ainbr. putat fuisse appendicem diversorii. useb. tamen , lib. 7 de Demonslrat. Evang., et Hieron., qui illis in locis versati fuerunt, aliique communis tradunt in agro Belhleemitico seu in suburbiis
istis

nut

sistera aui sedere

clinare, et
rai

non valeniem. Nam asciare et resimili opra facere , non e 3 t mulierfe deni

combentis, aul obsieticibus utentis,

mu

in i'k.ksepio,

lanqum

in cunis.

QUI* non Fin eis loccs, hospilaiidi , in diversohio; sive propter confluxum populi, de^cribendi causa accurrenlis, sive simul potis, qud odiosa esset pau-

quidam dliCausa erat,

situm fuisse. Fuit aulem spelunc, ut Orig., lib. 1 omnibus aliis consentienlibus, ad contra Celsum quam pastores agere solerent de more pecora sua. Unde boveui et asinum praesepi sielissealligatos, juxta propheliam Habacuc 3, secundm Septuaginla tradit Hier., episl. 27; Nazian., de Chrisli Nativit.; Nyssen., Paulinus et alii. Spelunc isla marmore postea teela fuil, et super eam strucia grandis Ecclesia,

,, ,

39
esse
,

IN

UCAM
feris.

400
Christus natus debuit manifestari, utsciri posset
,

nequ usquam gralum

fore

marilum coniitalum
in sla-

uxore proxim parmi. Hc OCCasione Clirislus

bulo est naus
,

quando, ubi

et

quomodo natus
,

fuisset

supei vaca-

reclinalusque in praesepi

ab ipso sua;

neuin enim fuisset nasci

si

occultum hoc niansisset,

nalivitatis exordio declarans verilatein illius sui dicti

nec innotuisset niundo. Non lamcn

mox omnibus ma-

Maltli. 8, v.

20

Vulpes fuveas habent

et volucres cli

nifestandus fuit (quam etiam ob causam nocle est

nidcs
nct
;

Filins

autem hominis non habel ubi caput

,

recli-

natus) quia

id

tempus nondm permilteret.

,

Cm
cur

uimirru
,

propler nos egenus factus est

inopi nos divites essemus,

cm

esset

ergo aliquibus esset manilestandus

qnaerilur

dives
v. 9.

ut

illius

2 Cor.

8,

primm pasioribus? Respondet

schola

Graecorum

propter simplicitatem experlem doli, et innocentiam

Vers. 8.
licet

Et erant.
8.
,

Erant autem
in

edem
Beda,

sci-

morum qudque
,

patriarcharum (quibus Christi nati-

hor

qu Maria peperit

Belhlehem.

vitas
libri

promissa fuerat) veterem vivendi consuetudinem

Pastores ovium, numro

trs,

quod

ait

seclarenlur.

Addunt

Latini

quia natus pauper

et

de Locis sanclis cap.

In

humilis

pauperibus et humilibus primum

ostendi

regione

eadem

Bethlehemitic
,

scilicet

in

voluit; divites

enim superbi,

vel

mysterium ludibrio
si

pascuis seu campis suburbanis

prop ab urbe. D.
libro Quaesiio,

excepissenl, vel suis adscripsissenl meritis,

ipsis

primis
consilio

Hieronymus

lam
,

epistol 27,

qum

Christus fuisset revelatus.

Quo ergo
piscatores,

num

in

Gene^in
,

putat eo loco pavisse grges

,

qui

postea,

primos discipulos

elegit

eodem
in

Gnes. 35

v. 21

vocatur turris Ader seu yregis.

interpres legisse

nunc pastores,

ignobilia et contemptibilia praeferens

Vigilantes. Videri possit

fpu-

ut confunderet forlia, ut ne gloriaretur

omnis caro

snemc

quod
,

est

vigilantes,

cm

Graec legatur,
,

conspectu ejus, 1 Cor. 1, v. 26 et seq. Inierea putan-

fpowXom;

quod Euthymius interprelalur

;

in agro
:

dum non

est, solos idiotas

Chrislo placere

nam
si

et

degere seu pernoctare

similiter Theophylaetus

In

magis philosophis slatim se revelavit. Sed

philosophis ccepisset,

ab his

agro stabulantes

et versantes.
,

Sic enim in regionibus

hune honorem
exorsus

scientiae tribue-

calidioribus soient pastores

etiam hieme
,

in agris

remus tanqum merito. Ut

prosterneret

igitur istam

superbiam
pastoribus
,

nocle

sub dio

agere

cum

gregibus suis

quos septis

Dominus

est

circumdederint adverss luporum incursum.

mundi
,

judicio vilibus nec alicujus reputationis.

9.

Et custodientes
vigilias. Interpres

observantes

vicissim obeuntes

Vers.

Ecce rem inexspectatam.

clestis, sensili crassoque corpore indulus,

hoc babuil pro expositione vocis

,

Anglus
quod

praecedenlis ad

verbum

custodientes custodias

ex-

ait Titus.

Nam
se

et is

quoque

ait

qui corporis

cluantes excubias. Saep occurrit in Evangeliis

tio

men,

ante expers erat, per carnem assumptam mortalium

generi conspicuum
reddidit.
;

vigiliarum

quae Graec dicuntur custodiae

,

in

Apparebat haud du-

quas numro quatuor divisa olim erat nox

militari

sumplo

bium

buman
,

specie

putatur autem rurss fuisse

disciplina

exemplo. Quod ergo in exercitu

,

Gabriel

cui tota

hujus rei cura fuerit demandata.

milites adverss hostes

id pastores in agris
,

adverss

Anglus Mariant, anglus Joseph, anglus pastores instruit, inquit

lupos et fures faciebant

ut excubias suo ordine

Beda
cives,

et concipiendurn, et

conceptum, et
ut et mortales

agerent

parlito in plures onere.

natum, cli
sufftcienler
te)'

Dominum

testantur

Noctis, quod est, nocturnas. Clar signiiicat evangelista,

imbuant, et suum auclori servitium incessan-

qud nocte Christus natus

noctis vigili nocle,
,

sit;

nec dubium

impendant. Atque omnin par erat, ut regem

clestis nuntius

quin

terli

incipiente nocle mdia.

,

clorum natum,
tiaret
;

primm annun-

Quidam vertunt
Christus
ii

quod posset admitli

vuxto'?.

si

non
est

considerare ergo oportet Christum in speciem

,

adderetur Graec articulus rn;

,

Nocte natus

abjeclum

sed coram Deo et angelis aestimatione nihil

quia in lenebris et

umbr morlis sedebant

1, v. 79.

iraminutum.
Stetit juxta illos
eos.
;

quibus illuminandis est natus, sup.,

adslilit illis,

Syrus

Venil apud
scilicet,

Super gregem suum

ab
insidiis noctis
,

ne quid detrimenti pateretur

furibus ve) lupis aliisve

Quidam vertunt
nihil

supervenit

illis,

repente

nempe

cm

minus exspectarent.

Alii superadstitil illis,

Et pastores erant in eadem regione, Vers. 8. Bethleemilic nempe circa turrim Ader seu Gregis dictam , ubi Jacob paverat gregem suum, ut Hier., tum lib. Quaest. in Gen., tum ep. 27. Graecum autem sonat potis in eodem agro , quo videtur magis insinuari in agro fuisse locum Nativitatis Chris ti. Vigilantes , Graecum signiiicat in agro stabulantes seu pernoctantes , ut exponit Euthymius, quod etiam hyeme in regionibus calidis frequens est ut imperit colligat hinc Scaliger non esse natum Chrislum hyeme. Et custodientes vigilias noctis , id est , quatuor illas notissimas noctis vigilias vicissim ordine suo peragenles pro gregibus, adverss lupos et fures, sicut milites contra hostes. Itaque indicatur plures fuisse, quos Beda, de Locis sanclis, ei Bernard., serm. G, de Nativ., trs fuisse ponit. Porr quo my, ;

dem et pastores, infirma videlicet ui confunderet lortia.

Vers. 9.

mundi
,

praeferens

Et ecce

ex improviso

anglus Do-

jhni, qui creditur fuisse idem Gabriel. Unde Beda, verbis ex Ambrosio mulualis : anglus Mariam , anglus Joseph, anglus pasiores instruit, et concipiendurn , et conceptum et natum , cli cives Dominum loquuntur ; eumdem angelum fuisse insinuans. Stetit juxta illos, visibili scilicet corpore, et propler nativitatem Christi in hnman carne jam familiarior.

Nam,

vitae (scilicet

ut August., 9 de Civit. c. 9, ad aerumnas hujus qud ex peccato damnatae) perlinet

,

angeli nobis non e, qu homines, familiaritate misceantur. Et claritas Dei, id est, splendor quidam eximius divinits circumlusus , circumfulsit illos, id est, fulsit circm illos, ul cl tenebrae noctis dispellerentur, et divinils

stcrio primos discipulos

Deus

elegit piscatores

eo-

missum

inlelligerent

et

timue-


401
hnminitit
iltis
,

, ,

COMMENTAIUA. CAP
ex all
stetit
:

li.

."-.

scilicet

imminuit verticibus eoeo situ declarans se

I

pulo

commune

universus populus habebit unde gau

rum, sublimis

supra

illos,

deai, ut de
ligit

communi

ac publico bono. Populum intel-

de ccelo delapsum hsecenimomniaadmiltilpraepositin

Tt
,

euni cujus pastores

membra

erant, qui eo (em-

ex qu conipositum est verbuni imazr,

quan-

pore Christum exspectabat, et cui Christus pra;sentiam ac niinislerium

qum proxim ex
fulgor clestis

stabulo se venire niox indicet.

suum venerat

exhibiturus, id est,

Claiutas, gloria Dei, Domini , divinus splendor,

,

Judaicum. Quamvis enim non omnes ejus populi hoc

quo

scilicet

anglus fulgebat

testis

nuntium cum gaudio exceperint

hostili

quinim multi
:

Dei prsenlis et angeli

Domino

missi. Claritatem
ait
,

odio

prosecuti

pertinacissim rejecerint

Domini, infeUige

h'tc

divinum lumen,

Eulbymius.

tamen ut omnibus promiscuc oblatum

est, ita multis

Apparuit anglus non vulgari forma

tale, sed fulgore clestis gloriae

vel sine digni,

magno gaudio

fuit,

omnibus autem

et singulis copio-

inslruclus

qui pa-

sissima gaudii materia,

Deo fidem suam

librante, qui

slorum animos

ita

afhceret, ut allatum sibi

sermonem,

semini Abraha Christum promiserat.

dirut maceri, fuit

T;mdem vero

non secs atque ex ore

Circu.mfulsit eos,

ipsius Dei exciperent.

gaudium hoc commune omni totius

gentili
,

f ulsit

ciicm eos, divin

claritate

mundi populo, tam

quod
est

qumlsraelitserquodSyrus
pro populo vertil holmo
,

clestic/ue glori circumfusi sunt, ait Titus,

qu tene-

inlelligens hic signilicari

brae noctis

circm eos
,

diei insiar

sunt illumint*.

mundo,

seculo.
,

Et, quamobrem
angeli

ob subilum
ac

scilicet et insolitum

Vers 11.

Quia

id est,

quod. Syrus, enim, tan-

conspectum

splendorem.

Eutbymius,

qum

causa reddatur. At prstat e^ik interprelari,

scilicet,

prop'.er visionis novita(em

gaudium magnum, hoc

qud natus

sit

quo-

Timueru.nt.

Vel enim vigilabant omnes, vel unus

mod Eulhymius
Israelitis
diri, in

exponit.

Nullum polerat

fidelibus

suo ordine vigilans, caeteros perterrilus excitrat.

hoc nuntio

laetius aferri,

aut jucundius au-

Timor magno

id est

vehementissim

ut soient

nullam rem qu ac in venturum Christum

homines ad subitam Dei angelive apparitionem, qu

sunt infirmitate
;

intentis.

vide supra, 1, v. 12.

Dm

enim con-

Natus est, homo, ejusdem naturae vobiscum.

Vobis.

dilionem suam humilem

cum

cleslibus cogitando

Nec omittendum

est

secund person pro-

comparant, religioso timor correpti, tanlm non

exanimantur.
Vers. 10.

nomen
et

vobis,

nec mutandum cum prim?e personae

quibus Deo olim promissus,
votis

nobis. Vobis Israelitis,

Nolite timere, ne timeatis. Aufeit

,

quibus hactens

omnibus exspectalus:
in,

bonus anglus incussum su prsenli timorem

consuevit
,

ut
;

Vobis,

inquam

vestro

maximo bono, ad salutem

qu audiatur sedato ac iranquillo animo

prseter exspectationem vestram,

primis et ulililatem vestram. Significantur Israelita3

vide supra, 1, v. 13.

singularem tamen vim atque emphasim habet prono-

Ecce enim,

men
Isaias

erga ipsos pastores.

Eodem

loquendi gnre,

Evangelizo, annuntio lsetum nuntium. Non adsum

legatus rei quae

ex Israelitarum person
,

sibi gratulatur
:

hoc be-

timorem incutere vobis debeat. Evan,

neficium

ubi ait, cap. 9, v. 6

Parvulus natus est

gelizandi voce signanter evangelista est usus

quod

nobis, et Filius datus est nobis.

hic de primo Evangelii capite ageretur. Vide litulum Evangelii, ad caput

Hodi,

id est,

hc ips hor, plus enim

significat

primum

Lucse.

qum
quod magni

dicat;

non solm enim vult dicere hodi, quia

incipientis
et

Vodis, prae

aliis

nobilioris conditionis,

nox pars

est diei civilis

medi nocle,

proinde beneficii loco tenere debelis. Puuperes evungelizantur

,

verm eliam hc nocte

recenter.

hc

hor

omninque

Matth. 11, v.
,

5.
,

Gaudium magnum
sed gaudium, idque
afferat, vel cert

nuntium

quod non timorem

Salvator, qui salvos

facial,

qui liberetvos, ab

magnum

et incomparabile, vobis

omnibus malis. Hoc epithetoinsignit anglus Christum,

alludens,

materiam prbeat.

lum ad prophetias, quibus promiititur sub

;

Quod,
Erit

scilicet

gaudium ex hoc nuntio proveniens,

omni

hoc nomine
fecil in

Isaiae

62, v.

1 1

Ecce Dominus auditum

Sion
:

commune vobiscum
,

populo vestro

extremis terra: ,

(licite fili

Ecce Salvator

Israelitico

inquam

multis ejus populi quod ad

rem

luus venit;

tum ad futurum
et

ipsius

omnibus quod ad materiam. Vobis primis annunliatur,

Jesu

non solm quia ipsum per se

,

nomen proprium Salvatoris nomen

illud

qu

estis

felicitate

verm

patebit longis

erit

splendidum est ac laetum

gaudium

magnum

suo tempore, quandopublicitsprsedicabitur omni poru.nt

quod promiserat

prae se ferens,

verm eliam quia

,

timor magno

human
vel

videlicet infirmitate

dorum
loquitur.

suadet circumstantia personarum

ad quas

quam ad subitam Dei

angelorum apparitionem
:

ex pri ri soient. Vers. 10. Et dixit anglus Nolite timere. Ita quippe boni angeli soient timorern abstergere , ut animo tranquillo verba sua accipi possint. Ecce enim non est causa timendi sed gaudendi, quia evangelizo vobis, pro cateris, qu in re singularis vestra flicitas est g vldium magnum, id est causam seu obje-

ctum

gaudii magni quod erit , non vobis tanlum privatim sed publicum omni populo Judaico. Non nim ad gentiles respici sed ad cxpectationrm Ju;
,

Vers. H. Quia natus est vobis, Israelitis in Messine sibi promissi exspectationem attentissimis, salvator, quo nomine saep promissus erat prophe11 , Zachariae 9, v. 9, qui est tis, ut Isai 62, v. christus , Messias ille vester, seujunctus, non quolibet modo,sicutetaliiC/(ma" vocantur, sed Christus Dominus, qui scilicet iinctus estoleo ltitiacprconsortibus suis, ut non aliorum Christorum conditione servus
sit
,

vitate David

sed Dominus, quo diviniias ejus indicatur. In ciFcilicet Bethlem, ut supra dictum.
,


405
praecipuum Christi munus dclart, quod
facere populum.
est

IN Ll'GAM

404

salvum
,

signum probationis seu confirmationis. Porr anglus hic dat

Nec addit ab

bis aut

il

lis

malis

ut

signum mixlum

magis tamen
ille

distincli-

omnia cxcludanlur,
gatur
;

et absolut Satvalor dictus inlelli-

vum

quo cognosci possel infans

:

quem

nunliaret,

q. d.

Mollis opprimimini

tum animi tum corenim

justorum,

poris malis; ab

omnibus

hic vos liberabit; id

qum conhrmalivum nam pro perfeci confirmativo, mox accessit apparitio clestis exercits. Dat
ergo signum sensibile et in oculos incurrens
,

tandem perfeclurus

est in resurrectione

decla-

ubi plenam daturus est salulem.

rans quo habilu et qu constiiutione invenluri sinl

ille

Qui est Christus seu Messias,

desideratissimus
;

eum de quo
infans de

loquilur, et

quem Christum

esse praedi:

vobis. Loquilur de re nota pastoribus Judaeis

quia

cat, ut sciant et cert dicere inter se possint

Hic est

apud gentiles frustra hc loquendi forma usus

Dominus, promissus rex
unie m constilulus
et princeps

fuisset.

quo anglus nobis locutus

19,
v. 30, Christus dat

est.

Quemadasini
sit liga-

Israelis.

Ego

modm
lus
velit

infra,

signum

sum rex ab

eo

super Sion montent

quem adduci ad
in

se velit,
loci
,

quod inveniendus
,

sanctum

ejus

Psal. 2, v. 6. Cbristus propri vocatur

ipso

introilu

rurss

doms

in

qu
sit

Dominus

in sacris Iitteris, ut qui prelio sanguinis sui

cnare Pascha

quod eam

ingressurus

redemerit populum servitute. Sed videtur anglus

homo, amphoram aquae

bationis, eis qui

bajulans, infra, 22, v. 10;

non minus suum Dominum agnoscere qum paslo-

habet autem hoc genus signi distinctivi aliquid pro-

rum

et dicere
si

Dominus nosler
;

non minus qum

animadverlunt

absentia revelari et
potest, nisi

vester,

de crealione agatur

est redemptor.

Cbristum igitur,

nam angelorum non etiam Deum esse dat

Nominal civitanotae,

futura praedici
faciente.

quod nemo

facile

Deo

Non

poterat anglus cert scire, infantem

intelligendum.
In civitate, in patri, David, vicin.

esse fasciatum et in praesepi positum, res alloqueretur

,

tum cm
Deus
ipsi

pastofore

multque minus hujusmodi

,

tem David, potis qum Belhlehem, ut memores

promissionis Davidi factae nec
ulli

quando pastores e pervenissent

lsset. Facillim

nisi

reve-

non

qud ex

enim infans

praesepi auferri et in
,

stirpe ejus Christus esset orilurus, psal. 131, v. 11, et

ulnas accipi, aut in sinu collocari

potuissent,

fasciaeque disselvi

opinionis vulgi

consentane
et

vaticiniis

prophetarum,

antequm pastores e pervenissent.

,

qud ex semine David

lis

de Belhlehem caslello ubi erat

7, v.

Invenietis

ubi advenerilis e, infantem, natus est

David venire babebat Christus Joan.

42,

faci-

enim infans aetate, more caeterorum hominum, quamvis virtute vir.

fidem nuntio adhibeant. Ergo promissioncs de

fuerant)

futuro Messi (quae tanloper desideralse

Pannis ac
adimpletas
,

fasciis puerilibus

involutcm

non disso-

evangelizat anglus

quae res atlentissilutis fasciis

nudum.
non
in

mos

profect pastores reddidit.

Positum , jacentem, non levaum.

Vers. 12.

Et hoc

etc.

Postqum

tacite

monuisset

In pr^esepio,

cunis, lectulo, aut gremio

anglus pastores versu prcecedente, ut quar-.rerent et

inviserent Christum recenter natum,
ipsis esse eis

matris, sed in praesepi, quasi omnin natum

pastoris
,

more

quando dixerat,
;

ut rvera est promissus

v.

ille

paslor bonus,

natum

et

non procul ab eo loco

jam dat
intelli-

Ezech. 34,

23.

Ut

inusitatum

est

hoc, infan-

signum quo possint invenire ac dignoscere,

tulum

mox
,

ut natus est collocari in praesepi; ita

gendum intrim dansseex spelunc ill stabulari venire.

Hoc autem,
si

signum erat

quo

infallibiliter

nssc pastores possent,

tantum bonum quaerere,

et Chrisit
,

de hoc puero angelum fuisse loculum.

Non puduit
,

stum Dominum recens naturn

mus, erit vobis sicnum
aliis
,

invisere vobis
inveniatis

ani-

autem angelum, ejusmodi signum proponere

non
nisi

quod

quo eum

et

ab

paupertatem

et

humilitalem prae se lerret,

infanlibus discernatis, quo cognoscatis quis

dico.

sit ille
,

imconsull hoc elegit; nam cm ejusmodi res haec

esset, quae pastores abstrahere posset
,

quem
dicilur

Duplex dari potest alicujus

rei

signum

ne crederent
vilis

un uni quo probelur ac monslretur esse

;

talis

qualis

hune puerum esse Christum Regem, quippe

abjectaecondilionis res; dando
rit

et

sic

Jesum

esse Christum

multis supernatu-

ralibus ac divinis miraculis suo tempore declaratum

fuit.

omni

offensioni, quasi

eam in signum, occurdiceret, regnum Christi non

,

Alterum, quo

cognosci ac discerni possil res

illa,

in

fastu consblere et divitiarum jactanli

;

sed in

quam

talem aut talem esse dicimus, quod

discretionis atque agnilionis,

dici possit

mundi contemptu
paupertatem, sed

nec ignominiae Chrisio fore banc

signum

prout alterum

gloriae, sic

enim Deo decretum

esse,

Maluit hc periphrasi uli, qum nomine proprio ut indicaret promissionem Davidi factam, jam impletam esse, ut Irerr., lib. 5, c. 11. Vers. l'i. Et hoc vobis signum, erit, non probalivum Salvatoris, humililas scilicet et pauperlas nascenlis, ut S. Bernatdus voluit moraliler potis qum lilteniliier; sed signum distinclivum illius infantis ab aliis quos quaerere poiuissenl. Invenietis INFANTEM PANN1S INVOLUTUM, faSCiis pueHIibuS , POSITUM in pr/Esepio, quasi natum more pastoris , qui paslor unus et bonus futurus est , juxta prophelas. Cm autem ex nomine praesepii locum pastores intellexe,

rint,

stabuli, pastoribus

consequens videtur, praesepium fuisse publici passim nolum , vel cei non omnia angeli verba hic esse expressa. Porr pastoribus maluit Deus primo revelare Christum suum , tum ex ill generali, et archiva rgula divinae providentiae, ex qu slulia et infirma, et ignobilia mundi solet eligere, tum quia quant vilior eoi uni persona erat ad humanam prudentiam , tant preliosior erat ad faciendarn (idem, inquit Ambrosius, nescil enim fucare vel palliare simplicitas ; tum denique ut essent lypus paslorum Ecclesiae , quos primos Deus elegit illitteratos et
simplices
,

ad praedicandaa

aliis

Christi nativitatem.

405
ut hc init vivendi ratione,

COMMENTAI A. CAP. Q. Chrislus populum salvet. m dam clesti

fuisse praesepia
in

406
atque
ineffabili

laudes Dei

un

cum

Jam

noiel quis

qud cni multa

si(,

primo

illo

angelo, caeleris tanqum duce praecinente.

Beilileheni, verisimile

anglus non dcclaret pa-

Laudrunt autem Deum, ob Christum Salvatorem

hominibiis

storibus in cnjus stabuli prsesepi sint

turi.

puerum inven-

daium

suo nos exemplo docenles quid nos

est

Uespondeo, qud non obscure declarel anglus,

esse fdium mulieris alicujus extranea:,

lacre oporteat quibus

jubilrint,

datus,

si

ipsi

tantoper

puerum natum
quae

quibus non est natus. Quanivis ergo unus

apparuissel amictus
fidei

donium propriam Belhlehenii non haberet, ac

qualia credibile est in parvo oppidulo
facile inveniri
,

anglus jam

divino splendore,

proinde quaerendum illum esse in slabulo diversorii

alicujus publici
;

ne tamen parm

aut aucioritalis uni tribuerent

paslores, neve offenderenlur nuntiali pueri paupertale humilitaieque, \oluit

non

ita

mulla fuisse, quin

,

atque

ailiii

Deus splendidis eliam Fiita

potuerint

praeserlim stabula

et

quidem

pastoribns

lium suumornare, et uni plures adjungere, qui

suffrag;irentur primi nuntio, ut monstrarent, nihil

ejusdem

loci.

Intrim poluit anglus, diligenti pa-

ob

storum aliquid reliquisse; nec dubium quin ducem se

qtiaerenlibus praebueril, ut facilis invenirent.

pauperem bumilemque nativitatem

decedere majestatis, cujus
gloriae

in carne,

puerulo

ccelestes

omnes

Vers. 13.
sel loqui.

Et subito, simul alque anglus

cuin
illo

dess-

spiritus aequ servirent. Sic

enim laudrunt Deum, et

bominibus congratulati sunt, ob Chrislum natum, ut

adfuit; conjuncta est, exponit Eiitbymius,

Facta est,

consequenter Christum ipsum ornrint atque illuslrrint. lia nalivitas Christi, in

iniif,

Cum angelo,
Multitudo

angelo, qui scilicet loculus

speciem

vilis

atque

hu-

fuerat; Syrus apparue/unt

militi.e

cum

illo
,

angelo,

clcsii magnificeniiac glori decoraia est.

14.

coelestis
militia

multus

exercitus

Vers.

Gloria, laus, honor,

ita

actio

gratia-

cleslis; poniturenim

pro exercilu; magna

exercitus
prae

rum,
nobis.

scilicet ut

debetur,

redditur

et canitur

clestium angelorum mulliludo, ut

multitudine visus esse fuerit,
isque

Droprium ac perpetuum angelorum opus atque

ben m;ignus,
niulti-

olicium esl,
laiulare,

Deum

incessabili atque inenarrabili

sit

voce

duobus enim nominibus exaggerat evangelisla

quippequi

summum bonum

in se, et fons

tudinem. Consuevit Scriptura mulliludinem angelo-

omnis ejus quod in ipsos ethomines clerasquecreaturasderivatur boni

:

rum vocare esereitum,

sunt, et

quia angeli velut Dei milites

v.

ita

utsolus laudari mereatur,

quidem innumerabiles, Job 25,

viribus valent, denique quia

5,
,

quia quia

nec unqum

satis suis creaturis laudari possit.

ordine per choros velut legiones di^positi sunt

In altissimis

Deo, Deo qui est seu habitat,

manifestt, in
altissimis

id

est,

summis
veluti
et

Deo monarchae,
ac parent,
qui-

praesenliam
celsis,

suam

seu ex-

summo

imperalori,

omnes subsunt

quod est,

in ccelis.
scribit

Quare Syrus
:

claris,

mutato

ad ejus nutum praesl sunt,

parati debellare

verborum ordine,

Gloria Deo in excelsis. Taexcelsis.

cumque
lur

Dei imperio velint rebellare, et

omnia ejus

men

altissimis

non mutes pro,

;

jussa elicacissim velocissimque exsequi. Hinc voca-

Et, pro nam, seu quia

exprimunl enim angeli cau-

DeusSabaolb, Deus vinulum, Deus exercituum

sam, quare jam canant gloriam Deo, idque insuelo

more, bominibus videnlibus
In
et audientibus,

lise

enim

tria

idem unum

signilicant;

qud semper
,

quia
altissimis

paratos babeat complures exercitus angelorum

tute potentium, quos emitlat in

vir-

terra pax daia

est,

quia

Deo ex

omnem
,

pnrlem, ad
v. 20.

ccelis

jam

contigit in terra pax.

Gaudent enim de nout solet in divi-

faciendum vocem sermonum ipsius, psat. 102,

stro lerricolarum,

non secs ac de suo bono. Pacis

,

Ut ergo cessavit loqui primus anglus

illi

mox

adfuerunt
sive

autem nomine
nis Scripluris

intelligunt salutem
intelligi
;

copia?

plurimorum aliorum angelorum,

ex

salutem autem eam

quam

alto advolrint,

quod

vult

Deda, sive ex improviso

pris adfuissent (neque

Chrislus aferat

qu Salvatorem vocaverat primus

;

apparuerint visibiles,

cm

anglus, supra, v. 11

cujus principium est, reconcivisio

enim verisimile

est audilos

tantm

fuisse)

modm
licet

adfuerant Dominiez nalivitati,

visi.

quemadbaud dubium
,

liatiocum Do,

complementum

Dei.

Salutem
salulis;

ver dicunt allatam in terram, quia initium

non

Nott Epanorlboles, pro militi

alios

quos-

quia auclor salulis natus apparuit in terra.

Qud
dati

dam

lgre ex anlipbon exercitus,

coelestis exercitus;
,

utrumque

enim hc rfrant gralulaiionem suam, clarum ex

eo
fit,

jungere, militi

neutrum probat.

qud occasione nuntii de Christo nalo

Laudantium Deum

canentium modulatione qu-

hoc canant.
rentur paupertale nascentis, cujus majestati et gloriae
servirent. Vebs. 14.
ri,

Vers. 13. Et subito facta est cum angelo multitudo militi coelestis, id est, magna clestium angelorum mulliludo, instar exerciis quo nomine passim angeli vocantur, quia numro innumerabiles S'int, Job 25, verso 3, quia ordine per choros tanqum legiones dispositi sont, quia potentissimi quia Deo, imperalori summo, ad nulum praesl sont, ad debellandos hostes lum visibiles tum aerias daemoin.m poleslates. Et hin vorniur Deus ipse Dominus virtutum exercituum , suhuoth quae idem sunt. Laudantium Deum , de lanto benefi;

Gloria

in altissimis

Deo;

id est, glo-

cio

fuit ista

non sibi quidem sed homiiiibus praesliio. Ctilis tantorum tesiium multitudo, ut non olfcnde,

honor, et laus debetur Deo, qui habiiat in altissimis, nempe clo, vel angelis; vel potis gloria debetur ac deferlur Deo in altissimis, scilicet clo et cleslibus angelis , ut signilicetur glorificaiionem qui angelis esse friicluni altissimum crealurae locum obtineulibus, ex Christi naiiviiaie obligil. Et in tekiu , sedibus altissimis opposil, pax iiominibus, scilicet cum Deo, quia per Chrisli nalivilalem Domines Deo reconciliati sunt quae pax in eis fons esl omnium bonorum ron.e voluntatis; quod Auguslinus,
, , ;

, ,

IN

LUC A
.

408
obligit
in

Hominibus, in hominibus. Praepositio

est pro

in, vel posita

slum benevolenti. Salus

lenti, ac gralia,

terra

nimirm

ad seu erga, ut frquenter

;

in

hoc gnre
17, elc
; ;

lovel

hominibus qui terram incoluni, Dei favor, benevoDei amicus ac

quendi, Psal. 149, v. 4

Matth. 3, v.

benevolus alfeclus.

superlluit Lalin et Graec,

inlellexit

quod frquenter

prout

Beneplacitum Dei est in hominibus seu erga homines;

est

Lalinus interpies, opponens Deo

in aliissi-

quomod
eral

legitur, Psal. 149, v.

Beneplacitum

mis, homines in terra.

Boxjf. voluntatis. Syriac similiter

Domino

in populo suo; ideirc

in terra pax. Prius

,

sunt duae di;

non

Deo beneplacitum
in terra, quia
filios

in

hominibus

ac proinde
ait

ctiones sabro tobo, Evangelium seu

nuntium bonum

nec pax
ille,

Dominusde clo prospexit,

ut videat si

nam Graec unica est vox B&exet, quam Latine exprimas lubenliam seu placitum. Velus interpres consuevit iransferre,

super

hominum,

est inlelligens

aut requirens

Deum. Omnes
is

declinaverunt ,
est,

etc., Psal. 3, v.

nunc proposilum, Ephes.

1, v. 5;

nunc

13, v. 2. Sed poslqum

natus

de quo infra

Leneplacitum, Psal. C8,

1, v. 35, infra 10, v. 21

v. 14, et 140, v.
;

5; Eccles.
Psal.

22, testatur

Tu

es filius

meus

dilectus, in le

compla-

nunc bona volunias,

Philip.

cuimihi; propter

eum

propitius ac favorabilis homi-

5,

v.

13

et 50,
ista

v.

20;

2,

v. 13.

Quanqum
si-

nibus factus est Deus, eo nato et hominibus dato, propitium, benevolum ac fautorem se hominibus ostendit, ita

autem vox
minis erga
v.

etiam hominibus tributa legatur,

gnificans pium, benevolum, ac

propensum animi ho,

ut terrae obveniret pax

salus et

omnimoda
legi-

Deum

aut proximos affcctum

1
;

Ephes.

animi corporisque prospentas. Hoc sensu Graec

tur casus nominativus
;

15; Kom. 10, v.

tamen hase

significatio huic

sed Lalinus interpres geniti;

sententiae congruere
in

non videtur, prsesertim cm

significatione accepta
:

et

vum casum

habuit, et vertit bonas voluntatis

quam
Orige-

malam

pai

tem hc

legatur*

lectionem sequuntur vetustissimi

quique Latinorum
,

Nam Ecclesiaslici

18, v. 51, habes

Si prstes animas

auctorum, quibus diserte suffragantur Graeei

nes,

tu concupiscentias

ejus (Graec, s^oxiav 7ri9up.a;, be-

hom. 13

in

Lucam,

et

Chrysostomus, homili de
genitivum

neplacitum seu proclivem affectum concupiscentiae),

faciet te in

nativitate

Domini. Hune
hominibus

quidam

conet

gaudium

inimicis tuis;

ut nec

hominis

struunt

cum

(quod mollissimum
,

est)

placitum per se laudalur in sacris

litteris.

Est igitur
tri-

intelligunt

homines bonae voluntatis

eos quos Deus

e significatione accipienda vox e^oxta, qu Deo

propenso suo favore et grati dignatur, electos nempe

ac praedestinatos,
i
1

buitur (quod frequens est) pro antegress Dei in ho-

quemadmodm

dicuntur

filii

irae,

mines bon voluntate, pro amic, benevol, ac propens Dei erga homines affectione, denique pro
finiio illo ac graluito

11

qui in iram Dei incurrerunt. Sed quia

non

facile

in-

mihi persuadeo angelos restringere voluisse nuntium ab se allatum, cujus gaudium omni populo
fore primus anglus dixerat supra, v. 10
;

Dei in electos amore, quo ipse

;

commune
ma-

eos prior anle tempora secularia in Filio dilexit

de

ideirc

quo Aposlolus ad Ephes.

posilum voluntatis
suas.

1, v.

5,

ait,

secundm pro-

lim

cum

aliis

jungere genitivum bonas voluntatis

:

cum

Hc Syrus

respexisse videtur,

nominativo pax

Pax

bonas voluntatis

sicut dicitur,

qui vertit evangelium seu nuntium

bonum

(est

enim

Psal. 5, v. 15, scuto bonas voluntatis. Est

autem pax

Syiis sabro, quod Hebraeis besora) quia aeternusilleDei

bonae voluntatis, salus profecta bon Dei voluntate,

salus proveniens

erga homines amor, Evangelio Ghristi caro

nifestatus
fuit.

facti

mabo-

non ex meritis hominum, sed ex

Hebraica

vox rason

respondens
,

gratuit ac propens Dei benignilate.

angeli, ex

Quo

significant

Graecae soxa, etiam ipsa vox mdia est

et in

mer Dei misericordi,

nullis inlercedenti,

nam partem sumilur et in malam ; et tam hominibus qum Deo tribuitur, pro favore, benevolenti grati, propenso animo, etc. Jam observandum, qud Graec
,

bus hominum meritis fluere salutem hanc

quam

ca-

nunt obtigisse hominibus

terram incolentibus. Ut
fuit gratuit

enim incarnatio
Dei

Filii

Dei singulare opus

Jegatur recto casu eJoxa, cui lectioni Syriaca edilio

suffragatur, scribens addit conjunctione
,

misericordiae,

quod supra, l,v. 54, 72. 7S,

est
;

et

quae tamen

alibi saep

doctum

ita et salus

ex e proveniens.

nec Graec nec Latine exstat,

bus. Id

et

nuntium bonum homini-

Nec enim
ti,

nlsi per Christi

incarnationem, salus, gra-

Theophylactus etEuthymiusitaaccipiunt, utsit

favor aut benevolenti Dei,

unqum

potuit

homi-

terlium

membrum

hujushymniangelici:/n/iomH'6us

nibus eontingere. Canunt ergo angeli laudem Deo, et

clbrant gloriam ejus, e qud jam
in

bona uo/untas; sed praestat accipere tanqum explica-

obtigerit

Deo

lionem praecedentis, pax

in terra (ita ut

non

sint nisi

clis

agente,

hominibus terram incolentibus,

meritis, sed
,

duo membra, quemadmodm Latine) qu declaretur causa pacis immediata, nimirm Dei per Chri-

perfecta salus,

non ex ipsorum hominum

ex sol Dei misericordi ac benevolenti

terr

per Chri-

4 de

Civil., c. 8, et alibi
,

exponere
, ;

solet

de bon vo-

luntate

hominum quasi dicerent pax hominibus habentibus bonam voluntatem sed Graec est in no,

minativo bona voluntas, quod significare solet in Scripturis bonam voluntatem , non hominum sed Dei quam vocamus benevolentiam et beneplacitum Dei erga homines. Itaque Graeci nonnulli trimembrem faciunt hune hymnum ut prima pars sil Gloria in altissimis Deo ; secunda , et in terra pax ; tertia hominibus bona voluntas. Sed long rectis illa postrema et quidem in genitivo In in unum conjunguntur
: :

pax hominibus bonas voluntatis; sic enim omnes Latini et antiquiores aliqui Graeci legerunt ; et ita illud, bonas voluntatis, rfrendum est vel ad pacem, ut sensus sit , pax bonae voluntatis, id est, pax non
profecta ex meritis
obtigit
,

sed ex gratuit Dei benevolenti,

:

hominibus ; vel facilis et mollis ad illud hominibus, hoc sensu Pax data est hominibus , quos Deus bnvole dilexit seu in quibus sibi compla,

cuit.

ient

Quo nomine electi et prdestinai! nam illis praecipu Salvator venit

vocari
,

soal-

et

pax

lata est.

, ,

409

COMMENTAIS \. CAP.
iKituni.

11.

410

stum

Hyninus

est taudis,
;

qu

respicit

Deum

tum qud res esset visu digna cumprimis, Christus

natus.

gratuialionis ver,

qu homines

illusirans

pauperem
ani-

Christi nalivitatem, et pastoribus fidem alque

inuin addens.

Vers. 16.

Et venerunt.

Venerunt itaque Beth-

lehem. Putantur pascua distantia fuisse mille passus

Vers. 15.

Ut, nioxut.
,

Bethlehem.
Festinantes, tum prae desiderio videndae
rei lanlse,
,

An

eis, pastoribus.

In ccelum. Sicut apparueruntvisibili forma

bili

itavisi-

tum

prae cura

qum

ocissim redeundi ad gregem

modo ascenderunt

in

clum

qu pastores

face-

quem non

sine periculo deseruerant.

,

rent certiores, se ut angelos bonos, peraci legatione,

redire ad

di qurendus est Christus

Non cum desiquod monet Ambrosius.

,

Deum quo

fuerant missi

est

enim clum,

Nam

quia festinantes vnrant

,

et

non pedetentim
,

Deipalaiium, etbonorumangelorumdomicilium,UDde

neque fesso gradu

runt, etc.

inquit

Origines

ideb

invene-

cacodaemones exsulant.
Pastores,
et

homines pastores. Interprtes Latinus et

illud
,

Invenerunt
riis;

in stabulo unius ex publicis diversoeis

fuit

Syrus non legerunt

rint
,

et

homines, vel cert silege-

facile

enim
v.

invenire stabulum
facilis ipsis

quod

ut superfluum omiserunt.

Et enim
:

vel

redun-

diximus supra,

12; et

fuit

accessus

dat, vel pro tune ponitur, ut aliquando

res

homines pasto-

pastores praesertim

cm
,

essent.
,

autem, apposiiio estspeciei ad genus, qualis legitur

,

Mariam

malrem
aliis

rect valenlem

quamvis recens
,

Gnes. 46
cudis.

v.

52

Anasim rohe

son, viri pastores pe-

enixam, itaque matris officium peragentem

comitibus aut
in praesepi

ut sine

Quidam

intelligunt

homines angelis opponi.

ministris, ipsa infantem involutum

Loquebantur, dixerunt, exhortati sunt se mutu,

invitabant se

positum haberet.
,

mutu
Si,,

verbis,

laeti.

Et Joseph

maritum Mariae
ait

dispensatorem orts

Transeamus, compositum pro simplici eamus. Additur Graec,

Dominici, quod

Origenes.
addit pannis seu fasciis involu-

san, obsecro.

Et infantem. Non
tum
,

Usqle, usque

in

Bethlem.
oculis nostris hoc verest, scili-

quia hoc satis intelligitur ex eo qud positus

,

Et videamus, ut videamus
Sic legis 2

dicatur in praesepi

praesertim

cm

superis esset

bum quod factum est, rem islam quae facta

cet
illic.

expressum.
Positum, jacentem, solos
scilicet, et

Reg.

1, v.

Quod
:

est

verbum

quidem Ma-

quod factum est? indicamihi. Hebraic

dabar, quod fuit

Mehaia hadla-

riam ac Joseph, ad praesepe vigilantes, et pernoctantes in oratione Dei.

verbum?
1
:

id est,

quid accidit rei? Si-

militer Jud. 8, v.

Ma

haddabar hazze hasila

nobis? pro,

Vers. 17.

Videntf.s
,

postqum vidissent, Ma-

nou? cur verbum hoc

fecisli

rem hanc.
le-

riam

scilicet

Joseph, et infantem recenter natum,

QuodDominus ostendit

nobis. Haec,

ut est Biblio-

pannis involutum, et in praesepi jacentem, quemad-

rum
ctio,

Sixtinorum,

ita et

antiquorum exemplarium

modm

anglus praedixerat inventuros, quod signum

conformis Graeco ac Syro. Quare non mutanda

:

anglus ipsis praestituerat dignoscendi inlantis.

Nam
;

cum hc aliorum
Quod,
prout.
scilicet

Quod factum

est

quod

fecil

Domi-

nas et ostendit nobis.

quamvis anglus diserte non nominsset Mariam et Joseph, implicite tamen reliquerat intelligendos nec

verbum seu rem. Syrus,

aich, sicut,

enim infans solus inveniri debebat

curque matris
,

sine prsenti

et tutel ejus qui pularctur pnter,

Dominus. Scienter et rect adscribunl Domino,

tanqum

derelictus, et expositus, incerlorum paren

quod non

nisi

ab angelis ejus audierant

nam quos
di-

tum ac

spurius.
,

agnoscunt Dei fuisse legatos, auclorilate quoque

gnantur, ac
si

Cog.novehunt

pernoverunt

clar et

omnin no-

Dominus

fuisset locutus. Ostendit,

no-

verunl, crediderunt. Euthymius certiores facli sunt.

tum

fecit,

aperuit, indicavit,

adeque

signis adhibitis

ut invenire possimus. Nobis, tanlillis lict et

rentibus. Nihil dubii quin angeli

imme-

De verbo seu verbum id Quod dictum erat fuerat

,
, ,

est
,

verbi veritatem.

dicto (ut scias quod

sci-

Deo missi nuntis-

relativum esse
licet.

non conjunctionem) 'ab angelo

sent ipsis quod res vera erat

excitant se

mutu ad
esse,

visendum, ne Deo ingrati

glus

sint,

tum qud primus anDei consilium

non obscure monuisset

id

De puf.ro hoc. Postqum suis oculis vidissent signum ab angelo datum, eoque agnovissent puerulum,
sed et Domini ostensione moveri ad exploranbeneficio viderentur ingrati aut increduli. Quod ver Ambrosius et Bernardus , sermone 22 in Cant., intelligunt Verbum incarnatum seu factum hominem , videtur minus hoc loco congruere. Vers. 17. Videntes autem, scilicet Mariam,
tate
,

Vers. lo.
geli in
,

Et
,

factum est, ut discesserunt an-

quo se angelos bonos fuisse significabant et ad hune tantm aclum extra ordinem missos Deo. Pastores loquebantur ad invicem. Insinuaverant enim angeli operae pretium esse Deoque gratum, si oculis rem explorando visionem adhuc magis credibilem redderent. Videamus hoc verbum quod factum est id est , rem quae accidit phrasi Hebraic quamvis hic salis commode accipi possit propri pro verbo seu nuntio quod ipsis annuntiatum erat, conformiler ad vers. 17, et ad id, quod mox sequilur. Quod Dominus ostendit nobis, annuntiando per angelum. Quo indicant se non tantm rei novi,
,

clum

dum ne
,

Joseph, et infantem in praesepio, cognoverunt de verbo , id est reips compererunt verum esse, quod anglus dixerat de puero hoc; quatens dixerat inveniendnm in praesepio. Nam eumdem esse Salvatorem nonviderunt, sed crediderunt, ill praedictione et
Dei interna illustralione permoti.

IN

,,

41
intellexerunt et crediderunt id

LUCAM
plicitatem nulla cadebat fuci suspicio.

412

anglus de puero

illo

dixerat,

verum esse , quod nimirm esse Christum

evangelizandum destinavit. In pastorum autem sim-

Sed admirati

Dominum
anglus
:

ac Salvalorem. Iniuili oculis carnis situm

lanlm leguntur auditores novitatem rei, non eliam

visisse et inquisivisse
;

et liabilum inlanlis, quein dcscripscrat ac notaverat

inleniis lidei oculis

quod

si

fecerint aliqui (quod

,

cognoverunt

Messiam

non
ade
et

est absimile vero), at conspeel pueruli

vili

loco
illi

ipsum

esse,

quod

eti;im anglus dixerat. Jatn quidetn

nati, paupertate, fidem

illos alii

ornnem

auditis et

antea crediderant angelo, nunlianli Messiam nalurn

esse in civilale David ut digilo inonslrarent
:

secundm

inox abrogrunt.

nunc auiem
,

ila

crediderunt

Et de
censent
legiiur
;

his, et ea.
et

Quidam Lalinorum tractatorum

,

hic est. Crediderunt, autein,

in illam

superfluum

ut nec Graec nec Syriac

,

dehxam tenentes mentem

fuisse profectani
radiis
vilis

angelorum appari-

alii

exponunt eliam

quasi dicatur,

omnes
liane

tionem ac revelationem, quam non dubitrunt I)eo

,

qui audierunt

famam

Christi nati, et advenis pasto,

Deo simul ac puerulo

divinae lucis

rum ad

illius

adorationem

mirali sunt

lum

corda eorum illuslraniibus. Nara quanqum

,

lamam, tum ea deinde quae paslores

Ambrosius quoque
:

ipsis
,

narrrunt.
populus ad
iis

app;ireret condilio conspecti pueri

quia tamen

pastoribus, inquit
;

talis

qualein anglus indicaverat, quidquid in Chri-

Dei reverentiam congregatur

mirali enim sunt de

slo ingloiium vident, tidei altitudine transcendunl,

qu

dicebantur pastoribus ad ipsos.

persuasi dispensa tionem

liane divini

esse consilii.

Vers. 19.

Maria

autem

ipsa ver Maria. Alii

Credentes autem et habenles puerulum hune pro

Chrislo

omnes
sunt.

qui audierant, admirabundi de his rbus locuti

Domino

proculdubi ut hujusmodi sunt ve,

Nec dubium quin Joseph quoque

postqum

nerati et adoraverunt

oblalis etiam

su
,

artis

mu-

paslores audisset et vidisset certiores

Deo reddiios
se

nusculis,

quod quidam conjiciunl.

Alii

pro cognove-

de mysterio

vicissim ipsis modeste aliquid dixerit

,

runt, verlunt notum feceruut aut divulgaverunt, inler

quod

fidei

illorum suffragaretur

verhi grati
,

quos Syrus
v.

quemadmodm

inierpres velus, supra,

15, vertit ostendit. Nec dubium quin utrumque locum habuerit. Posiqum enim intioissent in stabulum paslores et lustrassent omnia primm qui,

uxorem ab angelis doctos hujus pueruli dignitatem, qud esset Messias; prout decuit, ne si
quoque
et

parentes pueri prorss

lolius rei

ila se

haberent

ac

si

essent
;

ignari

labasceret

pastorum

fides

at

dem

ipsi

agnoverunt

hune esse puerum quem ang,

Maria

lus ipsis designaverat

et

Christum Salvalorem esse

:

Conservabat, memoriae diligenter eommendabat

omnia verba

cognoverunt ac crediderunt

deinde ver exposue-

h^c omnes
;

res istas gestas, quas pasto-

runt Marias et Joseph causam advenis sui, et notum

ipsis fecerunt

res narraveranl.

quid intellexissent ab angelo de puero

exercilu
sulraganle
:

Confebens ea
se.

in

cobde, seu animo suo

tacita
,

apud
et

hoc

immenso ange.lorum
illius
aliis

Referlur hoc et ad verbum conservabat

ad

Deumque ob
etiam

nativitalem

laudante

tandem

participium conferens.
inagnilica
illa

Non

declaravit ipsa pastoribus,

quibusvis obviis
in

omnia manifeslrunt.
:

quae ex angelo intellexerat, quaeque ipsi

Unde Graecus

Caten citatus

Oculal fide

l'elicia

deinde accidissent, qud concepisset virgo de Spirilu

sancto
(ilius
,

relata contuentes,

non contenu de
et Joseph
est,

verilate stupere,

quae primils viderant et perceperant, angelo nun

ipsius fulurus esset

et restiluturus

qud virgo peperisset absque dolore qud magnus vocandus Filius

, ,

liante,

non solm Mariae

promeuant

sed

Dei

regnum Davidis xternum,

etc.,

etiam

caleiis, et,

quod amj)lius
:

eorum menlibus
,

tum qud

sorduisset tesiimonium hoc in ore

sciret

ips-ius

inligebant;

unde sequilur

Et omnes qui

etc.

Vers. 18.
cinis.

Et omnes
,

lum qud
vi-

nondm
,

adesse tempus delinitum

in

Bethlehem locisque

Deo, quo haec promulgari deberent. Nihil ergo ho-

rum
ut nova alque insolita
,
,

ore protulit

nec suam felicitatem jactavit

corpore, quod

la-

Miiiati sunt

pra;seriim

melsi opportunitas id permiltere videretur, non minus ore pudica

magni momenti

admirationem movent. Non sine

;

qum

ait

Ambrosius;

profeclu aliquo paslores vulgarunl quae audierant

sed exspectans tempus congruum, quo Deus haec velit

evulgari, intrim

nec dubium quin graliam Domiuus sermoni eorum

addiderit
,

cum
,

his

mandat memoriae ea quae

,

ne ludibrio esset vel spernerelur. Non

recenlia ex pastoribus audit

reposita haberet
ret,
aliis

ut quae in

memori

enim sapientes sed simplices, qui fucare audita nescirent

,

cm Deus cum

juberet manilesta;

sui

prcones

elegit

ait

Beda ex Ambrosio
,

quemadmodm
,

huic evangelistae manifestavit

ut alia
aliis

quemadmodm

postea non rlielores

sed piscatores ad

deinde ver etiam

apud se confer*

Vers. 18. Et omnes qui audiverunt , mirati sunt, quo signilicatur paslores ea divulgsse. Unde verb.imGraecum, quod, v. 17, vertitur, co^noyerio^, quidam iransierunt divulqnverunt. Et de iiis QU.e dicta erant a pvstoiubus. Graec et Syriac deest, et, videturque sensum impedire. Unde quidam sic exponunt, ut mirali dicantur, quia audiverani concenlum auge,

angelico
id est.

quamvis simplicis

et

accipi possit pro

Vers. 19.
ba h.ec
in
,

Maria autem conservabat omnia vei, ,

id est

omnes
et

res istas gestas

tu ni circa se

licum, et ea quae dicebantur pasloribus alii , ut dicantur mirali non solm rem, quam audiverant, sed etiam ea quae dicebantur pastoribus de nuniio
;

i |

'

pariendo, tum circa paslores, conferens in corde suo , sequeniia scilicet cum praecedenlibus, in quibus videbat magnam omnium eonspiratioiiem ad ejusdem mysteni contirmationem et fidem. Singulare exemplum datur virgmeae taciturnitalis, prudeutiae, et modestiae, qud non ipsamet ia
concipiendo

413
ret, testimonia,
brielis
,

COMMENTARIA. CAP.
inquam, pastorum cum nuniio Gaac Zacharise,
iis
a

II.

414
,

tes

invenerant

qum dictum
,

est

ad
,

illos.

lieati

valicinio Elisabeth*
,

qux
pra;-

pastorum islornm oculi

audierunt

qui viderunt
,

quod multi

ipsa in se experia tnerat

aliaque praesenlia

cum

prophe;a> et reges videre voluerunt

et
,

nec viderunt;
,

cedeniibus, et prudenter expenderet atque inter se

qu

illi

audire optassent

ncc audieintelli-

compararet omnia

prout fecit,

evangelisi teste,

runt; Matlh. 13, v. 17; infra, 10, v. 24. Atque gendi sunt pastores
isti
,

pariim ul (idem quan principio conceperat, novis

ex visu cl praesenli Christi,

argumenlis augeret
ut fruerelur
laei

quod nott Ambrosius, partim

universa

suo

modo

repleli Spirilu sanclo,

quemadmodm

Eli-

contemplaliune consensionis om,

sabeth ac Simeon, quo agonie in magniticam Dei lau-

nium
niiua

considerans

sublimia

bumilibus

dem

proruperint. Soli paslores

isti

fruclum ex ange,

summ
,

concordi suavissimoque ordine ad hoc

ipsi

lorum apparilione relulerunt, fidem, inquam

Christum nalum
seph
et
:

in

tendere, ut quod ab iniiio promissum

perficeretur
ineflabili
iniliis,

fuerat,
,

cteri qui audierunl (exceplis Jo-

Doi sapienti ac providenli

Maria) licet demirati fuerint initio,

et

mox tamen
est in-

ex hujusmodi

Sic fer Graeci,

rem tanlam parante ac fovente. Eulliymius, Titus et Anonymus in

, :

evanuerunl in cogitationibus suis,

obscuratum

sipiens cor eorum, lom. i, v. 21.

Sed hoc boni con;

Catenam

allatus

ex quibus

isie

Quidquid

ei tule,

seculum
id

est,

qud fama

nati Chrisli i'uerit divulgata

rat anglus, inquit, quidquid audierat pastoribus

quod
aliis

divinae providenliae suffecil

hoc lempore, do-

cuncta congerebat in mente

et

ad invicem compasapienliae cernebat

nec

occasionibus

eadem fama renascens, obtineret

<rans,

unam

in

omnibus mater

tandem apud omnes.

Vers. 21.

iconcordiam,

quodque Titus habet,

universa sum

Postquam consummati sunt dies octo,

,

im
tis

consensione ad hoc tendere comperit, ut,

etc.

cm
lis

impleti sunt dies oclo, id est

cum
:

advenisset

Singulare exemplom, inprimis virgine tacilurnilaac modesiige

,

seu ageretur dies oclavus, scilicet nativitate. Simi-

incompai

abilis

deinde prudentiae

forma loquendi exslat Act. 2,

v. 1

Cm

comple-

constanlissimae denique fidei, admirantis prsenlia et

rentur dies Pentecostes , seu ut Graec,

in compleri

majora exspeciantis.
Vers. 20.
suum,
sunt
facli

diem Pentecostes
su.nt
;

Reversi
scilicet

quod

est,

dm
illic

advenisset seu
,

Euthymius ad gregem
voli. Niliil

ageretur dies Pentecostes.

Verm
infinili,

ubi usus est

compotes

detrimenli

temporis praesentis, modi

sensus,
ris

facilis se prodit

p;issi in

grege
;

commendaverant

quem Dei providentiae lanlisper quemadmodm nihil solet detiiglorios prae-

qum

hic ubi legitur

verbum

praeleriti

tempoquo-

modi

indicativi

consummati seu impleti

sunt,

menli obvenire ex lempore impenso in cullum Dei.

Glorifiantes et laudantes Deum

dicantcs

Deum

clbrantes laudem ei gloriam Dei.

mod enim consummati sunt dies octo, cm octavus jam primm advenisset aut adhuc ageretur? ne enim nono die fiebat circumcisio. Alqui hic modus
est

Kec

aliud

facere potest, qui prsepe Salvatoris in-

loquendi sacrorum Seriptorum

ut

quando

si-

viserit.
I.n

gnificare volunt
,

futurum aliquid cerlo die vel tem-

omnibus

super omnibus

iis

qu.e audierant ab

pore

dicant futurum posl cfiem iilum vel

dicere
,

tempus

angelis, et viderant ipsi suis oculis sicit dictum fuerat ad illos;

volenles

fulurum
,

post

omriin

exaclum

gendum

est

nam ri, sicut dictum est ad illos, juncum solo viderant, non etiam cum audieconsentanea audilis. Viderant enim
ipsa

tempus intermedium tem

illius diei

et insuper post

exactam par-

aut temporis quod

nominatur. Sic
:

rant, et viderant

Matlh. 27, v. G3, et alibi, Chrislus dixil

dies resnrgam, id est, elapsis
et tertio

Post trs
integris

et invenerant
i

eadem

qu
,

ipsis fueranf praidieta.

duobus diebus
Latinis

In hoc glorificant, ail

Beda

qud non

aliud venien-

ex parle.

In

usu est

post, ut

vu'gus jactaret omnia, sed corde perpenderet, ut nott

Ambrosius. Vers. 21. Et postquam consummati sunt dies octo. Consummalio refcrlur non ad ipsos dips, quasi

expleiis ouinino lotis octo diebus sil circumcisus, sed ad diei uni numerum , quia seplem dies inlegri com-

eraul, el oclavus inchoalus, qui per synecdoclien dicunlur oclo dies, phrasi Hebraj-s familiari, ut palet Matlh 27, versu 63, et clar Gnes. 40, versu 13 et 19, collaiis cum versu 20. Ul circumcideretur puer, id est, quo juxla legem circumcidendus eral; idque sine logalis quidem pntcepti necessiiate, sed Jt pmpri dignatione lacius sub lege legis obedienliam nobis commendarel; ut declararel se veram assumpsisse carnein , contra Manichceum ut ostenderet se non cleste corpus delulisse de supernis, conira Valentinum, neque consub<laniiale divinitali conira
pleti
, :

solitum Judoeis, cui Epiph. magis famagis postulat. , ui vrits circumcisionis ejus per publicum extraneorum testimonium esset extra suspicionem. Et vocatum est nomen ejus Jsus, noinen ccelits impoMlum, ui etiam rliis concepium et mirabilem futurum intelligas inquit Ghrysost. Nam quibus Deo nomen anie nalivitatem imposilum fini, semper admirabilcs inventi sunt, ut Isaac, Salomon, Cyrus, Baptista.
dicit
fieri

hoc

vet, et res

sum, addilur

lu Mallhaii cap. 1, post haec verba, nomen ejus JeIpse e.nim salvum faciet papuliim suum ; ;
,

nempe omnes prccdesiinatos in vi.am eelernam seu omnes filins promissionis qui ipsum (de et chari,

Apollinarem ul Judaeis tolleret excusalionem, quod id.o non recppissent enm, quia circumcisione <aruUsel, sicut hc indicai Epiph., haeresi 50. Circumcisus aulem fuit secundm quosdam Maria quod Epiph. videtur improbare; secundm alios Joseph. Aug. tamen, lib. 2 contra Parmenian.^c. 17,
,
,

tanqum regem ac Dominum complexuri sunt. aulem non ab imperio geniium, tal hostibus visibilibus, sed peccutis eorum, lam qnae lecerant, qum qnae facluri essent ne faciant, et consquente!' ab omnibus causis peccalorum diabolo et concupiscenti eis dominante et effeclis eorum, morte moi taiilaie, omnique mise. Per hc ergo verba significat filium istum non tantm hominem,
late

Salvabil

sed et Deum futurum, qui solus talem salulem peccaiis aiTene potest. Ex qu nominis istius Jsus ety-

*13

IN

LUCAM
quidam
libri

416
Grci. Alia addunt faventibus
et D.
plei isque

non consequens tempus, sed interjectum declaret, et, quod amplius est, non incert quodvis interjectum, sed
1res dies,
illius

Gratis, ad hc Syriacis,
tario. Si omitlas,

Ambrosii

Commen-

extremam partem,
inlra
trs

significetque post

al vel

subaudias oporlet. Non addit

non lanlni

dies,

verm eliam
quod

Evangelista circumeisus est, sed solm insinut seu

tacite
vis

post

terlium diem exortum seu anle terlium diem

ita

inlelligendum dat
legi

circumeisum

finilum,

ut

sit

idem unum post

trs dies

enim

circumeisionis subjectus non esset,

,

tertio die, si

non profanorum, cert sacrorum auclofacit.

quia legis ratio in ipso non mililaret

peccato et justo

Quamtum quippe immuni

fuisse.
initio

rum usus testalum

Cui loquendi formula? ad-

non per fidem, tum quia legis auctor

id

stipulatur opposilum dicendi genus classicis auctori-

esset

tamen quia nolebat

mox

ab

omnibus

bus extra controversiam usurpatum, tertio seu quarto kalendas aut nonas; ubi cm ante prapositio subaudiatur,

manifestari, se

Deum

et legis

auctorcm ac dominum

esse

volebat autem

haberi legitimus

Abrah , qui
suscepeagnitus

non tamen excluditur

qui, etsi

dies ipse

kalendarum

circumeisionis legem pro se et semine suo

rat (Gnes. 17, v. 10) filius
;

nonarumve,sedinc!uditur. Hcaccedil Syricus interpres,

qualis

nunqum

Marci 8, 31, pro [mt* det lilteram

fuissetincircumeisus; permisit se circumeidi, ut factus

lomad,
et Syris

qu
id

vocabulis praposita
in
,

idem

valet Hebraeis
locis transfert

sub lege

qui erat supra legem

opportuno tempore
ali

quod Latinis

aliis

tamen

suos legis jugo redimeret, institul

circumeisione spiriis non carnis
,

prastantiori
2, v.

Bothar,

quod idem unum

est

quod Hebraic TIN

Rom.
,

28
ill

et Latine post, Matth. 27, v. 63, Joann. 20, et6, ita

29. Circumcisus autem Ghristus fuit

in

edem

ut

(/.sr

Grac

his aliisque similibus locis post signi-

spelunc stabulari, in qu et natus, Josepho nutritio,

licare, et

accipi videatur.

eodem modo, quo diximus Latine post, Quod Gnes. 40, v. 13, 19, Hebraic
tri-

aut alio viro,

passus, propter

majorem qum alii infantes dolorem usum rationis; nam et praludium

ac mortis, qud per-

ad verbum dicitur heod seloseth jamim, in adhuc

bus diebus;

quoddam

fuit futurae passionis

Chaldo

aliisque interpretantibus, in fine

:

misit se circumeidi Filius Dei.

Lege quae diximus de

conjunctio et,

trium dierum. Similiter ergo dicas

Puer natus
,

cir-

circumeisione supra

v. 59.

cumeidendus

est post dies octo

seu

quo modo hoc

est),

Yocatum est. Grac praponitur

loco loquitur evangelista (quod idem

unum

con-

quam quidam
et

verlunt tune
alii,

post peraclam scilicet

summatis, impletisaut

finitis

diebus octo, idest, lapsis

,

circumeisionem);

nominatim interprtes Latinus

superfluam
esf post
,

diebus omnibus intermediis

Id

et octavo etiam partim.

Syrus omittunt ut

et

nihilomins

autem

est,

cm
ad

agitur octavus dies, seu octavo

,

subaudire oportet, vocatum

eisionem
Maria
,
,

peraclam circum-

post die.
refertur,

Consummatio enim
sed

non ad octavum diem

:

proul moris erat. Vocatum est autem,

Joseph
;

tum

numerum dierum

nam

sic octo

tum

utrique enim id Anglus in-

dies dicuntur consummali, quia septem die? integri

et octavi pars.
octo, id est,

junxerat; Marise supra, 1, v. 31, priusqum in utero

Ergo postqum consummali sunt

dies

conciperetur

Josepho Matth.

v. 21,

postqum in
insolens sed

postqum consummali sunt septem

dies

utero conceptus esset.

Jsus.

integri, et octavus ex parte, id est,

cm

dies octavus
,

Non

fuit

nomen tune temporis

jam laberetur
initio

advenisset

seu ageretur
is

quod ab

huic puerulo suo jure debitum, cui soli nominis signilicantia congruit, mille continens thesauros
id

dicebamus. Fuit autem

dies

kalendarum Ja-

bonorum

nuarii, et
dies,

quidem primus hebdomadae seu Dominicus

dies nativitalis.
,

quod explicat Malthus,

c.

1,

v.

21, dicendo

quemadmodm

Ipse enim salvum faciet, etc. Reddit indendi nominis

Ut circumcideretur puer quo tempore puer erat circumeidendus secundm legem vide supra 1, v. r >9. Quaedam antiqua manuscripta omittunt puer,
;

etymologicam ralionem legatus clestis

bitur, quia

Jsus voca-

salvum

faciet. In

eum

veritas hujus etymi

compelit
fuit.

in aliis aut inane est

nomen, aut sola umbra

Act. 4, v. 12.

nominatim Brugentia
mologi,

et

Audomarensia

Biblia,

ut et

Non enim

est in alio aliquo salus,

quam

ipse anglus tradit,

manifesium est,

dem

salutem vel salrationem , ac proinde falsum esse commentum Osiandri, qui voluit nomen Jsus esse idem cum nomine Dci tetraillud significare

nomen

K'.

grammaio
esse.

insert

litter XI

Schin

et

scribendum
,

Ieheschou : nomen enim istud fictitium est neque prorss quidquam signilicat. Nomen ergo Jsus idem est cum nomine lehoscuanh, quod Grci, Se-

ptuag., Philo, Josephus ycr Jsus iradiderunt, Latini Josue, et salvatorem signiticat. Sed post Iabylonicam capiivitatem quando iingua Hebraica in usu vulgari esse desiit, et Syriaca inolevit, pronunliatio ejus mutata fuit, et loco yunm , Hebraic, dici vulg cpit Quod ex eo apertissimum est, qud Jsus ille, fdius Josedech, lypus veri nostri Jesu, cm ab Aggaeo c. 1, v. 1, Zacharia semper vocetur yWiT', tamen in libro Esdra et Nchemire, qui eodem vixerunt seculo, semper vocalur PVP ut patel Esdra 2, v. 2, et c. 3, v. 2, 8 et 9 item Nehemiap, 7, v. 1 et in eo,

libro spis. Im et Josue, filius Nun, alter clarissimus typus Salvatoris , qui sexcenties vocatur in Scriptur, V117W , tamen Nehemi 8, v. 1, dicitur Nimirmhi libri post capiivitatem Babylonicam scripiisunt. Ex quo usu Syriaco factum est, ut Salvator noster etiam vulg non yAT sed JJW, vocaretur ; sic enim etiam in tilulo crucis, qui Romae asservatur, etiamnm scriptum est. ut oculatus teslis Pagninus tradit. Quoil ergo Judi Salvatorem nostrum sine V in fine, duabus ex causis lit, Dominant

SW.

partim ex contemptu, ne Salvatorem ipso nomine fateantur, ut dclart Elias inThisbi; partim ex usu linguae Thalmudicse, in qu, y, pronuntiatu difficillima, saep facilitatis causa absorbetur partim deni([ue fit recentioribus Judis ad blasphemandum Salper abbreviavatorem. Nam isti trs characteres lionem apud ipsos significant iimmach scliemo vezi:

chro

Deleatur nomen ejus

et

memoria

ejus.

,,,

417

COMMENTAKIA. CAP.

II.

418

Hebraic verbum jasah in prima conjugalione salvuni

esse

deret. Crediderim itaque Jesuah

nomen

esse ex Jeho,

quanqum hic in usu non sit) in quint est salvuni lacre nomen auleni jesah et nonien jesulia
(
;

suah contractum

puncto ministro scheva

in vocalit

lem secundam
teras
,

propter eas quae proxim dsuni

ita

signilicant
lianl
,

salus.
,

Hinc Jesu,

vel, ut
,

llebri pronun-

mutato

ver iod

littera in capite

non

sit

iesuah

salulis auctor

salvator.

Postremam

essenlialis littera, sed serviens ad

formationem no-

lilteram,

quam vocant

ain,

cum

pronuntiari nisi

minis proprii.

Alio contrahendi
(

aperto gutture non possil, ut pronuntient Hebraii

post eas vocales quae os gutturve claudunt
,

interpres dixit Josue

modo usus Latinus nam quod ad postremam vocafuit

assumunt

lem
vel

illa

pro legentium absque punclis arbitrio,

vocalem pat ah
quare dicunt
,

quae est a brevis gui turque aperit

lit

e vel

a) quemadmodm ex Jehuda, Juda, non

,

cl

trissyllabum nonien quod dissyl-

solus ipse

sed et Septuaginta
;

hic unica littera he

,

labum esse debuerat.

Eam

auteni lilteram qui Latine

,

omissa est

in

nomine Jesu duae

he et vau. Porr

exprimere volunt scribunt Jesuagh, aut Jesuah; sed

cmlinguisnoslris non minus dillicilis
sit

hinc duo qusedam non minimi momenti evadunt clariora

et
;

scriptu

qum

unum

qui Jsus salvuni faciendo dicatur,

fieri
,

pronuntiatu, ne dicam impossibilis, rect Septuaginta

Graeci, et eos secuti Latini

non salvum esse aut salvum

qui veruni
et

quod quidam
;

mutrunt eam cum

lilter s,

contra ipsam angeli inlerpretationoni dicere audent

quae plermque

Gratis ac Lalinis nomina propria

,

alterum
Josue

sit

quod vcteres Patres docent

termint, et dixerunt Jsus

duabus syllabis. Id quod

quae postea Judaeorum
ipsis fuerit

ducem

Jesum sacerdotem, tam nomine qum

Jesu Chrisli. Caeterm non illud
fuisse Jeho-

fuit ipsis facilius

libris

quod cm nulla baberent vocalia

adscripta
,

oflicio figuras fuisse

puncta suis
oper
Bibliis

dico

proprium nomen Salvaloris nostri

sed id quod est proprium ejus

sunt addita, nihil aliud

,

qum

suah

nomen Jesuah
,

una

littera

diximus.

cum ali commuta nda ain cum s , quod Omnin enim ita scribendum est Hebraic
,

fuisse

contractum ex nomine Jehosuah

illudque ut
,

brevius ac facilius hujus loco usurpatum

captivitate Babylonic.

jnm inde

nomen

Jsus

ut postremam litteram habeat ain

Nam quanqum
,

idem

unum

quemadmodm scribitur nomen Jesu filii Josedec ac in libris Esdra et Nehemiae, quod Jesu filii Nun mox ostendemus et duorum aliorum saccrdolis
, ; ,

nomen

sit

non tamen bc forma Jehosuah Salvatori

fuit

imposilum datumve

sed

ist

Jesuah,

quam nos

unius, Levitae alterius

31, v. lo, Jesuah,

1 Parai.

24,

H,

et

2 Parai.
Svri.
,

quomod semper scribunt

Grac et Latine vertimus Jsus. Ad hoc dulcissimum nomen, Dei Filio carnem indulo quandoque imponendum, alludunt pleraquesacrarum litterarum loca, nunc

Videtur aulem id nominis vulg contractum fuisse

Deum
v. 21,

salvatorem pradicantia, nunc salutem aut proille

jam inde
tur, in

redilu

ex Babylone, aut etiam antea, ex

deriva-

mittenlia aut postulantia; ex quibus

Psalmi 67,

nomine Jehosuah. Nam inprimis jasah, unde

usu non
est,

hue apprim spectat

;

Deus noster, Deus salvos

v. 8.

quod diximus,

in

prima conjuga;

faciendi
et

et hic Isaiae cap.

;

45,

Aperialur terra,

tione, sed

in quinl,

qu format hosiah

quanqum
,

germinet salvatorem
:

rurss alter ejusdem cap. 49,

,

cm

in

usu sinl voces jesah etjesuha, pro salute

istud
,

v. 6

Dedi

te in

lucem gentium

ut sis salus

mea usque

parum

sit

si

nihil aliud foret

,

facile

enim
,

fit

ad extremum terr. Circumcisus est Christus tanqum

Abrahce
lius
:

Jesuha prasertim

rejecto he feminino

formare

filius

et vocatus est Jsus

tanqum Dei Fisangvinis

nomen proprium
interpretentur

Jesuah, tanqum salutis auctorem

nomen

dclart

eum
:

esse salvatorem, et circumsit

, ,

aut ipsam salutem. Quid

,

qud suah quidam salutem

sit

cisio

monstrat quomod salvaturus

,

ut jam nec aliud

opus qum iod

inquam

sui effusione

ita

ut

qum congruentissim
quod vocari seu

litteram formativam nominis proprii praeponere?

est et aliud. Filius ille Josedec
,

Sed

haec fuerint conjuncla.

qui apud Aggaeum et

Quod vocatum

est, seu fuerat,

Zachariam Jehosuah
miae passim

dicitur, in libris Esdrae et

v.

Nehe,

puero imponi jussum fuerat.

(Esdra 2,

Nehem.

7, v.

etc.)

Ab angelo,
Priusquam
1, v. 31.

Gabriele, Dei nomine.

in

Jesuah appellatur (quanqum nobis aliquando reddi-

utero conciperetur, niniirum supr

fuit,

tum

sit

Josue, interprte, litlera proxim praecedenti,

Non enim utero conceptus

1, v.

pris

qum

elisarum litterarum vocalem tribuente) et Filius Nun,

qui et ipse Jehosuah dictus est
(

angeli legatione absolut, Virgo

set,

consensum
38,

praebuis-

nam

Latinus inter-

quod docuimus supra

et enarratores

pres, elis he lilter Josue extulit) Nehemiae 8, v.

17, Jesuah vocatur
;

Graeci hic

monent

Theophylactus ac Titus. Vocatum

ab Interpretibus autem septua-

etiam fuerat postqum in utero conceptus esset, quod

ginta qui paul post

Nehemiam

et

Esdram

florure

diximus

sed Evangelista id quod majus est refert.

ubique Jsus est nuncupatus. Pris Hoseah sive Hosuah

hic vocatus fuit
;

Significat

autem non temer aut

fuisse
,

fortuite
,

hoc nomen

postea autem
fuit,

ubi ad explorandam
Mose, un lilter

impositum
silio,

sed Deo auctore

aeterno Dei con-

promissam terram missus

qui

cm

solus exacte nssel proprielates nasci-

nomini adjecl, Jehosuah est nominatus (Num. 13,

v.

17) forte ut e propis ad

oflicio

promissum Salvatorem,

quem

adumbraturus erat, etiam nomine acce-

ei congruum nomen dare. Ergo cm milteret Deus Filium suum in mundum ut salvaretmundum, Joan. 3, v. 17; utque esset salus

turi

solus poluerit

Quod vocatum est ab angelo ; significans ita non temer, non casu, non humano sed divino impositum fuisse consilio. Priusquam in utero conciperetur.

Quo
nisi

clarissim ostenditur Chrislum conceptum non absolut angelic legatione, non autem ant, ut quidam putaverunt,

419

IN
terrae, Isaiae 49, v. G
ipsi indidit. Ipse

LUCAM
;

420

Domini usque ad exlremum

Jesu
,

utero fueranl retenti, ul viam egressuro ftui redderent laciliorem.

id est

Salvaioris

nomen

ab

modo unic sanclus suo sanguine liberavit populum suum quibus diaboli lyiannide. Abstulil peccata mundi
ODini pcccati labc immunis, atque ipso nascendi
, ,

Secunddm ligim Movsi. Jungendum hoc

praecedenlibus, non sequentibus
gelista
, ;

est verbis

explicat

enim evan-

de qu purgalione loquatur, e nempe 'V'am

erat obnoxius et servavit ne in peccata recideret po-

lex Mosis pr&scripserai puerperae quoe

masculum

fi-

pulussuus,

id est,

omncs

qui in ipsum cicdiderunl

lioc

lium peperisset

quai

quidem

in vulgari

usu lune erat

Levilici

eique dederunl rgis nomen. In

salus. Sublaiis

vera consislit

apud eam genlem. Peseta ipserat lex Mosis,

cap.
12, ut mulier qua?

enim peccatis, miseria aulerlur atque

j

masculum
,

peperisset,

domi
;

omneprorssmalum,succedilquejustiiia, quam omne

se conlineret ut
!

immundam

diebus quadraginta

sed

bonum
luta
;

consequilur, salusque numeris omnibus abso-

eodiscrimine.ut primis quidem seplem diebus,

immunid

si

non continu

at

suo cerl tempore

ubi

da esset, jiula

dies sparai ionis

menstru

est,

prorss dc!etum fuerit peccaii regnum. llaque

in

dm

juxta ritum dierum quibus ob menstrua separabatur,

Mallho, prsedicilur suos Jsus peccatis liberos

ver XeMoco vei usque aurnp

eo

modo quo

ciim menses pateretur, niinhm qud

reddilurus, omnis mali propnlsator atque omnis boni

auclor
, ,

et ipsa et lectus
et quisquis vel
I

sedesque ejus omnis polluta forent,

vel ipsius
:

declaralur.
,

ipsam

leclum aut sedem

teti-

Docet

igilur bis verbis

Josepbum anglus, inprimis

gisset,
lieris,

Mcssiam sive Cbrislum esse, exspectalum populi re-

immundus redderetur baie enim lex est muquae redeunte mense palitur fluxum sanguinis;

demptorem ac salvatorem, eum quem uxor ejus Spiritu sanclo fcunda ferl utero. Tum regnaturum

Levit. 15, v. 19. lteliquis ver triginta tribus diebus,

|

permittitur ut
,

eum hominibus
marito)
,

conversetur,
(

ita

Ht

eum

et

populum liberalurum

sed non gentium

)

nullam

ipsi

ab e immundiiiam contrahant

excepto

(id quod Judi polissimm exspeclabant

imperio,

congressu
laciu

eum

sed jubetur cavere conet

verm ante omnia,

peccati ac diaboli regno, lotius

,

rerum Deo dicatarum,

manere

in

sanguine pu-

mali unico capite. Denique

majus eum quid bomine

,

ri/icaiionis su, id est,

domi

se continere

dm

lluxu
,

esse, cujus vocalur populus

is

quem
id

Dei populum

sanguinis purgalur

videtur

enim hypallage
,

esse

in

passim Scriptura vocat

quique

potest,

quod Deo
sunt.
surit.

sanguine puri/icationis su, pro

guinis sui
:

in purificatione san;

proprium est, peccata auferre.

Vers. 22.

Et, rurss. Postquam impleti

scilicet
ctri.

partim quia adhuc (luere consueverit

ne-

que enim profluvium sanguinis post seplimum diem

cesst, lametsi

Versu snperiore reddidit postum consummati

minus; partim quia

,

prop'.er

fluxum

Dus
Graic

purgationis ejus,

Maria?;

est

enim

quem

passa fuerat

legaliter censebatur

immunda,

pronomen femininum

Caterm quidam

donec quadragesimo die solemni

ritu esset purificata.

codices habent masculinum aro

referatur
;

quod ad puerum

Hanc legem B. Maria

Cbrisli

mater eum reliquis

habens gerensque se

multi plurale arfoi, quod

adulrumque,
poslerior suos

puerperis observavit, eo quo pepererat loco se conlinens diebus quadraginta,

et

matrem

et

puerum
lire
:

forte etiam
,

marilum. Sed impro-

bables sunt

lecliones
agit

quanqum
lex

tanqtim

immundam
:

quamvis e lege non compre-

habeat auctores

enim

de purgand puerper,

henderetur, ob causas polissimm duas; unam, qud

lex dicat

nusqum de llu aut marito purgando. Loquitur aulem evangelista secundm bominum opinionem quando dicit implctosdiespurgalionis Maria;; e qud tum ha,

Mulier

si
,

suscepto setnine pepereril mascu-

lum. Atqui B. Maria

non suscepto semine pepererat,

Eulhymius, inter La,

quai de Spiritu sancto conceperat. Observrunt hoc,

inler
tinos

beretur Maria reliquis puerperis similis,

iia

ut purga-

Grcos Theophylactus Beda

in

et

tioneopushaberecrederetur, sicutaliai, quamvissecs

hune locum scribens

mulier

et

Bernardus,
legi-

esset.Sicinfrav.27ei48,Josepbumvocalpatrem Jesu,
quia

serm. 3, de Purificatione. Verm quia Hebraic

lur, issa ci tasriah
,

hominum

opinione paler babebalur,

Scriplura, quod

lict

rvera

si

semen

feceril

intelli-

non.Sic

alibi praedicit

stellse

cadent de

gunl quidam per semen, non principium generationis,

sed lerminnm, quod est, prolem, tanqum dictum
esset
,

clo, Mal th. 24,

v.

29; quiacadere hominibus vide-

bunlur, etiamsi ver non cadent. Dies ergo purgalionis

ejus, id est, dies quibus illa pro

mulier

si

suscept proie, pepererit masculum.

more videbatur pur[

Est ergo altra causa potior, cur mater Christi hc

lege

ganda, sordibus scilicet et immunditi parts. Soient

non comprebentlerelur, quia nullum sanguinis

enim puerperae

partu

fdos

horrendos et abomiper naluralia lluxus

,

partu fluxum passa fuerat, ac proinde nec

reddita aut polluta.

immunda
sanguinis

nabilcs sanguinis

humorumque

Qud autem nullum

manifestum
est,

plurimis diebus pli, effluenlibus mensibus qui jamdi

fluxum passa

fuerit,

tum quia peperit

Et postquam impleti sunt dies purVers. 22. gationis ejus, Mariai scilicet ; est enim Grsec femi-

juxta ritum observatu i'ariliorem

quo solum areoba-

tur Sanctuaiio, et contaelu rei sanctse; ita ut dies

ninum

varYi--, id

est, (lins (|iiibus legaliier

;

purgand

v-

quai slatuii, Ledcbalur, secumium lecem Moysi vit. 12, ut, si peperisset masculum, iimnunda esset seplem diebus, juxta dies se'parationis menstruae, hoc est, sicul immunda erat mnlier menslruala, quai quidquid tangeret reddebal innnundiim, eiiam boulines. Deinde alios trignta trs dies

purgalionis essentsimul quadraginta. Eqe de causa lolidem sunt die nativl Lis d.;ininica> ftSqlie a diem
I

purilicalionis

uirinque
dies,

inclusive.

Itaque

pasUium
similis est

impleti sunt

etc.

Pbrasis omnin

praicedenli, postquam consnmmati sunt dies veto.

Nam

mauebat iaumuida,

quadragesinia dies purgalionis adhuc agebatur, in qu per obiali'ineni aeriiicii liniebatur purilicatio. Lex

,,

COMMENTARIA. CAP.
clauso utero,
perfluus. Nain
tidus

II.

422
;

tum quia nullus

fuit in

e sanguis suest sanguis f-

tempus etiamnm ferebat

non minus

nec legem Deo lalam

igitur,

menstrua quiiiem (qui

contenmere, hominibus videretur. Debuit

voluit
,

sed

ac noxius adeque venenalus

nunqum
;

ha-

legem servare

ut humilitaiis et

buerat, mull minus passa fuerat efflucnlia

quemad-

obedienliai praeberel

exemplum. Quocirca quae octa,

modm

nec

iis

opus

i'uerat

ut viam

lubi icain red-

vo kalendas januarii pepererat

bruarii, hoc est,

poslridi

kal. fe-

derent nasciluro ex ips ltui, qui clauso utero eral egressurus. Reliquus sanguis Virginis , non majoris
fuit quantiialis,

quadragesimo die profecta Jerosoly,

mam

est

ad lemplum
,

causa offerendi

sacrilicii lege

qum nccesse

esset ad generalionem,
|

praesciipti

quo puriucaretur seu purgarelur,

id est,

id est, ad conceplionein et nutrilionem. Quocirca qui

quo oblato pura ac munda haberetur.

dies

Nam quamvis
,

ante partum sanguis, servierat alendo in utero flui,

post partum non prolluxit, sed ad ubera in lac con-

qtid fluxu

omnes quadraginla purilicationi servirent immundi sanguinis, labenlibus illis

e
die-

versus, servivit eidem extra ulerum alendo. Denique

bus, magis magisque libra atque immunis puerpera

non

vi

avulsus

est Cliristus

ab utero malris, sed

est,

redderelur; ipsa tamen purilcalio, quadragesimo de-

sponi lanqnm malarum

pomum delapsus
:

absque

nim

die, sacrificio oblato, perliciebalur, id est

lune

omni vulnere laesioneque matris. Quare B. Augustinus unde Slulte libri de quinque Haeresibus, capile 5
,

demm

nec pris munda habebalur.

dicitur

Quamobrem
dies purgalio-

quod hic

poslqum impleli sunt

sordes in Virgine maire, ubi non est concubilus

cum

nis ejus, sic fer

inielligendum est, ut iliud versus

dies

<

homme ptre? unde sordes

libidinem
,

in e quae

nec concipiendo
Et

proxim praeceJentis, postijum consummati sunt

octo;

nec pariendo est perpessa dolorem?

:

nimirm, cm advenisset jamque agereiur dies

;

Cyprianus sermonede NativilateChrisii

<

Nullus do

ullimus purgalionis ejus, videheet quadragesirnus

lor

ait,

nulla nalurse conlumelia in puerperio,

ibi
;

etc.

censentur enim

finili

dies purgalionis,

quando posireadhuc ad pur-

<
a

Nec locus
praeparari

eral

lavacris,

quae soient puerperis

mus jam

agilur, tameisi eo sacrificium

quippe nec aliquanalurae injuria malrem

,

galionem adhibendum restet. Simili loquendi

lex praecipit, ut hosliam puerpera dfrt,
fuerint dies
est, die

modo
expleti

Domini

laeserat

quoniam

sine

lormento peperit

cm

quae in conceptione caruit voluptaie. Et tamen con-

puriftrationis
;

su

Levit. 12, v. 6,

quod

suetudinem sequens, ut
c aliis
c lis, f

legi salisfaceret

quasi

cum

quadragesimo

rurss prohibet ne in sanclua-

mulieribus esset

ei

in
;

hoc opre ralio simiel in diebus separatio-

rium ingrediatur, donec impleantur dies purificathmis

etc.,oblal3e quieii paruit

su (ibidem,

v. 4),

quamvis quadragesimo

die, peracto

nis, se

non

thoro Joseph, qui

eam nunqum

leligit,

sacrificio, ingredi posset.

sed ab ingressu templi et caeieris quae lex prohibe-

Tulerunt,

scilicet

Maria et Joseph.

i
<

bat conlinuit. Ullr malurus ab arbore bajul fruClus elapsus est

;

Illum, Jesum puerulum.

In

nec oportuit
Er go ut

vellicari,

quod sponl
,

prodibat,

etc.

cm

conceperat

null ex

Jrusalem

profecti sunt

Bethlehem

in Jru-

parle sive
peperit
sive
,

animo sive corpore fdata fuerat; itacm

est
,

salem, allato secum puerulo Jesu.

nihil passa

quod redderet

sive corpore

Ut

sisterent

exhibrent in conspectum

reprae-

animo immundam
,

sed conlra sanciificaia est

sanclitatis
et carne et

senlarenl eum, scilicet in templo; quod erat unicum

Jerosolymis.
Domi.no
,

singulariter

ab eo

quem edebat omnis

auctore

ita ut

permaneret vrgo sancta

tanqum Domino debitum ac sacmm.

fuit
,

tpiritu, 4

Cor. 7, v. 3i. Quamvis ergo lege

non com-

Syrus coram Domino. Haec

una causa ob quam

Jeroso-

prehcnderetur,
omittere, ne

eam tamen

observavit
,

ut nec debuit

peractis diebus purificationis

profecti sint
in

aliis

offendiculo esset

quibus exemptio
filius

lyma

ut

Jesum puerum Domino

templo
,

ofl'errent.

ipsius erat ignota.

Nam

si

hc ratione
se probsset

ipsius

Vers. 23.

Sicut
;

scriptum est
ei

juxta id quod
est.

poslea

etsi

jam mundo
17, v.

Filium Dei

scriplum est, cwisentane

In

quod scriptum

tamen

solvit

didrachmum templo, ne scandalizaret

26
;

lege Domini. Mox vocaverat legem Moysi, jam

quia

Judaeos, Matth.

mull magis hoc adhuc

legem Domini
nistro
fuerat.

Domino data ac

lata fuerat,

mi-

tempore legem sequi debuit maler, quo divinissimo-

Mose

quo etiam scripta litterisque tradita

in

rum

privilegiorum ejus nihil erat divulgalum

ut nec

Porr quod hic dicitur, mullis

lege locis

Virgine non habuitlocum, partim, quia non pepererat suscepto semine, ut lex loquitur, sed de Spiritu sancto, partim, quia fdi illi et horrendi sanguinum etsordium fluxus, quos puerpera; per plurimos dies pali soient, et quibus purgantur, non est passa, quae sine dolore iiaiuryeque conlumelia peperit, ut Aug. lih. de quinque Haeresib. c. 15, et Cyprian., serm. de Naiivil. Domini. Eam lamen observavit, sicut filius legem de didrachmo solvcndo, ne videlicet ignormes puritaiefn ejus oflendereuiur. Tllerunt eum in Jrusalem, ut sisterent eum Domino, id est, ut eum tanqum Domino debitum ratione pi imogeista in

Haec est alia lex, qune habetur Exodi 13, v. 22, de masculis primogimilis, lam in pecoribus qum hominibus, ista videlicet O.mne masculinum adaperif.ns vulvam. Periphrasis est primogeniti ex maire; q. d. : Omne quod pim nascitur hoc enim videtur matris
:

ulerum adaperire, ut aliis nasciluris viam faciat. Hinc est qud Aiuhr. et Hiero, n. 2 contra Pelag. et alii quidam, pulent banc legem soli Christoconvenisse, ei qud ipse soins matris vulvam clausam, licl permahentem, nascen.lo adaperuerit, quod aliis mulieribus lit concunibendo. Sed cerluni est legtMii E^odi etiam
iiemque hominibus. Alii volunt non couveniie, eo qud ne nascendo quidem iuatris vulvam^ adaperuerit ; sed nac senieU*
brlis convenisse,

Ditur% Domino offerrent. Vers. 23. Sicut scriptum est

Cin
in

iblo soli

lege Domini,

423
reperilur scriplum,sed originari Exodi 13; non
ipsissima verba certi
alicujus loci cilat

IN

LUCAM
quod diximus, periphrasis haec
periens vulvam, cujus loco
ali:'is

424
est primogenili,

enim

ada-

evangelista,

primogenitum ponitur

sed sentenliam plurium.

Quia, qud, ojlne mascuunum, tam de hominibus

(Exodi 22, v. 29), in qu non tam voces urgendae sunt,

qum
enim

significatio,

ncc tam premenda aperlio ejus

qum de

jumenlis, Exod. 13, v. 2.

scilicet malris,

quod clausum
primo egrediens
relient,

fuerit,
si

qum

allerius egressi

tam ver

Adaperiens vulvam,

exiit,

qum
:

aperuissel. In hanc sentenliam

vulv, primo nascens. Hebraic peter

vulvae.

aperlio

scribit

Beda

Septuaginta

transtulerunt

iavc-^v

^tpav,

nalivilalis

Quod ait, adaperiens vulvam, consuetae more loquitur non qud Dominus nosler,

quos evangelista et Latinus interpres secuti sunt. Periphrasis est primogenili

;

sacri ventris hospitium,

quod ingressus
sit,

sanctificrat,

nam quamvis

aliquando ad-

devirginsse credendus

juxla hnereticos, qui divirgi-

datur vox primogenili, Exodi 13, v. 25, saepis tamen

omittitur, Exodi 13, v. 12, 15. Est

cunlB.Mariam virginem usque ad partum,non

autem ex eo sumpost se aperire

nem

esse post partum

sed juxta fidem calholicam

pta periphrasis, qud primogenitus, et primus vulv

egrediatur, et viam egrediendi
videatur.
aliis

clauso Virginis utero, quasi spnnsum suo processisse

<

de thalamo.

Denique rect in hune locum EulhymiuS:

SolusChrislus,ait,

nondm apertamsupernaturaliter
lenebalur Virgo,
in

Sanctum, dicatum, separalum, proprium, Domino

vocabitur,
agnoscetur, erit,
id

aperuit (id est, pertransiit)et clausam naturaliter servavit.

est,

Domini
ait
:

erit;

Verum est quidem, qud non

quemadmodm Exodi

34, v. 19,

Dominus

Omne
Est

mullque minus Jsus, lege sistendi se

templo

illo

quod aperit vulvam generis masculini,

vocelur sanctum
est, id

meum
sit

erit.

Mosaico, et sacerdolibus se redimendi, qui unus erat

aulem lulurum loco imperativi, volo ut

Domino,
sit

meum,

cum
non

Paire Deus

sed qud

Dominus Jsus

ut

homo,

Domini. Quod Domini

fuerit sanctus
,

Deoque consecratus, etiarn ex ordine

primogenitus
,

vocalur sanclum, quia non dbet profanis usi-

nativitalis

nimirm ut
,

adversatur

bus applicari, sed solius Domini. Hujusmodi aulem

erant omnia primogenita Isral
,

eliam interprelibus

annotantibus causam ob

quam

ex quo Dominus ad

signanter ade dictum fuerit ab ev.mgelistis, ad histo

riani

servandum Israelem

interfecerat

omnia primogenita
si

Dominicce nativitalis, qud Maria peperit filium

1, v.

^Egyptiorum, Exodi 13, v. 15. Quare

Domini erat

suum primogenitum, Mallh.

25; Luc. 2,

v. 7.

omne masculinum primogenitum, quum erat ut ad Dominum aferretur et Domino in templo suo sisleretur, et recognoscerent parentes ac domini, nihil sibi
juris in illud compelere, nisi

Qud ergo Maria

sistere
lista ait

voluerit

Jesum primogenitum suum

legi,

Domino,
;

fecit

consentane

quod evangedixi-

sed

cm

id facere
,

non teneretur, quod

Dominus spont
id

jus ipsis

mus,

fecit

inprimis

ne

aliis

scandalo esset, quibus

cederet suum, sed

iieri

de eo debere

quod Dominus
et

humana
fecit

filii

sui natura manifesta, divina ignota erat;

statuisset. Id subaudit evangelista,

quod

consuetudo

deinde, ut

promptum
fecit,

obedientiae

exemplum

re-

tenebat.
allata

Nam

primogenita quidem boum, ovium, etc.,

ipsi
,

linqueret; denique

qu publie constaret,

filium

ad Dominum,

inimolabanlur, primogenitum

suum primogenitum
Christi dignilatem

esse, id

quod multis modis ad

ubi
in

asini

mutabatur ove

primogenitum hominis pretio

noverat perlinere. Quocirc

,

redimebatur, e qud tulisset Dominus Levitas pro

cunctis primogenitis filiorum Isral, ut servirent sibi

Jerosolymam venisset Maria

tulit

filium

suum

lemplum,

et

per manusejus qui sacerdolio fungebaobtulit

pro Isral

in tabernaculo fcederis seu templo.

Hanc

tur in ordine vicis suae,

erat,

Domino, qui

ipsius

enim suam de
34, v. 19;
igitur

singulis

primogenitorum generibus vo-

tam modo nascendi qum ordine. Non dubium

fuerit

luntatem, declaraverat Dominus, Exodi 15, v. 12, et

autem quin gratissima

cto sanctorum

Domino oblatio,
meus

et san-

Num. 3, v. 45, et 18, v. 15. Primogenitus Maria; cm esset Jsus, ac proinde ex vi legis,
fecit

responderit Virgini, quod alis clis

:

Joanni Baptistae

Hic

est

Filius

dilectus, in

quo

cui se subjecerat, sanclus, dicatus, seu proprius Do-

mihi complacui, Mat th. 3,

v. 17.

Nunqum

in taber-

mino; rect
Domino,

Maria, et consentane

tum

legi,

tum
sta-

naculo fderis hujusmodi apparuerat hostia,

in

nunqum

consueludini, qud tulerit

ret
et

eum

in

Jrusalem, ut

siste-

templo Salomonis, magnifica ade et gloriosa visa

faceret de eo id

quod Dominus
negant Jesum

oblatio fuerat;

jam cptum impleri

doms
islius

est illud Aggsei

tuisset; id vult dicere evangelista. Quare contradi-

Magna
prim;
implebo

erit

gloria

novissim plus

qum
et

cere evangelista?

videnlur,

qui

hic

veniet

enim desideratus cunctis gentibus,

vocari sanctum Domino, negant hc legecomprehendi,

et vi legis hujus fuisse Domini, e

domum

istam glori, cap. 2, v. 8, 10. Caete-

qud vulv claus

rm oblatum Domino puerum, noluit

illo

Maria relinquere
tabernaculo Do-

natus

non

possit dici adaperuisse vulvam. Atqui,

in templo, aut

commodare

illi

videtur Evangelio repugnare, utpote quod hanc legem Christo adaptare videatur. Rectis ergo dixerimus, periphrasim esse nativitatis primogeniti, sicut supra indicavimus, sive illa fit aperiendo vulvam, sive aliter. Loquitur enim Scriptura juxta morem nascendi usitatum. Nam Hebraicum verbum Peter, solummod significat uleri laxationem, seu dimissionem, qu ftus ab utero dimittitur, sive intrim adaperiatur utrus, ul, communiter fit, sive clause ma-

neat. Et hinc est quod Scriptura aliquando soleat illam jam dictam periphrasim explicare nomine primogenili, ut palet Levit 27, v. 26 : Sanctum Domino

dedicatum Domino eril ad opra primogenita mundorum animajium immolabantur Deo primogenitum hominis redimebatur pretio quinque siclorum, e qud Leyitae in locum primogenitorum successissent ad servienduni
vocabitur,
religionis
id est,
:

nam

Deo.

COMMENTARIA. CAP.
mini,
1
,

II.

426
,

quemadmodm
2S
;

olim

Anna Samuelein,

Reg.

Hostia seu sacrificium

quo mundetur mulier excein holo-

v.

non

enini voluit

eum

synagogae proprium

dens puerperio, praescribitur agnus oblatus

caustum,
vel
,

esse,

queui pepererat fulurum

Salvatorem

totius

et turtur

seu columbus oblatus pro peccato,

mundi. Quarc reilemptum pretio (quod lex permittebat Exodi 15, v. 13), pretio auteni quinque siclorum,

si

mulier fuerit pauper, duo turtures aut duo

,

pulli

columbarum

unus

in

holocaustum

aller

pro

quod

colligitur

ex

Num.

5, v. 47, el 18, v. 16,

illius

ad se

peccato. Inter holocaustum et sacrificium pro peccato

recepit.

Redemit ministerio

templi et sacer-

hoc inlererat, quod holocaustum cremarelur totum,

sacrificii

dotii Aaronici,"sed ita ut

manerel Domino consecratus,

ver pro peccato pars cederet sacerdoti.

in
;

ut fungeretur aliquando

coram eo sacerdolio secun-

Holocaustum hic offerebatur,

pro
felici

gratiarum aclionem,
sacrificium ver pro
ill

din ordinem Melchisedec, ad salutem lotius generis

partu et proie accepta

humani.
Vers. 24.

peccato offerebatur proimmunditi

corporali, quae

Et ut
in
,

parent. Supple, non, tulerunt

secundum praescriptum
fluvio sanguinis.
Illa
,

legis contracta fuerat

ex pro-

eum

in

Jrusalem, sed hoc solum quod continetur,

Jrusalem, Joseph et Maria profecti

immunditia peccatum vocatur,

profecti sunt

peccatum

inquam

lgale,

quod separaret

sanclis,

sunt Jerosolymam

assumpto secum puerulo Jesu,

nonnunqum etiam

consortio

hominum

quemad-

duas ob causas, unam, quae solum tangebat Jesum, ut

modm

et Levit. 14, v. 19,

immunditia ex lepr con-

eum Domino, de qu jam dictum est alteram quae solam tangebat Mariam ut darent hostiam, etc.Utrumque enim edem oper perfecerunt, et quo die Jsus fuit m templo exhibitus eodem Maria
sislerent
,
;

tracta; Levit. 15, v. 15, immunditia viri seminiflui;

ibidem, v. 30, mulieris menstruatae, peccata vocantur

;

quibus
sacrificii

mundari dicebantur hommes per hoc

pro peccato, quia auferebatur ab
eis

genus

sacrificio oblato purificata.

constitutum lege impedimentum conversandi

posset id referri

Darent, offerrent

addandum;
etsi

minibus, tractandi sacra, in sancta

dabantur, inquam
effectus
,

eum hoingrediendi mun;

ad solam Mariam; verm

afferend

re feras simul ad Joseph,

id est,

mundi declarabanlur, ad

e quod Joseph affuerit Mariae socius, in comparand,

,

jam

diclos, ut possent inter

hommes

agere,

tradend hosti

non

tamen data seu

pro sol

sancta tangere, alias victimas offerre, iisque vesci, etc.

oblata intelligitur

hostia pro Joseph, sed

Caeterqui

animum

haec sacrificia

non purgabant

et

Maria.

Hostiam, secundum quod,

nis seu purificationis,
tur, id est,
lista

etc., sacrificium

purgatio-

quanqum offerrentur etiam pro eo quod ver peccatum erat, Levit. 4, v. 2, non tamen peccatum ver
auferebant, quod docet Apostolus ad Hebraeos cap. 9,
v. 10, consistentia in juslitiis carnis,

quo nimirm Maria

purificare-

pura declararetur. Redit hic ergo evange-

usque ad tempus

ad purgationem Mariae, cujus meminerat supra,

correctionis impositis.

Porr hic, quia de mundatione

v. 2-2, et alteram

causam

itineris

hujus Jerosolymitani

agebatur, congruebant, agni, turtures, et pulli columbini, ut innocentissima, ita

pulli

fuisse

dicit

ut hostia seu sacrificium

offerri

(quod extra
offer-

mundissima animalia

sed

templum Jerosolymitanum
retur pro Maria
,

non poterat)

columbini potis

qum

columbae, quia columbae

secundum quod dictum, mandatum

Domini, nimirm, duo turtures
illo

non perinde
inquam,

esui aptae sunt, ac proinde nec sacrificio.

seu statutum

est in lege

Atqui prioris generis hostiae, quae divilum erat, agni,

et

aut duo pulli columbarum. Sic enim sequitur loco

Levit. 12,

columbi seu turturis, evangelista non meac proinde more

nullo

quem supra laudavimus

su pro

Cmque

expteti
fili
fili,
;

minit, intelligendum dans Mariam, etsi pietalis affrta

fuerint dies purificationis

filio

sive pro

divitem

pauperem tamen
gessisse.

fuisse

(cave sequentibus id jungas, pro

filio sive

pro

pauperum se
que

Non quod

quod quidam

faciunt, orationis contextu rclamante

tierit ei facultas
siclis

emendi agni, quae

;

filium

modo suppemodo quin-

nam praecedenlibus idcirc est additum, quia, quemadmodm antedictum fuerat, dies purificationis duplicandi erant
ei

redemit

sed quod obtulerit, prout ferret

fuit modestiae,

ipsius conditio,

quod

fastu alienae.

quae fdiam peperisset) deferet (scilicet

;

mulier;

tabi,

adducet

feminei generis est) aijnum

Nec enim decuisset, etiamsi suppetisset ipsi pecuniae aliquid, dono magorum aut aliunde, ut quae conditione
pauper
erat, divilum subito

anniculum

pullum columb sive lurlurem pro peccato, ad ostium tabernaculi lestimonii, et

tradet sacerdoti
;

in Iwlocaustum, el

oblationem praeferret

ul

neque lex

praecis

mandaverat, ut

in sacrificium conita

qui offerel

il la

coram Domino,

et

sumrent pauperes
nihil

omnem

substanliam suam,
itineris et vitae

ut

orabit pro e, et sic tnundabitur profluvio sanguinis

sui, etc.

apud eos remaneret, quo

;

sum-

offerre

Quod si non inveneril manus ejus, nec poluerit agnum, sumel duos turtures vel duos putlos columbarum, unum in liolocaustum, et allerum pro peccato
;

sed divilibus eos discernens, aequo majoribus expensis levaverat. Maria itaque beata, ptus tolerarent

tanqum immundam se continens, venit

in atrium

orabitque pro e sacerdos, et sic mundabitur.

templi profanum (pro quo Moses, ante exstructum

Vers. 24. Et ut darent hostiam, supple, prosunt in Jrusalem, non autem tulerunt eum; nam ad offcrendam hostiam non erat necesse ferre puerum ad leiuplum. Secundum quod dictum est, seu statutum, in i.ei;e Domini. Ilaec est tertia lex de sacrificio purificationis puerperae, quae habelur Leva. 12, et statuit, ut, si mulier pauper fuerit, et non
iecii
S.
S.

agnum offerre, offerat par turturum aut duos unum scilicet in holocaustum, pullos columbarum quod cremabatur Deo, in gratiarum aclionem pro fealterum pro peccato, scilicet legalis imlici partu munditiae, qu mulier purgabalur. Nam pro mupoluerit
:

immdiate offerebatur illa hostia, ut manifest palet Levit. 12, v. 7. Mdiate tamen videlur haec
liere

XXII,

14

*M
lernplum,
dirii
,

IN
ait

LUC A.Vf
obscur famae non improbabile si subsequemia considerentur.
;
,

428
lit

ottium labernaculi testimonii) et

fuisse

hosiiol su sacerdoti tradit, oblulit per

mauus

sacerdotem,

ejus

par lurlurum vcl par pipionuni

evangelista, quia
arbitrio, el

sed ulrum non dicit

non referai

scire, reliclum offereniis

qu utrumque

conditori acceptum,

quod

Jcstis ob jusiiliam animo inhaerentem Deo acceplusac gratus; vide supra 1, v. 6.

Beda

ail.

Quidam

conjiciunl obtulisse pipioues, id esi,

TmoaiTus,
vis

rcligiosus. Signifient exew

non quem,

pullos columbinos, eo qud magis vulgares et usitaii

timorem

sed

cum

reverenti conjunclum
,

quem
ne

essent;

alii,

turtures, quia illud anni lempus,

quo

co-

Lallni

auctores religionem vocant

,

sacri

auclores

lumbae incumbunt generalioni, non

lumbinos,
sacrificio et esui

ferai pullos co-

timorem sanclum

quo quis timet

et sollicitus est

idoneos; prout eiiam tur-

Deum

offendat.

tures, caslimoni commendali,

inalris et
filii,

magis congruebanl

virginis utriusque, moribus.

Hc

obla-

Exspectans ardentibus votis ac desideriis consolationem Isral, quam Chrisius secum brevi esset allaturus.

tione peracl, admissa est B. Maria in

sanclum femi-

ExspccUbat videre eum, quem prophetarum

,

narum atrium
Sed quaerat

tanqum jam

purilicata ac

munda.

oracula in hoc venlururn promiserant

relur
Israelilicum

ut consola-

aliquis,

an non in mendacium incurretit,

su mun<laiione

populuin variis modis alllictum.

,

gerens se tanqum

immundam, et pro

Patienter ferebat prsentes miserias

he spe freius
prophetis
:

sacrificium offerens, quae nibil immunditiae ex parlu,

qud

instaret

adventus Cbrisli,

quem ex
,

ne

corporalis quidem, contraxeral, quoel oslendimus

v.

didicerat

fore solalio Israeli.

,

Isaias, cap. 40, v. 1

supra,

22.
esse,

Respondeo

non pronuntisse se imeo se badissimu-

Consolamini

consolamini
:

popule meus

etc.

Rurss

mundam
buisse
lantis se

quod

fuisset meniienlis, sed

cap. 51, v. 3

Consolabitur Dominus Sion, elc. Deni-

modo quo

soient

immundae, quod

fuit

que cap. 61,

ut consolarer

v. i,

Spirilus

Domini super me,

etc.,

mundam

esse; denique obtulisse sacrificium,

omnes

ingnies.

Consolationem autem,
,

non
aliis

ut mumlaretur, sed ut

munda

declararelur, et ab

de morlalis hujus
et peccalis

vitae miseriis

erroribus inprimis

haberetur, caeterqui non habenda. In atrio ergo

(annotantibus Theopbylacto et Eutbymio)

;

Jeminarum

constituta, exbibuit fdium suum primogenitum sacerdoti ac Deo, eumdernque prelio abs sa-

quae Chrisius esset ablaturus

deinde et de

afllictio-

nibus

lemporariis, quas

si

non stalim

auferret, at

cerdole redemit,

quemadmodm diximus

versu supe-

tantam copiam esset largiturus solaliorum acbonorum

spirilualium, quanta intrim
lolerare.

riore; praecessit enim purificalio Mari, subsecula

est oblatio Jesu,

cum

gaudio

illas

pset

quamvis evangelista bujus pris, illius

Hinc enim apostolus gloriaiur

in

tribula:

posleris meminerit.

tionibus,

Rom.

5, v.

3,

conteslans, 2 Cor. 1, v. 5

Vers. 25.
tionis est,
gelista

Et. Syrus
(idelium

autem. Ecce. Nota atlen:

Sicul

abundanl passiones Christi

in nobis, ita et per

quod saep diximus

ejus

producit enim evan-

Christum abundat consolatio nostra. hraelis autem

consolationem dicit
puii magis
,

quosdam

temporis

qui tesii-

quia publicae salutis avidus, po~

ait

monium
oblato.

perhibuerint

Christo

puero

in

lemplo

gratiam qum suam requirebal, quod

Ambrosius considerans m^errimum rerum Judaicavr

Homo. Syrus,

quidam.

rum

eo tempore stalum, cerlus inlerea se

communis
mera
aulem non
et deside-

Erat, habitabat, eo tempore.

Simeon. Sive pronunlies Simon sive Simeon, idem

consolalionis participem fore. Extra Christum

desolatio est, salutis nulla spes. Credebat

unum
divit

est

nomen

Hebraeis et Syris, quod samah,

,

solm sperabatque aliquando adfuturam

ventus,

audire, derivatum est. Quoniam, inquiebat Lia

au-

rabat ut brevi adloret haec consolatio seu Christi ad-

me Dominus
vocavit
,

haberi contemplui, ddit etiam istum

milii, et

nomen
,

ejus

Simeon, seu

ut Hebraei

quemadmodm veleres ante eum patres; verm eliam exspectabat, tanqum vicinum, jamjam
adventantem et imminentem
Christi
,

pronunliant

Simbon

Gen. 29, v. 33. Catbolici

vicinum enim

esse

tractatores fer pulant

haeretici

virum hune celebrem

,

fuisse

adventum cognoverat, partim ex

signis quae

contra

nominatim Calvinus

plebeium

et

Scripturae prophetarum reliquerant, pariim ex ora-

oblatio etiam fuisse pro ips proie ut peccato originali mundaretur, ut Augusl. scepis, el maxime quaest. 40, in Levit., et Lo, epist. 4 caeterm Lucas non indicat, utrm ohlulerint lurture?, an colum:

Iomo erat

bas, quia verba legis nud recilat , omittens primam ejus partem de onerendo agno anniculo in holocaustuni quae ad diviles perlinebat, ut per hoc signilcaret eorum tantam fuisse paupertaiem, ut vel non possent eum ofl'erre , vel cert non deceret eos oblalione diviium lstum eorum praeferre. Porr utrque oblalione sive lurturum sive pipionnm castitas significalur ; turlur enim, qucumque aelate casta est, coliimbae ver libidino<ae quidem, sed in pullis earuni per aetalein adbc LbiJo sopila est, ut Rein., serm. 59, in Cant. Et ecce, rem novam et opportunam. Vers. 25.

Jrusalem; qu epitheti simplicitate vulgarem et laicum; nec enim sacerdoiis dignitalem,qualem quidam luissp putant, laciluras fuisse videtur L cas. Cm nomen Simeon, seu Simon Hebraeis enim et Syris idem nomen est. Et iiomo isti: justus et timoratus timor, qui Deum
in

signilicatur fui.-sc

revereiur et offendei c limet

et rcligiosus.

Graec enim est, pius

Exspectans consolationem Isral, quam

Chrisius Dominus atlaiurus erat adventu suo; ut scilicet finem acciperet pcccatum, et adduccietur justilia sempiterna, sicul prdixit anglus apud Danielcm; hoc enim ardemibus vo'.is anliqui exspeetanon solm bant Et Spiritus sanctus erat in eo quia juslus erat, sed cam quia prophelavil. Nam videtur respicere ad id quod sequilur, et causam.
;

dare propter

quam


429

C0MMENTAR1A cap.
l'uerat
,

n.
(2 Reg. 1, v. 14;

450
2 Macliab.
1, v.

culo quod ipsi e de re divinits datuni

de

tur hi
Psal.

omnes
104,

10;
olei

quo subsequitur.

v.

15) etiamsi
,

quandoque

visibilis

Et, pro nam.

Israelis
,

Explicatur
,

qu sciverit, solamen
sibi

unctio ipsis defuisset

modo de

consilio Dei illos ad

Christum

exspectandum
per sua dona

tanqum

vi-

bujusmodi

officia desiinantis constaret. Fieri haec

or-

cinum.
Spiritus sanctus
,

dinaverat Deus in typum hujus

,
,

quem

lex promiltcbat,

noniinalim pro-

X.X-'

oxr.v,

Messiae dicti,

qui prae sociis omnibus

fl),

> phciix auctore Euthymio.

Deo oleo
ejus

ltitiae

unctus (Heb. 1, v.

id est,

imbu-

Is eo, super

eum, fovebat eum, occupabat

ut teslimonium

tus spiritu

absque mensur (Joan. 3,

,

v. 54) et rgis,

aninium clils delapsus. Describuntur singularis

hujus
sto
viri qualitates,

et sacerdotis tate ac

et doctoris seu prophetae simul digni-

ejus de Chritaui

qum gravissimum habeatur, nec qum divinuiu.

Vers. 26.

bumanuoi

munere clarus fulurus erat. Et fuerunt trs maxime, proprio nomine simul et dignitatis splendore ac
officio

hujus figurae

Et, quapropter responsum acceperat,

promissum,
divinits revelatuni.
ei fuerat.

Jsus fdius Nave, rex,

;

qui in promissam terram

filius

populum introduxit Jsus

qui
,

fuerat

Mi

oraculo

Josedec, sacerdos,
filius

Babylone reduxit;

Syrus

dictum

Verbum Graecum
legationibus
,

inter cae-

denique Jsus
eximius.

Sirach

propheta et doctor

tera est responsa dare

stratus refertur, ad

dm
,

ad magi-

Deum

relatum consulenlibus aut

sive

Domini,
10, v. 58
;

Domino ungendum
requiescet super

Spiritu

sancto, Act.

petemibus oracula reddere, sive in somuis

angelum, sive
alio

per

nam
,

eum

spiritus Domini,

modo.
loco re;

spiritus sapientiae et intellecls, etc., Isaiae 11, v.

2;

Spiritu sancto. Antecedens repetitur

ut

sit

rex

sacerdos, et propheta Israelis. Fuerant et

lative

quo responsum seu oraculum acceperat

scilicet

priores Israelis reges vocali Christi Domini, quia uneli

per interiorem
pectoris.

inspirationem in adytum

pii
fla-

Cm magno

advents Messiae desiderio

sacra

rant;

Domino vel jussu Domini, et Domino regnum accepeverm ut hic ille intelligatur qui omnes excellit,
;

grans diligenter ex

Scriptur plenitudinem

addilus arliculus est

nic,

ut eliam captivitate Babylo-

temporis scrutaretur, et ardenter oraret

Deum eum
Exodi 4,

nomen

Christi huic appropriatum fuit. Additur

lege et

Mose, ut milleret quem missurus

v. 15;

esset,

arliculus,

emphaseos nota. Lie Cbrislus

pro-

eum

Isai,

45, v. 8

Rorate, cli desuper, et

phelis olim promissus, et sanclis

omnibus haclens

nubes pluant justum, aperiatur terra et germinet

Salvatorem
los
, ;

exspeclatus ac desideratus,

unctus consecratusque
:

>

et, 64, v. 1
!

Ulinam dirumperes cSpiritus san-

Deo rex

sacerdos et propheta

propheta ad dandam

et

descenderes

revelavit ei

scientiam salutis plebi ejus, sacerdos ad reconcilian-

ctus

fore ut ante

mortem

ipsius, adesset Cbrislus,

dum
Hoc

illos

Deo, rex ad protegendum

illos et

ornandum.
conspectus

et ab ipso conspiceretur.

privilegio,

qud promissus
,

ipsi fuerit

Visurum, id

est,

sensurum, experturum, mortem.

Christi ante

mortem

superavit

Simeon patriarchas
atque scrutantes

Similis pbrasis exstat

Psalmo 88,

v.

49

Quis est
et

omnes
quod
sti
,

et prophetas, qui exquirentes

homo

qui vivet, et non videbit

:

mortem

Psalmo

vel quale

tempus

significaret eis spiritus Chri-

15, v. 10

Nec dabis sanctum tuum videre corru-

praenuntians ea quae de Chrislo sunt, responsum

,

plionem.

>

seu revelalionem acceperunt

quod hoec

ipsis 1

servi-

Prius videret, oculis corporis.

lis

Nam

fidei

ocuprias.

tura non
v. 11,

essent,
:

sed posteris ipsorum,

Pet. 1,
isli,

jamdi viderat. Non omittas adverbium,

12

Itaquejuxta fidem defuncti sunt omnes

Christum natum, inier homines bominem. Illum

non acceptis repromissionibus, sed long eas aspicientes

ac salutantes,

Christum

promissum

Israeli,

ad publicam salutem

Hebr. 11,
accepit

v.

13.

Simeon autem

et

ungendum. Nomen

est dignitatis,
,

vox Graeca, ab Sequae Hebraic

promissionem
et reips

prop aspiciendi Christum,

ptuaginta Interpretibus accepta

Meungi

praesentem aspexit ac salutavit, prout se-

siah, Latine inclus effertur. Soient

sub veteri lege,

quitur.

reges
(i

sacerdotes
1
;

et

prophetae
1, v.

sacro oleo
v.

Vers. 27.
scilicet

Et venit, veneratitque
lieret id

paul ante

Reg. 10, v.

5Reg.

39;Levit8,
illos

12;

qum

quod sequitur , qum induceEuthy-

3 Reg. 19, v. 16) quo declararetur

Deo
;

sacros

rent, etc.
Ijs

dicaiosque esse ad sua

illa

munera obeunda

oleo di-

spiritu, per spiritum, instinctu spiritus

vinae gratise spiritalisque efficacitalis,

qu idonei ad
lie-

mius, moins Spiritu sancto.

Non

fortuite

nec vo-

haec redderenlur, significationem habente. Hinc

catus aut excitatus ab homine, sed agente

eodem

bat ut Messiae seu Cbristi, idest, uncti appellaren

Spiritu sancto, qui antea promiserat ipsi conspeclum Nisi videret, non prophelae caeteri, sed oculis corporis, Curistum Dominum, illum videlicet qui prae caeieris omnibus Domino unctus est Spiritu sancto, qui omnium unclorum, requin videtata, ut Psal. 88,
v.

Responsum acceperat a Spiritc sancto, tanqum lemplo suo habitans responsa dabal. Quale eniin templum, in quo non ioquitur, nec respondet Deus? inquit August., prologo in libros de Doct. chrislian. Loquilur autem diversis modis, Sive cognilas semper veritates in memoriam revocando, sive lovas abstrusasque revelando, sicut hoc loco Non visurum, seu experturum, se mortem, id est, non moriturum; quae pbrasis in beripturis usigiii

Vers. 26.
in ipso

49, et

alibi.

sol fide,

quemadmodm

justi

et

licet et sacerdoium, aicliitypus et scopus l'uil unde Graec additur arliculus tov xp'^rov. Er venit in spiritu, id est, Spiritu Vers. 27. sancto eum inhabitante instigatus; nam quos ille
;

434
Christi.

IN

LUCAM
feceril

432

Quamdi

miserit, incerturn

proante, quot annis aut mensibus, jam venluest; illutl ccrlum, cm

rei
,

Simeon

non postqum parentes

legis

fecissen

secundm consuetudinem

pro Jesu

sed

tune
ut

ejus rus esset Jsus in templum , Simeonem facium et admonitum Spirilu sancto cerliorcm

cm

inducerent, seu inox

,

ut

induxissent

eum

ut in

lacrent
accepit

ht verisimile
in ulnas,

qud Simeon ut sacerdos

templum

se conferret

si

voli ac promissi
,

compos

Jesum
legis

tanqum facturus quae

se,

fieri vellet.

Significat

eum

ait

Beda, edem spiri-

cundm

consuetudinem erant facienda pro co

,

ts grati

qu

olim venturum prcognoverat

acceperit,

inquam

ut sisteret
ita

etiam nunc venientem et jamjamque se videndum

enim credendumest
ut

eum Domino. Nec importun eum se ingessisse,

,

cognovisse Salvatorem.

Cum inducerent
templum,
in

cm

induxissent

est

enim

aori-

scilicet in stus secundus, simul atque introduxissent,

cm afferretur puer religionis causa ipse antequm sacerdos fecisset quae religionis erant, arripuerit eum in sua brachia. Accepit igitur ut sacerdos
,

atrium sanctum.
mater, et Joseph public
sed subauditur. Maria,
filio

et

Domino

obtulit

reddendum

parentibus

Parentes, Maria vera

opinione pater.

persoluto redemplionis

pretio.

Nam

etsi forte

non

fuerint vices ejus ut sacerdotio fungeretur, facile ta-

Ejus

non

legitur Grsec

men,
tillm

prsentibus sacerdotibus sacerdoti

seni, ut

indulgebatur tandiligebat

uncum

Josepho marito et

Jesu, constiluta in

puerulum quem

oblato pro e sacriatrio profano, fuerat puriticata , peract , jam tanqum ficio columbino; puriticatione

offerrel,

rediret.

maxime cm pretium redemplionis ad ipsos Hujus sententiae, Simeonem fuisse sacerdo,

munda

progressa est

in atrium sanctum

lsraelis

seu

tem, inter veleres

inter recentiores
sii,

sunt Alhanasius et Epiphanius,

et Toletus.

Josepho populi, secum ferens puerum Jesum bradais,

Lyranus

Verba AthanaJllum adhuc

:

inquam, sancto et inter munduce, conadorarent Dominum, et facerenl secundm dos,

ut illic, in atrio,

libro

de communi Essenli Pairis,

et Filii, et Spiri:

ts sancti, long post

mdium
t

sunt

sueludinem

legis

pro Jesu

id est
et

sisterent

eum

infantulum gestat mater, et offert Simeoni sacerdoti

ille

Domino tanqum primogenitum,

que siclisad se reciperent.
Vers. 28. Et, pro,

redemptum quin-

<

in ulnas capiens,

etc., et

paul post

Simeoni

cert et sacerdoti et seni, oraculum redditum est

tune, usurpare, familiare est

Spiritu

etc.

Epiphanii

sub finem
:

libri

de

huic evangelislae.
Accepit, suscepit.
'

Vit et Interilu prophetarum, ista

Simeon sacerdos

tribu

Aaron emicuit

hic quippe est qui oraculum

,

Inter multos, crediIn ulnas suas, inter brachia.

,

accepit Spiritu sancto

neutiqum visurum se esse

bile est

puerulos

qui aderant prsentes

sisterentur
;

cum ma-

<

mortem

quousque Christum Dominum incarnatum

tribus suis ut

Domino

cacissimis fidei sancto rvlante esse Christum, prsertim Spiritu Ecce Christum , cujus et dicente

oculis, agnovit

Simeon , perspiJesum Maria; filium

videret.

Hc

Epiphanius. Vidit, nec vidit tantm,

sed et ulnis

complexus est, plus qum promissum

,

fuerat assecutus

maximo suo

non gaudio tantm

auriculam ejus,

verm etiam

fructu.

Nam

si

quae fimbriam veslimenti

visum ante morlem

promisi

tibi.

Ille

igitur

non
quin
,

tetigerat, sanitatem obtinuit, quid

non gratis con-

contentus credidisse et vidisse , gaudio accepit in ulnas , nec se continuil

inenarrabili perfusus
,

secutus est, cui datum est in ulnas accipere? annott

Origenes.

summo
que

pietatis et
(

amoris affectu amplecteretur

at-

Benedixit, laudavit, gratiasegit, qubd promissa

sibi

oscularetur
)

quanqum contactu

ejus se judica-

fada, sortita essent effwaci veritarem

in

ait

Grsecus

ret indignum

ut testari posset, non solm visum

Caten citatus.

sibi ac salutatum, sed

manibus eliam acceptum et proxim ad se admolum. Tanlum thesaurum nulli

,

Et

dixit, id est
,

dicens
et ante

seu his verbis. Sicut Zaeos

alii

charias et Maria

justi

, ,

pro more
Dei mise;

unqum clarissimorum regum aut potentissimorum monarcharum contigit, portare manibus. Qui clo
terrque non capitur,
statur totus in ulnis.
ait

habure, post accepta singularia bnficia

ricordiam ac gloriam publicis encomiis celebrare

ita

Beda, grandvi hominis ge-

nunc Simeon
rium
,

Spiritu sancto

carmen

edit gratulalo-

Consideranti porr,

qud hoc

quo suam erga Deum gratitudinem non

frustratus,

testatur

et in eis taies hhbitat, eos etiam dirigere solet, inducerent, seu inferrent, effectus operari. Et cum secundm puerum Jesum parentes ejus, ut facerent

consolationis exspectatae
plecti licuisset.

nec tantm

videre Christum Domini, sed et ulnis dilectionis

am-

jubebat olconsuetudinem legis pro eo; non qu* iiebat propne pro ferre sacrificium, nam hoc non Domino tanqum proie, sed qu proies debebat sisti primsenita, et quinque siclis redimebatur. Et ipse accepit eum in ulnas suas ; Vers. 28. putant; sicut ubi illud, et, quidam superfluum esse

Vers. 29.
tes,

Nunc
;

dimittis,

quod multi pro, dimit-

praesenti usurpari dixeris, quasi signilicaret, quem hactens contra propriam quasi inclinationem naturainvitdelinuisti,

positum volunt

sed potis pro

pro, tune, accipi, sed ; alii cum papropri accipi potest, ut copulet Simeonem in ulnis rentibus Jesu, tanqum qui videns puerum eum acceportari, ex manibus Yirginis etiam ipse benedixit perit, ut Iren., lib. 3, c. 18, indicat. Et quod eum, cum gratiarum scilicet actione laudando,

apud Hebros frquenter

promissum tuum erga me impleres, nuuc tandem servum tuum, ut juxta natur inclinationem in mortem dcidt, idque secundm verbum, seu responsum tuum, quia non ultra hoc tempus se extendit promissionis tuae veritas, ut mortem non videam. Nunc dimittis In pace, quod refer ad dimittis; q. d. me contentum tranquillo pacatoque animo quo modo Jacob dixit Jam ltus moriar, quia vidi faciem tuam
ut
dimittis
: ;
:

435
qui Filiuin

COMMENTARIA. CAP.
suum
,

II.

434
te relin-

et in

mundum

miserit, et ipsi de-

moriar, quia vidi faciem tuam, et superstitem

quo, Gen. 46, v. 50.

dent conspiciendum ac tractandum.

Vers. 29.
placuerit
;

Nunc, ex nunc, deinceps, quando

non item.
,

tibi

ris instar

canit

Ad eumdem locum mori se oloSimeon, placide et cum laetiti, votis

nihil

antelic

satialum suis, animo quieto, contento, minimque

discedendi copiani

Dimittis, absolvis, facis abire

facis
,

rpugnante, quippe
rante.

ultra hc in

vit deside

ex hc

scilicet vit.

De

dimissione ex caduc
ait Titus.

Priusqum vidissem Dominum,

ait

Theo-

hc mortaliquevit, hc accipe,
praesens loco futuri instantis,

Est autem

phylactus,

non pacat mente

sollicitus

eram

exspeelans

dimittis

pro dimiltes
,

ueum,
c

et

semper

quando veniat; nunc auet sollicitudine

quandocumque
erit.

tibi

placuerit
esse

dimittere

quod brcvi

lem

ipso viso, et

pacem conseculus,

Ut

significat

Deum

mords ac

vitae

Dominum,
fuerit;
et quasi
vit

liberatus (ut sic dicam) absolvor.

et retiirere invita ac dimittere proutipsi

ila

visum
,

Vers. 50.

Quia,

etc. Explical

causam ob quam
ita

insinut

senem

se esse ac

maturum vi

hc in vit
tus
sit,

sibi

putet satisfactum,

ut mori para-

ob hoc soluni, ut Chrislum vidcret, hactens in

retentum.

amplius nihil desiderans.

mei, oculi

Viderunt oculi
(loquilur

carnis meae

magna
fide

Servum tuum. Me qui sum servus tuus

de se in
terti

his verbis subest emphasis, ita ut

pleonasmus locum

person) voluntalis affectione non

habere non vdeatur. Nunc

mente, ut hactens ego
et

vidi,

non solm

ac

minus qum conditione.

Domine. Relativum
Trinitaieni.
est
servi.

patres mei,

Alloquitur

Deum

hisce oculis corporis

mei; potuisset
1

verm etiam addere, quod

Apostolus Joannes, 1 Epist.'l, v.

:Et manus

me
con-

Secundm verbum tuum, juxta promissum tuum.

Respicit

contrectaverunt. Sine dubio loquilur de oculis corporis sui;

promissum
se

illud, supra, v. 26,

;

pris viden-

quia

tamen

solus exlerior

pueruli

dum

Christum qum mortem

quod annotant

spectus nihil poterat nisi

Theophylactus et Titus.
In pace,

cum

pace, quite, gaudio, animo tran-

tum est aliis usum esse nimirm,

;

contemplum adducere, ceretiam qum corporis oculis Simeonem

Spiritus sanctus de illuminaFilii

quillo ac laeto et voti

compote. Ordo verborum

lur-

vit ejus

animum, ut gloriam

Dei in servili con,

batior,

hc ratione construendus est:

Domine,

temptoque habilu cerneret. Quare rect Reda

desideratum, inquit, nunc et carnis
conlemptor.
et

di

nunc

dimittis in pace

servum tuum, secundm verin

cordis

oculis

bum

tuum.

Illud

enim

pace jungendum est

cum

verbo dimittis, et secundm verbum tuum refertur ad

dimittis in pace;

Salutare,

illud

salutare,

illam salulem. Diximus

sensusque est

Nunc, Domine, ex
placuerit (quod

supra, 1, v. 47, voces Hebraicas Jesah et Jesuha,

quae salutem significant, ab interprelibus Graecis fer
verti salutare.

hc vit

me

dimittes

quandocumque

non dubito brevi

fore) tranquillum

animo ac ltuni,
tuae.

Hos sequitur

evangelista.

quippe voti compotem, consentane promissioni

Promiseras, non pris moriturum me,

Salutare tuum.
ista

Cm

frequentissim occurrat vox

qum vidissem Messiam tuum; nunc satisfactum est votis mcis, libenter et quiel mente moriar, ubi tibi visum
fuerit.

salutare,

in Psalmis praeserlim,

observandum
seu
salutare
;

est,

nunc Deum

vocari

salutarem
salutis

nostrum, tanqum auctorem

nostrae

nunc

Si pris

me

vit evocsses, anxius et

cum

memorari salutare Dei

cujus Deus
sacri, ide
sit

quod

lict significet

salulem

dolore animoque

irrequieto abiissem, fruslratus spe

auctor, videntur

tamen interprtes

exspectationeque

me

ut cert hactens non sine

salutare

(quod

est,

salutiferum) potis

anxietate vixi, sollicitus

semper

et desiderans videre
est

reddidisse

qum

salutem, ut claris indicarent Chri-

promissum
meo,
ita

nunc ver ut satisfactum

desiderio

slum

se intellectum, per

pacat mente et quielo animo hinc disce-

miserat hominibus. Sic Psal. 97, v. 2

i

dere paratus sum, nihil ultra hc in vit desiderans.

Dominus salutare

quem Deus salutem proNotum fecit suum et v. 5 Viderunt omnes

:

Nomen

pacis Hebraeis

qum

Latinis latis patet,

tanlm concordiam

significans,

non verm eliamsalutem,

termini terrae salutare Dei nostri,

id

est,

Chri-

stum, quemmisit ac ddit auctorem salutis.

Ad eum-

sanitatem, prosperum successum, adeplionem voto-

rum

itaque in pace eis mori dicuntur, qui contenti

praeteritae vitae spalio

ex hc vit discedunt, quorum

desiderio ita satisfactum est, ut

est, nihil

quando moriendum
vit

hic, alludens tum ad Scriptutum ad nomen proprium pueruli, nempe Jsus, Christum vocat salutare Dei, ut Deo missum ac datum, procurandae salutis hominum

dem modum Simeon

illas

ras

veteres,

remordeat eos, propter quod hc in

causa

Salutare tuum, inquit, id est,

eum quem

tu

remanere desiderent. Ad hune

tui sunt,

modum
viso

in pace

mor-

misisti ut sit

hominibus

salutaris, salvator, salutis

Abraham, Gen. 15,

v. 15, et Josias
filio

4 Reg.

procurator, auctor, et pontifex. Idcirc ergo sibi satisfactum hc in vit dicit

rit

22, v. 20. Simili

modo

Jacob,

Joseph,
ltus
si-

qud

suis oculis conspexe-

quem

crediderat

mortuum, exclamavit: Jam

Christum

salutis

auctorem,

quem Deus

olim pro-

et superstitem te relinquo. milem hic subjicit.

Causam enim omnin

poris,

Vers. 50. Quia viderunt oculi mei, etiam corsalutare tuum, id est, salulem tuam, Christum videlicet salutis nostrae auctorem. Verbum enim He-

braicum, quod septuag. Interprtes plermque salutare vertunt, nihil aliudqum salutem significat ; sed salutare potis vertere maluerunt, ut causam salutis sive Deum sive Christum insinuent, quem loquendi modm hic Lucas sequitur.

435
miserat,

IN

LUCAM
|

436

quem

prophetae et sancti

omnes hactens

missus ac desideratus fuerat, loquitur tanqum de re

confect.

exspectaverant, etvolisardentissimis desideravcrant.

El ver prophetam Simeon

agit,

non tanvaticinans

Qud
fide

beneficio hoc dignatus ipsum sit Dcus, ut suis

trn agnosccns praesentem Christum, verrn eliam intelligens venisse ad salutem tolius

oculis videret

promissum Salvatorem, quem patres

long

mundi

lanlm

aspexerant

tan la

aninio
nihil ut

non Judorum tantum, sed

et totius
;

ipsius affert

voluptatem ac satisfactionem,
sit.

rum,

futurum Salvatorem

mundi populoquod ne ipsi quidem

noverant;
id

ultra

desideret, et mori contenlus

Cecinerat

apostoli, accepto Spirilu sancto, slatim

olim Jacob morti

proximus

Salulare tuum exspe-

patetex Actor. 10 et 11 capitibus.

Vers. 32.

ctabo, Domine, Gnes.

49, v. 18.
Laetata

Anna mater Sain salutari tuo,

:

Lumen, lucem,
quod

est

enim accusativus,

muf lis

teslala fuerat

sum

>

rectus verbo parsli;

ut
sit

parsli lumen, id est,

1 Reg. 2, v. 1. Professus fuerat David

Delecit in

lumen.
reveletur, mani-

salulare

tuum anima mea, Oculi mei defecerunt

Ad revelationem gentich, quod

festetur,

in salutare tuum, exspectabam salulare tuum, Do-

illucescat genlibus;

ita

recentiorum com-

imine; concupivi salutare tuum, Domine

118, v. 81, 123,
166,

(Psal.

plures, sed velustiores fer exponunt,

id
est,
illusiret,

quod revelet,
inler Lalinos
;

174);

adeque

oraverat:

illuminet

gentes

Redde mihi
lulare

laeliliam salutaris tui,

Psal. 50, v. 14;

Beda, inler Graecos Euihymius et Theophylactus

liujus

Ostende nobis, Domine, misericordiam tuam, etsa-

verbasunt: Lumen ad illustraiionem gen;

tuum da nobis,
isti

Psal. 84, v. 8.

Quod ergo

tium obtenebratarum
tibus

illius

Lumen quod
;

gen-

futurura, viri

sancti olim ardenter ade deside-

errore ccis visum reslituat

revelationem
legitur Psal.

raverant; id Simeon gaudet sibi dalum esse, ut oculis

enim vocat viss restitulionem.c Sic

118, v. 18
los
:

conspiciat praesens; cerlus,

quandoquidem

Sal-

Rvla oculos meos, pro illumina. Popu-

valor natus sit, salutem humani generis simul et suam, eliamsi morlui, brevi perficiendam. Non enim

mundi, quibus dixerat, Chrislum, Dei salutare,

esse
,

communem

dislinguit

Simeon

in gnies

et Is-

tam ob exteriorem

conspectum

sibi

gralulatur,

raelem (nam

Isral

quidem, jure adoptionis, jam

;

qum ob
enim

salutis effectuai,

quem

crdit

mox

subseid

antea propinquus erat Deo

gentes autem, quibus-

cuiurum, suo

et

totius

mundi hominum bono;

cum Deo nullum

declarans

erat fdus, hactens extraneae),

sit

sibi vult id
si

quod subjungit proximis versibus.

valuit Cbristi pri-

quomod

Salvator singulorum. Et pris

Jam

tantum apud Simeonem

adhuc

quidem gentium
quod illuminet

dicit esse

Salvatorem, quia lumen

gentes

mm

nati et

infantis conspectus, ut

mortem

caeca illorum corda. Constat,

hilaris atque tranquillus adiret,

e qud superstitem
esset operatu-

omnes ante Christum

tione degisse, ita ut ne

constitutas fuisse in densissi-

relinqueret, qui

hominum salutem
contigit

mis errorum tenebris, et in tetr veritalis jgnora-

rus

quant uberior nobis tranquille pacis materia

suppelit, quibus

omnes

salutis nostrae

nu!

adeque cullum
penderent;

soli

Deum quidem ipsum nssent, Deo debitum daemonibus immundi

(Joan. 8, v.
illas, et

mros

in Christo

Vers. 31.

Quod,

completos videre, quin et gustare

scilicet

Christus lux

12)

salutare,

seu,

quem

ipsis praedicatus, abslulit

eis

tenebras

revelans

Salvatorem parsii, paratum exposuisti, tanqum solem quemdam antefaciem, in oculis, in conspectu

omnem

Dei veritatem, fide

fecit.

illuminavit

corda
sibi

earum, ac salvas
et

Non solm

viia erat et

omnium populorum
lint,

totius

mundi

ut

omnes qui

ve-

hominibus, verm eliam lux

sibi,

et sibi et

hominibus,
vita,

eo Salvatore utantur, salutem ab eo accipiant.

natur
sed

effectu hominibus. Dulcis res est

et viia est in

Prcpysuisti tanqum

signum edito loco posilum,

tristis

absque luce. Verbum

se et
te~

quo omnes, qui

defigere in illud oculos velint, salu-

lux, lux viva vilaque lucida,

Deus enim lux

Joan. 1, v. 5
:

est, et

tem consequantur,
tur Christus
in

quo omnes qui per fidem

velint, salvi fiant.

illud
igi-

nebr

in eo

non sunt ull,

hominibus

apprehendere ut oportet

Est

similiter vi

su et vita est et lux, ac proinde lumen

omnibus populis propositus, ut omnes eum tanqum salutis auclorem respiciant. Sed

seu lux

vitae,

quomod seipsum vocal Joan.

erat

8, 12

Ego sum lux mundi. Erat

bat,

lux hominum, id est, vale-

loquitur

more prophetarum Simeon, de re futur, tanqum de praeteril, e magis qud brevi futura

parataque

homines omnes illuminare,

conjunctam afferebat. Ho-

prout quosdam eliam illuminabat, eisque su incarnalione lucem

esset.

Nam

per

prdicationem demm,

primm

eum

vil

Christi ipsius, deinde apostolorum

ac successorum,

mines, qui in prima su creatione, un

justili originali,

eum

vil ac

futurum erat ut Christus

offerretur
erat,
;

toti

mundo

proponeretur et

donali fuerant clar cognitione Dei

post,

Salvalor quia id tamen cert futurum adeque jam natus erat Christus, qui di pro-

rerumque

divinarum; paul
ita

maliii

su,

seipsi, ut occiderunt,

eliam excaecrunt, sic ut

Vers. 31.
tis

Quod, supple salutare seu quem saluauctorem parasti ante faciem omnium populorum,

id est, oculis totius

mundi

proposuisti,

ut in

eum

credendo salutem assequantur. Loquitur autem prophetic de re per praedicalionem futur, tanqum de
praeierit.

Vers. 32.

Lumen,

id est,

lucem

quartus enim

casus est, ad revelationem gentium, id est, parsti eum, ut sit lumen ad illuminandas gentes, in summ veritatis ac Dei ignoratione versantes. Alludit enim ad prophetias, quai Christum peculiariter ad miserabilem gentium caecilatem auferendam missum praedicant; de quo Isaias, cap. 42, v. 6 Dedi te in fdus populi, in lucem gentium, ut aperires oculos cco:

457

COMMENT A1UA. CAP.

non aul vix cognoverint, procul
salulis aberrantes.

11.

43S
v.

deinde Deuni ejusque Verbum, et quai ad salulem

necessaria sunt,

lsaias cap. 46,

15: Dabo inSion salutem,

GO, v. 1
:

et

in

Isral gloriam

meam. Cap.
;

Gloria Domini

miserque Deo ac via

incarnaiionis Verbi,

Mcrilo
muilis
parata
,

super

te

orta est
vers.

et v.

Gloria ejus in te videbitur.

ut vila, id est, juslilia,

Cap.

6-2,

Videbunt gentes justum tuum, et

eoruin Deo est reddita, adeque omnibus

et oblata, ita et lus
est, fides,
slilia; est.

cuncti reges inclijtum

tuum; Hebraea

et Septuaginta

cognitionis reruin divinarum

id

Gloriam luam.

Nam

sive agatur

de Christo, ut argu;

quae initium, fundaraenluin, ac radi\ ju-

ment

gloriae, sive ut

auctore gloriae, Israeli

describit,

utrum-

Quein

vivilical

seu juslilicat Deus, primm

que hic prophela

gentium

lat

conjungens fer
;

omnium
juslilia
fide

illumint infusa lide, sine qu nec potesl

consislere, aut justus vivere. Justus enini ex

vocalionem atque illuminalionem

quem

proinde Simeon hic facile intelligilur imitatus. Atqui

dicis

vivit,

Rom.

1, v. 17.

Hoc fulurum long anl

respexisse vi-

ornamentum
allala

vitae

sanctae

et

gloriam vitae

lsaias praedixerat,

ad cujus valicinia

aelernae,

abs Christo

tam

genlibus

qum

deiur Simeon

nain cap.

42, v. 6, Cliristum allo-

Israeli; rurss

illuminalionem non minus Israeli per

gentibus: Surge, illumi-

quens:

Dedi
:

te,

inquit, in

fdus populi,

in

lucem

Christum contigisse qum

nare, Jrusalem,

gentium

ut aperires oculoscaecorum, et educeres

quia

venit

lumen tuum,
fuit

etc.,

Isaiae

de conclusione vincium, de
i

domo
etc.

carceris sedentes
v. 6:

CO, v. 1

ut et ulrique
;

magna

materia gloriandi

<in tenebris,
<

etc.

Rurss, cap. 49,

i

Ambula-

de Christo

bunt gnies in luniine tuo,

inler Israelem et gentes, his

quomod ergo Simeon, distinguens lumen et illuminalionem,

eos

Et cloriah,
pecuiiaris

et ut sit gloria,

decus,

ornamentum
populus Dei

il l

gloriam adscribit per Christum? Distinguit

plebis tu,e, populi lui Isral. Erat

,

ille

inter se, ab eo

quod

singulis est

maxime

singulare.

quod saep annotavimus. Jam dclart Si

Israelis esse

Maximum malum quod

lio

gnies premebat, obtenebra-

meon, Cbrisium
riam.

Salvalorem

quia gloerat,

erat atque ignorantia, et

fidei

primum quod
his

eis

de-

Populus

Isral ante Cliristum inglorius

erat, scientiae ac
Isral,

illuminatio;

comparatus

subjectus alienigenis, variorum servus peccatorum,

versabatur in luce, propter cognitionem Dei

legis, et

innumeris dediius

viliis.

Cbrislus atlulit

ei

gloriam

ejusque

fidem in Christum venlurum

nec

ac salutem, non tanlm quia ex ipso

natus, ipsique

tam

ei

desse videbatur cogniiio veri,

laudabilis
vilae integritas;
illis

qum obe-

juxta promissa patribus facta exhibilus, et

magn

dientia et

idcirc huic

cum miraculorum

glori

inier

ipsum conversatus;

quidem gloriam
Christum
tribuit.

Simeon,

illuminationem per

postrem per ipsum gentibus prxdicatus, genlibus

ab ipso Cliristum recipientibus, quae
gloriandi materia
;

fuit ei

summa

pulo, Christo
rit,

Quanqum utrumque ulrique pocommuni Salvatore, exhibilum fuevilae sanctitas

verm mull magis, quia ad p-

quippe utrumque ulrique opus erat

niientiam ac virtutum studium

lari vitae sanciilate

eum

adduxit, singu-

bus non minus deerat

Israeli

nam gentiqum fides, ut

;

atque integritate ornavit; denique

Isral

non minus

fides et cogniiio

mullorum ad saprout eliam

Praeiereo

ad eam liberlalem dignitalemque, qu ver

dici possit,
et,

lutem facientium

qum

sanctiias
est

viiae;

quod addit
est

Tilus,

ad clestem gloillius

utrumque necessarium
suppelisse

ad

salulem.

riam, evexit.

Verum

quidem, qud majori

majorera long de Christo gloriandi materiam Israeli

populi parti, salutaris haec gloria non conligerit,

plerisque Christum non agnoscentibus, adeque rejicieniibus;
scribit

qum gentibus; caeterm ita praeferl Simeon hune illis, ut communiter omnes saluteiii in
Christo oblinere doceat.

meminisse tamen
,

oportet

ejus
repulit

quod
Deus

Rom. 11 ptebem suam quam p scivi;;

Apostolus
r

v.

Non

Vers. 53.

Ekat.
h,
Graec

Interpres verlit singulare erat

sed secundm electionem

ex Graeco h, quod tamen pluraliter aliquandoaccipilur

graii, reliqui salv fact sunt;

quarum centum

coniractum ex

Simile Matin., 27, vers. 61.

et

quadiaginta quatuor millia, ex omni tribu liliorum

Isral,

Pater
pairis;

ejus.

Syriac est Joseph, quod

iis

Apocalypsis enumerat cap. 7, v. 4. Faclus

in-

substitutum esse videtur ab

quos offenderit nomen ab ips Yirgine

est ergo Chrislus, gloria plebi Dei Isral, plebi,

quanqum

illud infra, v. 48,

quam, quam
Deus
;

pratsciverat, praecognoverat,

elegcrat

trihuatur Josepho. Pater vocatur,

non nalur, sed

filius

nec

facile in

genlibus invenias, quos ad lan-

fam

et lege conjugii.

Quippe Jsus

ejus,

non
ut

tum decus
raelilarum

vilae sanclae, et

tantum cleslis

gloriae
Is-

quidem

naturalis, aut

ab eo genitus, sed nec secun,

culmen, Cbristus evexerit, quantum complures

;

dm

vulgi

opinionem et l'amam publicam tanlm

beatam Mariam
etc.

inpriniis,

Joannem Bapraedixerat

neque adoplivus, sed reips proprius ac legilimus,

ipsi lgitim

plislam, Apostolos,

Porr et hoc

ex uxore Virgine

nec aliund ex ullo

rum,
Sit

etc.

Et gloriam
ac decus

gWia

Israelitis,

plebis tvje Isral, id est, ut qui pecuiiaris tibi popu-

ab initio fuit. Magnam quippe gloriam atlulit Chrislus IsraHi, quod ex illo populo carnem assumpsit, in illo natus et conversatus est, ab ido gentibus praedicatus. Quamvis igitur et plebi Isral Chrislus lumen luerit, et genlibus gloria, ulrique tamen populo tribuit id quod ei maxime peeuliare fuit.
lus

Et erat pater eji;s, Graec, Joseph, Vers. 53. qui paler dicitur, non tantum ex hominum opinione, puianlium Jcsum ex Joseph more aliorum nauin. sed etiam jure conjugii, quo mult conjunctis dicitur pater ejus, qui ex ejus conjuge natus fuit, qum si essetahunde adoptatus, ut Aug., lib. 2 deConsensu, c. 1. Et mater mirantes; nam et ipsi matri ordo mysteriorum, quae jam generatim angelo nuntiante

439

LN

LIICAM

440
patri et matri Jesu.
;

viro, virlute Spirits sancti, in sanclissimo conjugio

nempe

Deo

benedixit, laudans

conceplus, nalus, gcneratus ac divino munere dalus,

ejus misericordiam ac fidem

parenlibus ver Jesu

quo regnum, cujus

ipse liacres

quidem

erat, sed assu-

gratuialus eis liujusmodi (ilium, et f;iusta

omnia preBenedicti

mcre
tur.

illud

atque erigerc nequaqi;m valebat, oper

filii

catus. Benedixit, id est, benediclos prdicavit, ait Bo-

unigeniii illus

ipsius,

restitucretur et exaltare-

naventura

ac

si diceret illud

Davidicum

Nain

cm

lcgitimo matrimoniojunctusesset Jo-

vos Domino, qui fecil ctclum et terram,

v. 15.

Psalmo 113,

seplius virgini Maria;, essetque proinde Mariae corpus

Atque consuevisse sacerdos benedicere parentiest, fausla

iis

corpus cjus, quin etuna ipse

ctsi

cum

e"

esset caro, jure,

buspostoblationemprimogenitorum.id
nia precari,
fit

omquae

non re, proies Mariae carne genita ex cjus ge-

vcrisimile

etconsentaneuinest

nita est carne.

Nam

sunt conjuges

una caro, jure

non

diximus supra, 1, v. 21. Qud autem puero Simeon

bcnedixerit,

quidem priusqum convenerint,

Joseplius, si

re aulem post; et
,

quem

confessus fueratomnis salutisacbe,

Deo

forte virginilatem voverat

juri

nedictionis auctorcm

non potest animus praesumere.

malrimonii cesserat, sed juris executioni. Dmqueinviolata connubii fide,legilim Deo cooprante, qui nihil on lgitim operatur, cujus libero dominionon subtrahil

AdMariam, nonJosephum, tum qud non agnosceret eum natur patrem tum qud viclurus non
,

esset,

cm

futura essent quae vult dicere, pris

est,

enim

uxorem mariti auctoritas, in connubio concepta est,

evocatus vita

qum

cperit Jsus publie se

ma-

lgitima connubii illius Josephi et Mariae proies fuit.

nifestare Israeli. Ut

enim non decebat eum qui

prae-

Mirantes, erant mirantes, pro admirabantur.

dicaturus erat Patrem

suum Deum,

esse in vivis

homi-

Super, de his qvse dicebantur, Simeone praesertim et Anna, tam enim subsequentia comprehendere
oporlet,

nem

matri suae conviventem, qui pater ipsius public

ita

opinione haberetur,

non dubium

est

quin divin

qum

praecedentia.

dispensatione Joseph vivis sublatus sit, ante osten-

De

illo, defiliosuo, Jesu.

;

Admiratio plermque
Maria et Josepb praeci,

sionem Jesu ad

Isral.

Cui sententiae favet Epipha-

ponit ignoranliam

nam

lict

nius, haeresi 78, contra Antidicomarianitas.

pua jam an le mysteria

didicissent

nominalim qud
;

Ecce, rem observationedignam,

praescire,

quam

utile est te

fdius ipsorum Messias esset, futurus Salvator Israelis

ne ex insperato adveniens, plus aequo tur-

poluerunt tamen quaedam adhuc ignorasse, ut qud non omnium Israelitarum Salvator, sed multorum ruina foret, passurus multos eorum adversarios denique qud Salvator foret etiam gentium, quae Si,

bet. Laeta ex
sit

me

audsti

qud

lilius
;

hic tuus futurus

Salvator

omnium populorum

oportet noveris et

tristia,

ut ad tolerantiam te componas.
est, scili;

Positus est, jacet, constitutus, ordinatus

cet

meone
los,

didicerint

paulatim enim mysteria omnia do-

tanqum

lapis in

Sion seu Isral, prout sequitur

cebantur, eliam Virgo, nec solm per

Deum

et

ange-

alludit

enim ad Isaiam, citatum ab Aposlolis Paulo

9, v. 33, et Petro, 1 Pet. 2, v. 6
:

verm hominum etiam aliquando

adhuc admirandi argumentum,
praeter

ministerio.

Rom.

Ecce pono
28,
v.

in

Atqui eo etiam dato, qud haec omnia Virgo noverit,

fuit

Sion lapidem, quae verba leguntur

Isaiae

16.

cm
,

vidrent

Nam vocabulum
citer

issad,

quod interpres Latinus cum

pluribus Spiritu sancto mysteria haec esse revelata

et audirent
,

Graecis vertit, mittam in fundamentis, Apostoli simpli-

exspectationem

Simeonem

et

exposuerunt pono seu colloco. Ponendi autem

,

Annam

de puero loquentesconsentaneaiisquaedidice
Spiritu

vocabulo, significatur divinum consilium

qud non
sit.

rant; mirabantur ergo, qud testimonia ac tam

edi de
illo

sancto, tt
etiam

casu, sed aetern Dei destinatione constitutus

magna

et aperta,

per alios
,

Hic, lius tuus.

I.\

videbant. Denique mysteria haec

,

quia in-

ruinam, ad ruinam, ut

sit

ruina, id est, exitium,

comprehensibilia

et facullatem atque

intelligentiam

perdilio, seu causa ruinae ac perditionis.

est

Metaphora
is

humanam

excedentia, quoties in
eis

derationem ab

memoriam et consirevocabantur, loties novam ipsis

,

enim, ruina seu casus pro exitio, qud

qui ce-

ciderit, facilis sit oppressu,

nec juvare se ipse queat

admiralionem et gaudium excitabant

ut

fidelibus

adverss hostes, censeaturque in bello perditus. In

omnibus usu
citatus
:

venit.

Hoc estquodait Graecus

rerum notitia
,

in

Caten

ruinam autem, supple ex consequentibus

in Isral,

multorum

Transcendentium
venerit,

quoties in

multorum Israelitarum. Hoc

dicit,

est
v.

quod ex

memoriam
dixisset

toties rnovt in

mente miraculum.

Isai

Paulus
citatis
:

addens ex cap. 8,
et

14, verbis

Vers. 34.

Et benedixit. Postqum aulem beneSimeon Deum, benedixit etiam Mis, seu

sacris litteris

mox

Lapidem offensioms
ex capite 8,

petram scandait.
habet
:

Isaiae locus integer

sic

Erit vobis

illosproutlegiturGraec; sine discrimine enim utrum-

in sanctificationem

Dominus

In lapidem autem offen;

que casum admiltit hoc verbum in

sionis et in
;

petram scandali duabus domibus Isral

in

noverat, enucleatis innotescebant. Super his qu^e dicebantur de illo. Euthymius ad sola jam dicta Si-

meonis verba refert ; Orig., hom. 16, ad omnia praecedentia sed non mal referri possunt simul etiam ad sequentia, ut sit et epilogus praecedentium, et praefalio sequentium , quae ipsis maxime mirandi causam praebere potuerunt. Cm enim Simeon benedixisset eis, sive ben precando sive talem eis nlium eratulando,
;

Dixit ad Mariam matrem ejus; nam Vers. 34. Joseph, cm haec contingere debebant, scilicet in praedicatione et passione Domini, juxta multorum opinionem, ex hc vit migraverat. Ecce positus est hic in ruinam, id est, ad ruinam, seu ut sit ruina et effectum enim posiperdilio multorum in Isral
;

tions, non finem significat. Alludit aulem ad prophelaliam Isaiae, c. 8, ubi dicitur Dominus futurus pident offensionis, et petram scandali, id est, in tapi-

44t

COMMENTARIA. CAP.
et

H.
sciret

442

laqueum

in

ruinam habitanlibus Jrusalem. Poste:

Chrislum suum, quamvis cert

majorem Judaeose ei

rius prioris est explicatio

In lapidem o/fensionis

et in

rum partem impacturam

itaque perituram.

in

eum, opposituram

pelram scandali, id

est, in

laqueum
Isaias

et

ruinam. Caete-

Qu

praescienti

non obstante, dm

rm observandum, qud
nus
erit multis in

dicat,

qud Domi-

exhibuit eum, dicitur

eum

posuisse in ruinam eorum;

lapidem oflensionis et in ruinam,

etc., similiter Paulus,

seu lapis oflensionis et ruina, pono lapidem

dicat,
o/fensionis, etc.
;

tum quia justo suo judicioexposuit eum ad quem noverat eos offensuros, cm peccata eorum mererentur
peccatis puniri
;

Simeon autem amplis

quemadmodm quibusdam

roganti-

nimirm, Dominum positum esse in lapidem

bus, iratus largitur divilias, quibus novit eos abusu-

oflensionis et in ruinam. Quid sit Christum aliis esse seu fore lapidem oflensionis et ruinam , non difficile
est explicare, scilicet

ros

tum quia ut offenderent ad eum , permisit. Et quanqum nec hc quidem ratione, propri dici pos;

qud multi ad eum oftendentes,

Et
o/fendent ex

sit

Christum eo consilio aut eo

Israelitas

fine

directe

Deo

cadent, corruent, peribunt. Sic interpretatursuaipse

positum fuisse inter

ut caderent, qui odit

5, v. 7
;

verba

Isaias,

subdens jam laudatis

omnes quioperantur iniquitatem , Psal.

misit Filium

quique

eis plurimi, et cadent, et conterentur, et irretientur , et

suum

in

mundum, non

utjudicet
,

mundum,
17 ta:

capieniur. Porr id ita accidit,

quando Cbristus se

sed ut salvetur

mundus per ipsum, Joan. 3

iis

v.

ipse manifestavit Israeli

loquitur enim

Simeon de
,

men

quia positis

quae dicta sunt, videri id possit

eo quod futurum erat, Christo in terris agente

seque
Phari-

hominibus, hujusmodi fuisse Dei consilium, et de industri ad hoc

ipsum manifestante. Sacerdotum, scribarum

Deo positum Christum

ex

ut

illi

cadeesse

saeorum et populi pars long major noluit in ipsum credere ; noluit eum agnoscere Christum ; itaque

rent, idcirc absolut Scriptura dicit, positum

in

ruinam multorum

hominum

opinione potis

impegerunt in
credulitatem
,

eum

per csecitatem, ceciderunt per in-

qum ex

propri sententi, secundm id quod videri

perierunt

per obstinataai perfidiam.

ait

possit, potis

Propter incredulitatem /racti sunt,

v.

Paulus,

Rom.

11,

Si quis roget,
eis qui

qum secundm id quod sit, loquens. quomod occasio ruinae Christus fuerit
si

20

Tu autem

fide stans, noli

altum sapere. Simili-

absque Christo fuerant etiam perituri? ReChristus ipsis non

fuisset exhibitus,

ter Petrus 1 Epist.

v. 7

Vobis honor credentibus;

spondeoqud
vel

non credenlibus autem,

etc.; factus est lapis o/fensionis

non erant

perituri, sed salvandi fide in

si

Christum

et petra scandali, his qui offendunt verbo, nec

credunt.

venturum, vel

ob

alia

peccata erant perituri, long

Denique Beda

Quomodb

in

ruinam, nisi quia lapis

gravius exitium passi sint, qui

etiam oblalae divini-

offensionis est et petra scandali, id est,

mince

his qui
fuit

ts saluli scientes volentes se opposuerint. Si non ve-

offendunt verbum nec credunt ?

Hoc ergo modo

eis

nissemet locutus fuissem

eis,

ait

Christus Joan. 15, v.

Cbristus ruina et lapis offensionis, quia non fuit re-

22, peccalum non haberent ; nunc autem excusationem

non habent de peccato suo.

ceptus ab eis per fidem, quia pervicaciter ab eis fuit

repudiatus, ac proinde fuit ipsis exitialis
vitio,
,

sed ipsorum
eis
,

Et
tis

in

resurrectionem, positus est

id

est,

ut

sit

non

Christi.

Nec enim Christus

praebuit

resurrectio seu auctor resurrectionis, quod est salu;

ruinae causam, qui nihil intaclum reliquit

quo
illi

ipsos

quo

nixi resurgant qui jacebant, id est, per

quem,

ad fidem in se ac salutem adduceret

vicaciter

verm
exitii

per-

qui peccatis subjecti et obnoxii erant,

iberentur ac

eum

rejicientes

fide

et

salule exciderunt.
fuit

salventur. Est enim metaphor resurrectionis pro salute,

Ergo propri, non auctor, non causa

eis

quemadmodm

ruinae pro exitio,

e qud qui

Christus, sed occasio duntaxat, eaque accepta, non data ; quemadmodm lapis ingens, in quem quis

erectus steterit firmus in pedes, salvus et extra peri-

culum omne
redderet,
dit

esse videalur.

Ne Christum formidabilem
esse in

spont clausis oculis, impingens, praeceps rut in foveam. Nam quia rebelles fuerunt Christo , alliserunt
se ad eum, atque inde secuta
est

qud dixerat positum

,

ruinam
sit

ad-

consolationem

qud et in resurrectionem
sic in

posi-

exitium. Facile est ergo intelligere,

eorum ruina seu quomod Christus

;

tus.

Caeterm non

resurrectionem positus est,

;

factus sit mullis lapis offensionis ac ruina

sed vide-

quemadmodm in ruinam proprium enim num Christo est salvare accidentale ver
,

ac genui-

perdere
;

tur

Simeon amplis dicere

qud nimirm de indu-

salutis ipse propri auctor est et

causa efficax

exitii

strie, eo consilio Deo sit positus, ut sit multis ruina, non minus qum multis resurrectio. Numquid ergo mens Dei fuit ut Christus aliquos perderet vel in oc-

ver occasio duntaxat.

Nam

propria causa

ipsi

sibi

sunt increduli. Deus quoque Christum,

fine, et

hoc directe

hoc determinat

consilio,

misit ac constituit

casione? ut Christus ad hoc Judaeorum multis se proponeret, ut non credentes prirent? Fuit mens
Dei,

inter Israelitas, ut per

ipsum resurgerent ac salvaren-

tur

ut ver Christi occasione damnarentur ac per-

ad liberandam fidem patribus datam

exhibere

derentur, non

eum

sibi

praestituit finem,

verm

id

in quem offendant et cadant, metaphor sumpt ab oHendicuhs pedum; nam exponens verba sua (scilicet Isaias) addit In laqueum et ruinam habitanlibus Jrusalem, et offendent ex eis plurimi, et cadent, con:

dem

terentur

et irretientur et capientur.

Factum

est

per Judaeorum incredulitatem, sicut hic locus exponitur, 1 Ptri, 2, versu 7. Et in resurrectionem

hoc

multorum

Isral, id est,

non solm ad

perdilio-

in populo Isral multorum, ad utrumque referri dbet differenter tamen ; nam ad ruinam est ex hominum vitio ; ad resurrectionem ex Salvatoris beneficio ; et utroque metaphoric significatur perditio et salus. Quo sensu dicit et Apostolus, 1 ad Corinth. 1, Christum crucifixum Judis esse scandalum, gentibus autem stultitam, itemque seipsum

nem, sed etiam ad salutem multorum

positus est.

Nam

illud,

443

IN

LUCAM

444
,

jusio suo judicio permisit exigenlibus peccatis eorum.

Hinc sumpt metaphor et similitudine

praedict Si,

Multorum
Deo paralum
lulis
tis forp.

id

rfrendum

est

tam ad ruinam, qum

Chiisluin

nu on, qud ceruiim Isralite plerique omnr-s

sto,

Chri-

ad resurreciio.icm. Quia dixeral Simeon

esse

quando

se ipsis manilesiabil, conlradiccnt, re-

omnibus populis
salutis,
:

in

salulareseu saIsraeli-

bellabuni, odii sui sagitlas in

eum

conjicient, Contrainjuriosis

auctorem, dclarai, non omnibus tamen

dicent et verbis et rbus, verbis

ac bla;

auclorem

im contra, mnllis causam

quamvs
in

sphemis, rbus,
et

id est,

perseculionibus ac tormentis

exilii

et quasi dicit

Filius hic tuus,

hoc

Deo datus

est

ut aelernam salulcm

omnibus confvilio
fiel,

quidem omnis generis et conditionis Israelii , magntes et plebei, seniores et juniores; nec id semel lantm, sed continu ac cerlatim, donec deleverint quod in ipsis erit, quemadmodm sagiltarii non
pi is

rt, tamen

quorumdam

Israelilarum

ut

seternum ipsisaflerat cxitiuni, e qud abs se exspe-

clatum et Dci
sint rejecturi.

beneficienli

exhibilum pervicaciler
,

cessant signum

telis
sit

peterc,

qum

ita

confode-

Et

si

quidem pauci forent hujusmodi

in ipsos

rint, ut nulli

amplis

usui. PramJicit ergo

Simeon
loleralu-

facile foret

oninem

culpam conjicere; verm

Viigini,
lilius

perseculiones, passionem et crucem, quas

sil

mulli ade futuri sunl,ut videri possit, deinduslri

ipsius popularibus suis Israelitis

Deus, Christum suum inler Israelitas, non minus ad

ruinam, qum ad ereiionem posuisse, et illorum
tium
In
,

rus, ne speraret

cum communi

populi applausu,

re-

vi-

cipiendum pro Christo, sed prsescia passunim hostes

ac conlradictores plurimos, invicto animi robore ad-

in

Deum quodam modo

,

sit

redundaturum.
conjungenduni

Isral, Hoc, vel rfrendum est ad positus est,

in

verss insullus omnes se muniret

denique

intellige-

cujus loco Isaias dicit

Sion,

vel

nt quomod futurum
silum Christum
in

esset id

quod jam dixerat, poIsral

eu m multorum, quod

sit,

Israelilarum. Erat hoc

multorum ex Isral seu maxim admiralione di^num

salulis,

multorum ex

ruinam, qud
et rebellaturi

nimirm Christo contradicluri essent

ut res inexpoclala, Christum promissum ac deslina-

Israelilarum plurimi. lias coniradiclionesut saep ad

tum

Israelitis

auctorem

fi.'ri

plerisque

eorum

perditionis
tibus.

occasionem ansani

ipsis

ex eo arripien-

memoriam revocemus, monet Aposlolus Hebr. 12, v. 3 Recogitate eum qui talem sustinuit peccatoribus
:

Et quanqum

nec genlibus omnibus futurus

adversm semetipsum contradictionem, ut ne fatigemini animis

anle
vestris,

esset salutis auclor,

im mullissimililer causa majoenim ulique, etiamsi Chritestante

:

dficientes.

Praedixerat has long

:

ris perditionis (prissent

Simeonem

David, Psalmo 17, v. 44

populi,
constitues

Eripies
in

me

stus ipsis

non

fuisset

oblatus), Apostolo

de contradiclionibus

me

caput

Prdicamus Christum crucifixnm, Judis quidem scandalum, gentibus auiem stulticiam,

1

gentium, quod est, ereptum de contradiclionibus seu

Cor. 1, v. 23; tapoterat, Christum

perseculionibus populi Judaici

scilicet)
luit

(per resurrectionem

men non
genlibus

perinde
fieri

mirum

id

esse

conslitues caput

gentilium.

Hoc ergo modo

;

causam
Deo

perditionis,

hospilibus

tesla-

Christus Judaeis signum contradiclionis

positus

mentorum
Et
gnum,
in

el

alienis, ut Israelitis,

quibus pro-

autem
Dei

Deo

fuit

ut esset signum hujusmodi, non

qud

missus, exspectalus etexhibitus fuerat ad salulem.

mens

fuerit ut Christo rebellarent Judaei, qui initulil,

;

sinum, et ut sitsignum, scilicet positus

:

est.

quissim id sceleris

et

gravissim vindicavit,

Simile legilur Job. 16, v, 13

el

Posuit
:

Threnorum

5, v.

12

me sibi quasi in siPosuit me quasi signum

quale illud in quod
dicitur.

populo

illo

eradicato

sed quia, Deo Christum

suum

exhibente, et

quam

prsciverat rebellionem justo ju-

ad sagittam. Signum

inlelligitur,

dicio permiltente,

tam mulli Judaeorum Christo perad hoc

soient sagiltarii collimare,

quod Graec scopus

vicaciter rebellrunt et contradixerunt, ut

Cm contradicetur,

vTiXepVsvov cui contradicitur.

Dec positus

et ordinatus videri posset, ut esset ipsis

Latinus interpres rect iniellexit prsesens posilum

esse pro fuluro; Syrus clar, partie pio

communis

contradiclionis scopus.

mulato cum
Vers. 35.

nomine,

dixit velotho deheriono, et in

signum contraest scopus

Et timm ipsius, quin

ipsius.

et

tuam ipsius
ipsius.

dictions seu contentionis; id est, conlradiclioni seu

contenlioni obnoxium. Hujusmodi signum

ade ut etiam tuam

Feminini generisest

E perveniet
te, ex e re,

contradiclio, ut

luam

ipsius, quin et
,

ad

quem

sagiltarii sibi

prscstiluunt,

in

quem

certalim

qud

illi

ita

contradicetur
ipsius.

juslus dolor

omnes
ut

sagitlas suas jaciunt,

eumque

conlgere, conf-

est perventurus,

ade ut tuam

dr, lacerare, ac deslruere contendunt, certantque

Animam. Nec

littera nec historia docet, inquit

Am-

qum

proxiin singuli

cor centrumve trajiciant.

brosius, ex hc vit

Mariam,

corporalis necis passione

odorem mortis in mortem, aliis odorem rit Et positus est etiam hic in signum, in quod collimant sagiltarii; Groec, in scopum, juxta illud Thren. 3, v. 12 Posuit me <juasi signum ad sagittam. Cui CONTRADiCETUR, Syriac In sig mm contrudictionis, seu contention! s; in quod certatim omnes et passim jactant sagitlas contradiclionis su, tam manu qum Imgu, tam factis qum verbis., douce blasphemiis conlixum, et calumniis oppressum in crucem egerinl. Quo respteiens Apostolus, ait, ad Hebr. 12 :
aliis esse

toti

corpori

in vitam.

stus
in

cum suo capite commune est, ide ChriEcce ego et pueri met apud Isaiam dicit c. 8
:

talem sustinuit peccatoribns adversm semetipsum contradictionem. Et quia hoc

Recogitate
qui

eum

portentum Isral ; cui scilicet porlentos coulradicetur. Et tuam ipsius animam. Nonnulli, Vers. 35. ipsius, ad Christum retulerunl, hoc s'-nsu, animam Christi, quae tua est; vel eliam animam tuam, quas sed texius G rasais omnem lollit est ipsius Christi ambigui talem, quia, ipsius est femiuinuin. Iiaque veNon solm Christo velut scopo conrus sfnsus est tradicetur, sed etiam tuam propriam animam pertransibit qladius ; quem aliqui intelligunt verbum.

signum

et in

, , ,

U
migrasse
;

COMA1ENTAR1A. CAP.
non enim anima, soi corpus materiali gladio

II.

*46
,

V
i

mum
esset

valuit

ne mrori succumberet, ubi ventum

transverberatur.

ad tam acres pugnas

qum

ipsi

fuerant sublilio

Pertransibit,
trabil ac scindet.

trajiciet, transfodiet,

mediam pene-

eundae, ad acerbissimos, inquam, dolores, quibus

in

cruce sociae animus esset transfigendus

,

prout

Gladius.

Tractatores plerique omnes, gladii no-

cert illos constanlissim tulit

sensibus et raiione

mine
Virgo

intelligunt afjlictionem animi,

,

quam

sacrosancla
verbis

impertui btis. Ambrosius

ut

lib. 10, in

Lucam

Maria,

dm

cruci assisteret
sil

perlulit, ut Titi

matrem

Christi decebat, fugientibus apostolis ante

,

utar; sed, qu plenior

sensus, praestat inlelligere

crucem stabat

et

piis spectabat oculis filii vulnera,

gladium quo
tradictionis.

lilio

ipsius contradicelur, gladium con-

quia exspectubat, non pignoris mortem, sed mundi salutem. Sletit ergo,

Duplici

gladio peiitij
;

fuit

Christus

non gnas

vellens,

non

capillos

gladio linguae et gladio ferri

V.

de

illo

Psalmus 56
et

spargens, non humi cadens, aut vacillans corpore,

vel
:

Filii

hominum, dents eorum arma

sagilt
v.

animo

deficiens; sletit,
,

non ejulans, damans, aut

iilii

et lingua

eorum gladius aculus; et Psalni. 63,

querelas edens

ob indignam

caedom

sed

sletit

Exacuerunt ut gladium linguas suas, intendcrunt arcum

lacilurna, modesta, recta, et constans, praedita arden-

rem amaram. De hoc

Psal. 21, v. 18

Foderunt manus
pelilus
fuit

lissimo

filii

amore,pleno

fide

ac forlitudinc. Quocirca
in se injicerent,

meas
super

et

pedes

meos.

Gladio linguae

non timuit ne Judi manus

mater

ut quae

quando convicia innumera

et opprobria ceciderunt

ejus, qui crucifixus erat, sediliosi,

imposions,

eum

id

quod fore praedictum fuerat

infra,

Psal. 68,

quem
Non
feri,

dicebant, agnosceretur
et opiavit,
,

parala enim fuit non

lilio

y. 8, 10; accidisse auleni narratur v. 55, 36, 37,

cap. 23,

tantm, sed

un cum

vilam fundere.

39

,-

nam

tamelsi et

alibi

convicia pas-

curavit probra

quae inimici tam mulli

filio

tamque
;

sus sit, in cruce taroen potissimm. Gladio auleni

ferri irajectus fuit,

possent objicere, ut

iia
filii

malri praesenti

quando cruce

aliisque tormentis

gavisa

enim
scit

fuisset pro

nomine

contumelias

pati.

adhibitis fuit interfectus. Gladius lingnae confodit et

filii

Et quis

an non insultrint ei,

ei deriserint, ut

et matris et

dem
fixit.

animam gladius auleni ferri filii quianimam et corpus, matris aulem animam con; ,

seductoris illius, qui

dignas merilis
,

pnas

lueret,
risu

matrem? Cerl
par'itos.

Cyrillus existimat

milites

cum

Adstansenimjuxlacrucemet

aucliens vidensque

atque triumpho, in matris praesenti, Jesu veslimenta

quae circa filium gerebantur (hoc enim praecipuum

est
,

Non puduit eam

,

publie adstare

filio

damnato

quod Simeon hic vaticinatur ) tantum animo

est
,

ac de cruce suspenso

et

coram omnibus pro matre

filii,

dolorem passa

quantum non
licet,

sit

facile

exprifilio

ab eo agnosci; quia crucem

gloriae sibi duxit; fide

non ignommiae, sed

mere, conjicere autem

primm ex
tertio

objecto,

enim

illustrata, noverat,
,

eum,
iiiiljo

eoque unico ethujusmodi.deindeex cruciatuum quos

filius

non sua

sed alina luere peccata

et cruce salvare

tolerabat acerbitate,

ex

diuturnitale,

poputum suum peccatis eorum, quod anglus ab

quarto ex solitudine, qud non esset qui consolaretur, quint

prdixeral, Malth. 1, v. 21. Denique non desperavit

aut animuni despondit, certa

ex indigniiale

et frequenli

blasphemia-

eum
,

die terli morte

rum

sexto ex amoris quo filium prosequebalur per,

resurrecturum. Sielit igilur magnanima et constans,

fectione

postrem ex utriusque praesenti

quae

septem cardinal! Toleto

latis explicantur.

Hase

quanqum modesl lacrymans ut perfossa quod ad animam doloris gladio. Jam enim implebalur prophetia
dicta
:

enim dolorem crerunt matri aculissimum, penetrantem animam ejus, et scindentem cor, neemino-

illa

Simeone quadragesimo parlu

ipsius
,

die prae-

Tuam

animam
doloris

pertransibit gladius. Gla-

rem eo quem aliae matres senliunt ex partu. Nam, quod ait V.Beda, etsi Christum, ut pute Dei Filium,
tponie propri mori, mortemque ipsam non dubitaret
esse devicturum
,

dium enim acutum

inquit Cyrillus.

magnitudinem appelavit
audet assein parlu

Nam, quod Damascenus

:

rere

libri

4 de Fide orlhodox cap. 15

Quos

ut su

tamen came procrealum , non

Haec igitur

dolores e/fugerat beata, eos passionis tempore suslinuit,

ut

sine doloris affectu potuit videre crucifigi.

admonitio

ad conlirmandum sauclae Virginis ani

senserit, et

q pro malerno suo a/feclu viscera sibi lacerari dm eum quem Deum gignendo noverat, ut
,

alii amorem, quo vulnerata fuit; alii eliam dubitationem in fide, tempore passionis sed interprtations istae pariim falsae, partim scopo alienae sunt. Gladius igilur inlelligilur tribulaiionis, quo materna anima vulnerata fuit doloris affectu, inquit Aug., epist. 59, quaest. ult. Quo sensu dicit psalmus lOi, de Joseph, compedibus vincto : Ferrum pertransiit animam ejus, Tribulalio autem ac dolor inielligilur ille quem sensit ex il l omnium conlradictione, quae pragcidil tanqum gladio, quo filius petebatur, et quo in cruce et filius et maier iransverberali sunt; ille patiendo , haec audiendo et spectando. Incredibili namque dolore transfixum esse matris allecluin faleri cogit cruciatuum acerbiias, diulurnitas, et infamia, blasphemiarum indignitas ac multitudo, omnium in unum conspiratio, omnis consolationis defectus, amoris denique magnitudo, quo

Dei;

talem filium

talia

coram patientem

talis

mater

spectabat. Ut meril S. Bernard., serm. 29, in Cant., dicat compassionis alecium in dolore exsupersse corporeae passionis sensum ; ut revelextur ex mul-

ns,fseu muliorum, cordibus cogitatio.nes. Referenda sunt ista verba ad versuni praecedeniem, ut illa, et tuam ipsius animam, etc., quasi per parenthesin inserta legantur, et isle sensus sit Posilus est Christus in ruinam, et resurrectionem, et in s^gnum, etc. Ut ita scrta cordium multorum, quae ante lale:

bant, in

apertum pra;feranlur
,

quo

videlicet

animo

quisque sit erga Clirislum ac Deum, pio an impio, (ideli an infideli. Nam ut Beda nott, incerium erat aniea, qui Judasorum Clirislum et gratiam ejus, quem veniurum noverant, et crepabant ac desiderabant reciperent, qui respuerent, qui ver, qui simulat pietate justitiam seciarenlur. Adventu et

, ,

447
sonlem ac facinorosnm morte
cogitationibus
a/fici

IN
conspiceret
,

LUCAM
invitarentur, contradixerunt ei
,

448
rejecerunt

inlimis

eum

ac

tanqum gladio

discerperelur.

Sed quod

tandem occiderunt.
declaratum est

Itaque Christo se
,

exbibente,

diximus, ob hujusmodi luclum nihil praeter dcorum

egit;

mundo

quales fuissent atque essent

im
filii

spiritu gavisa est

sui parabalur.

de mundi salule, quae

Patri
:

singulorum Judaeorum
causa
fuit

erga Christum animi;

quae

morte

Deo

un cum

filio

pro

Deo permillendi ut pro

;

libidine Christo

lanl miseratione gratias agens

ita

consenlicns dijussisset, ipsa

steterit

abulerentur

quemadmodm

permittit haereses esse,

vinae voluntali, ut parata esset, si

Deus

ut qui prohatisunt manifesli fiant, 1 Cor. 11, v. 19.

filium

cum Abraham
,

offerre.
filio

Qud aulcm

Vers. 56.
id

Et erat, erat etiam

in

habitabat etiam
testis,

juxta crucem
treni,

fuit

ut se

probaret gcnuinam ma-

temporis Jerosolymis. Adducitur altra

quae

quod maternae

pielatis viscera patefaciens,

filio

cm
con-

puerum Jesum
Anna

lemplo oblatum, declaraverit esse

aliud aut auxilii aut solalii

ferre
et

non posset, non

vitae

Christum lege promissum.

,

desereret in

summ

ignomini
filio

extremo
si
,

grati

nomen

est

derivatum
sub finem.

quemadmo-

stitutum, denique ut ex

audiret,

non

aliud, ex-

tremum Y aie hujus

dederat,
si

dm

diximus supra,

1, v. 1,

mortalis vilae

quam

ipsa

filio

Prophetissa. Videtur hoc nominis publie obtinuisse, ut vocaretur

quidem

ipsi dicere placeret.

,

Anna

prophetissa

quia ante ge-

Ut revelentur. Referlur id non tam ad id quod proxim, qum ad tolum illud quod praecedit signi,

nus caeterasque qualitates, hoc epitheton, nomini ejus

proprio
,

tanqum cognomen

adjungitur. Caeterm
fuisse

non solm eventum et consecutionem, sed etiam causam ac finem. Reddilur enim causa,
ficatque ut,

non existimem, futurarum rerum praedictione

hoc tempore

celebrem, hujusmodi enim prophetis caruerunt Judsei

;

quare Deus, Christo exhibito, permiserit, ut multi ade Judaeorum ipsi contradicerent et caderent. Re-

sed ut in Scripturis doctam et exercita,

tam

peritamque divinae voluntatis

obivisse

munus

velentur, manifestentur,

in

apertum proferantur.

docendi juvenculas legem ac mandata Dei, et ad pie-

Ex multis cordibus, multorum cordium seu animo-

tatem eas inslituendi, anus

aetate

cm

esset,

non magis

rum

cogitationes, scrta, ut appareat quales fuerint

,

qum morum

gravilate ac sanctitate veneranda,

singulorum cogitationes

probatae

Deo an reprobae
,

quae in actionibus omnibus suis Spiritu sancto agi

ut dignoscatur qui prsediti fuerint animo ben erga

videretur;

ut cert hic, Spiritu

sancto manifest

Deum

et

Christum constituto

qui secs.

Non
,

agitur

acta fuisse cernitur, ut advolaret Christi excipiendi

grati.

hic de singularibus aliquorum cogitationibus

sed de

Nam quanqnm
praedicere,

propri id accipi possit

pro

discernendis in populo Judaico probis et impiis, fidelibus ac perfidis.

futura

rectis

tamen generaliter

accipi

Antequm exhiberetur

Christus,
et Chri-

videtur, ut significet etiam Dei verba nuntiare et do-

videbantur omnes aequ propensi in

Deum
;

cere
in

res sacras exponere, mysleria fidei edisserere

,

stum, aequ omnes Christum se exspectari, adven-

summ
Et

docendi in Ecclesi fungi

officio.

Nam

et

tumque

ejus desiderari profitebantur

ast ubi venit,

Apostolus fer sic explicat prophetiam, 1 Cor. 13,

v. 2.
si

seque ipsum declaravit, tune manifestum factum est

qui id ver ac pi desiderssent, qui simulat aut stolid, qui religiosi, qui irreligiosi essent,

habuero prophetiam

et

noverim mysteria

omnia,

et

omnem. scientiam. Utitur maxime honorifico

erga

Deum

et

vocabulo, quo melis exprimat , nihil esse externam

Christum. Incertum erat quondam,

qui

ait

Vener. Beda,
utique

professionem

quoeumque

sit

apud homines splen-

Judorum, gratiam

Christi,

quam venturam

dore. Falsi prophetae sunt igitur praesertim haeretici,

noverant, recipere, qui autem respuere mallent.

Sed

qui

non

fide

tanlm rect

verm etiam
at

vit

adventu ejus, manifesta; fact sunt omnes omnium

cogitationes, inquit Titus;

bon, quae fide ut fundamento nititur, abducunt.

adeque de quibusdam, qui

in ore
,

Phanuel. Hic

est
,

nomen

viri

Gnes. 32
,

v. 30,
illic

Messiam ac legem semper

bantur
jusLitiae

habebant

et vide-

nomen
vidisset

est loci

sic

appellati ab Israele

qud

arcem obtinere

innotuit quid

de

Deum

facie

ad faciem
,

non enim

Isral vi-

Christo cogitaverint, et
cogitationes

qum

ver justili et Christo

dendo Deo
Aser.

est dictus

quod multi errone putant

eorum

fuerint alienae, qud,

inquam, per-

sed Phanuel.

suasi fuerint

Christum mundani rgis habitu ventutemporariis beneficiis, ambi-

Quanqum

tribus Aser

cum

reliquis
(4

novem

rum,

et collalis in ipsos

abducta rege Assyriorum in captivitatem

v. 6)

Reg. 17,

tioni ac cupiditatibus

contra accideret, et ad

eorum serviturum. Quod cm mundi contemptum Christo

nunqum
,

reversa fuerit

multi tamen earum

tribuum

qui religionis causa discesserant habitatum

praedicatione ipsius

patefactum est quis esset sin-

gulorum erga Deum, Christum, et juslitiam animus. Vers. 36. Et erat Anna prophetissa, hoc scilicet cognomine passim nota quo quidam recenliores nihil aliud signiicari putant, qum qud esset in Scripturis exercitata, docens juvenculas legem Dei. Sed rectis August., lib. de Bono viduit. c. 7, veram prophelissam intelligit, quia, inquit, credendum est eo spiritu praevidisse Christum ex virgine proxim esse venturum, quo potuit agnoscere et parvulum. Filia Phanuel ie tribu Aser. Nam ante adductam

tribum Aser in captivitatem Babylonicam, multi de singulis tribubus transierant religionis causa ad Judam et Benjamin, ut est 2 Paralip. 11, v. 16. Multi

quoque captivitatem Assyriorum evaserant, etiam ex Aser, ut patet 2 Parai. 3, v. 6 et 11, ex quorum reliquiis potuit esse Anna ista. Haec cm esset provectse aetatis, vixerat cum viro suo septem an(

nis a virginitate sua, id est die quo virgo nupserat. Quibus verbis tacite indicat castitatem ejus et virginalem ante nuptias, et conjugalem post nuptias, vi-

il

dualem ver versu sequenti.

,, ,

449
in

COMMENTARI A. CAP.
(2 Parai. 10, v. 17, el cap. 12, v. 12 et seq.)

II.

450
Jejuniis corpus
;

Jud

quasi dicas per jejunia et orationes.

non fuerant

in

eam

captivitatem abducti,
ill

ut po-

immolabat

Deo

orationibus

animum

illis

enim
animi.

tuerunt etiam singulares aliqui ex

rediisse.
;

sanantur pestes
vide

corporis

his
,

aegritudines

Processerat, provectse
supra, 1, v. 7.

admodm

erat aetatis

du virtules ut cognata quoque sunt corpus et anima, et utroque Deo servire oportel.
Cognatae sunt hae

Yiro, marilo.

Jejunium
,

virginitate sua
inierat.

id est,

tempore nuptiarum

sarii

est substractio cibi polsve neces, quod ad hoc ut corpus optim valeat, subdit corpus
;

quas virgo

Significatur virginem fuisse

cm

spiritui

oratio

autem

levt spiritum in

Deum. Itaque
facit,

nubcret, castissim ac religiosissim educatam. Nihil

omittit Evangelisla,

cognata sunt
ut in
ita

et se

mutu

fovent,

dm

jejunium

eorum quae ad

historie certitudi-

non obstet corpus, quo minus

spiritus libr tendat

nem,

et

ad fidem conciliandam, perlineant.

Vers. 57.

Et ilec vidua.
non

Deum

Quibus (annis septem)

oratio aufert desiderium curandi corporis, ; ut vix de eo cogitetur, nisi ubi necesse est quam ;
in sacris Litteris.

transactis, etmarito

mortuo, permansit vidua. Septem

lict viginti

ob causam saep conjunguntur

Serviens,
scilicet,

annis datis marito ac soboli,

praedita aetate,

etiam

nm
reli-

repetiit nuptias, sed

marito mor-

tuo

ipsa

quoque velut mundo mortua, quod

circiter aut quasi

quum

Deo, colens; vox Graeca, ex sacrorum Scriptorum usu, significat servitutem seu cultum uni Deo debitum. Aarpsa ex vi
,

esset vitae, uni castitati ac

,

Deo consecravit.

significationis

Usque ad annos

annorum

sic

est et Syriac. Latinus interpres legisse videtur usque.

non dnott servitutem soli debitam Deo sed ex sacrorum Scriptorum usu, Pauli preesertim et
tuaginta
tici
:

Sep-

alioqui

idem

est

Octoginta quatuor. Possent

ginta quatuor viduitatis
;

quod Smla.; nam

,

et Levi-

intelligi

anni octua-

nempe, tune temporis, cm

,

Christus infans in templo offerretur

eam

egisse an-

25, v. 7 , opus servile Xrpeurov Graec dicitur. Hebraea vox habad, generalis omnin est. Sita est

autem Deo
ficio et

num octuagesimum quartum

habuisse annos
aetatis circiter

singulariter dbita servitus

,

cm

in viduitate, ac

proinde

in sacri-

adoratione

tm

in pi erga

sex supra centum nu:

Deum

affeclione

mandatorumque
est contra

illius
,

meratis annis quindecim virginitatis

sed quia eo

observatione. Nulli serviendum

ulli nisi

Deum

nec

propter
;

adhuc tempore

vacsse nocte et die jejuniis atque

fit

Deum. Unde

el

orationibus dicitur, non

fuisse,

verisimile ade decrepitam

qud

aetas cenlenaria

non videatur continuos

Intellige igitur
,

hujusmodi labores ferre posse.

quod

quare parm favet praeceptorisuo Calvino, neganti jejunium esse cultum Dei, contra manifestissimam hujus aliorumque S.
Scripturae locorum doctrinam.

ipse

Beza hic

vertit, serviens

Deo

morte mariti
vidua

quem juvenis amiserat remanserit usque ad annum octuagesimum quartum aetatis,

,

Nocte ac die

id est

continu et perseveranter
est',

quanqum
haec vidua

quem

egerit

hoc tempore aut proxim

castitas;

attigerit.

Longo

noctis hic mentio notanter urgenda

tempore probata
dilatam
votis

et videri possit,
,

hujus non

quo tempore non soletvulgus hominum orare.

,

Id fecit
:

minus qum Simeonis mortem

,

non

praeveniens praeceptum Apostoli

,

in aliud fuisse

Qu

ver vidua est et desolata

qum

ut id quod ardenlissimis di optrat

speret in

Deum,

et instet

anus videret.
lict esset,

Qu/E non discedebat, tam grandaeva

de

templo,

commode

id intelligendum est
,

nam ob neceshujusmodi

saria naturae,

cibum

potum,

et caetera

banc, ab amisso marito, devovisse seipsam Deo ejusque ministerio et in templo ipso habitasse non in atno seu
, ;

v.

obsecrationibus et orationibus nocte ac die. 1 Tim. 5 5. Ac verisimile omnin fit, viduam

relinquebat aliquando templum, haud dubi. Prsedicatur fuisse in templo frequentissima

,

loco orationis, sed in exteriori templi parte

ubi exe-

dras seu cellas aedificatas fuisse,

qu

ac pen assi-

servirent etiam

dua.

Parm

laudabilis viduitas est

:

nisi

conjunclam
in deliciis

mulierum ac virginum, qui se Dei ac templi minislerio consecrssent (quibus pielalem docendis prfecla haec fuerit) habitation!, clarum facit illustrissimus cardinalis Baronius , in apparatu ad Annales ecclesiasticos , ubi agit de praesentatione ac

habeat religionem ac pietatem

est vidua, vivens

nam qu

mortua

est

doctore Apostolo, 1 Ti-

moth.

5, v. 6.
,

Jejuniis et obsecrationibus orationibus.

viens
,

seu precationibus,

mansione

B. Mariae in templo.

Non sunt
sit

casus dativi recli verbo serablativi

quod

operam dans , sed sunt

modi

Vers. 58. Et bmc, et etiam hc, ita Syrus. Hc, tam multis nominibus commendata anus, ade vene-

Vers. 37.

Et

h.cc vjdua; quia noverat

jamtem-

officio pariendi , sed studio continendi melis serviretur, inquitAugust.loco cit., usque ad annos octoginta quatuor non viduitatis sed aeiatis. Meritura ergo Annae eo maxime commendatur, inquit c. 13, quia cm tam cit in juvnilit expulisset virum per prolixam aetalem suam di cum carne conflixit et vicit. Et quia parm est esse viduam nisi pietate commendetur, addit hyperbolic locutione Qu.e non discedebat de templo non qud in llo habitaret sed in eo frquenter et pen assidue studio rehgioms versaretur, jejuniis et obsecrationibus serviens , id est per jejunia et orationes
, ,
,

pus esse

quo Christo non

Sfinr ac die TSocte

tum pneeptum
J

ieiunit secundum se, qum per orationem coli Deum? non vero tantum qua.ens carnem macerando jejunia ratl0m Ul v uU Calvinus in Harmoii su ' evang.
,

Deo Graece Xarpeuv seu latriam exhibens quod sacrorum scriptorum usu cultum Deo debitum significat, ex quo apertum relinquitur tam per
viens
, ,

ser-

no2ta cde. VE 38 ET C t0lVi(,elicet nomi "''I>us comme n dat nam n'/l '. nott menaata n a ut Ambr. de Anna el stipendus vtduitatis et moribus talis

, id est, assidue, praeveniens iam Apostoli 1 ad Timth., v. 5 ubi v lnS,are obsecralionibus et orationibus

inducitur ut

dig^

451

IN

LUCAM
hrael
salem
:

45*
Omnibu qui exspectabant redemptionem Jruquibus consonant, antiqui Parisiensium,
et

randa aelate ac vinmibus malrona. Idcirc enim hactens las ojus et vinutes, notanter adeo deseripiae fueruni, ut tesiimonio cjus de Christo pondus adderetur, et manifestum
li<'ret,

an-

tiqui nosiri, Brug.,

Lob., Leod.,Soc.al.L, A, G, ft,ac

fuisse lestem

omni exce-

decem

llentcnii exemplaria,

cum Mogunlina

typogra-

ptione majorent* non huinano sed divino spiritu lo-

phorum prima
Ilis,

editione, et posterioribus quibusdara.

,

cutam. Quare Ambrosius

viduitaiis et moribus lalis
fuisse credatur, quai
tiaret.

Ideb

Anna

et

stipendiis

Lalini enarratores

Beda, Carensis, Alberius,

;

inducitur, ut digna

plan

Gorran, Richelius, volunt

riis,

etiam I.yrani commenta-

redemplorem venisse omnium nunquse dixi gerebanet

quae M.

N.

Ilunnaeo manuscripla

hubemus,
ac Sy-

adscripius textus, his et Grci plerique

libri,

Ipsa hora,
tur,

eodem momento, quo

riaca Evangelia,
libri,

suffraganlur

sed,

Graeei

quidem

quo puer sistebatur Domino,

adstans,

Simeon de

illo

consenlienlibus Graecorum, Tn-ophvlacti atque

in

propbetabal.

Eutbymii textibus,
7ri(jT(ra

Jrusalem, legunt

Syriaci ver

Superveniens,
comath, surrexit.

assislens.

Syrus

redemptionem
ris,

ipsius Jrusalem.

Quare,

si

bos sequa-

Fieri

facile

polest,

qud non ex

Jrusalem Lalinis praecedenli nomine regitur,

;

loco habitaiionis su,

sed ex loco oralionis in tem-

redemptionem Jrusalem
tis,

si illos,

genilivus est, quie-

plo, surgens, instinctu Spiri'.s sancli venerit

adeum
|

templi locum, ubi puer offerebatur.

omnibus qui erant Jerosolyruae exspeciantes oroxiinam Chrsti redemptionem. Reperiiur haec eadem
lectio,
libri

Confitebatur. Id mulii iiilerpretantur

confitebatur, laudabai et

vicissim

apud Irenaeum

libri

3, cap. 11, et
;

ipsa

graliasque agebat, ut

de Consensu secundi capite 5

Auguslinum quanqum apud

Facilis porr
in

Simeon
meoni
Christo

scilicet,

quasi dicatur quod succinuerit Silioc

Auguslinum
crediderim
,

diversitas sit lectionis.

in
;

laudando Deo et agnoscendo

puero pro
vri.

cm de

redemptione Isral passim

atque banc vim esse putant particulae

et

Scripturis legatur, ex Jrusalem, faclum Israet,

converso, ex Isral,

Atqui interprtes Latinu

Syrus

id
;

non senserunt,
id est, gratins

Jrusalem

qum maxime cm hoc

redemptionem

qui simpliciler verlerunt conuteri

ctus

nec Theophyla-

obscurius

sit.

Minime ver persuaderi possum, B.

fuisse,
sic,

cum
;

suis aliud annott,

qum,

Luc utrumque scriptum

Isral in Jrusalem
;

agebat

parlicula

enim

vr,

respicit ad benelicium
confiteri,

id

quod Nicolaus Zegerus suspiex manuscriptis nostris, re-

acceptum. Clbre est autem,

ginla
tias
v<

quod Septua-

catur

tameisi,

unum

rlerunt ex Hebraeo iada, pro laudare et graillius

demptionem

Isral,

Jrusalem lgat, ex inhmis, id est,

agere accipi, unde frequens

:

usus est in psal-

nec ullius insignis codicis aut tractaloris auctoritate

fulcitum. Redemptio Israelis, redemplio fulura erat Je-

mis

Con/ilemini
,

Dmino, quoniam
Gralias
misisset.

bonus.

Domino
qutl

Deo.

agebat euinque laudabat,

rosolymorum,ut metropolis, eaque Jcrosolymis etiam

peragenda, ut in metropoli
;

promissum Messiam
illo, scilicet puero,

denique Anna de e loque;

De

de quo bactens sermo,

,

af-

batur

iis

qui Jerosolymis erant

non pauci Jerosolymis

firmans

esse

Messiam promissum patribus

est muni'i

quem
:

erant, qui brevi luturam per Christum

redemptionem
hanc, proobservantes,

(credibile est) et in uluas accepit ut

Simeon, Titus

ardenlissimis volis exspectabant

qui

anum

Quid lofjuebatur? Hic, inquiebat,

hic

redemptor,

plereximias

virtiites elspirituales dotes,

hominum

est servator, hic ille est qui

nostram

m-

eique familiares et addicli, audierunt ab e,

jam na-

stiiiam animique dejectionem

r.onvertet.

in

gaudinm

et Icetiliam

lum
id

esse Christum, et in templo

ipsi

conspecum,
eis solalio et

quod maximo, haud dubium,

Vers. 39.

fuit

Omnibus praesentibus

et

occurrentibus.

gaudio.

Qui exspectabant, tanquin imminentem. Redemptionem, liberalionem, salulem luturam per

Christum.
Isral. Israelis, Israelilici populi. Haec Latinorum

Et ut, postqum autem.

religiosi

Omni a. Nihil omiserunt

conjuges.
scilicet fa-

Secundum lecem, qum secundm legem,

est lectio

cienda erant, ad purgalionem matris, etulii primogeniti

codicum vulgaris
Bibliolhecae

cui

Graecum Valicanae
:

oblationem ac redemptionem.

exemplar adstipulatur
Israelis
;

habet enim, re-

Reversi sunt, parentes un

cum

Jesu

filio.

demptionem

acce litque quartum Parisienin Isral scribit. Porr-,

Galil/Eam, ex qu Chrislus minime exspectabatur,

sium apograpbum, quod,

liqui

an-

Epanorlhotae codices,

Jrusalem, habent, non

verm ex Judae ipsisque Jerosolymis (aiebant Nicodemo Joan. 7, v. 52) et

Vers. 59.

regiis.

Scrutare

vide quia

Ga-

plan fuisse credatur, quce Redemptorem

venisse nuntiaret. Ipsa hora
,

omnium

Et ut perfecerunt

omnia sfcundum

qu Simeon de puero et maire prophetabat , opportune et providenli Dei gubernanie superveniens confitebatur Domino , id est , laudando gralias agebat pro acceplo benelicio illa quipp vis est verbi conjitendi , in bcripiuris Irequeutissima. Er loqu. batur de illo, scilicel D.miino, ut praecessil. Cm autem conslet intelligi pueruin , consequenier de illo Domino lanquin omnium Domino loquebatur omnibus qui expectabant redemptionem Isral eum videlicet declaraus esse Messiam et
,
:

qua; de punlicalione malris , de oblatione et redemptione primogeniti slatuta sunt, reversi sunt in Galil^eam ; non immdiate ex Jerosolymis vel Bethlem , sed post inlerposilam fugaiu in /Egyptum. Nain Joseph ex ^Egypto in Juriaeam, non ver in Gali-

legem

laiam redire voluit, ut palet Matlh. 2, v. 22, non ali san de causa , ut videlur, nisi quia ex Judae lugerat. liaque etiam hic noianda esi cousnetudo Evangelista-

rum

ita

intercesserit

connectentmm gesta diversa , quasi nihil cm tamen mulla interposita fuerint

,

redemptorem illum quem

Isral

expeotabat

455

COMMENTARIA. CAP.
popuv. 29),
gis
'

II.

454
et

lil Propheta non surrexit. Galilaea regio erat

losa, ferlilis, et dives
,

oppidulum humile

obscurum, sed hoc ma;

cui praeeral

quoi diximus,
nomine,

opportuna puero Jesu latebra

intrim nos reips

Herodes

Anlipas, frater Archelai, Tetrarchae

docente Deo,

qum

nihili ea faciat, quae

mundus

in-

juxia testanientum palris et Csesaris assensum. Hebraic vocatur gatil, Syriac galilo, galal, volvere,

primis praeclara ducit.

Vers. 40.

Puer autem, puerulus autem, ex quo

circa puerura accideet

qud maris

liltori

adjaceat, propter sinuosos videlicet

illic

fuerantomnia perfecta secundm legem. Volensevangelisla

rit,

liltorum reeessus, vel quia fluctus

vernis autaestu

compendio narrare, quid

reciprocaniur volulatiinque ludunt, vel denique propter congestos

illic

inter

diem quadragesiraura

annum

duodeci-

arenarum lumulos.
:

Est autcm

mum

attatis,

hoc soluin memorat.

duplex Galilaea, superior et inferior

superior in seet

Crescebat slatur et confortabatur, non addas,

spiritu, ut

ptentriunem recda, Caesaream Philippi

Libanum

codex unus aut

,

aller. Forlior

reddebatur

montera versus, meridie habens inferiorem, ab orlu Jordanem, ab occasu marilimas urbes, Sidonem, Ty;

robore corporis

stalur procerior et
fil

membra robu-

sliora efficiebanlur, ut
praedilis.
'

in puerulis

bon valeludine

rum,

et

Ptolemaida

inferior septenlrione

habet
:

Sunt islhc ad assumptam carnem referenda,

superiorem, meridie Saraariam, ab ortu mare Tiberiadis,

ait Titus,

secundm corpus namque crescebat

et con-

ab occasu mare magnum. Lege Josephum

lii

forlabatur,

membrorum nimirm

robore, un

cum

ips

bro 3 de Bello Jud., cap. 2. In partes

ris secessit

Galilaeae inlerio:

corporis mole, sensim gliscente et adolescente.

vis
cti

Quam-

Josephus cura puero

Nazareth.

et

maire

illius

enim

enim

poluisset, ex utero matris slaiur viri perfe-

civitas est

procedere, quod inquil Theophylacius, ne tamen

noluit.

In civitatem suAM,'habitationis suae.

phanlasma esse viderelur

Nazareth

Porr quod Graec

Nazareth. Erat quidem

rum,
ail

et

Betlilehem civitas ipso;

et Syriac addilur spiritu, verisimile est super fluere,

Theophylacius, sed ut patria

verb,

acceplum ex

simili

de Joanne loco, supra

I, v. 80.

ut habilutionis locus, similiter Tilus. Reversi sunt

au|

tem, non

mox

et

immdiate, sed postannos novem,

;

Non magis enim lecium fuit Origeni et Tito Grcecis enarraloribus, qum veteri interpreti. De Tilo jam
vidimus, de Origene etiara clarura est ex homil. 18,
et 19, in

nimii uni redeunles ex /Egypio

lib. 2,

dociore D. Auguslino

de Cons. Evang. cap.

5. Inlercessit enira luga

fuit

Lucam

ul pioeleream veleres Latinos. Cae-

in

/Egyptum, quae non ex N.:zareth,

inila,

sed

lerm quia
legitur, et

a plerisque

omnibus Graecis

libris

nunc
\pli-

vel ex Jerosolyrais, vel ex Be'.blehem, vel ex ilinere

ab Euihymio ac Theophylacto etiam

Bcllilebem versus. Slalm rat enim Joseph, perfectis

iis

catur, inlellige crevisse

I

puerulum corpore, etcorro-

quae legis erant, ieverli Belhlehemum,

sive h.ibi-

oratum

spiritu, id esse,

quantum

cresceret corpore,

taudi causa, (quod ila

Deo decretum esse

arbitrareillic

tanlum virtulein ac rohur spiritualium donorum in

ejus animo latent iura
loi is

tur) sive conficiendi negoliola, quae polerant

stare.

re-

se exeiuisse

pro ratione,
aetatis in-

Nam

etiam ex ^Egypto reversus,

putavil sibi

inquam, aucmenti corporis, seu proui ejus

signi

in Judae

habilandum esse, (quod est argumentum,

in

puero poterat congruere.

:

lia

Theophylacius

qud ex Judae
vinils monilus

/Egyplum recesserat)

nec

nisi di-

cujus verba sunt

sapientia
;

Cm

cresceret,
fuit

emicuit Uei Verbi

proficiendo (absit),
et

secessit in Galilaeam,

repelit

civi-

non enim sapiens

tate su Nazareth. Mansil in

yEgyplo fer novennio,

sed paulatim declaravit insitam sapientium,

juxta

rediiique in terrain Isral natus annos

novem

et dies

corporis staturam dicitur proficere et corroborari spiritu.

qualuordecim
dis

quanqum

alii,

qui anno regni Hero-

52,

nalum Chrislum aulumant, annis dunlaxal

est

Plexus, Graecum

significat

plnum esse ac redun-

quinque aut sex censeant in ^Egypto commoratum.

dare, significat et repleti. Latinus interpres, priori

signilicatione

Opportune autera reversus

Herode defuncto, ut
tyranno.

acceplum parlicipiuiu, ver ti t plenus,

sci-

palrius Judaeorum rex, extincto alienigen

licet existens,

Quare divin providenti agente factura est,utposl

plenus grati
esse,

quemadmodm et veri'ate, nam

dicitur Joan. 1, v. 14,

sapientia hic

idem

fer

Herodem

nullus Romanis, Judaeorum designatus

sit

quod apud Joannem

veritate,

annott Beda. Ve-

rex proximo. Profectus, juxta quod divinum

monue-

leris igilur Latinae editionis

sensus est puerura quod

rat oraculum, in Galilaeam, Nazareth delegit habitationi suae

:

ad corpus paulatim auclum fuisse slatur et robore,

qui quod ad

ea enim ipsius et conjugis Mariae civitas

tt

animum, ab
ipsi

initio crealionis ita fuerit

erat,
ris

qu

jam

annis, tempore descripiae Caesa-

plenus omni sapientia, et grati Dei ade copios dotatus, nihil ut

jussu Judaeae, peregrinali luerant. Civitas erat Ga-

posset addi, quippe cui non ad

lilaeae inlerioris,

quod diximus,
circiter

in tribu

Zabulon

sita,
ili-

mensuram

dederit Deus spiritum (Joan. 3, v. 34), reIsaiae 11, v. 2,

distans

monte Thabor

duarum horarum

quiescentem super eum,

cum omnibus

nere, Occidentem versus, dificata in

monte (Luc.

3,

donis suis. Discrimcn datur inler corpus et animant

Vers. 40. Puer autem crescebvt corpore , et co.nfoktabatur. niboie membrorum, ul puen soient. lias enim vi isMludines aelatum subire voluit , ne , Si plen statur proJiisset, phanusma fuisse videretur: r: Plenus sapientia, q. d. ; Non tamen simpliciter creseebat sapientia , sed ab iuitto plenus erat ; sicut etli

grati Dei
ii.lo.

stabilis scilicet sine

incremento

Nam

lus

vei bis qiiodaininod

praeiiiunivit

erat in nos
,

v.

Lucas, ne pcrperm iiilellifreremus id , quod inlra 52 , dieu , eum sapientia et grati profecisse ni-

mirm

ita , ut profectus dine consistere possit.

ille

cum

ho

slabili pleniiu-

455
Christi

IN
pueri. Al recenliorum plerique, juxta posteet

LUC A M

45

Judai hodi Pesah pronuntiant. Significat saltum sive

riorem significalionem, verlunt qui vcl

sapienti
;

replebatur
alii

tratuitum,

(nam pasah Hebraeis

transirc seu transilire

cui versioni, praeter

Syrum, etiam

ve-

est) iaodtv et 77*paSaaiv

Graec reddiderunt veleres

tercs suffragantur, Origenes, Theophylaclus, Tilus, el

Judaii, eo

Eulhymius, Graeci; inlcr Latinos Ambrosius,

Incarnationis Dominicac sacramento

libri

de

moriam
omnia

ejus

quod solemnilas haec celebraretur inmequd Deus interficiens primogenila

,

capitc 7. IIujus

in singulis .'Egypliorum
silas inter

domibus, Hebraeorum

versionis sententia est, spirilales anirai virtutes,

aetate

cum

domos sparsim
rit,

magis magisque

in

eo se exeruisse, nominatim
scientiam scu rerum co-

nec cuiquam

in eis

domos vEgyptiorum transilienocuerit, eoquod notata; essent

illito,

ver sapientiam, quod

est,

pro foribus, sanguine agni superliminaribus et posti-

gnilionem
noxius
solet,

cum
iis

modesti conjunctam.
vitiis

Non enim ob-

bus (considra figuram crucis)

ctaiione et esu solemnitas
illa

cujus agni ma-

fuit

quibus puerilis aelas laborare

jussa fuerat celebrari.

obtusitate, stulliti, inepti, pelulanli, incon;

stanti

nihil

hujusmodi vitiorum

fuit in

puero boc,
se

menlario hujus

Hanc nominis rationem dat D. Hieronymus in comloci Eoquod, inquiens, exterminator

:

qui pro aetate sapientein,

modestum ac gravem

videns sanguinem in foribus Israelitarum, perlransierit,

semper

praebuit, in vultu, gestibus, incessu, verbis,

nec excusserit eos.

Im ver ipsamet Scriptura sacra

ait
:

factis, ita ut diceres

ti repleri,

quotidi magis magisque sapien-

dat hanc nominis rationem, Exodi 12, v. 27, ubi

qu ab exordio conceplionis plenissimus

qupolkbat, inquit Ticorporis incrementum magis magisque sub:

Victima transitas Domini

*.%-.'%

est;
:

quando

transivil

(quod

fuerat. Sapientiam et gratiam

tus, juxta

-nta.

reddas ex Hebraeo

Sacrificium pesah est

Domino, qui pasah,

id est, transivil) super

domos

fitio-

inde prodebat

non assumens sapientiam, addit Thofuit

rum

Isral in /Egypto, percutiens /Egyptios et

domos

phylactus, (quid enim per(ectius eo qui ab initio

nostras librons. Syri et ipsi utuntur

nomine Paschae,
ita

perfectus?) verm paulatim illam denudans. Si enim

sed litteram samedi mutant

cum

sade Pasha,

ut

quamdik

brevis fuisset stalur, ostendissel

pientiam, visus fuisset prodigiosus.

omnem saHaec ille. Jam quod

non

transilu, sed

gaudio et hilaritate dent nomeu,

sit

eo qud solemnilas

maxime

festiva et lta, insti-

sequitur

luta ad reprsesentandum potissimm res duas,

in illo,

unam

Et gratia Dei erat

prosequendo hanc poet

quam

diximus, qud sanguis agni postibus

illitus sa-

steriorem sententiam, intellige causaliter,

pro nam.

luti fuisset Israelitis

omnibus qui se

intra aedes con-

Gratia, favor, amor.

In illo, erga illum, complacebat sibi

tinuerant; alteramconsequentem, qud populus Isral

Deus

in

illo,

hc ralione ab jgypliac servitute fuisset liberatus,

Accipilur porr aliquando vox Pascha pro hosti seu
sacrificio,

amabat

et

ornabat illum, super illum fovebat ipsum,

et

moderubatur, regebat

componebat, quod ait Euthyita

hoc

est,

agno, qui in
rei,

symbolum

duplicis

il-

mius. Intellige haec, manifest et evidenter,

cile quovis
illi,

ut fa-

lius
tis

quam mox exposuimus

quotannis ab Israeli-

observari posset.
1, v. Go',

Simile ergo est hoc

:

immolabatur, aliquando ver pro solemnitate ips,

quod supra,

de Joanne scriplum est

praesertim ver pro primo die (agebatur

enim diebus
cele-

Etenim matins Domini

Vers. 41.
Incipit

erat

cum

illo.

septem, Exod. 12, v. 14, 15, 16), qui

omnium

Ibant,

proficiscebantur, Nazareth.

berrimusab agni esu et immolatione sumebat initium.

Praeceptum fuerat, Exodi 23,
v.

Lucas narrare historiam , qu Jsus adbuc puer, duodennis, inquam, edidit spcimen divins; sapienti; gralia;que in se latenlis.

14

Deut. 16, v. 16,

ut ter anno viri omnes, suis singuli habitationis lotis, visitarent

locum Deo electum, reddendornm vo;

Parentes
centes.

ejus, scilicet pueri,

puerum secum adduid est,

lorum suorum causa

Pentecostes,
et

festis videlicet diebus,

;

Pasch,

Tabernaculorum

promittente Deo
abforent
illi

Per omnes annos, secundm annum,

quotannis.
In Jrusalem,

annu,

securitatem ab hostibus, interea

vitatibus atque oppidis suis,

dm

ci-

Exodi 54, v. 24. Praece-

locum quem elegerat sibi Dominus, 2

ptum
tur
;

id fuerat Israelitis, ut in Dei cultu contineren-

Parai. 7, v. 12; distantemilineretridui, ut

spatio
viginti

minimum;

septem leucarum, ut loquitur Bocar-

dus.
In die sotEMNi, festo, instante die festo.

ut unicum templum electum erat, ne pro numro templorum deos multiplicarent, more gentium ita ut aliquoties anno illud templum ab omnibus visitaretur mandatum fuerat, ne Dei cullu alie-

nam
:

Pascile, Pascha vox est Chaldaica Pasha seu Pascha, addilo ad iinem pro lingua;

narentur.
observavit
sit

Hoc praeceptum Joseph qu

;

erat religione,

more aleph seu

a,

quamvis enim nonnisi

fit

festi

Paschae hic

derivala ab Hebrae,

quam

Latinus interpres Phase,

mentio,

hoc, non quia reliquis

festis

non

adiit

Et ibant parentes ejus per omnes Vers. 41. annos in Jrusalem , videlicet ad templum Domini. Praeceplum enim erat Deut. 16, v. 16, ut 1er in anno appareret omne masculinum in conspectu Domini in solemnitate Hebdomadarum , id est , Penlecostes , et
in solemnitate

Tabernaculorum

et praecipu in

die

solemni Pasch/E , ut videlicet ist frequenlatione in Dei veri cullu continerentur. Et quamvis virgo ist lege non teneretur, pro su tamen pietate virum co-

mitata est. Sed cur non timuerunt Archelaum, qui, ut colligitur ex Josephi 17 Antiq., c. 15, tuncaduuc superstes regnabat in Judae? Respondet August. 2 de Consensu c. 10 , habitationem in Jerosolymis timuisse parentes propler Archelaum , non tamen brevem peregrinationem , cm tant turb undique confluente facile essel lalere. Unde et Christus ipse quasi in occultodicilur ascendisse aliquando ad diem feslum,

Joan. 7, vers. 10.

67
templum Domini, sed quia
quod narrare
hic staluitevangelista
;

C0MMENTAR1A. CAP.
festo Paschae accidit, id sicut etiam prae;

II.

43
aleclu, Joseph, Maria, alii-

tamen ex pio erga Deum

que

Galilaei plurimi, id fecisse.

cipuum
cis

iribus erat festum

Paschae

nec

iia

pr-

Cum redirent,
redeunlibus
illi
illis.

scilicet

parentes ad propria. Graec

Israelilae

lenebantur tertio proticisci quolannis.

lan-

Syrus

El cm impleti essent

dies,

Quanqum aulem praeceptum hoc feminas non

geret, quibus pepercerat lex, et alia varia

reversi sunt; Jsus verb, etc.

aliis

propter teneritudinem
;

Remansit, quod

annis non fecerat

non

in-

earum impedimenta

non tamen prohi-

obedientia aut errore faciente, sed certo divinoque

consilio.

bebanlur
lent.

viris suis

congredi, quando possent et velin

Quare Maria Virgo, pro su

Deum
;

pieiate,

Et non cognoverunt,
Parentes
mater
ejus.

insciis parentibus.

non omisit quin quotannis marito se comitem adjunexemplo geret, et filium quoque suum assumeret
relicto

ejus. Graec et Syriac legitur

Joseph

et

Qu de causa rcmanseril,

et

cur

insciis

parentibus, ut teneram aetalem

mox

ab

initio

parenlibus, explicat ipse Jsus infra, v. 49.

Quomofacile

assuefaciant exercitiis pietatis. Id

auiem observrunt
ita

d autem remansisse potuerit

tant

insciis parentibus, qui

Maria et Joseph reditu suo ex ^Egypto,

ut priJe-

eum

cura ac sollicitudine observabant,

ma eorum
postqum
Herodis

profectio hujus religionis ergo fuerit,

est imaginari.

Cm

tempus

esset redeundi, conve-

su decimum

annum

agente, tribus circiler mensibus

niebant complures eorum qui ejusdem essent civiialis,

rediissent.

Nec timuerunt

sibi

ab Archelao,

ut simul proficis cerentur et hospitarentur in via

filio,

tune temporis rgnante (regnavit enim

et

quidam quidem, qui

;

citis essent parati, praecede(in

annis circiter

novem

reditu Chrisli

ex ^Egypto,
lib.

bant

alii,

quos negotia paul diutis reiinerent

quod
cap.

eolligere licet

exJosephi Antiquitatibus,
habitationis,

17,

quibus fure Joseph et Maria improvisa aliqu, sed

Dei providenti oborl occasione), subsequebantur, sallem inventuri omnes se

15),tum quia non

sed duntaxat

aliquot

dierum peregrinationis causa,

cum

ingenti

mulu

vesperi in

commu-

turb undique confluente, in qu latere facillim posseut,

in

ni diversorio. Inter haec Jsus

ita

opportune se subduxit,

Judaeam concedebant, tum quia timorem

Dei timori poslponebant. Sic fer Augusti-

ut existimari potuerit parenlibus subsequenti

,

hominum
nus,
lib.

bus

abiisse

eum cum

iis

qui praecesseranl,

quod

2 de Consens. Evang., cap. 10.

sequitur.

Vers. 42.
cet puer,

Et cm. Cm

igilur factus esset, scilifilius

Vers. 44.

Existimantes,
apud eos

rati,

persuasi probabi-

annorum duodecim. Syrus su phrasi,

libus argumentis. In comitatu,

itineris socios

annorum duodecim. Hoc potissimm tempore consuevit

qui anteees-

puerorum ingenium apparere.

illis,
illi.

serant, quosque vesperi in

communi
est,

hospitio inven-

Ascendentibus

parentibus

cum

filio,

post-

turi

erant.

Non dubium

quin

turmatim

iter

qum
cipio
libri

ascendissent
in

Syrus claris, mutalo partiilli.

facere soliti fuerint, qui diebus solemnibus Jeroso-

verbum, ascendemnt

Quidam
salis

antiqui
in.

lymam adorandi causa venirent

aut inde redirent,

addunt, quidam auferunt praeposilionem

praesertim qui ejusdem essent civitatis aut lerrilorii.

Jerosolymam. Syrus omittit, ut quod

sit

clarum

Venerunt, iverunt, progressi sunt, Galilaeam versus, iter diei unius (erat

debere subaudiri.

enim
qui

iter

plurium dierum

Secundum consuetudinem
rebat

diei 'festi,

proutrequifesto.

ex Jerosolymis Nazarelum), quousque vesperi assecuti

essent

mos

festi.

Syrus, sicut consueverant in

societatem

eorum

praecesserant et

ad

Non
festi

voluptatis ergo aut curiositatis, sed religionis ac

bospitia priores diverterant.

causa, ad

orandum etcolendum Deum,

et

profecti

Requirebant, quaerebant.
Inter cognatos et notos, apud
illos

fuerant.

Vers. 43.

Consummatisque diebus,
dies Paschae

civium suorum

postqum
;

(muhi enim cives erant

viae

comits, qui familiariler

perfecissent seu peregissent dies, scilicet ejus festi

non

noti) qui

ipsis

simul et puero aut cognati essent

erant enim seplem

seu

azymorum

aut sallem noti. His enim libenter solet aetas puerilis

adhaerere, quibus et noverant pueri hujus aspeclum
esse jucundissimum.

Exod. 23,

v. 13; et quanqum non omnibus illis septem diebus Jerosolymis manere tenerentur, videntur

>lrs.
decim.

42. Et cum factus esset annorum duoHoc unico actu Christi piieriliam et adoles-

et ante et postea lot

magniludinem intelligeremus qui cm talia posset annos in silentio privatus igno,

centiam complexiis est; idque opportune, ut, qtiia lolum illud disciplina? suscipiendae tempus est ailolescentiae prabercl l'ormulam discendi tractandique cum doctoribus sicut postea vir viris exempluni luit agendi cum discentibus. Ners. 43. Consummatisque diebus Azymorum, qui seplem erant , cou redirent in Galilaeam re, ma.isit pler Jsus in Jrusalem, et non coi;novebi nt parentes id est , mansit insciis parentibus. Causa non fuit error, non casus aut inobedientia sed Dei con^iliuni ut osunderei se in sui Patiis ecc,

lusque latuil

nihil

more vanorum hominum

et ler-

vidorum moliens ante lempusExistimantes autem illum esse in Vers. 44. comitatu in quo negotiis aliquibus in urbe iinpicati eum verisimililer reliquerant. Addit hoc , ut omnem incuriaB culpaeque suspicionem parenlibus remove;

leslis uegoiiis esse sua: liberlatis et auctoritaiis,

inde-

pendeniem

parentibus carnis ; ut spcimen aliquod suae diviniiaiis in ill aetate pneberet ut modestiae ;
s. S.

puerum cum parenlibus ret , tacilque insinuaret nam illa consuetudo/ ascendere redireque solilum videtur eis fuisse causa talis probabilis exislimationis. Venerunt, seu progressi sunt, iter diei, laiiqum securi qud in communi diversorio sub vesperam puni invenirent; dislat enim Nazareth Jerosolymis ilinere circiter triduo. Iiaque requirebant eum inter civitatis Nazarenan COGNATOS et notos sive quod
,
:

XXII.

15

4i,j>

IN
sed.

U<

\\l

40
quod
in
iis

Vers. 45. Et, pro

Non invementes, cm

gercret,

quse ad corpus spectant, nollet

non invenissenteum, seilicetapud cogiialos el nolos; vix enim apud liiijusinodi invenilur Jet>us. Non iuter
coqnulos et caruis propinquos invenilur Jsus,
ail

Orige-

nes, non in eis qui corporatiter ei juncti sunl. In mut

communem hominum servare quemadmodm non mox ab infanti fuerat loculus, non mox arnbulaverat, non mox tibum solus acccperal, non mox se ipse vestiuti virlule divin,

sed

constieludinem

et

lorum comitalu Jsus meus non polesl imeniri. Non

invcnerunt apud cognatos et notos, inter quos
raverant inveniendum
;

vcrat parenlum ad ha;c usus auxilio

ita

hactens

sjic-

ca:terorum pueroruui more se baberet, cibum, duca-

sed nec apud ignotos; nullos

filio,

lum, lulelam, ca;teraque necessaria, parentibus procurantibus acciperet;

enim

prseterierunt,

quos non rogrint de viso

dm non
doleret,

baberet, aut

mali

ubi spei aliquid esse poierat.

quid pateretur,
infirmilaie
,

lleret,

non necessilate aut

Regressi, reversi, sunt, idque diei proximi sum-

sed volunlale, ul nobis similis esset, quos

mo mane,

credibile esl;

nain per noclis

lenebras,

salvare statuerai.
fieri
tia

lun non luccnle, nisi sub auror;un (erat enim luna

circiter vicesima

posse, ul via aberraret,

Ad eumdem modum exislimrunt quam null experienmala pateretur,

si

secunda)

ut

dillicile fuisset iter lasi

didiceral, et plurirna consequentia

cre, ita non facile inveniri potuissel Jsus,

fuisset.

in via

sicut aliis pueris solet

accidere; quamvis posset,

vellet uli scienli poleslateque interiori,

viam rectam

In

Jrusalem. Certi erant qud non praeisset Na,

lenere,

el

mala omnia
et

evilare.

Quaesiverunt ergo
rali,

zaretum versus

iter

ante alios

prosecutus

lm

tanqum erranleni
minus quam
assumpserat
j :

perditum,

qud hanc non

quia nemini visus fuerat,

tm

quia tanlui ilineris

caeteras

infirmitates

humanas, volens

eo die confectum fuerat comitalu, quantum poteral

ante nociem ingruentem. lleversi sunt ergo Jeiosoly-

tamelsi bc quidem vice, non errore

puerili parentibus abfuerit, sed certo consilio.

mam, unde jam vnrant, arbilrali, quod res erat, eum illic remansisse, praesertim cm cognaii el noti asseverarent non discessisse ex urbe cum ipsis.
Ostendunt autem se
cordis dolore viam
,

Vers. 40.

Post triduum,

id esl, die tertio; talis

enim

est ha;c phrasis, qualis illa

de qu supra,

v. 21.

Tertio autem die, ab amissione scilicet, ex quo Jsus

reliclis

non neglectu aut incuri

fecerant remeliuntnr.
in

fuisse

parentibus remanserat Jerosolymae. Primus

fuit

securos, quando non sine ingenli corporis molesli et

enim

dies

quo parentes Jesu, confecto Jerosodiei,

quam

lym Galilaeam versus ilincre unius

sunt comitatum
;

assecuti

Requirentes, quaerentes, eum, tum

in civiiaie, in bospitio, in vicini,

itinere,lum

secundus, quo, non invento eo in

ubicumque,

ammo
quod

comitatu, reversi sunt Jerosolymam, quaerentes

in
il

eum

vehementer
qurebant
?

ailicii

atque anxii. Sed quare anxi adeo

perdilum,
aut

iuerc

el

Jerosolymae (qu sub noctem

oristino

perve-

num

suspicabantur
?

neranl), in bospitio

ac

vicini;

postridie
in

aberrsset ut puer
et Titus

Absit, respondent Theophylaclus

mane,

(|ui luit

dies te. tius, invenerunt

eum

tem-

Origenem imita ti, neque hoc sapientissim

plo. Sic recl

Eulhymius

distinguit dies. Noluit statim

difficilis

Mari

fuerit, etc.

Nunqum

(ieri

poleral, ut perdilum
esse cogiioieruut
iis
;

inveniri Jsus, quia,

quod

quaeritur solet
erat
ei,

putarent

iafantem,

quem divinum

dulcis inveniri

decrelum
;

autem
fit

triduo

veriim qurebant eum, ne quo pacto ab

forte reliquisset eos.

abiisset, ne

inter doclores apparere

id

enim

vei isimile.

Hoc quanqum

forte dici possil,

Invenerunt

igilur,

non

in theatro aut in consortio

in teniplo,

quod metuerint ne desereret eos, nec cum ipsis amplis vellet babilare in Nazaretb, qui comparare se
vellet ut in

ludentium puerorum, sed

loco oralioni el

doctrinae sacra? deputato. Credidei im,

licuit,

qud mox ut
adierint,

Jrusalem Cbristi otlicium paulatim aggre-

siimmo mane, parentes Jesu templum

illic

deretur
rinl,

solidis

lamen respondelur, quod meluepateretur.

persuasi

fore potis

qum

alibi

si

spont Jero-

ne parentibus in turb amissis, via aberrans,

et

solyniis remanserit,

ob singularem ejus quam pererga

mala

incommoda plurima

Quannis

speciam

babebant

Deum

pielatem.

Et

fieri

enim crederent esse Filium De.i, qui sciret possetque omnia noverant tamen, quod caalerorum more se
;

potest (ut erat

templum vastum, mullisque

,

stadiis
,

longum ac latum)
Vers. 46.

quod di quaesierint
est
,

in

templo

eum

inter illos reliquerant , sive qud gregatim oppidani ejusdem urbis maximque consanguiuei simul

Et factum
,

nerunt
sis est

11-lu.u

id esl

tertio die

post triduum inveab amissione. Phra-

redire solerent. Vers. 45.

;

non invementes , regressi sunt e qud nec praecessisse comitatum in Jrusalem nec eum cum aliis egressum satis intelligerent. In hoc requir.enies eum iter secundus dies impensus esl tanqum deposilum cur;e su;e charissiinum llius ae!atis. Sed cur tauia sollicitudo de illo quem Deum es^e non ignorabanl? nimirm qud , sicul caetera corpo:

Et

enim Scripluru familiaris , ut id quod certo die fulu.rum sigmficare velii, dical futurum post diem
illmn, scilictH ineboatum, ut supra v. 21 et 22. Uaque primo die amissns , secundo regrediendo qusesitus est,
ti

riio

invene: uni

eum

in

templo

alirjuo scilicet ejus

loco, sveinairo sive inexedr,

adducendam legemac

ris

incommoda
,
,

fainem, siiim, imbeciUilatein

ambu-

landi

el similia paliebatur, instar

nisi

puerorum
;

caetero-

ita meule parentum cura arcereulur solliciti erant, ne istis itineris et errorum inconunoquibus caeleri pueri soient ne enim dis subjacerel

rum

divina poiestas ejus parentes solliciludine et cura

datern eximebat.

disputanduni deputato. Unie Paulus, Act. 24, v. 12: Neque in templo invenerunt me cu"i aliquo disputante*; cl alibi dill se jtixta pedes Gamalielis erudilum. Sedentem in medio hoctorum non cum lls occupando locum docloris , ut aliqui putaverunt , sed instar diseipuli inter doclores bine inde in subselliis non enim invenerunt eum dncentem ; eonsidenies sed , pro illius aelalis congruenli , audientem illos qurestione^ kt interrogent, m , id est docetiles
,
. ;

461

G0MMENTAK1A. CAP.
lict

II.

il.S

antequm invenerint,
tioni

ante ipsos

illic iuerit,

ora-

n
et

fonte

manat, inquit Origenes hune locum tracians,

et

vacans, interea
;

dm

exspectaret

conventum
in eo

interrogare

respondere sapienter;

et

ejusdem

dociorum

sed inveniri voluit inler duclores,

scienli est, scire quid interroges, quidve respondeas.

templi loco qui ad docenduin legera erat depulalus, qui ad exiiuiam portam Oienlaleni slaluitur, ubi

Denique sapiens interrogatio, instruclio

ras

est. Si

qu-

quid tractaverint

doctores

illi;

non dubium
;

Paulus ad pedes Ganialielis legem se dedicisse gloriatur, Act. 22, v. 3 ; illic, inquam, voluil parenlibus inveniri, ne lateret hoc ipsius in pueri lia datum sapientiae spcimen, sed per uiatrem ad orbis el Ecclesiae

quin de divin lege et Scripturis sacris disseruerint

sed ulrm de sanctionibus et ritibus
tus et Euihymius,
legis,

quod Ti-

utrm de Messi, de cujus vicino

alii

advenlu id temporis frequens sermo erat, quod

arbitrantur,
est.

prsertim noiitiam veniret.

utrm postrem de rbus

aliis,

incertum

Sedestem, non lusilantem aut otiosum, sed sedentem tanqum omnin se addicentem audiendis rbus
|

Vers. 47.

Stupebant, prae admiratione quasi

sacris

observa pueri gravitatem.

apud se non erant.

in

In medio, id est, inter,

seu apud, phrasi Hebraic;

:

qualis legitur infra 22, v. 27

Ego

medio

Super
vestri

propter.

sum,

sicut

qui ministrat.

Non

sedit

cum

doctoribus,
|

Prudentia, intelligenti.Syrussap2Vntf,qud puer

duodennis, tant rerum sacrarum intelligenti prseditus
j

occupans locum docioris,

tanqum unus doctorum,

sed inter, seu apud Doclores, in subsellio, aut potis humi in pavimento matt stralo (nam ut discipulum
se gerebat)
;

esset,

quantam declarabat.

Monstrabat enim

acutam ac singularem intelligentiam eorum quae audiebat, texendo ex eis interrogationes aplissimas
,

cm

Doctores sederent in cathedris, de

:

et

quibus infra 11, v. 43

synagogis. Hujusmodi

Diligitis primas cathedras in

ad rem explicandam

maxime opporlunas.

enim

fuisse

Judaeorum morem,
in

Responsis. Quidam, nominatim Origenes homili 18

tradit auctor Comnientarii in Epistolas Pauli, exstans

Lucam,

intelligunt sermonibus; ut respondere fr;

inter

Ambrosii Opra,

1 Cor. 14, v. 31. alias ver-

quenter pro loqui sumitur

ut diximus supra. Sed

Doctorum, magistrorum, praeceptorum,

til

non

est incredibile,

quod cm audissent eum Doctores

quidein de majoribus mysteriis

interpres

evangelista iste saep vocal vepxibc le-

sapientissim interroganlem, vicissim etiam interrogaverint

gisperitos, caeteri scribas el rabbim.

eum,

et

Audiestem illos;
conjunctio et,

prponitur Graec et Syriac

sermonis non
illos

ipseque supra aetalem et opinionem responderit, pro-

faciens ad elegantiam

funda alque occulta Scripturae sensa reserans

senes vix caperent
verterit,
;

quae

tantm, sed

et ad

emphasim. Audientem
<

do-

ita

ut

omnes

in su

admirationem

cenles, explicantes res sacras,

<

Quia parvulus erat,

non

intelligentes, qui fieri posset, ut tantillus

inquit Origenes, invenitur in medio, non eos docens,

puer, de tantis rbus,

lam accurai
,

cogitarel, et plus

sed audiens, et hoc pro aelalis oflicio

ret quid pueris,

ut nos doce-

qum senilem

sapienliam proderel

comitatam rar

quamvis sapientes

et eruditi sint,
,

adevults, gests, linguaeque modesti.

quin mult nunc magis
exclainrint
pienlia
:

Non dubium
aetate

conveniret

ut audiant

potis magistros

qum

qum

in

adull Jesu
el

<

docere desiderent, et se van ostentatione non jactent.

>

Unde

huic

hc omnia,

quee est sa-

Et

i.nterrogantem, quaestiones ex auditis excitanillic

litteras scit,

qu data est illi ? Marci 6, v. 2. Quomodb hic cm non didicerit? Joan. 7, v. la. Quo
sapientiae capaces esse incipiunt, voluit

tem, prout ex more

ribus.

licebat discipulis seu audito-

tempore pueri

Manuscriptorum quaedaro omitlunt.aliaaddunt

admirandae sapientiae ints in se latentis gustum dare,

et futuri

posleris eos, quod ad

rem

nihil facit. Si

quid minus

muneris sui, docendi praedicandique Evangelii, cogitandum

rect aut perfect explicarent, interrogabat eos Jsus,

propositis absurditatibus aut diflicultatibus

spcimen edere, idque divino consilio, tum ut doctores excitaret ad

et

quee ex

inquirendum de Christi

hujusmodi ipsorum doctrin sequi viderentur, quasi

discere et intelligere gesliens quae docerent, rvera

adventu, tum ut cm poste doceret, fucilis ab ipsh

reciperetur ,

quod

ait

Euihymius. Quanqum enini

sit

autem ut

ipsos
setati

doceret.

Cm

enim un ex

parte,

breviexmemori plerorumqueelapsum
istud, verisimile

miraculum

modestiam

convenientem servare, ex altra

qui enim sapienter interrogat, do-

est

tamen

cm

Christus

munus

ipsos docere vellet, interrogatione utrique parti ser-

suum jam

exercerel,

superfuisse aliquos qui fuerint

viente est usus

cet,

recordati et adjuti.

Fuit ergo hoc quasi praeludium

;

cm

discere velle videalur-

Ex

uno quippe doctri-

vocationis et muneris Christi

cujus tempus

maturum,

ex iis quae tradiderant , excitantem , ut, cm eos docere vellet servai decenti discere velle videretur.

quasi extra se in extasin rapti mirabanlur, ut sonat Grapcum super prudentia , seu intelligenti, quae in
;

Nam

ut opiim Oig. in hune locum , ex hoc uno doclrinae foule nianal interrogare et respondere sapienter et ejus'lem scienliae est, scire quid interroges quidve resp indeas. Ilaque servavit liic praecepluin, quod pfrEcclesiasticumadolescenlulisdederat: In muliis esio quasi insciux el audi lacens simul el
,
; ,
,

interrogando , dubiisque proponendis, servato ubique decoro , elucebat et responsis ejus , quae ipse vicissiin ad interrogata dibat dm adrairabundi, quid de profundis mysteriis dicturus esset, explorare vellent. Ilaque voluit liic adinrandae suae sapientiae specimea dare Christus, ut ipsos doctores ad inquirendum de
; ,

qurens , el pro revereuti accedet tibi bona graiia. Vers. 47. Stupebant autem om.nes , id est

adventu Messiae excitaret decim reciperetur.

et facilis posl

aunos ocio-

u:
nondm
advcnerat.

l.N

LICAM
nobis placuisset, decrelum
tibi

464
esse
,

ul scilicet publicum se populi doclorem prolilerelur,

aliquol

adbuc

diebus lue rernanere, etscbolas legisperitorum adir,

et

Vers. 48.

Et videnies,
eum
;

cm

vidissent, simul
et

nequaqum
cum,
est

probibuissemiis, sed mansissemus bic te-

ac autcni vidissent
Admirati,

id

enim additur Grax

et necessaiia tibi
tibi

minislrassemus,
te

id

quod
:

facile

Syriac. Subaudi cuni Eulhymio, parentes ejus.

attoniti

poteras

de nostro erga

amore

polliceri

mirum
admi,

sunt, simul et gavisi. Admirati

inter doclores,
;

igitur

qud remansionem tuam nos celare voet propterea

sunt inprimis,

qud eo loco invenirent,

fuerat

lueris.

Causam quam ignort,

ex
lilio

inquani, ubi

nunqum bactens

deinde qud

ratur

quem

ulpote

irreprebensibilem
,

cuni doctovibus de rbus sacris disserentem audirent,

noverat nihil absque jusl causa agere

desiderat.

inlelligere

quale nibil hactens fecerat

praeterea

qud incolutri-

mem eum
duo

et

sanum

illic

vidrent, ignari ubi loto

Ecce

quod coram reips vides,

lict

antea noveris.
se-

egisset, quis

eum

bospitio excepisset, aluisset, etc.

Auget causam admirationis, qud ex hoc tuo facto

Postrem, qud
solynue
;

ipsis insciis voluissel

,

remanere Jeroconsilio stu-

cutum
omnia

sit,

ut

summo

dolore affecli

anxi te tridu
,

animadverterunt enim

qud

quaesierimus, id quod scio te non ignorasse

;

qui scis
?

dioque remansisset, non ut qui via aberrsset.

res novae
,

Hae

cur enim visum est

tibi id

permittere

insolitae et inopinatae

admirationem pa-

Pater tuus et ego. Nec

pho
praefert, sed

in ordine

nominis se Josesibi,

rentibus pepercrunt. Porr quod ad hospitium attinet,

quidam volunt eum

est, alicujus
liasse,

honorans ut maritum, praeponit

ostiatim mendicsse

credibilius

doctorum aut civium gratiam

;

quamvis natur non esset Jesu pater, sed

sibi conci-

sol lege

conjugii ac fam.

qui Iibenler bospilio exceperit

,

idque occulta

virtule su

quali

infra22,v. 10,
,

conciliavit sibi
ipsi

Dolentes
cruciali,

tristes, anxii,

adeque quod amplius

,

est,

gratiam hominis ignoti

jpsiusque
pasclia.

ila

ut

cnaculum suum

ob

metum

scilicet

ne vel mal tecum age,

discipulis

commodaverit ad celebrandum

retur,

vel cert

nos deseruisses

summ

incerti

quid ageretur, qud nobis abesses (quod hactens

,

Et

dixit

paul pst,

cm

soluto conventu doctoabiret.

non

accidit),

summus

nos animi dolor crucialusque

rum, seorsm Jsus eum parentibus

occupaverat. Affligebat etiam incertitudo temporis ac

loci
,

Mater
sibi

ejus. Tacet Joseph, ipse conscius sibi, nihil

in cuni

qud nescirent ubi

et

quando essent inventuri

juris

competere
,

mater loquitur, non

tantque acerbior erat dolor, quanl amor vehementior.

tam pro imperio aut jure

terno,

qum pro amore ma,

minime objurgans, expostulans, aut accusans

et

Qu^rebamus te
ferre

jam

terlius agitur dies

sit tibi,

nec enim

sed rem exponens,

quaerens.
Fili. Blandiori
;

causam

fidenter ac

modeste

queamus, ut vel mal

ait

vel abs te desera-

mur. Omnia,

Graecus ad Catenam citatus, sicut

expri-

nomine nequeat compellare mater

mater,

et fiducialiter, et humiliter, et ajfectuos,

:

amore languens quae ne cogitare quidem durum quid

adverss filium potuisset.

mit;

et quasi addit

Cm
tulit

igitur tener

ade

te nobis

ddigi scias,
,

quomod

mutuus amor, ut clam

te

Quid

cur.

lnterrogatio est

non reprehensionis
videmus enim non

subducens, hanc nobis animi affiiclioriem creares? aut

quai ejus rei fuit causa?

accusationis, aut querimoniae, sed admirationis.

num

culpa aliqua nostra?

Fecisti

consuh ac studios

Non enim
tudinis,

arguil

eum,

vel inobedientiae, vel ingrati;

casu aut errore abs te factum esse.

quem
si

noverat inculpatum
injuste
sit laesa

mull minus ex-

Nobis

parentibus tuis, qui te

id fecisses,

summoper

diligi-

postulat ac

(quod impie Calvinus),

ignort quserit, ex

mus. Namsi extraneis

raremur.
Sic? cur
sciis in

non erat cur admi-

sed a lmirans, causam

quam

ma-

terno ac tenerrimo erga filium animi affectu

sic egisli

eum

nobiscum
?

ut scilicet nobis inin

liduci conjunclo

gaudens intrim inexplicabiliter

hc urbe remaneres
;

non rogat quare

urbe

apud se de

filio

invento.
Illos.

remanserit

qud

voluisset sacris

jam enim ejus rei causam coram viderat, doctorum Iectionibus interesse
?

Vers. 49.
tur, quia

Ulrumque parentem

alloqui-

mater ulrumque nominaverat, pro utroque

sed quare parentibus insciis

ac

si

dicat

Si indicare

locuta, ut causa utrique

communis

erat.

Et videntes parentes ejus , admirati Vers. 48. sunt, actum illum pueri duodecennis tam insolitum et dixit mater ejus ad illum , tanqum polior jure geniti dolore amissi , amore et gaudio inventi filii Fili , quid fecisti nobis sic ? Mirantis dolent'isque non reprehendentis verba sunt nec rogat cur manserit , aut cur disputaverit eum doctoribus quie jure sed , quid fecisti nobis sic ? ut suo lacre poterat scilicet nobis insciis remanseris , qui tuo amore et dolore torquebamur. Hanc enim causam islius interrogationis produnt verba sequeniia Ecce dater
; :

hoc scire non ignoremus, miramur cur

sic
,

feceris nobis

si

minus
inii

facere conslilutum erat. Nam sicut mater non affectuos qum humiliter et fiducialiter expri-

Quid est , quod me ait ad illos ubi specie reprehendentis, non tam reprebendit curam eorum , qum docet altiora de se esse cogitanda , ut notavit Beda : Nesciebatis quia in cleslis, sunt, oportet me esse, iiis, qu. Patris mei seu occupari ? Templum intelligunt quidam , quasi
Vers. 49.
:

animum suum. Et

qu^kebatis

tuus et ego

maritum praeponit
;

sibi

ut ubique bu-

militale esset

amantes

prima ) dolentes , quia summoper qu^erebamus te quasi dicerent , cm te

sed tantm in lemplo quaeri. , loco, sed negolia Palris negotiis humanis, societati videlictt parenluni , opponit quasi Cm sciretis ollicium meum et causant diceret eis
noluissct Jerosolymis

Verm non locum

:

, ,

465

COMMEMARIA. CAP.
Non
erat opus ut id faceretis.
luissent.

11.

466
Patris

Quid est ouoD,quare, me querebatis, dolentes?

q. d.
:

ipsos sequeretur,

negotiis avocare

eum vode-

Non quod eum

quasi filium qurant vituprai,

Nesciebatis, quia scire potueralis et cogiiare.

Non
po-

ait

Beda, sed quid

ei potis, cui

ternus

est Filius,

me

quaesivisselis

si

cogitssetis

quod

scire

beant, cogit oculos mentis altollere.

Nam

et

hoc

eis dat

tucratis.

intelligendum Jsus, in clestis Patris negotiis,

non
mi-

Quia
negotiis
vit,

qud

in his qu.c

Patris mei sunt

injunxLt,

iis

in

pendere se de

ipsis,

nec ea

sibi

gerenda esse ex ipso-

qu

Pater

meus Deus mini

mandanslis.
,

rum
rari

consilio

et ipsis consultis ac monitis, ita ut

si

ut Christo suo, ab ipso

misso ad hominum redem,

non debeant,

ipsis insciis

Jerosolymac reman-

ptionem ac
respondens

salutem

procurandam

quod

serit. Nihil ipsis,

enim

sibi in iis negotiis

commune
soli

esse

cum
olfi-

Mater nominaverat Josephum patrem Jesu

,

Jsus
,

nec

ipsis in his subjici,

,

sed

Deo; nam

dat inlelligendum qud non illum

ac sublimiorem
; ,

sed
in-

cium quod Deo Patri dbet

quiis long esse

omnibus humanis obse;

alium praestantiorem

Deum
,

praeferendum

non

illic

locum esse
:

quam, agnoscat Patrem

ctum matris
,

corrigeas

quodammodb
et
extolli.

di-

auctoritati

humanae. Hoc autem vult dicere Jsus

Ut
de

quod

ait
,

Graecus catenatus
sed in allum

docens

Doctorum nunc consorlio

me

insererem, et

cum

iis

non per infima gradi

Opponit

rbus sacris ad verilatem Dei et populi salutem spectantibus dissererem, Pater mihi praeceperat, ad hoc

Patrem suum clestem

ipsis, et negotiaillius

humanis
,

omnibus, etiam parentm

solation!".

societali, obedientiae

con-

ut puer ederem spcimen

sapientiae ac

functionis

qu ut Chrislus populum aliquando docturus et ad

versari, occupari. Joan. 9, v. 4
:

Oportet me esse,

Me

opirtet operari opra ejus qui misit me, et cap. 14,

:

v. 31

Sicul mandatant ddit mihi Pater, sic

facio.

Scire et cogiiare potueratis, qud

cm vobiscum non
si

maxime me inopinat cruciansuperare debuil divinum mandatum et Patris dos negolium. Deus primum gradum honoris et imperii
salutem adducturus essem. Ide quamvis vos
diligerem, etscirem absenli
,

essem, in negotiis Patris essem

quod

cogitssetis

tenet, ita ut
,

si

quo nos vocet

aliorum rationem ha-

non

me

anxi quaesivissetis. Sciebant Joseph et prae-

bere non debeamus. Quamvis autem periculum non

esset, ut sanclissimi

sertim Maria, Jesum esse natur Filium solius Dei ut

Pairis, esseque

parentes Jesu, rerum conseil

Christum Deo missum ad salvandum

igitur

ab

iis

quae Patris clestis essent

eum

abslrahere coin

populum

cm

ab

ipsis abesset,

habebant unde
negotiis

narentur;

quia tamen id

solemne fore noverat

iis

cogiiare potuissent,

occupatum esse

iis

quae

Ecclesi su Jsus, ut parentes carne ab

ts sunt
filios

quae spir-

Deus Paler

ipsius ipsi demandsset, perlinenlibus ad

Israelitici

avocare tentarent, voluit hoc suo exemillos

publicam populi

salutem, ac proinde non

plo docere,

non esse

hujusmodi

in negotiis facile

anxi q'iaerere debebant lanqum erraniem et perdi-

consulendos.

tum, aut tanqum quo desererentur, ipsi sibi laborem ac dolorem accersentes. Caeterm non eos rcprehendit Jsus, qud quaesivissent ipsum dolentes, quod fuerat summ amantium nec reprehendit qud
;

Vers. 50.

Et, pro

sed,

non intellexerunt plen

:

verbum hoc, sermonem hune Patrem suum diceretDeum

Maria noverat,
;

facile intelligebant

qud

et si

non Joseph, cerl

Deum ipsi

natur esse Patrem, nalur,

non cogilaverint eum

tris
;

versari in

negotiis aelerni Pa,

inquam, divin; credebant denique esse Christum

quia utrumque accidisse potuerat

eis, et quia sponl

nimirm

Deo missum ad salvandum populum

qu
ille

sed rationem
,

qud abesset ab

erraret atque
alii

incommoda complura paterelur,

aetatis, et

ut

pueri ejus

quia gereret negotia cleslis Patris. Fuerat

munus suum obiturus esset ac popu'.um salvalurus, et quomod ad salutem populi speelaret illa cum doctoribus initadissertatio, nondm sciebant.
Nesciebant enim, qud docendo partim, parlim suffei

autem

ratio

magis probabilis, ut prius cogitarent pa-

rentes, quia hactens Jsus

non se subtraxerat

eis

rendo

populi salutem esset

procuraturus.

Neque

ut spiritalis Patris obiret negotia, quae nec pueriti

ver rpugnt perfectioni Virginiseaignorantia; perfecla

constante putabant ab eo obeunda.

Non ergo

repre-

enim tune temporis

erat

charilale praccipu
,

henduntur, sive qud quaesivissent, sive qud cogiiare

scienti

ver eatens dunlaxat

qud

nihil

eorum
Non-

omisissent quod res erat

sed reprehendentis

ignoraret, quae eo tempore

eam

scire oporteret.

specie docenlur; loquilur enim quasi

et imperio; ut discant altiora

cum

auctoritate

dm autem
teret

aderat tempus, quo intelligere

,

eam opor-

de

Filio cogiiare,

qud-

hoc Christi verbum

,

quia per multos cons-

que

si

scivissent

qu in re

et

quam ob

causant esset
,

quentes annos

non

erat Chrislus obiturus amplis

;

occupatus, merit venissent reprehendendi

si

ut

hujusmodi Patris negotia

quare

satis

fuit

nunc

advenls mei in hune mundum , cogitandum vobis erat otticii illius mei causa in quo vobis non dependeo me mansisse Jerosolymis. Ita tacite causam
, ,

quaenam essent
disputatio

cum

illa negotia Patris et quo pacto ista doctoribus ad ea negotia pertineret :

, ,

dolors

eorum
,

que docet

culpam omnem se removet ipsoscujusmodi cogitationes de ipso habere

et
;

Et ipsi non intellexeront verbum qcod i.ocutus est , elc. Non illud, quo salis clar Palrem suum Deum esse et se ejus negotiis occupan,

deberent. Vers. 50.

dum

ulpote anle eventum rerum , non satis conscii quo ordine salutem populi procuraturus esset, primm scilioet docendo deinde moriendo. Cm autem etiam non intelleclo sermone nihil amplis interrogant , sed oblicescunt salis bine elucet quanta fuerit parentm erga Christum reverenlia cl veneralio quo tamen- non obslantc ,
, , ,

indicaverat

sed quia non salis inlelligebant

W
insinuasse, et quasi

IN

LCCAM
<

468
,

semen

jactsse,
in

quod suotempore

buens

ut subjiciantur parentibus. Quid

,

enim maoficiuna

fruclum laceret, prout

fecit

Vhgine conservante

gister virtutis
pietatis

quod

ait

Amhrosius
:
>

nisi

omnia

in

corde suo. Porr quamvis non inlelligerent

Jesu,

impleret?i Et quod Beda

Quid inter nos

ageret?

parenles sermonem

non tamen

rogabant ut

oliud, qum quod

nobis

agi

vellet,
,

explicarel;lantenim puerum reverenti prosequebantur, quanta reverenlur sermonem ejus, etiam non
inlellectum, contenu intrim puero invento. Intellexerunl verbum.

Caeterni subditus Maria? et Joseph fuit

,

secundm

humanam non secundm divinam naturam; nec secundm humanam quidem tanqum inferior ac
minor
,

Vers. 51.
facla cl

Non est omitlendum to verbum. Et descendit. Caeterm non

,

qui long

ipsis

major ac superior, adeque

haec

dominus ipsorum
nec
vi legis,
,

erat, etsi

nondm

id manifestaret

dicla fure abs Jesu

quod

vellet

parentes

tanqum lege de honorandis parenlibus

,

carne deinde relinquere, et totum se dare negotio

Paire demandalo
definilum
;
;

teneretur

qui eliam in pueriti

;

sulliciebai ipse sibi

nondm enim advenerat tempus

si id

alendo et erudiendo
voluntaie

sed sponte propri, accedente

,

sed neque parenles,

agere, vel plu-

Dei Patris

ut

quemadmodm
et

exinaniens
,

ribus adhuc diebus Jerosolymis remanere voluisset,

fuissent refragati
;

seipsum

hominis ac servi figuram indueral

ui probuni
tiiiuin

ila

sed sponl
,

cum
eis,

eis descendit Jero-

quoque

juslum hominem e
sua sic temdivinitatis

solymis Galilaeam versus

et venit

cum

eis

Nazare-

aelate deceret, se gereret.

Ita

enim ferebai consilium

tum, causa habitandi

Subditus
,

illic

cum

ut pris.
,

Dei et Christi, ut omnia dicta faclaque

perarel Christus ut
suce
,
,

subjectus

obediens
se

obsecundans.
parenlibus
,

quod Beda
,

ait

modo

Quamvis ad

horam exemerit

ut

modo humanitatis

his

quos erudirel indicia

laterel,

praeludium quoddam fulurorum ostenderet; stalim

daret, et ad

tempus tanqum sub umbr

inftrmitatis
,

sub
,

tamen reversus
tibus

est ad solilam subjeclionem,

filiis

paren-

nomine Joseph. Non enim

ista subjectio fuit, inquit

sed pietatis
in

debitam

illius

evangelista, ne quis ut lilium

Hoc enim addit immorigerum, rebellem

aetatis.

Ambrosius scribens

hune

locum.

deinde fuisse cogitaret parenlibus, sine quorum consilio et

batur imperium

scitu

domo

se absenirit
;

quolies luberet,

Quod non ignorans Joseph, trepidus moderahune locum annotante. , Origene in Jesum subditum fuisse Intelligendum est autem
,

praetextu negotiorum Dei Patris

aut ut Dei Palris

Joseph

et Mariae,
,

usque ad tempus ostensiouis su ad

aetatis

ageret negotia
glexisse.

parentm debinc obedientiam ne-

Isral, id est

usque ad annum

tricesimura et

baptismum, de quo capite proximo.

,

Subditus
deste
,

inquit
eis

erat

illis

id est

quiel

moiis

Et mater. Porr mater

cura omnia verba
hjec
,

ejus conservabat
dicta et

magn

et
,

amic
in

convivebat

et obediebat in

facta pueri Jesu

omnibus

quibus ingenui

filii

obedire atque ob,

omnia, quae hactens narravimus (praeserlim versu 19, quo hoc idem dictum

sequi parenlibus soient

ac debent
,

etiam

quae ad

est)

sic Tilus,
,

addens

rem

familiarem spectarent
,

adjuvans

illos in negotiis

Nam

etsi

quae

ab

illo

depromebantur

plen non

exterioribus

ad victum comparandum
ipsis

et

gerendam

assequebatur, intelligebat nihilomins divina

huma-

familiam

neque se

subtrabens

nisi consciis

<

noque sensu sublimiora esse

neque enim audiebat

que

iretet

quando

rediret. Basilius, libri deConsliiu:

tionibus exercilatoriis capite 4

In prima

setate,

Jesum tanqum duodecim annorum puerum , sed excipiebat et observabat verba illius, tanqum verba
viri

inquit

subditus parentibus

omnem

laborem cor-

modis omnibus
ait,

perfecti,

seu

quod EuthyTheophy-

poralem

mansuel
illi

et

obedienter

sustinuit.
pii,

Cm
,

mius

tanqum verba, non

Dei.

simpliciter pueri, sed

enim hommes

essent justi quidem ac

verm
etc.,
,

etiam

Filii

Similia habent Origenes,

<

pauperes et rbus necessariis non abundantes

lactus et

omnium
addens

elegantissim Graecus
:

Anonymus

merito laboribus corporis assiduis dedili erant

sibi
,

per

in Caten,
et

Et hc quidem tanqum rgula

diligentia in observandis
fides,

hos necessarias res

ipsis

acquirentes.
,

Jsus

lege

per totam vilam utebatur. Significatur igitur

autem

bis subditus

velut ait Scriplura

omnin

non solm singularis Mariae

etiam simul perferendo labores , obedientiam declarabat.

raysteriis Christi, sed eliam eximia cognitio ac

Ilaque

discamus

filii

subjecli esse parenin

unde ea observatio proficiscebatur.

In

tibus,n

monel Origenes, homil. 20

omnibus

Lucam. Naui

corde suo, apud

animum

suura.

Non praeponas

quia majorera Joseph videbat aetate, propterea

parentis honore coluil,
filiis

eum
tri-

hic participium conferens,

quod quidam acceptum ex

fuit,

exempium

versu superiori 19.

Una causa

ut frequenli ru-

nondm ab eorum

ut ostenderet se et esse erat subditus illis , declarans in perferendis un cum ipsis laboribus , quibus quolidianum sibi victuin quaeritabant morigeram obedientiam suam, ut Basil. in Constitutionibus monast., c. 4. Qmo exemplo graviter monet Ambr. itemque Origenes, Hom. 10. in Lui .. hoc ofhcium et exempium pietatis omnibus llliis imiiandum qui long amplius qum Chrisius carnalibus parenlibus debent. Et mater ejus conset.vabat omni a verba h dicta scilicei et facla Jesu omnia

Vers. SI.

Descendit cum eis

potestale

mancipandum

non tanqum pueri sed perfecti viri non tanqum hominis puri sed filii Dei et proinde mysteriis plena. Hanc dilig^nliam etiam supra, c. 19, commendaverat ut videlicel hc repelilione indicaret et fidei ejus et veneraiionis magnitudinem erga puerum ex qu talis cura nascebatur. In corde suo eorumque mysieria perscrulando ea ruminando
ea excipiendo
,
,

quibus intellectum pasceret

ganda proferret. Quo insinuatur

ioquacilate jactilarel.

et aliis postea et raodeslia

divul-

Vir-

ginie, ei simul prudentia, quae nihil de hio muliebri

'

<

469
minatione
essent essenl
,

COMMENT Alil A CAP.

,

11.

470
venit
1

inielligentiam
,

eorum qu* minus

clara

v.

31

Reginu Mtstri
;

(imbus
v.

terr audire
:

assequeretur

eoruni ver quae

perspicua

sapientiam Salomonis
loquinv.tr inler

Cor. in 2,

Sapientiam
5
:

continua contcniplalione fruerelur. Qu de re

perfectos, etc.; Coloss. 4, v.

in

Heda
<

Sive qua; iiildlexit, sive qua;

potuit
,

necdm
corde
,

iniel-

sapientia ambittate

ad eos qui

foris sunt. Jac. 3, v. 13,

ligere

omnia suo pariter

in
,

quasi
i

15
est

Quis sapiens et disciplinants inter vos, etc.

ita sapientia

ruminanda

et diligentis

scrulanda
:

recondebal.

dcsursnm descendais

etc.

Non Quemad-

Quibus adde ex Giaeco anonyino

<

Et hoc quidem
j

modm
tate

ergo

sol,

ab ortu ad meridiein usque, clari,

jam secuin
i

in praesenti

contemplabatur

hoc autem
I

proficere dici possit

non qud

in

se clarior

exspeetabat in fulurum claris revelandum.

fuii
aliis
,

Altra
,

vadai, sed qud

clarior videalur, paulatim majorent

causa

ut tempore et loco ea aliis explicaret

et

ac majorent claritatem in
ita

orbem nostrum effundens

cum

thesauris proferret in coniiiiuiiem piorum

et Jsus sapientia proiieere,

non qud sapientior

IWim. quorum divulgandorum tempus nom lu m advenerat, prout insinut evangelista, qud ab ips haec
acceperit. Pneclara laus Virginis.

evaderet, sed qud sapientior viderelur, sapientiora

semper verba atque opra proferens.

tEtate. Syriac
aetas

praeponitur sapientiae
possit, nisi

qui

Vers. 52.

Et

pro tuxc

seu

qOo tempore

ordo congruentior videri

et Lalinis

qud

in Graecis
,

Jsus habitabat Nazareti subditus parentibus.

codicibus ltaud exstet.

,

Pro tate

alii

Proficiebat, augebatur in dies.

verlunt statur ex rXixa

ipse I.atinus

suffraganle

Syro; ut

et

Sapientia
gnitione
:

rerum divinarum humanarumque cosecitndm corporis incrcmentum

interpres infra 12, v.

;

23

utrumque
hoc
illi

Iteriim hic, ait Titus, evangelista progression

enim vox

significal
,

et videri
satis

quidem

possit

in sapientia et grati;

praeferendum
aetate
lassis
|

qud

per se intelligalur, illum

assignat; respicit

enim Titus ad vers. 40 superiorem.

illic

augeri, qui pergit vivere; sed proptere for-

Sed quemadmodm
habitum sapientiae
,

sapientiam

non

inlei

iorem

mediam
ialis

collocavit evangelista

aelatent

inter

sed exleriorem denionstrationem

sapientiam

et graliam, ut significaret

Jesum, secunet grati profe-

sapientiae intellexerat, ita et hic inielligit, suflragan-

dm

incrementum, sapientia

tibus

aliis

enarratoribus Graecis, Origene ac Theopliy-

lacto scribentibus in

hune locum,

et

Gregorio Nazian,

zeno oralione in

Basilii

Magni vitam

ubi

ait

de

nimirm, quemadmodm exposuimus. sapientia autem et Grati. /Etas corporis est cujus sapientia quidem intellegrati sunt animi
cisse, exleris
, ,

Domino Jesu
ficiebat,

Sapientia apud

Deum

et

hommes
,

pro-

ctum, grati autem

affectum

perficit.

Guatia

qu
sed

non

ut

augmenlum aliquod

acciperet

cm
,

gratus fuit et acceplus, non tamen interiori, qu ab

inilio

ab

initio

grati

sapientique absolutus esset

sed

incarnation is fuerat plenus et perfectus

gratiae

qud haec homimbus

ignaris paulatim apparerent.

externis

operibus, ex interioris gratiae habiaetatis evasit

Quare Theophylactus
fectus ipse est
,

Emicatio sapienti ejns

pro-

tbs Hicilis.

Non enim per incremenla

melior
,

ea quae

est

Hanc interpretalionem perlicil D. Thomae Aquinatis p. 3, q. 7, a. 12,

inquit.
,

aut sanclior aut

sed

perfectioribus gratiae

sanclitatisque operibus incubuit, per quse el majora

ad 5

et

aliorum posteriorum doctoium

prol'ecisse

mrita
op;is et
Filii,

sibi

comparavit.

Quamvis

enim quodvis

sapientia,

non qud ad habilum

sapientia; interioivm,

verbum

Cliristi ratione

personae operantis,

qui ab initio conceptionis

iia fuit

perleclus, ut uihil
efleclus seu
eliciios
;

inquam, Dei, esset sequalis sanctitatis ac meriti,

ipsius operis aut verbi
:

amplis

ei

potueril addi; sed

,

qud ad
illo

non tamen ratione

enim

gralius
,

actus exteriores

ex interiori

liabitu

fuit opus, jejuniuin quadraginla dierum

qum

quotidi enim sapienliora verba profei bat, et opra

sapientiora edebat
;

fuisset

jejunium trium dierum

et

passio majoris

ita proficiebat

actibus sapientiae,

meriti, luit quant circumeisio. Profecit ergo exleris

progrediendo de sapientibus actibus (sive verbis, sive

lactis)

verbis
meriti,

factisque eminentioris sanctitatis et amplioris

ad sapientiores. Ut autem, non tantm habi-

nam

et gratiae

nomen
v.
:

in Scripturis usurpari

lus,

sed et actus, verba, inquam, et opra, nomine

,

pro verbis factisque ex interiori grati emanantibus,

sapientia; appellentur

ubique obvium est

in sacris lilteris,

tam

in

manilestum

est,

Psalmo 44,
19

Diffusa

est grati

vulgari sermone,

qum

infra

11,

in labiis tuis, 1 Pet. 2, v.

Hc

est grati, si

pro-

Vers. 52.

,
,

Et Jsus proficiebat
sapientiae et graii*

sapif.ntia

et

grati,

id est

operibus, seu

majorem lucem apud nos paulatim diffundit. Et /GTATE Graecum eliam staturam significat sicut ver;

quae in Scripturis nomine sapienti et grati; signilirm soient palet de tiipfettif

effeclis et signis
,

infra, c. 11, v. 31, et J.icobi 3, v. 13 el 14 de grati ver Ps. 44 , v. 3. Non enim prol'ccil haliitu sapenii vel gratiae quibus ab inilio conceptionis plenus luit
; ,

sed emicatio sapientia: et gratiae ut loquiiur Tlieophvl., pro ecius ejus luit quia bominibns ignaris
,
,

ergo axiale ut lestareinr -c veram hiimaiiilalem assumpsisse, inquit August., Epibt. 3 , et nt in profectu suo per singulas aetates qiiamlibel aetatem nosiram consecraret accipiendae gratiae Dei ul lalis Iren. 1. 2, c. 39. Apud Deum et iiomines non liel non simulai sed ver i(l est ac sincre Dco ac hominibus lestibus aejudicibus
litur c:ip. 12, v. 86. Prolecit
,
, , ,

secundm propoilionem

Slngalaruui SPtatuin
,

inagig

magisque paulatim emicando apparebant

,

ut Nazianz.

Oral, iu vitam liasilii, et Orig., Hom. 20. lia ci go proBciebal quemadmodm sol ab ortu in mridien)

progrediens claritate quoque dicitur proficere qud illa in se crescat sed in cllcctu laiitum

non
quia

nain quemadmodm lex naturalis est , ut homo non subito sed paulatim secundm profectum corporis sapientia et virlute proliciat , ita Jsus isti legi sesc accommodans, paulatim eliam juxtaquamque aetatem opra sapienliora magisque grata et meritoria edebat magis magi.-quc evelans ac detegens sapientiam ac
,

471
pter

IN

LUCAM
publicum
prodeunti
invidia
assultaret.
vit
,

472

Dei comcientiam suslinet quis

27, opra

tristitias, patiens

sertim quamdi privatam vitam ageret, priusqum ia

injuste. Sic Jac. 1, v.

rcligio.

religionis vccanlur

Loquilur
in

enim hic evangelista de privat Jesu

domo

Ai>un

Deum

Deo

teste
tria

judice

et
,

approbatore.

parenlm;
aetatis

nam

hoc solum narrt de Jesu ab anno

Refertur

ad oui nia
,

praecedentia
,

qud Jsus
sapientiae
et

duodecimo usque ad tricesimum, quod quemproficiebat

;

cxteris profecerit
gratiae
lat,

prout aetate

ila

admodm
aetatis

corporis statur

viribus

et

aciionibus

pcrfeclioribus,

non

fict et

simu-

accessu

ita

uberis semper in eo se promeret

sed

Deo

ipso judice, ver et sincre, ita ut ex

clestis sapientia reliquaeque divinae dotes, qui bus et

praeclaris gestis
ei

cum

aetate crescenlibus, accreverint

Deo

et

hominibus esset commendatissimus. Dixerat

v.

apud

Deum
,

ampliora

mrita et

consequentia

quidem quid simile supra

duodecimo usus
voluit hic claris repetere.
lista,

40

sed quia anno aetatis

praemia.

rationis perfici suo

modo

consuevit,

Et domines eliam bominum judicio ita ut et bominum favorcm ac laudem sibi conciliaret. Primm apud Deum postea apud homines inquit Theophy,

Si ergo quaeras ex evange-

quid egerit Jsus

totis triginta

annis antequm

baptismum
susciperet,

(cujus historiam

proximo capite narrt)

lactus

primm enim

oportet

Deo placere
,

et

deinde
est

hoc solm respondet, quod parenlibus

illis,

hominibus. Est autem apud bomines

quod non

convixerit, subditus

et profecerit

ut asiate, ila
,

apud Deum, qualis

est virtus ficta

est

apud Deum,
:

omni gnre exteriorum actionum

et Dei et

virlulis

quibus

quod non
Jsus

est aut saltem

non recipilur apud homines

est
,

hominum gratiam
:

sibi conciliant.

Hoc ut

utrumque consecutus
,

ut vita et

con-

sciamus sufficere judicat

cm nec

praedicaiioni

versatio ipsius

et

Deo

et

hominibus grata esset ac

operam dederit
ediderit.

Jsus

nec miracula eo tempore

laudata

et

omnium
,

esset de eo opinio recta, prae-

gratiam animi qu semper plenus erat nube quasi corporisel aetalis infirmiiatetectam, utex;ilicatCyril., lib. lOThf-sauri, c. 7. Si enim virilem sapientiam et gratiam edidisset ante setatem , visus fuisset monstrum aut prodigium , utTiieophyl. supra , in vers. 40. Dis itaque paucis verbis complexus est Lucas lotam
,

Christi vitam , ab anno duodecimo usque ad baptisin , qud videiicet parenlibus obediverit , qud omnibus sapientiao et virtutis operibus juxta incremenla aetatis profecerit , velut radios suae divinilalis

mum

magis magisque semper denudando.

CAPUT
1.

III.

CHAPITRE
1. Or,

III.

Anno autem
Galilaeae

quinto decimo imperii Tiberii Castetrarch

saris,

procuranle Pontio Pilato Judaeam,

autem

Herode, Philippo autem fratre ejus

Lysani Abilinae

Tan quinzime de l'empire de Tibre Csar, Ponce Pilate tant gouverneur de la Jude, Hrode ttrarque de la Galile, Philippe son frre de l'Iiure et du pays de Tiaclionite, et Lysanias d'Abilne
2. Anne et Capbe tant grands-prtres, le Seigneur fit entendre sa parole Jean, fils de Zacharie, dans le dsert.
3. Et il vint dans tout le pays qui est aux environs du Jourdain, prchant un baptme de pnitence, pour

Iluraeae et Trachonilidisregionis, et

tetrarch
2.

Sub

pincipibus sacerdotum

Anna

et Caipb,

factum est verbum Domini super Joannem, Zacharise

nlium, in deserto.
5.

Et venit in

omnem

regionem Jordanis, prsedi-

la

rmission des pchs,

cans baptismum pnitentiae in remissionem pecca-

torum,
4. Sicut

scriptum est in libro

:

sermonum
:

Isaiae

4. Ainsi qu'il est crit au livre des paroles du prophte Isae Voix de celui qui crie dans le dsert : Prparez la voie du Seigneur; rendez droits ses
:

prophetse

Vox clamanlis

in deserto
:

Parate viam

sentiers.
5. Toute valle sera remplie, et toute montagne et toute colline seront abaisses ; les chemins tortus deviendront droits, et les raboteux unis;
6.

Domini, rectas
5.
lis

facite semitas ejus

Omnis

vallis implebitur, et

omns mons

et col-

humiiiabilur, et erunt prava in directa, et aspera

:

in vias planas
6. 7.

El toute chair verra

le

Sauveur envoy de

Et videbit omnis caro salutare Dei.

Dicebat ergo ad turbas quae exibant ut baptiza:

Dieu.
7. Il disait donc la multitude qui venait pour tre baptise par lui : Race de vipres, qui vous a avertis de fuir la colre venir ?

rentur ab ipso

Genimina viperarum, quis ostendit

vobis fugere ventur ira ?

8.

Facile ergo fructus dignos pnitentiae, et ne

:

cperitis dicere

Patrem habemus Abraham. Dico

est

enim vobis, quia potens

suscitare
9.
filios

Deus de lapidibus

istis

Abrahae.
securis ad radicem

donc de dignes fruits de pnitence; et Nous avons Abraham pour pre car je vous dclare que Dieu peut faire natre de ces pierres mmes des enfants Abraham.
8. Faites
n'allez pas dire
:

Jam enim

arborum

posita

est

omnis ergo arbor non faciens fructum bonum,

tout 9. La cogne est dj la racine des arbres arbre donc qui ne produit point de bons fruits, sera
:

excidetur, et in ignem milletur.

10. Et inlerrogabant

coup et jet au
:

l'eu.

eum

turbse, dicentes

Quid

10. Et

la

multitude l'interrogeait,

disant

Que

ergo faciemus?
11.

devons-nous donc faire?

illis
:

Respondens autem dicebai

Qui habcl

11.

Et

il

leur rpondit

Que

celui qui a

deux ha-

473
duas tunicas, det non habemi,
similiter faciat.
12.
et

C0MMENTAR1A. CAP
qui habet escas,
bits
lui

III.

474
;

en donne un celui qui n'en a point et que cequi a de quoi manger, en fasse de mme.

Venerunt auleni
:

et

publicani ut baptizarentur,

12.

Or

les publicains

et dixerunl ad illum

Magister, quid faciemus?

:

baptiss, et ils lui dirent nous lassions?

vinrent aussi lui pour tre Matre, que faut il que

:

15.

At

ille

dixitad eos

Nihil amplis, qun;

quod
15.
Il

conslilulum est vobis,

leur dit

N'exigez

facialis.

rien au-del de ce qui

vous a t ordonn.
et milites, dicentes
:
:

14. Interrogabant autem eum

Quid faciemus
tiatis,

et

nos? Et

ait illis

Neminem conu
eslote

neque calumniam

facialis,

et conienti

slipendiis vestris.

14. Les soldats aussi lui demandaient Et nous, que devons-nous faire? 11 leur rpondit N'usez point de violence ni de fraude envers personne, et conteniez-vous de voire paye.
: :

15.

Existimante autem populo,

in cordibus
:

et

cogitantibus

omnibus

suis

de Joanne, ne forte ipse

15. Cependant le peuple s'imaginant, et chacun ayant dans l'esprit que Jean pourrait bien tre le

esset Cbrislus

Christ,

16. Respondit Joannes, dicens

:

omnibus

Ego quije

dem aqu baptizo vos veniet autem forlior me, cujus non sum dignus solvere corrigiam caleeamentoum ejus ipse vos baplizabit in Spiritu sancto et
:

16. Jean dit devant tout le monde : Pour moi, vous baptise dans l'eau ; mais il en vient un autre

qui est plus puissant que moi, et qui je ne suis pas digne de dnouer les cordons des souliers. C'est celui-l qui vous baptisera dans le Saint-Esprit et

igni.

dans

le feu.

17. Cujus ventilabrum in

manu

ejus, et purgabit

aream suam,
-mini, paleas

et

congregabit

trilicum in

borreum

il

17. Il a le van la main, et il nettoiera son aire; amassera le bl dans son grenier, et il brlera la paille dans un feu qui ne s'teindra jamais.

autem comburet

igni inexlinguibili.

18. Multa

quidem

et alia exhorians, evangelizabat

18. 11 disait encore beaucoup d'autres choses au peuple, dans les exhortations qu'il leur faisait.

populo.
19. Herodes
illo

autem letrarcba, cm corriperetur ab

lui

19.

Or Hrode le ttrarque ayant t repris par au sujet d'Hrodiade, femme de son frre, et de

de Herodiade uxore

fratris

sui,

et

de omnibus

tous les autres

maux

qu'il faisait,

malis quae fecit Herodes,

v

20. Adjecit et hoc super

in carcere.

omnia,

et inclusit

Joan-

20. Hrode ajouta encore tous ses crimes, celui de faire mettre Jean en prison.
21. Or, pendant que tout le peuple recevait le baptme, Jsus fut aussi baptis et comme il priait,
:

nem

21.

Factum

est

autem cm baptizaretur omnis

populus, et Jesu baplizato, et oranle, aperlum est

le ciel s'ouvrit

clum
sicut

22. Et descendit Spiritus sanclus corporali specie

columba

in

ipsum

et

vox de clo

facta est

Tu

es fdius

meus

dilectus, in le

complacui mibi.

22. Et le Saint-Esprit descendit sur lui sous une forme corporelle, semb'able une colombe; et on esitendit celte voix du ciel Vous tes mon Fils bienaim; c'est en vous que j'ai mis toute mon affec:

tion.
tri-

23. Et ipse Jsus erat incipiens quasi

annorum

ginta, ut puiabalur, filius Joseph, qui fuit Heli,

fuit

qui

Mathat,
fuit

25. Jsus avait alors environ trente ans commenfils de Joseph) fils d'Hli, fi!s de Mathat,
cs, tant (on le croyait,

24. Qui

Levi, qui fuit Melchi, qui fuit Janne,

24. Fils
fils

qui fuit Joseph,

de Lvi, de Joseph,

fils

de Melchi,

fils

de Jann,

25. Qui fuit Mathathix, qui

fuit

Amos, qui

fuit

25. Fils de Malhathias,

fils

fils

d'Amos,

fils

de Nahum,

Nahum,

qui fuit Hesli, qui fuit Nagge,

d'Hesli,

fils

de Nagg,
fils deMathalhias, de Judas,

26. Qui fuit Mahath, qui fuit Mathathiae, qui fuit

26. Fils de Mahalh,

fils

fils

de Smi,

Semei, qui
27. Qui

fuit fuit

Joseph, qui

fuit fuit

Juda,
Resa, qui
fuit

de Joseph,

fils

Joanna, qui

Zoro-

27. Fils de Joanna,

bel,
fils

fils

babel, qui fuit Salalhiel, qui fait Neri,

de Salalhiel,

fils

de Rsa, de Nri,
d'Addi,

fils

de Zoroba-

28. Qui fuit Melchi, qui fuit Addi, qui fuit Cosan, qui fuit Elmadan, qui fuit Her, 29. Qui fuit Jesu, qui fuit Eliezer, qui fuit Jorim,
qui fuit Malhalh, qui luit Levi,

d'Elmadan,

28. Fils de Melchi, fils d'Her,

fils

fils

de Cosan,

fils

29. Fils de Jsus, fils d'Elizer, de Maihaih, fils de Lvi,

fils

de Jorim,

fils

50. Qui fuit Simeon, qui fuit Juda,

qui fuit Jo-

seph, qui

fuit

Jona, qui

fuit

Eliakim,
fuit

fils

50. Fils de Simon, fils de Juda, de Jona, fils d'Eliakim,

fils

de Joseph,

51. Qui fuit.Melea, qui fuit Menna, qui

thatha, qui fuit Nathan, qui
fuit

Ma-

31. Fils de Mla,

fils

David,

de Nathan,

fils

fils de Menna, de David,

fils

de Mathatha,

32. Qui fuit Jessc, qui fuit Obed, qui fuit Booz,

qui fuit Salmon, qui

luit

Naasson,

52. Fils de Jess, fils d'Obed, de Salomon, fils de Naasson,

55. Fils d'Aminadab,
fils

fils

de Bocz,

fils

33. Qui fuit Aminadab, qui fuit

Aram, qui

fuit

d'Aram,

fils

d'Esron,

fils

Esron, qui

fuit

Phares, qui

fuit

Judae,

de Phares,

fils

de Juda,
fils

34. Qui fuit Jacob, qui fuit Isaac, qui fuit Abralue, qui fuit

5i. Fils de Jacob,

d'Isaac,

fils

d'Abraham,

fils

Tharc, qui

fuit

Nachor.

de Thar,

fils

de Nachor,

475

IN

LUCAM
35. Fils de Sarug, fils de Ragau, d'IIber, fils de Sal,
86.
fils

476
fils

35. Qui fuit Sarug, qui fuit Ragau, qui fuit Phaleg,

de Phaleg,

fils

qui

fuit Ileber,

qui

luit

Sale,

36. Qui fuil Cainan,

qui fuit
fuil

Arphaxad, qui

fuit

Fils

Sein, qui

fuit

Noe, qui

Lamech,
Cainan,
qui fuil

de No,

de Canan, fils d'Arphaxad, fils de Lamecli,

fils

de Sein,

37. Qui fuit Malhusale, qui fuil Ilenoch, qui fuil

37.
fils

Jared, qui fuil Malaleel, qui

fuil

Fils de Mathusal, fils d'Hnocli, de Malalel, fils de Canan.

fils

fils

de Jared,

38. Qui fuil llenos, qui fuil Selh,

Adam,

qui fuil Dei.

38. Fds d'Hnos, Uieu.

I

de Selh,

fils

d'Adam,

fils

de

COMMENTAI*
Vers.
1.

A.
,

Anno

quem

vocal placabilem

et
,j

cim Israeliticarum tribuum terra

dae sorte
i

sed pro tribus Ju-

acceptabilem Isaias, cap. 61, v. 2.

Salvaloris et Joannis prsecursoris

Ab

infanli Jesu
,

sub qu sors tribus Renjamin comprehen;

ipsius

progre-

ditur, fer accipilur (ut Matlh. 2, 22; 3, 1 et 5

Joan-

diens Lucas ad

mu nus

et

praedicationem utfiusque,

nis?,

v. 1,

item 11,

v.

7, et

alibi)

dislinguiturque

quod
bit

in virili aetale
,

aggressi

sunt, exacte

descri-

Samari, Perae, Trachonitide,

et

utrque Galilae.
et Judaea,

lempus

ad

hislorise

cni certitudinem,

tm

Quin etiam Hebraie ac Syriac, Judas

eo-

claritalem.

dcm
in

efei

unlur scribunturque modo

iTnT"
lilio
;

Jehuda.
suo Ar-

Quinto decimo. Imperavil

ginti

universum annis

vi-

Heiodes Magnus testamento reliquerat

chelao regnum
,

duobus

et

dimidio.

Nolat Romani

Caesaris

sub Caesaris beneplacito

Arche-

annum, qud
chronicorum
fulura erat.

illa ratio,

omnibus apud omnes mites

,

laum post

patris

moriem ad Augustum Cnesarem pro-

observatoribus

commuais

certaque

fectum ut testamenti confirmalionem obtineret, Caesar, dimidi

parte dilionis quae patris fuerat ei con,

Imperii, id est,

summi
,

imperii.

cess, elhnarcam constituit

et

id

est, gentis

princiille

Tiberii. Neronis

privigni

generi

successoris

pem, regnum quoque

tali

pollicilus,

quamprimm

se

Octaviani Augusli, quo fuerat adoptatus in filium et

imperii haeredem.

honore dignum redderet. Legatur Josephus

lib.

17 Antiq., cap. 10, 11, 13. At postannos novem, ac-

Caesaris, monarchae

mundi

cui cl Judaea suberat

cusanlibus Judaeorum legatis

tyrannidis damnatus,

eo tempo^e

vide supra.
,

ab eodem Augusto Viennam Galliae civitatem in exsi-

Procurante
gelista

praesidem agente.
,

Non

fuit

evan-

lium missus est

in

et

ad gubernandam ditionem ipsius

,

sollicilus

ut

voce dislingueret
Procurante
ac
,

imperium
dixit

provinciam jam redactam

,

Coponius quidam
,

Tiberii

Pilati

praefectur.

in-

eques Romanus

est

amandatus

cui

Romam

re-

terpres
slrabat.

quia Caesaris

jussu

nomine admini-

verso successit M. Ambivius, huic Annius Rufus, quo

pia'side Augustus
in

morluus

est.

Tiberius successor

Pontio Pilato. Tiberius, anno imperii sui duode-

locum Annii Rufi mox surrogavit Valerium Gra,

cimo

revocato Valerio Grato

misil

Pontium
lib.

Pila-

tum; cui

cm

annis undecim euni Judaeae magi-

tum, ul Judaeae praesidem agerel, Joseph,

tiq., cap. 3.

18 AnPontitts

slralum gessisset, suflecit Pontium Pilatum, qui edni in functione permansit annis

Fuiiautem Pilatus nomen

,

ejus.

decem
et

et quarlo

ver praenomen

Romanorum more

quali
alii

Marcus

anno

vidit praeilicantes

Joannem

Jesum.

Hc

in-

Antonius, Publius Scipio,

bantur.

et plerique

nomina-

telliguntur ex Josephi Aniiquitatibus, lib. 18, cap. 1,

3, ei Eusebii Histori ecclesiaslic, lib. 1, cap. 11.

Jud/eam

eam Chananaeae partem

et

quae fuerat olim

Tetrarcha.
tor

morte Herodis Ascalonilae

impera-

tribuum Judae

Renjamini; strici enim accipitur,

contra Galilaeam
,

ila ut distinguilur

Peraeam, de.

Romanus, Augustus, divisit Judaeae regnum (hoc enim pi o more passim Romani habebanl rgna tin,

Judaea enim in Evangeliis, non pro univers duodeRelictis igitur pueritiae et adolescentiae gestis

dere, illorumque vires distrahere, ne facile rebella-

tam

duodecimo imperii
Grato. mortis

Joannis
transit
,

qum

Chrisli ad virilem aelatem utriusque expressis omnibus lemporis loci , ac perso, ,

Praefuit Judaeae

Tibmi

Judaeam, revocalo Valerio annos decem ipsoque anno qui viginti duos annos imperavit
ejus, in
, ,

narum

circumstantiis
1.

ad majorem historiae clarita-

Romam

Vitellio Syriae |)raeside

remissus est

ut

tem ac cerlitudinem
Veks.
;

decimo imperii Tiberii qui successit Augusio , adoptatus ab eo in C.saris filium et imperii haeredem ex quo Lucae loco manifesti errons arguitur Tertull. qui 1. contra Judaeos ,
,
,

Anno quinto

et fideni.

8, docet Chrisium anno islo decimo quinto Tiberii esse passuin cm triennio circiter post contigerit. Procurante Pontio Pilato Judaeam , stricte dioiam ut Galilae caelerisqu vicinis regionibus dislinguitur. Haec posl morlein Herodls Magni erat Arehelao iilio ejus telrarchae nomine atiributa quo in exilium pulso praefectur ejus in provinciam reiacla est , et adjecla Syriae, cui tamen propiius plocuratof s"u praeses datus est. Pontius autem pranoiflefi est , Pilatus nomen ejus , quemadinoilm dicilur Gains Anlonius ; missus fuil hic Tiberio Caesare anno
c.
, ,

criminibus obiectis responderet , teste Josepho 18 Aniiquit., c. 3 et 5. Ex quo coligitur, Joannem et Christum anno Pilati tertio praedicari cpisse. Dicilur autem procurasse Judaeain , non s<lm quia Caesaris jussu ac nomine adniinistrabat , sed etiam quia subjacebat praesidi Syriae cui Judaea erat atiributa. Unde quamvis Graecum subinde vertatur prsidere ut sup. 2, v. 2, magis tamen propri procurator qum praeses erat. Tetrarcha autem Galilj/ Heroke Antip Herodis Magni seu Ascalonilae filio. Nam Aug. Caesar, juxla lestamentum Herodis , assignaverat dimidium
, , , ,

regni ejus
;

sciluet Judaeam

Idumaeam

et

Samariam

Archelao reliqunm dimidium parlitus est inler duos Herodis lilios ila ut quisque haberet quarlam parHerodes scilicet Anlipas Galilaeam et Peraeain. tem Philippus ver lturaeam et Traconitidem , quae hic
, ;

477
rent imperio) in Herodis
filios,

COMMENTAKIA. CAP.
juxta patris testamenlippi,

III.

478
antiquits, ante ingressum Israelitarum

urbem

tum, Archelao attribuens dimidiam paiernae ditionis

in

lerram promissam, vocatam Lesem seu Lais, deinde

ubi tribu
tribus
;

partem sub eihnarchae nomine

partilus in

alterum dimidium

post ingressum,

Dan occupala

esset,

Herodem cujus
,

hic est menlio, et Philipteste,

lib.

nomine
v.

patris ejus

nominalam Dan

(Jos. 19,

pum

sub tetrarch, Josepho

Gratis

17 Anliq.

47

Jud. 18,

v. 29)

rurss ubi rerum apud Syros

cap. 10, et 13.

Porr tetrarch nomen Romanis

polili

sunt Graeci, quibus notior erat Pan

qum Dan,
honorem
(Jose-

inventuni

aulem petitum
(ut hic
;

quart qui-

appellatam Paneas,

aedificiis instruxit, et in

dem

regni parte dicitur

Herodes quart pa-

regnanlis Tiberii Caesaris nominavit

Csaream

terni regni parle fruebalur)

usurpatur tamen pro

phus,

lib.

18 Ant. Jud.,

c. 3)

imitatus

Herodem Ascacondiderat

omni eo qui parle

ctoritate
dissecli,

aliqu regni,
:

Romani populi auet

lonitam pairem suuin, qui urbem,

loco pris diclo

quam

potitur
:

unde tetrarchia vocatur

Syrus ipse
uti-

Tunis

Siratonis, in Caesaris Augusti

lib.
il

hujusmodi principatus
tur.

quo nomine

gratiam vocaverat Caesaream, Josephus,

15 Ant.
dicitur

Quinim,

elsi

minus

aliquid sil telrarcha

ipsi

qum

Jud., cap. 13. Dislinclionis porro causa,

la

rex,

tamen

et telrarchae
,

reges vocantur, ut tealiosque

auclores.

Csarea
condila,

Pliilippi,

tanqum

dicas, Caesarea Philippo

trarchiae

rgna

apud Pliniuin

cm

aliera ut nobilior simplici fer Ccesareae

in Actis aposlolorum, luin in

Cert
erant
:

si

non

tiiulo,
illis

poteslate ac

dominatu reges

nomine celcbretur, tum

nihil

enim

minus

licebat in letrarchias

Anliquilatibus et Bello Judaicis.

Sita fuit Caesarea

qum

regibus in rgna.
allero
filio

Philippi ad radies montis Libani, in valle seu plani-

Herode Antip,
enim testamento
Galilaeae et Peraeae.

Herodis magni

hic

tie

e quae Rehobaea dicitur, ubi pracipuus Joidanis

isti

patris et Caesaris

dono

fuit telrarcha

fons est quo flumini

impositum esse nomeii

tra-

dunt doctores Hebraei, urbs Phniciae, olim

filio

ditionis

Philippo, tertio

magni Herodis.
:

Sidoniorum priusqum Danitis capta

esset, Jud. 18,

Fratre

ejus,

non tamen germano

Pliilippus
lib.

Herodes enim

v. 7, 28,

quam

Pliilippus suae tetrarchiae

est,

metropolim

maire Samaritide,
est
;

Jerosolymilan natus
cap. 1.
filio

constiiuit.

Quae quia tergo, id

versus septenconstat finitam

terrae san-

Josephus Antiq.

17,

trioneni, habet

montem Libanum, quo

Itur<.. Ituraa regio est Jethur

Ismaelis acParai.
5,

fuisse

Chananaeam, ide ssep pro termino

cepto nomine,
v.

Gen. *5,

v.

15, 16, et 1

ctae aquilonari ponilur,

quemadniodm Bersabee pro

loquendi in veteri Scri:

19

montosa ac nemorosa, juxta radies montis

occidenlem
versus ad
initio

Ausirali.

Unde genus

illud

Libani in longum porrecta

plur, quoties universa Israelitarum terra designaur

montes usque Sydoniorum

hujus Philppi
jecerat cap. 19.

et

Tyriorum,

sum-

A Dan
Isral, 1

usque Bersabee,

q. d.,

qum

longa est terra

pto finibus Paneadis sive Caesaraeae,

fuit.

quae et ipsa

Reg. 3, v. 20, etc. Quia autem terminus seu

civitas
l'uil,

Ituraeam Judaeae regno olim ad-

exlrema Israelitarum
litas

verisimile

fit

Israe-

rex

Aristobulus.

Joseph,

lib.

13 Antiq.,

et

Chananaeos seu Plicenices mixtos

illic

habi-

tasse, ut in finibus soient finiliiuipacislempore.

Inhuic

Trachonitidis. Ituraea citra,

ultra

Trachonitis sita fuit

civitati

vicina loca eduxit discipulos suos Jsus, et

in

Jordanem, quae incipiens monte Libano usque

I.

quidem ex Herodis tetrarchia

tetrarehiam Philippi,
fines

ad Tiberiadi proximum lacum pandiiur, Joseph.,

tum

ut

qum

latissim, inlra

tamen

Paire

de Bello, cap.

2.

Appellaia
:

est

autem Trachonitis
enim Gratis
vicinis,
lo-

constitutos,
et tulis de

regnum Dei propagaret, tum

summis
lib.

ut seorsm

qud saxosa

et aspera sit
significal.

Tpx<* v

mysieriis, quae
discipulis

nondm promul-

cum saxosum
tide,

Hanc,

cum

Aurani-

gari oporiebat,

cum

ageret. Vid. Josephi

Paneade, et Rura ab occasu, et Batanae ab

tesiimonium,
Lysania.

17 Antiq., cap. 10, 13.

fuit,

ortu, Caesar Augustus Herodis regno adjecerat, post-

Non

hic Herodis filius

sed
,

nescio

qum Caesaraeam
aedificsset,

Palaesiinae

ille

in Caesaris

honorem

quis alius ex gnre dynastarum Chalcidis

cujus
ail
:

teste

Josepho,

lib.

15 Antiq., cap. 13.

haereditatis loco assi;

meminil Josephus,

lib.

15 Antiq., cap. 13, ubi

fuisse.

Quare Philippo Herodis

filio,

Lysani ditionem Zenodoro conductam

gnata est ea portio qu auctum fuerat pairis regnum

Abilin/E regionis, sic dicta ab Abil civilate, sita

inter

non
fuit,

solius

enim Trachonitidis

et lluraae tetrarcha

Libanum
:

et

Anlilibanum, Ptoloinaeo dicta Lylib.

sed et Batanaeae et Auranitidis et Paneadis,

ipse se excultam

sanium

de qu Josephus,

18 Antiq., cap. 8,

quam

appellavit Caesaream Phi-

loquens de Caio, successore Tiberii, honorante AgripJerosolymitan, cm Herodes esset ex Samaritide, ut Joseph. 17 Anliquit., c. 1 nam Herodes Magnus eodem tempore noveni habebat uxores. Tetrvrcha Ito rjeje, quae inilium sumens Jordane fluvio juxta Libanum versus occidenlem pertendit usque ad montes Tyri ac Sidonis, et traco.nitidis regionis, sic dictas Graec, quia aspera et saxosa est. Haec ilidem in fontibus Jordanis et monte Libano versus orienlem tendit ex opposito Iluraeae, in qu dimidia tribus Manassae olim ultra Jordanem collocala fuit. Et Lvsa.niv Abili.n. tetrarcha. Quis ille Lysanlas fuerit non constat, nisi qud non fueril Herodis filius, ul
;

doms Zenodori

Batanae , Auranitide , et parte ut vocabaur, teste Josepho 17 Antiquit., c. 13. Et hinc palel qud isii duo lilii vocantur hic Telrarchae quart regni parte ; quanqum latis postea hoc numeu usurpari Romanis cperit pro
,

noiuinaur, un

cum

prafcctur inlra regiam. Romani rgna armis parta

in letrarchias diviserunt.

Herodes
est

,
,

cm
ut

esset telrar-

cha
ret
,

Romani poslea profectus

teste
c.

1. 18 Antiq., c. ponit intra el circa Decapolim sex letrarchias, et c. 23 , mulio plures in Clesyri. Piiu.iwo alteii ikatre ejus, cn ali lanien maire

Josepho,
,

regnum ambi9. Unde Plinius,

1.

')

18

479

IN
:

LICAM
in

480
;

pam

Telrarchi,

iriquit,

qu

[uerat Philippi,
;

reyem
et
lil).

honore precessori

ac proinde, absque

illius

con-

constiluit,

adject Lysani quoque tetrarchi

:

silio nihil

gerens, videretur non tam solus quin un

praeesse.

19, cap. 4, de Claudio Caii suceessorc

et

Abitam,

ait,

cum Anna

Demm

qodd Annas, cm

pluri-

(initi'iiam ejus

ditiunem

in

Libano,

qu

Lysauice

bus ipse armis pontificalum gessisset, paul post lilium

fueral (Agrippa-), adjunxit de suo. Nolat itaque

gelista
ci illo

Evan-

suum Eleazarum, nunc eliam generum Caipham,

cessores soi titus,
silium

suc-

nomina eorum per quos

ejus

in

ill

Syriac provin-

cm ob

haec,

lm ob virtutem, conJosephus mir lauin pretio

temporc publica: res gerebantur, ut quos pra>

et eloqueniiam, quae in eo

conii

quod mox

e.xponelur

oporteat

minime
scissur,

dat, lib.

4 de Bello, cap. ullimo, maximo

fuerit, ita
;

inscios fuisse. In lanl

aulem Judaici regni

apud Judaeos
ipse pontifex

ut pluris eti;im fieret

et ante pontificem

qum
ipsum

quanta
nis,

liic

describitur, dominanlibus ubique alicnige-

qu de causa,

opporlunus erat Christi nalivi rgis advenlus.

ab evangelista nominatur,

cm

hic,

tum

Act. 4, v. 6.

VlUtS. 2.

SuBPRINCIPlBUSSA('.ERI)OTUM,SUbpOntififilio

Im

et

quatuor

alios

filios

suos

ille

postea

summos
pontifex
lib.

cibus,

Anna et Caipha. Anna

Sethi, et Josepho co-

pontifices vidit. Fuerat ipse primus,

summus

gnominaloCa/^/ia.
habuit Judaeorum

A prima Dei
et

instilutione

hoesemper
ipsis

designatus QuirinoSyriaproconsulc, Anliq.

c.

18,

consuetudo, ut unus

esset

postea amotus Valerio Grato Judaeae praeside,

filio,

summus

pontifex

quanqum, ubi sub potestatem

frquenter sunt subrogati, quod
lib.

successorem habuit, intercedente Ismaele Fabi

externorum regum sunt redacti Judaei, viventibus

pontilicibus
alii aliis

Eleazarum fdium suum, Anliq. ibidem

deinde, alio

quodam
liq.

intercedente,

Caipham generum suum (An-

contra Dei institutionem erat (lege Josephum,

Anliq., cap. 3)
:

15

ibidem) annis sedentem pluribus, saltem quamdi

nunqnrn tamen pontifices bini simul

:

Pilatus praefuit.

Caiph Annae genero, successif tanfilius,

rem sacram administrrunt

discimus,

id
;

quod,

cm ex

aliis,

dem Jonalhas Annae

ejusdem
filius
;

et

mox
;

Tlieophilus alius

tum ex Josepbo en manifestum

ex quo eliam illud

paul post, intermedio Simone Boe-

unum solum Josephum Caipham, hoc anno

functum, dopraesidis, lib.

thi fdio, Matthias,

quarlus
patri

filius

denique

aliis

quin-

et pluribus subsequentibus, pontificatu

que mediis, Annas

homonymus,

intei fector Ja-

no Valerii Grat Judae

Pilalus
vit.

18 Antiq., cap. 3.

cobi fratris Domini, de quo sic Josephi Anliquitates

lib.

enim pontificem, quem

evangelista
ita

invenit,

non muta-

20, cap. 8

Rex (Agrippa) Josepho (Cabo) jusso

Anano, eodem quo pater nomine.
fuisse

Qud ergo

cum Caiph etiam Annam

sed
facit illud

vitam privatam agere, sacerdotium ejus ddit Anani

filio,

nominat, non

intelligendum est, quasi Annas et

;

<

et ipsi vocato

Caiphas simul ponlificalum gesserint

Seniorem islum Ananum aiunt

cissimum, ut qui
litos
filios

omnium

feli-

primm, qud Annas, pontifex aliquando cm

set, pontificis retinuerit

fuisi

habuerit quinque,

omnes po-

nomen, quemadmodm apud

summo

Dei pontificio,

cm

pris ipse ad satie:

nos episcopi rservt nomen qui episcopatum dimiserit

:

tatein

hc dignitate esset perfunctus

nulli

quod ad eam

lege Josephi

vigesimum de Antiquitatibus

et

setatem

ante

summorum
Hinc

pontificum contige-

quartum de

bello, et videbis

passim ab eo vocari pon-

rat. Haec Josephus.

rius
fit,

igilur luce

meridian cla-

fices eos qui pontifices,

non quidem jam erant, sed

cur Caiphae pontifici adjungatur Annas lan-

aliquando fuerant, et nominatim

Annam

sive

Anna-

qum

alter pontifex,

adeque praeponatur.
est

num

ut cert ea dignitas, ex prima origine, debue,

Factum est verbum Domini, locutus

Dominus.

rat ei qui semel electus esset

reansisse

perptua

Phrasis prophetis familiaris, qu significant se missos

usque ad mortem. Deinde qud Caiphas

ferret

Ann

de-

Deo

quam

imitatus evangelista, docet,

non sponte

plurimum, quippe socero (Joan. 18,

v. 15) et

su prosiliisse Joannem, sed jussum missumque

aliqui perperm pulaverunt. Mentionem Lysani cujusdam facit Josephus 15 Antiquit., c. 13, et tetrarcham nominat 19 Antiquit., c. 4, quem fdium luisse istius prions non est incredibile. Regio autem Abilina ab Abil civitate dicta est, apud monlem Libanum
sit.

quod nunqum in Josepho factum quantcumque perturbatione reipublicae sed qud Anilas nomen pontificis retinuerit, quod semel habuerat et quod maximae esset auctoritatis

mul duo

pontifices,

legitur, in

Vers. 2. Sub principibus Sacerdotum Anna et Caipha. Annas iste vocatur passim Annanus Josepho, qui in eo mirific laudat eloqueniiam, virtutem, consilium, gratiam , auctoritatemque apud populum, denique feicitatem prae omnibus Pontificibus, maximum, e qud adsatietatem funclus pontificatu quinque filios post se pontifices habuerit.Constitutus lue-

vocantur etiam, qui episcopatum dimiserunt. Unde Josephus , 20 Antiquit. et lib. 4 de Bello Jud., passim pontifices vocat eos qui semel ill dignitate lundi fuerant. Alii hoc factum volunt
sicut episcopi

qud cm essent omnia venalia apud Komanos ita ut pontifices contra antiquam Dei institutionem creberduo isti alternis annis fungerenriir. mutarentur
,

tur pontificatu; favet Scriptura, Joan. 11, v. 49, ubi

Quirino Syrae praeside slatim post mortem Archelai, sed amotus Valerio Grato, Judaeae praeside, successorem habuit post aliquot pontirat ipse pontifex

Caiphas vocatur pontifex anni illius. Factum est verbum Domini super Joannem,
est, facta est inspiralio, locutio, et jussio

etc., id

Josephum Caipham generum suum, paul ante adventum Pilati in Judaeam qui Caiphas
lices inlerposilos
,

tempore Pilati videlur pontifex mansisse. Videndus Josephus, lib. 18 Antiquit., c. 3, et lib. 20, c. ult. Dificultas igilur est quomod vocenlur hic simul duo pontifices seu principes sacerdotum. Nonnulli hoc factum probabiliter volunt, non qud essent sitoto
,

Domini cqu usitata lit's ad Joannem. Phrasis est Scripturae sed significatur aliquis propheta non ex se prosilire divinits vocari seu mitti ad prophetandum vel praedicandum. Ex quoreet colligitur, nullos esse veros
, ,

doclores, nisi qui speciali vocatione Dei , sive ordinavocantur, siri sive extraordinari , ad hoc munus Evang. cut victus veritate latetur hic in Harmoni su Calvinus, seipsum et omnes seelarios jugulans.

,,

48

COMMLNTAIUA. CAP.
qum
interna nspiratione, verisimile est. Locudoceri,

III.

482
rei
;

Deo. Loculus est autem Dominus, non tam extern

voce,

dictum invenitur. Marcus praeponil propbeliam

Lucas rem propbetiae, aut potis interponit Lucas rem

tus ver est ea quae ab eo agi,

nuntiari,

ac

mediam

inter prophelias seu oracula duo,

Isaiae

unum

prae-

monstrari

vellet, ea

nimirni quae sequuntur,

aliis

et alia

sensJoanni, alterum velus

editum,qu res omni

edem
tur

perlinenlia ab

evangelislis narrata.
signilca-

ex parle divina esse cognoscatur.

Siter, pro ad, ex pbrasi Hebraic, qu

Sermonum, verborum, vaticiniorum, propbetiarum

in libro

verbum Domini clits delapsum Joannis menti

continente prophelias, quas postqum populo

,

insedisse,

quemadmodm imber graminibus. Joannem, jam agentem annum aetatis tricesiuium

deserto,
in

Isaias nuntisset ore

scripto posleris prodidit.

Pkophet/e, dicentis addunt Graeca et Syra.

Pr^edicans
;

priinum.
I.n

et

praedicabat

baptismo et
praeparabat

prae,

sylvestribus montosisque deserti,

dicatione

viam Christo

Domino

et

procul contagioso

hominum polluloruui consortio, agentem clestem potis qum terrestrem vitam, ac

salutis

lgitima pnilenli ab

omnibus praeparandam

cla-

mabat.

proinde apprim idoneum quicum loqueretur et ne-

Baptismum

poenitenti.'E, baptismuin

cum pnitenti

gotium reparandae
Deus. Vers. 3.

humani generis

traciaret

conjunctum

et peenitentiae

teslimonium ac professio-

nem

adborlatus enim est

fuit

omnes ad pnitentiam

Et venit.
,

Juxta quod verbum Domini

illis
\

(pnitentiam agite,

pars una praedicationis ipsius,

venit, seu prodiit exlocis

desertis in quibus hactev.

Mattb. 3, v. 2), et ad leslandam profilend imque

p-

ns
lista

laluerat, supra cap.

,

80

describit evange-

nitentiam suscepto se baptismo. Haec est ratio, cur

quomod
omnem,
,

Joannis praedicatione ac baplismo,

baptismus pnilenii vocetur, eliam Acl. 19, v. 4.

Salvator hominibus declaratus fueril.

l.\

Vox Graeca
piendo
([/.er

dicta est post considerando sive sa-

in totam,

regionem Jordanis, seu circa

,

post, vov considerare, sapereest), ubi

Jordanem

circumcirca adjacentem
ille

seu circumvicideserto ac Jeri-

quis lapsus, re peract,

lelque erratum
ici

tum denique animadvertit

post

do;

nani Jordani fluvio, qu parle

suum,

et sapere incipiens se corrigit

chunti vicinus est. Fluvius enim capiialis Jordanis

qui Judaeam dislerminat,

quod Latine dicas

resipiscere, quasi

faclum
redire.

brachiumsuumad Jerichun-

sapere,

tandem mutat senlenti ad mentem

tem usqus extendens, indeque circulatim reduccns

in

Qtiare Tertullianus, libri 2 adverss

Marcionem cap.

proprium alveum, circumcingit bonam Judceae re;

24

In Grco, inquit, sono, pnitenti nomen, ex

est.

gionem
tra

ila ut

non opus

sit

intelligere

Joannem

ul-

animi demulaiione compositum

nitentiae

Caeterm ut pee-

Jordanem extimum, extra Judaeam, Peraeam quoobiisse

nomen

Latine, ex ecclesiasticorum scriplo-

que

(quanqum

ullra

Jordanem, nempe

in

rum
bona

usu, compleclilur animi demulalionem in melius,

extimis Judaeae finibus, eliam baptizsse, negari liaud

possit,

ubi propri significal, post

illa

rem
esse

aliquain faclam, sive

postqum Bethaniam seu Belhabaram, ubi

Joannes evangelista trans
1, v.

sive

mala

sit,

velle

infeelam esse, eoque

:

erat Joannes baptizans,

sollicitum

alque

anxium

ila

vox

firavoa;

Jordanem

ponit, Joan.

28).

Itegionem enim

Graec, eliam ex auctorum sacrae Scripturae usu, plus

aliquid signal,

Jordanis seu circa Jordanem Lucas vocat

eam quam

qum animi
et dolere
;

in

rnelius

mulationem,

Marcus, cap.
v. 1,

1,

v. 4,

desertum
;

Malthaeus, cap. 3,

qum agnoscere
esse

admissa peccata, atque eo

desertum Judaeae

liber

secundus Regum, cam-

animo ut

vitare velis

nimirm etiam,

id

quod

peslria deserli. Venit igitur Joannes in

omnem

regioillos

comitarisolet, certumqueesser.esipiscenliaeacmelioris

nem Jordanis,

id est, obiil

seu circumiit campos

menlis indicium, sollicitum esse, qui

leas, et
ris

piisolliciis
t "ipso

de-

vastissimos prope Jericbuntem, quos Jordanis excur-

quodammod

penses, alque in

ulcisca-

rens circumlustrat.

Non

ilaque lue accipit Lucas

omMatcirca

delicta.

Hoc abund docere D. Paulus potest

ad Corinthios
v. 21, ipse

nem regionem

circa

Jordanem,

thaeus cap. 3, v. 5, ubi dicit,

quemadmodm omnem regionem

;

septimo capile posterioris Epistolae

versibus 9,
Cbristus.
solo
lius

10 et 11, neenon infra 11,

Jordanem ad Joannem egressam

non enim Judaeam,

Quare qui Joannis parebant monitis, non

in

Peraeam, et Galilaeam peragravit Joannes, quemad-

animo detestabantur anleactam vilam et

me-

niodm Jsus, sed contentus Joannes obire campestria deserti Judaeae,

convertere sialuebant, sed et agnoscebant publie

in detestationem, ac

circumvicina Jordani, ubi parala

damnabantque commissa atque

erat aquae copia, ad

obeundum

sibi diviniis injun-

novae viiae professionem, baplizari se, et doceri quo

ctum baptizandi oflicium;

egredi.

reliquit

Judaeam, Peraeam,

peceatorum expectanda remissio sinebant. Syrushabet

toubou, id

Galilaeam, et caeteras regiones Jordani aflines ad se

quod idem
,

est

quod Hebraeum soubou, conPelrus explicat

vi

vertimini
et administrans.
p.sTavisv,

quo modo

et Aposlolus

Pr .edicans, simul
Poenite.nti.e,
iis

Actorum

3, v.

16

Pnitemini

et converti-

hominibus ineundae et exercendae,

mini (posterius enim prions est explicaiio), et Salvator ipse, Luc. 17, v. 4.
afl'erat,

qui peccata sibi per Christum remilti cuperent.

Conveni autem quid secum

v. 12.

Siclt scrotum est, juxta quod scriptum et prac\ers.

5.

docet propheta Jol, cap. 2,

Nunc

er-

Et venit

in

omnem regionem Jordanis,

id est, circa

Jordanem silam. Malthaeus dicit eum in deserlo Judaeae praedicsse, quod procul , Jordane

collocant ; spd non negat eum ad regiones Jordanis vicinas excurrisse, quod hic indical Lucas, quanqum circa Jordanem loca dserta Cuisse nolum sit,

483
go,
dicit
:

IN

LUCAM
;

484
soient clamantes, longinipsis aliquid

Dominas, converlimini ad me

in loto corde
!

"

cem sonantem reddere

quo vocantcs eos qui ab
el

vestro
fletu

cl qu id fiai declarans acJdil, in jejunio, et in in planctu.

audire debeot

et

Tria enini dciderai vera

(id

sivr:

<

ubi

illi

vocem solam
converterint

audierint, et mentern ad au,

p.ETvaia,

sive pnitentia
:

clarissim conslat)

doloreni,

quod sacris ex Lilteris novam vilain, el curam

diendum
;

auresque

pi auparaverint

lune

is

qui sonauiein

vocem

emisil, de

caetero di-

sive studium ulciscendi in seipso delicla, itque pla-

candi iralum Deum. Jani pnilenti el eonveisione

sermonem quem dicere votait. Sic etiam Joannes vox fuit, aures hominum praeparans non
stinguit
;

cpit

evangflica

praedicalio

lain

Christo
ail

Joanne praudieante, quia, quod Apostolus

v.

qum Rom. 5,

enim erat

ipse

verbum, sed post

ipsurn venil verluit,

i

bum, propter quod praparaliva vox

Haec Epidiserte

23
In

Omnes

peccaverunt, et eyent glori Dei.

phanius.

Juxta posteriorem sensum,

quem

remissionem peccatorum, ad oblinendam remis

sequitur Euthymius, Joannes ipse clamare dicitur,

sionem peccalorum, ad quam disponeret pnilenlia,

ipsam ver concessurum esse proxim instans
re-

quo modo de

illo

loquitur Joannes evangelista,

cm

teslimonia quaedam ipsius de Christo adducturus esset, cap. 1,

v.

gnum clorum (quod

ipsius
;

eral allera pars praedicationis

15

Joannes testimonium perhibet de

:

cujus regni, inquain, clorum, initium prifructus esl reinissio peccalorum), concessuessel per

ipso, et

clamt dicens

Hic erat quem

dixi,

etc., allu-

musque

dens, quod videtur, ad prophetiam. Porr quod cla-

rum autem

bapiismum, quem Chrislus Rex

dalurus essel. Non enim

mare

dicitur sive Joannes,

sive per

Jo.mnem Deus,

clorum appropinquans

significatur

Joannem ea
clar,

quae

Deo jussus erat omfuisse

praedicabat Joannes remissionem peccalorum oblinen-

nia, public,

libra, sedul ferviJque vocife;

dam

per bapiismum suum,

quem aqu
:

sol

nudque

ratione quibusvis inculcsse

minime obscuram
;

constare ingnue profilebalur

nec solm bapiismum

docirinam ejus vel ambagibus implicitam

nec susurel vir-

suum, sed

el

bapiismum

Christi praedicabat,

suadebat ul eliam susciperent, ad Chrislum ubi

adforel fide accurrentes (Act.
19,
v. 4J
,

quem mox

ratam inter paucos homines. Hic enim spiritu

tule Eliae praedilus,
est, et liberrim
egit,

forttssim impietatem insectatus

tanqum

consiantissimque Christi praeconem

perfectionem baplismi sui, ut qui non sol aqu, ut

cujus cert intererat, non occult, non remisse,

suus bapiismus, sed el Spirilu sancto abundalurus

esset
(infra
v.

aul dubitanter, sed

palm, diserte
ut

et asseveranter,

8)

quo solo est remisMO peccato-

de Christo

ita testari,

nemo

esset qui se excusare

mundi, Joan.

rum, per Chrislum agnum Dei auferenlem peccata 1, v. 29. Quare Apostolus Paulus baptizari jussit etiam

posset qud clamantem non audsset.

In

deserto, id et praecedenlibus conjungi et se-

baptismo Christi, eos qui Joanv. 5.

scilicet erit vel audie-

quenlibus possit. Praecedentibus plerique omnes jungunl,

ita

ne fuerant baptizali, Act. 19,

Vers. 4.
tur.

ut significetur Joannis in deserio praedicatio,

Vox clamantis,
niitig ttam,

sive in deserto Judaeae, sive in Judae dserta, incull,

Propheia docet, uude

scit,

Deo esse

satisfa-

asper et timoris Dei experte,

s

quod per Judapae dein

ctum, iram ejus

aliaque quae apud

eum
viri

rlum ligurabatur. Sequentibus jungunt Hebraei,

ita

praecedunl. Quia, inquit,

audio deserio vocem

Matlh.: In deserto parate viam Domini;

neat, in invio deserio parare
islud ei

ut vox

mo-

clamantis instareadventum Emmanuelis, etc. Hebrai-

viam

sicque respondet
in solitudine

cum

koikore in Matlh. 3, 3, verli polest, et Vox

;

da-

quod subsequilur
:

Rectas facite

mans, et Vox clamantis

illud

alii

quidam

hoc Se-

semitas Dei nostri

nisi

cum quibusdam
:

intelligas
:

ptuagima atque evangelistae sccuti sunt, quanqum

parva diversitas
sit

sensum

esse,

quibusdam ex antecedentibus repentis

in solitudine

inter utrumque.

Vox clamantis

Vox clamantis
in sotitudine

Rectas facite, etc. Prae-

autem, subaudi,

vel Dei, vel viri sive praeconis. Juxta

termiserunt, post Sepluaginta duos, evangelistae, t

;

priorem sensum, Joannes vox Dei vocalur, ut Chri-

non praelermissuri
praecessisset
,

fortassis, nisi

eum-

stusverbum

Dei. Ben, inquit verbi

Ambrosius

in

Lucam,
quoil

dem

in

sensum

atque

ex praecedenti-

vox dicitur Joannes,

prnunlius.

Nam,

bus inteiligendum relinqui potuisset.

Epiphanius, haeresi 69, ait: iVox est praeparaliva

t

Parate viam Domim. Hoc

est illud

quod clamatur.

audils

hominum

primm enim

inarticulatam vo-

Parate, promptam, paratam, atque expeditam reddiDomini, id est, expeditam reddite, omnia tollendo impedimenta, ne quid adventum ejus impediat. Rectas facite semitas ejus, viarum scilicet obliquitates et asperitaies ad rectitudinetn, aequalitatemque redigendo, ut regibns a.iveniantibus lieri solet. Est enim continua metaphora ab humano more sumpta quo sicut paratur regibus via auferendo salius et impedimenta, el ornando tapelibus, ila Christo paranda
,
, ,

Sicut scriptcm est, ut significet iniVers. 4. tinm Evangelii non fuisse fortuitum , vel humani consilii, sed sicut antea propheiis dictum fuerat, Deo (idem suam librante. Vox clamanms, scilicet Dei, auditur, in deserto; ita scilicet, ut Joannes sit ipsa vox clamantis Dei. Nam ipse, Joan. v. 25, dicit Ego vox clamantes, eic. El ita communiler observant nliqui, Joannem esse vocem Dei, Verbi scilicet praenuntiam, sicut ipse Chrislus est Verbum Dei, utEpiphan., hneresi 09, et Ambros. in Lucam. Posset lamen intelligi vox clamantis, scilicet praeconis, audilur, vel eliam, vox damans, palam scilicet el liberrm auditur. AIT -ri hoc Isaias velut prohationcin ac signum, quod tempusconsolationis Jrusalem jam advenisset, quia sciliceljam auditur vox pneconis, qui regem consolaiorem prsecedil. Parate viam
:

dicitur, tollendo veteris vitae peccata ac vitia, et novae

viiae virlutibus

absque hypocrisi animum imluiendo.

:

Pmlemiain lendit toia pi aedic.itio Joannis agite, et facile fructus dignos pnilentiae, tanqum quibus paretur via Christo venienti. Quod et non so-

E enim

lm voce, sed

el l'actis,

totque

praedicaret, ut veruin Christi

vilae composilione praeconem decet.

485
te. Alii
:

COMMENTARFA. CAP.
Repurgate
;

IIF.
illis

48(

alii

Complanate, omnia in eum-

tum comprehenditur
Pnilentiam agite.

verbis praedicantis Joannis

dem sensum.
Vers. 5.

Omnis

vallis. Explicans
sil

vox clamanlis,
ab e

Vers. 0.

Et, pro, enim. N.im

mox
omnis caro
,

bis verbis contiviae.

qui parandaet recla reddenda

sto

viaadventantiChri-

netur ratio, quare piaeparandae sint his modis

Videbit

Domino, persvrt

in simililudine, accepta

omnis homo,

ipsis suis

consuetudine, qu rogi

ingressuro paraur civibus via

urbem aliquam suam primin quod quidem lit

;

oculis carneis,

salutare, salulem, Dei, Christum

auctorem
,

Deo missum,

salutis

salvatorem mundi
salutis

vallibus collibusque reliquo solo aequatis, el via recta ac facili reddit.

quem
volet
,

scilicet

quicumque cum fruciu

,

videre
est ut

et digne excipere

ut dbet

necessum

Fmplebitur

inipleatur

fulurum pro imperativo,

ejus viae

moresque

sint
:

hc ratione prseparati. Hujus

gloria Domini, et
est,

quod Hebraeis
ita

est lamiliare. Impleatur, scilicet terra,

loco propheta habet

Et revelabitur

ut

lit

reliquae viae aequalis.

Nam

vallibus repleiis

videbit omnis caro pariter,

quod os Domini loculum

:

et collibus

monlibusque

recisis, via

ad aequabiliiatem

reducilur. Sensus est, peccatorum pondre depressi

eumdem sensum sic est intelligendum mox enim aderit omnium oculis conspicuus Christus Dei
quod
in

ac pusillanimes

omnes

accipiant

animum,

erecti tidu-

gloria et

bominum

salus, nec erit

homo

mortalis qui

ci relevationis accipiendae.

eum
ita

videre nequeat, e qud os Domini, quod

men-

Humiliabitur

humilietur, deprimatur,

ut

non

tiri

ac lallere nescit, id promiserit. FFoc est illud quod

:

excdai reliquam viam altitudine. Superbi ac tumidi,

sapientiae, justitiae aul potentiae opinione,

Joannes praedicat altra suae concionis parte

pinquavil enim regnum

Appro-

ponant anicaeteris,
aul'e-

clorum, sive Christus Rex

mos, dminant cervieem, nec se praeferant

renda opus habeanl non minus
ptore.

auctorque regni clorum.

Vers.
7.

agnoscenles variis se peccatis obnoxios, ad quse

Ergo; continuativum
,

orationis est.

qum

caeten Redeui-

Ad

turbas, notans praecipu turbis permixtos Pha-

risaeos et Sadducaeos,
id est, sint
,

quos Matlhaeus nominat.

Et erunt,
Prava
viarum.
In directa
,

seu

fiant.

Qu&

exibant

quae suis singulae locis profectae

distorta

ri x.d\a, obliqua, curva, scilicet

veniebant ad ipsum, Deo suggerente l'am victos accedere, magis ut populo suo

suum

pietatis

sludium

in

rectam, scilicet, viam

ille
:

id est, fiant
in

venditarent,

qum

ut se sincer pnitenti

Deo pro-

via recta. Hebraismus, qualis

Erunt duo

came

barent, qu non credebant sibi opus esse, inflati ar-

un, Mattb. 19, v. 5. Vivendi mores pravi mutentur

in

roganter

bonus

et reciae rationi logique

et

Dei consenianeos.
viae, id est,

juslitiae quam prae se lerebant imagine. Ut bvptizarentur. Bapliz ire, seu pairrieiv quod
,

Et

aspera,

asper, scilicet

senticos

Graeco sermone dicitur, pro eo quod Latino tingere

seu inimergere, Christiana schola appropriavit sacrae

aut peincosae.

Planas,
caeterique

liant viae

planae, levs, faciles,

praediti

lracundi
liant

illi

aciioni lavandi,

quam Joannes

prior usurpavit,

iucommodishaciens
laciles,

moribus,

Christus se perfeclam in sacranienium regeneralionis Ecclesiae suae reliquit. Syrus utitur voce

tractabiles,
viae

aequi, mansueti.

Quematlmodm
,

kamad.

propter res quatuor incommodae sunt

propter,

Sic visum luerat divinae sapientiae, ut Joannes veleris

vel descensus, vel ascensus, vel obliquitales, vel asperitates

:

novique Testamenli sacratissimus limes, baplismi

si-

ita

similem
,

omnem
et

vitiorum deformi.atem

gno praeluderet evangelicae

graliae

jam adveniami;

aulerendam

et

contrarium virtutis stndium ampleexpedilus

sit

primm

ut per

hujusmodi pcenitentiae prolessionem

ctendum monet, qu

Domini adven-

homines ad Christum excipiendum pararet. Indicabant enim exteriori

iil

tus, et gratus acceptusque declaretur.

Hoc aulem

to-

lotione

quam

subibant

se

Vers.

5.

Omnis

valus implebitir. Prophetia

Vers.
qucnili

6.

Et videbit,

est ex lsai suinpla, per quam meiaphoric loculione coiisueiudine reguin derivat signdicat Chrisio, tanqum rgi veoturo , omnia itinera esse paraiida , et rectas laciendas vias,
,

Hebris

salis tmiliari.

id est, aequandas seu complanandas per quas transilurus est. Modus autem parandi regibus viam est ut vallibus et collibus complanatis tola via aequa et recta lit. Hoc est ergo quod bic dicit, luluris utens pro imperalivis, llebraico more Omnis vullis implebitur, id est impleatur, et omnis mous et collis humiliabitur, id e*l humilietur seu deprimatur Et e-unt praa in directa, id est, viae distoi la; seu curvae suit ac fiani reciae et aspera, id est, asperae viae, propter sentes aut petras aut oilendicula alque naequalitalem, liant in vias planas qu meiaplioi signilicatur, omnem pusillanimitalem ac despeiationem animi in sprin divinae graliaeet virtutis erigendam, oinuein praesumpiionem sapientiae ac justitiai suae, omnemque superbiam esse deprimendam ; omnem pravitatem et asperilalem viiae in moi es rectos seu rationi consentaneos , tractabiles et mnnsueios esse inuiandam.
:
:

randi vias, quia scilicet Dei, id est, omnis homo corporeis oculis conspiciet Chnsiuin salutis mundi auctorem Deo missum; quem quisquis cum l'ruciu videre et excipere volet, ei via seu mores ist ratione aequandi et parandi sunt. llaque per versum 5 paul laus declaratur prima pars praedicalionis Joannis, quam alii evangelislae ponunt, scilicet Puiieutiam agite; versu ver G, pars altra Appropiiiquuvit regnum clorum. Vers.". Genimi.na viperarum. Vi[>era serpcntuin nocenlissima est , ut ex Act. 28 liquet , de cumulta plnlos ipliantur. Plinius, jus nalur mulli lib. 10, c. 02; Aristot., lib. 5, c. ull. llisi. animal., miscenl et labuiosa quaedam; Ainbros., 1. 5 in tlexaem., c. 7, ex Ilasil., boni. 17 in llexaem. FJnde alii respici putanl ad invidiam el callidiialem ut August. et Gregor.; aliiad ainuium hoimcidam , eo qud viperae ftus maires suas uierum perruiupeudo, occiilanl, ui laciuul mali dociores, maxime h*retici. Gnrale ter itaque genimiwa viperarum vocal Hieron. in c. 30)
:

pro quia videbit , modo loDatur enim ratio pavidi bit omnis caro salutare


487
(idem habere Joannis praconio, et profilebantur
FS

LUC AM
advenisse,
lilia;

488

vitae

expurgalionem pcr pnitcntiam

quae, ut

aqua cor-

quorum ade est inveterata inolitaque maneque in animum inducere, cura vobis esse ut

porissordes abluit, animi ipsa mores corrigit. Deinde

ut hoc suo baplisnio assuefacerel

futoraoi Dei iram effugiat.

credalis, vel,

Cm

enim eam,

vel

non

populum ad

bapti-

pra

e qu vobis ipsi placetis,

,

prasumillius

smum

Cliristi,

quanqum non usque ade

difficile

erat

pluos

juslitiae
,

persuasione
illud

non timcalis (hoc enim

e Judaeos adducere,

ut baplizari se sinerent,

cm,
insti-

Pbarisaeoram

Sadducaeorum erat), quis

tuni ex Legis prascriplo,

lum ex Pharisa:orum
et

vobis lerrorem incussissci?

tulo

frequentibus baptismatis

lotionibus essent

A Ventura
a;t

ira

ab e quai fulura esl

ira, futuri

assueli.

Ad

haec ut Cbrislus manifeslaretur conniiod

1, v. 15).

scculi ira, ab e, quai cerl brevique exspeclanda est,

hujuscemodi baptismi occasione (Joan.

Po-

rn Dei adverss scelera ultione. Quis permovisse

strem ut Joanne baplizatus inter caeteros Chris;us

vos potuit ut rationem quaereretis pnitenti placandi

baptismum consecraret.
Genimina. Alis vertit, progenies.

iralum

Ueum (nam

illud est Dei

iram fugere) mediira voca-

tantcm vobis aeternas pnas? Ullio Dei, Dei

tur,

Viperarum. Non patriarcharum, non propbetarum

(exculit
,

non quod Deus

ira aut

quibuscumque passionibus
viudiciam

illis

primis verbis,

vanam gloriationem de
sibi

moveatur, sed appellatione nobis sumpt, qui fer

irascimur,

majoribus, qu

mirum
:

in

modum

placebant),sed
filii,

dm sumimus

quam Deus,

viperarum

q. d.

Malorum parenlm dtriores

qu semper fruitur animi conslanti exercet.

Inlelligit
,

quibus veluli innala est tractaque parcnlibus malilia.

Vipera serpentis genus est nocenlissimum
,

aulem Joannes, lernum gehenna; supplicium

nulla est gravior Dei ultio. Joannes

qu

maximquo-

enim

ut regni

que venenosum

mortem
est

levi

altaclu incurabiliter
ii

clorum

ita et

gehenna;

ternorum bonorum ac
:

inferens (Act. 28, v. 4), cui rect conferuniur

malorum
inquit

primus praeco

exsiitit

qu deinde per
o

rum uiium studium rum

optimos quosque perdere,

islo-

Christian long lalque promulgala sunt.

*

Considra,

calumniosis prasertim morsibus; quales fuerant

patres, qui ut propiietas occiderant, ita
;

Chrysosiomus

quemadmodm

ilios

ab ipsis

isti

refe-

omnin

principiis allonilos reddiderit,

de gehenna
aliquid usi-

rebant palrum ingenium

Acrioi ibus verbis Joannes
nihil flexus

infra 23, v. 51,

52, 55.

scilicet

inferendo sermonem.
:

Non enim

horum mordet conscienlias,

talum locutus esl

Quis vobis demonstravit bella vi-

honore quo ab ipsis afficilur, q <o magis ad pnilentiam commoveanlur liberlate arguenlis,

tare, el irruentes fugere

impelus barbarorum, capli-

vitaU's,
i

pestilentias

fams? Sed aliud quoddam

homines superbi
et

alioqui

qui

fisi

hypocrisi suae,

Deo

supplicium comniinatur, quod

iuerat ante manilstum.
>

nunqum
est

cert

illis

hominibus illudere volunt. Qu re ostendit Baplista,

Hc

Chrysosiomus.
:

se nemini blandii,

neminem palpare,
vitia
oflicio, fortiter

sed

omnium

Vers. 8.

Facite ergo. Sensus

Si quis

tamen

absque personarum acceptione,

paratum, pro eo
redarguere.
vertit,

vobis persuasisse id potuit, et ver anleactae vitae

nitenti Dei iram effugere nilimini
simililer
flagitatis
;

p-

quod erat

ipsi

injunctum

ut qui caeteris

Quis ostendit. Praleritum est quod in Mallb.

demonslravit. Sensus est
:

hc advenitis
:

et pnitentiae

baptismum

me

Quis monslrsse, quis per-

cm
non

hic fucis

non agatur,
,

facile, etc.

Quam-

suasisse vobis potuit, ut fugeretis, ut

ris

hc cum

caete-

vis novisset
ipsis fingi,

eorum hypocrisin
agi, dissimult

et

pniienliam ab

bominum
,

ordinibus conflueretis, et aecepto

me

tamen se e de re esse
ipsis spei scintilla

baptismo

veram sinceramque pnilentiam, qu Dei imminens

ira
,

certum

et

tanqum aliqu de

con,

evitatur peccatis

teslaremini, crn viq. d.:

cept, pergit eos adhortari ad

meliorem frugem

si

pera potisqum homines silis? Admiranlisest,

quid forte proficiat, omnes intrim alios praesentes

docens.

Non
sum

facile

crediderim aliquem vos eu adduxisse po:

tuisse. Sentenlia est

Persuaderc mihi

facile

non pos-

Dignos poenitenti.*:, phrasis Graeca pro, dignos pnitenti,

(quis

enim e vos adduxisset, qui neminem vobis

quod

esl, qui

deceat pniienliam, sive

p-

ipsis praferlis,

quo

salutis consilium vobis putetis

nitentes. Edite fructus,

quos dignum est pnitentiam

dclarent ver vos ad-

accipiendum?) haud

fictae

pnitentiae grali hc vos

producere, quique

factis ipsis

filios homicihomicidas invidorum invidos. Non enim est hseelaus pnilendi prudenli petita, ut putavit Ambros., lib. t in Lucam, sed gravissima est increpalio. Quis ostendit vobis, etc., id est Quomod fieri polest, cm vipera potis qum hommes silis, justorumque perseculores, et juslitiae simulatores, ut aliquis vobis monstraverit, seupersuaserit, ad remedium pnis aeternis, quas vel non creditis, vel

Isaiae

pessimorum parentm pessimos

scilicet
,

darum

juslitiae

prasumptione non timetis hc esse vobis recnrrendum? Admirantis enim verba sunt rei novitatem ac diflicultatem. Sed si tamen vero pnitentiae
,

dolore tacli silis, Facite fructus dignos poevitent'^e , Vers. 8. seu pniienii, hoc esl, qui dec**t veram pnilentiam, seu animi resipiscenliam. Fructus illi sunt. pecatorum detestatio, lacrymae ex corde expresse , af-

fectuum malorum, niorumque correctio, et inprimis virlutum sludia peccatis contraria, ut Greg., Homil. 20 in Evang. Et ne coeperitis dicere, id est Nolite cogilare et stult ist cogitatione ac fiduci vos seid est, ut Joan. ducere Pu rem iiabemus Abraham Semen Abrah sumus; et v. 59 8, dicunt, v. 52 Pater noster Abraham est ; cui scilicet Deo promisse facta est et haeredilas salulis filiis danda hoc enim afferlur velut causa securiialis conlra venturam iram, cm Deus non frangat (idem suam. Errabanl, e quod de carnalibus tiiis hoc inlelligerent, cm (ilii Abrahae fiant imitatione fidei contra cujusmodi cogitationes etiam agit Apost. ad Rom. 9, v. 6 et sequeniibiis. Dico enim vobis quia potens est Deus de lapidibus istis, quos coram cernilis, suscitake filios sicut olim Adamum ex terra, Evam ex ejus lalere, Isaac ex emortuis corporibus Abraha et Sarae t
: :

489

COMMENTAMA.
:

GAI.

III.

'.90

missorum peccatorum pnitenti duci

fruclus sun,

ejusmodi

diim lormavit
Isaac ex
porditis,
lilios

Adam

e\ terra

Evam

ex Adae latere,

mores

correcii, cl ea opra

omnia quae
Ita

mortu vulv
mutare lapides

Sarae. Potens est Deus, vobis

istos in

ab aninio ver pnilenti proliciscunlur.

Chrysostonius.

fer D.

Domines, simul

et in

Abrahae, taies quales requirunt Abrahae facta

;

Ne
dilur

coeperitis, ilerni

dicere

apud

vos ipsos ad-

promissa

q. d.

Non
si

existimelis

desideraturum

Graec el Syriac

quemadmodm secundin
sic cogilare et in
ita ut

Deum

posteritatem

Abrahae, cui promissam benedivos perieritis; im illud habele

Malthaeum. Nolite apud vos ipsos

conquiescere
letis,
;

hoc
so-

clionem persolvat,

nolile inani

hc cogitatione,
,

certum
scalis,

si

vos dgnres ab Abrahae moribus desci-

vobis ipsis imponere

iliaque nixi resupini ac

ac proinde mal pereatis,

quemadmotlm

re-

securi esse.

Patrem HABEUDS Abraham. Pater

est (sic

noster

Abraham

rum consequentia exigit, nec supersint homines alii, Deum, ut suam liberet (idem, vel lapides in homines
transmulaturum, ejusmodi, qui Abrahae opra seculi, itque ad cognalionem ejus adducli , promissionum
benediclione fruantur.

loquunlur Joan.

8, v. 59),

semen Abrah su-

nms

(sic

ibidem

v. 35), cui

Deo benedictionis prohaeredilas salutis,

:

mise
quare,

facta est (Gen.

22, v. 17, 18, et 26, v. 5);

sit

Non enim

carni et sanguini

cum promissa
Dpo
,

nobis

mal
est

alligalum est divinum promissum, sed ldei et obedientiae;

perire aul
injustus

deseri non
ut,

possumus

non enim
,

fidei sinceritate
filii

non carnis
et Isaac,

affinitate,

suum (idem frangat; ncque id amico Abrahae possit. Mirum in modum placebat sibi hoc bominum genus, fidebatque in majoruio suorum virtutibus idque desides eos atque
deserens populum
;

Dcus

Abrahae

censenlur.

Nam

non tam carnis

qum Dei
dumque

virtute, Abrahae filius fuit, ex Sarae utero,

,

instar lapidis sterili

genitus.

adverss natur cursum

moin e

Sed cm mulli superfuturi

sint hosi

ignavos reddebat ne' pnitentiae sludium amplecte-

mines, vobis Judaeis ob impietatem perditis,

perseveratis
,

Qu quidem in singulos omnes Abrahae

renlur. seipsos ut

re bis errabant, sernel,

filios

qud

salvandos pularent, aut

prae

non ad corporeos lapides recurret Deus, sed ad eas quas Deo ut vobis abominationi e.-se putatis,

minimum tanqum

vulgo eximios;

gnies, lapidibus
illis,

lamen ob cultuni saxorum non

semel

qud Abrahae cognalionem ex carne magis

spiritu
,
,

absimiles, exque

magno

vestro dedecore, Abrahae

qum ex

ex gnre magis
sibi

qum ex
,

virtute

assumet

et efformabit filios.

Ad

haec

omnia respexissc
sunt pro-

aestimarenl
imitalione

salulem

promittenles

non tam ex

Joannes videtur, cujus eadem est doctrina quae Pauli

ad Romanos, qud non qui
missionis haeredes, sed
el obedientiae
ii

operum Abrahae , qum ex e quam ab Abraham trahebant origine. Quocirca Joannes fiduciam banc vanam inprimis reprimit; non qu prohibeat eos sese ex
illis

filii

carnis,

ii

qui sectantur vesligia fidei

patris

Abrahae, eliamsi carne qum

sanctis genitos confiteri

freli,

sed

maxime

sint alieni.

Tant enim polior est Deo cogna-

qu prohibeat, ne, e re
gligant.

animas su curam ne-

lio virtutis

qum

carnis, quant

anima carne praestan-

Dico enim vobis.

Nolite
;

inquam
enim

hc van
illud vobis
,

fi-

monel Judaeos, qud, quicumque Deo non credunt aut non obediunt, cognatione
tior est. Diserte itaque

duci vos ipsos decipere

affirmo

Abrahae exciderunt, nec promissae benedictionis haeredilate polientur, et, eliamsi carne

Quoniam potens est Deus, qud possit Deus, quippe

omnipotens.

qum

propinquis-

simi
istis

sint,

pro alienigenis habebunlur. Non enim

De

lapidibus istis, ex lapidibus

materialibus,

(Hilarii

sunt verba) successio carnis quritur, sed fidei

dianitasque originis
et

quos coram

cernitis. Nihil ita distat vil et ratione,

,

hreditas;
exemplis
netur.
,

in

operum comislit
imitalione
reli-

ab human nalur

ac lapis. Usus est ergo in exem-

prosapi gloria

fidei

plum re omnium
difficile.

diflicillim, ut

doceret nihil Deo esse

Vers.

9.

Jam enim securis, jam aulem

Uno

et securis.
,

Suscitare, excitare, producere.

Non
est.

sine epitasi legilur

conjunctio et; porr

sive

Abrah

ip?i

Abrahae; dandi casus

Potens est
po-

enim, quod Latine est, legas, sive autem, quod Graec,

Deus vobis omnibus ad

unum

delelis, instaurare
istis,

parm
poterat

refert.

excluso, quod desides eos reddere

,

steritalem ipsi Abrahae ex lapidibus

quemadmo-

ne pnitentiae darent operam

vitamque

qui ratione sterilitatis, Isaiae v. 1, comparantur petrae, unde Judaei excisi sint. A brali. Dativus est,
id est,

mentum, spem

partes. Itaque excludil alterum emendalionis impediscilicet difl'erendisupplicii. Jam enim

missam benediclionem
,

conierendo protidem suam vobis pereuntibus. Yerisimile lamen est alludi simul ad vocalionem gentium quae durae erant instar lapidum, et colendo lapides lapidibus factae erant similes; sic enim intellexerunt magno consensu veteres, Hier.; Ambr.; Theoph., in hune locum post Iren., 1.4, c. 10; Glem. Alex., serm. ad Gnies; Orig., hom. (i in Exod., et 4 in Jerem. Vers. 9. Jam enim secuhis. Securim inlelligit Hieron. praedicaiioneni evangelicam, Gregor. Christurn, qui constet ex humaniiate , velut manubrio
iis
,

quos Abrahae promisit, ut

liberet

securis posita est, non ad ramos, ut superflua decidendo levis castigentur, sed ad ipsam radicem arbo-

rum, ut fundits excidantur et pereant. Signilicat enim jam imminere cervicibus extremum el irreparabile excidium non solm Judaeis inlerendum per Tilum et Yespasianum vel per translationem Evangelii ad gentes, ut quidam inlelligunt, sed etiam sin, ,

gulis

hominibus infligendum peraeternam damnaiionem. Hoc enim est, quod sequitur. Omnis ergo arbor,

divinitate, ut lerro.

Sed cm iota oratio sit tropica, lotus polis contactas intuendus est, qum singulae
s.
s.

eliamsi nepos aut filius carnalis fuerit Abrahae, si sterilis bonorum operum, excidetur, jamjain ex hc vil, scilicet per mortem. Et in ignem mittetl'r inexsiinguibilem , seu supplicii alerni. Dicilur hoc jam post adventum (jhristifieri magis, qum ante;

seuhomo,

XXII.

16

491
emendarent, de majoribus neinpe hduci
;

UH

I.UCAM
praesenti
tfie

492
lempore excidilur. Abusus enim temporis
loco futuri, facit ad

excludii et
ira:

alterum, spcm diffrends in longum tempus

Esl, inquit, et aliud

Dei.
lia-

emphasim

periculi pro-

quod urget. Jam, quod non

xiinc instant, velut

admol radicibus securi jamjam

ctens.

futurum
nisi colle-

sit

ut fundits excidalur arbor.

terri per

Tum autem
,

Radicem. Singulare pro plurali radies,

cliv accipias arborum,

excidilur,

dm

morlern, sineomni salulis

pro uniuscujusque arboris.

reparaUonisqae spe,

lolliiur.

Porr justus

drn per

Redit ad
fructibus

prosequendam metaphoram ab arborum

mortem
in

terra aufertur,

non excidilur utique, sed

cl in

mox desumplam
Deo

v. 8.

uberius solum transfertur.

Arborum, singularum omnium, quarmn multae di

toleratae fnre,

Et
morte
ignem

in

ignem

mii

ni lu,
:

ignem jacitur; mox

frucluin longanimilerexspeclante.

in

ignem

abjicitur gelienns,

eum quemvosterilis

ExemplumLuc.
jam admota
est,

13, v. 7.
est.
,

cat inexstinguibilcm

ni solet excisa

arbor in

Posita est, jacet, admola

Non admovenda, sed

injici, n'illi alii

apia usui
inquit,

non ramis

non trunco (quo modo

j

nienlum.

Jam mine,

qum ut sit ignis nutriurget extremum discri-

nonnunqum, spe
tiis)
,

conccpt, subvenilur arborum vi-

men,

sed radici, id quod periculi exlremi imminentis

omnis sita est, nihil mdium, nulla est mora. Mox, ant agenda est pnitenlia,

in

acie novaculae res

excidii

indicium est, ut radicils

scilicet

cxscindan-

aul occupante morle

tur. Hactens, ait, divitiae bonitatis, patienlice ac Ion-

Adesl praesens salus

II
;

subeundum supplicium aeternum. iis quos scelerum suorum pni-

ganimitalis Dei in bomines effusae fuerunt,

si

forte ad

,et

a(lest

pna
et

praesens et exilium inevitabile prae-

pcenitentiam adducerentur; nunc,

major

mitti

non
,

potest, et post

cm adest is quo quem non est alius

ullra dilalura3

fraclis. l 's -

Prr Porr

nnic f.hrkt; ailoninm miU( anB anie Christi adrentum, manebat eos

qui in peccalis perseveraluri erant cerla

mors

insta-

exspeclandus

rigor jusliike Dei

niliil

bat eliam suo

sit,

modo (nam

qu33 vita longa censenda

praesi est, vibratque expeditum gladium in

cervices

ut

omnem

qui

non

facit

fructum

bominum bonum
Ut

quam maneat tam

dirus exilus?), sed Clirisli

instat, quia,
si

advenlu deinceps, prorsis

aut non differt

excidat, etc.

vindictam offensus Deus, aut

:

diffrt, nullo cert id

Omnis ergo arbor. Uno contextu dicere poterat

modo merenlur
ge!ii

praffracti

animi eorum quos Evan-

omnem

arborem, quae non

facit

fructum bonum, ex-

pidicatio baud revocat. Anlea plermque diffeid

cidat (se. securis), eaque in ignem projicialur.

Omnis

rebat Vindictam Deus, et cert

merebatur hominum

ergo arbor. Quocirca omnis arbor, id est, omnis liomo,

quivis sine discrimine.

cm
j

ignorantia

tm

inlirmitas;

jam ver ubi evan,

Neminem

neque sapientia
,

gelica
,
:

et doctrina et gratia affulget

nulla excusatio

neque

divitiae,

neque generis

nobilitas

liberabunt

est. Similiter et

anle Cbristi adventum, deirudebantur

quisquis fueril, etiamsi ipsius Abrahae nepos, et mille,

'"ipii

mox

morle in

gebennam

cterm

Cbristi

quibus genus ducat

quenter

palriarchas enumeret.

Fr-

a ivenlu,

cpil ea res long latque praedicari, et pu-

bomo

arbori comparatur,

cm

in Evangeiiis,
|

bliciis nota lieri, quac pris fueral aut incognita aut

tm
sti
;

in Psalmis, justus fertili, impius sterili aut agre-

dubiis duntaxat Pharisaeorum

lenliis venlilata (familiari
|

Sadducacorumque sen-

sed in qu ips situm

sit,
,

sive

feecundam esse

autem Scripturae tropo, res

gravior infligi,

bonorum fructuum suo bono

hoc per se
auxilio,

sive sterilem aut pu-

tune

lieri

dicilur,quandoinnolescit) elgehennaepcena,
,

trium vel agrestium feracem suo malo; quanqum ad

ipsa sufficiat, ad illud

ob Evangelii contempium
inflicta iuerat

qu

ant

opus habeat

gratia2

minus

gravis,

cm

error et ignorantia

quam Evangelium

promittit.
:

nonnibil veniae mererentur.

Ccepit eliam Christi

Non faciens, non ferens. Non dicit Qu non fecit ; non enim fecisse sufficit, continu perseveranterque operandum est nec ait Qu non faciet sed urget jam statim mox proesens tempus Qu non facit
:
:

adventn

cum quo un
judicii dies

orta est hora novissima, et

si-

cumenici

appropinquare, quo omnes

relicio,

mul peccaiores, nullo

tur, et cruciatibus

radicils exstirpabun-

mancipabuntur aelemis.

enim necesse
subire libeat.

est faciat, nisi imminentis securis ielum

Vers. 10.

Er, pro ilaque.

,

Non enim

lue, ut in

arbore nalurali
possil
;

Tuub/e. Turbas increpaverat

supra

v. 7

turbae

longum tempus

Iruclus desiderat
;

quo provenirc

respondentes interrogant.Sed
et

cm

in turb Pharisaeos
id est,

sol voluntale res peracta esl

velle sufficit, slaiimque

Sadducaeos praecipu notsse,

solae turbae,

arbor erumpit in germina.

plebecula simplex, rude vulgus,

di-

commotum
sibi

Joannis

Fructum bonum. Fructum dignum pnitenti,

prtndicatione, et saev minacique oratione pcrculsum,

gnum regno clorum. Non

malum; nec enim
si

dicit

Qu

facit

fructum

inlerrogat;

nam

illi,

cm

per se sapere
,

videren7,

salis est

non lacre fructum malum,

tur, spreverunt
v. 30.

consilium Dei

quod

dicitur infra,

nulium

facias. Salis est mali, nil fecisse boni.

Excidetur, suppl., jamjam; quare Grc Iegitur

quia nunc palm cpit in toto mundo praedicari. Scripturae autem pbrasi res tune lieri dicitur, cm palm imiotescit. Hinc antea ignorantia et inftrmitas migisven'nm, suppliciique diminutionem ac dilatio-

Quiderco iaciemls? Faccre debemus,

moni ex

ut scilicet,

tol turb praecipu Pharisaeos perstrinxis-

set, solae turbae, id est,

commota

plebs simplicior ejus oratione interrogavit : Quid ergo faciemus, ad ferendos scilicet fructus di:

nem

merebantur.

Vers. 10.

Itaque

gnos pnitenlia? Qui respondit

cm magna verborum

acri-

, ,

495

COMMENTA R
poenitentiae, et

A.

CAP.

III.

494
sola censenda sint inler fructus

quod mones, faciamus fructus dignos excidium evadamus? Promplos se exhibent ad exe-

ns, non quod

tenti dignos,

pni-

aut sola ad excidium fuluri seculi vi-

quendum quod
inslructa.

oportet

si

fuerit ignoranlia

eorum

tandum

suflcianl; sed

quod,

cm

nollet

rudem

tur-

bam

multis semel onerare praeceptis, sufliceret autem

Vers. 11.

Dicebat,
,

dicit.
,

praeparare ad perfectam Christi doctrinam excipienscilicet

,

Det
teram.

tradat

impertiat

communicet,

al-

dam

expresserit misericordiae ac charitatis

officia,

quae ut naluralia homini

indigenti. Est

(qucumque enim
pen quolibet

vultis

ut
7,

Non nABENTi,
nre posita
,

autem species pro g;

faciant vobis
v.

hommes,
,

et vos facile

Mis , Mallh.

cm

tunicam dicit pro vestimento

incerto,

et

12)

ita

nota sunt

et

praestari

numerus certus pro

perfluas, seu plures

cm

duas dicit pro su-

queunt; quibus denique misericordia

facile

et gratia

Dei

qum
Sensus

necessesit;
est ut qui
ipsi sit

nam

potest

impelratur, ad remissionem peccalorum (chan,

una tunica

sufficere.
,

habel vesti,

tas

enim operit multitudinem peccatorum

Petr. 4,

menta superflua
ea

plura

qum
est,

opus

partiatur

v. 8) caeteraque,

etiam regnum clorum, assequenda.

cum
Et

illo

cui desunt necessaria vestimenta.

Christus ipse latis declaravit quae via ducit ad vitam

qui

habet ESCAS,id

cibum
,

superfluum, simi-

aeternam
et 37.

praesertim

in

Malth.

cap. 25

v.

35

liter faciat. Det non habenti

genti. His

esurienli seu indi-

porr duobus corporalibus misericordiae

Vers. 12.
blicani,

Venerunt autem
;

alio

tempore et puvnrant ut

charitatisque operibus,

quorum unum

tangit victum,

etiam publicani
;

nam

et lurbae

alterum vestitum (quae prima ac praecipua, necessaria

baptizarenlur

sed publicani inler turbas non nume,

maxime
omnia

et

communia

sunt, inter ea quibus juxta cor-

rabantur, e qud infmes haberentur

gregati populo Dei,

et quasi se-

pus indigemus hc

in mortali vit) intelligens

,

Joannes
ut

quod manifestum

est vel

ex
:

illo

misericordiae charitatisque opra

monet

Matth. 18, v. 17, ubi dicitur de excommunicato

tibi sicut

Sit

erga proximos benefici, succurramus eorum indigentiae

ethnicus et publicamis.
,

Publicani dicti sunt

significat
,

ubi possumus. Turbis, inquit Euthymius, ut

mu-

publico

quod bona publica

:

ut reXvai

tu benevolenti se iavicem compleclantur, muluis operis se

Graec tXc vectigal

puli

vectigalia

enim aliosque ponon

(si-

mutub sublevent,

injungit.

Duabus autem partibus

necesse, et inopi
:

Romani

reditus, cerlo pretio redemptos, collige-

obligationem eleemosynae dandae praefmit, abundanti

divitis, si plus

bant. Judaeis genus

hominum

erat invidiosum

habeat

qum

sit ipsi

qud munus ipsum eorum per se damnabile esset

cut enim non injuste principes vectigalia indicunt,

pauperis,

si

tuendae vitae necessaria ei desint. q. d.

vitae subsidiis

ita

Videte quibus

quae vobis affluant indi-

non injuste
rapaces

ii

qui principibus
,

operam suam

locant,

geant proximi, ut vestra copia, eorum egeslali suceurrat; etquisquissit, citra delectum, sive amicus, sive

populo ea exigunt) sed

,

partim qud avari essent,

et crudeles praeter

modum

blattae
vi,

tineae,

inimicus, sive referre gratiam possit, sive

non

possit,

excoriatores populi,

nunc fraude, nunc

principibus

plus etiam

modo
talis

tu indigeat ope, subveni

tuae.

illi,

pro

modo
,

facul-

extorquentes,

qum

praescriptum esset,

Vult Joannes

ut alibi Christus
,

ut erga

modisque omnibus suum

publicis

commodum
,

procurantes ex
fer

quosvis benefici ac librales simus

gaudeamus om-

incommodis; partim

qud Judaei

cm
alie-

nibus benefacere, ben de omnibus mereri, proxi-

essent, null religionis habita ratione,

Romanis

morum

nobis benevolenliam ofhciis conciliare, nec

sit

nigenis ade socielate jungerentur

ut etiam

operam

quidquam nobis fratern charitate

opes, et operam,

prius, prae qu, et

nihili facia-

suam

illis

locarent
;

idque ad fratrum tyrannicam

,

quantmvis molestam,

oppressionem

qu sine non

vectigalia se exigi
,

mus. Porr, quando, pro fratrum necessitate, praecepli haec

contendebant Judaei, liberos se judicantes

si

sacer-

habeanl vim

quando, pro fratrum

utilitate,

doiibus duntaxat dcimas penderent. Has itaque ob

causas, infmes habebantur publicani in ot Judae
(ut inter Christianos fneratores) et

consilii;

denique quando nec locum quidem habeant,

una virtulum magistra prudentia discernit. Nam, ut Misericordi tamen ipsius, pro possibiait Ambrosius
:

nec honorato-

litate conditionis

human mensura

servatur, ut non sibi

rum civium loco, arcebanturque magistratibus cm apud Romanos equestris essent dignitatis. Flos
enim equitum. Romanorum
pro Plancio) ornamentum
(

unusquisque totum eripial, sed quod habet

cum paupere
,

ait

Cicero in Oratione

partiatur. Similis est admonitio Aposloli

v. 14.

2 Cor.

8,

civitatis,

firmamentum

reiisti,

Memorat autem

sola opra misericordiae Joan-

public, publicanorum ordine continetur.

Romani

Vers. 11.

Qui habet duas

,

tunicas, id est vesti:

ris

si

vitae

tuendae desint necessaria.

,

menta superflua seu plura qum ipsi opus fuerit ponitur enim numerus certus pro incerto, et species
,

escas,

id

est,

pro gnre.

Nam

fieri

potest, utetiam pluribus

qum

duobus vestimentis opus habeat, ad tuiandam vilam, nec tamni juxta praeceptum Joannis danda sit pau-

Det non habenti, id est, indigenti, sive unam habeat, sive non. Itaque obligationem dandae eleemosynae ex duabus praeiinil partibus; ex superfluitate divitis, si plus habeat, qum ipsi sit necessarium , et ex inopi paupeperi. In binario igilur superfluilas notatur.

det sciiicet nott Ambr., illa servatur misericordiae mensura, ut non sibi unusquisque totum eripiat, sed quod habet cum paupere partiatur. Sub duobus autem operibus misericordiie, quorum unum tangit vestitum, alterum victum, tanqum maxime necessariis et coinmunibus omnia misericordiae opra comprehendit, ut videlicet succurramus proximorum indigent de superfluo. Et quidem in lutins dat praeneptum omtii-

Et qui habet superfluum cibum similiter faciat, esurienti seu indigenti. Itaque, ut

, ,

IN
4!

LUCA.M
torquent amplius

496

conductis lisco vectigalibus

<>as

abibsnt in provincias
iis

qum

princeps determinaverit. Id
:

quarum

vectigalia

conduxeranl; atque ex

eh-

familiare est vilium publicanis

absterret. El

quo Joannes eos

,

muneri ascriberenl, gebant indigenas. quos eidem

singulis vectigalium partem, vel locantes eis ulterie
vel
collecliosolam corum conducentes operam ad Atque bujusmodi fuerunt publicani illi, quorum nem.

quanqum non

salis id esset

si

ab hu-

jusmodi iniqu exactione, quae

modum
,

vectigalis ex-

cederet, sibi temperarenl; hoc solm tamen primo

ipsis praescripsisse

contentus est
si

ne plura requirens
illud

passim meminitEvangelium, Judaei,

inquam

adscili

nibil oblineret,

ratus

hoc obtineret, ut

quo

nobilibus Romanis , illis principes sco redemerant. Hi propri domini seu aut famuli ; omnes vulg illi socii publicanorum ;
publicani vocabantur.

qui JudaeaB vecligalia

maxime laborabanlvitii emendarenl, facile profecturos

ad detestationemet solidam emendationem totius
vilae

anteacl3e,virtulumqueacsignantermisericordiae,quarn
turbis

commendaverat, exercitationem

quae omnia

Ut

baptizarentur

Joanne

prout baptizatos

ad pnilentiam Joanne praedicatam requirebantur.

Vers. li.

Et, pro, etiam.

participium
loco

fuisse constat infra 7, v. 29.

Milites, militantes,
Milites

nominis.

Magister, magistrum agnoscentes, et illum honorant, et se offerunt discipulos.

autem, Judaei haud dubium

(nihil

enim haec
ipsi

ad etbnicos, Dei cognitione alienos) qui et

,

Ro-

Qum
ctrinal

faciemus? Quid est nobis faciendum ut dout pnilentiam agamus tuaB satisraciamus
,
,

mano imperatori
Galilaeae,

militare potuerunt

multque magis

suae gentis principibus, qualis fuit

Herodes tetrarcha
bello
,

et fructus pnitenti dignos

scii

edamus? Mal

sibi

con-

de cujus

in

Aretham Arabiae regem

,

de illaudat vit institutione , doceri petunt quomod vitam emendent. Pharisaei nibil sibi de
integritate desse putantes, nibil quaerunt; ob causam summus magister de ipsis postea
:

circa

hoc tempus gesto

7.

lgre licet

Josephum

lib.

18 Anliq. capite

Publicanorum exemplo simul

,

et

vit

Joannis concione excitali milites

durum quamvis
atque insolens
,

quam

bominum genus
etiam
ipsi

et

licenti.

ferox
,

pronuntiat

Publicani et meretrices prcedent

v. 31.

vos in

offerunt se Joanni baptizandos

,

et

quaerunt doceri
et

regnum Dei. Matlb. 21,

Vers. 13.

qui vila ipsis

sit

instituenda

pni-

Dixrr ad illos. Non

repellit eos se,

tenti iueunda, nihil melis sibi

de se conscii

qum
nemiextor-

rapinis inut indignos quos alloquatur vir sanctus, vsic enim decebat praecursorem ejus, qui fmes
:

publicani.

Neminem concutiatis

nemini vim

faciatis,

neni mal tractelis, nemini per vim et

nrt pcccatores salvos lacre.

Niuii.

metum

amplius.

Exigit
periti

quae

vocationis ipsorum
,

quealis pecuniam aliasve res; nemini, civium scilicet

vel provincialium,

sunt propria.
portuna
ait

Nam

medici more

singulis op-

aut

eorum qui non sunt

declarati

prsiJia salu! ariaque pharmaca

pr finit,

liostes principe cui militatis.

Nam

adverss hostes vi

agere possunt milites, ideirco enim gladius ipsis datus

est
;

Euihymius.
est, scilicet ab imperatore

sed qui adverss hosles datus est, non est adver-

Quam quod constitutum

aut magistratu
praesunt.
,

ss cives et amicos exserendus. Caeterm quia gladius

regibus aut principibusqui populo

armaque
tur, et

ipsis

semper ad
,

manum

sunt,

non se
eis

conti-

nent plerique
irpatrsrs exigi;

quin et adverss amicos

abulan-

Faciatis, in exactione vectigalium

inermes agricolas,
,

aliosque imbecilliores
et expilent
,

te/npaaeiv et facere significat et exigere

huic loco

su rgis subditos

vi

opprimant

cm

onvenit

significalio

exigendi; itnque

facere

quod

possunt.

i,atin legilur

per exigere est exponendum. Prolii-

Neque calumniam faciatis, neque calumniemini

id
est, falsis
:

net ergo publicanis,

ne
,

in

vectigalium
iis

collectione,

accusalionibus ac delationibus circumajxo>avTev est fals dferre,

amplius quid exigant

ab

qui vectigalia debent,

venialis

nam plermque

qum praescriptum est magistratu. Hinc colligimus, munus publicanorum non fuisse per se illicitum,
tametsi Judaeis exosum.
tis, ait

et crinien data

oper impingere, quo nonnihil emolu-

menti extorqueatur reo. Alterum vitium militibus

familiare
,

Non enim

dixit

nihil exiga-

ut fals dfrant et accusent hos

insidiatores, etc.
,

illos

auctor sermonis

tertii in
;

Appendice sermonum
;

tanqum fautores hostium,

ergo, ne ab eis calumniando

qu ex

D. Auguslini de Diversis
moderal prcipit, ut
et

sed nihil amplius exigatis

innocentum reorum bonis munera rfrant. Prohibet

et iniquitas

locum non liabeat

prdam

requirant, quibus

constitutum habeat vectigal effectum. Justum enim

militando prodesse debuerant, ait Beda.

est

habendum

vectigal legitimo principe indictum

Et, pro sed.

Stipendiis, obsoniis. Obsonia sunt condimenta ci-

nec peccant qui

dones sunt qui

illud exigunt et colligunt, sed prae-

illud

augent

qui ad
:

suum lucrum

ex-

borum

hic pro stipendiis militaribus usurpalur,

in publicanis ver et bus commune benefaciendi militibus propria ipsorum vilia prohibet. Publicanis

mitlit exigi vectigalia, sed vetat excedi principis con-

stitutionem.

Militibus

autem

dixit, Judaeis scilicet,

enim dicebat

Nihil amplius quam quod constitutum Vers. 13. est vobis, principe vel magistratu, faciatis, id est, hoc enim propri significat verbum Grseexigatis cum ut commentatores Graeci exponunt. Itaque per:

sive Herodi sive Romano imperatori nam et hoc Judaeis licitum erat.

militanlibus;

concutiatis, id est, nemialiquid extorquendo ; neque calumniam faciatis, falsa crimina impingendQ

Vers. 14.

Neminem

nem mal

tractetis vi

metuque

497

COMMENl'ARJA. CAP.
,

111.

498
,

qud militibus

non pccunia solm, verm eliam

porc.

Nam

qud Joannes erat ex tribu Levi

tribut

cogila-

cibaria pro militiae pretio, aliquando solvantur, prae-

bant

sertim in castris agentibus. Gregorius Nazianzenus

in Caten citalus
:

Juda gnrique David permixvel nondm noverant, vel non tam. Jesum autem,

eam tribum

Slipendium appellat, inquit

et

impe-

tanti quanti

Joannem

faciebant, ut cujus, et nativitas

rialem provisionem,
viunera.

deputata per legem ciignitatibus

haberetur communis, et patria contemptibilis, et educatio vilis, et vita vulgaris , et baptismus ex Joannis
imitatione institulus. Et in hc

Vestris, vobis rege decretis pro labore

tandi.

niili-

quidem

caecitate per-

manserunt,
,

ita

ut id

quod

in

Joanne spont credi,

Contenu estote

ila

scilicet ut alina

bona non
sint

derunt

hoc nec tandem

,

in

Jesu

tantis

signis ac
,

invadalis neque concupiscatis.

Qud

alios concutiant

virtutibus approbato

ipso etiam

Joanne atlestante

milites, alios caluuinientur, ex eo

fit

qud non

crederent.

contenu stipendiis suis

contentisi forent, nec vinec

Vers. 16.
est.

Respondit, hc occasione locutus

fraude, aliorum bona insectarentur. Ita singulh generibus

hominum, conveniens
ait

tribuit

Baptista responsum
autein,

Joannes

certior factus opinionis islius popularis

quod

Ainbrosius.

Observandum

qud non

vel Spiritu
sic

sanclo

vel discipulis suis

nec enim

prohibeat Baptista bellum gerere (nam quibus pro-

corde rem versabat populus, quin ore aliquando

quid
cor
praesagiret.

prium slipendium

sufficere

debere prcipit, militare

proderet

Non

est glorialus

ulique non prohibuit, inquit D. Augustinus, epistol 5)

Joannes

de e quam homines de
,

ipso

habebant
sibi

nec prohibet inbiare praedae ex hostibus reportandae

si

opinione magnific

nec appetivit bonorem

non

pugnent

viriliter, ctenique fortiter res

;

gerentes non

debitum.

veiat adspirare ad ampliora stipendia

sed

ita

jubet

Dicens omnibus
libr et

constanter apud

omnes

praedicans,
di-

contentos esse stipendiis publicis

aut fraudem ab
geritur.
iis

nihil

ut per

vim

suam humilitatem agnoscens

et Chrisli

extorqueant

pro quibus bellum

gnilatem profitens publie. Absoluta sanclissimi viri

modestia, qui ade non sibi vindicavit aliense
laudis
in

Jam memori repetendum est, plura praecipi militibus potuisse, sed Joannem ante omnia dicere
voluisse id

usuram, ut ultr delatam

fortiter

rejecerit

hoc

quod ad
est

ipsos peculiariler spectat,

quodque
hoc
pri,

proficiente errore multiludinis, ut Jesu paucis

noli dignitas gravi publicoque testimonio
tur,

adhuc
reddi-

proprium

vocationis

eorum

confisus

comprobareillo

mum si ab ipsis impetret,

admodm
veritus, si

nimirm, ut ab

isto

cui

atque e graviori,
est,

qu opporlunis ab

erant addicti, vitio abstineant, facile reli;

tum

qui ipse Christus habebalur vel haberi po-

quos pnitentiae fructus subsecuturos

semel omnia
velit exigere,

ut contra

lerat.

majora

cum

Ego quidem

q. d.

Non

est

minoribus, nihil se obtenlurum.

Vers. 15.
rante,

Existimante

esseexistimetis, sive ex quvis ali

,

qud Christum me sive ex eo re

,
:

exspectante
:

seu spe-

quo modo

est et Syriac

rei scilicet

eventum

qud baptismum vobis administrem nam ego quidem aqu baplizo vos. Non refert qud ego prior vos
baptizem
;

velut ex eventu judicaturus esset. Interpres legisse

nam

ego non

nisi

aqu baptizo. Ne ex

videtur saovro.
In cordibus suis nondm id affirmabant qud nondm vidisse se existimarent indubitata argumenta
;
, ;

baptismi novitate Christus haberetur, vilem docet esse

baptisma
inquit,

suum comparatum baptismo

Christi.

Ego

hujusmodi minoribus ad sublimiora praepa-

sed ex rbus praesentibus praisagiebat ipsis animus

rans.

hujusmodi

aliquid.

et in ore versata

Tandem ver est omnium

,

ita crevit

opinio haec

Aqua

sol

nudque aqu, quae ad renovandos ani-

ut primores populi
sibi

mos

nullius est eflicacitatis.

,

putrint legatis missis

percontandum

ex Joanne
Joan.
1
,

Vos

corpora vestra.

esse

an Christum se ipse agnosceret.

forte,

Venit,

tempus praesens;

signilicatur Christus in
Ille, inquit,
ille

v. 19.

via esse, atque ade proximus.

,

antequem

Ne forte num
bus
stus
illis

numnam an
,

vir ille virluti-

missus sum, viam

ut post

illi

paraturus,

qui

me sequitur,

actionibusque insignis, esset Christus, Chri-

me mundo mox

exoriatur et manifestetur,

ille

promissus.

Hujusmodi opinione ducebatur

eo,

mihique in munus praedicandi Evangelium regni succdt.

populus,

primm ex

qud omnes etiam

,

legisperiti,

Christum manifest signt

disertque

non

ex plurium prophetiarum adimplelione

ac celebri Joannis nativitate
sanci

judicarent

Christum, sed Christi praecursorem se esse docet.

adesse tempus promissi Messiae, deinde ex admirand

,

Fortior me, qui valenlior, potentior

long plura
,

me viribusest
:

insuper ex ejus vit

,

long alia potest

qum ego

efhcaci-

communi hominum
administraret.
,

vil alina
,

denique ex

tate clesli divinque virtute praeditus est

qu nequa;

eo qud nova instiluta proferret

nominatim qud

qum
quod

ego. Nolit

ille

mer aqu baptizare

tempore

nolit

id

baptismum
Ezech. 36

Inlellexerunt

enim ex

meum

est,

nud aqu corpora

ut

tingere.

Quid

me

v.

25

baptismi

usum

fore Messiae tem-

admiramini
'
i

? Ille,

et praedicationis ordinc

tanqum insidialoribus vel fautoribus hostium, etc. Et contenti estote stipendiis vestris; Graec obsosolvi soient.

cem
dis;

mit, quia cibaria saep militibus in stipendii parlem Hc ultim praecepti parte praecidit radi-

concussionis et calumniae seu violeatiae et fraunam ide illis injuriarum generibus ulunlur plermque milites, quia non sunt contenu stipendiis
suis.

499

IN
est
:

LUCAM
bratus inter natos mulierum
v.
,

500

me

posterior,

ita potenti est infiniiis

partibus

prior

nec

me

tanlm, sed

et universis quae in

clo

H,

inferiorem se faletur
;

maximus Matth. 11 qum qui apud Cbristum

,

et in terra sunt.

Rcs meae umbrae sunt

;

et imago, prae,

mancipium agat neque enim

lis ;jut fuit,

praeter veritatem

humi-

cessio ac praeparatio

ille

veritatem

salulem

perfe,

aut esse potuit.

in

Vebemens
,

ilaque tapino-

ctionemque
praecursor
:

affert.

Non ego

collega illius

sum

sed

sis,

qu mirum
in

modum se abjecit
Quin

ob quam vicissim

praecedo

eum

ut Lucifer praecedit solem

oportet

mirum
ex
ipsis

modum

elevatus est, juxta

et affert

maximam
:

Qui

mox obscurandus majore lumine. Illutn enim crescere, me aulem minui, Joan. 3, v. 50.
Cujus. Quant ipsum

se humilit exaltabilur.

Joannes hujus
Vullis
illius
,

evidenlem rbus probationem

ait

magis populus extollebat

cognoscere rationem virtutis meae

collatam ?

cum

virtute

Christum credendo, tant magis se ipse deprimebat

Cbristo collatum.

Ejus, Latine superfluum. Ipse, vel per se solum,

Dignus

sufficiens,

ad verbum
fuit
:

id est

dignus cui

vel adhibito ministerio

servorum suorum,

vos,

animas

id committatur.

Non

Joannes dignus

ex ips na-

vestras,

turae sua; conditione

hanc enim
Christi.

infinitis perfeclionis

Baptizabit, perfundet. Ipsa metaphora dictionis baptizabit inquit Chrysostomus, grati exprimit largi-

partibus superat natura

Siquidem universa

mortalium natura
quasi

cum
quasi

Dei majestate comparata

latem.
In Spiritu

stilla situlae et

momentum

staterae reputa-

sancto

id est

Spiritu sancto (praepo;

lur (Isa. 40, v.

15),

et sanctissimus

quisque quasi

sitio in Latinis est

superflua)

Spiritu sancto in vos

intellige

pulvis et cinis, Gen. 18, v. 27.

infuso. Per Spiritum

sanctum autem

dona

Corrigiam

lingulam seu vinculum scorteum. Sol-

Spirits sancti. Vos, inquit, ex

aestimatis
;

rbus visibilibus

me

vere corrigiam calceamentorum ejus; id est, excalceare

at long nobiliora sunt quae

non videntur.
ad pnised et

eum, parte totum

antequm extrabi
hoc,

solvenda enim sunt calceamenta

Non

ille

uti

ego corpora vestra sol aqu, sed animas

,

possint. Sententia
dicit

idem unum

est
:

vestras Spiritu sancto tinget, nec uti ego

cum
nunc

eo quod Matlhaeus

calceamenta portare

tentiam duntaxat provocabit peccatorem

nec dubium est quin Joannes, ut saepis istud repelivil,

peccatis mundabit, ac donis clestibus imbuet. Effun-

bis

nunc
dixi,

illis

verbis fuerit usus.

est,

Ne

putetis,

det in vos, in

morem

aquae, largiter et copios, Spi-

inquit,

quod

fortiorme

comparationis
:

me

id

ritum sanctum, qui fons est donorum

missionis peccatorum
justificationis
, ,

omnium

re,

more
est

dixisse,

quam nullam

volo intelligi

tant

ille

regenerationis

renovationis

me

modis omnibus superior, ut ego, queni vos

adoptionis, juris haereditatis clestis

aliquid esse creditis,

quem vos
,

suspicitis,

illi

collatus,

(omnia haec comprehendit). Quanta igitur differentia

est inter

infirmus adeque nihil sim

prorss indignus inter

corpus

et

animam,

inter

aquam

et

Spiritum

servos ejus numerari, etiam servos extremos.

Cum

ad

sanctum, inter imaginem et veritatem, inter appara-

summam
indignum

illam ejus dignitatem

summamque

divinae
,

tum

et

rem ipsam
ipsius et

tanta est differentia inter baptiest

naturae ipsius praestantiam, mentis oculos conjicio

smum

baptismum meum, tant

baptismus
Baptistae
,

me

plan sentio

qui vel infimi ministri

et vel vilissimam

ipsius efficacior

meo. Respicit autem haec

locum apud illum obtineam,

pars vilior

partem

promissio

Ipse vos baptizabit in Spiritu sancto

pri-

in illius mibi minislerio vindicem. Nulla

sterii

enim mini:

mm
qui

ad visibilem Spirits santi, in apostolos

eis

et eos

qum

calceamentis alicui esse

illos
,

cum

erant ipso Pentecostes die, atque in plu:

calceorum alicujus curam gerere, dominum

induere, nunc exuere,
illos

nunc
redprosacri

res deinde credentes, effusionem

ipse

enim Salvator,

roundare, reponere

dm banc
verba,
vos
ait
;

promittit

alludens ad haec ipsa Joannis

dere, mutare, pro domini libitu, eoque

foras
loci

Act.
vos

v.

Joannes quidem baptizavit

deunle portare,

si illos

ponere aliquando

aqu

autem baptizabimini Spiritu sancto non

Deinde ver respicit
et

alive causa, aut alios aliis

mutare

velit.

Videri possit

post multos hos dies.

ad

invisi-

proverbiale fuisse hoc dicendi genus, ortum ex con-

bilem Spirits sancti largitionem, tum per baptismum,

sueludine Judaeorum, qui sanctiorem aliquem locum

ingressuri calceos ponere consueverant, advenientium

tum per baplismi

TXeuaiv

imposiiionem

manuum
aliquando per

sive confirmationem. Idcirc

enim

visibiliter

etiam hospitum pedes lavare, regione nimirm

diore.

cali-

Spiritum sanctum Christus ddit ut de

invisibili

inter stus,

Omnin aulem hinc intelligitur, vulgarem Judaeostunc usum fuisse solearum quem Chri;

sacramenta largitione redderet certos.

Et

igni

qui est ignis seu igni similis

purgaos et
,

haud dubium, ut

caetera similia, est

igitur quid
'.'

imitatus

inflammans. Ignis commemoratione

adjunct

inquit

vide Marc. 6. v. 9.

Jam

humilius
cert
is,

qum
hoc
si

Chrysostomus, Spirits sancti efficacitatem signavit

grati ipsius vehemens atque invictum
;

solvere et portare soleas alicujus

cui

quasi diceret:

ex conditione compelit, infimo in online est,

illo

cum
ille

Effundet in vos abund, sive per se, sive per ea quae

instituet

comparetur cui

solvit aut portai soleas.

Atqui
illo
,

sacramenta

Spiritum sanctum
,

cujus non
eflicax
,

tanlus est, inquit, ut ego non possim

cum

vel in

oiiosa erit in vobis instar ignis, sordes

mansio

verm ade

ut

hoc gradu comparari, sive naturam spectes

tutem
et fortitudinem.

sive vir-

vestrorum consumt peccatorum,

Magnus Joannes ad magnam

,

animorum

dispellat tenebras, charitate,

qu virtutem

provocat de Christo concipiendam opinionem

majo-

Deique gloriam prosequamini, e accendat, quam nulla

alflictionum acerbitassuperare queat, denique lotos in

remque qum de homine haberi

possit

qui ipse cele-

, ,

501
se

COMMENTAI!! A. CAP.
rapial

III.

S02
:

transformel ac sursm
,

Hujusmodi enim
,

continenlis pro contento

are pro eo quod

id est,
,

in

aream

sunl ignis proprieiales

consuinere

illuminare

in-

congestum

csl;

aream suam,

ctum

in se cre-

flammare
pere
:

omnia

in se trausformare ac

sursm
,

ra-

dentium quem congregaverit

minislros suos
nis mali. Utitur
;

lum per se, tum per

propler quas ipso die Pentecosles

:

in specie

Ecclesiam, in qu permixli sunt bo-

ignis Spiritus dalus est

ad quod

et respexit Haplisla

hoc loco contra Donatistas Auguslinus,

prophetiaj dono aucius.

cap. 10 libri post Collationem.

Vers. 17.

Cujus.
;

Prsedicavit Chrislum Salvato-

Coxgregabit
trilici.

coget

colliget

nihil

sinet

prira

rem
ejus

et Spirils saneti

donatorem
et

quod ad primuni
non
pelliciantur,

adventum perlinet; jam

judicem prdicat

Triticum suum

eos qui fuerint

freti

humilitate parvi
,

quod ad secundum
salvis, qui

ut, qui promissis

animi sinceritate candidi,

virtulibus

solidi pie-

terrorecompellantur; nec torpeant, tanqiim omnibus

tate, et constanli ac perseveranti

graves

hujusmodi
pascilur

semel Spiritu sanclo baptizati fuerint.

Et

enim sunt triticum Christi

Christus.

cibus sunt quo

se,

baec luit Judis nova doctrina, de fuluro Chrisli judicio

;

Quare martyr Ignalius de

:

dm

adbeslias

non minus qum

ignis.

illa

de regno clorum et ge-

condemnatus esset
dentibus bestiarum

Frumenlum,

aiebat, Christi

sum,

henn

Paulalim apprit Joannes mysteria omnia

molur, ut panis mundus inveniar.

Evangelii,

ut eliam

mox

Spirils saneti rationem

Hier, in Calai, script, eccles.

In iiorreum
in
,

nam quamvis
pturis,

Spiritus sanctus notus esset Judaeis eo

in veleribus Scri-

in repositorium, in

regnum clorum,
et felices

tempore, cujus frequens est menlio

quo

paleis

separati tuti perpetu

non tamen ut

tertia in divinis persona, distin.

agent.

cta Ptre et Filio.

Suum
vannus, vel,
uli
legit B.

scilieol vel judicis vel tritici.

:

Ventilabrum,

ittov,

Au-

Pai.eas autem. Graec paleam autem

lective
in

singutare colPalese

gustinus in Psalmuni 9%, pala, inslrumentum est, quo

acceptum pro
ii

plurali,

more Hebraico.

frumenta

ad ventum ventilata qu.issataque

,

p;ileis

Ecclesi

sunt, qui specie religionis nilidi, inanes

expurgantur, ^tei dictum

quae sunt inutilia.

quod

veluti exspuat ea

sunt virlutibus, striles

bonorum operum

et iniqni-

Eo

significatur

extremum

Chrisli

talum cupidilalumque malaruin ventis

tur, qui

facile

abripiun,

judicium, quod malos secernet bonis, non tanlm

meritis, uti in hc vita secernuntur, sed manifest

ex e sunt radice oriundi ex qu triticum

et

ejusdem Ecclesiae

communione gaudent
Porr autem
(id

eamdcm
quod bine
magis
?

loco et praemio

quemadmodm dm frumenta

vannis
,

prolitentur fidem, iisdem

imbuuntur Sacramentis, sed

adjudicabit, quant

ventilantur, plena vacuis,

ab inanibus fructuosa

carent medull
sequilur)
zizania
si

justitiae.

quodam
In

aurae spiranlis examine separantur.

ejus.

paleas

igni
,

manu

Sensus verborum

est

Qui tenet

? si

domesticos

quant magis alienos

Sub
quod
atque

ventilabrum

suum manu
,

su. Significatur

autem bac
,

paleis fortass

comprehendit, quidquid

illud est,

parte, Christum

vel

judicandi potestatem

Ptre

eum grano

trilici

natum

grano secernitur

accepisse

(juxta

illud

Joan. 5, v. 22 et 27

Pater

abjicitur, ut

culmos et spicas, quanqum non ad hc

sit

omne judicium ddit

Filio, et potestatem ddit ei et ju-

segreganda, opus

ventilabris, sed

ad hoc ut exacte

dicium fucere) vel paratum ad dijudicandum peccata-

mundetur

area, subtilioribus paleis.

affliget. Is

que ulciscendum esse

cium,
uti

in

propinquo esse ipsius juditritico

,

Comhuret,
leas in

erat regionis illius mos, pa-

propinqua est separatio palearum

ignem abjicere
,

et

comburere.
,

ubi agricola ventilabrum in

manus

accepit

juxta illu!

Igni

vero eoque corporeo igni

id

quod B. u-

quod mox autecessit

posita est.

Jam securis ad

radicem arborum

gustinus docet libri 21 de Civitate Dei cap. 9 et 10. Inexstixguibili, inexstincto, hoc est terno
significatur
:

plus

Purgabit, ad verbum, perpurgabit , seu permundabit,

qum vox

sonet

igni

qui non

tantm

ut vertit apud Matth.

exacte mundabit.

Fr-

exstingui non potest,

verm nec
afiligat

exstinguat

unqum

quenter, im ver semper, aream

dat,
illos

suam Christus mun-

sed perptu urat et

quos semel acceperit.

dm

nuncauferl ex are impios, nunc ad jusiitiam

Exstingui non potest quia fomenlis opus nonhabet ut

rdalur, sed per se subsistt,

adducit, ac sensim justos ipsos perficit

in

(Omnem

aeternmque durt
ita

Deo
illius

patmitem
fructum,

me, loquitur Joan. 15, v. 2, non (erentem

faciente

non exstinguit ver, Deo

actionem
,

tollet

eum
ut

(Pater), et

omnem

qui fert fructum

)
;

temprante, ut quamvis acerrim adurat

crucielque

purgabit eum,

fructum plus adferat

at

in seculi

extrme, neque cesset unqum in eos agere quos

aliquando
acceperit
,

consummalione permundabit, dm nullum relinquet

inter

nunqum
et

tamen

absumat.

bonos malum

nec aliquid

in

bonis mali, sed

Nonne cernis solem istum,

sus exlinctum ?

inquit Chrysostomus in

exhibel ipse sibi gloriosam Ecclesiam non kabentem

hune locum, semper ardentem

nunqum pror,

maculam, aut rugam, aut aliquid hujusmodi, ul Apostolus ait ad Ephes. 5, v. 27.

Non
ait

legisti

incensum rubum
i

nec
su-

tamen ipso incendio concrematum ?

peris disputavi
,

Jam

salis

Aream suam. Area ca est in quam frumenlum, ita ut demessum est, ex agio convenitur, quod deinde in
are, ex aristis, plaustris aut flagellis exculitur
;

<

Augustinus

posse animalia

eliam
in

in ignibus vivere, in ustione sine

consumptione,

lan-

doloresine morte, per miraculum omnipotenlissim

fit

dein

ver
ait,

ventilabris

paleis

secernitur.

Porro

Creatoris, cui hoc possibile esse qui negal, quo

t

quod

permundabit aream suam, synecdoebe est

quidquid

in natuiis

omnibus miralur,

ignort.

Ita-

503

ItS

LUCA.M

504

que inexstinguibilem
sed et in
iis

inlelligit ignern,

non in

se lantm,

tamen quia publicuin erat scelus atque ade turpe,

non pulavit
sibi

qui

illi

adjudicantur, hoc est, aetern

dissimulandum,quanlmvismoleslus
monitor. Libra igitur

absque ccssatione

illos

cruciantem

simili

enira

fer

essel et ingratus

cm

esset

modo dicimus ad
damnatum. Quare

perpeluos quempiam carceres esse

lioc loco refellitur

prophclae objurgatio, et publica infamisque

sius alrocilas
sineret,
,

facli ip-

eorum

haeresis,

peccatuni aulem corrigere libido non

,

qui docuerunt reproborum

pnam non

esse perpe-

non frustra timebat Herodes

populi
seditio

ne qua

re-

tuam. Videri autem polest

allusisse Joannes,

ad

illud

pente

ad versus

ipsuin

moveretur

quod de prvaricatoribus
citalque Servator

Isaias ait, cap. 00, v.

,

24

(accurrebant enim ad

Joannem

et Galilaei et Peraei)

Marc. 9
et ignis

v.

44

40'

48

Vermis

praler hoc qud increpationem

rat Herodes

non

ferret.

Nove-

eorum non morietur,

Vers. 18.
retuli.

non exstinguelur.
prler ea quae hactens

Joannem apud populum

permullos
et

esse vehemeiiter

Et

alia

graliosum, quod et complures haberet discipulos, et

baplizsset
,

plerisque
vir

crederetur

Exiiortans, inter

exhorlandum ad pniicmiam

Messias

nemine cerl non baberetur

sanctimo-

vit prioris et ad (idem in Jesum, Act. 19, v. 4.

niaB singularis et

propheta Deo missus, cui contra-

Evangelizabat, aimunliabat Evangelii mysteria.

dicere

non

liceret.

Quam ob causam vincit prophetam

sibi

Quuidam
3.

alia refert

Joannes Evangelista, cap.

Evangelii

et

conjicilque in carcerem, ut dicitur versu sequenti

illo

Pleraque

Christiani

mysteria

cpit

vinclo tranquillam

licenliam

promittens.
fuit in

Joannes aperire, quai Cliristus subsequens perlect

enarravit.

Huec prima ac praecipua Herodi causa

carce-

rem miltendi Joannis;

fuit et

alia

quam

Puarisaei

Vers. 19.

Tetrarcha,
illius

vide supra, v. 1.

urgebant

quibus Joannes Herodi traditus fuit,

Herodiade,
jus lurpi

adultra inceslque mulieris,cu-

qu non
cernimus
tores
vitia

tain

movit Herodem, quam

ipsi serviit vela-

amore tenebatur, tum causa, tum impulsu.

minis loco, de qu Matth. 4, v. 12. Hic itaque clar

,

Herodias

nomen

est

patronymicum,

vel c

le

diminuest)

quale fidos et cordatos veritatis praedicain

livum, imposilumabHerode Ascalonit (verisimile

prsemium

mundo maneat, praserlim

ubi

huic nepti su ex fdio Aristobulo, ut scribit Josephus,

lib. Anliquitat.

coarguunt. Yix enim centesimus quisque homi-

Jud. 18, cap. 7.

Pliilippi addilur

num
Syriac
,

correptionem admittit, multque minus

ly-

Fratris sui

et

qui-

ranni, quibus nihil acerbius est

cogi.

qum
et

in

ordinem

busdam

libris

etiam Grc, id quod apud

illa

Marcum
Philippo
v. 1,

conslanter ab omnibus legitur. Nupserat

At totius negolii architectrix,

fons exultt

mali artifex ac
,

letrarch Ilurase et Trachonitidis, de quo supra,

Herodias voti sui compos facta

,

et lin-

cujus mansueludiae abusus Herodes (erat enim vir

perptu modestus

et

amator quielis ae

otii

quod

guam veriloquam discriminali acu confodit denique crudelem triumphumde suo censore agit; sedpostea,
illa

Josephus
est

scribit

ejuslibri qui supra, cap. 0) ausus

illius
,

simul et Herodes
,

suis opibus exuli

nec regni

apud illam de impelrando

iacere.

conjugio menlio,

tantm honore
bus
privati,

sed et natali solo ac subsidiis omni-

nem
ut

Qu

asseniiente

convenit inter eos

perpetuo apud Lugdunum, Galliae urexilio,

quamprimm Herodes Rom reverterelur qu jam iter instituebat, illa migraret in ipsius domicilium, ipsique jungerelur incestis nupliis, repudiat

bem, damnati
sephus,

suave bonis omnibus justo Dei

;

judicio profectum spectaculum prsebure

lib.

narrt Jo-

18 Antiq. Judaic.
flagitiis.

c. 9.

Areih Rgis Petra

lia

fdi

quam
illuni

ipse antea duxerat.

Malis, sceleribus,

Josephus, cap. 7,

quanqum

loco

Philippi Hero,

Que

fecit, adverss publicam justitiam el privt*

dem

alterum incognitum
6, v. 17.

ponat

de quo vide

honestatis

exemplum. Matlhaus
nisi

et

Marcus non me,

Marc.

Fratris sut, germani

non
;

uterini;

minerunt,

de adulterio incestuoso

Herodem

Herodes enim hic ex Malthace Samaritide

ex Cleopalr Jerosolymitide nalus
leste Josepho.
est,

Philippus

Joanne correplum, ut cujus occasione Joanni Herodias machinata

sit

eodem iterm
fuisse Herodis
,

mortem

quam
aliis
;

illi

narrare

insti-

Josephus

ait

uxorem

luerant; Lucas ver et de

pluribus criminibus

alterius

filii

ejusdem patris Herodis Magni

ex Madu-

reprehensum

fuisse

lestatur

quai etsi non perinde

riamne Simonis
bio.

Ponlificis fdi; sed fallitur procul

notasint, fuisse tamen Herodem hune, vafrum im-

Nain et evangelistarum tempore non modo recens

hujus memoria, verm etiam ante om-

piumque tyrannum
13, v. 52,

tum ex

verbis Salvaloris infra

erat sceleris

tum ex

eo quod Caio imperatore tetrarsit,

nium oculos versabatur.

Joannes qui nemini parcebat nec
ipsis

chi privatus et perpetuo exilio mulctatus

Pharisaeis,
vi-

satis

evadit manifestum. Porr in Joanne ad nullum He-

Herodem

corripiebat

Illa tui fratris

adhuc etiam

rodianorum vitiorum connivente,

constanli exemplum
doctores
,

refulget insigne

venlis (obiit

enim

demm

Philippus vigesimo anno

illo

qu praeditos esse convenit

ac potentium vitia
,

Tiberii Caesariis), uxor est, atque ex eo mater,

omnes

ne

magnorum

adhc invito libi adhrens. plum jungis, legis Dei pluribus modis Pudorem Baptista conabatur incutere
Ificis illecebris irrclitum

Adullerio et incestui ratransgressor.

quaecumque aut palpent aut dissimulent

reantur, quoties
ita ncessitas lulerit,

im ne ve-

illorum in se

ut ad pni-

provocare ferociam.

teniiam provocaret. Sed lict facile crederet mereproposito non revocandum,

Herodes. Antecedens loco

cendi gnre.

relativi,

Hebraico

di-

, ,

505
Veks. 20.

CUMMEMTAK1A.

GAI'.

III.

506
ditlissio
,

Awecit

salis

superque scelerum
lioc facinus

cm

elementi aeris aut ignis

ad hoc suflicercl,

pondre praegravalus, ut nefandum

adjecisset.

non

ut intelligeretur clis proficisci

eam

quae videba-

lur columbae speciem, et quae audiebatur

circ
,

vocem
,

id-

Et, pro, quod.

Inclusit,
cto
ita

enim hoc faclum

fuit.

Formatus ilaque
,

in sufuit

niniirm

praeter injuriant viro san,

prem

aeris ignisv regione

,

profundus hiatus

illalam, iuipedivil

cursum

quanlin in se

fuit,

prodigios luce coruscus

spicuus.

Jesu et Joannis oculis con-

praedicationis illius, et minislerii

omni populo

utilis-

simi

adliaec intercepit consilium et

reprehensionem,
Significa-

Vers. 22.

Descendit
Non
ipse

ex intimo apertorum cSpiritus

1
,

quae via ipsi esse poterat ad pnitentiam.

tur itaque,

lorum recessu.
repletque

qui

ubique est
sed columbae

lune desperatain esse malitiam et ad

orbem terrarum

(Sap.

v. 7),

summum

venisse

cumulum

cm

remediis irascitur

species quae apparuit, descendit, ut, inquit Auguslinus,

exterioribus visis corda
festationc venientis,

peccator; nec lantm correplionem rpudit, sed et

commota

lemporali mani-

de monitore quoque suo hoslilem vindictam sumit.

Vide quae dixinius versu praecedenti.
Vers. 21.

ad occultam ternitatem semper

(libri

prsentis converterentur

2 de Trinit. cap.
ipsius

Factum est.

5), et

Accidit opportuno tem-

intelligerent singularem hic

praesentiam per

pore ante Joannis carcerem.

Cl M BAPTIZARETUR JoanilC

gratiam, qui ubique est per naluram.

Spiritus sanctus, spiritus qui Deo procedit

viviii-

Omis
oflerens.

populus, populus Judaicus

magno numro

se

cus

Spiritus sanctus qui

Deo mant. Hic

vidit

oritur

quaeslio
et

an Jsus aut Joannes

descendentem Spi-

Et Jesu baptizato,
oraret, ut aperium fuerit

Jsus baptizatus esset et

;

ritum
vidit,

nam

in Matthaeo, cap. 3, v. 16, post

verbum

clum

sic poterat interpres

quidam subaudiunt Jsus, quidam Joannes.

ut

commutare
siculi iniiio.

iulinilivum et participia

modi, sensu clariore,

cum verbis finiti quemadmodm cperat in verreddit,

est, inter

Jsus enim potis ut subaudiatur, requirit verborum

syniaxis
;

ver Joannes, obvia ratio

,

quippe cui
ipse sibi.
vel

Syrus, pro, et Jesu baptizato,

declarandus fuerit Christus

non Christus

orationem absolvens, etiam Jsus baptizatus

reliquos
,

Ego ancipitem esse locum existimo, ut utrumvis

etiam utrumque
subaudias
,

scilicet

offerens se

tanqum unum

plbe,

quemadmodm

fecre

inter peccalores, publicanos, meretrices, milites, etc.,

nihil fastidiens

Glossae interlinealis auclor et Richelius. Jsus

vidisse relertur
lelligas sui
,

enim

commune cum hominum

:

vulgo lava-

ut certum

eum

prorss faclum in-

crum.

Deo ad evangelizandi munus missionis

ne temer eum e
prosiliisse crederes,

Et orante. Syrus

Et

dm

oraret,

apertum

est

et unctionis

clum. Baptizatus Jsus oravit in ripa fluminis Patrem, compositis genibus et sublatis in
ac manibus, pro
evangelici
felici

qu nemo
Hebr. 5,

nisi evidenli

accepta delegalione audere

(inquit Apostoius

clum
illius

oculis

dbet prorumpere.

Nec quisquam

successu ardui
,

negotii

v. 4, 5) sumit sibi honorent, sed qui vocalur

et

quod aggrediebatur

quod ut auspicatius

Deo, tanqum Aaron. Sic

rificavit, etc.

Christus non seipsum clavidit, ut satistieretdivino

visi-

foret, rogavit, verisimile est, ut fieret Paire ea quae

Joannes aulem
ei

hic sequitur sui declaratio et commendalio.

Quamvis

promisso
bile

hoc enim

Deo promissum fuerat

,

enim

sciret Patri

stalutum esse banc edere, quia ta-

signum agnoscendi Chrisli

,

quod
53
:

et se

lesla-

men

agnoscebat

sibi ut

bomini non esse debitam, sed

et supplici oralione mereri,
,

tur acceplum

Joan.

v.

52

Vidi Spiritum
et

graliam esse, voluit

eam

descendentem quasi columbam de clo,

mansil super

et humili reverenti excipere

zatis
tioni

docens intrim, bapii-

eum. Et ego nesciebam eum

zare in aqu,
ille

sed qui

rfiisit

me

bapti-

non otios vivendum

,

sed instandum esse ora-

mihi dixit
et

Super quem videris Spihic est

quia

elsi

peccata sunt omnia baptismo laxata

est carnis fragilitas solidata.

ritum descendentem
qui baplizat
in

manentem super eum,

nondm tamen
Apertum

Spiritu sancto.

Ilaque et Jsus et

est, ad

verbum,
,

aperiri.

Apertum

est

non

Joannes ex aperlis clis viderunt Spirilum sanctum

columbae specie, simul et audierunt Dei Patris vocem
(haec

imaginari, sed rvera

sibi afferri auctoritatis

ut videret ipse Jsus clis

teslimonium, et Evangelii prne-

enim duo edem pertinuerunt)

sed an cae-

dicandi delegationem, simul utmanilestaretur Joanni,

et

tera

hominum

praesentium

multitudo

hc eadem

honore ac
ut

glori celebraretur, qui sese ipse e deje-

viderit et audierit, res est incerta,

libri

nominatim auclori

ceral,

non dedignaretur cum peccatoribus

ut ad

servi

de duplici Martyrio, Cypriano adscripti. Scrisi

,

manibus baptizari; denique,

non absque
erat,

aggrediendum
,

ptura nihil hc de re dicit;

tamen diligenter exin

Evangelii et redemplionis humanae negotium

dilficultate et alilictione varia

quod

pendatur
Dionysius

favet parti neganli

quam propendent
Volens

perfeclurus

Richelius et

Thomas

Cajetanus.

animum

acciperet, Ptre amari et honorari se

enim Joannes Baptista testimonium perhibere de

Jesu
:

animadvertens.

Vidi

inquit Joan. 1, v. 32, Spiritum descenet

Clum,

clis proxima aeris aut ignis regio

(nam

dentem quasi columbam de clo,

mansit super eum.

hae cli frquenter

cesse est ipsos

nomen accipiunt) non enim nesummos clos intelligere quos cm

,

Qud
vel
ista

si

praeter

ipsum viderant

illud

praesentesomnes,
res
ipsi

non erat non

ipsi
,

apud cos qui

vel
si

et ipsi viderant
alii
,

corruplioni haud subjaceant, eredibile non est

Deum,

producenda
,

erant

dicendum

contra

eam quam

illis

indidit

natuiam,

dillidissc;

fucrai

vidi,

sed vidimus ego et populus omnis

,, , ,

charismatum dives
elargilor.

, , ,

507
praesens;
bilius,
i'uisset

IN

LUCAM
Columba candida
miro
mitis, innocens, simplex, salutaris,

508
est,

enim testimonium mult irrefragasi

quippc publicum. Deinde,

prsentes omnes

affectu pro-

viderunt columbam, et audierunt vocem cleslem

credere par est inprimis Joannis discipulos, qui praeceptori indivuls adliaerebant. Atqui
,

sequens pullos suos. Haec

niunt, ut ne

in

Chrislum dilucid conve,

meluamus ad ipsum accedero

,

qui non

cm

laborarel

formidabili Spiritus potenti

grati indutus nobis occurrit.
In ipsum
,

sed amabili et placid

Joannes

in discipulis

suis docendis incomparabilem

Jesu prae se excellentiam, et se ad Christum transferendis, inculcat eis constans testimonium

3, v. 28),

nequaqum banc visionem

si illius

suum (Joan. quae maxime

alla-

Graec est

Jesum insidens in sacro Jesu pronomen non reciprocum M-i-i

; , ,

capite.
,

sed ut

saep illud loco reciproci positum legitur

esse

ita

anceps

fuisset inculcanda, ut

clarissimum clis Jesu

malim

intelligi, ut, et
,

tum testimonium,

speclatores fuissent. Adhaec,

illa

modm

diximus

Chrislo et Joanni, quemadcolumbam visam queas exponere.

in

non consuevit Deus mysteria

ab ipso

summa

et

incom-

Cert quod hic vertit interpres

Matlbaeuiii vertit super se,

ipsum, secundiim

prehensibilia, quale est islud inprimis SS. Trinilatis,

secundm Marcum,

m ipso

mox
;

initio,

semel, intgr, nec paulatim,

,

seu

super ipsum, Graeco sermone utrobique dicente

aperire promiscuo vulgo

familiaribus

im ne

discipulis

quidem

in' aTo'v.

Jam quod

subsidit in Cbristo, columbam Spifit

triennio

enim propemodm formaverat

ritum sanctum repraesentantis species, non

baptismi Joannis
ctus
,

virtute

discipulos suos Jsus,

cm
et

simile in
ipsis

monte spectacu,

tanqum

illo

daretur Spiritus san-

lum

ipsis exhiberet

nec

omnibus

sed solis

(nam ut
,

id

accidit post

baptismum, Jesu ex

tribus ex ipsorum

numro, addil eliam prohibitione

ante resurreciionem suam,
etsi solis

aquis egresso

ita reliquis
fit
,

Joanne baplizatis haud

ne cui

illud ipsi revelarent

,

acciderat) nec ide

ut monstretur impleri

Jesum

infra 17

v. 1,

9.

Caeterm

Jesu et Joanni

Spiritu sancto (cui primo assumptae

turae
rai),

hominum na-

visio ista exhibita

concedatur (cert vox Palris non

momento non ad mensuram Spiritum Pater dedesed ut ostendalur Spiritu sancto plenus esse.

bic addit quod infra 17, v. 5, ipsum audile,

quod nec
sed

Cm

addi

permiitil secunda pcisona qu uiunlur poste-

enim bactens se domi tanqum privatus homo continuisset,

riores evangelistae)

non tamen

ipsis solis servivit,

,

nunc cm producendus

est Ptre ad prae-

servivit et aliis, quibus

congruo tempore ac admoilm Baptista fecit,

v.

eam ipi et ex ipsis alii aliis modo revelare debuerunt quem;

standum Redemploris munus, hujusmodi signo dclart

eum

Pater messiam illum esse

quem

olim ipse

et ex eo evangelista, Joan. 1,
:

promiserat, unctum affatim omnibus Spiritus sancti

dotibus, ad evangelizandum pauperibus,
contritis

32

et

34

Et testimonium perhibuil Joannes dicens

medendum
indulgen-

Quia
clo

vidi Spiritum descendenletn

et

quasi columbam de
et

corde
Isa.

praedicandum

captivis

mansit super eum. Et ego vidi

testimonium

tiam, etc.,

61, v.l, 2, 3.

Nec solum ipsum esse

,

perhibui, quia hic est Filins Dei.

Spiritu sancto

plnum abundque unctum enim interpretatus

est

sed et de

Sicut columba

non

id

est

descendit in

morem

plenitudine su alios
Spiritu sancto. Sic
ipse Pater
v.
,

uncturum adeque baptizaturum

signum istud
:

columbae, sed, corporali specie

similitudine
,

sicut

columba; specie,

figura

columbae

ipsum repraesentantis

qui Baptistae illud promiserat

ille

Joan. 1
:

praesentemque ostendentis. Sic Actorum 2, v. 3, apparuerunt dispertit ti>iqu tanqum ignis ,

specie, figura linguarum
id

53

Qui misit me baptizare ,

mihi dixit

Super

est,

quem eum,
olim

videris Spiritum descendentem et

manentem super
Ut enim

ignearum Spiritus sancius

illic

hic est qui baptizat in Sp>ritu sancto.

apparuit.

Porr, ut non verus

ita

ignis, sed ignis

similitudo,

nec vera hic columba, sed columb*

cm universum aliquando orbem naufragium commune mersisset, et omne prorss hominum genus
in periculum exterminii

similitudo; id

quod B. Ambrosius docet

;

in prfa-

adductum
lempestatis

esset,
illius

apparuit

tione tertii libri de Spiritu sancto

nec ab e sentenli
alibi

Noemo columba finem

,

ostendens

abhorret Augustinus, epistol 102, quanquni

aliud sentiat. Corpus simile corpori

atque, ore allato olivae

ramusculo, tranquillitatem
ita

columb , ex
fuit et

ele-

mundo redditam
Spiritus

nunlians (Gen. 8, v. 11),

modo

mentari materi repente formatum

molum

sanctus Joanni apparuit

columbae specie,

angelico ministerio aut divin alioqui virtute> quod,

peract signilicatione praesentiae Spiritus sancti, in

strans, et Dei per

tians.

humani generis malis omnibus liberatorem moneum graliam orbi oblalam annunDenique subsidit
,

praejaeentem materiam reversum, esse

desiit.

Propte-

in

sacrum Jesu verticem

digitus extensus

rea autem corporea species sive similitudo apparuit

ut eo signo,
sentia,

Spiritus sanctus (vocavit

ut

tanqum Dei

Spiritus sancti natur invisibilis, prae-

Christus

Spiritum

sanctum
,

Dei digitum

ipsis oculis

Jesu et Joannis monstraretur

Spiritus
sancti,

Matth. 12, v. 28) monstret cert

Dei clis vox feratur.

in

quem proxima
stu-

columbae autem idcirc, ut,

qui

adesse signabatur, Chrislique, qui

Spiritu

sancto

Vers. 17.

Et vox.Ecce rem aliam non minus

unctus docebatur, proprietates exprimerentur. Co-

pendam. Interea dm
specie in capite Jesu
,

insideret Spiritus Dei columbae

lumba animal

est

fcunduin
et.

bomini amicum
:

man-

magnifica vox lapsa est de, ex,

suetum, gratiosum,

bono gaudens odore

et Spiritus

apertis coruscisque clis,

Deum Patrem
;

repraesentai

sanctus deleclatur mundis

iis

bominum mentibus, alque maxime quas commendel odoriferarum virlutum

loquentem.

Unde columba venerat

oculis conspicua

inde venit et vox auribus insonans

sine voce

neque enim

aut

gratia; benignus, libcralis, munilicus est, clestiu>v

columba

aut sine columba vox, Christum

509
cert

COMMENTAR1A. CAP.
demonslrsset
;

III.

510
ex Hebraeo orta. Graeci enim incurni praepositione

columba absque voce

sibi vellei;

non
Pater

litteris

peculiaris,

intellcctum fuissel quid

vox absque co-

terprtes,
ctuni
,

Hebraeum tasa

construelwMsi

lumba,

in incertain lata fuisset.

Cterm cm

ad hune verterunt

modum,

usi

voce

nec audiri possit, nec conspici, aut ullo corporis

sensu percipi
,

qu propensum animum ac praecipuum

quemdam
est
:

vox hc clits delata, non Patris pro-

erga alium aflectum, expressum voluerunt, Psal. 146,

v. 10, 11
;

pria exstitit,se<l,
tris

quod

ait

Victor Aiiliocbenus, in Pafuit.

Psal. 149, v. 4.

Sensus itaque

Mihi

person,per angelorum ministeium efformata

:

solus et singulariler places (est

praesenli) et in te nibil

enim prleritum pro

Apte auteni per vocem Pater innotuit

etfabilis

ipse eniii; in-

mihi displicel; ideque

me

Verbi, quod eura orbi

notum

reddidit, genitor

oblecto te unic

et singulari te
ita

amoris affectu pro-

est.

Atque hune oracula reddendi modum, voce

sequor

in
sit

teque acquiesco,

ut gralissimum mihi

clis miss, servavit Pater

dm

ejus Filius in terra

fulurum

quidquid per

te agelur,

per te denique ego

versaretur, Mattb. 17, v. 5, Joan. 12, v. 28. Hic

jam

erga alios placari, aliique mihi placere poterunt, per

cptum
quod

est SS. Trinitatis

myslerium clar

aperiri

quem, inquam, ego mundo enim

sic in Christo

reconciliari decrevi. Innuit

Christi deinceps praedicalione divulgandum, nulli

ait

acquiescere Dei

amorem,
aliis

ut sese

unqum patriarcharum aut prophetarum,

tam aper: ac

Richelius,

ab eo ad

alios diffundat,

eumque
ponat
,

intuens iram
illum

omnem

distincte revelatum fuerat,

qum

hic

offensionemque erga

alios

omnibus

Joanni, Ptre apparente in voce, Filio in carne, Spiritu

opponens
esse
,

et

non tantm charissintum Filium suum

sancto in specie columbae,

:

quanqum

diversi-

mod

nec enim

ita

vox

et

columba

unitse fuerunt

Patri Filius singulariler prae

Patri per

verm etiam quorsm eum mittal declarans. omnibus placet quippe

,

Patri et Spiritui sancto,

quemadmodm

caro Filio.

omnia

similis

et

secundm divinam natusubstanti ejus est

Fuit quidem totius Trinitatis effectus tam vox

qum

ram, qu splendor glori

(Hebr. 1, v.
3), et

et figura

columba
sanctum
dicere
cui se
bilis
:

sed columba solm reprasentavit Spiritum

secundm humanam, qu ab omni

,

vox solum Patrem

es Fi'ius

ut et solius Patris est

peccati labe alienissimus

virtutum charismatumque
ita

Tu

meus. Magnus itaque Joannes

invisi-

splendore ornaiissimus, denique Deo

ut non alius aequ aut
solus Patri Filius placet
sit
,

unilus est,

baptizandum crdit Filius, se videndum

aut esse possit.

ut

Quin
per

et

exhibet Spiritus, suuin de clo Filium coin-

ita

nemo

nisi

eum

mendat Pater. Tu, homo Jsus, quem emisso Spiritu meo demonstro quem hactens promisi jam praesentem
: ,

propterque

eum

placeat

in

quo uno Pater

eonstiluit

nostram omnium salulem. Quocirca Patres hanc Dei

Pnitet me fecisse homivocem opponunt veteri il nem (Gen. 6, v. 7), nam non amplis se pnitere dclart creati hominis Deus, postqum in homine
1i
:

exbibeo. Pater

dm
ille

Filio honoratur oratione

Fi-

lium vicissim honort responso clis dato.

Filids meus,
Filius

meus, non adopdvus sed

,

Christo se usque ade sibi complaccre leslatur

nec

eproprius, non aliunde creatus

t
<

sed ex megenilus,
,

enim

fier

potest

quin

cm

illum intuetur

omnem

nec de

ali

natur mini factus comparabilis

sed de

adverss homines conceptam indignationem deponat.

Videri possit hc Patris
Isai locuin cap. 42, v.
1
:

me

essenti

mihi natus aequalis. Hic est Filius

voce respeelum fuisse ad Ecce servus meus, suscipiam

spectal. Bapfistu denique

meus, quem
testas,

me non

spart deitas, non dividit poaeiernitas; qui

,

non discernit

eam quam meappeliit

eum,
ad

etc., qui

hc apprim

cum habet
<
i

aequalitatem

non rapine

nec

hanc vocem auditam alludere videtur,

:

dum

ait

usurpatione prsumpsit, sed manens in forma gloriae

Joan. 1, v. 34

Et ego

vidi, et testimonium perliibui,

meae, ut ad reparandum genus

humanum

exse-

quia hic est Filius Dei. Porr his omnibus exornatum

et

queretur
c

commune
,

consilium,

usque ad formam

consecralum

fuit

baptisma Jesu

tanqum exor-

servilem inclinavit incommutabilem deitatera.

Haec

dium muneris
ctoritas
cipiens

ejus, ut

jam

in

publicum prodeunli au-

fer D.
Filius

Lo

meus, olim

sermone de Transfiguratione. Tu es ille me promissus, Rex Sacerdos et

, ;

apud populum per Joannem conciliaretur. Inenim Jsus baptismale Joannis (quod
v. 2),
ait

Doctor, Psal. 2, v. 6, 7

Psal. 109, v. 3, 4.
7, vertit

Petrus, Act. 1,

obivit illud ad

quod Ptre

Dilectus. Marc. 9,

v.

charissimus ;

non

missus fuerat negolium, sermone praedicandi etreips

exhibendi Evangelii. Quare significatum hic est,

enim participium
Graec
,

est,

sed nomen, vox cujus usus est

dilectus (repetilur articulus

mox

i^a-mxbt,

ille

aperienda Jesu doctrin scrta clestia,

et,

baptismi

magn emphasi),multi dilecti, ille unic dilectus tanqum unigenilus. Cm enim quis unum solum possidet filium, maxime eum diligil; si ver pater factus
sit

quem daturus

esset virtute
in

adducendos eos qui in

ipsum credituri essenl

regnum clorum, adoptalos

in filios et Spiritu sancto donatos.

Omnia enim

quae

plurium, dispariitus affectus remittitur,

Alii

ait

veterum
;

Christo Joanne bapiizato acciderunt visibililer, fidelibus baptismo Christi baptizatis contingunt invisibiliter.

quidam.

ergo

filii,

solummod quia
quicumque

dilecti

hic

dilectus, quia filius.

1\

Ver enim ad invocationem

et

sacrse Trinitatis

te, non

in alio,

ille

sit,

nisi

per

(nam
clos

complet Trinitatis sacramentum lavacrum

iis
,

hune.

Christi) adest ipsa Trinitas, aperit

dilecti

qui baplizantur

Complacui mihi. Explicat

rationem. Graec

largitur Spiritum

sanctum

formatque Dei

non additur mihi.

In te complacui, in te

beneplacitum

filios, id est,

ablatis peccatis,

donat Spiritu adoptionis

;

est mihi, in te acquievit

animus meus. Phrasis est sacris

filiorurn

|>ignore clestis haereditatis

si

tamen co-

, ,

,,

511

IN

LULAM
lornicatione

512
natus
,
,

lumbinam
plicilatem
,

afferant, dolo ac fictione carentem, sim-

ut

cujus

ignotus

esset
,

paler.

Spiritus enim sanctus

disciplina?

effugiel

Qui fuit Eli

licet ratione.

qui Joseph

fuit filius Eli

uxoris sciest evange-

fictum, Sapienliae 1, v. 5.

Neque enim existimandus

Vers. 25.

Et

id est id

lune, eo tempore.
incipiebat, scilicet esse

lista

qui superioribus capitibus descripserat

,

ortum

Erat incipiens,
Syrus
(uni
1 1

est,

Jesu ex Maria virgine

praefatus fuerat
lilium,

et

genealogiam inchoalurus
fuisse Josephi

il,

t incipiens.

Jesum errore pulatum

Quasi, circiter, plus minus.

jam

Joseplii

genealogiam condere, sed omnin

Annorum triginta;

filius

addilur Syro. Chrislus,

,

.Maria

1
,

sub Josephi marili nomine. Quidam vir doclus

(quamvis puta-

inquit Titus episcopus in

hune locum

triginta plus
(lies tre-

sic distinguit et inlerprelatur, existens

minus nnnos natus accedii ad baptisma. Jam

relur filius Joseph), ipsius Eli, scilicet, filius,

scilicet inedi.

maire

decim erant qud absolverat annum

aetatis

tricesimum

Hune

Eli

opinantur multi

fuisse pa:

quod habet senlentia

verisimilior,
;

incipiebat itaque

trem Maria;,

alias Eliacim, alias

Joacim diclum

tria

recenter tricesimus primus

quare rect evangelista,

enim haec idem unum esse nomen, unius ejusdemque

etymologiae, nisi

incipiebat esse circiter seu plus

minus

triginta

anno-

qud postremi composilionem ingre;

rum

nain exaclis triginta annis aut aequ aut paul

dialur pars nominis Dei tetragrammati

alterius ver

minus aut paul plus, tum denim ver incipiebat

dici esse triginta

nomen Dei

vulgare El;

primum autem
sit,

secundo

annorum. Jsus quando primm no-

compendii causa decisum

Eli,

inquam ab Eliacim.

tus populo publico Joannis teslimonio, et

commenda-

Ad quod probandum

afferunt exempla duo,

v.

unum,

tus Patris clils delaps voce, ad

candunique Evangelium et

docendum praediprocurandam salutem no-

qud Pontifex maximus, qui Judith 4,

cim
juxta Latinam cert editionem

5, et 11,

vocatur Eliacim; postea, cap. 15, v. 9, dicalur Joa,

,

stram se accinxit, tune absolverat

haec est

annum tricesimum
,

Graec enim

enim

aeas virilis perfectissima

ad quaevis
calumniae

utrobique est Joacim ; alterum qud antepenullimus rex Juda

,

viro digna opra apta, nullum relinquens

illi

utrumque nomen habuerit

locum

quae adolescenliam facile contemnat. Ante

Eliacim vocaretur, rex iEgypti vertit

cm enim nomen ejus

pro

hanc aetalem nemini sacerdotis, doctoris aut prophetae

oflicio fungi licebat, ut et
rai.

Joacim, quod legitur 4 Reg. 23, v. 54, et 2 Parai. 56,

v. 4. Intelligunt igilur,

Hebraei tradunt, et ex.

Pa-

Josephum

dici filium Eli,

,

23, v. 5, colligilur.

Quidam hoc modo distinguunt

:

eo quod est generum , quia maritus erat Mariae

ut natur
filius
,

quae

atque intelligunt hune locum

quasi annorum triginta
,

Et ipse Jsus erat

filia

ita

Joseph afhnitate seu lege conjugii

loquendi recepto
filii
,

incipiens

raunus ad quod Ptre missus

postponitur vox, incipiens.

cm inciperet fuerat; nam Graec

,

seu

fuerit Eli

nam more

soceri

patres generorum, et generi

dicuntur socerorum.

Atqui propter ea, quae

alibi

dicta sunt, praecipu

factas

Ut putabatur
filius, q. d.,

filius, Graec existens, utputabatur,

filius viri
,

ver

qud promissiones Davidi

de gignendo
sit,

existens natur

nomine Joseph,
,

ex se per Salomonem Christo, verisimile

potis per lineam patris Mariae,

impletas

vulgi opinione et

fam public

sed non rvera

,

pim per lineam

Eli

qud matris
jungunt,

virginis natur filius esset

Alii illud, wv, existens

quod paul

matris

ego malim intelligere

;

hune

avum

fuisse

ante docuimus.
ila

praecedentibus

B. Mariae, palrem Annae

et

postqum ab Evangelist

ut posilum sit pro esse; interpres

autem

Matlhaeo descripta esset genealogia Mariae ex latere

noster non expressit illud. Quia generis vitium apud

paterno

ex parte , inquam , patris Joacim

Lucam

vulgus mulim abrogat auctoritatis, curatum est ut

Jsus tamdi crederetur
filius

B. Virgine

admonitum, describere genealogiam ex

inquam, matris Annae
;

Joseph

donec mira-

materno

latere, ex parte,

sed

culis ac praedicalione satis inclaruisset

Evangelium

cm

Hebraeis in usu non esset feminas in ordine ge-

ne qua res intrim imminueret auctorilaiem

cantis,
si

praedi-

nerationis recensere, ac proinde non magis

probabiliter dictus luisset ex adulterio aut

nominanda

esset

qum

Maria,

Anna hic primm nominatum

Et ipse Jsus erat incipiens quasi Vers. 23. annorum triginta. Oinnes pen annalium scriptores locum isluin velnl anchoram sacrain arripuerunt, qu nixi verum Dominiez nalivilalis annum figrent.
Itaque Baronius, Franciscus Lucas, Scaliger, et alii tanqum certum putantsignificari, qud Lucas hic expresserit annum Christi trigesimum expletum , et Irigesimum primum per paucos dies inchoatum , e qud tune aliquis propri dicalur esse triginta annorum, cm eos expleverit; atque illud, guasi, volunt non dubitative , sed assertiv sumi, sicut Joan. 1 Gloriam quasi unigeniti Paire. Pro qu sententi cilatur maxime S. Ignatius , epist. ad Trallianos, cm rvera nihil stringat. Alii conlr pulant signilicari
:

usurpari solet; ut simplicissimus sensus sit qud Chrislus esset circiter seu plus minus triginta annorum sicut apert intellexit Justinus Dialogo eu Try-

phone.

Illud

autem,

incipiens,

non
,

significat

qud

inciperet esse triginta

annorum

cm

cium suum seu praedicationem suam,

inciperet oiut satis indi-

qud Christus inchosset tantm trigesimum annum per tredecim dies, tum quia dicitur, erat incipiens ; tum quia illud, quasi , diminulionem significat. lia clar tenet Irenseus 1. 2, c. 59. Sed rvera videlur
illud, <)uasi,

dubitative sumi,
;

sicut sumilur c.
c. 1 v.

v. 41, ut aliqui legunt

et

supra

50, et

22, passim

cant alia Scripturae loca, Acl. 1, v. 22, et ibid., c. 10, v. 57. Ut proinde propter locum istum nemo cogatur recedere ab e sententi de anno natalis Domini quam ei argumenta praegnantia sive historie sive matheseos certain demonstrare videanlur. Permittere enim videtur liberiatein aliquam ut non praecis anno trigesimo seiatis, sed circiter, hoc est , vel vigesimo nono inchoato vel trigesimo primo expleto baptizatus dici possit. Quo ver anno praecis sit et consequenter natus et mortuus, lis chronologorum pen inierminabilis est. Hoc fer inter omnes recentiores chronologos constat epocham illam seu compulum coinmunem, qui Dionysianus dicitur, juxta quem nos vulg annos Cbristo nato compulamus , esse aequo
, ,

,,

III.

543
fuisse

COMMENTARIA. CAP.
Annae patrem, Eli. Iiaque Joseph dicaur
fuit
filius

514

Vers. 24.

Qui fuit Mattiiat, qui Eli fuit Maldeinceps ubique subaudienda

;

fuisse Eli, quia uiarilus Mariae, qua;

neptis Eli,
;

ihat, scilicet filius, et sic

ac proinde ipse suo

modo nepos

Eli, aflinitate scilicct

est

vox

filius,

propri accepta

nam
,

circumstantiae

nec eniin vel

dicantur
filii

illud praeter

et

niorem est, qud nepotes neptcs filiae avorum. Qud ergo Luc

coegerunt ut impropri accipiatur

cedit qui fuit Eli;

in eo

quod

prae-

quemadmodm

etiam in ullimo,

Josephi pater dicilur fuisse Eli,

cm
:

Matlhaeus dixei

il

qui fuie Dei.

fuisse Jacob, nulla repugnantia est

Jacob eniin naconsuelu-

Janne
canus,
si

seu Janna. Hic est Jannseus secundus Hir-

tur Josephi pater fuit, Eli

autem

aflinitate

dinequeconjugii. Nain utdicasquodplerique, Jaeobum

Annio ejusque Philoni credimus, postremus Judaeorum dux ex posterilate Davidis, et progenie

quidem
fuisse

fuisse

patrem ipsius Josephi natur,

,

Eli

autem

ejusdein patrem
e.v

aut adoptione

aut lege e
fralri

Assamonaeorum seu Machabaeorum, de quo Josephus, libri 12 cap. 4 et 5, et Eusebius in Chronico.

Joseph
,

qud Jacobus
Eli, si

vidu genuerit Josephum Eli

liberis

Joseph junior Arses vocatur Philoni Annii

fili

suo uterino absque

mortuo

quid contulerit
Eli,

qui*ex fralris sui

rgi charus
libri

genuit Hircanum
,

et

Ptolomaeo
,

hoc verum

est,

prxseuira ver majores

,

ad

praefuit Syriae

quod habet Josephus

Mariae Jesuque generationem

ita ut

ex

illis

contexi

12, cap. 4.

potuerit genealogia qu ostenderetur Jsus natus ex

Vers. 25.

Mattathue. Josephi
,

patri fuisse Tobiae

semine David secundm carnem? Lucas itaque describit Maria?

nomen tradunt quidam

Josepho
et
initio capitis 4,

aslipulanti historiographo

genealogiam ex latere materno

;

quam

libri 12,

interque Josephum

Matthaeus descripserat ex latere paterno

atque utra-

Mattathiam inlerjiciunt generaliones duas, Tobiae

respectu Aises dictus fuerit

que ex David dicitur

sed haec quidem per lilium Saita

et Josephi alterius cujus

lomonem,

illa

per Nathan,
filius
,

ut duplici nomine Jsus

in

junior. Atqui Philo Annii,

Judaeorum duces Davidis

Davidis fuisse
successisse

regnum Davidis Salomone ostendalur. Nathan enim

et

omni jure

domo

recensens
fuisse

Josepho Arseti praecessorem proxiMattathiam Siloam

illi.
,

mum

tradit

ut hic apud
est

proximus regno fuerat. Aptissim

igitur evangelisla,

evangelistam se mutu sequuntur

Non

enim
ali-

postqum Jesum
hominis filium

clits dalo Ptre testinionio

,

temer dicendum, B. Luc omissas generaliones

quas, sicut B. Matthaeo
ratio.
:

verum Dei Filium esse docuit

,

eumdem verum

esse

probat, incipiens Joseph

verat
,

humanae successionis ordine comquem proxim nomina, ,

Praeler

eadem ulrique hoc qud non ut rem omnin certam

in Antiquita-

ut non fuit

statuereaudeam, eosquos evangelisla hic recense! esse

duces
illos

ascendendo

quemadmodm
:

Matlhaeus

ab

Judaeorum quorum Josephus

Abraham descendendo
fert occasio,

utroque enim modo, prout

vel
fit.

libus, et Eusebius in Chronico

meminerunt:

praeser-

Hebri genealogias recensent, quod

tim

ex capile quinto primi Paralipomenon manifestum

cm de fide Philonis Anniani non perinde constet. Amos, Amos Syrach annis 14 prfuit, ait Philo ille.
;

aliquol annos ei adjiciendos. breviorem hoc est Unde Baron, ei adjicit duos , quem mulli alii secuii sunt , volenles Chrisium esse nalum Lenlulo et Mossalino consulibus , anno scilicet Julian correctionis quadragesimo tertio. Quae sentenlia gravibus difficulmaxime quia cogitur fidem abrotatibus non caret gare Josepho et Dioni, magnae auctorilatis scriptoribus, quorum primus de rbus recentissimis , quas p<m viderat , scribebat. Unde alii nonnulli quatuor aimis
, , ,

nysiano ulitur diflicultas exigua est nam illum comsed non probat ; sicut annos ante nativitatem Chrisli computat juxta edilionem sepluaginta Inlerprelum , et juxta computum eorum in quo multas centurias annorum redundare nemo paul eruditior negat. et fateri coguntur quotquot voluerint auctoritatem editionis Hobraicai et noslrae vulgalae sequi. El haec de aetate Christi nascentis ei

putum usurpt quidem

baptizati salis.

communem computum

antevertunt , ita scilicet ut quem vulg dicimus annum Christo nato millesimum sexcentesimum trigesimum terlium sit rever l(i37, dicunlque Christum natum anno Julianae correctionis 41, augusti 12, Cornelio et Sull consulibus. Favent ei admodm testimonia vetustissimorum liistoricorum Josephi ei Dionis , et qud hoc ipso anno Janus clausus fuerit pace per tolum orhein composil , iicni([ue Judsei se scepiro Herodis alienigenae su voluniate subjecerint , quae Chrisli nascituri signa veleribus traduntur. Nec ei quidquam diflicullalem facit , nisi locus iste S. Lucae. Cogitur enim haec senientia ita exponere illud , quasi , ut Christus illo anno decim quinto Tiberii cm baptizaretur, explevisset annum et inchosset trigesimum aetalis trigesimum primum secundm per tredecim dies ut sic moriuns consequenter dici debeat annis triginta qualuor explelis , et trigesimo quinto per trs circiler menses inchoato. Ei evangelistis enim constat , post baptismum per trs annos et totidem mensibus praedicsse. Quae difficultas non videtur esse tanta, ut dici possit illud quasi , latiludinem illam admiltere ; maxime quia in aetatibus seu annis exprimendis rolundi numeri in Scriptur saep assignantur, omissis minuliis. De Ecclesi ver , quae in libris suis computu Dio, , , ; ,

Vers. 23. Ut putaratur filius Joseph, Graec additur, &v, id est, existens , seu cm esset, ut putaretur filius Joseph id est , vulgi opinione et fam, non natur, filius Joseph. Qui fuit Heu. Diflicultas hic magna est , quomod Joseph dicatur filius Heli cm Mauh. 1 , dicatur filius Jacobi. Rccenlior quidam facile rein expedit, dicendo illud, qui, rfrendum esse non ad Joseph sed ad Jesum ut sensus esset qui Jsus erat filius Heli maire scilicet Maria inlerposil , quia Heli iste pater erat bealae Virginis, alio nomine dictus Eliachim et Joachim nam ista nomina eadem sunt ut patet ex nomine Pontificis , qui Judith 4, v. 5, et 11 , vocatur Eliachim et tamen c. 15, v. 9, dicitur Joachim unde et 4 Reg. 23, vers. 34 ,
, , , , , , ; , ,
:

vertitur Pharaone , in Joachim. putant ipsum Josephum , qui vocari filium islius Heli , ita hoc explicant , ut fuerit gner, ejus nam generi socerorum filii vulg dici soient , et soceri eorum patres. Ulroque modo describeretur hic genealogia bealae Virginis ex parte palris.
Alii

nomen Eliachim

quoque recentiores
:

Sed utraque senientia diflicultatem gravem palitur, e qud isto modo promissiones Davidi factae de Chrislo nascituro non essent implelae per Salomo-

nem

sed per Nathan. Itaque long satis diceretur , istum Heli esse patrem , non Mariae , sed Annae matris

, , ,

51. >

IN LUIJAM

516

Naum. Maslot
Hesli,
ita

Naum

annis 7.

propter Salomonis peccala non plan auferendum

scribitur et Syriac.
sit

At Philo
libri.

Agai

regnum sed tanlm diminuendum

turque,
v.

praedicilur

addi-

Helii, inquit, annis X, nisi

mendum

30,

filio

Salomonis unam tribum relin-

Nagge. Philo
Vers. 20.

Nagid Artaxnt.
Philo.

qoendam

Mahath.
:

esse, ut remaneat (inquit Dominus) lucerna

,

Asar Maath.

David servo meo

lem civitate
,

cunctis diebus

coram me

in

Jrusaibi.
,

MattatiiI/E. PI)ilo

Eliib Matatliias.
sic

Semei. Philo
noinina.

Abner Semei ;

omnibus bina dat

Jose-

quam elegi Kurss 3 Regum 15, v.

licl

ut
I
,

essel
staluit

nomen meum

Dominus Abiam

cor ejus non essel perlecium

in

eum Domino,
,

lu-

Joseph. Philoni Josephus primus dicitur

aliis

cernam

Jrusalem

propter

David

ut suscilaret

phus priscus.
Juda. Philoni, Judas primus cognomine Hircanus.

filium ejus post

eum,

et statueret Jrusalem.
,

Ad
in

haec
viis

Joram

filium Josaphat
,

tamelsi

ambularet
ut
,

Vers. 27.

Joanna.
:

Philo

Joanna ben Resa.

;

Achab
Davidi

noluit disperdere
et filiis

Deus

maneret lucerna
4 Heg. 8,
v.

Resa. Philo
alis

Resa Misciollam
(

vult dicere,

Resam

ejuscunclis diebus

19;

vocatum Mysciollam seu

recensetur ut

quod habet

liber pri-

2 Parai. 21,
in

v. 7.

Polerat ulique Deus posteros Nathan

,

mus
illc

Paralip. cap. 3, v. 19) Mosollam.

filius
illic

Nam

Mosollam

regnum surrogare

et remansisset lucerna ex fa-

primogenilus Zorobabelis.

mili Davidis, sed

manifest roluit

eam per SalomoSalomoni,

cla-

Atqui non lexilur

genealogia nepolum David ex

,

nis lineam conservare; ut ergo Davidi, ita et

quemadmodm hic secundm Lucam sed ex Salomone quemadmodm secundm Matthaeum nam apud Matthaeum id quod locus ipse convincit
Nalhan
,
,
;

promissum

est

regnum aeternum

id

quod etiam

ris disertisque exprimilur, 1

Parai. 17, v. 12, et

seqq. et 22, v. 10.

Nec obstat quod apostolus ut de

clarum
lomonis

est
,

Joam germanum Ochoziae

filium

et Sa-

Christo diclum laudet, illud quod nos ut de Salomone

non Nulhanis nepotem

fuisse.

Neque ver
,

dictum mox attulimus

erit

Ego

ero ei in patrem, et ipse

dici potest

defecisse Salomonis stirpem

nec ex e

mihi

in filium

(Hebr.

1, v. 5)

im plurimm hue

Chrislum Regem prodiisse; Salomoni enim prae casteris dilecto, cui ante nativitalem nomen hoc dulce
pacis indilum fuit
(

facit.

Cm enim
loci

negari non possit quin et de Salomosit

,

ne e
fuit

sermo

(Christo

enim periculum non

Chrisli

Parai. 22, v. 9,

non tanlm
2 Reg.

ut inique aliquid gereret) intelligendum est Saplus aliquid

promissum
13

fuit divinits

regnum
in

palris, sed et thro,

Iomonem

qum
filii

typum

fuisse

nus regni ejus stabilicndus

7, v.
in
:

sempiternum
patrem

patrem nempe, de quo,

personam figuramque geceleberri-

Stabiliam, inquit, thronum regni ejus usque

ei

rente, haec dicta et promissa sint ptre incptura,

in
filio

sempiternum. E>jo ero

in

et

ipse erit

absolvenda. Quare et amplissimum

mini in filium. Quibus verbis quid velit, addens docet

:

mum

atque aeternum Christi regnum Psalmus 71 sub

alios

Qui

si inique

aliquid gesserit , arguant

eum

in

Salomonis nomine describit, interprte inter

D. AugiiStino,
lib.

virg virorum, et in plagis filiorum

Iwminum, hoc

est,

17 de Civitate Dei, cap. 8. Mani,

corrigam

eum pn human

et

dmenti, quali homisuos ad emendalio-

lsium igitur evadit

aeternitatem regni Davidici, per

,

nes patres soient casligare

filios

Salomonis progeniem
calo
si
,

non obstante Salomonis pec-

nem non
,

ut excludant jure filiorum. Sic ergo Salosi

confirmari

quod quidem constare non potest

monem
,

ejusque posteros castigabo

Davidi rgi
,

peccent

at re-

Salomonis posleritas Ochozi moriente defecit, nec

prodiit
et

gnum quod
fore

meo

primogenito aeternum
ipsis

ex e Rex Christus
gritali suae

quo regnum

illud intefuit.

promisi

non

in

perpetuum

auferam

id

restituendum

aeternum reddendum

quod eleganter

Psal. 88, v. 21 et seqq. explicalur, et

:

Non
lam

est hic

Resa qui

in Parai.

Mosollam. Mosolsuccessit
in

hicpaucis indicalur hisceverbis

Misericordiam autem

primogenilus' patri

Zorobabeli

meam

non auferam ab eo
facie tu.

sicut absluli
,

Saiil

quem

principatum, sed
cuit,

eum quem

pater in Babyloni exer-

amovi

Quare 3 Reg. 11

v. 11, 12, 13,

non quidem

in Judae.

Rbus enim

in Judae

ejus , avum scilicet malernum Mariae ; ut Joseph dicatur filius ejus, quia nepos ejus, non consanguinitate, sed affinitate, quia Maria, quam duxerat uxorem, erat neptis Heli ; et sic describeretur hic genealogia B. Marisa ex parte malris, sicut apud Matthaeum ex parte palris , ut ex utroque latere ipsa et Christus ex regali stitpe descenderint. Plerique tamen veteres duas alias soluliones amplexi sunt. Piana est , ut Joseph fuerit filius Jacob nalur , filius Heli adopiiune , sicut conligit Ephraim et Manasse , qui Jacobo adoptai sunt, Joseph genili.Tradit banc lat August.,lib. 2 de

quam
Euseb.

tota antiquilas postea

lib.

Historiae c.

Amb.,

in

Luc,

probavit , ut Hieron. , in Matlh. ; Retract, c. 7, et inprimis August. 2

7
; ,

maxime

et alibi.

Sed objiciunt quid ad rationem genealogiae filialio legalis, qu filius naluralis secundo geniti diceabsque liberis defuncli ? batur filius primo genili
,

illa

Respondetur, quia

filialio illa legalis in

mcnlo

lanii

momenti

erat

veteri Teslaut etiam familioe priode

2 Qusest. Evang., q. 5. Secuuda plures probaverunt , Joseph fuisse filium Jacob naturalem , Heli ver legalem , e quod Jacob juxta legem Deut. 25 , vers. 5 , coaclus fuerit ducere viduam Heli , fratris sui uterini , id est , ex edem maire , sed alio ptre nati , et sine liberis de-

Consensu,

c. 3, et lib.

solutio est

quam

ut per filialionem naturalem propagarentur ; deinde , quia lex illa Deul. in lypum Christo erat lata , ut scilicet significaretur quod Christo mortuo fratres ejus apostoli , non sibi , sed primogenito in multis fratribus Christo scilicet spirituales filios generare deberenl. Cm ergo lex illa in Christo dehueiit impleri

iuncti , ex qu genuerit Josephum. Hanc primus tradidit Julius Africanus in epist. ad Arislidem , tanqum acceptam ab ipsis coguatis Chiisti post ascensionem

operae quoque pretium erat, ui in ipsius etiam genealogia ad litteram impleretur. Qui fuit Zorobabel , qui fuit SalaVkrs. 27. tiiiel. Isli duo plan diverai sunt Zorobabel et

Salathiel

qui recensenlur Matth. c. 1, v. 12, sicul

517
constituas, Zorobabelem
in

COMMENTARIA. CAP.
orientem remigrsse,
trabliis

III.

518

legunt

unum

Clarmariscensis et tria Ecclesiae

dunt Hebraei

atque

illic

ipsuin et ipsius iiliuin

Mo-

nostrse Audomaropolitanae manuscripta

Melea, ut est
e,

sollam ac nepotcs produise Judaeis, qui liberorum ac

Graec et Syriac, non Melpha, medi vocali

mutat

possessionum ainore

ibi

rmunrant

et reipublicae
,

cum muta

adspirat ph

quod
:

est in plerisque aliis.

formant Persarum regibus redemerant

sibi

praefecto

Menna, Mainan aut Mnan

Syriac Mani.

Davidic famili principe,

est,

quem

lies

galouta

seu Aiclimalotarcham, id

caput exulum vocabanl.

Mat-

Mattatha seu Mattath. Hic natu mini mus filiis Nathan 3 Reg. 4, v. 6 vocatur Ahisar, quod inter, ;

Quare

alios Zorobabelis et filios et successores

prtons fratrem principis; Maltailia autem donatum.

thaeus recenset, cos

nempe qui

siatas sedes in

Jud
ille,

Nathan. Hic

fuit frater

Salomonis; ex eodem paire

lixerant, futuros majores Cbrisii.

Qaare

ii

quos hacle

Davide et maire Bethsabee.

Nam

quatuor liberos
,

ns recensuit cum Luc evangelist Philo

Jannaeo Hircano usque ad Kesam
,

David Jerosolymis ex Bethsabee uxore sustulit

Salo-

aut cert aliqui

monem
bab
,

ecrum, Judaici populi duces

Zorobabelis

fuisse potuerunt, sed ali

minimum proximum Nathan tum Soprimogenitum Simmaa 1 Parai. 3, v. 5. Porro

natu
,

occasione necessarium est fuerint

,

qum
,

ut posteri

Nathan Salomone regno proximum

telligitur

fuisse
filios

satis in-

Salalhielis, et Jechoniae

quos ex Para-

ex honore in quo Salomon

praeficiens

ejus ha-

lipomenis Matthaeus nominat.

buit,
,

unum
;

duodecim
;

praefeclis qui prae-

Zorobabel, qui fuit Salathiei. Annius

cm,

eranl duodecim tribubus Isral

miliari

alio

utens ut socio fa,

suum

secutus Philonem, existimet, Ochosiae ex stirpe

,

tertium vocatum Ahisar, fratrem principis

Joam et reliquos deinde ex gnre Naiban, putat eos omnes qui Matthaeo enumerantur ab Ozi ad Josephum usque
Salomonis

mortuo

successisse

praeponens domui regiae, 3 Reg. 4, v. 5, 6.

Qui fuit David

nalus Davidi Jerosolymis ex uxore

1

Bethsabee, 2 Reg. 5, v. 14, et

fuit igitur

Parai. 3, v. 5.
,

Non
Uri
de-

viruin Mariae

ex gnre Nathan similiter esse

ac

adoptivus Davidis

filius

sive

is

qui pro-

proinde Zorobabelem et Salathielem quos memorat

Lucas, eosdem esse quos Matthaeus
cutus errorem
, ;

phetam
Hethaei
;

egit

apud Davidem
sit

sive filius aliquis

sed
;

fallilur se-

id

enim impium

asseverare,
id

nam
quod

sic

quem

refellimus supra

conlinuam
seriem

cipiat evangelist, ut qui

l'ert,

non doceat,

prse se

enim absque interruptione Salomonicae

quitur.

stirpis

semine David secundm carnem esse Dominum

Matthaeus ad Josephum usque Mariae virum perse-

Jesum, sed omnin ex alieno semine. David volens

leslatum facere

sephi

jam inde ab Eli ptre Jousque ad Nathan filium Davidis, omnes Luc
ita sit
,

Quod cm

mundo, charum gratumque

,

sibi esse

correptorem atque animadversorem suum

Nathan

enumeratos

alios

esse

oportet

ab enumeratis

inquam,prophetam, uni ex filiis suis, nomen

Vers.
"ht.

il Ii

us ddit.

Matthaeo, Jacobo usque ad Salomonem, ac proinde

Jesse. Cujus nomen non

:

tacet Isaiae

nec eosdem esse viros Zorobabelem

,

et

Salathielem
:

de Christo vaticinium
Jesse
;

Egredietur virga de radice

;

quorum Matthaeus et eos quorum Lucas meminit in quam sententiam et D. Augustinus propendet libri Quaest. in Deut. cap. 46. llli quorum Matthaeus meminit, in Paralipomenis
,

alioqui

enim obscurus

contemptum

filius

5 Reg. 12, v. 16.

fuit unde David per hai vocabatur, 1 Reg. 20, v. 27 Jesse enim et Isai idem unum sunt

Esdr,et prophetis,

cl-

nomen eisdem
lectis.

littens Hebraicis iXT> aliis atque aliis

bres sunt Nathanis

;

ut Salomonis slirps nobilior luit

,

qum

vocalibus, septuaginta Graecis et Latino interprte,

sed non est ratione alienum

Nathanis

Naasson

princeps tribus

Juda

in

deserto

posleros (praesertim ubi ad principatum forte assumpti

Num.

1, 7, 2, 3, 7, 12.

iuerunt

mutuatos fuisse noinina eorum qui

clari
,

Vers.

35.

Aminadab.

Hic princeps
id

fuit

tribus

Salomonis famili principatu

thielis et

fuerant

Sala-

Juda

in exilu Isral

de ^Egypto,

quod ex Hebraeo-

Zorobabelis

laudatorum

atque insignium

rum

sententi refert Lyranus.

virorum.

terprtes
ait

Arum hune Graeci inAram, Hcbraicus sermo contractis Ram

Esrom, Latini Esron,
odio habilus et

New. Hoc nomine,

fuisse Joachim,

Philo

ille,

populo

vocatum

vocat. Esron. Graeci codices

quando Evilmerodach rex Babylonis,

restituit

juxta Syros et fonlem Hebraeum.

educto carcere
25, v. 28
,

honorem regium 4 Reg.

,

Vers. 34.

Jacob. Esa Deo

quasi lucerna mea, ner enim Hebraeis lu,

reprobatus, Jacob ver dileclus, Mal. 1, 5, Christo

filio

cerna est , quod lucerna David

stincta
,

quae limebatur exsit

auctus

est. Isaac.

reluxisset.

Quod verum

necne

certum
,

promissionis magis

illud est,

ex eodem lundamento quo superiora

non

lus,sancti nalus
rat,
;

Non ex Ismaele, sed ex Isaac qum carnis filio, orlus est ChriSpirts magis qum naturae operalione
in Isaac vocabilur tibi v. 12.

posse hune Neri

quem Lucas

vocat

illum Joachim

nam,

semen, Deus dixe-

seu Jcchoniam posterioremsecundmMatthaeum, esse.

Jesu. Graec Syriac Jos. Jona. Graec Syriac Jonan. Vers. 31. Qui fuit Melea. Sic cum
Vers. 29.
Vers. 30.
et

Gen. 21,

est

Abrah^e.
Matlhaeus,

Ab Abrahamo genealogiam
ita

et

exorsus est uteonsueverant Hebraei, qui eo parente

Sixtinis Bi-

gentisque suas auctore gloriabanlur, quippe qui

et

omnes quos Lucas

posuit ab Heli ptre Joseph usalii

Salomonem. Per diversos enim

giam.

que ad Nathan

sunt ab iis, quos Baith. enumeravit Jacob ptre Joseph usque ad

filium Davidis,

filios Davidis, Lucas ascendendo et Matth. descendendo perlexit genealo-

M
319
terra etcognatione idololatr

IN

LUC A
Evangelium
,

520
genealogiam Christi protraxit ad
,

Deo evoealus

multi-

Adam

plicandae posteritatis
rala in

quae reliquis gentibus sepaesset, et perptua

usque protoplastum

et

ab ips

mundi

origine

populum Dei cooptanda

h-

Chrisii originem magri diligenlia ftdeque deduxil, ut

reditate possidendae

Chananae, denique progignendi

intelligendum daret, Christum

non ladaeornm tanex

cui

ex se seminis, in quo benedicendae omnes gnies

terra;,

lm salvatorem
primo

esse

sed et
,

omnium hominum
,

promissionera primus accepit, Gen. 12, 1

G, 7, 8, patris

2,
et

Adam oriundorum

quin et ipsiue Adae

,
i
I

3; 17,
2, 23.

mullarum gentiurn nomine

,

Dei familiarilale Deo honoratus

Gen. 17, 5; Jac.

jam tum promissus etiam fuerat vel lis. Dei ad serpeniem verbis: nimiiias ponnm, etc. Gen. 5, v. l'j.

Itaque et declaravil Mattlia:us ab

,

incipiens

illud

quod Apostolus

dicit

Abrahamo Rom. 13, S

:

prima enim Adae defcctione, ut necessarius

,

fuit

omnibus Christus
Dei fdus

ita et

loti

mundo
illius

fuit destinalus.

Christum Jesiim ministrum

fuisse circumcisionis propter

Caelerm Matlbaeus qui Hebraeis

scripsit,

considerans
,

veritatem Dei, ad confirmandas promissiones patrum.

cum Abrahamo
promissus

Vers. 35.
interpres

Ragau. Hebraic

quo

semini

reli-

est iyi

quod Latinus

quis gentibus quasi interposil maceri dislincto, peculiariter

cum

Hebrseis Rehu, Septuaginta Ragau ex-

fuerat
,

redemptor

non

ultra

presserunt.

Vers. 50.

Cainan.

Abrahamum
Hic Mose omissus,
solis
ait,

progressus
illi

demonstrare voluil, Jesu

cxliibilo,

fderi

sancto satisfactum fuisse.

,

agnoscitur Interpretibus septuaginta. Moses enim

Qui fuit Dei,

scilicet filius

ut in praecedentibus
sit

ab Arphaxad geniluni Sale

Septuaginta ver ab Ar-

omnibus
lus,

non quod

Adam

ex Deo vel Deo

geni-

phaxad genilum Canan,

12. Yiros septuaginta
lista
;

Canan Sale, Gen. 11,

secutus
,

v.

cm

sit

Lucas evange-

quemadmodm. prcdentes fiiii ex palribus, sed quia Deo factus est (nam et hc ratione quandoque
Deus pater
28
;

quippe qui Grcis scripsit

quibus una septua;

et creaturae

fiiii

dicuntnr, Job 58,

v.

7,

ginta duoruin editio familiaris erat

nefas

sit

illos

Jer. 5, v. 4), el

quidem modosupernaturali,

nullius
et

mendacii aut erroris arguere

tur, illos
riis
,

dicendum polis videcognilam Canse

,

hominis oper adhibil, ex pulvere terra; formatus

spiraculo vilae auctus.

quidem, vel ex velerum Ilebraeoruin hisloex Spirils sancli alllatu

; ,

Adami autem generationem

refert, refert et Jesu, taci-

vel

dm

evangelisla in

Deum

generationem addidisse

Mosen ver eodem Spiritu

tque docet illud inprimis non

mirum
,

si

secundi
viri

sancto aillante, certis ex eausis omisisse, inlellexisse-

Adami Jesu generationem ex

primi

virgine

absque

que ab Arphaxad genilum Sale nepotem intercedenle ab Arphaxad genilum eum quo genilus filio Can
,

oper, Spirils sancli virlute, accidisse narrril;

cm
viri

Adami

generalio,

exclus

omni prorss
non
in causas

est Sale; qui

modus loquendi
,

occurrit, Mat th. 1,

mulierisque oper, solum

Deum

habuerit auclorem.

V. 8. Nisi ostendere quis possit

generalionem illam
,

Deinde
turales

et illud
,

advenlum

Christi

na-

Canan superfluam esse

lemer

inquam

additam

sed in ternam Dei praedestinationem rf;

ab aliquibus fuisse tam Evangelio Lucae qum inlerpretationi septuaginta

duorum.

Vers. 38.

, v. Vers. Cainan iste Moyse praetermitlitur, secundm textum Hebraicum et vulgatum sed insertus fuit septuaginta Interpretibus , quos Lucas hic sequitur. Discordiam
:

Adam. Lucas, cm gentibus scriberet 12. 36. Qui fuit Cainan, Gnes. Il
,

rendum denique et illud per Jesum homines sursm reduci ad Deum qui per Adam deorsm ab, ,

ducti fuerant Deo.

, ut etiam ipsi Adae , el omnibus ab eo oriundis gentibus salulem afferret. Matthus autem quia Judis scripsit, ab Abraham Judaeorum etfidei parente , genealogiam suam incpit : idque descendendo, Lucas ver ascendendo, quia ab illo significatur noslrorum susceptio peccatorum , ab hoc eorum abolitio ; quam quia consequimur per baptismum Christi , ide Lucas baptizato tandem Domino seriem generationis ejus exorsus est, eamque perduxit usque ad Deum , quia per peccati remissionem Deo reconciliali reddimur lilii ejus, non nalurales, sed adoptivi ; qu de causa lios etiam adoptivos calalogo suo inlexuit. Vide pluies-consonanlias et dissonantias utriusque scala genealogiae apud Aug. 2 , de Consensu Evang., c. 4. Qui fuit Dei , scilicet filius, quod sup-

que venisse

istam conciliavimus in illum locurn Genesis eo sensu, ut Cainan Septuaginta prophetico spiritu adjectus sit , et cerli mysterii causa Moyse praetermissus qui putant Cainan salv veritate. Sunt tamen Lucam ver Septuaginta mal fuisse interpositum non ex opinione su , sed juxta librorum censualium in quibus Cainan insertus reperiebatabulas loqui tur ; et hoc satis significari ill voce maxime Graec quae habetur v. 23 , ut putabatur , quam ad omnia sequenlia referri volunt , ut scilicet Lucas significet se de Christi parentibus loqui , quemadmodm in
, ; ,

tabulas relati erant. Neque mirum hoc esse , cm simile quid reperiatur 2 Esdrae 7, v. 5 et seqq. , ubi recensentur nomina eorum qui ascenderant ex Rabylone juxta tabulas publicas ; quae tamen recensentur in mullis long aliter ab Esdr juxta propriam scien-

plendum in omnibus prcedenlibus, non quod Adam Deo generatus sit, sed factus, et e loculione filius, qu dicitur Job 58, v. 28 Quis est pluvi pater? Ren autem respomlet finis hujusce scala; principio, ut et

Adam

liam lib. 1 sdrae c. 2. Qui fuit Adam. A Christo ad Adam Vers. 38. usque Lucas progressus est ut ostenderet primum et

dicatur filius Dei, et Joseph filius lleli, neuler propri scilicet generatione nalurali itemque ut cre;

secundm Adamum ejusdem

esse naturae, Christum-

Christum novum Adam, sine semine et lerreno paire esse natum, qum credibile est veterem Adam sine semine et matre terren prodiisse.
dibilis fit
,

CAPUT

IV.

CHAPITRE
in

IV.

1. Jsus autem plenus Spiritu sancto regressus est

Jordane, et agebatur Spiritu

desertum

1. Or, Jsus plein du Saint-Esprit, revint des bords du Jourdain, et fut repouss par cet Esprit

dans
2. Diebus quadraginta, et tentabatur diabolo. Et
2.

le dsert,

il

demeura quarante jours

et

il

y fut tent

521
nihil

COMMENTAMA. CAP
manducavit
in diebus
illis
:

IV.

522
;

et

consummatis

illis,

par le diable. Il ne mangea rien de tout ce temps-l et lorsque ces jours furent passs, il eut faim.
3.

esuriit.

5.
lapitli

Dixit

autem

illi

diabolus

Si Filius Dei es, die

Alors

le

huic ut p:uiis

fit.
:

Dieu, pain.

commandez

diable lui dit Si vous tes le Fils de cetle pierre qu'elle devienne du
:

4. El respondit ad illum Jsus

Scriptum

est

Quia

4.

non
5. 5

in solo

pane

mit homo,

sed in omni verbo Dei.

in

ne

vit pas

Et Jsus lui rpondit Il est crit que l'homme seulement de pain, mais de toute parole de
:

Et duxil illum diabolus

illi

osiendit

omnia rgna orbis terr

Tibi dabo potestatem
:

monlcm excelsum, et in momento

hanc univer-

Dieu.
5.

Alors

le

diable

le

temporis
6.

montagne, d'o lui ayant les royaumes du monde,

:

fait

transporta sur une haute voir en un moment tous

Et

ait

illi

sam,

ei gloriam illorum
illa.

quia mibi tradita sunt, et

cui volo do
7.

Je vous donnerai toute cette puis6. Il lui dit sance, et la gloire de ces royaumes ; car ils m'ont t donns, et je les donne qui il me plat.
7. Si

Tu ergo

si

adoraveris coram me,

erunt tua

donc vous voulez m'adorer, toutes ces choses

Il

seront vous.

omnia.
8.

Et respondens Jsus

dixit

illi

Scriptum

8.

est

adorerez

Et Jsus rpondant, lui dit le Seigneur votre Dieu,

est crit

Vous

et

vous ne servirez
et

Dominum Deum tuum

9.

adorabis, et

illi

soli servies.

que
9.

lui seul.

Et duxil illum in Jrusalem, et statuit

illi
:

eum

su-

Le

diable le transporta encore Jrusalem

le le

;
:

per pinnam templi, et dixit

mille le bine deorsm.
10. Scriptum est enim,

Si Filius Dei es,

l'ayant

mis sur

vous tes

haut du temple, il lui dit Si Fils de Dieu, jetez-vous d'ici en bas :

quod

angelis suis mandavit

10. Car il est crit qu'il a ordonn ses anges d'avoir soin de vous et de vous garder ;

de
1

le,
1 .

ut conservent te,

Et quia

in

manibus

tollent te,

ne

forte offendas

ad lapidem pedem tuum.

12. El respondens Jsus
,

11. Et qu'ils vous soutiendront de leurs mains, de peur que vous ne vous heurtiez le pied contre quelque pierre.
12. Et Jsus rpondant, lui dit
:

ait

illi

Dictum

est

Il

est

crit

Non

tentabis

Dominum Deum tuum.

teniatione, diabolus r-

Vous ne tenterez point

le

Seigneur votre Dieu.

13. Et
cessif

consummat omni
illo,

13. Le diable ayant achev toutes ces tentations, se retira de lui pour un temps.

ab

usque ad tempus.

14. Et regressus est Jsus in virtute Spirils in

Galilaeam, et fama exiit per universam regionem de
illo.

14. Alors Jsus, par la vertu de l'Esprit, s'en retourna en Galile ; et sa rputation se rpandit dans tout le pays d'alentour. 15.
le
Il

15. Et ipse docebat in synagogis eorum, et magnificabalur ab omnibus.

monde

enseignait dans leurs synagogues clbrait ses louanges.

et tout

lev,

16. Et venit Nazareth, ubi erat nutritus,'et intravit

16. tant venu ensuite Nazareth o il avait t le jour du sabbat il entra, selon sa coutume, dans la synagogue, et il se leva pour lire. 17.
l'ayant

seeundm consuetudinem suam

et surrexit lgre.
illi

die sabbati in sy-

On

nagogam,

lui prsenta le livre du prophte Isae ; et ouvert, il trouva l'endroit o ces paroles
:

17. Et iradilus est

liber Isaise

prophet.
ubi

Et

taient crites

ut
erat

revolvit
:

librum, invenit locum,

scriptum

18. Spiriius

Domini super

me

propler quod unxit

du Seigneur est sur moi m'a consacr par son onction voy pour prcher l'Evangile aux pauvres rir ceux qui ont le cur bris
18. L'esprit
il

c'est
il
;

pour-

quoi

m'a enpour gu-

me, evangelizare pauperibus misit me, sanare conlritos corde,

19. Prdicare captivis remissionem, et csecis vi-

sum, dimitlere confractos

in

remissionem, praedicare

Pour annoncer aux captifs qu'ils vont tre , et aux aveugles qu'ils vont recouvrer la vue pour mettre en libert ceux qui sont accabls sous les fers pour publier l'anne des misricordes du Seigneur, et le jour de la justice,
19.
dlivrs
;
;

annum Domini acceplum, et diem retributionis. 20. Et cm plicuisset librum, reddidit ministro, et sedit. Et omnium in synagog oculi erant intendentes in eum.
21. Cpit
pleta est

20. Ayant ferm le livre, il le rendit au minisEt tous dans la synagogue avaient il s'assit. les yeux arrts sur lui.
tre, et

autem dicere ad

illos:

Quia hodi im-

Ce que vous en21. Et il commena leur dire tendez aujourd'hui de vos oreilles, est l'accomplissement de cette parole de l'Ecriture.
:

22.

hc Scriplura in auribus veslris. Et omnes leslimonium illi dabant,

gratise,

et

mira-

banlur in verbis
ipsiu=,

quae procedebant de ore

filius

22. Et tous lui rendaient tmoignage ; et dans l'tonnement o ils taient des paroles pleines de grce qui sortaient de sa bouche, ils disaient N'estce pas l le fils de Joseph?
:

etdicebant: Nonne bic est

ait illis:

Joseph?

23. Et

Ulique dicetis mibi hanc simililucura leipsum

:

dinem
facta in

Medice,

quanla audivimus

Capharnaum,
autem
:

fac et hic in patri lu.

23. Sur quoi il leur dit: Sans doute que vous m'appliquerez ce proverbe Mdecin, gurissez-vous vous-mme ; faites ici en votre pays d'aussi grandes choses que nous avons entendu dire que vous en avez
:

fait

Capharnaum.

24. Ait

Amen

dico vobis, quia

nemo

pro-

pheta accepius est

in patri sua.

24. Mais je vous assure, ajouta-t-il, qu'aucun prophte n'est bien reu en son pays.
25. Je vous le dis en vrit, il y avait plusieurs veuves en Isral au temps d'Elie, lorsque le ciel fui

25. In verilate dico vobis,

mull vidua; erant

est

in

diebus

Elise
s,

in
s.

Isral,

quando clausum

clum

wiu

17

5 23
annis tribus et mensibus sex,

IN

LUCAM
ferm durant trois ans et demi, et grande famine dans toute la terre
:

m
qu'il y

cm

facta

esset fams

eut une

magna

in

omni

terra

26. Et ad nullam illarum missns

est Klias, nisi in

le

26. Et
d'elles,

Sarepla Sidoni, ad mulierem viduam.

27. El mulli leprosi erant in Isral sub Elisaeo pro-

nanmoins lie ne fut envoy chez aucune mais chez une femme veuve de Sarepta dans

pays des Sidoniens.

27.

phet
Syrus.

et

nemo eorum mundatus

omnes
in

est,

nisi

Naarnan

il y avait aussi plusieurs lpreux en Isral au temps du prophte Elise et nanmoins aucun d'eux r.e lut guri, mais seulement Na.unan, qui tait de
;

28. Et repleli sunt

audientes.

synagog

ira,

Iwec

Syrie.

29. Et surrexerunt, et ejeeerunt

talcin, et
tis,

illum extra civi-

la sorte,

28. Tous dans la synagogue l'entendant parler de furent remplis de colre. 29. Et se levant,
ils

duxerunt illum usque ad supercilium mon-

le

chassrent hors de leur

la

super

quem

civilas illorum erat dificata,

ut

prcipitarent eum.
30.
ibat.

menrent jusqu'au sommet de tagne sur laquelle elle tait btie, pour
ville,

et

le.

monpr-

le

cipiter.

Ipse

autem transiens per mdium illorum,

30. Mais
il

passa au milieu d'eux, et se retira.

31. Et descendit in

Capharnaum, civitatem

Galiet

31.
il

Il

vint de l
le

Capharnaum,
les

ville

de Galile,

lae, ibique docebal illos sabbatis.

y enseignait
ils

peuple

jours de sabbat.
qu'il

32. Et slupebant in doctrin ejus, quia in potestate erat

52. Et
parlait

s'tonnaient de sa doctrine, parce

avec autorit.

sermo

ipsius.

33. Et in synagog erat

homo babens daemonium

tibi,

33. Et il y avait dans la synagogue un homme possd d'un esprit immonde, qui jeta un grand cri.
54. En disant Laissez-nous. Qu'y a-t-il entre vous et nous, Jsus de Nazareth? tes- vous venu pour nous perdre'.' je sais qui vous tes, le Saint de
:

immundum,
rene?
Dei.

et

exclamavit voce magn.

qnid nobis et
Jesu M:izasis,

34. Dicens: Sine,

venisli perdere

nos?scio

te quis

Sanclus

Dieu.

35. Et increpavit illum Jsus, dicens: Obmutesce,

et exi ab eo.

Et

cm

projecisset illum dseinonium in

35. Mais Jsus lui parlant avec menaces, lui dit: sors de cet homme. Et le diable ayant , et jet l'homme au milieu de l'assemble, sortit d lui
Tais-toi

mdium,

exiit ab'iilo, nihilque illum nocuit.

sans

lui faiie

aucun mal.

omnib s, et colloquebantur ad invicem, dicentes: Quod est boc verbum, quia in polestate et virtute imperat immundis splri36. Et faclus est pavor in

HO. Et tous en furent pouvants; et ils se disaient les uns aux autres Qu'est-ce que ceci ? Il commande avec autorit et avec puissance aux esprits immondes; et ils sortent.
:

tibus,etexeunt?
37. Et divulgabatur fama de
regionis.
illo in

37.

omnem

loruni

dans
la

le

Bt sa rputation se pays d'alentour.

rpandit

de tous cts

58. Jsus tant sorti de la synagogue, entra

38. Surgens
in

autem Jsus de synagog,

et

iniroivit

maison de Simon, dont

ils le

la

dans belle-mre avait une

la

gro?se fivre; et

prirent de

gurir.

domum

Simonis. Socrus autem Simonis tenebalur

magnis febribus,

rogaverunt illum pro e.

39. Et stans super illam, imperavit febri, et dimisit illam.

59. Et se tenant auprs d'elle, il commanda la fivre, et la fivre la quitta. Et s'tant leve aussitt, elle se mit les servir.

Et surgens continua, ministrabat

il

lis.

40.

Cm

autem

sol occidisset,

omnes

qui habebanl
illos

infirmos variis languoribus, ducebant

ad eum.

40. Et le soleil lant couch, tous ceux qui avaient des personnes affliges de diverses maladies, les lui amenrent, et imposant les mains sur chacun des malades, il les gurit.

At

ille

41.

manus imponens, curabat eos. Exibant autem dmonia multis, clamantia

singulis
:

et dicentia

Quia tu es Filius Dei

et increpans

non

Les dmons sortaient aussi de plusieurs, Vous tes le Fils de Dieu. Mais il les menaait, et les empchait de dire qu'ils sussent
41.
criant et disant:
qu'il tait le Christ.

sinebat ea loqui, quia sciebant ipsum esse Chrislum.

42. Fact

42. Lorsqu'il fut jour,

il

autem

die, egressus ibat in

deserlum

lo-

un

lieu

dsert

et tout le

cum,

et turbae
;

requirebant eum, et venerunt usque

ad ipsum

et delinebant illum,
ille ait:

ne discederet ab

cis.

jusqu'o il tait ; et qu'il ne les quittt,

comme

se retira, et s'en alla en peuple vint le chercher ils le retenaient, de peur

43. Quibus
tet

Quia

et aliis civitalibus
,

opormis-

me

evangelizare

regnum Dei

43. Il leur dit: Il faut aussi que j'annonce aux autres villes l'Evangile du royaume de Dieu, car c'est

quia ide

pour cela que

44. Et Cble.
il

j'ai

t envoy.

sus sum.
44. Et erat praedicans in synagogis Galilceae.

prchait

dans

les

synagogues de

la

Vers.

1.

Plenus Spiritu sancto,

commissa

COMMFNTAIUA.
id est,

jam

se

nus

fuit Spiritu

sancto

sed non

fuit

hoc ab ipso re-

plnum

Spiritu sancto ad

sibi

minis'eria
plc-

velatum puero usque ad hoc tempus, quo descendit

in

ac negotia peragenda ostendens.

Semper Jsus

ipsum jam baptizalum Spiritus sanclus

quando

spiritu, sancto sciliccl , quia ille eum articulo et absolut Spiritus dicitur. In desertum, tanqum locuin tentationi commodissimum ad destitutum humano subsidio, qu

Vers.

1.

A
,

praecesseral

et quia

machina? tentationum dissipentur. Fuit autem desertum Jud quod postea hinc Quarentana dictum,
,

est Christianis.

, ,, ,

525

COMMENTAHIA. CAP.

IV.
,

526
et
,

plnum Spiritu sanclo se esse reips monsiravit, el exqtie hotanqum mutatum in virum alterum
,

inane signum

quo mox plenus

id

fuerat declaratus
:

Spiritu sancto
arliculus Grsee

quod expressit Syrus

nam

et

mine plebeio
do
,

consecratum

Evangelio
,

promulgangessit

cm
,

additur, fer de Spiritu sanclo

est,

ei

Messiai oflicio
,

obeundo
quanto

se deinde

senliendum esse
Spiritu
'

Didymi rgula

libro

primo de
dicitur

tanlo spirits fervore

niliil

aliud cogilaret

sancto.

Jam qud ductus Jsus

non
ita

ac spiraret

nihil

aliud meditaretur ac conaretur,

Spiritu sancto,

intelligendum est, quasi non

qum
vere.

Messiae olhcium

publie praestare

et

absolse-

spont secesseril, sed quod spirits

secutus
tur
sit

Fuit aulem

Jsus plenus Spiritu sancto

(nain

humanus Jesu ducem Spiritum divinum Jesu qui na,

cundm qud homo

ununi sunt Jsus
et

secundm qud Deus,

quia plenus
Spirisit

idem

unus

est

cum

Spiritu sancto.

Spirits
fuit

Spirits sanctus)

Jesu, ut hominis, null in re discors

Spiritu sanclo
;

unqum

Spirits sancti donis, quia nullum

ts saneti largitioni appropriatum
,

donum,

ut Dei ver,
:

unum

est

qud Spirits
et

quo non cumula-

sanctus. Dicat aliquis

Spirits sanctus sunt
ts suus, divinitas,

Si

Spirits divinus Jesu

sufficiebat Jesu

tissim excellentissimque fuerit imbutus, Isa., 11

v.

unum,

spiri-

et nihil in ipso fuerit

,

quod non impleverit,

Spirits

inquam, humanitati unita, nec

occupaverit

suumque agnoverit
pi

sanctus.
,

opus erat dicere ductum Spiritu sancto, aut cert

simililer dici poterat ptre ductus.

Habent auteni hoc

oprium dona Spirits sancti

facile

ut

Respondeo qud

reddant hominis aninium

mobilem Spiritu

Jsus ductus Spiritu sancto dicatur ut homo, non

sancto, ut Spirits sancti sequatur instinctum in quovis

qud opus haberet Spiritu sancto

rit

tanqum oportueipsi divinitas

gnre rerum agendarum. Ade veto plenus

t

fuit

eum

aliunde juvari, nec sufficeret

Jsus, ut de pleitudine ejus nos omnes acceperimus,

sua, vel

non cooperarelur

divinitas Palris (ut

enim

Joan.

v.

16. Filio
,

enim non ad mensuram

ddit

una
ita

est Trinitatis

natura et opus
toti

omne indivisum

Deus Spiritum

Joan. 5, v. 34.
,

Nomen

Spirits, ut

cooperala est Trinitas

curriculo vilae Jesu),

opponilur corpori

tribus

SS.
,

Trinitatis
lertiae

personis

sed qud arcanae Litlerae Spiritui sancto, qui est Patris et Filii

commune
tur.

est (Joan. 4, v. 24)

sed

proprium

amor, adscribant dona

ccelestia,
iis

et inter

qu ratione Ptre et

Filio in

modum

amoris spira-

caetera, illud

eximium, quo homo, in

quae agit

Quod quidem nomen, cm Latine gnre mascuexprimatur,

omnibus,
instinctum
;

sequitur
id

non
fit

proprium
illis

sed

divinum

\iuo Spirits, Hebraic feminino ruah, Graec neutro

riv|/.a

quod

septem

donis quae super

commode

servit personae divinae,

Christum requievisse memorat

Isaias, cap.

H,

v. 2.

cui

nulla sexs generisve diversitas tribuenda est,

alibi
,

Quare

significat hic evangelista,

Jesum,
et in

in eo

qud^

quod nott Hieronymus cm

put 40
Isaiae.

tum enarrans

ca-

Baptismo secedit
deinde acturus
vini,

in

desertum,

omnibus quae
Spirits
di-

Sanctus ver quod additur, non Ptre

est,

sequi instinctum

et Filio distinguit tertiam

personam sed
,

solis spi-

non humain

alicujus, qui divino vel tantillm

ritibus creatis

qui vel

non sunt

sancti, id est, ab
spirits

discrepet.

An

igitur

puero hactens caruit Jsus

omni sorde
immundi)

liberi ac puri (sunt

enim quidam

ductu Spirits? non, sed idcirc jam potis illud Jesu

attribuilur

vel

non sunt
,

ut persona isthaec divina

qum

hactens, quod jam ab apparitione

fons sanctitatis
tera

id est, ita sancti ut sanctificent cae-

ipsius Spirits,

qu declaratus fuerat plenus Spiritu

omnia quae sancta sunt.

est.

sancto,

tanqum nova indutus person, repenlque

ad aggrediendum subli-

Rgresses est, reversus

mutatus in virum alium, argumenta ediderit maniin

Jorda.ne, reliquit

Jordanem
illa

quo

fuerat bapti-

festa agentis Spirits sancti

zatus,

mox

ut clestis

visio disparuerat.
efficacia Spirits,

missima Evangelii ac regni Dei negotia, qualia nun-

Agebatur. Significatur

non

tan-

qum hactens
lista,

ediderat.

Non enim,

inquit evange-

tm duceniis ostendendo aut suadendo, sed

lis

el facien-

reversus est in Galilceam, in

domum
divini

mater-

ut faciant sancti

et inter caeteros

Jsus ut liomo,

nam
inter

ex qu venerat, nec tanqum plebeius amplis

id

quod ipse suggeril; non

inviti,

sed hilares et alafuisse illum quasi

,

hommes
Christi

versatus est,

sed

Spirits

cres.
i

Non

est

enim intelligendum

instinclu in

desertum actus

est, et totus

deinde

mu-

vituin aut

reluctantem extrusum
itnpulsu

sed divinse vir-

neri

peragendo inauguratus. Docemur hic

gratiam consecuti

tutis

molu atque

ad tempus ex

hominum
hominis

qui baptismatis

sumus

sequi

conspectu abreptum. Spirits sanctus subito quocum-

ductum

Spirits (nec

enim

alii sunt filii

Dei quant

que vull hominem

voluntati, sed

rapit,

non quod vim

faciat

qui aguntur Spiritu Dei,

Rom.

8, 14)

ducere aulem

qud hominem mox volentem reddai.

Spiritum eos quos replet ad pugnam, nec sinere eos

esse otiosos
;

Nec quidem Joannis praeconio commendatus adeque

clits aucloritate accepta stalim ad praedicandum

nam

sine hoc Spiritu qui ad

pugnam

vadit cit victus cadit.

In desertum,
serti

prorumpit Jsus
tisper

verm

turbarum oculis aliquan-

Judaese

proximum,

in inleriora de-

adhuc subducit

sese,

tum ne videretur eo quod

,

proximi, ex quibus prodierat Joannes Baptista

acceperat testinionio subito elatus

cessu auctoiitatem sibi apud

tum

ut hoc se-

Hoc

populum augerct, cum

quohactenslanquni unusvulgo fuerat conversatus.

Christiani postea descrlum Quarentanae vocrunl ab hc histori. Solitudo assenlatorum sodalitio vacua, et eremus carens arbilris, accommodata est
iis
I

Spiritu, Graec, in Spiritu, id est, , vel, vi Spi-

qui,

repudiatis

mundi

cupiditatibus,
facile

novam ac

rits,

ejusdem qui mox ipsius

vertici insederat

non

clestem vitam meditanlur, ut

inquinanieiu

S27
liominum convictum
vitent, ut abstinenti

IN

LUCAM
quod tentatum
mentave
larum
soletur, aut terriculamenta
dissipet,

528
machina-

carnem

edoment, ut orationi divinarumquc rerum contemplalioni

ipsius lurbet,

vel
et

impediat. Sic

assiduam operam

dent

quai

baptizatos

enim intelligimus ex S. Anlonii

vit,

aliorum eremico-

omnes

decere,

maxime ver
,

eos qui aliorum docto-

eos diabolo

gravissim infeslari, qui

res futuri sint

suo hoc Salvator exemplo testalum

carne ac

mundo

subaclis, solitarii

angelicam vitam

reliquit. Singularitcr

enim Deum solum inspectorem

haec habere

moliuntur.

Voluit

autem Spirilus sanctus Jesum,

at-

adjuioremque

volunt

certamina,

ne

non quaslibet subire tenlationes, sed acerrimas

que gravissimas
;

sanclis servorum Dei sudoribus laus importuna se

ingrt.

verm

id voluit,

non

in

eum solum
causa Jesu,

Vers. 2.

Diebus

finem ut tenlaretur, sed ut lentaiiones vinceret vi-

quadraginta.

prsecedentibus junxit, in

Hoc interpres hune sensum Agebalur in

:

riliter

et

glorios superaret;

nec

id

quem certum
rium
sit

erat victorem fore, sed noslr potissi-

desertum

Spiritu, ut

illic

esset diebus quadraginta

mm. Cm enim
hc in
seu ad
sis,

nobis expdit, adeque

necessa-

ad quem

modum

etiam Syrus vertit: Et duxit

eum

vit, ut permittat

nos Deus tentari,

Spirilus in desertum diebus quadraginta, ut tentaretur, etc. Graeci libri,

malum

sollicitari, et

quidem pluribus de eauet variis tentatio-

quibus nulla est conjunctio msequentibus

:

ut nobis ipsi innotescamus, ne nos ipsos extolla-

dia, 1re jungunt islud

Dies quadra-

mus, ne torpeamus, sed vigilemus

lus virtutisque

ginta tentatus diabolo, ut est ea mollior constructio.

nibus exercilati fortiores reddamur, denique ut vir-

Tentabatur a
quod,

diabolo.

Grc participium

est

praemium frequenti lentatione nobis

cm

simile inlerpreli .non suppeteret,

et tentabatur,

peri-

augeatur

voluit Spiritus sanctus

Jesum nobis

et

phrasi usus dixit,

quemadmodm

se-

hc

in

parle esse similem, ut pusillanimitatem adime-

cundm Matlheeum. Teniare est rei incertae experimenlum capere, quod quidem facit diabolus, dm
suggestionibus perversis atque oppugnalionibus variis

rel tentatis,

monstrans se

vincentem hactens
set,

eum esse qui diabolum, humanum genus, vincere pos;

victurusque omnin esset, cujus auxilio et nos

et

fortiludinem constantiamque
;

hominum

experiri

homines eum vincere possemus

docens nos mo-

desiderat

sed quia

iliud

facit,

non tam ut noverit

dum

diabolicas tentaliones superandi, jejunio, vigili,

;

eam qum
tracto,

ut labefactet, homine ad iniquitatem perlentare,

oratione, ac verbi Dei Scripturarumque meditatione

hinc

diabolo, similiter

mundo

et

ilque mediatorem se nobis ad superandas tentatio-

carni, hominis inimicis, altributum ponitur in vitio,

nes proponeret,

tum per adjutorium, tum per exemin

pro eo quod

est

ad peccatum

sollicitare

hanc porr

plum. In eo enim
(ait

quo passus
,

est ipse

et tentatus

assignat ftlalthseus 4, i, secesss Christiin desertum causai ii, ut tenlaretur diabolo, non quod sola fuerit,

Apostolus Hebr., 2, v. 18)

potens est et eis qui

lentantur auxiliari. Ostendere denique voluit ab eo

sed qud inter multas, quas jam fer intelligen-

optim evangelizandi munus obiri posse, qui post-

das dedimus, praecipua. Quoniam enim Cliristus ve-

qum
tionis
rit,

casligatum corpus in servitutem redegerit,

et

hune mundum ad expugnandum Satanae tyrannidem, primm omnium post baptismum tentajierat in

variis tentationibus

probalus, omni luxume, ambi-

atque avaritiae desiderio superior factus fueest in periculo

1

tionibus Satanae objicitur,

et

monomachi qudam
pugn viam
sibi

non

ne,

cm

aliis prdicaverit,

cum
riat

ipso committilur, ut hc

ape-

ipse reprobus efftcialur,

Cor. 9, 27.

ad invadendum ministerio suo regnum jSatanae,

nisi

baplismo tentatus docuit tum maxime urgere

nec

tentationibus probatus,

quasi posito tyro-

dtemone pugnam cm baptizalus

meditaris, quippe qui tune
hostilitatem indixeris.
liora

es

Mox autem cum aut novam vitam

cinio,

ad

tam

arduum
In

et

praeclarum
in

opus

se

nomine dato Deo, diabolo

accinxisse

videalur.

hune finem

desertum

Cm

enim diabolus ad meinfirmi-

ductus

est,

non qud extra desertum diabolus Jesum

et expeditissim id sibi

tendentibussemper invideat, tune magis cavenest

tentare non posset, aut non vellel, sed qud in deserto

dum

ne mysterii gratiam deserat mentis

commodissim

facere

las, inquit

Ambrosius. Cterm ne tu te in tentatioCliristus ipse

videalur, ubi nullum

adest sodalilium

humanum,

num

laqueos temerarius injicias, non

Tentabatur a diabolo. Tentare proVers. 2. pri est experiendi causa explorare, ut scit vel ipse qui tentt , vel qui tentatur, vel alii. Ita teniare solet Deus, ut aliquoties ex August. diximus. Diabolus ulteris habet scopum inducendi ad peccatum ; unde
psius tentatio est sollicilatio ad peccandum. Utroque modo Cliristus tentari voluit; quisciebatse superari

meliora tendentibus invidere ; et tune magis est cavendum ne mysterii gratiam deserat mentis infirmitas. Quarto , ut doceret , eos qui alios debent instituer , sibi tumultu conversaiionis carnalis esse recedendum , et precibus vitaeque puritati insislen,

dum.
Quadraginta dierus. Quadraginta , ne novi Testamenti legislator Moyse , et reipublic collapsse renovator Eli esset inferior, quorum uterque quadraginta dies jejunaverat. Non excessit quadragenarium numerum, e qud numerus ille serviat pnitenti et
afllictioni

non

posse. Causse non ipsum , sed nos spectabant. Primo, ut nobis diabolum vinceret , et discipulis conculcandum traderet, inquit Hieron., Epist. 8 ad Demetriadem. Unde August. in Psal. 90, p. 2 Ide tentatus est Cliristus ne vincatur tentatore Christianus; et Cliristus ipse hc de causa dicit Confidite , ego vici mundum. Secundo, ut modum vincendi traderet jejunio, oratione, Scripturarum meditaiione. Tertio, ut ostenderet, inquit Ambr., 4 in Lucam, diabolum ad
: :

prsenlis vilce, ut dclart August., lib. 2, de Consensu evang., c. 4, et mysticum aliquid continere tradit Ambros., lib. 4 in Luc. Unde et quadraginta dies pluit sub Noe, quadraginta annos Israelitse pnas luerunt in deserto", quadraginta dies explora-

,,

529
tentaiiones
expetivisse
;

COMMENTARIA. CAP
dicilur,

IV.

530
utilur ut

sed

ad tenlationis
ut noverat

carne et
Niiiil

mundo plermque

minislris.

locuin Spiritu ductus

quanqum

ipse,

manducavit aut bibit

in illis diebus.

Per

illos

se ab hoste superari non posse, ita poterat velle,

dies noctesque quadraginta.

volebatque ad nostram doclrinam tentari.

spiritu

diabolo,

Et coNSUMSf.ms, consummatis autem,

lis.

finitis,

exac-

immundo. Diabolus nomenbabet

caluniniando,

dei'erendo,

iraducendo,
Graecis sonat

accusando (haec

enim

Esuriit.

Graec et
est,

Syriac

praeponilur postea

verbum

itx6w.Etv),

quasi delator, ca-

quod superfluum
tis
illis.

cm

sufliciat dixisse

consummaut nos

lumniator, et ut Apocalypsis

ait cap. 12, 10,

fratrum

Videri

possit ex

Matthaeo hc esse adjealllixit,

accusator (e enim refert sludia sua omnia ut homi-

ctum. Insontem suam carnem jejuniis

nes viluperabiles reddat etinvisosDeo; ad peccatum

sollicilet, et sollicilatos caluninielur,

doceret sontem nostram affligere. Jejunio se munivit

caphisque accuier

set,

jure, injuria)

quod nominis

Septuaginta

dederunt pro Hebraeo Salan. Porr bic antonomastic

optimum esse adverss munimentum, et jejuniis vacandum inter tentaiiones, non deliciis. Adam in paradiso Diabolo
ut

nos doceret jejunium

tentaiiones

pro principe diabolorum Lucifero positum videut Matlli. 25, v. 41

:

victus est oblectamento

cibi,

Christus

in

deserlo

tur,

Discedite me, matedicii,

et

diabolum

vicit asperilate jejunii.

Promulgaturus orbi
secessit,

in ignem lernum, qui paratus est diabolo

ejus.

angelis

legem novam, cunciaque innovaturus,

et

Et Apoc. 12,

v.

Et projectus

est

draco
et

Me
Sa-

ad quadragesimum usque diem jejunium produxit, ut

magnus, serpens anliquus, qui vocatur diabolus

tanas, qui seducit

tanqum novus im

clestis
;

universum orbem, projectus est in

quendum munus suum

homo prodiret ad quemadmodm Moses

excfece-

terrain, et angeli ejus

cum

eo missi sunt. Verisimile est

rat accepturus et populo tradiiurus

veterem logent

eniui ipsuna daenionum principem, qui

primum ho-

(Exodi 24, v. 18, et 54, v. 28), ilque ut Elias, novis

principibus
v. 8),

minem fuerat aggressus, secundum quoque aggressum fuisse, eo quidem consilio suo, ut princeps ipse
certiorem victoriam de ipso reportaret, sed e Dei
ordinatione, ut in principe daemone caeteri quoque

rempublicam innovaturus
et

(3

Rcg.

19,

ut Evangelium legi

prophetis ostenderet

consentaneum. Dies noctesque quadraginta continuas,

uno jejunio universam Joannis

Baptislae abstinenliam

omnes Christo superarentur confusi. Caeterm non fuit Spiritus sanctus diabolo auctor ut Christum
tentaret
di
)
,

superans inediam Jsus toleravit, divinilalc humani-

tatem lulcienle, non ut omnin non affligerctur, sed

!!

sed

cm semper
,

ille

(qu laborat invi,

ut

non tantm
ailigi

affligeretur,

quanlm e jejunandi
vires sic erat, ut
litlerje

hominem vexare
paratus
sil

tentare

et

ad peccatum
,

ratione gui
:

nata erat, quae nata erat etiam exlin-

sollicitare

nec aliud qurat

qum

id

quod lamen supra humanas

Eli

circumiens tanqum leo rugiens, occasiones opportunissimas

ab hominibus aliquando factum divinac

derint, Mose, inquam, et
;

prodi-

secum

Deo abducendi

perdendi ac

quorum

ille fecit,

devorandi (est enim humanae salutis bostis juratus),

singulariter

confortatus praesenti et alloquio Domini (Exodi 54,

v. 28),

autem hic cm princeps

ipse

daemonum
jam

hic fortitudine cibi ab angelo subminisirati

miris modis expeteret commoditatem acerrim op-

(5 Reg. 19, v. 8),

tule.

Jsus propri suae divinitalis vir-

pugnandi Jesum sanctissimum, quem,

multis

Quare non excessit Jsus eum numerum, ne

;

modis declaraium Dei Filium, metuebat regno suo

plurimm nocilurum,

nisi ipse

illum ad peccatum
;

pertraclum Deo redderet inimicum

objecit Spiritus

sanctus ipsi Jesum antagonistam, prolrusum in de-

sertum, lanqum in locum certaminis;

trs sunt

nam cm

humanae naturae suae veritatem in dubium verteret tum etiam qud quadragenarius numerus pnitentiae quem in jejuniorum, pro moserviat et ailictioni dulo nostro, observanti, voluisse Salvatorem exemplo suo nobis esse commendalum, sancti apostoli in;

humanae

salutis inimici, qui

tent, caro,

mundus, diabolus,
quando

hominem tendiabolo aut mundo

tellexerunt,

auctore beato Hieronynio epistol 54, ad

Marcellam, adverss Montanum. Has porr quadraginta dies noctesque,

otio duxit,

tentari Jsus debuit,

tentari debuit, quia carne

quas Cbristus jejunavit, non in

sive concupiscenti su spiritui perfect subjecl, ad

im

in otio duxit sancto, perseverans in

peccatum

sollicitari

non

potuit. Hic igitur describitur

oratione,

incumbens

divinis

laudibus et graliarum

qui diabolus per se tentrit

Christum

postea ver
ten-

actionibus, intentus contemplationi et alloquio Dei

mullae mundi, hoc est,

taiiones

hominum mundanorum,
instigati,

(cujus suavitas vel sola suffecit suslinendae et morte

narrantur

quibus Christum impetiverunt, qui

|

servandae naturae infirmee),

cum Deo

agens,

atquc

nunc sua mal sponte, nunc diabolo

tur terra promissionis,

ab eo accipiens mandata quae hominibus deferret,

quadraginta dies resurrectione Christus in terra manet. Plura vide apud Ambrosium. Ilinc est quod ex Apostolic traditione, Ecclesia etiam hune uumerum jejunio consccravit, non quidem, ut totos quadraginta dies omni cibo abstineamus , sed juxta Nazianz., orat. in sanctum Lavacrum ad virtulum nostrarum modulum jejunium attemperando. Esukiit. Non igitur antea, divinilale naturae humanx infinnilaiem suslentanle. Postea ver esuriit,',
;
,

Num. 15

non necessitate,sed voluntate edem qu et passus est idque ut hominem verum et infirmum intelligamus

inquit Iren., lib. 5, cap. 21. Deinde, inquit, esuriit ut haberet diabolus ubi congrederetur objecta inlirmitate naturae. Sic enim et nos non solm per concupiscentias , sed et per nalurales ncessittes tentare solet. Fams itaque Domini pia fraus fuit , ut in quo diabolus majora melucns jam cavebat , famis specie
lactatus tentaret ut
in

hominem,

inquit

Ambr.,

lib.

Lucam.

, ,

531

IN
et

LUCAM
ejus; itaque,

53

secum
dis

cum Deo

statuens quibus rationibus ac raoesset

cm

observsset, et ea quae nato Jesu

et

jam

exsecuturus

missus Evangelium promulgandi el salutem

procurandi,

munus ad quod erat hominum

acciderant, et

immaculatam vitam Jesu,

contulissel,

jam tan-

dem
erat,

Joannis de Jesu testimonia non obscura, haec-

quid

pris,

quid posteris doclurus,

que inlcr se

suspicatum fuisse quod res

operaturus, loleraturus esset, felicem

omnium

sucet

Jesum

esse Christum Filium Dei, 6ed

ipsius

cm nonillud

cessum Patri inslantibus precibus commendans,

caetera bujusmodi.
et totidem noctibus,

dm animo

factum esset

saiis, voluisse

Peractis
esuriit.

illis

diebus quadraginta

experimentis, qualia hic describuntur, discere.

Cm

Sicut virtute divinitatis

iia re;

enim fam confectum cerneret,

et

mortalia perpeti

servalum

luit

corpus morte in tanto jejunio,

humanilalis videret, omne quod de ejus divinitate opinatus fuerat, ipsi faslu su superbi in dubium venit,
ait

tentus fuit appelitus animalis ab actu esuriendi

non

quod nuilam prorss esuriem inediamve

diem quando

sit

passus,

Beda

sed quod non tantam quantam post quadragesimum

et esurientis

piens,

in Lucam nihil dum Jesum hominem

:

quippe nisi superbum saesse passibilem et

humilem ad
ten-

modo cpit

se habere.

conspexit, Deus an esset dubitavit, ac proinde

Verm nec

tune quidem necessitate coactus esuriit

talionum argumenta se convertit. Hoc itaque quod

timet explort hic, an Jsus
ila
sit

qui praeest naturae, sed voluntate, usque ade ut

Christus Filius Dei,

et

D. Augustinus scribat, mirabilius in Christo fuisse

ut

Deo se

profiteatur credere,

homini conetur

qud exactis quadraginta diebus

labentibus
illis nil

esuriit,

qum quod

illudere, adulans ut decipiat.

est intelligas,

Caeterm non necesse

in

comedit. Aderat enim Christo fa:

daemonem ex abrupto
Dei
es,

haec verba
est,

cultas seipsum absque cibo servandi

sed concessit
pati et

prosiliisse; Si Filius
tis

sed verisimile

mulJesu

quando

voluit

humanae naturae quae sua sunt

post
suae

iisque composais verbis,

conatum

fuisse

agere. Igitur

quadragesimum diem
ipsius
infirmitati

divinitate

persuadere necessitatem cibi miraculo evocandi, quia

id posset

humanitatem
famis
sive

relinquente

ut Filius Dei, opusquehaberetuthomo, etc.;

cpit vacillare humana natura, et manifesta molestae

nam
id

Evangelista sententiam duntaxat retulil.

argumenta
alia

edere,

sive

stomachi
fortass

murmur,
quarere;

Die, id est, jub (ex phrasi Hebraic), facile

ipse potes
si

enim

similia,

cibum etiam

Filius

Dei es, nec opus habes ut

enim

unde diabolus tentandi occasionem accepit. Idcirc reliquit Dominus humanam naturam ipsam
sibi, ut et

se

verum hominem monstraret

liumilis

(esuriit,

ait

sanctus quidam,

liomo Deus, ne inimico

Deo Ptre expectes cibum, quo te vides derelinqui fam periclitantem, qui nihil minus potes qum ipse tuus Pater. Non ignoravit daemon Dei Filium ejusdem esse cum Deo potentiae, qui et ipse id possit,
quod solus Deus
sui

innotescerel sublimis

Deus liomo) et diabolo pi fraude

potest,

rerum

substantias imperii

circumvento tentandi occasionem praeberet, quasique

nutu transmutare. Quare non vult ut precibus

intelligere potuisset

ad duellum provocaret

objecta est

illi

velut esca,

Deo impetret; nec enim inde

an Dei Filius
esset.
;

humani

corporis infrmitas; sed impegit ipse in un-

curndivinaevirtutis.

Lapidi huic
visibili

die ut lapis iste,

lapidis est

quo modo Matthaeus

seipsum in panem
plurari,

Vers. 5.
et,

Dixit autem. Apparuit,

est,

forma,

explicat

non enim
:

quod non dubium

qu

human, qu cognosci non

Observaverat Salvatorem

convertere
singulari,

Matthaeus utitur
si

numro

Lucas

posset diabolus, im putari posset pius aliquis eremi

cultor,
facilis falleret.
totis

tanqum

maaibus diabolus lapidem unum

lapides

Jesu obtulisset. Fieri potest ut et manibus tenuerit

caut diabolus,

superioribus quadraginta diebus,

lapidem unum, et

alios

humi jacentes monsive Matthaeus

varique lentaverat, sed

cm

nihil

profecisset, ubi
fa-

straverit; caeteroqui,

parm

refert,

tandem animadvertit esurie laborantem, sciens ubi

plurali usus fuerit loco singularis,

lari loco pluralis.

sive

Lucas singuistos

ms
sibi

est ibi et iiubecillilatem esse, existimavit illum

Sensus est

Couverte lapides
;

ex e parte aggrediendum, quae infirma ostende-

in panes,

quibus

famem
;

sedes

prsentes lapides in

batur.

Si

filius Dei es.

Si

tu es Christus Filius Dei

;

muta substantiam sic enim fiet, ut et vadas mortis periculum ex fam imminentis, et probes te
panis

quem promiserunt

prophetae, qui esse videris

jam

Deum. Postqum,

inquit, vides te

Deo Ptre

deseri,
:

ostende urgente te necessitate. Dicas diabolum allu-

ncessitas cogit ut tibi ipse de victu prospicias

hoc

dere ad vocem eam, quae pridem clits

fuerit et intellecta
id
:

ipsi audita

autem loco procul abes ab omni commeats copia,

ubi nihil praeter lapides suppetit. Succurre igitur necessitati tuae, si potes,

Tu

es

Filius meus dilectus, etc.

:

quod

dicil

cum

su schol Chrysostomus

Latini

ne

deficias

et

victum,

quem

tamen plerique
fuisse,

intelligunt, diabolo aliunde

cognitum

Deus

tibi

non suppeditat, confie

ipse tibi ex lapidi-

ex prophetis, inquam,
et

tam

Cbristum fore

bus, transmutatis, non in delicias, sed in panem, [in

Deum

hominem, qum adesse tempus advents

cibaium ac necessarium coinmeatum

ad vocem,

sic

enim
:

lo-

Vers. 3. Diabolus, cujus officium est tentare. Accessisse autein corpore forma eque human suadent illa cum Chjisto colloquia. Indicatur consequenter, foi is non ints illas fuisse Cht isli lei.taliones sicut et primi hoininis. Si Filius Dei es. Notant communiler antiqui dubitsse diabolum utrm iste esset Christus filius Dei. Chrysost. cum suis putal allusisse
, ,

audisset supra in baplismo Hic est aliunde suspicatum hoc esse, ut ex vitae sanclitate, ex prodigioso jejunio, Joannis testimonio, vocibus prophetarum ; sed quia superbissimus erat, quidquid de ejus divinitate opinatus luerat ipso fastu superbiae , in dubium venit ex tanl naturae infilius

quam

meus

etc. Alii

firmilate.

Itaque quasi consulens ejus necessitati, et

533
quitur,

C0MMENTAR1A. CAP
qu
facilis

IV.

534

impetret id quod petit. Uorlalur

Christo erat, ad nostrain doctrinam, ut nobis vincerei, prmleiui, humililate virtutisque constanti vin-

itaque Jesuni Salanas itt.-ubvenial pei iclitanli nalurae,

quasi compatiens

et

curam

s.tluiis

ejus getens, rever

cere,

quem

potenii alioqui ac viribus facile prostra-

autem dccipere sludens,

Jsus
sil

cl

iupriniis explorais

an

visset aut in
lia

Cliristus vtus atque t^tonm Filius Dei ul

lugam vertissel, improbum insullorem. autem respondel, ut neque prodat neque neget
;

onmes in M nervos inicndal, quo salutem hominum, quam Dei Filius moliatur, ipse prSi in p; lient pediat. Agit ver id hune in inodum lapidem vertat, proculdubi, cm id non nisi divin
re compeil,
:

se Di Filium, ver milis et bumilis corde

lei

sed refu;

bsurduin quod lentator suggesserat consilitim

declarans intrim non se latere quis esset, daemon

personalus. Sic autem habebat usus eo tempore doc-

virtute
liquet
pril
Ita
;

fieri possit,
:

Dei Filius est

qud

si

non vertai,
qui
l'unie

torum Judseorum, ut quid

Scriptum

citaturi divinis libris,

non esse
volet

nec enini non

velle potesl,

est dicerent, intelligentes x*t' ifyyiv

sacro-

autem ctiam
sit

vel ut suo consulat honori.

sanctam illam ac divinits inspiratam Scripluram.

autem explorai an

Dei Filius, ut siiuul ad varia

;

Non
pane.

in

solo

pane.

Hebraismus,

pro

Non

solo

peccata conetur pertrahere

et

quidem ad gulam,

ut

ad cterorum radicem. INam fam alllicium ad

impatientiam
esse
curae,
sollicitt,

fainis

Vivit, rivet (fulurum pro

modo

potentiali,

secun-

ejusmodi, qu difhsus se Deo

illiciiis

dm

Hebraeos), vivere polest.

esl

ipse sibi

modis victum paret

Homo. Non

homini semper ut

vivat, necessarius

diaboli consilio

morem

gerens, et potentiaru intemvenlris necessisi

panis aut cibus al;us hujusmodi qui in

est; muiioque
se monstrat,
Filius Dei.

hominum usu

pestive exertans
tati

rerum naturas, ut
miraculo
avidis

minus

Filio Dei.

jactanti alienum

satisfaciat,

transmutet

possit,

et

hominem

regerens, vocatus diabolo

acceptum panem

qum

par

sit

famelicus

voret (nam et hc forte spectat, qud non unicum,

Sed
luerit

in

omni verbo, sed omni re, omni

modo

sive

sed plures lapides jusserit transmutari)

sit,

si

non pos-

ratione ali. Dei,

;

desperet
vicerat.

sibi.

Inde igitur cpit Satanas, unde

illud
et

ali vita

omni eo quo Deus jusserit aut voliominis potesl qucumque re et quoplacuerit.

jam

Admovit primum
tantm

eflicax gulae
:

cumque modo Deo

pascit,
tiae

Nam

et panis

qud
solo

telum, quo principes humani generis dejecerat

quan-

non aliunde habet qum ex

;

divinae Providen-

qum

illos

sollicitaverat illecebr

pomi blanadjuvabat

constitutione

quare

aluit

quosdam Deus suo

dientis;

hic fams,

intolerabile

malum,
sil

nutu, null re corporali in panis locum substitut,

ul

tentatoris
vini, qui

conatum. His refutata

impudentia Cal-

Mosen quadraginta diebus secum colloquentem.

ilia

novus docior veteres parin firmis argutiis

Sunt autem

verba Mosis ad
allos,

Israelitas,

ignoto

lusisse hic ait,

gulae.

dm

priniam tentationem dixerunt esse

est gula in lautitiis

homini cibo clis

manna, inquam; quae Sal-

Non solm enim

illicilo

ciborum-

vator antagonistae suo clypeum objecit, in hanc fer

seulentiain
:

que

delicis,

sed et qui fam stimulante

panem hordea-

Tu me,

quia fam laborem, nec ulla

ceum

vincatur;

modo sibi comparet, is gulae peccato qiiemadmodm ambilionis est reus, non

suppelat cibi copia, e te pulas posse adducere, ut lanquin derelictus Deo, ipse mihi cibum miraculo

solm qui honores magnos venatur, sed et qui iguominiam illalam non ferens seipsum interficiat. Calvino gula non fuit pane aromatico quolidi vesci;
veteribus
gula
fuit
,

procurem,

si

quidem possim, lapide

in

verso avidque vorato, lemer juxla consilium

si

panem contuum
;

non possim, de salute desperem. Atqui sacra docillud

quantitate aut voluptate,

cessitas,

panem cibarium majoi qum naturse requireret

i

aul

irina

vere accepimus

promissi,

eos qui

Deo
solli-

n-

credentesobediunt, non oporlere dubitare aut

cilos esse in ullis

sumere.

Vers. 4.

Scriptum est
;

rerum

difficultalibus,

quaecumque
;

in divinis libris. Rationi:

in obedientiae fideique exercilatione se offerant

sed

bus humanis tentator egerat

Jsus propugnat Scri-

credere certissimam esse Dei providentiam,

eamdem-

ptur sacra armatus, qu, nulla sunt adverss tenta-

que locupletissimam, quae

torem validiora arma

veritate Dei (

ut quae firmet

honiinem

in

humunae alendae materiem babeat

aut eos cibos qui vulg in plurimas, hominibus incognitas.

non unam tantm vitae ut panem solum,

,

quo prolecta
insulta

esl ipsa Scripiura) ita ut

dejici.

usu esse soleant, sed

nullo diaboli

queat

Propositum enim

Tu Satan

ejus gra-

simul adulando pungens Si filius Dei es, cur sic tamen alUigeris, cm sil rcmediuin ad inanuin? Die , id est, jub solo imperio tuo oamipotenti, non precibus, lapidi iilic , lt panis fit ; coiiveileiulo euin scilicet non in cibum delicalum, sed in panes, ul n 66:

rem gerere diabolo

oslemet, null

ul potentiam

suam inlempesliv

Dd

glori vel proxiini ulililate id pos-

tulante, gulaibiniul elvanilatis vitium est. Nihil enim, inquit Ambros., pro diaboli arbilrio nec contemplalione panis laciendum est. Quod Christus signilical

silati

succurras. Quod si fecisset, certuin putabat ineum esse Deum si in tani necessilale non , fecisset, sive nolendo, sive quia non posse, nii esse Deum. Ubi pulcln Ambros. arlificem diaboli difice asiuliam sic tentai, ul exploret sic explort ut leniet. E contra Dominus sic lallii ut vincat sic vincit ul iallai. Nam si convertisse* creaturam , prodeiet crea-

volens respondit
Yi:ns. 4.

dicium

Scriptum

est

nempe

in Scriptur ill

divinits inspirat, quae per excellentiam intclligiluiin similibus locutionibus. Non in solo pane vivit iiomo, id est, non s<ilo pane vitam sustinere polest
Iioino quilibet,

omni verbo Dei

muiioque magis Filius Dei. Sed in idest, sed quAcumque tandem ne

,

torem ei siinul in varia pec< ala laberelur. pler fauem dillidere divinaj provideniiae
,

Kam
et ila

pio-

Deus eum
i

mo-

volueril ac jusserit sustcnlari ulpole cujus volunlate el jussu etiam ipse panis alit. Alii enim

535
tiam pani alligas
desinl
:

IN
ipse

LUCAM
rioribus

536
Latinis enarratoribus.
relert,

per Scripturam

tcstatur, ut

Caeteriim,

tcstatur

omnes

cibi

solam suam benediclionem ad nos

quidam, quod Jansenius

codices, habere in
tliteus

antiquos quosdam

alendos sufficere.

Cm

igitur

ego hc venerim, non

Luc ordinem eumdeni quem Mat-

meo
alio

privato consilio, aut libidine, aut bypocrisi, aut

habet, secundam quae in templi summitate,

;

animi lemerario impulsu,

sed

Spiriis sancii

tertiam quae in monte

quem

san et D. Ambrosius,

ductu, non debeo ego diflisus Deo,

mihi ipse edilo

Lucam explanans
riis,

lum

in textu,
,

lum

in

commentate'.a

miraculo velle providere de cibo, itque derogare

glori Dei, tanqum non gerentis curani me (nibil

serval. Tria

inquit

prcipu docemur

diaboli, etc.,

gul unum, aliud jactanti, ambilionis

gulae tentatione exposit, ait
:

autem facere debeo ex

consilio luo), sed

permiuere

tertium, ac,

prima

Se-

eam curam Deo,

cibis
alti

cujus praeceplum secutus bc veni,

et defecti

quitur jactanti telum,

quo proclive delinquilur, quia

exemplo eorum qui secuti mandalum Dei,

consuetis,
in

dm hommes gloriam

virtutis

su jactare desiderant,

deserto per quadraginta

ann

de loco meritorum suorum cl statione decidunt.

duxit illum, inquit, in Jrusalem, etc.
Tertio

Et

sunt cibis clestibus,

terra.

Hune

in

nunqum modum Jsus primam

esurientem
cibi

antea visis in
gulae tentatio-

demm
:

de ambilionis telo lat dissent

lus

Et duxit illum diabo-

nem

vicit,

dm

non superavit ap-

iterum in montem altissimum, etc., et in fine

petitus, ila ut intemperanter

ad cibum properans,

Clerm, habet, quod ad mysticum ordinem

cernis
ut

spcial,

obediret seductoris consilio, aut seipsum proderet

velusti

erroris

vincula suis resolula vestigiis,

facililalis, tertio ambilionis la-

miraculo

sed famen vertit in virtutis temperantiae

primo gul, secundo

etc.

materiam, confisus

Deum

sibi

fore nutritium,

ta-

queus solverelur,

Quare,

ordinis mulationem,

melsi procul abesset omnis cibus humanus, fiduci

ex sacra Scriptur accepta. Docet hic inter caetera
Salvator
nihil

quae in Evangelio Lucae reperilur, ex scriploris vitio

accidisse, videri fortass possit, qui

verborum

falsus

agendum

esse ex

diaboli

consilio,

similitudine, tertiam tentationem secundae preemiserit;

quantunvis videatur rationi consentaneum (hic enim

declaratus et arcanarum litterarum praeconio procla-

incipit

enim utraque ad eumdeni

;

modum
;

Et

duxit illum

Graec quoque

sinaile est

ac postea er-

matus

est,

Dei et

hominum

hostis,

liceat inire

cominercium), nec quibus suppetit

cum quo nullum donum

nisi

rore deprehenso, tertiae secundam subjecerit,

cm
atque

etiam plerique codices Graeci, Theophylacto,

miraculorum, edere debere miraculum ulluin ad pro-

apertissim Euthymio, astipulantibus, in e quae se-

priam sive necessitatem sive

utilitalem,

acce-

cundo loco ponitur, addant

Vade

post me, Salana.

dente peculiari aut praecepto aut instinctu Dei.

cui facile fuisset, ait

Nam

Ambrosius

in

Lucam,

lapides in

panem, natur

alterius transfusione, cotwerlere, docet

nihil tibi pro diaboli arbitrio, aut

declarand

virtutis

Non est enim vero simile B. Lucam, aliam subjecturum fuisse Satanae tentationem, postqum narrsset eum Domino repulsum. Hoc est enim, Vade post me, Salana, ut exponit Euthymius conspectu meo te
,

tu contemplatione faciendum. Magorum ac

giatorum
est,

praesli-

aufer,

desine

me

tentare.

Verumenimver pars
;

ista
;

ad inanem ostentationem, ad suam

et

nec Jn Latinis

libris

habetur

nec in Syricis additur

ipsorum utilitatem

spectatorum curiosam volup;

nec in Graecis quibusdam nominatim, Vaticani et Parisiensium, secundo, septimo atque octavo, invenitur;

tatem, vel edere vel fingere prodigia

servo Dei non

sunt edenda miracula,

nisi ut illuslretur gloria Dei.

nec denique, ab Origene, Ambrosio, Bed, posteriori-

Vers.

5.

Et mjxit.
accidit,

Illum tentationum Christi

busque Latinis

legitur. Probabile est

quod sentiunt

diabolo ordinena, quo prima narratur ea quae in deserto,

quidam, hue, ex Matthaeo, cap. 4, vers. 10 Graeculis

fuisse adscriptam.

secunda quae in monte,

lertia quae in

templi
Biblio-

summitate

quem

in

Luc nostrorum

Tentator,

ubi primae
est

non
enim

successit,

altra

inox

rum

habet textus, habent in Luc similiter, Graeci

Syrici, Latinique libri,

tentavit via (clarum

fuisse continuas),
ritati

trs istas tenlationes

omnes,

quos videre potuimus,

31 in

quo docemur, ne unqum secu-

suffragantibus,

Origene, homili 29, 30 et

capite

nos tradamus, sed novos semper parati exspe-

Lucam, Augustino decimo sexto

secundi de

ctemus insultus. Assumit, inde acceptum transfert,

Consensu, Bed, Theophylacto, Euthymio et posleut Moyses et Elias ; alii novo cibo , ut aliter Deo sustentati sunt. Itaque his verbis Christus eludit dsemonem , neque asserens neque negans se Filium Dei , vincitque eum non potenti , sed prudenti ; non ut Filius Dei sibi succurrendo sed ut homo infirmus , iiduciam in Deo collocando ; tentalioni non cedens , sed ei velut clypeum beripturas objiciens. Simulque docet ita domitam esse oporiere cupilitatemvoluplatis, ut nec famicedendum sit, inquit August., lib. de ver Religione cap. 58. Vers. 5. In montem excelsum. Montem Quarentanae non multm Jerosolymis dissitum , nonnulli fuisse asserunt, qui inde Mons diaboli dictus sit. Pono auclor serm. de Tentationibus Christi et Jejunio apud Cyprian. , putat hanc assuinplionem contigissc
,

secum abducit palientem, ver

in spiritu, sicut Ezechiel fuit in
alii

et corporaliter ad

sine pane
,

Jrusalem

sed veris
,

manna

alii

communiter volunt corporaliter

conligisse

non

quasi pedibus Christus iverit,ut nonnulli sentiunt, sed qud ver corporaliter translatus fuerit, ad eum modum quo Habacuc in Chaldaeam , Philippus in

Azorum. Qui enim se crucifigi voluit menibris diaboli, non est mirum si se ab ipso diabolo permisit transferri ut Greg. Hom. 16 in Evang. Et ostendit illi omnia reg.na non in imaginari visione, indi^num enim videtur, qud diabolus sensus internos Christi commoverit sed visione corporali ad hoc enim de,
, ,
:

excelsus vald , ut latissim pateret prospectus. Ostendit ergo digilo demonslrandojpleraque rgna et singulas mund plagas, ut auclor Operis Imperlecti. Et quia Lucas addil ; I mome.nto iemlectus fuit

mons

S37

COMMENTAI*! A. CAP.
in alia loca

IV.

538
illud opi-

eum modum quo malehcos nonnunqum

Abacuc
Judse

los

apparere faciens, singulorum gloriam,

per aerem delert, et quo anglus Domini iranslulit

bus clarum, hoc viribus; aliud frequenti populorum,

aliud alio

Babylonem (Dan.

14, v. 55);

nain

conspicuum

et gloriosum

denique quid-

spirituuiu

virtus
fuit

dominalur materise corporali. Nec

quid in orbe magnificum habet

strepitus, opes,

magnorum regum

indignum

Chrislo id perniittere ut da3inone

famulitium, palalia, copias, adoran-

ferretur, qui id perniisit ut cruciligeretur, Gregorius

ait.

tium turbas, obsequia, pompas, triumphos, legaliones,

Non enim

fuit Chrisli

imbecillitas

qud se per-

nulum omnipolenlem,

aliaque permulla;

harum
partim
ignort

misit diabolo sive assumi sive crucifigi, sed palientia;

rerum omnium mirum quoddain theatrum repcnl

objecit oculis Jesu. Potuit

necdiaboli fortiludo, sed superbia, qui voluntanecessitatem

putavit.
conjieit

autem hoc
vi,

efficere,

tem Jesu,
Imperfecti

Operis

auctor

Cterm quod quanqum sic

qud
alias

prospective sive optic artis

quam non

(qu arte ab hominibus conficiuntur inspicilla, quae

longissim distantes res oculis exactissim subjiciunt)

Christum diabolus assumpserit ut ab omnibus videri

posset
;

Chrislus diabolo inscio,

;

id egit,

partim praesligio, perslringens oculos Jesu permiltentis.

(Luc. 4, v. 50
lur.

Joan. 8, v. 59) ut nemine videre-

Conalus

est porr

hc oslensione

terre-

Quidam

sogr

admittentesChristum permisisse ut
veberetur, docent Chrislum
17, v.

norum amorem dominandique

citare
;

libidinem in Jesu ex -

diabolo per

ara

sed nulla ints cupiditasanimum Jesu pupugit,

diabolo fuisse
1, apostoli

assumplum eo modo quo Malin.

qui sensum nobiscum

titus

communem

habuit, non appe-

referuntur Chrislo fuisse assumpti, quod

incompositos.
et

est, ducti,

quo cert verbo Lucas hoc loco

ulilur.

Antiquissimi

lectissimi

codices

nominalim

Atqui,

si

pedes Christum diabolus ex hoc deserto

Brug., Lob., Leod., Clarmar., et trs Ecclesiae S. Au-

Jerichunti vicino in

montem, nescio quem, omnium

fuit

domari, omittunt haec verba, in montem excelsum

quae
alii

altissimum, duxit, non

diei.

hoc

iter

unius duntaxat

addunt, non absque varietate tamen,

cm

Jejunaverit igitur Chrislus plus

qum quadrabis tribus

quidam excelsum, quidam altissimum

possint ea ex Evangelio
fuisse adscripta,

scribant. Videri

ginta diebus, qui

non ante comedit qum

cibum angelorum
dici possit

secundm Mattliseum huic

:

tenta lion ibus peractis, acceperit. Quid

quitur,

niinisterio

nec interpreti fuisse Graec lecta

exstent et Graec et Syriac.

autem

ad id quod

mox

se-

quanqum nunc
exemplar
tensis,
illud

Jam

qud diabolus Jesum

ipse statuerit super

vetustum cnobii D. Germani Prasili,

pinnaculum templi? Nec limendum eral Jesu diabolo prcipitium, quinoverat non plus possediabolum,

ad muros Parisienses

quod Jacobus Fa-

ber lestatur servare,

diabolo ordinem
,

eumdem

tenlationum Jesu

qum
tium

ipse

cum

Ptre Deo permitteret

non enim
quod
vi-

in

hoc Evangelio, quem habet

ipse diaboli oper utebalur ut traheretur,

sit

Matthsei Evangelium, nihil moror,

prcipilio dignum, sed diaboli ultra id ten-

Nam

quod D. Ambrosius

in

cm Lucam
,

sit

singulare.

scribens,

eo

lantis (quod et alis viris sanctis accidit) se permisit

arbiliio. Diabolus
intelligeret
igitur,

ordine explanat quo narrt Matlhaeus

brosius, in
serit.

non rar

Am-

cm

ex responso accepio
si-

Lucam

licet scribat, Matthaei

lextum edis-

non ignotum se esse Jesu, quidquid

rapuit

mularet, nihil dubitans prodere se, qualis erat, spi-

In

momento seu punciOTEMPORis, brevissimo leminlelligo

rhum nequam,
Ix

Jesum per

ara.

poris spatio. Hinc

et lat

diabolum,

plus aliquid

montem excelsum, ex quo

liber

undique
fuisse
fuisse

qum

paucis verbis descripsisse situm et gloriam rcid iieri

patens prospectus. Quidam dicunt

tolius

mundi altissimum

quidam

montem montem
di-

gnorum singulorum (nec enim mirum

eliam oculis objecisse.

posse

brevissimo tempore ut opus fuerit annotare),nimirm

deserti

Quarentan, vocantque diaboli montem,

stantem ab eo monte in quo jejunrit et primm

tenlatus fuit Dominus,

Vers. 6.
et Syriac.

Ait

illi.

Diabolus hic repetilur Graec

quem montem Quarentan

nominant, milliaribus duobus, Jerosolymam versus. Mutavit locum Satanas, si forte loci mulalio mutarel
affectum
,

Tibi,

qui sub

quem dignum hoc honore judico, me hc administres non enim

:

et

idoneum

dignor per

elimpetraret consensum, quod

lit

nonnun-

meipsum

haec administrare,

ut nec te decet ignobili

qum.
Omnia rgna orbis terr.e
,

et contemplibili

schematc obumbrari.

Quem

concu-

qu parle quodque

piscenlia carnis et superbia vitae superare

rat,

non polueavaritia,

situm erat per quatuor mundi plagas. Malthus addit,

et

jam conu piscen lia oculorum,

id consistere,

id est,

gloriam eorum, quod dixit Lucas vers, sequenti.

supcrbiae intrim

juncta impetit, in quibus

tribus

Ostendit gloriam

eam

quae administraiionein illorum

omne
quod

Apostolus

ait (1

Joan. 2, v. 16),

consequitur, hrevihus describens, simul et ante ocuporis, videtur indicari simul fuisse modum ostendendi diabolo proprium ut scilicet arte qudam species distantissimarum rerum apparere fecerit , quod et homines instrumentis quibusdam faciunt, vel prsligio oculis reprsentaverit. Nam simul eliam ostendit gloriam eorum ; id est, qu re unumquodquc regnum
,

in

mundo

est.

Non enim

aliquod inusitatum

frequentiam , regum pompas et faslum , adoranlium obsequia et similia. Vers. 6. Quia miiii tradita sunt, et oui volo do illa. Qui enim extorquere non poterat , an esset Filius Dei seipsum lingit Filium Dei , ideque tan-

qum hominem jam utcumque deprchensum impudenlis tentai. Unde nec addit apert, si Filius Dei es, tametsi occult cdem tendal ncmpc ut, si forte
,

xcelleret, objiciendo scilicet quasi in iheatro opes

et

magniliconliam uniuscujusque, vires,

populorum

, ,

539

IN

LUCAM
cm
alite
id Filio

540
Dei expetere

certamen subire voluit Dei Filius, sed communes

habcre nobiscum pugnas, ul iisdcm armis muniti,

Daemonem omnium absursit,

dissimum iniprobissiiuumque
Si Filins Dei es
,

non addit

id

quod

non dubiicmus
ritia

victoriain nobis esse in

manu.

Av.i-

sed exspectat, siquidem Dei

et
,

ambitio

magnos anirnos coirumpere vabominibus

insilo
,

l'ilius sil, ofl'ensus, sibi

eum
si

taUM
sit,

dcbcri bonoille polli-

lent
dits.

ex appetitu

erilis

similes

rem, suaque non

cetur,

illius

esse, ea

omnia qu;e

Malum hoc Adam

cni subjeclioneni

in Paraiiise
,

pulsuvii et slrafasti-

ut respondeat;

ver non

promissorum

vil,

quam Deo debebat,

amplitudine inagnihcenlique capiendum sperat. Itaque, superioribus lenlationibus diserlis verbis explort

diens, appetiil dominatuin,

Deus, sine Deo se vidit et

cm vellel novit. Jam ver

et

esse 6icul
reips exnef'a-

an Dei Filius
:

sit,

clam autem ad peccaturn

solli-

perlus erat inimicus, nibil esse tam impium ac

citt

hc porr diserte ad peccaturn, idque

gravissi;

rium, quod imi)erii causa bomines non auderent.

Potestaieai iianc universam,
id
est,

mum

tanqum hominem merurn

sil

sollicitai

clam

rgna haec

autem an Dei

Filius explorai.

universa, seu jus et imperiutn in rgna haec universa.

Coram me,
hava
quae

id est,
1

me; superest coram ex Hebraic

1, v.

Illorim regnorum.

phrasi, simile,
orbis

Reg.

19,

vox Hebraic hista,

Tradita

sunt,

universi
est,

terrarum

rgna.

nobis vertitur adorare

ex

vi

vocis

nibil

Graec legitur, tradita

scilicet polentas ba;c uni-

amplis signilicat
se
:

quam

incui vare
illi

sive prosternere
vel

versa et gbria. Menlitur mendacii pater, non enim

ipsi

unde Ut ut

fer addatur

liphue coram,

traditum est imperium orbis terrarum, sed hofuit

:

littera

tamed serviens dandi casui.

tu

mini traditum
bello
victo,

ipse
et

usurpavit

autem homine injusto etiamnm usurpt illud,

,

Erunt tua omnia;

totius

unus obtinebis haec omnia

orbis terrarum rgna.

et in terris

Monarcha

eris

tolius

potestate,

non absolut, sed

,

definit

Deo:

nihil

mundi,

pro Deo coleris,

modo me tant
libri

enini amplis potest

quam Deus bominum

princeps ac

peccatis

felicitatis

auctorem agnoveris. Graeci

,

meliores,

off'ensus ipsi permittit.

pro omnia, quod habuit interpres

legunt omnis vel

haec

Cui volo.

Sum enim

Deus

bujus

toia

Erit

tua omnis

vel

Iota

potestas

et

mundi. Multm diabolus artibus

hendis ad
vult
;

suis potest in eveillisve

gloria.

summum

imperii iastigium bis

quos

Vers. 8.

Dixit
tuae.

illi

Quod Graec
hujus
loci.

sequitur

sed non amplis, etiam

culeretur ut Deus,

cm per uuiversum
decreverit ipsi per-

Vade

rtro, Salarias,

non

est

orbem

quam

Scriptum est. Sacrae Scripturse voci obtemperan-

miltere Deus, cujus providentia constitua imperalores ac magistratus

,

dum

est,

non
,

Prudenter itcrm se Filium Dei

non semper quales diabolus

desi-

dissimulans

id Scripturis respondet,

quod quivis

derat, sed quales ipsi placet,

nunc bonos, cm bomicujus proinde solius est

v. 22.
;

homo

justus respondeat.

nibus est propitius, nunc malos, quales diabolus sludet promovere,

Dominum. Domini voce utuntur novi TestamentL

scriptores
,

cm

iralus

et veteris interprtes

ut proprio Dei no-

dicere: Cui volo do illa, Dan. 4,

Arrogat hic

mine

loco nominis

tetragrammati

nw,
,
,

ab hava
derivati
sibi
,

itaque diabolus sibi quod Dei est

beri sibi postulat divinum

quare etiam exhi-

quod Hebraic

et Chaldaic esse significat

est Dei

honorent.

quod ade proprium

indidit
,

nomen

qud

ipse

Do
hinc

ili.a.

Graec

est,

do illam, scilicet potestatem et

ut

illius

hominis Jacob, hujus Joseph

,

ut

gloriam universam.

Latinus

inlerpres

legit

tcc:

gerat etiam in capite iod litteram

propriorum nomi-

duo

haec

postrema versiculi

membra

vertit

num

formativam. Ulud elferre volentes neotericorum

pluraliter.

plerique dicunt, Jehova; sed Judaei asserunt majores

Vers. 7.

Tu ergo.
si

Si ergo haec te dlectant,

libi

si

suos ab ipso usque Mose

cui

primo revelatum

et

amas regnare,
rit

cupis ditescere, facillimum

iue-

traditum est hoc

tiare
solilos,

nomen
;

ejus loco semper pronun-

bsec

omnia

tui juris facere.

Adonai

id

quod cert

secuti sunt ve-

Adora veris me, ut regnorum omnium mundi do-

teres, Septuaginta Interprtes, apostoli, evangelistae,

minum
me.

et largitorem
,

si

agnoveris

me

tanti cuiminis

Origenes

Hieronymus

aliique

persuasi

verisimile
Iiceret,

largitorem

et ut

bujuscemodi supplex bonoraveris

est, illud efferri

non posse, non quia non

sed

Rem

peto lam lacilem

sibi

quam exiguam pro mupostulat exbiberi

:

quia ejus sonus ignoraretur,

rentiae

Deo providente reveQuocirca Judaei postea,

nere tanto. Divinum

bonorem
volueril
sit;

nominis essentiaesu proprii; unde ^x^wwvsv,

nam ab
permanet

initio

ipso

cm
ill

Deo
et

similis

esse

id est, ineffabile,

dictum

est.

ideque de clo dejectus

in superbi

nihilo

tamen minus
quod
in

quando
puncta

Biblia sacra punctis vocalibus insigniverunt,

edem

clo

nominis Adonai buic

nomini adpinxerunt.

oblinere non potuit, mortalibus poscit in terra. Sed

Qud autem

veteres, adeque apostoli, loco nominis

Filius Dei sit, rei absurditte pprcussus se prodat ; sin autem non sii , gravi; sim omnium tent itione superbise ad

sibi

peccalum gravissimum idoiolatriae perducatur. 7. veluti tantoSi adoraveris coram me rum regnorum et gloriae largitorem. Doju.num Deum tuum adorabis nempe Vers. 8. curvatione vel casu corporis sicuti petis. Hoc enim
Vers.

propri vult bsec adoralio verbo Hebraico; sed quando Deo tribnitur, involvit simul interiorem adorationem Deo dignam. In Deuteron. c. 6, v. 3, unde seusun, non verba citt, est tira, tinwbis qoia sic postulabat Salan petilio. Adde qud limoris et in Scriptuet reverentiae pars magna sit adorai io
;
:

ris

sub timor Dei omnis ejus cultus comprehenditur.

541
hujusineft'abilissonuerinl,.lrfoia/, patet,

COMMENTARIA. CAP.
tum aliund,
j

IV.
est.

542
Ista est

omnin

aulem Deo

singulariter dbita

lum ex eo qud consianter

reddiderint, fcpwv, sive

1 servitus cm

in sacrilicio

et adoratione,

tum

in

pi

Domina:, qu;e estpropria signilicaliononiinisAdoH<. s erga Deum affeciione inandalorumque illius observa!,,.. is ;_.iv.v:i. -: :_... .!... .,. ..,, I >!aiu m. .11: .,.,..:.,.. .1 . ... /w. ..11: Nain ineffabile, si inlerpretandum esset juxta elymo | tionc. Nulli serviendum est contra Deum nec ulli
: ,

logiani, transferenduni esset, qui est

vel ut, Plato-

nisi

piopter
!).

Deum.

nic loquamur,

wv, sive, v> v, En*. Itaque in sacris

litteris

Vers.

Et duxit.

Duxit etiam, per ara trans-

novi Testamenli

et veteris versionibus,

vo* 1 vectum
.

non

renitentem.

Quidam vertunt

Jam
etc.,

Domini plermque subit locum proprii nominis Dei,

usque ade ut
diu dieis
est
:

aulem duxeratillum Jerosolymam, statueralque,

ita ut

et enuntiatione

singuiari,

quemadmoi

significctur

non servari bc ordincm rerum

in

Petrus est liomo,

;

ita

legas
est

Dominus

ipse
I

gestarum.

Deus, Deut. 4, 55

Dominus

magnus Deus,

Super pinnam templi,

cacumine
turris templi,

suinmo templi

fasligio, in

Ps. 94, 5.

ut

more nostro loquamur.

teclo
id

Deum tuum. Qui

servator, rector, et

solus est Deus tuus, creator, con-

Erat in anteriori facie templi interioris, complecientis

eonsummalor

tuus.

Sanctum

et

Sanclum sanclorum, quod solum

Adorabis.
nus.
capite

bomo, solus
,

In
,

Deuteronomio

omnium Domitam decimo qum sexto

ipse est
,

operlum doms formam referebat (nam exterius,

est, reliqua

pars templi, sub dio erat), oulam vesliin turris

est timebis,

non solm juxta Latina

:

verm

bulum

quod Scriplura vocat,

formam

aedi-

etiam juxta Hebra et Graeca

vit

quod Salvator mula-

ncatum, centum

viginti cubitis altum, videlicet

du-

cum

adorabis,

qud hoc responsio postularet,

:

plum longitudinis
sexaginla.
In

interioris illius templi, longi cubilis

,

comprehensum
adorandivox,

aliqqui verbo timebis

nam

timoris

bujus, verisimile est

veslibuli cacusi

reverentiaeque pars non minima, adoratio est. Porr

et quae

mine
Jsus

slaluit

diabolus

Jesum

unde

desiliisset
,

huic Graec respondel

nihil

irpo<nwvev,

delapsus fuisset in atrium sacerdolum

et

inter

quaeque Hebraic histahva,

significant,

ex

se

amplis

templum

altare

quo modo

is

locus

vocatur

qum

exteriorem venerationem
:

cum

cor-

Matth. 23, v. 55, seu, quo

modo

Joelis 2, v. 17, inter

poris prostratione aut incurvatione

in sacris Litteris,

quare frquenter

veslibulum
populis

et

allare;

cernentibus

sacerdotibus

et

honor

illis

significatus, etiam

homi-

universis qui ad

rem divinam convenerant.

,

nibus,

maxime

principibus magnisque viris, tributus

1, v.

cum

laude refertur, 3 Reg.

16, 23,

31. Caete,

rm, quando Deo uni tribuendus

voces ex usu

praecipitur

plus

Hc enim versis faciebus orabatur ab omnibus. Hune itaque locum elegit Satan ut, tanqum congruum Jesu persuaderet ubi Deus colebatur illic
,
, ;

qum ex

vi

su significant, hujusmodi
,

se

Dei Filium

coram Dei culloribus congregalis

nimirm exteriorem venerationem

proficiscatur

quae ex interiori

ostendere.
Si

(praecipuque interiorem

ipsam) qu
et

Filius Dei es. Invidel Jesu

honorem

Filii

Dei,

colatur

Deus ut rerum omnium auctor

dominus,

nitilurque

eum,

si

quidem

sit,

ab eo honore, honoris

ex quo profluxerint omnia, in quo subsistant, cuique

ambitione dejicere (saep enim quos gula non vincit

superat ambitio)
;

subjaceant
majestas.

omnia
sou. T

summa
soli

suprema

unicaque

vei

id

dissimulans
sibi

simulans
qui infra
ipsi,

autem se desiderare, ut cm

lm

aliis

Et
illi

illi

Deuteronomium non

addit,

aderant

in

templo, monstre! se Filium Dei, quia

praeserlim Hebraic,

sed intelligilur in pronomine,

soli sibi quaerenti, nihil

dederat responsi.

quod emphasim
,

affert,

cumque exclusione
,

intelligi

Mitte te, projice teipsum. Si tu es Christus Fnius

Dei Israeli promissus
,

postulat

illi

non

alteri

quemadmodm

id

quod
aut

monstra

illud

in

templo Dei,
es,

praecessit;

Dominum Deum tuum, non alium

cotes

non mihi, sed

runt. Ecce

lsraelitis

quibus promissus

qui

aliud adorabis.

hc ad colendum Deum frequenti numro convene;

Servies
dbita

cultu

ac servitute
sibi

ei

singulariter

nunc eo loco

te constilui ubi

non

frustra

quam

diabolus

ipse

poscebat.

Domino
debitam

miraculum edes;
universo
sublimi

conspicietur enim ab omnibus in

Deo suo

servire, vera est regnandi ratio. Aarpsa ex

templo praesentibus,
Israeli

moxque

toti civitati

indeque
hinc

vi signifiraiionis

non dnott servilutem

,

soli

innotescet.

Dede

igitur

te

Deo, sed ex sacrorum scripiorum usu

serlim et Septuaginta
est

Pauli prae-

pracipilem, ut homines videntes

lsesione,

te volare le

duorum Senum

alioquin

idem

sine casu, et cadere sine

credant

esse

quod

teiiMLa

nam

et Levitici 33, 7,

opus servile

Filium Dei, et agnoscanl Christum esse di ipsis ex

Dei promissione exspeclatum, itaque recipiat te Isral,

>.Tps'jTGv

Graec dicilur. Hebraea vox habad generalis

soli

Et

illi

servies; Graec, Xarpast, servilule

: ,

qu Deus solus colilur, et quam tu n'agitas hoc enim signilicat Graeca vox si non significaiione saltem usu Scriplurae, ut nolavit Augusl. 15 contra Faustum, c. 9, et I. 10 de Civitale, c. 1. Super pi.n.wm templi id est super Vers. 9. qud erat peribolus quidam seu loric fasligium circumdans tectum snperias planum, ne quis decidescilicet,

(|ueniadinodinn de ouinibus tectis pracscribitur Deulcr. 22, v. 8. Graec dicilur Trefjtyov, id est, pinna
ret
,

seu ala, quia ab aediflciis exslabat instar alae. Si Filius mitte te iilnc df.orsum , ut scilicet non solm sic pateat le esse Filium Dei sed etiam in populos civitate homines le videntes sine casu volare credant esse Filium Dei sibi proniisiim. Ubi observant Hieron. et Ambras, eemper diaboli vocee e tandem lendere ut sicut ipse superbi cecidil, etiam home deorsm praecipitelur. Sciuptum est emm. Quia Scripluris et (iduci in Deum se Christus del'enderat ex utroque capite laqucum ei slruit q. d. Quia ila

Dei es

,
,

543
et ut Messise suo adhacreat, ciim

IN

LUCAM
id

544
possit, ita
id
,

palm

feceris

omin

non

non

accipiat
:

Angelorum subsidium,

nibus te esse Filium Dei. Ilortatur ut in urbesanci

et frcquenli

dm temer

tentet

daemonis aulem opra an

populorum, quasi novus funambulus

uteretur Jsus

ignorare non potuisset daemon ipse.

,

excelso pendulus, se
jactct

deorsm ad spectaculum
:

vulgi

Verisimile est porr

non facilem ex eo loco descensum

,

quo
in

inlrepidus.

Ver diaboli vox

Mille te hinc

Jesum statuerat

patuisse

ita

ut

deorsm, quae inentem liominis de gradu alliore meri-

quamdam
voluerit,

necessitatem se

praecipitandi

adducere

torum
fuit.

praecipilarc contendit, sicul ipse praecipitatus

;

quo

facilis persuaderet.

Simul autem,

dm
om-

Sed suadere praecipitium diabolus polest

ei

id

explort an

sit

Dei Filius, sollicitt ad inanis gloriae

iis

quod

familare est

praecipitare nisi

volentem non

studium,

quam ab

aucupetur, qui infr loco

polest.

Vers. 10.

Scriptum

nium celeberrimo, frquentes ad rem sacram conveest enim.

Primm

supe-

nerant

et hoc, sive Dei Filius sit, sive

non

sit.

Nam

ratus ipse ab Jesu per conlidenliam Dei verbo ac-

qui arrogantes sunt et gloriae cupidi, ne

nis suae

quam

opinio-

ceptam jam conatur Jesum per verbum Dei in vanam ac ventosam confideniiani adducerc, ut extra
nietas

jacluram faciant, plermque conantur ea

,

quae

supra vires ipsorum sunt

ac per fucum

sibi

se

efferat

et

exsultet.

Quandoquidem

ita

vindicant

quod non habent

gloriam venantes apud

pendes providenli Dei, ut, ne esuriens quidem,

in

homines. Deinde ver ad vanam confidentiam, leme-

summ rerum

penuri, dubiles te ab
;

illo,

etiam

rariumque ausum,
conatur,
si

et interilum

certum, pertrahere
sit
,

sine pane, sustentari posse

ben

est

teipsum jam
te

quidem merus homo

porr ad intemet

deorsm prcipita, ut magis etiam ostendas

ejus providenli pendere.
;

ab

pestivam potentiae exertationem

juraii

hoslis
faciat.

Impun enim et sine periculo id potes promillit enim Scriptura homini justo, mulloque magis Filio Dei. De Scripturis ipsis divinis laqueum Jesu part Quid hic faciet misellis homi:

Deiobsecundationem,
Vers.
12.
,

si

ut Filius Dei id

impun

Dictum
:

est. Opponit

Scripturam

Scripturae

quasi dicat
,

Porr ostendit Salvator

diverso scriptum est. dm Scripturam afferenti

,

nibus, ait Lirinensis,

qui ipsutn

Dominum

majestalis

diabolo Scripturam opponit, ceu clavum clavo retun-

Scriplurarum testimoniis appetivit ?

dens

mal ab eo Scripturam citatam

;

in

sensum

Angelis

suis.

Homo,

cujus spes timorque est Do:

perversum

non enim verborum unius

si

loci

seelandos

minus, multos habet ad su custodiam vigiles Angelot

apices, sed loca locis conferenda

rect Scripluras

exemplum, 3 Reg.
Deus

6, v. 17.
,

interpretari velimus. Falsas igitur de Scripturis dia-

Mandavit. Mandaturus est

tu

im

jam mandavit
Ut custodiant
te

boli sagittas veris

Scripturarum frangit clypeis.

curam
viis

in

quameumque

veneris angustiam
:

Non
tivi
:

tentabis.

Non

tentes,

futurum loco impera-

aut necessitatem. Id quod sequitur

in

illum enim Hebraeis esse loquendi

morem,

vel

omnibus

luis,
,

quoad posteriorem parlem

(

in

ex Decalogo liquet.

Non

tentes

quicumque

es,

omnibus

viis
:

tuis

omisit Malthaeus
te

priorem enim
vel

homo
q. d.
:

non enim

diabolo praeceptum hoc datur

partem

Ut custodiant

Lucas

retulit)

qud

Tentarem ego

Deum

si

istud
;

facerem. Est
etsi

minus
ipsius
:

serviret, vel

qud contrarium
viis

esset, proposito

autem Scriplurae

locus, Deut. 6, v. 16

enim Hetamen

neque enim haec erat

bominis

justi,

braeis illic plurali

numro

legatur, tentabitis,
;

temer se dare praecipitem.

Vers. 11.

Tollent te,
non enim
iis

in plurali singularis includitur

dmque ad populum
sive singulari
,

ferent te, gestabunt te

ht sermo, sive plurali utaris,

idem

manibus

suis

ap&tv hic

dclart jacentem

unum

est

quare

et confunditur eo capite

numerus,

sublevare, sed aliquem ferre et gestare, duct signlficationis

et Septuaginta

atque Heronymus interprtes singu-

origine ab

qui onus

aliquod gestaturi

larem hic dederunt. Porr tentt Deum, qui experi-

atlollunt illud.

mentum
bonitatis

ipse vult
,

sumere

potentiae

Dei, sapientiae
;

Ne

forte, ne quando, ne unqum, ne forte occur-

aut

fidelitatis in
,

servandis promissis

ubi

rat lapis in

quem impingas. Offendas. Ruentem te excipient

ln'ic

necesse non est

et

promissiones ejus subjiciens injusto

conservabunt

examini; sive

id

ex praesumptuos agat confidenli,

id

illsesum. Cailid
:

hune Scripturae locum accomsi

Deo

exspectans
,

quod

human

ratione

potest
est

modt videlur enim,

in

verba spectes,

ei

qui confidat

assequi

aut expetens id quod praeter

;

omnem

Deo, praecipitium impun promittere.

explorare studet via an
in
sit

Hc

igilur
si
:

necessitatem

sive ex

incredulitale
,

vel diffidenti,
uti

altra

Dei Filius,
subsidat

Deo non relinquens necessariorum

fuerit,

consultum
,

sublimi, nimirm,

terram

illaesus
:

nec

providenliam
se

enim

id

poterat nisi Doi Filius

homo

enim, ut ipse

commendare

nam ubi dficit humana ratio dbet homo Deo, ejusque subjicere
;
,

pendes Dei providenli , ex Scripturis concept, ut ne fam quidem urgente te adjuvandum dubites sine pane cece prcipita te hinc , ut ostendas te Dei proQuia angevidentiae et verbis fidere. Ipse enim dixit
, :

custodiam tu. Et in te : quasi gestando manibus qucmadmodm res charas solemus, ne forte impingas in aliquem lapidem et cadas. Abulitur Scriptura promillit enim Spiritus sanclus sccutitatem cl custolis

suis

mandavit de te, manibus tollent

id est, praecepit

diam malo juslis hoc est in justiti ambulantibus, non autem tentanlibus Deum, et ipsa mala sibi accersentibus. Itaque rursm Chrisius, dissimulans se esse Filium Dei perversamque Scripturae interpretationem (quam, ut Ambros., lib. 4 in Lucam, August. et
, ,

alii

Paires passim notant haerelici diabolo didicecerunt) ver redarguens, ait Non tentabis Dominum Deum tucm Vers. 12.
,

Experimentum volendo capere

potentiae

bonilalis


545
se voluntati
,

COMMENTARIA. CAP.
et paratus in

IV.

54(i

omne quod

ipsi placuerit

Au

illo. In

quo nulla invenit antiqui seminis

sui

sperare auxilium ipsius. Posterions generis tentatio

fuit,

vestigia.

e qu Isralite, aquae cibique penuri in deserlo

,

Usque ad tempus, opporlunum

xipo'.

id

enim

significal

laborantes

Deum

tentaverunt

Exodi 17,

v.

7;

Non

ita

recessit

ut vellet

Jesum reliquo

vi-

Psal. 77, v. 18, 19,

grali

20

quam Moses
loco
;

addidit excmpli
prioris
,

lae

sus tempore quietum absque molesti relinquere,

superiori Deuteronomii
,

autem
de-

sed ad tempus duntaxat, data opporlunitate alive

captal occasione rediturus ad tentandum. Rediit au-

generis fuisset

si

ubi liumano consilio

Cbrislum
,

non dedecenli

patebat descensus pinnaculo

alioqui ver

tem sub passionem praesertim, quando

Judaeis quibus apprehendebatur
stra et potestas
:

dixit Jsus
est

disset se Christus praecipitem;

rioris.

poste,

Hc

hora ve~

Non debeo ego

ait,

bine in terram desilire

ipse

tenebrarum, infra 22, v. 53.

dolis tentans, sed apert

Tune
oppu-

et certo mortis periculo

me

exponere, confisus

enim diabolus, non

Deo qud Angelorum

id

ministerio servaturus

me

sit

gnans, et per seipsum, et per minislros suos, extre-

enim

foret tentare

Deum
si

et

buman
quod

curiositate

mam

adhibuit vim ad

superandum

et

Deo abstra-

experiri velle quid facturus sit,

divinis Scricol;

pturis prohibetur.
locsti,
si

Nam

bine, ubi
,

me nequam

descenditur gradibus
est ratio

illis

mihi utendum est

non

qu descendatur, non utar

praecipitio,

hendum Jesum, vel cert perdendum et exstinguendum, quem null rerum objecta specie corrumpere poluerat. Quamdi hoc in mundo sumus, nunqum tametsi enim alituti sumus tentationibus Satanae
;

sed Dei hic exspectabo misericordiam, qu

me

bine

quando

dsistt, quia l'requenlis refugit triumphari,

aut lut in terram deponat, aut ad se per

accipiat.

mortem
res-

non ide tamen certamine

faciat,
rit,

recedit, ut maliliae finem

Roget

aliquis
:

an hase Christi responsio non

sed ut corda quae per quietem secura reddide-

contineat falsum

videri

enim
,

possit implicite

repente rediens facilis occupet inopinat.

Non
an-

pondere se non esse filium Dei

tentet

quia Filius Dei non

deerit intrim su consolatione

tionis
:

Deus

tolius

consola,

Deum

si

sublimi in terram desiliat, qui, non

et

dabitque subinde, submotis daemonibus

de angelorum tantm custodi, sed

de virtute pro-

gelos qui

nos erigant

quod ex Matthseo

et

Marco

pri certus est ac securus. Respondetur

qud Christus
Dei faciendum

discimus.

non neget

se Filium Dei

sed dissimulet, quod dixisibi ut Filio

Vers. 14.
In
in.

Et, posthaec, regressus, reversus, est.

mus
id

posito

enim non esse

virtute Spiritus. Virtute Spiritus; superest

in in;

quod diabolus suadebat, tametsi

facile id posset,

Venerat ex Galilae ad baptismum Joannis

aut sallem non esse suae divinitali quid factura essel

firmitate carnis,

tanqum

quivis alius

homo

peccator

revelandum humanitati, respondet,

tentaturum

se, ut

hominem,
ad eos

sed regressus est in virtute Spiritus, agente manifest

Spiritu sancto

Deum
,

si

id

faciat.

Quare hic docel,

attulerat
,

quo plenus fuerat declaratus

non hu-

psalmi locum

quem

diabolus

mano

aut terreno aliquo affectu ductus, qud liberet

minime

pertinere,

qui se ipsi temer in discrimina

versari aut mallet agere in e regione in qu fuerat

conjiciunt.

educalus, sed
etc.

vi

et consilio

actus Spiritus sancti,

Dominim,
Vers. 15.
set,

Vide paul superis.

finil.

Consummata,
omnem

quo se
animo
est,

promente atque exserenle, palm magno

praedicandi Evangelii negotium aggressus

Cm consummssollicilatione.
fuit ultima,

illic

cm
dicit

Onivisset

tentationem diabolus.

et signa patravil

admiranda. Qu

in

omnibus

Omni tentatione, omni ad peccatum

dictis faclisque

Jesu quae deinde referenlur, semper

Non

hc tentatione (haec enim non

scilicet

nobis clestis divinaque virtus facilis occurrat, repetil Evangelista,

quod vidimus) sed omni, quam

cere

hoc tempore

Jesum

sancti Spirils virtute in

permissus est tum Spiritu sanclo tum Jesu exer;

Galilaeam reversum, ut supra vidimus.

In Galilaeam,
nis.

neque enim ultr

cessavit,

quanqum semper
imperio

ex qu venerat ad baptismum Joan-

victus.

Loquilur Lucas de secundo Jesu baplismo in

;

Recessit,

jussus,

coaclus,

abactusque

Galilaeam reditu, ut Malthaeus et Marais

eonimirm,

Jesu, quod palet ex Mailhaeo. Reliquit autem

eum

bis

quo di manens

in Galilae,

famam

sibi

celeberrimam

su spe fruslratus

primm quod

sensisset insu-

comparavit. Secessit Judae, declinandae scribarum

et

perabilem invictumque adverss omnes machinas; deinde qud,

Pharisceorum malitiae grati, qui ipsius non minus

Joannis captivitatem caedemque meditabantur.

cm

expiscari voluisset

num

esset Fi-

qum

lius Dei, aliquant incertior abierit

enim temperaverat Christus biguum relinqueret.

fidelitatis, sapienliae,

qum venerat. Sic responsum suum ut am-

Cm
sus,

enim ab ipso mox

initio

quo se prodebat J templo,

plurimm scribas
ill

et Pharisaeos offendisset, ejeet

ctione

mercalorum

nummulariorum

aut allerius ailributi divini , non ut in necessitate prosis alicui , sed inde ut scias. Contingit hoc, cm quis sine necessitate, praesumendo de Dei auxilio, se periculo exponit, vel ex periculo per miraculum educi cupit, quando aliter potest. Orilur hoc peccatum ex radice curiositalis ; tentare enim est velle experiti -eu cognoscere quamvis simul possit adesse afleclus vanae gloriae vel alius malus finis. Cnde haec tentatio Christi non fuit propriai vanitatis, aut osten-

lalionis, aut ambitionis, tametsi multi recentiores

hoc

velini, sed curiositalis, ul

,

Augusl. lib de ver Helig., c. 58. Non enim inquit ut se de fastigio lempli praecipitaret, urgebat, nisi causa tantm aliquid experiendi, scilicet an Deus esset habilurus curam ejus. Vers. 15. Recessit. Repulsus illo imperio, et deleclis insidiis cogniius tanqum Satan. Recessit autem magis ambiguus ex ill responsionum modeia-

tione

qum

anle.

547
de qu Joan. 2,
oderant; jam
v. 15,

IN Ll'C.WI

548
lib.

ob

quam

vcl

solam ut hostem

re Josophus
in

3 de Bello cap. 2
et

Civitates, inqait,

cm

intelligerent etiarn plures ab ipso

Galil crebr sunt,

ubique multitudo ticorum

sit

discipulos congregari baplizariquc

qum

Joanne un
et

propter opulentiam populosa, ut, qui

tninimus, su-

quin fuerant (Joan. 4,

v. 1)

lamamquc Jesu
Jesu

au

pra quindecim milita cotonorum habeal.

cloritatem in populo majorera quotidi accrescere, im:tuenles

sibi
niliil

Et pama,

ita

ut

fama qu primo reditu de

illo voli-

plus cliain

Joanne,

minus

naali

qum unqum pai abanl Jesu qum procu

j

lrat in Galii.

Exiit, divulgala sparsaque

sit.

raverant Joanni, adequc ipsius incdio lollendi consilia aniiuis

U.mvkksa.m BEGiOHEH,

to'.ain

circumjaccntem regioet

volvebanl. Secessit igitur Jsus, qu

illo-

nem
pra.

non tantm Galilam, sed

:

rum

perversilali

locum darel, seseque prstando

niciam,

yriam, et regiones trans

Samariam, Phamnem. Vide suReddilur ratio,

muneri suo integrum asservaret, non omnin fugiens

perseculionis proccllam, sed in aliud
jiciens, et

su

se

hor servans

eam lempus quia nondum

rev-

Vers. 15.

Et

use.

Nam

ipse.

qui factura Ht, ut

rit.

eam iam

celebritatem acquisie-

nrt hura ejus, sive ut caperelur, sive ut morerelur,

hominem

se

verum secedendo comprobans, cujus non

nec enim,
si

Docebat, ex sacrorum Librorum lectionibus, temporis et salmis public rationem

legis et

est teiner se periculis objicere,

seinper

exponens; divinae

miraculo se servsset, verus

bomo

crodilus luisset. In

sacrorum oraculorum sensa ac ben vivendi

ita

Galilam,

ut

jam functo suo munere prcursore

normam,

ut enascentis

Evangelii infanli con-

Joanne,
uti per

illic

Evangelii negotium palm aggrederetur,

gruebal, edisserens.

Nam

quamvisdocendi auctoritas,

propbelas Deus prdixerat, apud

quem

hu-

ex lege pnes sacerdoles et Lvites, ex usu ver p-

milia fer primo sunt loco, alla long cognoscuntur.

nes scribas esset, ex

fiebat

quorum numro Jsus non

erat,

Ne quid enim

suecessus Evangelii, bujus

mundi pr-

lamen,
l'er

ut,

cm

sacerdoles et Levil docendi

sidiis ascriberelur, ut si,

exempli grali, ceebri re-

ollicium

ngligrent; scrib ver, populi et Sysuilicerent,

gione luisset exortum, delegit Deus omnia contempla juxta

nagogarum multiludini non

quivis, qui
in synago-

rnundum, ut

tola gloria
,

rei tain miriiic

modo
fieri

egregi polleret docirin,

populum

rediret

ad ipsum.

Hoget aliquis

quomod Jsus

gas convenientem docere permitteretur, id clarum

videtur vel ex Act. 13, v. 15. Quare non
initio

lugiens perseculionem, ne taie quid ipsi ante tempus

accideret, quale Joanni, secesserit in Galilam dilio-

mirum
:

qud mox ab

Jsus permissus fuerit docere

nem
tris)

Horodis (teuarcha enim erat totius

Galila.'ae

tam

nam

postea, ubi

eam quam

Deo Ptre acceperat doscrib ne doceret impeilla

superioris

qum

inicrinris
in

Herodes ex testamento pa-

cendi aucloritatem miraculis variis teslatam fecisset,

quo Joannes

carccrem jam conjeclus erat?

fugerit Heroilem
,

non potuerunl sacerdoles

dire,

et

Respondendum qud Jsus non

sed scribas et Pharisos
; i
I

quamvis summoper conarenlur. Hinc enim

v. 1
:

lis

autem opporlunum

qustio Mailh. 21, v. 23, et Luc. 20,

bis in

Die no-

non

fuerit uti

opor Herodis ad capiendum Jesum

qu potestate lic
,

facis, etc.

quemadmodm Joannem, cm Jsus Ilerodem non offendisset quemadmodm Joannes. Porr non in Galil,
si

In synagogis

ubi

quidquid dicebatur aut

gere-

balur, no

poterat esse clam,

qud eh promiscua

Josepbo credilur, Joannes detenlus

fuit capli-

populi multitudo conflueret. Profecta est vox syna-

vus, sed in Machrunte, Castro silo in conlniis rogionis

goua

a!;

Interpretibus septuaginta qui ubi menlio est

Isral, in iibris Mosis, fer

Arel subdit,

id est, Arabise

Petr

fuit igi-

cls filiorum

synagogam
19, 47
;

tur captivns
in

in finibus

Pcr

auslralibus vergentibus
distanlibus,

interpretando dixerunt

(Exodi
et

12,

v.

3,

Arabiam Petram, long Galil

Num.

IG, v. 2), id
est.
;

quod

Latinus interpres quanauva-j-eiv,

propinquioribus autem Jud. Fuit ver hic Jesu

doque secutus

Derivala vox est

id

co-

Jud

in

Galilam reditus secundus baptismo ac

gre, congregare

quod Judis congruit

legis ler-

jejunio. Joannes

enim elprimum
1, v.

et

secundum ulrum;

rore
in

in

unara S'emp. coaclis. Duplici autem fer

:

modo
col-

que descripsit (Joan.

gelistae solius

45

4, v. 5)

cteri evan-

usu est vox synagoga

Uno, pro ctu sive

juxta legis

bujus secundi meminerunt.

in Galil
,

Nam

primo

leclione Israelitarum,

Dei cultum

Moloco
;

reditu
isti

non hsit Jsus

nec describunl

saic prscriptum

profilentium. Altero,

pro

evangelist anniversarias Jesu in

:

Judam ad

so-

qu ad sacra
distinguitur
est,

illi

convenire soient ; non tamen quovis

lemnia lesta profectiones, ut Joannes

solius postremi

enim lemplo synagoga. Templum, hoc

locus, Judajis,

menlionem
in

faciunt rediis in Judaeam, ui hujus solius

in Galil.

sacriiicii

Dei mandato, unicum

Galilam, quo di mansit

Hic nolamli

erat (Deutoron. 12, v. 15, 14) idque

lanim Jero-

sedulilas, diligentia, et

sludium Jesu erga publicam

solymis

synagog vei erant Ghristi tempore per

salutem.

Non uno aut

allero in loco bret, uti Joanexcili

singulas civilates et vicos frequentiores, et

quidem
qu ex

nes Baptisla, exspeclans, ut fam nominisipsius

conveniant e quotquot salutis sinl avidi
;

plures sp

un

in

civilate

(Jerosolymis

sed ipse

provinciis et regionibus
tidi
,

omnibus confluebant quo-

gros pius medicus

adit, et, qui

venerat qurere et

octoginta et quadringent fuisse narramur;

salvum lacre quod perierat, circumit. Galilam, oppidis vicisque popuiosis

lege Act. G, v. 9), in quibus,

non quidem ad
alque

sacrifi,

abundantem (quanqum Caiiabitaiioni delegeril)

cium, sed ad infantulorum circumeisionem

prophetarumque
lectionera

legis
>

pharnaum prcipu su

qu de

explanationem

549

COMMENTARIA. CAP.
v.

IV.
ita ut,

550
non expo-

sacram concionem, denique ad orationem, sabbalis

pro jure disserendi ac decernendi,

sitor aliquis logis,

maxime, conveniebatur. Unde Jacobus Act. 15,

Moses, inquit, temporibus antiquis liabet
civilalibus qui

21

sed Deus oninin legislator; quo-

in singulis

mod
tur.

rever se res habebat; loqui et docere videre-

eum prdiceul
legitur.

in

synagogis,

ubi

per

Docebat deinde aperlissim doctrinam solidam,

omne sabbatum
retici,

Quare

nostrae tempeslalis hae-

qui sacrifieium non offerunt, synagogas,

non
in

qu continebatur siimma expetendarum rerum et ageiularum ratio, quid homines lacre, quid Deo

templa babent. Pulatur synagogarum usus ortus

Babyloni
fuisse,

exspecure deberent, nec exlerna duntaxal opra,

cm

illic
:

exsularent Judaei, procul

est,

verm etiam

sanctissimi

et incorruptissimi cordis et

lemplo, eoque exusto

ex eo tempore retentus

motus praescribebantur, tant dicendi majestate

perspicuitate, tant
tate,

reversis captivilate, et in captivitatem rurss ejeetis.

verborum

simplicitate et gravi-

Vides in Actis Apostolorum, qui Paulo orbem pe;

tant

rerum exponendarum

dignitale, tant

ragranti ubique synagogas occurrant Judaeorum

aliter res

nec

denique ad
citate,

movendum

aucloritate et spirils eflica-

persvrt in bodiernum usque diein. Do-

ut non dicere tantm aut fidem conciliare,

cuit itaque Christus,

non

in

angulis,
;

non

in occulto,

sed imprimere dicta in

tur eflicientissim, aliis
tiens.

hominum
amorem,

pectoribus videre-

ne doctrina calumniam pateretur

in synagogis, in locis publie ad

non

in deserto,

ne

aliis

timorem incu-

paucioribus esset adeundi atque audiendi facultas, sed

us, ut loco

docendum destinacommendat doctrina tanqum bon, sapopulo praele-

Adhaec docebat intrpide, non loquebatur ad gratiam , neque ulli prorss adulabatur, sed constanter vitia reprehendebat absque
ptione.

personarum acce-

lutifer, legique ac prophetis qui illic

Commemlabat

praeterea doctrinam, singularis

gebantur consentane,

omnes conflurent, omnes

loco res ferebat

vitae integritas doctrinae

consentane, Postrem quod

et miraculis confirmabat,
et

Deo

lucrifierent.
,

Docuit quidem Jsus etiam extra

docebat, stupendis signis

quae banc

synagogas

et id

quocumque

cm
erat

quidem concionem magno numro mox

populus sponte ad ipsum accurreret,

quem non

anlecesserunt et consecuta sunt. His modis Salvator

aequum absque doctrina dimitti; sed

ne captare

docens suam, qu pollebat, declarabat persuadebat-

ipse videretur loca secretiora aut accessu difliciliora,

que auctoritalem.
Vers. 16.
JN'utritus,

tanqum non

sibi

conscius recti, ultr adiil synagodocti indoctique conveniebant,

gas in quas pro

more

Nazareth,

inter caetera Galilaeae loca.

;

audiendi discendique grati, idque sabbatis praeserlim.

educalus et anl conceptus

in

qu
pa-

puero hactens babitrat, partim

rente, parlim Josepho

eum utroque

morluo eum matre vidu.

Eorum. Galilorum.
SecuiNdum consuetudinem suam. Sancta erat Judaeo-

Et magnificabatur. Participium est passivum praesens, quale cm Latine non exstet, usus est interpres peripirasi hujusmodi, et
clariore, glorifkantibus

rum consuetudo,
qua

in synagogam convenire, ad audiendum Dei verbum, ad publicas preces, et ad relipietatis exercitia. Sabbatis singulis, quotiescumque recurreret sabbatum, dies hebdoniadae septimus

magnificabatur ;
v.

alii

eum omnibus. Vide supra

El tentabatur. Frequens
gnificare,

est interpreti ut dicat

ma;

vel quiiibet alius dies feslus,

quo otiosus ab operibus

pro glorificare, laudare, glorique efflcere

gloria, clara

servilibus divinisque rbus vacans populus, convenire

est

enim

eum

laude notitia. Glonficaba-

solebat ad leclionem et exhortationes sacras. Aliis

tur autem,

tum ob
et

ea quae docebat, clestia plan-

diebus docebat Jsus eos qui ad se ultr conflueba.it,

aut quos erat doeendi occasio,
ret
:

que divina,

ipsum doeendi modum, tum ob miet

quocumque

loco id fo-

racula, quibus et doctrinam conflrmabat

omni-

sabbatis ipse synagogas,

qu noverat populum
grati, adibat,

bus benefaciebat.

universum tune convenire discendi

ne

Ab

omnibus, invidiae expertibus, nec infectis

ma-

fugere videretur loca aut horas doeendi opporlunas,

et

ligno contradicendi studio.

praesentibus laudabatur,

seorsm atque intempestive

iis

solis

doctrinam pre-

per absentes lama v.igabalur.

Non enim tanqum ex

cepta ponebat
stabat,
;

alterius praescripto

prae-

ponere suam qui ad se accurrerent. Potest igitur locus intelligi de consuetudine quam Christus puero
observaverat (nam, ante manifestationem sui, Nazarelhi agens, religionis omnia exercuerat munia, quas

sed ut aToxparup, ejusmodi se praeesset imperium,

cui

merum

dicendi, prae-

cipiendi, de vit et morte, praemiis et suppliciis, suo

puerum, juvenem, virumque modeslum

et

oplim

Vers. 16. Et venit Nazareth ; non primm statim tentatione, sed cm jam alia Galilaeae loca peragrsset, ut salis patet, et hic v. 14 et 15, et Matin, v. 13, et seqq. Nam quod ibi dicitur relict Nazareth, inHIigilur praetermiss et neglect Nazareth oppiilo educationis suae. Intravit secundum co.v-

suetumnf.m

SLA.M,

quam

scilicet

jam ab

iniiio prauli-

synagogis aliquid de lege et prophetis lgre, ut palet, Act. 13, v. 15, et clarissim ibid. c. 15, v. 2i quibus etiam indicalur leclioni prdicationem sub! jungisolitam nam leclio Sciipiurae praeiermitKbatur, ut inde materia praedicandi sumeretur. Qi;em morem postea Ecclosia videtur imitata, dm concionibus episcoporuin Scripturoe lectionem per lectores
;

diebus sabbatinis synagogas oflicii sui causa ingrederetur, de quo Marci 1 , v. 21 , et surkexit, honoris et venerationis causa, lgre, scilicet Scripturam sacram. Moris enim erat tune in

cationis observabat, ut

praemiltebat, ut videlicet,
initio libri

quemadmodm

ait

Cypr.

de Morlalitale, vigore pleno, et sermon de Dominic lectione concepto, ad populum eum

fructu diceretur.

551

IN

UCAM
phetias Isaiac
f
:

552
ex quo ut legeretur post lectionem

indole moribusquepraeditum, privatum lamcn, dece-

bant, inler quai erat synagogae frequentatio diebus

sabbati) potest et de consueludinc
f'estatione

legis,

poscebat fortassis ordo in e synagog obser;

qum

su

mani-

vatus

quanqum

divin providenti faciente,

ut

is

cperat observare, ut diebus sabbati syna-

oflerretur Jesu, qui de Christo

et clarissim prophetsset.

omnium

et gravissim

gogas frequentaret, grati docendi populum congre-

galum. Nec enim statim

accidisse,

in
fit

initio

bisloriam banc

manifestum mox
intelligas,

ex

v.

23 subsquente.

Et bevolvit librum, et ciim explicuisset librum nam et sic interpres infra, v. 20, ex simplici ift&x<
;

Ulrovis

modo

videmus Christum Dominum

reddit plicuisset. Syrus et aperuit Jsus librum. Intel

serviisse consuetudini bonae,

exemplo

et

prsenti

ligendum hoc est pro ejus lernporis more, quo non

erant
libri ila disiinctis foliis

su.

compacti ut nunc sunt,

Die sabiuti,

in die

sabbalorum; vel referlur ad

sed circumvoluti teretre baculo. xplicuit igilur Jsus

et expandit

verbum,

intravit, et est enallage

numeri

(pro, quo-

membranam.
incidissel,

dam

die sabbati) prout inlellexit interpres ex Marco,

et facto

qui babet,

sabbato, cap. 6, v. 2, vel refer-

Invemt, tanqum casu in cum locum

ne quid
derelur
:

tur ad illud, secundm consuetudinetn suant,

sumptum

afleclatum aut de industrie quaesitum viconsulta intrim delegit et

l'ecit

pro, diebus sabbalinis.

In synagogam, ejus oppidi.
ria

ut occurre-

Eadem

ret,

annotante Tlieophylacto.

est haec histo-

cum
1.

e quae narralur Matth. 13, v. 54, et Marci

Locum, ubi de ipso et aucloritate legationis ipsius

agebalur; quo Nazarenis, inter quos di privatam

6, v.

et caeleris

Surrexit lgre, surrexit ad legendum,

similem vitam egerat, probaret legationem

Patris litteras ostenderet,

scilicet,

Scripturam sacram. Id hactens non consueverat Jsus ut Nazareth. In more positum erat et receplum,
ut aliquae legis et prophetarum partes per singula sab-

suam,
quibus

et

quodammod Dei
ipsi

concessa

esset

auctorilas

praedicandi

Evangelii, et Messiae

munera exercendi.
ratione
3, v. 34.

bata in synagogis legerentur, aut etiam exponerentur, Act. 13, v. 15, et cap. 15, v. 21. Id pro arbitrio

Vers. 18.

Spiritus,

donorum datorum

non ad mensuram, Joan.

ejus fiebat cui liber tradebatur, aut etiam pro ingenio;

indocti legebant lantm partes sibi dcrtas, docli ex-

ponebant etiam, sive easquas

;

ipsi, sive

cas quas

alii le-

Domini Hebraic est duplex nomen tT ">:TN quorum prius est appellativum, posterius proprium tanqum dicas Domini Entis. Soient Hebraei et septua:

gerant prsecedebat enim lectio, unde sumi posset do-

ginta Interprtes, illius proprii ac letragrammati no-

cendi et exhortandi materia. Surrexit aulem Jsus, ut

olerens se ad legendum,et audientiam sibi daripostulans. Porr slans legit Scripturam sacram,

minis loco, lgre

significat, ut

nomen Adonai, quod Dominum

v. 8
;

diximus paul superis,

hoc aulem
quiillius

non solm
est

loco, ubi praecedit

nomen Adonai, Sepluaginta

illius loco,

ut vox ejus melis exaudiretur, sed mult magis in

dem

nihil

dederunt

Hebraei autem

signum reverentiae erga Dei verba, quibus aequum

loco legunt Elohim,

quod

significat

Deum, tanqum

omnem bumanam
tes profiteri, se

dignilatem assurgere, et interpret

modeste

reverenter ad

eam

tra-

modo legit D. Hieronymi commentarius. Yocat autem Deum, Dominum suum,

dicatur Domini Dei, quo

ctandam accedere.
Vers. 17.

quod, ut Hieronymus pro tune. Traditus est

est

ait,

juxta dispensationem carnis

Et,

illi, of-

assumpt, dicat ea qu humilia sunt. Spiritus ergo

ferenti se ad

legendum, traditus

ministro, de

Domini Dei,

id est, spiritus

procedens Deo Domino

:

quo

infra v. 20.
Isai#:

meo. Chaldaeus Paraphrastes

prophte, volumen continens pro-

Spiritus qui facie

Liber

Domini Dei.
nis.

Et traditus est illi liber Isai.-e, diVers. 17. vin scilicet providenti procurante ut ille traderclur, ubi clarissim de Christo prophetarum erat. Ex qu etiam factum est, ut libro revoluto quasi casu inveniret locum, per quem Nazarenis, inter quos di privatus vixerat, auctoritatem praedicandi, et munus publicum legati agendi velut per litteras patris sui probaret.

et Apostolus ad

Primumenim est causa posterions, ulsignificavit Rom. 5, v. 5 Charitas diffusa est per
:

Vers. 18. Spiritus Domini super me, supple, e^ vel requiescil; quibus paucis verbis mysterium Trinitatis exprimitur. Spiritus enim Spirilum sanctum,

Dominus Patrem, me Christum ipsum, juxta dispensationem tamen carnis assumptae significat q. d. Nihil humano spiritu aut consilio mihi praesumo sed
;
:

ipse Spiritus Dei Patris super

agit et rgit.

me

requievil,

qui

me

Propter quod unxit me, supple, Dominus , ut additur Hebraic Isai 61, v. 1, hoc est, quia spiritus mihi datus est Ptre, non secundm mensuram, ide per spiritum illum omne genus gratiarum in me diffudit, velut unguentum, quo me tanqum unctum uum et Messiam consecravit ad oflcium praedicalio-

Spiritum sanctum, qui datus est nobis. Alludit aulem ad uneliones anliquas, quibus ad certa numera consecrabantur Deo. Haec unctio obtigit Christo ab initio conceplionis ; designatio autem publica ad oflicium praedicandi in bapiismo, ubi Spiritus sanctus super eum descendit visibiliter non ut ungeret propri, sed ut unctum et plnum Spiritus sancti donis esse dcmonstraret. Explicans autem finem islius unctionis seu consecrationis. Evangelizare, inquit, pauperibus misit me pauperibus, inquam, secundm seculum. Unde et alibi hoc dal,signum sui advents Pauperes evangelisanlur, qui sicut l'astu soient esse remotiores, ita Evangelio recipiendo propinquiores. Nam quod Beda et alii intelligent pauperes spiritu, diilicil reperias taies, quibus Christus passim evangelizaverit, quamvis per ejus praedicationem taies lacti sint. Sanare, seuadsanandum, contritos corde per pnitentiam. inquiunt quidam ; sed long rectis intelligas non bonum, sed miserabilem animae statuin describi, sicut circum;
:

.6*

COMMENTARIA. CAP.
scilicet, est, seu, ut capite 11, v.

IV.
,

551
Spiritu sancto etvirtute
,

Super me,

ipse
j

ctuni,

unctum, inquam

ad
v.

Isaias loquitur, requicscit. Inducit

prophela Messiam
,

haec quae propri sunt Christi obeunda, Acl.

10,

de seipso loquenlem,
struclus
sit,

et

cxplicantem

qui
et

Deo

in-

8.

Ad hune modum
Syrus,

distinguit etexplicat
:

hune locum

ad

praedicandum simul

praestandum
fine

interpres

cujus versio est

Spiritus

Domini

eximia

illa

bona, quae Dominus Deus in

;

capilis

super me, et propter hoc unxit

egenis
,

me ad evangelizandum
etc.

superioris promiserat

quae

stuin praestanda essent,

facit,

cm omnin per Chrieum ipsum inox loquentem

igitur
nihil
is

et misit

me ad sanandum,

Favet Hierohis verbis

:

nymus

scribens in

hune Isai locum

quasi
,

jam operi accinctum. Testatur

non privatum agere negotium
vel
;

Unclus

est igitur Spiritu sancto, ut annunliaret

pau:

inprimis
se

se

enim
;

eperibus sive mansuelis, dicens eis

in Evangelio
est

humano

spiritu aut instinctu

consilio facere

Beati pauperes spiritu, quoniam

<

eorum
ipsi

regnum
cuncta

sed spiritus, inquit, Doniini super

cet nativitale,
instruit

me est, ex
l'ovet

ips scilireplet,

clorum

et

Beati mites,

quoniam

possk'ebunt
:

adeque conceptione,

me,

lerram.

Adsiipulatur
vel

Beda dm

ait

Ad

omnis generis donis, tolum occupt me, gu-

hc evangelizanda

agenda, ideb se dicit missum,

est
:

bernat, agit et rgit.

11, v. 2
:

Ra/uiescet super

Hocjam explicuerat Isaias, eum spiritus Domini,

capite
spiri-

quia spiritus Domini

super eum. Denique inter

Grcos Theophylactus

Unxit me

inquit, hoc est

lus sapicntia; et intellects, spiritus consilii, etc.; eflusa

consecravit me, consliluit

bus, etc.

me

ut evangelizarem pauperi-

enim

in

Cbristum fure omnia dona

est

spiritus.

Hoc

Cm

enim duo

sint in perfect unelione

con-

idem significatum
in

supra 3, v. 22, Spiritus sancli

sideranda,
cli,

unum qud imbuatur

donis Spiritus sanita

baplizatum

descensu specie columbae.

Loquitur

quibus consecretur Deo, alterum qud

imbu-

auteni de se Christus ut
lis est

homine

nam

ut Deus sequa-

tus et idoneus redditus, emitlatur ad

cas functiones,

Spiritui sancto, et seipso accipit

Spiritu sancto, nisi

non minus
largitio at-

ad quas

eum

sibi

consecraverat Deus, utrumque unloco expri-

qum

qud donorum

ctio vocalur, et

utrumque hoc prophetae

:

tribui Spiritui sancto soleat.

milur, prius quidem quando dicitur

Spiritus
,

Domini
poste-

Propter

Qi'on.

Hebraic est vox jahan,

quam

Hie-

super me,

quanqum

tacito

nomine unctionis

ronymus, aliique verlunt, eb qubd, propterea qubd.

rius eo expresso, propter

quod unxit me evangetizare.

:

Sed evangelista post Septuagintavertit, cujus

cujus causa
,

grati,

Prius obtigit Christo ab exordio incarnationis

simul
eflusa

ob seu propter quod

quem

et

cerlis

aique enim natura divina humanae unita

est in

est,

esse assecutum ipsius Christi loquentis

mentem, hand

humanam tota donorum

Spiritus sancti plni,

dubium

est.

tude quibus Deo

obtigit,

est consecrata

et

idonea reddita

Unxit me. Repctitur Hebraic nomenDeitetragramraalon, quare et Hieronymi versio addit Dominus. Dominus,

ad obeunda suo tempore munia Christi; posterius

quando

in

Christum baplizatum descendit

non liomo

scilicet aliquis, unxit

me, id

est, sancti-

Spiritus sanctus corporali specie sicut columba, tune

ficavit, consecravit,

designavit

tanqum unctum, Cbri-

enim delegatus
non ut donis

et

missus est ad

Evangelii praedica-

stum, seu Messiam suum,alludit enim ad Messiaenomen,

tionem. Descendit enim Spiritus sanctus super

suis impleret

eum,

quod

verbo

ungendi derivatur. Solebant sub veteri

eum, sed

ut

plnum esse

lege ungioleo,

tamresquse Deoconsecrabantur,Exodi
personae quae ad ministrandum Deo,
divinits
v. 1;

significans, ut

hujusmodi emittereteum ad prseslan,

30, v. 26,

qum
v. 7

dum
la

oflicium Christi

et

ad exerenda dona quae in

aut populum

gubernandum
;

delegabantur,

ipsius

animo hactens

laluerant.
,

Quare recl prophe-

Exodi 29,

Reg. 10,
eligi,

hinc ungi ponitur,

sub person Christi

prius seu priorem unetionem

pro eo quod est Deo

ac ad officium aliquod
destinari.

testatur esse
in

causam

posterioris, quia spiritus

Domini

sacrum aut eximium aliquid agendum

hic subjicit propheta
:

Unde
ad
est

me jam
et

inde principio,

ide tanqum

unelum
Hieronyillo

Unxit
;

me

evangetizare, seu
fer

suum

apprim instructum legavit

In

me

ad evangeli-

evangelizandum pauperibus

quod etiam

idem

zandum.

banc sententiam docte

ait
:

scribit

eum

eo quod subsequitur

Misit

me

sanare contritos

mus

Isaiam explicans, ubi

Cujus unctio,

ex-

corde, nisi
Dicit ergo

quod vox unxit

propheta
in

significaniior sit voce misit.

pleta est

tempore (nota verbum, explela), quando

person Christi,

propterea

se

baptizatus est in Jordane, et Spiritus sanctus inspecie

unctum;

id est,

consecralum ac divinits destinatum

colombae descendit super

,

eum

et

mansit in

illo.

missum ad sanandum, caeteraque consequentia munia obeundum quia Spi,

esse ad evangelizandum, et

Evangelizare

Iselum nuntium praedicare.

Vide

tilulum Evangelii

secundm Lucam.
Dominus me ad annunlianvertre
:

ritus sanctus in ipso sit ac fuerit

vilae,

jam inde ab

initio

Pauperuus, pro eoquod Latinus interpres transitait

:

quia Spiritu sancto plenus, et

omnimod
ita

ejus
ut in

Ko qubd

unxerit

grati aflluens, eo totus agalur

ac regalur,

dum
unxit

mansuelis, Septuaginta

Propter quod

gerendo

officio

errare non possit. Quia spiritus ple-

me

evangelizare pauperibus; quo

modo

et

Mal-

nitudo super me, inquit, ide designavit'me ad evan-

thaeus et Lucas citant (erat enim, Christi

Domini

aelale,
ii,

gelizandum pauperibus,

et caetera

quae

sequunlur

Judaeis ipsis,
usu),

fer

Grca Septuaginta

translatio

agenda, tanqum egregi unelum, idoneum et instrustantia loci clamt, ut conlriti corde sint fracli ac de-

nam quod

Latinus legit hanavim, uti etiam

:

modo

sperabundi animo propter peccatorum multitudinem; nam ut Basil, in Caten , peccatum cor bumanum
s.

praecaeleris proslernit; unde et Scriptura Qui alligat contritiones eorum, est enim metaphora ab iis qui vulneribus conlusi et eontrili sunt.

XXII.

18

555
est llebraic, et significat

IN

LUCAM
destitulos spiriialibus et aelernis

55

mansuetos

Qnecitegerofrt

non minus qum

et recipiunt
:

haniim,

(\\iod

dclart pauperes;

quod tamen tenue

lemporalibus honoribus ac
oitii

diviliis, ideirc facilis et

,

csldiscriincn, ut vocum,

qu

al)
;

eodem eliam
ita

the-

operatur in es Evangelium

ipsi

nialhe derivantur,

ita et

rerum

nam

ut diviles fer

par

li

tan nunliuni

illud lalissiinum
est

Beati pauperet

esse assolent superbi, elati, ac froces,

contra pauliic

spiritu,
alii.

quoniam ipsorum

regnum clorum, qum

diviliis

peres, humilesac mansueli. Poster ior igilur

phelae locus, in hoc priori est similis, quod

pro-

Divites

enim

secularibus

suis,

abund
et

in Cliris'o

beatos se esse et

honorai

s,

plermque credunt,

thesauros gratiae Dei

mundo

exposiios fore

docens,
de-

peculiariter cxpriniil Chrislum alque

sti.iari

Evangelium

difhculicradducunturad hoc ut paupertaie.net inopiam suam agnoscanl; quo modo illede quo Apocalypsis, cap. 5, v.
et nullius
tis, et

pauperibus. Nain pauperes evangelizantur, non

17

Dicis: Dites

sum

et tocupletatus, et

activ accipiendum est, sed passive, phrasi

eo,

Grc pro

egeo

et nescis et

quia tu es muer,

miserabi-

quod

est, pauperibus

Evangelium annuntiatur,
Evangelium, pauperi;

pauper,

ccus, et nudus. Et hi tamen

alias diviiias

dm
quse-

pauperes docentur

et accipiunt

oprante Evangelio persuadenlur,

bus promillitur regnum clorum

qum panperem

rgi ni fieri ?

q ud admirabilius Pauperes aulem inlelsi

rendas
et

sibi esse ut beati sint, fiunt

ex fals divitibus
et

miser pauperibus, spirilu pauperes

ut et ipsis sonel

ver ac fillud

liguntur spiritu pauperes, qui,

opes habenl aut hofa

liciter divites, ita

hstam

nunest

nores, non illiscor apponunt, non ide se pluris

liuni

Beati paup'.res spiritu,

quoriam ipsirum

ciunt;

si

non habenl, non supra

modum
ii

desiderant,

regnum clorum. Chrislum ergo pauperibus evangelizare, est denudare hominibus paupertatem
et

id est, qui se pauperes, miseras, viles,

alque abjectos
qui null aut
;

igno-

esse agnoscunt; quales facilis surit

ininiam ipsorum, declarare

peres, ac

qum

viles

sint, et

pau-

tenui lortun sunt

cti

qum

qui splendid
;

et qui

fcffii-

veris opibus vacui,

promitiere aulem id
id esl,

sunt,

qum

qui prospre agunt

,

misera est vilisqueconditio

discipulorum Jesu,

ut

qum

qui

denique quorum tum erat plerorumque magn prsediii sunt di-

agiioscentibus

regnum clorum,
;

opes hono-

resque beatilicantes

nec promitiere tantm, sed et

si

prse-tare. Simili inodu,

sit

legas mansuetis

videri pos-

gnitale. Consult igilur valiciuiuwi

stus, partim ut offensionem lollat

hoc adducit Chriposset conciipsius

accipiendum

[;ro afliclis et

oppressis, quibus, qua

quam

ipsorum sunt,

potentioribus auferuntur; quibus

pere carnis sensus ex contemplibili

grege

imbellibus per peccalum reddilis, et clesii haeredilalespoliatis, evangelizat Christus,

(nam superbi natur sumus,

lio est, nisi

nibil ier nobis in presit

;

siveram mansuequoniam

mullo splendore oriiatum

,

cm

lanien

tudinis virtuiem amplecti velint: Beati mites,

ipsi possidebunt terram, Matih. S, v. 4.

Evangelium
ciis

juvta prophelam, pauperibus

sil),

et abje-

destinalum

partim ut admoneal

quinam

Misit me sanare. Verbo misit explicaur illud quod

idonei sint ad accipiendum

Evangelium, et perci-

prcedit verbum, unxit, ut diximus. Misit me,

cet

scili-

piendum qu

illic

offerlur saluiis et regni

clorum
di-

Dominus.

graliam, pauperes scilicet, id est, humiles, mansueti, afllicii,

Saxare coniritos corde. Haecverba, ut Sixtino

et pleriscjue aliis libris, ita et
slris,

quales fer

mag

sunt pauperes

viles.

Superbi enim ut sent plerique

qum divites, cm

Grcis ac Syriacis no-

in-

Eutbymio exponente, legunlur. Verm manuqunedam Latina

S. Bernardi ad
tria,
,

flati sint,

nullum relinquunt locum

gratise Dei,

cm(Luc.

scripta

nominatim

D.

Donaliani
et

que conlentiosisint, sunt

denique

et indociles, nolunt

doori;

unum,

Clarummariscum unum,
in
lib.

D.

cm habeant

hic consolationcm

suam
(Isa.

Audomari

omillunt ea, queinadmodm omillun-

6, v. 24), non quaerunl Evangelii consolationem.

Pon

tur ab Origene, honiili 52

Lucam, hune locum

9 Demonslr. Evang.,

super huniilem requiescit Domini spirilus

56, v.

enarranie, et ab Eusebio

),

et in

mansuetudine suscipitur insitum verbum (Jae.

cap. 10, alque Auguslino, lib.

2 de Cons. evang., cap.

i, v. 21), denique alllictos Evangelii laelum nuulium

solatur, Isa. Cl, v. 1.

42, locum cianlibus. V.

Beda, ut

primum
sed

adducit
expli-

Ut mederer, inquit,

contriti<

bujus

loci

textum, non
fit

legit ea;

tamen an non
,

corde, id est consolarer et confirmarem eos. Caeterm

cet posle,

dubium. Explicat enim

ita ut

pro

non videntur

inlelligi.qui virtute

mansuetudinis aut vo-

eisdem habere videalur,

lur
:

cum

iis

verbis quse sequunFortassis

luntariscpaupertalissuntpraedili (non enim facile fure

Dimiltere confractos in remissionem.

eiiaminterJudoshujusmodi, quibus Evangelium non

esset annunliatum),

e\isliniavit,

dupHcem

esse versionem rei ejusdem, ad

sed qualis

sit

extra Chrislum
:

qnam sentenliam
D.

accedil Forerius scribens in Isaiam.

nostra

omnium

conditio declaratur bis nominibus

Edilioseptuaginta Interpnium, quo

modo

recitaur

nam

pauperes, conlritos, capiivos, ccos et confra-

Hieronymo adpropheiam, u:rumquehabel, quemlegilur

ctos vocat quibus Deus restaurationem promitlit.ma-

adinodin

hoc Evangelii loco

eadeni

ut

lum utique et miserabilem eorum statuni nemque declarans. Pauperes ergo sunt qui
sunt
iis

condiiiodesiiluli

seorsm Graec exslat impressa, Eusebio jam laudato

adstipulanle, habet solm illud, sanare con/ritos corde,

opibus, divitiis et honoribus, quae ver

;

divi-

omisso altra, dimiltere jractos

in

libertatem;

quod

tes, honoralos ac bealos faciunt

quales sunt

omnes
pau-

quidem

Ilcbrajo fonii similiu^ est.

heophylacius in
,

homines extra Chrislum

non tantm pauperes quos

hoc Evangelium scribens, prius enarrat

posterions
reli-

Tulg vocamus, verm etiam divites. Sed quia

peres
facilis

non meminit

Ambrosius neutrum

attiugit, etsi

persuadentur se pauperes esse,

id est,

qua non preetereat.

,,

S57
Sanare,
ad sanandum.
laliabos,
lia

COMMENTARIA. CAP.
Septuaginta venerunt
;

IV.
justiliae

558
ac Deo,

viventium, servi fiamus

18, 22. Praedicat

Rom.

0,

v.

Hebr.Tum
alii,

sanare; llieronymus, ut mederer

autem banc libertatem, tanqum

captiva
Sion,

ad Ugandum,
:

nam

et sic veriiiur

Psalmo

16

v.

paralam,
stat
:

si

velimus amplecti, adeoque offert et praecolli

tui,
filia

5, ubi legimus

Et
:

alligal

contriliones eorum; rurss

alligstis.

Sotve vincula

Isaiae
est,

Ezech. 34, v. 4

Quod coufractum est non

52, v. 2. Ipse, inquit Titus, tyranno apostate, hoc

Meiaphora
fracla,
tis

est

enim

chirurgis sunipia, qui

fasciolis ligant

niembra
,

Satan, subverso, eos qui captivi tenebantur,

in liberta-

contusa aut vuhierata,

sanita-

tem vindicavit. Hoc lerlium numerat propbeta inter

futura Chrisii munia. Sequitur quartum.

celeris restiluendae causa.

Contritos corde

fractos

animo, desperabundos,

Cecis visum,

caecis restitutionem

seu recuperatio-

ob varia nimirm graviaque accepta vulnera. lliero-

nem
cis

viss, scilicet misit

me

praedicare, offerre alque

nymus

ilissus,

inquit, est ad sanandos eos qui corde

exliibere. Id fecit Christus, et juxla corpus,

visu cae-

contriti sunl, etc., sivejuxta

Symmaclium

et

Theodocor

mullis restitulo, et juxla

animum

docens ignooppiessos

tioncm, ad alliganda vulnera peccatorum. Quibus

rantes, erroris atque ignoranliae tenebris

fraclum erat desperalioue sanitatis ac vit*

conside-

qui viam salulis non vidrent. Sermone, inquit Origenes, et prdicatione doclrin ejus,

ranlibus graviialem niultiludinetnque vulnerum

suo-

cci vident. Pro

rum

peccalis effectorum (pr cieris enim, inquit Ba-

hoc porr cci vident, quae est inlerpretatio Septuaginta

silius in

Caten, peccalumcor liuvianum prosternil),

Chrislus;

iis

senum, llieronymus
et

vertit,

clausis

apertio-

ut mederetur missus est

non tanlm ut
verrn eliara ut

nem, Chaldaeus aliique, vinctis apertionem, referunt-

medelam sanitalemque
offerret

promitleret,
id
,

que ad carcerem,

ad solutionem
est obligalus,
:

pn

peccalis

et afferret. Fecit
;

alligavil vulnera

eorum

dbita, cui peccaior

de quo Hierony-

infundens oleum et vinum

infra 10, v. 34;

:

bono animo
,

mus
i

in

Commenlario

Caecis ut videant, vel clausis

esse jussil, peccataque remisit, dicens

remiltuntur
tibi

Confide

fili,

apertionem, quod manifestais interpretatus est

Sym-

peccata tua, Matin. 9, v. 2; denique:

,

machus, vinctis solutionem

supra dicitur
:

de quo, im ad quem

Ipse vulneralus est propler ini.juitates nostras

atlritus

Ecce posui

le in

lucem gentium, apealligatos,

est propler scelera noslra, etc., et livore ejus sanalisu-

rire oculos caecorum,

et

educere devinculis

mus. Vulneribus, atlritionibuset livoribus ejus, vulnera nostra, atiriliones et livores, sanala sunt. Hoc

de domo carceris sedentes

in tenebris, Isaiae

42
sa-

v. 7.

Cceterm quia

et

caecorum oculi clausi

ligaiisi

secundum recenset propbeta inier functiones Chiisti quanqum non sic distincti sint hi tituli, quin singu;

que censentur;
nentur, Joan. 9

clausi, quia aperiri dicuntur

;

ligati,

quia non valent operari, pro:

lis

omnes conveniant
niiseria.

ea est

bominum

extra Chri-

prium opus suum exercere

rurss quia

verbum

stum
misit

Hebraicum pakah, quod

ad praedicandum,
scilicet

significat

aperire, propri

Vers.

19. Pr.edicare, me Dominus.

dicitur

de oculis

ideirc Septuaginta transtulerunt,

ccis visum.
;

Captivis, peccali ac Satanae

a/^aXtTois, lisbouim

Dimittere, misit

me Dominus

ut dimittam, ablegem.

signilicantur bello capti et in exteras regiones abducli.

Confractos animo, ob varia vulnera peccatorum.

In remissionem, in demissione, in libertate,

Captivi nos fuimus, inquit Origenes

quos tantis

per reinter-

annis vinxerat Satanas, habens captivas sibique subjectos. Peccali illecebris vicli,

missionem, id

est, sanitati restituant]. Sic

enim
:

subtraxeramus nos Deo

;

prelor, secutus Origenem, cujus verba

1

sunt

Emit-

et diaboli potestati

subjeceramus

qui caplivos nos

1re confractos in liberlaiem

quid

ita

fractum atque
et

paradiso abducens, et laqueis suis irretilos tenens ad

suain ipsius voluntatem,

collisum fuit, ut

homo
vel

qui Jesu dimissus est

si

2 Tim. 2,

v.

29

in

varia

sanalus?

Cujus commentarium

quis press c'onlegisse id

peccatorum gnera, tanqum in varias regiones, seduxerat.

sideret, videbit
praecessit
:

eum,

omnin non

quod

Sanare contritos corde; vel bsec duo pro

,

Remissionem,
tiam
veriil

dimissionem, libertatem;

indulgen-

eisdem habuisse, sanare contritos corde

confractos in libertatem. Et

et dimittere

llieronymus, servitute

scilicet Satanae
,

quidem

verisimile est, al-

ac peccali. Praedicat Chrislus libertatem Satan

restitut nos prislino

ut

Domino, qui

est

Deus

liberta-

lerum redundare, tam apud evangelistam, qum apud prophetam Grsecum, quemadmodm docere possint
quae dicimus supra
;

tem, inquam, qu

liberati peccato
,

peccandique con-

et esse, si

non duplicem ejusdem

sueiudine et diaboli laqueis

Vers. 19. dimissionem,

reduclique ad regionem

Hebraicae pericopes versionem, cerl alterum aliunde

Pr.edicare captivis rfmissionem, seu

id est,

ad proclamandam omnibus captivis libertaiem redeundi ad palriam ex captiviuie. Qu met:iplior significatur Chiisium praedieaturum et allaturum libertatem ex caplivitate Satanse et peccatorum vinculis ut Deo vero Domino nostro restiuamur et justitiae serviamus. Et c/ecis visum; nam unum ex prxcipuis beneliciis Cbrisli esl, quod genus humanuni ex horrendis ignoranliae et peccatorum tenebris vocavil in admirabile lumen suuin, de quo etiam, c. 1, v.79, prophetavitZacharias, et, c. 2, y. 32, Simeon. Dimittere co.nfractos in remissionem,
;

ad dimittendos liberos eos'qui peccatorum sunt animo, vel etiam eos qui omnibus facultatibus exuli, pro gravissimis tamen peccatorum debilis lenentur in vinculis; ad bos, inquam, dimittendos liberos, juxla illud Isaiae 58 , ad quod per banc melapliorain alluditur Dimitte eos qui confracli sunt liberos. Pk/Edicare annum Domini accepium, id est, tem.ius divuu beneplaciti, quo scilicet Deo placuit bencvolentiam ac beneficenii.ini suam hoininilms deelarare. Ubi cerlum est allusionem iieri ad annum jubdaei, in quo similis proclamatio libertai lis et remissionis debilorum fiebat, ut palet Levit.
id est,

jugo

oblrili etliacli

559
accepium,
lii,

IN huic loco, ut propliotae Graeci, ita

LUCAM
dap. 49, v.8:

580

Evangc-

ubi postqnm oitSsset alium similem Isaiae locum ex

fuisse

accommodatum. Quod
:

si

rages utrm po:

Tempore accepto exaudivi

;

te, et in die

Us redundel

Sanare conlrilos corde, an

;

Dimitlere

salutis adjuvi te

subjungil

Ecce nunc tempus

acce-

coufracios in remissionem

haereo incerlus, praescrlim

si-

ptabile,

ecce

nunc dies satulis, loquens de

Umpore
perpe-

quod ad Evangelium, ob varictatem exemplarium

mili et inlerprelum.

consquente absolutam per Cbrislum bumani geneneris

Caclcrm
,

illud

Dimitlere confit,

redemptionem. Hic annus

temporibus, qui
,

est jubilaeus,

fractos in remissionem

minus probabile
etiam
,

parlim

tuis diffusas

in

orbem

nesciat redire

quia neque Ilebraic neque Ciialdaic neque Latine

cxslat

laboris

quo bomines

facti

per peccatum mancipia

apud propbelam

et vfat

Graec; cert

diaboli, et privati possessione paradisi

lale

atque haeredi-

nec D. Ilieronymi commenlarius

allingit,

tametsi diligens,
Isai

bonorum clestium
Satanae
,

Christi merito eximuntur

parlim quia videri possit accepium est

:

potestate

et

restituuntur liberlati jurique

58, v. C, ubi legitur ilebraic et Latine

qui confracli sunt liberos, Graec
nisi
tivi

Dimitte eos
,

haeredilatis cleslis.

Hic annus acceplus gratusque

sibi

eodem plan modo

quod Lie

Domino
tatur
si sibi

est,

quo homines

acceptos faciens
,

lae-

quod verbum
modi.
,

illic sil

imperativi,

infini-

cum
si

univers clesti curi

non minus qum

ea bona accdrent, quae in homines confert.

super uno peccatore pnitenliam agente, gau-

Praedicare

ad praedienndum

scilicet

misit

me
se-

Nam
dium

Dominus. Alludilur ad denunliationem

bilaei,

instanlis ju-

est angelis

Dei inclo

(infra, c. 15, v. 7),

quant

buccinis
,

fieri

solitam, die

decimo mensis

magis super reconciliatione

hoc tempus
gratiae
est,

totius

mundi

Denique

ptimi

Levit. 25, v. 9.
,

quo Dominus Deus Christo

,

Annum. Ponitur annus pro tempore

est ad

sed allusio

misso operatus nostr redemptionem

pitium, nosque
luntate et
sibi

se nobis pro-

annum

jubili

qui quinquagesimo

quoque

acceptos reddit,
,

ex bon vo-

anno celeberrimus

erat,

quo

servi fiebant liberi, el

mero beneplacito

misericordi, ac grati

possessiones divenditac redibant ad pristinos dominos

su.

eorumve

haeredes, Levit. 25.

,

Domini. Alii vertunt dandi casu

Domino

sed eo-

dem

sensu

non enim verbo praedicare jungendus

,

Diem retribctionis. Hoc sequitur apud prophetam tam Hebraic qum Graec et Latine sed apud evangelistam non legitur sive Graec sive Syriac solum;

est dativus, sed intelligendum

qui est Domino.

mod

Latine

unde tamen

intelligitur

vetere in-

Acceptum, jucundum. Hebraic legitur nomen substantivum rason volunlatis, quod Septuaginta transferunt beneplaciti
luntatis
; ;

terprte Graec etiam apud evangelistam lectum fuisse

diem compensations

Hieronymus
exponatur de
,

aliique vertunt

Latinus interpres saep bon vo,

diem

ultionis.

Dies similiter pro tempore sumitur. Et

id
terribili

vide supra 2

v. 14.
,

Est igitur annus bonae

quidem non mal

judicii

extremi

voluntatis seu

beneplaciti
,

idem quod heik

,

rason,

tempore seu die

quem

Christus passim praeregni,

lempns beneplaciti
v. 8,

Psalmo 68

v. 14,

et Isaiae 49,

dicavit
nisi

imminentem

non minus qum diem

sententiam
laeta

quo Deus vult

uti beneplacito

suo erga bomines,

etiam ea omnia quae apud prophetam proxim

quo Deo placet suam erga bomines benevolenliam ac

favorem singulariler declarare, suaque hominibus
bnficia liberaliter largiri,
neficentise, ac liberalitalis,

sequuntur in
quae
laeta,

eamdem
sit

essent

inter

non

verisimile,

unum

istud triste in-

tempus benevolentiae, benon ob hominum mrita,

terjectum

fuisse.

Quare

intelligendum videtur de

retributione ultionis, qu Deus per Filium

ullus
est de

suum nos
;

sed ob propitium ac benevolum Dei erga bomines

aniinum. Hoc tempus jussus est Christus praedicare

inimicis nostris

daemonibus
,

de quali
:

retributione Moses loquitur Deut. 52

v.

43

Vindi-

non tanqum olim futurum

rum, Matlh. 4
v. 17),

sed tanqum quod jam

clo-

clam

retribuet in liostes eorum.

Ergo cum an no acce-

praesens lieret (Appropinquavit, inquit, regnum

,

pto praedicavit Christus etiam diem retributionis seu

ultionis,

quo paratus

sit

Deus bomines

quando

dixit

Judaeis
liujus

Nunc judicium

est
;

omnes,

et inprimis Israelitas,

per Christum
,

suum

in

mundi mundi
10

nunc princeps
;

mundi
:

ejicietur foras

gratiam accipere,
praestare (hinc

eis reconciliari

et
,

placatum se

Joan. 12, v. 51
hujus, et in

rurss discipulis

Venit princeps
14,

Hieronymus

transtulit

annum placa,

me non

habet quidquam, Joan.

est,

bilem), con ferre

don a ac bnficia sua

admittere

v. 50. Princeps hujus

,

mundi jam judicatus

Joan.

denique ad regnum clorum. Hoc enim tempus cpit cumChristi adventu, durabitque ad finem us-

v.

11.

Ut autem praedicavit,

sic et exhibuit,

quando exspolians principatus

confuienter,

et potestates,
illos in

traduxit
,

que seculi

interprte Apostolo Pauo, 2 Cor. 6, v. 2,

palm triumphans

semetipso

Co-

Hoc autem tempus non primus annus praedicationis Christi ut putavit Epiphan.,baeresi 51 , exislimans neminem tune contradixisse Christo neque Judos, neque Samaritanos, neque gentes, cm contrarium satis paleat hic v. 19, sed est totum tempus ab adventu Christi, usque ad seculi consummationem in quo vocantur hi qui accepti fiunl Deo, ut Iren., libro2, cap. 58, et 6ic perspicu exponit ipse apostolus, 2 ad Corinth. 2.
15, vers. 10, et Deuter. 13.
fuit soins
,

extremi

judicii,

quam

Christus passim

praedicavit;

vel potis quia tota haec praedicatio laeta est, intelligitur ultio de inimicis generis humani, diabolo et an-

est salutis seu acceptaseu ultionis, sicut utrumque etiam conjungit Isaias, cap. 35, v. 4 Dicite pusillanimis : Confortamini, ecce Deus vester utlionem addugelis ejus.
,

Unde idem tempus

bile

et retributionis

cet retributionis, scilicet in bostes,

Deus

ipse veniet, et

salvabit vos.

Et DipM

RF.TRinuTioNis. Hieron. vertit, ultionis,

npmpe

>

561
loss. 2, v. 15.

COMMENTARIA. CAP.
Perlinet itaqueetiam dies iste ultionis
:

IV.

56

set, venit

tandem hc Nazaretum, utethiceas exer*

ad salutem hominum
gitque ultionem
pusillanimis
:

sic

enim

Isaias promiitit jun-

ceret.

cum

salute,

cap.
et

35,

v. 4

Dicite
:

H^ec Scriptura, quod praedictum est hc Scripturi

Isaiae.

Confortamini ,

nolite

timere
:

eccc
ipse

Deus vester ultionem adducet retributionis

vniel et salvabil vos; sed retributionis
tionis est dies, respectu

Deus

In auribus vestris.

Syrus praeponit relativum,

ita

quidem

et ul-

ut sensus

sit

qu

ett in auribus vestris.

Euthymius
:

hostium
,

acceptus seu

bon

subaudit

qu

sonuit in auribus vestris. Vult dicere

,

voluntatis ac salutis dies

respectu populi Dei. Ergo

sit
,

Hic Scripturae locus seu qui

quem me legenlem
,

audistis

quia spirilus Domini

super se

testatur Clu istus

me
,

lectus est in auribus vestris, olim scri-

per os prophel
positas
,

functiones bas

sibi

Deo esse commissas

niagis sint

omnes bactens exquae quidem

:

ptus ab Isai, hoc

perficitur

jam tempore impletur

et opre

quando ego vobis caelerisque

Galiheis

cui spiritales

qum

corporales

et circa

Evangelium regni clorum annuntio. Tacite indicat

se

pauperes

tristes

atque

affliclos

versentur, non circa

eum

esse,

sub cujus person propheta haec fuerat

;

nobiles, divites, ac validos. Potuerant bine intelligere

locutus (annotant hoc Graeci), id est, Messiarn

neque

Judaei

Christum

sibi

promissum

non fore regem

,

privato consilio aut proprii spirits ductu se agere ea

quales

sunt reges bujus mundi

qui

orbem
et

bello

quae agit

sed actum spiritu Dei

el

auctoritate

subjugaret, et Judaeos

rerum dominos
,

faceret; sed

condilione humileni

doctorem populi

salvatorem

Deo accepta, facere qu propheta quondam praedixerat facturum Messiarn. Id ergo postqum exordio
sermonis sui subindicsset
nes
illas,
,

eorum quos reges

curant.

despiciunt aut cert non per se

exposuit deinde functio-

quas propheta hic commmort, et qui

cum

Vers. 20.
licet

Et cum plicuisset librum

,

lecto sci-

praesenti

tempore iisque quae se gerebantur con-

hoc loco.

venirent, clarum fecit.

Mimstro, synagogae, quo acceperat.

praefecti synagogae
dicti

Nam
,

ut erant

Vers. 22.

Et omnes,
;

prsentes,

id

est,

pleri-

archisynagogi

ila

erant et

que prsentium
vers. 2.

multi

interprte Marco, cap. 6

ministri synagogae.

Et deinde

sedit,

tanqum docturus

et inlerpre-

Testimonium

illi

dabant, scilicet
Isaiae

postqum au-

taturus locum illum Isaiae habilus doctoris est attent

quem

legerat.

Sedere

dssent enarrantem illum

locum. Dabant au-

ac mature disserentis,

tem
bant
nae
,

illi

testimonium

non quod Messias esset, aut

fuisset
,

Act. 13, v. 16.

Paulus stelisse legitur; situm id

ut
vel

quod propheta de ipso

illi

vaticinatus

sed da-

erat in arbitrio docenlis,

ret.

staret

vel sede-

testimonium sapienliae

eruditionis et doctri,

agnoscebant

eum

praeditum insigni erudilione

explicare Scripturas
6, v. 2,

Et omnium. Ornaium autem

audirent, inquit
lur ea

qui erant in synagoga

erudit sapienterque
divinas.

ac

res
:

oculi, erant intendentes, intenti, defixi IN

EUM. Lt

Hoc

est

enim quod Marc.

haec

dicitur

Euthymius

quo

modo

interpretare-

Et multi audientes admirabantur in doctrin ejus

dicer.tes
lia
:

qu

legerat. Contentis oculis et

auribus in

<

Unde huic
illi,

omnia

et quae est sapien-

tum propter celebrem jam illius fatum ob aviditatem illum audiendi, qui sic repente doctor prodire videretur, cm litteras nunqum

eum

ferebanlur,
,

<

quae data est

et virlutes taies quae

per

manus
rei
,

mam

ejus efliciuntur

?
;

Mirabantur, ade ut obstupescerent

scilicet

didicisset, Joan. 7, v. 15.

novitate perculsi. Docebat et explicabat res divinas

fuit

Vers. 21.
diuni.

Coepit. Hoc
initio

sermonis ejus exor-

ut

jam dictum

est,

nonvulgariter, sed sapientissim,

Sermonis

ab his verbis sumplo, locum

conjunctis veteribus rbus

cum

novis mysteriis

dis-

docte explicuit.
Illos, qui in synagoga erant, Nazarenos.

serebal de regno Dei,

auctoritate
,

suamque doctrinam dicendi

testimonio et miraculorum

Scripturae

Quia, redundat quod ad sensum.

exhibitione

ornabat et confirmabat.

Hinc

admi;

Hodie, hoc jam tempore.

ratio et stupor, simul et ne, etc.

In, super, de,
sis.

ex eo quod dicerent

non-

Impleta est.

Praeterituin pro praesenti impletur.

Nondm enim
que

absolverat functiones hc propbeti

,

verbis gratis, plenis grati, gratio-

contentas Cbristus

sed

tamen jam obibat

cm-

Caphamaum

aliisque Galilaeae oppidis ccepis-

Quidam per verba grati intelligunt graliam verborum ita ut sit hypallage, codem sensu. Gratia hic
,

Et cum plicuisset librum, reddidit Vers. 20. mimstro Synagogae, et sedit, more doctoris, et omnium in synagoga oculi erant intendentes, id est.defixi, in eum, cuiiositate potis qum dociliiate audiendi quid dicturus esset, qui cum tant fam repente prodiisset, cm nunqum Hueras didicisset, ut
est Joan. 5. Dixit

tem auditis. Quo tacite significat se esse illum de quo propheta loquebatur, hoc est, Messiarn divinoque actum spiritu et auctoritate se facere quae fa, ,

ceret.

Vers. 22.

Et omnes testimonium
singularis,

pienliae, doctrinaeque

ei dabant, saut satis colligitur

Vers. 21.

Quia, quod redundat

autem

liic,

sicut

alibi

saepissim in Scr ipturis, hodie impleta est ii/EC : ScRiPTLH.i: in auribus vestris, id est, impletur , vobis audientibus,

quando vobis Evangeliuai prajdican-

ex Marci6, v. 2. Et mirabantur in verbs gratis; id est, propter verba ejus, gratiae decorisque plena; quod alii eodem sensu exprimunt per hypallagen, propter graliam verborum, juxta illud jam olim de eo vaticinatum Diftusa est gratia in labiis tuis. Si;

, ,

563
significal

IN

LUCAM
cum
patre putativo exercet
,

564
qui

vim

illam plan divinam

qu

in Christi II ci fabrilem artera

verbis totoque habitu inerat, qu fiebal ut auditores,

nisi data

mundi

est

cum

naturali Paire fabricalor. Per

fabrum
voces
,

oper obsisterent

et quas docebat res

non possent non ipsum , amare atque amplecti. Mirabangrati

,

condilum est genus

et reslilui.

humanum
et

per fabrum decuit

,

Faber Lalin

(iewt Grc

tur ergo verba plena

quibus non sapienter

sunt signifieationis

ampl ad omnes Unde

artifices

qui

tantin disserebal de rbus divinis,

verm eliam

ita

corporis labore adbibito, quvis duriore nialeri,

aliquid struunl se extendentis.
fil

eloquenter, propri, clar

placide, comiler, suaviter

ut varient opialiis existi-

atque

eflicaciter, ut

non posset non audiloribus omniin

niones, cujus generis faber Joseph fueril,

bus gratus esse, illorumque animosaccendere, et

mantibus fuisse fabrum ferrarium

liunc

D.
aliis

Hilario in

rerum cleslium quas tractabat amorem rapere. Exstat exemplum manifestum, Joan. 7, v. 46, in minislris illis qui inissi ad comprehendendum Je,

locum

Beda

in cap.

4 Luc*

lignarium

auctore Operis imperfecli,

B. Augustino
,

Hom.

1, et

32

in

Malthuro,

cujus verba plerisque cilaniur ex

sum, retulerunt dominis

est
v.

suis

Nunqum

sic

locutus
c.

sermone quodam de Nativitaie Domini. D. Anibrosius

initio
libri

homo,

sicul hic

homo. Rurss allerum infra,

,

24,
se

teriii in

Lucam ad

ulriusque et ferrarii

32, in duobus discipulis Emmauntinis

inter

et

lignarii

fabri

artem

alludit.

Sed

et

vox Syriaca

mutu

colloquentibus

Nonne cor noslrum ardent

nagro ambigua est ad lignarium et ferrarium labrum.

erat in nobis,

Scripturas

dm loqueretur in via, et aperiret nobis De Jesu enim fulur facundi suavilomirum, cm

Utut

sit

cm stalulum

esset Filio Dei

eum

qui pa-

ter ipsius putaretur esse humilis condilionis

virum

quentique fuerat mull ante scriptum psalmo 44

V.

consull fabrum elegit, qui opificio ipso suo reprsentaret imaginem veri Palris ipsius opificis

Diffusa est gratia in labiis tuis; nec

rerum

plenitudo divinitalis
loss. 2, v. 9.

corporaliler inhabitaret, Co-

omnium.
Humilis ipsius progenies atque educatio,

qu cm
et

Qvje procedebant de ore ipsius

tur,

qu

egredieban-

jam inde ab Jesu

oculos posita
,

puerili

illis

fuisset

nota

ob

qu fluebant, ex ore ejus. Et dicebant, et tamen dicebant,

tantum
,

in illorum

animis ipsius con,

vel,sed dicebant,

temptum genuit

quanius non permitteret

,

ut agno-

sed in hoc scandalizabantur, ut aiunt priores evangelist.

scerent divinils acceptam

quam

sciebant non esse

,

Cm
illius

agnoscere agerentur ejus sapientiam

,

bumano qu

studio

acquisitam sapientiam

quam

suis

et eloquentiam admirari

studios qurebant occa-

auribus hauriebant et facullalem edendi miracula,

suisoculisvidebant et senliebant, ademanifesl,

sionem
de
illo
:

extenuandi, et prclaram opinionem

suis animis

excludendi, contemptibili hc

ut mentis slupore corriperentur.

sto oprante
,

A Deo enim

in Chri-

voce

Nonne,

etc.
,

data oper oculos converlunt

et

ad Joerat

Nonne
filium,

hic filius Joseph fabri

alii

civis

nostri pau-

seph, et

Mariam

cognatos

quorum obscura
luci
fuit

peris? Ut

evangelislreferunt, fabri nominant

esset

apud eos condilio, ut vlum minifesl

opponant.

non Joseph, qud Joseph tune temporis

pridem
noverant tenuem

Hinc ergo perperm et injuste concepta

renis offensio
,

Naza-

mortuus; sed Lucas sententiam verborum refert,

cm

potis amp!ecli

eum

reverenter

qud

quia

conditionem

debuerint, quasi repenl clo delapsum. Propri

vil ejus,
ipsius

quem babueranl pro

ipsius patre, et
,

genus

enim confessione

se jugulant,

obscurum alque incultum

adbibito hoc speet invidi adusti,

monium reddunt doctrin

apud eos non invenit
,

Christi

cm tam insigne lestiqu tamen locum

,

cioso colore, conlempserint

eum

quia usilatam non habet ori,

cogitationem de manifesta ac patente in eo Dei grati,

ginem terra

nam

quid hoc aliud est

data oper translulerint ad considerandum plcipsius ex parentibus slatum.

pheiam divinils edoctum

schol

rejicere, quia ex

qum prohominum
te-

beium

ns civibus

suis Jsus

ediderat

Nullum haclesu auctoriutis

inquam,

non prodeat ? Yidemus ergo, non simplicem

;

ignoranliam hominibus obesse

sed spont sibi

,

argumentum; sed eamdem artem exercuerat qum

Joseph pater suus putalivus, domestic
arte occupatus,
,

nebras obducere

et accersere scandala

ut Christ

doctrin obstrepant.

cibum

sibi

suisque paraverat, usque

Vers. 25.

Et

ait.

Syrus addit
;

Jsus.

ad ostensionem suam ad

Isral; parlim ne otiositalis

,

Utique, omnin, haud dubi

Dicetis
ros.
,

affirmantis est.

exemplum
Sic enim

alicui

prberet

partim ne curiosis

arli-

objicietis mihi

video vos mihi objectu-

bus in adolescenti clam deditus

vit privat se Dei Filius contineret

fuisse dici posset.

habuil Dei consilium, ut eo tempore in

,

Hanc similitudinem, hanc parabolam,

proverbium
,

id est,

hoc

et

quidem ejus-

hoc vulgare dictum.

,

Nam Hebrum

modi qu litteras non

disceret,

ne in divino negotio hu-

masal, quod Grci parabolam

et

Latini similitudinem

man quidquam
gnificat

industrie attribuerelur. Porr, re-

proverbium vertunt (hinc parabol seu proverbia

hic est

autem gratia non composilionem verborum

sed vim divinam, qu ejus oratio in animos audilorum decor, suaviter, et eflicaciter influebat. Et dicebant, non causam admiralionis proferendo, sed
auctorilati

carnalis scilicet originis abjeciione. Nonne filius Joseph, plebei scilicet et fabri?

in fine,

c.

verborum grati derogando nam Matth., 15, dicit qud scandalizabantur in eo, in
:

Hanc similitudinem, id est, hanc paVers. 25. rabolam, ut Grc, seu hoc proverbium vulgare, quod in medicos cum convicio jaci solet.si artem medendi aliis profitendo, se suosque juvare nequeanu

,, ,

565

COMMENTALUA. CAP.
hanc

IV.
:

566
Medice,
etc.

Saloraonis), quia in plerisque proverbiis, locus similitudini, coniparationi et allegoriae est.

simililudineni

Atque haec

ipsis

bonesta videbalur
in

illius rejiciendi

occasio,
,

qud prter
alias polis

Medice, cura teipsum. Proverbium

solitum
alios
,

eos jactari
|

vile

genus

quo noverant ipsum ortum

qui

cm

profiteantur scienliam artenique

,

Galilseae

urbes (quae fama erat),

qum patriam

suain

sanandi aul juvandi

se suosve non juvant, ut

miraculis nobilitaret.
Vi rs. 2i.
diluil

qui

medicinam prolessus, suos suorumve morbos non

<

Ait

autem. Respondet

sibi ipse, et

sanat.
<

Protritum usilatumque apud Judaeoserat,

,

objeclionem simul utramque, et

eam

quae ge-

inquit Titus
clo

ut medicos in

morbum

prolapsos
>

fa-

neris, et
in ipsos

eam

quae p^uciialis miraculorum, retorquens

boc urbanoque dicto exciperent.

Medice
;

Convicium
;

ralionem ipsorum, ac docens, altero pro-

erat, lendens

eliam ad artis reprobationeni

,

quasi
in
te

verbio in

mdium

allato,

nusqum
;

se

minus qum

in

diceretur

si

quid ars tua valeret

faeias
,

palri miracula facere debere

non qud minor cui-

primo ostenderes

quod cm non
sanare posse.

non

est

quam suorum cura babenda

sit

qum alienorum
(

aul

qud credaris
quanlitalem

alios

qud palriam odisse oporteal

aliud

enim

ptsecipil

Quanta, quw, seu qucumque. Interpresretulit ad

;

ordo nalurae Deo inslitutus), sed qud minoris Propbeiae

lieri
,

potest et ad qualitalem relerri

qum

consueverint suis

qum ah

alienis.

multa

et mirica, ut

Marci 5, v. 19
variis

scilicet

miracula,

Nejio

pro nullus.
,

praesertim sanilatum ex

morbis

et

dmonum
proposilo.

Propheta

divinse doctor veritatis, quales Dei vir-

oppressionibus.

Accommodt proverbium

lule miracula operari soient.

Audivimus, fam referente.

Acceptus, gratus, est,

in

bonore

in prelio est,
(

Facta, abs
I.n

le.

magni

fit,

id est,

conlemnitur plermque

plus

enim
ego
pro-

CAPUARi\AUM,'civitatequse te non contingit. Dat

inlclligere oportet

qum

dicalur),

quo modo
,

et
si

intelligendum evangelisla, quii advenlus bic Jesu in

contemnor

vobis, ac proinde
,

non mirum

Nazareth, non narrelur se secundm ordinem lemporis,

phelarum more
cives

pauciora miracula edam apud vos

alios.

lanqum

initio praedieanlis

Jesu accident, sed

meos qum apud

qud apud
est causa

Eorum
iia

culp

lieri

expro-

qud

aniece.'Serinl alia
Id

multa

alibi gesta, et signanier

lib.

brat,
in

ipsos

non

exeral virlutem suain

alios, q. d.
:

Capharnai.

annotai D. Auguslinus,

2 de Con-

edendis miraculis, ut apud

,

Vobis im,

sensu, cap. 42.

putanda
;

e qud me. conlemnatis

ac proobeunti.

Fac et

hic, lanta fac et hic

vel

qucnmque

audi-

inde nec mihi credatis prophet

Habelis ergo juslam
veslrae

munus
et

vinius facla in
I.n

Capbarnaum

fac et bic.

conlempls

incredulitaiis

patria tua, quai

evexil
, ;

le nulrivit,
,

educavit, et in vi-

mercedem
ut

qud vobis

praeleritis, alios polis

rum

ubi parentes, fiaires

,

sorores

cognait

miraculis honorem.

Cm

propliela miracula edat in

fainiliares

cives denique

et

omncs
si

qui ad te aliquo

eum fmem

dm

prophelia seu docendi

fit

munus

modo
tate
,

peilinent, babiiant.

Nam
in
;

in alina facias civi-

quod Deoaccepit, honoratur ac magni

bus, homines ipsi credant, ac per
cessai ratio

ab b.omilucriliant,

quant magis debcs

tu ? congruil le in tuos

eum Deo

polissimm esse beneficum

boclibi ipsi praeslas.

quod enim

luis

prslas
aliis,

edendorum miraculorum, ubi homines,

videanl singularia dona quibus
illius

Qud

si

tuos poslhabeas

ja-

dal oper, scienles, volenles, contcmiiuntproplietatri,

et

ctabilurin te illudvulgarisdicii: Medice, cura pris te-

quam vis

ille

Deo
prae

ipsum ac tuos

et notaberis,

non solm ingralitudinis

Quasi dicant

instruclus est,

lamen Deo missionem

enim spes
est,

verm eliam infiniiilalisacdeceptionis,indubiumversis

miraculis alibi abs te faclis
c
:

invidi rcusant agnoscere. Nulla

eliam

ail
,

Glos-

miraculis edilis, homines hujusmodi eo adducendi,

ut prophetae credant, et

sa

non credimus quod incerta fama vulgavit

nibil
taie feceris
,

cm

eum

fructu ab eo doceantur.
veritatis

<

apud nos
talia

quibus convenienlts

Et cerl qui invidi

caeci,

manifestam

au-

impendenda erant be
,

leficia.

Profert Jsus in
,

cloriiatem elevare conanlur, mullis divinis beneliciis

mdium

quae sciebat

illos

animls agitare
,

et occurrit

meril privanlur, quae Deus in eos confert, qui se-

objeciioni

quam meditabanlur quam

,

et verbis cerl

moi accepiione personarum

de rbus

ipsis simpli-

pro Jidissent

nisi

praevenisset, Jsus.

Offensi

enim

cissim judicant, atque ex aclione personam,

non

vililate personac

(quod vidimus, versu superiore), pro,

autem ex person aclionem metiuntur.

l.\

ximum
ad

fuit ut

de doctrinae verilaie addubitarent

et

patria sua; q. d.
ratio
:

Alia vestra, alia Capharnai-

illius

confirmationem externa signa postulareut

laniiii est

illi

me

honorant

Joan. 4
;

v.

45

praesertim

cm

intellexisscni
:

rumore

alibi

ea fuisse

tatiqum doctorem ipsis Deo datum

vos ut civem

ediU. Dicit ergo Jsus

vililate

Quando une
video

offensi estis

familiarem contemnitis. Long enim plures Capharnai inventi sunt qui crederent Chrislo

personne

me
;

vos mihi objecturos

qum

Nazareti;

Medice , cura teipsum q. d. Si ars sua valeret aliquid, primo sibi It'net opem. Applical autem proverbium Christus Quanta audiviiius facta in Capiiar: :

naum, civitate scilicet tibi exterA fac ft hic in patria tua, cui tanqum propinquiori magis ohslriclus
,

es; quasi diceient quae fama vulgavit,

*tes nobis.

Non credimus
nihil bic

illa

esse facta,

cruce objeclum fuit, Matih. 27, v. 42. Respondet nutem hic Cbrislus, retorquendo, proverbium simile, quo docel nullibi minus miracula debere se facere, qum ubi ipsi maxime pntabant. Vers. 2t. Quia nemo propheta acceptus est, id est, in honore et prelio est, in patria sua unde apud
in ip

cm

talis beneficii prae-

Malib.

Non

Idem omnino proverbium aliis verbi6 Christo

Causam

propheta sine honore, nisi in palri. datCyriLlus, lib. 2 in Joan., cap. H3,[.quia
est

, ,

567

IN
el

LUCAM
quando ingruente
A.NNIS TRIBUS ET

56g
diluvio

quanqum
rit,

Capharnaitarum major pars obdurueinfra

,

pluvia copiosa descendit.

quod patet

cap. 10, v. 15. Objicit itaque

MENSIBUS SEX. HOC JeSUS dct eX

civibus suis Salvator vulgare proverbiutn ab hoininuin

propri scienti

idem Jacobus aposlolus

,

epistolae

ingenio

sumplum
;

sibi accidil

non novum dicens hoc esse quod hoc idem enim prophelis ac doctoribus
,

su

cap. 5, v. 17, vel ex doclrin Jesu

,

vel ex tra-

ditione

vel ex
;

utrque.

Nam
tertio

vtus Scriptura hoc

cerifi accidere solere.

Cueterm non exigendum est

veritatis

non memorat
5 Keg. 18,

nec lamen huic adversatur, quando

provcrbium hoc ad perpetuam

regulam, quod
illo,

v. 1, ait
,

anno

factum esse verbum

ad Joannem nolat Chrysoslomus,

veibiis fer solct
,

cm
enim

ut pro-

Dornini ad Eliam
terrae
:

ut daretur pluvia super faciem

celebratur id quod ssepis el ut

;

nam annum

tertium dicit

habitationis Eliae

plurimm usu
marjis honorari

venit

certum

est

alibi potis

in Sarepta.

iieri qum in patri, et domi alina qum su , quod ait Chrystomus cujus rei prodebat se hic in Christo Domino manifestum exemplum. Illius porr rei duplex causa esse

prophetas magni

Coh facta esset

ac proinde facta esset. Alii ver-

tunt, ita ut facta sit, seu orta,

Fams, annonae defectus, ex terne

In omni

sterilitate.
,

terra, per

omnem

terrain
;

id est

regio-

videtur
solet
,

una
;

familiarilas

quae contemptuni
fer sunt

ut dici
,

nem

scilicet,

Isral ac
,

vicinam

nam

et

Sareptam

paril

tum quia eo ingenio

in

homines

fams invaserat
sed Sidoniae
,

quae non erat regionis lsraeliticae

ut pluiis faciant et majori

aeslimatione

habeant

quod sequilur.

peregrinael adventitia

qum

miliaribus, ips experienli

tum quia fainnotescunt, si non vitia,

domestica,

Vers. 26.
Illarum
,

Et, pro
; ,

sed.

viduarum Israeliticarum.
nec enim propri auctoritate
edito miraculo farina? oleique

at saltem infirma naturae. Altra causa est invidia

Missus est Deo

id fecit
;

malum
civilatis

inler notos eosque qui

coinmunione sanguinis,

ut scilicet

aut alterius socieiatis, sibi

,

mutu jungunlur
juniorem
,

non

deficientis, sublevaret
,

inopiam ejus ac famem.

commune qu fit
nittat,

ut

non

facile senior

su-

Nisi

pro tantum

non enim exceptiv accipien-

perior nuper inferiorem, per parem, sibi praeferri per-

dum

est.
,

suam confusionem existimans gloriam contributis,

Sidoni^e

scilicet

urbem

videlicet sitam in agro

,

quod scribil Theophylactus in Joannem. Non est quidem prophel ambiendus honor, sed ubi non honoratur
docendi munus, quod Deo aecepit, at invidia con-

regione

vel

dilione

Sidoniorum

seu

ad

Sidona

spectantem. Distabal Sarepta duobus Sidone milliaribus,

quod scribunt topographi

sita inter

Tyrum

et

lemptuque excipilur,

nihil illic potest

boni prastare

Sidonem quasi mdia. Ejus incoke

Israelitae
;

gentiles erant,

non

homiuibus data opra occludentibus animos doclrinsc

ejus.

nam quanqum

regio

illa

Tyri ac Sidonis

comprehensa

fortass fuerit sorte

Israelitis

duodecim tribuum,

Vers. 25.

In veritate

ver

idem

est

quod

nunqum tamen ab
fuit.

subjugata aut occupata

Amen

quod

dicit superiori versu.

Postqum

in eos

culpam

rejecit

quod destituerentur miraculis, jam

videri absur;

Ad mulierem viduam, pleonasmus, redundat enim

mulierem. Simile, supra 2, v. 15. Estautem hyperbaton sic ordinandum
repta Sidoni.
Israelilicis
, :

duobus exemplis ostendil, non debere

dum

si

ipse Dei jussu alienos domeslicis praeferal

Nisi ad mulierem viduam in Saprsetulit

obliqu vanam eorumconfidenliam perstringens, qud

Hanc

Deus omnibus viduis

ullam illarum

ipsum

sibi

babere obnoxium vellent, quia fuerat apud

ad hanc potis

qum ad

eos educatus.

misso Eli
noraret.

ut edito miraculo juvaret illam atque hoIsraeli-

\ihUM, egenae, fam inedique laborantes.

In diebus, setate

Quare?quia noverat Deus qud nulla

qu

vixit.

ticarum viduarum tanti factura esset

quanti baec Sidonia.
quae
,

prophetam

Eux

(Prophtie addit Syrus), miraculis clarissimi.

,

Ac

cert magni prophetam fecit,

,

In Isral

populo

Elise.
,

mox

ut

ille

petivit

expcndit in ejus cibum ac

Clausum est coelum

evidens est

id est,

non

pluit.

Nam
,

quia
si

potum, quidquid
mortis periculo se

reliqui

habebat aquae,
filium

olei, farinae,

pluviam descendere de clo

,

ide

suumque
id

de ctero expo,

opportuno tempore non descendat

censetur

clum
Ira-

nens, nisi qud verbo prophet crediderit

farinam

clausum

et

ex clausur cli pluviae descensus imexstat Deut. 11, v. 17

,
:

oleumque non defectura

se creditu
difficile
,

quod tamen ut erat per

pediri. Similis phrasis

tusrjue

quippe excedens

omnem

naturae

Dominus claudat clum

et

pluvi non de-

ralionem, itaevadebatdifficilis, qud posset

se cogitare
:

illa

apud
,

scendant, nec terra det germen suutn. Contra, Gnes. 7, v. 11

:

Quomod
non

prospiciet

ille

mihi de victu

Cataract cli apert fuisse dicuntur,

qui sibi ipsi

prospicit?

Tantam ergo fidem con-

so'.emus id

quod tritumest atquequotidianum.etiamsi parvi pendere; imetin iisquaeejusdem sortis nobiscum sunt, si in aliqu re excelluerint.invidere.Causam erg tacite in ipsos retorquet; cm enim

magnum

sit,

miracula in eum fiant finem , utcredantur, minime autem credanlur ubi propheta sine honore est, et conteninitur, minime in patri fieri debent. Quod dclart ex faclis aliorum prophetarum Eliae et Elizaei. Nam Vers. 25. _ MultjE vmu^, egenae scilicet labo-

rantesinedi, erant in diebus Elle in Isral, quando clausum est coelum, id est, non pluit, an.ms tribus et mensibus sex quod tempus non exprimitur in Scriptura veteris Testamenti, sed ex propri scienti Christus tradit, et ex Christo Jacobus, c. 5, v. 17. Et ad nullam illarum missus est Vers. 26. Elias nisi, quod non exceptiv intelligendum est, quia non erat vidua Israelitis, verm adversaliv pro, sed, q. d.: sed, i> SiREPTA Siboma, Grc &vo, id
;

,, , ,

569

COMMENTARIA. CAP.
in Isral, posthabitis Israelilis, misit prophetani
,

IV.

570

junetani cuin singulari charitale, cni non inveniret

sint Dei virtulem per prophetas populares

ipsorum

Deus

se exerenlem parvi lacre. Interea signilicat, nihil

gloriae suae detrahi,

ad Sidoniani viduam
inomenti auiinus

ade apud Deuni plus habet

;

qud eonlerraneis vilipendatur,

qum genus nec

fidei
;

genti largilur sua

quia Deus
alibi

non

sine

eorum ignomini ac pudore

possil; sicut olim

munera Deus

sed

non

carnis propinquilati

ipsum ornare

et extollere

sed proniptitudini spirits.

prophetis suis

Vers. 27.
Elisaei.

In Isral, inter Israelitas, populares

ait

Vehs. 28.

honorem ddit in mediis gentibus. Et repleti sunt. Syrus mutalo verbo:

Siquidem,

Anibrosius

etiam

i/uatuor illos

rum

ordine claris effert

Et cm audissent hc

ii

qui

qui cogenle fam primi in castra rgis Syri tetenderunC, tradit liisloria fuisse tcprosos, 4 Reg. 7, v. 3.

erant in synagog, repleti sunt furore omnes ipsi.

Ira. Excandescenti, appetitu vindictae.
jec

Sub Elis^eo quo tempore

,

Elisaeus functus est niu-

audientes
,

cm

haec audirent.
,

Non

sunt

nere Prophetae.

emendati

sed

irati.

Causa

qud correptionem non

Et

nkjio, sed
,

nemo mundatus

est, lepr.

ferrent

(ut non

amat

pestilens

eum

qui se corripit
si

Nisi

pro, solm.
,

Proverb. 15, v. 127), praeserlini ver

ait

etiam gloriae
offensi

Syrus, qui utique non erat ex Isral

Origenes.
,

ejus

quo corripitur invideat. Graviter

,

sunt
ac

Causa, quia nullus leprosorum Israelitarum

Elisaeurn fecit
gioso
officio
,

tanti
reli-

hujusmodi objurgalione

tametsi ad

doctrinam

quanti hic alienigena

qui solus

salutem eorum deprompl. Senserunt enim quorsm

tenderent
illa

sluduit sanitati,

ut scribit Anibrosius.
Isral,
,

duo

veteris histori exempla,

,

nempe
ab

Fide ductus.qucredebatDeum

per prophetani
difii-

Dei gratiam per miracula Jesu relucentem

ipsis

suum
traret

sanilatem lepr dare posse

longum ac

tanqum

indignis, Dei ordinatione ad alios transferri;

cile iter, Syri usq'ue, confecit, ut

,

sanilatem inipe-

itaque id in

suam ipsorum conlumeliam atque

,

inju-

allatis

etiam maximis donis, quibus animi gra,

riam accipientes

in iram

sunt versi

e magis
se novisse

titudinem testaretur

prout testatus est

Isral, ut soli

et rejecto

qud quem vilem atque abjectum civem

credebant
,

daemonum

cultu,

Deo
ut

vero Deo, deinde

ipse se veteribus prophetis compararet.

adhaesit. Inter leprosos Israelitas, nullus erat qui vel

Vers. 29.

Et surrexerunt et ejecerunt
,

et

pedem moveret
causa
,

prophelam

sauitalis obtinendae
fratres,

postqutm surrexissent
ira

ejecerunt.

Tumultu

excitato

adiret.
i

Cur non curabat

rogat Ani-

perciti, solverunt

conventum,

et ejecerunt illum,
,

brosius,

non curabal cives, non sanabat propheta con-

impetu in

eum
,

unanimiter facto

non solm extra

,

fortes, cmsanaretalienos, sanareteos qui observant

synagogam
civitale

verm etiam
consueverant

extra civitatem

tanqum
et

tiam legis et religionis consortium non babebant? Nisi

quia voluntalis est medicina, non genlis
;

indignum quam
ut

dehonestsset

reum
punire

et

divinum
j

mortis

extra civitatem

munus

votis eligitur

non naturae jure

,

deferlur.

morte qui eam meruisset.

Stephano factura legitur, Act.

Hoc idem Jerosolymis

7, v. 56, 57.
vi
,

His igilur duobus exemplis

Sidoniae
,

Naanian Syri
si

et viduae

dclart Jsus

non mirum esse

non
,

tant

Duxerunt
tiam

apprehensum
,

quod
,

putabant
ut poten-

multa ipse nec eadem miracula edat in patri

alibi,

quae
:

rever autem

non

nisi ipso

permittente

cm idem usu
tum

venerit veteribus prophelis

vult

suam mox
,

declararet.
verliceni.

autem patere
pheta;

ejus rei

causam, quia cm veteres pro-

Supercilium

Metaphoric

eniin

pro

ipse, pluris alibi liant,

,

qum

in patri,

ab

parle montis ediliore accipilur.

qum civibus ipse Capharnaitis qum Nazarenis ilaque accidere ut Deus virtulem suam ad alienos transmutt, quando domesticis repellitur. Quanqum autem particulariter
extraneis pluris
pluris
;

Super quem montera.

tex

Intelligitur civitas

non
:

in

vertice montis fuisse aedificata, sed in declivi

ver-

enim extra civitatem

fuisse hic dicilur.

Quare non
super

rect Adrichomius

scribit

aediticatam

fuisse

Nazarenos his exemplis vulneret , simul tamen

gentis ingralitudinem carpit,

tolius
solili

qud jampridem

monlem quem coronae instar Ut pr.cipitarent eum, ut

;

ambit.

inde praecipitem datent,

est,

urbem

Sidoniorum
bat, et

duam

spectantem ad ditionem Sidonis seu duobus enim milliaribus ab ill distaejus incolae Gentiles erant. Ad mulierem vicujus prae omnibus viduis Isral lantopere
illara
:

excelluit fides, et charitas, et veneratio erga prophe-

tam, ut uniusdiei cibum, quem solum habebat, apposuerit, et prophelse esuriem necessitati suae et (ilii praetulerit, inquit Lo , serm. & de Quadrages. Maximae enim fidei fuit, qud verbis simplicibus hominis esurientis, et tamen ei victum promittenlis, crederet,

zus, cm sanaret alienos nisi quia voluntalis est medicina non genlis; el divinum munus votis elicilur, non natura; jure deferlur ; fastidiosos viros clestium profectus numerum non sequunlur. Haec Anibrosius. Ilaque Chrislus tacite et verecund significat etiam geslis anliquorum congruere, qud nulla ibi facerel
,

miracula, culpam in ipsis esse, non in se, videlicet contemptum su, ingralitudinem, et ut Matin., incredulitatera eorum. Hune verborum Christi sensum ,

cm

ipsisalis intelligerent.

maximae

charitatis et honorificentiaB

qud satisju-

dicaret ipsum, Vers. 27.

Er multi leprosi erant in Isral, etc., ET NEMO MUNDATUS EST NISI NaAMAN S'RUS, id CSt, C\Causa erateiiam hic, fides inDeum Isral, et prophetaslejus, ex qu lantm laborem itinerissusceperat; et graiitudo in benefacloran prophetani. Unde Ambr, Cur non curabat fralrcs EliIsraelilis.
;

qum

se vel filium, vivere.

traneus

Repleti sunt omnes in synagog ira Vers. 28. partim qud su taxationem non ferrent, ut pestilenteshomines soient; partim qud ipse se prophetis antiquis comparet ac denique qud ab eis Dei bnficia auferenda, et in alienigenas transferenda insi: ;

nuarel.
Chiifcti

Veks. 29. Et surrexerunt, abrupl scilicet concionc, et ejecerunt illum extua civita-

, ,

571
et fraci

IN
cervice

LUCAM
de quo supra,
In
v. 14.
,

37S

oecHorent
,

prout prsecipitrunt
,

ferendae grati, in principio sui in Galilaeam redits,

quitiilm

in ipsis fuil

judicabant enim

acti furore

populari, (ligmim morle,

suos.

tanqum conlumeliosum

in

Capiurnaum

Nazareth

q.

d.

evangelista.

Atrox injuria, quai*

,

non

facile
,

alii

praler

Hinc

intelligere licet
,

cur ab

inilio

Nazareth Caphar-

cives

Jesu ante mortem irrogrunt

ipso suo facto

naum

translulerit habitalionem.
in

Clarum

est

enim
,

confirmantes sennonein Jesu, quod nott Eulhymius,

et iriiraculis se indignos evi lenler dclarantes.

hune descensum Nazareth

acia,

Capharnaum

non

accidisse post ea quai proxim anlecedunl Nazarelhi

Vers.

">0.

Ipse

autem

etc.,

ubi ad supercilium
:

cm

illic, v.

23, meniio

sit

frequentium mira-

venium

esset. Occulta aniithesis est

,

Nazareni lene-

culorum Capbarnai edilorum. Sed nec videlur idem

ille

bant euni eaptum

et ad praicipiiiurn
:

ducium conasine vi, sine

,

ingressus esse qui, Marci 1, v. 21, describitur;

illic

bantur inierficere

ipse

autem transiens per mdium

,

quanqiim eadem hic qu

consequantur

hic

illorum, illaesus, securus

intrepidus

enim descensus narraur

atque
alla, qualis eral

eivilate ac via
;

montos

fug

sine festinatione

serval

gresss gravilate

Nazarelhana

illic

ingressus

quasi non inter medios hostes constittltUs (lic enim

vis

locis marilimis humililale aequalibus

ipsi

Capharnao

verborum
,

est), evasit

eis, ita libr,

ut ipsimel
,

ejusque agro. Sed quare praeposuerit evangelista id

nescirent

quo paclo manibus eorum elaberetur

,

quod postea

conligil, inlelligilur ex
et

jam

dictis.

an conslringeret ipsorum manus

an oculos,

Spoat'oc

Ibique docebat,

eral docens.

percuieret, an stupefaceret mentes et corda; varii

Illos. Capharnailas.

enim

ei

suppelebant modi, quibus se ah hosiibus

;

Sabbatis

maxime

idque in synagogis eorum.

Noi

liberaret

quod

poslremum

secutus
,

Ambrosius

qud continu hserit Capharnai, sed quod frquen:

Ecce per mdium illorum,

obstiipefact
transiit per

ifiquit

mutal subito

vrl

tais

e rcurrent. Circa hajc omnia, vide quae dixiversiculos superiores hujusce capitis.

furentium mente,

descendit.

Ut voluit
est r

mus ad

mdium
,

illorum

jungendum enim
,

Vers. 32.

In doctrina

super

doctrina vertit

per mdium illorum

ibal;
ip>is

participio iraniens

non verbo

secundm Mallhacum elMarcum.

In,

desiderio flagrarent,

qoanqum implcndi mal concepli voti tanqum slaluis, sine sensu ac

proliciscebalur

eum

potestate

auctorilate conjunctus, digniipsius

,

tate

plenus

erat sermo

die

is

aderal auclo-

inolu ulrinque reliciis.

Ipat,

ritas.

H;ec quoque supens explanala.

abibat,

que volebat, omnin

relineri aut impedii

Vers. 33.
In

Et, tune temporis

,

libr, ita ut etiamsi circumseptus et vallaus ab lios-

sy.nagoga Capbarnai.
ut

Loci annotatio
,

facit

ad
,

tibus

tamen

nemine eorum

historiae certiludinem

semper

ita hic
,

maxim.

posset quomins abiret qu vellet. Potuisset eos ipse

in praecipiliuin iinpe'lere, sed
fuit, ut ipsos

ubi celtberrimus

designatur

locus

innumerabili

bc vindict contentus

teslium mulliiudine refertus; synagnga, inquam, qub

relinqueret, malens adhuc sanare

ait

qnm

omnes Judiconveniebant, Christo ipso

v.

teste,
,

Joan. 18,

perdere
exitu
,

quod

Ambrosius
,

ut

iheftcaci furoris

20.

Daemon nec
,

locis sacris abest

ubi Dei ver,

desinerenl velle

quod implere non passent. Et

bnm

traclatur

si

quid

ibi

quoque nocere queat

,

poluissent san vel hoc solo miraculo commoveri ad

tollens

verbum de cordibus plurimorum

,

ne credentes
8,

ipsnm suspiciendum
buissent
;

nisi

saxis duriores
nihii

se

prre-

suivi fiant
v. 12.

quod

ipsius

esse

opus docelur, Luc.

palam enim declarabat

malitiam
et
,

in se

posse

hominum
capiendum
quando

nisi

supte sponle se traderet

Erat. Aderat

cterorum more; ut enim non

spiritu, sed lueidis
taie

occidendum. Etettim, quod Ambrosius

,

semper infestabatur ab immundo

fuerat

inquit, quando vult capilur

vult occiditur.
,

quando

vnlt

elabimr

intervalle ulebatur, ita docentibus scribis nihil

pati solitus
,

Nolebat autem occidi imptaevenerat Iwra ejus

,

quale docente Jesu et regnum

scniiarum
v.

t/uia

nondm

Joan. 7

Dei evangelizante.

30

ut nec hoc loco, nec hujusmodi

mortem mori

Habeivs in se, patiens.

volebat.

D.cmonium immundum, spiritum dmonii immundi

Vers. 31.

Et.
,

Quare cm

praesciret

quo loco
,

quo modo eliam Syi iac

erat

legitur

id est,

spiritum qui

habendus

esset

ipse civibus suis, id

quod poslea

daemonium immundum. Interpres omisit vocem

,

exemplo jam narralo, res docuit.

Descendit
seu descenderat
,

spirits

ut

quae

contineaiur

voce

dmonii
,

habitalionis trans-

sensu reel

expresso.

Evangelista sciens

utpote

tem, tanqum reum mortis, quia extra civitaiem sontes pleitere solebant ut colligitiir ex morle Chrisii, et Stephani, Act. 7, v. 57 et duxerunt eum, proirabendo. inquit Tertull. 4 contra Marcioncm, <. 8, usque au supercilium, seu veriicem et euiinentissimum aliquod jugtim, montis, super quem civitas illorum
, ;

Joan.
riis

quando abscondit se, et exivit de templo. Vaautem id modis lieri potuit, sive refolvendo manus eorum, qubus tenebatur, sive mutai subito,
,

sive obslupelacl Inrenlium mente, ut sentit Ambr. Ibat, id est, inirepidus sine fe^tmalione abibat, non

ut lugienles soient occult, sed

libero gradu

ambu-

erat ^edificata,

Vers. 50. Ip>e autem transiens per mdium illorum, ita ut eum videntes tenere non possent, inquit Ambiosius, Oral, contra Auxent., nec enim se invisibilew hic Curistus reddidit, sicul putatur fecisse apud

in aliqna ejus planitie riecliviori.

lans, ut solebai, inquit Cyril., 12 in Joan., cap. 22. Nullam autem allant lurentibus influxit pnam , tanqum qui sanare adhuc mallet qum perdere, ut inellicaci

furoris exitu desinerent velle,

ait.

quod implere

non possent, Ht idem Ambrosius

575
Graec pcritus
,

COMMENTARIA. CAP.
dmonium
, ,

IV.

571

ex

vi vocis

non esse
(

pelleretur, ut contraria contrariis pelli consuevre,

luce

nomen spiriis mali quanqum usus mais

Qui
(Ix'inoniis
,

addidit

epilhelou imniundi

lenebr, calore

i'rigus.

Prsentia Salvatoris,

spirilibus appropriet.
,

inquit V. Beda, tormenta sunt

dajmonum

nec

l'ert

agebanlur
,

qui malis spiritibus

cleslem spiritum
impius. Alleram
nihil
ita
,

in

Cbristo loquentem

spiiilus

vexabanlur
nomine

dmouiaci
sive

pai ticipio
,

Graeco

licto

quod eliam
,

Jesu, quamvis voce

^:|i<ov,

aiu.o'viov

quo nomine

Graeci

ipsi

dicenle

clm ad exeundum lacesserolur,

,

olim appellrunt deos suos, scienti. Sacrai deinde

lilterae
,

ut dolore motus

quod uni discedendum esse

tuin veteris Inslrumenli secundni Septua11111

viderel, in querulos clamores eruperit. Annoiavit et

ginia

novi ex illurum

imiialiune
illos

eo nomine

ideirc evangelista

banc exclamalionem, ul damionis

vocant spirilus sive angelos

qui

Deo creatore
'

de Jesu leslimonium, non obscurum, sed ade clarum

fuisse oslenderet
,

suo desciverunt

(hi

enim erani

dii

genlium), dcemonii
,

ul

neminem

prseseiitium in syna-

nomen
v.

divinis
,

nomiuibus opponenles
v. 5.

Deut.
,

52

goga latere polucril. Quamvis enim silenlium daemoni

impr-rrit Jsus

17; ps. 93
el

Hebraic sed dicilur

va.-aalor
;

tanqum
daivo
el

mox

ut fuerat locutus

permiserat

solus

in

universum

syi iac

tamen

loqui, ut

monstrarelur vim ipsius, daemonibus

esse,

daivono. Porr
(ut

cm omnes
,

qui nalur fui sunt ir

subdili

quanimvis poleniibus,
Vers. 34.
vel vel

intoleiandam.

sumus boulines omnes) daemonibus

sint
el captivi

quod
,

Dicf.ns. Gisec subjungilur i%\

quod

ad animam

ab
;

eis dii

tineanlur

nisi

estverbum

sine,

quo modo interpresnosler

interjeclio
,

verlit,

per Chrislum fuerint liberaii

tamen propri

dae-

adverbium sive

ut multa verba

in

moniaci dicuntur quorum daemon non tam animas

adverbia dgnrant, tam Graecis

na-fs,

qum

Lalinis,

xy,

qum
Jsus

corpora occupt

penuibans sensus

et

ad

obsecro

et

pleraque hujusmodi.

Tanqum

furorem aique insaniam adigens. Hos cm sanaret

,

probabat cleslem in se ellicaciam

,

omnino
,

sit verbum in Marco, exponil Eutbymius, dimitle nos; desine mini mo'eslus esse; cessa me allligere ; clm

contrariam diaboli reguo

qu ut corpora

ita et

enim Jsus urgebai eum ut

adverbium
,

exiret.

Alii

tanqum

sit

animas lyrannic daemonum servitule valeret

rare. Ide in spiritu esse dicuntur

libe-

ah vel hem, quae participas conveniunt

hujusmodi

quod
ita ut

exclamanti, partim prae dolore, parlim prse rei novitate.

eos spiritus quasi inclusos teneat et devinctos,

aliud agere

Latinus inlerpres non legit voculam banc secun-

non queant, qum quod

spirilui placet

dm Marcum,

nec Syricus.
in

qui pro suo arbitrio ad loquendum et ad

omnes motus

Quid nobis. Non erat

boe energumeno
:

nisi

unus

impeilit eos. Sic vernacula lingua in febri nobis esse

daemon, quod tota bistoria lestatur

plurium lanun

dicuntur
piunt

quos febris totos occupt. Quidam accipro cum,

spiritui

nomine

loquitur, sciens

eamdem

su et socinrum esse

homo cum

spiritu

immundo,

pro,

raiionem, nenipe, Jesum da3monibus omnibus aequale

obnoxius

immundo.

bellum indixisse.

Cacod.mo.nes ex subslanlisu appellantur spiritus,

Et

tibi, id est,

quid

libi

nobiscum
et

scilicet rei

aut

ex ingenio ac moribus inipuris, immundi, quia gaudent

causse est,

quod nos torqueas

ex hominibus ej^clos
te lorqueri

rbus immundis, malis

honiinuin
et
;

hominum

peccatis et suis et

aeperditos velis (senlimus enim nos abs

et urgeri

sua cu'p divinam puritaiem amiserunt,

ad exilum), nos le non laedimus,

quem con-

immunditi delectantur, sanciimoniain omnein

si

fit?mur sanctum esse Dei, sed peccalores nobis simililer

inseclantes. Vide,

placei,

Hieronymumdelilio prolibro

immundos. Frequens

est

Hebraeis hujusmodi

digo ad

Damasum, Augustinum,
cap.
1, v.

de Vil beal,

loquendi

modus

exponendus pro ratione subjectae

:

disputaiione secundae diei, Viclorem Aniiochenum in

malerise. Mat.
licet

27, v. 19
sit,
:

Nihil libi et justo

illi,

sci-

Marcum,
inter

23. Denique B.
libri

Ariam Montanum,
cap. 5. Contraria

commune
D, v.

non

te

immisceas rbus

illius,

neotericos,
a'ii

Joseph

4 Reg.

18

Quid

libi et paci, scilicet

commune
pacem
?
,

ralione

vocanlur angeli sancti.

est, aut quid

libi rei

cum

pace, quid tu curas

Ex

mullis variisque miraculis quibus confirmatam

Ac

fer

prseponilur

primas

personse

pronomen
et vobis est

Jesu, in Galilse praedicante, fuisse doctrinam au-

etiam ubi juxla noslrum loquendi

modum

poslpo-

Cloritalemque suam, Matthaeus testalus fuerat, cap. 4,

v. 21,

nendum
filii

sit,

2 Reg. 16,

v.

10

Quid mihi

Marcus

et

Lucas

unum

singulare daemoniaci in

Sarvi? inquit David, pro: Quid vobis

aut negotii (molesli enim erant
filiis
filii

mecum
Sarvise

synagog sanati rcitant.

Et, pro quod
:

est rei

supple autem spiritus polis

qum
per

Davidi, non David

Sarvi)? Cur rbus meis vos

causse, est

homo

spiritus

enim per hominem

tanqum

immiscetis

non requwli? quid

prior

vobis ut
v.
,

organum.
Exclamavit, quasi tormenta sustinens, inquit

Comdolore

mea semper Rex i-Egypti

consilia lurbelis? 2 Parai.

35,

21.

bello impetitus rege

Juda

cm

menlarius Chrysostomo ascriptus

posilus
,

quasi in
valens.

quasi

flagella

frrre

non
;

Duplicem

non adverss Judam, sed adverss Charcamos eduQuid mihi et tibi est, rex Juda ? cerct copias, ait
:

autem ob causam torquebatur

tentiam omnes adhortantis
sanctitatem

unam, qud doleret

ab immundiliis ad

id est, quid libi negotii, quid dissidii est

mecum, quid
loco

de pransenti ac docirin Jesu sanclissimi, ad pni,

causse

qud

me

bello adoriaris? ISon advershm te ho-

et

di venio, sed contra aliam pugno

domum. Sic hoc

et tibi, id est,

vocantis, promisso regno

clorum, ob

daemon
tibi

dicit

Jesu

Quid nobis

quid

quam

valdc timerc cpit

ne

ipse iinmundissimu

nobiscum (oppuguabat enim Jsus daemonem.

575

IN
,

LUCAM
cedit alterius imperio.

576

non daemon Jcsum

rei

quod

sibi

persuadebat), scilicet
causae est
tibi
tibi

Tormentum
in

itaque erat

illi

est, ob quod nos

velis ejectos?

ejicias? quid

cogi relinqucie eos quos

jam obsederat, eque majus,

abyssum ablegaretur
,

quod nos
Nos
te

quid nos mali

tibi

facimus?

qud metuerel ne expulsus

quod Lucas
refert

non oppugnamus, neque

molesti

sumus

(inox

enim ut ad judicein ventum

ipsi

quein agnoscimus esse Filium Dei; sed peccatores

est, scolerali

supplicium

concipiunt suum) qui

sibi,

solummod vexamus, eosque qui

interitum trahere conamur. Te
,

nostri juris sunt ad

persuasum habebal permitlendum

judicii

ante exlreini

quein sciinus esse

alie-

diem, impun ut in homines grassari posset.

,

Filium Dei

el

peccatorum conditione long

Venerat profeel Jsus

ut

daemones perderet

et

nuin, cavenius olfendere.

lis

Nulla ergo inter nos et te

,

cin

sit

aut conlroversia
,

quid nos infestas? sine

eorum in homines, praesertim electos, imperium aboleret, quanqum non statim (quod daemon isie verebatur),

tu nos quietos agere

etiam exponi

quemadmodm nos te. Possit Quid nobis cl tibi commune est? om:

sed

paulatim

id elTecturus

esset

nec

nisi

tandem, extremi
ejectos

judicii

tempore, electorum societate

nin alina est tua ratio nobis

tu
;

es Filius Dei,
tu

omne
sis,

in

abyssum detracturus.
,

nos

daemones Deo prorss

alieni
;

Christus

Scio qui

novi te quis es
scio

phrasis Graeca, pro

sis.

sanctus Dei, nos spirilus immundi

nihil

autem comdaemonibus,
Corinlh. G,
iniquilate.
te

novi quis tu

sis,

quisnam tu
,

Quidam
:

libri

mera
nibil

est

illi

cum
cum

his,

Filio Dei

cum
(2

scribunt conjunctionem quia

hoc sensu

Scio te

commune
15), luci

Christo

cum

Belial

quod

sis

sanctus Dei

sed interpres ddit

v. 14,

tenebris,justiti

cum
si

quis, aut

cert qui, positum pro quis,

pronomen quo modo est

dae-

Quid ergo nostra curas? Kelinque nos ut long

alienos et nihil ad te pertinentes
et viribus agatur
vis
, :

Graec. Mira intelligendi facullate praediti sunt

nam

auctoritale

mones, qu
nihil

et

daemonum nomen habent

novisse
ipse evangelhta

quare
:

scimus actum esse de nobis. Utro-

mirum, qud noverint quisnam

eos ver
,

esset Jsus

id

modo

exportas,

non accipienda sunt tanqum

ei
,

reji-

quod

testatur

cientium Jesum aut

rebellantium verba, sed tan-

infra, v. 41.

qum expostulantium
ciantur
Dei,

conquerentium

et

ne

eji-

Sanctus Dei

ille

sanctus Dei. Articulum urgent

deprecantium.

Atqui venerat Jsus

Filius

omnes

Graeci tractatores, Euthymius, Theophylactus,

bomines liberaturn

miserabili diaboli servitute.

,

Victor Antiochenus,

Athanasius in Catenam Lucae

Jlsu.

Proprio nomine appellat

ut probet quod

adductus

quo

significetur,

non quivis sanctus quales

ille

statim addit se

eum probe

nosse.

prophetae plerique fuerant, sed emphalic

et prfinitus, inquit Theophylactus,
ille
,

unicut

Naza&eme. Utitur coguomine quo Jsus tune vulg

vocabatur
,

sanctus san-

loco educationis
,

quamvis

sciret

natum

ctorum, id

est,

sanclissimus

omnium

quem

Daniel

esse in Bethlehem

e libentis (ut est fraudulentus),

qui exspectabatur ex Bethlehem

cap. 9, v. 24,
Ille

ne Jsus

Messias

suo tempore ungendum praedixerat. sanctus Dei, Deo olim promissus, et hactens
,

(Toan. 7, v. 42) habeatur, etsi ipse clamaret Messiam

exspectatus

quem Pater

sancti/icavit

et

misit

in

sanclumque illum Dei esse

expeclatio,

neque

fefellit

eum

haec

mundum,
sancti/icavit

ut Jsus ipse explicat, Joan. 10, v. 36

,

quod ex

illo

Joannis loco

intelligi potest.

ornans non solm omnis generis virtufiliis

Venisti perdere nos? an ad hoc venisti ut perderes nos? Sciunt Daemones se

libus ac donis, prae reliquis

jam

perdilos esse,

ut

rans ab omni aliorum comparatione

hominum, et sepaomnium homi,

ver sunt

sed tune
si

demm
fit

plan perditos se esse

num optimum

potentissimum
et

efficientissimum

persuasi sunt,

non amplis sinantur nocere domi:

verm [etiam comparans

opus
illud

delegans

ad

maxima

narive mortalibus
gantur,' id

id

quando

in
8,

abyssuin relev. 51.

sibique gratissima agenda gerendaque,

nominatim ad

quod deprecantur, Luc.

:

Quaerit

excellcntissimum

redimendi

humanum
10
:

ergo hic daemon

venisti, ut

Idene

in

mundum
animis,
?

Deo missus

genus. Sanctum ergo Dei vocat daemon Jesum, vel ex

sacris Scripturis, qualis

nos ex

hominum

corporibus et

etiam

illa

Psal. 15, v.

societate ejectos, in abyssuni detrudas

nullum enim
:

Nec

dabis sanctum

tuumvidere corruptionem ; vel ex

,

nobis inter homines locum reliquum facis

tu

doctrin

illius

temporis consuetudine

quae

Messiam potuit

nos eorum animis excludis,

tollis,

dm

impielalem
inseris; pote,

medio

el

Deinotitum pectoribus
ejicis;

hc periphrasi clbrasse : estque idem sanctus Dei, quod Matth. 8, v. 29 et Marci 3, v. H, daemone
dicunt
:

state tu

nos eorum corporibus

veremur

ne
,

Filius Dei

denique idem quod Messias, seu

4, v. 41
,

tandem plan hominum

consuetudine prohibitos

in
sit.

Christus, de

quo Luc.

dicitur

qud daemonia

abyssum delrudas, quae nostra extrema pernicies

Perditionem suam vocal hic daemon,
si

sciebant ipsum esse Christum.

Caeterm non sincera

non amplis
qui in
!

permiitatur nocere mortalibus (nec enim aliud discriininis est

,

haec veritatis confessio est, sed fraudulenta tartarei canis adulatio , ut pnam vadt , et remanere in

inter

pnam eorum daemonum

miseri hominis corpore sinatur

quod annotant Euquia virtutem,

abysso agunt, et eorum qui in hoc are) usque ade

illi

thymius

et

Theophylactus.
esse sentit,

Nam
ferre

quam
Jesum

oderunt homines, et salutis eorum torquentur

;

sibi exitialem

non

potest,

invidi
ille

quam

cert

maximum
:

esse

tormenlum,

vel

inani titulo contentum quiescere cuperet. Fore enim

teslatur, qui scripsit

Invidi Siculi non invenre

sperabat (quod scribit Titus Bostrorum Episcopus in

tyranni majus tormentum. Ul diabolo, qu est niaiilia,

est volupe affligere

Lucam

quanqum Catena verba

haec Cyrillo ascri-

homines itaque
;

est superbia,

gr

aliquod bat) ut per istiusmodi adulatoria blandimenta,

,,

577
inanis gtori desiderium
in

COMMENTARIA. CAP.
ejus

IV.

578
:

pecfore

excilaret

qud ab
illum

ipso prcedicarelur

malens ostendere se esse

equc ratione eflkeret, ne

increparet, liane

vel se vel sui ordinis

alios

sanclum Dei, daemonis ejeclione, qum prdiq. d.

:

nimintm gratiam pro impent grati

:

rependens. Dicit ergo

nos,

Rogo
;

te

ne perdas aut vexes

sed relinquas quietos

,

tanlm enim abest ut

libi

aliquid contra te moliri

aut

nocere, vel
sis, et te

me

tibi

opponere velim, ut agnoscam quis

Cbristum sanclum Doi
,

confilear
juris,

Non quaero abs te gloriam banc sed hoc quro ut ab homine exeas, idque facias mando sic enim melis praedieabis quis sim. Non vult Jsus probari testimonio daemoniorum, sed Dei Patris, et sua virtute atque efficacatione;

quam mihi

tribuis

in

quem

niliil

mihi est

citale,

qu

tanta erat utciiam invilum

:

daemonem uno
testi-

ut in eaeteros homines peccatores, adeque

meum

et

verbo expelleret
,

atque hoc majus certiusque

omnium dominum.
serviluie

Atqui quorsm erat Jsus sanctus

nisi ut

Dei et sanclificatus Ptre,

liberans
,

homines diaboli
everteret?
ita

ejus

regnum

ad-

verss seipsum daemon pronuntiabat sententiam. Qui,

monium erat qud Jsus esset sanctus ille Dei qum ipsa afiirmatio daemonis. Et cum projecisset. Itaque cm dejecisset seu ludisset in terram hominem illum, daimonium furens.
Augustinus,
haec verba
:

quanqum vexatus

et tortus vi praesentiae

et doclri-

lib.

4 de cons. Evang., cap. 2, annott in

dixit convexans seu discer-

nae Jesu veritatem fateretur,

non cupiebat tamen ab

Quod Marais

astantibus sibi credi, im hoc agebat ut auctoritatem

pens eum, Lucas

cm

projecisset

eum

in

mdium

hoc

Jesu suo testimonio elevaret.

Nam

ut

malorum
ita

testiille

idem annolat Eulhymius Graecus.

Nam cm

videret

monium parm

decoris affert bonis,

ingerere

daemon

sibi

exeundum
,

esse,

dolore, indignatione,

studebat suspicionem

hominibus

aliquid

sibi esse

rabie percilus

lorsit

cruciavitque
,

cum

Jesu necessitudinis.

qum
objurgavit.
,

antea veliementis
noceret.

ut

hominem long quantum et quamdi

vis

Vers. 55.

I.^cr'epavit illum,

qud

posset

Permisit

aulem hoc Jsus ut

ipsum diceret esse illum sanctum Dei

sever minisque additis,

et praecepit

malitiaque daemonis manifestaretur, qui jussus exire,

noceat adhuc quantum potest, denique intelligeretur

Dicens

magna cum majestate. Obmutesce tanqum freno ori

,
,

quanto
injecto
ait
:

iste

malo
,

librants esset.
,

id

enim

In

mdium

coram omnibus praesentibus

,

ut virtut

significat

vox Graeca. Obmutesce

,

auctor homiliasilentium

patefacta Salvatoris
invilet, inquit

plures ad fidem viamque salutis

rum apud Chrysostomum laus mea sit tuum. jSoIo me laudet vox tua, sed tormenta
na tua laus mea
quia exis
est.

Beda.
vi

tua

psed
,

Nihilque illum nocuit. Et quamvis

magn eum
affli-

Non

quia laudas gratulor

prostrsset in terram, et miser jaclsset atque

xisset,

gratulor.

Compescit

Jsus
,

daemonium

adeque discerpsisset, quod

illi

ait

Marais,

nihil

sibique testimonium ferre probibet

tametsi verum,

tamen

nocuit, quippe ligalus expellentis polenti.

ille
,

primo, quia non decet

tiare, et

immundum

de

mundo pronunest

Non qud impetus

et

prorss absque omni laesione

;

Deo refugum de sanclo Dei, ut non

sensu doloris fuerit

sed

qud grum hominem

,

impurissimi scorti de virginitale disserere. Secundo,

quia

consauciari, aut

graviter e jactatione ldi

non

est

nondm venerat tempus,

ut Jsus palm profiinitio

,

passus Jsus, quod ait Victor Anliochenus in

scribens.
Itla jactatio
,

Marcum
vexatio
soient

teretur quis esset,

quod non mox ab

temer

et

membrorum atque
,

intempestive prsedicari, sed paulatim voluit

et
sciri
,

intelligi
;

inquit Augustinus

non eum debililavit

sictit

prout

hominum ingenium
suis,

ferre posset

exire

dmonia

etiam quibusdam
vel
,

membris amot
,

quare et aposlolis
cui

Marci 8, v. 50, prohibet ne

,

vexatione elisis
incurabili.

quod addit Beda

rclicto

moroo

dicant ipsum esse Christum. Tertio

ne

exisli,

maretur commune aliquid habere cum daemone

si

Exiit

non absque

afllictione

hominis

sed absque

laudem ab
voluit,

illo

profeclam ferret

im contra

testa tum
relernae

membri
relictis

mutilatione, partis alicujus vulneratione, aut

aliis

hostile dissidium,

quod habebatipse

suae pravitatis

vesligiis

id
ille

enim non
conaretur.
,

salutis et vit auctor,

cum
non
sit

mortis principe ejusque

est statuenda veritas per
et

permisit daemonio Jsus, quantmvis

ministris. Quarto, quia

El permisit Donrinus

ut

hominem

projiceret

inquit
;

daemonem
cogitt

qui

cm

mendax

mendacii pater

Eulhymius, quo demonstraretar

nocere autem non permisit
polenti.
,

projicientis

malitia

(Joan. 8, v. 44), mentitur plermque,

im

nihil aliud

ut appareret

expellentis

qum
,

mentiri et fallere, nec alio fine

facitque omnia.
nos, ne
:

decipiat

dicit

qum ut Quamobrem rect

dmonibus unqum

Ab

egressu igitur daemonis

homo

integer

apparuit, et Jesu confortante, sensibusac viribus suis

restilutus est.

Eulhymius. Docuit, inquit,

credamus etiam

vera dicenlibus

mendacium
loquuntur,

sintque nobis

cm enim amenl inimicissimi , nnnquam vera

verilate,

Vers. 56.

Pavor, stupor, pavor ex stupore natus

,

cum eoque
In

conjunctus.

nisi ut

ad [allendum,
et

quasi esc

omnibus

super omnes

scilicet

prsentes

qudamutantur. Quamobrem

Paulus Pythonis testi-

omnes

invasit pavidus stupor,

;

ob

rei

novitatem admi-

monium aegr fert, Act. 16, v. 18. Ab eo. Secundm Marcum interpres vertit De homine, quo modo est etiam Syriac. Claritatis ergo,
:

ratione dignissimam
viderant.

nunqum enim hujusmodi quid

id est

Quod est
lioc?(\.
d.

iioc

verbum

quid hoc rei est

:

antecedens ddit loco

relativi.

Solo jussu

ejicit

im-

phrasi Hebraic. Marcus, Latin phrasi

:

Quidnam

est

mundum

spiritum

Jsus,

occasione ex eo accepta

Nihil

hujusmodi unqum visuin est

579
nobis aut patribus nostris. (Juis est
liic

fN

LUCAM
Eama, rurnor
isie.
,

580

novus doccndi

mo

lus

dolrinam

stupendis

hujusmoli miraculis

De
Dei.

ii.i.o.

Jesu

quo modo

scilicet

slabiliendi?

Novam

vocaul dolrinam Jesu, non tant

,

verbo ac solo JBSBU

ejecisset, pradicatus

dnemonium nudo abco sanctus

qtiye

qud novi

aliquid doceal

quod

alis

non audissent
fucrat

Prompte divulgant bomines ea

,

mulira

(quanqum rcgnum clorum anle Jesum non

miranlur

videtur boc inter prima fuisse miracula,

,

ab aliis iia noniinalitn cl claie pnedicatum), qum quod eo modo doceal, quo nemineiu liaciens docere
viderant
aut audierant
,

qua; Jsus
edideiit.

insiituens Galilx'am

docendo peragrare,

docuisse

praecipu quod

Kecionis,
Edituin
est

id

est,

in

circumjacentem regionem.
inler
;

dolrinam signis continuel. Non ergo novam vocant,

reprobandi
,

miraculum boc Capbarnao

prima

in

un

dubilandi, aut exprobrandi causa

sed

Galilae civitate,

ex ca igi:ur sparsa est

admirandi et collaudandi, neque novilatis eam

mulant, ut fidetn
et
ci

insi-

bujus miraculi fatna, in univcrsam Galilueam circumjacentem,

drogent, sed contra, ut divinam

allirtnenl,

qum

laie

et

quaqu versus pateret.

Sic
et

nequaqiim vulgarcm esse

-

idque ex eo
elc.

intellexerunt

hune locum interprtes Latinus

quod consquente! addunt, quia inpotestate,

dierant

Audun-

Syrus.

Alii intelligunl

famam Jesu

sparant

fuisse,

sp docentes

Sci ibas, audierant

:

non

ila pi i-

non

solm

in

Galilam,

sed et in omtes vicinag

dem
rum
claie

et

Joannem Baptislam

vet ut illidocuerant

regiones. Atqui priori sensui tavet

eliam hic
in

locus

taxat,

minime ver juiixcranl

docirinae lalem signo-

quanqum
Galilseae

brevi post accident,

ut eliam
in

omnei

ellicacilalem (Joan. 10, v. 41),

:

qualcm Jsus nova

non esse divina,

ftnilimas
,

regiones, adeque
luerit

universam

ratione jungebat
iuieiliguut

qu cm non

possit

Syriam

fuma Jesu

divulgala

succedenlibus
et

divinam quoque

esse debere ejus

nimirm pluribus
aegrorum
,

aliis,

d;emoniacorum
Calil

aliorum

dolrinam.
Quia. Id est, quod.
In

tam

alibi

in

qum Capharnai
in

cur:itorum, miraculis.
In, id est,

potestatb ei virtite.

cum

aucto-

Vers. 58.
Ptri;

In

domum Simoms,

domum

socrs

rilaieet poienti; auciorila'.epolenli, imperio ellicaci.

ideirc

Ptri

diciam, qud quoties Capltaribi

,

Eulliymius

Cum

auctorilate qnideni, eo quod juberet

naum

veniret

Peu us,

ut par erat, bospitaretur,

cum poieuate
tamen semper
oratione
,

verb, eo quod efficeret quod ve.let. Alii

,

cujus patria Belltsaida prop Capbarnao distabat,

mulla adbibere soient ad ejiciendos daemones

nec

sesquihor

ilinere.

Non

in alicujus

clatorum autdivi;

voti sunt compotes. Exorcialse prolix

,

tum, quorum
plus

sibi facile

favorem conciliare poluisset

conlenl imprecaiione
,

invocalis arcanis
aliis caere-

nominibus Dei

heibis addiiis
et

variisque

namque amat pauperes, a>grotos, lugenles. Macnis F;:nRitius, febri magu, hoc ad miraculi
itaque rogaverunt
inquit
scilicet disciest
se

moniis ulunlur,
spiiilus

omnin magno negolio impios aliquando profliganl; iste ver ccu Dominus
nudo vcrbo.
illis,

amplilcalionem.

Et rogaverunt,
puli aul affines.

illorum,

Grcum,
,

Eulbymius, non

Imperat,

auctoritalc su jubens, et efficacitale

lue

interrogaverunt

sed rogaverunt. Pietas famil

ips verbi sui

moxcompcllensexire. Non aliumnominomine dicil,sed

in su poteslate.

bujus nobis imilanda proponilur, observanlis socruna

et attnis

nat, iuquilauciori!leapudCbrysostomum,seJ/psep(i;cipit;

et

febribus gravem

illiusque
ill

malo indosanet.

non

inalteriiis

lescentis, ac rogantis

Jesum pro

ut

I.yimundis spiitiTiBus, qui

bominibus parre non sopoieslas qv.

Vers. 59.

Et

eam

pro quoeirca.
,

ient. Job.

v.

24

/Voit

eu super terram
est ut

Sta\s super
atque

ili.am

adslans super illam, adstans

illi

comparelur

ei,

qui faclus
addit
:

nullum timeret. Consanat

imminens.

Exprinntur gestus alque habitus

junctio epitasin

Non solm morbos

Chrisli, ad lecii fulcrum iiiclinantis se, utincreparet

verni

etiain

dxmoniis,

indomabilibus alioqui, im-

febrem

et febricitantem allevaret.

Primm enim im:

perat, tanqum dominus servis captis ac mancipiis. Qud utunlur plurali numro, lict unicum spiriium
liic

minuilinslitilque mulieri, et jussit febrim discedere

jubens ver appreliendit

atque
iia

manum

illius et
,

elevavil

eam

ejeclum viderinl

est, vel

quia anlea videront

elevala illaconlinu surrexit

ade sana
illis

et

alios spiritus similiter

Jesu auciori aie expulsos, vel

confnmaia, ut ministr. re valeret statim

cibum.

quia credebant, e ratione qu imperabat uni, posse

I.mper\vit, increpavit, valida auctorilale prsecepit

imperare et

aliis, id

quod mox reips oslendit.

iremenies
et expulsi
illi

celerem abituni. Grapcum, inquit Eulhynrus, non

lcpropri increpavit, sed vrcepit.

est

Et
vi

f.xeunt;

nolentes, volentes, obedire coguniur

invili ac
,

Grc

est

vox quae

imperio ejus, vel

acii
;

propri signilicat increpare

sive objurgare, aut du-

sol verbi, sine

si

ullo ipsius laboi c

et

tamen

ris alioqui, cui respondet Hebraic

vox gahur, cujus

laborant, ac

maximis
illi

alierius poientissimi viribus

frequens est usus,

cm de

Dei in vaslum ac furiosum

urgerenlur

tanla

vel in

verbo ac nutu

vis
,

alque

mare imperio

agitur (ut Psalm. 103, v. 7, 103, v. 9;

eiicienlia est. Hic fuit fruclus bujus miraculi

quod

Nahum
corpoi
velii,

1, v. 4),

qud

vis vi

illic

opponi vtdeatur, aut

est

Jesu doctrina
plus

illo

confirmari cpit, el populus aliquid

in

tanqum qud mare,

is

prre e

qu prie lilum

tum

qum humanum

Jesu agnoscere, sanclum,

immensitale, lum agendi insani nulli cedere

inquam, Dei
Vers. 37.
batur.

esse, cui in

Satanam

polestas data

Bit.

Dei auient nutui velocis cedat,

qum

objurga-

Divulgabatur. Egrediebatur, evulga-

lus insigniter minisque addiiis increpilus servus

Don

mino suo. E ratione

et

de Satan dicitur

cm


581
Evangeliis tuni Zacharise 3, v. 2, et

COMMENTARIA. CAP.
Jud
v. 9,

IV.
:

585
Inprimis ad restitutionem in pristi-

quan-

<

ad duo servire nuui stalum;

quni in eo locum habeat propri dicta objurgalio.

Inlerpres increpavil vertit
ralione pranlilisagitur; ubi
.

sic

apud genles olim servo manus imlihertaii, et

maxime

ubi de crealuris

ponebat Dominus, quem sua: rcstiluebal

deinceps

autem de crealuris, inaniimperare, prseciaddilis, vel,

manu

poiestaieque su emilebat atque

matis imperavit

nam

his locis, est

absolvebat; unde mnumissio. E ralione

manus imet in

pere, sed ciim emphasi,

nimirm, minis

ponuntur peccatoribus

cm

Dei nomine in graliam

,

magno cum
v. 22.

imperio, valida auctoruaie. Variant liujus

recipiuntur, ut qui peccalis suis absolvantur

verbi signiticalionem tractt Euihymius, Matlh. 16,

slatum filiorum rcstituantur.

Christus bis

E ralione

poluit et

Porr imprral crealuris inanimalisSalvator, non

illae

manus imposuisse,

ut quos polenii au-

qud sensu

prdiiasint, sed uli Deus, uli illarum

,

ctoiilateque su morbis quibus laborubanl absolveret, et prislinae reslituerelsanilati. Secundo, servit

auctor ei absolul Dominus

cujus vox in omnia esi

efficax, cujus voluntas, ut est

ita est et
ilii

rbus causa existendi,

manuum
que
in

imposilio, ad

commendaiionem

traditionern-

causa ut existant inutenlurque quo

modo

alinas potesiatem. lia enim in lege veteri,

placuerit.

Levi;., c^pilibus 1, 5, 4,

maciandae viciima: ollerens

tradat; testes
v.

Febri.

Ex hujusce

generis miraculis nata est Cdes

imponil manus, ut

quam Deo

manus
14
;

centuiionis, jussui Christi

morborum creaturarumque
:

imponunt suppr capul blaspbemi, Levit. 2i,

ut

obsecundalionem tribuenlis
vadit
,

Et dico huic

Vade,

et

quem

sceleri suo ei

promerii per

illud

pn

tradant.

etc., in Ira

cap. 7, v. 8.
:

Dimisit, reliquit febris illam. Continu

contaclu
,
|

enim

vivifies carnis sua?

id

mox

febris ardores extinxit

ei

neque
illico

tanlm

sd et prislinas

corporis vires
;

Leviiis Deo sacrandis lilii Isral manus imponunt, Num. 8, v. 10; ut quos Deo offerunl. Josu ftloses manus imponit, Num. 27, v. 18; Deut. 54, v. 9; Deo eum commendans, ut sapientiae spiritu repleatur. Sic
fortassis et apostoli (Act. 8, v. 17)
,

reslituil;

ubi, eis qui nalur duce aut arte

ad coniirmalionis
,

febribus liberantur, mullo opus est

morbo tempore
istud

sacramenlum

manuum

impositione sunt usi

lan-

ad robur recuperandum

sequilur enim.

qum coinmendantes
,

fidles

Deo

ut replerentur Spiritu

Surgens. Trs simul Evangelisl narrant

sancio. lia forte boc loco et Christus,

sitione

manuum
Palii

impo-

miraculum, non qud per se

aliis sit

nobilius

vel

me-

a?gros sanat

tanqum Deo
ut suis

suo eos
libera-

moratu magis dignum

mesticum
discipulis
:

sed quia in eo Christus dosua? spcimen exliibuit

pluri-

commendans, non solm

cerenlur.

jam morbis

et inlerius gratiae

renlur, sed et ut ad iidem animaeque salutem ac'du-

deinde

qud unius mulieris sanalio

,

Porr bine orlum babere videnlur

signilicaliones
,

istae

bus occasionem dederit

ut undique ad ipsum con-

nianuum impositarum
restituimus,

quia

quod

flurent opis petenda causa.

commendamus,
:

aut tradimus alleri, id

alierius po-

Ministrabat illis,

scilicet,

Jesu ejusque discipulis.

manu damus
testati

et

quod omnin volumus

Alii legunt ei, scilicet,

Jesu, cujus solius praecessit

ut parareet ministrare Jesu

traditum, in

ambabus manibus porrigimus.

jussu alque imperio

meniio.
valeret

Ita restitula erat,

Vers. 41.
ipsius.

Exibant autem,

prandium

venerat enim, hor prandii vo;

cante

synagog e ut cibum caperet

nec

ei

tanlm
qui

D/Emonia. Graec addilur et sive etiam dmonia.

Mulli eo tempore dacmoniaci inter Judaeos fure, par-

prandium ministravit, sed

aderant,
list
;

et caeleris discipulis

id

quod

citra vaiietalem

habent

alii

evange-

lim Satan magis insaniente

qud prsensisset ad-

ver

m, Domino nominato, sodalilium

,

Mattiiaeus

vei.tum Christi , partim Deo permiltente, ut osienderel tune se Filium missun, qui dissolveret opra
diaboli,
1

reliquit intelligendum

si

numro usus

est singulari.

Disce auiem sanitale clerisque Deo acceptis donis

ad Dei
sei

Joan. 3, v. 8,

cm
,

diabolus regnaret maxime,

ita

vitium

uti.

ut corporibus

multorum
vi

con'ibus plerorumque

Vers. 40.

Cum aetemsoloccidisset.

Graec, occi-

omnium.
Clamantia,

dente auiem sole.

tormentorum quaa

ipsis

afferebat

Infirmos, akvojvTa;, aegrotantes.

praesenli Cbristi cogens exire.

Languoribus, morbis. Morbi

et langtiores
,

cm

cor-

Tu

es. Gra;c et Syriac additur, Christus.

pus dbilitent malque

aiciant

contaclu
luit

vivifici

Fi lies

Dei.

Non qud

veiitalem
ita

prdicare aut

corporis Cbristi sanantur. Nullum autem

dinis genus,

gritu-

Cbrislum bonorarc gaudeant,

dbint
illis

clamant, sed ut
ul supra, et

quod Cbristo Domino non cederel, quippe

;

niolestus esse, q. d.:

:

apud
Fdius

potenlis-iimo

nullum quanlmvis fdum quod con-

Matlh., cap. 8, v. 29

Quid nobis
:

et tibi?

quid lua no-

tingere horreret, quippe purissimus; admisit juviique

gratis sine delectu

biseuin? luus

libi

bonos manel

lu es Cbrislus
libi

omnes

qui adducebanlur

nec ex-

Dei

nos

te

non oppugamus, neque

?

molestisumus.

cusavit

srum

diei

noctemque gerendis rbus intem-

Quid tu nos infestas

clens.

sine nos quietos agere uti bafait ista confessio,

pestivam, quippe opiimus ac benignissimus.

Porr, non voluntaiis

timor

sed

Manus imponens. Manuum impositione

non tanlm ut se
in se sil sanare ostendeiit; id

istos sanavit,

necessitatis extorsio,
f'Hjiiiui,

rnarum

siculi servi

suae voluntatis aflctione virluleque

quod Hierunymus babet, posl muttnm lemperis

forte prsentes facli, nihit aliud nisi verbera

enim

vel solo altaciu

lit

Domino suo

pians ostendere poierat: verm etiam, id quod

verisimile, alias

deprecentur.

Tanlm autem
ait,

et

lamdi innoluit
et

eis

ob causas.

Manuum

imposilio videtur 1 Christus, Augustinus

quantum

quamdi

voluit

, ,

583
tantm aulem
oportuit.
et

IN

UCAM
Jsus autem bnficia
Evangeliisui, quod
illa

5 84
exliibebat in testimonium

tamdi

voluit

quantum

et

quamdi

Sed

sic innotuit,

non sicut angelis sanclis, qui

omni

Israeli erat

commiinicandum.
ita fr-

ejus participat

wlernitate perfruunlur , sed sicut eis

,

Vers. 43.

Quia. Iterm redundat, alque

,

terrendis innotesccndnm fuit

ex quorum tijrannic po-

quenter occurrit.

teslate venerat liberaturus prdeslinatos. Innotuit eryo

Evangemzare
lilulum.

annuntiare

prsedicare; vide Lucae

dmonibus, non per id quod

est vila tcrnu, aut

lumen

incommutabile quod illuminai pios; sed per

temporalia su virlulis cjfecta
,

qndam

Regndh

Dei, idest,

regnum clesle, quod omnibus

volis

et
,

occultissim signa

relr seculis prophetac aliquando futurum cecinre,

prsenti,
spirituum
,

qu

anyelicis sensibus

etiam malignorum

felicissimum

illud

et

omnibus exoptandum.
vel quibus-

potins

qum

infirmitati

Iwminum, possent
dubitavit de

Praecursor Christi hoc privilegio honoralus est, ut ea

quae Judaei

esse conspicua;

qu, quando paululum supprimenda

,

nusqum
ipse

vel prophetis

judicavit, et aliquantb attis latuit

Mo

cumque
adducti
,

aliis

audieranl,

terrenis

hactens

spebus

dmonum
Civit.

princeps, ita fer B. Augustinus, libri 9 de

si

primus

voce clarissima praedicaret

Dei, cap. 21. Nain

certb cognovissent
,

nunait, 1

clos etclorum regnum.

Regnum clorum
,

inlelligit

quam Dominum
Corintli. 2, v. 8.

glori crucifixissent

Apostolus

regnum
sat

Chrisli.
,

Haclens servitus, inquit, nunc

in-

regnum

nec lerrenum regnum

sed clesle et

Increpans

objurgans

dur alloquens.
,

aeternum. Quare B. Ilieronymus, epist. 129, ad Daruti

Quia scierant. Sensus ambiguus est

v. 34. Potes
id proloqui

Marc. 1,

danum

Ettnihi, inquit,

in

Evangelio promittuntur

boc

ita

explicare ut dicas non passum eos

;

rgna clorum /pue Insfrumentum vtus omninb non nominat. Et D. Chi ysostonius
beatus Joannes ea
vel

qud agnoscerent ipsum

vel ita

non pas-

sum omnin
nec lacre

eos loqui, idque propterea qud ipsum

Tune primm incpit qu Judi nusqum vel prophetis,

:

nsscnt (quem sensum Syrus, apud

scilicet

Marcum expressit),
vi

quibuscumque

aliis

audierant ,

voce clarissima

possent
illis

id

quod nssent, sine

praesentia

prdirarr. Hoc igitur initium

fuit evangelicae praedi-

tormentorum quae

afferret

Christi

cationis, rei optatissimae promissione, ad

pnitentiam
diversum

compellens ea exire, sive inetu majorum malorum

quae veritatis confessione sperarent evadere
,

vitaeque

sinceritatem allicientis, long

sive aliis

veleris Legis exordio, quae ni! nisi minas,

cm

dare-

etiam

de causis,

ut alias

fallerent

etc.

Nolebat

tur,

lerroresque edebat, Exodi 19.

Porro regnum

unclionis suce lostimonium daemoniorum voce reddi,

propri dicitur dominalus rgis in populum subjectum:

sed virtute potiiis su

et

oraculorum antiquorum ob-

non enim

est

regnum

in

populum rebcllanlem

im
,

servatione comparalioneque

cum

rbus quae se gere,

ver quo obedientior et rgis amanlior populus

bantur.

Non

egebat lande

daemonum quos
erat.

ipse viclu:

regnum

perfeclius.

Regnum autem clorum

dicitur

rus et domiturus erat, non praecones habiturus

ipsi

nihil

pro eo quod est regnum clesle, qud clesti in terris

ratione ineatur, in clis
ciatur
Christi
:

cum

illis

commune

Nullam auctoritatem

autem omni ex parle

perfi-

daemonibus apud Cbrislianos esse oporlere, docuit

manifest Christus.

Jtaque regnum clorum vccalur

,

dominalus
socielatem

ut

in

angelos sanctos

ita

et

in

Vers. 42.

Facta

die

primo crepusculo

prima

Iwminum eorum quorum

regentem clis
pnssidente
dicitur
,

rect composita vita, in terris

luce adventante; ea est enim diei principium. Sub

diluculo
diei,

Deum

sequilur
fruilur.

in clis

totam ipsam

habet Syrus;

nam

dilucnlo vald ait

Deo ternm

Hoc regnum clesle

corporeo
,

Marcus.

qu distinguatur
qud eo

terreno et

quod

Egressus, de domo Ul
civitate.

in

qu pernoctaverat , et

eatens viguerat. Alias regnum Dei et regnum Christi

vocatur
,

in nobis

propri Deus et Christus

dicitur,

In

desertum locum, orandi causa; simul

et fuciendi

rgnent. Saep

regnum absolut
:

qud solum
praedicante

TURBAM.
Requirf.bant, quaerebant;

ver

sil

regnum

reliqua sint potis inanes species

mox

redierant

man

ad

infirma; et caducae.

Hoc appropinquaverat

januam doms

Ptri

ubi

autem intellexerunt egres-

Joanne, quia jamjam aderal Christus, qui, fract diaboli potestalc, collecturus erat ex

sum domo,

consecutae sunt apostolos, ut et ipsse quae-

bominibus populum,

rerent eum. Et apostoli quidem priores invenerunt

eumque

servitute peccati asserturus in libertatem

audieruntque responsi

id

quod Marcus narrt; postea

invenerunt
,

spectatae virtutibus vitae, et

perpetuam mox
:

morte
illo,

autem

et

turb euna

habueruntque

clestis gloriae felicitatem

clesli

eque ralione,

in

responsi id quod hoc sequilur.

modo

regnaturus, quo
:

modo

in

Apostolo Paulo

Detinerant illum, conabantur

relinqueret ipsorum civitalem
;

eum

detinere, ne

propter privatam ipso-

rum

utililatem ex beneficiorum

acceptorum exemplis.

Vivo aulem jam non ego, vivit verb in me Christus, Cal. 2, v. 20. Hoc regnum Cbristo, hominum oprante salutem cpit nam ante Chri-

desedicenle

Vers. 42. Facta autem die, id est, primo crepusculo, seu, ut Marcus, diluculo vald ; insinuatur autem Christus tot nocle curandis aegris operam ddisse. Ibat ad desertum locum, non tantm orandi causa , vel fugiendi turbam, sed inprimis vitandi jatantiam, ut Ambr, Ita nos docens exemplo suo

stitis

vanitaiis cupiditalem ex prsemagnalibus abesse debere. Et turb,e requirebant, seu quaerebant eum noctnrnis

perfeclis viris

omnem

beneficiis vel

Ad quem modum pulchr Amb. docet Christum spiritualiter quaerendum, non nocte sed die, non in foro, sed in deserto.
illectae beneficiis.

,,

,, ,

585

COMMENTA Kl A. CAP.
quosque inter primos c-

V.

586

stum, tameisi erant in quibus liberali animo praeditis

benda sunt quoties regni Dei, aut regni clorum

occurret mentio
,

Deus excellenter regnaret lestis beatitudo maneret;

et Jacob,

ut dispiciatur

quo modo

accipi et

inter alios,

Abraham,

Isaac

intelligi locis singulis

debeat.

tamen quia pauci

et rari erant,

nec perinde

Ide. Ut

omni

Israeli

evangelizem, non enim illud

ut saniiates oprer
:

manifesli, insiilulumqueejus regni, sub quodegebant,

est officii caput mei,

sed

ut

terrenuni

corporeum

et servile erat

nec patebat

evangelizem regnum Dei

Evangelii sanitates operor.

porr in confrmalionem

morte clestis beatitudo, ide non anle Christum

Ut omnes Israelilas quae-

regnum clorum cpit. Nam Christo cpit populus immensus , Ecclesia inquam calholica amore ac
,

ram

omnibusque Evangelium ac salutem praedicem non uni tantm civitati.

,

liberali

animo ductus Deo servire

in spiritu

et veri-

Misses sum, Ptre. Submissis de se apud turbas

loquitur,

tate, sincero

onmibusque conspicuo virtulum studio

fortiludinis
, ,

qum apud
,

discipulos, quibus dixerat vent

ipsius auctoritate
:

humilitatis, castitatis,

et caeterarum

sive egressus

sum tanqum su

ut

erectus spe praemiorum clestium

quibus et morte
est,

enim minus Christo

Vers. 44.
sed
ista

addictac, ita

minus erant
id est,

turbae

mox

donatur. Hoc regnum clorum

quod perfe:

sublimions doctrinae capaces.

ctum demm
collectis

novissimo judicii die erit

electis

quando

Erat
munere

pr^dicans

prdicabat;
et

omnibus

Dei

funditsque peccato ac
ait, 1 Cor. 15,

circumlocutio

moram, continuationem
Ubi prcursor suo

morte
v.

deletis, erit,
,

quod Apostolus

consueludinem
'

significat.

per-

28

Deus omnia

in

omnibus. Observa

qum mox
sit

functus erat

testimonii reddendi de luce et

,

principio

evangelicae prdicationis convulsa

Ju-

praeparandi viam ante faciem Christi

tum Christus

daeorum opinio terrenum Christo regnum expectantium. Porr,

libris

necesse erat ut subsequerelur. Publie, continu,

assidue
,

cm

frequens in sacris novi Testamenti

lit,

et

ubique

praedicandi divulgandique Evan-

regni

clorum menlio

observandum regni

clorum

illam plenani esse descriptionem

:

quam modo
Cliristi ut in

per loca omnia discurril. Praedicaverat ant, sed parcis, quamdi Joannes praecursor indexque
gelii grali

diximus huic loco convenire

Dominalus

ipsius suo

adhuc fungebatur

officio

quanqum non

angelos sanctos ita et in societatemhominumeorum, etc.;

caeterm frquenter accipi pro sol aliqu parte ejus

descripiionis, saep pro
et

tam praedicatoris discurrenlis ultrque annuntianlis omnibus, qum doctoris, datis occasionibus inslruenlis,

dominatu Dei

in solos angelos

partes obierat brevi temporis spatio : nec docuisse,

homines clo donatos accipitur; quandoque pro

in solos

sed baptizsse in Judae scribatur prope

Joannem

in-

dominatu
ipsis

homines agentes

in terra

alis

pro

dicem suum
finitus erat

Joan. 3, v. 22, 23.

Nam

quia

nondm

angelis et hominibus quibus

;

Deus dominatur
,

quae est Ecclesia

quod quidem subdividitur

accipiatur

ita

ut

Joannis cursus , hoc est , ad recipiendum Christum praeparatio, ideirc abstinuit Christus
publico praedicandi
ipse se
,

aliquando pro hominibus adhuc in terra agentibus

id est
,

Ecclesia militante

aliquando pro
est
,

munere quamvis sensim etiam non solus Joannes ipsum manifestaret. At

,
,

angelis et

hominibus clo donatis, hoc

Ecclesia

triumphante, aliquando Ecclesiam utramque complectatur. Accipitur ad heec pro bonis

fit

simul atque Joannes traditus et carcere conditus fuit, tune Christus , cui succedendum erat Joanni palm
, ,

illis

ratione

quorum
,

assidue et ubique, in Galil

dae,

primm

tum

et in

Ju-

ut Deus dominetur aliquibus

sive in terra

sive in

praedicavit,

nullum relinquens locum quem

clo, ut

Rom. 14
illis

v. 17.

Non

rare pro his bonis su-

praedicalione non repleret.

mitur quae ex

proximis bonis et ipso Dei dominatu

accusatur

Unde postea apud Pilatum Commovet populum docens per universam

sol,

seu regno consequuntur in eos quibus Deus rgnt

(quae

Judam,

incipiens Galil usque hkc, Luc. 23, v. 5.

quidem
;

fer

latent in clis)
et

pro vil

glori

Quemadmodm
majorem

non semel, subito, unoque impraeunte, donec tandem

et universa

aetern

postrem accipitur

pro loco in quo regnum

petu exoritur, sed paulatim emergit, lucemque sensim

spargit,
lucifero
lucifero occidente

suum Deus maxime manifestt, id est, clis ipsis. Adde frquenter accipi posse indifferenler sive pro
,

totum se monstret,
ila

suo

clis ipsis, sive pro bonis

illis

clestibus et aeternis

lumine collustret,

ut

non

sit

qui se abscondat

sive pro Ecclesia triumphante, aut etiam pro his simul

tribus.

lumine aut calore

fuit et

ejus.

Idem Jesu praedicandi initium

salutis

Porr singula eorum quae jam recensuimus

est

Joanni
,

uterque enim rem

gratiae
,

aliquid sunt superioris descriptionis quae

loci
;

hujus

nrt

tempus

unam docturus vac regni advenisse ;

Jsus, ut propheta,

et

vocanlur singula regni nomine etiam in vulgari

,

sed Joannes ut propheta et index

procurator,

sermone

nam

et ipse

populus dicitur regnum, et ipsa

,

auctorque
,

salutis.

Porr hoc idem ut

regni flicitas sic vocatur

denique et regio ipsa quae

prdicarent

praecepit postea Jsus discipulis suis

;

populo regnato incolitur.

1.

Factum

est

Hc igitur ob oculos haCAPUT V. autem, cm turbae irruerent in

Dei, et ipse stabat secs

Matth. 10, v. 7

Luc. 9, v. 2, et 10, v. 9.

CHAPITRE
1. Or,
il

V.

eum,

ut audirent

verbum

6tagnum Genesaretii.
2.

Et

vidit

duas

naves stantes

secs stagnum;

le bord du lac de Gnsareth , et se trouvant accabl par la foule du peuple qui se pressait pour entendre la parole v de Dieu, 2. Il vit deux barques arrtes sur le bord du lac dont les pcheurs taient descendus, et

arriva

que Jsus tant sur

lavaient

piscatores
.

autem descenderant,
s.

et lavabant relia.

leurs

filets.

xxn.

19

587
3. Ascendens autem
in

IN L

UCAM
3.
Il

588

unam navim, qua

erai Si;

monis, rogavit

eum

terra reducere pusilliim

et se-

dens docebat de navicul turbas.

4.

entra donc dans l'une de ces barques, qui tait celle de Simon, et le pria de s'loigner un peu de la terre et s'tant assis, il enseignait le peuple de dessus la barque.
:

Ut

cessavit

autem

loqui, dixit ad

Simonem

4. Lorsqu'il eut cess

de parler,
et

il

dit

Simon

Duc
5.

in altum, et laxate retia vestra in

capluram.
:

Avancez en pleine mer,

pcher.
5.

jetez

vos

filets

pour

Et respondens

Simon,

dixit

illi

Praceptor,
:

per tolam noclem laborantes, nihil cepimus

inverbo

Simon

lui

autem tuo laxabo

6.

rete.

vaill toute la nuit,

rpondit: Malre, nous avons trasans rien prendre; mais sur votre
filet.

Et cmhocfccissent, concluserunt piscium mul:

parole je jetterai le
6.

titudinem copiosam
7.

rumpebatur autem rete eorum.

qui erant in ali navi, ut

Et annuerunt

sociis,

une si grande ils prirent quantit de poissons, que leur filet se rompait.
L'ayant donc jet,
leurs compagnons, qui une autre barque, de venir les aider. Ils y vinrent, et ils remplirent tellement les deux barques, qu'il s'en fallait peu qu'elles ne coulassent
7.

venirent, et adjuvarent eos. Et venerunl, et imple-

Et

ils

firent signe

verunt ambas naviculas,

8.

ita

ut

pen mcrgerentur.
procidit ad

laient dans

Quod cm

videret
:

Simon Petrus,

genua Jesu, dicens

Exi me, quia

bomo

peccator

fond.
8. Ce que Simon Pierre ayant vu, il se jeta aux Seigneur, retirez-vous pieds de Jsus, en disant de moi, parce que je suis un homme pcheur.
:

sum, Domine.
9.

Stupor enim circumdederat eum, et omnes qui

illo

cum

erant, in captura piscium,

quam
Et
ait

ceperant:
fdios

10. Similiter

autem Jacobum
socii
:

et

Joannem,

Zebedi, qui erant

Simonis.

ad Simoeris

nem

9. Car il tait tout pouvant, aussi bien que ceux qui laient avec lui, de la pche des poissons qu'ils avaient faite.

Jsus

Noli timere

ex

hoc jam homines

capiens.

il. Et subductis ad terram navibus, relictis

omet

nibus seculi sunt eum.

12. Et factum est

10. Jacques et Jean fils de Zbde, et compagnons de Simon, taient dans le mme lonnement. Mais Jsus dit Simon Ne craignez point votre emploi sera dsormais de prendre des hommes.
: ;

cm

esset in

un civitatum,

11. Et ayant ramen leurs barques bord, quittrent tout, et le suivirent.

ils

ecce vir plenus lepr, et videns Jesum, et procidens

in faciem, rogavit

eum

dicens

Domine,

si vis,

potes

me mundare.
13. Et extendens

manum,
illi

tetigit

eum, dicens:
discessit

Volo

mundare. Et confestim lepra

ab

12. Lorsque Jsus tait dans une des villes, un tout couvert de lpre l'ayant aperu, se prosterna le visage contre terre, et le priait, en lui disant: Seigneur, si vous le voulez, vous pouvez me gurir.

homme

illo.
:

14. Et ipse praecepit

ut nemini

diceret, sed

15. Jsus tendant la main, le toucha, et lui dit: Je le veux, soyez guri. Et au mme instant sa lpre

Vade, ostende te sacerdoti, et offer pro emundalione

tu, sicut praecepit Moyses, in lestimonium
illis.

disparut.
14. Jsus lui dfendit d'en parlera personne: Mais niiez, lui dit-il, vous montrer au prtre, et offrez pour votre guerison ce que Mose a ordonn, afin que cela leur serve de tmoignage.

15. Perambulabat

autem magis sermo de

et

illo

et

conveniebant turbai mult ut audirent,

tur ab inrmitatibus suis.

curaren-

16. Ipse autem secedebat in desertum, et orabat.

17. Et factum est in un dierum, et ipse sedebat

15. Cependant comme sa rputation se rpandait de plus en plus, les peuples vinrent en foule pour l'entendre, et pour tre guris de leurs maladies.
16. Mais pour lui
il

docens. Et erant Pharisaei sedentes, et legis doclores, qui vnrant ex

se retirait dans le dsert,

et

il

omni

castello Galilseae,

et Ju-

priait.

dae, et Jrusalem

et virtus

Domini erat ad sanan-

17.

Un

jour,

comme

il

tait assis

et qu'il ensei-

dum

eos.

18. Et ecce viri portantes in lecto

erat paralyticus
;

bominem

qui

et quaerebant

eum

inferre, et

po-

des docteurs de la loi, qui taient venus de tous les villages de la Galile, de la Jude et de Jrusalem, taient assis aussi, et la vertu du Seigneur agissait pour la guerison des malades.
gnait, des Pharisiens et

nere ante eum.

19. Et non invenientes qu parte illum inferrent
prae lurb, ascenderunt supra

18. Et voil que des hommes portant sur un lit quelqu'un qui tait paralytique, cherchaient le faire entrer et le prsenter devant lui.
19. Mais ne trouvant point par o le faire entrer, cause de la foule du peuple, ils montrent sur le
loii, et le descendirent par les tuiles avec son milieu de l'assemble, devant Jsus,
lit,

tectum, et per tegulas

submiserunt
20.

eum cum lecto in mdium anie Jesum. Quorum fidem ut vidit, dixit Homo, remit:

au

luntnr

tibi

peccata tua.

21. Et cperunt cogitare scrib et Pharissei, dicentes

:

20. Lequel voyant leur chs vous sont remis.

foi, dit

Mon

ami, vos p-

Quis est hic, qui loquitur blasphemias? quis

potestdimittere peccata, nisi solus Deus?

22. Ut cognovit

autem Jsus cogitationes eorum,

illos
:

21. Alors les scribes et les Pharisiens se mirent raisonner en eux-mmes, et dire Qui est celuici, qui blasphme de la sorte? qui peut remettre les pchs, que Dieu seul ?
:

respondens, dixit ad
veslris?

Quid

cogilalis in cordibus

22.
dit:
:

A quoi

Mais Jsus connaissant leurs penses, pensez -vous dans vos curs?
:

leur

23. Quid est facilius dicere

cata,

Dimittuntur

tibi

pec-

an dicere: Surge, et ambula?

23. Lequel est le plus ais, de dire Vos pchs vous sont remis, ou de dire Levez- vous, et marchez?
:

24. Ut autem sciatis quia Filius hominis habet po-

24. Or,

afin

que vous sachiez que

le

Fils

d.

589
testatem in terr dimittendi peccata
Tibi dico, surge
,

COMMENTA RIA CAP.

(ait paralytico)
:

V.

590

toile

lectum tuum, et vade in do-

mu ni

tuam.
confesiim

la terre le pouvoir de remettre les pchs Je vous le commande, dit-il au paralytique ; levez-vous emportez votre lit, et vous en allez en votre maison.
: ;

l'homme a sur

25. Et

consurgens corani

illis,

tulit

lectum in quo jacebat, et abiit in

gnificans

domum

suam, ma-

Deum.
repleti sunt

25. Il se leva aussitt en leur prsence ; et, remportant le lit o il tait couch, il s'en retourna en sa maison rendant gloire Dieu.

26. Et stupor apprehendit omnes, et magnificabant

Deum. Et

timor, dicentes: Quia vidi-

mus

mirabilia hodi.
haec exiit, et vidit publicanum
et ait
illi
:

26. Et ils furent tous remplis d'un extrme tonnement, ils rendaient gloire Dieu, et dans la frayeur dont ils taient saisis, ils disaient Nous avons vu aujourd'hui des choses merveilleuses.
:

27. Et post

no-

mine Levi, sedentem ad telonium,

quere me.

Se-

blicain

27. Aprs cela, Jsus sortit, et ayant vu un punomm Lvi, assis au bureau des impts, il

lui dit:

Suivez-moi.
et le suivit.

28. Et relictis omnibus, surgens, secutus est eum. 29. Et fecit

ei

28. Lvi se leva aussitt, quitta tout,

convivium

magnum

Levi in

domo

su
qui

et erat
illis

turba multa publicanorum, et aliorum,

erant discumbentes.
Pharisaei et scribae
:

cum

29. Et Lvi lui fit un grand festin dans sa maison, o il se trouva un grand nombre de publicains, et d'autres gens qui taient table avec eux.
30. Or, les Pharisiens et les scribes du lieu en murmuraient et ils disaient aux disciples de Jsus D'o vient que vous mangez et buvez avec des publicains et des gens de mauvaise vie 1
; :

30. Et

murmurabant

eorum,
et

dicentes ad discipulos ejus

Quare cum publicanis

peccatoribus manducatis et bibilis ?

3i. Et respondens Jsus, dixit ad
illos
:

Non egent
p-

qui sani sunt medic'o, sed qui mal habent. 32.

31. Et Jsus prenant la parole, leur dit: Ce ne sont pas les sains, mais les malades qui ont besoin de

Non

veni vocare justos, sed peccatores ad

mdecin
32.

nitentiam.
33. At
illi

Ce ne

que je suis venu appeler

dixerunt ad

sont pas les justes, mais les pcheurs, la pnitence.

eum
tui

Quare

discipuli Joansi-

nisjejunant frquenter, et obsecrationes faciunt,

militer et Pharisaeorum
:

autem edunt

et bibunt ?

33. Alors ils lui dirent : D'o vient que les disciples de Jean, aussi bien que ceux des Pharisiens, jenent souvent et font de longues prires ; au lieu

34. Quibus ipse ait

Numquid

potestis filiossponsi,

que

les vtres boivent et

Il

mangent

dm cum
sponsus
;

illis

est sponsus, lacre jejunare ?

leur rpondit : Pouvez-vous faire jener les amis de l'poux, tandis que l'poux est avec eux ? 34.
illis

33. Venient

autem

dies,

cm

ablatus fuerit ab
diebus.

tune jejunabunl in

illis

35. Mais il viendra un temps t ; et alors ils jeneront.

o l'poux leur sera

:

36. Dicebat

autem

et similitudinem

ad

illos

Quia

nemo commissuram
vestimentum vtus
veteri
:

novo vestimento immiltit in

alioquin et

novum

rumpit, et

non convenit commissura novo.

36. Il leur proposa aussi cette comparaison Personne ne met un vieil habit une pice prise d'un habit neuf autrement on rompt l'habit neuf, et la pice qu'on en prend ne convient pas au vieil habit.
;

37. Et
alioquin

vinum novum in utres veteres rumpet vinum novum utres, et ipsum effunmiltit
;

nemo

detur, et utres peribunt.

38. Sed
est, et

57. Et l'on ne met point le vin nouveau dans de vieux vaisseaux ; autrement le vin nouveau rompra les vaisseaux ; et il se rpandra, et les vaisseaux se perdront. 38. Mais il faut mettre le vin nouveau dans des vaisseaux neufs ; et on conserve l'un et l'autre.

vinum novum

in utres

novos mittendum

utraque conservantur.

39. Et
cit

nemo bibens
:

39. Et
vtus, statim vult
est.

il

n'y a personne qui, buvant

novum,

di-

veuille aussitt
est meilleur.

du nouveau, parce

qu'il dit

du vin vieux, Le vieux

:

enim

Vtus melius

COMMENTARIA.
Vers. 1.

Factum
:

est, sive fuerat, ut initio

cm

libr permiscent, res Christi gestas praecipuas

sum-

praedicare cpisset in Galilse, turb aliquando

rent in eum.

irrit-

matim proposuisse
id est,

sat habentes.

portuno inserit
vocatio,

Rem jam praeteritam Lucas loco sibi opnam accidit subsequens apostolorum cum miraculo captorum piscium conjuncta,
,

Turb,e. Turba. Irruerent, incumberet, ad verbum,

immineret

ei.

Non

satis

erat

Dominum
vicis,

su

copiam lacre in synagogis, in oppidis, in

ve-

ante curationem daemoniaci

ingressum in
et

domum
,

rm qucumque
Ut audirent
dicari.

se subduceret

e simul accurrebat

Simonis

sanationem socrs Simonis

aliorum

de

promiscua multitudo virorum ac mulierum.

,

quibus superiori capite v. 33 deinceps. Neque enim

cerl distinctque

pree

studio

et

aviditate

audiendi
prae-

temporum
idem

srie annales
;

compo-

verbum Dei, quod non temer credebant ab ipso

nere propositum

fuit evangelistis

sed negleclo die-

rum

ordine, quae in
1.

(er

tempus inciderun:

Et

ipse

superest et ex

phrasi

Hebraic Lucae

est autem, etc. Ulrm hrec histona sit eadem cum e quam narrt Matth., c. 4, v. 18, non il a constat. Multa suadent esse diversam et quid'-m tempore priorem, sicut tenet August., lib. 2 de Consensu cap. 17 ; nam ibi Christus dicitur juxta mare amhulsse, hiestetisse; ibi nulla turbae
,

^krs.

Factum

Faciam vos ficri piscalorcs hominum, hic in navi ait : Eris hommes capiens ; ibi Petrus et Andras mittebant retein mare. Joannesveret Jacobusreficiebant,
circunistantiae ita similes,

niMitio, hic plurimae; ibi

Christus in littore dixit:

lavant relia sua. Sunt lumen quaedam alise ut non videatur diversa esse historia. I laque verum videtur esse id quod August. ail praecessisse quidem hanc historiam ante
hic

omnes

>91

IN
,

UCAM
inensis,
|

592
procul adhuc aberant
loco.

lauiiliuri

vel accipitur

pro tum

aut ut

ut ipse sta-

apostoli

ab eo ad

ret.

Secus stagnum. Juxla, ad slagnum. Syrus juxla

'tus

quem pergebant te, lacus nomen

Deut. 3,
3 Beg. 15,
rali

Ab hc porr
,

terra continenait,

accepit

quod Josepbus ibidem

maris.

v. 17, Jos. 11, v. v.

2, omniumque clarissim

Genesareth. Qui lacus erat propri, et quidem

iquae dulcis atque potabilis
anare vocatur,
,

20, regio vocatur Cenereth, seu pluJos. 19, v. 35, est civitas eo
;

numro Cenneroth,

Josepho teste oculato

Hebraeis magna; aqua-

eo

modo quo

nomme. Num.
terqum
civitate)
est,

34, v. 11

Jos. 12, v. 3, et 13, v. 27,

locis

rum, non tanlm salsarum, collectiones, quaemagno spalio porriguntur in longum et in latum , et creJbris undarum motibus agitantur, maria dicuntur. Galilaeae autem mare vocatur, regione juxla quam
6itum
est,

mare Ceneretn legimus. Quibus omnibus

Jos. 19, ubi retinet

(prae-

Hebraicum nomen pro

Chaldaeus paraphrastes vertit Ginosar, quod

sive

Genesar

Genesareth,

quem

et

posteriores

cujus est

terminus orientalis, separans

et

interprtes sequunlur.
esse,

Unde
in

facile intelligitur,
,

verum

eam

regione

Gerasenorum
undique in

Galaaditide. Habel
;

quod And. Masius quod

Josue notavit
,

Cenereth

poslcritate mollis

lacus iste longitudinem centum stadiorum

flexum in Genesar
et

Genesara

latiludi-

nem
lib.

et Genesareth

id

probat locus

quadraginta

liltora

et arenas desiv.

Machab. 11,

67. Caeterm,

urbem

quae dicitur Cenereth,

,

eam
addu-

nens, mediusque fluvio Jordane secatur; ex Josepbo,

5 de Bello Jud., cap. 18, ubi describit hunclastadia
conficiunt
milliare

esse quae postea Tiberias dicta est

non

facile

cum. Porr octo

ltalicum, tria

unum

cor ut credam
tentiae

nam

praeter

hoc qud alterius sen,

Chaldaeus inlerpres fuisse videatur

sit

Josephus
,

autem

milliaria Italien, iter sunt unius

horae et

si

quid amplis. Juxta hoc mare seu sta-

narrans qui condila

scribit

ab Herode Tiberias
civitas

ita
,

de-

gnum

Jsus plermque versabatur, docebat, inira-

rem

ut

non vtus
sit,

restaurata

sed

cula edebat, quamdi in Galilae agebat, id quod ex

omnin nova exstructa

agro Galilaeae, in
or
,

electo ad hoc optimo

,

progressu Evangelii manifestum

lacs Genesarethici

multis
3.

liet

in Matthaeo, 14, sepulcris referto

34, menlio f< de terra Genesar, quae non procul

lib.

18 Antiq. Judaic, cap.

Capharnao
ret

id

qud ex Joannis 6
lict

D. Hieronymus nihil amplis dicit,

qum

ita ferri

17, intelligitur.
sit

Genesar habet et Syrus,

:

Graec fer

Genesa-

quibusdam
fuisse.

Tiberiadem antiquits Cenereth dictam

id

quod tamen idem unum

est unius regiun-

culae

nomen de qu
:

scribit Joseyhus, lib.

3 de Bello

Vers. 2.

Naves,
;

piscatorias.
liltus

Judaico, cap. 18

Ad Genesar lacum .ejusdem nomi-

Secus stagnum. Juxta, sive ad stagnum, ad

stagni interius. Syrus super crepidinem maris.

nis terra protenditur, natur simul et pulcbritudinc

admirabilis, etc.
fonte quoque

Nam

praeter aeris lenitatem, et

Desce.nderant

ex

eis

additur Graec et Syriac.

,

<

irrigatur

uberrimo
etc.

qui

Capernaum
triginta

Lavabant

abluebant retia

limo et
,

caeteris

ab indigenis appellatur,
gionis
,

Longiludo autem re-

sordibus quas nocturno usu contraxerant

ut

mun-

secundm

littora

cognominis lacs,

data complicarent ac reponerent in aliud tempus,

nulla

stadiis

extenditur, et latitudo viginti.

,

Ex quibus
ejus regio,

jam cm

esset praedae capiendae spes.

Josephi verbis intelligitur

nis civitatem esse
,

Capharnaum

Vers. 3.
set.

Ascendens.

Ingressus

cm

ascendis-

qud fons Capharnaum

erat,
illius

cujus
;

silus intra

lacum

regionis esse dicatur

Navem, istarum navium, ne turb opprimeretur,

aut etiam in lacum proturbaretur
,

id

mox dictus est Evangelii secundm Joannem loco, cum hoc collato, intelligitur. Ex eo autem qud Capharnaum sit sequilur non
quod
et ex eo qui
, ,

vel cert docens

quietus esse non sineretur.

Qu.e erat

Sisio.Nis,

Ptri.
,

esse Bethsaidam, mullque minus Tiberiadem

regionis civitates,

ejus

vis erat, verisimile est

Non minus Andreae naqum Simonis sed Simoni

;

qud amplis qum

distent
:

triginta stadiis

adscribitur, partim

qud actione

exercitatior magis-

Capharnao

civitate

praeter alia

enim

que industrius cm esset qum

senior frater Andras

Andras,
,

potis

(quod Joannes intelligendum dat cap. 6,

deserto Bethsaidae
,

v. 19, 21), triginta

baberelur vulg dominus ac gubernator navis

,

viginti

quinque aut

circiter stadiis,

marino

itinere

eoque compendiosiore

Simonis potis est

qum quam causam et deinde mentio qum Andreae tametsi

ob
,

ut

quam Matthaeus narrt, sed sic tamen , vocatio ei prorss conjuncta fuerit. Et vidit duas naves stantes secus , id Vers. 2. est, juxta stagnum, et proinde in ipso liltore PiscatoBES AUTEM DESCENDERANT ET LAVABANT RETIA. QuO pulchr signilicatur eos qui piscantur homines , debere statulis temporibus piscatione feriari, ut sordes adhaerenles verbis et olficiis , quibus homines quasi retibus ad Cbristum trahunt , per pnitentiam abluant et corrigant, ut in posterum mundiora et expeditiora sint relia.
vocationem,
illa

mysterium adumbraretur, qud ipse praeciendus esset Ecclesiae in qu doceret Christus; rogavit eum ne in hominem sibi necdm adhaerentem imperium usurpare videretur, a terra reducere pusillum, quantum sufliceret ut vox quidem ejus audiri posset turb, non tamen ipse comprimi. Quo significatum
,

vult

Vers.

minus

Et ascendens in navem , ut quietis et 3. turb pressus doceret, ou.* erat Simonis; ul

Gregorius 17 Moral., c. 12, eos qui erudiunt turbam, nec in prol'undum mysteriorum se abripere debere , nec etiam in terra quasi terren praedicare, sed pro captu turbae mdium tenere. Cm ergo finit concione Petrus , in verbo Dei, id est, juxta jussum
Christi, projiciendo laxsset rete

suum

capta multitu-

dine pisciumeopios,

, ,

, ,

593

COMMENTAMA. CAP.
|j

V.
,

594

Andras quoque adesset; pariim ob mysterium, e

scando. Hinc manifestum evadit

Petrum cum

suis

qud

ipse praeficiendus esset

Ecclesiae

Christi hc

nondm assiduum comitem

familiam Jesu
:

aut adscitum fuisse in

,

navi adumbratae.

ut qui

ad victum lucrifaciendum

Rogavit, non
placide rogavit.

vi coegit aut jussit

imperios

verm

artem

quam

di professus fuerat, separatus ab Jesu

pro more exercuerit; nec proinde accidisse hanc

aquas. historiam post
,

A
lm

terra,

littore in
,

eam quam narrant

Matthaeus et Mar-

Reducere pusillum
,

provehere

abducere paulu lurb.

li-

cus.

ut

eommodis

audiri

posset concio

Nihil cepimus
strie noslrae

quia tempestas piscalioni et indu;

Sedens, cm

sedisset.

Hoc postqum Simon

omnin adversatur

et

neque arte neque

benter fecisset, sedit Jsus et docuit.

hor adjuvamur.
In

De

navicula, e navi velut suggeslo seu cathedra

,

verbo autem tuo

ex jussu tamen tuo, juxta

phrasi in pro ex

docebat

ubi nenio ipsum premere

videre autem

mandatum tuum. Hebraic

juxta
;

aut

et audire

omnes commode possent.

littore velut in

et

verbum pro jussu

sive mandato.

Tuo tantm
frustra

Turbas, in

ampbitheatro condenapposil accuratque

jussu fretus, quein scio

revereor.

plurimm posse, nec

satas. Indicalur

Salvatorem

ita

instituisse, ut nulli omnin dorsum obververm omnes ex adverso positos baberet. Contrario igitur more qum fieri soleat mari Jsus

tbeatrum
,

Laxabo, demittam, ejiciam expansum

rete, navi in

teret

profundius mare abducl. Insignis Simonis

cm

fides

tum
gatus
ditur.

obedientia nomini respondens

ostendit
,

qu quantum
labore
fati-

jecit

rete in

terram piscandi grati.

Sullus

Jesu

Christo dfrt
,

cm
,

inani

ineplusad docendum locus, nulla importuna bora.

Ptri et sociorum'ad

quod
6.

frustra lentaverat

de integro aggre-

individuam sequelam Jesu

describens

vocationem

accurat

Lucas

omnem

Vers.

Cum
jusseiat.

hoc

simul atque hoc

fecissent

narrt ex ordine opportunitatem reique gestae seriem,

quod Jsus

quam
cuerit

Matthaeus et Marcus breviter exposuerunt.

Concluserunt, involverunt rete,

Benedictio laboris Domino.

id est, ceperunt.

Vers. 4.

Cessavit.
,

Quid locutus

fuerit aut do;

turbam

non

explicat evangelista
,

sed prima

Copiosam, multam, id

est,

magnam

supra

modum

Christi concio

Pnitentiam agite
,

appropinquavit

naturali ordine possibilem.

enim regnum clorum, Matth. 4

observanda
est.

v. 17, diligenlissim

Rumpebatur autem.

lia ut
,

disrumperetur rete, nec

fuisse

Haec enim est

compendium

et

summa

tamen elaberenlur pisces

quod alterum

mi-

omnium
Christi

Christi concionum.

Quare cm de doctrin

raculum annotant quidam. Pisces qui ab hoc loco

long aberant (nulli enim hic retibus per totam no-

fit

mentio, ad hanc concionem tanqum ad

est.

statum totius doctrinae Christi respiciendum

Loqui, verbum Dei.

ctem fuerant comprehensi) imperio Jesu subito adnatrunt et in rete coacti sunt
,

tant copia

quanta

Duc, provehe
provehite.
In altum, in
illic

scilicet

navim. Syrus

ducite seu

retis

spatium sbperaret

et

impar ponderi rete rumpiscatoribus antea spe-

peret, ultra

omne exemplum

profundum maris
liltus,

longis

terra,

ctatum. Testimonium manifestum obedientiae

quam

enim

non ad

manere consuevit piscium

demittite
projicite, sci-

rerum natura Jesu exhiberet.

Vers.
7.

turba.

Annuep.unt, non

advocrunt voce

Laxate. Expansa
licet tu et socii tui
,

ejicile

(quia

vocem

interceperat stupor et timor), sed signis

Andras

scilicet frater

tuus et

indicrunt.

famuli mercede conducti.

In

Sociis,
,

collegis piscatoribus

qui fuerint

isti

ex-

capturam

ad capturam

ad capiendum pisces

primitur infra, v. 9. Nautae navis unius libenter socios

ad piscandum.

Vers.

5.

habent nautas alterius

ut

simul enavigantes

Pr.ceptor.

Rabbi

habet

Syrus.

in periculis sibi

mutu succurrant.
eos
,

mtrcvnt propri dicitur, qui rei cuipiam est praefeclus.

Adjuvarent
ipsis,

id
ipsis

est,
reti

ipsos;

opitularentur

Quem
et

igitur caeteri evangelistae

Hebraic voce
iria-rTYiv

manus cum

extrahcndo admove-

servat vocant Rabbi, Lucas interpretatur

rent.

(nam

rab Hebraeis Cbaldaeisque principem sive

Et venerunt. Qui venerunt seu adnavigrunt.

Ita

praefectum rbus personisve generaliter signi(icat)

factum est

ut miraculum
,

plurium
,

illius arlis

tanqum praefectum ad docendum

pres vertit
prceptor.
sciret

quod rect

inter-

peritorum testimoniis
fieret testatissima.

innotesceret

et

Jesu virtus

Sic

enim

Jesum nominat
offi-

Petrus
cio.

qud

eum

solitum fungi doctoris

Et impleverunt ambas
sunt piscibus
,

.\AvicuLAS,id est, et iropletae

,

unius retis proventu

ambae naves

Per totam noctem

est

quae ad capturam opportunior

non enim

legitur Graec diminutivum, extracto simul

reti.

qum

dies.

ab omnibus mari
fatigati,

Laborantes,

cm

laboraverimus

in

pi-

Pen mergerentur, proximae essent submersioni

sent, ut

Vers. 7. Annuerl.nt sociis, id est, signis, non voce advocrunt ad adjuvandum. Quod factum fuit non tam ex stupore et timor quo loqui non pos-

quidam putant
,

trus Christo)

qum

(slatim enim Ioquebatur Pepropter nimiam distantiam.

,, ,

, , ,

595
in periculum venirent submersionis
,

IN

ICAM
subitque disperdat.
tana
ipsa
,

596

parm

abesset

Ad hune modum mulier Sarepfilius

,

quin onerc depressae mergerentur. Significat tantam

fuisse

verita

ne morluus esset
excepisset Eliam
,

suus
est
,

e qud
peccatrix

piscium copiam, quanta retia rumpendo et

,

hospitio

id

naves mergendo

animos spectantium

in admiratio-

virum sanctum
mihi et
libi
,

clamabat

3 Reg. 17,

v.

18

Quid

nem

attolleret.

vir

Dei

? ingressus es
et

ad me ut rememora-

rem istam inlelligens praeceptum Jesu admirando modo esse opcratum, remque non agi casu aut humanis viribus,
,

Vers. 8.

Quod cum vidissit

,

scilicet

renlur iniquitates
Existiinant
sibi

me

interfteeres filium
,

meum

enim peccalores homines

,

viros sanctos

damnosos aut incommodos esse

sed virtute divin

tuit

quod

nulli perspectius esse

po-

possit vitium

cum

virtute

e qud non un commorari. Namque

,

qum

ipsi piscatori exercilatissimo.

virtus suo splendore vitium perstringit

calore urit
,

Simon Ptris.
batur,
lista

Nondm aliter qum Simon vocaquare nec alio eum nomine hactens evange,

maxime

tate,

si sit
:

divin virtus
et

ut Dei ipsius
illius

aut angeli
viliosi-

Deo missi

ex collatione

cum
,

su

vocavit

sed hic addit Pelrus, ut observes eum,

initio
,

metuunt
,

sibi

periculum
,

Geraseni, Matth. 8, e
et revereri inci-

ab ipso

mox

virtulibus, respondere cpisse

profecerant

ut timere

suspicere

imponendo

sibi

nomini Ptri.
,

perent
hinc

in
;

Christo refulgeniem Dei majestatem ac sed

Procidit. Graec accidit. Jesu excellentiam

potenliam

nondm

e ut amarent et susciperent

perspectam , qud natura ipsa inanimatorum et animantium ipsum veneretur atque observet, cum
su
vilitate

beneficentissimum salvatorem hominum, assertorera-

que

(la 'in

on uni tyrannide
veritatis
;

pluris suas facientes fa-

componens.

cultates
fidei et
,

qum

cognilionem et suarum salualibi

Ad

cenua.
,

Gestus
discede
,

animi

grati.
;

tem animarum

ade verum est quod

Salvator

Exi a me

me quod

tu facile potes
te.

nam

docuit

Qui non renuntiaverit omnibus qu possidet

,

ego mari impedilus non possum discedere

non potesl meus esse discipulus

Luc. 14

v. 33.

Peccator sum
vir sanctus

peccatis multis obnoxius

,

tu ver

Domine. Supra,

v.

5, vocaverat praeceptorem, jam

Deoque acceptus

qualis
,

non

facile alius.

majore de ipso opinione concept, vocat Dominum.

Confitetur se esse peccatorem

oppositis,

et

ex argumento ab
:

Magna

Ptri modestia atque humilitas, solam

,

suam
felici

Jesum

esse sanctissimum, q. d.
,

Jam

pri-

vilitatem considerantis

neque quidquam ex
,

mm meam

agnosco vilitatem

cm

tua se mihi

ma-

piscationis successu laudis sibi arrogantis

tametsi et

cm sim consortio tuo teque hospite ( quemadmodm enim ille Domine, non sum dignus ut intres sub tectum meum; sic Pelrus Domine, non sum dignus ut maneas in navi
nifestt celsitudo.

Indignus proinde

navis et rete et opra fuisset ipsius

sed proventum

omnem

adscribenlis ei qui jusserat.

Vers. 9.

Stupor

pavor

terror

hase

enim
quo

omnia nott Graecum. Fuit metus

correptus fuit Petrus
absimilis
acie
,

religiosus is
:

me),

discede, obsecro,

me, ne, ob tuam praesen-

pertinens ad pietatem

non

tiam pronior ad ulciscenda peccata

jubeat Deus. Petrus
sic

mea

perire

me

eorum
sint
,

qui

csecutienti et obtus

oculorum
et splen-

reveretur Jesum in miraculo

cm

solem perfectissim lucidum

,

ut majestate ejus exterritus fugere optet. Quamvis

dentem formidant
virtuti spectandae.

agnoscentes sese impares tantae

enim Dei praesentiam

necesse est tamen

assiduis votis expetant homines,

qud eo absente miseros

,

se esse sentire cogantur

,

Circumdederat, undique occupaverat

et quasi con-

simul atque apparet Deus

eos
,

clusum tenebat.
Qui cum illo erant
atque
mercenarios.
lib.
,

formidine percelli

im exanimari metu
;

et pavore

Andream fratrem

scilicet
,

donec solatium adhibeat

quia tune sentire incipiunt

Andream non nominal

:

inquit

qum

niliil

sint

qum
,

viles et peccatis

Deo

alieni

Augustinus,
ligitur in

2 de Cons., cap. 17

qui tamen intelet

ac metuere proinde

ne ipsius sanctitas praesens con,

e navi fuisse secundm Matthi

Marci

sumt pravitatem ipsorum. Sic Petrus

quamvis non,

narrationem.
In captura.

dm

apert crederet
,

Deum

esse

Jesum

Dei tamen

Super

ill

captura

ortus ex

ill
,

capaut

praesentiam

et

eam

quse Jesu

cum Deo
,

intercederet
,

tura

ortus ex consideratione

illius

capturse

propinquitatem ex re gest considerans

cit,

contremis-

potis potentiae qu

tam admirabilis piscium captura

:

pavidusque abesse desiderat

,

veritus ne

Deus
,

procurata erat

q. d.

Non

ila
,

locutus est Petrus, qud

Jesu causa praesens

Jesum cum

ipso conferens
,

et

Jesu praesentiam fastidiret

aut Jesu vellet separari,

sese in sanctitatis Jesu contemplatione oblectans

sius diverso

ip,

quem
lentiae

diligebat unic

sed qud contemplatio excel,

abominetur peccatis fdatam vitam

Jesu

ill

piscium captura testatae

perter-

Vers. 8. Quod cum videret Petrus, procidit ad cenua Jesu, adorabundus ; mirabatur enim Dominici pracepii virlutem et tanqum in arte piscandi exercitatissimus, satis cernebat non nisi divin virtute

rem

esse gestam Dicens Exi a me, id est, discede me. Causam adjicit Quia iiomo peccator sum , id est , multis peccatis obnoxius , lu ver sanclissimus ut proinde consortio tuo indignus sim. Itaque verba ista videntur profecta ex duplici affectu primo ex humilitatis magnitudine ut fuerint similia verbis
:

Non sum dignus ut intres sub tectum Centurionis meum; quasi diceret Petrus Non sum dipus , ut sis in navi me. Secundo ex timor; unde Cyril, in cap. G Isaiae dicit Petrum ex reverenti horruisse esse cum Christo, velut peccatorem cum sancto. Timor ergo iste fuit, sive carnalis , ut aliqui putant, quasi timuisset, ne forte ill occasione vindicta iniquitatum ejus sumeretur, quo sensu mulier Sareptana, 5 Reg.
: :

17, v. 18, ingressui Elire imputabat mortem filii sui ; sive potis timor religiosus ac pavor ex admiratione di-

, , ,

597
refaceret

COMMEMAIUA. CAP
eum
et
,

598
,

pavidum stupidunique redderet.

comprehenderant.
scilicet
,

blimius

ita

magis necessarium est opus

hominum

Quam ceperant

plerisque immersis ignoranliae tenebris ac sordidis

Jacobum, et, seu etiam Jacobum,

circum-

hujus mundi curis

ad quos et ego veni extrahendos

dederat stupor. Cunetoruivi qui aderant animos occupaverat

incredibilis

ad lueem verilalis et clestium rerum

amorem
,

eritis

quaedam bujus

facti

admira-

vos igitur mihi cooperatores in hoc piscandi gnre.

tio, ut sensus

hic ingcnitus est

omnibus, ut ad Dei

Ad idem
Mutanlur

arlis

genus

sed excellentes
,

invitantur.

praesentiam expavescant.

relia in

doclrinam
:

lucri cupiditas in
,

amo-

Vers. 10.

Ad Sijionem
;

qui locutus fuerat.

rem

salutis
,

Noli TiMERE , ne timeas pone inanein hune

scilicet

metum

pisces
leri
,

mare terra navis Ecclesia ; boni malique homines vagi palantesque in

fit
,

animarum

ne quid mali
ut te

tibi

eveniat ex praesenti me.

,

ut in vasto et confuso mari pisces.

De hujus:

Non enim
nieam
,

me
,

absterrerem

exerui virlutem
invila-

modi

piscatoribus Jeremias, cap. 16, v. 16

,

Ecce

sed contra

ut te ad

me sequendum

ego mittam piscatores multos

dicit

Dominus ,

et pis-

rem

et quid postea per te ubi mini adhseseris

sit

pra>

cabuntur eos.

slandum

significarem.
,

fessum studium lucrandi

,

Ex hoc
hc.

jam

ab hoc nuuc

ab hoc tempore post,

moili

Commendatur autem diligens et indequm plurimos Deo, Iiujusquanqum piscatoribus sumpt metaphors
;

labor
,

sit

piscatorum
Id

Dei ver in retia cogre quos

cert
prstitit

Homines
piscibus.

non

pisces

opponunlur enim homines

rediil

voluerit.

munus

triennio post
retis die
,

Non

igitur

posthc

ad piscandi

opifi-

quando uno primoque jactu Evangelici

lecosies
v.
,

Pen,

cium Petrus, nec proinde

hisloria isla accidii ante

piscatus est

hominum

tria millia
,

Act. 2

eam quam
Non
est

narrant Jlaithaius et Marcus.

est,

il

et quolidi

deinde plures

videlicet agens piset vocatio

,

Erjs capiens, id

capies,

meo
te

beneficio. Q. d.

catorem hominum. Singularis electio

apostolatum

ad
ut

quod attonitum ade

te

reddat copia

ista

hominum rudium
,

et

ineruditorum

piscium

meo jussui obsequenle piter omne natur exemplum captorum lev est pisces cepisse
;
,

ne giorielur caro

sive in evocatione

ad apostolats
apostolorum
gratia.

honorem
plures

sive in orbis conversione per

,

posthc aliud
;

et

quidem long sublimius

aliud
,

erit

opus

ministeriuin

sed

sola celebretur Dei

Ob

tuum non prorss tamen

capies
,

homines enim deinde

;

autem causas cm
;

ediderit
,

miraculum istud

qui pisces hactens cepisti

,

et

quidem

me
; ,

captorum piscium Jsus

grati
,

ut

confirmandae doctrinae
,

duce , e copia homines capies qu jam

sed hoc
erit

cepisti pisces

quam docuerat turbam

;

qua3 intelligitur ex

discrimen

ut ad vilam homines capias

solitus fueras. Hsec

littore fuisse spectalrix

ex verbis hujus versiculi dis:

qui pisces ad

mortem capere

enim

citur,

causas potissimm fuisse duas

istos viros

Priorem

ut

est arcana significalio verbi w-ypev,

quo evangelista
:

quatuor

quos elegerat in primarios disci,

utilur

turus es homines ad vitam

quam Syrus exprimens vertit Posthc piscanam propri dclart vi,

pulos alque apostolos suos

declarat potenti sua

ejusmodi qu universa creatura ipsius nutui subjacet

efficacis, relicto vit

vum
Ex

capere

compositum ex
eris capiens

vivo

et -ypeu

gnre in quo pueriti verv

venor, seu venatu capio. Caeterm

non

dicit

Salvalor

sabantur

attraheret ad
,

sequendum

se

suumque

vitae
,

hoc

jam homines

quod mox ut cum

,

genus

id est

ad vacandum secum uni Deo colendo

,

ipso abiisset id facturus esset Petrus

sed quod

mox

ejusque Evangelio divulgando

jactat in

Deum

cura

ab ipso formandus esset

staret
;

ut idoneus redditus id pr-

alendi corporis. Quocirca laie edidit

miraculum quale

significat Christus se
,

adaptaturum formatupiscandis hominibus.

:

posset optim intelligi ab hujus generis hominibus

rumque eum
Rudes enim

ut idoneus
,

sit

eosque movere maxime (consuevit enim Deus singulos

elegit

sed rudes non reliquit

illos sibi

nam

id-

per cognata ac familiaria vocare

,

ut
),

magos per
et docere

circ ab initio statim

adjunxit

ut per

tempus

stellam

ita

modo

piscatores per pisces

fingeret formaretque ad
et

munus hocce eximium. Rudes incompositas gemmas non contemnit artifex quas
,

qum non deberent ob curam

lerreri
in

victs amictsve abs,

sequendo se paupere
esset.

cui

omne quod

vellet

novit polire.

Pleruique Salvator rbus corporalibus

quas

Hc rfrendum est, qud vocationem primorum ducum discipulorum suoruin voluit Jsus hc
ratione honorare, ut postea aliis, quibus esseni
illi

manu

tempus

et locus

exhibebant

sermonem

transtulit ad

spiritales, terrenis

ad clestia
,

altollere docens. Efficiam

inquit
,

mentem homines ut fiatis hominum

nunc
piscicuiis

Evangelium Jesu acceptum prsedicaturi

possent
,

ostendere

qum non temer quondam

Jesum ad
quo
su
fuit

relicto

suo
fuis-

piscatores long feliciores insidiamini in

ut

qoi

vita; instituto,

sequelam vocantem
ut
,

eorum perniciem

homines
infinitis

capialis in

sent secuti. Posterior causa

viros quid

prmoneret hos
facturi

aeternam salutem. Hoc enim ut

parlibus su-

operis

profectu

tandem

vinae virtutis praesentis, quam ex illo facto senliebat; nam hoe indicare videlur id quod sequilur.

enim circuiidederat eum, admiralione attonilus psrcellitur. Cujusmodi stupor nimius, quia animum impedit, neqne sol satis compotem esse sinit, hinc Dominus. ^ERs. 10. Non timere, perculsus ex conscienli

\ers. 9.

Stupor

nempequo animus ex

peccatorum luorum

meaeque

virtutis, q.

d.

Non

exerui eam, ut te quamvis peccatorem prsenti potis, ut long majus meum in te benelicium figurarem. Nam ex hoc jam, seu ex hoc nunc, ulesl Gracc, id est, ex praisenli hoc tempore pobtlic non pisces ad mortem , sed, quod long sublimius e^i, homines eris capiens, scilicet ad vitam; Grajcum enim propri significat vivum capere, q. d.: Homines capies, non ut ad servilutem luam et mor-

me deterrerem, sed

589
esscnt
,

IN

LDCAM
Ab hoc
igitur vitae

G0O
gnre atque

ubi se societali disciplinaeque ipsius addixis- r haec sustinenda.

,

sent; ipsos, inquam

fore piscatores

hominum idque
,

institulo ipsos avocans Jsus, invitt ad

individuam

tam uborc provenlu

jubenle
,

qurn inox fuerant pi?cium. Se

ipsis
, ,

sequelam su; vultque ut

artificio

relicto pisciculos capiendi

jaciendum ab

et

inprimis Petro
;

capile, in
se faciente

mare hnjus
,

seculi

rete Evangelii Dei

,

et

tant niultitudine
,

ad miraculum

et stu-

totos se dedant in disciplinam ipsius, qu , doceantur long aliam ac sublimiorem piscandi rationem hoc est quod dicit, in Matth. Venile post me,
: :

porem usque, bomines

simi fuerant
,

qui Dei cultu

et

priiis alienis-

relicto

hoc

vitae

gnre

arteque

quam

ptre

de profundo criminum

errorum per-

didicinis,

tam corpore quam animo sequimini

me

et

trahendos ad auram liberiorem, tenel)ris ad lucem,

sordido limo ad vitam

institutum vitae

meum

adhaerele et addicile
et alii vitae
;

vos

puram, vagis cupiditatibus

,

ipsos mihi, docturo vos

ri,

artem aliam,

gene-

ad innocenliae perpeluae constans studium

et

in

instituto

atque
alii,

oflicio

vos applicaturo

non om:

suam adducendos Ecclesiam, quantam

non essent
vocare
gentes,
suffecturi, sed

recipere ipsi

nin tamen

sed in melius

commutato

nam ex

cogendi essent implorare

piscatoribus piscium formabo

hominum

piscatores.

aliorum au\ilium, plures alios ad cooperandum ad;

nec Judaeos solos impetu irrupluros, sed et

ita

Non ergo describilur hic vocatio istorum ad fidem, quam di fuerant amplexi, sed ad certum munus nec
;

ut duae futurae essent Ecclesiae,

tanqum

vocantur ut sint discipuli Jesu

sint

quod erant

sed ut

duae naves un anchor firmae. Sic tamen capiendos

suo tempore aposloli

in

spem

apostolats.

Non-

multos, ut

eorum quidam

futuri essent mali, hresi-

dm quidem
adsciscit

ipsis injungitur

aposlolicum

munus; sed
,

bus, quod in se csset, scissuri doclrinam evangelicam,

eos Jsus in

malisque moribus suis in periculum universam Eccle-

familiam cooptt, ut formel idoneos.

suum contubernium et in Quosdam con,

siam adducluri.
Vers. 11.

tenus
Et, tune, statim ut fuerunt vocati.
ejus, cui

est Jesu

habere in grege et Ecclesi su

ut

Regulum cum su
alios,
vitae

famili, Joan. 4, v. 53, pluresque

ut,
relictis

Agnoverunt quidem vocem

Joanne prdi-

nec urget

parentibus et pristino

cante crediderant, cujusque doclrinam clestem non

gnre, quvis ipsum

pedibus sequantur

semel audierant, et miracula non pauca viderant,

quibusdam ver, quos ad majora vocat,

igitur Jsus
,

id exigit. Sic

nominatim prsesens miraculum captorum piscium

D. Luc narralum
;

in

communi aliorum
opifcio

vit nihil

mutans,

sed addit voci energi, alllats

discipulos istos ab

quo hactens vixerant qu eorum oper ad

nimirm

Salvatoris, Spiritu sancto,

quo plenus

erat,

abducit, ut formare eos velit,

ints eos compellantis (habebatenim vox Jesucleste

praestantiorem functionem uti possit.

incantamentum),

effecit

ut protinsad
diffisi

vocem

vocantis,

Subductis, ex alto.

omnium
sed

obliviscerentur, nibil
solliciti

promissioni tam

Omnibus, piscibus, retibus, navibus, mercenariis

qui

arduae, nihil

qu deinde ralione alerentur,

cum

ipsis erant,

adeque arte piscatori. Pisces,

mox

se lotos vocantis providenliae polestatique

verisimile est, turba diripuit, ad certiorem miraculi

committentes.

Optimum
nihil

cert

exemplum

iis
,

qui
nihil

tum famameelebrandam, tummemoriam servandain.

Matthaeus non aliud quidem dicit qum,
bus, sed intelligit,
relictis reti-

Deo vocantur ,
cunctari
,

disputare

aut hsitare

nibil ull

de re esse

sollicitos,

sed obsequi

quod diximus,
gnre,
cui

relictis

omnibus, et

simplicissim vocanti Deo, eique se lotos committere.

signanter
serviebat,

illo

vitae

res

omnis ipsorum
ut nec

Jamdudm isti Joanne derant, eumque secuti

tassis

praedicante in

Jesum

credi-

quam ne

disposuerunt quidem,

fuerant (Joan. 1, v. 37, 39,

amplis ad

illud vitae

genus reversi

sunt.

Qud

si

40, 42), et adfuerant frquenter docenti Jesu, for-

aliquando postea piscati legantur, non hoc

fuit pisca-

etiam miracula edenti

in Judae (Joan. 2, v. 2,

tum

in

Can

Galilaeae

toriam exercentium, sed otium fugientium, aut mee-

tum

11, 23), et in Judae

stum animum relaxantium, Joan. 21,

Secuti sunt,
mentio, Petrus
,

v. 5.

baptizanli (Joan. 3, v. 22, 4, v. 2), indeque in Gaii-

ii

quorum jam
et

facta

est

nominatim
qui

laeam revertenti (Joan. 4, v.

v. 21,

8, 46);

nam
se,

Act. 1,
caete,

Jacobus, et Joannes, nec non (id

22, testatur
,

non obscure Petrus,

quod ex Matlhaeo

Marco
et ex

intelligitur)

cum

rosque apostolos

cum

Jesu fuisse conversatos

Petro erat, Andras frater.

baptismate Joannis usque in diem qu assumptus

est.
ei

Eum

illinc

abeunlem,

eo tempore indivuls

Sed nondm jam se prorss Jesu addixerant Petrus

et

adhaeserunt, comits individui et discipuli manci-

Andras, nec

ita

indivuls adhaerebant, quin redi-

pati, ipsius

more atque ex
in

ipsius praescripto viventes,

rent interea ad piscationem, tanqum ad artem

eam
non
quo

sub ipso patrefamilis simul et praeceptore. Tantum

quam

profitebantur, et ad negotium vitae suae

,

bonorum thesaurum

Jesu

deprehenderunt

ut
;

tantm consuetum

verm etiam praecipuum

maluerint omnia relinquere,

victus atque amictus ipsis esset comparandus, et vita

quemadmodm duo

illi

qum ipsum non sequi negotiatores, quorum unus

tem eos

capias, sed ut libertati et vitae tanqum ex hostium manibus erepti servenlur. Est aulem haec praedictio, non vocatio Ptri ; nam verba ista in nave

jam ad

Christus protulit.Vocavit autem eum cum fratre, cm litlus appulisset, juxla Matth. etindepaululm digressus etiam Jacobum et Joannem, filios Zebedaei, qui simililer parumper piscatione jam digressi fue-

runt. Itaque Lucas , relict vocatione quatuor apostolorum , ipsisque verbis , quibus vocati sunt , et Matth. 4 narrantur , effectum duntaxat vocationis omnium exprimit, nempe quod omnes quatuor, Subductis ad terram navibus, rflicVers. 11. tis omnibus, scilicet piscibus, retibus, navibus, adeque instituto piscandi : Secuti sunt eum, ut tanqum

601

COMMENTARIA. CAP.
alter

V.

602

thesaurum in agro absconditum,

pretiosam
versiculo

margaritam

Plenus lepra. Lepra pertinacissimae scabiei genus

est. Dicit

repererat, Matth.

45, v. 44, 40.

Ex hoc
historia,

plenus lepr ad miraculi exaggerationem.

rurss discilur, qud non accident post

Domine.

Deum

credidisse videri possit vel ex ora-

hanc historiam, ea vocatorum Apostolorum

tione subsquent!.

quam

Matthaeus et Marcus describunt

im eamdem
soli

Si vis

potes. Brevis oratio

magnae

fidei

insi-

esse, ex

eo etiam claris evadit, qud tametsi

gnisque modesti index.

tate

Non enim qud de

:

benigni-

Petro Jesum locutum

Lucas

retulisset,

subjecerit

Domini dubitaret,

dixit

Si vis; sed, qud ejus

tamen

plurali

numro

ipsos esse secutos. Intelligen:

volunlati negotium submitteret, se

dignum agnoscens

dum est itaque qud, postqum Petro Jsus dixisset Ex hoc jam eris homines capiens, reduxerint, Petrus cum suis, et filii Zebedaei cum suis, singuli naviculam
suam ad lit tus, in stationem consuetam, ubi soliti fuerant eam collocare. Cum igilur Jsus vectus navi
Ptri et Andreae rediisset
ipsis

plag

quam

ferebat.

Vers. 13.

Extendens manum, extens manu, ut

in ipso et voluntas etiam ostendeita

sanationis virtus

retur
est

manus enim

extensa potentiae et voluntatis

ait

signum.
:

Nam

quod

Victor Antiochenus
se

in

cum

ipsis

ad

littus, dixit vitae

Marcum

Verbum indivulsam

cum carne su

socieet

duobus Venite
:

post

me,

relicto

hoc

gnre,
afferre
dixi,

tatem habere persuasum volens, pleraque miracula

signa per corporis minislerium edidit.

tametsi

(quod

maximum videtis me

vobis queat

emolumentum

praestari posse), faciam

quod

Tetigit eum. In lege contagiosus erat leprosi contactus, Levit. 14, v. 2, et 5, v. 3

est in Christo puritas quae
;

vos fieri piscatores

ita

hominum; quod ut sublimius opus,

vobis,

atver quoniam ea

utilius erit,

tum

tum humano

generi.

Illis

non tantm non inquiet

sequentibus,

cm

egressus navigio Jsus pervenisset

netur,

verm etiam sordes omnes

,

inquinamenta
,

per oram maris ad stationem Jacobi et Joannis prop

absorbeat

nec se contamint leprosum tangendo

ad

distantem

invenissetque eos intentos operi resar-

nec legem proinde transgreditur.

Volo, mundare
est
;
;

ciendi relis,
piscatione

sive illius quod ruptum fuerat superiori (quanqum illudvideatur fuisse Ptri), sive

eum modum interpungendum

infinitivi

neque enim mundare

id

modi

est

sed
,

cujusvis alterius, vocavit ipsos, ut priores, ad seque-

imperativi,
vilat

quod ex Graeco
dixisset

constat.

Mundator

lam

su, ipsique

cum

prioribus Petro et
fuit

Andra mox

amphibologi

interpres.

Responsio

sunt ipsum secuti. Tune verum

ait
:

quod hic Lucas

pulchr orationi respondens.

Reliais omnibus secuti sunt eum. In

lib.

quam

sen:

Confestim, simul atque emiserat Jsus hanc vocem.

tentiam Augustinus,
Potuit, inquit,

2 de Cons. Evang., cap. 17

Petro
dici,

Mundata est lepra

est

ejus.

Mundatus

est lepr su

pris

hoc

cm de capta
quod Lucas
in-

enim lepra immunda

et contagiosa.

Sanato

le-

ingenti multitudine piscium miraretur,

sinuavit ; et

proso, ostendit se ideirc venisse, ut

mundi sordes

ambobus postea, quod

alii

duo commemora-

suo contactu eluat.

verunt.

Vers. 12.

Vers. 14.
In

Pr^cepit, denuntiavit, ut nemini diceprsentes essent turbae populi

;

una civitatum, in qudam

civitate,

ret.

Nam quanqum

Caphamaum
videtur,

scilicet, id

enim Marcus
istud

significare velle

non ide tamen mox videbant

varent, ideirc

ut ne enim obser-

quando mox post

miraculum subdit
postdies.

eum mox

se ablegavit, quod ait

cap. 2, v. 1: Et iterm inlravit

Caphamaum
introsset

Marcus, cap.

1, v. 43. Fuit

autem hoc praeceptum ex

Verm
accessit

quia Matthaeus, eidem huic miraculo subji:

causa, e duntaxat, ut significaret, non se ambire aut

ciens, cap. 8, v. 5

Cm autem

Caphamaum,
sanationem
ut para-

quaerere

ad eum Centurio,

signilicat leprosi

vanam ab hominibus gloriam. Ostende te sacerdoti. Non enim poterat mundogaudere,

nisi

non accidisse
lytici
;

in ips civitate

Caphamaum,
dicit, in

rum communione

mundum eum
omnem

pro-

intelligendum erit quod Lucas

agro
;

ci-

nuntisset expissetque sacerdos.

vitatis,

non long ab ips civitate Caphamaum

v.

quemest,

Offer. Complectitur rationem

leprosi In

purificandi

admodm Josue 5,
Jricho
;

13

Josue, priusqum cepisset

dicitur
;

quam,

Levitici 14,
illis.

Moses

praescribit.

in Jricho fuisse

pro eo quod

testimonium

Hoc multi referunt ad verba,

sit
:

in agro urbis Jricho, uti expressit interpres.

ostende et offer,

ita

ut sensus

ut testata

illis fit,

Et

ecce, lune ecce, turbis

illis

praesentibus.

Com-

sive innocentia me,

quem calumniantur

legis adver-

modiim post praedicationem atque doctrinam signo-

sarium

sive virtus

rum

offertur

occasio,

ut,

accedentibus ad docendi
,

superant vires. Quidam conjungunt

cepit, id

me operantis ea quae humanas cum verbo prHilarius, accipiuntque testi-

auctoritatem majestatemque virtutum miraculis

fir-

quod etiam D.

missim apud auditores doctrina

discipuli

stabilita sit.

monium pro

lege sive statuto,

quo modo frquenter

Eaapud Matth. et Marc, et quae hic apud Lucam texitur; ita tamen, ut illi omittant celebris istius piscationis miraculum quod hic narratur, et animum eorum ad obteroperandum vocationi disposuit. Ueliqua vide apud Amb. passim et Greg. 10 Moral, c. 12, alis 13, et August. diversis locis, praecipu ver tract. 122 in Joan. allegoric eam explicat. Navis enim Ptri significat Ecclesiam cui Peinseparabiliter adhaererent.

jam Christo

dem

est igitur vocatio, quae

trus praefuit, et ex cujus auctoritate Christus turbas docet; binarius navium sunt duo populi, circumeisio et praeputium : jubetur Petrus in altum ducere, ut scilicet Evangelium apud remoliores gentes praedicet;

ruptura retium sunt haereses et schismata

quae per , multiudinem hominum camalium cum suis malis moribus in Ecclesiam intrantium fieri soient, per quos fit ut pen mergantur naves, id est, periclitentur Ecclesiae. Vide caetera latis apud August.

,,

IN
accipi

LUCAM
los

601
ponens. Fuit quidem patriarcharum et prophetahic fides
,

nom tu

estvel in psalmo
illud,

H8.

Testimonium
C.

in

Joseph posuil
Vers. 15.

habcs psalmi 80, vers

rum non dubia

Epistolae ad

Perambulabat autem magis. Dimanaquant magis volebat

,

quod vel'undecimum caput

;

Hebraeos testatum faciat

sed multa

bat tani magis fama ipsius,

nesciri.

patriarchis et prophelis crdita

prsedictaque fure,
,

quae ut non proposita atque enarrata

ita

nec cre,

Conveniebant

ad eum.

denda necessari fure populo. Exempli grati

ginitasmatris Messise, paupertas, passio,
surrectio Messiai. Videtur clara

vir-

Tukb^; mult/E, undique.

mors, re-

Et curarentur, ab
Vers. 16.
orans. Post gesla

Seceuebat. Graec
magna
et
;

eo, additum Graecc.

,

publicaque hujus-

erat sccedens et
,

modi rerum aelernarum doctrina Messiae reservata

fuisse
:

admiranda
et,

turbas vila-

nam

veteres Patres

Joannem

Messiae prae-

bat,

gloriam propriam declinans

obedienliam

cursorem, primum dicunt annuntisse regnum clo-

Patri exhibens, salutemque

lans, orabat.
In

bominum

studios poslu-

rum

et supplicium

a;ternum

quem subsequens MesMessias exspectaretur

sias, perfecit
,

ac miraculis slabilivit quidquid hc per-

desektum

in desertis.

tineret. Intrim igitur

in

Vers. 17.
dit

Et
:

dm

factum est

una dierum

acciet

qu paratiores forent animi ad excipiendam Cdem de

rbus hujusmodi invisibilibus
,

quodam

die

ejusmodi enim est Hebraeis, quin

futuris

et aeternis,
,

Fiandris nosiris ac Gallis, loquendi modus, ut dicant,

permiserat Deus varias de his opiniones oriri

et sa-

uno die

pro
,

quodam.
ipse. Et,

pientm synagogae inter se altercalionibus

pro tune
,
,

discuti.

Et

ipse

cm

ex Hebrseorum

Nam quanqum
viter
,

errarent Sadducaei

et

quidem granun-

idiotismo interdm

usurpari

frquenter jam dixi,

nescientes Scripturas neque virtutem Dei,

veteri

mus

hic

autem poni videlur pro cm

18
,

ut responet
alibi

qum tamen
tici
,

Synagog declarali sunt haeresynagogae

deat initio versiculi

saep.

quemadmodm
illic
,

vel
,

Et

scilicet,
,

cm erant

praeter

promiscuam
quo-

multitudinem

Pharis.ii secentes et legis Mosaicae

doctores, praecipuae

apud populum
,

aucloritatis

Deo traditae, communione ejecti, quemadmodm Samaritani, quorum ne quidem ad potum uti licebat consuetudine, Joan. 4, 9; im , quod ex Evangeliis et Actis Apost. manifestum
hoc
est, deserlores fidei aut legis
,
,

ut populi seductores

rum

illi

sanctimoniam
;

hi Sci

ipturarum periliam jaet

est,

promiscu versabantur etiam

ipsi Pharisaei et sa-

ctabant

erat

enim muneris istorum, legem Mosis

:

cerdotes
nis locis,

eum

Sadducaeis, tam in sacris

,

Scripturas caeteras interpretari

quos
,

mox

scribas

Act. 4, v. 1

23, v. 6, et

qum profacommunia non

Deniqu
,

evangelista vocat proximo versu 21

quod erat proapud Ju-

rar inibant consilia adverss Christum ejusque discipulos

,

prium eorum nomen. Trs maxime

sectas

Matth. 16, v. 1

Act. 5, v.

1.

lice-

daeos hoc temporis viguisse auctor est hisloriographa

bal cuivis utri vellet parti adhaerere. Populus

quod

Josephus, Pharisaeorum, Sadducaeorum

Essaeorum,

annott Josephus, fer adhaerebat Pharisaeis (apud

quorum dogmata simul

Bello Judaico, cap. 7
libri
;

et

mores

describit libri

2 de

quem

erant

illi

summo

in pretio, ac proinde et
;

sum-

libri

13 Antiquitatum cap. 9;

ma eorum
riis

in republic auctoritas)

optimales ver
,

18 cap. 2; et post
;

eum

Epiphanius, libro primo

(ut qui libenter excutiunt

timorem Dei

quo deside-

Panarii

praecipuae vero

quoad sectatorum numerum

carnis liberis

indulgeani) Sadducaeis, secuti

filium Simonis fratris Judae

fure Pharisaeorum et Sadducaeorum,

quarum proocca-

Joannem Hircanum
chabaei
,

Ma-

inde frequentissima est in Evangeliis mentio. Ha ortae

fuisse

patris in Judaico principatu successorcm

videntur sub lempora Machabseorum

qui

cm Pharisaeorum semper
exemplum
,

discipulus fuisset,

sione quaestionum quse tune moveri coeperunt, de

seipso et majoribus degenerans (nobile est Judae

animae humanae
ctione, aeternis
ciis.

immortalitate

corporis resurre-

Machabaei

2 Machab. 12,

et

septem

fra-

Cm

bonorum prsemiis etmalorum supplienim plures eo tempore florerent scribae

et, ut jugo Graecorum subjaceliis

irnm maire

hortatrice

martyrum, 2 Machab.

7), in

ultim senectute, Pharisaeo

quodam

irritatus, et
,

ab ad

(quorum collegium ab Esdr exordium sumpserat) qui

sapientiae studerent
,

aliero Sadducaeo amico suo praecipuo instigatus

Sadducaeos defecit (narrt Josephus,

lib.

13 Antiq.,

bant, nonnunqum audirent Grsecorum

de rbus

cap. 18), gravissimque Pharisaeos est persecutus,

ipse et qui ipsi successerunt, filius

fabulas, factum est ut cceperint quaestiones de his r-

Alexander

et ne-

bus in mdium afferre

et iriter se ventilare

alque
qui vo-

pos

Aristobulus

quibus Alexander octingentos

affigi

se mulii dissidere, aliis ista aslruentibus

cati fure Pharisaei
,

Pharisaeos
edito loco

uno

die

crucibus jussit coram se in

lib.

aliis

negantibus

qui Sadducaei,
scripli fure

eum

pallacis epulante. Josephus,

13,
al te-

Act. 23, v. 8.
libri

Tune adverss Sadducaeos

et

cap. 22, et post

eum

Josippi

compendium. Nec

Sapientiae

Machabaeorum secundus, quos

nus qum Sadducaeae

sectae fuisse et

Herodem ,

qui

postea Ecclesia Cbrisli recepit in

canonem Scriptura-

rum sanctarum. Ante

lus Isral

haec

tempora non videtur popurbus doctus fuisse, aul

,

Aristobulo ipsiusque fratri Hircano proxim succesnam et ipse plurimos Pharisaeos sil, probabile est
:

quidquam de

his

interemit

nolentes jurare in ipsum regem. Cessistae

quidquam publie de illis praedicatum e qud lex hartim rerum disertam mentionem non facerel, lerrenas duntaxat spes minasque bonis malisque ob ocu-

runt porr capitales

caeos inimicitiae

inter Pharisaeos et

Saddu-

sub praesidibus Romanis, quippe qui non magis his faverent qum illis quando opinioni;

605
bus
licet

COMMENTAR1A. CAP.
manerent
divisi, egregi

V.
,

606
ubi istud accidisse ex Marco

conspirrunt adverratio-

qu erat Capharnaum
constat, c. 2, v. 1.

sus Messiani suum.

Quod autem ad nominum

nem

attinet

acceperunt Pharisaei nonendivisione

,

Et

ivvjEJE vicinae, et Jrusalem, et ex Jrusalem

,

sive separatione

qud habitu a:que observationibus

populo
,

videtur enim subaudienda praepositio ex

etiam ex

cerlis distincti essent Sadducaeis et

prae

ips civitate Jrusalem, quae sibi religionis totius ac

quibus haberi volebant, munditie ac sanctimoni eximii.

sapienliae fastigium arrogabat.

Nam

sive litter sade scribas pharisin

et

deduin

Et
tum,

scilicet

cm, virtus , potentia gratta

, ,

sanita-

casveibo pharas per sade, ut D. Hieronymus

Gen. 58,
v. 29, sive litter schin
, ,

quam
,

vocat Apostolus

Cor. 12, v. 9.
,

et drives

verbo

Domini

Dei

erat

illic.

Hebraismus

pro

exere-

pharas per schin

ut Hebri et Syricum Testamensignifi-

batse eo tempore singulariter per Christum, vel, erat,

id est, aderat Christo.

tum
cat.

utrunique verbura separare et dividere

Cm enim
differre, et

opinionibus Sadducaeis differrent,

Eos, Judaeos, quotquot aderant opis egentes. Post

voluerunt et habitu atque observa tionibus singulai-

doctrinam
miracula
,

demm
,

miracula, quia propter doctrinam

bus

cum

illis

tum vulgo

sanctiores videri
:

ut essent testimonia et sigilla doctrinae

id

de quibus sicJosephus,

lib.

13 Antiq., cap. 18

<Mul-

Deo profectae
v. 2i.

quod mox clar demonslratur,

tas constituliones

majoribus per anus acceptas

Pharisaei tradiderunt popuio, quae

inter leges Mosaicas
:

non sunt

scriplae

Vers. 18.
id est,

Et ecce. Tune
,

ecce adl'uerunt viri

et ide Sadducaei bis auciori-

quidam
ita

ut enim superiori versu est unus pro

vir, et

tatem abrogant , dicentes oportere eas tantm servari quae scripto cpntinentur
;

quidam;

hoc

mox homo.
ferentes.

atque hinc magua in-

Portantes.
In lecto
;

<i>povte,

ter utrosque exorta est controversia,

dm

ditiores

quippe membris omnibus captum. Siquinervos corporis, qui mo,

estant Sadducaeorum partibus,

i

Pharisaei cseterse

dem paralysis, humore noxio,

borat hoc malo
,

multitudinis

nituntur

favoribus.

Haec Josephus.

tus sunt organa, occupt et torpefacit

sic ut

qui la-

Significat

quidem vox pharas

et exponere ac declararc;

membra

corporis
,

non ad usum, sed

sed inde non est ducta nominis ratio, tametsi quidam

id velint
,

ad sarcinam molestam habeat

ut

propemodm

ani-

Pharisaeos sic dictos qud legis interpreta-

matum cadaver
nisi in

esse videatur

non

in aliud spirans

tionem atque explanationem profiterentur.

Nam

ita

pnam

suam. Hoc malum de numro eorum

non pharusim Hebraic, Chaldaic

sin ac pharise
,

et Syriac phari-

est,

quibus medicorum ars, velut ab inv ledicabili,

forma participa
,

passivi vocandi fuis-

bus, libenter abstinet

praesertim
,

si

non unam aut

sent

sed forma Benoni

id est, participii praesentis

alteram corporis partem

cuprit.

sed universuni corpus oc-

activi,

pharosim et pharosin. Adhaec, scribarum pro-

pri id erat, legem populo intrpretari.

Ac erant

qui-

Inferre, intr ferre, in

Jsus in donio
;

domum;

erat

enim ints

dem Pharisaeorum
phus refert
sed ut non
ita

nonnulli scribas, et, quod Jose-

Marc. 2,

v. 2.

libri 1

de Bello Judaico, cap. 4, habebanVers. 19.

tur ut qui peritis caeteris leges interpretarenlur;

ait

Et non
,

invenientes. Gracc,

cm

au-

Josephus elymologiam inde acceptam,

tem non invenissent.

Prje turba
propter turbam
,

nec omnes nec solos Pharisaeos scribas fuisse cla-

propter turbae quae

rissim Evangelia loquuntur. Matthaeus, capiiis 22

v. 35,

convenerat densisalem.

Pharisaeum tentantem

Dominum
12, v. 28

Supra tectum, sive, supra

addit
,

domum,
,

uli alii ver-

tantunt
:

qum

singniare aliquid, legis doctorem fuisse,

,

quem

utrumque enim
,

patitur Graecum.

Marcus scribam vocat

Per tegulas
;

dimotis tegulis

detecto tecto, quod

cap.

et millies

evangelistae scribas et Pharisaeos simul

nominant , ut
;

Marcus habel.
Submiserunt, demiserunt funibus
:

professionis diffrends

non tamen contrarias

id

enim propri

ac
est

scribas

quidem

fer praeponunt
legis interprtes.

qud haberentur

Graecum

es-

quemadmodm

dmit; itur anebora aut

,

sentque publici

saxum

sublimi. Est graec praesens pro praeterito

quae enallage narrationibus convenit, estque Marco

Qui vnrant, qui evocati fam rerum superioribus

diebus ab Jesu gestarum hue profecti fuerant
:

familiaris. Plerasque ejus

regionis aedes, praesertim

,

quae

sublimiores,

ita

erant construclae

ut

suprema pars
ambulare

fama nunc etiam domi eum esse prodiderat.

Castello vico, ex omnibus partibus Galil.c^:
, ,

tectum planum esset, tabulati sive pavimenti instar

in
in

quo

liceret

comedere, bibere

ludere

Vers. 18. Paraltticus. Causam et modum Matthaeus tacet, sed exprimit Marcus. Cm enim non possenteumofferreil!i,prae turb.quae adj; nuamstabat, per tectum supern apertum eum demiserunt. Itaque vidit Jsus, ex isto conatu, et facto lam inusitato. (idem ofierenlium, ut ex Hieron. et <-x narralione omnium evangelistarum, maxime Lucae, videtur colligi. Haecenim tum ad plenam sanitatem corporalem, tum ad pnitentiam peccatori impetrandam, prodesse potest. Fidem tamen ipsius paralylici etiam ad-

fuisse colligit Chrysost.,

passus

est.

sum

in

id

ex eo qud ita sese offerr Porr fides hic videtur non solm assenquod de Christo credendum erat, sed sifidei firmitale solet

mul fiduciam impetrandi, quae ex

nasci,

comprehendere. Cui polis, qum

cliarilati

ofiereolium, aut palienliae paralylici, Irihuilur hic et alibi sanitas, non qud excludantur; sed partim quia lides prima est ordine, partim quia ei proprium est

impetrare

id

quod

crdit et sperat, partim denique

ut lia fides in

Christbm commendaretur.

, ,

608
alina fideadju-

1)07

IN

LUCAM
utramque sanitatem consequendam
tus paralylicus hic fuit,
attulerit
,

versari, plures etiam simul esse, Jud. 16, v. 27,

nunc

fornicibus,

nunc trabibus nixum

ista, et
,

muroque

(juxta id

quanqum
sic
,

et

propriam fidem

quodj caverat lex Deut. 22, v. 8) circumdaium. Cae-

qui se ad

eum modum
;

offerri passus est.

term domus
fortass

humilis fuisse videlur, quamvis

praedita acuminato
:

Homo,
generali

vir,

quod

est Syriac

enim consuevimus

ampla

et tecto

subli,

nomine ignolos vocarc

quanqum magis
,

enim dornum non facile fuisset ascendere lectum ver planum non facile perfodere, quin lapides
et caementa decidissent in

mem

suavi vocabulo et Christi benignitati magis congruo

Matthaeus et Marcus recitent

FM.
,

capita

aderant; denique imbricibus et tegulis

eorum qui infra quod habet

,

Magnae consolationis vox conscienliis peccatorum

qu dignatur eos Christus hoc etiam nomine ut

vocet. Est

filios

Lucas
fuisse.

conlecia

cm

fuerit,

non videtur piano

,

tecto

autem peccator pnitens adoptioni per

simus
denique qud modus

Itaque paralytici veciores

primm ascendetum nu-

Christum proximus, ut omittam qud creatione omnes Dei et Christi

Cil ii
;

runt in teclum bujus doms, e parle quae ab liominibus libra erat, quippe remolior janu
;

sit

loquendi,
tos
,

ita

appellare suavi vocabulo etiam ignosi

daverunt
ctura
;

illud

tegulis

scandulisque quibus erat te-

tanqum

dicas

te

non secs ac

filium di-

deinde sustulerunt e etiam paralyticum gra:

ligere.

bato

decumbentem

quem tandem
tecti

funibus demise-

Remittuntur. Graec remissa sunt,

scilicet

hoc ipso
est pro
,

runt in inferiorem partem ubi Jsus concionabatur

(videtur

quo hoc pronuntio

;

nam praeteritum Atticum

enim domus unic

contignatione in-

structa fuisse, e saltem parte ubi sedebat Salvator),

nihili facientes, sive

communi sed praeteritum est loco praesentis quanqum sit in illo efficacitatis emphasis minime negligenda. Reddit causam cur
quia remittantur
quae
ei
sit ei
,

laborem suum, sivedamnum dannotam, quam apud

alios su-

animo confidendum,
scilicet causa,

dum,

sive improbitatis

peccata

morbi

ob

bire poterant,

pr eo quo ardebant studio juvandi

morbus

iste

Deo

inflictus sit.
;

Quidam vertunt
enim
ter-

proximum, praeque e qu animati erant spe, conceptdeChristibonitate, paricum potenti conjunct.

modo mandativo,
versio
,

remittantur

intelligunt
;

Vers. 20.
bant
fidei

Fidem ct
,

tiam pluralem esse conjunctivi praesentis

nullo

vidit.

Egregium enim ede-

modo

convenit hic.

verm ea Non dubium est

,

spcimen

illo

suo tam laborioso conatu.

quin aeger conceperit displicentiam peccatorum

nitueritque
lict

poe-

Fides movet Jesum

ad concedendum beneficium
fuerit.

eum mal

anteactae vitae
,

ubi

sanitatis

mult etiam cumulatius qum petitum

Fides

recuperandae grati

tanto fervore Jesu offerri

autem
in

in Evangeliis,

cm

ei

salus aut optatae rei con-

cupivit publico

pnitentiae praeconi; Jsus itaque

,

secutio tribuitur,
ita

tum hoc

loco,

tum

aliis

plerisque,
,

credentes
cit

ipsi

esse sanandi corporis facultatem

ipsi

duesse

usu

est

ut duo ista complectatur

firmum

ad perfectiora, ad credendum, inquam,

mentis assensum in ea quae de Deo et Christo cre-

potestatem peccatorum remittendorum animaeque sanandae.

denda sunl
illo

et fiduciam in
,

Deo ac Christo ex assensu

nascenlem
;

quasi

dicas fidem operantem per

Vers. 21.

Cogitare,
,

Graec
,

fiduciam

assensus enim mentis absque fiduci n il

fiducia

significat ratiocinari
aio

id est

rationes

verbum est quod secum vel eum

secum
aliquid in

imperat

autem absque assensu esse nequit.

fides

subducere. Unde factum est ut pro cogitare et

:

Et quanqum assensum illum propri

ex sacra-

animo versare accipiatur

personam
sustinet.

nam

qui

rum Litterarum usu

sum

significet,

Cor. 13, v. 13,

utramque partem verst, duplicem

Eruditio et
destia temperetur, inflat
dit
,

Hebr. 11, v. 19, aliquando tamen major ad assenrespectus, aliquando ad fiduciam habetur
;

quodammod scienlia, nisi mo,

nam
qum

homines

et invidi

accen-

quia assensus sive fides hduciae est mater, ideirc

praecipu adverss eos qui minori labore

,

qum

semper vocatur

fides.

Ide

autem

fidei

potis

ipsi

aut minori

eum

strepitu dicendi

aliquam sa-

alleri virtuti, rei optatae consecutio

plermque

tribui-

pientiae

speciem edunt.
Ypau.jj.aTE.

tur,

partim quidem ad
,

fidei

quae propaganda erat,

fidei

Scribas,
Lalinis
,

Apparet

sic dictos Graecis et

commendationem
merces consequi

parlim ver quod

propria

sit

qud sicut

scribae

publicarum tabularum

id

quod crdit ac sperat. Hoc loco

ardens sludium juvandi
,

custodes erant

(significat

enim praesertim publicum

erat ex parte offerentium

scribam,
actiones)
,

eum
sic

cujus officium est publicas scribere

proximum

et ex

signes virtutes.

parle aegri magna palientia inAd consecutionem sanitatis corporis

pnes

istos,

legisessentvelutdepositi,
ipsis erat
;

tanqum squestres, libri quorum scilicet interpretatio

v. 4, adjunxisse

potest alina fides prodesse etiam in incredulitale aut

commissa ideque Matth.2,

impielate perseveranti

ad anima? ver sanitatem

populi

quod

sit,

publicos legis interprtes. Possis

eatens, quatens illud Deo impetret, ut peenitentia

autem

et -ypouu/.aTec vocatos intelligere,

;

tanqum

lit-

impio, fides et pnitentia

incredulo dentur.

Ad

teratos eruditioneque insignes

vitae

nomen enim genera-

Vers. 20.
ipso dicto,

Remittuntur tibi peccata tua, hoc quo ea remitti pronuntio. Unde Graecus

dictum factum indicans legit remissa suvt tibi peccata tua, hoc est, causa sublata est, per quam morbus inflictus fuerat. Ex quo satis colligitur paralyticum
istum, cm sanitatem Christo tanqum pnitentiae publico praecone ambiret, concepisse simul anteactae

pnitentiam, sive ei propter fidem offerentium aut propriam data fuerit, sive non. Quikam de scribis, legis et ScriVers. 21. pturarum periti sibi placentibus, quae peccatorum remissionem passim Deo tribuunt, dicentes , in corde scilicet , id est , cogitabant. Blasphemias,

nemp

in

Deum; contumelios

in

Deum

loquitur.

, ,

V.

609
liter

COMMENTAI*! A. CAP.
liueratorem exponas
, ,

6lO
et livore pris

id est

vel

scribam

litte-

nimirm malevolentia erga Cbristum

infecii.

rarum

vel

hominem
aliis

litteratum.

Non

itaque hi

scribendo scribae dicti sunt (quanqum existiment

Vers. 22.

Ut cognovit.
Domino
sibi

Ita

erant aliorum cogita,

quidam

non

qum
erat

islis licuisse
,

describere sa-

tiones Christo

manifesta?

ac res corporea

cros libros, ne depravarentur)

lis

sed Scripturis poac professio sacns

,

quas corporis cernebat oculis. Ostendit itaque facto

ipso
,

sacris

quorum

munus

competere

id

quod Deo
;

est

proprium
6, v. 50;

Lilleras et

Patrum

scripta servare, evolvere

et

et pcr,

xapS'iopiicrrov esse, 1

Reg. 16, v. 7
2, v. 10,
,

2 Parai.

scrutari

populo lectitare atque enarrare,

,

si

quid

Psal. 7, v. 10; 1 Cor.

dm

occultos

eorum

exoriretur dubii
7, v. 29,

responsa ex his dare. Vide Matth.

1

sensus in

mdium
ita

profert

adque illorum cogitata

se esse
,

item 25, v. 2;

Corinth. 1, v. 20. Hi He-

respondet, ac proinde

Deum

nec blasphe-

braic etiam et Syriac scribarum nomine sopherim

mare. Caeterm
tione refellat
,

respondet, ut ali rurss eos ra-

dicuntur saphar, quod inter caetera

est,

scribere

atque ejusmodi, ex qu similiter conesse (maluit

recensere, narrare, exponere, qud divinas Scriplu-

sequatur,

Deum ipsum

enim divinitatem

ras populo praelegerent atque exponerent. Sapentes

sunl, inquit Elias, qui et ipsi dicuntur

suam

factis testari,

qum
quid

oratione praedicare), undi-

Rabbanim. Lu;

que eos concludens et confundens.

Quid cogitatis
oporteat;
libidine
,

cas frquenter legisperitos vocat, cap. 7, v. 30

cap. 11, v. 16, et Pharisaeurn,

item

versatis

animo quod non

quem
legis

Matthaeus capitis

non enim zelo honoris Dei movebantur, sed

oblrectandi Christo. Si quo dubio teneban-

22

v.

55

legisperitum seu

doctorem
v. 28.
1

dicit

Marcus diserte scribam vocat, cap. 12,

Hujus-

lur

cur non explicabant et inquirebant,

cm

toi

modi scriba
v.

fuit

Esdras (qui appellatur

est

Esdrae 7,

suppeterent argumenta senliendi de Christo ut honoris

6, 11

et

12, scriba velox, quod

,

promplus,

Dei studioso.
In mdium, convents.

exercitatissimus

in lege Mosis, ccriba eruditus in ser-

monibus

et

prceptis Domini et

cremoniis ejus in
;

Vers. 25.

Quid est, quid enim est; hoc est,

est.

Isral; scriba legis Dei doctissimus

de quo

illic le-

utrm enim
Dicere,
primit)
,

gimus

Esd. 7, v. 10

Esdras autem paravil cor

et faceret et do-

scilicet paralytico

huic (quod Marcus ex-

suum,

ut investigaret

legem Domini,

ita

videlicet

ut mendacii, temeritatis, seu

ceret in Isral
alii

prceptum

et judicium),

et post

eum

praesumptionis, ex re ips argui non possis. Videntur

mulii, ut Eleazarus, 2 Mach. 6, v. 18,

quorum

apud se

scribae cogitasse,

blasphemiam locutum Salquae

collegium ad Christum usque durasse, ex Evangeliis

colligimus.

vatorem, nec reprehendi posse in tant fautorum

turb, quod res
sit invisibilis
,
,

Horum, simul etprincipum sacerdotum

et dubia legis solvere.

etiam tum
q. d.
:

cm
Blas-

summo

pontifice praesidente, erat, diflicilia religio,

ver est

oculis corporeis
facile
,

non cernatur,
,

nis negotia definire

phmt

alque impun

tanto tutus imperiti

,

Dicentes, in seipsis, Syrus benaplisehoun, in anima

su
;

vulgi favore

quia res est veritatis obscurae

quae

id est, in
:

cordibus suis

quo modo Marcus

lo-

credi debeat, ut videri

non

possit.

Interrogat]itaque
,

quitur

in tant

enim faventium frequenti non au-

Salvator,

utrm

facilius sit dicere paralytico

ita

ni-

debant palm obmurmurare.

mirm
verilas

ut revinci nequeas ex re ips.

est utique
:

Loquitur blasphemias, impie loquitur, contumeliosus est in

Surge et ambula. Et non

nam hujus
ad fidem
,
:

Deum,

sibi

vindicans id quod Deo est

ait

mox

oportet ut oculis pateat

hoc indiget ma-

proprium, peccata remiltere. Ego sum,

cap. 45, v. 25, Deus, ego
les tuas propter

per Isaiam,

nifesio spectaculo et

exemplo
visibilis

illud refertur

sum

ipse qui deleo iniquita-

non enim exigetur

tionem
igitur

remissio peccalorum

ut

me; adeque tola Scriptura auctoritaascribit.

manifesta sanatio visibilisque liberatio.

invisibilis

Ad

confirma-

tem remittendi peccata Deo

apud sacros scriptores fer

Blasphemare
,

remissionis

peccatorum,

est impie loqui

Deo

aut

quam

quivis facile jactare possit se dare, nec ex re

,

qui Dei sunt loco, propriam auctoritatem et dignita-

ips mendacii convinci

citt

rem
,

visibilem

alque

tem

vel

debitum honorem delrahere

valet

apud diservel

manifestam
mendacii,

quam

qui promittat

inox

arguatur

tiores

Grcos idem

quod calumniari
est Dei

male-

nisi

dicere. Cbristum itaque accusant blasphemiae et sacrilegii, quia,

autem
nec

quae

ob oculos eam exhibeat; ejusmodi humanarum virium facultatem superet,

edi queat
;

quod proprium
sit

sibi usurpet.

nisi

Deo oprante
ad

ac proinde (tametsi

At cm ambigua
Christus

locutio

nec aliud protulerit

testis

per se ipsam minus difficilem e ad cujus editur

qum

profrt propheta gratiae Dei

:

probationem
queat
dacii.
,

mendacicii
possit

probationem edi ne-

(neque enim dixit

deterius rapiunt

Remitto

tibi

peccata tua), cur in

licebat ?

non magis qum

Deus esse

teslis

men-

quod sequis interpretari

sibi

arrogando quod Deo proprium est, et ide ejus majeslati derogando. Livor et malevolentia in deteriorem partem verba Christi rapiebant. Non enim dixerat, remitto, sed remittunlur, quod intelligi pote-

facto ipso suam divinitatem et se non blasphemare probans. Vers. 25. Quid est facilius dicere, etc. Si nuda verba specles, aequ facile est utrumvis dicere sin rem, long diflicilius est dimittere peccata, qum rai, Deo, ut esset non eflicientis, sed afferentis. corpori etiam propri aucloritate sanitatem dare, Vers. 22. Ut cognovit, non conjecturis, sed quasi oculis perspexisset, oooitatio.nes eorum; ita l juxta illud August., Tract. 72 in Joan, Justi/icatio

, ,

Ml
Vers. 24.

IN LU< AM

012
sit

Quu, qud.
,

qurcnda
Famiquasi ad pris

remissio peccatorum

in

su person
,

Filius hominis
liare est Cliristo

ipso liominibus utilissimus.

ita

manus eam

esse horainibus exhibilam

quae
in

Domino
Filius

de

se loqui in lerli

secundm

carnis

sensum long positaerat,

interjecit

person. Porr

hominis,
id

Hebraico loquendi
fit

clo quserenda. Ait parai.tico. Islhaic

sta,

more, idem

est

quod homo,

quod manifestum
,

verba evangeliverba
,

Job 25,

v. 6, Ps. 8, v. 5, et aliis locis

sed vilitatem

quo

significaret, Salvatorern, ubi superiora

quamdam adjunctam
quiddam
dicit qui
si

habet pulehr exprimais mise-

ad scribas dixisset, convertisse se ad paralyticum

et dixisse

riam humanae naturse;

nam quemadmodm

efficacius
dicit
,

ad

eum proxim

sequenlia. Insigni porr

pro homine mortalem

voces

ita

cum
lulit

expressione vchementiorisaffects, subito transSalvator

long vividius est

,

bominem filium Adse, sive hominis qum si hominem simpliciter quemadmodm amplis quiddam sonat filius ancill, qum
,

sermonem ad aliam personam

Audite dicentem Surge
locus
,

reli-

ai
ita

superiori sermonis parte imperfect, cui subauest

:

diendum

et

ambuta,

servus; quo

modo non semel

legis

Ego

servus

luus

ut calumniis vestris

non
qui

sit

re

verbum
fue-

et filius ancill tuae,

psalmo 115,

v. 7, Sap. 9, v. 5.

evidenter consquente.

Ut enim

servituti

addictior est, qui ex serv servus qui fortun

Toll lectum, ut
rat lectus
,

infirmitatis

testis

natus est

qum

servus factus est

ita

jam

fit

restitutse sanitatis.
,

Imperio et
parte

miserise magis obnoxius est, qui ex misero

homine
hoc
,

jussu
claret
dire.

sanat Salvator

ut

suam omni ex

de-

miser

homo

natus

est.

Nam
cum

quasi miseria duplex est,

,

divinam virtutem, cui omnia cogantur ob-

altissim actis radicibus, miseria naturalis

est

parentibus in

filios

natur transfusa

et

maet

Vade

abi.

xime , long jam

braei vulgi

et

perptua srie. Hinc soient He,

se ablegat

A cenodoxi se alienum ostendit dum domum eum quem sanaverat. Ita autem
,

hominem hoc modo vocare

sive hominis;
is,

ben

Adam,

miraculum, tum comprobandum

Vers. 25.

erat,

tum

divul-

filium

Ad

clarum autem aut spectaviri

:

gandum.

tum virum ben

brseo

filium

id

quod perspicuum
sequiturque

Et,

id est, tune.

est versu 3 psalmi 58, ubi habet

:

ad verbum ex Heviri;

Consurgens.

Vocem
sed

res

illico

consecuta

est.

Etiam- fiiti hominis, eliam

filii

Non enim paulatim

cpit sese movere
ita

paralyticus ac
:

tandem aegrque

explicatio: Simuldives et pauper.

Hc itaque loculione,
qu se ad infimam

humanae naturae miseriaeque

ptionem
etiam
,

nostrae pro nobis susce,

se erexit

quasi

mox ad Jesu vocem alace nunqum ullam sensisset palocum, quem nega-

et

humililatem suam

ralysin.

hominum sorlem

abjecit, ipse Dei Filius prosit,

:

Coram

illis dantibus exeunti

pri dicendus et ab

omnibus agnoscendus cm
,

verant advenienti. Sic enim expediebat ulrumque,

ut venienti obsistens turba, fidei magnitudinem

Salvator nobis

Exinanivit, inquit, semetipsum

commendat de quo Apostolusloquens formam servi accipiens,

id est,

nibus faceret manifestam

titudinem exeunti locus,

Philip. 2, v. 7. Forlassis etiam e ratione se filium

ommediam mulmiraculi speclaculum omet

datus per

hominis vocat, qud homini

datus
sit,

humano

generi,
:

nium

oculis subjiceret.
,

quemadmo.lm

lsaias canebat, cap. 9,v. 6

Tulit lectum. Non legitur Graec vox lectum

ut

Et

filius

datus est nobis. Datus est autem

humano

nec in mullis bonis Latinis

lecti, in

libris.

Periphrasis est

generi Deo, redemplio, propitiatio, salus, et caetera

quae omnis Scriptura loquitur.
vator ad plura simul respexisse.

quojacebat ; qu videtur innui viliorem fuisse

:

Ac

facile potuit Sal-

lectum, vix dignum lecti nomine

quam ob causam
quod signum
fuit et quasi

Marco grabatus vocatur.

Potestatem
dominiuro
alienum,
In
;

auctoritatem et jus

Syrus, soultono
sibi

Et abht
litteras

sublato in

numros

lecto

nec usurpet proinde, aut

vindicet

fuitperfeclissim recuperata sanitatis. Enigitur Jesu

si

peccata remittat, ut diximus supra.

testimoniales

quibus probata

terra; sive ad, habet polestalcm, sive ad, dimil,

sancita atque obsignata, potestas auctoritasque ipsius

tere peccata

id referas
,

edem

redit res. Caeterm

ad remittendum peccata

quam an

haberet nostra

Marcus, Graec

eo loco collocat, quo ad dimittendi

inprimis intererat scire. Quid ad ista scribae?

obmu-

peccata, referri debeat. Significat Salvator, ne procul

impii
et terra. Itaque ut dicenlis auctoritas non periclitelur, neque niendacii argui possil. Nam dicere, Dimittuntur tibi peccata, obscurae veritatis est, quai credi debeat, ut vider; non possil, etiam tum quando ver dimittuntur. Dicere ver, surge et amrula, mox palpabilem requirit probalionem sanitatis consequentis; alioquin temeritatis ac mendacii confestim ex re ips arguetur. Non ergo Christus hic asserit aut probat sanationem corporalem esse difliciliorem remissions peccatorum ; sed ex veritatis assertione de re visibili , ubi effectus mox adesse dbet, probat sibi etiam esse credendum, asserenti invisibilem remissionem, quam quivis facile

tuerunt invidi et caeci

nam

nisi eos invidia excae-

majus

est opus,

qum clum

quid faciius

est dicere, ita scilicet,

jactare posset sine periculo convincendae falsitatis. Nam, ut Chrysost., hom. 50, allerum horum latet, alterum palet. Quod quamvis minus sit in se, est ta-

men

mani/csiius, ut illud majus ac invisibile reddatur cerlius et confirmatius. Hune sensum postulat id quod sequitur. Vers. 24. Ut autem sciatis, etc., id est, ut id quod latet, ac temer dictum me arbiiramini, ex eo quod oculis palet etiam verum esse inlelligUis. Ait paralytico. Verba sunt non Christi, sed evangelistne, quibus significat Chrisium subito, relictis quasi

scribis,

deessent,

ad paralyticum se convertisse. Unde quamvis sensus perfect constaret. Surge, toll lectum tuuji, ut quod erat testimonium inlirmitatis

, , ,

613
csset
,

COMMENTAR1A. CAP.
suscepissent

V.

61*

utique

in

oculos

incurrens

afforebantur, et

mensam publicanorum
:

ad

quam

tri-

lumen, credidissentque non tantm auclorilatem Christi ad condonanda peccata , verm etiam diviniquod apud posteriores evangelitatem ex illo suo
,

buta

numerabanlur

illa

significatio

versioni

in

Matthaeo, hsec versioni

in

Marco

et

Luc congruit.
mocse
,

Ulam Syrus ubique seculus,

verlit beih

do-

stas

exprimunt

priucipio

neminem
;

peccata remitita

mum
qu

publicanorum. Soient telonia mari esse vicina,

illc

tere posse nisi

solum Deum
,

id

quod ver

se

vigilent telonse

ne quis appellat, solvat

nominativo Levis

habet

non semel enim

propriis operibus,
intelligendani.

tum nunc, tum alias, Deo dederat divinitatem suam Salvator

ad ista reliqui adstantes
?

aut praeternaviget, qui portorium non pendat.

Levi. Levin est Graec
, ,

quo

Sed quid

mox
esse

utitur evangelista v. 29. Existimrim ita flexum

subjungit.

nomen ab

evangelista ad

formam Grsecam

csete-

Magnificans
peccala
virtute
sibi

glorificans

Deum
,

et

praedicans

roqui vulgare illud esse quo unus ex duodecim Israe-

esse

dimissa

per
;

Filium hominis
atque in hu-

litarum patriarchis vocatus

fuit, Levi,

quo modo sem-

divin

omnin praeditum

per scribit Syrus. Alterum Matthai apostoli

gentile
,

nomen

jus rei teslimonium sanitatem sibi restitutam referens.

quod apparet
fuisse

nam
:

quia publicanus erat

hsec ei

causa

videtur, ut

nomen

peregri-

Vers. 26.

Stupor,
cepit.
,

exstasis

admiratio

summa.
se pro-

num

sibi accerseret,

Matthi

quo quia notior erat

Apprehendit,

idcirc

Marcus

et

Lucas alterum expressre, ut ejus

Magnificadant

glorificabant

Deum qud

honori consulerent,
tione obnubentes.

nomen

vulgare primaev appella-

pitium ade ostenderet hominibus ut et daret Filio

hominis potestatem remittendi peccata, et datam certissimo signo su uctoritate confirmaret.

In Evangelio suo Matthseus

lista in terti

de se loquitur evange-

person, quod qu facilis intelligatur,

Timor. Ubi se exerit divina virtus, timorem parit

admiratio, timente sibi fragilitate
majestatis Dei potenti

nomen suum

exprimit magis clbre, in eo gratitu,

human

praesenli

dinem demonstrans suam

assumptus

qud perptua? eum m,

morise mandare non pudeat

,

qualis fuerit, et

unde

Mira rima, inopinata.

Vers. 27.

quo magis suum

in

su person
ille
,

illustret gra-

Exiit

domo

ill

ad mare

civitati

tiam Christi. Quo enim, inquit

pensis admireris,

medici artem imet vulnus

,

proximum,
Vidit, ad

et eo in itinere,

ipse et

nomen

ape-

verbum,

spectavit; plus est

qum

vidit

rit.

Ita

et Paulus de

se 1 Timoth. 1

v.

13

14

quo non mal

intelligatur efficacitas videntis et

;

mi-

15, 16.

serentis Christi

nec vidisse obiter,

quem ad rem

Sequre me
relictis

adhsereto
te

mihi
,

relictis

omnibus ;

tantam vocrit.
Vidit in itinere.

omnibus

mihi da

ut mihi inviduus adhaeerat ignotus,

Non enim per diulurnum rerum

mortalium soient
is
,

reas et pareas in omnibus.

sed,

Non vocatcui
,

usum, ut

caeteri

discipulorum

quod Chrysostomus

ait

miraculorum jam fama

,

omnium hominum mox quos conscientias intim comperlas habet idoneos esse posse judicat, seligit; quanqum ab aeterno elegerat quem suo vocavit et donis gratiae
animos explort; verm ut
qui
, ,

perdomitum.

Observa autem Salvatoris bonitatem necinfam^m ade peccatorem rejicientis.

Vers. 28.

Relictis omnibus,

pecuniariis ratio,

nibus ac negotiis in quibus totus erat

nec pecuniis

suae

idoneum reddidit tempore.

officii

nec aliqu
sui

sibi reservat re.

,

Sedentem, atque occupatum pecuniariis

negotiis.

Scutus est eum. Duo hic notanda sunt

B. Chrysostomus nott.

quae et
divinae

Unum

est

quanta

sit

Telonium ejus
vertitur, in telonio
significat

civitatis

Capharnai. In Matthaeo

vocalionis virtus, alterum,

exemplum

rectae promptse-

(nam

utrovis
,

modo

vertas lict)

que obedientiae

vide supra. Usque ade nullum est

enim telonium locum

in

TeXwi; publicanus di-

actionis, negotii, aut vitae genus,

et

quamvis intricatum

ctum,

et

quo sedenlibus publicanis tribu ta

;

ab evangelic simplicilate alienum, quo non se

fit probatio sanitatis et vade in domum tuam, ne phantasticum putetur id quod factum est. Unde ad faciendam testatissimam fidem, consurgens abiit in domum suam. Vers. 26. Stupor apprfhendit omnes, et repleti suht timoke, quod fieri solet, quando subito maxima opinio et reverentia de aliquo concipilur, sicut simili de causa, 3 Reg. 3, v.28, dicuntur timuisse Salomonem. Magnificabant Deum, ejus benignitatem

laudibus celebrando. Vers. 27. Exiit, versus mare scilicet, ut indicat Marcus, 2, v. 54. Sedentem ad telonium, id est, in domo, qu afferuntur vecligalia, occupatum scilicet negotiis officii publicanorum. Nam tsww,;, ad verbum significat emptorem seu redemplorem publi corum ivectigalium, et TaXvi locum, vel etiam irrationabiliter, sicut JulianusAugustus et Porphyrius mensam, ubi colliguntur. Nomine Levi, Marcus et Lu- 1 calumniabantur. cas MatthaBum vocant Levi, binominis enim fuit, sic il

tamen, ut post Christi discipulatum usitatis fuisse videatur Matilius, ant Levi illud fortass Christo impositum, hoc parentibus. Unde Hieron. nott caeteros evangelislas, propter verecundiam et honorem Matthaei, noluisse eum nomine appellare vulgato ; quod Matthseus ipse ex humilitate fecit, sicut cap. 10, se publicanum vocat, ut nomen suum et infme oflicium indicando, perpetuum relinqueret suae gralitudinis, divinaeque benignitatis et gratiae , ad posteritatem monumentum. Et ait illi, cui jam tt Sequkre me, meo disciptilatui rairaculis innotuerat indivuls inhaerendo; qui, ut Chrysost., miraculorum jam fam perdomitus, et ut Hieron., majestatp (!ivinitatis occult in human facie relucente tractus, potenli denique grali persuasus erat, et proinde non
:

615
possint expedire domines,
velint.

IN

LUCAM
ni8
,

616
ideirc

modo

vocanti

Deo parre
Rogaveva-

non abhorrebant

illi

ab horunt consue-

tudine.

Vers. 29.
rat

Et fecit

ei. Fecit
ipsi

autem
amicis

ei.

Vnrant forsitan Maltbaeo

ultr potis allecii (erant

invitali,
,

caeterm

Christum ut conviva
,

esse dignaretur,
, ,

enim multi)

eum exemplo
,

ledicluro

qu eum sequeretur
Ita

negotiis et

Matthaei,
et

tum maxime humanitate Jesu

ipsos

sancti ade
,

rbus suis omnibus.

valedicebat suis convivio

miraculis virlutibusque celebris prophelae

,

qui

uno

et

Eliseus ab Eli vocatus, 3 Reg. 19, v. 20,

non aspernaretur

Pharisaeorum in

morem.

et 21.

Multi secuti sunt Jesum,

,

euntem

domum

Levis, tan-

Convivium, ad verbum

acceplionem
,

sive

qud

qum

discipuli

magistrum. En fruclurn prsedicationis

passim omnes in eo accipiantur

accipiantur invitati
Graeci vocant.
;

sive

quod splendid

Jesu, non solm in Matthaeo, canis ac peccatoribus,

nam splendidum epulum Joxw

,

verm et in aliis publiquorum quosdam, verisimile est,

itaque

etiam Jesu adhaesisse, quamvis non eleclos apostolos. Vers. 30.

Magnum, tum quia copiosum ita ut multis suflicetum quia magniiicum et opiparum. ret conviviis
,

Et
,

murmurabant

secret
id

maledicebant Piiaius.ei et
est, populi,

scrib.i:
isli

eorum. Eorum,

Voluit splendido convivio

Dominum

excipere qu

cujus pars convivae

v. 4.

erant, uti Matth.7,

:

eum

bonoraret, quo qud vocatus esset se cense-

v.
eis

29

et

Quidam interpretantur
;

Qui ex

bat bonoratum et

magno affectum beneficio; quo etiam lestatum faceret, qum non tristi, sed libenti animo, ac eum gaudio se addiceret Christi sequelae gaudii signum ac symbolum est enim convivium
,
;

erant scrib et Pharisi

volunt enim

pronomen
At-

eorum connectendum eum

qui, bc in histori
scribae ac Pharisi
,

cl,

non eum
fit

rpajifiarei.

nullorum

mentio, ex quorum
:

Isa.

65, v. 13

Luc. 22, v. 50. Quia ergo

cupidis-

runt

illi

ex

sim

vocalionem

hanc

amplexabatur
volebat,

gaudium

evangelisla

numro fuerint non enim fuenumro convivarum, nisi forte respiceret ad lurbam hominum, cujus meminit in
histori, versu

cordis sui isto

modo

lestari

qud epulum

proxim praecedenti
istud

26

capitis hujus

Christo parabat, idque

magnum.
alibi

enim accidisse videtur edem

,

in civitate

Ca-

Levi. Vide supra, v. 27.

In

pharnaum

ubi verisimile est Matthaei

domum

fuisse. a-rv,

domo sua. Significatur Levi,

;

domum,
maris,

alibi

Quidam
eorum.

Graeci libri

eum

Syricis

non legunt

telonium habuisse
in civilate
:

telonium ad

littus

domum
,

postqum enim docuerat ad mare Jsus

Levi

Dicentes, non in convivio ipso, cui non intererant

sed ubi postea commodoaliquo eos loco repereranl.
discipulos ejus.

duxit

eum

domum suam

et inslructo convivio

Ad

simul et valedixit amicis et Jesu se addixit.

Quidam

verlunt, adverss discipulos

atqui rectis

Et aliorum. Peccatorum maxime. Haec duo

conjunguntur, publicani
et peccatores,

saep

ejus,

conjunguntque

cm murmurabant ;
qum

unde apparet
existimant,

ad dicentes refertur, uli Syrus etiam

facit,

non enim

eos diverso fuisse vitae instituto.

Quidam
34

tam adverss discipulos

:

adverss praecepto-

peccatores fuisse eos qui Judaeis extra synagogam

ejecti

erant

Joan. 9, v.

22

babebanturque

rem murmurabant illi quoeirca etiam de se respondet Non veni, etc. Aug., lib. 2 de Consens. Evang.,
:

proinde excommunicati et infmes. Fieri possit fuisse

legis desertores,

cap. 27.

Sed rudes discipulos petunt

ad respondendum armatos
id

quos sciunt
,

homines

dissolutiori vit praeditos

non

satis

notantes in

commercium haberent, gentilibus, publicanis, Judaeis. Credibile namque est, regnantibus inter Judaeos gentilibus, quosdam Judaeoqui

eum

quibusvis promiscu

magistro
erat,
illi,

quod prima specie turpe ac pudendum

sollicitent
;

qu ad defectionem eos
salis essent

sed rect

cm non

muniti adverss calumniam

deferunt.
et

rum

gentilibus spons associalos, ritus legis ac pater;

qud querimoniam suam ad magistrum

narum traditionum parm curasse ideque reliquis peccatores communi et publico probro appellatos genlis fuisse. Israelitis enim jam accepturis legem
,

Quare, quo modo audetis contra legem Dei

guentium
Manducatis, vos

Pa-

trum traditiones? non enim quaerentium, sed redarest.

eum

praeceptore hoc

sanctae
v. 6.

nomen

Deo promissum
ipsi

erat

Exodi 19,

vestro; vel, docenteet ducente vos hoc praeceptore

vestro. Matthaeus

Porr quia publicanis erat

eum

his publica in-

enim

et

Marcus habent manducal

famia communis, ut et
essent,

vulg exosi et probrosi

religio-

volunt dicere, non esse praeceptorem

et faciat ipse et discipulos

bonum, qui

id

plermque etiam accedente neglectu

doceat

non esse docto-

Vers. 28.

Surgens, secutus est eum,

spretis et

lucris et periculis, quae ipsi, toliquc famili

immine-

bant, qu rationes vectigalium non confectas relinqueret, inquit Basil, in Regulis fusis disputatis, respons. 8. Unde promptissimae obedientiae exemplum exlollit Chrysost. Et haec quantum ad animurn. Antequm tamen omnibus reips se abdicaret, Christum domo et splendidis epulis excepit, quasi sic
suis valediceret.

Vers. 29.

Convivium. Matthaeus

fecit ei

convivium

magnum, quod modestiae causa Matthaeus ipse tacet. Hoc autem sicuti de bonis suis fecit, ita et potuit rationes administrationis suae Domino permiitente

reddere. Discumbentes, sive invitati Matthaeo, sive ultr exemplo sequentis Matthaei et Christi humaniErant enim multi, qui tate tracti, quia Marcus ait sequebantur. Peccatores autem, quia distinguuntur publicanis, videntur homines fuisse vitae apert improbae et infamis. Vers.30. Murmurabant PiiARis.i,post convivium (patetenim Pharisaeos non interfuisse), dicentes ad discipulos ejus, tanqum minus instructos ad subornandam accusationis maliliam, reddendamque sui facli et magistri rationem. Accusandi enim non admonendi causa ista dicebant, non ad instruendos, sed alienan:

dos magistro discipulos.

Quare cum Publicanis et

,, ,

617

COMMENTARIA. CAP.
justiua;
,

V.

(,\i

rem

qui

cum

injustis

versetur et versari

gotii

cum

valetudinario,

quantum cum eo

qui aiicitur

jubeat. Pessim et facit ipse et vos instruit.

nioibo gravi.
Vi ni in

Cum
risaei
,

publicanis et peccatoribus. Scribae et Phasanclilalis

,

mundum,

Ptre missits.
,

opinione tunientes

aversabantur

Vocare, ut vocem
phrasis.
et

sic

enim explicanda

est Graeca

peccatores

abstinebantque consuctudine corum, ac

Vocare bic est ad

Deum
:

invitare, ad (idem

polissimm cnmmuni mens

raarent, e re inquinari
,

cum

eis

qud

exisiiredili

pniteniiam,siveconversionem ad Deum, hortari,

pollui, et

immundum
qud

aut poiis
ter

cm

cllectu adducere

sic

enim frquenid

homiiiem juslum
rei

mult magis qum

,

ex contaclu
peccalo

Aposlolus e voce uiilur,

gratia Dei in

ut significet

quod

ex

leg'.s

pr'criplo immundse

primm operatur

domin

Deo

alieno,

nu'.la

s'il

major immundilies; non intelligentes, non

corporum, sed animorum conlraetuni sive consensum

esse, qui

qu ad salutem adducatur. Qu voce inlelligendum datur, omnes nos, erraticaruin ovium instar, aberrare Deo et salulis via, nec redire eo nisi
serente, vocatos atque adductos;
,

inquiuel; neque

peccatores aocedere ut
et velit
,

quemquam ad medicum, modo curare scit

prohiberi
in

Deo mi-

sed vetari

communiealionem

operibus
et

non tamen absque nostr voluntale adduci, cm non cogamur sed vo,

mortuis. Est convictus ad consueludinem vilae

cemur.
Justos.

morum
generis

et

est

convictus ad conciliationem. Piioris

Jam enim

vocati sunt

qui justi sunt,

:

jam

convictus
;

cum

improbis

et

peccatoribus
,

ad

Deum

conversi et adducti sunt

id

vocationem enim
est ex

vetitus est in lege

posterioris

non

est vetitus

sed

sequitur juslilicaiio,
stolo,
jusii

quod persp'cuum
Porr
,

Apo,

landalus; ut pius vir

aliquando conciliandi animi

corrigere atque

cum ppccatore comedat, quem ad bonam fiugem revocare cur t.

causa

Rom. omnes

8, v. 59.

ab ipso mundi
:

inilio

Chrifti inerilo

vocati fure
soli

sed exlein

riori Cbrisli

minislerio

ii

quos rprit

carne

Vers. 51.

Respondens,
,

cm hoc

audsset ex

conversans. F.oquitur autem bic de minislerio suo

exteriori,
riori.

relatu discipulorum
id

verisimile est,

quanqum su

non tamen ut sejuncto ab operatione

inte-

etiam virlute absens cognoverat.

Valenlibus,
ci

oxovts? qui valent, qui integrissunt

Sed peccatores.

Illi

enim ad Deum vocandi sunt,

gpnere pec-

viribus.

quia Deo alieni. Observa autem quod non dicat

qui
sa.vi

Nox egent

sunt medico, sed qui mle ha,

bent. Gcnerali bc proverbialique senlenti

factum

quosdam aut mdiocres peccatores, sed catores, nrminem excludens.

in

suum
dico

luetur Cbristus
id

qud ad peccatores

divertit se

An

POE.NiTENTiAM.

Hoc
sit, id

addit Lucas

quo ex adjun-

etiam laude
,

digoum ostendens. Compart

,

mepro

clo explicatur quid

quod

alii

evangelist solm

peccatores aigris

justos

sanis

itque

dixerunt, vocare, sive to ad

referas
:

pnitenliam ad vocare

olieio oslendil se versari

cum

peccatoribus, quemsegris
,

admoilm

versalur

medicus cum

venerat

Non veni vocare ad pnilenliam justos, sed peccatores sive conslruas Non veni vocare justos,
;
:

enim aisanarel

peccatis, morbis animi atrocissimis.

,

sed peccatores, et iJ ad pnilentiam.

Commet

au-

Gcrebat ergo se medicum peccatorum

non socium

tem pnitenlia, Syriac teioboutlw

teritae

conversio, prae-

namque
agebal.

ut

ad pnilentiam eos adduceret

cum

illis

mala consueludinis agnitionem, confessionem

,

Pharisa'i

contra, peccatorum socii tant

ac etoslaiionem

et vilse

morumque

correct ionem,
:

medici esse aversabantur. Porr, non significat se

justis

secundm
de re

praecepta alque inslituta

Deo probata

qu

haud esse necessarium

ipsi sibi
,

sed

concessio est

latis supra. Significatur itaque

non versari

ex eo qud
rent.

justitiam sanitaiemque nrroga-

cum

peccatoribus Salvalor, qu peecala

corum

Jo-

Alioqui

nullus bic justus est, qui opus non

veat, sed
lestati

habeat Cbrisli

medici oper, tum ut quotidianis

,

apud eosagat, ut peccata sua deemendent, commutalique meliora eligant.

id

qu

languoribus, quotidianis peccatis sanetur

tum
,

ut

Vers. 55.
et scribae
,

servelur

ipsi

ea

quam

hahet Cbristi oper

,

qualis

qualis sanitas. C.Tterm

non tanlm

est

medico ne-

At illi, illi autem scilicet Pharisaei quorum menlio proxim antecessit. Dixerunt, brevi quodam tempore post. Elsi non
,

PF.cc \toribls manducatis. Magistrum praecipu impetebant, lanqum qui perperm suos verbis et lactis insiruerel, nec habendum esse virnm sanetnm, qui peccatorum consortio gauderet. Quos ipsi Pharisaei

videntur viisse, non eo animo, quo vitari debent, nimirm necommunicans superbo induai superbiam, et tangens piceni inquinelur ab e, hoc est, ne mores corum familia'ilale addiscantur; vel etiam ne ip^i peecatores in improbilate roborentur ; sed ex lasiu et errore, ne siculi juxta legem contaclu rei immuudac, ita etiam peccatis inquinarenlur. Unde Dominus veram conversaiionis sua; cum illis causam aperiens, Vers. 51. Non egent qui sani sunt medico, quatens scilicet reu: valent; et ide vos, lanqum qui sanos vos esse creditis, non frequento q. d.

Medicus sum peccatorum, non socius, non ut foveam peccata, sed sanem; alque ita laude, non reprebensione dignus. Nisi forte nuis eo nomine medicum accuse!, inquit Nazianz., Oral. 5G, qud morbu seinclinei, Iceloremque suslineat, ul aegrotis sanitalem
donet. Non veni, q. d. Proprium ofBcium Vers. 5?. ineuin est, esse medicum non ergo miremini, si cum aegrotis verser. Non enim in mundum missus sum, ac vem vocare justos, sed peccatores, ubi exponit ut ant justos, inique sanos, peccatores aulem appellavit segrotos; inquii August. de Natur et gratta, c. lit. Graecus bic atque etiam Laiinusa>'dit, \n poenitentiam; quod tamen salis iudicaur per verbuin, vocare, si propri sumalur. Vocatio enim juxta Apos! ad Kom. 8, v. bO, praecedit ad justicaiionem! Est-

S.

S.

XXII,

20

et 9

rfs

LUCAM
tilios

60
tarirai nupiialis, ut secundrn

mox
cum

istud superioribus suhjecerint

id

ad rcfellendum 1 maluni,
,

Marcum

tamen

quod

in superioribus
,

Dominus dixerat
bibere
,

se ut

inicrpres reddil filii nuptiarum .significatenim wpfftv,

peccatoribus manducare
,

ver6ari

Suida interprte, cubiculum nuptiale. Syrusredditjenouno, quod et ipsum est thalamus sive cubiculum aut

medicum

allulcrunt. Dixerunl

autem per Joannis

ex evangelistarum
dicit,

discipulos, quibus suggessisse videnlur, islud ul Chri-

labernaculum, geman verbo, quod frquenter pro habiiare accipitur, Joannis 1, v. 14, Act. 2, v. 26, etc.

Slo objicerent;
collaiione.

viJentur autem
Pharisacis

Cum

Marcus eos venisse

Sponsus ipse mox vocal ur

vupfe.
,

Intelligunt

autem
,

conantibus causam Chrisli Joannis auctorilate gravare. Porr, et discipulos Joannis zelo quodam pro

quidam por
eos

filios

sponsi

llialami, seu

nuptiarum
,

omnes

qui invitali sunt

illi

ad nuplias
dicunt

quicumfilios

magistro suo duclos fuisse in invidiam Chrisli, liquet

que

tandem
,

sint

sicut

Hebraei

ex Evangelio Joannis,
Jejunant.
lege decreto,

c. 3, v.

26.
in

plagarum
antiqu

et alfa id

genus quae passim occurrunt.

et

Non

est quacslio de jejunio

Ego existimrim hic signanter familiares

sponso
foras

contu,

Levit. 23, v.

29

(id

enim non minori

bernales sponsi significari, qui sponso dati

electi

aut

diligenti Christi
cipuli colebanl)
,

qum Joannis et Pharisa:orum dissed de illis qu vel ex magisirorum

magisirorum
Phai isi'orum

sunt
,

comits et socii
sive ut invisal

ut sponsum
,

prodeunlem

sponsam
,

sive ut

jussu

vel ex proprio cujusque consilio,

paret ea quae ad

nuplias pertinent

et ad

nuptias

doctrinal
discipulis
,

consentaneo,
statis
illi

Joannis

et

amiens invilet, comiientur, alque

sint

in

ejus
v.

ubique
20,
ut

diebus suscipiebantur. In bis autem

sibique placebant, ut in prsecipuis
ille

obsequiis, pronubi dicti

in obsequiis

Jud.

14,

gloriabantur

qu
hic

spons sunt, pronubae. Tenet enim

,

operibus;

quemadmodm Pharisus
:

inler oran-

apud quosdam mos

ut

honoris grati

sponsis

dum
bis

Luc. 18, v. 12

Jejuno bis in sabbato, quod est,

dentur aliqnot hujusmodi comits sive

socii, aequales
,

unaquque hebdomad.
Joannes et
Pharisi exercuisse discipulos
precibus.

eorum, quemadmodm

et

Samsoni
,

dali sunt

Judi-

Obsecrationes faciunt. Deo orando vacant. Vi-

cum
sive

14,

v. 11.

Hi autem

quia proximi sponso adclinique

denlur

hrent nupiiarum auctori

conclavi
nuptiali

eo

in

thalamo
,

suos prolixis et

afflictivis
:

Luc. 20, v. 47,

vi

famili irissim

versantur

et

habes de Pharisis
lantes

Dvorant domos
,

luarum, simu

primi ad nuplias pertinent , primisque nuptialia gaudia debenlur, peculiariter

et
filii

longam orationem. Porr

vox qua hoc !oco

sponsi

sive thalami

est
iis

propri dsignt supplicationes oblatas ul ab

nuptiarum
,

vocantur.

Hujusmodi porr erant

liberemur

qu

nobis adversa auL molesta sunt

in 1

aposioli

individui comiies Christi sponsi, adornanlis

quomod
que

definil

OEcumenius

Tim.

2, v.

I;

nam-

nuplias

cum
q. d.

e quain colligebat Ecclesi.

timor oriri

videlur.

Timor aulom suos

Cum uns
sponso
;

est sponsus
:

quamdi versantur cum

illud
sit
:

Moses regebat; Chrislus sucs amore.

Tui autem, qui vivunt ex prascripto luo,
tju

prter rationein

nuptialia
lsetitiae

sin-

enim tempora

lcelitiae

plena sunt, singularis

igiiur eis

gularem prae

te

fers

sanclimoniam

et

doctrinam

sunt tempora.

Non

congruit luctuosum

etiam perfeciiorem
videris afferre velle.

qum Joannis
volunt, idque

et

Pharisaeorum

jfjuniuni. Ostendit ilaque indulgentiam qu in suos

ulitar

Christum ipsum potis qum

intemperanlise
illos
,

prsenti tempori debitam

,

esse.

Symbolic
,

discipulos nolare

et

autem indicat, se
soliini

salutis
el

et

laeliiia;

public
:

non

qud cum peccatoribus verselur, non ut

liora

ad

me
Ecce

nuntium, sed

auctorem ipsum esse

vocat-

adducal, sed ut suae

satislaciat

gulae.

tpie se

sponsum

alludens ad id quod Joannes alis

iristi,

homo

devorator, dicebant, et bibens vinuni, arnicas puet

di>cipulishis suissimiliter invidentibus gloriaeC

llicanorum

peccalorum, Luc. 7, v. 34.

;

de ipso dixerat, ipsum sponsum

se sponsi

esse et sponsam habere,

Edunt et bibunt, comessanlur notant eos intempera ntiae.

Vers. 54.

amicum, Joan.
,

3, v. 29.

Sponsus enim erat

Moses
,

Numquid potestis
Filios

Eeclesiae
;

quam propediem
sibi
,

su morte redemptara
erat.

urbano admodm
rfutai.

sempilerno
et

mairimonio copulaturus

et suavi responso

arrogantem calumniam
sponsi,
vel,

Joannes non erant sponsi

sed sponsi servi

aut

Filios sponsi.

quod quidam

quod

summum,

amici, Hebr. 5, v. 5; Joan. 3, v. 29;

que illud primum beneficium, quo homo invitalur tenebris ad lucem, peccalis ad Deum, id est, ab aegritudine ad sanilatem, propter quod Chrislus in miii'lum venit, alis non vcnlurus, et quo jam jusli non indigent.
Jju^ant frquenter, jejuniis non ipsius legis, quse ab omnibus observabanlur, sed specialibus, magistrorum jussu vel instiluto suscepiis. Unde Pharisiens
ille
:

Jejuno bis in sabbato, id est,

qucumque

hebdomad. Fui edunt, et bicunt, id est, indulgent ceniu, cum pub ictnis ei peccatoribus manducando. Nam hc le causa voealus fuii ipse Chrislus hmno
vorax, et potator
:

tuns non doces perfectionem, quam nos profitemur ? Spei -abant enim Plwrisaei sic fore, ut vel disciplinant Joannis omnibus probatam damnare cogerelur, vel suam, quibus urbanissini respondet. Vers. 54. Sponsus. Sponsum se opportune vocal, quia sic ab eorum magistro voealus fuerat, Joan. 3, v. 29. Filii aulem spnnsi, Graec, filii thalami nupiialis, dicunlur plnasi Hebraic (sicut filii hteis, teiiebrarum, regni, etc.) qui ad lhal.inium nuplialern pertinent, id est, qui sponso velui comits honoris grati dali fainiliarissim adhrent; eujusmodi triginla dali fuerunt Samsoni, Judic. 14, el vo-

vhii, Matth. tl,v. 19. Ilaq.ie sensus calumnire est Convivia tua cum peccatoribus excusas, prtextu misericordi ; cur saltem discipulos

cantur amici, ac pronubi, v. ull. Hi ergo non po.-sunt lugere et jejunare, id est, indecens est, ul in sordibus ac luclu, seu in actionibus trisliti versentur,

,,

621
ille

COMMEM'AKI A. CAP.
gravi suos onerans lege, hic tristem et auslerani
vilain
:

V.
si

622
discipulis meis, imperlectia

ego prudenter lacerem,

agens

hnrum

iiaque

discipulis
,

ab

ipso

adbuc

debilibus

et

parm

robustis ac u'rmis, nova,

mox

principio

congruebat luclus

congruebant jc-

robusta ac gravia imponerem, rigidje disciplinas je-

junia.

juniorum

extraordinariarum precum

ac siinilium

Vers. 55.

Coi ablatus furit, cm

in

carnalis

onera. Periculum enim foret, ne, et doctrine, frustra

sponsi praeseniia ipsis subducia l'uerit, per morlein

et

non capacibus proposita

inluctuosa periret, et tyterrili, sive

assumpiionem

clos.

rones oneribus aut gravali aut

quia im-

Jejunabunt, lugebunt; operibus virtutum luctuosis

pares viribus, sive quia delicali

nondm

assueverint,

operam dabunt. Alludit ad veterem niorem lugendi

moriuos adhibito jejunio.
stitis>e,
I.l

desciscerent ab instituto vivcndi evangelico, quod me.

strenu apostolos pra>

tuni Epistolae

aictore

cperunt sequi. Compart enim Salvator

,

lum Acta Aposlolorum,

corum

discipulos suos vestibus longo usu delritis

ipsi

non quia

loquunlur.

longo usu

attriti forent,

qui novitii tyrones erant,

Vers. 56.

Similitudinem,
eniui signilicat

parabolam, compara-

sed quia dbiles erant minsque robusti et a-suefacti

lionem

id

vox parabola propri

confir-

ad graviora virtutum exercitia

ent se
illis

quamobrem

signifi-

dicta rapagXo),

comparo; qu sentenliam

indulgere

qud non expdit eos

,

ultra

maret, duobus aduuc similibus docens indulgenliam

qu
ficii,

inlinnitaiis
adii.ic

ipsorum caplum urgere. Joannes

cm

in

suos ulerelur non esse negligentiae, sed arliilliusuiodi

regnaret spirilus servitulis in timor, minis et

viiae

qud nondm oneribus

q. d., insipienter

pares essent.

lerroi ibus ad

austeritatem cogebat
,

Chrislus

Nemo,

ille

laceret.

largitor spirits adoplionis filierum

suaviter ad se

Quia, supcrest Latine.

alliciebat,

paulatimque ad majora formabat alque

Commissuram a novo vestimento, commissuram novi

vestimenti,

ducebat.

Syrus

pannum novum ex nova veste resectum. Aemo abscindit frustum vestimento novo,
Findit, lacrt ve-

Vers. 37.
et

Ix utres. Solebat vetustas vina

sicut

oleum, in pellibus caprarum hircorumque, quemin doliis vinariis,

et tnittit, etc.

admodm nos
mile
sarciat. Alii

condere

alterum

si-

Novum veslimentum rumpit.

sem novarn ut veterem

exemplum

vasis vinariis

sumptum, eodem

evangelis

ut

fine et sensu.

non proposuerunt commissuram ex vesliniento novo

aecept^m, sed
in

Rumi'et brevl
lentia.

novi et adbuc bullicntis vini vio-

gnre comniseuram panni,

isiud,
lacerari,

ila

non

expic^eiuni iiicoimtioduin
vesterr.

violari

novarn
j

Er veteri vestimento non convenit, non conscnat, non consentit commissuha a novo vestimento
;

Ipsum effundetur et utres peribunt, damno atque incommodo duplici. Eodem modo parabola ista accommodanda ad rem est, quo superior.

Vers. 58.

Vinum novum
quo
Na'ov

in

utresnovos, rcentes

sumpla,id quod ex novo

lui iat.

scilicet

vestimento acceptum
sit,

ut duplex vocabulum,

utilur evangelisla,

duplici

Hujusmodi enim commissura, nova cm

exprimalur.

propri

eorum

est quae
;

sentiunt

valida est et fortis; illud,

cm
ut

sil

trilum, dbile alillud

lalem
vinis

xatviv

opponitur velustati
retas
,

est

autem

et

que inOrmum

quare

fit

liaec

mox

iterm
laceret

sua

qudam

utr.bus aut panno

non

laceret, et deformis ac reparatu

diflicilis

item.

qum

fuerit pris;

quod enim adhibilum fuerat ad

et ip-

Novos, qui ferant vim vini

scente muslo.

nec

dissilianl

efferve-

scissuramresarciendam, hoc eam laieratmagis,

sum quoque prit,

quamdi durant
plena sunt
:

duplici

damno.

Ita,

vult dicere, nec

Utraque, vinum et utres.

ita, vult dicere,

paulatim

tempora

quasi

miptialia, quae laetiliae diceret, haec indulgentia discipu-

comparatio de vino, et utribus

lieniis violentia

lonim meoi uni lempnri eongruh. Vers. 55. Venient autem dies, cum ablatus heiut ab ili.is sponsus, per roortem scilicct, vel assuinplioneui in clos; tu.vc jejunabunt, id est, lugebura, s>-u luctuosis incumbent aclionibus, sicul fuclum iiidicant Acta Aposiolorum. El tiinc est qud coniiiiod ante dies abl.tlionis Sponsi noslri Quadragesimam jejunamas, ut nott August., serm. 74, do Diversis, e. 5. Edemque de causa, leri 6, et s^bb ilo oliin jejnnare solebant, ut idem episl. 86, et CleinensRoinanus, lib. 5 Constitut aposiolicar.,c. 17. auicm non soliiin ex lemporis ralione, sed eti.mi 1

nam vini novi et buldisrumpii utres vetusiate infirmos, et pen putrides, et utraque pereunt. Iste est cortex utriusqne parabolae, qu signilicat juxia Cbrysost.,
:

!lom.30,etTbeopbyl.,etiam seimprudenlerfactuium, discipulis suis adiiuc inhrmis, et veieri assueiis bomini, grave et rigidnm vitae genus imponeret periculum enim fore, ne et hujusmodi iusiiiulum sine
si
:

fruclu periret, et tyrones novae vit austeriiale terdesperatione qudam resilirent viriulis perfeclioris via, quam sectari cceperant, et ila pejores firent ex eo ipso quo meliores fieri debuerunt.
rili

ex

magno

ariilic.o

inielligerent,

sic cum suis discipulis agenduro duas aJdit siuiilitudines ex veste et

Sed vinum novum in utres i\ovos mitVers. 58. tendum, qui vim vini ferant, ne fervescente musio rumpantur. Et utraque coxservantih, vinum et
utres ;q. d. Simili modo coin innovait fuerini discipuli mei Spirilus sancli grati,visrig:dioris discipl.nae eamque cum fruclu forent; eis commitlenda erit, nam, ut August., serm. 180, de Tempore, carnalitas veiustas est, gralia noviias, spiriiualia non capit
:

h vestwbntu
bmi

Neho, nisi insipienter agere velit. etos, id est, ad reparandam dlrivesteoi ac laceram. lucommodum est qud,
56.
'

sit lortis, vestimenlum auleni velus dbile, hoc rumpit Ule. Huic oninin similis est

cm panuus novus

carnalis,

quanl

bomo

melis

luerit
sapii.

innovalus,

lanl ampluis capit, quod

verum

62^

ns

LLtAM
lenet

M4
rationem,

mihi mei

lormandi lingendique suut novi

ubi dedero spiritum

(quales
in

nimirum

quod

aliis

assueverint

prorss reddentur

novum

discipuli,

non assueverint freqaenlibus

jejuniis, etc.

visceribus corum) ul olim

tories ac lirmi queant ri-

Vix enim credi possil

qum

dillicile

sit,

consueia non

gidinris disciplina viin perferrc.

consuetis eliam potioribm postponere, in

omni gnre
Cte-

Veus. 59.

Et,

rursus,

neho binfns, quibiberit,

rerum
iiiiii

lanim reiardare coitsueludo

potest.

qui assuelus est bibcre velus vinum, statim vclt no-

dai inielligenilum voce isi siatim:

is

quemadmo-

vuv, slalim e adducilur, ut, veiere relicln, amplectalur

drn

qui assuevit vino veleri, paulalim e adduci-

novum. quanlmvis novum melius eliam

utilius,

sit.

lur utapprobet

novum, im

ut tandem, assuefactus
ita

Melius, blandius,

Syrus, bassim suavius.

nonnihil, eliam praeferat veleri;

scipulis

mihi

cum

di-

Sententia est ex consuetudine et aflecto

profecta
;

jam animo

meis est agendum, quos tandem eliam e adscio, ut frequentia jejuBia, longas pre-

usus enim et consuetudo guslum formant.

duciurum me
ces,

Tertiam itaque hic adhuc simililudinem Salvalor addit,

aliaque lucluosa et gravia

deliciis et

virtutum exercitia,

ad statuendum eam

quam
VI.
in

erga discipulos suos

praferant

volup'atibus
VI.

mundi omnibus.

CAPUT
1.

CHAPITRE
1. Or, premier,
il

Factum

est

autem

sabbato secundo primo,

cm
2.

transiret per sala, vellebant discipuli ejus spi-

arriva le jour de sabbat, appel le second Jsus passait le long des bls, ses disciples se mirent arracher des pis ; et les Irois-

comme

cas, et

manducabant conlricantes manibus.

Pharisaeorum dicebant
licet in
iliis
:

sant dans leurs mains,

2.

ils

en mangeaient.
:

Quidam autem
facitis

Quid
5.
gistis
illo

quod non
David

sabbatis ?
:

Et respondens Jsus ad eos, dixit

Nec hoc

le-

Alors quelques-uns des Pharisiens leur dirent Pourquoi laiies-vous ce qu'il n'est point permis aux jours de sabbat ?
3. Jsus leur rpondant, dit N'avez-vous donc pas lu ce que fit David, lorsque lui, et ceux qui raccompagnaient, furent prestes de la faim?
:

quod
:

fecit

cm

esurssel ipse, et qui

cum

erant

4.

Quomod
ipso erant

intravit in

domum
licet

Dei, et panes pro-

posilionis

sumpsit, et manducavit, et ddit bis qui

:

4.
et

Comment

il

entra dans

cum
5.
nis,

quos non
?
:

manducare

nisi lan-

prit les pains

la maison du Seigneur, de proposition, en mangea ei en

tm sacerdolibus
Et dicebat

donna ceux qui taient avec lui, quoiqu'il n'v que les prlres qui il soit permis d'en manger ?
5. Et il ajouta sabbat mme. 6.
il
:

ait

illis

Quia dominus est Filius homi-

Le

Fils

de l'homme est matre du

eliam Sabbali.

6.

Factum

est

autem

et in alio sabbato, ut intra:

ret in synagogam, et doceret

et erat ibi

homo,

et

dans

la

arriva encore une autre fois, qu'tant entr synagogue un jour de sabbat, et s'tant mis

manus
7.

ejus dextra erat arida.

si

Observabant autem scrib et Pharissei,

in

enseigner, il se trouva l droite dessche.

7.

un homme qui

avait la

main

sabbato curaret, ut invenirent unde accusarenl eum.

8.

Ipse ver sciebat cogitationes

eorum

et ait ho-

le gurirait

Or, les scribes et les Pharisiens observaient s'il un jour de sabbat, afin d'avoir sujet de

mini qui habebat

manum
illos

l'accuser.

aridam

Surge, et sta in
8.

mdium. Et surgpns
9. Ait

sielit.

cet

aulem ad

Mais comme il connaissait leurs ppnses, il dit homme qui avait la main dessche Levez- vous;
:

Jsus

Interrogo vos,

si licet

tenez -vous
faire

au milieu.
psrrni
..c

Il

se leva et se tint debout.

:

6abbatis benelacere, an mal,

animam salvam

facere

9. Jsus leur dit ensuite

:

J'ai

an perdere

Esl-il

10. Elcircumspeclisomnibus, dixit homini: Exfende

bien ou du mal,

aux jo.irs de sabbat de sauver la vie ou de l'ler

il

une question vous Taire du

?
:

manum tuam.
11. Ipsi

Et exlendit

et resliluta esi

manus ejus.
et

10. Et les ayant tous regards,

dit cet

homme

aulem
est

repleli sunt insipienii,

Etendez voire main,

collolab'ie.

et

il

retendit, et elle fut r-

quebantur ad invicem, quidnam facerent Jesu.

12.

Factum

autem

in

illis

diebus, exiil in

mon-

tem orare,
15. Et

et erat

pernoctans in oralione Dei.

facius esset, vocavil discipulos
ipsis (quos

11. Ce qui les remplit de fureur , et ils s'entretenaient ensemble de ce qu'ils pourraient faire contre Jsus.
1-2.

cm

dies

En

suos

et elegit
;

duodecim ex

montagne pour
et aposlolos

ce temps-l, Jsus s'en tant all sur une piier, y passa toute la nuit prier

Dieu.
13. Et quand il fut jour, il appela ses disciples, et en choisit douze d'entre eux, qu'd nomma aptres
:

nominavit)
14.

Simonem, quem cognominavit Petrum, et Andream fratrem ejus, Jacobum et Joannem, Pbilippum
et.

14.

Simon, auquel

il

donna

le

nom de

Pierre,

An-

Rarlholomum,
15. Matthafcum et

Thomam, Jacobum

dr sou irre, Jacques et Jean, Philippe et Barthlemi,

Alphaei et Silo. Matthieu et

monem
16.

qui vocalur Zelotes,

fuit

Thomas, Jacques

fils

d'Alphe, et

Simon appel

le Zl,

Et Judam Jacobi, et Judam Iscariotem, qui

1C. Jude, frre de Jacques, et Judas Iscariote, qui

fut celui qui le trahit.

pro

litor.

17.
stri, et

Et descendens

cum
et

illis,

stelit in loco

canipe-

turba di>cipulorum ejus, et multitudo copiosa

plebis ab

omni Judae

Jrusalem, et marilim,
j

et Tyri et Sidonis,

ensuite avec eux, et s'arrta trouva la troupe de ses disciples, el une grande multitude de peuple de toute la Jude, de Jrusalem, et du pavs maritime de Tyr et de Sidon,
17.
Il

descendit
il

dans

la

plaine, o

625
18. Qui vnrant ut audirent

COMMENTARIA. CAP.
eum.
et

VI.

626

sanarentur
!

langunribussuis. Et qui rexab: nur spiritibus im-

18. Qui taient venus pour l'entendre, et pour tre guris de leurs maladies, parmi lesquels il y en avait aussi qui taient possds d'esprits immondes : et ils
taient guris.

mundis, curabantur.
19. Et

munis turba nuerebat eum tangere

quia

19.

virins de i'Ioexibat, et sanabat

omnes.

qu'il sortait

El tout le peuple cherchait le toucher, parce, de lui une vertu qui les gurissait tous.

20. Et ipse elevalis oculis in discipulos suos, dice-

bat

Beati pauperes, quia vestrum est regnuin Dei.

20. Alors Jsus levant les yeux vers ses disciples, leur dit Vous tPS bienheureux, vous qui tes pau:

vres, parce

que

le

royaume de Dieu

est vous.

21. Beati,
Beati, qui

qui

nunc esuritis, quia saturabimini.

quia ridebeiis.
S!

nunc

lletis,

22. Beati erilis

cm

vos oderint bomines, et

cm

21. Vous tes bienheureux, vous qui avez faim mainienant, parce que vous serez rassasis. Vous tes bienheureux, vous qui pleurez maintenant, parce que

separaverintvos, et evprobraverint, etejecerintnomen

vous rirez.
22. Vous serez bienheureux lorsque les hommes vous haront, qu'ils vous repousseront, qu'ils vous diront des injures, et qu'ils rejetteront votre nom comme mauvais, cause du Fils de l'homme.
joie

vesirum tanqum malum, propter Filium hominis.

23. Gjudele
in
ill

die, et exultate
:

ecce eniiu
luec

merenim

ces veslra mulla est in coelo

secundm

faeiebant prophelis patres eorum.

24.

Vermiamen

vse vobis divitibus,

quia habelis

conso'ationem vestram.
23.

23. Rjouissez vous en ce jour-l, el tressaillez de car voici qu'une grande rcompense vous est rserve dans le ciel parce que c'est ainsi que leurs pres traitaient les prophtes.
: ;

vobis, qui

satnrati estis,

quia

esurietis.

?SB vobis, qui rid'tis nunc, (plia lngobitis el flebilis.

24. Mais malheur vous, riches, parce que vous avez votre consolation.

26. Voe

cm

benedixerint vobis bomines

secun-

dm
rum.

hsec

enim faeiebant pseudoprophetis patres eoDiligite inimicos

2 >. Malheur vous qui les rassasis, parce que vous aurez faim. M;ilheur vous qui riez maintenant, parce que vous serez rduils aux pleurs et aux larmes.
2G. Malheur vous lorsque, les hommes vous applaudiront ; car c'est ainsi qu'en usaient leurs pres l'gard des faux prophtes.

27. Sed vobis dico, qui auditis

veslros
;

benefacite bis qui oderunt vos.

28. Benedicite maledicentibus vobis, et orate pro

calumnianlibus vos.
29. Et qui te percutit in maxillam, prbe et alte-

mez vos ennemis

hassent.

27. Mais pour vous qui m'coulez, je vous dis : Aifailes du bien ceux qui vous
;

ram

et ab eo qui aufert
noli prohibere.

tibi

vestimentum, etiam tu-

nicam
50.

28. Bnissez ceux qui vous maudissent pour ceux qui vous calomnient.

et priez

Omni autem

petenti te, tribue

et qui aufert

qu

tua sunt, ne rptas.

29. Si quelqu'un vous frappe sur une joue, prseniez-lui encore l'autre et si quelqu'un vous prend
:

31. Et prout vultis ut faciant vobis homines, et vos

facile
7,2.
illis

voire manteau, laissez-lui aussi prendre votre robe.

50. Donnez tous ceux qui vous demandent, et ne redemandez point votre bien celui qui vous l'emplie. 51. Et ce que vous voulez que les hommes fassent pour vous, laiies-le pareillement pour eux. 52. Que si vous n'aimez que ceux qui vois n; mnt, quel gr vous en sanra-t-on, puisque les pcheurs mmes aiment aussi ceux qui les aiment ? 55. Et si vous faites du bien ceux qui vous en font, quel gr vous en saura-t-on, puisque les pcheurs

similiter.
si diligitis

Et

eos qui vos diligunt, quse vobis

est gratia?

nam

et peccatores diligentes se diligunt.

33. Et

si

benefeceritis bis qui vobis benefaciunt,

quse vobis est gratia, siquiJem et peccatores hoc fa-

ciunt ?
34. Et
;

si

mutuum

dederitis bis quibus speratis

?

rec pere, quae gratia est vobis

nam

et

peccatores

peccatoribus fnerantur, ut recipiant aequalia.

33.

Vermtamcn

diligite

inimicos vestros, benefa:

cite, et

mutuum

dale, nihil inde sperantos

et erilis
(ilii

et

erit

merces vestra mulla,

Altissimi, quia ipse

benignus est super ingrams et malos.

56. Estote ergo misricordes, sicut et Pater vester

misericors est.
37. Nolite judicare, et non judicabimini
:

chose ? vous prtez ceux de qui vous esprez recevoir, quel gr vous en saura-l-on, puisque les pcheurs mmes prtent aux pcheurs, afin d'en recevoir un pareil avantage? 35. Mais aimez vos ennemis failes du bien, et prtez sans rien esprer et alors votre recompense sera trs-grande, et vous serez les enlanis du Trs-Haut, parce qu'il est bon lui-mme aux ingrats et aux mfont
la

mme
si

54

El

nolite

condemnare,
dinrttemini.

et

non condemnabimini

dimitlile, et

38. Date, et dabitur vobis

mensuram bonam,

et

chants. 5n. Soyez donc pleins de misricorde, comme votre Pre est plein de misricorde. 37. Ne jugez point, et vous ne serez point jugs ; ne condamnez point, et vous ne serez point condam-

conTertam, et coagilatam, et sur

in

uenlem dabunt

sinum vestrum. Edei

quippe mensur, qu mensi

fueritis,

remelietur vobis.

39. Dicebat

autem

illis

et

similitudinem
?

Numin

quid polest caecus caecum ducere

nonne ambo

foveam cadunt
40.
rais

Non

est

discipulus super
erii, si sil sicut

magistrum

perfo-

autem omnis

magister nns.

remettez, et on vous remettra : ; 58. Donnez, et on vous donnera ; on versera dans votre sein une bonne mesure, bien presse et entasse, qui se dbordera ; car on se servira envers vous de la mme mesure dont vous vous serez servis. 59. Il leur proposait aussi cHle comparaison : Un aveugle peut- il conduire un autre aveugle? ne tomberont-ils pas mus deux dans la fosse? 40. Le disciple n'est pas plus que le matre ; mais tout disciple est parfait lorsqu'il est semblable son matre.

ns

37
41. Quid

IN

LUCAM

6*2S

autem vides f'estucam

in

in

oculo lratris

tui,

trabem autem qaae

42. Aut

oculo tuo est, non considras?

:

quomod
?

ples (Ficere fralri luo

:

Frater,

41. Pourquoi voyez-vous une paille dans l'il de votre frre, lorsque vous ne vous apercevez pas d'une poutre qui est dans voire il ?
4-2.

sine ejiciam fesiucam de oculo tuo

ipse in oculo Luo

Ou comment pouvez-vous

dire voire frre

Irabem non viJens

de oculo luo de oculo
43.
:

Hypocrita, ejice prirnm trabem

el lune perspicies

uteducas fesiucam

fralris lui.

Non
:

moi Oter la paille qui est dans voire il, vous qui ne voyez pas la poutre qui est dans le vtre ? Hypocrite, iez premirement la poutre qui est dans voire il, et aprs cela vous verrez comment vous pourrez tirer la paille qui est dans l'il de vofrre, laissez

Mou

est

enim arbor bona, quai

,

facit

fruclus

tre frre.

malos

neque arbor mala

faciens

fructuni

bo-

num.

Unaquque enim arbor de fructu suo cognoscilur. Neque enim de spinis colligunt ficus neque
41.
:

43. L'arbre qui produit de mauvais fruits n'est pas bon et l'arbre qui produit de bons uils, n'est pas mauvais.
;

de rubo vindemiant uvam.

45. Donus
fert

44. Car chaque arbre se connat par son frnit. On ne cueille point en effet, de (Lue> sur det. pines ; et on ne coupe point de grappes de raisin Sur des
,

bnnum

profert
quilur.

bomo de bono thesauro cordis sui proet malus homo de malo thesauro malum. Ex abundanti enim cordis os lo:

ronces.
45. L'homme de bien tire de bonnes choses du bon trsor de son cur; et un mchant homme en lire de mauvaises du mauvais trsor de son cur. Car la bouche parle de l'abondance du cur.
46. Mais pourquoi m'appelez - vous , Seigneur, Seigneur, et ne faiies-vous pas ce que je dis? 47. Je vais vous montrer qui est semblable tout qui vient moi , qui entend mes discours et qui les met en pratique.

46. Quid autem vocatis me, Domine, Domine, et

non

facilis

qu

dico?
venit ad

47.

Omnis qui
et facit eos,

me

et

audit sermones
similis sit
!

meos,

ostendam vobis cui

homme

48. Similis est liomini sedificanti

in altum,
et posuit

domum,

qui fodit
;

fundamentum super petram

iniili,

undatione auiem faci, illisum est flumendomui

et

non poluit eam inovere, fundata enim

erai super

48. Il est senib'alile un homme qui btit une maison, et qui, aprs avoir creus bien avant , en a pos le fondement sur la pierre un dbordement d'eaux tant arriv, un fleuve est venu fondre sur celle mai:

pelram.
49. Qui autem audit, et non facit, similis est homini
aedificant'

domum suam super terrain sine (undamenlo:

continu cecidit, et facta

in

quam

illisus est fluvius, et

est ruina

doms

illius

magna.

son et il n'a pu l'branler, parce qu'elle tait fonde sur la pierre. 49. Mais celui qui coute mes paroles sans les pratiquer, est semblable un homme qui a bti sa ma son sur la terre , sans y faire de fondement un fleuve iant venu fondre sur cetle maison, elle est tombe aussiii, el la ruine en a l grande.
;
:

COMMENTAKIA.
Vers.
1.

Sabbato secundo primo, idest, sabbat

festo,

quale Acl.

1, v. 12, describitur,
;

monte

Oliveti in

duplicisive bis primo aut bis solemni, hoc est, die se-

civitalem Jrusalem

sed prohibebaur

omne

opui,

pt

mo hebdomad concurrente cumalio die

enim segetes

Pen-

non tanim

servile,

verm eliam quo necessarius

Hinc enim orla est qua3Siio subsibi

tecostes (vei isimile est, tune

Iriticcae ina-

cbus

parai

posset.

lur erant et messi proxim) aut cen neomeni.

Simili

sequens. Discipuli non

corpori necessariis
langebat,
!

prospexciant de rbus
illos

modo

Joan. 19, v. 31, sabbatum concurrens

,

harum enim minima

illis

cura

cum secundo t'ie Azymorum vocalur magnus sabbati. Ex infinil de sabbato secundo primo
tenliarum varietale,
ista

dies

audilu et assiduilate Salvatoris perpeiu

sen-

deientos.

Forte

nec otium

suppetiverat prae

hactens probalur maxime.

frequenii populi accursu,

quemadmodm

aliquando,

Syrus, quod mirum, nullam mentionem facit sabbati

Marc. 3,

v.

20.
et

secundi primi, sed simpliciter,

in

sabbato,

dicil.
:

Et manducabant grana exclusa. Non auferendi

servandi, sed frumento vescendi grati,
spicas. Austerioris vila3 indicium est,
(as

Verbum hoc duobus modis Hebraic efferiur frequentius tamen est sabbath, quam sabbathon. Significat

avellebant

non prparaprirnm
ac

autem propri septimum hebdomadaj diem,

sic

epulas

quaerentis,

sed

cibo

simplici,

diclum quiele,
quics
;

nam
inilio

sabaili quiescere est,

sabbath

obvio,

conlentae.

Sine prmedilatione aliqu

sibi sic conslituunt,

e qud

mundi Deus
v,

illo

requieverit

praeparatione

mensam

ut conti-

ab opre creationis, Gen. 2,

ceperit eliam Israe'itis,
illo

t.

ac postea pra>

nua

fer

cogantur inedi prenai,

neque lamen
illos

singulis

hebdomadis r-

Christo abscedant. Poterat facile Christus

scere
,

pa-

currente ab omni opre abslinere, Exodi 20, v. 10,

et 35, v. 2, 3.

et

quidem abundanter

verm

ita

maluit

Cseterm

et alius quivis dies

festus,

suos insliluere, ut ferendae fami assuescerent, disce-

praesertim

quo ab operibus

servilibus

feriandum
v. 15,

rentque modicis esse contenti, in lempus iliud quo

abforet
lesliie

crat Judis,

sabbatum vocatur, Levit. 23,

24,

ipse

corpore, quando omnis generis

ipsis

mo;

32, 39

sed hic de propri dicto sabbato sermo est,

certi spalii

pro Evangelio tolerandae

forent.

Fams

quo permittebalur quideiu

Vers. utioque
1.

deambulatio,

itaque discipulorum nostram dbet reprimere gulam

Sabbat seu sabbaton (nam exinde Graec diciUir propri significat cessaiioneir: seu quieiem et ulieris diemquieti Deo desiinatum, neinpe sepiiinum heb1\

svcrAT

).
,

modo Heb.aC

et

nibil operis fieri poterat, non solm sed neque necessarii ad paraudos cibos, quia praeveniri poterat, Exodi 35, v. 3, qu severitaie o|)servabatur eliam dies expialionis, Levit. '23, v. 50 et 31.

domadae, in quo
servilis,

629
et

COMMENT AltlA. CAP.

tlelicias

VI.
v.

spicarum evulsio
manibus.

cupediasque nobis excum\nibus, confriclu

hoc
prae, onit

tere

Confric\.n:i:s

3, quibus declaraExodi 16, v. 22, 25, et 35, sabbato ita omne opus esse prohibitum, ut tum es,

unauuiim exclusa grana.

Swus
:

inan-

eliam

illud

ducalioni, ul online prisa e>l

nibus suis et
Veiis. 2.

Et confricabant ma-

noiniiKiiim
v.

quo cibum pares. De aliis diebus festis, primo Azymornm, scriptum est Exodi 12,

manducabant.
illis. Discipulos

16

Nihtt operis facietis in eis, exceptis lus quoe

:

Dicebant
in

alloqueban-

ad l'esceiidum pertinent; de sabbato ver

Non

suc-

lur,

sed accusalio

inagisirum ipsum ex illorum

ita

cendetis iqnem in omnibus habitacidis vestris per sabbati, Exodi 25, v. 3.

diem

mente siringebalur;

idcirc priores evangelisla;

allocuti dicantur.

rem narrant,

ut

Dominum

Quan-

Vers.

3.

Respoxdens,

pro discipulis, non iguo-

qum

facile potuerit lieri ul, discipulis inilio facto,

rans se praceplorem inprimis taxari.

Nf.c

tandem ad Christum discepialio pervenerit.

Qrin, cur.

noc legistis. Ne hoc quidem

legislis,

non
po-

legislis vel

hoc, quod tam est obvium, et solm

Quod no.n licet. Repetilur Grc et Syriac facerc quod nemini licet, quod omnibus prohibitum
est.

terat

calumniam bujusmodi arcere? Vos qui Scrisi legissetis

pturarum scienli gloriamini,

considrasse! is,

et press

non discipulos meos calumniaremini

Sabbatis, in

sabbato. Externis operibus

religios

violant

ut violatores sabbati et legis divinse transgressons.

Refellit

sabbatum

quod lege Dei tam

:

quite co-

Pharisaicam calumniam ex probalo Scriptuet

iendum

praecipilur
divinae

facile it3que videre est, dociii-

rarum exemplo, simul

David, vir
ille

nalur
1

lege.

nam tuam

legi

adversam

esse,

et

abducentuo se

juxta cor Dei,

Reg. 13, v. 14.

:

dos te agente

praescriplo legis

Dei,

qui

Et

qui cum eo erant, scilicet esurierunt

unde
eo, ita
:

magisterio dediderint. Ambitio et

personae odium

plcrisque libris
ul clarurn sit

concurrenlia, quidvis facile in calumniam rapiunl,

Grc additur ipse et qui cum ad proximum esuriit rfrendum

ipsius.

fam

etiam minulissima quaeque, et simplicissirna, atque

prohibenlis legislatoris mente aline s nia, quale
erat istud discipuforum factum, obiler inler

siimulanie ipsum et comits

fuisse vel
id diserte

Comits Davidi

paucos aliquot, dubium esse non potest,

affirmante Christo

eundum

Domino; nam nec

v.

alio-

spicas vellentium et conterentium, ut fami allligenti

qui David panibus quinque simul et hast aut gladio

mederentur, quod non erat aliud qum malum aut

onerare se voluisset,
est,

Reg. 21,

3,

8.

Verisimile
fidis

nucem ex arbore carpere dere. Cterm allaturi sint

logi illud praeceptuin

excorlicare
tibi,

et

come-

cm

fug necessitatem metueret, de

aliquot

non tanlm Deca-

comilibus sibi providisse,

qiios ita disposuerit, ut

spis repetitum, sed et loca

Jonath reversus, in via paratos fugee socios invenire

Extensum

vocabulum ad omnia caetera festa, quibus non ab omniopere, utdieseptim, sed servili tanlm cessabatur quae diffrent ia videtur notari Levit. 25, v. 3, collato cum versu 7 et 8. Denique per calacliresin sabbaton pro lol bebdomad usurpaur unde l'eria secunda, lertia, etc. Hebrapis dicilur secunda etteilia sabbati, id est, heblomadie, 1 ad Corintb. v. 2 , et Marci ult., v. 2. Nisi sensum esse velis , prima secunda , etc. posl sabbaton. Hoc loco videiur inlelligi sabbaton propri dictum quo cibos parare non liceret nam inde est orta qusesiiu, et (dirisii responsio salis indicat, discipulos aliquid fecisse, quod extra necessitatem non licuisset sabbato. Sed Lucas vocal illud sabbaton secundo primm, quod
est inde
ibid., v. 52,
: :

secunda die Azvmorum, hoc

Levit. 23, v. 10" et
1 1
,
,

est in feslo Paschatis, et Iocus Dnier, expresse r-

nam neque tune fruges futt ipsum Maldonatum meli incipiebant, sed septem septimanjs ant, neque primitif segelis seu frugum tune offerebantur, ul ipse viiletur pulare, sed panum ex frugibusjam demessis,
Levit. 25, v. 17. Vellebant discipuli ejis spicas. Esuriebant, sive

qud prse populi concursu nec spatium habuissent manducandi, Marc. 5, v. '20, sive quod audiendi Salvatoris avidilate nec de necessarin fuissent solliciti :
Vellere spicas permiltebal expresse lex in agris alienis, Deuler. 23, v. ult. , quod etiam sabbato Iren. vult
licuisse, lib

4,

verbum

inliniias peperit sentenlias.

Quibus omissis

Et manpucabxnt. Quod

omnium videiur probabdissima S. Chnsoslom. inilio Hom. 40, qu dicilur secundo primm quasi bis primm seu bis solemne, e quod Sabbaton et aliud fesium concuneret in eumdem diem. Cm aulem
hoc contigerit co lempore quo segeies habebant spiconsequenier incidisse hoc sabbaton in primm vel uliiuium diem Azvmonnn qui erant similiier eli.im fesli vel i,i diem l'enleco^les. Nam quod J.mseniiis in Coneordi, Francisons Lucas ei alii putain, eliam ratione incideitlis Neomeniu' potuisse esse duplex, lalluntur, quia neomenia nouerai fe.lum in populo sed tantin in lemplo nam eisi
cas, necesse est
, , ;

nolat Hieron., cibos simplices quajrenlium.

20. Eisi tune non liceret metere. ausierioris vitae indicium esse utpoi non praeparalas epulas , sed
c.

Pharis.eokum, qui potis carpendi causa sequebantur. Quod non licet in sabbatis, nempe veliendo et conlricando spicas , cibum parare, hoc enim licebat quidem aliis festis, Exodi 12, v. 16, non lauien sabbatis, ut supra dixiVers. 2.

qum

discendi

mus. Discipulos autem arguunt

gistrum

seil

orum

qua<i dicereut palet doclrina tua.

;

ex

faclis

impelunt niadiscipulorum tu-

Vers. 3.

legis infini,

me

ceria sacrilicia iu

iis

olerrenlur, ut pisescribitur
,

Nu-

David, qiiem
m
r.'>

legistis , vos qui de scienti et discipulos accusatis. Quod fecit non audetis reprehendere, ulpot vir

Nec noc

merorum IX

sed ar genteis, in eis exagrent, ul esi Numeroi uni 10, tamen ui eifi non cessabatur ab operibus servilibus. Mullo vero magis fallitur Maldonatus, dm piil.il non potuisse spicas baberi nisi in lesto Penteeoales, e quod iiinc, Deuter. 16, v. 9, faix in messeril mitlerelur. Est enim ce.ii.*imum, manipulum spicarum o'erri solitum tanum primitias inessis inchoatae,
,
,

v.

11, ei tubis non arielinis

secundm cor Dei, cum eslrusset

:

ipse

et qui cum

ButiT, hoc est cm simili necfs-ilale premereunam excusai in isia peiiiur ex necessilate, quae lur non habet legem. Unde Marcus 2, v. 25, dicil, q landn necesxitatem halmit. Cm aulem Christus apud Mallh. di> al eus qui cum ipso erant, esuriisse, et Lucas addat eum ddisse pmem iis qui cum ipso erant; et David ipse dicat se condixisse pueris in illum etillumlocum.

631
possel. Nain et

IN

LUCAM
Nisi
baiis

63*

cm

illos nollet

apparere in Mobe,

tamlm

sacekdoiirus. Panes

illi

singulis sab-

solus ipse adiit (abernaculum Domini, et

fice egit,
illis

cum

ponti-

mulabantur,

qmndo

loco velerum calidi recenfacie

alicubi reliais.
In

Vers. 4.

lesque apponebanlur. Vetercs igiiur sublaii

in atrium tabernaculi

domum Dei,

Domini, in usum cedebant sacerdotum, alque illorum

Domini; quo modo venerit ad

summum

sacerdolem

solorum, quibus nec

alibi

comedi polerant qum

8, 9.

in

agemem
culi
liiics

in tabernaculo

Domini. In alriurn taberna-

loco sanclo, Levil. 24, v.

est
:

Sensus
et

igilur loci

patebat ingressus. Vocatur autem tabernaliabilatio

D..vid vir juxta cor Dei,

Deo

bominibus pro-

culum domus Dei, quia

erat Dci in medio

batus, fam

urgente, et corncdil ipse, et distribuit

iiliorum Isral, ut frquenter ipse loquitur, Exodi 25,

v. 8, et 29, v. 45,
il.ic

comilibus suis, sacros proposilionis panes, quos tam

ipse

enim prasentem se exhibe:

qum

ipsius comits,

cm

sacerdoles

nequaqum
Dei

bat, per miracula, oracula, responsa, aliaque effecla

esseni, disert lege probibebantur cornedere; judi-

deuique

illc adibatur, illie colebalur.

ita

canle haud dubium viro sanclo.

dicuniur,

cujus

mentem

Panes propositions. Hebraic pbrasi

Spiritus illuslirat, legem porilivam, etiam ab ipso

pro eo quod Latine dicas panes propositi, sive, ut

Deo sine medio lalam,

cedat
legi nalurae, et

ita

interpretandam esse, ut
iia

quidam
prcu
surit,

explicant,

appositiiii.

Syrus

dicit,
,

panem

sacras eremonias
necessitati

observari

mens Domini.
vwiucu;,

Septu;!ginia

Interprtes
,

aliquando

jussas, ut urgenli

liomiitis

non praejudi-

aliquando

ttfo:ui|iivGu;

inlci prctali

cent. Id

si

observssetis aliquando in sacrarum Scrileclionc,

ex Ilebraico leliem panim, quod ad veibum

plurarum
legis

non discipulos meos accusarelis

sonar,
braiis

panem facierum seu l'aciei caret enim Hepanim numro singulaii. Nominis raiio est
;

Dei violai*, qud, lame slimulante, obvias fru-

menli spicas, die sabbati avulsas interque manus

quod essent panes perptu,

ita

ut nufiqum desse

cjmminuias, comedait.
Vers. 5.

possenl, appositi sive propositi in cmispectu Domini,

Et

dicerat illis.

Sermonem bc de

super men.k aure buic cultui con* cral,

priori tabernaculi parle, ad lalus aquilonare,

sil in

re liabilum conclusit bc generali senlenii.

proxim
alius

Quia

superest sensui

ut frquenter alis.
:

Sanclo sanclorum.
erat usus,

Hujus enim men? non

Domi.nus est. Construciionis ordo est

Filius ho-

qum ad duodecim bujusmodi panes

per-

minis est Dominus etiam sabbali.

Filius hominis, ego qui dignalione miser et vulgaris

ptu couiinendos, jugis convivii significaiione et

forma, quo testabantur duodecim tribus
Isral, se

sum

liomo; ego dignalione

filius

hominis, mis-

Deo continu
Isral Use.

nulriri et

ali

docebanlur autem veri

pauperes eleemosynam
G de Dello, cap. G,

sus ad salvandum

perpctuam Deo

in

offcrre.

Nam quod

Josepbus

ait lib.

duodecim panibus annum

gna
circuli zodiaci,

fuisse significatum et si-

hominem illiusque salulem procurandam, qui natur Dominus sum caeterarum rerum omnium, sum et sabbati, iia ut pro arbilrio meo et bominum uli'itate ac salute, illud inoderari,
laxarc, abrogarc possim. Vide supra, ubi latis e^i-

ut

septem lucernis candelabii,

stcllas

errantes, frivolum est.

mus de
sacerdote.

bis vocibus

Filius hominis.
et
alii

tumpsit, accepit,

dante

summo

Nec

Etiam sarrati;
x.a.1

sic

codices Grneci addunt

ita

summus

sacerdos igilur qui panes ipsos dedit, exi-

to aaoctTO'j.

Natur, ut rerum omnium,

Dei, unus

et

slimavit lege vetiium esse,

sacris panibus

homines fam oppressos

addit,

sabbati

sum Dominus, qnippe Fdius

cum

pasecre.

Hoc robur exemplo

Ptre crealor, auctor, inslitulor ac moderalor re-

simul et Chrislum ipsum tuelur non arguentem discipulos suos, sed sinentem agere.

rum omnium
Deus
non
lot

Deo profectarum. Hoc ex operibus

:

meis inlelligere et cognosecre debetis

:

boc enim

Et dedit
eliam
vidi
his.

his.

Grc additur etiam

Et dedit
Da-

jam miraculis

estendit

ac

probavit, ac

Ecee diserte Salvalor

asserit comits

populi:s

magnis acceptis

beneliciis intellexit. Quocirca

fuisse,

quos sacris proposilionis panibus aclu

est qui

me

cerns queat judicare de sabbali sive

paverit sicut seipsum.

Cm

enim pueros secum

acccplum
loci,

profanatione sive violatione, qui possum etiam illud

mulieribus abstinuisse
sacerdote sacrum

lestatus essel,
tulit illis,

pro arbilrio moderari, im et pro arbilrio abrogare,

ac de
illo

panem

ubi jus-

slatuere quod consullissimum judicavero.

igilur
ali.

serat ut opperirentur reditum suum.

Nec ego

ab

officio

ad quod missus sum

necesse est dicere aliqnos fuisse comits Davidis, non quidem prscsenles sed certo loco condicios ut ita concordent verba David cum Achimelech. 1 Reg. 21, v. 1 et 2. Nim quamvis David posset dici menlitus, ut vult Jansenius , non tamen menlitus dici potest
, ,

Deo semper
bente
v. 9.

scilicet

Quos non licet manducare, prohiexpresse lege communi, Levit. 24,

Chrislus.

Vers. 4. Quomodo intravit in domum Dki , atrium scilicet circunidans labernaculum. INam boc fuisse ibi salis patet ex loco i Reg. cit., elsi arca non esset ibi , sed in Gaba , 1 Reg. 7, v. 1 et 2 Reg. 6 v. 3. Et panes propositions, id est, propositos; Hebraie paves (ncierum , ita diclos, quod duodecim panes in tabernaculi parie septentrionali coram lacie Domini in Sanclo sanclorum babilantis, eiant sem; ,

!i

per

propositi,

ut signicaretur duodecim tribus

Dominus est. Nova hc est ralio, cur Vers. 5. innocentes sint et non condemnandi, quia Dominus est filius hominis, etiam sarrau, id est, Filius hominis, quo inspectante et consentiente hocc agunt, est Dominus eliam sabbati, utpot nalur Deus, Creator, et inslilutor omnium rerum, legislator eliam qui proinde potest pro libilo rigorem ejus sabbali inoderari , dispensare penils abrogare et violatoes peccalo exiniere. itaque sicut quatuor niodis purgat discipulos suos , ita quatuor modos interpretandi positivas leges tradit, nempe ut cdant vel legi natur?, vel alteri legi magis particulari vel huma
, : , , ,

633
impedior religione sabbaii
:

COMMENTARIA. CAP.
nec discipuli niinislriquo

VI.

C34
propter ope-

vile et sabbalis illicilum esse dicebant,

mei possunt pnrperm agere in eo quod me prsente non crant proinde vobis et consentiente faciunt
;

ram externam,

quao necessari ab bominibus adhisi

beri consuevil) vel ex actione,

curaret (co exagge-

condcmnandi criminis. Christus omnium Domimis est, jure crealionis gubernalionisque, merito redemptionis, et

randa gravis, quo disertis illum prsemonuissent

criminis) vel denique ex

utroque. Ha-c

mens

erat
-

dono

Palris.
ut

Et sabbaii itaque Domimis

illud
instituit,

eorum, necessaria; qustionis vlo obtecta. Observa

est ul legislator, qui

et

pcnilis-

bant igitur et allenli erant, non ut visum admirarentur et penils considerarent opus plan divinum,

sim perspeclam babet

polcsl abrogare,

illius

colendi rationem, ita et

illius

hominesque ab

colendi neillius

quod erat solo verbo aut tactu vegetare

manum

ari-

cessitate absolvere,

mult autem magis rigorem

dam

sed ut quvis ratione, pryelextu culls sabbaii,

Cbristi

temperare, aut euin aliquibus aliquando dispensare.

Occuli insinuavit se abrogalurum aliquando Judai-

calumniam struerent. Odio enim

rentur in ordinem cogre,
instituens,

grarent, e amentioc venerunt, ul

cm toti flaDeum ipsum enna-

cum sabbalum,
rum ca'umniam
silaie Ratura:
;

ut poslea

J'ecit.

Quatuor itaque modis

lanqum qui sabbalum

tulalur Salvator discipulos suos adverss Pharisseo;

legem

sibi ipse

imposuerit, vel aliqu seraliis

primm, Davidis exemplo,

neces-

vitute se obslrinxerit,

ne sabbalis, sicut

die-

deinde sacerdotum, ab opre subli-

bus, operaretur.

miori; tertio, Ose propheli ut dignos eommiscraiione; postrem, ab auctoriiale sua. Quatuor item

Vers.

8.

Cogitationes eorum, quo

si

consilio

tum
ut et

inlerrogarent,

tum observarent eum; nimirm,

igilur

modos

docel, juxta quos cseremonialis

;

omnis

et posiesl,

ex responso et ex aclione ipsius,

possent, calum-

tiva lex inlerpretanda veuial

quorum unus

ul

niam pararent. Ha;

sidi,

Chrislo not luerunl insecret ae

;

cedat leginaiuraj; aller, ul cedat alleri legi magis

parliculari;
lerlius, ut

quantiuvis apud animos illorum

major bumanitalis

et dilec-

studio

enim

religionis

quam
illi.

pra; se

ferebant, animi

tionis proximi quin rigoris

verborum

et externae caesi

malevolpnliam velabant

remonise
is

ratio

habealur;

ullimus, ut

dispenset

qui legein

lulit,

vel auclorilate pollet,

culpa non

sit

legem posihabuisse.
Vers. 6.

Et ait homini, id esl, ideirc jubet illi qui, etc., ut enim eo eflicacis illorum cogitationes sludiaque insidiosa relelleret, jussit viro prodire in mdium.
Quare
Sta
et

In

synagocam, ubi erant Pharisaei quos

Syrus verlit

Ipse verb qui cognuscebal coilli.

redarguerat

mal interpreiatos

spicarum

in

sab-

gitationes eorum, dixit homini

in medii'm.

balo usum. s'otanda

fiducia, nihil

bon

conscienliae in Salvatore

Syrus

Veni seu prodi in

mdium

verenlis prodire in publicum illorum

in

synagog sive eongregationis. Sedenli regro et st'pem

expectanli ab
roiseria:
iis

conspectum, quos expertus erat

dicta faclaque ipsius

hoc tolos esse, ut

quos ad misericordiam moverel sua;

omnia

in

calumniam rprent.
pro, aijus manus, an-

speclaculum, aut cert audienli inler alios

Et manls cas, bebraismus,

tecedens loco relativi.

docentem Chrisium, jubet Christus ut surgat, et conspicuum se praebeat piaesentibus omnibus sa;

Dextera. Hoc ad miseriae exaggerationem

i'acil

pientissim profect, non tantm ut redderet

atlenlos

omnes

qud dexlera emorlua

et

ad omne opus

inulilis esset,

edendo miraculo, verm mull magis, ut

proponend qusiione

plus enim opus est bomini

nislr, si altra

manu
esset.

dexter

qum

si-

speclaculum miseri hominis, praesenies ad sequen-

carcndum

dambenel'aciendiopinionem

in

Vers. 7.

Scniis.t:

et piiaris&i. Hi enim conspi-

inclinarel, contra senlenliam

calumniatorum.
spe, e pa-

rabant plermque adverss

Dominum
igilur;

et

adverss

Et surgens. Gbedivit bon concept

raiior accipiendo beneficio Chrisli.

Cbristum

ejus.

Ut invenirent, quaerebant
deprebenderant
in eo

jam enim odescd nomlin

Vers. 9.
que venissel

Ait
,

autem,

ait

igilur.

Syrus

Cm-

rant Chrisium et perdilum volebant,

et staret, ait.

quidquam quod speciem sugverbum, accu-

Interrogo vos
prasenti,

gr., iuterrogabo vos

futurum pro

gereret juste euni perdendi.

U.nde accusarent eum, Graec, ad

quemadmodm

vertit interpies. Est

autem
in

hoc tlicendi genus, quo saep auspicamur, eliam

vernaculo sermone
,

salionem

ejus.

Quidam

libri

legunt adverss eum,

inlerroganlem orationem

quo

quod eliam non lectum rect subaudias. Accusarent,

apud

alicntiores reddanlur iiqui inlerrogantur, addilo hc

summum

sacerdotem

et

reliquum magistratum,
vel

ratione verbis pondre.

Si licet.
nulli

taiiqum adversariurn

legis,

ex oratione,

si

re-

sponderet licere, (nain medicinam facere, opus ser-

Pro si Graec et Syriac est t, quod nonquidem pracedentibus adjungunt, hoc sensu
:

ac dileclioni proximi , vel denique aucloritaii lgitima; dispensants aut abrogantis.

nitali
6. Erat ariua, id esl, emortua, et ila ad opus. Ver. 9. Si i.icet babbatis uene facere, an hale. Quos inlerrogal Christus, ut qiineslionem jatn sibi ;ib eis propositatn , Maith. 12, ali qusestione solverei. Indical enim qud qui non benefecerit et non salva

veril

\r:ns.

inuliiis

malel'e;isse

proximum laborantem quando potest, censeatur eumque perdidisse. Per se autem est

manifestum, non licere malefacere vel perdere hominem unde relinquitur esse benefaciendum curando.
:

secundm Matihamm Christus redarguit Pharisaeos simililudine ovis , cui ipsiniPi fateb&ntur die sabbaii posse prsestari beneficium liberaiionis ex
In Evangelio
f'oss.

655
Interrogabo vos quiddam. Alii per se lcgunt
Alii
:

IN

LUCAM
i

3 tam conveniens
sanctificalioni diei sab-

Quid?

praecepta est,
bali,

ad sequenlia referunl
1 1

Quid

l'cet,

sive

Vlrm

qum
ni'nl

malefacere est alinais.

Cm
i'a

sciret Sal-

licet.

une postremum inicrpungen-ii moduin securi

\a or

ah

ipsis

r"*pondenduni,
illa

temperavit
alierret

tus est interpres; sed iro

habuit a, quod est

si

quaestioncm, ut,

ipsis laeentibus,

secum

seu an.

Bolalionem sui. Et quanqum non lenerelur hominem

aflicere,
sciliect

Benefacgre, beneficio
Corijunciini

egentem.
:

hune sanare,

(ilivinae

enim erat hoc, non huinanae

legendum

est benefucere

uno vocabulo

naturae opus) at habet se ut

non enim
liceat

quaerit Christus

an boni aliquid

facero

tanqum qui malefaceret,

opre

si

hominem unum ex aliis, egenti cm posset non

At
illi

die sabbali

(hoc enim erat extra conlroverollieia

benelacerel, quo citra calumniam sanare possit, ipso

siam),

sed an

chanta tis

proximis egentibus

Deum
si

se esse declarans.

tacuerunt. Vi-

prsestaie liceot.

debant enim aut cerl metue bant, ne verbis suis caperentur

]

An

mai ?

an malefacere? prodesse an noccre?

qui

respond' rent (eujus inprimis

praesertim

illos

Animam. Anget quaeotionem.

Hominem

inielligit

paduisset coram mul'itudine)

discere mpiehant,
I

cm nec
!

per animam, Hebraic Synecdoche, parte

totum,

nec opiniones pravas corrigere,

quoJ

ail.

Emhymius.
afferre, incolumi-

nec discedere ab animo

Vers.

Dominum persequ^n
omnibus.

i.

Salvam facere, servare, salutem

tati reslituere.

10. Et circumspectis
illos

Graec et

cm
Graec est occidere, sed in
aliis

circumspexisset

omnes, scilicet nec esset qui

An perdere.
est

est

responderet. Circumtulit oculos Salvator in adversarios,

Latino conformiter, perdere. Suhaudi animam, hoc

semel ut videret an non esset inter eos qui re-

hominem. Porr hoc qui em

e.-se

perdere, aptius

me-

sponderet, quoi Lucas; iterm ut monstraret non

liusque

ju^ico

qum

occidere. Intel ligendum est

ignolam

sibi

perversam ipsorum malitiam, qu agente

enim

Salvatorem qustionem liane proponentein

signsseque

tacerent,

quod Marcus narrt.

manu monstrsse
benel'acere
afferre
illi

mancum hune
,

in nie-

Exte.nde manim tuam aridam illam. Jubet simul et

suggerit lacullatem praesiandi quod jubet.

dio consistentem, cl

tanqum de eo interrogsse an
an malefacere
salutem
il I
i

liceret

Et extendit, qui
vegetantem

extendit, Christo

Deo vitam
:

et

an eum perdere; de eu jus morte non ageba:

potemiam manui reddente

caeteroqu
et

tur,

sed de vilio reddenle inutilem

nain hoc est

enim non potest manus arida ac proinde mortua

perdere, inutilem reddere, ita ut non valeas tibi ipsi

servire.

contracta exlendi. Extendit est Latine, Syriac et in

Quaestioni itaque

al)

aemulis proposilae

Si

uno exemplari Graeco, quo modo apud Mallhauum

et
li-

licet sabbaiis

curare? narrante Malthaeo; opponitaliam

Marcum
ille

conslanter legitur. In

aliis

porr Graecis
illius

Salvalor, cornulam illam,

duoque

inler se contraria

bris hujus Evangelii

secundm Lucam,
scilicet

loco est,

continenlem. qu

in

nngustum

illos iia cogit,

ut eliam

autem

ita fecit.

tacentes, habeantur ah audiloribus e redacti, ut

seipsis proposilae

Et hestitcta
Manus
quac
ni'iil

est,

sanitati,

quod etiam

quaestioni

non

nisi

contra

suam
in-

Graec additur.Resiiluta est ipso extensionismomento.

ejus.

ipsorum senicntiam responderc queanl. Vos

tenogalis an
liceat

me

Addilur Graec et Syriac

altra,

die

sabbali

hominem corpoie
lice.it

unqum

mali passa fuerat. Poslqum Pha-

a?grum curare? ego vos vicissim intenogo an

die sabbali,

risacos Christus oratione et

rat,

argumentalione convicelicere

hominem

nosir oper egentem, beneficio

illi

reips inagis eliam oppressa. Docuerat

an injuria aflicere? salutem

Certa res
est,

afferre an

adimere?

sabbalo citra religionis detiimenturn curare proxi-

non licere salutem au ferre aut inferre

mum

corpore aegrum, quoeumque

injuriam. Licet igitur benel'acere et salulem afferre.

medicamenlis adhibitis, sive almol

modo id fit, sive manu tanlm,

opus
I

Nam quando
ril,

proximus e necessilalis adducius

est

sive quovis alio externo opre adhibilo, illudque

die sabbali, ut salmis incolumitatisve jacturam fece-

rere
si

quemadmodm miser isie, illi potest, quemadmodm

incolumitatem

alius

autem succurille
\

non servitium appellandum esse, se cujusomisso injuria esse possit, quod

Evangelistas.

benefieium,

est

apud

alios

ego huic possum,

;

Atamen volens
facto luto, ut
;

ipse

manco

praesenti sa-

non benefacit proximo, malefacit

,

si

non

reslituit
j

nitalemconferre, nonutiluraliquoextemorum illorum

illi

ademisse eenselur.

Lege enim

modorum, ut
vel alio simili

manu

taci et eontreclal,

charilalis lenelur

unusquisque proximo laboranli sucsit

sed

eam

init

raiionem, rpiam nulla unaut Pharisaeorum super-

currere quando potest, usque ade ut judicandus

qum scribarum
slitio,
<

sublililas,

auclor ejus mali quo poluit et non liberavit eum.

Beneficentiae igitur exercitalio sabbaiis licila
,

ogitavit in sabbali violaiione ponere.

:

Ea

fuit

im

allocutio tanlm, eaque brevissima

nemo enim

lo-

Pixit HOMiNi, nempe ut Marcus, addit, cni eos eum ira, id est, vultu ad indignaiionem coinposito, respexisset et simul coulristatus esset, seu enndoluisset animo super caecitate
Vers.
10.
,

enim nec

c.

5, v.

>,

cordis

eorum

qm

livore caeci

res

apertissima!,
,

in
:

quaesiionem vocabant. Ext nue hanum etc. q. d. Non ego te tango, non inspuo, sed solo verbo sano nimirm , i" sicm hoc notai Athanas. , boni, de Semeute , omnis calumuiae umbra evanesceret. Loqui
; ,

ipsi quidem , qui quaesiionem loquendo proposuerant, veiituni esse, vel cogitare audebant. Et h;rc est causa cur refuiaiionis evidenli coii.usi, neque mu'ire ausi coram popu'o, consilium perdendi id est, occidendi illum, agitrunt. Christus vero novel miraculis se luit contendere eum illis potenli delendere, sed tanqum infirmus infirmis exempluin
,

praebens.

637
qui prohibetur sabhntn
sent illum inlerrogare.
:

C0MMENTAK1A. CAP
alioqui

VI.

638

neque

ipsi

potuis-

clores et pastores, et concione expositnrus evangelicae

perfeclionis et prredicationis, doctrinae
idcirc,
si;

Non
unde

curt igilur, sed, solo

r,

summam,

verbo, solo jussu, sanat,

itaque
iliis

nihil exteris agens. Nihil

tam

seii Paire postulavit, ut

eclioni con-

relictum

luit,

vel speeiem accusaiiu-

cionique suai pncesset. Cterm, non

im su causa

nis efhngere, possent, nisi forte,

mans exlensionem,
resli-

precatus est quant ut legem nobis prajs riberet, ut

precalionc ordiamur,
Ecclesiis
consilio
;

aut

manum

ipsam, quod

illo

jubento ac volont

maxime

quoties eligendi sunt

tuta esset, accusantes, sensu

communi

plan sn carere

pasiores.

Prudenti enim destituimur et

osienderent.

Redarguti

itaque

prinim ralinnibus

atque ut maxime simus perspicaces, nihil

fure

mox

ver reips nmlt magis et spectaculo

;

tainen

t'acilius

qum

in

hc parle aut decipi aut affe-

exhibi'o

perturbati

quibus omnibus, illorum non

ctuum

violenti abripi. Adhaec, ut

infeliciter

summa

in electione

solni in^citia, sed et invidia patefacta est, et Cbrisli virtus illus-trior testatiorque evash.

vigaerit dexterilas,
nisi

tamen cdent omnia,

Dominus regendos

suscipiat qui fuerint elecli, ac

Vers. 11.

I.nsipientia.

Unde debuerant ad mein

dolibus necessariis instruat.

In

Iiora adduci, fidem,

inquam,

Christum, et rectara

oratione Dei. Orationem Dei evangelista vocat

q. d.
:

de sabbati cullu doclrinam, audilis rationibus, tam

illustri

eam qu Chrislus orabat Deum,

orabat

Tot nocle

miraculo

suffultis

inde dtriores sceleraiicinsipioiitia est.

Deum

Patrem.

resque evaserunt, qure

summa

VerVersi

Vers. 15.

Vocavit,

advocavit discipulos suos,

bum

Graecum, amentiani propri vertas,

q. d.

quos jJtm habebai perpetuos comits, aliquos eorum,

t/uos voluit i^se,

sunl in furorem, in rabiem acti sunt,

dm

ferre

non

Marc. 3, v. 15, a'iquos eorum qui se

possent pondus illnd raiionum rorumque quo oppri-

disciplinai ipsius tiadidcranl,

lei

ejusmodi ex quibus vel-

mebantur etapud adstantrs pudeGebant. Cujus luroris

aposlolos e!igere, non quidem pro meritis illorum,

violeniiam

cm
I

ultra

non possent

inlra se conti;

sed pro suo boneplacilo.

nere,
est

mox
id

egressi synagog illum

evomuerunt

hoc
j

verbo Marcus

significet,

Non dubiiini enim quin boc non ambitioni aut meritis

fuisse, sed

enim

quo

sequilur

hoininum aposiolalum delatum

sti
|

pro Chri-

Er colloquerantur ad iwicem, munis sermonibus

audit!* in haut consilium, indagabant.

Domini

berrim, prudenlissim atque aequissim

auctorilate
collaliim,

volunUUe

ci indubilal

quod

Jssu,

ipsi

Jesu, quo ipsuni nedio .ollerent,

quam

nott et Beda.
ris

Nam

si

dicas e'ectos fuisse, qui cae ein

rationeni inire possent qu

po?sent ipsum perdere.

esscnt praestanliores, non quadrabil hoc

elegit,

Jadam

Non enim
tioni

lrebant invidi gloriam Jesu, doctrinis raet miraculis

nec perfeclos forinatosque

Ita

sed se formand

is.

tam consentaneis,

ade magnificis

ver et Paulus, Dei volunlatem ac bcnoplaciliim

de

ipsis

quidem triumphanlis, populi ver animos

in

in

suo aposlolalu sa'p commendat,

1, v. 1
;

Cor.

1, v. 1

sui admiralionein traheniis simul et sibi devincienlis.

Ephes.

Gai. 1, v. 15,

Docirina igitur pietaiis, miraculostabilita,

ila

reprobis

Et elegit,
hic versiculus

et

postqum
17
ila

elegisset, conjungitur
;

enim

excepta
feint,

est, ut docti et convicti, dtriores

eliam redditi
proluderini.
sta-

lcum
,

Et sive tune desceudens

et virnleniiam

suam magis ac magis

i.\

cum Mis,

sielit

elc,

ut 1res inlerjecti versiculi,

pareil'-

^ eus.

12.

F.xiit civilale

monteu vicinum

continentes nomina aposiolorum, indudant'ir

tbesi. Interpres, qui parlicipium
liic

gno Genesaretli, orare, ad oraudum. Socessum quietemque captavit, ul alias qu liberis oraiioni vacaret,

mutavii in ver-

bum, senicnliam
Elegit

reddidil clariorem.
:

quem,
ergo

non poterant lumullus strepitusve quicumque orantem lurbare aut distrabere, tiobis
nisivellet,
in

aulem duodecim, ad aposiolalum

nam

ad

Evangelii gratiam, boc est, ad singulorum saluiem,

exemplum.
illic

omnes

discipuli electi erant.

Duodecim itique

disci-

noctem perseveravit orans Deuin, noctem illam orando transegit. Non quolidiano

Pernoctans. Totam

puli hic segregantur,

ad aposlolals

quem
ijsius

gesturi

suo tempore essent lyrocinium, qui

sent individui comits, conlinuique
audilores, et speciatores
forent, quiorbi

ubi fuis-

more

rogavit Patrem,

sed totam noctem in precibus

ipsius

doctrine

consumpsil, declarans
licitus.

qnam

es-,et

de Ecclesi su solsibi col-

operum,

idonei aliquando
,

Nain quia postera die electurus erat

Christum annunliarent

ipsique prae-

legas adminisirandi

Evangelii, fuiuros Ecclesi* do-

dicandi Evangelii parles obirent. Duodenario autcm

qui hactefuerant, continui audiiorcs doctrinae. et speciatores operum ; nunc eos miitcre incipit ad colligendam messem, ad quod verbo et exemplo formaverat atque ila bc missione eos Aposlolos fecit , et , eliam aposiolos nomiuavit , q. d. mis.sos, quia generaliler in univorsum missi sunl; quamvis ex etuno'iogi eliam aliis compelat, sicut cleris scptuaginia duobus discipulis hoc iribuunt

Vers. 13.

Vocavit discipulos sios,

discipuli
,

ddit

Mis potestatem spirituum immuniorum

id est

ns non

nisi

super spiritus immundos, nempe nt ejicerenl eos. Voc:mtur immundi, non natur, sed vitiis, quia omni immundili deleclantur, horrenl et seclantur sanclimoniam , ex quo divina purilale cecicerunt. Ilc auteni poleslas ejiciendi spiritus, curan ique infinniChrislo, sed tates non oral iuhaerens Aposiolis, sict slahiliter Idicla , et assist-i s ex d.'\ .volunlaie,
;

quo conciliarelur

eis,

'anquam

legaii

s reverenlia,

nonnunqum

veieres.

Ut autcm baec

niissio

non

esset poteslate vacua , vel eorum doctrina novitalc contemptibilis, vel ptaedicationis, tanqum leprationis divina;, potesias airogata videretur , miracula volut
sigilla

conimissiouis

et

aucioritalis

appendit.

Najn

i ex ngenio, eloquenli, opibus, pc .ip, comitatu. Duodecim. Duodecim non casu, sed divino consilio electi suut , ut salis indicalur Act. i, v. 2b', 21, et uii. Rationes la.igiint veteres primant, ut, quia

aucioi itas, udes ex mii .culis,

qu

deer;

639

n\
Ecclesiae instaurationem notare voluit

LUCAM
,

640
obsecramus pro Christo, reconcitiamini Deo ; 2
v. 20.

numro

qud,
(iliis

nos

sicut carnali generalione ex

duodecim
ille,

Israelis
in

Cor. 5,

Hic iiaque discipulorum ad aposlolatum

;

pnpulus Judaeorum, innumerabilis

duodecim

eleclio describilur

missionis functionisque initium,

(i.

tribus disliriLlus, prognatns est, ita spiritali nalivilale

infra cap. 9, v. 1, 2,

(qualem Paulus describit, ICor. 4,v. 15; Gai. 4, v. 19;

Philcm., v. 10) ex duodecim apostolis lanqum alieris
palriarchis progrederctur mulliludo eredeiiliuin juxta

Vers. 14.
uiiiiin

sunt

Simeon idem nomen diversimod prolatum, qud saest.

Simonem. Simon et

mah

audire dei ivalum

Quoniam, inquiebat
ejus

Lia,

multitudinem arenae quae est

isli

in Iitlore

maris

ita

ut

audivit

me Dominus

haberi contemptui,

ddit etiam

honoris gradu et l'cunditaie sobolis non

modo

isium mihi, et vocavit

braei

nomen

Simeon, sive ut He-

patriarcliis

non cdrent, sed

etiarn long praeelle-

pronunlianl, Simhon, Gen. 29, v. 33.

et nominavit, sive

rent.

Duodecim enim

tribus Isral, typus

quidam lure
;

Quem cognominavit, quem

quem

Ecclesiae Dei, ex

omnibus populis

colligendae

quac

eumdem

nominavit, ut inlelligas binominem fuisse,

alias

ratio ab ipso videtur Salvaiore

v. 2s,

indicala,

Matlh. 19,

quanqum

cognomen vocetur.

Sunt qui moreni dicant

fuisse Judaeis, ad res

Petrum, vernacul lingu qu Salvator ulebatur,

Cepha (quod ad formant Graecorum nominum flexum
effertur Cephas), Graec el Lalin Peints. Significatio

graviores frmandas, duodecim testes adhibere, eque

respexisse Salvalorem.

Apostolos, vcrnacul lingu Syrorum Selihe

sic

cert

est

autem

petrae sive rupis. El

quanqum, omnes

vocal passim Syriaca edilio, lanqum missos, se-

Cbrisiianos, vivos spirilualis templi lapides esse oportet,

1

lah,

quod

esi, miltere.

Apostolus vocabulum eslGrae-

Petr. 2, v. 5, Chrislus

lamen pro excellenti

peculiare ei

cum,
liare,

Ecclesiae ac scholse Cbrisli, ut alia multa, faoli-

grati qu
Peirae

quod Latine dicas legitum, nuntium qui ore negotium agit, deduclum ab uotm'XXeiv, quod est,
amandare, emitlere cum mandalis
fer utunlur evangelistae,
;

Simonem instruere volebat, nomen imposuit, e qud ipse

fidei

fulurus esset

caput et robur

ipsius.

Mutalio enim nominis,

qu voce etiam

qu
pr

Deo

facta in

Scripiuris legitur,

semper doni

ubide aposlolorum missione

apisloli

alicujus
aliis

spiritualis signilicationem

habet.

Quare

et

loquunlur. Alque bunc in inodum

nomen

in-

peculiariter familiarem habuit, ut san

alios adhibuit, id

eum

lerpretatur Salvator ipse qui indiJit, Joan. 13, v. 16,

ad plura quant

quod clar teslanlur

Israeli,

ubi ait

Neque apaslotus major

est eo qui misit illum

hisloriae evangelicae. Sic et

Abrahae, Sarae ac
ila

apparetque libentcr vocbulo

gelistas usos fuisse,

islo

Dominum

et evan-

qui ut carnalis
lure, nova

Israelis

auctores,

spirilualis lypi

quod frequentissima

sit

menlio
ita-

nominaDeo

fure indita, Gen. 17, v. 15,

missionis et

missorum apud propbetas. Ornavit

islo,

et 32, v. 27, 28.

que ipsos elogio

sepos

quod tamen

oflkii est

magis

Piiilippum. Judaei mixti gentibus, liberis suis etiam

quint dignitatis, ut scirent quorsm vulgari numro

ti,

gentium nomina imponebant.

et in

quem usum

desiinali forent,

nimirm,

Bautholom/eum
filius

Id nominis

quidam interpretantax
non praeponatur
;

ut emilterentur aliquando,

legatorum

in

morem, ad

Ptolomi, quanqum

ipsi th

p,

annunliandum bominibus ea quee Dorainus mandsset, qu in eum finem seri se pararent. Apostoli ergo,
missi el legaii sunt Domini, ipsius
iis

sive Latine, sive Graec, sive Syriac

(ilium tholmai,

quidam malunt

quod nomen

fi

equens

in Bibliis legitur

mandata referentes

multis seculis antequm Plolomaeus ullus natus esset,

Jos. 15. v. 14, 2 Reg. 3, v. 3, etc. Hi duo, Philippus,

ad quos missi sunt. Quare Paulus, Pro Christo,

legutione fungimur,

ait,

tanqum Deo exhortante per

inquam,

et Bartholomaeus,

putantur graves atque

il-

tribus typus eranl Ecclesiae, ex omnibus gentibus colligendae, duodecim etiam apostoli , quasi alii duodecim palriarchae et Patres eain generarent ut indicat Iren., 1.4, c. 3S , Theophyl., im ipse Chrislus, Matth. c. 19, v. 28. Alteram saepis langit Aug., ut in Ps. 59 et alibi, quia duodenarius constat apostoli aulem ternario , in qualernarium duclo Triniiatem in qualuor orbis parles erant praedicaluri. Nominatim recensentur, ut constaret tuin divinae electionis ralio infirma mundi eligentis tum iirmitas teslimonii ipsorum , quod de rbus maximis toli orbi
:

duodecim

quasi vertex Simon , inquit Chrysost. in cap. 1 Act. El ex hoc loco desumpta videlur vox primats Ptri, quam usurpt August., tract, ull. in Joan., et alii veieres. UndeBeza,caelerisimpudentior, hcvoce persirictus, audet suspicari ab aliquo primals papae faulore vocem, Primus. fuisse addiiam. Quem cognomi.navit Petrlm , utdislingualur Simone Cltananaeo. Et A.ndre \m fratrem ejus. Matth. apostolos recensendo sex binarios per copulativam eflicit ; unde videlur eos ila binos enumerare, sicut Chrislo conjugati et bini missi

reddere debebant. Simonem; primus vocatur Simon Vers. 14. 10, 2; non asiate, quia senior erat in Matth. Andras, ut Epiphan. hseresi 51, nurn 19, nec vocatione quia idem Andras imperfeci vocalione, scilicel ad credenduni, prior vocatus fuit, Joan. 1, V. 40 et il, perfect vei ad aposlolatum simul cum Peiro, Mailb. 4, v. 18. Nec etiam sol necessilaie numerandi primus ponitur; sic enim qui sequitur, secundus dici debuisset ; neque casu , quia utique ponitur Pelrus in Evangeliis primus, calerorum ver ordo mulalur. Itaque primus aucloritate etelcclionis diguitaio, sicut Judas semper collocatur uliimus; q. d., et omnium apostolorum primus. d est, praripuus et

fuerant ad praedicandum, Marc.O, v. 7. Hinc fratres conjungit, ad signilicationem concordiae. Quem cog.xouinavit petrum , Syriac Cephas, quod petram seu rupent sonat, immobilem scilicet, nant Joan. 1, v. 42, nomen illud promiserat, hic imponit, Matth. 16 ,
confirmt. Vers. 15.
:

Simonem

qui vocatur Zelotes.

Apud

Simon Chananus ; non terra Chanaan Matth. seu Chanana ; rpugnt enim orthographia tam Lalina , Hebraica, qum Syriaca sed Can, oppido vel vico Galilaeae , ut Hieron. unde rectis fortass Cannus dicerelur. Hoc aulem nomen quia secundm elymologiam llebraicam denatat zelum nam kanne signiiicat zelari ; hinc Luc et Act. 1 , vocatur Si; , ,

mon

Zelotes

quamvis Scaliger

velit

Zelotem ese

, ,

il
lustres viri
tuisse,

COMM ENTAMA. CAP.

et

VI.

642

Scripiurarum studiosi, quanin sacris Litteris sit

fl

priis, lict Iscarioth

tantmdem

valeret.
i

Porr multi
litter,

qum non multa ipsorum

tio.

men-

Latini libri

scribunt Scariotes, omiss

:

quo
fieri

modo

et

Syrus habet Scarioulo

ubi hoc ipsum

Vers. 15.

Tiiomam.

Syrus Tlwumo, nomen quod

videtur,
Graecis,

quod

alibi

fit

scriploribus

ecclesiasticis

interpreteris geminus, thaam,

ris est

quod Hebraeis

ri

Sy-

quando

2-avo.v dicunt
;

pro cnrava, Hispania.

geminare.
;

Traditor, prodidit postea

nain per anlicipaiionem

Alpii.ei, scilicet filium

non

illius

tanien

Alpha'i,
illius

islud

dictum

est.

Cooptavit autem Salvalor

unum
si

cujus

lilius

Maltliaeus

fuit,

Marc. 2, v. 14, sed

hujusmodi

in ordiuein

apostolorum, quem,
et

tune

qui maritus luit Maria? Cleophae, sororis malris Do-

non

fuit

hujusmodi, malus, inquam,

scivit

perversus,
6,

mini, Joan. 19, v. 25. Hic Jacobus minor alias dictus

est,

adeoque prodilor,
v.

fore
,

hujusmodi (Joan.

Marc. 15,

v. 40, Zebedaei

fdius.
ille

Jacobus major,
junior erat, qui

70

providenli aequissim

ut data proditori fa-

propter aelalem, quia hic senior,

miliariori sui copia, esset ipsi prodendi facilitas, it-

Paulo vocatur fratcr Domini, Cal. 1, v. 19. Auctor

est unius ex canonic's epislolis, cui episcopalis in Je-

que implerelur dcrta Domini passio

bis llciat

non qntl no-

malos, aut eos quos malos l'oresuo

modo
assu-

rosolymis delata ab apostolis fuerat sedes, Euseb.,

lib.

prsesciamus, ad functiones sacras ullo

modo

Hist.

eccles., c. 23. Aflines etiam elegit Jsus,

iis

mere, sed, parlim ut ne lurbemur,

nioneni

dm
;

praeter opi-

quia aflines non sunl rejiciendi ab

ofliciis

ad quaf sunt

noslram, eorum quos ad sacra ministpria

aliqui

sunt non minus

aliis

idonei

non tamen

aliis

assumpserimus,

reddantur

inali

parlim ut ne

pra?ponendi, nisi sint inagis idonei.

propter malos deseramus bonos,

,

ut projeter Jud im

Zelotes.

Hebraic kanna dicitur

non Canana.
kansed

relinquendi non erant

in

alii

apostoli. Signi/icavit
illius

enim,

Exodi 20,

v. 5, et aliis locis, el

kanna, Deus zeloles

liceat lgre

Ecclesi su, et in

omnibus

ordinibus, sem-

Syrns hoc Mallbsei loco habet quod

naio.

per fore malos permixios bonis, donec permundetur

area
;

Interpres

Syro

transcribit
;

kenanaio
ita

et

nequaqum enervari aut inanem reddi

,

sa-

nihilomins inlei pretalur, zelotem

sit,

ut res clara

crainpnlorum adminislralionem

propter ministro-

hoc aposioli cognomen,

sive,

Camus,

profras,

rum

indignilalem. Porr caeleri, quos ad aposiolals

elsi

sive,

Cananus, gentis Chananaeorum nomine mi:

bonorem Salvalor assumpsit,

tamen, pauperculi,

non mali, ignobiles

idiotae

nime sumptum esse

kiph

illud

enim

scribilur
lilio

non per
Chant,

rudes atque

pen omnes
ut ne gloria-

sed per caph canalini Canahan

fure, ideirc, juxla apostolum

;

Paulum,

Gen. 10, v. 15, 18. Caetermanzelohoc nominis obtinuerit iste

retur caro, aut evacuaretur Clusti crux, 1 Cor. 1.

Apostolus, an loco sic dicto, remanet

iia

Vers. 17.
I

Et,

lune, descendent

cm

descen-

dubium. Hieronjmus

cognominatum puiat vico

disset, scilicet ex

cacumine monlis,
Exod. 31,
in

vel ex superiore

Can

Galilaeae,

ad

distinclioncm Simonis Pelri, et

monte
c

Mosis referens exemplum, qui legem populo

attulerat,
v.

aliorum Simonis nomine vocatorum.

monte

29.

Vers. 10.
v. 1
;

Jacob
ila

i,

scilicet

fratrem

Judae cap. 1,
Alias

Cum

illis,

duodecim,

apostolos se electis, sum-

quanqum Syrus
luit et

addat,

filium Jacobi.

mam

legis

evangclicje et tolius doclrinae suse un

audituris.

Thaddaeus

Lebl aeus vocatus.

cum populo

Iscariotem,

dictum, juxia B. Hieronymum, vel

Stetit, circumspectans eque convocans, exhibitione praesenli sua-,

loco ex quo oriundus fuit, vel tribu, sed non sine

vaticinio facinoris ab eo perpetrandi,

eam

qua; confluxerat multitudi-

cm

Issachar
accepta,

nem.

Nam

postqum advenerat ad se mulliludo, et

suis
,

mercedem
prodidit
tatisila

sonet, Gen. 50, v.

18,qu

vili ille

sanala fuerat plagis

tune

docturus sedit

Dominum suum. Quidam, qui loco natividictum putant, formant nomen ab is vir et

quod habet Matlhams, cap.

In loco
riori
,

5, v. 1.
,

montis campestri
,

in

loco montis

inl'e-

carioth civitate tribus Judae, Jos. 15, v. 25, quasi dicas, vir Carioth, id est, Cariolhensis,

aequabili

et

mullorum capaci (hujusmodi

est, ut

quemadmodm
viri

enim, ob declivitatem, commodus audireque docentem possint),

in

multi videre

Esdiae cap. 2, v. 22, 23, dicuntur viri Avatolli,

quem descenderat
Lege
in

Xetupha, etc., qui ex

eis

locis oriundi erant. Caete-

supremo monte,

ubi,

noclem oratione transmiseraf,

banc

rm

evangelistae adjecerint vulgari

nomini formam

exortoque die apostolos ordinaverat.

Graecam, Iscariothes, ut soient

aliis

nominibus pro-

senlentiam Augustinum, libro 2 de Consens, evang.

dicium

quia sect Zelatarum

de quibus apud Jo-

sepbum, ad Chrisluni conversus

Vers. 16. volunt Hebraic
,

dam Iscariotem. Ita vocatum marsupio , alii mercede venditi (^brisii alii strangulalione per anticipalionem alii tribu Issachar; sed horuni pleraque merae chimerae sunt. Verissima videtur illa et simplicissima opinio, quae, ut Hieron., ab urbe dedneit, nempe Carioih in tribu Jurfft, Josue 15, v. 25, et Jerem. 48, v. 24 ei 41, quasi dicas: Isch, Kerioth, virum Carioth, id est, Cariotbensem nam bc forma exprimunt HeJi
,

fuit.

Et

alii

braeisappsua palroi>ymica,utDj>iBe//i/eem, Anatlioili, pro Delhleemitis , Anathotilis , 1 Esdrae v. 22 et seq.

Vers. 17. Stetit in loco campestri. Multi pudiversum esse sermonem isium ab eo, quem cap. 5, describit Matin., propter appareniem multaruni circumslantiarum differenliam sed rectis Ambr. in Lucam, Cbrysost., Tbeopbylaclus, et alii, eumdem fuisse pillant, quo non abliorret August., lib. 2 de Consensu Evangelist., c. 19 in fine. Itiqu hic videtur ordo fuisse rei geslae, ut scilicet juxla Mal th. Christus videns turbas, ut, eas declinaret, in niontem ascenleril, et ibi noctem orantlo transegerit; mane ver facto multos discipulos ad se vocaverit, et ex eis duodecim apostolos constituant, prout narrt haec Lucas, d. c. 6, v. 12 et sequentibus,
tant
;

643
sut

IN

LUCAM
11

644
acceperunt imperiuiii
credo notante,
11
:

linem capitis

11).

Sedit aulein

id

enim congruil enim

Ilebia:orum

nedm

religio-

aiicforiluli docenlis.

"cm, Deo

id

ueutium comnierciis
.<

Et

ruiuiA

reiiqua
>aL

duodeclm

eleciis (mu'tos

i-scni alieniores

braei.

Tyrus,

rupe nomen babet

aedificala,

suisequaces habe

discipulos), scilieet sietit co loco.

undequaque
liller

altissiin in

qu est

conversa

Copiosa, inulta, id esi, magna.

sude

in

tau:

nam

sur Hebraic, et rupiset ur-

Ad, ex
Videtur

om.ni Jui>/ea,

oinni

parle terra: braelilicx.

;

bis islius
!

nomen

est; Sidon, vel a Sidone

v. 15,
il.i

priinoge-

liic

gnralit! acciperc Judaeam

vide qnae

uito Clianaan,

Gen. 10,

vocata est, quod

,

diximus supra.

pillant nonnulli, vel piseal

one pisciuinq>e cop

Silae

ut

Er Jrusalem, eliam ex

ips

Jrusalem.
et

Nomen
c!as>icos
|

inox

Uetlis.uda,

quod

alii.

sunt civilits
li'.torf,

istae

hoc metropolis Judaenrum, Griec,

apud

auctores Liiin, 1re neniri generis plur.di numro

efferiur Jerosolymn et
et

ambx in eodem maris rus, cm esset insula,

cia est

Mediterranei

(nam Ty-

ab Alcxandro inagno conjun-

Solymu

nonuuuqum

t.

mien

cum

continente

pane

orientis) se

muiu

numro

singulai

gem

ris

feniinini

Jerosolyma.
est

dissiiae

ducentis circiter itadis, ambae opportunissiorlu,

Porro non sacra Solyma uomiiiis

(neque enim Gisecum
e.-l

inlei prlatin

rao in-tuclae

ambx qunque

proinde emporia

tum) sed hoc iiiem

est

nomen ant ex Grxco nuxnomen quod Hebraic Jrusa-

obilissima, veteribus scriptoribus

-acris clbrais,

lam profanes qun

o'im cei lamine

de prim.itu dubio

lem sive Jerusalaim elieriur. Vide. m-

m os

ista regia,
;

coulendenlia. lioruin propter viciniam iniamis apud

prinim Sedec vocata

fuisse,

quod

est jmtitia

bine

Judaeos erat impieias vitiosilasque, ut illiusmodi

ma-

enim reges

illius

appell.uitur Melcliisedc,
;

Adouise-

rilima loca, ab exteris perptu frequeniata nationi-

dec, Gen. 14, v. 18

Jus. 10, v. 1,

Rex jusliti, Doest,

bus,

;'i

negotios

il l,

quaesluosa, ac voluptuos vil,

minas jnstiti. Postea vei dicta est Salem, quod

pax, Gen. 14,
v.

ad

religiosairi excoli vix

un|um

possunt.
verlit,

18.

Tandem nominata

est Jrusalem,

Vers. 18.

Eum, docenlem. Syrus

ut sanarentur,

sermo-

faclo ex conjuuclione

nomine, conjunciione, inquam,

de qu Gen. 55,
sita,

nem

ejus.

verbi raali, quod est videre, cuni nomine salem, qu

distingui
v.

Languoriius, inorbis. Qui lam vnrant ut audirent eum, quidam

pesset ab altra Salem,

haec ediliori loco in

quidam propter

18,

quod

moulions

procul
inter

utrumque.
Qui vexabantur, qui turbabanlur, qui molesiabantur.
l'.p.iuMiis
;

undique videretur, pr cteris Jud urbibus,

omnes accolas eminens

sephus, lihro de

velut capul in corpore, ait Jo-

!5ello,

cap. 2
v. 14,

vel polis

ex re ab
ra-

dixirnus alibi cur

;

ita

vocantur.

Abratiamo gesl, Gen. 22,

lionc.

sumpi hominis

Curabantub Gr.
Gnecis
il

et

curabantur seu sauabantur.

Nam cm Abraham
in

loco

lilii

ariele gacrifleato

et Syris

additurconjunctioe/.quarenonincipit
illis

quem

vepribus hrenloin offenderat, dediiset loco

1re Adorai, videbil scu providebil
;

lis

nova perioJus ab

verbis

Et

i;ui

vexabanlur,

nomen,

Dominus,

sed adbuc pendet sentenlia superioris versiculi inilio, et

aut Dominus videt, quod nos

et velusliore

appellatione, salem,
di<

habemus ex ilio, 1re, formatum est no:

subaudiendum

est hic, steterunt,

ut in supe-

rioribus; quodquesequilur et curabantur, intelligen-

men

Jerusa vn, lanqum

as

Dominus

videbit au'

duin

est,

omnes

et daemoniaci,

et

alii

qui aderant

providebil

>acem sive holocaustum pacis. Nimirm

aegroli, qui

sensus aplior est

qum
non

sentenlia nostrae
legit

propler sat osanctam passionis Clirisli

illic

mysterium,

editiouis,

cujus inlerpres vel

conjunclio-

aliqu:

nio

peragendum

lam angnsta homina

;

!iem illam, vel accepit pro etiam. Sanaverat Jsus

sunt huic loco, Deo agente, principio posita

mysterioJMStitia, pax atque flicitas
loti

quo

plerosque pridi antequm

moniem
;

ascenderet, quod

orbi procu-

testaur Marc. cap. 5, v. 10, 11

nihilomins poslri-

randa eral

nam

Jebus, quae appellatio huic urbi

di
ait

quando descendit,

alios rurss sanavit,

et

quod hic
alii

aliquando vulgo est attributa incolarum, non urbis

propria
fuit.

Lucas, ut semper accedebant

alii,

adducebantur
ut

atque
rilas

et liic

quidem opportune,

major aucto-

Et mari nu regione et Tyri ex Sidonis, luin Tyri, tum Sidonis, dicta Syrophnici nam Tyrus et Sidon cm marilimae sdnt urbrs, est et regio illarum ma;

adderelur et lides conciliaretur novae Evangelii

doctrinae

mox

prol'ercndse.

Vers. 19.

Omxis

turba, unusquisque turb,

rilima. Graec et Syriac clariiis omitlitur prius et.

llje

cui sua sanilas

minus constans esse videbatur.

ali-

civilates vicina?

im conterminae

Galilsea: sunt,
1!),

e parle qu sorte cecidii tribui Aser, Jos.

v. 28,

quid ejus vel

Eum tangere, occasionem langendi eum, aut minimum.

29, et quanqu'im exisliment nonnulli eas ad sortem

Aserilaruni pertinuisse, id quod de Sidone quidera
li-

Quia jam sapis experii fuerantqud

vi.tus, effi-

cacilas el vis cerla sanandi de illo, ex eo,

exibat,

quiduni

fieri

videtur, Jud.

I,

v. 51,

nunqum tamen

quod ad actum sanandi

quod

est

exerebat se. Vir-

Dpimle descendens cum illis vertige moniis, s'eiil in loco ejus lem montis campestri, qt Lucas, hoc est,
aliquinlo iuferioii et m.igis icipiabili, tuib.nuui c.<paci, ubi post dita rurss signa curaliunum quidem sedit, ut iviailh., et partimad liscipulos, ut hic imlio dicitur, partial ad lurbas concionem islam habuit

f l

li

exe. 7, v. 28, pal"t. Itnque ascendit in moniem, imb.is vitandi. oraudi, Vpostolos creandi causa, ac denique u. a!ii-sinia:n peifeciionem vite christiarwe iraderel. Et cm sedisset, pro digniiaie ni.igisiri , Accessemnt ad eum discipuli, id est, propius ciuxeut

li

runt,

qum

c;eieri.

, ,

45
tuiem
si

COMMENTAMA. CAP.
accipias propri, erat in

VI.
in re long atiud,

646

Christo homine,
ipsi

Docet aulem hc
sophi docuerint
iin ex
,

qum

aut philo,

quippe eliam Deo viriusoinnipotens,

et non aliundc accepta
,

intiinseca,
;

aul vulgus honiinum sentiat

Illorum enim

quin

sed propria ut Deo

quai:

diametro contrariant.

omnium
suorum
et

tuni ex

illo

exissc ilicilur, cni in alios sese cxereret.

illa

jodicio, beatitudo prae-enti slalu sestimalar, l'elicein

Porr non poietal

aul inscio
;

se exerere Christo aut invito

,

esse qui oinni molesti exemplns ac volorum

sed a.le cfticax

,

cerla ac pra-senlanea
,

compos
'eos qui

laetam et quietam vilam agit. Salvalor aulem,

Christo ipso faciente

fuisse signilicalur

erga eos

improhorum

injuriis

premunlur
in miseriis

variis

quibus

lide

petebalur, ut sponle su fidem ipsani sc-

aerumnis subjecli sunl, mediis

nuntiat
,

bealos pro-

qui, excipere, amplectiquc viderelur.

ut reclam proximanique lenenies viam ad

nisi luiuri sil seculi.

Kt

sa.nabat confesiim, ex tenipore afferebat intevirtus quae in

beaiiiudinem, quae non

leris

Prae cae-

gram solidamque saniialem. Non enim

ipso erat, sed viriuiis illius effectus
,

mun

.'us

bealos divites clamt, miserrimos autem

id est, sanilas,

pauperes (Beaium enim dixerunl populum cui hc sunt,

PsaJ. 443, v.

exibal ex

illo

queinadmodin

exil sole

lumen ab
,

45), Salvalor

pauperes inprimis bealos

ign calor, ex fonte aqua.

praedicat. Beati, inquit, scilicel sunt, bealiludinis

lum
satvi

Omnes

quotquot

tide
,

langrent ipsum,

quoeumque

hichoalione

quemadmodni gemma
infallibili
;

est

uva, tum

detinerentur nioibo

curabdi vel incurabili, magno

maxime

exspeclalione

hic

enim spe

vel parvo, publico, vel secreto.

fucli ac beati

sumus,
o

Kom.
'

8, v. 24.

Vers. 20.
Matth. 5,

Et, posthaec,

his peractis, ipse sedens,

Pauperes

wtwx

mendici, inopes, quibus nullae

divilias.

v. 1,
;

ut congruit auctorilati docentis.

sunt opes lerrenae, nullae hujus mundi

cine, dicit

Meshis

Oculis
IiN

suis addilur Graec et Syriac.

Syrus

quod idem

Italus Meschino.

De

discipulos sios, sib proximos, praesertim duoillos

enim qui non Papa

(igurat, sed propri pauperes dicunlur,

decim

quos jain creaverat apostolos

quos prae

banc Domini sententiam interpretatur Chromatius

,

omnibus praesentibus docere, insiruere

et proinde prae

et

animare
quos
esse

inter alins,

tum
In

in dissertt ione

tum

in decla,

voluit, futuros aliorum ipsiusque orbis d< ctores,

maiione quas scripsil

in

hune Domini sernionem

:

et

omnibus

voluit

horam verborum

quidem

egregi.

Malthaeo addilur
beaii

Sp:ritu;

non

memores,

iuiei prtes et

promulgatores.

enim omnes pauperes

tione) sed qui spiritu

(nam complures, sub-lanii

viiae

Beau
rel ciis,

css vos pauperes, qui, cmnibus oic causa

pauj)eres, diviles sunt affectu, micnii

condi-

pauperem vilam

degitis

nec

ullas sectamini

hujusmodi

su:it,

volunlale nimi-

hujus mntidi divilias, conlenli

in dies procurt
,

iis

quae Dti providentia

rm
a'.que

Spiritu sancio alllal,

(!it

enim hominis mens

,

posiqum

feceritis

quod

vestri est

volunlas

ex Spirils saneti allalu

spiritus)
fuie

muneris;

et alii vobis similes. lstos bealiludinis gra-

animo

spiritualia
et

amanti quacenlique
;

ex

in

dus, quos Matthaeus terli person generaliier extulit,

Deum
luntas,

amore agenie

nec enim quaecumque vosulii'it,

Lucas secund person ut ad discipulos dictos

Verisimile
est

reiert.

quicumque assensus
sil.

ut bealus
felix

sit,

qui

enim Salvatorem

primni quiilom
;

pauper

Non omnis paupertas

fit

est, inquit
fit

apostolos alloculum, beatos eos praedicsse

deinde

Chromatius, quia

saep ex necessitate,
fit

nornuncoruin

ver

quod particulatim

aposlolis dixerat

omnibus
exisli-

qum per pessimos moi es,

divin.
seilicet

eliam ex indignalione
spirilalis,

qui ipsos imitarentur promisisse.

111:1ml

Nam

haud

Beala ergo paupertas est

mu

est,

tam brevibus verbis qum ab evange,

hominum

qui spiritu et volunlale pauperes se

listis

describunlur
,

absque oinni

laliori declaratione,

faciunt propler

Ueum

renuntiando seculi bonis,

aul explicalione
proposita.

haec abs Jesu fuisse pro concione

substantiam suam ultr crogando; qui contemplis

mundi

diviliis,

sprelque seculi facullate, ut Deo

Bealitudinem omnis

homo
,

expetit

atque

iis

omniet
ita

firent diviles,

mundo

esse pauperes voluerunt. Hi

di

bus quae agit quaerit, quippe finem ultimum suum absolulam perfeclionem
miser
nihil

taies pauperes

quidem secnlo videntur, sed Deo

,

tamen

est in

quo

viles sunt, egenlcs seculo

sed Christo locupletes.

homo

errel ut in eo in

quo

sila sit

beatitudo

Primin ergo ac praecipu beati hic praedicantur qui

obsecuti fuerint Salvatoris consilio, Mailh. 49, v. 21
:

et quac sint ad bealitudinem perveniendi

mdia. Quare

id principio Salvalor docet,

quod pollicenlur omnes

sila

Si

vis perfeclus esse,

vade, vende qu hubes

et

da pau-

qui se sapienliae dociores profiienlur, in quo ipsa

sit

peribus, et habebis thesaurum in clo, et vent, sequere

beatiiudo, et quae

sit

cerla ad

eam

perlingendi via.

me; qui non solm

nullas habent aut appelunt divi-

Vers. 20. Dicebvt, quasi reclusis sapienliae clestis fonlibus,

lanqum magna

et serin,

et divina

mysteria, quae bactens tacuerat, prolixe iraJens. Haec enim ad perfeelum Chrislianae vitae moilum pertinent, ut Augnst., Iib. 1 de Sernione Domini in monte. Est lue sermo sumina perfection is evangelicae seu nova: legis. Beati. Aptissimum exnrdium d<>ciori snpentiae tradere, in quo sila sil beatitudo. lime enim vclni

cinantur. Porr beati hic infra pronuntiantur non qui reips, sed spe beati sunt , quia reclissim via ad bealitudinem tendunt. Qd de causa ratio singulis subjecla luluram vitam spcial; quamvis verum sit, qud praemia singulai uni beaiitudinum eliam in hc
vii iiichoentur.

Pauperes.

Due

ntwprelatones
spiritu
i 1

Me

clbres sunt.
ti

Una per uauperes

I

'

,11

humiles, q

non

finem

omnium omnes onmino appelunl,

quibus mediis obtinealur
,

s"d

quo

sit sit;, et

miserrim

allu-

habent Inflitum spiritum, quasi vami et inows praesuinpiiuue atque inflations superbi enim dicuutur inlltli, quasi veato seu spiritu distenli. Ita August,
:

,,

47
lias, verrn eliam ea

ns

LUCAM
postquam

48

omnia qua; habueranl

et

habere

erum

copia
,

homo
null

pravaricator abusu
resiiiui
faciliori

poluerantsponte proptcr

Deum

dereltquenint. Ilujus-

bealitudine

excidit

via

modi beaius pauper

8, v. 9),

fuit ipse

Chri&lusinprimis(2 Cor.

quant

per

inopiam

potest.

Herum enim
perptua

copia,

qui

priiims singula isla quae hic docet et

,

mentem hominis
vel se luxui det,

terne] viliatam

irritt, ut

landat,

perfecl obsorvavil

absolulum se pradjens
sequaces apostoli.
in

vel sordiliei, ut vel prolundat opes

exemplar omnibus;

(uni Cbrist

prodigue, vel asserve! sordidus, vel adaugeat avarus,

Dcinde ver beali hic pradicanlur, qui eam,

qu

gperet in peenni ac ihesauris, in mulliludine divisollici-

Deo voleoje degunt, paupertatem aequanmiter

et,

ferunt,

liarum suarum, et Domino recdai cor ejus

lus ut

pr amore erga Deum

diviliis
ficri
,

pra:ponunt, ne-

congreget

anxius ui conserve!

perpetuis

(|uaqum qua:renles divites

spcclanti'S quibus

sed

Domino exid quoi)

disleniuscurisut accumulet. Al pauperlas.ea

maxime
esl

opus est poslqnm lecerint

quam homo

spirilu eolil
ila

ut

irritamenta vitiorum

vocationis ipsorum est.

Demin

illi

hic beali poslremo

omnia excludit,

virlulum

omnium parens
laeta

gradu pronuniianlur

qui, quas habcnt divilias, tan II

lerrenis expedila curis ut

Deo vacet,

animo

quui non liabenies sunl, non

cor apponunt, non

secura menle, jaclat sollicittidine omni

tola ab illius
sibi

in

Dominum,
nihil

confidunt, non amant, non pro

ipsi
,

diviliis diicunt,

quibus

pendens providenti curque, cerla

aul boni sint aul

honore digni, aut

,

feliccs, aut

defuiurum, tantummod
il

Dominum
velit.

limeat, eaque

pauperibus pra>ft;rendi

non avare asservant

vel au-

facial quae

le (ieri

ab

homme
qui

Ita

ad beatitudi-

gent, sed dispensant ut oporlet, intgr avaritiae re-

nem

redit

homo pauper,

beatitudine dives exest reips

nunlianles, dcnique ea praeslanl omnia

litijui seculi praecipit

qtiae divilibus

ciderat.

Et quidem prorss necesse non

ut

Aposlolus,

Tim.

6, v. 17, 18,

ones omtes reliquisse; animo tamen

minimum

19,

omnino aulem

sic

sunl aninio comparati, ut ubi

,

necesse est,

ita
,

ul nec liduciam in opibus colloces,

qu.i; le

pietalis ralio id exigat

incunctanter

jaciuram lacre statuant;

nam

cl isli

suo

opum omnium modo sunt

commendapioxima ad

nec pro opibus

beatum lelicemve reddant

diximus.
est,

ducas, dpique paralus sis, ubi opus erit, reips

pelinquere, s:cut anl

pauperes. Hc ergo prima senlenli voluntaria pauperlas

tur,

opumque periturarum

conlcniplus
et

Vestrum est, jam nunc

amod

vobis debetur,

radix evangelic

perfeclionis,
,

cerlique eslis vos aecepturos id quod nune appropinquavit.

beatitatem via.
1

Nam

et contra

Aposto'o dociore,

Timoih.

G, v. 9,

10, pliilargyria, studiumque diviest et certa

Reundh Dei,

sive clorum.
:

Non

dicit, quia

sunt

tiai

um

malorum omnium radix

hominis

vobis verae divitiae

nam

parvipendens, divilias red;

perdilio. Beali ilaque pauperes

cm

Christo verilale
lib.

dere pro paupertate, protniiiit regnum

quemadmoler-

pronuniieiiltir;

recl concludit D. Ambrosius,

dm
na
,

diverso Mallh. 19, v. 24, divites excludit regno

Oflic, cap. 4
vitias

Nulhim ergo adtniniculum prstant

di-

eoe'orum.

Regnum clorum,
felix
,

id esl, vita fliciter

ad vitam beatam.
,

inque aelerntim

quae un in Dei visioue po,

Quia

raiionem addit cur beali sint pauperes

paupertate bealiludo consislit, sed

non

tissinim sita,

variis

debinc nominibus describitur

enim

in

mdium
conserindi-

pro congruenti cujusque generis bonorum l.ominum

cui

est paupeitas

quo beatiludinem assequaris. Paupertas

est

promillitur

ut diximus supra. Pauperibus, qui

et,

enim, indigenlia

rerum quae

licite

ad

vitae

terrenas contempsre divilias,

quod

diviliis

parari

valionem expelanlur; bealiludo autem

omnem
,

ac slabile esse solet, regnum, quin praeelegerunt servilem, inopem,

genliam rerum quae

licite

expelanlur excludit
,

quin-

humilemque vitae condilionem

in terra,

im abundanliam aiert et copiant quippe qui sialus sit omnium bonorum aggregatione perfectus, quo
habet
et nihil
lib. 1

congruit in c'is regnum. Regnum,

cum

glori

emi-

nentiam

signilicat
;

pracipuam

cunctarumque rerum
isiluec

homo quidquid

vult

quidquid

desiderat

abundanliam

clorum autem regnum, vera

:

mali vult, nihil mali desiderat. Caeterm

aeternaque promiail
signilicat;

ita

ad aspera adversaque carni

de Sermone Domini in monle, c. 2, et alibi surplus, tante ipsum fertull., lib. de Paiienti, cil. Hilar., can. 2, Chrysost., Tbeoph. in Mallh. , et alii non pauci. Seeunda exponit Puuperes, ui sonant, non inopes scilicel divitiarum non tamen quoslibel enim pauperes so! nccessitaie, veletiam (pilibet voluniate qu et Craies philosopbus abjecit divilias; sed spiritu, id est, voluntale Sancto Spiiitu afllal, non carnali. lia S. l>rseu volunlate spirituali nardus, serm. de Festo omnium Sanclor. Unde Basil, in Regulis breviorib., resp. 205, pauperes spiiitu dicit esse, qui pauperes facii sunt propier doctrinam Domini, dicenlis Vade, vende omnia, etc., vel qui paupertatem quomodoeunque oblalam ex voluntale Dei moleranlur. Quibus addi potest et ler, :

eis opponit divites habensuam. L'traque tamen sibi vald vicina est nam, ut August., proptius vermis diviiiarum estsuperbia, quai ex iis fer oriri solet. Ex quo ht ut merit laies pauperes spirilu, eliam simul humilesesse inlelligantur. Et .bine e:-t, quod Hieron. et Hilar. ulramque exposilionem coiijunxerunt. Qui enim ex animo et profonde imbibit se pauperem
tes consolai ionem
:

tum quia Lucis

qui, elsi allluatit divbiie, tium genus pauperum cor iis non apponunt; sed affeclu pauperes divilias
,

non

amant, sed administrant, parati omnibus exui propier Dominum. Hase inlerprelalio magis textui congruit . tum quia vox Graeca propri Mendicos

esse, hoc est, ut Hilarius, nihil penils, non soltim externas divilias. sed nec corpus nec animum e-se suum, sed Dei, i'tle profecl simul spirilu pauper seu scilicet eliam nunc in humilis esl.Qctv vestrum est prsesenli, eo quod cert spe jureqnodammod ac debilo mox persolvendo possideiis. Regndm Dei quod praeter divilias quamdam eminenliam gloriosam omnium et abundantiam complectiiur; et ide rect opet pattperlaii. Nam quamvis poniiur depressioni regnum clorum comprehendat praemia omnium beatiludinum, diversis tamen nominibus exprimitur pro exigenti cujusque beatiludinis.
:

t>49

COMMENTAKIA. CAP.
,

VI.

G50
,

suos Salvator animt

dinisque promissione

elestium bonorum bealitu-

corporeis et perituris transferunt in meliora

ad appe-

cm

hic

lm

in caleris se-

tendam jusliliam evangelicam

derio,
corporis
in qu,

ita

ut prae ejus desi-

quentibus promissionibus. Est enim regnum clorum,

famem silimque
hic vivitur,

libens
sit

patiantur,

ternm
fruuntur
possit
,
;

fliciter agere,

ubi se ipso Deus et

Deo

sancli

quippe

dm

semper

quod mprofectui

cum Deo nihil, quoti quidein rect expeti deest. Clorum hoc regnum appellatur pro eo
et in terra

rit esurialur et sitiatur,

semper operi

et

locus

cui
,

gnaviier ade
,

incumbere jam congrue

qudest clesie, quia

mortalibus nec videtur

exigitur

diviiiis

honoribtis et voluptatibus
isto

mundi
et Fsaac

necinvenitur; in clis autem manifestt donatque illud

superaiis,

quod
,

inleriorum

fuit

graduum.

Deus; dein quia

cum clis aeternum est,denique quia eos

coeli

Saturabimini
et

recumbenles cum Abraham

manet quorum mentes

sunt, hoc est, sedes Dei.

Jacob

in

regno clorum,

dm
;

apparuerit, glcria

Porrquae hic promiltitur variisordinenominibusbealiludo, tametsi in futur vit

Dei, Psal. 16, v. 15. Saturabunlur autem paneclesii

reddenda

sit,
;

suotamen

modo donatur et inchoatur in isl et quidem, quod ad regnum clorum pauperibus promissum an
etiam
,

famem omnem excludet saturabuntur justifia quam esurierunt; donabuntur enim perfeKlomnibusqui

que numeris absolut justiti, qualis hc

datur
,

non ver rgnant, idque plan c'esti modo, qui tyrannis

iis,

in futur

in vil nemini prmii loco servatur. Saturabuntur

quos misera ferre divites soient,

avaritire,

ambi-

omnis generis bonis, quia

ubertale

nihil deerit inebrietatis 9,

ab

lioni, irae, odio,

curarum
,

turbis, et caeterishujusmodi,

dominantur

ipsi

cunctisque mundi opibus superiores,

doms Dei, Psal. 35, v. saturabuntur, bonorum omnium

ficit,

adeque Deo ipso

fonte, qui solus suf-

Deo

loti

inhcerent, cui uni servire regnare est?

Vkrs. 21.

Niinc,
et siiilis
,

quinim solus potest omnimodam humaiiEe menti

:

in

hc temporari

vit

in de-

satietatem afferre
lib. 1
,

Cresti enim nos ad te (Auguslinus,

serto hujus seculi;

nam

ad exitum ex /Egypto allu-

cap. 1, confilebatur), et inquietum est cor noin te.

dere liane sentenliam existimant quidam.

Esiritis
,

strum donec requiescat

ita

Saturabuntur vero plen,

sit
;

famem silimque frquenter

ut faines nulla

unqum

recursura

et sine fasti-

aequanimiterque patimini (nunc prse cibi polsque

inopi,

dio saturitas erit, quia absque inedi appeiitus.

nuncspont,

prae ardore jejunandi, castigandi

porari nullam possunt aut corpori aut anim

Temhumano

corpus,

praedicandi verbi, etc.),

cmque opus

est

saturitatem afferre

corporis

enim fams perptu

tenui viclu sedatis, conlenti vulgaribus, alieni deliciis,

recurrit, animi vero desiderio satisfactum

est; et,
si

nunqum

comessationibus, ebrietalibus, et

domo

convivii.

quaedam aliquando

satietas esse videatur,

Vulg miseri habentur qui famem sitimve

cogunlur
:

pli saep

plus

ill

fam ipsa plermque cruciat. Veriorem hc

consequuntur qui
justiliae

Salvator porr hic batos eos prsedicat; de

in vit saturitatem

operam

corporali fam Lucas, de spiritali

sis locutus est, alterque alteri

Matthus expresaffert. Justifia

dant, quippe quibus nihil desit quod ad aeternae vit

lucem

saturitatem aliquando consequendam necessarium

juxta illud
in
:

sit,

de qu Mallh., ut generalis est virlusin se omnes virtutes complectens, accipitur pro

Qui
sitiet

venit

ad me, non esuriet:

et qui crdit

omni eo quod
est.

virtuti,

me, non

unqum, Joan.

6, v. 55.

sequitatique

consonum et Deo gratum

justitiam,

Esuriunt auin

Bkati qui

num

fletis, id est, lugetis. Ver para,

tem et sitiunt

quiiniquitatemomnemtum
se atque ab

doxon. Mundus enim eos hic arbitralur beatos

qui

setuni inaliis omnibus exosamhabent, desiderantque,

id

mrore luctuque

alieni

rbus omnibus ex animi

omne quod Deo gratum

sit,

omnibus
;

voio suecedentibus, viiam laetam et

amnam

ducunt,

praestari, in

eoque magis semper ac magis

piofici

nec

jucundis mundi voluptatibus perfruuntur, jocis et

lepidis risibus

desiderant tantm, sed et omniconatusalagunt, atque

ita,

vacant

parataque habent solamina

ut

frquenter e

causa etiam

cibi

polsque

mille

inediam patiantur,

alieni

comessationibus et ebrie:

malorum; bealus ver Dominus, contra tolius mundi sententiam luclum quo oblectamenta mundi
,

tatibus, addicti ver jejuniis et maceralionibus carnis

omnia subjugantur, eaque qu luctum pariunt, beatificat.

majori enim affects ardore in justitiam ferunlur,

Beatos prsedicat eos qui vitam degunt judicio

tristem, voluptatibus,
;

qum
quippe

famelici aut

silibundi

in

cibum

et

polum

hominum

inquam,
qui
,

seculi et

quam ad vitam

spiritui

suo nrint inprimis

il
I

carnalibus concupiscentiis alienam

nihil esse lsetitiae in

intelligentes
sibi

necessariam, nec alias adhaec esse

pares delicias.

rbus humanis, ea

hoc

in

Leviter ea appetenda Salvator docet, in

quorum cura
hanc rbus

exilio

ob oculos ponunt, quse luctum gignunt, sua

denique quibus parm aut

vulgus miserade torquetur, cibum, inquam, et po-

alienaque peccata, carnem spiritui rebellem, et estera

tum

lelices esse

qui

famem

et sitim

hujusmodi

nihil

prospr

Vers. 21. Bf.ati qui nonc ksuritis et mox \& saturvti estis. Quae oimiin inlelligenda videniur de esurie et salieiate corporali. Matth. addendo justitiam, intelligit esuriem metaphoricam id est, ardens desiderium omnis justifia: et virlulis. Et ita Lnlelliguat Maithseuni omnes veieres interprtes hujus loci, Hilar., Ambr.,Hieron., August. Unde vero sensu videtur ulrumque posse conjungi , ut Lucas esuriem, Matth. causain ejus expresseril; quasi Chriglus dixissel Beali qui propier justitiam veram fa;
:

mem

et sitim tolrant, sive voluntariis se jejuniis

ma-

voiis qui

cerando,siveab aliis illatam amorejusiiiiae tolerando. Unde Paulus 2 ad Corinth. 11, v. 12, de fam, et siii, et jejuniis, muliisse commendat, sicut et 1 ad Corinth., c. 4, v. 11. Quia in futuro saturabimini,
explel faine ac sili corporali , quam passi sunt, et explet illa esurie acsili justiliae, propter quam passi sunt, quia in clo plen ex omni parie jusiiii donabuntur. Hanc saturitalam pulchr desciibit Isaias o. 65, v. 17.

s.

x x11

054

IN

LUCAM
,
|

651
v.

succedit, rbus premuntur adversis, et aequanimiier

i'erunt.
Ita

gaudentes, 2 Cor. 6,
velut ex seminio

40, ex sancto enim luctu,

nascitur.

enim duntaxat luclus resque

luclilicae
si

ad

quodam, animi gaudium

vel eslis;

bealitudinem conferre intelligendae veniunt,

eis

quis

Vers. 22.

Eritis,
Graecum.

nam

ben utatur,

si tristilia sit,

non
,

ad ulrumque

seculi, sed secun7,

v.

ambiguum

est

dm Deum,
ficis

de qu Aposlolus

2 Cor.

10.

Fit

aulem long frequenlis, ut ben homo rbus

ac Irislibus utatur
fucilis
,

lucli:

IIomi.nes, impii, inimici docirinae

piolilcinini.

meae quam vos

quni ut rbus

laetis

iliis

enim
lur,

ad oflicium revocatur, in eoque continestimulis excilatur ut

facilis
ita

Separaveri.nt

in

carcerem aut exilium iruserint.

probris ailecerint
,

et quasi

in

Deo solidam
et si

Kxproisraveri.nt

maledixerint

eonsolationem quaerat; his

insolescit,

vertU secundm Malthaeum.

quidem

his

bene utatur, haud

Isetae

magni

est meriti,

ElECERIXT
punxerint

NOIIE.N

VESTRUM TANQUAM HALUM

eX-

cm

res ipsae

pars non parva remuneralionis sint.

nomen vestrum lanqum malorum

numeremini

et

im-

Quia.

Non

in luctu sita beatiludo

(quinim exulat

proborum ex albo suo, indignos vos judicaverint qui

inler ip^os
vel
,

beatitudine luclus), sed ad beatiludinem luctus ducit:

memoriam

veslr vel abolere

Llli-

ea enim via praescripta est liomini perdito, rebusque

laelis

abominabilem posleris reddere studuerint.

hic ad bealitudinem gradus est
,

ac prosperis semel abuso

ut non nisi circum-

mus

in

passione con-

pris recto ilinere poluisset

eundoper adversa compila, e pervenire possit, qu neque enim pervenire

:

sister (superiores in aclione consistunl), isque, ut

supremus

et

perieclissimus

ita

mundi opinione

merealur,

nisi

dolens ac dtiens sua se culp itinere

:

alienissimus.

Magnum

est quse justiliae sunt agere,

rectissimo et commodissimo evagatum

denique,

uti

sed long majus,

quae
egeris,

quinim

maximum

eorum causa
id

diximus

menti

vitiatae,

qu nunc

est

fer plus ob-

aequo animo injuriam pati;

enim,

sunt prospra

qum
,

prosint.

praeter

malorum longanimem lolerantiam,

arguit justitiae prosecutionem. Et
justiliae

constantis-

Ridebitis, solatio gaudioque perfundemini aeterno.

Scripturae

simam

quidem non

more

riss

nomine , mentis

exultalio et

necesse est perseculionem

causa patiaris, ut

affectus laetior intelligendus est,

mera

et tristilia; in,

beatus fias; caeterm id necessum est, eo sis animo,

ut mol
flectas
;

permixta

alacritas. I laque

paupertatem

f'amem, dolo-

adversm

te

perseculione, justiti non de-

rem, qu putaniur mala, non solm impedimento non

esse

sufferenda esl enim excitata in nos persecutio,

ad vitam beatam, sed etiam adjumento

eviden-

non ultr accersenda. Caeterm qui superiores ad

bealitudinem gradus conscenderit
,

tissim pronuntiatum est, ait

Ambrosius,
versis

lib.

2 Oflic.

fer

fit,

ut in im-

cap.

4.

Veniet tempus
in

quo

rerum vicibus
risum
;

piorum, quibus moribus est dissimilis, persecutionem

incidat
;

dolor

eorum vertatur

gaudium,

et luctus in

id

quod pluribus docet Chromatius

in decla-

tune, quando, juxta

54, v. 44
in Sion
,

Isaiae

vaticinium, cap. 35, v. 40,

et venient

matione.

redempti Domino rver tentur ,

,

Propter Filium hominis,

propler

null vestr culp, sed

cum laude et ltiti sempiteru super capitu eorum; gaudium et ttitiam obtinebunt, et fugiet dolor
et gemilus.

me

me causa

cujus doctrinam et gloriam

praedicabitis;
in

odiome, quia in

me

creditis, quia

fidem

Neque bac

in vil

solamen desse potest

,

me

orbi annuntiatis, quia Cbristianae pietatis veri

;

quos Paracletus, Spiritus consolationis sanctus

relicit
,

ints

et inlegri cultures praedicatoresque estis

hoc ad supe-

quasi tristes

semper autem

illius

munere

riora singula

repetendum

est.

Beati eiutis, etc. non quomodolibet Vers. 22. persequantur vos ; nam et latrones et haeretici gravissimam pnam patiunlur sed propter filium uo: ,

minis.

Cm enim

causa, mors sed pna perfidiae , ut August. Praecedentcs iiaque bealitudines in actione, haec in passione consistit, ideque perfeelissima est. Facilis est quippe jusla ag re qum propter justitiam etiam perseculionem pli. Hoc enim praeler malorum toleranliam eliam const mlissimam justitia; perseculionem denolal. Quoniam ipsorum est regnum in Mallhaeo additur clorwm. Nihil enim apiius , qum ut iis qui instar peripsemalis conculcati sunt, detur regni et quidem cceleslis exaltatio. Idem autem regnum promitlitur primis et ullimis sed primis hoc est, paupei ibus, propler divitias regni; ultimis, propter exaltalionem et gloriam. Aug. aulem ideirc ia ultim beatiludinc ad caput rediri putal, per ileralam promissionem regni cleslis, quia perseculio consummatum perfectumque oslendit et probat. Breviter ilaque et clar omnes istae bealitudines ita in summam contrahi possenl: Beati qui, spretismundi divitiis, honoribus, voluptaiibus aique coinmoditatibus mundi, justitiam, misencordiam, cordis munditiam, ac pacem cum Deo et hominibus sectantur et faciunt, tanto animi ar,
: :

martyrem non peena, sed sceleratorum non est fidei gloria,

faciat

dore, ut omnes persecutiones hc de causa toleratas aequanimiter ferant; consequenter enim ac jure hxreditatis siabiliter possidebunt regnum clorum, perfusi gaudio pleni ac saluii omnibus bonis, liberi ab omnibus malis, facie ad faciem videntes Deum , tanqum filii ejus cum Ptre suo rgnantes. Ex his palet, sicut paulatim crescunt virtuies bealitudinibus designatae , ita et crescere praemia omnes esse concatenatas, omnes quoque ad salutem necessarias, atque ila esse omnes in cerlo gradu praecepti et non lanim consilii idem denique praemium pro diversis Sr.idibus vari nominari. Quomod autem respondeant donis Spirils sancti, vide lat August. lib. 4 de Sermone in monte, c. 5 et 4. Matlhus addit deind diversos persecutionis modos, cum applica, ; :

tione

beaiitudinum ad

praesentes

discipulos.

Cm

maledixerint : Grc vsi^icrMatv, id est, probris, convitiis et conlumeli praesentes affecerinl. Et persecuti vos f'uerint : non verbis, sed faclis inferemlo vim. Et dixerint omne tnalum adverss vos, absentium famae et honori detrahendo. lia haec tria membra dislinguit August. 1. 1 , c. 5. Mentienles : si enim vera dicantur, non sunt beati, sed dupliciter miseri. Propter me. Rfrendum est non ad, mentienles, sed ad tria persecutionum gnera jam dicta. Ulrumque aulem , et mentienles et propter me, addi propler hsereticos

, ,

653
Veb9.
3.

COMMENTARIA. CAP.

VI.
v. 7
:

(k>4

Exultate,

gestile.

ntprv
iis

propii
Iribui|

i[

Sapiens lestatur, cap. 8,

liant docet sapienlia
,

Sobrietatem et pruden,

dicuntur lascivientes pecudes; translaiiti

tur, qui, prae gaudii

et

justitiam

et

virtutem, qnilms

abundanii, non possunt se con-

utilius niliil est in vit

hominibus. Porro, exislimandum

tinere quin varios gestus edant, hinc et inde subsilientes.

non

est

consilii

haec esse ut ad bcalitudinem quis

praecepti sunt,

Non solm non

afliciamini
,

franganiini

animo

aut eliam

perveniat;

omnin
:

omnibus qui

bcati

mrore

quin poiis

summo

aniini gaudio

esse cupiunt

neque
,

unum

ex bis gradibus conscen-

perfundamini, tanto quantum et extinsecs exundet.

Sic fecisse leguntur apostoli, de quibus scribitur Act.
5, v. 41
:

disse suiciat
recensiti sint;

quanqum diversis singuli sententiis omnes oportet quoquo modo; est enim
nec quisquam

Et

illi

quidem ibant gaudenles,

tain certa

etc.

indissolubilis inter eos connexus,

unam
sunt

Ecce. Quod promitto,

admirabilis et

res est,

qum

habet harum virtutum qui non habeat omnes,

inter se concateuatae
,

ita

mundi opinionem superans.

,

et his

omnibus

perficitur
;

unus

Merces vestra. Proposito bravio

suos certamen agonotheta bortatur
;

ad aniinosum
igitur bra-

homo
fer
alius.

Dei ad

omne opus bonum

instructus

tametsi

licet

fit,

ut in un prae caeteris

unus

excellt, in ali

vium habere
suimis.

prae oculis,

dm

in

certamine aut labore

iis

Pro excellenti autem ac perfectione uniuscu-

Adhaec, merces redditur

:

qui strenu se
se

jusque in

horum graduum seu virtutum

etsi

assecutione,

gesserint

est igitur

meritum eorum qui strenu

est
,

distribuenda sunt beatitudinis praemia,

aliis

aliis

ampliora,

gerunt
lativis

argumentum
aiunt

juxta dialecticos

corre-

inlriora

omnibus eadem una beatitudinis

sit
:

hoc adverss meritorum virtutumque osores.

illi
:

substanlia reddenda
virtutes
,

ut enim connexae sunt ipsae

,

Nam quod

Etiamsi milites mortem oppeleres

ne pilutn quidem propterea posses
,

ita et
,

earum praemia

extremique praemia

propter Evangelium

mediorum

ac medii consequentur praemia extremo-

mereri Deo , hoc est

tantillm deberet.

obstringere itlum ut

tibi
ita

vel

Non nos obstringimus Deum

,

ut

rum. Haec itaque, quia simul omnia instruunt ad omne opus bonum et perficiunt hominem Dei, viamque

nobis aliquid debeat

sed se ipse obstringit Deus

unam ad

beatitudinem

unam docent,
liceat

in

unnm
viae

sic

vultque nobis ipse debere promissa sua.

liceat contrahere,

que videre

absolutam

ad
:

Mclta, magna, ampla, immensa, humanoque cordi

incomprehensibilis, ejusmodi ad
siones hujus temporis.

beatitudinem et beatitudinis ipsius descriptionem

quam

nihil sunt pas,

Beati sunt qui, spretis

mundi

divitiis,

honoribus, ac

Amplitudo

ista

sive

magni-

voluptatibus, juslitiae, misericordiae, et cordis

Mdo,

aestimanda est, non collalione rerum hujus

iditiei,
<

dant operam, student ad

mundi, sed ex opulenli ac magnitudine promiltentis,

cujus ut divitiae sunt infinitae
transcendit
,

vocare qui

eam

ruperint

munmutuam pacem redenique si quid horum

ita
;

ita liberalitas

omnem

causa injuriae ferendum

rali,

sit,

sunt animo compabeati

,

numerum ac mensuram. Amplissima autem omnium merces iis reddenda est qui fidei nomine
adversa fortiter tulerint
tioni consonae
;

ti

ut aequanimiter patiantur
:

inquam

hi

sunt

debetur enim

eis

consequenturque regnum
haereditatis

caeterae

enim virtutes ra-

clorum, nec consequentur tantm, sed

jure possidebunt, gaudio perfusi
,

sunt

sed fides humanae mentis captum

bonis pleni, ab

superat.
Ln coelo
,

omni miseri
ubi suis Deus fliciter videndum se prae

liberi,

beal Dei facie fruentes, donati

honore filiorum Dei, un

cum

Ptre Deo regnantium.

>

bet,

et

coronat pro meritis singulos quos in terris

Secundum
sic ut

hjec

id est, haec

eadem, eodem modo,

viris

neglexisse videbatur.
ultra

Ab hominibus

igitur insectandi,

loquitur Maithaeus.
,

homines

eslis beandi.

Prophetis
toto

ipsis

prophetis
,

illis

insignibus

Solas quatuor beatitudines B. Lucas dominicasposuit,

oclo ver'o S.
scripsit Jesu

jam orbe

illustribus
,

qui ante vos functi sunt

Matthus

Mallhseus enim perfect de;

munere praeconum Dei

Videtis
lere
,

nec tamen ob hujusmodi

de beatitate doctrinam

Lucas ver con;

persecutiones omiserunt annunliare

tentus fuit quatuor virtutes amplecti cardinales

tem-

perantiam, quae superflua resecans sancl oblecialur

paupertate; justitiam, quae ut reddat unicuique quod

verbum Domini. autem quorum nomen conati sunt impii abohorum memoriam nunc sacrosanctam esse apud
,

omnes. Non itaque novum hoc vobis exemplum

insolens videri dbet
tios
,

aut

suum

est,

quod Dei

est,

Deo, quod hominum, hominiet sitim pati

;

veritatis

Deo

profectae
;

nun-

bus, quod

suum
,

sibi,

non rcust famem

improborum persecutionibus impeti

,

semper

prudenliam
latas

deplorantem hujus seculi vanitates col;

malis odio fuit veritas

laus est.

quibus displicuisse

summa

cum

solidis fuluri seculi gaudiis

fortitudinem

denique, quae, ne virtule defleclat, adversissima et

difficillima

prophetarum exemplo , qud hc ralione prophetarum societatem et gloriam sint

et

Animt eos

quaeque aequanimiter tolrt.

Nam quod
,

consecuturi

quorum fortitudinem
:

in

praedicand

nott ibid. August. ntpote qui volunt de persecutionibus et famae turpiludine gloriari, cm et vera dicantur, quando de illorum eriore dicuntur, nec pro-

pter Chrisium ista patiantur non enim , inquil, sequitur Chrisium , qui non seeundm veram fidem et caiholicam disciplinant Chrislianus vocatur. Vers. 23. Gaudete... et exultate, etc. id est, non solm animo frangamini, sed etiam ita gaudete ut eliam exleris per exullationemerumpat. Quo.ni am
:

merces vestra multa est quia sicut fides omnem ralionem superat, ita merces pro persecutionibus fidei reddenda omnem captum raiionis excedit. Sic enim, modis scilicet supra dictis, facierant prophetis. Hoc addit ut ne novum quid sibi accidere putent ut se talibus viris praemio, sicut et perseculione , aequandos intelliganl; ac denique ut in eorum
;

locum se successuros

quorum

in praedicand veritale sciani oflicium, ut proiudeexplicel, adjungit.

UJtiAM
enim census
Ambrosius.
Quia
plicia.
,

.5

IN
:

U56
,

vcrilate fuerint iniiiati

simulque intolligendum dat,

sed affectus in crimine est

quod notai

ipsos in

prophetarum locum functionemque succedeinde diserlis proseqnitur, ad majora

,

dere;

id quoi!

dat causam cur aeterna ipsos

maneant sup-

etiam eos vocalos docens

rium,

ad orbis universi magiste-

cm
,

prophelae

soli servicrint Judaeae.

IIabetis,
sic

receptam habetis, refertis, reportatis;

Patres

majores seu praecessores.

Matlh. G, v. 2, verlilur receperu.nl mercedem suam.

hic.

Eorum,
daporum.

quibus vos malis

afliciendi

estis,

Ju-

Syrus

transfert,

recepistis,

sed tempus praesens

videlur urgeri, adeoque fuluro opponi,

tanqum

di-

Vers. 24.

Verimtamen

verm , sed

diverso.

catur
lali

habelis

recipitis

seu reportatis hc in morin

Nam

quatuor hominum generibus, quos pronunliave-

vil,

non

est

quod exspectetis
in et

futur aelern.

rat beatos, opponit quatuor item, quos censet miseros

IIabetis

autem

ab

ipsis divitiis vestris,

,

Eu-

atque inlelices; ut omnin consequuntur haec ex

illis.

ihymio interprte, consolationem

solamen adverss

Nam

si

beati sunt pauperes et qui esuriunt

si

sequilur

mala omnia,

si quae.

vos invadant, adeoque tulamen

miseros esse divites ac saturos; et

qui perseculionem patiuntur
rident et qui favore fruuntur
haec omnia
,

beati qui fient et

ne invadanl, denique quidquid bonorum lemporalium

miseri sunt ergo qui

animus vester desiderat, honores, amicos, servus

vesles, supellectilem
;

hominum

quanqum

omnia enim
,

diviliis

parantur.

mundo

paradoxa.

Vestram

non veram

sed

quam

vos vobis definitis,

\je deplorantis et luitionem aeternorum supplicio-

exoptalis, el quaeritis, quae vobis suflicit, in

quiescitis
,

qu consi

rum
plicii

pracdicentis est, in

novo praesertim Testamento

nec aliam desideralis, praesertim

Subaudit
,

e frui

praedicenlis est denuntianiisque vindictam Dei, supliaud

semper

liceret.

ac proinde veram solidam-

dubium

aelerni

simul et deplorantis ac
,

que consolationem, quae

quemini, quae non datur

est regni

clorum, non asseomni-

commiserantis.

Nam,

ut Basilius in Caten

ait

hc

nisi iis qui, posthabilis

vox

VJB,

qu
Titus

intolerabilibus proferlur doloribus, eis

bus hujus mundi rbus, ad eam adspirrunt, sed

convenit qui paulb post delrudendi erant in grave sup-

lerna vos manet dsolai io. Quod

sit

divitibus adintetligi-

plia um
asserit.

In extremam calamitatem ruituros

igilur praemiis

futurum, scribit V. Beda, contrario melis

lur, ubi

Posiqum

ad virtuiem provo-

pauperum

dicilur esse

regnum Dei

quo se

caverat, etiam h criminibus et peccalis, futurorum sup-

regno per omnia, qui hic consolari qurunt, alinant,

audiluri juslo judice
:

pliciorum denuntiatione deterret

quod Ambrosius

ait

Filii,

recordamini

quia re-

ut

si

coronis promissis non sunt persuasi virtutem

cepistis

bona in vit veslr (infra 16, v. 25). Pauperiid est, aelerna glo-

cerl impendentium tormentorum

melu retrahantur

bus promillitur regnum clorum,

ria

peccalis. Ut per beati/icationem quidem ad

hortetur
,

Ma

ad-

cum cunctarum rerum

abundanti
infra

conjuncta
,

inquit

Euthvmius, per deplorationemverb ab

divilibus exclusis regno

clorum;

18

v. 24,

25

his avertal.

relinquitur aeterna
discipulis convertit
,

ignominia omnis expers

Epistolae

solatii.

Vobis.

sermonem ad
v.

filios

Quare Jacobus apostolus

suae cap. 5, v. 1,
,

perditionis

qui contrariis sludiis incumbunt.

exclamt: Agite nunc, divites, plorate

miseriis vestris,

ululantes in

Divitibus.

Quemadmodm mox,
animo, affectu
fieri
;

20, pauperes
ila
si

qu advenient
;

vobis.

in'ellexit spiritu, id

enim addit Matthaeus,

,

hic

Vers. 25.

V#: vobis
est
,

certa vos

manet

malediciio.

divites dicit voluntate,

qui

vel

non

Qui saturati estis, qui impleti eslis,

scilicet

cibo

habeant

divilias,
1

volunt divites

quo modo
,

loquiillis

poluque

id

semper

saturi et distento ventre.

tur Apostolus,

Tim. 6,

v.

vel si habeant

cor

Subauditur nunc, quod quidam etiam addunt,

supra
v.

ac

apponunt, quo modo loquitur Psalmus 61,

iis

v. il

in

21, in contrario expressum est; et de affectu

lduciam

amorem

et

felicitatem

omnem suam

desiderioque intelligitur locus.

Non enim

qui

ali-

collocant, his se bonos, felices et beatos credunt, nec

quando sunt
semper

saturi,

damnantur sed qui

; ,

id affectant ut

aliud

bonum

majoris faciunt.

Nam

sunt qui divilias

tertio

sint saturi

id est

quorum praecipuum

stu-

habeant, sed tanqum

non habentes, quos

dium

in

hc vil est, indulgere crapulae et ebrietati,

gradu pauperes spiritu esse dehnivimus supra. Non

curare ut venter fartus cibo semper aestuet mero sice-

Verumtamen v*: vobis divitibus. QuaVers. 24. tuor generibus hominum, quos beatos praedicaverat, quatuor alia opponit, quibus vae intentt, id est, seternam miseriam prdicit ; et primo quidem divitibus scilicet spirilu, hoc est, animo et affectu, sive opponundivilias simul habeant, sive non habeant tur enini hic divites pauperibns spirilu , quos Matlh. expressit , sicut supra explicuimus. Divites ergo hic vocanlur qui diviliis inhiant vel incubant, amore scilicet cum divitiis colligali, ut inde avelli nequeant : nain si qui divilias habeant tanqum non habenies , et observent praeceptum Apostoli, 1 ad Timoth. 6, v. 17 etseqq., ab hoc vae iminunes sunt : non eniin consensus, sed affectus in crimine est, inquit Ambr.
:

beatitudinem vestram, nemo quod diximus, modo, quin et iis beatitudinem sive ex toto sive ex parle percipere velit; hoc est enim commune omnibus qui frui voin

hc vil ex

diviliis

enim

divilias diligit eo,

lunt cre;ituris. Vers. 25. V/e vobis, qui saturati estis, id est, qui in hoc studetis, ut cibo potuque larti genio indulgeatis : illis enim vae minatur, quorum, ut apostolus loquitur, Deus venter est, qui in comessalionibus et poiationibus suam felicitatem ponunt. Quia esurietis;
et Isaias

per quae quis peccat, per haec et punielur unde Ecce servi mei comedent, et vos e.surietis : ecce servi mei bibent, etc. Nam sub esurie eliam sitis
; :

nam

hic

comprehendilur

Ql'H HARETJS CONSOLATIONEM VESTRAM,

id est, reCpiUs

rum necessariarum

et sub his duobus omnium re, inopia, V/E vobis, qui ridetis nunc }

f.57

COMMENTARIA. GAP.
;

VI.

058
sectans. Loquitur prsertiin de ho-

rave

qui hoc pro prcipuo boiio ducunt

si
;

et in eo

nihil nisi

humana

acquicscunt,

comessaiionibus et compotationibus

minibus sui temporis et nationis, ut

mox

palcbit.

vacare possint

quorum denique
Pliilip.

ut Apostolus ail

Benediciionem seu laudem opponit odio, separationi,

exprobraiioni, et ejectioni, de quibus paul ante v. 22.

Deus venter est,

5,

v.

19, quippe omnia

eslis inter

colendo venlri impendentes.

Porr ut

ibi

additur, propter Filium hominis, et serEvangelii, qui

est

Quia esurietis, idcirc hic miseri

dias delicias, quia in altero seculo
patieinini. Sicut

m-

mo

est

maxime de prdicaloribus
,

com-

lernam

esurieni
assignat;!
;

paranlur prophetis
ribus
et

ita et
,

hic

sermo

de doclo-

supra singulis virtutibus

ita hic

prdicatoribus

qui comparantur pseudoliceat

sunt congrua prmia,

illic

vitiiscongrua supplicia
proinittilur,

prophetis. Et
rint

quanqum

subaudirc benedixe-

esurientibus saturitas
;

hic

saturis

vobis,

extra Filium hominis, quia scilicet inih;

ininilatur esuries

decet enim, ul per

per hc et torqueatur, Sap. Il, v.

17.

qu peccat quis, Ad eumdein

:

adversamini, et contraria doclrin meae prdicalis;

videlur tamen non esse
ille

sensus primus, sed homi-

modum
sitietis.

scribit Isaias, cap. 6 6, v.

et vos

15

Ecce

servi

mei

nuin benediciionem lue dari Christo pro argumenlo

falsae

comedent,

esurietis; ecce servi

mei

bibent, et vos
sitis

doclrin,

quia

non applaudant homines

nisi

Nam
;

et

hoc Evangelii loco sub esurie

pseudopropbetis et impostoribus. \st vobis

daverit vos major

cm

lau-

ubi licet per lamem et sitini omnium rerum desideralarum inopia et

conlinelur

inlelligalur
esurietis sit

hominum

pars ob doctrinam ve-

stram, quia non bonaesse doctrina polest,

jori

ornais veri boni vobis expetiti denegationein ege-

statemque patiemini
et silis

peculiariter
;

tamen lames

cibi

pois intelligitur

pr

ceteris

enim

gulosi

in

gehenn, acutissim fane et inexplebilisiticruciabunlur,

qu mahominum paru placet. Vera doctrina testalur hominum opra esse mala, Joan. 7, v. 7, propterea ita non ut non possunt homines eam non odisse possunl non pessima quque de ejus doctoribus di, ,

quemadmodm

dives
:

ille

epulo infracap. 16, v.

ille

cere.

Quare non

facile quis

vulg ab hominibus laudoctrina est

;

24, de quo hic Beda

Saturatus eral dives

pur,

dalur, cujus vera et sincera

propi

sed hoc
,

puratus, quando epulabatur quolidi splendid

diruni

sed

ium eorum

est qui

loquuntur placentia
fidles

Isai

sustinebat esuriens

quando de Lazari,

50, v. 10. Habent

clores

quidem

san doclrin doet

quem

despexerat, digito, gutlani

aqu qurebat.
,

suam apud bonos laudem

gratiam.

verm
Nullus
,

Qui ridetis, gaudetis, risui llitique vacalis

et

non apud hominum multitudinem seu majorem partem, cui

gaudium voluptatemque pro prcipuo bono seclamini.

Nu.nc, in hc vit (in

nunqum
se

placet
sibi

quod rectum

est.

ergo doctor placeat

ob applausum populi
quia majori

aut

qu

flendi

ac lugendi

mille

existimet

recl

docere,

hominum
csl

suppetunt causa?) et de rbus hujus vit, vel

ut, lomicatione, lascivi, et

iliicilis,

multitudini

sit

gratus,

sed conlra meluat sibi pluipsi

qu

bis conjuncta sunt,

rimm, quia dirum supplicium

gehenn,

paralum

in

cachinnis, cilharis, choreis, etc., de quibus scriptum

est

quemadmodm
h.ec,

iis

quos oderunl liomines,

Proverb. 2

v.

14; Ixtanlur
;

cm malefecennt
quidem
,

et

mercesmulta

in clo, supra, v. 23.

exsuttant in rbus pessimis

ita

vel de licilis
,

sed

Secundum

hc eadem, eodem modo,

eis

ait

Eu-

ut spirilalibus

prponantur

nec ulla ralio habea-

thymius, benedicebant nimirm et laudabant.

lur peccati, modi bis frui delur, de quibus alio loco,

Enim, causam insinut cur

supplicium
;

minctur sternum

Eccles, 7, v. 3

Cor stultorum ubiltitia.

quia perverse doceant, smiles pseudoillis

Quia, versis rerum vicibus, in aller et tern vil

ldgbbitis, id ad animi, et flebitis,
id

prophetis veteribus, falsis

prophetis et imposloriqui quant magis

ad corporis,
et cor-

bus,

quorum meminit

Scriptura,

dolorem pertinet. Toti, inls

pore,
trisiili

et extra,

animo

placuerunt multitudini, tanl

amplis displicuerunt

absorpti eriiis,

momentane
illic

voluptale

Deo.

cum

perenni cruciatu commutai,

ubi fletus erit

erit
ri-

Patres, majores, prsecessores eorum

hujus temporis. Indicat, se non

Judorum

et stridor

dentium, infra 15, v. 28. Tune tempus

ut risus suos rideant, qui haec Christi verba

jam

tam statuere regulam generalem qumaccominodatam populo Judaico,

cujus majori
parte
sciebat
:

dent.

Vers. 20.

V*,
filii

nunqum probandum
Nani Judi hujus tem-

scilicet vobis.

tern vobis immi-

Evangelium suum. Dicitergo

poris

net maledictio, cum benedixerint vobis,

verint vos,

cm
,

lauda-

idem faciunl
;

vobis,

quod olim majores eorum

cm

faverint et applauserint vobis

homi-

pseudoprophetis

illi

similes sunt majoribus suis, vos

nes mundani,
id est, qui

hujus seculi, major

hominum

pars

pseudoprophetis. Majores eorum, cert major pars,

hoc ununi spectatis, ut in rbus

hujus

mundi

unde Christus

transitoriis

gaudium

capiaiis

in

lascivi, in

perliibeo de illo

luxu, cacterisque diviliis, quia lugebitis, animo, et flebitis, corpore, hoc est, inls et extra voluptas vobis in dolorem animi et crucialum corporis commutabilnr. Vers. 26. V.i; cum bknedixerim vobis homines, d est, cum major pars Judorum (nam de Judis illius temporis loquitur) vobis prdicantibus applau-

Me odit mundus, quia ego lesiimonium quod opra ejus mala sunt. Secundm

hc enim
licet

faciehant pseudoprophetis patres eorum, sci:

sent

lioc

vilia polius

enim signum est vos eis loqui placentia, eorum dcmulccndo, qum redarguendo
:

Judaeorum, inter quos jam vivitis. Atteslatur hoc Jeremias, cap 5, v. 51 Prophet prophetabant mendaclum, et sacerdotes applaudebant manibus suis, et poputus meus dile.vil talia. Hoc igitur postremum v deierrel discipulos captando hominum plausu per doctrinam et opponitur beatiludini , qu v. 22
,

et 25, promittilur ex

hominum

maledictione, propter

docirinam cl lidcm Christi.

659

IN
potis

LUCAM
Deum
te

60
posse adverss hostes interpellare, qu vin:

commendrunt pseudoprophetas,
phelas; laudrunt eos et
veritatcm
sis

qum

pro-

magnihcrunt, non qud

ip-

dictam illesumat, quarn ipse non potes, adneclit

Vers.
28.

(lalsa

cnim prolerebant) sed qud quae

Benedicite, ben precamini malequi

grata essent proplietarent. lia et vobiscum agitur

isli

dicentibus,

qui imprecantur,
et fletibus,

devovent; digni

Jaudant vos
recta
,

et

applaudunt vobis, quia non quae

,

enim sunt lacrymis

non maledictionibus.

sed quae audire velint prsedicetis

prsesertim

ver quae meae doctrinae adversantur. Argumenium

doctrinae fals, favor popularis. Porr

nis quae

Orate Deum, nimirm ul iis etiam doiientur bonon est facultatis vestrae dare. Si quid autem
loquatur aut agat sincero animo

qud veteres
,

unqum
cerl est

homo,

id

Judaei benedixerint sui lemporis pseudoprophetis

et

dm

orationi incumbit,

quando Deum, cor-

adbseserint eis potis

testis est

qum

veris prophetis

locuples

dium scrutatorem, solum solus

itaque

alloquitur.

Docemur
veritate.

omnis velus Scriptura,nominatim Jeremias,

inimicos diligere
dilectionis

lingu, opre et

cm

alibi,

tum

cap. 5, v. 51

Prophel prophetabant
suis,

Quam

formam ex

magislri sententi disci-

mendacium ,
et populus

et sacerdotes

applaudebanl manibus

pulus preescribit, 1 Joan. 5, v. 18; ad linguam enim

oratio, ad

meus

dilexit talia. Exstant

quoque exemJer.

opus beneticentia, veritas

ad

animum
Catholico-

pla,

3 Reg. 18, de Eliet prophetis Baal ac lucorum;

ejus et Michae
;

spcial. Haec

autem praecepta jussaque sunt prorss,

et quis unqum nam qud quaedam
;

3 Reg. 22, de Sedeci sociisque

20, v. 1, 2, 6, et
sariis ejus
c.

non

in arbitrio relicta

37, v. 18
aliisque.

de Jeremi et adver-

rum

aliud docuit?

dilectionis

Phassur

Eodem modo actum

,

officia,

extra necessitatis et scandali rationem, ini-

fuisse

cum

adversariis Christi ejusque discipulorum,

micis praesiare,

non

praecepli, sed consilii perfectioscholastici

intelligitur

ex Matthaei capite 24

ex Actis Apostolo-

nisque eximiae esse,

id in amicis

doctores

docent,

rum,

et histori Josephi.

Pertinet ergo hoc postre-

non minus qum

gravior long

in inimicis

locumhabet
con-

mum

v, ad corrigendam ambitionem, ut abslerreat

cm tamen
cos

illius sit

offensa qui ami:

discipulos suos Christus captando

et grali,

hominum

plausu

non

diligat,
id

qum

qui non diligat inimicos

qud
;

exitialis sit,

argumenium

doctrinse

sequiturque

ex praeceptorum affirmando enuntiato-

non

sincerae

nec Christi servus esse

possit, qui stu-

rum

natur, quae

neminem

nisi

pro re nat, loco et

deat hominibus placere, aut ab eorum pendeat judicio, Gai. 1, v. 10.

tempore, obstringunt. Ver, Calvine, horribile por-

lentum ipse
miseris his perditisque relictis,
sapiant, aures occlusse sunt
,

alers

et impingitis in id

ipsi

quod

in

Vers. 27.

Sed,
cm

aliis

damnatis, qui Dei nobis praecepta proposita

quibus, terrena ut

ita

vultis,

non qud ea implere valeamus, sed ut naturae

imbecillitatem,

nequaqum percipere queant ea

quae sunt spirits

nostrae

oneri miser succumbentes,

fe-

Dei.

agnoscamus. Scimus nos majora esse qum ut ea

ranl naturae vires nostrse
;

sed non majora,

qum

ut

Qui auditis, animo vera honestaque omnia cognoscendi et colendi, qui aures aperuislis ad audiendum,

superet gratia,

quam

promittit novae legis

aucor ad-

jutricem viribus nostris. Porr ad

eum

haec finem

excipiendum et amplectendum

id

omne quod Deo

Domino praecepta
tur

sunt, ad

quem

ea quae proxim an-

gralum

es!,

quantmvis carni inimicum, quantmvis

tecedunt, ut nostris animis sua bona habitudo serve-

veslr opinione fuerit alienum.

Inimicos.

iucolumis, et inimici, charitate ac benefleenti

Non

putetis

suflcere

ut amicos vestros
et ini-

superati, nobis

Deoque concilientur.

diligatis; silegi Deisatisfacere vultis, diligite

Calumniantibus, ut vestris precibus reconcilientur

Deo, condonatis veris criminibus, qui de vobis falsa de-

micos vestros.

Proximorum
loco

loco

ait

etiam
et

inimici habendi

ferunt ad homines. Graec et Syriac, hoeprius, illud

posterius est. Est

sunt, ac proinde etiam diligendi,

nec inimicorum
et

autem hujus

loco,
est,

tS>'/

sTTr.ptadvTuv,

babendi;

id

quod
5; 21
;

lex

quoque

prophetae
v. 17,

quod militare propri verbum

Marte, deductum, unde
ethoslilisinsultus.
wtvift*
alii

ab im,

et pn

compluribus

locis

diserte docent, Levit. 19,

1

quasi peia, Martius

18; Exodi 23,

v.

v. 4,
,

Reg. 24, v. 5, et 26,

Job. 31
,

Quare

pro calumniantibus ver-

4 Reg. 6

v.

v.

29

Prov.

tunt infeslantibus; Syrus Dedoberin lechun bactiro, qui

25,

v. 21.

Nam qud

inimicos nostros vocant, fa-

vexant vos

cum

violenti

cui ben congruit id

quod

non ex su sententi, sed ex accepta vulgo sermonis consuetudine. Diligendi sunt autem, non
ciunt,

sequitur, et persequuntur vos. Subaudi autem. vexationi infestationique

non

resistentes, sed

fug inno-

quatens inimicos agunt, sed quatens homines sunt,

odio quo nos prosequunlur seu maliti ipsorum non

cu vobis consulentes.

Vers. 29.

Et non legitur Graec

Syriac tamen

communi natur, non ex vilio, quod vitium ad majorem potis benevolentise aflectum movere nos dbet, quemadmodm
obstanle,
aestimati
scilicet

ex

additur ul Latine.

Qui ei qui, te. Subito mutatus numerus inculcandum praeceptum, quod unusquisque
,

facit

ad

sic au-

medici quando cake feriuntur phrenelicis, tune

etiam magis miserenlur illorum. Porr diligere ad ani-

dire debeat quasi sibi uni dicatur.

Percutit
potis

in

maxillam unam, prbe et alteram,

mum

inpriinis spectat, cujus quia probatio est operis

:

exhibilio, addit

Benefacite qui oderunt vos. Alqui ne existimares

qum omittas, qum non pergas eum diligere, potis qum quid admittas alienum dilectione, polis qum vindiciam de illo sumas aut malum malo

G61
reialies, lantin absitis
tate.

COMMENTAI A CAP.
ab
injuria: retaliandae cupidi-

VI.

602
aequalibus corripere
;

corrigere, majoribus aul etiam

sed privatas inhibet inimicilias, privatae ullionis stusi

Injuria esl,

quae alia, ignominiosa, alapis caedi

dium appetilumque improbat, ac ne tanlillm quidem

vult,

ideque duplex, quia ignominia accedit. Porr dextram

ob malum quo affeclus

es,

animi

lui charitati

ac

maxillam

dixit Malthaeus

pro unam, secutus loquendi

faci-

suavilali, erga
.

eum

qui le malo affecit decedere.

consuetudinem, non cdendi, in sinislram enim

lior ferientis ictus esl
;

Yestimentum, extimum, pallium.

Tunicam, quamvis maxime
tibi

aut cert exlremi contempls

;

necessariam noli

signilicandi grali

dextram noniinavit

soient

enim

proiiibeue; ne prohibeas, scilicet quin auferat, potis

qui conleninunlur, averso ictu, in sinistruni

nempe

qum

te ulciscaris, aut quvis illum

injuria afficias,

lalus, cdi, lanquui qui jubeanlur facessere, indigni

vel in injuria

venia6contenlionem, long enim praeIn Matlhaeo est

et
:

etiam qui nobis verberentur.

Pr.ebe. Verte, obverte
verberari
libi et
il 11

slat vestibus charilas.

Et lunicam

et

alteram, libens patere

tuam

totlere, dimitte ei

pallium. Pallium significal

alteram, scilicet potis

qum alapam
quo pacem
etiam altra

summam

vestem (quanqum aliquando pro quovis

regeras, potis

qum
:

illi

rsistas cuin

vestimenti gnre ponatur) quae

Romanis toga

est,

exercere debes, potis

qum
id est,

injuriam vindices, aut

paratus
sis

Graecis pallium, estque fer majoris pretii

nica.
joris

qum

lu-

malum malo penses

maxill alapas
ferre,

Fac jacturam
est
pretii,

igilur,
nisi

inquit,

et pallii

quod ma-

excipere, repetilas novasque injurias

quo

pris detraclo lunica exui

potis

qum

maleficiis certare, aut

ullionis

non potest; ubi jacturam aliquam acceperis, paratus

sis

aliquid ob acceptai)! injuriam meditari.

Notanda chri-

etiam graviorem ferre; vel

lunicam
et

et pallium,
et

stiana etelegans autithesis, qu lege lalionis, palientiae,

Malthaeus dixit pro vestem

interdm, quod apud
vestis,

unam

alieram (nam

ut

ita

dicam,

talio

opponitur. Caeterm noluit

nos Cbristus hortari ad acuendam malitiam, et eorum

praesertim qui nocendi libidine

modo pallium,

Euthymium annolalur, omnis modo tunica appella/ur; sf.iii8

et

jam ardent quare

;

etiam tunica pallium,

pallium tunica). Lucas enim

non

id

voluit,

ut quoties caesi
:

fuerimus maxillam
quid enim
est sani
id foret

praeponit pallium, uti cert pris auferre quis tenlet

unam, mox alteram porrigamus

nisi roalitiae

pallium alterius, vestem et exlimam et prelii maximi,

irriu>mentum

Non

quique

in-

qum tunicam
lunic
:

et pallio fer nudari alter

malitqum

terprelis syllabas aucupari, sed attendere ad ejus qui

tunica enim, juxta

adagium,

pallio propior.

loquitur consilium. Atqui

minime obscurum

est quid

Ei ergo qui eripere tibi vult vestem

unam, permitte

Christus velit, animos

nempe

fidelium ad constantem

ut auferat, vel etiam adjice, et alteram, eliam

patientiam aequanimitatemque formare, ne semel aut

qu

tibi

magis opus

est, potis

eam qum cum delrimento

iterm offensi deficiant vel fatigenlur, sed compositi

sint

pacis et charitatis judicio contendas, hoc est, potis

semper ad toleranliam majorem

improbitas
;

si

crescat malofuerint,

qum malo
accipitis,

rsistas.

Quare enim non magis injuriam

1

rum
ipso

atque ubi

semel

laesi

hoc

inquit

Paulus,

Cor. G, v. 7

quare non

documento ad toleranliam erudiantur,

et pa-

magis fraudent patimini? Nullum enim detrimenlum

tiendo patientes esse discant. At quare haec? utcharitatis

majus

est delrimento pacis

et charitatis

animi erga proximos suavitas salva permaneat,

evicti
v.

cum
jicit

lucro pallium vendit, qui, ut evilet

maguoque amaram con;

et inimici patienti

Deo

lucriliant

quae duo

tentionem, servetque animi pacem, tunicam furiad;

Paulus nott,

Rom. 12,

21, ubi ait: Noli vinci

quem
quod

si et

loleranti ac benelicenli su devin-

malo, sed vince in bono malum. Consilium enim Christi est

cal (id

facile possit),

nullum dispendium

magnum
si in

docere nos animis esse malorum toleranlibus,

est, tanl

cum

victori

comparatum. Haec

ve-

tolerandoque mala vincenlibus, mansuetis, ut pacis

ac charitatis studiosis. Quid enim?
resistetur,
fit

siibus, tegendo corpori necessariis,

locum habent,

dm malo malo
ex

quanta magis in
rbus ?
Vers. 30.
aliquid

aliis

omnibus caducis
cuivis,

hominum

id

quod

solet

dm

igni ignis additur,

parvo magnum, ex uno multiplex redditur, aliudque

ex alio propagatur
;

Omni,

etiam inimico petenti

ac crescunt molesliae, animi pax

abs te,

tribue, da id
si

quod

petit.

Esto
:

amittilur, patientiae charitatisque, virtutum

cm

no-

promptus ad donandum,
sic concilialur

quis quid abs te petierit

bilissimarum tm

maxime necessariarum,

fit

jactura,

amor mutuus.

inimicus habetur offensior, qui loleranti vinci potuisset.

Et

qui, et ab eo qui.

Nec san

convenit Christiano, inquit

Chroma-

Qu/E tua sunt, tua, res tuas.

tius, vicem injuri reddere, ne similis ei cui vicem reslituit judicelur.

Ne rptas, cum detrimento

que potiorum.
test,

charitatis

bonorum-

Si enim

malum

est

injuriam facere,
revendit, ac

Vult, ut,

quoad ejus

nobis fieri po-

non

est alienus

culp qui vicem

malam

fratrum supplicum inopiae succurramus, sive

datis nostris rbus
eis
;

per hoc non potest bonus haberi, qui

malum

imitalur.
;

dono sive mutuo

benigno vullu
trici
;

idque hilari ac
asperi, te-

Porr, non hic vetat Salvator injuriam declinare

que,

ne-

minime ver

negemus,

cum

inculpais lutelae moderamine, illso chapropulsare; neque etiam aliquando,

iis

aut

difficiles, id

quo indigent; sed siquidem

sit

in

ritatis

affectu,

nostr id haud situm

facultale, saltem

animi erga

salulis publicae ergo,

quibus id

officii
iis

incumbit,

eos benevolentiam suavemque affectionem testemur.

vindicandam commillere; muli minus

ex
oflicio

quibus

id
I

Vers. 31.

Et, denique.

Summa

haec est ipsa

incumbit, magislratibus vindicaro, prfcctis

aequissima nalurae lex, Deo

hominum

cordibus in

C(j

KN

LUCAM
Gallic gr,
|

664
dicitur, voce

sculpta.

Omnis
legi

in

proximos bonelicentiae, unam cormoiMiatinimicoruiii dilectio-

minime ambigu. Versatur

merces debeiur
;

tam rgulant

lr;idit; et

auiem eliam

circa ea opra quibus

nem,

i,isi

naturae coiisentaneam.

et declaratur eo ipso

quo merces prompte

hilariter-

Vultis,
res alicui
si

velletis,

re simili nal. Si lu le praebe-

que persolvitur.
f'acitis

Quid promeremini? quid

praeclari
sit?
;

se

ille

inimicum aut Lnjurium, probares plurimm non ulcisceretur, sed conaretur, longanimi
el se pari

ob quod merces vobis

Deo exspectanda
legis

Exspectabant Judaei Deo servatae

reci, juxta Dei ipsius promissa.
diligit

mercedem

mansuetudine,

malevolenli sei vare, el

At, qui eos tanim

facit divin

luam malcvoleutiam superare.

quibus ipse

diligitur, nihil

mer-

Et
sed
rili

vos.

Siniilitudo significatur,

non

aequalitatis,

cede dignum, partira quod mercedem recipiat quaeratve ab horainibus,

ligit

proportionis, propler condiliones dispares,

et uxoris, patris et
h'Iii,

maUbi

mutuam

scilicet

ab

eis

quos di-

domini
videt
fieri

et servi, etc.

dilectionem, parlim quod vicariam meritamque

propria res agitur, acut

unusquisque quid

dilectionem rependat, ingratus prorss censendus ab

rectum

sit,

quid erga se

aequum

sil;

at

ubi
prae
in

omnibus
git,

ni fecerit.

Itaque ingraiitudinis notam effu-

alina utililas vel jactura in quaestionem

venit,

non

dilectionis
diligit,

pramium meretur:

et,

si

rem
amo-

e qu;im aaura adfert

caecitale,

non perinde

expendas, se

non alium,

in se reflectens

proniptu occurrit
rat, jubet Salvator

illa
,

cognilio. Caeterm, ut occur-

rem quo alium prosequitur. Humanus

est

paterfamilis,

ut ubi
et id

aliorum res agitur, nos

operario se conduclo, postqum suo ben f'unctus

officio,

ipsos adspiciamus,

quod optaremus nobis, huid

ipsi

et

mercedem

solvit et

gratiam

habet;

jusmodi re nal, ab

illis fieri,

vicissim eis

quanl magis

filiis

suis, observatoribus

praeceptorum

praestemus; hoc est enim diligere proximum sicut

suorum, cleslis Paler, cujus humanilati nulla homi-

seipsum. Domeslico itaque mngisterio nos erudiendos

tradit, et

num comparanda

est? Quocirca Christus, quibus gra-

et juste

unumquemque sibi regulam coiistituit recl cum proximis vivendi, qu non poterat alia
52.

tiam esse insinut hic, dilectoribus, inquam, inimico-

rum; mox versu 35, subdit mercedem foremullam.

Nihil
igitur

aequior dari, ips suffragante naturae ralione.

Vers.

Et

obest gratia ista merilis aut mercedi.

haereticos.
,

si.

Si autem.
veris

Syrus: Si enim.

Hoc adverss
blicits

Allero argumento, partira

commodis

Deo

Peccatores, quicumque

etiam publici, quos pu-

non ab bominibus exspeclandis, parlim

discipulo-

notum

est

contemnere praecepta Dei, ac promuneris

,

rum
tari

condilione sumpio, couomendat inimicorum di:

inde nihil

gratiae aut

sed odia supplicia,

lectionem. Q. d.
,

Si difficile vobis videtur

Deum

imi-

que non minima Deo manere

et

utpote publicani

at

praestetis

oporlet

publicanis et ethnicis

ethnici;

quibus vos necessum est virtule prae-

quos

ipsi exs-eci ainini.

,

cellere.

Diligitis, vos
sancti,

populus sanctus,
sanctus est

vocati

ut

sitis

Diligentes se, eos qui diligunt ipsos, diligunt,

ips

quemadmodm

Dominus Deus

hoc dictante etiam corrupt natur, non 3x eo

vesler.

fonie

qud

diligat

legem Dei, sed ex eo quod

igitur

diligat

Eos, tantm, qui vos diligunt. Caeteroqui enim,

seipsam.

Non

est

hujusmodi

dileciioni

pro-

praemio digna esse possit,

dilectio;

eorum

quibus diligaiis

ximorum
praecipit.

Deo

gratia,

nec ea proindeest quam Deus

nimirm,

si

non ide pr;pcipudiligas, quia

et caeleros diligas, qui te ipsi

te diligunt,

sed quia Deus eos diligendos praecepit,

ralione,

Diligunt. Homines

ita lucris

inhiantes ut

omnem
omnium

itaque

edem

exuisse videantur humanilatem,

nisi se,

neminemque amare
legis Dei

non

diligant.

promerito praemio servatae

alienissimi, hoc

Quje vobis est apud

aut nulla.

Deum

gratia? q. d., parva

judicio,
tes

qum

lamen babent

ut

aman-

Magnam

ineunt

Deo gratiam, qui obser-

redament, sive qud suam captent utililatem, sive

ipsa

vant praecepta ipsius el diligunt proximos. At quid

grali hoc facto veslro possitis
benelicii laudisve

quod
pi

hoc extorqueat natura. Non ergo

id laude

Deo conseqni, quid promereri, quo tesletur Deus gra-

aemio aut mercede dignum est neque id proinde

voluit.

quod lex Dei

Vers.
est

tum

sibi

esse obsequium veslrum,

quemadmodm
non amare
'

53.
;

Benefeceritis. Dilectio potissimm

testari et

remunerare

solet officia

servorum suorum
gratus,
ita

animi

beneficentia operis.
;

fidelium?
nisi

Non

est iste cultus

?

Deo

Gkatia. Istud non facere, turpe est

facere
est

non

redamantem

Gratta hic non

accipilur ut opdicit

magnae laudis

non enim tam beneficentia

qum

onatur mercedi aut merilis (nam quod Lucas

permutalio beneficiorum.

qn

vobis est gratia, Matthoeus effert quant

mercedem

Hoc, idem.
Reliqua ut versu superiori.

habebitis), sed ut significet affeclum animi,

quo quis

accepium gralumque habet allerius officium, cum opporlun declaralione testificationeque

:

Vers. 34.
exercitia,

Mutuum.

Inter caetera

benelicentiae

qui quidem

unum

insigne est, argentum

mutuum

dare

Vers. 34. Et si mutuum deperitis iiis, a quibus speratis recipere, nompe, simile bencficium vel mutui vel allerius benelicentiae, qu/e gratia est vobis, qum magnam iniiis gratiam apud Deum, ut ab eo magnam mercedem speretis? Unde Matth. dicit
:

habetis? Nam et peccatores peccatoribus foenervntur, id est , mutuum dant, quia Ut Graec est eadem vox , qna inilio hujus versus recipiant qualia, id est , parem mutui vel bepeficii vicem in su necessitate. Itaque

Quam mercedem

665
iis

COMMEMTAKIA. CAP.
vitae
(nisi

VI.

606
quoque,
id est, esse declarabimini,

qui opus habent pro hujus

necessitatibus.

Et

eritis, erilis

Rkcipere, supple, non sortent

sortis recipiend,

enim spesesset

genuini film Altissimi, Dei, quo non est alius, vel

polenti, vel glori, excelsior. Terlium

donum

polins esse
ipsi

sed vicem inutuam, ut et

vobis

quam mutuum) viiissim dent mu;

argumentum
Dei causa,

suniptum ab exemplo paterno, quo ad dilectionem

inimicorum
.hortaiur.
,

tuum, aut coinmodent,

vel aliud prstent beneficium

id

est,

omnium hominum

nam
illud

ut subaudias fnus, non perinde permitlit

est vobis,

illud

quod sequilur, qu grutia

ut

multque minus
si

Quia similes
ficus est,

ipsi eritis,

qui benignus, id est, bene-

retirant qnalia. Inlelligi'ur porr,

non

super, erga ingratos, etiam ingratos adver-

vull Christusut

speremus vicissim accipere mutuutu,

speremus fnus aut usuras.
dant

ss bnficia sua, et transgressores sanct legis sus,

id est, malos. Ipse

mult minus

velle ut

enim solem suum

:

oriri facit, etc., ut

Foenerantur,

id est,

mutuum

est

enim ea:

est in

Mattho. Quasi diceret

;

iEqu malis ac bonis

dem vox Grca, quam mox

ambigua quidem
est

ver lit

mutuum dure

ad l'nerari et

qu mutuum dare, sed

huic loco congruit signiiicatio mutui.

^Equalia, paria, parem mutui vicem, ubi opus habueriut.

comniunem sortem facit qu iis quibus non colitur qu iis quibus colitur, qu iis quibus contemnilur atque iis quibus diligitur. Quam Dei amplissimam beneficentiam, liberalissimam ac munih-

centissimam bonilatem, quidam assequi non valentes,

finxerunt,
,

Reliqua ut versibus superioribus.

alii

eum

necessitate agi (quasi

non

ipse,

sed

Vers. 35.

Verumtamen

verm sed,

diligite,

ncessitas

Deus

esset), alii

non habere providentiam,

bene-

non eos tantm qui vos

ut vos vicissini diligunt.

diligunt, sed et inimicos

ve-

neque curam gerere inferiorum istorum.

Vers. 36.
fici,

stros, qui oderunt et persequuntur vos, nec spes est

Misricordes,
Evangel

id

est, benigni,

commodi, humani, ad gratificandum

inopes.

faciles, sci-

Benefacite
rint, et

non

iis

tantm qui vobis benefecesolis

illis

licet

erga omnes, amicos et inimicos, bonos et malos,

sta

mutuum date, non

,

qui refeire

divites et

imitatus septuaginta

vicem poterunl
tes.

sed quibuslibet, niuil

:

i.nde

speran-

Interprtes,

Hebrum
vertit,

hasid misericordem, et hesed

signifi-

Syrus addit

Benefacite eis

scilicet inimicis

misericordiam

quod propri benelicum

vestris.

cat et benencenliam seu beneficium.

Nihil, nullum par aut simile beneficium, inde, ex

beneficio prstilo aut

quens

in veleribus Scripturis
affecit

Unde illud freFecit mecum miseri-

mutuo dato sperantes, hoc

in

cordiam suam, pro,

me

singulari beneficio.
:

mundo,

sive,

quod Syrus addit ab

liominibus. Nullo

Sicut. Simililudo hic significatur, non qualitas

impossibile
Dei, sed

commodi

vestri respectu

ad juvandos proximos vestros

enim

foret
est

homini assequi perlectionem

ducamini; tantm cujusque inopiam et Dei jussum

spciale. Spes

conandum

semper ut proficiamus.
segregavit, atque

mutui

benelicii aufert ipsi beneficenli

Pater vester, qui vos gentibus

gratiam Dei.

in lilios adoptavit, ut serviatis ipsi ita ut ipso

dignum

Et

ila

erit merces vestra

;

multa, magna, copiosa,

;

est, tali

tantoque Ptre, vit ac moribus vestris ipsum

et praestans in ccelo

vide 12, supra quandoquidem mercedem non qua?sierilis in terra. Magna vobis Deo erit gratia, ac proinde et ampla reddetur mprces,

referentes.

Misericors, benignus, quod antecedit, seu beneficus, scilicet erga

omnes.
scilicet

qui

in diligendis et beneficiis afliciendis proximis,

vestri senss judicium,

Vers. 57.

Noute judicare, nejudicetis,

malum,
ita

non corruptum

quod plerique,

queinquam. Quoderat vitium Pbarisisetscribis familiare.

sed Dei legem ac voluntatem secuti

fueritis.

Quoniam
meice-

Accipilur autem judicare in

est;

ut con-

sludia ipsa virtutum sine remuneiatione lorpescunt,

demnationi junclum

sed non agilur de publico le-

non

omnem

excludit

spem

retributionis, sed,

gilimoque judicio, id quod persp ut sanclissimum

atque apprim necessarium.sacris Litteris probaturet

dem prstaniem
reddendum

Deo, et speruri posse, et indubi

esse, docet.

commendatur; verm de
,

privato,

eoque non quovis,

elee-

Vers. 35. Mutuum date, mhil inde sperantes

id
:

scilicet

iis

qui

pr verecundi non audent

,
:

est, nullam expeclanies ex isto benelicio panon enim hic agilur de recirem beneficii vicem piend pecuni ultra sortem. Sic ergo duosislos ver-

mosynam petere sed mutuum quod reips quidem est idem quod donare, non tamen in modo.
recl observt Hieron., inc. 18 Ezechielis, profectum virtulis ac legis, ut inilio lex quidem fratribus usuram tollerel Non fnerabis fratri, sed alieno; deinde prophela ab omnibus, Ezech. 18, vers. 8, deinde Doininus in Evangelico prciperet muluum dare etiam iis quibus non speraremus sortem recipere. Qu de causa pulchr Tertul., libro 4 contra Maicionem,c. 17, annott in buncLuc locum Pris fuit ut Doniiuus fruclum fnoris (id est, usuram)
:

Unde

sus plerique exponunt, ut excludaur benecenti

omnis proprii commodi consideratio. videutur valde congrua (qu adhuc perfectiorem prscribit benefaciendi modum ) interpretaiio sancti Ambr., prfal. in Lucam Date mutuum niiiil inde sperantes , idest, etiam cum desperalione retnperationis, seu recuperandsotis. Quod claris docet lib. de Tobi, c. 16 Dale, inquii, muluum iis quibus non speralis vos, quon datuni fuerit , receptui os quand. videiicet petitur non donum , sed mutuum causa honestalis vel verecundi quamvis videas pr paupcrlate nunqum esse reddendum. Ita ut Chrislus hic pro tempore et loco mutuum dare jubeat, non solm sine usur , spe similis beneficii, sed eiiam sine spe recuperand sortis subveniendo
Chrisliani

Quanqum

eradicaret, quo facilis assuefacert hominem ipsi quoque fnori (id est, sorti in mutuum dat) perdendo , cujus fruclum (id est, usuram) didicisset amiuere. Consentit August. libro 1 de Sermone Do-

mini

in

monte, ad verba

Qui

vull

te

mutuari ne

averseris, etc.

Vers. 37.

Nolite judicare. Non prohibet quod-

C67

IN

LUCAM
Vers.

608
38. Date proximig ea quibus opus babent,

sed lemerario ac maligno, quo quis, vel sinistr interprelatur alicrius dicta aut iacla dubia, vel exaggerat
deliclalevia, vel divulgal crimina, velcaluinniisiinpetit

et iiAiiiTUR vicissim voitis. Deo Paire, quod prodesse

vobis
<|ueat et beatos vos reddere;

redibit ad

vos

bencfacla ; vel dospcraiac

in

saliiiis (lelinquciilein

judicat

multo

cum fnore
nam,
si

benelicium vestrum.
si

summ,
:

iniquus, severus, curiosus est in alios cenin fratres nasci-

Mi nsuram, etc. Parce autem dabitur,

dederilis;

parce

ipsi

sor

id

quod, aui ex invidi odioque

librales ipsi fueiitis, copiosissim

tur, aut ex superbi,

tatis

vcnanie

cum

illis

coliata probi-

opulenlissimque resiituet vobis clestis Pater. Men-

opinionem, aut denique ex curiositate, animum

viliis alienis

suram enim selidarum opum, non tantm non paream,

sed et bonam, adeoque confertam

tractandis
nifesta

oblectante. Porro crimina

ma-

pressam, et coagiid est,

damnare, non

illud judicare esl,

sed sequi DbI

fratrem quo
est.

tatam,

et

supereffluentem seu exuberantem,

judiciuin qui ejusmodi damnavit;

et,

cumulalissimam libeialissimamque. Sumpta sunt

theta

epi-

emeudetur corripere,
ver judicare
sit

id vel

unic diligere

Cum

deftnitivam de re l'err senienliam,

hc omnia (in quibus observanda gradatio est) ab eorum coii'-uPiuJiiie, qui res aridas, ut frumentum
seu aliquid aluni ejusmodi, liberaliler absque parci-

suspicio judicio differt, id

vit, tract.

quod B. Auguslinus notaplcrmque, ut ho,

90, in Joannem.
Fit etiam
vitae

moni meliri
tur
,

dm

volunt, id ipsum quod admeliun,

Et non jumcabimini. mines experiantur su

ipsi egerinl

quod

sil

conlertius

comprimunt manibus

censores taies
res
6it

quales

deinde vas ipsum

piat,

mdium

qualiunt quo amplius ca-

alien

quae,

quanqum
;

molestis-

denique eiiam superaddunt quod ultra mensu-

sima, et natur mir omnibus invisa

verosimilius lu-

men est S.ilvalorem terrere nos voluisse Dci judicio, qum bominum, qui et de candidissimis animis sa;penumer censent
netis
scilicet

iniquissim.
(j.-/i

ram redundet. Liberalibus itaque liberalissima reddenam tur mensura, 2 Cor. 9, v. 6, mensura lamen quanqum immensa erit, si conferatur cum iis quae bac in vit fuerint erogata habebilur tamen ratio
: ,

Nolite condemnari:,
,

xara^DcETE, ne

condemcondem-

grads virtutis uniuscujusque

nec enim aequalis

erit

quemquam.

Explicalio est ejus quod

omnium merces.
D\bunt,
tre

praecedit, nolite judicare; judicis

enim

est

eflfundent, scilicet

quibus
,

illud cura

P-

nare. Prohibet Salvator ea quae benignilati erga pro-

mandabilur,

pbrasis Hebraica

pro impersonali

ximos, cujus exemplum vult nos Ptre cle.4i accipere, adversantur, hortaturque ad ea quae conveniunt,
additis et

dabitur.
In

sinum vestrum

id

est, vobis ipsis,

;

firmiter

pnis

et praemiis.

Dimittite aliorum in vos peccata.

Absolvite, ad

verbum.

xternmque vobis ipsis possidendam nam, quod in sinum nobis datum fuerit, nostrum prorss est nec facile nobis prit, quippe quod ita teneamus, ut
facile sit

Et dimittemini
est illud

et

absolvemini,

scilicet

Ptre

nobis in locum tulum transferre.

vestro, et dimiitentur vobis

Deo peccata
:

vestra.

Hoc

Remetietur, impersonaliter, vicissim metietur, par

pari referetur. Convenit ista sententi Salvatoris
isl Hebraeis usital

quod Matlb.

6, v. 14, ait

Si enim dimiseritis

cum

hominibus, etc.

proverbii loco

midda bemidda,

libet judicium,

quo peccata aperta vel condemnantur,

vel

nihil

bac retributione clementius dari potest, ubi sen-

vel castigantur, vel corripiuntur,

viluperantur. Hoc enim judicium et exercuit Petrus adverss Anaet Cluisius erga niam, et 'aulus in lornicarium Pharisaeos, dm tolies eos objurgal, et vae niinatur, unde et Joari. 7, v, 14, dicil Justum judicium judicate; sed vetat judicium malignum ac tcmerariiim. Won proliibuit judicare , sed doUiule Hieron. lue cuit. Itaque vetamur malignum, hoc est, condeinnaHonis judicium proferre de oublis. Judicium enim pro sententi, et judicare pro condemnare sumitur. Dubia autem illa August. revocat ad duo capita. Pri,
: :

sentia Judicis in potestate ponitur judicandi. Date f.t dabitur vobis, etc. Vers. 38.

Quibus

verbis diffidentiae sollicitudo, et avaritiae est ampulata cunclatio, ut quod reddituram se promitlit veritas, secura expendal bumilitas, inquit Lo, serm. 6 de Je-

mum, cum

incertum estquoanimo qUidque factum est; sunt enim quaedam facta mdia, quae ignora-

Danjunio decimi mensis. Mensukam bonam ; q. d. lilms non solm dabitur, sed ad eos redibit magno cum lnore benelicium ; quod exprimit per metapboram mensurae frumenlariae. Mensuram itaque bonam, id est, plenam, cujus integritali nihil deest, et conertam, Graec pressam, id est, manibus conslipatam, et coagitatam, vase scilicet concusso, qu amplius capiai, et supereffluentem, id est, ha impletam ut
:

mus quo animo

liant,

cum bono

et

malg

lieri

possint;

de quibus temerarium est judicare, maxime condemnando. Alterum, cm incertum est, qualis fui unis sit, qui nunc malus apparet, et ita reprebendimus, quasi sanitatem ejus desperemus. Unde et Paulus simiie judicium de rbus dubiis veians ait Nolite judicare ante tempus; quia scilicet dubia suo lempoie, quando erunt cerlael manifestala, judicalnnUur. Et non jupicabimini, ab hominihus, inquiunt aliqui, id esl , ut non coniingat vobis idem ab aliis. Sic enim pleruttique fieri solet ut severi aliorum censores sever ab aliis censeantur. Generalior tameii et etiam verior erit sententi, si de judicio Pei inielligatur, ut fer
:
.

Liberalitati redundet et undique diffluat; q. d. veslrae dabunt mensuram liberalissimam. Oinnia haec epitheta applicat S. Bernardus ipsi Deo, qui fulurus est merces omnium. Ipsum vide sermone 5 de Vigili Natalis, et 11, in Canticum. Dabunt in sinum vestrum, id est, vobis, tanqum vestrum, et lrmissim possidendum dabunt supple illi, qui retribulioni praeerunt. Quanqum August., lib. 2 Quaest. evang., q. 8, non enim referai ad eos qui benelicium acceperint
: ;
:

I!

quia per illorum mrita, quibus dederinl, mercedem clestem recipere merebuntur. Eadem quippe mensura, qua mensi fueritis, remetietur vobis. Quod relerri dbet ad omnia
diceret, inquit, dabunt,
etc.,
nisi

intelligunt veteres, Augusl., Cbrysost. et alii. Itaque, et non judicabimini , id est, ut non incidatis in seve-

Ilria
i

nssimum judicium

Dei.

Nihil lic jusliti benignius,

praecedenlia, ad judicium, ad condemnationem, ad dimissionem, ut palet ex Matth. 7, v. 1 et 2, maxime ver hic refertur ad erogaiionem seu dationem,

669

COMMENTAI A.
]

CAP.

VI.
itineris virtutis.cert,

670

vel midda ceneged midda, Mensura pro mensur, ubi

sequiducem

imitatusexemplum
videritlocum

vicissitudinein et par pari relalum signilicare volunt.

tuum, non relinquetvilium quod

habere, vel ex alio in aliud
incurret, et
,

et in te
in

Taie

subeundum

vobis erit apud Deuni judicium

ri

ex suo

tuum vitium
te,

quali vos usi fueriiis in alios; exacluni, severum,

giiluni, si exacti

quo

se tutis putabit
est,

ambulare duce
eos qui se
aliis,

seu potis curiosi

si

ipsi, severi,
l'ueritis

ac

ri-

eo certis peribit. Duces, id

ac

gidi fueritis.

Contra,

candidi

ac benigni

praesertim ccis ductorespraebere volunt, oportet esse

alinai vilae judices,

Deum quoque
ait

contra vos candi-

qum

oculalissimos. Volebant scribae et Pharisaei pola-

dum
tis

et

benignum judicem

sentielis.

Ut enim

diligen-

pulo caeco, rudi et magn veri rectique ignoranti

boranii praeire ac praelucere,

peccala examinentur tua,

Chrysostomus, legem

pris ipse posuisti, severis de lus verat judicando

;

qu proximus peccamisericordi,

exemplo; alqui sunt

ipsi

tum doctrin tum vitae deploratiscaeci, mente veri

nam

judicium sine

rectique nesci, non tam ignorantiae vitio quae sanabilis sit,

quoi

dicit Apostolus,

ilti

qui non fecil misericordiam,

vitce

qum

obstinatae malitiae, cui cura nulla adhi-

Jac. 2, v. 13.
si

autem eliam laudabili

hominum,

bita

mederi queat. Deplorandus cerl populus tam

duces nactus. Nain ex hujusmodi ducum du-

remot misericordi discutias eam, Augustinus in-

infelices

quit, ubi orat pro vit defunct

matre su, capile

ul-

catu quid tandem seculurum est, nisi miserabile exi-

timo

libri

9 Confessionum. Talis erga nos erit Deus,

si

tium, quale solet

cm

caecus caeco
et

dux

viae est,

ut

quales nos erga alios; bonus,

boni, malus,
ipsi
,

si niali;

ambo
in

in

foveam cadant, ambo

dux

et is qui ducilur

durus, inclemens, rigidus,

rigidi
;

si

duri

inclementes,

extremam perniciem prcipites ruanl. Sic enim

est, et his et
,

si

misricordes, benigni, faciles, misericordis-

fulurum

populo qui eos sequitur, admiimilatur, adhaerel

,

simus

ipse, benignissimus, facillimus.

ligenda est qualitas

graduum

inter

Non enim inteldivinam et huma-

ratur, crdit

paret

ut simul in
futuri

idem unum trahantur exitium tam hujus qum

seculi.

nam sive benignitatem, in gnre, unam alteri

sive rigiditatem, sed duntaxat

respondere, Dei benignitatem

;

Vers. 40.

Non est,

etc.

Confirmt quod

dicit al-

hominisbenignitati, Dei rigiditatem hominis rigidilati

tero proverbio accumulato.

Libenter enim usus est

majori vel minori hominis sive

tali,

rigiditati sive benigni-

vulgaribus sermonibus, qu facilius pielatem rudibus

Dei majorem vel minorem sive rigiditatem sive

animis

instillaret.

benignitatem.
excedit,

Nam quod
divina
,

ad gradus, in

humanam

tam

rigiditas,

immensum qum beni-

Super magistuum, magistro praestantior seu perfectior. Hoc plermque semper ita accidit.
Oainis, subaudi, discipulus
tus,
:

gnitas
cdt.

tameisi rigiditas merilum hominis non expossis eliam vertere lo-

nam

ad utrumque ambiguum est ^;.

Hoc proverbium rfrendum

siones

est

ad ea omnia qu
Erit, esse solet.
Si sit.

praecedunt, tam ad judicia, condemnationes, et dimis,

qum ad

Has duas voculas

non

dationes.

quae Graec et Syriac

explicalionis ergo
:

Vers. 39.

Et similitudinem seu parabolam. Adillius suae

non leguntur, addidit Interpres

quanqum
sicut

illis

additis, clara est sententia, si in:

debat autem etiam proverbium ab exemplo vulgari

petitum, causa illustrandae doctrinae

terpungas ante

t erit

Perfectus autem omnis

sic

erit

de non
et

magister ejus.
:

Quam

liceat

per hypallagen
ipsius,
:

judicando seu condemnando proximo. Graec

riac

Sy-

exponere

Qui fuerit sicut magister

is

omnis

non

legilur, et.
viae esse.
fit

est perlectus discipulus.

Loci sensus est

ille
:

Perfectus

Ducere, dux

esse et haberi solet

omnis

discipulus, qui asseculus

in discipulo

Nonne, si
Q.
d.
:

id fit, facile

ut ambo in foveam cadant?

Ita

est perfectionem inagistri

sit in si

majorem

qum
Quare

Rcs

est

omnibus explorata.

ver et vos,

magistro perfectionem

nemo
ille
,

exspectat.
,

dm
tiis

fralres vestros judicare aut reprehendere arro-

lu,

qui te praeceptorem prbes fratri

caecus et

ganter praesumitis, ipsi eisdem aut non minoribus viobnoxii

;

vitiosus es,
vitii

non minus qum

;

tametsi alio forte

facitis

quod caecus dm caecum ducere

gnre
;

non meliorem formabis discipulum qum

tentt, exponitis vos ipsos simul et fratres perditionis

tu ipse sis

non perfectior evadet

frater qui se libi

periculo.

Nam ut

vel

maxime audire

te velit frater, et

discipulum adjungit,

qum

tu magister, id est, talis

scilicet pro rata abundantiae, qu quis usus fuerit in erogando, reslilutum iri mercedem incomparabiliter quidem in se majorem, proporlione lamen qudam respondentem mensurae liberaliiatis. Ut idem signiQui parce seminat, parce et ficet, quod Apostolus metet; et qui seminat in benedictionibus, id est, co:

pios et abundar.ter, de benedictionibus et metet. An ergo temer et inique judicabimur Deo , si lemer et inique judicav^rimus? Respondet August. tum hic lum epist. 49, qust. 4, nos eodem judicio judicari, quia temeritas qu punimus alium, eadem ipsa nos punit, quia scilicel illa ipsa est causa punitionis. Sed quia Christus non tam idenlitalem causae judicii nostri qum eomparatiowm utriusque judicii

loquendi modo ad vulgum usurpato magis rongruere videtur, ut eodem judicio judicari dicamur, quo judicavimus, nemp vel excusationis vel condemnationis : ut scilicet si candide b?nignque alios censuerimus, Deus vicissim bnigne de nobis judicet, sin sever condemnaverimus, Deus nos condemnet, et sever traclet. August. lib. 21 de Civit., c. 11, objicienlibus, pro peccato temporali poenam non debere esse aeternam, respondet; eamdem dictam esse mensnram, non propter aequale temporis spatium, sed propter vicissitudinein mali, hoc est, ut qui mala fecerit, mala palialur. Signilicalenim quod talem se Deus exhibebit, qualem se aliis exbibuerint, aut benignum, aut severum.
instituit, vulgari

, ,

671

m
:

LUCAM
et caecus indulgensque in tuis, long majoribus

07
ils

reddetur qualis es lu
lu in illo nolabas,

vel

non relinquet vitium, quod

;

et

contcmplans tua
;ic

vel sequetur tua

in perdi-

gravioribus? q. d.,

summa
qum

impudentia

est.

non minus gravia,

proinde tecum abihit

Vers. 42.
admirantis

Alt qlo modo,

polis

qu fronte. Est enim

inlerroganlis.

lioncm, arnbo pcribilis. Ineptus itaque esse docelur

simpliciter

alienorum vitioruin censor, qui suorum est negligens;

Auxesin nott bypocrilicae impudentiae, quae non contenta observasse

.ipud se fratris erratulum, erurnpit

purusque esse debere ab oinni crimine, qui

tut l'ructuosque praire.

velit alleri
alio

Hoc proverbium

modo

etiam et apert reprehendit, neglectis propriis criminibus ade magnis.

Ejiciam festucam.
illi

traclatum etiam

fuit

Malth. 10, v. 24. Discipulus bo;

norificum sibi ducit magislro aequari

plus quidem

Qui alterum corripit

similis

honoris appetere non audet

deinde quai patienter

est, qui

elicere conalur ex alterius oculo id

:

quod

dominis ferlur condilio, earn subire servi recusarc

oculum

offendit

uterque enim

corrigere

studet

non possunt. Subsumplionem jam

et illalionem re-

unus oculum
Hpocrita.

fratris, aller

animum.
quod
videri velint

linquit apostolis, quas aliquando post expressif, pas-

Hypocrilas vocat,
vitiis,

sione instante, ubi cognitionc ipsius perfectis imbuti

essent, ac proinde aperlis de se posset loqui, Joan.

qu'un alienissimi

ut qui cis infensissimi nec

toti

minima

ferent

cm

rever

sceleribus

madeant ;
id

13, v. 13 et 14. Eae autrui sic se habent

Cm

igitur

qudque non emendatos desiderent

prae se ferunt, sed nihil

fratres,

quod
etiam
vitia

utroque jure ego super vos emineam, Filius Dei, cui

et

qum

pudefactos, aut
in

summum

imperium traditum

est Ptre, et

magi-

laceratos

non enim oderunt

fratribus

stri

parles injunctae sunl, non debetis refugere quod

quibus graviora diligunt in se.

ipse suscipere non

gravor, calumnias
,

aflictiones,

De, ex, oculo tuo; corrige pris

tua.

in te graviora vitia

persecutiones

mortem denique

Evangelii

causa.

Cert hujusmodi est haec consolatio, quae

rorem absorbeat,
sorlem esse
potis

omnem mdm reputamus communem nobis

: ,

Perspicies ut
trabe,

educas.

Jam non

vides,

nimirm,

mole su, visum

tibi tollente

aul vitiante,

cm
lune
:

cum Filio Dei sed haec qum explicalione indigent, quia

meditatione
satis

non

alis

magisopus sitintegro
;

visu,

qum

ut

minu;

per se

tula videantur

tune videbis,

purgatus oculis

clara sunt.

Vers. 41.
inquit
,

Quid autem,
quem
tibi

idoneus
etc.; fieri

eris,

ita

ut et

tibi et aliis

satisfacere queas

autem potest
labores
igitur

nam, ut etiam videas

odio exponis.

alioqui, nihil

qum

veritatem

ut majori et graviori etiam vitio

qum
vides,

frater

judicandum sumis. Quid

Vers. 43.

Non est

enim. Conjunctionem enim

etc. Describit

primis

unum severorum judicum cumimpudens genus, qui cm gravissimis ipsi scealiorum minima notant,

non

intelligo

hoc loco esse causalem, sed potis

ut aliquando
:

superfluere
omisit.

quam Syrus

cert hic
,

leribus teneantur, delicta

Itaque interpretandus est evangelista

qui

mirisque modis frquenter amplificant.

breviter carptimque descripsit

hune Domini sermoita

Vides

aspicis

signiheatur curiositas intuendi in

nem

sententiam

istam

non

retulisse

ut ad

alienos errores studio reprehendendi.

Festucam. Minima est

ligni

parlicula

quales non-

eorum quae mox praecedunt confirmationem Christo allatam, (nam quamvis ipsa quadret, non perinde
tamen
eae quae

nunqum incurrunt
rever
tione,
judicis.

in

digitos,

aut in oculos invo-

consequentur cohaerenti

sed simpli-

lant; qu significanlur peccata minora levioraque, aut

citer ut Christo in

mdium tune temporis producipse

ejusmodi, aut eorum peccatorum compara-

tam, occasione adverss

quam

non narrt, sed Matthaeus

quibus obnoxius

is

est,

qui sibi sumit partes

scilicet

pseudoprophetas, cap.

7, v. 15, 16,

quanqum et
in

alibi

adversscalumnialores, Malth. 12,

Trabem qu/e
que

oculo tuo. Per trabem significanlur

,

v.

33

ut variis propositis proverbia hujusmodi pos:

majora gravioraque peccala

est

quanl major gravior-

sunt accommodari

nam

et in

hypocritis quadrat,

trabs

festuc; verbi grati, ira festuca est;

ira inveterata, trabs,

qui ipsi mali, inepti sunt qui fratres reddant bonos.

odium, quae est

tanqum quae
et

Ubi enim

primm adveniunt, seminaniquedoitriuam

vetustate excreverit in trabem.

suam
tam oculalus
vitiis,

sunt quidem qui

mox

eos aguoscant, sed pleilla,

Non considras? Quare,

inquit,

rique non perinde manifest, nisi ubi sementis

editis fructibus,

curiosusesincernendisatque arguendis aliorum

seipsam auctoresque suos prodiderit.

Quid autem vides festucam'? etc. Feminima ligni parlicula esl, trabs magna; undc festuca minora vilia significat, trabs ingenlia. Tola enim loculio, :idagialis est, tempore Christi usitata sicuti ex eo palet, qud crebr in antiquorum JudaeoVers. 41.
stuca
;

rum

libris occurrat. Itaque reprehendit hic aliquod viliolissinium judicii et judicum genus, qui oculatissimi sunt, ut in aliis delicta levia videant, gravissima in seipsis non videant. Neque tanlm ea vident,

sed etiam

Vers.
dicis
:

corrigere et corripere volunt , quibus ait Aut quo modo, id est, qu fronte 42. sine ejiciam festucam, etc., id est, permitte

jne sanari vitium luum. Qui enim corripit alterum hic enim corsimilis est ejicienli festucam ex oculo pus, ille animum corrigere studet. Trabem, id est, cm tamen tu gravioribus labores. Quod genus hominum recl vocal hypocrilas, id est, simulatores, sive quia praeiexlu emendationis condemnationem tanim et confusionem allerius quaerunt (si enim ex dilectione correclionem quaererent, pris graviora in se corrigrent), sive, ut August., quia accusare vitia, ollicium est bonorum virorum et benevoloi um , quod cm mali faciunt, alinas partes agunl, sicut hyposive denique quia ex alina reprehensrone crilae
; ;

075
Caelerm non adhaerendum
versanduui,
edat
tores
;

IJOMMENTARt.
est istis
,

CA1'. VI.
est irrequietum,
aliis
ita

674
pcrpeluis agitatur
et

aul dubitanler

dal. Cor, ut

donec docirina ipsorum suos fruclus

alibi
;

cogilalionibus, aliasque

accumult,
est

instar

sed

cm

frquenter

admoneamur, novasi

locuplelissimi

penu

ints

plnum

abundalque

omnes cavere

hic prdicitur,

exspectaveri-

alfectionibus. Eae ver quales sunt, lalia sunt et verba

nius nonnihil, liabiluros nos ex fructibus certissiina

quae ex

harum acervo promuntur

si

bonae bona

nequili signa
aliqui

(niliil

enim

ita

stultnm

est,

quod non

mala

si

malae seu vitiosae. Promit enim os verba ex

semper amplexuri
falsilatis

sint, ut est

corrupta nalura

acervo sive
facile

thesauro cogitaiionum cordis,

quem nec

novae

quod non
sed quod

sint
ista

qum veteris alia mox ab

veritalis sequacior),
initio

non

quisquam exhauril quanimvis verbosus, quin

in ore versatur,
in

nascenlis haeresis,

id

quod

long inagis abundantis-

cuivis manifesta
liodi nosti

esse queant. Observa

que verselur
proverbio
:

corde, llaec significanlur hoc sacro

suae auctorita,

pseudoprophetarum

orum
;

hujusniodi fru-

quo addit improperalioni

ctus, quibus faciles sunt agnitu

adverss nativos

tem Salvator. Est autem sententia haec provei bialis

Principes legitiniamque potestalein rebellare, novel-

quemadmodm
critis

caeterae,

vera ut plurimm

in

hypo-

lam fidem, nunquni hactens receptam, armis ac vi propagare, optimos quosque Catholicorum persequi pessimis quibusque velle, atque
adjunxerint,
ita
illos, ubi se eis
,

tamen qui simulal loquuntur, ut sancl sonent

,

verba

at vitiosa sunt

ex vilioso principio

fingenle
id

formanieque verba eo modo, quo c msequi queat

cujus abundat aestuatque desiderio.

ut fer

fit

non emendari

sed, tantaies

qum
dicam

qui

ad asylum iniquitatis proiugerint,

fuerant,
ut
niliil

Os loquitur. Graec
hominis uniuscujusque
;

loquilur os

ejus

id est

manere securos, quales

;

amplius

majoris tamen

graliae sen-

luxurise ad adulterium et sacrilegium

usque

tentia est Latine et Syriac,

absque
,

relalivo.
q.

babenas laxare, saccrdotum sacrorumque locorum

Vers. 40.
vocatis

Quid
niliil
,

autem
non

etc.

d.

Frustra

bona praedae loco ducere, sacerdotum catholicorumque absque forma juris caedes nullius pendere, ma-

me,

proderit vobis ad
si

promerendum

regnum clorum
Conilemnabil

facitis

jorum
caetera

insliluta pro arbitrio

quvis convellere

et

polis

vos,

quod

qu dico, praecipio. quem Dominum

,

non pauca.

vestrum verbis
fructu suo, ex proprio fructu,
st
si

profileuiini,

eum

factis negelis, ejus

Vers. 44.

De

volunlalem non
v.itio

faciatis, infra, cap. 12, v.

47. Obier -

cognoscitur bonane

an mala.

Nam

si

fructus est

praeceptorum arguit fidelem servum, non com-

bonus, bona est arbor;

malus, mala. Dal symbolum

fructibus.

pellatio honorilica.

quo agnoscantur pseudoprophetae, ex

enim ex
fuliis,

Non
arbor

Domine

Domine. Vocis congeminatione, non tam

neque ex

floribus,

sed ex fructu
ait

vehenienliain significari arbilror,

qum

frequentiarn,

bona matave diynoscitur ,

Ficus.

Bernardus

epist. 107.

qud

in

ore eis

sit

Dominum

vocare atque invocare.

Matlbaeus uvas; sed sententia est eadein

Qual dico, praecepta, mandata quae hacieniis magn

ex parte exposui.

una,

lict

verba nonnihil discrepent.

floreat, et

Ruro, quamvis pulchris vite

foliaque

lentasit,

Vers. 47.

Venit ad me

ut doceatur

quod

diuturniora

habeat.

Numquid

colliguntur,

rectum

est.

numquid carpunlur,
alii

spinis uvae, tribulis ficus, aut

d., non.
ait,

Et audit
Et,

sincero animo sermones meos, doclrinam,

fructus boni ? q.
dixerat.

Dclart Salvator id

praecepta mea.

quod

Ut

spinae,

non proferunt uvas,

virides sint

cm

res exigit, facit, rbus ipsis praestat, et

vivil.

neque

tribuli ficus, lict

;

non minus

vitis et ficus

ita

nec fructus bonos prophetae

qum men-

secundm eos
Vers. 48.

Ostendam. Praefaiio relhorica altentionem parans.

daces, quamvis eximi veritatis imagine palliati.

IIomini jdificanti domum,

in vit conversatio,

aedificatori

Vers. 45.
superiori

Bonus homo. Doctrina non absimilis

doms. Hominis hc
ficalioni est;

similis aedi-

(hoc enim fer est thsaurus cordis, quod

et

quasi enim

unam aliquam structuram,

radix arboris

quod prolertur thesauro

cordis,

id est, vilae

rationem sive institutum, omnibus con-

fructus arboris), alia tamen;

quam

et

ipsam adverss

versalionis suae

openbus molitur.
plus
est

calumniatores producit Salvator, Mat ih. 12, v. 54 et 55.

Fodit
Crescit

us

altum, fodit et excavavit seu prolundavit.

;

Cordis

sui, reposilo in

corde suo.
est

oratio

enim profundum facere

,

Bonum, sermonem bonum, de verbis

sermo.

qum
quam

fodere.

Sensum
;

expressif interpres
ita

fodit

in

Malo

thes.utro. Graeca et Syra repetunt cordis sui.

altum seu profundum

in

all fodit, ut in petr,

Nam

ex corde, ut ex radice, pendet praecipu homimalitia.

ut,

profundis terrae visceribus vel invenit vel

collocrit.
,

nis sive bonitas, sive

Non

aliud vobis est

posuit,

fundamentum
,

exspeclandum, qum
sit,

cm

malili cor refertum

Fundamentum
menta, id
est,

sive

ut est

in aliis libris

funda-

mala verba ore evomatis.

cordis, ex eo

omnes fundamenti
de

partes.

Ex abundantia
sanctitalis

quod

in

corde abun-

Inundatione. In Matthaeo

tribus

mentio

fit,

opinionem venari student,

cm minime

sancti sint.

quia, ut August., videbis ea oculis columbae, id est, cum animi simplicilale ac dilectione. Multa enim dis-

Ejice primum trabem de oculo tuo, id est, corrige pris in te ipso graviora; lune purgatus omnin idopeus eris, qui aliorum peccata corripias et orrigas ;

simulais, ben inlerpretaberis, excusabis, tolerabis denique ex propriae inlirmitatis consideralione cum.
;

Iiuiniljiate et fructu argues.

C73
pluvi, fluminibus,

IN

LL'CAM

676

ventis quibus significanlur varia

in

diant praeceptis divinis. Quia nonnulli auditorum laudaturi erant ea

perseculionum

cl

tentaiionum gnera
illa

hoc seculo,

qu

dixerat, nec

tamen

facturi

per

et in seculi coiisurnmalione liorrida

extremi judicii
rationalis
;

pirabolam hos aniicipandodelerret.

yEnii --icanti
,

ternpestas

illa

enim

diversas

tentant

qui aedificavit,
Jac.

quasi nulla
1
,

unqum
:

structura: nostrae partes,

haec,
Isa.

qu lirmiludine consistant
Dominas,
sicul

lempestas

esset e\ortura,

v.

22

Estote

semel omnes tentabit,

v.

de qu Scrlptum est,
forlii

[adores veibi.el non audilores tanlm, fallentes vosmetipsos.

28,

Ecce validas

et

sicul

Quia

si quis

auditor est verbi et non faclor, hit

impelus

grandinis,

turbo confringens,
et

im petits

comparabilur viro consideranti vullum nativilatis suce

in speculo, etc.

aquarum mullarum inundanlium

terram spatiosam. Nanu pluvia

emissarum super
grando, desuper
;

et

Suam, non est Graec, sed Syriac.

domui

inciilunt

turbo et venli, lalera tentant

Hu-

Super terrvm sine fundamento.

Super arenam, quae
scatque
(hinc
facile,

In Matthaeo est

milia impetusque

aquarum inundanlium, ima pelunt

cm
:

sit

fluxa, et

humescat molle-

fundamenta.

nullam potesl domui stabilitatem dare

dificas).
fallaci
,

Moveke, concutere, labefactare, movendo agilandoque subvertere. Nam, ut

Qui facithc non rnovebitur
v. 1
:

enim proverbium In arena

audisse et credidisse
,

Contentus
nullo

ait

psalmus 14,

v.

enim
nititur

im

in

ternum. El psalm. 124,

in

fundamento.

Sicut

mons Sion, non commovebitur

,

ternum.
firmitu-

In quam,

domum.
qui
fide et

Super petram
staret et invicta

prbenlem eam domui

Cecidit. Frquenter hic accidit, ut,

scienti nixi opra negligunt,

dinem, ut contra adversaria omnia immobilis per:

ort gravi

tentatione,

firme et solide sedificata erat

instituendae
;

est

etiam fidem deserant et scientiam rpudient; itaque

cadat manifest et evertatur structura universa
moliti

enim firma
permansura

et

solida vitae

ratio

quae

quam
Domi-

sil; in effecto cert

et servalura
in

homi-

fuerant, quanlvis

eum

ostentatione decoris.
sit

neminsecula seculorum,

id est,

adduclura

regnum
ait,

Porr omnin uniuscujusque opus quale

ni declarabit,
1

dies

clorum, auditam Chrisli doctrinam operibus exprimere. Non enim quisque (irmat, Augustinus
audit vel percipit, niai faciendo. Et
si

Cor. 3, v. 13, manifestumque dabit

:

qu

quando cadere

contingat in hc vit, hoc est, aedificatorem persecutionibus cedere, non

fit

qum insipientes hi aedificatores fuerint quam vana horum omnium spes fuerit in sol fide et mandatorum Dei cognitione professioneque fidenlium, dm
,

id

nisi

quia firmam illam et

est,

reprobabit, evertet et igni cremabit,

omnem

aedifi-

solidam aedificandi ralionem deserit, id

stat in

non per-

eationem eorum

jubebunturque

ipsi

discedere in

eorum quae

Christo didicit observatione.

ignem aeternum

exclusi regno

clorum.
restitulionis,

Vers. 49.
et

ita

Audit et non facit; Graec audierit

Magna

intgra,

absque spe
;

quippe

non

fecerit.

Non de

iis

qui audiunt tanlm sermo

et proli-

ab imo fundo eversa

jacturaque
lotus.

itaque aedificatoris cassus labor

,

est,

sed qui

audiunt ut eliam credant

irrecuperabilis

qu

pereat

fundi.s

teantur, dicentes, Domine,

Domine

non tamen obein aures

CAPUT VIL
1.

CHAPITRE
1.

VII.

Cm

autem implsset omnia verba sua

plebis, intravit
2.

Capharnaum.
qui
erat preliosus.

Ceniurionis autem cujusdam servusmalhabens,

:

Aprs que Jsus eut achev tout ce discours, devant le peuple qui l'coutait, il entra dans Capharnaum.
2.
Il

erat moriturus
5.

illi

y avait

Et

cm

audisset de Jesu, misit ad

eum

lui tait cher, tait

seniores

un centenier, dont le serviteur, qui dangereusement malade, et prs

de mourir.
3. Et ayant entendu parler de Jsus, il lui envoya quelques snateurs juifs, pour le prier de venir gurir son serviteur. 4. Ces snateurs lant donc venus vers Jsus, le suppliaient instamment, en lui disant 11 mrite que vous fassiez cela pour lui,
:

Judaeorum, rogans
ejus.
4.

eum

ut veniret, et salvaret

servum

At

illi

cm

venissent ad Jesum, rogabant

:

eum
prae-

sollicit,

dicentes ci

Quia dignus est ut hoc

illi

stes

5. Diligit

enim gentem nostram,

et

synagogam

ipse

aedificavit nobis.

6. Jsus

autem

ibat

esset

domo,

inisil

ad

eum eum
:

illis;

et cm jam non

5. Car il aime notre nation, une synagogue.

et

il

nous a

mme

bti

long
:

centurio amicos, dicens

Domine,
7.

noli vexari
intres.

non enim sum dignus ut sub

tectum rueum

Propter quod et meipsum non

:

sum dignum

s'en alla donc avec eux; et comme il plus gure loin de la maison, le centenier envoya de ses amis au-devant de lui, pour lui dire de sa part Seigneur, ne vous donnez point tanl de peine, car je ne mrite pas que vous entriez dans mon
6. Jsus n'tait
:

ar-

logis.
7. C'est

bitrais ut venirem ad te

sed die verbo, et sanabilur

puer meus.
8.
tus,

d'aller

pourquoi aussi je ne me suis pas jug digne vous mais dites une parole, et mon sei v.leur
;

Nam
:

et

ego

homo sum sub

potestate constilu:

sera guri.
8. Car,

habens sub
et alii
:

me

milites

et dico huic

Vade, et
hoc,
!

moi qui ne
:

suis qu'un

homme

soumis
:

vadit

Veni, et venil

et servo

meo Fac
:

d'autres, j'ai des soldais sous moi, je dis l'un Allez, et il va ; ei l'autre Venez, et il vient; ei mon ser-

et facit. 9.

viteur

Faites cela, et

il

le fait.

Quo

audito, Jsus miratus est; et conversus se-

9. Jsu-5, entendant ces paroles, fut dans l'admira-

677
quentibus se turbis, dixit
:

COMMENTARIA. CAP.

VII

678

Amen

dico vobis, nec in

lion

Isral tantani iidein inveni.

leur dit

et se tournant vers le peuple qui le suivait, il Je vous le dis en vrit, je n'ai point trouv
:

tant de loi

10. Et reversi qui missi fuerant,

domum,

mme

dans
le

Isral.

invcnecenlcnier avait envoys, lant trouvrent que le serviteur qui avait t malade tait parfaitement guri.
10. El ceux

que
lui

runt servuni, qui languerat, sanum.

11.

retourns chez

Et l'aclum

est,

deinceps ibat in civitalem,

qu

vocatur Naiin, et ibant cuiu eo discipuli ejus, et turba

copiosa.

11. Aprs ceci, Jsus allait une ville appele Naui, suivi de ses disciples et d'une grande foule de peuple.
.

12.

Cm

autem appropinquaret
tilius

porta? civitatis,

ecce defunctus efferebatur

et

unicus matris sua?,

civitatis

haec

vidua erat

el

turba

multa cum

12. Et comme il tait prs de la porte de la ville, arriva qu'on portait en terre un mort; c'tait un (ils unique, dont la mre lait veuve; et celle-ci tait accompagne d'une grande quantit de personnes de la
il

ill.

15.

Quam cm

ville.

vidisset
illi
:

Dominus
Noli flere.

misericordi
13.

Le Seigneur
elle
;

l'ayant vue, fut touch de

lui dit
:

compas-

motus super eam,

dixit

sion

pour

et

il

Ne pleurez

point.
:

14. Et accessit, et tetigit loculum (hi

autem qui
tibi dico,

portabant, steterunt); et ait

surge.

Adolescens,

ceux qui

14. Puis s'tant approch, il toucha le cercueil or, le portaient s'arrtrent; et il dit Jeune
:

homme,
:

levez-vous, je vous le
ri

commande.

15. Etresedit qui erat mortuus, et cpil loqui

ddit illum malri su.

et

se leva sur son sant et parler; et Jsus le rendit sa mre.

10.

15. Alors le im

commena

16. Accepit

autem omnes timor

:

et magnificabant

Deum

dicenles

Quia propbeta magnus surrexit in

Tous ceux qui taient prsents furent saisis de en disant Un grand et ils glorifiaient Dieu prophte a paru au milieu de nous; et Dieu a visit
frayeur
;

nobis; et quia Deus visitavit plebem suam.

17. Et exiit hic
et in

son peuple.
17.
la

sermo

in

univcrsam Judaeam de eo,

omnein

circa regionem.

Le bruit de ce miracle se rpandit dans toute Jude et dans tous les pays d'alentour.

18. Et nuntiaverunt Joanni discipuli ejus de omni-

18. Et les disciples de Jean lui annoncrent toutes ces choses. 19. Et Jean appela deux de ses disciples, et les envoya Jsus, pour lui dire tes-vous celui qui doit venir, ou si nous devons en attendre un autre?
:

bus

bis.

19. Et convocavit duos de discipulis suis Joannes,

et misit

ad Jesum, dicens

Tu

es qui venturus es, an

aliumexpectamus?
20.

Cm

autem venissent ad

eum

viri,
:

dixerunt

donc venus vers Jsus, ils lui dirent Jeannous a envoys vous, pour vous dire Etesvous celui qui doit venir, ou si nous devons en attendre
20. tant
:

liaplisle

Joannes Baplista misit nos ad

venturus
es,

te,

dicens

tu es qui

un autre?
21. A cette heure mme, Jsus dlivra plusieurs personnes de leurs maladies et de leurs plaies et des malins esprits-; et il rendit la vue plusieurs
,

an alium expectamus?

21. In ips autem hor, multos curavit languoribus, et plagis, et spirilibus malis, el ccis multis

aveugles.
22. Puis, rpondant aux disciples de Jean, il leur Allez, rapportez Jean ce que vous venez de voir et d'entendre que les aveugles voient, que les boiteux marchent, que les lpreux sont guris, que
dit
: :

donavit visum.
22.

Et respondens, dixit

illis

Euntes renuntiate

Joanni quse audistis et vidistis, quia tatci vident, claudi

ambulant, leprosi mundantur, surdi audiunt, mortui

resurgunt, p.iuperes evangelizantur
:

les

l'Evangile est

sourds entendent, que les morts ressuscitent, que annonc aux pauvres;

23. Et beatus est quicumque non fuerit scandalizatus in

me.

23. Et bienheureux est celui qui ne prendra point de moi un sujet de scandale. 2i. Ceux qui taient venus de la part de Jean, s'en lant retourns, Jsus s'adressa au peuple, leur parla Qu'eu s-vous ails voir dans fie Jean en celte manire
:

24. Et

cm

discessissent nuntii Joannis, cpit de

:

Joanne dicere ad turbas

Quid

exstis in

deserlum

videre? arundinem vento agitatam?

25. Sed quid exsiis videre? hoininern mollibus vestiineniis

le

dsert?

Un

roseau agit du vent?

indutum? Ecce qui in veste pretios sunt

et deliciis, in

domibus regum sunt.

II

26. Sed quid exislis videre? propbetam?

dico vobis, et plus

25. Qu'tes vous , dis je, alls voir? Un homme velu avec mollesse ? Vous savez que c'est dans les palais des rois que se trouvent ceux qui sont vtus magnifiquement, et qui vivent dans les dlices. 20. Qu'tes-vous donc alls voir? Un prophte? certes, je vous le dis, et plus qu'un prophte. Voici , j'envoie 27. C'est de lui qu'il est crit devant vous mon ange qui vous prparera la voie. 28. Aussi je vous dclare qu'entre tous ceux qui sont ns des femmes, il n'y a point de plus grand prophte que Jean-Baptiste; mais celui qui est le plus petit dans le royaume de Dieu, est plus grand

tique

qum prophetam.
:

Oui ,
inilto

27. Hic est de quo scriptum est

Ecce

ange-

lum

meum

anle faciem tuam, qui praeparabit vi;nn

te.
:

tuam ante

28. Dico enim vobis

Major inter nalos mulierum

propheta Joanne Bapiist

est in regno Dei,

nemo

est.

Qui autem minor

major

est illo.

que

lui.
le

29. Tout

peuple et

les publicains

29. Et omnis populus audienset publicani, justi-

cela, glorifirent

la justice

ayant entendu de Dieu, en recevant le

caverunt Deum, baptizati baplismo Joannis.

50. Pliarisaei

baptme de Jean.
30. Mais les Pharisiens et les docteurs de la loi ont mpris le conseil de Dieu sur eux, n'ayant point reu le baptme de Jean. 51. A qui donc, ajouta le Seigneur, comparerai- je

autem

et legis perili consilium Dei

spreverunt in semetipsos, non baptizati ab eo.

31. Ait

autem Dominus

Cui ergo similes dicam

07'J

IN
tiujus, el cui similes sunt?

LUCAM
les

homines generaiionis
32. Similes sunt

hommes de
Ils

ce leinps-ci

el qui sont-ils

sem-

pucris sedentibus in foro

:

et

blables?
32.

loquentibus ad invicem, et dicentibus

Cantavimus

vobis tibiis, et non sallslis; larnenlavimus, et non

plorstis.

dans

la

sont semblables ces en rants qui sont assis place publique, et qui crient les uns aux autres
:

Nous vous avons jou de la flte, et vous n'avez point dans; nous vous avons jou des airs tristes, et vous
n'avez point pleur.
53. Car Jean-Raptiste est venu, ne mangeant point de pain, et ne buvant point de vin el vous avez dit Il est possd du dmon.
;
:

53. Venitenim JoannesRaptista,

nequemanducans
:

panem, neque bibens vinum,

habet. 34. Venit Filius hominis
dicitis
:

el dicitis

Daemonium
el bibens, et
:

manducans

Ecce bomo devoralor, et bibens vinum

ami-

cus publicanorum et peccatorum.

35. Et
suis.
jusiilii
lia

est

sapientia ab

omnibus

34. Le Fils de l'homme est venu mangeant et buvant, et vous dites C'est un homme de bonne chre, qui aime boire ; c'est l'ami des publicains el des gens
:

liliis

de mauvaise

vie.

36. Rogabat autem illum

quidam de

Pharisaeis, ut
Pharisaei,

35. Mais la sagesse a t justifie par tous ses entants.

5G. Or,

manducarcl cum
discubuit.

illo

et ingressus

domum

un Pharisien ayant
il

chez

lui,

pri Jsus de manger entra dans sa maison, et se mit lable.

37. Et ecce mulier quse erat in civilate peccatrix,

ut cognovit
lit

qud accubuisset

in

domo

Pharisaei, altu-

37. Aussitt une femme de la ville, qui tait de mauvaise vie, ayant su qu'il tail table chez ce

alabaslrum unguenli.
58. El slans retr secus pedes ejus, lacrymis cpit

Pharisien, y apporta

un vase

d'albtre, plein d'huile

de par. uni.

rigare pede? ejus, et capillis

eapilis sui tergebat, et

osculabatur pedes ejus, et unguento ungebat.

39. Videns
ait intra se,

mena
;

58. Et se tenant derrire lui ses pieds, elle com les arroser de ses larmes; et elle les essuyait avec ses cheveux, les baisait, et les embaumait de ce

autem Pharisseus, qui vocaverat eum

:

parfum.
59. Le Pharisien qui l'avait invit voyant cela, dit en lui-mme Si cet homme tait prophte, il saurait sans doute qui est celle qui le touche, et ce qu'elle car c'est une femme de mauvaise vie. est
: :

dicens

Hic

si

esset propheta, scirel uti-

que quse
40.

et qualis est

mulier quae tangit

eum

quia

peccatrix est.

Et respondens Jsus
tibi

dixit

ad illum
:

Si-

40. Alors Jsus prenant

j'ai

la

parole, lui dit

Il

Simon,
Matre,

mon, babeo
die.

aliquid dicere.

At

ille ait

Magister,

quelque chose vous dire.

rpondit

dites.

41.

Duo

debitores erant cuidam fneratori

unus

debebat denarios quingentos, et alius quinquaginta.

42.

41. Un crancier avait deux dbiteurs l'un lui devait cinq cents deniers et l'autre cinquante.
:

Non habentibus
:

illis

unde redderent, donavit

cui

utrisque

quis ergo

eum

plus diligil?
is

42. Mais comme ils n'avaient pas de quoi les lui rendre, il leur remit tous deux leur dette lequel donc l'aimera davantage?
:

43. Respondens Simon, dixit: yEstimo quia

plus donavit. At

ille

dixit ci

Recl

judicsti.
:

44. El conversus ad mulierem, dixit Simoni

Vid s

43. Simon rpondit Je crois que c'est celui qui il a plus remis. Jsus lui dit : Vous avez bien jug.
:

hanc mulierem?
pedes meos, et

Intravi in
:

domum

tuam, aquam perigavil

dibus meis non dedisti

haec

autem lacrymis
haec

capillis suis tersit.

:

45. Osculum mihi non dedisti

intravit,

autem ex quo
haec

44. Et se tournant vers la femme, il dit Simon Voyez-vous celte femme? Je suis entr dans votre maison; vous ne m'avez point donn u'e.tu pour les et elle au contraire a arros mes pieds de ses pieds larmes, et les a essuys avec ses cheveux.
:

non

cessavit osculari pedes meos.

46. Oleo caput

meum non
tibi
:

elle,

45. Vous ne m'avez point donn de baiser mais depuis qu'elle est entre, n'a pas cess de baiser
;

unxisti;

autem
peccata

mes

pieds.

unguenlo unxit pedes meos.

47. Propter quod dico

46.

Remitluntur
:

ei

et elle a

Vous n'avez point rpandu d'huile sur ma rpandu si -s parfums sur mes pieds.

tte,

multa, quoniam dilexit multm

dimitlitur,

cui

autem minus
pec-

minus

diligil.
ill.nn
:

47. C'est pourquoi je vous dclare que beaucoup lui sont remis parce qu'elle a beaucoup a m; mais celui qui on remet moins, aime

de pchs
48. Dixit
cata.

autem ad

Remittuntur

tibi

moins.
48. Alors sont remis.
il

dit

cette

femme

Vos pchs vous

49. Et cperunt

qui

simul
,

accumbebant,

di-

cere intra se
mittii ?

Quis est hic

qtii

etiam peccata di-

49. Et ceux qui taient table avec lui commencrent dire en eux-mmes Qui est celui-ci, qui mme
:

remet

les

pchs?

50. Dixit
fecit
:

autem ad mulierem
in pace.

Fides tua te salvam

Vade

a sauve

50. Mais Jsus dit cette : Allez en paix.

femme

Votre

foi

vous

COMMENTARIA.
Vers.
1.

Implesset,
quod
est

ita

interpres ad

verbum ex
quod

In

aures plebis,

id est, apert, publie,

et

palam,
et

lirXiipo>(j,

hoc loco

/inssel,

absolvisset,

docendi ac proficiemli studio magno, audiente

habet Syrus.

sedul auscultante plbe. Phrasis est Hebra, frequens

sacris Litteris, ul

Omnia haec verba sua, quibus doctrinae suae sum-

Gen. 20,

v.

Et

locutus est uni-

mam

exposuerat.

versa verba

hc

in auribus eoriim, id est, ita

ut clar.

GS1
et ipse loqueretur et
111

C0MMENTAR1A GAP.
audirent. Exodi
tui,

VIL
assidere
soliti

682
fuerant;

10, v.

blicae

negotiis,

quihus

Et narres
mullisque

in

aaribus
locis.

filii

et
illa

nepolum tuorum
est
plirasis

proinde causse gravissimse, ad

pri inente?, traciari solebant.

summam

reipublicae
lib.

aliis

Similis

quai
v. 11,
solis

Lege Josephum,

14

nonnunqum
pro eo quod
hujits,

occurrit, in oculis tuis,

est, manifest,
;

2 Reg. 12,

Antiq., cap. 17. Erat

aulem solm Jerosolymis Syneparva Synedria viginti trium et

in singulis ci-

videnle te; in oculis

drium hoc, cm

alia

vidente sole hoc

;

sed hanc quidem Latini etiam

triumvirm, ab hoc magno Synedrio,

agnoscunt

illam ver minime.

,

vitatibus constiluerentur, Deuleron. 1G, v.

in

18. Misit

Capharnaum
leproso
illo

eiviiatem, sanato

agro

civitatis

istos

seniores cenlurio,

quia, ut
est

mox

per

amicos

de quo supra, cap. 5, v. 12.

exponi jubet,
futurus erat
:

seipsum non

arbitratus

dignum

Vers. 2.
mori,

Erat jiouiturus. Graec,

erat, agebat

qui veniret ad Jesum, se ethnicum ducens impurio-

moribundus

animam

proximus

erat ad moriendum, vertil Syrus.

rem qum qui deberel cum tam eximio Judaeorum prophet verba communicare, aut quidquam ab ipso
impetrare.

faciebat.

quem in pretio habebat, quem plurimi Quidam charttm mavult inlerpretari, quia, inquit, pretiosus de re dicitur, de homine non item nisi pcr metaphoram atqui constat mancipia in bonis numerari. Significat ergo Lucas, non vulgare sordidumque mancipium utilem, et sed tidelem
Prf.tiosus,
: , ,

Rogans; vide supra,

4, v. 38.

Ut

veniret. Judaeorum pelilionem Lucas

quia illam
illi

cemu-

rioni tribuit,

ejus

nomine

inslitue-

bant; caeteroqui enim videntur Judaei suo tantm

consilio rogsse
nis,

Jesum ut veniret domum Centurioipsius

raris

ornatum dotibus
apud dominum

servum

fuisse,

qui

eximi

non Centurionis

hortatu,

qui nihil eis

ut dicerent

grati

polleret.

Hinc tanta

vilae illius

aliud in mandatis ddisse videlur,

ipsius

qum
:

cura, et tam studiosa commendatio.

nomine
in

id

quod Matthus
paralijticus et

rel'erl

Domine, puer

Vers.

3.

Et

cum. Hic centurio cm.

meus jacet

domo

mal torauetur.

De

Jesu, de advenlu Jesu in

Capharnaum.
illic

Salvarf.t, servaret, scilicet morti

vificaret

proximum

vi-

Se.morks Jud.eorum, eos qui

in

populo Judaeovenerabiles

habet Syrus. Interpres Latinusjuxta sensum

rum tum
erant
;

aetate,

tum

auctoritate,

maxime

vertit, si dixit, sanaret, ut

habent
ver.

alii libri.

sic

ea gens, senatores et magistratus urbis vopopuli.

Vers. 4.

At

illi,

illi

cabat seniores

Seniores presbyteri.

Syriac

Sollicite, studios, sedul.

men

kasise, qui

Hebraic similiter zekenim dicuntur,

lict

Quia

superest juxta

modum

vertendi interprelis-

Deuter. 21, v. 2, nomina haec omnia, senio

dicta,

hoc loco. Dignus est. Semper mrita Judaeus

jactat.

non tam

rctatis

qum

dignitatis sunt, eos de-

signantia,

pnes quos erant judicia, quos Hebraei

ii

Prestes,

praestet,

qud dignus

est cui praestaret

posteriores Graeco vocabulo vocant Sanhdrin, ut

hoc

est

enim obliqua

oratio, per lertiam

personam
secund

plan sint presbyteri, quos Latini edem ratione senatores vocant, pnes quos est auctoritas gubernandae
Reipublicae
:

fuluri.
vertit

Latinus et Syrus interprtes (nam et Syrus

secund person)

videntur legisse,

vide Dan. 13, v. 5, 28, 34, 61, passim-

que

person futuri medii, aut cerl Atticorum more accepisse rape'et pro
irape).

in histori passionis,

vocantur presbyteri populi,

seniores populi,

quod

est, judices populi.

Apud

Ju-

daeos judicium erat, in civitatibus singulis, viginti

Vers.

5.

Diligit

enim. Interprtes Latimis et

:

trium virorum, quo causae capitales cognoscebantur.

Syrus prosequuntur reclam orationem

tem, juxta id quod jam annotatum
est,

Graec autransitio est

Trs enim judicum classes

olim

apud

ipsos

fuisse leguntur.

Una dicebatur Domus judicii

trium-

duriuscula ab obliqua oraiione ad rectam, quae, addit

virm, ad

quam minores
,

causa?, ut furti, injuriarum

voce aiebant, emolliri possit.

privatarum
noth,

ac denique quae vocant Dine

mammo-

Diligit enim, aiebant, gentem nostram,

commu-

hoc

est, judicia

pecuniaria, deferebantur. Aljudicii viginti trium, vel Sy-

nem. Jesum enim

sibi

connumerant, quippe qui Ju-

tra appellatur

Domus

daeus ex Judaeis erat.

Non

erat igitur Cenlurio ipse

fidei

nedrion parvum, quo causse capitales, ut diximus,

quae Dine nephasoth judicia

ex gnie Judaeorum. Signum hoc erat

rionis

Centu-

animarum vocant

co-

gnoscebantur. Tertia ac praecipua, instar Aiheniensis

verbum Dei, quod apud illam gentem servabatur erga veram religionem, quae tune in proerga
;

Areopagi, nominabatur Domus judicii septuaginta,

fessione Judaeorum

erat

non enim gentem illam

vel

Synedrium magnum
Sovfyiov ad

(Sanliedri vocant ipsi, Graeco

flexo, ut

amabat
lum.

nisi quia

amplexus diligebat unius Dei cul-

nomine

Hebraeam formam

tum

plurima Graecis, quorum jugosubjacuerant, pracsertim ubi Hebraica nomina propria non suppetercnt,
muluaii luerant), quod collegium erat,
tifice

Sy.yygogam. Syrus,

domum

congrgations, de synaviri mililaris,

gog jamjam lal egimus.

Mira pielas

summo

pon-

qui tam erat sludiosus cults Dei Isral,

cm armat

praeside,

doctorum

in lege Dei

judicum.seplua-

manu

ipse

mare

trajecisset, ul Israelitas assueface-

ginta

duorum
11, v.

(ad iiuilationem 72
sibi

Senum, quos Mu-

retad ferendum tyrannidis Romanae jugum.

Vers.
G.

ses ex omnibus tribubus,

auxiliares elegeral,

Jsus

autem.

Hoc

loco
;

autem pro
sicut rurss
:

Num.

24), qui ad pedes sceptrum gerentis,

enjo accipi
in sequenti

commode

(ni l'allor) polest

tanqum

consiliarii et judices, in gravissimis reipus. s.

raembro videtur pro sed usurpari

Sei

XXII.

22


683
IN
tony,
etc.,
ita

LIJCAM
praces omnibus, necesseque est ut tuae
volunlati
bis
1

684

cmjatn non
lola oratio.

enim melis cohaerct

Si eno

inquit

omnes pareant Augustinus sennone de ver-

Avico
noiuil

familiarcs, prae constanlissim humilitatc

Domini sexto, homo sub potestate, jubendi habeo

:

ij)se

vnibe.
Gru:c addilur,
ei,

jiolestalem
id

quid tu non possis, cui omnes serviunt

(atio
isla

Dicens.

esl,

qui

ei

ipsius
:<libi

potestates?

non

ila

peftfteoa esl,

dm

noiniiic lnuc dicerent. Soient

enim Hebraei, ut

jouta nosiram edilionetti legiiur

vis
iia

Num

et

ego (quam-

ctiam adnotavimus, dialotis potia qui

ob'lqui
lo-

complures

alii

transfrant,
nisi

eiiam Syifs ipse

sermonibus res gestas cxplicure. Est autein haec

qtiendi consuctudo nolanda hoc loco,
citur, id

opk eno ger, e'.iam ego enim)

intelligas
:

hoc aut simili

modo
multa
ego,

qu dicerc

di-

Nam

et ego,

homo

lict f-im

sub allerius
alios,
et

quod per

alios

suo Domine dici jubet, ut

in

potestate,
solo juhsu

tamen quia
perheio
:

habeo sub
post illud

me
:

Mallhus cum Luc concilietur

nurralionem.

hujus hisloriau

ut

ISam

comma
molo

fit;

referalurque illud, non ad proximum,

potestate, sed ad isiud
et

Non
lesteris,

vexari, ne vexeris, ne distraharis, ne

homo sum sub

dico huic
:

secundm

rern,

ne eam subeas molesliam, Syrus

fatigeris.

tehemal,

Vade,

vadit

et alio,

etc., lametsi

con-

ne labores, ne

junctio intercdt.
deniiltit,

Non sum
lem

dignus.

Modesli magn scse

Sub potestate constitutus, tribuni nimirm et

rgis sive Caesaris.

indignuni se prolitens qui tanti talisque viri dignitacxcipiat,

ulpote cujus dibus, quippe gentilis

vilissiini

Vade. Sic eliam, mullque magis,

paralysi dixeiis
:

lu, si
:

morbo ac
Veni, ve-

ac proinde peccatoris, etiaiu

quique Judxo-

Abi, abibit;
:

si

sanitati

rum

abstinerent,

dm

contaminari caverent.

niet; puero ipsi laboranti

Sta, et ingredere, atque

v.

Sub tectum meum, in donium meam. Propter quod et meipsum. Propter Vers. 7. quod etiam, meipsum, etc.; ide ncque arbitratus

exercere, faciet. Vide supra, 4,

39.

Et servo meo
jus est.

familiari,

in

quem mihi privatum

more se ha-

sum me dignum,
eam ob
Sed
colloquio tuo
dic

qui ipse venirem ad te;

te,

nam

et

Vers.

9.

Miratus

est, mirantis

causai ipse non veni ad

quia dignum

me
dic
ver-

buit et loeutus est, ut admiratione et imitatione di-

non agnovi.
solo verbo jub ita
;

gnam
fit
;

doceret centurionis fidem. Propri enim admi-

vf.rbo,

nam

ratio
hil

de rbus est inopinalis

inopinatum auiem nilib.

Hebraico more pro jub accipitur

Xo-jo
:

autem

esse potuit omniscio. Augustinus,

,

de Genesi

bum, pro Ioculione

jubeasque ut
fit;

et verbis; q. d.

Tantm loquere

contra Manichaeos

capite 8. Post miratus est, addi-

quanqum
vox
Xo'70;

res
,

nam, ut intelligas, dic uno verbo, edem veniat, non id facile admittit nisi eam translalam dicas ex llebrae

lur eum, Graec et Syriae.

Sequentibus se turbis, sequenti se turbae,

est

Graec et Syriae, que- eos alliceret ad imitationem.

aut Syriac voce quae id permittat.

Salvaiori

Summum
sit
:

crdit

Amen. Legitur vox

in

ista,

ut Latine,
;

ila

et yriac

imperium esse cui

dixisse salis

planut
esl

exemplari manuscripto

sed

non Graec neque

que divinam

in eo eftcacitatem

agnoscit

nam
non

Syriae in impressis codicibus.

verbo tantm,
mandavit

id esl, jussu solo, dicla fiant,

Nec
pulo

in

Isral, ne in ipso Isral quidtem, in po-

id nisi plenae virtutis, qualis est Dei, qui dixit et facta

Isral,

qui

Scripturas sacras de

Christo lo-

sunt,

et

creata sunt.

Cselerm, an Deuni

quentes ab inlanii doclus, fide merit praecellere

deberet. Manifestum est hinc Centurionem Israelitem

eum

crediderit manifestatum in carne, an duntaxat

Redemptorem
essent omnia,

Judaeis

promissum, cui

Deo subjecta

non

fuisse.

absolutaque potestas data operandi

Tantaji fidem, qui tantm fide profecerit ex praedicatione et miraculis meis.

quae vellet

hoc fortass vero similius videri queat.

Vers. 8.

Nam et ego,
:

Grjcc, et enim ego.

Argumen-

Invf.m hactens, ex quo praedicavi

islud

a-ccidit

enim

tatur minori

Si ego,

homo cm sim

allerius sub-

secundo anno praedicationis Christi.

ditus

poleslati, quia aliquibus

praesum in quos mihi

Vers. 10.

Domum, centurionis.

aucloritas est, multa, solo verbo, solo jussu, facere

valeo,
illis

Qui eanguerat, qui aegrotaverat.

nimirm, mandatis meis obtemperanli-

Svnum, nimirm, dixerat Christus verbo,

fuerat.

et

factum

bus; quant tu magis, qui nulli creaturae subditus,

i>ON ENIM SUM DIGNUS, UT SUB
iC est, vel
praestitit

donium

intres.

TECTUM MEUM INTRES, Dicendb auiem se inlignuin,

tes, id est, quia

nonnullam
:

in

quosdam

milites

po-

dignum, non in cujus parieles, sed in cujus cor Christus intraret , inquit August., sennone cit. Sed dic verbo, id est, impera, dic unicum verbulum. Qu phrasi agnoscit summum ejus imperium, iummamque solius jusss efiicaciam , ut merit pulari possil, Chiistum non solm ut Messiam Jadaeoium, sed ut vei uni Deuin agnovisse. Nam et ego, quamvis homo sum, non Vers. 8. Deus, uti tu, et sub potestate constitutus, id est, a!teri subjectus, tribuno aut Caesari, non omnibus iniperans, sicut tu, tamen quia sum uabens sub me mili-

testatem habeo, dico huic Vade, et vadit, etc.id est, multa solo jussu facto. Argumentum enim petit minori, quasi diceret, inquit August., loco cit. Homo sub polest aie, jubendi habeo potestatem, quid tu non possis, cui omnes serviunt potestates? Ex quibus verhis patet incomparabilis fuies islius Gentilis, sicut prol'undissima humiiitas ex v. 8, et humilitas erga
:

servum, modesiiaque supplicandi ex

Jsus miratus est, id est, in modum Vers. 9. mirantis se vultu habnit, et loeutus est; quemadmodm iratus dicitur Deus, effectu scilicet, non affectu quia iranquillo judicio lacit id quod irali soient. Nam,

v. 6.

685
Vers. 11.

COMMENTAHIA. GAP.

VII.
:

ogjj

Deinceps,

in sequenti,

scilicet

die,

loco

borum

Ecce defunctus efferebatur,

legit, vidit

quod Syrus etiam exprimit. Lalinus

legisse in sequenti, scilicet

videri

possil

comitanles mortuum, qui erat unicus.

tempore,

nisi

qud

dein-

Unicus, unigenitus, quod amplius est

nullos

qum unicus

ceps etiam rect accipiatur pro posiridi.

Ib.vt,

enim

alios

unqum

liberos genuisse significa-

proliciscebatur, scilicet Jsus in civitatem

tur.

Nec

facile alius Inclus

;

major

est,

eo qui est de

circuibat

enim omnes

civitates

et castella, docens

in
et

morte unigeniti

quemadmodm

Scriptura ipsa dat

synagogis eorum, et pradicans Evangelium regni,

curans
ait

omnem languorem

et

omnem

infirmitatem,

quod

Matthaeus, cap. 9, v. 35.

intelligendum, Jer. 6, v. 26, et Zach. 12, v. 10. Et il-lc vidua, phrasis Hebraica, qu subauditur erat; quod Latine exprimitur. Omnes minutatim cir-

Naim. Latine ullinia

littera est

m, secunda liquida-

cumstanlias exprimit evangelista,

ri conciliandam,

cm ad

fidem histo-

rum Grc
;

et Syriac n tertia. Civilas fuit Galilaeae,

sita

in

latere
;

aquilonari

montis

Hermon minoris

(Adrichomius)

secundo milliario monte Thabor

locis Hebraicis).

(Hieronymus libro de

tm ad declarandam gravilatem afllictionis hujus mulieris, et airumnse molem, quae eam fecit commiseratione dignam. Vidua enim erat orbata marito, et cm unicum filium, quem solum
genuerat, haberet superstitem, haeredem, solatium,
et

Discipuli ejus. Additur Graec, sufjicientes, multi;

sed quod non magis Syriac

qum

Latine legatur.

spem omnem suam,

illo

mortuo,

et

ex ipso

aetatis

Habebat Jsus, praeter apostolos,

pulos.

alios

multos

disci-

flore erepto, exstincta est scintilla ipsius,

nec superfuit
super ter-

aut ipsi aut viro ipsius

copiosa, multa. Etiam

nomen

et reliquiae

Et turba

ingens promis-

cuae multitudinis turba,

Jesum quocumque euntem

utamur verbis Thecuilis illius, quibus Davidem ad miserendum excitare conatur, 2 Reg. 14,
rain, ut
v. 7.

sequebatur, nec famiiise amore nec tabore itineris

revocata, partim ut audiret docentem, partim ut vi-

Mortuus

est

enim

adolescens, ut

mox

sequitur,

ante nuptias, ne nepote quidem matri relicto.

deret miracula, aut etiam obtineret sibi suisve cor-

Turba

civitatis.

Syrus, turba fUiorum

civitatis,

pore

affectis

tanta erat illorum aviditas, et Jesu ce-

quod

est,

civium.
sufficiens,

lebritas ac magnificentia.

Multa,

ad verbum.
cadaver ad
amici noti-

Vers. 12.

Cum

autem appropinquaret, ut au-

Cum

iixa, simul

tem appropinquavit.
Ecce, et ecce, tune ecce. Adverbio ecce
sgnifi-

sepulturam.

cum ill prosequens Observa morem funeris, ut

;

catur fortuito casu accidisse (quod homines possent

judicare) ut

que comitarentur, nec abesset mater qui mos, non tantm exhibiti mortuo honoris officium fuit, verm
etiam pietatis, opus Deo gratum, cui placent
pietatis officia,
talia

cm

Jsus appropinquaret

civitati,

ef-

ferretur civitate

mortuus

quod tamen

fortuite

non

accidit, annott Titus, sed

ordinante Dei providenti,

quibus significatur mortuorum corpora ad Dei providentiam perlinere, et fides resurrectionis astruitur.
stinus, lib. 1

Jesn quoque ad hanc opportunitatem consult se offerente.

quemadmodm

docet D. Augu-

Caeterm voluit Jsus, ut fortuitus occursi

sus prsesentibus videretur, ne

ex industrie exspecet gra-

de Civitate Dei, cap. 15. Porro quod multi hic sint comitati, indicium fuit, non infimae

tsset cadaveris exporlalionem, minoris fidei

tiae

sortis

mulierem e

in civitate fuisse, cui, ut

Ambroex

esset

edendum miraculum.
et civitate efferebatur ad sepulturam,

sius ait, gravitatis

lit.

meritum exequiarum turba conciadhserens Jesu, po-

Defunctus, mortuus. Evidens erat esse mortuum,

qui
tis

Denique,

multitudo comitum viduae un

domo

mul-

parte, ex altra turba copiosa

comitibus testibus.

Efferebatur,

scilicet civitate

seu porta

civitatis.

Mos enim Judaeorum

sepelirent,

erat, ut

mortuos extra

civitates

strem locus publicus, proximus portae civitatis, ubi egredienlium et ingredientium concursus, ubi et forum esse consueverat, tam rerum venalium qum judiciorum, fecerunt ad hoc, ut miraculum proxim

ne

illse

cadaverum immunditie

inficeren-

lur

quod constat ex multis Scripturse

locis.

Syrus

edendum, celeberrimum ac teslatissimum

fieret. /to-

ut August. lib. 1 contra adversarium legis et prophetarum, c. 7, quisquis miratur, inopinatum atque improvisum sibi esse signiticat quod miratur Jesu autem nihil erat inopinatum, ulpote qui ipsam Centurionis fidem in ipso fecerat. Itaque, inquit August., id quod mirandum aliis commendabat, mirando (id est, mirantis modo se habendo) laudabat. Nain, ut idem ait, lib. 1 de Genesi contra Manichaeos, c. 8, laies motus ejus non perturbali animi sunt signa, sed do:

cenlis magistri.

Isral, hoc est, ne quidem in Isral qui ah inlanti Scripturas de Christo edoclus est, ideque fid^ di-bebalantecellere Quae oppositio apert probat Centurionem fuisse gentilem ; unde ex tanl ejushde, veluti specimine etprludio quodam, transit bic ad pramuntiandam vocationem genlium. Inveni, ex quo scilicet et cui ego pra:dicavi. Non enim agitur
in
,

Nec

scilicet

de patriarchis, Joanne Baptist , beat Virgine, sed de populo, in quo versabatur. Vers. 11. Ibat in civitatem, qiu: vocatur Naim. Civitas estGalil, ad radies montis Hermon minoris, duohus circiler milliaribus monte Thabor, ut Hieron. de Locis Hebraicis, jnxia torrentem Cy>on, ut ;iit in Epitaphio Paulae. Et turba copiosa, quod addit ut indicet mullos miraculi fuisse testes. Qu d e causa etiam divin providenti fCtUm est, ut ad ipsam portain civitatis fierel, ubi et judicia olim fiebanf, et maximus esse solebat hominum concursus. Voluit tamen fortuilum videri occursuin funeris, ne minor esset miraculi gloria, si quresitus videretur. Vers. 12. Ecce defdnctds efferebatu.i. Mos enim Judaeorum erat, ut mortui extra civitatem sepelirentur, ut minus facile legalis impudicitia contraheretur ex sepulcrorum commercio. Unde et Christi se-

87

IN

LUCAM
intelligit Jsus,
titiae
:

688
subindicans jam adesse oausam
la-

vino nutu, ait Beda, multa

Dominum

lurba, mulia vi-

duam

comilabalur, ut viso lanlo miraculo, multi testes,

flere

enim prohibe t eum cui resurreclio debebatur ;

ex mente Beda;
:

multi firent Dei laudatores.

verba sunt Ambrosii; q. d.,

ejnlantem, et gravissiste

Vers. 13.

Quam, flentem,
;

D-

quasi morluum

flere,

quem mox vivum

resurgere
:

sim attlictam ac tristem

lucts causas,

habebat enim juslissimas

videbis. Iiiitur, ut
flere,

quasmox exposuimus. Cum vidisset, considersset. Non solm enim oculis eam aspexit, vcrm etiam animo consideravit
causas lucls ejus, quas perspectas
Iiabebat,

ne putaret vidua eum dicere quemadmodm consueverunt amici, non

Noli
esse

scilicet

flendum immoderat, quia unicuique semel

sit,
;

moriendum

et

quia

Deo jam

placuerit

bunc

non

vit evocare

ne, inquam, putaret,

eum

solis verbis
:

ex aliqu
ti,

cum

e familiaritate, sed ex propri scien-

agere et consolari, ut soient bomines hc in parte

statim ut hoc' dixerat Jsus, ad

qu omnia noverat.

rem opusque, quo

Dominus; Syrus, Jsus. Frequens est buic evangelist, ex imitatione aposloli Pauli praeceptoris sui

consolatorem efficacem se prstet, et reips opituletur, se accingit,

quemadmodm
Et
quo

sequitur.
et
;

ut Jesuni

Dominum vocet, quipperedemptorem

Iiomi-

Vers. 14.

accessit et tetigit. Graec,

num, etasserlorem servilutepeccaliacmiseriarum; hujusmodi Dominum jam saep se probaverat Jsus. Misericordia motus. Non solm voluit eisubvenire, verm etiam spont banc affectionem in se suscepit,
ut de ejus malis dolerel; est enim misericordia, alinai miseriae in cor proprium admissio,
cieris.
ita

cm
et

accessissellletigit,

dicto accessit ad cadaver

tetigit,

non cadaver, nec enim contactu resusciloculum. Significat

et

tavit,

sed

mans apprehensio,

studiosam voluntatem
prae

intentionem efficiendi id quod

manibus
;

est

prterea etiam efficacitatem adhivirtutem in ipso sitam,

ut e cru-

bitam

denique
:

et vivificandi

Non

continet

autem gratiam suam, donec

alis
;

juxta illud

Sicut enim Pater suscitt mortuos et vivi-

rogetur,

quemadmodm

sed

omnium

preces

ficat; sic et Filius quos vull vivificat, Joan. 5, v. 21.

antevertens, matri nihil taie exspectanti, ultr beneficium confert, sol

ejus ad sublevandas

Loculum, id

est,

lectulum seu lecticam, in

;

qu
:

movente misericordia

tanla est

cadaver jacebat, quque ferebatur

hominum

miserias promptitudo

(ut et potestatem illam

suam, ad misericordioe exerdefensorem

Arcutam in qu jacebat morluus. Tetigit autem hanc arculam, pro indicio ut gradum sisterent vespillones,

Euthymius

citationem clo detulerat) et signanter viduarum,

quemadmodm
pium
gressi

eos fecisse sequitur.

quarum, susceptorem,
qualem

id est,

et consola-

Hi autem qui portabant, portantes autem, particiloco nominis, portitores, bajuli.

quieti,

torem, frequentissim se nominaverat, Psal.

v. 9,
et bic reips se exhibet.

145,

Stetrunt. Substiterunt
sunt.

nec ultra pro-

Super eam, erga eam, misertus ejus. Non niisertus filii, qui miseriis mundi jam erat ereptus, sed matris, inter miserias mundi fluctuantis, filium ad vitam
revocavit.
illi,

Non mirum

eos Jesu obtemprasse,

doctori ade celebri et miraculis claro,

quem

tanl

discipulorum
drent.

populique turb comitatum coram vi-

Dixit

misericordiam animo conceptam d-

Adolescens. Alloquilur mortuum tanqum vivum,

ut Deus, cujus solius

clart verbis, consolans

miseram.

vocem mortui possunt audire

Noli flere,
fletum ejus
ditiguntur,
ait

scilicet

ob mortem
:

filii.

Non damnt
naturalis,
;

qui, ut Apostolus ait,

et
j

Rom.

4, v. 17, vivificat mortuos,

moderalum

est

enim de mortuis Us qui

vocal ea

qu non

sunt tan'juhm ea

qu

sunt, vo-

qudam

tristitia

quodammodb

candoque

facit ut sint.

Augustinus, serm. 32, de Verbis Apostoli

mortem
quamvis

Tibi dico.

Non

orat

Deum Patrem

quod fecerant
;

quippe horret, non opinio, sed nalura.

Nam

prophel Elias

et Elisaeus simili occasione

sed ipse

etiam speremus eis ben esse post banc vitam, tamen

acerbitas
illa

jubet et morli imperat, ostendens qud non alina, sed su potestate utatur, qu qualis
vitse
sit

quse est in separatione animse cor-

Patri, et

pore, non potest nos non commovere. Erant autem

huic viduse

etiam peculiares et quidem justissimse

:

non minus qum Pater, unus cum Paire Deus. Mortuis enim imperare, et vocis imperio ad vitam revocare, solius Dei

ac mortis imperium oblineat

causse flendi, quod vidimus

sed

ISoli

flere,

amplius,

pulcrum extra civitalem extructum fuit. Filius unicus, unde et in uniGraec, unigenitus, quod amplius est
;

animum admisso. Unde colligit Ambr. ct flecti divinam misericordiam lacrymis viduse prsesertim qu
,

geniti

more

luctus est acerbissimus, Zacliari 2, v.

10, et Jeremiae 6, v. 26. Et ii^ec vidua ; ideque desolatior, et viro et fdio, hserede et solatio senectulis,
exlincto.

Et turba
societate,
,

ritum gravitatis,

cum illa ad nieut Ambr., ad consolandam viduam

civitatis multa
;

filii labore vel morte frangatur. Dixit illi: Noli flere, fide scilicet et spe futurs resurrectionis, partim generalis omnium (quod solatium est verum et ex virtute profectum), partim jam proxim instanlis;

unici

mroris

funeris

pompa
,

et

solemnitate

nam

niagis pertinet liaec ut Aug. in Enchiridio ad vivorum solatium, qum ad sufl'ragium mortuo-

Beda Dsiste quasi mortuum flere, quem inox resurgere vivum videbis. Et accessit, et tetic.it loculum, non Vers. 14. ut contactu suscilaret, sed ut portantes loculum,
q. d., inquil
:

rum.

Vers. 45. Quam cum vidisset Doninus, non solm corpore, sed inprimis aniino, expensis causis luctus ejus, misericordia motus super illa, seu propler illam, spont scilicet doloris et compassionis motu in

et ait Adolescens, tibi dico, seu impero, surue. Ostendit enim se non alina, sed su auctoritate, ideque divin su virtute mortuum suscitare. Qu consideratione dixit Ambr. Mortuis vitam imperare solius divin est potestatis. Petrus autem non

sisterel

COMMENTARIA. CAP.
est.

VII.

090
aliorum brachiis portatus confece-

Quasi dicat
,

Ita inihi placet,

sis

sic volo, sic

jubeo.

tiente,
rat,

quod mox

Sirge

morte

retlivivus.

Rsonant haec

univers populi turb spectante et obstupescente,

sequitur.

verba majestatem, nec

aliani

quni divinam. Mortui

quemadmodm
Vers.
16.

autem
puellae

est jacere, vivi surgere.

Accepit, invasit,

corripuit

autem

Vide Matth. 9, 25 et Marc. 5, 41, ubi agitur de

omnes praesenles maximo numro timor reverenliae

erga

duodennis resuscitaiione, quae anle banc acpost banc narretur Luc, infra cap.
8,

Deum,

ortus ex admiratione declaralae per JeDei,

cidit, elsi

sum

praesentiae
;

cum

consolatione tamen con-

v. 54.

junctus

vide supra 1, v. 05.

Vers. 15.
Resedit.

Et, pro tune, statim ad jussum Jesu.

Non
dicit revixit,

Magnificabant, glorificabant, tribuebant laudem et

gloriam.

quod tamen prius

fuit.

Nam quo verbo

ad vitam

ab

inilio

condita sunt omnia, et quae

;

Quia. Si non superfluit, vel est locoarticuli

centes

t, di-

antea non erant evocata sunt ut essent

est revocatus,

eodem

hic

hoc vel haec verba

cert
,

Proplieta magnats, etc., vel

:

quod
runt.

in constitutione

mortuus audivit verbum, mundi ea quae non erant audieNimirm verbum Dei, opus est, et dicere

est loco adverbii

san

Cert propheta

ma-

gnus, etc., ut quidam interpretantur.

Propheta magnus,

vir sanctus

Deo missus, po;

facere. Itaque ad

vocem Jesu mox

revixit iste

quod

lens opre et sermone, infra 24, v. 19

ejus cornes, vide Joan. 1, v. 21
;

Messias vel

miraculuni, tanqum cleste sigillum testatum est

nam

Messiae adven-

Jesum natur esse Deum, divin majestate ac polenti praedituni.

tum credebant
in Isral.

instare.
esl,

Non tamen
;

ait evangelista, revixit,

sed

Surrexit, exortus

apparuit in nobis, iuter nos,

S

resedit, etcpit loqui

hoc enim

ellicaeius est, ila

po-

nensresurrectionem, ut simul eam probetmanifestis

indiciis, ne cui

Et,

scilicet dicentes

etiam; quia, ut mox.

se

secundm externam tanlum faciem,

et

non

Visitavit. Misso

propheta magno, declaravit

ei

ver resuscitatus videretur, ait Titus. Siquidem sedere

et loqui,

memorem
dis, et

populi sui, benefaciens

modis admiranv. 68,

ver exsuscitationis argumenta sunt

potest.

corpus

propitium se exhibens; vide supra 1,

enim exanime, neque sedere neque loqui

habet Theophylactus. Resedit ergo, id
ita

Eadem

Respiciunt, non ad
tis,

hoc solm resuscitati adolescenfacile

est, erexit se

quanqum hoc principem

;

locum apud eos

utsederet inlecticqu ferebatur

(fuit

enim haud

obtinuerit
vel

sed et ad caetera miracula, quae vel visu

dubi lectica palula) omnibus conspicuus.

fam intellexerant. Finis autem horum miracufuit,

Qui erat mortuus, mortuus, qui fuerat mortuus.

Et coepit loqui. Resuscitatus est sanus, validus,
vitae

lorum
et

ut Jsus crederetur esse Christus Filius

Ili

Dei, Joan. 20, v. 31.

aliqu usque profecerunt, sed

functionibus subeundis aptus

ita

etiam visus et

long infra dignitatem et gloriam promissi Messiae.

auditus est turbis, remotioribus perinde ac proxi-

Vers. 17.

Exiit, dimanavit, nec enim voluerat

,

mis.

Jsus occultum esse quod coram tt testibus edidesvje.

Ddit illum matri

Data dexler

jussit Jsus

rat.

ut surgeret in pedes et de feretro descenderet, duxit-

Hic sermo, seu hoc verbum

hujus miraculi.
In UNivERSAM, in
totani

id est, res ista

fama

que cum ad matrem, cujus commiseratione eum suscitaverat, et ddit matri.

Ver enim donum erat

jud.eam. Miraculum edi-

Jesu,

qui non fuerat nisi per

Jesum

recuperabilis.

tum

in Galilae,

un Judaeorum regione, divulgatum

;

Ddit, inquam, ut,

et

quemadmodm

pris,
filio

obediret

est per

omnes duodecim tribuum regiones

sic
;

enim
vide

opem

ferret matri.

Mater accepto

perfectam
do-

nomen
supra

Judseae aliquando generaliter accipitur

consolationem assecuta, actis Jesu

gratiis, rediit

1, v. 5.

mum

un cum

filio,

propriis suis pedibus iler reme-

De

eo, qud ipse

illius

auctor esset, per haec alia-

dixit in Actis

Tabitha, surge, nisi praemiss oratione,

tantur, sed ita ut postremi

qu etiam

usi sunt Elias et Elizaeus. Et resedit, qui erat mortuus, id est, Vers. 15. erexit se ad sedendum, ut qui lectic supern patul

magn ejus voce, hoc est, potentissim grati, ad vitam revocari debeant. Vide
ibidem latis. Vers. 10.

Accepit autem omnes timor

id est

jaceret,

et coepit loqui. His duobus manifestissimis effectis et indiciis se ver ressuscitatum indicans, ut notant Tilus ac Theophyl. Et ddit illum matri su;e, in argumentum, quod ipsius commiseratione, et in ejus praesidium eum suscitaverat. Allegoriam hujus bistoriae prosequitur Ambros. Quid ver significetur per trs morluos Christo suscitatos, scilicet archisynagogi filiam , hune adolescentem, et Lazarum, piilchr ad mores informandos tractt August. serm. 43 de Verbis Domini, c. ult., et 44 toto, et tract. 49 in Joan. Sumnia est qud puella mortua in domo jacens signifiect eos qui ints in corde peccatum decernunt ; adolcscens foras clatus, eos qui aclibus externis perLa/.arus quatriduanus in scpulcro ftens, ptrant eos qui consuetudinis pondus supra se habent, et in ii" His putcnl sive flent, Ili onnics Domino susci;
<

corripuit eos horror quidam et reverentia exerentis sese divinitatis ; timor enim pro reverentia seu reverentiali timor frquenter apud Hebrseos ponitur. Unde sequitur effectus ejus. Et magnificabant, id est,

praedicabant Deum, propter misericordiam potentiam, dicentes Quia propheta magnus surrexit in nobis nec enim amplius qum prophetae dignitatem videntur agnovisse in person ejus in ollicio ver Messiam, et per hoc quod addunt Deus visitavit plebem suam quae erant et verba Zachariae c. 1, vers. 08, Messiam advenisse gralulanlis. Quanqum ita intelligi possint, ut generaliter gralulentur his verbis, qud Deus plebem suam per multos annos prophetis desertam denu visitaverit et consolaet
: :

magnum

lus sit.

691

JN

LUCAM
i

W4
Jesum
mittit
;

que declaratus Deo propheta magnus, ad salutem

Israclis missus.

discipulos suos Joannes ad

sed ipso-

rummet
regionem circumjacentem
ab aquilone
;

causa,

ad ipsorum scilicet informationem,

Cibca begionem,
oriente Arabiam,

ab

dissimulans id
mittens, ut
fuissent
forl ut

lumen, et tanqum su causa

illos

meridie
,

Idumaeam, ab occasu

ne cunctarenlur accedere. Veriti enim

Tyrum
riam.

et

Sidonem
Baptistae

Damascum

et

Sy-

Christum suo ipsorum nomine accedere, ne

parm

ipsi

fuerant Christi studiosi,

ita et

Joanni

tune

in

carcerem conjecto

Chrislum vicissim erga se durum experirenlur. Mitlit

Matth. 11, v. 2.

autem duos, tum honoris

Christi causa,

tum

ut

De omnibus
ac
titulis

iiis,

de resuscitalo adolescente mortuo,

lestes legitimi sint Jesu Chrisli virtutis,

denique qu

aliisque miraculis Jesu perpetralis, denique laude

certius rfrant responsum.

Eos autem verisimile est

Jesu populo

tributis,

quorum fama

et ad

eum
lis

misisse, qui

cm

essent indolis optimae, exac-

ipsos inter alios pervenerat.

sincerisque referrent quae oportebat.

Nuntiaverunt autem, non ut Jesum Joanni commendarent, sed potis ut Joannem in Jesum concilarent, e

Vers. 20.

Viri, discipuli

Joanne missi. Dine

cens, per nos, interrogans le per nos.

qud subinviderent tanto successui rerum

Tu

es. Praescriptis praeceptore verbis uluntur,

quae gerebantur ab Jesu, ac nomini ipsius in dies

quid aberrent.

magis ac magis inclarescenti, Joannisque praeceptoris sui,

Qui venturus es. Participium Graecum praesenti

quem

ipsi

reputabant virum

omnium

sanctis-

tempore aliquid futurum

significat,

cui subaudilur
es,

simum
ranti.

ac Jesu long prajferendum, gloriam obscu-

verbum substantivum secundae

vel

personae,
;

aut erat,

Admonilum

itaque

volunt

praeceptorem ut
gloriae decedat.

potis

tertiae,

est,

aut,

erat

respiciturque ad
;

rbus suis prospiciat, ne quid ipsius

Vep.s. 19.

prophetarum de Messi praedictiones

ille

q. d.

Es tu

Et pro
affectui

tune,

convocavit, advocavit,

qui di venturus exspectatur ex vaticiniis propheest,

,

ut huic

suorum

mederetur.

tarum, hoc
dubitantis

promissus Messias seu Christus.

gaudentis et gratulantis
,

Non

Duos de discipulis

suis,

duos quosdam discipuloerant

Christo plerique

sed

Joannis

rum suorum.

Alieniores
(

interrogatio est.

Commune

erat Judaeis

omnibus ru-

Joannis discipuli

nam quidam jam

Christo adhaere-

bant, ut Andras, Joan. 1, v. 40,

Matth. 4,

v. 20),

pro magisiro suo Joanne contra Chrislum aemulantes

(Joan. 5, v. 26), atque ita ab eo pendentes ut majora

dimentum pietatis, quod pueris tenebant, esse venlurum Christum salutis et perfectae beatitudinis auctorem. Hoc itaque caput pro confesso sumens, non
de eo quaestionem movet
sit
;

sed quaeri jubet an Jsus

de ipso

qum de

Christo sentirent (Matth, 9, v. 14)

Salvator

ille

promissus ac

dudm

expectatus.
in

(lict aliud

eos docet Joannes, Joan. 5, v. 28), quae

inteitiudebat ne in Chri-

Postqum enim crediderant futuram eam quae

lege et prophetis promissa erat

res impediebat ac viam

redemptionem, cre-

stum crederent
ne

videns Joannes un ex parte se non

dere etiam oportuit illam in Jesu personam ^xhiberi.

procul stadii sui meta distare, ac proinde sollicitus

discipuli sui taies

manerent etiam morte su,

An

alium exspectamus?

An non

tu es,

sed alium

magno malo; altra ex parte Christum jam inclaruisse, opportunum et maturum vesuo et aliorum
nissc

oportet ut exspectemus. Hc particul obliqu perstringit

discipulorum suorum socordiam qui pridem

lempus

staluit,

quo

illos

ad Chrislum mittat, et
cerlus eos visuros,
illis

cert

docti,

tamdi ambiguis animis

id

fluctuabant.
totius

Christo eos

conjungere curet,

Porr apert
negotii
in
,

rogari jubet

quod erat

sumraa

audituros, ac relaturos ejusmodi, ex quibus ipse

ut in ips rei

summ

discipuli instruerentur

manifest

monstrare possel, quod

et

frquenter eos

qu adhuc errabant, sciens Jesum prudenter reet

ant docere

persuadere conatus fuerat, Jesum

sponsurum,

rbus

ipsis

potis

qum

affirmatione

ipso esse long

majorem, atque ade esse Christum,

oris proprii, eos

convicturum. Noverat enim Joannes

agnum
illos,

Dei, ac

mundi Salvatorem,

in

quem

credere,

conslilutum Deo consilium, ut non tam se Filius

cui adhaerere, et

quem

sequi oporteret. Mittit itaque

Dei

verbis,

qum

Pater

eum

operibus declararet.

ut opra Chrisli, quae fam didiceranl, corm

et

Jubet itaque discipulos suos periculum facere rogantes verbo,

virleant,

Jesum ipsum esse Christum discant

fidelis

non ut verbo Jsus respondeat, sed ut

ipse id ignoret aut dubitet
digito

agens quod

amici ac ministri Christi est, ut

opre Christus esse agnoscatur. Jubet autem rogari suo nomine, tanqum
(qui
si

non

sibi

discipulos retineat et post se abducat, sed

ad Christum ableget ac dirigat. Non itaque su causa

non ignorabat, quem

prsentem

indica-

Vers. 20. Tu es, qui venturus es, an alium exspectamus? Hinc colligit Tertull. , Joannem de Christo certum esse desiisse , ut loquitur cap. 8 lib. de Praescript., dficiente scilicet in eo spiritu prophtise,

num,
dicit

ut

post totius spirits translationem in Domiait c. 10 lib. de Baptismo. Sed, ut rect

lib.

Ambr.

in

Luc, aut

insolentiae

fuisset,

anlea ei divina tribuere, quem nescias, aut de Dei Filio dubilsse perfidiae est. Hieronym. pondral, non
dici
:

qu Joannes mox erat descensurus ut non utrm esset Messias , sed ulrm et inferis Christum deberet nuntiare. Cum quo consenliunt Greg., hom. 1 in Ezechielem, et illi, qui dubitsse volunt apud Ambros., diclo lib. 6 in Lucam utim esset moriturus. Sed long rectis Hilar., can. 11, et Chrysostomus, hom. 57 in Matth., sentiunt Joannem nullo modo de Christo dubitsse, putantes forsan quod sed potis discipulos ejus
ad inferos
scilicet
,
;

scire posset

Tu

es,

qui venisti,

sed, qui venturus es, scilicet

Joannes modestiae causa Christum

ita praedicsset, et

693
verat, Joan.

COMMENTA RI A. CAP.
1, v. 29, 35), ut
facilis discipuli, et

Vil.

694
aliis

au

isiis,

qui ordo est et in

Latinis codicibus. Vi-

rogare audeant, et se inslrni paliantur, cui non tain

ipsi

iit, inox; hic

omnes praeterilum legunt tempus.

rogare aul

instrui

viJeantur,

qum ipsorum
id
facile
ili-

De

re piaesenti agitur.
,

magister.
illos,

Docuisset aulem ipse

il 11

quiilem

Quia

quod.
id est ,

cin rcfcrrenl
;

niiracula Jesu quoe

;

fam

Vident, quasi dicas, revident,

visum recipiunt.

dicerant

im docuerat non semel

sed quia propler

,

Ambulant, ambulandi accipiunt facullatcm.

Auuiunt, audiendi potenliam recipiunt. Respicit
Salvator ad locuni Isa. 35, v. 5
:

anticipatam
l
1

de magistro opinionem

existimabant

ii

ii

niodesliae
sibi

causa, nolle faieri quod erat, sed

Tune aperienlur oculi

Jesum

praeferre, et

hoc magnilcentis de ipso

;

ccorum,

etc.

quo capite descriplio continetur ma-

sentiebant, qu niagis se dejiciebat

nialuit illos

ad

gniQcoe laelaeque

rerum immutationis
est

et liberationis

Jesum missos, coram, majesiate diciorum ac

ruin
illius,

facto-

miser

iis

ac malis omnibus sub regno Christi.

Non

convinci (habebat enim Jsus teslinionium

ut ipse testatur

dubium
vator,

tamen

quin

de

spiriluali

liberalione

operuiu, uinjus testimonio Joannis,

immutationeque prcipu

agal;

verm cm Salsymbolis
,

Joan. 5, v. 36),
testes parari

adhc

voluit

eos hune in

modum
et lega-

corporum sanatione externisque

muneris sui jam consummati,

firmare,

se ad sanandas

animas spiritualem venisse medicum

(id

tionis sua? fidem

ipsi,

dm

confessuri essent et

ostensurus esset

quod

alis declaravinius),

utrumIsaiae

Jesum esse illum quem Joannes declaraverat,

venturum dixerat; denique
ipse

que prophela complecti

locus, ex

voluit.

Hic prior est

praedicaverat, et post se
cupivit illos Joannes,

quo Jsus responsum dbeipulis ad Joannem

illi

cm

prope diem moriturus

mandat, ut agnoscant
Christi testatus est

id

quod propheta de regno

et praestilum.

esset, in Jesu amiciliam insinuari.

completum esse

Non

Vers. 21.

In

ipsa

hora, eodem

illo

tempore

ignarus enim Jsus, certius et calumniae minus obno-

quo

scilicet

vnrant discipuli Joannis ad Jesum

xium esse teslimonium quod

factis
si

proficiscitur,

interea, verisimile est,

dm

exspectarent

illi

oppor-

qum quod verbis,

te?lis,

praesertim

quis ipse sibisit

luniiatem alloquendi Jesum. Hora hoc loco non accipitur, pro

non respoiulet professione

propri, sed ex

sui

nominis ex ora

duodecim

diei parte, sed species est

pro

lione

notatione

operum

Deo per

gnre

hora pro tempore.

,

prophetas expositorum. Nihil, inquit, opus est ut de

Curavit

sanavit vel sanaverit Jsus.

me

qui sim pronuntiem, sim Chrislus neene.

Tanlm
,

languoribus.
flagellis,

morbis.
aliisve defeclibus

ite et

renunliale Joanni

quse veslris oculis vidistis

Plagis,

quotquot morbis

vestrisque auribus audslis. H;bc

enim cum prophela-

tanqum

flagellis

Deo corripiebanlur.

Dm morbos

rum

vaticiniis collata, satis

loquuntur qui sim. Christi

Scriptura flagella appellat,

dum
11

dat, quae

magn empbasi inlelligenvera morborum origo, et quo consilio

;

promissi praesentia, non tain debuit probari ailirmalione oris proprii,

qum

operibus et signis
;

cum vatiila

Deo immiltantur
v. 30, et,

qu de re

agit apostolus, 1

Cor.

ciniorum ratione omnin quadrantibus

ipse sese,

ut non

eodem etiam vocabulo usurpato, Hebr.

ex aoristo.
llaque opportune

verm Deus Pater Messiamsuumdeclararot.

ulilitates, in
,

12, v. 6.

Praclerqum enim qud niiracula qu;e Jsus didit

vel donaverat,

Donavit,
Vers. 22.
respondit

privalas

quasdam continerent
dita

hune pr-

Et respondens.

cipu

omnium usum

sunt

ut declararent et

illis

Jsus. Nonien

enim Jesu additur Graec

teslificai

entur hune Jesum Maria; filium esse verum

Dtei.

etSyriac.

Messiam ac Filium

Quem
,

niiraculorum

usum
36
:

Eu.ntes, profecli, redeuntes.

Chrislus ipse, non lantm hoc in loco,

in
aliis

verm etiam

qum

Rexuntiate Joanni. Remittit eos ad Joannem, tansi Joannes eos su ipsius causa misisset , cm
,

mullis,

commendat

veluti Joan. 5, v,

Joannis me'ntem non ignoraret

lans id

prudenter dissimu-

Ego hubeo testimonium majus Joanne (hoc est, testimonio Joannis) opra enim qu ddit mihi Pater.
,

quod

et Joannes, ut tant se facilis tloceri et

Joannis 10, v. 25
Patris mei,

Opra qu ego

facio in

nomine
Ita illic

persuaderi paterentur.

hc testimonium

perliibent de

me.

Qu^e aldistis et vidistis. Graec

qu

vidistis

et

respondet et Judaeis urgentibus ipsum ut palam dice-

sibi prtulisset. Nam eos adverss Christum aliquid, ut Hieronyinus loquilur, mordacitalis ac livoris habuisse, et pro magL-tro suo fuisse aemulalos, salis

tur Lucas, mulia niiracula patrsset Jsus, non tam verbis qum factis quaestionem solvere, eosque convineere voluit, e quod minus esset obnoxium ca-

patuit, Mattli.

cap. 6, v. 26, ubi dicuut : Ecce hic buplizat, Chrislus sciiict'l, et ornv.es vaiiunl cui enm ;
:

lumuiau. Respondil igitur Euntes renuntiate Joanni, prudenter Vers. 22.

quasi dicerent Nos tleserimur, ad illum turba coi.fluit. praecedenti v. 18, constat hanc legationem e occasione contigisse qud discipuli Joannis naiiarent ei niiracula Christi, cum qudam scilicet amiulalione. llaque, ut eorum infnniitati et ignoranliae consuleret, illam ipsam in se suscipit, ut ita ipsi liberis interrogareal : Tu es, quiventurus es? Graec Tune es ille veuiurus? id est, ille qui gente Judaic, juxta vaticinia prophetarum , exspeciatur \ enlurus, scilicet Messias? Sed quia in ill ips hor, ut testa-

Unde ex

il

dissimulans id quod Joannes lecerat, ne vel incredulitalis vel ignoiantiae eos insimulando, difficilis se qile audistis, de me narrari. instrui paterentur Nam quod hiedicitur, mortui resurgunt, non viderant ipsi, sed recenter faclum audiverant , et vidistis, scil. isla quae lune lacla snnl. C.lCl VIDENT, CI-AIDI AJIBIXA.NT, SURDI AUD1UNT, ClC Alluditad locum Isaiae 35, v. Set 6, ubi ad lilterain haec niiracula, et simul per ea spirilualis vit iis liberatio per Chrislum fulura significatur. Paupebes
:

,,

695
ret an

IN
ipse esset Cliristus
,
;

LUCAM
nott, offendisse videtur bumilitas conversationis

696

quibus et paul post

Si

Do-

non

facio, etc.

de quo miiaculorurn usu et Joanncs

"il
:

mini, qud non seorsrn ab hominibus

rilate viveret,

ill viiae

seve-

lista ipse sic loquitur, cap. 20, v.

Uwc

ail-

qu ipsorum ma'^isler Joannes (unde

lent scripta

sunt

etc.

Ilaque qud

non

simplicitcr

et Matlh. 9, v. 14, videntur

luxum

ipsi

exprobrare)
,

Jsus respondct Joannis discipulis, primiim eo consilio facit,

ad haec, qud nullo

alio, praeter illa

miracula

vitae

quia salins erat

prajconi suo liberis

rem ipsam loqui docendi argumcntum

deinde ut
tradat, cui

splendore insignis esset, quippe qui civilem duceret

vilarn; fortassisetiam,

qud ab extern
tain

legis obser,

non suppedilat tanlm nudam rudemquc niateriam

per miracula, sed miracula aplat in suuin finem
e.\

vanli ad interna
ipsos offenderent

mage
,

revocaret. Porr haec

malitia faciebat
,

qud

non

qum

prophetarum

01 aeulis.

contenliosum sludium allerius nominis.

id

Ipsos ilaque
,

Mortui resurgunt. Non

simile est

tune viderant discipuli,

,

taxt hic

mordetque Jsus
ita

sed occuli

passionem

sed recens factuin audierant populo praesenti

;

veri-

mentis eorum

detegens, ut apud turbam non pu-

id

quod

et ipsi ante

audilum ad magistrum

descerent, sed taciti ipsi

secum agnoscere possent

ipsis

vi-

suum

retulerant. Istud prophel significatum vide:

tium suum, facilisque atlrahi. In

nos opportune
occupatione

autem etiam
,

tur e parle ejusdem capitis, qu dicit

Et redempti

praemuniit

pugnanin lide

Domino convertenlur,

etc.

ubi de ltissim clestis

dum
fulei

nobis esse

cum

scandalis ut perstemus

regni beatitudine loquitur, quae perfecta

demm

eril

scandalis

resistendum esse
;

quae ad

impediendum
occasiones

resurreclione mortuorum, cujus

non obscure

se

cursum occurrent
deerunt
ejus

quia

nunqum
,

auctorem fore Jsus ostendit quando mortuos in vitam

liane

nobis

repudiandae

donec

animos

mortalem

lict revocavit.

nostros supra omnia offendicula sive scandala extu-

Pauperes evangelizantur. Respicit hic Salvator

ad alterum
Isaiae

lerimus.

locum, cap. 61, v. 1,

explanavimus.
,

quem

Chrislus

Vers.

24.

Nuntii

iidemque

discipuli.

Amplis-

diserl de seipso interpretatur supra,

capite 4, vers.

sim nunc praedicat Dominus laudem ac virtutes

Joannis Baptistae,

18, et

quem

ibi lat

sed postqum discesserunt

illius

Vers. 23.
est
ipsi

Bi atus est
auctore non

e parte

quia facilius

discipuli

ne adulari Joanni videretur,

et assenta-

beatitudinem assequi,

cm

me

salulis

ac

tionibus gratiam ipsius colligere.

beatitudinis

abstrahatur per concepta

Ad turbas

satisfecerat

Jsus discipulis Joannis

imaginatione offendicula, qu ..d multi.

jam oportebat

ut et turbae praesenti satisfaceret, quae,

Scandalizatus, offensus, qui non ceperit offendiculi

sit

ex eo qud illam discipulorum

audierat
,

Joannis legationem

occasionem

in

me, id

est,

qui null re quae in

absterretur

ac ceu repellitur, que- minus in

me me
,

cm

ignoraret qu

mente

illam

Joannes

instituisset,

periculum erat ne exislimaret illum suam

alias

credat, et mihi ut vero Salvatori adhaerea.

lict

Multos

deJesu, quem
fuerat, Joan. 1
,

Christum esse palam testalus

3, v.

signa admirarentur, varia

tamen offendebant

et

v.

26

28

5, v.

33 10, v. 4 J sen;
,

etiamnm offendunt
mortis
vilitas, afios

in Cbrislo, alios personae

quam

tentiam mutasse aut dubium evasisse,

Jesu
iis

taxatumque
Joannis imbe-

exteris ge rit bumilitas, alios doctrinae severitas, alios

verbis

Bealus

est qui, etc.

ac non potis

denique aliud,

cm

quisqueveluti

quod res
cillitati

erat, sanandae discipulorum

data oper scandalorum congeriem sibi fabricat, qu

haec

accommodata

fuisse, id

quod cert nullo

utconstanli

minus ad Christum accdt,

dictus
sit, 1

vel ut Cbrislo deficiat,

modo

expediebat sentiri de Christi prodromo. Diluit

ut propterea lapis offensionis et petra scandali merii

Pelri 2, v. 8,

itaque illud Jsus,

commendans

illum

non suo

vitio

sed noslro.

caelerisque propheticis viriutibus

nobilem ex ipsius

Neminemenim
inlirmilas,

scandalizatChristus, neminidatjustam
,

populi sententi.

offendiculi occasionem
offendiculi

sed nostra sive malitia

sive

Videre

spectare

ut spectaretis.

Ne

cui

obrepat

occasionem

sibi

ipsa accipit
,

inconstantiae aut levitatis suspicio de Joanne.

Cert

unde non dbet. Porr

discipulos Joannis

quos hic

non

fuit

hujusmodi vestra ipsorum de

illo

opinio

evangelizantur. Graeca phrasis, pro pauperibus evangelizatur , id est , Evangelium seu promissio regni clorum pauperibus praedicalur, maxime enim mirabile, pauperibus promilti regnum. Et hoc vaticinium ex Isaiae 61, v. 1, citt q. d. Respondete Joanni ea quae prophetae de Messi praedixerunt , vos vestris oculis vidisse compleri. Porr pro, pauperes, textus Hebraicus et Vulgalus legunt Gliananim , mansueti, quod Septuaginta verlerunt pauperes, propter sum;
:

mam
nam

Ghaniim,
spiritu

vicinilalem utriusque vocabuli Gliananim, et in lingu Hebraic, sicut et significationis pauperes, nempe non solm opibus, sed maxime
:

Et beatus est, qiiccmque non fuerit Vers. 23. scandalizatus in me, id est, qui null re offensus fuerit ex me, quomins mihi tanqum salulis auctori credat et adhaereat. Nam uti nunc, ita et olim alios aliud in Christo offendit, nascendi ex muliere abjectio, crucis ignominia quasi stullitia, conversationis bumilitas, doctrinae severitas, etc., qu de causa Christus dicitur Lapis offensionis, et Petra scandali, et Pelri 2, v. 8, et positus in ruinam multorum, Lucae 2, sed non credentibus. Nott autem Hieron. tacite Christum notasse discipulos Joannis, tanqum scilicet qui essent
scandalizaii in ipso, quasi

non e

severitate viveret,

animo, qui scilicet iis non apponunt cor, simul mansueti et humiles esse soient, et propterea magis capaces praedicationis regni clorum divites ver froces ac superbi; ut propterea August., homil. 13, et alibi saepis, dicat Vermis divieiarum
et
, :

qu Joannes.
Vers. 24.

Cum discessissent, ne Joannem coram

discipulis laudando assentator videretur, criT dicere ad turbas ; quae non intelligebant mysterium hujus

superbia.

ex e facile suspicari poterant Joannem, qui olim, Joan. c. 1 et 3, magnificum Christo peihilegationis, et

697

C0MMENTAR1A. CAP.
relictis
,

VII.

quando dudm
bai,

urbibus

inagn frequcnti
,

borum
sunt,

delici, sed inculta omnia, austera et squalida

et quae nibil

magn&que sedulilate in deserlum ubi lune ille ageundequaque concurrebalis ad illius speelaculum.
Quid enini tanto studio pergebatis ut spectaretis.

qum

taedium afferant. Ostendit

in

itaque reips populus

fuit

quando

desertum profectus

Joannis speclandi grati, non se existimsse Joanesse mollem, sed contrario duris ad
:

Arundinem vento agitatam,

est in aliis
libris;

vel potis moveri

ut

nem hominem

Matthaeum, cap. 11.

batur
?

nam agitatam vertit secundni An arundinem quae ventoagitaGracum

impelli
et flu-

miraculum usque se exercitantem

id veslitus ipsius loquebantur.

id locus, id cibus,

Habebat, inquit Matpilis

quai ad quemlibet venti impulsum uunc bc

thaeus, 3

v.

vestimentum de
est igitur

camelorum

et

nunc

illc se inclinaret? Significat propri illc

zonam,

etc.

Non

qud quisquam suspicetur

vocabulum undarum more hc atque

quod Lalin exprimas
,

illum qui factis ipsis suis

animum omnibus monstravit

ut quidam

undantem

tam deliciarum
illum

ctuantem; quin et Latini dieunt segetes flucluare

vento agitantur. Per arundinem itaque, quae,

nutanti

cm cm sit

alienum, tam infractum minimque enervatum, olim ad gratiam cujusquam de me tam magnifie teslificatum, nunc vertisse
mollitie

cacumine

quovis vel levissimo vento hc

Salvator

sententiam. Qui

qum
quid

nesciret adulari, satis

tune

illc agitatur,

intelligit

hominem

lvera et

clamitabat ipse etiam carcer,

cm hc

Jsus diceret.
ostendit
est

inconstantem qui ad quamlibet occasionem vacillet

atque reciprocet, et sententiam mutet. Quaerit igitur
:

Vers. 26.

Et

etc.

Postqum

Salvator quid non

sit

Joannes , et amolitus
suspicionem
,

ab eo

An

exstis spectatura
?

hominem

arundinis
estis

instar

insto-

inconsiantiae ac levitatis

nunc docet
illius,

stabilem

Q. d.

Minime, non e

sensuum
,

quid

sit,

descendens ad ipsam basim encoraii

rei

in

liditate, ut

propterea urbibus egressi

;

sitis

tt tanta-

qu, seu in cardine,

summa

vertitur; et ex

qu

rumquecivitatum populi
strstis
,

sed contra, facto ipso vos

monesse

unanimiter

judicsse
;

hominem

magnum

atque admirabilem
Eclate

ut cert erat,

constans

omnium long manifestissimum facit fieri non potuisse quippe ut suam de Christo sententiam mutaverit quam ex proprio officio propter quod divinits missus
,

ab ineunte

eremi vitaeque

cum

primis dur*

et delegatus fuerit, protulerit.

Sed quoniam, inquit

estis,

atque angustae cultor long populari glori segregatus,

non sine causa

in

desertum egressi

oportet ut

quem proinde

intelligere debelis in doctrin

ac

magnum

aliquod spectaculum

fuerit,

quod vos tam

testimoniis suis olim de

sui similem esse, et ne

me

pronuntiatis

perptu

frquentes e pertraxerit, et singularis ac magnifica

vobis fuerit de viro opinio.

nunc quidem

in carcere quid-

Quid

igitur quaesivistis in

quam
igitur.

suit?

sententiae mutasse.

eo videre?

Vers. 25.

Sed hoc
,

loco interrogat, vel est loco

Prophetam ? Hic exprimit populi de Joanne sententiam

:

Videre
,

ut videretis.

Omnes enim habebant Joannem

sicul prophe-

Mollibus

id est, deliciis

vestium ac ciborum gau-

tam, Matth. 21, 26, id est, sanctum veritatis doctorem

dentem, ut ex hoc mollis videri posset facilque mutabilis.

Deo missum; hcenim

est,

significalione utebatur

populus

Subaudit responsionis loco non, subjungitque

voce prophetae. Vera itaque hic causa et appellatio

rationem.

quamobrem Joannes

ut

miraculum quoddam

Qui in veste pretiosa

uluntur
lia

in vestitu honorifico,

quo

viserelur populo, qui per quadringenlos fer annos

viri nobiles et suis

opibus illustres

qui mol-

prophet caruerat.

ferunt sive gestant, quibus cordi sunt ciborum vesdeliciae, qui

Dico

aflirmo.

tiumque
Ix

luxum, vitaeque deliciasaffectant.

domibus regum sunt. Hi captant aulas regum et

illa

Et plusquam prophetam, etiam amplis qum prophetam etiam majorem et praestantiorem pro,

palatia principum, ubi

suppetunt, et qui hos videre

phet, scilicet vidistis. Si igitur procurristis in deser-

desiderant e pergunt; atque in hujusraodi cadere potest corruptae sententiae, inconstantise autassentationis

lum

ut viderelis prophetam

non hic

estis

fruslrati

spe vesir. Aflirmo enim vobis vidisse vos, non solm

suspicio./ti domibus, inquit,

scilicet
,

regum sunt, non in deserto

,

prophetam, sed et excellentiorem prophet

in

plus vos

qu vos perrexistis

quodque Joannes su

eo viro speclsse

qum

in ullo alio
,

ex piophelis

habitationi elegerat, ubi nullae suppetunt vestium autei-

spectaverit antiquitas. Quibus verbis

non modo san-

buerat testimonium mutasse sententiam , aut cert in Christo fuisse scandalizatum, accpisse dubitare.
,

Quid exstis in desertum videre? q. d. Quid causae fuit quod ant certatim, relictis domibus atque oppidis, in deserlum spectalum currebatis? An ut spectaretis ARUNDINEM VENTO AGITATAM? QuSCilicet CUJUSlibet venti impulsu bc illc fluctut id est bomi,
,

nem
ipso
vitae

arundinis instar levem, et in senienti inconstantem? q. d Nequaqum; sed omnes vel hoc
:

unanimiler judicstis esse hominem, ut severitaie, ita et mentis constanti admirabilem.

facto

ulspeciaretis. Vers. 25. Hominem mollibus vestimi ntis induti ? id esl, qui deliciis vestium aut ciborum enervatus modem quoque mentem gerat, vel qui luxs

An

? quasi dicat : Nullo modo id sensistis de Joanne. Nam oui in veste pretiosa sunt et deliciis, id est, qui vestium, totiusque vitaa luxum sectantur, non in desertis quaerendi sunt, ubi omnia inculta, austera et squalida, sed in domibus regum sunt, id est, sectantur principum palatia. Long ergo abesse judicstis Joanne omnem levitatis et inconsiantiac suspicionem. Vers. 26. Quid ergo exstis videre? Prophetam? Hic tandem exprimit quid senserit Joannem esse; nam, omnes habebant Joannem sicut Prophetam. Itaque prudenler Chrislus preemunit turbas, ex propri earura opinione, quam ne quk velut popularera contemneret, ipse primm comprobat, dicendo, etiam dico vobis, quia tanqum Proplicla neminc indicante

cupiditate antea alicui adulari soleret


IN
it Jsus Joannis auctoritatem,

,,

, , ,

LUCAM
I

700
si

sed supra veteres

,

Inter natos mulierum. Hebraismus, qualis

inler filios homirium, pro inter liomines.

dicas,

prophetias evehit ejus doctrinam

ac supra prophe-

tarum ordinem ipsum

extollit et local, ut

populus ad

Qui autem minor est sed qui minor est

,

illo, scilicet

rectum ministorii ejus scopuin collimel,

aliquod atque excellenlius discens
,

et peculiare

aetate

praedicandi ordine
;

et praeserlim
illo
,

opinione

il li

dalum

fuisse

mandatum
est
ille

veslr
ait

id est,

qui vobis minor

censelur.

Hoc
ill

memori infixum teneat quod

Probat
Jsus

do de

Christus deseipso. Ut ne enim

viderelur

cumulatiore

Christo locutus.

primm

populi

lauile,

Joannem
diceret

sibi praeposuisse,

confirmt

Joanne sententiam Joannem proplietam

ill, et,

fuisse, vocul

summ cum
ipso lulerat,
cujus non

modesti teslimonium quod Joannes de

quae pro etiam accipitur. Et plus quant.

Tum

cm

Venit fortior

me

post

me

suam
puli.

subjicit sententiam,

qu

perficit

eam

quae po-

sum dignus procumbens

ejus,

solvere corrigiam cal-

Propheta

fuit

Joannes, quia vir sanctus imm,

ceamentorum

Marci 1

v. 7.

Nam

usque ad

id

diate

Deo missus

pnitentiam conversionemque

lemporis quo haec Je6us loquebatur, minor Judseis,

et principibus, et plebeiis, et sacerdotis filio,

ad

Deum

populo Judaico praedicavit, et venturum

spiritu co-

babebatur Joanne, propheta

in terris

Messiam prdixit, praesentemque divino

clestem

vilam agente

gnovit, nemine indicante. Fuisse autem plusqum

certque non carente divin auctoritate. Auctoritali ver Jesu detrahebatur, propter familiaris condilionis

prophetam docet Salvator Malachiae

subjungit.

vaticinio

quod

humilitatem

invidiae

magis obnoxiam

quem non

Vers. 27.
propheta.

Hj

est. Ratio cur Joannes plus

qum

soli'im initio legationis obilae,

sed in medio etiam lem,

pore, apostoli, ex populi judicio

,

De quo scriptum est

3, v. 1.

in libro Malachia3 prophet,

bant haberi alterum

v. 14.

pro magno refereJoannem Baptistam, Malth. 16

Mitto.

Loquitur Malacbias tanqum de re jam

alii

In

uegno Dei. Videtur istud ad sequentia rfrenesse

,

praesenti,ut soient etiam

prophelse,

nimirm de re
oculis

dum

juxta sententiam

Hilarii,

Chnsostomi

futur

lam

certi

qum

si

eam coram

cer-

Theophylacti, Euthymii, hoc sensu, Dei et sanctorum

nrent.

angelorum judicio, qui modo

,

scilicet

clorum

sive

Angelum meum
et

Malachi, nuntium meutn, eximium

illum, ut
et
sit

cleste
et

regnum

constituunt,

Deo

in sanctis angelis,

praeclarum

quemdam

antonomasia in

sanctis angelis in

Deo

clesti

modo regnan:

hoc nomine. Voces Grca

Hebraica

communes

libus.

Hoc

est igitur, rvera sive recto judicio

nam

sunt ad clestes spiritus et homines mortales. Fuit

itaque Joannes anglus sive nunlius et minister Dei

Dei et sanctorum
potest.

angelorum judicium errare non

quia

fait

homo missus Deo

Deo

hotno natur

anglus

Major est illo, natur,

citate,

sanctitate, virtute, eflica-

ministerio, quia missus

et

ut nuntiaret instanlem

docendo, prsestando, denique omnibus

Ita

verae

exhiberet praesentem Christi

Salvatoris

adven-

magnitudinis modis.
fuerat
:

enim

et

Joannes

,estatus

tum. Reliqua hujus versiculi explanata sunt supra ad

cap. 3.

Post

me

venit vir, qui ante

me

factus est,

quia
,

prior

me

erat, cujus ego non

sum

dignus, etc. Joan. 1

Vers. 28.

Major. De hoc jamdudm tractavimus,

est

v. 27, 30.

Hic enim
minister
;

filius est, ille

servus

hic domi-

cum actum

de Joanne Bapiist,

nus

ille

hic princeps regni

clorum

et post se venturum praedixii. Messiam cognovit Deinde ex su sententi addit et plus quam Propue, ,

tam. Ratio est Vers. 27. Hic est de quo scriptum est, etc., q. d., quia tantus est Joannes, ut non solm prophetaverit, sed tanqum de nobilissimo propheta ab aliis non prophetatum est. Ecce mitto angelum meum natur, sed ministerio, id est, nuntium illum antonomastic praeclarissimum miraculos scilicet conceplione , ciicumcisione, vitse purilate et austeritate instar angeli admirabilem. Unde eum angelum, non hominem fuisse exislimatum, tradit Eusebius, lib. 9 de Demonstrat evangel., cap. 5. Ante faciem tuam, id est, propri, ante te. Nam sicut sex mensibus ante Chrisium conceptus et natus est, totidem circiter ant praedicare cpit. Qui pr^pararit viam, praedicatione baptismi et poenitentiae , et regni clorum appropinquantis, juxta dicta superis. ANTETE.Graec, coram te in conspectu tuo. Qu repetitione , ante faciem tuam, et ante te, videtur fieri allusio ad duplicem hominum consuetudinem unam, qu rgi venturo quispiam praecurrere solet, qui vias et hospitium parari curet, ut prcognitus rex majori cum pompa recipiatur; alteram, qu nobilissimus aliquis jamjam venientem pracedit , qui secedere de via jubens regem jam pisesenlem ostendit. Utroque olicio Joannes functus est et ex utroque capite oritur

dicitur esse plus qum propheta, quia jam olim prophetalus, vilque punis, instar angeli, Christum regem non ut caeteri prophetae longinquo vaticinatus, sed mox venturum nuntiavit, Malth. 3, v. 11, Ecce et venientem praesentemque digito ostendit agnus Dei, etc., Joan. 1, v. 38 , et suis manibus

qud

baptizavit.

Major inter natos mulierum, etc., Vers. 28. est exortus inter homines ex muliere non virgine natos; nam mulier hic pro corrupt sumitur, ut notant Hieron. hic et Ambr. in Psalm. 43, ilemque lib. 5 in Lucam. Major enim, inquit, fuit iis quibus
non
aequalis esse poterat sorte nascendi.

Cum quo

reip

convenit id quod alii dicunt inter eos qui communi sorte nascendi per concubitum prodeunt. Quanqum nullum sit incommodum quoeumque modo natos intelligere , quia comparatio non fit nisi cum viris non cum beat iisque prophetis veteris Testamenti Virgine aut apostolis, aut Christo, qui ad novum persive tinebant. Non surrexit ergo major propheta scilicet spectes munus prophetandi utpote cui licuit
, ,

Clnistum
prsesentern

mox venturum
;

praedicere

et

monstrare

sive caetera

praedictionis

ejus, conce-

plionis, sanctificationisin utero, nativitatis, etsanctis-

simae

conversationis

privilgia,

ut

laiis expendit

Chrysostomus. Qud si nullus propheta eo fuerit major, qui tamen erant ma si mi, ci go nullus omnin.

VII.

701
ille

COMMENTARIA. CAP.
praecursor principis
;

7to

hic sponsus

ille

sponsi

Ix 8EMETIPSOS.

Quidam

intelligunt adversus
,

semel-

arnicas.

Vers. 29.
inilio

his

ipsos

in

suam ipsorum perniciem

suo maximo
qui

Populis,

promiscuum vulgus. Ab
elegit Deus, etc.
,

daimio; neque enim

Deum

sed seipsos ldunt,

e;

qu

stulta sunt

mundi

Cor. 1,

Dei gloriam aspernanlur. Alii, quia prpositio

pro

v. 27.

h subinde
auditis, ubi

capitur, intelligunt in seipsis

sive intra
suis ;

Audikns,

hc

audisset

qu qu

in

seipsos, ad

quem modum Syrus

quamvis palm

vertit, in

animh

Joannis laudem Salvator dixerat.

ac
iis

si

diceret,

et diserte

non rclam-

Justificaverunt Deum. Acquiesceiues

Sal-

rent, ut

tamen occulto
,

vator dixerat, prdicrunt Dei bonitatem, laudaverunt

et glorificaveruut

seipsos sprevisse

fastu ints turgebant, apud non audentes palm damnare

,

Deum

qud virum illum sanctuin

,

quod impens placeret populo

21, v. 26.

ut traditur Matih.

Joanuem, di per prophetas proniissum

set. Justificandi

ipsis niisis-

verbum

generaliter hic ad totam Dei

sit

Non
iidei

baptizati ab eo

quippe qui dedignali fuerant

ita

laudem extenditur,
gloriiicare
,

ita ut
,

idem quod conhteri

alibi

Joannis suscipere baptismum,

superbi su sibi

laudare

qu verba

frquenter

occurrunt

nam

et

ita

frquenter justitia generaliter

,

januam prcluserant. Ergo sicupimusad solidam perfectionem conscendere, cavendum est ne vel mi-

accipitur, pro

omni

virtute, sicut Matth. S

v.

10

et

nimum

quid spernamus

eorum qu Deus probat

et

Hebris sedaka, non justitiam tantm, sed

et miseriait
:

per Eccleslam observandum proponit.

cordiam ac benignitatem dclart. Chrysostomus

Solet justitiam

omnem
scilicet,

Vers. 31.
prorss appellare virlutem.

Ait autem Dominus. Videtur hoc potis

alios libros

Baptizati,

glorificandi Dei.

cm essent; en fuit occasio Nam cm tantoper Joannes comJesu.consequenter

etilli

omittendum juxta
quod
si fit,

tam Grc qum Latine

evangelista superiores duos versus tan-

mendaretur

qum

parenthesi vult inclusos.

et exlolleretur

commendabantur qui crediderant atque obtemperaverant prdicationi

illius,

ui, scilicet rei. Hactens commendatione ministerii

susceperantque baptismum
Intelligentes

Joannis, illicere Judos Jsus voluil ut crederent

poenitenti ad

quem

fuerat hortatus.

Joannis de ipso teslimonio. Porr Pharisi et scrib

itaque rect se fecisse laudant

Deum

qui hujusmodi

apud se

cm

spernerent ea

qu

in Joannis

laudem

doctore ipsos donaverit.

protu'erat Jsus,

dederunt Jesu cordium cognitori

Vers. 30.

Consilium Dei,
in consilii

consilium quo JoanConsifastui

hanc expostulandi occasionem, et accusandi invincibilem ipsorum duritiam, qui

tenlaverit ad

nem
lium

Deo missum
Dei
,

fuisse Jsus declaraverat.

cm

variis eos

modis

honoris causa, impio scribarum

se allicere,

illi

inflexibili

contumaci

opponit.

Nam

nomine subest

digniias,

qu

ejus graiiani repulerint, nec duris nec mollibus moti.

Dei opus ab omni contemptu vindicat.

Homines, tam prfractoset contumaces. Non com,

Sprevercnt rejecerunt, reprobrunt

,

non acquiefides

prehendit omnes lalis su homines, sed de Pharisis, scribis, et

scentes eis

qu Jsus

dixerat : Sicuti

enim
,

Deum

eorum

asseclis, propri loquilur,

quos

justiQcat, probat, et su glori ornt

est in eura incredulitas
,

ita

blasphma
illum su

Lucas populo

et publicanis opponit.

et contumelios
,

Et
let.

cui, repetitio

ad expressionem

serii alects va-

laude spolit
pit
,

unde Juan. 3
,

v.

33

Qui
in

acce-

etc.

et 1 Joan. 5

v.

10

Qui crdit

Filium

Vers. 32.

Similes. Taie quid contingit

in

gene-

Dei, etc.

ratione ist, in hominibus

generationis sive lalis

Negando

igitur

quemquam majorem

permittit ei

aliquem esse qualem , ut nott Augustinus, libro 2 eontra adversarium legis et prophetarum, cap. 5, et Hieronymus hic. Quanqum quia verba ista sunt declaratio illius , qud esset plus qum Propheta ,
negativa ista videatur tacite aftirmalivam insinuare. Qui aitem minor est in regno Dei, major est illo. Non panci veterum sic intelligunt Qui minimus est in clo, sive homo, sive anglus, utpote jani triumphator cum Deo exisiens major est iilo qui adhuc corruptibile corpus gerens, consistit in praelio. Aliud est enim, inquit Hieronymus, victori coronam possidere, aliud adhuc in acie dimicare. Et ita istud, in regno Dei sive clorum, cum prcedemibus jungi dbet. Sed quia non videtur iste sensus multm facere ad propositum Christi , verisimilior esse videtur quem tradit Hilarius, cap. 11; Chrysostomus et Theophyl. hic, qui jungunt ea verba cum sequentibus, hoc modo Ille qui inferior est Joanne Baptiste, tum late, tum opinione vestr, major est illo, virtute, poleslale, divinitate, majestate, claritale, inquit Aug., initio tract. 13 in Joan., ubi hune sensuni prferre
:

ulroque sim intelligi posse

videtur, et
si
,

modo jam

dicto dixisset, rectis-

su|ieris cil.

lih. illo 2 contra advers. legis In regno Dei, id esi, in Ecclesi justo-

sive terren sive clesti ; vel etiam in regno clorum, annuntiando, qud Joannes primus quidem, sed nequaqum tant ellicaci et fruclu , quanto Christus prdicavit. Sic ergo Christus summ cum modesti ne sibi Joannem prtulisse videretur; confirmt ipsius Joannis de se teslimonium quod Matth. vidimus, c. 3, v. 11. Regnum Dei, id est, non regnum terrenum, quod hactens affectatis et exspectatis, sed felicissimum regnum clorum seu clesie, cujus nemo sine pnitenli particeps fil. Hoc regnum est Dei seu Christi vel Messi in homines ; nec est aliud, qum quo Deus seu Messias per doclrinam Evangelii, et Spiritum sanctuin cordibus infusum, hoc est, per cognitionem et amorem destruclo diaboli dominio, perfect rgnt in animis omnium lidelium, Et hactens quidem laus Joannis, qu tacite lendebat e, ul Joanni de se jam olim testiticanti crederent, nec sententiam mutasse suspicarentur. Sed cm Pharisi Joannem spernerent , hinc Christus ad increpandam duritiam eorum omnibus modis inflexibilem, convertitur. Cui ergo similes, etc. ? id est Cui Vers. 30. rei comparabo hoc hominum genus , scribas et Pharisos, tam prfractos el contumaces? Vers. 32. Similes sunt pueris, elc, id est, si,

rum

703
istius,

IN
quale

LUCAM
tinuerit
;

704

cum

pueri sedentes in foro acclamant so-

unde jam, non Dei morositate, sed su cul-

dalibus suis, etc.

p et maliti propri pereanl.

Pueris. Utitur similitudine,

quam ex

vulgari pue;

Joannes. Se et Joannem Daptistam pueris comparai

illis

rorum

ludicro

sumpiam

esse,

credibile est

neque

qui frustra praecinunt caeteris.

etc., ita vivens ut

enim vero

absimilis est ista conjectura,

ita

qud pueri

Neque manducans,

absque cibo et

alternos clioros agenles

cecinerint, et sibi

mutu

polu vilam sustinere viderelur, quippe quo et parco

utebatur et alieno vulgari usu, quo non facile quivis

acclamrint.

Et quidem videri possit Christus data

oper, ut scribarum supercilium dejiceret, pueris

vitam aut possit aut

est, ut

velit sustinere

vide supra.

mulu sumpsisse
et

objurgationis materiam,

quanqum

Subaudiendum
ergo

exemplo

disciplina? vivendi ita

rudes audilores

cm

baberel, undique exempla

durae atque austerae ad

Deum

converleret. Joannes

collegerit

prudens ruagisler, accommoda ut illorum

cm

vit esset auster, et tonaret

pnitentiam

animi formarentur et excitarentur.

Sedentibus, qui sedere ac ludere soient.
In foro, foro

severasque reprehensiones, exemplo ac praedicatione

quasi lugubrem canebat cantum, ut ad

Deum

per lu-

rerum venalium.
sibi

ctum

et

pnitentiam aitraheret.
id est,

Et loquentibus ad invicem, acclamantibus

cissim sibi

mu-

D^monium habet,
est,

mal sanae mentis homo

est

tu, videntur igilur pueri alternos agentes clioros vi-

caret sensu

communi, cerebro

minus ben

mutu hune

in

modum

acclamasse.

composito, vel cert inhabitatur daemone, cujus

virtute

Cantavimus vobis. Tibia cecinimus vobis, cantiones

scilicet laetas, et nuptiis

illum potest vitae rigorem ferre.

illius

Non solm

congruentes. Tibiis. Hic

omisit,

non exemplo

per luctum

et

pnitentiam ad

expressif inlerpres

quod secundm Matlhaeum

sit

Deum
lur
;

et

voluptatum ac mundi contemptum attrahunetiam, quod ad procurandam ipsorum sa-

cm

utrobique eadem

Grsecis

vox Latinam hanc

vcrm
fil,

comprehendens.

lutem
nostros,

in

blasphemam vertunt calumniam.

Nam

Et non salt astis. Ad modos

vocati ad tripudium.

non estis prolu-

quod
lio,

vir sanctus agebat divino Spirits sancti consi-

ad ipsorum promovendam salutem, id

immundo

Lamentavimus. Lamentati sumus, lugubria sive

gubres cantiones cecinimus, funeribus congruas.

spiritui ascribere,

calumnia erat cumprimis ingrata,

sacrilega ac blasphma.

Et non
Ita

plorastis.

Non

estis provocati

ad planctum.

Vers. 34.

Venit. Similiter
De
se loquitur

Deo missus.

enim solebant Judaei ad funera exhibere cantores

Filius hominis.
terti

Dominus Jsus
;

in

luctuosos, qui ploratum ac luctum excitarent (vide

person, prout ipsi familiare est

vide supra,

supr,9,v. 23), id pueri ludicr imitabantur. Compart sui lemporis

ubi lat de Filio hominis.

homines morosis
;

pueris,

quibus

Manducans et bibens, vulgari mortalium more

vi-

nulla sodalium cantilena placet

rebellibus et contu-

vens, cibo, potu, vestitu, vitamque hanc sustinend

macibus, quibus studia et instituta suorum sodalium

modo, non diverso utens

exemplo

caeteris plerisque

homini-

nunqum probantur, nunqum

hujusmodi sunt ut se
cii
illis

arrident,

nunqum

bus inter quos promiscu versatur. Subaudiendum,

ut,

accommodare

velint et so-

disciplinae vivendi remissions, et ipse

;

ad

esse luss.

Deum
;

attraheret

ut,

quibus

difficilior

visa

fuerat

Vers. 33.
poris est.

Venit, Deo missus

prseteriti

tem-

Joannis austeritas, Jesu

rentur
;

civilitate

comitateque deliniillius austeritate,

Accommodt similitudinem

Salvator eledili-

et qui

commoti non fuerant

gantissim antithesi, demonstrans, Dei fidem et

hujus humanitate vincerentur.

Unam enim eamdem;

,

gentiam

nihil

earum omisisse rerum quae ad salutem

:

que rem Joannes

atque

et Jsus diversis lict viis tentrunt

Judaeorum promovendam pertinerent

ipsos ver,

unum

fuit

utriusque consilium

etiamsi vivendi

sumpt cum Deo contentione, nihil omisisse, quod modo ad impediendam ipsorummet incolumitatem, et
repellendam divinam curam ac benevolentiam, permililer agitur,seu simile quidaccidit in hochominum gnre, ac si pueri, ludentes in foro, in duos se clioros dividant, alteri alteris coaequalibus, aetate, seu

studia atque
j

exempla contraria viderentur, nempe,

per Christum Judaeos adducerent.

ut ad

Deum

Hc

enim

varietate

Deus

quasi diversas personas indue-

propter simplicitalem scilicet et innocentiam Joannis ver austeritas lamentationi , Christi facilitas
:

cantui.

coaetaneis et sociis, acclament et pervicaciam morositatemque exprobrent. Cantavimus vobis tibiis, nempe laeta, tripudioque congruentia. Et non saltastis, id est,

Venit enim Joannes Baptista, neque Vers. 53. manducans, id est tanl vivens austeritate ac temperanti, ut absque cibo et potu vitam sustinere vide,

non estis provocati ad laetiliam. Lamentavimus, id est, lugubria seu funebria cecinimus alludit enim ad morem Judaicum, in lunebribus usitatum, Et non plxnxistis, id est, non estis provocati Tanta est morositas ad luctum et planclum ; q. d. vestra, ut neque iaela neque tristis cantio vobis placeat. Juxta quam expositionem non est necesse, ut rvera fuerit lalis puerorum lusus, sicut quidam volunt, de quo nihil certi constat ; sed potest esse efficta, ut saep lieri solet, compara tio. Quam Christus ipse mox eleganter applicat, sed ita, ut Joannes et ipsemet respondeant pueris, frustra praecinenlibus,
:

retur.

Atque ita totius vitae severitas pnitentiae, tanqum lucts, praedicatio erat lamentationi similis, e tendens, ut Judaeos ad pnitendum, velut ad lugendum, traheret. Et dicitis D/Emonium habet, id
est,

daemonis virtute fert rigorem illum. Venit Filius hominis manducans et Vers. 34. bibens, communi cum hominibus conversatione more cterorum, promiscuo cibo et potu vivens : supple, ut isto facili vivendi gnre et comitate, velut laetiori cantu, Judaeos ad virlutem ac Deum pro-

vocaret, qui

Et

dicitis,

non fuerant Joannis ausieritate commoli. humanitalem vertentes in contumeliam

,,

705
ret,

LOMMENTARIA. CAP.
voluil pervicacos

VII.
liet

7oe

magis convincere

quod sese
ta-

nec Jesu, diversis

lius seculi

modis lentantibus, apud

est, prae

il-

inllectens et transformons in

omnem moduni, non

cm

homines quidquam profectum

men

eos flexerit. Jsus igitur

facilem duceret

qu fuerunt ferre ac malevol pervicaci.

Et, pro, sed
et,
;

vitani, quasi laeto, liari ac

nuptiali cantu, blandis

nam

vau Hebrorum, cui respondet

allicere studuit

nec miruni,

cm
;

sponsus ipse esset,

:

banc etiam significationem admiltit, ut manifest

Vers. 35.

Joan. 5, v. 29, qui suos

alibi

propugnans dicebat

apparet Act. 10, v. 28.

Numquid

possunt

filii

sponsi, etc.

vide supra. Cte-

Justificata
et

est, probata ac laudata

ei

rm quamvis
non tamen
tior

prstantior fuerit long Jsus Joanne,

est.

Haec enim Salvaloris sententia

prmittit supra, v. 29
:

respondet

idcirc vulgaris vivendi

modus
et

prsestan-

quam Lucas
lus
est,

Et omnis popu-

austero est,

modo

caetera paria sint,

non

sta-

audiens

publicani, justi peaverunt

Deum, quod
eluxit, quae

luatur perfeciio in

extern

vitae austeritate,

sed in

laudaverunt et glorificaverunt.

interno

primm

ac spirituali Dei cultu, quo externa

Sapie.ntia Dei, quae in Joanne et

me

austeritas

proficiscatur.

Divin enim dispensatione genus, ut Joannes qui-

per nos se declaravit studiosam procurandac modis

assumpsit Jsus

facile vivendi

omnibus
Films
fertur.

salutis generationis islius.

suis,
liliis

dem

inusitat

ill

sanct vivendi ratione, ipse autem

sibi

sapientiae
filii

nam

a-rri;

ad

<ro<pv

re-

insolenti

splendore miraculorum, auctoritatem

,

Dicunlur autem

sapientiae, ipsi sapientes,

:

ex

compararet

qui missus
;

fuerat

omnium

Salvator

idiotismo Hebraeo, de
hic exceptio ab eo

quo jam saep diximus

estque

etiam infirmorum
suscepit

qui ut ne abjicerent salutis spem,

quod generationem illam

sive ac-

non rar

in se ea quae

ipsorum propri sunt,

trista-

tatem universam in comparationem adduxisse videbatur

;

nec sunt in se omnium perfectissima, ut qud

tus
sit

denique subest hic

filios

tacita

antithesis inter ge-

usque ad morlem
id

et

deprecatus imminentem

nuinos sapientiae

et nothos, qui

inanem titulum
filii

passionem,
constanti,

quod martyrum multi, qu fuerunt

hominis humanilatem,

sine re obtendunt. Sapientiae

enim

vocantur

ii

non fecerunt.
Etiam
Filii

qui Joanni et Jesu crediderunt

(nam

justificsse

di-

Et

picitis.

quam
ini-

cuntur sapientiam Dei, quando doctrinse et consilio

Dei sapienti profeclis acquieverunt), quales fuerunt

amplexari

et exosculari,

quque ad meliora provocari

debuerunt, non solm non exosculantur, sed et

populus et publicani, Luc auctore, 7, v. 29, 30, qui

que
ita

in convicia ac

calumnias interpretantur. Atque

fit

minime omnium sapientes habebantur, cm

nuuntur minime sapientes
fuisse

scribae et

natio ista ad

omnem occasionem
sibi

deterior,

dm

Pharisaei pro sapientibus se venditarent, qui hic in,

nullum remedium
ris

non

verlit in

materiam majo-

qud sapientiam

morbi.

Dei in Jesu et Joanne relucentem nec agnoverint nec

probaverint. Est igitur hic hujus loci sensus
:

Vorator, edax.
Bibens vinum. Insignius est Graec unic voce vinipotor,

Quan-

qum
in

plerique hujus aetatis, nec durions instiluti vi-

cui opponilur aquaepotor.

Convicium hoc

te-

vendi exemplo, quod in Joanne, nec remissions, quod

mulenliee in Christum, fabricsse videntur Pharisaei,

me

propositum

fuit,

prae

e qu laborant ferre

ex occasione miraculi aquae

v. 9, 10.

in

vinum

versae, Joan. 2,

pervicaci, flexi aul ad

Deum
iis

adducti sint, quinim

et

Magna

cerl et dictu horrenda de Salvatore

dtriores evaserint

ab

tamen omnibus agnita

jactata convicia, temperantiae ac sobrietatis absolulo

probata
ritatem

est,

atque apud eos omnes laudem et auctotenet Dei sapienti (quae per ministesibi

exemplari

qui ita se ad

communis

vilae

usum accom-

suam

modavit, ut ver divinam coleret temperantiam, nec

rium nostrum declaravit, curae

germani sapientiae

modis omnibus
sunt

aliorum luxuriam aleret vel dissimulatione su vel

esse, ut procuret salutem aetatis istius), qui veri

et
filii,

exemplo.

id est
;

Amicus publicanorum et peccatorum. Quia publicani

rosque nihil profecerimus

Quamvis apud plemultum tamen apud ver

:

maxime

et

peccatores ad Jesu praedicationem

;

sapientes, qui sunt electi Dei,

minime omnium
circa

mun-

converlebantur, coniempti scribis et Pharisaeis

do sapientes habiti.
Vers. 36.
efflagitabat
;

fiebat ut esset ipsis Jsus familiarior, sed i(a ut peccalis ipsos revocare,

Rogabat obnix
nec enim

idem tempus

su

ill

familiaritate conaretur

ita facilis fuit

Jsus, ut videri

vide Matth. 9, v. 10 et 11, et in Luc, supra, ubi

posset ambire convivia.

calumnias huic Jsus respondet. Nec Joanne itaque

et

Quidam de Pharisaeis, quidam Pharisaeorum, nobraico sapientibus, nempe aposlolis, inquit Hieron. vel potis generalis ab omnibus, quotquot ver in hoc populo sapientes fuerint, sive apostoli, sive publicani, sive populus, qui scilicet isti consilio Dei, vel meae praedicationi crediderunt.
s^eus.

licet, delicias

Ecce homo de vorator, etc., qui scisuasponit in vino et conviviis. Amicus publicanorum et peccatorum q. d., nebulonum et perditorum hominum socius, et consequenter illis
:

calumniam

similis.

Vers. 35.

Et justificata est

licet, id est,

sapie.ntia, Dei scis;ipientissima Dei providentia ; quae in

hoc duplici modo consulendi pervicaciae Judaeorum

eluxit, probata et

laudata est, seu justa declarata. Videntur enim haec verba respondere illis versiculi 29
et

Omnis populus audiens,

lms
suis,

publicani juslificaverunt eum, id est, laudaverunt et glorificaverunt eum. Fiscilicet sapientiae,

hoc

est,

idiolismo He-

autem illum quidam PhariSimon, quem Aug., lib. 2 de Consensu, c. 79, dislinctum fuisse putat ab eo, qui, Matth. 26 et Marci 14, vocatur Leprosus, quasi ad distinctionem hujus Simonis. Accedit locorum et temporis diversitas. Sed nihil istorum cogit ut diversum potuit enim cadem mulier diverfuisse credamus sis locis ac lemporibus Jesum ungere, et Simon etiam
Vers. 36.
Infra vocatur
:

Rogabat

707

IN
infra, v.

LUCAM
esse ut

708

mine Simon,

40; non omnin malus

ille,

quod ad Jesum quidem, sciebat paratissimum semper

cert non hoslis aut contemptor Jesu.

omnibus omnium malis quovis tempore mesumplione postposit

;

Ut manducaret cum suam ad prandium.

illo;

invilabal

Jesum domum

deretur, etiam cibi

quod ad
scirent,

hospilem

ver et reliquos convivas,

erat,

cm

Discubuit, accubuit mensae

Iem invitatu se praebebat,

peccatores et publicanos.

Non difllciubi noverat spem esse spialiis.

cum

quod publicits noturn

cata sua defleret

eam

esse peccatricem,

bcn voluit ut scirent etiam ac vidrent, qud pecac detestaretur, tantisper avocati cibo

ritalis fructs, sive id esset

apud Pharisa:os, sive apud

mulier qum
ill

Vers.

37.

sumendo

lotio

quoque pedum

et unctio convi-

Ecce, rem insuctam

vio congruebant.

erat

in

civitat,

peccatrix. Graee, mulier in

:

Attulit, venit e ad Jesum, intravit in convivium

civitate,

qu

erat peccatrix. Syrus

Mulier peccatrix

(quamvis non invitata) secum afferens seu portans.

erat in civitate ill.

Cur e veneritad Jesum, mox

:

patebit. Liberata

enim

Mulier.

Nomen

tacet honoris causa

;

quod lamen
2
soror LaEccle-

non
qui

ila

pridem beneficio Jesu septem daemonibus,

cujus rei mentio est infra, 8,
;

ob majorem Dei honorem innotuit

cujus

eslque Maria,
;

eam occupaverant,
Marc. 16, v. 9

cognomen Magdalena,

infra, 8, v.

v. 2, et

venit nunc, ut et peccatis

liberaretur, remis-

zari ac Martbae, Joan. 11, v. 2, ex

siae

communi
lib. 2,

suis,

omni daemonio

pejoribus,

sensu, cui suffragatur Augustinus,

de Cons.

sione peccatorum accepta, ab

eo cui noverat

eam
ut

evang., cap. 79.

In civitate
ill,

esse auctoritatem, ut posset peccata

in

dimittere,

qu domus Pharisaei
mulier

erat,

quam

quam

ille

nuper sanato paralylico testatam

fecisset,

multi existimant fuisse Naim, cujus supra facta est

supra 5, v. 20,

quam etiam Joannes

Baptista ab ini-

mentio

v.

11.

Variis

in

locis

haec habiloca

tio ipsi attribuisset,

Joan. 1, v. 29: ISoverat, inquit

tasse videtur, ut soient meretrices saep

mu-

Augustinus, hom. 23, inter 50, quanto morbo laboraret, et iltum

tare

vagae,

quietis impatientes,

nec valentes uno

loco consistere, Provcrb. 7, v. 10, 11,

qu libidinem
peccato, de

rt sciebat.

ad sanandum esse idoneum ad quem vnCompuncta peccatorum suorum aculeis,

sciebat, et quaereret

suam
quo

liberis expleant.

non se diutis potuit continere, quin e accurreret,

ubi

Peccatrix,
notai
i

noti exempli, infamis eo

suum medicum discumbere

mulieres soient, impudicitiae. Merelricem

pi impudentisanitatem. Multi

hactensad Cliristum
:

diserte

nominant veteres.
cognovit;
videtur
captasse

accurrerant causa obtinendae sanitatis corporis

haec

Ut

opportunitatem

adeundi Jesu.

omnibus prudenlior, accurrit ut remissionem peccatorum, id est, animae sanitatem impeprima

et sola
tret.

Qud accubuisset, Jsus mensae, qud pranderet. Pharis^i illius. Judicavit jam esse opportunum,
ut

Sed operae pretium

est considerare, quae egerit

ad obtinendam remissionem peccatorum. In primis

Jesum

adiret,

et provoluta

ad pedes ejus facerel

esset

Attulit alabastrum unguenti,

stinae.

delicias

vltae pri-

quae decreverat,

tum qud domi

Jsus, ne
;

Hoc

fortass praetextu, facilis permissa do-

enim congruum fuisset foris ea fieri in plateis tum qud domi aliense, nam in propri ipsius, sive Jesu sive mulieris, domo minime decuisset; et quidem domi
ejus,

mesticis est, intrare in

lerret

locum convivii quasi quae

, ;

af-

quibus convivae possent exhilarari

,

nam

ala-

bastrum unguenti

id est,

vasculum alabastrinum pl-

cui

cujusque

familiae ipsa nota esset

num unguentoseu

liquoresuavi atqueodorifero. Alasic dicta,

prorss enim ignota, quo

modo
,

in triclinium alina;

bastrum pyxis est unguentaria delicatior,

doms,

convivii

tempore

fuisset se ausa ingerere ?

qud ex alabaslro seu

soleret
;

alabastrite lapide fer confici

lib.

Nec ver censebat obstare tempus

habere duo domicilia

convivii

nam

de quo Plinius

36, cap. 8:

Hune (ony8,

in distinctis locis, in vico scilicet Bethani, et in civiiate. Itaque Orig. Hom. 1 in Cant., et Cyprian., serm. de Ablutione pcdum, eumdem fuisse censent. Et ecce mulier, qvje erat in civiVers. 37. tate peccatrix, id est, quae per civitatem passim habebatur famosa peccatrix, prout putat insinuari Au-

bastrite lapide
in

quem,

inquit Plinius, lib. 36, c.

princ. , cavant ad vasa unguentaria , quoniam optiin ea servare incorrupla dicitur. UndeTullius 2 Acad. : Quibus etiam alabaster plenus unguenti putere
videtur.

Idem

Plinius, cit. lib. c.

7, scribit

lapidem

illum vocari quoque onychem, quia colorem et levita-

gusl. in Psal. 125.

:

Quanqum

Graeca siinpliciter le-

gant Ecce mulier in civitate, qu erat peccatrix, id est, meretrix, prout diserte nominant veteres, Amb., Greg. in haec verba et alii; ipsumque nomen peccatricis, mulieribus tributum, hoc significare solet. Nomen honoris causa lacet, sed fuit Maria, quae cap. seq., v. 2, dicitur Magdalena, et alibi soror Lazari ac Marthae. Ut cognovit; quo signilicalur occasionem captasse accedendi Dominum Quod accubuisset in komo Pharis^ei, tanqum in loco opportuno ad id quod meditabatur, quod in plateis minime licuisset. Atlulit alabastrum unguenti, id est, vasculum ex alabastrite pleno unguenti. Nam quamvis Epiphan. putet, hoc esse nomen mensurae, veris tamen esse nomen materiae vasculi seu pixidis excavatae, ex ala:

lem habet unguis humani. Unde illud Horatii lib. 4 Carm., ode 12 Nardi parvus onyx eliciet cadum. Scilicet vini me. Unguenti. Mixlura est ex liquoribus herbarum odorileris, cujusmodi multas mixturas tradit Plinius lib. 15, c. 1, 2 et 3, ubi scribit
:

postea etiam spissa esse lacta unguenta, ita ut Uni, et non solm perlundi possent. Perfusio ista non maculabat, sicut nec aquae rosacese et similium, e qud non esset mixtum oleum, sed nudi liquores fragrantissimi, quibus utebantur, tum valetudinis causa,

tum potisiimm ad luxum, ut loco cit. Plinius. Et stans rtro , tergo propter veVers. 38. recundiam, malamque conscientiam. Nam haec sola

legitur ex professo

Dominum causa remissionis peccatorum c )nsequendae accessisse. Stans autem pil,

709

COMMENTMA

CAP.

VII.

716
li-

chem) atiqui tapidem alabastriten vocant, quem cavant ad vasa uiiguentaria, quoniam optim easervare incorrupia dicitur. Haec
pretiosi,
ille.

liosum fuisse hoc unguentum, vel ex vasis pretlo

cet conjicere;

ut etiam ex utriusque prelio, mulie,

Est auteni

genus marinoris
rel'erens,

rem

fuisse,

quamvis impudicam

non

tamen

pie-

humain unguis candorem

:

unde

cl

beiam, quippe quae unguentis corpus et

laeve

uti consueverit,

quibus

onyx appellalur
Nardi purvus

quare
dixit.

lloratius,

pro

alabastro,

redderet et odoralum.

Quemadmoel agnosce-

Mya

Gicero alicubi nominat ala-

dni aequum erat, Christo ad convivium solemneinviiato,

bastrum masculino gnre, dicens: Quibus etiam ulabaster plenus unguenti putere vietur; proverbiali ser-

ab

iis

qui

jam

in

ipsum credebant,

bant quis esset, honoris causa parari epulas exquisitiores

mone,

pro, quibus etiam optinia displicent. Unguenti,

est illa

qum
ita

in vulgaribus conviviis proponi consue-

plnum unguento aromatico. Unguentum non

coinpositio spissa et tenax,

verant,

putavit hsec mulier, ad

sibi pretiosiore uli

qu ulunlur chirurgi ad

stum, utendum

unguento,
esset.
;

ungendum Chriqum ad
sunt
:

curanda vulnera, sed diversoruin odorum sive liquo-

ungendum quemvis alium

Vers.
38.

mos

rum ex

odorileris herbis expressorum commixtio, ad

Stans,

cm

stclisset

enim
attuejus

irrig tnda

ungendaque bominum corpora, deliciarum

;

Graec participia preteritae significationis

lisset

Cm

causa inventa

de qu Pliuius
in odoribus

initio iibri 13, in hsec

alabastrum unguenti, et

stetisset

ad pedes

verba

Uactens

habent pretia silv, eranl-

rtro, etc.

Caeterm non necesse

ila

est

propri accipi

que per se mira

singula

juvilque luxuriam ea omnia

participium slans,

ut opponatur jacere aut sedere:

miscere, et e cunctis union odorem facere, ila reperta

sunt unguenta; sic
spissa,
ille.

potest accipi pro quovis situ, ut sitidem

quod existens
dubium,

Unguentorum lamen, quaedam

fuisse,

aut manens,

quomodo

saep accipitur. Psalm. 23, y.

?

quaedam liquida
:

idem postea, cap.

5,

3: Quis stabit in loco sancto ejus

Non

est

testatur, ubi ait

lectt,

Sed quosdam crassitudo maxime dUnique jam, non

solm

quin ingressa triclinium, et constituta tergo,

mox

spissum

appelantes,

summ cum

humilitate prostraverit se

humi ad pedes
non perinde

perfundi unguentis, gaudent. Unguentis

sas usos, deinde Graecos, postea

primm Perca-

Jesu, qui vel contingebant terram, vel

all distabant.

Romanos, docet

primo mani aliquando

pitibus

et tertio libri

illius,

qnanqum Routi

Rtro,

tergo. Noluit se ante faciem Jesu sta-

edixerint,

ne quis venderet unguenta

solere,
3,

tuere, partim ne inverecunda judicaretur et deniis audaciae, partim

exolica. Judaeos

denique unguentis
:

ex
;

impuqud indignam se haberet

utriusque Testamenti libris constat

Ruth

y. 3

quse veniret in conspeclum. Fuit ardori ejus conjunctus aliquis

2 Reg. 12, v. 20, etc., ut qui

laetitiae

vacare, aut
,

pudor

nec enim dbet fiducia nos red-

comptiores gratioresque vellent prodire aliqu

varent faciem, caputque ungerent
;

la-

dere audaces aut inverecundos. Sic publicanus, prae

lavarent faciem
;

verecund peccatorum conscienti, verebatur oculos

ad

qu munda
caput
,

ea

et

nitida
illius

appareret

ungerent

clum

levare, infra, 18, v. 13.

scilicet Jesu,

qu

colorem

odoremque
oleo;
est

commen-

Secus pedes ejus, ad pedes ejus,

plicantis in
tes, ait

sup-

darent:
v.

nam quod ad
:

colorem, habesPsalm. 103,

in

morem.
carens.

Stetit

ad extremas corporis paret

15

Ut exhilaret faciem

quod ad odorem,
ex odore unguenti.

Euthymius, tanqum extrema;

tergo, tan-

Joan. 12, v. 5

Et domusimpleta

qum audaci

Ut enim erat regio

aestuosa, ac frequens proinde hoet deturpat faciem,

;

Lacrymis; pracedit Graec et Syriac

flens.

Flere

minibus capite sudor, qui

et

coram omnibus
enim

inter epulas

non erubuit,

prse nimio
:

odorem

capillis spirat

ingratum

calorem lolione

consequendae remissionis peccatorum desiderio

pudefieri, irrideri, aut despici verebatur,
,

non
quin

temperabant, odori deturpationique unctione occurrebant. At qui luctui se dabant, bis abstinebant
tione,
,

lo-

potis optabat

ut quovis
flets

modo
ipsi

ulcisceretur in se
est
tri-

inquam,

et unguentis,

2 Reg. 14,
el

v. 2.

Caeterm

peccatum.
siitia
:

Causa

lacrymarumque
esset

non

voluptalis

modo

iniuitu, sed

valetudinis, ve-

quae

autem
illa

causa

tristitiae

teres unguentis usos fuisse, docet Caelius, lib.27 Le-

non indicabat
(quod

quitlem verbis, sed ut sciebat id

ita alios

ctionum antiquarum, cap. 26. Porr hic sermo

de unguento liquido, seu liquore suavis et
odoris
:

est

Christo perspectum esse,

sstimare sinebat
publicae
,

salutiferi

facile poterant) peccatrici

tristitiae,

peccata,

is

hujusmodi

est naturae, ut

non commaculet
ita

causam esse

provolutae praesertim ad pedes

et vitae

corpora vesiesque quibusinfunditur, sed

irriget, ut gratissimo
etsi

duntaxat

doctoris illius, qui

pnilenliam

emendatio-

odore commendet. Porr pre-

nem palm omnibus

v.

preedicabat et

commendabat:

prostrata perrexerit ; quanqum illud, slans, generalis accipi posset pro, existens, seu manens, ut

25, rex sedit super cathedram suam. Lacrymis coepit rigare pedes ejus. Quo siiii(icatur, fluvium
fuisse

nullum certum situm corporis indicet. Secus pedes ejus, Graec ad seujuxta pedes, in morem supplicanlis. Facile hoc fuit, si more orientalium ita in thoro jacuerit , ul caput spectaret mensam , pedes parlem
exteriorem nam thori erant alli, et trs fer personas capiebant, unde triclinia dicta. Quanqum in Scriptur frequens sil Judaeos sedisse ad meusam, ut patei de fralribus Joseph, Gen. 37. Ruth quoque sedit ad messorum talus, et 1 Reg. 20, v. 5, David ex more sedere solebat juxta regem ad vescendum ; et
;

mum
tatis,

lacrymarum, et consequenter dolorem maxide peccatis. Observt autem ordinem human!

hospitibus exhiberi
solilae,

qui notatur v.

44

et seqq., ut

primo pedes quasi sordibus

itineris

ablueret, inde lergeret, oscularetur, ungerel; item-

que ordinem pnitentiae, cujus primus

fletus et planctus

effectus est

quibus ad empiiasin addit, Capitis sui, ut pedibus eos opponerel, tergbb\t, ahluendis sordibus, non qud eideessent lintea, sed qud potis seipsam qum sua Ghristi obsequia
capili.is,

Et

7U
Pnitentiam agite
tristis
, ,

IN

LUCAM
sui
pilli

712
in

etc. Deflebat igitur peccata sua

membra,

obscquium Christi impendebat. Cagloriari, iilosque curiosissim

prout

tristitia

orta ex cognilione peccati, saet

praecipu ornamenlo sunt mulieribus, quibus so-

lutaris est

admodm,

perptua pnitenti cornes;

,

ient proinde

maxime
:

qu eo majore alfectam se declaravit quo uberis flevit, adeo nimirm largiter, ut quasi tota in lacry-

servare sordibus

atqui ha:c capillos suos congruos

sestimavit auferendis sordibus

mas

resoluta, lacrymis rigaret pedes Jesu, testata

put quod pedibus, et ornalum

conferretur
,

pedum Jesu; suum casuum qui sordibus Jesu,

hc ratione

summum
Illico

animi ob vitam mal anteactam

dolorem,
Coepit.

et peccati ex toto corde detestationem.

indigna judicans, roque ips implens quod verbis de se Joannes Baptista dixerat, Marc, 1,
:

ut provoluta

cpit,

et

perrexit

v. 7

Cujus non sum dignus procumbens solvere corriejus.

deinde.

giam calceamentorum
81
:

Hinc Chrysostomus, Hom.

capillis

Rigare pedes ejus, humectare, utpote ad pedes

ejus inclinata, quod
lavare
et
ail

in

Matthaeum

Quippe cm

abstergeret

Eutbymius. Mens ejus

luit,

pedes ejus, konorabilius in toto corpore

membrum,

ca-

mundare
fieri

sordibus itineris pedes ejus

regionis) ut

put dico suum, pedibus Christi subjiciebat; et in

hune

(accumbebat enim discalceatus pro more

consueverat

locum

Qu

non erant indicia

inquit

quod de iesu

amicis (bris adventantibus.

Summo
fuit

quidquam suspicaretur

ut multitudo.
sui,

enim

peccati et vitae

mal

actae odio,

conjunctus

Pedes ejus, tanqum Domini

tanquam Dei,
:

ait

ardenlissimus amor, ejus

quem credebat peccati exsolm, verm etiam agnum Dei auferenpertem non
tem peccata mundi
:

Euthymius, pedes, lutosos ac pulverulentos

incede-

bat enim Jsus nudipps, aut cert soleatus, pro

more
fuisse

id

enim didicerat Joanne Baejus,

pauperum

ejus regionis, vide Marc. 6, v.

>;

cnatu-

ptisl aut cert audiloribus

Joan.

1, v.
;

29.

rus autem exuerat soleas,

quem Judaeorum tune

Amorem autem

illum sic volait declarare

ut

non

patrium morem, quidam annotant.

carnalis aut impudicus esse videri posset (quali ipsa

hactens fuerat implicita), sed

spiritalis,

tendens ad

Et osculabatur pedes ejus, lotos tersosque, tanqum ejus qui petilionem ipsius adimplere poterat, inquit Euthymius.

impetrandam remissionem peccalorum cum amicili

Dei et Christi. Quare, etiamsi indignam se judicarel
quae contrectaret pedes ejus, tamen amoris magnitu-

Loco osculorum impudicorum, quae

frequentissim acceperat et dederat incestis amasiis,

reposuit casta et humilia oscula
se reputans

pedum Jesu, indignam

dine victa lavare voluit, sed non

attulit

aquam ex

flu-

qu ad

oris

osculum admitteretur. Voluit

mine qu

lavaret,
:

verm

ipsa

aquam

subministravit

autem

iis

conciliare sibi gratiam Christi Salvatoris

ex oculis suis

ut quibus lascive ac van fuerat abusa,

(osculum enim pignus est charitatis, et amoris indicium, quod

ait

eos mordaci lacrymarum copia et mult suffusione

Ambrosius) ut peccatis liberata, et

deformitaleque castigaret.
Capillis capitis sui, quos
tio

reconciliata Deo, secur deinde posset

Deo

servire in

maximo hactens

in

pre-

sanctitate et jusliti.

habuerat, et variis modis consueverat componere,

Et unguento aromatico, quod secum

stro attulerat,

in

alabaejus,

comare, discriminare, calamistrare, tingere , auro intertexere, ad carnis voluptatem, ad pelliciendos viros
in

ungebat, perfundebat pedes

sordibus

ut

non solm

abluli ac

tersi

forent

amorem

su

illis

inquam, circumfusis involvebat

illis

verm etiam

refrigerio

et suavi odore in

refecti.

Un-

et

tergebat pedes Jesu,

abstergebat sordes

lo-

guentorum usus celeberrimus

conviviis erat

ma-

torum Jesu pedum, suum etiam caput sternens

cal-

gnificentioribus et festivioribus, paratis ad excipien-

candum pedibus Jesu pro suppedaneo,

illi

ut loquitur

dos et modis omnibus recreandos gratissimos amicos,

in

Cyprianus sermone de ablutione pedum. Non deerant

lintea

quorum

capita ea effundebant
et

eorum

praesertim

quibus ad abstergendum uteretur; verm

quos honoratissim tractare

vellent,
in

jucundissim reficere

ut testaretur se non tam abluere pedes Christi, quod

ablutione opus haberent, qum utreips declararet, quanti Christum faceret, et qum odisset anteactam
se vitam, denique
ris

Psalmi 22

v. 5

ita fiebat,

unguento ex capite
sibi aliis-

reliquum corpus vestesque defluente, ut

ulli

que optim ac jucundissim olerent, nec

inter

sensuum
bellariis,

qum

nollet amplis uti sui corpo,

convivandum sua deesset voluptas. Qu de re

27
,

membris ad immunditiam

jam

suis usa capillis ejus, cujus cle-

Caelius, lib.

mox

citato

cap. 24

Cum
,

est ad abstergendos pulveres

pedum

inquit

corrollisque in

mensas secundas veniebant unreficiebat

menti sperabat, per hujusmodi actus, corde dolore contrito profectos, peccatorum remissionem obtinere.

guento. Et liquor

quidem duplex
:

unguenPsalmus

tum

foris,

Non solm

externa bona sua, sed etiam ipsa corporis

103, v.

vinum ints quam ad rem 15. Hune morem mulier haec

alludit

imitata, ut erat

consecraret, et caput suum quasi calcandum pedibus Jesu pro suppedaneo praeberet, ut loquitur Cyprian., serm. de Ablut. pedum. Spectabat autem et hoc ad testandam pnitentiae magnitudinem, ut in capillatur se deformaret, in qu mulieres soient esse curiosissimae. Nam et idem Cyprian., lib. de Lapsis, inter indicia mroris reponit neglectum capillitium, et ad publie pnitentes spoctare dkit squalorem

Christum ut justitiae fontem diligebat ac propterea etiam odio adverss peccata movebatur, juxta Trident., sess. 6. Et unguento ungebat, ex more regionis fecit hoc, non solm honoriticenti et amoris
;

testandi causa, sed etiam ut bonis operibus peccata compensaret. Nam et hoc oflicinm ver pnitenlis
est
:

cujus hic

omnes

lor in lacrymis,

actus accurat concurrunt, dohumilitas in abjrdione ad pedes,

deformitatemque corporis.
ejus
:

in

Et osculabatur pedes argumentum amoris, ut Amb., quo jam

deformatio in capillis, amor in osculis, peccatorum compensatio, et bonorum operum exhibitio in un-

-,, ,

713

COMMENTAIS. CAP.

VII.
,

714
qui invitavcrat Jesum.

mos patriae, inter cnandum effudit unguentum suum in pedes Jesu, non tamen luxs aut deliciarum causa, sed ut Jesu quideni dignitalem, suam ipsius
ver erga Jesum (idem, amorem, hoc argumento
te-

Qui vocaverat eum

Intra se picens
in
,

in

corde suo

cogitabat apud se

hanc sententiam, hoc

Hic

est, dicens,

quod pleonasmo

Hebraico additur.
,

Statom faceret, quippe quae non ut nudo liomini

honorent,

afferret
.

Jsus.
,

quod

ait

Chrysostomus. sed
illa

ut

majori cuidam

Si esset propheta

vir sanclus

atque impollutus

supraque hominem. Credebat

Jesum esse Filium

Filium Dei ho-

et

rerum divinarum conscius,

Qu.-E

qualis vulg habelur.

legit in

Dei qui in niundum venisset,

id est,

et qualis est mulier. Syrus

hune mo-

minem

faclum.

Credebat Jesum esse Christum seu

prae sociis

dum
pro

Qunam
qu

sit

et qualis

rumor peccatricis Iwjus

legitur, esset

uncium Domini, quem Deus Pater

unxisset oleo
lattiae
,

omnibus

mulieris
est.

tetigit

eum. In

aliis libris

dato Spiritu absque mensur.

Amor

ejus

erga Jesum salvatorem

buit deinde,

sed

multm

profecit,
igilur

suum non defermagnumque cepit

sanct animi afe,

Quia peccatrix est; sciret nimirm qud

catrix publica, notaeque impudicitiae
,

sit

pec-

ac proinde non

augmentum. Ex hujusmodi
clione, ddit se ad

sineret se tangi et conlrectari ab e. Nihil sinistri

ungendum Jesum
,

juxta

morem
et

suspicalurhic Pharisaeus de Jesu, quasi consuetudinis

aliquid ipsi intercdt

quidem conviviorum
ligaiurn
,

sed ut reficeret laboribus fa-

cum
:

infami hc muliere

crdit

denique ut honoraret Christum Domini

enim

ipsi

esse ignotam

neque obmurmurat qud

;

Filium Dei vivi; atque ad hoc usa estunguento

om-

sustinuerit Jsus haec circa se lieri muliere

mos
viris,

nium quod habere

dere posset

potuit pretiosissimo,

et
ipsi

quidem
impen-

enim regionis permittebat unctiones

et

in conviviis fieri,

copio>issim, nihil reputans

,

nimium quod

quidem per mulieres

unguentaria
,

quibus

magis qum

cujus contactu non esse digna sciret

ni-

ars tota

quippe res mollis

tractabatur
,

et delicata 8, v. 13.

omnia regum totiusque mundi unguenta, adeque

hil in

omninque muliebris

Reg.

rbus creatis

ita

esse prctiosum

quod

ipsius di-

Non tamen pro

erat
,

regionis

more

qui deliciosus

nimim

gnitatem aequaret, vel quo non meril esset honorandus, im quo non long dignior ipse foret,

Jsus haec sustinuit, sed quia rei causam nsset,

ait

tum ob
impen-

quod

Euthymius

ut etiam fides mulieris fervorque

propriam dignitalem, tum ob ejus erga ipsam mrita:

parata denique corpus et

pnilenti apparerent, et ut meritb pro his rbus, quod

animam
bis

gloriae ipsius

qurebat acciperet.
offenditur Pharisaeus,

Hactens Euthymius.

Verm

dere. Vide Mailh. 26, v. 7, et Joan. 12, v. 3, ubi haec

qud Jesum meretricii corporis

eadem iterm unxit Jesum

enim

id
,

fecit,

semel
si-

contactu pollui, itque ejus honori derogari existimaret.

ad testandam animi sui resipisccntiam

semel ad

Pharisaeorum enim error erat qud

homo sanclus
tenebant
si
,

gnificandam instantem Jesu sepulturam. Quare qud

hic

et justus (quales ipsi Pharisaei se esse

de

unguento usa

est, fecit,
,

non volens suaveolenti

amo-

su sibi justiti et sanctitate placentes),

retur peccatore noto et infami
,

conlinge-

Christum delinire

quem

sciebat hujusmodi deliciis

pollueretur fieret

non

capi, sed monstrare incensum erga Christum

ait

que immundus. Fundamentum erroris fuisse videtur

rem, quod

Titus,

qud

in Dei et Christi

honorem

qud

lex declaret

eum immundum
,

reddi

quem

vir

parata jam esset contenvnere et effundere unguenta

leprosus, seminifluus gat

:

aut mulier menstruata contin minori

,

omnia, quibus antea ad fovendam impuram in se

aliis-

unde ducto argumento non

colligebant

que libidinem

mal usa fuerat

ail

qu

pris ei fuerant

mult magis

eum immundum
;

reddi

qui ab infami

instrumenta peccati,

Euthymius, ea nunc faciens

peccatore contingeretur

intelligentes, contactu

instrumenta virlutis, et ad pnitentiae exercitationem

corporali hominis juxta legem

nari

immundi, non inqui,

satisfactionemque transferens. Quot ergo in se habuerat oblectamenta

,

animam

sed solam carnem

mundandam more
;

toi

de se invenil holocausta,- habet

praescripto, ad fines certos legeexpressos

v.

vide sup. 2,

Gregorius, homili 35 in Evangelia. Convertit ad vir-

24. Quae lex ita erat observanda

alia

ut

non exten-

lutum numerum, numerum criminum, ut totum servirel

denda ad

non expressa

lege, utpote ad corpora-

Deo

in pnitenti, quidquid

ex se

Deum

contempserat
faciebat,

lem peccatoris contactum, qui nec corpus nec animam

alterius inficere per se potest.

in cutp.

Et hc quidem extrinsecks cuncta

Hoc ergo errore imbudixissetque

,

addit Chrysostomus, homil. G, in Malt h., ea verb

in secrelo mentis agitabat, mullb

qu

lus hic Pharisaeus,

si

ipsius

pedes haec mulier contrerepulisset

,

lus erant ignitiora,

ctare voluisset, calcibus

eam

qu tantummodb Deus
Vers. 39.

ipse cernebat.
fieri.

Recde me,
vev peccatrix

noli
;

me

tangere, quia
,

Videns autem hsec

mundus sum

tu

non permisisset

ne contactu ipsius

guento. Nam et odor unctionis odorem bonae conversaiionis allegoric significat, ut Amb., lib. 2 de Pnilciili, c. 8.

verbis

Recde me,

noli

me

tangere, quia
:

mundus

Vers. 39. Videns autem Piiaris.cus, etc., ait Hic si esset propheta, sciret quia peccatrix est, id est, sciret qu.l peccatrix sit, notaeque impudicitiae, et consequentcr repelleret eam, ne contaminarelur. Itaque ex permisso contactu colligit Christum nescire quaenam esset mulier, ut observai August. in Psal. 125. Insinuai ergo se repulsurum fuisse illis videlicet
:

sum. Itaque multis modis errabat primo, qud colligeret Christum ignorare mulierem secundo, ulteris eum propterea non esse prophetam, cm prophetae non sciant omnia, ut ex Elizaeo palet, 4 Reg. 4, v. 27; tertio, qud medicum ab a'groto tangi miraretur; quarto, qud repellendam judicaret Christo quasi alioquin contaminando. Ilaque Dominus declarans se nsse et mulierem et Siinonis cogitaliones ut ita aperiret temerarium ejus judicium, ait
;

s.

s.

XlI.

2.1

, , , ,

, ,

7i:
inquinaretur.

IN

LUCAM
Ablutione pedurn, eliam hune vocat
sinii,

71

Ergo quia Jsus

id permisit

judicavil

Cyprianus, aut quisquis est velus auctor sermonis de

cum non

esse prophetam.

Jesu immunditiam illam

Non judicavil conlemni al) quam ipse sibi fingebat im

:

Simonem

lepro-

prout
,

eumdem unum
cum

fuisse, verisimile fieri

illius

ver crcdidit Jesum ejusdem secum esse erronea: opinionis, qud eliam ipse mulierem fie repu,

possit

non solm ex eodem nomine Simonis, verm

bac unctrice. Quid
si

etiam ex familiaritate

mi;

lissel

si

scivisset quae et qualis esset

;

ne conlaclu

grante Jesu ex Galilae in Judaeam, Malth. 19, v.

hic, fidelis

et

polluti corporis contaminarelur

sed judicavit nesciri

cm

esset, migraverit,
,

habilationemque

sibi
?

Jesu immundiliam qu mulier laboraret, nesciri esse

delegerit in Bethani

apud

sibi

notam Magdalenam

publicam meretricem

ac proinde Jesum non esse

sciret,

Habeo; reprehensurus dicendi facnllatem postulat,

et suaviler caplat attentionem.

prophetam, qui nec

id

quod public fam

necessarium ad
fuit

Aam

et

ipsum sanare
ail

nolum

esset,

quodque

scitu esset ipsi

cupiebat,

ne

gratis

apud eum panem comederet,

vitandam propriam immunditiam. Temerarium hoc judicium; neque enim prophetarum

nsse, sed ea sola quae Deus
ipsis revelare

Augustinus, homil. 23 inter 50.

est

omnia
:

Magister. Syrus, Rabbi.

Die
,

dignatur

modesta comisque responsio.

exemplo

est

Elisseus

4 Reg. 4,

v. 27.

Hoc autem

Vers. 41.

Duo. Syrus praeponil

,

Dixit ei Jsus,

nsse ad vitandam propriam immunditiam, ne conta-

quod

alioqui subauditur.

minaretur prophetae sanctitas, non fuerat necesse,

quia contactus corporalis peccaloris non coinquinat
alterius seu

Foeneratori

mutuatori

creditori ex

mutuo. Vox

Graeca ambigua est, et plerique malunt creditorem

vertere
,

animam seu

corpus, quod diximus. Atqui

quia non consueverint fneratores aes alie;

manifest

satis

declaraverat Jsus, se scire qualis

num condonare

sed alluditur fortass ad parabolam

mulier esset, etquid peiitum venissel, quando lacry-

talentorum, qu pecuniam creditam

dominus cum
clesti ob,

marum
est.

profusione et totius rei novitale nihil lurbalus

usur reposcit, infra 19, v. 23. Quare Ambrosius explicat debitores islos fuisse fneratori
illi

Caeterm eo etiam concesso, qud coinquinetur

quae tt tantaque

qui sinat se peccatore contrectari, non jam erat

haec mulier judicanda peccatrix
ipso Pharisseo praesente
testationis vilae prioris
,

noxios, cui non materialem pecuniam debemus

sed

meritorum examina, ra virlutum. Syrus interpretalus

est

edebat pnilenti et de:

more haubo

domino

debiti

quae periphrasis est

argumenta
,

ex praesenti enim

creditoris.

statu

non ex
est,

vit anteact

judicium de hominibus

Debebat

ei

ex mutuo.
sic

ferendum

peccatores sint necne. Postrem igno-

Denarios. Denarius argenteus,

est

primm

dictus

ravit hic Pharisaeus

primarium Christi ofhcium, quod

qud denos

aeris asses

valeret. Plerique

autem

erat peccatores vocare ad pnitentiam et in graliam

hodi,

Budaeum

secuti,
,

denarium drachma aestimant;

cum Deo

reducere. Offendiculum passus lic dicebat

,

B. Arias Montanus

qui Judaeorum res scrutatur, du;

mquit Euthymius

ignorans quod

cm Deus

esset

plicem docet apud Judaeos in usu fuisse denarium

propler peccatores homo faclus erat. Mullis ergo modis

hic Pharisaeus erravit et peccavit.

unum minorem,
nit,

cujus pondus granis bordei 96, dfiest

quod non mult amplius

qum unius drachmae

Vers.

40.

Respoxdens. Non

exspectat
,

Jsus

mnjorem allerum, qui quart

sitque dimidius siclus,

unciae parte constet,

donec detegat Simon quod animo volvebat

pans respondet ad cogitalionem ipsius
,

sed oecu-

didrachmum Graec, nobis

eo ipso plus

duplex regalis Hispanicus. Sed uter hic intelligatur

qum prophetam

adeque

Deum

se esse declarans

parm

refert

quia non tam valor denarii urgelur

dm

occultam ipsius cogitationem in mdium profert,

;

quia solius Dei est arcana nsse cordis

hoc adnolant
lemerarii

qum Et

proportio inter quingentos et quinquaginla.

alius, alter autem. Quia Pharisaeus mulierem
,

omnes
judicii
,

Graeci et Latini.
et
,

Damnt ergo eum

,

judicaverat esse peccalricem

Dominus hoc paraipsum esse peccato:

ostendit

non ex ignoranti

sed divino

digmate latenter
,

insinut

et

consilio

admissum

se mulieris contactum.

rem quod adnolat Theophylaclus

et

quamvis

forl
;

Simon. Complures negant

eumdem hune
fuit in
;

esse

cum

non tam gravem

nam

ipse se pro justo habebat

Simone leproso, cujus mentio

quia Simonis leprosi habitatio

est Malth. 26, v. 6;

bujusmodi lamen qui ut minimum quinquaginla debeat collata quingentis hujus mulieris
esse solvendo
|

Bethani vicin
lib.

neque magis

Jerosolymis

hujus in Galilae
,

Auguslinus,

2 de

qum banc mulierem

nisi

Deus

ei

d-

Cons. evang.

cap. 79

Beda, Theophylactus. Atqui

bita remillat, id est, sine gratuit Dei per

Christum

Simon, habeotibi aliquid dicere. ReVers. 40. prehensurus enim, quasi veniam precatur, etsuaviter attentionem captt. Nam, ut August. hom. 23, et ipsuin sanare cupiebat , ne gratis apud eum, panem comederet. Cm ilaque tanqum magisler morum hospiti suo detulisset, et veniam accepisset, ait Duo debitores erant cuidam foeneraVers. 41. tori. Parabola est, qu significare vult, non solm Mariam, sed et Simonemi, quantmvis sibi justus videretur debitorem esse, et indigere peccatorum re-

credilor ex mutuo, quia certa talenta unicuique crdit, quae reposcit etiam cum usur. Quanqum hic magis ali consicleralione Deus credilor, et peccala dbita esse significalur quia obnoxios nos laciunt Deo ad

injuriam reparandam. Unus debebat , ex muluo aCCeptO, DENARIOS QUINGENTOS, ET ALIUS QU1NQUAGINTA. Duplices esse denarios diximus, minorem etmajorem
:

didrachmum, valebat. Parm interestuter hic intelligatur solm enim habetur ratio proportionis quingentorum ad quinquaginta , id est
ille

drachmam,

hic

missione. Dicitur autem Deus hic fnerator, id est

debiti nonies majoris ad

minus.

717
misericordl
,

COMMENTARiA. CAP.
qu peccata
ei gratis

VII.
,

718

condonentur

non

liam reprehensurus

tum

ut fortis

eum

liget

et

posse salvari. Omninb

difficile

quisquam est, inquil

integrum

propri sentenli convincat.

Ambrosius

qui
:

fneralori

huic

debitum
milii

Vers. 44.

Ad mulierem
,

tergo ad pedes ipsius

possit persolvere

v mihi
ille

si

non peliero concedi

,

provolutam.
Dixit,

debitum. Sed quis est

qui amplius dbet

nisi cui

accommodans paradigma

proposito, et Simo,

amplius creditum

est ?

Peccata cur dbita, et peccatores

nem unum debitorem

Vides

mulierem alteram

se

autem

cur debitores vocenlur, explicabimus in Oratione Do-

creditorem seu fneratorem esse dans intelligendum.

minic,

c. 11, v. 4,

qud debitores nos

nobis crdita

faciant repa-

hanc mulierem?
hc

id est, considra

ea quae

randae injuriae qu affecerimus

Deum, non solm non

mihi fiunt ab

muliere,
eis quae

quam

tu

peccatricem

reportantes talenta
fructu
,

ipsi

cum

usur
,

et

judicas, et confer
te

cum

abs te mihi fiunt, qui

verm etiam ne reportantes quidem

ut quae

juslum

arbitraris, et videbis te long

ab e dile-

dilapidaverimus et consumpserimus pro animi noslri

libidine.

ctione me superari.

Intravi

in

domum tuam abs

te invitatus

ad pran-

Vers. 42.
et

Non habentibus
gratificatus est
,

illis

unde redderent,

dium, quod

fuit

aliquod benevolentiae

argumentum;
non
lavisti

suam inopiam agnoscentibus,

Donavit
,

ac petentibus gratiam.
,

sed aquam pedibus meis non dedisti,

lavari jussisti vel

nec ad-

condonavit

misericor-

aqu pedes meos, quamvis

foris

diter remisit

debitum universum.

venerim (continu enim Jsus ex uno loco in alium

proficiscebatur),

Utrisque, utrique.
Quis, uter, ergo; eorum additur Grsec etSyriac.

quemadmodm

hospitibus et pere-

grinis foris advenientibus fieri consuevit.

Hujus enim

Sed

et sequitur Graec, die (Quis ergo

eorum,

die),

moris

testis

est Scriptura,

non solm velus, Gnes.

quod tamen Syriac non magis Eum,

ssse
scilicet

legitur

qum

Latine.

18, v. 4; et 19, v. 2; sed et nova, 1 Tim. 5, v. 10.

fneratorem seu creditorem.

diliget.
;

H/ec autem, mulier, in cujus

domum non

intravi,

Plus diligit, Gr., plus

Videtur indifferens

sed ipsa venit in tuam.

futurum legas an praesens vel enim accipitur pro

,

Lacrymis, non aqu fluminis, quae paratissima erat,

sed
lacrymis

diligere tenetur, vel subauditur

si officio

grati

homi-

oculorum suorum

fusis

in

morem
at tanla

nis satisfaciat. Uterque

eum

diligere tenetur, sed uter

rivuli,

quo non alium habebat humorem magis pre-

plus?
Vers. 43.
compellebat

tiosum.

Aqua

facillimo negolio parari potest,

Dixit
(ita

quod respondere utique

etsi

ratio

lacrymarumprofusio,paratu minime facilis est,

Rigavit, madefecit, abluit.

ait Titus.

Augustinus)

nondm
is

intelligeret

quorsm tenderet parabola.

jEstimo, existimo quia, qud
diligit diligetque

Et, quo non aliud

sibi pretiosius

linteum afferre

debitorum plus
,

poterat, capillis suis tersit, nihili faciens prae

amore
solita

creditorem illum, cui plus donavit

me capillorum defeedationem, quorum ornatu

cui

plus condonavit creditor, cui remisit denarios

;

maxime
id

fuerat gloriari.
;

Opponuntur lacrymae aquae,

quingentos

aequum

est

enim

et dictt ipsa natura, ut

fuerit

et capilli linteo

significaturque,

qud Pharisaeus ne
foris

plus diligat, qui

majori beneficio

affectus,

quidem
solet,

fecerit,

quod amicis
etiam ea
itaque

adventantibus

quanqnm sunt qui fallant hc in parte , et etiamsi maximas gratias debeant, parvas tamen aut nullas
reddant.

fieri

et

facile factu
sit
;

est; haec

autem multis
quae amicis
dileciione

modis supergressa
fieri

officia,

consueverant

Pharisaeum

Rect

judicasti

ita fit

ut major remissio sit causa

long superaverit.

majoris in debitore erga creditorem amoris. Laudat

Vers. 45.

Oscclum.
solet gratis
,

Alterum amoris

officium,

responsum Pharisaei

tum

ut captet ejus benevolen-

quod exhiberi

et exspectatis hospitibus

Vers. 42. Non habentibus illis unde redderent. Nam

sive multa sive pauca peccatacommiserimus, nemo pn, sive aetemsiveteirporalipnilendo, perse potest
satisfacere.

casti

nam

ut

Cyprian.
,

lib.

de Lapsis

qum

magna

aliquis deliquit

ut pnitentia

Donavit utrisque , gratis scilicet et misericorditer. Quis ergo eum plus diligit? Proclive esse hoc intelligere de dileciione, quae remissionem gratitudinis ergo consequitur ; nam de ill verissimum est, qud majorem consequi soleat in debitoribus, quibus plura rcmiuuniur; sed Chrisii exploralio videtur postularc dilectionem, quae peccatorum remissionem praecessit. Enunieral enim officia multa maximae dilectionis, quibus magna remissio relributa fuit, ut
patet vers. 47. I laque quis eum plus diligit? id est, quem tu judicas, ex eventu rem conjeclando , plus antea creditorem suum dilexisse, ut illo intuitu utrique remitleret, uni plus, alleri minus? Ita videtur exponere August.; nom. 23, expresse legit : Quis ergo plus eum diligit? quamvis nunc in Graeco textu legatur, ditiget.

Vers. 44.

Et conversus ad mulierem; hactens

non

sit

tam granditer de llere dbet minor crimine.

enim tergo ad pedes provoluta

Veks.

Hoc enim
lebat
,

jEstimo quia is cm plus donavit. 43. respondit, quod ratio respondere compel-

fuerat. Itaque in solatium pnitentis etiam ipse se corporaliter converlit, ut ipso gestu externo id interis impletum signilicaret Convertimini ad me, et ego convertar ad vos. Dixit Simoni, ut parabolam explicaret, et accommodaret proposito suo Vides hanc mulierem ? id est, videsne quid agat circa me ? Confer illam tibi , et videbis te mullm ab e mei dileciione superari. Vehemens est Tu vir, isla mulier tu enim et elegans antithesis Pharisus , ista peccalrix ; lu in domo tu ista in alina lu convivae et hospili isla ignoto ; tu aqu in promplu posit non lavsti pedes , ista lacrymis profusissimis et continuis rigavit eos ; tu os meum ne quidem semel osculatus es, illa non destitit osculari pedes; tu nec caput quidem unxisti, illa et pedes; tu nec vulgari pauperum oleo , illa etiam pretiosissi; : : ; ,
;

mo

unguento.

ut August. ibidem. Cui

Dominus

rect judi-

, ,

719
foris ingredientibus domiini,

IN

LUCAM
non
est.

720

quod

in

more tune

teni-

dolo profteisci potest, saltem praecipuum dilectionis

poris fuisse, ut in contubernio discipulorum Jesu:;i signum

ita inter

Porr non conqueritur Jsus, qud

:

alios, vel ipsa

Judae proditio loquitur. lllud

Pharisaeus haec officia praetermisisset

nec enim capie-

neglexit Pharisaeus erga Jesum, persuasus non deberi se Jesu tanla benevolentiae argumenta.

batur liuju^modi deliciis Jsus.

nus
,

Non unguentum Demi,

Ambrosius
,

ait

sed charitatem dilexit

fidem

Ex quo intravit hue ad me. Regia

Biblia Graec

suscepit

hwnilitatem probavit.

Denique ostendit

legunt intravi; sed alia exemplaria Graeca, un

cum

quant

majorem
unde

amorem
,

erga

ipsum creditorem
ipse Pharisaeus

Syriac edilione, scribunt tertiam personam intravit,

declarsset mulier debitrix

qum

quemadmodm
li

et

Augustinus

legit ingressa est, liomi-

debitor

infert id

quod sequitur.
,

23 inter 50. Prior enim ingressus fueral Jsus

Pharissei; mulier aulem, ut cognovit

Vers. 47.
propter
qune

Propter quod
quoniam

cujus rei

grati

domum
Jsus

qud

officia,

scilicet,

ut sequitur,

illic

accubuisset, attulit, etc.,

quemadmodm

dilexit multum, scilicet ipsa debitrix

habel superior versus 37.

suum. Quia ergo insignem erga

Non

cessavit osculari, continu osculata est.

et reverenli,

Cum

ravit, quia praestantissima

me creditorem me amorem decladilectionis opra erga me

atque exercuit, quae non

omni timor

quod

ait Titus, osculata est.

creditorem

suum

exbibiiit

Qud aulem non

deliniie
,

cessrit, fuit,

qud

osculis

Jesum

vulgarem solm, verm etiam

nes amoris
ralis

summum
;

inter

homi-

et

conlinuare amoris
vellet.

officium

voluerit

modum

excdrent

id

enim

commemo-

donec oblinuisset quod

hactens singulis nobilissimae pnitentiae ejus

Pedks meos, non os aut faciem, sed pedes

abjectis-

aclionibus,

monstralum

est.

Cm

tristis

consideraret
olenderal
,

simam mei
opponuniur

corporis partem
oii,

tanti

me

facit.

Pedes

haec

mulier,
,

peccatorum quibus
gravitatem

Deum

et

osculum

unum

continuis basiis,

multiludinem

atque enormitatem
est,

et

significaturque

Hem

quod versu superiori.

etc. Aliud

Vers. 4G.

Oleo,
:

videret se solvendo

non
se

esse, id

nihil afferre se

amoris officium erga

posse quo justitiae divinae satisfaceret, detestata pec-

charos convivas, ut caput eorum oleo ungerelur inter

catum omne convertit

slo
,

adamandum Deum
amoris

in Chriofficiis

convivandum
in conspectu

unde

legitur

psalmo 22,
etc.

v.

Parsii
oleo

confisa

se, humilis ferventisque

meo mensatn,
etc.;

Impingusti in

fleciere posse

Deum

et

Christum ejus ad misericor;

caput

meum,

Psal.

103, v.

15

Ut exhilaret
liquorem ex
scilicet;

diam
quia

et

condonationem peccatorum suorum

se noverat,

itaque

faciem in oleo.
olivis

Oleum aulem

intelligo,

multum debere

multum

dilexit, ut

non maluris expressum, non pinguem

inultam gratiam impetraret. Objicies, charitatem non

consistere

qui recrearet et venustaret caput ac faciem, non im-

cum
ill

peccato mortali, nec proinde possideri

pinguaret propri.

Porr huic olivarum liquori

si

anle remissionem
charitate

peccatorum.
,

Verm
Deo
non
in

illud est
,

de

accederet et commisceretur variorum florum herba-

perfect

habitu

infuso

regin

rumqueliquor,
dicunt,

liebal

unguentum, quod aliipigmentum

lllud
fxaiov

virlulum,

quam
est

dfinit Apostolus,
et
fi.de

profectam de corde
fict, 1

simplici

oleo long pretiosius.

u.jpov

puro, et conscienti bon,

v.

Tim.

1,

evangelista,

hoc

vocat; Syrus illud

oleum,

5.

Sed

amor quidam Dei

omni eo quem

viis

hoc oleum suavis odoris seu aromaticum. Quo ergo

pluris iiebant conviv invitali, e pretiosiori liquore
inter

pnilet peccatorum suorum, etiam ante acceptam

remissionem.
malis, et ad

Non enim

avertitur quis

suis
;

convivandum, jussu hospitis

mulier oleo

perfundebantur.
jussit
capiti

Deum

convertitur,

nisi diligat nisi

Deum

Pharisaeus ne

oleum quidern infundi

nec detestalur ex animo peccatum,

qui odit et prohibet peccatum.

amet Deum,
fuit

Jesu

aromatico pretiosissimo unxit

est, inter
;

Hujusmodi

amor

pedes Jesu. Antithesis

oleum

et

unguentum,
pedes meos,

lmjus mulieris, cui Christus hic adscribit remissio-

et inter caput et pedes

pluris

illa fecit

nem peccatorum tanqum

,

causse

non meritoriae
;

extremam corporis mei partem , qum tu caput honestissimam. Haec omnia commemorata Jesu
officia,

gratuita est

quae

eam
;

enim omnis peccatorum remissio sed accipiendam remissionem peccatorum

ex humanitatis

vi et

illarum regionum more,

disposueiit
veniae,

quemadmodm

faciunt etiam, fides, spes

amoris atque

affects

maximi

argumenta erant

odium

peccati, et caetera poenitentium opra

quibus mulier Pharisaeum superavit.

Nam

invitatio
ali-

bona

qualia nec mulieri

huic defuerunt, quippe in

fides in

ad convivium, ex vulgari tanlm consuetudine

qu praeter dilectionem, manifest eluceant,

quando

interdm ver ex

fastu,

nonnunqum ex

Christum, detestatio peccatorum, humilis su ipsius

tur

Propter quod dico tibi remittunVers. 47. ei peccata multa , per quae itiilii tanqum creditori obnoxia erat Quoniam dilexit multum , id est, quia insignem dilectionem tt tam magnae peenitentiae officiis erga me creditorem suum testala est.
: :

Significatur

dilectionem ejus fuisse causam dispositivam remissionis. Ita intelligit August., boni. 23, et in Psal. 140 , et res ipsa clamt, mulierem hanc imaginera pnitentis et remissionem peccatorum ambientis toto habitu prae se ferre. Unde et in Ecclesi velut effigies pnitentis omnibus proponitur.
,

enim

'

Quare non rect Calvinistae volunt illud quoniam signilicare non causam rei, sed probationis q. d. Inde patet qud ei peccata multa dimissa sunt quia jam ex gralitudine accepti beneficii diligit multum. Sed ut dixi clarum est acta et lacrymas mulieris non esse gratias agentis sed pnitentis. Quod aulem opponitur, charitatem non posse ante peccati remissionem possideri, sicut hic factum esset, hoc intelligi dbet de charitate ill perfect et per modum
,

habitas infusa, de qu Apostolus,

v. 5.

ad Timoth. 1,

Sed

est alius

amor

inferior,

quo Deus tanqum

721
abjeclio,
lletus

COMMENTARl A. CAP. VU.

immodicus, imniensus
et
clolor, casli-

722

gatio

membrorum

prolusio

rerum quibus

fuerat

abusa, capillorum, oris, unguenli, denique spes venia:

qu ad Cliristi pedes se abjecerat, qu omnem honorem et reverentiam eidem impenderat, vicissim in gratiam et amicitiam reciperetur. Jam quod ad parabolam
seu paradigma superis attinet,
illo

inipetrand. Sed cur ergo dilectioni

sola

tanqum quae

voluit Christus id

disponat, remissio tribuitur? Duplex est causa,

prcipu significare, remissionem debiti esse causam

dilectionis. Potest

una, quia ad superiorem parabolam alludilur, in qu

solius dileclioais est

mentio

altra, quia dilectio,

qu

causa dilectionis
erit

autem duobus modis remissio esse uno modo si prcedat, quando

;

erga

Deum

et

Cbristum ferebatur, horum omnium

fuit,

causa efliciens dilectionis

,

altero

modo

si

subse-

post (idem origo

sti

unde

et circa

personam Chri-

qualur

quando
fuit
,

erit

causa

finalis dilectionis.

Uterque

hc
Dico

oninia exerait,.
,

modus
,

qu Christo
quia
est
,

in

mente, sed prior solus

ailirmo tibi, assevero

quamvis res oculis

sunt, sed

expressus

facilis

inter

homines

contingit.

non subjaceat.
Remittuntur, Graec, remissa
est loco prsesentis,

Rarum enim
prxteritum
,

ut homines debitoribus suis

spem

praebeant remittendi debiti,

toribus diligi:

modo

senliant se debi-

Remittuntur aulem,

quemadmodm id est, mox

Mallh. 9

v.

2.

Deo autem

id familiare est,
:

adeque
Converti-

remitlenda sunt,

promissio ejus exstal hc de re frequens

nimirm
esse,

vei bis

proximi versus. Atquialii contcndunt

praeteriti

mini ad me,

et convertar

ad

vos,

Zach.

1, v. 5.

Con-

significalionem

retinendam

sensum enim
,

vertimini ad me, et salvi eritis, Isai 45, v. 22. Si itnpius egerit pnilenliam ab omnibus peccatis suis
oj.eratus est
,

remissa
ita ut

sunt

ei

peccata multa

ide dilexit

qu

multm;

quoniam, non causam

significet,
rei,

sed
at

etc., vit vivel et

non morietur; omnium

est

effectum et consequenliam, seu causam, non

probalionis
;

iniquitatum

ejus

quas operatus

non recordabor,

nec dicatur, multa

ei

peccata remissa
ipsi

Ezech. 18, v. 21.

Cm

igitur parabol significalum

esse propter

mullam dilectionem, sed quia multa

ipsi

voluisset Christus, remissionem peccati esse

dilectionis
intulil
,

causam
,

peccata remissa sunt, ide ipsam diligere multm,

non minus iinalem qum

,

efficiente!

seu qud multa

peccata remissa sint

manifeslum

ex dilectione remissionem
peccata dimittantur
ei

aequum esse

sci-

evadere ex eoqud diligat multm. Atque bunesensum

licet, ut

quai tt tantaque edi-

probant ex superiori parabol

qu

cm

sit

dictum,

derit

dilectionis erga

creditorem

argumenta. Nec

judicatum

et positum,

creditorem plus

diligi

ab eo cui

mirum, sunt enim

et,

dilectio et remissio similis ralionis,

plus condonaverit, hic ubi parabol propositi applicatur, intelligendum

ut Cajelanus

ait,

se

mutu consequuntur, atque

si
,

docent, plura peccata mulieri re-

ex se mutu inferuntur, prsertim

spiritalibus

de divinis seu de remissione

missa esse, ostendi ex eo qud plus

praestat

priorem sententiam sequi

egil,

Verm nam qu hc
diligat.

rbus agalur
;

hoc

est

peccatorum
diligenli

adeque, long certis sequilur homini

remitti

mulier

non sunt agentis

gratias de beneficio rc-

Deum,

Deo

peccata,

qum Deum
diligi.

missionis peccatorum accepto, aut

mutuum amorem,
amqum

remittentem homini peccata ab homine

Potest
:

quem
sunt

gratuita remissio excitrit, declarantis'sed opra

ergo lue reddi clarus verborum Christi sensus

Si

pnitentis

et

remissionem peccalorum

huic peccata mulia remisissem, deberet, juxta tuai sententiam

,

bientis.

Quid enim toto corporis habitu, aliud

me multm
scit)

diligere
,

nunc ver cm
vidisti
,

peenitentis iraaginem
ciler provoluta,

pr

se fert, ad pedes suppli-

tantum amorem exhibuerit

remissa

quantum
sua
,

anlc

lacrymis, inlerioris

compunctionis

(quod

peccata

omittere

non
se

lestibus, oppleta, in sparsis fdatisque capillis pec-

possum quin omnia

ei,

ipsi

remittam. Remittuntur ergo

insinut Jsus

cata u'xiscens,

praeterit iniquitatis

fomenta proji-

me

scilicet credilore. Tacite

ciens, denique continuis

in gratiam ?

pedum

osculis orans recipi

Deum

esse

unum

cui Ptre, non solm quia peccata

se habet pro feeneratore

Quare

et gesla

hujus mulieris, sanclis

,

remitlit,

verm etiam quia

sit
illa

Patribus adeque Ecclesi ips catholic

tentiae

pro pni-

seu credilore cui mulier

peccatis
suis

obnoxia, et

forma, qu ambienda

sit

remissio peccato-

offenderit.

Domino quem Non enim offenderat

rum,

et

mulier ipsa pro exemplari rite pnitentium,

Intellige
igitur

Jesum ut hominem, cum quo

offenderat
intellexisse

nulla ipsi intercesserat

habentur ac proponuntur.
propter
dilectionem
sit

qud

consuetudo; sed transgressa variis modis legem Dci,

ut

cleraque peenitenti opra

Deum.
,

Id

quod

ipsa

etiam mulier
est
,

mulier consecula

peccatorum remissionem.
,

Nam

videtur

quando persuasa
si

veniam

quare

fecit

itla

omnia

rogat Augustinus,

hom. 25
Deposce-

impetrare se posse

explicitis
ita

amoris

alis

Jesum
ho-

inter 50, nisi ut sibi dimitterentur peccata ?

complecteretur. Atque

docent, inter Grcos Eu,

bat autem quitalis ratio, adnolat Titus Boslrorum

thymius
mil.

inter Latinos Augustinus. Augustini

episcopus
justitiae

ut ea

qu

confilebatur

qu lacrymabatur,

25

inter 50, verba sunt. Illa

qu

sibi

Christo

fons

incipit

diligi

Deum. Ex quo amore

dunt
,

dolor
,

qualem

ililectionem

peenitentibus propter abjectio, fletus proceconc. Trident., sess. G,

,

tenti
,

officia

parare solet ad remissionem consequen,

peenitentibus etiam ante baptismum postulat. Cui autem minus DiMiTTiTUH , id est, qui pauca se putat habere peccata, qu sibi remittantur, inquit August.,

dam sicuti tu fecisti. Nam hc verba propter Pharisum esse dicta vult August. c, 6, ejusdem hom. 23; non enim Dominum invitasse!, nisi aliquantulm
dilexisset, inquit
,

sed ide

parm

diligebat, quia pa-

hom.

cit., illc minus diligit , id est, ex ill opinione minorent dilectionem et inferiora dilectionis ac pni-

rm sibi dimitti suspicabatur. Quo sensu possunt hc verba vel ad aliquam consolationem Simonis
,

esse dicta

ut qui rationabilem

causam habuisset no

723

IN

LUCAM
esse quod dimittalur.

724

peccala dimitti credidit, Chrislum non hominem tan-

Ex hc

igitur opinione accidit,

tm sed

et

Deum

credidit. Cert si

Jesum Deum

esse

quod sequitur

is

minus dilicit. Longe minus dilexit

:

non

credidit (vix

enim hactens

apostoli ipsi

hucusque

Deum
ris

in Christo

long inferiora dilectionis

officia

profeceranl), credidit Chrislum esse,

Dco missum,
peccatorum

exhibuit Christo, eliamsi fecisset ea omnia quae chahospilibus

:

pcrsonam Dei referentem

et

inter alia

fieri

consueverant (quod non),

se

qum

remittendorum auctoritate Deo instructum, quem-

haec

persuasus

parm opus

habere Christo, et

adniodm supra,

v.

37 et 38 diximus.
id est,

parm Deo obligatum

esset justque viveret.
set, et credidisset

se esse per peccata, qui justus

Peccata seu dbita multa,

peccata omnia, quibus
crdita dissipavit;

omnia quae dbet,

dona

me

offendit, et

me

sibi

Qud si peccata sua agnovisJesum Deo inissum ad mundum

fuisset

quse

peccata

ejus

multa sunt

Deo reconciliandum, imitatus

Cui minus

hujus mulieris
:

quingentorum denariorum debitum long superantia.

fervorem. Caeterm vera est non rar sententia haec

dimittitur minus diligit
,

Multum multo opponitur,

et multae dileclioni respon-

intellecta,

non

det vicissim multa remissio. Hc parte docet Phari-

tantm per concessionem

sed absolut (qui pauca

sum Jsus,
exactque
tetigisset

se certum
,

prophelam

esse, qui perfect

quae ipsi dimittantur, peccata habet)

nsset

quae et qualis esset mulier quse

,

et de dilectione ; remissionem consquente, non tantm antcdente (cui

eum, nimirm peccatrix

sed peccatorum

multis peccatis
prsete-

pauca peccata remissa

sunt), quia

frquenter

obnoxia,

suorum pnitens,
detestata
,

ritam

vitee

consuetudinem
,

pnitentiae
;

minsque Deum dUigunt, sive ut accipiant peccatorum remissionem, sive postqum accetepidi sunt,

solidae fideique plena

et

dilectione fervenlissima

perint, qui

minus graviter Deum offenderunt. Non

est,

ideque permissa tangere, in ipsius salutem et liberationem peccatis,

quibus antea fuerat infecta.
,

tamen perpetuum hoc

quia
,

fit

ut generosus ani-

mus

plus

diligat

Deum

ob paucorum pecca-

Non enim tam

verit

reprehendit Pharisseum
,

qud judicapeccatricis

torum,

quam

vel speret vel

jam

acceperit, veniam,

esse
et

peccatricem

qum qud

amorem

pnitenliam non observrit, quibus pec-

qum modo
qui
ctant

alii

ob multorum. Quare ut sententia quodamsit

univers

vera, inlelligendum est inter

eos

catrix esse desinebat.

sua agnoscunt
vel

peccata,

et

eorum
,

vel

exspe-

Cui autem minus, paululum, modicum

(sic

legit

acceperunt

Deo veniam

minorem
,

Augustinus), dimittitur, etc.; cui pauca peccata remittunlur, qui pauca, quae ipsi remittantur, peccata

occasionem obligationemque diligendi Dei

qui
,

esse eis
est

minus qum qui plus offenderint quantum

ex ad

habere se pulat. Hic Pharisaeum nott Jsus, tanqum

alterum ex duobus
illis

beneficio remissionis peccatorum.

alia bnficia,

Nam quantum

debiloribus, sed tacite, adhi-

utpote dona Dei ips remissione peccaest praeservalio peccatis, justi,

bit terti person, pro

honore hospitis non omnin

illo

torum majora, qualis

fia,

mali. Loquitur

autem de

per concessionem, non

innocentia, perseverantia

fit
,

ut major et obligain

qud minus esset quod

plus minusve (nec

esset ipsi

dimittendum qum
ipsi

tio et

occasio

sit

amandi Deum

eo qui minus

quod mulicri, aut qud quidquam

dimitteretur,

peccavitj, vel (qualis est Virgo Deipara)

omnin non
et propriis

enim ad accipiendam peccatovidetur fuisse comparatus), sed

,

peccavit. Postrem absolvens hc parte Jsus, refuta-

rum remissionem
qud
ita sibi

tionem iniquarum Pharisaei cogitationum,

persuaderet

modicum

esse

quod Deo

deberet, vix aut non se transgressum esse mandata

Dei, non opus se habere Christo ad percipiendam re-

missionem peccatorum. Sic interpretatur Augustinus

homili jam saep laudat. Diclum est hoc, inquit,
propter Pharisum illum qui vel nulla vel pauca se

quanqum et ipse debitor seu peccator sit, tamen quia parm se debere existimet, ipsum consequen ter parm diligere, et ipsi parm aut potis nihil dimitti ac proinde quam temer judicaverat peccatricem, propter majorem dileipsum verbis convincens
,

docet

ctionem et remissionem ampliorem, ipso esse dignio-

putabat habere peccata; non enim

nisi

Dominum
:

invitaret,

rem, justioremque suppetsse rationem, ut se ab

tangi et contrectari permitteret,

ill

aliquantulm diligeret. Et postea

Pharise,

qum

ut invitatus ad

ideb
ris
:

parm

diligis,

quia parm

tibi

dimitli suspica-

Pharisaei convivium accederet.

non quia parm dimittitur, sed quia parm putas

Vers. 48.

Ad

illam.

Jam tempus

erat ut

affli-

exhibendi tantae opra pnitentiae, scilicet minora peccata, ut quidam volunt ; licitum est enim ei qui pauciora peccavit, inferiorem agere pnitenliam ; vel ad

reprehensionem Simonis tanqum minus diligentis qum deberet. Nam quamvis forte pauciora peccata commisisset , debebat tamen omnia sibi dimissa deputare, quae vel fecisset peccata, vel Deo rgente non fecisset, juxta illud Aug. 2 Conf., cap. 7: Omnia mihi dimissa esse fateor , et quae me sponte feci mala , et quae te duce non feci. Quo sensu saep exponit haec verba Domini, ut loco citato Confess., et cit. hom. 23, et de Virginit., c. 37 et 40, monens neminem debere putare, qud sibi pauciora qum aliis dimittenda sint, ne ex ill opinione minus Deum diligat. Vers. 48. remittuntur Dixit autem ad illam tibi teccata Graecc remissa sunt scilicet me tibi

loquente ; nam prseteritum pro praesenti accipitur ; sicut vulg dicimus : Hoc tibi donattim est , id est donatur ; et sic intellexerunt convivae , et ex versu seq. patet. Non enim fuissent offensi , si tantm declarsset ei fuisse remissa peccata Deo : hoc quippe et Nathan olim fecerat Davidi. Unde Cyrillus , lib. 8

Thesauri, c. 2
dicta.

Ex quo

ut justitiae tentibus diligi , non habere ipso momento adjunctam peccati remissionem, sed cm dispositio perfecta
fuerit
,

dicit haec verba summ cum potestate etiam patet amorem illum , quo Deus, fons, juxta conc. Trident., incipit pni,

vel

Deo visum. Sed quomoii

igitur

versu

praecedente dictum fuit , remittuntur ei peccata ? Respondctur, quia jamjam erant remittenda erant enim verba narranlis , et remittere disponentis, quae talcm amplitudinem patiunlur unde illis offensi lue: ;

725

GOMMUNTAMA. CAP.
dixisset,

Vil.

72(>

clam mulierem Dominus consolarelur. Nain quanivis

Vers. 49.

Et,

hinc.

Qui simul accumbebant,

moxPhariso
ipsi dimilti;

ipsmuliereaudienie, peccata

reliqui convivae:

erant enim plures.

Simon

perstri-

voluit id tamen, directo ad

et certior illa fieret

ipsam serde peccatis

clum
dixit
ita

se sentiens, et animi sui ratiocinationes relula-

mone, repelcrc, qu

tas, turbatior lacuit,

nec ad ea quae de caetero Jsus

sibi remissis, et ipse manifesiis ostenderet,

pnes se

perinde attendit. Reliqui ver convivae, qui non

esse remittendoruni peccatorum facultatem. lia ter

clar intellexerant,
cceperunt, etc.

qu vergeretilla Jsus discepipsi

Euthymius.

talio,

Remittumtur.
pro praesenti,
riori
;

Remissa sunt; sed praeteritum

est

Coeperunt dicere et
mis
suis,

intra se, id est, in ani:

quemadmodm diximus
ex versu

versu supeprae-

quomod Syrus
,

verlit

non audebant verbis

is

atque

ita

intellexerunt reliqui convivae

agere adverss Jesum

tantae

erat

auctoritatis.

sentes,

quemadmodm
;

proxim sequenti
his verbis mulieri
:

Quis est hic, qui tantam praesumit auctoritatem,

ut etiam.
ill

manifcstum evadit;
peccata reniitleret
tibi

qud Jsus

lllud, etiam, indicat et ipsos offensos fuisse

,

nam

si dixisset

Remissa sunt

peccatricis contrectatione

qud

is

qui justus ha-

peccata,
et

Deo

scilicet,

non

fuissent offensi; sic

:

beri vellet et propheta,

non vereretur pollutionem

:

enim
til

Nathan propheta ad David

Dominus transtu-

peccatricis

contactu

contiahendam. Dicunt ergo

sibi putat licere,

peccalum tuum, 2 Reg. 12, v. 13.

Remitti.ntur ergo,
scilicet

Quis est hic, quia omnia

non tanlm
quae
solius

me, tibi peccata tua

remitiit

conversationem

cum

peccaloribus,

verm etiam auad miracula Chripatrat

,

omnia; nec enim unum peccatum mortale

Deus absque
alio
;

ctoritatem remittendorum peccatorum,

est Dei ? Alii illud, etiam, referunt
sti,

aut omnia remittit, aut nullum,

lieri

neque enim parlim amicus Dei

contritionis actu

quis polest, par-

quasi dicant

Non solm admiranda

;

sed

tim remanere inimicus. Objiciat quis unico perfeclae

et peccata

dimittit

neque

id

ut

propheta, sed ut

omnia peccata

dimitti

videri

autem

ipse feenerator seu creditor, adverss

quem

peccata

mulierem hanc, etiam antequm ad pedes Jesu se

projecisset, tanto

commissa
est, ut

sint,

ut primarius auctor

remissionis, id

ob commissa peccata
fuisse,

et offensum

Deus. Admirantur, sed non credunt, prout

:

Deum

dolore stimulatam
sit

quanlo perfeclam

debuerant, considrantes divina ejus opra

non

ta-

contritionem

assecuta ,, ac proinde vel tune pec-

men

dicunt

Blasphmt,
5, v.

quemadmodm

illi

Malth.

catorum remissionem accepisse, non nunc

demm
Remissa

9, v. 3, et

supra

21

sed aegr ferunt.

vestigiis

quando Christuseam

est allocutus

ita

ut praeteritum
sit
:

Vers. 50.

Ad
Cm

mulierem, ipsius adhuc

potis in verbis Christi inteliigendum

adhaerentem, et exspectantem audire quid facere juberetur.

sunt peccata tua. Respondeo

inilio,

lieri

potuisse ut tune ab

quo venit ad Christum,

fide instructa et peeni-

Fides tua.

nollet Jsus

pluribus astruere
,

tenti

peccatorum suorum vehementer commota, ocsed quia ipsa id ignoravit, fecit autem conse-

suam remiltendi peccata auctoritatem

,

quemadmo-

culto Dei Christique judicio peccata ipsi fuerint re-

missa

dm fecerat supra 5, v. 23 quasi temperavit sermonem suum, et peccatorum remissionem, quam

ipse visus fuerat concedere (prout concesserat) ascripsit fide mulieris, ut susurros illorum

quenter ac continu ea omnia quae dicta sunt contritionis dilectionisque officia,

eo
;

fine,

ut remissionem
peractis et

compesceret,

peccatorum consequeretur

eis

demm

non aliud intrim qum pris dicens. Compriment

sententi ab Jesu pronuntiat, censenlur ipsi remitti

murmur

illorum, ait Theophylactus, ut ne majori in:

peccata

propter continuationem enim, totum

,

unum

vidi capiantur, et paul post

Hoc

dixit,

tum qub

in-

pnitentiae opus, natur prius remissione

et propter

vidiam eorum
induceret.

mimeret, tum qub

et illos

ad credendum
incredulilali

brevitatem, totum

unum
si

praesens tempus reputatur.

initio operis,

Fidem enim mulieris opponit

Ut praeteream qud

ab

peccata

ei

re;

convivarum praesentium, notans eos qud hujusmod

missa fuerint, quod ad culpam et

pnam

aeternam

exemplo

in

propriam ipsorum salutem non uterentur.

inlelligit,

eo perdurante, et se consummanie, long plenior et

Fidem autem
dicit potis

qu

illa credidit,

ipsumliabere

consummatior confirmatiorque remissio

ut saltem

evaserit, ita

polestatem remittendi peccata, quod ait Titus. Porr

:

temporariam
;

pnam

Chrislus his suis verpris absque ver-

Fides tua,
fidei

bis remiserit

aeternae ver,

quam

mendationem
lutis illius.

per

qum Virtus mea, ad comquam efficimur participes vir:

bis remiserai, remissionem,

claraverit.

ratam abs se haberi de-

Te salvam

fecit, peccatis tuis, servavit te, adsa-

runt convivae. Cm ergo polestatem rcmillendi peccata non crederent esse in Chrisio, cceperunt in animo suo cogilare. Quis est hic, qui lantam praesumil Vers. 49. auctoritatem, ut non solm se putet non contaminari taclu meretricis, sed etiam peccata dimittst ? Sunt enim verba non admirantium , ut quidam putant, sed munnurantium et accusantium. Vers. 50. Dixit autem ad mulierem adhuc pedibus inhaerentem Fides tua , qu credidisti me tibi posse remittere peccata. Fidern enim ejus oppo-

nit

fidei

et

convivarum incredulilali quae praecesserat ut commendatione murmur eorum compesceret modtst se invidiam tantae potestatis amoverei.
,

Te salvam

fecit, peccatis luis , quia radix fuerat spi obtinendae remissionis, dilectionis et pnitentiae, qtiihus oblenta fuerat. Itaque dclart hic dilectionem

ejus ex iirm fide processisse

et fidem operibus

nilentis fuisse cooperatam, et ex operibus

pconsumma-

tam, utloquitur Jacobus. Non ergo agitur isto loco de fide speciali , ut haeretici somniant, qu quis scilicet credat sibi remissa esse peccata , sed de ill qu cre-

, ,

727
lutem
te adduxit, causa luil ut

IN

LUCAM
Vade, abi ad tua
in

728
pace,

me

peccatorum
ita ut vitae

resis

cum

pace,

cum

prospe-

missioncm

et

salutem anime oblineres,

et grala, et in statu

jam

ritate, incolumilale, salute, tranquillitale;

haecomnia
isl di-

Deo

rcconciliata

salulari

pacis

nomine Hebraeis

significantur.
:

Forma

constituta. Paul ante ascripserafremissionem pecca-

mitlendi

cum

benediciione
ei

Abi

fliciter; intelligenda

torum

dilectioni,

nunc

atlribuit fidei
salulis,

fides

enim
quecn

rais

consenlane

quod

praecessit, et

hoc quidem

loco.
libi

dix est et

fundamentum

qu cognoscilur
:

Abi animo

laelo, tranquillo,

secura de dimissis
vitae

qui salvare nos valet et peccatis liberare

ita

peccatis. lia

mulierem ad melioris

studium ani-

cognitum, spes et dilectio faciunt ut amemus,

riis olhciis

et va-

mavil, ulpote cui nihil jam obstaret praeterita con-

nobis conciliemus, ut in

graliam nos re-

sucludo, quo

minus oblal Deo pace frueretur,

:

cipiat

nec spem enim fiduciamque hic dmisse, claVide Malth. 9, v. 2 et 22.

,

juxta illud Apostoli

Justificati ex

fide,

pacem ha-

rum

est.

beamus ad Deutn, Rom.

habebat etiam

5, v.

1.

didit sibi posse remitti

quam
,

scilicet

antequm remitterentur vi dileclionis, etiam cm nesciret adhuc sibi remissa esse hoc enim adhuc pelebat lam magna pcenitentia. Vade in pace, id est, animo tranquillo, secura de dimissis peccatis. Est
;

credere sibi jam esse remissa peccata et ex v. 47 etiam se suliicienter dignque pcenituisse. Fuit igi;

tur ista fides

in

quidem

specialis

non tamen

juslilicans

formula dimiltendi cum benediciione. Ex lus ergo verbis Christi , et ex aliis v. 48 , debuit haec mulier

sensu haereticorum , sed justiliam vi dileclionis jam factam consequens et supponens. Myslicam singularum circumslantiarum totius historie expositionem vide apud S. Greg., hom. 33 in Evangelia.

CAPUT
1.

vin.
,

CHAPITRE
regnum
,

VIII.

Et factum

est deinceps

et ipse iter faciebat per

civilales et castella,praedicansetevangelizans

1. Et il arriva que Jsus allait de ville en ville, et de village en village prchant l'Evangile, et annonant le royaume de Dieu et les douze taient avec
:

Dei

et

duodecim cum
malignis
et
,

illo
,

2.

Et mulieres aliquae

quae erant curatae spi;

ritibus

inrmitatibus

Maria quae voexie-

calur Magdalene
rant,
3. et

de qu

septem daemonia

2. Il y avait aussi quelques femmes qui avaient t dlivres des malins esprits, et guries de leurs maladies ; Marie surnomme Madeleine , de laquelle sept dmons taient sortis :
3. Jeanne, femme de Chusa, intendant de la maison d'Hrode, Susanne, et plusieurs autres qui l'assistaient de leurs biens.

Et Joanna uxor Chusae

,

procuratoris Herodis

Susanna

et alise multae

quae ministrabant ei de

facultalibus suis.
4.

Cm autem
:

turba plurima convenirent

et

de civitatibus properarent ad

eum

dixit

per simili-

4. Le peuple donc s'assemblant en foule , et se pressant de sortir des villes pour venir vers lui, il leur dit en parabole :
5. Celui qui sme , s'en alla semer son grain et en semant, une partie du grain qu'il semait tomba le long du chemin, o elle fut foule aux pieds ; et les oiseaux du ciel la mangrent.
:

ludinem

5. Exiit

qui

seminat seminare semen suum

:

et

dm
tum
6.

seminat, aliud cecidit secs viam

est, et

et

conculca-

volucres

cceli

comederunt
:

illud.

Et aliud cecidit supra petram

et

natum

aruit

quia non habebat

7.

humorem.
,

6. Une autre partie tomba sur des pierres; et ayant lev , elle se scha , parce qu'elle n'avait point d'humidit.
7. Une autre tomba au milieu des pines et les pines croissant avec la semence, l'touffrent.
;

Et aliud cecidit inter spinas

Et aliud cecidit in terram

et

simul exortae

spinae suffocaverunt illud.

8.
8.
cit

bonam

et

ortum
:

Une

fe-

et, tant

fructum centuplum.

Hc

dicens, clamabat

Qui

pour un.
9.

autre partie tomba dans une bonne lerre ; leve, elle porta du fruit, et rendit cent En disant ceci , il criait Que celui-l en:

habet aures audiendi, audiat.

9.

tende, qui a des oreilles pour entendre.

discipuli ejus
,

Interrogabant autem

eum

quae

Ses disciples

lui

demandrent ce que voulait dire

cette parabole. esset haec parabola.

10. Quibus ipse dixit

Vobis datum est nsse my-

sterium regni Dei;

videntes
gant.

caeteris
,

autem

in parabolis, ut

non videant

et

audientes

non

intelli-

10. Et il leur dit Pour vous , il vous a t donn de connatre le mystre du royaume de Dieu mais pour les autres , il ne leur est propos qu'en paraboles, afin qu'en voyant ils ne voient point , et qu'en coutant ils ne comprennent point.
:

11. Est
Dei.

autem haec parabola

Semen

est

verbum

La semence,

11. Voici donc ce que veut dire cette parabole: c'est la parole de Dieu.

12. Qui

autem secs viam,

tollit

hi sunt qui audiunt;

deinde venit diabolus, et

verbum de corde

eo-

rum, ne credentes
13.

salvi fiant.

12. Ceux qui sont marqus par ce qui tombe le long du chemin, sont ceux qui coutent la parole divine; mais le diable vient ensuite qui enlve cette parole de leur cur de peur qu'ils ne croient, et ne soient sauvs.
,

Nam

qui supra petram, qui

cm

audierint,
radies

cum

gaudio suscipiunt

verbum

et hi

non

habent, quia ad lempus credunt, et in tempore tentationis recedunt.

15. Et ceux qui sont marqus par ce qui tombe sur la pierre, sont ceux qui coutant la parole de Dieu, la reoivent avec joie mais ils n'ont point de racine ils croient pour un temps, et se relirent aussitt que l'heure de la tentation est venue.
;

14.

Quod autem

in spinas cecidit,

hi sunt qui au-

dierunt, et sollicitudinibus, et divitiis, et

volu-

14. Ce qui tombe dans les pines , marque ceux elle est qui ont cout la parole; mais en qui

729
ptalibus vitae, euntes
,

COMMEMTAKIA CAP.
suffocantur
,

VIII.

730

el

non referont

fructum.
15.

touffe par les sollicitudes, par les richesses et par les plaisirs de la vie ; de sorte qu'ils ne portent point

de

fruit.

Quod aulem

corde bono et

bonam lerram hi sunt qui optinio audientes verbum retinent

in
:

in

15.
et

Enfin

ce qui

tombe dans

la

bonne

terre,

fructum afferunt
16.

in patienti.

qui, cornant la parole avec un cur bon et sincre, la retiennent, et portent du fruit par la patience.

marque ceux

Nemo

autena lucernam accendens, operit

eam
16. II n'y a personne qui, aprs avoir allum une lampe, la couvre d'un vase, ou la mette sous un lit : mais on la met sur le chandelier, afin que ceux qui entrent en soient clairs. 17. Car il n'y a rien de secret qui ne doive tre dcouvert, ni rien de cach qui ne doive tre connu, et paratre publiquement. 18. Prenez donc bien garde de quelle manire vous coutez; car on donnera celui qui a dj; et pour celui qui n'a point, on lui tera mme ce qu'il
croit avoir.

vase, aut subts

leclum ponit

sed supra candela-

brum
17.
tur,

ponit, ut intrantes videant

lumen.

Non

est

enim occultum

quod non manifeste-

nec abscondilum, quod non cognoscatur, et in

palam veniat.
18. Videle ergo

quo modo

audiatis.

Qui enim ha-

bet dabitur

illi

et

quicumque non habet, etiam quod

illo.

putat se habere, auieretur ab

19. Yenerunt
et

autem ad illum mater

pra; turb.
:

et fratres ejus,

non poterant adir eum

20. Et nuntiatum
est

illi

Mater tua

et

fratres

le

Cependant sa mre et ses frres tant venus trouver, et ne pouvant l'aborder cause de la foule du peuple,
19.
:

tui siant foris,

volentes te videre.
,

21. Qui respondens

fratres

dixit

ad eos

Mater mea

el

20. Il lui fut annonc Votre mre et vos frres sont l dehors , qui dsirent vous voir.

mei

hi sunt qui

verbum Dei audiunt

in

et fa-

ciunt.

22.

Factum

est

autem

un dierum

et ipse asillos
:

21. Mais ceux qui le lui annoncrent, il dit rpondant Ma mre et mes frres sont ceux qui coutent la parole de Dieu et qui la pratiquent.
:

cendit in naviculam, et discipuli ejus, el ait ad

Transfretemus trans stagnum. Et asccnderunt.

25. Et navigantibus
procella venti in
clilabantur.
illis
,

22. Un jour, tant mont dans une barque avec ses disciples , il leur dit Passons l'autre bord du lac. Ils partirent donc.
:

obdormivit
et

et descendit
et peri-

stagnum

complebantur

24. Accedentes autem, suscitaverunt

tes
:

eum,

23. Et comme ils passaient , il s'endormit ; et un grand tourbillon de vent vint tout d'un coup fondre sur le lac ; et leur barque s' emplissant d'eau , ils taient en pril.

dicen-

24.

Praeceptor, perimus. At
et

Us s'approchrent donc de
lui

lui

et

le

r-

ille
,

surgens, increpavit
et cessavit; et facta

ventum,

tempestatem aquae

est tranquillitas.

disant : Matre, nous prissons. Jsus, s'tant lev, parla avec menace aux vents et aux flots agits : ils s'apaisrent, et le calme reveillrent en
vint.

25.

Dixit
,

autem

illis:

Ubi est

fides
,

vestra?Qui
:

timenles
pulas hic diunt ei?

mirati sunt ad invicem

dicentes
,

Quis

est,

quia et ventis et mari imperat

et obe-

26. Et navigaverunt ad rcgionem Gerasenorum,

quae est contra Galilaeam.
27. Et
vir

Alors il leur dit O est votre foi? Mais remplis de crainte et d'admiration se disaient l'un l'autre Quel est donc celui qui commande de la sorte aux vents et aux flots, et qui s'en fait obir?
25.
,
:

eux

26. niens
,

Ils
,

qui est sur

abordrent ensuite au pays des Grasle bord oppos la Galile.

cm
,

egressus esset ad terram

occurrit

illi

quidam

qui habebat ciaenionium

jam lemporibus

mullis et vestimento non induebatur, neque in

domo

manebat, sed
28.
Is,

in

monumentis.
Quid mihi

27. Et lorsque Jsus fut descendu terre , il vint au-devant de lui un homme depuis longtemps possd du dmon, qui ne portait point d'habit, et ne demeurait point dans les maisons , mais dans les s,

pulcres. ut vidit Jesum, procidit ante illum, et ex,

clamans voce magn

Jesu
,

dixit

el libi est

Fili

Dei Altissimi? obsecro te,

ne

me

tor-

queas.
29. Prsecipiebat

28. Aussitt qu'il eut aperu Jsus, il jeta un grand en lui disant , el vint se prosterner ses pieds , haute voix : Jsus , Fils du Dieu Trs-Haut , qu'y a-t-il entre vous et moi? je vous prie, ne me tourmencri

enim

spiritui

immundo

tez point.

ut exiret

ab homine. Mullis enim lemporibus arripiebat illum,

et vinciebatur caienis
,

et

compedibus cusloditus

et

ruplis vinculis agebatur

dmonio
Legio

in dserta.
:

30. Interrogavit
tibi

autem illum Jsus, dicens

ille

Quod

Car Jsus commandait l'esprit immonde de de cet homme ; car il le possdait depuis longtemps, et quoiqu'on le gardt li de chanes, et les fers aux pieds, il rompait tous ses liens , et tait emport par le dmon dans les dserts.
29.
sortir
dit

nomen

esl?

At

dixit

Quia inlraverant

daemonia multa in eum.

51. Et rogabant illum ne imperaret
illis

50. Jsus lui demanda Quel est ton nom ? Il lui Je m'appelle Lgion ; parce que plusieurs dmons taient entrs dans cet homme.
: :

ut in abys-

sum

irent.

commandt
autem
ibi
,

31. Et ces dmons le suppliaient qu'il ne leur point de s'en aller dans l'abme.

32. Erat

grex porcorum multorum pas-

cenlium

in

monte

et

rogabant

eum
illis.

ut permitteret

32. Mais comme il y avait l un grand troupeau de pourceaux qui paissaient sur la montagne, ils le prirent de leur permettre d'y entrer et il le leur
;

eis in illos ingredi.

Et peimisit

permit.
33. Les

33. Exierunt ergo diemonia ab homine, el inlra-

dmons donc sortant de

cet

homme

en-

? 3i

IN
;

LUCAM

73

verunt in porcos

et impetu abiit grex per praeceps

in stagnum, et suffocatus est.

34.

Quod

ut viderunt

factum qui pascebant

fu-

trrent dans les pourceaux ; et aussitt le troupeau courut avec imptuosit se prcipiter dans le lac, o ils se noyrent.
34. Ceux qui les gardaient , ayant vu ce qui tait ':, arriv s'enfuirent, et s'en allrent le i" dire la ville et
.

gerunt, et nuntiaveruni in civitatem et in

villas.

35. Exierunt autem videre quod factum est , et venerunt ad Jesum et invenerunt hominem seden;

dans

les villages

tem quo daemonia exierant

mente, ad pedes ejus,
36. Nuntiaverunt

vestitum, ac

san

et limuerunt.
illis

35. Or, plusieurs sortirent pour voir ce qui tait arriv. Et tant venus Jsus , ils trouvrent cet

homme
quopieds
,

autem

et qui viderant,

mod sanus

factus esset legione.

habill et de crainte.

dont les dmons taient sortis, assis ses en son bon sens, ce qui les remplit

37. Et rogaverunt illum omnis mullitudo

regionis

Gerasenorum ut discederet ab
timor tenebantur.
reversus
38.
est.

ipsis,

quia

magno

36. Et ceux qui avaient vu ce qui s'tait pass leur racontrent comment le possd avait t dlivr de
la lgion.

Ipse

autem ascendens navim,

Et rogabat illum
eo
esset;

vir

quo daemonia exierant

di-

ut

cum
:

dimisit

autem eum Jsus,

et

37. Alors tous lesGrasniens le prirent de se rede leur pays , parce qu'ils taient saisis d'une grande frayeur. Jsus monta donc dans la barque pour s'en retourner.
tirer

cens

38. Et cet

homme, duquel
lui

les

39. Redi in
fecit

domum tuam
fecisset Jsus.

dmons

taient sortis,

narra quanta

tibi

le suppliait qu'il

permt d'aller avec lui; mais

:

Deus. Et abiit per universam civitatem, praediilli

Jsus

le

renvoya en

lui disant

cans quanta

40. Factum est autem cm rediisset Jsus, excepit illum turba, erant enim omnesexspeclanteseum.

en votre maison , et racontez les grandes choses que Dieu a faites en votre faveur.
Et
il

39. Retournez

s'en alla par toute la ville

lui avait faites.

publiant les grces

le

que Jsus
joie,

41. Et ecce venit

vir, cui
;

nomen

Jairus, et ipse

40. Jsus tant revenu

princeps synagogae erat

et cecidit

ad pedes Jesu

parce

qu'il tait qu'il

le peuple attendu de tous.

,

reut avec

rogans

eum

ut intraret in
filia

domum

ejus

41. Et voil

vint lui

un homme appel

42. Quia unica

erat ei fer

annorum duode-

Jaire, qui tait chef

cim, et haec moriebatur. Et contigit,

bis

dm

iret,

tur-

de synagogue; et se prosternant aux pieds de Jsus , il le suppliait de venir dans sa maison

42. Parce qu'il avait une fille unique, ge d'environ douze ans, qui se mourait. Et comme Jsus y allait, et qu'il tait press par la foule,

comprimebalur.

43. Et mulier quaedam erat in fluxu sanguinis ab annis duodecim, quae in medicos erogaverat omnem

substantiam suam, nec ab ullo potuit curari

44. Accessit retr
,

douze ans

et leligit

fimbriam vestimenti

ejus, et confestim stetit fluxus sanguinis ejus.

qui avait une perte de sang depuis dpens tout son bien se faire traiter par les mdecins, sans qu'aucun d'eux et pu la gurir
43.
,

Une femme

et qui avait

45. Et ait Jsus

Quis est qui

,

me
,

tetigit? Neganti-

bus autem omnibus

erant
:

dixit

Petrus

et qui

cum

illo

Praeceptor, turbae te
:

comprimunt

44. S'approcha de lui par derrire et toucha le bord de son vtement, et au mme instant sa perte de sang s'arrta.
,

et allligunt.

etdicis

Quis

me

tetigit?
:

46. Et dixit Jsus

Tetigit

me

aliquis

nam

ego

novi virtutem de

me

exiisse.
latuit,

45. Et Jsus dit Qui est-ce qui m'a touch? Mais tous assurant que ce n'tait pas eux Pierre et ceux qui taient avec lui, dirent Matre, la foule vous presse et vous accable et vous demandez qui vous a
:

47. Videns autem mulier, quia non

venit, et procidit ante
,

tremens

touch
46.
j'ai

?
:

pedes ejus

et

ob quam cau,

sam teligerit eum indicavit coram omni populo quemadmodm confestim sanata sit.
48. At
fecit
:

Mais Jsus dit Quelqu'un m'a touch; car reconnu qu'une vertu est sortie de moi.

et

ipse

dixit ei

Filia

fides tua

salvam

te

vade

in pace.
illo

47. Cette femme donc se voyant dcouverte, s'en vint toute tremblante se jeter ses pieds, et lui dclara devant tout ce peuple pour quel sujet elle l'avait touch , et comment elle avait t aussitt
gurie.

49.

Adhuc

loquente
:

venit

quidam ad

princi-

pem

synagogae, dicens ei

Quia mortua est

filia

tua

rie

48. Et Jsus lui dit en paix. ; allez

Ma

fille,

votre

foi

vous a gu-

noli vexare illum.

50. Jsus
tri

autem audito hoc verbo

,

respondit pa,

puellae

Noli

timere

crede tantm

et salva

49. Comme il parlait encore , quelqu'un vint dire au chef de synagogue Votre fille est morte ne donnez point davantage de peine au Matre.
:

erit.

51. Et

cm venisset domum

50. Mais Jsus ayant entendu cette parole , dit au pre de la fille Ne craignez point croyez seulement,
:

non permisit intrare

et elle sera gurie.

il ne laissa entrer per51. Etant arriv au logis sonne avec lui, sinon Pierre, Jacques et Jean et le pre et la mre de la fille.
, ,

secum quemquam, nisi Petrum et Jacobum, nem, et patrem et matrem puellae.

52. Flebant autem

et

Joan-

omnes
flere
:

et plangebant est

illam.

At

ille dixit

Nolite

non

mortua

puella,

52. Et

comme tous ceux

de
:

la

maison

la

pleuraient
;

sed dormit.
53.
esset.

Ne pleurez point et se lamentaient, il leur dit n'est pas morte ; elle n'est qu'endormie.
53. Mais
tait
ils

elle

Et deridebant

eum

scienles

qud mortua

semoquaientde

lui,

sachant bien qu'elle

morte.

COMMENTARIA CAP.
Ipse

VIII.

734
lui cria
:

autem tenens nianum

ejus, clamavit, di-

Puella, surge.

54. Jsus donc la prenant par la main, Jeune lille, levez-vous.

Et reversus est spiritus ejus

Et
jussit
illi

et surrexit con-

55. Et son me tant revenue, elle se leva l'instant ; et il commanda qu'on lui donnt manger.

dari

manducare.
,

5G. Alors son pre et sa

Et stupuerunt parentes ejus

mre furent remplis

d'-

quibus praecepit

tonnement et il leur commanda de ne dire personne ce qui tait arriv.

;

COMMENTARIA.
Vers.
1.

Et

ipse.

Redundat

et,

ut etiam alibi.
aliis li-

dis,

per diversa incertaque hospitia, sequi malentes,

delicat quite in propriis aedibus frui.

Per
bris,

civitates et castella, vel, ut est in

conformiter Graeco, per civilatem et castellum,

est,

qum Et

infirmitatibus, quas, vel liberaverat spiriti;

quod

per singulas civitates et castella sive vicos.

:

bus malis, vel morbis sanrat

testes virlulis Jesu.

locupleies proinde

Ku.m inter alia castellum significat

castellum enini

ver significatione, non arcem, sed vicum aut oppi-

Qu.c vocatur Magdalene, vulgari et celebri cognomine. Id addit qu ab

aliis

mnibus cincta; porr x.u.r, quemvis vicum etiam mnibus non cinctum dnott, quo modo Interpres et castellum accepit. Peragrabat civitates omnes et vicos Galilaeae nam de Galilae hic potissimm sermonem esse arbiilla et
;

dum dclart,

caeterm parva

distinguatur Mariae nomi-

ne appellatis

unicam

igitur agnoscit

Lucas Mariam

cognominatam Magdalenem seu Magdalenam. Ea creditur Judae oriunda fuisse,

et

un cum Lazaro
seu vico

fratre

Marth sorore, ex
;

castello

Bethaniae,

trer. Nihil

movetur Salvator pessim malevolorum

pergat.

Joan. II, v. I
stello

sed nupsisse viro in Galilae, in ca-

calumni, que- minus in prosequendo munere suo diligenter et studios

Nam qud

circuibat,

summo
cepti
;

id

studio faciebat prosequendi muneris sus-

Magdalum nomine, haud procul mari Tiberiadis sito, ubi ipsa habitaverit Domino in Galilae praedicante, undeque nomen sumpserit Magdalenae
;

suae, felicissimae

hominibus, legationis exer-

vidu autem facl, secuta tandem fuisse

Dominum,

cendae. Porr istud per occupationem dictum est ut sciamus non hic totum Chrisii ministerium sigillatim
describi,
fuerit, ut

quando quidem

in

su functione assiduus

nam viduam eam appellat auctor Commentarii in Marcum D. Hieronymo ascripti, enarrans Marc. 15, v. 40. Potuit et aliis qum matrimonii occasionibus
in Galilaeam Judae migrasse, sive liberis vivendi,

ubique salutis doctrinam et publicaretet mi-

raculis additis sanciret,

omnium curam

gerens, nul-

sive Christi videndi et sanitatis

daemonum obsessu
occu-

lum quantum vis humilem

PR^EDICANS
,

praeteriens locum.

impeirandae.

ET EVANGELIZANS REGNUM DeI. Praedi-

De

qua, qu,

quam unam septem daemones

est,

cans ubique et annuntians regnum Dei ; praedicans ubique Evangelium regni Dei, faustum instantis regni Dei nuntium, regni, quo in

prant, quos Jsus Salvator exegerat. Fuerat

Deo
;

daemonibus tradita, ob sua, verisimile

crimina

hominibus Deus relatis

quos ubi ex e profligsset Dominus, reliquit

vilia,

gnaturus

sit,

et in

Deo hommes, de quo

duodecim

supra

admissorum obtinuit veniam, supra

tem amplexa
et contubernio ipsius honorata.

7, v.

47; virtu-

tractavimus.

est, facta est Christi discipula,

denique

Et dcodecim,
quos elegerat.

et
Ita

illi,

nimirm

apostoli
ri

enim vocantur antonomasiic

Septem.

Cum

inox in gnre dixisset

qu

erant cu-

d\xa, duodecim.

rat spiritibus matignis, hic

;

numerum

exprimit ma-

Cum

illo, scilicet erant

nam qu

formaret

illos,

lignorum spirituum qui miseram hanc occuprant,

uti

et suo doceret

exemplo, qui se
ipsis
;

ipsi in praedicationis

negotio,
9, v. 2)

quod brevi

committendum
secum
illos

erat (infra

gerere deberent

qucumque

pergebat, duxit.

Vers. 2.

Et mtjlieres
cum

aliqu*:, scilicet

cum

illo

16, v. 9. Nec enim mirum unam invasisse, cm mox sequatur de quodam quem legio possederit; infra, v. 50. Quanqum septenarium numerum Scriptura nonnunqum pro multitudine accipiat, ut Jerem. 15, v. 9:

etiam Marcus, cap.

esse dbet septem

erant, quae et ipsae sequebantur peragrantem Galilaeae

Infirmata est

qu

peperit septem,

quod annott Theo-

oppida et castella singula, ipsum, posthabitis

invidi multisque

phylactus scribens in Marcum.

negotiis domesticis,

incommo-

Vers. 3.

Uxor

Chuz*. Fuit

igiiur,

non

ipsa

Et mulieres aliqile , supple, cum illo quae sequebantur eum , oppida Galilaeae peragrantem : QlLE ERA.NT CURAT*: A SPIRITIBUS MALIG.MS, corporaliter eas poisidentibus , et infirmitatibus corporis. Sequebantur itaque in testimonium gratiludinis. Erant autem Maria qvje vocatur Magdalene , vulgari scilicet et celebri nomine , ut ab aliis Mariis
Vers. 2.
;

erant

exierant , Christo scilicet ejiciente , ut testis est Marcus, cap. 16 , v. 9; TertuII. , lib. de Anima, c. 25 ; et Ambr. de Salomone, c. 5. Hoc ad litteram intelligunt de septem daemoniis obsidentibus ; illa

enim propri ejiciuntur. Quod long verisimilius qum id, quod Greg., hom. 33 in Evang., et Beda putant, universa vitia signincari, et numerum cerlum
pro incerto poni. Et Joanna tjxor Chus*:, procuratoris Vers. 3. seu conomi Herodis, qui telrarcha erat Galilaeae. Indicat itaque et hanc, sicut et Susannam, fuisse vel spiritibus malignis, vel ab infirmitatibus liberatam. Nominat autem solm celebriores unde de reliquis Et \uje mult.e, qu/E mimstrabant ei de faaddit

distinguerez proinde unicam tantm agnoscit Lucas Mariam Magdalenam. Orta putatur ex vico Bethaniae in Judae, Joan. II, v. 1 habitasse tamen subinde Galilaeam, in castello Magdalum dicio, siloque juxta mare Tiberiadis unde Magdalena dicta est. Viduam vocat Auctor Comment, in Marcum apud Hieron. in vers. 40 c. 15. De ua septf.m d.emoma
:

735

IN

LUCAM
comilibus.
i

756

tantm, verm etiam maritus ejus, animo Christo

devolo
:

Ministerium quod feminae, quee Jesum

,

nec enim absque mariti consensu

sivisset

sequebantur

praestabant
aliud
suis,
<

ait

Victor

Antiochenus
erat,

eam

Cliristus esse in comitatu suo.

Brugense manu-

Marcum
i

tractans,

fer
ipsi

nullum

qum

seriptum habct, Chuza.

quod de pecuniis
sumptus faciebant.

ipsiusque

discipulis,

Procuratoris, adminislratoris, nimirm

liaris.

rei

fanii-

.Ministrabant

Domino de subspiritualia.

Syrus, Rabbaitho, praefecti doms, cononii.

ita

islanli su,

adnotat Beda ad Marcum, ut meteret

cujus
illae

Herodis, tetrarchae tune Galilscac,

ut in aul

earum

carnalia,

metebant

quoque

regi, virtutis ac doctrinae Chrisli

lama

cele-

Nan>, quod D. Hieronymus hic scribil,

Judaicae

consuetudinis

brari posset, alque

omnibus

in

locis

ab omnibus ho-

luit

(nec ducebatur in culpam,

more

gentis

minum
Et
te

ordinibus cognosci.
mult*:,

anliquo), ut mulieres de substanli su viclum atque

ali.*:

feminae,

omnes Christi discipulae, et noquanqum prae caeteris trs illae nomina-

vesiitum praeceptoribus ministrarent.

De

bis

mu-

lieribus

Euthymius hoc loco

dicit

Chorus erat
Hae

tim recensitae,

quarum

discipularum,

conditio, et vitae

genus ac

apud Dei matrem conjunclarum, et

valeludinis, insignia fuerant antea, et praesens status,

expensas de suis facullatibus suppeditanlium.

ut non deseruerant

quantum ab

igilur,
illo differret priori,

cognosci poterat.
iret

Jesum
ei
;

in vit,
ita

quoeumque
un

sequentes ac ministrantes

nec in morte

Ministrabant.

Cm

divites

essent,

curabant et

deseruerunt, sed

mrore

lict confeclae, et

cum

suppeditabant

vitae

necessaria pauperibus, Christo

Jesu

fixe,

magn animi

firmitudine assidue asiiterunt

et cor-

atque apostolis ejus, urbes et rura peragrantibus,

spargendae evangelicae sementis grati. Idcirc ergo
permisit eas Christus in suo comitatu esse, ne quid
deesset
gotio
sticis

crucifixo ad

reddilum usque spiritum Deo,

pus terrse mandatum.

rerum necessariarum assidue vagis et uni neintentis maluit enim ab bis jam fidei dome:

Vers. 4.

Convenirent. In

aliis

libris est singu-

lare convertirez, Graeco conformiter.

sumptum

accipere,

qum

oneri esse, ipse lanto

Decivitatibus; Gr., omnibus qui oppidalim,

id est,

comitalus discipulorum numro, eis ad quos accedebat extraneis, quin potis ut prorss gratis
illis,

qui ex aut in singulis civilatibus erant. Syrus ex omnibus civitatibus.

et

Evangelium
Porr
istae,

annuntiaret,

et

bnficia

conferret.

Properarent,
est

scilicet

turba plurima, vel positum

;

cm

ultr se (non

dubium

est)

ad banc

pro properarelur. Graec, profieiscerentur

Syrus

rem

obtulissent, perlibenter id faciebant Salvatore

venirent.

Frequens hominum conventus Salvatori oc-

admissae, inprimisqu animi gratiludinem declararent

casionem ddit sequentis parabolae depromendae.

suam, erga eum

quo bnficia
;

et spiritalia, et corfrui

poralia, ingentia acceperant

tum qu

possent

apert, sed sub simililudinum et

volucris
:

Per suiilitudinem, per parabolam, non nud et comparationum inparabolae

concionibus ipsius divinissimis et suavissim praesenti

;

enim vox comparationen seu

col-

denique qu ipsarum praesenli magis celebrare-

lationem significat, qu res diversae asseruntur re

aliqu similes esse, dicta 7rapaaXXu, comparo, assi-

tur Christi gloria.

Nam

ut erant ipsse clbres, et

clbre unde Chrisli beneficio liberatae essent, non

milo

quanqum non tam ob comparationem

sive

dubium

est quin digito passim monstratae fuerint, ac

collalionem parabolae dicantur eae quas Salvator hic

affert (cerl

Christi praesentia instar theatri fuerit ad eas spec-

prima nullam exprimit collalionem) qum

et

tandas. Caeterm

pudorem suum palm

,

exstare non
laleret
:

ob involutam

obscuram aliarum rerum per

alias

recusrunt

ne suppressa

Chrisli gratia

significationem, cujusmodi propri sunl aenigmata et

allegoriae.

quin potis ut illustre esset hujus spect;iculum,

benter humiliari sustinuerunt,
liberatorem

li-

Cur autem parabolis

datur v. 10, cui et
alias

sit

usus Salvator,

suum,

ratio
is

mox

accedunt, utqud

contempla mundi ignomini, sequentes.

Ei, Christo, sub

docendi modus, prophetis familiaris, auditores et

reddat
et

quo

intelligitur comitatus ipsius,

attentiores

intelligendi

curiosiores.

Ita

quanqum
cim.

Lalini

quidam
eis,

codices,

cum

Syriacis

et

enim

fit

ut quae docentur, per exempla, rbus no-

multis Grsecis, legant

nempe

Christo et duode-

tissimis,

omnium

etiam idiotarum sensibus, sumpia,

Cm

enim

diviles essent et mullae, facile sup-

jucundis inepant in animos hominum, permoveant

elficacis, tenacis haereant,

peditabant

sumptum
:

frugalissinio magislro

et ipsius

denique vehementiorem

suppeditantes vitae necessaria ipsi cultatibus suis urbes et rura assidue peregrinanlibus. iNotatautem Hieron. in cap. 27 Matth., consuetudinis Judaicae fuisse, ideque sine culp vel scandalo, ut mulieres de substanli su victuin atque vestitum praeceptoribus minis trarent. Hoc Paulus 1 ad Corinth. 9, v. 5, inler gentiles in se fieri non admisit, sive scandali inter eos vitandi causa sive studio perfections. Christus ver admisit, ut more misericordiae suae infirmioribus compatiens , sic ostenderet quid Dei ministris deberetur, ut, si quis eo uti nollet sicut Paulus noluit, amplius impenderet Ecclcsiae, inquit August. de Opre nionachorum, cap. 5.
et apostolis
, ,

Per similitcdinem, id est, parabolam. Vers. 4. sed usu Parabola Graec est propri comparatio qui Scripturae saep sumitur pro sermone obscuro aliud sonat, aliud innuit, cujusmodi sunt aenigmata et allegoriae. Causa utendi parabolicis istis sermonibus datur infra. Modus ita docendi Syris maxime familiaris est et ad hoc utilis , quod res per exempla sensibilia jucundis irrepant animis hominum , moveant efficacis, haereant tenacis, obscuritas autem reddat auditores attentos, et ad intelligendum curiosos. Unde August. 12 contra Faustum, c. 7, et alibi scepis tradit obscuritatem illam aenigmatum , in Scripturis adhiberi , propter exercitationem quaeren; , ,

737
intelligencii

COMMENTMUA
cupiditatem accendant. liane igitur priIp-

CAP.

VIII.

738
simul enal

terra, sed

Simul exort/K,

qua:

mam
sum

parabolam proponit ne existimaretur, aul

sibi

celeris assurgerent.

placere de tant confluentimn audilorum

Sufi'ocaverunt illud, semen jam

in

culmum

ex-

frequenii,

omnes ejusdem esse mentis, eamclemque omnibus animorum ad audiendum Dei verbum apparationem parabolam eam primam profert, qu docet, non in omnibus frueluosum esse
aut auditores
;

eretum

praecluserunt
ita

ei

usum

aurae librions, sup-

presserunt illud
posset. Hic

ut excrescere et emergere
aff'ulserat spes,

non

major etiam

quia radix,

quia germen, quia culmus, sed quae conciderit spinis

in

sacrse doctrinae

semen dm

spargitur,

non omnes
sive

lalum ac longum se condensantibus. Triplex

igitur

meliores

reddi audito Dei

verbo,

non verbi

hic designala est terrae infructuosae differentia.

seminis
per quae

vitio,
fit ul

sed qud mulli impedimenta afferant,

Vers. 8.

In terram bonam,
et
:

ipsorum animi tant careant

illa

non itinerantium pe-

ulilitate.

Impedimenta itaque
ctuos Dei

dm

explicat, docet praemo-

dibus duratam, non lapidosam, non spinosam, excul-

tam aulein

omni ex parle prajparatam.

netque hc prima rurss parabol, qu ratione fru-

verbum audire queanl, nemini suum

esse volens.
in

stu-

Centuplum, copiosum

mullm enim

cultura facit

dium oliosum
Vers.
5.

ad percipiendorum fructuum copiam alque praestantiaiti.

Exiit, domo
Participiis loco

agrum.
i'ructu
id est,

Caeterm non liyperbolic loquilur Christus de

cenluplo,
ut tune fuit

Qui seminat, Gi aec seminans,

cola

seminator, agrifcunditas. Nain

quarumdam regionum
nominaiim regioita

quidam.

nominum utunlur Hebraei.

Libyphnicum
lib.

Seminare. Graeca phrasis pro ad seminandum.

nem,

teslalur Piinius,

5 Hist. nat., cap. 4,

Dum

seminat,

dm

long latque spargit semen in

eximiai esse fertililatis, ut

colis feenus

cum cenlesim

fruge agri-

reddat terra.
,

universum agrum, conlingit cadere.

Secus viam, juxta viam publicam. Via in medio

sita

Qui iiabet
uti auribus.

qui utitur, cui

dalum statutumque

est

propri judicatur, ubi et tritissima et tutissima

est.

Itaque juxta viam dicit, pro,

in

oram

viae, in

Audiendi, ad verbum, audire,

id est,

ad audiendum,

quant facilis
cadere,

qum

in

inediam viam contingil semen

fulcos agri conterminos.

ad agendum

id

ad quod Deo crealae sunt aures, ad

est sensus audits,

dm

jacitur in

In

quod constitutus
dire oportet,

quod ulique

est,

oram
les

igitur via?,

quant et ipsam bomines

iter facien-

audire ea quae audilu digna sunt, eo animo quo au-

pedibus continu calcant, qua; ceciderinl seminis

cum conamine

intelligendi et obediendi

grana,

cm cadant

in incultam,
,

durant, et

minime

voluntate

ea cert inprimis quae eo pertinent ut Deo

aptam suscipiendo semini terrant

ts relinquunt,

nullam spem fruc:

placeas. Qui

non

audit, aul audita

non conalur

intel-

eque minus, qud, utsequilur

ligere quae dbet, aut audit quae

non dbet, aut quo

vel irridendi
(qu;tles

Conculcatum est. Praeter hoc qud semen nudum

jaceret terra,

animo non dbet, utcalumniandi

is

animo,

duo

alia

incommoda passum
et

est,

pro-

non

ulitur auribus ad

audiendum

admisse

tritum

itinerantium pedibus

ab aviculis devora-

quosdam auditorum, Christus subindical

ea explicat

hic, et post-

tum,

ita

utomnisex eo

fruclus esset desperatus.

etiam claris)

perversum

est

enim hoc

Coeli, aeris.

aurium ofltcium.
rt ut audiret
,

Igitur qui eo

animo ac studio vn-

Vers.

6.

Supra petram
solis,

ex ore Chrisli verbum Dei ad suam

is

super petram, in loca

utilitatem et salutem,
ciles scilicet et

habebal aures audiendi, do:

petrosa, silicibus lapidibusque abundantia.

obedientes

simplicissimus enim usus

Aruit, ad teporem
terrae intima,

non valentem penetrare

reflexum ac proinde ge-

senss ac sine ullo vitio exigitur Christo.

quippe

saxis

minatum.
Supra se non tegebantur profund terra quae servaret condila semina in tempus

Audi at haec, audilu cumprimis digna ac salutaria,

et simplici

suum

infra
:

minus
quare

gat. Excitt

animo consideret scruteturque ut intellihoc sibi familiari epiphonemate Salvator

erat liberae profundilalis ob saxa

conligua

auditorum animos ad attentiorem parabolse consideralionem

:

cm deorsm
denle.

radies

agere non possent,

sursm

necesse ac facile fuit ut erumperent calore acce-

Vers. 9.

Qu;e esset, quid

sibi vellet.

Graec di-

Ex

bis seminis granis spes aliqua fructus fuit,

centes praecedit, sed videtur superfluere. Similitudines,

quia germen et herba, sed tenuis, ante tempus enata,

qua? et facile proinde periit
ruerit
;

quae perpetuam
sunt, et

metaphoram continent,
;

aenigmalicoe

ita

ut hic

verum appa-

quod
7.

dicitur

Quod

citb

fit,

citb prit.

rem allegoriis involvunt ubi veto addilur expositio, rem de qu agilur illustrant; ut enim plus
energiae ac ponderis habet figuratus

Vers.

Inter' spinas,

inter

spinarum semi-

sermo simplici
Et

na, in terram spinarum feracem.

mixtus,

ita et

magis perspicuus

est.

cm

parabo-

tium

et Cbristits post

Qu de causa parabolam de seminante, qu varietaleni auditorum in ist turb confluente indicaverat familiari suo epiphonemate omnes ad diligentem ani,

et delectationem invenientium.

est

madversionem
Vers. 8.

Qui

excitt,

habet aures. audiendi audiat,

id

coneturque intelligere et dijudicare , desideret ex quo gnre auditorum sit, et ita salagere , ut inter optimos sit. Aures enim audiendi hic est donum inQui habet telligendi et obediendi. Dicendo aulem aures iudicat non omnes habere , neinpc quia non omnibus dantur, ut est Deuler. 24, v. 4.
,
:

739

IN
intelligerent ipsi, facile arbilrabantur et

LICAM
lis.

740
Syrus habet
:

lam non

po-

Cteris autem Mis per parabolat

pulo esse obscuram.

"Vers. 10. Vorus, quibus paralus sum

dictum est; sub velamine parabolarum, obscure; indi-

pro more

gni

tenebras parabolarum elucidare, babentibus aures ad

enim sunt sancto et margariiis nud proposais; nec usus aurium ad audiendum Dei verbum illis datus
Deut. 29, v. 4. Gratiam itaque discipulis factam
illis

audiendum, cupidis audiendi simul

et
et

intelligendi

est,

doctrinam sacram, qui simplici disccndi

di

obsequen-

Christus amplificat, quia peculiariter

sit

datum

animo nie sequimini.

quod
Dei Patris

aliis

negalum

est. Si quis roget quae

bujus dis-

Datum

est, singulari

munere

nam

et

criminis causa,

unde hoc

dignilatis privilegium dicaeleris Judaeis?

usum aurium

ad haec audienda non nisi

v. 7.

Deo donante

scipulis Cbristi, potis

qum

non

in

habetis,Psal.39,

aliam id rfrendum est originem,

Dei eleclionem, qui
illos

qum

in gratuitam
elegit,

Nosse, clar audire et intelligere absque parabolarum involucris. Docelur fidem esse Dei donum.

quidem misericors

bos autem suae mentis perversitati justus reliquit;

q. d.
:

Mysterium, Graec, mysleria, sacra arcana, qua; naturse communi facullate inveniri per se non possunt
,

Vos magnificis Dei donis

gratis

augemini

illi

quales sunt relinquunlur.

nisi

eorum auctor

ipse

Deus doceat

et exponat.

Videntes,
quae edo.

opra

divina,

et

miracula

manifesta

Regni Dei, pertinentia ad regnum Dei quod praedico. Hujus generis sunt, arcana de humanae salulis et
clestis regni ratione ac perfectione, et quae ad haec

Non videant. Non

non
lelligunt

vident, quia

non considrant,
in-

dijudicant, nihili faciunt,

contemnunt, non

pertinent sacrorum librorum oracula ac sententine, et

similitudines
arle et

quid sibi velint, non vident ex eis Messiae

,

bue

facientes
pelitae.

tam ex natur qum ex

praesentiam
In

non cernunt

salutis suae

procurationem.

consueludine

summ, non habent

oculos ad videndum ea quae

Ceteris autem, extraneis, qui nobiscum non sunt,

qui non sunt discipuli sectatoresque mei, lict audiant verba facientem videntur opponi, qui foris
:

Dei sunt et salulis ipsorum.

Et audientes, Dei verbum, Non intelligant non intelligunt

;

quia non curant

sunt

iis

qui circa ipsum. Intelliguntur reprobi audi-

intelligere,

calumniari potis et irridere. Posterius

tores, qui disciplinai Jesu ver et ex

animo sese

fa-

hoc est explicatio prioris. Visus et audilus hominibus

dati sunt,

miliares tradere nolunt, sed val curiositatis

novarum
studio

non eo tantm

fine

quo

bestiis, ut naturae
;

rerum, vel eliam calumniandi

et irridendi

noxa

fugiant,

conducibilia

amplectantur

verm
si

aguntur; in Matth., Mis, turbae seu mullitudini illi, cujus pars long major non habet aures ad audien-

praecipu, ut ea quae vident et audiunt, intelligant

merentur, ut ea quae sensibus bauserint ad mentem

transmittant, considrent, dijudicent, intelligere co-

ex

dum eorum enim alii non desideranl Dei verbum me audire, sed videre prodigia alii curios lan:
;

nentur,

si

intelleclu sunt digna ut est inprimis verigitur audit

tm cognoscere cupiunt quid dicam, auditaque

gunt nec curant intelligere
et irrident,
;

negli-

bum

Dei.

Qui

quidem

praedicari

verbum

alii

contemnunl etiam

Dei, sed intelligere aut ad

curt,
is

mentem
;

transmitiere non

quidam scientes prudentes calumniantur,

quibus divina mysleria simpliciter

audit et non audit

audit, quia verba auri-

indigni proinde

bus percipit; non audit, quia ad proprium finem auditionis

credantur. Significat Salvator plerosque

omnes
si

illius

rerum hujusmodi non

et ipsa

agit;

prorss similis

multitudinis reprobos fuisse (ut Dei judicio reprobala

bestiae, quae

sonos verborum quibus Dei ver-

Judaeorum ejus temporis gens

res

fuit) et,

ex nufuisse

bum

praedicatur, audit, sed quia ad se nihil judicat

mro electorumaliqui.illorum
statu

eodem adhuc
nisi in

perlinere, ut neque noxios carni neque conducibiles,

negligit. Sic se res

quo caeterorum.

habet et in visu. Sententia igitur

:

In pararolis,

non

est

datum nsse

parabo-

verborum

Christi est

Ide parabolic seu aenigma-

Vobis , credentibus et intelligendi Vers. 10. obsequendique cupidis, datum est, singulari Dei dono, nosse mysterium regni Dei , id est , clar, sine obscuritaium involucris , audire et intelligere arcana , ad regnum clorum pertinentia. Non enim
,

lue loquitur de praeceptis evangelicis, qua; quia omnes nsse debent , omnibus etiam turbis clarissim exposuerat c. 5, 6, 7. C/eteris autem, nempe non credentibus, seu non habentibus aures audiendi, utpote

tantm , non vel prodigia sectantibus , vel sciendi obediendi curiosis, vel irridentibus, vel etiam calumnianlibus, in parabolis, id est, ita obscure, ut non intelligant. Significat ergo istis verbis, causam istius
discretionis
a;quitatis
lestatis
,

Ut videntes , oculis corporis miracula mea , non videant , oculis cordis quid sibi velint , innuant et suadeant. Et audientes apertissima verba mea corporis sensu , non intelligant. Significat igitur se eis in pnam incredulitatis obscure loqui Quia q. d. clarissimis miraculis quae vident, et sermonibus apertissimis quos audiunt, nolunt credere et obedire, juslo judicio eis per parabolas loquor. Qui enim videre nolunt cm possunt, Deo puniente , etiam cm volunt, videre non possunt. Nam ut August. de Nat. et
, ;
:

Grati

c.
,

22, praevaricatorem legis digne lux deserit

veritatis

pendere gratuit grati Dei, pnes quem

scrta; ratio est , et excellenlia poutrisque dare potuisset mysteriorum et utrisque negare. Sed tamen infra

tam

cm
,

cognitionem
indicat,

aliquam

in ist doni istius discretione habilam fuisse rationem praecedentis disposilionis , elsi

respect*) prima; gwiti nulla fuerit.

qu desertus utique fil caecus , et plus necesse est offendat , et cadendo vexetur, vexatusque non surgat et ide tantm audiat vocem legis qu admoneatur implorare gratiam Salvatoris. Sed difficulias oritur ex eo qud Matthaeus dicit Quia videntes non vident , et audientes non audiunt. Marcus autem et Lucas per particulam finalem dicunt Chrislum eis in parabolis loqui , ut videntes non videant, etc. Cui respondetur Malthxum causam sup, ,
:

, ,

741
tic

COMMENTARLA. CAP.
loquor
eis,

VIII.

74S
Apostoli cap. 1, v. 21. In
irritus est jactus verbi

sermonem meum attemperem statui illorum. Is autem status eoruni est, ut si nudam eis veritatem proponerem, audirent verba, sed rem
ut
intelligere

bum, juxta monila Jacobi

Dei

bujusmodi itaque auditorem

:

nibil in eo, utpole inepto prorss, efficit praedi-

non curarent, irriderent polis

et conteui-

calum Dei verbum.

Audiunt, verbum Dei.

nerent, ut canes sanctuin et raargaritas porci. Parabolas itaque adhibeo, quas nec intelligere possunt, nec

Venit diabolus, apud Mattbaeum, malus,

ille

ille

malus,
cujus

exponi

sibi

desiderant

ut

omnin

sint quales esse

desperat malus, semper

vigil ut malefaciat,

volunt, audientes et non audientes, itaque pro meritis

voluntas immutabilis est malo in

aliquis

punianlur et magis ac magis excaecentur Dei ju-

bonum, id est, ex numro malorum daemonum, qui semper

,

dicio.

prst sunt

et

mox

ut observant

quempiam conin cordis penesi

Vers. 14.
positio.

H*:c

parabola, haec parabolae ex-

templim aut neglectim audientem nec

tralia

recipientem Dei verbum

metuentes ne

vel

Semen
vult

est, per

semen

significatur.

memoriae pergat inhaerere, tandem prae e qu est

,

Verbum Dei, sermo

Deo profectus

quem Deus

ponderis soliditate insidat in

animum

et fructificet,

bominibus ad ipsorum salutem beatitatemque

summ
qud

velocitate advolant.Daemones docet parabolic

profectum, salutare Evangelium, quod ego, aliique

se per volucres cli designatos fuisse, e de causa,

et ipsi versenlur in
v. 12,

me

missi

mecum

bominibus praedicamus,

et long

hoc clo sive are terrae pro-

latque spargimus tanqum seminatores. Quadruplex

ximo, Epbes. 6,

unde infestent homines

instar

ver terrae genus vari semen excipiens

significat

noxiarum volucrium,
ribus
initiis,

et signanter insidientur melio-

quadruplex auditorum genus

diversimod Dei ver-

ut famelicae aves jadis seminibus,

summ
super-

bum

corde excipiens

ita

Salvator. Porr verbum Dei

sublilitate, agilitate, pernicitate, voracitate ac

seu regni, ide semen vocatur, quia quod semen est

terrae

bi praediti.

Nunqum satiantur
invident, et

malis hominum,

omne

ad procreandas ejusdem speciei fruges,

id ver-

bonum bominibus
boni, praeter

cm

nibil ipsi

habeant

bum

Dei est auditoribus ad producendasomnis gene-

naluram cujus auctor

est Deus, altissim

ris virtutes ac

bona opra verbo

:

tradita, quibus red-

tamen superbiunt.
Tollit verbum, supple ex parabola, conculcatum, id
est,

dantur

filii

regni seu Dei

et ut

absque semine terra

striles

vix aliud
profert,

qum spinas et tribulos et ita homo absque verbo Dei,

herbas

contemptum

et

neglectum callo obducto

in vul-

noxia duntaxat

garis vitae consuetudine et admittendis

omnis generis

aut inania. Caetera, in quibus similitudo consistit, ex

vitiosarum cogitalionum turbis. Tollit verbum diabolus

,

subsequentibus intelliguntur.
Vers. 12.

procurat oblivione

alia

vana animo objiciens

Secus viam
per

scilicet

seminati sunt

id

quibus novit

hominem

delectari.

est, qui significantur

eam
,

terrae

portionem, quae
excepit. Uatio

cm
est,

sit

juxta viam publicam

semen

tanqum
rio
,

De corde eorum, inculto et duro, cui superjacet, in via, qud verbum, praedicationis ministeper sensum audils
intr
,

quia

numro quidem ac

loco jungunt se auditoriest agro

;

cecidit super cor illorum

bus verbi Dei, ut ora

viae

vise confinis

sed re,

durum,

minime susceptum.
Dei
;

non
:

agri, contemptoris

non
illis

audiloris,
sit

naluram

Ne credentes tandem verbo

diderint.

Graec

cm

cre-

referunt
blicae

quandoquidem cor

instar viae pu-

Melus diaboli

est, ne, si diutis sinatur

ver-

patens vitiosis quibusvis affectibus, incultum,

,

bum

Dei duro cordi superjacere, tandem suo pondre

nullo proscissum

ut aratro

desiderio quaerente

perfringat duritiem, illoque intra cor suscepto.

Deum; durum, quod

Iong peccandi, et continua vi-

Salvi

fiant,

ad pnitentiam, justitiam, Dei re,

tiosarum affectionum aliarumaliis succedentium vestigia ferendi consuetudine, obduruit

gnum

denique et salutem aeternam

adducantur.

callumque obduxit

Fidei tribuitur salus, utcaeterarum

radici.

omnium virtutum
;

siccum denique et

strile, et

cujus nulla est praeparatio

ut intelligal aut suscipiat in mansueludine insilum ver-

Vers. 13-

Nam qui supra petram

ad verbum

plicii

meritoriam , alios non causam finalem sed eventum exprimere quasi dicerent Ex quo net ut videntes adbuc minus videant. Quanqum non desint, qui etiam finem significari velint. Sicut enim verum est Deum quosdam propter peccata velle damnare
,

passionem conligit. Quorumdam enim superbia dbet ips ccilate , et peccatis inde consequentibus, edomari et langi. Secus viam, portio illa terrae, juxta Vers. 12.
catis post

viam publicam

damnando nolle etiam ut salvi liant; ita etiam verum est propter peccata quibusdam obscure
et reips
intelligant. Idque in quibusquia non vult illis dare gratiam convertendi atque ita eos converti et salvos fieri, quos justo judicio jam ad interitum mox inferendum adjudicavit ; in quibusdam ver , ut salvi fiant. Nam aliquibus , per misericordiam Dei , ipsa caecitas in salutis

loqui,

ne Dei mysleria

dam

occasionem vertitur, ut scilicet quemadmodm ait August., qust. 14 super Matth., caecitate su sibi displicentes et se dolentes, atque ex boc bumiliali ad coniitenda peccata converterentur , veniamque moi erentur; sicut nonnullis usque ad deicidiuiu excae,

pedibus praetereuntium calhomines qui non curant intelligere seu non medilanlur verbum ; cor illorum est instar viae publier peccandi consuetudine induratum, nullo fructificandi desiderio velut aratro scissum ac praeparatum , ideque semen verbi Dei auribus, non animo recipiens. Diabolus, immutabiliter malus , per volucres cli apte signilicatur tum propter locum , in quo versatur , tum propter velocitatem , superbiam , et perpetuam sedulitatem , qu insidiatur semini. Er tollit, procurat oblivione vel detorto in alias curas animo. Vers. 13. Qui supra petram est, id est , qui significantur per terram inter petras excipieutem sesita
,

et

cata atque indurata.

Significat

, ,

743
Qui auieni super petram
sunt.
,

IN
scilicel seminati sunt
,

UCAM
verbi observationem exorlae

744

hi

Tentationis, persecutionis seu tribulationis propter

;

quae

idcirc

tentatio

Cum
lium

caudio. Mira alacritate exsultant ob Evange-

sibi

revelatum, delectati

illius

pulchriludine,

il-

qnd ab hominibus qu'idem excitetur ut ad peccatum adducant, abstrahant verbi observatione

dicitur,
;

lius luce, rectitudine et utilitate,

jusiiiin rcddat, et

qud hominem

et

ad aeiernam adducat salulem. Huille,

Deo autem pcrmittatur, ad examinationem et periculum faciendum deiis qui verbi professionem amplexi
,

jusmodi gaudium solide conceperat

Justifia:

Psal. 18, v.9

sunt

an

solidis fidei et

charitatis

fundamentis inni-

Domini rect
,

llificantes corda, etc.

,

tanlur. Vide infra, 11, v. 4.

Suscipiu.nt

in

cor recipiunt

mente concipiunt
et

Recedunt

fide aut fidei professione,

iis

atque ade ab

considrant, probant.

Adde (nam

hoc

intelligitur)

exercilalionibus et documentis

quae ex verbi prae-

quo

fit

ut Evangelio credant, et fidei quaedam opra

illud

scripto iniri et praestari debent. Tentatio

lacit

manifstum
;

edant;

enim inox germinat fidem

affectum lervore

et in

bona

qum

fuerint

isti

tenell fide praedili

,

ut

enim

quaedam

fidei

specimina tanqum berbam erumpit,

et
illo

solis aestus segetes radicatas perficit

non radicatas
infirmos

perfusum gaudio

quo exce-

exurit;
dejicii.

ila tentatio

firmos roborat magis,

ptum

est.

Quisquis ergo ferre non potest adversa, quae,

Radices.

Non babent cor aptum

est

in

quod verbum

ra-

cumque propter fidem ferenda occurrunt

veniet ad evangelicam frugem
iste, elsi
;

non per-

dies agere queat, quia petrosum seu lapidosum est.

sed neque pervenisset

ut nec

Non prorss

durum

instar tritae et callosae vise,

nulla adversitas orta fuisset,

semen
;

habet aliquid terrae mollis ac bonae ejusque aralro

proscissae, sed rarae ejusque mixtae silicibus et lapillis
;

inter petras germinans, etsi sol

non efferbuisset
lecil,

ve-

rum

tribulatio

manifstum eum

ut fervor solis
igitur auditore

id est, habet aliquid bonitatis et integritatis

habet

germen

illud praecox.

Ab bujusmodi

desideria

quaedam bona

et affectiones pias, sed

majo-

exceptum verbi semen, piaebuit quidera spem aliquam

fructs, sed auditoris vilio in prima herb aruit.

rem cordis partem occupanlibus inveteratis vitae prions affectibus unde fit ut nequeat semen vitae cor
,

Vers. 14.
in

Quod autem

illud

autem semen quod

significal eos

totum solide penetrare

et radices stabilis

pietalis

terram spiuarum feracem cecidil,

constantisque propositi agere. Hoc aulem

cm

ne-

qui

queat, sursm praecociter erumpit in herbam, fidem,

Audieru.nt, sedul, et conceperunt mente, consi-

inquam,

et fidei

quaedam opra; sed quia

in intimos

derrunl, probrunt,
runt , ut culti aratro
affectibus
, ;

piis

desideriis

Deum

quaesie-

affectus radicem

non

egit, quae

ex profundiore corde

vacuos se praebent

vitae prioris

vitalem

succum
;

et

perennem

sancti Spirils
ille
;

humorem

tanqum

ptris.

His itaque nihil deest in

suggrt
rie

quia non penits auditor

imbibit nec s-

partibus terrae bonae, nisi id quod sequilur, videlicet,

imbutus

est verae pietatis affectu

sibi

quia non certo

in

qud spinarum cm
scentes un

sint feraces

non resecent enasi

ac firmo consilio constituit

summum bonum

regno verbi adipiscendo

fidei

non suppetit conlinuus

igilur auditori deest,

cum verbo spinas. Et quidem tantm esset ferax homo hujusmodi, non
terrae terrae

spinarum

ide vitioFse
,

humor ad perseverantiam. Huic

v. 17,

compararetur (nam

et optimi

quique
;

qui bonae
ita est

in fide charitaleque , ut Apostolus loquitur Ephes. 3,

comparantur, sunt hujusmodi)

,

sed quia

radicalum ac fundatum

esse.

ferax

ut etiam ferat, quia non exslirpat, aut saltem

Ad tempus

aliquod, rbus prospr succedentibus,

fide praedili sunt, et praeditos

resecat, enascentes spinas, id vitium est, et fructuum

credunt, ver Evangelii

impeditivum. Itaque
fieri

cm
sit in

in

hune jacitur semen

vitii,

verbi,

se esse factis quibusdam probant;

quanqum hujuset

potest ut nihil

eo

nam

et idcirc ger-

modi

fides

non

sit

quae solidum collegerit robur;

est

minat, radices

agit, excrescit in

herbam

et

culmum

quemadmodm verum
scuntur
;

germen,

verum germinis

sed admittitur vitium antequm maturescat.

Divitiis, praesertim sollicitudine

indicium herba, quae ex semine in petrosa jacto natenella lict sint.

acquirendarum aut

conservandarum divitiarum seductricum. Sductrices

men, eo sensu quo versu praecedente. Suscipiunt

ut audiverunt praedicationem , delectati illius veritate , pulchritudine , rectitudine , in animum recipiunt, probant, credunt , et in opra nonnul la velut herbam eruropunt. Radices, id est , profundum et conslans proposilum , quod Apostolus ad Ephes. 3, v. 17, vocat non esse in charitate radicatum et fundatum ; quod optim significatum fuit semine non habente terram multam , seu quod ints latentibus ptris sol superficie terr tegebatur.

sumpto
quae

recedit, id est

eliam solo timor amittendi

cum gaudio

id est

mox

diligit

offenditur, ac deserit fidem aut justitiam.

ut aestus solis herbas humore et radicibus destimaxime promovet , ita perse, radicatas cutio infirmos dejicit, firmos perficit. Quod autem in spinas , id est, terra Vers. 14. spinos figuralum , in quibus ex parte terrae nihil deerat ; neque enim vel prorss indurati erant , sicuti
tutas enecat

Nam

Nam illa affectio pietatis superficialis est neque intima cordis ipsius penetralia seu affectus mutati sunt
,

neque prioris vitae vitiis tanqum ptris ; pleni , ut secundi. Audierunt; supple, et intellexerunt, atque in animum immiserunt, ut profundas raprimi
dices agant.

Praeferuntur

enim

hi praecedentibus

sed instar saxorum duri manent , et ide est temporalis, id est, ut Lucas, ad tempus crdit, quamdi sciliillis

eorum tangitur quae inveteratis et int unis ac profundis cordis affectibus diligit. Unde in tempore tentationis, id est, propter fidei vel justitiae professionem , veluti ad aestum solis humore concet nihil

radicatio, aut culmus aliquis , sed solus eis frucius deest. Sollicitiidinibcs. Sub his comprehendilur quidquid anxii hommes in hoc mun-

neque germinalio, aut

do quasi innocenter consectanlur, praeter regnum Dei, ut honores, splendores lamiliae, lites pro temporalibus, voluniates, eliam divitiae, fallaces et sedu-

745

COMMENTARIA. CAP.
,

VIII.

74C

autem dicuntur

quia

cm

expetantur et amenlur
utiles, facile

exemploaedificare.

Nam cm

aliasintcxterna, fortunae

plurinim, umi ut necessariae, tuni ut

scilicet (ut vocani) et corporis, alia

ver animi bona,

x'

abducunt hominem recto, sive ut comparenlur, sive

ut conserventur. Qui volant divites
stolus, incidun!,
etc., 1
feri,

hominem
cunt
;

ulrisque ornatum Graeci xaXv

to
jwtXo'v

a-yxSo'v

di-

inquit

Apo-

quamvis

inlerdm

latis pateat.

Hoc

Tim.
,

G, v. 9, 10.
:

itaque epithelo distinguitur quarlum istud auditorum

id

Euntes, conversantes
est,

ut exponit Euthymius
vilae

genus tribus superioribus

quorum primum nec

dm

in quolidian

conversatione

animum
sollicitu-

exlerna curt nec interna, seeundum et tertium ex-

his plus aequo applicant.

Si'Fi

ocantir.

Dm

sinit

homo hujusmodi

dm non exstirpat illas, aut resecatsallem, et modum illisponil; celeris, ut soient lolia, assurgnnt qum bonum verbi semen, quod
dines liberis creseere,

ternam quamdam speciem fructs prac se ferunt initio, sed ad bonam frugem non perveniunt de quibus etiam exstat proverbium, inutilem esse pulchritudi:

nem absque

bonitale.

Audientes, Graec,

cm

audierint.

simul quidem, sed lardis excrescit, et tanqum spinae in

Retinent, intellectum ac susceptum, quibus verbis

priores evangelistae utuntur. Manifestum est igilur ex

longum ac lalum se condensantes, sibique

invi-

cem
tem,

cohaerentcs atque implexae (una enim aliam parit)

Evangeliis ipsis tria ista jungenda

intelligere
est,
,

susci-

laelam alioqui segetem, verbo inler ipsas enascen-

pere et retinere. Retinent autem, id

servant
;

cordi infixum
id

dm

in

culmos assurgit, opprimunt,

ita

ut nesolli-

mentem

ac sensum verbi Dei

quod doce-

queat emergere. Tanla crescit haerelque animo

tur verbo Dei, sic cordi infixum tenent, ut per gratiam

citudo de his quae sunt mundi, ut obrualur tandem

Dei abeat

quodammod

in

ipsam naturam, jadis

vivis
et

atque exiinguatur conatus

vita:

cura

et affectus

omnis

radicibus ita ut null tenlatione queat evelli.

Nam

melioris

tametsi

is

et in cor radies egerit et

sollicicolligit,

foras in plura opra

bona excreverit. Ut porr

,

hoc indiealur retinendi voce, non absque luci et certamine bonum istud semen asservari, carne scilicet
et diabolo agenlibus ut ex

tudo de his quae sunt Dei

bominis nientem
,

animo evellant
Et

illud

et

sanat, serenat, ita contra

solliciludo de his quse

,

fructu impediant.

sunt mundi, instar spinarum

vulnerat, turbat.

lacrt sive distrahit,

Et fructum afferunt. Sensus

est

ita

se

com-

Verbum

suffocatur,

quod

et

ipsum

animo abeisconceptum assurgebatin spicam,et vitam

illis

parant omni ex parte ut etiam fructum ferant. Qu parle distinguitur quartus iste auditorum ordo, ab

salutemque proxim pollicebatur. Suffocatur au spinis

,

omnibus quidem
ter tertio, qui,

tribus praecedentibus, sed signan-

tem tanqum
dines solra

oppressum

non enim

sollicitu,

cm

sit
,

proximus ferendo fructui,

sed et voluptates

mundi hujus
damnosae;
,

verae

excidit

spinae sunt, inutiles, infrucluosae,

aliter
,

si

non

quod non omni ex parte sibi intendat, qud curam non adhibeat resecandi assurgentes spinas. Quartus itaque hic ordo, terrae bonae

tamen fructu

aculeo

quem inxum
:

relinquunt
si

animum
vilae

mordentes ac lacrantes

quae

tempori non rese-

comparatur, id est, praeparat,

centur, usque ade invalescunt, ut

omne semen

ita ut ex concepto verbo fructum queat producere; non enim durus et

obruant.

incultus est, ut primus

ille

ordo, aut cert

si

fuerat,

Referu.nt fructum, reXsaopoai fructum perferunt,

esse desiit

verbum compositum
est,

T:).sc;quod estperfectus

et<ps'p<o,

dus

nec temporarius et inconstans, ut secunnec denique negligens su, ut tertius sed con;
;

declarans fructum perfectum et absolutum ferre, id

eo usque ut maluruerit. Non

parm

profecerat in

prditus virtutibus, idoneus est multiplici fructui ex audito verbo ferendo. Cseterm aptitudinem
trariis

his Dei

verbum, sed impeditum

est maturitate,

seu

praeparationem banc ex se suque natur non

sv.flicientia ejus

fructuum consummatione. In
gnre, amplis prolecit

tertio

hoc auditorum
in

habet, sed
1

ex Deo

est,

2 Cor.

5, v. 5,

verbum qum

primo aut

non minus qum incremenlum

itaque hic affert et cdit

et

fruclus.

Fructum
et

secundo, sed et hic tamen auditorum culp praepedi|

malurum, perrecium
Primo enim

abso-

lur ne fructum nativum as ; equatur.

Vers.
In

15.
;

erram,

lutum
niliil

non

ila reliqui.
;

pril verbi

semen,

scilicet cecidit.
in.

corde

superest Latine praeposilio

ter

in eo operalur in secundo germinat el praecocierumpit in herbam, fidem producit et opra quviridis fidei

Bono et orTiMO, bono, im optimo,

egregi bono.Graec est
y.*>x al

id est, vald

seu

dam bona
dicem

specimina

in tertio etiam ra-

i^M, quodxar -nSa.

bonum
,

agit firmi consilii, et assurgit in

culmum

spei,

vertas

pulchro et bono, sive honesto et bono; illud

est
,

autem

quod non modo

videri
KaXo'

verm
vilae

complura edens bonorum operum exempla. Quartus hic solus culmen imponit, spicas granis gravidas reddit et

etiam reips esse sludeat (ut

ad externam
;

maturitate perficit,
et et

operum bonorurn copiam ac:

speciem

"ja8o'

ad animi virtutes referatur)

,

quod

cumult

charitate absolvit

atque hic

demm

est

prorss desideret proficere

et se re ips

proximos

maturus

perfectus fructus verbi regni, opus, in-

quae bland spe promittunt id quod non possunt, quietam scilicet beatitndinem, cm tamen curis in acquirendo et conservando praesenteni maxime lurbeni, futuram plermque auferant. Porr liaec omnia spinae sunt quia solliciludo rerum (livinarum dliait animam serenat colligit.
ctrices divins
,

praesiare

Suffocat verbum, quia totus affectus , vigor et conatus animoe in ill derivatur, et ita obruitur atque extinguitur affeclus vilae melioris.

Vers. 15. In bonam terram. Bonam vocat non natur tantm sed et cultu id est , quae et pinguis et aratro subacta , et ptris spinisque purgata est.
,
;

s. s.

XXII.

24

747

IN
,

LUCAM
est,

748

quam

bonum

ut ex fide et spe, ita et ex cliaritate

tritici

cubiculum, ubi candela imposila candelabro constituta

videant lumen, coqucillustrati juventur ad agenda
ipsis

promanans. Semen
speciei
;

fort

grana suai natui* ac

verbum

regni producit quod in se habet, doscilicet

eaqua;

incumbunt. Hoceodem proverbio ususest

5, v.15, et

cet et tradit, opra

bona regno digna,

id est,

Dominus, Malih.
eo usus
bat,
est,

Marci 4, v. 21 (saepis enim

cum
enim

lide, spe, et cliaritate

,

coujuncta; ex fide pullu,

pro loco, et ut se docendi materia offereest,

lantia

spe in
fit

Deum
ut

erecta

cliaritate

perfecla

his

quod diximus), quibus locis nobis exposilum

solis
iilii

Deus

in nobis regnet, bis solis reddi-

eo sensu in

quem

luerat illc

Domino

allalum.

Hc

mur

praesentis regni et haeredes futuri.

,

Sunt

et

ver in buric sensum afferlur, ut discipulos suos doceat non esse suae mentis ut parabolae et mysteria
regni Dei, quae ipse obscura Judaiis non intelligenti-

opra bona quai charitas non informt

quae et ipsa

ex verbo nascuntur
et
tertio

(id

enim videre

licuit in

secundo

auditorum generibus), sed germina sunt;

nec
proind Deo r-

bus proposuerat, privalim autem discipulis jam explicuerat,

berba, culmus, fructus non sunt, aut cert imperl'ecti

remaneant occulta
eis

et obscura, ita ut

non

minimque maturi
gnante
,

salis digni

majorem homines ex
Judaei
isti,

fruclum accipiant,

qum

neque meritorii aeterni regni. Quairitur an quartum auditorum genus, certum de salute sit, boc nec possit tribulationibus superari, ut secundum genus, aut regno quvis ralione excidere? Certum est

qui audientes non audierant, etc., sed ut

ulilissi;

aliquando, omnibus exposita ac manifesta,

mum
q. d.
:

doctrinae

lumen mundo universo praebeant

Sicut non fiunt lucernae eo fine, ut accensae

quidem superari posse,

et salute

excidere (nain et
ita

occullentur, sed ut

lumen praebeant praesentibus om:

maluram messem
non
colligatur)
;

contingit perire

ut in

borreum
,

nibus, manilesto candelabro impositae

istae

ita

parabolae

bine enim monenlur singuli

tenere

non sunt

me

conditae eo fine, ut quae eis con-

quod habent, ne alius accipiat coronam ipsurum, Apoc.

3, v. 11, denique

linenlur mysteria regni clorum,

maneant
ut,

occulta,

cum metu

et

tremore salutem suam

nec intelligantur ab hominibus, sed

operari, Philip. 2, v. 12; sed raris id accidit, eo

sint

qud

dm

me

vobis sunt explicata,

ita toti

quemadmomundo pro-

hujusmodi

in fide et cliaritate fundati,

ac radicati,

posiia et exposita,

doctrinam hominibus praebeant

corroboratique virtute in interiorem Iwminem, ut Apostolus loquitur,

maxime

ulilem ac salutarem, qu tanqum lumine

Ephes. 3, v. 16, 17. lllud porr sese habet,

illustrati,

optim se grant et felicissim peragant

cundum auditorum genus eo modo

possit consistere
,

quo non
,

quae ipsis agenda sunt.

et

adverss tentaliones maxime

tenellum, absque

radice, etc.

Vers. 17. Non est, nullum est. Quod non manifestetur, id est, quod non
nifestandum.
In

sit

ma-

In, cum, patientia. Suffulti patienti sive constanti malorum toleranli cum exspectatione meliorum id enim est rrop-ovii; vide infra 21, v. 19. Terra exceplo
:

palam, in manifestum, in publicum veniat, vensit,

turum
mal,

praesertim

si

rect factum fuerit

fecit,

nam
ut

si

semine gravida, priusqum fruclum producat, multa patiatur necesse est tam hiemis qum statis incom-

elsi

non ex mente ejus qui

tamen ex orest
ali-

dinatione

divinae Providentiae, factum

moda

ita

auditor verbi

qui quidem fruclum edit,

visibilibus
et

quando publicetur. Bimembris sententia, idem eo-

multa constans tolrt

invisibilibus

dem

sensu repetens. Proverbium Salvator proverbio

alibi

enim inimicis, verbi ejusque fructs osoribus (omnes vivere in Christo Jesu persecutionem paqui pie volunt
tientur,

accumult, quo
usus, hic ver
,

quidem
non

aliis

occasionibus est

ut id

quod mox dixerat confirmet,

intelligentibus

2 Tim.

3, v. 12),

animum

accipiens ex consi-

parabolas

se

Judaeis

pro-

deratione exspectationeque instanlis messis, quando, fructibus in manipulos collectis, dives virtutum ope-

posilas, et discipulis duntaxat

privatim edissertas,

non remansuras
eis

occultas, ita ut mysteria regni Dei

rumque

sanctorum, intrabit in

gaudium Domini
:

sui.

contenta nemine aut cert paucis intelligan-

Vers. 16.
vobis

Nemo autem,
non

q. d.

Sed ne quod

tur, sed ita pnblicas et aperlas futuras, ut

dixi,

eas et intelligat et usurpet. Quia

Dei, caeteris

si

nemo non omne occultum,

datum esse nsse mysteria regni

nisi in parabolis, ut videntes

autem non

non videant,

sive

bonum
optima

sive

tandum, profecl
tia,
illa

et audientes

intelligant, ita interprelemini, quasi

malum, suo tempore est manifeset harum parabolarum intelligenet

velim parabolas meas et regni Dei mysteria, populo

atque utilissima, in lucem tandem est

prodilura;
lii

nunqum
quid

explicari,

semperque manere occulta

:

quemadmodm

Paulus

dicit,

Evangein

sciiis

sibi velit

vulgare illud diclum

lucernam, etc., quod ut est rationi

ita lic

Nemo accendens maxime consonum,

inquam
,

mysterium, aeternis temporibus tacitum,

hoc

divinits

ordinatum

fuisse, ut

suo tempore revelare,

quoque

in re

in doctrin,

me,

tur, et patefieret cunclis gentibus

lo-

20. Est igiiur sententia

scilicet

Salvatoris

Rom. 16, v. 23, Nunc quidem

:

cum habere

existimare debetis.

multa celamus multitudinem, vel quia non est idonea, vel quia tempus

Accendens, Graec, postqum accenderit,

vesperi aut noctu.

nondm

advenit

verm ubi

tempus advenerit,
positum
pro
praepositione

nihil est inter

sit

nos tam abscondi-

Subtus,
subter.

adverbium

tum, quod tune non

patefaciendum, neque quidsit palm omnibus Domiuus proverbio Imic

quam tam arcanum quod non

praedicandum. Quare
ii

Supra, pro, super.

alibi
:

Ut

intrantes, ut

qui intrant sive

domum

sive

se adducto subjungit

Quod

dko. vobis in tenebris t

749
dicite in

COMMENTA H IA. CAP.

tumtne
, ;

VIU.
fide,

750
obedientiA,

et

quod
,

in

aure audilis, prdicate su-

Filii

Dei,

animi simplicitale,

vitae

per tecta

Matth. 10

v. 27.

Admonet

inprimis dis-

integritate, recto

sensuum usu, aurium ad audienquin etiam alia

cipulos suos, ut ea

qu

dixerat de parabolis suis in

line, ut cni

dum
rum

Dei verbum, etc. Additur his cognilio mysterioregni,

lucem proferendis, mente retineant, eo

id

quae est scientia vitae

viderint rcips

factum per ipsorunmiet praedicaluerit praeceptoris

long et plura et majora addentur. Ei enim qui habet, scilicet

tionein,

auimadvertant qum vera

quod dbet

quem

se electum semel

praediclio.

qui post,

Admonet deinde etiam non minus nos, adeque post tt annorum cenlurias, visuri
dominkae hujus proparabolae
istae

cpit Deus Pater formare suisque ornare

ciis.

bene-

eramus
phetiae,

nostris oculis veritatem

Dabitur ei; illum magis ac magis assidue exornabit.

qui

etiamnm celebrentur

Et
:

id

quidem continuum ad perfeclionem us-

publie et collaudentur, atque ex mente Domini clarissim simul et utilissim in Ecclesi ipsius expli-

que

nec cessabitur largitate donec cumulatissim

abundet, donec beneficentiam suam Deus ad

centur. Quare rect bic scribit Victor Antiochenus

i

usque erga
liberalitatis

eum

compleverit. Quasi enim

cumulum Deum suae

fiuxum

Ubi nunc sunt, qui Christi virtutem levant, fidem-

intuitus ad

continuum

largitatis

que eidem habere rcusant? Audiant hc,

culi

et ora-

provocat; et sicut inexhaustae sunt

in
filiis

ej us divitiae, ita

vim admirati, Domini virtutem adorent.

fit,

Nam
Quae

suis locupletandis

nunqum
electis,

faligatur.

Nonne

ut hoc

auditorum attentionem

excitt, subdit

hoc jam cernere est in aposlolis completum,

caeleris-

enim

Si quis habet uures audiendi, audiat.

que quos ad se Deus accepit

per gradus et incrementa

quos tanqum

ultima

verba

Jsus immdiate subdit,

secundm

paulatim provexit (non

reddidit),

Marcum.
Vers. 18.

enim primo die perfectos

donec tandem

Ergo. Quia ergo vos

ii

esse debetis,
;

expolierit

in

summam

perfectionem ? Et nos igitur,

per quos doctrina

mea omni mundo

;

publicetur

ad

quoties altis provehimur, meminerimus, quidquid

hoc enim vos

elegi

videte quomodo audiatis doctriadvertite et satagite ut

nobis quotidie beneficiorum accedit, ex

illo

fonte

ma-

nam meam, animum

telligatis,

eam

in-

nare, quod liberalitas Dei inchoatum uostrae salutis

et intellectam

memori

retineatis,

denique

opus

velit absolvere.
scilicet

ex retent fructum vobis aliisque procreetis,

cm

Quicumque non uabet,

quod dbet quem

;

hujus seculi tum futuri. Attendite ad ea omnia quae

se reprobatum permittit Pater sibi, relinquit eo statu

me

auditis, parabolas

caetera quae

me

docemini

earumque explicationem et Nullum ex diciis meis

:

quo

est

nullis exornat donis

quibus

salus ipsius

aeterna promoveatur, quibus

justusDeoque acceplus

vos fugiat, ait Theophylactus. Praedixerat sua

in

omnia
;

reddalur, aut

si

quibus, ad

quoddam duntaxat temvidetur habere,

lucem suo tempore proferenda ac divulganda

et

pus continut

ei

inlluxum

gratiae suae.

quia

mens

ipsius erat ut

hoc

fieret

per ipsius discipuipsius altentis

Quod putat se habere, quod

clis

quo

los, seri

admonet eos ut doctrinam

diligenlissim audiant,

modovertitInterpresMalthaei,25, v. 19, et quidem re;

animis

qum

tum

ut rect in-

putat

enim unicum sensum

admiltit, videtur au-

tellectam docere queant, illam ipsam, nihilque aliud

tem plures. Videtur,

sive sibi, sive aliis, sive utrisque.

ah e, tum ut memori complexi omnia,

tant

nihil

omit-

eorum quae

didicerint. lnstanter

nos docel, in-

Non solm nihil dabitur, verm etiam id quod habet donorum sive gratiae sive naturoe, aufereturei. Aliquando
accidit ut praeclaris etiam dotibus excellant reprobi,

quit Beda, verbo auscultare, quatenhs et noslro illud

pectore continu ruminare, et alieno ructare sufficiamus
auditui.
sit,

im ad tempus quoddam
sed nec potest

justi sint et
nisi

Deo placeant;
plurimis Dei

Quanqum

conjunctivus, audiatis, Lalinior

auditis, est in optimis quibus-

homo

subsistere,

indicativus

tamen

donis fultus. Caeterm, ut id quod ad brve tempus

est, vix esse censetur, ita

que manuscriptis, Graeco conformiter. Porr quo-

quamdi non habet homo

nihil

modo non

est

hic

mutandum cum

quid

hoc enim

hujusmodi dona quibus Deo placeat,

dicatur
:

habere ju-

Marci, illud Lucae est.

reliqua

enim

nihili

reputantur Deo, nihil

Qui enim, quicumque enim, habet doctrinae meae

cognitionem et lucrum ex e in se aliisque
jus vitae
,

estsolidum, evanidum est omne, quando animus

verae pietatis vacuus est, quantus quantus foris ful-

tum hu-

tum

futurae,

dabitur

illi

etiam amplis et

geat splendor. Idcirc Salvator \non habet, dicit et

habet.

inter alia auclior etiam

beatitudinis gradus

qum

promeritus fuerat. Vulgare proverbium

est, et qui-

Auferetur ab

illo. Sic

ab hc turb, ab hoc poregni Dei, auferetur re-

dem vcrissimum
ferri. Id

dilioribus dari

pauperibus auinquit Salvator,

pulo, non habente fructum

ut vulg locum habet,

ita,

gnum

Dei quo haclens gloriatur.

Non habenti re-

habet et in regno clorum meo. Vos muhis hacte-

ns donis cumulali

estis,

vocatione consueludineque

ctum sensuum facultatumque natur usum, usum aurium ad audiendum Dei verbum, etc., non solm
ut paulatim eos, jam ben utentes primis donis, continua beneficenti cumulet. E contrario autem quicumque non habet id quod habendum est, ut supra dictum est, etiam si quid habet reliquum, eo
agit,

Vers. 18. Qui enim habet id quod habere dbet , sive fidem , sive discendi studium , sive obedientiam , sive bonum usum donorum Dei (generalis est enim haec senlentia) , dabitur illi , magis atque magis, iia ut conlinuis donorum incrementis ad summam porlectionem perducalur. Rvera enim sic Deus

non modo cum

aposlolis

sed

cum omnibus

eleclis

quoque in pcenam privabitur, sicut videmus hoc Christumexponere Matth. ,c. 25, v. 28 et 2t). Saepins est enim usus hc senlcnti, utpote proverbiali et
,

m
non dalur mysteriorum regnl
omnis usus sensusque
ila ut,

IN LIJCA.U
cognitio, verin ctiam
Pr.*;
(

752
turha, propter lurbam, tum
propter densi-

et facullates

ips auferunlur,

lalem,

tum propter praesenliam lurb.

20.

cm

audire se aliquid cxistimrit quod ad

rem

Vers.

Et nuntiatcm

est

illi

Sequilur

facial, nihil

lamen audicrit; cm videre, nihil vident. Namque audire et non intelligere quae audias,
tibi

Grc, dicentibus,

scilicet nonnullis.

Vole.ntes te videre,

invisentes te et expetentes

perind

fuerit ac

si

surdus esses

audis

sonum
|

copiant lui. Advenerant ex Nazareth. Id praetexebant

fratres,

verborum, sed signilicationem, nisi pro concupiscentiis luis facial, non magis intelligis, non magis le allicit

quod baberent de quo cum

illis

illo

loquerentur;
foras

Uproposilum
i

erat

manus
illic

in

prodeuniem

qum jumentum. Ergo sensus naturalis humanus quem liabebas, quoque uti poteras, versus est tibi in brutisensum undejam devenitur
aul movet,
:

mjicere, et ab olficio abstractum

domum

secuna in

Nazareth abducere, atque

rent

continere, quod diceut narrt Marcus

eum

in

furorem versum esse,

ad incrassationem cordis, hebetationemsensuum, atque omnin ad vit animque usum long minorem

cap. 3, v. 21.

Ncque enim
adduxerant,
;

fratres ejus credebant in

eum, Joan.

7, v. 5. Majoris

aulem

auctorilatis causa

qum

natura
si

bumana
sive

sortila sit.

Auleruntur igitur
,

reprobis

quai sunt

illis

Dei dona

frquenter bac in
in

vil, sive

omnia

aliqua,

semper ver omnia

quam quidem celaverant consilium suum quanqum et illa, cm magn tenerelur solliciludine de filio, quem intelligebat mulmatrem
ejus

altra vil.

Hc

in vil

dona grali auferuntur, quia

si

toruni odiis insidiisque expositum, lubens inviseret

chantas reprobis vel tandem extinguitur, babent; qu extinct,

fides

quidem

eum, nepotum comitatu se

Vers. 21.
similes
;

offerente.
;

mortua

est,

reliquaque

Hi,

gStoi, isti

discipuli

mei

et

alii

bis

omnia

oliosa et sine
illis

frnctu.

Donorum autem nalur

extendebat enim

manum

in discipulos,

Mat-

humanus sp
sti, ad

usus aufertur,

dm

ingenio et

tho
lero

teste.

Hi sunt quos matris et fratrum loco hic

salutis

sensibus ad nihil aliud uluntur,

qum ad quod

be-

agnosco,

quorum

negotium ago,

et

tam

prae-

edendum, inquam, bibendum, subandum et esteras corporis voluptales. In altra vit, omnia

humanis parentum
soient

sive affectibus sive negotiis,

qum

homines

his alia

omnia postponere.
sine

omnin giati dona, quibus nondm

fuerint,

privati prorss et

Qui, seu quia.

Audiu.-st,

tollenlur

ab

eis;

fides,

spes, scientia,

ut sciant.

Commendat audilum
vel

quidquid est caeterorum; nec relinquentur eis nalur dona, nisi quatens lacie.il ad subeundam pomam

quo Dei
Vel

verbum
id

plerisque vel

non cognoscitur,
ita

non recolilur memori,

,

non amatur
opre
ille
;

ut

eam quam ratione qum

bescant.

Dei judicio promeruerint. Contraria igitur

elecli,

faciant

est

observent

et

impleant.

in

deterius semper ruunt reinopi

exta-

Qui

facit

voluntatem Pairis

mei

me

agno-

probi, donec prorss exinanili in su

scilur et frater et soror et

mater

ille

horum simul
ille,

omnium mihi

instar est

lam

est

mihi unus

>ers.

19. Ad

illum, concionantem quodam tem-

propinquus
ror, et

et charus,

qum

sunt homini frater, so-

pore domi su, seu in bospilio suo in Capbarnaum. Fratres, scilicet cognatione, ut docet B. Hierony-

mater, person homini

omnium

et conjun-

ciis'dm et amabilissim. Propinquus

est

autem,
spiritus

mus

contra Helvidium, fratres patrueles, nepotes Joseph ex Maria Cleoph sorore aliisque Iratribus aut

non carne

quidem, sed

spiritu

verm
mihi
illi

quanta carne praestantior

est, tanl

ille

qum

hi

sororibus.

Mariam enim matrem Domini, pulamus

iuisse.

magis est cur. Quocirca,

dm

erudiendo ac

unigenitam

Obtinuit usus Hebraici Syriacique

significet,

formando, multisque fratribus ac necessariis ad re-

sennonis, ut

nomen fratrum propinquos

gnum
Deo

Dei parandis atque instruendis, qui quidem

filii,

eosque omnes qui de un famili sunt, Gen. 13,

B. Hieronymo adduciis.

v. 8,

Patri
;

mihi autem fratres cohredes

abest
ut,

fiant,

v. 15, et aliis locis et 14, v. 14, et 20, v. 12, et 29,

incumbo

long

negotio

hoc

omnium
est,

maximi momenti, quod

eo, id est,

Paire mihi injunctum

Adir, convenire, Syrus loqui cum

agere

relicto,

ad ea

me

convertam quae mater

et fraires

cum

eo.

carne proponere desiderant. Loquitur Salvator juxla

auctor Imperfecti intanli viri viderentur cognati stinctum diaboli, ne Christus visis carnalibus fratribus crederetur Deus recentiores, ut caperent eum tanqum in furorem versum. Sed omnia isla pietale saltem matris ejus alina sunt. Imporlunitas interpellationis polis suadet fuisse sollicitudinem de salute ejus, ut vel indicarent ei consilium inimicorum de perdendo eo, vel ut specie evocationis elaberetur, ne in ips apprehenderetur concione. Et hinc est quod potis evocanl eum per aliquem quem submi; ;

sed et usu agendi tril. vulgi non solm sermone, Verissimum est enim dilioribus magis dari pauperibus semper auierri. Fratres dicuntur hic non natura, Vers. 19.
,

quia sic omnes Judaei , nec gente , prima uxore Joseph, ut asianios l'ratres erant, nec ex quidam Graeci putaverunt; sed cognatione , quia de

quia nuilos habuit

dicunlur lratres, v. 3; et Sara dicilur soror Abraham , Gen 15 Gens 20 v. 12. Unde Matlh., c. 15, v. 55, Jacobus fratres ejus, cm et Joseph, 'Simon el Judas dicunlur

un

famili

sicut

Abraham

et Lotli

serant, ut

Marcus narrt, qum qud

aliquis

eorum

Joseph essent filn Mari Cleoph, ut patet Maithaei 27, v. 56, collatio cum Joan., 19,

tamen Jacobus

et

y. 25.

Vers. 20.

Volentes te videre. Qu causa

fuerit
I I

tam
lant
:

importun
Clirysost.

interpellationis alii aliam conjecac Theophyl. vanitaiem , ut scilicet

conaretur intrare. Vers. 21. Mater mea, etc., non qud fastidiret matrem , aut puderet eum cognationis su sed , ut Ambr. qud paternis se ministeriis amplis qum materais affectibus , debere cognosceret. Clestia enim negotia carnis et sanguinis affeclui prlerenda.

753

COMMENTARIA CAP.
invi-

VIII.

75*

opinionem audilorum, existimantium parentes

sere illuin, velleque

Vers. 23.

Obdormivit. Non

hoc

est

cpil dor-

eum convenlum de

rbus aliqui-

mire (videlur enim, ex Marco, dormivisse priusqum

bus familiaribus

caeleroqui non ignorabat ipse con-

proveherent),sedGraecum amplis quiddam

signilicat

silium fratrum suorum. Hic itaque Chrislus, carnis

et sanguinis

propinquitatem extenuan?,

et spiritali

qum dormire, altum nimirm profundumque soporem dormivit. Non fingebat somnum, sed versom.

cognationi long poslponens, discipulos suos omtes

in

num

capiebat, spont
;

tamen

ut

non potenit invitus

eum

honoris

gradum
illos

recipit,

in

quem homines
Detestanda

somno opprimi
fidei

partim pro naturae diurnis laboribus

eos qui ipsis inter consanguineos primi sunt, im in

fessae recreatione,

partim ut retegeretur quae latebat

matris et iratrum

locum

substituit.
nisi

discipulorum exiguitas.
nil

Nam

si

vigilsset,

parm

est igilur nostra ingralitudo,

posthabitis omni-

aut
tis

timuissent, confisi in carnali magistri vigilan-

bus carnis

votis,

Christo adhaereamus. Pendet auofficio; significat

praesenti, in

qu

toti defixi erant.

tem haec sententia ex Cbristi

enim

Descendit, aquae enim, et terra proxim, et acre,

non paucis quibusdam Ptre se datum

sanguineis, inquam, et agnatis,

esse, con-

quo

in venti

nascuntur, humiliores sunt.

et

sed multis, quos e

et
illius
filii,

Stagnum vocat, quod Matthaeus enim

ct
discipuli, sed navis

Marcus mare.

adducat ut voluntatem Patris faciant,

CoMPLEBANTiiii, scilicet fluclibus, catachresis.

Non
li-

ipsius vero Cbristi fratres fiant, e nativitate quae ex

complebatur. His verbis

Deo
ex

est,

Joan. 1,

v. 15.

Porr non hic Jsus Mariam

sed

paucissimis alram cli intemperiem, ventorum

discipulis suis posthabet;

sol carne, uti

considerans matrem
spiritalis cognatio-

furentes flatus, et fluctuum undique sein altum exlol-

homines soient,

lentium,

magnoque cum

fragore invicem se colliden-

nis vinculum,

quod ex mandatorum Dei observalione

ut, si quae laus
in

tium, tanimque non naviculam undis implenlium,

nascitur, sanctius habet. Caeterm,

ac mergentium, furorem, naviculae deniquc sinKim jactationem, comprehendit.

aillictis-

matribus jure accedit ex praestanli filiorum quos

lucem ediderunt, Maria omnes

terrarum Filium
peperil;
clionis,
ita

excellit, quae

orbi
virgo

Vers. 24.

Accedentes. Agunt
;

ipsi

donec oxlre-

Dei,

omnium Salvatorem,

mum

discrimen urgeat

tune eos consternai immo-

quidquid verae laudis, quidquid perfespiritalis

ii

dicus timor, nec putant se fore salvos nisi expergefiat

quidquid

cum

Christo cognationis

Christus.

aut praerogativae,

assequuntur qui faciunt volunta-

Pr.eceptor
codices

vide supra, 5, v. 5. Multi porr Graeci

tem
quae

Patris

clestis;

Maria omnes long superat,

cum

Syricis,

geminant hoc verbum, quo

al-

omnium

et accuratissim et absolutissim Dei

tus Christi

somnus,

et confusa discipulorum trepida-

Patris voluntatem implevit.

Vers. 22.

tio signilicatur.

In

una dierum, quodam die.

Perimus,
ris.

nisi tu

nos adjuves, praesentis est tempo-

Et
In

ipse,

cm

ipse, vel

qud

ipse.

Pia, uti videtur, precatio eatens exfideprofecta,

;

naviculam, Graec navim, navigium. Interpres

quatens ad Christum opis grati confugiunt

infidelilate,

sed ex

fer vertit diminutivum, naviculam,

in textu Graeco,

tanqum

si esset

qud existiment dormientem nullam ge-

qud persuaserit

sibi, id

quod

facile

rere ipsorum curam, ut caeleri homines dormienles

creditu est, non

fer soleat

admodm magna
sive

navigia fuisse, qud

nullam gerunt alicujus

vari se dormiente

rei

curam
:

aut juvari et ser-

parvorum,

ad trajectum, sive ad pi-

non posse

sic

enim eorum verba

est.

scationem, usus esse. Naviculam aulem verisimile est

hic intelligenda, ex

Marco perspicuum

Effecit

conductam
in ulteriora

fuisse.
,

porr magna
transeann/s

ista

animi apostolorum consternatio, ut

Transfretemls trans stagnum. Graec

stagni, in ulteriorem

miraculi magnitudo appareret, ejusdemque

memoria

ripam lacs Gene-

pectoribus diutis inhaereret.

zareth.

Increpavit.
Graec, et provecti sunt, scilicetin
gelistas,

Eadem

est

vox quae apud priores evan-

Et ascenderunt,
altum.

de qu superis egimus.

Tempestatem, fluctualionem.
significatum

eunt. Unde spiritalem discipulorum cognationem carnali praeferebat quant spiritus praestantior est carne. Nam et ipsa B. Virgo magis beata et dilectior mater ejus fuit, quia mente qum quia carne tulit, ut ipse indicat, Lucae 11, vers. 28. Itaque et maternum no-

rum, Christo
credentibus
agnosci.

putant synagogam et populum Judaeoin Ecclesi docente prae turbis genlium non intrare , eosque Christo non

quia terrenum erat , in comparatione clestis propinquitatis abjecit ; et quo rursm consortio generali Virgo illa cum caeteris sanctis cohaeret , ostendit, inquit Augnst., epist. 58. Eum qui audit et facit fratris et sororis et matris Ioco habet , et affectu diligit. Nova quippe spiritus nativitas, siculi novae et praestantioris cognationis vinculum affert ita et majoris mutuae dilectionis incentivum. Quanqum Greg., hom. 3 in Evang., singulamagis mvstic explicando , fratrem et sororem fieri unumquemque in utroque sexu velit credendo matrem praedicando, quia Christum audilorum mentibus infundendo quasi parit. Allegoric vero idem et Hieron. atquc Hilar.
,
, ,

men

Vers. 23. Obdormivit, vero quidem somno, ad probandam naturae susceptae veritatem sed tamen
,

voluntario ne, si eo vigilante contigisset tempestas, vel non limrent discipuli, vel eo invito contigisse, vel ab eo .non posse sedari suspicarentur. Ipsos vero immodic trpidantes increpat.
:

Descendit procella venti in stagnum, sive lacum, idque non fortuil, sed ipso Christo faciente, ut ita discipuli compellerentur ad invocandam opem Dei, ad Christi polentiam, suaeque fidei infirmilatem agnoscendam. His enim de causis solet Deus etiam tentationes justis probandi causa excitarc. Vers. 24. Increpavit, apudMarcum, comminatus est; quaepropri in creaturis ratione prseditis locurn
Galileae,

755

IN

MJCAM
,

756
arenriicft,

Cessavit, cessaverunt, quieverunt, scilicct ventus

et tcmpestas aquae
;

enim

quod Syrus reddidit duobus verbis

distincte

enim Marcus
et

refert Sal-

Navigaverunt

et venerunt.

Valorem compescuisse ventum,

r
in

mare deinde. Porest itaut in Latin

Ad, sive

in.

dnobus Graecis exemplaribus,

Gf.rasenorum. Graecuset Syrus, Gadarenorum. Latinus,

editionc, cessavit,

eodem sensu.

Gerasenorum

dixit, ut alibi.

Gargasi sive Gereffertur),

Et facta

est,

quamprimm

ille

jussit, ita ut

non

gesa (utroque enim

civitas trans

modo apud Hieronymum

erat trans

posset naturae ascribi, sed miraculo deberet.

Jordanem (nam quae

mare Ge-

Tranquillitas. Non solm sedata est tcmpestas, verm ctiam mare ita tranquillum redditum, ut ne vestigium quidem tempesiatis esset cernere, cm alis

nesarelh, erat et trans fluvium Jordanem,

illud influeret) juncta

cm

hic in
tri-

monli Galaad, guam tenuit

bus Manasse.

Hc

esse nunc dicitur Gerasa, urbs insi-

multo adhuc tempore

tempestate soleant undae fer-

gnis Arabi, inquit D.

braicis
;

Hieronymus,

libro

de

locis

He:

vere. Facta est autem tranquillitas,

non nullo vento,

quin et sub finem Commentarii in Abdiam

ait,

sed secundo, eoque lenissimo

nam, enavigaverunt ad
me. Sub
;

Benjamin,

cunctam possidebit Arabiam, gu pris

regionem Gerasenorum.

vocabatur Galaad, et nunc Gerasa nuncupatur. Interin

fide fiducia
:

Vers. 25.
ntelligitur
,

Fides vestra

pres itaque, ubi vertit Gerasenorum, illud nominis

ddit,

quae nascitur ex fide

q. d.

An non
animis

quod su

aetate celebrius erat.

Porr Gadara,

porteret vos credere vos

vari posse
;

me

etiam dormiente serita

altra fuit urbs ejusdem regionis trans fluvium Jorda-

itaque confidere in me, neque

?

nem, melropolis
lib.

illic

validissima,

quod Josephus

ait

consternari

Expedit interdm, nos, veluti Christo

5 de Bello Judaico, cap.

3, contra

Scythopolim et

jieglectos, in

extrema discrimina venire,

,

ut, et ipsius

Tiberiadem, ad orientalem plagam sita in monte, quod

potentiae, et nostrse imbecillitatis

e certius expri-

Hieronymus, libro de Locis Hebraicis.

regio

mentant babeamus.
Qui.

nunc ab hc, nunc ab

ill

civitate

Eadem ergo nomen acci-

Cum
illos

discipulis eos intelligit

quorum

erat haec

pit.

Caeterm nomen Gargasi sive Gergesa gentis

praeceperat

navis

praeterea qui erant in caeleris navibus quas

Gergesaeorum sive Gergesenorum (qui fure ex nu-

Marcus

dicit fuisse socias.

mro septem illarum gentium quas

Israeli ut extirparet,

Deus

Ad
est,

invicem. Postponitur istud Grsec et Syriac

;

Deut. 7, v. 12) nomine dedu-

participio, dicentes

cert igitur ad illud rfrendum

sunt.

ctum

est, qui illic

olim Jordani fluvio ultra citraque

non ad verbum, mirati

assederant, qu parte aquae

Maron

et lacus
libri

magnus
de Cha-

Imperat. Interpretalio ejus quod pris dictum est

increpavit.

Genesareth sunt, auctore Ari Montano,

Hic fructus est miraculorum Christi, ut

profieffecit

naan cap.

7.
Galilaeae,

majorent de eo homines opinionem concipiant,

ciantque in fide
;

Contra Galil^am. Graec, opposita

ad

ri-

hanc autem confessionem

pant lacs oppositam ripae cui adjacet Galilaea.

miraculum Jesu repente editum, tant

quanio magis pugnantem
tale,

illustriorem
fidei

Vers. 27. - Et cum egressus esset ad terram.

Graec, egresso autem ipsi in terram, scilicet navi.

cum metu

et

exigui:

quibus infirmitalibus non laboraverant

et daemones,

non

Vir quidam

sequitur in Graeco et Syro, ex urbe,

tantm morbi quicumque

et venti et mare, quae nulli

verm etiam obedire soient, quorum

est obe-

vel ex e urbe, scilicet vicin, ad quant pergebat Christus,

sive

Gadara

sive Gerasa, sive ali regionis

Ga-

vim nemo

cohibet.
ei.

darenorum aut Gerasenorum. Caeterm non ex urbe

venit,

Obediunt

Inanimium creaturarum non

quem

Matthaeus et Marcus narrant ex

monu-

dientia propri dicta, sed obedire ideirc dicuntur,

mentis occurrisse, et Lucas toto contextu significat in

solitudine
vixisse
fuisse,
;

quia, pro arbitrio Creatoris, itamoxagunt, operantur,

sed intelligendum

ex e urbe

mutanlur

id

quod

facit

efficacitas

voluntatis ipsius.

oriundum

vel,

priusqum Christus propis ad

Vers. 26.

Et

navigaverunt, vel potis, ut est

urbem

accederet, ex parte urbis illum se

mdium
et
(

ob-

n oplimis manuscriptis, enavigaverunt autem, quod

est,

tulisse. Matthaeus

duos memorat; Marcus

Lucas
multis

secundo vento devecti sunt, appulerunt

hoc

est

unum,
ratio.

saeviti

celebriorem illum, haud dubi

habent. Hic autem tantm significant vocem ejus, qu imperat et increpat , fuisse efficacem , ita ut ventus et mare auctoritati et voluntati ejus obediverit, ut sequitur, non quidem sentiendo, sed molum ex imperio impressum suscipiendo et sequendo. Et facta est tranquillitas , ne vestigio quidem turbalionis reliquo, ut post tempestatem fieri so}et. Mirati sunt; tain discipuli , quant ii qui erant in aliis navibus , quas Marcus ad fuisse dicit c. 5, v. 36. Dicentes, etc.; quasi dicerent: Profect long alius est, et major , quant hactens eum existimavimus , nempe dominus ventorum et marium , utpote quae arbitrio ejus subjacent. Praeclarustypus est haec Itistoria rerum futurarum, quem August., tum alibi spis, lum in Psal. 25, exposuit Tropologic enim stagnum haec vila est ; lempestas, tentatio ; Jsus dormiens,
:

fides sopila

evigilalio,

invocatio

tranquillitas, libc-

Allegoric Tertull., lib. de Baptismo , c. 12 : Navicula est Ecclesia, mare seculum ; fluctus, persecutiones et tentationes, somnus Domini patientia. In fine sanctorum precibus excitatus seculum compescet, et suis reddet tranquillitatem. Monumentis; monumenta enim JuVers. 27. daeorum erant extra ci vitatem , ne praesenti eorum polluerentur , ac fer in montibus et desertis locis A Reg. 23, v. 16. Idque vel in speluncis, utsepulcrum Abrahae fuit ; vel instar cubiculorum spatiosorum in rupibus excisa, ut Christi Domini. E6 loci dsemoniacos illos daemones adegerant, ut scilicet dignum esset principe mortis habitaculum ; ut tant major esset horroris ac saevitiae species; ut denique errorem illum perniciosum hominibuspersuaderet, animas hontinum in daemones commutari, ut nott Chrysost., nom. 28. Nam hoc sensissc Plotinum et Platonicos tradit

757

COMMENTA RI A. CAP.
in amplificand illius saeviti insistuni),

VIII.
,

758
ut jam diximus.
;

enim
in

quippe
:

dus pro ratione subjectao materiae

Fn.i Dei, id est, Messia, Christe
nis causas lal
titur,

quo erat quidam quasi daemonum exercitus

niali

in

cujus confessio-

quo proind propter

miraculum
tanta

atrocitatem magis illustre

supra exposuimus. Altissimi, alias ver -

fuit, maximaque enituit Jesu virlus, cui daemonum multitudo, vis et concordia, resistere non posset nam singularium daemonum victorum et
:

summi. Deus altissimus sive summus vocatur,

alii dii

non qundsint
qui
dii

ipso inferiores, sed quia inter eos

sive hnbentur duntaxat, sive suo etiam

modo
ei

expulsorum exempla jam plura Jesu fuerant

Occurrerat
illi,

dita.

sunt,

mult minus inter

alios,

non

est

quisquam
Domine,

ut solitus erat aggredi atque invadere

conferendus potenti, sapienti, bonitate, caeterisque

perfeclionibus.

quanqum iieri possit ut non tara qum arcano Christi tractus imperio. D.-EMONiuu, Dmonia ; ita est in exemplaribus Graecis collective itaque accipias Dmonium numro sinillc iter facientes,

Non

est similis t\d in diis,

et

ait

spont venerit

psalmographus, Ps. 85, v. 8,

opra tua
;

non

est

secundm

et Ps. 88, V. 7

Quis in nubibus quabitur

in filiis

Domino

similis erit

Domino

Dei ? Quocirca
,

gulari.

Deus deorum vocatur Ps. 49,

svfjicientibus
;

v.

hoc est

Deus

al-

Multis, ad verbum,
di.

q. d.

Jam

satis

tissimus.

Obsecro. Secundm Marcum, adjuro, quae vox est

religione aliquem obstringere,
hi,

Manebat, habitabat.
In

metu

religionis ac piesi

monumentis. Habebant Judaei, et

vicini, qui et

haud dubi,

tatis

temeratae exspectandaeque ultionis divinae, ac

sit,

Judaeorum
pabant,
tis locis,

terram olim Judaeorum occuier in

jurejurando constrictus

adigere ad aliquid facienaliquid

monumenta sua
Gen. 23,
v.
!),

montibus aut deserv.

dum
v.

divini nominis auctoritate interposil

;

20

4 Reg. 23,

16

in ci-

imperare, 3 Reg. 22, v. 16

Matth. 26, v. 63

Act. 19,

vitatibus

nequaqum, ne
:

illae

mortuorum sepultur

13

Thess. 5, v. 27.

Quoniam noverat daemon,

tribuendum
,

contaminarentur

ut enim cadavera tam

ita et

bominum
lege con-

suis merit precibus nihil

vini

tentt, si, di-

qum bestiarum
tagiosa erant
lial
:

sepulcra Judaeis

nominis auctoritate interposit,

quam

gravissivelit,

lautiores

Num. 19, v. 16. Habebant famimonumentum singulae suum, ex rupibus

patet
lateritio

mam

esse Christo sciebat, consequi queat

quod

pro se abutens adjuratione, cujus usus est contra ip-

excisum vel lapideo aut

opre cameratum,

sum. Haerebat anceps inter timorem

et

audaciam.

e altitudine et latitudine exstruclum, ut multi in eo

sepeliri pluresque simul erecto corpore illud ingredi

Nam

qud adorabat, qud Filium Dei praedicabat,

;

qud supplex rogabat, timoris erat

bat et adjurabat, audaciae.

qud expostula-

atque egredi possent

toris

perspicuum

est vel ex Salva-

monumento. Hic ergo latebant daemonia. Digna

!

Torqueas. Verbum Christi ade

efficax erat, ut dae-

cert rege ac principe morlis regia

circo incolebat

Monumtenta

id-

monem

fortissim natur constantem torqueret.

qu saevitiam hominibus declararet

illi

Vers. 29.

Multis enim
est,

temporibus
:

ita est

ad

suam,
seros

nihil
illos

morantis loca quae

horrent, utque mi-

verbum, quod

multo tempore
frquenter.

homines quos obsederat continuo terrore

;

dam

vertunt,

quidam
ista

jam pridem quiDatur ratio cur gr

ob tristem mortis conspectum lancinaret

ut viatores
illinc

denique

ade daemonia

cdrent, cur etiam Jsus amplis

aggressus majori horrore percelleret.

vellet ea cedere.

Vers. 28.

Procidlt

ante illum, accidit

illi

ad

Arripiebat, corripuerat. Syrus, captivum detinebat.

pedes. Coactus et victus virtute Jesu, supplex factus

est ei,

Et vinciebatur catenis et compedibus custoditus.

Sensus
cipio
est, participio
:

adulans, ut ne quid
;

ei praeter

voluntatem acipsi

cum

verbo

et

verbo

cum

parti-

cideret

per hominem inquam illum,

erant.

daemones

commutatis

Et, vinctus catenis et compedibus

qui in

illo

custodiebatur.

Et exclamans. In Graeco et Syro hujusmodiestverborum sries: Is autem citrn vidissetJesum et exclamasset, accidit ei, et voce magn dixit. Exclamavit autem daeraon per hominem, e qud torqueri se censeret.
Quid mihi et
tibi est
;

Et ruptis, sed dirumpens,

infrequens apud Hebraeos.

et

pro sed, quod non est

Agebatur, agitabatur,
ut eques calcaribus

cum impetu impellebatur, equum agitt. Vires, potentiam,

Salanse. exercentis fortiludi-

subaudi,

rei,

aut commune.

regnum atque ingenium

Frequens

est Hebraeis hic loquendi

modus exponen-

nem suam
per

in daeraoniaco, et

denique daemoniaci mi-

August., lib. 9 de Civit.,c. H, et Origeni ascribit Hieron., epist. 59, et Tertulliano idem August., Haeresi 86. Quomodo ven tropologic peccatores in sepulcris habitent, et sviant, vide lat iractaniem
Clirysost., hoin. 29, in line.

Vers. 28. Quid mihi et tibi rei aut negotii est ? tibi molestus sum ut rbus meis te interponas aut mihi molestus sis? Sunt enim verba expostulantis et conquerentis cum eo , quem non laedebat sed venerabatur quia praecipiebat ei exire. Phrasis est usitata Hebraeis, et Scripluris frequens. Jesu Fili Dei. Nam, ut alibi dicit Lucas, c. 4, v. 41, daenionea sciebant eum esse Christum, tametsi antea in deserto jcjunanlem non cognovissent. Sciebant autem eum

Quid

virtutis effecta , et quae angelicis sensibus etiam malignorum spiriluum potis qum infirmitati hominum possunt esse conspicua ; quae quando paululm supprimenda judicavit Christus , et aliquant allis latuit, dubitavit de illo daemonum princeps, ut explicat August. 9 de Civit. , c. 21. Christus

quaedam temporalia divinae

signa praesentiae
,

occultissimae

enim tantm eis innoluit, inquit, quantum voluit tantm autem voluit, quantum oportuit. Ne me torqueas? Tum quia tormentum est daemonibus eos relinquere quos allligunt tum quia metuebanl, ne in abyssum relegarentur, ubi, praeter supplicium, quod
;
;

ubique circumferunt

privarentur grassandi

in

ho-

mines

licenti.

?59

IN

LUCAM

769

seriam describit cvangelista, ut e major postea cer- tur, qum ii qui hoc in inferiori are sunt, in quo nalur potentia ac niisericordia Christi. plerique sunt, Apostolo inprimis doctore, Ephes. 2, Vers. 30. Quod tim nomen est ? cxplica quis v. 2, et 6, v. 12. Extremo porr Christi judicio,

tu sis (nominibus

enim noscuntur

res),

an unusaliquis
ita

Apoc. 20,

v.

10, et hi in abyssurn detrudendi sunt.

ipsis

dunlaxat daemon, id quod ex

apparct
?

modo

loquendi tuo
,

Quod ergo abyssum deprecantur, especlat,qud

volupe
sit

Sciebal Jsus multos esse

sed voluit

rei

inter

homines versari, qu
:

illos

seducant,

verilatcm diabolo exprimere, ut virtutis et gratiae sua;

et ad se plures

magnitudo praesenlibus commendaretur. Cujus enim nonerat niisericordia: hominem plus millies perditum,
totidem exitiiseripere ? et magnifie in eo refulgebat
virtus Christi, qud vocesu, non unumdaemonem, sed multamturbam repente profligaret, ita utreipsapert

semper pertrahant id quod in abysso non possunt, ubi nulli sunt quos seducant, sed seduduntaxat, quibus, secum puniendis, praesint.

cti

Nam
il-

hoc
nes,
lis

unum studium daemonibus est oberrare inter homileonum

instar,

ad venandam praedam. Dolet

relegari aut in

in solitudinem
sit

abyssum demergi,
:

doceret, totumdiaboli
Legio.

regnum

sibi

subjectum esse.

ubi ablata

laedendi et perdendi facultas

hoc enim

Diciionis Latinae
;

usus est etiam Graec et

,

sunt ingenio, ut nihil magis appetanl,

Syriac

tune temporis vulgaris

Romanis

Juda:ae

tium qumplurimos homines trahere.

videntur regiones
illas

qum inexiAmare autem

mores hoperspectiores

dominantibus, eamque praesidiis militum continentibus. Est legio nomen militare , significans exer-

prae aliis, in quibus

minum, propterlongamconsuetudinem,

citum sex millium

ut

minimum

ut

summum,
:

habent, ac ubi major est eis nocendi occasio et spes.

quingentorum

et

duodecim millium militum

variant

Vers. 32.

In monte. Ut erat magnus

montem, quod Marcus aut
;

grex

ita

enim auctores. Legio cohortes decem, cobors quinquaginta manipulos, manipulus viginti quinque milites, continuisse docelur, qui simul omnes faciant

facile fieri potuit, ut

pars in monte fuerit, quod Lucas

fuisse poin

habet, pars apud

tuerunt in inferiori monlis planitie, ubi

diffundi cperat,

mons

campos

duodecies mille quingentos. Daemonia autem usurpant nomen militare, simiae angelorum lucis, quo-

sub asperiora montis

et sublimiora.

Permitteret. Observa ne immundis quidem ac

fdis brlis nocere posse nisi Dei permissu ergo minus hominibus? Ejiciendi rogant
:

rum

exerciiibus

qud

praesit

Deus, ideirc frquenter

quanta
,

vocatur Dominus Subaoth, sive exercituum. Porr ut serviunt bonorum angelorum exercitus nobis servandis, ita

Dominum

non scelerum veniam aut gratiam aut praeclarum

aliquid
nullibi

malorum

exercitus nobis oppugnandis stu-

donum

sed ut in porcos sinantur ingredi

sibi

dent, in nostram perniciem spurca colluvies conjurala.

enim pro ingenio satanico commoilis

esse

Animadverte aulem qum miserum animal

tutel destituitur
;

sit

videntur,

qum

ubi hominibus noceant

tanto homi-

bomo, ubi Dei

nempe, unusquis-

num
rati
,

odio flagrant. Videntur autem e

maxime

re-

que, non tanlm singulis daemonibus patet, sed ingenlis turbae est receplaculum, qu magis sollicit excubare nos decet, ne tanta boslium turba nos circumveniat.

spexisse ut regionis incolae, porcorum jactur exaspe-

Christo maledicerent, neque aut

id

eum

aut praedi-

calionem ipsius susciperent,

ita

quod etiam ex parte

evenit.

Multa. Daemones,
innumeri
facile

cm

spiritus sint

incorporei,

Permisit. Christus annuens non eorum vota exaudit,

sed permittit, tanqum Judaeus qui porcorum carnes
nihili

uno

Ioco,

eoque parvo definiriqueunt.

illis,

Vers. 31.

Ne imperaret

ne cogeret

illos.

facit

inprimis qu appareat ver daemones ex

Victos se et deditos apert indicant.

In abyssum. Signiticat abyssus,

Hebraic tehom, Sy-

riac tekoumo dicta,

immensae profundilatis voragi-

nem, immensae
do,

altitudinis

aquam, quasi absque funinfra, 16, v.

hominum istorum corporibus exivisse et nionstraretur verum esse quod dixerant, magnam se esse in uno homine daemonum turbam deinde atrociora eos in homines qum in porcos commissuros fuisse nisi
;
,

nam

fioaa.

fundus dicitur. Accipitur autem pro

23,

Deo

prohibili fuissent

tertio ut doceat

nullam fortu dae-

eo ipso loco
vocat
;

quem idem Lucas

^v

narum jacturam comparandam cum hominis

Petrus 2 Epist. 2,v.4, Ta'prapcv; nos Latine in-

mone

possessione

quarto

ut

latis

spargeretur

fernum, id est, loco puniendisin aeternum reprobis destinalo,

ita

miraculum

in gloriam Dei.
est ut quasi

Hujus enim damni occailluxerit

quod in profundissimo

lerrae loco silus

reprobos

sione faclum

puncto temporis

penits absorbeat, ut emergerenunqumpossint.

in loco

virtus Christi per

omnem

regionem

illam.

Quint

Eo

20, v. 3,

jam nunc quidam daemonum agunt, Apoc. cum animabus eorum qui in impietate de,

refutatus est

Sadducaeorum

et aliorum

quorumdam
affectiones

error, qui daemones, non essentiales spiritus, sed

cesserunt

id
:

quod ne profani quidem scriptores

illi

pravas corporum et

animorum hominum

ignorrunt

sed non plus

pnarum

luere viden-

esse fingunt. Postrem ostendit quales essent animis

Vers. 52.
tioni

Et permisit illis. Annuit itaque petidaemonum non ut pnas horaines darent

,

negleclae legis, qud porcos alerent, ut putat Jansenius in Concordi ; sed ut esset testimonium, ver

et strage, qui similem in se exercuissent , nisi Deus vetuisset; ut fama miraculi latis spargeretur in ut convincerentur Sadducaei , gloriam Christi : negantes esse spiritus, quod Hilarius notavit ; deni-

daemones egressos esse ; ut constaret ipsis liberatis beneficii magnitudo, tum liberationis ex tant multitudine

diabolum in
runt.

que, ut August., tract. 9 in Epist. Joan., utostenderet eis dominari, qui vitam porcorum ge-

daemonum

tum conservationis ex

illo

furore


761

COMMENTARIA CAP.
.
,

VIII.
et divin virtute praeditum cui

762
nec daemonia

Geraseni
bitacula
;

immundi

et

fdi congrua daemonum ha,

sanctum

facilque opprimi et perdi daemoniis,

Deo

obsislere possent, timuerunt ne vel ipse vel propter

ipsius

permiltente, eos qui porcoruw

more

vivunt.

praesentiam Deus ipsos

Vers. 53.

Intravf.runt

gnies ab ipsius, qui

in

porcos.

Ex monumen-

Judaeus erat, religione alinas, aut perderet aut roajoribus affectas damnis attenuaret:
viduae
Eliae,
Quicl
illi

ts

in

imniundos porcos migrant, ne

scilicet

usqum

non absimiliter
filio

deesset digna tanto rege, seu aula seu regia.

Sarephtan, quae, mortuo

suo, dicebat

Per

pr.eceps, praecipitio. Corruerunt rupe, sive

quem

hospilio exceperat, 5 Reg. 17, v.

,

18:

praecipitio

montis mari imminentis ad

quem

pasce-

mihi

et tibi

vir

Dei ? ingressus

es

ad me ut remefilium

bantur.
In
listae

morarentur
,

iniquitates

me

et

interficeres

stagnum

Genesareth
,

mare vocant

et

quod superiores evangehoc eliam loco Syrus. Prop

,

meum
non

Exislimant enim

peccatores homines viros

sanctos sibi damnosos aut incommodos esse e qud

possit vitium

illud contigisse

hoc ejectorum daemonum miraculum

cum

virtute

un commorari. Namaut

palet, quia
ille

dmoniacus occurrerat Salvatori mox ut

que virtus suo splendore vitium perstringit, calore

urit,

navi egressus

pedem posuerat

in terram.

maxime
Deo

si sit

divina virtus, ut Dei ipsius

;

Suffocatus est. Non enim porcos invaserant dae-

angeli

missi

et

ex collatione
periculum.

illius

cum

su
isti

mones
rent

ut in eis

manerent, sed duntaxat ut prcipi-

vitiositate,

metuunt

sibi

itaque

tarent eos in stagnum et submergrent, itque noceeis

profecerant, ut timere, suspicere, et revereri inciperent, in Christo refulgentem Dei majestatem ac po-

quorum

porci erant.
,

Vers. 54.

Flgerunt

partim

terrili spectaculo,

tentiam

sed

nondm e

ut

amarent

et susciperent

partim nunliaturi rem

universae,

omnem

dominis suis
ipsis

et civitati

beneficentissimum Salvatorem

hominum
pluris

assertoremfacientes

qu constaret nequaqum
acciderat

imputan-

que daemonum tyrannide

i'acultates,

suas

dum id quod
est

damnum.

Ita

ver divulgatum

qum

veritatis
:

cognitionem et suai uni saalibi

miraculum

et long latque praedicata Jesu virtus

lutem animarum
docuit
:

ade verum est quod

Salvator

doctrina, eticacitas,

misericordia,

divin sapienti

Qui non renunliaverit omnibus qu possidet,

,

astutias Satanae insigniter fallente.

non potest meus esse discipulus, infra

14, v. 23.

Villas, Graec
villse

agros, uti apud

Marcum. Caeterm
exierant
qui

Reversus est

in Galilaeam.
;

Vix enim ingressus

pagique

intelligi

aut comprehendi videntur.

d.cmonia
,

fuerat regionem hanc

ita

haerebat adhuc apud

stagnum
terram

Vers. 55.

A quo

nam mox

ut egressus navi
ei

pedem posuerat
;

in
v.

efferus fuerat daemoniis agitantibus.

occurrerat

Daemoniacus

vide supra,

27

et

Vestitum. Nudus enim cogebatur incedere quando

dasmonis agebatur, supra, v. 27.

Matth. 8, v. 32.

Vers. 38.
dicitur esse

Et
vir.

rogabat

Graec

rogabat auteni

Ac sana mente. Ad eniphasim miraculi

jam san mente eum qui non solm
:

tune rogabat.

singulari daemoni,

Vir,

ille

sed legioni obnoxius fuerat opponilurque san mente

praedilus
,

Ut cum eo
sive,

esset

ut liceret ipsi esse

;

apud eum
,

obnoxio legioni

insanorum daemonum

cum

ipso versari
,

esse in comitatu ipsius

tum

sicuti in superiori

membro, daemoniacus,
,

id est, miser-

qud melueret ne

absente Domino, iterm dae,

rim daemonio vcxatus

luae similior esset

ade ut immanissimae bel-

monibus invaderetur
qu

tum qud

diligeret

sanilatis

qum

hominis, opponitur sedenti et

:

suae auctorem, paraus ingratos suos cives relinquere,

ipsi adhaereret.

vestito, id est, quieto et coinposito

neque tamen duo

Unde apparet, quantum

intersit

homines inter se comparantur

sed ejtisdem hominis

inler notitiam

divinse

bonitalis et divinae potentiae.

,

dispares atque ade prorss contrarii iiabiiu?.

Potenlia enim lrmidinem inculiens

Dei aspectu

Ad pedes ejus verbum salutis.

Timuerunt
Vers. 36.
,

docentis ipsum eosque qui adorant

homines lugat longque

dispellit

boniias autem sua-

viter allicit, ut sibi nihil optabilius esse

tacti sunt,

homo

statut,

expaverunt. Religioso metu

qum Deo
daemonio
Dimisit

esse

unitum. Animadverle mutationem

agnoscentes divinam vim et eilicacitatem.

Et qui viderant, etiam

;

consiliorum et curarum atque actionum hominis

liberati.
,

ii

qui viderant.
is

Sanus factus esset a legione

qui fuerat dmoniacus
;

liberatus esset
:

ablegavit

non tanqum indignum

glori
,

sed

ita est

Graec et Syriac

in-

qud cum majore Dei

apud
gentiles suos
ait,

et uberiore

cum

fructu,

lerpres

sensum

ddit.

Vers. 37.
praesens.

Omnis
,

mansurus
prsenlia

esset.

Nam, quod

Victor

multitudo, universa multitudo

Antiochenus

miraculi

magnitudinem
demonstrat.

levt; absentia autem vim

,

illius claris

Recio.nis, circumjacentis regionis

et cives nimi-

Vers. 59.

Civitatem,
luos)
;

rm
ipsi

et agricolae

omnes unanimiter. Hic enim

,

cives

visus fuerat ire voluisse, in

quam Christus qu domus ipsius erat,

illam ad
:

Geraseni sive Gadareni comprehenduntur

quos

qu
in

et ipse

oriundus erat (nam et Marcus addit

Vade

Matthaeus diserte expresssil, cap. 8, v. 34.

domum tuam, ad
,

Gerasenorum

Gadarenorum ut supra. Ut discederit. Non expulerunt exacerbati

, ,

civitatem
,

neque per illam tantm quod etiam Marcus insinut , sed et per
Repulsus Gerasenis Domi-

sed

universam Decapolin.

rogrunt perculsi

partim religione

parlim damni

Narra , renuntia
nus,
illos

illis.

accepti dolore ac majoris metu.

Agnoverunt virum

quidem

in praesens, uti

meruerant, deseruit:

, ,

763

IN
salus

LUCAM
|

764
,

quoniam autem nonrlm desponderi

potuil, reliquit eis apostolum, se
illis

corura

Hll mortis fdiap/nuntio

animus Christo addendus

fuit,

paulgratiorem.
et

Ut crederet
ditus luit,
et rogavit

Marci

5, v. 36.

Postqum animus

illi

ad-

Quanta
fica.

foa, id est,

qum imrnensa

qum
:

miri-

Nam

iaw
si

et kXwot saep

permulantur

et verior

tum concepit fidem fiduciamquehujusmodi, Dominum, id quod Malthaeus refert, si non

est sensus,

ad qualitatem polis

qum ad

mullitu-

voce ac verbis, at desiderio non minus diserl

verbis se rbus ipsis dclarante
verbis Christi, comitatus est
,

qum

dinem

referas.

Deus. Deo sua omnia Cliristus ascribit (quemad-

dm lidem adhibuit eum, deduxit domum

amicorum lugenest , idem se

modm

Deo Ptre sua habet omnia), ut

vert
,

Dei
sic-

suam

domi

sivit ejicere
;

conclavi

propheia habitua docendi obtineat auctoritalem

tium lurbam

ita

enim reips locutus

,

que paulatim erudiat rudem populum,

cognita erat ipsius divinitas.

cui

nondm

petere quod petierat initio

ut veniret imponeretque

manum
trajecto rurss
bistoria

ei

et sperare se

victuram eam. Sic iiaque

petierit
;

Vers. 40.

Rediisset, Gerasenis,
ei

texenda est,

quod primo

sanitati

frelo, in Galilseam.

restitui filiam

extrme laborantem

deinde etiam

Excepit, gratulati sunt

reditum

reditus ejus

morte

in

vitam restitui postqum allato mortis nuntio

gratus acceptusque fuit mullitudini.

Exspectantes magno desiderio eum, reditum ejus

Gerasenis, votis

animum illi Christus addidit., Dum iret, inter eundum.

omnin
,

contrariis ac Geraseni.
die,

turihs comprimebatur, turbae coarctabanl eum.

est
ita

Vers. 41.

Et ecce

quodam

non

ita

di post

Ut magna
curiositas
,

populi ad res insolentes spectandas

reditum hune. Intercesserunt ea quae Lucas supra narravit, cap. 5, v. 18, et

cupiebat quisque videre miraculum

deinceps adfinem usque capitis.

nemoque non

satagebat Christo esse

qum proximus
,

Jairus. Penultima producenda est Latine.

Nominal

acuente rogantis nobilitate spectandi desiderium

ut premerent et afflictarent
tores polis

it

autem virum pro

historise cerliludine.

eum
,

sectatores et specta-

Et

ipse

pro

qui.

qum

justi

auditores.
ila

Hic autem mihi

Princeps synagogue,
verisimile est;
accidit
,

ejus quae in

Capharnaum
littore

observa Domini humilitatem

inter vulgus conversantis
,

absque omni laslu

enim

isiud in

maris

ut sinat se ab eo premi

vicino

Capharnaum Marci

5, v. 21 et 22.

Porr erant

cm

essent ipsi discipuli

qui cinctum liberum facile

archisynagogi (plures enim praeerant uni synagogae)

praefcli synagogae,

pressura servare potuissent.

ad quos spectabat synagogae et

Vers. 43.

Et, tum,
,

inter

eundum. Interrumpiquod
in itinere accidit

eorum
tis

quae in e gerebantur populique e convenien-

tur bistoria cpta

et inseritur

primaria cura ac moderatio, infra, 13, v. 14;

miraculum

nunqum

otiosus

nunqum

cesst bene-

Act. 13, v. 15. Erat autem haec primaria apud Judaeos

dignitas.

facere Jsus.

Mulier, quam Eusebius Caesariensis,

libri

7 eccles.

Cecidit ad pedes.

Secundm Matlhseum adorabat;

Cliristo

Hist. cap. 14, dicit

lippi
,

civem fuisse urbis Caesareae Phi,

quae adoratio hic pro genuflexione sive corporis prostratione accipitur

;

et
,

ob acceptum beneficium
,

Jesu statuant

neque enim divinum

honorem

erexisse

ac proind gentilem fuisse

aut cert mixtae

exhibuit

sed coluit

eum

ut virum Dei eximium.

,

autem ad Pharisaeorum confusionem

qud hic salute desperai
peteret auxilium
nescierit

Hoc quorum de

religionis.

QUiEDAM erat, cuoa

mile
fit

qu

erat, atque hanc verisi-

factione verisimile est archisynagogasplerosque fuisse,

interpretis esse scripturam.

,

unde praesentius

In fluxu sanguinis , id est

fluxionis sanguinis,

quae tenebatur

morbo

qum

Jesu.

quo modo loquendi

significalur

Ejus, ipsius rogantis. Vers. 42.

perpetuum
unigenita.

fuisse

morbum. Laborabat
vitalium
,

infirmitate in-

Unica,

terna

membrorum
quem nec

ita

ut alimentum prop

et

Annorum duodecim. Ide charior quia proies unica, jam grandior ac florescens aetate. Et ujec id est, qu, moriebatur, agebat animam;
, ,

omne

converteretur in sanguinem ineplum ad nutri,

tionem

posset, propter

summam
,

virium
itque

infirmitatem nativa virtus in venas digerere

effluere cogeretur

Syrus

prop erat ut moreretur.

defuncta
est;

Matlhaeus habet
est.

per partes secretiores , fdus ac

Modo

Marais

In extremis

Mat-

pudendus morbus.

thus, studio brevitatis omittit quod Marcus et Lucas

narrant
;

Ab
tis

annis duodecim. Temporis diuturnitas infirmitain

hi accuratiores sunt in liistoriis recensendis

consuetudinem

naturam

fer converierat

itaque
;

Malthaeus in

verbis

Domini.

Jam

proficiscentibus

Jesu et archisynagogo nuntiatam fuisse archisynagogo

filiae

morbo jam victa erat , et ide incurabilis omnin id quod facit ad miraculi exaggerationem.

morlem

et caetera quae hinc

sequuntur praeter-

Erogaverat
facultates

impenderat, insumpserat in medicos

;

miltit Matlhaeus.

In ipso exordio ponit

quod

in pro-

omnes suas

itaque bis erat misera

post-

gressu faclum est.

Non enim
viri

est verisimile

primo

eaqum malae
hic curari,

valetudini accesserat inopia.

est

accessu
vitae

eam hujus

fuisse

fidem, ut crederet

Nec ab ullo potuit curari. Propri redditum

Jesu restitui posse filiam

morluam

cui allato

cm

agatur de remediis quibus ad curandos

Ver?. 43.

Et. Interponitur hic

alia

bistoria

retur

nunqum

benefaciendo

oliosum

fuisse

qu confirmaictur

fides vacillantis Jairi, et

ostende-

Christum.

, ,

765

COMMENTARIA. CAP.
||

VIII.
;

7G6
cuilibet

morbos utunlur medici. Nihil fuerat adjuta mulier,

nec remedio nec consilio
deterius venerat
;
;

firmitasque totius corporis nascebatur

enim
affir-

sed ut Marco discimus, in

evacuationi virtulis casum

annexum

esse medici

auxerant enim vitium, corpusculi

mait. Ulo igitur fluxu sislente, reslitula est virlus

loti

imbecillitatem, plura gnera

adhibita.
dicinae

medicamenlorum
haec

vari

corpori
,

sanguine subil emendato et in venas

relclionis
,

Signum

naturae inorbo superatae, et

me:

coacto

non exspectat mor

quae longa

arte

desperatae. Pertinent
:

narrata ad
|
5

esse solet in morbis arte naturaeque virlule curatis;

id sensit

miraculi amplificationem

niliil

esse

tam desperatum
dif

mulier, Marci 5, v. 29.

Geminum

ilaque

acdeploratum, quod non

Vers. 44.

possit Cbristi virtus sanare.

miraculum hic
pererat alium
negotio,

virtute Jesu editum est. Destituta

Accessit. Postqum cpit mulier

,

medicis, quibus fuerat

magn mercede vexata

,

re-

fidere medicis
est
illi

cpit esse saluti vicinior

factaque
nulli

medicum

qui gratis

subito levique

salus nultam sperare salaient.

Deus enim

plenam conferret salutem.

libentis opitulatur
praesidia.

qum quem humana

destiture

Vers. 45.

Quis est
,

qui

me tetigit. Gaudebat quod putabat,

mulier beneficium

ipso Clirislo inscio,

Rtro,
rogaretque

tergo.

Ut enim non accederet palm

archisynagogus, obstabat

assecuta

verm

ut non expediebat hoc mulieri per-

quemadmodm
inetus
;

suasum
bat

esse, ita noluit Christus celari gloriam Dei et

fidei latere

tum pudor, tum

pudor sexs , ob morbi f-

tam insigne
,

exemplum.

Idcirc interroga-

ditatem; metus ne turb, cui se admiscuerat, abjiceretur, quippe lege

requirens

eam

ut spont in

mdium

protliret

immunda

et contagiosa

Levit.

nec enim congruebat ut

testis sui ipse

miraculi esset.
teti-

15, v. 25.

Negantibus omnibus, qud ex proposito eum

Fimbriam,
cornu
,

oram

extremitatem.

Syrus, carno,
fimbria propri
,

gissent;

nam

ex impulsu mulli tangebant.

eodem sensu. Latine porr

Et
non

qui cum illo erant, et collegae ejus, discipuli

extremitas vestis est caesuratim incisa

unde

fit

ut

intelligentes quid sibi praeceptor vellet.

vtus interpres hoc

modo

appellet funiculos seu

,

fila

Comprimunt et affligunt, coarctant

et

opprimunt.

ex nodo uno complura egredientia

qualia Judaei de

Verm apparet
dictum
,

per hyperbolem fuisse id deChristo

quatuor angulis palliorum suorum, que- dignoscerentur gentibus, suspendere jussi fuerant, Deut. 22,
v.

propterea quod tam graviter premebatur ut

pen opprimeretur.

12, quae sisith

illic

vocantur. Caeterm non rein

Et
garis.

dicis

Quis me tetigit?

cm

tam multis tan-

spexissehancmulierem ad lgales illasfimbrias, nec

illis

Eam

tetigisse Salvator censet quae ita tetigerat

fiduciam posuisse
,

sive contigerit illas

,

sive non,

ut se eflcacitas virtulis ipsius in illam exeruisset,

ex Mattho
aliud

cap. 9, v. 21

manifestum

fit,

ubi nihil

nimirm quae
bant potis
Vers. 46.

fide

mediante
tangebant.

tetiger&t. Caeleri

preme-

qum vestimentum
summi.

non fimbria vestimenti

non mal, opinor, hoc
;

qum

ponitur.

Tetigit me aliquis, ex proposito,

Vestimenti

Pallii

idque non vulgari modo.

loco vertas, quae propria est vocis significatio

quan-

Novi virtutem. Facile novisse poteral

virtus

cm

exire

qnm
Et

frquenter pro omni vestimenti gnre accipia-

non posset

nisi ipse sciens

ac prudens
accipi

eam
non

tur, ut

jamjam diximus.

emitteret.

Duobus autem modis

hic virtus

co.nfestim stetit fluxus sanguinis ejus. Siste-

potest. Si accipias pro virtulis effectu (quornod

bat profluvium sanguinis, subito correcto liquore qui

velut perenni fonte solitus erat
ille

rar miracula virtutes appellantur),sensus est, novisse

emanare

ade

Christum quid miraculi operatus esset

Propri autem
si

in

muliere.

enim invaluerat

morbus

ut in fluxum naturaliillo debilitatio

sumas virtutem, erat

in Chiislo

ho-

bus simillimum erupisset. Ex fluxu

Vers. 44.

in-

mine, quippe etiam Deo, virlus omnipotens, quae tum

mulieris fidem celari, vel ei persuasum esse, qud se nolente res ista conligisset. Intelligil autem Christus non quemvis promiscuum tactum, ut ex responso discipulorum palet, sed talem, qui operationem suae virtutis provocaverat, hoc est, qui
vel ignorante vel
fiebat

Accessit
;

rtro, quia prohibebat pa:

lm accedere pudor et metus pudor ex morbi feeditate et sexu metus ex ejus immuuditi ne velut legaliter polluta et omnes polluens Judaeis repelle,

retur.

Et tetigit fimbriam vestimenti

ejus, scilicet

supremi sive pallii. Fimbriae istae erant fila dependentia in quatuor oris seu exlremitatibus pallii cujus
;

imperante

fide.

Nam

caeleri
,

non tam tangebant

modi fimbrias gerebat Christus more

gentis Judaicae,

ex praescripto legis, Num 15, v. 58. Potis aulem fimbriam qum ipsam vestem tetigit, sive ex humilitate,
sive qud fimbria peculiariter esset insigne distinctionis illius gentis caeleris , et nota sanctilatis, ut indicatur salis loco Num. cit., etZachar. 8, v. ult.

ut August. hc de re loqui solet, de quo vide serm. 6 de Verbis Dom., cap. 3, et serm. 155 de Temp., c. 5 et 4, quibus sicul et aliis locis per, tangere, intelligil crodere, seu tactum per ldem, islamqu mulierem ge^sisse figuram credentium , caeteros Judaeos incredulorum ; illi fide tangunt Christum , et vestem seu corpus ejus Eccle-

qum premebant Christum

eas magnificabant Pharisaei, et segroti volunt tangere etiam Matth. 14 v. ult. Mira fuit fides mulieris de Cbristi sanctitate et potestate similis fidei centurionis, quia nec vocem ejus nec mans impositionem, et ne quidem scienliam morbi sui, sed solius vestimenti contactum credebatsuflicere ad sanilatem suam. Vers. 45. Quis est qui me tetigit. Nolebat enim vel gloriam Dei in hoc facto, vcl excellenlem
, ,

Unde

siam

hi

prmuni

et aflligunt.

Non

igitur ignorabat,

cui fidem illam donaverat, quam interis ad se traxerat , quam exteris sanaverat , sed humano se habebat moe , ut et inlerrogalione et circumspeclione perculsa mulier, seipsam spont proderet , et miraculum faterelur, ut sic esset commendalius. Virtutem, id est, virtulis eflctum, Vers. 46.

'

seu sanationem miraculosam quam operatus oral. Unde in idem redit, si virtutem intclligas, ipsam
,

, ,

,,

767
ex
illo

IN
exsse dicilurcm in alios scse exereret; sed
,

LUCAM
ore laudatur
haec ipsa fuerit

768

sanitatem assecuta esset, fidesqueejus, quae Dornini

,
:

ade

efficax

certa ac praesentanea

Christo ipso fa-

Quod

si vel

reslimen-

cienle, fuisse significalur erga eos quibusfide petebatur, ut sponie su fidem

tum

ejus

teiigero,

Marci S,

v.

28; sed qud praeter

fuisse et

ipsam sequi, excipere ample-

opinionem videret se Christo perceptam

clique videretur. Dicit porr istud Salvator, qu doceat

prodicmlalere voluisset, qud clanculm accessisset

et beneficium inscio quasi

virlulem in se esseservandi, et non tantrn

virtute per ipsam, sed et

Deumsu
ad

suffurari tentsset

deni-

ipsum per se propri virlute

que
sti

fortassis

etiam qud
;

immunda cm
ille

esset Chri-

salutem conferre.
lurbae captum,

Sermonem autem accommodt

in ipsius

vestimenta teligisset

ob haec limebat ne objurgabeneficium

tanqum

corporc

sita sit cor-

retur Christo, aut etiam ne iratus

repeteret

poralis sanandi virlus,

quam
;

eliciat fides, uti

vererat

suum.
,

corpus ejus salvificum

sed ex divinitatc conjuncta.

Or quam causam
assequi
aperire.
vestis

snitalis causa
,

quam

sperabat

De me

me

ex me.

tactu

non audens morbum palm

Exiisse. Si virtutem accipias pro virtulis effectu

propri accipe exiisse, tanqum effeclum ex causa.

Si virtutem

Indicavit

declaravit ei.

propri accipias
,

exire accipe pro

eo

quod

est extra operari

in

alium se exerere.
latuisse, vel

Vers. 47.

Quia non latuit, se non

,

Coram omni populo , audiente universo populo metu pudorem excutiente. Et quemadmodum, et quomodo sanata fuisset illico,

rem non
fecisset.

latuisse

uti

desiderabat

tametsi furtim

morbo fdo quo duodecim annos laboraverat

Vers. 48.

fru-

stra sudantibus medicis.

iste

Tremens venit. Locus

ticos urgeat
,

cm

miris modis haerereliquiis

,

At

ipse

ipse

autem.

injurios sacris

sanctorum

mi-

Filia, confi.de filia;

ita est

Graec et Syriac. Noli

;

rum qum

ridicule eo se conentur expedire,

nominaquod

meluere
Filia.

sis

secura et bono animo

metuebat enim.
:

lim Calvinus in Matthaeum

scribens. Ait inprimis

,

Modus
Illa

suaviter appellandi etiam ignotos

singularem fuisse Spirits sancti impulsum

haec mulier cogitt,
se protins fore
si

Filiam etiam vocat, ut fidelem.

modo
;

tetigerit Christi

vestem,

Fides tua.
tetigero
v.

utique quae

mox

expressa est

Si

sanam

singulare fuisse

exemplum,

tantkm vestimentum
excellens

ejus, salva ero,

Matth. 9,

neque ad

communem
in

regulam trahi debere.

est

Atqui
cit

22

nimirm de Christo opinio, firm

Tanta
fuit

in

exemplum traclum
adhuc Christo

compluribus ben

cum

fiduci conjuncta.
facile alii
, ,

huic mulieri fides

ipso

terris
,

agente, admittente,
,

quanta non

ut, quae nullum

et rbus ipsis probante

Matth. 14
,

v.

36 ut omit,

nullum medicum

ipsi

opem
,

ferre posse

remedium, jam longo

tam

tt alia

Scripturarum exempla
,

de umbr Ptri
;

experimento cognoverat

crediderit per Christi meri,

sudariis

Pauli
sibi

ossibus

Elisaei
,

etc.

hc

itaque

tum

nullo adhibito naturali remedio

null medic
,

ratione

non

salisfaciens
,

aliud

comminiscens

arte, sed solo

vestimentorum ejus tactu

,

id

quod na-

addit

Fieri etiam potest

ut mulieris fidei aliquid

turale esse
restitui

non potest

repente sanari omninque

vitii et erroris fuerit

admixlum, quod Christus per

et tremit
talis dubitatio,

se posse.

Soient qui multa experti frustra

indulgentiam tolrt et ignoscit. Cert qud postea

sibi

sunt

<

mal conscia formidat

sit fidei

minus credere quam qui nondm quidquam experti ide major hujus feminae fides qum si sunt
, ;

cm
:

contraria, excusatione caret.

Et paul
:

nondm periculum factum

tis.

fuisset medicae

efficacita-

post

Fide duce ad Christum accessit mulier

in veste haesit potis

qud

Porr

dicit potis, fides tua,

fidei,
:

qum,

virtus

mea,

autem

qum

ut se

illi

sanan-

ad commendationem
cipes virtutis ipsius

per

quam

efficimur partivoluit si-

dam

precibus offerret, forte zelo inconsideralo pau;

id

quod hic doctum

sanavit
:

lulm via deflexit

praesertim

cm

paul post

gnanter archisynagogum praesentem.

<

ostendat dubitanter et perplexo animo id tentasse.

Salvam fecit

servavit

altulit tibi

eam

Atqui, nonide mal sibi conscia formidavit, tremuit,

quam

assecuta es sanitatem

per fidem enim caetera

perplexa mulier

fuit

quod persuasa
,

fuisset

sanan-

impeirantur.

Confirmt sententia sua

beneficium

dam

se vel vestis Christi tactu

cm

hc jaui ratione
:

quod mulier clanculm quasi suffurata erat.

magis qum suam virtutem expressif, ut illa apud archisynagogum minus credulum magis commendaretur.

quae exire sanandi polestalem, quae erat in Christo dicitur ab oprante, quando operatur, phrasi videlicet ad captum mulieris et rudiorum accommodal, qui ex Christo velut vase pleno virtutis et efficaciae

Vade

in pace,

animo

scilicet tranquillo et

apprehendebant sanitates fluere, cm eas ipse sciens et prudens non naturae necessilate, sed volunlato operaretur, quando vellet, et ubi vellet. Vers. 47. Tremens, etc., non quia mal credidisset se vestis tactu sanandam, ut vult Calvinus in Matth., sed quod beneficium cm quasi ignoranli suffurari voluisset, praeter opinionem esset dlecta, qud immunda mundum tetigisset, qud hinc se increpandam, beneficium fortassis se repetendum vereretur. Vers. 48. Fides tua salvam te fecit, quia tanta fides miraculum impetraverat et promerueral ; nam effective hoc fecerat virtus Christi. Fidem lamen

corpore sano (pax enim Hebraeis valde lat palet, et pro omni prosperitale corporis et animi sumitur), nihil limens , auferendum tibi esse beneficium. Hinc Catholici invictum argumenlum pro reliquiarum usu petunt quem quamvis mordeat et vellicet Calvinus, velitque hoc exemplum esse singulare, quod ad imitationera valere non debeat , potis tamen hinc impieias ejus redarguilur, qui audeat mulierem hanc indiscreti zeli et superstitionis arguere, cujus fidem Christus ipse laudat, et sanitatem impetrsse testatur. Eam fuisse Martham, sororem Lazari et Mariae, videtur sentire Ambros., lib. de Salomone, capite 5, sed long veris tradit Eusebius, fuisse ex Caesarc
:

, 69

GOMMENTARIA GAP.
.

VIII.

770

Vade

in

pace
,

id est,
,

cum

pace,

cum

prosperitate,

Filii

Dei virlus. Vetat igitur incredulitate et diflidenpraecludere aditum gratine cui mors obslaculo fu-

incoluniitate

salute

tranquilliiaie (haec

enim omnia

ti

pacis

narine Hebraeis signilcantur), abi fliciter laeto tranquilloqueaninio. Ben precantium est abeunlibus,
Reg. 1, v. 17.

lura

non

sit.
filise

Salva erit. Fides patrisproderat

liliae

ut iuipetrans cui

ut 1

resuscitationem

sed non minus

filiae

ipsi patri,

Vers. 49.

Ad

principe stogoGjE. Graec

,

gravis adversitas

mors

erat.

De quo diximus

principe synagog. Di quaesita inventa est tandem genuina hujus loci lectio, in manuscripto ecclesiae nostrae

supra.

Vers. 51.

Et
in

cum vemsset, Graec, ingressus

continente quatuor Evangelia

,

F. litter insignilo,

autem.

quod babet non ad principe, casu quarto, ut vulg, legndum, sed, principe, casu sexto; sic enim esse
qui Graeca et Syra clamant, mutatione fact ab iis non intellexerunt hanc loquendi formant uti et se,

Domuh
nus.

principis synagogae.
,

Intraue

cubiculum ubi

puellae

jacebal

fu-

Secum addidit
aliis libris

explicationis grali interpres.

cundm Marcum, cap. 5, v. 35, mutaverant, ab archisynagogo cum ad archisynagogum. Ab archisynagogo

explicat: igitur et Latine legndum est; id Syrus dibus principis synagog , uti in Marco. Vel poAb
tis
,

Et Jacobum et
Graec
gnior

Joan.nem.

In

Regio et quibusdam
Joannes, quippe
di-

praeponitur

verm Jacobus

ut senior eliam

Marco

prae-

positus est. Hi
in

cum

Petro testes fuerunl gloriae Jesu

,

ex domesticis
domiis,

ad verbum in Syro est

sunt
;

ab

iis

monte. Trs autem assumpsit

quot poterant suf:

qui

scilicet

qui

verus sensus

est;

ficere

ad ferendum testimonium
legis censura

ternarius

enim

nam

archisynagogus ipse apud Jesum erat. Sic Te-

numerus

ad rem proband;im idoneus

rentius etiam in

Phormione loquitur
utDonatus
,

Qu hc
meo
,

est

pronuntiatur, Deut. 19, v. 15. Pelrum,

rat praeficerc Ecclesiae suae
,

quem

slalue-

anus exanimata, fralre qu egressa

est,

est

quod

suo terras relinquentis

,

domo
,

fratris,

explicat.

loco; qui ddit ipsi Jesu tesiimonium Filii Dei vivi

Vexare
quidem

defatigare
aliud

niolesli atlicere, lruslra. Si-

doctus occulta Patris inspiratione

vidit

qui ipse suis oculis

nihil

illi

credebanl esse Jesum

,

qum

Jesum indutum

glori decenti Filium Dei vivi,

veluti medicum insignem

qui viv quidem salulem

possel;

et audiit auribus disertam

Dei Patris Filium

,

dare posset, mortuae

et ide

autem vitam reddere non

agnoscentis vocem. Jacobum

filium Zebedaei

suum quem
Joan-

supervacaneum esse judicabant ad examinent

magistrum

Majorent vocamus, qui primus apostolorum pro Christo perditurus erat animant

jam

accersere.
,
,

suam, Act. 12

v. 2.

Illum

quo modo

est etiam Syriac

nem,

fratrent Jacobi, qui,

ut erat reliquis omnibus

ita

nisiqud ex Marco videri queat acceptum. Hic appellandi

apostolis

futurus longaevior,

ipsum congruebat

modus

honorificentior,

ille

contemptibilior.

IcUem
non

esse potentiae Jesu.

puellae

Hos

1res solos hic ad spe-

Vers. 50.

Acdito, Graec, cm audsset.

id

ctandam

Hoc verbo,

est,

hoc. Graec Syriacque

solis his tribus

morte suscitationem admisit, coram agonem cum morlis imminentis horquippe quibus
uti
:

leguntur hae duae voculae, hoc verbo ; et forte ex Marco

Latine sunt additae.

rore iniit, Malth. 26, v. 37, denique hos 1res testes

esse voluit

eorum omnium quae

,

gessit,

Respondit

patri

puellae,

ita

est,
:

et

Syriac:

principio se vocatis

ad majora slnluerat

id

Dixit patri puell. Porro Graec est

cens
;

Respondit ei di-

quod novis

illis

noininibus, quae bis tribus imposuit

3, v. 16, 17,
satis

id

quod intelligendum videtur, respondit huic

ut ei jungatur
,

quando creavit apo-tolos, Marc.

declaravit. Alios

nuntio sive verbo, dicens archisynagogo seu patri

puellae
,

omnes non permisit

intrare in cubi-

ita

cum

dicens.
libi

culum ubi puella jacebat.

posse.

Praetermittit Lucas

quod

Crede tantum

me

subvenire

Exigit

narrant Matthseus et Marcus Jesum ejecisse

omnem

fidem per fiduciam operantem. Vidisli mox mulierem ab ineuraoili morbo lidei inlerventu sanatam (e

islam turbam turnultuantem de qu versiculosequenli.

Cur paucos ade

luerit adesse

testes suscitationi hujus puellae vo:

enim videtur respexisse Salvator

et ideirc voluisse
,

miraculum

illud sanalae

mulieris manifestari

quo

Dominus una causa fuit Non adhibet Christus arbitros ad pompant et inanem gloriam,
qu alina esse dbet charitas
tas
:

archisynagogus, ubi hic nuntiusafferretur, facilispersuaderetur), tu similiter, crede duntaxat in me id esse potestate quidquid est , et consequeris. In te situai est ut valeat
sit
filia
:

et benefaciendi

volun-

satius

fuit

puellam

de cujus morte constabat,

cujusque cadaver conspectum fuerat, repente vivant,

et vigoris

non refert quantum

ftrma
sit iides

sil

malum,

plenam, ante hominum oculos prodire. Al-

mors
,

ipsa, sed

qum
,

tua.

Hc enim
sibi virtu;

tra,

ad aemulorum invidiam declinandam. Tertia, ut

sibi

voce

crede tantum

significat

non defore

ne nimim

conciliaret populi favorem;

ejus, ut vel

nondm

tem, modo eam

Jairus credens admittat

et simul

enim venerat hora

ab

illis

palerelur, vel

hortatur ut secur

animum suum

dilatet

quiatimen-

ab bis glorificaretur.
caeteris

Nam

futurum erat istud pra

haciens

dum non
Philippi.

sit

ne

lides ejus latins pateai

qum immensa

tnsolens factum, quale iiunquin

Nam
ill

aeneam

in

civitate ante fores

gratitudinis ergoerexit Christo statuant ? uas, ad cujtts pedes

crescendo attigisset, morbis cujusque generis medendi vim habebat. Hanc statuant se vidisse testatur, lib. 7
Historiae.c. 14,

nascebalur herba, quae

cm (imbriam

aeneae statuae

,,

771
Salvator ediderat, quo se mortis

IN

UCAM
bant consilium Domini, stupidi et crassi homines,
in

772
toti

Dominum

esse

mon:

straturus erat, pratcipuum quod de ipso sciri poterat

profano luctu occupati. Fecit boc ad confirmatio-

quod factum quanquin sciretbrevicvulgandum, aliud tamen crat vidisse morti imperantem.ut maxime per-

nem

amplilicationemque miraculi

quod de morte

nibil dubilalionis

apud eos

restaret.

movet

visus. Noluit

autem mox ab
quodam, quem
definilum
,

initio lotus

inno-

Scie.ntes, quod scirent esse

mortuam.
:

tescerc; sed ordinc

ipse sciebat con-

Vers. 54.

Ipse autem
,

tene.ns. Graec

Ipse autem

gruum

et Paire

se

eliam

discipulis
lic ad-

chmejecisset ovines foras et appreliendissel,

cet prater

omnes sciliet

revelavit.

Quare nec discipulos suos omnes

mox

nominalos, discipulos suos trs

ita est et Syriac.

pa-

bibet, sed paucos

quosdam

et eos selectos qui

op-

rentes virginis

Porr Lalin non

et
;

porluno
lestes.

tempore idonei essenl conspecii miraculi

leguntur

har;C

verba,

ejectis

omnibus foras,

viderique

possint ex Maithaeo et

Marco bc adjecta

nam Lu-

Vers. 52.

Flebant autem.
Gracum

Cm

autem

firent

cas satis istud intelligendum ddit superiori versu 51.

eam omnes

et plangerent, ut ver
dixit ipse, etc.

mortuam omnibus-

Clamavit. Tanqum all somno pressam excitans.

que conclamalam,
Plangebant.

Clamore enim
;

isto, et

animae absentiam

et mortis

propri est caedere et ferire

potenliam

sed vi vocis sus inferiorem, significavit.

hic ad excitandos

translatum est ad mores fanera lugentium, quod

taies esse soleanl gestus, ferienlium semetipsos.

illic

Nam

tametsi naturaliler clamor

Comsoni

morluae sensus nihil proderat, viiu tamen suae vocis

magnifie ostendere voluit, quo magis homines assuefaceret ad doctrinam

pert morte
ita

ut apud nos graves

libicines,

campanarum

apud Judaeos

more, quod videtur, gen-

suam audiendam
:

reque ips

tilibus accepto,

adhibebantur ad luctum (Cantabat,

monstraret quod

alibi dixerat

Venit hora et nunc est,

et qui

inquit

ille

mstis tibia funeribus), ad

quorum mo-

quando mortui audienl vocem Filii Dei,

rint vivent,

audie-

dos, conductiiii histriones canebaut funebria carmina,

Joan. 5, v. 25. Inde igitur apparet

qum

lundebant pectora, ejulatusque lugubres edebant, et amicis ac vicinis u trinque dolor ambitios provocabatur
:

eflicax sit

vox Christi, quae ad mortuos usque pn-

trt, ita ut sit in ips

morte

vivifica.
:

id

quod eliam similitudo

11, v.
17, dclart
:

illa

Salvaiore allata
et

Puella, surge. In Marco est

est

Talitha cumi, quod

Matth.

Lamentavimus

non

interpretatum

Puella

surge.

Verba Syriaca sunt

:

planxistis.

ambo, non tantm

Syriaca editio ad

prius, sed et posterius

quare et
:

Non negat vr mortuam esse secundm naluram, sed ita loquitur quomod se habeNo.n est mortua.

eum

plan
tali

modum
puerum

habet

Talitho

coumi. Syris et Chaldaeis

signincat, puel-

bat res ista in oculis ipsius, non ut se habebat in

oculis

lam

talitha.

Erat autem lingua Syra Chaldaicae admis

Hebraeis (unde etiam He-

eorum qui mortuam

parenlibus
;

lugebanl. Sibi ipsi morlua

admodm, tune vernacula

erat puella,

et huic turbae

tumultuanti,

braica dicebatur), qu proind et Salvator vulg ute-

imo

orbi universo

sed Chrislo Filio Dei, cui vivunt

batur, ad populum praesertim verba faciens. Gaudet

omnia, non eral mortua.

porr peculiariter Marcus, verba Domini

raculi aliquid operatus est,
liata sunt, referre,

quitus mi-

Sed dormit, suscitationem ipsius exspeelans, cui erat lacilius morte eam qum bominibus somno
excitare. Dormire pro mori
in sacris litteris frequens

edem

lingu qu pronun-

leclorem quasi in

rem praesentem
efficaci;

adducens; non quod

e lingu insit
,

vis aliqua, aut efficacitas verbis

,

usurpatur, Acl. 7, v. 60; 1 Cor. 15, v. 6; 5 Reg.14, videtur acciv. 20 et 31 verm bic Cbristus aliter
;

sed contra potis

qu vim

talemque

omnem
petitis,

Salvatori adscribendam constaret

pere

peculiariter

enim

inter

somnum

et

moriem
;

quippe qui usus

sit

vulgaribus verbis, medio vulgi

,

spem viiae mox resliluendae faciat ac Non est mortua ut maneat in morte, sed si diceret non mors dormit ad brve tempus somnus est statim namque expergefactam videbitis quam lugetis
discernit, ut
:

sermone
scuris

ad diferentiam ab incantaloribus

qui susurris, murmure, verbis, carminibusque ob,

hoc

est

invocationibus

daemonum, quaedam

aliquando admiranda faciunt. Propria itaque hoc loco

et

mortuam.
"Vers. 53.

certa Jesu

eliam ad mortuos excitandos virtus

Et

deridebant eum

nec enim tene-

declaratur, cui

tam ea

esset in

promptu, qum

alicui

Vers. 52.

Non est mortua puella

scilicet

Quod cm non

ut in morle maneat , sicut caeteri mortui, neque sit spes reviviscendi. Sed dormit, quia mox expergefactam videbitis, quam lugetis ut mortuam ; somnus igitur est, non mors. Unde quod multi non dicunt : Non est morlua, quia omnia vivunt Deo , videtur huic loco convenire ; sic enim nullus mortuus dicereiur, cm tamen aliquid peculiare videalur Cbrisicut vos putatis

stus de hc puella dicere, quod non de omnibus. Unde nec illo modo dicilur hic puella dormire, quo omnes mortui, Dan. 12, vers. 2, vel peculiariter sancti di-

intellexissent , addit, mortuus est, indicans se eum mortuis velle suscitare. Usus est autem hic islo loquendi modo edem de causa , qu mox pracepit ut nemo sciret, videlicet ui hc urbau ambiguilate minus miraculum turbis innoteset ret. Vers. 55. Et deridebant eum ; quia ignari islius consilii divini , et apud quos de ver morte puellae nulla eratdubilniio. Ve.;s. 54. I ELU, surge , ut ipso quodammod ge^tu, et voce agi ret tanqum eum donniente, quem

manu et
et jussit
retur.

propter spem t'uturae rsurrection nis; sed potis ad illum plan modum , quo, Joan. 11, vers. 11, dicit Christus Lazarus ami-

cuntur

in

morle dormientes

qu somno

voce exciuuesoiemus. Undeedem facilitaie, exciiata surrexit, ut Marcus, ambulabat,

illi dari

MANDtcARE

ne uhantasma nuu-

cu$usler dormit , sed vadout somno excitent eum.

, , ,

775

COMMENTAKIA. CAP.
:

IX.

774

nostnm excitare dormientcm

sanos, apprehens

nam

hujusmodi ac-

deret excitationis verilalem, ne videretur phantasma

esse
;

tioncetoratione excitare solemus dormientes corpore

unde

et

dare noluil

sed jussil ut parentes ipsi

vit

manu

et voce addit

Petre, surge.

lioc lacrent.

Porr non de

tanlm, sed et de

Porr cum, Syris,

ita est

surgere, utstes; qui silus

,

prospra valeludine puellse voluit hoc

modo
statim

constare,

vivenlium et valentium est

niortui.

oppositus situi jacentis

declarans ipsam esurire, quod pueri grandiores

somno

excitati soient
,

cm
si

valent

Vers. 55.

Et,

namque
Marcus

tune.
ille

cibum petunt, quem

non

valent, rcusant.

Spiritus ejus, idem

st

quo ante vixerat (manifeaudivit

addit, ei ambulabat

quae verba magis etiam indicant

enim hic adslruilur animai immortalitas), qui jam

,

long aberat corpore

tamen vocem Jesu

cum spiritu reversas esse vires et alacritatem. Geminum itaque hic rurss miraculum virtute Jesu editum
est,

revocantis, ejusque imperio accitus

mox

praest fuit

qud

et

anima

in corpus sit revocata, et corpus

adeque celeriler reversus, in corpus totum denu

sese insinuavit, ita ut puella continu surgeret lecto,

sanitati restitutum

tuum
qui

quod ex aegritudine fuerat morpotuisset enim anima etiam in aegrotum aut

;

non modo rediviva

sed etiam an omni

morbo

languidum corpus revocari

nus qui ddit majus.
Vers. 5C.
nisi divinae

liberata.

sed utrumque praestilit, utrumque fuerat rogatus, nec voluit negare mi-

Et surrexit, nullo majori negotio qura si ex somno excitata et prehensa manu elevata fuisset. Co.NTiNuo. Qui profundo somno premuntur, nonnunqum expergefieri non possunt, etiamsi semel atque ilerm inclames ac
excitati,

Et
tam

stupuerunt

lantae

virtutis

nec

eflicacis

tamque

praesentis specta-

culo.

vellices

nec statim evigilant

Quibus prvEcepit. Graec

ipse verb prcepit eis. id

sed di semisomnes, oscitantes, dislendunt

Ne

alicui dicerent,
iri

ne quis

resciret ex ipsis.

brachia, nutant capite,

nonnunqum

et

mento pui-

Sciebat enim non

celatum, im long lalque

ita

sant pectus, et nisi instes relabunlur in

somnum.

sparsum

iri,

id

quod

factum Matthaeus narrt

(et

Haec mortua confestim, ad vocem vocantis et excitantis Jesu, surrexit

:

qui poterat celari, quod puella ipsa,

quam
:

constiterat

facilis revixit

lantis,

qum

quis expergiscatur ad
,

ad vocem appelvocem excitantis.

re-

morluam
ret?).

eo ipso quo vivere conspiceretur, prode-

Sed praecepit ex causa duplici

suspicionem
affectatae
gloriae,

una, ut vitaret

Agnovit enim animula

liquerat,

quae puisa

morbo corpus

ipse

vocem

conditorissui, et nihilcunctala reversa

mm
nihil

quod potissiapud synagogae primores agendum erat qui

id
,

est in domicilium

unde demigrrat.
non modo vivere
vilae

non faciebant ad laudem humanam emeren;

Jussit illi dari BiANDUCARE, ut

dam
puli,

altra

ut

illi

vel

tanlisper tacerent

dm

ipse

sed etiam ben valere ostenderelur et omnibus

ind discessisset.
qui
erat

muniis rect

uti.

Non enim solm vitam

,

ei

subito
voluit

Non enim gaudebat applausu poillic rei evenlum expectans magn

Salvalor reddidit

sed et sanitatem.

Ad hoc

turb.

etiam ut daretur

illi

quod ederet, ut certiorem red-

CAPUT
i.
illis

IX.
1.

CHAPITRE

IX.

Convocatis autem duodecim apostolis, ddit

virtutem et potestatem super omnia daemonia

et ut languores curarent. 2.

Or, Jsus ayant assembl ses douze aptres , leur donna puissance et autorit sur tous les dmons, avec le pouvoir de gurir les maladies.
2. Puis et
il

Et misit
Et

illos

prsedicare

regnum Dei ,

et

sanare

les

envoya prcher

le
;

royaume de Dieu,

rendre
5.

la

sant aux malades

:

infirmos
3.
ait

ad

illos

Nihil tuleritis in via,

neque

virni

gam, neque peram, neque panem, neque pecuniam

neque duas tunicas habeatis.
4.

Et il leur dit Ne portez rien dans le chemin bton ni sac , ni pain ni argent et n'ayez point
,

deux

habits.
,

Et

in
et

quameumque domum

intraveritis

ibi

4. En quelque maison que vous soyez entrs meurez-y, et n'en sortez point.

de-

manete,
5.

ind ne exeatis.
:

Et quicumque non receperint vos

exeuntes de

civitate ill, etiam

tite in

pulverem pedum vestrorum excuillos.

teslimonium supra

o. Lorsqu'il se trouvera des personnes qui ne voudront pas vous recevoir, sortant de leur ville, secouez mme la poussire de vos pieds, afin que ce soit un tmoignage contre eux.
6. Etant donc partis, ils allaient de villnge en village , annonant l'Evangile et gurissant partout les malades.
,

6.

Egressi autem circuibant per castella evange-

lizantes et curantes ubique.

7.

Audivit autem Herodes tetrarcha omnia quae

fiebant ab eo, et haesilabat eo

8.
tuis
aliis
:

qud diceretur

7.

Cependant Hrode

le

ltrarque entendit parler

A quibusdam

Quia Joannes surrexit mor:

de tout ce que faisait Jsus, et il tait dans une grande perplexit, parce que les uns disaient
8. Que Jean tait ressuscit d'entre les morts les autres, qu'Elie tait apparu; et d'autres, qu'un des anciens prophtes tait ressuscit.
;

quibusdam ver
:

Quia Elias apparuit

ab

autem
Et

Quia propheta unus de antiquis sur-

rexit.

9.

ait

Herodes

Joannem ego

decollavi.

Quis

est

autem

iste,

de quoegotaliaaudio? Et

quaerebat
\

videre

eum.

J'ai fait couper la lle 9. Mais Hrode disait Jean. Qui est donc celui-ci de qui j'entends dire de si grandes choses r Et il souhaitait de le voir.
:

,, ,

775
10. Et reversi apostoli narraverunl
illi

IN

LUCAM

776

quaecum-

que fecerunt
in

et assumptis illis, secessit

seorsm

10. Les aptres tant revenus, racontrent Jsus tout ce qu'ils avaient lait; et Jsus les prenant avec
lui, se relira
l'cart

locum descrtum, qui

est Belhsaid.
,

dans un lieu dsert prs de

Bethsade.
secutae sunt
illis

H. Quod cm
illum
:

cognovissent turbae
,

et

excepit eos

et loquebatur

de regno

Dei, et eos qui cura indigebant, sanabat.

11. Lorsque le peuple l'eut appris, il le suivit et Jsus les ayant accueillis, leur parlait du royaume de Dieu et gurissait ceux qui avaient besoin d'tre
,

12. Dies autem cperat declinare

guris.
:

et accedentes

duodecim, dixerunt

illi

Dimitte turbas, ut euntes in

,

12.

Comme

le
lui

castella villasque quae circa sunt

divertant

et inve-

douze vinrent

jour commenait baisser dire: Renvoyez le peuple

les villages

les
afin

niant escas
13. Ait

quia lue in loco deserto sumus.

illos
:

qu'ils s'en aillent

dans

et

dans

les lieux

autem ad
:

Vos date

illis

manducare.

d'alentour pour se loger, et pour y trouver de quoi vivre , parce que nous sommes ici dans un lieu
dsert.

At

illi

dixerunt
,

Non
:

sunt nobis plus

nisi forte

qum quinque
,

panes

et

duo

pisces

nos eamus

et

ema-

mus

in

omnem banc turbam

autem
discipulos suos
:

escas.

14. Erant

fer viri quinque millia. Ail au-

13. Jsus leur rpondit Donnez-leur vous-mmes manger. Ils lui reparurent Nous n'avons que cinq pains et deux poissons; si ce n'est peut-ire qu'il faille que nous allions acheter des vivres pour tout ce
:

tem ad

Facile

illos

discumbere per

peuple.

convivia quinquagenos.
15. Et ita fecerunt. El discumbere fecerunt
nes.

om-

Alors

environ cinq mille hommes. Failes-les asseoir par troupes, cinquante cinquante.
14.

Or

ils

laienl

il

dit

ses disciples

16. Acceplis

autem quinque panibus

in

et

duobus
15. Et
ils

piscibus
fregit
,

respexit

clum

firent ainsi, et les firent tous asseoir.

et benedixit
,

illis

et

et distribuit discipulis suis

ut ponerent ante

turbas.
17. Et
et

manducaverunt omnes,

et saturali
,

sunt:

16. Et Jsus prit les cinq pains et les deux poissons; yeux au ciel, il les bnit, les rompit, et les donna ses disciples, afin qu'ils les prsentassent aux peuples.
et levant les

sublatum est quod superfuit

18. Et faclum est,

illis

fragmentorum
et

17.

copbini duodecim.

Ils en mangrent tous, et furent tous rassasis; on remporta douze paniers pleins des morceaux

cm

solus esset orans

,

eranl
:

qui taient rests.

18. Et il arriva que, comme il priait en particulier, ayant ses disciples avec lui, il leur demanda Qui le peuple dit-il que je suis ?
:

cum illo et discipuli Quem me dicunt esse

;

et interrogavit illos

dicens

lurbae.
:

19. At

illi

responderunt, et dixerunt

Joannem

Baplistam

alii

autem Eliam,

alii

ver quia unus

propheta de prioribus surrexit.

20. Dixit
dicilis?

aulem

illis

Vos autem quem

dixit
:

me

19. Us lui rpondirent Les uns disent JeanBaptiste , les autres Elie , les autres que c'est quelqu'un des anciens prophtes qui est ressuscit.
:

esse

Respondens Simon Petrus

Christum

20. Et
je suis?

il

Simon

leur dit : Mais vous , qui dites-vous que Pierre, prenant la parole, dit :1e Christ

Dei.

de Dieu.
ille

21. At
hoc.

increpans

illos

prsecepit

ne cui dicerent
21. Jsus leur dfendit avec

menace de

dire cela

personne
22. Car
il

22. Dicens

Quia oporlet Filium hominis mulla

,

pati, et reprobari senioribus

et principibus sacer-

souffre

dotum,

et scribis, et occidi, et lerti die resurgere.

23. Dicebat autem ad

omnes
me.

Si quis vult post

et
lollat

le Fils de l'homme par les snateurs par les princes des prtres , et par les scribes qu'il soit mis mort , et qu'il ressuscite le troisime jour.

faut, leur disait-il,

;

que

beaucoup

qu'il soit rejet

me

venire, abneget

semelipsum,

crucem

suam
re

quotidi, et sequatur

24. Qui enim voluerit

,

perdet illam

animam suam salvam facenam qui perdiderit animam suam

si

23. Il disait aussi tout le monde Si quelqu'un veut venir aprs moi , qu'il renonce lui-mme qu'il porte sa croix tous les jours et qu'il me suive.
:

24.
et

propter me, salvam faciet illam.

Car celui qui voudra sauver sa vie, la perdra la celui qui perdra sa vie pour l'amour de moi
; ,

sauvera.
lucretur univer25.
,

25. Quid enim proficit homo,

sum mundum se autem ipsum tum su faciat'.'

,

perdat

et

delrimen-

tout le

En effet que servirait un homme de gagner monde aux dpens de lui-mme, et en se per,

dant lui-mme.

26.

Nam
Filius

qui

me

erubuerit, et meos sermones,

,

hune

hominis erubescet

cm

venerit in

ma-

jestate su, et Patris et

sanctorum angelorum.
:

27. Dico autem vobis ver

tes, qui

sunt aliqui hic stan-

26. Car si quelqu'un rougit de moi et de mes paroles , le Fils de l'homme rougira aussi de lui lorsqu'il viendra dans sa gloire et dans celle de son Pre et des saints anges.
27. Je vous dis en vrit, il y en a quelques-uns de ceux qui sont ici prsents , qui ne mourront point qu'ils n'aient vu le royaume de Dieu.
28. Environ huit jours aprs qu'il leur eut dit ces paroles , il prit avec lui Pierre , Jacques et Jean ; et monta sur une montagne pour prier.

non gustabunt mortem donec videant regnum

Dei.

28. Factum est autem post haec verba fer dies

octo, r et assumpsit
t ascendit in

Petrum

et

Jacobum,

et

Joannem,

montem

ut oraret.

77
29. Et facta'est, diu oraret
aliera
, ,

COMMENTAKIA. CAP.
species vults ejus
et vestitus ejus albus et refulgens.

IX.

778

29. El pendant qu'il priait , son visage parut tout autre ; ses habits devinrent blancs et resplendissants.
50. Et voici deux

30. Et ecce duo viri loquebantur

cum

illo.

Erant

hommes

s'entretenaient avec lui

autem Moyses

et Elias

c'taient Mose et lie

,

31. Yisi in majeslate

et dicebant

excessum ejus
j

laient

31. Qui parurent pleins de majest ; et ils parde sa sortie du monde , laquelle devait arriver

quem completurus

erat in Jrusalem.

dans Jrusalem.
52. Cependant Pierre, et ceux qui taient avec lui, taient accabls de sommeil; et s'iant veills, ils le virent dans sa gloire , et les deux hommes qui
taient avec lui.
illo, ait

52. Petrus ver et qui

cum

illo

erant, gravati erant

,

somno. Et vitantes viderunt majestalem ejus

duos viros qui stabant
33. Et faclum est
trus ad
et

et

cum

illo.

cm

discederent ab

Pe:
i

Jesum
et

Praeceptor,

faciamus
,

tria

bonum est nos unum libi tabernacula

, ,
:

hic esse
et

lui dit

33. Et comme ils se sparaient de Jsus Pierre Matre, nous sommes bien ici taisons-y trois
,
: :

unum
,

tentes,

une pour vous

il

une pour Mose

qu'il disait.

et

une pour

Moysi
34.

unum Elire Hc autem illo

;

nesciens quid diceret.

lie
et in
j

car

ne savait ce

loquente, facta est nubes

,

obumbravit eos

et

timuerunl

intrantibus

illis

54. 11 parlait encore , lorsqu'il parut une nue qui couvrit; et ils furent saisis de frayeur, en les voyant entrer dans celte nue.
les

nubem.
35. Et vox facia est de nube
lius
,

dicens

Hic est Fi-

mots

55. Et il en sortit une voix qui fit entendre ces C'est ici mon Fils bien aim : coulez-le.
:

meus

dileclus

ipsum audite.
inventus est Jsus solus. Et
in
illis

56. Et
ipsi

dm

lieret vox,
,

tacuerunt

et

nemini dixerunt

diebus

quidquam ex
57.
tibus

bis quae viderant.

est

36. Pendant qu'on entendait cette voix , Jsus se trouva seul. Et ses disciples tinrent ceci secret, et ne dirent rien pour lors personne de ce qu'ils avaient vu.

Faclum
illis

autem

in sequenti die,
illis

descenden-

de monte, occurrit

turba multa.
,

37. Le lendemain, lorsqu'ils descendaient de la montagne, une grande troupe de peuple vint au-de-

58. El ecce vir de lurb exclamavit

gisler,

dicens
,

Maquia

vant d'eux.
38. Et
jetez les
n'ai

obsecro te
:

respice in

filium

meum
;

un

unicus est niihi

yeux sur

homme s'cria parmi la mon fils, je vous en

foule

Matre

supplie, car je

59. Et ecce spiritus apprehendit

clamt

et elidit

et dissipt

eum et eum cum spum

subito
et vix

que ce seul enfant.

discedit dilanians

eum

40. Et rogavi discipulos tuos ut ejicerent illum, et

39. L'esprit malin se saisit de lui, et lui fait tout d'un coup jeter de grands cris; il le renverse par terre ; il l'agite par de violentes convulsions qui le font cumer et peine le quitte-t-il aprs l'avoir
;

non potuerunt.
4t. Respondens
infidelis et perversa,

tout bris.

autem Jsus,

dixit

generatio
ils

usquequ ero apud

vos, et patiar

40. J'avais pri vos disciples de le chasser ne l'ont pu.

:

mais

vos? Adduc bc filium luum.

42. Et
dissipavit.

cm

accederet,

elisit

illum

daemonium,

et

41. Alors Jsus prenant la parole, dit race incrdule et dprave , jusqu' quand serai-je avec vous, et vous soulfrirai-je ? Amenez ici votre fils. 42. Et

45. Et increpavit Jsus spiritum

sanavit

immundum

et

comme
,

l'enfant s'approchait
et l'agita

le

dmon

le

puerum

et reddidit illum patri ejus.

;

jeta contre terre

violemment.

omnes in magnitudine Dei omnibusque miranlibus in omnibus qua; faciebat,

dixit

44. Slupebant autem

immonde,
de Dieu

45. Mais Jsus ayant parl avec menaces l'esprit gurit l'enfant, et le rendit son pre.

ad discipulos suos

Ponite

vos in cordibus

vestris

sermones

islos

Filius

enim hominis fulurum

et erat vla

est ut tradaur in

45. At

illi

manus hominum. ignorabant verbum islud,

non sentirent
illud
;

44. Et tous furent tonns de la grande puissance et lorsqu'ils taient dans l'admiration de ; tout ce que faisait Jsus, il dit ses disciples Mettez bien dans votre cur ce que je vais vous dire : Le Fds de l'homme doit tre livr entre les mains des
:

tum ante

eos, ut

et

timebanteum
quis

hommes.
disait

interrogare de hoc verbo.

46. Intravit autem cogitalio in eos

eorum

45. Mais ils ne comprenaient point ce qu'il leur tait tellement cach, qu'ils ; et ce discours leur
ils

major

esset.

n'y entendaient rien, et l'interroger sur ce sujet.

apprhendaient

mme

de

47. At Jsus videns cogitationes cordis illorum,

apprehendit puerum, et staluit illum secus se

48. Et ait
illis
:

46. Or il leur vint celle pense dans l'esprit lequel d'entre eux tait le plus grand. 47. Mais Jsus voyant les penses de leur cur un petit entant, et le mettant auprs de lui
,

Quicumque susceperit puerum

,
:

islum in nomine
receperit
,

meo me rccipit et quicumque me recipit eum qui me misit. Nain qui minor
omnes, hic major
est.

prit

est inter vos

49. Respondens

aulem Joannes,
in

dixit

Prceptor,

leur dit Quiconque reoit cet enfant en reoit ; et quiconque me reoit, reoit ce! ni qui m'a envoy ; car celui qui sera le plus petit parmi vous tous sera le plus grand.

48.

Il

mon nom, me

vidimus
nia
,

quemdam

nomine tuo ejicienlem daemo-

et

prohibuimus

eum

quia non sequitur nobis-

cum.
s. s.

49. Alors Jean prit la parole, et lui dit: Matre, nous avons vu un homme qui chasse les dmons en et nous l'en avons empch parce qu'il otre nom , ne vous suit pas avec nous
;

xxu.

>:>


779
fiO.

m
Et
ait

LUCAM
')0.

780
/sus
<[ui

ad illum Jsus

Nolitc prohibera
est.

gui

lui

dit

Ne

l'en

empchez point, car

pour vous.

enim non
51.

est

advcrsm vos
est

pro vobis

celui

n'est pas contre vous, est

le

Facium

aulem dm

complerentur

di's

assumplionis ejus, et ipse l'aciem suain lirm:ivit, ut

iret in

Jrusalem.

temps auquel il devait tre enlev du monde tait prs de s'accomplir, il se mit en chemin avec un visage assur , pour aller Jrusa51,

Lorsque

52. Et misit nuntios ante conspeclom

sunm

et

mtes inlraverunt in civitatem Sainariianonini

ut

pararent
53. El

illi.

52. Et il envoya devant lui des gens qui , lani entrrent dans un bourg des Samaritains, pour lui prparer ce qui tait ncessaire.
partis,
';">.

non receperunt eum

vidissent

quia facis ejus erat

euntis in Jrusalem.

54.
et

Cm
,

autem
:

disipuli ejus
vis

Jacobus

recevoir lem.
">'t.

Mais ceux de ce lieu ne voulurent point le qu'il paraissait qu'il allait Jrusa, parce

Joannes

dixerunt

Domine,

dicimus ut igms

descendal de elo, et consumai illos?

55. Et conversus increpavit
illos
,

dicens

Nescilis

et Jean ses disciples, Seigneur voulez-vous que nous commandions que le ieu du ciel descende ei qu'il les
ils lui

Ce que voyant Jacques

.

dirent

consume?
55. Mais Jsus se retournant , les reprit , en leur disant : Vous ne savez quel esprit vous appartenez.

cujus spirils

eslis.

56. Filius hominis

non venit animas perderc, sed

salvare. Et abierunt in aliud castellum.

57.
dixit

Factum

est

autem, ambulanlibus
:

il

lis

in via,
ieris.

quidam ad illum
illi

Sequar

te

qucumque

de l'homme n'est pas venu pour permais pour les sauver. Ils s'en allrent dans un autre hourg.
56.
Fils

Le

dre

les

hommes

58. Dixit

Jsus
:

Vulpes foveas habent,

el volu-

57.
dit
:

Comme

ils

taient en

chemin

un homme

lui

Seigneur, je vous suivrai partout o vous irez.

:

cres cli nidos

Filius

autem hominis non habel ubi

Sequere me.

58. Jsus lui rpondit

nires, et les oiseaux

caput reclinet.
59. Ait
dixit
lire
:

aulem ad alterum
,

Ille

autem

de l'homme n'a
lui

du ciel leurs nids pas o reposer sa tte.

:

Les renards ont leurs tamais le Fils

;

Domine

permitte mihi

primm

ire, el sepe-

59. Mais Jsus dil un autre

:

Suivez-moi

et

il

patrem meum.
:

rpondit Seigneur, permeltez-moi d'aller auparavant ensevelir mon pre.

:

60. Dixitque ei Jsus

Sine ut morlui sepeliant

,

mortuos suos

tu

autem vade
Sequar

et

annuntia regnum

Dei?
61. Et ait alter
:

00. Jsus lui repartit Laissez aux morts le soin d'ensevelir leurs morts mais pour vous, allez annoncer le royaume de Dieu.
;

te,

Domine, sed permilte

miltens

mihi primm renuntiare his quae domi sunt.

62. Ait ad illum

Jsus

Nemo

manum

Un autre aussi lui dil : Seigneur, je vous suimais permettez moi de disposer auparavant de ce que j'ai dans ma maison.
61.
vrai,

suam ad aratrum,
Dei.

et respiciens rtro, aptus est regno

main

Quiconque ayant mis la charrue regarde derrire soi , n'est point propre au royaume des cieux.
62. Jsus lui rpondit
la
:

COMMENTAKIA.
Vers.
1.

Apostolis. Grc, discipulis,

et

addunt

neque ingenio neque facundi pollerent,

excellenlia et novitas requirerent plus

rei

autem

Graeca pleraque exemplaria, suis. Syrus lanlm habet, duodecim suis.

qum humaquae

nas doles
;

ne deesset auctoritas, spirils eos potenli

Virtutem et potestatem
tatem
;

potestatem et auctori-

ornavit, inslruxit clestis potentiae insignibus,

iniperium et jus agendi, conjunctum virtuli

:

fidem ac reverentiam

apud populum conciliaient;

ipsi effectrici

nam apud Deum

conjuncta sunt po-

sigilla eis aucloritatis divinae tradidit,

testas et facultas.

lorum eiliciendorum facullatem (quo modo

nempe miracuet cum

;

Super,

in,

omnia d.emoma,

omne genus dacmonioaccipiunt,

Mose

veteris legis praecone egeral Deus, Exodi 4)

ve-

rum. Non tamen absolutam poteslalem

illis

ut

rm non bujusmodi miraculorum,

lione
ips,

quae ipsos redde-

quidvis

cum daemonibus

agere liceat pro arbi-

rent formidabiles, sed quae convenirenl

cum

lega-

trio, sed,

quod Matthaeus

addit, ut expelterent eos, ut

quae de humanae naturae restilulione et

ne

inlelligeres ddisse poteslalem

spiritus.

qualcm habent

ipsi

perteclione,

deque aetern salute

erat,

qu benefic
ne-

immundi

Sensus est

igitur ddisse

eum

po-

morborum corporalium
ea quae essent animi
:

sanatione, allicerent rudes ad

sic

testatem ejiciendi daemones.

enim

et ipse Christus

Languores

morbos.

Dominum

se Palri aequaipse, ve-

gotium insliluebat.
Vers. 2.

lem

declaravit,

quando non tantm habuit

ddit,
illis

Misit,
id

emisit,

sive potis emandavit.

lm eliam aliis rm non ddit

bujusmodi facultalem. Csete-

Siquidem

est

propri -oaTXXeiv,

cum mandatis

virtutem inlrinsecam seu inhae-

emitlere, quo verbo dicli sunt aposloli. Hic apostoli,

rentem ad haec praestanduro, qualem habuit ipse; sed

aucloritatem ddit, cui ipse virlute
assisteret ut
sibi

nuper

electi

qu ad

id

muneris se praepararent,

inhaerente
legatis

Marci 5,

v. 14, et

Luc. 6, v. 13 (nam Malthaeus non

ne esset inanis. Soient monarcha;

electionem, sed missionem solam describit) mittuntur ad praesentem lunctionem, jubenturque se ad

suis ea addere, quae ipsis aucloritatem

cilient

apud

illos

con-

opus

hommes nullo 1re loco erant disipuli isli, legatio autem quam illis injungebat Christus divina erat; deinde , cm
ad quos niitluntur. Quia ergo inter

accingere. Pris ergo deslinabantur in

:

spem

luturi

nunc horam venisse Christus denuntiat, qu laboris manus operi admoveant. Hactens Jcshs per se solug.

781

COMMENTAKIA. GAP. IX
int-

782

Evaugelium praedicaverat, duodecim apostolos

nent ad utramque legalionem, et hanc particularem,

et

rim variis modis formans atque instituons, velul post

luturam illam generalem, ut pleraque omnia

particulari,

quae

acceptum Spiritum sanctum

cessuros.

in

praedicandi

munussucali-

primm quidem de hc
et

de qu sermo

Verm

ut ipsi intrim

quoque spcimen

insliluilur, deinde ver et

de universali, ubi eadem

quod

sui darent in tanti sui

in

muncris lunctionem,

et vivo
illos ut,

major

ratio militt, intelligenda veniunt. Inter haec

adhuc magistro
leviori

periculum lacrent, misil

Judae se exercitarent
;

palaestr

intrim

numeranda sunt ea quae de non tollendis impedimenlis agunt, quae tamen aliter Salvalore intellecla et
praecepta videnlur in hanc particularem, aliter in fu-

hc apostolorum discursione et Evangelii promulgalione effeclum est, ne aliquis in Judac posset igno-

luram illam generalem. Ad hanc enim prolectionem

praecis voluit apostolos suos accingi Christus,

rantiam advenls Christi praetexere.

absque

Regnum
Judaei,

Dei.

Hoc

illud

idem

est

regnum, quod

omni pecuni,

viatico et sarcinis

id

quod docemur
v. 35,

Matthaeus dicit regnum clorum,

nempe, ut scirent non hoininuin

felicilatem

ex verbis ejus in ultini cn, Luc. 22,

praeterit

ubi de

primm,
;

se divinils restilui,

hc missione loquens

ait

Quando misi vos

numquid aliquid

beneficio

deinde, felicem fore ipsoruin sub Deo rege

sine sacculo et per et calceamentis,

dfait vobis?

statum

tertio,

non terrenam ac caducam

sed clestem et

Qud autem non

illa

praecis et juxla lilte-

ipsis promitti,

nunqum

finiendam.

ram hoc semper

hoc qud eadem

praeceperit aposlolis suis,

praeter

Sed de

bis

jam egimus supra.

secundm Lucam veiba non

est,

Infirmos, aegrolos.

obscure indicent, nianifeslum ex eo

viam, ad
iter, id est,

qud nev. v.

Vers.

5.

Ln via, Graec, in

que apostoli,
1

Thessal. 2, v. 9
;

2 Timolh. 4,
ipse,

13 5

cujusmodi gestare soient, qui aliqu proliciscuntur,

nec sunt pecuni instrucli.

Cor. 9, v. 5

neque Christus

Luc. 8,
,

Joan. 13, v. 29; hoc semper observrunt

qui et

Neque virgam,
aliis

Graec, neque virgas,

quanqum

in

loculos habuerunt, et mulieres sorores quibus ale-

Gra:cis libris est

numerus

singularis, ut Latine,

rentur ac curarentur circumduxerunt. Relata iyitur

baec de impedimenlis praecepta, ad

cui etiam favere videnlur Graeci tractatore. In virg

perpetumn apointelli-

discrepare videnlur evangelistae

cum perniiltitur, Verm vari acceperunt

thaeus et

nam quae apud Marapud Matlhaeum et Lucam negalur.

:

stolorum oflicium (ut referenda etiam sunt),

genda sunt vetare siudiosam de his rbus necessariis

prospectionem
praedicatio, vel
vel
,

evangelistae virgam,

Mat-

qu vel impediri possit Evangelii

Lucas,

armorum
utilis

loco;

Marcus, scipionis

minui minisierii evangelici aucloritas,

terrena-

sive baculi, qui viatores sustinet ac levt, ilinerisque

non

taie

exemplum contemptionis rerum

faborem

alleviat

etiam est ad trajicienda

et

flu-

rum

praberi, quale praeberi congruum est praeco-

mina quae vadari possunt,

ficilia

ad lamas atque

alia dit-

nibus regni clorum. Atque hoc est quod veteres Patres volunt,

loca saltu superanda.

Non enim

voluit Christus

quando haec tanqum perptua praecepta

profecliont-m aposlolis esse onerosiorem, quin expe-

interpretantur.
stolos suos

Nam

et

hc

respicit

Christus, apo-

ditiorem.

Ad

iter

ver faciendum, gestandi baculi

constat;

hc vice omnin nudos de induslri abs se

morem
zaei,

fuisse

antiquils,

unde meminil
Jacob

emiltens, ut non
tur,
tra

modo

nullis

impedimenlis relarden-

Scriptura virgae Mosis, Exodi 4, v. 2, et baculi Eli-

quos vult lotos vacantes delegatae funclioni inpaucos dies Judaeam lustrare et statim ad se re-

4 Reg. 4,

v.

29

et

Gen. 32,

v. 10,
:

ait

In baculo meo transivi Jordanem istum

bis fatetur se

quibus vervenisse

verti; sed etiam,

qudam

divinae Providentia%

curam

vacuum

nullisque

cum

divitiis

gerentis
tione, ad

fidelium

veibi praeconum,

quasi degusta-

in Syriam

est enim virga vialorum pauperum ac nudorum signum, cm alii equs curruve incedere soleanl, aut peds arma gestare. Luc. 22, gladium op:

futuram illam in universum lerrarum orprjeparentur

:

bem legalionem
tol fiduci
hil

qu pendere discant
et sciant, etiamsi
vitae

de providenti Dei,

ni-

ponere videtur virgae olim se prohibitae

nam

est

aliquando adsit eorum quibus praesenti

opus

virga qu te adverss hostes defendas, aut eos etiam

est,

quinim immineant
eis

hostilia et

adversa omnia,
legati missi

invadas

de qu

legis
:

Reges eos

in

virg ferre,
inipio-

non

defuturam principis Christi, quo

psalmi 2, v. 9. Et

Conlrivit

Dominus baculum

sunt, prospectionem,

modo

gnaviter et sincre

munus
solli-

rum, virgam dominanlium,

etc., Isa. 14, v. 5.

Armoqui-

obeant suum
dillidentem,

itaque abjiciendam semper anxiam et

rum autem

usus

iis

non convenit, qui

divinae tutelae

im omnem rerum necessariarum

praecones teslesque sunt.

Mandatorum istorum,

citudinem, qu prdicationis negotium impediatur.

Idcirc enim qurit ex ipsis postrem
tibus

bus Christus hoc capite

instruit apostolos suos, quae-

secum cnanvos sine

dam rum

pertinent ad solam hanc particularem apostoloin

quod kiox recitavimus

at
etc.

Quando misi

Judaeam legalionem, ut

illud

de non iutrando
;

sacculo et per et \calceamenlis,

fait vobis ?
illi

numquid aliquid dDixit erqo eis

:

civitates

gentium aut Samarilanorum

in

quaedam ad

dixerunt

NHiil.

solam generalem illorum

universum terrarum orlo-

Sed nunc,

Ex quibus

verbis

primm

palet prae-

bem

legalionem, ut

illa

quae de perseculionibus

ceptionem illam nudinlellectam fuisse temporariam;

deinde, ad hoc institutam fuisse, ut discipuli experi-

quuntur. Occasione enim praesentis hujus et paiicularis legationis, instruit eos,

ill

quo modo

et in

futur

rentur quod dictum est, esse Christo

Domino opera-

generali ac graviori, ad

quam hc

particulari forperti-

riorum se in opus missorum curam, idquc experti

mabantur, ipsos se gerere oportebit. Quaedam

non distinerentur

sollicitudine

de rbus ad vitam ne-


785
cessariiB

, ,

IN

LUCAM
vnlgaii

78i
negotium horlabitur
alio

quando Evangelii divulgandi causa mundus

demigrare. Si longa

essct

obeundus; hic scopus fuit omnium. Neque peram, vobis comparate. Peram viatoriam intelligil, qu panem et aliquid obsonii gestarc via-

alicubi niora trahenda

esset, posset occurrere

causa

mutandi

hospitii, ut,

ne unus quispiam, praesertim

fa-

tenuioris fortunae,
cile

nimim gravarelur; sed non

violet,

lorcs soient; sub qu inlelligit et

poculum viatorium,
est pro conlento.

mulandum

est,

ne hospilalis necessitudinis jura

quo vinum. Continens accipiendum

prdicator regni clorum

Anibrosius.

quod

in

Lucam

ait

Nkque duas tunicas,

id

est,

lunicas mutalorias,

quarum
sit

altra in ilinere, altra in locis ubi haereatis,

Vers.
serit

5.

Pulverem pedum vestrorum, qui adhaedomo

ill

utamini, vel plures tunicas

qum

in

praesentem

usum

pedibus vestris ex

aut civitate.

Signum
effi-

necessarium. Sub lunic autem, et caetera veslivetat assumi mutatoria; aut cert
accipit.

et actionis

genus long oratione significantius et

jussi sunt uti apostoli,

mentorum gnera,

cacius,

quo

qu

significarent,

tunicam pro quovis vestimenli gnre

v 8o, binas singuli
;

Duas,

tanlm abesse ut terreni commodi venandi

ipsos accesserint,

gratis

nam
;

particula v distributio-

ut nullo vel levissimo

re,

nem
dice.

dclart hoc loco

deerat autem in Oclavo co-

im

vel

communissim

cum

ipsis

qui

commodo, EvangeUum

Duas sive binas, nempe, unam indutam, alleram

;

Dei rejiciunt, quippe maledictis, communicare velint.

Jussi
ita

in sarcinis

unam
/etv

necessariam, [alteram superfluam.

autem sunt

uti

hujusmodi prolestatione, aut, ut

isto-

Habeatis,

babere

id est,

'/.sts,

enallage Grae-

dicamus, detestatione, parlim ad lerrorem

cis familiari;

quamvis san dura

,

sit

hoc loco,

cm

praecedat

otfptTe

et

p-sWe subsequatur.
,

Itaque in

um, partim ad consolationem sui.'Ad consolationem su, ne Irangerentur animis propter contemptum doctrinae suae,

quodam
pelalur

codice scriptum erat yjn

in alio

ver sim-

neve

illis

remoram

alferret

mundi

ingra-

pliciler, pi-rs

v So vj.Twva;,

ita scilicet,

ut

a^n

re-

liludo

hoc enim praecipu consilium Salvator habuit,

m
4.

tg xctv&.

sicubi respueretur
lori et

eorum doctrina,

justo ipsorum doin

Vers.

Intraveritis, scilicet divertendi seu

taedio solatium adhibere,

ne

medio cursu

hospitandi causa.
lui

fatiscerent, quin
scili-

animos despicientes

omnem homi-

manete, hospilamini apud illum, dignum

inveneritis,
sitis,

num
num
stoli

contumaciam, per mdia obstacula constanter

favore non indigerent.

cet

quem

non mutantes hospitium, quasi

hospes; sed coniis

pergerent, ut qui

vel levs

vel

appelentes mensae lautioris, cusit

Deo obsequcntes ac placentes homiAd terrorem autem conjussi

juscumque ordinis facultative

tenu
iis

temptorum repulsorumque Evangelii

hoc actionis gnre
uti,

sunt apo-

quae vobis

ille

minislraverit, utimini

par,

excussione pulveris
est,

cissim

videamini vestra

summoque cum temperanliae exemplo ne commoda quaerere potis qum alioGraec et Syriac omittitur negatio
quasi dicas,
:

pedibus; quia analhemaiis signum

maledictionis
fit,

condemnationisque quae incolas,

maneat, ob quam

advenus quos
communicantes,

rum.

nihil sibi velint apostoli cnin ipsis

Ne

exi: atis.

esse

commune, ne qu

forte re

et

quae Hebraiea dicendi est forma,

illic

maledictione

communicent;

idcircf>

enim solemus

manete quando domi manendum

fuerit, et inde exile

quando domo exeundum

possit

fuerit,

quamdi

scilicet in
intelligi

omnia hujusmodi hominum abominari. Porr hic observandum est, nullum esse idoneum clestis doctrinal

eo oppido haerendum putaveritis. Caeterm

magistrum,

nisi

qui sic affeclus erit, ut ejus

;

eadem

esse sententia sive addatur sive omit-

eonleniplu crucietur atque uratur

nam

ut quis, hu-

tatur negatio.

Nam, omiss

negalione, jubet ut oppi-

jusmodi

exsecrationis

forma denuntiet horrendum

dum
cunt

aut victum relicturi, ex e

diverlerinl;

domo

exeant in

quam

exilium, quod eos manet qui oblatam salulis gratiam

primm
:

quod priores

evangelistae di-

su ingratitudine respuunt,

fieri

non

potest,

quin

lbi

mande

donec exeatis; addit ver negahospitii loco se-

acerrimo doctrinae,
flagret.

quam

praedicat,

asserendae zelo

lione, vetat

ne ex e domo quam

mel
In

elegerint exeant ad

quaerendum

aliud hospitium. Infra 10,

Supra, adverss, illos, quo testamini

illis

nihil

summ, prohibet ne hospitium mutent.

Nolite transire de
ill

rerum ipsorum vobis quaeri aut desiderari, adeque

nihil

v. 7, claris dioit discipulis

tit
:

70 quos similiter emit-

vos velle vobis

commune

esse

domo

in
,

domum. Ne

exeatis igiillic

quippe maledictioni jam proximis.

ris. etc.,

cum Sam enim

ipsis

secu-

tur, civitate

aut castello

donec Evangelii

Malth. 5, v. 10.

Vers. 4. Ne exeatis; alienum est enim, utAmbr., praedicatore regni clestis, cursitare ppr domos, et
inviolabilis
hospitii jura mulare : nam levitalis vel appetenliae mensae lautioris speciem habet, et hospes primus contrislari aut offendi solet.

malis ac maledictionis eorum, utpole cum quibus , velut maledictis, nec pulverem quidem velint habere

communein. Hoc
scilicet

est enim quod ait, eiiam pulverem, rem vilissimam et minimam et quia Paulus
, ,

Vers. 5. Etiam pulverem pedum vestrorum excutite. Quod Augustin., quaest. 7 super Malth., juberi putat, vel ad conlestationem terreni laboris , quetn pro illis inaniier suscepissent; vel ut ostenderent, usque adco se ab ipsis nihil lerreni lucri quaerere, ut etiam pulverem de terra eorum sibi non palerentur adhaerere; quas duas rationes et Chrysost. tangit. Proxim tamen videtur hoc fieri in siimum anathe-

ad litleram hoc observantes , Act. 13 v. 51, dicuntur excussisse pulverem pedum in eos, id est, contra eos, manifestum est, banc caeremoniam adhiberi, quemadnioilm Marcus ait, in testimonium et ut Lucas in testimonium supra illos, nempe rebellionis et condemnationis eorum, atque ita ad lerrorem rebellium talis enim actio signilcalior et eflicacior est, qum verba.
et Iiarnabas
:


785
Vers. 6.
Egressi, scilicet ex eo loco quo erant

, ,

LOMMEiNTAKIA. CAP.
Joannem
quando haec mandata dabat. Porr MatMarcus auiem
et

IX.
sceleris

786
conscienlia

genuit

timor, in-

cum

Jesu,

qu;im, ne aut gravis reprehenderetur, aut vindic-

thseus silenlio transit quid egerinl apostoli acceptis

tam divinam, Jeanne jam mull qum antea

eflicaciore
et

fortiore,

hujusmodi Christo mandaiis

Lucas referunt injunclain
sibi

diviniore

ex resurreciione
se concitato

redeunte
modis.

piovinciam prompte
:

experiretur,

populo
igitur

in

aliisve

obiisse; quin etiam e peract ad Christum esse re

Queniadmodm
scienliae,
et,

trepidae

vacillant

make con-

versos

inl'ra, v.

10.

dm

pessima quaeque praesumunt, ad

v.

Circuibant,
singula
caslella

peragrabant, obibant per castella,

quamlibet auram flectuntur, Sap. 17,

metuit tyrannus facile concipit,

ita

quod

seu

vicos,

scilicet

terrae

Isral.

creditque

id

quod

Matih. 10, v. 6.

timet, et perlurbatus, consilii capiendi causa, confort

Evangllizantes

rem cum
,

praedicanies

pnitentiam

ministris lmiliaribus suis, ut refert Mat-

rethaeus.

guumque clurum.
Curantes, sananles. Evangelium saniialum miraculis astruentes.
'

Surrexit. Queniadmodm cadere dicitur qui moritur, ita surgere qui reviviscit.

mortuis, inter quos

erat,

quorum numro
Vix menses

L'BiytE
Jjant.

in

castellis

omnibus ad

quie

diverte-

erat, phrasis sacrae Scripturae familiaris.

aliquot praeterierant ex
7.

quo interfecerat Joannem, et

Vers.
v. i.

Tetrarcua,
manu

Galilaeae,

de quo supra 3,

Ab

eo, Jesu, per se

maxime, tum etiam per

ejus, id est,

disci-

pulos. Syrus, in

oper ejus.

tamen resurrexisse eum arbitralur; erat enim Judaeorum de resurreciione scientia rudis admodm quee ante Joannem el Jesum non perinde clar docla fuerat. Joannis porr sanctitati hoc tribuit cum aliis Herodes, qud slatim morte redierit ad vitam. Testa-

H.sitabat, pendebatanimi dubius, perplexus atque

ancipitis
consilii.

Syrus

Mirabatur.

Mirum

videri

tur enim Josephus Pharisaeorum

fuisse

opinionem

posset

jam demm morte Joannis ab Herode auquae clbres erant etiam vivente
nisi,

animis bonorum facilem esse ad vitam reditum, libro

diri res gestas Jesu,

18 Antiq., cap. 2. Intelligebat ergo Herodes qud

Joanne, Malth. 11, v. 2, 5,

quod Chrysostomus
fer principum,
viri

anima Joannis redire potuisset

in corpus

nuper occi-

nott, consideretur crassa bujus, ut

sum,

laciei

lineamenlis vocisque sono lanta rerum

negligentia, quibus

curae

non
viliis

est quid

virtute

mutatione
Vers. 8.

variatis.

conspicui praedicent, quo

homines ad virtutem
illos,

Elias. Ex personae
maxime cm

gravitale, praedica-

adducant; velenimomninnon referuntur ea ad

ut

tionis libertate, et

miraculorum fam, inlerprelabanScripluris prophe-

qu

parvi faciant, vel cert

ita

si

referantur, audiunt

tur

eum

esse Eliam,

oscilanter,

praeterea est

animum non adjiciant. Cerlum Herodem hoc tempore bellis occupatum

ut

tarum accepissent Eliam rediturum, nec mortuum,

sed raptum, Malach. 4, v. 5, 4

Regum

2, v. 11, 12.

fuisse adverss

Aretham regem, ulciscentem

profectum testatur Josephus,

filiae

suae

Propiieta unus de antiqiis, morte rediit in vi-

repudium. Ad haec, ante repudium istud

et

bellum
libro

Romam
claruit

fuisse

18

Non certo nomine, sed ver tamen unum aliquem antiquissimorum illorum ac miraculis celebertam.

Antiq., cap. 2. Caeterm e

tandem

celebritate in-

rimorum prophetarum redivivum apparerecredebant,

nomen
ita

Jesu, ut vi in Herodis aulain irruperit,

eorum praesertim quibus

florentibus

maxime rerum
ut sibi persua-

illamque

penetraverit, ut lurbrit universam, nec

mutaliones Deo paralae fuerant. Cujusmodi Moses,

Josue, Samuel, Jeremias, fure.

ul ira potuerit

tyrannum

latere.

Hoc

igilur

eo consilio
fuisse

Nam

evangelislae referunt, ut sciamus

non obscuram

drent

novum

esse prophetam suae talis, majora

Evangelii praeditationem, sed

regibus, tyrannis, et

erant ea quae gerebat ac patrabat,

teret invidia in aequales.

qum
igitur

ut permit-

omni populo notam,

rit

ita

ut

nemo ignoranliam
fuit

potue-

Tanlm

homines, ex

praetexere.

miraculorum,

virlutis,

doctrinae ac inlegritatis vitae

:

Joannes.

Aliorum

primm

haec

sentenlia

Jesu observatione, asseculi bactens fuerant

quoultra

eorum qui ante Joannis niortem Jesum non noverant, quorum numro cm esset Herodes, ivit et in eorum sententiam, qud neminem nsset Joanne
sanctiorem, qud

rum cm

variai sententiae essent, nulla

tamen

propheticam dignitatem processerat.

Erant qui e
iili

prolecerant ut Cbristum esse crederent (ut

ipsi

qui

eamdem
:

intelligeret esse

Jesu quae
etc.;

acclamaverant, Fili David), sed pauci, et quidem

;

fuerat Joannis doctrinam

Pnilenliam agite,

obscure, nec sine errorum admixlione plurimorum

praecipu

ver timere adductus

quem

coramissi in

nam

plerique,

quomins ipsum crederent Christum,

Vers. 8. Quia Joannes surrexit a mortuis. Fides enim de resnrrectione etiam apud Judaeos erat quamvis inloimis ante Christi praedicationem. Unde quid.im putant, bic per resurrec ionem intelligi Pythagoricam metempsyrhosin e qnd Joseph, dic.it lib. 2 (te Bello Jud. c. 7, Phaiisaeo? Iradidissc qud
, ,

animae bonorum in ali.t migrarent corpora; sed iniellexisse videntur alia corpora, quantum ad qualitatem,
sicut et Christiani credunt. (Jnde

risaeorum sentenliam tradens, 18 Antiquit. c. 2, dicit juxta Pliai isaeos animabus bonis facilem esseadviiam reditum ; et Lucas, in Aclis cap. 23, v. 8, apert ait Pbarisaeos resurrectionem confiteri. Elias , propler personae gravitatem , reprehendendi liberiatem , et operandi efficaciam . Eliam enim Jud;ei rediturum credebant. Propiieta unus de antiquis, cui sil similis,
vel qui eliam resurrexerit mortuis.

idem Joseph., Pha-


787
desiderabant in eo regiae dignitalis splendorem,
fensi fpsitfs humililate. Nulli ver e

IN

LUCAM
piunt itaque
ipsi

788

of-

Christum ipsum necessitatis populi meminisse. Cacordi

usquc assur-

curam

ejus rei.

rexerant, ut aliquid
ipso sentirent.

human nalur

prstantius de

Divertant. Syrus addit,

Escas,

in eis.

frumentationem

cibaria.

Meminerant
Moses
et

for-

Vers.

9.

Etait, variis populi opinionibus auditis.

:

lassis apostoli,

quo
in

in periculo fuerint

Aaron,

Audio;

q. d.

Joannes esse non potest,

Ita

lict

ea

sit

quando eductis

desertum populis deerat panis; ar-

quorumdam
alios

opinio.

locutus est Herodes apud

sui,

duum

est

enim ad ventrem verba facere qui caret

quos noluit conscios esse limoris

ne
:

fori

auribus; fams et

mora bilem

in

nasum conciunt.

cuin Joanne adverss ipsum conspirarent

pueris

Deserto

ubi nullus suppelit cibus. Locus aplus

ver

suis, id est, ministris familiaribus, aperuit sen-

mox edendo

miraculo

ut ne quis diceret ex vicino

tentiam

eam

in

apud se
c.

discussis

quam propendebat, rbus exactis timoreque impellente, quam Matin.

oppido aliquid ad illam

Praeterea, in hoc

mensam
dislulit

fuisse conductura.

tempus
ad

Dominus miraculum
discipuli

14, v. 2, et Marc., c. 6, v. 16, narrant. Sic sehola

quod

in

animo habebat edere, primm ut

essent
illius

Graecorum.
Qilerebat, cupiebat. Neglexit tamen, nec vidit
nisi Jerosolymis

animis

consideraiionem

ereclis,

deinde ne videretur citra necessitatem ad miracuii

sub mortem Jesu, infra 23, v.

visu

8.

operationem prosilire
tes majuri

insuper ut

turbae esurien-

Vide re

nam Joanncm
vixerat.

probe noverat, e

miracuii sensu moverentur,

ad haec ut

forma qu nuper
Vers. 10.

e
iti-

illustrius esset

miraculum, qu copiosiore cibo

,

Et

reversi. Reversi autem, ex

opus erat ad sedandam majorem famem

declararet

denique ut

nere, quod Christo missi iniisse leguntur supra,

v. 6.

qum semper habeal

in

promptu opem

qu eorum qui
et
;

in ipso fiduciam collocant, necessita-

Qu.ecumque feceru.nt. Narraverunt

quas audiesed praeci-

tibus subveniat.

rant Herodis vulgique de ipso opiniones

Vers. 13.

Vos.

Non

dicit

Ego

illos

pascam,

pu quae egerant. Mandatis

serant concorditer
alii

Christo acceptis disces-

quod arrogantis visum

illis

fuisse;

sed, vos, inquit, date

fidei

in alias

Judae parles, ut in

quod comedant. Exercendae

ita

discipulorum
ipsi

unius nomine pariter agerent quidquid agerent; ad

causa

ipsos alloquilur, ut,

,

dm

agnoscunt

eumdem
ti,

concorditer redeunt,

magn

alacritale

com-

inopiam suam

vel ad ipsius recurrant providentiam

attenti red,

mmorantes quam

res ex animi successissel sonten-

omnipotentem, vel ad miraculum saltem

dantur.

cupienles scire an ea probaret Jsus, et an sa-

Nam cm

admirabile aliquid et repeniinum

lislecissent ipsi oflicio ad

quod

i'uerant

ab ipso emissi.
est re-

priorum nonnunqum oblivionem adducere soleat,

Horum exemplo
ferre oportet;

et nobis el

semper ad Christum

primm

eos propri confessione alligari volui,, ne

currendum, eique nos

omnia noslra probanda dsunt et duces caecoilii

ullo slupore obliviscerentur.

nam

qui vel docent vel agunt quae

illi

Non sunt
possibile,

nobis, etc.; q. d.
nihil

Non

est hic nobis

Christo non probantur, caeci

utquibus

amplis suppetat

qum
prat

rum. Laus denique omnis

Et, pro tune.
Secessit, ut quietem

et gloria,

ipsi,

agenti

Infirmiadhuc carnisque addiclimediis,raonstrant sua;

in

fcona et praeclara per nos, tribuenda est.

Jesum

fidei

exiguitatem,

quanqum promptam

se ferant voluntatem juvandi populi.

illis

praestaret laboribus
et

Quinque. Unus suhcere fortass poterat nutriendis

nam

quite interposit et

animus

corpus ad no-

quinque ad

summum

aut sex

nam hujusmodi

vos labores vegetiora redduntur. Qui est Betiisaid.*, Graec urbis quae vocatur Betlisaida. Syriac est ut Latine.

magnitudinis esse queant panes quinque, onus unius

adolesceniuli
,

Joan. 6, v. 9. Observa frugalitatem

Bethsaid desertum di-

apostolorum et neglectum copiae.

Pisces, haud dubi paratos in cibum. Itaque non
est nobis facultas

cilur,

qud situm
;

esset in agro sive territorio urbis

ultra

Bethsaidae

et

quidem

eam urbem

venientibus

pascendi

illos.

Capharnao, inter Bethsaidam videlicet et Tiberiadem.

Nisi

forte, modus loquendi quoties absurdum

Quod cum, Grsec, sed cm hoc.

Et, ipse autem, excepit eos, benigno vultu, qud
cerneret
beret.

quidpiam aut impossibi.d significatur.

In
ciat.

omnem hanc turbam, qui

toto huic populo 6uffi-

eorum fervorem,

fessus lict quite opus ha-

Escas, quod nsti nobis esse impossibile, ut quibus

De regno
mysteria.

Dei, ampleclendo, et quae e pertinent

desit

tanlm nummorum.

Vers. 14.
ita

Erant autem
lam absurdum
,

Graec

aderant enim

Sanabat. Matthaeus solius sanationis, Marcus solius doctrine,

est et Syriac. Reddit

causam evangelista ob quam

judicrint.
,

Lucas utriusque meminit, ut quas

Christus.
in

discipuli illud

semper junxerit
Vers. 12.
miserat eos

Viri

non comprehensis

ut addit Matthaeus

mu-

Accedentes, ex monte,

quo perinterea

lieribus et puerulis; qui et ipsi

comederunt

ci,

satiali

requiescere et cibum sumere

sunt, sed extra

dm curt ipse

populum. Tantus erat utrinque fervor

numerum sunt. Putant quidam borum non minorem fuisse numerum qum virorum
;.

et Christi et populi ut discipuli existimai ent

nec I vcrm

credibilc est

deserti et prolixioris itineris

, ,

, ,

789
pedestris dillicultate
,

COMMENTAKIA. CAP.
Iios

IX.

790

majori ex parte fuisse reex Ticinioribus deserto

lionis

hiphil.

Quorumdam librorum
ill.

lectio est

Et

vocatos
locis.

nec accurrisse

nisi

discubuerunt omnes, qu

quidem non repetilur res

cadem, ut priore
Vers,
1G.

Graeca simililer variant.

Facite. Prceplum videbaur in speeiem ridiculuni

,

ad

Acceptis in manus, coram omni

alimenlis parv ade copia suppeienlibus

invitare et

tan-

multiludine, qu constaret et de miraculo et de se

auctore.
In ccelum,

tum

accumbere facere convivarum numevoluit, discipulorum,

rum; sed probare Christus

sollicitos esse

quos
,

Deum Patrem,

testatum faciens

non

videbat, obedienliam, eosque docere

aliunde se

qum
illi

Deo Paire missum, ab eoque se

ea quae non sunt, tanqum ea quae sunt, sibi subilita

esse, Boni, i, v. 17.

haberc potestalem his alimenlis benedicendi, et se

sua omnia
accepta ferre, deque omnibus proinde

Porr

illi,

tanietsi nihil vidrent

apparats, tamen ad jussum Doinini jubent lurbam

gralias agere.

Docens ad hc non pris mensam esse

discumbere, velut jam apponendis epulis.

attingendam

qum Deo

gratias

egerimus pro cibis

Discumbere. Sic enim conveniebat ut cil>um sumerent,

datis (meretur

enim gratitudo beneficiorum accumuBenedi\it autem, benedictione au-

non confuse

in turb,

sed ordine collocati, qu

Voluit
:

lalionem) ejusque benedictionem clils traxerimus.

manileslum esset miraculum.

reips confirmare

hic

Dominus

Benedixit
gens
illos
illi

illis.

suum

illum dictuni

Qurite pri-

ac mulliplicans ,

quod

ait

Origenes. Panes
ait)
,

mm,

etc. Matth. 6, v. 33.

Nain idcirc non negligit

enim

tanqnam semina erant (Augustinus

mandata, sed ab eo qui lerram
,

non

eos, qui ipsius causa sut fuerant obliti, quanqum

quidem

terres

fecit

mul-

non perinde pure, sanitatem

fuit

niagis et signa,
v. 2.

qum

tiplicala.
illis,

Benedixit igilur

id est,

impartivit, ddit
,

Cbrisium sectarentur, Joan. 6,

discumbere,
ut

Porr, qualis
,

multiplicationis virtutem,
,

vim seminalcm, vim

simplicitas obediendi aposlolorum

talis et facilitas

ui

juberent
,

inqnam

maxim

copia producendi ex se sibi simile.

obsequendi populorum

Benedicendi enim verbum,

in sacro

cm

ad homines referlur

uno tantm verbo

jussi

discumberent, de

fine lict

sermone, ben precari;

cm ad

Dei Chrisli-

iucerti.

que auctoriiatem, benefacere

convivia, discubitus, per singulos et varios di-

est,

et amplificationis

Per
via

vim facultalemque
dixit

significat. Sic inilio

mundi beneconverso im5, v.

scubitus. Discubitus vocat Lucas

;

quod Marcus conviquiHebraisnius

animalibus Deus,
,

cm

diceret

Crescite et mul-

sed quia non expressit Marcus cujusque discuhidixit, convivia convivia,

tiplicamini

etc.

Gen.

1, v. 22, 28.
iidil
,
,

ts
est,

numcrum,

ledixil terra,

cm

sterilem red

Gen.

17,

pro, per singula seu diversa convivia, intervallo

distincta.

Marci 11, v. 21, maledixit

(iui

quando

arefecit.

scilicet

Hebri enim pro

distribulivis

Porr benedicens panibus ac

pisciculis Christus, elsi

hseretie)

quibus carent,

uiuntur vocabulis

geminatis,

quo

non

est

usussigno crucis (quod cavillantur

modo

et

Syrus hoc loco

et

dicit, ordines ordines.

Simile

cujus virtus

nondm promulgata

erat, verisimile est

ut, sacrae ac vivi-

Marci 6, v. 7,

4 Heg. 3, v. 16. Sensus est igilur ut

,

tamen
ficae

exterioii aliquo signo

usum,

discumbere facerent

non promiscu simul omnes,

,

sed distinctos per convivia et contubernia

tt simul

id est

mans impositione. Et fregit. Paternus plan mos

usitalus,

est frangendi sive,

quot

unum

con\ ivium seu convivantium

solet.

ut nostrate

loquamur more, scindendi panis, Cbrislo

quo non
est alius paterfamilis aut

contubernium, un mens, capere posse

jussit Christus,
tis,

Id

Domino
cpta

eo consilio,

ut, ordinibus sic disposi,

major aut

liberalior. In

hc autem Christi fractione

ordinalis omnia firent

magisque conspicuum

est fieri multiplicatio, quaa aucla est in disci,

esset miraculum,

dm

numerari homines commodis

pulorum dislributione
edentium;
ita

perfecta

autem
illi

inter

manus

possent, et

alii alios

respicientes sibi invicem testes

enim
,

et multitudini

opportune mi-

essent clestis hujus gratiae.

nistratum est
,

et singulis testatior

facta est virtus

Quinquagenos, per quinquaginta

Syrus
scilicet

id est, in sin-

benedictionis Jesu. Porr

pliantur in plures (sic
peditantis,

gulo quoque discubitu seu convivio quinquagenos.

:

non quinque panes multienim de Dei tantm illos supconstitisset virtute), sed fragfallunt

Quinquaginta ordines

in ordine,

seu discubitu,
Christus
:

non de Jesu

uno.
illi,

Ita

statuit

discipulis

suis

mentis fragmenta snecedunt, et

fracta frangentes,
Hilariis

semper prajFrangente

porr

inlellect praeceptoris
,

mme,

prout fere-

verbis
fit

utor.
ait

bat locorum opportunilas

in

quibusdam ordinibus

enim Domino, seminarium

ciborum,

Hierony-

cenlenoscollocrunt, quod Marcus habet cap. 6, v. 40.

Et it\, ita igilur. Et discumbere fecerunt omnes.

Vers. 15.
ceptae suffragatur Syrus

mus.

Vidisses,

Ambrosius

inquit, incomprehensibili

quodam
genlium

rigatu, inter dividentium

fruelilicare parliculas,

manus, quas non

et

lluic lectioni re-

fregerant,

intacta fran:

dm

ulitur verbo conjuga-

digitis

sponte su

fragmenta subrepere

Vers. 16. > Acceptis ut se miraculi istius et mulliplicalionis auctorem ostenderet , rkspi xir in cotliw, ut gratias Bferet, Deo Patri, pro hcncplaciln faricudi tauum miraculum in salutem hominmn tu
,

'

non Dei
Bkneils.il
1

sed
illis
:

pannm
et

nam Lucas
;

Marcus

expresse dicit Benedixit et fregit panes

,

m
;

corporalem cm spiriialorn. Matth. c-t Marc, insinuant hanc graliarum actionem, per aspecium in ccelum Joanncs ver sub e comprehendil benedictionem ,

'

ad effretum scilicet mulliplicalionis. Porr lacta est lia sed multiplicatio panum, non de novo creando materiam prsejacentPrt aeris in panes vertendo , nt Iren. lib. 3, capite 11 , ut ita declararet, inquit , se esse cumdcm qui omnia ex nihilo creaverat. Multi
*

791

IN

LUCA.M
c

792
fuit, ni-

queinadmodm videmus
quodam
ait
illi

liquidis ionlibus continues

illis

nus, tantam reliquiarum vim facere visurn

fluere successus, et quidquid de

auferas usura-

mirrn

rio

reparari

meatu.

Mulliplicabantur

qu publie bine constarel, tantam rerum ahundanliam magis provenisse, ad ostendendam fa,

enim,

Clirysoslomus, in discipulorum manibus

cienlisvirlulem,
<

qum ad explendam praesentem

}

po-

quinque

panes ac l'omis in

morem

scaturiebant.

puli necessilatem.

Nain

et ideirc

cophinos reliquia

Vide infra.
Distribuit, plenis, credibile est, cophinis.
Discipulis, ut bis

rum, non plures neque pauciores, sed consult pares esse fecit numro apostolorum, duodecim, inquam ut
;

primm lestalum
esset oculatos
ipsis

fieret

miracu-

Apostoli, futuri orbis magistri,

dm
,

suis singuli

ma-

lum, simul

et

dcorum

in minislerio

servarelur.
testes
,

nibus

unum

reliquiarum cophinum gestant, miracuinfigentes

Nam

quasi

Cbristus

parm suam ab
illos et

esse

vult

lum mmorise tenacis

suo illud ternpore

te-

virlutem palpari. Prpart

orbi promulgent, eoque Christi

Domini virtutem

deinde et

populum, ut illiquidem sciant se

,

statam faciant. Populus enim parm bine emolumenli

ministros fore, cibi spirilualis Chrislo accepli

stribuendi

diillis

accepit

mox namque

oblilus, petit aliud

signum

populo,

populus

autem assuescat

Joan. 6, v.

50. Cophinus Graeca vox est qu

omnes

dispensatoribus mysteriorum Christi, 1 Cor. 4, v. 1.

evangelistae utuntur;
vit,

Turbas. Populo
sit

nil

proponendum

est

quod non
pa-

Couphinin,
sit

quam et interpres Syrus servanon minus qum Lalinus, ut non duils

acceptum
Vers. 17.

Chrislo.

bium
illis

Manducaverunt ex quinque

quin fuerit ea Christi Domini lempore JuEst autem mensurae genus cophinus,
:

daeis usitata.

nibus et duobus piscibus.

qui de hoc argumento scribunt

verm

hic accipitur

Omnes, nemine excepto.

Saturati sunt, ad saturitatem usque manducaverunt
:

procul dubio,

pro eo gnre corbis, quod Judaeis

pauperioribus loris agentibus, consuelum fuisse gestare

,

mullis enim cibus datur non ad taluritatem.

parte

ad

slipis

rerumque necessariarum haud dubi

,

Omni ex

miraculum

fit

man

fettum

primo

repositionem, Juvenalis poeta ridet salyr sext

nec

quidem ex eorum
ex eorum

saturitale qui epulati fuerant;

mox

non

ver ex escarum copia quae superfuerant; poslrem

multiludine
qui

Judis quorum cophinus fnumque supellex; nam quod fnum addit, ex eo esse
et terti,
ait,

qu

ad saturitatem

usque

non

est veri dissimile

quod

in

cophino aliquid sem-

manducaverant.

per fni paratum haberent, sive ad tegenda reposita,

sive

Sublatum est. Docemur hic ne, reliquias bonorum

quibus pasli sumus
,

ad servandam interiorem cophini mundiliam

alii

suum more perdamus. Admo:

quanqum

stratum intelligunt per fnum.

1.

Hc

nemur

et frugalitatis

neque enim major Dei

largilas,

facitquod Josephus,

2 de Bello Jud., cap. 14, narrt

luxuriae irritamenlum esse dbet.

de Judaeis Flori
,

avaritiae illudenlibus,

canhirum eos

Quod superfuit
Marci 6
,

scilicet

ex panibus et piscibus
,

circumtulisse, stipem ejus

nomine postulante?, Facile

43.

Ne

putes, aut phantasma fuisse

aut

ilaque esteredilu, postqum

mos hoc Judaorum ha-

parce cibum suppelsse, ecce reliquias. Miraculo in-

bebat, in tant mullitudine non paucos suppelsse

cophinos,
colligendas

struclum convivium, numeris omnibus absolutum

quos libenler obiulerint singuli sujs, ad

nam potum miraculo

teste Josepho,
1.

praebere necesse non erat

illo et

qui

tam admirabilis

convivii reliquias; ut ta-

vicino mari suppetebat, dulcis

potabilis aquae,

ceam non

potuisse desse

unum
,

aut alterum ipsi fa,

3 de Bello Jud., cap. 18.

miliae Christi.

Cophini duodecim.

Verisimile est

praeter

frag,

essent publica
fieri

menta
alia

discipulis in

duodecim cophinos

collecta

et

cerl

lict non rerum mensura consuevisse tamen qudam et e fer aequali magnitudine, ita

Porro cophinos hujusmodi

non pauca
in

pluribus populo rese vata fuisse

,

ut unius

propemodm ejusque puWicils

notae essent

tum

usum futurum

tum ad
ita

rei gestae

memoriam.

capacilalis, ut est credibile; ita

Evangelium non ob-

Dives cerl Christo ppnu,

confidunt
,

pascenli eos qui in se

scure indicat, distinguens inler cophinum et sportam,

ut non solm salientur, sed et multa su,

Matlb.15, v. 37; 16,

v. 9, 10;

Marci 8, v. 8, 19, 20.

liceat colli-

persint, majoresque

qum

fuerat

summa

apposito-

Cujus porr quantitalis capaces fuerint,

rum, colligantur

reliquiae, in fuluras

aliorum dierum

gere ex onere, cujus probabile est capaces fuisse,

lanto videlicet quanto

ncessittes. Vides et beneficentiae

exitum prosperriin

non incommod brachio

Hieronymus
in

ferri

mum.
hos

Apostoli enim,

qui

Domino

communem
recipiunt.

queat.

Arias Montanus putat cophinum idem esse

sal; cui D.

usum quinque panes ac

pisciculos

duos impenderant,

quod Hebraic

Genesim

summ
et ali

liberalitate

compensatos
ait

adslipulatur dicens sal rectis

cophinum

verti

qum

Quin

quoque de causa,

Victor Antioche-

canistrum, Gen. 40,

v.

16, 17, quoexloco videri

plicavit eos
tin, hic,

autem, partim in manibus suis, ut Auguspartim in manibus discipulorum , ut Chrysost. , partim in manibus discumbentium, ut Hilar. , 3 de Trinit. Unde Ambr. in Lucain ea conjungit , in manibus dislribuentium et comedenlium. Sublatum est, primo , utexstaret Vers. 17.

memoria
uberior

abundaiituie suavilatis
in

Domini

qud

ipse

dando, qum humanse mentis anguslia in sperando , secundo , ut magis commendarelur

si!

ne prirent; id enim et et reverenlia erga ejus liberalitatem postulabat. Cophini duodecim , id est, canislra seu coi bes (non enim significat hic mensurae genus, sicut aliquando) fragjiextorim, non solm ex panibus, sed et ex piscibus, ut Marcus addit. Itaque mult plus superfuit, qum antequm comedissent; quod non patuisset, nisi fragmenia recojidi sensum bu jus miraculi vide jussisset. Mysticum
miraculi

magnitude:

tertio,

conomia

bonorum

Domini,

,,

793
possit
,

COMMENTAR1A. CAP.
sal corbis genus esse
,

IX.

794

tanti

esse possit

onus

virilis

capilis;

quod

liabet

de tribus canistris.

capax quanlm somnium est enim Quod porr Seplua-

Turbj. De primatibus

Judorum

adversariis, ca-

lumniatoribus, et persecutoribus suis manifestis pleris-

que omnibus, non rogat, ut quos consiaret

ipso boni praedicare
bat.
:

nihil

de

ginta cophinum transtulerunt Psalmi 80, v. 7, alia est

apud plebeios porr ben audieterrae,

vox Hebraic, neiupe doud. Ad hujusmodi

igitur
,

im-

Turb ergo, seu populi

qui biennio jam et

mensam hominura turbam

faciente benedictione
et pisciculi
,

cibo explendam

Cliristi

eoamplis doctrinam
doclrinae

meam audierunt,
,

vit inslilulum

aucti sunt quinque

illi

panes

conforme observrunt

miracula conspexe-

duo
,

quemadmodm

aspicimus

ejusdein
copiara

runt, plerique eliam verilatem utililatemque miracu-

benedictione

augeri

quotannis frumenti

lorum reips senserunt

audsse potuislis
potestis iterm.

quorum de me opiniones
,

unde

et in praeseniiarum victus

mundo

suppetat, et in

me

emissi

et audire aliquando

futurum senien. Sed boc quideni paulalim, succedente tenipore

in
facit
,

ut ex

unoquoque frumenti grano

illo, indil sibi vir-

Vers. 20.
phasis,

Vos. Magna
q. d. Salvalor
:

est in

hoc pronomine em-

terram jacto multa producat,

ex vicin terra
,

qu

discipuli

opponunlur

et separantur vulgo

lute,

maleriam

sibi

adjungente, et

hominum;
vos autem

alimenta exsugeute, quae in

qu

fit

ut et crescat et

suam convertat naturam, mulliplicetur istud ver uno

:

sectumest hominum vulgus,

,

qui perpetui

de me sentenlias quemadmodm retulistis; fuistis et operum meorum

In varias
,

temporis

momento

fecit,

eo quo durare potuit conviillis

spectatores, et doctrinae auditores, qui familiariter

viumillud, indit panibus ac pisciculis

virtute,

mecum

publie privalimque individui socii versati

qu, ex tempore
aeris aliamve

adjunctam
,

sibi

circumslantem
placuit exhibere

estis, qui in

nomine meo plurimas

ipsi

quoque

fecistis

materiam

quam Deo

virtutes, quibus mysteria regni

prsesentem, possent in suam naluram convertere et

sibi

clorum nud absque parabolarum ambagibus aperui, et omnia quaecumque

audivi Paire nota feci, quibus proinde melis cer-

reddere similem.

Nam

ut simpliciler dicas addi-

lum Dei

virtute fuisse similem

illi

panem ac piscem,
et

abs-

tisque innotuisse debeo.

que eo ut primi

quinque panes

duo
sit

pisciculi

Quem

qu dignitate auctoritateque praeditum

profecistis vos fide in

quidquam eam ad rem contulerint, non

pisciculis,

hoc satu-

quousque nam
Dicitis.

me

?
,

rare 5,000 virorum ex quinque panibus et duobus

Non ignorabat quid

sentirent

sed ab
,

iis

seu frangere quinque panes in quinque ho-

inprimis qui aliorum erant doctores destinati

oris

minum

millia (quo

modo

loquitur Scriptura, Matih.

alibi), rursiis
illis

confessionem exigit,
j

laudaturus siquidem rect sen-

16, v. 9; Marci 8, v. 19, et

restare duo-

liant; sin

minus rect, emendaturus.

est aliud

decim cophinos reliquiarum ex

bus
,

panibus et pisci-

Simon Petrus. Graec non

Syriac non aliud

qum

Petrus

Marci 6, v. 43; Joan. 6, v. 13.

18.

Vers.

Et

qum Simon.

factiim est

post

tt

generum

Dixit primus senlenliam suam, ut qui et primus

erat Christo in boc collegio, et caeteris erat fervenlior.

miracula dita.

Solus
Ora.ns

seorsm turb.

Silentibus baud
,

dubim

reliquis et haesitantibus

Pairem pro discipulorum illuminatione

Palris,
eis cognilionem ipsius est enim quod ipse docet, Matih. 16, v.
;

ut
illa

quid essent dicturi

Petrus, qui jam ardebat veritatis

Pater revelaret

divinits sibi revelatae amore, ante caeteros senlenliam

donum
id

17,

dicere voluit, e mngis quod metueret ne quis

eorum
Cliristi

quod

et obtinuit in Petro.
,

indignius aut abjeciius quid proferret

qum

Et

discipuli

discipuli
et.

tamen. Graec et Syriac

majestatem deceret.
legarum,

reclis omittitur

Snam dixit sentenliam, non colcum quibus rem non contulerat, quorumque
;

Et lnterrogavit, poslqum oralionem

Quem. Non de
tate

absolvisset.

opiniones non erat rimatus

et

verm

id dixit
,

quod

sibi

Interrogabat autem non discendi, sed docendi grali.

omnibus lenendum esse credidit

oplavit.

quodque ut

morum

sanctitate, aut vilne integri-

omnes sequereniur
nota

notissima erat, sed de opinione dignitatis auctoritatisque suae ; et id quidem non propter gloriae cupiditatem,
ut discipulos,

quaerit, quae

Ciiristum Dei. Addilur Graec articulus emphaseos

:

Cbristum illum Dei, illum unctum Dei, illum

nullo

quam ille non affectabat, sed dclarantes hominum de ipso judicium

et

Deo immdiate,
dotem,

hominum
,

adhibilo ministerio,
, ,

praeque consortibus omnibus

et

unctum regem sacer-

varium, doceret certius

majus aliquid sentire, in

prophetam. Prophetam ad dandam scien-

ipsorum aliorumque utilitatem.

tiam salutis plebi ejus, sacerdotem ad reconciliandum

accurat apud Augustin., tract. 25 in Joan. Vers. 18. Lnterrogavit illos non inanis gloriae vel discendi slmiio, sed docendi verilatem ut , qui cum Unigeniio Dei babilarenl, tanqum simpliceni

hominem non coniemnerent, inquit Cyril., calechesi 11. Quem me dicont esse turb/e seu vulgus prout
,

cujus anima corpus occisum repetiverit. Fuit isia et Herodis senteniia, supra, propter vitae scilicet 'innocentiam et praedicalionis similitudinem, de pcenitenii agenda et

excludit primates populi et apostolos. Vers. 19. Joannem Baptistam;

regno clorum. Alii autem Eliam ; qui tanqum praecursor veri Messiae, cujus tempus adesse suspicaban(ur, apparuerit, nempe propter personae Cliristi severitaiein graviiatem, et miraculorum magniiudinem. Vers. 20. Vos autem. Emphasin habet ista anlithesis. Vos, inquit Chrysost. qui mecum semper versantes, plura me fecisse vidistis, qui meo nomine complures virtutes ipsi quoque fecistis , quem seu cujus auctorilalis ac dignitatis, me esse dicitis? Omnibus autem reticenlibus, RESPONPENs Simon Petrus
,

dixit,

tanqum

lerventioris lidei

qum

(-meri, ut

, , ,

796
insita,

795
illos

IN

LUCAM
animis
teretur alque eradicaretur absque
lionis.

Deo; regem ad protegendum

illos

etornandum.

imminentis passionis tempestate subver-

Et quia divina plan erat redemptio, quam per Filium

omni spe

restitu-

uum

cxhibcre Deus statuerai, idcirc oportuit

prae aliis

illuin,

Alienissimum enim erat ab omnium tam opi-

absque hominum operA, Dei unctione

bus insignem
,

omni-

nione qum exspeclatione Christum su gente reprobari et occidi, quod nec in

senlentia erat

clo prodire. Nihil fer

commune

Deum

cadere posse

habet hoc Ptri teslimonium

cum
:

illis

qua; apostoli ex

omnium

long etiam rcceptior. Constat

egit, si

hominum
omnia
,

opinione relulerant
;

illic

enim liumana

autem, quod jam radies

facile

evulsum
;

fuerit,

non

quamvis sanctissima
,

hic
,

omnia divina, pro-

posse ilerm planlatum pullulare

hominesque
,

funda, admiranda

fidei

spei

et consolalionis plena

qui

in

summ

aliquem habuerint aestimatione

ille, difficillim

si

indicantur. Brevis, sed ingens sensu responsio. Hacc

semel exciderit
illo

posse ad pristinam de

mea de
sor

te,

quem

video oculis mois, auibns audio,

familiariler haclens ver-

opinionem reduci. Alver mysterio crucis omniet scandalis

manibus contrecto, quicum

,

que passione consummal,

omnibus de

sententia fide6que est.

medio sublatLs
autem. Post laudatam
,

quando

nihil restaret

quod retundere

Vers. 21.

At
,

ille,

ille

aut perturbare multitudinis fidem posset, im quando

Simonis fidem
eminentiam
puli
,

et,

ob

fidci
;

excellenliam

honorum
disci-

primis miraculis postrema gloriosissirn responderent,

illi

promi9ani
sibi

ne arbilrarentur
,

tune opportunum futurum erat Jesum esse Christum

Filium Dei vivi

hoc idem

non tantm sentiendum

ac

verm

mundo

praedicari et sinceram atque

eliam

mox divulgandum omnibus

praedicandum

immobilem fidem omnium animis imprimi, ut eliam

tune
ter

hoc prohibuil.
Illos, apostolos concilio praesentes.

Dicerent, aperirent, aut pcrsuadere conarentur

maxime post toleratam humiliter alque obedienmortem crucis, opportunum futurum erat Christum intrare in gloriam illatn suam, infra, 24, v. 20. De qu
Apostolus, Philipp. 2, v. 9:
exaltavil

suam de
enim,
et

ipso sententiam ac fidcm priusqum ipse

,

Propter quod

et

Deus
super

permitteret. Prohibet aposlolis

non

sibi ipse

ipse

illum

et

donavit

illi

nomen quod

est

pro concione

illud

docuit non

obscure,

onwe nomen.

Alii alias afferunt

causas hujus praecepti

quando noverat

ipse expedire (Joan

et morteni

5, v. 18, et 8,

Jesu; sed hae duae,

v. 58, et 10, v. 50),

denique subiit pro

Chrysostomi, loco
considres.

quarum priorem exponit schola sunt propriae si proximum versum

confessione hujus veritatis, Marci 14, v. 01, 62, 04;

Joan. 18,

v.

37

Timoth.

6, v. 13. Voluil Jsus

mox
ani-

Vers. 22.

Dice.ns, addenssilentii praecepti

causam.

principio ea agere, per quse rbus ipsis ostenderet

se esse Christum Filium Dei vivi,

Quia oportet, qud oporteat, vel cert omitiendum

quia. Oportet, necessarium est, ad satisfaciendum pro-

hominumque
:

mos ad eam
tandem

fidem recipiendam praepararet

voluit
,

pbelarum
consilio,

vaticiniis, id
est,

Palrisque mandato, ac suo ipsius

et apostolos illud scire certque

,

cognoscere

ad praestandum Christi oificium et

quod jam vidimus

ut majori

cum

attenlione opra
et illum

verbaque ip&ius omnia observarent,

gravissim usque ad crucem et
colerent
consilii.
,

etiam

redimendum humanum genus. Ncessitas intelligitur, non coactionis, sed finis; et omnin consequentiae,
quod aiunt
dialectici,
,

mcrtem oppre?sum
aposlolis noluii

non consequenlis.

testes

postea futuri et admiratores divini

Filium hominis
est, se,

qui idem est Christus Filius Dei, id

Caeteros prorss

omnes ab

quod habet Matthaeus.

,

laiere

hanc veritatem (videmus qui Marlhae exposita

MutTA
infra

mullas verborum rerumque injurias, quas

fuerit Joan.

H,

v. 27,

nec dubium quin

et Mariae

hisloria passionis explical.

pati, sed exposuit se

Non

suffi'cit

Christo

aliisque similibus domesticis fidei),

versariis sciri

im

voluil

ab ad-

mortem
injuriis

etiam ferendis impiorum

alque

intelligi

quod se haberet pro

mulliformibus, ips morte nihil levioribus,

plenissim satisfaceret jusliiiae Dei pro nobis

Christo Filio Dei, partim ex suis ipsius sermonibus,

lum

ui

parlim ex Jud prodilore et exploratoribus, verisimile

est,

peccati servitute redimendis et sanctae aeternaeque viiae

Luc. 23, v. 2

Joan. 19, v. 7, et hujus rei tan,

asserendis
patientiae

tum

ut absolutissimum nobis relinqueret

qum

criminis voluit accusari et condemnari

;

quod

ferendarumque aequo animo adversarum

diximus

sed noluit adhuc ab aposlolis suis illud di-

rerum exemplum.
Pati.

vulgari et praedicari persuaderique passim cuilibet,

Horum enim

ea perversitas erit ut infrant

non tam qud nondm

ut

illi

idonei essent ad hanc

tenella fides

rem

mala, Patris autem illud consilium ut feram.

nondm

erant

qum ne

hominum

Reprobari, ut inutilem, im perniciosum

ut lapi-

Hieron., in c. 14, v. 28, tanquam os Apostolorum, et verlex consorlii totius , ut Chrysost. hic, tanquam princcps aposlolorum, et summus Fcclesiae praeco, ut Cyrillus, calches. H. Christum Dei, Grncc long efficacis addilur articulus, Tu es ille C.hristus, id est, Tu es ille singtilaris Christus seu unclus , et verus Messias; etquainvis hominem esse videamus, simul tamen es nalur, non adoplione, ut cleri sancli ille unicus Filins Dei, non cujuslibel, sed Dei vivi, ut additur secundm Matthaeum, cui propri competit generatio : quo epitheio Deus verus diis gentium ,
:

idolis aut

mortuis hominibns distingui

solet.

Ex quo

perfecta fuerit ista Ptri confessio. Si qui enim Filium Dei vel Messiam antea confessi fuerant non aliter hoc intelligebant quam communi vulgi sensu , scilicet qud esset Filius Dei adoptivus , ut
palet,
sancti, tameisi caeteris praecellentior, et Messias carnaliler Judaeis magn cum glori regnaturus. Vl.RS. 21. Pft.ECEPIT NE CUI DICEUENT HOC, id CSt, suam illam subliincm de divinitate su fidem promulalii

qum

garent
pati
,

quia, inquit, oportet Filium iiomi.ms multa

id est, quia brevi scribis et populo Judaico

797

C0MMENTAR1A. CAP.
structuras
:

IX.
illis

798
et

dem

ineptum atque incommodiim ab

aedili-

cpil jam

passionem suam mortemque prdi-

caniibus

alludil

enim ad

illud

Psalmi 117,
,

v.

22

cere, ne quid ignorarent

ofliciuni Christi, et

eorum mysteriorum, quae ad

salu-

Lnpidem qucm reprobaverunt diftcantes

diserte etiam citt ipse Marci 12, v. 10.

etc.,

quod

procurandam humani generis

illis

tem pertinerent. Noluit

occisionem su!,
suae

ante persuadere fuluram

illos in

Senioribus.

Ii

sunt presbyteri quos Latine senatores,

;

qum

firmssot

fide deitalis

pnes quos auctoritas

sed de hoc egimus supra. Vide

et scribh.

ne persuasa mors obstaculum prberet Udei

;

in

etiam quae diximus de principibus sacerdotum

Si plebeiis
fuisset,

Deum immortalem
nem
in

sed posiqum

Dcum

se esse con-

motu populari

incitatis

ferendum aliquid
si

lirmaverat, ne continu abripereniur in

cam

opinio-

minus probrosuni

fuisset,

qum

ab

iis

qui

quam cum

plerisque

omnibus propeudebant,
in

plebi praeerant, et

quidem omnibus ordinibus conspi-

fore ut Christus
iniret,

regnum hoc

mundo

felicissimum
fa-

raniibus, judicum, doctorum,

summorum

sacerdo-

atque e

l'elicius

qu Deus ipseadversa omnia

tum. Populum enim,

lenti agitaium,

facile fuisset credere, levi inso-

cile posset avertere, et

suo omnes dominalui subjugare,

brevi sibi inferendae praedictioillam

innocentem injuste vexasse;

at

de his

voluit subjicere

moi

lis

quorum

erat jus dicere, et insontes tueri, non facile

nem;simul

illos

muniens adverss procellam

esse poteral hujusmodi quid persuaderi.

igitur haec

Cm

faceret

lempestuosam,

ne,

dm

reprobari,
fide in

affligi,

occidi,
defi-

ignominia ad passionissu txaggeralionem,

morique ipsum cernrent,

cerent,

ipsum ac spe

et turbare

non

leviter discipulos posset, explicuit illam

postqum vidrent omnia long ante ab ipso

fuisse, ac proinde facile ab ipso caveri ponisi cerlo

Jsus.

iNdiil

enim minus consentaneum erat, qum

praescila

gratiam peculiariter Judis promissam, gentis duci-

tuisse

suo Patrisque consilio

ulti

6 hisce

bus reprobari.

malis se ad tempus exponerct.

illis

Et

occidi.
;

Eliam occidi ab

adhibito gentium

Tertia die,
v. 30.

scilicet su occisione

vide infra 11,

ministerio

vide infra 20, v. 15. Occidi ab his Christum

necessum

erat, quia tanta erat

eorum

malitia,

quanta

Hesurgere

suscitari, scilicet

morte; divin

in

non

ferret

vitam benefacientis omnibus Christi. Mori

definito Patris

autem Christum necessum erat, ex

suoque
ipsius consilio,

ad humani generis redemplio-

nem. Suppetebant quidem omnipotenti Deo plures alix- rationes redimendi humani generis, qui uno voluntatis suae jussu poterat

quam mors non cadit, humanam naluram suscitante. Suscitandi verbum metaphoram habet somno resurgendi casu sumptam mors enim nunc casui nunc somno comparalur. Necessarium fuit Christum
;
:

morte resurgere

frustra

enim moi tuus

vicisse

fuisset, nisi

rem omnem

conficere; sed

mortem su moite
non poterat, qui
in

vicisset;

autem mortem
:

mortem

Filii sui

hominis

facti judicavit

rationem esse

morte

ipse

remaneret

quare im-

omnium
aliis

aptissimam.
justiti

Debebatur hominum peccatis

exigente
;

possibile fuisse, ait Petrus, Act. 2, v. 24, ut ab inferno

aeterna mors,

illorum nullus pro

aequ mortis

Me

detineretur.

Resurgere autem oporluil, non quovis

satisfacere idoneus erat,

;

cm omnes

essent rei

quin et

si

eorum

aliquis fuisset innocens,

modo, sed nunqumamplis moriturum, ad vitam, inquam, immorudem et regnum aelernum. Voluit
porr addere Salvator hujus suae moi
le

non tamen

suflecisset is,

ut nec ulla alia crealura,

resurrectio-

cujus virtus omnis

finita est, satisfacere jusliliae

pro

nis significationem, ne dejicerentur animis discipuli,

si

peccatis admissis in majestaiem Dei intinitam

mor-

audirent illum ad

mortem

et

quidem probrosam

temque promerilis aeternam

oportebat ut,
esset

justiti

enim postulante,
luere.

tendere, nec intelligerent quid

esset
:

non alium, sed hominem pro homine

si

Quare

quasi nihil aliud esset

et

mortem consecuturum Jesu propositum qum

,

congru maxime ratione redimendus

Filius factus

docere aliquandi,
deinde mori
,

doctrinam miraculis stabilire,

;

homo, innocens Dei

homo mortem

et

morte finem accipere

quod cert

subiret, qui, et ut

homo mori proque

fratribus satisfa-

non

fuisset

Christum Dei Filium hominumque Salva-

cere pro morte morte reddit posset, et ut Deus tan-

torem se praeslare. Admonet ilaque, ubi visuri essent

tam dignitatem virtutemque, infinilam, inquam, operibus humanae naturae in unitate personae sibi unitae
tribuere, quanta necessaria esset ad

morientem
quo

forli

animo diem exspectare leriium

morte viventem.
Superiora
solis

visuri sint superat

salisfactionem.

Vers. 23.

Ad omnes.

discipulis

Hoc Dei consilium

tam
divinae
in

ut discipulis suis Jsus intgr

illos

locutus fuerat; haec omnibus, sed praecipu ut disci-

tandem aperiret, postqum docuerat

se
et

veritatem

pulorum suorum mentibus imprimeret indubitalam

suae passionis mortisque

enim paulatim

qum humanae naturae (judicavit servato ordine quodam docendos),

quam

praedixerat exspecta-

tionem; docet omnes, etiam turbas consult advocatas

cnicifigendus sum. Nempe ne id, quod paucis accidit, Matin. 27, v. 40, et seqq., omnibus accideret, hoc est ne lanto scandalo crucis et mortis ejus, quo et discipuli et ipse Petrus perturbati sunt tidem perderent. ISain, utChrysost., id quod radies jam egit, si evulsum fuerit. non tam facile potest iterm plantatum pullulare. Ilaecergo praedicatio glori Christi servabaur post rcsurreclionera, sublatis medio omnibus scandalis. Vlks. 23. Acnlget SLMLTirsot id est, in peri-

culis vitae, et carnis afflictionibus ita afficiatur, quas alius illa pateretur, nullam scilicet su vitaeque cuiam

habeat. QuodChrysoslomus, homili56, intelligi posse monet ex abnegalione aliorum quos tune abnegare
,

eos negligimus , et ei>rum vitam pro nihilo dueimus. Hoc Luc. vocat abnegare animant suam, Bt disiinguaiiir contre abnegare patron , matrem, ete. et est aliquod supremnm in vit spirituali, sup|ionens abnegalionem affectuutB suorum. Ettoi,lat CRircE sua, id est, quameumque afiiictionein e

dicimur,

cm

,, ,

799
(quoi!

IN

LUCAM
ToLLvr. Jn humeros, supponat lubens
,

800

Marcus habet), quid 6apiendum hujusmodi in

humeros

nogotio, ut sapias quae Dei sunt,

nimirm, non

sibi

tantm

sed et suo exemplo ipsi Petro et prorss

forli

omnibus, mortem caeterasque adversitates

ferendas
ubi

anirno

Deo iminitianlur; quas eliam su

princeps,
plebeius;

Nam quanqum Deus cruce oneret tam malos qum bonos, non tamen crucem accipere dicuniur, nisi qui humeros libenler subjiciunl. Crucem quidem natui rejicinius; sed cm humili aequoque animo
cruci.

causa plerisque inlrendas dat inlelligenduiu.

Si quis.

quidquid Deus imponit palimur, crucem accipimus.

sit

Quisquis,

sit

sit

Crucem, mortem, cruciatum, allliclionem, adversitalem

senex,

sit

juvenis;

sit vir, sit

feinina.

quamcumque, etiam gravissimam,

ertium addit affectum

qualis est

Vult. Loquitur tanqum liberum relinquat unicuique, ut suavis allrahal; cacleroqui,

boininis
ctsi

mors

crucis.

humanum omChristi. Igitur

in

libra
ei

nium polentissimum, nimirm hominis erga seipsum,

voluntale

sit

positum non sequi Jesum, necessarium est sequi.

sequi,

qucm
non

et

ipsum cedere oporteat arnori

nos ipso dignos, nec

lamen qui servari

Post me venire
talione;
fieri

veiit
,

specie
fore

ad genus Salvator progreditur, ut sciamus

aliter

me

non pedibus, sed imi-

nos posse in
feren-

discipulus verusque seclator

meus

esse, et

ejus discipulis censeri, nisi ad

omnes aerumnas

civis regni

cloium quod
Plus

me

praedicatur et

das compositi simus. Si nos torquet atque excruciat,

promitlilur.

qud
itapviaoo).

fidei

causa nobis est

cum

ptre vel uxore vel

Abxeget
verba
isia
,

habent
:

emphaseos

liberis
ista

dissidium, veniat oportet nobis in mentent

composita

qum

simplicia

omnin neget

conclusio Christum

omnes suos
supplicii

discipulos cruc

se nsse
id est,

babeat se tanqum qui prorss non nrit,

addicere.

Nam

quiacrux

genus erat,

omnium

tanqum qui ornnin non amet, non diligat. Semetipsum non tantm sua. Qui me desiderat,
,

vilissimum ac dirissimum, quodque in se uno caetera

se
ita

omnia quasi comprehenderet, familiare

denotare
ludio
respicienti simul ad hoc, et

est Salvatori,

abjidal, ait sanctus quidam. Syrus,

animam suam ;

quamvis afflictionem, crucialum, mortem, per illam

;

enim consuevit
minibus.
v. 26,

uli

animae voce pro bujusmodi prono-

hoc quasi prae-

Quo

loquendi

modo

et

nos legimus

Luc. 14,

significanti, se

crucem aliquando pro salute

suae crucis,

odisse

animam suam, idem unum cum eo quod

Semelipsum autem

noslr passurum.

Ad imitationem enim

hic habemus, abnegare semetipsum.

qu

omnem afflictionum
;

tolerantiam absolulurus erat,

quando abnegare jubetur discipulus Christi, non id quod est crealione intelligitur abnegare debere sive
,

crucis voce utitur

ostendens non solm levs quas-

dam

allliciiones,

sed et plan

extremas

discipulis

corpus, sive

animam (quorum non minima

quod
quia voluntas inter
facultates

illi

injun-

suis esse ferendas.

giiur cura), sed id

tale.

est aut esse potest sua volun-

Nam

humanae

Suam, divinits

sibi

destinatam

quam

impii

Deo

animae principatum gerit, totumque ade

bominem

permittente ipsi propter Christum intulerint. Crux

gubernat et rgit, idcirc abnegare semetipsum sive

cujusque propria

est,

quidquid Evangelii aut

justitiae

animam suam

dicitur, qui

abnegat voluntatem suam.

(nec

aut exercendae virtulis causa,

unicuique ferendum

Suam aulem non quamcumque jubetur abnegare

enim hominem agat qui voluntate non

Dominus
grit

deslinrit. Facile est ei qui

seipsum abne-

ferre

aequo

animo crucem adversitatemque

utatur), sed ita

suam

ita

propriam

ut non consonet voluntati Dei

quamcumque, quam consideret

tam.

Deo

sibi destina-

proprium omne

velle
:

quod Dei lege aut cert Dei quod ut frequens,

ita

voluntate discrepet

varium

et

Quotidi, quandocumque Deo imponitur, etiam

quotidi,
v.

multiplex est in unoquoque

hominum

corruplione
,

quod plermque usu venit

Cor. 15, v. 31.
:

piis,

Rom.

8,

praeserlim nalurae. Itaque abneget semetipsum

id est,

56

Magnum
ita

subest huic diciiunfore ut, sicut

constans rejiciat ac repudiet

tati

omne

id

quod

ita

volunest
,

culae

pondus

qu

significat Christus,

naturae sua;
id in

humanae jucundum gralumque

ita sit
,

dies

diem consequilur,
exiverimus

crux crucem excipiat;

fore,

omne
quid

quod

propendet voluntate propri

ut

nullum denique adversitatiun finem

donec

Dei voluntali non

sibi

consenlaneum, considerans non

sit.

mundo hoc

ut ne quis existimet se de-

bonum

sed quid Deo gratum

illa
:

Hoc ut

funclum cruce ferend,

si

unam

aequo animo tulerit

faciamus e speclat oratio

Fiat voluntas tua,

pluribus enim toleratis, ad novas ferendas parent se

singuli oportet,

Matth. 6, v. 10, ex cujus proinde exposilione hujus

praecepti petenda est expositio.

nec unqum fatigentur, etiamsi quosed persvrent ad finem usque

v.

Hoc autem qui

cr,i

facil

tidiana sit

crux,

judicatur ab
nsse,
is

hominibus abnegare semetipsum, non

semetipsum,
rever

donec cursum consummaverint, Matth. 10,

22.

non

diligere

maxime
abneget

Etsequatur me,

id est,

meo exemplo,

qui memetip-

diligat

semetipsum,
;

et qui contra agit, ver

sum abnego
tem
ejus qui

et

crucem

meam

fero. Descendi, inquit,

oderitque seipsum

nam ab hominum

vulgari judicio

de clo, non ut faciam voluntatem

meam, sed
Et

volunta-

sumpsit hanc loquendi rationem Servalor.

crucialum, etiam ipsum supplicium crucis, omnium dirissimum et ignominiosissimum, sibi divinits deslinalum. Videtur enim alludere ad crucem, quam ipse humeris portalurus erai; q. d. Paralus sit inecuni eliam crucifigi; hoc enim sibi videtur velle id, quod
:

misit me, Joan. 6, v. 38.

cm de

Et sequatur, id est, imitetur, me, tam in cruce ferend, qum ferendi modo ut scilicet paienti, aequo, im libenli animo, et justitiae cau^ proadjicit
: ;

pter

Deum

ferat. Multi

enim ut fures

et latrones cruci-

figuntur, et

crucem

l'erunt sine fructu.

801
cruce propri dicta ageretur
ego voto, sed sicut
tu,
:

COMMENTAKIA. CAP.
Non,
ait Palri,

IX.

802

sicut

qnenle. Simili pbrasi

Amos

6, v.

8,

Hebraic dicitur

Matth. 26, v. 59. In his igitur

ille

jurasse Deus in anima su, pro eo quod nos dicamus,

qui sequilur Jesum, est

discipulus Jesu, hseres-

per semelipsum, ut post Sepiuaginta etiam

lulerunt. Et

alii

trans-

que promissionum
quae

illius,

sapiens quae Dei siinl, non

quod propri ad hune locum spectet,

evangelista
repelit,

hominum. Porr
crucem
ita

alludere videtur ad id qud ob

sibi

Matlhaei 16, v. 24, 25, 26, ubi

Es'angelium pradicatum bajulaturus aliquando

ipse
esset

hanc senlenliam
pracedenti
:

connectitque

eamdem cum altra

liabet,

qu interficeretur, Joan. 19,

v. 17,

Si quis vull venire post me, abneget se-

atque

reips monstraturus se libenti aninio aeci-

melipsum,
abneget
loco

ibi

Syrus pro, abneget semetipsum,

et versu
:

pere crucem suain, quo

modo etiam

tot vil fecerat,

animam suam;
ipse
et

subsequenli, ejus
verb suce de-

suoque nobis exemplo praire. Addit autem isiud partim solandi nos grati, partim docendi

quod

hic evangelista dicit

;

Anim

modum

quo

trimenttim patialur

Lucas

scribit cap. 9, v.
;

25

crux ferenda.
tio,

Nam dm mentem

subit hsec consolalit

Se autem ipsum perdat

detrimenlum mi facial

quod
:

nos in ferenda cruce, Cbristi esse socios,

ut

Lucae rurss Syrus pro suo loquendi more verlit

facile milescat

omnis acerbitas. Modus autem ferendi

est ut

Animam autem suam

similibus,

perdat

illiusve

jacturam

faciat.

crucem, ut salutariter feralur,

ad Christi

Quare manifestum evadere videtur, hoc loco

aliisque

exemplum

feratur,

nempe

aequo, patienti libenlique

,

animam poni pro

sit

ipso

homine, synecdo:

animo, ad haec

justitiae

causa

denique propter gloaffixi

cbe familiari linguis Hebraicae et Syriacae

quanqum
homi-

riam Dei ut linem. Cruci suae non minus

reprobi,

sunl

agnoscendum
figura

Salvatorem libenter hc loquendi

ut doceret quae
prae altra
sit

nec eam quanlmvis

luctenlur excutere
est,

usum
prima

esse,

nobilior

queunt

sed quia extra Christum crux maledicta

iufelix exitus.

nis porlio, cujus,

porlione, quae est corsit

manet eos

Quare haec duo simul con-

pus,

et

quasi solius habenda

cura
sit

qu

nectenda sunt, ut

fidles et

crucem suam

tollant et

perdil tolus pereat

homo, salv totus

salvus.

sequantur Dominum, bocest, ad ipsius exemplum se

conforment, et tanqum comits ipsius adhaereant
vestigiis.

Qui

igitur

morli caeterisque rbus adversis salvum se

eripuerit.

Subaudiendum

hic est,

primm

ex

illo

noster.

Semper igitur aspiciendus nobis est dux Unde Paulus Apostolus ad Hebr. 12, v. 2
:

Joan. 12, v. 25, in hoc mundo; deinde ex pracedentibus hic

et consequenlibus,

crucem

divinils sibi
,

Aspicientes in auctorem fidei, etc.

2, v. 21
:

et Petrus, 1 Epist.

dispensatam humeris exculiendo rejiciendove

me

Quia

et

Christus passus est pro vobis, etc.

illius

negato coram hominibus. Porro per concessionem

dicit

Summa
jussa

ergo doctrinae et imitationis Cbristi est

hune servsse animam suam

sive seipsum, ex

omnibus rbus mundi jucundis praponere, omdillicultatibus, periculis

vulgi opinione, qui

nullam agnoscunt aut cerl nulvilae,

nibusque molesliis,

atque in-

lam magni faciunt salutem aliam qum hujus

commodis, mulare.
Vers. 24.

tanqum
enim,

si

pereat et intercat totus

homo

ubi corpus

Qui
Non

quicumque autem.

moritur.
loco pro
rala

Nam

quia anima, postqum corpore sepa-

Ammam

suam.

existimo

animam boc

vit accipiend;im (ut

plerique), sed propri,

et

animam

polest sensu, nec ullum mortuus ordinari praebet mortalibus supersliiibus

fuerit,

nullo percipi

quae corpori vitam prabet

qu pracipu salus
scilicet

vilae

aut existenliae suae

argumentum,

periisse puta-

hominis utraque,

et

temporaria

et aeterna,

tur ab hominibus carni ac sensibus addictis, quippe

pendet. Caeterm synecdoeben esse animas pro ho-

qui futuram vitam aut non credunt aut

cogitant.

parm de e

mine, partis nobilioris pro tolo

qualis ut est fre-

quens Hebrais in veieri Testamenlo (nusqum non

occurril in libris Mosis
obiulerit, etc.), ita
:

Salvam fackre,

salvare,

servare, scilicet in

hoc

Anima qu

peccaverit, sive
in

mundo, crucem

divinils sibi impositam abjiciendo,

Syro passim usurpatur

novo
est

sibique parcendo atque indulgendo,

me

negato aut

Testamenlo, ac signanter ubi Grac Latinque usus

Dei obedienti justilive reliel.

pronoininum istorum demonstralivorum simul

jusmodi. Matth. 16, v. 8, ubi nos habemus
cogitatis inter vos ?

et di-

Perdet illam
est

subaudi

in futuro seculo, ubi siculi

screlivorum, meipsum, seipsum, et reliquorum bu:

vera

aeterna, solida salus, ita est vera, aeterna exest ergo

:

Quid
:

tremaque pernicies. Sensus

J,gato,
vilae

Qui

me

abnein

Gracus,

auTc;

Syrus
59
:

dicit

sibi

et su similibus visus fueril,

seipsum

Quid

cogitatis in animis veslris? C. 22, v.

Diliges

salutisve temporalis discrimen propter

me

ad-

proximum tuum
sicut 'animam

sicut teipsum; pro, sicut teipsum,

v. 40, pro, salva

Syrus

tuam.C. 27,

lemetipsum,

ductum, invenisse ac servsse qum optim, ver non invenit neque servavit seipsum, qui brevi sit in
seculo futuro aeternm periturus
:

scribit

Salva

animam tuam ;

sic

et

v.

42 subse-

nempe

ubi

mo-

Vers. 24. Qui voluerit animam suam salvam facere, scilicet, in boc mundo, ut alibi additur, negalione scilicet nominis mei seu qui nolendo crucem suam sibi destinatam accipere, seipsum salvum in hoc mundo mortiet rbus adversiseripuerit, perdet iLLAM.id est, in futuro, in aeternum seipsum perditurus est. Et
, ,

carnalium bominum oculis seipsum perdideril, propter me; addit Marcus, c. 8 , v. 55, et Evangelium

quod Matin, c. 5, v. 10, dixeral propter justiliam ; Maiiyrem enim Chrisii facit non pna, sed causa. Salvam faciet eam id est, seipsum salvum lucril, :

ciet in fuluro.

jd est,

qui I'Erdiderit animam suam, scilicet in hoc mundo , qui vilae temporalis jacturam fecerit , et ita

Eaedem

Marc. 8, Lucae

vel similes sentenliaB repetuntur Matth. 16, 9, et 17, et Joan. 12, simili sensu : iu

803
riendum
eril, ut

IN

LUCAM
Univei.siu
oi bis
illius

804
mi

semel idque brevi

erit

et manifest
in

nlim,

universi
deliciis,

mundi bona,
et si
vilain

totius

qui, loin, inspectante

toto orbe terr.mim,

novis-

imperium, opes,

quae sunt alia

longaj-

siino

magni

judicii

lie,

quando abnegatus

vicissim

bona, prosperam valeiudinem,

etc.

me

corain

Deo Ptre

et sanctis angelis,

lam corpoi
:

vam,

quni anima addicetur aelerno et supplieio et exilio

vide infra.
cupidi,
juslitiae
diiiii

Seu'Slm. Explicat evangelisla, ut supra diximus,

quid intelligalur

lia

qui lerrena; vita: saluiisque nimis sunt

modo

illo

loquendi Syriaco,

animam

se

eximunt omnibus

prriculis, lidei

aul

suam
alio

Nam

et

hune ipsum locum eodem modo, cm

Syriacus,

causa occurrentibus,

et inani

fiduci sibi

non

posset, vertit interpres

animam

placent, quasi cauti ac providi ben sibi consulucrint,

autem suam perdat, aut damnet.

Et. Aut est et Graec et Syriac
;

se ipsi perdunt.

sed disjunctiva

Qui perdiderit animam suam,

scilicet in

hoc mundo.
sit
:

est loco copulativae.

Rurss per concessionem

Qui
fortiler

id dicit,

pro eo quod

Et detrimenttmsui

faciat, scilicet in seculo ven-

morli occumbens, exlremave adversa

luro, ubi declaratus exsul regni

clorum aeternisadNihil prodesl,

ferens, et cruci suae

humeros

libens supponens, tem-

dicatur suppliciis, ubi, nec alibi, est veri nominis ut

salus ita et perdilio.

poralis vilae salulisve suae jacluram fecerit, ac proinde

Q. d. Salvator

hominibus carni ac sensibus addictis scipsum perdidisse lotusque periisse visus fuerit.

non

est aesiimabile

damnum hoc

omnin
fuerit

inaestimabile est

mundi damnum. Et quidem

totius

lucro,
faten-

Propter me, me causa, quem confessus

tur

omnes, hominem ipsum long praestare cunctis

:

coram hominibus. Quod

hic dicit, propter me, alibi

mundi opibus

sed interea excacat plerosque carnis

dicit propter justitiam, Malth. 5, v.

10;
est.

juslitiae

enim

omnis doctor auctorque Christus

Addit autem
,

homo cujus permutatione redimat animam suam, perditam in altero seculo ? Nihil
sensus. Quid dabit
:

particulam hanc, quia reperiuntur interdm

qui te-

damnum enim
hominem, qui
que,

est irrecuperabile. Nihil est in rbus

mer,
vitam

et ambitionis, desperationis vel furoris causa,

mundi, quin neque omnes simul res mundi queant

se
ipse perdiderit, inque exitium luturi seculi adduxerit, perditione exiliove eripere. Ita-

profundant. Hujus

porr particulae
in priori istius

conlra-

rium subaudiendum venit

sentenliae

membre
Sai.vam faciet illam.

cm nec

asstimabile nec

recuperabile

sit

su

Non

perdidit seipsum, sed

unius in futuro seculo

lucro, forti

contra lucrifecit, sed contra seipsum faciet salvum

iu fuluro seculo seu vil aetern, id
est,

damnum, tolius hic mundi animo, quidquid hic mundus babet expedivitiae, voluptates,

exemptus

tendum, honores,
que ipsa corporis
sunt, et

sanitas, adeo-

mille periculis, lic in mortali vil (agentibus,

munfelici-

vita,

posthabenda ac conlemnenda
in hoc seculo fe me aut judamnum paliatur, aut seculo; quemadmodm

do,

carne,

diabolo) insidiantibus vita?

aeternaeque

mors adversaque omnia

su

saluti, ill

eo in seculo secur solidque

cum

renda, nec sibi parcendum, potis

stili

qum

tate fruetur.

Salvam faciet autem, non postqum multis

discedens,

ipsius

seipsum seculis perdiderit, sed

rit

mox
erit,

ut se visus fuesu

seipsum quis perdat

ego, potis

in altero

perdidisse

mox

morte corporis, praecipu

qum non obediam mandalo

alacris subire.

Palris, inor-

parte, anima, salvus et beatus

securus de cor-

tem statuo

pore quoque tandem in ejusdem beatiludinis societa-

Vers. 26.
rit.

Me erkbuerit, seu quem me pudueme

Christum
vilitaiis

tem

glorios

coram

toto

mundo
sibi

recipiendo. Aptissima

Me

ernbueiit, ita scilicet, ut aut

consolatio.

qud vitam

ver

acquirant,

qui

Filium Dei agnoscere, aut agnitum confileri vereatur;

sive

spont morlem pro Chrislo obeunt. Opposita etiam

ipsum pudeat

meae, sive

pudeat perse-

comminatio ad vellicandam carnis ignaviam plurimm

valet,

culionum, quas etiam pro nominis mei confessione

subire probrosum judicet.

cm

vit cupidos hoc tantm proficere

incurrant.

admo-

net, ut

morlem

Ab

eo igitur quod maxime

Et, vel.

nos retrahebat, amore

scilicet nostr

ipsorum nostrae-

Meos sermones; Evangelium meum,

doctrinam

que

salutis, hortatur

nos Dominus ad morlis adversiait,

meam.
Filius hominis, cujus ipsos puduit, fortass quia
Filius hominis erat, propter infirmitatem scilicet sus-

tatumque contemptum. Cur enim,

cere non vis
?

leipsum despiquia

an quia teipsum
:

diligis ? iJe'o ergo

leipsum

diligis, despice

sic

enim summoper

tibi ipse

ceptae carnis. Utitur terti person de se loquens, ad

profueris, et

qu

sunt ver amaniis demonstraveris. In

declinandam arrogantiae
et

opinionem, ut plermque

hsec

l'er

verbaChrysoslomus.

quidem vocabulo
vilis,

Filii hominis, nott

:

prasentem
in

Vers. 25.

Quid enim. Quasi diceret

homini

Nec parvi
su

vits suae condilionem mortalis homo,

ego, qui

nunc vivo

carne

faciendum
ipsius.

est

damnum

seu

perditio

abjectus, ac

mundo contemptus,

mox

etiam conculcandus ab omnibus, et pro verme,

Proficit, juvatur.

potis
;

qum homine habendus.

1

quibus anima non potest accipi pro vil corporis quia etiam qui in lutiiro perduut anuuain suam, vil corporis vivent. Iiaque alii accipiunt pro anima; salule, sive corporali, sive aetern. Nos cominodissim accipi posse judicavimus per synecdochen pro toto

homine, phrasi apu

Hebraios

et

in

veteri Testa-

ut pjtet Levit. 5, v. 2, 1, 5, etc. Et bc de causa saep in novo estamento , ubi nos legimus, teipsum, seipsum, et similia, iraiislatio Syriaca
usitaiissim,

menio

usitaio suo idiotismo legit,

animam luam, suam.

805
Erubescet; pudebit
est,
et

COMMENTAK1A. CAP.
Filium hominis
illius, id

IX.

806

ducet finem raorlalium rbus. Hi ignem excitabunt,

non cognoscet illum Filius hominis pro suo. Cum venerit, cura rurss adveniet, ad judicanduin
in gtori

quo innovati qui tune

liierint

reperti vivi, moi talera

vitam cura immortali coraniutenl, et conllagret quidquid superest operum mortalibus relictoruni aut
raorlaliura usibus servienlium, exuranturque sordes

terrarura orbem, non ut Filius liominis, buinilis et

contemptus, sicut nunc, sed ut Filius Dei

Patris sut. Gloriam sccundi sui advents opponit humilitati

quibus

mundum

illi

contaminrunt

mortuos quotin vilain,

primi, propler

quam

quosdaoa hic ipsius

quot

unqum

fuerint

hommes revocabunt
ille

pudet.
I.v

simul omnes vivos et mortuos cogent ad judicium, et

m.uestate, in glori, sua et Patris.

Filii gloria, et
sit
sit
;

Eadem

est
et

in

caminum

ignis

projicient quos

non agnoverit

Patris quai

contra,
nisi

nempe, qud

pro suis. Vide Mallh. 13, 59, 40, et 24, 51. Angeli

Pater et Filius Deus

forte

suam

intelligat,

autem

sancti vocanlur, distinctionis causa spirilibus

virtutis studiosi

qud judex futurus

;

Patris morluorum Deus queraadmodm Pater,

mundi universi, vivorura autem, qud agnoscendus

et
sit

immundis, qud munditiei oranisque

cullores sint, procul ab

omni peccatorum iminunditi,

Qui autem me confes-

et divina ipsius gloria toti

qu se oblectant daemones. Jam intelligendura hic relinquit evangelista contrario

sas fuerit
;
:

orbi clar manifestanda. Venturus est ergo conspi-

Ne ex praesenti aspectu discipuli aestimarent ipsius regnum long gloriam Patris et angelorum commmort alium se fce promittit, cm adveniet mundi judex
cuus
glori, amplitudine, magnificenti.
, ,
:

etc., et Filius

hominis confitebitur eum, etc.,

:

ad probationem allerius partis versus 24

derit

Qui perdi-

animam suam
confirmt

propter me, salvam faciel eam.

Quem integrum versum

tentia
ejus.
:

Matthaeus un generali sen-

long

ali

specie se

videndum

prsebebit.

Reddet unicuique secundm opus

Patris. E qu Pater ipsius est nobilis, id est, ut

beatus et soins potens,

Rex regum

et

Dominus dominan-

strat,

lium, qui solus habet immortalitatem, et lucem inhabitut inaccessibilem, 1

Lucas, ut etiam Marcus, particulatim monquomod eis quos pudet ipsius, reddet secundm opus ipsorura, qud scilicet et ipsum pudebit
illorum.

Nam

Tim.6, v. 15. Non quidem reje(e

ct Filii hominis

forma

enim hominibus

reis

Vers. 27.

Vere

in Matthseo,

amen. Ne disce-

videbitur), sed affecta unigeniti Filii Dei manifesta

glori, quae

ptanles apud se discipuli longum esse diem illum no-

dm

judicem tam potentera qum justum

vissimum quo promittat manifeslalionem

et

gloriae suae

declarabit, piis
erit.

quidem

solatio,
sit

impiis ver

terrori

praemium laborum, imminentia ver esse pericula

,

Eadem porr cm

Patris et Filii gloria, ea-

quae su causa velit subiri, animis dejicerentur

piore eos fiduci erigit,
suae

pro-

dem

est et natura, ut rect

ex hoc loco colligunt ve-

qud

scilicet
sit.

fulurae gloriae

teres, suffragante Apostolo, Philip. 2, v. 11.

spcimen brevi daturus

Ut ergo intrim di,

Et sanctorum angelorum, quam

solium Dei cingunt,
ita

angeli sancti ipsi

;

scipulos

suos susientet Dominus

illis

confirmationem
si

affrent praesenti atque obsequio suo

qui ut

nunc

temporis intermedii

proponit, ac

diceret

Ut

tune praesl luturi sunt ad or:

certiores vos faciam gloriae et regni ejus

quod

me

nandara

Filii

Dei majestatem. Syrus habet

In glori

apud Patrem manet, orbi aliquando jnanifestandi,

cujus participes futuri vos caeterique iraitatores mei
sitis,

Patris sui cutn angelis suis sanctis, ut in Marco.

tatus, non, ut
cipulis, sed

Comidis-

modo, paucis duntaxat ac tenuibus

illud praedico vobis, et

habete pro certo.

innumeris sanctorum angelorum, nobivii

Hic stantes. Qui hic, adsunt seu praesentes sunt,

sederint lict fortass. Memineris admisse
stolis

lium illorum ac

lute potentium spiriluum, turmis,

cum Apo-

qui visibili forma judicantis majestatem cingent at-

turbam populi, Marci

8, v. 34.

que ornabunt, prst ad audiendam vocem sermonum

ejus;

Non gustabunt mortem, non

morientur
pturae
:

sentienl
est,

mortem, non
raori-

quorum

si

unus aliquando un nocte fundere

4 Reg. 19, v. 35, quid non

melaphora sumpta
calice, qui

pro sacre Scri-

potuit potenlissima Assyriorum castra, caesis cenlenis

et ocluaginta millibus,

more,

tanqum propinetur

turo,

mortem
quod

continenie. Porr qud dicit non

dicit

mo-

subversuros atque domiluros credas, ubi omnes conjunclis copiis ac viribus

rientur,
esset id
tae

non ide

qud longum adhuc fulurum

cum Domino ad judicandum

Filius hominis ad-

promittit,
;

demm

scilicet

sub

linera viid in-

venerint

Angelorum ministerio

apostolorum

sed qud nollet

mox omnibus

Aliqi'i hic stantes , id est , quidam Vers. 27. adslanlium seu praeseulium non morientur, bonec vibeant regni m Dei, id est, donec videant meipsum oculis suis apparentera in e glori et majestaie, qu in regiio meo appanlurus sura. Quod de die judicii et de Jfoanne evangelisl, citra mortem superstite , quidam olira inlellexerunl. Sed ab ipso Joanne satis refulalur cap. 21 , v. 25. Alii salis verisimiliter de glori rsurrection is ejus, quae usque ad ascensionem

omnibus
aliuui
,

discipulis manifeslata est.

Sed quia

illud

paucorura d^cipulorum privilegiura videtur indicare, et stalim illis verbis subjungunt trs evangelislae

transligurationem ejus

lune

omnin verior

Hilur., Theophyl. et Hieron., in hune locum qud , glorinm transfiguration is quibusdam revelandani promitiat; quam rgna ni vocal, quia regni sui luturi erat ira.igo seu signiiicatio, ut Augusl. in v. 9, c. 2 ad Galat. Unde iNazianzenus, oral. 51 Talis veniet scilicet ad capcssenduni regnum suuni , qualis in monte obiter monstraliis est, tlivinilate carnem superante. Ilis ergo veibis erigit diseipulorum unimos, de morte ejus contrislaios, et gloriae brevi fulurae promiss manileslaiione cerlos lacil de eo quod dixerat, se venturum judicem in glori l'alris, ut ill sp erecli non vererentur tollere crucem suam> etc. proul hoc nott Hilar. inilio cap. 17.
:

esl

omnium peut ve ter um sententia,

Orig., Carysost.,

, ,

807
notescere
forent.
;

IN

LUCAM
visibile spectaculutn

808

quarc nec nominare voluit quinam

illi

reips oblinuit, ut discipulis divinitatis ac gloriae suae

exhiberetur

non qud

vel prae-

Donec videant, usque dm

Vers. 28.

viderint, suis oculis.

Post

cari id aliunde petere opus haberet, vel dubia esset

H/EC verb\, post hanc promis,

Palrisvoluntas

sed quia loto humilitalis suae cursu

rciulit

sionem

Sunt aliqui hic slanles

etc.

cleroqui

semper ad Patrem

quidquid diviniis

egit.

enim

liceat

ex Ilebraico idiotismo accipere, post lic

Qud autem
ostendit, et

verba, pro, post hc.

orandum Iransformatus fuit, id nos orantes quodammod in Deum transinter

colloqui, id est,

Ferk
et

dies octo,

scilicet

intercesserunt. Matlhaeus

formai

quo cert cupidis cum Deo

Marcus dicunt,

post dies sex assumil;

illa

non enim nuLuquia sub

orare deberemus.

merant illum diem quo promissio

cas

facla fuerat.

Species vultcs ejus altra,

alla,

plan diversa.
;

eum annumerans,

(re, inquit, dies octo,

Apud Maithseum
eadem
est

et

Marcum,

transfiguratus est

vox

finem dieiseplimi, quandoinstabatoctavus dies, quod

qu poelae nominant vanas fabulosasque

in varias naluras
ist
fi-

demrn

et perfecla fuit hisloria subsequens.

Sub

ve-

deorum suorum mtamorphoses,

phosi

sperani diei septimi, ascendit Salvator

discipulis suis in

cum

tribus

gurasque transmuiatorum. Atqui sacra

mtamorcor-

montem
somno

ips nocle, cujus

mdium

non

subtracta

est Jesu pristina

faciei

fuitinitium dieioctavi, transfiguratus est; babes enim

discipulos fuisse
tot
ill

porisve sive forma sive figura, mull minus substantia

gravalos, infra v. 32, denique

humani corporis

ipsius

transiit in spiritus aeris aut

:

nocte mansit in

monte

nam

postridi de-

alterius naturae substantiam

sed ea qu inter homi-

mrn ad

reliquos discipulos descendit, infra v. 37.

nes versabatur, obscura, humilis, inlirmaque, ut cae-

Et

assumit, et

cm

assumpsisset, scilicet secum,

terorum hominum, tum

mulata

faciei

tum

corporis species,

relictis aliis apostolis

ad pedem montis; non assumpsit

;

est in clestis divinseque majestatis

spcimen.

omnes, ne res ante tempus divulgaretur cerl lilium perditionis Judam adesse non congruebat. Trs autem

Figurae faciei corporisque familiari ac notae discipulis,

accessit insolens splendor et gloria mirifica

ide

tanlm assumpsit, qud

testimonium.

trs sufticerent

ad ferendum

transfiguratus dicitur,

non qud character lineamen;

tave faciei aut corporis mutala sint

sed, inquit

Theo-

Et Jacobum et Joannem. Quidam praeponunt Joannem ut celebriorem alii Jacobum ut seniorem.

;

phylactus in

Marcum

scribens, quod, manenle chara-

ctere qualis prius, ineffubilis lucis

factum

sit

augmentum.

Et
In

ascendit.

Non

est Graec et.

Figurae igilur vox, in hoc transfigurationis nomine,

montem. Vulgaris opinio

est fuisse

montem Thafuit, in

pro specie
claris

accipienda est
:

qu vocnl usus Lucas

vulis ejus altra.

bor. Alqui Tliabor medi in Galilae situs

dixit

Facta

est

species

campo magno Galilaeae laeam rem istam gestam

storise dicat

constat

autem extra Galiin fine hi-

Quin
ratus

et Malthaeus, est
,

quod obscuris

dixerat, transfigu-

fuisse,

ex eo quod

explicuit

subsequenlibus
transfiguratus

verbis
sit,

nam
:

Marcus evangelista, Matthaeo suffragante,

discipulos inde profectos, esse praeter:

quasi quaeras

quomod

respondet

Jesum ejusque
itaque

Et

resplenduit facis ejus sicut sol,

vestimenta autem,

gressos Galilxam
fit,

vide Marc.

9,

v. 30. Verisimile

etc.

salvo meliore judicio, ut superiora, ita et

Vestitus.

Ne putes solamsplendorehujusmodi
fuisse

affe-

haec consequentia, in partibus Caesareae Pbilippi contigisse, illicque egisse

ctam faciem
quae

(quanqum

illa

inprimis fuerit

Jesum octo plus minus diebus,

alios,

summum
,

dignissimumque

in

corpore oblinet
,

quibus in partibus, inler

Libanus

irions

erat,

locum)

vestimenta

ejus facta sunt alba

nimirm

sacris litteris celebratissimus,

de quo

Isaias cap. 35,

reliqui corporis splendore, pntrante ac tingenle ea

V.

2
:

Gloria Libani data est

ipsi videbunt cjloriam

et,

dcor Carmeli et Saet

quibus tegebatur vestimenta. Albus. Lux in suo fonte, sole, inquam, aut ign,
nullo interposito velamine visa,

ron

Domini

decorem Dei noGhristi

Mons Thabor celebris fuit apparilione Domini redivivi, dequ Malth. 28, v. 16.
stri.

aurea fulvaque ap-

paret

transparens autem per velamen seu

visa
in

rem me-

Ut oraret. Postqum interdi populo serviit, sub vesperam secedit ut Deo serviat, pernoctetque in
oralione Dei, quod alibi dicitur, exemplo nobis relicto.

diam aut

re altra excipiente fonte, alba

apparet sensibus. Ilc

ipse

ralione luna alba videtur, et

quoque

sol objectis

nubibus.

Edem

ratione ve-

stimenta Jesu alba sunt visa, facis ver fulva aurea-

Vers. 29.

Dum

oraret,

dm

ipsius

mens

tota

que.

Deo se immergeret. Orabat haud dubi

Vers. 28.
ret
,

id

quod hic

Et REFUtGENS. Optima
ter
lae

nostra manuscripta legunt

Itaque, ut Christus promissum solve-

Domini, episcopus Jerosolymorum, auctor Epistocatholicae, ut August. putavit; sed ille

,

post sex dies, ut Malth. ; ut fer post dies octoj, ut Lucas ; ubi vel confuse tantm tempus nott, vel, ut alii hic et August. lib. 2 de Gonsensu evang. cap. 56, Malth. solos dies intermedios compntavit, Lucassimul
id est, eum quo Christus loquebatur, et visionem exhibuit. Assumpsit Petrum et Jacobum et Joannem, tanqum praecipuos apostolorum, caeterisque capaciores, quos ide secretis maximis adhibere solebat. Jacobus autem iste non est fra-

qui diclus Major, ab Herode occisus, quia Joannem vocabat fratrem ejus. Trs assumit, ut in ore trinm testium constarelrei tanl:r. testimonium, non omnes, ne res
est

exlremos,

eum quo

divulgaretur. Ut oraret ; in montibus enim Christus, ubi solitudo major, et cli conspecms liberior, orare solitus fuit, ut Marci 6, v. 46, et Lucae 6, v. 12 , et renus magnis orationem praemittere Mons iste, teste
:

Hieron. pist. 27 ad Eustochium, fuit Thabor; Jos-

809
absque conjunctione
et,

COMMENTAIS A. CAP.
atbus refulgens, albus simul

IX.
illos

810
suai

Dominus hue

nutu voluntatis evocaverat,

et rel'ulgens. Graec est quasi dicas effulgurans, id esi

pariim ut spectaculum su prasenti ornarent, partim ut tesiiinonium perhiberent verilali

reddito
;

emicans.

Omnium colorum
nalura

splendidissimus est albus.

ilii

mortuo,

Secundm
at

Malthaeum est, sicut nix, nive enim nihil

albius,

ad brve lempus

corpore

hoc, ex eo in

est in rbus

nec proinde splendidius,

in loeo legitur
:

quem curru

igneo aveclus fueral loco, adosse jusso,

Grac

et Syriac,
est

eodem

sicut lux,

Decebat, Jesu cleslem g'oriam indulo, et fuluri ad-

quod idem

quod atbus refulgens;

sicut lux, scilicet

venis sui ad judicium imaginem exhibcnli, adess

aliquod cleste consortium
;

sole in aerem, lunam,

faciei

remve aliam
;

diffusa

nam
ita-

ut porr robur addere-

quidem splendor,

soli

veslimentorum autem,
comparatur. Quali

lur disci])ulorum de Jesu fidei, nulli congruentis accersiri

luci sive lumini sole diffuso,

polerant

qum duo

isli,

Moses

et Elias

tum

que splendore corporis

est in

regno suo

et

ad judi-

quod
nione

ipsi futuri
;

essent pracursores advenls Christi

candam venturus
est

est Jsus, quali rurss

omaturus

ad judicium
;

corpora sectalorum suoruni (reformabit enim cor-

Elias omnium, Moses quorumdam opitum qud plurimi firent ab omnibus Judaeis.
legis

pus humilitalis nostr, configuralum corpori claritatis

Moses enim

promulgator, qui severissim in

su, Philip. 5, v. 21), talem jain ad brve tempus induit discipulisque monslravit,

transgressores animadverterat, Elias autem propheta

non aequalem tamen,

maximus, qui pro Dei honore et

certaverat,

sed mortaliuin discipulorum captui accommodaluni.

ambo,

visa in
,

glori magno zelo demonte Horeb Dei glori, et

Neque enim

luit haec solida cleslis gloriae exhibilio

praclaris rbus
;

gestis

caeteris
,

omnibus propbetis

sed symbolis, quaecarnismodo congruerent, ex parle

sanclisque viris illustriores

prsentes ad ornamen-

gustandum prbuit, quod tolum percipi nondm polerat

1
:

tum simul
non
legis

et

obsequium Jesu, reips declarrunl,

,

nain morte

demm
is

videbimus eum sicuti

est,

transgressorem aut blasphemum

Dei, esse

rapien-

Joan. 5, v. 2. Porr

splendor non foris Jesu ac,

tem aequalitatem

Jesum
;

quae calumnia erat

al-

cessit,

quemadmodm

Mosi, Exodi 54

v. 29,

ex con-

scribarum et Pharisorum

sed nec Eliam aut

esse

sortio sermonis

Domini, sed ex divin ipsius natur in

in corpus profluxit, beatitudine
,

quem

veterum

prophetarum
;

Jesum

quai

humanam, ex anima

vulgi erat opinio

sed Elias et caeterorum

esse
;

omnium
adeque

e qu divina ipsius nalura per se

rurss e qu anierat, in

veterum

prophetarum

dominum
lgislature
;

ma

ipsius ex divins
;

nalura visione beata

Chrislum Filium Dei

fuerat
;

vivi

qualem Pelrus confessus

reprasenprophetee (inter quos

corpus exundante

interna, inquam, virlute et glori

quem
etsi

lex in

Mose ut

cum externo
mundus

liabitu

communicat. Docemur itaque,

oriri,

tata, variis figuris

adumbrrit

ex interna beatitudine externam

opinatur
:

contra
in

quam
forma
delra-

Elias,

non

scriptis relictis,

rbus tamen gestis

le-

et

ipsi

Jesu,

quamdi

post

Mosen proximus eminebat, incomparabilis

servi versatus est in hoc

mundo,

nihil fuisse

ctum, quia sponl se exinanierit, sub carnis infirmitate majestatem occultans.

Vers. 30.

Ecce

rem magis

etiara

miram. Res

admiratione aut observatione dignas narraturi, vocu-

lam hancprophetae atque evangelistae frequens soient

pramittere
,

ut lectorem aitentum reddant.

:

gum vindex atque assertor) valiciniis suis descripserint. Non tam ilaque ad privatas Mosis et Elise personas apparitio isla referenda est, qum ad legationem, cm eam quae olim ipsis injuncta fuerat, tum eam qu in fine seculi injungenda sit. Qurat quis, unde apostolis nolilia Mosis et Eliae quos nunqum conspexerant ? responsio facilis est, cm Deus in mdium
eos produceret, notas etiam et signa ddisse quibus
innotescerent, sive
illa

LoQUEBAXTUR CUM ILLO

Elias,
ille

ERANT AUTEM MoSES ET

mortuus, hic
vitae

mille quingentis annis

fuerint
ipsis

monimenta

aliqua re-

mille ex

hominibus raptus.
dictus, in

Jsus

morlisque

rum nobilissimarum ab
passio transitoria,

gestarum, sive habitus

pho Itaburius

medi

Galilae,

non procul

izarelh.

Qu de causa peregrinaiione eliam tum

Consianlini

tempnribus et templo celcbris fuit ; ut san nova videri debeat suspicio cujusdam recenlioris putaniis esse Libanum. Nam quod Marc, dicit cap. 9,
29, eos inde prol'ecios et pratei gressos Galilaeam nihil aliud significat qum trans. visse Galila:ain.
v.
,

Vers. 29. Facta est species vultls ejus altra. Transuguratio non fuit figura;, sive faciei sive corporis

cm dos significet stabilit.Kem, ot divus Thomas, 5 p., q. 43, art. 2. Vf.stitusejus albus refulgens, Grac coruscans, vel propri effulgurans, seu fulgur emiilens, quasi radiis ex corpore per vesliaut nubem ecumpentibus. menta, velut per limas Albedo igitur isla vesliuni non albedo propri, sed luminis transparentis fulgor erat, qualis fer est nubiumsoli subjeciarum directe. Itaque sicuti nascendo
,

subtilitatis

ambulando

in fluciibus agilitatis,

it;i

hie

mutaiio, sed exlernae tantm speciei manente figura edem. Et Matlh. explicans transfigurations modum Hesplenduit fucies ejus sicut sol, etc., fulgore illo tum ex insidente Dei majestate , tum ex animi beatitudine in faciem lolumque corpus dimanante sicut Bel omnibus sanctis in clo. Nam, ut August. epist. 5G, ad Dioscorum, lani polenti nalura Deus fecit aniinam ut ex ejus plenissim bealiludine redun (et etiam in inferiorem naluram, quod est corpus, pleniludo saniiatis, id est, incorruplionis vigor, sub qu omnes ejus dotes comprehendit. Itaque fulgor isie faciei ab inlrinseco venit, non ab extrinseco, ut olim Moysi. Nec tamen erat dos claritatis, quia erat
,
:

spcimen ddit, ut spem noslram lirmaret, quod reformabit etiam corpus humilitalis nostrae , configuralum corpori claritatis
clarilalis corporis gloriosi aliquod

sua;.

Moses et Elias uterque in vero et Vers. 30. proprio suo corpore. Nec enim est ratio, cur ereum lui-set Moysis corpus, cm edem lacililate propriunt ei reddi potuerit, neque fucum aliquem adesse tanto testimonio convenirel. Sed cur hi prae caeteris? Vera et veteribus communiler notata causa est, Augost.
:

Sermone 69 deDiversis,

et aliis in

hune locum.ut

per Moysen lex, per Eliam prophelae significarentur ; et utrosque in Chrislum lendere ac terminari , et ei

s.

s.

XXII,

26

m
.

IN L(j( A M

812

ipsorum sacris litteris descriptus, 4 Ueg. 1, v. 8, sive |i lius Dei vivi, ne discipuli procul animum revocarent -. V ab omni opinione l'ereii'lae ipsi adversitatis, praedicit verba vd ipsorum vel Jesu de rbus olim al> ipsis ge
.

.....
r liant

...

....

stis, sive

denique

alia.

Nam

ncc vcridissimilts
et

est il-

p::sMoneni morleirique suam, atqee. ade

ut

consumer,
si-

lorum

opinio, qui pulant

Mosem

Eliam

ctui!

non tanlm

sibi.

sed el discipulis suis omnibus

jjia-nunti<M.

apostolis esse loeulos.

Cum

Jesu aulein loquobaniur,

ipsi vatf|

milia suo

exemplo ferenda

At ne tanta

tanquni

cum majore

atque eo ipso de quo

asseveralio phei)ndae mortis, rurss in

dubium addu,

cinati l'itrant ut
ris se

praenuntii. Uterque raliones

obili

quondam

munecum Jesu communicahal tantesiis,

cerel (idem

illorum

<!e

ipsius ilivinilaie

promiltit

appt ilurum se aliquando orbi patenta glori illustrem

qum

illius

minislcr et

ita

ut prasentibus

judicem vivorum et mortuorum, cujus

brevi
i

g'oriae

etiam

apostolis

signilicarelur apert, illos Jesu causa leira-

coram

electis testibits
illud edii,

spcimen ederc

pollice-

lione olim funclos fuisse,

rient

ipsorumque
;

minislerii
il

(i-

lur.
lii

Quando jam

ne rurss testes

illi

abre-

Jesum Cbrislum

fuisse

namque

le,

utdivini
j

spt elalae gloriae

abundanti
,

omnem

mortis exspegloriae

negoliiponlifexsumntus, abulroqueobservabatur.

Ita| .

clalionem

abjicerent

jubet

spectaculuui

que colloquium Mosis

legis

et Elise

cum

Jesu, esteonsensus

imminenlis
rnoilis

mortis

tesliiiealione

misceri,

cm

ut

et

proplielarum
;

cum

Jesu ejusque Ev-tngrlio,

menlio voluptatis magnitudinem lemperaret,

Rom.
non

5, v. 21

oporlebat enim apostolos conlirmari

praedicabat,

tum

ut discipuli visuri

obeunlem mortem, recorda;

esse

novam religionem quam Jsus

renlur ejus quant vidissent gloriae

vide supra v. 22.

sed teslalam in lege et propbelis, quibus duobus consuevit Salvator lolam ipsam veterem Scripluram inlelligere.

Vers. 31.

Vist, qui vi^i, scilicet discipulis.

Per

anlicipationem
id

narrt islud

Lucas

nam

praecessit

Yenerat ut adimpleret legem

prophelias
Iegis et

et propheias,

quod sequitur proximo versu 53.

In

ut

promissa ac

propbelarum
iis

maiestate, in glori,

id est,

cum

glori sive

ma-

opre reque ips exhiberet, ut preecepta morum,

jestate.

Magnam

auclorilalem prae se ferebant in hoc

quae ad peri'ectionem deerant aut desse putabaniur

expositis, perficeret; ut consilia evangelica, utilissima
illa

spectaculo, ita ut plan agnosceretur, aller legislator

Deo constituais magn eum

dignitate, aller legis in-

ad perfectissimam legis observationem, adleret

terpres et propbelieo spiritu plenus, ad docendunt instiuclus

denique, ut cognitioni agendorum

bat,

quam

lex pneslaprse-

magn animi

cotislanii.

Caeterm uterque
illumetper-

grathm facultalemque agendi, quam non

adderet.
,

apert declarabat se non esse

summum

stabat,

Porr, quae ad cacremonias

ea ad quae futura aliquando

in lege

iectissimum Dei legatum, sedindicem etpraediciorem

ac praedicatorem Jesu qui praesens aderat. Quocirca

pertinent

dm

adumillorum

branda

et praefguranda illa instituta fuerant, reprae-

queniaimodm sequitur, dicebant excessum

Docli sunt hic discipuli,

cjus, etc.

sentavit, id est, praesentia oculis obtulii,

dm

non solm Jesum

glori co-

spiritalem observationem docuit, spirils litlrr tecti

ronandum

sed et fidles

minislros ipsius, gloriae

medull prodit,
servationem
ti,

dm

illorum quod ad litleram ob-

ipsius fore consortes.

suslulit, id

quod lex

ipsa, Dei senlen-

Et dicebant. Graec absque

tur islud sequenlibus
:

et

conjunctione jungi-

ubi Christus venisset, futurum praedixerat (quod

qui visi in majestale dicebant.

in Hebraeis suis Paulus docet), denique

dm

pro lemniliil

Dicebant aulem, id est, praedicebant, sive loquebantur de excessu, etc.

poraiiis prmiis et suppliciis subslituit aelerna,

quam absolutissim omnique ex Lege D. Thomam, print-secundae, q.

aliud
collocuti fuerint

parte implevit.

Excessum ejus, exodum

atque
exitum.

ipsius, id est,

expeditionem
sive

107, a. 2. Hinc

Allusio est

ad expeditionem
,

itaque facile est inlelligere qu de re Moses et Elias

exodum, quam Moses olim gesserat

non obscura
figura exodi Jesu in

educto Isral

cum

Jesu,

cm tanqum
Iegis et

testes missi

ex iEgyplo. Fuit et exodus Eliae ex hoc

mundo,

Deo deelarare voluerint Jesum

proplielarum

clum, quanqum
erat ut imal-

finem scopumque esse. Porr Lucas singulariler collocutos fuisse ait de e

exodi nomine minime celebrata. Ql'eh comple'i urls er\t,

quam
;

brevi morte sua conlediligen-

quem futurum

cturus erat expeditione

ter
est
,

id

quod notandum
Jsus
ita

pleret, ut perficeret, veritate

lal,

reque ips su morte

ut observes

quomod

semper
j

quam Moses olim cperat

in figura et untbr.

studuerit docere discipulos suos dignitaiem suam, ul

Complendi vox ad
Dei pertinet.
j

figuras prophetiasque et verilatem

non ignorarent humilitatem et vice versa ita humililatem, ut non obliviscerentur dignitatem, qud per;

L\
j

Jrusalem, melropoli Israelitarum

Jesu de expeditione
ill

loquebantur

non posset redemplio nostr Probat Ptri sententi qud ipse

fici

si

deesset altra.

cum

quam

brevi in Jrusalem

esset Christus Fi-

perfeclurus erat, redempto eductoque

dis ipulis

humano gnre
imprime-

testimonium perhibere doceremus. Alias slu pocu-j ut reips relutarentur duce liares addunt. Chrysost. prima vulgi, pulantis Clirislum es e falsae opiniones Eliam, aut aliquem ex anliquis propheiis, quorum princeps Moyses; secunda Pharisaeortini eum criminantium, tanqum praevaricatorem legis, cujuslamen Moyses erat lalor et Elias zelitor maximus. Ut Chri,
i

mansuetudo Moysis

et Eliae zelus

retur.

Vers. 51. Dicebant excessum seu exitum ejus, QUEM COS1PLETURUS ERAT IN JERUSALEM, id est disSerebant de passione et morte ejus, seu redemptione liuiiiaiii genci is, tanqum scopoei completuento legis
,

Slus se vilae et mortis dominum oslenderet, uaum adducit vivum , alterum mortuum suscitt ; ut

ac proplielarum, elanlilypo loiiiisoeconomia: veteris Tesiamenli. Causae esse poterant, ut sic Pelrus et apostoli mortem ejus horrere et absurditate offendi
,

813

COMMENTAIUA. CAP.

IX.

814

servitute daemonis et peccati in libertatem et haerediiatem iiliorum Dei , morte resurrectioneque su,

dinn orarei, speciem vults ejusmutatam fuisse), sed

Jesu orationem in
puli, ut

quemadmodm
xerat
servitute per

oliin

Moses

in hujus rei figuram

edu-

nox

erat, et

populuin Isral ex

Puaraonis

alque ^Egypli
hredita-

rum

laboribus

multum tempus extendenle discisomnus premebat oculos fessodiurnis, inciderunt in somnum. Inte,

mare Rubruin

in libertatem

rea accesserunt Moses et Elias; quos discipuli vide-

temque populi
mulios
/ilios in

Dei. Decebat, ait

Apostolus, Deum, ut

runt experrecti, et audierunt colloquenlcs

cum

Jesu

yloriam a'dduceret, auctorcm salutis eo;

de excessu seu exodo

loi

ipsius.

Observa

hinc Aposto-

rum per passiones consummare

qui

unam

ojferens pro

peccatis Iwstiam, corpus, inquam, suum, consummavit

um infirmitatem , somno servientium dm vacaret Jsus orationi; hinc Jesu benignitatem, non abjicientis

in

sempiiernum sanctificalos, iem redemptione

;

sed loleiantis foveniisque inlirmos, donec paula-

inventa

Hebr. 2,

v. 10, et cap.

10, v. 12.

Jesum

lim eos refingat ut perfectiores vadant.

cum Mose, redemplionem nostii per moiem Jesu cum egressu Isral ex .-Egypio per mare, requiem vitamque aeternam cum requie sive terra promiss, variis locis confert Apostolus, ut veritatem cum figura
:

Et evigilantes, cm
dit
,

evigilssent

aulem. Syrus ad-

vix , seu difficulter.

,

Majestatem
antea

gloriam

decus immensum. Viderant

:

Hebr. capitibus

3, 4, et 1

Cor. cap. 10. Poluit

alloculus fuisse

splendescere faciem veslimentaque oranlis

,

itaque Moses, Eli suffraganle,

Jesum

hune
que

in

modum

in figura olini

Quod ego servus, Deijussu operin ^gypto gessi, id tu Filius, Paire

primm, mox redivivus moi tem
eductum bumanum genus deaeternae,

jam viderunt, absolut, immens atque ineffabili qudam glori solis instar (quod Mallhaeus ait) fui,

gentem. Regem

in dcore suo viderunt. Isa. 33, v. 17.

,

adspirante, reips proxim in Jrusalem prsliturus

es,

mortem
;

Et duos viros, et duos illos viros, Mosem quam, et Eliam, quos ante non viderant.
Qui stabant cum illo, et colloquebantur
rat
id
:

in-

patiens

calcans
lictis

ut scilicet

surrexe-

suis asseras libertati justiliae vitaeque

queuiadmodra ego eductum

Isral doino servituiis

enim Jsus ab oralione ut cum illis colloquerelur, quod mox dictum est. Viderunt autem illos et
dictum est; sed
nihil illorum gloria
,

corporalis asserui in libertatem corporalem et

promigilur,

simul gloriam magnificam qu ornati erant, de qu

similiter

ptum intioilum

in

terrara

promissam. Age

ad illam

exbibe reips id quod Deo agente praenuntiavimus nos propbetae lui, lum bc tum variis oraculis omnes enim id exspectamus et summis voijs desideramus. Nam donec tu pro hominum peccatis te ipsum Deo Patri sacrificium in odorem suavitatis obtuleris, et devictis hostibus nostris
aliisque similibus figuris,
:

qu Jsus perfusus erat

solis claritatem
;

ut

nihil siellae clarilas

ad

ide non repelit hic

glori.

quidquam evanillos,

gelista

de illorum

Nec viderunt tantm

sed et audierunt

cum

Jesu colloquentes de excessu seu

ali

exodo ipsius
Jesu

non enim

pertinebal colloquium

cum

illis,

qum ad discipulorum
;

eruditionem.

resumpioque corpore penetralos ccelos nobis aperueris,

Vers. 33.
scilicet

Cum disckdere.nt
viri,
,

illi

additur Graec,

manemus omnes
quo Dei
si

in tenebris, exsuies regni lucis,

duo

Christo Deoque jubente. Syrus,

cm
;

in

facis, nostra beaiitudo,

videri nobis
,

cpissent discedere, id est

cm

pararent abitum

queat. At

tu semel mediatoris partes

teipsum pro

valedicenles haud dubi,

omnemqueipsi auctoritalem

nobis tradens, obieris, non solm nos tecum ex inferno in

cedentes

precati ut e usus redemptoris brevi

mu-

verm etiam innumerabilem muhitudinem electorum Dei, quam mox tua mors colliget, peccatis in justitiam, et mundi miseriis
evehes,
recta in

clum

nus strenu impleret.

Ab
ret

illo

Jesu.
illis

Ait Petrus, veritus ne

discedentibus intercide,

clestis regni beatitudinem educes, cert

illis

suave illud beatumque spectaculum

cujus dul-

etiam resurrectionis spe tam

qum

nobis relicl.
et

cedine captus, haud satis sui potens erat.

Vers. 52.

Ptris veuo,

inlerea

dm Moses

Ad Jesum. Quamvis Moses

lamen ut prsecipuum
penderet
,

et Elias adessent,
,

Jesum
Eliae

Elias adveniunt.

et
:

summum

quo res omnis

et

Et

qui

cm
ita

illo era.yt, id est, et socii ipsius Joan-

interpellt

viderat

enim Mosis

nes et Jacobus.

erga Jesum ut
fit

Dominum
,

observantiam.

Somno,

ut dormirent. Hinc verisimile

nocle

Ro.num,

jucundum
,

beatum.
,

coniigisse transfigurationem Jesu. Jesu ad orationem

Nos uic esse

frui

id est

nobis hic esse

ubi scilicet

se componenti junxerunt seipsos aposloli

dm

simul

datur aspectu gloria; tua; ac sanctorum.

Non

re-

orarentDeum, observrunt

apostoli

vultum veslimen-

cdant, obsecro, Moses et Elias, sed

taque Jesu splendescere (nam et cueri evangelislae

aiunt Jesum trans/iguralum coram eis; et bic, inlerea

Faciamus, extruamus. Futurum quod Syriac legitur

ambiguum

est

ad faciemus et faciamus.

illo

desinerent. Addit idem Lucas, Pelrum, et qui cum eianl , gravalos fuisse somno, lenipore scilicet oraiionis Christi, et anii-qum ii;in>liguiaius esset :

nam,

ut idem,

ejus, ei duos viros

Vers. 33.

cm evigilsseul, viderunt majeslaiem cum ipso. Itaque

Ro.num est nos nie esse
,

id est, per-

mancre, nempe propter spectaculi

et voluplatis

mag-

nitudinem, qui velutsm ipsius oblitus etebrius erat. UiuIe, ut flicitas illa sit perptua, faciamus tria tabernacula, i<! est, lenioria ex frondibus, more Judaico, nempe ad reiiiiendos Moysem et Eliam, jam parantes discessum. Forsan etiam manere omns volebat ex horrore niorlis Christi, de qu disserebant Uterque ver Marcus et Lucas adnoiant, eum ns-

SIS Tabernacula
,

UN

LUCAM
ubi
I

816

umbracula

tentoria

qualia ex ar-

lucem Inhabitat inaccessibilem

,

ad nubes usque
et

borum ramis cl Irondibus excitari soient. Unum tibi. Praeponit Jesum Pelrus, jam doctus Jesum et Mose et Eli et prophelis omnibus majorem
adeque
I'ilium Dei vivi esse.
i:

se demittenlis

quod

imbecillitalis

humana; captus

inluitus majoris lucis et splcndidioris gloria;

vim ferre

nequeat.

Quare Psalniograpbus nubem vocal ascenDei, Psalmi 103, v. 3; Job, tento,

sum seu vebiculum

et pertua:

Et Eli unum, ut liceat hic sedem figere ptu manere perptua frui visione gloria;
,

rium seu tabernaculum Dei

prasentia: solinn Dei
,

c.

56, v. 20.
eflicienliae

Neque vero
,

ac

sed et

virtulis et
,

sanctorum, nec reverti ad

mundum,

lumultibus,

gloria; speclacul uni, in

v.

nubibus esse solet

Psal. 67,

timoribus, miseriis plnum. Nihil de se dicit et sociis,

arbilratus
illic

35,

et
,

88,

v. 7. Est itaque et

hoc loco nubes ap,

si

modo

Jesu et sanctis patribus manere

pareils

cm
:

praesentiae

Dei Patris indicium

lum

persuasisset (nihil
,

aulem ad manendumdesiderari
tabernacula adverss solis arexstructa
,

magnifier

gloriae illius, ut D.

Pelrus loquilur, visibile

gloria Paler Filio gloatlulit
:

aliud judicabat

qum

exemplar
ria;

neque enim absque

dores aerisque injurias

aliarum rerum

sua;

spcimen edenti lestimonium

,

nam

omnium
Petrum,
nullis
sibi

oblilus), se sibi et sociis, si

opus

Corel, facile

et

ide fuit nubes lucida

ferretur lex vtus,

ut habet Mallhaeus. Olim

de tabernaculo prospeclurum. Atqui scire oportebat

iis

cm

apparuit Deus per

v.

nubem

quos clestis gloria

vestit et

prolegit,
;

caliginosam, Exodi 19, v. 9, et 20,

21; quippe

opus esse tabernaculis manufaclis ac caducis

umbras profrons futurorum bonorum,

se declarans
:

et

metuendum
legis lato-

ver non quaerendum esse triumphum anle victo-

jam cm demonstrat novae

riam, aut coronam anle certamen, sed nec hanc, quae

rem

apparet per

nubem lucidam
,

exhibitionis rei
et

jam
non

ipsi

cernenda dabatur, eam esse gloriam

in cujus

ipsius claraeque veritatis

lenliae

amoris rurss

benevo-

visione essel
sibi soli et

conquiescendum; ut ver ea

fuissel,

argumento.
,

paucis sociis, retinendum fuisse Chri Paire destinatus erat Salvalor

Obumbravit

operuit cinxitque instar umbraculi.

stum inmonie, qui

mundi,
cui proinde

Eos qui praesentes aderant, Jesum, Mosem, Eliam,

et trs

Jerosolymaabeundum

erat

mundi

discipulos

(et

redimendi regnique morte parandi causa. Praeposte-

abstulit ex oculis discipulorum)

Mosem quidem atque Eliam nam illi quidem apud

quaelibet
ait,

rum

itaque fuit Pelri

votum
,

visionis

non teneret

erravilque qud iinem ternam optans eam quae

, , ;

se

mutu erant, nubes aulem non

erat,

sed lala profundaque, quod Chrysostomus

ab ipso

temporarii speciminis loco ostensa erat gloriam

dicio

in,

clo ad terram usque haud dubium

diffusa.

lamen hoc ardoris

beata futura
visio
sit

sui

ddit inlelligendum

Timuerunt
praesentes
puli in
in
illos

discipuli.

qum
gloria;

seterna explicatae Dei et Chiisti

Intrantibus illis,

dm

ingrederentur
Elias,

illi,

scilicel

in

angelorum hominumque sanctorum

omnes,

Jsus, Moses,

et ipsi disci-

omnium

consortio,

quem

visa ad horain humanitas

nubem. Significatur nubes suaviter incidisse

,

Chrisli transfigurala in societale

Patrum choro

(gutta

duorum sanctorum una immenso il li mari compa,

rata) tant affecit dulcedine

ut rbus

aliis

omnibus

omnes illosque complexu cinxisse suo ac quidem atque Eliam qui jam valedixerant Mosen Jesu, abstulisse ex oculis, cui expositioni Euthymius
; ,

spretis sola illius

fruilio

ipsi sufficeret.
,

discrimen est novae legis veleri

in

Hoc porr qu contra om-

suffragatur.

Praesagiebant

discipulorum animi, ex

nin

qum

hic, terribilem se exhibebat Deus, usque

ille

aigumenlo inumbranlis nubis, novum aliquid, insolitum, et divinum videbant nubem circa Mosen et
:

adeut populus

refugeretvisionem colloquiumque

Eliiim densiorem auferre illos ex oculis

(nam

id
,

Syrus
et

Domini, Exodi 20,

v. 18, 19. Deut. 5, v. 24, et 18, v. 16.

quoque sentiens

paraphrasten hoc loco agit

illis

pro
:

Vers.
verba

34.

Loquente

adhuc Petro loquente

quare et nova re

eo quod fegimus, intrantibus

in

nubem

verlit

ista.

Nullo responso dignaus est Jsus propo;

Cm
bem)
haec

vidrent
;

Mosen

et

Eliam , qui ingrediebantur nu:

sitionem multis modis incongruam

mox

audiebant vocem nube loquentis Dei

illis

submiss tanqum abrupit Deus Pater Ptri sermonem

omnia limorem

incusserunt.

Facta est , clo delapsa

Nubes. Dei

est.

Vers. 35.
statis

Vox
ill

audita est,

vox, inquam, maje-

cum

morlalibus aliquando propis ac

,

plena.

familiaris agentis vel colloquentis

sedes esse soient

De nube, ex
profecta
,

nube,

summo
ait

illius

nubis, ade1,

nubes, Exodi 16, v. 10, et 40, v. 52, 33, 34, 35, 36,

que clo ipso (quod Petrus

2 Epist.

v. 18)

Num.

11, v. 25,

tanqum summ sede su, clo,

Deo Ptre

faciente.

disse quid diceret. Purile enim erat votum, tabernacula pro tam gloriosis requirere, neque consonum eorum colloquio de iutur Chrisli morte. Causa inconsiderantiae istius erat quaedam consternatio animi Erant enim terrore et obstupefactio, quia Marcus ait exierriti. Unde ut reips voti istius incongruentia ostenderetur Vers. 54. Iixo loquente facta est nubes, inslar tabernaculi, et obumbravit eos; id est, velut uni bi a quaedam lexit trs il las personas gloriosas ; partim ut splendorem nube temperatum ferre pos:

sent
in

partim ut esset quasi sedes ; majestaiis, inde inox loculuraj. Sic

et in veleri

gloriosa

diyinae

enim

et Christus

nube assumptus et ad judicium venlurus dicitur, Teslamento passim Dei majesias in e loMoysi, qui solebat, et apparere, lum in tabernaculo lum intemplo Salomonis; sed ibi tenebrosa eral, hic ad indicandam dilucida, secundm Malthaeum
,

versiiatem status utriusque Testamenti. De nube, velut ex throno Dei Patris. Vers. 35.

Facta est autem

in

cm jam

inlrssent Moyses et Elias

nubem, ac

discessissent, adeque, ut

Lucas

ait.


817
Dicens aposlolis
qui
soli

, ,

COMMENTAK1A. CAP.
aderant praeter Jesuni
soli

IX.
,

815

non viderunt, sed neque nubem neque gloriam vulls aut vestium Jesu.
ruit et

(jam enim discesscrant Moses el Elias) et

erant divinitatcm ac magistcrium Jesu.

docendi

Voce enim audit,

mox

dispa-

nubes

et Jsus

resumpl prislin
in

faciei

ac

Hic,

Jsus,

cujus

gloriae

divinitatisque

lalenlis

vestimentorum specie quali venerat

pis accedens jussit

spcimen vobis monstralur, quem jam

et

vidislis

Mosc

montem, prosurgere discipulos. Hoc rerum

Eli,

inter

omnes

propiiclas

summis, probari

statu omnia, sublatis oculis, vidisse discipulos, intel-

observari, Doniinuinque agnosci.

ligendum hic
estis.

est.

Discedunt itaque Moses et Elias

,

Filils meus, Dei vivi, qualem nuper confessi

solo

rmanente Jesu

et quasi fiunt

ex tribus unus

Haec est perfeclio

boc culmen

gloriae

Jesu

qud

ut docealur, legi

ac prophelis lemporariam Cuisse

Deus agnoscat teslelurque ipsum esse Filiuin suum.

Accipiens,
ait

gloriam

ut solum Evangelium conspicuum maneat.

Pairis

Petrus, 2 Epist.

1, v. 17, Deo Paire

Non amplis auditur vox

semel locuta est
Occulit
,

nube

quia ide
Filius.

honorent et gloriam,

voce delaps ad

eum

etc. Ilc

ut

semper deinde audialur

glori ornatus venturus estjudicare

orbem

leirae

et

Jsus gloriam

suam

resumpl simililudine opus redemptionis no-

regnabit in secula seculorum.

reliqua oinnis gloria et

Hanc dcnique gloriam

et legislalorem vobis

carnis peccali,
str.

dm

perficiat

bona oninia consequunlur.

Denique spectaculum

illud

lotum evanescit, re-

Ipsum aldite,

quem doctorem

liclo desiderio

ac spe su lempore opportuno aeternm

atque

humano

generi dedi (bc enim parte doctorem

videndi, ut intrim ad prislinam militiam

sibi esse discipuli sciant.

redeundum
referri aliis

Ecclesiae conslituil), propis long et lamiiiaris per

ipsum vobis loquens qum olim Palribus per prophetas. Ipsi,

aclerunt; prohibuerat enim Jsus

(ju'ul

qusecumquedocueritaut mandaverit, eliamsi

ae,

vidissent, quia, vel incredibile foret pro rci roa-

superent caplum mentis vesli

dicio

ctiamsi

humano
non

ju-

gnitudine, ve! post tantam gloriam sequenscrux apud

absurda aul carni ininca, fidem adliibete atque

rudes animos scandalum

supra, ubi
Cliristus.

laceret

irreparabile.

Vide

obedite,

non

aliter ac

mibi

ipsi,

inquam

ulteri

cuivis qui ab eo vel tantillm dissideat; cui

dislis

jam

vi-

legem
in

et propbetas

cedere suo munere defunet

voluit bis

edem de causa probibuit ne dicerelur Id tamen quod jam aliis noluit dici, jam primm ut solveret protribus oslenderc
,

ctos

quo uno exstant omnia

plen et clar

missum supra
fuit
;

16, v. 28, factum, cujus ralio

ipsi

lie

data

quorum non
scura
;

erat in lege et prophelis nisi

umbra ob-

deinde ut hi capila arctis

inhaererent,

qui denique eos qui ipsurn audierint ad lalem

illorumque exemplo caeleri discipuli; cmque visuri

gloriam perducet quali vos jam ipsum vidistis orna-

ipsum essent mortem obeuntem non prorss dejiceret ipsos infirmitas, quasi necessilale aut vi pati co-

tum. Allusio autem hic esse videtur ad propheliam

Mosis, Deut. 18, v. 15
frairbus luis sicul
:

Prophetam de gnie tua

suscitabit
tibi

et

de

gereiur, qui declaralus

diffcilis

clits Dei Filius,

nihilo

me
,

Dominus Deus

posset corpus

suum
isli

morte eximere, ut

tuus,

ipsum audies

etc.

Reliqua ad palernae vocis

parliceps reddere clestis gloriae; denique

qum cm

explicalionem facientia quaere supra 5, v. 22.

suo tempore discipuli

praedicaturi

rem

essent

Vers. 56.
set

Dlm fieret
Latine,

vox, Graec,

dm

facta fuisin-

evidens fieret etiam quo lempore semetipsum Jsus

exinanivit
,

Ma

vox, id
est.

quod jungitur cum verbo proximo,

deitatem

gloriamque,

lict

abscondita
possit

venlus

dm

fier et

vox , jungendum est

esset carnis vlo, integram

isti stelisse. Intelligi

cum nomine solus : dm fieret vox.

Inventus est,
sonabat vox,

Inventus est

tum

solus

admisse

discipulos

istos

non

sine vi

qudam ac labore hoc

res esset relatu dignis-

arcanum
sima.
fuerint

taKidi tacuisse,

cm

scilicet, statim discipulis (qui, ut

Nam
,

ut caeteri discipuli
est

multm
,

bis molesti

mox

proni in lerram corruerunt) suble-

non

admodm

probabile

cm
:

res nocle

vantibus oculos el dispicientibus an forte adhuc adessent

gesta par vu
tus est

reliquerit suspicioni

locum

exislima-

Moses et

Elias.

Yidenles Jesum solum certo

ill

enim Jsus sub noctem ad orationem cum

37.

certiores reddili sunt, voce

non alium qum Jesum

et

his tribus secessisse.

ipsum declaratum esse Filium Dei

praeceplorem

Yers.

In

sequenti die. Hinc intelligitur

discipulis tot nocle in

hominum,
discipuli

praeter

hoc qud pluribus

ipsis esset.

aliis

argumenlis

Jesum cum
mansisse.

tribus

illis

monte

hoc idem manifeslum

Nam quanqum

antequm Dei voce

in

terram prosterneren-

Descenhentibus illis, Graec

illi,

cm

descendissent

tur vidissent
illos

Mosen atque Eliam discedentes, nube

scilicet

Jsus tresque

illi

discipuli.
illi,

ex oculis auferente; tamen

mox

ut oculos ausi

Occurrit illis, vel ut

est in aliis libris et Graec

fuerunt sustollere, circumspexerunt an

riim
il II

nusqum
illos

ile-

scilicet Jesu, salutandi grali et gratulandi

adventum.

adessent. Caeterm

non tanlm

amplis

Vers. 38.
sis,
1

Vir de turba, quidam lurb, excla18,

suscitabit tibi

jam

solus esset Jsus; ut sic, quemadmodm Chry, non esset dubium de Chrislo me , Jsus quem instar solis solo vocem intelligi fulgcniem Moyse et prophelis agnitum, prophetatum, probalum vidistis, ipsdh audite, scilicet loco

jam impleta, Deut.

sostomus observt

fratribus tuis
ei

Prophetam de v. 1 5 Dominus, ipsum audies,

: ,

credendo, obediendo, serviendo, tanqum ipsi verbo et sapienliae divinae legislatrici quanlmcumque scilicet ardua, et praeceplis legibus contraria docere videatur.

legis et prophetarum, quos ci velut ofiicio suo lunctosjam cedere vidislis. Alluditenim ad verba Moy-

omnis

81 9mavit,
v.
eft
;

IN occasione

LUCAM
17,
v.

820
5;

quam Marcus
utilur

narrt

cap. 9,

nam

ad miraculi patrationem requiritur

24

nam Lucas compendio

in

quemadmodm

! fuies i:triusque partis, et ejus quae habet edere, et

ejus cui edilur

Mattliaeus.

miraculum

in|irimis

timen
,

et

maxime

Respice
est,

filium meum, sive ad filium rneum, id

ejus qua: edere habet

(quanqimn Jesu

qui propri

miserere, adjuva filium

respicere quos

meum solemus enim volumus adjuvare; avertere autem

;

viriute operabatur, nulla fide opus

erai); sed illos

quidem, quorum peccalum manilestum omnibus erat,

Jsus

faciem, ab eis quos derelinquere.

Unicus,

unigenitus.

Augebat hoc

paterni cordis

coram omnibus arguit quorum non item, seorsm ut

;
,

discipulos

autem

illorum consuleret

dolorem.
Vers. 59.

auctorilali.

Et,
,

Non pauca enim

fide

alis

daemonia
;

fliciter

scilicet
:

quia subaudiendum est

et quia

ejeccrant

necessari inslructi

sed
in

cm

vid-

hic repetitum

quia

Quia unicus est mihi

:

rent hic

daemonium ade saevum, quod

egisset, fide

juvene lot

ecce spiritus, etc., q. d. ecce spiritus

Quia,
vext.

cm

sit

unicus mihi,

jam annis radies

apud se fluctuare cce-

eum miser

perunt, et timere ne major esset mali vis

quam

ut e

Spiritus malus.

quam
invadit, saep
;

Jesu acceperant virtute vinci posset; contur-

Apprehendit,

capit, corripit,

usus

bati ad haec

scribarum prsenti paraiorum ad caeveniret. Potestalis igilur

Christo acceperant,
fuit.

temporis praesenlis frequentiam consuetudinemque

significal.

lumniam quidquid tandem

ejiciendorum daemonum,

quam

Et
Et
rum.

subito clamt

ita

ut

derepent vociferetur

usus per incredulitatem impedilus

Et

in citato

puer, clamorem edens doloris argumentum.

elidit, in lerram abjicit, scilicet spiritus pueCaelei

Matlhaei cap. 9, v. 21, alteram Jsus reddit

causam

non

ejecti daemonii

Hoc genus non

ejicilur nisi per

particula ista uec Graec nec Syriac

orationem

et

jejunium.

exstat.

Vers. 41.

Generatio, natio

gens. Exclamt

Et
vellit

dissipt eum, et discerpit seu lacrt

ei

eum, con-

Jsus in
sentes,

toiius corporis

cum
v.

vertil Interpres, conlurbal

membra. Secundm Mareum , v. 20, discerpit,

minit,

hominem istum lunalici pairem aliosque praemaxime ver in scribas, quorum Marcus meatque horum occasione in gentem tolam (nec
isti

26.

enim erant
,

dissimiles reliquis plerisque omnibus),

Cum spuma spum ex

lius est

ore ebulliente, quo horribi-

ut causam non sanati pueri.

Infidelis, incredula
;

malum.
eo, additur Graec et Syriac.

qu voce utitur interpres se-

Vix mscedit; ab

Vix

tandem

discedit ab eo, segr discedit. Significat

ma-

cundm Matlhaeum. Defectu fidei hominum fit ut vera et magna bnficia in homines Deo non conferantur
:

lum

esse diuturnum.
,

incredulitas

divinam
in

potentiam

detinet

Dilanians

conterens, caput caeteraque

membra

quomins eflicienlissimam
raculum incredulus est,

rbus etiam dilicillimis

is

terrae illidens
tiali

totumque atlerens

sic in

morbo comite absente.

fuisse ardiscipulis.

sentiamus; ac prjesertim, ubi, et

qui postulat mi-

accidere solet.

et adslantes pro
,

quorum

sa-

Vers. 40.

Et rogavi, rogavi autem,

lute

edendum

forel.

Pater pueri hujus

cm
ut

propter

Et non potuerunt. Hinc narrt Marcus gumentum conientionis scribarum cum

absentiam Jesu olerret illum discipulis, verebatur ne

minor

esset discipulorum virtus,

qum

tam

atroci

Cm

enim

in

mdium, absente Jesu, produclus

esset

spirilui

expellendo par esset, cinque jam reips se

diffi-

puer daemone agente lunaticus, rogaliqu

discipuli ut
;

id

comperisse putaret, cpit et de Jesu virtute

-!ii

expellerent daemonem, tentassent irrilo conatu

sibilis insectationis

plau-

dere, cui plures

praesenles astipulabantur, veri-

occasio scribis visa est

ac cupide

simile est. Scribae, qui

nunqum

crediderant in Jeet e\-

ab

illis

arrepta. Insultant ilaque quasi viclores, nec

discipulos, sed proterviunt eliam

sum, jam eliam

sultabant.

in infidelitale

obdurabaniur

modo subsannant
adverss Jesum
,

quasi vana esset potestas ea

quam

Perversa,
pertinaciler
se, nihil

dislorta. Significat duros, praefractos, et

gloriarenlur discipuli se ab Jesu accepisse, et omnis

incredulos, qui nihil ull ratione doceri

quoque
laret
;

illa

virtus

qu Jsus ipse se praeditum simuipso absente

:

sibi

quod rectum

sit

persuaderi paliantur.

id

enim patere

nam

praesens

si

Plurima hactens ediderat Jsus miracula tam per

discipulos

quid faceret, daemonis oper facere aut malis artibus

uti
;

qum

per seipsum

mulla dederat sui do;

null ver virtute divin praedilum esse, 6ed seillius

cumenta luce meredian

gnanler autem scribae

clariora

atqui non tanlm

,

ductorem, omniaque

dolo ac fraude esse plena.

ad fidem adducti non sunt Judaeorum plerique

,

st-

Haec aut his similia scribarum

tio

cum

discipulis conten-

ut etiam ab obtrectando

habebat, omnia contra Jesu gloriam directa. Sed

,

calumniando
dedit oper

et

persequendo, non abstinuerint, im

Jsus

qui suos confundi nonnihil passus fuerat, in

ipsis adfuit,
illi

lucem ante oculos positam exlinguere

atlribulum, Deut. 52, v. 5
:

tempore

ne per scribas

in

speciem

victi,

sint conaii. Vtus estislud epilhelon naiionis Judaicse,

ignomini et
rentur.
In

et ipse ipsiusque

evangelium

aflicej

ab ipso etiam Mose

illi

versu sequenti Jsus adscripsit culpam

Generatio prava atque perversa

egres s u ex /Egypto praestitt unt.

nam

et taies se in

incredulilati patris et
v.

adstanlium;

al

Matlhaei

17,

20,

adscribit incredulilati

discipulorum, volens
infra,
II

Usquequo ero apud vos. Quousque tandem

biscum? Interpres
neglexit

ero, vo,

allicere illos ad

pelendum fidd incrementum,

particulam

r.i^

quae

821

GOMMENTAKIA. CAP.
quid enim ac-

IX.
;

S22
caeterm non credebant Jesum pro-

tamen hic stiam habet emphasin. Superiora vald

aspera, sed haec long aspcriora sunt
:

divinA hacc geri

pri virtule agere.

cidere

illis

possil dtenus,

quam

ni

deserantur aut

Mirantibus
In OM.NiCjs,

laudanlibus atque applaudenlibu*.

tanqum

desper;>.ii abj'iantur

Cliristo? verba sunt

de omnibus, super omnibus.

animi indignabundi, molesl fcrenlis se nihil proficere, se oprant prrderc in juvandis el doeendis islis;

Dimt
iliscipuli

ipse

seorsm ad discipilos. Ne putarent

elferri

ipsum animo

ob hominum laudes

argnentis tamen

el ohjurganlis
:

lanqum
hic

niedici

monstrat se meminisse odiorum quibus brevi depriiiionilus

non

taedio victi, q. d.

Quid hic ago vobiscuni? quainluctaii

ab

illis sit.

Rursis ne discipulos eo gravis

passio,

di frustra versor apud vos? quamdi

dejiccret

imminens praeceploris
,

quo

altis

pergam cum vestr perlinaci?

cio.

fol perpeiratis hacniliil

exlulbset gloria

si

absque omni memori adverso-

tens miraculis, lot benefieiis cnmulalis,

profi-

rum

liberum

gloriae

cursum permisisset
gloriae

praedicit

Merii cerl vos deseram ut iniraclabiles.

Hic
:

passionem suam, et prsentent

voluplaleiu

quodammod Dominus
litia

Jsus secum ipse certat

jus-

prudenter temprai ignominiae propbeti.

Vers. 44.
est, q. d.
:

suadet ut deserat incorrigibiles; bonilas desideillorum

et

Ponite, reponite, vos; emphaticum

rat salulem

cupit

maliiiam superare;
excipitque eos pro
est quin
reli-

Sinite

homines mirari

et celebrare ca quce

itaque juxla

aequitatem

castigat

me

geruntur

vos autcm ne existimetis

me

illorum

meriiis, ut vel hinc resipiseant.

Non dubium

parun solid glori deleclari, neque vos efferat praeceptoris laus, sed allento

Chrisii

animus eanidem scmper nioderalionein

animo considerate potis ea

nuerit; intrim tamen

ut magnis

eorum

malis sic ingetniscebat,

:

quae j:tm inslanl, scilu necessaria non minus

qum

duceretur afl'cclibus
aillictio fuit
,

nec enim parva

magnific

illa

facta
;

mea.
,

animi ipsius
rabilis.

illorum perversitas incu-

In r.oRoiccs

in attribua

quo modo

est et Graec cl

Syriacc, re

chjttt

redeunle. Attent audilos conser-

Patur vos? quousque tandem toleiabo Quamdi feram mores vtsiros intolerabiles?
Addic. Ut demonstret se non
rimi sticcensere,
ipsis

vos?

ve animoque
BerMOSeS
lione

rcvolvite. Allenlosstuduit rcddere di-

scipulos ad id

quo maxime ahiiorrebant.

quos vobis dicam, mullm alienos

sed

viliis ipso-

istis,

simul et ut virlutcm suant, quae in

fuerat
,

ab liominum laude. Non avocat dircpulos considera-

dubium vocala
exisimetur
rei

ab opprobrio vindicet

nec

rerum magnifie se gestarum, sed

conside-

difllcilis

nraestaiionem objurgalionis
,

ralione vanse ineonstanlisque

hominum

laudis,

ad

simulatione suhterfugere

pergit benefacere jubel-

ignominiae

quam

brevi ab hominibus passurus esset.

irr

que adduci miserum

non qud absentem curare

sua virtus, ad

Fcturum est
tradi, scilicet

tradatur, ad verbum, fuiurus est

non posset, sed

ut, et mali gravitas, et

ad necem. Cunclis signa admirantibus

,

Dei gloriam perspicuse omnibus firent.

ipse

prnuntiat passionem

non enim signa salvant

:

Vers. 42.

Et cum accederet
in ipso

Graec, adhuc au,

sed crux bnficia praestat. Ut tradatur

dilione Judae condiscipuli vestri,
ihiin aperiat,

scilicet
illud

pro-

tem accedente eo;

cerelur
Filii
filius,

adhuc

itinere

cm adduquod
ta-

quanqum

non-

mox

sentiens
,

daemonium praesentem

quod nec Judas adhuc meditalus fuerat;

ullimae ccenae. Frquenter praedicit
,

Dei virtulem. Adhuc

additur, Graec,

rservt
discipulis

autem

men Syrus non magis

agnoscil
In

quam

Lalinus.
et

passionem mortemque suam

quam non
rerum

facd

illi

credebant aut admittebant, ne inopinato pe-

Elisit, abjecitin terrant.

quem sensum

Sy-

riculo turbarentur, ne
facis, labefactaret

cm

adesset
,

trislis illa

rus hoc loco verlit armo, projecit, prostravit. Graec

est
fpitev,

ipsorum fidem
illa

memorum qum

quod

alii

vertunt laceravit.
saep

qumque asseveranler

audssent praeicta,

Dissipavit, discerpsit, ut

mox,

v. 39.
,

Et

quae et vitare ulique potuisset ipse qui potuerat praedicere, nisi spont certoque Dei consilio
elegisset.
illa

increpavit, sed increpavit

illi.

objurgavit, id est,

subire per Ga50)

imperios dirque praecepit

Sanivit, ejeclo
fligatis

immundo

Signanter autem jam repetivit,

cm

illo spiritu,

unque pro-

li'aeam adornaret iter in

ulii

Judaeam (vide Marc.

9, v.

malis omnibus quae

ille

procurabat.
huoii jacentem instar

accidcie

isla

Eivs, suo, elevans

manusu

oportebat, ut cerli^simam praescien-

tiam

suam delibrratamque voluntatem monstraret,

illic

mortui, quod Marcus narrai.

Ver?. 43.

qui prdicerel omnia explicat, priusqum ubi eventura

illa
,

ageret

1.\,

super, macnitudine, tt ^XMrfVtrri,

eranl, priusqum odia in se inimi-

magnificenii, magnific virtule. Nain ut soient mirifica illa facla

corum palerent
praedicit. tolies
I

im ver e

loci ubi

glorios ipse

vocari pie^aXea (magnolia dicit interpres

ila

celobrabalur et colebatur.

Quoties vero rem istam

nosler,

Act. 2, v. Il),
effeclrix
,

virlus clestis, istorum

novarn dclart circumstantiam

;

quam

operum

fu-pOiinii dicilur.

Qu

misernbi-

anle non declarrat

qtiemadmodm hoc
quod antea non
,

loco traden-

lius fuerat

mali spectaculum, hoc magis admirai! sunt,

sol increpalione
1

dinn inlmicis se
siaret,

dicit,

dixerat, ut con-

daemonium tam pertinax

pulsum,
et

esse ex-

non tanlm mortem

sed et circumstanlias

puerum muliis modis

illa

*-sum subito re-

singnlas mortis accurai ipsi exploratas expetilasque

fuis-c
In

stilufim sanilati. Erat

cenlissima cerl virlus

non

quaevis, sed magnifi-

priusqum conlingerent.
,

manus hominum

potestati

hominvm impiorum,

Dei

manifeslum enim crai non

ali

virtute

qum

id est, inimicis,

persecutoribus suis, videlicet seniori-

IN
bus, scribis et principibus sacerdotum
,

LUCAM
jam etiam
quod docuerat
illos se, terii

824
intellexerant apostoli in foribus esse, ex eo

quos supra

nominaverat.
Vers. 45.
Vi rbum
,

lioc
ilei

su morte,
:

quam

brevi

Ignorabant, non intclligebant.

obilurus esset, die, resurrectururn

nain et sic.Matih.

dictum

hune sermonem, quanqum

;

20, v. 20, et Luc. 22, v. 24; tertio, inquam, hoc

i

semel atque

m auditum non

ex tanlitale ingenii,

bitionis vilio adusti referunlur aposloli

amedem un
quaedam

sed ex amore polis prateeptoris. Facile enim assc-

occasionemenlionis mortis et resurreclionis, quid aliud

foret resurrectio ignorantes, nisi inslauratio
et possessio regni.

qucbanlur significalionem verborum, qua: clara aperlaque erant (hinc enim, Matlhaeo referenle, contristali

Fingebant aulem animis regnum

fure),sed iguorabant
rnerilo,

quomod
illud

et

quam ob

cau-

hoc, quamvis in ccelis poslea aeternum foret, pris

sam, quo
fieii

quo

fine,

quod signiheabatur

lamen hoc
riosum,

in

mundo surrecturum, splendidum,

glo-

quomod consiaret illud cum miraculis Jesu, cumque e qu jam imbuli erant iide de Jesu, qud esset Christus Filius Dei vivi, regnum
posset aut deberet,
Isral glorios initurus,

felix,

cleslique Dei virlute (irmum, cujus

alii aliis

Christus Rex, Christi sludiosi cives forent,

honore amphores, Chrisio Rgi gratiores ac familiariores,

idque brevi
,

vir sanctissimus,

auctoritate postrem

dignitaleque clariores,

quod experienli nssent

esset

cui pratter

omnia

facile

atque ex bis unus ab ipso Rege primus,

dinn
fit

quemadmo-

moriem
:

evilare et bostes

quoque

ipsos disper-

in aliis

hujus mundi regnis; nec dubitabant

ipsi caeteris

dere

toli

enim erant

in consideratione mortis, nec

quin duodecim

omnibus priores ac majores

aposloli

magnifaciebant resurreclionem
praecedere haberet.

quam

caedes Domini

forent, ut primi et individui comits atque

Non lamen fidem detrahebant

et tristia

Christi Rgis

sed suo numro observaverant jam

et

verbis ejus, sed ut obscura simul

non

de-

Chrislum Petro

duobus Zebedaei

filiis

familiaris

mittebant in pectora; forl etiam iinaginabanlur ea

parabolic dici, alio sensu
rent.

qum

reliquis ipsis uti, et bis

illi

quidem nomen fdiorum

qum primm

prae se Ter-

tonitru,

Ptri

nomen

imposuisse, tanqum futuri

Relinquebanlur adhuc

Deo hoc

in negoiio si-

primarii lapidis in eo quod moliebatur ipse Ecclesiae

aedificio,

bimelipsis, nec illustrabalur illorum

ria

meus ad mysiepueri enim

rurss huic claves regni clorum et pote-

mortis et resurreclionis Christi, quibus salus hu;

stalem ligandi atque solvendi promisisse. Ut ergo suspicantessunt

mana parienda erat, intelligenda tanqum nondm erant capaces.

Velatum ante eos
est,
,

admodm quos occupai pra vus regnandi

ac dominandi affectus, cperunt cogitare apud se, hos

eis, id

Graec, absconditum ab

primates fore sibique praeferendos esse in regno c-

occultum

illis.
:

Est enim bebraica phrasis, qualis,

delicta

lorum, ac praeserlim Petrum omnibus

id

quod lamen
inter

psalnii 68, v. 6
dita.

Et

mea

te

non sunt abscon-

non

aequis animis poterant

ferre,
,

cm

essent

ipsos, alii aetate

ita

majores
,

illis

quique Chr isto pris

qui Chrisio sanguine

Ut non sentirent,
prent
illud.

ut non intelligerent nec sa-

adhaeserant

ut Andras

alii

juncti essent,
veriti

quod

illi

non

eranl, ut Jacobus Alphaei,

et induslria

Timebant, veriti increpationem,

et

mroris,

Simon Cannaeus,

alii

quos eruditio major

quo
si

constricti erant, Matlhaeo narrante,

augmentum,
et vitiosam

prudenliaque ad praefecluram aplior commendaret, ut

Philippus et Rartholomaeus. Hinc itaque contenlio

dilucidis res explicarelur.

Non

fuit laudabilis hic

,

timor, qui, et perplexam dubilalionem

trisliliam aluit
;

ipsorum ambiliosa. In Matthaeo, cap. 18,

etiam interrogare Jesum ipsum
,

v. 1,

audent

nec enim immodic

conlristati fuis-

et quaestionem in
i(a

sent,

si

rem

intellexissent.

mdium proferunt generalem quamdam, qu

ingressa est, subiit.
,

spe-

Vers. 46.
Cogitatio

Intravit,

rant se obtegere posse peccatum suum, tanqum qui

et

quam

et verbis inter se declarrunt

non de

se solis, sed de

omnibus

quaesivissent, deside-

ambiliosa disceplalione traelrunt, quod ex prioribus

evangelistis constat.

rantes scire id quod

omnium

intersit,

quod non ambi-

tionis ulique, sed prudentiae fuisset, ut

tamen

intelli-

Quis. Graec

De

hoc, quisnam. Omisit interpres

gant suae controversiae definilionem.

articulum

t,

qui hiclegitur.
:

causa

responderet Jsus

Nam, si, exempli Natu maximus ex iis qui

Major

maximus
id est,

comparativus loco superlativi.

me

sequunlur, vel conjunctissimus mihi sanguine, vel

Maximus,

Rgi Christo, auctoritate, honore,

:

qui plura reliquit ut

me

sequeretur, vel qui assiduus

dignitate proximus. Mattliseus addit

In regno clorum.

mihi magis fuerit; ex hujusmodi aliqu exposilione

putabant
illi

Frequens erat Jesu sermo de regno clorum, quod

praeterqum quod appropinqusse palm praedicabat,

se posse statuere

comparalionum

inter se

ac disiinctionum contentionumque finem. Hic descri-

Vers.

46.

Quis

major

Graec

quisnam, erit

stare

mox

honore proximus Rgi Chrisio futurus? Occasionem sumpserat isla

dignitaie,

maximus

auctoritate,

set major.
scilicet

vers. 24, cperunt contendere quis esVald enim carnaliter videntur de isio re-

ambiliosa contenlio in via

et haec

quaeslio ex

eo,

qud dixerat siiperis se moriturum, et terii die resurreciurum. Nain eodem prorss modo Matth. 20,
vers. 21, filii Zebedaei, audii nis ejus, petunt claudere latus
Ghristi in regno ejus.

mentione resurrecliodexterum et sinistrum EtLucae22, cm vers. 16 et

,

22, intellexissent traditionem Christi

et

regnum

in-

gno, Rege, et dignitatibus, et praelecturis ejus more terrenorum regnorum cogitasse. ^Emulationis autem causa eral, qud alii essent Christo carne propinquiores, alii vocatione priores, alii aetate, alii erudilione majores , alii in seci lis familiariores denique qud Petrus caeteris per clavium promissionem et nuperrim per tributi solutionem insolitam praeferri videretur, ut nott Chrysost. et Hieron.
;

823

COMMENTARI A. CAP.
fieri

IX.
solis

826
Syrus intelligens
:

bitur apostolorum ut caeterorum hominum ambitione

pro nihilo ducunt. De his

et lue et

infeclum ingenium, qu sanetur tam in nobis

illis
:

qum
fuit,

in

locum
liono,

secundm Marcum

vertit

Talio aich

in

quibus quidem intgr ade sanatum

ui

tanqum puerum hune, quod est,similem puero

nomine meo, me causa, quia discipulus meus

postea de poslremo potis

rint loco.

qum de primo

conlende-

buic.
In
est,

Vers. 47.
transfert ur.

Videns

quod oculorum

est

ad

animum

et ex
si

me
est

doclrin bunc in

modum
,

se exinanit. Vel

et

de puellis

aetate loqualur, in

nomine meo, quia

aut
,

Cogitationes, banc cogitationem, cordis illorum

meus
;

Sacramenti regeneratione

ut educet

nam quamvis verbis inter se prodidissent cogitationem liane suam, non tamen cognoverat eam Jsus, absens cm luisset, nisi divinitatis suae, cordium scrta rimantis, virtute; quaestione enim ill quam secundm Malihaeum proposuerunt, abscondere studuerunt contentionem suam.

eum

in

candore hujusmodi puerili juxta doctrinam

meam.
bor,

Me recipit, eo loco id habebo, non secs remuneraqum si me ipsum excepisset hospilio, aut aliis
offi-

hujusmodi beneficentiae, humanitatis, bonorisque

ciis

prosecutus luisset

hujusmodi enim apud

Puerum, pueruluni, puellum

significalur

admodm
;

ximi sunt pretii, ut qui mihi simillimi sint

me maet me pro

puerum

fuisse,

etiam ex Chrysostomi sententi

est,

ex eo

xim rfrant. Quia nova erat doctrina

consuetudine mundi
,

ista, alina

tamen qud advocatus

accipe

Matth. 18, intelligitur pe:

cui humiles sunt contemptui

dibus vel mediocriter uli potuisse

infantem itaque

dclart quanti faciat ipse illos quos sibi aequat, praedicitque non obscure, fore et hoc in

jam primm balbutientem atque iturientem, bimulum, inquam, trimulumve. Facit ad emphasim
diminutio,

honorentur
illos

illi

et beneficiis aflicianlur, et

mundo quibus dm obliqu

maxim

dm non
omnin

ad cujuscumque pueri, sed ad ad-

omnibus commendat,

qu se quisque magis

modm

pusilli

imitai.onem invitantur, qui ab omnibus

sit liber.

exinaniet, e plus honoris

illi

haberi praecipit,

passionibus

Fieri possit filium fuisse

remunerationis spe data. Qu simul ratione fidles

ejus, enjus ea

domus

erat propria, vel qui

;

eam

adest,

omnes

invitt

ut

dm

se quisque subjicere sludet,

ministrabal Jesu absente

fuisse

quem

non dubium
fidei.

alii alios

in pretio habeant,

mutuamque

foveant cha-

cum

famili su

domeslicum

ritatem.

Statut,
Secus se
alii

collocavit, sedere fecit.

,

Nam. Reddit causam quare Deum Patrem Filiumque

recipiat qui

juxta se, apud se, ante se. Hoc est quod

Evangelistae dicunt in medio eorum;

ibi

nam

et ipse

quia

puerulum istum vel illi similem magnus sit, quia magni admodm fit
illud

recipit,

Deo,

Jsus sedebat in medio eorum,

conspiciebatur
;

aequ ab omnibus

puerulus hujusmodi; non tamen illud exprimit, ve-

ut

reips ob oculos posito

eflicacis

non verbis tanlm recilato, sed et exemplo admodm opportuno,

rm

quod consequilur majus

et

quo

dfinit

praesenlem apostolorum de primatu controversiam.

lebat. Usi sunt

moveret, altisque infigeret quod docere vobujusmodi xp^?, actione simili et oraill

Qui minor est inter vos omnes, qui minimus est

omnium vestrm

id est,

simillimus huic puerulo,

ait
:

tione constante, utilissim

ad permovendum, frgrali, captivitatem et

/

quod est, humillimus; quod Mattliaeus

liaverit sesicut parvulus isie.

Qui humi-

quenter prophetae

dm, verbi

Qui se

minimum omnium
vit ac

transmigrationem, et verbis praedicunt, et in exemplum

et judicaverit et gesserit,

simplicilalem atque inno,

vivum,
v.

Isaias incedit

nudus ac discalcealus,
injicit collo

Jsa.

20,

centiam, pueruli

selali

simillimam

moribus

Jeremias vincula et catenas

suo, Jer.

qum proxim

expresserit.

27, v. 2; Ezechiel migrt in

omnium
,

conspeclu, inet vesperi per-

Hic major est, hic est

nibus praefertur, hic
Ptre

terdi transfert supellectilem sutim

fosso pariete ipse
v. 7.

omnium maximus, hic omomnium maximi fit me et

,

domo humeris

effcrlur,

Ezech. 12,

meo, ade

ut qui illum suscipiat

alterum me,

allerum Patrem suscipiat. Conlendite igitur

Vers. 48.
ficentiae
ligit.
,

Hoc uno benehumanitatis bonorisque oflicio omnia inlelhospilio.

Susceperit,

omnium

esse humillimi, modestissimi, obedientissimi Deo, et

olliciosissimi

erga proximos,

si

omnium

velitis esse
fit

maximi. Hujusmodi enim contentio tam

istum,

apta re-

Puerum

puerulum talem,

aelate, sed

magis

gno ccelorum, qum altra

byriac pro, est major,

illa

alina est. Graec et

volunlate, bumilitatis, inquam, ac modestiae virtute,

legilur erit

magnus

fuluro

cujus consuetudinem

mundus

ut ignobilem aversatur.

tempore

quod

et

ipsum quidem verum

lectio.

est, videtur

De utroque puerulorum gnre

qud propri hujnsmodi
est, et

videtur loqui

et eo

tamen magis propria Latina

nihil

Nam

positivum

eu qud metaphoric

dubium

est superlativi esse loco.

id est,

sic appellat, significans eos qui deposit

omni

altitudi-

Vers. 49.

Respondens,

occasione ex verbis

nis opinione ad subjectionem et

modesliam se mores-

Domini Jesu accepta, subjecit ac proposuit.

Joannes, apostolus. Quia dixerat Jsus, gratissimum

que suos componunt

Vers. 48.
licet
,

qui omni superbi vacui nibili

Quicujique
;

susceperit,

hospilio sci-

quo tamen uno humilitaiis oflcio omne beneficentia: significalur puerum qui videlicet se humihavcrit, sicut parvulus. Magis enim loquitur de figuratis per parvulos,

qum de

nomine meo, id est, me causa, quia meus propler me exinanilus. Me recipit, id est tanti facio, ac si meipsum susciperet, et ita remunerabor, quia mihi sunt simillimi.
vulis, in
est, et

figura, seu

de

ipsis pat-

827
sibi el

IN

LICAM
disciplinam, ne quis, cui ipse
cisset,

828

Deo

Pairi esse,

si

quis parvulum aut

humilem
jam-

consulere vellent auctoritati Jesu, ejusque conservare

quemvis

in ipsius

nomine

recipiat, foveat, juvet,

eam potestatem non

fe-

que

saepis didicerat Joannes Magistro,

gralissima
in

ipsius

nomine uteretur

vel polis abuteretur,

ipsi et ipsius Patri esse,

quaecumqne firent

nomine

ne vilescerel ipsius nomen

el poteslas i>la, si

omnes

ipsius; venit Joanni in

menlem

qud prohibuisset

hoc tentarent. Notant hoc enarratores Gravci, abaisse

discipulis invidiam,

aliquando cuidam, ne in Jesu nomine ejiceret (!a:monia. Verilus

non invidisse eos homini huic non mandaverat, ut

ergo ne minus recl fecisset, eo quod

potestatem ejiciendi da:mones, sed indicsse, non per-

impedivisset opus cliaritalis, quod parvulis miserisque

miitendum

iis

quibus Jsus

id

in

exhibebatur in nomine Jesu

proponit Magisiro rein,

Jesu nomine daemonia ejicerent; Theriphylaclus, Victor, Tilus;

abrumpens
cite

licet

proposilum Magistri, ambition! era-

quo

fer

modo Josue

arbitrabatur non

dicandae humiliiaiiquc
interrogat,

commendandae
fecisset

inlenti
:

et ta-

permitlendos proptietare, qui spiritum Mose non accepissent, veritus ne Mosis majcslas pericliiaretur,

ben

an mal

simulque
paralus
|

ostendens, qud et bono animo

esset corrigi,
si

id fecisset, et

Num.

11, v. 28. Porr

,

non

dicit
vivit
,

Joannes, quia non

minus recl

fecisset.

crdit in le

aut quia mal

non enim noverat

adeque ab in-

Vidimus, ego et quidam

alii

ex nostris, nuper

cm

hominem;

et

quamvis eliam

malis,

tuo jussu Judaeam peragraremus prdicandi Evangelii causa.

QuiMDAiM ignotum.
In nomine tuo,
id est,

credulis, cdi possint miractila in

nomine Jesu, quemnon crediJesum, et

(id

admodm
per nomen tuum
appellato

discere licel ex Matlb. 7, v. 22, 23, et Act.

est

19, v. 15, verisimile

,

lamen bunc,
fuie

si

disse, cerl

alienum non fuisse

in

nomine
vis

tuo.

Hinc discimus aposlo'os,

cm

da monia

pidlenti

quam

Jesu praedicanie didicerat

quod

ejicerenl, usos fuisse appellai inn nominis Jesu,

quam,

respousio Jesu subscquens salis dat inlelligendum),

adhucmorialem

intor

homines

vitani agenti

prae:

quanqum

sequel Jesu, propler vii

est, fortassisabborreret.

asperitalem,

cepisseque dmonibus in nomine Jesu, ut exirenl

quod diclum

Admiralusenim

nam

illos iste est

imilatus. Videns

enim aposlolos
non

in

virtutem nominis Jesu, puiavit etiam se, eo adhibito,

posse daemonia expellere et profect, credibile non est,
;

nomine Jesu
id posset,

ejicere daemonia, tentavit an

:

et ipse

nomine Jesu adhibito

praeserlim

cm vu

Jesum

in

illis initiis

id con.^essisse

homini, ab ipsius

tus

omnis Jesu nomine

prolicisci viderelur. Shnile

filiis

docirin et moribus prorss alieno. Caeterm quamvis

legilur Act. 19, v. 14, de

Sceva; principis s;.cer-

bono animo bic videatur aposlolos imilatus, non sine

temeritate lamen id aggressus est de quo nullam pro!

dotum.
Ejicientem d^monia. Pluralis numerus, dmonia,
inlelligendum dat, qud jam quaedam damionia ejeceratillereips;
si

missionem

nullum mandalum acceperat, quoiam,

et

quod Theophylactus

Euthymius

aiuni,

van glori
caruil, quia,

utcerlnon ea

fuisset ratio piohibendi,

,
:

amore captus. Sed successu audacia non

scipulis Jesu

iste lenlsset quidem ejicere sed frustra ipse enim per se conalus frusiratus, ipsi id prohibuisset.

quamvis eam facultatem pra'sens un eum

reliquis di-

non accepisset

acceperat tamen ab-

Cm ergo
proliibuit

vidi-set

Joannes illum, jam quidem ejecisse

id

sens, ab eo qui nullam sibi ipse legem praescripserat,

damionia quaeilam, pergere autem

amplis lenlare,

quin lam secrte

qum

publie,

tam absent. bus qum

eum.
,

praesentibus, dona sua suo pro libitu posset dislribuere.

scilicet

Quu

nos sequitur nobiscuji

le

id

quod

Nam

et

hoc modo placuit

:

ei
ii

nominis atque evangelii

qui hujasmodi miracula

exprimitur Syro. His verbis

dat Joannes causam

sui gloriam propagari

in ipsius

ut et

quare proliibuerit eum, e quod non esset de numro

apostolorum, vei eorum discipulorum qui corpoie Je-

nomine operari tentarent, et ii qui ea miraper cula vidrent aut audirent admirandam ipsius
,

sum qucumque sequerenlur,

ejiciendi.

qui soli

nimiim acce-

absentes adeque igiiotos operantis, virlulem ips experienti agnoscentes, facilis ad perlectam
lii

perant Jesu poleslaleni auctoritatemque daemonia

Evange-

Quia tradiderat Salvator, inquit Cyrillus

in

fidein

adducerentur.

Catenam ad Lucain adduclus, potestatem

spiritus

apostolis, ut

Vers. 50.
licet in

Nolite prohibere, ne prohibeatis

si similis

sci-

immwulos

ejicerent, putaverunt

i.ulli

aliorum

posterum,

rurss se offerat occasio,

qum
ergo

sibi solis licere

concessam gerere dignitatem. Hic

sequeretur, idque propler aspe-

ut non debueralis Jsus, Joannes

lis

hune prohibuisse. Plures alloquitur

se aliisque discipu-

cm Jesum non
vivendi niodum,

enim narraverat

rum

quod

ait

Eutliymius, ac proinde

illum prohibitum fuisse. Porr

non reprehendit
mansuet docet

non accepisset

Jesu id facultatis aut mandati, vide-

discipulos Jsus, quia

animo bono, adeque amore,

hujusmodi prohi-

batur praeter ordinem Jesu consiitutum agere nonnihilque injuri Jesu irrogare, quod injussus, Jesu

quod

ait

Ambrosius,

id fecerant, sed

atque instruit.

Non

debetis, inquit,

nomine, ad ejiciendos dainones uteretur. Non invidi

aut studio ambiiionis ducli id prohibuerant discipuli,
quasi laborarent de asserendo honoris sui privilegio, et
soli

bere, tametsi non sequatur vos.

Adversum

vos,

pro vobis est.

Ita est et Syriac.

;

Graecleguntur primae personae pronomina quanqum

Titus,

hoc jure potiri vellent,

si

quae Calvini senlentia est

neenon Cyrillus
(si

in

Caten

citalus, Graeci enar-

(nam

ita fuisset,

non consultassent Jesum an rect

sed amore, quod
ait
;

ralores

moil non est Cyrillus, idem qui Titus) sesive

fecissenl,

mal

sibi conseil),

Amqud

cundam exponant personam. Al

prim

sive se-

brosius

el zelo

ducli

lict

minus prudenti

cundae personae pronomina legantur, sententia

edem

829
recidit,

COMMENTARI. CAP.
eum
qui nihil ngat,

IX.
:

830

quod

Chrisli aposlolorum-

'

tiochenus Crocus auctor

Ne

prohibeatis

eum

vel

que

insiiluio, Evangelio,

inquam, propagando, adver-

hc ratione ad virtutum incrment un smiinique per>

setur, pro Chrisli ac discipulorum, ipsiusque Evangelii

fauloi e,

fectionem centendere.

Et claiis Beda inler Laii

habendum

esse, ac proinde

non prohibendum,

nos

Docetur,

neminem

bono quod ex parte habet

idque discipulis praesertim. Qui nihil agit quod vobis adverselur,

narcenduni, sed ad hoc polis quod

nondm habet
dicit

quod

obsil instiluto atque officio ve-

esseprovocandum. Hc doctus senlemi

stolus
i
:

Apo-

stro, prnedicandi

nonien

meum

et

multos

hommes
vobis

Sed

sive occasione, sive verilale, Chrislus an-

Evangelio ac regno

meo

lucrifaciendi,

eum pro

nuntietur, et in hoc gaudeo, sed et gaudebo.

ille

SeJ

lict

esse, vobiscuni facere, vestroque instiluto favere, cre-

<

gaudeat eiiam de bis qui Christum annunliant

et taies

denduiu vobis
nisi

est.

Nemo enim
uti

praesumi dbet malus,

non sincre,
facientes,

aliquando

in

nomine Chrisli signa

talia signa
ill

contrarium doceatur,

humanae etiam

leges

ob aliorum snlutem censeanlur non esse

:

definiunt.

Jam

ver qud ejiciat quis

ille

dmonia

in iso-

proliibendi

non tameri

ipsis

per

secura

mine meo, etiamsi

corpore

me vobiscum non

se-

sua conscienlia reddilur, quin potib in

dixerint
:

die, cni

quatur, nihil obest vobis veslrove instiluto, aut no-

;i

Domine, Domine, nonne

in

nomine luo pro-

mini meo, im vero prodesse

id polest

ad propagatioille

tphetavimns, et in nomine luo dmonia ejecimns, et in

nem nominis

et Evangelii

mei. Quocirca non venit

luo

nomine
:

virtutes

multas fecimus? responsum accivos. Discedite

vobis prohibendus hoc nomine, ut non est

movenagit, in

pient
t

Quia nunqum novi

me, omnes

dum

bellum

ei

qui vos non lacessit

sed quod
,

qui operamini iniquitatem.

meliorem parlem inlerpretemini oportet

ipseque

Vers. 51.

Dum complerentur,
,

dm

laberenlur
ita

aquissim hc rgula eximinandus, et religios interprelalione vobis excipiendus est: Qui non est adversitm nos, pro nobis es!
:

paulatim, et appropinquarent fini;

dies superessent

cm non

mulli

per morlem ascensuro in clum.

de singulis enim oplim senin

Ex

tribus annis, qui constiluli erant praedicando per

tiendum

est,

donec aliud appareat, nec

,

deteriorem

partem accipiendum
Qui ergo non

quod rect
Evangelio
ille
,

licet

interpretari.

Jesum Evangelio, ante morlem et assumptionem ejus in clum duo pen anni et dimidius jam lapsi erani,
;

resistit

nec oppugnat aut

quibus in Galilae poiissimm prdicaverat

resta-

persequitur veritatem,

saltem mente favere et aniest,

bantque
Jiida.
I)ies,

soli

sex septemve menses quibus posset in

mi sludio propugnare veritalem, hoc

e magis,
etiamsi
veslr.

aut in

me

credere, aut e propendere exislimandus est, idque

si

sialutum tempus; statutum aulem definilumet Paire

,

ceri eliam actione veritatem promoveat,

que ab ipso simul

notum.

ac proinde ipsi exacl

vilam non ducat in extern congregatione

Jam
:

haec senlentia

non

est contraria
,

illi

Matlh.
:

Assumptionis ejus, quibus assumendus esset, qui-

12, v. 50

Qui non

est

mecum

contra

me

est

illc

bus sursni recipiendus

esset

in

clum, quibus

iransiturus

enim prcipu de animo, hic de opre; hic de

pulis praesertim,
ait,
illic

disciIllic,

ex hoemundo ad Patrem, ut loquilur Joannes,

de seipso Chrislus loquilur.

esse, quisquis

cap. 13, v. 1.
lista

Nomine assumptionis

intelligit
lit),

Evangequeniad-

adversarium suum

non integro ac
esse

ascensionem (quo modo Syru ver

l

sincero animo se
licere
:

ipsi jungit,

mdium enim

non

modm
est
:

Act. 1, v. 2, s'qin dimtjua dsshipls

infeiis, Act. 1, v.

hic discipulos suos docet, ut pro fautoribus

prae-

quo veibo utens etiam paul

Tim. 3,
:

habeant omnes qui non declarant.se adversarios,

11, et Marcus, cap.

16, v. 19, addil, assumplus est in

v. 16,

seriim eos qui quid agunl, quod promovere institutum

clum; Paulus,
ri.

assumptnm

est in glo-

ipsorum

possit
,

nihil

enim

in

deteriorem parlem in-

Quare Eulhymius

Dies assumptionis ipsius dicit,

terra assumeretur in clum.
intelligit evangelista

terprelandum

quod rect

liceat interpretari.

Non

prwfinilum tempus

dm

igitur probat Jsus

cistse,

omni ex parte factum hujus exortanqum ab omni vilio tomeritatis et vanae glo;

Csetcrm sub ascensione

etiam

passionem ac mortem

qu;e pracedere debebal, lan:

riae

alienum

sed, hujusmodi occullis Dei judieio

qum

dicoret

eum Theophylacto

Cm

instabal tem-

relictis,

non

vult discipulis suis prohiberi,

externum

pus, quo, postaum sustiuuisset salutarem pasdonem

opus, ofcio bonum, quod obesse quidem non polest,

potest aulem prodesse suo

pro nobis, oportebat eum assumi in clum,

et

considre

modo, 2d illuslrandum Jesu

|

Deo

et Palri. Similia

habet Titus. Sed assumptionem

tuni

nomen, ad Evangelii fidem propagandam, denique ad

nommt
ipse, in

polis

qum passionem,

qud assumplio
poneret

promovendam salulem, tam eorum miracula operanlur, qum aliorum

intellexerintve;
si

qui hujusmodi

magis decerel Chrisli majestalem, tum quod Christus

hoc itinere ineurdo, ob orulos
,

qui ea viderait
et

sibi

ferendum enim esse

et

gaudendum,
glorifce-

assumptionem magis qum passionem

stante, quod
confusione contempla, Hebr. 12, v. 2.

Paulo atte-

per

quoscumque

qucumque occasione

proposito sibi gaudio suslinuil crucem,

tur Deus. Quocirca scribil in

hune locum Viclor An-

Vers. 51. Factum est autem dum complerf.ntdr, id est paulatim imp'eri inciperent, Dits assumptionis fjus, id esl, stalulum lempus assumpti miens pi ruicationis et redepipiionis, juxta illud Act. 13 Segrega'e Vaulum et Bamabam in opus, ad quod as-

clum peract passione. Illa namque frequentissm etabsolut assumplio Domini vocari solei, ul palet Act. 1, v. 2, et 11, et Marci 16, v. 19, et alibi, quo-

mod
Et

inlelligunlGraeci, Euihjmius, heopliyi., Titus.

:

sumpsi eos. Quanqum vcrisimilis et phrasi congruentis accipi posant, dies assumptionis ejus in

suam i irmwit ut iret in Jrusalem Obfirmato proposito reel letendil ia Jrusalem omni nposilo incommodoruin Jerosolymis inipciulentium
ipse faciem

831

IN
ipse,

LUCAM
id -m

832
et forlitudine

Et

tune ipse faciem suam firmavit, etc.,

enim

opus

est,

ad passionem sponl prope-

est, direxit,

quod

ait

Eutliymius, ne respiciendo qui-

ranti, ait

Hieronymus, Epislolae 151 ad Algasiam, quae-

dem

m tenjum, quemadmodm

Ezcch. 4,

v. 3,

jubetur
,

stione quint. Simile quid legilur de postrem Jesu

linibus Judx-ae
v.
tes

Ezechiel oblirmare faciem ad Jrusalem, id est

fa-

Jerosolymam profeclione, Marc. 10,

illos

ciem suam constanter ad eam dirigere. Qui aliqu

proliciscitur, eu converlat faciem necesse est; sed vi-

32

Prcedebat

Jsus, et stupebant, et sequen-

timebant.

Haec interprelatio respicit ad

eam

quae

detur evangelista, vocem Hebraeam con, converlens

est

hoc loco, assumptionis, morlem

in se includenlis,

per ftrmare, aliquid amplis intellexisse

nimirm

meniionem (limebat enim Jsus mortem, sed limorem

assumptionis coniemplatione superabat)
cil
;

qud

loto exteriori habilu ac gestu prae se lulerit J-

prior respifacile

sus et declaraverit, slalulum ac delinituni sibi esse ire

in

ad

id

quod sequilur,

v. 53,

qud Samaritani

Jrusalem.

Non

eniin ex

uno oppido aul

casiello in

observiint decrelum Jesu esse Jerosolymam proficisci.

aliud evangelizandi causa

jam profeclus

est, ut

con-

Licel

ulramque inlerprelaiionem conjungere,

et

sueverat, nec usquni hsit, sed continu tenuit et

p!eiio

sensu locum in hune

modum

explicare

Cm

prosecutus est viam illam quae recta ducit Jrusalem,

pauci jam superessent menses ante

mortem

ejus et

donecSamariain supersset. Sic Titus, Bostrorum

scopus
:

epi-

assumplionem
ipse, proposit

in

ccelum, Jerosolymis perficiendam,

Constiluit

Jerosolymam ascendere, inquit, nec

sibi

assumptionis glori, moriis tirno,

amplis hue

Mue

divagari, vicosque et civilates obire;

:

rem

viriliter

superans

statulo definitoque consilio,

et Theophylactus

Decrevil non ultra Uinc inde obam-

animoque adverss mala omnia ingruentia indurato

atque obfirmato,
se ferebat
(ita

bulare, sed ascendere in

Jerosolymam. Itaque quod ob-

quem

exteris eliam ipso vullu prae

firmavit faciem suam, hoc dclarai, quod slabilierit et

ut discipuli possent animadvertere) in-

jirmrit sententiam, quod relit ascendere Jerosolymam.

gressus est iter Jerosolymam versus; clm quidem

Galilaeis,

Est ergo, ac

si

dicat evangelista

Galilae Jerosoly-

sed

cm

Samariae fines atiingeret,

ita

mani-

mam

versus citra

moram

reel profectus est, ita ut

illius

fest, toto

suo exteriori habilu et

modo

agendi, ut Sa-

quolibet eliam observari posset

animi esse, praeSamariae

;

maritani non dificulter observrint.

In

sertim

cm

altigisset fines Galilaeae vicinos

,

Jrusalem, qu assumendus erat in ccelum

;

nam

ex Galilae

non manifest, sed quasi in occulto

medi morte

non statim tamen assumendus, neque

est,
ivit

egressus fuerat, Joan. 7, v. 10; Marci 9, v. 29. Sa-

hc vice qu ad Scenopegia profectus

post mensibus,

sed aliquot

maritanis ben voluit notam esse

suam

in

Jrusalem

quod diximus, quando enim

ad Pascha

profeclionem, quanqum superat Samari, non reel

nec qud jam manserit Jerosolymis usque ad assum-

Jerosolymam ascenderit, sed transmisso amne profectus

sit

pionem

su; peragravit
,

vicos, oppida, et civita-

per Peraeam in fines Judae ab orlu

atque

tes Judaeae

ad promulgandum evangelium (quemad,

inde Jerosolymam ad diem feslum Scenopegiorum

modm
laeae),

peragraverat vicos

oppida et civilates Gali-

(non enim voluit Jerosolymis apparere ante mdia

Scenopegia, Joan.
7, v. 14).

donec tempus assumptionis su advenisset. Dat

Vide Matth. 19,

v. 1, ubi

ergo hic intelligendum Lucas, se, poslqum descripsit

gesla Jess in Galilae,
in Judae, ut

et profeclio ista Jesu ex Galilae in Judaeam, vocatur

jam

ordiri describere gesta ejus

migralio, e

qud ullima

fuerit,

Jesu non amplis in

pleraque omnia quae sequuntur, in Ju-

Galilaeam ante

mortem

reverso. Porr multi per ob-

dae sunt gesta.

firmalionem

faciei hic intelligunt

constaniiam et ma-

Vers. 52.

Et

misit.

Eo autem
,

in itinere

cm

gnanimitatem Jesu, qu

iler hoc,

animo obfirmato,
quod
ait

praemisisset nuntios.
nuntios signifcat,

Hic

dictio

yys'Xou, simpliciter

obstinat atque imperterrit mente,

Beda, de-

posito

omni mo:

tis

timor, et insidiis inimicorum pe,

riculisque

omnibus posthabitis

ingressus est.

Nam
:

quod nott Eutliymius. Ante conspectum suum, ante faciem suam, ante Non dubium quin et alias Jsus id feceril.

se.

paul anlequm hoc iter Jsus iniret, scriptum est

Et euntes,
catur,

illi

eunles, qui profecli.

,

Ambulabat Jsus

in

Galilam, non enim volebat inJuinterficere,

In civitatem

quamdam

cujus

nomen

hic

non expli-

dam

ambulare, quia qurebanleum Judwi

1.

quod

ait

Bichelius. Graec in vicum, castellum

Joan. 7, v.

Non dubium quin caro

morlem

Jesu, id est, ap-

seu oppidum. Sic legilur et Syriac. Oppidum islud

in transitu sitnm erat,

petilus inferior,

abhorruerit ab hc profeclione, ob
,

quod nott Eutliymius, obvium

Samaritanorum.
;

perseculiones et

quas noverat Jsus Jeroso-

reclo itinere proficiscenlibus Jerosolymam.

lymis sibi tolerandas, antequm assumeretur in glo-

Samaritanorum,

in regione
,

riam

ipso Jesu in se admiltente hujusmodi carnis

:

Ut pararent
10, v. 10

illi

scilicet

hospilium et cibum
,

sic

horrorem

quem nunc magno

et erecto

animo, in ipso

elliplic ponitur
:

eliam

verbuni reapaoxeustv

Act.

etiam vultu elucente, dicitur supersse; obfirmatiune

Parantibus autem Mis, scilicet cibum.

Duo enim includit haec firmatio faciei primum constantem animi et faciei directionem in
melu.
:

Jrusalem, ita ut non amplis hc illc vicos concionibus obeundo vagaretur; secundum, animi forlitudinem sponl properanlis ad passionem, ut Hieron., ad Algasiam. Quanqum hoc iter non viquaest. 5 deatur multis fuisse prorss ultimum ad passionem,

sed ad festum Scenopegiae, quod septimo mense celebrabatur. Post quod ascendit adhuc iterm ad encaenia in hyeme, ac denique ad passionem, prout haec videntur colligi ex Joan. c. 7, v. 3, et c. 10, v. 22. Et misit nuntios, apostolos ante se Vers. 52. ut pararent illi, hospilium videlicet, et ea quae necessaria erant ipsi et comitibus ejus.

835
Porr
itti,

COMMENTARIA. CAP.
et

IX.
esset

834
adorandus
in
:

comitibus

scilicei ejus, apostolis

,

duode Cali-

nitatibus observatis

Samaritanis
silo

cim

et

mulieribus ministris
v.

qu secut eum
;

contendentibus

id

faciendum

suolemplo,

in

l dicuntur, infra 23,

49

vix aliis videtur Jsus

monte Garizin,
inter se

Judaeis in Jerosolymitano. Sic

1
:

enim

jam

fuisse comitatus,

quippe clam Galilae egrcssus,

:

Joscphus, Mb. 12 Anliq., cap.

jugiter,

Pugnabant, inquit,

quod diximus versu superiore

vel huic

tamen nu-

dhm

Jerosolymitani suum

templum
non

mro non poterat una paganica domus sulicere. Referendum est autem w, ut paravent Mi, tain ad ver-

sacrosanctum esse affirmant,

a'Ub

et victimas Judueis
,

mittendas; Samarit conlr

in

monlem Carizin
illa
:

bum

misit ,

qum ad

intraverunt.

Porr non sunt

eas mitti debere conlendunt. Sic et mulier

rilana alloquilur
nostri in

SamaPatres

missi nunlii, ut lautas epulas instruerent, vel delige-

Jesum

quaestione proposit
et vos dicitis,

rent splendidum aliquod palatium, sed ut qurerent

monte hoc adoraverunl;

quia Je-

domos
in

aliquas,

quarum

patresfamilis vellent

Jesum

rosolymis est locus ubi adorare oportet, Joan. 4, v. 20,

ejusque comits un nocte excipere, et emerent panes

quam

Jsus docet

salutem ex Judaeis esse, Samari-

cnam, cum
Vers. 55.

levi aliquo obsonio, si inveniretur.

Et, pro

serf,

non receperunt eum,

aut pagi. Noluerunl
polliciti

tanos autem adorare quod nescirent, v. 22. Hi ergo Samaritani, cm interpretarentur, profecdonem Jesu

scilicet

Samaritani

illius civitatis
:

ad Scenopegi Jerosolymilana

esse reprobationem

eum

hospitio excipere

jam

forte

fuerant

suorum Scenopegiorum, suique templi (quod quasi

profanum, Judaeis detestationi
dgnres
et

hospitium nuntiis, sed

cm

excili

fam adventantis

esse,

seque

ab

eis

Jesu, egressique ei obvim, intelligerent et vidrent

adulterinos haberi Dei cultores nove,

faciem ejus esse euntis in Jrusalem, quod sequitur

rani) stimulati contumeliae dolore

,

negaverunt Jesu

repulerunt eum, nec volueruut admittere. Haec enim

fuit repulsae

bospitium.

Non consueverant quidem Samarilani,

Jerosolymam etiam ad solemnitales
negare
transitum aut
si ita

causa, quia, etc.

Judaeis Galilae
sui

Quia facis seu babitus et species, ejus exterior erat euntis

legit
in

templi proficiscenlibus,
:

Jrusalem
in

Graec

vadens. Interpres

hospilium

id

enim

fuisset,

non

fecissent Jsus

genitivum euntis,

eumdem sensum,

Hebrai,

ejusque comits
pennisissent
,

illc iter;

ut nec praesides

Romani

id

smus, pro, pr

se ferebat se ire.

Syrus ad verbum

eb quod facis ejus versus Jrusalem posita erat ad

Samaritani et Judaei uni pariter subeisent Caesari, nec possent absque veni Caesaris
hostiliier

cm

eundum, quod Latinus Syri interpres clar reddit

Qud

prae se ferret

speciem proficiscentis ad Jrusa-

celeberrimus ejus

adverss se mulu agere. Sed quia Jsus, aetatis doctor et propheta erat

lem. Sensus est, e qud exteriori habitu, gestu, et

adeque Christus plerisque credebatur, gravis

reprobari,

modo

agendi ac proliciscendi praeferret speciem pro-

ficiscentis in

Jrusalem, quia nimirm teneret rectam

iniquisque tulerunt bi Samaritani, sacra sua ab Jesu qum quovisalio Judaeo. Quare hune in

viam, nec usqum haereret, doceret, aut miracula

ederet
,

modum
al'enum,

ulti

sunt injuriam, quod quad

Judum

atque

solummod

iter

faceret recta

Jerosolymam
illc

et

versus,

eo tempore quo consueverant Judaei

Dei adorandi causa.

noluerint, ut

eum qui ad inimicos pergeret, suscipere Hieronymus ad Algasiam scribit.

proficisci,

Nam cm jam

insta-

Vers. 54.
dicuntur,
fit

Cum

vidissent

autem. Quia vidisse

ret, aut

etiam agerelur Jerosolymis, festum Sceno7, v.

pegiorum, Joan.

2; quo tempore Judaei undique

;

bos Samaritanos, egressos reips probibuisse ne Jsus in oppidum ipsorum inverisimile

Jerosolymam gregatim confluebant

sunt non fals

cerl

fratres

traret.

Jesu jam e praecesserant, Joan. 7, v. 10; persuasi

lii

Samaritani, et Jesum Jerosolymam

Jacobus et joannks, fralres quidam suspicaniur, noniiuatim Euthymius, bos fuisse nuntios.
;

tendere, ut Judaeorum Scenopegi sua praesenli honoraret simul et observaret. /Egr tulerunt aulem

Domine. Agnoscunt
qui llibet possit.

Dominum

et Filium Dei,

qui

qud non potis ipsorum Scenopegi bonoraret nam

;

etipsi,

easdem omnes solemnitaies quas

17 11 Antiq., cap. 8,

Juilsei
,

ob;

Non

Vis DiCiMUS, visdicamus? id est, placetnejubeamus? sunt persuasi sibi adesse banc faculialem,
ait

nisi

servabant, 3 Reg. 12, v. 32; 4 Reg.

seph.,
1.

v.

41

Jo-

Jesu concedente. Pulchr vis? inquiunt,

Hitrony-

quanqum tempora
,

trans-

mus

nam

ut Apostolorum sermo efficienlium liabeal

posassent, ne adverss Judaeos

praelereuntes
,

ad suas solemnitales
,

voluntatis est

Domini

nisi

enim

illejusserit,

frustra

ad pugnam provocarentur

prout

ali-

dicant apostoli, ut ignis etc.

Nec lamen dicunt Dooffe-

quando

contigerat, narrante Epiphanio, secl 11.

Sed

mine, die, aut jub; quia

eam noverant Domini man:

erat inter Judaeos et Samaritanos praecipua quaestio de

sueludinem

ut per se id facturus non esset

si

loco seu templo, ubi Deus oblalis sacrificiis et solem-

runt ergo se ministros, paratos, ut

potestatem det

licet

Vers. 53. Et non receperunt eum, bospitio sciadvenlantem. Causa erat, quia facis ejus erat euntis in Jerusalrm, id est, e qud exteriori habitu
'

cm intelligerent Samaritani Jesum ad festum Judaicum Scenopegiae honorandum lendere eum recipere noluerunl, pillantes hoc esse injuriam
et 20. Itaque
|l

prae se ferret speciem proficiscentis in Jrusalem, ut clar reddit Syrus. Erat enim summa conteniio inler

suae religionis. lia fer llieron., quslione cilat. Cum vidissent autem Jacobus' Vers. 54.

Samaritanos et Judaeos de religionc et loco adoralionis, an esset Jerosolyma, an mons Garisim, ut palet ex Josepho, 12 Antiq., c. 1, et ex Joan. c. 4, v. 9,

J j
I:

et Joannes; qui missi videnti.r fuisse ad paramlum ; ideque atrocis tacli ill inhospitalitale, dixerunl':
vis dicimus.

Non petunt

ut

Dominus

facial
,

qud

sci-

835
et consentiat Jsus, ipsi

IN

LUCAM
fectioni

856
wJhuc
obstricli
,

ignem devocent

non solm

quod

ait

Titus, Jesu magistri

enim poleslatem

|>eiuni, sed eiiam

consensum Jesu

doclrinam non essent asseculi. Qud enim non peccaverint graviier, facile ex eo inielligitur,
nisi

requirunt, ejusque beneplaciio se subjiciunt.

De

coelo, de setliere.
interficiat, in cineres
in

Consumt, devorel,
n.Lfis et civilateni

bi redig.it
,

qud nihil quoi juslum esset proposuerint. Nain non minus Samaiiiani incendium lucrucraiil, quam illipenla.

ipsorum. Hoc Jesu

manu

coiiiaiclii

esse,

(juoJ diximus;

et

si

si

wruiu

.-si,

quod
in

vellet,

credebant, non minus, im ver inagis,

nain et

qum

praeceptore

audituin

poierant quoque rneminisse,

;l

Eliae;

Grc ac Syriac additur

quemadmo-

qud
ju.iicii

terrai

Sodomorum

Gomon
illi

l.ao<um

die

dm
Sloli

et Elias fecit.

Quod

elsi

Latinus inlerpres non

intclligendi sunt apo-

tolerabilius erit,

qum

civilati

quae aposto-

legit,

non tamen ide minus

los

non receperit, Matlh. 10,

illi

v.

15; quant intolera!

ad Eliani respexisse, prout respexisse enarralo-

bilius

quae apostolorum l'oruinum excluserit

si

Jus-

res omneslani Lalini

qum

Graeci adnolant. Hierony-

tiliam ergo
pi

exegerunt, et hoc judice, nihil enim

inus, epistol 151 quaesiioneS.ad

Algusiam

Apostoti,

opri auctorilate tentare

voluerunt

ad haec

in

inquit, in

leije

versati, in

qu tanlm justiliam noveulcisci ni-

causa non lam su

cantes

qum

judicis,

non (erendum
in

jucli-

rant,

oculumpro
injuriant,

oculo,
et

dentem pro dente;

conlemplum
;

eius, cujus

majeslatem

monte

tuntur

imitari

Etiam, ad cujus vocem

perspexerant

denique

cum

eo moderamine,

utsuam

duos penlaconlarchos militum ignis absumpserat. Nanti

ut in quarto Reguin libro narratur,
Elias,

senleniiam judicis sententiae subjicerent, prout etiam

auditae acquieverunt infra, v. 50; quid peccrunt, ut
stuli (iduci elati, et praepipiti fervore

duosquin-

quagenarios principes

cum

mililibus suis, missos ab

,

ad impalien-

Ocbozi rege Samariae ad ipsuni comprehendenduui

si

liam

ferri,

Calvino nolenlji

lusigni zelo acli fure,

nollet ultr venire,

,

cura irridenles

eum cognomi:

sed qui non esset consenlaneus ipsorum vocationi et

praecepioris instituto, ac proiude nec

nssent horainem Dei

Iwnio Dei sum,
te et

interfecit, dicens singulis

Si

secundm

scien-

descendal ignis

de clo, et devorel
itaque ignis
qui

tiam. Quare objurgavit eos Jsus, dicens, etc.

quinquaginta tuos.
et
eis
;

Descendit
et

de

Dicens

id est

hujusmodi verbis
eis.

Nescit:s

etc.,

clo,

deooravit

eum,
v.

quinquaginta
Il
,

erant

ignoranliam culpat in

cum

4 Reg, 1,
filii

10,
,

12.

Cum
illis

ergo

Cujus, qualis, spiritus. Hoc loco

et pluribus aliis

judicarent

Zebedau

non

minorem injuriam
Elise,

sacrarum lilterarum,

spirilus signilicat
vit ia,

internum ani-

ab bis Samarilanis lieriJesu, qum ab

mi molum ad virtules aut

profccium, parlim ab

imver.e majorera, qu Jsus major erat Eli, quem Elias nuper m moule, ipsis pratsentibus et
videnlibus

ipso animo, parlim ab extern vi spiritus vel s meti vel

immundi. Sunt aulem

solm qud
alii

varii

hujusmodi

spiritus,

non

Dominum

;ignoverat supra

v.

50

et 31

ab immundo, ut spiritus superbiae,

alii

accensi zelo honoris Jesu, pulrunl juslum esse, ut

et ista injuria divinils viudicaretur, et qui

fornicalionis, etc.,

sanclo Spirilu proliciscanlur,

eam

in-

vei

etiam ab uno et eodem spiritu varii produ,

ferrent, clesti ign prirent;

inJignum enim esse,

negari Filio Dei
verbis aliis hoc
:

cuntur

ulpole Spiritu sancto, spirilus servitutis,

inhumanum,

et plus

qum iniquum,
et

spiritus timoris, spirilus severitatis, spirilus juslitiae,

sub noctem bospiiiuin;

loquuntur, scribit
servi

quodam modo

et, qui ab his inulini diversi

tionis
,

sunt, spiritus adop-

Hieronymus ad Algasiam
et

Si ad

spiritus amoris, spiritus

mansuetudinis, spi-

Eli injuriam ignis descendit de clo,

non Saquanlb

rilus misericordiae ac gralise.

maritas, sed Judos consumpsit incendium;

Estis, ad

quem

spiritnm perlineatis, ad
silis, vel

magis ad contemptun
dbet

Filii Dei, in impios

Samarilas
rilum vocali
tis.

quem

spi-

me

cujus spiritus esse debea-

flamma siire!

Vers. 55.

Conversus ad eos (erant enim

qum qubd

Addiiur Graec et Syriac vos; quod pronomen

est,

tergo

emphaiic inlelligendum
ut opponatur
sibi Eiiae,
;

vos discipuli
illi

mei,

ita

aut latere) exhibiio vullu severiore,

cujus
d.
:

exemplum

imitandum
moveri

Incrpavit, objurgavit, illos; non tara qud culpabiles essent,

veteris consuetudinis imper-

proposuerant

q.

Nescitis vos altenus esse

debere spirilus,

qum

fuerit Elias, vos alio

rent long abesse ab ejus mansuetudine, sed se minislros olferunt, dummod permillere velit. Insinuatur ergo eos eaindem habiiisse poieslaiem quam Elias, ut nott Ambr., ut scilicet ad eorum preces IGNIS DESCENDVT DE COELO ET CONSUMAT ILI.OS qiieO) adiiiodin Elias fecerat, quod Graec addilur, et plerisque Lalinis animadverlitur. Iiaqne respexisse videntur aposloli vel ad vindiclam, quae iege perniilli videbatur, ut sentit Hieron., q. 5, ad Algasiam, vel ceri ad mand.ila, Maltb. 10, accepta, ubi jussi erant Eulverem de peiJibus excutere, eoque facto tolerailius l'ore terrai Sodomuruin, quai i c ne clesti arse;

rani,

qum

illi

Vers. 55.

Er conversus,

civilati.

nissent doctrinae suae in monte traduMe, et beni jitap tis evangelicae, quae jubet non resistere malo et inimiHieron., supra. Nain zelus eorum juscos diligere, ut lus qui, loin luit, quamvis non consenlaneus vocaiioni eorum, cujus tamen executionem sr-iilentiae judicis submiserunt ut immrit Calvinus Me Apostolnrum tanqum stullam fiduciam tain acriter carpat. Ni.scitis cujus spiritus estis, id est, ad quem spiiitum lit'iiiiu'atis, et me vocau sii >, nempe ad evanuolicum benignitalis et maosueUldiflis, ton ad legalem severilatis, qualem Elias liabuii. Nam Spiritus sancius diversos ejfep'us secundm diverses liominum staus nperalur; sub Lege pr.ecipu limorem, et consequen;
;

quia tergo videntur

ter

seventatem

bjcc suggessisse, increpwit

ii.i.os,

qud non memi-

men

sub Evangelio amorem. August. tacontra Adimaii., tmne. 17,putatapostolosadhuc

;

837
debere spiritu

COMMFNTAIUA. CAP.
qum
Elias

IX.
gratiae,

838

motus

fuerit, vos

me

voini-

lum misericordiae ac
qui,

suum esse

spiritum
et

cuse-

catos et electos, ut alio inbuamini spiritu,

qum

jus spiritus eliam apostoli esse debeant,

simili,

eum

butus fuerit Elias. Elias motus fuerat spiritu severihominibus illius tatis et justiliae. Sic enim congruebat
temporis, statu seu condiiione servis Dei, ac proiiule
qui discipuli moi
id

inquam,

mansuetudinis clemcniiueque

spiritu imbuli, peccatores suo.-que adeo inimicos,

ad
id

pniteniiam vocare

et

longanimes exspectare

pnarum timor conliuendis. Vos, estis, meo spiritu duci debetis

;

enim congruere vocationi ipsoruin, qui

Filii

discipuli sint

enim sequilur.

hominis, et cooperarii destinait ad id ad quod

Vers. 56.

Fiuus hominis.

Graec etSyriac ad-

Filius

hominis venit, ad miserendum, inquam,

;

et sal-

ditur conjunclio enim: quae Latine rectis omilli vi-

vandum

hoc enim lempus,

grati,

ex.

divin miseraiione,
beneliciis
filii

detur. Filius hominis, ego apparens in forma mortalis

misericordiae esse et

quo homines

vilisque hominis.

provocenlur, ut peccatis conversi vadant

Dei.
t

Non venit, in hune mundum, non est Paire in munduin missus. Animas, id est, hommes. Graec additur hominum;
quod lamen nec Syrus
legit. Significatur

Et

vos ergo, inqoit

Beda, cujus

spiritu signati

ei>ti$

ejuselacta seciamini. Porr

cm

se nominal Filium
ta-

hominis Jsus, lempus suae

c'i

huniililatis dsignt,

parle to-

tum. Homines autem, eliam peccatores, adeque sui

contemplores atque inimicos.

quamvisjim non sit, venturum tanien olim tempus gloriae suae, quo rebelrelinquens intelligendum,
les, et

qui Filium hominis Salvalorem perlinaciter

Perdere, ut perdat,

interficiat,

morte

pnisve

rejecerint, juslus judex pro meritis puniat.

peccata eorum, eliam in seipsum commissa, puniat.

Et abierunt.
rint
lis

Itaque abierunl

Jsus et ni aliique

Sed

sal\ are, sed ul ad salutem vilamque aeternam

ejus discipuli prsentes. Considra

quomodo
et

cesse-

eosadducat, patienti, mansueludine, beneficiis, longanimiiate,

Jacobus et Joannes auctoiitali Jesu,

moni-

ad poenitenliam allectos. Hoc idem

,

cum
:

absqu-

omni conteniione
est) eral

auscultaverint.
:

eo est quod Joan. 3

v. 17,

Jsus Nicodemuni docet

In aliud castellum,

pagum, seu oppidum quod

et

Non

mitit Deus Filium sttum in

mundum

utjudicet

ipsum (verisimile
incolae

Samaritanae regionis, sed

(condemnei)
ipsutn.

mundum

sed ul

saketur mundus per

minus pervicaces. Noverat Jsus se suosque

;

<E

regione, ait

Hieronymus ad Algasiam, Dosal-

repulsam passuros priori castello

e nuntios, ut doceret,
apostoli,
gelii

miserai tamen

minus, qui non ad judicandum venerat, sed ad

quomod

se gerere deberent

vandum, non

in potestale,

sed in humilitate, non in

increpat eos,
et

quando peragranles orbein terrarum, Evannimiim, patienter

vestigiis

Patris gloii, sed in hominis vilitale,

divulgandi causa, repulsam aliquibus lotis pasferre, alioque diver-

qujd non meminerint

i

doctrinse suae

bonitalis

suri essent;
lere, et

evangelicae.

Dclart ergo his verbis Jsus, non

insist entes

Domini,

quod

ait Titus,

congruere muneri suo, ut ipse concdt, quod apostoli

qiianimiter, ut sanctos decet, perdurare.

postulaverant

suum enim non esse perdere

pec-

Factum est,
in via,

accidit,

quodam tempore.
illis,

catores,

quod suo tempore juste fecerat

eis

Elias, sed

Ambulantibus, euntihus,

Jesu et discipulis,

veniam

per pniteniiam promillere, patienti,

per viam; pergente Domino

cum

discipulis ad
;

beneficenti,

modisque amoris omnibus, ad sdutem

ilios

lacum Genesarelh quo

Mallhaeo perspicuum
I.

eum

irajiceret
8, v.

id

quod ex
sequen-

per pniieniiam alirahere, et Dei

reddere; ac

est, cap.

18 et 19. Aug.,

proinde spiritu mansuetudinis, clementiae alque amoris,

2 de Cons. evang.,cap. 25. Possit

:

t, in via,

duci se debere ac duci (forte leg., ducere), spiri-

tibus jungi

In via dixit quidam ad iltum.

imperfeclos odii et vindiclae cupiditate contra inhospiiales molos fuisse, ideque nescivisse, cujus spiritus essenl, " qud sub praetextu zeii spiritu vindiclae moveremur, et eo se moveri non inielligerent. Vers. Se. Fans hominis non venit animas perdere, id est ut peccatores ign de clo misso perdat, sicul Elias suo lempore juste fecerat, sedsalvare, id est, sed ut pnilemi et benignitate ad poenitenliam trahat. Signilicat ergo non convenire scopo sui primi advents, ut id concdt, quod postulaverant, ul Ilieron. ail Algasiam. Primus advenlus non esl in potestale judicandi, sed in humilitate; non in Patris gloi i, sed in hominis vilitale. Unde tacil Chrisius innuil venturum lempus, quo rebelles ac peuinaces pro mentis perditurus est: nam potestale puniendi morte corporali rai o Christus anle ullimum judicii diem utilur rarissime aposloli usi sunt, propler clenii'iii iain novi Testamenli , idque non msi post acceplum Spiritum sanctum, per quem potueruni sine odio vindicare, ut August. loco cilalo.

hominibus

commode
riis,

invita et noxia, foveas iiabent, in quibus lateant, dormiaut, foveantur ab aeris injuet iisdem de causis. Volucres coeli nidos
;

Vers. 57. Sequar te, ouocumque ieris, id est, paralus sum instar discipuli libi adliairere, et quo cumque volueris sequi. Ad cujus non tain verba qum animum, dixit Jsus. Yulpes, animalia lict

Graec umbracuia, propri ex frondibus et ramis, ut sunt avium nidi. Filius altem hominis, id esl, ego seu Chrisius Graec est to ivBpTOu, gnre masculino. Unde apud Jusliniim, quaest. 06, inferebant, Cluistum ex hominis coiiciibilu n aluni. Verm est Hebraismus seu periphrasis llebraica, qn simpliciter indicare soient liominem, ut palet Psalin. 8, v. 5, et Job. 25, v. 6: filius, Iwminia vermis. Sed tamen cum qudam fllicaciori expressione hiimanae miseriae, ut|iote cui niagis obuoxius est, qui loug srie ex hominc misero miser nacitur. Fi bc de eau nemo in Evangeliis vocavit Clirisium Filium hominis, niai ipse seipsum coinniendans nobis, qiiid misericorditer dignaus sit esse pro nobis, inqoii A..gust., hb. 2 de Consensu evaig., c. 1, nempe magnum illud incnnaiionis el eviuainlionis su;e lienHirium lum etiam se esse i'luni, quein prophelae caineni as, ;

mm

si .i.iplui

um prie lixeranl, eoqne ipso nomme, U.in. 7, 1), Filium liomims appell.iveranl, ut notai Tlieo* dorel. in illum locum et Epiphan. Ilacresi 57, nnui. 8.
v.

Non

iiaiiet,

ne tanulliii quidem commodiaul pro-

859

IN

I.

UCAM
ris sibi

840

Sequar te, paratus sum ex

lorumque more
Veus. 58.

discipulis luis esse, il-

qui vellet. Porr hujusmodi vitae conditionem in ter-

te sequi qubr.umque ieris. et

Nidos, umbracula. Augustinus

diversuria,

delegerat Chrisius, ul,

cujus erant, clum,

,

Cy-

lerra, et plenitudo

eorum,

aeternae nativitatisjure

prianus legunt
cap. 11
;

hic libro 3 ad Quirinum,

ille libri

22 contra Faustum, cap. 48.

Christo
in

proprium quid possideret humano acquisitum jure, doceret autem nos terrena contemille

non

in terra

Filius hominis. Familiare est

Domino

ila

nere, et ad clestia aspirare, su deniquepaupertate

co;leslium
v.

de se loqui

in terli person.

De hoc

superioribus

bonorum ver

diviles redderet, 2 Cor. 8,

capilibus lal egimus.

9.

Non habet, ne

tantillum

quidem habet proprium.

Vers. 59.

Seqijere me. Adhaereto

omnibus
te

mihi

relictis

Ubi caput reclinet, fessus. Non lantm privatae

omnibus

relictis

mihi das ut mihi indiin omnibus.

commoditatis obtinet aut quaerit, quantum

fessi capili

salis sit

viduus adhaereas et pareas

De qu

se-

reclinando. Hc responsione plan aperit

quel superis fus acium est.

Christusquid ints animo celaverit et spectaverit interrogans (scriba, apud Matthaeum); non enim ad verba,

Et
ila

sepelire. Permitte

me manere apud senem

Yocationi non resistit,

sed ad

animum ejus
;

respondet.
:

Non
veni
;

dicit

Nolo ut

me

patrem, ejusque senectuti inservire donec morialur; Theophylaclus in Lucam.

sed

sequaris

nec

dicit

Ben
il
1 i

est,

sed

ita

respondet

commealum

ut postea non libuerit

sibi dari petit,

comitem se praebere. Exisfuncius luerit erga palrem.

donec

pietalis

ofiicio

timabat
lare,

ille

mollem et

amnam

viam Christum ambuVers.

60.

neque quidquam desse corporalis commoditatis;

Sine ut
alii

mortui sepeliant mortuos

agant.

qucumque pergeretdomi ipsumesse, quin magnas ab eodivitias parandas, fortassis eliain temporale regnum ineundum quorum omnium ille discipulos inpriinis
;

suos, ut morlui

morluorum curam

Quasi

di-

ceret
illud

Sunt

qui illud faciant, et ejusmodi quibus

ut curent

maxime congruat, morluis

mortuos

et individuos
cile

comits sperabat principes

fore.

Fa-

tu vilae clesti dedicalus et ad illam praedicandam

autem

obtineri posse credebat quidquid vellet

vocatus, non debes, ut morli minisires,

vitae

mini-

viro tanl potestate ad

praedilo, ultra

hominum gratiam conciliandam doctrinae excellenliam quam in illo

slerium inlermillere. Alludens ad

modum

loquendi

quo
lire

ille

fuerat usus

Permitte

me primm

ire et sepe-

agnoscebat. Porr Christus nullum

commodum

tem-

patrem meum. Mortuum vocat palrem ejus tanqui ver egeat ut sepeliatur, sed

porale se aut haberi aut quaeri respondet, ade ut

qum

cm

etiam nocivae bestiae latebras, et natur vagae

similiter

mortuis

vult relinqui;
esi,

eam curam mortuum aulem

volucres proprios nidos apud homines obtineant, ubi

tul degant, seque reficiant
;

anima, quae tum mortua

rala,

ipse

maximis laboribus

quemadmodm
vita

corpus
;

cm Deo fueritsepamoriuum est cm ab

ut anima corporis,
ita

ob hominum utilitatem exantlatis, non exiguum hospiliolum,

anima separatum

fuerit
est.

nam

im nec

terra?

pedem possideataut
adscribat,
;

possi-

Deus animae

Animadverte porthabenda

dere qurat, qu suas servire possit fessus commoditati;

omnia vocationi

Dei.

non lantm

loci

sibi

caput reclinandum caput in corpus

salis esse possit

quantum ad im morilurus
Dat iiaque

Vade, Graec, profectus, ubi abiveris.

Annuntia,
ad hoc
aliis

id

est,

abjectis impedimentis

omnibus

suum

inclinaturus

sit.

te

da,

ut annuniies,

praedices, evangelizes
ipse

suorum commodorum rerumque terrenarum studio addictos, minime idoneos esse

scribae inlelligendum,

regnum Dei, aeternam vitam, ad quam jam

;

vocatus, vivere cpisli

vitae
sit

nolique, ut morli ministres,

ut Christi discipuli sint. Vivebat et in aedibus alienis

ministerium intermittere.
:

Vocat discipulum ut
et egregi opponit,

degebat Christus precari, neque

bant, uti accidit
iis

semper suppete-

minisier ac praeco verbi Dei

qui precari vivunt, quae

humana

officio sepeliendi

mortuos, munus praedicandi vilam

natura, su pro commodilate, quin etiam necessitate,

postulabat
;

aelernam.

utque non

ipsi, ita

neque

discipulis ejus.

Vers. 61.

Et
is

ait alter, ait

autem

et alter, vo-

Hujusmodi ergo animo

bat

et studio

instructum oportese-

catus etiam ipse ad sequelam, et ad annuntiandum

eum

esse, qui

Christum qucumque euntem

regnum

Dei, ut

de quo proxim

praecessit.

Primus

caput reclinet : ex itineribus lassus aut somno oppressus: q. d., inquit Hieron. Quid me propter divilias et seculi lucra sequi cupis, putans me miraculis quaestum lacre, cm tantae sim paupertatis, ut ne hospitiolum quidem habeam, nec proprio ular tecto? August. tamen, quaestion. 5 in Matth., putat eum miraculis commotum voluisse sequi Christum, iropler jactanliam, quam significavit Christus per voucrescli finxisse autem discipuli obsequium, quem
prii, ubi
: :

August. serm. 7 de Verbis Dom., intelligunt ver fuisse, et sepeliendo hune prohibitum, quia Chrisius, inquit August., quando part homines Evangelio, nullam excusalionem vult interponi carnalis hujus temporalisque pietalis. Amandus est enim generator, sed praeponendus creator. Nam ide
et

mortuum

adjecit

dolutn significaverint vulpes.

Utrumvis verum

sit,

hc responsione
terret,

nempe

Vers. 59.

Sepelire patrem meum,

lacil eum taxt, et proposito deut se mutatis moribus sequeretur.

id est,

senec-

usque ad sepulturam, inquiunt aliqui, quasi paier adhuc vixisset. Sed rectis Chrysost.,
tuti ejus inservire

I,

Tu autem vade, et annuntia regnum Vers. 60. Dei. Quasi diceret Christus Ego ad Evangelium te voco, quod majus est, qum id quod parenlibus vis impendere, cm non desint alii, qui opporiunis id oflicium parenli impendent. Et ait alter: Sequar te, Domine, Vers. 61. id est paratus sum in unum discipulatum me penn ts tradere; sed permitte mihi primum, antequm me.
:

841
ultr se obtulerat,

COMMENTARIA. CAF.
supra v. 57
;

IX.

842

reliqui

duo vocati
esse, eoin

respiciat ad ea quae tergo sunt, ineptus est ad ara-

Chrisio luerant.

trum ducendum agrumque colendum, cm aratorem

induslrium, non solm
stivae,

Sequar te, paratus sum ex discipulis tuis rumque more te sequi qucumque ieris, et
bus parre.

manum admovere

oporteat

omni-

verm eliam oculos

in anteriora intenlos

ha-

bere. Vel enim non incipit opusarandi qui relrospitribuit

Domine, nomen honoris

Jesu, ut cert in

cit,

sed differt aut omiltit, vel incptum intermitlit,

si

summo apud populum

Primum, priusqum
dicam.

honore

erat.

aut eliam deserit; vel

tuae prorss ad-

non obslante retrospeclione

infrucluos laborat, dualia in-

me

sequelae

pergat arare,

inutililer et

cens sulcos nec reclos nec profundos, praeter

his

Renuntiare

qvje

domi

sunt,

me, additur

commoda.
cit, vel

Ita

qui firmiter statuit

animumque

adje-

Graec et Syriac, declarare qud renuntiem ac dimiitam res meas, easque inier amicos ac notos dividere, aut quomoil visum fuerit
Alii libri legunt

eliam cpit, sequi me, esse discipulus

,

et individuus cornes, cujus oflicium est

sibi

meus regnum Dei

promul-

de

illis
;

disponere.
id

inprimis promereri, deinde etiam

;

aliis

masculino gnre, qui

quod D.
inlelligit:

gare

intrim ver ad

Augustinus,

serm. 7 de Verbis Domini,

forte

vertit, quae

se conregno Dei contrariae sunl, quarum stu-

earum rerum curam

Nuntiem meis, ne

(quomodb

fteri solet)

qurant
est
:

dium, cura
consistit,

me. Huic leclioni favet Syrus, cujus versio

proficiscar

Ut

salutem precalurus seu valedicturus

et

filiis

et sollicitudo cum studio regni Dei non non magis qum retrospicere cum oficio arandi; ille idoneus non est, sive assequendo, sive
ulililer

doms me,

veniam. Graeca ambigua sunt ad utrumInterpres hic et infra 14, v. 33,

plerique reddunt valedicere
:

que genus; sed quod

tranfert renuntiare,

sit

meus

promulgando regno Dei, ac proinde neque ut discipulus vel enim non aggreditur insti;

alii

luium sequelae meae, quamvis

fert, procrastinat,

id staluisset, sed dif-

prol eliam ipse interpres valefacere, Act. 18, v.

18, 21
;

aut omiltit, vel aggressus intervel denique

si

2 Corinih. 2,

v. 13.

Caelerm quia valelaci-

mittit aul deserit

non deserat,
nimirm

velit

mus
et

seu valedicimus tam rbus

qum

personis (nam

autem utrisque
assequilur aut

se occupare, negotiis

et sesibi

homines valere jubemus

est,

et voluplates),

uirumque

culi et regni Dei, frustra laborat,

aliis

nec regnum aut

praedicat.

hic inielligendum
plures, graecum
datis
;

praesertim
esse,

cm

adnotent com-

cum

fructu

Regnum

verbum
iis

valedicere datis

manre-

Dei seu c!orum,est vita aeterna, quod jam diximus.

mandalis

quae velis, aliquem dimiltere. In-

Huic assequendae adversantur fer amici facultates-

tellige

ergo hune petiisse, ut pris

domum suam

que carnales: amici dehortantur ab angust via quam

oportet ingredi, et perfections vit institutum plerum-

dire posset, et

Un domeslicis, amicis,

et rbus suis

valedicere

ut simul stalueret atque ordinaret quid

que non probant, quod

ait

Titus

facultales,

ad su
et

de rbus

suis fieri vellet.

amorem,
postqum miserit, admo-

proposilis

temporariis
fit

Vers. 62.
verit.

Mittens,

oblectamenlis

commodis, trahunt, per quae

clinetur. Mull
vilae aelernae,

ut ab arct via de-

autem magis adversantur praedicandae

nullis aliis

Ad aratrum, paris boum, addit Syrus. Et respiciens retr, et respiciens ad

tro seu tergo sunt.

cujus aptum promulgatorem oportet

aflxum curis,

ea quae r-

esse liberum, expeditum,

Aptus, ad verbum, ben dispositus, est regxo Dei

postrem contempiorem omnium temporalium. Hune igitur qui jam decreverat Christum sequi, quomod
discipuli ejus et comits individu! (quod prae se fere-

promerendo
exprimit

et praedicando.

Loco ejusutdiceret Jsus

aptiis est

ad absolvendam metaphoram,
id

agro colendo,

bant verba ejus) ad consequendum

Dei,
aliis,

quod

melaphora

voluit

signicatum,

non

sibi

solm

aptus est recjno Dei,

quo

ita

inlerpretalur

priorem

castigat Chrislus,

nempe regnum verm etiam praedicandum qud valedicere pris vellet

il li

melaphorae partem, ut simul brevem, utilem, ma-

amicis et rbus familiaribus, qud vei bis professus se

lore Christi

gnque pollentem grali sententiam absolvat. Simililudo

comilem, tergum

verteret, donec sa-

hujusmodi

est

Quemadmodm

postqum

lisfecisset terrenis negotiis,

quis admoverit

manum

aratro, et cperit aratrum

et

tanqum retrospicientem inidoneum, cujus affeclus adhuc divisus sit, et ad

sit

ducere terramque proscindere, vel cert definierit

contraria feralur, per quae periculum

ne revoce-

apud se

id

lacre proximus operi ineundo,

si

curios

lur conceplo consilio. Monet ergo,

ut his tergo

tibi dedam, renuntiare his. qu.e domi sunt. Graecum intelligi potest vel de personis, ut sit idem quod valedicere doniesticis, ut videlur accepisse Syrus, et Augustinus, sermon. 7 de Verbis Domini, ubi exponit, ut nuntiem eis me sequi le, ne lori,

prorss

sicut soient, quaerant

me

vel aptis
id est,
illis

et

secundm

textum nostrum, de rbus, nuntiare bonis meis, ac de in Caten D. Thomae.

permitte mihi redisponere, ut Cyril.

Vers. 62. Et ait Jsus : Nemo mittens manum suam ad aratrum, id est nemo stivam arripiens , ut aret, rectosque sulcos ducat, et respiciens rtro,
$.
s.

ad ea quae tergo sunt, oculos suos convertens supplenda est allera pars parabolae, videlicet aptus est ad ducendum seu regendum aratrum quia , necesse est oculos habere anie se inientos in suicum ut reclus esse possit ; quemadmodm etiam, ut scribas, ut pingas, etc. Chrislus ver relicio coriiee parabolae signdicanlis subito transilit ad rein si^nilicatam. Aptus est regno Dei, promerendo et pr;edicando. Significat ergo parabola, qud similiter, ut in arantibus conligit, nemo aratro ducendo convenu qui tergo respicere voluerit, ita nec aptus sit ad regnum Dei, id est, ad officium Ghristiani, religiosi,
id est,
:

xii.

27

847
rclictisacspretis,
(|u6 decrevit.

IN

LUC A M
regnum
Dei) sive simplex

844
sive perfectius, aggressi,

magno animo

pergat in amliora
liic

An porro

Christi adinonilionem

secu-

aut quasi aggressi mentit delinilione, sequuntur contraria, vel

lus

sit,

necne, evangelista non dclart. Sententia auin

ade diversa, ut simul

;

cum

instituto suo et

tem nolatu dignissima, congruit

Christian* vit* instilulum
(cujus

eos omnes, qui

ncguo Dei, consislere nequeant

spicere.

hoc enim est retro-

finis

ultimus

est

pradicatoris, qui cm id susceperit seniol, deinde ad curas et negotiationes distrahiinr (Jliae eum inde deducant. Nain Evangelii seciatoiem et praedicatorem instar militis expeditum esse oporlct, et liber uni, et nullis aliis allixum curis. Unde eodern sensu Paulus, 2 Tirnolh. 2: Ncmo militant Deo, implicat se negotiis secularibus ; et 1 Corinth. 9: Qui in
alia negolia,
,

itadio currunt, ab omnibus se abstinent. Militare enim Deo, et in sladio Currere, hoc est idem quod miiiere

manuni ad araii um quod qui feceril, ea quse reir sunt, oblivisei dbet, el in ea quae sunt priora, se extendere, ut ait ad Philip, v. l et 14 ; hoc est non respicere retr.
;

CAPUT
1. Post

X.
el

CHAPITRE
alios
1.

X.

lise

autem designavit Dominus

illos

septuaginta duos; et misit

suain,
in

binos ante faciein

omnem

civitatem et locum, qu eral ipse

Seigneur choisit encore soixante-douze autres disciples , qu'il envoya devant lui, deux deux, dans tomes les villes et dans tous les lieux o lui-mme devait aller.
le
il leur disait La moisson est grande , mais y a peu d'ouvriers. Pripz donc le matre de la moisson qu'il envoie des ouvriers en sa moisson.
:

Quelque temps aprs,

venturus.
2. Et dicebat
illis
:

Messis quidem mulla, operarii

2. Et

il

autem pauci. Rogate ergo dominum messis, ut miltat operarios in messem suam.
5. Ite
:

3.

Allez

voici je

vous envoie

comme

des agneaux

ecce ego mitto vos sicut agnos inter lupos.

au milieu des loups.

4. Ne portez ni bourse ni sac, ni souliers saluez personne dans le chemin.
,

4. Nolite portare

sacculum

neque peram

neque

calceamenta, et
5. In dicite G.
:

neminem per viam salutaveritis. quameumque domum inlraveritis primm

,

et

ne

5.
^

Pax huic domui.

si ibi
:

d'abord
6.

En quelque maison que vous entriez Que la paix soit dans cette maison.
:

dites

Et

fuerillius pacis, requiescet super iilum

Et

s'il

s'y trouve
;

pax vestra
7. In

sin aulem, ad vos revertetur.

et bi-

paix reposera sur lui

quelque enfant de paix votre sinon elle retournera sur vous.

,

edem autem domo manete, edentes

bentes
rius
8.

qu apud

illos

sunt

dignus est enim operain

mercede su. Nolite transire de domo

domum.
,

Et in quameumque civitatem inlraveritis

et

7. Demeurez en la mme maison , mangeant et buvant de ce qu'il y aura chez eux ; car l'ouvrier est digne de son salaire. Ne passez point de maison en maison.
8.

susceperint vos, manducate quse apponunlur vobis.

9.
illis
:

Et curate

infirmos qui in

ill

sunt, et dicite

l'on

Et en quelque ville que vous entriez , et o vous aura reus, mangez ce qu'on vous prsentera.

Appropinquavit in vos regnum Dei.

10. In
et

quameumque autem

civitatem inlraveritis
in

9. Et gurissez les malades qui s'y trouveront , et dites-leur Le royaume de Dieu est proche de vous.
:

non susceperint vos, exeuntes

:

plateas ejus,

dicite

si lant entrs dans quelque ville, on ne vous y reoit point, sortez dans les rues, et dites
:

10. Mais

41. Etiam pulverem qui adhsesit nobis decivitate

11.

Nous secouons contre vous

ville,

la

poussire

mme

vestr

exlergimus in vos

tamen hoc

scitote, quia

de votre

nanmoins que
12. Je
traite

appropinquavit regnum Dei.

12. Dico vobis quia Sodomis in die
erit,
ill

qui s'est attache nos pieds. Sachez le royaume de Dieu est proche.

remissius

vous assure qu'en ce jour Sodome sera moins rigoureusement que cette ville-l.

toi,

qura

illi

civitati.
:

13. Vae tibi, Corozain

si in

vae tibi, Delhsaida

quia

15. Malheur

Corozain;

malheur

toi,

Tyro

et

Sidone

factae fuissent virlules, quae faccilicio et

Belhsade chez vous

tae

sunt in vobis, olim in

cinere sedenles

pniterent.
14.

miracles qui ont t faits avaient t faits dans Tyr et dans Sidon, il y a long-temps qu'elles auraient fait pnitence dans le sac et dans la cendre.
;

parce que

si les

Vermtamen Tyro

et Sidoni remissius erit in

judicio,

qum

vobis.

14. En effet , au jour du jugement , Tyr et Sidon seront traites moins rigoureusement que vous.

15. Et tu,

Capharnaum usque ad clum

exaltata,

usque ad infernum demergeris.

16. Qui vos audit,

ciel

15. Et toi , Capharnaum , qui l'es leve jusqu'au tu seras prcipite jusque dans le fond des ,

enfers.
;

me

audit

et qui vos spernit

me

spernit.

Qui autem

me

spernit, spernil

eum

qui

misit

me.
dicenles

16. Celui qui vous coute, m'coute; celui qui vous mprise, me mprise et celui qui me mprise, mprise celui qui m'a envoy.
:

17. Reversi sunt

dio

autem septuaginta duo cum gauDomine eliam daemonia subjiciuntur

,

joie

nobis in nomine tuo.

18. Et ail
illis
:

17. Or, les soixante-douze s'en revinrent pleins de lui disant : Seigneur , les dmons mmes nous , sont assujlis par la vertu de votre nom.
18. Jsus leur rpondit
:

Videbam Satanam
vobis

sicut fulgur de

Je voyais Satan tomber

c!o cadenlem.
14. Ecce

du
potestatem calcandj

ciel

comme un

clair.

dedi

supra

19. Voici je vous ai

donn

le

pouvoir de fouler

845
serpentes et scorpiones, et super et nihil vobis nocebil. inimici
:

COMMENTAKIA. CAP.

X.
,

846
et toute
la

omnem

virtutem

aux

pieds les serpents et les scorpions

puissance de l'ennemi , et rien ne pourra vous nuire.

20. Nanmoins ne mettez point votre joie en ce mais rjouissezque les esprits vous sont soumis vous plutt de ce que vos noms sont crits dans le
;

hoc nolile gaudere, quia spigaudete autem qud nosubjiciuntur ritus vobis
20.

Vermtamen

in

mina vestra

scripta sunt in clis.

:
;

ciel.

dixit 21. In ips hor exsultavit SpiriluSancto, et

Confitebor

tibi

Paler,

Domine cli
et

et lerrse

qud
,

abscondisti haec sapientibus

revelsti

prudentibus
:

et
sic
J

ea parvulis.

Eliam

Pater

quoniara

placuit ante te.

21. En cette mme heure, Jsus tressaillit de joie par un mouvement du Saint-Esprit , et dit ces Je vous rends gloire , mon Pre , Seigneur paroles du ciel et de la terre, de ce que vous avez cach ces choses aux sages et aux prudents, et que vous les avez rvles aux petits. Oui, mon Pre , parce que vous l'avez ainsi voulu.
:

22.

Omnia mihi

tradita sunt Ptre

meo. Et nemo
22.
nisi
||

Mon Pre m'a mis

et nul

toutes

choses entre les

scit quis sit Filius, nisi

Paler

et quis sit Pater,

mains;

Filius, et cui volueril Filius revelare.

ni qui est le
:

ne sait qui est le Fils sinon le Pre , Pre sinon le Fils, et celui qui le Fils

23. Et conversus ad discipulos suos, dixit

oculi qui vident quae vos videtis.

Beati

aura voulu le rvler.

23. Et se tournant vers ses disciples , il leur dit les yeux qui voient ce que vous voyez ;
:

Heureux

24. Dico enim vobis, qud multi prophetae et reges voluerunt videre quae vos videtis, et non viderunt, et
audire quae auditis, et non audierunt.
25. Et ecce quidam legisperitus surrexit tentans
illum
,

24. Car je vous dclare que beaucoup de prophtes et de rois ont souhait de voir ce que vous voyez, et ne l'ont point vu ; et d'entendre ce que vous entendez, et ne l'ont point entendu.

et

dicens

Magister

quid

faciendo

vitam

25. Alors

aetemam possidebo?
26. At
ille dixit

pour

le tenter

un docteur de la loi s'tant lev, lui dit, Matre, que faut-il que je fasse pour
:

ad

eum

In lege quid scriptum est?

possder

la vie ternelle?
:

quomodlegis?
27.
Ille

26. Jsus lui rpondit

dixit
:

Qu'y

a-t-il d'crit

dans

la

respondens,

Diliges

DominumDeum
:

loi? qu'y lisez-vous?

tuum ex

toto corde tuo,

tuis
,

et

ex toi anima tu, et ex

et pro-

omnibus viribus

et

ex omni mente lu

ximum tuum
vives.

sicut teipsum.
ille
:

27. Il repartit : Vous aimerez le Seigneur votre Dieu de tout votre cur de toute votre me de toutes vos forces et de tout votre esprit ; et votre prochain comme vous-mme.
, ,

28. Dixitque

Rect respohdisti

hoc

fac, et

cela

28. Jsus lui dit , et vous vivrez.

:

Vous avez bien rpondu

faites

29.

Ille
:

autem volens

justificare

seipsum, dixit ad

29. Mais

cet

homme
:

voulant faire paratre qu'il

tait juste, dit Jsus

Et qui est

mon

prochain?
:

Jesum

Et quis est meus proximus?

50. Suscipiens

autem Jsus,

dixit

Homo quidam
,

descendebat ab Jrusalem in Jricho

latrones qui eliam despoliaverunt

et incidit in
:

eum

et

plagis

30. Jsus prenant la parole, lui dit Un homme qui descendait de Jrusalem Jricho , tomba entre les mains des voleurs , qui le dpouillrent , et le couvrirent de plaies , et s'en allrent le laissant

demi- mort.
31.
Il

imposais abierunt semivivo relicto.

31. Accidit autem ut sacerdos quidam descenderet

par

le

mme chemin
Un
,

arriva ensuite qu'un prtre qui descendait aperu , passa outre. , l'ayant
lvite tant aussi

edem
videret

via

et viso illo, praeterivit.

52.

venu au

mme

lieu

et

52. Similiter et levita,

cm

esset secus locum, et

l'ayant considr

passa outre.

eum,

pertransiit.

33. Samaritanus

autem quidam

iter faciens

venit
est.

33. Mais un Samaritain qui voyageait , tant venu l'endroit o tait cet homme , et l'ayant vu , il en fut touch de compassion. 34.
11

secus

eum

et videns

eum, misericordi motus

alligavit

s'approcha donc de
ses plaies
le
lui.
, ,

34. Et

appropians,
;

vulnera ejus inlunin

du vin dans
,

dens oleum et vinum

et

imponens illum

jumenet ddit

tum suum,duxit
stabulario, et ait

in stabulum, et

curam
habe

ejus egil.
,

son cheval il grand soin de

35.

lui il versa de l'huile et banda et l'ayant mis sur mena dans une htellerie, o il eut
;

les

55. Et altra die prolulit duos denarios

:

Le lendemain

il
:

donna

l'hte, et lui dit

Curam

illius

et

quodcumtibi.

deux deniers , qu'il Ayez soin de cet homme ;

tira
,

et tout ce

que vous dpenserez de plus

je

vous

le

que supererogaveris, ego cm rediero, reddam

36. Quis
illi

rendrai

mon

retour.

horum Irium
dixit
:

videtur tib
?

proximus

fuisse

qui incidit in latrones

ille
:

le

56. Lequel de ces trois vous semble-t-il avoir t prochain de celui qui tomba entre les mains des voleurs ?

57. At

Qui

fecit

misericordiam in illum.
fac similiter.

Et

ait

illi

Jsus

Vade, et tu

57. Le docteur lui rpondit : Celui qui a exerc la misricorde envers lui. Allez donc , lui dit Jsus , et
faites

38.
in

Faclum est autem, dm irent, et ipse intravit quoddam castellum et mulier qusedam Marlha
:

de mme.

nomine, excepit illum

in

domum

siiani.

58. Or, comme ils continuaient leur chemin, Jsus entra dans un bourg, et une femme, nomme Marthe,
le

reut dans sa maison.

39. Et buic erat sornr, nomine Maria, quai eliam

sedens ocus pedes Domini, audiebat verbum

illius.

39. Elle avait une sw, nomme Marie, qui se tenant assise aux pieds de Jsus , coutait sa parole. 40. Mais Marthe tait fort occupe prparer tout ce qu'il fallait; et s'arrtant devant Jsus, elle lui

40. Marlha aulem salagebat circa frequens minis-

terium

quaB

stetit, et

ait

Domine, non

est tibi

eu

847
rse

IN

LUCAM

848
Seigneur
,

qud soror mea

illi,

reliquit

me

solam ministrare

dit

die ergo

ul

me

adjuvet.
dixit

sur me
illi

laisse servir

ne considrez-vous point que ma toute seule'/ Dites-lui donc

:

qu'elle m'aide.
,

41. Et respondens

Dominus

Martha

Martha,

sollicita es, et lurbaris

erga plurima.

42. Porr

unum

est necessarium.

Maria optimam
e.

41. Et le Seigneur lui rpondit Marthe Marthe , vous vous inquitez , et vous vous embarrassez du soin de beaucoup de choses. 42. Cependant une seule chose est ncessaire Marie a choisi la meilleure part, qui ne lui sera point
, ;

partem

elegit, quae

non auferelur ab

te.

COMMENTARIA
Vers.
4.

Posth/ec. Post ea quae superiori capite

elegit.
,

tur hi sepluaginia discipuli, quamvis

fuisse septuaginta duos.

non dubium

sit

sunt narrata, nolanler ver post profectionem Jero-

Quemadmodm enim nuper

aposto'os,

solymitanam, de qu v. 51.
Designavit,
Designavit

Dominus designaverat duodecim

discipulis suis.

tanqum

Syrus addit ex

duodecim tribuum duodecim patriarchas, tanqum

singulis tribubus

autem

ad

promulgandum Evangelium
testi-

unum

patriarcham, aposlolum, prin-

suum.
Douinus, declaratus pluribus signis adeque

cipemque magistrum praticiens, quorum oper

mem-

bra Iaceri dispersique corporis duodecim tribuum in

monio
siae,

divinae vocis, supra 9, v. 25,

dominus Eecle-

unam Ecclesiam
Hieronymus,

colligeret, ita

nunc dsignai septuaut loquilur

et

primus summusque Evangelii administer.

ginta duos secundi ordinis praeceptores,

epist.

Et
eliam

alios septuaginta duos, etiam alios.

Nuper de1
;

ad Fabiolam, tanqum singulis

signaverat duodecim apostolos, supra 9, v.

alios sepluaginia

jam
;

tribubus senos, qui ipsi et duodecim apostolis essent

auxiliares; idque ad imitationem Mosis,

duos; non apostolos tamen

Dei jussu

neque

enini

id

nominis unqum acceperunt; im

fuisse,

septuaginta duos seniores eligentis, qui onus populi

ver secundo ab apostolis gradu dislinclos

Ambrosius sermone 24 docet, adeque Matthias

quem

verisimile est ex
est

numro

septuaginta duoruni

cum ipso sustinerent, Num. 11, v. 16, 17. Quanqum enim etiam illic soli septuaginta nominentur paul post tamen cm narrelur duos v. 16, 24, 25
;

fuisse, evectus

ad apostoli dignilaiem, tanqum

1,

in castris remansisse, qui et ipsi descripli fuerint,

nec
11,

ex inferiori ordine ad superiorem, Act.

v.

26.

minus qum
v. 26,

caeteri

spiritum acceperint,

Num.

Magnus

erat

numerus discipulorum Jesu, qui sumapprim capeprter duode-

manifestuin est electos fuisse septuaginta duos;

anl vocarentur septuaginta,
id

mam
rent,

Evangelii prceptore docli

ila

et

cm

ut

non

sit

mirandum,

si,

quendi fuisse

diclum quem

eo modo lomox adnotavimus nec

;

cim, potuerit

alios sepluaginia

duos ad preedicandum
libri
,

enim dubium esse

majori

potest, quin pari

emiltere. Porr Graeci hodi et Syriaci

scribunt

ex singulis tribubus sex elegerit;

numro Moses, ne unam tribum

septuaginta

duntaxat,

omissis duobus

nec plures

qum alleram

favore prosequi vidreiur, aut

septuaginta nominantur multis veterum Patrum.

suspicio in judices caderet.

ralio postea Judaeis

Atque haec gubernandi

fuit
;

Atqui scire oportet

libris

(si

non

est eliam in

quibusdam

observata fer

nam

et

mendum)
quod
in

id in discipulis istis

nominandis acinterpretibus;

Ezechielis cap. 8, v.

11, mentio est sepluaginta viro-

cidisse,

Grcis veteris

legis

rum de
reversi

senioribus dorus Isral ; et Judaei captivitate

,

qui

etsi citra

controversiam fuerint numro septua-

synedrion ex septuaginta duobus judicibus

,

ginta duo, plerisque

tamen

et

nunc

et olim vocan-

inslituerunt

qui

summo

Pontifice praeside
,

gravis-

tur septuaginta, omisso

et

numro minore, eoque

fraclo

sima

rei publicae negotia tractarent

de quibus egiper-

imperfeclo
loquendi

nec enim id prter vulgarem mofit,

mus
lib. tati

supra.

Horum
quo

collegium ad

Herodem usque
est, teste

rem

eliam sacre Scripturae, de qu

duravit,

demm

sublatum

Josepho,

D. Auguslinus qustione 47 super

Exodum

Non

14 Antiq., cap. 17.

inler Judaeos quasi

Cm

itaque publicae auctori-

mirum
nos
,

est,

inquit, si quadringentos et

quinque an-

consecratus esset numerus

,

summ
,

solid

quadringentos voluit appellari

iste

septuaginta duorum, tt insignis exemplis

collapsi

Jsus

Scriptura

quee

solet

lempora

ita

nuncupare

ut

restaurationem
ipse septuaginta
clesiae suae

rerum

status promittens, et
et

quod de summ
scit aut infra

perfectioris

numeri paululm excre

duos advents sui praecones

elegit.

Ec-

est,

non computetur.

Atque hoc

ceu presbyteros ac seniores

Horum

hisloria Josephi, in

numro dictorum interpretum,

nomina,

etsi

manifest usurpt. Poslqum enim recitsset delectos fuisse senos per tribus presbyteros, vocat dein

men

incerta sunt, nisi

colligantur

quibusdam recensenlur, prorss taqud quorumdam ex Aciis ve;

risimiliter

creduntur

enim Matthias

eos semper septuaginta

seniores,
2.

non sepluaginta

duos,

lib.

12 Antiq., cap.

Ad eum modum, vocan-

Barsabas, Act. 1, v. 23; Stephanus caeterique diaconi, Act. 6, v. 5 Ananias, Act. 9, v. 10; Barnabas,
;

Vers 1. Post hvec autem ; ergo etiam post iter Jerosoly mitanum, versu5l prcedentis capilis, susceptum, designavit Dominus, hoc est, ex credenlibus

et

ita

hic,

jam

ad promulgandum Evangelium suum, alios ; nam eliam nuper apostolos designaverat ; SEPTUAG i.nta duos, qui inferioris erant ordinis qum apostoli Libri Graeci et Syriaci scribunt sepluaginia,
sibi selegit,
.

cm 11, et in Scripturae veteris interpretibus, qui fuerint septuaginta duo, lamen plermque dicuntur
rolundo numro septuaginta. Itaque
in

nominantur multis veterum. Sed contigit quod in senioribus, deleclis Moyse Numer.

regno Chnsti

duodecim Apostoli quasi repraesentabant duodecim patriarchas ac duodecim tribus, ut cuique quasi tri-

849

COMMENTAR1A. CAP.
Dominus
ex
ipsos

X.
praesenti

850

Act. 9, v. 27; Mnason, antiquus discipulus, Act. 21,

horum numro fuisse. Horum officium jam non aliud fuit, qum propinquum Dei ac Christi regnum praedicare, et miraculis adstruere, quemadv.

16

eorum opus haberet, tum qud permanere testes eorum omnium quae Dominus faceret et doceret. Vers. 2. Et dicebat. Dicebat autem illis septuaoporteret
oculatos

modm
enim ad

ex

iis

quae sequunlur manifestum est

nec

ginta duobus, priusqum eos milteret

id sulficiebant apostoli,

cm

Judaea universa,

dicebat

illis

ea quae sequuntur,

jam missurus eadem propemodm

;

un cum

vicinis regiunculis, ante

mortem Jesu (qu

quae nuper dixerat apostolis in idem opus emiltendis.

non long aberat) Evangelii prsedicatione imbuenda restaret id quod per bos septuaginta duos cit bre;

Nam, quod
Dominus

Augustinus

ait lib.

2 de Cons. evang.,
locis,

cap. 30, aliis atque aliis sermonum suorum

iteravit,

multa

vique confectum

est.

Porr ex bis septuaginta duo,

qu

alibi

jam

dixerat.

bus

postea duodecim apostoli

1,

ordinrunt
v.

alios

Multa, copiosa. Ulitur allegori sumpt re rustic.

apostolos, ut Mattbiam, Act.

26; Barnabam,

Multam messem vocat multitudinem populi

in-

Act. 13, v. 5; alios diaconos, Act. 6, v. 6; nec dubiuni quin alios quoque episcopos, alios sacerdotes
:

ter

Judos jam albam ad messem, quomod loquitur

Joan. 4, v. 55, id est,

maturam omninque paratam

quibus et

nomen

presbyteri in Ecclesi remansisse

ad accipiendam doctrinam evangelicam, per

veluti

quam
il-

credibile est. Vide quae

dicemus

infra, v. 17.

demessus synagog

in

Christi
;

Ecclesiam

Misit,
lia

emisit illos, niandalis scilicet dalis, qua-

transferatur. Seminaverant prophelae

lis

semina ab

sequunlur.
Binos, hoc est, per paria, sive per juga, utintelli-

jacta erant;

maluraverant messem Chrislus et

Joannes. Restabat jam ut essent qui meterent, qui

gas

omnes septuaginta

fuisse missos; sed

per juga,
cui-

maluras fruges, populum proxim praeparatum ut

Cbristo

sive paria, designata veluli praefectis

quibusdam
sine

incorporaretur

ex

agris

transferrent
:

in

que pari su provinci. Binos autem mittere voluit

ad commendationem
fraternae
charitatis

aream, ex synagog
legis Chrislus,

in Christi

Ecclesiam

finis

enim

qu

Rom.

10, v. 3; cujus Ecclesi areae

nullus est Evangelii fructus, ad haec ut essent mutua-

est

comparata, Matth. 3, v. 12; et seminationi, labor

;

rum actionum
lio, et solatio

testes,

ut sibi

mutu

auxilio, consi-

prophetarum

messioni, aposlolorum, Joan. 4, v. 38.

in

essenf, denique ut firmius lesiimonium

Apostoli igilur,

Judseis

quidem messuerunt,
1.

in

lgitim darent;

nam quod

duobus palm geritur

gentibus autem seminaverunt, doctore D. Augustino,

publicum omnin confirmatumque censetur.

serm. 42, de Sanctis, cap.

Caeterm

ut

non

Ante faciem suam, ante se, in omnem civitatem et

locum Judaeae ac Peraeae. Jam enim
in Judae versabatur Jsus,
relicl Galii,

omnia quae
in

in

aream

colliguntur, in
;

apolhecam sive

horreum reconduntur
sunt.

ita

non omnes qui messoriest ut qui

,

quam

voluit,

sicut an-

bus apostolis in Ecclesiam advecti sunt in regnum

tea Galilaeam, Evangelii prdicatione excolere

(quod

clorum admissi
sincerum

Proximum (amen

hactens non fecerat,

nisi forte

brevi tempore ante

v.

captivitatem Joannis, Joan. 3,

22), excurrendo

frumentum sunt admittantur quemadmodm, messe in aream adveel, proximum est ut

ea ventiletur, Mallh. 3, v. 12
:

etiam ex e ultra amnem, in conterminam Peraeam,

infra,

Cujus ventilabrum in
et

13, v. 31.
ipse vENTimus,

manu
qu staluerat
ipse venire

su, et permundabit

aream suam

congregabit

Quo erat

triticum

suum

in horreum, etc.

Porr qu melis exsti-

seu subsequi.

Ad siimulum muneris

accuratis exse-

mulet discipulos suos Christus ut operi gnaviter in-

quendi, addidit Jsus quod ipse esset subsecuturus.

Statuerat ipse universam Judaeam

cum

Perae pera-

cumbant, pronuntiat multam messem esse, ac proinde ipsorum laborem non fore irritum, sed uberem profecls

grare

sed quia ipse, cui parm temporis restabat

materiam

in

qu se exerceant reperturos.

properanli ad mortem, di singulis locis haerere non

poterat,

Operarii.

Operarios vocat messores eosque qui

in

ac proinde nec sanandis mal habentibus

operam dent messi

aream advehendae
salutis

significat

di immorari, prmisit bos discipulos, qui aegrotos

affectosque sanarent,

autem eos qui evangelicam

pietatis

doctrinam populo
in

summam
fide

Evangelii praedicarent,

praedicent, fideliter et diligenler

populum erudiant

denique pararent populos, ad Jesum subsequentem

facilis

negolio ac regni Dei mysterio, subeantque

requisiverat pastorum vicem
et dispensationem Evangelii
(
;

excipiendum

et peenitenti

nimirm,

eorum quos mox

nuens ministerium
otio, sed labore,

in-

ut praemissis nuntiis moniti, et sanitatum beneficiis

deliniti,

non

paratiores se praeberent, avidis

venlurum

adimpleri

nam

et bine
;

Paulus perPhilipp. 4,

exspectarent, venientem attentis cognoscerent, et

certis atque consultis ad salutem reciperent.

ptu laboris meminit, Gai. 4, v. 11

v.

Duo-

3; 1 Tim. 5,
sit.

v.

17) jucundo

tamen labore quia

Joannes. Sa-

decim apostoli jam videntur mansisse apud Domi-

messis

num, tum qud propter multitudinera adventanlium,

bui suus esset apostolus. Septuaginta ver duo discipuli exhibebant quasi synedrion septuaginta duorum

Pauci,

soli

propemodm Christus

et

cui rei apostoli per totam Et misit illos binos ante

Judaeam minus

sulficiebant.

faciem suam, seu ante se.

seniorum. Nomina eorum incerta sunt, quamvis nonnullis rectinseantur ; vide Epiphan. haeresi 20.
Officium eorum fuit simile apostolico, scilicet propinquum Dei regnum praedicare, et miraculis asserere,

essent mutuarum actionum testes, mutuo auxilio, consilio, solatio, denique ut firmius esset eorum testimonium Est, et ille numerus duplicis cha-

Binos misit, ut

ritatis

sacramentum,

ut

nott August.,

lib.

2 Qusest,

851
cerdotes et scribse operariorum

IN

LUCAM
pastorum inopiam cernimus, ad Dominum oculos
tollere, et ut
uti

852
at-

locum obtinebant,
;

sed operariorum

ollicio

non fungebantur

legis
,

doc-

remedium

atferat

hujusmodi precatione

toruni et magistrorum tiluiis se jactabant

sed

rem

necesse est.
3.

Praterea sub indicat non suflicere duodecim aposlolos quos nuper ordinaverat, sed opus
pricslabant.

non

Vers.
I

Ite.

Tanqum, rogatus emitlere opedebetis,

rarios,

lgat istos.

esse auxilio aliorum

ac proinde dat intclligendum

Ecce, sed,
sicirr

quod nsse

ego mitto vos

quare jam augeal

gelii.

numerum pnedicatorum Evanmessis.

sit

agnos, ut similes agnis, inermes, innoxii,

man-

sueti ac simplices, studeatis

omnibus prodesse, idque

Rogate ergo, ne pereat tam copiosa

gandus
est

Ro-

vestro eliam periculo, hoc est, inter lupos. Adnotat

Dominus, non qud

ipsi

non

messis

Euthymius, secundm Matthaeum, apostolis tanqum

perfectioribus, id est, patribus, ducibus, ac magistris,
dici sicut oves
;

cur, sed quia ingens populo donum est pastoressive operarios babere quales decet. Hic miltendi rogare
jubenlur tam pro seipsis operariis
populi.

bis

autem
ils

sicut agnos,

tanqum teneutatur.

qum pro messe

rioribus, id est,
lis
:

fil

et inferioris

generis discipu-

quanqum Syrus edem utrobique voce

est,

Dominum

messis.

Semetipsum

tacite significat, qni

Ego, Dominus messis, cui ea

tale miltendi,
cile

cum

auctori-

propri Dominus noster, Dominus Ecclesi est,

quam

potentia et erga vos charitas, ut fa-

suo sanguine ex hostium potestate redemit (idcirc enim ubique ab Apostolo Dominus noster vocatur)
cujus inprimis est de ministris et dispensatoribus
fidelibus Ecclesiae
ipsius

vos luporum rabie protegere et possim et velim.

et

Ego qui novi quid faciam

eos su mittenlis respectu.

quid expdit. Solatur

suae

providere,

quanqum

una

Mitto, emitto.

cum

Ptre et Spiritu sancto operatio legatio-

Sicut agnos. Agnis nihil

cius,

est

imbellius, simpliita

que

sit.

innocenlius, mansuetius;

apostoli

integri

Ut mittat;
sem

ipsius

enim

est

mittere;

nam

qui se

erant et innocentes, inermes, et humanis praesidiis

destituti, nullis malis artibus seipsos

ingerunt ab ipso non missi, falcem in alienam mesmittunt. Ipsius est emitlere in opus qui latebnnt
facit idoneos.

ulciscentes aut

protegentes, sed
tione.

solius

Dei

pendentes protec-

quos ipse novit noscendoque

ubi in clos
cit

Caeterm,

jam

se recepit,

non per se

ipse aut fa-

Inter lupos

significat

qud undique

ipsis lupi

idoneos aut in opus midit, sed

hominum

utitur

imminebunt; insignilerque exprimit

summum
,

pericu:

ministerio

eorum quibus
sive ad

in Ecclesi, sive ad insii-

lum quod
sabimini

ipsis

impenderet. Sensus est enim

ut

Ver-

tuendum gratiam,
ddit.

mittendum auctoritatem
;

in

summis discriminibus

versentur

Grcum

rect vertitur emiitat seu mittat

,

ad

pauci agni lupis multis cincli. Lupis nihil est inter

verbum tamen vertas

ejiciat

quae est multorum

signi-

quadrupedia crudelius, rapacius, voraciuf

stius ovibus

et infe-

antiquorum codicum hoc Iqco scriptura, quo

ficatur vel celeriter mittendos in

maxime

significantur apostolorum per-

opus Dei, vel eiiam

secutores, crudeles

illi,

sanguinarii, avari, voluptate,

invitos et

cunctanles e extrudendos.

Nam

in

hoc

opibus, et singulariter sanguine ac caede innocentum

veritatis

tam sancto opre sumus omnes

rios,

tardissimi.

Opera-

prconum

inexplebiles,

qui audit pasloris

multos

et illos idoneos, fidles

suique muneris
fit

per oves voce ade non mansuescebant, ut in majorera saevitiam exarderent.

miltit ut in

exercendi studiosos. Emphasis enim

oportet in

Hc ergo

lege aposlolos
est,

voce, operarios, qui non titulo tenus bujusmodi sint,

istorum medio versentur, hoc

sibi infestos hosles,

ut

sed rbus

ipsis se

prsestent

hujusmodi. Hoc enim

fidelis

multos habeant

et multis undi-

quritur inter dispensatores ut

tur, 1 Cor. 4, v. 2. Fidles

quis inveniaqui
fa-

que

periculis obsessi, inter obstacula,

non sine

dif-

autem

et idoneos

licultate,

munere fungantur

suo, nihil robustiores vel

id

ciat Christus ipse est, spiritu suo,

de quo Apostolus,

magis pares ad vim hoslium repellendam (nisi

facial ipse

2 Cor.

3, v.

Qui

et

idoneos nos fecit ministros

est mittere

quo mittuntur)

qum
est,

sint oves contra

novi Testamenti. Ipsius itaque praecipu

luporum rabiem. Qud ergo Dominus, qui truculentas bestias, quoties ita

hujusmodi, cujus
diximus,

est

et facere,

quanqum, quod
deseruit.
et

visum

cicurat ac

man-

hominum jam ad

hase utatur ministerio,

suetas reddit,

quosdam non domat

in Evangelii sui

postqum ipse terram conversatione

In in

obsequium, sed eos relinquit in

feritate ingenii sui,

messem suam, qui maturas fruges demetant

consult hoc facit ut suos exerceat.

Cterm duDominus

aream devehant, qui populum Christo maturum

in

rante prima ist et temporari legatione,

Christi Ecclesiam colligant. Quoties igitur

bonorum

apostolorum infirmitati parcens, continuit luporum

evang., qusest. 14, et Greg. in Homiliis, itemque quam praedicatores inter se servare debent. In omnem civitatem et locum, quo erat ipse ventukus, eo scilicet consilio, quo Joannein Baplistam jam principio prmiserat, ne veniret ad prorss imparatos, sed ut venturum avidis exspectarent, et venientem atlentis cognoseercnt. Vers. 5. Ecce ego, qui novi quid iaciam, qui
concordi.ne,

luporum rabiem arcere, sistere.moderari,

:

et in ulili-

mitto vos, sicut latem patientium convertere scio agnos, quibus nihil imbellius, simplicius, innocentius, magis inerme, etab omni praesidio defensionis imparalum. Explicare enim videtur quomod mitiantur quibus nihil est rapasine virg. In medio luporum cius et ovibus magis inlestum. Significat enim hc tum luporum seu persequentium undique phrasi,
;

853
inter

COMMNTAIUA. CAP.
quos versabantur
:

X.
ait,

854
coufabulatione aticujus

illi,

saevitiam ne quid
efficit,

ipsis

eo fine, ne, ut Ambrosius

obvii,

noceret

Sollicitudo enim pastoris boni

ut tupi in

inquit

mandato

rejlecterelur
In

munere.
in

Ambrosius,

aijnos audere nil jiossint.

Anto

Vers. 5.
trui,

quamcumque,

quameumque au;

resurrectionem, praesentc sponso, quasi nuplialiter

habili fure, Matth. 9, v.
discessil ipse

domum intuaveritis,

hospitii causa

primum ante

13.

Sed pnstqum
ill

al ipsis

omnia, dicite
ut dicilur

pax huic domui, id est, salutale eam,

est

sponsus. in generali

ipsorum lega,

secundm Matthaeum. Familiaris

:

enim

tione, tain ausera luit

tirent

curum

conditio

ut lune sen-

salulandi formula Hebraeis

significant

Pax

libi

aut vobis; qu
ait

non frustra haec

4.

sibi praedieta fuisse.

quod pacifici

et

amici advenerint , quod

Vers.

Nolite

port are, ne portelis

vobis-

Eutliymius. Pax huic domui, id est, lus qui hujus do-

cum, ad
dicto,

iter

hujus vestrae legationis. Hoc inier-

ms

sunt, scilicet
6.

sit.

inquit Eutliymius, jubet ut de necessariis

Vers.
sit illic,

Et
si

si

ibi

fuerit. Graec et
fuerit aliquis.
;

si

quidem

spem in illum habeant qui ipsos emiltit. > Tanta enim prdicatoris dbet esse in Deo fidu<cia, inquit Gregorius in Catenam adductus, ut ipraesentis vitse sumptibus quamvis non provideat,
icorporis
<

qud

in e

domo

Filius pacis, id est, dignus pace

quemadmodm, 2

Reg. 12,

v. 5, filius

mortis

dignus morte. Dignus au-

lem pace sive

salute, salute,

inquam, evangelic, non

electione et praedeslina-

tamen

sibi

nos non desse certissim seiat

ne

dm

tam

suis meritis,
;

qum Dei

mens

ejus occupatur ad temporalia,

>

minus provideat
conlinens pro

tione

quem
libri

scilicet

constituent Deus Paler vocare et

aeterna.

salute
;

dignum reddere. Sic enim D. Augustinus exde Correptione

et Grati, capite 15, filium
sit

Sacculum, marsupium, crumenam

ponit

contento, id est, aurum, argentum, aut pecuniam,

ut dicit

pacis hic dici, qui Dei praedestinatione

hujusmodi

secundm Matthaeum,

10, 9.

nondm
,

reips.
,

Neque peram, neque cibum per reconditum. Non

enim agnorum aut ovium hoc
est

Ri quiescet

vniel ait Malthaeus

diffusa

nimirm

sed pastoris

ex ore veslro, vobis intrim nequaqum amiltentibus.

ovium
me,

est ut

de pastoris cura ac sollicitudine

illa

lotae

Non

ore sotm dicunt

;

inquit Augustinus, serm. 42 de

:

pendeant, sicut ovis

et nihil

quae canebat

Dominus

rgit

Sanclis

quo pleni sunt fundunt

:

prdicant pacetn, et
est
:

mihi deerit, psalmo 22.

accinctos, ut sine

habent pacetn

non sunt taies de quibus diclum

est

Neque calceamenta. Jubet esse mor celeriter negotium obeant.

Pax, pax,

et

non

pax.

Super illum.

Scilicet filium pacis, ita ut in

aliis

domum

Et neminem eorum qui vobis occurrent per viam salutaveritis. Non vetat signa honoris aut benevolentiae,

vos recipiat aut recipi curet. In

iisque antiquis, est

Latinis libris

quae occurrentibus inter transeundum, sive

:

verbo sive facto exhiberi consueverunt

sed prohibet

pronomen femininum illam,\il subdomum: nam quod Graecest v axbv potest audias et ad u!bv, filium, referri, et ad, oxav, domum: utrum,

salutationem descendentem in confabulationes amicas, ac proinde

que enim
V.

ut prcedit
in proprio

ita

masculini
et D.

generis est.

cogentem haerere

in via, et, ut

Am-

Redam

commentario,

Gregorium,

brosius

ait,

impedienlam ministerium, quod per mooffensam. Mandat igitur ne in via

homili 17 in evangelia, legisse

ram sp
necessariis

trahit

pronomen femininum, docet commentarius ipsorum, quo dicunt, pacem requiescere in

gentes

haereant, addicentes se ac distrahentes rbus haud

domo

si

in e fuerit filius pacis, intelli-

suum qum celerrim et diligentissim conficiant, ut qum citissim e se appellant, ubi commissum munus obeant, in quo vult eos esse totos. Ne divertamini, inquit, ad privatas amid;

sed iter

pacem requiescere super domum propter

qud
salis
:

filium
:

pacis e

in e sit quispiam filius pacis

quod

quidem

consonat Malthaeo, referenti in hune

si

modum
pax
gna
,

Et

quidem

fuerit domtis illa

si

digna

veniet

tias et salutationes

colendas

nam tempus

brve

est,

vestra super

eam

aulem non

fuerit digna.

Di-

et

opus magnum, cui diligenter sine ull cunctalione

inhabilanle scilicet

eam

filio

aliquo pacis

non

vacare debetis. Quando divina mandantur, paulisper

digna, nullo

eam

inhabitante

filio

pacis.

Nam

et hic et

sequestranda humana. Alludit

audem Dominus ad
:

secundm Matthaeum, de domo magis

singulis
nili

mandatum

Giezi ab Eliseo datum, 4 Reg. 4, v. 20

libi

qum de domo; eratque consequens, postqum moagitur

Si occurrerit

hemo, non salutes eum

et si saluta-

essent discipuli

pacem precari domui, ut audirent

:

verit te quispiam, non respondeas illi;

datum, inquam,

an pax domui conlingeret neene

ut cert propter

circumdanlium multiludine-m tum persecutionum fulurarum crudelitatem, tumdefensionisimpotentiam

;

imparitatem. Vers. 4. Neque calceamenta nempe dupliciav lia Cajet. et Maldonal., et olim cecinit Juvencus pola ; vel veris lorlassis velat non calceainenlis indni, sed non possideri seu porlari calceamenla in yiam curam scilicet prohibens, inquit August., qu ide porlanda cogitanlur, ut non desint. i i\\ m ne domui. Formula silmandi est u. Hebraeis usitata, inquit Hicron. Vax tecum: quae subinde significat adventum esse paciiieum, sine
et

animo bellandi aut nocendi, ut patet Gnes. 43, v. 23, et Judic. 6, v. 23. Plermque vero per eam omnia lseta prosperaque imprecantur, sicut Lalini dicendo Ave et Salve. Pax enim est omnium desideion, m finis Christus aulem vulgi verbis inlelligi
i

cupil evangelicam

quam

praedicabat, et lernae vilae

pacem.

.').

Vers. 6. Si im fuerit filius pacis, id est, dignus pace, sicut dicilur filius mortis, id est morte et
supplicio djgous. Dignum aulem inielligit Augusl., lili. de Correct, et Grali, c. 15, per praeddstfnationcm divinam. Quo pacto enim evangelic pace jam

>.


85*
IN
filium pacis inhabitantem,
fit

LUCAM
m
piunt

856

unum
tantes

ut

omnes

inhabi-

fnum,
,

etc.
,

Sed

dicit Salvator

praedicatoribus
,

domum

fiant pacis

salutisque participes, ac;

Evangelii

cibum

non

gratis dari

ab auditoribus

at

ceplo in hospitium pacis praedicalore

gis
,

mullque mapacis
,

deberi, debitum esse,

non gratuitum, nihilque minus

;

si

vel plures vel

omnes

sint

filii

qui do-

iimiii

inhabilant.
si

Sin autem. Sin autem minus, qud

habilet
(ilius

nulluseaminsint, et

pacis, sed

omnes reprobi

Deo

pacique ac suae saluti rebelles.

Ad

vos revertetur

quae non discesserat vobis

id quod ostendit ex communi hominum sententia, similitudine ab operatis sumpt. Nam si hominum judicio, inquit, non est operarius ita vilis, qui, modo operarium se reips praestet ad utilitatem conducentis, non merealur ut minimum cibum suum mercedis loco mull magis vos, si in praedi-

retribuere eos posse

et vos ali deducet, ubi grati sitis.

Vers. 7.
ips

cando Evangeliooperarios vos

in
ill

praestetis,
,

ad uiilitatem

In

eadem autem domo. Graec,

,

salutcmque aeternam
promerebimini
si
,

audienlium

cibum vesirum

autem domo

scilicet

in

quam semel

recepii

ac proinde pudere vos non debebit,

dics aliquot alamini. Simile est
1

fueritis.

ab hc

illve

domo

Manete, diversamini, hospitamini, scilicet donec exeatu , quod addit Matthaeus, civilate scilicet aut
loco
illo.

D. Pauli

argumenlum,
metamus?

Corinth. 9, v. 11
:

Si not

vobis spirilualia

seminavimus

magnum
in

est si nos car-

Syrus manete accepit pro

sitis.
,

nalia veslra

Edentes et bibentes
dali quasi oneri existentes

libr et absque pudore

;

Nolite transire, de,

hospitii

domo

domum, mutandi

etiamsi nihil habealis iinde solvatis

il 11

nibil

verecun-

causa, facile scilicet et absque gravi causa.

:

domui.
,

Haec est interpretatio ejus quod obiler praemiserat

scilicet offerun-

Qum

apud illos sunt, qu ab Mis

In edcm domo manete.

Non necesse

inquit

babelis

tur aut proponuntur. Interpres legit

qu apud

illos

hospitium mulare

quasi

plus aequo gravantes eos

in Evangelio

addiditque verbum subslaiitivum

surit.

Sententia ea-

apud quos continu manetis, quamdi

praedicando ipsis servitis.
foret
hospitii

dem una
liari

est,

qu jubentur contenti esse cibo fami-

Nam
,

et praeter
est
,

dcorum

acsimplici, qui fuerit oblalus, mens- vulgari ac

mutatio. Vagorum

inquit Titus,

tenui, necessilati corporis suflciente,

vilae deliciis
:

non

affect.itis

mercedemque ambientium

et cerl nihilomins calu-

quanqum boc
alieno

praecipu hic agat Sal-

mni
tius

exposita

quasi, fast dit o priori hospilio, lau-

vator, ut permittat eis vesci alieno, et liberum eis

esse declaret
,

et

instructius
et

quaereretur;

tanqum
,

niensae

sumptu vivere
,

posseque bon
lega-

lautioris,

commodioris apparats

esselis

secta-

conscienii hospitum bonis uti

tione funguntur. Qui

quamdi hc

tores,
ratis,

contristantes eos quibus

primum

suscepti fue-

peram

et

saccilum porlari pro-

quod addit Theophylactus. Quare D. Ambrosius

in hospitali

hom. 17, sumptus et alimenta ex prdicalione concedit : dignum est enim ut ab eis
hibait, inquit Gregorius,

monet, servandam esse etiam

stantiam.

amore con-

terrena stipendia consequamur

quibus patri clestis

Vers.

8.

Et

in

quamcumque; Gr.,

et in

quameum-

prmia

offerimus.

que autem. Interprtes Latinus et Syrus omiserunt au-

Dig.mjs est enim. Nihil accipitis ab eis praeter debi-

tem

ut superfluum sensui
praecedit

nec aliam habens vim

tum: aequum

est ut

cibum vobis ministrent

in quo-

qum ipsum quod

sicut igitur aut

et,

conlinuandi, inquam,

rum

gratiam laboraiis. <Unde

lib.

satis ostendit , inquit

itaque. Kepelit

enim Dominus non-

Auguslinus,

2 de Cons. Evang., cap. 30,

;

cur eos

nulla

eorum

quae

jam

dixerat, eo fine ut alia

com-

haec possidere ac ferre noluerit

sint sustentationi
,

non qud necessaria

sic

mode

adjiciat.

non

hujus vitae, sed quia

,

eos
illis

Susceperint vos vestramque praedicationem.

Qu/E apponuntur vobis ab hospitibus veslris
tenti
illis, ita
,

mitlebit

ut eis haec deberi demonstraret

ab

con-

ipsis quibus

Evangelium credenlibus annunliarent.

,

ut nec superflua nec lauliora requiralis,

Mercede
liari
,

sm

neque e minori qum cibo fami-

sed veslram commoditatem ngligentes, aliorumutilitalem diligenter pertractandam suscipiatis. Hepelit

ut explicatur

Salvator,
praedicant

secundm Malihaeum. Non dicit mercedem laboris eorum qui Evangelium

,

esse

cibum, quasi

vel praedicandum ali,

quod Dominus ex professo superiori, his verbis, qu apud

,

obiter

dixerat versu

illos sunt.

quibus

sit

Evangelium propler cibum

vel cibi pre-

Vers. 9.
In illa
,

Curate, sanate, infirmos,

civitate
,

aegrolos.

tium respondeat merito

ade sancti
;

dignitatique operis

usque

idque in argumenlum veritatis

absit; vilis
:

enim

merces rcdderetur

Evangelii quod vobis praedicatur.

labori pretiosissimo

quid enim daut , rogat Augus-

Et
non

illo

signo apostolatus vertri edito, dicite illis

,

linus, conc. terti in

Psalmum

103, quid accipiunl?

;

infirmis solis

sed omnibus ejus

quae

civilatis,
:

expo-

dant spiritalia

accipiunt carnalia

dont aurun

acci-

nite Evangelii

summam,

haec est

Appropin-

dignus fuerit ante annuntiatam pacem? Si igitur digna domus fuerit, id est, talis, quam Deus ad pacem secum pr.Rdicaverit proderit domui, quia Deus etfectum dabit verbis vestris. Sin autem, pax vestra revertetur ad vos, id est, inquit August., vobis proderit haec praedicatio; non autem illi. Quo sensu haec dicta erant vel ad consolationem annuntiantium
:

rere verba sua : vel, ut S. Remigius, in Caten, ad explicaliiinem dignae domus seu hospilis; q. d. : Salulate, offerendo pacem. Si domus tuerit digna pace Evangelii, quam annuntiaiis, et consequenler hospilio vestro acceptabunt eam, Deo effectum benedictionis praestante; sin minus, vos ex ill repuls nul-

lum patiemini delrimentum.

pacem,

dm

viderint

apud

raultos optalo effectu ca-

,, ,,

857
quavit, etc.,
in

COMMENTAR1A. CAP.
quo praeconio voluit Christus
salulis.
in

X.
atrociores futuras
,

858
ne
videlicet

erigi

animos

pnas pnis

temer

spem propinqu
Appropinquavit

peccata cumulemus.

vos

ad
,

seu super vos

pro-

V^;

tibi

deplorantis et luitionem
est.
libris

extremorum

pinquum vobis factum est ad ventt ad vos ac propinquum est vobis regnum Dei sive clorum adeque Rex ipse clorum Messias nos subsequens, idque
;

suppliciorum prdicenlis

Corozain. In plerisque

Grcis est Corazin

Syrum utroque polest modo

ad
lillus

legi.

Erat aulem civitas

sita
,

magno bono
Rgi
ipsi

vestro,

si

modo pnitentiam
velilis.

agere et

maris Galilai sive Tiberiadis

:

ut et ea

credere ac nomina dare

qua

proxim sequitur Retiisaida

citra

sed

Rellisaida

Vers. 10.

Vos, neque praedicationem vestram.

Noms, veslibus pedibusve
,

quidem

mare

in Galil;

Corozain ver ullr;

Exeuntes, egressi, in plateas. In publicas vias.

Dicite, publie palmque coram omnibus.

mdia inter utramque

erat.

et utrique vicina
,

Capharnaum
Andreae
,

Fuit Rethsaida civitas Philippi

et

Vers. 11.

nostris.

Ptri,

quod habes Joan.

1, v. 44, sic dicta Rellisaida,

tanqum
Extergimus
abstergimus
,

piscationis vel piscatorum

,

domus

quod
illius

is vos, vobis,

ut scilicet

ut erat mari vicina

plerique
:

verisimile est,

eum

vobis babealis

abstergendo reddimus vobis.

incoke piscatores essent

nam

beth

domus

est; saiada

Salutis vestrae,

non

utilitatis nostrae

causa

hue missi

piscatio, saiade piscalores, soud piscari.

veneramus
aliquid

sed lanlm abest ut vobis

eliani

commodi
In
civitate

Tyro et Sidone
,

vicinis

gentium idololatrarum
est.

expelamus, ut

pulverem qui ex

genlibus
quia
,

de quibus supra fus actum

Horum

vestr

nobis adhsit, vobis restiluamus, nullque

propler viciniam infamis

apud Judos erat

re vobiscum

communicare velimus.
,

impietas vitiositasque, daloper hanccomparalionem

sive credere vo-

Ta m en
lueritis
(
,

nihilomins hoc scitote

sive

adducil Salvator

qu populares suos magis pungat

et Rethsaida asserit superari.

non

quod appropinquwgrit in vos

)

d m malili et insanabili Dei contemptu Tyrum et

nain et

hoc repelilur Grajc ac Syriac

:

regnum

Sidonem Corozain
Maledictionem
ergo

Dei ejusque Rex Messias

tiare vobis

id

quod breviler denun,

suam non parm amnjicat

illis

volumus

quainvis vobis conleinnatur

cm
ipsis

dicit plus sperandum esse correctionis ex

ut ofhcio

nostro funcli salisfaciamus.

Magno enim
locis in

quibus nulla est religio

civitatibus
;

qum

appareat ex

vestro malo

advenlat,

ad condemnationem vestri,

Jud

singularem enim obstina-

ut ad recipientium salulem. Plura dicta sunt supra

facienlia pro liujus versus explicatione.

tionem nolat earum urbium in quibus frquenter

egerat, docuerat, et miracula perpetraverat.

Vers. 12.

Sodomis
et
alias

id est

civitati

Sodomo-

rum. Sodomam
extremis

Gomorrham

frquenter Scriplura

Virtutes cum hujus modi doctrin qu pravam eorum vitam damnsset.

,

conjunctse

prae aliis sceleralis urbibus

flagitiis

nominat , non lam quia omnes superaverunt, qum

divinits

In vobis, intra sive apud vos,

In cilicio, in sacco, id est,

quia singulari

exilii

gnre

consumpta?
et

Sacci vox omnibus fer

me scilicet. cum sacco, operti omnium nationum

saccis.

linguis

fueruni, ut seculis omnibus essent

jpsa

exemplum,

eadem una

est.
,

Porr reci

vertit interpres cilicium,

nomina earum abominaiioni.

tolerabilius vertit

tum hoc
tamenti
,

loco

tum

aliis

plurimis, etiam veteris Tes-

In die illa, novissim scilicet.

quia

significatur

veslimentum

non

vile

Resiissils;

in MatthaO. Mitis,

tanim, sed et durum, asperum, ac carnis affliclivum,

minus dur

tractabitur. Tolerabilior erit condilio.

quo lucls atque anxietalis lempore

et

vesliri
,

mos

erat
vel
:

Quam ilu

civitati

lict Israelitica

id est
illis

qum

interulae

loco constringere lumbos

exulis

incolis civitalis seu loci

cujuscumque

qui vos

laceralis splendidioribus ac delicatioribus veslibus

tristis

non receperint neque

Sodomitae
et

audierint.

Habuerunt quidem
qui
ut tanl

reorum atque lugentium

:

habitus. vult dicere, insignem

Gomorrhaei reprehensorem Lot,

;

Et cinere, conspersi cinere

veterem populum
qui,
vel

revocaret ipsos scelere

sed long abfuit

acturos fuisse pnitentiam. Solebant enim olim apud

,

auctoriiate quanta luit apostolorum Christo apert

pnitentiam agebant

missorum

toi miraculis, loi beneficiis

ad pcenilenliam
promissione

solemnem

vel lugebant graviter, sacco se vestire et

,

provocamium.
regni
oblata
scelus.

Deinde

ex

repudiat
ternae,

conspergere cinere
testantes animi

ita

confilentes
,

realum suum
,

et et

clorum ac
Nain

salulis
,

quae Sodomitis

dolorem

seseque humiliantes
erat hic gravissima;
;

nunqum cm

fuit

horum

surgit

gravissimum

iram deprecantes judicis

tentiae

pni-

auctorilatem Cclori suo et opifici

habitus, Jerem. 6, v. 26
genliles

Thren. 2, v. 10,

negant homines, nec ejus vocem audienli dignantur,

quem

quoque imitatos
malunt

fuisse constat ex Jon,

im bnigne vocantem
pollicenli

repellunt et

omnia

liberaliter

cap. 3, v. 0. Porr ex hoc loco discere licet, pni-

fidem derogant, haec impietas quasi suest.

tentiam, aut,
Salvatori

ut

haerelici,

resipiscentiam,
sive vitas in

premus omnium scelerum cumulus

hic itaque

Videmus
sunt,
ita

non esse solm novam vitam

ut

peccata peccatis graviora

melius mutationem.

Vers.

Quia

illis

12. Sodomis, etc., quam illi civitati, pnitenlia ac promissio regni clorum et

ac virtutibus confirmata
Dei,

salulis aelernae

non

fuit praedicata,

nedm

miraculis

qu

haec tantam liberalitatem ; tantm, sed nec audienli dignatur, impietas sine dubioest gravissima.

non

fide

859
Sedentes
,

IN
sive

LUCAM
tiam advocat,
tibus.

860

humi

prostralae

nam

sedere

vel

quosdam ver etiam superabundanet

:

humi prostratum jacere propriusest lugentium

Poeniterent,
abest vobis.
slino, lib.

situs.

In

Tyro

Sidone

id

agendum
multa

curavit

Deus

pnitentiam eqissenl
simpliciler,

quoi!

long

quod

salis

esset

in vobis

fieri

insuper ex

Inlelligo

cum

D. Augu-

abundanli misericordi. Dabitis ergo

sed vos long graviores.
Vi
ail
si
iss.
-

ambo pnas,

2 de Bono perseverantiae, cap. 9 et 10, Do,

minum
runi
;

ex su loqui sententi

ut praescium futuro,

15.

quanqum

Et tu Capiiarnaum.
aliis

Apostrophe

ista

auditoribus id non apenrel

qui

Capbarnaitas facta magnant habet epitasim, veluti

quis
,

intelligere poterant

dictum Domino

quid

facturi

clum aliquem perditorum hominum

tandem omnibus
,

objur-

fuissent Tyrii et Sidonii, quatens ex re ips percipi bu-

gans

praeteritis
,

in

certum
Sic

maniis poterat.

Namqud tamcorruptierant
illic

illarum

aliquem

grandi

impietate insignem

feratur.

urbiutn mores, ac tam eirenisdissolutio, ignoranliae

nominatim compellat Christus urbem Capharnaum,

Galilaeae

imputari poterat, qud nulla

vox Dei audiebalur,

;

emporium.
est
,
:

nec miracula fichant, quibus admonili resipiscerenl

Usque ad coelum exaltata. Sensus

senti,

Quae pr-

cum
plus

contra urbium Galilaeae, quas Dominus objurgat,

habitatione et miraculis meis

es,

tanto honore

verbi Dei

qum ferream conlumaciam loqueretur copia cum miraculorum conjuncla trequenli.

iis

tantque glori aucta

visse,

ut ad

clum usque
videaris.

excre-

cloque caput inferre posse

Exag-

Caeterm hic quaeritur, quare Deus,

quos convertendos miraculis
ea
fieri
illis

postliabitis
illos

gerandi causa hoc dictum nott

Augustinus, sersi

noverat, apud

monis 42 de Sanctis, cap.

set
:

7,

pro eo ac

dictum

fuis-

voluerit quos noverat

illis

nihilo meliores
est

Nimiiim
es.

tibi felix videris,

nimim

potens,

nimim

im ver
9, v. 18,

dtriores, effectum iri?

Non
ait
,

autem

aliud

superba

Num

putas semper eotehonore ornandam,

quod respondeatur, qum quod 20

:

Aposlolus
et

Rom.

quem

tibi

praesentia, habitalio, et miracula

cl ara

mea

attu-

Cujus vult miseretur

,

durat.

liomo

lu quis es qui

quem vult inrespondeas Deo ? Quos,

lerunt, ut, subi i mis et

perseverans, futurisin

perpetuum retr
Dei

seculis in

clum

laudibus feraris?

cumque
destint

misericordi su non dignatur

;

juste exitio

Haec cert incomparabilis erat dignitas, qud Filius

qui, si

quibusdam verbum suum subducens

regnum suum auspicaturus

,

sibi

eam

palatii et

eos perire sinit; alios ver ut magis inexcusabiles

reddat, etiam hoc vel
licitt
illo

sanctuarii loco delegerat

in

qu

ita fuerit

assiduus

et

hortatur

quis

modo ad pnitenliam soleum proplerea iniquitatis

discamus

ut vocetur civilas ipsius, denique

quam tam
,

multis

magnisque miraculis

illustraverit

ut nullam sequ.
,

msimulet? Ergo

intirmitatis noslrae conscii,

Atqui, perinde ea in sordibus suis demersa erat

si

ac

ltitudinem istam consiliorum Dei reverenter suspi-

nulla

unqum

illic stillsset

divinae gratiae gutta.

,

oere alque adorare.

Usque ad infernum demergeris

vobis
,

deprimeris

nam

Vers. 14.

Quam

quibus ultra natur

signilicat

Graecum
,

ab

alio dejici, detrudi, p-oslerni.

,

eges etiam scripta lex data est, et frquentes prophe-

Sensus
excisa
,

est

cadet fama tua

et vastata
afficieris
,

funditsque

tarum ac meae cum primis monitiones

divinissimo-

extrem ignomini

denique et

rum miraculorum

frequenti slipatos.

Omnes Deus

aeternorum suppliciorum damnationem subibis.

est

Non
Ca-

opportunis ac sulicientibus rationibus ad pniten-

dubium quin cum

reliqu Galilae

Romani

et

eral in dimidi tribu MaJordanis ripa Capiiarnaum, in citeriori ripa, in tribu Nephtalini; Bethsaida ver, unde orti erant SS. Felrus et Andras, in tribu Zabulon, quae trs tribus circa ingressum Jordanis in lactim Genezarelh, sunt conterminae omnes sunt in ripa istius lacs Genezarelh, omnes florentes opibus, omnes ex bc Chrisli comminatione ita fundits

Vicrs.

13.

Corozain

nasse, in

ulterioris

aspergerentur cinere, in humiliationis suae testimonium. De bis in Scripiuris passim sermo est, et gentiles etiam ritum illum imitati sunt, Jonae 3, v. 6. Ex quo apertum est, pnitentiam alioxid aliud inferre, qum novam vitam, ut haeretici conlendunt. In hisaulem verbis docet August., lib. de Bono perseverantiae, c. 9, allius nobis mysterium praedesiinationis ostendi. Si enim quaeritur, cur ergo non est Tyriis etSidoniis cum tt virtulibus praedicatum, si

tantm ruina supersint, reliseptem domus aut luguria. Quia si in Tyro etsidone. Et hae conterminae sunt Galilaeae, in tribu quidem Aser, sed nunqum Judaeis poseversae, ut Corozain

quarum

vix

sessae,
ris

ideque genliles et idololatrae, in

litlore

ma-

credidissent et egissent pnitentiam, rpspondet, eod. lib. 14, quia alto illo praedestinationis judicio non erant perditione separati. Quia enim ut credereot, inquit, non erat eisdatum, eliam unde crede-

Mediterranei, mercimoniis totius orbis

opulen-

tissimae,

ideque deliciis, Deique conlemptu plenae, de quibus vide Isaiae 23 et Ezech. 2G, et 27. Unde quia vicinae, impietate, et vitiis nobiles, ideque Judaeis delestabiles, ut eos magis pungat Salvator, asserit eas tamen Corozain et Belhsaida impietate superari quia si in illis fact^e fuissent virtutes, id est, miracula , sub quibus universam praedicalionem suam, quam confirmabant, comprehendit in cilicio et cinere sedentes poeniterent id est, magnai humilitatis pnitenliam egissent. Ille enim erat vtus pniiendi et lugendi ritus, ut induerenlur cilicio,
;
: ;

rent est negatum, hoc est, si taies, uli Tyrii, altiore Dei judicio perditionis massa non sunt gi aliae praedestinalione discreli, nec ipsa eis adhibentur vel dicta divina vel facta, per quae possent credere, si audirent ulique talia, vel vidrent. Verumtamen, Tyro et Sidoni remisVers. 14. sius erit; id est, tolerabilis seu mitis punienlur,

quod
vegle

hic Qr&e et soupcr Hebr;:ic VQfyiif sopcus, nempe vili, rudi, asper et carnis alllicliv, ad
et

lestandum dolorcm

bimul vindictam seeleris, et

quia, ut Ilieron., Tyrus et Sidon naturalem tantummod legem calcaverant, Judaei ver et naturalem et scriptam, ac tt praedicationes Christi et miracula coniempserant. Nam illa eorum infidelitas ac duritia non de ignoranti, sed de libra voluntate veniebat, 9. ut August., ibid., Vers. 15. Et tu, Capiiarnaum, usque ad clum exaltata, nempe opibus, glori (erat enim cse-

,,

8frl

COMMENTAIUA. CAP.
vasiaverint,

X.
,

I8S
qui per
circa
,

pharnaum
Vers.

quanqum Josephus

libris

de
]

legatum apud homines ago

busloquitur,

me

homini-

bello Judaico illius

16'.

non meininerit nominaiim.

quicumque. Reddit ralionem eodigni qui

cujus personam

homines gero.
qui
spernit le-

Qui,
;

Haud dubi enim regem

gaium
,

spernit

rum qu prccdunt, cur prmio

los recepturi

discipu-

rgis,

non suo, nomine loquentem.

,

Porr
la-

cur supplicio, qui rejecluri essent; quia

et per Cliristum in

Deum

spernere, rejicere
?

reprobare

mendacem

ulrumque

in Chrislum,

Deum

p;i-

cre, quale scelus

qui et diserte olim minatus

legi-

trem, redundet, cujus auctorilale et poteslate Evangeliuni prdicaluri essent.

tur in hajc

verba, ubi

de Christo

agit
,

Qui autem
nolue-

verba ejus,
rit,

qu

loque tur in nomine

meo

audire
Injuria

Vos,

me

inissos, lanietsi humilis condilionis.

,

ego ultor existant, Deut. 18, v. 19.

ergo,

Audit, prsens pro futuro audiet

recipiet doctri-

ait,

seu contemptus vobis

illatus,

non hominibus HiaEulhymius, dm

nam vestrain eique obediet. Me audit, seu audiet, eo loco

ditur ex
iis

tus censebilur, sed

mihi

et

Deo vobiscum communis

habebitur ac
reciperet.
,

si

mevos

erit.

Ne mrore
qui misi vos

afficiantur, inquit
:

ipsuin audiret et nieam doctrinam

Subau,

spernunlur, dicit
rct,
;

Vestra injuria per vos in

me

recur-

qu sequuntur,

audit

me

qui inisi

per

me autem

in

Patrem meum qui

ollicii

quia nimirm ego misi vos, quia vos legali mei eslis vos meas in docendo vices
si

misit me.

Quare Apostolus, postadmonitos

:

Thes-

geritis.

Tarn

gratum

erit
I

salonicenses
spernit, sed
stus, eos

Qui hc spernit , inquit,

1

non hominem

audierit vos

qum

si

me

in propri

person lo-

Deum,

Thess. 4, v. 8. Vult itaque Chrialiter audiri,

quentem
sit

audiret, quia

ego per vos loquor Vicarios

quos ipse misent, non

qum

si

meos, sustinentes personam meam. Quo autem loco

ipse

adeque Deus Pater, praesens loquerelur, aut

id

habendus

si

quis Chrislum audierit, similiter in-

vox ejus clo sonaret,

quod, ut missos animt ad

telligendum dat posterior versiculi pars, nimirm

munus obeundum,
duos discipulos

ila

apud audilores missis concilit

duode-

eum

qui audit Cbristum, audire

eum

qui misit eum,

auctoritalem. Semel autem hocdictum ad septuaginla

;

id est,

Deum

patrem. Gradatio enim hic observanda

ad Cbristum, Christo ad Deum,
et

ncc dubium quin etiam ad

est, discipulis

cim aposlolos

intelligendum est fuisse dictum ad om-

intelligendum, discipulos per Cbristum

esse; nec tanlm Cliristi
vices in

Deo missos

nes prpositos, qui apostolis vicari ordiiiatione succedunt,

docendo gerere,

quod nott Cyprianus,

:

epist.

69 ad Florenlium.

verm eliam

Dei, qui Christum misit, ac proinde qui

Al dical quis

Possit qui Christi vices gerit Christo

eos audiat, etiam

Deum

audire.
digni

Jam
sint

relinquilur ex-

alina docere.

Respondeo quoi!

possit,

non tamen re-

pendendum, quo prmio

diunt, et colligendum
discipulos audiunt.

qui

Deum

au-

linquat Christus audiloribus facile ejus roi judicium,

eodem

esse dignos qui Chrisli

sed intelligendum det, sihi curai fore ne id

si

fit;

aut,

Hoc intelligentes ibessalonicenses

sicut
est

quandofiat, ut amiitores ?jus rei tempesliv cer-

acceperunt verbum ab Apostolo prdicatum, non ut

tiores liant, per alios

legatos.

ejusdem aut superioris

orclinis

verbum Iwminum, sed

Thessal. 2, v. 15.

ver verbum Dei,

Vers. 17.

Reversi sunt, ex
et fecisse

Et

contra qui vos

me

missos spernit, rejicit, re,

fuerant, legatione peract, ad

dixit hacleni'is cvangelista,

locis ad qu missi Domiuum Jesum. Non

probat, aversatur, noluerit audire

contempserit dovel nolle audire

septuaginla duos proieeis

,

ctrinam vobis prdicatam

est

nam

ctos fuisse,

prout luerat
se
dicit

mandatum

quidam prdicantis prdicationisque contemptus.

et

sed indicat id inlelleclum

fuisse

quando rediscipu-

Rejectionem vocal incredulitatem

quit Eulbymius.

aversionem; in-

versos
los

ait.

Sed
,

quomod

reversos

ad Jesum

eu m Jsus discipulos

subsequereliujus

Me, qui vos

mandataque
20.

misi, spernit seu spernet

si

id est

eo

tur, id

quod aslruere videtur versus primus

loco habebitur, ac

me

et sonantia ex ore

rejiceret, quia vos in

meo verba nomine meo loqui-

capitis; ac proinde illos polis inveniret in suis locis,

mini, ut fungenies legatione pro me, 2 Corintli. 5, v.

qum ipsi ad illum redirent? Respondeo quod quosdam potuit Jsus invenisse in illis ipsis locis ad quae
missi fuerant (eos nernpe qui ad viciniora Ioca
rant), et illinc eos

Qum autem

sit

grave se loquentem spernere, dsubjicit

:

abie-

clarai Christus eo

quod

secum abduxisse

Qui autem me spernit seu

etiam ac
rejicit

rejicit,

eo ipso spernit

simul abierant, et fer

omnes simul eodemque tempore man;

sed quia

eum

qui misit

me

id esl,

Deum

cujus

data exsequebantur (nisi qud

aliis

longis proficis-

teris long prcellentior), itemque prsenti me, prdicatione, miraculis. Numquid puias te semper

sublimem diviliis et glori in clum evehendam? Locutio enim est hic hyperbolica. Usque ad i.m ernlm demebgeris, cieprimeris, vi proslerneris; quo quamvis urbis quoque desolatio, maxime lamen
terna civiuin dainnalio
signilcatur, cujus

magnitu-

dinem mox
VEHS.
di o,

alexii.

REVERSI AUTEM SUNT SEPTUAGIVIA raliouem redderent sua: legationis et succ*'s>i'i< et i'rucis. Cuu gaudio de felcci eeilicet pncdiiaiioniselmiraculoruiii successu, quod l'uturiim pra-nunliaverat Isaias cap. 9, versu 5. Dilenies, sci17.

m Domino

inter caetera, qu de successu exponebant. Domine, etiam d.emonia id est, non solin morbi, sed et dmones, creatur spiritales, liberi arbilrii, summ polestalis , subjiciuntur nobis tanqum servi dominis, ut ad nutum nostrum habilatione et loco cdant non lamen nosir virtule, sed in nomine tuo, id est, adhihil auctoritale tu, et invocalione nominis lui. Quo sensu tolam gloriam Chrisio relulissent, nullfi elaii prrogaliv, sed lti tanlm de prdicationis successu, prout sentit Tlieophyl. Nonnulli .'luiom Ytotere& pillant discipulos hoc animi qu hiii vanitale dixisse, vl Creg., 25 Moral., cap. A, alia 7, quod satis cun^ruit versu 20. Doininus aulciu
licet
; , :

863

IN
esset

LUCAM
septuaginta duos fuisse, constantissim tradunt
;

864 quan-

cendum

qum

aliis),

Jsus autem non

,

eodem
progre-

temporc ubique praesens erat

dieb;itur ex

sed paulatim
;

qum
viri,

in

uno

scripto,

quod Atrebatensis

collegii est

uno oppido

in

aliud

ide reversi sunt

priori loco

septuaginta
,

viros, posteriori septuaginta

id

antequm Jsus ad ipsorum loca advenisset, praeserlim cm non esset ipsis in junctum munus
plerique,
di, prolixe latque docendi (cujus

nondm

erant ca-

quod admiratione dignum quibusdam Graecis consonant. Notatum namque invenimus in D. Werneri exemplari, Biblioest.

nos invenerimus

Hi, libris

paces),
toris, et

sedsolum promittendi advenlum Jesupraeceppraedicandi

thecae Valicanae

Graecum apographum,

priori

bujus
et

summam

Evangelii

Pnitentiam
;

capitis loco septuaginta

duos lgre. Adnotrunt

loco,

agile

appropinquavil enim regnum clorum

eamque

Parisienses

priori

quidem
sine

etiam septuaginta
;

stabiliendi sanatione infirmorum, qui in singulis locis

duo scribi

verm

ullius

cilatione exemplaris

se oflerrent, supra, v. 9.

Quare cm brevi confecissent negolium, brevi quoque ad Dominum reversi sunt, invenlum in uno ex bis locis, quaealiqui ex sociis

posteriori vero, p,

secundum Graecorum codicum,

libri,

il-

lum nimirm ex

Itali

transmissum, septuaginta duo

ut posterio-

babere. Insuper consenliunt Lalini

res Lalinos enarratores

ipsorum pris inviserant

(ut

non poterat fam

;

praeteream, Bedae, quodque

libri

latere,

vei isimile

quonam loco Jsus esset) quanqum non sit omnes simul esse reversos, cm aliorum

amplius

est,

Augustino,
:

secundi Quaestionum
ait,

evangelicarum cap. 14

(Sicut,

viginti
;

quatuor

iler longius fuerit

qum aliorum.

Reversi sunt autem,

horis tolus orbis peragitur atgue lustralur

ita,

myste,

ut gnesii discipuli ad proeceptorem, legationis suae ra-

rium illustrandi

orbis, per
:

Evangelium Trinitalis
ter,

in
in

lionem reddituri,
stoli,

quemadmodm

fecerant antea apo-

72 discipulos intimatur

viginti quatuor enim,

)

Marc. G, v. 30.

septuaginta duobus ponimus

inter scriptores Graecos
,

aliisque
,

in locis,

atque

Skptuaginta duo. Graec et Syriac septuaginta, ut supra, v. 1, Syrus hic addit, quos miserat. De disci-

Epiphanio

sub finem tomi

ait
:

primi

libri

primi adverss haereses, ubi

Eman;

pulorum islorum numro, nonnihil est controversiae. Plerique enim omnes Graecorum codicum septuaginta
fuisse scribunt, hi

davit verb et alios septuaginta duos

etc.,

ad preedicandum

ac tertio postea septuaginta duos vocat. Anacle-

Syriaco texlui
auctores Graeci
,

conformes sunt.

tus etiam, antiquitate, ponlificatu et martyrio cele-

Volunt etiam

eis

Euthymius
;

et

berrimus, epistol 3, quae est de patriarchis

tibus, et reliquis episcopis, dicit,

prima-

Theophylactus, in hune scribentes locum

praeterea,

ad apostolorum ad-

Eusebius Caesariensis,
rie,

libri

primi Ecclesiasticae histo-

jumentum,

electos

Domino

discipulos septuaginta duos,

cap. 14, ubi

etClementem, ex librodispositionum

quorum presbyteri locum

tenent.

quarto, atis quinto, citt, qui

discipulis

unum

ex septuaginta

Cum gaudio
Domini

magno

addit

Syrus, nimirum, qud

Cepham

fuisse dicat, cui in faciem

Paulus

prospr omnia successisse ipsis viderentur, ex ente

;

restiiit, Gai. 2, v.
libri

ad haec, B. Irenaeus, cap. 13,

,

gavisi sunt

felici praedicationis

et

Tiiracu-

3 contra haereses. Inter Lalinos quoque Patres

,

lorum successu.
Dicentes, multi eorum (nec enim omnes simul reversi sunt,

B. Damasus, epistol 4, quae est de Chorepiscopis

S. Anibrosius

et

Lucam

enarrans, mentionem discipu-

quod diximus, sed

hoc dixerint
,

alii

post alios), nisi forte

lorum non

nisi septuaginta faciunt.

Et Damasus qui-

tune

demm

quando omnes reversi

dem, etiam decimum tertium concilii Neocaesariensis canonem profert, in quo septuaginta duntaxat nominantur
qui est
:

fuerant. Dicentes autem, inter caetera, nec

enim hoc

solum dixerunt; retulerunt enim singuli, quomod

locis singulis res successisset
:

Ambrosius ver, sermone de Quadragesim,

discipulos
;

sed hoc solum

comm-

numro 24, septuaginta

directos

quos, se-

mort evangelista, quod Jsus

tus est.

insigni responso digna-

cundo ab

apostolis gradu, propter salutem

,

hominum,
;

Domino

Lucas Evangelista testatur

sep-

Etiam daemonia. Explicantunam praecipuam causam

gaudii.

tuaginta palmis compart, quae in Elim juxta

,

duode-

Etiam dmonia, non tantm morbi nobis

,

cim fontium aquas, creverant ut est Exodi 15, v. 27,

quibus, eos, et superiores, Euthymius ac Theophylactus,

profligantur

daemonia non minus

verm etiam daemonia: parent nobis qum morbi. Hoc prae caeteris
quia putarent, majoris po-

comparant.

I!Iis,

et

D.

Hieronymo compa-

miraculis exprimunt, vel

tentice esse ejicere

rantur, epistol ad Eabiolam, quae est de 42 Mansio-

daemonia, creaturas spiriiales, ra-

nibus Israelitarum

de sexlnamquemansioneagens

tionales, libero arbitrio et viribus

magnis

praeditas,

Juxia
et

lias

aquas, inquit, 70 creverunt palmae, quos

ordinis intelligimus praeceptores,

qum morbossanare; vel

v. 9, nihil aliud dixerat

quia Jsus ipsis expresse

non
,

ipsos secundi

dederat facultatem daemonia ejiciendi;

cert supra

Luc evangelisl testante, duodecim fuisse apostolos,

qum

curale

infirmos; sed
fuisse, ut
id

et septuaginta discipulos minoris grads.

Lalini Evangeliorum codices, discipulos islos,

Porr,

cm

facile

crederent, ex

mente Jesu

numro

etiam facerent, quod apostoli in su

quoque

lega-

ut

jam erectos

in

ret, vel

etiam ne

laetiii

superbiam ad modestiam revocainordinat in superbiam eri-

dapmoniis

gerentur, ait

Vers. 18. Videbam satanam sicut fulgur de coelo cadentem. Hoc aliqui ad incarnationem ChriNihl novi mihi refertis, non ferri st referunt ; q. d.
:

illis :

nomen ineum hoc et antequm vos mitcm in mundum venirem, luturum videbam, quod scilicet satanicae vires me potestate de
;

terem, im

Sed convenientior videtur sensus Ambr., libr. de Fug seculi, c. 7, et Greg. diversis locis qui referunt ad casum angeli per
glori su rurent. Ita Theophyl.
,

865

COMMENTARIA. CAP.

X.
cass
illius.

86G Nec mal

fulguri dse,

lionelecerant, tenlrunt, et res pro voto successii.

liant et velocitatem

Subjiciuntcr nobis, ut servi dominis, loco habiiationeque cedunt ad jussuni nostrum.

mon comparatur,
proximam.

propter naluram spiritalem

igneae

Non dicuntsubeliamnm
in se

jecta fure, creduni eniui perseverare

De

coelo, clo.

Quidam hoc jungunt cum

:

solo

eani potestateni.
In nomi.ne tuo, per
tuo.

fulgure, sicut fulgur de clo cadit

plerique etiam ad
fulgur de

nomen tuum

adhibito nomine

Satanam referunt, cadentem de

clo cadit
est
:

clo, sicut
,

Non solm enim

significare volunt,

qud aucto-

verm
;

fulguris respeclu

intelligendum
et
,

rilate ac virtute Jesu ejecerint daemonia,

verm eiiam

ccelum aerium

Satanae ver respeclu, honor

qud adhibito nomine Jesu, daemoniis non valentibus ferre vim nominis Jesu. Nec dubiuni quin bujusmodi
verbis sint usi adverss daemonia
:

sublimitas dignitalis

quam
ut

oblinebat ante Chrislum

signanter ver

qud

Deus plerisque colerelur, et

q. d.
:

In

nomine Jesu
:

clos habitare crederelur;

cadentem de sum-

jubeo ut exeas; quin etiam adverss morbos Sanet

te

celsiludine, de solio potestatis suae.

Dominus Jsus; aut

similibus. Fiebant

enim omnia
:

Cadentem, lapsum, sed sive praesens vertas, sive

praeteritum, est loco futuri casurum, sed
futuri

ad hoc ut Jsus agnosceretur esse Christus

quan-

non

qum an anle morlem eum esse Christum ni

ipsius
aliive

diserte praedicaverint

minus cert eventuri, qum

si

praesens aut praeteri-

discipuli,

dubius sum.

Gloriantur ergo discipuli de subjectis sibi daemoniis,

tum ram

esset.

Nain cadentem vult diccre, prout jam covidistis,

vobis

cadentem

idque in nomine

meo

seu

verm Jesu, non suae virtuli, id ascribunt; Jesu, inquam, qui ipsis hanc facultatem largitus sit. Vide, ait Theophylactus, quomodb non superbiunt; dicunt enim :
In nomine
tuo, tu grati,
xsvo^ol-ia;

virtute

me. Sensus

est

Nihil novi, inexspectali, aut

dicatis

incogniti, milii relertis,

qud

non

ferri dae-

non nostr virtute. Videlur

<piXaima;ve

nomen ineuin hoc et ego sciebam (habet Theophylactus); jam tum enim cm vospostremm, nuper
moniis
;

tamen

aliquid

eos adusisse
;

duodecim emilterem

et

antea

cm me ipsum
fierem
,

ad

(quod plerique etiam veterum sentiunt)

praesertim

Evangelium praedicandum accingerem,

atque ade

cm

Jsus, infra v. 20, repetens materiam gaudii ip:

cm

in

mundum

veniens

homo

videbam ani,

sorum, simpliciter dicat

In hoc noli'e gaudere

quia
;

mo, praevidebam mente,

nicae vires

id cert

futurum

ut Sata-

spiritus subjiciunlur vobis,

omisso

illo, in

nomine meo

ruereat

eflcacitate

potestatis

mes,

ut

sed levis culpa

fuit,

quae ne gravis fieret (ut solet in

quoties jussurus essem et

quandocumque

vires exer-

hominibus, dona quibus instructi

bus, et impensius ob ea laetantibus

sunt considerantiac
gloriantibus),

lurus
tur,

meas daemonia corporibus hominum

,

ejiceren-

nec minus animis, paulatimque ita extenuaretur et

cautione

mox

utitur Jsus.
ait, ait

deprimeretur regnum eorum, ut qui

summo

in ho-

Vers. 18.

Et

nore inter homines fuerant

et iraperios

grassati

autem. Verba discipulo-

fuerant in animas simul et corpora, tandem viles con-

rum

prse se

tulerant

duo
id

unum, qud mirarentur

;

temptique agnoscerentur et haberentur, conculcarenlurque pedibus

,

pertinacissimos daemones cedere nomini Jesu

alte-

etiam

eorum qui

supplices olim

rum, qud gauderent

per se

fieri.

Ad

prius respon-

prosiratique ipsos adoraverunt. In hanc

Graeci posteriores ex vetere Cyrillo

sentenliam

det Jsus verbis hujus versiculi.

locum exponunt.
de clo,
habebat.

Videbam, visione mentis, clar et cerl, jam olim

Quidam sic
id est,

intelligunt, ait Theophylactus,

cm in mundum veniens homo fierem, non tantm cm vos emilterem Videbam Satanam, ait Euthymius,
:

de glori su, et de honore

quem
;

Anle Christum enim ut Deuscolebatur

de clo decidit,
id est,

nunc autem

postqum

videlicel

humanitatem assumpsi.
gloriae

de glori su, ne colatur ut

si

Satanam, adversarium illum

Dei et salulis

Deus, neque habeatur perindeac

:

in

clo habilet.

humanae,

id est,

daemonia, spiritus immundos. Nomi-

Eulhymius
i

Ante incarnationem Salvatoris, inquit,

et

nateos tanqum unum, propter exercitum ctumque

in

sublime ferebatur,
:

tyrannum agebat ac potens

eorum, cujus ducein

alis
;

diabolum vocat; milites,

de nomine Satanae egimus

eral

cui aulem Deus in terra per carnem diversa-

angelos, Malin. 25, v. 41

alibi.

retur, cecidit,

non clo (olim enim inde cecideral,

Latis in
,

nec amplis e ascendil), sed dicta celsiludine, ty

Sicut fulgur, instar fulguris. Fulgur de clo cadit subito, violenter, velociter et

rannide, ac polenti.

eamdem

senten-

manifest

ita

dae-

liam Titus hune locum tractai

laudal ejus auctorem. Ddit
verbis Christus, suo

qui et

B. Cyrillum
bis

mones

in

nomine Jesu, jussu Jesu, ceciderunt subito

ipsorum aliorumque
;

ergo intelligendum

et praeter exspectationem

vio-

nomine suisque vinbus everten;

lenter, quia invili

velociter, quia cilra

moram

ma:

dum regnum

Satanae

prout manifestum est, brevi

nifest, quia spectante

mundo

universo. Euthymius
ostendens

post Christi adventum, idololatriam per universum

Usus

est

autem

fulguris exemplo,

vehemen-

lerrarum orbem regnantem, corruisse defecisseque.

superbiam, quem scilicet Christus viderit su se voluniale splendore justitiae avertentem ; et ita tacite monuerit eos, ne simili superbi elati cadt-rent. Quamvis possit casus intelligi non culpae, sed pnae; q. d. Nolite mirari, daemones vobis subjici in nomine meo: meum est enim hoc opus, non vesirum.
:

Nam

ego sum, qui etiam justo judicio satanam praecividi eum de clo cadentem, instar fulguris, subii, sunini vi, irreparabililer. Et ita est argumenad quem sensum iuiii quasi majori .ni minus congruenier adjicit Dominus: Ecce dedi vobis; id est: Itaque u( Vers. 11).
pitans,
:

867
Erat

IN

LUCAM
Virtutem, exercilum. Frequens est
Inlerpretibus, vofu* virtutem
Psal. 43,
v.

868
septuaginta

aulem

l'requens
Clirisli

illa

dmonum
ejectio,

ex

hominum
pra>

corporibus in
ludiuin.

nomine

luijus rei

pro exercitu dicere,

virlulnni,

10

et

Dominus

pro Dominus

Vers. 19.

Ecce

autcrn dedi, do, praesens abso-

e.iercituum,
iis

Psal.

23, v. 10, eo quod robur princi-

lutum

tempore, dedi ac dare pergo et conlinuo;

nec enim revocare dccreverat poicstalem quam dederat

in exercitu silum sit. Ut antem bonorum, ila et malorum angclorum exercitus sunt unde alibi de
;

cm

eos einilteret, quin poiis confirmt.

aliis,

Vodis,

quod paucis baciens

donuni

magnum

ac ratum.

illi propuoppugnandis liominibus serviunt constantes non lanlm serpeniibus et scorpionibus, de

legione est sermo, sup. 8, v. 30; et sicut

ita
lii

guandis,

Potestatem, auctoritatem, imperium calcandi supra, prolerendi, subjiciendi, melaphor serpenli-

quibus mox, verm etiam aspidibus,

basdliscis, leoni1)0, v.

bus, et draconibus, de quibus Psalmus

Inimici,
y.ar'

13.

bus sumpt qui bunii repunt; imperium quo

eos ex
tis,

ejicialis

S^p

intelligilur diabolus,

dtemonmn
machinari

hominum

corporibus, et de principatu dcjiciaviribus, ut qui olim

princeps.

repressis

eorum

clum

oc-

Et mhil,
possint.

ita

ut nihil

eorum quae

illi

cupaverant, jam pedibus vestris subjiciantur.

Serpentes et scorpiones,
les,

spiritales,

seu

inlelligibi-

Vobis,

operam dantibus vocationi

vestrae.

ut

ait

Euthymius,

id est,

daemonum

catervas,

Nocebit, noceat aut rsistt, quin repellere queatis

omne genus immundorum spiriluum, quod

daemones comparantur serpentibus

ait

Beda

omne nocumentum eorum,

vi

et scorpionibus,

aliis,

et vobis ipsis, et ab nominis mei, aucloritate poteslateque me.

propler gravem mulliplicemque virtutem, nec mi-

Vers. 20.

Verumtamen, quamvis rarum ac maget

nus proclivem libidinem, nocendi hominibus. Serpens

natur est homini inimicus; sed diabolus mult magis,

num

sit

hoc donum, mirabilis

in

magnihca haec po-

testas,

hoc, de hoc,

nimis aut praecipu nolite

non natur tamen, sed prav voluntate. Hoc aulem

gaudere. Non prohibet quin de hoc gaudeanl, quippe

inter serpentes qui dente, et scorpiones quicaudnocent,

distare arbitror, notatBeda, qubdserpenles aperl svientes,

gaudium

bono ac magno Dei dono, modo et donum ipsum et in Deum auctorem referatur sed docet ac
:

scorpiones clanculm insidiantes significent

;

monet, neque nimis de eo gaudeant, ne ex consideraio in se Dei

qud serpentes aperl ad peccalum trahant

cult, ita ut vix percipianlur.

scorpii oc-

dono

in

superbiam aut
fragilitas;
alia

xevo^'4'*' efle-

Quidam animalia hujusmodi venenata hic intelligunt sed sermonem potins esse de variis daemonum generibus, subindicat Salvalor
;

rantur, quae est

hominum

neque praecipu

de eo gaudeant, quia sint de quibus solide gaudere

potiora dona ac bona,

liceat.

verbis proximi versus, ubi pro

repetit
ait

omnibus

hic nominalis,

Spiritus daemoniaci subjiciuntlr vobis, coguntur

solum hoc

spiritus. !n

quam sentenliam

Titus

ad jussum veslrum

cedere,

nocendo prohibai.

:i

Quod de serpeniibus

et scorpionibus

hoc loco

Non enim restrum

est

opus, ait Euthymius, sed

mea

scribitur,

hoc totum ad diabolum et dmones, qui

illo,

gratta. In hoc ergo ne gawleatis, ne gio facinore gaudenles in elationem

tanqum de egreelevemini. Deinde

un

cum
illi

a Chrisli Dei nosiri servis,

quo tan-

tam

potestatem acceperunl, calcantur, refcren

quia non ad vestram salutem spectat spiritus vobis

subjici, sed ad aliorum
:

dum

est.

alii

enim sunt qui ex hoc

Et super. Non
enim
per, m, adverss.

intelligas,

et calcandi
;

super (non

bnficia capiant, ait

Theophylactus; propler aliorum

est,

est hic -irvw, ut

mox)

sed potestatem dedi su-

ulilitatem vobis

datum

quod habet Euthymius.

est meriti ejus

Denique, quia, ut Beda inquit, non

qui

hc in re tribuere debere, ecce esse potestatem praecipilandisatanam, sum ille, qui dedi vobis potestatem calcandi supra serpentes, et scorpiones. Quos ad litteram intelligunt quidam, ut sonant quo modo Paulo nihil nocuit vipera, quemadmodm Christus discipulis suis promiserat, Marci 16, v. 18. Keciis tamen metaplioric intelligi videntur diversa dmonum gnera, hoc discrimine, qud quia serpentes dente nocent, scorpiones caud, ide illi significent daemones aperl saevienles, hi danculin insidiantes. Ut ergo explicaret se de inelaphoricis serpeniibus, hoc est, de daemonibus loqui, generaliler adjicit se iis ddisse potestatem super omnem virtutem inimici, id est, super universum exercitiim diaboli. Et nihil vobis nocebunt, congredientibus comins cum ipsis. Ubi notandum in illis verbis Ecce dedi vobis potestatem, quod opus sit peculiarem accipere potestatem Chrislo, ut invocatio nominis ejus efectum suum sorliatur. Iiaque August., lib. 83 Quiest. Evahg., q. 7i), docet aliquando daeuiones nolle cedere, ipso Deo occultis modis probibente ne cdant, cm id jusium et utile judical. Hoc aulem i'acitvel ad conintelligalis nihil vos vobis

fundendos malos,
git,

quemadmodm
15,
vel

Scevae

filiis

conti-

ego, pens queui dixi

summam

Act. 19, v.
;

ad admonendos bonos, ut

proliciant in lide atque ista

ter possint

vel denique ad

non jactanter, sed utilidiscernenda dona meraait

:

brorum
omnes

Ecelesiae,

sicut

Apostolus

Numquid

virtutes.

Verumtamen, quamvis magnum sit Vers. 20. Dei istud donum, jn hoc nolite gaudere, nempeprincipaliter, et in eo haerendo, sicut superbientes, et sibi placentes, in gaudiode Dei donis haerere soient, quia spiritus vobis subjiciuntur, existimanles, ut Augusl., ibid., in talibus l'aclis majora dona esse quam in oper ibus justilije, quibus vita a;ierna compara^ tur. Unde optim monet S. Antonis apud Atlumas., in Vil ejus, ut magis nobisesset vitae quam signorum soliicitudo, nullusque s ^ a faciens, aut ipse superbi intumesceret, aut despiceret eos qui lacre non possunl. Nam signa facere, inquit, non est noslrae parvitalis,sed Di)minipoteslalis,(]uiaddiscipulosgloriantes ait Ne gau lealis, quia daemonia vobis subjeeta sunt, Sed QUOI) NOMINA VESTRA SCRIPTA SUNT IN COELIS ] llOC enim ei solidum giudium est, et solis Deum diligentibus vel Deo Uileciis competit. Nam no mina in
1

869
operatur daemonia ejicere,
dealur, Matth. 7, v. 22.

COMMENTARIA. CAP. X;
cm
et reprobis possi-

870
indubitata) et sperare hinc optim se esse electorum, cerliiudine

rum (non tamen

polerant, de
spei,

numro
lidei.

Gaudete autem de hoc

re solide

praecipu. Dclart qu in

non tamen

De hoc ergo gaudete,

possilis,

ait

Do-

gaudere

liceat,

nimirm quae
et

neinine

nus Jsus, qud confidere meril

nomina

nisi justo ac

Deo grato obtinetur,

facit.

ad aeternam

vestra scripta esse in clis, faciente vocatione vestra

:

nostrain ipsorum saluiem

cui

si

satisfacere pergatis et perseveretis, reips

ita

Nomina vestra,
nit,

id

est,

vos

sed

nominum memi-

experiemini
esse.
tur,

esse,

nomina vestra

in clis scripta

ad signihcandam dislinctissimam Dei de singulis

;

Nam

conditio perseverantiae hic tacite includiin

providentiam

q. d., singuli

vestrm nominatim.

quemadmodm
:

eo quod duodecim aposlolis

eslis

In coelis, in libro cli, continente

nomina eorum

dictum fuerat

Vos qui secuti

me,

etc., sedebitis

quos Deus clis donare decrevit

vilae,

qui alis dicilur liber

super sedes duodecim, Matth. 19, v. 28, supplendum

est
rit.
,

Apoc. 21,

v. 27,

qud

in eo sint scripti qui ad

:

si

perseveraverilis, et nihil aliorum vobis delue-

aeternam vilain sunt destinati

Scripla
ait Titus,

surit

autem,

Monet ergo Salvalor septuaginta duos, non tam

non per calamum et atramentum,

sed per Dei

et glo-

de accepta potestate miraculorum,

qum deeoipsis
statu, ut con;

Opt. Max. memoriam, ejusdemque Dei graliam

gaudendum, qud res ipsorum eo essent

illud

riam

et

Euthymius

Cives conscripti eslis in tern

fidere possent, se, ut vocatos, ita et electos esse

quia

civitate, inquit,

non atramenlo, sed memori, neque ut

sed sicut Deus
;

gaudium tumorem (quod

solet,

ait

Euthymius)

et su-

hommes

scribunt ,

non in remedium
lilieris

perbiam generare
et

hoc ver gratiarum actionem

oblivionis,

quod addit Beda, sed qud quasi

omnis boni operis sollicitudinem.

Vers. 21.

annotata nomina, Dei mmorise aeternm et indelebiliter inlixa sint.

In ipsa

hora, e ipsa hor sive mo-

Nomina ergo eorum

scripta esse in
ita

mento.
Exsultavit,
scilicet Jsus,

clis, est, singulos

tos, ut

eorum nominatim,

Deo cogniet

Deus ad clos terra eos assumere,

cSyriac.

quod addilur Graec

et

lestium

bonorum
enim

aeternaeque bealitudinis participes

reddere, decreverit,
Scripti

sententi

nunqum mutand.
est.

Spiritu sancto, quo secundm humanitatem pie-

dicuntur, propter constantiam divini

nus erat, movente,

propositi, ut

scriplurapermanens

Numquid

igitur

omnes

lu septuaginla duo discipuli, elecli iure?nec enim aliorum qum electorum nomina hoc modo sunt

et exsultationem hanc simul et laudem ipsam suggerente. In plerisque libris Graecis non est aliud qum spiritu, quod est, animo, discus-

so dolore,
lionis

quem

expressiore consideratione perdigenlis,

scripta in clis.

Non hoc

dicit Salvalor,

omnes

ipsos

plerorumque suae

quorum

ingratiludini
effert se

septuaginta duos elecios esse (necenim consuevit hoc

revelari) et

sua bnficia exprobraverat, hauserat,

in

ne quidem justos seu Deo gratos.

Nam

si

laetam contemplalionem judiciorum Patris justissi-

inter

duodecim apostolos unus

,

fuit fur, proditor, dia-

morum, per
illi

quae,

aliis rejectis, alios eligit,

apostolos,

bolus, Joan. 6, v. 71

quanto magis esse potuil, inter

inquam, ipsius

hos discipulos septuaginta duos, impius aliquis? Et

cert,
fuisse

quos ad (idem et pnitenliam su praedicalione ad-

et discipulos, aliosque ignobiles

ex horum discipulorum

numro, putantur

duxisse polerant, consilio long ditsimili

humano.

septem

illi

primi diaconi, Act. 6, v. 5, qui-

Confitebor

TiBi,

agnosco coram

te,

laudandus es

bus tamen unus, Nicolaus nomine immunditiarum omnium

tur,

mihi dicendaeque

tibi gratiae.

Nam Hebraicum verbum

in quint

et ISicolaitarum
ait

hreseos auctor existisse referepistolae

iada, cui respondet

Syricum ida , posilum

quod
dicit

Hieronymus,

48 cap.
scripta

tertio.

conjugatione,
fileri
,

cm

Graeci constanter verterint consignificat laudibus celebrare

:

Non

Jsus,

nomina ipsorum

esse

in

non minus

et

clis, sed per concessionem loquitur, gaudete

qud

gratias agere.
fitemini

nomina vestra
ceret gaudete
significat

scripta sint in

clis,

prout, scilicet

Unde illud frequens in Psalmis ConDomino quoniam bonus, etc. Testalur his
se in hoc Patris decreto, lict ab
illud discrepet, acquiescere.
ista

vos putatis et speratis. Plus tamen dicit

si

qum

si di:

verbis Christus,

nomina vestra

scripta sint in clis

id

humano sensu

enim qud non temer

putent ac sperent,

Pater. Apostrophe

plurimm momenti apud

11, v. 25, et 13
v.

saltem plerique omnes ipsorum. Crediderant in Chri-

audilores discipulos habuit; idem tamen sermone ad

ipsos converso doceniur Matth.

stum, prdicantem regnum clorum, reddiderant se

familiares ejus discipulos ac sectatores,

jam denique
varia

11, 14, 15, et Luc. 8, v. 10. Significalur

Patris, afeclus ex

autem voce

auxiliabantur Christo,

ejus vice promulgantes pni;

animo laudantis Deum. El quidem

tenliam et regnum clorum

indicia erant,

haec

omnia non

Pater

mundo

opponilur, quod ad consiliorum diver-

qud

ipsi

ascripti essent

regno clo-

sitatem.

clis,

hoc

est, in

Dei memori esse scripta, duplicivel

delicet, sicut vos existimatis et merit confidere debelis. Itaque quia discipuli in laetiti

ter intelligi

ratione praesentis justitiae, quaepsalmi 68, v. 29, dicilur liber viventium, potis, qum vilae; ubi August. docet, eo modo omnes justos in clo esse scriptos ; vel ratione aelernae et iiinnutabilis electionis ad salutem. Neutro ver modo Chnstus hic rvlai, omnes apostolos fuisse jusios
potest,
vel electos
;

privat ei tem-

posuerant, quando de miraculis taudebant, ravocantur hic de laHiii privat ad communem, de tejnporali ad aeternam. Discipulis an
porali

mcnlem

sed videtur per concessionem loqui, vi-

non dbet, nisi de eo bono, quod commune cum omnibus habent, et in quo fmem laelitiae non habent, ut Greg., lib. 9, epist. 58.
verilatis

gaudium

esse

871

IN

LUCAM
quia sic plaait
tibi.

872

Domine coeli et terr,e. Significatur non fieri Dei impotenti, qud sapienles Evangelio non obediant;
fieri

Non

dicit

qu ratione

sic ei pla-

cuit, sed tanliim quia Cliristus, et

plaait.

Laudat Patris factum

sol

autem pro

arbitrio voluntatis

Dei,
sit

qud parvuli
facit

rectum ostendit, eu

ratione qud

obediant. Tolius enim orbis

cm

Dominus,

ipsi sic placuerit;

non delectatus malo reproborum,

reprobantis

quoecuinque vult, sapientibus idiotas praefert, etc.

sed justo Patris judicio. Docet itaque nos, non discutere Dei judicia,
illos
,

Quod

abscondisti,
facilia

qud absconderis. Abscondit,

bos eligentis,

non quia, visu

cm

sint,

facit

ne visui obji-

sed laudare ea et pradicare, vel hc sol ratione,

ciantur (neque enim homini visu facilia sunt), nec

qud Deo
lebranda

sic placeat,

cujus voluntas definita, quando

quia non proponit videnda (Cliristus enim omnibus

nobis cognita est, pro

;

summ

ratione et ju-tili ce-

promiscu se doctorem
lt; quia oculos

obtulit), sed quia

ila

non rv-

beneplacilum, pro mille rationibus ampleest;

non aperit
ita

ut videant, quia

men-

ctendum

quamvis intrim non

probibilus

sit

tes

non illumint

ut credant.

Non

igilur

de ex-

dolor quern, ex consideratione mali proximos occupantis, sancti concipiunt, nisi

tern pradicatione loquitur, sed de interna Spirils

sancli illuminatione.

moduin excdt,

et in

contenlionem aut murmurationem vertatur. Nec reprobationis igitur, nec praedeslinationis,

H.EC, mysteria regni clorum, et magnifica gratiae

bominum ex
aliis,

tu munera per Evangelium

promulgata.

me

et discipulis

meis

damnat progenie natorum, horum, pra

quaerenda est
alia,
;

causa

qum

Patris coeleslis voluntas per

sapientibus, qui ingenio et doctrin pollent. Per

;

se ipsa reclissima

quo rurss documento discipulo-

conccssionem loquitur

e qud sapientes

mundo

rum suorum

Christus animos fastu pramunit,

dm

habeanlur; non enim laudabilem illam ccelestemque

sapientiam
prastatur.
intelligit,

intelligunt, eleclionem su,

non ipsorum merilis, sed

Mutt sermonem,

sed banc quae scculari doctrin

gratuilo Dei beneplacilo ascribendam.

Vers. 22.
intelligenlibus. Ilujusmodi erant
le-

Om.nia mi Ht.

ita

Et prudentibus,
gis qui

lamen ut
c'.os

intelligi possit

mansisse vultu ad Palrem in

discipuli

sacerdotes, scribae et Pharissei, caeterique periti

delixo.

Ne

exislimarent

auditores,

babebantur, in Capbarnaum et

aliis

Judae
;

Ptre inferiorem esse Filium, ut qui Patri gratias

agat,

civitatibus, quibus

Evangelium Christus pradkavit

Dominum

cli et terra agnoscat, et, aliorum

horum enim pauci crediderunt. Eruditio ingeniique acumen nullius est momenti ad fidem obtinendam
:

excaecationem,

aliorum illuminaiionem,

soli

ipsius

beneplacito ascribat; dicit,

homo

licl sit,

Ptre

contra

inscitia

non obstat misericordiae

Dei, quo-

tamen

sibi

data ea omnia quae Pater habet, naturam,

et

mins rudes
illustret.

et crassos

homines clesti sapienti

mentes

inquam, Dei, que homines,

dicit
:

quaecumque illam comitantur, poquo modo

et Joan.

tentiam, dominium, facultatem gubernandi salvandiet

Et revelasti,

revelaveris

illuslrans

etc.,

16, v.
sunt.

15,

interno Spirils tui lumine, corda aperiens ut pradicationi acquiescrent.

Omnia qucumque habet Pater, mea

Tradita sunt. Non per alienationem, sed per comid

est, idiolis,

Parvulis,
iis

ad verbum, infantibus,

municationem

quae facta est ab aeierno per genera-

qui nullo sapienliae tilulo clarent, qui nullius fiunt

pluris

tionem, cui nihil deperiit etiam tum

cm

accessit

mundo, non

qum
:

pueri infantes. Forte ul-

humana
Patri
;

generatio. Significal itaque aequalem se esse

ludit ad illud Davidis

Ex

ore infantium, Psal. 8, v.

et

ac proinde

unam

et

communem
regni

sibi esse

cum

3.

Hujusmodi erant

apostoli

discipuli

plerique

Paire potentiam, voluntatem, atque operationem, qu

aliis rejectis,

omnes

Salvatoris; quos hc divinse laudis celebra-

aliis

rvlt

clorum mysteria,

tione, et solatur quia parvulos, et animt ut vocatos,

quibus visum fuerit, non pradicando extrinsecs in

aures,

et reprimit ut Dei revelatione

non suo studio fidem

26

quod

ipsius erat

secundm humanitaiem, sed

et discipulo-

assecutos.

Hoc modo

se habebat Ecclesia et apostolis

;

mentes inlrinsecs illuminando. Quare

postea pradicanlibus

vide 1 Cor.

1, v.

et seq.,

rum animos
intelligerent,

anxios (quales esse poterant ex eo qud

ubi etiam ratio bujus divini consilii exprimitur, de

stercore et igentis pauperes. In quo consilio Cliristus hic sibi placet et gratulatur, ut ne quis vilem tune et

pro coeleslis Patris, lucem habiiantis

inaccessibilem, arbitrio, cilra discrimen nieritorum,

alios praedeslinari,

reprobari alios) exhilarat,

dm
hu-

obscurum
latio

Ecclesiae stalum despicere auderet.

Reve-

Palrem

nihil operari docet

absque
est,

ipso, qui per

magnarum rerum, non

illis

studio nec merilo suo di-

manitatem exposilus omnibus

mediator Dei et

scipulis concessa fuit, sed Dei dono. Illud intelligen-

bominum
tri

conslilutus.

Observa itaque Christo Doqu homo hominibus expositus.

dum

dabat,

ne magnum

quid de se crederent
eis

minohicnotariduplicem naturam suam, unamquPaaequalis est, alteram

atque inflarentur, quia daemonia

rect, Pater.

oblemperarent.
fecisti,

Etiam, vel rect, Pater. Sic profect

et

quidem

Nominandi enim casus Gratis

v.

Et nemo, nullus autem. Occurrens objectioni illi quam aliquando audivit Tu de teipso testimonium
:

est pro vocandi,

ut et Marci 15,

34. Repetilio

perhibes, ne exislimetur temer

isla,

sibi

arrogare

summa
ii

autem

ista,

vebemenler approbantis

est, ut nefas sit

explicat nulli se
si

nisi

Patri
in

notum, ac proinde
ipsum,
nisi

negare aut damnare, quod tanl asseveratione confirmatum est simile Luc. 12, v. 5.
:

non mirandum,

non credant

quo-

rum mentes
rit.

Pater secrel illustratione dignatus fuedicit,

Ante te , pro

Ubi.

Ver

et rect,

Pater,

fecisti,

Nulli

autem notum se

subaudi creatura


8 73
nullus Ptre essenti distinctus novit
cluditur
Filius,
;

COMMENTAIUA. CAP.
non enim exipse
ligitur,
]fl

X.
etiamsi

874
LatinA
editione

non exprimatur.

Spirilus

sancius

mullque minus

Quocirca non exislimandum est, hoc, continuo post

prsecedentia sermone dictum
esse, praesertiin

quibus est eadem una

est
in

cum

Ptre nalura. C;e-

cm

term parca

Evangeliis menlio
:

de Spirilu

Matthaeus narrare videatur opporlunissimam [occa-

sancto, anle discessum Salvatoris

Salvatori
fuit,

prima enim cura

sionem qu diclum

sit.

Patris et Filii cognilionem discipulorum

:

Qui vident corporis simul et animi sensu,

s'uspiciant

ita

ut

menlibus imprimere

postea ver ubi discessum pa-

et ampleclaniur. Beati vos

aliique hujus

raret, ctiam ea docere

qu sunt

Spirilus sancli

non

tatis vobis similes, quibus

coniigit

hoc bonuin, Ut

enim simul omnia capi rudibus polerant. Ui iiaque

velus Testamenlum

praesenlem videant ei recipiant Christum.

unum Deum
:

ita

novum, Deum

Vers. 24.
factam
ali

Mllti

propiiet/e. Graliam discipulis

exlollit.

Trinilaiem nos docet

illud

enim pris inculcandum

comparalione amplis eliam

Non

fuerat liominum cordibus.

illorum tantm reproborumeondilione, vestra melior

Quis sit filius, quis sim ego;

me

Dei Filium esse,

est; sed et

plurimorum eleciorum Dei,

et

eorum Dei

divinam

meam

generationem, naluram ac majestaet

donis interhomines celebrium. Multi enim prophei;

tem, Palris nalurae ac majestati aequalem. Filius

Pater,

non

dicit

omnes, non quia non omnes, sed quia non

scire

generatio naluraque divina,

omnem
nisi

crealae

cognitionis

vim transcendunt

nec

revelatione

cognosci possunt.
Nisi Pater, qui illum genuit.
111e

anomnin omnes. Prophei inprimis eorum quae per eum gerenda erant ad redemptionem generis hunecesse
sit

conscii fuerunt futuri advents Messiae et

solus novit per-

mani.

spectumque habet Filium unicum ex su substanti

se esse genitum,
ille

Et reges,
regno
clari,

et inter justos plurimos

quidam etiam tamen

solus intelligit et

comprehendit

David inprimis, quod Psalmi loquuntur.

ita

hujus generalionis mysteria.

Quis sit Pater. Ante Christi praedicationem, notus
in

Voluerunt, summis volis desiderrunt,

ut se Deo submitlerent in

lemporis plenitudinem.

Jud Deus,

in Isral

magnum nomen
:

ejus,

sub rainter:

Nec ver
clionis,

fieri aliter

potuit, quin sub onere malediest

tione Dei,

non sub ratione Palris

quo modo

quo oppressum

genus humanum, promisse

ardrent.

preiaiur B. Augnslinus iilud Joannis 17, v. 6

nifestait

Ma-

liberationis

desiderio toti

Sciamus ergo
,

nomen tunm hominibus, de nomine

Patris.

quasi famelicos ad Christum suspirsse

et

tamen

Nisi Filius, ante Luciferum ex illiusulerogenitus.

tranquillam fuisse eorum iidem,

ita

ut Deo non ob-

/Equalitas

Filii

cum
;

Paire, ex mutua: et sequalis co-

streperent, sed patienter animos suos suspenderent

gnitionis secreto.

usque ad maturum revelalionis tempus.

Et

cui voluerit

nam

pro voluntalis suoe bene-

Videre, suis oculis praesenlia, quae futura credebant, Christum, inquam, Dei

placito,

non pro meritis hominum, rvlt Filius

Pater.

Filium caro iaclum

cruemadmodm

Filius revelare,

mentem

illius

donans bujus
Filii

rei

lumine. Agnosce iterm

aequalem

cum

Ptre

mundi salvatorem, ejusque opra admiranda quae ad servandum hominem, patraturus erat, promissionum denique impletionem. A tony hc aspexerunt et salutrunt,

virtutem in revelandis secreto afflatu

fidei mysteriis.

quod Apostolus

ait

ad Hebr. 11, v. 13; voet

Non enim de extern

confirmat hic agitur
:

praedicatione eliam miraculis

luissent

aulem ea prop videre

long

prsenlia

fieri,

ad illam enim mullos admit-

non tanlm pro oculorum recrealione, verm mult

magis pro animi
:

tebat Christus, quibus

tamen Patrem non revelabat,

est, inlellectum
:

enim

majorem

afferunl

e qud inis

illos

non doceret, hoc

animo voluplalem, res ex proinisso prsentes, qum

futurs,

illorum suae doctrinae non subjiceret

hoc enim

in-

tum propter desideratum efectum prsen-

primis necessarium

est.

Hujusmodi porr

dislinctio,

tem, tum quia perfectis inlelliguniur et comprehenduntur,

ut Pater quidem revelet Filium, Filius aulem Palrem,

servit docendis rudioribus,
lii

cm

futura

omnia obscura

sint

human

cm

alioqui Patris et FiIgitur et Filius

menti

ut omiltam,

dm

res prsens exhibetur, plu-

eadem una

sit in

omnibus operatio.
Palrem
est

rima singularia fer apparere, quae non fuerint

re prcipu prophetiis declarata.

cum

Patrem
crimen

novit, et is cui Filius

rvlt, sed dis-

immensum
nalurae
:

inler utriusque

notitiam,

Qu/E videtis, quotidi

absolvitur tempore.

cm

ille

aequalilate,
ille

hic revelantis

digna-

Et non viderunt,
ris pleniludo.

quia

nondm

advenerat tempo-

lione cognoscat

notili

comprehendat omnem.
dono

abyssum perfectionum paternarum, hic non amplis

cognoscat

Et audire me regnum clorum ejusque mysteria

prdicantem, explicantem atque tradentem
ipsis in figura
:

qum

graluito Filii

illi

reveletur, ut

ut quae

nec totius est capax.

Vers. 23.
seorsm
:

aut parabolis et similitudinibus trade-

Dixit.

Graec et

Syriac addilur

bantur praedicenda et exspecianda, ab ipso tantorum

quod quidem,

et ad conversus referri potest,

;

mysteriorum pontilice narrata

et expedila explicata-

ut refort Syrus, et ad dixit

ait c. 4, v. 10,

eslque id quod Marcus

que perciperent, Hebr.

Vers. 25.

cm

essel singularis; facile

vero inlel-

Et ecce.
lib.

1, v. 2, et 2, v. 3.

Ecce aulem quodam temc.

Vers. 25.

Et ecce quidam lecisperitus sur-

gnum
et

in lege, sicut probabilius arbitralur August.,

EExir. Alius videlur fuisse ab eo quem MaUli3?.us introducit c. 2-2, quaerentem quod sit mandatum maS. s. XXII,

mullis probat

2 de Consensu,

73, te)itans

illum, id est,

tam

scire volens veritatem,

qum expe28

875

IN
est intelligonda continua sries hujus hi-

LUCAM
iniiii)

876
et

Non storiae cum

pore.
legis, et

maximum omnium mandatum;

prsecipit lex,

hoc praeci-

praecedentibus.
est,

pu faciendum
profilens scienli.-im

hoccaput

et

summa
in

est

Legisperitus, id

scriba,
legis

eoruni

omnium
non

quae

in

lege praecipiuntur,

hoc

verba quidem

tenens, sed viin U'gis

enim caeieraomnia
intelligilur,

legis praecepta

continentur. Hinc
scribis,

ignorans.

prorsiis

ignotum fuisse

quod

Surrexit, postqnm sedens audsset ipse aliquandi docentem in synagog Jcsum, surrexit tandem
ut aliquid inlerrogaret.

esset

maximum

inter legis

mandata (quam
Matth.
illos
,

quaestio-

nem proposuerunt
contioveisum
esse hoc
aliis

Jesu

22,
aliis

v.

36),

sed

fuisse

inter

opinantibus
fuit iste;

Tentans eum, experiri volens an non esset aliquid

lege

praceplum

dilectionis, ex

quihus

alienum responsurus
lit)
,

(id eniin

ex Dornini re-

pra:ceptum sacrificiorum.
indicativi, loco

sponsione inanilestum

ut

quasi apostatam et

DiUGEs, futnrum
lige,

imperafivi, DiDei.
;

impiae defeclionis auctorem exagitarct.

more Hebraico. Alloquiiur Moses popnlum

inquam,
id est,

Et

dicens,

id

est,

hujusmodi verbis, proposit

Dilige ut lilius patrem,

Dilige,

non timeutservus Dominum

hujusmotli quaestione.

benevolo ac suavi atnoris af-

Quid faciendo, per quae tandem opra. Eadem

pst
|

fectu complectere in

pretio habitum.

Caeterm non

quaeslio bujus scribae, quae principis adolescentis, de

interior

tantrn amoris actus

hic praecipitur, sed et

quo

infra

18,

v.

18;

quanqum

alio

atque

aiio

exterior qui ab interiore proficiseatur; nec actus so-

animo
v. 17.

proposit,

qum

Mallh. 19, v. 16, et Marc. 10,

lm, verm etiam babitus,

Quid faciendum mibi doces, ut eam quam

et promillis

mes Deum,
ejus,

nihil

ut si quanrlo actu non tamen agas quod adversetur amori

ipsius

semper praedicas

aeternam vilam obti-

quodque

nolis ad

amorem

et

honorem

neam ?
Vitam .cternam, vitam setern beatam (nam quae
aetern misera est,

esse relatum.

Dominum. Ulitur hic Moses nomine telragrammato,

mors esse censetur, non

prae

vita),

re-

Deo proprio, perinde ac

Illud

si

diceret

Diliges

Jesum.

gnum clorum, quod

lissima
quspstio,

tu praedicas et promittis. Utise

autem cm
continet

ferens

conjuncfam
desideres.

eam
qu-

simul

nomen essentiae ob quam diligendus

sit

Dei,
sit

catnam
et

Deus,
est,

obediendi promptitudinem
rat, credo, ait silor vit

quam

Audie-

quidem ex
omnia
et

loto corde,

quod sequitur,
:

id

super

Venerab. Beda in Marciim,

iste

propter seipsum

quia videlicet est ipsum

tern Domino, tanlkm eos qui parvuloregni clestis

:

rum

sint similes, dignos esse introitu

primum ens summumque bonum, omnis entis omnisque boni principium, ac proinde primum sum-

aU,ue ideb curam gercns tractats certioris, poscit

sibi,

mumque quod
Deum, qui
Tuum, qui

diligi et

amari mereatur.

non per parabolas, sed apert, quitus operum meritis

est

unus solus verus Deus, creator,

vilam ternam consequi possit, exponi.

conservator, gubernator, et judex, lotius

sibi dolo-

Vers. 26.

Dixit, ostendens cognitam

ipsius.

mundi
elegit

hujus.

le in

populum peculiarem

atque

sam versutiam
In

adoptavit, qui te vicissim diligit,

et
fa-

dfendit, ornt, et

lege Mosis quid scriptum est, ut primum

quid praecipu

innumeris beneficiis incessanter aicit, quem et tu

denique solum colendum recepisti. Hic iterm
causae suggei untur amoris, et priore
aliae

maximum omnium mandatum?

ciendum prcipit
lex Mosis?
:

quomod legis illic in summ praeceplum? Q. d Non existimes me dicturum aliquid contrarium legi. Ex lege petendam doceo hujus solutionem quaestionis. Tu igitur qui legis
scienliam profiteris, ipse responde quid lex praeci-

quidem nomine,
nos col-

Dominus, significatur amore dignum esse ex propri

natur
latis,
;

hoc ver, Deus

prior ipse

tuus,

ex beneficiis
nos,
ita

in

quia

dilexit

ut non

tam

amari

nobis
facilius
si
il
1

pu requirat ab bominibus
quid in lege scriptum
vil aetern,

hoc enim ego dixero

tibi

enim

qum redamari jubeatur; nihil est qum redamare amantem. Denique

colendo nos
exigi, ut
ipsi

faciendum, ut acquiras vitam aeternam. Non quaerit

sit,

innuitur,

obstrinximus, hune

aut quid in e lgat, de

cultum inprimis

ipsum diligamus.

de qu

nihil

expresse scriptum est aut

lex exigat,

Ex, in legitur Graec et Hebraic, in hoc quemad-

legilur

in

lege; sed

quid potissimm

modm
que tam
j

in sequenlibus
l

membris; quanqum utrumhabet lex praecipere ut

quid praecipu requirat, quid in

summ faciendum
quod
ipse
in
i

qum ex

Latine supervacineum est.

salis

praecipiat. Reips igitur rogat hic Jsus, id

Toto corde tuo. Non

diligatur

postea rogatus

fuit

Quod

est

mandatum magnum

Deus, sed addit, ex corde, ut

eum

vero,

lege? Matth. 22, v. 56. Quare etiam

illam Matthaei et Marci historiam.

Lucas omiltit
occasionem
|

sincero solidoque

amore prosequaris
toto corde.

nec hocsas,
diligii

verm adjungit eliam, ex

sibi

Qui

Deum
meneo)

Ille

respondens.

Ille

gaudens
suae

non ex corde (quales

j

illi

de quibus

psalmus 77,

dari, ostenlandae
illico

non vulgaris

in

lege peritiae,

v.

56

Dilexerunt
:

eum

in ore suo, et lingu su

respondil.
:

tili

sunl ei

cor autem eorum non erat rectum

:

cum

Diliges; q. d
riri

Hoc

in lege

scriptum

est,

ut prij

liypocrita est

qui

diligit

corde non loto, aliud

aeternam, quod

dili-

aliquid lege alienum traditurus esset, ut argueret; ideque Dominus non ei respondet directe, sed ipsum rogat vicissim, ut ipse sibi responderet, et cm rect respondisset, addit hoc fac et

utrm

vives, id est, possidebis vitam

quaesivisti.

me

eum

Tantumdem hoc
Si
vis

est atque illud

Matihaei

19, v. 17

ad vitam ingredi, serva mandata.

877
git,

COMMKNTAKIA. CAP.
non Deum, Dei enim
dilectio cor

X.
solis,

878
ut 4 Reg. 23, v. 3,
saep

totum

sibi

ven-

if

terdm duobus
significatum.

dicat,

non capitur

nisi

corde iOto. Opponitur aulem

lilo,

unico hoc, ex tolo corde, nihil minus Scriplura velit

cor totum cordi diviso seu dispei

opponitur et

Ad

epitasin

igitur

vehementiamque
est, in

cordi remisso ac languido. Ut opponitur cordi diviso,

toto corde diligendus est Deus, quia nihil diligendum
est, nisi vel

declarandam idem hic

tertio

repetilum

quo
so-

omnin
lide,

tibi

significetur et inculcetur, ut

Deum

Deus

ipse vel

id

quod Deo

placet.

Qui

quantum

potes, super
,

omnia

diligere studeas,

aliquid
vel

quod Deo displicet eum Deo diligit aut facit, amat partim ea quae Deo placent, partim ea quae
;

certus,

quantumeumque
excdas
si

etiam extremum, studium

fieri

adhiheas, semper illum mereri majus, nec

ut

posse
:

displicent

corde non toto seu integro, sed disseclo

modum
est.

dignitatem ipsius considres

ait,

ac dispertito in ainorem alienum,

Deum

diligit,

ac

nam, quod quidam

modus amandi Deum

sine

proinde nec

diligit

exemplnm

est Deut. 13, v. 5, cl

modo
cum,

4 Regum 10,
corde luo,

v. 31.

Diliges itaque

Dominum

ex loto

Lex ista, > ait Victor Antiochenus in Marejusdem verbi circa camdemmateriam repti-

id est,

Dominum

diliges et

omnia quae

tione

prae caeteris

abundat

habet enim
,

Ex

tolo

Dominus

diligit

quaeque Domino placent, nihil aulem

corde luo, et ex tol anima tu

<

et

ex tol mente

eorum quae Dominus odit vel quae ipsi displicent. Hoc est autem rever, solum Dominum Deum dilige, Deum nimirm propter seipsum, caetera autem omnia propter Deum, vel quia Deus ea diligit diliges,
vel

tu

el

ex tol virtute tu. Facit hoc autem

tanlo Dei

hominem

amore

flagrare debere

qu , demonfa-

strel, ut nihil prorss in ullam

1

omnin animae

cullalem irrepere sinat, quod suam erga

c

Deum

di

quia odit oderis.

Pon

ut opponitur cor

tolum totum
est,

lectionein excludal aut diminut aut alio transfrt;

cordi remisso, toto corde diliges

te des

Deum,

id est,

haec Victor. Caeterm

non

praecipitur

hc lege extreest, ut

totusque incumbas diligendo Deo, quod

mus

ille

amoris gradus quo Deus dignus

;

quem

nihil aequ libi sit curae ac

Deum

diligere, et studere

nec angeli assequantur

nec mandalur ut conlinuo

atque actu feraris in

ut ipsi placeas, nihil tanti facias quanti amoi

sic

em

Dei

perpeluoque amoris affectu

enim communi modo loquendi totum animum

sacris

Deum,

ci ira

omnem

distraclionem

animi cordisque

libris

applicat,

cui nihil

aequ

est curae ac

divulsionem, hoc enim non est nisi bealorum; nec

studium sacrorum librorum. Juhemur amorem Dei

et

jubelur denique ut careas concupiscenti carnis legi

Dei rebellanti, quod
mortalis
;

studium placendi Deo, prae'erre rbus omnibus,

diligentissimque hnic rei incumbere,

non

est in

polestate hominis

studiosissim
nihil

sed praecipitur ut, pro conditione hominis

magis aut aequ diligere ac

Deum

non quidem
sit

mortalis, quoad
(est

secundtn inlentionem, quanqum hoc Deo

di-

ejus fieri potest ab homine mortali enim sermo ad hominem mortalem), diligas Do-

gnum

(fit

enim uthomojusius majori amoris ardore

minum Deum tuum

non actu semper,

propter seipsum super omnia,

at

si

feratur in parentes aut liberos

qum

in
ita

Deum)

sed

habitu;

iia

nimirm animo

secundiu prelium

et

aestimationem,

ut nihil sic

semper comparato, ut

nihil tanti facias quanti

Deum,
pa-

habeamus
aut

Deum, nihil iaciamus quanti Deum, semper

in pretio ut

tanti

aestimemus

omniaque tua ad ejus honorent

ratus quidvis pati potis
ejus dileclioni

velis esse relata,

parati jacturam

omnium

etiam

vitae nostrae pli,

potis
Dei.

qum admilHoc
est au-

qum admitlere quid quod adversetur, quemadmodm jam exnisi

tere aliquid conlrarium

dileclioni

plicuimus. Prava concupiscenti, quae occupt appetiiivas

tem quod

dici solet,
diligit

Deum

super omnia diligendum.

hominis vires,

regat

hominem, seduct

Nam
corde

qui

aliquid plus

qum Deum,
ille

aut aequ

parte utente ratione,

charum habet ac Deum, non

diligit

tolo seu perfecto

(laccido pu-

non reddit reum transgressi hujus mandati; im qu virilis constantisque illi

Deum, sed corde remisso ac

diligit.

resislit

homo, eamque refrnt

et subjugat, e

magis

silloque

animo, ac proinde nec

Posterior haec
diligendi,

in

Dei amore exercitatur et

prolicit.

Quocirca Scri-

ratio tolius cordis versatur circa

moium

plura etiam ipsa testalur, ab hominihus mortalibus

prior circa res

dileclas
:

utraque paucis clarisque

praeceptum hoc observalum fuisse. Scribit enim inprimis de Josi Rege, 4 Reg. 23, v. 25
:

verbis sic explicalur

Diliges

Dominum Deum tuum

:

Similis

illi

propter seipsum super omnia

oderis propter ipsum.

caetera vel diliges vel

non
in

fuit

anle

eum

rex, qui reverteretur

et in tot

ad Dominum

omni corde suo,

anima

su, et in univers

Tota anima,

tolo animo.
alibi verlit, tol virtute

virtute su,juxla

omnem legem
illi.

Moysi, neque post eum

Omnibus viribus,
tudine.

seu

forti-

surrexit similis
v.

Non

fuisti sicut servus

Rurss de Davide, 3 Reg. 14, meus David, qui custodi-

Mente
list,

sive

cogitatione.
;

Ilebraic Moyses
et

loco

vit

mandata mea,

et seculus est

me

in toto corde suo,

mentis scribit fortitudinem

Marcus

Lucas evange-

faciens

quod placitum

esset in conspectu

meo. Atqui

quin el Syriacum Malthjei Evangelium, utrumel

que exprimunl,

menlem

et fortitudinem.

Porr

David transgressus est hnc praeceptum quando adulterio liomicidium conjunxit. Rect quidem, sed semel
transgressus praeceptum,

non sunt

tria

haec, cor,

anima, mens, anxi distinet affectus declaratur

non

est

censendus nun-

guent

cordis

enim nomine,

qum

observasse

praeserlim transgressions veni

si

qui dicitur anima, et iniellectus qui dicitur mens.

Deo impetral. Qud

ferenda esset lex
charitas

angelis

hominibusque bealis
destruclis
aliis

Majoris explicationis causa, nunc tria,

exprimuittiir in

nunc quatuor,

charitalis (ut caeteris

excidil, i

hoc loquendi gnre, postqum in-

nunqum

Cor. 13, v. 8), non

X79
verbis opus esset

IN

UCAM
dem de rbus non
vult
est
Dicit ergo lex, sicut teipsum diligis,
:

880
opus ut lex liomini feratur.
quibus verbis duo

eam

lerre,

qum quibus

hic fertur

quae quidem tune pro conditions angeli bominisque

beati interpretanda
forent

primum principium et bonum tuum, quo libi,

neglectis caeteris

Dominum Deum tuum, finem ultimum summumque

:

Primm
lui,

corrigere vitium illud philauliae seu

tibi

amoris

quo

ipsi

nimim
geris;

deditus, aliis neq.

d. Tu non verm etiam
:

ipsius

dono

frui datur, sua-

glectis tu solius

curam
in

nam

vissimo charitatis affectu complectere, hune solum,

solm teipsum, quod soles

illiberaliter,

omnibus rbus,

cogita, contemplare,

proximum
tuum.

diliges,

eumque

diffundes

amorem
proxi-

desidera, dilige incessanter,

omnes

cogitationes tuas,

Deinde praescribere vult

diligas,

modum quo

omnem

vitam, et

omnem

intellectum, in

eum

confer

mum
dicit,

ne vel excdas vel desis. Quocirca non

quo habes ea ipsa quae confers, denique omnibus

ex loto corde tuo,

;

nam
plus

ille

amoris modus
teipsum.

soli

animi ac naturae viribus in ejus

amorem aeternum
sit in te

debetur Deo

nec

dicit,

qum

Deum

rapere, eoque inflammare et delectare, nec

enim plus qum nos ipsos

diligere

jubemur, sed

quod repugnet aut adversetur. Sed quando

ista mortalibus, intelligi

fertur lex

proximos, quanqum aliquando laudabiliter possu-

dbet pro conditione modo-

mus, non tenemur, ubi agitur de ejusdem ordinis

bonis,

que mortalium
mortales,

sic

tamen ut

debeant intelligere

aliquando nec possumus. Rurss non

dicit,

quantmcumque

in hujus mandati obser-

propler teipsum, quia diligere

proximum propter
est diligere

te-

vatione exercili sint, semper superesse profectui lo-

ipsum, non est

diligere
id

nisi diligere

teipsum,

quemadmodm
Deum,
sive,

cum.
Proximum tuum, quemlibet alium hominem, quantmvis vilem, barbarum, aut incogniium
tibi,
:

proximum propter Deum,

Denique non
sicut
dicit,

quod superiori mandato praeceptum non repeti-

etiam

tur hic.

qu ac teipsum,
rbus

inimicum
$2v hoc

D. Auguslinus, epislol 52

Proximus

quantum teipsum;
facere

enim non
ipsi

leneris aequ beneipsis

loco, inquit,

non sanguinis propinquitate, sed

proximo ac
scilicet

tibi

externis,

rationis socielale pensandus est, in

qu

socii sunt

om-

quando
ita

aut impedit aut non urget ncessitas;

nes nombres.

Nam si pecuni
:

ratio socios facit, qnantb

nec aequali animi

ardore teneris ben velle;

ipsi

magis

ratio nalur, non negoliandi, sed nascendi lege

quanqum non
ben
hoc damnes in
tibi

possis invidere aut nolle

aequ
et tu

communis? Quaeras
lor
:

Quare

igitur

non

dixit

legisla-

esse, aut etiam

aliis

melis

qum

tibi

nam

Diliges quemlibet alium

hominem, sed

dixit

erga le, ut in
sicut

paupere

divitias

proximum tuum? Ut nomen proximi simul ideirc enim suggereret tibi legis ipsius rationem
Diliges
;

invidente. Dicit ergo,

teipsum, quod est,

simili

modo quo teipsum

dilectionis
tu,

diligis,

ad exemplum

et

diligere juberis quemlibet alium

hominem

sicut teest,

formam
diligis

ut

ipsum, quia
est id

ille

proximus sive socius tuus

quia

ver et sincre,

quemadmodm teipsum bonum tibi ipsi volendo ac

idque
sed propter

homo, quo nihil humani alienum ratione praeditus, ad imaginem Dei factus, aeest, temae beatiludinis et summi boni, quod Deus est,
quod
tu,

faciendo, mal uni

nolendo atque averieido,

viliter,

non contemplim ac

bonum
que
est
lit
:

simili

modo

te

tuum ipsius habeas erga proximum. Itasicut teipsum,

capax.

Qu

igitur ratione

moveris ut leipsum

dili-

diliges

proximum tuum

hoc idem

gas, moveris autem consideralione naturae

propriae
,

illius tuae

quod Matlh.

7, v. 12, Salvator aliis verbis extuvulcis

edem aequum
naturae

est movearis,

ut quemlibet

Omnia qucumque
;

ut faciant vobis homi-

communioneque alium hominem tibi conjunctum ac proximum diligas. Nec enim est tam barbarus aut impius, qui non sit nobis conjunsocietate

nes, et vos facile illis

spondet, Tob. 4, V.

quodque huic ex opposito re16 Quod ab atio oderis fieri tibi,

:

vide ne tu aliquando alteri facias.

dilectionis,
ait

Ea

est

enim rgula

ctus hoc vinculo, quod sacrosanctum et inviolabile

est,

Auguslinus

libri

de ver Religione
et
et

nec

ullius pravitate aboleri

et in

potest.

In

natur

cap.

46, ut

igitur

communi,

Deo communis
diligis.

naturae auclore

proximo

velit

ac

fine,

considerandi sunt.
;

Mi
Syrussu phrasi,

nolit. In

qu homo vult sibi bona provenire, et qu accidere sibi mala non vult, summ, amor su ipsius, naturalis ille
;

et

S:cut teipsum
sicut

subaudi,

sobrius qualem diximus, datur nobis regulae et

pli loco,

exem-

animant luam. Non praecipitur amor su ipsius,

ad

quem

exigere oporteat
si

sed ponilur'ut certus et indubitatus,

natur ips duce, citra

quem spont, praeceptum omne geramus.

su ipsius
intelligitur
;

ut quvis re nat,

scire velis

alium gerere debeas, considres

amorem proximi; quomod te erga quomod simili re

Caeterm non
est

quivis

amor

nat velles alium se gerere erga teipsum.

enim qui passim damnetur, et in amando seipso excdt modum, cujus duo praecipua sunt vitia,

Vers. 28.

Dixitque
in

Jsus addit Syriaca edilio.

Rect.

Nam

his duobus

mandatis universa lex

unum quo

diligit

homo seipsum secundm

exteriorem
;

pendet et prophet, Matth. 22, v. 40.

maxime hominem, obsequendo

alterum quo se solum

concupiscentiis suis

Hoc

fac. Quaeris quid faciendo vitam aeternam pos-

diligit neglectis aliis.

Intelligi-

sidebis?

Hoc

foc

quod duobus
;

islis

quae

recitsli

tur autem hic amor su ipsius sobrius seu ordinatus,

mandatis praecipitur
suflicit scire.

hoc opre

praesta,

non enim

ejusmodi qui sequitur, non corruptum perversumque

judicium, sed dictamen rectae rationis, quo sollicitus
est

Et
culo,

vivls vit aetern

id est,

hoc faciendo vitam

homo

ut se conservet, et

bonum congruum
:

sibi

aeternam possidebis. Vitae aeternae initium in hoc seet

procuret malaque adversantia repellat

quibus qui-

perfectionem in altero, adducit charitas,

881
qualis
illis

C0MMENTAK1A. CAP.
duobus prceptis exigitur. Ut eadem est
et adolescentis

X.
;

882
solos Israelitas, eosquejustos
;

inter Israelitas impii

quaestio,
divitis
,

quod diximus, hujusscribae

ac probos, reputabant proximos

et alienos,

caeteros

exteros

ita

eadem

est responsio Jesu.

est,

Nam

hoc fac et

quos odisse

liceret

nec quidquam in eos

:

vives,

tantmdem

quantum

illud, si vis

ad vitam

beneficii conferre.
iupriniis,
ligo,

ingredi, serva

mandata, Mat th. 19,

v. 17.

tum

viros

Mens igilur istius est Ego Deum omnes probos mese gentis di,

Vers. 29.

Ille, laudatus

quidem

scienti, sed

quid mihi desse putes, vel ad proximi vel ad

Dicit
igilur

admonitus facere quod sciebat, observare nimirm

et

Dei dilectionem?

hic

secundm rem,
:

opre

implere

prsecepta

charitalis

qui pro-

idem quod adolescens

mente.
Vers. 50.
dcndi.

ille

infra 18, v. 21

Hc

ontali

lulerat.

niacustodivi juventute

me; quanqum paul

Justificare seipsum, justum se probare et declarare, seipsum justiti

commendare,

ut scilicet j'<slibri

Suscipiens

scilicet vices

respon-

tus haberetur et deputaretur,

quod ait Augustinus,

Euihymius, excipiens

sermonem. Quidam

de Spiritu et Litter cap. 26; tanqum qui observaret

rei
illa

verlunt, respondens, sed videlur paul amplis significari,

prsecepta ut oporteret, nec opus haberet ejus

v.

nimirm
fore,

responsionem laiiorem accuraiiodocentis.

admoneri. Sic legimus infra, 16,

15; Vos

estis

remque
erroris

tanqum ex professo

Non

hic

qui justificatis vos (pro juslis vos venditatis)

homiidbiis
;

coram

detulit Jsus legisperilo partes respondendi, conscius

Deus autem muait corda

veslra.

Tactus hic
legis te-

quo laborabat

verm

ipse suscepit respon-

Iegisperitus responso

Domini, qud verba

dendi partes, qud quaesiio

ulilis esset,

et legisperi-

neret potis

qum

faceret,
,

quoniam tumebat

opi-

torum circa eam error merii confutandus.

nione proprise

justiti

noluit
vilio

agnoscere vitium

Homo quidam, nalione Judseus seu

ait

Israelita,

quod

suum, quin potis ab omni

purgare.

culpque se ex-

Augustinus,

serm. 37 de

Verbis Domini; ade-

que Jerosolymii, quod Beda in Commentario. Fit

verisimile,

Et continuantis sermocinationem est. Meus proximus, quem illo pracepto jubear diligere sicul meipsum? id est, sincero animi amore complecli, et, si indigeat ipso opre juvare, quem,

qud non tantm res

,

possibilis sit,

quam

admodm
qum

velim milii ab

alio fieri

hoc

est

enim

di-

verm eliam historia et res gesta. Nam, praeterqum qud tanqum rem gestam narret, si conficta fuisset, non fuisset legisperitus constriclus ad respondendum, quomod
docendi grati hic ponat Jsus
respondit infra, v. 37; sed dixisset,

ligere sicut

seipsum. Hoc rogat, non tam ut discat,

ut appareat, ex e proximi definitione,

vel requirente Jesu,

quam,

Tel Jsus,

ipse daturus esset,

commentum esse nunqum eventurum, confictum in invidiam sacerdotum et Levitici generis hominum.
Descendebat, proficiscebatur causa
negotiorum

ipsum proximi non minus qum Dei dileclione pro-

balum

esse.

Nam cm

persuasus esset, se observat

suorum.

et Dei et proximi dilectione

justum esse

magis taaliis-

Ab Jrusalem,
In Jricho,

sit

inlocis Judseae montosis.

men de proximi qum de

probus

Dei dilectione ab Jesu

extimam Judse civitatem ad fluvium

que hominibus posse dubitari (nec enim

facile vir

Jordanem.
In

Deum non

diligere videri possit), sperat profit

latrones, ut erat via latrociniis obnoxia, prae-

ferendam hujusmodi descriptionem proximi, qu

evidens, nec ad

sertim circa locum

Adomin

ide dictum, quia mullus

proximum diligendum quidquam ipsi desse. Nam si in ipsum Jsus rejecisset banc qustionem quemadniodm priorem, dicturus erat proximum opponi inimico. Fuisse enim legisperito,

in eo sanguis crebris

tatronum fundebalur incursibus,

quod

ait

Hieronymus, epistol 27, quae est Epita-

phium

Paulse.

Qui etiam, qui non solin ceperunt

rum opinionem,
ex eo
fit,

licere odisse

inimicum, manifestum
:

vum,

et

abstulerunt ei quidquid haberet

eum captinummodespolia-

qud huic prcepto

tuum,

addiderint,

Diliges proximum tanqum expositionis causa, et

rum

aut rerum pretiosarum,

verm eliam

verunt.

odio habebis inimicum tuum, Matth. 5, v. 43. Inimicos

Despoliaverunt, exuerunt
Plagis impositis,
inflictis

eum

vestibus.

autem

intelligebant, qui vel

non essent

Israelitse, vel

vulneribus.

Hoc

soient

Vers. 29.

Ille

autem volens justificare se-

qum esset lenax ac studiosus justiiise tam cognoscendse qum faciendae. Videtur enim putsse proximum Christo definiendnm esse more Pharisaico amicum, ut sic justus esse videretur,
ipsum, id est.ostendere,

qui amicos lanqum proximos diligeret. Dixit itaque : Et quis est meus proximus? Non petit quid proximo impendendum sit : nain in hoc non mullm differebat lex ab Evangelio, sed quis sit proximus : qum lat enim ille pateret et iutelligendus esset non erat veterisTestamenii tradere, ut August., lib. 83 Qusest. Evang., q. 53. Cm ergo proximus possit dici gente , vel amicili, vel consanguiuitaie, vel humanae nalurae communione, Christus ut legem perficeret, qustionem illam ut tempestivam arripiens

Vers. 30. Suscipiens, scilicet sermones seu vices respondendi, dixit, per modum parabolae homo quidam, nalione Judseus, ut August., serm. 73 de Verbis Domini; videlur enim vel vera historia, vel cerl parabola ex eventis illius lemporis verisimilis. Nam via Jrusalem in Jricho latrociniis erat obnoxia,
:

ut Hieron. , tum in cap. 20 Malth. , tum epist. 27 ubi dicit locum Adomim inde vocalum , quia multus in eo sanguis crebris latronum fundebanlur incursibus ; qui praeterqum qud ceperunt eum , etiam despoliaverunt eum, id est, vestibus exuerunt, ut Graec sonat, et plagis, seu vulneribus, impositis, abierunt semivivo relicto, hoc est, in miserrimo statu, in qu

necesse erat perire,

si

nemo

succurreret.

, , ,

883
facere
lalrones, ne
is

IN

LUCAM
Secus locum, apud seu juxta
licet

884

quem

spolirint, cit fugiens

et

eum locum

ubi sci-

ad loca vicina, prodat ipsos,

(pjcnduiii invocet.

auxilium ad perse-

Jud.rus

ille

saucius jacebat.
,

Et videre eum
scilicet
Il
I;
I
.

Graec,

et venisset

ac vidisset
legisse

Arikrunt, fugerunt in sylvas semivivo, semimorluo,

seminece, reucto in
in verba clar vertit
et spolirunl
:

eum. Latinus Interpres videtur non

via.

Syrus mutatis
in

parlicipiis

Et irruerunt

eum

lalrones,

Pertrwsiit
talis

ut versu superiore. Qualis sacerdos,

eum,

et

vulneraverunt eum, et reliquerunt

Leviia

minor sequitur majoris exemplum.

eum cm

vix subsisteret in eo

anima,

et abieru.nl.

Vers. 33. nus

,

Samaritanus,
;

nalione ac gnre alie-

Describimr miserrimus bujus viatoris status , mullis nominibus dignus miseratione, atque omnin hujusniodi,

adeque Judaeis exosus

eliam plus

oderant enim Sama-

ritas Judaei,

qum
,

alios etlinicos,
,

e qud

quo necesse

esset

eum

perire

ac mori,

si

Israelilae

haberi vellent

et populus Dei

nerno succurreret aut auxiliaretur.

Vers. 31.
sus,
dit
:

Accidit, per casum,

fit.

leinplum cuui Jerosolymilano conferrent,

casu, forte. Ca-

suumque cm essent
undecimi

profani et dgnres, nulloque

modo

ex sanclis pairi-

hominum

consilium et deliberationem exclurespectu,

niliil

busoriundi; lege Josephum

in calce libri

nain divinae Providentiae

casu

Antiquilalum. Samaritani ergo signanler

prol'ert Christus, ut confutet legisperili

exemplum

aut fortuite

arroganliam,

Sacerdos, de gnre Aaron.

qui solos justos aut Israelitas exspectahat declarandos

iter faciebat

Ut desceivderet, descendebat,
via.

eadem

esse proximos suos.

Jericbuntem versus.
vTi7rapx8Ev
,

Iter faciens, ex adverso

praeterivit.

illc.

Pr.tekivit

iNam praepositione

wm

significatur

sacerdotem non
illum
,

eum e cm enim jacentem hominem

Secus eum
,

juxta

loci

ubi

ille

jacebat,

videret, propis ac-

modo non accessisse propis ad miserum rm eliam retrorsm abiisse et pedem

,

ve-

cessit.

retulisse

Videns eum

in

suo sanguine volutari

vilse

quod

ait

ac de via reflexisse, ne propis accederet, sive qud

exterriius esset plagarum magniludine
,

Origenes; videns eum misero ade

statu conslilulum.

rerumque
vicem

sive

qud
esset

horreret videre
pliylactus

moribundum

adnolant hoc Theosacerdos

Misericordia motus est, misertus

ejus, etsi Judai,

est, doluit

et Titus.

Ab

isto

cm

inunemor ejus qu

inter Judaeos et

quem
ral
,

religio

pium

et

misericordem reddidisse debue,

Samariianos esset contentionis. Hic plen docemur,

quippe cujus esset legem docere et facere

sa-

non solm quis

sit

proximus nosler, verm etiam

criiicia

quoqne

offerre
,

cm

ad Dei honorem

tum

quo diligendus modo. Primm omnium enim requirilur affectus misericordiae, et condolentia animi, ut

pro

salute

populi

mrita exspectari debuerat ut

Judseum fratrem,
consiitutum
,

afflictum, et

exlrem

in necessitale
,

exislimemus aliorum calamilates ad nos pertinere,

juxta illud Apostoli
:

sua ope, quoad ejus posset

juvaret.

Mementote vinctorum

tanquam

Aiqui lanim abfuit ut juverit, ut longis recesserit,

et sine ull

simul vincti, et laborantium, tanquam et ipsi iu corpore

commiseralione

praelerierit.

Nott

liic

morantes

Hebr. 13, v. 3.

gilur ac

perstringit Salvator feram sacerdotum Jusacrificiis et cae,

Vers. 54.

Appropians, accedens, appropinquans,

,

daicorum inhumanitatem, fidenlium

remoniis
,

manum admovens
set,

postqum ex jumento descendis-

quod ver praecipuum

,

est

charitatem

non sine

itineris r.ui dispendio.

fasciis.

crudeliler negligentium

nec solm non alienigenas,

gentiles pro proximis agno,

Alligavit, obllgavit
adverso,

Non

hic pr32terit ex

verm ne suos quidem

proximum
dilexit

quemadmoJm

feceraul sacerdos et Levita,

;

scenlium. Sacerdos enim hic

esse bujus miseri

vel

non existimavit se
,

sed accedit proxim ad saucium bribus imprecatur ei sanitalem

conliciendas properans
;

nec verbis lugu-

sed forte superiorem

vel
si

suas inlerea ad res

,

contempsitque

eum

prae se

existimavit

non

sed

manum admovet

vul-

eum

sicut seipsum.

nera obligat, et quod ncessitas poscit quodque potest

,

Vers. 52.

Levita
cm

minister altaris etiam ipse

ipse facit. Fortassis

ser
ti

etiam sacerdos et Levita

;

mi-

quanqum

inferioris ordinis, alitus

ex oblalionibus et

fuisse dicentur

sed non

satis est,
,

charitatem

decimis populi.
Cuji esset,

et misericordiam affectu ostendere

nisi

eliam co-

praesens factus esset.

natu et effectu id

fit,

quantum

in nobis est.

Nostram

Vers. 51. Accidit autem ut sacerdos quidam descenderet eadem via; versus Jerichontem , demissiori scilicet loco qum Jrusalem sitam , prope Joret viso Mo prteriit , Graec vri7raex adverso seu contra praeleriit. Quo significatur non soliim eum non accessisse, sed potis retrocedondo transivisse, qud scilicet horreret accedere utTheophyl. nott, et iia perslringiiur fera sacerdolum inriumanitas. Idem dicitur in Graeco eodem modo de Levit moi ibus enim sacerdotes et Levilae simi-

religione alienus , et Judaeis maxime invisus, e qud Samaritani soli vellent haberi populus Dei, et verum Dei cul tum , verumque templum se habere jactitarent. Hic ergo videns

danem fluvium

fjXflev,

eum, misericordia motus est, tanquam qui existimaret calamitalem ejus tanquam proximi ad se pertinere, immemor omnis anliquae contentionis.

Et appropians, trahente sci'icet eum Vers. 34. propis intimo miserationis affectu, alligavit vulnera ejus, id est, fasciis obligavit, ne medicameninm iniusum respuerent infu.ndens, id est, postqum ant infudisset oleum et viinum, quae viatici loco
:

les trant.

Vers. 35.

Samaruanus autem quidam

gnre et

885
,

COMMUN TA Kl A. CAP.

X.

886
pondre, alterum didrachmi) quansufticere posse putavit.

enim ipsorum commodilatem non affectu lantm, sed studio et conatu prosequimur. Porro qud alligaveril vulnera, fut, pariim ne ex circumstanie are

unum draehm

tum ad redilum usque suum

cipienti.

Stabulario, hospili merilorio, viatores pretio ex-

dtriora redderenlur

partini

ut iabiis compressis

medicinam relinerent,

facilisque coalescerent. Con-

fossa loca ligantur, inquit

Chrysostomus
,

ut intra se-

dum

metipsa relinentia medicinam

sanitati reddantur,

oprante medicamine

Curam illius habe. Hos nummos habeto ad fovenet curandum hune miserum, donec reslitutus miserum hosit sanitati. Discessurus commendat
nec relinquit

sennone
oleum

in

hune locum
quae

edilo.
inl'udil

spili,

eum

bospitis

sumptu curandum,
;

Infundexs, poslqum iufudisset, pris enim

sed de suo dat bospiti unde curetur

ila

tam absens

qum

obligaverit,
,

et vinum

secum sum-

qum

praesens providet egenti.

peerat in viam

oleum loco obsonii ad panem, vinum

Supeuerogaveius, supra inipenderis, praeterea in

sumpseris, quod ultra
ris,

pois loco. Praesentibus utitur, donec suppetant me-

suminam appensam insumpse:

dicamina certiora

non incommodis tamen, cm

,

vi-

ad uujus curam ac necessitatem. Euthymius

num
gere
,

purget vulnera

oleum

leniat. Pris

ergo lavil

Si eiiam de tuo quippiam insumpseris, quod in ejus cdt v.tilitatem.

vulnera vino, quod valet putridum sanguinem absteret

humores peccantes arrodere, denique con;

Heddam

tiisi,

bon

fide.

Fide jubet, quin et redi-

slringere vulnera

deinde oleum adhibuil, quod

et mollilicat divisam

lenil
i:a

tum

pollicelur, et credibile est

illc transiret;

notum

Cuisse hospili,

vulnerum dolorem,
jumentum suum

carnem,

e qud saepis

jamque

slatuisse

ad

ut facilita redeat in naturam.

In

hoc hospiiium, post diem

unum

aut alterum, redire,

super asi)um suum.

quo ipse vectus l'uerat. Syrus, Omnia quae habet, miseri usibus
,

quandoconlectis Jerichunte negotiis, per Jrusalem

in

Samariam
licet

esset reversurus

Cert dclart se non

concedit

suum

eiiam fraudaus genium. Descendit

cui inequilrat, et ejus

quietunim, donec videat saucium incolumem. Observare hic

enim ex jumento
permiitit
,

usum

aflliclo
,

modum

dileclionis
:

pulcherrimum,

si-

quin sublalum suis manibus terra

dei'e-

mul

et

plenissimum

nibil

enim hic Samaritanus

opis in-

ctum viribus jumento imponit.

Duxit. Ipse pedes incedens
,

omisil,

eorum quae ad juvandum proximum

af'erat

jumentum
via-

freno pre-

digum, videri polerant requiri. Hanc porro historiam,

elsi

hensum duxit

misero factus

dux
in

quem cm
quod

eo fine potissimm
sit

in

in proprias aedes

non posset, duxit

in diversorium
,

stabulum.
,

doceat quis
lebit

proximus nosler,

mdium Jsus, ut quemadmodm pa;

Ln stabulum

in

hospitium

duobus consequentibus

versiculis

niliil

ob^tat

pandocbion Graec dicilur, quasi quorumvis susceplaculum

excipiat
; ,

tamen, quin et parabolam esse voluerit coiitiuenleni

qud omnes
stent

se offerentes sine discrimine

mysterium, tum lapsus, tum rparai ionis humani

generis
:

Latine stabulum, slando, quod vialor es ex

illic
,

quemadmodm jam

inde ab initio nascenlis

itinere fessi

id est

quiescant progressu

Ecc'esiae, ebrisliani tractalores docuerunt, atque inler eos

ad boram.

Et curam
ram
agit,

ejus egit. In hosptio rurss, neque im:

Lucam,
<

quidam laudatus ab Origene, bomili 34 in his verbis Aiebat quidam de presbyleris ,

:

pensis neque laboribus parct

ipse

enim miseri cu;

volens parabolam

interpretari,

hominem

qui deJeri;

de strato

et

congruo cibo prospiciens

qud

scendit, esse

Adam;
;

Jrusalem, paradisum;

in diversoriis, et advocaiis

languentium res fer segnis curentur;

consuhisve medicis
,

richo,

mundum

lalrones, contrarias l'orlitudines

accuraiiorem ad-

sacerdotem, legem; Levitam, propbetas;

Saniari;

hibet medicinam.

<

tem, Cbristum; vulnera ver, inobedientiam

mal, 'corpus Domini;

ani-

Vers. 55.
di,
diei.

Altra,
eum
:

id est, postera

die, postri-

pandoebium,

id est,

stabu-

cm

urgeret

itineris ncessitas. Syrus,

,

mane

lum, quod universos volentes introire suscipiat

<

Sequilur Graec, exiens seu abiens

pararet
Lalinus.

cm

scilicet

Ecclesiam interpretari. Porr duos denarios Patrem

Filium
intelligi,

ad

iier se

quod tamen non Syrus magis

cet

stabularium, Ecclesiae praesi-

legil

qum

dem,

cui dispensalio crdita est.

De eo ver qud

Protulit, deprompsit.

Samarites reversurum se esse promiltit, secundum

Salvaioris figurabat adventum. Haec

Duos denarios, didrachmum, aut cert tetradrach-

cm

rationabi-

mum (docuimus enim

duplicis generis esse

denarium,
i

Hier pulcbrque dicantur,

etc.

Hactens Orige-

secum sumpserat; oleum, ut obsonium ad panem, vinum loco pols. Et oporlun quidem vinum eirm
:

purgal vulnera, arrodil putrida, constringit purgata : oleum lenit, lovet, etsanat. Et imponens illum m juiifntlm suum, quo ipse vimerat, duxit, ipse pedes, dux viae laclus i\ stabulum, seu diversorium, et curam ejus egit, accuraiiorem in bospitio. Siguifica!ur ergo omnia quae btait, etpoluit, alllicti istius irt ssitanbus imnendisse. Vers. 55. Et altra die, cm itineris perfi,

supererogaveuis, super impensam libi tradilam , seu de luo, ego cum rediero, reddam tibi; quo dclart donec sanatum viilerit. In qu se non quieturum histoii non solm praeclar lucet pulcherrimus et
,

ciendi necessitale premerefor, puoiulit duos denarios, expendendos in curalionem saucii, et ail btabu-

lario seu hospiti

Curam

illius uabe, et

quodcumque

plenissimus dileclionis modus,dm niliil omill.il eorum quae ad proximum juvandum requin poterant, sed etiam mysterium lapsus et reparalionis humani L'eneris, quod in e omnes pen veteres adnotrunl. Videri poterunt Ambres, et Theophyl. et alii in hune locum, Chrysost. , hom. hc de re, et lal August. , serin. 57 de verbfc Domini. brevis ver lib. 2 Quaest. Evang., q. 19. Saecinclissim complexus est pleraque Orig., hom. 34 in Luc, tanquam ab anliquiore presbytero

, -

887
ns,

IN

LUCAA1
legem observrant
illi
:

888
Diliges

quanqum

alii

commodis duos denarios

inter-

proximum tuum

sicut

prctentur duo lestamenta.

Verm

haie ad mysticum

teipsum, sed ut alienos se habeutes praeterierant mi-

sensum pertinent, nos lilteralem prosequimur.

Vers.
36'.

serum.
Vers. 37.

Quis,

quis ergo, horum trium, sacer-

Ille, legisperitus.

dos, Lcviia an Samaritanus.

Qui fecit misericokdiasi, seu benecentiam, qui

exhi-

Proximus fuisse, proximum se agnovisse,

buisse, ac praesiitisse.
Illi qui incidit, illius qui
legisperiti

misertus adjuvit, opitulalus est.

I.\

illum,

eum

illo,

erga illum qui inciderat in

,

la-

inciderat.

Cm

prima

trones.

Non

dicit,

Samaritanus
;

qud durum

ipsi

quaeslio fuerit

Quis est meus proximus,

illo legis

viderelur id respondere

quia tamen

rem

faieri cc-

supra, v. 29, queni scilicet

diligere ut

praecepto lenear
iiic

gebatur, nisi carere se omni judicio proderet, loco

noniinis proprii

meipsum
:

videri
vel cujus

possit Jsus

inter-

causam
illi

affert.

Narn ro ipso qnd Sa-

rogare debuisse
fuit
is

Cui

Iwrum trium proximus

maritanus Judao
se

saucio benefecerat, declaraverat

est
,

qui incidit in latrones? nimiitn ut manifeesset legisperiti proximus,

proximum

illius esse, id

quod se proximum

stum evaderet quis

ille

quem

illius

agnosceret. Ergo quia opre ipso Samaritanus

illius

diligere et consequenler juvare

egentem deberet.

seostenderat

esse

proximum, ut qui proprium

Sed quia ad hanc inlerrogaiionem respondissel baud

proximi oflicium erga

eum

implsset,

non

poluit

dubim
Leviiae,

legisperitus,

fuisse

proximum

sacerdolis et

elabi hic docior quin faterelur

fuisse, et

Samarilanum proximum

e quod gnre ad eos perlineret; volebat

legem de diligendo proximo circa Judaeum

aulem Jsus eum cogre ut faterelur Samarilanum

fuisse

observasse, quae non solm id praecepit, ut inleriori

proximum

illius;

conversis veibis quaesivit

fait illius?

animi affectu diligas, sed mull etiam magis, ut circa

Quia Iwrum trium proximus

tra senlentiam primo
gavit, quia, ul ail D.

Nec lamen exprimi de Doclr.

eum,
riori

sicut circa teipsum,

dal oppoiluniiate, exle-

propositae quaeslionis inlerro-

opre id dclares.

Cm
,

autem faterelur

legis-

Augnsiinus

libri

peritus

Samarilanum

fuisse

proximum

illius

Judaei

Christ, cap. 30, proximi

nomen ad

aliquid est,

nec

qui inciderat in lalrones

consequenter fatelur JuSamarilani (proximi

quisquam
si

esse

proximus, nisi proximo potest. Quarc

daeum proximum

fuisse illius
est
,

faterelur legisperitus, prout fatelur versu proximo,

illius

enim nomen reciprocum

sed ut

quod superiori versu

Samarilanum esse proximum

trones
inciderat,

Juda-i qui in la-

ex Augustino docuimus), non tamen ul benefactorem,

consequenter falerelur Judaeum

illius

eum

cui benefactum esset.

qui in latrones inciderat, esse proximum

rit ni.

Sama-

Vade, ex Hebraic phrasi, est responsionem absolveniis et dimittenlis se.

Inierrogal ergo quis hurum trium, etc., ut ex

legisperiti ore eliciat

responsum quo eum damnet,

ei

Et

tu, etiam

tu fac similiter. Probat Jsus re

,

doceat, non solos Judaeos, sed etiam exlraneos, ha-

sponsionem scribae

monetque eum ut se

ipse ad

bendos esse pro proximis. Non enim poterat respondere

legisperitus sacerdotem
illius

proxinium fuisse aut

Levitam; quia non simpliciter quaerebatur quis gnre aut cognalione, vel etiam ex
proximus, sed quis
rit

suam responsionem accommodet. Nec tamen docet eum, proximum ejus esse qui ipsi benefecerit, tanqum soli benefaclores habendi et diligendi pro
proximis sint (nihil enim Judaeum, erga Samarilanum

legis

mente,

fuerit

ita fuerit

proximus, ut implevesicut teipsum, id

ita
ita

benefactorem suum, egisse, et vel redamsse amantem, narraverat Jsus)

ejus esse
geat.
,
;

legem

Diliges

proximum tuum

quin potis docet

proximum

est, quis

saucium illum agnoverit pro proximo,

se illius exbibuerit ac praestiterit,

qui misericordi aut auxilio ip^ius indi-

ut

proximum

ut proximi ofiicio funclus erga illum fuerit. Id dubio

Fac similiter,
maritanus

scilicet
si

misericordiam

ut

ille

Sa-

procul non fecerant sacerdos et Levita,

se ut
illius

nequaqum
illius

eum Judo;
velis

Dei de proximo sicut te-

proxiraos gesserant
;

aut se

proxi-

ipsum diligendo

implere mandatum. Samaritaillius,

mos

esse ostenderant
illius

rvera

quanqum ex legis mente, proximi essent, non tamen circa eum

et

nus agnovit se esse proximum Judaei

diverso Judaeum illum esse

neenon

proximum suum , ac pro-

jam inde scilicet ab inilio nascenlis EccleDicebal ille, inquit, hominem, qui desrendit, esse Adam, Jerusu/em, paradisum, Jricho, mundum, lulrones, contrarias forliludines, idest, daemones, sacerdotem, legem, Leritam, prophetas, Samarilen, Cliristum, vulnera, inobedientiam, jumenlum, corpus Doniini, quo incarnatus est, panuveheum, id est, siabulum, quod universos volenles inlroire suscipit, Ecclesiam interpretari. Porr duos denarios Palrem et Filium intelligi, stubularium, Ecclesiae praesidem, cui dispens: tio crdita est; reversionem Samarilani, secundum Salyatoris advenlum. Cum qu exposilione fer cenvenit illa August. loco cit., qui lamen per Jrusalem intelligit civitalem clestis pacis , Jricho, mortalilatem duos denarios, duo praecepia charitatis, alii duo Testasibi tradita,
siae.

Vers. 36. proximus fuisse

agnovisse se
laiis officia,

Quis

horum trium vipetur

latrones?
.

tibi

illi qui incidit in

id est,

illi et praestilisse proximum per ebarinam, ut Aug., traci. 45 in Joan., Samaritanus saucio se piaestitii proximum, quem non pulavit alienum. Ex hoc aulem colligendum relinquit Chrislus, illum saucium fuisse etiam proximum illius Samaritani, quia, ut idem Augusi., lib. 1 de Doclr.

ment;!.

chrislian, c. 30, proximi nomen ad aliquid est; nec quisquam esse proximus nisi proximo potesl. Sic ergo indirecte solvit quaestionem legisperiti, quis esset ejus proximus, ciica quem deberet implere legem de diligendo proximo, nempe quoslibet opis indigentes etiam exlraneos. At ille dixit : Qvi fecit misericorVers. 57. illum ; nam ipso opre dilectionis declarabat diam

, ,

889

C0MMENTAR1A. CAP.
,

X.
esse

890

inde ut impleret legem sive Dei sive naturae

dilexit

tate

proximum

suum

ipso opre debeat osten-

eum, non
rbus
ipsis,
;

affectu

ianlm aut verbis, verm etiam

ofliciis,

dere; omnis, inquam, homo, etiam inimicus, adeque

adeque plenissimis amoris

sicut

exosus ob religionem perversam, qualis est Samaritanus.

tia,

seipsum

iia tu, simili

re nai, ostende te proximuin

libi

Nec minus egregi retundilur

illius

arrogan-

esse cujusvis honiinis

obvii et vicissini quenivis

qu putabat perbell observatum hactens se

de proximo sicut seipsum diligendo praecepium,
rei

hoininem proximum esse luum circa quem observan-

illud

dum
an

sit tibi
;

Dei de proximo sicut teipsum diligendo

null habita ratione an Samaritanus
sit,

nec oportuisse ut Jsus ipsum ejus

e qud neminem ex
Israelilis

admoneret,
praeserlim

praeceptum
Israelila,

fratribus,
:

an Judaeus, an Gra3cus, an amicus, an

nullam ho:

probis acjustis, laederet aut odisset

si velit

cm

doceatur,
,

iniiiiiciis,

an justus, an inipius, an cognalus, an exille

legem implere, et obtinere vitam aeternam

traneus,

quemadmodm Samarilanus
habuit.
?

etiam inimicos et alienigenas sicut seipsum diligere

dcbere, id quod cerl hactens non fecerat. Porro

rum ralionem
est

Rogaveral legisperitus
Jsus proponit
,

Quis

meus proximus

ei

imiiandum
proximo,

non perinde constringeret haec Jesu conclusio

peritum,
narrrat,
si

legis-

exemplum Samaritani
nullam generis,

qui in censendo

rcs ficla tanlm

gesta
:

esset,

quam hactens

palriae, aui amiciiiae,

sed solius com-

non etiam

videtur enim non verbo

,

muais humanae naturae ralionem babuerat; docens

tanlm

velle

docere ipsum

verm etiam exemplo

,

eum oinnem bominem

esse ipsius

proximum, etiam
;

movere, eoque Samaritano sumpto

ipsum deberet, qud inventus
pietatis
sit

cujus pudere

ininiicum et Deo ac ver religione alienum

ut Dei praecepium observet,

quem

Samaritanus, in ver
,

animo

diligere et pro re

dilectionis proximi

ratione

superior

iis

qui

nal ipso opre adjuvare debeat,

lit

quemadmodm
:

ve-

primas religionis

in Judaico

populo tenerent. Allu-

sibi

fieri

ab
lib.
:

alio.

In

banc sentenliam

scribit D.

dere enim Jsus ad iliud videtur, quod alias his hominibus objecerat
in
:

Augustinus,
<

de Doctrin christian, cap. 50

Cui

Publicani

et

meretrices prcedent vos

v. 31.
,

Dominus
esse

ait

Vade

et tu [ac similiier,

ut videlicet

regnum clorum, Matlh. 21,

Vers. 38.

eum
<

proximum intelligamus,
si

cui vel exhibenvel exlii-

Factom est autem

dm
iler

alia historia.

dum est bendum

<

ollicium misericordiae
esset si indigeret.

indiget,
est

Dum
loca
los

irent,

facerent,

dm

proficisceren-

Ex quo
sit

jam conseProximi

tur, scilicet Jsus

ejusque apostoli, per castella et

qucns

ut

etiam
est
,

ille

quo nobis hoc vicissim

nosler.

Judaeae,

ad quae praemiserat electos discipu-

exhibendum

proximus
est,

septuaginla

duos

prout dictum

fuit

supra

<
t

enim nomen ad aliquid

nec quisquam esse proxi-

vers. 1.

mus

nisi

proximo potest. Nullum aulem exceptum

,

Et
quin

ipse

intravit
apostolis
;

ut ipse intraret; non

dubium
,

<

esse cui misericordiae denegetur ollicium

quis non

eum

sed solus ipse nominatur

tan-

videat,
test,
>

quando usque ad inimicos etiam porrectum

quai es erant inprimis Samaritani Judaeis. In

qum

vise

Dominus, ex cujus arbitrio penderet,

aliud
,

eamdem
t quit, <
<

seutenliam Theophylaclus
ipse erat

Salvator, in-

quoniam conditor

sciens nos

om-

qud castellum unum post secum ingredi. Castellum, pagum vicum

,

vellet apostolos

nomine Bethaniam

ns

unam creaturam

non operibus neque

digni-

quse Joannis
et Marlhae
;

11

v.

1,

voealur castellum Mariae

tatibus,

sed naiur dfinit proximum, etc.

Omnes
lui

id
,

adnotavit etiam Euthymius.

suscepit
;

enim, inquit, qui ejusdem naturae sunt, proximi

Excepit
nore.

magno eum amore

est,
,

et

ho-

sunt. Sis igitur vicissim et tu Mis proximus, non

Ijco, sed atieclione
et studio

erga

illos.

Similia

In dosium

suam, id

hospitio,

quemadmodm

habet Titus. Ratio proximi in communi hominis natur fundalur

:

suscipi soient peregrini

ait

Augustinus, sermone 26
in

bominem enim hominis causa

ita

creavit

de Verbis Domini, quanqum

Suscepit enim famula

propria venienlem

Deus, cunctosque

inier se devinxil, ut se

mulu

Dominum, gra Salvatorem

diligere juvareque teneantur, nullo habito respeclu

justiliae, amiciiiae, generis, patriae, nationis,

creatura creatorem, spirilu pascenda in carne pascen-

autquo-

dum, dignatione non condilione. Flix tanto hospite

mulier, e

rumvis aliorum

quanqum

sit

ordo,

si

pluribus con-

commendanda magis

hospitalitalis virlute,
,

curreniibus, nequeat

unus omnes jnvare. Egregi

qud Judorum primatibus exosum

susciperet.

immerit san,

ergo hic legisperitus, propriis verbis convictus docetur quis proximus ipsius
sit, et

quem

data opportuni-

Vers. 39.

Et

iiuic, cui

erat.

Samaritanus, se proximum esse Judaeo saucio, et consequenterillumsibi; ilaque respondit ei Dominus: Vade, et tu fuc similiter, ut censeas libi proximum esse non solm gnre, palri, amiciti, religione conjunctum , sed quemvis liominem cui vel exhibendum est oflicium misericordiae, si indiget, vel exbibeiulum
,

quoddam castellum; Graec, pagum quemdam, qui videtur fuisse Bethania nam haec, Joan. Il, vocatur castellum Mariae et Marlhae. Et mulier qu.idaj* Martiia nomine excepit illum, sive qud major esset natu , ut Bernard., serm. 3 de Assumpi., fuisse putat, sive qud
;

ilinere videntur contigisse. Intravit in

esset,

si

indigeret, inquit Augustinus, loco

est

cit.

Omnis

enim homo
nis, ut

omni bomini proximus, nec

ulla cogi-

tanda est longinquilas generis, ubi est natura commuidem concione 8 in Psal. 118. Vers. 38. Factum est autem dum irent, id est, dm pergerent Jerosolymam ; nam haec in codem

ipsa rem familiarem communemque procuraret et administraret ; et ide dicilur eum excepisse. In domum suam, quamvis et Maria et Lazarus in e habita-

ient.

Vers. 59. Et iiuic erat soror, etc., qu.e etiam sedens ; q. d., non obiter, sed ex composite, ut Aug.,

, ,

891
Soror. Ambae, non solm carne, sed

IN
et religione

LUCAM
omiiia negligenda pularet.

89

Jesu docebantur, usque adeo ut prae his caetera

german, ambw Domino cohserunt, amb Domino

in

came

prsenti concorditer servierunt, quod

ail

Augu-

Vers. 40.

Mautha auteu. Maria quieta sedebat,

;

Stinus,

sermone

20'
,

de Vcibis Domiui.

uni intenta verbo Jesu

contra Martba

Nomi.ne Maria

cogiiomine Magdalena. Syriac est

eliam Grac scribil alias cvaugeest
et

Satageuat, dislrabebalur, occupabalur negoliosa,

tanio excepio huspite sollicita erat
,

Mariant, quo
lisla.

modo

qu ratione

Cur crgo vocala

Maria;
?

domus Marlhae
si

poliiis

illi

satisfaceret, et pro dignitaie tractaret.

qum

Forte, ex divisa haerediiae,

domus

Ereo.ue.ns, mulluin, variuin.

Marlhae erat, non Mariae; aut

familiam alebat
senior
fuisset
,

uiriusqne, Marllia
Marllia esset

Mimsterium

pertinens ad corporis refectionem.

coitvivium,
ail

non Maria,

sive quia

Vrparabat qu necessaria erant ad

natu, sive quia Maria jamdiu Juda; ab-

Eutliymius, et ad obsequium ejus ac discipulorum. Cupiebal ex ofhcios cbarilale,

secula

Jesum ex

Galilae

vide

supra

8,

Domino

et

iis

quos se-

vers. 2.

cum Dominus
doclriiiiin

adduxeral, diligenler omnia, aHalim et

Audiebat, auscultabat, avide excipiebat.

accurat administrai e; ideo dislrabebalur circa varia

miuisieria, dinn assidue opoiteret

Verbum, sermonem,
tio

illius, loquentis

de regno Dei. Jsus, ne domi

exceptas
,

quiJejqa atiense
:

hospi-

quae pra:parabanlur,

el

eam intresse iis manus adinovere, ul rect

inlermiltit doeendi sludiuin

verm

esseol curaia omnia. El san ipsius lauquiu malrislauilis

interea

dm prandium

paratur, ne quid temporis

el bospilis,

magis qum sororis, iulererat,

;

elabatur sine fruclu, docel et evangelizat, edisserens

Mariae, aposlolis aliisque qui praesenles esse polerant,

curare ul

m lui

deesset bospili digne excipiendo

sed

intrim dislinebatur et ab audiendo verbo Jesu avocabatur. Par

qu ad animarum salulem
spites suos spiritaliler poraliter

con ferrent

pris
ipsis

hocor,

unique

sorori
;

pielas

in

Jesum, sed
duas so-

pascens,

qum ab
igitur

diversa pietatis functio erat

eadem

pielas,

pascerelur.

Docemur

Cbristum

rores in

Jesu diligendo concordes, ad res diversas

qu(kumque accessit, non sibi privatim fuisse deJitum, nec sua commoda, quietem aut lautitias seciatum
,
,

agebat
tiis,

Maria, vacans domesticis exlernisque nego-

assidebat ad pedes Jesu, audiens

eum
,

res divisollicita

sed hoc

unum

ei

sludiuin fuisse, ul
sibi

aliis

prodesset,

nas salularesque docentem. Contra Marllia

utque munus obiret

Clirysosloinus in

Paire injunctum.
ail
:

Quare

de apparalu convivii, bc

illc cursitabai,

satagens ne

Calenam adductus

Exemplo
in

quid deesset, quod ad Jesum pro dignitale excipiendum

pertineret.

suo docel discipulos, qualiler se gerere debeant

;

Eadem

igitur

erga

Duminum
ejus

cbarilas

idoimbus eoruni qui eos suscipiunt

picanles ad

ut scilicet apquiescant, sed

Mariam quidem non paliebalur ab

velli,

pedibus di-

domum, non

resupini

poiis repleant suscipientes sacris et divinis doclric

patiebatur

nis.

EriAM sedens. Audiebat verbum

illius

non quovis
llexa

Martbam ver sursm ac deorsui agebat, nec Domino adhserere. Qu stetit et ait. Quidam vertil superveniens ijimr ail; Syrus, et lenit el dixit. Marllia non laboiis
,

modo, non stans

et quasi aliud agens,

non genu

peitaesa, sed

cm non

sullicerel
,

omnibus obeundis,
tandem venit e ubi

et subinde ad negolia domeslica exiliens, sed sedens, id est, coniposilo ad

qu

ipsi

apparanda videbantur

hoc corpore, totani se audiendo

rei

docebat Dominus, et astans inlerpellamque sermo-

discendoque addicens, huic uni

incumbens,

aliis

nem

ejus, dixit

ei,
:

proposil

tanqum coram judice

erga Jesum re-

omnibus ex prolesso

neglectis. Sessione significalur,

de sorore querel

quies, allenlio, diligenlia et assiduitas.

Domine. Magna erat

verenlia.

harum sororum

Secus, ad, juxla pedes. Sedere ad pedes, habitus

est,

non

taiilni niulieris, sed el discipulae

et

humi-

Non est

tibi cur^.

Non

incusat Jesum,

quod qui;

lilatem atque erga

docentem revereniiam dclart;

humilias ad pedes

dam
Non
quin
id

adnotanl, sed excitt ad sui respeclum

te

q. d.

quae duo, quies, inquam, et humilitas, ad conlempla-

miseret me, oppressas negoliis? non dubito Sciebat Martba qud Jsus non teneretur
ei

lionem

necessaria sunt.

Quatit'o

iia.

sedebat, inquit Augustinus,

serin. 27
:

de Verbis Doenim aqua ad

collis.

curare; sed confidenter loquilur, liduciam

sug-

mini,

tuni'o

amptius capiebat
,

confiait

gerente,

tum

labore pro Jesu assumpio,

tum humaut 6ola ap-

humilitatem convallis

denatat de tumoribus

De-

nitate Jesu.

lectabaturergo Maria dulcedinedivinarum rerum quae

Solam ministrre

ut sola ministrem

serm. 26 de Verbis Domini, nott, nempe

altenlione, diligenlia, assiduilaie,

cum

quite,

quae per sessionem innuuntur. Secus, s?u juxti, pedes, proul el Paulus juxta pedes Gamalielis, eruditus fuit, nain isle babilus est discipulae humilitatem et revereniiam erga docentem declarantis. Unde Augustinus ibidem Quani humilis ad pedes sedebat, tani amplis capiebat confluitenim aqua ad humililalem convalis, denatat de tumoribus collis. Audiebat verbum iLLii's, loquentis de regno Dei simul ac rtomum ingressus luit ne quid temporis sine fruclu laberetur.
,
:

Marta autem satagfbat , Grsec Vers. 40. dislrabebalur, circa frequens ministeiuum, id est sollicita erat in variis niinisteriis ad eonvivium et ad obsequium Chrisii ac discipulorum ejus pertinentibus, ne quid talibus hospitibus deesset. Qu^; stetit, nempe tandem vel lassata, ut liasil. in Const. monast.
c.

2, vel obeundis
tibi cur.*:

niinisteriis

omnibus non
:

suffiriens,
:

et interpellans

Domiuum concionanlem
.

ait

Domine

per leinelipsum verba videnlur subaceusantis incuriam, vel oert excilaniis ad respeclum sui Quod soror mea reliquit me solam miNibTRARE , in apparandis convivio necessariis : Die

non est

893

COMMENTAIS A. CAP.
Videbalur
ponebat,

X.

894

ei

parem quae ad prandinm necessaria surit. raiione alienum, qud .Maria ipsam desereret, nec
et

bebat gnera ferculorum, et variant supellectilem disut

convivium exliibcret tanto hospile didislractione,

ob Clnbti honorem

hospilum muliitudinem sorori

gnum.

Ilevoeal Jsus Mariliam tant

suain opcrani offerret. Accust itaque sororem.

admonetque deponere sollicitudinem non necessadic,

Ergo,
jub.

si

libi

curiE suin, de
ipsa aui rogat
ita
;

quo non dubilo

riam, quia multis non

sil

opus, quod sequilur.

Non jubel

sororem, pariim quia

addictam, ut
nisi ju-

Vers. 42.

Porro unum est necessarium, uno

Pericopn banc multi ad sequenlia
aliis
;

sciebateam sacra; doctrnse

bente Jesu non posset
avelli

autem

est opus.
;

partiin quia

em

scdcre
et

ref'erunl

nos

cum

item mu'tis, praecedentibus

ad pedcs Jesu doccnlis videreiur, nixa permissu

auctoritate Jesu,

connectere malunras
ricope,

praesertim

em subsequens pe
Jsus, cur dehor-

non deceretut,

praeleritt Jesu, ci'ra

suam Graec

et

Syriao habeat conjunctionem

Idit

veniani Jesu, ipsa sororem ab audiendo Jesu avocarel.

adversativam. Ralionem ergo a

tetur

Quare Eutbymius,

dic,

inquit,

tanuunm prceplor.

Martham
ad

multis tant

cura parandis, quia uno

Ut me adjuvet, ut niibi vieissim opitulelur, ut un mecum minislerio manum admovent, ait Eulhymius
;

solosit opus, quia

suflicial,
silius,

unum
vilac
,

ferculum,

unum

cibi

genus,

usum

unicum

sufliciat

ferculum. Ba-

est

enim metaphora ab onerihus sumpta quae ulrinque

per ancillas
ipsa sola

quaeslione 20
:

inler fusis explicatas, citans

admotis manibus sublevantur. Adjuvet aulein, non in

inferioribus ministeriis obeundis. quae
fiebanl
,

hune locum

Paucis, inquit, vel uno est opus, partis

videlicet,

quiJem ad apparatitm

uno verb scopo ut n-

sed in cura gerend

cm enim

cessitas explealur. Similiter Titus:

Non

e de causa

non

suflieeret

omnibus intendere, vult sororem obire

quoddiximus, pio erga Dominum
sumpluosiim convivium
et
:

hue venimus, ut supervacaneis eteis venirem impleamns,

partem

curae. Mota,

natura enim paucis contenta

Ctus
:

est.

Denique Theophylaut

Jesum

affectu, cupiebat

Uno

nobis opus est,

nempe

comedamui qualiet

multis abundans ferculis, laul et

mund

parare

id

tercumqne, non variis.

Non requirebat Jsus laulam

autem curam

aflert et sollicitudinem,
ita

exercetque to-

opiparam mensam, vulgari ac parabili cibo contenlus

erat, quaeejus er-at lemperanlia.
ralio

tam domum,

ut domesticorum nullus subtrnbere

Sed quamvis appa-

se possit et gravioribus occupari. Cupit ergo Martha,

plurium necessaria non

;

esset,

neque Jsus illam

Jesu

ut surgat iMaria, et relicto ad tempus sludio audiendi

divina,

requireret

non tamen ingratum

fuit

vanum

mi-

secum incumbat
:

eis quae inpraesentiarum ju-

nisterium Martliae, neque peccavit

illa
;

ob superfluum
quia licl J-

dicat necessaria

non qud

praeferat

administratio-

apparatum aut sollicitudinisexeessum

sarium

nem

famtliarem sludio verbi, sed qud hoc tempore

sus non requireret varium cibum, quippe non neces,

jiidicet

magis necessariam, arbitrata judicium Jesu

recl tamen Martha illum paravitet oblulit

suo consonum fore. Vers. 41.

Jesu, ut

Respondens. Maria

causant

suam ju-

clararet,

suam erga Jesum fidem charilalemque deet oslenderet quanti faceret Jesum, quem
in se ipsis
:

dici maluit comntittere, nec in

respondendo vohtit labo-

agnoscebat se pro dignitate excipere non posse, quan-

rare,

ait

Augusiinus, sermone 26, quod saep alis

sensit, sup. 7, v.

tmcumque conaretur accu r aie. Multa

con-

faciens,

semper Jesum patronum

40

siderata parvi aut nullius liunt Jesu

quae tamen
:

Mauh.26,v. 10; id enim mentit sutaciturnitale, quam

ex histori evangelic
licet

ex fuie pioque affectu oblala, gratissima sunl

ple sit

observare, quae proprits,

unguentum
v. 7. In

illud

preliosum, sub

exemmortem Jesu

eos decet, qui contemplalionis rerum divinaruni stu-

Maria Marlhae sorore

in

caput recumbentis effusum,

scribit Augusii:

dium profnenlur.
Martha
attendus
,

Matth. 26,
est

banc sentenliam

Martha. Repetitio nominis,

indicium

nus, sermone 27 de Verbis Domini

j

Putamus
,

re-

dilectionis, aut fori

;

thovend intentionis, ut audiret

prehensum esse ministerium Martine

bospilalilalis occupaverat, quae

verba sunt D. Augustini, serm, 26 de Ver;

quam cura ipsum Dominum ho-

bis Dotsini

et

conjungenda

est

ulraque causa.

spitio receperat?

quomod

recl reprehendebalur

Tcrbaris, quidam ver'unt lumulluaris. Red tumultus hoc loco, distructio est et turbalio,
ait

quae tanto liospile laetabalur? In

eamdcm

sentenin

Eulhymius.
et

liam Ambrosius

Nec Martha, inquit,

Sed

bono

Turbalio aulem

fuit,

non reprehensibilis

immode-

ministerio reprebendilur, sed Maria qud meliorem

rata, sed qualis consequi solet sollicitudinem de rbus

partem

sibi elegerit anlelerlur.

et Cassianus

plunbus uno tempore curandis.

collt. 1, cap.
i

Cm

laboraret Martha, pi solli-

Erga plurima,
erco
illi, saltem

circa

multa; varia enim parari ju-

ciludine acdispensalione distenta, solam se videns ad

me
,

admonilus,

trr

Dici hoc vult

Domino, e quod

dicturam exislimaret eam docente avellere citra veniam. Vers. 41. Et respodess dixit Martha, Martha; qu gerninatione nominis compescit Marlham , ac lurb tain sedat et laeii subreprehendit quanqum Augusi., serin, illo 26, repetilione.m nominis

se frustra id vel imleceas videretur,

me adjuvet. Maris

indicium dileclioois, aut lori, inquit moyemlap intentionis, ut audiret aitemis. Sollicita es et TuuuAiiis erga plurima; c turkiiionc qualis couse
velit esse
,

qui solet sollicitudinem de plunbus rbus uno tempore curandis. Vers. 42. Porro usum est necessarium. August. ad sequenlja hoc relerre solet, ut significelur contemplaiionem illius uuius deilalis esse necessariam, quam npponit mollis ministeriis hiijus vit bonis quidem , se.l carnalibus , quibus occiipabatur Martha. Alii unijm_inlelligunl illud quod Maria faelitabat, sciliret an lire yerburc Dri ; quo in idem fer redil. Non

incongruain tamen interpretilionem dant Grxci, Ti|us, Tbeopbji. et inprimis Basil,

plerique
in

Ileg.

, ,

895
i

IN
sufiicere,
:

LUCAM
tionem
|

896
:

tantum ministerium non posse

sororis
etc.

adjutorium
est
tibi

nam

et partis

nomen nonne ad
et inter

aliquid est ?
et

Domino
;

postulabat, dicens

Non

et

nonne qusiio hic

relict

Martham
,

Mariam
ad
illo

icur ,

ulique non ad vile opus, sed ad lauda-

utrm Maria,
loco

su parle

transire debeat

bile

eam ministerium provocabat. Et tamen quid

partem Marthe, neene? Quare ilerm Cassianus

:

audit,

etc.

dictum,

si nihil in

Quid ergo est quod Jsus vult Marthae e reprehendit? facientem ben,
si

Nam cm

dicit

Maria
,

bonam partem

elegit,

licl taceat

de Marlh

et

nequaqum eam

viiupe-

admonet

ut meliora sequatur, aut

ci

non admonet ut

rare videatur, illam tamen laudans, hanc inferiorem

esse pronunliat.
,

sequatur, cerl ponit

meliora ob oculos, sororis

occupationi,
iis

>

In

eumdem sensum
et

inlerpretanlur

quietem prferens ipsius

:

quuntur verbis Maria optimam partem,

reprehendit, ait
tinxit; et

etc.

qu seNon opus

Grci

Titus, Theophylactus,

Eulhymius, ut Marthae

quidem

virtus

magna

bona, Mari autem major et

:

iterm Auguslinus, sed munus dis-

excellentior fueril; ex quibus Eulhymii verba sunt

,
,

Beda

Ecce pars Martine nonreprelienditur

sed

Mari

laudatur.
dixit
,

Quarc non pris quidquam Mar-

th Jsus

qum

illa

conaretur sororem

studio divini verbi ad corporis ministerium abstra-

Bonam pariem dixit non quod allera mala sit sed bonam hic appellat eam qu melior est. Poiest enim fieri ut duorum bonorum unum allero me lius sit. i Sed ecqunam est pars illa optima Marias?
,
,

here

qud

si illa

animo ad varia apparanda

distracto

Sedere ad pedes Jesu

dis et

et audire

verbum

ejus, discen(

peecsset,

su illam Jsus sponie ejus rei admo-

contemplandis rbus divinis incumbere

,

quod

nuisset, et ut se sorori ad
geret, jussisset.

audiendum verbum junlegitur

Maria. Maria autem,

Syriac.

quomod

Grc

et

qu corporis sunt, totum in iis esse qu sunt animi. Hc est pars opiima, pars, inquam est eorum qui eam eleet

diximus), Deo vacare

posthabilis

iis

Conjunclio adversativa pericopen hanc

gerint sibi in hc vit sectandam, quibus

est huic

decretum

praecedenli spart,

quemadmodm
,

paul ant dixi-

prcipu

rei in

hc mortali vil incumbere.

,

mus.

Nam
,

qui aliquando duntaxat id faciat

sibi

is

non habeat

Partem
bere

funclionem
et

studium

genus vit

nimi-

hoc

pro parte.

Quam ob rem

sequitur hic ver-

rm, discendis
:

contemplandis rbus divinis incum1

bum,

elegit.

qu phrasi legimus psalmi

18

v.

57

Portio

Elegit, quo significatur Mariam Magdalenam, non

mea, Domine ,

custodire legem tuam.

Atque omnin

solm nunc intentam esse Dei verbo

id

verm etiam
vil

frequenseslinsacrisLilteris, ut quod alicuiobligit continu possidendum, agendum, tolerandum, eleclione,

sorte aut merito pars ejus dicalur
,

prcipu functionis

sibi delegisse in

obeun-

dum. Atque hc
e ad

est pars opiima, id est, long melior

metaphor sumpt
:

partitione hreditatis. Thren. 3, v. 24

Pars mea
im-

curare, inquam

quam Martha Mariam conabatur atlrahere , ea qu facerent ad reficienda cor,

Dominus. Job. 27,

pii, etc.

v.

13
:

Hc

est pars hominis

pora Jesu ejusque discipulorum, melior hospitalitate

et corporali

Psalmi 10 v. 7
pars

Ignis, et sulphur, et spiritus

pauperum cura

quanl

spiritale

prstat

procellarum,

calicis

eorum. Psalmi 15 v. 5

corporali, et cibus mentis cibo ventris.

Per alterum

Dominus pars hredilalis me.

enim corpus pascilur , per alterum anima vhi/icatur,

ait

Optimam

illam

bonam

quod interpres plenissim

certum
est liic fieri

Theophylactus.

Bonum

est

hospitalem esse,
:

expressit, optimam. Et quia

cominlelet
,

paralionem, conferrique inter se funclionem Mari et

funclionem Marthae
ligunt
;

hoc enim veleres omnes

,

verm melius Deo assidere illud enim corporale est , hoc autem spirituale. Maria inquit Chrysostomus, non ministrabat, sed discipula
inquit Euthymius,
,

hinc

fit,

ut D. Augustinus
,

sermone 26

27
et

hic etiam erat

et

spiritalibus

magis afficiebalur;
,

de Verbis Domini

Ambrosius

in

Commenlario

neque enim ministrabat tanqum vocata

neque

Cassianus collationis primas capite 8, non solm intell igant

,

communi vacabat
impendit
,

ministerio, sed soli Jesu

honorem
an

verm etiam
sed
illa

aliquolies legant,

meliorem.
:

neque tanqum homini adest, sed tan

Ambrosii verba
lu
i

mox dedimus.

Augustini sunt

Non

qum Deo.

Hanc autem partem minus bonam

vil

malam
ipsi

meliorem. Cassiani

hc

Cm
,

sibi

prcipu in

seciandam elegerit Marlha, non

intelligi,

Marlha sancto utique ministerio deserviret, ulpole

expresse dicit

Jsus; possit enim

Mari
in-

qu

Domino ejusque

discipulis ministraret

et

pars melior dici e cui Martha inprseiitiarum

Maria

spiritali

tantummod

intenta doclrin

Jesu

cumbit

videtur tamen id insinuare, prsertim

cm
hc

<

pedibus inhreret, prferlur tamen Domino, quod

elegerit pariem.

et postea diserte

de Martha legamusqud accumbente

;

meliorem

Confert igilur inter se

Jesu minislraverit, Joan. 12, v. 2

ejus fuisse propensio

ita ut
,

videatur

Christus, partem Mariai et partem Marlh, ut pudere

adeque vocatio

sacris piisque

debeat Calvinum, qui negat ullam hic

fusis disputatis,
significet

fieri

compara-

functionibus

sed corporalibus

atque

exterioribus

quam Christus ut scilicet necessitati corporis fit satis, ad quod paucis vel uno opus est cibo , quia natura paucis contenta ; ut ita unum tacite opponatur pluribus ferculorum generibus, quiqust. 20, juxta
,

unum

esse necessarium

erat. Maria optimam partem elegit; Grc, bonam, sed cum articulo em-

bus Martha parandis intenta

phasin signifieante,q. d., illam

bonam

seu excellenter

quod nosler optimam dixit et consequenter , meliorem qum Marlha, sicut legit August. llaque non opus Marlh reprehendit , sed partem id est funclionem studium, genusque vit Mari prtulit. Non tu malam, inquit August., serm. 27 de Verbis Dom., sed illa meliorem. Pars autem illa est sedere ad pedes Jesu, et audire verbum ejus, hoc est, discendis et contemplandis rbus divinis incumbere, quod

bonam

897
vacare.

COMMENTARIA. CAP.
Vnusquisque enim

XI.
qui ois incumbent.

898

proprium
alius

donum

habct

erunt

alii

Nec enim

id

quod
id
si

est

Deo, alius

quidem

sic,

verb sic; 1 Cor. 7,

melius et perfectius, dimiliendum est ob

quod
perse-

v. 7. Praefert ergo Jsus funclionem

Maris
,

functioni

minus bonum minsque perfectum

vei et tua soror, lolain

est.

Im

Marthae, et olium

illius

liujus

negotio

malens

vitam divinarum rerum con-

attent, caeleris poslposilis rbus, audiri,

cibis tractari
;

qum

laulis

lemplationi impendere, ne vit quidem hc finiente

quasi dicat

Non

est

qud queraris de

auferetur ab e hoc studium

faciente
,

vel

me

vel quovis alio

sorore, qud

te

solam relinqual ministrare, quasi miin

quin poiis augebitur et pcrficielur.

vil

Tuum
;

nus benefaciat

eo

qud teeuin non curet ea quae

:

ministerium locum non habebil in aetern

sororis tuae functio poterit esse aeterna.
<

hc

ad corporis mei refectionem faciant

scito

optimam
est

In hc vil

partem ab

ips electam. Ministerium

tuum bonum

augetur, in ali vit perficietur,

nunqum

auferetur,
:

quidem
est
,

et

mihi gralum; sed quod illaagit, melius

tait
i

Augustinus, serm. 2G de Verhis Domini

;

te

mihique gratius. Judicium long ab liumano

Dicerent

auferetur aliquando onus nccessitalis

veritatis.

aeterna est

diversum.
laborare,

homines Martham pro Cbrisio

dulcedo

Activa enim vila, inquit Beda,

:

nimirm prandium Christoesurienti parare;

Clirislo neglecto
,

cum corpore
<

dficit

conlemplativa autem hic inci

Mariam ver,
suae.

sibi

vacare et quieti

pit,

ut in clesli patri perliciatur.

Cm
,

ergo Maet

Atqui testatur Dominus, funclionem Maria?, cui

erat quali convivio

ria suaviter audiret

verbum dulcissimum

corde
so-

non usque ade curse

esciperetur
,

Dominus
,

intentissimo pasceretur; interpellato

rore su
ret ei
,

Domino
,

meliorem esse sibique gratiorem

gra-

tius sibi esse

eorum studium qui

,

avidi sunt ad au-

quomod putamus eam limuisse ne diceDominus : Surge et adjuva sororem tuam ?

diendum verbum Dei

ah

qum eorum
;

qui

solliciti

sunt

Mira enim suavitate lenebalur, quae profect major

est

ut ipsum corporaliter pascant

his, suavis se refici et

scilicet

ab

illis

qum
sit

mentis qum venlris. Excusala est, sedit secu:

amplis bonorari.
,

rior

ipse

enim

ejus factus est advocatus, qui judex

Qu.c proinde non auferetur ab ea

quae

cm
, ,

fuerat

interpellatus.

Notum

est cujus ular verbis.

optima

et melior tu
;

non auferetur ab e
,

ut ad

tuam transeat
nunc neque
et

non auferetur

me

anctore

neque
medivelit

Poslrem monent rectissim hic plerique omnes calliolici tractatores, in his duabus sororibus figuratam

in secula. Addicat se

audiendo

et

tando verbo Dei rebusque clestibus, quantum

possit

vilae

Domino duplicem vitam bonam, seu duplex genus bonae futurae in su Ecclesi; secundm tropo;

bc in mortali vit (ubi inlerdm servirc

;

logiam quidem, aclivam vitam et contemplativam

juxta anagogen

oporiei corporis necessitati)

ego

nunqum

ei praeci-

ver, praesenlem et futuram (nec

,

piam

ut hc functione relict, transeat in partem

enim exslat
tiva),

in

hc mortali vit

vita

pure contemplaMaria ver

:

sollicitudinis tuae, parantis

mihi convivium splendi-

Marth quidem

activa? et prsentis,

dum

nunqum jubebo,
le

ut spiritali hc functione

conlemplativa; et futurae,

intermiss,

adjuvet in his
;

rbus externis

mi-

quibus lat

typum exprimente Augustinus, illis jam saep laudatis

de

ser-

nsque necessariis

qud

si

etiam necessariae sint

monibus de Verbis Domini.

neat in aeternum. Hoc ergo signum est corporalia exercitia non per se intendi Deo, sed ut mdia, per quae ad optimam partem, hoc est, ad scientiam chantaiemque veritatis veniatur. Notant auiem plerique Patres, et inprimis August., serm. 26 et 27 de Verbis

Maria elegerat, id est, toto vita? studio lanqum partent seu sortem sibi propriam sectandam ceperat, sicut contrario Martha officia pietatis corporalia, de quo etiam Joan. 12, v. 2. {$uje non auferetur ab ea, neque in hc vit, ni'que in futur. Au.eretur enim aliquando onus necessiiaiis, seu corporalis hospitalitalis; aeterna est dulcedo veritatis, inquit August. Per hoc ergo Dominus dat rationem cur melior sit pars Mariae sicut et Apostolus charitalem dicit esse majorem fide, et spe, e qud his transeuntibus illa ma,

Dom.,duas vitas quidem activam

in his mulieribusfigurari, tropologie

,

et contemplativam anagogic ver prasentem et futuram, laboriosam et quietam, aerumnosam et beatam.temporalem et ternam. Vide Au-

gust. latis.

CAPUT
1.

XI.

CHAPITRE
quodam
loco orans,
1.

XI.

Et factum

est,

cm

esset in

ut cessavit, dixit unus ex discipulis ejus ad

eum

jour, comme il tait en prire en un certain lieu , aprs qu'il eut cess de prier un de ses

Un

Domine
2.

doce nos orare

disciples
,

lui

dit
l'a

Seigneur

sicut docuit

et

Joannes

apprenez-nous prier

comme Jean

appris ses disciples.

:

discipulos suos.

Et

ait illis

Cm

oratis, dicite

Pater, sancti;

ficetur

3.

nomen tuum: adveniat regnum tuum Panem noslrum quotidianum da nobis

et

hodi

Lorsque vous prierez , dites : 2. Et il leur dit Noire Pre, que votre nom soit sanctifi; que votre rgne arrive; 3. Donnez-nous aujourd'hui notre pain de chaque
jour
4.
;

i. Et
ipsi

dimitte nobis peccata nostra, siquidem et

;

dimittimus omni debenli nobis

ne nos inducas

in tentationem.
5.

tons aussi redevables

tenlation.
5.
Il

Et remettez-nous nos offenses, car nous remetnous-mmes tous ceux qui nous sont
;

et

ne nous abandonnez point

:

la

Et

ait

ad

illos

Quis vestrm habebit

et

amicum

leur dit encore

,

Si quelqu'un d'entre vous

et ibit ad illum

medi nocte,

dicet

illi:

Amice,

avait

un ami

qu'il
il

allt
:

commoda
6.

milii trs panes,

Quoniam amicus meus

nuit , el pains, venit de via ad

;

auquel

dt

Mon

trouver au milieu de la ami, prtez-moi trois

me,

et

pon habeo quod ponam ante illum

6. Parce qu'un de mes amis, qui est en voyage, vient d'arriver chez moi, et je n'ai rien lui donner

899
7.

IN 1 Et
ille

ICA M
7.

900
Kl que cet
:

deintis

respondens,

(lient,

Nnli

mihi

molestas esse, jam oslium cunisum

esi, et ptieri

uni

mecum
tibi.

suut in cubili

non poBSum surgere,

et dafe

rpondit de dedans sa maison Ne m'imporumez point; ma porte est dj ferme '-t mes enlauts sont couchs ai<s-i bien que moi je ne piiis me lever pour vous en donner
lui
, ; :

homme

8. El
si

si ille

perseveraverit pulsnns, dlCO vobis,

illi

et
st,
illi

non dabit

surgens,

e qud

arnicas ej as
et dabit

proplcr improbitalem tamen ejus surgel,

quoiqnoi, habet necessarios.
9.

persvrait frapper, quand celui- ne se lverait pas puni lui en donner cause qu'il si son ami, je voue assure qu'il se lverait cause de son imporlauil, et lui en donnerait autant qu'il en aurait besoin.
i
<

8.

Si

nanmoins

l'autre

Et ego dico vobis

Petite,

et

dabitur vobis;
voliis.

qurile, et invenielis; pulsaie, et aperielur

10.

9. Je vous dis de mme Demandez, et il vous sera donne; cherchez, et vous trouver ez frappez , et on vous ouvrira.
:

Omnis enim

(pii petit,

accipil

et qui qurit,

10.

invenit; etpulsanli aperielur. 11. Quis autem ex vobis patrem petit panem, numquid lapidem dabit illi? aut piscem nuinquid
:

che

Car quiconque demande reoit et qui chertrouve; et on ouvrira celui qui trappe.
;

pro pisce serpenlem dabit

12.

illi

?
,

11. En effet, qui est le pre parmi vous qui donnt sou lils une pierre, lorsqu'il lui demanderait du pain , ou qui lui dounl un serpent, lorsqu'il lui demanderait un poisson
12. Ou qui lui donnt un scorpion demanderait un ui? 13. Si donc vous
, ,

Aut

si

pelierit

ovum
sitis

numquid
mali,

porrigel

illi

lorsqu'il

lui

scorpioneni?
13. Si ergo vos cin
nstis

bona dala

dare

filiis

vestris

quanl magis Pater vester de clo

dabit spiriliim bonuin petenlibus se?

M.

Et erat ejiciens
;

mulurn
mulus,
15.

et

dmonium et cm ejecisset dmonium

,
, :

illud

erat

autres, tout mchans que vous savez nanmoins donner de bonnes choses vos enfants , a combien plus forte raison votre Pre qui est dans le ciel donnera-t-d le bon esprit ceux qui le lui demandent
tes

vous
,

loculus est

et adniiralae sunt tur bae. in

14. El Jsus chassa le dmon tant sorti, le

fut ravi

un dmon qui

tait

muet;

et

muet

parla, et tout le peuple

Quidam autem ex eis dixerunl principe damoniorum ejicit darmonia.

16. Et
alii

Beelzebub

eu admiration.

15. Mais quelques-uns d'entre

eux dirent
,

C'est

par Belzbub

tentantes, signuin de

clo qurebant
eorum,

prince des dmons

qu'il

chasse les

dmons.
1G. Et d'autres pour prodige dans l'air.
17.
le tenter, lui

ab eo.
17. Ipse
eis
:

demandaient un
dit
:

autem ut
in

vidit cogitationes

dixit

Omne regnum
aulem
et

seipsum divisum desoiabitur,

cadet.
in

Mais Jsus connaissant leurs penses, leur

et doiniis supra

doinum

Tout royaume divis contre lui-mme sera dtruit et tonte maison divise contre elle-mme tombera
seipsum divisus est,
Beelze-

18. Si

Salanas

en ruine.
18. Si

qunmodo stabit regnum ejus bub me ejicere dmonia.

19. Si
filii

? qui.i dicilis in

donc Satan
c'est

est divise
il

oonlre lui-mme,
Cependant vous que je chasse les

comment son
ejcio

rgit e subsistera*- 1

aulem ego
in

in

Beelzebub
Ide

dsemonia

vestri

quo

que dmons.
dites

par Beelzebub

ejicinni?

ipsi

judices veslri
19. Or, si c'est par Belzbub que je clmse les dmons , par qui vos enfants les ch ssent-ils ? C'est pourquoi ils seront eux-mmes Vos juges.

erunt.
20. Porr
si

in digilo Dei ejicio daenionia, profecl

pervenil in vos
21.

regnum

Dei.

20. Mais

si

c'est par le doigt de

le

Dieu que je chasse

est

Cm
Si

fonis armalus custodit atrium

suum

in

les dnions,

assurment
le

royaume de Dieu

venu
,

jusqu' vous.

pace sunt ea quai possidet.

2:2.

autem

l'oriior

eo superveniens vicerit

eum

2
,

Lorsque

fort

arm garde

sa maison

tout

ce qu'il possde est en srei.

s'il en survient un autre plus fort que qui le surmonte , il lui enlvera louies ses armes dans lesquelles il niellait sa confiance, et il partagera

universa arma ejus auleret, in quibus conlidebal,

spolia ejus dislribuet.

ei

22. Mais
,

lui
,

23. Qui non est

mecum

contra

me

est

et qui

non

colligil

24.

mecum, dispergit. Cm immundus spiritus

dicit

ses ipouiiles.
exierit

de homine,
:

et celui qui

25. Celui qui n'est point avec moi est cintre moi, ne recueille point avec moi , dissipe. 24. Lorsqu'un
esprit

ambulat per loca inaquosa, qurens requiem

inveniens
exivi.
,

et

non

immonde

est

sorti

d'un

Reverlar in

domum meam unde

eam
scopis

homme

25. Et
et

cm

venerit, invenit

mundalam
spirilus

repos ; retournerai dans

s'en va par des lieux arides, cherchant du et comme il n'en trouve point , il dit : Je
il

ma

maison d'o
il

je suis sorti.

ornaam.
20.

25. Et y venant,
vadit
,

la

trouve nettoye et pare.

Tune
,

et assumit
;

septem

alios

esprits plus

secum

nequiores se

et ingressi, habitant ibi. Et

fiunt novissima hominis illius pejora prioribus.

il s'en va prendre avec lui sept autres mchants que lui; et entrant dans celle maison, ils en loni leur demeure, et le dernier tat de cet homme devient pire que le premier.

2G. Alors

27. Factum est aulem cm huec vocem quaedam mulier de turb,

diceret, extollens
dixil illi:

27. Lorsqu'il disait ces choses, une

femme
:

le-

Beatus

venter qui
28. At

te poriavit

et

ubera qu

suxisli.

Heureux vant sa voix du milieu du peuple, lui dit le ventre qui vous a poit , et les mamelLs que vous avez suces.
28. Jsus lui dit : Mais plutt heureux sont ceux qui coulent la parole de Dieu, et qui la pratiquent'.

ille

dixit

Quinim

beali, qui audiunt ver-

bum

Dei, et custodiunt illud.

901

COMMENTARIA. CAP.
:

XI

902
le

29. Turbis aiitem concurrentibus , cpit dicere Generatio haec, generalio nequam est; signum quaerit,
et

signum non dabilur

50.

ei, nisi

signum Jonae prophtie.

Ninivilis;
ita eril

peuple s'amassait en foule, il commena de dire Cette race est une race mchante ils demandent un signe; et il ne leur en sera point donn d'autre que celui du prophte Jonas.
29. Et
: :

comme

Nam

sicul fuit Jonas

signum
isti.

et Filins

hominis generationi

50. Car comme Jonas fut un signe pour ceux de Ninive, ainsi le Fils de l'homme sera pour celte nation.

51. Regina Ausiri surget in judicio

rationis Imjus, et

cum
:

viris

gene fini-

condemnabit

illos;

quia venit
et

bus

lerrae audire sapienliam

Salomonis

ecce plus

31. La reine du Midi s'lvera au jour du jugement contre les hommes de celle dation, et les con-

qum Salomon

hc.

52. Viri Ninivitae surgent in judicio

cum

generatione

damnera, parce qu'elle est venue des exlrmils de la terre, pour entendre la sagesse de Salomon et cependant il y a ici plus que Salomon.
;

hc, et condemnabunt illam

quia pnitentiam egeet

runt ad praedicationem Jonae;

ecce plus

qum

Jonas hic.
53.
int,

Nemo lucernam
:

accemlit, et in abscondito po1 sed supra candelabrum, ut qu

52. Les Ninivites s'lveront au jour du jugement contre ce peuple, et le condamneront, parce qu'ils ont l'ait pnitence la prdication de Jonas; ei cependant il y a ici plus que Jonas. 33. On n'allume point une lampe pour la mettre dans un lieu cach, ou sous un boisseau, mais on la met sur le chandelier, afin que ceux qui entrent voienl sa lumire. 34. Votre il est la lampe de votre corps
tre il est net, tout votre corps sera clair est
:

neque sub modio

ingrediuntur, lumen videant.

31. Lucerna corporis tui, est oculus tuus. Si oculus

tuus fuerit simplex, corpus lotum lucidum erit

si

ausi

vos'il

tem nequam
erit.

fuerit

eliam corpus tuum tencbrosum

et

mauvais, votre corps sera dans

les tnbres.

35.
sint.

Vide ergo ne lumen, quod

in te est,

tenebrae

35. Prenez donc garde que la lumire qui est en vous ne soit elle-mme que lnhres.

36. Si ergo corpus

tuum totum lucidum

lenebrarmn
,

fuerit,

non

habens aliquam

partent)

erit

lucidum

lotum,

et sicut lucerna fuigoris illuminabil te.

5G. Si donc tout votre corps est clair sans avoir aucune partie tnbreuse, il sera entirement clair, comme lorsqu'une lampe vous claire par sa lumire. 57. Pendant qu'il parlait, un pharisien le pria de dner chez lui. Il y entra et s'lant mis table,
:

37. Et crn loqueretur, rogavil illum

ris&us, ut pranderet apud
s
:
;

quidam Pha-

et ingressus, recubuit.

38. Pharisaeus aulem

cpit inira se reputans dicere,

58.

Le pharisien commena de
s'est-il

dire en

lui-mme

quare non baplizatus esset anle prandium.

39. Et ait

Pourquoi ne
Pharisaei,
:

poinl lav avant le dner ?

:

Dominus ad illum
vestrm

Nuncvos,
,

quod deforis

est calicis et calini

,

mundalis

quod au-

siens,

tem ints
quitate.

est

plnum
fecit

59. Mais le Seigneur lui dit Vous autres Pharivous avez soin de nettoyer le dehors de la coupe et du plat; mais le dedans de vos curs est
plein de rapines et d'iniquils.

est rapin et ini-

40. Slulti
id

nonne qui
est
,

quod deforis

est,

etiam

40. Insenss que vous ies, celui qui a hors n'a-l-il pas fait aussi le dedans ?

fait le

de-

quod deints
41.

fecit ?
:

Yermiamen quod superest, date eleemosynam et ecce omnia munda sunt vobis. 42. Sed vae vobis Pharisaeis quia decimatis men,

41. Nanmoins donnez l'aumne de ce que vous avez ; et louies choses seront pures pour vous.
42. Mais malheur vous, pharisiens, qui payez dme de la menthe, de la rue et de toutes les herbes, et qui ngligez la justice et l'amour de Dieu. C'est l nanmoins ce qu'il fallait pratiquer, sans omettre ces autres choses.

la

tham, etrutam,

et
:

omne
haec

olus, et praeteritis juilcium

et illa

et cliaritatem Dei

aulem oportuit facere,

non omittere.
43. Vae vobis Pharisaeis, quia
diligitis

primas ca-

tbedras in synagogis, et salutaliones in foro.

44. Vae vobis, quia estis ut

43. Malheur vous, pharisiens, qui aimez avoir premires places dans les synagogues, et tre salus dans les places publiques.
les

apparent, et

monumenta quae non hommes ambulantes supra nesciunt.

aulem quidam
ex
legisperitis

4i. Malheur vous qui ressemblez des spulcres qui ne paraissent point, et que les hommes qui

45. Respondens
ait
illi
:

marchent dessus ne connaissent point.

iui dit

Magisler, haec dicens,

eliam contumeliam

nobis

facis.
ille ait
:

45. Alors un docteur de la loi prenant la parole, Matre, en parlant ainsi, vous nous dshonorez aussi nous-mmes.
:

40. At
ratis
ipsi

Et vobis

legisperitis vae

quia oneet
|

homines oneribus quae porlare non possunt,

46. Jsus docieurs de

uno

digito veslro

non

tangiiis sarcinas.

Malheur aussi vous autres, qui chargez les hommes de fardeaux qu'ils ne peuvent porter, et qui ne les louchez pas mme du bout du doigt.
lui

dit

la loi,

47. Vae vobis qui aedificatis

monumenta propheta-

rum

paires

autem

vestri occiderunt illos.

47. M.ilheur vous qui btissez des tombeaux aux prophtes, et ce sont vos pres qui les oni tus. 48. Certainement vous tmoignez assez que vous consentez ce qu'ont lait vos pres, puisqu'ils ont tu les prophtes, et que vous leur hliBsefe Ues lorabeaux. 49. C'est pourquoi la Sagesse de Dieu a dit : Je leur enverrai des prophtes et des aptres ; et ils tueront les uns, et ils perscuteront les autres,

48. Profecl testificamini qud consenlilis operi-

bus patrum vestrorum

quoniam

ipsi

quidem eos
j

occiderunt, vos autem aedificatis

4'J.

eorum

sepulcra.
:

Proptcrea

et

sapientia Dei dixit

illis

Miuam

ad

illos

prophelas et aposiolos, et ex
:

occident, et

persequentur


905
50. Ut inquiratur sanguis

IN

LUCAM

904

omnium

proplietarum,

qui effusus est conslilulione mundi generatione

isi,

50. Afin qu'on redemande cette nation le sang de ious les prophtes, qui a t rpandu depuis la cration du monde, 51. Depuis le sang d'Abel, jusqu'au sang de Zacbarie, qui a i tu entre le temple et l'autel. Oui, je vous dclare qu'on en demandera compte cette nation. 52. Malheur vous, docteurs de la loi, qui vous

51.

sanguine Abel,

usque ad sanguinem ZaIta,

chari, qui periit inter allare et aedem.

vobis, requiretur ab hc generatione.

dico

52.

Vae vobis legisperitis,

:

quia

tulistis

clavem

scientiac

ipsi

non

inirostis,

et eos qui introibant,

prohibuislis.

53.

Cm autem

haec ad

illos

diceret,

cperunt
et os ejus

Pharisaei et legisperili graviter insislere,

science, et qui n'y tant point entrs vous-mmes, l'avez encore ferme ceux qui voulaient y entrer. 53. Comme il leur parlait de la sorte, les pharisiens et les docteurs de la loi commencrent le presser fortement, et l'accabler de plusieurs questions,

tes saisis de la cl de la

opprimere de multis,
54. Insidiantes
ei, et

quaerentes aliquid capere de

54. Lui tendant des piges, et cherchant tirer de sa bouche quelque chose qui leur donnt lieu de
l'accuser.

ore ejus, ut accusarent eum.

COMMENTARIA.
Vers. 4.

Esset orans, Latine

lum
ut

oraret.

Frequens
et

Doce

nos. Frquenter nobis

commendas orationem
igilur, qui divinarura

est Ctirislo oralio,

humanam naturam suam

cum Deo
colloquendi,

verbo et exemplo; doce nos

in

omni viriulum gnre exerceat, tum ut nobis

det frquenter
in

rerum docior

es absolulissimus, orandi

lormam,

et

exemplum meniemque

doctrinae tuae et professioni noslrae

congruam, quae

clum subvehendi,

discussis
:

rerum
quo
ni-

Deo gralissima

sit

qu, ut par

est,

ex tuo praescripto

terrenarumcuriset phantasmatibus omnibus

hil utilius est

fiant nobis discipulis tuis

omnia.

ad servandam vit sanctae integritasi

Joannes, in cujus lu locum successisti.

Docuit,

tem. Oravit autem Deum,

quidem pro se

oravit,

dm

viveret. Joannes

quemadmodm

je;

perseverantiam (plenus cnim cteroqui erat donis

Spirits sancli) et corporis morte

junia praescripserat discipulis suis, supra 5, v. 53

ita et

gloriam, non ut

composuerat, ex praeceplis suae de pnitenti

dubius aut incertus, sed ut qui agnoscerct Dei in se

graliam
:

inslanteque regno clorum doctrinae,

precaiiones, quibusexciiaret

opp >rlunas
in

nam polissimm
inter caetera, ut,

pro nobis oravit,

:

quorum
haud

suorum animos

spem

salulem in se receperat procurandam

oravit

redemptionis per Chrislum promissae, et praepararet

dubium

cm

turba de carnaliregno

ad excipiendam.
Vers.
2.

cogitaret, peteret Paire ea quae ad spirilale

regnum

Et

ait

illis,

scilicet

respondens.

clorum

in

hominum animis confirmandum primnon petilionem tantm compleclitur

laudem, gratiarumque

Oinnes alloquilur, rogaverat enim discipulus, non se

solm, sed omnes doceri.

rent. Caeterm

oratio, sed et meditationem,

Cum

oratis,

cm

vultis orare.

actionem. Docuit autem exemplosuo, prsedicatione,

Dicite, hc utimini formula, quae ex sacris Scri-

ad vitandam gloriam vanam, secedendum esse doctori, et

colligendam in

per muliitudini

Deum mentem, neque semadhaerendum, commendandum ver

in audito-

seorsm Deo prdicati verbi prolctum

ribus.
In

omnium expetendorum summam conorandi formam hic tradit, quam capile 6 Evangelii secundm Mallhaeum. An igitur repetiverit Christus quam semel docuerat? nihil video
pluris pelita,
tinet.

Eamdem

sequi incongruum

si

hoc dicalur. Sed utrm pris

hic
dicitur,

quodam loco,

in

quem
finivit.

secesserat

hune

in

discipulos

seorsm, quod

docuerit,

finem.

postea ver in

monte cum

discipulis turbas,

quod

Ut

cessavit. Syrus, ut

Matthi 6
rit,

an contra, pris in monte omnes docue-

Unus, quidam. Putant aliqui fuisse ex septuaginta

discipulis

postea seorsm inculcrit discipulis, res manet

unum.
1.

incerta. Fieri potuit ut discipulus iste rogator, vel

Vers.
cessavit
;

Cum esset

neque enim

tem interpellare, cm Deo doctrinae long praeferenda

aliud poslulel. Dixit unus praescripl, scilicet, cert
:

quodam loco orans, ut ausus discipulus ille oranoratio tanqum colloquium cum
in
fuit
sit
,

et ant

non usitatam orandi formulam

suis tradidisse,

nisi ncessitas

Domine, doce nos orare,

qudam orationis formula. congruenlissima luit auctoritate Auguslini, tract. 7 in Joan. Qui enim habent causam, inquit, et volunt supplicare imperatori, quaerunt aliquem jurisperiium quo sibi preces (id est, libellus supplex) componantur ne fori si aliter petierinl qum oportet, non solm non impetrent quod pelunt, sed et pnampro beneficiomereantur. laque doce nos orare, id est Jurisperite noster, assessor Dei, im concessor, compone nobis preces, seu libellum supplicem, inquit ibidem August. Sicut docuit et Joannes disciPulos suos. Ex quo constat Joannem aliquam certam
Quae
petitio
, ;
I :

ut et illi de proprio magisiri sui inslituto aliier Deum orarent, inquit Tertul., 4 contra Marcionem, c. 20. Keligionis enim pars non infima est oratio, quam propterea etiam novjm inlerre solet, quisquis religionem innovaverit. Vers. 2. Cum oratis dicite. Eadem est haec oratio,

quanim ad substanliam, cum e quam tradidit Matin. b.Graec etiam quantum ad verba. Supplelur enim in singulis pelitionibus non solm id quod explicaiionis
grati

apud Malth. additur, sed eliam supplentur pe-

quae Lalin oniiiiuniur. Verm quia , exeniplaria Latina eliam anliquissima illis carent, verisimile est nonnullis quamvis perperm fuisse
litiones duae

Graec inserta, ne fortassis

lur.

manca

haec oratio viderepetitiones, tertia

Quinque

igilur

tantm sunt hic

ver et septima deiiciunt, nott August. inEnchiridio,

M5
non audierit

COMMENAKIA. CAP.
sermonem
sil,

XI.

906
interitum, justificationem, sanctiluerediiatein Dei,

in

monte, vel orandi formam,

|

veniam,

pnarum

inter pluriina alia salutis

fuerit.

documenta auditam,

oblitus
bis,

ficationem, liorum adoptionem,

Quidquid

nihil

mirum,

si

Christus,non

fraternitatem
ls

cum

Unigenilo copulatam, sancti Spiriglorificalionem

vitae

sed sa?pis, liane exactissimam orandi

lierit,

formam repe-

dona largissima, denique

cujus voluil inler suos usum esse quolidianum.

et

Pater. Grc
clis
;

Syriac addilur, noster qui es

seteram beatae (ver enim haec Patris sunt bnficia, im mull plus qum Patris nam, cm Dei erga nos
:

quemadmodm
clo

eliam

mox

Fiat voluntas tua

ebaritas beneficenliaque, in
patris erga filium,
est ,
sit

sicut in

et in terra.

Latinus interpres qui

hc
;

immensum excdai cujusvis ideirc duntaxat Patris nomen in usu

Grc non legit, videtur verioribus codicibus usus

suffragatur D. Auguslinus Encliiridii capite 116,

cui

dm

cm de Dei in nos bonitale est sermo, qud alind non apud domines quo major veriorque exprimi charitas

dclart

Lucam Evangelistam,

in

Oralione Dominic,

petiliones,

non seplem, ut Matthseus, sed quinquecom-

quealjacproindeoraturianinius ut amore Dei (lagrel valet eflicere (et quid sit bonis filiis charius paire?), ita
et

plexum
fuisse

esse. Fit enim verisimile, notariis aliquibus hc Lucse adjecta, ne Oratio Dominic Luc scripla, manca appareret, dm nonperomnia respon-

maximam
filiis

addit impetrandi fiduciam (quid

enim
cura

neget

justa petenlibus pater?), et insigni

animum
studium.

aflicit,

ne qui Deo

dicil

Pater,

eo Ptre in-

det, sive ei quae Matthaeo scribitur, sive ei quae

fidelibus viv

veniatur indignus, quin potius par grati prstet et

voce accepta quolidi recitatur. Atqui non

Judus, ut sub lege servus, doctus erat

curavit Cliristus,

dm banc

orandi
:

formam repelivit,

Deum
spirilu

in oralione

Dominum
donatus,

appellare

Cliristianus

eadem semper verba numerare

bis suos astringere voluit

non enim tam verdocere, quid, qu raesset.

adoptionis

clamt

Abba Pater,

qum

Gai. 4, v. G. Meminisse itaque, ait Cyprianus, et scire

lione, et quibus affectibus,

orandum

Et quan-

qum formulant
simul
et

explicalissimam

exactissimamque

debemus quia quando Palrem Deum dicimus, quasi filii Dei agere debemus, ut quomodb nos nobis place-

tune dictavit, quandosecundmMatlhaeumdiscipulos

mus de Deo Ptre,

Alloquimur
Cliristi;

sic sibi placeat et

Me
et

de nobis

filiis.

populos in monte docuit,

quam proinde

porr Patrem
consuevit

Salvatoris

noslri Jesu

etiam merit sequitur fidelium usus; non tamen necessari opus fuit
additis,

quem

ille et

suum

nostrum Pa;

omnibus ac
in

singulis articulis tune

trem vocare, ad eumque referre omnia

sed oramus

cm quidam
alii

quibusdam possent

conli-

niliilomins et Salvatorem ipsum, et Spiritum san-

neri, et

ex

aliis
il

intelligi.
ta satis

Inprimis enim quod

ad voculam

nosler,

intelligitur,

cm
:

in pro-

quidquid
cio,

ctum, quippe qui sciamus eos un facere ac donare facit ac donat Pater. Nam et sic in sacrifiloti tamen Trinilati enim personae, sunt unus Pater noster, unus exauditor, unus gratiarum largitor.
:

gressu ubique usus est similis pronominis

Panem
loqui

solum Patrem alloquimur,

trs

nostrum, etc. Porr, qui es in clis, non potest non

sacrificamus

occurrere oraturo, qui

part.
ferra,

modo

cogitet

qucum

Jam ver
tam
facile

fit

voluntas tua sicut in clo et in

Sanctificetur nomen tuum. Haec prima petilio

digna prorss eo qui

esl,

intelligi

potest ex praecedentibus
;

Deum Patrem
ei

appel lavit, quippe

qum abund

illic

conlineri

nec enim sanctificalur

qui, ut ingenuus filius, pro null re pris, patris glori,

qum pro
supplicet
:

nobis nonien Patris, nisi fit nobis voluntas ejus;

quam solam

optare potest

neque desiderat regnare Palrem

in clo et in terra.

in

clo

et in terra,

omnia ver

reliqua,

secundo loco ducat, infraque ho-

qui non ardenlissim desiderat ejus fieri voluntatem

norem
tet,

et gloriam

Quare ut disceremus

in oratione,
;

tune nos

demm

ipsiusnumeret. Sciamus ergo oporad rite precandum forecompaet

non tam de verbis esse sollicili qum de rbus nec tam de voce qum de spiritu ac mente, non eisdem semper verbis Salvator tradidit orandi formam,
etiam

ratos, si

non tanlm de nobis

nostr utililate eri-

mus

sed priorem locum Deigloriae dabimus; neque satis nos magno divinae gloriae studio flagrare,
solliciti,

eam quam
iia

voluit nobis esse quotidianam.

Pater.

Nullum elogium, quo Dei bonitas comconvenit oraturis, ut elogium

Patris
:

nisi nostr quodammod obliti illi anle omnia operam demus: est enim nimis praeposlerum, curare
,

mendelur,

Quanqum

hoc nominis nemo nostrum in oratione aude-

omnibus

tanlm quse nosirasunt, majestalem autem Dei, quai aliis curis suo merito long prl'erenda est
Porr,

ret attingere,

Cyprianus

ait,

nisi

dignationis

ejus et

negligere.

nomen Dei
autem

hic intelligitur,
inter

Deus

bonitatis ubertas id permisisset.

Hoc enim elogium,

ut

ipse ut inter

bomines nominatur, ut
et

omnia complectitur Dei erga nos

bnficia, creatio-

cognoscitur. Cognoscitur

homines nominatur abope-

nem, conservalionem, redemptionem,

peccatorum

ribus et virtutibus suis, nempe, potenti, sapienli

lanta diversilas est ut videatur Cliristus
illas orandi formulas diverso tempore tradidis-se, ulram pris non constat. Haec oratio omnia omnin petenda complectitur, ut Cyprian, lib. de Orat. Dominic. Ut ideirc Terlull., lib. deOrat. cl vocaverit tolius Evangetiibreviarium. Uinc August., epist. cit., c. 12:Liberum est aliis atque aliis verbis, eadem tamen orando, dicere sod non dbet esse liberum alia dicere. Deinde, quantum adordinem petendi, online pulchcrrimoid quod sup,

cap. il G, quia septima in sexl utcumque comprehendilur, sicut et tei lia in prima et secund. Nain nomen Patris nobis sanctificari non potest, neque regnum ejus seri optari, nisi velimus fieri voluntatem ejus :

prcipuo malo liberatur, qui remissis debilis in tentaiionein nullam inducilur, cui liberatio reliquis malis suo tempore velut nieras dabitur. Itaque, ut disceremus in oratione non tam de verbis qum de rbus esse anxii, ac de spiritu orationis,diversis verbis orationem tradidit, quam fidelibus quotidianam
et

esse voluit.
S.

Nam
XXII.

circumslantiarum et apud Mallh.

alleclu bominum esse dbet , hoc piaecedit, inleriora sequuntur. Denique nulla in eo bat-

reinuin in

S.

29

907
jusliti,

IN

LLCAM
| ]

yo8

misericordi, veritate. Hanc ergo majestain virtutibus

pollutio si\e profanatio,

cm

scilicet

detrahitur sive
et

lem, his

refulgentem, hujusmodi operi-

maji'siaii sive operibus ejus, vel

minus reverenler

bus nobilem, sanclificari

sanclam
fieri,

pelimus

non ipsam

in

se

honorific
Id

qum merenlur
se profitenlur

ea

bomines suspiciunt.

cujus absolutissimae sanclilati

niliil

aut

quod frquenter Scriplura

Ezecli. G, v.
et
:

iribuit vitae

non bonae
Isaiae

accedere aut decedere potest; verm ul ab omnibus

sancia babealur, sancta praedicelur et sanct colaur
d est,

eoium qui
v.
*>
;

populum

Dei.

52,

20

Et ingressi sunt ad gentes ad

ab omnibus agnoscatur, ab omnibus hiudetur,

celebretur,
glorilicetur,
fit,

auas iutroierunt,

polluerunt

nomen sanctum meum,

iste est,

inagnificelur,

omnisque

ei

cm

dieretur de eis

Populus Domini

de terra
in

lionor liabeatur. Porr hoc

si

qui

Dei cognisunt,

ejus egressi sunt,

et caetera plura

illic

hanc

rem;
niipse

tione et cultu, ver fide et

religione, alieni

item 45, v.

7,

8; denique

Rom.

2, v. 23.

Deus ipse

Judaeiet genliles converlantur, haeretici revertaniur;

si fidles, qui

quoque aliquando

dicitur polluere

nomen suum,
neque se

populus sunt Dei, vilain ducanl inte;

mirm, cm

pollui

ab improbis

sinit,

gram

et

inculpatam
;

si

bonis operibus luceant et virgloriae

ipsi

dclarai: locum habes Ezech. 59, v. 7. Haec contrario

tutibus proficiant

si

sludiosi sint laudis et

deprecamur,

cm

dicimus: Sanctificelur nomen

Dei, sua

omnia
si ei

e institucnles, bona

omnia

tuum. Fil itaque manilestum, prima hc petilione,

respicere nos

ascribenles;

ut veraci credant, in eo ul potenli

quidem ante omnia

et

in

Dei

gloriam;

el largo sperent, ut

justum limeant, ut bonum

dili-

caeterm ex consequenti

pro nobis ipsis ac frairiin nobis et per

sanctifi-

gant,

si

recta et sancta babeant ac censeant

;

omnia

bus, hominibus omnibus, orare, ut

opra ejus

si

lingu majestalem ejus praedicent, et

nosea Deus operetur, per quai nomen ejus

celur
;

corde pio venerentur; nunqum de ipso loqu;mlur

aut cogitent sine

sunt autem ea

qu mox

exposita sunt,
:

cumex

summ
et

veneratione offensionisque

primis nobis necessaria et salularia

quae, quia
;

timor; denique, nibil habeant eosanctius.auguslius,

nobis ipsis non valemus, sed ex Dei grati

ul

ideirco,

magisque colendum
sanclificari contingit

observandum. His fer modis

illis

Deus ea

in

nobis operetur, rogamus. Ergo,

in

nomen Dei,cm ab
qui
haec in

quorum

hujus petitionis est, ut Dei gloria

ceat, qualisque
tur,

summa mundo reluet celebre-

haec sunt,

tum ab

aliis

illis

observant,
capite 8,

estimer bomines noscatur

probant, laudant, imitantur. De

V.

illo, Isaias

alque

ita

ut meretur, colatur et bonoretur. Ob-

13: Dominum exercituum ipsum sanctijicate; ipse

et ipse

servandum
neri.
ficari

est

autem gratiarum actionem hic conti-

pavor vester

terror vester

et

Peirus prions
:

Epislolae tertio capite, v. 15, Isaiam imitatus

Domilux

Nam, cm Dei nomen ubique et semper sanclidesideremus omnium illi bonorum laudem tri,

num autem Christum sanctijicate in De hoc, Matin. 5, v. l(i, Salvator

et gtorificent

cordibus vestris.
:

but cupimus;

itaque

omnia

illi

accepta ferendo,

Sic luceat

quibus sanctus liabeatur, ejus erga nos bnficia grati

agnoscimus. Porr, non hc
calio nominis Dei,

vestra coram hominibus, ut videant opra

vestra bona,
;

cum

vit desinet sanctifi-

Patrem vestrum

t/ui

in clis est

et

Apo-

neque intr hujus vitae lerminos ^ese

Dominicae Orationis
pelitio; sancti-

stolus Petrus prioris epistolae

secundo capite,

v. 12:

coniinet prima

ista

Conversationenveslram inter gentes Itabenles

etc.,

boitant, ut

ficabiturabelectis

nomen

Dei in altra vit, tant inte-

ex bonis operibus vos considrantes, gtorificent

visitationis.

gris, quant ab iniquitale et corruplione alieniores

Dettmin die
ficant

Cseterm, bis modis sancti:

erunl

facile

enim dabunl gloriam ex omnibus Deo

ab iniquitate periculum ut
sibi aliquid

ipse

hommes nomen Dei sanctilical autem el De us nomen suum, juxla quod loquunlur complura
v. 3; Isa. 5, v. 1G
;

quibus non

erit

ascribant; im ver,

Scripturae loca, Levit. 10,

chiel. 20, v. vis

Eze-

men

Dei

ita

ut

lum demm sanclificabunt nodignum est, quando non sanclificabunt

,

41,42,

et 58, v. 23,

nimirm, cm, no-

nomen

Dei auditum et creditum

sed

Deum ipsum

vi-

magnisque operibus, dclart hominibus, faciique

sum; quando non celebrabunt majestalem Dei

in ope-

ut agnoscant, misericordiam, justitiam, sanciilalem,

ribus suis el virlutibus refulgentem, sed ipsum in se

majestalem ipsius;

id

quodetiam hc
;

pelitione intel-

coram fulgenlem quando fi'uenturaspeclu ejus,vide;

ligendum
raliter

est

comprehensum

ideirc fbrtassis gene;

buntque eum

sicuti est,

nec nominabitur eis ex

eis quae

dictum est: Sanctificelur nomen tuum

utintel-

operatur et agit, sed ex eo quod est atque esse oculis

cernitur.
j

ligas

fac ut sanctificelur modis omnibus. Iluic san-

Tune non aliquando

sanclificabunt

nomen
erit

clificationi

nominis Dei opponitur ejusdem nominis

Dei, sed

hoc solum, perpetuum, atque aelernum

lologia,

sed brevitas incomparabilis, ul scilieet non agmine verborum, ut ibid. Tertull., Deum adeundum putemus, sicut elhnici faciebant. Pater. Promium est, non petilio, in quo latet di"vina quaedam rhetorica ad concili uidam Dpi benevolentiam est enim appellalio extremae bonitaiis, pie:

vis Christus

sonam,

nibil

fer soleat Patrem vocare primam pertamen incommodi est, si enim totaTriacqualiter

nitas, utpole

omnium

beneficiorum fons,

tatis, et

ut Tertull. supra. Nam Pater potestalis vocalur, tanqum Ions omnium beneliciorum, creationis, regenerationis et maxime adoptionis per baptismum, quae comprehendunt omnia retiqua. Est enim haecoratio renatorum propria, non Jud.coium,at fidelium, ut notavil Tertull. et Cyprian., lib. de Oraf. Dominic et August., serm. 48, de Diverse. Et qiiam,

Unde virlute esi summae laudis, atque dignationis Dei, summae gratiarum actionis, et summae fiduciae compellalio. Qu de causa Cyprian. Hoc nomine, inquit, nemo noslniin auderet aitingere
inlelligatur nobis.
sissot.

ejus, et binitalis uberias id permiEst enim liaec vox Pater, novi Testamenti et amoris Dei propria, sicut, Dominus, Testamenti veteris et timoris. Unde simul his verbis et charitas erga Deum excilalur, quid enim ebarius liliis qum pater, et supplex affectus.et impelrandi praesumplio.etcura,
dsi dignaiionis
,

909
illoruni opus, ipsaque

OMMEMAKl A.
eorum
bealiludo, perpelu Dei

CAP. XI.
morte auterlur
sanclis
illis

910
spirilibus cor-

corporis

noincn sanclificare, celebrare, laudare, et claniare

cuni Seraphim, Isa. 6, v. 3: Sanctus,Sanclus, San-

ruptio omnis ex
fect scionii,

human tracla origine, augentur perdonanlur absolut charilate etjustili,

faciei Dei et fruilione majestatis

dus, Dominus Deus Sabaoth

phi psalmo 83, v. 5
in secula seculorum
:

juxta illud Psalmograin

honorantur aspectu
ejus,

Beat} qui habitant

te.

domo

tu,

denique unus fiunt

,

cum Deo
eis

spiritus,
sit

et deil'or-

laudabunt

Qui enim vel ad mo-

mes divinique ade

ut nihil in eis

quod Dei non

menlum

fruatur aspectu Dei,

fieri

non

possit

quin

sil;quare ver rgnai in

Deus. Quod autem

resurreclione etiam

inox in laudem erunipat, alque extra se raplus suique

morte animabus obtingit

corpora assequentur
,

id

prorss obliius in eo laudando

est
ll.i

sit

totus; ejusmodi

ut nihil in eis restet

quod Dei
nullum

suprema

essentia.

Jam

qui

perpelu e
illius

non

sit,

nulla peccati labes, nulla corruptio,

luunlur,

non possunt

non

perpelu

oc-

exterminii

medicamentum, sed

unita suis

jam ante

cupari laude, cujus nunquin salis capit admiralio:

bealis animabus,

immorlalia fiant,

incorruplibilia,

quin demersi in illam pulchriludinis abyssum, su-

queobliti.in

illius

quasi verluntur toli transmulan-

pura, gloriosa, et clesti naturae proxima. Neque eorum lantm corpora, quorum animae reuts omnis
expertes ex vil hc mortali excesserint, sed electo-

turque laudem, fiunlque nihil aliud

qum

Dei inera

laus. Hic finis est noster, ad queni creati et redempti

rum omnium
est
felici

et

corpora et animae eo qui deseripius

sumus,

ut simus,

quomodo Aposlolus
ipsius
:

loquilur Epbes.
pri-

statu in resurrectione donabuntur.

,

Quare
quod

i, v. 12, in

laudem glori

hune flagitamus,

lune Deus perfecl in sanctis suis regnabit

lis,

el singu-

ma

hc Dominiez Orationispetitione, ad

summam

Dei

et universis,

quando,

nihil in

illis

exislente

ex nobisgloriam, et summum nostrum ex

Deobonum.
;

illius

non

sit,

erit ipse
1

omnia

in omnibus,
v.

quo modo

Advemat regnum tuum. Graec est simplex veniat sedidemunus estsensus utriusque.Secunda Dominiez
Orationis petitio, qu pergit liberaliler instilulus
jiptri

Apostolus loquitur,

Cor. 15,

28;

ille

enim d-

muni ver
git,

et perfect aliquibus rgnt, qui ita eos r-

filius

ut lotos ade possideat, ut sit ipse in eis omnia,

precari honorem. Porr, est

regnum Dei gnarbitrio.

nihil ei in eis ohsislat

contrarium, nihil

sit

quod contempure

rale,

quo dominatur Deus

loti

universo, servans, au

iranilalur.

Hoc

illud erit

regnum
:

Isral,

de quo quin

ferens, ordinans,

gubernans, singula pro

rebanl Act. 1, v. G, discipuli

Domine,

si

Hoc cm ab

initio

crealurae perdurel (Regnum tuum

ail

hoc restitues regnum Isral? et de quo Chiislus ipse

dicit
est
:

regnum omnium seculorum,

Psalmus 144,

v. 13, et
,

Cm

videritis

hc

fieri

scitole t;uonia>u

prop

dominatio tua in omni generatione et generatione) ac

regnum Dei, Luc.21,

v. 31.

De

ipso

hc Dominiez

proinde optari non possit ut veniat id quod praesens

est,

Orationis petitio intelligenda esl.

Itaque,

dm

ora-

non venit hoc loco intelligendum. Est

singulare,

aliud Dei

mus

ut adveniat

regnum

Dei, partim petimus ut in

regnum

quo

ipse in servis suis et servi ejus

in ipso, hic, adverss

communes

hostes

carnem,

animabus noslris corpore exutis regnet Deus; praecpu ver perfectum illud Dei resurreclione regnum, quando erit
ipse

mundum

et

diabolum, rgnant, per lidem, divinorum

,
,

omnia

in nobis

omnibus, desideramus.

mandatorum observationem justitiam, pacem gaudium in Spiritu sancto, quae Aposlolus, Rom.
v.

et

Porr aderil

illud

quidem
,

statuto die, sed, ut honoris

14,

Patris nostri studiosi

qui

tum demm etiam

perfect

17, vocat regnum Dei. Sed neque de isto regno hic

est,

sanctificabilur, desideramus et

sermo

parlim quia et islud, praesens semper

cm

ipse adducat

oramus ut cil illud desiderando aulem digni reddimur, qui

Ptre assumamur, cujus ea erg

adsit in aliquibus,

non perinde convenienter oplelur

lertium Dei regnum, quod an-

in regni socielatem

advenire; augeri polis et propagari; partim quia

nos dignatio

est, ut

per preces caeleraque virtutum

illo

mox

illud pelilur. Esl

opra, nos sibi velit, in regno

parando condendo-

tonomasticid nominis habet (ad quodsecundum illud

waoa<ixeuaTi)wv praeparatorium est),

pacalum prorsssingulariler
in
,

que, cooperarios esse. Huic regno Dei opponitur Satan;e regnum, seu tyrannis potis et confusio perdi:

que iranquillum
jus

quo

in

sanclis suis absque alicu-

hosiis infeslaiione,
:

Deus aeternm

enim instar (quod habet Jeremias cap. 17, v. H), (ovet qu non peperit, facil divilias, et non injudicio
cis

rgnt

id

quod mox morte inchoalur

eorum
perli-

quosvis colligit,
sibi

dissimillimos ade

adversanlesque

spirilibus qui reats

omnis expertes decedunt

resurreclione.

mulu. Ipse princeps

;

potestatis aeris hujus,

Ephes.

ciendum

in electis

omnibus

Mox enim

2, v. 2

mundi

rector lenebrarum harum,

Ephes. 6

ne tanto Ptre indigni simus; quae notavit August.

hic.

Svnctii ici /. r. nomicn tuum. Prima petilio et filioruin cura esl gioria l'alris. Nain nomen Uei est Deus ipse, qui noinniatur, majeslas et auctoritas ejus. Peinons ut illud sanclilicelur, non quasi in seipso non sit semper sancliiui, sed, inquil hic August., ul sanciniii liabealur ab hominibus , hoc est, ul illis innote;

sine reverenti tractatur, et velut sordidum contemnitur sive vil sive voce. Suspensiv aulem enuntialionc non dicentes, sancliiieetur in nobis, in

omnibus

non nobis vel christianis laniin, sed in omnibus gnlibus sanclilicari, seu gloriam ejus in universo mundo cla rescere ei celebrari.
illud,

diciinus, inquit Tertull.,

hoc

est,

petimus

Drus ul non exisliment aliquid sanclius, quod magis ollendere limeant. Fit hue aulein non solm
scai
;

lJeuin cogn.ihcendo, et voce celebrando, sed et vitae

juiegritale velut
trario

nomen

sancium habendo. Sic enim conDei blasphemuri et pollui dicilur, cin

Adveniat regnum tuum; non illud, quo dominatur Deus muversae creaturaa hoc enim habuit constiiutione mundi nec aliud reg,;um spirituale, quo in cordibus credentium et sanetorum rgnt in mundo, de quo Cucae 17, dicilur Regnum Dei intra vos est nom hoc pelitur petitione prima, et ex parle etiam terti
: ; :

, ,

911
v.

IN
;

LUCAM
cul ante Clirisli

912

12

dcnique hujus

secuti
,

Deus 2 Cor. 4,
fulgeal
eis

v. 4,

exc-

primum advenlum,
,

in

omnium
in

san-

cat mentes infidelium

ut non

illuminatio

clorum votis hoc erat ut Christus veniret

et

carnem,

Evangelii glorite

Clirisli,

operalur in

filios diffidenli

bomo

faotus

hominum salulem
in

operarctur; sic,

ut ambulent in desideriis carnis su, captivas tenet eos

postqum illam operatus, asrendil

20

clum, omnium
desiderio

qui pereunt ad

suam voluntatem, 2 Tim.

et coniplures

2, v.

20

cae-

vota in hoc sunt, ul ad judicium redeat (Aug. conc.

in

lerosquequos captivos non (enet, oppugnat incessanter ul leneat,

Psalm. 118), flagrantissimo

et

exspe-

quidem expugnat
aflicit

alios

clantium beatam spem,

et Salvaloris

adventum gtori magni Dei

ver pleroque omnes quippe cui confderala

crebris
sit

vulneribus,

nostri Jesu Chrisli,

Rom.

8, v. 23, Tit.

indomila concupiscentia
Satanae est re-

2, v. 13;

nimirm dm hoc orant: Adveniat regnum

quotidiana islhaec
terribilis

domesticus singulorum hostis. Hoc

tuum

omnium enim sanctorum

gnum, quod hoc

in

mundomajori exparteobtinct; hoc

oralio est. Caeterm,

illius

ne temer optemus

oramus contrario ut destrualur, ul medio auferaquando oramus Adveniat regnum tuum ; nisi tur
,
:

exactique judicii diem, nobisque ipsimalumac-

cersamus, consult nos docet Salvator

mox addere:
illud

enim deturbalo penits prostratoque inimico regno

Fiai voluntas tua, Matth. 6; que, permandatorum Dei

non
Id

erit

Dei regnum suis omnin partibus absolutuni.

fiet,

observationem

digni

regno Dei, ad judicium

autem

ubi advenerit

regnum

Dei. Diabolus et

subeundum

parali simus, nec parali tanlm simus,

illo

angeli ejus, et qui fuerint partis illius reprobi, universi

sed et fiduciam in

habeamus,

1
illi

Joan. 4,
sunt,

v. 17.

destiluendi sunt
\

omni principatu, potestaieet

virlute,

Impii itaque, miseri, et maledicti

ad rerum
fide vacui,

Cor. 15, v. 24, neque tantm non amplis

Deum

sperandarum sensum
adversarii Orationis

stupidi,

si

non etiam

vel Dei

populum oppugnaturi sunt, verm redigentur

Dominic, qui

velint praesentem
sibi

eliam in scabellum

pedum
;

Dei, agnoscentque inviti ac

id satis
,

banc vitam, qualibuscumque bonis auctam, perpetuam

illic
;

esse

genuflectent regno Dei

neque

legibus regni

parali sint

Deo clos relinquere,

si

et quae

Dei coercebuntur, pnas dantes in interitu ternas

facie

reposita creduntur bona,

paratus foret Deus in

Domini

et glori virtutis ejus,

2 Thess.

1, v. 9.

terra ipsis relinquere praesentia.

Ita igitur

oramus, ut aboleatur Satanae regnum,

et

Vers. 3.

Panem.

Hactens ea precati quae ad

;

teneat solum Dei

regnum

Patris nostri.

Dm

autem

veram.solidam, perfectamque faciunt Patris gloriam

modum, honori patris nostri studemus, nobis ipsis maxime prospicimus. Nam, praelerqum qud lilii pater norum bonorum sunt haeredes, merilque exi
hune
in

nunc ea humiliter petimus, quae, pro hujus

seri, nobis necessaria

vitae

mi-

sunt

quae quasi secunda est

;

tabula formae orandi,

sic

quam

nobis Christus dictavit

slimant

sibi

accrescere quidquid auctoritatis et digni;

enim

initio,

docendi grati, decalogo Dominicain

tatis accrescit patri

Deum

regnare

quod precamur,
,

Orationem componebamus.Caeterm, quemadmodm,

est

Deum

nobis seu in nobis regnare

in nobis

autem

dm

ea precati

sumus

quae ad Dei

gloram

faciunt

regnare Deum, est, quod diximus, Deo nos possideri,

nostra
sita est

ex

consequenti
;

petivimus bona,

in quibus

Deum

esse in nobis omnia, ptenos nos esse bo:

Dei gloria

ita,

dm

nostra petimus bona, in

norum

Dei, deiformes etdivinos esse totos

quo quid

Dei gloriam, utfinem ultimum, respicimus.

Nunqum
Porr,
gloria;

optemus, aut melius, aul amplius? Huic autem con-

enim propriae
quin

utilitatis

studio sic nos occupari fas est

gloria teneat.
est

junclum
bitrio

est, ut et ipsi

cum Deo regnemus

vi

dm

bo-

primatum semper Dei

in

norum omnium
regimus
,

copia affluimus, animas vires pro ar-

bona nostra,

quibus

sita

summa

Dei

corpus sol

spirits vivificamus,

summa
tali Dei,

atque aeterna bona nostra sunt, Dei

nomen

Deo (quod natur noslrae ratio exigit ) intgr subsumus, bonos omnes amicos babemus malos inimicos quia regnum istud Dei ac nosub pedibus. Porr strum non aderit, nisi dm venerit Dominus noster Jsus Christus, ad judicandum vivos et morluos, et
,

sanctificare, Dei

regno

potiri,

conformes esse volun-

ita est

ad

quanqum terlium istud, ut est hujus vit*, illa assequenda mdium bonum. Haec itapetitionibus,

que precati superioribus

transigendam opus nobis

hc intima

bona petimus, ea quibus ad hanc vitam tempopariam

est.

reddendum unicuique

juxta opra sua

ideo,

dm

Panis enim nomine, ea

regnum Dei advenire oramus, oramus simul advenire secundum Chrisli ad judicium advenlum. Itaque, sised regnum intelligitur
dicit
:

omnia comprehenduntur, quae ad ducendam hanc

temporariam vitam necessaria sunt, inprimis quidem

illud

perfeclissimum, de quo

Veniie, benedicti, percipite

regnum,

etc.,

quo

scilicet post

resurreclionem destructo peccato, morte,

quoque regnare mereamur, ut August., epist. 121. Itaque sicut olim sancti postulabant adventum Chrisli in carnem, ita nunc in regnum suum, et consequenter
in judicium.

diabolo,
in

omnibusque adversariis, Deus tranquillissim corpore et animo gloriosissim regnaturus est. Itaapprecanlur
fdii

Unde

Tertull.

ibid.VotumChristianorum,

iue hic quasi

,

patri

suo regnum paci-

cum et victoriam adverss omnes inimicos. Et uamvis hoc omnin adventurum sit , voluit tamen hristus, ut istud peteremus partim ut lanqum hlii ffectum nostrum ostenderemus, ut, quod semel ven:

confusio nationum, exultatio angelorum. Tacite itaque monemur tam sanctae esse conversationis, lit digni simus stare ante conspectum Judicis Dei, venientis in regnum suum. lit itaque non temer hoc peliisse videremur, statim subjungitur modus parandi se adventui et

furum

est,cit veniat, velut optantes maturis regnare, et quasi festinantes ad spei nostrae complexum, inqnit,

regno ejus. Panem nostrum quotidianum da nobis Vers. 5.

Tertull. lib. de Orat. c. 2, partim ut, desideiia nostra

ad

illud

excilando, nobis adveniat, atque in eo nos

hodie. Per panem nonnulli veteres intellexerunt solum Chrisli corpus, ut Ilieron., el ex professo Ambros., 1. 5 de Sacramentis, c. ult. Sed non excludi cibum.

913
victus, trit

C0MMEISTAU1A. CAP.
sermonis Hebraici synecdoche, tum ver
|

XI.

914
peti

ut dbet,

non

annonae aut

opum unam semel

in

co-

etiam reliqua, amictus,

et caetera.

liabitalio,

prospra valetudo,
nobis in
ipsi pla-

piamtantam quanta quotidi, seu

omnes vitae

nostrae

Nam

id

oramus,

ut,

quam Deus

dies, corporibus nosiris alendis sufficiat ; sed

tanlm pa-

mundo hoc
nislret ipse

vitam ddit, tueatur, quamdi

nem

in dies singulos,

quantus diebus singulis neces-

cet, ac foveat; et quiamullis indiget subsidiis,subnii-

sarius est. Et

quidquid necessarium esse novit.

sit

tionis nostrae ultra

lit

quidem hc ralione exlenditurcura oradiem eum quo funditur, quod non

;

Nostrum. Nostrum dicimus, non quasi noster

proprio jure,

dm

dicitur hodi

sed quamvis hoc

vitios

perfections
solli-

quem

scilicet

Deus nobis debeat, scd

(orl sit mentis,

non tamen

de crastino
ita

quia
ti

vitae nostrae

deputatus est Ptre, e providcn-

citus est, dat, ut

qui crastini ncessittes

Deo conimenorationem
ite-

verbo colligere

qu omnia bonus conservt. Simul autem ex hoc licet, si divinits pasci cupimus, alieno
:

non recuset aut

fastidiat cras

rare, praesertim

esse abstinendum

se enim,

niliil nisi

quod suum vo-

quotidique

cm animo sit diurno pane contento, cibum suum Deo exspectare volente,
aviditati,

omnes Dei alunini, quolies hc precandi forma utuntur. Suum autem vocare non possint non lantmquem sibirapin autfurto comparent, vi rm etiam quem circumeundo domos et
care possint, appeterc, tesiantur

nec desideranle quae reponat in annos plurimos.

Hoc adverbium, frenandae

ait

eximendaeque

anxiae sollicitudini, Salvator addit, ut ne in longum,

Cyprianus, desideria nostr pelitionis extendamus,

sectando mensas alienasotiosi manducent,

stolus docet,

id

quod Apo5, v. 13.

neque ulterioris diei (Chrysostomi sunt verba) cura

nos conterai, juxla id
solliciti esse in

2 Thess.,
;

3, v. 11, 12, 1

Tim.

quod
:

praescribit alibi

Nolile

Quotidianum

supersubstantialem vertit

secundm

crastinum

crastiuus enim dies sollicitus

Matthaeun), id est, qui substanliae sive nalurae nostra

alendae sufficiat,

eril sibi ipsi

sufficit diei

malitia sua. Docetur Chriet in

minime

scilicet

exquisilum, sed
est,

stianus,

diurnum duntaxat panem petere,

diem,
est,

quotidianum, qualis vulgo hominum quotidi in usu

cibum eaque quibus ad transigendam

vilain

opus

vel qualis quotidi necessarius est nobis nulriendis.

orare, nimirm, ut quolidi ad Palrem recurrere, et

Da. Hactens, ubi pro Dei glori con lendit oralio,

long fidentis sonuit, tertia imperativi, Sancti/icetur, Adveniat,
tis,

ab

illius

benelic providenti pendere discat, anxiis

fit

procul abactiscuris. Quocirca manifestum

voluisse

Fiat; nunc, ubi rem propri agitoran-

Salvalorem, hanc nobis orationem familiarem et quotidianam esse.

submissis secunda, Da, Dimitte,

Ne

nos inducas,

Cm

enim

necessariis vitae quotidi

Libra.

Fatemur

hic

omnem

vitae nostrae

sustinendae
illo

indigeamus, etnunqumse ultra

lur oralio extendat,
si

eum diem quo

fundi-

rationem, nobis ab almo Paire Deo esse, ab

nos

quolidi repetatur

necesse est,

pendere, et gratuit ipsius beneficenti

niliil efficiat

ali,

sine qu

quidem Deo

pasci,

Deumque

su nos grati pa-

universa nostra induslria.

charitas
,

scenlem agnoscere, velimus. Sed quaestio occurrit,

oralio

Nobis.

Persvrt
,

persistilque

an nunqum possit ad proximi

lio

diei ncessittes orasic,

communis
nis, et ubi

et ubi

pro temporariis, et ubi pro seter-

excurrere. Et quidem, ut certum est qud

pro spirilualibus, et ubi pro corporalibus,

modo non

avaro, anxio, aut ilerandae orationis fasti-

supplicat bonis.

dioso, id lit

animo

ita

perspicuum

es),

ad quod

Hodie. Graec est

diem opus

est

panem quanto in hune quo modo volucres, ad quarum exemin diem,

cleslis philosophiae culinen suos Christus adducere

volueril

scilicet, ut

quibus vita semper incerla

est,

plum nos revocat Chrislus, prasentis tanlm cibi memores, dicuntur vivere in diem vel in singulos dies, quod est quotidi, quo modo Syricus inlerpres
;

non
vit

ii

in

eo ponant curam, ut viclum assequantur

ut pendet vita
cui ut

certiorem, sed,

Deo, ita et
est illum

viclum Deo permittant,

largiri
;

minimum

vertit. Latinae
a\'s

interpretationis

exemplaria

variant,

ita facile

estab ipso quotidi impelrare,

et sectandae jusiitiae

dm
quod

hodi, aliis quotidi hic legentibus. Matlhaeus ha-

quaerendo

regno ipsius
si

prima

bet hodi,

cum quo concordat

si

illud, in

diem, mult-

opra datur. At

quis

Deo consecutus

sit id

que magis quod

est in Lalinis multis codicibus, hodi;

et huic et mullis

ab hoc diebus sufficere possit (ut

vota Dei munificenlia,

sed nec discordt quotidi,

modo

intelligalur,

ita

fer nostra vincit

quanqum

corporis, suadet tum genuina vocis significatio; tum quod corpus Christi nondm esset in Sacramento instilutum , quando haec oratio Iradebatur. Unde alii volunt panem corporalem tanlm peli ; sed quia oratio ista perleclissima est , non est verisimile ea esse praelermissa quae animae sustentandae necessaria sunt. Itaque verisimilis videtur, nomine panis Hebraic synecdoche primari omnem cibum corpori necessarium signiticari, parte quae excellit, inquit August., totum significando. Sed sicut sub cibo corporis intelliguntur omnia corpori sustentando necessaria, ut plerique notant, iia vald congruum videtur, ut sub eodem intelligatur omnis cibus, qui ad animam in hc peregrinatione sustentandam requiriiur, maximque corpus Christi, quia eodem panis nomine usitatissim vocatur, et speciebns ejus tegilur ut ita sit quasi du;

plex sensus, unus

liltcralis et aller

quasi mysticus, sed

aequ principaliter intenlus. Et bine est, qud vix ullus veterum corpus Christi excluserit, ulpol qui ver sit panis (iliorum sicut et haec oralio liliis propria est. Plerique autem utramque expositionem conjunxerunt , ut Tertull., lib. de Orat., Cyprian., de Orat. Dominic; Theophil. hic; August., saepissim, San duobus ut sermone 9 de Diversis, ubi dicit modis intelligenda est ista pelitio, sive pro necessitate carnalis victs, sive etiam pro necessitale spirilualis alimoniae; item, serm. 48 de Diversis, epist. 121, c. 11 ; libro ver 2 de Sermone in monte, c. 7, expresse Si quis etiam de viclu corporis necessario, vel dicit sacramento Dominici corporis islam sententiam vult accipere, oportet ut conjunct accipiantur omnia tria, ut scilicet quolidianum panem simul pelamusci necessarium corpori, et Sacramentum visibile, et invisibile verbum Dei. Dicitur autem noster, id esl, nobis n-<
; : :

915
sil

IN

LUCAM
m
ad spiritalia accdt.

916

hoc donorum ipsius minimum) quaeritur an huic orandum sit: Panem nostrum quotidianum da nobis
hodi?

Nam

si nihil

amplius quae-

rimus, qiirn

panem nostrum,
est, in

et

eum

hodi, spiritalis

Excmpli

grati,

domus

ei

suppetunt, agri,

animi etsapientis

utipulchr annotavii|<;iiryosio-

opes, annona in annos, redilus omnis generis bono-

mus, homili

Joannem42. Caeterm, hic praesertim

satiari et esurire, Phil. 4, v.
filiis

rum

alfatim copiosi, annui,

adeque

aelerni.

Clarum
si

^e subjiciat oporlet oralio beneplacito Dei, ut noverit

esse arbitrer

quid responso opus

ipsi

sit.

Quid enim
ipsi

quisquc

cum Apostoloet

non serventur

Deo quae Deo

sunt data,

12,
suis,

ita

ut Palri visum fuerit, qui solus scit quid

ista,sil utile,

Deo manum subtrahente; aut furibus, raptoribus, lyrannis, Deo permittanlur? Et servata.quidsiusumamittantsuum, excidatque quae
sed, autpereant,
illis

quod ad temporalia

Vers. 4.

Et dimitte.
summa

Rom.

8, v. 26.

Hactens bona precati

dehinc deprecamur mala, qud

strae

ingenila est ad

alendum

vis, ita ut, inter

opes et

eo statu boni,

nondm sint res noquem nullum infestet malum.

nihil estgravius

ciborum apparatus, Midae

Adhsec, servatis etiam
poris ea
sit
iis

instar,

fam miser pereat?

si

Quia autem

mala, peccata sunt, quippe quae

;

Deo
iis

integris, quid

cor-

Deo Ptre nos sparent quo

lilio;

ingenuo

constitutio, ut

nequeat uti? praeterea,

ipsi ipsi

indignalionem ejus ut incurranius faciant, et

ut sit etiam corporis bona constitutio, quid sisuam homines, Deo facienle, operam negent, qui ipsius serviant bona
?

caelerorum
causa

omnium quorumcumque malorum prima

ante omnia commissis peccatis ut

sint, idcirc

Usque ade non

est dives, cui, u t pasca-

liberemur, orare nos Christus docet.

Intelligendum

turetin vitsustentelur, ad quodunum faciuntoprs omnes, non multis sit opus, quae cm in ipsius non
sint facultate,
rit

Deo quotidi petenda

ad

sint

ita

ut

m-

Salvalor,

clestem

nutritium,

promiscu

neminem nostrum absque quotidianis peccatis hanc vitam ducere quantmcumque sit justus, quantmcumque sanctus (neque enim humililatis docuit qum veritatis esse observantiores, dm
autem nobis
dat,
,

omnes,

et divites et
sit

pauperes, quotidi remittat. Dequae dicta sunt, ut

sit

suis

omnibus quotidianam hanc orandi

praescripsit

nique, ut nihil

eorum

quis-

formam), ut, nostrae nobis inlirmitalis fragilitaiisque

conscii,

piam ejusmodi, cujusmodi non

cessaria certa

est, cui sint vitae

ne-

minime efferamur. Caeterm,

ade delicta desperemus

ut ne etiam ob
,

Deo omnia

prseterqum qud etiam

Irequentia
ostendit

Patris

nobis

illum oratione deceat agnoscere gratiam Dei, habet

semper patere misericordiae viscera veniam

:

inopes fiatres innumeros, pro quibus hoc orare quotidi debeat Panem nostrum quotidianum da nobis
:

rogantibus
petere, id

neque enim
nolit

praecipiat quotidi
,

Deo

quod

Deus quotidi dare. Porr que

observan-

iodie.

Porr, animae panis, quo anima nostra,

spi-

intelligatur qui dimitlat nobis peccata Deus,

ritus noster,

opus habet ulpascatur et susiineatur.non

dum
cato,

est tria

quaedam concurrere
fit

in
,

unoquoque pec-

hc propri petitione intelligendus videtur, siquidem

exacta pelitionum servanda distinctio est; sed facere

actum quo

peccatum ipsum maculam quam

ex actu animus contraint,

laque merentur
;

voluntatem Dei, ipse cibus vilaque animae

illud

est,

juxta

quod Salvator

discipulis dicebat Joan. 4, v.

54

actus macuquorum trium, actus transit, macula manet, pna debetur. Nam, quod ad maculam, cm

pnam quam

Meus

cibus est ut faciam voluntatem ejus qui misit me,

peccatum ipsum non

ciat illum altereique

lit nisi ita

dictante animo,

aifi-

ut perficiam opus ejus.

Hoc

est

enim animani

vivere,

necesse est, et, ea cui contra-

pasci et sustineri, justitiae voluntalique divinae con-

rium

est Dei gratia,

qu comprimis pulcher
laesa,

est

ani-

stanter adhaerere; nec ad aliud serviunt sacrosancla

mus, aut puisa aut

eflcit
,

maculam

ei

inurat
sil

quae id

Eucharislia, sacra Scriptura

verbumque

Dei. Ut ver

quod loquuntur Scripturae, ut

immundus

plena exactaque haec essetril orandi forma, ea complectens omnia quae Deo rect petantur
;

ac sordidus peccator et

ablulione emundaiioneque
,

fovendae

opus habeat. Tune ilaque dimittit peccatum Deus

autem
titur,

vitae

ratio, ut est

Deo,

ita

Deo rect peconji-

quand actum habet eo loco ac

lam
,

si

non

fuisset
gritati

macu,

in

quem curas

nostras

omnes juberaur
;

reslituto

suo nitori atque if

debitam

animo

cere, Psal. 54, v. 23; 1 Pet. 5, v. 7

idcirc ad suvitae

eluit; et

pnam

remittit. Istud
ita

omne

hic

blevationem innumerarum praesentis

necessita-

oramus, ut de peccatis nostris omnibus

dimiltat peccatum Deus, ut

agat Dei

tum, petitionem banc Salvator attexuisse videtur,

Patris niisericordia. Caeterm, conlingit aliquando, ut

ita

verm

ita restricto

eo quod petitur sensibili, ut proxi-

non continu pnam

cessarius, non solm pauperibus, sed et divitibus ut habeant, his, ut non amittanl. Quod enim eis non deest, misericordiae Dei esl, non polenliae ipsorum, inquit August., serm. 48. Da nobis hodie. Hoc August. solet exponere pro toto praesentis vitae tempore sed nihil obest quin pro prsemi etiam die acoipiatur, ut ita Christus doceat, inquit Cyprian., diurnum cibum petere, nec in longum desideria petitionis exlendere, juxta id quod expresse inira, c. ult., prohibet, sollieitum esse de craslino. Vers. 4. Et dimitte nobis peccata nostra. Haec riimitti nobis peiimus, hoc est, eorum culpas deleri, ta ut Deus nobis propter ea non amplis offensus "maneat ; sicut hoc patet ex conditione sequcnli, quae
:

iliis,

castigationis, sed offensarum remissione loquiEt ita exponit August. , tum hic, cum alibi passim : nam pro pnae remissione potis ullim petitione deprecamur. Ilaque haec oralio est quotidiana quaedam mundatio baptizatorum a peccatis levioribus ut ita semper memores vivant et infirmitatis sua?, qu peccatis obnoxii sunt, ne in superbiam efferanlur, et palernae misericordiae, ne desperent. Omni lebenti nobis, id est, illis qui in nospeccando nos offenderunt non enim agitur vel de pecuniae vel pnae remissione , sed injuriarum. Nam qui diiniss peccati offensa, qu laesus est, tamen amendt verberibus eum in quem polestas datur, vel coercet

non de
tur.

aliqu disciplina

eleemosynam

praestat

non solm

917

COMMENTAKIA. CAP.
quain

XI.

918 Minus enim

omnera temporariam
proinde, aclum non
si

mcretur dimiltat

ac

nos quisque peccavit.

omnin
scilicet
,

adliuo eo habeat ioco c

B. Angustinus Enchiridii cap. 73,

<

magnum est, t ait erga eum esse

tibi

non

l'uisset,

dm,

producliorem esse vull

si

benevoluin, sive etiain benelicum, qui

feceril.

mali nibil

pnani qum culpam, ne parva habeatur culpa,

cuin ips liniatur et

Illud

mult grandius

et magnificenlissima
diligas, etei

pna.

ld

dm

ht

(lit

aulem

in
,

bonilalis est, ut

luum quoque inimicum

gravibus peccalis bapiismo adinissis

tit

plurimm)

qui

tibi

malum
est

vult, etsi polest facil,

tu

bonum
fa-

rect eliam lum, pro impeirand oinnis

pnae remis-

semper

velis faciasque

cm

possis.
,

Hoc ergo quia

sione

oratione hc utimur

Dimiite nobis peccata

maximum
non

operum

charilalis

sub quo caetera

nostra, quia

non intgre prorss dimissa sunt, quorum

restai.
ipsi,

cile intelligi

queanl, et ejusmodi est quod nemine

adbuc aliquid

possit pnestari,

quippe quod solam injuria; oblifralres suavitalem desideret

Siouidem et

etenim

ipsi

nam

et ipsi.

Dm
quod

vionem

el cordis erga

hune
cert
ait

nobis orandi

modum

Christus prsescripsit
,

Salvatorei quamdocuitorationi adjecit. Porr signanler adjecit huic

nos conditione et sponsione constrinxit

si

quinl
ut,
,

petilioni,

qu peccaiorum reest

Cyprianus, ut

noslris in

Deum

peccalis veniam
ipsi fralrutn

missionem oramus,

ubi

eam qu maxima

Deo impetrare volumus, veniam demus

Dei erga nos gratiam

poscimus (nulla enim major

in nos peccalis. **Equa cerl condilio, ut qui se

ma-

Dei erga nos gratia remissione peccatorum, qua; ade

jore petit veniam offensarum graviorum

aequali
:

donet ipse

eliam

virlutum superal praemiationcm), atque

eam

minorum alque e a?quior, qud et ipse qui fratri ignoscit, homo cm sit, subinde opus hibeat ul ipsi frater ignoscat. Quia enim noverat Cbrislus Do
minus infirmitatem nostram,
ut sine
fieri

nobis pro iujus vitas statu ita necessariam, ut doceat

tigtistssimm illud inter veteres doclores os, lib. 19

do

Civt. Dei, cap. 27,

nostram hujus vit justitiam

haut)

facile

pusse

munis peccaiorum remissione quam virtutum

ciistr
;

i>erfectione

voluit, ut

mutu hic offensione lioinines vrsafmur, mutuarum condonationc offensarum, cliaquod aiunt, servaretur,
et

illic

ejus

qu maxima

est

nostra; erga
sit

fralres

graliae

quque
qu

necessaria est ul

nobis
,

ritas

sarla tecta,

ne

ali-

animi erga fratres et

Deum Palrem

affectio intgra

quando, assidue condonando, faligaremur, hoc nobis

in in

quotidianam intexuit oraiionem, ut

cm

ipsi

Dei

quem

quolidi delinquimus, quolidi imploramus

misericordiam, non
nisi et ipsi erga fratres

eam

nobis audeainus polliceri

benevoli perseveremus. Observa

,

memores prsestemus alacris. Non enim tum demm condonemus injuriam oportet, cm illal frater pnitenti ductus veniam rogat ; verm eliam dm pertinax persislit, quin injuriam injuria cumult. Semper enim sua animo erga fratres
meminerimus
,

quanta

sit

Dei philanthropia
charitas
fit
;

cui ita curae est nostra

suavilas salva

maneat oportet, nec vindicta expetita

est,

erga nos

mutu

et

quantum peccatum

sit

unqum amarescat admittendum

illi

qualescumque
,

odisse fratrem, quo

ut nulla dimittanlur peccata.

,

tandem erga nos

oraturo
ait
:

sint.

Id Marci 11

v. 23, ipse

Oratio

quandoquidem e
facil,

aul justitia petitur, aut

illud

cumprimis necessarium esse testatur,

stabitis

quod ad justitiam
ciscalur oportet.
odit

ex amore erga

Deum

profi-

cm
tio,

Cm
nisi

ad orandum

dimittite si quid

Porr

Deum non amat

qui

qui fralrem

habetis adverss aliquem. Caeterum, exterior condona-

quem

videt et

quem
,

jubet Deus amari.

Caveat

non

rogantibus debetur

quam

fer

neque

ergo ne fratrem oderit

suam
ita

velit

Deo gratam
fratrem

expedit

iis

qui pertinaces haud petunt offerri, necon-

oraiionem. Ut autem cumprirois odium in

facit

versi porci
hic

dirumpant margarilam praebentes. Ergo

ne Deo

sit

accepta oratio
sola

cumprimis charitas

erga fralres

(etsi

non

suficit)

Deo commendat

oraiionem,

et,

quod compluribus

locis sacrae litterae

monemur, qualem animum oporleat erga fratres quem qui afferre, dm Deo cupimus reconciliari afferat, magn is possit cum fiduci Dei misericor;

dant intelligendum, singulariter

eam qu peccaiorum
;

diam implorare.
Dimittimus, peccata, offensas, injurias, etquidem
ex animo. Nos peccatum dimittimus
,

ambilur remissio, Luc. 11, v. 41

Petr. 4, v
illo

Jac. 5, v.

20;

8.

Sunt porr multa

ebarilatis opra, sed

in

quando aetum
,

nullum majus, quo ex corde dimiltimus quod

eo babemus loco ac

si

non

fuisse!,

etpnam

quam

injuriam dimitlendo, sed eliam eamdem pn plectendo, ut Augusl. in Enchiridio, c. 72. Non enim ordo vel charilalis vel justifia; hc oratione toliilur, sed odium et vindicla; cupiditas; ut scilicet suavilas aiiimi erga fratrem in quoicumque l quantiscumque delictis seniper salve maiicat, sine idfiaicl amaritudine, eliam adverss inimicos. Non est hic accurata simililudo, nec est rgula dimissionis (non enim Deus nos sed nos Deum in dimiiiendo imilari dcbcbius, cni nobis ilie incomparbililf plura dimiltat, jxta parabnlam Matth. 18), sed est conditio qusedhl brip:na:oria, et aequissima, id est, q\iandoquidi m el nos dimiltimus, aequum est, et lu dimillas no!,is. Uni e Cyprian. ert nos conditione et sponsione constrinxit ui sclremu, impetrari non posse quod pro peccalis petimns, nisi et ipsi paria faciainus. Similia babel Augusl., serm. 48 de Divers., c. 9. Ilaque statuit liane
,

ul, quia nos quotidian peccaiorum remissione indigemus, esset quasi fortissimum quoddcini vinculum, im ncessitas conservandae fralernaa dileclionis, quandoquidem pro human inlirnulale prorss sine olfensis aliquibus intercurrenlibus esse

legem Cbrislus,

non possel. Unde qui non diinittunt el mentiuntur Deo, et suant de se sententiam dicunt. Et nk nos inid est, ne nos induci sinas, btitc\s in' TKXTATioNEM eilinendo scilicet ne lentationi succuinbamus. Non ergo petitur ne tenlemur, sed ne lentationi consentia, ;

mus. Tentari enim plermque utile est ut probemur, ul enerceamur, ut nos ipsos cognoscamus, ut in bumiiitate
I

cominamur

qui enim non est teniatus, quid

<

scit? Eccles. 34, v. 9. Eflicil

hoc Deus dobus moais

pribri tenttiones juxia vires hominis mo lerando, ut partim sil novA !;ra:i;i animum ro\ possii snstinere \% borando, ul rsistt. Inducit auletn Deus in leniatioI
:

919
vero vcl praesumplo jure exigere possemus,
remittimus,
ita

IN

LUCAM
ad vocem Graecam accedit propis, sed
illud, uti

920

omnem

idem

ut ncc ipsi nos vindicare, ncc ab alio,

;

ben censet, tanlmdem

In

valet.

ctiam Deo ipso, vindicari cupiamus

nequc cnim am-

tentationem.

Duplex

est
est,

genus

tentationis;
nostri

piiusaliquidpossumus, et idsolum catens, qualens

unum, quo tentamur, hoc

capiiur,

experimentum

nos offensa

Iaesit

nam qualens Deum

,

Iaesit,

Dei est

cm
,

ut ea qu prditi
ut amplior

sumus manifesta vaet ampliori

remittere. Porr non se vindicat qui aut corrigit aut

corripit

dai virtus

tum

illa

praemio
ait

delinquenlem
;

id dictante sive justiti

sive

digna reddatur.

De hoc
1
,

tentationis gnre
v.

Apoexisti-

charitatc

nec qui

damnum
:

repetit aut exigit, offensa

ita

stolus Jacobus cap.

Omne gaudium

seu injuria dimiss

non enim

mox damnum

mate,

fi

aires mei,
igitur

cum

in tenlaliones varias incideritis.

dimittere tenemur, ut injuriam.

Ob hoc

cm gaudere

oporteat, non

illud est

Debenti nobis,

ei

qui nos offendit, qui in nos deli-

quod hic deprecari docemur. Alterum

genus, quo
ita

est tentationis
virtutis nostrae,

quit. Hic loquendi modus, quo peccalor debitoretpeccalum debilum vocatur, frequens evangelicis litteris,

sumitur experimenlum

ut delur simul opra, qu, e labefactat, ad peccatum

Matih. 18, v. 27

Luc. 13, v. 4, ex Syrico sermone,

pertrahamur. De
v.

isto

idem

ille

Apostolus

ait

cap.

quo Salvator
torem
et

est usus, profectus est. Syri

,

enim

debi,

13

Nemo cm
tentt.

tentatur, dicat

quoniam Deo lenest

:

peccatorem

rurss debitum et peccalum

,

talur.

Deus enim intenlator malorum

ipse

autem

codem

appellant

nomine

haec

haubo,

illos

haiob

neminem
opre

Priori tentationis gnre nos tenlat

(quibus nominibus eliam hic in Oratione Dominic

utunlur), hob, quod primo est debitorem esse, obligari, teneri
;

Deus; posteriori hostes Dei et nostri; atque eodem

fit

ut et

Deus nos

illo, et

hostes nos isto gnre

est,

deinde peccare, inique agere. Hic mibi

cri-

tentent.

De

posteriori igitur

quod Deo non

hc

jam ad extremum considra, quantum eorum est men, qui hc utuntur prece, odium servantes in
tres, et

Oralionis Dominicae parle sermo est.

Itaque tentatio
:

fra-

hic intelligitur ad peccalum sollicitatio

sollicitamur

mentientes proinde Deo. Mentiuntur Deo.sed

autem ad peccalum
idque

et extrinsecs

et

intrinsecs

suum

ipsi

mendacium bactens

justi

puniunt,

dm

in

nunc

prosperarum rerum
Extrinsecs

dulcedine,

nunc

seipsos sentenliam dicunt, ut mrita

non remittat

ipsis

adversarum molesti.

nos
,

sollicitant

peccata Deus

qui fratribus nolunt in

se comniissa

diabolus veterator, qui antonomastic

is

qui tentt

remittere, et divinam in se invocant ultionem, ut ad

vocatur

Thess. 3, v. 5

ejusque mancipia homines

vindictam armetur peccatorum

mittit.

quae merit non re,

impii. Inlrinsecs, concupiscentianostraprava, de

qu

Ob hanc causam,

invenias hodi, qui

prius-

Jacobus Apostolus

c. 1, v.

14

Unusquisque tentatur

qu'im

debitoribus suis dimittere velint,

relict

hc

concupiscenti sua, abstraclus et illectus. Huic qui do-

Dominic precandi forma,

pent, bis hoc

alias precatiunculas et

usur-

minalur domeslicae hosli,

est; et

nihil

il li

ab

illis

timendum
id

uno nomine peccatores,

,

qud eviient
docuit
,

prosperarum rerum dilectione qui non capitur,

orandi

formam

quam

Salvator

ut
:

ita

non

ille

adversarum molesti frangetur. Porr non

praescripsit, et

qud pcrperm orent nulla enim bona

propri hic oramus ut non tentemur, sed ut in ten-

oralio est, quae,

vel

quod haec pericope,

vel

non addat,
precati ve-

talionem non inducamur vel inferamur, quod

loquitur Apostolus
dis nostri

est, uti

non

intelligat.

Rom.

1, v. 24, ut in desideria cor-

Et ne

nos.

Commissorum peccatorum
versamur
periculis,

non tradamur. Oramus ne tentemur supra id

1

niam, recto ordine ea peccata deprecari jubemur,

quodpossumus,
tatione

Cor. 10, ,v. 13, ne superemur ten-

quorum

in conlinuis

hc in

vit 7,

qucumque. Hune ad

modum monet

Salvator
:

constituti, quae lola, juxta sententiam Job, cap.

v. 1, tentalio

apostolos instante passione su, infra 26, v. 41

gilate et orale, ut non intrelis in lenlationem,

Viest,

et militia est.

Admoneraur
nostrae,

itaque in-

hoc

firmitalis

et

imbecillitatis

qud sine Dei

ne imminens scandait tentatio vos superet Caelerm ut non superemur tentatione

et dejiciat.
,

auxilio periculis superiores evadere

non possimus
nihil

agit

hoc

utque omnis limor noster et _devotio alque observalio ad unurc

Deus duobus modis, uno,

nostrae, lentationem nobis

dm

parcens infirmitati
sinit
;

Deum

convertatur,
,

docemur

con-

moveri non

altero

tra nos adversarios posse

nisi

Deus ant permiserit.

:

dm, majore

misericordi, facitut

motam

nobis ten-

Inducas , inferas

legit

B. Augustinus

qud quidem

tationem vincamus. Inducere autem in tentationem

nem

, id est , induci patilur eum quem suo auxilio deseruerit. Itaque hoc petimus, inquit August., epist. 121, c. 11, nedeserti Dei adjutorio, alicui tentationi vel con6entiamus decepti, vel cedamus afflicti, nempe aut luce carendo, qu peccatum tentalionisve fallaciam cognoscamus, aut dilectione justitiae, qu peccati blandiiiis aut cruciatibus resistamus de quo August. 2 de peccatorum Merilis.c. 19. Ex bis patet, cm oratio sit interpres desiderii, hc oratione omnia omnin desideranda postulari, idque prorss eo ordine , quo desideranda , non quo exsequenda sunt. In desiderando autem primum est finis, deinde mdia. Finis omnium est Deus : in quem fertur
:

sanctificatio

diligendo, vel nos in ipso Deo. Primo itaque petitur nominis ejus , ut scilicet gloria ejus in universo mundo clarescat ; deinde ut regnum ejus ad-

veniat, id est, glori ejus complta, et ad gloriam istam perveniendo nos in ipso, et cum ipso regnemus. Ad

affcctus noster dupliciter, vel ipsius gloriam in seips

istum ver finem aptamur, per se quidem bonis yelut mediis, ad consecutionem ejus ulilibus, per accidens ver carendo malis, velut beatiludine nos prohibentibus. Itaque inler mdia primum et proximum est gratia Dei, et meritum hominis, quae petuntur eo ipso quo petitur ut fit voluntas Dei (Matih. 6, 15); subserviunl illis omnia quae ad suster.taticnem sive corporis sive animae pertinent, et in pane quolidiano postulantur. Mala ver, quae nos consecutionc finis

, ,

921
dicitur Deus,

CUMMENTAK1. CAP.
non qud
ipse
,

XI.
in sacris litleris similes,

922
quo
in tenta-

ut mose nobis ab ad,

alii

complures

versariis tentalioni

succumbamus

faciat

qui ncc

tionem Deus inducere atque inferre dicitur.

ergo petiiionis hujusce est
,

Summa

peccati,

nec tenialionis sive

sollicitalionis

ad pecca-

ne agat nobiscum Deus

tum,

est auctor; sed,

judicio, graliam suani, qu desliluli,

qud neget nobis, suo projusto lit ut succumut solis viribus nostris
:

su pro sever justiti, ut ne desliluli adjutorioejus,

eumque

nobis patientes iralum

alicui tentalioni, vel

afflicti,

bamus, ut

in

tenlationem inducamur atque inferamur.

virtule

consentiamus decepli, vel cedamus

epist. 121, cap.

Augustin.

Non enim e
tentaiiones

sumus

H.
,

superare possimus

singulari opus est

Post
dices
:

In tentationem

addunt Graeci

et

Syrici co-

graii Deo. Fieri aliquando potest ut non consentia-

Sed libra nos malo,

quemadmodm

reliqua

mus mot ae

nobis lentationi

utpote

dm

plus addicti
graii,

superiora addiderunt, ne quid hic deesset Orationi

vilio contrario,

ununi altero pcllimus; exempli

Dominicae eorum quae rcitt consuetudo orantium.

Latina
edilio,

tenlationem ad fornicalionem laudis amore retundi-

non magis

mus

rurss

dm

aliis

mens occupata

negligit
;

agnoscens,

videtur sanior:
:

islud qum superiora cm enim in proxim

in tenlationem,

objectas pbantasiae ad peccata sollicitaiiones

sed, ut
-

praecedenti articulo
iste
sit

Et ne nos inducas

vincamus,

et fliciter

superiores tentationibus vada

includatur, saltem ex parte, eque potiori, omi-

mus, absque Dei

singulari grati fieri

is

non

potest.

illum hc vice Chrislus.

is

Nam
et

qui in tentationem
;

Quemadmodm

ergo,

qui extrme ab aquis pericli,

non inducilur,

procul dubio malo liberatur

et

tantem aliquamdi juvet ne absorbeatur gurgite

qui orat ut peccato,

et

quod

summum
,

malorum,
is

tandem ver deserat,

id

et, sibi

reliclum, mergi sinat

omnis

alterius

mali origo est

prseservetur,

quod

sit

ut sequalur,
;

recl

illum dicatur

in

reips precalur aut cert

liberetur.

meretur ut ab omni malo

mortem

tradere

iia

Deus recl

in tentationem et

peccatum inducere,

dm

negat gratiam suam, qu

Vers. 5.

Et

ait, dixit etiam,

ad illos, discipu-

dm

nos dignatur, peccata vitamus tenlalionesque

lossuos hoc. Postqum docuit quid, qu forma, orare

devincimus,

dm

ver negat proximum est ut tenta-

debeant, docet etiam

quomod orare debeant, non

sed ardenter et per,

tionibus subjecti in peccata ruamus.

Pendemus enim
atque ad

remisse

scilicet aut negligenler,

ox natura? corruptione

proni in peccata,

severanter, ne faliscant animis

poliantur, ne continue cessent
tur.
,

si

non staiim

votis

a^siduos casus et ruinas proclives; opusque est su

si

non mox exaudian-

nos

manu Deus

sustineat

id

quod hoc loquendi modo

Annotant hoc Titus

et in

Caten Chrysostomus.

Salvaior voluit indicatum. Caeterm

est,

non hoc solum

,

Quis vestrum, quis ex vobis. Interrogatio lococonditionis: Si quis

qud neget nobis Deus graliam suam

,

et nos

vestrm habeat amicum,

et adiens

nobis reliclos permiltat cadere

ita
;

ut ex corruplae
fit enim ut non quod B. Augus-

eum medi

nocte dicat, etc. Docendi grati fingitpa-

nalur imbecillitate

est ut sequatur

rabolam, similitudinem, seu exemplum,sumptum de

deserendo tantm, sed et potenti,

id

me

!io,

ex

iis

quae

fieri

soient,

adeque ex

illis

ipsis fa-

tinus conlra Julianum Pelagianum libri 5 capite tertio

docet,
in

quibuscum loquitur, ut ex
ciant,

seipsis
sit

conjecturam
vis

tenlationem

et

peccatum Deus inducat

(lege August.

et

intelligant

quanta

perseverantis

quando,
Grat. et

ita
lib.

dictante jusliti su
Arbitr.
,

de

orationis.

cap. 20, 21), vel inclint malas

Media nocte, lempore maxime incommodo

cit

fa-

dsemonum atque hominum

tentent prse
aliis,

volunlates e, ut

quosdam
id

hoc ad

illud

quod

petitur

impetrandi

diflicul-

vel offert,

donataut serval

ho-

lalem.

mini, ad quod euni novit ofl'ensurum, qno

eum

novit

Dicet, dicat,

quanqum

in aliis Grsecis libris lega-

abusurum,

sive

ponens offendiculum coram eo, quo

turfuturum, prout Latine.

Illi roganli quis pulset ostium.

modo

Ezechiel loquitur cap. 3, v. 20, sive exaudiens

iratus preces quas non exaudiat propitius, siveconfe-

Ajiice. Captt benevolentiam, ut etiam fiducia ob-

rens aul servans munera iratus

aut servet propitius
,

quae non confrt

et

tinendi in eo est,

qud amicus
;

sit.

in

quibus omnibus

bonus

Cohmoda, muluda
rbus dicitur,
ut

persvrt et jusius; bonus, quia non se miscet peecato; justus, quia peccala punit,
peccatis.
ita

namcommodarepropri de iis quse numro eaedem possunt restitui,

iis

ut

eequum

est,

mutuum

dare de

quae usu consumuntur.

hic, nihil panis
familiae suae

Hinc itaque

ille

loquendi modus,

cui sunt

Trs panes. Fatetur

prohibent,

peccatum; deinde peccati

et maxime omnium tenlatio; denique universa vitae prresentis pnalitas, velut omnium lenlationum
tria

sunt

primum

et peccatorum seminarium. Hsec tria prohibenlia eodem plan ordine renioveri petimus tribus ultimis petilionihus. Nam in in quatuor primis
tria

Vers. 5. Et ait ad illos. Hactens de orandi formula; nunc de orandi modo, ardore, et perseveranli, de quibus per parabolam subjungit: Quis vestrum iiabebit amicum? q. d. Cui habenti amicum non id eveniet, quod dicturus sum? Mult ergo magis
:

quae in

tribus deprecamur mala, sicut precamur bona ita tamen ut ea aternum permansura sunt prsemittantur,
illis
:

eveniet oranli

amicum Deum

est

enim argumentum

ultimnm ver
Serm.
art. 9.

sil

panis quolidianus,
illis

porali vitse competit. Vide de

in

monte,

c.

qui soli temAugust., 1. 2 de 10, et D. Thom., 2-2, quaest. 83,

minori ad majus, sicut et v. 13. Et ibit ad illum mdia nocte quae intempesta dici solet, ut Aug. nott, conc. 29, in psalmum 118, quia ad agendum importuna est. Media erqo nocte, hoc est, importunissinio tempore, quod ad impetrandi dillicultatem spectat. Et dicat illi Amice, cohmoda miui, id est, da mihi
;
:

923
superfuisse
petit, et

IN

LUCAM
qud veniat intelligenda
sententiam
f

924
,

cn superiore

ide panes ab amico

necessaria

ad explendam
forte

quidem

trs ( qualibus

unus

solet uni ap-

quanqum commodis

collocata

poni),
forte

unum
C.

bospiti suo, alterum sibi,

sullicerent.

tertium,

si

luisset post, dico vobis.

duo non

Vers.

Quomam necessilate premor.

est.

Dico vobis, praedico vobis, ut per se quoque manifestum et extra dubium vobis
fit,

consideranlibus ho-

Amicus meus quem deserere non possum.

Venit, praeteritum

minum
Illi

proprietatem.

vestrm.
amicus, praecipu causa amicitiae, seu

De

via, ex itinere, fessus et famelicus.

Eo quod
tempus ut
Tamen,

mo-

Ad

me, bospitandi causa.

permiltit

tus amicitiae ratione.

at, cert, cerl

Et non habeo panem, nec

quidem.
ejus, propter

emam

habebat fortass obsonia quaedam.

Propter improbitatem

impudentiam

Ponam ante illum, apponam illi. Vers. 7. Et ille. Ille autem

seu inverecundiam ejus, id est, propter importunilaprior amicus.

tem ejus, propter urgenlem

ex-

et
,

inverecundam persequi
nullo
;

Noli mihi molestus esse

bibeas.

ne mihi molesliam

veraniiam.
abigi potest,

Improbus

dicilur

responso

quo minus molest urgeat

taedio

qui urget

Jam, importunum est.

nec cesst, ut quasi

et pessulis ac reet

alectum cogat. Improbita-

Ostium doms meae clausum est,

pagulis subditis obfirmatum
:

tem ergo

intellige,

perseverantem atque assiduumro-

quod non sine labore

periculo,

gandi fervorem. Augustinus sennonis 5 de Verbis Do-

incommodo,

forte etiam

non sine
et pueruli

queam
et

mini capite 5

Quid

est propter

improbitatem
esset

quia

intempest nocle aperire.

pulsare non destitit, quia et

cm

negatum,
Quant

Et pueri mei, Graec

mei.

mei; Syrus

filii

non
itur

se avertit. Ille qui nolebat

fecit,

dare, quod petebadefecit.

quia

ille

in

petendo non

Mecum
vertit

sunt, quiescimus omnes.

vel

inagis dabit

Deus bonus, qui nos bortatur ut petasi

In cubili, in cubiculo,

etiam in lecto,
intelligi
:

prout
ut et

mus

cui displicet

non peUlmus ?

Hujusmodi imexslat

Syrus; utrumque enim potest

pudentiae seu improbitatis

exemplum

Malth.

moris apud quasdam gentes fuisse vidctur, ut parentes prolesque simul

15, v. 22, in muliere Chananae.

omnes,

in

eodem non solm cuillo

Quotquot habet necessarios, seu

requit
it,

opus,

rpiotquot

biculo
lato.

sed et cubili seu lecto cubarent, amplo

ac

etiam plures tribus, ne forte iter.i ad lefiai.

Excusai igitur quod dare non possitquod rogatur,

ait

ctum reverso molestus

Tantm

valet inler

homi-

ne (Hiosexpergefaciat, quod
familia

Euthymius; quia

tola

nes perseverantia rogandi, ut

nonnunqum

impetret,

stcum somno excitanda et turbanda foret. Non possum, quia incommodissimum mihi et fami-

quae amicitia impetrare nequit,

eaque uberiora ac
dicere Jsus
:

majora qum fuerant

Si inter

petita. Vult ergo

liae sit.

homines rogandi importunitas extorquet,

est

Dare
Vers.
strm.

tibi,

8.

Et

panes.
si,

quod spont non esset quis facturus; non

qud

qud
:

si

ille ex vobis

seu ve-

dubitemus, exorabilem nobis fore Deum,

ter ac ferventer in
fient

si

constansigni-

lia

enim cperat

Quis vestrm, v. 5; persepulsare ostium, in

orando perstemus,

id

enim

veraverit pulsans,

id est,

modum
pul-

verbis proximi versus.

9.

rogantis tamen; non vi aut jure extorquere volenlis.

Si

Vers.

Et ego,

cui de Patris erga vos

benevo-

non discedat excusatione

lerritus, sed inslet,

lenli certissim constat.

Su auctoritate nos urget ad

set, urgeat.

Tota haec pericope non legitur sive Graec

:

sollicitandum precibus Patrem.

sive Syriac

sed suppleta videtur ab interprte,

Dico, suadeo,

moneo

et promitto.

commodat, seu mutu

recundiam,
est,

et pelilionis
sibi

quod speclat ad petentis vemediocritatem, quia minus

qum
,

si

dari peieret trs panes,

,

unum

scilicet

expergefieri deberent. Pertinent haec omnia ad ostendendam justiliam repulsae. Et si ille perseveraverit pulsans, Vers. 8.

hospiii
si

terlium utrique communeni, unus uni non esset satis; est enim parabola ex usu

alierum

id est,

qud

si nihil

lerritus excusatione instet

:

rogando,

communi sumpta. Quomam amicus meus Vers. 6.

venit de via, etc.,

fessus scilicet et famelicus, et non habeo quod ponam

ante eum, cm nec tempus permittat enii. Duas ergo qud non sil)i petat, sed causas allegal impelrandi amico, queni iniquuni est deserere, et quod sibi etiani panis sil penuria. In ulroque elucet petentis verecun;

propter improbitatem taurgeal, ac tundat ostium men ejus, Gr;ec inverecundiam seu impudentiam, boc est, propter imporlunam et molestam perseveranliam, qu etiam post primam amici excusai lonem rogare, im pulsando instate non destitit. Hoc enim cujusdam improbitatis speciem habere videbaturj quo sensu dicilur labor improbus omnia vincere. Dabit
,

illi, et
d.ibit,

non solm accommodubit; neque solm

trs

dia et bumilitas.

Vers.

7.

Et ille respondens dicat, boc

:

sed quotquot habet necessarios, id est, etiam

est, vel
j

plures

qum

respotuleret est enim hypolhesis, lict non omnin verisimilis, tanien apta ad ostendendum, quantum valeat ad impetrandum importuna perseverantia. Jam ostium clausum est, pessulis vidclicet fir-

quamvis

ille

ego dico vobis, hoc est, ad illum eunulem modum. Est enim accommodatio parabolae ad proposilum, qu includit similes in petendo conditiones adbibendas erga Deum, verecundiam, bumilitaVers. 9.

Et

postulaverit.

matnm,

ut aperiri molestnm sit, et forte intempest nocte periculosum. Et pueri, id est, filii, ut Gracca insinuant, et Syrus explieat, mecum in cubiti, sive cubiculo, sive eam lecto, ut vertit Syrus, qui proinde

lem, et inprimis perseverantissimam instantiam. N;im ad hoc pertinent illa nia Petite, qiucrite, pulsate, sicut ex August. 1 lletract., c. 19, palet. Delectalur enim Deus sibi quodammod vim ab orantibus
:

COMMENTARIA. CAP.
Petite Paire vestroclesti,
ranti, quovis
simili

XI.

926

cum

perseveest vobis.

1| ut qui extorquere velilis

tanqum ab

invito

violenti

tempore

ea quibus

opus

quasi adhibit. Hivc omnia orandi ardorem et perse-

Accommodt parabolam proposito. Et dabitl'r ab ipso voms, quidquid illud fueril, modo consentaneum il quam mox docui orandi formula? mull magis quam ab amicoillo dormitabunetsi Si amicus ille do. Argumenlum est minori
l i ;
:

verantiam prscribunt, et

tria ipsa

unum

boc dcla-

rant. Orate perseverantissim, certoque certis

petrabitis. HiKc est

im-

enim improbitas, qu
si

veluti vindifficilis

.ceretur et expugnaretur Deus,

ret.

etiam

fo-

Tanta aulem perseveranti adbiberi dbet pro re

dahdo alienissimus propter nocturnum tempus, vicius

quque, quanta res est ipsa qua; petitur.

Vers. 10.
stolis

tamen

est perseveranti orantis

quant magis orandi

Omnis enim. Ne

intelligeres solis apo-

perseveranti vincelur Pater vestcr c'.estis, qui nun-

aut

aliis

nescio quibus promissam

esse exaudi-

qum neque dormit neque

sed semper
vigil

dormitat, Psalm. 120, v. i,

et

tionem, confirmt promissionem gnral! sententi,

qu, tanl constanti et lide, Patris gratiain omnibus

paratusestvoset audire

exaudire?

cuinullse preces importunai aut molestai essepossunt,

cui

precantibus offert, ut intelligendum relinquat

ignaviae

justas

nunqum

ingrata est orantis

improbitas

delectadai e

su dare ptias, quolquot rbus ad salutem

,

tur potis

ea, et idcirc

nonnunqum

differt

quod

petitur, ut probet

perseverantiam vesiram, ut

necessariis destituuntur. Apud hominem nonnunqum incassm fundunlur preces, vel

inquil,

quia non
ro-

accenso assiduse orationis ardore, et ipse id quod petitis

potest prsestare quod rogatur, vel quia non vult

ganti.

donet uberis, et vos

illud cbarius babeatis

quod

Verm apud Deum,

,

qui el omnipotens et opli-

improbis precibus impelraveritis.

Qu.-erite,
lenti et pigri
raliter
id

mus est omnis qui petit accipit; Omnis, sine except

sit

one,
sit

est,

sedul intentque petite. Quia

dives, sit pauper,

sit

sit

parvus,

sit

magnus, im

ad orandum sumus, et fer parm libefidi-

justus,

peccator,

neminem
est

excipit

Deus, modo
perseve:

de Patris nostri benelicenti senlimus ac

non
rel.

sit

ejusmodi, cui propositum peccandi

mus,

tribus loquendi formis

;

eamdem rem

itrt

al-

De hoc enim scriptum

Prov. 28, v. 9
ejus

Qui
erit

que urget docetque non

obiter aut defunctori oran-

dclint aurez suas ne audial legem, oratio

exsecrabilis.
libus, fer
nisi

dum

cum sedutitate mult, inquil Chrysostomus, ac magn intensione, et constanti ardoreque veesse, sed

Nam

in

promissionibus ejusmodi generaest,

subaudiendum

quantum hic ex

re est

hemenii.

Nam

sedulitas

quidem

et inlensio, quaerendi

aliunde impcdimenlum adferatur.

voce; ardor autem et constanti sive perseveranti,

pulsandi, intelligenda dantur
edit qui puist, et quasi

nam sonitum fervidum vim facit postqum damans

:

preces

Et pulsanti aperietur. Ferventes constantesque nunqum irritas fore pronuntial non enim
:

tria ista

seorsm singula accipienda sunt, sed eonjunqua quidem probant

a^slimari,

non exauditur (non enim

tur, ubi

nisi

tandem pulsus adhibe,

ctim, quod diximus, ferventes conslanlesiiue preces

signilicant
: ,

clamor

nihil

proficit)
,

qui

autem qurit,

Dei dona

quem-

cuncta alia mente projiciens

illud

sedulb in

unum

intendit

admodinn decel,

optari,

alque expeli, ac

quod requiril.

Nam

long melis (quod B.

Auguvult
;

proinde Dei gratiam conciliant, videntis, non conteinp-

stinus docetlibri Retract, primi capile 19) ad inslan-

tionem, sed contenlionem eorum qui ipsius dona petunt.

tissimam petitionem hc omnia ref'eruntur.

Non

Deus dona sua nimi inveniendi

preliosa et concupiscibilis
et

facilitale vilescere

Vers. 11.

Qms autem
;sd

ex vobis patiiem petit

:

merx cupidum amatorem avidum negoliatorem requirit. Quod dare vult difamplius desideres dilalum, ne vilescat cit

panem. Graec

patrem petel enim ex vobis

His
accedit
:

fert, ut

verbum est Qitem autem vesttm Quis filius panem? Siiniliter Sjriac pater, quem petit eum jlius ejus panem.
:

dalum. Porr quaerendi melaplior Salvator estusus,

D. Augustini lectio

sermone de Verbis
filius

quod nos
lat,

Iateat ubi sint, quae ncessitas nostra postu;

Domini 29

Quis

est

veslrm quo petit

suus pa-

nec suppetunt

pulsandi ver

quod sensus

car-

nis

imaginentur clausa esse, quae ad

manum non

ad-

sunt, propisque urgendum quasi esse, qui non perinde statim exaudiat clamantis vocem.

nem ? sed quocumque horum modorum legas, dur incommodque sequilur Numquiil lupidem dabit illi? CaHerm sensus non prorss obscurus est sed hoc
:

reliquis

incommodior Versio vulgata

filius.

quod

lgat quis

Pilsate, id

est, petite

ardenter

et perseveranler

pro quem, et omittat vocem

Interpres videtur

inferri. Vis

sed etiam in

primo Eustochium Nisi inquit vim feceris, clorum regnum non capies nisi pulsaveiisimnorlun, pancm non accipies sacramenti. An non tibi videtur violenlia, cum caro cupit esse, quod Deus est, et illuc, unde angeli corruerunt, angelos judicare conscendit? Secundo, pnitenlia: qunedam austeritas, de qu Tertull. in Apologelico, c. 40. Nos jejuniis aridi, omni continentia expressi, ab omni vita; fruge (id est, de:

non in sol petitione sita est, orationis adjumentis: inter qu:c est continentia, de qu Hieron., epist. 22 ad
illa

autem
aliis

c.
j

59. Corpus

sumus de

conscienli religionis, et dis-

sacco et cinere volutantes, invidiclum tundimus, Deum tangiinu-, et misericordiam exlorquemus. Tertio, concordia oranlium, de qu ibid.,
liciis)

dilali in

fdere, quo itnus in ctum et congregationem, ut ad Deum quasi manufacl precationibus ambiamus orantes. Ihcc vis Deo grata est. ItaTertull. Ne quis ver peccator terreretur, putaiis impelrationem illam esse justis propriain, occurrunt verba parabolae Et si non dabit illi, illi suspicioni quod amicus ejus sit, etc., sicut notai Rasil. in Const. Monast., c. 2, ubi monet, el si coruplures anni in pelendo praetereani, perseverandum esse tamen, donec impetrlur. Unde Judith merit rprhndit Onitti, qud non ultra quinque dies auxiliuin exspeciplinai unitate, et spei
;

ctandum e?se

judicaret, Judic. 8, v. 11 cl 12.

927
Graec legisse,
omisisse
t

IN
8k
/av,

LUCAM
quae propitius negaret. Docet iiaque oporlere
esse eos qui petunt
,

928

ac proinde de industri
quae salis intelligatur ex
,

ut inimicos vos gerentibus, justus judex iratus det,

filios
,

vocem

filius,

ut

voce patrcm. Porr ut sensus elucescat

oportct conjunctionem
si,

subaudiri

ac proinde nihil

petere

nisi

quae in proximis
:

membris
vobis,

quod

et

patrem dare

exprimitur, et

nomen

pater

Si quis autem ex
illi

Vers. 14.

et filios deceat accipere.

Et erat

ejiciens.

Quodam autem

patrem

petit panent,
pisci
ji.

numquid lapidera dabil

si

patei ?
:

tempore dabat

se,

expellendo daemonio ex quodam.

Aut
Et
si

Si et piscem,
;

eliam piscem.

Syrus

piscem rogaverit eum

obsonii loco.

Mitim, quia mulum reddebat eum quem occupabat. Cum ejecisset. Graec et Syriac est cum exiistet ;
fierique possit ut interpres ita verlerit.

Serpentem, qui non vitam suslineat, sed moricm

infrt.

Pulcbra opposilio
:

piscis et serpenlis,
sibi

rurss
persi-

Murus,

is

qui daemonio agente

mutus

fuerat.

panis et lapidis
niilia sint,

figura

enim

niutuo

cm

Admirat.c sunt tanlam potentiam.

Vers. 15.

ad bominisusum ex diamelro distant.

Vers. 12.
ient

Scorpionem, quo
scorpii,

Ex

eis,

ex numro lurbarum. Scri-

icius intereat?

So-

bas et Pharisaeos Lucas sub turbis comprebendit, quos

alii

nonnunqum
iis

vacuo ovi putamini

quaeritur.

inclusi,

distinguunt adverss turbas, solum vulgus homiintelligentes.

est

insidios

dari

quorum mors

Vers. 13.
los vocat

Cum

num lurbarum nomine

sitis.

sitis mali, tametsi

mali
:

Ma-

Beelzebub.
fragantibus,

Ita

legendum

Hebraeo et Syro sufle-

bomines omnes, etiam justos

malos, cosdem

mox

filios

Dei nominal,

nam quos cm addit

:

non ut Graec

in plerisque codicibus

gitur BeeXeoX, Beelzebul. Est

autem nomen compo-

Pater
lib. 3,

vester, id

quod B. Augusiinus notavit capile

3,

situm ex Beel sive Baal (utrovis enim

sinunt
zebub,

modo

ut legas,
,

contra duas epistolas Pelagianorum. Malos auips, sed

Hebraicae litterae S3)

quod dominum

et

tem vocat, non ex natur

tione, quippe

ex naturae corrup-

quod muscam

significat.

Baal,

qu

fit,

ut proclives ad

malum omne
nequaqum
tra-

bant gentes Judaeis vicinae singulae

Dominum vocaDeum sive idolum

Beel

omnes
vivant.

sint, et sinefrequenlibus delictis

suum, aliquando autem

phegor,
v. 3. Ita

ad

distinctionem diverso,

Priorem rationem Augusiinus, ex Hilario

rum, addebant nomen alterum

quod
erat idolum

ut Baal sive

ctante Psalmi 118 litteram samech, babet libro in Ju-

Moabitarum, Num. 25,

dictum, domi,

lianum secundo
versarium Legis

posteriorem,

libri

primi contra ad-

ergo et Baal sive Beelze bub, quod idolum erat

,

et

Propbetarum capile 22.

;

Accaronitarum

-4

Beg.

1,

v.

2;

sic

Bona data, dona bona

tur, ut mali

ubi

proximius esse videaid

nus muscae sive muscarum, sive qud

propter victi-

mala

delis,

neque omnin annuatis

lict
,

quod postulant boni. Temporaria enim

ad vilam istam caducam pertinentia

sint, et

marumeopiam, muscarum examinibusipsiustemplum scaterel sive qudincolae opem ab illo postulare so:

sunt tamen

liti

fuerint adverss
fuit

muscas quae loco

infestae essent.
;

bona, ejusmodi, quae quando mali dant, non sua dant,

sed Domini, cujus est terra et plnitude ejus.
Vestris, nimirm, quia
filii

sunt, paterno affectu

|

nomen pro^rosum sed Judaei sancti, in odiumac detestationem idoli, nomen illius ad daemonem, eumque primariumsignificandum
Quare non
ex su origine
transtulre (videtur

malitiam superanle.

enim Beelzebub apud

Philistaeos

Pater vester, omnis malitiaeexpers, solus absolut bonus, cujus natura bonitas est, ipseque ipsum

interprimos Deos fuisse in honore),

alias

quemadmodm

nomen

gehennae, qu locus abominandus infa-

summum bonum Nemo

:

bonus nisi solas Deus,

Luc

mi notaretur, ad inferos denotandos. Judaei itaque

reprobi, Christi aetate, ut Christum detestabilem red-

18, v. 19.

De

coelo, qui exclo, id est, clestis.

Caeterm
in

derent populo,

eum qum
id est,

probrosissim potuerunt

cm non
lum
c

propri Deus Pater ex coelo,

:

sed

coelo

vocarunt Beelzebub,

principem daemoniorum
hostem.

esse dicatur

verisimile est, adjectitium esse arlicu-

tanqum maximum Dei

quia non
illud in

et religionis

Nam

(cert interprtes

Latinus et Syrus

reddiderunt), et de, seu ex clo,

eum non jungendum esse cum

legitur.

erat aliud convicium probrosius,

attulit.

ideirc

exemplum Christus
uti

Vel cert, Beelze-

verbo dabit.

bub, dicunlur

Christum vocitsse, quod dicerent Beelad pellendos daemones, quip-

Bonum, sanctum, quo modo etiam Syriac

Per spirilum aulem bonum sive sanctum
,

zebub oper ipsum

inlelligunilla

pe socium

et

amicum Beelzebub, principe daemonioalii

tur dona Spirils sancti, non solm septem

bria,

cele-

rum.
Vers. 16.

vcrm etiam

quaevis dona Dei, etiam corporalia

Et

tentantes. Alii
,

cm
non

nollent
satisfa-

ad spirilum
ritui

modo ut ad

finom relata, quae omnia Spi,

eum

in

modum

maledicere
ista

tamen ac

si

sancto, propter peculiare bonilatis epilheton

cerent eis miracula

sanitatum, quibus
se queant

daemonum
miscere;

soient allribui, nec possunt

non esse bona

id

salutife-

terram incolentium
tentantes,

praestigiae

raque. Spiritus bonus

rect petit ur

est

omne quod
fuit.
filiis

oratione

hoc

est,

non eo

fine ut

crederent in Jesum;

Deo, quod quidem omne superiori

sed ut turbarent aut irrilarent eum, et vidrent quid

esset facturus dicturusve.

Oratione Dominic comprehensum

Nam

si fateretur

se

non

Petentibusse

filiis

suis

bona? vobis

suis qui
,

posse dare, persuadrent

illi

rudi populo ipsum nihil

bona petitisab ipso? mala aut noxia vobis,

Nam
si

lapidem aut serpentem

babere aucloritatis clo.

forte petatis,
nisi, si

non

sinat paterfilios,

Signum

miraculum aliquod insigne de coelo

Deus
habitat, et

ex

nus affectus ut ea det vobis,

non

ut

sed

clo

proficiscens, ubi

unde diabolus

9*9

COMMENTAI!! A.

CAT*. XI.

930

pulsus est, quo manifest declararet se Deo missum.

occupavit in homines regnum, seu propri loquendo

Qu^rebvnt, petebant.
Vers. 17.

lyrannidem,

dm

illos

ad peccatum perlraxil. Quo

ille

Ut

viiht,

cm

scirel.

quidem regno, superbus

est, ut nihil prius
illi

ade elatus

et oblectatus

Cogitatio.nes, mulique magis verba quae loculi

fueranl populo.

fuerit,

qum summ semper

Jsus virtute tlivin intellexit blailli

cura illud slabilire, amplificare, hominesque sub pcccali

sphma
crent,

verba, quae

longiuscul ab ipso positi po-

miseriarumque jugo lenere, suH'raganlibus et

suis.

pulo insusurrabant

intellexit et

mentem qu

id la-

cooperantibus angelis
cxigat angelos suos ex
gratior habitalio),

Qud

si

jam

ipse passim
est
illis

dm non
et
,

insciti
,

aut temeritate, sed data

hominibus (qu non

oper

dolo malo

contra dictamen suse ipsorum

,

summas

procul dubio movet dis-

conscientiae

convieium fabricarent
erat
,

et

impugnarent

cordias, acuitque illos in sedilionem adverss se, et

quod rectum
bant
Dt'i

diabolo ascribentes quod cerne

omnin

dissident in partes contrarias,

,

dm

hi

regnum

opus esse, ad hoc ut Cliristo et Evangelio

abslralierent.

continent et luentur
destruil;

ille

ver stultissim exspolial ac

lot

populum
gnabat

Quia itaque blasphemia

ista

nam depereunt regno

homines, quoi

ex professo Dei gloriam

,

hominumque salutem impui

et

Jsus conceptae ints maliliae judex ac

pluribus

dsemonum occupatione liberantur, minimum, ut non tanlm subjecti sinl quantum fuerant. Pessim itaque
consulit regno suo, dividens illud alque exspolians;

testis erat, ide

eam accuratque

refulavit,

summ tamen

usus mansueludine.

brevi enim hujusmodi dissidiis corruat necesse est.

Dixit. Exemplis aliquot reruni nalur et experienti sumptis rfutt adversarios; et

Caeterm

cm

id nullo

modo

credibile

sit

de aslutis-

primm

qui-

simo hoste, cui contrario anle omnia cordi est

dem

osiendit non se uti opra daemonis.

regnum
monia

lueri el augere,

hominesque

sibi

mancipare
sit

Omne regnum, quamvis amplum et invictum. Et domus supra domum. Ita est ad verbum domui super (seu adverss) domum; obscure, tum ex eo quod Hebraico more repetitur antecedens loco relativi, pro eo quod dicas Domus adverss semetipsam; tum ex eo qud subaudiendum relinquatur participium divisa : Domus adverss semetipsam divisa seu
,
:

evadit manifestum,

qum absurda calumnia

ejici.

dae-

me

illius

oper

Vers. 19.

Fini vestri. Aller uni argumentum

inquam, Dei
filios
,

ab auctoritate et experimento, quo osiendit etiam amplis

qum eo quod

praecedit, se,
uti.

vir-

tute ad expellendos
telligit

daemones

Per

autem inerant

exorcislas gentis
illi filii

Judorum

quales

parlita
sit

ille

itaque genuinus est sensus

quem

expres-

septem

Scevae, principis sacerdotum, de qui-

etiam Syrus.

bus Act. 19,

est in aliis libris Graeco conformiter,

v. 14,

quos Salomone accepisse ratioperhibet Josephus,

Cadet, vel ut
cadit,

nem conj'urandorum dsemonum

lib.

mox

necesse est cadat, non potest subsistere.

8 Antiq., cap. 2. Filios aulem vocat Pharisaeorum

Vers. 18.
tanae
,

Divisus est, Satanas, sive

:

corpus Sa-

et

scribarum, quia Pharisaei et scribae, qui inter Ju-

turba daemonum

pugnant dissidentque inter

daeos

tanqum patres habebantur, hos

ut

filios

agnos-

se daemones,
student.

dm

alii

laedere, alii libarare

hommes
ipsi

cebant et probabant,
renlur.
In

cm Jesum

contra detesla-

Nam si quando

inter se colludant, et spont

cdant unus

alteri, ita se vinci

;

simulant, ut iidem

quoejiciunt? per quem, cujus oper aut virtute

nihilomins triumphent
illos

atqui Christus aperto Marte

expellunt daemones?

Kesponsum ab

ipsis peti vult,

aggressus est, ut
se offerrent,

illos

prorss dejiceret ubicumillis

lanqum
sint,
illos

diceret, in confesso esse quid responsuri

que

nec quidquam

faceretresiduum,

nempe

invocato

nomine Domini,

virtute

ita ejiciens

ex hominibus, ut homines sanos et int-

Dei, ejicere daemones.

gres Deo restitueret. Et collusio quidem sive voluntarius

Judices vestri erunt, collatis inter se ipsorum el

egressus simulat expulsione velatus, locum

;

meis

gestis, reips

condemnabunt vos invidi atque

habere queat semel aut ilerm

sed ubi tt numro

odii in

me

concepli, et perfidae in
ejectionis

Deum
in

blasphemiae
in
illis

quoi se Chrislo quotidi daemoniaci offerunt expelluntur, idque

tate,

qud idem unum opus

daemonum,
quo

summ cum

facilitate

simul et auctori-

quidem

divinae virtuli, in divinae

me

autem,

illustriora
,

ab eo qui rbus ipsis manifest se diaboli inimideclaret,

tieri

fulserunt

praesenliae

argumenta

diabolo
,

cum undequaque

non potest ut

fit

ascripserilis.

Haec enim inaequalitas ostendit

est

quod

oper daemonis, quin egregi inter se discordent et

quum

et

rectum

non
;

valere, sed caecum erga

in

tumultuenlur daemones. Quamvis enim

sit inter dae-

Christum odium dominari

in suis laudi ducunt.

dm

hoc damnant, quod

mones

alius alio superior

non tamen paliantur

infe-

riores se exturbari amatis et multis saep laboribus

caquisitis possessionibus
,

Vers. 20.
in.

In digito Dei. Deo oprante, superest

; ;

quin adverss superiores

inter se,

rebellent,

superbi

omnes cm cerlent

Operalur autem Deus et virtutem suam exerit per Spiritum suum ide quem Spiritum Dei Mallhseus
dixit,

obedienli vacui, in hoc

unum

concordes ut homini-

Lucas metaphoric digitum Dei vocat

ad illud Exodi 8, v. 19
:

qu

al-

bus noceant, quae

est.

et unica

qu se oblectent voluptas

ludil Salvator

Digiius Dei est

hoc; ubi

digitus Dei, adversarius

esse

perhibetur
et remittit

Stabit,
stet

quomodo

igitur curse est Satanae ut

firmum

prstigiis

daemonum

ac

magorum. Simul

nos ad historiam illam Exodi, significans se regni Dei

IIecnum ejus? Diabolus

summ

calliditate

ab

initio

legatum, ducem ac minislrum, non minorib>!s, sed

931
majoribus conlirmatum signis,

IN

LUCAM
hominesqne, quos injuste
naturam,
sihi vindicral,
ille,

932
lyrannic, ac
praeter

qum

palribus illorum

Moses
ptiacae

fuerit agnitus, caplivitalis ac lyrannidis ->gy-

Deo

crcatori assig:io, et san-

vindex, el rpgni ac populi

terreni

ininister.

clis angelis
lis

dirigendos ac custodiendos panior. Videadoriri, ex quolidian

et

Explicuimus aulem
libris

alias plures raliones

ex vcleruin

me

liauc ita fliciter

dumiocaetera

depromptas, ob quas Spiritus Dei vocelur digitus

iiuin ejectione,

peccatorum coaversione,

Dei, quia consubslanlialis ex Paire et Filio procdt,

plura visuri suo tempore. Ut forlior itaque dannonia

ejicio,

quia eo Deus operetur

partilioque

liomo digilis.quia diversitas

euiu delur, quia Deus
illo

non ut indigus

ppifi

illorum.
,

Discamus
donec

hic,

donorum pcr
quia

quod obnoxii siimus omnes Satan:e

viclrice Christi

forti

ac

inungat ea quaesanctilicat, quia monslret viain rectam

et veritatem doceat,

manu, ab

inlaust

liistique

tyrannj

scribat lcgeiu in hdelium

servilule liberemur.

cordibus, etc.

Vehs. 23.
;

Qui non est

,

mecum. Vulgatam cerlis-

Kegnum Dei
perio,

eripiuntur enim homines

diaboli im-

simainque sentenliam
ferebatur, suo

quae Hebraic proverbii

modo

mulli corporaliter, plures spiritualiler (illud

geril), et

accommodt proposilo,

terrens audi-

enim bujus typum

implelur illud Scriplurae

tores eos qui medii ita se gerebant, ut nec adhaerere

Ipse conteret capul lunm, Gen. 3, v. 15. Ita deslruclo

diaboli regno, surgit Dei regnuni, cui ingrali et miseri

Christo, nec oppedere vellent, mult ver magis eos

qui manifest ipsum oppugnabant;

quemadmodm
contra

si
:

vos opponitis, eligentes partibus diaboli esse, potis

rex, necessarium bellum gerens, dicat subdilis suis

qum Deum apud

Vers. 21.

vos regnare, et oblatam regni

illius

Quicumque vestrm non

Nain occasione
belli

est

mecum,

me

est.

salutem amplecti. Quid sitregnum Dei, vide supra.

quod

sibi

cum

Satan esse di-

Cum

fortis, aliquis armatus, omnis

xerat pro redemplione generis humani, addit bellum

esse uuiversale, quo nullus

generis armis egregi instruclus.

hominum subducere

se

Atrium, aulam, palatium, domum, nemine

scilicet

[>ossit

quin

stet partibus alterulrius sive Christi sive

ipsum aggredi aut turbare audente. Atrium

sive aula

Satanae, principum nullo

;

unqum fdere
esse, ut
:

concilian-

propri est apertus et vacuus locus, anle potentium

sedes expositus; sed accipitur synecdoebic propalatio ipso,

dorum mdium neutrumve

reas nec alteri, non licere
inquit, qui

nec cui adhae-

ut etiam hoc loco, nain

alii

evangelistae do-

mum vocant.
In pace
frui potest

meis,

nam qui mecum non est me non favet partibus adiyrannum hune expugnandum illiusque renon
est in parte
,
;

sunt ea qu& possidet, tranquille ac beat

iis

gnum deslruendum
Contra me

quae possidet, hoc est, bonis suis. Nain

sibi,

est, adversarius

meus

est, stat parti-

estGraec, adverbum, suppetentia

ipse,

ea quae habet

bus Satanae, quas promovel, eo ipso quo se mihi, prout lenetur,

bona ac
22.

facultates ipsius.

non jungit

vel ipso

animi consensu,

si

am-

Vers.
niens.

Superveniens, ex

improviso adve-

plius nequit; depugnanli pro ipsius

aliorumque homiagnoscit,
:

Quidam verlunt

uggressus ex ireXv.

num
dclarant
pertinet.
sive

liberaiione. Christus

neminem pro suo

Uni versa arma. Una vox est qu Graeci

quidquid ad justum apparatum armati
Spolia ej us, sive quae
forliorab hoc, abstulerit.
fortis ille viri
,

qui non integro sinceroque

bolus

animo ipsiadhaereat

dia-

omnes absque delectu ad sua

castra admittit

ab

aliis

qu

quanlmvisdiversos atque adversos, qui

sto

modo

Chri-

non faveant.
colligit
;

Distribuet, vel, ut in

aliis est libi is,

Graeco conf'or-

Non

non congregat vertit secundm Matistius

miter, pra:senti tempore,

distribu.it, scilicet servis at-

thaeum eadem enim utrobique sunt proverbii

Graeca verba
:

que amicis
tio.

suis. Ita scilicet agitur in

pracsenti

nego-

non jungit se mihi.

Ab

initio

mundi usque ad temporis plenitudinem,

praesidiis,

Spargit, elongat se

me

abit

in

dispersionem

Salanas regnum suum, validis munitum

servavit incolume, et tranquille
est,

cum Satan
Vers. 24.

adversarium se mihi constituit.

hpminum dominatus
ila
,

Cum.
non

Hoc poslremo
quoque
vil
;

simili terret

Juipso-

quos

sibi

mancipatos, compedibus variis

fer

dos, denuntians universae genti

ruin ingratitudo in hc oblata Dei gratia
est

pnam quam
nam mox
manet
,

constrinxerat, ut sei vilutem cui addicli erant

fove-

meretur, quod
locutus

rent potis,

qum

ad liberlatem ullomodoaspirarent.

sit illis

curae

Denique

nihil obfuit,
:

qu minus sine conlroversi

in

de e quae

illos in

fuluro seculo

damna-

mundo dominaretur non qud opifice invilo quidquam posset, sed qud just Dei vindicl, homines
propter peccatum, ipsius lyrannidi
subjecii essent.

tione.

Quanqum enim

generalis haec doctrina sit,

ut sciant quale sibi judicium accersant, qui, in

vanum
ex

accepta Dei gratia

januam diabolo rurss aperiunt;

liect

Nec enim

eral in terra qui illum expugnnret, aut qui

tamen ad Jud;eos primm hoc dictum vid^re

viribus armisve

cum

illocontendereauderet, quando-

fuie versus sequentis in Mallh. Sic erit et generationi

liuic

quidem hominibus
facilitas.

nulla ad se juvandos suppetebat

pessim. Quare clarilatis causa totam hauc oraila

Adveni

igitur

ego

promissus ccelo Re,

tionem
nalioni,

possis conlruere

AccHet perversae huic

quo
spiri-

demptor, Salanae inevspectatus

qui forlior,
illi

quippe
exlor-

non secs qu'un

accidit homini, ex

Dei Filius, Satanam vinco, et armat

manu
nisi

tus

immundus semel

ejectus, in

eumdem plmibus

queo humauum genus, quod nunqum

dimiltit.

coaclus

sociis

comitatus revertitur. Sumpta est itaque sinnli-

Arma

illi

aufero, in quibus

illi

spes

omnis

tudo ab homine obnoxiodaemonio malo, qui, poslqum

liberalus est et

erat,

ne pro

libitu aut

lueaturaut propaget imperium;

su* menii

redditus, su ignavi dae-

933

COMMENTARIA. CAP.
,

XI.
impuritatis. Haec

934

moni redeunti fenestram aperiens

borat

long gravis la-

laea

superbiae omnisque
illius

enim orna-

qum

laborrat pris.

menta sunt doms

Vers. 2G.

quae diabolo placeal.

Exierit, divin fugaus virtute.

Tunc

igitur.
,

De homine
de homine.
Inaquosa
,

in

quo sedein

(ixerat.

Fiunt

vel ut in aliis libris est

sunt.
est hic ex
et

Ambulat, perambulat. Loquitur de diabolo tanqum

ac proinde sterilia
:

Pejora prioribus. Subaudiendum

gelio

Evan-

secundm

filatthceum

Sic
,

erit

generationi

aquis carentia

d-

Jiuic

pessim; qu ex pericope

proprius parabolse

serta, et ad habilandum inepta

pergat, omnis
et
illi

id est,

qucumque

sensus colligendus est. Intrim ver, quod ad propo-

extra homineni babitatioingrata est,

sitam conlroversiam faciat, dat intelligendum Salvator,

tanqum

triste

exilium ac squalido deserlo simile.

tantm abesse, ut ipse ope daemonis daemonem

Non invemens requiem, quia tamdi sibi displicet animoque torquetur ac discruciatur, quamdi extra

expellat, ut ingenio [prorss contrario, nihil

qu
usque

desideret daemon

atque homines occupare

sit
,

hommes
bitur,

habitat nec illos infestt.

ade ut
studeat

si
,

ex quo ejectus

modis omnibus redire

Dieu. Ingenium studiumque Satanae nobis descri-

et

seplem potis

alios

secum ingrt

qum
unus

qud nunqum cesset

noxis,

nunqum
,

quies-

ut iterm in expulsionis periculo versetur, aut

cere aut malo inferendo queat abstinere

sed assi-

solus de eo se ulciscalur
tus fuit.

quem semel
,

relinquere coac-

due satagat

seque hc atque

illc verset

denique
,

suos omnes intendat conatus

et sensus excilet
est;

ut

Vers. 27.

Cum

ujec diceret

cm hune

in

mo-

domicilium recuperet quo pulsus

ut enini super-

dum
tes

refutaret et revinceret adversarios suos, levan-

bissimus est, expulsi magis acuitur rabies ac nocendi

libido
,

miracula ipsius.
,

dolore ex amiss praed conceplo. Quare di-

Extollens vocem, ut ab omnibus

praesentibus
,

Jesu caeterisque

scamus, simul ac laqueis ejus Christi grati erepti su-

posset audiri.

mus, vehemenlius
esse
;

et acrius

certamen paralum nobis

,

Quidam, ignota mulier, admirata sapientiam Jesu,

simul et virtutem edendi miracula quae viderat. Viris
,

illum enim majore contra nos odio ardere

boslili

et

magis

impetu adverss nos

ferri.

aut blasphemantibus aut tacenlibus

admiranti-

Revertar,
In

omnem movebo

lapidcm ut revertar.

buslict; una mulier, accensa lide et benevolo erga

domum meam, bominemintelligit. Misera hominis

:

Jesum

affeetu, se conlinere

non potuit quin admira,

conditio,

daemonum esse babitaculum quod quidem vilio Adae omnes natur sumus. Unde exivi. Non dicit pulsus sum, nec enim id vult
stoliditas

tionem suam clamore declararet

et in

ejusmodi vo-

cem erumperet
auctoritalem.

qu Jesum palm defenderet ac lau-

daret, nihil verita praesentium Jesu adversariorum

superbus agnoscere; sed tanqum spont exierit, redibo, inquit

fuit,
,

enim mea

aut cert ignavia

et vires no-

De

turba, constiluta in medi turb.

,

qud exierim. Hoc modo se animt,

colligit
,

Beatus tam

felix
ille

honore cumulatissimus venter

:

vas

ad certamen miserique hominis de inte-

quicumque

tandem

nec enim verisimile est no,

gro oppugnationem.

ipsi fuisse

Jesu matrem. Qui te

talem tanlumet

Vers. 2o.
ssep
fit

Invenit
:

praesens est

ut

mox

ita

que virum, qualem quanlumque verba

prae se

opra tua

ut inveniat

non enim semper invenit;

alliciat et oblectet.
,

ferunt

portavit, genuit, et ubera qvje te

Scopis mundatam, versam. Nec solm nihil invenit

nutrierunt. Periphrasis est inatris descriptae ventre

et uberibus, v. 29, q. d.
:

quod impediat, verm etiam quod

non

praeter

morem

Scripturae, infra

23,

Eo modo paratam

invenit ac

si

ipse invitaretur

et

Beala te

filio

mater. Tuhujus modi es,

illa

cupide rurss exspectaretur hospes; quo

modo

cupide

ut felix

sit

mater, quaecumque tandem

te

filium
lo-

excepturus hospitem aliquem

part, purgat, ornt

genuit

et educavit.

Laus

est

congrua personae

domum
igitur
,

ut in illam libeat se recipere. Sensus est

(jueulismulieris, rbus videlicet muliebribus et fru-

invenit

hominem eo

statu

ut diabolo rurss

ctu ventris laudare muliereni. Ca:term

non tantm

commoda

esse possit et deleclabilis

est,

domus; similitudo
ni-

matrem Jesu
hujusmodi
!

praedicat

beatam

sed et obliqu optt

:

enim ab hominibus sumpta

tor in hospiliis dtleclat.

quos mundities et
spiritui

contingere sibi posse similem bealitatem. q. d.

si
lilio

Nam

immundo

sola

me

auxisset Deus,

qum beatam me

immunditia placet,
ei

et

delormitas pulchra est; nihil

,

reputarem

Cm

filium admirarelur haec mulier, et

ben

olet praeter fetorem et sordes

unde eversum

virum prapslaniissimum, qualem non alium, agnosceret

,

est quidquid affectionum est cogilationuinve piarum.

meril

matrem

ejus beatam

exclamavit

Sparsa sunt autem aconita pro tloribus, et tensa au-

beatam autem, non perfecl,sed quemadmodm beati

gignendo alendoque
tai lilio
;

Vers. 27. Factim est autem, etc., extollens vocem qu/Edam siuLiER, admirata scilicet sapientiam revincemem adversarios, miraculorum virtutem Vcrborumque vini, non poluit se conlinere, quinadmiralionem suarn clamore et laudibus exproineret. Quo indicalur magniiudo affects ejus erga Jesum eo ip-a leuipore, quo calumoiis Pharisaeoruin pelebalur. l5i:\TLS VENTER QUI TE PORTAV1T ET UBERA QU.E suxisri. Periphrasis est matris, ab iis parlibus, quae
,

Christum servierunl: q. d. : , felicem mairem. Ilonor enim filii iu parentes redundat unde et ipsa sancta Virgo hanc beatitudinis precaLionem sibi futuram proplu tivit in Canlico, diEcce enim ex hoc beatam me dicent, etc. An ceiiilo
:

ha^c mulier solm sensu muliebri hoc dixerit, sicul soient maires bealae piaulic;ir propler filios, an ver ex file incamationis Christi non constat. Mud po-

autem

f stremum

sicut sentit Beda, qui

hanc mulierem typum.

935

IN

LUCAM
aliud elogium,

93G

dicuntur in hc vil,qui insigni aliquobono exccllunt.

Filio ergo

tanqum
:

certius, potius et pluris

,

l'a-

beatam praedicat; ut eliam ex Scripturae

celebratur,
et singulare Dei

ciendum

q. d.

Tu

dicis

beatus venter, etc.

ego

more

haec bcnedictio

ver dico, beati qui, etc. Hoc poslerius in

profert,

mdium
qud

donum

reputalur, proies eximiis ornata virlutibus,

tanqum

potius,
,

et

pluris

faciendum, duas
perlineat,

praeslantia

enim

filii

quodammod ascribenda
,

est

ob causas; unam
ne vel ipsa

qud ad omnes

matri, ut effeclus causae

et

honor

filii

in

matrern

posteriorem hanc beaiitatem omnes assequi queant

illa

redundat, adeque honor et ignominia matri filioque

mulier desperet bealae nomen,

sit

etsi

communia
naturaeque
praedicavit

sunt, propter arctissiinam illam sanguinis

long ab eo, ut
tuit

mater

Christi.

Una enim

sola po:

communionem. Quare rect haec mulier matrem Jesu beatam qu beatior etiam quantum enim fuit qum mulier haec ben noverit beneficium, quantus honor, quanta dignitas, matrem
;

Christum utero geslare

et lactare

uberibus

sed

bealitudo custodienlium

essecommunis. Altra

verbum Dei, potest omnium causa est qud certiorem potioesse

v.

remque
dire

beatitudinis rationem in se conlineat, custoDei,

esse Filii Dei

Qu

respicientes

archangelus Gabriel
in

verbum
legimus

qum
sunt

et Elisabeth, benedictam seu

lieribus,

beatam dixerant

mudi1,

mile

Psalmi 143,

matrem Christi. SiBeatum dixe13

:

di

ante haric mulierem, supra 1, v. 28,

runt populum cui

hc

Beatus populus cujus Do-

adeque etiamnm omnes generationes beatam

cunt, juxta
v. 48.

minus Deus

ejus.
cerliiis

propriam ipsius prophetiam supra,

Beati, quippe qui

regni

ac propis ad perfectam
,

Sed qud mulier matrem laudet potis qum

est

clorum beatiludinem accdant

est.

qum mater
filii

patrem (eadem

enim
in

patris

quae matris ratio,

mea, ex eo qud ma(er

Matrem

esse

alicu-

adeque polior

patris,
facit

participand

laude

filii,

jus praeclari, etiam Christi,

bealitudo quaedam

est
facit

Prov. 1, v. 105),

non qud noverit Jesum

fuisse; sed

corporea et externa, quae matris

animum non
;

matre virgine natum

pareret filium

qud suo faveret

,

ex se meliorem aut Deo gratiorem

se adducere

ut nec valet per

in

sexui, velletque votis id

;

assequi posse
,

ut similem

matrem ad regnum clorum,

quo vera

quanqum ut non
sic

est dissimile vero

ila

bealitudo sita est. At custodire audiluin Dei verbum,

reddit

actam Spiritu sancto

esse

locutam,

possint
inlel-

verba ejus divinis accipi et exponi, qum ipsa

lexerit.

certumque

hominem animo meliorem et Deo gratiorem, est mdium quo perveniatur ad beatituillud

Cseterm non tam mens ejus

fuit

laudare

mased

dinem aeternam.
Audiu.nt
;

trem Jesu,
extollere
;

qum

ipsius Jesu excellentiam

hoc elogio
dixit
,

euim primum
,

est

nam

fides est
,

ex
ut

non enim per seipsam beatam

filium genuisset;
sit

auditu

Rom. 10

v. 17.

Audiunt

autem

ita

qud hujusmodi
tem, ut
beatus
lier,
si

consequens
filium,

est au-

credentes recipiant.

beata
ipse

mater propter

mult magis

Vekbum
post

doctrinam Deo profectam, quae

et

me

sit

filius.

Ergo cm observaret haec mu-

Mosen

prophetas praedicatur.

scribas et Pharisaeos adversari Jesu, et sine ju:

Et custodiunt, auditum cordeque exceptum observant atque opre perhciunt. Guslodia sermonis
Dei, inquit

st causa

damnare opra dictaque Jesu ipsa suscipit ejus defensionem, et coram omnibus eum laudans,
et

Euthymius,

ejus est adimpletio.

;

Non

suf-

ut singularem, eximium,

divinum virum, reips

ficitaudire, nisi etiam facias

id

quod supra

c.6, v.

iH

dicit invidi agi eos qui ipsi obstrepant.

Salvator ex professo docuit, et omnis Scriptura loquitur.

Vers. 28.

Dixit. Ad
tribuerat.

hanc mulieris vocem non

Nec

sufticit

semel atque iterm facere, sed

,

poluit tacere Jsus, ne videretur sibi arrogare lau-

consuetudine opus est ac perseveranti

tur verbis praesentis temporis audiunt,

quae notacustodiunt.

dem quam

illa

Quinimo, im ver. Augustinus,;lib. de sanct Virg.,

cap. 3, et tract. 10 in
cert.

Occasione igitur accepta ab eo quod mulier dixerat,

Joannem
,

legit

imb. Alii verlunt

Euthymius exponit

ver

dico vobis.

Syrus

commendat Jsus Dei verbum quod ipse praedicabat, et ad illud audiendumobservandumque omnes invitt,
asserens potissimam beatitudinis rationem hc in re

omittit, sine detrimento sententiae.

lieri

Responsurus mu-

Jsus,

non reprobat aul

falsum

corrigit elogium ab ips

sitam esse, et quasi respondens mulieri

xia

Non

sis

an-

prolatum, tanqum

aut reprehensioni ob;

qud tu talem
,

filium

non genueris, qualem

me
dico

noxium, ne

veritati adversetur

sed nec probat di-

esse putas
tibi et

quasi minus beata sis matre

me
ut

sertis verbis,

ne se matremque suam ipse laudare

illud, et

praesentibus omnibus, potissimam beatitudinis

jvideatur

sed ut qui dissimulet

;

audire ac
illi

hc

in vit

rationem, non sitam in eo esse

filios

tractare nolit

tacet

de eo, ingerit ver

et opponit

quis habeat praeclaros, sed ut auditum Dei

verbum

Ecclesiae gessisse nott; At ille Vers. 28.

pleriqueposteriores. dixit: Quinimo beati. GraeCum sonat, imb verb, qud Erasmus nott nec affirmare nec negare illud cui subjungitur. Aug., tract. 10 in Joan., et lib. de sanct Virginit. , c. 5, legit imb. Videtur itaque Christus apert nec admittere, nec negare id quod mulier dixerat, ne vel se et matrem audaret, vel falsum diceret; sed aliud elogium subjicit tanqum certius et potius, et pluris aestimandum ;

primum

dico

Beati qui audiunt verbum Dei

nam

inde con-

cipitur fides, quae ex auditu est ; et custodiunt illud, animo diligendo et opre adimplendo, quia hoc ho-

minem

facit meliorem, Deo gratiorem, verque dignurn beatitudine. Nam, ut optim Aug., materna

propinquitas nihi! Mariae profuisset, nisi felicis Chr slum corde qum carne gestsset beaiior enim percipiendo fidem Christi, qum concipiendo carnem Christi cm ergo non neget Christus matrem suam
: ;

q. d.

Tu beatam

praedicas

matrem,

etc.

ego ver

beatam, neque primo

illo

gnre beatitudinis, qua~

957
custodiat et observet.

COMMENTAIS. CAP.
Hoc
qui perfectissim iacit
bitur

XI
ut Gai. 2, v. 16. Sensus est
:

958

ponitur pro sed,

Da-

quod ex re omnium bealissimus est. Ita docuit Jsus beatitateque malris laude erat praesenlium omnium, ne in ipsius ore sordesceret.

autem

ei
,

signum quod minime desiderel, non

sed ex im terra
,

summo clo
,

quo semel oppriResurreclio

erat

su

silentio praeterit,

matur

ita

ut vel credat vel pereal.

esse nuNon lamen negat matrem suam ex eorum intelligencustodiunt verbum Dei sed dat mro qui custodiat verbum dum, beatiorem esse e ex parte, si Christi Filii Dei. Id Dei, qum ex e qud mater sit
:

enim, ut erat

summa

Jesu gloria,
;

ita

summum

tormentum inimicis

ejus

quae praedicala et astructa,

tanlo illos pondre pressit, ut necesse baberent vel

credere in Jesum vel

conteri (super

quem enim
44), id
:

ceci-

Chrysostoannotant Theophylactus in commentario, Augustinus locis mox citatis, ubi mus in Caten, et
inter caetera ait
profuisset,
nisi
:

derii, conleret eum, Matth.

21, v.

quod

et
est

nationi

exasperatrici

tandem

accidit
,

factus

Materna propinquitas
Clirislum corde

nihil

Man
carne

enim novissimus error

fuerant.

pejor priore

quod augurati

feticiiis

qum

gestsset. Bealior ergo

sti,

Maria percipiendo fidem ChriChristi.

Signum Jon^e
prophei
,

miraculum quale
et alis
illi

praecessit
,

in

Jon

qum
Vers.

concipiendo carnem

quod

assigna vi

Joan.

29. Concurrentibus.
se
;

Alius vertit

Con-

v. 19.

densantes
ut quisque

alius

Cwm
est
,

congregarentur apud eum.

et condensavit se turba
,

Vers. 30.

Jonas

ex visceribus ceti

in

quibus

Concurrit, verisimile

1res dies egerat,

evomitus in terram.
;

qum proximus

Salvatori fieret,

quando

Signum

miraculum

non enim
aliquid
,

intelligitur

hic

clo, ut viPharisos petentes audivit miraculum Jsus, aut audiret quid deret propis quid faceret evangelisla per anticiresponderet. Nam qud iste accidisse narravit supra, v. 16 ; hoc loco

signum quod porlendit

sed

quod

remo-

tum
fuit.

est

consueto naturae ordine. Miraculum itaque

pationem

Ninivitis, quibus prsedicavit,

praedicationi

quo

vel

ad fidem

38. Matlhaeus docere videtur c. 12, v. eorum tanGeneratio, natio, gens; explicat, non nationis totius , cused et

adhibendam

et

ad pnitentiain commo-

verentur
rentur.

vel

obdurati et inexcusabiles subverte-

tm

qui interrogaverant,

jus

illi

enim

ingenium. Judi erant capita, proprits et quod ait Apostolus , 1 Cor. 1, signa petunt,
:

Filius iiominis ex sepulcro ac morte redivivus

miraculum

vivum
vel

certissimum

atque

omnium

passim testantur v. 22, et evangelisue

nam

et fr-

maximum, quo
tur, vel

ad fidem et pnitentiam adduca-

exactionem. quenter repetiverunt hanc ipsam jam mala, scelerata, domus exasperans

obdurata et inexcusabilis exscindatur.

isti
,

Nequam,
:

Generationi

nationi

isti

cui

maxim eum
,

olim

Summ
in

malum hominum genus et seculum perversum. respondet, libertate adulatoribus hypocritis

,

spirits efficacitate per apostolos suos praedicabil

id

quod per se Jonas

et

Ninivitis

Adhuc quadraginta

dies

eosque invehitur

qui
;

perverso

non

simplici

Ninive peribit.

evangelista animo signum petebant tentantes, quod ingrati, tt ejus virpraecipu autem, qud Deo ait maligne spretis, subterfugium capturent ne
:

Vers. 31.

Regina.

Affert alterum simile

exem-

plum quo damnandi

sint suae aetatis Judaei.

tutibus

Austri. Meridiei, regni seu regnorum ad meridiem

sed maobedirent. Cujus enim non socordiae modo,

litiae

sitorum Judaeae respectu

^Ethiopiae et

./Egypti,

ut

erat,

ad

tt

dita haclens signa oculos clauali

Josephus scribit
regia
,

lib.

8 Antiq.,

c. 2. iEthiopiae
,

autem
Persasororis

dere? Caeterm non

ut

tendebat consilium,
viderenlur

nisi
reji-

Saba dicebatur, cui postea Cambyses

Christum impun

meritque

rum
suae
:

rex, indidit
ita

nomen Meroes, de nomine

lib.

cere.

rurss Josephus

2 Antiq.,

c.

5.

Hinc

Qu.rit

requirit

sibi exhiberi

pro suo arbitratu

in tertio

Regum
Saba.

dicta est ista, Regina

,

Saba;

et Isaias

non contenta hactens

Et, pro, sed.

exhibitis.

cap. 43, v. 3, jungit sibi

mutu ^Egyptum, JEo-

piam
ei,

et

Non daritur

quale petit
;

nec enim quaerit ut

ut cognoscatur
,

Surget, morte, judicanda.

veritatem cognoscat

nam

et illa

Cum

viris generationis hujus

eum hominibus hu-

sufliciunt quae dita sunt.

Deus non dbet hominum

:

jus aetatis,

cum

Judaeis.

voluntati obsequi

praecipu depravatorum

sed ho

Condemnabit. Multis enim rationibus clarescet

vos meril damnari.

mmes

oportet agnoscere et sequi id quod

Deo

institutum est.

Non

destitit
illos

virtutem

suam apud

quidem posthc Christus exerere, ac variis adhuc eos

impiae cupiditati

finibus, ex longinquis oris, ex insul ac civitale

Meroe.

miraculis convincere, qu inexcusabiles redderet;

Plus aliquid
lestatior.

cujus sapientia major, gravior, ac

sed indignos

intelligit,

quorum
non

ob-

Non

tt

tantaque pericula fecit sapientiaj

temperet.
Nisi. Conjunciio ista

Salomonis regina Saba, quam tamen summoper adexcipit

hoc loco

sed

mirata confessaque est, quot quantaque generatio-

tenus mater ejus

verbum

neque secundo, quatens Dei immrit reprehendit Ec^lesiam Calvinus, qud illa mulieris verba Beatus
fuit,

venter, etc., absolut

de Virgine Maria usurpet,

:

sine;

audivit

et custodivit,

non enim adject Christi correctione altribulae beatitudinis, sed extensio.

est correctio

s.

s.

XXII,

30

,,

93'J
liaec fecit sapientiae

IN

LUCAM
Ik-braic Jona.
j

no

meae,

quam omnibus argumcntis

igitur

Jonas. Graec Latinque forma Jonas dicitur, qui

certissimam compcrit. Subaudi, non lamen audior,

recipior, aut magniho.

Gomparalio
:

Judaeorum

Hic

boc loco

apud banc generationem. Rurss

curn rcgin Saba hujusrnodi est

schol

Mulier gentilis, in

est defcclivaoralio, relinquil

enim subaudiendumDoquod

Dei

minime educala

regni ver amplissimi

minus

Pncdicans verbum Dei, non tamen ad pista.

negotiis districta,

fam sapienliae quae de Salomone

difiicillimum arripuit iler, ex re,

niientiam convertitur generatio

Id

sic in-

ferebatur excitala,

telligendum

est,

ul

eliam

praedicat de suae a:tatis

molissimis terrae parlibus Jerosolyma

pientise

ul ejus sa-

Judais, quod,

nec viso resurrectionis suae

convertendi sint
:

omnium
enim
Ni,

periculum
licl

faceret
nisi

quam admirata supra

concilia
,

ma.imo

miraculo,

praedicit
sit.

modum,

non

de terrenis alque humilibus

,

quid in extrcmum judicium proditurum

Collatio
:

rbus dissereret Salomon

Judaei, divins
legis

excepit

iliius.

autem Judaeorum cum

vilae,

Ninivitis hujusrnodi est

alumni

sacris lilteris
,

addicli

barbari,cullu Deialieni,dm audiunt Jonam

,

Cbristum Dei virtutem ac sapienliam

in

quo sunt

virum exlMiieum

unico miraculo

commendatum
in sacco

omnes

thesauri sapientiae ac scientim recondili,

sum-

annuntiantem instans uibis ipsorum excidium, creliunt, et aversi via

mum suum

unicumque doclorem

regni clorum

mal pnitenliamagunt

ternaeque salulis mysleiia

seculis abscondila ac
,

et cinere. Judaji, professione cultures veri Dei, inter

veram Dei sapienliam depromenlem

rentem, rogantem, atque invilantein
rejiciunt plan, etiam dato
illo

ultr se offc-

sacras litteras enutriti, audiunt Filium Dei, tribulem

non

recipiunt,

suum

Messiam
,

sibi

promissum omnium

vaiiciniis

resiirreclionis gravis-

propbeiarum

Joanne Baplisl demonslralum, mi,

simosigno, quando

et

sapienliam illam

suam credenet

raculis innumeris, iisque irrefragabilibus

probatum,
poe-

tibus atque obedientibus sibi

perlivit
:

communicavit
est.
,

im-

omni populo ulilem acbeneficum, pradicantem

nitentiam
nisi
,

quare solus ipse admirandus

isla

Aperl

promittenlem regnum clorum

,

neque

docent exempla

duo Saivatore

allata

unumcon-

secundo loco comminantem inleritum

nec cre-

quemque, pro mensur donorum

tempserit aut

Dei,

quse
,

dunt, neque aversi ab animi sui pervicaci malili

quibus non

fuerit

usus

punien-

pnitentiam agunt, im contra impie rejiciunt benefaclorem

,

dum.
Vers. 32.
git in

afhciunt injuriis
et

blasphmant

denique

Ninivit^:, itaque temporis Jonae. Perquomod non conver-

morte mulctant,

ne quidem meliores evadunt,

declarando signo Jonae,

illo,

dm

praestat

ille

reips illud resurrectionis suae

,

omeffe:

tendi

sed condemnandi sint Judaei.

nium maximum miraculum

rectionis

et suae
aliis

morlis ac resur-

vim virtulemque

communicatam

Surgent, rsurgent, ex morte. Sermoest de carclis ipsis clar osiendil. Nihil

hujusrnodi Jonas fecit

nis resurreclione.
nulli

enim
in

alii
,

communicavit sensum illum redils

nisi

In

judicio extremo

judicii

extremi tempore. Ma-

sui
ille

lucem

narratione tanlm
,

et

quidem
est
:

nifestum

hinc evadit judicium

cum

resurreclione
lib.

balen absorptus vivus

vivus

reddilus

conjunctum fore; quod observavit D. Aug.,

de
Civit. Dei, cap. 5.

20

Jsus autem terra conditus mortuus, vivus egres-

sus

est

nec

tali

vit

qualem

ante egerat

sed

Cum generatione
natione. Rsurgent

hac, un

cum hc

hujus temporis
:

immortali.

ambo

morte, judicandi

simul

Vers. 53.

Lucernam.

Ita
,

vocatur
cui

vel

instru-

enim rsurgent omnes. Et condemnabunt illam,

mentum ipsum,
sibi

puta lampas

oleum aut aliud

id

collatam,

non judi-

quidpiam imponiiur quod accendatur, vel

ipsum

candi potestate, sed comparationis exemplo. Fact

quod ardet, puta fax aut candela. In sacris

sancli lucernae vocantur,

litleris,

Judaeorum cum Niniviliscomparatione, res manifesta

vel inde erit, Judaeos merit
aeternae

qu ab tern luce

distin-

morti addici.

guantur, Joan. 1, v. 8, et 5, v. 35, lucerna enim,

et aliunde

Simile

Rom.

2, v. 27.

lumen

accipit

et

acceplum potest amitin

lib.

Poenitentiam

egeru.nt.

Exemplo

Ninivitarum

tere;
notavit

quam rationem
,

multis
;

locis

Augusiinus

ostendi potest quid vera sive pnitentia siveresipiscentia

epist.

120

cap. 5

2 contra Epistoin Psal. 118; tra-

requirat,

conversi sunt

enim de

via su
3,

lam Parmeniani, cap. 14; conc. 23

clalu 54 in
et alibi.

mal, et jejunaverunt, vestitique suntsaccis, Joan.

v. 5, 10.

Joannem; sermone 50 de Verbis Apostoli

in loco

Jon^e
talis.

prophetae

comminanlis eversionem

civi-

In abscondito, in occulto

doms qui non

enim crypta
cave.

aut vix acceditur, qui nemine frequentatur. Regius

Ita
sit

Ecce.

se reshabet, quanlumvis reprobetis et

codex aliique legunt

locus abditus sub terra,

il;

xputrnv,

est

ingratum

vobis audire.
,

quam vulgo vocamusHne

id est, ejus

Plus aliquid

res major

dignior
,

ac testatior

I.NGREDIUNTL'R domUHl.

etiam ante resurrectionis miraculum

post illud

sed pracipu

Lumen, splendorem, videant,

seu
luiiline

splendore

datum. Ut minus
terti

illos

irrilaret,

gnre

collusirati

videant qu vadant et quid

ait,

neutro et

person modeste seipsum nott. Si

agant.
islius,

Quamvis autem,

plerique

generatioris

de sapienli quaeritur plus

signis, plus

qum Salomon;

si

de

obdurati, ul sunt, nihil sapienti et praedica-

qum Jonas

erat Jsus.

tionemc moveanlur; non idcirc tamen debeo ego

,,

941
sine Iruetu occulere sapienliam
:

COMMtiNTAKIA. CAP.

XI.

H"!

meam
in

et oliosus

gelicae veritatis

lumen

quod palm

ipsis

ostento et
sit,

praedicatione cessare

non enim eum

finem frustra
veniens
,

prop ingero

cm
,

oculus mentis vitiatus ipsis

pravis affectionibus
,

ad-

me

misit Pater, quin potis ut in

mundum

eoque excaecatus
invidiae, odii
,

ambilionis

illuminem

omnem hominem
et

ut

publie omnibus

cseterorumque nialorum.

Quemadmo-

Evangelii doclrinam offeram et ostenlem, qu suscipiant illam,

beneficio

splcndoris ejus fruantur,

si

inque ejus lumine ambulent,

velint, null
lucis.

non omues, cert qui

relict osoribus

enim, ut videas oculis corporis, non sufficit lucerna doms candelabro imposita sed necessaria eliam est lucerna corporis, oculus, usque ade ut si
,

dm

tenebrarum excusatione

oculus

tibi fuerit

caecus aut non sanus, nihil videas,

sit

Hoc modo videtur proverbium istud hic aplsse proposilo suo Jsus quem non est imaginandum tam
;

etiamsi ante oculos proposita

et lucens
;

lucerna

doms ardens
sufficit

sic ut

videas oculo animi, non

obla-

brevibus et concisis sentenliis

evangelistae scribunt,
ita

usum

fuisse

qum

tum lumen
caecatus est.

veritatis, si ille

animi oculus maliii exin hujus aetatis

ut nec declarrit qui suo

Quod cm locum habeat

servirent insliluto.

Vers. 34.
Syricis,

Ttn est oculus

tui

hominibus, praesertim ver scribis et Pharisaeis, hinc

tuus.
libris

Ut Graecis et
manuscriplis
:

ita

quibusdam Latin is
et

fit ut non tanlm non recipiant doclrinam meam, verm etiam oppugnent, et manifesta quibus slabili-

absunt pronomina
corporis
est

tuus, legentibus

Lucerna

tur signa Satanae ascribant, caecorum instar judicantes

oculus;
,

ac cert

videntur pronomina,

lucem lenebras.

suum

sententiae

in cujusvis

bominis atque animalis

Nequam, Graec

et

Syriac malus, vitiosus, sive lem

corpore locuni habenli, decorem auferre. Similitudine ab oculo corporali sumpl, ostendit Jsus quan-

obductus, sive malis ex humoribus depravatus, sive

caecus aut alio vitio laborans.

tum malum

sit

corde esse terras ac terrenis bonis

Tenebrosum erit
bris palpitabit

in tenebris verabitur, in tenein varios

addicio aflixoque.

Quod

est, inquit,

lucerna in domo,

et errabit,

membra

agentia

id est oculus in corpore;

domosunl, lucernae
oculi beneficio,
rite oflicium faciant

nempe,quemadmonm qui in beneficio; ita in corpore membra

,

ferentur errores. Si cor

cupiditate excaecalum
,

tuum

fuerit
,

avariti alive

depravatum

inquinatum

si
;

lumen accipiunt
quod

quo absque errore

opibus aut voluptatibus terrenis addictumaiixumque

suum. Jam.ut parabolam mox ac:

omnes
nihil

affectus lui tenebris involventur

caeci

peccatorum,
indigna

commodemus ad rem
id est in

est oculus in corpore,

agent recl, in varia

vitia ferentur

anima

cor,

nimirm

ut affectibus omnibus,

luce. Avaro, inquit Sapiens, nihil est scelestius. Nihil

est iniquius

quae sunt
cate

quasi quaedam animas

membra

Mortifi-

qum amare pecuniam

habet,

hic

enim
v.

et

ani-

membra

vestra, Apostolus ait

oloss. 3, v. 5,

mam

suam venalem

Eccles. 10,
:

9,

10. Et

qu

sunt super terrant, fornicationem, etc.),

lumen prIntelligitur

Paulus. 1 Timoth. 6, v. 9, 10

Qui volunl

divites fieri,

beat, praesit, et regat, rent, feranturque

ne

caeci,

ut ex sese sunt, er-

incidunt in lentationem et laqueum diaboli, et desideria

qu
,

et uli

non debent.

multa

inutilia et noc.iva,

autem cordis nomine

tota

anim superior
conjuncta
,

portio,

ritum et perditionem. Radix enim

est cupiditas
:

qu mergunl hnmines in inleomnium malorum

appetentes, erraverunt
:

id est, voluntas intellectui

quae caeteras

quam quidam

anim

vires illustrt, id est, rgit ne errent.

,

fide, et inseruerunt se doloribus multis

ecce tenebras.

Si oculus

cm

igilur oculus.
,

Porr

id

quod

dixit Salvalor avaritiae occasione, aequ

Simples, sincerus
nullis infecius

purus

sanus, ait

Euthymius,
of:

locum habet

in caeteris vitiis, ubi

ipsum obtinent cor.

humoribus qui videndi potentiam

Occupai um enim cupiditatis alicujus tyrannide, cor

fendant. Lippientes soient lucernas videre numerosas

non cernit quid

legi

Dei aut rectae rationi siteonso-

simplex oculus

et purus,

simplicia inluetur
ait.

et

pur a,

num

sed in hoc

unum

incumbitur, ul cupiditati

illi

Hieronymus hune
illustrabuntur,

in

locum
,

satisiiat,
;

eque tendunt proinde

id

affectus, opra, studia

Totlm corpus tuum oinnia corporis tui membra membris omnibus tuis suum lumen
ita

omnia verm
nec

commode
:

intellige, uti et

contra-

rio ubi simplex est oculus

illic

nec enim hic nulla opra,

adhibe curam.
id

imparliet,
suis. Si

ut singula

muniis

rite

fungi

queant

omnia, necesse est peccent.

cor libi

fuerit simplex,

mundum, purum

Vers. 35.

Vide, cave,
in

pravarum cupiditatum dominio liberum, ad clum

clo thesauros erectum; omnes affectus
ita

Ne lumen quod
est loco luminis,

te est, ne

quod

in

te

ipso

et solos in
tui

ne cor tuum oculus animae

luae.
sit.

suas babebunt actiones

ut decet compositas,
vi:

Tenebr/e sint, pravis affeciionibus excaecatum

Sic enim totum corpus

apta dignaque erunt opra tua quae ab omnibus

tuum

lenebrae fuerint,

omnes
lu-

deanlur. Hoc orabat propheta regius Psal. 17, v. 29

affectus tui tenebris involvantur peccatorum, et agant

Tu

illuminas tucernam

meam, Domhie, Deus meus,

illu-

indigna luce. Alii vertunt

Considra ergo,

num

mina lenebras meas.

Si autem,

men quod
Erit seu est relinquitur
repereris,

in te est, lenebrae sunt, scilicet

qud

si ita

cm autem.

emenda, remedium adkibe, ne totum cortenebras vertatur.

Graec subaudiendum. Nihil ver mirum, addit Salvator,

pus

tibi in

qud plerique generationis

,

istius, caeci

in te-

Vers. 36.

Corpus

tuum totum,

affectiones tuae

nebris permaneant

nec recipiant aut videant evan-

omnes.
Matthaeus caret, ac difficultalem facit, quia tautologiam videtur continere. Posset autem hoc modo ex-

Vers. 3o\ Si ergo corpus tuum. Keperilur ista coinparatio apud.Matlh. Lucas hune versum adjicil quo

y45
Lucidum fuerit, oculo
est
,

IN
scilicet

LUCAM
Recubuit, accubuit mens, quando lempus

944
id re-

existenle simplici, id

illusirentur ac

regantur ab
id

oculo sive corde

quirebat, simpliciter, non lotis manibus, nec curios

scrvalis pharisaicis caeremoniis.

simplici

seu

puro

est

pravarum cupidilatum
affectionibus

dominio

libero.
,

Heliquis
,

enim animi

VeHS. 58.

COEMT
:

l.NTRA SE
,

REPUTANS DICERE, QLARE.

legitur Graec et

praeest cor

hoc est

superior animae porlio. Vide

Videns admiratus est quod

ita

Sy-

supra.

riac, et clara senteniia est.

Porr Latinae lectionis

et

Tenerrarum, tcnebrosam, cui dominentur lenebrae

cupidilatum carnis.

sensus est

Cpit apud animum suum cogilare

;

reputare, quare
erit bis

cpit tacit secum cogitatione quae-

Erit lucidum totum,

licet

lucidum, simplici sci-

rere quid esset causae;

oculo tuo, suscipiente lucem evangelicae veritatis,

egooffero, luce et extrinsecs et intrinsecs af-

dagandae
peccati

veritatis,

verm non tam id studio inqum animo offenso, temer Jesum

traditionis
v. 2, interrogant

quam

condemnante, ut transgressorem
sic

f'ulgenlc perlundelur.

seniorum;
fulgida sive splendida
si

enim Matlh. 15,

:

Pha-

Lucerna fulgoris, lucerna

risaei

Christum

Quare
?

discipuli lui transgrediuntur

iLLUMiNABiT te, in luce constiluet te, sicut

lucerna

tradilionem seniorum

non enim lavant manus suas cm

fulgida, oculo libi exislente sano, illustret te. Graec

est, ut

panem manducanl.
Quare non. Graec
et Syriac additur pris.

cm

lucerna fulgore illuminet le; sic erit lucisi

dum
est
,

totum, ut

lucerna fulgore suo illuminet

te,

Baiti/atus esset, lotus esset, praesertim manibus,

oculo sano praeditum. Quare conjectura D. Jansenii

Latine, pro, et sicut,
:

quemadmodm
crebrb taverint

moris erat
:

religiosi.
et

Nam, quod Maromnes Judi,

etc.
nisi

legendum

esse, ut si

cm.

cus habet cap. 7, v. 5

Pharisi

Loci sententia est

Si igitur cor vobis fuerit prava-

manus non manducant,

rum

cupidilatum dominio liberum, facile probabitur

vobis doctrina

mea

itaque, quae corde vobis pro-

Ant prandium, antequm accumberet mensae. Magnam sanctitatem religionemque ponebant Pharisaei
in lavandis

cdent omnia, affecliones, verba, opra, humansimul

et divin luce, et ralionis et graliae lumine, clara
il-

mundandisque corporibus, neglect animi

qu de re ut occasionem haberet eos arlotio-

munditie

lustriaque esse conspicientur.

guendi Jsus, de industrie studiosque omiserat

;

Vers. 57.

Et cum loqueretur

ad verbum, in

nem manuum
Vers. 59.

ante accubilum. Ait, respondet Dominus

,

autem locutum

esse.

Cm
,

vel

postqum autem locutus

intelligens

esseU Non enim interrupit loquentis sermonem, sed

finit

quid animo volveret. Qui inspector

telligit, et

est cordis, ipse in-

concione rogavit etc. Cm loqueretur autem non ea quae immdiate praecedunt, sed alia quaedam quodam tempore cm quodam tempore sermocinatus esset ad populum. Sic rect Beda ex Augustino,
;

servatorem

anim tu

nihil fallit, Prov. 24,

v. 12.

Nunc
ut

Hic ut

alibi

aliquando,

eam vim habet

nunc,

non

aliud

qum

efferendi praesentis *ermonis op:

lib.

2 de Cons. evang., cap. 59, urgente, qud non

portunitatem notet; q. d.

Jam opportunum

est ut vos

dicatur,
queretur.

cm hc

loqueretur, sed simpliciter,

cm

lo-

hujus rei admoneamini, hujus, inquam, praeposterae

vanaeque religionis.
vi-

Rogavit, animo non usque ade sincero, quod

deri possit ex duriore increpatione
et subsecut molesti v. 55, 54.
fact in

Vos, Pharisi. Alloquitur non tantm prsentes,

mens,

sed et universum ordinem Pharisaeorum.

Catini. Patinae, paropsidis.

Et
piens

inguessus. Acquievit Pharisaei invitation!, cu-

mens

uli

ad invitantis ejusque sociorum admo-

quod ints
pina et

Quod autem intus est vESTRUM,illud autem vestrm est, quod est in calice et catino, id est,
iniquitate, maliti. In

nitionem, quod notant Graeci; itaque ingressuscum

potus et cibus vester, plnum est, infectum, scatet ra-

eo

domum

ipsius,

quem sensum

claris

frticari, et

connecti

cum

praecedentibus, ut per ocu-

ligat,

an de

aliis alio

tempore

dictis,

e qud non di:

um,

sicut in Matlhaeo, intelligatur

mens hominis, ex

cat

Cm

loqueretur hc, sed absolut

Cm

loque-

inlellectuconstans et voluntate, quae si munda luerit, et soli intenta Deo, totum corpus, reliquarum scilicet omnium facullatura et affectuum participat luce justitiae et mundiliae fulgebit. Quod si fuerit, ita ut non HABEAT AL1QUAM PARTEM TENEBRARUM, ita VJdelicet Ut nihil pravae cupiditatis ei adhaereat, erit lucidum totum. Non est hic supplendum, corpus, sed est absoproliciscetur, lula locutio, id est, quidquid inde

seu concionaretur, scilicet quodam tempore. Rogavit illum quidam Pharis^us, non satis fortassis sincero animo, propter durissimam increpationem Cliristi, quae secuta est; et ingressus recubuit; statim scilicet, ne lotis quidem pris manibus, ut ita eliam exemplo suo pharisaicam superstitionem deretur,

slrueret.

omnes

actionesindepromanantes erunt reclae: quasi d. Si corpus tuarum facultalum et affectuum, totum fuerit mundum ac lucidum, nihil erit in te quod non sit lucidum. Et sicut lucerna fulgoris, seu fulscilicet
:

illumi.nabit te, supple, oculus ille tuus simplex ille enim diffundit lumen suum instar lueernae splendidissimae super omnes facultates, et affeclus et aciiones. Vers. 57. Et cum loqueretur, videlicet praece-

gida,

Pharis.us autem cpit intra se reVers. 58. putans dicere id est tacit secum cogitatione cpit qurere causam. Quod Graec clar dicilur, miratus est ; quia admiratio ex causae ignoratione nasci solet Quare non baptizatus esset, id est, lotus ante prandium ; transgrediens scilicet tam facile traditiones pharisaicas. Nam in istis lotionibus cremonialibus magnam ponebant religioncm Pharisaei neglect animi mundili, ut patet Marci 7, v. 5, et Matth. 15,
;
:

initio.

denlia, quainvis August.,lib. 2 de Conscnsu, cap. 59, neerlum esse puiel , utrum de praecedentibus. intel-

Vers. 59. Et ait Dominus ad illum, cognitor cordis et humanorum secretorum

tanqum
testis. ej

, ,

945

COMMENTAJAIA. CAP.
Ojjuov

XI.
igitur
:

946
ad cogitationem hospitis sui in hanc
estis exte-

quidam vertunt ex Graeco, pronomine

quenlia per lrajectionem relato
vestr
:

ad subseinihs est,

Respondet
sententiam

Quod aulem

Vos quidem, Pharisaei, curiosi

plnum

est

rapin

et iniquitale.

Hoc modo expo-

rioris mundiliei, ut,

lices,

antequm comedatis,

lavelis ca:

siius hic Lucae locus, convenit etiam verbis

;

cm

illo

calinos

corpora, manus, et omnia utensilia

Matth. 23, v. 25 caeteroqui inielligendus est hic sermo

interioris

autem munditiei, ut animi

veslri purgenlur

Domini secundm Lucam esse imperfectus, supplendus

in

ab avarili, invidi.caeterisque

vitiis, estis

ngligentes.
et

hune

modum
:

ex Matthaeo

Quod

deforis est ca-

Dicat aliquis incivilem convivam videri

Dominum

licis et

catini mundalis, ints

sic et

autem

pleni sunt rapin

ingratum, qui loco actionis gratiarum perstringat

ejus

vilia

et iniquitate

quidquid deforis est vestrm

mun-

quo mens excipitur. Atqui

non poterat Do-

datis, id est, exteriora vestra

omnia, manus, corpora,

vestrm,
est
id est, inteet ini-

minus,

memor

se doctorem esse veritalis, et

haec vilia

medicum

utensilia;

quod autem ints

est

animorum, connivere ad
fuerat invitatus
,

eorum

quibus

riora vestra, animi vestri, plnum

rapin

ne venlris negolium ageret polis

nec poterat majores referre gratias,

quitate

integrior ac potior vestri pars illota scatet

sordibus Deo abominandis, rapinae amatse, sive cupiditatis

qum qum

Evangelii

ut sanaret hospilem

rerum alienarum per

omnis

fas et nefas

acquirenda-

mo

qui

suum mal habentem aniquomod curandus esset, dulcibusne an

ei ut quis

rum,
est
:

et

maliliae. Posterior hic sensus receptior

amaris, ipse optim noverat, qui sciebat quid esset in

uterque sua habet incommoda. Caelei

redit,

uterque

homine, nec opus erat

de homine, Joan. 2,

testimonium perhiberel

edem

postqum extra controversiam

,

est para-

v. 25.
:

Quare Augustinus, ser-

bolicum esse sermonem

quo generaliter exteriorum

,

mone 50 de
cit

Verbis Domini

Quumodb, inquit, peper?

mundandorum
ex
illolo calice

curiositas

interiorum autem negle-

ei

quo fuerat invitatus

magis ohjurgando pe-

ctus, reprehenditur. Creditisvosinquinari,si biberilis

percit, ut correcto in judicio parceret.

aut ederitis ex patina non lol

si,

et puri

Vers. 40.

Stulti, amenles,

insipientes, perver-

vobis videmini,

quod
;

in calice ac patina est, rapin

sique judicii. Sic agnominat eos, non conviciandi aut

aut fraude

sit
,

partum non

perinde ac

si

patina et calice

exprobrandi, sed reprehendendi et corripiendi animo,

exteris lotis

curetis ints sordida sint neene,

est.

qud sequerentur opinionem absurdam

ratione alienam.

et

ab omni

unde tamen omne periculum

loci

Hic est primus hujus

sensus

sed ulteriori sensu, mens Chrisli est ge-

Nonne Deus qui

fecit, creavit, quod deforis, foris,

neralis docere ac monere.

rioris partis patinae ac

Nam sub calicis, omnem

dicit
: ;

allegori exte-

extra EST,id est, catinum, calicem, corpus

humanum,
id est,

externam spe-

etiam quod deintus seu inlus est, cibum, potum, ani-

ciem dsignt,
des curae

et

tanqum

Vobis nulla mundiinteriorem animi

mam humanam
nec poteslis
tus Dei, ad

fecit? Q. d.

Manifestum

est, nisi exterior corporis

iniieiari. Si

ergo movet vos honor et cul-

peccatis

munditiem

quae praecipua est et sola

servandam ade exacte mundiliam extesit,

prodest, contemnitis, ints pleni impuritatibus omnis

riorem, quia nimirm Deo gratum

creaturam,

generis vitiorum.

quam mundam
est,

creavit,

mund

traclari ac servari;

Ulud porr hic proprium

quod Jsus sermonis

et catinis praesenlibus
;

occasionem sumat calicibus

ac rnensae cui assidebalurappositis

intelligens

tamen,

quomod non idem Dei honor vos movet, ut interiorem munditiem sectemini, postqum non exteriore solm, verm etiam interiore su parte res omnes Deo
crealae

quod
ctilia

dixinius, exteriora

omnia ipsorum, non supelle-

sunt? Est mundities sordibus corporalis, est

:

tanlm, verm etiam corpora. Caeteroqui enim

satisfaceret admiranti Pharisaeo,

et sordibus spirilalibus

si

ab

illis

servare vos coila

non

qud

ipse proillo-

nemini
estis
,

ut Deo placeatis

quomod
tant

imprudentes

pheta et sanclus vir habitus, rnensae accubuisset

tus.

ut

non

videatis etiam spirilalibus sordibus

Maluit enim

Dominus obliqu

et

consequenter
,

cavendum vobis
ciendus?
Vers. 41.

esse ?

im

magis ab his

revelare
directe
:

ac refulare Pharisaei cogitationem

qum
in
ipsis-

quanl spiritus corpore prslantior

est, et pluris fa-

qud consultum non judicaret

domi,

mens, usque ade admirandum se praebere, ut

simas aliorum cogitationes in

Verumtamen. Docet
rejecto
illo

legitimum

mun:

mdium

produceret.

dandi

modum,

superstilioso; q. d.

Im-

judex, ut nott August. de Unitate Ecclesiae cap. 5. Pharisaeus iste nihil adhuc dixerat unde mentem ejus colligeret, sicul nos facere debemus, antequm vituperemus. Nunc, quodsignificat hic opportunitalem praesentis reprehensionis quasi d. Nunc opportunum est, ut vos praeposterae vestrae religionis admoneam. Quod deforis est calicis et catini, seu disci, quibus continetur potus ac cibus, mundatis. Quo parabolic signilicat eos externam manuum et corporis munditiem afectare, internam ver animi, qui in corpore velut calice aut catino continetur, negligere. Vide Matth. 25, 24. Vers. 40. Stllti, quia hc in parte ab omni ratione alieni. L'titur ill increpationc tam acerb non conviciandi, sed reprehendendi causa, ut animus se dissimulans acrimoni isl stimularetur, ad conside-

Nam

randam fditatem suam, et praeposteram munditiei curam. Nonne qui fecit quod deforis est, id est,
corpus
id

humanum,
;

calice et catino signiiicaluin, etiam

scilicet

quod intus est fecit?

q. d.
:

animum, mentem

et

movet cultus Dei, ad servandam illam exactam corporis munditiem, quasi creaturae Dei quomod non sapilis etiam conscientiam seu animam mult maxime mundam esse servandam? Itaque post hanc increpationem suggerit Dominus modum legitimum obtinendae dictai mundiconscientiam
Si vos
tiei,

rejecl superstitione pharisaic.

Vers. 41. Verum tvmen, id est, non obstante qud vos rapin et iniquitale plenos dixerim, non tamen est desperandum sed quod supf.uest id est
; ,

quod unicum remedium

III

restt, ut

seu

si

summam

rei

scire vultis

quodam loco Beda ; in quem sensuin

. ,

947

IN
et

LUCAM
dentur remedium
riis
,

948

pure quidcm vescimlni

impuri estis, atqueallucifacitis

;

quandoquidem contraria contra-

namini magnoper

prout nunc

sed tamen

curentur, ut opposita est eleemosyna rapinae.

ecce, quanlmvis inls
malili.
et exteriora, et
calix et

huic nialo remedium atterri polest.

Et

immundi

sitis,

rapin

Quod superest. Hoc olim quibusdam omissum fuit, forte quia obscurum est, et omissum sententiam non laedit. Graec est inexistentia , quae insunt, scilicet rei, ut id quod res habet dicam,
si

omnisque generis
Omnia,
calinus et cibus
bil lolione

et interiora
,

potus,

anima

corpus, null etiam adhisufTicit

quod

est re-

per aquam. Interior munditia

absolut
et

ut

rum summa
verum
id

audire vultis. Syrus beram

es*
,

medem

dilh,

reddat

hominem

mundum,

omnia

enim
magis

quod

scilicet rei

caput et conclusio. Id

munda mundis mente

non item exterior
:

conscienti, Tit. 1, v. 15;

intrat in os, non

iuterpres Latinus dicit, quod superest,

unicum

scilicet

nam quod

remedium. Haec una

liores

interpretatio est inter probabi-

mundat qum
necessitatis.

coinquinat hominem, Maltb. 15, v. 11.

quas judico, cui favet Beda bis verbis, quod lam

Munditia externa lanlm est honestatis;

interna,

multo scelere proccupalis solum

remedium
,

restai.
<sa-

Alterum
6ev,

est

Quod

superest, Ta e'vovra

pro, r

Munda, rapin,
nibus
nihil
nisi
,

injustiti,
,

adeque peccatis om,

seu, r vro; (qu voce Matthaeus ulitur c. 23 v. 26), quae insunt, quae inls sunt quae inls esse ,
soient, in calice

ac proinde pura
est
,

incoinquinata

Deo

grata

enim

quod immundos vos reddere queat,

Matlh. 15,
v.

nimirm

et catino

id est

potum

et

peccatum

19 et 20.
id

cibum. Opponi enim videntur ea quae inls sunt externis. Cibum autem et potum, non eumdem illum
qui injuste est compara tus
,

Sunt, praesens pro futuro erunt. Si

in

studium quod

manibus vasisque aqu abluendis

inopi

ponitis, in pau-

sed simpliciter cibum et

scilicet quae

perum
nihil

manibus

vestris

sublevand ponatis,

potum,

id est,

partem eorum, eam

ve-

in vobis

immundum

remanebit, etiam aquae

strae necessitati

superest. Et hanc interpretationem

lotionem praetermiltentibus.

Eleemosyna
In

est

quae

attingit Beda,

quod superest, exponens, quod necesveslimento superest.

mundare vos vestraque

Isaias cap. 1, v. 17

valet.

eumdem modum

sario viclui

et

Denique

terlia

et

18: Subvenite oppresso, judividuam. Si fuerinl peccata

si

interpretatio est,

qu

insunt, scilicet vobis, id est,

cate

pupillo

defendite
,

quae adsunt, quae suppetunt,

nempe facuhates vestras,

et

veslra ut coccinum
rint

quasi nix dealbabunlur ; et

vermiculus, velut lana

fue-

seu de facullatibus vestris

juste partis
;

quidem

propriis ac

rubra

quasi

alba erunt.

nam mal

parta,

cm
1.

alina sint, nobis

non

insunt. H;ec interpretatio est Euthymii ac Theo,

Quoniam eleemosyna ab omni peccaloet morte librt, Tob. 4, v. 11 et ipsa est qu purgat peccata,
;

phylacti

necnon

Terluliiani,

4 adverss Marcio:

Tob. 12, v. 9; Ignem ardenlem extinguit aqua,

eleemosyna
charitas
v. 8.
resisiit peccatis,

et

nem, c. 27, qu habetis

Latine est,
ultra

ubi citt hune locum his verbis

eleemosijnam.

Date

Eccles. 3, v. 33; denique

Ad hune modum, quod

;

operit

mullitudinem peccatorum, 1 Pet. 4,

et

exponas,

quod superest , quod habetis

Mundat autem

purgat eleemosyna peccatis,

pnitentia non requi-

rapinam etiniquilalem

nam

rapina et iniquitas,
,

non qud

sola, quasi fides et

seu quae rapin et iniquitate sunt comparata

restituiionem requirunt.

nostra

rantur, sed quod fidem et pnitentiam

tret,

Deo impepurgat
id est

non sunt, nec tam eleemosynam admittunt, qum

Eleemos\nam. Juxta secundam
pretationem,
t

Deo

facile

miserente ejus
10,

qui aliorum miserev. 4. Ipsa

et,

tur, Matlh.
et tertiam

5, v. 7; Act.
,

inter-

peccato, ait anglus

facit invenire

Tob. 12, v. 9,

pro

eleemosynam per appositionem jungi:

misericordiam et vitam ternam. Pniin se restitutionem,

tur t quod superest

Id quod superest date eleemoin

tentia

autem complectitur

quod

synam, quod

est, id

quod superest date

eleemosy-

ad mal parta. Porr signanter purgat eleemosyna

rapin et avariti, quia animus revocatus ab hoc vitio

nam, cibum, potum,

cibo, potu et

facultatesque vestras, seu de

facullatibus vestris, date

eleemosynam
,

ad

liberalitatis charitaiisque
illius vitii

affectionem, facile ani,

indigentibus. Pharisis, qui erant avari

v.

infra 16,

madvertil

fditatem
illius

et

non solm

piis

14

scribit

immundi , praeeleemosynam tanqum congruum quo munet

Alii explicanl,

rapin atque iniquitate

lacrymis oblinere conatur

remissionem quod ad

culpam, verm etiam continuis eleemosynis delere

necessario superfluum est. lia S. Thomas et Beda alio in loco; sed Grapcae phrasi magis congruit, ut subintelligatur secundm ; Secundm quod adest aut licet vobis , seu pro q. d. facultatibus vestris. ut quisque potest, date eleemosynam , fact scilicet pris rapinarum reslitutione. Qui sensus Graecis placet , Euibymio , Theophyl., et inter Latinos, Tertull. 4 contra Marcionem, c. 27 qui legit Date qu habetis eleemosynam ; hoc enim
et victui
: , ,
:

Syrus hoc exponit. est, id quod cultui

quod superest,

id

avaris hominibus
tur.
est,

est, ut curenEt ecce omnia , non solm scilicet quod deforis seu corpus, sed etiam quod ints est, seu anima, munda sunt vobis id est munda erunt rapinis et
, ,

optimum remedium

omni

iniquitate. Facit

autem hoc eleemosyna

non

quasi fides in Christum , et pnitentia , et restitutio raptorum non requirantur, sed quia fidem in Christum , et pnitentiam impetrat Deo , facile miserente ejus, qui miseretur aliorum pnitentia aulem non est vera, nisi mal parta reslituantur. Itaque anglus Tobiae juxta hune sensum, c. 12, v. 9, dicit : Ipsa purgat peccato, et farit invenire misericordiam. August. tamen , serm. 50 de Verbis Domini et in Enchiridio, cap. 75, per eleemosynam inielligit opus misericordiae generaliter , etiam erga seipsum. Illa quippe ordinale facienda est, ut seipso quisque incipiat , juxta illud Eccles. 3 : Miserere anim tn ut eleeplacens Deo. Itaque vult monere Chrislus mosynam darent, seipsis, recto misericordiae et diquod fit per fidem incipiendo lectionis ordine
; , ,
:

COMMEN TAKIA. CAP.

reatum pnarum quibus per
obnoxium,
et
ici

XI.

95

vilii

se

reddiderat

Dei,

prcipua sunt legis;

resarcire ac reparare

omnem
licet in

priorem
Zachaeo
,

lex, ut

inhumanitatem. Hoc aniniadvertere

inl'ra 19, v.

quae

nam hc maxime tendit Deum ametis, erga proximos ver aequi sitis, cm secur negligalis, nibil vobis prodesse
qud observelis minora.
,

8; qui inox ut Chrislum receperat

iniit
ei

non

potest

solm

pnitentiani

restitulionem promisil

Et
bus.
esse,

illa non omittere

suo tamen

loco habenda

omnisalieni,
addixit
vit

verm etiam dimidiuni bonorum suorum pauperibus niinirm, dando propria, pmsa:

sunt singula, nec graviora postponenda sunt leviori-

Fatelur quaecumque Deus mandavit servanda

peccata quibus alina rapuerat.

praeposter
sollieiti

Cm

igilur

Pha-

nec quidquam omitlendum

sed non

obslare

risaei

essent de

mundandis extepronuntians

lotius legis studium,

quomins
,

in praecipuis cnpilibus

rioribus,

Christus

more suo ab

externis eaercmoniis
,

praecipu

insistere oporteat

ac pra_poster facere
,

ad cbaritatem

et inieriora eos revocat

eos qui sese in minimis occupant

quibus

neglcclis

maximis

siexiisqu suppetunt

librales sint in
,

egenos, et

aequum fuerat

ordiri.
illos
,

Praeoccupans igitur
,

qui alina pris injuste acceperant

jam diverso
,

hc parte Salvator, negat

varent minima praecepta

se argui

qud ser,

sua tribuant ncessitaient) patienlibus

sint

fore ut rite
,

sed

qud cura pervers

haberentur

ii

ru

li

et

Deo

grati

animo inprimis

et conse-

cm

anxi servarent minima, ut

;

legis

quenler eorpore,

cibis, et reliquis

omnibus, eliamsi

divinae studiosissimi

audacler transgrederentur

ma-

nullam aquam adhibeant.

Vers. 42.

xima, praeposter
Objurgaliones quae
sit

religiosi.

Sed

\je vobis.

Vers. 43.

Diligitis,
et

amatis
,

optatis, ambitis

sequuntur, an in convivio isio prosecutus

Domi-

vanum hujusmodi honorem

aliquod

tanqum praecipuum

nus, an ver alio locoet tempore addnxeril, incertain

est.

bonum,

eo oblectamini, ad eumque studia

Caeterm qud
capite

alio

tempore quae hic Lucas,

alio

vestra referlis.

quae

23 Matthus refert, tametsi eadem,

Primas cathedras, primos consessus, primarum

dicta fuerint, docere videntur versus 53, et 54, pro-

sedium honores,
In synagogis,
legis

q. d., prsesidentias.

ximi, et versus 46 capitis 22

secundm Matthaeum,
Matthaeo servatum

qu convenitur ab omnibus audiendae

secum mutu

collati;

nisi dicas

causa (ubi proinde

maxime regnare dbet huconventibus, e qud glo,

non

fuisse

ordinem temporis, quod ad omnia quae

Sed ne gloriemini
in

militas), aliisque publicis

refert capite 23.

decimis quas

riosum

sit

primas ubique obtinere. Caeterm

aut collocantur loco

non

exactissim persolvitis, tanqum in eleemosynis,nihil

illae

dicit Salvator, obtinent

hone-

vobis prodesse possunt

ut nec ullae

alise elee-

sliore,

sed amant; non enim obtinere locum

est ei cujus dignilati locus

primum
:

mosynas, absque judicio et charitate Dei.

peccatum
Augustinus

primus debetur

Omne olus; omne genus

oleris;

sic

magistros primos sedere non vetat, quibus

oilicii

Enchiridii capite 103. Exactissim decimatis

omnia

odine competit; sed amare, affectare, ambire pri-

qnae possidelis, usque ad vilissima olera.

mum
contem-

locum, certare et contendere pro primo loco,

Et
nitis,

proserf, PR.ETERiTis,omittilis, negligitis,

neque ferre posse aequanimiter ut alius, qui aequalis

aut inferior
sit

contra

mentem
et

Dei, judicium sive

est.

justifiait), id

loco,

praecedat, hoc illud est

,

quod
causa

quod juslum
solo judicii
judicii

Tanlm hic inielligitur vocabulo, quantum secundm Malthaeum

aequum
:

Salvatore reprehenditur

hoc ambitionis est vitu-

peralione

dignissimae,

et

maximorum

saep

et misericordiae

nam

et misericordia sive

malorum. Non tam rem

igitur reprehendit Salvator,

,

beneficentia judicii est, praecipitur lege Dei ut justa

et rationi ac aequitati consentanea.

qum animum

fit

enim
;

ut superiore loco constiinferiore, elalo sit animo.

tulus, humili et

modesto
;

Charitatem Dei, charitatem erga Deum, amorem

qui debetur Deo.
fides, hic cbaritas
;

Salutationes, amatis

affectatis pluribus

magn

Secundm Matthaeum nominatur

illa

cum

reverenti salutari nudatis flexisque capitibus

ut radix, haec

ut perfeclio

et curvatis genibus. In koro, in foris et plateis, locis frequentibus,

virtutum quibus Deus colilur, seu observationis prae-

qu

ceplorum primae

tabulae. Ilaque

judicium secundae,

multus est homimim concursus; ut honor,

plior
sit

et e

am-

charilas primae tabulae decalogi praecepta complectitur.

qu

pluribus exhibetur, et e celebrior

Dicendo enim judicium

ait
;

indicat diteclionem erga

qu spectantibus pluribus.
Vers. 44.

proximum,

Theophylactus, erga homines quibusdicendo terb charitatem

V.e vobis. Grsec et Syriac additur

dubium suppositilium

cum vivimus
tiqnificat

Dei, omninb

Scrib

et

Pharisi hypocril, quod nullam habet

est.

dilectionem et generalem ajfeciionem erga

vull Salvator dicere, judicium et charitas

verisimililudinem, et haud

Deum. Haec
dilectionem

Nam

qud scribas hactens non alloquatur Dominus,

rapiendo, et ciiauitatem Dei, quae tamen est eleemosyna et benefipraecipu erogare debebatis nam hjec
:

pnitentiam , restitulionem , superflui , erogationem; cujusmodi eleemosynas facere non eurabanl. Itaque bac consideratione nott August. Doiiiiniiin

et justuin est, alina

et

proximi
,

centia

quam

v& vobis Pharisa;is, quu decimatis mkntiiam et RUTAM.id t'st, dtM'iiiKuii partein minulissimorum olerum scrupulos in eleemosynas erogatis. Et pr.iteritis judicium, id est, id quod aequuni

subjecisse. Vi:rs. 42. Sed

opoktuit facere

charitatem et lidem, ul addit Malin. Et illa non omittere, quae iu corporales eleemosynas, dcimas illas minutas dando,
,

judicium

scilicet

erogatis.

951
signihcat scriba versu proximo, objiciens
:

IN
Magister,

LUCAM
cm non
ritate,

95
ex odio instituta esset, sed ex
ipsi

justiti et

cha-

hc

dicetis,

eliam contumeliam nobis facis ; ut prae-

non ut

pudefierent solm, sed praecipu ut

,

teream, qud pro scribarum nomine fer Lucas uti consueverit legisperitorum. Reclis itaque Latine

docerentur et emendarentur
pietatis larv,

aul

cen

ut detract

neutrum

legitur, ut

subaudias solos Pharisaeos, quos

fide in

minus valerent ad abstrahendos homines Christum. Redargulio qu mansuetos transfert

,

solos hactens alloquitur.

in melius
in

superbis inlolerabilis esse sotet; ait Cyrillus

:

Monumenta, sepulcra qvje non apparent, latentia, occulta, quod ad partem scilicet interiorem, id est,

Caten

justus reprehensionem in benelicio ponit

impius in injuria.
Vers. 46.

minime aperta.

Et homines ambulantes supra. Hebraismus,

quae
ii

Ait. Respondit. Data hujusmodi occaq. d.

,
:

pro,

sione deprimit et scribarum supercilium.

qui ambulant super ea. Exponit quod dixerat

Et

vobis

Ta SViXa.

Ne

gloriemini aut pulelis vos

carere criminibus

quae similem reprehensionem pu-

Nesciunt ea, non noverunt ea,

thaeo,

scilicet,

ex Mat-

blie institutam mereantur.

Nam non Pharisaeis solm,

,

quomod ints se habeant, qum fda sint et immunda plena ossibus mortuorum et omni spur,

sed et vobis exitium imminet

illis

praeterqum quod ab

Pharisaeorum

vitiis

non

sitis

immunes, cm one-

cili.

Nesciunt autem, quia foris apparent speciosa,

retis, etc., ipsi uno, etc.

specie fallunt visuque decipiunt, ait Ambrosius. Relinquitur hic subaudiendum, quod secundm

Qu;e portare non possunt,

difficilibus porlatu.

Matihaeum

Uno

digito vestro non tangitis. Ipsi

non solm hu-

exprimitur; sic et vos, quia

foris

latet

animus vesler,

meris suis portare ea nolunt, ut suo exemplo promptiores illos reddant

quidem apparetis hominibus quibuscum converjusli,

quorum humeris ea ferenda impo-

samini

sed nesciunt

qum

ints pleni

silis

hy-

nunt, sed ne digitum quidem adhibere dignantur ut

ea vel dimoveant loco (opponitenim digitum humeris),

pocn'si et iniquitate.

Justorum corpora dicuntur templa Dei,

v.

1
,

Cor. 6,
ut

id est, nihil

ex his faciunt quae

,

aliis

imperant. Similiiis
;

15,19; corpora peccalorum sepulcra

;

quae

tudine ab eis sumpl

qui gaudeant alios onerare

anima morlua inhabitet

Vers. 45.

sic

auctor Operis imperfecti.

,

quos collegerint fascibus, sed seipsossublrahere oneri

qui cogunt homines ad

Quidam ex lecisperitis
scribis,

ex

legis

humeros suppouendos
ipsi

illis

interpretibus, id est,

ad

eamdem mensam

oneribus, ad quae ferenda

velint adhibere
;

ne digitum quidem
,

praesens, studens cohibere libertatem Jesu.

ostendit Pharisaeos

et praesertim

Htfx dicens, adverss Pharisaeos.

scribas, quibus istud peculiariter improperatur, Luc.

Etiam nobis,
nostro

legisperitis

seu scribis, etiam ordini

doctrin
et

H,

v.

46 (nam Pharisaeos observantes admodm

et

fuisse

scribarum,

quorum

auctoritate

constat traditionum propriarum,

quidem magis

res Pharisaeorum lirmantur.

nisi

Nam

Pharisaei

non erant

qum
tuque

divinarum), studios quaerere et colligere undi-

rigidi

observatores doctrinae scribarum. Phari,

que, quae praecipiant, et complura gravissima observadifficillima

saeus

ut Pharisaeus nihil docebat

sed disciplinam

mandata praescribere magno cum auad quae observanda

adhibere statuant
ipsi
:

observabat, aliosque exemplo magis

et institutis

qum

praeceptis

ctoritatis fastu subdilis suis,

ne

instruere profitebatur.

Scribarum erat

minimum quidem conalum

dice-

legem explanare, et quae essent observanda docere. Clerm poterat idem unus esse et scriba et Pharisaeus,

bant enim (quod nott Arias Montanus in hune locum)

se scire quid facto opus esset, ac

proinde non erat

eis

Cm
risaei

quin etiam sacerdos, prout complures erant. ergo ex doctrin et praescripto scribarum Phamunditiei

curae diflicultas, qu se eximebant.

allicjandi dclart Salvator

Nam
,

verbo quidem

undique

colligi praecepta,

studiosos se praeberent

manuum

et

ex lege

ex traditionibus seniorum
,

ex propri sen-

vasorum ante cibum, etsolutionis decimarum usque

ad minutissima olera
:

tenti, quae gravissima reddantur

priinm ob mul,

scriba audiens Pharisaeos hc

titudinem

deinde ob niolestiam plerorumque

,

ad

de re argui

interpretatur etiam se ac sui ordinis

et sibi

haec ob rigorem interpretationis divinorum

denique
quis ea

homines argui,
vilia

non minus qum

illis

reliqua

ob

diflicillimam

veniae

impetrationem
et varia

si

exprobrari, idque
facis,

non immerit.
aflicis,

transgressus esset. Hi enim,

verbis

congerebant

Contumeliam

probro seu injuria

onera praeceptorum

et

onera ipsa vel ex lege, vel ex

honorem nostrum insolenter laedis. Non fert liberum sermonem mal sibi conscius animus, et exemplum
libertatis in alios
,

ipsorum doctrin imposita, novis atque excogitatis

circumstantiis

accumulantes

graviora

reddebant.

metuit ne in se recidat. Reprehen-

Rigide ad haec nimisque austre Dei praecepta interpretabantur, prout familiare est superbis hypocritis, ut
saeus;

sionem et correptionem interpretatur ut contumeliam,

ex legisperitis , dicebantur, ait illi Magister , h^ec dicens , adverss Pharisseos , etiam contumeliam nobis facis , ordini scilicet scribarum, quem simul verbis istis contumeliosis laedis. Scribarum enim propri erat ducere et explicare legem, Pharisaeorum observare doctrinaeque tradilae insistere rigidi enim observatores videri volebant legis doctores. Quamvis idem esse posset scriba et Pharilegis interpretibus, qui scribae
: , ;

Vers. 45.

Respondens quidam

ut

unde Theophyl. Pharisaei, inquit, videbanlur monachi, quia ab aliis se segregabant quasi ma, ;

joris sanctitatis professione

ver doctores erant , qui solvebant quaestionem legis. Haec ille. Raque Christus per sequens, v , redarguit etiam scribas, quod gravissima docendo, onerareut homines, praecedentia ver magis et nihil eorum facerent praxim legis et vitam spectant. Haec erg cm diceret
legisperiti
;

tant

cm

severitate

, ,

953
imperios ab
aliis

COMMENT ARIA. CAP.

ad vivum ilagitent quidquid debetur
,

XI.

954
reverenler cofaverent,

tanqum qui prophetarum memoriam

I

Deo sintque inexorabiles in urgendis ofliciis sibi autem bland reinittant quae tam sever injunsunt el
secur quidvis indulgeant. Considra praeceplum de
sanclificando sabbalo
lati,
,

lerent, el virtuli

eorum qui interfecti fuerant

estent

ac proinde

fidi

eorum

imitatores, majoribus

long dissimiles.

qum

rigide fuerint inierpre-

Patres auiem vestri

Vers. 48.
eis v.

occiitERUiNT eos.

Hebraismus,

quot seniorum traditionibus, quot propriis consti;

pro, quos patres vestri occiderunt.

lutiunculis, arctrint et aggravrint

postrem quant

Profect, nempe. Explicat quare

,

dicat

fecerint illius quae videbatur transgressionem vel

mi-

nim
qud

in

parte.

Porr,

imponendi verbo, jactantia

,

Testificamini

testamini, scilicet reips.

consentitis, id

noiari Salvatore videtur

aliis

qu

sibi in

eo placuerint

leges conderent et imponerent,

qud impe-

Qud consentitis, ad verbum, et est qud consentiatis et comprobetis.

,

riuni in alios exercrent. Denique malitia signicatur,

Operibus, sceleribus,
./Edificatis

parricidiis.

cm

addit

qud ne digitum quidem ferendis oneriobservandis prae-

eorum sepulcra. Videri

,

possit Salvator
,

bus, ne

minimum quidem conamen

alios

hoc accepisse

pro

conlicitis

eorum sepulcra
lict, dicatur.
:

epiis, quibus

onerant, adhibere velint. Non

qud

is

qui veteri sepulcro novas

aedificare,

structuras addit,

enim quia non

ferre quanta
alii,

possint prae infirmitate tanta onera

sepulcrum

impropri

Sepul-

sed quia absolut nolint vel

minimo

crum autem
ac
si

conficitur
:

homini sepeliendo
;

est igitur

onere gravari, vel

subtrabunt se
iis

minimum
aliis

ferre laborem, malitios

diceret

sepelitis eos

vel, ut sepeliantur

coope-

quas

praescribunt legibus. Ver

ramini.

Consummatur autem mors

vitam,
,

sepultur, haben-

igitur dicunl et non faciunt;

eque graviora etiam

:

et

turque socii criminis qui occidunt et qui sepeliunt, ut

auferentes,
illi

magis onerosa reddunt praecepta

dicit facit, alleviat

nam quando

qui

isti

memoriam
sepelire.
,

sic

enim soient

onera exemploque suo consolatioait

latronum
gnre
,

socii

latronibus occisos
,

alio homicidii

nem

affert.

Duplicem itaque,

Chrysostomus, hic

ne reperiantur

Ex

eo igitur qud

uequitiam eorum ostendit, tum quia sine veni exquisitissim multitudinem vivere volunt,

sepeliant seu sepulcra conficiant

colligit

eos appro-

tum quia

bare caedem.

Alii

putant Salvatorem accipere difi-

minium

sibi
:

ipsis

indulgentes
in

magnam assumunt

care, pro ornare,

interpretari
,

quemadmodm Matth.

23, v. 29, et
,

licentiam

quorum opposila
scilicet

optimo principe requi-

ornatum sepulcrorum

fieri

non ad

runtur, ut
i

adverss seipsum null utatur

se judicem exhibeat
;

gloriam

eorum

qui occisi sunt, sed ad laudem

,

eorum
Chry-

veni, sed
ctos

severum

erga subje-

qui occiderunt

quemadmodm
in

tropaea statuuntur
;

auiem mitior

Sic et
sibi

dandam pronior veniam sit. > quicumque timent Deum, quia suae infirmitatis
et ad

victoribus eo loco

quo hostes peremerunt

sic

sostomus

et

Eulhymius

Matthaeum scribentes.
:

conscii sunt, clementer ignoscunt

infirmis; et

Utravis porr interprelatio est in parlem pejorem

quia in seipsos magis

qum

in alios severi sunt,

non

nam
qud

ex natur operis, licebat in

;

bonam partem

inter,

tam
illud

praecisi sunt exactores.

Hinc

intelligilur illud in;

pretari

opus enim est ex suo gnre religiosum

j imis,
,

legislatorem suis ipsius teneri legibus

deinde et

et ex

humanilate scelus dtestante, saepenumer

aliis

non insolenter rejicienda nec iniquis ferenda esse

sepeliantur qui ab

fuerint occisi

et sepulcra

non

subdilis praecepta

majorum, quantmvis duriuscula

,

et

rar ornentur, ad celebrandum quidem innocentiam

minus necessaria videantur

sint

quanimvis occupationi

potis ad majora intentis animis

ipsi

qum

saluti,

eorum qui tem eorum

opra hoc

occisi sunt,

exsecrandum autem impieta-

qui occiderunt. Sed

qud

in

pejorem par-

denique quantmvis majores

ea non faciant et
,

tem interpretetur, qudque merebantur ut ipsorum

pietati

tam condendo qum non obse vando pecccnt modo non obsint et majora legis maiuLla smper
illa

modo
,

in ipsos retorquerentur,
:

monstrat

Salvator per ea quae subjicit

et aposlolos

Miltam ad illosprophelas
igitur dicit:

praeferantur, ita ut haec fiant,

Vers. 47.

Vm
non
:

non omittantnr.

etc.

Tanqum

Vos

aediii-

vobis.

Hoc

in

omnes Judaeorum

cando atque ornando sepulcra prophetarum, videri

vullis

principes dicit,

in solos legisperitos.

propheias colre, et damnare vestros patres, qui

:

Qui

jEdificatis.

Reclius Latine legilur qui,

qum

ipsos occiderunt

atqui ego dico

et

vos crudelitatem

Graec quia

non enim quia

ide

aedificabant et ornabant

palrum vestrorum approbare,

vestris interemptos

tanqum sepulcra

sepulcra justorum,

reprobantur.

Sumptuosis

parare sepeliendis prophelis, quos gaudeatis patribus

,

structuris et sculpturis ambitios ornatis sepulcra ac

aut cerl

monumenta exstruere

memorias prophetarum aliorumque justorum

justiliae

qui

ac tropaea erigere patrum vestorum fortitudinis ad-

causa olim majoribus vestris innocenter in-

verss
alentes

propheias

quos jure medio abstulerint

quae fuerant

terfecti fure, propter praedicationem,

inquam, verbi

memoriam criminum paternorum,

nisi

Dei et liberam viliorum increpationem.

simile,

Non

est veri-

tegenda

approbarentur. Id enim quivis dicat quj

qud

isti

transtulerint
;

sacra

prophetarum

vos penilis inlrospiciat, et ex animo vos aestimet,

cadavera ex uno loco in alium

illa

sed qud,

cm jacerent
Quo
fuco

quem

declaratis

erga

hujus

temporis propheias
quaeritis,

loco humili et obscuro.ipsi locuin illustr.irint,

Chrislum ejusque discipulos, quos ad necem

riora molimini

structuris,
vulgi

sculpturis,

varioque ornatu.
,

ut patres vestri antiquos prophetas; in quos et dt-

favorem

captabant

et gloi

iam nominis im-

qum

illi

olim patrrint in prophetas.

estis patribus vestris,

mortalemquaerebant,

inscripu's

nominibus propriis,

Per opra

igitur,

quibus similes

,,

,,

955
fit,

IN
ut perinde agere judicemini, ac
,

LUCAM
tantes.

956

si

patribus vestris
sedificarelis
:

Quod autem hos

misit Christuu, fecit ut extre-

cooperaremini

aut in gloriam
ail

eorum

mm

tentaret an nequiret Judaeos ad salutem addu-

Videremini siquidem,

Eulhymius,

in

honorera

cere, quod ver varios misit, valuit ad arnplificationem

Liatiae ejus.

eorum qui

occisi sunt

ornare monuinenta,

et ad accu,

Sed

dicat aliquis

videri

non miltendos
impleChrisli

saiioncm patruin vestrorum praedicta facere

nisi

fuisse servosalios,

poslqum Dominus ipse venerat nec

;

homicidium eorum iinitaremini.

Vers. 49.

Propterea,

illi

quidquam profecerat
tam
fuisse maliiiae

nam

et Christo occiso

quia consentiebant

mensuram. Respondeo,
nisi

operibus patrum suorum, quia approbabant tam reips

ejusque apostolorum caeterorumque praeconum Evangelii

qum
Dei

affeclu caedes
;

prophetarum
:

patribus suis per,

missionem ad Judaeos non

unam

censeri

petratas
,

utque hoc declararet

,

et

etiam, sapie.ntu

nam

ut Cbristus parens se ipsum obtulit, ila discipuli

id

est

Jsus dixit, praedixit; inler

et

esteras

postea non nisi Christum ipsum praedicaverunt.

absolverat
esset
et

Non
su
:

comminationes
saeis

hanc

addidit, dura scribis et Phari-

munus suum
,

Cluistus antequm mortuus

sua

vilia intrpide

constanterque aperret. Prima

,

resurrexisset

morie

et resurrectione

haec verba sunt evangelistae

quibus Jesum vocat sa-

perlecit

quod

erat Redemptoris Salvatorisque

mundi

pientiam Dei, ut mentes Iectorum altollat ad conside-

morte

igitur resurrectioneque su,

per alios perrexit

raiionem dignilalis Jesu,

omnium futurorum
,

praescii

salutem offerre Judaeis, quod jam non decebat per

et sapientissimi dispositoris

ne bas exprobationes

et

ipsum
ab
eis,

fieri.

Mortem, quam
ipsi sacrilge

ipse indign passus fuerat

comminationes leiner
sapientia Dei

in scribas et Pharisaeos hostes

cujus

erant auctores et rei tene-

suos eflutivisse putaretur quoquam. Est autem Jsus

,

bantur obstrictissim,

offerri ipsis jussit in

redemptioipsi

secundm divinam quidem naturam

1
;

nem peccaiorum,
intulerant
,

etiam ejus peccati quo mortem

ipsis

quia

Verbum
;

Dei est, Joan. 1, v.

Verbum autem
Deo promente
:

considerans non lam quod ab

qum

sapientia est

Verbum seu

sapientia est, ex

quod pro

ipsis et

pro
;

mundo

universo peccatis salofferri jussit

cedens

ut

verbum seu

cogilalio hominis ex
,

vando morluus esset

resurreciionis

nec simpliciter

secundm humanam ver naluram quia in ipso omnes thesauri sapientiae et scientiae absconditi sunt, quod docet Apostolus Colos., v. 3.

sed exhibito et efficaciter astrucloillo

suae

omnium maximo

signo, quod mortalis promiserat

(meminisse oporiet signi Jon Prophet, promissi

supra), aslruclo
,

Ad

illos

Iegisperitos

et

Pharisaeos caeterosque
evangelista
fecit:

inquam

per servos suos evidenter

Judaeos.

Mutatio

personae
,

quam
ad vos
,

mulatos

in viros alios et efficacissimis Spirils sancti

:

nam

sapientia ipsa dixit

,

quod ex Matthaeo

donis ac virlutibus instructos

quos

illi

cm

interfe-

clarum est

nisi forte bis istud dixerit.

cerunt et repulerunl non

minus qum mortalem

Propiietas. Congruit prophtie

hic accipere

nomen generalis qum secundm Matthaeum, ila ut et

;

Christum, convincuntur desperatissim Christum repulisse et

summum

obduralae impievatis gradum alti-

scribas complectatur

scilicet,
iis

non pro

iis

tanlm qui

gisse, Christo et in se et in suis occiso ac repulso.

futura praedicunt, sed et pro

divinae sunt interprtes.

omnibus qui voluntatis

Et ex illis, sed ex illis, scilicet quosdam. Non tanlm non rcipient eos verm etiam quosdam eorum.
,

Apostolos, legatos

et praecones variis eflicacibus-

Occident, hujus exemplum

fuit, inprimis

Stepha-

que Spirits sancti donis instructos. Observare enim

hlclicet,

nus prolomarlyr, quem

deinde

illi

lapidaverunt, Act. 7, v. 58;

,

quod nott Hieronymus,

,

varia esse dona

,

Jacobus uterque

major,

quem

decollavit

discipulorum Chrisli
Inter clesles

juxta Apostolum

Cor. 12.

Herodes Agrippa, applaudentibus Judaeis, Act. 12,

v. 2,

praecones eminuerunt apostoli, qui,

ait
,

minor,

quem

summo

templo praecipilrunt
lib.

illi,

quod Hilarius
phet
,

et

de futurorum revelatione pro,

et fullonis fuste

peremerunt, Eusebius,

2 Historie,

et

de Christi agnitione sapienles

et

de legis

cap. 23.

Quosdam etiam
legit Siouaiv.

intelligenti scrib fuerunt.

Ex
,

bis

Joannes proplie-

Persequentur. Inlerpres
ouctiv,

At

t'x^it*-

tam se

declaravit

Apocalypsi

sapientem Epistolis
reliquit.

quod

est in plerisque libris,

mult

Ip.tpaTixTspov

scribam doclissimum Evangelio, quae scripta

Praeler apostolos plures
alii

est, q. d., ita

riis suis.

insectabuntur ut tandem expellant inju-

nominantur prophetae
1
:

et
in

doctores seu scribae. Act. 13, v.

Ecclesi

Eru.ni

autem
,

Vers. 50.
quiratur,

Ut inqciratur
sanguis,
ita

ut exqniratur aut re-

qu

erat Antiochi
et
,

prophet

et doctores

in
et

quo modo
sit

vertil versu

proximo

ita

ut re-

quibus Barnabas,

Simon qui vocabalur Niger,

quirendus

ut ratio reposcenda et pnae

Lucius Cyrenensis

et et

Manahen

qui erat Herodis Te-

exigendae sint sanguinis. Vindicta dbita effusioni omnis

trarch collactaneus,

Saulus. Rurss Act. 11, v. 27,

sanguinis, ultio promerita

omni

effusione sanguinis.

28

inter caeteros prophetas Jerosolymis Antiochiam

Hebraicum dicendi genus

recidat

ut veniat super vos

omnis
in

profectos

nominatur Agabus

qui prdixeril

famem

sanguis, pro, ut in vestrum caput redundet,

vos

futuram sub Claudio,

10, 11, praedixit

quemadmodm et Act. 21, v. captivitatem Pauli, quam etiam per

prnuntiari Paulus ipse testatur
S

omnis sanguis , ut

rei sitis

omnis sanguinis
Huic

ut vindicta de vobis sumatur pro

lis

omni sanguine. Simiv. 32, 33.

omnes

civitates sibi

phrasis 2 Heg. 1, v. 16
illa

3 Reg. 2,

Act. 20, v. 25. Denique Act. 6, v. 10, describitur

opponitur

phrasis

qu amoveri
v. 31.

dicilur sanguis in-

Stheplianus hujusmodi, cujus sapientiae non p'iterant

i

nocens ab aliquo, 3 Reg. 2,

csistere adversarii

plurimi

numro cum eo dispu-

Omnium prophetarum

qui Dei

nomine populum ad

, ,

, ,

957

COMMENTAMA. CAP.
esse prophet

XI.

958
Baronio expositore, ut credam

pnitentiam invitaverunt. Generaliter hic accipien- iw qiiod

iia (il verisimile,

dum

nomen

docent versus proxim

etiam

verum
sit

fuisse,

quod Hieronymus hanc senait

,

praecedens el sequens.

lentiam
occisus

recitans nec probans

,

quod propterea
adventum.

Qui effusus est, Gr. :qui effunditur, praesens pro

prieriio
:

quia

Salvatoris

prdicarit

omnisqui

injuste eirusus est

is

quibuscum-

Quis enim duhilet, quin promissum Christum, ver,

Ut fama erat
,

quemajorum vestrorum,nonsolm
bus vestris
effudislis et effundeiis

quem vos mani-

advenisse praedicaverit

et ut Christi
,

propediem, non so-

Rgis ac Redemptoris persecutores redarguerit

qui ipsius filium

eos

lm, inquam, sanguis meus legatorumque ac praeconum

caeterosque innocentes puellos ad

meorum, verm eliam ob

meum

et

istorum sangui-

nem omnis

sanguis sanclorum superiorum aetatum.

,

necem quaerebanl? Quanqum ver Herodes alienigena occidi jusserit hune Zachariam Judaei tamen ,
;

A
A

coNSTiTUTio.NE, creatione mundi

prima

rerum

non dubium
faventibus

Herodis ministri

eum

occiderunt
,

origine.

et consenlientibus aliquibus scribarura

,

generatione ista
aetatis.

ab hominibus hujus genera-

Pharisaeorum et sacerdotum

absque quibus non

in

fa-

tionis sive

Referenda est hsec particula ad

cile patuisset violentiae locus

templo

tameisi et

verbum

inquiratur,

non ad

eft'usus est.

Herodes non ut alienus hic habendussit, cooptatus

clariore
in

Vers. 51.

Abel. Fuit Abel propheta, qui

,

populum

Isral.

Mens
et

itaque Jesu hoc loco fuit

,

rerum divinarum
cognitione

ac praesertim venturi Salvatoris

et ptre

nominare primum

ultimum justum

populo

Deo

Adamo

accepta

sacrificio

super quem invocatum est nomen Domini, non tamen

quod

obtulit

mortem

Christi praefiguravit, et sermoni-

manibus eorum
interfectum
,

quos alloquebatur aut aequalium

his

bus suis
patris sui

cum vitae innocenti conjunctis, familiam ad Deum colendum et amandum provocavit.

;

omnesque simul

duobus extremis
post

concludere. Sed quare igitur, loco patris, non nominavit filium

,

Zachari.e patris Joannis Baplistae

qui et ipse pro-

Joannem Baptistam

qui

di

pheta fuit, edilo vaticinio, quod sup. 1, v. 67, et

deinceps recitatur, qui non
sublatus est
,

patrem interfectus fuerat? Respondet Origenes, quia

manifesta est res, qud scribie et Pharisaei non occi-

ita

pridem

periit,

vita

interfectus est.

derunt Joannem, sed Herodes. Atqui contra, manifesta

JEdzh, domum. Solum templum interius, complectens sanctum et sanctum sanctorum,

est res

qud

scribae et

Pharisaei

cum Herode
nominare

domus formam

Joannem
Jsus

occiderint.

Quare cm

vellet

prae se ferebat utpote solum tecto coopertum. Caeterm

hujusmodi periphrasi

loci Salvator

hic utitur, inter

templum
nec
loci

et

dem,

ut saevitiam amplificet
absterrili

eorum qui
caede jusii.

sanctitate

fuerint

primum et ultimum non ab his quos alloquebatur aut eorum aequalibus occisum, Joannem ultimum nominare non debuit, quem l fi quos alloquebatur aut eorum aequales biennio plus minus occiderant.

Vesana minium rabies, quam

altaris et templi

con-

Nec Herodes

isie tetrarcha

Judaeis sepa-

spectus sedare non potuit, quin sacrum locum ne-

randus est, quippe qui non proselytus solim fueril

ut pater
patri.
,

fando homicidio foedaret. Porr quod locus

ligendus
sit

iste intel-

sed et natus Judaeus

igiiur voluit

tam religione qum

de Zachari paire Joannis Baplistae

,

Joannem

Jsus secum et

cum

fuisse olim

celebrem opinionem Graecorum

mullis

apostolis ac discipulis suis intelligi, quos suis

manibus

testimoniis docet
et

Baronius Annalium tomo primo;

occiderunt Judaei suae retatis;

malitiae

nam
suis
, ,

et

congruebat

quanqum Chrysostomi schola loqualur ambigu,

afferens

absolutae

regem cum

non tantin

varias

opiniones,

in

hanc tamen

magis

pedisequis,
ferre.

inclint.
riae,

CDeterm de causa occisionis hujus Zachainter

Jam

ut intelligatur,

verm eliam praecursore medio auquomod fulurum praenon eorum tanlm quos
,

non perinde

seconveniunt Graeci. Plerique

dicat Jsus, ut de Judaeis suae aetatis vindicta capiatur

caedis
ipsi

eam

afferunt causam,
,

qud Mariam, poslqum Jesum

omnium justorum

peperisset

statuerit in loco virgii.ibus ad

orandum

suis

manibus interemerint

Christi

inquam

deputato

afferens

eam

virginitate Hlibat peperisse

ejusque comitum, verm etiam

omnium

majoribus
,

Christum. Atqui non est verisimile Deiparae virginitatem divulgalam

fuisse

ipsorum condito

mundo

interfectorum

primo ad
initio

quamdi convivebat
est vixisse

illa

ultimum usque, considerare oportet, qud ab

marito Josepho,

quem

probabile
:

donec

mundi

poslqum peccaveral

Adam

Deus

reliclis

Jsus adolevisset in virum

est

minus etiam verisimile

Christus aut ejus
Christi

plerisque omnibus hominibus, adeque universo pro-

propalatum

fuisse quis

esset

pemodm mundo,

ut ingrederentur vins suas,

unam
sui

mater,
Petrus,

ante tempus ostensionis

ad

Isral.

saltem aliquam semper elegerit

familiam

cui

Alexandrinus episcopus

et

martyr, citatus

cognitionem etcultum dederit: hujusmodi

familia Adae;
cessit familia

fuit

prima
suc-

Baronio, et Graecus quidam exposilor Caten Tho-

qu distract
Seth
,

in

varias

familias,
,

mae

et Bichelii

Commentariis Lucam enarranlibus

,

deinde Enos, Gen. 4

v.

26;
,

eam dant causam

caeteros
(in

qud cm
jussisset
ita

Christo nato
et (ilium

inter

demm
familia

tempore

diluvii familia
,

Noe;

diluvio

Sem

infantes

Herodes

hujus

postea Heber, Abraham, Isaac

tandem Jacob, cujus

cujus nativitate non

pridem admiranda acci-

eliam distracta in varias, adeque in duo

,

derant, divulgala per omnia montana

v.

Jud, Luc.

1,

decim distincta

tota permansit ci.!trix veri Dei

et

65)

interfici

ille

sublractum et in

eremum

Id

excren

in

populum innumerabilem

leges Dei colendi

:

maire Elizabeth

deportalum prodere noluerit.

rectque Vivendi Deo ipso accepit

qui populus ad

, ,, ,

959
ipsa

IN

LUCAM
praeter obdurationis et reprobationis

960

usque tempora JesuChristi perduravit, Deo illum

pnam

conreli-

rgente et protegenle adverss reliquas omnes totius

junclam
quis

cum

invidios surrogatione genlium

miseriis

mundi iucredulas gnies. Haec

invocatum
fuit

successio estpopuli Dei

omnibus

quas

passi sunt
,

majorem.

ab orbe condito, censeturque unus popidus super quem

Hiec porr exstirpalionis

inilio
,

pna

jarn inde
,

mundi
est pro-

nomen Domini. In hoc populo reperire

,

quo cpit populus hic condi

,

cpla

semper

fuit viros justos qui caeleros ad juslitiam colendam tum exemplis tum verbis invitarent (extra hune populum vix ullus exslitit justus), quanqum

mereri

landemque promerita

est

ab hoc populo,

conlinuis caedibus et persecutionibus servorum Dei.

Nolens enim amplis ludibrio haberi ab hoc populo

Deus, sed ulcisci volens sanguinem servorum suorum

non omnes

in

eo justi fure

im ver
perversi
,

rari justi

plerique ver

omnes

injusti
et

Dei in

quem

omni
culo

aetale

ac seculo ab eo effusum
in

semel
,

eum

credebant exacerba tores,

justorum qui Deo place-

delevit,

tolamque

eum iram tuam

quomod

effudit

specla-

bant ipsosque ad meliora adhorlabantur persecutores

omnium

severissimo atque gravissimo. Manifit

,

adeque homicidae. Hoc manifestum

famili Adae, in

fuit
;

in

prima

festum itaque
aetatis Christi
\

venerit super Judaeos

qu Cain occidit Abelem

in famili

omnis sanguis justorum effusus ab orbe

,

Abrahae, Ismael perseculus est Isaacum; in famili

Isaaci
,

condito majoribus ipsorum

praeter
;

illum

quem
in

Esaii afQixit
caeleri

Jacobum

in

famili Jacobi

ipsimet suis manibus effuderunt

ipsos incident excidium
gentis

quandoquidem
illalum
<

Josephum

fratres vexrunt; denique

populus
fuit

Deo pro

ex Jacobo, alis Israele, oriundus, semper infeslus

prophetis cterisque viris juslis, quibus
oflicii

omni
< i <

illo injuste effuso

sanguine.

erga

vel civitas,

ait
,

auctor Operis imperfecti

Omnis enim gens non cm

, ,

Deum
balur
liler
,

et

proximos juxta leges Deo

latas

admonenalus
,

peccaverint

statim punit eas

,

Deus

sed exspectat
,

usque ade ut etiam plerosque eorum crude,

per multas generationes

et

modo mandat
,

modo

occident, donec e ventum est, ut

,

dm
,

minatur
diutis

interdm ex parte castigat

,

ut quant

esset

divinits ipsi promissus

Salvator Christus

eos exspectaverit

tant et Dei

judicium

quem semper

exspectaverat ac desideraverat
quaesierit
,

illum

justius sit et illorum dignior

pna. Quando autem

pec-

ipsum Christum ad necem

multis inno-

placuerit

Deo perdere civilatem illam aut gentem

quoniam quae

cenlibus puellis interfectis, inter quos

riretur Christi

cm non

repe-

videtur

omnium generalionum praecedentium

illis
;

prodromus, palrem ipsius sacerdotem

cata reddere

illae

omnes gene>

sacrilge in ipsis templi penetralibus trucidrit.

Ob
,

rationes merebantur, haec sola passa est.

Hactens

haec scelera

cm

potuisset juste
,

Deus populum hune

et

ille.

Sic Amalecitarum peccatum

quo

restiterant

auferre

medio

toleravit

tamen eum semper

Israeli egredienti

ex iEgypto, gentis excidio

1

demm

pnis mitioribus afflictum ad pnitentiam

donec ad

invitavit,

punivit Deus per

Similiter
,

Salem regem,
sed

Reg. 15, v. 2, 3, 7.

summum
Hoc

usque gradum malilia

illius

perve-

non manserant quidem impunita scelera

;

nisset, Christo Salvatore ejusque evangelistis

morte

patrum Judaeorum

cm insignem

et

publicam

mulctatis.
justitia

scelus

omnium maximum

conferens

orbi universo vindictam mererentur

tam longae diu-

Dei

cum

continua srie similium scelerum ab

turnaeque impietates, visum est Deo et de praesentium

et

orbe condito admissorum ab hoc populo, neque ultra

de praeteritorum impietatibus per Titum et Vespa,

ferendum ducens
quovis
sed

decrevit

populum

hune

non
ac

siananum vindictam facere

pal
:

gente fundits exstir-

modo

punire, quo

modo

antea saep fecerat

exstirpalione

enim

ill,

non modo ultus

,

est se

delere et exstirpare,
,

et auferre
,

locum ejus
in ejus

Deus de Judaeorum ejus

ant reliquis palratis jure quve justitia
,

aetatis

sed et de omnibus
,

gentem

eoque rejecto ac reprobato

,

locum
et

flagitiis.

Quaerat aliquis
,

quo quod

assumere

quas haciens prae

,

illo

vilipenderat

ultima aetas sola passa est

etsi

deseruerat

reliquas sine

discrimine totius

mundi
aetatis

non
aetas

sola

promeruerat? Dicendum

non solm

gentes. Haec divina vindic.la venit super Judaeos quos

ultima promeruerat hujusmodi

Christus hic alloquitur

Christi et

id est

super Judaeos

ruerat tamen, primo, quia

proximos

lilios

eorum

qui perrexerunt perChristi.

tatem imitata fuerat. Auguslinus

solum sua
,

pnam, promemajorum suorum crudeliMalorum imitatio facit , inquit

Psalmi 108, ut non
,

sequi et medio auferre

praecones

Nam

in priori exposilione

anno

morte Christi, quae banc inierminationem

,

sed etiam eorum quos imitati sunt

m-

mox

secuta est, quadragesimo

,

aut, ut

alii

volunt
sono

rita sortiantur.

Quoniam, quod habet Chrysostomus

tricesimo octavo

cm

egresso in

omnem lerram

apostolorum
esset,

Evangelium inler gnies disseminalum

fratris Christi,

paulpostcaedem Jacobi minoris

ipsis Judaeis

ab bis

factam ob prsedicalionem nominis

homicidas
istos
,

hune locum, qui multos propter peccata sua neque ideirc faclus est vexalos esse non ignort sed eadem committens non curt, illorum melior Secundo, quia non quoque pnas juste sustinebit.
in
, ,

JesuChristi, perdidit Deus

missis

tanlm imitata fuerat scelera

exercitibus suis, ducibus Tito et Vespasiano, qui

tem-

verm etiam superrat

cteri omnes, ail

et iniquiora

majorum suorum , fdioraque qum

,

plum

e*

Jerosolymam meiropolim reliquasque omnes

eorum, succenderuut, vastaverunt , fundits

Chrysostomus, perpetrrat

nec

civitates

deleverunt, et peremerunt long

majorem sanguinarii
coaliluris

quidquam eos maliti poluit revocare, patrum crude* litatem non solm referentes, sed et vincentes. Postrem, quia non
superrant

hujus populi parlem

paucis ignominios dispersis

in

tantm impietatem
et un-

nec unqum amplis

populum unum

patrum suorum, verm etiam consummrant

, , ,

961
pleverant, id est, ad

C0MMENTAR1A. CAP.

XI.
,

962 neque
alios

summum
quem

usque impietalis graullra pati

his

altendebant

de

bis instruebant
,

vel

dum

progressi fuerant,
,

non debebat

instrui patiebantur

Christo aut quovis alio

non

longanimitas Dei

quin extrme ulcisceretur, Clirislo

apostolis et pracconibus

permiltentes ut quisquam de Scripluris ageret aut

diceret

nimirm Salvaiore ejusque

medio

quidquam

nisi se

consultis et ex
:

suarum
in-

sublatis, cujus solius peccati

enormitas meruit

inlerprelalionum praescripto

quinim pervers

pnam
ruerat

aequivalentem pnis quas promeruerant unalii

terpretatione corrumpebant manifestas de adventu

Christi

qum simul omnes

itaque

homicidae justorum. Promcaetas

jam

praesenlis prophetias. His itaque

illi

modis
ad

ultima
;

exslirpationis

pnam
,

sustulerant

fraudulenterque suppresserant doctam

Spiritu sancto

quam
seipsis

passa est

promeruerant autem eiiam supe-

illam clavem

donatam

Israeli

riores aetates simul

,

omnes
;

et passae sunt

non

in

aperiendum regnum clorum. Hanc Christus

tuere conabatur, eque aperire Israelitis

resti-

sed in uliim

passa;,

inquam

sunt quia

posteritas

earum

deleta est et respublica radicits

illae

lorum
illi

regnum c verm quantum Christus aperiebat tanlm

,

exstirpata in qu

hactens vivebant et florebant

simul et Pharisaei

claudebant regnum clorum

quemadmodm
runt porr

diverso

Abraham acceperat

pro-

ante domines, modis omnibus prohibentes et agentes,

missam terram, non

plura

in se, sed in

semine suo. Potue-

ne quis Chrislo crederet,

probratur Matth. 23
,

id

quod

ipsis

ulteris ex-

peccatorum gnera concurrere

;

v.

13.

Hic enim reprehen-

quibus Judaicus populus excidium promeruerit

sed

duntur, qud sublal clavi non aperirent aut sinerent

aperiri

videmus
continua

praecipuum

peccatum

fuisse

homicidia

regnum clorum
,

illic

quod eliam aperlum

reslilut
,

eorum

quibus pietatem docti fuerant

jam regnum clorum

Ipsi
;

clavi

Christo

maxime autem
Ita
,

Christi.
,

clauderent in ora hominum.

,

profect

cert

pro quo Matthaeus amen

non introistis, nec

introilis, scilicet in

regnum
est,

vehementer affirmantis
Requiretur, omnis
Vers. 52.

est.

clorum, quippe qui

uti

clavi, quae vobis

ad

manum

ille

sanguis.

non

vultis

Hoc
,

que Mosi
V.c vobis, scilicet dixit et hoc, inter

nam Scripturas non magis qum mihi creditis.

;

scrutamini, ne-

Et, quod

pejus

prorssque contrarium vestrae

vel introeunt
,

caetera hujusmodi, Sapienlia Dei.

professioni est,

eos qui introibant

;

Tulistis.

Graeci interpretanlur
,

sustuliplis

graec, inlroeuntcs

qui parati sunt introire

clavi
,

aperto

abscondistis
sublal
,

obscurstis

ita
;

ut clavi
sic

medio quasi
,

maneat clausa janua

Euthymius

Tlieo-

sunt in

me regno clorum e quam reslilui me credere et Ecclesise meae

me
,

qui parati
,

inseri

persuasi

phylactus, et Cyrillus in Caten citatus.

praedicatione
sacris.

et

propositis

me

Scripturis

Clavem scientle
seu cognitionem
,

clavem quae praebet scientiam

scilicet

rerum ad salutem

scitu

Proihbuistis, ac prohibetis, scilicet introire, in

me
,

necessariarum

quae quidem solae dignae sunt quae

credere et Ecclesiae meae adjungi

prohibetis, in-

sciantur. Hase clavis est Scriplura sacra, docens quae

quam, perversis Scripturae

sacrae inlerpretationibus

credenda sint ut salvus

lias

est

autem

clavis regni

blasphemiis doctrinae operumque

lentatis, et aliis
et

meorum, minis
modis
:

in-

clorum
lorum
clavem

docens enim qure credenda de Chrislo

,

omnibus quibus

potestis
si

nam
9

caeterisque divinis mysteriis sint

,

aperit

regnum c-

jamdudm
22.
,

conspiraverant, ut
,

quis
fier et
,

eum
,

confite,

ita

ut

fide
,

concept
adverss

liceat

introire.

Hanc suam
usus.

retur Christum
v.

extra synagogam
iniquitas
,

Joan.
facile

legisperiti

professionem

Est haec duplex

nec

alia

(ipsorum enim erat Scripturam sacram populo enarrare) sustulerant, ita ut vix ullus

gravior

similis satanicae invidiae

:

malefacere et alios
gravissima
:

manerel

illius

prohibere benefacere

quam

proinde

Vel enim omnin non explicabant populo Scripturam

manet vindicla Dei ex hc

sunt,
<

Christi

doctrin

Hi

sacram, sed in doctrinis mandatisque hominum,

tradiiionibus
et

in

ait

Chrysostomus
,

quos pestes transferendo

alios

constituliombus

majorum

parm

appellamus
vigilantes,
posili. Si

qui

ad corrumpendos

studios

aut nihil ad veram pietatem facientibus, explicandis,

toti

<

veris

doctoribus ex diametro sunt opest errantes revocare

is
:

erant

vel in

illis

sacrae Scripturae rbus

,

immora-

enim doctoris

qui

bantur, quae minus necessariae erant

tione

ut in observaexplicatione
soli,

ad salutem tendentes in errorem reducit,

perditus

nudarum caeremoniarum
,

sine

omnin atque
Vers. 53.

pestifer est.

significationum

nec

alios

quidquam prler hoc

H/ec, subamara quidem, sed

si

salutifera.

dum

scire permittebant.
,

Nam
de

quae de Christo

de
et

Diceret, dixissel, libertate divinam prae se ferente

auctoritatem.

ejus virtute et eflicienli

caeteris quae

fide et

pnitenti
,

ducunt ad regnum clorum

,

in Scri-

Coeperunt. Et
simi,

vindictae ac mortis ejus cupidis-

pturis exstant

quae ut
,

maxima

inprimis tractari

docerique oportebat
vocati

praeteribant

omnia

et

ne pro-

non sunt tamen ausi comprehendere, lum ob timorem populi tum qud deesset ipsis justa quam
,

quidem

saepis

Christo ad

harum rerum
,

praelexere possent causa.

Pharis/Ei et legisperiti,
offensi libertate

tract ationem et

Scripturarum de se perscrutationem

repre-

Vers. 53.
offensi tant

Cof.peruvt Piiarjs^i et legisperiti

reprehendendi libertate , quia aestimalio anctitatis Pharisaeorum, et auctoritas doctrinse scri-

barum elevabatur, graviter insistere, id esl, vehementer inslando eum urgere; et os ejus opprimere, id est, loquentem reprimere, de multis, quae c'iserat';

, ,

903
bendenlis
;

IN
illi

LUCAM
gogis
,

964
pervertis
,

qud

sanctitalis sua?

aestimationem

igilur

honorum
alia

et dignitatum
,

ra-

minui
ill

lii

qud doclrinac suae auctoritatem elev3ri

tiones

nullosque vis esse

Alii

magistros

sed omnes

Jesu oraiione meluerent.

insisteri,

aequalcs.

denique
Ilaec

objeclabant, aut dolos

Graviter, veliementer,

urgerc, coin-

inlerrogabani.
illius,

auleui

ad

mens;im

Pharisaei
:

primere, conslringere. Lalinus interpres

risque codicibus
legisse

cum

pie-

de quo supra,

v. 37, accidisse

videntur
,

nam
nibil

videlur

Mgttv,

imminere,

post ea quae Matthams narrai similia cap. 23

instare, molesti esse:

utrumque eodern

recidit.

objecerunt aut

quaesierunt scribae

vel
,

Pharisaei

Os ejus
eum,
i

oi'i'RiMERE. Alii verlunt

allicere

ab ore interrogare
alii

quibus paul anl os fuerat obturatum

v.

Matth. 22

alii,

eum ad loquendum,
<

captios

eum

4G.

nlerrogare; Eutbymius:

Significat,

inquit,

extem-

Vers. 54.

Insidiantes

ei

reddentes

malum pro

porales et non consideratas responsiones dolosarum

bono. Pestilenles homines, nihil aequ oderunt ac

salulares increpaliones.

<

interrogationum expetere.

Theophylactus
:

Fre-

quenter interrogare et perplexum facere

lieri solet
,

id

quod
aliis

Et, pro idesl, qu^rentes

conantes, aliquid;

<

quando plures inlerrogant unum de

argumenlis,

singula ejus verba studios dolosque observabant.

atque

aliis

ita

ut perplexus reddatur
id

Capere
quod
et

venari
vel

captantes ex ore ejus

vel extor-

nec possit respondere.

Huic sufragatur

quod

tum crrorem,
in

verbum subitum aut ambiguum,

verti

sequitur de multis (quod praecedentibus aplis jungilur

lis

malam partem
si

posset

objectionum
insidias
ei

qum

sequenlibus verbis)

quod

est, proposi-

quaeslionum

perplexarum
quid contra

aucupiis

multis variisque quaeslionibus et objeclionibus.

verlit,

struebanl, ut

Deum, legem

aut Caesa-

Quare recl Latinus interpres

mere, quod non est
os ejus
,

os ejus oppri-

rem

prolulisse viderelur, nocerent ei et crearent peri-

os occludere aut obturare, sed

obruere, non

ut laceret, sed
et
,

ut

coactus

culum, accusantes apud Synedrion aut praesidem, tanqum zelo justitiae moli, non odii aut vindiciae
privatae.

ad multa simul respondere,

redditus atque haesitabundiis
eluliret

pioinde perplexus
et

Putabant

inquit

Eutbymius

repente et
:

alicubi laberelur

de improviso in errorem omnino illum inducere

dissolvebat

quod
exponit
in

reprehensionem
,

mereretur.

Quin

verm sapienlissim

omnia, facilque

etiam recl Arias Montanus

multis
ejus
,

os ejus

opprimere de
,

respondebat.

Itaque reips hi ostenderunt,

qum

verba

ejus

arguere
fuerat
,

verba oris
,

vera essent ea de quibus Jsus ipsos increpaverat

quibus

ipsos invectus

refellere
si

crimina,

multis inde deductis consquentes

sisset
,

quas

admiob-

increpatione

reprehensioni

accusationique

fuisset
:

nibus

non tanlm non correcti sunt verm etiam pejores redditi, crimicrimina cumulrunt nempe , ut soient
,
:

dm

noxius. Verbi grati,

unus occlamabat

Qui damnas

obdurali corde

qu magis reprebenduntur
,

et

ad

loliones praescriptas tradiiionibus seniorum,

edem

salutem vocantur

hoc longis salute recedunt.

:

ralione
ditiem,
facis.

damnas

loliones lege praescriptas, et

munniliili

Accidit ipsis illud Jeremiae cap. 5, v. 3

eos, et

Percussisti

quam Deus
:

testatus est sibi

gratam
legis

non doluerunt
:

altrivisli eos, et renuerunt acci-

Aller

Qui reprobas

exactam

observa-

pere disciplinam

induraverunl facis suas supra pe-

tionem, qualis est Pharisaeorum in solvendis decimis,

tram, et noluerunt reverli. Sed quare incorrigibles

increpavil? ut
si

consequenier et legem reprobas

nam

si illa

sancta,
:

non
ipsis

ipsis

prodesset correplio, saltem

,

qu servatur exaciis
negas Pharisaeis

e melis agitur. Terlius

Si

populus

sibi

ab

caveret

ut hominibus impiis et

et scribis

primas cathedras in syna-

adversariis fidei in Chrislum.

milita scilicet ex eis quasi consequonti capiios inlerrogando, ut perplexus fieret, nec ad lot hinc inde interrogata respondere posset; vel etiam multa simul objiciendo ut lot argumenlis pulsatus aliquid mius considerat responderet , nimirm ut sequilur. Insidiantes ei, et qu.-erentes aliquid Vers 54. capere de oke ejus ; quem tt inlerrogationibus et objeclionibus vellicatum , minus putabaut l'ore ocu,

latum et cautum ad respondendum sicut hominibus coniingere solet discursu et collaiione , ideque et
,

lempore indigentibiis quorum non indiget scientia beatorum. Noiat autem August., quamvis M illb. et Lucas eadem Clirisli verba narrare videanlur , diquia Lucas ea versis tamen temporibus esse dicla
,

narrare videtur dicta in domo Pharisaei , antequrq venisset Jerosolymam , Matthaeus ver Jerosolymis.

CAPUT
\. Multis

XII.
1.

CHAPITRE

XII.
s'-

autem

turbis circumstanlibus, ita ut se

,

Cependant une grande multitude de peuple

invicem
suos
:

conculcarent

cpit dicere ad

discipulos

Attendite fermento Pharisceorum, quod est

tant assemble autour de Jsus, en sorte qu'ils marchaient les uns sur les autres, il commena dire ses disciples : Gardez-vous du levain des Pharisiens,

hyprocrisis.

qui est l'hypocrisie.

:

autem opertum est, quod non reveletur neque absconditum, quod non sciatur.
2. Nihil
5.

2. Car il n'y a rien de cach qui ne doive tre dcouvert, ni rien de secret qui ne doive tre connu. 3. Car ce que vous aurez dit dans les lnbres, se publiera dans la lumire; et ce que vous aurez dit l'oreihe dans une chambre, sera prch sur les toits. 4. Je

Quoniam quae
;

in lenebris dixislis,

in

Iumine

dicentur

et

quod

in

aurem

locuti estis in cubiculis,

praedicabitur in tectis.
4. Dico

autem vobis amicis mois

Ne terrcamini

vous

le dis

donc vous qui tes mes amis

^5
ab
his qui occidunt corpus, et post

COMMENTAKIA. CAP.
hc non hatimete

XII.

9j

bent ainplis quid faciant.

5.

ne craignez point ceux qui tuent le corps, et qui aprs cela n'ont rien vous faire davantage.
5. Mais je vais vous apprendre qui vous devez craindre Craignez celui qui, aprs avoir t la vie, a encore le pouvoir de jeter dans l'enfer. Oui, je vous le dis, craignez celui-l.
:

Ostendam autem vobis quem timeatis

qui,

eum
6.
et

tere in

poslqum occident, habet potestatein mitgehennam. Ita dico vobis, hune timeie.

Nonne quinque passeres vseneunt dipondio? unus ex illis non est in oblivione coram Deo. 7. Sed et capilli capitis vestri omnes nuinerati
:

6. N'est-il pas vrai que cinq passereaux se donnent pour deux oboles? et nanmoins il n'y en a pas un seul qui soit en oubli devant Dieu.

sunt. Nolite ergo timere

estis vos.

mullis passeribus pluris

8. Dico

autem vobis

Omnis quicumque confes-

7. Les cheveux mme de votre tte sont tous compts. Ne craignez donc point : vous valez beaucoup mieux qu'une infinit d'oiseaux.

sus fuerit

me coram

hominibus, et Filius hominis

contebitur illum coram angelis Dei.

9.

devant

Qui autem negaverit

me coram
in

hominibus

ne-

Je vous dclare que quiconque me confessera les hommes, le Fils de l'homme le reconnatra aussi devant les anges de Dieu.
8.

gabilur

coram

angelis Dei.

9. Mais si

quelqu'un

me

10. Et omnis qui dicit

remittetur
illi
;

verbum

Filium hominis,

mes,

je le renoncerai aussi

renonce devant les homdevant les anges de Dieu.

ei

autem qui

in Spirilum

sanctum
ad

blasphemaverii, non reniitlelur.

11.

10. Si quelqu'un parle contre le Fils de l'homme, son pch lui sera remis; mais si quelqu'un bla-

sphme contre
in synagogas, et

le Saint-Esprit,

il

ne

lui

sera point re-

cm

autem inducent vos

mis.

magistratus et potesiates, noliie

solliciti
:

esse qualiter

aut quid respondealis, aul quid dicalis

12.
Spiritus

enim sanctus docebit vos

quidam de turb

in

ips

hor quid oporteat vos dicere.

13. Ait
fratri

H. Lorsqu'on vous mnera dans les synagogues, ou devant les magistrats, et devant les puissances, ne vous mettez point en peine comment vous rpondrez, ni de ce que vous leur direz
;

autem

ei

Magister, die

meo

ut dividat
ille

mecum
:

haereditatem.
constiluit

12. Car le Saint-Esprit vous enseignera cette heure-l mme ce qu'il faudra que vous disiez.
13. Alors un homme lui dit du milieu de la foule : Matre, dites mon frre qu'il partage avec moi notre succession. 14. Mais Jsus lui dit pour vous juger, ou pour
:

14. At

dixit

illi

Homo, quis me

judicem aut divisorem super vos?

15. Dixitque ad illos
avarili
:

Videte, et cavete ab

omni
vita

Mon

ami, qui m'a tabli

quia non in abundanti

cujusquam

faire vos partages?

:

ejus est ex his quae possidet.

16. Dixit

autem similitudinem ad
divitis

illos,

dicens

Hominis cujusdam
lit:

uberes fructus ager atiu-

Ayez soin de vous bien 15. Puis il leur dit garder de toute avarice car, en quelque abondance qu'un homme soit, sa vie ne dpend point des biens qu'il possde.
;

17. Et cogitabat intra se dicens

Quid faciam

homme

16. Et il leur dit cette parabole : Il y avait un riche, dont les terres avaient extraordinai;

quia non habeo qu congregem fructus meos.

18. Et dixit
et
:

rement rapport

Hoc faciam
:

Destruam horrea mea,

majora faciam

et illc

congregabo omnia quae

17. Et il s'entretenait en lui mme de ces penses : Que ferai-je? car je n'ai point de lieu o je puisse serrer tout ce que j'ai recueillir. 18. Voici, dit-il, ce que je ferai : J'abattrai mes greniers, et j'en btirai de plus grands, et j'y amasserai toute ma rcolte et tous mes biens ;

nata sunt mihi, et bona mea,

1!).

Et dicam animae meae

in

Anima, habes multa

:

bona posila

annos plurimos

requiesce, comede,

bibe, epulare.

20. Dixit autem

illi

Deus
te
:

Stulte,

hc nocte ani-

Mon me, tu as 19. Et je dirai mon me beaucoup de biens en rserve pour plusieurs annes repose-toi, mange, bois, fais bonne chre.
:

mam

tuam repetunt
est

quae autem parsti, cujus

et

20.
es,

erunt?
21. Sic qui
sibi

thesaurizat, et

non

est in

En mme temps Dieu lui dit Insens que tu on va te redemander ton me cette nuit mme; pour qui sera ce que tu as amass ?
:

Deum

dives.
:

21. Ide dico vobis

:

Il

sors pour

22. Dixitque ad discipulos suos

en est ainsi de celui qui amasse des trlui-mme et qui n'est point riche en Dieu.
:

Nolite solliciti esse animae vestrae quid manducetis,

neque corpori quid induamini.

23.

Anima

plus est

qum

esca, et corpus plus

qum

22. Puis s'adressant ses disciples, il leur dit Ne vous mettez donc point en peine pour votre vie o vous trouverez de quoi manger, ni o vous trouverez des habits pour votre corps.

vestimentum.
24. Considerate corvos, quia non seminant, neque

23. La vie est plus que plus que le vtement.

la

nourriture, et

le

corps

metunt, quibus non est cellarium, neque horreum, et

Deus
lis?

pascit illos.

Quant magis vos pluris

estis il-

24. Considrez les corbeaux ils ne sment ni ne moissonnent ; ils n'ont ni cellier ni grenier cependant Dieu les nourrit. Or, combien les-vous plus que des corbeaux?
:

25. Quis autem vestrm cogitando potest adjicere

25. Et qui de vous peut imaginer

ter sa taille la

le

moyen
?

d'ajou-

ad staturam suam cubitum

26. Si ergo

unum? neque quod minimum

solliciti

hauteur d'une coude

est

potestis,

quid de caeteris

estis?

26. Si donc les moindres choses mmes sont audessus de votre pouvoir, pourquoi vous inquitez-vous des autres?

yi>7

IN
lilia
:

LUCAM
27. Considrez les
lis,

y68

27. Considerate

quomod crescunl
autem

non

la-

comment

ils

croissent;

ils

borant, neque nent

in

dico

vobis, nec

Salomon
istis.

ne travaillent,

ni

ne

filent; et

cependant je vous as-

omni
28. Si

glori su vestiebatur sicut

unum

ex

sure que Salomon mme, dans toute sa magnificence, n'a jamais t vtu comme aucun d'eux.
28. Si Dieu a soin de vtir de la sorte une herbe qui est aujourd'hui dans les champs, et qu'on jettera

autem fnum quod hodi

est in agro,

et

cras in clibanum miliilur, Deus sic veslit;

quant

magis vos,

pusillae fidei

demain dans
!

le four,

combien
!

aura-t-il plus soin

de

vous,

29. Et vos nolite quscrere quid manducetis, aut

quid bibalis

et nolite in

sublime

lolli.
:

30. Haec enim

ter

omnia gnies mundi quserunt

scit

Pa-

peine, vous aude ce que vous mangerez, ou de ce que vous boirez et ne vous laissez point emporter ces
tres,
;

29.

hommes de peu ne loi Ne vous mettez donc point en

autem vester

quoniam

bis indigetis.

soins
Dei, et

31.

Vermtamen
:

quaerite

primm regnum

30. Car ce sont les gens du

monde

qui s'inquitent
sait

justiliam ejus

et hsec

omnia adjicienlur

vobis.

pour toutes ces choses en avez besoin.

justice de Dieu

mais votre Pre

que vous

32. Nolite timere, pusillus grex, quia complacuit

Patri vestro dare vobis regnum.

33. Vendite quae possidetis, et date eleemosynam

facite vobis sacculos qui

31. Cherchez donc premirement le royaume et la ; et toutes ces choses vous seront donnes par-dessus.
il

non veterascunt, thesaurum

non deficientem
34. Ubi

in

clis,

que fur non appropial,

et cor

32. Ne craignez point, petit troupeau ; car votre Pre de vous donner son royaume.

a plu

33.

neque tinea corrumpit.

Vendez ce que vous avez,

:

et le

donnez en au-

enim

thsaurus vester est,

ibi

vestrum

erit.

35. Sint lumbi vestri prcincti, et lucernae ardentes in

faites-vous des bourses qui ne s'usent point par le temps amassez dans le ciel un trsor qui ne s'puise jamais, d'o les voleurs ne puissent approcher, et que les vers ne puissent corrompre.

mne;

manibus

34.
vestris,

Car o

est

votre trsor,

est aussi votre

cur.
35.

36. Et vos similes hominibus exspectantibus domi-

Que vos

reins soient ceints, et ayez dans vos

num suum, quand

37. Beati servi
venerit vigilantes
se, et faciet illos bit
illis.
:

revertatur nuptiis; ut,

cm

ve-

mains des lampes allumes;

36. Et soyez semblables ceux qui attendent que leur matre revienne des noces, afin que lorsqu'il sera venu, et qu'il aura frapp la porte, ils lui ouvrent aussitt. 37. Heureux ces serviteurs que le matre son arrive trouvera veillants je vous dis en vrit que s'tant ceint, il les fera mettre table, et viendra les
:

nerit et pulsaverit, confestim aperiant ei.

illi

quos cm veneril dominus, indico vobis,

amen

qud prsecinget

discumbere, et transiens ministra-

38. Et

si

venerit in secund vigili, et

si

in terli
illi.

vigili venerit, et ila invenerit, beati sunt servi

servir.

39.
milis,

Hoc autem

scitole,

quoniam

si

sciret paterfa-

qu hora fur veniret,

vigilaret utique, et

non

arrive la seconde, ou la troisime veille trouve en cet tat, heureux seront ces serviteurs.
S'il

38.

de

la nuit, et qu'il les

sineret perfodi

domum

suam.
:

40. Et vos estote parati

tis,

quia qu hor non pula-

Filius hominis veniet.

ei

41. Ait autem

Petrus
et

Domine, ad nos

dicis

hanc parabolam, an

ad omnes?
:

42. Dixit autem Dominus

lis

Quis, putas, est fideconstituit

in

dispensator, et prudens,

quem
illis

domitri-

39. Or, sachez que si le pre de famille tait averti de l'heure o le voleur doit venir, il veillerait sans doute, et ne laisserait pas percer sa maison. 40. Tenez-vous donc aussi toujours prts, parce que le Fils de l'homme viendra l'heure que vous ne pensez pas. 41. Alors Pierre lui dit Seigneur, est-ce nous seuls que vous adressez cette parabole, ou si c'est
:

nus supra familiam suam, ut det

tici

tempore

mensuram ?
ille

43. Beatus

servus

quem cm

venerit dominus,

invenerit ita facientem.

44. Ver dico vobis, quoniam

possidet, constituet illum.

supra omnia quae

Quel est, votre avis, l'prudent que le matre tablira sur sa famille pour distribuer chacun sa mesure de bl en son temps ? 43. Heureux ce serviteur que son matre son arrive trouvera agissant de la sorte. 44. Je vous dis en vrit, qu'il l'tablira sur tous
:

tout le monde ? 42. Le Seigneur lui dit

conome

fidle et

ses biens.
:

45.

Qud

si

dixerit servus ille in corde suo

et

Mo-

rani facit

dominus meus venire,

cperit percutere

45. Mais si ce serviteur dit en lui-mme Mon matre n'est pas prs de venir, et qu'il commence de
:

servos et ancillas, et edere, et bibere, et inebriari,

46. Veniet dominus servi
sperat, et hor
illius,

in die

qu

nescit, et dividet

qu non eum, partem-

que ejus cum

47.
Ille

infidelibus ponet.

autem servus, qui cognovit voluntatem

domini

sui, et

non

praeparavit, et

non
:

fecit

secun-

dm
gis,

voluntatem ejus, vapulabit multis

48. Qui autem non cognovit, et fecit digna plavapulabit paucis.

Omni autem
;

cui

multm datum

est,

multm

quaeretur ab e

et cui

commendaverunt

inultm, plus plent ab eo.

battre les serviteurs et les servantes, de manger, de boire et de s'enivrer, 46. Le matre de ce serviteur viendra au jour o il ne s'y attend pas, et l'heure qu'il ne sait pas; il le retranchera et il lui donnera pour partage d'tre avec les serviteurs infidles. 47. Car le serviteur qui aura su la volont de son matre, et qui nanmoins ne se sera pas tenu prt, et n'aura point excut ses ordres, sera battu de plusieurs coups; 48. Mais celui qui ne l'aura pas su, et qui aura fait des choses qui mritent chtiment, sera moins battu car on demandera beaucoup celui qui on aura donn beaucoup, et on fera rendre un plus grand compte celui qui on aura confi plus de choses,
; ;


969
49.
nisi

, , ,

COMMENTARIA. CAP.
Ignem veni miuere
in

XII
;

970
et

terrain,

et quid volo
[

49. Je suis venu jeler le feu sur la terre

dsir-je, sinon qu'il s'allume ?

que

ut accendatur ?

50. Baptismo

autem habeo baptizari

perlciatur
!

et

quomod

coarclor

usquedm

me

50. Je dois tre baptise' d'un baptme ; et combien sens-je press jusqu' ce qu'il s'accomplisse
!

51. Putatis quia

pacem veni dare

in

terram? Non,

dico vobis, sed separationem.

52. Erunt
visi, trs in

51. Croyez-vous que je suis venu pour apporter la paix sur la terre? Non, je vous assure, mais la division ;
52. Car dsormais s'il se trouve cinq personnes dans une maison, elles seront divises les unes des autres, trois contre deux, et deux contre trois. 53. Le pre sera en division avec le fils, et le fils avec le pre la mre avec la fille, et la fille avec la mre ; la belle mre avec la belle-fille, et la bellefille avec la bHle-mre. 54. 11 disait aussi au peuple Lorsque vous voyez un nuage se former du ct du couchant, vous dites aussitt Il va pleuvoir et cela arrive ainsi. 55. Et quand vous voyez que le vent du midi souffle, vous dites qu'il fera grand chaud et cela arrive. 56. Hypocrites, vous savez si bien reconnatre ce que prsagent les apparences du ciel et de la terre, comment donc ne reconnaissez-vous point ce temps; :
:

enim ex boc quinque

et
:

in

domo un
in

di-

duos

duo

in trs.
filius

55. Dividentur

pater in filium, et
et
filia

patrem
in

suum, mater

in filiam,

in

matrem, socrus

nuruni suam, et nurus in socrum suam.

5t. Dicebat

aulem

et

ad turbas

Cm

videritis
:

nu-

bem

orientem ab occasu,
ita fil.

statim

dicitis

Nimbus

venit; et
55. Et
erit
,

cm austrum

flantem, dicitis

Quia aestus

et

fit.

56. Hypocritae, faciem cli et terra? nslis pro-

bare; hoc aulem tempus quomod non probatis?

57. Quid

ci?

autem

et vobis ipsis

non

judicatis

quod

57. Pourquoi n'avez-vous point aussi de discerne-

justum est?
58.

ment pour reconnatre de vous-mmes ce qui

vadis

est

Cm autem

cum

adversario tuo ad prinillo,

cipem, in via da operam liberari ab

ne forte

juste? 58. Lorsque vous allez au magistrat avec celui qui est votre partie, tchez en chemin de sortir d'affaire
lui, de peur qu'd ne vous mne par force devant juge, que le juge ne vous livre au ministre de la justice, et que celui-ci ne vous mette en prison. 59. Je vous le dis, vous ne sortirez point de l que vous n'ayez pay jusqu' la dernire obole.

trahat le ad judicem, et judex tradat te exactori, et

avec
le

cxactor mittat te in carcerem.

59. Dico
tibi,

non exies inde, donec etiam novisreddas.

I

simum minutum

COMMENTARIA.
Vers.
tionis
1.
,

Multis autem turbis. Loco conjuncSyriac legitur et

,

hominem, non
Deo

justifient
,

non implel

sanctitate

sed

aulem
,

Graec in quibus

inflat inani specie

fallens

bominum

oculos, coram

inter quae

inter ea
,

brevi poste

paul post disces-

nihil continet sofidi. Poterat

sum

Pharisaeis

recenti

adhuc memori disputaRurss pro

discipulos

quidem Jsus hic admonere ut hypocrisin fugerent etiamsi

,

tionis

cum

illis
,

habitae capite superiori.

Pharisaeos

non nominaret; sed quia frequentissimus

Pharisaeos, virtutis justifaciebat
,

multis turbis
est, infinita,

enim

dfini

Graec legitur myriadibus turb , quod immensa, permulta turba. Positus est us numerus pro infinito.

jam aderat populus, qui

liaeque

respectu

plurimi

quanqum

illi

contra non tantm non essent animo virtute praedito,

Circumstantibus, simul aggregatis, coactis.

Ita ut se i.wicem co.nculcarent
,

verm etiam omnis

praeter haec

generis vitiis ints scaterent

et

studio

Jesumvi:

palm

et

ex professo adversarentur

ipsi

dendi et audiendi
hic

propisque accedendi
est.

namque

Christo Domini, ab eoque recipiendo

omnes avocare
ideirc illos
,

mos lurbarum
;

Conabanlur Pharisaei turbas

pertinacissim niterentur, reprehensionibus hactens

abarcere Jesu

at contra magis turbae

eum adeunt
,

non emendati

sed dtriores redditi

adeque

in

innumeras turbas colliguntur

quod nott

nominat, eorumque insignem hypocrisin retegit

ac

Theophylactus.

nominatim traducit, non contentionis causa

sequitur Graec et Syriac sed, ne
illi,

(absit)

Ad

discipulos suos;
;

sicut

modis omnibus conabantur, popu,

primm

quod

si

praecedentibus
,

jungatur

est

lum

fide in Christum avocare valerent

id est

ut
,

maxime ; ad omnes quidem sed ad discipulos suos maxime vuliu ad eos verso si sequentibus, est
, ;

populus de fucat illorum hypocrisi factus certior

desineret eos admirari

ac venerari sanelitatis noillos

inprimis, ante oinnia, attendue, etc.

mine, itaque emergeret periculo

imitandi et

Attf.ndite

caveie vobis

ipsis, a

fermento Phari-

Christum

rejiciendi. Sic ergo alloquilur hic

,

s*:orum, fermento quoPharisaei infectisunt, nevel

inficiamini simili fermento
,

discipulos suos

Dominus monetque fugere vitium hypocrisis

vel cert incauti decipia-

(quo non facile aliud detestabilius), ut simul obliqu

mini eorum fermento. Quod Matlh. 16, v. 6, privatim

discipulos

quasique aliud agens, moneat praesentem multitu-

monuerat

id

palm publicque hic

facit.

dinem cavere, ne Pharisaeorum hypocrisi,

auctoritate ornat inani specie virtutum
et
,

id

est,

Quod est
tutis
;

iiypocrisis. Hypocrisis est

simulatio vir,

decipialur
si

quando qnis non ver sincerque virtute

,

quae
,

Christo recipiendo abducatur; eo fine, ut

ab animo praecipu pendet

fermento

conatur esse prajditus

seduci se sinat, prout

tandem

accidit,
,

non possit

sed extrn virtuiis imagine specieque conlenlus est.

Jlaec

saepis praemonita excusationem afferre

tuisset si
| |

qualem popro ver

comparatur

quia

fcrmenti
,

modo
inficit

hypocrisis illorum

tut

latens,

vitiat quidqiiid in
-

homine esse polest boni

sincerque sanclimoni permissa fuisset haberi. Erat

s.

xv m.

31

971
itaquc admonitio hsec,

|N

LUCAM
In
j

97S
ikctis, ex lectis; super lecta, vertit

tum populo, tum

discipulis,

secundm
,

multis modis necessaria.

Vers. 2.

Niuil

Malthajum. Tecla, quae suprema pars est dorns

ens et exposila

pa-

autem, elc. Plurcs sunt hujus,

omnium

oculis,

opponunlur cubiculis,
Ergo prdicabitur
in

modi

fvoi[>.ai

sive sentenliae gnrales

familiarcs Do-

quae est pars dorns secretior.

tecti<, inquit

mino

Jesu, qua ad varios usus ab ipso

accommo-

Beda; cunclis audientibus palm dicetur.

dantur. Ista hoc loco servire videlur,

ad coarguen,

Cavetc itaque, vult dicere Salvator, ne quid dicalis

facialisve aul cogitetis, etiam soli
,

dum
alque

hypocrisin
iia
,

vitium quod sludios occultatur

quod

nolitis ali-

ut eo caetera

quoque

vilia

occullaii posse
nihil

quando ab omnibus
carcat fuco.

sciri;

quin polis

vila vestra

omni

putenlur.

Atqui pronunlial Doniinus

,

esse in
,

Nam

et

Pharisaeorum simulatio suo lem,

hc

vil

occultum
in

quod non

sit,

vel in ips

vel ut
,

pore

manifesta reddelur

nolumque

fiel

omnibus

minimum
sa spe,

fulur,

revelandum. Vult hypocrita

:

quanta scelera texerint, e

oculis imagine sanclilalis,

quam

objiciunt

hominum
Isral

malus quidem esse, bonus autem videri

,

fruslrabitur

praesertim ver odium in-

dm Deo justo judice faciente, malilia ipsius toli mundo innotescet, magno ipsius probro, quemadmodm evidenler accidit Pharisaeis. Quare
recl scribit in
sus
:

jusiissimuin me, missi ad ipsos

universumque
fallere nolim.

salvandos.

Vers. 4.

Amicis meis,

quos

hune locum V. Beda

in

Est ergo sen:

Ne tirreamini, ne
ita

timealis,

ita

scilicet ut injun,

Attendue ne mulemini simulatores

lempus
,

quia vniel

ctum vobis olicium Evangelii praedicandi omiltalis enim naluraie

limere.

profectb

quo

et

veslra

virius omnibus, et

ut fidei confessione aut justili prae timbre exci;

eorum reveletur

liypocrisis.
sit

datis

caeteroqui
diceret

est

iilos

Ne

Quod non sciatur, quod non

tiam. Senlentia
proverbialis
,

venturum

in noli-

quis

infainiam

caeleraque mala

contemni

significans

nihil esse

posse,

morlem aulem omnium

illi

terribilium terribilisnis

tam occultum quod tandem non patefial; quae est ad consolationem apostolorum, impiorum injuriis patentium. Quia enim fer,
felix

simum, (quod
nere;

dixre

hom

non esse coniem-

optim nunc rationc discipulos suos animt

conteinpluin, qud temporariae
est pro glori Dei
,

scelus

jusiitia viriusque

Salvalor ad morlis

habetur

innocenlia autem

alllicla

damnalur ma-

morlis

metum, ubi ea obeunda

metu mortis

lhiae, praedicit, lict Evangelii

causa ailictiones varias

,

pellere oporleat

aeternae

hominum
enim an-

patiantur

fore aliquando

diem, qui occultam

et
et

timorem excludere timor Dei. Notanda

lilhesis inter
alteri

est

sincerilalem innocentiamque

suam atque ipsorum,

in

duos contrarios timors, quorum

unum

persecutorum perversam malitiam,

lucem producat
,

remedii loco opponit.

uis, Pharisaeis aut aliis

atque orbi revelet; et futurum id quod solel

pressa laus majore
ille

ut di

Ab

quibuscumque persecunon, habent potesiaho-

cum

luce erumpa,t

Dies autem

loribus.

parlim jam venit, parlim extremus venturus est

Qui occidunt.

Occidunt

dicit,

quando illuminabil Deus abscondita lenebrarum, etc., 1 Cor. A, v. 5. Allero modo sequentibus proverbium
illud

tem occidendi

quia nisi Deo permiilente, nihil

(uti

mmes

possunt

mox

sequenlibus versibus docet)

ut

accommodalur,

ita

ut atlulerit illud Salvator

in

quos conslriclos Deus

violentos

ita tenet, ila

eorum

saevitiam et

ne aposloli praedicandi divulgandique

Evangelii
ignobile

futurum
illud et

impetus, quoties
ipsis frena laxat,

visum

est,

coerceat.

spem

abjicerent,
,

qud obscurum
venturum

Sed dm
inflali,

fit,

ut potentiae suae fiduci

adhuc videretur

paucis cognitum et pauillius

quidvisaudeant.et
:

<|uidvis se

posse exisiiment,
,

cioribus receptum, et praedicat

proesse,

Joan. 19, v. 10

ISescis

quia poteslatem habeo

,

elc.

mulgandi tempus, latisque

ac quibuslibet

illud

spargendum

Occidunt aulem rurss dicit

non perdunt

nondm

hominum
:

obstaculis superius fore, ut

id

enim perdidit corpus, qui

Corpus
,

occidit.

tandem palm emergat

factum esse.
Vers. 3.

quod scimus paul post

partem hominis
,

viliorem

innumeris

obnoxiam

miseriis

quae etiam ilbs non occideniibus

,

Quoniam.

Confirmatio est sentenliae

et

brevi sponle occidet

et

illis

etiam invitis gloriosis

superioris, in
lest
ill

quem sensum

Syrus vertit nam. Po-

reparanda
luenda.

est,

ac rurss animae unienda et vilae resti-

etiam reddi propterea, tanqum haec sententia ex

inferatur.
,

Ajiplius quid faciant

dixistis
,

nihil

mnjus possunt

nec

Qu/E

quaecumque

dixerilis

vos aliive

quidquam
id

aniplius. Subindicat aliquid amplius, alque

fieri

quicumque.
Dicentur
In
,

majus,

posse; id quod versu proximo expliesse

Graec audientur, scilicet ab omnibus.

loculi fuerilis, in cubiculis,

cat;

quanqum non ab homine, ac proinde non

proutmulti persuasi sunt,
;

aurem locuti estis,

corporift utortem,

summum summum

in conclavibus, in intimis

aedium penetralibus, id

est,

alque ultimum malorum

vilem et contemnendam
elsi

secretissim. Exaggeratio est

et praelerea in cubiculo.

enim

secreli

in

aurem

reddens impiorum saevitiam, quae

evaserit, nihil

ad

tamen
et

pio alferre

nocumenti potest
attinet.

Pr^dicabitur. Observandse antithses

lenebra-

quod ad veram
Vers. 5.

perpetuam salutem

rum
nis
,

et luminis

locutionis in

aurem

et
:

praedicalio-

Ostendam, praemonslrabo.
id

Praefatio rhe-

denique cubiculorum et tectorum

est

praedicare

torica aitenlionem parans.

lis

De impendenlibus

pericu-

enim

rem

palm omnibus aperire

atque

an-

monet

quia scilicet improvisa, quod aiunt, vehe-

nuntiare.

meniisferiunt;

notare videlur verbi praepositio.

973

COMMLiNTAKIA. CAP.
i

XII.

974

Qujsm timeatis, queui timere merii debeaiis.

novit, et

sub numro eos custodit, ne vel unus pereat, sub numro

alicui

Occiderit, honiinem, quod ad corpus.

veluli quae

sunt commendata

nam

Mittere

iniitendi, injiciendi, scilicet

homineui, et

quae numeraniur, ide numeranlur, ne quid ex ipsis

corpore et anima.
I.n

depereat. Singularem igilur et

praecipuam
oslendit.

Dei erga

geiiennam,

inignem suppliciumque aelernum

ipsos et

fidles

omnes curam
praelerili
loti estis in
;

Quo etiam
si

cujus subjacet arbitrio et

vila et aeterna.

temporaria haec hominis

speclat
diceret

verbum
:

temporis quoutitur; ac

Summa

lioruni Christi

verborum

est

Jam olim

ipsam Dei Patris Provita, corpora, et quae

vestri, ut

Apud

illos

qui

praedicalione aut confessione excidunt,

timorein Dei,

bominum tyrannorum melu fidei mortuum esse plusque illos bominibus dferre qum
illis

videnliam assumpli

nec solm
,

majora

in vobis sunt

sed

pili

quoque

plan

nullius aestimationis sint,

tamen apud patrem vesirum

vobis est, cujus nulla
igitur
sit

Deo, denique
vitam,

pluris esse

umbratilem corporis
,

numerati sunt;

ita nihil in

qum aelernum animae slatum

nibil
illis

im clesie

apud ipsum

ratio.

Consideranda

nobis est Dei

Dei

regnum

esse prje fugaci et evanid praeresolvi

Providenti, ad hoc ut materia nobis fiduciae suggeratur, et

seniis viiae

umbr. Sic ergo

debent verba
,

pendere discamus patern cura quam pro

Agnoscite vobis datas esse immortales animas

quae

nobis Deus gerit.

unius Dei arbitrio subjectae

in

hominum

potestatem

Nolite ergo timere. Nunc confidenter concludit

non veniunt; quin

morte excilanda, ut
et

et

corpora vestra aliquando

non esse

ipsis

metuendum, sed firmo celsoque animo

,

suis animis iterm conjungantur,

injunclum munus obeundum

cm

tanloper sinl
ipsis accidere

un cum

eis aeierna,

Deo judice, rfrant aut

prae-

Deo curae
possit
,

et

ne tantillm quidem

mia, aut supplicia.

Ita, etiam.
titio

non interveniente
Dei
,

Providenti

ac dcrta
sit

ista

Magn cum emphasi confirmt repesentenliam Si timorem placet q. d.

;

voluntate

adverss

quam pugnare
quod optimum
in

im-

pium

cm

nihil velit nisi

fore no-

adhibere in consilium

cerl hic unus merii limen-

verit, et

diligentibus

ipsum cooperans

bonum

dus

est.

Rom.
6.

Vers.

8, v. 28.

Dipondio,

assariis

duobus. Videtur
cusi fure,

Multis, innumeris.
Vos. Hoc in gnre
bus,

interpres inlellexisse asses, quales

primm

verum

est

de cunctis homini;

pondre unius

librae

ideque vertisse dipondium.

,

quorum
filios

grati conditi

sunt passerculi

verm
Si

Prostabant passerculi duo, assario uno

dicit
;

ut Matthaeus
est,

hic ad

Dei sermo est, qui alio

qum
1
,

creationis
v. 15.

quinquc, assariis duobus, ut Lucas, id

;

uno

jure excellunt, ex
igilur, inquit,

Deo

ipso nati

Joan.

asse semunciali

ita

enim soient mercalores, quoplus

temporibus haec eadem

mull pluris

estis Patri
,

innumeris pas-

mercium

accipis, e minoris singulas dare. Verisimile

seribus,
sint

non

est

qud metuatis

ne quid in vos posilli

est variis opporlunitatibus ac

homines anle tempus, aut secs qum

visum

Salvalore apostolis repelila, que- in

iufigerentur.

animos illorum

est, qui

jugem

vestr

curam

agit.

Huic ergo

vitae

mor-

tisque vestrae

curam relinquentes, nullo metu malo,

Non est
ut,

in

oblivione.
inscio aut

Non datur

Deo

oblivioni,

rum, qu possint homines inferre

deterreamini

ipso aut

non permillente, occidatur,

praedicalione professioneque nominis mei, quamlibet

laedatur vel capiatur.

mundo
Miram
haec

invisi.

Itaque in periculis haec nobis occurrat

Vers.

7.

Capilli.
Nam cm

omnia habent
:

secunda consolalio,
tul posse nos
fieri
illi

cm Deus

cuslos

sit vitae

nostrae
:

emphasin.

potuisset subjungere

Quant

recumbere

in ejus Providenti
illi

im

magis non occidetur corpus unius vestrm sine Paire

veslro? non hoc facit; sed ut ostendat
,

injuriam, nisi nos ipsos

dignatur.

permittimus, quo-

non solm

rum curam habere

Vers. 8.

vitam ipsorum

quemadmodm

passerculorum, sed et
et

Dico autem
,

vobis. Exprimit

praemium
defe-

minutissima quaeque ipsorum,

flua

quae alioqui super-

quod

illos

manet qui constanter

in persecutionibus
sit si

habentur, et ab ipsis possessoribus non

admodm

se gesserint
cerint.

pnam quoque

quae luenda

curantur, in Providenti Dei patris ipsorum compre-

hensa esse,

dicit

capilli

etc. Id est

majorem

vestr prae passeribus

Tanlo aulem curam habet, quippe

:

Quicumque confessus fuerit me

fessione agnoverit,
fassus fuerit

id est, libra

con-

ingnue, diserte, et constanter

,

quos ad illuslrandam nominis sui gloriam, ex hominibus omnibus paucissimos elegit, ut omnes et capi-

me

Christum esse Filium Dei

Dominum
adhrere

esse

suum
in

et

Salvatorem quem colat,

et se

tum vestrorum

pilos

habeat numeratos. Quaeritur an

mitai ac doctrinae meae.

Non

salis est

Christo Domino,

non etiam passerculorum plumae, quae illis pilorum sunt loco, Deo numeratae sinl? et dicendum est qud sic nibil enim est quod fugiat scientiam Providen:

corde

ipsum credi quod

sed vult ut palm se profrt

falsis

fuies, et confessio

nominis sui

religionibus oppo-

natur

id

in

prarcipuo cultu habet et singulari

tiamque Dei

sed modus loquendi est

quo Salvator
quippe quos

pielalis exercitio.

Porr bine, covfessores Ecclesia vo-

utiiur ut signilicet singularissimam

Deo esse ipsorum

,

cavit eos qui fidei suae professionem

apud persecutores

curam, etiam ad ipsos usque

capillos
,

ediderant; et coufessiones
suae
fidei

quas ediderant Chrisliani

omnes resurgenlibus
corporis facient

reslituturus est

qui quidem ad

professiones.

Caeterm certam

regulam
sed

omamentum.

praefigere, ut definias, ubi,

quando, quoties, quomod,

sit

Numrratj sunt, illorum Deus numerum exacte

et

quatens

confilenda

fides, difficile

est;


!7?>

, ,

IN

UJCAM
sanctum
|

976
ingratissirnus oppugnat, ut Pharisaei libera-

spectanda est occasio ne quisquant oflcio suo in tem-

pore

desil.

Pctendus cliam Domino est prudentiae

,

tir)nem

hominum

dasmonum

servilute ac potestate

et forlitudinis spiritus
facto

quo directore sciamus qnid

quae proprio jure ac certissimo Spiritui sanc'o a^eribi

opus

sit

et forliler

exsequamur quod cerlum

nominis mei
doctrinal
\

debebat, quippe beneficium in

summorum bonorum
est
,

erit nobis niandari.

gnre ac definitione ponendum.

lioslibus
,

Coram homimmis,
meae.

Non remittetiir.
ut remiltatur
:

Irremissibilis

nunqnm

fiel

Ne

putes oprant te perdere, quia minus idonei

non qud hujussceleris enormitasDei

qud nun-

sunt auditores.

sive potentiam sive bonilatemsuperet, sed

Et

Fii.ius hominis. Id est, ego,

vilis
,

quem

fueril confes-

sus, lict Filius hominis,

hic liabitus et ahjectus.

Elevai discipulorum
nalurae
,

mentem

conditione

humanae
,

admodm rarfiat ut remittalur. Verse quidem pnitentiae nunqum admissi venia negatur: caeterfim hi, ut nunqum ad remissionem, ita nec ad
aut cert
!

qum

cui pro su dignalione subjeclus erat

Filii

ad
:

pnitentiam perveniunt. Ratio

pugnant
id

est,

quia direct opet

considerandam majeslatem
ut

Dei venturi judicis

sine

quo ad pnitentiam

peccatorum
sci-

ne quidquam

illos

humanae naturae

infirmitas

remissionem perveniri nequit, Spiritum sanctum

licet, sive

confessione remoretur.

graliam Spirils sancti

qu

dm manent

Coram axgems Dei,

genl atque ornabunt
,

qui judicantis majestatem cinpraest ut afficiant glori et in

|

alieni,

excaecantur magis magisque, obdurantur,traita

dunlurquein reprobum sensum,

ut ad pnitentiam
illeincurabilis

clorum regnumrecipiant, quosille suosdeclaraveril.

Angeli Dei vocanlur, quia nunlii sunt ac ministriDei,

nunqum

aspirent. Sic

enim

et

morbus

dicitnr, qui direci

|l

oppugnat

id sine

quo sanitas re-

Deo servienes
Vers. 9.

et

inhrerenles

opponuntur Angelis

cuperari nequit; quia nec cesst conticere corporis

vires,

Diaboli, Malllt. 25, y. 41.

nec admiitit cibum aut medicinam

sit.

Deo

lict

Negaritur, abnegabitur, seu, ut

libris denegabitur.
,

est in
|i

curabilis

Simile est peccatum islud

ei

quo daemo-

qnihusdam Latinis

nes peccaverunt in
li

Deum
;

ut Deus est, obstinal maliigitur si similiter sit

Coram angelis
:

Df.i

prnesto futuris, ut in tenebras

resistentes

Deo

non mirum non aequ.

,

exleriores ejic ant quos judex Christus abnegaverit.

irremissibile, tametsi

Vers. 10.

Blasphemaverit,

quemadmodm

is

qui

Vers. 41.
licet

Inducent
id est,

adduxerint, stiterint, scisistemini seu adducemini

me fids cognitum negat, deserit

cet Salvator

et subdit se alteri.

Doaliis

homine>,

cm

blaspheniiam in Spiritum sanctum

,

scilicet

propter praedicationem aut confessionem me.

omnibus peccalis esse graviorem

lem.

quippe irremissibi-

Prdicit discipulis id quod eventurim erat, et futuri

Fx eo
in

au'.em qttd Pharisaeos et scribas liujus

paul post temporis imaginem ob oculosponit.

I.\

criminis no'.at, intelligere licet, speciem

unam

bla-

synagogas

ad synagogas

'udaeorum concilia

sphemae

Spiritum sanctum fuisse qud expulsionem

,

aut ad tribunalia gentilium, quae per magistratus ac

patenttes significanlur.

daemnnum
virlute

quam manifestum

erat

fieri

Christo
,

Spirils Dei

provocantis

ad salutem

ipsi

Nolite solliciti esse. Non quaevis cogitatio meditaiiove probibetur, sed quae
solliciludine

deslinal malili attriburent satanae hosti Dei.

B!a-

cum immodic anxique

qu
toti in

spbemia

igilur in Spiritum

sanctum ea esse videtur,

conjuncta

sit

hoc

sint

ut

qu quis deslinal malili, contra proprium animisui

prmeditentur qui acturi

sint

causam suam, nibilque

sensum

Spirils sancti graliam ac virtutem Deique

sibi palefactas,

gloriam oppugnat; Dei virtules

ipsis operibus relncentes
in

autin

Deocommendenl, tanqum id soli ipsi curare debeanl; cmque metuant ut possint, angantur, et in diversa
animo rapiantur,
Responnevtis
Spiritus
,
,

ad salutem bumani generis,

deficiant denique.

quibus celebrari Dei g'oriam decebat, in ejus de-

pro defensione vestr

afFeratis.

decus malitios convertit, inque divini nominis con-

cujus negotium agilur. Ut non est vegeritis,

tumeliam data oper

prosilit.

Sed quaerat

aliquis

an

strum nec

humanum negotium quod

,

sed divi;

e usque amentiae prosilire queant homines ut Dei

gloriam oppugnare scientes et volenles non dubilent.

num

cujus vos non auctores estis

sed ministri

ita

ministerii virlus,nonvobis vobis.sed

Deo auctore,
hora, seu

Respondelur audaciam istam prodire ex cordis ccitate

;

exspcctanda Vers. 12.

erit.

namPharisaei invidi odioque excaecati erant. Est

Docerit, suggeret
,

in ipsa

altra quaestio cur vocetur potis blasphemia in Spiri-

eo ipso momento
medilati
sitis.

etiamsi ex improviso capti, nihil

tum sanctum quant

Vulgatum
tescerent
est,

in

Patrem
ita

et

Filium, quibus tribus

infertur contumelia ?

ut debetur unus Itonor,

una

Quid oporteat vos bicere, vel potis ,utestin

libris,

aliis

sacram Scripturam, qu nobis innodivinis

,

Graeco consentane,
Ille

qu oporteat

dicere, mult-

personae in

consuevisse singulis
,

quemagisquralione.

advocatusvestererit, illevo-

personis sua attributa adscribere

communia

illa

qui;

bisverbadictabit, etformabit ac dirigetlinguas vestras

dem

in se

omnibus, sed usurpatione uni propria

et

ad confessionem defensionenique

fidei

aptam, sapien-

quidem Spiriluisancto amorem.bonitatem, acproinde

dona, charismata, gralias, virtutes, miracula, lumen,

tiam, eloquentiam, et constanliam, qualis necessaria

erit,

suggerens vobis exemplum, Act. 4, v. 13. Osienet perseverare in ientationibus,

quo

ltaec et

caetera

hujusmodi

ad salutem bumani

dit

ipsorum esse pati

:

generis

Deo
:

Trinitate proficiscentia

munera, coin

adjuvante Deo
nibus
,

agere ver et vincere in disputatioloquentis.

gnoscuntur

quae quidem

blasphemus

Spiritum

Dei

esse per ipsos

Soient dona,

977
tainelsi

COMiMENTAIUA. CAP.
sanctissimae
Trinitati

XII.

978

communia

Spiriiui

Rejicilur hujus petilio,

lanqum incongrua, qud ab

sanclo iribui, quippe qui in diviuis charitas et

sit, 1

donum

eo peteret decidi litem de rbus hujus mundi perituris,

Joan. 4, v. 8
15.

Joan. 4,

v. 10.
ei
,

cujus non hoc esse officium, facile poterat ani-

Vers.

Ait
,

autem
terrenis

tune

interpellavit

madverlere. Audiebat totum in eo esse, ut ad terre-

eum.
Quidam ignotus
rbus
,

intenlus

magis

narum rerum adeque morlis contemplum hortarelur, et temporariis rbus ad aelernarum amorem
prosecutionemque omnes transferrel
terrenis facultatibus
ipsius
;

qum spiritalibus, de quibus Cliristus disserebat. De turba turb itl, vertunt quidam nam supra
,
;

ipse vero de

ope consequendis qune-

12, v. 1, dicium est, multis turbis circumstantibus.

stionem ingerit. Ben terrena dclint, inquit An;brosius

,

Magister

doctor, prceplor, titulus

parm con-

gui propler divina descenderat

etc.

Inde

veniens rei petits.

non immeritb refutatur hic frater, gui dispensatorem

cleslium, gestiebat
corruptibilibus

Die

jub, qu polies aucioriiate.

occupare.

Quod

Fkatri meo, qui

latem.
Dividat
,

communem
mecum
,

solus occupt h*redi-

autem negat Jsus se judicem esse conslitutuip, non

absolulnegat,

cm

judex esset

Paire constilulus

parliatur

partent haeredilutis,
reliuquat.

jure niil debelur, ejusque

petit ut intercdt precibus

usum midi
apud

qu Non

vivorum ac morluorum, sed negat se ad judicium de

rbus temporariis, ad

i'rairem, seJ ut pro

cendum, constitutum seu missum quidem

vellet
res,
ei

mitum petenlium nunc exeresse. Non deerat

;

imperio jubat.
siam, ac proinde

Credebat fortass Jcsum esse Mes-

etiam nunc ea poleslas

nisi rar,

sed qu uli nec

Regem eljudicem

Deo constitutum

nec deberet,

et

ob causas singula,

ad jura reddenda pelenlibus, signanler aulem vindi-

ne viderelur Judseorum errorem

terrenum

cem
filio

pupillorum ac pauperum, de quo novisset scri:

plum

Deus, judicium luum Rgi da,

:

et

justitiam tuam
et

Rgis

Judicare populum luum injustiti,

pau-

regnum ngentium, alere. Aiqui hic agebatur de concordi fratrum. Verum est quidem, sed quie posset per alios procurari; minime aulem decebal,
Messiae

peres luos in judicio, etc., psalrai 71 v. 2. Cerl vi~

Uhrislum avocatum doctrin

spiritali,

qu; pracci-

rum
ctum

esse

rerum inlelligentem sentiebat

injust discernere,
ditior

qui posset
et san-

puum
liles

ejus

munus

erat, se transferre

ad dirimendas

causam justam ab
,

justum

eorum quibus

sola terrena cordi erar.t.

Nam

quem

fraier

muneribus haud posset

quia

isle, prajleruiissis utilibus et

ad anima; salutem

corrumpere, ut forte haclensaliosjudices, celebrem

denique et potentem opre ac sermone,
esset reveriturus.

facientibus,
lebat,

qu eum

vel inprimis inquirerc opor-

quem

frater

de terrenis momentaneisque anxius, Christuin

isliusmodi rerum seiiuestrem deposcebat, ailTilis;

lta

Vers.

14.

Homo,
;

compellat

iguotum pro

ob hoc tanqum importunum, neque quidquam ut

i

lingu more

quemadmodm
;

Pelrus infra 22, v. 58,

ea quae scire debebat disceret sollicilum, se dimi-

60

homo, non sum

homo, nescio quid dic.

sit. Similia

habent Eulhvmius et Theophylactus.

l'ralrum,

Judicem lilium, controversiarum de rbus terrenis.

Vers. 15.

Dixitoue. Hc occasione
commune

de

partitione haereditalis conlendentium,

sibi

unius injuste

Divisorem, partitorem, scilicet facultatuui, opum,

usurpanlis quod
erat

erat, alterius

quod

lemporariarum.
Super,
inler, vos aut quosvis alios; q. d.
:
:

suum
Nullus,

immodic alque importun expetentis,

suos

dixit Jsus.

nec Deus nec homo. Id aulem est

coDstituu
s,

Non sum ego

de rbus

missus aut delegatus, ad dirimendas con-

troversias,

quas vos
est

aliive

habere

possitis

Ad illos. Syrus habet, ad discipulos bam quoque inlelligere oportet, quin illos, si ambo aderant. Quasi autem
fuerat interpellatus
:

sed tur-

etiam fraires
dixit ei

quo

mundanis. Non

hoc munus seu ollicium

meum

Tantm

abest, ut ego intendant

sunt magistralus civiles quibus hoc injunctum

sit.

componendae controversiae

vestrae

de erciscund

fa-

Vers. 15. Ait ei quidam terrenis magis qum spiritualibus capiendis intentus : Die , pro tu aucioriiate , fkatri meo ut dividat mecum h.reditatem , quia videlur ille solus occupasse totam. Itaque maquid de Domino sentiebat, quo fratri suo hoc ; forte ex opinione, quod Messiam crederet, qui pauperinii causas esset defensurus. Reprehendit petiiionem Chrislus, quia, ut Ambros., majoribus iniento non est minoribus obstrependum. Vers. 14. At ille dixit illi Homo, qui per terrena interruropis aut abrumpis divina nam homo in Scripturis tubinde dicilur non ex natur , sed ex vitio juxia illud Aposioli Nonne homines enis , et secundm eamem ambulatis? Unde Augustin. Qui enim pro m <gno habes istam haereditatem quid nisi homo es ? Volebat eum avaritiam lolleic quod plus qum homini est. Quaiicjum spc etiam sit idiolismus lingua; de aliquo , cujus ignotum nomen est, ut palet ex phrasi Ptri infra, c. 22, v. 58 et 00.
praecipi voluit

gnum

Quis me constituit judicem , controversiarum de rbus terrenis, aut divisorem, haereditalis? q. d. Nullus, non quasi non posset defectu potestatis ; sed quod non deceret eum, qui propler divina descenderat, terrenis occupari, qnae docebat esse spernenda,
:

ut Ambr. latis. Sed dillicultas est quomod haec responsio sit ad rem, cm non esset Ghristi officio alienum , homines moneri otficii sui de dividend haereditate , quod aller peliverat. Videlur itaque plus vel verbo vel animo pelivisse , qum hic exprimilur, ut videlicet, si frater recusaret, Chrislus ipse divideret, vel orl difhcultate se judicem aut arbilrum interponeret. De lus duobus redarguit importunum minium ver indirecte piajslitit , interpellatorem hoc ipso, quo dixil ad illos Vers. 15. V'idete et cavete , id est, attent cavete , seu videte, ut caveatis, ab omni avaritia nain ut Basil., id est, immodic habendi cupiditate
, ; :

nom.

6, avarus est qui eo

quod

salis esse dbet.,

non

979
mili
cl

IN

LUCAM
praecedit,

980

dividund haereditate, ut contra

te

ofucium

cm abundant
:

cuipiam opes; sed potis

meum
deditus,

sit,

ad contemptum lerrenae haeredilatis

junge

ei

quod sequitur

hortari, ne fluxis islis caducisque rbus

nimim

sis

Cujusquam vita ejus est

sive, ut est in aliis libris,

nec propter

lias

concerlationeni
fratri(iue

cum

fratre

alicui vita ejus (sive ei) est. Phrasis est Hebraica,

qu,

ineas, sed

injuriae ultr cdas,

universam

etiamsi anlecedens expressum

sit,

relativum addilur,

haereditatem relinquas, polis

dic

qum

pro e, immo-

quod Lalin ac Graec

104, v. 26

superfluit.
:

Frequens occurrit
in

cum habendi
alis docui
:

cupidilate, labores,

memor

illius

haec phrasis. Psalmi. 10, v. 5

ejus. Psal.
:

Dominus

clo sedes
ipsum, etc.
est,

quod

Ab

eo qui aufert tibi vestimentum,

Aaron quem

elegit

etiam tunicam noli prohibere, supra 6, v. 29. Captabal Cbristus

Omisso

igitur relalivo, dicas,

cujusquam vita

seu

omnem

occasionem avellendi bomines

insi-

hominis vita

est, constat, consistil,

aut pendet.

rbus terrenis, idque suarum partium hic esse

nut.

Ex
tunt,

his

qu/E
iis

possidet,

ex
id

iis

quae ipsi

suppe-

ex
,

quae babet,

est,

ex facultalibus,
Graeci

Videte rem quae sese

offert,

discordiam fratrum ob

bonis
xcvra,
tates,

seu
ea

opibus

ipsius.

Nam

tx

h-i-,-

haereditatem, et avaritiam utriusque,

quorum unus
sollicilus

qu

adsunt, vocant,

quod

Latini

faculest,

occupai quae alterius snnl, aller plus nimio

quserit sua.

bona,

opes.

Conneciendum hoc autem

Syrus omillil

videte

lectum autem

cum
est
;

eo quod praecedit proxim, cujusquam vita ejus

possit conjungi
cavete,

cum

idem

sil

eo quod sequitur, ita ut videte et quod attent cavete, attendite ani-

hoc sensu

Non

constat vita bominis ex his quae

possidet, etiamsi

abundet qum maxime. Non

cm

mum

ad cavendum.
omittant,
et

abundat quis facultatibus seu opibus,

seu vita
codices
ipsi constat,

vita ejus est,

Cavete, custodite vos.

Omni. Id
elsi

ex facultalibus seu opibus. Ple-

plerique Graeci

rique auctores, xb ex his

qu

possidet, vel

non expli-

nonnulli tamen addunt, ut Latini

Syrici.

non solm, sed

cant, quasi redundet, vel re'erunt ad id quodlongis

praecessit
:

Non

in

abundanii cujusquam, ex his

et

Avaritia,

immodic habendi

cupiditate. Avaritia

scilicet

quae possidet, vita ejus est;

quanqum

videtur propri id esse Latinis, quod Graecis cpiXap-

sensus non

admodm

diversus hc raiione efficiatur,

ppia, argenti cupiditas; avarus enim dictus putalur,

quasi avidus aeris
;

vilam non consistere in abundantia eorum quae quis

possidet, id est,

sed

Tz\twi%<.o. lalis

patet, ad

om-

bonorum seu divitiarum

quem Sy:

nem

cupidilalem acquirendi aut retinendi plus

sit

qum

rus, omissis dicliunculis, his claris verbis expressit

necesse

aut conveniat, sive pecuniam, sive supelet caetera,

;

Non
est

in

abundantia divitiarum est vita

incommodior
lo-

lectilem,

domos, agros

quam

Titus vocat

tamen conjunctio horum duorum modorum

abundantia, et, ex his

insaliabilem habendi silim

Joannes apostolus conJoannes 2, v. 16. Jam

id est,

quendi, in

qu

possidet, e

cupiscentiam oculorum

magis, qud id quod minus est, quodque in eo quod

praecedit includitur,

ab omni uvariti sive cupidilate,

tam parv

poslponalur. Quare intelligenut quispiam

sit

qum
festa
:

magn tam ab occull qum non lantm ab e qu injuste

,

mani-

dum
quod
suis,

est hic significari,

locupletissi-

expetitur

mus, ade ut omni opum gnre abundet, tamen

vivit,

aut occupatur quod alterius est, quod videre licet in

hoc minime debere acceptum ferre opibus

fiduciam in opibus collocandam. Ut

uno horum fratrum

verm etiam

e qu ad id quod

nec

vilae

suum est recuperandum, aequo ardentis quis fertur, qu homo suis plus nimio inhiat; quod vitium est alterius. Haec expositio est D. Augustini,

ab

immodic opum cupiditate Christus deterreat,

evertit

fundamentum, quo
nempe,

avari

plermque nitunbonis seu opibus

serm. 28, de

tur. Soient

vitae praesidia in

Diversis, cap. 5
ei

Forte lu avarum
; ;

et

cupidum diceres,

collocare, ade ut

quo quisque

dilior est,

en minus

qnreret alina

ego autem dico, cupide et avare hoc est ab omni, etc.

:

famem,

sitim,

inediam, morbos, bella, et pericula

non appelas nec tua

avarus
est,

Non solm
est,

semel omnia, adeque mortem ipsam, reformidet,

qui rapit alina

sed et

ille

avarus

qui

tanqum opes, Dei

nitali vitaeque

instar,
:

vilam tueri, et cuncta sa-

cupide servat aut quserit sua.

adversant a profligare facile possint.

illis

Quia. Ratio cur

cavendum

cupiditate habendi,

Idcirc accumulandis
rint copiosiores, e

student, persuasi, quo fuesibi

quia non sic se res habeat, ut cupidi sibi persuadent.

diuturniorem vitam constare

Non in abundantia. Ad verbum, non in abundare, non cmabundat, scilicethis quae possidetseuopibus.
Cujusquam, cuipiam;
polest

posse. Alqui negat Christus, vilam ex diviliis fluere.

Hk

est proprius

verborum sensus;

aller

sensus,

hoc jungi

ei

quod

quem diximus

esse vulgarem,

etiamsi verba

minus

est contenlus. Addit autem, ab omni, scilicet am occull qum manifesta , tam retinendi cupide sua , qum appetendi alina; ut August. exponil serm. 28 de Diversis , c. 3. Ulrumque erg fratrem simul bis verbis sanare voluit Christus nam si itt'S obtemperarent, nibil inter se dedividend haereditate conlenderent. Quia non in abundantia cujusquam vita ejus est
:

minis in opum abundantia quasi quisque qu dilior fuerit e diutis vivat, prout exponunt Thenphyl., Euihym. et Donavent. Itaque evertit fundamentum
,

avariiiae, quae solet vitae pro'lucendae praesidia in

opum

ex his qu/E possidet , seu ex opibus ejus. Sensus est Viia bominis non constat ex opibus quas possidet cm ill abundaverint q. d. Non consistil vita ho: ,

abundantia collocare, cm illa pendeat non ex diviliis, sed ex solo nulu Dei , quod mox dclart sequenti non enim bistoria , sed parabola videtur , pavabol quae facile ut vox Graeca sonat sed talis parabola
: ; ,

reips polest contingere.

m
commode
quinim
explicet, reipsi
in

COMMENTKl A. CAP.
lamcn ab hoc non recedit
dicil
;
i

XII.
Isaias, cap. 5, v. 8.

982
Quasi ergo regio una,

de quibus

hoc includitur. Nain qui

vilam non

uherrimos fructus universa fuderat domino suo, ut

esse ex diviliis, eliamsi abundct quis eis

qum maxi-

non rar soient

nec pro
filiis

impiis, qui extra disciplinam sunt,

8,

me,
li

dicit

etiam

vilam non esse

in

seu ex abundanvivere, qui abun-

agnoscunlur, Heb. 12, v.

prosper-

divitiarum; non continu

diviliis.
;

eum

rim omnia evenire. Proponit exemplum in agricul'tur,

det

Uno sensu, negaur

divilias esse

vilae

maxime

alina ab
vitse

omni fraude,

ut ostendat,

causam
est.

allero, divitiarum

abundantiam, quod minus

inlerprelatur
:
:

non solm non esse

auctorem aut conservalosed neque opes honesl

Hune secutus Theophylaclus,

rem

opes mal parlas,

Non

conlinetur vit mensura abundanti

neque enim

atque inculpat ratione contingentes, adeqe nec

qui milita possidet, diutis vivil, neque comitatur divi-

frumentum
28.

quantcumque copia suppetat

vitae

quod

tiarum multitudinem vit longvitas.

Euthymius

tamen inilium
v.

hominis

habetur, Eccles. 29,

Non

quia homo quispiam diviliis abundat, vita ejus

:

ab'undat ex tali abundanti

dii vit

non secundhm hanc acce:

Vers. 17.

Et,

igitur

ante

messem cogitabat,

mensura. Denique inter Latinos Bonaventura

ratiocinabatur intra se, in seipso, apud se; Syrus,

in

Nullns propter abundantiam divitiarum vivere potest

diutihs.

anima su, nec enim

facile

avari alios homines in

divitiis suis

Abundanti vitam non prolongat, sed frquen-

consilium adhibent, ut dispiciant quid de

facluri sint.

ter abbreviat.

Ac

cert, etiam hoc vilio

divitiis

vanque per-

suasione laborant qui

abundanl, quibusque
cogitent,

DicF.NS, id est, in

hune

modum
;

Quid faciam,

etc.,

omnia ex voto succeduni, ut de morte non

sed de
ita

opum

fruitione, quibus oblectantur ac fidunt,

ut videatur ipsis haec vila diulurna adeque aeter-

curam enim et sollicitudicopia divitiarum, ut non mirum sit, si nem parit spinis comparentur, supra, 8, v. 14. Hret et angitur
verba
sollicili

atque anxii

na fulura. Et hoc destruitur hc Christi senienti,

vitam ex opibus non pendere, eliamsi copiosissim

lanqum admodm pauper, quia nimim

quit

locuples, in-

Eulhymius

egebat

nempe

loco quo reconderet

suppetant;

quam

interpellator

ille,

qui panitionem

opes.

haeredilaiis requisiverat,
etiarnsi
nihil

non fuerat asseculus, qui

esset peteret, quia ta-

quod suum non

Non redditus ferl ipsi terra, sed gemitus producit. An non et talem vocem edit, cui propter paupertatem august res sunt ? verba sunt Basilii homili in hune
script.
collegit

men

appetenlis, non tam ad suslinendam

qum

ad

locum

stabiliendam vitam concupisceret, nolalus de avaliti

Fructus meos. JSondhm

et

fructus, ait

idem,

Verm enim ver negans Christus vitam ex diviliis pendere, undenam pendere docet? Vult ut agnoscamus eam de solo Deo pendere, qui ut vitam ddit, ita eam et fovere et exstinguere, pro suo
seu pleonexi
est.

jam
et

avariti judicium incurrit, suos vocans. Quot

enini

pericula imminent ante

fructuum colleclionem
et

nam

grando sp confringit,

slus ex mediis
nubibus erum-

manibus rapit,

et pluvia intempestive

jure

ac libitu,

solus potest; id intelligendum

dat

pens inutiles facit.

proxim similitudine.
Vers. 16.

Dixit,

addidit,

autem similitudinem,
artificio,

Et dixit sibi ipse, apud animum suum respondens. Hoc cppit consilii, quod non chaVers.
18.

parabolam, exemplum, magno

ti,

docendi grafacile,

ntas, sed avaritia sugessit. Charilas utique poslulabat, ut quando lanim suppetebat fructuum, ut ne locum quidem ubi poneret inveniret, quod superabat

confictum, hujusmodi tamen, quod

aut

evenisse potuerit, aut possit evenire; quo voluit declarare et illustrare

quod docuerai, vilam ex

abundaverit.

divitiis

egenlibus daret

atqui non charilalem isle, sed pleo-

non pendere,
eliamsi quis
Dice.ns,

divilias

nec prorogare nec afferre vilam

nexiam

in consilium adhibuit.

iis

qum maxime
est

Horrea mea, vlera.

pro

pleonasmus
dicas, in

Hebris

familiaris,

Majora faciam, majora

caho
ritia,

aedificabo.

Syrus,

difi-

quo Latine

hc

verba. Syrus omlttit.

et

dilatabo ea.

Non enim

delrectat sumplus ava-

Divms, per
vit, solito

se divitis,

jam anle

divitis.

modo

spes adsil lucri majoris.

Uberes fructus atTulit, uno verbo dicas exuberacopiosiores exspectationeque majores prout fieret etiam long dilior.

Congrf.gabo, cogam, colligam.

volerit, aut
v.
si

Non

addit

si

Deus
4,

vixero,

qUod mohet Jacobus, cap.

venlus

tulii, ita

15

vitam
opes.

sibi

non minus certam esse persuasus

lus,

Ager, regio, latifundium, non unus tantm agelsed regio, quod notant Titus et Theophylaclus
;

qum

Qu.c nat suNf mihi, proventus meos, ex messe

prsenti.

hujusmodi possessio

est

iis

qui

agrum agro copulant

Vers. 16. Hominis divitis uberes fructus ager attulit Grapc regio seu latifundium quo signilcatur latissima possessio hominis, agrum agro copu:

nott

tum maxime anxios

fieri divites,

cm maxime

abundanl bonis.
Vers. 18.
charitate
,

Et

dixit

adhibit in consilium
:

lanlis.

Virs. 17. Et cogitabat intra si: , etc., quid faciam. Verba sunt anxii divi.is quarum magnitudine indicat proprimi eiiam exspcciationcm supe:

sed

avarili

Destruam

non horrea mea ,

:

ratam. Unde Basil., hoin. 6 Non ei fructus sed gemitus lerra produril. Similes sunl voces ejus, (jni cum paiipertate luctatur. Ex istis ergo verbis rect
: ,

i|

et majora faciam , etc., cm, ut monet Ape6, de Naboth, dicere debuisset riam horrea , ingredianlur qui i'amem tolerare non possnt, repleant sinus siios; ut quid ego abscondam, cui Beus facil abundare, quod largiar? Et ili.uc congreoabo omnia etc., ut solus meis divitiis incubem
vlera,

Ambr., hom.

935

m
reliqua bona

LUCAM
Stulte, amens, fatue, mal consulte.

<

984

Et
tur.

mea

quae ex superioribus annis

Cm

se

mihi supersunl, quibus vetera horrea jam implenVers. 19.

collocatis

<

prudentissimum consilium invenisse arbitrarelur de apothecis veleribus angustis dejiciendis, et amplioribus novis aedicandis, et

Et. Constabilitis autem et in tuto

omnibus
ail
illi

suis fructi:

omnibus, securus dicam, consolabor, hor-

bus colligendis et recondendis,

ubi
tibi

Deus

Stulte.
sic dicit

tabor, congratulabor anima;

sic

mea,

id

est,

mihi

ipsi

sapiens videris,

ibi stulte, etc.

Non

enim frquenter

accipi

vocem animae, docuiinus

alloquitur seipsum.

<Deus,

stulte,

quomod homo
daturus est

dicit.

Taie in quein-

supra.

<quam
;

Dei
stultis

verbum, judicium

Anima, Francise, Paule

Deus

Numquid enim regnam clorum ? > Haec

est.

Bona. Mundi opes, pro veris bonis, adeque pro

suinino bono, aut quod

Auguslinus, serm. 19 de Verbis Aposloli.

summo bono

sit

proxiiuum,

Hac nocte, hc
suo, haec

ips

nocte, noclu enim, in strato

ut soient avari
,

habet. Posita, reposita, recondita,

fruilioni.
scilicet tuo

animo versabat,

prae solli-

usui

ac

citudine, noctes insomnes ducere.

Animam qu
id

vivis,
:

seu vitam tuam. Allusio est ad

etc.

Plurimos, multos, quibus vivere possis per multos

quod

praecessit

Anima, habes multa bona,

,

annos.
sibi

Ecce, quomod,

cm

divitiis

abundat,

Animam
hilariter

tuam, cui tu abblandiris

et

mullos annos

vitam

ex eis promittat, quasi

Ma

quoque, lan-

beatque transigendos
illi

polliceris.

qum
Titus.

reliqua

humi nascenlia,

terra decerperetur, ait

Repetunt a te,
tim
;

quorum,

id est,

Deus praeser-

Magnus error
vilae sibi

et mentis caecitas,

quod

putet,

sed phrasis Hebraica est, pro, anima seu vita

te.

cum

uberlate ac multitudine fructuum, multitudinem

tua repetitur
ficatur

Et praesenti quidem tempore signi:

annorum
sit.

datam, quibus

frui

illis

possit,

mors imminens
su esse ducebat.

repetendi autem voce declavila,

cm ne ad

coliectionem quidem frucluum venturus

ratur, alieni juris esse

anima seu

quam

dives in

manu
vila

Commodata

tibi

fuerat
tibi

me

Requiesce, labore, non est qud te laboribus,

ut hactens, amplis conhcias, omnia nunc affatim
suppetunt.

ad tempus; lu ver quasi perptua de rbus

tuis.

foret,

ita siatuis

Atqui noveris,
et morieris,

quod hc
nec vives

ips nocte

eam abs te auferam,

<

Epulare, indulge genio, ad verbum lture, obleetare.

in craslinura.
t

Edem

nocte sublatus

est, qui in re-

Per hoc, inquit Theophylactus

intemperalas,

affectiones de-

rum

sibi
;

abundanti multa tempora fuerat praesto-

claravit libidinosas et

qu

satietatem
sta-

latus
<

ut scilicet, qui in

longum

sibi subsidia colli-

ciborum

et

potuum comitanlur. Hortari seipsum

gendo prospiceret, subsequentem diem

vel

unum

tua ad sectandas omnis generis voluptates, quas ut

aliquando posset assequi, ut in quibus collocsset
fe-

minime

videret,

>

inquit Gregorh";, lib.

22 Moral.,
quae ad-

cap. 2.

Ecce

stulliliam.

licilatem suam, toto hactens vilae tempore laborrat

et congregrat. Igitur

Parasti, thesaurizsti, recondidisti.

Nam

omnibus congregaiis,

crdit

dere decreverat ex nova messe, pro paratis habentur.

secur se posse voluptatibus carnis per multos annos

frui,

omnia ad seipsum suumque

referens,

solius
ille

commodum

Cujus erunt? cui erunt, cui cdent? Incertum cui,

et

usum

quemadmodm
19
:

de quo Eccle-

siasticus, cap. 11, v.

Inveni requiem mihi, et nunc

manducabo de
Vers. 20.

bonis meis solus.

Illi, haec cogitanti et ordinanti dixit,
alio

quo maxime abhorres ceri lu illis non quemadmodm praesumpseras animo, nec tecum eas a?pot tabis. Non solm libi non cdent, non
forte ei
:

frueris,

immiss febri aut

morbo subitaneo

nuntiavit

csolm tua non erunt, inquit Eulhymius; sed nec libi maniiestum est cujus erunt, utrm hi edis an

sunt enim morbi, morlis nuntii.

Hc

ei dixit,

inquit

Eulhymius, per conscienliam

tune enim conscienlia

mortem
Deus.

stntiens, talia dissent, divino cert instinctu.

Ille

an inimici, quod ipsum eliam mrorem adauget. Porr non dicit hic Christus, qu autem parsli manducabunt carnes tuas sicut ignis,
peregrini, amici

apud se

in strato suo loquebatur, verba

quemadmodm Jacobus dicit,

enim hic
est Christus
,

cap. 5, v. 3; contentus

autem ejus
SIlUSa

in ccelo

examinabantur, quod nott Ba-

data simililudine declarare

divitiis

quod

inilio dixerat,

vitam hominis ex

non pen-

non tam ad usum qum oblectamentum, sicut avaris proprium. Et dicam anima: mea ; cujus vitam in Vers. 19. cor pore, nunc quasi securus per opes jam in tuto Habes multa bona collocatas, prorogandam putabat posita , seu recondita in annos plurimos ; quasi fruendi diuturnitas opum abundantiam sequeretur. Sed illa est caecitas mentis, qu Deus avaros percutit. Itaque requiesce , laboribus , quibus te latigsti epulare , q. d. Hactens necessitali fecisti satis ,

modo, sive per occultos instinctus in conscienti, quae per morbo urgente sibi mortem praesagit sive angelos loquentes. Unde August., quaest. 47 in Numros , hoc exemplo docet non esse gloriandum homini , si ei loquatur Deus nam et impiis loquilur quomod novit talibus esse loquendum ut in Balaam patuit: Stulte in hoc ipso, ubi prudentissimum con, , ; ,
,

silium libi invenisse videris , inquit August. , serm. 19 de Verbis Apostoli ; vel stulte, quia luturorura improvide, hac nocte, quia, ut est apud Job, cap. 33,

nunc indulge genio et voluptatibus. Unde Basilius dementiam, inquit, singularem si porcinam animam
: !

quando sopor
lectulo,

habuisses, quiJ ei aliud enuntiare potuisses ? Djxrr autem illi Deus, eo quo solei, Veus. 20.

irruit super homines , et dormiunt in tune instruit hominem disciplina , ut avertat eum ab bis quae i'ecit Per nvetem autem allegoric nott in quibus erat designari tenebras mentis
. .
,

985
dere, etiamsi abundet
eis

C0MMENTAR1A. CAP.
qum maxime
ullae
;

XII.

980
Iruatur, ut vit

qud ne
copiae,

rmque anlequm
eripiat, et

eum Deus subil

momenio quidem temporis,

vilain

bonorum
,

eum

vit opes ipsi auierat, profuluras in-

hominis conservare queant

,

quin auferatur
prae-

certuin quibus.
vilain, etiamsi

Unde

constat,

non ex opibus pendere

prter exspeciationem
sidio

praeseriim

cm opum
vitae

qum
,

cumulatissimae sint; nec in reliduciam collocandam. Atqui

probe munita pulatur, nec agnoscitur Deo

rum abundanli
ei

vilae

pendere, apud
est.

quem solum humanae

est.

mensura

qui in

Deo

est dives,

non

sic

accidil,

quia non

praeler exspeciationem vit eripilur,

qui operibus

Vers. 21.

Sic

Accommodt
est,

similitudinem

bonis, ad

morlem

prae oculis

versantem, semper se

proposito. Interpres supplevit est,

legilur. Sic est,

quod Graec non

et

part

nec relinquit sua incertis haeredibus, quia

,

hujusmodi ingenii

hujusmodi
eve-

constante vit erogat in pauperes

quae suis usibus

sortilur

evenlum, huic

similis est et similia ei

supersunt.

niunt.

Non enim

historiam narravit Chrislus, sed pro-

Vers. 22.
superllua
converlit
,

Dixitque, etc.

cupidilate habendi

posuitexemplum, quo descripsit cupidorum hominum

ingenium simul
verint et

et finem,

quomod
suae

se gerere consue-

omnes dehortatus, ad solos discipulos se tradend ipsis , tanqum capacioribus ,

causa, ne vel
necessariae ipsis
solliciti sint,

quem exiium
solius

sortiri.

proveclioris sublimiorisque doctrinae

in

Sibi, suis
riae.

usibus,

futurum luxu-

de necessariis ad vitam

inprimis, quos deinde voluit in Evangelio

,

mox

per

Thesaurizat
aninii
rat.

opes accumult et reponit,

toto

affectu

in

hoc iucumbit,

ut divitias conge-

orbem terrarum promulgando lotos esse, neglect aliarum omnium rerum cura. Ideo, quia res est Deo tam detestabilis cupiditas
fiduciaque in divitiis, et in vicls vestilsque copia
vita

In in

Deum, pro,

in

Deo

in seculo

quidem, sed non

id
est,

Deo, dives, et non

in

Deo

dilescit,

non

minime

sita est, sed

pendet de solo Deo.

quia
solliciludine

proficit,

non augetur rbus quae Deo

omnibus divites

faciant gratum,
1 Cor.

Nolite solliciti esse,

modi, e
caeco

hujus-

quas Deus magnifaciat, de qualibus Apostolus,

1, v. 5, in
facti estis in
sit

Mo. Non

est

homo adducilur, ut fixo in terrenas curas corde, mammonae serviat. Sotlicitudo, Cicrone
Tusculanarum
,

autem
sit

haec restrictio, quasi dives.

qui sibi thesaurizet et

delinitore in quarto

est

gritudo eum
,

in

Deo

Nam

qui dives in Deo est, vel nullas

vel
si

cogitatione
t pLspteiv
rias.

et t
vcv,

|/.epi[/.vv

drivant grammatici

irap

possidet in seculo opes,

saurizat, id est,

possideal
et recondit

non theeas,

t(5v

qud animum
:

rapiat in partes va-

non accumult
;

sed

Non

itaque ait
,

Ne
sed

laboretis
:

(nam laborandi
(neque
;

dispergit datque pauperibus thesaurizat,

viliae,

vel si thesaurizet, aliis

incumbit ncessitas)

Ne

solliciti sitis

non

sibi,

ut parentes liberis.
et

Porr di-

enim

labori

necessari
veta',

est

solliciiudo

conjuncia)

quas Deus magnifacit,

efficitur

quibus colligendis

homo

Deo
:

gralus, sunl opra virtutum,

quod

nott Euihyuiius
Dicit ergo

Divitibus hujus seculi prcipe, etc.

:

Salvator
colligit,

Eum

qui sibi suisque usibus

immodicam illam et anxiam, qu lotus in hoc est homo, ut de rbus vilae necessariis sibi prospiciat, nihilque Deo commendel, irihil divinae Providentiae relinquat, tanqum id solus ipse
sollicitudinem

thesaurum

etiam ex propriis, non ex alienis,

illi

curare et possil et debeat

cmque metuat

ut possit,

proventibus,

similem esse liomini

divili

quem

angitur et in diversa animo rapitur, spirituque vexatur,

mox

descripserat,

totum videlicet

in

hoc esse, ut

plermque eliam desperat,

anima

studiis se applicans

opes opibus accumule!, Jonec dtsideiiosoti;;'aclum

aliquo

recto haud consentaneis.

modo

pulet

tune ver

cm

sfciUiit

colleclis

Anijle vestr^e, de
vestr

vestr

hoc

est, vit

opibus secur (rui per reliquos

vilae aar.os, fieri ple-

(nam anima
Deum dives
ditescit
;

hic vita intelligitur,

Hebraico

Greg., 18 Moral., cil, alias 12. Animam tuam rptent a te, id est, anima seu vita tua repetilur le, esi enim idiolismus linguae, sicut dicimus ferunl pro fertur. Deus intrim est qui reposcit animas per angelos, sive bonos sive subinde malos, tanqum exsecutores judicii sui. Itaque significalur animam esse non proprii, sed alieni juris Deo , non parentibus , datam , et manere post repetitur, manet, inquit Ambr.,
c.

10 , itemque ei datam, quam sibi in longum promiiiebat. Qu/E autem pabasti cujus eru.nt? Cert non libi , pro quo solo
sollicitus videbaris
,

morlem quod enim lib. deBono morlis, ad tempus tantm esse commen;

ut Ambr., hic sola virlus cou. ei est defunctorum. Adde,c/!ttt>run/, quia ignoras, ut Ecclesiastes ait , qualem sis habitui us baeredem.

quia,

Porr Deum dicere alicui, stulle, est eum lanqum stultum, et regni exclusione dignum damnaie, ideque gravissima hsec peena fuit, ut nott August., serm. illo 19 cit. Vers. 21. Sic est, id est, similem sorlilur

eventum

qui sibi thesaurizat, id est, suis solius usibus et luxai accumult et recondit ppes nos
ille,
,

Graec , non ditescit in Deum , id rbus ad Deum spectantibus, virlulibus scilicet et inprimis miseiicordi in pauperes, qu divilhts suas non recondat, sed dispergat, juxta consilium Apostoli, 1 ad Timoth. 6, v. 17 etseqq.; talis enim fnerat Deo. Hc ergo conclusione elfecit Chrislus id quod posiulatum ab eo fuerat , tacil inoiiendo fratrem, ut haetedilalem dividerel. Si enim talis manet exilus eos qui tenaciter servant sua, quid exspeclent qui rapaciler detinent alina, ut nott August. ? Vers. 22. Ideo, quia scilicet cor non est in thesauris (igendum, Mammonaeque serviendum, sed soli Deo. A.mm/E vestr , quid ma.nducetis non quasi anima manducet sed qud manducando in corpore conserve! ur vel ceri anima more Hebraico pro vil temporali sumilur, ut Job 2, v. G, quae scilicet manducando producilur , et lame exslinguitur. Itaque Cliristus excludit sollicitudinem pro rbus necessariis, qu avaritia plermque velari solel, et cor terrenis curis implicari atque Dei servilute divelli, et ad avariiiani disponi. Non velat autem labarem pro est in
est,

non

987
more,
serva),
tegatis.

IN
sicut

LUCAM
f

988
,

Job

2, v.

Vermlamen animam

illivs

Corvos, volucres cli, et nominatim corvos

ad

quo eam

toleretis,

neque de corpore, quo

validissimis

id

quos frquenter Scriptura remitlit. Qui* non skminant,

tffeo.CE

metunt. Non sunt

solli-

Vers. 23. Anima.

Jam

argumenlis

cili,

quod non laciunt lanim quanim vos pro viclu

faciendum non
sit,

eximit animo sollicitudinem illam pessimam, docens,

in
et

parando; non quod boc nobis

sed quod

Deo nobis ejusque alm Providenli coufidendum

quo na^is increscat atque ardeal

e minus sollicilos esse oporteat, ubi illud

,

pleraque cffert per interrogitiones ac permissiooratio.

etiam facimus. Serere, melere

si velint

et in

horrea cogre,
id

nes,

Ac

aves,

ea sollicitudo ipsis sil;

enim

eis,

priniiim quidem istUd

nori ad inajus.

argumentum ducium esta mi-

pro eo

in

quo sunt naturae gradu, baud convenit,

non bc

exceditque vires earum; at bomini, cui ex naturae

institulione id perinitlitur,
est ipsuin in se solliid

Qi'am esca,
praestanlior

qum alimentum. Vita preliosior et est qum id quo alilur vita, et corpus
tegilur corpus ulique,
ulira

citudo,

non magis qum avibus facere

illc

ad quod
lo

qum

id

quo

omnem
:

naluiae instinctu lruntur,

qnaerilare.

volan

victum

comparationem. Qui ergo

nibil sollicitis,

quin nei|ue
dabit

Monemur

ilaque ut ne immodic S'dliciet,

exisieniibus in rbus, vilain corpusque de.lil

ludine nos torqueamus,

ubi ex Dei praecepto aut

procul dubio et ea quibus vita et corpus suslinenda

sunt, praeserlim

vocalione majoribus vel melioribus vacamus rbus,

cm

bis ipse voluerii vitam corpusreriiin

qum

sint eae quae ex prolesso ad

victum parandum

que opus habere, qui

naluram

alio poterat

faciant, nibil

meiuamus, sed fidamus Providentiae

suflicit,

modo
dit, se

instituere.

Nam

qui majora ultr ddit,

decla-

Dei, quae
1

una nobis

eliamsi cessarent

omnia

ravit se minora,

eaque ad servanda majora quae de,

1 1

r i

a subsidia.

auclore, nece^saria

suggerere, et posse et
ei

Pascit illos. Providentiae suae benefica cura quvis effusa

strat.

velle. Dabit igitur,

quamdlt
;

visum

luerit

naturam

absque bis mediis alimenta

illis

submini-

quam condidiiservare nam ubi eam ipsi sum fuerit, cm non in viclu et veslitu
licitudine vestr
otiosis vobis
,

tollere viillius

Aperis tu

manum
estis

tuant, et

impies omne animal

vita

benedictione, Psalnii 144, v. 15, 16.

consistt, nibil proderit quantavis illorum copia, sol-

Magis

plup.is

illis

long

praecellitis illos.

parta. Dabit

aulem, non quidem

solli-

Majoris emphaseos grati junciae videntur duae voces

illis

quos non ad otium creavit; sed

:

comparationem
ipsius

significantes.

Nonne vos mull

quos ad regnum
grati
,

cituuine vestr nibil opus est

eam

sibi relinqui at-

dono

praestatis,
filios

quos ad imaginem suam

que

in se projici vult,

Petr. 5, v. 7.

creavit,

quos in

adoptavit,

Vers. 24.

Considerate.

Alterum argumentum

cleste aeternumque vocavit, quorum

ipsa,

illa

etiam minore, sed cibo proprium, quo ad brla

animantia, quae divinits citra

quin

et captera,

condidit,

ita

ut mrit iidere

omnem
illis

sollicitudinem
divilias
,

debeatis,

pascuntur, descendit, ut vel in

bonitalis
et

discamus

cessarium,

quod ad prospectum rerum ad victum neminimarum illarum, mull ipsi majorem

ampliludinem Providentiae divinae

in

esse veslr curam, etiam ac

maxime lune, cm,

ut

quam recumbamus. Hanc enim

cial,

ut apertissimam fa-

ipsius vacetis servitio, serendi,

metendi, caeteraque
reliqueritis?

non adducit allum

in deserto
v.

quadraginla an-

seculi negotia, quibus victus paratur,

nos Israelem, Deut. 8,

3,4; non laudat Eliam

Magna

est vis

emphasen hoc uno

in

argumente

corvis pasium, 3 Reg. 17, v. 6; sed objicit bruta

Vers. 25.

Quis autem. Tertium

hic vertit,
sollicilus

argumentum

animantia, idque non leones, elephnntes, ursos, aut

alia id

majori sumptum.

genus grandia animalia, quae et ipsa divinits

Psalm. 103,
v. 21, 27, 28,

Cogitando; Graec participium est verbi quod significat et aliquolies

pascunlur,

sed anima-

sollicilum

esse; ergo

lium minima, aviculas, quae cantui fer vaeanlia, et

veluli obiter

cogitans,

id

est,

exislens

seu

sollicit

cibum sumenlia, maxime

so'liciludine

cogitando, anxi su sollicitudine.

libra videnlur.

Summa

ergo

est,

qud nos bortatur

Cubii um unum

?
:

possit vel

minimum augere
est,

statu-

ad lidendum Deo, qui nullas ex suis crealuris, quamlibet contemptibiles, negligit.

ram suam
bitus

? q. d.

Nullus, nisi Deus

ipse facial. Cu-

human

statur mensura

Eutbymius
est
et

ait

necessariis,

sunt

vel eliam diligentiam, quae laudabilia sed anxiam illam sollicitudinem , qu animus in diversa dislraclus se vext, et cum quodam melu non assequendi totus in eo posilus est ut sibi de necessariis prospiciat , nibil pendens divin Providenli.lTalis sollicitudo plertnque plura congerit, qum m cesse sit et praepostera est, teinpus praeoccupans, ulindicatur vers, ult., etsoli sibi seu diligentiue atque industriae sua; fidit, nibil Deo. Et quia b;ec pro necessariis sollicitudo corruptis bominum moribus maxime usilata est , bine in loto Evangelio nullus animi affectus tanto studio ac lot arguinentorum machinis Cbristo oopugnatur et evellitur. Vers. 23. Anima plus est quam eSca? lsec prima ratio esta majori; q. d. Nonne vita est pnjesianlior , qum id quo alitur vita? et corpus
,
,

qum

id quo tegilur corpus? Supplendum Deus vero ddit illa majora ergo dabit
,

autem minora

quibus
volnit.

ipsemet

vitam

sustentari

et

corpus

legi

Non seminant, etc., id est non adbiVers. 24. bent ne quidem illum laborem ac diligentiam quam vos ex Dei insiiluto adbibeiis; et tamen Deus pascit illos, Providenliam suam ad illa etiam minuta prolendens. Quanto magis vos pluris estis illis! Id
,

est,
in

filios

quantvos, qui ad imaginem illius creaii estis, et propier quos creavit reliqua , adoptati
,

praecellitis volalilibus, et consequ'-nter fidere debetis

vos ab
j

seralis

eo esse pascendos, cm ex insiiluto ejus etmetatis? Est enim haec secunda ratio elficacissima minori. id Qcis autem vestrum cogitando Vers. 25.

989
ideirc cubitum dixit,

COMMENTAK1A CAP.
.

XII.
,

990

cm pedem.palmum,

aut digi-

Quomod crescunt
ut oculis patet.

quomod

crescenlia

eam

pul-

tum

poiuisset.

Null

industrie aut solliciiudine au-

cln itudinem assequantur, ita fiant dcora et graliosa,

gere qneat aliquis staturam corporis sui, ubi senicl

asseculus est

eam quant Deo

placuerit definire
,

niiilla

nuat potis solliciiudine staturam

arrodendi

faciunl ad
'tis,

Non laborant, neque nent; nihil comparandum vestitum

sollicita sunt,
,

non

ea quae vos facifatigant viri,

cm
ad

habi-at vim.

Caeterm pueri adolescentesque

i

apud quos, laborant laboreque se

lioc ut

ad justam staturam perveniant, cooprai

nent feminae. Vos igitur,

tis
,

cm

laborare et nere possi-

quidem possunt Deo ac

tis

naturae, quae minisierio viriu-

quid de vestitu

solliciti estis ?

qud

si

foi le

non

vegetativae ac nutriiivae

incrementum
inilio,

efficit

pro

possilis, sive

pr corporis

imbecillitate, sive prae

ratione

corporum ac geniturae
varietate,
sit,

atque locorum

occupationibus melioribus, haec aequ non possunt.

ac

temporum

sed tanlm abest ut sollicife-

tudo adhibenda
licis adolescere

ut contra obsit adbibila, nec

si

Dico autem. Aliamen di<:o sive aflirmo. Nec Salomon. Qud nec Salomon rex amator
,

ille

queant qum,

omni

solliciiudine
fa-

praecipuus et studiosissimus perquisilor pulchritudinis

vacui, utantur bonis quae

ciunt, et nec cogitantes

Deus suggeiit, ut fer

omnis qui reges omnes

,

glori superavit

anliquis,

quidem de augmenlo,
:

in tria
est

tam

diviiiis et deliciis,

qum

sapienti celcbris.

Con-

nonnunqum
enim quJ

cubila triennio accrescunt

rarum

ferlinter se long dissimillima,magnificentissimi rgis

sollicitudo int'estet juvenes,

quorum

spes

Salomonis, exquisilum atque ad miraculum usque

natur magnse sunt. Addit perliciens argumentatiorii'in

:

ornatum

cullum

et

sponle su nascenlium
agri
,

vilium,

contemptorumque florum

decorem

atque hune

Vers. 26.

Si

ergo neque quod minimum est po-

il

long praefert.

testis, quid de CyETERis solliciti estis? Si

tillam vestra sollicitudo

rem

tan-

In*

omni glokia sua

qu

claruit toto gloriosssimi

non

potest,

augere nonnihil

regni sui tempore.

staturam corporis; quomod poterit corpus in vit

servare, quantavis annonae
nisi adspiret

Sicut unum ex
istorum.

istis

tam pulchr qum unum

,

opumque congesia
:

copia,

Rerum naturam
,

quae Dei Providentia est,

,

Providentia Dei? q. d
nisi

Inanis et irritus

hominum cura
unico agri
flori

hoininum industria
,

imitari poiest
gloi

est labor

omnis vesler,
iia vult, ipsi

illum prosperet Deus.

assequi non potest. Vide

ut
:

omnem mundi
ita

iam

Quia ergo
poris

alendi et in vit servandi cor-

poslposuerit

superbum hominum

curam
cura.

permillite, cui permillilis augendi, quiid

ad vestits eleganliam studium reprimens.

Vers. 28.

que sine vestr

facit

qum

decentissim ac suavissim

Si autem.
,

Colligit ex praemissis, arguit-

que

rei vilitate

ut e faciat insigniorem divina

,

Vers. 27.

Considerate.
,

A
;

victu

particulatim

Providentiae liberalitatem

nobisque eo majorem

fi-

tractato ad vestitum descendit

tis est
,

qui et ipse necessitaest

duciam

excitet.
,

etsi

minoris

qum

victus

autem
qu

et ele-

Foenum

herba.

gantiae sive decoris.

Rurss rerum nalur exemplum

illustrior

Quoi) iiodi est, in rerum natur.

petit, sed ex alterius generis rbus,

Mittitur, projicilur

demessum atque arefactum

in

clareat Providentia Dei. Est

autem iterm minori

ignem

injicitur, ad

clibanum seu furnum succenden-

argumentum.
Lilia. In floribus praecipu pulchritudo spectatur,

dum
autem
flo-

hoc est, fragilissimam vilissimamque herbam.

Sic,

tam pulchr

quae eis vestimenti est loco. Prae caeteris

Vestit, idque null exigente necessilate

floribus, vestits est loco.

ornatus,

ribus,

lilia

singulari pollent dcore et grati.

ill solliciiudine se excrucians potest STATURAM SUAM CDBITl'M UNUM? CIT1 poliS solliciuidi) staturam rodendo niinuat. Perficit argumentaiionem liane. Vers. 26. Si ergo neque quod minimum est POTESTIS, QPin DE C.TERIS si lliciti estis? Ev quo palet tertiam liane ralionem peti minori ad majus et consequenter non posse reterri ad id quod sequitur de vesiimenlo, sicut Augiist. relulit, quia vestimenta mnlt minora sunt. Sed poiis referri dbet ad id quod praecessit v. 22, de totius viia? conservatione in corpore per viclum q. d., cm id, quod minimum est , uno scilicet cubito majores fieri veslr anxielate non possilis innli minus vitam veslram
;

est , anxi ADJICF.RE AD

assequendum indumentum ut soient viri neque nent ut soient miilieres hoc est sollicitudine prorss vacua sunt. Non enim, ut Chrysost., humi, ;

lia

25, opus probibuit, sed sollieiludinem

:

sicut et

supra de satione. Dico autem vobis

nec Salomon,

pulcbriludinis ac decoris studiosissimus , potenli , sapienti , opibus pniecelfens omnibus, quibus exco-

gilanlur ea quae ad vestitum pertinent, in omni gloria rua id est, etiam tum cm in lastigio gloriae suae fuit , vestieratur, sicut unum ex istis , tant scilicet
,

vestium pulcliritudine etgrali. Quod enim sericum, inquil Hieron., quae regum purpura, quae pictnra lextricum poiest floribus couiparari? Quanla veritatis et falsitalis , tanta veslimenlorum et florum diflrentia
inquit Chrysoslom., hom. cil., quia scilicet divinae Piovidenliaearlilicium hominum cura et industria imitatur, et non assequitur. Vers. 28. Si autem foenum, etc., id est, herbam
est
,

susientabiiis tali vestr solliciiudine. Sic ergo victu generaiim traclalo descendit jam ad vestimenta.

\ers. 27.
Iaris

Con'siderate lilia , in quiljus singuest pulcliritudo ac dcor, et inprimis folioriiin

,

naturam

ordinatissim assurgentium quasi ainictus qno vesliuntur. Quomod crescunt, id est, qu pulcbriiudine floris, qu foliorum grali velut vesiium assurgunt. Non enim de increiiiemo magniludiiiis loquilur, quod potis vktui responderet. No> lauokam ad
,

agreslem, rem scilicet abjeclissimam, cras, seu tantlllo po c t in clibvnum mittitur ad succendendiim
, ,

furnum, DeuSSIC vestit, lanto scilicet pulcbriludinis excssd qoantO m agis vus, propler quos et flores, et munduni universum condidil et quos in aelernuni
;

, ,

991

IN
ma<;is.

LICAM
oinnis doctrina iradilur
:

991
Colite sollicili esse in cratli-

Quant
tiam.

Q.

cl.

Vobisipsis judicium relinquo.

Conclusio argumenli per interrogationis vehemen-

num

v. 34.

Vers. 30.
vcslitum
,

ILtc enim omnia

cibum

potum
sit

Vos. Emphalic intelligendum est, ut insignis honoris demonslrativum. Vos tant lierbis agri praeslantiores,

opesque quibus semper

in

promptu

haec

aliaque his similia pi o libidine comparare.

alque ade hnmortalitati se conditos

,

suppl.

Gentes mundi
vel

Deo verque divinarum ac cles-

vestiet

curabit vobis vestimenta

tegendo corpori

tium rerum cognilione alina;. Quia

namque

gentiles,

necessaria, et ubi opus fucrit etiam ornando.

non credunt

Deum
alia
,

rbus humanis prospicere, vel

PusiLL/E, seu ut alis legilur,

fidles
,

minim
Modic

fidei

parm

non agnoscunt
idchc qu.erunt

his

majora et solidiora bona,

vel

parm

credentes.

fidei verlit in-

desiderant isla cumprimis, tolo his

,

terpres, Matth. 8, v. 26, et 14, v. 51. Syrus parvi

fi.de.

parandis sunt sludio dedili

lus, vigiliae, solliciludines
,

hc sunt labores, cona-

Exclamalio amic objurgatoria

sollicitudinis

qu

causain
fidei

curae, cogitationes

eorum

ipsam anxiae

hominum

exponit,

omnes, ut

eis

de rbus
,

sibi provideant, quae

ad vilam

scilicet, et, quae liinc sequilur, fiduciae exiguitatein,

tolerandam faciunt
curantes
,

nihil aliud nisi

hoc solum anxi

quoJ minus

alt

de Deo senliant, qud aequo minus

ubi

existimantesque omnia suo labore et indu-

credant fidantque Deo,

lamen tam praeclara

Dillidenlia

stri parari

parandaque esse.
,

exstent benevolentiae beneficenliaeque ipsius incredibilis

Scit. Gentes ignorant

certain
:

at

ego vos id doceo

rem

in

ouinem creaiuraui suam argumenta.

Novit Deus vobis opus esse his omnibus, qui

sivefiduciae exiguilas fidei exiguitate nascitur, idchc

vos

ila

condidit ut his opus haberetis.

sit,

Cm autem

hujus ut matris nomine un amque Salvator nott, parva

Pater vester
iis

non potest non

ei

cura; esse, ut de

namque
non
vel
nisi

Iiducia par vamarguit fidem

ut

magna Iiducia,
quia homines
res

vobis prospiciat, quibus novit et voluil vos opus

;

ex magn gignilur

lde.

Nam

habere

quodque amplius
;

est, voluit

non

nisi se

adju-

non credunt,
recl

vel vix credunl,

Deo

humanas
hinc
illa

vante obtingere
praeest

et

cm

sit ille

qui clos habitat, qui

curae esse, aut de ejus sive polenli sive bonitate

mundo

et plenitudini ejus, in cujus

ei

manu sunt

parm
animi
,

parmve

iiberaliter senliunt,

omnia, non potest non

suppetere, unde et facile et

de rerum temporariarum prospeelu,

:

nunqum

aliunde providere vobis possit. Significat Salvator

eos

secura, semper diflidens, cura

quam nos
licet
,

docet cor-

omnes qui tantoper de

his sunt anxii

paternae

rigera seri inferiorum creaturarum contemplalione

Dei bonitali et Providentiae ditissimae, ac certissimae,

nihilo plus

ex quibus intelligere ac perspicere

videnti et divilias bonitalis Dei.

curam Proex praece-

qum
,

gentiles honoris dferre.

,

His, cibo
Indigetis
solliciti

potu

cultu et similibus.

Vers. 29.
denlibus
,

Et vos, vos
,

igitur. Infert
:

nec proinde opus en ut de his anxi

Contentos nos esse vult Dominus
,

ut

secundm Matthaeum Nolite qu^erere,

ne anxi provideatis.
,

sitis.

iis

ne quaeralis
Bibatis
loco.
,

quibus indigemus
Vers. 31.

nec sectari superflua.

,

scilicet

aut

quid induamini vestium

Primum
cura
,

ante omnia. Haec

in

sit

vobis

prima
si

et praecipua

hoc

sint labores et studia

Et,

haec suppetunt aliquo

modo soute
,

in su,

vestra

omnia , ut
solida

quseratis.

blime tolli, ut scilicet procul ventura prospiciatis

ut in

Regnum Dei et
vera
,
,

justitiam ejus

scilicet

Dei, id est,

longum tenipus
prospiciamus

iuturis necessitatibus corporis

,

et divina

bona

ad quae creaii et vocati

idcirc nec quaerunt,

consulatis ac provideatis. In sublime ascendimus

ut

estis;

quae gentes ignorant

long

metaphoric
,

igitur

Salvator

vobis autem manifestata sunt et singulariler promissa.

illum dicit in sublimi se staluere

quae in long post

fulurum tempus
cultu,

distendit sollicitudinem de victu et

:

Ad meliora igitur nati ne pemini. Regnum Dei illud

,

vilibus
est de

illis

prorss occu,

quo supra

quo
,

in

non contenlus praesentibus. Quocirca hoc est Nolite in sublime tolli, quod Matth. 6 ubi haec eaJem
,

sanctis suis, absque alicujus hostis infestatione

Deus

aelerum intgr rgnt

quae beatitudo est nostra.

secum vivere
denlia

voluit, pusili-.'e fidei?

illius

Qu inerepatione
succidit;
ciiii-

venit esse dissimillimos. Scit

radicem anxi.e

soliicitudinis

Pater vester
,

e\ parv iide oriri solet. Nain ut magna Iiducia in Deum ex magn Iide de providenti ipsius nascitur, ita dillideutia ex ejus deleclu. Nolite talium scilicet exemplorum Vers. 29. cogitatione de divina Providenli munili ac slabiies, qu/erere, X'Slibus cogilationum discruciari cl jaclari, ila ut penuriie limor in hujusmodi anxias cogitationes

enim

is(a

tanqum omniscius , ideoque benignissimus et affectu in lios suos lenerrimo, quia uis, cibo, vestilu , potu , ut ita juxta et similibus , jndigetis hahitaiione Clnysost., quam ob causain plerique maxime anxii abesse soient, vos contrario magis sollicitudinem quia nemp necessaria sunt , seu quia his jicialis
,
,

indigetis.

vos conjiciat. quae vel H.ec enim omnia centes Vers. 30. Deum rbus humanis praeesse non credunt, ideoque, inquit Chrvsost., meril liment et desperant , quasi nemiuem habeant gubernantem , vel sublimiora ejus bona nesciu t, quaerunt ; id est, hoc unum agunt, ut lanqum propri industri toto animi studio, et solliciludine res isli vitae necessarias parenl. Haec est ratio ab iis petita, quorum moribus Dei lilios con-

ante omnia, idque finis conslituatur, propter quem omnia faciamus , quaecumque facimus. Non enim velat omnin quaeri temporalia

Vers. 31.

Qu.erite primum,
prima cura
sit

id est,

ila scilicet ut illa

necessaria, cmipsenietdicijuserit : Panemnostrwn quotidianum da nobis hodi ; sed polis dicendo, pri-

mum,

significavit, qud haec posteris quaerenda sint, non tempore, inquit August., sed dignitate hoc est nenipe scilicet regnum Dei illud scipropter aliud petimus ut adveniat licet, quod in Oralione Dominic
,
, : ;


995
Justitia

, ,

994
,

, ,

autem Dei,

est ea

COMMENTAMA. CAP. XII. quam praecipit requirit sou discipulorum meorum

,
,

iit

est

quantmvis par-

probatDeus,

justitia ipsa generaliier

sumpta.
;

Regnum
autem
nihil,

il
llj

vus

sis,

cm numro,

luni opibus etviribus, tenuis,

Dei justitia et quaeritur et acquirilur

ipsa qmeritur,

justitia

simplex rerumque

humanarum parm

studiosus, ac

dm

sedul virtuti incumbitur

,

ir

proinde contemptus mundo, qui non

ad splcndidas
vitae

facile

vos evebet

que prius homini

est

qum

facere id quod

Deo novil

jfj

conditiones (quas neque ambitis)

gratuni. Vetera manuscripta conslanter tollunt pri- j||.necvitaenecessariavobissubniinistrarecurabit.Quam-

mm
te

et juslitiam ejus, leguntque

:

Vermtamen quriSy-

|,

vis six grex parvus,

non de vos parvi stimat Deus.

parvus
fuit
,

regnum Dei

et

hc omnia
;

quibus Graeca et typis

Nunqum non numro

grex hujusmodi
sit

excusa Syra suflVaganlur

nam manuscriptum

discipulorum Jesu. Grex porr

gitur Jsus illius pastor esse
,

cm

Jesu, intelli:

riacum addit, etjustiiiam ejus; denique post D. Ambrosium Beda enarrator astipulatur. Quare videri
possent adjectitia
illa

qui de seipso ait

Ego

sum Pastor bonus , Joan.

stitutione, Maitb.

10, v.

H,
,

14.

esse

primm

et justifiant ejus,

COMPiACrrr, complacitum est

scilicet

mundi con-

ex Malth. 6, v.

35, hue

adscripta.

25,

v.

54. Disposuit vobis regnum,

illi
,

Adjicientur vobis.

Ad verbum

apponentur,

quem-

infra

22

v. 29. Si placet

quis benoplacilum ejus

admodm

legunt Cyprianus et Auguslinus. Absque

invertere queal?

Quod Calvinus

sludios nott, verbo

sollicitudine vestr Ptre vobis suppeditabuntur,

e^o/.Evsignilcari,

ex gratuites misericor i fonte nobis

ut plus quant manifestant si!
refellilnr loco
sibi

quaerentibus
cedis loco
ratis,
,

regnum Dei

et juslitiam ejus

non mer-

fluere vitam

ternam ,

qud regnum Dei ejusque juslitiam quseinstar addentur, supra seternam

quod

ait, ivillis

operum meritis acquiri ;

;

sed auctarii

supra, cap. 5, v. 22
ter in Filio, ut

nec enim

ita

complacct

Pa-

quae vobis servalur mercedem. Permittit ut et ista

meritum excludatur.

quaerantur, absque sollicitudine duntaxat,

orare nos docuit
,

nam

et

Patri

qui non potest non ben velle, et quoquo

lem da nobis

Panem nostrum supersubstantiahodi; sed illa vult primm quseri. Illa

;

modo

possit benefacere atque exaltare fdios.

Vestro. Non enim patriarcharum tanim et pro-

enim per

se et propter se quaerenda sunt

ista

autem

phetarum, sed

et vester Pater est.

non
ad
ut

nisi

propter

illa,

quia necessaria homini mortali

Dare

baereditate

possidendum

in seculo fuluro

illa illa

quaerenda. Ergo

primam

vult nobis esse

curam
si

bcvii lnit; praesertim ver in judicio extremo

quaeramus;

minimam ver
,

ut ista

nam

quid
iri

quando per
de'e

me

diciurus est
vobis

Vernie, benedicli, possi,

desit curae

nostra de bis

Paire id

supplelum

paralum

regnum constilutione mundi

devotis ipsius servitio fdiis, quibus ista largiri

non

Malth. 25, v. 54.

pro magno habet

dm

ad promovendam ipsorum

Vobis, quaerentibus ante omnia regnum Dei, et

doclrinae meae

salutem laciunt, sed velut auctaria, super liberalissi-

ohtemperanlibus,

abjecti

lict

sitis

mam bonorum

c'estium mensuram, ea

ipsis adjicit,

et inl'erioris nolae inler

homines.
,

long jucundis, quin eliam liberalis,

qum
quibus

ii

ea

Regnum
omnia
regni
in

Dei cleste et aelernum

bona prorss
caduca

assequuniur, qui, anxi animi sollicitudine,

omne

se
:

comprebendens, quod so'um meretur

cietera

studium

in eo
ista

ponunt, ut
(

illa

quaerant

dm

nomen

enim

terrena
:

illa

et

obtingunt

ut non obtingunt nisi

Deo

faciente

vix dici

merentur umbrae

illius

Nulla igilur vobis

quo sine
tur loco,

irritae

sunt curae omnes), vel merceis dan-

est causa timendi.

Nam

si

statuit vobis in altero se-

ita
si

ut non aliud sperare

Deo praemium
,

debeant

quid habeant rect lactorum

,

vel

quod

frequentius est

in

poenam
,

et

supplicium dantur in,

regnum dare sempiternum, quomod vos negligat boc in seculo, ut vilem et caducum cibum vestitumve negot aut omittat suggerere, iis quos adoptavit
culo
in sui regni haere les ?
ticos
in
,

credulitatis ac diffidentiae

aliorumve peccatorum

Argumentum

est

juxta dialec:

nunqum autem absque

rum.
Vers. 32.
haec

jactur

bonorum

aelerno-

minore ad majus, long efficacissimum

erigimur in

quo
usus

summam

Deum

fiduciam

simili

Nolite TiMF.nE.Gr., netimeas,scilicclut

vobis, ne vitao islius necessaria
si
!
;

est Paulus,

Rom.

8, v. 52.

Caelerm non rvlt hic

omnia adjiciantur
suis,

Chrislus discipulis suis, qud sint Deo praedestinati

in

aliquando vobis desint,

vos sollicitudinem exuatis.

sollicitudinis

regnum clesle

fuit

enim reprobatus Judas

,

sed

Conatur eximere

omnis immodicae

aperit

Dei ordinationem
si,

qu statuent ipsos regno

cperanl, perrexerint aus-

radicem, timorem quo plerique anguntur, ne inediam

beare,

quemadmodm

inopiamve aliquando patiantur.

PrjsiLLLS, pusille
,

cultare et obedire doctrinse ipsius.

parve grex, scilicet

meus

Vers. 53.

Vendite
;

certi

ergo vos Patri singu-

3. d.

Illud

unicum

studete, ut participes possitis esse

lius beatissimi regni Dei.

pusillls grex , ne sedicet vobis vitae desint necessaria , sollicitudinem eorum deponatis. Pusillum gretjem\oc&\. discipulorum, in quorum person instruit omnes ver fidles , et tacite pastorem eorum se esse indicat; q. d. Nolite timere de temporalibus, quamvis sitis pusillus, mundoque contemptus grex, quia complacuit Paki vestro pare, id est quia gratuil voluntatc et benignitaie
,
:

Vers.

52.

Nolite timf.re

non potest fdiis non ben velle regnum coelorum in quo omnium bonorum tbesauruscomprehenditur. Argumentum est majori ad minus ut non dubitent se curae futuros
praedestinavt vobis Pater vester, qui
, ,

Patri suo

ad

babendum victum
in

et vosiiliim in

hoc

seculo

quo

liberaliter

gratis

haereditalem regni clorum tam adoplati sun'. Iiaque cm sciatis

, ,

tantam ei esse curam veslr non so!m non sitis anxii de adipiscendis temporalibus sed eliam Vers. 53. Vendue qu/e posswetis, et iiate im.i>

, ,

995
lariter esse

IN

LUCAM
lis
,

99ti
el ubi vobis cooplatis

cur, vendile etiam

qu.f.

possidetis,

bona

perpelu

manendum

erit

vestra omnia.

ibi

negoliamini, eque

omnem

ve.tram curam ac stu-

Et date,
nam
,

et dislribuite ea

pauperibus

in

eleemosy-

qu,

liberi

ab bis, assuelialis pendere bene-

fic Palris

Providenli, et in ipso solo, non in divitiis

dium transferle, ui dignum est. Non AM'uopiAT, appropinquare non Neque et ubi.
,

polest.

veslris fidere. Delecti a

Doo Ptre ad

tantani dignitati-

Corrumpit, corrumpere
vobis

non potest

qui nullo
latti

tem, quanta est regni clestis, non solm ponile

modo

perire polest,

quin iernm eo

morem vanum anxiamque de viclu ludinem ver m cliam si qusc vobis

,

et ainictu sollicisint possessiones

fruamini.

Vers. 34.

Ubi

enim

etc.

Innectit aliam ratio-

aut bona vendite

et pecuniarn inde colleclam

,

semel
ut eo

nem, quare consulat nobis,

erogatis laculialibus,

divenditis ci in pauperes

erogate in sublevandam pauperum inopiam

apliores dignioresque reddamini
estis
iis

colligere tiiesaurum in

clo,
;

quibus destinali

ut corde scilicel in clo versemur,

qu deslinamur
ut cor

perennibus bonis, qu magis contemnitis miconfidilis in his perituris

:

non talparum
inquit,
sit in
:

instar in terra.

Nam

vesirum

nsque

quae

cm

ad du-

clo

oporlet et thesaurum vestrum in

ciam ac amorem
sueverint,
(it

sui

animum

possidentis trahere con-

clo esse
tre clesti

ut spes
,

omnis vestra ac
sit

fiducia sit in

P-

ut qui bis caret, facilis, occurrentibus

,

amorque vester

cleslium bonorum

necessilatibus
giat,

ad munificum Patreni

Deum

confu-

necesse est thesaurum, divitias, facullates, quas habelis,

fit

ab ipsius Providenli curque lotus pendeat, et

pnes Patrem deponatis

in clis

quod quidem
:

quod paravit clesle regnum ardentis exoptel. Hatc

est loci sentenlia.

per elargitionem illarum in eleemosynam

nam

si

Caelerm non praecipit Salvalor,

,

illas

vobis lac recondilis aut serv.itis in terra, in terra

sed hortalur, omnia veudere et pauperibus erogare

in

erit fiducia vestra, terra

pendebit spes vestra, terre-

eum

finem ut facilis assequamur

est
,

id

quod

prae,

norum amans
quo
nihil esse

in terrque defossus erit

animus vester,

ceptum

animum

inquain

ila

habere aflectum

queat homine indignius. Ubi enim thdici solet,

ibi

ut in facultaiibus
solida

non conlidamus, nec eas lanq'im

his
latis agilur Matlhaii

saurus,

quod

cor.

Cor nostrum esse

bona amemus. De
ver

alicubi, nihil aliud esl,

qum curam omnem nostram,

,

19, v. 21, et sequeniibus.

cogilationem

gaudium

fiduciam

spem

metuni

Facite.
vobis hoc

lia

facietis.

Ne

existimetis perituras
:

amorem, lolum
sari. Significat

videlicet

animum,

circa aiiquid ver-

modo

facullates vestras

Non possunt ma-

hc prov^rbiali senlenti miseros esse

gis in tuto

collocari, nec

majore cerlioreque

cum

qui

hc in lerr reposilos tbesauros babent suos;

loti

fcenore deponi.

quia animo menteque,

allixi sint.
,

lerrae lerrenisque

rbus

Saccjlos
supiis
v. 20.

marsupia. Soient in sacculis sive raaret circumferri,

pecuni asservari

Prov. 7,

Qui non veterascunt, quibus pecunia perdi nequit.

Amor meus, Augustiuus ait, pondus meum: ubi amo eb feror Anima vertus esl ubi et rurss amat, qum ubi animt thsaurus autem id est quod homo prae caHeris rbus suis maxime amat. ltaque
;
:

Nam

iis

quibus pecunia circumferlur sacculis,

ruplis velustate
,

altero

jam argumento dissuadet Salvalor, ne

:

in terra

dtruis

tandem ac
in

pecunia prit et

ihesaurizemus, eoque hujusmodi

minis esl
,

Ubi thsaurus ho-

fructus omnis

illius.

At qui eam pauperibus erogat,

illic

ejus et cor est;

il

lie

animus
tibi

cogitatio-

tanqum condil
fructum

sacculis impuiribilibus, quibus

sit

que ejus omnis versatnr. Ergo

lerr sil, eliam
illo

si

thsaurus in

perdi nequeat, e qud aelernum ex c receplurus

in altero seculo. scilicet

animus

in

terra erit:

quo quid

est

indignius

qui aninio menteque clesti praeditus

Thesaurum,

facile,

parate seu

reponile

esl, qui

ad cleslia capessenda bona creaius et vo,

vobis. Id est, hoc

modo
qui

facietis

seu parabitis, long

catus est
igilur,

denique qui Patrem invocat in clo

ut oporlet
,
,

Ut

pretiosiorem et amplissimum.

ila

vesier tameisi in terra

adhuc
th-

Non deficientem,
tuuin et inexhausium.

nunqum

deficiat

perpe-

peregrinanlium
saurus vesier

in

clo versetur animus,

illic

Usu minuitur ac

facile dficit

sit, illc transmiltile

pecunias, opes,

thsaurus terrenus; at eleeinosynarum merces est

divitias vestras, iliic sint

bona veslra, quae solidorum

loco habealis, amelis, qui-

multa nimis adeque

In coelis
,

infiniia.

summorumque bonorum
,

in regno

clorum qu pervenire

cupi-

busque
si

felices

vos et beatos ducatis.

discalis d

parlim ut ab eorum solliciludine liberi MOSYNAM pendere tm benefici Palris Providenli, et

in
illo so'o, n(n divitiis fidere; partim ut ila vos bonis operibus adaplelis, ad illud regnum comparandum. (Juamvis eniin sine merilis regnum illud praepareiur, non taiiten sine meitis datur. Facitk vobis sacculos,

seu inarsupia, qui non veterascunt, id est, qui nec tenipore nec usu deteranlur, ut lieri solet, et pecunia? slaliin explicat , hoc perant. Qnid autem hoc sit est pererogationempecuniarumin pau pres facile seu reponile vobis, tiiesaukum non deficientem in coelis, qu pervenire et in lernum pernianere cupilis. Sic ergo timorem eis tollit ne pecunias perituras putent,
,

pauperibus erogaverint , quandoquidem illae futurae sunt tbesauri inexh:iusii loco apud Deum. Ex quo et alia uiilitas sequitur, qud, si totus thsaurus nosler eo modo collocelur apud Deum, eliam cor et amor nosler edein sequalur, quia, ut addil, lui est tuesaurus vester, ibi et cor Vers. 34. ve^tri m erit, id est, cura, occupatio, et amor cordis, quia mituialiier quisque studet servando, augendo, Iruendoque quod instar lh sauri diligil. Ex qu cordis in ccelum translalione sequilur mox cleslium rerurn perptua meditalio, et consequenier bberalio multis v.mitalibus et peccatis quibus corda in seculum efiunduniur, et ibi cum thesauro sepeliuntur.. Ut

997

COMMENTARIA. CAP.
55.

XII.

Vk rs.

Sint

etc.

Porr autem

quia non

nobis praebet, quosciamus quid

sit,

operandum nobis
exigat,

long abest
illud

regnum

Dei, tenete vos seniper paratos ad

quae opra nobis

Dominus
,

ad conse-

excipiendum.

quendum regnum

ejus idonea
fine.

et

quomod operanvero fine et

Lumbi pr.ecincti semper, quamdi haec vita durt.

dum

sit

denique quo
,

Lucern ardentes, inquit

Frequens

est sacra; Scripturae inentio praecingendo,

Augustinus

ut hoc ipsum

quod

facilis,

rum lumborum quod

ad litteram quidein est

vestes

recta intentione (aciatis, lib. 2 Quaest. evang., c. 2a.

contrahere, exircma vestium adducere ad lumbos in

Absque
citt

fidei

lumine

nihil
sit
;

c.ngulum. Utebantur enim Judaei

viri

non minus
doinini
,

dem Domino gralum

quimus lacre, quod quiipsum vero ejus lumen ex,

qum

mulieres, et servi non minus

qum

ta-

nos ad operandum quod gratum

sit,

nec

sinit

laribus seu oblongis veslibus, quas, ne impediniento

esset veslium onus ac prolixitas, iter aul opus aliquod
facturi clevabant
,

torpescere aul dormire. Ergo lumen fidei semper nobis

adhibendum
fidei

est
et

ad omnia opra nostra, ut eliam

cingebantque ad lumbos
,

sol

perpetuum
strum
,

operum exercitium

reddit miniqualis-

subucul pendente ad tegenda naturalia

lieruin nosiralium.

Ilinc

more muenim duplex adjumentum

Domino suo absentem, talem omnin

esse debeat, perfecl paratum ad

Dominum

excipien-

accedebal ad itineris operisve facililalem,

gressus esset liberior,

unum qud

dum,

et

ad regnum ejus participandum.

alterum qud cinctus lumbo-

rum

adderet robur. Soient qui aliquid operantur, lum,

bos habere prcinctos

ut expedit

operentur, inquit
,

Hoc Graeci codices et auctores omnes omittunt Laiini codices plurimi omittunt, et quidem emaculaliores (meo judicio) plurimi addunt
:
:

In manibus vestris.

Eulhymius.
esi minisiri,

Lumborum

igitur praecinctio

habilus

simililer

et

auctorum Latinorum

alii

legunt
,

alii

aut allerius cujuscumque parali ad iter

;

prseiereunt. Inter Laiinos veteres Augustinus

inler

autopus aliquod sirenu faciendum

rali,

nec taiiim pade itinere non

est, sint

mdise
les,

aciatis

Beda,

inter posiremae aetalis inlerpre,

sed et facientis. Porr hic

cm

DionysiusCarihusianus
possit
,

againr, de opre
vestri

sermo

est,

idemqne

lumbi

videri

minime agnoscunt. Ac parm consenMieum proposito nam

,

prciidi,

quod omni abjecto impedimenlo

lucernae

si

perpelu manibus teneantur, impedisi

strenu incun'batisoperi,

nunqum

desides

silis,

sed

mento
vestris,

sint

operanubus. Caeterm
,

legendum

est,

semper occupati operibus viilutum, semper

agendis
iis

inienti

liceat inlerpretari

quae veniuro

Domino
;

sint grata

qualia

manibus vestris, prae manibus ad manus verras , ut significentur paratae,

in

Domino sunt

vobis commissa

abien^ enim Dominus,

singulis sua opra distribuit, Marc. 13, v.

34

Omni,

bus modis parati estote ad opra

Domini

vestri

ait

manus accipimlur, si quid propis insp ciencomiderandum sit, si muiandus locus, si occurrendum domino pulsanli fores.
quae in

dum

aut

Theophylacius.

Et lucern
prsecincios
in nocle

candelae, scilicet vestrae sint arden-

Vers. 36. Et vos, itaque silis vos omnin sjmiles hominibls, servis fidelibus et sirenuis, exspectantibus nocte,

tes, accensae semper.

,

Non

sullicit

lumbos nobis esse

;

oportet et lucernas ardere

,

nam

quia
si-

scuHanlibus semper

cum diligenn el paiienli, num pulset fores.

,

et

au-

versamur

est

enim hoc seculum nocti

Dominum suum, patremfamilis

a nuptiis

quando revertasil

mile, in quo ignoraniise tenebrae dominantur; nisi

adsit nobis

tur, quod incerlum habent qu futurum

,

hor;

lumen,
et

niliil

possumus operari
sit
,

praeserfacil,

convivio nuptiali

quod

solet nocle cele-

tim quod

bonum
:

rectum

sed in

somnum
oculis

brari.

lim incidimus
tit

Lumen autem opposilum

ait

pel-

somnolentiam , quod

Cynllus in Caten,

et facit

ut operari sicut oportet queamus.

est fides,

Lucerna nostra

Ut cum venerit, ita exspectantibus et comparais, cm venerit et fores pulsaverit, conffstim ac citra moram ei aperiant, lactique eum excipiant. Huut

qu tune

ardet seu accensa est,

cm lumen

jusmodi enim servi inprimis vigilant,

id est,

accen-

auiem ostenderet quo mentis babitu et vigilanti ad regnum clorum erecli esse debeamus, addit
Vers. 3o. Si.nt lumbi vestri pr-ecincti ; per carnis coniinentiam , inquit Gregorius , nom. 13 Evang., et lib. 28 Moral., c. 7, alis 4, et Augustinus, libro de Continenii , capile 7. Keclis, sermone 3!)

prweineti

id est, silis expediii

implendam volunialem Domini

scilicet, ut

, et semper parati ad vestri, et ila parati,.

Ul eliam sint lucern ardentes in

manibus
sit

vestris
,

it&

nequidem accensione opus

de causa (attise virgines exclusse sunt. Parabolica igitur loculio est ab ,

simili
ollicio

minus vester venerit.

Nam

cm Do-

de Verbis Domini,

inteliigit conlineniiam generalem ab omnibus illicilis concupisceniiis. Et llcern/E ardentes in minibus vestris id est, bonis operibus l'ulgeaiis. Itaque lumbos habere prcinctos , A"gusiino
,

bonorum famulorum sumpta

Dominum

sei-

licetsuum noclu expe^antium, uisequilur, qui

eum
,

est declinare malo lucernas tenere, lacre bonum. Sensus videtur magis moralis qum litteralis ; nam si vim phraseos islius ex Scripiuris atiendamus, praecinctio lumborum est habilus hominis expediii ad iter, seu ad opus ministerii, ut palet inl'ra, versu 57, et claris capite 17 vers. 8 Prcinge te , et tninistra , aliisque mullis locis. Orientales enim ohm , sicut et nunc talaribus utebaniur veslibus quas elevatas et collectas ad lumbos cingebanl, ne operantibus essent impedimenlo. Itaque sint lumbi vestri
;
, : ,

f.icibus prsecedere solenl. Iti.que qui per faces ardentes intelligunl fidem, vel inientionem bonam ni Aug., I. 2 Quaest. Evang., q. 25, bonum , sed morale sensum explicant, per quem dcclaralur inodus, quo quis debeat se praecingere, el lucernas lenere. Sensum

ergo giMiuinum esse , quem diximus pattH ex sequenlibus. Vers. 36. Et vos similes iiominwus exspectaxtibus dominum; qui omnia parala leneni et allent auscultant, ulim dominus pulset fres. Qu\ndo revertatur a nuptiis, seu convivio nuptiali quod noctu celebrabalur ; ut ex eAdem parabol virginuia
,

, ,

S99
sis lucernis inlenti

IN
surit operi

LUCAM
exhaustorum laborum quaniitate

1000
,

praescripto domino, i altamen pro

sin-

Nam

si,

vel in lenebris versarentur, vel desides dor-

gulis alias et alias spiritales delici.is apponet.

mirent, minime paratiessent ut domino conf'estim aperirent,

Mi.MSTiiAiiiT

illis, suppeditabit quidquid ad refefeli< ita

-

im ver di exspectare

sinerent,

magno suo
,

ctionem

recreationem et aeternam eoium

in

malo, interea

dm

vel

lucernas accenderent

vel

tem,

facial,

rrorem humani patrisfamilis

qui

somnolentiam excuterenl. Mis ergognavis servis monet Christus ut similes simus

:

fruitus deliciis et gaudiis convivii nuptialis,

domum
suis

sciamus nos hoc

in

reversus, servos quos invenerit vigilantes,

officiis

mundo

tenebricoso Deo collocalos ad tempus prae-

vacantes

scripto ministerio

quod obeamus,

datis

mandalis quae

custodiamus, donecipsi visum

fuerit,

clo clique

dominum exspectantes, vicissim laet copiosque cn excipiat seipso ministro exhibito. Qu simililudine signilicalur non quod serviliter
,

et

gaudiis qu?e. inhabitat, ad nos venire, id est, nos hinc

Christus

in

glori servis suis minislralurus sit, sed

et dignilalem
,

auferre

per mortem.
sit

Quod quia incertum

,

est

quo

quod eveclos ad inusitatum honorem

futurum

tempore

vult seinper intentos nos in

snpremam, quae superet omnem mundi principatum

illam horam, debere in

venturum

fidei

oculos conji-

participes faciet suae gloriae, et quasi dominos ac pares sibi, sedere faciet in thronis, edentes et bibentes

cere

et gnavitor

incumbere ministeriis quae nobis

subito venerit
,

demandavit, ut

cm

et

morbo im-

super

mensam suam

in

regno suo
:

quemadmodm
,

misso, autquvisaliratione, corpusculum nostrum

dissolvendi causa pulsaverit, prompte et

promiltit infra, 22, v. 50

Ministrat dignis
;

inquit

cum

gaudio

Theophylactus

par eis retribuens

iia

et sicut ipsi ei

occurramus

ipsi, nullius

nobis mali conscii

laet

(Euthy-

minislraverunt,
et

etiam ipse eis vicissim ministrat,

praeslat
t
,

mii sunt verba) et parali alacresque ac

ipsum per

<

dapsilem eis

mensam
lautitias.

exbibens spiritaservis

mortem excipiamus.
Vers. 37.
tris et

Hum donorum
f.iciet,
,

Tune ex
eis in

dominos

et

Beati,

etc. Persistit in
,

metaphor pa-

amicos

dulcissimam
et

regno clorum pro

servorum familis
fidles

sed

intelligil

Deum

et ho-

labore quietem

amplissimam beatitudinis retribudili-

mines,

praesertim

suse

Ecclesiae,

praeditos

tionem largiens, quos fidles ips vigilanti ac

cognitione mysteriorum regni.

genli probaverit, quos adveniensstrenuos ac vigiles in

Vigilantes, id

est,

quod mox

operibus bonis invenerit.

dixit, accensis lucer-

nis incumbentes operibus sibi delegatis. Titus, hoc

est,

Vers. 58.

Et
,

si.

paralos, omniqne virtutum generi

intentos.

secunda vicilia

circa

Qud si etiam ser venerit mdium noctis.

in

Amen. Quare
Pr^cinget

dicat beatos, exponit, perseverans in

In tertia vigilia, post

mdium

noctis

(nam

ut se-

edem metaphor.
se.

cunda
Vide supra, v. 35.

vigilia finitur, ita tertia

incipit

medi nocte)
Quia

Syrus, prcinget lumbos suos, in

profund nocte, quo tempore dormire omnes soient,

et praesertim qui priorc noctis parte vigilaverint.

morem

scilicet ministri.

Discijmere,

mensae accumbere, tanqum dominos.

,

persvrt sermo in metaphor redits nupliis,

non

Transiens, obiens

circumiens

mensam

ullr

meminit quanae
cit,

vigiliae, ut

nec primae, quia nec tam

citrque obambulans ac dispiciens quid desit singulis,

nec tam ser, rediri nuptiis solet, quae circa

quid quisque meruerit ac desideret. Titus

c

Hoc
elsi

est,

pro meritorum ratione solvet praemia;

nam

mensit;

mdium noctis ut plurimm solvuntur, spons in thalamum induct. Intrim signilicat, omni tempore vigilandum nobis esse, eliam
nec
salis esse
,

sam,

variis

donorum

et gratiarum

ferculis

magni-

aetate proveci et decrepit,

,

fic instructam,

omnibus promiscu appositurus

aliquando aut ad tempus vigilare

in

patet, ideoque tune homines minime "parati esse soient. Per hanc igitur similitudinem indicat Christus adventum suum redeunlis nupliis, quae etiam nunc cum animabus justis in clo celebrantur , ad judicium. Hune semper ereclos animo , et fide , et operibus exspectare nos jubel. Ut cum venerit et pulsaverit , id est , indicia advents sui dederit

voluntatis.

Et

volumus ab eo praemiis clestibus

inviti?
illi.

honorari, ad Vers. 37.

,

Beati servi

quem venimus

Hec

ille.

Persistit

adhuc

in

edem metaphor seu parabol. Quos cum venerit dominus videlicet Chrislus eo quo diclum est modo,
invenerit vigilantes, seu paratos. Amen dico vobis, quod pr/ecinget se, in morem ministri, et faciet illos DiscuMBERE, tanqum dominos; et transiens,
id est, ulir

confestim aperiant ei gaudio ipsum excipiamus

,

id
,

est , prompte et cum null mortis tergiversa-

citrque obambulans, utdispiciat,

:

num

praeparandi mor. Nam quamvis Christus de suo adveniu ad gnrale judicium loquatur, ut plermque loqui solet , hoc ipsum tamen comingit unicuique tempore mortis suce. nde Greg., hom. cil. Puist, cm per aegrimdinis cui conmolestias mortem esse vicinani , dsignai festim aperimus, si hune cum amore suscipimus; de quo ipse latis. Itaque pulchr S. Cyprian., I. de Mortalitate Qum praeposterum est, quamque perversum, ut cm Dei voluntatem fieri postulemus, quando evocat nos , et accersit de hoc mundo non statim voluntalis ejus imperio pareamus! Obnitimur et reluctamur , et pervicacium more servorum ad constione
,

null interposil su

quid desit , ministrabit illis, id est, quidquid ad refeciionem , recrealionem aeternamque ielic tatem
fecerit, suppeditabit, insiar perhumani patrisiamilis, qui ben cnatusex nupliis rediens lmulos oITiciosos, et dilata propter dominum cn incnatos, vicissim copios cn velut minister exriperet. QuoJ quamvis carnalibus dominis non sit usiialum, ide tamen Christus libentis dixit, ut efiicacis significaret inusitatum fuiurum honorem, quem eis xhibebir, quasi domin s et cohaeredibus, secum in glori considenlibus.
id secunda vigilia tertia et vigilia venerit, quae post mediaui noctent incipit singulae per trs horas durant, ut alibi diclum est. Quarto* vigiliae, qu lerminaturortu solis, etprimae,

Vers. 58.

Et

si

venerit

in

est, circa noctis

mdium, quo

finitur, et, si in

pectum domini cum

trisiili et

mrore perducimur
,

exeuntes istinc necessilatis vinculo

non

obsequio

1001
aetate juvenili et virili
,

COMMENTARIA. CAP.
sed perseverandum quamdi
sit
|

XII.
,

1002

semper esse paratum

tas

minime impossibile
qui
est.

est.

Para-

haec

vita

durt

quia incerta
sit

hora mortis

et

enim semper
tenet, qui

est qui
,

semper eo statu

consistit
vita; sla-

advenlusDomini longanimiter

exspectandus.

quem Dominus
lum
culi

requirit

semper eum

Et
rint,

ita, etc.,

id

est,

vigilantes,

bonorum operum

Deo gralus

Nam

huic nihil peri-

studio occupatos paratosque invenerit. Idquifece-

imminet judicio

Filii

hominis, im ver Filio

est.

nec ob vitam longiorem vigilandi curam remi-

Jiominis judice aelern vil

remunerandus
se habet

Contra

serint,

beau sunt,

illi

caeteris eliain beatiores erunt,

imparatus est

qui

aliter

qum

prcipit

ampliora beatitudinis regnique clorum praemia con-

Dominus, cujus
displicet

vita seu conversalio eo statu est qui

:

sequentur ut quorum
perseverantior fuerit.

vigilia

laborque diulurnior ac

Deo

dissentanea, inquam, prae eptis Dei

Filii

huic enim imminet

scitote.

hominis judicio discrimen

Vers. 59.
tote.

Hoc autem
qud
si

Nam

et

hoc

sci-

extremum ,quippe quo addicendus sit aelernis suppliciis.

Veniet ad vos judicandos
,

in

morte primm
scilicet

Quia

si

sciret,

scivisset.
:

deinde et eo

in

resurrectione

furis

instar

Hora. Sic eliam est Grsec

vigilia.

Syriac autem est

quo minime putabitur

assimilt

tempore.
,

Furi mani-

fest

seipsum
,

Christus

quod

attinet

Et non sineret,
permisisset.

xai ox eaoe,

et

non

sivisset,

non

ad diem advents sui

alibi

quemadmodm

frquenter
,

sacrae

Litterae,
;

nominatim Apoc. 1G

v. 1J>:

Domlm suAM, parietes doms sua;. Cm ostia plermque firmis obstructa sint qum ut possint quoquam foris aperiri aut efringi, fures alias aedium partes tentant est hic,
,

Ecce venio

sicut fur

idque quia utriusque advents

,

incerlus est et inopinatus

plerisque etiam

omnin

inexspectatus.
ipsos

Monet

igitur Christus ut

curemus nos

ut ingressum sibi faciant.

Subaudiendum
pateretur,

nec proindererum suarum

damnum

omni tempore sic gerere et habere, ut quandocmque venerit Dominus inveniat nos paratos et in
,

aut passus fuisset.

passus

sit
sit,

Nam, sive sermo sit de eo qui jam damnum, juxta Gra2cum,sive deeoquipas,

officio

constantes, dignosque qui ipsius judicio ad

c-

lestia

praemia assumamur.

Porr ut integer sensus

surus

juxta Latinum et Syriacum textum

edem

superioris versus ex hoc eliciendus fuit, ita est hujuSv

res recidit. Caeterm

non

est perfecta haec similitudo,

ex

illo

hune

in

modum Qud
:

si

sciretis,

qu hor
vos pa-

sed ex proximo versu, quo res ipsa explicatur, intelligitur

Filius

hominis venturus

esset, in

eam horam

supplenda hune in

modum

sed quia scire non

raretis.
f

Taie quid autem est quod dicitur, inqui

discipulis suis Tito et

potest paierfamilis, qu hor aut

quo tempore furvensit

,

Chrysostomus cum
Si scirent
luri, e

Euthymio

turus
niat

sit,

e qud furis condilio

scialur, et

ut tempore ve-

homines quando sunt potissimm mnri-

quod minime

quo minime exspeetcquan-

prorss hor peenitere studerent, et diligen-

tur, ideirc

omni tempore

vigilare dbet, si vel

<

tum

possibile est, ut res suas fure servet. Vel juxta

:

Graecam lectionem

Sed quia
esset,

scire

non potuit quo

illud

tempore fur venturus

observet quo minime

e qud fur

tempus

suam circa illam horam ostenderent. Ne igitur illo solummodo tempore, sed continu diligentes csint, perque totam vitam magno studio satagant se < paratos tenere, et communem omnium finem, et eum
tiam

omnium

exspectelur, vigilsset
;

qui cuique proprius est, fecit

Deus ut ignorarent, fu

omni tempore
possibile
est

si

possibile fuisset

verm quia imnatur

rifque instar

venturum
Ai>

praedixit.

et

abliorrens
,

ab

hominis

Vers. 41.

nos,

apostolos tuos solos* qoos

perptua esse vigilem

accidil ut passus sit

Vers. 40.

Et

damnum.
non

doclrin tu singulariler instruis, discipulosspe tuos

et

vos,
,

omnes, exemplo animosi gna-

aliorum doctores esse

vis.

vique patrisfamilis

cui ad perptu vigilandum,

Hanc parabolam
similes
taris.

hanc similitudinem
,

et

caeteras

voluntas deest, sed naturae possibilitas.

praecedentes

quibus ad

vigilandum

hor-

Estote parati, ad subeundum judicium Filii hominis, omni hor seu tempore. Non dicit vigilate
(jam enim subindicaverat, impossibile homini esse

An et an etiam ad omnes, lum hujus tum

,

futuri

temporis homines? Dubitabat Petrus an

pertinerent
istae

ad omnes

semper

vigilare), sed parati estote, sic

interpretans
;

admonitiones, ut quaedam aliquando

quod metapborico sermone dixerat

quae ab occasu incipit

vigilate

nam

Christus apostolis suis propria praedicabat et eom-

non meminit tum quia tanlm imporlunissimum inopinatissimumque tempus advents seu redits suis signiheari voluit, tum quia metaphorae redeundi nuptiis non ita congruunt illae vigiliae nec enim tam cit, nectam ser rediri, sed circa noctis mdium nuptiae solvi soient. Scopus tamen est docere, qud omni aatate quamdi haec
,
, ;

vita durt, sit vigilandum.

Vers. 40. Estote parati. Quibus verbis explicat, quid sibi voluerit melaphora vigilandi. Vigilat autem seu paralus est , qui eo semper statu est , ut placeat Deo, et ipsi Deus sic enim adventum Judicis non timebit , sed diliget, qucumque hor venerit.
:

Filius hominis , instar furis , veniet , ad vos judicandos, sive in particulari judicio sive universali. Hanc Chrisii parabolam alludendoimitati sunt et explicuerunt Apostoli; ut cm Petrus, epist. 2 cap. 5, dixit Adveniet aies Domini ut fur ; et Paulus 1 ad Thess. 5, vers. 2 Ipsi diligenter scitis , quia dies Domini sicut fur in noetc ita vniel; et ipse Christus, Apocal. 16, v. 15 Ecce venio sicut fur; nimirm quia advents ejus incerlus, inopinatus, et plerisque
, : ,
: , :

inexspectatus est ; ut sic, inquit Hieron., pendules exspectationis incerto semper credant esse venturwu^ quem nesciunt, quando venturus sit. Quamvis autem
in commune omnes ad indefessam vigilanuae curam adhortatus fuerit, speciatirn tamen apostolis, hoc est,

Quia qua

iior*

non putatis,

id est,

non exspeclatis

S- S

XXII.

,,

im
iin-ndabal
:

IN

LUCAM
Oins-huit; Grsec
,

1004
comti/uet.

videbatur enim simililudo do servis

vi;ii-

lanlibus, ad apostoloruin

ordinem praeeipu spciale.

DWMM
non
Sopba
pra
l'-cit
i

suus; loras proliciscens. Dominus, ipsum,

Vers. 42. Dixit

det ad qua:slionem
,

respondii.
ita

Non

elar respou-

ipse se.

sed

temprai responsmii, ut

amiliam

WiK, super domesticos suos; quem

non tam

non neget quidem pertinere ad omnes qui sah fiei volunt; significet autem, ad Pelrum el collegas ipsius,

reliquis servis suis.

,

li dot

ut dispenset seu subministret

quos Ecclesiae sua;

praef'ecturus erat, pra:cipu

ut eecipiat,

qum

ut det.

porlinere.
jori
vigili

Nam

qui

aliis

prapositus esl, mult ma,

Illis, reliquis servis.

Hoc addit interpres

claritatis

curque opus habet

,

ne videlicet non

causa.
In

tanlm ipsum se
Qi'is

verm

et sibi

commissos perdat.

tempore, lemporeopportuno

quotidi in pran-

putas

quisnam. Admonilioni congruenti omreli-

dio et in

cn

vel qulibet

bebdomade aut mense,

et

nibus, subjicit aliam pcculiarein aposlolis suis

pro more patiia;. Ponil Christus palreinfamilis, cui

ainpliiiii

quisque quos Ecclesiae sua; praefecluruserat.utquibus

Bit famuliliurii

eumque buinanum

be-

incumbere dcberet

singularis vigilandi ncessitas, et

,

nignum, qui

foras profecturus

unum ex

servis suis
illis

cura non tantm su ipsorum

vei

m
si

eliam aliorum

praeficiat reliquis, cui

;

uiandet curam aliorum, ut

quos pris quidem praemiis

allicit
,

ad praeslandum
defuerint.
iu

operi suo ineumbeniibus, prospiciat

temponbus opet pru-

olcium, poslea lerret suppliciis

Quare
nos

poitunisde cibo;

in

quo servo requirit lidem

Hilarius

bunc

in

locum

Quanqum

commune

denliam

qualem descripsimus. Porro huic

compart Christus
,

patrifa-

ad indel'essam vigilantiae curam adbortetur, specia-

inilis tacii se

qui brev ex hoc

lem tamen populi principibus,

id est, episcopi, in

mundo
et

iturus ad Pairem, aliquos ex servis suis prae-

exspectatione advents sui sollicitudinem mandat.

fecturus erat reliquis, qui reliquos cleslis doclrinae

Clerm, quod monet Chrysostomus,

bola haec suo
vis

potcst para-

divinissimorum sacramentorum pabulo, quo cibain

modo accommodari omnibus qui quomodo praesunt aliis vel ad erogandam dispensais damque quam Deus concesserit pecuniam.
,

renlur et alerenlur

vilain

aelernam

ipsius vice

pascerent, et saluti tain illorum

reni,

qum

suae invigila-

nec ullo unqum opportuno tempore ab opre

Fidelis, fidus.

cessarent, donec ipse dexter Patris ad visilandum

el

Dispensator, conomus. Matthaeus simpliciter dicit,

judicandum omnes
et

rediret.

Ab

his exigit fidelita-

senms; Apostolus ulrumque jungit,

,

Cor. 4,

v. 1

tem

prudentiam

fidelilatem ne docere aut regere

Sic nos existimet homo

ut ministros Cliristi, et dispen-

negligant, vel,

quod sitpejus, verbo aut exemplo secommissos

;

satores mysteriorum Dei.

ducant

suae cura;

prudentiam, ut qum
oflcii

Et prudens.
fallalur
;

Fidelis, ut

non

fallat

prudens, ut

non
pru;

opportunissim faciant, quae sui

ratione qu optim
ciant sibi creditos.

sunt, eque
lucrifasi

fidelis,

ut non quae sua sunt sed lucruni do;

Deo aut custodiant aut

Altra
oiicio
,

mini

et

conservorum salutem sincre quaerat

barum virlulum
1

desit
sibi

dens, ut mediis ad boc utatur

fidelis,

quam maxime
;

propriis

non

salisfaciiint

illi

im perdunt animas

ne neget conservis cibum debitum

juilicio adliibito
;

prudens

commissas; quanqum Apostolus, non requirat

dens
(idei,

Coririlh. 4, v. 2,

Ut distribut,

qualem quanlumque

nisi

fidem, et prudentiam scilicet inclu-

cuique o[)orlct

fidelis

denique, ne retineat aut con;

lanelsi ad hune Evangelii locum videalur

sumt

iu usuin

proprium ea quae sunt conservorum

alludere.
:

Hinc

igilur

summi

Ecclesiu? prsules, epi-

prudens, uldispenset ea coaservis lemporeopportuno

scopi dicli sunt,

lanqum

inspicientes et advigilantes

beneficium enim non suo lempore datum

neiiiii

frustra

ne des nt necessaria.
Tritici, id est, frumenti (species pro gnre)
;

redditur, el beneficii

nomen

amiuit.

Utrque

men-

igilur re

opus

est

inquit Chrysostomus, we sciiicel

SURAM, amijTm. Vox composita ex

to,
,

quod nunc
quod
cujus

qua domini sunt ad proprios usus rapiamus, el ut lopporlun omnia dispensemus. Nam si allerum ho

fiumenlum, r.unc quemlibet cibum

et

|*TPov,

mensuram
cerl

sigt ilicat.
,

Dabatur enim servis olim cibus

,

rum

absit, ejus absenti

fidelis

allerum omnin claudicat.

,

mensur

nominatim vero frumentum

Si enim
saep

quis fuerit

sed non prudens

si

plus

qu

iternos

modios apud Latinos accipiebant

in

men-

obest

qum

prodest

vero prudens, sed

:

sem, quod qu dem demensum dicebalur, sive mense,

sive

non

fidelis, is

lant intolerabilior, quanl prudentior

mensur. Matlhaeus, cibum seu alimentum

utrovis autem modo pereunt res domini.

vocat.

Quare verisimile

est, et

Lucam

intelligendum,

inquit Hilarius , populi principibus, seu episcopis, in exspectatione advents sui sollicitudinem mandans, addit Quis putas , etc. Unde Ambros. in Vers. 42. Praefat., lib. 5 de Fide, exponit haec de Peiro. Prp quis putas Grc est, quisnam? sic enim subinde per putas reddil. Es'i noster Interprcs illud pa fidelis, etc. Alludit aulem ad divitm patremfamilis (cui se tacii hic Christus comparai) qui peregr proficiscens unum ex famulis praeficiat toii lamiliae
:

cui

in

tempore

scilicet

opportuno

diebus sive septimanis det alimenlum congruum, quod eis debciur; tritici, id est, Irumenli, mensur.ub, ubi alluditur ad antiquum morem quo servis dabatur in singulos menses certa t'rumenti mensura ad victum, quod vel mense vel meliendo demensum dicebalur, ex quo aliquid parcentes pnlerant augere pecnliuiu suum. H;c ergo conoums seu famulilio praepositus, quem Lucas d'npensatorem vocat dbet esse fidelis et prudens fidelis, ut non lallat, prudens , ut non fallalur fidelis, ut non sua, sed lucrum singulis sive Jl domini, hoc est, salutem familiae ejus quaerat pru, , ,
:

4005

COMMENTAKIA. CAP.
rinl.

Xll.

1006

non lanlm de frumenti, sed el de cujusvis cibi meiisnr nec enim solo frumento servi alebantur, prae
:

sliano praefecti, fideliter prudenterque id

serliui

ab humanis patribu
,

fainilis, qualein

hic poet

admodm hc
lur

Non tanlm enim populo illi in vil; verm etiam dominabun-

munus obiepraeferentur, qnem-

nit

Jsus

cui

magna

fuerit cura

de servis. Est

omnibus
non

creaturis, clestibus ac terresiribus, et

spirilalis

animae cibus, ecclcsiastico conomo, men,

conregnabunt
ter
;

cum

Christo

cui

omnia

Iradidit

Pa-

sur dispensandus

proul vel ncessitas vel capacitas

soli

quidern assecuturi aeterna pra'mia, sed

fruilione possessioneque clestium

requiril, eoruin quibus praefeclus est.

caeteris ampliori

Vers. 43.

Beatus
est

ille, q. d., rarus est hujus-

et

divinorum

omnium bonorum honorandi

in statu innoceniiae
;

ac beandi.

modiservus, sed beaius quisquis tandem hujusmodi

est.

Quemadmodm Adam
tur

dominaba-

Non enim

ignorans

dij.it

qnis

putas est, sed ut

;

omnibus creaturis

ita electi
;

resurrectione re-

quod rarum
ila Titus.

ac mullb dignum honore demonstraret

significat

cuperabunt hoc donum

illi

verm long excellentes

ad vilam aeternam

Raros tore

Ecclesiae suae

prae-

qui non se solos, sed et alios,

feclos qui
6ibi

ben praeerunt, qui populum chrislianum

fideliter

adduxerint.

commissum

prudenterque recluri

sint

Vers. 45.
scilicet

Ille,

id est,

hujusmodi, constilutus
sui.
est, in

sed ter quaterque beatos fore quicumque hujusmodi

sint futuri.

super famulitium domini

In
,

corde suo. More Hebraico dictum

corde

Cum venerit cm redierit, quantmcumque lard aut ex improviso. Non enim fecerat eum dominus
lemporis quo rediturus esset cerliorem
solliciludine in oflicio contineretur.
,

dicere, pro, occulta persuasione teneri, ita affectum

esse ac

si

ore diceres,

quanqum non

facile

hoc ore

ut perptua

exprimas.

Moram
ci-

facit, tardt

jamdi redilum

distulit,

nec

Ita facientem, id est, fideliter et prudenter reliquis

etiamnm
non

cit rediturus est. Inibo igilur

familiae,

aliam ra-

quibus praeposilus fuerat servis administrantem

tionem gubernandae
servi,

aucloritaiemque mihi,
Testantur

bum

temporibus congruis
ille

sicut ipsi fuerat

prae-

sed domini usurpabo.

enim

scriptum. Beatus

episcopus omnisque ecclesiasti-

mores hujus, qud non ductus desiderio advents

domini, dicat
:

cus praefectus, quem cm venerit ad judicium Dominus, sive in

viso
vitae
,

Moram

facit

dominus, etc., sed amore

sive in
,

ulique veniet

mundi fine qui ex improquque minime exspectabitur

,

viliorum, tsedioque perseverandi in oflicio et timor

domini,
80.
siae

quemadmodm

adnotat Auguslinus, epist.

hor, i.nvenerit judicaveriique, atienlum

in olicium

Significat Chrislus

hujusmodi fore pluies Eccleex absenti ipsius

,

suum, suo gnaviier fungenlem

oflicio

pascendi regen-

snae praepositos, qui,

,

et judicii

dique populi. Sic, inquit, facientem, ipso nimirm aclu

tardiiate

accepta
;

occasione

delegal praefectra
confisi,

momentoque quo
ben aliquando

venerit

dominus non enim

:

sufliciet

abulentur
ejus

longiore Domini

mor

inopinalum

fecisse, nisi

ad adventum usque suum

adventum non cogitabunt, longos

sibi vitae

annos
ratio

perseverantem dominus invenerit.

Vers. 4i.

pollicebuntur, diemque illum quo reddenda

sit

Supra

omnia. Super

omnes

divitias

fingent
Chiisli

nnqum venturum
praetextu

postrem
sibi

absentia2

lacultaies, et res suas,

super universam substanliam

cibos.

impunilatem

promillenl in
vilae

suam, non tanlm super servos suos eorumque

Quia servos, quibus praeposilus fuerat
denterque
rexit,
,

corde suo. Hanc discimus hic, causam esse

piae

impro

fideliter

pru,

mullorum

Ecclesiae

praeftetorum

ita

ut

administrans
illius

eis

cibum

in

lempore

libidine quidvis

audeant absque ullo Dei metu.

perrexerit,

expertus dominus

fidem ac diligentiam in cibis

Et coeperit, ac

lanqum domino nn-

servorum
cibos,

credet

ei

non servos solm servorumque

,

qum

aut ser

verm etiam thesauros

divitias, et
,

bona sua
eis

confisus. Mulli

admodm venluro, hc, inquam, re initio cm prfecturam acceperunt

,
,

omnia, ut ea omnia administret

ulatur Iruaturque. Praeiiciet
et veltui

et

primus ipse

recl se gerunt

eum omnibus

bonis suis,

bentes prae

adventum timoremque Domini haoculis, sed postqum praefectra ipsis,

ti-

rerum omnium consorlem habere dignabiut

,

temporis lapsu usuque, slabilita videlur, exuunt

piopemodum domino aequetur suo quo modoPharao honoravit Josephum, Gen. 41, v. 40, et
lur
,

ila

morem Domini,
perptua
foret,

et

tanqum agnala

ipsis praefectra

nec Dei judieio

libitu.

obnoxia, incipiunt

dcinceps.

HU

significatur singularis beatitudinis gra-

agere omnia pro

dus

respondens merito eorum qui populo chri-

Percutere, pulsare, verberare, injuria

aflicere,

dens

ut cum judieio illud faciat, id est, mediis , utatur idoneis. Dicit igilur Quis putas? q. d., qum rarus esl Et ide etiam Vers. 45. Beaius ille servus, quisquis ille fuerit prsfecifH familiae , id est-, Ecclesiae Christi, quh ci m viNii'.ir Dominus ejus iu fine sive vit;e sive
: !

Vers. 44. Super omnia bona sua id est, non solm super famulitium sed quia fiJelitatem ejus
,
,

expertus est super omnes divitias suas, constituet pen pnreni sibi. (Juo sisnilicatur praecellens illum
,
,

mundi, i.nveneiut
pruilenler
episl.
:

ita faciemem, scilicet fideliter et incumbenlcm oflicio suo. L'nde Augiisl.

bciliiudinis gi'adus , qui fi Jelibus praefeclis Ecclesiae Deo liibiiendus esl. Si autfm ille servis dixerit in V*Bb 45. cmiiri; suo: Moram fa.it dominus, etc., id est, ex

148 Niini in hc vil dillicilius , laboriosius , periculo>iusepi*copi, aut presbyleri , aut diaconi ollicio (qui omnes in populum olicium habebanl); sed

longa
et

mor

et absenti
sibi

impunilatem cutere servos,

lungi olficio
,

Chiisli longos vilae annos pollicendo. Et coeperit per,

id

esi

cperit, non tanlm non

,

apud Deum

nilul

jubcas

si

eo

modo

mililelur

quo
i

noster iinperator jubet.

sed dominari velle in clero , abulendo polestate su iu aliorum injurias ac lyrannidein et

1007

IN
et pascere ac regere,

LUCAM
su frustrabitur, veniet enim dominus
ipsi
,

1008
et

non tanlm non cibare

eliain

verm

maximum

opprimera

et

injuste; tractare,

ac potestate ad

terrorem incutiet inopinatus ejus adventus.

,

servoruni lionurn sibi data, ad lyrannidem abuti; non

taniimi non docere, rbus sacris imbuere, et juxta
Chrisli leges gubernare,

scilicet eum venturum, im hor qua putat eum adhuc long abesse.

Non sperat, non exspeclat

Dividet.

verm etiam exemplo,

si

non

Non lenem patremfamilis,

judicem
,

sed severissi-

verbo quoque, rect

fide

aut pi vit deducere, et

mum

sentiet

inquit Hieronymus. Dividet au-

constantes variis modis voxare.

Percutere est injuste

;

tem, ait, non quo gladio

eum

dissecet

sed quo sanid

percutere, inquit auclor Imperfecli

pter justam
lere

qui

autem pro-

ctorum consortio eum separet. Dividet igitur eum,

est,

<

causam

percutt, etsi percutiat, percuira,

in

boc

malitiae statu

inventum amputabit scu

non videtur. Sicut enim justa

non

est ira,

separabit famili su, ab oflicio

amotum

ejiciet

ex

sed diligentia, sic justa percussio non est percussio,

sed correotio.

numro servorum suorum familiarium. Partemque ejus. Dabit ei talem partem

haereditatem
,

id

est

Servos,

quibus ipse conditione nihil melior

ipsi, praeter

est,

sortem

conditionem

qualem

infideli-

servus, inquam, qu des

hoc solum qud

bus, consortem

eum
v.

faciet infidelium. Similis

v.

loquendi

superiorem obtineat locum.

modus

est,

Job. 20,

29
:

Et

ancillas.

Ancillarum non meminit Matthaeus,

Deo; Job. 27,

13

Hc est pars hominis impii Hc est pars hominis impii

;

sed intelligcndum relinquit in famulitio aniplo non

dlaisse ancillas,
si

apud Deum
num,
ut et

Psal. 72, v.

26

Pars mea Deus

in ter-

non

alias, cert

uxoresservorum.
est,

et alibi,
alii

desumptus
:

divisionibus haereditatum,
etc.

Et edere, et
nistration!

biberf.,

et inebriari, id

comes-

similes

Dominus pars hreditatis me,

non qualiscumque pars, sed

sationibus ac potationibus se addixerit, bonis admiipsius

Significatur igitur,
bilis, haereditaria
,

sta-

domino concessis abutens ad suas

curam
in cultu venait Ililarius.

aetema, perptua, inquam, haere-

voluplates, et prsentium tantkm

ditate possidenda.

ins exereens, quod

Non necesse

est ut

Cum
cert

infidelibus, id est,

cum

inlidis servis reliquis,

fidelis

potatio ad ebrietatem usque progrediatur qu obruatur usus ralionis

:

ipsius similibus, qui

,

domino suo

non
idem

fuit.

Vel

suflicit si

reddat ineplum ad obeun-

digreditur hc vocul

Dominus

parabol ad
sit

dum

oflicium,

tempusque consumatur potando, quod

rem

signifcatam, ita ut
iis

cum

infidelibus,

qud

solliciludini

ac labori tribuendum est, et neglect

,

cum

qui non crediderint in

Christum quorum
Joan. 3, v. 18
:

cura conservorum

et societate

optimorum quorum,

certum judicium damnatioque

Qui non
crdit,

est.

que
sui

conversetur

cum
,

ebriosis

comessationibus et

jamjudicalus

est. Ille

qui Christi fide-

potationibus vacans

et

in haec substantiam

domini

libus praefuerat, infidelium erit socius et cohaeres in

Christique

patrimonium
Filium
Dei,

expendens ac prodiquales
futuri essent
:

pn.
Vers. 47.
inter

gens.

Non

latuit

Ille

autem servus. Addit discrimen

alii

mores plerorumque

Ecclesiae suas praefectorum

islis
,

nihil
,

malos servos, qud

,

duris,

alii

mitis sint
illi

enim absurdi
et prophetiam
in praefectis,

verbis

non minas tantm

sed

puniendi
servo, de

ut

majorem terrorem

incutiat

malo

contineri.

Omnium autem criminum

capita hic licet observare
:

quo proxim

egit, familia? praefecto.

duo summa
injuria?

Qui cognovit voluntatem domini, qualis

est
;

ille

alterum est

faciendse cupiditas et audacia

salutis

quem dominus
;

constituit super

familiam suam

cui

quo comprehenditur negleclus

alterum
est,

subditorum
illud

ut concredidit dispensationem

rerum suarum
consilii

ita et

voluptatum studium. Porr

:

ad boc

communicavit cum eo arcana omnia

tisque suae.

volunta-

tanqum ad (inem refertur

aliis,

facit

enim quis injuriam

De
:

futuris pastoribus est hic sermo, inquit

ut suis commoditatibus ad voluptatem propriam

Euthymius
runt
,

pastores enim Ecclesiae inprimis nove,

consulat.

aut cert nsse debent

quid Dominus ab ipsis

:

Vers. 46.

Veniet dominus, ad eum judicandum.

et

et

ab unoquoque requirat ac
:

fieri velit

quos Paulus

En

servi

nequam supplicium

pna. Principio spe

alloquens ait

Non enim

subterfugi, quomins annun-

inebriari , id est , comessationibus ac voluplatibus suis indulgeat , et ita Christi patrimonium prodigat. Ubi ad duo capita vitiorum revocantur omnia praefectorum crimina, ad voluptates et injurias, id est,

nuptiali

qui convivio ejectus

id est,

fuit.

Partemque ejus

ad flagitia et facinora illa ad corrumpendum se, haec ad nocendum aliis committuntur. Sed , ut Aug., iib. 3 de Doct. christ., c. 1 0, flagitia priora sunt, et acinorum facinora enim committuntur, ut removeantur fontes impedimenta flagitiorum, aut adjumenta quaerantur. Veniet dominus servi illius, ad judiVers. 46. cium. Adhuc enim persvrt Christus in inculcand incerlitudine advenls sui novissimi; sub quo adventum suum ad judicandum unumquemque in hor mortis intelligit. In die, qua non sperat, Grasc qu non exspeclat; im long adhuc abesse pulat. Et divi: :

conditionem , sortem ac haereditatem ei talem dabit qualem habent et merenlur omnes impii. Pars autem significat sortem stabilem alicujus , et consequenter aeiernam , quam quasi haereditatem sibi assignatam possidet. Unde simili pbrasi dicitur Job 20, v. 29, et Job 27, v. 26 Hc est pars hominis impii apud Deum; et Psal. 10 Ignis sulphur pars calicis eorum. Unde subilo transitu ligursignificante ad rem signiheatam aperiensparabolam addit lllic, in parte hypocrilarum seu impiorum, erit flelus et stridor dentium. Ille autem servus , qui cognovit Vers. 47.

cum infidelibus ponet,

voluntatem domini
fuerit

sui
;

qualis
ille

ille

qui constitutus

super familiam

enim tanqum habens

det eum, conservis, id est, separabit ab oflicio, et de lamili su ejiciet. Idem enim supplicium ei infligilur, quod Matth., c. 22, v. 13, invento sine veste

scire dbet voluntatem ejus.

concredita sibi omnia patrisfamilis scrta , scit aut De episcopis enim futuris

sermo

est, ut

Euthymius

nott.

Et non pr^paravit

1009

COMMENTAR1A. CAP.
i

XII.
,

1010
,

tiarem omne consilium Dei vobis, Act. 20, v. 27.

gnus

sit

sed unus mitis

alter acris

ardente.

Et non pr.paravit. Et non paravii, comparavit

disposuit, gessil, habuit, scilicet se.

Levior ergo seu minus gravis

pna hune manet, non

Sed tamen
ita

tamen impunitus

abibit.

Atqui ignorabat voluntatem

Et, pro,
contentum

id est;

non fecit

hoc Syrus omisil, ul

domini, objicit Eulhymius.

vapulabit, respondet
tcivit, sed,
:

quoque
,

in

verbo parandi.

cum enim

scire potuisset

non

Secundlm voluntatem ejus, secundm quod noverat

quod Titus addit,

discere neglexit.

Eadem

dominum

praecepisse ac velle. Hoc, utrique verbo

habet Theophylactus.
cibili

prparavit
ngative
fecit

et fecit,

aequ

jungendum

est

nec solni

hic agitur,

Non enim de ignoranti invinquam superare nequeas; nam haec

;

intelligendum, verni

etiam

afhrmativ

prorss aufert peccati rationem

sed de ignoranti
;

contra voluntatem Domini, transgressus est prae-

earum rerum quas

tamen de
scienliam
35, v. 4
:

scire quis tenetur et potest

nec
vilat

cepta Doraini.

affectal ignoranti,
,

qu quis consult
,

Vapulabit, caedetur,
nietur.
Persistit in

multis plagis; graviter pu-

ne cogalur ben agere

de qu Psalmus
;

metaphor servorum, quorum

Noluit intelligere ut ben ageret

haec

enim

propria

pna

sunt verbera. Graves redeunti nuptiis

auget peccatum, non minuit; sed de ignoranti simplici,

Domino
manis,

dabit pnas. lia se res habet in rbus huita et in divinis.

si

qu quis neglexit scire quod potuit

et debuit;

Quo

perfectior cognilio, hoc

illasi
ila

sit-conjuncta peccalo, minuit ejus gravilatem,

gravior condemnatio,
variceris;
si

Dei mandata quae nsti praete scis,

ut minori

pn pleciendum

sit,

quod Dominum exigere abs

;

con-

ab omni pn.
talis

Nam

si

hoc

juris sibi

non tamen eximit postulat mor-

sult omittas

est

enim hoc peccalum ex contemptu

profectum, quod nullam ad-

homo

ut de su volunlaie servos velit inqui-

Domini
miltit

et cert maliti

rere,

ne quid temer vel confuse domi geratur;

Filio Dei
,

excusationem.

Quare ut copiosior conlingit pnae materia,

nisi

quanl major

debetur auctorilas, ut quicumdoceri se curent mandata

scientia, ita augetur

obediemia

que

il!i

serviunt
si
,

sollicit

et

promptum accdt obsequium.

Vers. 48.

ejus?
scilicet volunta-

Sed

servus qui imprudens labitur,

Qui autem non cognovit,

;

non

elTugit

quid
,

fiet

perverso et rebelli?

pnam qum hor!

tem domini qui voluntatem domini non perinde habuit

explora tam, quales plermque sunt inleriores servi, qui

ribilis

vindicta

consult peccanli iinpendet

Id

no-

tant Titus

et Theophylactus.

Hic

servo

conomo

subsunt, quibus dominusnon

ila l'umi-

dictum
in illo

est,

long duris tractabitur

quemadmodm qum ille quia

:

liariler dclart

mentem suam,sedrelinquitdeclaranipsis est

non tantus conlemptus domini

Uic siquidem despexit,
:

est,

quanlus in
sut conille vcr'o

dam

per

conomum suum, quantum

,

opus.

hoc, qui velut data oper

culcat.

imperium domini
ait

Hi frquenter ignorant voluntatem domini, vel quod

Euthymius,

non doceantur ab conomo

vel

qud

ipsi

discere

segnis fuit

gravior est autem segnitie conlemptus.

est

negligant. Signi/icat fidelem, inquil Eulhymius, igno-

Inlelligenda

autem sententia de eodem gnre

caeteris

rantem ex ignavi ac rudilate Dei voluntatem.

rerum

et positis

paribus

quemadmodm

Et fecit digna plagis, et tamen ea fecit, quae contra eam sunt, quae nimirm dominus prohibuit cum
plagarum seu
supplicii interminalione.
scilicet plagis

soient hujusmodi comparationes.

Omni autem. Syrus, omni enim

illius

dalur enim ratio

sit
;

discriminis, cur gravior

pna
fecit

Vapulabit paccis, paucioribus

(quam
:

noverat domini voluntatem non

generalis
alia
sit,

ejus qui quam quanqum ralio

est

vocem Syrus repetit claritatis causa) eo qui novit enim comparatio ulriusque inter se minus graviter punietur quanqum etiam in aeternum et pna
;
;

quae non solm scientiae

,

donum

sed et

quaecumque Dei dona tangat

sic fieri solet, ut

sumpta rbus

humanis, ubi
iicia in

quo quis plura bene-

aeterna,

quando peccata ex gnre mortalium sunt.

267, inter brves, non finem supplicii,
;

aliquem contulit, eo plus gralitudinis vicissim

Nam
<

multas et paucas plagas accipere, inquil Basi-

ab ipso poslulet.

lius, quaest.

Cui multum
tiformis
;

multa dona
,

gratia copiosa aut

mul-

sed differentiam significat

sione aut
contingit
,

nec in temporis exten-

exempli causa

multa eximiaque scientia

,

complemento

sed in supplicii differenti

voluntatis

ac mysteriorum Dei

magna

gratia intel-

<

nempe

ut ign inextinguibili uterque di-

lects divin voluntatis, ait

Eulhymius.

nequidem .minium suum composuit, ut voluntatem Domini faceret , et proinde etiam non fecit vapllabit multis ; gravior est enim cognitae veritatis
id est,
;

operibus reddendam esse rationem

multum datum est,

fuerit
,

sive illa
,

et praecepti praevaricatio.

cognovit voluntatem Domini , quales plermque magis esse soient servi nferiores et tamen fecit digna plagis, Domino scilicet prohibita, quae ipsius erat noscere et culpabiliter nescit vapllabit paucis, id est, paucioribus qum ille qui novit vapulabit tamen. Unde Basil.,
, ;
:

Vers. 48.

Qui autem non

aliud

quippiam

qud omni cui quimullisDei donis ornatus sit scientia voluntatis Domini , sive multum queretur ab eo , id est
;

id est,

mullm reposcetur
eis.

in judicio,

cum Dominus
:

nuptiis

redierit, videlicetrectususussingulorum,

etlucrumex

Unde Gregor., hom. 9 in Evang. Cmaugentur dona, rationes etiam crescunt donorum. Nam inter homines quoque pluribus affectus beneficiis plus dbet
gratitudinis.

quaest.

267 inler breviores , nott significari discrimen pnae non in aeternitate sed in acerbitate tantm, hoc esl, utramque aeternam fore, unam tamen
,

cujus
salutis

fidei

Et cui commendaverunt multum, id est, magna functio fuerit concredita scilicet

,

mitiorem. Ne ver res suas in luto posiias existimarent , si neque scienter , neque ignoranter praevaricarentur otlicium mox addit, etiam de, bonis
altra
,

procurandae. Videtur enim hic distingui datum commendato , ut datum referalur ad donum , quod propriam salutem spcial coinmendatum ad alienam. Plus ptent ab eo, quia reddenda erit ei ratio etiam de animabus alienis. Itaquc clare

aliorum

1011

IN l
est, Deo.

ICAM
majoribus donis
excellit, nisi

1613

Datum

tanqum ager majori

af-

Multum oL^KErua, mullm requiretur, abeo; exeinpli causa, exacta observalio

Dei. Quwretur

poscetur
volunialis
,

impens excultus, proveiiluin ubeiiorem domino

ferat,

magno

illi

conslabil, vel inulililer suppressae,

autem

in judicio,

tam

parliculari

vel

protanalx

graliae abusus. Itaque patentes patenter

et fortioribus forlior instal crucia-

qum

universali,

Domino

nupliis

redeunle. Tune
ratio
,

lormenta palientur,
tio,

eniin de

omnibus Dei donis exigetur

eis

an ut

quod bue

aflerl

Beda, ex Sap. 6,
v.

v. 7.

Snmma

oporluit usi
abusi.

fuerimus, an non usi, quin polis

lege data
ratio.

dictorum jam inde

40,

est,

qud majora Dei

Hc enim

fueranl singula
diflicile

ut olim

dona, et commissa dipensalio amplior, aposiolos et

alios

reddenda esset

Tune

erit

de mullis

quoscumque, non insolenliores reddere debeanl,

respondere, rarique, eorum qui mulla acceperint,

erunt, quiomninsalisfaciant, nec incurrantpnam.

sed solliciliores et vigilanliores.

Vers. 49.

Ig.nesi, etc.

Quae sequuntur deinceps

Nam

si

non tanlrn invenialur

in

nobis

quantum

aliquot versibus, alio videnlur loco et tempore, aut

juslo Dei judicio quaerelur,

damnabimur ad pnam
bomili 9 in Evangelia

certali occasione, dicta fuisse;

non enim cohaerenl

pro merilo, prout plus minsve nobis defuerit. Hoc

est

praecedentibus inlerseautem

ila

cohaereredicas, ut ad

quod D. Gregorius

ait

eamdemsententiamreferendasint. Et omninvideiur
hic locus Lucse
v.

Cm

augentur dona, rationes eliam crescunt donorum.

:

idem esse cum

illo

Malihaei cap. 10,

Dicat aliquis

Praeslat

igitur

ignorare

voluntatem

34

Nolite arbitrari quia

veni

pacem

veni mittere in ler-

Domini, nec laborare ut ad ejus cognilionem pervenias.

ram:non

Qui

id

ex composilo faciat, non se eximat

sivi polis

aslipulatur

Tertullianus, ubi ait contra

lib. 4,

pacem mil tere.sedgladium. Cuisenlenlix Marcionem

cap. 29
:

majoribus plagis aut pnis, sed coacervet

dispulans,
istius ignis

Ipse melis interpretabitur

;

majores ac majores

quia affeciel ignorantiam, ha,

qualitatem adjiciens

infra, v. 51

Pulatis

bendus, non ignorans

Beda)

sed contemplor (quod docet

:

venisse

me pacem
negavit.

mittere in terram ? non, dico vobis,

ex eorum numro de quibus scriplum est

et

sed separatiunem. Igitur ignem eversionis intendit, qui

Dixerunt Deo : Recde nobis,

scienliam viarum tua-

pacem

Quale prlium,

taie

et

incendium.

rum nolumus, Job. 21, v. 14. Hujusmodi ignoranlia non excust, non minuit deliclum, sed magis accust
atque aggravt.
provenit,
lia

Quare ut secundm Matthaeum

nomiiie,

gladii, ita bic ignis

rerum perturbatio

intelligenda

est

quam
:

Ex magn enim

peccandi libidine
cujus scien-

parit Evangelii doctrina seu praedicatio

non su na-

posset
cui

cm vult aliquis ignorare illud, eum p^ccalo retrabere.

lur,

sed maliti hominum.

Dicit

ergo Dominus

Veni ad hoc ut immitlam ignem in terram, ut incen-

Et

commendaverunt multum, phrasis Hebraica,

tertia pluralis impersonaliter usurpatur,
est

dam universam
conturbem
et

terram, et universos lerrae incolas

qu persona
pro, et cui

excitem ad concu-rendum, tanqum

;

commendatum

wultum, cujus

fidei

mulla

ad incendium restinguendum
per universum terrarum

quia veni ut cureta

spargi doctrinam,

commissa sunt, cujus

fidei lata

ac magna funclio de-

orbem

legata est procurandae salulis aliorum, etc. Videtur

quam

plerique
et

terricolarum habiluri sunt pro ign,

enim datum
illius

referri

ad bujusmodi dona, quae

ad

quo terra
evertatur
;

mundus universus

conflagret

atque

propri salutem faciunt cui data sunt; commen-

e qud regnantem ubique idololatriam et

datum auleni, ad ea quae propri ad aliorum salutem

conducunt, ut aucloritas, praefeclura. Multum com-

scelerum colluviem abolere atque in cineres redigere

sit

conatura. Quocirca ad

eam evertendam ma-

mendalur

ei,

inquil Beda, cui

cum su

salute, dominici

gnis excitaiis tumultibus concurrent, et adverss ejus

praedicatores, legatos meos,

quoque gregis pascendi cura commit litwr.

tanqum incendii auctores,

Plus
plus

non plus qum

sit ipsi

qum ab
est.

eo cui minus

commendatum, sed commendatum seu com-

extinguendos conspirabunt, et persecutionis atque affliciionis

ign eos adurent. Venit autem Chrislus ut

efliciat,

missum

bujusmodi perlurbationem
scilicet judicio,

quia nihil obstante

Ptent, petetur,

quemadmodm

eo,

qud

praesciret

ex Evangelii praedicatione hu-

mox, pro ratione magniludinis mullitudinisque commissorum. His enim reddenda erit ratio, non tantm
de suis, sed et de aliorum animabus, prout loquitur
Apostolus, Hebr. 13, V. 17.

jusmodi perlurbationem, hominum maliti, secuturam, voluit Evangelium praedicari, et per universum
terrarum orbem spargi.

Hc

clar indicant , inquit

Titus, doctorum pastorumque judicium, cterorum non

Et quid volo, aliud; nihil aliud volo, nihil magis aut aequ cupio, vel quid vola, pro quui volo, quod
sit,

parm

gravius periculosiusque fore.

Quare ut quisque

vald volo, vehementer opto.

indicat judicio

doctorum pastorumque judicium caeterorum non parm gravius et periculosius futurum. Vers. 49. Icnem veni mittere in terram. Persecutionem quidam recentiores inlelligunt sed cert non rect dicitur Christum velle ut illa accendalur cm eam tantm permiltat. Nec quisquam sanciis eam opiat in se aecendi; nain, ut August., 10 ConNenio quod tolrt amat tametsi tolerare less.
,

apud August., serm. 108 de Tempore. Cum quo idem redit, quod plerique veteres intelligunt Spiritum silicium, utGreg., boni. 30 inEvang.,et alii, quaiens scilicet non in se, sed in hominum cordibus ardet, et omnesimniundilias consuniii. Et quid volo,
et
in

amal. Bectis ergo dicitur , ignem esse charitalem, prout exponitur apud Ambi., serin. 13 iu Psal. 118,

qum unic id est, quid aliud volo , seu quantop^i , desidero , ut accenuatlr , ad magis magisque bene oranilum, et ben uiendum donis Dei? Nam per hanc sententiam Chrislus dclart suae voluntatis esse , ne dona et commendata de quibus versu praxed., sint
,

1013
Nisi ut accendatur
liic ignis, nisi

COMMENTAIS.
ut lumultus
isti

CAI

XII.

1014
sollicitas et
sitio

got, id est,

qum

anxius sum ac premor,

exorianlur? Graec legilur,

lerprcs

si

juin accensus est.

l'ori legit

[n-

donec perficiatur'.

enim mortem pro omnium salute.

Lalinus,

loeo indic.itivi
esse.

inliniii-

Quasi impatients amoris sunt verba, cui omnis

loiiu,;

mora

vum, qumjam accnsum

Cicrm Theophyaccepto pro

sit,

videbatur, exspeclanda enim erat hora Ptre

;

lactus, vulgatam Graec lectionis scripluram exponil,

consiiiuta

non lamen su, sed noslr causa

non ut

ut Latinus Interpres verlit,

si

ut, i|uod

se corpore, sed ut nos peccato liberaret, et suo per-

frequens est

ut

jam accensus
ille.

([uanim volo ut

functus munere, Patris satislaceret volunlali. Signilicatur

jam accendatur?
ut accendatur ignis

Irget, enim inquit Tlieophylactus,

vehemens desiderium tolerandae

passionis ac

Verba sunt accersentis

atijuc

moriis. Alqui inslantem

provoeanlis ignem et gladiuni, quibus omr.ia persecu-

Christus in Ira 22, v. 41.

mortem deprecalus legitur Verum est quidem, sed illic

naturac, hic ver ra:

tionum gnera designantur

non quod per

se deside-

exprimemlam duxit aflectionem

lionis
et voluntatis. Dicil ergo

ret tumultus oriri, et persecutiones adverss

gelii

Evan-

Christus

Ne

arbilre-

sui

praedicatores excitari, sed

quod desidcret

mini qud ide securus optem ignem illum in terra

accendi,

spargi doclrinam Evangelii per universum terrarum

quem
novi,

ex praedicatione Evangelii mei accenquia ignis

ille

orbem, quamvis

id

scit

non fulurum

cilra graves

dendum
get, sed

me non

tanget seu

allli-

tumultus et suorum

afflicialiones. Excitt itaque et

et

solummod
et

discipulos meos.

Ego primus,

animt suos ut nequidquam obstanlibus turbis

perseculionibus, doctrinam Evangelii por universum

mundum

dissminent, quamvis
et

lotus conllagrandus

videalur orbis,

ccelum

terrae

miscendum

non

aquarum inlolerabilem permorlem subibo, quam modis omnibus velim qum primm subire me posse (ade dilatio me cruciat plurimm) quia Evangelium rneum non
ducis instar, torrentem
me.ibo,

sine ipsorum inprimis alflictione.

piis per
id

orbem terrarum

est

divulgandum

post-

Vers. 50.
fiet

Baptismo
ille
,

autem. Sed priusqum

et

qum aulem eam

meis ex

subiero, hinc praeluce!>il discipulis

ut ignis

accendatur

extendaur perorbrm
;

me constanliae exemplum,
la

hinc merito mortis

inter tribulaliones

terrae

universum

ego habeo baptizari

met

il

discipulorum

meorum

phrasis

Graeca, pro,

sum bapiizandus.
,

pradieatio mullis evadet fructuosa.

altra

Baptismo. Baimo^a
Graeca,

baptismum

pbrasis

Vers. 51.

Quia pacem veni, quod advenerim

in

ut

voce tamen ex Hebraic phrasi repelit,

;

dem pacem

terra.
si

Praemonet Christus discipulos

exoriente Chrisli regno, sur-

Graec Latinque superflu

bapiizandus sum,

id est,

suos ne turbentur, gant tumultus; et

iminergendus tribulaiionibus, abundanli tribulalio-

dm Evangelium

annuntiabunt,

num opprimendus
igni,

et inlerficiendus.

Aillicto,

nunc

su voce quasi tuba militari innumeros hostes ad

nunc aquae comparaur; quae coin morte conc-

arma

concilent.

juncta, est quasi per mdias aquas transilus ad

Nolo quisquam
ut

meorum me
aileram, qu

ad hoc venisse pulet

lestem gloriam, in ulleriore ripa constilutam. Quia

formidabilis erat
et
illa,

mundo pacem

hominesomnes

inter

cujus memineral, concussio,

se concordes agant, pulchrque inter eos conveniat,

plnum

terroris illud
in
sit

incendium

priniitias perse-

animis,

morbis, viliisque, sive iisdem sive diversis

eutionis

mox

su person edendas esse docet, ne

discipulis,

deinde grave

partem aliquam
est

ferre.

Quomodo, quantoper, non

exclainantis,
iia

interrogantis,
allirmet.

sed

ut

qum maxime

Coarctor, angor; usquedum perficiatur, donec perfectus sit baptismus ille,usque quperlransierim lor|

eam enim vocant boulines pacem, exlerNon est illis curai si verilatis justimodo ben inter liomines tiaeque habeaiur ratio, conveniat. Veram Christi pacem, qnae potissiniui anirni est et hominis cum Deo, non noverunt, Joan.
laborantes;

nam

et polilicam.

14, v. 27.

rentem illum, psalmi 123, v.

5.

Maximoper me coar'

Dare. Praescivit Salvator non omnes

optaret,

(lict id ipse

ctat, angit et conlrislat dilatio passionis; desiderem

qum

ocissim obvenire et perfici. Soient anxiorum

omnes autem etiain deberenl) Evangelio oblemperaturos, im multos Evangelium oppugnaluros, ac pronde

corda contrahi, et quasi comprimi, ob dilationem rei

desideraUe. Eulhymius exponil
pler tardilatem
;
:

tumultus varios ac dissidia excilanda.

Vetut aiuius

sum proj

Quando

igitur

eo non obstante qud istud prsciret,

Theophylactus l quomodo cunstrin:

in terrain venil ut

Evangelium divulgaret,

et, reliquis

Et quia ignis ille incensiK charitalis per Domini passionem in hominujn cordibus maxime accendendus erat, hinc adjicit de su passione habi o n\Vers. 50. Baptismo sanguinis mei ptizai'.i id est , bapiizandus sum seu pei l'uiidendus. Ex quibus ver bis bapusinu sanguinis in scholis noinen accepit. Et quomodo coarctor, id est, angor, scu quanioper pavoreae mcerore conirahor, ad (|u;is " ''' " Qui s::isus videlur esse i. menu: Aiubr. Alii lai nui coaiclaiiuueui illam tbleHtgtutt esse tristitiic de dilata passione, seu vhment s desiderii ad patiendum ut t>int quasi impaticniis amoi'is
otiosa.

verba

cui

omnis mora longa

;

videiur congruenlior
et similem
Tristis
id esi, est

nam

et

est. Sed primus sensus verba hoc magissonant,

:

affeclum expressit passioni proximus anima mea usque ad mortem. Usque duji donec, perficiatur; quo indicat se non tan,

luin p ssione
vilae
i

imininente, sed loto praeilicalionis vel

(empire ad passionis meniionem aut recordaonem pavore (lict volunlario) conlraclum esse et

coulivuiuisso.
exc'aiiiavit
sulvifica

Unde

Joan. 12, lcl passionis niuiest

;

.iiliiudinen! uiaui cadeniis in terrain, nnv

:

ISunc

anima mea tnrbata

Pater

me hc

hor.

lois
in incredulitatc pertinacibus remanentibus,

IN

LUCAM
senlentiis scilicet contrariis,

loto

quosdam

quanqum non

hi ini-

ad

illud

adduceret, non venit, nec venisse potuit, ut

sereret, sed bellum, sed
,

micis atque injuriis

actis.

pacem

dissensionem. Se-

Vers. 53.

In

nurum,

li

tt,v

viu^T.v,
;

adverss
in

quitur ex praesupposito

praesupposit scilicet homi-

nurum. In Graeco mulantur casus cm

Iiri

duobus

num
tiei,

maliti; estque ncessitas, ut loquunlur dialec-

prioribus paribus, Evangelista dedisset praposiuoni

consequentise, non consequenlis. Christus san

pacis est,
et

tertium casum, in tertio pari dat quartum casum,

princeps

regnum

pacis, sed pacis quai et ipsa

liti

regnum est Satanae mundique maipsius

illa

expositionis grati.

Nam

tertius casus loco quarti

po-

situs fuerat, uti aliquando.

teat spiritus

Vehementisurgeant opor-

Chrislo nimic dissentit, et cui

Satanae

mun-

qum

carnis vincula.
,

dique malilia adversatur. Haec igilur est Evangelii

conditio ut dissidia inter homines
excitet,

Exprimit Christus non fore vulgare dissidium

sed

sed non
;

bellum etiam intestinum

separet

atque domesticum, quod

re quae

ex sua natur

quae per se res est pacifica

qui se
illi

verm
doclri-

hominem ab omni
alis

cum

ipsius docirin
illa

aliorum

vitio,

eorum

cum

caeteris nolunt,
sit iilius

pugnat, quanlmvis

charissima res
,

fuerit.

uti deberent, subjicere,

e qud ea
illis

Tam

ardens enim sui studium requirit

affectus
fit

ut oporteat
illi

na quam
illorum

diabolus in

regnans oderit, et

qu

omnes humanos
cedere
;

quanlmvis impotentes

ingenio

ac moribus adversetur. Hinc ergo

sit

atque

ita

ut et hi qui

mundum deamant
qum
;

discamus quanta

corruplae naturae pravitas, quai

cilis saeviant in sibi charissimos,

infidelitatem
et

tam incomparable donum non modo contamint,

sed in pessimam

viliaque quibus assueverunt relinquant

quos seaffecti-

noxam
inter

convertit.

Belli igilur sive

mel
bus

attigit

ardor evangelicae charitatis, nullis

se paliantur ab eo

dissensionis totius

fidles et infidles,

prima
fidei

avelli

quod cperunt amet

causa

ipsi infidles sunt,

;

qui colla nolunt

jugo

plecti.

Parentm autem, liberorum

domesticorum

subdere, uti tenentur

sed illorum posit atque exi-

appellatione intelligit Salvator conjunctissimos quos-

stenle pertinaci dissensione,

ex parte fidelium etiam

que, qui ut plus nocere possunt,

ita

plus facessere
et

Christus dissensionis est causa (sancta enim est dissensio ab iniquitate), ex parte ver infidelium,
est Christus tate Dei,

negotii fidelibus ut eos fide abstrahant,

quanta

non

sunt inter se conjunctiores, tant dissensiones

jores et

ma-

causa,

et ea

cm impia sit dissensio vericum malevolenti innocentiumque

Non
talis

acerbiores. Porr sive filium hic intelligas

sive contra infidelem
ita in

fidelem et patrem infidelem,

filium et

perseculione fer conjuncta.

stus causa est, sed occasio
:

itaque

iilius

Chri-

patrem fidelem, atque

est
:

consequentibus,

autem occasio, quae

idem

unum

aequale

enim

est ex utrvis parte disfidelis ita

propter bellum ab
debuit
:

illis

excilandum praetermilli non

sidium. Sed illud discriminis est qud

ma-

nec enim debuit, propter obstinationem renegligi procuratio salulis electorum.

neat constansin sententi chrislianae

fidei,

nec addu-

proborum,

calur ut obtemperet jussis impiis infidelis, ut tamen

infideli

Non ad

id

me
:

venisse dico, alirmo vobis. Responvalet Matthaei affirmatio,

mal nec

velit

nec

faciat

(nam

si
;

forte aliter,
infidelis

det sibi ipsi

idemque

quod

cert

non

id facit

ex doctrin Christi)

au-

Luc cum responsione

veni.
Aiau.6pitjp.i5;

interrogatio.
scilicet ut

tem

ita

maneat pertinax

in infidelitate,

nec adduca-

Sed separationem, im dissidium,

dicas disparationem
cas,
ita

dem

tur

ut Evangelio

subscribat,
faciat.

ut etiam plermque

signicat divisionem in parles, quasi

:

fideli

mal

et velit et

autem dissidium vocat Lu-

dm

gladii

similitudinem respicit,

quem Mat-

Vers. 54.

Et ad turbas. Superiora dixerat quaequaedam

turbis turbis
,

dam
id

discipulis,

qnaedam utrisque
discipuli

thaius ad hanc
divellit.

rem

afert,

qui conjuncta spart ac

quod sequitur propri

officio)

(nam

hc in

Vehs. 52.

parte non deerant

quibus tamen intelligendum

et Pharisaeos praesentes.

Ex

hoc, scilicet tempore.

Ex

nunc,

est

comprehendi scribas

ad verbum,

id est, brevi, posthc,

quando Evange-

Oriente!, surgentem.
Dicitis, judicatis, praedicitis.

lium publie annuntiabitur.

Quinque, pater,

filius,

mater,

filia

et nurus.

Nam

Nimbus, iniber, pluvia.

socrus eadem est quai mater.

I.n

Venit
brevi

praesens est pro futuro proxim imminenti

domo, in qu pris erat mala pax, nascetur sa-

veniet,

mox

pluet. Sic dixit et Elias

3 Reg.

lutare dissidium.
Divisi, disparati, dissidentes.

18, v. 44.

Et
daeis

ita fit, ut

plurimm. Nubes enim surgens Ju-

Trs
duos

in,

adverss,

duos. Sive trs intelligas in

ab occasu, demonstrat vapores aqueos mari,

Christum credentes Evangelioque

infidles, sive converso,
in,

adhrentes
est.

et

solis virtute ita

sursm
id

attractos, ut

non desiccatos

idem unum

(neque enim

facile

valet sol in occasu), ventoque

Et duo

adverss trs. Nara ut infidles adver-

occiduo propulsos, brevi in

aquam
alluit

resolutos, Judai-

ss fidles,

ita et fidles

adverss infidles dissident,

cam regionem, quam mare

,

ab occasu, pluvi

Vers. 54. Dicebat autem et ad turbas , nam superioraad discipulos videntur dicta Cum videritis NUBEM OR1ENTEM AB OCCASU , STATIM DIC1TIS , NIMBUS venit etc. , quia cm ab occasu Judaeae sit mare Me: ,

diterraneum si vapores aquei inde surgunt , et in Judam vento propelluntur, verisimile est , et experienti compertum in aquas brevi resolvendos.

XII.
et certiora,

1017
irrigaturos

COMMENTAR1A. CAP.
quanqum qum ex causa
;

1018

ex long rerum observatione,

physic, turbae id consueve-

eaque long et clariora

tatemque in negotio

qum

illa

tempecaeci-

magis

statum aeris. Taxt itaque illorum stupiditatem

salutis

rant praedicere.

eorum

maxim cum

in-

Vers. 55. Austrum, Notum, ex mendie FLANTtM

scilicet vidcritis aut senseritis.

gratitudine conjunctam.

Vers. 57.

Quid autem, curautem, et a vobis

ipsis,

Et
mul
et

fit

aestus.

Meridies enim, naturam referens

,

vel ex vobis ipsis, vel ex animis et conscientiis vestris,

aeris, ut occidens aquae

profert

humidum

quod docent physici

,

ventum calidum siquanqum

;

non judicatis, non discernilis, nonintelligitis

stijm est vos judicare
;

quod juinlelli-

quod merit oportet vos

sunt qui meridianura ventum Judaeis

fuisse doceant

tam siccum

gere?Occurritobjeclioni turbae acvulgi, quod ipsi,

cm

qum

calidum

e qud per regiones

,

Scripturarum rerumque sacrarum sint imperili, signa

temporis advenls Messiae ex prophetis adnotare haud
possint
;

siccas simul et calidas in J udaeam involaret

cm

in

Europam ut veniat, Mediterraneum landum sit.

Vers. 56.

ipsi

mare transvo-

et relegat eos ad proprios

ipsorum animos ac

conscientias, affirmans,

qud

si vel

secum

ipsi

sepa-

Hypocrite
et asseclas
,
,

etc.

Sermonem hune

rato

omni pravo

affectu,

expenderent coram Deo, ea

,

improperii in scribas potissimmetPharisaeos eoruin-

quae suis oculis

aliis

quolidi vident

posse eos absque

que discipulos

quos non pauco numro

permixtos
,

externis testimoniis, ex

conscientiae suae dicta -

adfuisse credibile est

turbis

stringit

mine, venire in cognitionera temporis praesentis, quo

:

quanqum

et turbis congruerit hactens

qud cm

Messias di exspectatus adest

riae

sed

ita

esse Dei glo-

prudentes et sagaces baberi vellent ex rbus hujus-

et suae

salutis incuriosos

arguit, ut ne tantil-

modi minimi momenti

buerint in

qum stupidos se praeobservandis rbus iis quarum observatio

,

plus

lm quidem operae
conscientias

in re

summi momenti
,

ponercnl.

Hic itaque mali fontem aperit Dominus, qud in suas

maxime

salutis
,

ipsorum intererat.
,

non descendant
,

neque
sit
:

illic

coram Deo

Faciem

dispositionem

cli

ex praesenti facie

secum inquirant
tis,

quid rectum

si

enimid facere-

cli fuluram.

recto itaque

naturae ordine arguit

cert, inquit, testaretur vobis ipsa vestra conscien-

Christus, juste su ingratitudine perire qui in rbus

praesentis vitae praeposlero studio salis aculi,

tia,

quod res

est.

Huic hujus

loci expositioni

favet

clestem

V. Beda.

lucem, scientes et volentes stupore obruunt. Faciem

Vers. 58.

Cum autem, cm enim.

Interpres

autem

id est,

vultum, habitum, dispositionem,

:

accepit enim pro autem continuativo, utaccipitur non-

speciem externam
citur, externa

sic
,\

enim

facis

Hebris

di-

nunqum. Non enim videtur haec parabola praecedenlibus cohaererc, sed per se dicta esse
,

species

et quasi

vultus

rerum ommutatur
et

eo sensu

ut

nium.

qum
,

citissim reconciliemur proximis quos offendeipsi,

Et terre
terrae.

mutat enim

facie

cli

rimus, aut eliam Deo

instituta, nisi ipsi

cui

lis

est

adversm nos
ipsi

reddiderimus
;

id

quod

debemus

Probare

explorare

judicare

discernere

ita

fidem et pnitentiam
dire sategerimus
,

nisi

ut intelligatis qualem tempestalem portendat facis

cli,

interea

cum ipso in gratiam redm gratiam suam ultr

Quare hic subau-

qualemque

terra consequenter passura

sit.

nobis offert

nam

judicium ipsius non sine aetern

experturi.

Hoc autem tempus

hoc tempus

regni Dei propinqui vobis facti

vestri

nosir pernicie

sumus

visitalionis
,

per

me Messiam
,

Deo promissum quo quod vobis vel salutem

,

salus

omnis vestra pendet,

si

diendum videtur, taie quid, quale expressum est supra, Dicebat autem v. 54, et frquenter repelilur Marco
:

afferet aeternam
,

fuerit

et

hoc

Cm

vadis

etc.

Alloquitur debitorem malae

observatum
glectum.

vel

exitium aeternum

si

fuerit

ne-

fidei.

Cum adversario tuo, cum

exploratis
:

creditore luo, qui

libi

Quomodo non probatis?

agnoscere,

dijudicatis,
est vos

bon

iide

pecuniam
illo.

credidit, vadis,
,

inquam, coactus
terrens divini ju-

agnoscitis adesse praesens? q. d.

Mirum

non
,

citatusque ab

Christus monet

cm

plurima suppetant ejus argumenta

dicii severitate, allato

judiciali consueludine, quae

Vers. 56.

Hypocrite,

faciem cli et terre

nostis probare , id est , dispositionem eorum explorare , discernere nstis; ita ut ex bc vel ill cli constilutione sciatis, quid in terra futurum poriendat facis enim terrae secundm rli conslilutionem modo jam dicto juvari solet. Hoc autem tempus , hujus praesentis advenls niei , et regni coilorum
:

oculis vestris videtis, non judicatis quod justum est ? id est, quod aequum est vos judicare, tempus scilicet exspectati Messiae jam esse praesens. Ita fer Terlull.,

propinqui

quomodo non probatis?

,

id est,

dicatis et agnoscitis esse praesens

cm

non dijuejus indicia

exstent plurima, long certiora istis, quas dixi, aeris constitulionibus. Sententia f'er similis est, Mallli. 16, initio, et Sapientiae 13, v. 9. Sed quia turbae causari possent , se mysteriorum occultorum ignaros non posse tempora illa discernere, praevenit eas Chrislus. Vers. 57. Quid autem et a vobis ipsis, idest, ex iis quae inter vos juxta prophetias adimplentur, et

4 contra Marcionem, c. 29. Perperm ergo verba illa, ex vobis ipsis, e torquentur Cassiano , collt. 13, et aliis, quasi Cbristus significatum vellet, eos id posse agnocere viribus naturalibus. Tanlm enim vult Chrislus ea quae contingebant inter illos esse sufficientia argumenta externa, ut Judaei jam anlea fide imbuti agnoscerenl Christum esse aliquid supra hominem, et eum quem exspectabant. Argumenta autem externa in credentibus non excludunt gratiam Dei, qu juvante Judaei in notiliam et fidem Christi devenire potuissent, nisi mal su voluntate hoc Di

adjulorium repulissent.

1019

IN
,

LUCAM
mox
dixit
,

1020
is

apud omnes gentes tenet

justili exerceatur.

exemplo

ut judicium ex
inquit, ei qui in

enim fungitur loco

judicis.

Ambrosius

Quemadmodm,
s'il,

apud judicem.

are alicujus est,

jamque

in jus vocalus pergit cuin ac-

tore ad judicium, consultant

ut

cum

illo in itincrc,

ad judicem, judex

Et jldex. Ne postqum adversarius perlraxerit te condemnatum te thadat ixactori,

^frra, quod non tanlm lacre
;

din
sit

lis

adhuc pendet, componat, qud

facilius long

rp**Topi, sic dicto

cuin socio

qum

cni iudice euivenire, qud sout precibus

flexus remitlal ali-

signilicat,

verm

etiarn exigere

quod exigalcogatque
;

cio exspeclari possit

solvere ea quae judex soivenda delinivil

praeter pecu-

quid de summ'
aflligat.

ut autem nihil reinitlat saltem non

justitiae,

niam crcditam

et

litis

expensas,

frquenter eliam

At judex, pro rigore

et

mox

in car-

mulclam conslilutam
Vers. 59.
aflirmo,

in

lemer

liliganles. Is est

quem
cerl

cerem probros delrudat,

et cogat

exactissim debi-

Matthx'iis vocat ministrum.

solvere, nunqum alioqui carcere dimissurus. Ad eumdem modum expedit ut cum Traire quem offenderis, mox cures redire in gratiam eic. Adver,
,

tum

Dico
:

tibi.

Quod
etc.

si

fit,

hoc

tibi

quod nom exies,

Minutum. Matthaeus quadrantem

complectebatur
j

qui duo minuta

fuit
,

sarium itaque hic Salvator

aliquid adverss te
tibi
,

intelligil

fralrem qui babel

;

mens enim Domini

minimi Sensus
car-

quem

laeseris

qui elsi fortass

prelii

nummulum

dicere, qui solvendus restt.

adversarius esse, teque in jus trahere nolit, evan-

est

Summo tecum jure

pnas
sive
,

agetur, non liberabei

is

gelicae

memor

mansueiudinis; sed iniquilas tua

et

cere donec
exiget

lueris

exlremas
rigor
,

tantas quantas

causae illiusaequitas,

reumte agunt

et

ad Dei

omnium

exlremus
,

justitiae

sive aeiernas

pro
et

judicis tribunal trahunt.

offensa gravi

temporarias
Cyprianus,

pro

levi
alibi,

nam
lum

Adprincipem, adjudicem; ad magistratum vertunt

alii,

hue spectare locum

stol 52, auctor est.

cm

epi-

quomod

et legit D.

Ambrosius.
es
in

Nunqum

igilur liberandi sunt, qui

;

Ln

vu
est.

interea

dm adhuc

via

ante-

gravi debilo obnoxii hinc decesserinl

qum

veneris ad principem. Sequenlibus hoc jungen-

dum

Daopekam liberari, ut sit cum eo controversi

;

libereris

ab illo, compoilli

nam cm aeierpnam, nihilque illa illic de suo jureremiltat, nunqum fecerintauiluerinl salis solvenlsemper, persolvent nu iqum, juxla Bedam
nam
divinae justitiae debeant
;

satisl'acias

qu optim

in

Lucam.

Cum aliis porr etsi

similiter

exlremo rigore

ples ratione Thcophylactus, festina et labora, om-

agatur, ut justitiae salisfaciant; nihil prohibet lamen,

nesque mvdos cogita, quomodb ab eo tibereris.

quin
fiat,

eis

succurri possit; non

ita

ut justitiae non sat!s-

Ne forte trahat
versarius.

pertrahat, adducat, scilicet ad,

sed saiisfaciendo

justitiae

pro eis qui Cnriiliius inter

D. Ambrosius legil cvndemnet

quod

est

sti

corpore et communione niembrorum

reum peragal, forte ex Graeco xa-axpvYi. Ad judicem, idest, principem seu magistratum, quem

se muiu, hoc est, sanclorum com-nunione, separali

non sunt

sicut separali sunt

ii

quos gehenua excepit.

CAPUT
1.

XIII.
in

Aderant autem quidam ipso

illi

tempore, nun-

liantes

de Gahlaeis, quorum sanguinem Pilatus

sacrificiis eoi uni.
illis
:

1. En ce trouvrent

CHAPITRE XIII. temps-l mme, quelques

l

personnes se

qui
le

lui

miscuit

cum

Pilule avait

ml

pailrent des GalilVns, dont sang avec leurs sacrilices.

:

2. Et respondens, dixit
laeiprae

Pulalis

quod

hi Gali-

omnibus Galilseispeecatores
sed

fuerint, quia lalia

passi
3.

suni?

Pen2. Sur quoi Jsus prenant la parole, leur dit sez-vous que ces Gallilens fussent les plus grands pcheurs de loule la Galile, parce qu'ils oui t traits de la sorte ?

Non,dicovobis

nisi

pnitentiam habueritis,

omnes

similiter peribitis.
illi

4. Sicut

decem

et octo, supra

quos cecidit tur-

mais si vous ne faites 5. Non, je vous en assure pnitence, vous prirez tous aussi bien qu'eux.
;

ris in Siloe, et occidit

eos

pulalis quia et ipsi debiin J-

tores fueint praeter

omnes homines habitmes

si

4. Croyez-vous aussi que ces dix-huit hommes sur lesquels la tour de Silo est tombe et qu'elle a lues fussent plus coupables que tous les habilans de Jru-

rusalem
5.
lis,

salem?

Non, dicovobis; sed

pnitentiam non egeri-

omnes

similiter peribitis.
:

t>.

Dicebat autem et hanc similitudinem

in

Arborem
,

5. Non, je vous en assure; mais si vous ne faites pnitence, vous prirez tous aussi bien qu'eux.

fici

habebat quidam plantatam

ill,

vine su

et venit

quaerens fructum in
7. Dixit

et

non

invenit.
:

leur dit cette parabole : Un homme avait dans sa vigne; et venant pour y chercher du fruit, il n'y en trouva point.
6.

Et

il

un
trs

figuier plant

autem ad cultorem

vineae

Ecce anni

sunt ex quo venio qunerens fructum in lculne hc

et

7.
,

Alors
:

non invenio
8.

succde ergo illam

ut quid eliam

que

je viens
la

trouver

11 y a dj trois ans dit son vigneron chercher du fruit ce figuier sans y eu coupez-le donc ; car pourquoi occupe-t-il
il
:

terrain occupai

?
illi
:

encore

terre ?
:

Atille respondens, dicit

Domine,

dimitte
et

illam et hoc anno,

usque

dm

fodiam circa illam,

miltam stercora
J*.

Seigneur, laissez le lui rpondit 8. encore cette anne, alin que je laboure au pied, et que j'y mette du fumier.

Le vigneron

Et

si

quidi'm fecerit fructum

sia auleui, in fu-

9.

Peut-tre portera-t-il du fruit

sinon

vous

le

turum succides eam.

ferez couper.

1021
10. Erat
batis.

COMMEMARIA. CAP.
aulem docens
in sjnagog

XIU.

1022
il

eorum sab-

10. Mais

comme

enseignait

un jour de sabbat

dans leur synagogue,

11. Use trouva l une femme possde d'un esprit qui la rendait malade depuis dix-huit ans; elle tait lou'e couche , et ne pouvait point du lout regarder en haut.
12. Jsus la voyant, l'appela et lui vous les dlivre de votre infirmit.
,

11. Et ecce mulier, quae habebat spiritum infirmitalis

annis

decem

et ocio

et erat inclinata,

ne oni-

nin noterai sursm respieere.

12.
ait
illi

Quani
:

cm
,

videret Jsus, vocavit

eam ad

se, et dit
:

Femme

Mulier

dimissa es ab infirmiiate tu.

illi

13. Et imposuit
et glorificabal

manus,

et

confeslim erectacsl,
13. Et il lui imposa les mains ; et tant aussitt redresse, elle rendit gloire Dieu.
,

Deum.
indignans
:

14. Respondens autem archisynagogus

quia sabbato cursset Jsus, dicebat turbae

Sex dies

sunt in quibus oporlet operari

in his ergo venite, et

curamini, et non in die sabbati.

15.

Respondens aulem ad illum Dominus

14. Mais le chef de la synagogue indign de ce que Jsus l'avait gurie un jour de sabbat, dit au peuple : venez en ces 11 y a six jours destins pour travailler jours-l vous faire gurir, et non pas le jour du sabbat.
;

dixit

Hypocriiae, unusquisque vestrm sabbato

non

15.
solvit
crites,

Le Seigneur prenant
y
a-l-il

la

parole

lui dit

Hypo-

bovem suum aut asinum

aquare
16.
?

praesepio

et ducit

ad-

quelqu'un de vous qui ne dlie son buf ou son ne le jour du sabbat; et ne les lire de l'lable pour les mener boire?
16. Pourquoi
liens,

Hanc autem

flliam Abrahae,

quam

alligavit

Sa-

tanas, ecce dcent et octo annis,

non oportuit

solvi

rinculo isto die saljbati

17. Et

?
,

que ans?
17.

donc ne fallait-il pas dlivrer de ses en un jour de sabbat, cette fille d'Abraham Satan avait tenue ainsi lie durant dix-huit
,

cm
;

haec diceret
et

erubescebant omnes adin universis

A ces paroles,
;

versarii ejus

omnis populus gaudebat

confus
18.

et tout

le

tousses adversaires demeurrent peuple iait ravi de lui voir faire

quae glorios fiebant ab eo.

tant d'actions glorieuses.

Il
,

18. Dicebat ergo

Cui simile est regnum Dei

et

disait aussi

de Dieu, ei quoi
19.
Il

le

quoi est semblable le coniparerai-je ?

royaume

cui simile aestimabo illud ?

19. Simile est grano sinapis, quod acceptum

misit in

homo
in ra-

hortum suum,
:

et crevit, et

faclum est in ar-

borera

magnam

et volucres cli requiverunt

est semblable un grain de snev qu'un prend, et jette dans son jardin, et qui crot jusqu' devenir un gi and arbre de sorte que les oiseaux du ciel se reposent sur ses branches.

homme

mis

ejus.
:

20.

A quoi, dit- il
Il

encore, comparerai-je

le

royaume

20. Et iterm dixit Cui simile aestimabo regnum Dei? 21. Simile
est

de Dieu?
21.
est
et

fermento quod acceplum mulier

,

met dans

semblable au levain qu'une femme prend, trois mesures de farine jusqu' ce que
,

abseondit in farinae sala tria

donee fermentaretur

toute la pte soit leve. 22. Et il allait par les villes et par les villages, enseignant, et s'avanant vers Jrusalem.

toium.
22. Et ibat per civitates et castella, docens, et iter
faciens in Jrusalem.

23. Et quelqu'un lui ayant

:

23. Ail aulem

illi

quidam

Domine,
illos
:

en
si

aura-t-il

demand Seigneur, y peu de sauvs? Mais Jsus leur dit

:

pauci sunt
24. Faites effort pour entrer par la porte troite ; car je vous assure que plusieurs chercheront y en:

qui salvantur? Ipse aulem dixit ad

24.

Coniendite
,

inlrare
,

per angustam portam

quserenl inlrare
,

trer, et

ne

le

pourront.

quia mu! ti

dico vobis

et

non

polerunt
25.
rit

Cm autem
:

intraverit paterfamilis, et clause-

ostium,

incipietis foris

stare.et pulsare oslium

:

le pre de famille sera entr, et qu'il aura ferm la porie, vous vous trouverez dehors, el vous vous mettrez heurter, en disant Seigneur, ouvrez-nous mais il vous rpondra Je ne sais d'o vous les.
:

25. Et

quand

dicentes
vobis
:

Domine, aperi nobis

silis.
:

et

respondens dicet

Nescio vos unde

bu

26.
te, et

Tune

incipielis dieere

Munducavimus coram
silis

Alors vous commencerez dire Nous avons vous, et vous avez enseign dans nos places publiques.
26.
et
:

mang avec

bibimus, et in plaleis nolris doeuisti.

:

27. Et il vous rpondra Je ne sais d'o vous tes, reiirez-vous de moi, vous tous qui faites des uvres
:
:

27. Et dicet vobis

Nescio vos unde

discedile

d'iniquit.

me,

omnes

operarii iniquitatis.

28. Ibi erit flelus et stridor denlium,

cm

videritis
in

Abraham,

et Isaac, et Jacob, et

omnes prophetas

28. Ce sera alors qu'il y aura des pleurs et des grinceinens de dents quand vous verrez qu'Abraham , Isaac et Jacob el tous les prophtes seront dans le royaume de Dieu, et que vous serea jel dehors.
, ,

regno Dei, vos autem expelli foras.

29. Et venient ab oriente et oecidente.-el aquilone
et austro, et

accumbent

in regno Dei.

29. Et il en viendra d'orient et d'occident , du septentrion et du midi, qui auront place au festin dans le royaume de Dieu.

30. El ecce sunt novissimi qui erunt primi, et sunt

primi qui erunt novissimi.

31. In ips die accesserunt

50. Et ceux qui sont les derniers seront alors les premiers; et ceux qui sont les premiers seront alors
les derniers.

quidam Pharis&orum

dicentes
occidere.
32. Et

illi

E\i, et vade hinc, quia Herodes vult te

31. Le mme jour, quelques-uns des pharisiens vinrent lui dire: Allej-vous-en; sortez de ce heu , car llerode veut \ous faire mourir. 32.
Il

ait illis

Ite, et dicile

vulpi

illi

Ecce

ejicio

leur rpondit

Allez dire ce renard

J'ai

, ,

1023

IN

LUCAM

1024

daemonia, et sanitates perficio hodi et cras, et terli

die

consummor.

encore cbasser les dmons, et rendre la sant aux malades aujourd'hui et demain, et le troisime jour je
serai

33. Vermtainen oportet

me

hodi et cras et se-

consomme.

quenti die ambulare, quia non capit prophetam perirc

extra Jrusalem.
34. Jrusalem, Jrusalem, quae occidis prophetas
et lapidas eos qui
,

35. Cependant il faut que je continue marcher aujourd'hui et demain, et le jour d'aprs car il ne faut pas qu'un prophte meure hors de Jrusalem.
;

miliuntur ad

te,

quotis volui conavis

et qui lapides

gregare

filios

tuos,

quemadmodm
!

34. Jrusalem, Jrusalem, qui tues les prophtes, ceux qui le sont envoys, combien de

nidum suum

sub pennis,

et noluisti

35. Ecce relinquelur vobis

domus

veslra dserta.

lois ai-je voulu rassembler tes enfants , comme une poule rassemble ses petits sous ses ailes, et tu ne l'as pas voulu
!

Dico autem vobis

veniat cni dicetis

quia non videbitis

:

me

donec

Benedictus qui venit in nomine

Domini.

35. Le temps s'approche o vos maisons demeureront dsertes. Or je vous dis que vous ne me verrez plus, jusqu' ce que vous disiez Bni soit celui qui vient au nom du Seigneur.
:

COMMEiNTARIA.
Vers.
1.

Ipso

in

tempore

eodem
iis

illo

lempore,

dari.

Nec enim in
:

Galilaea hi trucidati sunt, cui Pila-

quo nimirm Dominus Jsus de

concionabatur.

quae praecedunt

tus

non praeerat

nec extra templum Jerosolymitanum

,

sacrificrunt, perlinacissimi legis propugnatores

Nuntiantes rem
disset.

novam

et

quae

recenter acci-

sol haeresi,

quam
,

diximus, Pharisaeisdiscreti, quod

lestalur Josephus, lib. 18 Antiq., cap. 2.

,

Hoc recens

Illi

Domino

Jesu, ut cui ignolam adhuc esse crealiis

Pilati facinus

cm

vulgi

sermone spargi inciperet

civitates vicosque peret

derent

quemadmodm
,

plerisque.

quidam retulerunt Jesu Judaeae

agranti,

De Galil^is quibusdam.
Miscuit
intere

non solm tanqum rem novam

crudelem

miscuerat

quos Pilatus occidi jusserat

dm

sacrilicarent, occupatos offerendis sacri-

verm mull magis ut audirent quid Jsus sentiret de Galilaeis illis videbantur enim plerisque, Deo admo:

ficiis, ita

ut sanguis ipsorum commisceretur sanguini

dtn fuisse exosi atque abominabiles

ipsa
,

qud

sacrificia

hostiarum quas offerebant.

Galilaei
,

Quid commiserint

quae ad

Deum

sibi

placandum offerebant, non

ipsis essent in

isti

ob quod Pilatus eos

est
;

solm reprobata ,
ita jusserit trucidari

verm etiam versa

incertum

plerique tamen id factum existimant

Galilaei,

interitum.

e quod sectarores essent Judae

est Act. 5, v.

cujus mentio
filios,

Vers. 2.

Respondens
,

scilicet Jsus,

quod Graec

37

tenentes, Judseos Dei

nullum

ac Syriac exprimitur.
Illis,

tributum debere Caesari, nec pro Caesare imperioque

qui illud nuntiaverant

et

caeteris

omni-

Romano
ipsis

sacriucium oflerre debere

denique nullum

bus praesentibus

occasionem captans aedificandi prae,

agnoscendum esse dominum,

Caten
,

praeter
,

Deum solum.
Titus, Euthyscri-

sentes, ex allatis novis nuntiis

ut ex ali re qulibet.

Ita Cyrillus in

Theophylactus
loci,

Pr.e omnibus

scilicet
,

aliis

seu reliquis Galijleis

;

mius, in commentario hujus

OEcumenius

peccatores

scelerati

Deo

invisi

non enim quales-

bens in capul 5 Aclorum. Hujusmodienim

post exstinctum

haerelici, di

cumque peccatores
justi.

intelliguntur,

quales sunt etiam

ducem Judam Galilaeum

superfuisse,
est.

Est autem phrasis Hebraica, pr omnibus Ga,

atque inter Galilaeos cumprimis, non dubium

igilur

Hi

tilis peccatores

pro peccatores magis

qum omnes
,

cm

adversarios se praeberent Caesaris populi-

reliqui Galilaei, aut caeteris Galilaeis graviores.

que Romani, ita ut reliquum etiam populum Judaeorum

suis dogmatis

Quia talia passi sunt

talia

qualia

non

alii

ex eo quod
neci dati.

ad rebellionem provocarent

numro
in

passi sunt

subito atque inter sacra

illos fuisse

aliquo congregati ad sacrificium

Deo Jerosolymis

Ponit ac concedit Galilaeos

catores

sceleratos pecill

templo offerendum,Pilato

id resciscenle (cui

semper

(quanqum

illud

ex calamitate

non neces-

praesl erat praesidium militare in arce Antoni tem-

sari consequeretur,

cm

et justis possit accidere) et

plo proxim) jussi sunt inter ipsa sua sacrificia iruci-

supplicium promeruisse quod passi sunt, qu parle

Vers. \. Aderant autem quidam ipso in tempore , quo Chrislus isla praedicabat, nuntiantes ei, tanquimi novum aliquid, et recenter gestum. Talia

in Caten, et

enim nuntiari

soient, res olim geslae commemorari; ut salis bine paieat falli eos qui historiam islam triginta circiter annis anie eonligisse putant. De GaliL/eis, non tam natione qum seel, ut videtur ; nam alioqui naiio Galilaea non suberatPilato. Quorum sanguinem Pilatus miscuit, etc., quia eos offerendis sa-

sequuntur Theophyl., Euthym., Titus, Bostrensis, in hune locum, fuisse sectatores Judae Galilaei, qui teste Hieron. in cap. 3 ad Tilum, et Josepho, duraverunt usque ad tenipora Chrisli, et ultra. Docebant isii non esse tributum dandum Caesari,
nec agnoscendum dominum nisi Deum ; proindepro imperalore, Romanoque imperio non esse sacrilicandum. Propter istos vult Hieron. Apostolum scripsisse ad Rom. Cui tributum, tributum ; et ad Titum. Admone illos principibus et potestatibus obedire ; et ad Timoth. Obsecro pri oraliones, etc., pro regibus. Horum igitur aliquos in sacrificando deprehensos jussit Pilatus velut seditiosos opprimi. An autem hoc contigerit in Galilaea, an potis Jerosolymis, ubi erat sacrificandi locus, ex Scriptur vel aiiunde non liquet. Et respondens dixit; occasionem capVers. 2.
,
: : :

occupatos occidit. De null hujusmodi Galilaeorum clade exstat usqum mentio. Unde aliqui putant per Galilaeos hic intelligi Samaritanos, tancriliciis

qum

Galilaeis

vicinos

nam eorum

aliquos Pilatus

prope montem Garizin occidit, de quo Josephus, 18 Antiquit., c. 5, et Hegesippus lib. 2 de Excidio Jerosolymae. Mult verisimilius, quod narrt Chrysost.,

,, ,

1025

COMMENTAKIA CAP.
nam de
Pilalo tacet
;

XIII.
,

106
hoc certum habetote, similejudiest,

Deo

illatum fuerat;

sed qnaerit
,

non

recipiatis

an ex eo qud Deo indigente passi sunt supplicio judicanili sint soli inier Calilaeos peccatores, et soli

cium vobis

paralum

aequ

mal

peribitis,
in fu-

hu-

mulli in hoc seculo, delendi Romanis,

omnes
sinet.

jusmodi supplicium promeriti tanqum sceleraiiores

et dtriores

turo; nullius enim scelera Deus inulta

Quo-

omnibus

aliis Galilaeis,

qui nihii hujusjudi-

modi haclens
cium
solet
fuisse

passi fuerant.

Hoc enim videlur

ac vulgi; ut

rumdam scelera modo punit, pariim ut Provideniiam suam cum justiti conjunctam declaret, pariim ul
alii

nuntiorum

illoruni
,

cert
aesti-

exemplo

terrili,

ad pnilentiam provocentur; sed

qui pnitenti

hominum ingenium
,

peccatum ex pn

omnium

certo cerlis est puniturus,

mare

et

illos
,

judicare peccatores vel solos vel caein

teris pejores

quibus hoc

mundo
sibi

adversa insueta

non occurrerint. Ubi ergo videmus aut audimus aliquod divini judicii spcimen, sciamus Deum clamare,
ut de se quisque cogitet
,

contingunt.

et recordetur

Vers.

3.

Non. Respondet

peccatorum

ipse

et corrigit

suorum, iraeque Dei etiam

nilentiam agat.

in se desaeviturae, nisi

p-

communem

illam vulgi opinionem. Aflirmo vobis

soli inter Galilaeos
talia

qud
sunt

non ex eo qud

passi

Vers.
Illi

4.

Sicut, Graec,
Non
ita

aut.

judicandi sint soli inter Galilaeos peccatores, aut caeteris Galilaeis sceleraiiores.

decem et octo, Jerosolymitae.

pridem.

Non enim pro modo

in

pec-

Cecidit.

catorum

externae

illae

ac spectabiles calamitates,

In Siloe; subauditur, fluvio, et intelligilur in

pro

aequaliter

omnibus obveniunt

hoc mundo.

ad positum

lurris

ad lluviolum Siloe

aedificata.

Pro

Sed dico

vobis, nisi poenitentiam habueritis, infra

vertit
,

Siloe Hebraic scribilur

tiant Silloah
,

nbw, quod
;

Judaei

pronun-

v. 5, et alibi

pnilentiam

egeritis. MTaMoriye

Latini

Siloe

Graeci scribunt Siloam;

in

pcenitueritis
et

pnituerit vos pcccatorum vestrorum

est

autem fons ad radies montis Sion (Hieronymus

et

vitam in melius emendaveritis.

Isaiam 8, v. 6)
Galilaei.

fluviolus

seu aquaeduclus ex eo

Omnes, vos lam Judaei qum

Alloquitur
Isral,

fonte

promanans

in civilatem

Jerosolymorum

cujus

praesentes omnes, et in eis uuiversum

populum

mentio est

illo Isaiae

loco, efhciens et natatoriam seu

cujus long

maxima pars

Deo

et Christo aversa erat.

illi,

piscinam, de qu Nehem. 3, v. 15, et Joan.9, v. 7.

Similiter aequ itidem, perinde ut

quin etiam

Ad hune
tis

fluviolum

seu piscinam ipsam

aedificata

simili ratione peribitis, divin ullione oppressi, si

non

fuerat turris, quae tempore Christi

fortuit collapsa
,

Domini praedican-

in hoc, cert in luturo seculo. ligunt Bonaventura et

lus et
alii

De futuro
;

seculo intel-

oppresserat octodecim cives Je-

alii

Latini

de praesenti Cyril-

rosolymitanos.

Graeci

nos ulramque expositionem jungiallo-

Et, etiam. Graec et Syriac non legilur.

mus; quia plerique praesenlium quos Cbristus

quitur, divinamultionem in hocseculo
lict
,

Debitores, rei, hujusmodi pnaeac morlis. Syrus

legit,

non senserunt,
circiter post

peccatores, ut supra., v. 2, sed debitores iidem

;

populus Judaicus
senserit, et

quadragesimo

intelliguntur qui peccatores

quod qu de causa

fit

anno eam
laei
,

quidem talem qualem

,

hi Gali-

docuimus supra.
Pr/eter omnes, pr omnibus vertit supra,
Soli inter
v.

reprobatus

cum

sacrificiis suis
;

et

Romanorum

2.

potestati ad interitum tradilus

et

vix

enim dubium quin

omnes
,

habitatores Jrusalem, vel hi magis

hue Dominus respexerit, quod Graeci adnotant.

:

qum

reliqui

peccatis suis promeruerint

hujusmodi

Dicit ergo

Etiam vos omnes

,

eslis peccatores,

Deo

interitum? Recenti exemplo de Galilaeis in

proposito, addit

mdium
,

exosi et digni simili interitu

forte etiam

quidam ves-

nuperum de Jerosolymilanis

qu

trm

illis

sceleraiiores et acerbo fine digniores; sed

illos
,

manifestis doceat, non solm Galilaeos, sed et Jero-

qui justiti usus erga

illis
,

jusl traditis ad in-

solymitanos

atque ade Judaeos

omnes

Deo ob pec-

ternecionem in

manu gentium
pnilentiam

misericordi utitur
,

cata invisos esse, et perdendos juslo Dei judicio, nisi

erga vos, dilato supplicio vesiro

teritu admonili,

si

forte illorum

in-

ineatis.

Qud ergo

vos

pnitenli remedio occurrerint. Poterat quidem fortuil factum videri qud Jerosolymilani isli, repenlino et

hactens non similiier perdat Deus, clementia ejus

est
,

nec opinato turris casu oppressi fuerint

fieri
,

sed
re-

invitantis vos

ad pnilentiam,
vobis

qu effugere
:

docet Jsus nihil casu aut fortun

spicias; quae casu fieri videntur,

si

Deum

quealis

interitum

itidem debitum
,

qud

si

omniadivinae Provialque hic quidem

pnilentiam non amplectamini

testemini
,

peccata
,

non deflde

dentiae

nutu ac moderamine

fieri;

vitam

non

emendetis

Christum

mar.ifestum divin Providenti

exemplum editum

tans ex quolibet even tu corrigendi homines : Putabis, quod m Galil/Ei, etc., more scilicet hominum, qui ex calamitate unius prae alio, staiim augurari soient,

Caesarem.
fuisse

eo modo multos periissc, et illam excidii Jerosolymilani originem , narrt Jose-

Nam

majorem unius qum

que
vulgi

alterius esse

culpam. Hanc

ita-

opinionem

vobis, id est, non proplerea sceleraiiores caeleris Galilaeis fuisse existimandi sunt; sed, boedico vobis, nisi poenitentiam
3.

Vers.

Non, dico

corrigit Christus.

plius. Sed quia tali modo pauci eorum, qui praesenles aderant, perierunt, rectis dixeris, llud, similiter, non aliud siijnilicare, qum priode seu aequ non
alii peribitis, sive iu hoc seculo, sive in qud maxime patet ex v. 5. Neque enim omnes, neque mulli similiter lapsu turris perierunt; nam pauci Deo in exemplum teiroremque multorum pnis illis extraordinariis puniri soient. Vers. 4. Sicut illi decem et octo, Jerosolymi-

minus,

qum

Galilaei

illi

futuro,

habueritis, omnes, sive Judaei, sive Galilaei (intelliautem mull maximam eorum partem) similiter peribitis; nempe gladio Caesaris, morle violenl in
git

ipsis sacrificiis vestris,

propter rebellionem adverss

lani,

supra quos cecidit turris in Siloe;

id

est,

ad

1027

IN
interfeetos

UCAM
!

1028
,

tum erga
enim
et exitio)

quos punivit pro meritis

ponit

niiii

mine
i

sin^uli

homines, nunc populns univer-

hos peccalores Cuisse, dignosque hujtismodi

t erosolyiniianos
,

sus, arltoi

comparari, quod ad ferendum fructum Deo

sint in

lum erga reliquos

mater
,

quos pro-

gralum, ad e\e< cenda opra virtutum,

hoc

posit terroris

pnitentiae adtiionuit. He-

mundo

Deo

col'ocati; Matth. 3.

10, Omttis arbor

liqua petantur ex versu

secundo superiore.
in

Vers.
isli

5.

Non. Beda seribens

hune locum

Et

qu non ficit fructum bonum, etc. Et venit, Irequenter scilicet.

Qu/f.rens
,

Jerosolymit, inquit, qaemadmudiim

soli fure

el itliCaliliri,

ut quaereret

ut

viseret an

non

ferret

non

peccatores, sed in terroreni sunl reliquo-

quo

frui posset

fructum

et

pro sed, non invenit fru-

rum

punili. Siniiliier Tilus

Graecus

Non

oppressil

clum

in e toto triennio.
:

Qurebat Dominus, inquit

;

illos turris,

quasi ni soli cteros omtes scelere et ne-

Ambrosius

non quia fructum ficulne desse nesciret

quili vicerint,

verum pet paucorum necem, omnibus

incolebant
,

sed ut ostenderet in figura, quia fructum synagoga

jam

qui Jerosotymorum civilalem

exemplum

habere deberet. Toto triennio

bolae

ad hujus usque para-

propositum

est.

propositionem

quo Judaicus populus Christo

,

Omnes vos,
Judaei (lict ad

sive Jerosolymitani, sive Galilaei aut

doclore et cultore est usus

et bonis

sterilis fide in

Ghrisium

tempus loleremini) peribitis. Divinam

operibus mansit, nec dignum pcenitenii fru-

vindiclam experiemini, ceri quideminseculo futuro,

sed et in hoc seculo vestrm complures,un

ctum

tulil.

cum gnie
eam

Vers. 7.
nae.

Cultorem vine^e,
intelligit

et

eorum

quae in vi-

veslr, oppressi ruinis civitatis Jerosolymorum, obsi-

Seipsum
in

Christus (auctore Tito)

quem

dendae Romanis, tm

cm

universa gens in

Deus Paler

mundum

eo fine miserat

ut

homines
quibus

coacta fuerit. Reliqua pelenda sunt ex versu tertio.

sic coleret et

appararet, ut fructum ferrent jusiitiae,

Vers. 6.

Et

abest mullis Latinis libris non

:

el inprimis Judaeos per

ficum hic significatos

minus qum

Graecis ac Syricis

non superfluit
si

ta-

tune aderat, ut adhibilis doctrin ac miraculis fcundos redderet.

men, pro etiam posilum, sed

debat.

valet ac

dicatur ad-

Anni tues sunt ex quo

similitudi.nem seu parabolam
, ,

trs

annos

scilicet

conti-

Hanc

ut est Graec

nuos. Trs anni in ficulnae perficiunt justum lempus

exspeclalionis fructuum.

qu intelligendum daret Judis

qud hactens non

non ex eo esse,

essent peiditi et subversi Deo, quinim qud temporis

aliquid

Venio, venire consuevi. Succide, exscinde, radicils evelle. Soient enim id

adhuc

ipsis restaret

qud nunc non mererentur perdi ac subverli (cm justissim id mererenlur)

,

domini, non per se, sed per colonos suos facere.

sed ex Dei longanimitate,

,

Ut quid

vel

occupt terram?

q. d.

Frustra

et

exspectantis

pnilealiam eorum

accedenle ipsius

inuliliter occupt,

ne digna qu'idem

est loco suo, quae

Christi inlercessione.

nutrita succo loci, nibil profert fructus. Graec est,

xa-rap^E

Arborem

fici,

ficum.

quod Syrus

vertit oliosam delinet,

alii

inertem

Quidam patcrfamilis.
I.n

reddit

nain t p-pv diciturquod ignavuin est et iners

ita

vinea sua, in agro suo vitibus consito. Sunt ficus

nullisque viribus;

ut amplius quid signilicetur

ni-

vineis familiales. Vinea autem

mundus

est,

inquit

Eu-

mirm, qud non tanim

terrain
,

frustra et inutililer occupet

thymius

ficus

Synagoga

auctoribus vcleribus, inter

Graecos, Theophy;

sed etiam

eum quem
nihil

occupt lerrae locum

Latinos, Ambrosio, Bed; inter

ignavum reddat,
fruclus gignentem

et
,

virium

exerentem,

nihil

lacto,Tito, Euihymio. Signilicatur

Deo, cujus
1
;

est

qui

si ali

planta consitus esset

terra et pleniludo ejus, psalmi 23, v.

inter

varios
vinea:,

exerlis viribus fructum produceret, et fcunditalem

mundi populos, unum

Isaiae 5, v. 1;

esse Judaicum, qui

sp
19.

suam

reips probaret. Indigna igitur censenda loco

alia

Jeiem.

v. 21; Malib. 21, v.

v.

33; hic
Soient

quem

arbor su feracilate

possit

commendare.
hujus-

licui

comparatur, ut etiam Malth. 21,

Porr non est intelligendum

Deum palrem

S'doe sedificata. Est autem fons ad radies montis Sion, uttradit Hieron. in v. 6, c. 8 Isaiae, ilemque aquaeduclus ex eo fonte manans, qui etlicit in Jrusalem piscinain seu naiatoriam Siloe, de qu inentio est Joan. 9, versu 7 et 2 Esdra?, cap. 3, versu S. Hic erg mrris aedilicata oppresserat lapsu duodecini viros. Putatis ergo, QUIA ET ipsi DEB1TO.RES FUERI.NT hujusmodi violeniae el inlempeslivae moi lis propler

propter amaritudinem reclis comparatur sicomoro et oleasiro; nec facile ostendi potest, quaenam sil vinea, in qu planlata erit si licus e>l genus humanuin llaque
apiis per ficum inlelligas

populum Jerosolvmilanum

peccaia, sciliect sua, pr.-eter omnes homines, id esi, prae omnibus sicut eadem plirasis Grseca venitur v. 2. Habitantes in Jrusalem? Per quod insinuai ibidem, scilk'el juxia naiatoriam Siloe ruinant illam euhtigisse.

seu Jrusalem de qu proxim praecesserat, u( ita vinea Domini Sahaoth sittota domus Isral, juxia propheliam Isaiae, c. 5, v. 7, in cujus medio Jrusalem planlata, et ail dulcedinem spiriiu ilium Irucluum prolerendam per prophetas et sacerdotes exculta lierat. Et venit, frquenter scilicet; nam Graec praeieriiuiii est, qu.re.ns

fructum

jn

ii.l\,

pieiatein

jusiiiiam,

hona

DlCEBVT AUTEM hanc similitudi.ni m, \ers. 6. Grac parabolam: Arborem fici habebat quidam, paierlamilis, qui Deum hoc loco videlur signMicaie, plantatam in vinea sua, id est, agio vitibus consiio quia ficus sunt vilibus lamiliares. August., serm. 51, deVerbis Domini, et Gieg. in hoc Evang., per ficum intelligunt genus humanuni. Sed genus huma nu m
;

opra; et non invenit, sed lolia tanlm, solam scilicet exiernaruni caerrmnniaruni pompant. Qtnesivit auiem non quasi neseiret iic-im lVuclibus carei e, sed ut sic ostenderet in figura, quod frucius jam habere deberet, inquit Ambrosius. Dixit autem, Deus scilicet, tanqum Vers. 7. paterlamilis, ad cultorem vine.<e, quem Augustinus inielligit esse omnem sanctuin, quia iniercedunt pro

1029
nindi verbis ad Clirislum Filium

COMMENTARIA. CAP.
usuni
fuisse,

XIII.

1050

sed

Clirisii

medialoris intercessione factum esse (precatur

,

parabolic significalur, ex quo venerat Christus, et

pro Judceis, inquit Eulhyniius

ut qui

ex Judis

liu-

cperat Judaeos docere et excolere miraculis et p- S manilatem assumpsil, et pro cognatis juxta carnem obniieniiae reguique protdicalione, usque ad hnc lempus 1 secrat); ul ddala vimlicla sit, si foi le majori eiiam

quo

haec dixit, qui erat

fuisse

annus

terlius;

niliil

ab eo

qum haclenus oper

liam populus
ille

adliibii,

ad fulem et pniten-

profectum

apudJudaeos; non
viis

fuisse eos hacte-

posset adduci. Ceil deinceps

ns conversos
rcpiss
,

suis pessiniis

neque

ClirisUini
;

jora et ellicaciora

remdia Christus adbibuit

manam

aut Deo grata opra conatos edere

,

non

praeterqum qud assiduus fuerit

in aedilieando illo

qud

nulli

sed qud admodiim pauci

caeterorum et

populo, precibus, exemplis, doctrin, miraculis, mor-

populi

respectu,

jusio Dei judicio promeriios, ut

lia

quod Eulhyniius adnolal; itaque tanqum terra inuti,

tem

obiit

innumeris signis coruscantem, tertio

morte die resurrexit vel inimicis testibus, quadragesimo die digressus

discipulos suos
in

pondra, adeque nociva

exslirpentur

hoc,

tum ex

futuro seculo, et ablaium ab eis

id

tum ex regnum
fore

clum
atque
,

quinquagesimo misit in
,

Spiritum sanclum
copia

tanl viriute

et

Dei, deturgenii faciendi fruclum ejus,

praedicilur Maitli. 21, v. 43.

quod

miraculorum

evidenti

teslimonium

per eos reddentem veritati

dicit,

de Jesu Christi resurre-

Vers. colon us.

8.

At ille respondens

Syrus: Dixit

ctione consessuque ad

dexteram Patris, et ad (idem

ac pnilentiam adliortantem, quanta non posset

jor requiri. Haec facla

maut

Illi, patrifamilis.

potissimm quarto ab

initio

Dimitte illam, relinque illam suo loco et hoc anno,

praedicationis Christi
niliil

anno,

hujusmodi
,

fure,

uno adbuc anno.

Usquedum FODiAM(fodero),
et

praetermissum videri possit

quod ad provocan-

mittam (misero) ster-

dum populum

illum ad ferendum

bonorum operuni
:

cora (limum). Ambrosius in commentario et Augustinus, sermone 51 de Verbis Domini, legunt cophinum
ttercoris.

fruclum faceret, clamantibus apostolis

Pnilentiam
remissionem

agite, et baptizetur unusquisque veslrm in

Donec adhibuero omnia opportuna

ut fruclum ferat,
;

et

acsit

peccatorum, etc. Salvamini generalione isl prav,

etc.

commoda

ita

ut

niliil

reliquum

Denique merit tune Christus usurpare poluerit

5, v.

quod facere queain

donec extremam culluram lentaest, ut ef-

illud Isaiae cap.

Quid
et

est

quod debui ultra

feci ei?

vero, quae ad curandas arbores hujusmodi

fos^

factre vine

me,

licui

me*,

non

Haec est

perinjecto

humo Gmo
,

radix hieme

aeri paleat

tandemque

su-

igilur fossio illa et stercoratio,

maxima ac

praestantis-

tegalur. Probicoloni

ingenium

est, ut

sima arboris cultura, quarto anno adhibila,

non

libenter sinat

agrum aut vineam suam nudari

ar-

iremam

lentare promiitit Christus, ut

quam exeam ad fructifecerit

boribus suis,

aut exstirpari

plantam, polisque in se

quam ipse educaverit quodammod culpam steriliomnia

ten-

heandum adducat.
Vers.
0.

Et

siquidem

et

quidem

si

tatis transfrt, quasi non satis diligentiae adliibuerit,

fructum. Oratio est defecta allero

liguram quae
aposiopesis dicitur,
,

membro, juxta

qum

permittat evelli, priusqum exlrema

sit.

quando, prae ira,

taverit et expertus

Hujusmodi animo

praedili sint

cundiae aut doloris vehementi

et

setmo abrtimpilur
vinitor

oportet, qui ad
sunt,

excolendam domini vineam

iis

constituai

dimidium senlenliae

reticetur. Clirislus

utiram Dei averiere conentur ab

qui striles

viens Judaicum
slerililatem

populum mull procliviosem ad

et, eliaru
;

sunt virtulibus, et ad lcunditatem eos modis omni-

qum ad lcunditatem,
,

omnibus
quasi in-

bus adducere. Significatur ergo

tia

qud quamvis

justi-

quae posset lentalis

vis sperans
,

fruclum

Dei ferrel, ut hoclertioChristi praedicantis anno

,

lerceplo prae trislili anhelitu

ficit.

sermonem haud per-

exscinderet Judaicum populum universum

tiae

pniten-

Hujusmodi quid adnolat Beda. Defecliva oratio

:

studium obsiinat recusanlem

non minus qum

est,

inquit Eulhyniius

dficit eniin, ben se res habet,

Galilaeos illos

et Jerosolymitas, de quibus

mox

lamen

vel

ben quidem.

Liceat subauJire, clementer

cum

peccatoribus

Ambrosius apostolos, Hieron. in c. 5 commode Alichuelein et Gabneleui quibus synagogae fuerat commissa cura sed opporiunis videtur Titus, Eutuyunu el Ineopliyi., inielii;

Hahacuc

salis

gere Cliristum

Dominum, uipoie quem

fater in

vineam suam, et iiiprimis Jrusalem, lanqum licum, uocuin et miraculis excoleret. Ecce an m tkes sont, quia teilius jam agebaur annus praedicationis Cm bu quo tolo

miindum

miserii, ul Judaeos, velut

uno adbuc anno, quod Hieron. diclum pulal tempore passionis Cimsii jam instanlis, quo Jrusalem excidenda fuerat, nisi Curisius ei adhuc tempus pniienillam, et liae inipeirsset. Usquedum iodiam circa mittam ste CORA, id esi, donec extremam culturam fcundamlisarboribus utilem leiilaveru, quod solelfierieHdieiidohuiiiuui.ul radix aeri paleat, et humorem et rursin injecio fumo conlegalur. Isla cultura quarto praedicationis aiiuoeiseqiieiillbusperapostolos adhibila fuit, sicut Acta apostolorum teslantur. Et siquidem fecerit frucium. Oralio Vers. J. suspensa est, ul Hieron. nolal, qu signilicaie voluit se judieium de lieu domino relinqueie. Supplen aucolligat,
(

ti'inpoie sterilis licus peniianserat.

annos exprimit, quod

Reele itaque lies suiujustum lempus exspectaiionis fructuuin, respectu lics, posl quos si non
illi

ferat, nunqnnilaiuraeisleiilis judicalur. Itaque suc-

CIDE

dicat:
i

ILH.M UT QUID EIIAM TEKRAM OCCUPAT? quasi Ne quidein uigna el luCo suo, quopUnlaU esi,
:

li'in

potest hoc vel simili

modo

Ben

se les liabelut,

qui ille, si ali arbore ssel consilus, Irucius uberes proferre possel? un ie Giaece terrain ineriem fucit. Golonus vero espoudit. Vers. 8. Dimitte illam et hoc anno, id est,

seu non rit opus eam suecidere: sin autem, supple niillum fecerit Iructuin, cum lania culturae dili^enu, in lurui.UM succides eam, cum sclicei placuerit. [Non eniin dterminai lempus, quasi uigens dominuiii, et staiim quarto anno succidalur, sed relin-

4031
e ges
,

\N
ila

LLCAM
Sabbatis, plurale loco singuiaris,

1032

ut
ita

non excidatur

misericordi

erga

quodam
,

sabbato.
edi-

eam

uteris,

ut salva remaneat, oblitus

praete-

Meminit

et ternporis,

tum

ut significet

ita fuisse

ritorum.

tum miraculum
si

loco publico, ut etiam praesente mulsabbatis

;

Sin autem, alioqui, sin minus, graec,

scilicet fecerit

aulem non,
via lulerit

fructum

si

nec hc tental

fructum.
In

enim convenire solebat potum ut indicet occasionem, qu miraculum calumniam passum est. Sternit ergo bis
litudine populi
,

pulus in synagogam

futurum, postea, quando

quarto anno

placuerit.

Hujus loco

verbis

evangelista sibi viam,

:

ad narrandum comquae
ita

Syrus habet cur viveret? nescio unde. Porr non

dicit finito
lioc
;

mode proximum miraculum

i

referuntur ab

nec enim urgere vult

ita

nterprete Syriaco, ut conjungantur

cum versu proxim

mulier, etc.

dominum ad succidendum,
ii:r

sed

relinquit
si

prudenetiam in
:

sequente, in hune

modum Cm
:

autem doceret Jsus in

illic

domini, ut non

sit

ad versai ur us,

sabbato, in un ex synagogis, erat

plures postea annos excidium dominus distulerit

ut

Vers.
aderat
;

cert nec quarto statim anno cpt Christi prae-

H. nam

Mulier;

aj
est,

erat additur Graec,

illic, ait.

quod

et Syrus, erat
,

dicatione finito, evertit Deus Judaicum populum, sed

in alios quadraginta
credibili.

Spiritum infirmitatis

spiritum efficientem infir-

annos

distulit

longanimitate in-

mitalem, invaletudinem seu

dicilur spiritus

morbum (quemadmodm
,

fornicationis
,

spirilus

excilans ad

Succides eam

et in

ignem

injicies

(quod consue:

fornicationem) quod est

infirmitalem spirilu effeinflictam

,

tum

est sequi

juxta id quod alibi Salvator

facit

Omni
et

ctam

infirmitalem spirilu maligno

:

ait

arbor

qu non

fructum bonum, excidelur

7, v. 1!).

in

Lyranus. Eulhymius
sinens

Dmonium
salute. Sic

imbecillilalis

non
esse

ignem mittelur, Matlh.

Jam

relinquitur subet

eam

vivere

cum

exponendum

audiendum quod dominus coloni oratione simul

vel

locum, plerique omnes docent, ex versu 16 subsquente. Morbos enim frquenter hominibus diabolus
infligit
,

promissione placatus, distulerit excidium, spe frucis

tandem edendi

et intelligendum datur audilori-

Deo permittente eoque ministro utente

et

bus praesenlibus, totique populo Judaeorum, Dei clementiae et Christi intercessioni promissionique ascri-

eosque non vulgares

human
,

arte medicabiles

scimus enim
malis
et

diaboli oper

ut plurimm insolilis

bendum

esse,

quod excidium eorum ad aliquod ad,

non naturalibus
hanc infirmitalem

aflligi
,

homines;

qualem

huc tempus

differatur

si
,

forte

Christo efficaciora
et

fuisse et
ficari.

verisimile est hic signi-

etiam adbibenle remdia

vel

tandem ad Deum
si

Christum ejus convertantur. Qud

ratione corrigantur
,

nec hc quidem
,

Annis

ab annis decem et octo. Fuit

igitur

infir-

proculdubi esse
,

et

tanqum
,

mitas inveterata et medicis desperata.

pertinaciter infrugiferas arbores

terrque indignas
in

Et erat. Genus

infirmitatis dec'aratur.

ex hoc seculo exscindendos

in

esse,

futuro aulem
in-

Inclinata deorsm, incurvata, propendens, cernua,

toto corpore incurva rain.
,

ignem mitlendos. Has Christi minas quidam

,

et

prono vultu deflexa

in ter-

dubi Judaeorum considrantes et intelligentes

vatori suo crediderunt, et per

Sal-

eum

fructiferi redditi

Nec
lud
sit

omni.no poterat
inclinata
)

explicat contrario quid

,

il-

mala effugerunt. Sed plerique omnes, obstinat increduliet absque fructu remanere pergentes, malis hic
Christo praedictis oppressi sunt
,

sursum respicere

vanyai,
(

su-

spicere, erigere caput,

vullum resupinare

opponitur

ex hoc seculo per

igni

vocabulo quod praecessit wp--mviao.), id est, illum

corporis gestum induere
cientes.
,

Romanos
tradili.

excisi,

allerius scculi

inexslinguibili

quo utuntur sursm

aspi-

Hic idem porr

quem
ait
,

in

Judaeos Christus

Haec igitur erat mulieris infirmilas seu in,

strinxit, parabolicus

sermo, nobis optim accommo,

valetudo

qud dorso prorss curvo

,

et in anteriora
,

datur ,

si

quod Ambrosius

fcundum Ecclesi
provocati

lo-

propendente

non posset

juxta

bominum naturam

cum
tale
,

vacui meritis occupemus

et tt Christi

nec long Dei benigniofficiis

,

ereclosad sidra tollere vultus, sed necesse haberet,

pastorumque

ad

demisso semper vultu ad terram

tanqum anussili-

edendos dignos pcenitenti fructus adducamur.

Vers. 10.
aliud

cernia, incedere. Triste spectaculum. Brutorum caput

Erat
est
,

autem. Transit evangelista ad

humi deflexum

est ,

terram cernit

inquit Basilius in
in

narrandum.
,

Caten; caput hominis erectum

,

est

clum,

oculi

Docens
daeorum
,

docebat in synacoga eorum

id

scilicet

Ju-

superna conspiciunt

convenit enim qurere superna,

in

un synagogarum
,

prout est

transcendere terrena intuitu. Declaratur ergo infirmitatis gravitas

Grce, seu in un ex synagogis

ficatur
fuisse.
,

prout Syriac. Signi,

simul et deformitas, ut eluceat mira-

miraculum subsequens

loco publico editum

culi

sequentis magniludo.
est

Dignum
studium

diabolo
,

auctore
,

malum, cujus proprium

ut homines

quit hoc prudentiae et longanimitati domini sui. Unde nisi post annos circiter quadraginia ficus illa Jrusalem Deo per Romanos excisa est, cm ainlita

non

esset vox angelorum, in templo dicenlium Migremus ni ne prout testatur Josephus in libris de Bello Ju:

daico.

Et ecce mulier, supple aderat, qvje Vers. H. habervt spiritum infirmitatis, id est, daemonem,

qui efficiebat in e iniirmitatem corporis. Daemones enim ordinibus sibi congruis distributi sunt, ad inferenda mala, tum corporis, ut patuit in Job tum animi, unde dicitur spiritus fornicationis, snperbi, etc., sicutangeli boni ad praestanda bona. Porr genus infirmitatis erat, quod esset inclinata, nec omninb poterat sursm respicere, hoc est, erat toto cor; :

pore et vultu in terram curvata,

ita

ut non posset,

1035

COMMENTARIA CAP.
,

XIII.

Kr.V

conditions suse rectitudine nobilitaleque abstractos

similes reddat

seu subrecla est, naturalem corporis situm recepit,

jumentis insipienlibus

lerrena sola

sursm caput corpusque erexit, atque

corpore et capite rectis
,

ita

permansii
,

speelantes ac qurentes.

valentibusque pro arbitrio

Vers. 12.

Videuet seu
ad se
,

vidisset.
,

nunc clum sursm, nunc hunium deorsm

volens
ait

aspicere.

Vocavit eam
facere
,

advocavit
,

ei

bene,

Tarn

facili

negotio

eam Jsus
,

liberavit niorbo vetere.

misericordia

motus

quod

Eulliymius
,

ac plan immedicabili

insigne potenliae suae sp;

ultr invitt
fer

eam ad accipiendam

sanitatem

quam

cimen exhibens
slatus se

ut et misericordiae ac graliae
,

te-

non

nisi

rogalus conferre consueverat. Poluisset

,

ide

venisse
diaboti
,

ut
1

miseris succurrat

et

absentem sanare

sed voluit inanifestum esse niira;

dissolval opra

Joan. 3, v. 8. Ulinam et

culuin ad Dei gloriam

e autem

fecit

qud coram

corda nostra terrenis addicta, sursm ad clestia

erigat.

univers mullitudine, in synagog ad

praesente
,

suirexerit mulier, et
sui

rem divinam ad Jesum accesserit,

Glorificabat, laudabat, gratias agebat Deo, agnos-

horrendum corporis
omnibus.

habitum eo ipso monstrans

cens divin um beneficium per Jesum in se collatum.

Nec
,

illa

sola glorificabat
,

sed et universus
:

qui

illic

Et
lier,

ait illi

postqum advenisset
;

venit

enim mu-

aderat, populus
fuit

haud dubium
,

conspicuum enim

plenabonae spei

nam

et hujus rei

causa fortass,

cleste miraculum

amplam omnibus ac certam

rei gestae

ad eam synagogam
cesserat.

in

qu Christus concionabatur ac-

Dei laudandi materiam prbens.

Vers. 14.
,

Respondens, hujus
nam

occasions

Dimissa
soluta es,

liberata

es, ad

verbum

absoluta

seu
,

loquens.
Arciiisynagogus, praefeclus
illius

qu

respicit Cbrislus
,

ad id quod infra

synagogae; unus

v.

16, explicat

mulierem hanc quasi vinculis quifuisse.

aliorum nomine,

potuerunt fuisse plures. Vide

busdam

Satan ligalam

quae diximus supra.

Ab

infirmitate tua, omnibus conspicu. Est serille

Indignans, aegr ferens, quia, qud, sabbato, die

sabbati curasset, id est, sansset
;

mo

hic operatorius, qualis

in

cn Hoc
:

est

corpus

nec enim adhibilis

significat
lulit

meutn, infra 22,

v. 19, efliciens

quod

significat; his

pharmacis sanavit, quod propri

curare; Jsus mulierem. Indign
bati id fecisset Jsus,

Latinum
die sabprae

enim verbis Jsus eam

et faciens
senti
;

sanitati restituit, dicens simul

qud

nec tamen
,

ait dimitieris&ulabsolveris, prse-

duas ob causas,

unam quam

tempore
dans
,

sed praeterito, dimissa es; intelligencit

se lulit,

qud eo opre

violsset Jsus quietem sab-

dum
sua,

qum

prolata esset enuntiatio haec

illa

bati, sanct

ade Deo mandatam, transgressus in

tam

cii
:

perfectum fore id quod

signifi-

synagog praeceptum Dei, quod in synagog doceri et

inculcari debeat
die sabbati,
;

crat; q. d.
divinissim
,

Meum

dixisse

fecisse est.

Voce cert

alteram,

quam animo

pressit,

qud

clestique potestate plenissim, femin

,

quo populus maxim multitudine conve-

hujus iiijirmitatem medio profligavit

ait Titus,

ut et

nerat,

edidisset Jsus

miraculum coram omnibus,

et celebran-

Theophylactus

nam pro
su esse.

imperio pronunliat libera-

quod proinde divulgandum hc occasione

tionem in

manu

dum

Et imposuit illi manus, scilicet haec Non enim postqum pronuntisset verba versus praecedentis imposuit Jsus mulieri manus sed simul, et imposuit illi manus et pronunliavit illa
Vers. 13.
dicens.
, , ,

magn cum glori Jesu, qu ipse urebatur. Utramque causam observavit Cyrillus in
ubique
foret,
ait
:

Caten, ubi

Ingratae synagogae praesul,

posttactu

iqum

vidit

feminam humo repentem,

solo

ereclam, etdivina referentem magnalia, ardens Doiminiglori, irritatur invidi, arguilque miraculum,
a

verba

Dimissa es ab infirmitate tu. Imposuit autem

id esset ad

manus, non qud necessarium

sed
ut significaret,

sanandum,

quasi videretur sollicitari pro sabbato.

in se sitam

esse

vim sanandi,
;

Dicebat, tanqum suo fungens

officio,

aliasque ob causas quas enarravimus supra, 4, v. 40

et signanter ut

pulo, ut subjecto sibi in synagog;

turb.*, ponon Jesu, veritus

occasionem praeberet conlradictioni

ejus auctoritatem et sapientiam, ne vicissim ab ipsa

de qu sequitur, ejusdemque refulationi.

Confestim, eo ipso momento, erecta est, surrecta

reprehenderetur.

Sex

dies sunt singulis

hebdomadis concessi Deo,.

dorsum

et cervicem, et consequenter faciem atque oculos in cluni erigere, idque annis decem octo. Quo insinut, inveteratam fuisse et medicis desperatam infirmilatem. Non rect autem putant quidam hic magicam intervenisseincantationem nam, ut Tertull. docet in Apologetico, c. 23, potestas daemonica totis viribus etiaui per se sludel operari, quod per magos opetatur. Vins. 12. Quam cum videret, Jsus vocavit ad se, ut volunutem ejus benefcio praeveniret, cim plerinque non nisi rogalus sanaret, et ait: Mulier, dimissa es ar i.NFiRMiTATE tua. Graec, soluta es : edem nietaplior, qu versu 10, dicilur Satanas eam infirmitate quasi vinculis quibusdam deorsm ligsse. Porr, dimissa es, idem est quod, dimitteris, seu libcraris, per hune ipsum scilicet sermonem, qui ope;

ratorius fuit, utpote faciens clesti potestate al

significabat.

quod

Vers. 13. Et imposuit illi manus, hoc scilicet dicendo simul enim fieri poterant, quae non simul narrari. Et confestim erecta est, id est, naturalem corporis habitum recepit, contactu simul et verbi& absolutis; quae operabantur quidem cm essent, sed tamen effectum suum exprimunl in facto esse, non in fieri, e qud eis absolutis simul exstaret. Allegoric explicat islam ereciionem Aug. epist. 156, et Amhros. serm. 8 in psal. 118 qud Christus vinculis peccatorum in terrena curvatos erigat ad clestia, Itaque Arciiisynagogus, seu synagogae pr~ Vers. 14. feCtUS, INDIGNANS QUIA SABBATO CURASSET. Veni indi"nationis causa erat invidia gloriae Christi, ut observa^
; ,
,

s. s.

XXII.

33

1035

IN

LUCAM
(jnoil

1036

QUinus oportet operari, eos qui operari volunt. Sex diebus operaberis, el facis onmia opra tua, ait lex,

Eulhymius

ait,

eos

ipii

cum

ipso erant,

nimirm

reliquos archisynagogos, aut certe qui ejusdem

ipso farina? erant, quales multi erant; ex

cum
hic

Exodi20,

v.

9; Deut.

5, v. 13.

quorum
lum

In his ergo, his ergo diebus scx, venite et ci ra-

sentenli locutus fuerat. Hypocritas

autem vocal, non

ipsis

mini (vcnientessanemini),

si

velilis,

qui eslis a-groti

conviciandi, sed corripiendi causa, quod

aut infirmi

et, pro sed,

non

in die sabbati,
licet.

septimo

tum

aliis utile esset, relegi

simulationem eorum, qu

hebdomadae, quo operari non

beris,

Sex diebus operaDeut. 5,

v. 14.

aliud corde

premebant, aliud sermone pr se fere-

septimo die cessabis, non facis in co quidquam

bant. Ben dicit hypocritam, principem synayog, ait

operis, ail ilerni lex,

Exodi 23,

v.

12

Chrysostomus in Caten
cultoris,

quia faciem habebal leyis

:

Quasi dicat

Non

aegr fero

qud sanemini, non

dari

in-

mens

ver'o ejus

erat versuti et invidi

non enim

video vobis benelicium sanitatis, sed nolile illud petere die sabbali.

lurbatur propler sabbatum quia violalur, sed propter

Quare? quia

non poiest absque

Christum quia glorificatur.

Jegis transgressione. Jsus iste qui vos sanat, sabba-

Unisquisque vestrum. Proprio more, qui inter ipsos

ohtinuecat, convincit.

tum
tatis

violt
:

bujusmodi
si

suis actionibus conlerendae sani-

ab eo igitur

die sabbati petatis sanari, suf;

Non, pro nonne.

fragamini et consentilis ejus transgressioni

faciatis,

quod ne

Bovem suum, iunein quo bos aut asinus suus

tus est praesepi.

alliga-

pro

officio

vos nioneo.

Homo

scilicet pius,

legis zelo ductus, consulil populi saluti.

Sex
;

dies operi

Adaquare, aquatum?q.
potestis,
fuit
is

d.

lia est,

negare non
et doctrina

deslinatos esse admonet,

septimum

quieti

sed

qum

mos

est vester. Tradiiio

iis

enim

stuli ac perverse illud operari

dfinit? Si

inanuum
sabbali,
el reli-

veteris synagogae,

quae sunt in benelicium

imposilio facta aegrolo contraria est quieti

animae, id est, quai pertinent ad periculum vitae pro-

cur non et accessus ad synagogam? cur non

hibendum, aut vitam sanitatemque alendam seu tuen-

qua

pielatis exercilia?

cur non comederc ac bibere,

dam, non

violari

sabbdlum; quanqum hc

aetate

adeque vivere? Et ul
cur divina
?

bumana opra contraria sint, an neque Deus graliam suam exerere die

usque excreverat quorumdam Pharisaeorum superstilio,

ul nec

hominem

latrinis aut

puteo ausi essent

sabbali possit,

quemadmodm

hic manifest? Atqui

die sabbati exlrahere.

sabbatum ad hoc

inler alia notanter institulum est,

Vers. 1G.

Filiam

Abrah^;

existentem additur

ut Dei gratia implorelur.

Verumenimver, non lam

religio sabbati,

Graec. Bovietasino, slupidiL-simis et vilissimis bestiis,

movit hune archisynagogum

vidia

qum

in-

opponil mulierem, non tanlm quia

crealura rationalis, propter

homo

sit, id est,

qu torquebatur ob gloriani Jesu. Sabbato dita miracula miris modis augebant gloriam et clarila,

quam

reliqua omnia ani-

malia creata Deosint, psal. 8, v. 8;

quia gnre
ipsi
iilia

tem nominis Jesu, quod coram universo populo ad

Abrahae,

eodem

titulo,

verm eliam quo omnes

rem divinam congregalo

mus. Quare
si

ederenlur, sicut

mox

dixi-

promiscu gloriabanlur, insignis, existens de seelecto

rejicere ea in alios dies potuisset ar-

mine sancto Abrahae,

e magis, qu
bant. Potest

Deo
hoc

et

adoptato in po-

chisynagogus, quibus homines dispersi seorsm singuli suis vacant negotiis,

pulum peculiarem. Augebat hoc mulieris dignitatem,

ipsi Juilaei pluris

minus celebria ea

fuissent,

in se singuli lide

duce-

et in

minus

gloriae Jesu,

minsque profects ad fidem

autem

iieri

qud non minus

qum

Christum populo

atlulisset,
:

quemadmodm
,

Cyril-

gnre, Jsus filiam Abrahae esse significrit, quod

lus annott his verbis

Hortatur, cteris diebus dis-

multi annotant.

persos,

et propriis

vacantes operibus

non sabbato,

vi-

Alligavit, ligrat, quasi enim

funibus adhibitis

dere et mirari

prodigia
est haec

Domini, ne

forte credant.

caput pedibus alligrat.

Satanas, juratus

Expressa

igitur

imago

invidiae,

specie reli-

hominum
annis.

adversarius.

gionis oblectse.

Ecce, pro jam, quod Latine dicimus.

Vers. 15.

Respondens
Ille

autem,

igitur,

ad illum

Decem et octo

Qu magis diulurnum

est

Dominus, Jsus.
illi

populum fuerat

allocutus, Jsus

malum, e promptius remedium apud misricordes

animos merelur. Hoc temporis spalium admonet,

respondet pro populo, e qud mens ejus fuerat, non tam populum, quam obliqu Jesum in populi person damnare, tanqum violatorem sabbati.

quamvis miseriis noslris non statim medeatur Deus,

non tamen esse desperandum.

Hypocrite. Alloquitur archisynagogum illum,

Cyrill. in

et,

vinculo isto, miserrimo et gravissirao.

Caten, sed

ei praetexit

sollicitudinem reli-

Quare veritus Christum ipsum reprehendere, quasi fungens officio suo, dicebat turbae Sex dies
gionis.
:

sunt,

quasi d. Non vobis invideo benelicium sanitatis, sed sabbato dari non potest, irteque nec peti, quia consentilis legis transgressioni. Chrislus autem larvam lali doclori detrahens dixit ad illum etiani reliquis consentientibus Hypocrite, quia invidiam vcslram Vers. 13.
eic.
,
:

religione palliantes, aliud corde premitis, aliud verbo

pra;ertis, unusquisque vestrum sabbato non solvit pro usitato scilicet et usitato inter vos more , bovem
,

aut asinum, animal ignavum, nec homini comparandum , ducit adaquare ? Quod long majoris operae qum verbo aut ma mis contactu sanare. Ex quo patel synagogam tune tenuisse qud operibus quae speciarent ad vitam sanitatemque tuendam, non solm hominum, sed et brutorum, non violaretur sabbatum. Vers. 10. Ha.nc autem filiam Abrah.-e, quo dignilatis epitheto mat;is luculenl eam opponil vilibus illiset stupidissimis animalibus; quam alligavit Satanas, tam miserabilis infirmilatis vinculo, idque tt annos, non oportuit solvi , etc., cm opus quod lex permillit fieri omni animae non deneget anima hu-*

1037

COMMENTAK1A. CAP.
lumniae.
videri poterat,
et

XIII.

1038

Die sabbati? Argumentum est minori, seu ab eo

Non ita erubescebant, ut ad sanioremmentem

quod minus licilum

mittiiis vos
ipsi

hujusmodi

Per-

redirent, sed pudebat eos quod derisione digni osten-

vobis, ut boves

asinos vestros,
!

derentur, qud populus intclligeret malitiam ipsorum

et

bruta aninmlia, alligata praesepibus suis, diebus sabbati, solvatis et ducatis

sit,

improbilatem resisteniium Jesu.

Adversarii ejus, qui se opponebant
ei,

aquatum, idque ut ben

illis

qui stabant

ne forte ex

sili

i)

la

morbum, vos damnum

:

incur-

ex adverso

ejus.

ratis, si

potus ipsis eo die negetur

quant ergo masi

Et, pro sed, vel, autem.

Omnis, tolus, populus. Sicestetiam Syriac, sed
Graec, turba.

gis
I

permittere mihi debetis, licitque facio,

non

mu u m

aliquod animal, sed mulierem, creaturam ra-

Addit autem Eulhymius explicationis

libra, et beneficiis

tionalem, sancto Abrahae gnre vobis conjunctam,

die

causa

Turba, tanqum ab invidi

sabbati solvam ac liberem vinculo, quo (hufaciente) caput

ipsius pec-

ab ipso affecta.
In, id est, de,

mani generis adversario

stituamque

super, universis qu.e clorios fie-

tusque curvatum, et in terram depressum fuerat, reei

bant ab eo. Graec, omnibus gloriosis quae iiebanl

babituni pristinum
die, sed

Deo crealore

ac-

ab eo;
Syrus

gloriosis, scilicet rbus.

vertit,

Quod

ita

interpretans

ceptum, quem non uno

octodecim jam annis

omnibus miraculis quae fiebant per malegit tvSsi t&; vSoS>

miserrima amiserat? Argumentum est elcacissimum,

in

num
legit

ejus.

Latinus inlerpres
,

-po-

quo singula veiba suam habent antithesin

et

emsed

|as\oi ir' afoti

nimirm, omisso posleriore

articulo,

phasin.

Non tantm enim

filiam

Abrahae

bestiis,

adverbium, 1^61>,k, loco nominis

IvS'oi.

Res

et vinculum vinculo compart,

sius.

quod nott D. Ambrovenit, illud vinculum,

gestae

ab Jesu, et gloriosse fure, et glorios

,

gestae,

Nullius

enim faciendum

quia dignae perptua laude

celebritate ac glori.
et

quo brutum animal semel hebdomad ad diem

dcbeat, collalum
lis,

unum

Vers. 18.

Ergo. Graec
:

Syriac est, autem.

prohibeatur potu, etiamsi corpore deterius evadere

Interpres intellexisse videtur, superioribus Salvatore

hic
v.

odio comraunis

cum eo vinculo quo haec mulier fidebominum adversarii, ligata tenejam octodecim annos,
ita

Salvator

hc subjuncla fuisse eadem quae

;

quod

si ita est,

repelivit

alis

dixerat Matth.

13,

batur, non uno die, sed

ut

31

Marc. 4, 50.
in terris?

clum

inlueri nequiret, toto corpore incurva, hor-

Regnum Dei, cleste

hujusmodi,
fectae,

Interrogationes

renda, deformis. Nec tantm vinculum vinculo compart, sed et solulionem vinculorum inter se conferri
vult.

ex

naliv

Hebraeorum rhetoric pro-

quibus et rabbini in doclrinalibus sermonibus

Long enim plus

laboris corporalis,

quo

dies

suis frequenlissim utuniur, serviunl,

tam ad

diligen-

sabbati vult cessari,

adhibendum

est ad hoc, ut asi-

tem similitudinis inquisilionem oslendendam, loco et

nus praesepi solvatur

et ducatur

ad aquas,

qum

adhibitum fuerit ad resliluendam huic mulieri sanitatem, quae uno solo verbo,
tione conjuncto, restituta
esl
luit.

qum ad altenlionem parandam,memoriamque confirmandam.

tempori accommodant
,

cum manuum
Im ver
fieri

imposi-

Cui

rei simile

^stimabo, assimilabo.

Quamnam

ex

illud servile solet, qualia

natur rerum adhibebimus collationem seu simililu-

opus, quod

non

nisi

per servos

dinem, qu praedicemus simul

diviniconsilii,

et

declaremus ignaris

opra propri prohibenlur praecepto sabbati; omne

opus servile

adeque parv
sit

fide praedilis,

non facietis in eo, repetit toties lex,

cessu

proximum

ut crescat

quo sucregnum Dei ex humili

natur duce

seipsam explicans, nominalim

Num.

28, v. 25

islud

Evangelii principio;
lieri, talia

ut qualia vident

non
ac

servile, sed librale et

ver ingenuum

est.

De-

etiam credant natur Domino conducente

nique obliqu insimulat eos inbumanitatis,

caecitatis,

feritalis

futura?

qud major animo eorum sedeat cura

ex

Vers. 19.
illo

Grano
,

sinapis.

Quod

ei accidit,

cum

de vitando parvo incommodo suo, qum de magno

alieno; de curando
fratre aut sorore,
sui

minimo

oritur arbor

maxima, omnis generis

jumento suo qum de liberando

postrem

morbum

avium amplissima

habitalio, taie quid accidet in pa-

bovis aut asini

pluris laciant
ait,

qum

rando clesii regno

seu condend Ecclesi me.

:

pauperis derelicli, seu, ut

Beda

Factum est

in

arborem

durescit

enim stirpe

hominis

sanationem pecoris curce postpo-

sursm, et in calidioribus quidem regionibus long

ultra

nant. Alis aliis Salvator usus est argumentis, ad rel'ellendas

adversariorum in hc materi t objectiones

hoc jam contentus

litudinis pars,

humanam staturam assurgit. Porr altra simiquam Salvator intelligendam relinquit,

:

fuit uti, tam claro qum quod populus prsens posset optim capere.

efhcaci,
est haec
Ita
,

Evangelium, quo congregatur et condiparaturque cleste regnum in terris,

in

tur Ecclesi

Vers. 17.

Erubescebant,

pudore afficiebanlur

inter

omnia gnera doctrinarum, quae sunt

est,

mundo,
com-

quia non habebant quod responderent, convicli ca-

minimum
rum

minimum babet

splendoris et

mana?, inquit Tertoll., \ contra Marcioncm, cap. 30. Spirant singula Cbrisli verba rei indignilatem quod sanationem hominis, pecoris curae postponerent, argument quasi minore ad majus proptcr cujus evidentiam, Vers. 17. Cum h,ec diceret, erubescebant omnes adversarii ejus, tanqum derisione digni quo,
:

improbitas simul et imperitia patebant populo ; qui GM1D1BVT IN UNIVERSIS QU/E GLORIOS FIEBANT AB eo ; non cum oslenlatione, scilicet et jactanti, sed public approbalione et praedicaiione. Nam eo magis diligebant gloriam Cbrisli, aique operum ejus, ut lieri solet, quo luculenlis constabat eam non alfectari.

1039
mendalionis, sive nalurali ratione, sive ab

IN

LIICAM
nain adhibere ad

1040

hoiiii-

unam

domestici panis coctionem

num

consoetudine, sive magistrorum eloquenti et

non lantm hic Evangeli loeus dat intelligendum, ve-

auclorilaie,

hn abhorrel ab

insilo
est,

hominibus judicio,
Judaeisscandalum,

rm
1

etiam

alla

loca,

Gen. 18,

v.

0; Jud.

G, v.

19;

ac proinde etiam conteinptum

genlibus aulem
et
iis

Reg. 1,

v. 24.

Idcirc igitur trium satorum

memi-

stultitia

tamen ubi

me

(quod cpi)

nit Salvator.

munere pro me fungentur, praedicatum divulgatumque fuerit in mundo, caetera omnia doclrinarum gnera, quae hactens in
qui hc in parte legationis

Totum,
Alii

scilicet illud

trium satorum farinae corpus.

Senlentia

toia verlunt et ad farinam referunl.

:

paraholae est

Quemadmodm

modicae fermenti masfarinae co-

mundo

viguerunt,

celebritate,

soliditate,

firmitaie

sulae ingens est vis agendi in

immodicam
afficit

aeternilateque superabii, et se per universum terra-

piam cui admiscetur, quam brevi

totam et

in

rum orbem
alliciet
sil

longe latque diffundens, innumerabiles

ita

suam transformai naturam

allerabil, et in

ila

humile Evangelium
cui praedicabitur,

attrahetque discipulos et cultores,

ut nulla

meum, universum terrarum orbem

suam
el

orbis pars, nulla natio sub clo, ex qu

non tur-

trahet vertetque naturam,

non

ma magnae gaudeant accedere, amplecli doclrinam

illius,

pris

desinens
et

vim suam

exerere,

quam omnes

requiescere in

umbr

fidei

quam

praedicat, et

omnium

locorum

lemporum

electos ita afieceril,

commorari

in salutari observatione ac suavi

contem-

ut ex ipsius diclamine etsentianl et agant.

platione reium divinarum, plurimarum numro, quas

n seconlinet, virtuscmsit etsapienliaDei, 1 Cor. 1,
v. 24. Que- (iet brevi, ut

Vers. 22.

Et

ibat. Ibat itaque

per omnes obvias

civitates, et castella, et vicos sive pagos,

qu

prae-

augustissimum

in

terris sit

miserat electos se discipulos septuaginta duos, sup.

10, v. 1. Videtur hic

clorum regnum, omnium et locorum et temporum, Ecclesia calholica. Observandum porr inquam
,

sermo esse de oppidis

et pagis,
ita

non

Galilaese
si
;

ex qu jam migraverat Jsus (quod

qum caeci sint no tri temporis haerelici, qui Scripturam banc interpretantur, tanqum nondm impleta
sit,

videtur,

considerentur loca, supra, 9, v. 52, et Mallh.

19, v. 1)

sed Peraeae et Judaeae. Cert Peraeam non

tanqum etiamnm
exordia.

annis Chrislo mille sex-

omitlendam, intelligendum dat versus 31 subsequens,

qui insinut haec aut saltem quaedam
ditione Herodis. Herodis

cenlis, durent humilia Evangelii enascentisque Ecclesia?.

horum

gesla in

autem ditionem

Galilae et

Vers. 21.

Fermento.
mulierum enim

Taie quid aecidit in pa-

Perae definitam fuisse jam ssep annolavimus. Porr

rando clesli regno quod ineo, quale

farinae miscetur.

cm fermentum
domesticum
of-

mon

ila

Dominus Jsus, quod

nott Theophylactus,

in

parva venit oppida et pagos, ul magnas civitates

Mui.ier
ficium.

illud est

cnegligeret, id quod faciunt qui volunt simpliciores

decipere
teriret,

neque

ita

venit in civitates, ut pagos praeet gloriosus

;

Abscondit, condidit, confudit, miscuit.

tanqum ostenlator

sed ut com-

Sata. Satum nec Lalina nec Grseca vox

Syriaca, cujus usus est

est,

sed

numro singulari, Matth. 5, V. 1C, sato; hoc loco numro plurium legitur,sam, derivata ab Hebraic sea, quam Lalina editio veleris Instrument!, nunc satum, nunc modium vertit. Erat
ver satum mensura aridorum, certa vasis figura,
in

munis Dominus, im ut pater qui omnium curam gerit ubique circuit > et tam rusticos qum urba
, ;

nos,

tam pauperculos qum

divites,

omnes

citra per-

sonarum acceptionem

visitt

atque erudit. Utinam

visitarent sub-

Domini Jesu exemplum secuti episcopi,

inde diceses suas pagatim et ecclesiatim.

cujus medio signum expressum erat, quo dimidium

Et iter

faciens, paulalim accedens propis Jru;

mensurae ipsius dignoscebalur, ut scribunt Hebraei.

Fuisse aulem apud Hebraeos in vulgari usu, non lan-

salem metropolim

nec sapientes nec polentes Judaeoubi statuerat doclrinam simul et

rum reformidans,
vitam mortalem
Vep.s. 23.

lm

Salvatoris aetate,

quod Evangelium docet, verm

in veleribus libris.

finire.

etiam ipsius Abrabae et deinceps, monstrat occurrens

Ait, interrogavit

eum

in eo

itinere

passim

illius

mentio

Porr conli-

quidam.
Si pauci,

nebat satum cabos sex, cabo uno continente ova

num

pauci, scilicet sunt.

Quidam autem
sit,

communia

viginti quatuor.

interpretantur

d per

san, inquit Euthymius, ut

;

Tria. Tria sata efliciebant

unum
cum

epha seu ephi,

collatis

id

san pauci sunt qui salvantur

sed minus verisimiliter.

quod manifeslum

fit

ex Rulh. 2,

v. 17,

La;

Audieratiste frquenter, credibile est,

Dominum

con-

lina et Chaldaic versionibus

fonte Hebraico

et

4 Reg. 1, v. 24. Erat ver ephi, mensura regia, et

cionantem de regno clorum, de observandis ad consequendam salutem regni clorum, iisque non parm
diflicilibus

maxime communis ac celebris, ad publica etiam commercia maxime omnium usurpata, id quod ex sacris
litteris

observatu

denique redarguentem mores

salutis.
;

plerorumque, tanqum alienos via

casione quaerit an pauci sint salvandi
tis et vitae

Hc ocSi salu-

clarum

est

et

quidem ephi
ex
illo

sive tria sata

onus

q. d.

fuisse unius mulierculae,

Rulh loco patet;

fari-

atque edem mensura consuevisse mulierculas

habet ut doces, videtur paucos homines esse salvandos. Quantum aulem ex

aeternae res ita se

num

Vers. 23. Ait quidam , si pauci sunt , id est pauci sunt qui salvantur? quemadmodm scilicet ex doctrin observatu satis dillicili videtur sequi.

Ad quam

quaestionem

ita

causam aperiat cur pauci salveutur,

tur, ut salventur multi,

respondet Dominus , ut et et simul horledicit

;

dm

1041

COMMENTARIA. CAP.
licet,

Xlll.
sit

1042
porta, ut

Dumini responsis percipere

rit

curiosus magis quse-

fit

ut ita angusta

non

sine diflicultate

maiis

qum

suae salutis studiosus.

et ad prsente?

gn superetur,

cm ob

persecutiones quas movet

Ad illos, non ad illum tantm, sed

onines, quia coinmunis

mundus
nis

qui portam hanc pelunt,

tum maxime ob

car-

omnium
Hoc

doctrina erat.

indomitam concupiscentiam, cui cm nullam portae

Vers. 24.
laborate,

Contendite, enilimini, conamini, adviribus.

angustia rclinquat agendi suo pro ingenio liberlatem,

amplis
enini verbo significat,

illa irritata

insurgit potentis, ita ut, nisi

ma-

omnibus

opus esse labore

et conatu, quia

non sine magn

gn virlule in arclum
et
ria,

homo comprimt

lluida deside-

ardu

diflicultate

queat quis angustam portam transmentis contentio ferveat,

sibi ipse
,

insigniterque sibi ipse vim facial,

fieri

non

possit

niiltere.

Nui enim

ail

ex Grefaciat,

ut

portam transmittat. Caeterm angustias

istas diffi-

gorio Beda, et
facile

vim

insigniier

bomo

cullatesque vise ac portae in vitam ducentis lenit potentissima Christi gratia

,

gradum revocat
,

quae et hostibus omnibus

haud valens

porta; angustias

perlransire

prae e

quam

paiilur eifrenium carnis

;

nos reddit superiores, et charitate in cordibus nostris per Spiritum sanclum diffusa
facit ut

eveniat id quod
incurri,
lata est

coucupiscentiarum effusione

ut praeteream tentatio-

nes persecutionesque

quas daemon et

mundus

de se
iis

ille

canebat

cm

dilatsti cor

movenl, qui portam hanc trajicerc conantur.

Intrare inregnum clorum, ad salutem.

Viam mandatorum tuorum meum, Psalmi 418 v. 52. Ut

:

porta quae ducit ad perditioncm

quae se-

quia multi
electioni
,

modi
iique
ita

Per angustam portam, per arciam

mal vivendi expositi sunt hominis

illam
,

cundm

virtutem est, vivendi rationem, quae sola ad

consentanei inclinationi naturae corruptae

illius;

salutem regni clorum ducit. Portam vocat tempora-

angusta est via quae ducit ad salutem

quia unica est

lem hanc vitam

sed per

sicut

enim

in

porl non subsistitur,

ben vivendi

ratio,

eaque contraria inclinationi naturae

eam
;

transilur, intraturque in

domum

aul ci-

corruptae hominis.

vitatem

ita

non permanet bomo hc

,

in vit, sed per

dum. Nullo modo

capit
,

Laborandum igitur est et conanhc porta onustos divitiis, cudistentos luxu

;

eam

transit

intratque in

eam vitam

quae aeternm
intelligit, ra-

mulatos honoribus

graves avarili,
ait

duratura

est.

Angustam autem portam

lurgidos et elatos fastu

sed,

quod

V. Beda, per

tionem vivendi secundm divinam legeni se hacle-

labores necesse est et jejunia

vincatur. Caelerm,

seculi fallcnlis illecebra.

ns magn ex parte expositam

stam
dicit,

quam

idcirc angu-

quod Chrysostomus

in

Catenam

qudconstringathominem terminisvirlutis,
cupiditatibus suis. Est veluti

adduclus nott,
per

si

via salutis angusta est in intvoitu,

nec sinat evagari, sive dextrorsm, sive sinislrorsm,

eam tamen

pervenitur ad latitudinem cli.

qu

satisfaciat

sti icia

quaedam

via, inter

duo

praecipilia bine inde

mdia

per, intrare in

Ouvrent, cupient, optabunt, desiderabuntsummoregnum clorum ut salvi sint. Et non

quia relict angusta, putrint se per latam faci-

constiluta,

qu
:

nisi se

caut observet

bomo

facile in

poteru.nt intrare, quia angustam portam non transierint

;

praeceps rut
vitia.

mdia enim

est virtus inter

exlrema

Defectus vitia ex un, excessus ex altra parte.

lemque portam eu pervenire ac duci posse, miser

decepti.

Porr viam hanc pergenti homini muilm facessunt

negotii diabolus et
pria
:

Ad propositam

itaque quaestioiiem, non eusint salvandi

:

mundus, maxime vei caro provirtutis

rios respondet

Dominas, qui aul quot

hi

enim cm oderint mediam

cos

viam,
con-

sed quod utile ac necessarium

inquit, ut vos sitis

nunqum per
ficiat
,

bomo
vise

quietus est ut

suum

iter

semper

illis

id sollicitationibus suis

agenti-

qiuerere abstrusa et

maxime est conamini, de numro salvandorum; nolite occulta, sed exerile vires omnes
;

bus ut ad ex trmas

oras, in certum exttium, ho-

veslras, ut vos ipsi salutem assequamini

utque ad id

minem adducanl
(quantumvis
inde
,

quibus

cm

necesse

sil

ut relucletur

exslimulet interrogantem caeterosque auditores, non

homo, nullque ratione cominittal

laii et
,

ut de via deflectat

obscure intelligendum dat paucos esse salvandos, et

pulchri campi, qui apparent bine

fraus

nominatim Judaeorum

idque quia non laborant per

invitent

ubi lalenlium praecipitiorum

angustam portam ingredi, sed per latam plaleam ambulant, vaganlur, ac diifluunt; id quod claris dixerat

mendaci camporum

solidilate velata est), quae per se

fit

arcta erat, vald arcta

homini

via, praeserlim

qui

Matth.
est, etc.

7,

v.

15,

14

Lata porta

et

spatiosa

via

tameflreni equo, carne, sedeat oportet.

Edem

ratione

cet

Contendite intrare, in regnum sciliclorum, per angustam portam , viam virtutis. Arcta quidem et angusla porta intelligitur via virtutis, tum quia terminis divinae legis maximque chriVers. 24.
,

defectum, bine dicilur Lata porta et spatiosa via est, qu ducit ad perditionem; id est, via iniquitatis, et multi sunt, qui intrant per eam ; et consequenter tenduntad perditionem aelernam. Pleriqueenimviae faci:

stianae

hactens

traditae, circumscripta est, ita ut

ne-

que ad dexteram neque ad sinistram vagari hominem sinat, ut ulli omnin cupiditati satisfaciat; tum quia incessu difiieilis est, non propler se, cm sit maxime
connaturalis
turae in
,

sed propter pronitatem corruptae na-

omnia sensibilia, quibus difficillim refrenatur; tum denique quia unica omnin est, qu ne quidem latum unguem las est defleclere. Quia ver omnes cupiditates per diversissima gnera vitiorum
in corruptelas

capiuntur, etlibenlis faciunt quod lubet, qum licet. Unde pauciores qui arctam viam ingrediunlur; paucissimi qui ingressi ad finem usque persvrant, ut Hieron. nott, tm hic, tum lib. 2 contra Pelagianos. Nulli enim philosophi, haerelici , Turcae , ethnici, eam inveniunt; nulli mali catholici ingrediunlur, pauci boni ad finem usque perveniunt. Via ver spatiosa invenlu facillima est, quia non alio opus est ductore qum errore cl via reel deflexu , gui
litate

quod

ferunlur, sive per excessum sive per

infinitis

modis

fieri

potest.

Eamdem

doctrinam lumin

,,

1045
Vers. 25.

IN

LUCAM
conlidentia nimia in extern fidei
fessione.

1044

Cum autem, ex quo, postqum. Syrus

:

primitur desiderii vehementia repetitione, simul et

ex qu hor. Dclart id quod praecedit

renl intrare, et non poterunt.

Mutti qu-

cuhsque

divini pro-

Intraverit in
sui
,

domum

suam,
iis

in

possessionem regni

Aperi nobis,

id est,

quaeretis intrare,

summoper
homiprae-

secum introductis

qui per angustam portam

desiderabilis admilti. In novissimo judicii die,

ad vnrant,

invilatis hospitibus. Interpres legit, tiatty,

,

nes

stulli et

improvidi, nimis ser,

cm tempus

pro eo quod nos Graec ac Syriac Jegimus

surrexerit. Effvigit, inquit

fyepWi,

terieril,

summoper dolebunt de vil

negligentis act,
errata, roga-

Euthymius, palremfamilis
,

volent modis omnibus posse

emendare

sedentem suosque amicos recipientem

tem, etc., satis nimirm exspectatis

deinde surgen-

bunt contenlissim
miris

iis

quosin

domum

Dominum misericordiam, denique modis excruciabunlur cm ser agnoscent ablaesse

suam

invitaverat; ut Jsus

modo

sedet dextris Dei,

tam
porta

sibi

spem

salutis aeternae.

Nam

clausa erit

exspectans eos qui ad se venire conlendunt per portam

non amplis aperienda, quippe

est,

ingressis

omni-

angustam,
rima, et

quemadmodm ipsum

oportuerat patiplu;

bus qui essent admittendi; clausa

raiis et

inquam, impa-

ita intrare in

gloriam suam, infra 24, v. 26

mal providis. Jnterea

dm

reprobi sera
,

psui

quos ubi exceperit omnes, surget ad judicium universale, et claudet ostium, etc.

nitudine ducti cogitabunt anxii de remedio

Christus, et quos in
illo

aderit

ipso articulo

advems

Paterfamilias. Seipsum

compart patrifamilis

paratos

et lide per dilectionem oprante solidque

,

quod versu proximo dat intelligendum, utpote Regem clorum et regnum suum , regnum inquam c; , ,

pietate ornatos invenerit

pronuntiat senter.ti ad-

mittet ad aelerna cli gaudia, nullos poslea alios ad-

lorum (quod quibus intrare datur,

beatae domui.

soli

salvantur)

missurus.

Non enim

posl judicium palet

precum aut

meritorum
bis

locus, inquit

Augustinus, serm. 22 de Ver-

Et clauserit ostium doms suae, decreverit nemiamplis admiltere in regnum suum. Id iet quod ad omnes in novissimo judicii die ; quod ad singulos, statim morte. Quamdi mortalis base vita durt quasi patente oslio nos Dominus exspectat; e autem mox vel intrare finil sive singulis , sive omnibus datur in beatam domum illam, ipso jure, si non statim

Domini. Quia inter honesta mundi gaudia

maximum

nem

habetur gaudium nuptiale, ideirc beatitudo clestis

nupliis comparatur,
Christi

quanqum

et sunt illic nuptiae

cum
,

Ecclesi (sic

enim vocantur Apoc. 49,

,

v.

9), intima

inquam

inseparabilis

et

summ

beala

unio electorum

cum
et,

Christo et Deo.

Et respondens
fluit
ita

dicet, paterfamilias. Grsec super-

actu

siquidem angustam portam tenuerimus; vel

conjunctio

quod ad sensum (quanqum quidam

Latine
conjungit futurum prae-

clauditur ostium, id est, aufertur oinnis spes intrandi,

venant, ut sensus non absolvatur hoc versu, sed

proximo)
;

siquidem venerimus
Incipietis
sententia, id
;

ali via.

demm
adhuc pendet
clarilatis

Graec, et incperitis;

cedens incipietis,
sed.

cum

sequenti dicet, accepta pro

quod Latinus interpres

causa

muta vit, omiss conjunctione

subjunctivi.
Incipietis

et indicativo dato loco

Nescio vos. Nihil tune proderit reprobis pnitentia

mal anteactae

vitae, nihil volunlas melis agendi et

autem

vos, Israelitae

id est, plurimi ve-

sincer solidque pietate

Domino

serviendi; nullas

slrm, qui jam putatis regnum Dei, jure vobis debi-

denique exaudiet tune Dominus preces, nec ullum daturus est misericordiae locum, sed constanter rejecturus ac reprobaturus, et exclusos nupliis lenebris exterioribus selernm addicturus,

tum foris stare, id est, cognoscere intrandi facultatem vobis ademptam esse; et pulsare ostium precibus cum inulili pnitenli conjunctis. Foris stanies
;

quoscumque adveniens
et indignos

ostium pulsare, inquit Beda, est, beatorum sorte

crtas, misericordiam

s-

invenerit imparatos,

tanqum non suos

quam

neglexerant,

Deo

frustra

clestibus nuptiis gaudiisque,

liariter hic

quammcumque

fami-

flagitare.

cum

spons Ecclesi egerint, et inter pri-

Dicentes

non oportet

intelligere

ista

tune

disi

mos

professi fuerint exspectationem

est,

clestium nu-

cenda

sicut hic referuntur, sed sic

eventurum ac

pliarum. Dictum

inquit Augustinus, serm.

23 de
:

dicerenlur.

Verbis Domini, verum est, non fallaciter dictum est

:

Domine. Graec et Syriac

Domine, Domine; ex-

Pulsate et aperielur vobis

sed modo, quando tempus

n r e viderunt ethnici, et expresserunt partim per liiteram Pythagorae bicornem , partim per facilem
j i r i
:

eum

secutae fuerant,
;

dere videtur

nam ad illam parabolam alluet clauserit ostium, ita ut nemini am-

descensura Averni.

Sed revocare gradum superasque evadere ad auras

Hoc

opus

hic labor.
id est,

Quia multi ouvrent intrare,

,

summo

desi-

derio nitenlur intrare, ut salvi sint, via videlicel jam absolut; et non poterunt quia tot via aberraverunt. Puiaverunt enim se non per angustam porlam, sed per spaiiosas vias, quai perditionis erant, deliciando e posse perlingere. VliRS. 25. ClJM AUTEM INTRAVER1T PATER FAMIjas , in regni sui possessionem , un cura prudentibus virginibus , quse per angustam portam intrando

plis pateat ingressus, vel ingrediendi spes, incipietis foris staue , vos videlicet lsraelil , seu veslrm plurimi; et pulsare ostium, hoc est, ut Beda, beatorum sorte secreti, incipielis misericordiam , quam neglexeraiis frustra, flagitare, dicentes Domine, aperi nobis, non quod illa ad litteram sic (licencia sint, vel agenda , sed magnitudo desiderii saluiis exprimilur, simnlque praesumptio de pristin familiaritate, quam cum patrefamilis habuerant in hc vil, cum co scilicet conversando vel etiam fidem religionein cultura ejus inaniter profitendo.
: , , ,

Unde

ille

respondens dicet vobis

Nescio unde

sitis,

1045
est misericordi, non t/uando tempus

COMMENTAIUA. CAP.
est judicii.

XIII.
sitis
,

104b'

Non

moror unde aut qui

in

an vicini

et familiares

mihi
ope-

enim possunt coufundi

et

ista

lempora, cm misericordiam

seculo fucritis an non, non novi vos meos,

sitis

cm

judicium Domino suo cantet Ecclesia.

illuii

Ad

judicii

rarii
vitae

iniquilatis.

Garnis cognalio et consueludo

aut quaevis aiia
in

tempus speciat
me,
et

Prov.

1, v.

28

Tune invocabunt

cum

ipso Jesu

hoc seculo

non exaudiam, etc. Itaque, nescio vos, cm dixerit,

dignatio erga nos Dei, nihil proderit in die novissimo,

si in

inquit Chrysostonius, nihil aliud

intolerabilis cruciatus relinquilur,

qum gehenna

et

hoc seculo mens fuerit addicta

iniquitati.

imb verb etiam ge-

Discedite, abscedite, omnes, quicumque et quot-

henna istnd verbum gravius

Unde, aut qui
sitis.

est.

quot numro.

Audio nomen Domini, sed ego

Operarii iniquitatis, operarii

injusti

injustiliae,

id est,

vos non agnosco famulos, vos mihi non servivistis,

ali

seu iniqui, qui in vil operati iniquitatem,

porta ac via venistis

,

qum

quai

me

munita
,

neglexistis per

angustam portam hc venire.

Ibi

fuerat
vitae.

denique non

estis scripti in libro

meo

libro

Vers. 28.
ejulabimini
,

et

erit fletus vobis

tunc

flebitis

ac

Vers.

2b'.

Tunc

incipietis dicere,
,

apud vos

ipsos,

tium stridebitis
sit

pr timor suppliciorum imminendentibus, nec (cm aetern mansura

et supplicia ipsa

in cordibus

vestris, id est

vobiscum admirabimini,

eadem causa,

perptua

mox

suc-

quomod non agnoscam

liariter

vos,

quandoquidem
tecum
loco,

ita

fami-

cessura) deinde aliquando cessabilis fletu et dentium

stridore.

fuerim vobiscum conversatus in vit.

,

Manducavimus coram te
sente, in

id est,

vel te

prvixi-

Cum viDERiTis,etc, coram in judiciopraesentes, prognitures veslros Abraham, etc., et omnes prophetas,
et

edem domo,

in

eodem

tecum

mus, edimus, bibimus, apud nos natus

riter

es et familia-

omnes

illos
,

prophetas sanctos, gentiles vestros

in

nobiscum conversatus. Hoc

secundm camra,

sitnpliciter
;

ad Israeli-

regno Dei

admissos

regnum

Dei, frui beatiludine

:

tas dicitur, inquit Theophylactus

ipsis nalus est
bibit.
I.n

etenim Dominus ex

regni Dei. Audient

dicti, etc., et

enim vocem Judicis

ab

Venite, bene-

et

cum Us comedil ac

videbunt exsecutioni mandari.

,

Vos autem
plateis nostris, non procul ab aedibus nostris.
in synagogis
,

etc.

ipsis

prognatos

semen
expelli

ipso-

rum,
regno

cui promissiones erant

cum

ipsis
,

communes;
illo

Docebat Jsus, aliquando

plateis,

aliquando in

spe omni exspectationeque frustratos

,

aliquando in agris,

aliquando in desertis,

non admilti

in

regnum

illud, ut incognitos,

prout erat opportunitas.

Docuisti nos

alienos,

dgnres. Foras, in tenebras exteriores;

verbum

Dei.

Audivimus

te

docentem,
re-

idque quia confisi generis et cognationis praerogativae,

neglexeritis sequi
vesligia
;

fuimus

tui discipuli, id
si

quod monstrare possumus

patrum per arctam

facile in

virtulis
,

viam
ser

citando,

placet,

memori retentam doclrinam tuam,

dicis

quod cm
et

seculo potuissetis

denique et sacra et profana fuerunt nobis tecum com-

jam volenlibus
rei fulurae, ut

desiderantibusnon licere. Haec simul

et flets.

munia

quomod ergo

qud non noveris nos?

:

omnia causa erunt ejulals

Vers. 29.
est,

Praemonet eos

Similia affrent qui ex genlibus excludentur

Comfui-

tempori resipiscant.

muuicavimus tuo corpori

et sanguini

Evangelium
prolessi

Et venient, im venient, quod amplius

,

tuum etiam mus etc.

,

alios

docendo

publie

venient, id est, erunt, scilicet mulli. Amplilicatio

est,

Vers. 27.
constanter.

Et,

ex eo sumpta

qud Judaeis repulsis

(qui se puta-

pro

sed,

dicet,

respondebit

bant solos fore haeredes Dei), gentes sint subrogandae,

ut

regnum promissum Abrahaeetseminiejus obtineant.

Aquilone, Gr.
,

Vobis

legitur Syriac ut Latine

sitis
,

sed non Graec.

sitis
,

Bore, ex omni gentium natione.

etc.
,

Nescio vos unde

nescio unde vos

nihil

Et accumbent

qui accumbent,

cum

sanctis

quia non estis ex Deo, nec e, quam straveram, via ad aie venistis. Nescio vos ut meos, seu pro meis. Plerique enim veteres observant noscendi verbum \n Scripluris sa?p pro dilectione et approb;ilione usurpari aiqtie ita compelil vel solis praedeslinatis, quo pacto dicitur 2 ad Timolh. 2, v. 19 Cogtwil Dominus qui sunt ej'is, vel omnibus justis, quos Deus ex rgula Quosuae jusliiiae juslos facit, juxla illud psalmi 1 niam no'il Dominus viam justorum, neinpe qui approbat, diligit et facit eam. Unde Angust. serra. 23 de
;
:
:

subinde domo, conversati sumus, simul edendo, bibendo et ad prandium inviiando nam ad Judaeos
,
:

propri haec videntur dici. Et in plateis nostris docuisti, nobis proinde pra'sentibus tanqum discipulis luis notissimis, CUjUS doclrinam memori retentam etiam recitare possemus, quasi dicerent Quomod dicis te non novisse nos, unde simus, cm tecum fuerint omnia tam profana qum sacra com:

munia?
Vers. 27.
aetei

Verbis Domini, c. 10 Non novit illos qui omnia novil? Quid est ergo Non novi vos ? Improbo vos, reprobo vos, in arte me non vos agnosco, as mea nescit vitia nescit faciendo , judical aret judicat vitia
:

Discedite a me, in ignem scilicet quibuscumque tandem gratiis et quantiscumque miraculis fulseritis. Est enim eadem senten-

num

guendo. Tunc incipietis dicere , id est , cum Vers. 26. admiratione apud vos cogitabilis , quomod ego non

agnoscam vos, cm fuerim inter vos tain faniiliariter signa enim notitiae meae prolerelis ET BIBIMUS Cm SCilicet MANDUCAVIMUS CORAM TK multa simul millia panibus luis miraculos refecti fuimus, tecum vel te praesente in edem urbe, in edem
conversatus
;
:

quae tanqum turbo dominicae indignaiionis, et velut temprsias erumpens super caput impiorum veniet, Jerem. 23, v. 20 et 29. Operarii iniquitatis, qui scilicet in vit iniquitatibus addicii fuistis , et adfauc voluntatem addictam geritis. Non enim signicat eos adhuc tunc iniquitatem operari. Haec est ergo ratio , cur non noverit eos, quia aversatur
;

cum temum
tia

ill

lerribili

voce

lie, maledicti,

in

ignem

eos.

1047
Mlis patribus el prophetis
,

IN

LUGAM
omnibus dicta
est, ut

10i8

propterea qud vitam

,

illo-

nunqum

ni qui

prponuntur

in

rum sanclam

fuerint imitati, in regno Dei

,

quorum

vil, extollantur;

neque ni qui hic despiciunlur ,

animum
quo

etiam cni viderais felicitalem

majori quoque tor-

despondeant.

quebimini invidi.
Vers. 30.

Vers. 31.
scilicet

Et ecce mirabilem rerum inversionem,

fit
,

In ipsa die

etc.,

eodem

illo

die,

concionatus fuerat de ingrediendo per an-

contra exspectationem vestram. Hc enim ratione

ut sint novissimi, etc.

gustam porlam, accesserunt ad Jesum quidam Piiaris^eorum mal volentium illi.

Sunt novissimi
tale

ultimi

scilicet

modo, tam
,

rei veri,

Herodes hujus regionis dominus

occidere
,

vult, statuit, tk
quaerit occasio-

qum

vestro judicio, gentiles

inquam

illi

qui

si

comprehendere queat
:

venient ab Oriente, etc., sunt novissimi seu ullimi, id

est,

regno Dei alienissimi, cujus nulla

,

unqum

ipsis

lacta promissio est

im qui ne Deum quidem ipsum

nem occidendi te ni caveris, nihil milita te tractabit qum Joannem. Agebat Jsus, cm haec ipsi dicerentur non in Galilae, qu dudm migraverat,
,

hactens noverunt.

Matlh. 19, v. 1

sed in Perae, Judaeae contermin

Qui erunt in seculo futuro primi, inter primos, aucti

bealitudine regni Dei quod quibus continget magni ac praecipui erunt.
,
,

cujus Herodes dominus et toparcha erat, non minus,

omnes

qum

Galilaeae

(nam

et

Joannes

in Perae incarceratus

atque occisus
Josepho,
lib.

fuit), id

quod jam saep annotavimus ex

et 13.

Et sunt

primi,

modo, Dei

cognilione, patrum g-

17 Antiquit., cap. 10
isti

Porr simu-

nre, promissionum jure, et regni coelorum exspectatione gloriantes

,

lant Pharisaei

benevolentiam erga Jesum, et tan,

vos,

inquam, Judaei, qui me

rejicilis

qum
tem

amici hortantur

ut
;

si

salvus esse velit, extra

Salvatorem.

Herodis ditionem concdt

scilicet in altero
,

cm

contra potis mor-

Qui erunt novissimi, seu ultimi,

seculo, id est
,

ipsius desiderent.

Non dubium enim quin menGraecorum

rati

nulli

exclusi regno Dei

illis

damnatique

dacium commenti
enarratorum)
,

sint (ea fer est opinio

ad pnas aeternas. Gentes

typi exstimulet

opponit, ut sanct zelo-

quo Jesum perterrefacerent,

,

eum
ait

eos ad sectanda

patrum

vestigia.

manum
Titus
;

Herodis veritum
quia

solum versurum, quod

Mulli qui in hoc perituro seculo, primi sunt viribus,

divitijs
,

nusqum
dicit

evangelista taie quid dat in-

scienti legis
;

opinione sanctitatis

auctori-

telligendum de Herode,

neque supra
:

9,

v. 9,

ubi
;

late,

honore

in altero illo aeterno seculo erunt ullimi,

hoc solum

de eo

Et qurebat
11
,

videre

eum

id est, nulli, nullius lient,

conlemnentur, abjicieniur,

neque infra, cap. 23,

v. 8, 9, 10,

ubi insuper et

alienissimi erunt et remotissimi vil aetern et

omni

hoc narrt de eo, qud Jesum suae potestati traditum,

bono

contra, multi

eorum qui

in

hoc seculo sunt

non tantm non

occidit

sed ne dignum quidem qui

ultimi

nulliusque fiunt, in altero primis potientur,

:

occideretur judicavit, contentus, postqum illusisset,

erunt inter primos, loco, honore atque auctoriiate

nec

impunem

dimittere. Finxerunt ergo hoc

;

mendacium
,

enim

est
:

personarum acceptor Deus. Sic agelur

Pharisaei duas ob causas

unam
ipsi

ut

Jesum

terrore

vobiscum
loco
,

vos pauperes nulloque hic inter Judseos

Herodis incusso, e

quam
ait

incolebant regione ex-

in altero seculo judices et principes eritis caete:

pellerent, ne prsens et miracula edens glorificetur, et

roruni

Scribae et Pharisaei plerique

adolescens

iste

attrahat turbam

quod

Euthymius. Id enim,
et

cm

dives, aliique
pi

hujusmodi Judaeorum hic principes seu

viles
,

invidi concilati, ferre

non possent,
,

tamen nec

imores,

illic

abjecti, ac nulli erunt,

adeque
causa

disputationibus suis

vel auctoritate

possent Jesum

excludendi vil aetern. Similiter qui hic

bonis suis spoliaii fuerint aut
afflicti, illic

me

compescere, metu absterrere conantur. Altra causa

fuit
,

beati futuri

ut Jsus ex Perae in Judaeam reversus, ibi po-

sunt, aetern inopi morteque mulctatis persecutori-

tis ac certis

comprehenderetur

et occideretur, ubi

bus, quantmvis hic opibus viribusque praestiterint.

Dicit
alibi,

sciebant ejus
quaeri
;

mortem

destinato consilio primoribus

multi,

non omnes, e qud

fiet

ut qui-

erat

enim e de re publicus Jerosolymis sermo,

dam, sed pauciores, qui

novissimi
et

in hoc seculo primas honoris

,

Joan. 7, v. 20, 23, 32.

lenuerint, teneant et in altero

;

aut cert non fiant

qui hic viles abjeillic.

Vers. 32.
tiate,

Ite et
Ad

dicite.

Profecti dicile, renun-

ut quidam

eorum

meis verbis.

libertatem et intrepidam animi

alios,

ctique fuerint, permaneant hujusmodi et

Porr
)

magnitudinem pertinet qud non

sed

iilos ipsos,

sententia haec

et simpliciler

Euthymio annotante

qui deterrere conabanlur, responsum referre jubet.

Vers. 31. In ipsa die , qu haec postrema jam dicta concio contigit , dixerunt ei quidam Pharis^eorum : Exi et vade HiNC. Ex Jerosolymis , inquit August., 6 contra Julianum, cap. 19 , putans haec Jerosolymis esse dicta sed quia pro ratione subjungunt, quia Herodes vult te occidere , qui nullam habebat jurisdictionem in Jrusalem , rectis videtur idem August. tradere, lib. 1 de Consensu, cap. 75, haec
;

alibi

qum Jrusalem

contigisse, scilicet in ditione

cederet, et in Judaeam transiens ibi occideretur. Probabile hoc fit , quia Herodes nunqum legitur Christum persecutus, ne quidem in passione. Sed quia Christus alibi quoque, cm audsset qud Joannes esset traditus, secessisse legitur ex Herodis ditione ; et quia Pharisaeis istis ita respondet, quasi veritatem , non calumniam ei dixerint , verisimile est Herodem saltem tune temporis mortem ejus quaesivisse , et Pharisaeos invidi gloriae Ghristi eum se

Herodis, sive Galilae, sive potis Perae , quae ultra Jordanem erat. Putant autem non pauci Pharisaeos specie benevolenti erga Christum hoc mendacium ei obtrusisse sed rever ut terrore Herodis se dis,

motum

voluisse.

vulpi illi. Vulpes animal dolosum ac timidum est, ut August., in psal. 62, ubi propterea hoc Domine reges impios in Scripturis

Vers. 32.

Ite et dicite

Respondet

igitur

1049

COMMENTARIA. CAP.
illi.

XIII.
Filio Dei, aut

1050
prophel acto Spirilu

Vulpi

Quainvis sciret Jsus, ut qui unus moret

plebem traduci, a
Dei
:

talium omnium corda

Titus,

rens scrutari soleat

;

inquil

e magis, qud Jesu Filio Dei declarandum hic

mendacium
,

sibi

oblrudi
,

dissimult tamen id

esset,
risaeos

nec propter Herodem

,

nec propter ipsos Pha,

se sciri

et sic respondet
,

ac

si

nuntissent

illi

quod
;

Herodis

melum

objicienles

minus

libr se

res erat

Herodem ver meditari necem Jesu

ut

loculurum, nihilque se

sibi

ab

ipsis

metuere.
referri.

ostendat nullius, quantmvis potentis,tiraore absirahi

se posse praedicando Dei verbo, eoque miraculis

Ecce. Haec sunt verba quae jubet ad vulpem

Ecce

invitis
aliis.

omnibus

et

Herode,

si

non

ferat, et

coniirmando, quod sui niuneris erat

sibi pcriculi

neque quidquam
,

vobis et

imminere

quovis

homine

priusqum
partim ne

Ejicio. Praesens est loco futuri, sed

emphasim con-

permittcret ipse.

Non enim tenebatur defendere Hefacinore alienum

,

ferens, qu significat, se in ipso opre esse, nec

rodem tanqum ab hoc

vellet

quemquam impedire
sus est
;

posse quin parficiat quod exordjiciendis

fretus Herodis indulgenti videretur libr agere quae

q. d.

Pergo incumbere

immundis

partim

quia,

lict

hoc non meditaretur He-

spiritibus.

rodes, tamen non perinde alienus esset ab hoc similibusque sceleribus,

si

Samtates
Perficio
,

sanationes.

res ferret, perpetrandis

id

perago

pergo sanaidis

iis

qui mal

quod ex caede Joannis

igitur
ille

Baptistae
,

patuerat. Merebatur

habent populo operam dare. Conmemorat ea opra

sua
,

lenli et

in

nomen vulpis ob calliditatem cum fraudubonorum exslirpalione conjunctam non tam euui tamen id notas stringit Jsus, qum in men:

quae

Pharisaeos
,

maxime

tirquobant

caetera
;

subintelligens

et inprimis praedictionem Evangelii

e qud

illis

populum ad crederium
;

sibi alliceret

daces

istos Pbarisaeos

qui simulantes se consultum

quod

ait

Theophylactus

sed hujumodi, quae

nemo

velle saluti Jesu,

conantur

eum

in exitium proirudere.

mal interpretari posset, quae neno negare posset

esse optima
,

Quare Eulhymius: Quanqum

videalur attribut
<

hic

sermo,
respicit.
,

ait,

Herod

et publicae utilitalis feneficia

ob quae

ad ipsos tamen

Id subindi-

proinde

amorem

ac praemia merertur

minime ver

aluni docent Cyi illus in Caten

Titus et Theophy-

mortem aut ejectionem.

Hodie et cras
Hodi
,

lactus,

pronomine

huic,

quod personam praesentcm

ostendit

id

est

alique

adhuc tempore.
it

demonstrat;

pne enim ipsum Pharisum

et cras, plures dies significat, et

Theophylactus

prop manentem, ait Cyrillus. Id quod Titus latis

explicans
:

quemadmodm
dicere
:

nos familiari senone consuevimus

Videri

poterat

habet

totam oraiionis
,

Hodi

et cras jiet

hoc; nonmninb intra tam

vim,

in

unam Herodis personam

et

convertere

et ita ar-

brve temporis inlervallum

rem ciremscribentes
Et aul post
:

sed

bitrai sunt nonnulli;

tamen contra Pharisorum pravertus

tamen statim

fieri significantes.

Non

vilatem dirigit illam,

Seque enim aiebat
,

qum

contra Herodem. sed vulpi huic.

,

quod tribus diebus rem circumscriba, sed pluribus

dicite vulpi illi,

quidem diebus, vermtamen non valdHongo lempore.

Videtur hoc dictum fuisse Salvalce, paulo ante

Enimverb

qio

improb fraudis commentatione

clar

Phain-

risos vulpibus similes

dustrie
,

ostenderet ,
ulitur
;

summ
,

diem festum Encaeniorum, incidenten

quintum diem mensis casleu
,

in
,

vicesimum
v.

medi qudam voce

idque scit

quod

Mach.

59

qui

addit Theophylactus.

Nam

singulari
:

numro dicendo
dicendo autem,
insinuavit
si

partim novembri, partim decembri nosto respondet.

Potuit igitur post haec dicta supervixise Salvator,

vulpem

Herodem

illos

suspicari fecit

huic, quod est pronomen demonstrativum ,

istos ipscs esse dolosos
illos.

paul amplis tribus mensibus

hoc empis

significat

Sit igitur sensus ac

per hodi
asserit,

et

cras,

quod nemine

inteicipi

posse

dixisset Jsus

Aheunles accipite

me

diclum vobis

quin eo continuet opus suum.

lerti

qui vulpem agilis hic apud me.

Non autem contem,

Et tertia,
eo ac
postea
;

autem die subsquente ; pers-

nendi magistratus aut conviciandi causa

Jsus

sive

vrt in figurato loquendi

si

modo quem cperat

finilo
,

pro

Herodem

sive nos Pbarisaeos in

,

quam indueranl

diceret

eo autem tempore

mox

Ht-rodis person

vupes vocat, sed castigandi, quia

non ant, quidquid hommes machinari

,

velint.
,

taies erant, quales

mererentur hujusmodi nomine ad

Conscmmor

praesens pro futuro

consummabor

subinde vocari nott. Unde, in psal. 88, exponit hoc de Herode, quia valer ac timidus erat, instar vulpis, quem terrebat virlus alina. Addit Beda de nalur vulpis, odore esse telro, putidum animal, semper
forluosis anfraclibus ainbulans ; quod in Herodem et similes reges optim quadrat. Jsus ergo velut Lo de

summaverit, omnibusque sui oflicii partibus perfunctus fuerit juxta quod ipse dixit Consnmmatum est ; sive qud per eam ipse perfect in glori consum:

Juda inirepidus in argumentum auctoritatis su* renuntiari jubet Ecce, quidquid vos vel Herodes moliamini aut cogitais, ego neminem timens, vitamtribu
ei
:

que

et

mortem meam habensin me

;
:

malus fuerit. Sensum istum tradit Theophyl. et Euthymius velut genuinum. August. ver, lib. 2 de Consensu, c. 75, et lib. 6 contra Julianum, c. \9, et aliis locis, haec vult intelligenda esse de Christi corpore, id est, de Ecclesi , ut significet neminem impedire posse, quin in Ecclesi dmonia ejiciantur, id
peccata remiltanlur, et perficiantur sanitales, id quotidian spiritus renovalione perficiantur, donec lerti die fiai consummatio, id est, donec ad pleniludinem angelicam per corporis etiam immortfilitatem perducatur. Sed figurata et myslica videtur haec cxpoi-itio, sicut et August. eum vocat loco cit. de Consensu quamvis ipse eam putet primo intentam, et maxime lilteralcm. Sed sic nihil haec verba speest,

poteslate, ejicio

samtates perficio id est, pergam in opre beneficentiae, quod suscepi praeseniia enim ponuntur pro futuris. Hodie et cras, id est, exiguo adhuc lempore, et tertia die conscmmou, id est, brevi autem postea per mortem consummandussum. Mors enim Christi consummatio etiam S. Paulo vocatur, ad Hebr. 5, v. 9, sive quod in ill omnia con-

d.emo.ma, et

est,


1051
moriar
est
,

, ,

IN
;

LUCAM
Act. 10, v. 38, varia loca pertransire

1052

sensus est

donec

terti die

consummer,

id

nefaciendo ac ganando omnes oppressos diabolo

,

donec eo lempore exacio moriar, qu

scilicet

ut inter profi-

destinato animi proposito inirepidus conlendo. Mor-

ciscendum hc
aique
ibi

illc,

Jrusalem quoque perveniam,

eam

tem suam Christus vocal consummationem, quia per perfunctus omnibus oflicii sui partibus oinnia
,
,

consummer:
etc. Ita

Quia non capit,

ex

ad verbum vertit interpres

:

consummavit
consummavit

et

se et electos

un enim oblatione
ait
,

Grco

pro eo quod dicas

Ns seu rerum

sries

m
,

sempiternum sancti/icatos , quod

gloriam adduxit.

non primait. Syrus aliique claris vertunt,

potest
;

fieri

non

Apostolus, Heb. 10, v. 14; consummavit aulem

est
,

id

alii

mitis, non contingit, non usu venit.

perfecit

in

Propiietam quempiam, qualem

me

ipse (si

non

alii)

Vers. 33.

\erumtamen. Sive etiam

vulpem

Iiaec

hujus

jure habeo, ne quid amplis dicam.

versiculi verba juceat ad

referri, sive ea sola

quae versu superioie tractata sunt, res

edem

Perire, occidi
recidit,

interfici,

extra Jrusalem. Jrusa,

quandoquidem ad
et

lem locus est futurus morlis meae

ut

caeterorum
suae

ipsos Pharisaeos

prcipu dicantur
prophetarum. Praedicit
versu
praecedcnte
iniinicis

referantur omiia. Postqum

locum mortis

qwem ben

egit
sit
,

de tempore qiomunussibi incumbens peracturus

nihil

opiabant Jrusalem fore (mons enim sub,

urbanus Calvariae, ad Jrusalem perlinebat

extra porlam silus
,

tarin tsi

obstanlims cujusvis hominis minis aut

a|it

insisit.

tanqum locus ab e deputatus

illa
si

diis,

boc versu

deloco quo

illud

peracturus

mactandis

iis

quos

morte dignos judicsset

),

ut

Oportet me. Nquaqum

tem oslendit
,

sibi ncessitaient ingruen-

cognoscere possent,

vellent,

quod spont

in

mortem
locum
alibi

aitJyrillus

sed marjis arbilrio propri

;

se iraderet, qui conscius luturorum, poluisset

vitare.

voluntatis perger, quo votebat

boc idem habet Titus.

:

Sed quare
sit

in
,

Jrusalem polis qum

Sed perfeclis
compulsione,

eplicat

Donaventura

Oportet, non ex

passurus

mortem

non

affert

decretum Patris
illius

sed>.x

supern dispositione; spont enim

quemadmodm
civilatis

Malin. 16, v. 21; sed inolitam

,

secutus est Chritus Dei Patris sui ordinationem.

prvitatem

quae usque ade esset caedibus

alibi

Hodie et cra'et sequenti

est
,

die.

Hoc idem unuin

prophetarum assueta hactens, ut viderentur

quae id criminis
sibi

cum

eo qud

mox

dixit
,

Ilodi et cras et terti

non contingere, adeque conlingere non posse ut

aliis

die

pluribus ahuc diebus

non tamen vald longo

tertio die

permittere non videretur, sed

tempore. Namflamvis non dixerit, se etiam

,

nsurpare ac

gloriae

ducere

et quasi

proprium

operam daturui consueto muneri id tamen inlellexit, se ad conimmationem usque perseveraturum

facere, aegr latura

si alibi

propheta Irucidaretur. Hu-

jusuiodi quaedam hyperbole latet in e voce, non capit,

consummatiorm attribuens
illi

diei tertio,

tanqum rem
,

seu

fieri

non potest

de qu Titus
etc.,

Quod

dicit,

non

diei

peculirem

absque eo qud neget

opus die

capit, vel,

non contingit,

nemo

ita accipiat, quasi

:

tertio se

cotinuandum.
loca; Graec, proficisci, iter

Judi

vi

aliqu fatali adacti sint in sanctos svire

,

AMDULAREper diversa
gari.

dictum est autem

propter certam verilatis cognilionem

facere, non'ic haerere, sed hc illc oberrare et va-

qu sanguinariam illorum voluntatem explorat corn-

Sensu

est

Verm tamen

sic

exsequar pluribus

pertam hubebat. Similia habet Theophylactus, addens:

Assueti enim effundere servorum sanguinem, etiam Do-

adiic consquentibus diebus, ad

mortem usque, con,

suelum
forte
id
:

opis

meum
;

ut non hic remansurus sim

ne

minum ipsum
cidi extra

occident.
,

Non

capit ergo
,

prophelam oc-

netuatis
oportet
fieri

aut hic
,

morilurus,
,

si

forte id

Jrusalem

id est

oportet prophelam oc-

optetis
id

enim
,

ex decrelo Patris

per varia

cidi in

Jrusalem, non qud nulli extra Jrusalem

;

me

loca

ac proinde hc illc prolicisci

scribit
,
:

occisi sint

Jezabel in Samari multos occidit

3 Keg.

me

neque hic haerere. Syrus

Vermlamen
operari;

18, v. 13, et 19, v. 10; sed

qud

in

Jrusalem plerique
esset pro-

oportet

me hodi

et cras operari

et allero die iter fu~

,

omnes

occidi soleant,

qud usiiatissimum

ciam. Nescio unde hauserit illud verbum

nisi

phetas in Jrusalem occidi,

rent reges
,

Cmenim

illic

sedem

fig-

qud Theophylactus

et
,

Eulhymius idem verbum

sacerdotes
,

principes, potentes seeuli

subinlelligant, hoc sensu

oportet

me

hic

biduoadbuc

scribae sapientes

Pharisaei sancti in oculissuis, qui,

,

operari quae dixi

Sed sequenda
in Perae

autem die bine discedam. tum lectio, tum interpretalio. Quia. Subaudiuntur quaedam Non oportet me hic
,

tertio

vulgo suffragante

ferre nollent
,

prophetarum increcivitas,

est prior

paliones admonilionesque

facta est ea
,

ex

domo

Dei,

macellum prophetarum

quae prophetarum

remanere mullque minus mori

,

sed be-

quasi carnilicinam proliterelur. Legimus 4 Reg. 21

ctarentad

id

quod de Herode Phariscei dixerant, neque

praecedenti; hoc

tamen discrimine, qud

in

priore

cohworent cum sequonlibus. Vers. 33. Verumtamen oportet me hodi, et CRvs, et sequenti die ambulare q. .'. Quamvis inihi

supeisit laui b*eve tempus, lumen, non obstaiilibus cujusvis liominis insidiis aut minis, opurlet me, juxta divinne Providentije disposilionem, loto illo tempore non hic haerere, mult minus mori, sed adbtic per diversa loca proficisci, et in Jrusalem perlingere.
I

laque idem omnin tempus hoc versu signiticat, quod

versu significet se terti die moriturum, hic ver se usque ad tempus consummaiionis morlis luncturum esse oflicio prsedicandi, sanandi, etc. Nain, ut diximus, illud tempus terliae seu sequeniis diei non consislit in indivisibili, seu uno so'm die. Quia non capit, Grrec, non contingit, seujieri non potest, spectato scilicet modo agendi hujus populi, itemque divinae Providentiae, propuetam, id est, quemeumque prophetarum, nam generalem esse sermonem ex sequente

1053
v.

COMMENTARIA. CAP.
donc: impterel Jrusalem usque ad
illa

XIII.

1054
;

16, de Manasse qud savguinem innoxium fuderit

,

dispergit, ut
ut virtus
,

peccalum

el nihil ita

ad

Deum

aggregat,

mulium nimis

os.

nott Theophylactus.

Cura ergo esset

intcrfectrix
,

vtus el ordinaria prophelarum

Filios tuos, id est, cives tuos (soient enim cives

Scripturae

praedicit

Jsus, etiam se, utpote proillic

phetam, adeque prophetarum Domiaum,

ficiendum
,

inter-

daeos, ad te
ts causa,

more vocari filii civitatis ) caeterosque Jutanqum matrem religionis ac principa,

;

non

in Perae aut alibi.

,

confugientes
tuis.

teipsam denique quae constas

Vers. 54.

Jrusalem

verisimile

fit

Jesum non
,

flliis

seu civibus

hoc loco usum hc exclamatione invectiva adverss

Jrusalem
,

Quemadmodum; nec quovis modo congregare sed

,

sed eo quo narrt Matthaeus; Lucani auhic ascripsisse, eo

comiter, biand, sollicit,

lenti
,

tem praeocciipalione usum

qud
:

affectu ac
,

summ cum cura, benevodileciione. Amorem suum , inquit

:

apprim conveniat cum praecedentibus Jesu verbis

Chrysostomus

ab imigine significavit

ferventi

nam-

Non
enim

capit prophetam

perire

extra Jrusalem.
ipsi

Jam

que amore aves pullos diligunl tuos.

Avis.

aliquoties vidimus,

minime

esse infrequens,

Vox Graeca communis

mirus quidem

est

ad avem et ad gal-

dicta Christi variis temporibus prolata simul colligere.

linam

et

inest avibus

omnibus amor

Qi\ occidis
fectrix.

occidens

interliciens, id est

inter-

fovendi tutandique pullos, sed gallinae prseserlim. Vix

enim aliud
lapidatrix
:

est animal,

quod tant cura

et sollicitu-

Lapidas. Lapidans,
braei uti participas

soient
,

enim He-

dine pro natis suis distringatur, raucedine vocis toliusque corporis exleriore
stante
,

praesenlis temporis

loco nomi-

habitu sollicitudinem le-

num
Non
ipsi

verbalium,
igilur sic

id

quod non semel jam annolavimus.

et

quod tanto conamine ac periculo adeque

;

de praesenti tempore loquilur Christus,

pertinaciter eos tueatur

cui etiam

potis conveniat

ut non de praeterito et futuro, sed de omni tempore

pullos sub alas congregare.

Quare rect interprtes

,

sermo

est

quasi dicat

cui hoc pro

,

more

est et

Latinus et Syrus

gallinam transtulerunt

secundm

tanqum

in

naturam versum

ut lapides aliisque
te missos.

Matlhaeum.

modis occidas prophetaset caeleros justos ad

NlDUM SUUM

pullOS SUOS.

Inter caetera occisionis gnera frequentissimum Judaeis erat lapidare

:

Sun pennis
reant
;

parlim ut foveat

ne forte frigore pealarum apud

et

caeterm non sic lapidare refer,

partim ut defendat, ne milvis rapiantur. Cre-

tur ad missos, ut non etiam ad prophetas

sed phrasi

brb, ait

Chrysostomus, hc imago avis

et
,

Hebraic utrumque verbum utrique nomini indifferenler

prophetas invenilur, et in Cantico Moysi

mis, mirabilem Providentiam
et

in

Psal-

jungendum est quod ad sensum. Jrusalem semper ducem se praebuit

rbus
caeteris, ita in

eximiam proteclionem

reliquis Ju-

dnotons.

Maximum

itaque animi sui erga Judaeorum

daeis, ut in

occidendis prophetis,

salutem affectum ostendit hc similitudine Chrislus

tam

perlinaciter

qum

si

prophetarum sanguine ex-

qu plus ignominiae huic

suaves et plus
spuit
:

scelestae genti irroget, quae

tinguere conata fuisset salvificas Dei admonitiones.

qum maternas
in

ejus invitaliones re-

Quoties, q. d., saepissim, jam olim hactens, per

angelos, per prophetas, per justos varios, tandem

nam

ad blanditias usque se demittere gravatus

non

est,

qu cicuraret

suum obsequium

rebelles,

etiam per meipsnm

idque non obstantibus sceleri:

factus ipsemet tandem quasi terrena et domestica avis,

bus

illis

luis

immanissimis caedium justorum

injuria
illis

non

ut loquitur B, llilarius. Sed

enim tam dolui de

illat

quibus

quam
,

daeos congregare gallinae instar ?

quandonam voluit Juquandonam fecit ea

gloriam pro toleral morte prapparaverim ego scio

per quae
los,

illi

congregari potuissent? quando per angeest,

qum de tuorum
luit,

intrim. Indomita obstinalio

quia

quod dictum

per prophetas, per justos, postre-

non semel atque iterm

alios submisit per

ipsos Christus colligere vo-

etiam per semetipsum, docuit, instruxit, praece,

sed per continuos successionis gradus alios atque

pit, prohibuit

nunc biand nunc asper admonuit,

allexit,

quos colligerentur, tandem etiam

jampromissis, jam minis

filiorum
,

aliquando caesos virg

ipse venit caro faclus.

plermque summis

beneficiis atfectos, invi,

Volui ego congregare

id est

feci ea

per quae
illos

tavit.

Haec enim omnia e faciebant

ut possent

illi

congregari potuissent, ea quae ad congregandos

congregari, ut possent adduci ad Christum

Deum.

facerent (habetur enim opus pro voluntate, cujus ple-

Occult igilur hic intelligendam dat Jsus aeternam

divinitatem suam, et
sos,

rmque

inter

homines estsignum). Congregare,

dis-

omnes

retr prophetas se mis-

persos dislractosque in varia studia peccalorum et

expositos mille periculis perditionis
,

denique Judaicum populum jam olim se guberfuisse

,

colligere in si-

natum

juxta illud Joan. 8, v. 58

,

Antequm

num meum,
chari'atis,

ad

me Deum unum cum

,

Ptre el Spiritu
,

Abraham

fieret
,

ego sum.
,

Per singulas enim genevoluit et

feslinavit
in

sanclo convertere

mibi reconciliare

et unire fidei

rationes

ait

Origenes

semper

caelerarumque virtulum vinculis, denique

perficere volunlatem Patris in eis, etsi

non

corpore

sub alas protectionis meae constiluere. Nihil enim adeb

versu
patet,

constilutus, sicut nunc in fine

seculorum. Ipsius

rulli extra

perire extra Jerusvlem. Non qud Jrusalem inicrfecli fuerinl, sed hyperbo-

oculis suis, e maliliae pervenisse, ut neces propheta-

rum

aliis

el usityt loculione signilicalum voluit civilatem ist.mi, inqu rsilieront principes, sacerdotes.scrilta;,

Ik

tanti sceleris,

urhibus prap.ciperet, solaque capax esset quantum in nece Sancli sanclorum pererat.

petrandum

Pharisaei,

monitionum impatientes, quia sapidits

in

, ,

1056
vocante el modis omnibus consulente, suaque
),
,

1055

IN

LUCAM
(id est,

enim

volentis congregare filios Jrusalem voces ha-

bentur in lege et prophetis. Cessent ergo haeretici

(inquit

consilia miraculis roboranle

noluerunt congregari
idque prohibente ac

Kabanus

in

Caten citatus) Christo princiet proCliristi

plerique

liliorum

Jrusalem
,

pium ex virgine dare , omittant alium legis phetarum Deum praedicare. * Porr ut ex

seducente ips Jrusalem

cui adhaerere

maluerunt
,

cum
nuin
fots

gallin comparatione, intelligitur in Christo sin-

qum qum

sequi invilationes Christi.

Quidam ver

quan-

pauciores, voluerunt hoc ipsum quod Christus,

gularis

amor curaque
pullis
,

salutis

hominum

ita

ex homi-

et invita

Jrusalem contemptque noverc

amplexi

cum
,

intelligitur in

hominibus ncessitas
Ut enim
pulli

sunt monita Christi. Porr

sategit Christus salvare filios

quemadmodm quando
Jrusalem
, ,

protectionis et gratiae Christi.

sategit uli-

adverss accipilrem viiam tueri non possunt suo ro-

que
filiis

et

ipsam Jrusalem salvare

;

quae non constat nisi

bore aut cursu

matris;
ita

nisi se

abdant sub corpus et alas

dae-

suis

sic et

quando

noluit Jrusalem ad salutem

,

neque nos salulem nostram, adverss

are
,

Christo adduci filios suos

noluit eliam ipsa ad sala-

mones

in

qui mult aslutis et pertinacis

tem adduci. Quare duo hic intelligenda sunt, damnanlia

nostris insidiantur

animabus
,

qum

accipitres

aut

ipsam Jrusalem
,

qud

scilicet
;

nec ipsa voluit

inilvi pullis gallinaceis

nisi

conlugiamus sub tutelam

salvari

nec suos permisit salvari

illud

quorum tamen hoc

et mrita Christi.

primo,
,

conscutive intelligitur. Quibus ostendit

justo et evidenti Dei judicio dcrta
,

Et
(sic

pro, sed, noluisti, lu Jrusalem

et Syra),
filios

aut noluistis

Christus
sit

qum
illa

enim habent Graeca

vos Jerosolymitae.

Jerosolymae reprobatio
possit

cujus culpam in

neminem

Noluisti
misisti
,

aulem congregari

tuos

me non
,

per-

conferre
ipsi

qum

in

seipsam

quae ultr sibi

im modis omnibus impedivisti ne congre-

damnationem hujusmodi molila

Ecce,
igitur,

esset.
;

me, aique hoc etiam effecisti. Alloquitur Jrusalem id est ctum civium Jerosolymitarum qui et quanqum praecipu invehatur in ipsos duces malorum omnium maxima causa erant ac fuerant
garenlur
, ,
;

Vers. 35.

reluquetur

vel, idcirc

relinquetur. Quia tu noluisti filios tuos congregari

me

et

illi

te potis

qum me audierunt ob
,

insupe-

rabilem hanc pervicaciam vestram

mullis seculis
:

omnes tamen
tum
consiliis

in

eumdem reatum

trahit

quia prima-

haclens continuam. Graec

pro futuro,
nisi

est, relinquitur

praesens

plebs consentiebat et facta approbabat

qud

praesenti hoc amplis signiceiur

;

approbaveratque. Improperat

itaque

Jerosolymae

mox
ris

fore ut relinquatur
,

qud quae, ut mater Judaeorum omnium, omnibus

auctor esse debuerat, ut Christo tam per seipsum

brevitatem

mox tum propter tempotum propter praesentem meriti pleni,

qum

ludinem.
Voeis, Jrusalem et
nis Judaeisque
filiis

per prophetas et juslos admonenti salutis obedirent

ac subjacerent
;

tuis civibus Jerosolymita-

nullos,

quod

in se fuit

obedire et ad

pnitentiam ac salutem adduci permiserit, alque ade

prohibuerit variis obstaculis datis, irridendo, conlem-

omnibus.
,

Domus

habitatio, civitas, terra

regio, natio

nam

nendo, persequendo, trucidando denique Chrislum

ejusque servos. Lege 4 Reg. 21
,

cum Jrusalem
exscindenda.

erat et reliqua

Judaea deserenda et

v.

el

deinceps

Parai. 36, v. 13; et deinceps, Jer. 7, v. 13, praeter

alia veteris

Vestra.

Domum

ipsorum vocans, obliqu

esse.

significat

Testamenti loca; Evangelia ad haec

et

Acta

suam amplis non

Dserta
scilicet

apostolorum. In

eumdem sensum
7, v.

exprobrat Stepha-

me uno cum
derelicta
,

Ptre Deo

patrocinio
,

nus Jerosolymitis, Act.

51

Vos semper Spiritui

meo

ait

Chrysostomus
,

vacua

me

sancto resislitis, sicut patres veslri, ita et vos.

est

Notanda

habitatore, destituta praesenti

tel divin. Ipse igitur

auxilio

grati et lu-

autem emphatica oppositio

:

inler velle Christi et

Christus erat, addit Chrysosto-

nolle Jerosolymae

ego, inquit, volui, lu noluisti.

filii

Ego
ad

magno
suisli,

studio ea exhibui et feci per quae

;

lui

mus, qui etiam superiore tempore continebat eos atque protegebat ; nimirm ut aeternus Dei Filius. Passim
sacrae litterae vocant Jrusalem civitatem

salutem adduci possent

tu

non minori studio ea oppo-

quam

elegit
;

quibus salutem eorum excluderes. Quid igiiur?

Dominus

ut ponerel
,

nomen suum

ibi, et

habitarel in e

Jerusalemne voluntaii Dei resistere potuit?

voluntali absolutae et propr dictae
,

minime

civitatem Dei

civitatem Rgis magni, Psal. 47, v. 2,

v.

quae beneplaci-

Mattli.

55

at

poslqum sceleribus
et

caeteris
,

lum
stus

dicitur,

neque hujusinodi voluntate voluit Chrifilios

despectionis misericordice divinae toties sibi oblatae

addidit sacrilegam

congregare

ejus

nam

si

e voluntate id
;

repulsam Christi

Evangelii,

voluisset, reseffectum
set enir.i
tionis
liliis

omnin

sortita fuisset

dedis-

ejus
,

non solm adminicula

illa

vocavelle

anle factum est quod hic praedicitur, et quod long Reliqui domum praedixerat Jeremias, cap. 12 , v. 7
:

cxlernas

verm eliam ipsum

interius

meam,
colilur

dimisi hreditalem

congregari, et contrarios conatus matris Jrusalem

elisisset)
,

Christo; subtract divin

meam. Dserta est Deo et grati, non illic amplis

sed congregare voluit

,
,

voluntate quae imquae praecepta, proaliasque hujusmodi

resisti

Deus aut Christus nominatur. Dserta autem,

pulli qui

propri sic vocatur, e nimirm

hibitiones
,

visibilium, exposita est praedae hostium invisibilium et

minas

promissiones
:

haud secs ac
diffugiunt
,

maternarum alarum fotum

accipitre
,

operationes adhibet
frquenter,

atque huic

potest

et

vel devorantur ab

vel longis
,

Deo permillente,
,

resistitur

ab hominibus,

universa dispersi pereunt. Sic Jrusalem et Judaea

sicut hic faclum est, ubi

Christo congregare volente

simul atque Deo et Christo dserta

fuit

facta

es.t

, ,

, ,

1057

COMMENTAI.
, ,

CAI

XIII.
ii

1058
qui haec audiebant hoc

synugoqa Satan et praeda aquilae Romanae qu vel in extremas lilii illius omnes, vel interfecli fure
lerras iniser dispersi.

usque seculi. Ne enim

(licluri

crant, sed

lilii

seu posleri ipsorum,seri eorum

scilicel niihi

Quod

igilur hic dicit Christus,

nepotes. Dicelis

autem

aut de

me

Be-

hujusmodi
in

est

Vos hactens
:

noluislis

me

colligi et
,

nedictus qui venit in nomine

Domini

clbrera

hune

mcam

vos dare tulelam

deseremini igilur nie

psalmi versiculum Messiae proprium

queni indigna-

prout meremini,
vestris.

et relinquemini in

prnedam hoslibus

mini nunc mihi quibusdam accini. Illum enim mihi

:iliquando attribuetis,
lnivis

Hoc verbuni, dserta, plerique codices addunt quemadmodin etiam Syra sed optima manuscripta,
;

Messiam

me agnoscentes, quan-

hoc nunc vobis tam incredibile qum indignum

nominatim

tria Ecclesiae nostrae

,

Audomarensis cum
astipuiantibus, inter

videatur, qui
erit, inquit,

uno Clarmariscensis
Graecos enarratores,
Latinos Bed.

omittunt

quod

me jam capitali odio prosequimini. Di me amplis non videbitis cm

:

Euthymio
etsi

et

Theophylacto, inter
sit

autem iterm
in in

videritis, dicelis
erit
,

Denedictus qui venit

Nam

ascriptum
,

dserta, texli-

nomine Domini. Illud

quando redilurus sum

bus Bedae

et

Theophylacti

Commentaria tamen eohuic

mundum

auctoritate Palris ut judicem

,

mundum
intraverit

rum

si

press considerentur, loquunlur non fuisse

ser,

inquam

postqum pleni/udo gentium

eis lectum.

Quocirca non dubito quin vox

sit

ista

loco Lucas addita

ex Matthaeo

tam Graec qum

codicum Graecoest omil-

Rom. 11, v. 25, in consummatione mundi, instante meo ad judicium adventu. Tamdi lot inquam se,
, ,

Laiin

similis

enim varietas

est

culis

vos non videbitis

,

rum. Caeterm pronomen

tendum.

vobis,

neutiqum

oculis

non credelis

in

me aut corporis aut animi me non eritis in tutcl me

,

non fruemini
enim. Confirmt quod praedixerat de

saluliferis beneficiis

meis, omnin per-

Dico, praedico et affirmo.

manebiiis in caecitate cordis vestri. At quando apparere cperint evidentia signa mei ad judicium advents, tune agnoscentes vos frustra alium exspectsse

Autem
Vobis.

pro

propinqu deserlione.

Ad Jrusalem

loquitur et
;

ad populum Judo-

Messiam

jamque urgeri vos

fine temporis
,

reverle-

rum

inquit

Hieronymus

non ad praesentes tantm

mini ad cor, et ego miserlus vestri

gratiam ac tutelam, et praebebo

recipiam vos in

qui haec audiebant loquentem.

Non
senti

videbitis me
et

amplis, non amplis

me

prae,

dum

pris fide

beneficiis

fruemini
,

subtraham vobis

ut

adveniens

me vobis conspicienmox etiam corpore ad judicium vosque ad me accipiens. Tune dicelis mihi
,
:

praesentiam corporis mei

ficia

ita

protectionem ac bn-

gratulabuudi

mea omnia,
fiet

et inprimis Evangelii praedicationem,

Benedictus est Deo,

felix est

summisque honori-

quo

ut non convertamini ad

me

nec per (idem

bus auctus, jam eliam regni perfeclione cumulandus;

benediclione ad haec seu laude omni
est et praedicandus.

me

cognoscatis, sed

plan excaccati omnin

me

hominum dignus

deseraniini.

Quamdi

Christus, qui redemplor ipsis

,

advenerat
testis

perseverabat apud eos

per se

:iut alios

Qui venit, qui proxim venit, qui

mox

venlurus est

ac praeco redemptionis se
;

allatae,
,

restabat fidei
solis

ad judicandum orbem terrarum

In

in quitaie.

ac salutis spes

sed ejus discessu

,

perinde ac

nomine Domini, jussu, auctoritate ac vice Dei

d.
:

occasu, lux vite evanuit

miserait) succedere

et necesse

fuit incredulis
,

Patris; q.

Gratissimus est nobis advenlus ejus,

ei

cum

tenebris soliludinem

et

cum

gratulamurque
hoc

honorem hune
sacris Psalmis,

et

subsequentem
Jesu, no-

derelictione caecitatem. Hinc

admonuerat

eos, Joan.
;

regni perfeclionem. Noluerunt olim majores noslri

libi

12, v. 35
late

Adlucc

modicum lumen

in vobis est

ambu-

accini ex

Domine
,

dm lucem

habetis, ut non vos tenebr comprehen-

luerunt agnoscere hoc de le prae lietuin

quem
in

repro-

dant. Itaque Jsus alludens ad

immincnlem

praesentiae

brunt ut venienlem in nomine suo, adeoque

nomine

suae corporeaesublraclionem, signifieatsubtractioncm

Beelzebub; nos de le confitemur hoc fuisse praedictum,

omnis

tutelae ac gratiae

Dei

et nolanter fidei ut fun-

nos credimus et olim te venisse humiliter ad salvan-

damenti, qu denudandus

sit

populus Judaicu?. liane

dum mundum,
candum
,

et

mox

te

venturum
:

glorios ad judi-

subtractionem tutelae graliaeque divinae praedixerat

Isaias cap. 5, v. 5, 6, bis verbis

in

nomine Domini
tibi

ac proinde ex animo

sub typo vineau

Et

prorss illud

accinimus. Tant autem pleniori in

nunc ostendam vobis quid faciam vine me. Auferam

Jesum Christum

fide dicent istud Judaei isti

poslremi

sepem

ejus

et erit in direptionem, etc.

Et tempus non
sui praesentiam
:

qum
niori

turbae in introitu
fide

Jerosolymorum

quanto pleJudaei.

long aberat.

Nam

corporis

quidem
eis

imbuli sunt Christiani

qum

Huic

biduo postqum baec dixerat

subtraxit

bnficia

interpretalioni de conversione
culi
,

Judaeorum

in fine se(

tamen sua

eis offerre,

etiam
et

cum aliquorum
;

profectu,
alia quae,

favet prophetia Oseae

,

cap. 3, v. 3, 4, 5

nam

Evangelium, inquam,

regnum clorum
non

et

Auguslinus
in

lib.

18 de Civil. Dei, cap. 28, citt

dam

bnficia eis continua facere

desiit

donec

eam

banc sententiam),quae habet, qud, postqum

eplwd

Jerosolymitanum excidium instaret. Caeterm brve

esse quadraginta

multis seculis sederint Israelit sine rege, et sine principe, et sine altari, et sine
et sine

annorum spatium comparatum

reli-

theraphim

in

quo temporis

spatio labenti in finem usque seculi

novissimo dierum revertentur ad Dominion

et

Deum suum

nemo non
Dicf.tis.

intelligit.

ad David regem suum.

in

Ilis

itaque poslremis verbis

Gentem enim

alloquitur

quae
sit

nunqum

mirum

modum

ussit Jsus Judaeos audiiores suos

,

intgr exstirpanda

eadem permansura

ad finem 5 invidi odioque sui flagrantes

dm

eos

ita praedixit

1059
di deserendos se et Deo
,

IN ut ipsi tandem longis

LUCAM
dici
,

1060
aut magis grave ipsis
: ,

aut magis honorificum

,

malis quaerentes rcmcdium, rediluri essent ad ipsum,

et proplielicis laudibus,

Jesu

de cujus futuri

v;ritale

relinquebat Jsus ju-

quibusjam maxime abhor-

dicari ex caeteris suis verbis et operibus.

rebant

aucupaluri ipsius graliam. Sihil polerat jam

CAPUT
1.

XIV.
in

CHAPITRE

XIV.

Et factum est

cm

intrarel Jsus

domum

cujusdam principis Pharisaeorum sabbato manducare

panem,
2.

et ipsi

observabant eum.

1. Jsus entra un jour de sabbat dans la maison d'un des principaux pharisiens pour et y manger ceux qui taient l, l'observaient.
;

Et ecce homo

quidam hydropicus crat

ante

2. Or, 3.

il

y avait devant

lui

un homme hydropique.

illum.
3.

Et respondens Jsus,
:

dixit

ad legisperitos et Pha-

risaeos, dicens

Si licet sabbato curare?

Et Jsus s'adressant aux docteurs de la loi et aux pharish ns , leur dit Est-il permis d'oprer des gurisous au jour du sabbat?
:

4.

At

illi

tacuerunt. Ipse ver apprebensum sanavit

eum, ac
5.

dimisit.
illos
,

4. Et ils demeurrent dans le silence. Mais lui, prenant cet homme par la main, le gurit et le renvoya

Et respondens ad

dixit

Cujus vestrm
ex-

asinus aut bos in

puteum

cadet, et

non continu

5. Puis s'adressant eux, il leur dit d'entre vous, qui voyant son ne ou son

Qui est-ce
le

buf tomb
jour

trahet illum die sabbali ?

6.
7.

mme
illi.

dans un puits , ne l'en relire pas aussitt, du sabbat?

6.
7.

Et non poterant ad haec respondere

Et

ils

ne pouvaient rien rpondre

il

cela.

Dicebat autem et ad invitatos parabolam, inlen-

Cependant considrant comme

:

les convis choi-

dens quomod primos accubitus eligerent, dicens ad

illos
:

sissaient les premires places,

leur proposa celte

parabole, leur disant

8. in

Cm

invitalus fueris ad nuplias,

,

non discumbas
ab

primo loco
:

ne forte honoratior

te sit invitalus

illo

des noces, ne prenez premire place; de peur qu'il ne se trouve parmi les convis une personne plus considrable que vous ;

8.

Quand vous serez convi

la

point

9.

Et veniens
;

is

qui te et illum vocavit, dicat

tibi

Da huic locum

et

tune incipias

eum rubore

novissi-

mum locum
10. Sed

9. Et que celui qui vous aura invit l'un et l'autre ne vous dise Donnez votre place celui-ci et qu'alors vous ne soyez oblig de prendre avec confusion
:

tenere.

la

dernire place.
10. Mais

cm
,

vocatus fueris, vade, recumbe in no-

vissimo loco
tibi
:

ut

cm

venerit qui te invitavit, dicat

erit tibi gloria

Amice

ascende superis. Tune

:

coram simul discumbenlibus

se humilit, exaltabitur. 12. Dicebat
facis

quand vous aurez t convi , allez vous mettre la dernire place, afin que, quand celui qui vous a convi arrivera, il vous dise Mon ami, montez plus haut et alors ce vous sera un sujet de gloire devant ceux qui seront lable avec vous.
: ;

11. Quia omnis qui se exaltt, humiliabitur

et qui

H. Car quiconque s'lve conque s'abaisse sera lev.

,

sera

abaiss; et qui-

autem
,

et ei qui se invitaverat

Cm
vi-

prandium
,

aut

cnam
,

noli

vocare

amicos

tuos

neque

fratres tuos

neque cognaios, neque

cinos divites, ne forte te et ipsi reinvitent, et

retribulio.

fit tibi

qui l'avait invit Lorsque souper, n'y conviez ni vos amis, ni vos frres, ni vos parents , ni vos voisins qui seront riches, de peur qu'ils ne vous invitent ensuite leur tour, et qu'ainsi ils ne vous rendent ce qu'ils avaient reu de vous.
Il
:

12.

dit aussi celui

vous donnerez diner ou

13. Sed
les,

cm

facis

convivium
:

voca pauperes, dbi-

claudos et caecos

15. Mais lorsque vous faites un festin, conviez-y les pauvres, les estropis, les boiteux et les aveugles ;

14. Et beatus eris, quia

non babenl retribuere

tibi

relribuetur enim
15. Haec
libus
,

tibi in

resurrectione justorum.

14. Et vous serez heureux de ce qu'ils n'auront pas moyen de vous le rendre ; car cela vous sera rendu dans la rsurrection des justes.
le

cm
illi

audisset
:

quidam de simul discumben-

dixit

Beatus qui manducabit

panem

in

15. Un de ceux qui taient lable avec lui ayant entendu ces paroles, lui dit : Heureux celui qui mangera du pain dans le royaume de Dieu. 16. Alors Jsus lui dit Un homme lit un grand souper, auquel il invita plusieurs personnes.
:

regno Dei.
16. At ipse dixit ei
:

Homo quidam

fecit

cnam
invi-

magnam,
tatis ut

et vocavit multos.

17. Et misit

servum suum hor cnae dicere

17. Et l'heure du souper, il envoya son serviteur dire aux convis de venir, parce que tout tait prt. 18. Mais tous, comme de concert, commencrent s'excuser. Le premier lui dit J'ai achet une maison aux champs, et il faut ncessairement que j'aille la voir ; je vous prie de ni'excustr.
:

venirenl, quia jam parata sunt omnia.

18.
dixit ei

Etcperunt simul omnes excusarc. Primus

:

Villam emi,
:

et necesse

habeo exire,

et vi-

dere illam

rogo

te,
:

habe

19. Et aller dixit

Juga

probare

illa

rogo

te,
:

me excusatum. boum emi quinque, habe me excusatum.

19.
et eo

huls

Le second lui dit J'ai achet cinq couples de et je m'en vais les prouver je nous prie de
: ;

in'excuser.

20. Et alius dixit

Uxorein duxi, et ide non pos-

sum
Tune

ainsi je

venire.

20. Enfin un autre lui dit ne puis y aller.

J'ai

pous une femme

21. El reversus servus, nuntiavit haec domino suo.

iratus paterlamilis
,

dixit

sorvo suo

Exi cilo

21. Le serviteur lant revenu, rapporta tout ceci son matre. Alors le pre de famille se mit en colre et dit son serviteur Allez-vous-en promptemeni
:

1061
in plateas et vicos civitatis

COMMENTARIA. CAP. XIV

et

1062
dans
les

pauperes ac dbiles

dans
ici les

les places et

et caecos, et

claudos inlroduc hc.

:

rues de la ville, et amenez pauvres, les estropis, les aveugles et les boi-

teux.

22. Et aitservus
et

Domine, faclumest ut impersli,

22.

adhuc locus
23. Et ait

est.
:

Le serviteur

lui dit
;

avez

dominus servo

command

est fait

Exi in vias, et sepes

et

il

et

Seigneur, ce que vous y a encore de la place.

compelle intrare, ut inipleatur donius inea.

24. Dieo autcm vobis, qud nerao viroruni illorum qui vocali sont, gustabit

23. Le matre dit au serviteur : Allez dans les che-mins, et le long des haies, et les forcez d'entrer, afin que ma maison soit remplie.

cnam

meani.

25. Ibant autem turba3 multai

cum

co

et

conver-

vais convis

24. Car je vous assure qu'aucun de ceux que j'ane gotera de mon souper.

sus

dixit

ad

ilios

26. Si quis venit ad

et

me,

et

non oditpalrem suum,

25. Comme une grande troupe de peuple marchait aprs Jsus, il se tourna vers eux, et leur dit
:

malrem,

et

uxorem,
et

et filios, et fratres et sorores,

adbuc autem
discipulus.

animam suam, non

bajulat

potest

meus

esse

26. Si quelqu'un vient moi , et ne hait pas son pre et sa mre, sa femme et ses enfants, ses frres et
ses surs, et

mme

sa propre vie,

il

ne peut tre

mon

27. Et qui

non

crucem suam,
discipulus.

et venit post

disciple.

me, non potest meus esse

28. Quis enim ex vobis volens

tuvrina

aedificare

suit pas,

27. Et quiconque ne porte pas sa croix, et ne ne peut tre mon disciple.

me

non pris sedens computat sumptus qui

sunt,
si

necessarii

babeat ad perliciendum.

28. Car qui est celui d'entre vous qui, voulant btir tour, ne suppute auparavant, loisir, la dpense qui y sera ncessaire, pour voir s'il aura de quoi l'a-

une
29.

potuerit perlicere,

Ne posteaqum posuerit fundamentum, et non omnes qui vident incipiant illu,

chever
29.

dere

ei
:

30. Dicentes

Quia hic

homo cpit

aedificare

et

les fondements, et ne pouvant l'achever, tous ceux qui verront cet difice imparfait ne commencent se moquer de lui

De peur qu'en ayant jet

non potuit consummare?

31. Aut quis rex iturus committere bellum adver-

30.
tir,

En

disant
il

Cet

homme
?

avait

commenc de b-

mais

n'a

pu achever

ss alium regem, non sedens pris cogitt,

si

possit

cum decem

millibus occurrere ei qui

cum
,

viginti mil-

libus venit ad se ?

31. Ou, qui est le roi qui, se mettant en campagne pour combattre un autre roi, ne consulte auparavant, loisir, s'il pourra marcher avec dix mille hommes contre un ennemi qui s'avance vers lui avec vingt mille? 52.
S'il
,

32. Alioquin adhuc

illo

long agente

legationem

ne

le

miltens, rogat ea quae pacis sunt.

deurs
qui non renuntiat
disci-

lorsqu'il est

peut pas, il lui envoie des ambassaencore bien loin, et lui lait des

33. Sic ergo omnis ex vobis

propositions de paix.
33. Ainsi quiconque d'entre vous ne renonce pas tout ce qu'il possde, ne peut tre mon disciple.

omnibus quae
pulus.
34.

possidet,

non potest meus esse autem evanuerit

Bonum
?

est

sal

si

in

quo
'

54.

Le
Il
;

sel est

bon

mais

si le sel

devient insipide

avec quoi l'assaisonnera-t-on

55.

condieiur
35.

Neque in terram neque in sterquilinium utile est,

,

sed foras miltetur. Qui habet aures audiendi

audiat.

ne peut servir ni pour la terre, ni pour le mais on le jettera dehors. Que celui-l entende, qui a des oreilles pour entendre.
fumier

COMMEN'
ceps.
1. Et factum est. Accidit autem deinQuo loco, incerlum. Cum intraret, Gr.,postqumintrsset. Syrus etiam

Vers.

saiionem respuebat Jsus, ut omnes lucrifaceret, imb quo aliquam ulilitatem iis afferat, familiarem et quasi
domesticum se Mis exhibet
quid utile
illc
,

inquit Titus

sciebat
,

enim

prseterilum servavit

videtur enim istud

,

non

in

faclurus esset. Vide supra

7, v. 36.

ingressu, sed postqum ingressus fuisset

accidisse.

Jsus

Gr., ipse

sic

etiam Syrus.
,

est,

Et, superflue quod adsensum, vel loco tune positum pro more hujus evangelislae.
Ipsi

Pri.ncipis Piiarisjorum

ex principibus seu primo-

qui aderant, qui simul erant invitati, legispe-

ribus Pharisaeorum; qui praeler hoc qud sect Pharisaeus esset, auctoritate dignilaleque eminebat, inter

ritiet Pharisaei qui v. 3

nominanlur; forte etiam ipse

invitans;

quanqum

Inijusmodi phrasis, Hebradis aequi,

suiordinis Iwmines principemlocum oblinebat, ait Titus.

valet verbo

Lalinorum impersonali
,

observabalur.
,

Manducare,

ad

manducandum,
,

ut comederet,
erat invi-

Observabant autem

an eo die, qui erat sabbatum

,

pranderet vel cnaret

tatus.

ad quod

scilicet

quidquam faclurus

esset prohibitorum

signanter an
,

sanaturus esset hydropicum prasentem

et praeter

quod nefas

Panem, ut cibum sumeret. Panis nomine Hebraei

legem esse ducebaut.

omnem cibum viclumque

intelligunt. Nullius conver-

Vers. 2.

Et",

pro natn.

Vers. i. Cum intraret Jsus, invitalus scilicet ad prandium, ut palet ex versu 7 et 12. Saubato mwducare panem, id est, ut cibum sumeret, Ilebraic phrasi. Judaeis autem usitatum erat in sabbalis ac festis convivium celebrare, propter laetitiam ac celebritatem diei, ut colligitur Tobiae 2, v. 9. Quod pri-

mos Christianos ad se traxisse, oxcluso excessu, indicare videtur, Tertul. lih. de Idnlolatri, c. 14 Et ipsi observabant eum, lejjisperiii scilicet et Pharisi, de quibus sequitur, utpote attenti in omnia quai agebat. Itaque occasione prsentis hydropici
4

,,

1064
,

10C3 Ecce
,

IN

LCCAM
Ai'pRF.nr.NSUM
disset,

quod mirum videri poterat.

aqua intcrcus, qud

apprehendens

seu

cm apprehenattactu

Hydropicus, laborans hydrope. Hydrops morbus

est, qui Latinis dicilur
sul> cute

cm

altigisset, scilicel
,

manu,

mans.
aquae

Sanavit eum repente

subito exarefact

ill

aqua nascalur, qu corpus lurgescat;

nam

b& Graec

copia qu turgebat, ac proinde corporis turnore subsidente. Silentium illorum pro se accipiens,

aquam significat. Syrus, qui congregaveral aquas. Erat ante illum, stabat coram eo, antequm accubitum esset mensae.
Pharisaeis
,

tanqum
est

quod faveret parti allirmanti,

miscris mederetur. Sed

lacil

quod suum

An

liic

homo submissus

fuerit

Salvator, confert hydropico sanilatem, ut qui libenter

ut suggrrent Jesu occasionem faciendi

ipse spont se

de industri utitur attactu

quod carpere possent, an ver homo

oblulerit conspeciui Jesu
sanitatis beneficium
,
,

mans, ut aliquid

faceret,

quo Pharisaeis

insulsis sab-

non audens quidem petere

balum violalum
Dimisit

videri polerat.
et Iaetum. Jussit abire,

ne offenderet Pharisaeos pr-

sanum

partim ut

sentes, qui id aegr tulissent,

v. 14, ille
:

quemadmodm
,

sup. 13,

ince-sus motusque abeuntis testaretur restitutionem

sanitatis,

Sex dies

sunt, etc., sperans

tamen Jesum,
conspectu
fit

partim ne ipso apud se detento ad ostentaadversarios

,

humanum non minus qum potenlem

mali sui ad miserendum moveri posse
Alii
,

tionem

uti videreiur, et

quibus

alia in-

dubium.
se-

super in hoc convivio documenta proponere statuerat,

priorem

Cyrillus et

Euthymius posteriorem
,

nimio pudore oblundere.

quuntur opinionem. Cert hydropicus hic

mesticus
fuit
illius

vel

do-

Vers.
loqui

principis qui

Jesum

invitaverat

5. Respondens; eum illis.

Ne temer

id est,

qu re gest pergens

vel notus familiae ipsius.

Dixit.

sansse

hominem

videreiur die
,

Vers. 5.
set se

Respondens. Hc occasione, qud nsconvenientem.

sabbati, solo fretus silentio aut conniventi ipsorum

observari, interrogavit eos, proposuit quaeipsis

stionem

cm alis novisse posset senlentiam ipsorum, docet qum licite ac ben feceril, allalo exemplo consuetudine ab
illis

Legisperitos,

quorum

erat inprimis id scire,

quod

ipsis recepl.

legis et juris erat.

In puteum, cisternam, foveam.

Pharis^eos, ut rigidos legis ad lilteram observatores,

Et non, qui non, continuo,

mor, ne submergatur, aut

ut resciverit, absque

prsentes, qui simul erant

ibi

invilati, inquit

laedatur,

extrahet illum

Euthymius.
Dicens,
tissimus.

magno labore
pleonasmus
est hujus parlicipii frequenest
le-

et

conamine adhibito, die sabbati,

:

etiamsi pridie diei sabbati incidisset? q. d.

Nullus

vestrm qui non

sit

mox
;

extraciurus, absque ull

ipsis revivit

Si,

pro an, licet absque praevarieatione divinae

,

conscienti violali sabbati

linquit
:

unde inferendum
cujus

gis

sabbato curare

sanare

hominem aegrum

cor-

Quani magis homo,

aut

commodo
,

pore? Quaerit an hominis sanatio, inter opra quae

animal irrationale, inquit Euthymius

incident
, ,

si in

puteum

sabbalum

violant, censeri debeat

non qud ignoret,

resti-

quod idem unum

,

est

suffocelur ab
est, eliam

sed ut pravum illorum errorem corrigat, ut ad

aquis intercutibus
die sabbati?
illud

sine

mor liberandus

tuendum hydropicum viam sibi paret, denique ut hc praeoccupatione excludat calumniam qu miraculum
arrosissent observalores invidi,
si

Argumentum

est minore, prorss quale

v. 15, et illud

quod tractavimus supra 15,

quod
in

ipsis praesentibus

Matth. 12, v. 11, 12. Si vos,

<

inquit V.

Beda,

qui

omnium

se magistros profitebanlur, contemplis

sabbato asinum aut

bovem

aut quodlibet animal in

aut neglectis, hydropicum reips sansset. Matth. 12,

v. 10, ipsi priores

puteum decidens eripere

feslinatis,
,

non animali, sed

liberare

hoc idem quserunt.

vestrae avariliae consulentes

quanl magis ego ho?

Vers. 4.

Tacuruint.

Nam, quamvis

sentirent

minem, qui mult melior est pcore, debeo

,

polis non licere, non ausi sunt tamen id respondere,

veriti

Illud cupiditatis

hoc charitatis est opus.

vel

ne refellerenlur Jesu, hujusmodi argumentis,

Vers.

6.

Respondere, ex adverso

contra

quae solvere
alis.

haudquaqum possent,

ut frquenter

respondere, convicti scilicet evidenti rationis.

Cm

manifesta esset verilas, inquit Euthymius, coacti pu-

Ipse vero, ipse igitur.

dore sunt obmutescere.

Cm

ex propriis ipsorum

Respondens Jsus, id est, loqui exorVers. 3. sus, Hebraico loquendi modo, quem alibi notavimus, dixit, per pleonasmum, in Scriplur frequenlem
:

sabbato curare? ut, quod ipse noverat licere, bon eorum pace faceret, vel cert errorem corrigerez At illi tacuerunt, quasi ad quaestioVers. 4.
Si licet, id est, an
licet,

enim secuturae gloriae Christi dicere, neque pudor et reprehensionis timor, falsum. Ipse vero apprehensum, id est, cm eum apprehendisset manu, quasi ips
:

nem perplexam

invidia

non sinebat eos verum

imposilione curaturus, sanavit eum, aqu sutumore depresso, ac dimisit, in testimonium restitutae sanitatis, ac declinatae ostenfabito exhaust, et
tionis.

mans

Vers. 5. Et respondens, id est, eum illo loqui pergens, siquidem nihil adhuc dixerat; vide versum 3. Dixit Cujus vestrum asinus, eic, et non conlinu absque mor, absque conscientise scrupulo, absque public reprehensione vel ejus metu, extrahet illum, magno scilicet labore et molestiis? Argumentum est minori ad majus, liberatione scilicet bovis et asini ad liberalionem hominis ab opre tam molesto cupiditatis ad opus facillimum chariiatis. Relinquit autem ipsis conclusionem inlerendam, tanqum perspicuam. Nam propler argumenli evidenliam Vers. 6. Non poterant ad h.-ec respondere atque ita tacuerunt, non tam approbatione veritatis, qum pudore tuendae veritatis. Sanato itaque morbo corporali, antequm accumberent mensae, mox pergit
:

1065
iraditionibus et consueludine liceret
,

COMMENARIA. CAP.
inio oporterct
periclitanti

XIV.

*06li

Vers. 8.

Cum

invitatus fueris, Graec,

cm v-

jumento

succurrere

manifeste slultiliae

catus fueris ab aliquo, ad nuptias, ad convivium nuptiale;

arguuntur, qud consequentiam inde ad

hominem

Syrus, ad

domum

convivii.

Exempli loco nuptias

nequirent deducere. Quamvis autem turpiter obmutescere sunt coacli

,

dicit, intelligens

quodvis clbre convivium.

,

non tamen approbrunt rem ab

Non
Syrus

discumbas, ne accumbas, scilicet sponte tu

Jesu gestam

quin potis postea occasionem nacti

:

injussus, quisquis aut qualis qualis esse tibi videaris.

,

inter suos fortis acclamrunt

Non

est hic

homo

ne eas accubitum.

Deo, qui sabbalum noncustodit, Joan. 9, v. 16. Hoc

etsi non ignoraret Jsus, non tamen omisit hominem hune restiluere sanitati exemplo suo docens non
, ,

In primo loco,
tit

primo consessu, primo accubitu ver-

versu superiore. Primo, aut

qum
te

potes ad

primum

proximo. Non ambias, non te ingras in locum di-

esse omittenda opra bona, propter perversorum sive

gniorem in accubitu, ut qui

dignissimus
sit

habeas pro eo qui

calumniain sive scandalum.

eo honore, quod magnae superbiae

loci superioris arcetur, inquit

Vers.
riac
;

7.

Et
,

non

legitur sive Graec sive

Sy-

sit.

Appetentia

Ambro-

nec tamen superfluit. Priusqum mensae acsanaverat

sius.

cumberetur

hydropicum
sabbatum

et

docuerat

Honoratior, honore dignior, charior, aut magis in

pretio

legisperitos ac Pharisaeos,

officiis charitatis

habitus

hoc persuadere
;

tibi

aut timere ut
et,

nequaqum

violari

postqum jam accubitum

esset,

minimum debes
los

nec enim nsti invitatos omnes,

sanare conatus est

morbum

ambitionis, quo plerique

ut noveris, neseis

quo

in pretio hospes habeat singu-

convivarum laborabant; non parvum illum, cert

hydrope majorem
ramis
,
;

hospitum suorum.

et amputatis

omnibus inanis gtori

,

Vers. 9.

Et vkniens, ac proinde veniens.

Gr.,

quod

ait

Theophylactus

maximam

virtutum

Vocavit, invitavit ad convivium.

humilitatem docere.

Cum rubore,
te

cum pudore, cum dedecore.

cedente
aut cert inferiorem.

Ad

invitatos
,

secum ad convivium.
doctrinam, qu vanae gloriae

Novissimum, ultimum, nemine eorum qui jam post

Parabolam

id est,

accubuerant

tibi

ad humilitatis studium eos revocaret, non apert redargutos, sed tect admonitos, similitudine sumpt

Tenere, oblinere, atque

ita

pro captat glori igno-

miniam
exaltes,

lucrifacias.

Quod

dicit,

hoc

est

Non

te ipse

re praesenti, ritu, inquam, convivali.

Nam

exemplo

ne

alius humiliet seu

dprimt

te.

convivii et moderationis in eo servandae, docet ubi-

Vers. 10.

Vocatus fueris,

ad nuptias, quemad-

que servandam humilitatis modestiam. Hujusmodi

sunt complures inter Salotnonis parabolas
,

modm

supra, v. 8.

per quas
,

Vade, recumbe, Gr., pergens accumbe, vade sessum.

Novissimo, ultimo mensae loco

sub prceptis civilium

virtutum

ac

morum

Spiritus

sanctus ad veras virtutes informat sapienli candida-

millimum locum
mereri.

elige, etiamsi

qum potes, huprimum tibi videreris

,

tum, adnotante Jansenio.

Intendens
Haec

attendens, considerans

contemplatus.

significatur, ut potis

Non hoc praeceptum est, sed qum primum

ambias
: ,

parabola, qu

aut digniorem
;

fuit doctrinae occasio.

,

locum
illa

eligas vel

ultimo te colloces

qualis

Primos accubitus

loca mensae honoratiora elige-

Matth. 6, v. 17
etc. Ille

Tu autem cmjejunas unge capuf

rent. Graec, eligebant, pro, elegissent, ambivissent, conati fuissent singuli inter

luum,

cordatus est, inquit Titus, qui

cm

primos mensae accumbere.

primae sedis honorem jure promereatur, ade illum

Non enim parabolam deprompsit Jsus, tum cm id ambitionis

non
pter

affectt, ut ultr

quoque

aliis

dfrt.
est
,

Quapro-

coram observaret

suis oculis
,

sed posteaqum
,

<

magnum

praeclarumque

donum

animus

jam assessum

esset mensae

data opportunitate
vitio

inter

modestus suque sorte contentus.

convivandum. De hoc porr

Marc. 12,
39.

notantur scribae et
v.

Ut cum
finem,
ut

venerit,

sic fiet ut

cm

venerit

Pharisaei etiam, infra, cap. 20, v.

v.

46;Matth.23,

6;

hospes. Pergit sermone parabolico signiticare

communia non
,

Nam cm

caeteris se

haberent ma-

quem

spectare quis debeat, sed eventum, qui

accidat.

jores, inter se

mutu de primatu

et honoris

gradu

plurimm
ille

Nam qui finem

,

hune

spectet, in
sibi

concertabant.

idem
familiaris,

vitium incidat

ac

si

primum locum

Dicens ad illos, pleonasmus

omittit.

quem Syrus

usurpsset.

Dicat

tibi, si id

merearis

Ascende superius, ad

ad sanandum spiritualem, scilicet ambitionem, qu maxime Pharisaei laborabant. Hoc igitur scopo,
Vers. 7. Dicebat ad invitatos parabolam ut sub similitudine, ritu convivali suuipt, doceret, humilitatem ubique esse servandam, ut patet ex conclusion v. 11 nam hoc praecipu spectabat in hc
: ;

gnre loquente minus offenderentur, et sine anim molesti ipsimet doctrinam ejus ad praesens convivium extenderent. Non discumbas in primo loco, id est, non te ingras in locum honoratiorem, sive primus
vii

parabola Christus. Intendens quomodo, etc., id est, attendens seu considerans ; designabal enim non finem, sed occasionem hujus doctrinae, qu concertationes de primatu sanare volebat. Vers. 8, f), 10. Cum invitatus fueris ad nuptias,

ju est,

convivium nuptiale, ut eo quasi de

s. s.

alio convi-

mdius; sed recumbe in novissimo loco, potes humillimum eligas, quantum in te est, lict tibi primo dignus videaris. Ut cum venerit id est, ex quo fiet ut, cm venerit (non enim significal finem, qui sub Iraudulent humilitale vitium ambitionis tegeret, sed eventum), qui te invitavit, cujus est loca hospilibus assignare ex honestate et 'consueludine. Rect autem monet D. Basil, in Caten ciille sit,

sive

id est,

qum

xxu,

34


10G7
IN

LUCAM
litalem Dei, auctis dotibus
fit

106g
major; ut
ille

locum superiorem seu honoraliorem. Similis parabol

legitur Prov. 25, v. 6, 7
:

su su-

Ne

gloriosus appareas
steteris.

corum

perbi irrilans

Deum,

ablatis

quibus eflerebaur doti-

rege, et in loco

magnorum ne

Melius est eitim

bus
sic

ut dicalur tibi
principe.

Ascende hc, qum

et honestas

ut humitieris

curum

fit minor ac vilior. Jam proposito suo praesent accommodare sentcntiam istam videtur Salvator
:

Consuetudo

elinquunl palria:

Merito ministrum se credet et exhibebit, et ut hujus-

milis dislribuenda

honoris in convivio loca

,

cui

modi humililer demissque se

tiim volet
aliis
si
,
,

geret,
,

si

sibi

consul,

pervicaciler

reluctari

offerenli

honoraliorem vol
sit,

qui inler vos dignitate

si

auctoritate

aut

cliam

primum locum,

arrogantiae

non

humilitalis,

Dei donis, eminuerit. Naru

aliter se geret, ut
,

idemque contendere de ultimo

auctore Basilio in Caieu cilato.

loco,

quod do primo,

contra hanc bumiliiatis

iormam

dominum

agat

illorum quibus prieest aut praecellit,

insolenter se
illis,

Tibi ascendenli superis ex altcrius jussu.

praerat

illis,

aut gloriam

honoremve expetat ab

Gloria. Vera gloria est quae daiur, non qua; ambilur.

vertelur ipsi in ignominiam, et quidem aeternam. Si

Coram simul discumbentibus, coram

bunt tecum.

iis

qui lecum

autem diverso, non se illis praeluleril, gloriam honoremve ab illis non ambiverit, honorihus exhibitis
non
l'ueril

mensae accumbunl, Syrus, coram omnibus qui accum-

oblectaus, denique

non aliud qum min;

ulilitatisque

Vers. 11.

Quia hoc Dei judicium

in i'ulur

strum se agnoverit ac gesserit salulis

est,

quod

fre
:

illorum, bonoribusaugebitur long ampliorihus, ade-

quenter in hcvit, semper

locum habot

que

aeternis.

Yerissima est enim sententia

:

Qui te

Omms

qui se, etc.

Hoc anleoculos
,

posito, et supe

exaltaverit, humiliabilur
tur.

et qui se humilit, exaltabiest, et

riore parabol declaralo

placide Salvalor convivas

Insolenliam Deus humilem effccturus

,

humi-

modestiam

et humililalem docet;

non externam

so-

lilalem elalurus in gloriam

quo modo Hilarius hanc

Chrysostomus, quomod
iinpsllit.

lummodo
sit talis;

ac civilem qu possunt etiam qui superbis-

sententiam
i

effert.

Vide,

ait

simi sunl, excellere; sed quae ver inls coram Dco

recl ad contrarium auditorem

Non enim
potieris,

acsi dicat

Quemadniodm conviva pudore

superbe usur-

cupidilale primats prohibe! solm, sed ad alterum

:

confusus, quia

cmprnum sibi locum

exlremum
;
,

extremum hortatur

sic

enim desiderio
ut

psset, rejectus est in

veilet se

nunqum

inquit, tuo
,

propterea qui primas parles obtinere

necesse
est

de primo loco cogitasse

niat

sic

ne idem vobis usu ve-

contendit
*

postremas
is

persequa-

apud Deum, ut

is

arrogantiam vestram cxtrem

tur.

Qui enim seipsum humiliaverit,

12.

ignomini mulclet, infirmitatis veslrae vobis conscii,

et animis et actionibus modesti alque humiles

Vers.

Qui

exallabilur.

se lnvitaverat, ad convivium.
;

sem-

Non
tus,

est ingratus bospes Jsus

ad convivium vocaipsi

per

sitis,

opporluno tempore ab ipso Deo extollcndi.

pro corporalibus ferculis quae

proponuntur,

Itaque

fugientes honores honor consequilur,

honodignior
,

reponit spiritalia fercula, mull digniora ac lautiora,

et singulis

rem ver
is

conseclantes honor fugit

;

alque

illo

quidem

citra

adulalionem congrua.

Sa-

est qui bumilior

is

maximus
incipit

qui sibi

minimus alque
,

nato hydropico, Pharisaeos docet veram sahbati colendi ralionem

:

jam minimus esse

apud Deum

qui suo

omnibus secum
;

invitatis, humilitatis

judicio

magnus

est.

Deum

Christus hic nobis siatuil

studium commendat
pitur

denique hospitem quo exci-

judicem, qui superbis

rsistt,

eorumque superciiium
solus

informat,

humiliet, humilibus verb det gratiam. /Equissimum

est

instruat. Vides

quonam ulilissimo modo convivium cn Chrisli guales sint , inquit Theo-

enim judicium

ut,

cm
;

Deus mereatur
,

phylactus

netnpe in utilitatem anim, non in salieta'-

exaltari, humilietur qui se ipse exaltare praesumit

sibi arripere
liari

et

tem ventris verluntur.

Cuji facis,

quod Dei

est

cmque hominis

sit

humi-

cm
(j.r,

est

tibi

animus

faciendi, cele-

sub potenti

manu Dei,

exallelur qui se ipse inlra

brandi.

conditionis suae metas continet, nec sibi plus arrogat

Noli vocare
A.micos.

tpvEi

m voces.
Bernardus
,
,

qum

conveniat

su enim modesti provocans libera-

Nominat Salvator eos fer omnes qui ab

tatus non minus vitium esse, pertinaciler contendere de ultimo loco, qum de primo, sed per se appetendum esse id quod Christus hic monet, nohisque d-

locum
Cant.
,

debeat.
applicat
,

Unde

serm.
,

27

in

rbus spiritalibus

reciissimque
in

monet
statu

quod

si

liquid cognosceremus

quonam

corum
bitrio

tamen conslilutionem allerius arAmice asci nde relinquendam. Dicat tibi

est
;

ordinis

superis, cui plan similis parabol narratur Proverb. 25, v. 6 et 7. Tu.nc erit tibi gloria, vera scilicet, quae ab aliis datur, non ambitur. Quia omnis, in quocumque gnre Vers. 11. actionum, etiam civilium, qui se exaltt, supra qum merelur im etiam juxla quod meretur , si exallajonem illam impatienter per se arripere, non ab aliis humiuabitur, propler ambitionis sibi deferri velit
,
:

haberet Deus , nec supra nec infra sccedere deberemus , sed in omnibus acquiescere veritati. ISunc autem quia hoc occultum est, justius ac lutius fuerit, juxta ipsius veritatis consilium, minorem sereputare, qum habeat occulta ve-

unum quemque nostrm

ritas

, non ferentem exaltalionis moras et qui se humilit, EXALTABiTUR. Talis enim retribulio non solm divino, sed et humano judicio convenions videlur, et jusla ut propterea in omni gnre hominuni et aclionum haec sententia Domini habere

suae impatientiam

nam grande periculum si quis vel modic se amplis extollal. Haec Dominus, instruens invitalos; nunc ad invitantem. Cum iacis pranmum, etc., xoli vocare Vers. 12. amicos, etc., divites. Relereudum hoc est ad omnes praecedentes ; quasi d. Noli vocare divites , qui tibi
:

sint vel amici, vel Iratres, vel cognali, vel vicini. Ne tamen etiam simplicker taies divites vocare prohibet, sed tantm sub condilione , si quis velit convivium
i|i

suuui

qum

Iructuosissim collocare

dissuadet

enim


10b9

COMMENTAIUA GAP.
,

XIV.

1070

hominibus vocari ad convivium soleanl

gnatos, amicos, vicinos.
Di\

fratres

co-

trem ad aliquol horas cibo suffarcias V Suadet ut abhorreas ab eo fine invitandi convivas,

quem homines
vicissim inviteiis

n es. Hoc

epiielhon ad

omnes rfrendum

est

plerique
ris,

omnes
in

spectant,

nimirm ut

non tanlni mifm, sed

Noli vocare sanguinei, vel vicini.

et cognatos, fratres,

amicos:

aut vicissim beneficium aliquod ab

quos invifieri

divites, qui vel amici lui sunt vel con-

taveris

hoc seculo accipias

ii

id

quod tune

Nam

si

aniici,

consanguinei,

praesumilur, quando
nostro non indigent.

nobis invitantur, qui convivio

caeteris paribus

aut vicini, pauperes sint, non eos excludit; im ver, hujusniodi aliis omnibus praelerendi
,

Vers. 13.

Voca,

invita

ad

illud.

veniunt.
Jsus,

Caeterm non perslringit

hospitem suum

qud multos amicos

ille

divites vocsset

(nam

et

Pauperes. Hoc epilheton ad omnes sequentes rfrendum est, dbiles nimirm, claudos et ccos;
possunt enim esse caeci
sint pauperes,
,

Jesum
nec

ejusque discipulos pauperes invitaverat),

adorvis

claudi ac dbiles

qui non

simpliciter prohibet amicos divites ad convivium

,

vocare, sed sub conditione

nare, quod
collocare
libi

si

convivium

velis

qum frucluosissimum

sit, si

ben

Non ergo quosvis pauperes nominat sed eos qui membro aliquo corporis defecti, nequeunt laborare, et victum lucrifacere nam qui id queunt,
:

epulum tuum, unde tibi redeat amplissima merces. Consulit ergo quod optimum sit. Haec e ide causa non monuit, inquit Titus Graecus, quasi
i

nec faciunt,
censendos.

subindicat

non

inter

pauperes esse

Dbiles, Graec., mancos, mulilos, oblaesos.

sanguine vel

ali

necessitudine conjunctos, convivio

(licet

Et

omittitur Graec ac Syriac.

<

excipere non liceat

neficia quae in

enim

id);

verm docet becom-

C#:cos, scilicet aliosque hujusniodi.

<

amicos vel cognatos conferuntur, in

Vers. 14.

Et
:

beatus eris

quia non iiabent

tibi

altra vil, e

mercede non

pensari, neque ea

non possunt, retribuere, rependere,

valent reddere tibi par
,

vicem, non

moda afferre,

quae soient ea quae paupeibus propter

et vicissim te convivio exciobjicis

,

Deum

impenduntur.

Similiter inter Latinos

Beda

pere; q. d.

Tu

forte

si

illos

ad epulum
nullo

Fratres, amicos et divites, alterutrum convivia cele-

meum
cum

invitem, peribit mihi omnis impensa,

<

brare, non quasi scelus interdicit

necessitalis

sed sicut estera

fructu

meo convivium
affirmo
tibi

instruam, quia non valent

humanae commercia, ad promerenda

mihi rependere, ut nec digner ego epulum ipsorum

accedere.

xvitte clestis praemia, nil valere ostendit.

Ex suo
cujus

Ego ver

tibi,

gnre non sunt

sequitur aut potis

vitae

ternae

meritoria;
,

bent
ferre

illi

retribuere

aequale, quia

qud quia non hanon valent reideirc

subindicatur ratio

quia

suam
ha-

tibi

gratiam, ac proinde nec hoc spectas in inillis

hc in
bent.

vit

mercedem seu compensationem

vitandis

ut

gratiam rfrant,
aliud

beatus

futurus

sis, lict

mundus judicet.
Deo, rependet vicem

Ne
lum
,

forte, Gr. ,nequando, prout morisestapud secu-

Retribuetur enim
Deus.

tibi par

reinvitent

vicissim vocent ad convivium.

Ne

Nam

quia ab ipsis nihil aut receperis aut ex-

forte id spectes et quaeras

est in

hoc seculo, vicissim

ex eo qud vicissim
id spectet et

quemadmodm moris Non tam enim invitent, qum ex eo qud invitans

ut
te invitent.
sit

speclaveris vicissim beneficii, Deus illorum loco re-

pendet, qui sibi collatum beneficium imputt

in illos

quod

collatum fuerit.

Deum nunqum

obtiviscentem

quaerat, aut eo contentus

fieri

ut vicissim

habebis debitorem, ait Chrysostomus in Caten citatus;

ille

invitetur,

censetur

retributio,

quemadmodm

par retribuet, nec par solm, sed long

sequitur.

Nam

hospitalem esse remuneraturis, affectus

excellentius ac dignius convivium eo

quod

tu dede-

avaritiest, quod Ambrosius adnotat.

deras.

Accumbere enim

te faciet

mensae suae clesti,

Et
licet

fit tibi retributio, et ita relribuatur tibi sci-

incomparabiles delicias praebilurae, in quibus

et

summa

beneficium ab ipsis in hc mortali vit,

illos

ita

com-

absoluta beatitudo

consislit

quibus

aeternm

pensetur convivii beneficium quod in

altero convivio libi ab ipsis exhibito
tio,
,

contuleras,

absque ullo fastidio

illud

satieris.

Huic convivio collatum

tibi

quae

compensa dicere), et
in appa-

quod ab amico

divite referri

potuisset,

qum

levicula

qum

vilis est (vult

nullius

momenti
,

est.

De hoc convivio
29
:

clar loquilur
vobit,

quae

minime mereatur sumplus ac labores

Salvator infra

cap. 22, v.

Et ego dispono

rando convivio expensos, semel recipere, unde ven-

etc., ut edatis et bibatis super

mensam

in regno

meo.

qum prohibeat. Causa est , ne forte te et reinvitent, id est , ne forte hoc spectes , auteo contentus sis affectus enim talis magis qum effectus excluditur. Nam hospitalem esse remuneraturis affectus avaritiae est inquit Ambr. quo sensu eliam praeceplum esse potes! Vebs. 13. Sed voca pauperes. Refer et hoc ad omnia tria sequentia nam alioqui possent esse debiles claudi et caeci divites , qui praecedenti versu exclusi sunt. Et ne quis vererelur perituras sibi impensas, quia non possunt par retribuere, ex hoc ipso docet cresceie hominis felicitatem, \ eus. 14. Reribueturknimtibi inresurrectione justoium, id est, loco pauperum habebis Deum, nunpolis
ipsi
; , ,

obliviscentem debitorem , ut Chrysost. , qui long excellentius rependet epulum , de quo supra cap. 12 versu 37 , et infra cap. 22 , vers. 50. Hanc Domini exhortalionem aliqu ex parte implenf, qui sumplus conviviis reliquos in pauperes distribuunt, si opporlunum non fuerit adhibere mensae; quanqnm sine dnbio plenior ipsa esset hospitalitas, et admoniiioni Chiisli conformior. Porr quia et pauperes
, ,

qum

mal vel Indiffrent! One invilai i possunt, et divites bono, ut concordiaeloveinhe causa et similibus, Dominus censendiis est doclrinam de invitatione tradere , quemadmodm ut pltirimm fieri solet, aflclu sciliH

cet vel retributionis, vel amicitiae carnalis, vel aliis indifferenlibus causis.

1071
Convivio ergo quod b hominibus
posstt

IN
rependi

UCAM

1072

qui fruiluri essent clesti aeternoque convivio in

opponil clesle aeternumque convivium.

In

regno Dei, sed plerosque omnes ordinis ipsius, JuI

resurrectione justorum, in futuro seculo, post-

daeorum nempe

primores

lionoratioresque,

eliam

qum justi resurrexcrint ad vitam ternam, et lu cum illis atque inter illos, ob misericordiam, misericordiam conseculus. Pcriphrasis est
quae ut rcsurreciione
vitae

vocatos et invitatos, prae studiis rerum hujus seculi,

conlempturos convivium
illis,

illud,

ac proinde exclus

aelernae,

abjectissimos quosque Judaeorurn, adeoque genillo

demm

perfecta erit, ita et

liles,

fruiluros.
vir,

resurrectione

demm
et

perfecta erit retributio,

;

tam

Homo,

quidam nobilis

et dives

infra vocatur,

corpore

qum anima

excipienda

ideirc enira illius

morte.

nunc paterfamilias, nunc dominus.

Fecit, apparavit, constituit exhibere.

tantm meminil,

non eliam ejus quae mox

Tune ergo
quod
<

pro temporari pauperum refectione,

fruilio,

Coenam magnam

multis magnificisque ferculis in-

rependelur perptua clestium deliciarum

bic promittit Salvator.
i

structam quae sufficere posset ad multos opipar et

liberaliter excipiendos. Intelligit

inquit Cbrysostomus in Caten,

beneficii

compensationem
si si
>

Non ergo lurbemur, cm non recipiinus sed cm receperimus;

hominum amatorem
hominibus parav. 34,

Deum,

qui

mundi

constitutione,

vent beatiludinem regni clestis, Matth. 25,

ineffabilem regni Dei fruitionem,

quoniam
;

illic

sed

non amplis recipiemus minime rtribut homo, tune tibi Deus

receperimus
,

quod
,

ait

Euthymius ;

quam convivium

ideirc vocat

quia
;

mentes homi-

retribuet.

num

dulcissim

Dei visione satiabit

cnam autem
mundique
,

Vers. 15.

II.ec

de clesti convivio

quo

re-

potis

qum prandium,
,

quia in fine vitae

sic
,

munerandi
buerint.

sint qui

pauperes hic ad convivinm adhiqui simul accum-

morlalis

tanqum

in fine diei,

exhibebitur

ut

nulla alia refectio sit

,

eam

secutura

quippe quae fu-

De

simul discumbentibus

ex

iis

tura

sit

aeterna
;

adnotat D. Gregorius, hom. 56 in

et quies aeterna conjungetur,

bebant, ex convivis.
Illi, Jesu.

Evangelia

cui

quemcibi

admodm cnae
dicit,
erit loco, in se

quies nocturna conjungitur.

Magnam
delicatis-

Manducabit, quidam vertunt prsens comedit ex

<efT<u;

quia Deus, quo nihil majus

aut melius,

anceps enim verbum esse credunt; sed fused praeferendum est

uno continens omnia gnera

turum melis quadrat. Panem, piorov , prandium

prov,

simorum ferculorum, quibus menshumana pascatur,

;

panem. Manducabit panem, sumet cibum, frue-

solus denique sufficiens ac potens, sine ull su consumptione aut diminutione, omnium hominum corda

tur convivio, accumbet et particeps erit mensae. Vide

ternm
sitiant,

exsaturare, ita ut nihil

supra, v. 1.
In

aut desiderent amplis.

:

unquam esuriant, 3 hc cn loquens

ait,

regno Dei. Hoc habet pro eodem cum eo quod

,

Apostolus ex Isai
audivit,

Oculus non vidit,

nec auris

Jsus dixerat, in resurrectione justorum

adnotante

nec in cor hominis ascendit,

,

qu prparavit

Eusebio in Caten

erunt justi tam corpore

nam postqum qum anima in

resurrexerint,

Deus Us qui diligunt illum

Isaiae

Corinth. 2, vers. 9,

regno Dei. Hc

64

vers. 4.

sect Pharisus fuit, credens futuram resurrectio-

Et, ad
et

nem,
illic

et

justorum in regno Dei beatitudinem

sit,

sed

Filium

quam suum

vocavit,
,

per Joannem Baptistam

:

prdicantes

Pniientiam agite
;

an imaginatus

quemadmodm hodi

Judaei, fore

appropinquavit enim regnum clorum

et 4, v. 17.

Matth. 3, v. 2,

corporeas ac sensibiles delicias, quibus refician-

tur justi, quod sentiunt Theophylaclus et Titus, in-

Multos, honoralissimos quosque

et ditissimos ci-

certum
verbis
,

est

certum qud, excitatus

,

auditis

Domini

vium suorum

id

est, primarios ejus

,

populi

quem
senio-

ad eaque alludens
pi sedicaret,

proruperit in hanc

vocem

sibi elegerat in
fices,

populum peculiarem
,

videlicet ponti,

ut felices fore

quibus concedendum esset

,

sacerdotes, levitas

scribas

Pharisaeos

frui clesti illo

divinoque convivio

quod

juslis
,

res Judaeorum.

resurrectione in regno Dei foret praeparatum

tan-

Vers. 17.

Misit. Verbis prseleriti

lemporis

qum

desiderio illius

Vers. 16.
telligendum

Dixit
illi

non mediocriter
ei, scilicet
,

tactus.

brevi futura praedicit Jsus.

parabolam, qu in-

Servum suum, singulare loco

Apostolos
tes
intelligit

pluralis, servos suos

ddit

ver quidem beatos fore eos

et

reliquos Evangelii praedicato-

H^c cum audisset quidam praecipu Vers. 15. quod dixerat de retributione exhibiti convivii erupit id in hanc vocem Beatus qui manducabit panem est, cibum sumet, seu fruetur convivio , in regno Dei quod inox resurrectione justorum fulurum judicabat. Christus autem confirmt quidem beatos
, ,
: ,

fore quos plerique

ille

dixerat, sed simul assignat causam, cur

,

hominum suavissim Dei contemplatione satiabit ; quse cna potis qum prandium dicitur , quia in iine vitse morlalis lanqum diei ita exhibenda est, uti eam nulla alia refectio sit secutura, et ei quies seterna velut nocturna conjungenda sit, ut Greg., hom. 56 in Evang., et Tertull., 4 contra Marcionem, c. 21. Alia igitur est cna isia, aliud prandium , de quo Matth.
22, quod non est aliud, nisi die doctrinae, sacramentorum et graliarum apparatus quo Deus tanqum diversis ferculis hominum animas, per fulem sibi copulalas, pascit, et in ternum gaudiis beatae vitae paslurus est. Et vocavit multos , universum videlicet Judaeorum populum , cui ccelestem beatitudinera in
,

Judorum
et

secs

qum pulabant

extra

numerum
ei

sorlem illorum futuri sint. Itaque dixit per parabolam seu similitudinem. Homo quidam fecit coenam magnam. Vers. 10.

Homo

iste

Deum hominum amatorem

significat

cna,

ineflabilem aelernae bcatitudinis fruUionem, quia

men-

, ,

1075
res,

COMMENTARIA. CAP.
seu praedicatorum ordinem
,

XIV.
humilitas sonat in voce
,

1074
superbia in actione

ut loquitur D. Gre-

temnit
ait

gorius, honni. 56 in Evangelia.

D. Gregorius, homil. 56.

Hora
cnae.

coen.

hor

qu jara accumbere licebat

ut

Hare me excusatum apud dominum tuum.

dominus luus habeat

Effice

me

excusatum. Per hune

lerrenis,

Dicere
rant.

ut diceret invitatis

iis

qui vocati fue-

significat

Salvalor eos qui possessionibus

praediorum, agrorum aliorumque quae immobiles divenite; sic Graecus et Syrus. Latinus

Ut veni*eht,
legit infinitivum.

cuntur, augendis et curandis incumbunt

vit,

ita
,

ut de
insti-

quae

ad clestem beatiludinem ducat

lict
, ,

Parata sunt ad gustum

et fruitionem om.na

solm

tuend admoniti

non cogitent

persuasi nec

restt ut venialis et mensae accumbatis. Post

et

mortem
apostoli

vacare sibi ut cogitent

aut huic se rei addicant. Hi

assumplionem Jesu

in

clum, nuntirunt
ad quod

bealitudinem clestem saep non contemnunt qui-

cterique discipuli Jesu, servi Dei, primoribus Ju-

dem

prorss

sed negligunt, et possessionibus post-

daeorum, regnum clorum,

luerant,

dudm

vocati

habent, pluris habentes lucrum terrenae possessionis

jam

pretio sanguinis Christi,

morte

et ascen-

qum
id

seternae

felicitatis

et

quamvis verbis non

ad parabolam

ia-

sione Jesu esse patefactum, et ita paratum, ut liceret

ipsis

tcantur, se abesse velle convivio clesti, dicunt

frui, si
est,

mox morte in illud ingredi clique gaudiis modo in animum inducerent e6 venire, id eo momento quo mortalis haec vita durt, unum
, ,

tamen
fit

reips.
;

Nam quantum
sed quod ad

excu-

satio

verbis

rem

significatam, recu-

satiofit facto ipso, affectu scilicet

praeponente

humana

passum ambulare
rum,
bis

per fidem et usuin sacramentoAugustinus, serm. 54 de VerChristo, post

,

clestibus. Offert Deus quod roejari debuerat, inquit

in vitae novitate.
:

Gregorius, non rogalus dare

terat,
et

vult,

quod vix sperari po-

Domini

Paratjam cn, immolato

paratas deticias tern refectionis denunliat

resurrectionem Christi, etc., missi sunt Apostoli

etc.

tamen simul omnes excusant.

Vers. 19.

Vers. 18.

Simul, ex un,

scilicet senlenti,

uno

Alter,
quorum

alius, dixit, respondit servo.

consensu, quasi ex condicto communique paclo, inquit

Titus.

Juga boum, paria boum. Non signiheantur enim

juga
illa

Quamvis enim diversas afferant causas, in eo tamen omnes conveniunt, qud sua negotia pra>
texant, ne ad

lignea,

singulis par

boum

colligatur,

sed ipsa paria boum.

cnam

adsint.

Omnes, pars long major.

Et eo probare bandum illa an

,

illa. Graec, et proliciscor ad proscilicet valida

sint

et

idonea ad

Excusare
Primus
,

recusare.

trahendum aratrum terramque colendam. Possessionum,

alise
,

id est,

unus.

consistunt in fundis caeterisque rbus

aliae

Ei , servo urgenti.

immobilibus
sed quia agris plermque con-

in mobilibus

inter quas
et

apud

Villam

agrum

Orientales praecipuum

locum jumenta

pecora obti:

juncta est domus, idcirc villam dixit interpres, quae

est

nebant. Quocirca et hic notantur avari

nam

ille

domus

in agro, aut

annexa agro.
civitate ut

quidem villam emerat, inquit Theophylactus,

et alius
diviliis
;

Exire et videre, exire

videam

et dispo-

juga boum
aliisque id

qui signant

divitiarum cupidos

nam eam.
Rogo
flguris

Affects et sludii verba sunt, testantia cor

genus terrenis rbus perd it

affixi

quales

ad villam appositum.
te.

erant inprimis Judaic synagog proceres, quod ait

rogo
te, et

Dkm

dicit,

tamen venire con-

Titus.

Erant enim

In

pr

cteris, pecuni et avarili

legis praedicationem et

per prophetas proposuerat, eumque long per observationem praeparaverat talem qualem. Vers. 17. Et misit servum suum. Greg. intelligit totum ordinem praedicantium r? gnum clorum , quanqum aptius intelligi posset ipse Christus Dominus, quia singulariter servus vocatur, prout sentit Cyril., in Caten , et Theophyl. , vel cert Christus cum apostolis suis , per quos praedicatio Judaeis facta

Hora c.oesm qu jam mox accumbere licebat mensae, quia jamjam in ascensione Christi propalat sanclorum via aperiendum erat regnum clorum, Dicere invitatis ut venirent , id est , per fidem et Evangelii receptionem , ad regni clestis gaudia post mortem adeunda praepararent. Quia parata sunt omnia, pretium scilicet sanguinis persolutum ipse iniroitus reseratus , ita ut nihil restet ad participationem ejus accipiendam , nisi tantummod , ut fide
est.
, ,

tiones suas prodesse Deo, quod refutatur psal. 19, Villam emi , versu 9 et seqq. Primus dixit ei Graec , agrum , sed intellige cum domo conjunct , rogo te, iiabe me excusatum. Humilitas scilicet sonat. in voce, sed superbia in actione dm dicit Rogo te et tamen venire contemnit, ut nott Gregor., nom. 56 in Evangelia. Vers. 19. Alter dixit Juga , seu paria , boum emi quinque, et eo probare illa, utrm idonea sint ad labores trahendi currus et aralra. Porr triplex
: , :

illa

se excusantium triplex hominum genus virorum scilicet proborum judicio hujus mundi (nam deapert sceleratis nullus hiesermo est) qui humanis negotiis ac per se licilis immersi, clesti convivio revocantur. Et quamvis plerique recentiores non mal per duo prima gnera intelligant quales agri eos qui divitiis rerum sive immobilium et villae sunt, sive mobilium , ut boum, etc., impliclassis

dsignt,

vitaeque bonitate venire velint. Vers. 18. Et coeperunt simul omnes , quasi ex condicto et communi paclo , excusare , persuasi se justis occupationibus detineri ; sed excusatio est par-

cati

deditos

tira frivola,

recusandam

quia nihil ponderis habet ad rem tanlam partim nihil ad rem quia vocatio
; ,

per tertium ver carnalibus voluptatibus , antiquiores tamen, August. 55 de Verbis Domini; Prosper, 5 parte Promiss., c. 59; Greg., hom. cit., intelligunt illa tria, quae testatur Apostolus Joannes esse in mundo, concupiscentiam carnis, consunt
;

spectabat bonum quo errore olim

vocatorum

non
,

vocantis.

In

cupiscentiam oculorum, et superbiam vitae. Docent enim per villam signilicari terrenarum rerum amplas
possessiones
,

fuerunt Judsei

putantes

obla-

sive

secundm

se, ut significetur juxta

,,

1075
addicti, tolique in hoc

IN

LUCAM
sil,

1076
inquit Gregorius, homil. 56 in hoc Evangelium.

unum

intenli

quo etiam nomine

graviter passim in divinis lilleris perslringuntur. Haec

ille.

Vers. 21.

Reversus.

Cm
<

adessel scu venisset

ab

illis.

Vers. 20.

Uxorem duxi.
,

Notantur qui in volu-

Ni.vriAviT HjEC domino suo.

Haec dixit,

ait

Eulhy-

ptalcs carnis immersi

uxoris

usum

clesti prafe-

cmius, non quod Deus Pater rcusai ionem illorum

ignoraret
,

runt beatitudini, uxoribus malunl placere qurn Deo.

sed propter parabolae consequentiam

iis

Quid per uxorem,

Gregorius
:

nisi voluptas carnis accipitur, inquit

moris enim

est qui ad

vocandum
illis.

aliquos misai

similitcr inler

Graecos Tlieophylactus

sunt, reverti ac renunliare de

Ii'.atus,

Qui uxorem duxerat, voluptuarius erat. Hc pertinent,

cognationis et amicitiarum impedimenta, lusus, co-

quod cna sua despicerelur ab

illis

quos

invitaverat, et posthaberetur rbus tara levibus. Nihil

messationes, otia

etc.

aequ ad iracundiam provocat rogat ut habeatur

Deum

ac contemptus

Non possum venire. Hic non

excusatus,

beneficiorum, quae ultr nobis offert per servos suos.

quemadmodm
non posse

primi
,

sed absolut praeita

Paterfamilias. Intelligitur Deus Pater, cui lamilia

fatur se venire

quia lascivia carnis

ampla

est

mundus

et plenitudo ejus

rationis parti-

animum

obruit et in infima immergit, ut parit

;

l'asti-

cipibus constans angelis et hominibus,

quorum

ille,

dium, im oblivionem, clestium

lectationibus dedilus
,

et carnalibus de-

natur Dominus, benevolenti pater est.

Cito, quia

alienus

omnin

spiritalibus

cna

parata est.

redditur.

Observandum

1res ordines haclens descri,

In plateas et vicos. Plaleae sunt viae latae, vici sunt

viae angustiores, aedibus

ptos virorum esse

proborum juxta seculum

,

qui per

utrinque septae.

hujusniodi se excusrint

per quae honesto praetextu

conviviis soient.

Dbiles, mancos, mutilos, ut supra, v. 13.

homines excusari paratis

omnes

reprobi, quia clesti

,

Non enim cn sunt excludendi

,

Introduc huc, ad
norati cives

cnam

q. d.
,

Primarii et ho-

mei

me

invitati

rcusant

cnam

hic descripti sunt

adulteri; sed
illi

quia non blasphemi

raptores

meam

vade ergo, et quoscumque

in plateis et vicis

soli qui

humanis

negotiis,

ex suo

obvios habueris pauperes cives, nec honest pauperes

gnre

licilis, ita

se implicant, ut ab
:

adeundo clesti

solm, sed et defectos oculis, manibus, pedibus

aliis-

convivio revocentur

qui non sequuntur vitae genus

vitae

que modis dformes, quos honor convivii non

admiitere, adducito, mihi quidem
vivii

solet

per se illicitum, sed suo

generi ita se totos ad-

ne perant conposterum invidi

et

dicunt et captivos tradunt, ut de clestibus, in quae

expensae,

illi

ver

ut

in

tanqum finem respicere

oportet,

non

sint solliciti.

urantur

magis, quando
,

intelligent,

quantam

Juxta exleriorem habitum nihil prae se ferunt indi-

rem

spreverint

et qui in

spretae felicitatis societa-

gnum
dinem

invitatis

ad clestem beatiludinem

sed inte-

tem successerint. Primoribus Judaeorum

Evangelium
,

rejicientibus

riori affectu ita

comparati sunt, ut terrenam beatitupraeferant.

et

contemnentibus

sibi

praedicatum re-

clesti

Hujusmodi fer
priniores,

erant

gnum clorum, oblatum

est illud plebeiis et vulgari-

Pharisaei

aliique

Judaeorum

sectatores
testa-

bus, idiotis, indoctis, contemptis, adeque infamibus

publicanis et peccatoribus
titudine
:

exterioris justitiae,

quod frquenter Scriptura

vocatos ante

Illis

qui ex Judaic mul,

tur

de quibus lue Servatori sermonem esse diximus,

,

habebantur

infirmiores
:

inquit

Titus.

Ad

significanti

lict

omnes

ob studium

eumdem modum Eulhymius

Qui recusrunt , ait,

lamen

avariliae et voluptatis carnis,

baud fruituros

erant pontifices et scrib ac Pharisi, et quique honoratiores populi ; In verb qui toco illorum
sunt,
ait

cn

beatitudinis aeternae.

De bujusmodi hominibus

introducti
,

Salvatorj supra 8, v. 14, docet quod audito Dei verbo,

communes
:

et abjecli ac plebeii.

Denique

quod

euntes, sollicitudinibus, et diviliis, et voluptatibus

vitae
,

Apostolus

Infirma mundi elegit Deus, ut confundat

27. Cseterm non hoc
,

suffocentur

nec rfrant fructum.

,

Hujus-

fortia, 1

Cor.
,

1, v.

ita intelligen-

modi denique

ut se corrigere debeant
:

monet Apoest
;

dum

est

quasi pris tempore

ad clestem
,

cnam
;

stolus, 1 Cor. 7, v. 29, et seq.

Tempus brve

invitali fuerint

primores

udaeorum
illos

postea plebeii

ireliquum est, ut

et qui

habent uxores, tanqum

aut quasi Deus maluisset

participes fieri,
;

aeternae beatitudinis
invitati

non habentes
i

sint, etc., et qui

;

emunt, tanqum

qum hos simul enim omnes

non possidentes
qurn
>

et qui

utuntur hoc

mundo
figura

lan-

<

non utantur;

praeterit

enim

hujus

fure, nec est personarum acceptor Deus, qui divites pauperibus anteponat sed respectus habetur ad pa;

mundi.

Res temporalis in usu, aeterna in desiderio

rabolam

moremque humanum

quo

ad celebria

Greg. sola avaritia, sive quatens per illas homines hominibus praecellere ac dominari volunt, hoc est superbiam vitae ; nam, ut August. saep repetit, proprius vermis divitiarum est superbia per juga boum quinque , corporis sensus , hoc est , concupiscentiam oculorum seu curiosilatem, inquietissimum malum,
,
:

animi impotentiam expers omnis

rant, rogo
te,

civilitatis,

qu dixe-

Non tossum venire. Quod eiiam proVers. 20. pter maximas conjugii distractiones, seu (ut Apostodictum lus loquitur) carnis tribulaiiones significandas
esse potuit. Vers. 21.

etc., absolut dicit:

internis exteriora scruianlur et explounde recl in parabol dicitur, eo probare, id est, explorare illa ; per uxorem. concupiscentiam car-

quia rant

reliclis

Et reversits servus nuntiavit n.-rc Domino. Quod additur propter parabolae consequenpatiam, non quasi Deus haec ignoraret. Tunc iratus terfamilias, qud et cna luculenia et humanitas
invit iiiiistam abjoclis

nis, quae
et

cm impotent issim in homine dominctur, animum prorss ohruai islc tertius per islam
,

occcupationibusposlponerlur,

,, ,

1077

CO.MMENTAKIA. CAP. XIV.

prorsscivilitate, nattim et educatuni.

1078

convivia honorati divitesque inprimis vocantur (ut

Neque enim
;

san et debuerant et poluerant Judaeorum primores

ante caeleros
,

<ullisomnin bonis legibus aut moribus utebantur

iverni

divin vocationi acquievisse)

,

ita

01

pocudum more
scribit

in

magn qudam

ralionis

diim

lii

quidem recusrunt convivium

locum assunipti
fuisse
id

plebeii
,

vn 6

caligine et amenti versabantur.

Fsraelitae

fuerunt

et contemplissimi quique
pviiiNiiiiiii

amplexi sunt

plebeii in

intra civitatem

Theophylactus, ut qui legera

successisseque vi-

susceperant,

et

civiliorem

vitam

sortiti

gentiles

deantur. Hc ratione contigit

19, v.

quod

legilur Mallh.
,

aulem

testamenlis et lege Dei alieni erant, et

50

Multi eruit primi novissimi

et novissimi v.

non

facti cives
:

sanclorum.

Sic enim alloquitur eos

,

primi; prorssque manifest quod Matin. 21,

Publicani
et

51

aposlolus

Eratis

Mo

in

tempore sine Christo

et hospites
,

alie-

meretrices prcedent vos in regnum Dei.

nuti conversatione Isral,

lestamentorum

Vers. 22.

Factum
;

est ut imperasti, adducti

promissions spem non habentes

et sine

Deo

in hoc

sunt ex plateis et vicis pauperes, eliam qui deformiter

capti

mundo

Ephes. 2, v. 12. Postqum septem continuie

membris

adducti sunt ad

cnam

luara,

com-

annis Chrisli ascensione, Evangelium solis Judaeis

praedicatum fuisset, octavo anno cperunt gentes vocari
,

plures vulgo Judaeorum, adeque publicani, peccatores, meretrices

;

nihil

enim

hi prius babuerunt hoc

alque inter eos primus Cornlius Centurio

cum

honore

et convivio tuo.

Quanqum enim

long major,

suis, Act. 10, v. 45.

etiam vulgarium et plebeiorum inter Judaeos pars,

Compelle intrare, compelle venire etintrare quolquot invpneris, compelle, inquam,

si

non

crediderit in Christum, ac proinde nec ad

beatam
et

forte, vel

de-

cnam
nerunt,

venerit;

tamen comparatione principum

dignentur, vel prae pudore non audeant. Compellendi

voce, significatur, ex parte, arden's patrisfamilis de-

honoratiorum virorum, multi illorum ad

cnam vecm legamus primis apostolorum praedicationibus numerum virorum quinque millium in Jru,

siderium et

summa liberalitas, cupientis suas delicias cum quamplurimis communicare altra ex parte
;

salem ad Jesu fidem conversorum

Act. 4, v. 4.
est

luturam ingentem vim praedicationis evangelicae

plan divinam,
,

ac

Et adhuc locus
servi,

est.

Numerus eleclorum non

completus ex Judaeis.

Observanda sedulitas hujus

qu effectura esset, ut ethnici qui belluinam potis qum humanam vitam hactens vixerant,

quamplurimos ad dominum suum adducentis,

tam subito tantque multitudine accurrerent,

et plures etiam adducere optantis,

quo

fervet zelo,

ut videri possent coacti, et vis ipsis illata.

Ac rvera

nemiiiem denique quantmvis abjectum (quas ejus

quodammod
nebantur
,

coacti fure.

Nam, quod

Titus scribit
servitute te-

bumanitas

est)

su oper indignum habenlis.

in

quia gentes, intolerand

qudam errorum
,

Vers. 23.

Exi extra civitatem

,

vus

in itinera
;

diabolo subdit

Dei aulem divinque co-

quvis ducentia, in long latque patentes regiones

gnitionis, et promissionis aeternae bealiludinis, prorss

et sepes
sticas,

loca sepibus cincta, in pagos et

domos ruli-

ignari
tali

propterea vatidiori
,

qudam

vocalione egebant,

ad nationes barbaras

Judaeis suis divisas

nimirm
se ferrel.

qualis aliquam compulsionis speciem

fuit

mitibus, mari etiam toloque orbe. Jubet hic vocari

pr

Ea

qud vehementiorem ac constan-

populum agrestem
et exteros, id est
,

quod Gregorius
,

ait

peregrinos

tiorem prdicationem adhiberi oportuerit, quod nott

gnies

tanqum extra civitatem

sineDco,
gentium
Significatur, in,

Euthymius

non in persuasibilibus

human
virtutis,

sapienti

patrisfamilis, extra Judaeam, habitantes,

verbis, sed in ostensione spirilis et

quod

ait

lege

custodique divin. Titus

Aposlolus,

Cor. 2,*v. 4. Quia

quod idem
fuit

ait, 1

quit, post lsraelilas per fidem introductos

Thessal. 1, v. 5,
in

Evangelium nostrum non

,

ad vos

quoque populum

fufcse

vocandum, mente agrestem,

ull

sermone tantum

sed et in virtute, et in Spiritu san-

animoque etferatum, quasi extra urbes, absque

cto, et in plenitudine

mult. Assidu igitur et perseve-

dixit servo suo, eidem Christo Domino : Exi cito, q. d. : Tempus tuae praedicalionis brve est. Priusigilur te occupet mors, festina egredere M plateas, spatiosas sedicet vias, et vicos, vias angustiores, aedibus utrinque sepias, civitatis, nempe ejusdem Jrusalem seu Judaeae. Nam, ut nott Tertull., 4 contra Marcionem, c. 31, et August., 1. 2 Quaest. Evang., q. 30, ei Greg. per haec verba significatur adhuc gcnlem Judaicam auduci debere, quia Christus non fuit per piaedicaiionem suain minister nisi solius circumrisinnis. Sed hoc discrimenesl iniei hos vocaios et praecedenies quod primi eranl ditiores, et primores Judaeorum, scribae et Phari9ai, etc., quibus recusantibus, in locum eorum introduci jubei idiotas, dinn dicit Pauperes ac dbiles et ccos, et claudos introduc hue, id est, plebem imperilnm, et per peccata manilesta humiliorem quasi d. Qtioscumque miseros in plaleis et vicis obvios habueris, riiuni publicanos et peccaiores, inlroduc. Uni respettue iiabeiur ad humaiiuiii iiiorcm , iuo hoimr mtiores primo inviiantur; nam alioqui Christo simul vocali lucraut; sic laincn, ul scribas et l'haiisaeos,

tanqum

divinis functionibus propinquiores et instru-

cliores, prae cleris venire debuisse insinuelur.

qum

Et ait servus : Factum est ut impeVers. 22. rasti, id est, pauperes ex Isral introducti sunt. Nam,
quamvis non onines venerint, long tamen plures qum ex primoribus. Et adhuc locus est, hoc est, numerus eleclorum nondm ex solo Isral impletus, dicenle Barucli Isral, qum magna est domus Dei,
:

! Itaque cm Deo vald exiguum videretur, tt Christi laboribus non nisi faeces Judaeorum , hoc est , pauperes, dbiles, etc., retribuere, juxta illam prapclaram prophetiam Isaiae 49, v. 6 Parkm est ut sis mihi servus ad suscitandas tribus Jacob, et fces Isral converlendas ; hinc ait Dominus servo Exi in vias, etc., scilicet extra civitaVers. 23. tem ad gentiles, Isai verbis ant citatis subjungente Ecce dedi te in lumen gentium, ut sis salus mea usque ail extremum terr. Non addil hic Exi cita quia gentilittft adduelio non rat Christo adhuc Tivente implcnda, et proinde non opus tanl feslinatione, Ilaque per apostolos ac discipulos tuos, exi in vias, id est,

et

qum
i

ingens locus possessionisejus

l'ali

1079
ranti

IN
Evangelii
praedicatione
,

LUCAM
conlutit nobis ? Transierunt

1080
omnia
illa

mirculis

stabilit

tanqum umbra,
Horrenda,
:

compulsi

fure gentiles,
,

ut vocantibus Dei servis

et caetera quae leguntur Sapientiae capite 5.

acquiescrent

et iter ad

domum cnamque

patrisfa-

verm

justissima

reprobationis sententia
,

quae in

milis aggrederentur.

Postqum autem ad

iler

jam

se

Judaeorum primores hic pronuntiala

tiles

et in

nos gen,

ddissent,

si

forte in itinere insolentis se grrent

pronuntiabilur
post

si

clestem beatitudinem

ad

aut de via declinarent, potuerunt, non sermone so-

quam sumus
nat,

illos vocati, similiter,

terrenis vo-

lm, sed etiam verberibus aliisque pnis ab

ducibus
,

itineris

luptatibus aut negotiis posthabuerimus.

cogi ad hoc, ut posthabitis

aliis
;

rbus omnipraecipiuntur

monet D. Gregorius
voluerit),

bus, rectum iter constanter tenerent

cm

intrare

Nemo contemdm vocatus excust non valeat. Jam mihi inde

,

ne

enim compelli donec intraverint ad cnam, dalurque intelligendum qud multi non intrarent nisi compellerentur non qud aliqui inviti adducantur, sed
, ;

versu hujus capitis primo, considra

quanto fuerit

Domino Jesu affectum honore, convivium quod princeps Pharisaeorum instruxerat, quanlque
tate su et aliorum invitaverit.

qud per bujusmodi exteriora adhibita

cooprante.

fit

ut ex

convivarum

ille

cum utiliDominum Jesum

nolentibus reddantur volentes, Christi grati ints

Nempe
,

in eo, hydropicus beneficium sa-

nitatis accepit

omnes

praesentes docti sunt legi,

Ut impleatur suo
mensa mea
tt
,

destinato
illa

numro domus ac
,

timam sabbati colendi rationem

tisque

modestiae humilitaeis

amplissima
e

et

capax plurimorum
aeternae

ut

admoniti sunt
ccelestis
, ,

promissum
ob

convivium

fruantur

quam

paravi

beatitudinis

regni

si

in

pauperes sua hic convivia

quas
causas convivio

cn, quot ab aeterno ad hoc sunt electi, turba magna , quam dinumerare nemo possit , ex omnibus gentibus, et tribubus, et populis, et linguis,

conferrent

denique

ccelestis regni quis excludatur, luculenter didicerunt.

Vers. 25.

Ibant. Circa id tempus,

,

cm

multi-

Apoc.

7, v. 9.

Observandum qud hoc praecepto

dato,
:

tudo populi copiosa sequeretur ipsum

in v.

pergentem

non introducatur servus , qui reversus dicat

mine, factum est ut impersti,
v- 22, quia

Do-

suo Jrusalem versus itinere (cujus supra 13,

quemadmodm
tum

supra,

22

mentio

fuit)

tanqum praeceptorem

discipuli.

etiamnm durt
vocatio

et viget,

vocatio,

tum

Vers. 26.

Si

quis, id est, qui seu

quicumque, ut

intratio gentium,

durabitque ad finem usque seculi.

,

exponit Syrus.

Nam Judaeorum
pore absoluta
Vers. 24.
,

ut prior

fuit, ita

brevi tem-

Venit ad me, ut se meae subjiciat

disciplinas,

quem-

long

maxim ex
autem

parte.

admodm
hoc vobis.

vos facere velle videmini.

odit.

Dico
sunt

vobis, affirmo

Et non
tem

Non

satis est ut

me

iter

facientem se-

Pergitpaterfamilisloqui servosuo aliisque astantibus.

quatur aut comitetur, sed oportet ut oderit. Odii au,

Qui vocati

quibus
,

cm

id

honoris

ha-

non absolut
non
odit,

sed comparative
,

scilicet prse
,

buerim ut primi vocarentur

venire.

vocati

recusaverunt

me

id est

amat

plus

quam me

ut exponit

ipse magister, Matth. 10, v.

37;autaequ ac me, ac
exsecratur

Gustabit coenam meam, manducabit panem in regno

Dei
,

proinde non odit, abnegat,

rejicit,

(summa

particeps erit ejus

,

quam ego

vocationi obtem-

enim aversatio

significatur odii verbo,

,

quod nott ex

perantibus paravi

aeternae
,

beatitudinis.

Nunqum
olim,

Chrysostomo Theophylactus
v. 25), si

scribens in Joan. 12,

gustabunt, ne tune quidem

nitebit rcusasse.

quando maxime eos pillos

,

quid doceant, jubeant, suadeant, quod mihi

Pnitebit enim

cm
Tune
,

sive doctrinae aut praeceptis

meis adversetur, quod

viderint lautitias et splendorem convivii

et invidefecit.

praeceptis meis aut sequel

me avocet.

bunt

illis

quibus ipsorum fastidium locum

:

Patrem. Sub charissimis quae nominat capilibus,

intelligit

invocabunt me, et non exaudiam

man
:

consurgent

et

personas omnes charas, quod habet Euthyres, pro-

non inventent me, Prov. 1, v. 28

gredi cupient, qui

tune frustra in;

mius

nec personas tantm, verm etiam

cm

liceret,

recusrunt

tune de:

ut manifestum est ex versu 33. Porr

cm

nalura

nique prae angusti spirils gementes dicenl

Quid

nos doceat

ut parentes caeterosque hic nominatos

nobis profuit superbia, aut divitiarum jactantia quid

amemus ,

gratia

autem naturam non destruat

sed

ad eos qui certis limitibus quasi mris civitatis, sicut Judaei terminis terrae Chanaam, non sunt conclusi, et praecipu eos qui accessu faciles sunt ; unde alibi : In viatn gentium ne abierilis; et sepes, id est, loca sepibus cincta, illos scilicet gentilium, qui se aculeis qui-

busdam obfirmant adverss Evangelium. Nam utrque

voce significantur genliles, lanqum populus agrestis, animo efferatus, quasi extra urbem patrisfamilis seu Judaeam belluinis moribus sine civilitate educatus.

Nam

Judaei propter civiliorem vitam, divin lege gu-

bernatam, quasi intra civitatem erant, ut notant Titus et Theophyl., itemque Greg., hom. cit. Itaque qud August. per eos qui sunt in viis intelligit, epist. 204, haereticos quite viventes; in sepibus ver eos qui infestant Catholicos; vel rursm alibi per vias haereses, per sepes schismata ; accommodatitium est, quia non agilur de haercticis vel schismaticis revocandis,

sed de gentilibus vocandis. Et compelle intrare quo significatur primo ardens desiderium patrisfamilis, deinde servi invitantis, id est, praedicationis aut praedicanlium quaedam constantia, et quasi violentia quaedam divina ad edomandam barbariem gentium virtute spirits etmiraculorum. Nam qud August. hineprobare solet principes christianos rect uti , ad reducendos errantes pnis corporalibus, hoc facit consequenter ad sensum illum ex ipso jam traditum de haereticis et schismaticis. Ut impleatur domus mea, quae tantae multitudinis electorum capax est, ut eam dinumerare nemo possit. Non addit hic servus Factum est, ut impersti, quia durai adhuc illa vocatio usque ad finem seculi. Vers. 24. Dico autem vobis, quod nemo virorum illorum, qui vocati sunt, id est, illo honore affecti, ut primi ips horcnae vocarentur, gustabit coenam meam,
; :

, ,

1081
perficiat
;

COMMENTARIA CAP.
.

XIV.

1082

non absolut
est
,

quod dicebamus
hos
,

intelli,

se discipline

me

addicere vult, non est qud sibi aut

gendum

qud praecipimur
ait

odisse

sed

polliccatur

felicitatera

commoda
,

hujus

vitae

quando, quod

Theophylactus

ad pietatem nobis

sed
quae

animuin
facile

praeparet

oportet

ad dura

omnia

obsCaculo sunt, et necessitudinis occasionetn bonis ope-

continget occurrere

aequanimiter

fe-

ribus prohibent.

renda.

semetipsum

Adhuc autem et, im etiam animam suam, id est vide quae diximus supra. Neque nos;

Reliqua exposita sunt supra

quae est mors,
aillictio,

ubi egimus de cruce,

adversitas quaecumque.

metipsos amare possumus plus

qum Jesum,

aut

Vers. 28.

Quis enim. Duobus exemplis dclart

,

qu
Jesu
,

ac Jesum,

sed odisse debemus nos ipsos prae

non esse rem facilem

fieri

discipulum ipsius, sed etiam

id est, ut dicitur
,

Matth. 16, v. 24, abnegare ac

,

atque etiam considerandam et ponderandam,

detestari nos ipsos

sensum nostrum
,

judicium
,

vo,

scipulum ejus paratum esse oporteat

luntateni

appetitum

vitam

sanitatem
si

honorem
illa

commoditalem, possessiones ,
queant un

quando

rpu-

gnent Domino Jesu, aut consistere vel conservari ne-

cm diquemadmodm jamdixit,bajulet crucem suam, et oderit animam suam omniaque chara. Turrim, aedificium turritum, domum turri proma,

ut

cum

praeceptis ejus.
,

gnificenti instructam.

Non potest esse non dbet fieri. Qud si fit nomenque mihi det , subsannationi contemptui et
,

Sedens, id

est,

per otium, apud se.

Computat

calculis subducit

rationem

ut intelli-

mox declaratur. Nam quod de fieri polis loquatur qum desse, docent exempla subsequentia. Quanqum non tam necesse est ut quis
exitio se exponit
,

ut

gas diligentem atque exactam supputationem.

Sumptus, sumplum.
Qui necessarii sunt. Hoc addit interpres explicationis grati.

oderit

omnia
ut

prae Jesu,

antequm

fit

ejus discipulus.
velit,

qum
se

ita sit

animo comparatus, ut odisse

Ad perficiendum.
seu consummationem

Graec
,

ea

qu ad

perfectionem
,

et statut
fieri

omnes
posse,

carnis affectus exuere, persuasus id

scilicet

requiruntur

aut ne-

Deo adjuvante. Qud

,

si

factus Jesu
nihil

cessaria sunt. irap-riiv significat, ita

rem

absolvere,

discipulus id negligat reips

ei proderit

praeter

hoc qud
,

ut nihil desit.

Non temer

aedificationem aggreditur,

factum esse discipulum Jesu

fit

cert etiam

sed metitur pris vires et mature expendit domesticas facultates

,

perditioni

obnoxius, e qud non praestet se Jesu

an sufficiant tanto operi. Qui discipu-

discipulum.

lum

se reddit Jesu, profitetur aedificationem turris

spiritalis,

Meus discipulus. Non est me dignus, ut loquitur secundm Matthaeum, praeceptore scilicet, remuneratore, Rege. Hoc igitur examen est discipulorum Domino Jesu probandorum.
I

cujusdam

cujus culmen ad conspectum us-

que Dei pertingat.

Vers. 29.
tates pares
,

Ne
si

forte, si

non suppeterent

ei facul-

Vers. 27.

Et qui

res familiaris angustior esset

ferre posset.
,

qum

ut

et

quicumque.

sumptum necessarium
Hoc pertinet
ridiculus

Buulat,

portt, portare paratus est.

Incipiant illudere ei

illudant, irrideant eura, fit

ad odium anima?.

omnibus

itaque graviter pudefiat.

Et

ve.mt. Matthaeus, et sequitur.

Vers. 30.
fero
,

Quia, superest quod

;

ad sensum.

Post me, qui quotidi crucem

Esse,
ut nec est

meam

jamque

Et, quod.

ad crucem etiam humeris ferendam pergo.

fieri,

Consummare

perficere transfert versu superiore.

me

dignus,

si

factus disci-

Quasi dicant,

hominem imprudentem
,

et insulsum.

pulus meus, id observare omittat. Proinde quisquis

Damnosum

simul et turpe est

ab incpto debere

seu manducabit panem in regno Dei. Nam quamvis faacc verba adhuc pronuntiari videantur ex person patrisfamilis, loquentis servo suo et adstantibus, tamen alluditur ad verba vers. 15, quae parabolae oecasionem dederant, cujus hic scopum Christus explicat, tacite insinuans convivis, primates Judaeorum, scribas
scilicet et Pharisaeos.quales hic

beamus. Rurss
Maith., non est

differentia est , qud hic dicat dignus, supple, praeceptore nam sic explicat hc verba Lucas, dm dicit hic, non potest meus esse discipulus; quasi d. Discipulatus meus postulat ut ego et patri et matri , et omnibus hujus
illa

me

aderant plures cn
:

excludendos. Et quia

omnium

similiter se

eadem ratio est,

ne

rect

monet Greg.

Nemo

excusantium contemnat,

dm

vocatus excust,

cm

voluerit intrare,

non

valeat. Quae sequuntur v.

et 27, reperiuntur Matth. 10, versu 37. Solm illa differentia est, qud hic dicat, qui non odit patrem, etc., apud Matth. ver, qui amat

26

plus

qum me;

ubi Matth. haetens explicat

Lucam

nos patrem et matrem, etc., quando in negotio salutis, parentm voluntatem Christo posiponimus. Sed tamcn Lucas aliquid amplius postulat, iia scilicet eorum raalam voluntatem Christo postponendam esse, ut illam etiam deteslemur, indign
significat odisse

quatens

feramus, et extinguere conemur, Aug. dicente, epist. j8, qud carnalem affectum eorum, quo et seipsos, et eos quos genuerunt, irritamentis hujus seculi obligare conantur, pi fidenterque percutere et occidere de-

mundi rbus, etiam propriae vitae prseponat, et omnia quanimvis molesta, etiam crux et tormenta, pro disciplina me conservand perlerantur, et qui eam amplecti voluerit, animo ad omnia ista paratus sit. Itaque duabus similitudinibus familiaribus dclart, quo modo quisque vires suas explorare debeat, ad rem tam arduam suscipiendam et perficiendam. Prima sumitur ab homine aedificante Vers. 28. Turrim qui si prudenter agere velit, antequm inchoet sedens computat, id est, per otium apud se subductis calculis, ut Graecum sonat, computat facultates suas utrm sint ferendis su.nptibus ad opus perficiendum ne alioqui si res ei angustior fuerit , praeter damnum impensa? perditae adhuc rideatur ab hominibus, dicentibus Vers. 30. Quia hic iiomo coepit yEDincARE, etc., id est, imprudenter ac temer incpit rem supra vires. Altra similitudo rege praelium commissuro ducitur,

1083
dsistera
,

IN

LUCAM
i

1084
est

impensarum provisarum defectu

damno-

Qui non renuntiat, qui non valedicit, qui non

paratus valedicere, renuntiare, relinquere
!t,
;

6um, quia pecunia impensa perdilur; turpe, quia opus dimidialum leslalur omnibus auctoris imprudentiam.
Vers. 31.
proficiscens

vide supra

Iturus

v. 61.

committere

bellum. Graec

Omnibus qvje possidet, omnibus quae ipsius sunt,

ut

commillat prlium,

parans

expedi-

omnibus quae suppetunt

ipsi,

omnibus quae habet

quo

tionem.

Non

prius

qum quidquam

moliatur, sedens, id est,

aliis in

modo D. Augustinus legit epist. 38, quae est ad Laetum, omnibus qu sunt ejus. Non solm enim intelliguntur
possessiones et res,

per olium, cogitt, consultai, adhibilis etiam

consilium.
Si possit
,

nominataj, id quod etiam eo loco

an potens

sit,
;

an regni sui vires

ferant.

his verbis

verm etiam personae supra, v. 26, monet Augusiinus Prloculio superior cum extrem conclusions

Decem millibus virorum nec enim potest minus qum simplum duplo opponere, nisi in praesens discri-

concordat. In eo enim quod unusquisque renuntiat omnibus

qu

sunt ejus, etiam itlud continetur, ut oderit pa,

men se suumque regnum Ad se contra ipsum.

,

velit conjicere.

trem suum

et

matrem
esse,

et

uxorem ,

etc.

Titus

Per haec indicatur,

potestati-

Non potest

non dbet

fieri,

non potest esse

inquit

certamen nobis esse cum adversis

lege
ill

cum
isla

fructu,

suo bono. Concisa est accommodatio

bus

lum rurss cum

quae in

membris
Similia

similitudinum seu exemplorum, ad hune vel simi-

< i

nostris grassatur, plurimasque animi perturbationes,

lem

modum

explicanda
,

Quemadmodm
grati,

qui res

intestinaque praelia

quotidi isthic excitt.

arduas
palatii,

aggrediuntur

verbi

aedificationem

habet Cyrillus in Caten. Exempla sumit Salvator, rbus quae maximo et praesentissimo indigent apparatu, quales sunt, turres ac palatia aedificare et bellum

conflictum bellicum, mature pris per se exfacultates et vires suas

,

pendunt

an pares

sint persi

liciendis fliciter

rbus quas animo moliuntur, ne,

,

gerere.

inconsult aggrediantur

Vers. 32.

Alioquin,
non

nec queant quod cperint

ignomini
fieri

sin

minus; qud

si

inve-

perficere, grave

damnum, cum non minori

niat vires regni sui

sufficere, ut saltem

simplum

conjunclum
qu conlra

incurrant. Sic qui desiderat

meus
et
:

il il

m numerum duplo opponat, acproinde imparem

se esse ad confliclum. illo longe agente
,

discipulus; quae res

cum

primis ardua et gravis est, ac

omnin

inlinita diaboli

mundi impedimenta
an
si

Adhuc

dm

ille

adbuc procul

pugnas comparatur aeterna salus regnumque cleste

seri

est seu abest.

apud se

dispiciat oportet

res ferai (quod

Lecationem mittens, legalione miss, missis

legatis.
,

facile

continget) ut

me causa

relinquat pecunias,

Rogat
ctt

petit
,

ea qvje pacis sunt

ad verbum

ea

domos, agros, oderit parentes, amicos, charos omnes,

abneget denique semetipsum etvium suam, valebit id
facere
;

qu ad pacem
gravius
clausula

scilicet pertinent, id est,

si

pacem, traconfligat,

de conditionibus pacis. Ne

cum

illo

an ver

sit

animo

ita his addicto, ut haec

mihi

damnum
sit

simul et

dedecus rfrt.

Haec

meaeque doctrinae postponere

nolit.

Necessarium est
fieri

ad praesentem causam aptari non

nobis aliquando reconciliatio
;

dbet,
hoste

enim, ut qui suo bono discipulus meus

velit

sit

quasi ulla
spirituali

cum

animo
tentus

ita

comparato, ut his omnibus

si

nihil

magis de-

ineunda nec enim

oportet. singulas parabola-

qum

careret

valedical et renunliet,

quando

ruin seu similitudinum particulas, exigere ad

praesentem

verm
nisi

simpliciler

rem docemur rem arduam

ita

cum

doctrin

me
si

praeceptisve meis nequeant simul

servari.

Qud

factus discipulus

meus, mihi meaeve

non suscipere

paralos; debere nos

esse in-

doctrinae haec praeposuerit, id est, ut haec servet,

me

struclos, nedeprehensi absque justopraesidio, lurpiter

meamve doctrinam
talium hostium,

negaverit, aut praecepia transgres-

terga verlamus bosti advigilanli.

sus fueril, praeter hoc qud ludibrio se exponet spiri-

Vers. 33.

Sic, ad

eumdera modum. Applical simi-

daemonum (nam quod

D. Gregorius

litudines proposito.

ait homil. 57, ipsos irrisores patimur, quos ad

matum

qui priusqum quidquam moliatur, sedens, et ex otio prius cogitt, Graec, consultt, adhibitis, scilicet etiam, aliis in consilium, ulrm vires regni ieranl, ut saltem decem millia proilucat in aciem conlra viginti millia , hoc est, simplum adverss duplum. Minus enim sine aperto sui status discrimine producere non
poiesl.

stinus, epist. 38. Ex quo colligitur jam ulteris, qud turrim aedificare , et bellum commiltere , significent discipulum esse Christi, seu christianum militiam aut vitam suscipere nam et perlectio ejus instar turris aedificanda est, ut in clum usque pertingat, et varia
:

bella

cum

carne,

mundo, ac diabolo gerenda. Sumptus

Vers. 32.

Alioqui

illo adhuc longe agente, id

suas non sufficere ad conflictum, satis ci fueril, Iraclare de conditionibus pacis, illo loiHj agente, id est, anle praelium, dinn adbuc procul abest. Utramquc similitudinem applicat Christus ad propositum concise et obscure. Sic ergo omnis ex voris qui non reVers. 53. NUNTIAT OMNIBUS QVM POSSIDET, NON POTEST MEUS ESSE discipulus. Quae conclusio concordat cum prima propositions, quae babelur vers. 26. Nam renunliare omnibus quae quis possidel , conlincl in se odisse patron! el maliein, cl animam, etc., proul notai Auguest, si inveniat vires

autern ad aedificandum et copiae ad bellandum, sunt vires ad discipulatum Christi perficiendum, hoc est, ad renuntiandum omnibus quae quis possidet , cm hoc arliculus necessitatis poslulaverit, prout exponit August., lib.

2 Quaest. evang., q. 31, et epist 89, in fine. Proinde, ut monet Basil, in Caten , similitudinum istarum scopus non est relinquere in uniuscujusque
arbitrio, ut discipulus fit Christi, vel
cit

non sed solliexpendendam esse necessariam christianismi condiiionem, qud videlieet unusquisque p.iratus animo
;

esse debeat universo mundo et propriae etiam vilae valedicere, si cum praeceptis Christi servari nequeant ; ne videlieet lusuin vel delicias esse putet Chiisti di-

, ,

1085
persuasores
habetnus),
et

COMMENTABIA. CAP.
gravem ignoininiam apud
ut qui

XIV.

1086

Jsus extendil (loquilur enim lurbis, quod supra versu

25, legitur) qui semel seprofessi sinl ipsius discipulos,

angelos Dei et viros sanctos incurrel, et damnuiu

aeternae s;dutis long

gravissimum patietur

ac proinde sic condilos Dei verbo, ut et

sapiant.

sibi et aliis

cpta non absolvent, nec

veraverit, ut qui

in vilae professione persera-

Ad

superiora respicit, inquit Beda, ubi lurrsm

non repulril apud se, tanqum

,

virluium, non soliim inclioandam, sed etium prccperat

esse

tione subduel, fuluras cruces

quibus ferendis perquoi!

consummandam. Est
al

igiiur hujus loci sententia est sal,

standum

esset usque ad

hnem. Neque ver,

,

Sicut res bona

faluuni,

que

utilis

sed

si

semel

D. Basilius uonet in Caien

uniuscujusque arbilrio
lit

evanidum,

et inellicax

factum fuerit, non est

;

relinquit Salvator, ut discipulus ejus

vel

non; sed

ratio illius reparandi ac prislinae naturae reslituendi

sic res praeclara, utilis

ob oculos pouit necessariam

disciplinai suae conditioilli

ac salutilera est, esse discipu,

nem, ne luduni
jori

quis esse putet aut delicias

se sub-

lum

meum

et ipsi possessori

et aliis

sed

si

qui

dere, et inconsult

eam

ainplexus temer violet,

mase

semel se professus fuerat discipulum

meum, amore
captus

cum

jaclur salutis,

qum
est

si

nunqum
incipere,

illi

rerum
et

terrenarum

quibus

renuntiaverat

subdidisset. Tolerabilius

enim

non

qum

perdat saporem quo per Dei gratiam fuerat imbulus

ab eo quod cperis delicere. Melius erat Mis, inquit

D. Pelrus (2 Pet. 2,
v. 21),

evanescente sapienti
,

ill

divin, qu

omnibus me
facile
,

non cognoscere viamjustiii,

causa valedixerat

seipsum infatuet, non

sup-

qum

posl agnitionem retrorsm converti, ab eo quod

est

petet ratio qu restituatur prislino statui

insipidi instar deploraus, nullius ultra

sed salis
erit.

Mis traditum
quendo
cruceni

sancto mandato.

Non ergo docet

uss

Vi-

Christus ne ipsum sequamur,

,

aut deterrel se-

deat ergo quid agat, qui se vult addicore meae disciplinae,

sed monet ut sequamur ben parati et ad

an poteril constans perseverare, et hune

ferendam

compositi.

Sed neque

vult

ut

virtutum saporem perpelu relinere.

robur ferendae crucis,

nostris viribus

et renunliandi

omnibus,
;

solis

Bonum,

id est,

bona

res, res

admodm
salis

utilis; elfi-

exigamus aut speremus sed ne volun,

cax est enim et necessaria ad humanos cibos tuin

tatem geramus contrariam

et desit nobis

quod no-

condiendos tum conservandos. Quia

meminerat,

sirum bac

in parte esse dbet,

promitlens ipse sup-

praesertim ver sacrificia solere sale condiri, addit

plere reliquum et velle et perficere pro bon voluntate,

Pbilip. 2, v. 15. Haec conditio renuntiandi seu valedi-

admonitionem salutarem
indical,

sale

sumptam, qu latenter
jusserit sal,

quare

sacriciis

Deus addi
,

quia
sit

cendi omnibus

quolies id Christi causa requirat

fuit,

ut

scilicet nihil

Deo placeat

quod

sapientiae sale

non

semper necessaria
qui discipulus ejus ponat, velut
sit

et
;

etiamnm
hanc pris

est,

discipulo

conditum.

Christ), id esl, Christiano

ita

praemonet Christus, ut
sibi

Evanuerit, desipuerit, infaluatum

reddilum
fuerit (non

fuerit,

fatuum
et alia

fieri velit,

ob oculos

enim homines solm, sed

sumptuum supputaiionem,
,

ita ut haec ipsi

,

quae nihil sapiunt,

fatua dicuntur), computruerit,

meditata ratio

omnibus renunliandum esse

ad

evanidum

et inellicax

semel laciuui fuerit, sapore

et

quam subeundam,
toto

et in

qu perseverandum, paratum

acrimoni deperdit. Sal, terrae combustae species, ut

cogilur calido et sicco,
ita liquescit et

se leneat. Quae admonitio

maxime,

Christi Domini, et

evaneseil irigido

quod secutum

est

trecentorum annorum tempore,

adulti ad Christi fidem vocati,
,

atque humido.
In

locum habuit, quando

persuadere
sibi

quo per quid

qunam

re.
ita

debebant quod res erat,

et

si

eam amsibi

Condietis? condiri poterit,

tusque deperdit
illud condiri
sali restitui
:

ut salis nalura vir-

plecierentur,

mox parenlm

charorum odia
,

ei

restituatur? q. d. impossibile est

subeunda

persecutiones varias tolerandas

rapinam

impossibile est vigorem semel

amissum
evange-

bonorum sufferendam, vitam denique eripiendam, itaque ad haec omnia prae Chrislo spernenda se tenere
paratos, fiduci in auxilio gratiae Christi collocat.

sed

qum
:

fuerat antea res

utilis, tant fil

inutilis

ac nociva

id

enim secundm

alios

lislas expriniitur.

Vers. 31.

Bomjm
,
:

est sal. Fuit haec sententia

Vers. 35.

Neque
;

in

terram, sive agrum, missum

frequens in ore Jesu

ad varia argumenta ejusdem

,

sive projectum sal

reddit

enim terram slerilem

unde

raiionis. Malih. 5, v. 13, et Marc. 9

v. V)

dicta est

legimus in Scripturis urbes quasdam ita victorum sale

apostolis peculiariter

hic generaiiier

eam ad omnes

seminatas, ut nullum

in

ipsis

germen oriretur, quod

sciplinam,
facile

eamque

inconsultis viribus suis amplexus,

salutis jactur ac
si

quoque relinquat, majori cum

ei

daenioiiurn ludibrio, ac

Quod

se subdidisset. ergo hae siinili;udines nonnullis applicantur ad

nunqum

tamen Christo ad omnes ejus discipulos extenhoe sensu Sicut res bona et ulilis est sal, sed Si ivanlerit, id est, si fatuum, evanidum et inellicax factum lueril, non potest alio sale condiri, ut vires
hic
dilur,
:

Slalum religionis suscipiendum, vel ad solam vilain aposiolicam, ne quis videlicet temer illam suscipiat, qui se imparem tant* moli senserit, accommodatio est, et non scopus earum lilteralis, sicut pcrspicuum est ex v. 20 et v 27, qui apen de omnibus Christi seciatoribus, id est, Cbrislianis inlclliguntur quemad; modm etim apud Matth., c. 10, in fine. Proinde

ejus restituanlur

lum meum,
coii(li;it,

ita res praclara est, esse discipu; ut vil, verbo, lotque conversai ione alios
si

sed

amore rerum quibus renunliandum

etiam

quae sequitur. \ EK6. 34. BORUM BST ML, qu;miV!S Matlh. S, v. 15, hoc solis apostolis et apostoticis vins uibuatur,
i

lia

eomparaiio

salis,

erat inlatuetur, et divinae sapienliae vigorem ei acrimoniam amittat , non facile prislino sialui restituetur. Vers. 35. Neque in terram utile est, quia sal terrain reddit sterilem. Unde legimus in Scripturis rirbes qtfsdanfi ita victorum sale seminatas, ut nullum in ipst6 geemou orirclur, inquit Uicton. in vois.

1087

IN

LUCAM
qum sequelam me
<

1088
professus fuisset.
:

adnotat Hieronymus scribens in Matth. 5, v. 13. Locus

<

Sic, ait

Beda,
neex-

autem Scripturae ad quem

v. 45, ubi
7a ut sal in e dispergeret.

respicit

est

Judicum

9,

omnis qui post agnilionem

colre valet, sed

veritatis relr redit,

,

Abimelech scribilur Sichimam destruxisse,

que ipse boni operis fructum ferre

neque

alios

foras mittendus,

hoc est,

ab

Neque

in sterquilinium,

qu tamen

projectae res

Ecclesiae est unitate secernendus, ut juxta praemis-

omnes

alise

corruptae

utiles sunt. Nullius ultra utili,

sam parabolam,

irridentes
aedificare

eum
,

inimici dicant, quia

tatis est

sal

insulsum

neque ad condiendum
,

alia

hic

homo cpit
<

et

non potuit consuminquit

neque ut vicem
laelior.

fimi obtineat

quo terra reddatur

,

imare.

Insinuatur per terram,

utilitatem

Theophy-

Neque

in

terram

utile est

inquit Beda

cujus

laclus,

qud

capiat

per sterquilinium
est,

injecta

Ma

germinare prohibetur; neque

,

in sterquililict gle-

autem, qud prosit. Ide rejicitur et rejiciendus

i

nium agricultur profulurum

bis

qubd vivacibus

tanqum qui nec

prosit

nec utilitatem percipiat.

immixtum, non ftare semina fntgum, sed

appositum, est
;

extin-

Caeterm non de uno solo actu peccati hic loquitur

Jsus, sed de studio ac quasi professione redeundi ad

guere soleat.

Utile

im

et

terram et sterquilidicat.

ea quae seculi sunt; et neque hic quidem

omnem psignificat
lieri

nium

viliat

plus

enim

significat
,

Dominus qum
lict
,

nitentiam

excludit,

sed

rarum
,

esse

ut
ple;

Reliquae, inquit, res

omnes corruptae
uni natum,

valent

hujusmodi pnitentiam ineant

ac proinde

tamen ad aliquid, aliquem de se usum

sal

praebent"; sed

rmque

ut desperati abjiciantur
illi

Deo

in

gehennam

magnae quidem

rei, at

si

semel factum

praesertim ver

qui inter discipulos Jesu doctorum

,

fuerit insipidum, nulliamplis

hominum usuiaccom-

acceperant locum

quos maxime oportuerat

sal esse

modum
fuerit.

est

quinim

vitiat

omnia quibus injectum

aliorum suae

fidei

creditorum.
scilicet ea quae

Audiendi, ad audiendum,
foras projiciunt ipsum, ita est

auditu

Sed foras mittetur,

Graec et Syriac
:

digna ac necessaria sunt.

ubi videri possit desse conjunclio

Audiat hase quae hactens'dixi

gat
;

expendat
,

et intelli-

sed, quae ut Latine, ita et in manuscripto Syriaco legitur

:

sunt enim observatu

ut dignissima

ita

maxime
propter

Sed foras projiciunt homines ipsum, quod est, foras

necessaria, nec sine pressa consideratione possunt intelligi,

miltitur sive projicitur, projici consuevit extra

in

domum,

non tam propter obscuritatem

qum
,

plaleam seu viam publicam, ut conculcetur ab homini-

rem

vulgi captu et affeciibus alienam

quae dura

bus,
rit

quod Matthaeus addit. Sic qui, postqum factus fue-

et gravis

plerisque

videbitur.

Audiat denique obe-

discipulus meus, insulsusredditusredierit ad ea quae

reliquerat, et sibi et aliis plan inutilis erit,
et desperatus
,

diendo et faciendo
percellat

qu

didicit, ait Beda.

,

Qu gravis
,

me causa
Ecclesiam
riores
,

omnium

aures

tanqum

si

dicat

qui haec

adeque nocivus

ac proinde foras extra

non audit, dclart se aures ad auiendum nonhabere.

meam

projectus in gehennae tenebras exte,

Hoc epiphonema tractatum

est etiam superis.

vilis

durisque tractabitur

qum

si

nuncaptu et affectibus vulgi alina, maximque necessaria, omnium aures et mentes pungit hoc familiari suo epiphonemate Qui habet aures audiendi, seu intelligendi, audiat, id est, si cui inest sapientia, conetur intelligere, quae dico. Est enim exhortatio ad conatum intelligendi, et consequenter etiam obediendi ; nam, ut August., lib. de Dono perseverantiae, c. 14, aures audiendi ipsum est donum obediendi.
:

15, c. 5 Matth.

Neque

in

sterquilinium, ut saltem

instar lirai habeatur, quia utrumque viliat et terram et fimum, sed foras mittetur, id est, foras projici so-

conculcetur ab hominibus. Quo significat discipulum Christi infatuatum, neque sibi, neque aliis esse utilem, sed ulrisque noxium, ideque foras tandem in gehennam projiciendum. Et quia locutio erat allegorica, et res signihcata gravissima,
let in plateas, ut

CAPUT XV.
1.

CHAPITRE XV.
ei

Erant autem appropinquantes

publicani et

peccatores, ut audirent illum.

2.

1. Or, comme les publicains et les pcheurs s'approchaient de Jsus pour l'couter,

Et murmurabant Pharisaei
recipit,

et scribae, dicentes

Quia hic peccatores

lis.

et

manducat cum

il-

et disaient

Les Pharisiens et les scribes en murmuraient, Voyez comme cet homme accueille les pcheurs, et mange avec eux.
2.
:

5. 4.
si

Et

ait

ad

illos

parabolam istam, dicens

3.
;

Sur quoi Jsus leur proposa

cette parabole

Quis ex vobis

bomo
ex

qui habet centum oves

et

perdiderit

unam

illis,

nonne

dimittit nonaginta

bis, et

novem
5.

in deserto, et vadit ad illam quae perierat, do-

Qui est celui d'entre vous qui, ayant cent breen ayant perdu une, ne laisse les quatre-vingtdix-neuf autres dans le dsert, pour s'en aller aprs celle qui s'est perdue, jusqu' ce qu'il la trouve?
4. 5.
les

nec inveniat eam?

Et cm invenerit eam, imponit

:

in

humeros

Et

lorsqu'il l'a trouve,

;

il

la

met sur

ses pau-

avec joie

suos, gaudens
6.

Et veniens domum, convocat amicos,

illis
:

et vicinos,

6.

Et tant retourn en sa maison,

et ses voisins, et leur dit
j'ai
:

il

appelle ses

amis

dicens

Congratulamini mihi, quia inveni ovem

meam,

quae perierat.

moi, parce que due.

7. Je

Rjouissez-vous avec retrouv ma brebis qui tait per-

7. Dico vobis,

qud

ita

gaudium

erit

in

clo su-

per uno peccatore pnitentiam agente,

qum super

dans

le ciel

vous dis de mme qu'il y aura plus de joie pour un seul pcheur qui fait pnitence,

1089

COMMENTAKIA. CAP. XV.

1090

nonaginta novem justis, qui non indigent pnitenti.

que pour quatre-vingt-dix-neul justes qui n'ont pas besoin de pnitence.

Aut qu mulier habens drachmas decem, si perdiderit drachinam unam, nonne accendit lucer8.

nam,
9.

et everrit

domum,

et quseril ddigenter

donec

Ou qui est la femme qui, ayant dix drachmes, en ayant perdu une, n'allume la lampe, et balayant sa maison, ne la cherche avec grand soin, jusqu' ce qu'elle la trouve?
8. et 9.

inveniat?

Et aprs

l'avoir trouve,
et
j'ai

Et
:

cm

invenerit, convocat arnicas et vicinas,

niihi, quia inveni

et ses voisines,

leur dit

elle appelle ses amies Kjouissez-vous avec

dicens

Congratulamini

drachmam

moi, parce que perdue.

retrouv

la

drachme que

j'avais

quam perdideram.
10. Ita dico vobis, gaudium erit

coram

angelis Dei,

10. Je vous le dis de

joie

parmi

les

mme Il y aura une grande anges de Dieu, lorsqu'un seul pcheur

:

super uno peccatore pnitentiam agente.

11. Ait
lios;

fera pnitence.
fi-

autem
dixit

Homo quidam

habuit duos

11.
fils,

11

leur dit encore

Un homme
:

avait

deux

12.

Et

adolescentior ex

illis

patri

Pater,

da mihi portionem substantiae, quae

divisit
illis

me

contingit.

Et

12. Dont donnez-moi

le

substantiam.

jeune dit son pre Mon pre, part du bien qui doit me revenir. Et pre leur fit le partage de son bien.
le plus
la

15. Et non post multos dies, congregatis omnibus,

adolescentior

filius

peregr profeclus est in regionem

longinquam,

et ibi dissipavit

substantiam suam vi-

13. Peu de jours aprs, le plus jeune de ces deux enfants, ayant amass tout ce qu'il avait, s'en alla voyager dans un pays fort loign, o il dissipa tout

vendo luxurios.
14. Et postqum omnia

son bien en dbauches.

consummsset, facta
et ipse cpit egere.

est

fams valida in regione

ill,

14. Aprs qu'il eut tout dpens, il arriva une grande famine en ce pays-l ; et il commena tomber dans l'indigence.

15. Et abiit, et adhaesit uni civium regionis illius. Et misit illum in villam suam, ut pasceret porcos.

15. Alors il s'en alla, et se mit au service d'un des habitants du pays, qui l'envoya sa maison des champs pour y garder les pourceaux. 16. Et l il et souhait remplir son ventre des cosses que les pourceaux mangeaient ; mais personne ne lui en donnait. 17. Enfin tant rentr en lui-mme, il dit Combien y a-t-il de serviteurs gages dans la maison de mon pre, qui ont du pain en abondance ; et moi, je meurs ici de faim
: !

16. Et cupiebat implere ventrem

suum de
illi

siliquis,

quas porci manducabant

17. In se
rii

et

nemo
dixit
:

dabat.

autem reversus,

Quanti mercena:

in

domo

patris
!

mei abundant panibus

ego autem

hic fam pereo

18. Surgam, et ibo ad patrem

Pater, peccavi in
19.

meum, et dicam clum et coram te Jam non sum dignus vocari filius tuus
:

ei

fac

me

sicut

unum

18. 11 faut que de ce pas je m'en aille trouver mon pre, et que je lui dise : Mon pre, j'ai pch contre le ciel et contre vous, 19. Et je ne suis plus digne d'tre appel votre traitez-moi comme l'un des serviteurs qui sont ; vos gages.
fils

de mercenariis

tuis.

20. Et surgens venit ad patrem suum.

Cm

autem

adhuc long
ricordi

esset, vidit illum pater ipsius, et miseest,

motus

et

accurrens cecidit super collum

ejus, et osculatus est

eum.
:

20. Il partit donc, et s'en vint trouver son pre. Lorsqu'il tait encore bien loin, son pre l'aperut,
et

21. Dixitque

ei filius

Pater, peccavi in
filius
:

clum
tuus.

en fut touch de compassion,

21. Et son
fils

et,

courant

lui,

il

et

se jeta son cou, et le baisa.

lui dit
:

coram

te,

jam non sum dignus vocari

Mon
;

22. Dixit
te

autem pater ad servos suos

;

Cita profer-

tre le ciel et contre

vous

je

pre, j'ai pch conne suis plus digne d'tre

stolam primam, et induite illum

in

et date

annuejus
:

appel voire

fils.
:

lum

manum

ejus, et calceamenta in pedes

23. Et adduaite vitulum saginatum et occidite; et

22. Alors le pre dit ses serviteurs Apportez promplement la plus belle robe, et l'en rvlez; et mettez -lui un anneau au doigt et des souliers ses
pieds.

manducemus,
vixit
lari.

et

epulemur
filius

24. Quia hic

:

meus mortuus

erat,

et

re-

23.

Amenez un veau

gras,

et le
;

tuez;

faisons

perierat, et inventus est.

Et cperunt epu-

bonne chre,

et rjouissons-nous

25. Erat autem

filius

ejus senior in agro

et

cm

que voici tait mort, et il perdu, et il est retrouv. Ils commencrent donc faire grande chre.
fils

24. Parce que

mon

est ressuscit;

il

iait

veniret, et appropinquaret domui,

audivit

sympho-

niam
quid

et

chorum
essent.

25. Cependant son fils an, qui tait aux champs, revint ; et lorsqu'il fut proche de la maison, il entendit
la

26. Et

vocavit

unum de
illi
:

servis,

et inlerrogavit

musique
26.
Il

et la danse.
lui

hc

27. Isque dixit

Frater tuus venit, et occidit

manda
27.

appela donc un des serviteurs, et ce que c'tait.

de-

pater

tuus vitulum saginatum, quia salvum illum

recepit.

serviteur lui rpondit : C'est que votre et votre pre a tu un veau gras, parce qu'il l'a recouvr en bonne sant.
frre est revenu
:

Le

28. Indignatus est autem, et nolebat introire. Pater ergo illius egressus, cpit rogare illum.

28.

Ce

qui l'ayant fch,

sorti

mais son pre tant

il ne voulait point entrer pour l'en prier,

29. At

ille

respondens, dixit patri suo

Ecce

tt

29. Celui-ci prit la parole, et lwi-dil

Voil dj

1091
annis servio
terivi, et
tibi,

IN

LICAM
tant d'annes

1092

etnunqum mandalum tuum prajnunqum dcdisti mihi haedum, ut cuin ami:

cis

meis epularer

30. Scd postqum

ne vous ai jamais dsobi en m'avez corn mand; cependant vous ne m'avez jamais donn un chevreau pour me divertir avec mes amis.
30. Majs aussitt que votre autre fils, qui a mang son bien avec (les femmes perdues, est revenu, vous avez tu pour lui un veau gras. 31.

que

je voug sers, et je rien de ce que vous

hius tuus hic,

qui devoravil

substanliam suam
illi

cum
illi

meretricibus, venit, occidisti

vitulum saginatum.
:

31. At ipse dixit

et

Fili, tu

semper mecum

es,

omnia mea tua sunl.

32. Epulari

Le pre
,

lui

dit

Mon

fils,

avec moi

et tout ce
il

que

j'ai est

vous tes toujours vous.

autem

et

gaudere oportebal, quia

:

fra-

32. Mais
ter tuus hic

fallait

mortuus

crat, et revixit

perierat, et in-

bien (aire un feslin, et nous rvoici tait

il

jouir, parce

que voire frre que

;

mort, et

il

venlus

est.

est ressuscit

il

tait

perdu, et

est retrouv.

COMMENTARIA.
Vers. 1.

Erant appropinquantes, appropinquaquando res

ferret.

rum,

si

propheta aut vir sanctus

ii

esset,

im ver

ta-

bant quodam tempore, vel solebant appropinquare,

familiariter accedere,

lem judicandum, quales sunt

quorum contubernio

utitur, ut solet similis simili gaudere.

Nam

si

ex legis
est,

Ei, Jesu; freti peispect ejus humanilate, qu ne-

praescripto,

omnis corporis immunditia vitanda

minem

fastidiret.

quant magis peccati, quod possit etiam ad su imita-

Piiblicani. Prcedit Graec ompes,

vel quivis sine discrimine;

quod

est, multi,
j

tionem trahere, quo cavendum lex omnis inculcat,

et

quod tamen Syriac non

de quo jam-

malorum docet vitanda

consortia

? Ipsi

ergo, pu-

magis legitur qum Latine.

blicorum peccatorum consortium vitabant

;

qum

ac-

Et

alii

peccatores, infmes reputati

curatissim, et ne alloquio quidem eos dignabantur,

di egimus.

mult minus mens aut consuetudine. Hinc saepis

:

Ut audirent illum, praedicantem

agite
:

Pnitentiam

hoc commenlum Christo objecerunt; vide Matth.

v. 11,

9,

appropinquavit enim regnum clorum.

Non

ac-

etsup.

7, v. 39.

Hi oderant tantm et vitabant

sit,

cesserunt ad Jesum, ut fautorem scelerum ac peccato-

peccatores,

cm

verae pietatis

omnium, omni oc-

rum suorum,
tur. Allecti

sed ut aegroti ad niedicum, ut sanaren-

casione, procurare salutem, peccantes ad meliora re-

enim promissione regni clorum, provo-

vocare, pnitenles
cipere.

summo cum

charitalis affectu re-

cabantur ad pnitentiam
agnoscenles e
sibi

quam

Jsus

requirebat

opus esse, quippe peccatoribus.

Vers. 3.

Et

ait, Jsus,

quod Syrus

addit. in-

Vers. 2.

Murmurabant, clam Jesu apud populum

reprehendebanl, quod laudare oportebat,

Ad

illos refutandos.

Quamvis responso essent

sequacem

id

digni, pro solit

tamen mansuetudine, reddit

facti sui

et gratulari peccatoribus pnitentiam.

Piiaris-ci, qui

rationem.

nusqum aberant, sed omnia Jesu

si

Parabolam, similitudinem.
mentis eos refulsset, jam

Cm

alis

aliis

argutri-

curios observabant,
possent.

quid rapere in calumniam

id fecit, allalis

ordine

bus simililudinibus, fer sumptis rbus quae inter

Quia, superest quod ad sensum.

homines
perdiiis
;

fieri

consueverunt, de ove, drachm,

lilio,

Hic, qui prophela videri, et haberi vir sanclus

vult.

quibus dclart,

qum

grata

sit

Deo peccasint requi-

torum conversio, et quanta proinde cura

Peccatores, homines peccatis infmes, quales inter

alios erant publicani, perjuriis, rapinis,

rendi, quantque clemenli suscipiendi; nec tantm

pauperum-

non obmurmurandum

iis

qui requirunt peccatores ac

que oppressionibus infmes; manifesti malique exempli et quasi incorrigibiles peccatores. Publicauum ad

suscipiunt, sed contrario

congratulandum et susci-

pienlibus et susceplis.

exemplum summae
Manducat cum

nequiliae ubique ponit.

Vers. 4.
quis

Quis ex vobis homo, quis homo ex vobis,

ex vobis, quis vestrm.
lict
sit

Recipit, adcolloquium.
illis. Verisimile es!,

hominum

poslqum Jsus

Qui habet, habens centum oves, dives

gregis

concionatus luisset, prandium Jesu ab bis saep obla-

centum ovium.
si

tum

fuisse, ut

quibns placuisset concio. Volunt autem

licere per legem, nec

Et

perdiderit, et perdens, Latine claris omit-

dicere

idnon

Jesum

id faclu-

titur et.

Erant autem appropinquantes ei, Yers. 1. sponl scilicet ad ipsum veniebant, piblicani, Graec o'mnes, id est, quivis sine discrimine, et peccatohes, pubhcis peccatis infmes, lanqum aegroti ad niedicum, allecti videlicet promissione regui clorum et spe sanitatis, ut audirent illum, ad concipiendam pnitenliam. Et murmurabant Pharis^ei, etc., quia Vers. 2. hic peccatores recipit, ad colloquium et familiarilatem, im, quod indignius, manducat cum illis, passim scilicet occasione data. Signilicatum volunt, si vir sanctus esset, malorum consuettidinem ei vitandam fuisse, quod cm non faciat eisesse similem, quorum

ulitur consuetudine. Ipsi enim pra fastu ad sanctimonia oslentalionem diligenter vitabant peccatoruna

consortia, ne scilicet rontaminarentur. Dominus ver se rect lacre dclarai tribus parabolis seu simililudi-

nibus ex

communi usu sumptis, de ove

procligo.

et

drachm

perditis, ac de filio

Primae ver parabolaB,

quae Malthtei

scopus non est alius,

18, et secundae, quee ei similis est, nisi ut ostendat, quemadmo,

qui ex multis ovibus unam paslor pecorum amissam diligenter quaerit, de inventa gaudet, eamque reportt in humeris, et alios ad congaudendum excitt, nonreprehendilur, sed laudatur, mult minus se reprehendi debere, qui velutpastor animarumul-

dm


1095

C0MMENTAK1A. CAP. XV.

vel

1094
sibi locupletior,

Unam

unamsolam.
unius

un videtur

qum

caeteris

omnibus.
aflir-

Nonne,

etc.,

damno tanloper commovelur,

Porr interrogatio bactens pendens, aequivalet

ita se

ut (dimiitit) relinquat
dise

commissas

in

esteras omnes, alterius custo- | mationi; q. d.: lia omnin est, deserto, ubi pasci graniinibuscon- ( manis, vel vobis ipsis testibus
Il-

res habet in hu-

sueverunt. Et vadit ad. Abit sollicitus quaesitum. qu.e perierat seu periit. Graec , perditam.

Vers. 7.

Dicovoris.

Accommodt extremum

simi-

um

liludinis proposito, reliqua intelligenda relinquens.

.

Donec, non cessans queerendo, non conquiescens,

donec inventai.

Jta. etc., similiter.

Quemadmodm homo

ille laeta-

lur
scilicet

cum

amicis et vicinis suis, ob

unam ovem quam

Vers.
nit, id

5.

Imponit,
est,

nonne

Nonne imposit

recuperavit, magis

enim moris

nam cm
:

tardigrada
agilur.

ovi-

vem

oves suas, quae

erit,

qum ob reliquas nonaginta nonunqum sunt periclitatae sic

;

cu!a, celeris gestatur per

viam qum

Gregoinveuis-

gaudium

pro,

est,

seu esse solet, gaudelur.

rius Nyssenus, in Caten

set

Cm

autem pastor

In coelo, inter eos qui clos habitant, inter angelos

;

ovem, inquit, non punivit, non duxit ad gregem ur-

quos nominal,

in Ira, v.

10

nam
est,

illi

gendo, sed superponens numro et portons, clementer

Christus haec diceret, clos incolebant.

soli, cm Deum ipsum

annumeravit gregi.

non nominat, quia

is

immutabilis

nec ob recens

Gaudens, aniplis de e, qum de nonaginta uovem,

quibus nullum imminuerat periculum. Gaudebit, inquam, actu, id est, singulari quodam et praesenti gaudio. Non est sententia, magis diligi aut pluris fieri imam ovem inventam qum multasnunqum perditas, sed singulari qudam et praesenti laetiti dominum affici

quod
nova
lis,

accidat, et attent
ipsi oritur

ab ipso consideretur, bonum,

animi

affeclio,

quemadmodm

ange-

quibus accidentarium gaudium intendi, remiiti,

potest.

adeque desinere

Super, de uno, solo peccatore, qui peccando,

Deo ejusque
aetern

lege recesserat,

ac proinde perierat,

propter hanc ovem, qu non afliciatur propter re;

morte dignus.
si

liquas

tum qud
aliis

singularis ratio cogitandi ac laelandi

Poenitentiam agente,

pnitentiam agat,

si

ad

de hc occurrat, invenlio, inquam, perdilae, quae non

occurrit de

Deum
illi

convertalur,

si

peccata detestatus vilain ineat

divinae
legis.

(unde

et soient

homines de novis ac
laetari

secundm praescriptum
pristinos errores,

Non imputant

felicibus fortunis

magis cogitare ac

qum de ve-

quos semel condonrit Deus,

teribus etiam majoris momenti),

tum qud gaudium

magis sentiatur
caeteris

sed applaudunt ad novae vilae studium recurrenti.

animi de bc ove inventa, propter opposilam animi

tristitiam

Subindicat autem, pnitentiam

hominum

in

terra,

de edem

mox

perdit,

notam esse

beatis in clo

nec enim gaudere quis

qum

illud

quod animo inhaeret de

simul

potest de re incognit.

Sed quare clestes gaudent

ipsi

omnibus, quod utique babitu majus

Vers.
6.

est.

de peccatore con verso ? an quia

nigni sunt,

erga homines be-

Veniens, cm

venerit.

quod

ait

Euthymius? an quia peccator qui

dilatalur

Convocat, nonne convocat amicos.

dium

intus conlineri sic nequit, ut

Magnum gaucum amicis non

iuerat, ipsis similis redditur, justus ac sanclus? vej

quia

numerus ipsorum reparatur? aut quia

communicetur.
Congratulamini, congratulemini mihi, gaudeteme-

Dei gioria ac regnum? Haec omnia vera sunt, sed

quae bc potissimm spectal raiio, est, quia sciunt,

cum.

Que
novem

perierat. Perditam?
sibi salvas,

Non

jactat nonaginta

de un recept gloriatur, eque

rem esse Deo graiissimam, omnes homines tener diligat, tanqum oves pascuae suse, nec quemquam eorum perire velit. Id ospeccatoris conversionem

qui

tr ad se venientes erraticas oves suscipit, et humaniter tractt. Idem judicium de parabol drachmae.

nonaginta

novem oves

fuisse salvas. Itaque ovis per-

Quamvis ergo

ille sit utriusque scopus et ex eo utrainque facile liceret inlelligere, sine scrupulos inquisitione, quid per singulas earum partes significetur; quia tamen omnes veteres tam Lalini, qum Graeci per earum singulas aliquid signilicatum esse voluerunt, et ipse delectus exeinplorum alque accurata descriptio boc videtur poslulare, merit quoque de boc satagendum est. Homo igitur ille Cbristum, veruin pastorem, dsignt centum oves plerique antiqui, ut Cyril, in Caten, Gregor. in hoc Evang., Theophyl. et alii intelligunt lotam naturam rationalem ex hominibus et angelis constantem, et ita nonaginta novem in deserto relictas, esse angelos in clis, unam veio perditam sive errantem humamim genus. Sed qui ovis peidita cum relictis reliquis ejusdem giegis ante luit, angeli ver velul aliud armentum sub eodpm pastore constituunt, bine insinut August., lib. 2 Quaast. evang., q. 32, et ut videtur, aptis ad propositum, gregem cenluni ovium esse humanum genus; quamvis qud nonaginta novem in deserto putet esse Pharisaeos solitutinem in animo, id est, superbiam gerentes qud soli justi videri vellent, proposito minus quadret, quia certum est, illas
,
:

quisque peccator, per fidei aut morum dissonantiam aberrans socielaie bonor uni. Hune docet Christus non esse negligendum, quasi jactura esset parvi pretii, sed reliquorum cura ad
dit est singularis

tempus posiposil esse sollicit reducendum. Talkm ilaque cum Christus invenf.rit, Vers. 5.

imponit in humf.ros, id est, per summam humanitatem supportt infirmitatem ejus, donec paulaiim robur accipiat, ad subeundos labores pnilenliae, de qu Cbristi humanilate vide Isaiam, c. 4, v. 11 In brachio suo congregabit agnos, etc. Facit etiam hoc gaudens. prae humanitalis magnitudine quasi sibi ad:

buc

magnum

obtigisset benelicinni.

Quod exemplar

humajoissimae pietatis tanti fecerunt veteres, ut hauc

ifflaginem pastoiis,
c. 7 et

ovem

in

cris calicibus insculpcrent, leste Terlul.,

10. Qua; ver v. 6, et vicinos narralur dicere, exponil ipse Christus, applicans parabolam ad propositum, ex aliqu parte relinquendo reliqua.

bumeris reporiantis, sade Pudiciti, pastor pecorum ad amicos

Dico voris, seri et graviter, licl rem Vers. 7. vobis ineognilam et veslro judicio paradoxam, quod ita, ad simililudinem scilicet pastoris g.iudentis, et

amicos ad congratulandum invitantis, caudium erit

, , ,

1096
lendit, inquit Eutliymius,

IN

LUCAM
pereant,
vel

109<5

Deum

veliementer sitire cu-

jusvis peccatoris pnitenliam.

Cm

itaque intelligunt
lae-

superbi ac despectione pietate omnin abalienentur ; sed rem Deo clilibusque jucun-

reverti ad

Deum, homineru
salisliat, Dei,

qui luerat aversus,

lantur et exsultant, quia Dei desiderio et erga homi-

dissimam lciunl, qui instar ovium perditarum quaesitos , ad Deum conantur reducere ut cert mult
;

nes amori
et

inquam, quem
est,

unum amant,
Nec quale-

majus studium meretur haec

recuperatio
:

quibus

id

solum gratum

quod

illi.

qum vilis oviculae quod pra-cipuum munus obit Filial hores,

v.

cumque gaudium de
bus
est,

peccatoris conversione cliti-

minis, qui venit qurere et salvare quod perierat, in-

sed

iral9,

v.

10, Matth. 18,

,

H.

id

Quam super, majus qum de nonaginta novem, lis, numerus certus pro incerto, respectu est, m
ii
l

QVM

MULIER

VUlgO.

ad parabolam habito.
Justis, qui permanserint justi et

Deo

grati.

Qui non indigent poenitentia

seu conversione ad

Draciimas. Genus nummi argentei est drachma, cusum pondre drachmae, ejus valons cujus est regalis Hispanicus simplex, quod jam saep diximus. Decem. Mulierum est pecuniam minutam servare
ac dispensare.

Deum, quia Deo ejusque

est justus
,

lege

non recesserunt. Non

qui non quolidi confiteri peccata sua de:

Unam

vel
,

unam

solam.

beat

et orare

Dimitte nobis dbita rwstra

verm

Lucernam
Everrit
,

qu scrutetur omnes angulos doms.

loquitur hic Servalor, de poenitentia ineund ob hu-

adhibitis scopis

movet sordes
Et

totius do-

jusmodi peccata quae Deo separrint

tis

justi pecca-

ms, necubi
Ita
tit,

immunes non sunt, verm hujusmodi

quae Dei

rect

gratiam non excludant. Porr qud dicitur, majus in

domum. emendrunt Komani correctores, pro everquod plerique omnes libri habent everrit , quod
everrit
;

inler sordes lateat.

clo esse gaudium de uno solo peccatore pniiente

est verrit sivescopat, ut ait

Epanorlhotes noster maita

qum de mullis justis perseveranlibus dium novum ac prsens, qud nova ac

gaudendi occurrat de
illo
,

intellige

gau-

nuscriptus.

Omnes enim haclens adnotrunt

sic clar et Graeca et
libri.

esse
:

singularis ratio

legendum, quia

Syra habeant

quae non occurrit de his.

;

sed fer defuerunt

qui
scribat verrit
:

Hentenius invenit
,

unum

Quae tamen ratio non praefert illum bis

sed quemad-

nos in Regio textu

ex Complu-

modm

patrem contingat amplis

convalescenti
,

laetari,

de unius ex

tensi expresso, et in Missali

fdiis suis

aut ex periculo evasione,

lametsi hos
et

dominic

terti post

Romano Pii V jussu edito, Pentecosten, quemadmodm jam

everrit.

qum de constanii reliquorum salute, qum illum magis diligat. Jam sententia
vatoris est
:

in Sixtinis Ribliis,

legimus
legi.

Zegerus indicat
,

ita

mens

Sal-

apud Chrysologum
Evangelia
,

D. Gregorius
evertit
,

homil. 34 in
,

Si

lantum

est in

clo gaudium, de poe-

etsi

exponat
aliis

quod

est

perturbt

nitentia unius peccatoris; ergo

Deo gratissima
enim

est poe-

nott tamen in

codicibus scribi, emundat, quo-

nitentia peccatoris

clitibus
sit.

nihil placet, nisi

modo
et

quod Deo gratum

unius peccatoris
,

Si

Deo grata

est pnitentia
,

cert habet Ambrosius initio epistolae primae mundans domum suam. Fuit haec altra versio,
si

quant magis multorum

adeque

quam

interpres secutus fuisset, aut cert vertisset,

omnium?
conversio
in terra

Si

omnium peccatorum

pnitentia sive

et scopis

mundat domum, ut supra, cap. 11,

nec

v. 25,

non

Deo

grata est, ergo rect facio ego, qui hic

fuisset relictus depravationi locus.

modis omnibus laboro, ut peccatores ad p-

Diligenter, accurat
donec inveniat.

facit

quaerendi finem

nitenliam et salutem

adducam nec proinde

;

locus est

obmurmurationibus

vesiris

iniquis

illis

et adversalict in-

riisDeo omnibusque clitibus. CertDeus,

finilum

inventa, magis

hominum abs

se conditorum

numerum
Qud

possi-

Cum invenerit scilicet gaudet de e qum de reliquis novem servatis. Convocat. Non temprt sibi prae gaudio, quin rem
Vers. 9.
,

deat, ne

unum tamen
,

illorum perire vult, sed ad

signiiicet amicis suis

omnibus.
finit

unum omnes salvos

quis

fieri, 1

Tim.

2, v. 4.

si

ergo

Quam terdideram? Hic

lens affirmationi,

interrogatio

aequipol-

eorum

deserto

Deo ,

perdilionis periculo se ex-

qud

iia fieri soleat inler

homines
,

posuerit, prout san mulli;

non

est

comniittendum
,

estque haec similitudo

eadem cum praecedente

;

cert

ut

eorum qui

se meliores existimant

vel negligenti

eodem

fine et scopo allata

in

qu drachmae compa-

in coelo, tum ipsi pastori Christo ut homini, tum angelis, et animabus justis, tanqum vicinis in clo

commorantibus. Haec enim omnia comprehendit illud, erit, tametsi tune neque Christus ut homo, neque animae in clo essent; quanqura illud, erit; etiam pro, est vel esse solet, expoui posset Super UNO PECCATORE POEMTENTIAM AGENTE, et ita Stilicet revertentead pastorem et gregem, quam super, subaudi, majus qum, nonaginta novem justis, id est, super inultis ; numerus enim certus pro incerto poni:

esse unumquemque peccatorem, et nonaginta novem in deserto esse non superbos.sed bonorumsocietatem. Vers. 8. Aut qu^e mulier habens drachma decem. Idem et hic scopus est; ubi similiter mulier ty-

tur sed habetur respectus ad parabolani, ubi expressus numerus :qui non indigent pnitentia, qu revertantur ad Deum ab errore quo carent. Ex quibus duabus particulis, uno peccatore, et nonaginta novem
;

eratiile

drachma, pondre unius drachmae cusus , signilicat hominem , cujus menti imago Dei impressa est, sicut nummo imago rgis. Miratur aulem latque tractt August.,lib. 8 Conless., unde lit qud majus sit gaudium de uno pniiente qum de mullis justis, cm majus bonuin videaiur postulare majus gaudium et allatis pluribus exemplis, illum esse modum omnium rerum, ut majus gaudium majore molesti aut periculo praecedatur.
gerit Chrisli, seu sapienliae incarnalae
;

pum

id est,

numuius argenteus

vel aureus,

justis, patet

qum rect supra, dixerimus,oveiu rraatem

Quo

signifient

Uocper acciUens

fieri

raiione periculi

, ,

1097

COMMENTAKIA. CAP. XV.

ita

lO'is

ratur homo, qud, ut drachmae imago rgis,

menti

de tu gubematione pendere. Assigna ergo

meo

li-

hominis Dei imago iinprcssa

Vers. 10.

it.

bero usui partem bonorum luorum

fit.

qualem

siatuisti

Erit
in
justis
;

Grsec, est,

mihi emaneipato addicere, ut libr e utens,.valeam

negoliari,

Coram

superest Latinx phrasi.

eamque negotiando augcrc.

filius

Angelis Dei
super novem

clo super
ici

u.no,

majus etiam qum

atidil
,

Et. Quia non iniquam rem

petere videbatur.

quod tamen non

quia

Nam
iiliis

etsi null lege vel

consueludine, pater

dm

vivit

jam

dixerat,

qum

super nonaginta novem.

suis

bona sua
si velit

parliri cogatur,
;

non vetatur tamen

signiiicala, ut

Reliqua pete ex versu 7 prcdente.

Vers.

id
eis rur-

facere,

postulat

autem res

H.

Ait autem. Syrus

Et dicebat

id hic l'actum dicalur.

sm
neni

Jsus. Addidit tertiam parabolam seu siniililudi,

Divisit pater, partilus est, distribuit, libr uten-

eodem pertinentem, sed long ampliorem

;

plu-

dam

ddit illis

filiis

suis substantiam, unicuique par-

raque significintem
vilain

describcniein
,

inquam,

lat et
,

tem substantiae
vox Graec ac

perditam peccatoris

el
,

pnitentiam

illius

et

qu eum contingeret. Alia est hic mox illic oaa, hic fli&; sed quia utra,
:

facilem Dei condonationem

obmurmuralionem deviderentur.

que idem
terpres.

significat
po

utramque substantiam venit

significat,

in-

nique justorum aut qui jusli

sibi

Nam
,

tum vitam

tum

id

quo

Homo quidam,
non
tic describil

dires; videlur res gesta narrari, sed

vitamsustinemus, victum, pecunias, facullates. Syrus

hic dicit
petierit

est nisi lcta bisloria,

qu allegoric seu aenigma-

possessionem suam.
:

Quanqum

senior non
,

Jsus, quod vult intelligi, sicut alias

partem suam

definiens

tamen pater quan,

ssepis.

tum judicaret dandum

fii.ios, talis

juniori, eo ipso delinivit

,

tan-

Duos
Intelligit

ingenii, quale

mox

describitur.

tmilem deberi seniori

oblulit
;

alque etiam

ipsi

Jsus seipsum, unuin

justilicet

cum

Ptre et Spiritu
filios, variae
,

sed discrimen

fuit

qud junior

manus partem suam

in

sancto
indolis

Deum, qui
,

etaloptet in

bonis palernis separaverit, senior maluerit conjun-

homines quosdam in justiti persvrantes quosdam inconstantes et justiii desciscentes. Est

enim, inquil Euthymius,
et

ctam cum patris substanti partem suam possidere

et inseparabilem

cum

ptre vitam agere.

justorum pater et peccato-

culo significatur, qud Deus,

et justiticatum
,

rum, utpote per (circumcisionem aut) lavacri rgnrt ionem ab ipso adoptatorum
est.
;

variisque

Hoc versi hominem se creatum tum animi tum corporis

in

de fidelibus enim sermo

,

tum
v.

nalurae

tum grali, donis ornatum, relinquat

Peccatores intelliguntur publicani, meretrices

peccatis publie

manu

consilii sui,

utloquitur Ecelesiasticus, cap. 15,

aliique

infmes.
illi

Justorum autem

14; esse autem quosdam qui idoneos se reputent

4

gnre comprehenduntur lam

qui su aliorumque

ut his bonis ben per se utanlur, nec opus habeant

hominum
niores
et

opinione,

qum

qui rvera sunt justi.

,

Vers. 12.

Adolescentior, junior

ut ulteris de Dei auxilio et continua cura guberna-

ut soient ju-

tioneque dependeant. D. Augustinus

lib.

2 quaest.

minus sapere, menleque inconstantiores esse minus lerentes alienum imperium, aspirare ad limihi

Evang., cap. 35
nio

Vivere, inteltigere, meminisse, inge-

alacri exceller e,
in
,

bertateiu.

qu
liberum usum portionis seu partis subtrium

potestatem
etc. Sic et
:

Da

munera homo per liberum arbiHieronymus, epistol 146 ad Daista divina sunt

omnia

accipit

stantif, facullatum, bonorum.

omittit Syrus.

Vocem

substantice

masum

Substanti Dei est omne quod vivimus

in

sapi-

mus, cogitamus,

verba

prorumpimus

hc Deus
'

Qu. me contingit, partem quae ad

me

pertinet,

qualiter universis et in

commune

largitus est, etc.

,

et

qu mihi debetur
si

ut

filio,

quam

daturus mihi esses

paul post

Ddit

eis

liberum arbitrium
:

ddit mentis

rus,

uxorem ducerem, aut relicturus si morereris. Syqu venil mihi ex domo lu. Quasi dicat Jam ad
:

propri libertatem , etc. Titus Tradidit illi pater universam crealuram in possessionem. Denique Eulby-

justam aetatem perveni,

ipse et

et

eam prudentiam qu me
,

mius
est,

Substanti sive divili Dei, sunt charismata, id

dividit fidelibus.

bona mea regere queam

nec opus

sit

diutis

dona qu

seu mali conjuncti, quo animus magis exstimulatur in affectum novum, quia ab assueto non lit passio. Vers. 11. Ait autem. Hc terlia parabola idem spcial, quod praecedentes, sed cum aliqu did'erenli; qud illae significent quidem, quanta cura Deus requirat reversionern peccatoris, h;ec ver quanta beni- nUate et laetiti suscipiat revertentem iia ut sit quasi appendix praecedentium, et explicalio illius laeUtiae quam dixerat esse in inventione perditi peccatoris, sic amjilis conlunderet Pharisaeos, qui murmurabant, qud cum peccatoribus versarelur. Homo Quidam Habdit duos filios. Oud homo hic signilicet Deum Pairem, vel simphciter Deum, vel, quer in idem redennt, Christum Dominuro, non est dubium;

Pnitenti, c. ; Pacianus, epist. 1 ; idem Auust. tract, de Tcmpore barbarico, c. 7, et alii inielhgunl justos et pnitenles, et quidem mult aptis et ad
lilteram
;

scopiim Chrisii, cum Pharisis disputantis. Hoc et Hieron. ampleclitur, epist. U(5 ad Damasum, sed hc ralione, ut sensu mystico etiam de Judseis et genlibus intelligi posse doceal; quod nobis vcrissiir.um
videlur. Itaque Homo quidam habuit duos filia't ambos sibi dileclos et morigeros. Er dixit adolf.scentior ex illis Vers. 12. ut solettas illa minus sapere, esse inconstans, avidaue libertalis. Nam ut Ambr. lib. de Interpellt, c. 7 ' habet puerilia innocenliam , senectus prudentiam juventus verecumliam delinquendi adolescentia sola'

quandoquidem hoc spectaret maxime ad

de

auclorum dissensio. Aug., lib. 2 seniorem significari pop;iliini Judaicum, per juniorem gnies, lia et Cyrill, hic in Gaien, et alii. Ambros. ver, lib. 2 de
duobiis
(il/is

est

Qitesi. evang.

q. 5">, sentit per

est invalida virihus, infirma consiliis, vitio calens stidiosa monitoribus, illecebrosa deliciis. Pater'

l'a-

..,

mihi i'Ortionem surstanti^, hocest,

bonorum, ,[wr

s- s.

XXII.

35


1099
Vers. 13.
IN

.UOAM
corporis
oculis id

1100

Et non post multos mes. Paucis

;

au-

quidem donis ac bonis,

manifestum
esi,

saep etiam

honrnum

tem post diebus

Congregatis

fervel

enim juventus

in pcrliciendis

quimadmodm

in parabol,

animi conceptibus.
et consarcinatis

qua3 hic simul servit exempli loco; ex animae aulem

omnibus, qusc

paire
in

bonis,

donum

inielligrntii: scieiitia-que

ben Vivendi,

acceperat, agris niinirm et aelibus in prissent

pecuniam

redactis. Syrus

collegit

qucumqne ad

se

peccandi consuetudine obscuralur, adeque obruilur, habitus virtulum commutantur cum pravis habitibus
vitiorum, (ides morlua ndditur, spes vertitur in prae-

pervenerant.

Apolescentior; senior enim apud palrem remansit

sumplionem, profligantur charitas caeteraeque

gi

graiia-

tanqum prudens,

ait

Eulhymius.
,

aluni facienli-s, graine gratis data; efliciuntur in-

Longinquam, long sitam domo patern

ut

nempe

utiles,

nalurae dotes vitianlur,

omnia denique

Deo

qu longis abesset

ptre, e liberis viveret, et

accepta bona, creaturae servire coguntur, quibus Dei

ageret quoe visum esset.

honor propagandus
,

erat.

Quare Ambrosius scribens

Dissipavit, dilapidavit

prodegil.

in

hune locum

Consumpsit, inquit, omnia naturce

Substantiam suam
Luxuriosf.
,

facultates paire acceptas.

,

ornamenla.

D. Augustinus loco

mox
:

citato

addit

prodigaliter

intemperanter, tbidinos,

mate utendo naturatibns

stantiam, Iwc
est,

bonis, Titus

Insumpsit sub-

lascive, exponit

Eutbymius, agendo cum morelrici

infra,

insitam animi lucem, temperantiam,

bus, ut explicalur
stium
,

v.'O, in omni luxu, v<,

veritalis notitiam,

Dei memoriam, etc. Postrem Eu-

conviviorum et caeterorum
soient. Cert ad

quae mereti ieins

tbymius

Corrupi! donum quod baplismo acceperat,

,

amores comitari
nes agere soient,

hune

modum

juve-

puta anim nobilitatem

et

ad

virtutes aptitudinem.

cm

proprio ingenio feruntur. Nain

Hc enim

et iimilia erant ejits substantiel

ac divili.

quia, et consilii inopes, et ferventes intemprie, ad se

Vers. 14.

Omnia,

iia

ut nibil superesset.

regendos minime sunt idonei

ubi melus et pudor eus

tulerit libido,

Consummasset, consumpsisset, dissipsset.

Valida,
fortis,

non cobibet,
Hactens

projiciunt se

qucumque

magna

p.er ix.riaioi, inquit

Hiero-

plenique dedecoris ad turpem egestalem lestinanl.

allegoria
;

nymus.
Illa, in

sequitur explicatio.

Quidam
,

eo-

qu ipse peregrinabatur.
egere,
defici, scilicet

rum quos

in lilios suos adoptaverat

Deus

relicti li-

Et
ut

ipse, ita ut ipse cperit

bertati suai, moribus et vil

qum

longissim

Deo
,

se

pecuni, viclu.

Addimr pna

quae juslo Dei judicio

sparant, et abusi donis ac bonis

Deo acceptis

de-

plurimm prodigos decoctores manet, nempe, ut

;

coquunt
aut

ea,

ad quaevis

alia potis

qum ad

Dei cultum
peccaloris
ler-

mal consumplis opibus, prolixe esuriant

optimi panis abundanti glandes et siliquas
frug^tliier uti
;

et quia

bonorem expendentes. Qualiscumque

et usus

nescierunt, ad

vita per

luxuriam significalur, quia omnis rerum

redigantur

denique ut porco-

renarum amor

immoderatus, fornicatio qua loquendi Scripturoe, Psal. 72,

te, te.

rum
N'am

sodales
et

facti,

indignos se senliant

humano

victu.

dam
disti

est,
:

juxla

modum

hc porcina

ingluvies est, semel absumere,

V. 27

Omnes

qui elonganl se

peribunt

perdi-

quod

in lolius vi

subsidium datum fuerat. Simile

omnes qui fornicantur abs

Ubi et hoc obser-

usu venit in

caeteris

peccatorum generibus, ut post

vandum, elongari
non

Deo

dici eos qui peccant, ninii.

qum
in eos

tani nalurae

loci segregatione, sed virtutis,

quod hic ad Lucani

pserint, et

qum gratiae ornamenta consumad extremum venerint \itiorum, immittat

afflictiones insignes,

nolat Eulhyniius. Cui sententiae suffragatur Hierony-

Deus

plagarum, morbo-

mus,

epistol 146,
,

dm

ait

Sciendum, non locorum

rum,

caplivilatis, publicae ignominiae, et caetera, qui-

spatiis

sed affectu, aut nos esse

cum Deo,
lib.

aut ab eo

bus in
canlur.

summam

angustiam et

vitae

discrhnen addu-

discedere.

Quin etiam D. Augustinus,

:

2 Quaest.

evang., cap. 33, ubi scribit

est Dei.

Regio tonginqua oblivio

Vers. 15.

Et

abiit. Abiit igitur, et quaesito

hero

Quando autem egreditur homo Deo, inquil

et se
,

cui serviret, et

quo pro mercede aleretur, adh.csit.

sed adliaesisse seu ad-

Theophylactus,

timor Dei elongal

omnia
Et

di-

Non conductus
junxisse se,

fuisse dicilur,

vina doua expendit

dpravt consumitque.

de

tanqum qui modis omnibus insinuant se

contingit , jure fdiationis in emancipatione dari soemancipationem sui juris lii ; volebat enim per fleri, suaqiie suo administrai arbitratu. Et divisit illis substantiam , seu bona sua, unicuique in pote-

nior. Haec regio longinqua, ut Augustinus, est oblivio Dei et honpsiaiis; non enim locorum spaiiis, sed affe-

pariem tradens. Quo signilicatur, Deum unicuique homini dislribuisse dona sua, tani nalurae qum
staie

grati, quae per liberum arbitrium acceperint iu su polestate, ut Augustin, et Hieron. , locis citatis. Vers. 13. Et non post multos dies, congregatis omnibus, id est, corrogatis omnibus bonis, quae acceperat, aedibus scilicet alque agris in peenttiam reda-

nul ab eo disccdinn s. Unde Qiid longinqiiius qum se recedere, ne regionibus, sed moribus diScrepr?Dssipamis substantiam quand mal ulimurnaturalibus bonis. Et postquam omnia consummasset, seu Vers. 14. consumpsisset, facta est fams valida, quia luxuries est maier famis, et coepit egere , in typum siais
clibus

cum Deosumus,
:

Ambr.

ctis,

tanqum

feslinanssii!'niilil>eitato,ADOLi:sr.ENTiOR

tanqum prudentior apud palrem remanserat, profecius est in regionem longinquam, ut ex oculis patris alque amicorum liberis viveret et ibi dissipavit substantiam suam vivendo luxuriosf.
filius, quia senior
; ,

misondiilis, in quem iricidtrat peccatores, dm mens pcrcaiis obscuralur, volunlas inurmaur, et ad sumni:.ni inopiam fdigitur; Et abiit, et adh^esit, non conducius, Vers. 15. sed ulir et supp'ex sese ingrons ad servifcriduro pro solo victu necessario ad quodlibet olieundum paratus,

scilicel

cum

meretricibus, ut exponit infra frater se-

uni civium regionis iLLius , scilicet primum obvio; qui imporlunitatc supplicis victus et quasi nesciens

1101
in ejus gratiam,

COMMENTAKIA CAP. XV.

.

102

paratum ultr se offerens ad quidvis

perire, ac pro-

famis et calamitatis,

quam
ad

hic,

Deo peccata

ejus ul-

obeundum, modo fam non sinerelur

inde improbitate su
illum, ad se quovis

ciscente, patiebatur exaggerationem.

quodam modo compulerit civem

Vers. 17.
rus,

In

se,

se,

ad cor, ad mentem

Sy-

modo recipiendum.

ad animam suam. Euthymius, su compos

,

effectus,

patri, cogitur

Uni civium. Cui grave fuerat subesse clemenlissimo nunc in servituiem se tradere hero pein re hujus

hoc est

tanqum expergiscens ab
ait,

ebrielate gravique

somno, vel ut Theophylactus

sua exteriore diva-

regrino ac barbaro.

gatione rediens. Fuerat hactens

civis
ille,

tanqum mente casibi

Et,
oper

pro qui. Nesciens

uti posset
;

qu

plus,

non

inlellexerat

qum ben

fuisset

apud

nam lempore

famis,' dimitluntur fak

:

muli potis

qum assumantur
porcos, quo

misit illum in villam

suam

Graec, ad agros suos.

eum et subtrahendo se jugo ipsius jam ad mentem reversus, confert praesentem rerum suarum statum cum illo
patrem,
egisset relinquendo
;

qum mal

Ut pascert

non

aliud dedecorosius

priore, intelligil

quantum

esset inter

utrumque

dis-

et vilius ministerium. Significatsermo, ait

Euthymius,
prci-

crimen

extremam miseri servilutem,

cui indignissima

qum excors mutsset hune cum illo.

,

et

ipse ac

mal consultus com-

piuntur. Mira vicissitudo. Qui in

domo

patern hone-

Reversus, urgente inopi calamitaleque praesente.

stissim haberi solitus iuerat,

moxque ab omnibus
et conditionis

Jam venlum
lix

erat ad

extremam calamitatem, sed

fe-

propter opes honorabatur, nunc socius, im servus

calamitas quae compellit ad resipiscenliam.

Non

porcorum

efflcitur.

Ad quam miseriam

pris rediit ad pristinam felicitatem, inquil Gregorius

vilitatem, ut per inediam luxuria ac prodigalitas

hune

Nyssenus
mentis

adduxerunt

ita

ad similem miseriam ac vilitatem,

per plagas Deo
infliclas, trahunt.

in Caten, qum in rumn prsentiam.

se rediens sentiret oppri-

alios alia peccata,

Dixit,

gemebundus alimque

suspirans.

Vers.

16. Ventrem suum, vacuum

et faraelicum.
!

Quanti, quot,

qum

multi mercenarii, servi, non

infi-

Qum

apte famelicum

hominem

depingit
;

Non

dicit,

dico, domestici, sed

mercede conducti, qui sunt

cupiebat edere, nec cupiebat saturari

fameiici
cit
:

quia etiam qui

;

mi

in lamili,

quibus minus debetur, quos alere mi-

non sunt, edere ac

saturari cupiunt

sed di-

nus obligatur paterfamilis.

In domo.

Cupiebat implere ventrem suum. Soient enim qui

fameiici sunt, cupere

Non

legitur Graec, Syriac

tamen.

admodm

vacuum omnin
sedent.

ven-

Panibus, pane, cibo omnis generis, nihil eis deest.

trem, vel re qulibet implere, nec ullum ciborum ha-

bere discrimen,

modo rabidam famem

Siliquis, folliculis quibus fabae similiaque legumina

filius

Ego autem, qui non servus aut mercenarius, sed familis eram et habebar.
Hic,

includuntur. Cibus est, ints inanis, loris mollis, quo

domo patern

separatus, fam PEREo,merce-

corpus non reficitur, sed impletur,

ita

ut oneri sit

nariis long miserior. patris sui, et

Opponit se filium mercenariis

illorum saturitati. Ergo ju-

magis qum usui.

famem suam
fuit

Quas porci manducabant, quae porcis cert hor

certque mensur dabantur in cibum
sed ab alio ad id deputato.
;

veni,

quem

saturitas reddiderat

ferocem

et

immori-

non ab

ipso,

gerum, optima

magistra fams, ut cogeret ad

mentem
dabat tantm siliquarum,
:

redire et se ipsum cognoscere.

Ad eumdeui

Et, pro sed, nemo

illi

modum

multis, qui praediti sunt praeclaris Dei donis,

aliisve

quantum posset ventrem

satiare

non minus enim

ipsi

poslqum voluptatibus

mundi rbus immersi

et

qum porcis,
pensabaniur
ipse in
,

siliquae cert

eque modic mensur

dis-

adhaeserint, superveniens vexatiosuggeritintelleclum,

loco omnis panis et cibi. Antea fuerat

effusus
;

hoc

est, cogit

ad se redire, seipsos cognoscere,

cum

omnes

ptus est

jam exhaust pecuni contemomnibus, nec est quisquam qui vel sordes
loco cibi.

cordis gemitu comparare inter se, statum virtutis ex

quo exciderunt,
sunt
;

et

statum peccati in

quem

prolapsi

subministret famelico,

Pertinent haec ad

reminisci

qum

honesl se habuerint, qum-

qu in re ejus ministerio uti posset, misit illum in villam suam, tanquin indignum, qui inoculis berisui versaretur, ut pascert porcos, hoc est, ad vilissimum ministerium. Quibus omnibus indicatur status aerumnosus peccatons, dm arctissesesubdit diabolo, vitiaque brutalissima sectatur,vel etiam tandem e delabitur, ut alicujus daemonis, cui serviat, imploret auxilium.

Vers. 16. Et cupiebat, non edere aut saturari sed qulibet re, ut suinin tamelici soient, vorando vacuum implere vintrem suum, ut rabidam sedaret famem, de siliquis, id est , folliculis, quibus fabae, pisa, elsimilia legumina inclusa sunt, quamvis Graecum signilicet cerium fructum, quo porci certis locis vescumur, ul apud nos glandibus. Et nemo illi dabat; quo signilicaur, peccanies volup;aiibus peccatorum ,
velut daemonum immundoi um cibo, satiari velle, nec posse, ut Hirron., epist. cit. Solet enimspiritus malignus, culioribus suis opes osteniare ac promittere, et
nihil dare.

Quanqum idem

Hieron. et Aug. per

sili-

qnas dicant intelligi posse carmina poetarum, seculan:m sapientiam, verborum pompam, quae multm slrepitushabent, cmsintveritatis mania, necanimum eorura, qui dereliquerunt Deum, satiant. In se autem reversus, vexatione Vers. 17. dante intellectum, tanqum expergiscens ab ebrietate aut gravi somno, et inielligens jam per experientiam discrimen pristinae abundantise et suavitalis gratiae Dei ab hc exlrem miseri dixit Quanti ; Graec, quam multi, seu quot, mercenarii, id est, ministri mercede conducti, qui dislinguuntur servis seu mancipiis. Nam, ut in lamili temporali sunt mancipia , mercenarii et (ilii, ila Deus in lamili su habet mancipia, qui solo timor pnae vitant mala mercenarios, qui spe mercedis leniporalis etsaep multis Dei donis Iruunlur et filios , qui ex amore ingenuo et liliali Deo serviunt. Compart hic se mercenariis, quia et ipse pro mercede serviebat, quamvis mercenariis long miserior e qud illi abundarent panibus ,

, ,

lu.:

IN

LUCAM
tur,

HOV
non despondere animum dbet, sed concipere misericordiae Deo impetrandae, et staluere ad

que tranquille ac beal cuni ipsis acluni lueiit, cinn

virluli

siderans enim miseriam in qu peccati causa versa-

operam darenl,

et

Deo servirent

nunc ver
senliunt serviunt

qum miser secum agalur, ob divinamquam ullioneni, et qum fd, ob peccati quam

spem

servitutem, nudati ad haec crn sint spiritalibus Dei

donis, quibus pris cxcellueranl, et ne tantill qui-

Deum peccalo relicto converti, gravilatem peccatorum suorum agnoscere, insipientiam deplorare, veniam humililer petere.
Dicam

dem
re et

Dei grali fruenles, quanta infimi ordinis fidles

ei,

conceptis verbis

<Pauca haec verba

miserebitur me

in Ecclesi,

quibus olim non minus praestiterint honocopia, quin in divite famili

filii

mihi ad salulem sat fuerint, inquit Titus. Novi patris

donorum

mer-

mei suavilalem, novi

facilitaient

cenariis servis,
rint.

ut qui abs Deo prorss se abaliencrudeliter nobiscum

urget, quia

ipnitentis, et ad
i

sanam mentem
Dixi,

revertenlis,

Ne ergo pulemus Deum

si

in peccati

sordibusse volulantem non perdidit. David

:

quem > Ad

agere,

quando gravioribus nos aerumnis

prcel'raclos ac

similem

modum

ait,

confitebor adver,

hoc modo

mundanis

desideriis ebrios

shm me

injustitiam

meam Domino,
statuit,

Psalmi

31, v. 5.

ad obedientiam erudit. Denique quidquid iniseriaruni

patimur,
seriis
ulilis est
fit

Pater. Palrem vocare

propler naturam,

ad pnilentiam invitalio
ut

coacti,
sit

reducamur

in

qum
c

bealum cum Deo agere,

hoc
priorem
;

nam mimemoriam Dei, et et cum ipso in gra; :

jam praeserlim indutus filii affectum, quem pris totum exueral, ut bc ratione ad clemenliam moveat caeleroqui indignum se filii nomine agnoscere.
;

ti esse,

ipsique placere, recognoscimus. Titus

est,

In

Peccavi gravissim. Non habeo quo

gent, aut

me
;

jure purego, ego

se reversus,
riori

flicitaient

cum

poste-

quod

stultitiae

meae praetexain

miseri conferens

qualisque et quantus erat,

peccavi.

Haec est prima confessio, inquit Ambrosius,

<

quando cum ptre adbuc degebat, animo pertraclans

;

apud auctorem naturae, praesulem misericordiae, arbitrum culpae. Sed

etsi

qum

leter et miserabilis

tandem, postea-

Deus novit omnia, vocem

;

qum Deo

deserto, daemonibus cpit esse obnoxius,

ilei

tamen

tuae confessionis exspectat

quia allevat pon;

evaserit, iterm

unique expendens.

>

Istarecogi:

dus erroris, quisquis ipse se oneral

et accusalionis

tatio resipiscentis est,

quod

ait

D. Augustinus

nem-

excludit invidiam, qui accusatorem praevenit confi

pe primus

est

ad resipiscentiam

gradus

reminisci

tendo. Frustra autem velis occuliare,

fallas
:

quem

nibil

unde

excideris, et

qu

recideris, considerare mise-

et sine periculo prodas,

quod

scias esse

jam

riam in qu peccati causa versaris, tam spiritualem

cognitum.

qum

corporalem. Haec consideralio parturil proposi-

In coelum, in, seu adverss

tat.

Deum,
in

qui clos habi-

tum subsequens.
Vers. 18.
nibus melis

Surgam
mecum

igilur.

Ergo quia modis omsi

Et coram
fuerat

te.

Non hoc

est,

conspectu luo
te

ab-

agerelur,

apud patrem essem,

enim long ptre, sed,

judice, te rel

surgam, proliciscar ex bc regione, relinquam mal

vivendi consuetudinem.

judicante. Alloquitur parabolicus adolescens parabo-

licum patrem, agnoscens subjectionem patris Deo

convertar ad patrem
Incitt se ipse

Et

ibo, redibo, peccalo relicto

esse praeceptam, et
tes

Deum
unum

offendi ab

iis

qui in parensignificatur
et,

meum, quem clementissimum novi.

ad

peccant

caeteroqui,

quod ad eum qui

est,

revertendum

in palriam,
si

ad resipiscendum, spe met

peccatorem, idem

peccavi in (celum,
te

lions fortunae

patri

adesset,

fiduci de

patris

peccavi coram te, nisi qud corm

exponas

licet in

clementi accepta. Similiter peccator, qui per

significatur,

eum

conspectu tuo, nihil

scilicet veritus

conspectum tuum,

fiduci divinae clementiae, erigere se d-

omnia

intuentis.

bet, ad

quaerendam reconciliationem, ad relinquenda

ad agendam pnilentiam. Con-

Vers. 19.
plis

Jam non sum

ad verbum, neque am-

et confitenda peccata,

sum.

id est,

omni

victu ad satietatem, ipse ver fam peripatitur

palcrnae clementiae iniuilu erectum fuisse in

veniae, juxia

spem

ret. Haec lames inopiam spiritualis alimoniae significat,

quam animus peccatorum

nam bumana mens

ad imaginem Dei condita null volupiate terren, sed sol Dei immensilale impleri, et quietem adipisci potest , juxta illud August., 6 Confess. , cap. 16 : Vae animae audaci, quae speravit si te recessisset , se
aliquid melis habituram. Versa et reversa in tergum, et in latera et in venirem, et dura sunt omnia, et tu

solus requies. Haec August. Ex hoc autem versu palet initium resipiscendi consideralione miseriarum

suarum

prolicisci et parre sequens propositum. Surgam, quia in peccato jacebat, et Vers. 18. ibo, quia long aberat, ad patrem meum, quia sub principe porcorum erat, et uicxm cm scihcet venero. Nam haec et sequentia sunt verba pniieniiam

meditantis, in confessione peccati , nnndin tamen agentis; non enim jam dicit patri , sed dicturum se esse promillit, prout haec nott August. Pater ; ex quo palet eum , post malorum suoruin consideralionem

peccatores ad justificationem disponi docet. Peccwi in coelum , id est , adverss Deum, qui in clo habitat et coram ie, id est, contra te hominem. Quo sensu liaec verba op iuiconveniunt filio typum gerenti peccaloris, ut pris in Deum, deinde in hominem se peccsse dicat. De peccatore ver sic exponi possunt peccavi in coelum, id est , adverss eos qui clum incolunt, in quibus est sedes Dei, qui offenditur ; et coram te , id est, contra te Deum ; quo modo loquilur Corum te, rex, id est, contra te et Daniel cap. 6 delictum non feci. Q. d. filius Non habeo, quod praetexam stuhitiae meae, vel quo me purgem. Haec est prima conlessio, inquit Ambrosius, apud auctorem naturae, praesulem misericordiae, arbitrum culpae. Nam eisiDeus novit omnia, vocem tamen nostrae confessionis exspectat, quia allevat pondus erroris , quisquis
sess. 6,
: :

ordinem quo Tridenlinum,

ipse se onerat.

Vers. 19.

Jam non sum dignus, non modrecipi

1105
Vocari,
haberi,

COMMENTARIA. CAP. XV.

filius tuus, recipi in graduni et

1106
,

peccata detestatus
vit

consilia de pnitenti

ineund et
ut

honorent

lilii

pristinum, qui deneger tt tantaque te

(dii

mutand molitur,

accurrit ad

eum Deus,
rejecit

ptre indigna contra

officium commisi.

Eulhy-

auxilio graliae

su promoveat cpta.
ejus.
,

mius

Quia

tali

paire indign conversatus sum.

Cecidit super collum

Non

degene-

Sicut unum de mercenariis tuis, parem uni mer-

rem

non exprobravit fugam

,

dissipalae substantiaj

cenariorum tuorum.
quit

Ex

quo excidi primo ordine, in-

flagilia

dedecora prioris vit

est,

non objurgavit

non
filii

Eulhymius

dignare vel

peniis

me
sini

abjicias.

me secundo, tanlum ne Non sum dignus esse in domo

iilius
;

minatus supplicium

im ver necdm

auditis

precibus, stalim ruit in collum ejus, et

amplexus,

tua, eo loco

quo antea erani, ut

salis fuerit, si

paratum se declaravit
tem.

in

graliam recipere pniten-

eo loco
pristina

quo mercenarii. Non sum dignus, cui

restituas,

dona grandia

quem ad eam

digniiate

Et osculatus est eum,

latus est,

erexit in

spem

venioe, conso-

tem gratiamque admitlas, qu pris apud

ut qu

eram,
si

quod Augustinus
lib.

ait, spe indulgenliae pec-

me

culp exciderim

misericordiae erit,

catorum,

2 Qust. evang., cap. 33. Elegans

et
,

me,

inter infimos fidelium,

qui in Ecclesi tua sunt,

accurata benigni ac misericordis patris descriptio

qualis

vel in aliquem gratioe

locum receperis. Humilis hu-

non

facile

inter

homines inveniatur

qu

jusmodi oratio, cum peccatorum detestatione confessioneque conjuncta,

Christus Dei erga peccatores largissimam ac prom-

mirum
quod
:

in

modum

peccatorem

ptissimam misericordiam dclart,

et

ad suscipientlos

commendat. Caeterm, verba sunt pnitentiam meditantis,

pnitenles clementem ac paternam facililatem, qu

pris etiam

nondm

agentis,

ait

Augustinus,

lib.

qum pnitentiam animo conceptam

,

Quaest. evang., cap. 33

Non enim jam

dicit palri,

sed

opre compleverint

paratum se exbibeat peccata

dicturum se esse promittil citm venerit.

condonare, adcque etiam aliquando condonet.

,

Vers.

20.

Et

surgens. Surgens igilur

cm

Vers. 21.

Dixitque

ei filius, supplex.

Quamvis

surrexisset.
Ve.nit, veniebat, cpit proticisci. dicere,
nisi

pater pneclara benevolenliae atque amoris signa osten-

Quia non

salis est
;

derit,

filius

tamen non omisit quod

sui officii erat

ad patrem venias, inquit Ambrosius

,

bono

facere, et quce statuerat concepla verba

coram paire

volunlatis proposito adjunxit opus

quod habet

Titus.

ex inlimo corde pronunliare, quibus peccata sua confiterelur,

ISon enim solum consullandum est de his

qu

placent

seque ipse damnaret; nec pris cessavit

manifest obtinuisse se pacem patris,

Deo, sed

et

opus est facto,

,

ail

Theopbylactus.

qum
obliti

vidit

Longe esset
perfecisset.

long abesset, scilicet paire, priusipso

prceleritorum, pristino
fit

nempe

statu recuperalo,

qum conceplam animo pnitentiam

Quomodo
hominis

opre

quod

proximo versu. Ad

eumdem modum, nemo,

,

longe ? inquit Titus. Quia

et

Deus

etiam conversus et perfecl contritus corde, amplecti

sic

pnilentiam su misericordi

benignitate

dbet consideratam facililatem Dei

ut inchoatam

sotet antevertere.

pnitentiam negligat, ut omiitatconfessionem caetera-

Vidit redeuntem, ut facile ipsi erat,

allissimis

domo

su in

que quae pnitentem dcent opra

et

mox mala

sua

silmonlibus, long prospicere.

,

mrita obliviscatur, quinimo ob oculos retenta dbet

,

Illum miserabili prditum specie

nudum
et

squa-

pergere delestari, accusare, et in seipso ulcisci, nec

pris

lidum
tem.

macie confectum

gementem

lacryman-

securum

esse,

qum

audierit

Remittunlur

tibi
:

peccata, vade in pace. Porr

,

qud omissum

sit illud

Misericordi motus est

intimis visceribus

com-

Fac me
exponit

sicut

unum ex mercenariis
qud bine amplexus

tuis, fuit, vel

qud

motus

est

filii

miseriam tanqum propriam sentiens.

evangelista intelligendum reliquerit, ut cert Tilushic

;

Accurrens. Pr nimio gaudio, inquit Euthymius,

non exspectavit ut
que id utcumque
vehementia.
,

vel

patris, hinc slup >r et

;

ille

adesset, sed prior occurrit

,

ne-

singullus

filii

oral ionem interruperint

vel

qud

filio

sed et accurrit

ut appareat amoris

non admodm necessarium videretur, paire

conciliationis

tt re-

Neque enim

lenta aut tarda est divina

argumenta monstrante;
in eo,

vel

denique

clementia ad subveniendum compunctis corde; sed

simul atque peccator
,

qud includerelur
vocari
filius tuus.

jam non amplis sum dignus

vel in ultimis

animi recessibus

gradum pristinum filii, sed nec vocari quia tt tantaque patern tu dignitate indigna commisi. Fac me sicut unum de mercenariis tuis; q. d. : Excidi primo gradu, dignare me misericorditer vel secundo lantin, ne penitiis abjicias. Vers. 20. Et surcens venit ad patrem, quia bono voluntatis proposito opus adjungi dbet. Cum autem adhuc longe esset, in ipsis videlicet initiis
in et

honorem

filius tuus

pcenitentias suce constituais, vidit illum pater ipsius ; quia Deus sicut prima initia conveisionis inspirt, ita

ment, ego exaudiam. Quo significatur admiranda Dei clementia et benignitas in eos qui parant se ad ineundam pnitentiam. Quamobrem occurrens obviam , prae amoris et gaudii vehementia , quasi impatiens morse, cecidit super collum ejus, et osculatus est eum; ad significandum , qud pnitentibus et ad se revertentibus blanditur Deus, spem venice et reconciliationis liberalissim oflerens. Proind tant benignitate animaus, ausus est loqui > ers. 21. Pater, peccavi, etc. non omittens
,

placentem respicere, et ejus intuitn placari incipit. Ilaque misericordi motus est quemadmodm optimPsal. 9 Desiderium paupernm exaudinl Dominus, prparaiionem cordis eorum audisibi
,
:

illam

tanqum

vil

auris tua; cl Isaias,

65, vers. 24

Antequm

cla-

quantmvisbenevolentiam patris erga se animadverteret. Omiltit autem id quod proposuerat se dicturum Fac me sicut unum de mercenariis luis, qud patris benignitate obrutus , videret hoc minus necessarium. Quanqum Aug, e
videlicet,

quod

sui erat officii,

innocentiae,

1107
Rcliqua exposita sunt supra
,

IN
v.

LUC Ail
quae et vestis
vita;

1108
nuptialis vocatur
;

18 et 19.

grati
t>ia-

Vers. 22.
lilio

Ad

servos suos. Non respondet pater

qu servct fidem dalam

cer
fidei

emendandae; annulus,

vcrbis, sed

i'actis,

converiendo sermonem ad serservura

,

signaculnm

est, ait

Beda

aniini riiuiiiuiento,

vos suos, necad

unum solummod

sed ad

quo inollbnso pede currat viam niandalorum Dei

si

omnes

quasi unus non sufliciat ut

filio

servial.

Hic

, et quae alia luerint deperdita pristinae dignitalis insi-

major adliuc observanda patris benignitas, qui lilium

gnia, quibus interior

lilus fuerit
;

seipsum abdicantera

non solm

recipit in gratiam
,

ut taceam,

homo renovari atque ornari nonnunqum etiam majora

so-

do-

verm etiam immemor omnium injuriarum

stinam dignitatem
Cito.
restiluit.

in pri-

nari

qum

deperdita fuerint.

Vers. 23.
cidite.

Adducite vitulum saginatum

et

et oc-

Hieronymus ad Damasum scribens habet celeris ;quod tamennon legitur aut Graec aut Syriac.
Jubet omnia cit
praecipere
tingit.
;

Graec,

adductum vitulum illum saginatum

saginari jussi, in illud tempus
laeti

mactate. Illum

quem
nunc

fieri,

ne videatur non ex animo

hominis momento con-

quo posset nobis occasio occurrere

brandi, qualis
occurrit.
;

epuli cele-

nam

et justificatio

Et manducemus et epulehur
vestiariis

ad verbum

et

man-

Proferte, ex arcis

meis.

ducantes ltemur. Interpres

modum

laetandi expressit,

Stolam primam.
missa,

Stola,

qu voce etiam utitur Syrus

oblonga, ad talos usque defeminis congruens.

qui

fit

genialiter epulando.
et laetum,

Celebremus convivium
filius,

estolo, Graec est vestis

Iautum

hoc

est,

gaudeamus, ego,

vos

tam
dicit

viris

qum
patris

Primam

servi et amici nostri

ait

omnes. Edere quoque

ipse dicitur,

auiem
verat
filiis
,

pro pristinam, quali antehac uticonsue-

Euthymius, ad lliti communicationem. Nulla

esse jucunditas
,

cm domi

maneret

pretiosam illam et

enim nobis potest

nisi ptre

nobiscum

peculiarem.
induite illum, scilicet illam stolam.
,

clbrante convivium,

quod monet Hieronymus. Patris

Et

autem cibus,

est salus nostra,

Bed doctore.

Signifi-

Annulum aureum
locupletis.

qui ornatus est hominis liberi et

catur hic gaudium singulare, atque idem quod supra,

v. 6 et

his verbis

convocat amicos et vicinos,

,

di-

Calceamenta

in

pedes ejus qualis est habitus

filio-

cens

Congratulamini mihi

etc.

nimirm

Deo

an-

rum
soleis

tener educatorum, quibus pedes calceis aut

gelis et justis

omnibus rect sentientibus maximum

ob errata adolescentiae
familiam

muniuntur, adverss omnis generis offendicula.

tantam esse Dei clementiam erga peccacorde ad

esse

gaudium super peccatore pnitentiam agente. Ne

Significatur,

quis

enim domo

filium

torem qui

loto

Deum

revertitur

quanta non
ra-

minoris faceret, pater mactato vitulo ad genialiter

solm peccata remiltat, verm etiam, null illorum

tione habita, restitut
in statum pristinum

epulandum

saginato,

totam

ad

com-

eum, qui
Dei
;

peccati servus fuerat,

munem
nectit
:

laetitiam invitt, et justa:

gaudii causas sub-

lilii

redditis charismatis et
,

donis quae peccando perdiderat

stol

charitatis et

Vers. 24.

Hic filius meus

ex

me

natus

quem

generositate hoc omitti pnitente velit, utpote qui osculum expertus dedignatur Deo animum servilem aut mercenarium exbibere, qui pace carens, vel mer-

cenarius esse desiderabat. DlXIT AUTEM PATER AD SERVOS SUOS , Vl RS. 22. immemor videlicet omnium injuriarum. Cit Graec deest , signiiicare lamen potest remissionis peccati quam in momento Deus homini ver celeritatem pnilenti tribuit. Proferte stolam primam. Stola Lalinis est vestis muliebris Graecis autem sumitur generalis pro veste maxime oblong. Itaque proferle ei togam pristinam, pretiosam, scilicet, filiis peculiarem ; quo significatur restitutio amissae justitiae seu charilatis, quae filiis propria est. Unde Hier, et Ambr. eamdem esse dicunt cum veste ill nupliali, Matt. 22. Et date annulum in manum ejus , qui est ornatus hominis liberi et locupletis, hoc est, iisdem auctoribus,

custodiam, id est, calceamenta, cm dicit Spiritu principali confirma me. Et quia reconciliatis congruit, ut justificationes Dei , quas experti sunt alios etiam exemplo honorum operum vel verbo doceant, hinc Hier., August. per calceamenta etiam volunt praedicationem Evangelii significari , juxta illud Apostoli : Calceati pedes in prparationem Evangelii pacis ; quod etiam sequitur in Psal. 50 Docebo iniquos vias
:

tuas.

Et adducite vitulum saginatum , Vers. 23. Graec, illum saginatum , quem scilicet ad laetum aliquod epulum celebrandum jussi saginari ; et occidite, etc. Quo significatur antiquorum consensu Christus Dominus, omni scilicet spiritus pinguedine delibutus, qui non solm in cruce, sed quotidi in Ecclesi

pignus Spiriis sancii, ut hominem jam justiti imbulura Spiritus sanctus tanqum templum suum inhabitet. Et calceamenta in pedcs ejus ; nam et iste habitus erat tilii tener educati, quo pedes muniuntur. Significat autem divin grati custodiam, qu hominis affecius muniuntur, ne rurss offendat ad lapidera pedem suum, et scandalizatus corruat. Pulchr igitur hic indicantur quatuor, ad perfeciam hominis reconciliationem necessaria, quae eodem ordine exprimuntur in Psal. 50; nam et ibi pnitens petit remissionem peccati, cm dicit Avertefaciem luam peccatis meis, sicutkic Pater, peccavi ; justitiae infusionem seu
: :

pro salute omnium immolatur, cum laetiii omnium comeditur, maxime in gratiarum actionem pnitentium seu reconciliatorum, ut Hieron. et Augustinus. Quanqum etiam apte significari posset lla consolalio
interni gaudii , quae peccatoribus initio conversionis tribui solet, ut sibi contigisse narrt August. 9 Confess. , cap. 1, et maxime in fine 6. Et manducemus et epulemur, tanti sacramenti participatione, idque in
,

stolam,

cm
;

ritus sancti pignus et incolatum,

cm

dicit

Cor mundum cra in me, Deus ; Spihoc est , annulum Spritm sanclum ne auleras me ; gralix
dicit
: ,

azymis sinceritatis et veritatis. Quia hic filius meus mortuus erat, et Vers. 24. revixit , id est, quia cm pro mortuo esset habitus , propter longam absenliam, quasi ad vitam revocatus est; nam, utsensum illum explicet, addit:PERiERAT, miser videlicet, ignotis et vagis errans sedibus , et inventus est. Quae in re ligurat long veriora sunt. Peccator enim rever erat mortuus et pnitendo reperierat salute, aelernse damnation} proxiviviscit
,
;

, ,

ii09
ego ut mcipsum
diligo
,

COMMENTARIA. CAP. XV.

quem
ei
,

1110

vos

diligitis, si
,

me.
,

Et clm
lum.

qui
,

cm
,

veniret

domum
,

sub vesperem. concen-

Mortuus erat.
opinione su
fuisset
,
,

Morluum

dicit

non verc

sed

aut

Smimioniam

consonanliam

concordent

quia

cm

per multos annos long abfuissel

et vix

quidquam de eo
;

auditum
,

pro

Et

cunituM.

Cborus tripudium

significat, signilicat

morluo euiu habuerit

miser errans sedibus
;

aut quia perierat

ignolis
si

et ('Muni. Licet ergo per sympboniam cl chorum inle||ige)Pe, vel

quod idem unum

est ac

multitudinem concinentium et laetantium

mortuus
prioi
is.

fuissel

ut posterius
,

membrum

sit

explicalio

convivarum, vel Iripudia adbibilo suavi vocum concenlu instiluta

iripudirint.
,

Porr pecealor

qui

peceando se spart

ut aliis mensae accumbenlibus

alii

Deo
iu

qui est vita animae, ut anima corporis, morluus

Syrus transfert, vocem concents multo-

Scripturis dicilur.

Apoc.
es,

3, v.

Nomen
14
:

liabes

rum. Insignis llitia describitur.

Vers. 26.

<]tod vivas, et

morluus

Ephes.

5, v.

Surge qui

Et vocavit,

et

advocalum unum ex

dormis, et e.rsurge mortuis,

et illuminabit te Chrislus.

pueris, percontatus est, quid sibi vellent concents

illi

Peccatum mors anima'

mortuus

est.

et tripudia,

quibus domus tota inls perstrepe-

Et, pro sed, revixit. Gaudeamus, inquit, non quia

fuerit, sed quia,

ret.

quia per

cm mortuus fuerit, revixit, quo per pnitentiam rediit ad Deum

,

Hic

versiculus

pertinet ad
alia

contexendam seriem

parabolae,
tur.

ut et pleraque

eorum quae sequun-

peccatum recesserat.
Perierat, salute exeiderat, proximus damnation!
dignus qui addiceretur gehennae
ignis.
,

Vers. 27.

Vfnit,

rediit

domum.
ipsi et fa-

Vitulum, illum suum vilulum, quem di saginsal-

Et

pro sed

inventus

seu recuperatus est

rat

mactalo vilulo suo saginato, exhibet

convivium.

vatus est, sic enim invenire saep accipitur, nomina-

milial laetum

tim Matth. 10,

v. 39.
,

Salvum, sanum, benevalentem, quem periisse creigitur, pater

,

Et cperunt
scilicet, id est,

cperunt

totaque ejus
epulas

didcrai; nimirm,

profligatis

morbis malisque per

p-

familia, amici et vicini epulari

laetari, inter

pnilentiam.
Vers. 28.
tre
fiei
i

Hoc est enim id quod habuimus supra, v. 7 et 10 Gaudium est in clo super uno peccatore pnitentiam agente qum super 99 Justin quod nott etiam Hieronymus epistol 146. Hoc
gaudere.
:

Indignatus est, aegr

ait

tulit haec

in gratiam fratris sui.

Introirf, ad convivium, ad

commune gaudium.
Titus, quasi se-

Haeceo sensu accipienda non sunt,

i

porr addit Christus

et

cperunt epulari, quod per

,

nior juniori reips inviderit, aut patri propter

illam in

sumver
inter

se facile poterat subaudiri

iis

ut paret

viam narrandis

mam

perditum
;

filium clementiam,
ullus

quae sequuntur.

succensuerit, etc.

neque enim

omnin

Vers. 25.

Erat

autem. Interea

dm

haec age-

isanctosest aut

fuit

unqum, qui Dei erga peccatoin jus vocaret aut

rentur, erat filius patrisfamilis senior, primogenitus,

ix

rem benignitatem
j

improbaret;

agro, occupatus colendis agris paternis ac suis;

ut qui ab omni invidenti

ni, etc.

et odio sint prorss alie-

cert instabat operis servorum ac mercenariorum. His verbis tacil causam reddit invidiae querimoniae-

Et cur ergo, inquis,

parabola hujusmodi
illa

quippiam prae se fert? ecquid nobis

nibil,

vult

adum-

que subsequeniis.

Filius senior

quod diximus

gerit

brare? aliud

qum excellentem

Dei clemen-

personam
aliis

justi

ejusque qui pro justo se habet et ab

tiam, quae utique erga omnes, et eos praesertim qui

habelur; qui

nunqum deses, semper

,

in

actione

peccatis deserlis ad

sanam menlem redeunt, veroest,

est

operatur quae patri sunt placita

vel cert quae

que pnitudinis sensu concutiuntur, tanta

iis

ut

placita esse persuasus est.

qui pnitenti

non

indigent, invidiam

quodam-

mus,
Porr

et

inventus est

in eo

quod

dicit, inventus,

insinut, sicut

ovem

seu recuperatus ad salutem. cm quaesitum fuisse et di achmam perdilam , quia

nemo

pnitet, nisi occulta Dei quaerentis inspirations tangatnr, nt homo in se revertatur. Et cperunt epulari Gracc llari, scilicet inter epulas , pater nempe ac iota lamilia ejus, ex angelis et sanctis constans. Nain sic etiam tacite insinuatum vult id quod dixerat, gaudium esse in clo sup^r uno peccatore pnitentiam agente, niagis qum, etc. Eu m auieii filius senior in agro. Ea Vers. 25. quae sequuntur in figura diliicullaiem non babent, nec ad aliud afferantnr, nisi ut tacil reddatur causa querimoniae , et invidia3 fialris quaedam etiam ad decorem parabolae spectant. In re figurat aliquid negotii lacessit illa invidia fralris senioris, quae non videtur jusiis posse convenire et isla ratio luit, cur m ii totam parabolam ad Judaeos et gnies declinavciint. N>d pcrgendn n suscepl nobisexplicatione, omnia salvari possunt. Quod igitur filius senior erat in agro, signilicat juslos in Ecelesi non otiari , non baccbari, sed semper versari in operibus patris sui.
,

Itaque cum veniret et appropinquaret domui (pertinent haec ad conscquentiam et ornatum parabolae) audivit sympiioniam id est, concordem concentum canenlium, et chorum, qui est tripudiantium et canejilium ctus. Quo nihil aliud signilicalur , qum insignis laetitia de peccaloris conversione. Quam,

obrem
Vers. 28.
signilicalur,

Indignatus

inveiitione fratris,

non de reconciliatione vel neque enim hoc in tot parabola sed de tant solemnitate nolebat in, ,

troire, ut et ipse gauderet cum gaudentibus. Quo Hieron. Epist. cit., absolutsignificari putatinyidiam, c quod nullumsit inconyeniens peccata etiam in justo cadere, sicut apostoli de primatu contenderunt. Alii volunt ea quae in parabola de Iratre seniore tanqum de justis dicuntur, dirigi Christo contra scribas et
Pnari-aeos, qui se justos habei
in
i

volebant, quasi tacite

!

hoc versu eos moneret per conc^ssionem Es'o,

si'is

vos justi, quemadmodm filius senior, nolite propterea indignari de resipiscent et salute publicanorum et peccatorum. Aplius videtur dici, quod solm significctur esse tantam Dei in eos qui resipiscunt, gratiam,

1111
i

IN
possit.

LUCAM
non
nisi

H12
post pnitenliam?

modo movere
:

Flaec Titus.

Quibus adde ex

qui projustis habentur, peccatorum ver publicorum

Euthymio

Oslendit siquidem hujusmodi indignalio

qud tantam demonslrat erga eos qui resipiscunt

Ut, quo mactato.

graliam et gaudium,
posset
:

ut caeteris

invidiarn

movere

Epdlareb
rer; q. d.
:

lastarer,

oblectarer, genialiler

epula-

quod

est, ut jusli

justam murmurandi ma-

Sernper erga
te

me

parcus

fuisti et

durus,
ani-

teriam

habere videri possint; cert justam causam

salis

quanqum optim de
mi arrogantis

merentem. Hesponsum

nunqum
justi

admirandi.

Nam qud
justi,

ad

illos

qui sol

et ingrali,

immemoris quidem

benefi-

sua aliorumque opinione sunt

;

rever autem infilii

ciorum ptre acceptorum, sua ver mrita jactautis.

Sic vides bypocritas Pharisa;os, sua mrita jactanles
:

quos

et ipsos
illi

nomine

senioris

diximus com-

prehendi,

seri invident, et indignantur, ob

eam
est

Non sum,
qu
sit

sicut cleri

liominum,

raptores,

ijusti,

quae peccatoribus pnitentibus exhibetur clemenliam

adulleri; jejuno bis in sabbato, dcimas do

omnium

atque indulgenliam,

quemadmodm manilestum

possideo, infra 18, v. 11

hc omnia
;

custodivi

ex

v. 1 et

2 hujus capitis, ubi scribae et Pharisaei

et peccatores

juventute me, infra 18, v.

21

quasi hoc ipsum non

murmurant, quod Chrislus publicanos

recipiat.

prterire mandatum, saluli fratris invidere, inquit

Ilieronymus. Etjustis quoque aliquando subrepit, ut

illius,

Pater ergo

nuntio per servos accepto;

ille

immemores

prseteritorum Dei erga se beneficiorum,

in

egressus convivio et cnaculo, qu

ingredi no-

apud se conquerantur, videntes recenlia Dei

con-

lebat; coepit rogare, rogabat, hortabatur illum, ut

intraret.

versos peccatores bnficia, Mallhaeum publicanum

Qum

benicjnus et

dmens

pater, inquit Hieplat.

:

ad apostolatum evectum, Magdalenam peccalricem ad

ronymus, rogat

filium, ut ltiti

doms particeps

sublimem conlemplatricis perfeclionem.

Vers. 50.

Magna

cert benignitas humanitasque hujus patris

posset, servat

Sed postquam,
ita
;

quando autem.

cm cnim

majestalis suae graviiate,

si

Filius tuus uic;

loquitur indignabundus, indi-

inls manere, et servis dicere,

rcust ingredi et

gnum habensquem
tuus inquit,
leat abs te

agnoscat fratrem, utpote moribus

nobis esse conviva, maneat foris et

mrore

tabescat

plan conlrariis prditum

;

sed contempiim
et

filius

ipse ad illum egrediiur, rogat, laborat,

et in

omnia

tanqum perdil
amatus.
;

amplis

qum

opor-

se

vertit,

ut

utrique

lilio

satisfaciat,

utriusque

amator. Nec aliter Deus et Christus ejus patienter

agit
?.c

Substantiam suam

Gr., facultates tuas, substantiam

laborat, ut et peccatores pnitentes clemenet juslos doceat id ita

tuam, portionem substantise

et Syriac

quam

ipsi dedisti.

Legitur
et

lissim recipiat,

omnin

fieri

pronomen secundae person, quod

legisse se indicat,

debere, itque servet utrosque.

Ambrosius
mitior factus
patris

ubi ait

Impius qui acsub-

Vers. 29.

Dixit.

cusabat fratrem quod

Nilril

cum meretrr-ibus paternam

personae

optimi comitate, arroganter

cum

stantiam

prodegisset.

Videtur illud ppaTOMtepiN et

eo exposlulal.
odiosius

qum

tertiae

pronomen

pejus est

Servio
pbasin
tuae.

tibi.

Syrus addil servitutem, quod ad emServio,

in

enim alienam substantiam

abligurire,
filio

qum propriaru.
juniori partem
dicit,

facit.

negotiis

scilicet

famili

Nam quanqum
suam ,
patris

pater dedisset

tamen substantiam dilapidatam

Et nunqum,

ita

ut

nunqum mandatumtuum

pree-

tum quia

ptre promanaverat ea substantia,

tum
ait,

leriverim, contempserim, transgressus sim.

quia pater gratis

vi-

eam

dederat,

cm non
libi,

teneretur.

H.dum, vel haedum de capris

tantm abest ut
sibi

Ergo ut invidiarn
q. d.
:

fratri excitet,

substantiam tuam
ut

tulum saginatum. Negat unqum

saginatum
illa
;

datum vitulum
polest mystica

Ego

tol vil
ille

me

servio

ajgeum

fa-

quomod ergo conslare

vitulum

cultates tuas;
eas.

pauco tempore consumit

dissipt, sed,
,

et dissipt

interpretatio

plerorumque lam veterum qum resaginatum interpretantur

Nec quovis modo

quod pessimum

centiorum, qu

est et

omnin infme

vivendo luxurios

cum mererumore ad
,

Christum inter tremenda mysleria immolatum, qui

in Ecclesi quotidianus est cibus

tricibus.

justorum eorumque

Cum meretricibus;
vio tibi
,

intellexerat

id ex

indulgentiam, consolalionum magnitudinem in initio, ut non solm perlectis admirationein nioveat (quale quid signilicat quoque parabola de operantibus in vine, Mattbaei 20 , versu 11), sed eiiam imperfectis quamdam indignaiionemel queriinoniam, non quidem de saluie peccatorum, sed de tam immodic Dei quasi congraiulatione, erga se ver ausieritaie; cujusmodi iniperfectorum affeclus peccalivenialis ralionem non
excedit. lia fer Theopliyl. , Titus et Euthym. Pater ergo illiuS egressus, ut pra? bumanitalis magnitudine etiam filio seniori, id est, talibus inlinnis satisfaceret , ad sedandas eorum querimonias , oslendendo videlicet per internas inspirationes , vel aliter, qud
ita iieri

obsequium tibi ben agendo deferens et nunqum mandatum tuum pr/Eterivi ut per peccatum nam talium justorum inortale jusiiii exciderem fraier senior figuram gerit; et unquam dedisti miiii
, :

ii.edum, idest, unqum inferioris praistanliae epulum miiii parsti, ut cum amicis meis epularer, publico videlicet gaudio , in perseverantiae et laborum congralulationem instiluto?

Vers. 30.
gius scilicet

Sed postquam filius tuus

tam perdil
te
:

hic

egre-

debeat, sicut rever congruit, coepit rogare illum, ut introiret, hoc est, ut lsetiliae Patris et totius
vellet esse particeps.

doms

Vers.

29.

Ai ille dixit

Ecce tt annis ser-

verba indignabundi , appellare, prout indignatio subinde atfectum bonum non extinguit , sed reprimit qui devoravit instar helluonis , substantiam cum meretricibus. Et hoc addit exaggerandi causa , prout sob-t indignatio. Additet improperium in patrem, occidisti illi, etc., ubi patet, eum nihil conqueri de receptione vel re~
,

amaus sunt enim nec dignantis quidem fratrem

:

1115

COMMENTARIA. CAP. XV.

allato,

1114
et patris

patrem
moilis

ex longinqu
fralris

ill
;

regione.

Exaggerat

invidentiani

mansuetudinem

filius

vene
sed

omnibus crimen

nam cm

supra, v. 13,

num aspidum
sibi conciliet.

labiis evoniit;

paier nihil duri,

modeste dictum

esset,

vivenJo tuxurios; hic

cum

blandiuscul omnia

loquitur,

qu ulrumque filium

meretricibus, addit, prcipu

parle luxuriosam vi-

tam infamans. Ego,

inquit,

mandatum tuum nunsubstantiam

Fili.
ijon

Concessis

iis

quae

filius

dixerat,

quanqum
esse

qum

transgressus

sum

ille

tuam

in

perinde veris.
filius

Non enim

confirmavit vera
Fili, inquit,

contubernio merelricum prodegit.

Occidisti, mactsti.
Illi, in

qu
est

dixerat, ait Hieronymus.

libi

non

qud queraris, quasi minus

fratri

faciam aut fecerim

graliam ejus, ad declarandum adventum

qum
tice,

tuo

ratio

exhibitae fratris

causa

lael-

ipsius tibi

gratum

esse.
nihil

non habuit

in te locum.

Quia

Vitulum illum quem saginaveras, quo

in toto

habes

Tu semper mecum
sisti,

es, tu

me

hactens non reces:

grege tuo delicatius. Vitulum haedo, fratrem

opponit,

mecum

hactens persvras laude dignus

nihil

sibi, et singula singulis

quemadmodm

jain

in te novi accidit, ut te laetanter excipere debeain

ab

ostendinuis

et reips dicit

patrem injuste secum

exitio revertentem,

postqum

me

deserueris,

quem-

agere, qui sibi oplim merenti, ne praemiolum

quidem

admodm

illum.

ullum unqum obtulerit; reveiso autem huic pessi-

Et proinde

etiam, quia hactens

mecum

constans
tibi

merilo,

maxima

amiciliae laelitiaeque

argumenta

permanes, omnia quae habeo bon tua sunt, sunt

exhibuerii.llissigiiificalur

lantam esse Dei inrecipienfacilitatem,

et erga

mecum
ris eis.

hactens communia,

tibi

exposita ac parata,

dis peccatoribus

pnitentibus

et in tu polestate sunt

fueruntque hactens, ut ula-

eos clementiam ac liberalilalem, denique tantara in

Parm
;

est

me

vitulum saginatum pro fratre

clo super eorum conversione

qui ver sunt justi, parre queat

laetitiam;

quanta

eis

tuo mactsse

grges universi tui sunt, uti eis pro

summam

admiraiidi

libitu potes, et

semper

potuisti.

Nam
omnia

quia nihil untibi

causam

eis

ver qui pro justis se habent vulgque

qum
mihi

domo me

abslulisti,

salva

ma-

habentur, quamvis non sint (quales scribse et Pharisaei),

nent, et non solm portio tua, sed et queecumque

invidendi et obmurmurandi, et DeumCliristuminjustitiae

supp?tunt.

Plurima
tu

autem cm suppetant,
valeas, nihil tibi

que ejus prosopolepsias atque

ferre videatur. Hic

accusandi,

plura, inquam,

qum
damni

consumere
si

e qud peccatores justis pluris facere, et long praeergo describitur,

et

dprit, nihil

pateris,

laulum laetumque

suis scit

convivium

fratri tuo

reverso instruxerim. Justis Deo

coloribus depingitur

Domino

Jesu,

obmurmuratio

perseveranter

adhaerentibus,

sunt

cum Deo bona

;

Pharisaeorum

et

scribarum, cujus facla est mentio

omnia communia,

aeterna, temporaria

haec ad uten-

supra, v. 2, seipsos suaque mrita extollentium, et

dum,

illa

ad fruendum; exposita sunt petentibus,

peccatores publicos, quamvis pnitentes, deprimentium, et indignos judicantium qui ad convictum aut
fainiliaritatem admitterentur, denique

parata excipientibus, ita ut delectentur in Domino,

et consolationes Dei ltificare

queant animas eorum,

Christum ob

id

quandocumque
decedit,

res id poslulet; nec

quidquam

illis

accusantium
Vers. 31.
Pater impi

et

reprobantium.
ipse.

etiamsi

peccatores

pnitentes,

postqum

At
filii

Syrus

Dixit ei pater ipsius.

partem suam prodegerint, ad communionem admittanlur.

exposlulatione

non commovetur ad

Hoc idem

attribuit Christus

iis

qui pro justis

iram, nec commemoratis suis in

eum

beneficiis

re-

habentur, sed per concessionem, edem ratione qu

justos vocat.

darguit superbnm et lalsam obmurmurationem, ne

magis

eum

exasperel

sed blandis verbis placare

eum

Vers. 32.

Epulari,

laetari, oblectari.

et lenire conatur,

tum

quil, occasione ita lerente,

Autem, nihilomins,

q.

d.

Quamvis tu semper
justus et obe,

absque damno ipsius frater humanitei- excipiatur,

mecum
diens

manseris et probe
:

le gesseris,

tum qud aequum non sit, ipsum trislari, ob hilaritatem ex recuperat fratris salute conceptam. Pulchram itaque hic videre est contentionem, inter liiii
conciliatione fratris, sed solummod de tam extraordinari laeiiiiae solemnitate. At ipse dixit, admittens verwm esse Vers. 31. de non exhibito ei epulo peculiari. Causam addit, quia

filius

non invidere tamen aut obmurmurare

sed gaudere ac laetari oportebat te

famili, hc occasione se offerente.

cum

paire et lot

instituere de rbus recuperalis, et

lis,

quemadmodm

in parabol

non de conservade ove et drachm

tv semper mecum es, perseverans scilicet in familiariiate mp, quod tibi instar jugis convivii esse dbet:
q. d.
:

invenlis vidimus, ila etiam fieri convenil in spiritualihus. Hcec sentenlia Christi tangit scopum lotius parabolae, qu docet Pharisaeos, sive justi sint, sive

Nihil

in te novi accidit,

nullam dedisti occa:

sionem alicujus novae et inusitate laetitiae excitandae et omnia mea tua suit, ut non fuerit necesse me tibi quiflquam de novo dare ad magnificum epulum novamque gaudii testificalionem quia omnibus in fa,
,

mili uii pot:ras. Vers. 32. Epulari autem et gaudere oportebat, me scilicet, lotamque familiam, et consequenter etiam le, quia hic frater tuus mortuus erat. Nam

haberi velint, non indignari, vel murmurare debere, quod peccatores susciperet ad salulem, sed polis collaetari. Ex his quae diximus, non est difficile parabolam allegorico sensu ad duos populos, Judaicum et Geniilem, extendere, sicut Ambros. hic, Hieron. et August., locis cit., faciunt. Filius enim major est Isral, qui, Exodi 4, vocatur primogenitus junior gentilis, quia in ill prima discessione, quae in primo
:

parente lacta est, perseveravit ac deinde fuie, religione et moribus longis recessit Deo ; tandem fam
,

sicut natura docet in temporalibus peculiare

gaudium

veritatis

stimulante, Deoque

illustrante,

revertitur

1119

IN

LUCAM
et

U16
angelosque imitai
est, inquit
i

Quia frater tuus. Non me solm causa, sed

quia frater tuus
est, cui

Deum
i

velint.

Hic tolus scopus

i-

bonum omue

velle

debes ut

parabolx
saeos

Theopbylactus, propter Pliai

alteri tibi, charitalc

urgente.
rf.vixit,

<

obinurmuranles qud peccalores susciperet

justi

Moktuus erat et
vixit
;

cm mortuus
;

fuerit, re-

qu docet, etiamsi
calores
,

simus, non repellendos pccillos

vide supra,

v.

24.

Non

offendere le dbet noaequuin est

,

neque obinurmurandum recipiente

ant
:

stra Isetilia, cujus socius esse dbiteras

Deo

et paul

Dicit

igitur

per
in

prasentem

enim

te fratri, qui repuiatus

fuit perditus

salvo

et

parabolam Dominus Pharisaeis, quasi

bunc niobenepla-

reduci gratulari.

Non

decet meminisse qualis fuerit

dum

Esto, vos justi

;

sitis,

sicut filins

ille

sed gaudere qud

taiis

modo

sit,

qualein

optanius.

cens palri

obsecro vos justos et mundos, ne obmurfilior

Hcsententi, lanqum conclusione iriuin piuceden-

muretis in salute

uni

est

enim

et

ille lilius.

tium parabolarum, absolvit doctrinam suain Jsus,

et

<

Itaque Pharisaeorum
sii ipsi

mentem

instruit, ut etiamsi ju-

quasi adbibilo gravi malleo, prosternit Pharisaeos,

essent, et

omnia mandata Dei perfecissent,

;

docens peccalores se suscipi,

non quia peccatores

;

<

gravatim ferre non deberent suscipi peccatores

filio
illi

sunt, sed quia pnitentes, conversi, jusiilicaii

idelan,

caeteroqui similes ipsos esse

seniori,

quem

que non invidendum aut murmurandum

ipsis

nemo neget mal

fecisse.

qum

juslis,

sed laetandum super fratrum salule

si

in se, etamplectitur pnitentiam. Deus illum suscipit, induli ei fide et jusiili, et sacramento corporis Christi tanqum vituli saginati , celebrando insuper

hoc propler resipiscentiam populi perdili, indignalur, quia torquetur invidi, videns Ecclesiam, ac opima ejus Sacramenta, et non vull adhuc in

tam

eam

publico gaudio cum symphonie et choris, per totum terrarum otbeni jain resonantibus, super populi lain long dissiti ac fer desperati conversione. Intermi filius senior est in agro, id est, in terrenis opeiibus, et pro terren luKrediiale servit Deo et audiens illam laetitiam Ecclesiegentium, vocat unum de servis,
:

intrare. Stoniachatur adverss patrem, qud nihil simile sibi contigerii, qui patris mandaluni nunquin pi aelcriverit, opinionescilicetsu, quia hoc arroganliiis quant veris dicit; quanqum posset de persvrante in cultu Dei intelligi. Vide caetera latis apud Aug., lib. 2 Qusest. evang., q. 33.

id est, legit

aliquem

p>

ophetarum,
XVI.

et intelligens lien

CAPUT
1.

CHAPITRE
:

XVI.
:

Dicebat autem et ad discipulos suos

erat dives, qui habebat villicum
;

Homo

quidam
matus

et hic diffaipsius.

est

apud illum, quasi dissipsset bona

illi
:

2. Et vocavit illum, et ait

Quid hoc audio de

:

le? redde rationem villicatioms tuas

poleris villicare.
3. Ait

jam enim non

quia
!

Jsus dit aussi, en s'adressant ses disciples Un homme riche avait un conome qui fut accus devant lui, comme ayant dissip les biens de son matre. Qu'est-ce que j'en2. Et il le fit venir, et lui dit tends dire de vous? Rendez-moi compte de votre administration, car vous ne pourrez plus gouverner
1.
:

mon
villicus intra se
:

bien.
:

autem

Quid faciam
?

dominus meus aufert

me

villicationem

fodere non

Que ferai3. Alors cet conome dit en lui-mme je, mon matre m'iant l'administration de son bien?
Je ne saurais travailler la terre, et j'aurais honte

valeo, mendicare erubesco.

4.

Scio quid faciam, ut

cm amotus
suas.

de mendier.
fuero
villi-

calione, recipiant
5.

me
:

in

domos

Convocatis itaque singulis dtbitoribus domini

'

sui, dicebat

primo
dixil
:

6.

At

ille

Quantum debes domino meo ? Cenlum cados olei. Dixitque illi

;

Accipe cautionem luam

quaginta.
7.
ait
:

et

sede cit

scribe

quin-

Deindealii dixit

Tu ver quantum debes? Qui

Ait
illi
:

Centum coros

tritici.

Accipe Hueras

tuas, et scribe octoginta.

8.

Et laudavit dominus villicum iniquitalis

:

quia

prudenter fecisset
liliis

quia

lilii

hujus seculi prudentiores

lucis in generaiione su sunt.

9.

Et ego vobis dico

iniquitalis
;

Facite vobis

amicosdemam-

mon

ut

cm

defeceritis, recipiant vos in

aeterna tabernacula.
10. Qui fidelis est in
est
;

minimo,

et in

majori

fidelis

et

qui in modico iniquus est, et in majori ini-

quus

est.

4. Je sais bien ce que je ferai, afin que lorsqu'on m'aura i mon emploi, il y ait des gens qui nie reoivent chez eux. 5. Ayant donc fait venir, l'un aprs l'autre, tous ceux qui devaient son malre, il dit au premier Combien devez-vous mon matre? Cent barils d'huile. L'conome 6. Il lui rpondit Reprenez votre obligation; mettez-vous l lui dit vile, et laites-en une autre de cinquante. Et vous, combien de7. Il ('it ensuite un autre vez-vous? 11 rpondit Cent mesures de froment. Reprenez votre billet, lui dit-il, et faites-en un autre de quatre-vingis. 8. Et le matre loua cet conome infidle, de ce qu'il avait agi prudemment; car les enfants du sicle sont plus sages dans la conduite de leurs affaires, que les enfants de lumire. Faites-vous des amis 9. Je vous dis de mme afin que, lorsque vous avec les richesses d'iniquit viendrez manquer, ils vous reoivent dans les demeures ternelles. 10. Celui qui est fidle dans les petites choses, sera fidle aussi dans les grandes et celui qui est injuste dans les petites choses, sera aussi injuste dans
: :
:

11. Si ergo in iniquo

mammon
non

les

grandes.
1

fidles

non

fuistis

quod verum
12. Et
si

est, quis credet vobis ?

fuislis,

in alieno fidles

quod vestrum

est, quis dabit

vobis?
;

13.

Nemo

servus poiest duobus dominis servire

1 Si donc vous n'avez pas t fidles dans les richesses injustes, qui vous voudra confier les biens vriiables? 12. Et si vous n'avez pas cl fidles dans un bien tranger, qui vous donnera le vtre propre? 13. Nul ne peut servir deux matres car, ou il
;

1117
aut enim

COMMENTARIA. CAP
unum
odiet, et alterum diliget; aut uni ad:

XVI.

1118

hxrebil, et alterum conleuinet

vire et iiianiinome.

non

poteslis

Deo

ser-

et

hara l'un, et aimera l'autre; ou il s'altachera l'un, l'autre. Ainsi vous ne pouvez servir il mprisera
tout

ensemble Dieu

et l'argent.

14. Audiebanl

aulem omnia haec

Vos

Pliarisxi

qui

14. Les Pharisiens, qui taient avares, coulaient toutes ces choses, et ils se moquaient de lui.

erant avari

et deridebani illum.
illis
:

15. Et ait

estis

qui justificatis vos co:

rani

hominibus

Deus aulem novit corda veslra

15. Et Jsus leur dit Pour vous, vous avez grand soin de paratre. justes devant les hommes; mais Dieu connat vos curs; car souvent ce qui est grand
:

quia quod bominibus altuni est, abominatio est ante

aux yeux des hommes,

Dieu.

est

en

abomination devant

Deum.
16.

Lex

et

prophetae

usque ad Joannem
illud

ex

eo regnum Dei evangelizalur, et oinnis in

t'acit.

vim

16. La loi et les prophtes ont dur jusqu' Jean ; depuis ce temps-l, le royaume de Dieu est annonc, et chacun peut faire violence pour y entrer.
17.
sent,

17. Facilius est auteni

clum

et

terram praeterire,

Or il est plus ais que le ciel et la terre pasque non pas qu'une seule lettre de la loi maneffet.

que d'avoir son

18. autre,
celle

qum de
18. ducit,

lege

unum apicem
dimittit
et qui

cadere.
,

Omnis qui

uxorem suam

et alteram

mchatur;

dimissam viro ducit,

m-

Quiconque renvoie sa femme et en pouse une commet un adultre, et quiconque pouse que son mari a renvoye, commet un adulIl

cbatur.
19.

tre.

Homo quidam

erat dives, qui induebatur pur-

19.

pourpre

et

y avait un homme riche qui tait vtu de de lin, et qui se traitait magnifiquement

pura

et bysso; et epulabatur quotidi splendid.

tous les jours.

20. Et erat

quidam mendicus, nomine Lazarus, qui

ejus, ulceribus plenus
,

jacebat ad

januam

20. Il y avait aussi un pauvre nomm Lazare, tendu sa porte, tout couvert d'ulcres,
21. Qui et bien voulu se rassasier des miells qui tombaient de la table du riche; mais personne ne lui en donnait, et les chiens venaient lcher ses ulcres.

21. Cupiens

saturari de micis quae

cadebant de

mens
22.

divitis, et

nemo

illi

dabat

sed et canes venie-

bant, et lingebant ulcra ejus.

Factum

est

autem ut moreretur mendicus

et

portarelur ab angelis in sinum Abrahae. Mortuus est

autem
mentis
ejus.

et dives, et sepultus est in inferno.

,

22. Or, il arriva que ce pauvre mourut, et fut emport par les anges dans le sein d'Abraham. Le riche mourut aussi, et eut l'enfer pour tombeau. 23. Et lorsqu'il iait dans les tourmenis, il leva les yeux en haut, et vil de loin Abraham, et Lazare dans

25. Elevans autem oculos suos

,

cm

esset in torin sinu

vidit

Abraham
damans,

long, et

Lazarum

son sein.
24. Et s'criant, il dit ces paroles Pre Abraham, ayez piti de moi, ei envoyez-moi Lazare, afin qu'il trempe le boul de son doigt dans l'eau, pour me rafrachir la langue, parce que je souffre d'extrmes
:

24. Et ipse

dixit
,

Pater Abraham, miseut intingat

rere me, et milte

digiti sui in

Lazarum

aquam, ut

refrigerel linguam

extremum meam, quia

crucior in hc flamm.

25. Et dixit
cepisti b'>na

illi

Abraham
,

Fili,

recordare quia re:

in

vil tu

et

Lazarus similiter mala

lu ver cruciaris.

nunc aulem hic consolatur,

26. Et in his omnibus
,

inter nos et vos chaos

ma-

gnum nmatum
vos,

est; ut ni qui volunt hinc transire ad

non

possint,
:

neque inde hc transmeare.

te
,

27. Et ait

Rogo ergo
mei
:

pater, ut mittas

eum

in

domum
28.

patris

tourments dans cette flamme. Mon fds souve25. Mais Abraham lui rpondit nez-vous que vous avez reu vos biens dans voire vie, et que Lazare n'y a eu que des maux c'esi pourquoi il est maintenant dans la consolation, et vous tes dans les tourments. 26. De plus, il y a entre vous et nous un grand abme; de sorte que ceux qui voudraient passer d'ici vers vous, ne le peuvent, comme on ne peut passer ici du lieu o vous tes. Je vous supplie donc, 27. Le riche rpliqua Abraham, mon pre, de l'envoyer dans la maison de
:

ne

et ipsi veniant in
illi

Habeo enim quinque fratres ut testetur hune locum tomientorum.

:

mon
illis
,

pre, 28. O j'ai cinq frres, afin qu'il les avertisse, de peur qu'ils ne viennent aussi eux-mnies dans ce lieu

29. Et ait
tas
:

Abraham Habent Moysen

:

et

prophe-

de tourments.
29. Abraham lui repartit prophtes qu'ils les coulent.
: ;

audiant

illos.
:

Ils

ont Mose et les

30. Al

ille dixit

Non, pater Abraham; sed

si

quis

50.
tence.

Non

dit-il

Abraham

mon

pre
ils

mais

si

ex mortuis
3i. Ait

ierit

ad eos, pnitentiam agent.

illi
:

quelqu'un des morts va les trouver,

:

feront pni-

aulem
neque

Si

Moysen

et

prophetas non

audiunt
credent.

si

quis ex

mortuis resurrexerit

S'ils n'coutent ni 31. Abraham lui rpondit Mose, ni les prophtes, ils ne croiront pas non plus, quand mme quelqu'un des morts ressusciterait.

Vers. 1.

Dicbat autem eodem tempore,

et subaudit

COMMENTARIA.
scilicet

Et, pro

etiatn.

parabolam, quod Syrusaddit,

Hierony-

Ad

discipulos suos.

Superioris capilis parabolas

;

mus,

q. 6, ad Algasiam.

dixerat ad Pharisaeos et scribas, supra 15, v. 3

hanc

Veks. 1. Dicebat. Cm prcdentes trs parabolas ad scribas et Pharisaeos , tanqum conira se murmurantes, direxisset, nunc aliam addil ai. i.iscil'iLos stos, gencraliler diclos, hoc est, ad seclalores

suos, qui se disciplinas ejus subjicerevolebant,etiamsi nondm reliquissent omnia. Agitur enim de divilia-

rum

dispensation.
dives, parabola

Homo quidam erat

narralur, non

1119

IN
,

LUC A M
edendo, bibendo, inebriando ut
aliisque
ille

1120
supra 12,
v.

ad

discipulos suos, id est, sectatores

qui sic se disci-

45,

plinae ejus

subdere gesliebanl

ut lamen non omnibus

modis, omninoque contra praescriptum Dodiviliis,

omninb

i;uas in terra possiderent opibus,

simul

et

semel

mini, abuteretur. Mulli

quas Deus

ipsis

con-

desertis, subliment illam vit

relient,

conversionem capesserr
fecerant

ce6sit,abuluntur, rarusque aul nullus esl, qui

modum

quod Titus
,

ait

quemadmodm jam

Deo praescriptum exacte

leneat.

Qu de re perpetuam
instituit diabolus,

apostoli
Illos

qui reliquerant omnia,

Matth. 19, v. 27.

ipsorum apud

Deum

accusalionem

bc parabol

ad eleemosynae sludium adhor-

quod
rem

est, delator,

quein Apocalypsis
illos

vocal accusato-

latur.

[rat

mm,

qui accuset
v.
,

ante conspecium Dei die

lingitur

Homo quidam erat. Non narratur res gesia, sed exemplum docendi grati , quemadmodiim

ac nocte, cap. 12,

10.

Vers. 2.

Et

pro itaque, vocavit illum, scilicet

saephactens; qu majori

cum

grati doceatur, et

dominus

ejus, q'iod

Syrus exprimit.

f'acilisacjucundis in audilorum animos illabatur,

Quid est hoc quod audio de te, qud profundas bona mea, luae dispensalioni

quod mens

est docere.

me
,

crdita?

Villicum,

conomum

dispematorem

verlit

supra

Redde, parate ad reddendum ratiohm villicationis, id est, dispensationis

12, v. 42. Syrus transfert, magislrum, seu prfeclum

administralionis tu^e

doms
ferl.

nain

domo regend conomus nomen

re-

de acceplis et expensis, ut sciam quantum bonorum

Malih. 20, v. 8, vocalur procuralor.

Hierony:

ineorum prod^geris.
Jam
,

mus

quaestione 6 ad Algasiam scribit in haec verba

sive

pro amplis

vertere ex
;

ti

frequens est nostro

v. 34,

Qui habebat villicum

oxovo'(aoi;

difpensatorem

hoc

enim

interpreti, supra 15, v. 19

v. 14.

Marci 12,

Joan. 5

significat

villicus

autem propri

vill guber-

nator est, unde et villa villicus

nomen accepit ; conomus autem lam pecuni qum frugum, et omnium

Non poteris per me, non amplis fet

lestas,

tibi

me

po-

non amplis

tibi

permittam.

qu Dominus
mus.

possidet, dispensator est. Haec

Hierony-

Villicare, villicum seu dispensatorem agere bono-

Intelligitur ergo

nomine

villici,

servus Domino
et

rum meorum. Hieronymus, mea

ter

dispensare.

Frquen-

constitutus super familiam, ad hoc

ut

provenlus
,

admonet Deus

divites

hujus seculi, de luxu ve-

Domini

recipiat, et

in

usus familiae expendat

sub

stium, conviviorum, de abusu divitiarum, et caetera,

conditione reddendae rationis. Caeterm non hic agitur de praefectis Ecclesiae et dispensatoribus

idque per Scripturas sacras et praedicationes admonitionesque servorum suorum.

myste-

Ob

oculos

etiam ponit

riorum Dei,
24, v. 45;

quemadmodm supra

12, v. 42, et Matth.

vicinam mortem, qu auferendus ab

eis sit

omnis

di-

sed de singulis fidelium, divitias

Christus,

hujus
esse

vitiarum usus, et reddenda praeteritae ratio administrationis.

mundi
Deo

obtinentibus, quos intelligit

dispensatores divitiarum,
solo divite

opum

ac

bonorum

quae

Vers.

3.

Villicus, conomus, dispensator.

animum suum. Non aude,

acceperunt; dhpensatores,
;

inquam,

Intra se, apud se, apud

non absolutos dominos quibus non

nata, sed crdita

simpliciter dosint,

bat verbis negare crimen dissipationis

tiones subductas facile fieri poterat

quod per ra;

supremo Domino

temporaria
,

manifestum

ob-

bona, expendenda juxta praescriptum ipsius

in

comSic
:

mutescens
suo.

igitur

anxiusque

cogitabat

cum animo

munem

usurn servorum ejus, sub conditione redden-

dae rationis

ad novissimum usque quadrantem.

Quid faciam, deinceps, quo vitam sustineam.

Quia, quandoquidem.

interpretatur inter Latinos Ambrosius,

dm

ait

In

quo discimus, non

ipsi esse

domini, sed potis aliena-

Aufert, auferre decrevit.

Villicationem
,

rum

villici

facultalum. Inter Graecos

:

cum
,

Euthyinio

oflicium

administrandi res suas.

aluerat
,

Theophylactus

Primum

hoc discimus

quod non su-

Hoc

oflicium hactens

eum

ad necessitatem
;

mus domini divitiarum, sed

rerum, ut
illas

dispensatores alienarum
ipse imperat.

non solm, verm etiam ad voluptatem

tus ubi fuerit, angitur
terit

eo priva-

ben dispensemus , sicut

:

quomod

necessaria vitae po-

Nam Dominus

is est qui de seipso ait Meus est orbis ten et plenitudo ejus, Psalmo 49, v. 12. Et hic, qui diffamatus, delatus est, quasi dissipas;

acquirere.

Non enim

fuerat ex eo gnre quae-

storum seu administratorum, qui quae ex bonis do-

minorum suorum
dunt
in futuros

inique subripiunt paulalim

reconabli-

set

Graec, ut qui dissiparet, profunderet, abligurirtt,

suos usus, sed ex

eorum qui mox

uabebat villicum, Graec, conomum, dispensatorem seu adminislratorem famili, quiscilicet omnes proventus reciperet et expenderet, sub onere reddendae rationis. Unde villicatio in scqueniibus est doms adminislratio, seu oflicium administrandi familiam nam alioqui villicus propri est gubernator villae, ut nott. Hier. , ep. 151 ad Algasiam, quast. 6 : Et hic diffamtus est, seu delatus, quasi dissipsset bona ipsius, in alios usus ea convertendo, qum ratio officii postularet. Et quia res non
hisloria, qui
id est,
;

rationem villicationis, id est, totius administratioJam emm, Graec, ad hue seu amplis, non poteris villicare, id est, ut Hieron., mea dispensare, supple, si defeceris in reddenda raiione ; non enim ante cognhionem causae, propter solam delaiionem officium'absiulit ut patet ex v. 4. Iiaque villicus, sciens se crimen dissiputionis amoliri non posse, Ait intra se, secum deliberans Quid Vers. 3. faciam? ut mihi victum conquiram, quia dominus
nis luae
:

constabat,

cum eum

Vers. 2.
i'amia
,

Quid hoc audio de te? Haec est inquae viam aperire solet inquisitioni Repde
:

vocasset, ait

illi

meus aufert, id est, auleret, nam mal sibi conscius fopere non valeo id hoc eventurum praevidebat est, manibus operari, species pro gnre; nempe ex desuetudine aut corporis imbecillitate, et quia hono:

HSl
tus ralione vivendi.

COMMENTAMA. CAP.
-

XVI.
singulis
libris

4128
appendentibus

guriunt. Angiiur igitur, ui fulurus inops, et clestitu-

estimant,
uncias.

duodecim

Fodere, labore manuum victum

valeo, partini ob virium

lucril'acere

non

Accipe, me,

quam

libi

trado.

imbecillitatem, partim

ob
.

Cautionem tdah, scriptum tuum, libellum tuum,

tabulas tuas, quibus obligaris hero
cei'.tum. Hce tabulae in

dissucludinem.

Erubesco, pudel.
Vers.

meoad o'.vendum manu conomi erant, tan:

4. Scio.

Dcliberanti occurrit consilium op,

q lm administratoi
esset.

is

facultatum domini sui, eo

si

fine,

portunum quod

judicat

sed

astulum

neque enim
i

ut pcr cas cogeret debilorem ad solvendum,

opus

curant homines seculi, jure an injuria sibi comparent

Reddit itaque

illas

debitori, ad

hoc ut rescin-

unde vivant, modo ne infamentur.

dt eas ac laceret,
ut

si velit,

Ut cum. Hoc faciam, hoc procurabo,

Villicatione
toris.
,

cm.
administra-

Et
nisi

sede. Nec enim

commode

scribere quis potest,

dispensatione

officio

sedens.

Cit, tam ad praecedens

dicit qui
,

qum

ad subsequens ver-

Recipiant me. Non

loquens, se ip^e

quia, secrel

apud se
desi,

bum
et ad

referlur

cit

enim rem

geri vnlt,

ne quis,

dm

intelligit,

nec ab

aliis intelligi

tabula? adulterantur supervcniens,percipiat fraudem,

derat meditatam abs

se fraudem. Subaudit

autem

dominum

dfrt.
;

debitores domini mei.

Scribe quinquaginta
et

scribe aliam cautionem seu

le

Indohos suas, haut alant

sustineant.

Prius-

novas tabulas, quibus falearis

cados
olei. lias

debere quinquaginta

qum ab
suas,

officio

amovear, tanto eos beneficio

fiet,

milii de-

ego suppositas loco vetcrum labula-

vinciam, quanto

ut

non gravat me
,

in

domos

rum, domino
possit ad

in

manus iradam quare

;

fiet,

ut neque

nunc unus, nunc

alius, suscepturi

et

pro me

ipse, neque alius quisquam ejus nomine, cogre te

qualitate tractaturi sint.

solvendum amplisqum quinquaginta. Scito

libi

Vers.

5.

Dicebat, rogabat.
ignoret rogat,
ille

itaque remissos

oper

Primo, qui advenerat.

cados; et posiqum

me reliquos quinquaginta amotum me videris munere

te

Quantum debes. Non qud

apud

dispensatoris,
ficii.

memineris hujus mei crga

bene-

quem
tum,

cautio servabalur
intelligat

sed ut
liic

confessus debibeneficii sibi

quantum

conomus

Vers.

7.

Coros. Corus Hebraic

aridorum
et

cor, alis

Iwmer,

praestet,

dimidium

debiti remiltens.

mensura
tus

est et

liquidorum, cujus dcima

in liquidis

Vers.

0. Cados,
;

Graec batous legitur, quae vox est

,

pars in aridis est ephi,

:

quemadmodm

ba-

Hebraea

Syriac maireion

meiretas, quae vox est

quod mox docuimus ex Ezechiele. Porr unum

cautionem tuam

Graeca. Porr interpres Latinus, pro

habuit batum, metrelam et

Hebraeis,

cadum

edem mensur quanqum cad

sit
,

ephi continet tria sala, de quibus supra.

Litteras tuas, scriptum tuum

non perinde

cerise

mensurae

propri

transfert versu superiore; lilteras seu

obligationis,

instrumentum

significans vas habile ad liquida portanda

manu

hu-

quo

obligaris hero ad cenlum.

merove, Gnes. 24,

v. 15,

3 Reg. 18

v. 34.

Porr

Octoginta.

Mox

remittebat dimidium
si

debiti, hic

batus est dcima pars cori in liquidis,

quemadmodm
cap.

quintam duntaxal partem; ne

remilteret quanlitalem
,

omnibus eamdem

ephi in aridis. Id mani lest Ezechiel docet

v. 1 1, ubi ait
:

45,

facile

animadverieret domiill

Ephi

et batus aequalia et unius

men-

nus. Caelerm quinla haec pars, tanl major est

surae erunt, ut capiat

decimampartem

cori batus, et

dimidi.quanlducenli
ginta. Similiter

bti

excedunt batos quinquaeliam domini sui derelinquitur in-

(decimam
sex
liin,

partem

cori ephi.

Batli

autem continet

autem cum

aliis

hin duodecim log, loy sex ova gallinacea

com-

bitoribus dispensatorem

hune

egisse,

munia, ac proinde bat seu melreta capiat 452 ova

telligendum.

communia.

Alii ali inii

nnmerandi ratione
et

pondus
libris

Reli<ma
cedit.

hujus

versiculi

pete

ex

eo

qui

pra-

vini metret

un contenti, octo

centum

ratns vixi,

mendicare erubesco. Deliberanti incidit opporluna ratio vitae sustentandae, quam statim ampleciitur pcr hoc quod dicit Scio quid faciam ; nihil enim homines Vers. 4. bujus mundi curant, jure an injuria vicium comparent, dummod sine inlami vivant ut cum amotus fuero, etc., recipiantme, supple, debitores domini mei q. d. Talibus beneficiis eos mihi devinciam, ut cm deposilus fuero, nunc unus, nunc alius non

sed batus in liquidis, et ephi in aridis, et utraque continebat decimam partem cori, sicut hoc palet Ezech. 45, v. 11, ila ut unus corus comprehenderet decem batos seu cados in rbus liquidis; itemque decem ephi in rbus aridis. Dixitque illi Accipe cautionem tuam, Graec scriptum, id est, cliirographum
:

tuum, seu

lilteras,

quibus obligaris hero

meo

ad cen-

gravat

me

suscipiant ac tractent in
6, 7.

Vl US. 5,

CONVOCATIS ITAQUE SINGULIS DE-

domo

su.

bitoribus. ut et fraus minus patesceret, dm singulis partem remittit, et uni soli postea essel minus onero8us aut invisus. Primus itaque debebat centum cados olei; Graec est batos, sed noster accepit batum et cadum, pro edem mensur , sicut et aliquando Hieron. Porr batus et ephi mensurae aequales erant;

tum cados olei, accipe me tibi porrectas, ut eos comburas aut lacres, ne quisquam invitum te cogre possit ad solvendum cenlum. Et sede cito, quia verebatur ne ad singula momenta vocarelur ad reddendam ralionem scribe quinquaginta id est scribe aliud chirographum quo falearis te debere
: ,

quinquaginta. Itaque dimidium rcmiilit primo, quintam vei partem secundo, dm, pro cenlum coris tritici, scribi jubet octoginta. Quai remissio, quamvis proporlione ad praecedentem esset minor, in se la-

1123
Vers.
8.

IN

LUCAM
f
prelatur, tenebrarum harum, Ephes. 6, v. 12.

1124

Et

laudavit dominus. Qnod conoini

ille

Nam

sui faclum ubi rescivii vir

dives,

quamvis dispen

tenebra: est rnundus seu seculum, id est, muliitudo

diuin

non modicum passus, laudavit.

etc., d est, villicuni,

impiorum, quia obcaecalum hahens cor solas seclalur

Villicum jniquitatis,

cono-

tenebras, aul amat,

niliil

aliud

nempe

in

mundo

aut considrt

mum

seu dispensatorem

iniquum,

plirasi Hbraic.

qum

ea quibus abs Deo et ver aeternque

Iniquus seu injuslus crat, tum quia nuper dissipaverat bona doniini sui,

luce abstrahitur.

tum quia modo

vcrilus deslilu-

Generatione sua, gnre suo. Ut

raiionesseu gnera hominum,

varia? sunt

gene-

tionem

domino suo bona sua clanculm subripuit;

tamcn eum dominus, non quia inique seu
prudenter fecisset, ad suum
in

ita est

generatio

qu-

laudavit

injuste, sed quia

ipsius

Dominum psalmi 23 v. 6; est et generatio aversantium Dominum ;est genus hominum carnalium
rentium
,

commodum,

quia prudenter sibi

l'ulurum pro-

ac

mundanorum,

est et spiritalium ac

clestium.
iis

Igi-

spexisset, clam procuratis sibi amicis de bonis domini

sui, qui essent

tur in generatione seu gnre suo, id est, in

quae
est,
;

eum
quod

adjuturi,

ne egestalem paterelur,
nec enim
conr;:-

pertinent ad generationem seu genus

suum,

id

postqum

essel ab olicio amotus. Prudenter aulem,

est industrie, callid
:

ad ipsos propri, qu parte

filiis

lucis distinguuntur

inquit, pro eo

ea aulem sunt, temporaria Lona, hujus

mundi

corn-

virlus prudenlia esse polest, quae

eum

injusiiti

moda, res vit

praesentis, quas

illi

propri spectant

juncta est; sed est vitium prudentiae simile. Porr

et quaerunt. Addita est ha;c particula, et correctionis

rus inveniatur dominus qui

laudet, conjuiictam

hujusmodi industriam

et restrictionis

causa

correctionis

quia non ver

filiis

eum

tanto

damno suo

sed ponit

prudentes sunt, quae est virtus propria

lucis

sed

Cbristus virum praediviiem et liberalem, qui bujus-

habent aliquid prudentiae simile, nempe,

lidi,

astuti, cal-

modi jacturam parvi

contristetur de

faciat

magisque deleclelur in,

industrii

sunt; restrictionis autem, quia non in

filios

genio dispensaloris, solerter sibi providenlis

qum

omnibus superant
lucis sunt;

lucis

cert

non

in

iis

quae

damno quod hincipse

velit

patiatur, praeser-

sed in

iis solis

quae ad hujus vitae

commo-

tim

cm Deum

per hune significatum.

ditatem et

usum

spectant. In his prudentes sunt, sa-

Quia, pro cert. Verba sunt Christi, occasione laudatae prudenliae iniqui hujus villici, exprobrantis
filiis

gaces nimirm, ut prospiciant rbus suis temporariis,

ut

ben

sibi

consulant in
ille villicus,

lulurum

quemadmodm

Dei socordiam suam.

Filii

inox iniquus
iste villicus

adeque mirabiles aliquando

hujus seculi, qualis iniquus

seu

videre

licet asiutias,

quas excogitant ad promovendam

his
filii

dispensator. Filii hujus seculi dicuntur homines qui

diligunt imilanlurque hoc seculum
,

quibus placent
toti

suam corporalem. In adeque prudentiores qum sint

utililatem

prudentes sunt,
lucis illud
;

subaudiunt
dicere nec

quique sequuntur res

cti

et

opra hujus mundi,

addi-

quidam

in

eisdem rbus.
est
iis

Verum

mundo

et vitae praesnti.

opus erat, quod per se

filii

manifestum

salis
;

Prudentiores suNT,sagaciores,so!ertiores, industrii

lucis se

exercent in
filii

quae sunt seculi

nec enim minimum,

;

magis

sunt. Explicat Auguslinus,

ad consulendum
lib.

sibi-

non perinde ut
prout dicebamus

seculi; nec

mens

Chrislo erat,

met

in posterum,
lit.,

quamvis fraude, non jure,

11 de

qui taxare his verbis voluit socordiam filiornm Dei;

;

Gen. ad

cap. 2,

qud superari se sinerent

seculi

Filiis lucis, hominibus qui luce divin,

quod ad

hominibus, in promovendis rbus, non seculi, sed lucis.

animos mentesque

illuslrati,

diligunt lucem, id est,

Subaudiendum

est igitur, prudentiores in genera-

Deum,

justitiam, virtutem, aeternam vitam, et quae

;

tione su sunt,
id est, in
ipsi

qum

sint

filii

lucis in su generatione,

luce digna sunt faciunt, perosi opra tenebrarum

de

rbus quae ad ipsos propri periinent, quas

justiti, vit

quibus Apostolus, Ephes. 5,

bulate. Filii

v.

Ut

filii

lucis

am-

quaerunt et amant, virtute,

saluieqne

quidem dicuntur, Hebraic

phrasi, sive

aelern. Jusli
illi

non tam prudentes sunt

in

bonum, qum

lucis sive seculi, lune

ob ingeneratam animis sive

sive lucis sive seculi; ex an-

luce sive seculo qualitatem affeciionemque, hinc ob

amorem imitalionemque
lithesi

autem

intelligitur

seculum hoc loco tenebras

redores mundi , inter-

appellari;

sicut et Apostolus,

in malum, ut praecaveant delrimentum omne bonorum suorum spiritalium, ut vitent quameumque animse laesionem, ut provideant sibi de bonorum operum meritorumque copia, et prospiciant in vitam futuri seculi. Hue enim praecipu respicit Christus, turpe

erat major, quia cm unus corus contineret debatos, viginii cori quos rmittebat cohficieb int ducentos baios, cm tamen primo non fehiisisset nisi quinquaginta. Rclinquii, aulem inielhgendum similiter actuiii esse eum reliquis debitorihus, singulosque

men
com

monitos, ut essent memores beneficii. laudavit Dominus, Hieron., epist. Vers. 8. 16, pro Dominus, legit, Salotor, quasi essent verba evangelista sed reciis acceperis eum eodem,ppst. 15), et August., lib. 2 Quaest. evang., q. 34, ut sint verba Ghrisii de domino illius villici, qui, intelleci fraude, laudaverit villicum iniquitatis, id est, iniquum, quia et olim administrando, et jam remittendo

injustitiim aut fraudem, sed quia prudenter fecisset, id est, quia solerier et industrie in commodum suum et opportune ad scopum suum. Non enim erat vera prudenlia, sed astutia eum fraude juncta. Astutia quipp'e est degener quaedam et vi iosa prudenlia. Quamvis igilur kesus, laudavit tamen, sicuti cm au-

Et

inique laeserat

dominum suum.

Lauriabit

autem non

divimus improbuin aliquod lacinus, laudamus tamen, quia ingeniosum quia filii hujus seculi, id est, hommes, qui linic socuio et ejus moribus ac legibus serviunt, prudentiores sunt id est, sagaciores et magis industrii, scilicet ad consulendum sibi in posterum, quamvis fraude, non jure, prout sup let August., 11. De Genesi ad lit., cap. 2, filiis lucis, id est, hominibus lucem divinam diligentibus et se;

,,

1125

COMMENTAMA. CAP.
stus

XVI.

1126

esse docens, impios in suo gnre plus sapere et ceret tis sibi providere, cin agalur de rbus levibus
peiituris, quin justos in suo
aeiernis

furto, rapin, aut fraude partis,

Deo

gratae sunt. Chri-

autem jubet, ut ex
etsi justo titulo

illis

divitiis

amicos faciamus,

gnre, ubi de rbus

praesidii* vita:
sit

quas

aut cert bon fide possideamus,

et iniquae dicendae
ini-

quaeslio est

et

comparandis
id

iniquitatis
surit,

tamen nolam mereniur,

iinmortalis. Nain

quanqum
rationi

perpetuum non

multas ob causas. Piinu'im quia non sine

frequens est tamen, et ul pluriinm accidil. Videri

possit contrai

id

quitate collecta; sunt, innocenter congregari vix pos-

ium

e qud

filii

lucis, donati

Sunt

Nam
qu

qui votunC diviles

fieri,

incidunt, etc., 1

luce, illustrati luce spirits Dei, long claris, quae ad

fini. G, v.

9; deinde quia non sine iniquiiate asserest

;

aeiernam ipsoium salutein

debere, judieari possint
;

l'aciunt,

videre et prospicere

vantur,

idololatria

seu idolorum servitus

nisi

corruptionem naturae
eoruui rbus

Ephes.

5, v. 5

tum

quia non sine iniquiiate fer ex-

adversariam paterentur, quae

divinis ita abstrahit, ut

animum

penduntur, maieria
ritamenta

cm
;

sint

omnis

iniquitatis et irfallafelici-

non perinde

libr ad eas con-

malorum

ad hase quia mendaces ac

templandas
illi,

et discutiendas terantur,

quemadmodm

ces sunt, fallunt enim possessores suos, quibus

res temporarias.

edem naturae corruptione favente, feruntur ad Hc igitur addit comparatione ac

nobis exprobrat,
salteni

tatem omneque bonorum genus promiltunt

quia pro nostris eas habemus,

denique
;

cm

sint alienae

jure

sententi, Christus,ut ignaviam

enim dominii, Dei sunt

titulo;

nostrae, solo dispensationis

eis

quod

vilam aeiernam, ac profani hoinines

spiciunt vitae huic fluxae et quae
ita aperit sibi

non aequ nobis prospiciamus in fuluram in futurum pro-

modis

igitur

omnibus, iniquitas

involuta

cm

sit,

merit iniquae vocantur. Porr ex his causis,

momento

praeterit

duae postremae, videntur intelligendae dari proximis

viam, ad subjungendam parabolae con,

versibus 11 ac 12, ubi iniquo verum, et alienum vestro opponitur.

clusioneno, in eo consistentem

ut iniqui

illius villici

Verum
est,

est,

quod solide

taie est,
,

quale

prudentiam, rationenique vivendi in futurum ab eo

inilam, imitemur.

se monstrat

iniquum

igitur,

quod inane

fallax
;

mendax. Alienum
ego. Ego igitur dico, moneo, ad-

quod

alieni juris ac

dominii est

Vers. 9.
horior.

Et

nostrum

quod propri

est

nostrum. Alinas esse

illius

agnoscamus oportet
filios lucis,

divitias

magni

Domini,cujus
;

Vobis, qui vultis vos praestare

laudari.

et

Deo

est terra et plenitudo ejus, Psal. 23, v. 1

qui eas no-

bis largitus sit, ut

si

ulamur

eis,

non pro

libitu nostro,

Facite vos,

aliquando minus rect administravel

sed ex praescripto ipsius, prout noverimus

eum

velle,

veritis aut dispensaveritis;

nunc tandem
ille

facite,

sub conditione reddendae rationis.

Quemadmodm
aliorum,
ita et

conciliate vobis, similiter ut villicus

iniquus.

ergo injustae vocantur opes, quas ut nostras posside-

De, ex.

mus
divitiis.

et

erogamus,

cm

sint

hominum

Mahhona,
divitias,

Vox mammona

signilicat

lucrum,
pe-

injustae hic dicuntur,

quas ut nostras tenemus, nec

substantiam,

omne denique quod ad rem

agnoscimus Dei

esse,

Deo nobis acceptas

;

admini-

cuniariam pertinet; hic, ad majorent divitiarum con-

slrandi causa et expendendi

nec

aliter

expendendi,

temptum

relicta est nppwiveufc,

lanquampropriumsit

qum Deus

praecepit

sub pn damni resarciendi.

nomen
ut

falsi
fit.

alicujus Dei, qui multis pro

Deo

colalur,

Hoc enim sensu sunt plerique hominum, ut habeant

eas pro suis, quibus uti frui possint pro

cen

mer volun,

Iniquitatis, phrasis Hebraica, pro, ex

mammon
iniquus,
ita et

tate

absque eo qud ab aliquo dependeant

sit

cui de

iniquo, ex divitiis injustis. Sicut villicus

ille

eoruni usu reddenda

raiio. Sic

enim

fit

ut
est

Deo
ho-

amicos

sibi

comparavit ex iniquo
ille

mammon,

vos

subtrahatur quod

suum

est, et

quod alienum

ex iniquo; ut
versae

ex alieno,

ita et

vos ex alieno. Di-

mines usurpent. Caeterm quomodocumque iniquae

dicantur
divitiae,

tamen

rationis

iniquum alienumque Christus

amicos
sibi

vitium ab hominibus est, ipsae naiur

intelligit.

Nam

villicus ille,

comparavit, ex

cm
non

sint bonae.

Propterea tanqum
vocat
:

idoli

nomine eas
est,

bonis, quae ita erant alterius,

nempe

heri sui, ut nullo

fuit, et

Christus

mammona

idolum enim iniquum

jusio titulo essent ipsius

id

perversum

nullo

in se, aut

modo

licitum

neque eleemosynae

datae ex divitiis,

materia est;

aurum enim, aut argentum, aut similis sed errore eorum qui pro Deo illud cofilii

quentibus, hoc est, qui

diligunt, velut Qn antithesi,
luijus seculi

lucem
lucis

Deum quam

justitiam et virtutem
in

curandis sint
Cliisti

agendo sequantur.

ac seculi, tacite insinut , filios tenebrarum quia seculum dilignnt, per quod ver luce aversi, in lenebris peccalorum delincnlur. In ceseratione sua, id est, in gnre suo, seu in iis quae pertinent ad genus suum, ad commoda sciliret vila; praesentis dexlr procuamla. Adilitum est hoc, tum corrigendi, tum reslring-ntli causa, ne puia eniur vel ver esse prudentes, vel in omnibus supirare (ilms lucis. Snppieri autem dbet altra pars comparationis , hoc modo; qum sini Iilii lucih in generaiione su , seu in rbus ad viitutem viiainque aeternain p-riinenlibus. Non enim est sensus quod domines mundani sint magis inesse
filios

quia hoc nec ad scopum nec opus erat dicere, quia per se palet; amor enim reium quas niullm diligunl, acuit et excitt in eis omnes pi udenliae vires, et surprit
lucis;
spectabajt,

quoslibel assegiiendi mo'dos, gligant ; sed sensus est qud

cm
filii

Iilii lucis ea nehujus seculi sint

prudenliors in rbus secularibus qum filii lucis in. rbus divinis ; illi magis in nialum, qum hi in bonum, nempe ut pluriinm nam hoc scopo, ut sinius prudentes in rebuj c'ivinis, concludit Christus parabo;

laui.

Vers. 9. Et ego dico vobis amicos, erogando eleeinosynas jusiis

Facite vobis
ei Sanctis,

apud Deum abmtdant

tis,

incriiis,

qui de mammona iniquita

seu iniquo, id est, de

est,

divitiis injustis.

Mammona
quae vo-

duslrii in

commodis secularibus qum

in

iisdem pro-

enim Syriaca vox

divitias signilicans,

1127
i

IN
,

LUCAM
i

1128
,

mu

et exspeclanl

ab eo quod Dei est dare.

lui

mu

divitum propria non sunt

per foramen acs transire,

quia /acilius est camelum

error idolo, illorutn vilium divitiis ini(|uitatem adgenerat.

qum

divitem inlrare in re-

Quod boulines

divilias

inique aut non salis

gnum Dei,

infra 18, v.

23; sed divites pauperibus

juste acquirant, servent, expendant,

felicitatem exspectent,

qud

divitiis

sunt adjuvandi. Propria enim pauperurn

micilia, plurimiim possunt, ut eos

cm
in

sint

do-

qud

divilias

quas possidenl
est,

quos

bac vit

pro suis teneant,

divitiarum.

hominum peccaium

non culpa

scnserint benefactores, in

illa

introducant. Alterna

De

alieno igitur, et

quod perversus homi-

tabernacula,

inquit

Theopliylaclus,

pauperibus

in

num

usus iniquum reddil,

mammon, quanqum bon

Clirislo consliluta sunt, in

fide nostro, vull Christus, inlerea

dm

illius

nobis

lue ipsis

amic de

bonis,

qu possunt recipere eos qui qu sunt dominica, larqiuntur.

Deo permiltilur administratio, amicos nobis comparemus, in

alios illud erogantes,

Flix permutatio,

cum

temporaria permutaniur aeter:

quibus usui esse possit.

nis.Quare Clirysostomus in Caten Ars artium, inquit,

peritissima est eleemosyna
bricat luteas,
:

Alque

affert epilhelon

ipsum

iniqui

secum rationem,
:

non enim nobis domos

fa-

cur erogare
quis
dis

qum conservare debeamus enim consulium judicet rem, tt iniquilalis moillud polis

sed vitam ternam impendit. Ait ergo

Christus

Ut

cm

in fine

hujus

vitae

amoti

fueritis

obnoxiam, npud se retinere, et non potis ab e

ab conomi mammonae, ut cm per mortem ablatus

vobis fuerit omnis divitiarum hujus seculi usus et
dispensatio
;

quantocis se expedire? Vult ergo ut imitemur exem-

plum dispensatoris
iniqui,

illius

iniqui

non

lui

un tamen

illi

qneinadmodin

ille,

quia facluri id

sumus ex
hero

acceperint, adducant vos in

memores beneficiorum quae vobis regnum clorum, quo

Dei bonis, sciente et conseniiente adeque adhortante

alioqui facile excluderemini. selernm misera sorte.

Deo, domino, quod

ille

fecit

ex bonis

lieri sui,

Sed quomod pauperes recipiunt in clum amicos

suos divites? luvperio aut auctoritate absolul in c-

non conscio.

Cum

defeceritis vit et
,

oicio

dispensandi

sublati fueritis vit

et

ablala vobis

cm omnis mam,

lum recipere

monae dispensatio. Sic interpretanlur Graeci, Euthymius, Titus, Theophilactus. Syrus

gulari
legit

solius Dei et Christi est quod autem pauperum causa et grati facit Deus, hoc ipsi facere dicunlur. Pauperum autem causa in clum recipit
,
:

numro

sin-

non rar propter preces

quas plurimi
in
facit, sive

et inlercessionem
in terra

eorum
sive
ipsis fasibi

dmo dagmar,
vobis;
id

ut

cm

del'ecerit, scilicet

mam-

illi

adhuc agant

mon
recidil.

quod tamen

Nain per

eumdem sensum mortem mammona seu mammonae

in

clo; semper autem propter eleemosynas

quas
sibi l'actas

ctas,

imputt

non secs enim ac

Augustinus

administratio deficere intelligitur.

Hoc
vitae

igitur

verbo

praeslilum agnoscit, quidquid in egenos beneficii col-

indicatur brve lempus vit dispensationisque nostrae,

latum

fuerit, Malin. 2., 40. Sic D.

lib.

ne lenaciores nos reddat longioris

rosque.

fiducia

ple-

Quaest. evang., cap. 58, ubi ait:

Non

propri potestate

quasi gratificando recipiunt, sed promissione at\ue per,

Recipiant

suscipiant vos

scilicet
,

amici

illi.

Non

missione

illius

qui eos consilio prmonuil, ut sibi amicos

,

ergo monet ut quosvis amicos

bis faciamus; verbi grali,

distributis divitiis, no-

facerent, et qui seipsum pasci

visitari, in

vestiri, liospitio recipi

eos qui ditescant divitiis

,

unoquoque minimorum suorum, liberatoris

nobis acceptis
seterna
fidles
,

sed hujusmodi

qui nos valeant in

bonitate dignatus est.

Ergo

si

forte pauperes

quibus

recipere

tabernacula

qui

sunt
in

pauperes
,

benefactum fuerat,
naculis
aeternis,

ipsi

morte exclusi fuerint tabereleemo^y-

non recondentes

accepta

thesaurum
iis

Christus ipse, propter

sed prsentes mortalis

vantes.

vitae

ncessittes

suble-

nam,

rect pique

mente exhibitam

recipiet. Caetefidles

rm ex suo gnre
,

habet Christus omnes

jEterna, clestia, tabernacula

siones, in

habitacula

manape-

pauperes morte beatos; ut divites omnes ex suo

gnre miseras, aique ab aeternis tabernaculis exsuies,
nisi

regnum clorum

brevi

me oper
juslis

riendum; cujus intrim loco serviebat

excipiendis, sinus Abrahae,

morte

obstent eleemosynae.

Non qud eleemosyna

,

sola

de quo infra,

v. 22. Hacc

per se in regnum introducat, sed qud laciat

ut eo

enim propria sunt pauperum domicilia, quibus promissum est regnum clorum, supra 6, v. 20, Matth. 5, v. 3,
qui bona non recepei unt in vit, sed mala, infra, v. 25 ;

rerum

statu quis moriatur,

quo aptus

sit

regno.

Nunc
:

lolius parabolae

jam inde versu, accipe sensum

infidelis ille villicus

Quemadmodm

seu dispensator

cantur iniquae multis modis ; vel quia sola iniquitas eas divilias reputat, dm veras, id est, spiritales et 2l de Civil., ignort, ut Augustin., cit. quaest. et c. ult. Unde Christus hic, versull, opponiteis id quod verum est, vel quia mendaces et fallaces sunt cm sint vel quia inique eas hahemus pro nostris aliense, solo dispensationis lilulo nobis commisse. Qui sensus maxime congruunt parabolae, in qu tacite Deus comparatur homni diviti , nos omnes vilbona teniporalia qu;e possidere videmur, bonis lico alienis quse villictis iste per fraudem sibi vindicabil. Nam qud Hier, addit, q. 1 ad Hedibiam, mammona inii/uum dici, quia omnes divitiae de iniquitate descendant, e qud omnis dives aut iniquus sit, aut

iniqui haeres, non videtur huic loco convenire. Non enim ex injusi partis divitiis eleemosynae fieri debent, sicut villicus ille de bonis domini sui fecerat;

quia non in omnibus similitudo parabolarum quaerenda est, sed in iis qu ad proposilum spectant. Ludit itaque Christus in verbo iniquita'is , dm de villico et mammona dicilur, sicut alibi in voce, morinus Sinite mort nos sepelire mortuos suot. Ut CUM defeceritis, justiti in hc vit, inquit Maldonatus; sed non videtur ita congruere scop parabolae, qu.e proponit quid nobis in reddend ralione continget, in die scilicet judicii. Itaque, cm defeceritis,
:

>

in

reddend ratio ne,

vel, ut fer Graeci,

cm
fit

ritis

vit et ohicio dispensandi,

quod

in

defecemorte,

,,

, , , ,

H 29
audit comminatione heri sui
,

COMMENTAKIA. CAP.
qud
oflicio

XVI.
illas

1130
gn,

amoven-

Vers. 11. Si eugo. Applicat sententias

rales proposito
;

dus

esset, anxius, consilio

apud se acceplo, curavit

heri

et

cm

supra

v.

9, monticrit

ini-

antequm amoveretur, ex bonis

parare,
qui
oflicio

amicossibi com-

quum mammona
missionis in

in

pauperes dispergendum, spe ad;

destitulum reciperent foverenl-

regnum clorum

hoc idem jam monet

que domi
nura

suae,

ne egestale periret, et ab hero, dam-

damni timor proposito.

.In iniquo, id est,

liet passo,

ob prudenliam laudatus

est; ita vos,

(

falso, vano,

mendace
,

quippe

antequm moriamini, quod brevi

ne dicani abusi

erit, ex bonis quae

qud dehidit ac

fallat

possessores suos

cl frustrctur

dispensationi vestr eommisit Deus, quibus saep non

ut oportet usi,
estis,

spem eorum qui

in ipso conlidunt;
,

prorurate vobis

nem bonum
cealur;

aut beatum reddat

tum quia nemiquanqum id polli-

amicos pauperes, qui vos dispensatione per mnrtem

abdicatos, recipiant in eas, quae propriae ipsorum non

tum quia facillim possessoribus pereal; ac proinde res minima sit et miniini pretii. Vide supra, v. 9.
Mammona,
scilicet

vestrsunt, clestes mansiones

et suslineant sersi
,

dispensando, tractando, in addiviliis.

ventque secum aternm bealos. Id

feceritis,

soli-

minislrandis vanis hujus seculi

dam consequemini laudem

daninum nullum

Deo

qui

ditissimus
praece-

Fidles non fuistis, vel

estis,
;

secs vos geritis

potest suslinere,

im cujus
laudem

qum ex

senlenli donatoris
,

ut quibus

abutamini

ptum
in

est

ut bonis quae vobis crediiiit, hc ratione

ad luxum
,

aut quas avare servetis nec erogetis in

commodum
non

veslrum utamini
filiis

inquam

usum pauperum. Haec enim

qu vobis Deo sunt
datas.

contra condilionem sunt,

ob prudentiani, qu
rendis,

seculi, in

rbus vestris ge-

inferiores, ut par est, sitis.

Quod verum

est,

verum,

scilicet

mammona

veras

Vers. 10.
in

In minisio,

seu modico (ut

mox

vertit)

solidasque divitias, quae hoc praestant quod pollicentur

,

rbus parvis, parvse quanlitalis et

pretii, scilicet

possessores suos reddunt et bonos ac beatos

nisi

tractandis, dispensandis.

nec pereunt

volenlibus

ac proinde res sunt

ma-

Et pro
cat, in

etiam, in majori, in multo, in

magno

rab

gnas et

magni

pretii. lias

sunt virtutes animi, et dona

facientia, et
,

Hebraeis, et niultum et

magnum, utrumque
pretii.

signifi-

divina, possessorem

Deo gratum

ad vitam

rbus mullis magnique

aeternam adducentia. Iniquo opponit verum

telligendum
divitias aut
,

dans in-

hominum censura, atque ita acci lit plermque. Nam quanqum long probatior sit, quem in tractandis rbus magnis experientia fidelem
Fidelis est. Ea est
testata est
;

temporarias divitias
,

non esse veras

Nullus, qui
est dare

vera bona

sed apparentia lantm.

:

Quis credet, committet vobis? q. d.

soient

tamen homines ex rbus parvis de

quidem

sapiat

nec Deus ipse, cujus solius

magnis judicium
invenerint,

ferre, et

eum quem

in parvis fidelem

nec enim expectandum est ut in vero ac

magno
,

dignum majoribus judicare,

,

et

secur

ei
:

bono tractando ac dispensando

ad vestram

fidles

sitis

eoque

majora committere
Euge, serve bone
lis,

juxta illud alterius Evangelii

salutem ac proximorum aedificalionem

,

et fidelis,

quia super pauca fuisti fide-

utamini, qui in umbratili, caduco

estis.

minimoque, non
,

super multa
;

le constitut,

Matlh. 25, v. 21, 23.

His verbis inclusa est tacita comminatio

spiritalia
iis

ne-

In modico

in

minimo mox

vertit.

ganda adeque auferenda dona

qui abu-

Et, mult magis,

in majori, in multo, ut
,

mox. Qui
cujus ani:

tuntur corporalibus

hc

pn puniendum eum
,

qui

res parvas injuste dispenst aut tractt

praesumilur

mal dispenst bona transitoria

judicet bonis aeternis
et
,

ut indignum

Deus

long injustis in magnis versaturus.

Nam

quse rect administrantibus

mum
is

res vilissima perlrahere potest ad

rei

peccandum

perptua manent

etperpetuam vitam conciliant.

magnae

occasione oblat, facilis mult pecca-

Vers. 12.
scilicet

In alieno,
Si
ergo

mammona, velinre

alina,

bit.

Sententiae proverbiales sunt,

communi usu

et

dispensand, erogand. Pecuniasopesque hu-

experientia sumptae, ut

plurimm

verae.

jus seculi, quas

mox iniquum mammona

in iniquo

vocrai

uniuscujusque, quando reddenda est ratio villicalionis, recinant vos, illiamici pauperes scilicet quibus benelecerimus, in .cterna tabeunacula, seu clestes

Vers.

H.

in falsis et fallacibus diviliis dispensandis,

verarum
diximus

id est, quas scilicet divitiaruin ralionem non babent , ul ante

mammona,

mansiones in coelo. Fit autem hoc vel quia sancli in clo memores beneliciorum pro suis benefacloribus
intercedunt,
libet

vel quia propter eleemosynas, quibuspauperibus datas, hoc lacit Christus, din sibi dalum imputt, quidquid in egenos, etiam malos, coniulerimus; ut proinde hoc locum etiam habeat, etiamsi illi quibus datum fuerit tabernaculis illis xclusi sint, ul Aug., 1. 2 Quaest. evang., q. 3S. Vers. 10. Qui fidelis est in minimo, id est, in rbus paivi pretii dispensandis, et in majori, rbus scilicet magni roomenti, fidelis est. Praebet enim arguinentum, qud tidelitatem perse diligat, et non

et merit in rbus minimis deputantur , fidles non fuistis eas non erogando secundm voluntatem Domini , qui vobis eas commisit quod verum est , id est, verum mammona , seu veras divitias spirituales, quae videlicet hoc praestant quod.
, ,

polliceniur , bonos beatosque reddendo possessores suos, quis credet, seu committet vobis? Nemo san,
si sapiat,

ne quidem ipse Deus. Vers. 12. Et si in alieno dispensando

fidles-

non fuistis , quemadmodm ille villicus , de quo audistis, quod vestrum est, quis dabit vobis? Alienum vocat id quod ante iniquum mammona vocaverat, tertanium ratione materiae. E contrario ver , qui in renas scilicet divitias, quia nec pleno jure eas possimodico iniques est, mult magis in majori iniques nec in nosir sunt potesiale , ut eas vel hadeinus erit, dispensando. Sententiae sunt proverbiales, servemus , nec morientihus aul'errii Ibeamus vel communi usu sumptae, ubi plermque sic accidit, et possunt, ut August., 55. Quod vestrum ver nominat merii sic praesumitur. lias autem sententias mox bona spiritualia , ad quae propri conditi sumus , et. applicat proposito suo. intrain ipsoanimo, non extra nos sunt, ei in uostr,
,
|

s.

s.

xxu.

3i

,, ,

1151

i>

LUCAM
Quis o\un
1

113*2

jam vocal alienum, partim quia non pleno jure ab

honiinibus
possidentur
,

bona ex ejus prsescripto ac mente dispensaverimus.

q. d.
:

quippe non tain Uomini

Deus non dabit

cujus solius

quin dispensalores caruin,

suntconsliluti,

Deo absolulo domino

est dare. Negabit

Deus bona, humanae nalur: maxiest, clestia, ei qui

quod

ail
:

Ambrosius. In

maxime ver quia prxlcr naturam sunt, quam senlentiam et Tilt::-.

copiam,
ail, alieni

me

consentanea, id

maie versa-

lus fuerit in adminislrandis bonis

alienis, id esl, diviliis seculi.
tat

natui bomiuis

Graecus

Opum

nomine fatigant,

Ergo, quod reele adno-

quandoquidem opibus

a/Jluere, si
:

hominis naturam spesi cui

Dionysius Carlliu-ianiis, de bonis via: (lege, eit),

ctemus, ab liomine alienum esl

e.vtrinsecits et
n. r

aulem adsunt,

di\il Cbristus

versu superiore quis credet seu

coiiisit

quasi per accidens advenerunt. Sunl alie,

millel, <[uia

illis

ulendum

est, ita ut

reddenda
gloriae
,

de

ab

bominum nalur scmel

,

quia non sunt liomini

,

usu ratio
cit,

de bonis autem patria; seu

hic di-

perpelu

neque nobiscum nascunlur

ueque nobiscum
et

quis dabit, quia his

non

est

utendum, non sunt

transeunt, ait
lib.

Ambrosius

qu ratione
:

Auguslinus,

haec ulteris referenda, nec proinde reddenda de eis

ratio
,

2 Quajst. Evang., cap. 35

,

Alinas, inquit, appel-

sed semel dalis

inlentissiiu et quietissim

lat terrenas facullales

quia nemo eas secum moriens

fruendum alque inhyerendum.

Vers. 13.

aufert. Niliil intulimus in hune

mundum
1

liaud dubi'im

iSemo,

nullus servus.

qubd nec auferre quid possumus,

Tim.

6, v. 7. Denidivitias,

Dlobus dominis
est
,

SEuviUE.

Scntentia
et

proverbialis

que Eutbymius
quippe
cutus.

Alienum nominal terrenas

publico vulgi
:

sermone

rerum experienli
vera.

qu apudillum non

permaneayit, qui esleasasse-

sumpta

si

non semper, cert ut plurimum,

ita

Temer oblingunt, ilerm uno momcnlo pereunt

Semel ergo,
alina:

Fer enim

apud homines usu venit ut duobus do-

nolentibus, etiam anle nioriem.

minis unus servus, pari animi aOectu ac promptitudine servire non possit. Nain rari sunt vel nulli ejus-

sunt ab hominis nalur, quia non sunt liomini per-

pelu

iterm ver quia praecipuam bominispartem,

,

modi duo, qui tam

qui quidem eis ad

inter se voluntate

unanimes
debeat

et

animum

inquam

ac menteui

non

afliciunt

non

morum commoditaie
accommodi

similes sint, ut unius ingenio,

praest esse
,

reddunt bominem meliorem, mullque minus beatum.

nutum

aequ

Quod vestrum
lestes divitias
,

est; Gr., vestrum.

Nosirum vocal c-

esse, aequ placere qucant.

ait

Eulhym.

simililer Theophylaclus:
,

Alt enim unum. Cm

discrepent domini duo,
diligai,

fer

moribus

et imperatis

Nostr sunt diviti

municipatus
conditus.
nihil
est
,

clestes et divin

iltic

nosler
est
:

lit

ut servus

amborum unum
si diligat,

b qubd

homo ad imayincm Dei

et possessiones,

alterum oderit

aut

neutrum

unius

Pecuni aulem
illi

alina sunl

imperium

ferai, alterius

contemnat.
comilatur

enim simile

ex

his.

Divinorum aulem bonorum

Clestia igitur
sint

Diliget. Dilectionem
piililasque

promptitudo cu-

fruitio, et participalio Dei, nostra sunt.

obsequeudi.

et terna bona, nostra vocal,

non quod Dei non

,

Adii.erlbit. Syrus, honorabit.

aut qud non Deo accepta referenda

ter Dei volunlatem
iis

aut qud pra>

iis

Non

potestis.

Accommodt proverbium ad rem

sint

uti lieeat,

sed qud
,

mal

uli

praesenlem.

Cm

Deus

et

diviti domini

duo
,

homo nequeat, acieque frui debeat non uti, summobono, et fine ultimo, ad quem crealus homo

utpolc
sit,

jussi ex dioinelro inter se

pugnanlibus dissidentes

ac

necesse esl ut
tium, aut
si

si diligalis

Deum,

negetis diviliis servi-

proinde consentaneo maxime suse nalur. Crealus est ad imaginem Dei, creatusest ad hune finem ut
:

tyrannidem ferre libeat divitiarum, con-

lemnatis imperium Dei.

fruatur Deo

quid

igitur

magis consenlaneum esse

ut

Servire, pari animi affectu ac promplitudine.

dixit
:

Non

polest ejus natura:,

qum

Deo

fruatur,

quod

inter

Non

poleslis

Deo Deo

servire

et divitias

habere;

clestia bona prsecipuum est? Nostra sunt igitur

lestia

riea;

cmaxime consentaconsentanea autem sunt, tum quia perptua

bona
,

sed servire inquit,

liis,

et diviliis.

Nam

servire dividivitias
eis,

quia natur

nostrse

hoc est quod

vilio eis
,

datur.

Habent ver

qui

non serviunt

ut qui dominantur

et

nobis sunt, perptu nostra

nec enim potest ea amii:

uiuniur ad servitium Dei;

tere, qui semel sit consecutus

tum quia

ailiciunt

habeanlur

ipsi diviliis

cm etiam ii qui potis qum habeant

serviunt
ipsi eas.

adeque perficiunt hominis naturam, reddunt bomi-

Vers. 14.

Ojinia

h.lc,

de contemptu divitiarum

nem
id

meliorem,

et

tam corpore qum anima beatum,

et

et studio eleemosynae.

quod

summum

tolum bonum

est,

quod natura

Piu:;is.ei,

etiam Pharisoei. Quamvis Pharisis hc

humana
tor,

appetere queat. Atqui vestrum, inquit Salvadabit;

non diccrel, utpote minus capacibus sublimis ade

doctrin, sed solis discipulis; id palet supra, v. 1;

non possessione, subjungit enim futurum

sed promissione divin,

qu nequeat

fallere

e qud

auscullabant tamen et Phariseei, e fortassis avidis,

promissa nobis sint clestia bona, et cericertis exhibenda,

si

qu magis observrant,
suos converlere.

eum

ab

ipsis

sermonem ad

Deo

fideliter

serviverimus,

si

temporaria

ut nemine amiltanlur invilo quis , dabit vobis? quia praecedenlis dispensalionis inlidelitas reddit inciignos , et merit praesumere facit , ne hic simililer laciamus. Dillicilius est enim spiritualia qum temporalia rect administrai. Simili modo Si quis domui su presse nese.it , colligit Apostolus

sunt potestate

Dei diligentiam habebit? 1 ad ergo haec et alia quae in Matin., adverss avariliam dicta, pharis.i avari dridrent,
ijiomodb Eccleti'i'
Timotli. 3, v. 5.

Cm

Grac efficacis , nuso suspenderent , externis scilicet gestibus conteinplum signilicantes, respondit illis : Vos estis, qui justificatis vos, id st, Vers. 15.

1155
iniquo erga Jesum animo

COMMENTARIA. CAP. XVI.

gentes, qui persecutionem patiuntur, etc.; apud
in prelio sit,

1134

Avari, amantes argenti seu pecunise; non solni

affecii.

Deum

eique probetur

qum maxime.
superioribus

Deridebant, sannis

exci|)ieb;int illum,

utdocentem

Vers.

16.

Lex

et prophte. Si

contraria afleclionibus ipsorum, dehortantom ab avaSyrus, niurili et pecuniae studio quo erant infecli.
tato nonnibil verborum ordine,

continu subjecla Salvaiore est hcec sentenlia, banc

babet sequelae rationem. Pharisaei,

deridebant, quod

clarissim

veriil

mox diclum

est,

cm essent avari, Dominum ad di-

Pharisi autem cm hc omnia au.issent, proplerec. quod amantes essent argenti, irtidebant eum.
Vers. 15.

vitiarum contemptum, et in pauperes dilargiiionem,

adhorlanlem

praetexentes, verisimile est, legem et

Et

ait. Ait igitur,

postqum obser
e qud

prophetas, quibus, et probentur ut Deo grali plu-

vsset irnsiones et sannas eorum.

Illis, Pharisaeis.

rimi qui divites fuerint, et

divitice
fidis

ipsae

rerumque

Sever redarguit eos

omnium

copia promiltantur

Dei cultoribus,

man-

divinam Evangelii doclrinam conteninerent. Justificatis vos, jactalis vos justos, pro juslis vos
venditalis, vullis videri justi, sancti,

datorumque ejus observaloribus. Abrabam inprimis, juslus adeque amicus Dei appellatus, describitur dives fuisse valdin possessione auri et argenti, Gen. 15,
v. 2.

Deo

grali, elee-

uiosynae studiosi, Matlli. G, v. 1, 2.

Davidem regno

et opibus clarum, teslantur pro-

Hominibus, qui aestimant

hominem ex

externis.

phelae fuisse virum

v. 14.

qui ex aniuii bonis aeslimat

INovit corda seu auimos,
slit

Deus autem, qui cordium scrulator celebralur, hominem, sicut oportet.

in quibus praecipu consiaffecta

secundm cor Dei, 1 Reg. 13, Deuteronomium, cap. 28, cuslodientibus mantransgredientibus maledictiones
:

data Doniini promittit omnigenas hujus vitae benedictiones

; ;

in

quant

jusiitia.

Vestra, quomod

sint,

qum

sententiam et prophetae

Si volueritis et audteritis,

alina scilicet jusiitia, hoc

enim dicere vult; quippe

unde
lit

bona teri comedetis,

Isa. 1, v. 19.

Hujusmodi
:

igitur

plena rapin et iniquitale, supra 11, v. 51); avariiiae

studio infeclissima, ut caetera praeteream
;
I

objeclioni satisfacit Salvator bis verbis

Lex

et

pro-

phet. Per legem

et

prophetas intelligilur vtus

ut

meum

de divitiarum contemplu sermonem sannis

Testamenlum.

excipiatis. Insinuatione usus,

qu plus
et

significat

qum
Deo

Usque ad Joannem,
prophetaverunt,

scilicet

suo functi sunt munere

et

dicat,

et moderal loquitur,

fugit

invidiam,

quod exprimit Matthaeus,

docue-

judicium relinquens, quod ipse ferre potuisset. Intrim, occultae ipsorum avariiiae ascribit, irrisionem

runt populum Dei

sermonis, ad diviliarum dilargitionem adhoriantis.

Quia. Reddit rationem ejus quod insinural, ipsos
scilicet ver justiti alienissimos.

modo suo. Ex eo tempore, diebus Joannis, ait Matthaeus. Regnum Dei sive ccelurum, quod sub lege et pro:

phetis incognitum fuit,

Hominibus, apud hommes, hoiuinum opinione, qui

non judicant

nisi

de exterioribus.
in pre-

non nisi obscure ab ipsis promissum evangelizatur, palm felicilerque annuntiatur appropinqusse, praedicatur jam adesse qud, cm Dei et clorum, id est, divinum ac cleste sit
:

Altum, sublime, splendidum, admirandum,

tio,

regnum, vult
Evangelio

prae se

contemni humana ac terrena

,

qualis est,

rerum abundanlia,

gloria, prosperitas,

omnia. Non itaque

mirum

si

ut alia res praedicalur

ornaus, exterior sanctitas, et caetera hujusmodi.

Abomi.natio, abominabile est,
y.v

qum

lege et prophetis, ita et praecepiiones

alise

pro

rei,

non solm
detesta:

ac forma docendi sint

Evangelii

qum

legis et

displicet ac reprobatur, sed et horrori ac

tioni est,
nit

prophetarum

aliae,

inquam, ac diversae, non advers,

illae

tanqum profundissimum malorum

alto
,

oppo-

bae imperfectiores,

perfectiores ac sublimiores.
veluli

enim profundura

seu sublimi.
vertit,

Lex cum prophetis veterem populum,

Deo,
in Dei cultu continuit spe

puerum,
;

A.nte

Deum

coram

quo modo mox

id est, Deo. Vult dicere id frquenter ita fieri, ut qui

hominibus

justi, sancii et

admirandi apparent, rever

bonorum terrenorum Evangelium, novum populum, tanqum virum, servire Deo docel spe regni clorum, spe bonorum spiritualium,
clestium atque aeternorum
sint, ut
:

injusiissin sint, ac proinde detestabiles Deo, qui solus cilra errorem,

quae ejusmodi

cm

de

humano animo,

jusiiliae

sub-

amari

facile

non sustineant un cum caducis

fit,

jecto, judicare potest. Ita ver accidit etiam

conet

hujus mundi bonis, hinc

ut

me

et

Joanne Evan-

trario ut

quod hominibus humile, contemptum

;

gelium praedicantibus, doceatur diviliarum ac mundi

abominabile apparel

quales sunt pauperes, mites, lu-

contemptus

quorum quidem amorem nunqum do-

qui justi videri, et haberi, et vocari vullis, justos vos vendilatis, coram hominibus , qui externa intuentur Dnus autem novit corua vestra , qum sint scilicet procul jusiitia , hoc est, plena avarili et hypocrisi et omni iniquitale ; plus enim insinuai qum dicil quod prolul subjuncla ratio Quia ouod hominibus , id est, hominuni aeslimationi, qui non nisi de externis judicanl , altum est , id est , suspicieinlum , et in inflgno preiio, cujosmodl sunt, esse divitem , esse ab lininiiiibus lionoiatum , prae se ferre sanctitatem; abomi.natio, seu abominabile , est a.me Deum , quia plfi unique taies sunt pleni avarili, fasta et hypocrisi. Sententia magni ponderis, juxta quant plermque lit,
:
:

ut

et contra

sit apud Deum, discamus humana judicia parvi lacre. Et quia Pharisaei praetexere potnissent legem quae promittit abundantiam temporalium observaloribus
,

quod homines admirantur, horrori

ul

suis praeoccupal Christus.

Vers. 10.

Lex et

prophet.-e

id est, scriptura

Prophetarum, usque ad Joa.nnem, tanqum legis terniinum , imer veicres.lesinenles et incipi(!iiles novos inquit Terlull., 5 contra AWcionem constitutam , cap. 2; supple, munere suo lundi sunt, propheiando scilicet Chnstum venturum, et regnum ejus, promittendo temporalia at ex eo tempore , non amphs terrena promittuntur, sed regnum Dei evangelizatur,
, ;

ili

LN
et prophetae, sed lanlui usuin

LlCAM
de omni eo quod
loci in lege

113G
est scriptum.

cueruni lcx

promise-

Sensus

igilur

runt ac penniserunt suo pro tempore.

est

Maxima solidissimaque hujus mundanae

et terra,

Et
grcdi,

om.nis,

etc.

Quod Dei regnuin

;

si

vos nolilis in-

machinai corpora, clum

mulanda quando;

Evangelio receplo

si

vobis non placet

spem

que sunt, nec servatura statum prsentent

ne

at legis,

regni Dei tanto emere prctio, conlemptu, inquain,

minimum quidem unqum mulandum

ila

est

quin
;

bonorum hujus mundi eorumque in pauperes dilargilione nolite putarc neminem fore qui Evangelium stud volet amplecli, itaque in Dei regnum ingredi
;

pcrficianlur omnia,

ut in lege

jam
et

scripta exsiant

quod

est,

legem esse divinam,

;

ab aetern atque

incommutaliili verilale editam

lobilem. Porr,

itaque prorss insodixit,

omnis, id est, quivis alius, infinitaalia liominum niulliludo, vobis pernicios

quod de lege Christus

intelligi.

et

de

torpenlibus, omnis alia hofiliis

prophetis voluit

niinuin conditio, cim non adeatur

regni,

non

Vers. 18.

Ohms,

etc.

Doctrinam hanc unam,

tantiun volet inlrare, sed et

m conabitur

in

illud per-

Salvator, aut cerl Evangelista,

bico,

hue

affert,

exempli

rumpcre, abnegatis possessionibus, voluptatibus, parentibus, denique semetipsis et anima su, atque ade

quoslendat, Evangelium tam non esse contralegi et prophelis, ut

rium
gis,

minimos etiam apiculos

certis

le-

jam nunc

incipit.

Vide Matth. 11,

v.

12

et 13.

Vers. 17.

Facilius est autem. Quod autem dico

et

qui oculos mentesque legenllum

fugiunt, exigat.

Lex rpudia uxorum novaque conjugia,

condiiionibus
adhibitis,

modo
licita

legem et propbetas usque ad Joannem

fuisse,

Evangelium
est, quasi

permittebat. Scribae

non

in

cam senlcnliam accipiendum

proinde

il

la

esse,

et lege

probata,

intelligebant,

doceam, legem, posl Joannem, rgnante Evangelio,

abrogatam, evanidam, aut otiosam esse, vel prophelas anliqualos. Facilius est enim,

qualia prima fronte judicentur. Evangelium permissa

fuisse docet pro duriti cordis populi illius,

non ap-

probata
in ni-

ac proinde, ex mente
illa,

legis,

cavenda, rpu-

Prcterire, corrumpi, esse desinere, venire

dia

quidem

ut

illicita

contrariaque primsevae Dei

hilum; sive absolul, quod nunqum, sive quod ad

institutioni,

subsequentia vero conjugia ut adulteria.

prsentem stalum, quod aliquando

fiet.

Ohms,
nec
quid,

inquit, generali sententi,

nullum excipiens,
sit.

De lege
Umjm,
dere,

Graec

legis.

Sub

lege prophetas intellige.

eum quidem

cujus uxor adulterii convicta

vel

unum

apicem vel

minimum
legis

ma-

Dimittit. Matlh. 19, 9, legitur, nisi ob fornicatio-

xima mundi elemenla, qum minima

deficere,

puncta ca-

nem ; sed

plerisque Graecis libris legitur

Non

ob

falsum

irrilum,

aut frustraneum

fornicationem.

reddi. Conslantior est legis sanctitas,

qum

cli ac

terme duralio.

superstite.
et terra
2-t, v.

Et alteram ducit, ac cognoscit, dimiss adhuc Hoc porr si adullerium est, dimiss un
ut cert polygamia legi

Clum enim

aliquando transibunt seu mu-

aliam ducere, mult majus adul'erium est duas aut

plures simul habere uxores
;

tabuntur, Mallb.

55;

at legis

ne minimum qui-

dem unqum
hune
natura;

et, si

seternm etiam durabit cli ter;

naturce ac primaeva conjugii institutioni contraria est,

raeque substantia, prout durabit

facilius
solvi,

tamen

sit,
falli

non minus qum repudium, neque unqum

nisi

licita fuit,

nexum atque ordinem

qum

Deo per disertam revelalionem

singulariter per-

aut fallere veritalem Dei, quae legem edidit. Quid-

mitlente.

quid igilur lex, aut prsecipit ut

praedicitve fore, etiam post
festati

fit,

aut promillit

Moeciiatur

non contrahit matrimonium, sed comest

Joannem, tempore mani-

mittit adulterium, nihil illum absolvente legis permis-

regni

clorum

sive Evangelii; id
erit,

omne

eve-

sione.

Mchatur autem, etiam e quae dimiss

fornicationis re;

niet,

exactque observandum
apiculus, aut

ade ut ne mini-

exislente

quia

lict illa

carnem,
ac
fide

mus quidem
ab
iis

impun prtermittendus

qu una

fuerat ac

manere debuerat,
;

diviserit,

qui Evangelii regnique Dei compotes fuerint,

sit.

proinde fdem violaverit

!

non tamen vinculum ex

quin
sibi

aut frustra fulurus

Porr non hic agitur de nud

semel data natum

solvit,

mutu

obligati ac

hominum

obeditione, nec asseritnr homines

omnes

devincti permaneant, ne amplis dividant

eam

car-

obedituros praeceptis legis (nec enim boc praedixit promisitve lex), sed de obligatione, de legis robore,

nem
non

quod vinculum
adullerium

nisi

morte alterius non

,

solvitur,

in

corruentis

inquit

Augustinus,

de obeditione exact sub pn agitur, doceturque ho-

cap. 13, lib. 2, sed de corpore exeuntis;

vel

neque enim

mines omnes, quamdi

praeceptis legis,

stabit
iis

mundus, aut obedituros

apud Judscos,

mox

ut adulterium aliqua admise-

etiam

quae

minima judicantur,

rat, capitali supplicio afficiebatur. Mulier, inquit

Apo-

aut luituros peenas, quas

transgressoribus, sive lex

juslitia
;

stolus, alligata est legi, quanto tempore vir ejus vivit,

comminatur, sive dbet Dei

quanqum non
sermo
est,

Rom.

7, v.

Cor. 7, v. 59. Consequitur, similivivit.

de obeditione aut

praeceptis solis hic

sed

ter et vir

quanto tempore mulier ipsius

seu annuntiatur , tanqum praemium ben operantibus exposilum; ut proinde non mirum vobis videri debeat , si nova haec praedicatio , nova quoque praecepia de conlemptu temporalium sanciat. Etquamvis quia vobis ridicula videalur, non est tamen inellicax inulii alii ad illud omnis x illud vim facit, id est nec tamen pulelis me summo fervore confluunt
, ,
:

legem destruere
vigere.
ti

quia dixi

eam usque ad Joannem

Facilius est coelum et terrah pr.Vers. 17. rire , id est, corrumpi , quam de lege unum apicem cadere qui scilicet non impleatur. Omnis qui dimittit cxorem , etc. Vers 18. Hacc sententi colueret prcedemi.bus, ut notavit
,

1137

COMMENTARIA. CAP. XVI.

qui.

1138

Et
qud

Virum

alloquitur potis

qum dimissam, | de
g

Verbis Apostoli, cap. 5; non enim accusatur rapifurti,

viro, ulpoie libero ad

facilius sit

ducendam aliam quammulieri dimissae ut ne-

n,

aut alterius injustitiae.

cumque,

persuadere ut non ducat mulie-

Induebatur, vesliebalur, consueverat vestin.

rem ab
ris

alio

dimissam,
si

qum

Purpura, vestibus coloris purpurei, quibus non est

alius habitus aut pretiosior aut magnificentior, ulpote

mini nubat, quae,

non intemperanliae, cert hono-

recuperandi causa, volis omnibus desiderat esse

regum proprius

et eoruni qui regibus

proximi, quo:

qui ipsam velit et ducat.

rum
:

ex

numro an

hic fuerit,

fit

incertum

excessit

Dimissam, etiam ob fornicationem

ita

Hieronymus

forlass conditionem vitae magnificenli vestium. Pur-

juxta priorem sensum, ex eo intelligens ad secnndum

pura

piscis est

ex conchai

um

gnre, in faucibus ha-

virum sermonem
fuerit adulterata

dirigi,

qud merelrix

et

qu semel
mchari
forscilicet

bens liquorem, tingendis lanis maxime expetitum,

concreti sanguinis et nigrantis rosae colore sublucen-

opprobrium non timeat

si

dicatur. D. Augustinus inlelligit dimissam

non ob

tem
Dan.

quo nomine etiam vocatur liquor

tincta,

ipse, et vestis

nicationem, juxta alterum sensum

prions

quoque eo liquore
5, v. 29,

prout hoc loco. Legimus

in-

membri pericopen repetendam

duci, sed
illa

sentiens in posteriori,
possit ab alio viro
si

Danielem jubente rege Balthasare

non qud dimissa ob fornicationem

non

dutum

fuisse purpura, et 1

Machab. 10,
fuisse

v.

20, Jonaco-

possit,

qud minus possit, banc minus

salisque intelligalur,

th rege Alexandro missam

purpuram ac

posse. Calvinus repetit

si fides

ronam auream; dem'que

et

senatum Romanum, quos

pericopen ut Augustinus, sed,

ipsi

habelur,

reges salulsset, eos tog purpure, quae et picta diceretur, donare consuevisse.

solus ipse rect inierpretatur, adullerii

non esse reum

qui repudiatam ob adulterium duxerit, insigni privilegio prae castis

Bysso, lino tenuissimo et delicatissimo, tel sublilissim, candidissim ac mollissim, id est,

honorans adultras; quan qum non

vestibus

pulabat suo tempore Augustinus,

quemquam
legit hic,

ita

ab-

interioribus ex hujusmodi tel confectis, quae mollissini

surdum, ut hoc

sentiret, c. 9, lib. 1.

contingerent

corpus.

Nam

purpura quidem

A viro. Hoc Syrus non magis cundm Matthaeum.

Vers. 19.
jicitur

qum

se-

exterioribus vestibus serviebat, propter coloris sp'en-

dorem ac suavilatem
et Syriac inter-

Homo quidam. Graec

Id

byssus aulem, propter molli-

liem, interioribus.

autem.

quod hic Christus narrt, de duobus

est,

Epulabatur, genio indulgebat

epulabatur.

cum

jucunditate
et laeti-

Judis, uno divite, altero paupere, non parabola

sed
liistoria et res gesta (ut sentiunt,

Vox Graeca utrumque

significat,

inter Latinos,

tiam mentis, et hilare convivium. Ita epulabatur, ut

epulis ipsius
nihil jucunditatis deesset,

Ambro^us,
li

in

Commenta,
;

et

Gregorius,

homiin

non

sanitas,
si

48

in

Evangelia

inter Graecos,

Chrysostomus

non consortium, non colloquia; non musica, aut

quae alia hujusmodi.

homili unic, et Euthymius, in Commentario);

quam

nullus narrare potuit prter ipsum Chrislum, cuisoli

res alterius seculi nolae fuerunt,

Quotidi

Non nunc tanlum

et postea non,

inquil

non minus qum huhistoria ad ea quae

Theophylactus, sed quotidi; ducebal in bonis dies suos.

jus

quanqum non

sine allegoriis res futuri seculi

Splendid.

Non mediocri
,

sed splendido magnilipretia,

hic describat. Pertinet

autem haec

coque apparatu
et varietates,

sive

ciborum

condimenta,
,

praecesserunt versibus

15 et superioribus. Ut enim

sive

vinorum praestanliam

sive vaso-

magis percelleret Christus Pharisaeos, irrisores doctrinae suae

rum ex auro atque

argento loliusque supelleclilis

,

de dispergendis in pauperes
divitis

divitiis,

offert

splendorem spectes. Erat hic dives

sordidus, qui defraudaret animant

terribile

exemplum,

damnali gehenn

ignis,

ideirc
in

qud pauperem neglexisset,

quo potuissel
:

qui divilias

non parcus et suam bonis, sed prodige expenderet, ad suum ipsius comita

sinum Abrahae

et selerna tabernacula recipi

quo

modum,
quod ad

in vestes praeclaras, convivia splendida, co-

modo

rect adnotat V. Beda.

suo,

mitalum frequentem,
vitae

ut nihil sibi sineret desse,

Dues, de
Tertull.,

quod habet Augustinus, serm. 19

voluptatem splendoremve facere posset.

4 contra Marcionem, cap. 34; nam quia nieniionem Joannis lecerat, in Herodem eam jaculari voluit qui et suam uxorem , Arethae rgis filiam , dimisi rat , et aliam fratris uxorem contra legem
,

Nomen eorum

delsli in ternum) erat dives, nempe de suo , inquit August., serm. 19 de Verbis Apostoli, hoc est, de rbus juste acquisilis, non enim arguitur fuisse vel raptor vel pauperum oppressor, vel calum-

duxerat. Vers. 19. Homo quidam erat dives. Historia est non parabola , ut senlit Iren., lib. 4 cap. 4 ; Tertull., lib. de Anima; Ambros. hic Greg., hom. 40 in Evang.; August., in psal. 45 et 47 Origen. et aiii qui ex nomiuis expressione hoc probant , quod in parubolis inusitatum. Respicit autem haec historia veisjm 9 etseqq., de dispergendis in pauperes divitiis, et inprimis versum 15, maximque percellit eos qui relributionuin vitae futurae sunt increduli dicentes , ut est Sapientiae 2 , v. 20 Non est qui agnitus sil, revenus ab inferis; nain hc liistoria reversioni ab inferis aequivalet. Ilaque homo quidam (noniini parcit tum propter famara ejus , tum pra> cipu, quia impios nescit Dominus de quibus psal.

niator, etc. Noli ampliiis quaerere tale , inquit August., qui solam

quam

audis veri-

inhumanilatem in
,

in eo reprehensam putat. Quanqum aliquibus vilio non carere videatur qud i^duebatur purpura , id est, vesiibus purpureis qui tune tem-

pauperem

poris erat vestitus pretiosissimus

regum

et princi-

pum virorum
'

proprius, et bysso, id est, lel seu lino candidissimo et delicatissimo. Nott ergo splendorem cum mollitie purpura, quippe cullum externum , byssus, mollitiem significat. Et epulabatur, cum laetiti indulgens genio non subinde vel genialibus diebus sed quotidi et splendid, ita ut nihil deesset quod ad ciborum apparatum , pretia,
: , ,

condimenta

Vers. 20.

Et erat quidam me.ndicus nomine Ia~

splendorem vasorum speclaret.

, ,

**39

IN
tot

LUCAM
#
rius Job, percussi ulcre

1140
pessimo
planta

Exemplum hominis

mundi

prosperitate fruenlis,

pedis us-

cui cuncla velut fonlibus aflluebant, quod ait Chry-

que ad verticem, videre erat dolorem esse vehcnientem, Job 2,

v. 7,

sostomus concione in
Vers.

lioc

Evangelium prima.
illius

13

Qui cerl poterat ad

pnam
;

20. Et
opponit

erat. Erat diverso; summae

sufficere

paupertas, eliamsi sanus fuisset, et rurs'ut sufetiamsi subiidium adesset

,

felicitali,

summam
ille

alterius miseriam.

fecissel qriludo,

sed ut
et

Mendicus, pauper,
pcr, qui
aliis

praedives, hic

extrme pauprecari ab

probarelur amplis

simul hune

et

paupertas

gri-

unde viveret non haberel,

nisi

tndo tabefecit, quod scribil Gregorius, homili 40 in

acciperet.

Evangelia. Ulcra corpus in

modum veslis

obtegentia,

Nomine Lazarus. Qud nomen mendici exprimatur, argumentum est non lev , historiam hic narrari,

opponuntur purpurae et bysso quibusdives induebatur.

Vers. 21.

Cupiens,

et expetens seu desiderans

quod diximus, non parabolam

(licencia

fingi.

Neque enim
Ambrosius

refertur ad jacebat.
petierit

Non dubium quin

verbis

quoque

in parabol

nomina sunt, inquit Chrysostoloco;

et
:

micas mens elapsas, non tamen importa,

mus,

homili
ait,

propri huic

sed miseriae ostentatione potis

qum clamore.
fercu-

Narratio,

magis qum parabol videlur, quando

Saturari,

refici.

Syrus, explere ventrem suum.

eliam nomen exprimitur. Porr, qud divitis

nomen
fa-

Micis seu fragmentis panis.

lis,

Aon sumpluosis

non exprimalur,
mae ejus
nec
:

fecit

hoc Christus, ut parceret

inquit Theophylactus, sed de micis quibus satie-

prter hoc, qud impios nesciat Dominus,

sit

bantur canes.

nominum eorum per labia sua, psal. 15, v. 4; pauperum ver istorum, honorabile nomen eorum coramillo, psal. 71, v. 14; quod plerique omnes,

memor

Qu^: cadebant,

et, vel

canibus relinquebantur, vel

peribant, ad placandam inediam nihil aliud expetens

ait Titus,

qum micas qu

de divilis mens temer

conditionis apud
esse micas doilla

tam veteres qum

novi,

tam Graeci qum Latini

cadebant. Cupiebat vel ejus esse

divitem, cujus erant canes,

tractatores, adnolrunt.

quorum

Jacebat, projectus, porrectus, extensus fuerat, e

minorum mens
bat,

lapsas,

Chananaea

opponebat,

qud non magis

fer
;

qum

cadaver, surrigere

et

Matth. 15, v. 27; adeque praeferri sibi canes sine-

movere se posset

sic

utuntur Evangelistae hoc ver-

modo

frui

posset

iis

quai canes fastidiosi relin-

bo, de vehementer aegrolis,

quibus stare prae morbi

querent.

vehementi vel non

licet vel

non

lubet. Titus

Jace-

Et, pro sed, nemo

riac
ritia

illi dabat.

Hoc

etsi

Graec et Sy-

bat abjectus, necjieclus, prostratus, pro nihilo habitus,

non

legatur, intelligatur oportet. Notatur duet divitis et familiae ejus,

omni cura omnique humano prsidio prorshs

ctesque continuos, sub dio, quippe

destilutus.

maxima,

qud perire
ali

Jacebat denique, ad plures, quod apparet, dies no-

permitterent, quibus pauper praesens et obsecrans

potuisset. Dives ints

domo

carens.

domi epulabatur quolidi splenad januam fam et inedi preportu faciens naufragium, et
siti.

In via

Ad^anuam seu vestibulum. Syrus, ad portam illius. quidem public, qu eliam prsetereuntibus
quod Syrus etiam exprimit.
,

did

Lazarus

foris

mebatur extrem,
juxta

in

slipem acciperet, sed prop porta doms.

Ejus, scilicet divilis,

fonlem molestissim discruciatus

inquit Theophylactus
,

Ecce
Chry-

alius dolor,

videre alios in dadsit, scribit

,

Nec enim permisisset dives

jacebat loco, quo videret

ut occuparet inlerius
;

liais, se verb

fume premi. Si nullus

1 in

vestibulum doms, quod januam vestiebat

eo tamen

sostomus, concione

hanc historiam

hoc

ipmm

eum

dives, ejusque

miseriam

etiam nolenti persuadet, ut ferat qu accidunt. Cte-

observare posset, et exiens et revertens, quod ait Chry-

rum quod
curam

in

medio tam multorum jacens,

ebrietali in-

soslomus
nifeslum

nam
v.

et evasisse diviti

notum

infra

ma-

dulqenlium, suaviter viventium, nemine vel vulgarem

nancisceretur ,
id

fit,

23

et seqq.
esset af-

reddebat sensum

dolorum

Ulceribus plenus, ulceratus. Syrus, cm

feclus ulceribus.

acriorem, magisque incendebat animi gritudinem.

Hic morbus ejus

fuit,

qud totum

Sed et seu eliam canes. Accessit

alia,

et

hoc mali inter

quos
ille

ipsius corpus

ukera occuparenl, fda atque horrenprofectus dolor,

qud canes, praesertim

est,

divitis

illius,

da, ex sineret

quorum suppuratione

non
ejus

multos alebat, credibile

lingebant licenter, ne-

eum

in

pedes consistere. Totum corpus

,

ulcra erant, inquit Chrysostomus

et

tanqum

alte-

mine prohibente, ulcra itaque dolore non modico

ejus.

Ut pure fruerentur,

afliciebant

nudum

et

im-

zarus. Quid hic Lazari nomen, si non in veritate res est? inquit Tertull., lib. de Anima, cap. 7, probans non esse parabolam , sed historiam , quo modo et Chrysost. , hom. hcdere, et Ambros. argumentanlur. Qui jacebat, Graec, projectus erat, tanqum aegrolus,
qui se movere non posset, ad januam ejus , Graec , ad vestibulum, quod scilicet januam vestit, hoc est, in via public , ita tamen ut eum non po?set ignorare , ulceribus plenus , ut tolum corpus ulcra videretur, inquit Chrysostom. Similia spirant emphasim singularem, ad exprimendam Lazari miseriam, augendamdivilis immisericordiam. Vers. 21. Cupiens saturari, quo indicatur potis miseriae ostensione qum clamore peliisse. No-

diviie illo pelierit, in

quod quidqnm unqum argumentum, qud aequo animo rerum suarum siatum tulerii, unde exemplum est sa-

nuqum

esse scriptum

pientiae in tolerandis mollioribus doloribus sicut Job in gravioribus. Cupiebat itaque satiari, non sumptuo-

lerculis, sed de micis qv/e cadebant de mensa divitis, ut iia vel canis loco haheretur , quorum est de micis mens cadentibus vivere, ut est Matth. 15,
sis

que

tt

enim

Basil., in Regulis fusis disputatis, cap, ult.,

extrema paupertas, et fams ejus, extrema duritia divilis et familiai ejus per hoc quod nemo illi dabat. Sed qu culp inquies, si, ut diximus, non petierit? Respondeiur quia, ut Ambros., lib. 2 Oflc, cap. 16, non solas aures praebere debemus audiendis precantium vocibus sed etiam oculos considerandis necessilatibus. Unde,
v. 27. Insinuatur

sicut contra

1141
bellem.

COMMENTA IUA. CAP.

Non
soient canes,
nisi

XVI.

1142
in

invitati,
;

hominis

vi-

laretur,

lanqum

gremio communis justorum om-

ventis ac vigcntis corpus lamberc

verin ad hune

nium

patris Abrahae, exspectans intrim

in

opportunum
in

jacentem accurreb;mt, tanqum ad projectum nu-

tempus admissionis
lui. In

clum,

et

bealiludinis abso-

dumque
quo
iibigerc
,

cadaver, ulsaniem vrl sanguinem lingerent,

vescunlur.

Abrah gremio, inquit Ambrosius, quasi

s>nu quietis et sanctitatis recessu;
et

libenter

Ncc ver

ipse

eos valebal
hic iniel-

quodam

Augu1G:

ade erai fracius vitibus

,

(ni

qHod

ttinus libri quarti de

St'nnw

Anima

cl ejus origine, capile

ligunl,

C.hrysosioinus

concione prima, ejusque di-

Abrah
sinu,

intelfige,

remotam sedem

quietis ati/ue

scipuii TheophylaclMS et Eulhymius), nec erat qui pro

seerctum, ubi est Abraham. Metaphora sumpta est ab

oo abigerel
<lus,

intrim erat
divilis

6i

novus hic dolor leren

humano
pui>riili,

quo soient excipi

condi et loveri,

quo canibus

solaiium pibebal,

quo

quos parentes lener diligunt, prserlim

ipse ne

canum quidem condilionem polerat

illo

oblinciv.

gracias quid passi.

Non juxta Abraham,

sed in sinum
ut
refocillaret,

inquit
ut

Chryillum

Hic ergo pauper eu m divile

coinpositus, non
in

M>

soMomus
j'alpurel,

in homilia,
ul

Abrah,

nus absolulum exeinplar

miseri,

qum

ille

human lelicilatis. Jani qu

luit

hoc niuiuio

iihm

illum quasi clemeu-

singulos con-

tissimns pater teneret in sinu suo et refocillaret. Justo-

secuta suni, considereinus.

rum laque
i

spirilus

sinu Abrahae excipi

dicuntur,

Vers. 22.
poris et

Ut moreretur, pr griludine
inopi,
;

cor-

ubi absconditi quioscant,

tanqum

fracti

hujus mundi
;

rerum omnium

mendicus

ille,

et

laboribus, et refocillentur,

portaretur quod ad aniniam

mansit.

nam
est,

corpus in ten

Synecdochica locutio

qu prstantior
sibi

quomadmodm veniunt, dm vesperi

nique
gantur,
ita jusli

in palris veluti

rumnis exanimati desinum lilii con-

ab operis diurnis domi congre

morte, perfecto vit curri-

bominis pars, anima, nomen tolius

vendicat.

omnes

Portaretur aulem, id est, lul honoriticque duceretur.

culo et penso operis, colligi in sinum

tris

communis paChristi
in

Non

eniin gravis est

anima aut ponderosa, ut

sit,

Abrah

dicebantur. Sic enim

tate,
spi-

manibus aut humeris portanda

tus, auxilium, et cohonestalio.

quos nec angeli

vulg vocatus fui>se videtur locus

ritus

iste,

quem

habent; sed porlatione signilicatur susceptio, duca-

justorum morte recipiebantur, sinus Abrahae;

diverso, locus spirituum
5, v. 22.

quemadmodm
Deo
in

impio-

Ab
lulis,

angelis, tanqum

ministris Dei,

mi-

rum, gehenna, Matlh.

Sed cur sinus Abra-

nisterium missis eorum qui hreditatem capiunl sa-

Hebr. 1,

v.

14

ut in

portum eos
ait,

saluu's imlu-

cant.

Nam, quod Chrysostomus

:

concione2, de
ad

Lazaro

Si civiiatem civiiate vertentes, egemus de-

ductoribus, muttb inagis

anima corpore

divulsa, et

futuram transiens vitam, opus habebit vi ducibus.

qum Ad, aut alterius eorum justorum, ante Abraham in hune locum descenderant? Adam sacris Litleris non est nolus nisi ut peccalor et legis tran?gressor unde Paulus eum Christo Abraham opponit, Rom. 5, v. 14 1 Cor. 15, v. 47 aulem primus fuit quem Deus sibi gentibus segre-

potis

qui long

Quem homines

in vit despexerant et dereliquerant,

gavit, qui credidit

Deo

et

reputatum

est ei

ad justi-

morte ministros habet angelos; nec sed plures, qui in

rant
,

unum solum
di-

tiam, Gnes. 15, v. 6; deniqnecui promissiones sunt

l'aci
;

suam eum curam

snscipiunt, hono-

unde cm Judaei ad eum genus suum referre,

gloriari solerent,
in ejus

deducunt

in

sinum Abrah. Manifest hic

salutis ducant.
in

et eo

tanqum primo parente

si

non

scimus bonorum angelorum esse, ut animas justorum

decedeniium,
I.n

niirum
ligi,

dixerint, post

mortem,

sinum col-

in

locum

qui
ipsi

(idem justitiamque ejus imitati, promissio-

simm AitRAii.E, in locum quietis; non quod nondm apertum erat, sed in locum
salutis, ubi liberatus

clum,

num

factarum

et aeternae vitae participes lirent,

quietis ac
reliquis

Christo

miseras mundi,

cum

Domino probante. Nam quia apud ipsum Abraham aeternae vitae promissio deposita fuerat, et
in

juslis vit funclis, quiesceret,

foveretur, ac refocil-

omnibus

ipso

aeterna

vita promissa,

consequens

Joan. 3, v. 17 non dicitur Qui audiverit fratrem sed qui viderit fralrm suum necessitatem habere, et clauserit viscera sua ab co, quomod charitas D(i manet in eo'.' Sed et canes veniehant, al lecii pure et sanie , cujus linctu canes dclectantur. Quod addi putat Chrys. ad indicandum miserabilem slalum corpori? ejus, ad quod relt ad cadaver canes accurrerr-nt, etaegri maxiniamdcbditalpm, cosabignre non valenlis; Micron, in c. p. 2 Malacli. ad arguenlum diviiem, qud feriti besilas snperaverii, m (pu hominis non misercretur, cujiis eliam caninn lingua miserebatur. Vers. 2*2. Factum est autem ut moreretur mendicus, ET PORTARETUR AH ANGELIS, id CSl , ang.'V,rui)l
1
,
:

mendicantem

luclentur angelis , ut earum translationem in clum impediant. In sinum Abraii.e, ut ibi quiesceret , fovereiur, refocillarelur , tanqum Abrah communis

omnium justorum patris filius. Metaphora enim videtur ab humano sinu sumpta in quem filii tener
,

recepii reconduntur. Significalur ilaque per sinum Abrah remola qudam et scrta sedes quietis in societnle Abraham, ut Ambros hic, et Audilecti

gusl , lib. 4 de Anima, cap. 1(5 et epist. 99, et aliis mollis locis, ut ila simul quies et socielas Abraham insinuplur, qui tanqum communis pater omnium
,

credenlium

deduceretur anima menilici. Quo h co manifest discimus animas justorum corporihus exnias in saluiis locinn ahangelis duci. Inde orat Ecclesia Jubeat eam savetis aiigelis suscipi, et ad p&triam para iti perduci. Et iterm Signifer S. Uichael reprsentet eus; signilr, tanqum bellum adhuc gorens, e quod in illo etiam aniinaruin transitu dmones obDiinistcrio
:

(ilios suos ibi colligat. Hune sinum satis apert iradit idem Augustinus in Psal. 85, et Greg. lib. 4 Moral. cap. 27, fu.sse apud inleros limbum quem dicimus Patnim nam distinguunt ab eo quemdam infernum inleriorem, ubi sint anim damnatorum. Pon ex hoc loco manserunt ill phrases apud Chrislianos, ut anim justorum dicantur morte.
, ;

deferri in sinum Abrah quamvis Christi ascensione status rerum mulatus sit : nam , ut Cyril. ,
,
i

lib,

12 in Joan.,

c.

30, exquoChristus moriens dixit

1143
cral ut intelligeretur, in

IN

LUCAM
vitibus et pauperibus, utrisque

1144

eum

beatae quietis locuni

communis
rerum

est

sed

si

concedere juslos
geret, et ipsos

vil

functos, in
filios et

quo Abraham dead ejus simililudipraestareid

morlalis vila dispar, eteondilio

morte dispar.
evaderet.

tanqum

ejusdem promissions

Dives, nihil adjutus

divitiis

ut

mortem

haeredes exspeclaret,

ubi ipsis,

Et sepultus

est.

Ad curnulum bonorum
supremus bonor

hujus

vitae

nem,etin
tur.

ipsius quasi
,

domo, proinissum
vero est
,

morlalis, accessit ei

sepullurae,

qud

Neque alienum

et

salis

paul

magnific funeris
est

cum pompa
,

sepultus fuerit. Nulla

fuit sepultui ae

post, v. 25, insinuatur

Abraham hoc
fidelis,

loco inter re-

mentio sepullurae Lazari, quia vel non

vel

liquos justos obtinuisse

principatum, et quia super

traditum corpus ejus

contemptim

et sine

honore

pauca in hoc seculo fuerat

super mulla in

al-

abjectum in foveam
pretiosis unguenlis

al divitis cadaver,

aromaiibus et

tero constitutum, Matth. 25, v. 21. Hic sinus Abrahae

in

conditum, magnvirorum honoraest in

Symbolo aposlolorum vocalur infernus, ubi

tamen ab inferno

dici;

torum comitanle caierv, elalurn

marmoreum

tur Christus ad infernum seu inferos

descendisse

monumentum. Hoc
Caelerm praeclara

mulii post

Euthymium adnolant.

quia subterraneus
riore, qui locus
in illud

distinctus
est,

infe-

est D.

Augustinisententia 89, inler

:

pnarum
v.
:

auctore D. Auguslino

eas quas Prosper collegit

sunl exsequi

Sicut peccatoribus nihil proita nihil nocent, aut viles, aut

Psalmi 85,

13, Eruisti

inferno inferiori, ubi ait

animam meam ex Non posset Abrahamum diilte

sumpluos

null sanctorum pauperum sepultur.

la inferno.

tes levatis oculis videre, nisi

feriiis.

esset superihs

hic in-

Hanc parliculam
libris

Graeci et Syrici libri

In

quam senteniiam
:

scribit et D.

Gregorius,

sequentibus jungunt, id quod et veterum multi sequunlur

est,
;

lib.

4 Moralium, cap. 27
in

Dives qui apud inferos tor-

sed Lalinis

qui conjungunt

cum

sepultus

quelur,

sinu Abrali requiescere

si adliuc

Lazarum conlem,

sentenlia estplenior, qu sinui Abrahae opponiiur

platur
ille in

qui profectb

inimis non essent

hos

infernus, et huic porlari ab angelis in sinum

islud sepeliri in inferno.

Abrah
et sinus

tormentis posilus non videret.

noster,

Unde

el

idem Re-

Quanqum aulem

demptor

pro nostr culp debito occumbens,

Abrahae infernus

sit,

quod diximus, eo tamen inferno,

ille

inferna pntrt, ut suos qui ei inhserant, ad clestia

cujus hic est menlio, long superior est, prout el

quielis, hic

reducat.

Hsec Gregorius. Descendit

enim Christus
et justi
iliic,

pnarum
et

est locus,

quem Job

describit
ter-

qu eatens descenderant Abraham

omnes,

terram tenebrosam

opertam morlis caligine,

non

ut caplivus, aut ut detinerelur

illi,

quemadmo-

ram miseri

et tenebrarum, ubi

umbra mortis
,

et nullus
v.

dm
et

sed ut viclor,
in
,

ut eos

illo

carcere liberaret
lametsi locus

ordo, sed sempiternus horror inhabitat

Job. 10,

21,

secum

clum

transferret.

Nam

22. Porr qud dives hic dicilur sepultus in inferno,

intelligo

esset quietis

quod diximus,

et salutis,

carcer erat,

qud

ita

sepultum

sit

ejus corpus in terra,

illius

comparatione c!i, qui absolut beaiitudinis locus

est, justi

ut

anima in inferno, qud

sit
,

ila

cadaver

ab homi-

quo ad Christi usque descensum Abraham

et

nibus terra condilum

ut

anima daemonibus in

omnes excludebantur.
dives tecio suo

In

infernum ergo Abrahae

luit, et

profundum

inferni praecipilata, ubi peenae gravissimae.

,

sinum Lazarus mendicus ab angelis porlalus

Ex

opposito enim Lazari, intelligendum relinquilur

quem
nium

non fuerat dignatus, Deus hoc

et

qud dives per angelos malos detrusus

Huic sensui favet Theophylactus quod sepultus
sit , insinut
,

in tartara sit.
ait
,
:

honore dignatus est, ut Abrahae

sanctorum om-

cm

Dicendo

consortio adjungeret. Hic illustre

documentum

obiler

Dominus

quod

et

proponilur,

ne Deo maledictos putemus, qui per

an'ma

ejus

locum infimum

et
,

caliginosum sorlita fuerit.

,

continuos languores, vitam aerumnis refertam aegr

trahunl

videmus enim qum

pretiosa

anima

in

qum fdo
gelis in

ac putrido corpore latucril, quae ab ansit.

Magna rerum commutalio mors uni finis malorum principium bonorum est alteri contra, finis bonorum, principium malorum ut non ex hujus seculi rbus
;

beatam vitam delala

Sed quonam merito?

fuisse
,

de hominis sive

felicitate sive miseri judicare

dabea-

an eo solo qud hc in vil pauper Lazarus fuerit?

non, sed tect significatur,
ita

mus. Sed quam ob causam dives inferno addiclus

fuit? Dat intelligendum

pauperem ac

Chrislus qud ob
in

abusum
et vo-

miserum

ut

limuerit

Deum
tulerit
,

ut paupertatem et

quidem divitiarum quas expendisset

luptates,

luxum

aerumnas aequanimiter

tanqum profectas

non servat temperanti

in vestilu et victu,
,

Dei manu, nemini convicium dixerit aut mal precatus fuerit, nec diviti ipsi
;

non obmurmuraverit, non

,

inhumanam crudelitalem qud hominem pauperem et aegrolum, adeque miserabilem

sed praecipu ob
ut ferreum pectus ad comniiserationem movere posset,

Providenliam Dei accusa verit

sed patienti proba-

tus, opus perfectum consummaverit,

adnotantibus
iste

cujus tt erant ora quot ulcra,

quoiidi
,

ante

Chrysostomo
git
:

et

Theophylacto, quorum

adjun-

oculos suos posilum, non adjuverit, neglexerit

tempserit.
se contexit

con-

Nam

si

obmurmurator

fuisset et blasphemus, neu-

Nam
,

haec opposita

membra

Christus inter

thjum tantum honorent

fuisset consecutus, et angelo-

qud cm
,

dives crapulae

pompisque
,

rum comitatu stipatus. Mortuus est autem, tandem, et, seu etiam. Mors, diPater, in manus tuas commendo spiritum meum, certam spem et fidem habemus, qud morte ad Deum Patrem transituri surnus. Mortuus autem est et dives,

quotidi deditus

tanqum

inexplebilis gurges

in-

gentes facultates voraret, Lazari miseri et inopi r.on

datum ut anima per angelos malos in infernum demersa fuerit in pnas nam sepultura ista inferni
,
:

pnarum profunditatem
Quaest. evang., q. 88,

significat, ut

August.,

lib.

et sepultus

in iNFER.xo, id est, ita

corpus terrae man-

H45
tangeretur
labescere
,

COMMENTAKIA. CAP.
sed fam
,

XVI.
et

1146

frigore

et

ulcerum ftore
sinerct.

| meminisset,
illo

apud se
qui

cogitaref,
vilain

quonam modo cum

ade miseram in
in delerius vices

eum

sciens volensque

Qud

si
,

agerelur,
,

dudm

erga
facile

calamitosuin
il
1

liumanus

fuissct

ac benignus

terra egerat

poslqum secum

ita

Deus intemprant iae vilium

condonsset

mutalae essent. Tormenla apud inferos plura sunt,

aliadamni,
.

et

Lazarus

terque in

eum secum in sinum Abrahae, consequenregnum clorum allraxissel sed lalum

,
;

alia senss, et

ulraque varia ac mulliplicia.

Vikit, id est, cognovit, Deo rvlante.

judicium sine

misericordi
,

in

eum
v.

est

qui non
alio-

AitK\HAM,

suum caelerorumque oinnium Judaeorum

in loco alt

fecerat misericordiam

Jac. 2,
fuisse

13.

Dices

natur patrem.

rum

forte

pauperum

misertum. At res ipsa

fuerit.
,

long

supra se posito
,

erat

enim

dclart

qud nec

alterius

cujusquam miserlus

chaos

magnum intermedium

quod sequilur versu

Elenim

si

Muni perptua

in veslibulo

prostratum

in-

2G), scilicet quiet bealque agenlem.

quit Chrysosiomus, concione prima,

quem

quolidi
,

Lazarum illum mendicum

spreverat.
In

quem

in

vil

impie

semel atque ileriim

prodiens ac erga

et

spis videre cogebatur

rediens
,

foras
;

domum

non est commiseratus

sinu
,

ejus

Graec,

in

sinibus ejus

scilicet

quem casu obviorum

?

flexus est
,

unqum

miseri-

Abrahae

tanqum complexum
loco

utroque

exlremo

cordi

Oslendit ergo Chrisius

qualis eos condilio

deliciis in-

moll ssimi sinus sanclissimi patris, id est,

eodem quo

maneat, qui neglecl pauperum cura, se

gurgitant, et carnis
13, v. 14.

Abraham
pticiorum

ejusdem cum eo
,

quietis fdicitatis-que

curam agunt
autem.
,

in desideriis,

Rom.

parlicipem. Id cognovit
,

ut non

tanlhm natur supillius

verhm etiam comparatione honoris

haberel

Vers.

23.

Elevans
superiore.
,

Erat

enim dives

inlolerabiliorem

cruciatum

inquil Chryso,

deorsm, Abraham sursm

ille

in inferno inferiore,
et in inferno ele,

stomus, concione prima. Quemadmodiim enim

scribit

quod

Abraham

in

Graec est

Eulhymius
nunc

Lazaro

vans; hacc est enim

quam modo diximus

distinclio
t, in

esset

calamitatum erat
;

cum in augmentum
,

toi

matis positus

inlueri divilem in

Graecorumet Syricorum codicum, jungentium

inferno,

lot bonis

ita

divili in tantis degenti mi>eriis,

,

ad-

sequenlibus

quanlmvis sequatur

id

quod
dicil

dilio suppliciorum est

videre

Lazarum
,

in tantis bonis.
,

aequipollet, citm essel in tormentis.

Infernum enim
:

Vers. 24.
voce,
tio

locum supplicii, quod

ait

Eulhyniius
sit

qui &$ns vocatur,

lanquam :h, qud

ut

lucis

expers.
divite et Lazaro,
,

Et pro tune clamans miserabili quanqum non clamor fuerit, sed mentis locuatque aifectio. Nam quia dixerat Lazarum long
,
,

Oculos suos. Haclens loculus de

de

visum

consequenter clamasse divilem dixit

desiderii significaret,

quo

hominibus constantibus anima et corpore

eis ila loqui,
,

pergit
inlelli-

vehementiam

quam tormento-

synecdochic tamen

solam

rum
v. 14

gravitas efficeret. Hic impletur illud Isaiae 65,

:

gens animam
corporea
spirilales,
,

cui
,

membra
linguam

attribuit
,

tanqum

csset

Ecce servi mei laudabunt pr exultatione cor-

oculos

manus

describens res

dis; et vos clamabitis

pr dolore

cordis

et

pr conglo-

sub

figuris

acconnnodis ad sensum nostrum.

trilione spirits ululabitis.

Nam quamvis
corporaliter
,

historiam narret, tamen futurae vilae

Pater

ut in hc vt

cum
;

cleris Judaeis
ita

statum, non spirilaliter, quo nunc

modo

existit, sed

riatus fuerat ptre

Abraham

patrem eliamnm

pro senss nostri modulo reprsentt,

appellando,
et

sperat
sibi

eum ad
reddere
,

misericordiam flectere,

qud non
ergo

facile aliter

eum

cognoscere queaimis. Quod

,

benevolum
Abraham.

non genlilem, aut

alie-

dicit, elevans oculos, id est

considerans altiora

num
sibi

se esse significans.

mentis oculos seu intellectum in ea quae supra se

erant dirigens.

Proprio noinine appellat

ut ostendat

cognitum. Abraham aulem rogat polis

qum

Cou esset

in

tormentis, cogeiilibus tormentis gra;

alium, non

tantm ut patrem de quo confideret,

ut principem et rectorem ejus loci, in

vibus ac compluribus

ea enim fecerunt

ul Lazari
Isti

verm etiam

Vers. 23.

Elevans autem oculos

suos.

oculi,

et lintma d.vit s, et Lazari conspecius, toiaque rei velut eorporalis descriptio multos in errorcin duxit Greg. Nyssenus omnia spiritualiter intelligenda putavit; Teiiulliaiius aniniam etiam esse corpoream. Sed observ.nidiini Christum , quia de divile et Lazaro tanqum homimbus loqui cperat, de iisdem post mortem simililer loqui pergere, synecdochic personi> tribuens velut corporea membra adhuc habenlibus, id quod in sol anima agebatur. Atque ita futurae
:

sinum Abrahae ab inferis discerni. Nam nec elevsset dives oculos, et quidem de longinquo, nisi in superioraperimmensam distantiam sublimitalis et prol'unditatis. L't enim m domo Patris, ita et in inferno mansiones multje sunt, sublimitale et profunditate disiinctae. Et Lazarum in sinu ejus, ejusdem cum eo
participem quieiis atque felicilatis. Vers. 24. Et ipsk clamans, per quod vehementia desiderii exprimitur el loci longinquitas Pater Abraham, quia ex ipso secundm carnem natus erat, quod jure naturae ad commiserationem movendam valet. Quamvis autem damnati non invocent sanctos ex pietate, nihil tamen vetat eos invocare impulsu naturae, sunimis viribus affliciionem fugitantis. Miserere mei; pris enim vult excitare in ptre commiserationis motum ut inde nlieris sequatur su subventio. Itaque mitte (quia videbat Abraham istius loci qui sinus ejus dicilur, esse dominum, quem venire non deceret) Lazarum, e qud illum in eo loco viderei Deo quos vult , damnatis manifestante vi

ad captum nostrum

accommodat quemadmodiim subinde etiam Deo corporea membra tribui soient. Quis enim ruvitae

sutum

repra:seiitat corporaliter,
,

diorum facile intelligeret, eos sine oculis vidisse, sine Jingu locuios, sine corpore cruciatos? Itaque levasse oculos dicitur, quia consideralionem in ea quae supra se erant, conjecit. Cum esset in tormentis, diversa enim tormentorum gnera sunt, vidit Abraham a i.'iv.E , in loco all supra se posito, ut v. 26. Quibus verbis Tertull. colligit, 4 contra Marcionem c. 24,
,

H47
,
:

IN

LUCAM
esset, praeteribat,
i

H48
nunc procul absentetn
invocat.

quo Lazarus agebat qui cseteris illic imperaret. Miserere mi:i. Vox pauperis mcndicanlis Lazarus
in altra vil
I

Qui vulneralo pauperi mensae suae vel minima dare

noluit, in inferno posilus

mendicaverat, dives in

isi.

usque ad minima qnaerenda

\/ m.i

ii.

Rogal milli Lazarum

quia alium in

illo

pcrvenit,

>

habet Gregorius in homili 40. Lazarus

sanctorum spiriluum loco non noverat. Persuasus

est

divitis auxilio eguerat,

nunc dives eget Lazari

,

sed

autem Lazarum, cujus persppctam habebat longani

qui Lazare negaverat micas mensre suae

;

ei

jam gutta

mhatom, non graval id faclurum nain quanqum ipse nihil unqum benclicii in Lazarum conlulisset
:

que per Lazarum exhibenda negatur, quemadniodm

N

sequilur.
i

Lazarum lamen,
non

injuiiae

immemorem,

benelicenii

BSt 25.

Et
dixit,

dixit.

Hajasmod responsum

sensit

fore alienum, praeserlim ptre Altrabam jubenle.

,

reddi animo suo

fuit inler illos

tanqum ab Abraham. Nec enim

inhumane
crudelis,
,

Ut refrigeret
extremo
digito
,

ut

un guti aquae

quae
,

lia

vocale colloquium.
,

refrigeret linguam
aflligor, id est,

meam

in

qu

Fili.
toi

Non

perditissime,

omnium maxime
CRueioa

ut vel rnodicurn milii

afferat.

mala

huic liomini irrogsti

et

adhuc amicitiam

cruciatuum levamen suo ministerio

,

ejus,

adhuc misericordiam.

adhuc

commiserationem

indicibilibus et

omnia superanlibus
siti.

lor-

anibis ? non erubescis, non verecundaris

dhm hc
fili,
,

pelis
,

'.'

mentis, prsertim ver ardenlissim

In

Verba sunt

Tili. Nihil
,

improperat

non

insultt

sed

hac flamma, in qu mdius sum constitutus.

siti

vocatus pater

mansuet respondet,

agnoscens

Soient qui ign cruciantur, gravissim inprimis

torqueri
,

natur lilium esse ut caeleros Judaeos

non tamen

quam merit
peccaveral,

hic passus est

ut qui lingu

benefatiendi afctu, sed causa pungendi conscientiam

ejus, qui

maxime

epulando

nimirm
19, lingu

quolidi

non se

gesserit ut deceret
et
;

Abrahse filium.

splendidc, quod dictum est v.

allligerelur.

maxime
hc
et

^raham
fuerat,
in

ab hospilalitate
v. 1 et

eleemosyn commendatus
qu iste se alienissimum

Nam

per

qu

peccal quis, per

Gen. 18,

lorquetur

ait

Sapiens cap. 11, v. 17. Exprimitur hic

person Lazari declaraverat.

itaque affectus,

summum

ardoremsilimquepalientis;
,

Kecordare. Spirilus juslorum

dantur rerum

corpore separaii

quid enim petat hujusmodi

sitisque exiinguitur?

nisi

aquam

qu

ignis

etiam qui apud inferos in tonneniis agunt,

in

recor,

quanqum non prorss

;

extingui

vil

mortali se geslarum
,

per

precalur, aut ipse ex inferno hberari

id obtinere se posse, et ser

desperat enim
filiorum Ahra-

species intelligibles rbus acceptas

runt.
se

quas retinue-

numro

San enim,

si

non recordarentur peccatorum

ham abdicatum
refrigerationem

se

sentit; sed

modicam duntaxal
intelligendum

flagitat.

Caeterm cm de anima hic

,

admissorum, nec torquerentur verme conscirntiac, aut ut justum est punirentur. Ad pnam suam
ei

sermo

sit,

quae lingu corpore caret

et coqnilio
:

servatur et

mem'<ria

ait

Gregorius,

est, tali

pn
si

affectam fuisse hujusanimam, qualem

homili 40

cognoscit

enim Lazarum quem despexit;

additur Graec

sensisset,

corpore morlali igni tradito, lingu sitim

(affligitur

fratrum quoque suorum meminit quos reliquit.

Recepisti, accepisti
;

passa fuisse!

enim anima imaginihus rerum

pronomen

tu,

corpore tractis), hujusque pnae parvulam mitiga-

emphatic.
Iona, sanitatem, divitias, honores, caeteraque

tionem

petiisse, et

modicam remissionem levamenque

necesse est

hu-

tormentorum.

Verm enim ver non

jusmodi. Et hic Graec ac Syriac addiiur pronomen

tua
;

flammam metaphoric intelligere, quemadinodm linguam flamma enim puisque corporeus, quatens
;

bona tua, non tam ver qum opinione tu bona,

quae tu sola bona esse censebas, sola magnifecisti et

qu;esivisti, in his collocans felicitalem

instrumenlum
daumoniacos
,

est

divin

juslitiae,

ut agit in spirilus
in humaiios
lib.

tuam alque

his

Mallh. 23,

v.

41

ila et

contenais. Haec accepisti, his libr prosperque fruilus es, temporariis voluptatibus
pavisli,

corpore separatos, id quod Gregorius,

4 Dialo-

ventrem animumque
de Phari-

gorum, cap. 28
i

et 29, lal docet.

Jam

itaque supplex
,

partem portionemque quam elegeras conse-

dives factus est pauperi,

ait

Chrvsoslomus
,

rbus

culus
saeis
:

fuisli.

Non

absimilis est hic locus

il 1 i

brevi commulatis

et qui

Lazarum

cm proximus

Receperunt mercedem, partem, portionem suam

ut lat S. Greg.

I.NTINGAT

EXTUEMUM DIG1TI SUI IN AQUAM, id PSt, Ut vel gullulamaquu; (ribuat.OppoiiilurenimguIia micae, ut nolatur apud August., serm. 227 le Tempore et refrigeret lincuam meam in qu plus crueiabalur ut Cyprian. quia plus lingu et ore peccaveral episi. 55. Per qua enim quis peccat, per ha'C et lorquetur. Porr cm hic de anima sermo sit, corpore per morlem separal, quae lingu corpore caret, intelligendum superesl lingiiam sumi metaphoric, ta:
;

potest agere
et 29.

4 Dialogorum,

c.

28

Et dixit illi Arr\ham, quia animo Vers. 25. suo taie responsum diviniis reddi sensit Fili, se:

dai scilicet et

cum

tranquillilate eliam

damnato

re-

spondet, instar illius qui cum tranquillilate judicat; nec humanilatis vocaboliim, quod ei ratione originis rompetehat , ulla negat inclemenlia ut ohseivant
Graeci.

lique

affectam fuisse animam, qualem sensisset, si corpore igni tradilo sitim passa fuisset. Qnandoquidcm enim anima ign materiali allligi sensibililer
poiest, verisimile est pnis quoque similibus, quibus alliguotur hic sensus, alligi posse, ut pioptevea non
sit

pn

cm

necesse, eliam flammam intelligere metaphorie dicii quia crucior in hag feamma ; ignis enim tanqum instruinentuin divin* juslitiae in spiritum
,

Recordare ex quo palet contra ohlivia, quae animabus transmigrantihus quidam tribuebant, animas posse recordari et aciorum et personarum , nempe ad pnam *uam, ut Greg , hom. 10. Quia recrpiSTi bona in vita tua, saiiitalem divitias. honoes, epnlas; et Lazarus simii.iter mua, morhos et paupertaiem. Ex quocolligascum Irenaeo, Abraham sive hoc noverit, Lazaro narscire quid hic agatur rante, ut August., lib. de Cura pro morluis, c. 14,
;

1149

COMMENTAI* A CAP. XVI.

I

H50
illi

quam
lib.

ambiverant, Mattli. 6, v. 2, o. D. Augustinus,

Haec doctrina consentanea est

pra 6,
v.

quam legimus

suest

2 Quatslionum evang., cap. 58:

Cm

ei

dicilur

20

et

24

Deati pauperes, quia veslrum

recepiiti bona in vil tu,

illud tangilur,

inquil, quia

reanum Dei.

vobis divilibus,

quia habelis consola-

flicitaient dilexit seculi, nec

aliam viCatn prler islam,

tionem veslram, etc. Exigit enim justitia divina ut qui

bonis bujus vitae mortalis
vitae
ita

in qtt superbus tuntebat, adantavit.

fruhi fucrint, ulaeternae

in

In

vita tua, moriali.

?

Unde hoc cognoverat Abralibri

bona non desi

lerrint, contenti praesentibus,

ham

respondet Augustinus,

de Curpro morluis
;

aliero seculo aeiernis malis allliganlur, et crucialibus

cap. 14: Poluil id Lazaro indicante cognoscere

ad-

punianlur, absque ull remissionis aut miligalionis

spe. Contra ver, ut qui in vil mortali

dam

ego, vel

Deo rvlante.
idque eodem tempore.

adversitates

Similiter, aequ accepit,

Deo

immissas patienter lulerint,

in

altero

seculo

Similitudo est in tempore et in accipiendo, dissimili-

praeteritorum

malorum solamen
In his

accipiant, aeternm

tudo aulem est in

modo

accipiendi, adeque contra-

beatam vitam.
Vers. 2G.

rietas in rbus acceptis.

quo

tibi

ben

et

Eodem vitae vestrae tempore, suaviter erat, cum Lazaro miser et

videlicet,

omnibus, Graec, ad seu super

hc omnia,
qud Dei

sciliect illud

etiam accedit. Praeterqum

ut per

laborios agebatur.

justitia

non permittat,
tibi

Lazarum

Ieva-

Mala, adversa, morbos

pauperiem, contibi

men

aliquod cruciatuum

praestelur, etiam impos-

temptum, cueteraque hujusmodi, quae

infelices qui

tuque

si-

sibile est id tieri, ut

maxime vellemus.

milibus extrema mala censebantur, et miseri atque

illis

Inter nos justos atque electos, et vos, impios ac reprobos, Dei sententi hujusmodi utrinque declaratos.

subjicerentur.

Non quod Lazarus

famem
et

ea

mala

pu'averit, inquit

Thomas

in Caten, sed ex cen-

Chaos. Chaos propri

significat

rerum confusioI.-ani
,

sura divitis hoc dicebat, qui inopiam et

duram

nem

sed inlerpres accepit pro vasto

diciter

seu vacuo,
vorago.
hiase-

gritudinem stimabat mala. Haec acceperat in vit

Lazarus, id est, toleraverat, perlulerat, aequanimiler

quod Graec

chasma,

id est, hiatu.

Magnum, ingens immensum. Immensus nunc

tus seu intervallum
est, inter

nempe, tanqum

manu

Dei missa,

cum

spe melio-

supremum clum

rum

Deo aliquando retribuendorum.

in altero seculo,

Nlnc aitem, post vitam mortalem,

mutalis vicibus.

dem beatorum, et centrum terrae carcerem reproborum sed et ingens fuit, dm in ipsis terrae visceribus
;

ulrique agerent.

Hic, Lazarus, consolatur, consolationem accipit,

solatio aQicilur,

Firmatum est, constitutum

et

est firme Dei deercto,

mullis bonis fruitur,

liber ab

onmi

constanli

virtute slabilitum,

nunqum

auferen-

malo, aggregatus sanctis Dei, securus aeternae beatitudinis.

dum.
Qui volunt,
vel
id est, qui velint, si qui velint, si qui
;

Nondm quidem

fruitur aeiernis
;

illis

bonis,

quae praeparavit Deus diligentibus se

laet

sed lamen in

maxime

velint

nec enim

facile aliquid id velint,

eorum exspectatione

acquiescit, quae sola sunt

ad hoc praeseriim ut reprobos juvent aut

agant.

cum

eis

vera ac solida bona.

Crlciaris, spoliatus omni bono,
affligeris

malis,

Nique unde
id est,

Graec, neque qui

illic

scilicet sunt,

quae non metueras, quae nihili feceras,

tanqum non
variis deli-

apud vos.

eventura,

cm

sola

timenda fuissent, ut aeterna mala.

Hue, Graec ad nos.

Tra.nsmeare, trajicere, transire,
vel

Pro superbs aedibus habes tartarum, pro

ciis.

scilrel possint

multiplicia tormenta, pro jocis et cantionibus pe;

aliqui
;

possint. Impervius est utrisque ad alleros

rennem ejulalum
tia id exigit.

q. d.

yEquum

id est, divina justi-

transitus

incommutabili Dei sententi sua quibusdislincta est, ita ut

Cm

ad immortalem vitam creatus esses,

que sedes designala ac

nequeamus
magna,

et lex

Dei sursm te ad medilandam et quaerendam

allolleret
;

ultrcilrque commeare.

Nonsolm

distanlia

clestem vitam

tu sorte tam praeclarne;

sed etiam impermeabilis significatur et aeierna repro-

g'ect, praetulisli
elegisti
;

caducs bona aeiernis

praeterilis,

habuisti quae

borum
dicit

piis separatio.

Eulhymius

Hiatum magnum

illis

jam

aequum

est ut stuliiliae

firmissimum Dei prceptum, tanqum ad

modum

des pnas, ac proinde hc jam mal sorte contentus,

nilnl

hiatus prohibens
tus
:

horum

et illorum

commixtionem- Ti-

levaminis aut solaminis

quoquam

exspectes.

Indical discrimen quod inter justos et peccatores

sive Deo potis rvlante, sicut jam sanciis, ad conspectum Dei perduclis, contingit. Unde Creg. Quid non vident, ubi omnia videntem vident? Gai consen:

tanea
sil.,

docent Bernardus, serm. 77 in Cantica Bade Virginit. et Ambr., de Viduis, qui Martyres sppculalores vitae acluumque noslrorum nouiinat. Ni m; autem, mutalis rerum vicibus, sicut aequilas postulat, nie consolatur, id est, solatio aliciiur, tu
; ,

quia inter nos et vos chaos magnum; Graec, hiatus maguus, seu ingens inane spatium (nam chaos propri significat rerum confusionem) firmatum esc, seu constitutum divino decreto.
petis impossibilem,

Quo
!

significatur parlim vera loci distantia, quae est

locum damnatorum et salvalorum, parlant et maxime imperviiim esse ab utrisque iransitum et impermutabdem slatum iucommuiabipropler
inter
,
,

vero crlciaris. His ergo verbis justitiae, et reciissimi ordinis iniuitu monet eum aequanimilatis quamvis e non esset usurus. Vers. 26. Et in his omnibus, id est, super haec omnia ut Crac. Accedil etiam hoc, qod seilieel praeter aequitalom istius jam dicta- vie issitudinis, rem
,

litatom
quaest.

divinae

senteutiae

proul notant August.

,

38, Titus et Eulhymius; et hoc explicat id quod sequitur Uthi, qui voi.unt id est, qui qum
:

maxime vellent, hinc transire ad vos, non i-ossint, maxime ad gfferendsni S'datium. Hoc itaque desperato, ait
:

1151
interccdit
;

IN
ut

LUCAM

1152

enim opposilce sunt illorum voluntates

pro se, ne tormenta ipsius, ex consortio fratrum,

et studia, ila
tus.

impermu/abilis quoque eorumdem est stalib.

Deniqne inter Lalinos D. Augusiinus,

:

quos mal educaverat, quibusque prava exempla reliquerat, augeantur ne si similiter act vit veni;

Quaest.evang.,cap. 38

Significat, receptis incarcre,

rent in

eumdem locum,

ex bujusmodi societale cre-

per incommulabililalem divin sententi, nullum au-

sceret misero mali sensus. Serus dives iste magister

esse incipil,

xilium misericordi posse prberi juslis, etianui velint illud

inquit Ambrosius,

cmjam

nec discendi

prwbere. Frustra ergo damnalis bealorum

temput habcat nec docendi.

Vers. 29.
ints

subsidia implorantur, quibus

commune

inter se nihil

Ait

illi,

ut supra, v. 25 et 27. Ita

esse potest. Notatur bis verbis perpetuitas in futurae

vilse statu,

responsum

est diviti, ac si inter se colloqueren-

ac

si

dictum

esset, fines qui

reprobos ab

tur ipse et

Abraham.
ad vitam mortalem redire
ha-

electis discernunt,

nunqum

posse perfringi, ac pro-

Harent. Nihil necesse est Lazarum hc grali avocari quite su, et

:

inde nullum reprobis beatorum oper rcf'rigerium accidere

unqum

posse.
ait,

bent fratres lui, ut caeleri Judaei,

Vers. 27.

Et
:

doctores et admoqui majorent

apud
:

se, in

animo suo. Dedicebat,

fiebat, ut se

nitores suos, quos

Deus

illis

providit,
gerit. Sic

claratur divilis desiderium

non enim voce

long

qum

tu illorum

curam

Chrysoslomus

sed corde opiabat

Deo autem rvlante

inlelligerint.

concione quart et posteriores Graeci.

mutu
v. 25.

dives et

Abraham

Vide supra,

Moysen et prophetas, qui docent

aequ omnes. Moysen et prophetas,

et contestantur
intell igit libros

Repulsam ergo passus, ne impetraret miliga-

tionem cruciatuum quos patiebalur, pergit rogare ne

saltem augeantur cruciatus sui.

Moysis et prophetarum, id
nits

est,
in

Scripturam

divi-

inspiratam.
et prophetas,
illos,

Hanc enim,
libros
id

Moysen, seu
dividit.

le-

Ergo,

si

ad

me

Lazarus milti non potest.

gem

pro eo tempore

Habent,

Eum, Lazarum, resumpto corpore.

I.v

inquit,

non qud
;

seu codices eorum

;

domum, ad familiam. Nec enim inter vos et morbujusmocli chaos firmatum est, quo vos prohi-

domi apud se haberent

enim tune rarum erat

tales

sed qud publie ipsis proponerentur, et per

omne

beamini ad mortales transire, aut mortales ad vos.

Vers. 28.

sabbatum
moneant.

in synagogis
;

eorum

legerentur.
dicant,

H.vbeo,

reliqui superstites.

Audiant illos

diligenter, quid

doceant,

Quinque, vel praecis quinque, vel cert multos,

ut
sit

Id si fecerint, sufficienter

praemonebuntur,

numerus cerlus pro

19, v. 18.

incerto,

quemadmodm

ne

in

eumdem tecum
si

veniant tormeniorum locum.

Isaiae

jore

Quo autem major numerus, eo macura Abraham tangi, et facilis persuaderi posse
felicitatis, fece-

Qud

etiam

ita

audiant, ut credant et obediant eis,

ac monita

eorum sequantur,

certo certis ab eo

bco

videbatur.

prservabuntur. Docent enim sufficienter les

phte, quomod vita instituenda
currat in iram Dei, et ut evitet
sit,

et pro-

Fratres. Ad cumulum lemporarise

rat,

ut ne quis in-

qud

fultus esset

quinque

dilectis fratribus,

non
flo-

pnas ac meledictiosi

minoribus

qum

ipse divitiis, deliciis,

pompisque

nes quas impiis Deus minatur. Sed

id sufficienter
fuit aliis

rentibus. Quinque fratues ergo, deliciis et voluplati-

docebant veleris Testamenti

novi Testamenti

libri,

quid opus

bus carnis indulgentes,

meo more,

neglect

paupe-

? sufficiebant

veteres libri

illius

tem-

rumcur, acproindeomnes
qu ego

priclitantes edem causa,

poris hominibus, ut vitarent

locum illum tormentoquibus non aliud,

ii

in hanc miseriarum extremam sortent deveni. Ut testetur illis, mitte, inquam, ut testelur illis. Syrus addit verbum nizal, eat seu proliciscatur, ut testelur illis, tanqum oculatus eorum quae hic gerun-

rum

addidit

Deus novos

libros,

sed idem plenis et claris docerentur

quos volebat

non solm
Quare

vitare

locum illum tormentorum, sed

fidei

etiam ad majorem
cere.
allero
et

vitque perfeclionem addu-

turteslis,

testimonium perhibeat

eis

de mei condem-

de loco

illo

tormentorum seterno,
loco, iisque quae

et

de

natione et cruciatuum quos patior gravitate. Vel testelur

illis,

prsemiorum seterno

ad utrumloquun-

id est,

contesletur

illos,

docendo admoneat

ut

que locum ducant, long

et plenis et claris

pnitentiam agentes caveant.

tur novi Testamenti libri,

vestigiis ingredi.
in

qum

veteris.

Vult ergo

Ne et
mitatis

ipsi,

ut ego,

si

pergantmeis

Abraham, vivos sacras Scripturaedoctrin ita contentos

esse, ut nolint mortuis,

Tormentorum, tormenti, cruciatus,

consortium. Oral,

bujus calasalute,

quid in altra vil geratur,

non pro fratrum

audire, ad hoc ut vitam emendent.

qu non langiturreprobus, quamviseamobtendat, sed

Vers. 27.

Vers. 30.

Non-, scilicet audient illos, ita ut obe;

Rogo

dem taie chasma non in mundo degunt.

Vers. 28.

sit

quandoquiergo te pater firmatum inter vos et eos qui

, ,

mins probabiliter ex invidi profectam docent qu quamvis mallent neminem liberari, si tamen
qui liberandi sunt, suos mallent

ex
ali-

Ut mittas eum

qum

alienos liberari.

in

domum patris,

etc.

ut testetur illis, tanqum testis oculatus eorum qu hicgeruntur. Hanc divilis precationem S. Greg., 4 Dialog., cap. 22, amore sui extortam esse docet, ne videlicet sibi tormenta ex iis augercntur, quos exemplo &uo ad eamdem vitae dissolutionem et immisericordiam provocaverat August. ver , epislol 125, fraterno amoii eam ascribit nam sicut non exuunt amorem su , ita neque forte consanguineorum. Alii
:
:

Kespondet Abraham Habent Moysen et prophetas, id est, Vers. 29. qua in eorum synascripta Moysis et prophetarum gogis per omne sabbatum leguntur, ac de tormentis inferorum, et vit rect instituenda et agenda pauuiant illos , id est, crenitenti accurat docent dant et obediant eis et non erit opus ex mortuis

audire quid hic geratur. At ille dixit Vers. 30.

Non. Quod referri po-

1153
diant,
et

COMMENTAKIA. CAl
vadant hune locuni, sat scio
nionitis
;

XVI.
crucialus

1154

non eniin

nalim

meos

iiaque converti viis suis

moventur

sacrorum Librorum, quae quolidi

pessimis.

insonantia auribus corum, apud ipsos viluerunt.

Vers. 51.

Moysen
omnes

et prophetas, quorum est saauctoritas, et

fides divinits

Ex

mortlis, justorum inurluoruin,

quem

noverint

crosancia apud
confirmata.

in vii, et sciant

mortuum

fuisse, qualis
ierit

Lazarus.

Ierit, resurrexerit et

ad eos, declarans se

Non audiunt, non obediunt,

agant.

ita ut

pnitenliam

ideo morte resurrexisse, jubente Deo, ut certiores

eos faciat
ter

eorum

quae apnd inferos geruntur, signan-

Resurrexerit,
agalur,

et retuleril eis
illic sil

quid apud inferos

condilio, qui hic

quos ego hic cruciatus sustineam, ob vilain volu-

qum misera

eorum

ptuos traductam. iEslimat dives fratres suos, partim

voluptalibus et intemperanliae inciibucrint.

ex memori rerum circa ipsos praeterilarum, partim ex seipso

:

Chedent,
ul

ireioOridovrai,
;

persuadebunliir

ita

scilicet

ipse enim,

dm

in vivis ageret,

non moveamatoribus

pnitentiam agant
,

dicent

enim phanlasma appa

batur exhortationibus ex Mose aul prophetis desumptis;

ruisse

aut

illusionem

profectam

malo

spirilu.

nec credebat

talia supplicia reservari

Major ac certior est Scripturae auctoritas,

vis qui possit
sit

qum

cujs-

mundi, qualia nunc experiebatur, sed dicebat apud

se
<

ex morte resurgere,

qum

cujusvis qui
proplieti-

quod

il II

Sap. 2, v. 1 et 6

Exiguum
non

et

cum

la>

oui! al us tesiis.

Habemus enim firmiorem

i/uasi

dio est lempus vilae nostrae, et

in fine

est refrigerium
sit

cum nermonem,

inquit Pelrus, 2 Epist. 1, v. 19, cui

,

<
< <
i

hominis, et non est cui agnilus

etc.
;

reversus

benefacitis attendenles

tucern lucenti in cali-

ah

inferis,

venite ergo et fruamur bonis,

i

etc.

ginoso loco. Hujus certissim docirin

quicumque non

Sicut ipse fueral affectus,

inquit Chrysostomus,
;

sic

docetur aut movelur, neque privalis miraculis, neque

privalmagistri alicujus,
aucloritate,

opinionem habet

et

de fralribus suis
:

id

quod

cla-

quanqum
,

morluisextanlis,

ris Titus declarans scribit

<

Cur dives

isthsec di-

commovebilur

ut credat, et credendo

cil ?

quia ipse prophetas nullo prorss fructu audi-

obediat. Ratio id docet,

argumento
Id

majore ducto ad
esse

verat.

Quae enim

ab

illis

prodita exstabant

ea

minus

docet et

experientia.
,

enim verum

propalam contempserat, fabularumque loco habuerat.

<

dectarrunt Judi
quarl, in
altero

inquit

Chrysostomus, concione

Ex qu

re conjecturam faciebat, suos

ita

quoque
dicere
:

Mo

Lazaro, fralre Marlh , cui tancilra

fratres ita

comparalos esse. Volebat enim

;

tum abfuit ut crediderint morte

excitalo, ul contrario

conlroversiam
fuerint

Illi

nunc ratiocinanlurutquondam ego

?

nempe

qu's

novam mortem

machidivili

cinde aliquando rediit

<

quis ea qua; apud inferos

si

nali; Joan. 12, v. 10.

Jam habes

quse

Abraham

sunt enarravit
illos

Ea propter

quis ex

mortuorum
illi

responderit. Quid ergo faclum est? Nihil postulatorum

obtinuit
,

igrege ad

accederet, non denegarent

>

fidem,

ait

Chrysostomus

conc. 4

siquidem prior
fteri

tverm
Titus.

dictis illius studios intenderent.

Hactens

poslulatio, tafis eral, ut

set
,

quod pelebalur,

non pos-

altra verb

erat supervacua.

Omnium precum
:

Pnitentiam agent

anteactam

vilam deteslati

passus repulsam,
tet

manet

in

perpetuisiormenlis
:

opor-

emendabunl moti
;

scilicet

miraculo hominis ex morte

noli.

enim impleri Scripluram

,

Qui obturt aurem tuam

clamabit
,

redivivi

sibique ante

mortem

Non enim

pole-

ad ctamorem pauperis

et ipse

et

non exau-

runt non credere narranti ea quae viderit, et nomi-

dietur, Prov. 21, v. 13.

ad primam parlem sententiae superioris, vel ad secundam si ad primam supplendum est, non est salis quod habeant Moysem et prophetas ; si ad secundam tune supple , non audient eos quod ipse partim ex perspicuis eorum moribus partim ex seipso conjiciebat qui pradicationi Moysis et prophetarum non crediderat. Seii si quis ex mortlis ierit ad eos, Lazarus videlicet, quem anl noveranl, lune rei
test vel
:

credendo

et

sur.REXEUiT,

obediendo, neque si quis ex hortuis requi narret, quid apud inferos agalur,

credent, tanlm abest, ut acluii sint pnitenliam; dicent enim esse phanlasma, esse illusionem dinboli-

cam

, el ita reditus Lazari offensioni polis eril qum fructui. Quod duplici exemplo verissimum esse paluit, videlicet Lazari, fralris Magdalenas, quem redi-

novitate, vel limore, vel horroi e slimulati

poeniten-

TIAM AGENT. Vers. 31. Ait autem illi Si Moysen et prophetas, quorum esl sacrosancia auctoritas et fides divinils confirmata, non audiunt, monitis eorum

vivum Judii iieim interlicere voluerunl; et ipsiusmet Christi, cujus resurrectionem Moyses ei propheise pra'dicaverant, nec tamen ei crediderunt, ut nott Augustin., lib. 2 Quaesi. evang., q. 38, apud quem vide totius historie sensum mysiicum.

CAFUT
1.

XVII.
:

CHAPITRE
1.

XVII.
:

El

ait

ad discipulos suos
:

Impossibile est ut non

veniant scandala
2. Uiilius est

vae
,

autem

illi

per

quem

veniunt.

Jsus dit encore ses disciples II n'est pas possible qu'il n'arrive des scandales mais malheur celui par qui ils arrivent.
;

illi

si

lapis molaris

imponatur circa
ut scanda-

collum ejus,
lizel

et projiciatur in
pusillis isiis.
:

mare, qum

unum de

2. Il vaudrait mieux pour lui qu'on 'ui mt au cou une meule de moulin, et qu'on le jett dans la mer, que non pas qu'il lt un sujet de scandale l'un de

3.

Attendue vobis
;

si

peccaverit in le frater tuus,

illi.

ces petits.
5.

increpa illum
4. El
si

et

si

pnitentiam egerit, dimille

Prenez garde
Et
s'il

vous
s'il

septies in die peccaverit in te, et septies

,

vous, reprenez-le; et
4.

si votre frre pche conlre se repent, pardonnez-lui.

:

in die conversus fuerit ad te

dicens

Pnitet

me

pche contre vous sept

il

fois le jour, et

que
:

sept fois le jour

dimille

illi,

me

revienne vous, et vous dise repens, pardonnez-lui.

Je,

, ,

H55
5.

IN

LUCAM
Alors les aptres dirent au Seigneur tez en nous la loi.
5. 6.
: :

1156

Et dixerunt apostoli Domino

Adauge nobis

Augmen-

(idem.
6. Dixit

autem Dominus
mare;

Si habueritis fnlem sicut

granum

sinapis, dicelis huic arbori

moro

comme
il

Eradicare,

Le Seigneur leur dit Si vous aviez de la foi uo yna de snev, vous diriez ce mrier Dracine-Un, et va te planter au milieu de la mer et
:

et transplantare in
7.

cl obcdiel vobis.

vous obirait.

Quis autem veslrm habens servum arantem

,

aut pasctntem tim transi

8.
,

qui regresso de agio

:

dicat

illi

Sta-

recumbe
ei
:

7. Qui est celui d'entre vous qui, ayant un serviteur occup labourer, ou pu'tre les troupeaux , lui dise ans^iit qu'il est revenu des champs Allez vous mettre table?
:

Et non dicat

Para quod encm,

et

prcinge
et

8.

Ne
bu

lui

dira-'-il

te, et

ministra mibi

donec manducem

et

bibam,

souper; ceignez-vous,
j'aie

post hsec tu manducabis et bibes?

9.
ei

et

mang

pas plutt Prparez-moi me servez jusqu' ce que et aprs cela vous mangerez et
:

et

vous boirez ?

Numquid graliam habet servo

illi,

quia

fecit

quae
9.
fait

imperaverat?
10.

Et se tiendra-t il oblig ce serviteur d'avoir ce qu'il lui avait command?

le

Non

puto. Sic vos

cm
:

feceritis

omnia quse

praecepta surit vobis,

(licite

Servi inutiles

sumus

10. Je ne vous aurez

quod debuimus
per

facere, fecimus.

11. Et facium est,

dm

iret in

Jrusalem, transibat

pense pas. Dites donc aussi , lorsque tout ce qui vous est command Nous sommes des serviteurs inutiles; nous avons fait ce que nous avons d faire.
fait
:

mediam Samariam
Et

et Galilaeam.

11.

Un

jour,

comme
de

il

allait

12.

cm
ei

ingrederetur

quoddam castellum
qui steterunt

passait par le milieu

la

Jrusalem, et qu'il Sainarie et de la Galile

occurrerunt
long;

decem

viri leprosi,

12. tant prs d'entrer dans un village, dix lpreux vinrent au-devant de Jsus ; et se tenant loigns 15. Ils levrent leur voix , et notre matre , ayez piti de nous.
,

15. Et levaverunl
ptor, miserere nostr.

vocem

dicentes

Jesu praece-

lui

dirent

Jsus

14.

Quos ut

vidil, dixit

Ite

ostendite vos sacer-

dolibus. Et factum est,

15.

dm

irent,

mundati sunt.

14. Lorsqu'il les eut aperus il leur dit Allez vous montrer aux prtres; mais comme ils y allaient,
:

ils

furent guris.

Unus autem ex illis, ut viditquia mundatus est, regressus est cum magn voce magnificans Deum.
,

15. L'un d'eux voyant qu'il tait guri, retourna sur ses pas, glorifiant Dieu haute voix.
16. Et il vint se jeter aux pieds de Jsus le visage contre terre pour lui rendre grces ; et celui-l tait samaritain.
,

16.

Et cecidit
:

in

faciem anle pedesejus, graiias

agens

et hic erat

Samaritanus.
:

17. Respondens autem Jsus, dixit

Nonne decem

mundati sunt?
18.

et

novem ubi sunt?

17. Alors Jsus dit
: ,

Non

est inventus qui rediret

et daret gloriam

t guris? 18.
Il

o sont donc

N'y en a-t-il pas dix qui ont les neuf autres?

et

Deo,

nisi hic alienigena.

illi
:

19. Et ait

Surge, vade, quia fidcs tua

te sal-

qui

ait

ne s'en est point trouv qui soit revenu, rendu gloire Dieu sinon cet tranger.
,

vum

fecit.

19.

Puis

il

lui

dit

Levez-vous

allez

votre

foi

20. Inlerrogalus autem Pharisaeis

Quand

venit

vous a sauv.
20. Des Pharisiens lui demandaient un jour quand viendrait le royaume de Dieu; et il leur rpondit Le
:

regnum Dei ? respondens

Dei

eis, dixit

Non

venit regnum

cum

observatione
:

21. Neqtie dicent

eniin

Ecce

lue

aulecoe

illic

ecce

regnum Dei

royaume de Dieu ne viendra point avec un le lasse remarquer

:
:

clat qui

intra vos est.

:

22. Et ait ad discipulos suos

desideretis videre
videbitis.

Venient dies quando

unum diem
:

Filii

hominis,

et

non

21. Et on ne dira point Il est ici, ou il est l, car ds prsent le royaume de Dieu est au-dedans de vous.

25. Et dicent vobis

ire,

Ecce

hic, et

ecce

illic.

Nolite

Le temps viendra 22. Alors il dit ses disciples o vous dsirerez voir un des jours du Fils de l'homme; et vous ne le verrez point.
:

neque sectemini.

2i.

Nam

25. Et des
sicut fulgur coruscans de

sub clo

in ea
in

l.

hommes vous diront 11 est N'y allez point, et ne les suivez point.
: ;

ici

il

est

quae sub clo sunt, iulget;

die su.

ita erit Filius

hominis

25.

Primm autem

oportet illum multa pati

et

24. Car comme un clair brille, et se fait voir d'une extrmit du ciel jusqu' l'autre il en sera de mme du Fils de l'homme en son jour.
25. Mais
il

reprobari gnerai ione hc.

26. Et sicut l'actum est in diebus Noe,
in diebus Filii hominis.
ita erit et

faut

auparavant

qu'il souffre

beaucoup,

et qu'il soit rejet par celte nation.

26. Et ce qui est arriv au temps de No, arrivera encore au temps du Fils de l'homme.

27. Edebant et bibebant, uxores ducebant

et da-

bantur ad nuplias, usque in diem qu inlravit Noe in

arcam

et venit

diluvium, et perdidit omnes.

:

28. Snnililer sicut lactum est in diebus Lot

27. On Mangeait, et Ton huvaii les hommes pousaient des femmes, et les femmes des maris, jusqu'au jour o No enira dans l'arche , et alors le dluge survenant, les fit tous prir.
;

Ede-

bant et bibebant, emebantet vendebant, planlaban!

et aedilieabant
:

Ceux de

comme il arriva encore au temps de Lot : si ville mangeaient et buvaient, achetaient et vendaient, plantaient et btissaient.
28. Et

, ,

1157
29.

COMMENTAIS A. CAP.
Qu
die

XVII.
sortit

1158
de Sodome,
,

autem

exiit

Lot Sodomis, pluit ignem

perdidit
:

etsulphur de elo,

el

omnes
eril

du

29. Mais le jour o Lot ciel une pluie de feu el de soufre

:

il

tomba
lit

qui les

tous

prir

50. Secundin haec

velabilur.

qu die

Filius hominis re-

50.

Il

en sera de
paratra.

mme

au jour o

le

Fils

de

l'homme
hor qui fueril
in tecto,
;

51. In

ill

etvasaejusiu
,

domo, ne descendat
liier

lollere illa

el qui in agro

simi-

non redealreir.

51. En ce temps-l, si un homme se trouve au haut de sa maison, et que ses eileis soient en bas, qu'il ne-descende point pour les prendre; et que celui qui se lrou\eradans le champ ne reiourue point non plus

52. Meinores esloie uxoris Lot. 35. Quicunique quaesierit aniniam suain salvam lacre, perdet illain
vivilicabit
;

derrire lui. 52. Souvenez-vous de la

femme de

Lot.

et

quicunique perdiderit illam,

eam.
:

55. Quiconque cherchera conserver sa vie , la perdra ; et quiconque l'aura perdue la recouvrera. 54. Je vous dclare que cette nuit-l, de deux personnes qui seront dans le mme lit, l'une sera prise,
et l'autre laisse;

54. Dico vobis

In

ill

nocte eruntduo in lecto uno

;

unus assumetur,

et aller relinquetur

55. Duae erunlmolenles in

et altra relinquetur;

unum
agro
:

una assumetur,
unus assumetur,

duo

in

et alter relinquetur.

55. De deux femmes qui moudront ensemble, l'une sera prise, et l'aulre laisse; de deux hommes qui seront dans le mme champ, l'un sera pris, et l'autre
laiss.

56. Respondentes, dicunt

illi

Ubi,

Domine?

57. Qui dixit

illis

Ubicumque

fuerit corpus, illc

congregabuntur

et aquilae.

56. Ils lui dirent O sera-ce, Seigneur? 57. Et il rpondit En quelque lieu que soit le corps , l les aigles s'assembleront.
:
:

COMMENTARIA
Vers.
1.
,

Et

ait,

ait

autem, quodam
discipulis

scilicet

isto.
|

Visum

est

enim Deo tantisper

electi.

illud

permillere

tempore

cm

soius

cum

domi

esset in

qu exerceantur

oppido Capharnaum, pararelque migrationem in Ju-

\je autem. Occurrit obiter tacitseobjeclioni, ne quis

exislimet scandala

dseam; quae ex Matihaeo intelliguntur.

I.mpossibile est ut

impun

edi objicique, quia necesse

non, neri non potest quin. Con;

dixerit esse ut veniant. Scandalizanti supplicium

ma-

tingere aliter

non potest quin

sive necesse est ut,

quo

ledictioque oelerna

imminet

non patietur Deus scanhoc seculo.

qui auctor est scandali
;

modo

loquitur secundui Mattbaeum. Inevitabilis est

dalum inultum, sp eliam

Veniunt, eduntur, dantur
per

in
;

eventus scandalorum.

Scandala

impedimenta bonae Deoque

ruinae in itinere jusliliae,

placitse vitse;

quem

objicitur alicui causa ruinas, el

;

impedimen-

omnem causam

omnia nocuidque
lit

tum

salutis prstatur

qui prav su sive docirin sive

;

mcnti, injurias conlempisque gnera

intelligit,

exemplo proximum
esse dixerim hoc in

perdit. Q. d.

Quamvis necesse
ob-

eu magis qud ler ex conlemptu neglecluque

seandalizentur
pusilli.

ut

mundo

occurrere scandala, non

Hoc

eniin fer facit ut ab bu-

tamen excusandus
jicit
:

venit, quisquis

scandalum

aliis

militate ac modesti desciscant plerique, hoc pluri-

non enim

ipse necessitale coactus, sed prav

libei arbitrii consilio

mm

obest ne ad volunlariani
,

modesliam se sub-

su voluntate, perversoque
clus,

du-

mittant mulli

quia hc ralione reddunlur

est

mundo

ea procurt seu edit;

vindicta.

ide gravissima

illum

contemplibiles; duruiu siquidem

ab hominibus

manet Dei

conculcari aut baberi fasiidio. Fieii autem non potest

ut scandalis
sit

Vers. 2.

Lapis molaris

mola

asinaria

quo

immunis

hic

mundus

aut ulla ejus

modo
plaria.
In

est et Syriac,

quanqum

varient Graeca

exem-

pars

quia major ubique est

numerus hominuni maut

lorum. Et tam magna bumani cordis tum csecitas

mare. Terrendi grali expressit Salvator supplici

,

tum ad malum propensio,

ita ut ipsi

non tanlm
,

sibi ipsi
aliis

genus, quo, secundm ritum provinci

majorum

crifuit,

noceant scandalorum auctores

verm eliam

minum,
ut
l.ipidi

ait

Hieronymus,
aligali

ista

apud

veteres

pna

optiwi in sunimis verseniur perd i lion is peeniin

molari

sonies in profundo mari sub-

riculis.

Dm

umlique objiciuntur scandala confi-

mergereniur, exilio,

lam violenlo alque horrihili,

banc

cientihus rapidum hujus vitae curriculum,

dalis quasi cerlalim datis plena sunt

dm
ita

scanut vix

quna cerlo, lum ob saxi magniludinem, lum ob maris

profundilatem. Expediret aulem
illi

omnia,

paii

poenam

pedem
lingit

absijue ollensionis periculo

ut miseri

movere

liceat,

con-

quanlmvis alrocem ac formidabilem, qum admiltere

illud

homines,
fragiles

vel

caeci

scandala

non

crinien

oplare potis deberet inoriem hujns,

\ideant, vel visa

caveant, vel
si sit

cupidilaleque vicli

non

modi gravem, ignominiosam

sese auclorem
,

et sine sepulcro,

qum
alicu-

eliam vitandi propositum, s*p non

in

impulsorem
,

vel

promolorem

observent, itque

peccalum
vitae

et, quai peccatum

jus ollensionis pratbere

consequuntur, hujus

clades innumeras, el exlreipsis

ac delesiabilius est omni pn,

graviori
!

lum quia peccalum pejus tum quia pn long

niam dtnique perniciem, cum

Ctoribns, ruant.

scandalorum au-

qum

ill

submersionis peccatum istud pu,

Qu

itaque magis

suorum curam ac
lieri aliler
,

nielur,

pn, tnquam, gehenn

qu*

ut est et aciior
,

solliciludinem acuat

Dominus, a.lmonel
sil

et ignominiosior alterna.
i.iijus

qum

quamvis hujus vita;

ita est

et

non posse, quin pergendum

ac
si

per varia scandala

in

Nullum morlis genus potuerunt excogitare

,

dixisset, iuevitabile esse

hoc malum

mundo

Hiundi tyranni

quod cum

illo

^upplicio possi

1159
conferri,

IN

LUCAM
ticul qui pniienli

1160 non indulget. Modus increpandi

aliis

quo corpus simul

el

anima perenni cruciatu

Subindicat Salvator,

morientur, nec inori

liccbil.

praescribilur

sccundm Matthaeum. Non continu

illius,

crucialus multis partibus majores, in altero seculo

manifestes peccatum

aut accuses

eum apud

judi-

qum

in

isto,

in

improbos

et

sceleraios
iilii

homines

cem, multo minus

pias, ut

te ipse ulciscere, sed

cura ut corri-

desx'vire.

Ergo quia proclives sunt

el

bujus seculi ad

arguas eum, ut admissi peccati gravilatem, abipsi

hoc ut despicianl liumiles

illos

pro nihilo ducunt abjicere

surditatem, fdilatem, injustiiiam, nocendi vim,

ac conculcare, severissim pradictione ejus quae

ob oculos ponas

et ad

panitentiam provoces atque

ipsos

manelpnae,
,

abslerret illos; et simul humiles

emcndalionem. Ut pniteat eum, correptione aptandus est

:

consolalur

declarans
,

qum

charos et preliosos Deus

sit

sic enirn

mandat Chrisius

ut

alii aliis

ignosca-

ipsos habeat

ne

ipsis

molesta

sua conditio

dm

mus, ut etiam

vilia

corrigere studeamus. Peccantem

ait

eos

mundus despicit. Itaque si long abesse ab e quam Salvator rninatur pn velimus, diligenter
cavendum est, ne
quis noslrm
vel

fratrem jubet corripi, quod qui non fecerit,

veteribus quidam
,

ex

ulique delinquit], aut ex odio volens

suo vel judicio,

vel

fratrem perseverare in delicto, aut ex acceplione personee parcens

riant
ci.

vel

consilio

vel

studio,

errore,

more,
sed

Obliviscere, inquit Augustinus, injufrutris tui

,

offensionem paret simplicibus eosve

contra

despiciat;

tuam , non vulaus

perire,

nec sinas

eum
10.

tuo

manus

illi

porrigat, comiterque eos adjuvet ad

silentio

sermone de Verbis Domini

,

Est

ben currendum.

porro

correptionis genus

quod bonum publicum

jusli-

De

pusillis istis,
:

hoc

est,

humilibus, qui
oculis

facti

sunt

ofTensum reparare conatur, estque actus virtutis

liae
,

puerulorum instar
parvis
se

parvi sunt in

suis
,

pro

nec requirit eam progrediendi raiionem quae hic

habent,
,

pro parvis se gerunt

parvi

praescribitur.

Hoc autem

loco praecipit correptionem

mundo

fiunt

magni esse non appemnt. Scandalizat

vel alienae doctrinan

fralernam, acium virtuiis charitatis, e praestaniio-

autem humilm Christianum, qui

asseveratione
,

rem eleemosyn
afiirmalivo,

qu prastantius
;

fratris

bonum

niti-

vel vi

vel repuls el
,

coniemptu
deniquc

vel
,

lur reparare laesum

praecipit,

inquam, praecepto

dissuasione

vel

exemplo

vel

alio

modo

quod semper quidem obligat, sed pro

loci,

conalur

eum

cpto humilitalis aut

alterius cujusvis
;

personarum,

temporis, finis, caeterarumque cir;

virtuiis studio avocare vel

remorari
id

aut

si

ex in-

cumslanliirum opportunitate

in

quo eiiam Salvatoris

dustri

non hoc conelur,

agit

quod ex nalur

mens magis spectanda

ditur
:

est

qum

verba. In Matihaeo ad-

rationeque su avocare aut remorari queat, atque

Inter te et ipsum solum, nullis arbilris.

Nam
,

si

impedire ne contento simplicilatis christianae cursu

assequalur regni clestis dignitatem
,

solus nosli, ait

vis

Augustinus, quia peccavil

in te
,

el

eum

etiamsi reips

coram pluribus arquere , non

es corrector

sed pro-

non avocetur aut impediatur,

cealur
in
(ideli

eliainsi reips nihil

no-

ditor. Vult Salvator

temperare, non tanlm vindiclam,

,

quod ad

virtuiis

studium aut ingressum

sed el asperitatem

qu quidam

zeli praetexlu

fra-

regnum.
Attendite
,

trum
cavele, scilicet scandalis, ut re

delicta nimis cupide in

publicum traducunt; ubi

sic

enim de fratrum salute agilur,

zelus, ut
illius

nos movere dbet

maxime
ab
aliis

noxi; ne vel

norma

sit

charilas. In alterutram fer

fallant

aliis illa objiciatis, vel

objectis

laedamini. Uirisque

enim nocent summoper

et eis

partem omnes inclinant, ut vel mutu se

,

mor-

et eis quibus procuranlur,

quos ofendunt.
lict

tiferis blandiliis, vel

nimis acriter insectentur, quibus

His verbis nos munit adverss scandala, docens,

sitnecesse
illis

mederi oportebat. Chrislus autem

muiuum amorem
ab adula-

illa

evenire, non tamen necesse esse nos

commendat
tione
:

discipulis suis, qui procul sit

perire,

si

modo

nobis caverimus.
istis
:

Hoc idem

tanlm admoniiiones moderalione condire

,

agit

apud Mallhaeum verbis

cap. 18, v. 6, 7.

V mundo

scandalis;

jubet, ne

si

nimis rigidae sint ac durae, infirmos exa-

niment.
Vers. 3.
Syriac
sit

Si

Poenitentiam egerit
;

resipuerit, pnitenti

motus
,

Graec,

si

autem, quanqum nec

fuerit.

Hoc

est

quod

in

Malin,

ait

Si

te audierit

si

autem. Alia docirina. Quia noverat eam

ut fieri non posset, quin et nonnunqum ess>*nt alii aliis; scandalum fit quo modo se gerere
,
,

correptionem tuam admiserit et pnitenli

peccati se condemnaverit promiss emendaiione

motus
;

esse carnis fragilitatem

q. d.

Chrisliani

scandalo
cui

Spes optima est (nec enim oportet ut omnin certus

sis) si
tibi

monet eum
debeat erga
dala

eum qui dederit nolens frairum negligi, quemadmodm exlraneorum.

, ,

scan-

ben monenli acquiest.

peccatum
te

quidem hc ratione correptionem instituas, ut Nam si primo mox inipsius

sultu
;

coram pluribus
le

aliis

traducas

Peccaverit
sic

te conscio.

Additur Graec

in le

quod

inimicum

suum, qui

ipsum

ulcisci

tuoque honori

intelligendum est, ut Matth. 18, v. 15. Caeteroqui

studere velis,

quem dedecus

et infamia sua oblectet,

rectis

omittunt Latina pleraque et Syra

,

ita

ut

arbitrants, verecundi amiss,

piscet,
si

non tanlm non

resi;

diserte generalis doctrina sit

de quibusvis etiam in

verm etiam
ipsius

obstinationis callum sibi obducet

Deum
id

admissis peccatis.
ait

ver mansuel et secrel

eum

eo agas, minime

Increpa, objurga, corripe,

est,
,

secundm Matthaeum,

famam

laedens aut apud alios ipsum pudefa-

egerit
serit
:

mone duce charitate, et doce qum mal qum long Dei aut proximi charitate recesita

ciens; siservato nominis ipsius honore, secreto atque

amic eum eo agens

negotium tentes

spes est ut

ille

enim peccat qui peccantem videns

tacet

maniadverlens prudentiam ltanc tuam el sinceram,

noi
et

COMMENTAKIA. CAI\
si

XVII.
:

11 fi 2

su dilectionem, ad cordis compunctionem adducalur,

saepis delictum iterril

im ver ut occurratur
ne
disciplina:
est,

agnitum peccalum eniendet.

Dimitte illi, condona
il II

pronilati peccandi, et conta;;io scandali,

le

peccatum quatens

aut

justilise

ordo periclitetur, adhibenda correctio

et

laesit,

aut ofl'endit; recipe illum in graliam, null

:

siveveiboium, sive veiberum, pro frequentiae

vitatis ratione;

gra-

expetil vindict, aut ira reservat

animi erga cuin

nec sine magn etiam

id

fit

cbarilate.

suavitilem, quain servsse te oportuil, dclares verbis

et factis.

UndeAugustinus, sermonelS, de Verbis Domini :Peccal sem!, ignovi, inquit

(juart'o
;

Sermo

hic est

non de sacramentali remis,

peccat secundo et tertio, ignovi

,

sione, sed de fratern; sacerdos enim

dm

sacra-

vapulet. Corripiamus verbis

,

et
,

si

opus

est, et

menti oprante peccata

tri
,

remittit,
;

non

remittit ut Irain

verberibus

sed deliclum dimillamus

culpam de cor Je

sed ut subdito

vice Dei

nec tanquni

se

abjiciamus, ut si per charitatem imponatur disciplina,

admissa, sed tanqum in

remissio
,

Deum. Est autem

remittit

fratern

de corde lenilas non recdt. Haec Auguslinus.

Magnam

qu

frater fratri

peccalum quodoffensusve fue-

hoc Christi

praeceptum
:

peccatoribus
si

pcenitentibus

cumque
rit;

quatens ipse
duplex est
:

eo laesus

consolationem praeslat

nain

tantam Christus exigit

et haec

una

interior solius animi,

ab hominibusclemenliam, quantam existimandum est

esse ipsius Christi et Dei
In te
,
!

altra exterior oris simul et animi. Interior necessaria

est affecto

injuria,
praest

exterior ei qui affecit, interior

sit

etiam direct) in

te.
,

semper nobis
nos
bostiliter

oportet
:

etiam erga eos qui

Conversus fuerit ad te
te rogrit.

pnitudine ductus veniam

libris omitlilur,

persequuntur
,

exterior

non

nisi

rogan-

A quibusdam Graecis
eadem

ad

te.

tibus
agit.

debetur

et

de hc quidem Salvator hoc loco

,

Ilincintelligitur

esse, pnitentiam agere, cujus

Caul intuendum
,

ait

V.

Beda

qubd non passim

superiori versu est usus, et converti, cujus hoc loco.

peccan'i dimittere
et

sed pnitentiam agenti jubemur,

Nam

et Syrus,

quanqum duabus

hic vocibus, utrque

primo

ijiiidem

peccantem misericordiler increpare,

juste dimittere, ne vel

tamen conversionem
Poenitet me.

significante, utitur.

ut sit cui
diflicilis

postmodm possimus

Non

tenier adhibenda est

,

mox

fides

venta,

vel remissa sit indulgentia.

ei

Haec

ille.

verbis, quibus testalur quis pnitentiam

praeserlim

Spont enim verbis condonare peccalum,

qui pec-

jam frquenter
rbus;

iterat offensa

idque

in

gravioribus

catum non agnoscit

petrare,
nis,

forte etiam

amat pergitque persit

nam quotidiana delicta, quorum,

,

intantcarnis

quanqum nonnunqum eximi

est

perfectio-

infirmitate, frequens est occasio

faciliores

nos requi-

non tamen
:

necessarium
ille

et

plermque non

runt merito
:

namque utendum est judicio, mrit opor,

expedit

non enim

remissionis est capax, neque

tet uli

maturo examine
ad

seque praebere difficilem

ne

su opinione, ut qui se peccare neget, aut cert sciens

stult

unum verbum

creduli habeamur. Sed vult

volensque peccare gaudeat, neque rei veritate. Atqui

Salvaior aequos nos esse et humanos, ut pcenitentibus

peccatum agnilum

sibi postulat ignosci,

ut

ille

capa;

porrigamus
displicere

manum

si

modo

appareat, ipsis ex
;

animo

cem se

reddit dimissionis peccati, cujus ipsum pnitet

Salvator, ipsi
,

peccatum

in nos

admissum

vult

promptos
con-

ita praecipit

ut

animo

ita et

benevolo

nos agilesque esse ad

dandam veniam

peccaii cujus-

ore gestuque, dimitli.

cumque quo
in die, saepis

offensi luerimus, quoties probabile

:

Vers.
finitus

4.

Septies
infinito,

uno

die,

numerus
ob per-

versionis

signum dederit peccalor

petenti ita ignoscere, ut

quanqum ubi
,

pro

quotiescumque tandem, absque

infinito,

levitate et inconstanti

suspectum se reddidit

possidet,

numro. Sejitenarius numerus, pro

significationem.

mus veniam

pnas nobis
,

fectionem; loco congruil, ob familiarem remissionis

ne lolerantiam mansuetudinemque nostram

qua; ex

Secundm

Matthaeum

ait

non

Spirilu Christi est, ludibrio habeat suo malo.

Jam

seplies, sed, septuagies septies; atqui ad frequentiae

cm

emphasin notandam, eamdem

gies septies et die septies;

fer

vim habent seplui-

rus

ad

summam
,

rei

imo ver septenarius numenotandam per se sufficere ior-

omni e quae ab homine exigi possit; bine sequitur, argumento minori ducto, nec sacerdotem Dei nomine peccata remittentem, pnitenti veniam negare unqum posse,
sit

long major

Dei clementia

tass poluisset,
ursisset

nisi

Petrus illum propri acceptum

veniae
,

quanlmcumque frequens
satisfactionis

relabatur, licet asperioris

tanqum terminum quem

facilitas

cautelam adhibere possit.

allingere, aut cert superare,

v. 21.

non debeat

Matth. 18,

Vers.

5.

Et dixerunt, eo lempore quo declaraDominus

9, v.

Sensus

igilur est, toties quolies in le peccrit,

ait,

verat ipsis

imo quod Ilieronymus

possit
,

quolies in te peccare non

quo supra
Apostoli
audsset
:

causam non ejecti dmonii de 40, esse incredulitatem ipsorum;

, ,

ut inlelligas, animo paralum te esse debere

referente Matthaeo, cap. 17, v. 20.

,

etiam saepis dimittere

qum

te frater offendat,

quan-

imitati

palrem daemoniaci

illius,

qui

cm
:

lmcumque

saep offendat. Injuriarum oblivio et clefratris iniquitas.

Omnia

possibilia credenti;

exclamaverat

menlia major esse dbet tua, qum

Inlelligendum porr est
,

Crelo, Domine, adjuva incredulitatem

v.

meam, Marci

2,

quoties peccaverit in nos

23

long tamen

illo

superiores.
largitori

frater, toties esse extrinsecs

verlatur,
si

dimitlendum,

si

con-

Domino, Jesu tanqum Domino, tanqum

est

peccaii ducalur pnilenti. Igilur quolies

,

bonorum omnium etiam animi. Hujusmodi empliasis

hujus nominis, declarans
apostoli petierint Jesu

certa pnitenti;e signa dederit

in gratiam
;

loties recipiendus est

sed non sequitur,

pnam mox

dimilten-

qum insigni cum augmentum fidei.

,

fide

dam, aut absque promerit punitionc

s
s.

recipi debere,

Adait.e

appone, adjice

comple, perfice. Fatemur:

:57

XXII.

1163
aiuni, (idem nobis esse exiguam
ieclaui, id

W
quod
in

I-

UCAM
Eulbymius, jactutionis

14t>4
ajj'ectum avellit qui boni ope-

nobis saepis culpsli, nec

admodmque taper mirum

sed qui sanare alque

ru'ionem cousequitur, ut nequaqurn in superbiam tfferaniur,

nigni
,

esse quod non aspirris, non faveris conntibus nostris,

si si

exccls fide praediti

scandalis alieni
,

si

erga peccatores be-

ad ejiciendum daemonium boc

(idem nostram.
,

si

eleemosynae aliarumve
ait

ornare ples animos non minus qurn corpora, pciiiw,

obsecro
,

virtulum fucrinl studiosi. Morutratur,

tus
,

Tbeophylac-

per hanc parabolam quod non oportet extolii in

,

['idem
niliil

qu

et graliores

simus Patri ae
fieri

tibi

et

bono quopiam opre

imo neque

in

omnium mandalo,

frustra

tentemusquod

expdit ad gloriam

rum
sui

impletione. IJ

aulem

agit Christus

exemplo

Dei bominunique salulem. Necessariaadmodm etiam

riobis est isia precatio, frquenter iteranda
;

rbus binnanis accepto, proposil discipulis ob oculos

ut
,

enim

ipsorum cognilione.

initium
Cbristi

iidei

in

nobis

ita et

incrementum

Dei ac

Sirvum, conditione praesertim, ara.ntem, colentem

agios suos
,

donum

est.

aut pascentem grges. In quibusdam ve-

Vers. 6.

Si

iiabueritis (vel

ut est in

aliis li-

tustis libris additur, boves.

bris, huberetis) iidem.

Non

dixit

Ego vobis adaugeo

,

Qui

superfluil Latinae phrasi.

,

fidem, sed commendans

fidei efficacitalem
fidei,

accendit
inagis

Regresso, ingresso
forte legit
,

scilicet

domum.

Interpres
venienli

ampiis ineis desiderium perfectionis

que

ut quidam Graeci
et

libri

Mm,
juxta

idonei firent, ut illam suo tempore copios oblincrent, quod eerl faclum
est die Pentecosles

quo

modo

Syrus

babet;

cerl

sensum

proxim,
fure,

vertit.

quando accepto
oris

Spirilu sancto,

lali fide praediti

,

De, ab agro, reverso vesperi

diurno.

domum

labore

quali possent quidvis ad gloriam Jesu

,

solo jussu

imo
,

sol corporis

umbr

morbos incurabiles

Dicat, dicel.
Ii
1 1

sanare

etc.

redundat quod ad sensum.

potest referri ad

Sieur granum sinapis, id est, humilem quidem

Statim,

sequentia

sed rectis

mininique se ostentanlem

ac proiude parvam
, ,

ho-

praecedentibus jungitur.

minum praesertim judicio, sed vivam acrem vehemenlem fervidam instar grani sinapi quod exiguum quidem et vile oculis est attritum aulem et commansum monslrat quantae sit aerimoniae quan, ,
,

Transi

perge intr in

domum.
mensae, refice
te cibo,

Recumbe, accumbe,
polu
,

scilicet

quite.
8.

Vers.

Et non dicat, sed nonne

para mihi

dicet, et

non

lique fervoris.
pi
,

Non enim
ita

sol quantitate grani sina-

potis dicel?

similitudo ista ducitur, sed quantitate simul et

interiori virlute,
,

Para quod coenem

cnam.

ab

ut significetur fides

minima

Et

pr/Ecinge te et ministra mihi, cnanti. Soient

specie

fervore

maxima.
,

qui ministrant, extrema vestium in cingulum addu-

Dicetis, vel potis

ut in aliis est libris, dkerelis,

cere, quosinl expediliores. Videsup. 12, v. 35.

dicere seu jubere possetis.

Manducem et bibam
ue cnavero.

manducavero

et bibero, do-

Huic praegrandi arbori moro, radicibus long latque jadis firmissimae. Graec est, huic sycamino quam

Post axe
est erga
|

postea. Quis
,

bominum ade

indulgens

Syrus

louto vocal.

Morus

est Latinis,

quemadmodm
moud, sed
nibil

servum suum
jubeat

ut contentus labore

quem

ille

interpres verlit. Maltbaeus habet, huic

interdi subierit in colendo agro,

dierit

mox

ut vesperi re-

rpugnt, quin duobus exemplis usus sit Jsus, semel vicinam morum , semel montem monstrans.
Transpla.ntare in mare
transierto te in
si
,

domum,

eum

quiescere, et non potis

laborem labori, opus operi praecipiat jungere, donec

ipse

Graec plantator in mari,

dominus cn sumpt,
?

nibil

babeat amplius quod

mare

illicque erugitor

non secs ac

eo die servo requirat

cit

plantata

illic

fores.

ut unuin aut

Ad eum modum non suffialterum opus bonum faciamus sed

,

Et obediet
alienissima
riis
,

vel obediret.

Res

est naturae ratione

,

omnia faciamus oporlet quae nobis

tanuliii ei

praecepit
ista

Deus

et

arborem

insigniter radicatam

ad noinialie-

serviamus, quamdi vita

,

mortalis durt.

jussum sponl

exilire

humo; long autem

illic

Tota baec vita nostra

addicta esse dbet

ad finem usque curriculi sui

:

nior etiam, in fluido profundoque mari ereclam consistere

Deo
unius

ill

demm
te

finit

quietem

lam

firmiter, qurn si

plantata foret
,

et

accepturi
quit

sumus. Ita nec

,

in

palitur Deus, in:

tamen baec fides viva fervidaque bonor requirat.

Vers. 7.

possit

quando Dei

Ambrosius

usum

esse operis aut laboris

,

quia

dm

vivimus , debemus semper operari

et

(quod

Quis vestrum, Quis

quis

hominum,

scilicet

ex Bed addo) novis semper studiis augere priora.

est. Hactens Jsus discipulos ad varia bonorum operum gnera adboriatus , hoc nunc exemplo , inquit

Vers. 9.

Numquid

etc.

Quse omnia postqum

servus obediens praestitit,

num

herus gratiam habet,

:

Vers.

7.

preesertim condilione, qui

autem vestrum habens servum, mancipium vocalur, aram-

tem aut pASCENTEM,id

est, qui colendis agris, aut pascendis gregibus, toto die occupatus fuerit. Qui recresso de agro, vesperi scilicet, dicat ei Statim transi, id est, perge in domum, et recnmbe, id est,
:

accumbe mcusae.

Et non dicat ei Para quod coenem, Vers. 8. pr.ecingete, et ministra, Graec, prcincius ministra mihi nam cm apud Orientales longis ulereniur et adbuc utantur veslibus, extremas lascinias in cingulum retrahebant, ut essent expediliores. Vers. 9. Numquid gratiam haret servo illi? id est, numquid ei agel gmias, rbus aut veibis , quasi
:

,, ,, ,

1165
gratias
agit

COMMNTAKIA. CAP.
verbis,

XVII.

llb'f)

aut

rel'ert

rbus, crdit se

Mi

quibus Deus nullam gratiam, nullam mercedem dbet,

scilicet
si

obligatum aut obstrictum, tanqum ob beneficium ab

ipso acceptum.

jure nobiscum agat

juxta conditionem ser-

voruni. Respicit ad vetera mancipia,

?

quorum ea con-

Qu.
ipsi,

ei

imperaverat
scilicet.

Graec

ordinata seu injuncta

dilio erat, ut nihil sibi acquirerent, sed ipsa,

cum

loto

omnia

suo labore, studio, industri,

et vil,

ad hros perli-

hoc heris

Non puto, puto seu credo qud non, quia non est in more positum qui cm persuasi sint
,

nerenl. Docet igitur, non minus arcto servitutis vin-

culo nos

Deo

esse obstrictos
et

quo totum hoc acceet

servos quanli quanti sunt totos suos esse quidquid

ministerii ab ipsis accipiunt,credunt sibi

pimus quod habemus

nobis esse rationem
poslulare possimus
,

sumus
ut

possumus ac pro,

debitum esse

inde nullam ejus obligandi ac subjectum reddendi

,

ex conditione

servilutis, quia servi sunt, et

omnem

ita

mutuam ab

eo vicem jure

operam suam dominis

tus

suis debent. Servo ncessitas

nullam denique nobis suppelere

incumbit, ut facial domini mandata, inquit Theophylac;

superbiendi aut gloriandi materiam. Haec est ergo

naturalis

quippe

si id

quod
,

oficii

ratione explere teneba;

servorum proprietas

ut sibi inutiles sint

tur,

non impleverit
contentus

vapulabit
illi

atlamen ob injuncti

quae tamen claris explicalur subsequenlibus verbis.

operis expletionem, nulla

tia
;

debetur nierces aut graefugerit. Sic Titus

Quod debuimus facere

fecimus. Graec et Syriac

sit

qud plagas

cum
quo
ut

praeponitur quia. Explicatur enim ratio, quod diximus,

Theophylacto.
Vers. 10.

cur inutiles nos agnoscere debeamus, quia quod debuidiscipuli mei. Aperit

Sic et vos.
, ,

mus, quia nihil aliud

qum quod debuimus facere,

;

exi-

fine attulerit similitudinem

praecedehtem

nempe

genteservili conditione, fecimus

quia jure domino de-

doceret discipulos suos

humiliter de seipsis sentire.

bemus obsequium,

ait

Ambrosius. Servi
et

cm simus
ille

Dei,

Cum feceritis omnia

vel

etiam

omnia

fecisse videmini

cm feceritis omnia vobis. Qud si non omnia

deprimamus
et

debemus obsequium omne Deo,

injungit
,

quidquid

nobis

quidquid cognoscimus
,

ipsi

placere aut gra,

fecerimus, quippe conscii nobis transgressionis mul-

tum

esse

natura ipsa dictt ut faciamus

,

null ex-

torum

vult mult magis nos ipsos

,

spectat retributione, cujus toti

quanti sumus, su-

servos inutiles agnoscamus

im

inutilibus pcjores
et

mus, cujus proinde

cipare
,

quippe reos plagarum. Si aulem

data fecerimus
,

cm omnia man,

cui

totos nos obsequio oportet mandebemus omne quod possumus, nec un-

inquit Theophylactus
;

neque lune

cle-

qum

satis

facere possumus, eliamsi

ea fecerimus

bemus magnum quiddam sentire

quantum peccamus
perficimus

quae, pro su clcmenti, noluerit nobis sub

praecipere.

pn

cm maximam partem mandatorum Dei non

et

Jam

si

servos inutiles se agnoscere debent,

nihilomins extollimur

Pauci sunt qui omnia ob-

qui fecerunt id

omne quod

debuerunt, quales dicendi

servrint, iique fer non nisi

admodm
,

imperfect.

suni servi fecerunt

?

qui pleraque

eorum quae debuerunt non

Sed

etsi

qum

perfectissim

omnia adimpleveritis,
injuncta. Quaeritur
consiliis ?

procul dubio plus

,

qum

inutiles

qui non

Qv

pr.*cepta sunt, ordinata

solm nullum praemium

meriti.

sed plagas et supplicia sint

hic est, quod Salmembrumefferatnon Non enim dicit, quod
:

an praecepla hic bpponantur consultis seu

opinor qud non.

Animadvertendum autem
priori.

Nam quanqum

non offendmus
ita

vator posterius hocsimilitudinis

Deum
non

si

omittamus ea quae nobis

;

consuluit

ut

omnin consentane

praeceperit
fateri

tamen etiam cm fecerimus ea

,

debemus

nos servos inutiles

etc.

verborum consequentia exigere videbatur Sic et vos cm fecerilis omnia quae praecepla sunt vobis, nullam
puto vobis gratiam habebit Deus
vult, quales
:

Dicite, non ide quid sublime de vobis ipsis sapere,

nec enim docere

non ide vos tanqum servos bonos

debetis
,

et fidles jactare

nos Deus repufet, aut quomod nobiscum

sed dicite

id

est

ita

apud vos

cogitate

acturus

sit

postqum fecerimus quae

praecipit nobis,

ita sentite

de vobis

ipsis.

Non

jubet voce dicere id

sed quid de nobis ipsi sentire debeamus. Dixerat priori

quod simulat
id

fieri potest, sed in corde et coram Deo, apud animum conslituere tanqum rem certam.

membro qud homines nullam

vellet dicere
;

gratiam habeant
fecerint
;

servis suis, etiam

postqum omnia injuncta

Servi Dei,
seu vernae
servi Dei.
;

el

filii

ancillarum ejus,

id est, servi nati

,

non qud

Deum

hc parte hominibus

non conditione tanim

qui nobis ipsis nihil

sed et natur

similem esse

sed ut intelligeremus,
si vellet,

nobiscum agere,
,

posset, qud

quomod Deus nempe mull

Inutiles

Deo meriti sumus

majori jure nullam gratiam nobis referre posset,

bone et fidelis et alibi Jam non dicam vos servos, sed amicos. Nam bonitas ejuseos qui natur sunt servi et ita isl consideratione nihil mereri possent, datospiritu adoptionis, elev;tvit ad dignitatem arriicorum,
,
:

obligatus servo, propter acceptum ab eo aliquod be-

neficium? Vers. 10. Non puto, quia non est hoc heris in more positum, ut qui persuasi sint serviendi necessitatem servis incumbere. Sic. Non infert Christus: Sic et vobis, cm omnia feceritis, etc., Pater meus c-

lestis faciet,

quemadmodm

applicatio

parabolae vi-

debatur po-lulare, sed de industrie mulat sermonem: Sic et vos dicite: Inutiles sumus, ut videlicet magis intelligeremus qum humiliter de nobis sentire" debeamus, quales nos reputet Deus, aut quomod nobiscum aciurus sit. Non enim servos inutiles vocaturusest, sed, ut in ali dicit parabol: Euge, serve

liliorum Dei, qu ratiolie Deo mereri possunt. Porr, vult ut servos inutiles nos dicamus primo, quia spectat conditione naturae nostrae servilis omnia debemus Deo, et niliil commodi ei afferimus ; secundo et maxime, quia nihil ultra qum debuimus facere, fecimus, ejus praccepta sola adimplemlo. Sic enim et in rbus humanis servum inutilem vocamus, qui nihil ex se facit, sed ea tantm quae imperantur;
;

im

nam hanc rationem

explicat ipse

Dominus, cm sub-

J16"3

IN

LliCAM
i

1108

etiamsi in

omnibus

ipsi

essemus obsecuti. Hoc voluit

natur.

Neque

te jactes, si

ben

servisti,

quod facere
in

nos

intelligere,
;

non autem quoJ Deus nullam graliam

:

debuisti.

Hujusmodi modestia, ut conservt

,

nobis

nobis referct
inutiles

idcirc concludcns dixit

;

Dicite

Servi
vobis

virlutum thesaurum illibaluni

ipsi

ita

Deo

relinquit qui

sumus

non aulem

Deus nullam, puto,

debotur honorent. Alis ver, non vetamur con-

habebit gratiam.

Nam
ait
:

qualem quantamque graliam

,

sidrais, quid ex Dei grati simus, ad hoc ut nos ipsos

habeat Deus hujusmodi servis suis

vator docet, ubi
etc., inlra in

vel illoloco Sal-

ad

fiduciam concipiendam aut gratiarum actioncm

fecit

Euije, serve bone et fulelis, quia,

lui,

reddendam excitemus; quemadmodm

lus

Aposto-

gaudium Domini

Matlb.

2.'>,

v.

21,

cm

diceret

Bonum certamen
:

certavi,

cursum

25, ubi observandumqud non solm gratiam rfrt,

consummavi, iidem servavi

mini corona
<ill die,

in reliquo reposita est

sed et servum

bonum

ac fidelem appellel. Nostrum

:

justitise,

quam

reddet mihi Dominus in

est ergo ita sentire

de nobis nos servos inutiles esse

:

justus judex, non solm

v. 7, 8.

autem mihi,

etc.,

Dei

autem

erit
sit

dicere

Euge

serve bone
,

etc.

2 Tim. 4,

iCm bonus

Deus, inquit Euthymius

servis tan-

Vers. 11.

Factum est,
,

accidit

quodam tempore.

qum

mercenariis utitur, et servitutem eorum merfaci-

Transibat

egressus partibus Caesareae Philippi

cde rependit, ac debitum obsequium tanqum

Malth. 17, v. 21.

nus egregium suscipit,

et

praemium

tribuit

quod labo:

Per mediam Samariam et

Samaria
praeponatur
,

Gai.il i.vm.

Quanqum
erat
rect

rcs etiam excdt.

Similiter Cyrillus in Caten

Galilaea
,

tamen prior

Sic et Deus, petit quidem nobis famulatum jure

seryitii

transeunda

qum Samaria
,

proficiscenli

verni quia clemens et bonus est, honores

,

Paneade Jerosolymam. Meminit Samariae

evangelista

et Galilaeae

laboranlibus pollicetur

et

supereminet sudoribus

ut ostendat

qu occasione contigerit
fuisse Judaeis
illa
,

subjectorumbencvolentiaemagnitudo. Vincit namque

<

Samaritanum admixtum
sequitur histori
:

in e

quae

bonilas ejus, quoJ adilit Euthymius, id quod justum

est.

quia nimirm
,

accidit in finibus

etaequum
tanqum

Bonilas ejus eos qui natur sunt

;

utriusque regionis; idque

quod multivolunt, post-

servi sustollil in dignitatem filiorum

servi nihil propric

unde

fit,

ut qui
filii

qum negatum
Vers. 12.

Jesu fuisset hospitium in uno Sama9, v. 53.

meremur, tanqum
opra noslra

ritanorum vico, sup. cap.

Dei et spirits divini participes mereamur mercedem

Cum ingrederetur, cm jam proxim

cm appropinquaret ut ingrequamdam ingressuro occur,
,

vitam selernam, quatens

scilicet

non

ingressurus esset. Syrus,

tam noslra sunt qum

Chrisli capitis

noslri; cujus

deretur.

<

In civilatem

grati, ex servis nos fecit filios, natur servos donavit

rerunt

extra

civitatem

inquit

Theophylactus
:

spiritu adoptionis filiorum

quo

laciente,
,

eam

digni-

non enim

licebat eis in
,

civitatibus versari

civita-

tatem consequantur opra nostra

ut niereri possint

tibus et castellis

secundm Mosaicae
exclusi,
,

legis praescri-

clestia praemia, quae antea Deus spont liberalitate-

ptum, tanqum immundi

Castellum
,

quod addit

Tiius.

que su promiserat. Nihil ergo hic locus haereticos juvat, negantes bonorum operum meritum ac merce-

vicum

oppidum

sive Galilsese sive

Samari.

dem

qui de servis loquitur, non de

filiis,

et

de na-

Occurrerunt
cujus

ei,

ex agris; non casu

illc esset

sed studio

lurali obligalione,

non de supernaturali
in nobis

dignitate.

Hoc

postqum audssent qud Jsus

potentiam
,
,

transiturus,

enim solm biam

,

vult Christus, ut

non efferamur
,

in super-

cum

benefaciendi promplitudine

non gloriemur

nobis ipsis

non habeamus de opinionem aequo majorem si videamur

,

conjunctam

fam noverant.
morbi communicatio adu-

Decem
naverat
,

viri leprosi, quos

nobis prclara multa fecisse, et fide quae etiam

tes

mon-

inquit Euthymius. Caeteroqui

ait

enim

quod

transfrt aliisve

virtutibus excellere, putantes

Joannes
ritanis
,

cap. 4, v. 9, non contuntur

Judi Sama-

Deum

miris modis nobis obligatum, sed submiss

ipsi

quanqum non solm morbi communio eos

,

humiliterque sentiamus

de nobis, considrantes
,

inter

se conciliaverat
,

sed
,

et

quid ex naturae conditione simus, servi etiam omni obsequio functi, nihil

inquam

qui

sanilatis

ut simul

omnes

quasi fact

commune studium manu Chrisli

,

sibi

mereanlur.

benevolentiam expugnarent.

Agnosce

te esse

servum

multis obscquiis defnera-

Steterunt a longe
munditiam suam.
Vers. 13.

agnoscentes raorbum et im-

tum

inquit Ambrosius.
;

Non

te praeferas quia
,

filius

Dei diceris

agnoscenda gratia

sed non ignoranda

Levaverunt, intenderunt. Alla

voce

jungit: Quod debuimus facere, fecimus. Graec expresse ponitur particula causalis, quia quod, etc., id est, quia nihil aliud fecimus, qum quod facere debebamus. Ex quibus patet nihil hune locum facere contra meritum bonorum operum, ut Calvinistae volunt ; tantm enim praescribit qum humiliter de nobis sentire debeamus, si summo jure Deus nobiscum, spectat nostr conditione, agere voiuisset , non quid ipse servis in filios adoptatis promiserit, aut repe isurus sit. Dum iret in Jrusalem, transibat Vers. 11. per mediam Samariam et Galil/Eam, quia rectum iter in Jrusalem ex Pancade seu Caesare Philippi, unde

veniebat, est per Galilaeam, ac deinde per Samariam.

Cum ergo ingrederetur quoddam castellum, id est, jam proxim ingressurus esset vicum quemdam seu pagum nam intra ipsum castellum seu pagum leprosi cum hominibus conversari non polerant, vtante lege, Num. 5, v. 2. Occurrerunt ei decem
;

leprosi, quos partini morbi communicatio, partim studium impetranda sanilatis conjunxerat. Nam al.oqui Judaei non coutebantur Samaritanis, qualis unus eorum erat. Qui steterunt a longe propter immundiliam suam, quia vetabantur versari cum sanis. Et levaverunt vocem, propter distanVers. 13. tiam scilicet, alla voce clamaverunt, dicentes, una-

il 69

commentai; A CAP.
I ,

XVII.
?

1170

seu clamore sunt usi

quia

tum

quia procul aberant

inciiabanlur.
,

tum
Loco

cumfusos esse

Dicendum
,

est

Jesu verba tacitam

,

magno

sanilatis
,

desiderio

continere promissionem

si id

facerent

si

obedirent
esse.

quidem procul stant

inquit Theophylactus
:

oratione

irentque ad sacerdotes, sanandos ac

mundandos

autem appropinquanl
bus invocanlibus se

prop

est

enim Domiims omni-

Itaque voluit hc ratione Jsus fidem obedientiamque

veritate, Psal. 144, v. 18.

Vocem. Un voce unain omnium causam

dclarant,

esse

eorum probare, quod nott Euthymius. Et factum est , non casu, quanqum
spectalionem eorum
virtute.
,

praeter

exet

non pro sequisque, sed omnes pro omniet

sed

Chrisli

providenti

bus orantes. Quod est verisimile eos ex industri

fecisse
,

quo magis

numro
,

et

communi causa

Dum

irent.

Quamvis ftidam adhuc scabiem

,

in

quasi conjunctis viribus

tione

factque velut conspira-

carne su conspicerent

simul tamen ac jussi sunt

,

qudam

Cbristum ad misericordiam commo-

se ostendere sacerdotibus

parre non detrectabant

verent.

ibant ad sacerdotes, ita intelligentes praeceptum Jesu,

,

Pr.eceptor
voce Graec

Deo nobis

date.

Amplius aliqaid

ut dictum est, ut significantis eos

mundandos, quan-

significari existimat
,

Theophylactus,
:

qum
est
,

documque tandem
et lepr

id

foret

ut

minimum

din

doctorem, nempe dominum

putare illum prop'e

curatcrem
Id

id

quod

sacerdotibus essent explorandi, inveniendos

mundos

Deum
:

inquit.

prae se fert et
est prae-

immunes

e quod lusoritim aut frustra-

vox Latina praeceploris propri enim domini

cipere. Vide supia 5, v. 5.

neum
rentur
vel

esse

non posset Jesu verbum.

Quare non

urserunt, ut priusqum ab ipso discederent,

,

munda-

Miserere nostri
ardens oratio.
su misereri
,

concess sanitate. Brevis

in re cupiant

sed

sed cert persuasi se Jesu virtute mundandos

,

Non dicunt qu

Jesum
:

tandem

simpliciter obedierunt
,

non dijudicantes
;

quia manifesta miseria ipsorum erat

,

de ejus prcepto
iter

quod

ait

Euthymius
,

et fuie

duce

qu non dubitant quin possit eos liberare

vis niultos et incurabili

quam

arripuerunt templum versus

dm

pluris ipsis

morbo

affectos.

esset tacita Christi promissio,

sui intuilus.

qum

praesens morbi

Vers. 14.

Dixit, misertus.
Jerosolymam,
scilicet

Caeterm an Samarilanus, qui inter hos

v.
,

Ite, profecti,

ad templum.

erat infra

16,

et ipse profectus

fuerit Jeroso-

Ostendite vos sacerdotibus.

tabat leprae judicium
:

Ad

sacerdotes spec-

lymam versus
matici
illius

ad sacerdotes templi Jerosolymiiani,

,

habebant enim signa per qu

ait

an ver contenderit Samariam

templi
,

ad sacerdotes schis,

lepram investigabant
Levil.

Theophylactus

descripta

fit

incertum

aliis

opinantibus

13

v.

2 et seqq.; nec poterant, qui semel

ipsum proselylum
omnes,

fuisse, aliis non.

,

Ibant ergo simul

irent
,
,

leprosi judicati fuerant,

bominum
,

societali restilui

fide acti, fiduci pleni

et

dm

ad veritinere

nisi judicati sacerdotibus liberi

et oblalo saerificio

bum

inter

eundum, intrim

dm

irent
,

in

expiati.

Quare Christus

ostendite, inquit, vos sarerilli,

antequm pervenissent ad sacerdotes

Mundati sunt,
scilicet lepr.
,

im dm non

dotibvs, ut
tis

nempe judicent
et si
i

an lepr immunes

si-

perinde adhuc long ab Jesu recessissent

necne

mm unes judicaverint,
Ita

praescriplis
,

Sed quare mundati

,

lege ritibus

purificent.

Christus
,

et

jus

suum
aique

semper dicunlur
curati

potis

qum

sanati

qui lepr
si-

sacerdotibus

salvum relinquebat

et

testes
,

sunt

est

enim lepra genus morbi gravi

,

approbatores eos iaciebat sui miraculi. Atqui

ridiculum
videri potuit

an non

mum
cutem

simul et deploratissimum
infestet et

quod non solm

sed etiam carnem

praeceptum Jesu, mittentis

,

colorem

vitiet

bos ad sacerdotes priusqum sansset

leprae judicibus se offerrent

jubentis ut

ipsam paulatim usque ad ossa depascatur. Ratio esse

videtur
ditia
,

ad testandam munditiem
et cir-

quod lepra

singularis prae caeteris

;

immun-

suam

quos evidens erat lepr adhuc plenos

Judaeis haberetur

quae non solm statuto

nimi scilicet clamore, omnes pro singulis, et singuli pro omnibus, ut hujusmodi concordiae, mutuaeque
dilectionis
significatione quasi fact conspiratione Chrisli misericordiam expugnarent: Jesu prceptor, Graec, i-vni-;*, quod propri significat praefecturo

6eu praesidem, qui suo imperio res moderatur unde et Latinum prceptor praecipiendo, id est, imperando dictum est. Plus itaque hic significat qum doclorem, ut etiam Theophyl. observavit, miserere
:

nostr, impertit sanitate.

Vers. 14. Qios ut vidit; nam clamor eorum videtur Christi oculos ad se convertisse, Dixit Ite, ostendite vos sacerdotibus, utpote quorum est lepram dubiam explorare, vel e curai immunes declarare, denique praescriptis lcgis ritibus puriOcare. Cur ergo inquies, mittuntur ad sacerdotes isli, quorum noloria erat lepra idque antequm ab e sanati essent? Respondetur, quia sulliciebal eos mundalos esse, non antequm pergerent, sed antequm pervenirent ad sacerdotes. Ac proinde Chrisli verba tacitam continent promissionem, eos mundos fore, si prccpto suo obedirenl, quia eos in ilinerc mun: , ;

dare decreverat. Fecit hoc ad probandam et exercendam eorum fidem, dm immundi mittuntur ad sacerdotes, quos jam mundi accedere debebant, ut sic colligerent interea se mundandos, sicut etiam factum est. Nam dum'irent, seu inter eundum, mundati sunt, potis qum sanati. Nam quamvis lepra bis lemporibus nota sit gravis, ac deploratus morbus, mullque gravior olim post reditum ex terra sanct fuit, Judaica tamen coloris potis vitium erat, qum valetudinis aut integritatis sensuum et membrorum, ut August., 1. 2 Quaest. evang., q. 40, et leprosorum consortium magis vetitum erat propter significationem aliquam, qum propier perieulum. Porr lepra de qu hic, multm differt lepr hujus temporis nam illa Judaica magn ex parle potis erat vitium cutis
:

qum carnis ; noslra potis carnis qum cutis; unde illa saep sanabalur, haec insanabilis esse dicitur. Illa in plerisque non multm scabie differcbal, haec longissim. Unde quamvis ab humorum qudam corruptionc oriretur, quae cl afllalu communicari posset, plus tamen de turpitudine qum de morbo habuisse
videtur, nec

multm

diversa fuisse lepr Graecorum,

, , ,

1171
legis Mosaicae vitanda esset
,

IN
,

LUCAM
A.vte
,

1172
ad
,

et contaminarel posses-

pedes ejus, Jesu

Bcilicet

quod Syrus

sorem suum eosque qui rem cum eo quemadmodm profluvium sanguinis et

baberent
seminis
,

exprimit.

Cm enim mundatus
Euthymius
,
,

esset

jam appropin-

qual

ait

et adorai.

verm eliam natur reque

ips inficeret eos

quippe

Cramas agens
tantum
fic

ei

addilur Graec et Syriac, qud

,

summ

contagiosa

ac proinde ipsa quoque natura:

in

ipsum benelicium conlulisset

clementer ipsum sansset.

qud miri-

lege vitanda.

Quam ob causam

hebat ut prae caeteris

ade

et

omnibus immundis,

leprosi, et oppidis, et

omni homiLevit.

Et
gclista

hic. Hic
,

autem Samarilanus. Hoc addit evan,

num
v.

consortio excluderentur, juberenturque seorsm

ut intelligatur sequens ver6us 18

ubi Jsus

in agris

procul ab bominibus degere

13
Hi

hune vocat alienigenam.

Vers. 17.
factis

4G

sicut etiam

apud exteras gnies

obtinuit.
,

non

Respondenb

subjiciens

verbis et

ergo leprosi, intrim

dm

irent ad sacerdotes
,

juxta

Samaritani.
,

praescriptum Jesu, mundati sunt in itinere

datos sanatosque se
esse viderunt
,

et

mun-

Decem

et

tu solus ? q. d.

maxime

omnes
se

atque experti

decem, qui se mihi obtulerant, mundati sunt. Interrogalio aequipollet

ailirraationi
, ,

sunt, mutato colore albo ac lurido in nativum ac vivi-

qu

significat
,

dum

et carne

ab omni scabie

prurigine corrup-

auctore

sciente et volente

quamvis absente

bene-

tioneque liberat.

Qu

re editum est obedientia

documentum
ex
fide

(icium sanitatis ad

quantoper Deo placeat

fecta.

pro-

Et novem
non
scunt ?

reliqui ergo

omnes decem pervenisse. novem ubi sunt ? q.

d.

Cur

Vers. 15.

Ut
,

et ipsi revertuntur, et benelicium similiter

agno-

vidit

sensit
,

et expertus est.

Quia

qud mundatus est

sanatus est.
,

Vers. 18.
,

Non est inventus,

,

etc.

Cm obticeret
;

Regressus est

ex inedio itinere

ad Jesum

eum

Samaritanus non solm gratus

sed etiam modestus

,

agnoscens suae sanitatis auctorem.

qui venerat suo functurus offlcio

,

non accusaturus

Cum magna

alt et eleval

audientibus omnibus
grati.
,

alios

Jsus conversus ab
,

illo

ad discipulos suos ac

voce, leste animi

tum

laeti
,

tum

turbam
et

inquit

Non

est inventus qui rediret.

Ad

ver-

Magnificans
laudans.

glorificans

glorios praedicans

bum, non sunt

lia

invenli reversi. Similiter Syrus plurainventus, id est,

habet.

Non est

non

fuit,

non ex-

Deum

quo per Jesum

sanitatis lepr benefi-

titit,

inter

tam multos.
,

cium acceperat.
Vers. 16.

Et daret
,

ut darent seu daret gloriam

,

Deo

id est,

Et
,

cm

venisset

ad Jesum
,

eo

ut veritatem confiteretur et aperiret

qu Deus per
Reg.

adhuc loco docendi

reliquerat,

grati consistentem

quo eum

Christum suum glorificandus

6, v.

esset. Siclegimus 1
,

aut cert

castellum jam
in

ingressum;

Et

dabitis

Deo

Isral gloriam

id est, confite-

cecidit in faciem

pronus

terram

summ cum

bimini
fuisse
,

agnoscelis, ab ipsius potenti

manu

inflictas

submissione ac reverenli prostravit se in terram.

quas sustinuistis plagas. Operatus fuerat hoc

de qu Hippocrates

Lepra, et pruritus, et scabies

et impetigines, etvitiligo, et alopecia, pituit fiunt:

sunt autem turpitudo magis qum morbus. August., 2 Quaestionum evangelicarum, quaest. 40, de lepr Judaeorum loquens: Lepra, inquit, coloris vitium est, non valetudinis aut integritalis sensuum atque membrorum. Cm igitur Deus manil'estos adeque contagiosos morbosvitari non jusserit; deformitates autem seu turpiludines jusserit, ut lepram, gonorrhaeam, profluvium menstruum, satis inde colligitur, consortium istorum magis vetari significationis alicujus causa qum ralione su quemadmodm etiam de cibis. Per affectionem ergo illam corporis immundam, immundilia alectuum anima: significatur , seu ut Tbeodoretus, varia peccalorum gnera ut ver August., lib. 2 Quaest. evangelicarum, haeresis. Solet
;

enim

haeresis miscere falsa veris, sicut lepra veris,

atque laudans Christum tanqum Deum. ex ipso hoc facto videtur divinam ejus potentiam agnovisse cujus indicium est, tum profunda illa humilitasetreverentia, qu Vers. 16. Cecidit in faciem ante pedes ejus, scilicet pronus in terram; tum ipsum relativum ejus : nam cujus, nisi Dei, cujus mentio praecesserat? Gratias agens; ita ut magnificando exhibuerit Christo, tanqum Deo, debitam laudem ; procidendo majestati ejus venerationem, gratias agendo, beneficentiae ejus gratitudinem. Et hic erat Samaritanus ; proinde ex ali gente, forte et religione, qum Israelitae. Erant enim Samaritani plerique gnre Babylonii, Chutaei, vel ex aliis gentibus oriundi, quas Salmanassar pro Israelitis in Samari collocaverat, et ide mox vocatur alienigena: quamvis intrim Samaritani etiam de gnre Isral gloriarentur, ut palet Joan. 4, versu 12.
clicans

Nam

colorum fucis humanum corpus macult. Quid ver singulae species leprae sibi velint, vide lat et ex professo disserentem Origenem, Homil. 8 in Levit., et apud S. Isidor. in Levit., cap. 11. Vers. 15. Unus autem ut vidit quia mundatus est, mundatione non tantm reali, sed eliam jam declarat per sacerdotem. Credibile est enim eos animad versa su mundatione explevissepraeceptum Christi et legis ; quod ex eo probabiliter colligitur, quia
falsisque

Jsus iiaque dixit

Nonne decem mundati sunt? Q. d., Vers. 17. maxime; et novem ubi sunt? Ut similiter agnoscanl benelicium verba enim sunt non ignorantis, sed ar:

guentis

eorum ingratitudinem.

Cm

autem taceret

prae modesti Samaritanus, ut qui non alios accusaturus, sed pro se gratias aclurus venisset, adjicit

unus eorum statim familiariter cum Cbrislo conversatur, v. 16. Itaque mundaluset sacerdote purificalus, et sic hominum societali restitutus, regressus
est, ad Cbristum, ubi eum tune versari contingebat, sive eodem sive alio loco, cum magna voce, jiitgnae graliludinis cl aflecls teste, magnificans Deum,

Christus ad circumstantes Non est inventus qui rediret. Quo Vers. 18. insinut, ad gratitudinem Deo debitam non esse satis aflectum internum, sed congrua quoque gratiludinis oflicia esse adjungenda, et daret gloriam Deo, aperiendo, confitendoque veritatem , qu Christus

tanqum Deus,
erat.

vel

Deus per Christum glorificandus

dicilur 1 Reg. 6, versu 5:

Qu phrasi

Dabitis

Ciacc, glorificans, seu gloriosum et

magnum

prae-

Deo

Isral gloriam, id est, coniilendo agnoscetis pla-

1173

COMMENTARiA CAP.
,

XVII.
potis

17 *

miraculum lepr
pracipu ad

profligalae

Deus

ut caetera
,

non

ut exteri

gratiam

Dei agnoscant ac magnifi-

ulilitatcin
,

eorum quos sanaveral

sed ad

cenl, et pietale gralitudineque erga

Deum

et

Chrislum

gloriam nominis sui

laudaretur
tesceret.
,

ut ipse ex eo gloi ilcaretur seu

Judaos superent.
Ait illi, Jsus Samaritano. Surce, prociderat eniminterram coram Jesu, quod
Vers. 19.

et signanter ut Chrislus Filius ejus inno

1 11

ver, conienti sanitate accepta

nec re-

versi
nts

ut quod in ipsis Deus per

,

Jesum

tuerai opra,

diclnm

est, v. 16.

miraculum aperirent
iis

et

prdicarcnt

coram

Vade, abiqu
tate.

libet,

securus de recuperat sani-

Jesu et

quibus audientibus Jsus fecerat

eis

spem

sanitatis,

fraudaverunt Deuni glori su et Cliristtim

Quia,
grati.

omittilur Graec et Syriac

majori

cura

testimonio Patris. Fecerunt quidem quod jussi lue-

rant, verisimile
bat ratio
,

est,

adiverunt sacerdotes; sed dicta,

Fidestua, qu credidisti
confisns etiam

id

fieri

me

posse, et

ut hoc differrent

tantisper

dm

reversi ad

me

velle
sibi
,

obedisti jussui
ascribit Jsus

meo. Fidei
:

Jesum
tias et

ut hic Samaritanus

Deo

et Chrislo ejus gra-

Samaritani

non

miraculum

gloriam dbitas reddidissent. Atqui puduit eos

,

non qud ipse non

cooperala

fuerit

prcipuus auctor, nam hoc

fides
;

ad Jesum redire

et publie faleri se leprosos fuisse

,

ipsum ferebat Samaritani

rit
,

sed qud fides fueet

cm

qum minime sciri et morbi mmoriam qum primm extingui, gloriam Dei suae vereid

mallent

praeparans Samaritanum
Ita

capacem

reddens
destia?
,

lanli beneficii.

ver consuluit Jsus

mo-

cundiae posthabentes. Quare taxt ingratiludinem eo

ne v^nam gloriam aucupari aut e delectari

;

rum

Christus, qud divinam erga se beneficenliam

,

videretur
in

et

Samaritani fidem confirmavit

utque

clm habere

et

tanium Dei beneficium celare, clansuffurari studuerint.

ea ad finem usque perstaret admonitum, abs se

culmque quasi

dimisit.

Nisi hic unus, et his alienigena, alienus gnre

Isral
;

Salvum fecit
Atqui etiam
inquit
solus
illos

salvavit, servavit, liberavit lepr.

,

erant enim Samaritani plerique

,

omnes

g-

novem
;

fides

eorum salvos
Hic

effecerat,

nre Babylonii, Chutei

ris

aut ex

aliis

hujusmodi

exte-

Eulhymius

sed fidles quidem decem fuerunt

fuit.

gentibus oriundi
,

quas Salmanasar rex Assyrio-

autem Samaritanus gratus

,

iide

digne se

rum adduxerat
riae,

et collocaverat in civitatibus

Sama-

gessit
fidei
,

illi

quia non se deinde gesserunt consentane

fide

pro
;

filiis

Isral

ad Assyrios translatis, 4 Reg. 17,

Isral vellent gloriari, Joan.
,

nec

venerunt laudandi. Quaeritur an

,

lides

v.

24

quanqum gnre

Samaritanum etiam peccatis

rai!)

quorum
et

lepra figu-

4, v. 12. Alienigenam autem vocat hune Jsus

non

gerit,

fecerit
:

salvum

quidam
su fide

id senliunt, et
,

contemplas causa, sed ut reliquorum culpam amplificet

,

fieri

potuit
,

minimum hc

consecuto

qud

is

Deo gloriam dederit

expectandum
fuisse
,

quo

id

minus

qum

caeteris

fuerat. Insinut
,

enim

miraculo adaptatus fuit, ut per baptismum fieret discipulus Jesu et , si antea non fuerit, eliam pro,

reliquos

novem Judaeos
,

de gnre

Isral et
di-

selytus

relicto

Patriarcharum
vin lege
,

cultores Dei

puero instructos

adhseserit Israelitis,

nempe Samaritanorum schismale eorumque religioni Jesu proba, ,

quos potis decuisset, Dei et Christi

sibi

nec jam contenderit ad sacerdotes Samaritanos

fieret

promissi gloriae studiosos esse. Atqui illorum ne unus

ut teslata

ipsius

mundities, sed ad Jerosoly-

quidem

officium

fecil

solus Samaritanus

quod Deo

mitanos

quibus

promulgaverit

virtutem

Jesu

et Christo debebat professus religios gratitudine Ju-

quam

caeteri

novem

Judaei silentio fortass suppres-

daeos vieil

ut nullus gentilis desperet

inquit Theophy-

serant.

lactus, et nullus de sanctis parentibus glorielur. In his

igitur

Vers. 20.

Interrogatcs
est.
,

quodam tempore.

Christi verbis expostulatio subest

;

populo Isral

ideirc

enim alienigenam

cum toto unum cum

Pharis^eis, aemulis suis.

Venit, venturum

pluribus Judaeis compart, ut inlelligendum det fore

Regmjm Dei

quod tu per

te tuosque discipulos

gas istas

Deo

Isral vobis

inflictas esse, et

ita

eum

glorificabilis.

Peccaverunt igitur novem leprosi, non, ut aliqui putant, infidelitate et superbi, quasi suo inerito sanitat<Mn obiinuissent; nain conlraiium videlur patere ex versu 13, sed sol ingratitudine, quae ex mer socordi et beneficiorum Dei oblivione nascitur. Vult enim Deus sua in se relundi dona, quodammod amissum reputans, quod ingratus pcceprril; qu de re vide lalis Bernard., serm. contra viiium ingratitudinis. Nisi hic alienigena; quo proinde

jacuerat. Vade, utpote officio gratiludinis, et omnibus, qu? ad sanitalem fides poposceral, rite perfunctus: quia fides tua, qu cum caeteris credidisti verbis meis lie, ostendite vos sacerdotibus, te salvum
:

Nam quamvis iste Samaritanus etiam animo fortassis per justificationem sanatus fuerat, non videtur tamen e Chrislus respicere. Fidem ergo commendat, quia illo tempore fides potissimm fun~ danda, et quid posset, declarandum erat. Allegoric exponit hanc historiam August., lib. 2 Quaest evang ,
fe('.!t,

lepr.

minus graiitudinis expectandum fuerat, quia minus de Deo instructus erat. Quod plermqtie conlingere
solet, quia

considrant magis indignis conferi

ibid.
:

beno-

q. 40, et Greg., 5 Moral., c. 11, alis 10, qui per leprosos signiheari volunt haereticos, et per lepram hasresirn. Nain ut lepra cutis colores varit, atque ma-

ficium.

Unde Bern^rdus

Flix, qui se alienige-

nam

reputans, etiam pro quibusque minimi-i beneficiis non minimas refert gratias, gratuitum esse non dubilans. quidqnid alieno impendilur et ignoto. Vers. 19. Et ait illi: Scrge. Nam venerationis cxplendae causa hucusque prostralus in faciem

Unde et Chi isiumpraeceptorem vocaverunt, et ad sacerdotes missi sunt, quorum est curare haereticos doctrinae sanitate. Vide laiis praecipu Augustinum. Vers. 20. Interrogatus autem a Pharis.-eis, qui saep audiveranl eum praedicanlem appropinquare
culai, ita haeresis veris falsa permiscet.

1175
aesidu propioquum pnedicas. lirai autem
illud,

IN

M. A M
Vr.us,

U76
21.

non

Neque
:

hh.knt

neque dicetur, neque

Dei lantm, sed

<'t

Ciirisli
<

rcgnuin

quod nimirm

poterunt ver
dJcunt
sciliCft est
sti

hommes

dicere, quod de tenenis

illo
,

Deus promiserat se per

runi,

hristum in lerns excilatuv.

Ecce hic, ecce hoc ioco aut

hn.m

9, v. 7;

Dan. 2,

44, et cap.

7, v.

27, etc.
scirent

regnum D<i,

in e civitale est sede> Chri-

[nlelligebant id eliam ipsi I'harisaei;

cmque

Rgis, et anla pro regi

magnilicenti inslructa

qud Jsus pro Christo se haberet, tantm

terrogatio

valuit in-

illic

rgnt et floret

illic

sceplra

micantia

ful-

sent

corum, quantum si disertis verbis <!i\isQuando tandem vniel regnum illud tuum ? Id

gent, etc.

Ecce enim, quamvis mirum

et praetcr

opinionem
,

quod per ludibrium quaesisse videntur. Interrcganl eum quando regnalurus esset , inquit Eutbymius irri,

vestram, regnum Dei et Christi intra vos, Graec

ints in

vobis est.

Non venturum
mare

est, sed
in

praeterrae

denles

eum,

ut

qui vilis appareret. Nain

fieret externi

status inter Judaeos mutalio

cm milla vanum
,

sens adest, nec long vobis, in clo,

visceribus
,

aut ultra

sed in animis

hominum
,

esse voluerunt dicere, quod ipse de se sub Dei no-

qui vohiscum vivunt, adeoque etiam vestris

tis

si

veli-

mine

jactaret. Sentiebant

enim regnum Messiae seu

recipere. Tria dicit,

,

unum
ipsi

regnum

Christi

jam
ila-

Christi carnale fore, quale fuit Davidis et Salomonis;

et existimabant

praesens adesse

quod

fulurum quaererent;

venturum Messiam regio apparatu

,

que ver inobservabile

esse,

ac signanter ipsis qu

babilaturuinque in regi civitale Jrusalem

aul su omnibus gentibus jura daturum
denti polentique effecturum
,
,

atqueex

sint caecitate, qui praesens

non agnoscerent. Alterum,

ac su pru-

ut quotquot

ipsum

regnum Christi tum esse non

,

in

iis

quae ad

animum
,

pertinent posiints,

in externo splendore
,

non

fo-

regem agnoscerent
ter

babitarent fliciter ac confidenet

ris,

quaerendum esse
est esca

spiriiuale esse,

non carnale
,

unusquisque sub vite su

sub

ficu

su

etc.,

aut terrenum.

Regnum enim

Dei, doctore Aposlolo

,

Juilis inprimis subjectione

quarumcumque gentium

non

aut potus, sed justifia

et

pax,

et

gaudium

exemptis. Ipso igitur Jesu jamdi, et pro Christo se

in Spiritusancto,

Rom.

14, v. 17. Terlium, non long

,

gerente, et praedicanle regnum Christi propinquum,

quaerendum esse regnum Dei

sed in animis homi-

nec lamen ullo apparente regni indicio, aut spe

lib-

num
esse

propriis
possit.

quibus

nihil

interius aut praesentius

,

rations Judaeorum Roinanorum dominio, quaerunt,

Itaque e stupidiores esse Pharisaeos

,

quandonam venturum
nis jactantiae

sit illud

ipsius
sciant,

regnum quod

qu minus agnoscerent
rent. Caeterm

quod ints apud se habeintra vos est,

semper praedicaret, non lam ut

qum

ut ina-

cm

dicit

Pharisaeos

eum
,

latenter insimulent.
,

alloquens, non allirmat Pharisaeos esse de regno Dei,

srie respon-

Respondens
det.

quamvis irridentibus

aut

illius

participes; sed ita loquitur, partim quia

complures homines aequales eorum essent de regno

veniet,

Non venit, non

citandum
,

regnum
,

dei Christo ex-

Dei
tate
ait
:

occupante animos eorum per fidem

cum

chari-

cum observatione

ita

ut observari possit
,

conjunctam

quam ob causam
;

alibi

Pharisaeis
v.

ex talibus signis qualia vos exspectatis

scilicet

non veniet

Pervenit in vos regnum Dei

,

supra 11,

20

conspicuum ac notabile externo majesiatis

,

partim quia
trio

ut Titus

ail

in voluntatis

eorum arbisi

splendore
agnosci.

illustre

mundan pompa ex qu
iis

possit

positum esset accipere regnum Dei.

,

Nam

fidem

Loquitur enim de
,

signis quae Pharisaei

adhibere voluissent doclrinae Christi

conversi in vitae novitate ambulare
,

et peccatis

animo conceperant

qui

terrenum Messins regnum

;

regnsset et in

cxspeclabant, quod diximus

caeteroqui

mulla

et

clara divinils data fuerant signa, ex quibus Messiae

ipsorum animis Deus, regnumque Chrisli floruisset in cordibus eorum , queniadmodm vigebat tune et
florebat in

regnum
slus

posset observari et agnosci. Negat ergo Chi

i-

regnum suum mundan pompa conspicuum

illos falli
,

fore,

stum ciediderant.
:

signifkans vehementer
nis quaererent
est.
,

qui illud oculis carvel

quod minime carnale

terrenum

multorum aliorum cordibus qui in ChriIn banc sententiam scribit Theoangelorum phylactus Omnin regnum Dei est more vivere , quando nihil mundanum in animabus
,

Non

poterit observari,

inquit Strabus, quia non

nostris versatur.

Non enim longo tempore

est,

neque

est corporale ut putatis, sed spirituale,

quod

fide

jam

long peregrinatione opus

sed prop nos est

incpit.

et fides, et post fidem divina vita. istud

ipsum etiam

regnum Dei, cujus tamen nullum apparebat indicium Quando venit, id est, venturum esset, seu venire oporleret, regnum Dei? gloriosus et palm om:

nibus

Somniabant enim tune Judaei mundanum quoddam regnum, sicut et nunc, in quo Deus per Christum, et ipsi cum eo caeteris imperarent nationibus. Moribus itaque Pharisaeorum salis congruum videtur, ut hoc potis irridendi qum discendi causa interrogaverint. Quibus respondit Non venit, seu veniet, regnum Dei cum observatione; ila scilicet, ut, :mtequm veniat, observandis signis sciri possit quando venturum sit, quia ex improviso unienique et omnibus suo tempore aderit. Nam illa signa advenls sui, quae Chrislus, cap. 21, tradil, non
dominabitur.
:

sunt signa, quibus adventus diu ant praesciatur, sed quibus praesens agnoscatur. Neque dicent , de illo regno aut Vers. 21. rege ejus : Ecce hic, aut ecce illic, scilicet in delerminato aliquo loco aut civitale regnum illud

quaerendum

est.

mum
mundo

Chrisli
fallaci

Nam quamvis haeretici possint priadventum et regnum ejus in hoc

ob causam

praedixit
:

eos dicturos dus tamen adventus rgis et regni ejus tam erit manilestus, dicenle psal. 49: Deus manifest veniet, ut circa illuni fallacia aut tktiohabere non possit locum. Porro ne nihil ad quaestionem Chrislus altulisse vide-

qutlam similitudine elhngere, quam Dominus, Matth. 24, versu 25, Ecce hic est Christus, ecce illic ; secun-


1177

, ,

CUMMENTAR1 \. CAP.
:

XVII.
iis

1178
quae olim

Apostolus dicebat

Prope

te

verbum
,

est in ore tuo et

et

consolatio instructioque trahenda ex

tin corde tuo, hoc est verbum fidei

i

Kom.

18, v. 8.
,

me

acceperitis
id

donec reverlentem

me

viderilis in

Gredere enim

et

secundm fidem ambulare

at ipse illos in

sicut

glori regni;

enim subaudire videtur, simul

si

et

dignum

est vocaiione, intra nos est. Itaque Pliarisaei

insinuare, ben facturos,

prsenti occasione utan-

irridebant
,

Doniinum

risum conversit

tur, et prolicei e studeant, intrim

dm

Christi prae-

tit
i

osiendens qud ignorent rem quae intra se

facilis
,

senti eis frui datur.

et

quae vald

si

qui capere velint.

Nunc enim
mansui

Vers. 23.
est,

Et

dicent

tune tamen dicent

,

id

cm sim mdius
c

inler vos, potestis

omnin regnum
Caelerm

dicetur,

scilicet

pseudoprophetis

aut

aliis,

Dei capere
data

si

creditis in

me,

et vultis juxla

tanqura volentibus salisfacere desiderio vestro. Syrus, et si dicent , seu dixerint.

mea

vivere.
est

Haec Theophylactus.

notandum
loquatur,

qud Jsus lue de primordio regni

in
,

Vobis, discipulis seu lidelibus meis.

quod

hoc seculo

incipit cordibus ani-

Ecce
illic.

hic est Filius hominis sive Christus, et ecce

misque bominum

nam
,

in altero seculo perficiet tan-

Non deerunt tamen

qui blandientes vobis, co-

dem

etiam corpora

et

non sine observatione exter-

nabuntur vobis ostendere Christum.

Nolite ire, ne abieritis visendi causa, an Christus

noque splendore apparebit.

Vers. 22.
etiam hoc
,

Et

ait ad discipulos suos. Dixit

,

autem

sit

hic aut

illic.

sed ad discipulos conversus

neglectis

Sectemini, prosequamini, id
ponatis
,

est, nibil in

eo operae

Pharisaeis irrisoribus atque incredulis. Dixerat Phariaeis, regnum Dei jam adesse et florere, sed spirituale, quod occuparet bominum mentes citra fulgorem corporeum ideque non observari aut agnosci adf
,
, ;

ut inquiralis an ita
fals.
;

sit.

Habete hoc pro re

van et cerl
24,
v.

Eadem

fer reperiunlur Matth.

23 et 26

ibi

loquitur Jsus de tempore belli

loqui.

Judaici, hic de

omni tempore videtur

etc.

dit

nunc docetque discipulos

idem

illud

regnum

Vers. 24.
Christus
;

Nam,
nisi

Jam enim

veni ego verus

aliquando appariturum sumino

paratu externo,
et
ita

cum

splendore et apsit

nec

est alius Christus aut Christi

adventus

ut nemine non

observandum,

exspectandus,

meus ad judicium

publicus totiet

perfecturum non animas solm, verm etiam cor:

que orbi terrarum per se manifestus

adventus.

observatus

pora subjectorum
ipsis regni
filiis,

sed pris,

tum

sibi

Rgi,

tum

multa adversa esse toleranda.

Dies pro tempus.

Desideretis, desiderabitis, vos aliique fidles mei,
posteri vestri.

De sub coelo Ad verbum, ex

clo splendet,
sub clo
est,

in

ea qu.c sub coelo scnt fulget.

e quae sub clo, in

eam

quae sub

id est,

promicans ex un regione quae

in alteram

usque regionem quae sub

;

Unum
tis

diem,

unum

ex diebus Filii hominis

quibud

clo est
grati
,

lucet,

ex un cli plag in alteram

,

verbi

Filius hominis
vel

hoc in mundo antea vixerat. Expete-

ab oriente usque in occidentem

exprimit cap.
:

quod Mat-

uno

die frui praesenti

:

me

quemadmodm
est,

thaeus

24, v. 27.

Similis est locutio

jam

fruimini. Vult dicere

Exspectandum vobis

Deut. 4, v. 52
ejus, id est,

A svmmo

clo usque

ad

summum

ut variae exsurgant,

tum persecutionum

procellae

ab uno cli termino usque ad alterum.

fulget,

tum errorum
sariae
,

turbae, regno Dei et Christo Rgi adver-

Matthus pro,
ret. Interpres

claris dixit, paret, seu appa-

tyrannis muliiiiio^
,

vos persequentibus ac

Latinus hic

secundm Lucam
tt,v,

legisse

tribulanlibus

haereticis

per parva dogmata lurbanti-

videtur neulrum Ta pro feminino

hoc sensu, co-

bus,

ita

ut anxi

me

vel ad

horam carne praesenlem

,

ruscans regione nubium quae sub clo est, in inferiora

optaturi sitis,

quo instructionem
accipiatis.
,

consolalior.em,

omnia quae sub clo sunt

;

refulget,
vertit
:

illa

collu-

animique robur
Et, pro
,

strans
,

cui sensui favens

c

Syrus

Sicut enim

sed

non videbitis

vel

vobis per assumptionem ablato,

unam, me semel non dabitur vobis

,

fulijur futgurat

clo, et omnia

qu

sub clo sunt

illumint.

amplis nu
quali

frui praesenti

corporat et temporari
,

Ita erit Filius hominis, Christus in die sua, in die

jam

fruimini, sed decreto Patris

inter errores

novissimo, in die quo egressus dexter Patris, clo

glorios venerit ad

et persecutiones,

ambulandum

erit

vobis per fidem

judicandum vivos

et

mortuos;

retur, transilit futuro regno ad praesens, quod futuri typus et inchoatio est ; quemadmodm, Matthaei 37, devero Eli interrogatus, transilit ad Joannem, ejus figuram. Dicit igitur: Ecce regnum Dei intra vos est ; q. d. Quid opus est observare tempus ac locum regni Dei, cm sit intra vos? Cur quaeritur foris quod ints(,UKri dbet, et in venir i polest? Cur expeciatis vcniurum quod jam adest? quia ubicumque est animus diligens jusiitiam, superior pibus, voluptatibus, bonoribus mundi, etc. ; ibi est regnum Dei.
: <

namque conversalionem

intra nos regnare docent. Neglectis itaque Pharisjeis contemptoribus, Vers. 22. Ait ad discipulos suos, ut eos doceret

salutis occasione frui, dm cum corpore versaretur, tanqum Rex regni illius, quod intra ipsos esse dixerat, sed fide credendus VeNIENT DIES, QUANDO DESIDERETIS VIDERE UNUM DIEM

e,

quam habebant,

ipsis in

dicit Intra vos est, non iiecessari procedit de re^li inexistenii, quasi rever in Pharisaeis regnum illud fuisset, sed de nalur regni illius, quod de se spirituale et invisibile est. In liiinc fer
:

Quo sensu cm

Filii hominis, id est, vel uno die praesenti me lrui, quemadmodm jam fruimini, ut me instructionem, consolationem et animi robur accipiatis; et non videbitis, me per assumplionem vobis ablato. Quibus

vetbis eos armt

ad vivendum ex
ril.

fide,

non solm ad patienliam, sed etiam postqum ab eis ablatus fue-

sensum Theophyl.

et Ueda,

dm Deum

per

dem

bo-

H79
erit
,

IN

LUCAM

H80
i

inquam

ex un cli regione prodiens et in

tudine praeteritorum moveantur animo atque cre

dant.

oppositam usque fulgens, omniaque inferiora quae

6ub clo sunt illuminans

sil

ita

ut nemini non futurus

Ita erit,
v. 24,

fiet,

et

in diehus,

et instante die.

Mox,

per se

iiianii'cstus,
sit

notalus et observalus, nec opus

vocaverat diem numro singulari, jam vocat

;

l'uturum

ut alius aliuni

admoneat

eue

hic aut

dies plurali

incertum relinquens

pluresne dies an

ecce illic; non enim latebit in angulis, sed

omnibus

unicum occupabil judicium mundique consummalio.

conspicuum se praebebit
splendore et glori
illum diem suum,
,

in

nubibus, amictum luuiine,

veslimenlo.

sicut

Vocal

dicin

Vers. 27.

Et

bibebant. Graec disjuncta iota

more humano, tanqum exspecta;

oratio est. Edebant, bibebant, uxores

ducebant

da-

tum vald
toti

et

desideratum
manifesta
in

quia eo
,

die gloria ipsius

scilicet
;

banturadnuptum. Sensus
laeiisque

est, voluptatibus vitae

,

hujus
nulto

mundo

erit

qud

ipsius sil

rbus solilo more vacabant

tanqum

omnis potesias

clo
,

et in terra

non qud post

malo

ventu.ro lascivie-ntes, scilicet

,

quod inquit Chrysostomus,

limenda

eum diem non

ita

erit

sed qud ante

,

eum diem non

perinde

occupati in deliciis et commodis praesi

fuerit.

Ante enim

dm

inter

homines babilaret,

sentis vitae

ac

nulla mulalio

fuisset.

ignotus fer latuit et inglorius, illoque ex hominibus

Itaque

non tam damnt hoc loco Christus

in

illius

tem-

assumpto, discipuli ipsius per (idem ambulant

per speciem
:

non

poris intemperantiam

edendo, bibendo, etc. (hoc

sed eo die rediens

omnibus qui unreddensque

enim

si

voluisset, atrociora long illius aetatis scelera

qum
ipse

vixerint hominibus observabitur et conspicielur

claritale et glori coronatus,

protulisset in
sollicitudine

mdium) qum qud

,

haec egerint absque

sunim

et

timor praenuntiati divini judicii

unicuique secundm opra ejus, palm aelernum, tam corporalibus

externis

qum

internis

regnum lam bonis perfectum, electis secum

inibit

qud

sprelis Dei minis supini exspectrint horribilem

qum

spiritualibus,

inleritum, curandae cuti et

nuptiis

celebrandis voluptuos

potis vacantes,

qum conlemplando

ac

ti-

assumptis in gloriam, reprobis inter supplicia redactis

in scabellum

mendo

exitio diviniis sibi praedicto.

pedum suorum.

Vers. 25.
dies
illa

Primum autem, sed

,

Diluvium. Tune experienti docti

cognoverunt
,

prisqum veniat

sed seris, nihil tune proderat novisse

novisse noluerant.
intravit in

quod pris
qu Noe

gloriosa Filii hominis, et

regnum splendore
vos.

Edem

die venit diluvium

conspicuum.
Illum
,

arcam.

Filium hominis

non minus qum

Et

perdidit, submersit.
citra

Multa adversa
pseudochristum
,

pati et reprobari,
et

rejici, judicari

Omnes, hujusmodi,
gnoverant, aut,
gesserant
,

exceptionem, qui non cosic se

indignissima morte mulctari a

iiac

tanqum non cognovissent,

generatione, gente
Judaeis.

Judaeorum

ab hujus

aetatis

Euthymius, nalione hcpravorum Judorum.

,

nes lotius
liter

quidem fuerunl homines prorss ommundi, uno Noe eum suis excepto. Simiqui

Mentioni fulurae gloriae sue

mox

subjicit passionis

mortisque suae mentionem, duas ob causas,

unam

et

accidet cm Filius hominis venietad judicandum consummandum mundum. Epulabuntur filii hujus

quam
rent,

affert Beda, ut eum morientem discipuli cernquem glorificandum audierant, dolorem passionis
;

seculi et celebrabunt nuplias,

operam dabunt omnis

et nihil periculi;
,

generis
5, v. 3),

laetitiae

dicentes (quod Apostolus ait l Thess.

securitas, tuta res

spe promiss clarificalionis mitigarent

alleram
,

quam

pax

et

Theophylactus

Non admiremini
,

inquit

si

evene-

pax abundans praesenlibus bonis

securitas

tuta

rint vobis

lam molesta

quae vobis desiderium affe-

futuris malis, persuasi tranquille et secur agere se

rent dierum quibus ego vobiscum

sum.

Nam

et

ego

posse tranquille frui praesentibus bonis, nihil metuere

periculi

tipse, qui venturus

sum

sicut fulgur, pris passurus

ita

ab

iis

quae evenire possint malis

denique

multa reproband usque ero, et

in gloriam istam

neglectis

clestibus intenti prorss erunt terrenis

,

veniam
tientiae

atque

ita
,

hoc vobis

sit

exslimulalio ad pa-

rbus, curas suas in longum tempus extendentes solitum

vitae

et

virtutem

quia et vobis obveniet gloria ex

cursum, ac

si

in

eodem

statu

mansura

periculis.

Sic ergo Jsus praemunit discipulos suos

femper
ad

esset terra, continuantes.

Atque haec agent,

ad

adverss scandalum crucis, ut exemplo suo, et consorlio passionis simul ac gloriae

ipsis
,

eum usque diem quo

alienati, vel

Filius hominis adveniet, ita

,

mitiget mala quae

ut, vel

omnin non cognoscant

fide Christian

obventura praedixerat.
26.

barbariem
,

cognitum non credant, dicen-

Vers.

Et

sicut

sicut autem.

Poslqum

tes, ubi est

promissio aut advents ejus ? ex quo enim

,

dixisset Jsus
et

redilum suum fore omnibus manifestum,

et claritate

patres dormierunt
creaturce
,

omnia
v.

sic
,

persvrant

ab

inilio

regnum suum eum splendore

omnium-

2 Petr. 3,

vel creditum

non exspe-

que observatione tune appariturum, addil, fore tamen

rediium suum, antequm adsit et appareat, inexspe-

ctent, persuasi in

longum adhuc tempus differendum,

finem seculi extremumque judicium, quanqum variis

clatum plerisque. Subitum advents

affirmt exemplis, inquit Beda.

sui

diem plurimis

Dei oraculis praenuntiatum et signis praemonstra-

tum, donec reips praesens Filius hominis judex

eum

In

jmebus, seu temporibus, Noe.

Universalem,

virlute mult

et majestate,

omnes

ipsos imparatos

inquit,

Chrysostomus

praedictrmique cladein et mi,

repente opprimt
et aeternis

eum horrendo ipsorum

exterminio,

nim

crditant exempli loco proponere voluit

ut

peenis immergat, omnes, inquam, hujus-

quoniamapud multos futura non creduntur,

simili-

modi absque discrimine, regibus usque ad mancipia.

1181

COMMENTAKIA CAF.
,

XVII.
est

1182

Docet hoc loco Chrislus Dominus, quiclquid nobis

di,

quemadmodm incertum
sit

quando moribnndi vivere

hc

in

vil

agitur,

sive editur, sive

bibilur,

sivc

dus exhalaturus

animam,

etsi certuin sit

quithis aliud gerilur ad hatic vilain perlinens, condituin esse debere exspecialione advenis sui extre-

non posse

vide infra, v. 51.

Vers. 28.

SiMiLiTER,Gracc,s/m?/j7erefta?H.Syru.s
Aliero exemplo
,

iuique judicii, ut

ila fit,

ut
si

non

iniparatos nos reddat

et sicut rurtk.

tempore posteriore

ad subeunduin judiciuni,

repente contingeret judi-

docet,

quomod

reditus ipsius occupalurus plerosque

cem

adesse. Ostendil denique hic Chrislus, inexsje-

nec opinantes
Edeb.vnt
colse.
,

sit.

ciamni fore plerisque omnibus extremum mundi

adventsque sui dieni, ac proinde non fore illum
cerl praecognitum,
coj;nitus

Sodomilae et caeteri Pentapoleos

in-

quemadmodm
vel certa
iilius

diluvii dies prae-

non

Et bibebant. Nec hoc versu

exstat magis

luit

hora aut tempus

ulla conjunctio Graec

Noe

qum

superiore.

praedictuni.

Cauterni gravis hic quaestio ori-

quomod hic praedical Chrislus, homines more solito ad extremum usque mundi diem vacaluros hutur,

Plantabant et -edificabant, ut quibus longum

adhuc
de

vitae

tempus superesset. His securc intendeniliil

bant, sciiicet usque ad egressum Lot Sodomis,

vitae

jus vilae voluptalibus, id quod congruit tranquillitali

et paci
;

cm

emendatione aut ob scelera instante Dei ul-

superis

inter caetera signa

,

consumlione cogitantes.

malionis seculi, dederit bella, pestilentias

famem,
iones,

terraemolum, piorum denique gravissirnas

et
liaec

alllict

Vers. 29.

Qua die autem, edem aulem die qu

Sodoma
, ,

e graviora, qu mundi

finis forel

propinquior ?
instantis finis

exiit, exierat.

Nam

et

quando accident signa proxim

erit

Sodomis. Dicimus

Sodomorum, quemad,

mundi, regnumque Dei

in januis,

quando, in-

modm
numeri

Jerosolyma
pluralis.

Jerosolymorum

neulro gnre

quam suum

sol obscurabitur,

lunaque non dabit lumen

:

etc., diserte dixit

Et

tune plongent
et

omnes
exspe-

Pluit subito. Syrus addit, Domimis,

et Genesis,
c. 19, v.

quemadmodm
pluit super

tribus terr, et arescent

homines pr timor

24

Igitur

Dominus

cialione

eorum qu supervenient universo

(praeter

orbi.

Re-

Sodomam
clo.
vel

spondeo
post D.

hoc quod

fieri

poterit, id

quod multi

Gomorrham sutphur et ignem Domino de Dominus Domino, id est, Dominus se ipso

et

Hieronymum asserunt, mundum nonnullo

juxta

altiorem secretioremque

intelligentiam

tempore pacatum ac iranquillum fore proxim ante

interitum
,

Deus

Filius
,

Deo Ptre;
ita

est

enim una

Palris et Filii

quemadmodm
hoc
in
,

saep

fit,

homines quasi

operatio

sed
:

ut Filius Paire accipiat operandi

sciiicet

convalescere, paul antequm moriantur) nulla fore

bella plagasque

faculiatem

non usus

oper causae alicujus

mundo

ante ipsam consum-

naturalis, sed vi propri et ex omnipolenliae suae the-

mationem extremam
sint,

quibus

non mulli immunes

hujusmodi quorum
:

sauro.

eliam constitua inter mdia mala. Quidam enim

erunt
,

Pluit, instar pluviae demisit,

magn

sciiicet copia

victores

pluresque

alii

impetuque vehemenli ignem et sulphur,

id est,

ignem
et ar-

prosperitatem augebit miseria aliorum

denique pio-

sulphurum
dens.

vel

densissimum sulphur ignilum

peccato genlis
libidinis
iilius
,

rum maximae

afflictiones erunt,

gaudentibus et exulepistol
,

Pna congrua
lib.
,

ardenlis

tantibus impiis, id

quod docent Auguslinus,

:

ftidae execrataeque

usu,

quod nott D.
qu fulmina

80, et Chrysoslomus hune in locum, qui

Pax

in-

Gregorius,

14 Moral., cap. 10.

aeris

quit, et lascivia insensatis erit, justi vitam in tribulatione trahentes

De coelo

ex e

regione

in

mrebunt. Caeterm quando signa

,

illa

caeteraque meteora ignita nasci consueverunt.

Non

postrema pereuntis mundi evenient

laet agent,

nulli

quidem
:

ex terra eruperunt ignis et sulphur

sed de clo

sed

illa

omnes plangent et timor exanimabuntur ad ipsam mundi consummalionem interitum

iilius

descenderunt, ut plan constaret vindictam esse di-

vinam.

que pertinebunt, eruntque

pedes cruraque rigentia

pars,

quemadmodm

Omnes incolas Pentapoleos, Sap. lm Sodomae

Lot
et

10, v. 6

non so-

oculi fracii, nasus distortior, interruptus anhelitus,

,

Gomorrhae, sed et Adamae ac Seboim,

pars sunt mortis hominis

Deut. 29, v. 23;

:

nam Segor
lias,

servata fuit ad preces

inquit Moses
,

uniuscujusque, et ad ipsam morlein pertinent. Quare

Subvertil dtates

et

omnem

quod Christus

dicit

erunt comedentes

bibenles

circa

regionem

univenos habilatures urbium, etc.

nuplum tradentes, usque ad ipsam mundi consummalionem et adventum Filii hominis,

uxores ducentes,
et
intelligit

Gen.19,

v. 23, 25.

Perdidit, incendio, Dominus sciiicet, nihil hujus-

ad

illa

usque extrema signa, quai eadem

interits
salelli-

modi exspeelantes.
Vers. 30.
et Lot.

initia

sunt ac partes consummalionis seu

et

Secundum
fulurum

ii.ec,

exempta dierum Noe

mundi,
lia

tanqum

Filii

hominis adventanlis

quaedam,

cum

ipso Filii hominis adveniu

illa

compuoperam
quae

Er.t,

sic

est, similiter

accidet,

nempe,

tantur.

Nam quando

accident, nemini amplis

laetis

edent

filii

hujus seculi, bibent, vendent, cment, etc.,

Inbebit edere, bibere, nuptiis aut rbus

toti intenti

erunt rbus terrenis,

nihil

minus qum de

dare, sed attonili

et oxanimati
vilae,

exspectabunt ornnes

mundi

fine et districto judicio cogilintes.

horam novissimam
non di quidem

tmn

suae,

lum mundi

Qua

die,

die qu,

id

est,

circa

eam diem,
v.

differelur,

incertum lamcn quam-

proxim ante chu diem, seu, ut supra,

87, dei-

1183
tur,

IN

LUCAM
pro rtro, quo
tur,

1184

usquc ad eam diem. Diesauleni pro tempore po-

nitur.

ad ea

modo interpres qu rtro, scilicet

accepit,

vel transfer-

reliquerit.

Posteriori

Revelabitur. Graec, revelatur, praesens pro futuro, manil'estabitur, ad vniel summ

vertendi modo, idem significatur quod mox, non re-

spicuus omnibus, al judicandum et

cum glori conconsummandum

lun, et
slcllis,

deundum lune cuiquam

in civilatem aut

locum unde
;

fuerit egressus, ut res suas servet aut curet

priori

inundum. Dies
mis
illis

illa

seu teinpus illud incipiet ab extrein sole

,

ver significatur, nec ut se servet, cuiquam redeun-

borrendisque signis
v. 25,

dum domum. Non enim minus

periculi fore dorai

de quibus infra 21, ab

20, quae non desinent,

etsi

quin ipse Filius hominis pris appareal,

initio

non mox

illorum

appareat. Pulchr revetabilur, ait

qum foris, nec quidquam agendum lune domi, quod non qu fieri possit foris, ideirc autem foris potis qum domi, si hora illa ipsum foris comprehenderit,
ne interea

Beda, quia

qui intrim non

apparens omnia videt,

dm domum
:

fugit,

Judex

adsit,

ipseque

lune apparens

omnia judicabit.

lempore excludatur
est Graec et

nihil

enim tune

aliud

agendum,
judi-

Vers. 31.

Hora,
qu

die,
;

quo modo

qum
cium

ut unusquisque se paret ad
Christi.

subeundum

Syriac, idest, tempore

sed quia

supererit, rectis vocalur bora

minimum temporis qum dies. Hor au;

Nemo

ergo tune fugiat

sentius
tiatur
;

enim
sed

erit

periculum

qum

ut

domum, praeullam moram paillic

tem

sive die,

scilicet Filius

hominis revelabitur

quoeumque

loco repertus fuerit,

ex-

non tamen illum ipsum temporis arliculum intelligit quo Filius hominis revelabitur (nam Filio hominis jam apparente, nulla erunt tecla, nullae domus,
nullae res

spectet su immulationem, et conversus toto corde ad

Dominum, contemnat

terrena omnia bona, feslinet-

que ad meliora, denique tum humiliter tum avide

desideret venienti occurrere Judici. Hc
rabol,

hominum manibus

factae,

neque tune

lo-

edem pa-

cum

babebit ulla monitio, srum erit atlendere sanis

;

secundm Matthaeum
signum

monitis)
bitur,
licet

sed initium ejus diei sive horae qu revelasuperiori descripsimus, tempus scirevelaiioni

tatus est

Marcum, Jsus horsuos ad celeritatem fugae, ubi vidissent quod

et

quam versu
tanqum

praedixerat

instantis excidii Judaeae

hic ver

vicinissimum et propinquissimum
intra

horiatur, non ut fugiant, sed ut caeteris

omnibus rut vide;

Cliristi,
illa

horam

fulurae,

cm extrema

bus

relictis

de salute animae cogitent,

mox

signa in sole, lun, stellis ac reliquis

tibus apparere, et totus

mundi parmundus commoveri cperit;

rint signa quae praedixerit instantis novissimi judicii

e qud nulla tune

candi ad

erit

opporluniias

animum
curam

applisalutis

quo modo hune locum explicat et V. Beda. Vel tune enim adhuc prodesse polerit salutaris monitio ; sed
nulla, si quis obedire velit, interponenda erit

temporalia, aut differendi

aeternae, sed

extrema ncessitas extremumque tem-

mora,

poris
sit.

punctum, quo quis servare animam suam pospraesenle Judic^,

nihil proderit,

propter temporis angustiam simul et incertitudinem.

In tecto; super tectum, scilicet

Mox enim

quid-

doms

suae.

quid amplis facere voles.

Quanqum

ergo

minimum

Vasa, id est, supellex,

utpote pecunia,

vestes,

tune suppetet temporis, ut quis se paret ad accipien-

arma, caeteraeque res quibus opus habere quis solet

ad
vitae ejus ncessittes.

dum
dex,

mite judicium

praemonet tamen benignus Ju(si

quantulmcumque juvare posse

non

negli-

In domo, inferis in ips

domo

fuerint.

gatur cura supervacanea

terrenorum)

paratos,

ut

Tollere
citus

illa, ut tollat

illa,

et servel.

de supelleclile, abjiciat

Non sit solliomnem curam rerum

tantm autem
cogilet

amplis se parent

imparatos, ut subito paratos se

reddant, non tam operibus bonis, quae temporis angustia

terrenarum

mox

periturarum

non admittet, qum

piis desideriis, et

intgra

de salute su, et hoc solm dispiciat quomod stare

poterit anle Filium hominis, et venienti digne occur-

ac sincer animi ad

Deum

conversione. Haec porr

iis

admonitio Domino Jesu data

qui victuri sunt

rere.

Tune curandum non

erit

de minimis quaj
et

mox
sibi

ipso ad judicium veniente, et nobis servit,

quando

sunt peritura
bile illud

cm

inslabit

maximum
infiniti,

incompara-

negotium discriminis

quod nos

morbi graves caeterique mortis praenuntii, concutiunt minorem hune mundum, nos, inquam, ipsos, ne vel
illud

totos merit vendicabit. Familiare

hominibus

est, si

tempus negligamus

qum enim mors, tam

quid videlicet
illi

est

ingruere videant mala,

mox animum

convertere ad

nobis Judex propinquus.

res opesque suas, per quas speranl posse evadere, aut

Vers. 52.

Uxoris Lot,

acci-

ben

sibi esse

posse

hoc prohibet Christus, atque

vult omnium animis se-

derit; Euthymius.
et periit,

Solummod

respexit retr post se,

est ei,

eo praesertim tempore, quo perilurae sunt res omnes

terrense; et

nec tantm temporis concessum

quo

eam solam curam

posset se rurss ante vertere. Educto Sodomis Loto,

derc, ut parent se ad excipiendum Dei judicium.

Rtro,

ej

x m'au. Hoc, vel simpliciter accipitur

ejusque familiae, prohibuerat anglus, ne inter fugiendum respicerent post tergum, Gnes. 19, v. 17 ;

Vers. 32.
delicet
illi

Memores estote exoris Lot, quod

dm amicorum
et
:

vi-

acciderit,

rerum pereunrespexit.

tium

amore contra angeli vetitum relr

quia consquente mox ultione divin un cum Sodomis periit, in statuam salis commuiata ut ita

Nempe

gust., 16 de Civitat., c. 50. Illud autem est juxta mentem Christi hoc loco, ut memoras illius exempli caveamus, ne capti amore rerum quas cum mundo poet ad rire necesse est, cm eas salvas esse volumus,

eas animo respicimus, un

cum

illis

Dei judicio oppri-

hominibus condimentum praeberet, quo sapiant

nuid,
iimle
illud

ali-

mamur

et

pereamus.

caveatur

cxempluni, inquit

Au-

1185

COMMENTAMA
et

CAP. XVII.
Vers.
31.
illud.

118b

tum ut fugam urgeret,

tione indicaret,

somma

opus esse festina-

Dico, affirmo vobis,

terribile

fore

tum etiam ut animos Loti ac suorum, ab amore Sodomorum et quae illic reliquerant omnium, abstraheret, quippe quae, Deo justo judice, exilio digna essent. Uxor Loti incredula angeli monito, Sap. 10, v. 7, et

tempus

In illa

nocte, advents

Filii

hominis. Mox, v. 24,

:

26, 30, vocaverat diem,

erit gloriosa Filio

jam vocatnoctem
;

dies

enim

hominis

hominibus autem, prae-

praeceptum parvi faciens, Loto

loris remansit, et excita fra-

sertim reprobis, horribilis nox, tristissim

cie circumfusa, incipiens
et

rerum

la-

urbem Segor
gore

ingresso,

ab obscuratione
,

solis, lunae

labentis

sulpburei imbris, respexit

tergo,

stellarum,
Graeci
;

medi nocte
crepusculo

ut

volunt quidam
,

acerbe ferens cognatos atque amicos pereuntes, et

maxime
alii.

autem malutino
tune
ut

ut

excidium natalis
rat
;

soli

bonorumque quae

invita relique,

subito

autem consquente ultione divim

statuam seu columnam

interlapi-

Erunt dormienles,
Duo, maritus

id est,

fiet,

duorum

si-

empta perditaque un cum Sodomis

dent transmutata,

est, et in

mul cubanlium, unus assumatur,

etc.

salis,

ut

scilicet et uxor, vel viri

duo aut

fe-

hominibus

reliquis

aetemum documentum seu condilib.

minae duae familiares. Scortator et meretrix

intelligi

menlum

praeberet, quo sapiant atiquid, unde illud ca-

non possunt, quia neuter eorum assuinelur, sed

amborelinquentur.
In

veatur exemplum, quod ait Augustinus,

vitate Dei, cap.

16 de Ci-

50. Illud

autem

est, in

gnre qui-

lecto uno. Lecti loco Matthaeus agrum

dixit,

dem, ut ibidem docet Augustinus, quia non est animo redeundum ad velerem vitam, qu per gratiatn rgnrait exuimur, si nltimum judicium evadere cogita-

quod adnolant auctor Imperfecli, Titus etEuthymius,

in

Maltbaeum scribentes. Ac potuit Chrislus

elsi evangelislae singuli

tria
nisi

exempla proposuisse,

non

mus;

in

particulari autem,

juxta Christi h-oc loco

duo

rcitent, et intellexisse, per eos

quidem qui
Titus

in

mentem, ne mundo pereunte vel universo gnre bumano, vel singulariter nobis, capti amore rerum,
quas

lecto, divites,

tanqum

in requie

otioque viventes,
et

ut interpretantur

Chrysostomus

in

Matla-

cum mundo

perire necesse est, retr ad eas re-

tbaeum

per molentes ver pauperes, qui summis

;

deamus aut respiciamus, amemus impensis, et servare nobis conemur salvas, aut aegris dimittamus
:

boribus pauperem vitam sustinent

per eos autem

qui in agro sive agricolas, mdiocres,

cet

omnem
:

scili-

summum
dm
illis

enim esse

in

mor periculum,
illis

ne, interea

communem hominum
omnibus

conditionem
vilae

est

enim
tan-

laboramus aut cogitamus de

servandis vel

agricultura,

artificiis et

communi

disponendis, neglect conversione ad

Deum, un cum
et

qum prima

vivendi ratio. Caeterm quia non praefuit

pereamus, Dei judicio subito nos opprimente,

ad curandam animae salutem concedente.
in
ill

cipu propesiium

Chrislo

omnes hominum condiChristo varias homi-

ne tantillm quidein temporis, post curata temporaria,

tiones enumerare, suffecit Evangelistasaliquas descripsisse

:

sic

enim propositum

fuit
,

Quicumque
ferendo, etc.

hor qu.esirit, studuerit, cona-

num
die

conditiones proponere

utsimul proponeret soeo

tus fuerii, revertendo aut respiciendo rtro, sua au-

cios, et

hujusmodi

in re socios, quae declararet eos

Filii

non exspeclavisse adventum

hominis, sive re-

Animam suam, semetipsum, salvam facere, imminentibus periculis eximere,

ita ut

probi essent, sive elecli.

Nam quemadmodm
si

eo die

nemo

in

agro aut in pistrino laboraret,

;

cssel prae-

servet vitam hanc

suam

cognitus
rnortalem, et quae
illius

ita

nemo

in lecto quiesceret, sed

non mi-

possdent bona.
faciet,

nus justus qum peccator humi supplex judicem exspeclaret

tt,
:

Perdet jllam, non salvum metipsum

;

sed perdet se-

esse enim. in lecto,

quod Tlieophylaclus no-

nec tantm non effugiet mortem hanc, verm eiiam mortem exitiumque incurret aeternum.

prsentis solititdinis carenliam significat.

scilicet

Unus assumetur, qui

antequm somno se

Adveniens enim mox Judex, imparatum,

rantem, addicet gehennae

et quae

hu-

daret, se paraverat in illud tempus, incertum lict.

jus mortalis sunt vitae, non quae salutis ternae, cuignis.

Assumetur, inquam, ad Filium hominis, ipso judice

aetern vit beatitudineque coronandus, et perptua
ipsi societate

Nam

perdere hic,
jacturam,

non

significat amittere aut facere rei carae

jungendus. Qui assumitur, rapitur ob;

sed exilio tradere.

viant Christo in ara

il-

qui autem relinquitur, improba-

Et quicumque, sed contra quicumque perdiderit

licitus
finis

tur, ait

Ambrosius

lam, perdiderit semetipsum, id est, nonfuerit luncsol-

temporis citra
tur; sed

Lucam. Non omnes itaque tune limorem lascivient et repente perdenin

in

de seipso periculis mortalis vitae eripiendo (cujus

in

quidam similesNoe,

arcam

vitau

assumpti

omnibus

universum
;

instabit)

nec de servandis

servabuntur.
Rf.linquetur, scilicet in terra.

temporariis suis bonis

sed his neglectis, in

hocunum

Non qud eo
judicii),

loco

intenlus fuerit, ut advenienti Judici digni' occurrat.

permanebit (rapietur enim ad locum

sed

YiviHCABiT eam, non perdet, sed vivificabit semetipsum. In vitam generabit, etiamsi mortem corporis obeat, tamen vitam sibi parabit, veram scilicet ac solidam, qualis altra non fuerat, id est, immortalem et aeternam, quam mox adveniens Judex largieipsi

quod, non sursm ad Filium hominis rapietur, quem-

admodm

ipsius socius

sed infra in terra relinque-

lur, longis Filio

hominis, ubi, ipso Filio hominis

ex alto ferente sententiam, condemnandus est

aelern,

pn

indeque delrahendus

in

inferiora

tartan'.

lur. Vide supra, cap. 9.

Tune

igitur videre erit

admirabilem tristissimamque,

, ,

1187
divisionem eorum
ctissimi.

IN
qui visi fueranlsibi nutu conjunrei

LUC A M
I

1188

rei

determinalum

diluvii

diem, paravit

se

tainen

Clarum hujus

exemptant exstat
Mattli. 25, v. 1.

in para-

bol

illi

decem virginum,

Vers. 35.

modis omnibus ut evaderc posset quando Deo placent immiitere. Sic in line seculi relinquenlur qui
clantes,

In u.num, id est, simul.

Una assumetur, non

rejicietur

regno Dei, vel

fe-

fulurum judicium non credentes aut certc non expenon vigilaverint, neque se paraverint; aset in ollicio per-

mina, vel conditio aliqua

servilis, tametsi scribie ser-

suinentur autem qui vigilaverint,

vos et leminas in numro eorum non censeant, qui

congregationem Isral faciunl.

manentes paratos se semper tenuerint ad eum diem quandocuinque tandem alloret.

Altra rlinquetur.

Nulla conditio

hominum
;

Duo

i.n

acro, elc. Hoc plerique Latini

libri

legunt,

singulariter vel exclusa vel ad salutem excepta erit

sufragantibus quibusdamGra;cis, edilione Syriac, et

sed ut ex singulorum animantium generibus, quae-

enarratoribus Ambrosio ac Bed. Porr quidam Latini libri

dam

in

arcam assumpta sunt ut servarentur,

;

alia in

omittunt.

Yerisimile

est

hune versiculum,

terra relicta ut diluvio prirent

sic net et in condi-

Lucae ex .Matihaeo fuisse adscriptum,

quemadmodm

tionibus vilae

hominum. Non itaque

hic signilicatur

Matthaeo ex Luc, similem versiculum de duobus in

lecto.

sunt,

ubicumque duo sub novissimum diem simul fuluri eorum allerum servandum, allerum exitio relinquendum, aut qud necesse
seconjuncti fuerint,
erit,

Vers. 26.

Respondentes
ex v. 22.

auditis subjicienles

quicumque
enim

inter

scilicet discipuli
Illi,

ita divelli, (fieri

poterit, ut

Jesu.

aut serventur aut pereant ambo) sed signilicatur inprimis quoddiximus, non

Ubi,

pro qu'a, scilicet assumentur, quod subausi-

omnes qui unius erunt conomnes

et

diunt Theophylactus et Euthymius. no ambigu

gnilical

ditions

vitae, pariier

aut servandos aut reprobandos,

motum

in

loco et

motum
;

ad locum, itaque

verbi grati, liberos divitesque non servandos

verti potest et ubi et quo.

signilicat

Huic loco congruit quo, quod

nec omnes reprobandos, similiter neque servos

motum

ad locum

non enim quaerunt

disci-

pauperes, sed ex omni statu et conditione etiam vilissim, alios servandos, alios perituros,

puli

ubi

relinquendi sint qui

illi

relinquenlur; non

quemadmoomni
esse

dubium

erat quin
;

relinquendi essent, ubi invenli,

ii

dm nunc

in

omni

statu sunt boni et mali, et in

in terra scilicet

sed quaerunt, qu assumentur

quos

conditione acgradu optimis admixti sunt pessimi. Signilicatur deinde

Jsus dixerat assumendos.

nec

societatis tune
si

habendam
fueris
;

Vers. 37.

CoRrus, cadaver, interprte Matthaeo.

me
venientem
in

rationem ut serveris,
perdaris,
si

ipse

malus

neque ut

Sensus est, in ara, ad

cli
,

nubibus

bonus; socios non ide quia communi

conjuncti

assumenlur

rapientur in nubibus obviant C/irtsint

,

necessiludine
tis
,

sunt paris

fore tune sor,

sto in ara, ut v. 16,

semper cutn Domino

Thess. 4

sed

citra

oinnem commiseraiionem

sepasi

nec assumentur aut rapientur

invili, sed tali

randos subito se mutu etiam conjunctissimos,

discrepent meritis, dolore
qui relinquenlur
vel
:

avidilale ad

me

convolabunt, quali aquilae ad cadaver,

maxime
alii

deplorabii

eorum
filii

quippe qui
deliciae
,

ipsis futurus
,

sim

quod

aquilis cadaver,

quemadmodm
socii,

Noe, non

soli

inquam

aique aeiernae

feliciiaiis

pabulum

nurus erani, verm etiam

cognati,

mulli, parentes,

beatiiudo aelerna et
volaturi

summum bonum.

Itaque et ad-

consanguinei,

necessarii, qui relicii

dicunlur elecii ad Christum, et assumendi;

fuerunt omnes, quia Noe monita secuti non fuerant.

advohituri, quia agililale praedita erunt corpora

gloriosa
;

eornm
non

Nemo

igilur

socium expectet ut Deo serviat

postrem, tam

sed

assumendi, quia Dei

deerit

donum

erit illa agililas,

,

quisque pro se omni vinculo solutus et expeditus celeriter currat. Signilicatur

ctis

quanqum nec

angelorum ministerium

piis et ele-

quideni necessitatis, sed honoris causa.

incognitam fore diem illam et horam,

probis.

Nam

si

praecognita foret,

qum renemo tune agrum

aliud
j

Aquilae carnivorae sunt, ac proinde

mox

convolant

ad cadaver,

si

quod visu aut olfactu percipiant, quod

banc sumpsisse

coleret, aut

mol* circumagendae
mortalis

vacaret, aut

etiam trans maria eas sentire testatur Hieronymus hoc

loco. Videri possit Jsus sententiam

simile ageret,

quod non tam ad praesenlcm, qum ad

futurum

vitae

usum

destinatur,

quod cm

ex libro Job, cap. 39, v. 33, ubi de aquilae natur

disserens Deus,
fuerit (sive, ul

non

serviat nisi futuris vitae mortalis necessilatibus,

potest. Docet
alii

tandem

ait

El ubicumque cadaver
est, occisi fuerint),

ab e die deinde necessarium esse non

igilur,

ad verbum llebraic

non ex eo

fore,
lii

qud ex paribus
illis

prae al lis obti-

statim adest;

quanqum

assumenlur qud
nebunl
illius

prae vel

majorem notitiam
(declarabit

fuisse arbiirantur,

Hebrorum proverbium quo significrint, haud magno stualii

diei,

horae

enim opus
ipsi
I

dio esse opus, ad

conjungendum ea quae natur su

fulguris simililudo
Jesu
allata
:

ipsum eorum, qud e juste hor judicem nec

expeclaveranl), sed intelligendum relinquit
,

conjunguntur.

Ne

discriipsi

||

praeberet apostolis

occasionem apud se eogilandi

ille

men
Noe,

ex eo fore, qud
alii

alii

fuluri

sunt similes

Quid nobis proderil adventus

tique

luus manifestus to,

coaetaneis Noe,

quos

mox

descripserat. Hi

mundo

c clo et nubibus conspicuus

si

non

perierunt, ut diclum est,

quia fulurum diluvium non

apparebis
tanea est
cil
S'
1

nisi fulguris instar,

cujus apparilio

credenles aut cert non expectantes, non se parrunl, ut iram Dei possent effugere
:

qum

cil apparet,

tam

cit et

momenpraeterit qum
;

Noe servatusest,

revelatur,

tam

cil

latet,

quantmcumque

quia credidit

Deo commiuanli,

et,

quanqum

nesci-

parvo tempore appareat, ul est terribile, omnes illud

1189

COMMENTAKI \. CAP.
se eleclis suis
,

XVIll.

1190

videre relugiunt; addil ali.mi similitudinem Jsus,

aeternaeque salulis, qud Christo

Deo

et

homine

aeter-

qudocet

non terribilemapparituruni,
frui possint.

nm

frui ipsis detur. Aquilis

ver electos assimilt

vulturibus aut cor:

sed amabilem

nec momento solin uno, sed sic ut

pro more Scripturae, potis

vis, qui et ipsi
et

qum
sit,

ad ipsum accedere et conjungi ipsoque

cadaveribus pascuntur

qud regium
ponat
et

Quemadmodm,
ver,

inquit, aquilae naturali instinctu atet

magnificum animal aquila

v. 50,

qud

in arduis

que impetu feruntur quod alioqui non

cit,

conveniunt undique ad cada-

nidum suum, Job. 59,

quod altissim simul

Isa.

uiad escam suam suavissimamacdelicatissimam,

invitatas, ipso

velocissim atque expedittssim volet,

40, v. 31,

odore suo ad se

alli-

qud

ita

oculata

sit,

ut intrepid acie solem intueatur,

aetale

iramensis eliam terrarum spaliis et maris fluctibus

denique qud senex

renovetur et longaevam

separatas

nec

il

Le illud deserunt
;

quamdi

restt ex

ducat vitam, psal. 102,

qui regio

eo quo pascantur

ita

vos elecli mei, morte redivivi,

enim similes electi, animo voluptatibus imperrint, et terrenis

v. 5. His

et ut aquilae juvnilit renovati,

simul alque in nu!

despeciis conversatione in clis fuerint, Christo

ad

bibus apparuero,

mox

sentientes virtutem praesentiae

judicium veniente rsument corpora dotata immortalitate

advents mei

ad

me tanqum
maximoque

vitam aeternam el

simul et agilitate; et ad sedentem in nubibus

acutissimis fidei oculis

summum bonum
partibus, spont

vestrum, undique ex omnibus mundi

desiderio

cli,

quem

mox

intuebuntur

ac

summo

et cognoscent, admirabiii velocitate

promptitudineque

animi affeetu anbelantes convolabitis, ut

me

aeternm

volabunt.

Qud ver

electos solos,

non autem omnes

lruamini et saturemini, nihil impediti alla cli nu-

homines

Jsus aquilis comparet manifestum est

biumque

terra distanti.
v.

Hoc

est

quod Apostolus
in

quia reprobi non aggregabuntur Christo sedenli in

dicit, 1 Tbessal. 4,

16

Rapiemur

nubibus ob-

nubibus, sed relinquentur in terra, nec spont feren-

viant Christo in ara, et sic

semper cum Domino erimus.

,

turadChristum,

sicut aquilae ad cadaver,

sibi

sed inviti

Cadaveri

se
,

compart Christus
cicatrices
,

propter

mortem
,

cogentur ad locum judicii ut mal

turi in

conscii, audi-

(cujus signa

inquam

vulnerum

feret

terra Chrisli nubibus adverss ipsos sen-

judicaturus) quippe quae eleclis fons est omnis boni

tentiam.

CAPUT XV1H.
1

CHAPITRE
illos
:

XVIII.

Dicebat autem et parabolam ad

quoniam
j

oportet semper orare, et non deficere

2. Dicens
:

leur dit cette parabole, pour montrer qu'il faut toujours prier, et ne se lasser jamais.
1.
Il

Judex quidam erat in qudam

timebat,
et

civitate,

qui

Deum non

hominem non

revere-

2. Il y avait, dit-il dans une certaine ville un juge qui ne craignait point Dieu, et qui ne se souciait point
,

des hommes.
,

batur.
3.

Vidua autem quaedam erat

:

in civitate ill

et

veniebat ad eum, dicens

Vindica

me

de adversario

3. Et il y avait aussi dans cette mme ville une veuve qui venait vers lui, en lui disant Faites-moi justice de ma partie.
:

meo.
4. Et nolebat per
dixit intra se
:

multum tempus. Post

haec

autem
!

4.

Et
il

enfin

dit

Etsi

Deum non

time, nec

hominem

Dieu, et
5.

fut long-temps sans vouloir le faire ; mais en lui-mme Quoique je ne craigne point que je ne me soucie point des hommes,
il
:

revereor
5.

Nanmoins parce que

quelque affront.
,

cette veuve m'importune,

la fin

Tamen

quia molesta est mihi haec vidua, vindi-

je lui ferai justice,

de peur qu'

elle

ne vienne

cabo illam, ne in novissimo veniens suggillet me,

6. Ait

me

faire

autem Dominus
:

Audite quid judex iniqui-

6.

Vous voyez

ajouta le Seigneur, ce que dit ce

tatis dicit

juge inique.
faciet

7.

Deus autem non

vindictam electorum suoet patientiam

rum clamanlium
habebit in
8.
iilis 1

ad se die ac nocte,

7. Et Dieu ne fera pas justice ses lus, qui crient lui jour et nuit, et il souffrira toujours qu'on les

opprime?
8. Je vous dis qu'il ne lardera pas les venger. Mais pensez-vous que le Fils de l'homme, lorsqu'il viendra, trouve de la foi sur la terre? 9. Il dit ensuite cette parabole, pour quelques personnes qui, se flattant d'tre justes, menaient leur confiance en eux-mmes, et mprisaient les autres
:

Dico vobis, quia cil faciet vindiclam illorum.

Filius

Vermlamen
9. Dixit

hominis veniens, putas, inveniet

fidem in terra ?

autem
justi
,

et

ad quosdam qui in se condebant

tanqum
istam
10.
:

et aspernabantur caeteros,

parabolam

10.

Deux hommes montrent au temple pour

Le pharisien se tenant debout,

prier;

Duo homines ascenderunt

unus Pharisaeus,

in

templum, ut oraDeus,
I

l'un lail pharisien, el l'autre publicain.

rent

et alter publicanus.
:

11.

11. Pharisaeus stans, ha;c apud se orabat

gratias ago tibi, quia

mme
ne

non sum

sicut caeteri boininum,

i

priait en luije vous rends grces de ce que je suis point comme le reste des hommes , qui sont
:

Dieu

raptores, injusti, adulteri, velut eliam hic publicanus.

12.

voleurs, injustes el adultres; ni publicain.

mme comme
:

ce

Jejuno bis in sabbato

dcimas do omnium

quae possideo.
13. Et publicanus long stans, nolebat nec oculos

12. Je jene deux fois la semaine je donne de tout ce que je possde.

13.

la

dime

Le publicain, au contraire, se tenant loign,

n'osait pas

mme

ad clum levare
cens
:

sed percutiebat pectus

suum

di-

pait sa poitrine,

Deus, propitius eslo mihi peccaiori.

en disant moi, qui suis un pcheur.

lever les yeux au ciel ; mais il frapMon Dieu, ayez piti de

:

1191
14. Dico vobis, descendit
simili
liic

IN
justificatus in

LUCAM
14. Je vous dclare
lui justifi, et
;

1192

domum

que

celui-ci s'en retourna

;

chez

ab

il

In

quia omnisqui se exaltt, humiliabitur

et qui se humilit, exaltabilur.

sera abaiss
15.
et infantes, ut eos
,

non pas l'autre car quiconque s'lve, cl quiconque s'abaisse, sera lev.

15. Afferebant

autem ad illum

tangeret.
iilos.

Quod cm

vidrent discipuli

increpabant

prsentait aussi de petits enfants, afin loucht ; ce que voyant ses disciples, ils les repoussaient avec des paroles rudes.
lui

On

qu'il les

16.

Jsus autem convocans

illos,

dixit
;

Sinite

pueros venire ad me, et nolite velare eos

talium est

enim regnum
17.

Dei.

10. Mais Jsus appelant ces enfants dit Laissez venir moi ces petits enfants, et ne les empchez point; car le royaume de Dieu est pour ceux qui leur ressemblent.
,
:

Amen

dico vobis,
sicut puer,

quicumque non acceperit

intrabil in illud.

regnum Dei

non

17. Je vous le dis en vrit, quiconque ne recevra point le royaume de Dieu comme un enfant, n'y entrera point.
18. Alors

18. Et interrogavit

eum quidam

princeps, dicens

Magister bone, quid faciens vitam aeternam possi-

demande

un homme de qualit vint lui Bon Matre, que faut-il que je

faire cette

fasse

pour

debo?
19. Dixit

obtenir la vie ternelle?

autem

ei

Jsus: Quid
Deus.
:

me dicisbonum?
:

nemo bonus
ris
:

nisi solus

bon,

19. Jsus lui rpondit Pourquoi m'appelez-vous il n'y a que Dieu seul qui soit bon.
: :

20. Mandata nsti

Non furtum
:

dices

occides Non mchabeNon falsum testimonium Honora patrem luum et malrem.

Non
:

facis

20. Vous savez les commandements Vous ne tuerez point; Vous ne commettrez point d'adultre; Vous ne

21. Qui 22.

deest
:

ait

Haec omnia custodivi juventute me.

,

droberez point; Vous ne porterez point de faux tmoignage Honorez votre pre et votre mre.
;

Quo
et

audito

Jsus

ait ei

!huc

unum
et
,

tibi

omnia quaecumque habes, vende,

;

da pause-

21. J'ai gard, ma jeunesse.

dit-il,

tous ces

commandements ds

peribus

habebis thesaurum in clo

et veni

quere me.
23. His
erat vald.
ille

22. Ce que Jsus ayant entendu, il lui dit Il vous manque encore une chose vendez tout ce que
:

vous avez
auditis, contrislatus est, quia dives

et

le

un

trsor dans le ciel

lui,

donnez aux pauvres puis venez et

: ,

et

vous aurez
suivez.
triste,

me

23. Mais

ayant entendu ceci, devint tout

24.
dixit
:

Videns autem

Jsus

illum

tristem factum,

parce

qu'il tait fort riche.

, :

Qum

difficile

qui pecunias habent in

regnum

Dei inlrabunl!
25. Facilius est enim
transire,

qum

divitem intrare in

camelum per foramen acs regnum Dei.

:

24. Et Jsus voyant qu'il tait devenu triste dit que ceux qui ont de grandes richesses entrent dans le royaume de Dieu
Qu'il est difficile
!

25.

2G. Et dixerunt qui audiebant

Et quis potest sal-

d'une

est plus ais qu'un aiguille, qu'il ne l'est

Il

clmmau passe par

le

trou
le

qu'un riche entre dans

vus

fieri?
illis
:

royaume de Dieu.
Quae impossibilia sunt apud liomines,
26. Ceux qui l'coutaient lui dirent
:

27. Ait

Qui pourra

possibilia sunt

apud Deum.
:

donc tre sauv?

28. Ait autem Petrus

et secuti

Ecce nos dimisimus omnia,

sumus

le.
:

hommes,

27. Jsus leur rpondit Ce qui est impossible aux est possible Dieu.
: :

29. Qui dixit eis

reliquit

Amen

dico vobis,

nemo

est qui

domum,
filios,

aut parentes, autlralres, aut uxo-

28. Alors Pierre dit Pour nous vous voyez que nous avons tout quitt pour vous suivre.
,

rem, aut

propter regnum Dei,

30. Et non recipiat muli plura in hoc tempore, et

in seculo

29. Jsus leur rpondit Je vous le dis en vrit, personne ne quittera pour le royaume de Dieu, ou sa maison, ou son pre et sa mre, ou ses frres, ou
:

venluro vitam aeternam.

ait illis
:

sa

femme ou
,

ses enfants,

31. Assumpsit autem Jsus duodecim, et

Ecce ascendimus Jerosolymam

et

consummabuntur
homi-

50. Qui ne reoive ds ce monde beaucoup davantage, et dans le sicle venir la vie ternelle. 51. Ensuite Jsus prenant part les douze, leur Jrusalem ; et tout ce qui a : Enfin nous allons t crit par les prophtes touchant le Fils de l'homme, sera accompli.
dit

omnia quae
nis.

scripta sunt per prophetas de Filio

32. Tradetur enim genlibus, et illudetur, et flagellabilur, et conspuetur

:

33. Et postqum flagellaverint

terti die resurget.

occident

eum

et

lui

52. Car il sera livr aux gentils; on se moquera de on lui crachera au visage : ; on le fouettera ;
55. Et aprs qu'on l'aura flagell, on le fera mourir il ressuscitera le troisime jour.
;

34. Et ipsi

nihil boruni intellexerunt, et erat vereis

,

et

bum

istud

absconditum ab

et

non

intelligebant

c'tait 54. Mais ils ne comprirent rien tout cela pour eux un langage inconnu, et ils n'entendaient

quae dicebantur.
35.

point ce qu'il leur disait.

Factum

est

autem

cm appropinquarel
,

Jri-

cho, caecus quidam sedebat secus viam

56. Et

mendicans.
inter-

35. Comme il tait proche de Jricho, un aveugle qui tait assis prs du chemin, et qui demandait l'au-

cm

audiret

turbam prtereuntem,

mne,
56. Entendant passer une troupe de gens, s'enquit de ce que c'tait.

rogabat quid hoc esset.

37. Dixerunt autem ei
fransiret.
,

qud Jsus Nazarenus

37.

On

lui dit

que

c'tait

Jsus de Nazareth quj

passait.

1195
58. Et clamavit, dicens
:

COMMNTARIA. CAP.
Jesu
fili

XVIII.
il

1194
s'cria
:

David, miserere

58. Et aussitt
piti

Jsus

fils

de David, avez

mei.
59. Et qui pribant, increpabant
Ipse ver muli inagis clamabat
:

de moi.

eum

ut tacerct.

59.

Ceux qui
;

allaient devant, lui disaient

criait piti

rudement
:

Fili

David, miserere

mei.
40. Stans aulem Jsus, jussit illum adduci ad se.

de se taire mais il Fils de David, ayez

encore beaucoup plus fort de moi.

El

cm
41.

appropinqusset, inlerrogavit illum

ament;
ille

40. Alors Jsus s'arrta, et commanda qu'on le lui et quand l'aveugle se fut approch, il lui
:

Dicens

Quid

libi

vis

faciam? At

dixit

demanda

Domine, ut videam.
42. Et Jsus dixit
fecit.
illi
:

Respice

fides tua te

salvum

41. Que voulez-vous que je vous fasse? L'aveugle rpondit Seigneur, que je voie.
:

42. Jsus lui dit 45.

Il

Voyez

votre

foi

vous a sauv.

45. Et confeslim vidit, et sequebatur illum magnificans

Deum. Et omnis

plebs, ut vidit, ddit

laudem

au mme instant, et il le suivait, rendant gloire Dieu; ce que tout le peuple avant vu, il en
vit

Deo.

loua Dieu.

COMMNTARIA.
Vers. 1. Dicebat et, seu etiam, eodem loco eodemque tempore, prcedentibussubjiciebat. Poslqum

impetrandi desperatione. Explicat

id

quod

dixerat

semper
ris
;

semper, etiamsi non mox pro volo exaudia-

mentionem
debat

lecisset afflictionum et
illa

periculorum, sub-

perseverandum, etiamsi mala oralionis remedio

minui videanlur.

quomod inler nimirm assidu.

inter

servari possent, oralione

nihil

Vers. 2.
,

Erat.
,

Fieri potest

rem gestam

narrar,

Parabolam, simililudinem

exemplum. Simililudo
in eo posita est,

qu, quia ad aliud docendum adhibelur, parabola

dicta sit; cert si

iniquum judicem

et

Deum

qud

non

est res gesta,

sit

sed docendi

uterque obsecundet perseverantibus precibus; quan-

causa conficta
fieri

at

hujusmodi
,

oportet,
!

qu

facile
;

qum non
majus.

paria inter se conferantur, sed

minus

et

possit

id

quod

proh dolor

nimis verum est

caeteroqui deesset argumentation! sua effleacia, in Ira,

,

Ad
sit

illos

discipulos suos
v. 22.

quorum menlio prces-

v.7.

supra 17,

Deum non timebat,

autem
si

in impietale obduratus.

Quoniam pro quod, oportet; ad hune finem qud

oporteat. Oportet
,

Hominem, enallage numeri, pro homines, non reverebatur, potestate elatus. Judex impius impudens-

servari et liberari veli,

mus ab

iis

quibus premimur malis. Syrus

infinito

omiss

que

qui nec Dei timor, nec

hominum verecundi
et
aflli-

voce oportet, et
vertit, ut oynni

verbo in finilum verso, clar

movebatur, ut jus diceret personis imbellibus

clis,

tempore orarent.

indignus proinde judicis tam nomine

qum

officio.

Semper, assidue, omni tempore opportuno, signanter persecutionis et tribulationis, quale erit singulare,

Nec Deum timebat, inquit Eulhymius, jubentem eos

vindicare qui injuria ajfecti sunt
;

neque homines reveoppressos despi,

sub diem

Filii

bominis novissimum.
;

rebatur, qui judicibus indignantur,

cientibus.
illud

Orare,
aut

Deum

nullum enim, aut certius relugium

adverss
tribulationes

Quosdam
displiceat

malo retrahit timor Dei

hi boni et pii sunt.

quia

praesentius

remedium,

Deo

Alios,

nou

qum Deo auxiiium petere. Et non deficere, scilicet animo, ob

petitse
,

limor Dei, quippe

dilationem rei
,

quem non

videant, sed pudor ho-

minum, quos

vident et quibus videnlur, retrahit, e

vel timeant
:

et

non

frangi malis,

non succumbere

non

qud nimirm,

homines, vel placere

eis

cedere malis,
spe, abjicias,
cit

ita scilicet,
si

ut orandi studium, un
si

cum

velint, viderique pii

hi

hypocrit sunt et occull

oculis, et Dei limo-

primis votis non succdt,

non tam

mali. At quando, et

pudorem ex

qum

velis libereris malis. In

eumdem sensum
est,

rem ex anima,
vertex videtur,
hic judex,

quis propulerit,
ait

tune omnis maliti.

verlunt

alii, et

non defaligari

quod

non despon-

Theophylactus.

Hujusmodi erat
inx-

dere animum, non cessare ab oralione prae taedio aut

Vers. 1. parabolam, id est, similitudinem ex qu intelligeremus, minori ad majus. Qloniam oporiet, id est, qud oporteat, semper orvre, juxla illud Apost. 1 ad Thessal. 5, v. 17 Sine intermissione orale. Per quae quidam tantm significari putant non debere nos desperare, etsi non staiimobliiieamus nam, inquiunt, saltem somnooratio interrutnpi dbet. Sed prterqum qud illa perseveranlia magis sequenlibus verbis indicatur, major cerl orandi assiduitas hoc verbo, semper, juxla antiquos signilicata esi, ut videlicet quantum fieri potest,
;

homo

prorss deploratus, impius,

Dicebat autem et

spiritum non relaxabat. Itaque Augustinus,. epfsiol 121, capite 9 el aliis, docet continuam OBationem esse conlinuum desiderium continu enim oral, qui continu desiderat, etsi non moveal labia, nec flectat genua. Basilius ver in Rgula 57, fusis disputat, ad semper orandum plus requht, ut videlicet in me:

mente Deo quo modo hoc sanctos intellexisse, eorum vita probat, qu non aliud esse solet, quantum infirmitas humana permittit, nisi perptua quaedam oraGrcum alii vertunt, non animo' lio. Et .non deficere
exponatur
:

dio occupationum et fori desiderium illud

nunqum

oralio inlerrunipatur.

orationibus et ac nocte ; et de vidu Aposlolus : lnstet orationibus die ac nocte. El Caecilia non diebus, neque noctibus ab oralione cessabal Marlinus invictum ab oralione
:

Unde Anna, dicitur obsecralionibus serviisse Domino die

conjidere vel succumbere, subjiciendo prae

tdio et successs desperatione orandi studium, si non stalim sequatur effectus. Dicens Judex quidam erat, etc., qu Viens. 2. Delu non timebat, id est, qui nec Dei timor, nec

s. s.

xxn.

38


uns
initis
,

IN

LUCAM
I'ost

1196
nie, tandem,

inhumanus, cui nec conscientia curse nec lama.

5.

cm non

Vers.

Illa

faceret illafinem in-

eadem.

lerpellandi.

Et veniebat, quai veniebat frquenter adequc

quolidie.

Dixit propter

i.NTi'.v si:, cogitavit apud se: Etsi, etc. Nec Deum, nec propter homines, nec quia viduas

Vindica me. Vindicare Latine et USmiIi Graec

signilieat uleisci
,

curem. Agnoscit propriam

nialitiam

nec

tamen

significat et liberare
iieri

asserere

eri-

cura( cinendare, quin poliiis seipsum in e animt et

confirmt, desperal m.dus atque obduralus.

pere inalo, quod

potest absque onini uliione.

Poslerior significalio videtur liuic loco servire, vindica me, libra, luere, dfende
dicto, justiti exercit,

Vins. 5.

Qui* molesta est

Supra, cap. 11,
sit
,

miiii,
:

quia molestiam
ille
illi

me, nimirm

jure

milii exhibet.

v. 8

Etsi

persevesurgens,
aniici-

quod

lui est ollicii.

lilis,

raieril pulsuns, dico vobis, etsi non dabit

De, ab, adversario, conlraliligatore, adversario

ab injuria, qu
conlendit
1

eo quod amicus ejus

ti, sic

etc. L't ille

non causa

ille

qui

mecum corani te litigat

:

et judicio

nec

i-te

causa

jusiitia,',

sed molesliie vilandae

meafficit; q. d.

Tamelsi jusl
,

nilar
,

causa ulerque.

causa, opprimor tamen dolo, violenti

ti

opibus

gra-

Vindicabo eam, jus

patilur liberabo.
In novissimo.

illi

dicam

et

ab injuria

quam

adversarii mei.
in
lite

Non

petit ut

judex punial adver-

sarium
ipsam

suum,

et ulciscatur injuriam,

qu

ille

Grc,

in

fine,

tandem, teniens,

afiieiat;

sed ut jus djeat, eque ralione liberet

:

pergensque

inihi esse molesta.

;

Quidam interpreian-

jpsam ab injuria quani palilur

jusliliani petit,

non

tur assidiw, semper

Syrus, omni tempore.

Ne semper

vindictam. Nihil enim dubilat quin justam ipsa foveat

veniens, ne venire.perseverans. Hc signiiicatione

in

causam, adversario injuste

vel auferre ipsius

liliganle, et vel retinere

finem

legitur psalrni 78 v. o
?

Usquequb, Domine,
perseveranter.
allerius
li-

bona volente.
,

lnslat itaque ut sen-

irasceris in finem

id est,

semper

et

tenliam judex ferai

qu adversarium condemnan-

Siullet. Sugillare propri

faciem pugnis aut cestibus
ila

dicilur qui

duin persuasa est; nec tantm condemnandym, sed

et

tondit et caidit, ut

cogendum
est,

ut injuriam reparel; ut judieibus in

vidam reddat,

et sanguinis notis

commaculel. Meta-

manu

quam

pronuntiaverinl sententiam exsequi.

phoric ver qui assiduis et iinportunis flagitationibus,

aures allerius quasi verberat, et caputoblundit. Nani
et simili translalione

Frequens
Hinc

est ut viduue

maritorum

auxilio destitutae,

impetantur rapacibus,
est

et longis lilibus divexenlur.

Latine usurpatur,

verbum

ob-

qud Salvator vidu exemplum sumNolebat, vindicare eam, jus

officium judicis, cujus est
,

tundere,

cm dicimur

aures caputve allerius clamori-

pserit.

bus aut verbosilate oblundeie. Quare rect quidam

illi

Vers. 4.

dicere;

xi sugillet

exponunt obtundat (ne tandem veniens,

clani^ribus suis oblundat

omnin contra
rogali
,

eliam non
,

vel

ne semper veniens,
aures et capul), in
li,

subvenire oppresso
exigit

judicare pupillo

defen-

inihi

dereviduam, prout
bic,

Deus Isai

1, v. 17.

Atqui

maharo
cap.

quem sensum Syrus vertit negotium milii facessat; nam et supra,

7,

cm nec Deum nec homines

nibil sibi

revererelur, nullam

11, v.

Syrus codem verbo haro, utilur pro,

In

personam minus juvare paratus

viduam, qu
censeret.

qum pauperem sperandum nihil timendum

erat,
,

molestiam
gillet
lib.

exliibere.

cumdem sensum Beda

afliciat,

sa-

exponit, assiduis precibus tundat, et Augustinus,

2 Quaest. evang., cap. 45, tx'dio

:

cujus

Per multum tempus, ad tempus mulium, quod rect expresserunt

dicitur

scilicet

longum seu
inlerdm

verba sunt
ut

Vidu
,

assiduis interpellationibus cestit,

ill

interprtes Lalinus

eam

vindicaret
:

ne sibi ab

tdium

fieret.

Nam

et Syrus. Xpo'vo de longo lemporis spatio

:

hoc est quod ait

nit epistol; 121

ut hic etiam constans et diuturna vidu in

perseverantia

Ne veniens sugillet me. Similiter expoad Probam cap. 8, cm ait Judi:

sup,)licando

declaratur,

non minus

cem iniquum sp inlerpellando

flexit

ad audiendum,
,

qum

judicis obstinatio negantis oiiicium.

non justiti nec misericordi permotum

sed tdio

bominum verecundi movebatur,

ceret, sive cui famse.

ut jus ex oflcio dierat,

grali et violenti. Petit itaque, ut sibi jus officio dicat, et ita liberetur.

neque conscientiae cura

neque

qu-edam erat. Vidua et hic et alibi in Scripturis proponi solet velut cxhorlationis exemplum ad suscipiendum orandi studium ut nott August., epistol 121 cit., c. 26, et palet in Anna, Samuelis matre, et ill fili Phanuel, Lucae 2, et 1 ad Timot. 5, v. 5. Quid aulem, inquit August., in hoc operis gnre in viduis electum est , nisi

Vers. 3.

Vidua autem

Vers. 4.
fectu

non

potestatis, sed

tra oiiicium

Et nolebat per multum TEMrus, debon voluntatis, idque conjudicis, ulpole cujus est etiam non rogali
-

deslitutio et desolatio? Quapropter si se omnis anima intelligat in hoc secuio destilutam ac desolatam

quamdiu peregrinatur Domino, profect quamdam viduilalem suam Deo defensori assidu et intensissim precaiione cominendat. Hc ergo de causa viduae personam Christus inducit, dicentem Vindica me, id est, dfende me (non enim videtur hic sumi in significatione ulciscendi) de adversario meo, qui mecum litigat, et opprimit just itiam causse meae, opibus,
:

subvenire oppresse, judicare pupillo, delendere viduam, ut est Isaiae 1, v. 17. Postea autem dicebat Quia molesta est miiii ii.ic vidua, Vers. 5. vindicabo illam, id est, jus illi dicendo, liberabo eam ab iuvidi, ne in novissimo, Gntc, in finem, id est, assidue, semper ; Syrus, omni tempore, quo modo sumitur psal. 78, v. 5, et psal. 12, v. 1, veniens, id est, pergens miiii esse molesta, sugillet me, quod propri signilieat plagis lividum reddere; lue autem per metaplioram signilieat nialedictis obloqui, et famam ladere quod ultimum refugium esse solet mulierum quae passae sunt injuriam, vel cert tdio aures oblundere, quo modo intellexit Beda et August. lib. 2 Qtisest. evang., q. 45, et Epist. cit., c. 8.

, ,

, ,

1197

COMMENTARIA CAP.
. ,

XVIII.

1198

superatum. Nec aliud significari hic poiest

parabolae accommodatio
judicein nioverit
pellatio,
,

quando

Die ac nocte, semper, quotidi, omnique tempore.

Signilicantur assiduae et persvrantes preces.

exigii

ul

non

aliud

hune
inlerinl'a-

OppoDeus,

qum importuna

mulieris

nuniur aulem

non

tiinor

Dei, non metus, pudor aut

mutu, iniquus judex duc.iurque argumenlum minore ad majus

sibi

et
:

Iniquus

niia

hominum.
6.
:

Vers.

Ait.
Audite
,

Recilat parabol subjecit Domi--

judex motus importunitate precum viduae, quam per se contemnebat , lecit quod illa rogavit, vindicavit
illam ab injuria adversarii

uus Jsus

consideraie

attendue. Hortatur

ad atiendendain parabolae aicommodationem.

Lmqiitatis, phrasis Hebraica pro iniquus. Iniquum

judex

Deus autem qui justus est non movebitur perseveranti precum quas
;
,

assidue fundunt electi sui (quos olim diligens

elegit

enim se

ipse judicat, qui latetur se nec

Deum

nec ho-

ad vitam aeternam),

ita

ut liberet eos persecutioniini-

mines revereri.
Dicit, etc., dicat. Atlendite verba ipsius. Iniquus

bus impiorum

quas injuste patiuntur? Si eliam

,

quissimus judex

per importunitatem precum viduae

,

judex

dicit

qud succurret

viduae, viclus improbitate

quam non amabat

ret,

e adductus est

ut jus ipsi dice-

precuin ejus.
quae

Non enim prorss omnia attendi vult insunt judicis verbis; nempe et hoc, qud sucobtundalurque
ipsi

non mull magis Deus, justissimus judex, conlinuis precibus piorum quos maximoper amat e ad,

curret viduae ne continuant molestiam ac laediuin patiatur

,

caput
,

qud oraniis

in-

ducetur? Simile argumentum habuimus supra 11, v. 13 Si vos cm sitis malt , etc., quantb magis pater
:

stantia parit ipsi molestiam

molestia autem

extor-

vester, etc.

Hic iniquus judex,

ait

Augusiimus,

lib.

queat ab ipso justitiam

haec

enim ad explendam non qud acsed

quasi Deus mole;

Quaest. evang., cap. 45,

non ex
,

similiiudine, sed ex

ornandamque parabolam

dicta sunt,
,

dissimililudine adhibitus est

ut ostendei et

Domiper-

commodanda ad rem
stia

signitcatam

<nus, quant certiores essedebeant, qui

severanter rogant, fontem
diae,

Deum

aut taedio viclus aliquando petila concdt

justitiae

atque misericor-

remipsam praecipuam, qud judex iniquus

dicare,

statut vi-

cm apud

iniquissimum judicem, usque ad

,

duae votis satisfacere et ab adversarii injuria eamvin-

affeclum implendi desiderii

deprecantis.

valuerit perseveranti

motus perseveranti assiduarum illius precum.

7.

Procul dubio multm dissimiles sunt

:

Vers.

Deus
,

autem, qui justus

ait

est

judex,

iniquus judex et Deus

tur,

omnis jusiiti dux, quod

Theophylactus. Ex verbis

in eo tamen convenire ponunqud non statim exaudiant quasvis preces, sed

,

iniqui judicis interthanc conclusionem, sed inlerro-

diffrant exaudilionem

donec assiduae evaserint

ille,

et

gando pronuntiatam
id in

qu magis moveat
possit
,

q. d.

An
Deo

persvrantes preces. Sed quia iniquus

stitiae et

odio ju-

cujusquam animum cadere

sit.

ut id de

conteuiptu supplicis differt

nec

nisi victus
;

sentiat? res plan absurda

invilus, et quasi coactus, aegr

tandem succurrit
,

ar-

Non faciet vindictam electorum suorum, non

dicabit,
diligit
,

vin-

guiiur

persvrantes preces
,

quae valent apud ini,

non

liberabit electos suos (quos singulariter

utpote quos ante mundi constitutionem eleinjuriis

gerit

ad beatitudinem aelernam), ab
,

quas pa-

quum judicem plus apud Deum valere majorisque apud Deum esse etficaciae tum quia Deus judex justus cm sit, jus nemini negat (justus Dominus, justi,
,

tiuntur

violenli

qu opprimuntur ab impiis.
voluntatis, acsignan,

tiam

diligit,
,

Psalmi 10 v. 8)
,

tum quia amat supplices

consilio,

Fidles

omnes, quibon.c sunt

suos

et

bnigne

sponl

libenterque succurrit eis

ter qui jusiiliae causa persecutionem patiuntur

ele-

nec

differt, nisi cerlo utilique

e inter

alia

ctos se esse, merito persuadere sibi debent.

ut in oralionc persvrantes coronet.

Clamantium ad

se, loto animi affectu

orantium pro
,

sui liberalione, ut liberenlur persecutionibus

tri-

De illis, super illis. Sensus est Sed semper longanimem se praebebit semper patienter feret ut ab
:

bulationibus

injuriis

quas

auctoribus impiis

ini-

impiis opprimantur,

semper

differet ut exaudiat et

micis suis

patiuntur. Clamore non qualescumque

,

vindicet supplices? In

sed vehemeniissimae

ardentissimae
,

et ex

maximo

pres ex Syro

eumdem sensum vertit interEt protrahet spiritum suum in eos ?

35,
v. 21,

animi dolore affecluque profeclae

lur
:

preces signifcan-

Similis est locus Eccles.

22
et

Oratio hu-

quemadmodm, psalmi 33
Dominus exaudivil
eorum
eos, et

v.

18

Clamaveruni

milianlis se nubes penelrabit , etc.,

Dominus non
,

jusli, et

ex omnibus tribula-

elongabit, sed judicabit justos, et faciet judicium

fortissimus non habebit in
illis

et

tionibus

liberavit eos.

patientiam

quod po-

Vers.

G.

Ait

hanc accommod
judex
pius erga

iturus ad propositum
in

autem Dominus, similitudinem Audite quid

:

ciet vindictam electorum suorum, id est, non vindi-

iNiojyiTATis, id est, iniquus,

quia scilicet im-

Deum, impudens
suo, dicit,

administrans iniuitu

justiliae,

homines, nec justitiam sed pro commodo vel

vindicabil illani
:

incommodo

nempe qud

seu liberabit violenli qu premuntur fidles quos ille non aversatur ut ille judex sed ab aeierno eligendo dilexit. Cgamanthjm ad si:, id sl, non simpliciter roganlium, sed ex toiis animae visceriL^s
cabil,

et electi,

precandi scilicet assiduitaie ac Ledio viclus nani hoc solm in verbis ejus attendi vult. Vers. 7. Deus autem, qui clemens est, qui propeusus in oppressos, qui tons justiliae ac misericordiae, qui precum assiduitate non obtunditur, sed delectatur ul occasioueiu liabeat cit subveniendi, non ia-

clamantium |pro liberalione, neque tanlm singuls diebus, sed die ac nocte; quo veliemenlissima' el
perseveraniissimae preces significanlur nam singula verba spirant emphasin, et argumenlum minori ad majus poli indicant. Et patientiam habebit in illis;

Graec, super illis; id est Semperne longanimis erit' ac palienter feret injurias eorum, differondo libra:

, ,

1109

IN

LUCA.M
praecipuis malis, ut
tali
,

1200

slrenium, simililer ut hic, est Graec, non tonganimiler

agel super
illis,

minimum

finii vit

eorum mor,

non (Merci vindiclam eorum

Evangelio inlerrogalio
est,

ultra

cum

persecutiones erunt

omnium

acerbissimae

modum. Porr
hic
(inita
, ,

in

deniin

cl suiiimae Iribulaliones,

maximque necessarium

erit

quae etsi

secum suam
ei

aferat responsio-

ncm

diserte
:

lamen Dominus

respondet sequenti-

incumbere conlinuis orationibus ad evadendum mala, quod notai Theophylacius.

Putas
,

bus verbis

Graec

num.
conjunctam
,

Dico, cerl dico, afhrmo vobis

q. d.

Non

habebit

Fidem,

cum

liduci et charitate

quae

palientiam super

illis,
,

sed pro re cert habete qud

ad orandum et in oratione perseverandum excitet, ob

oculos posit misericordi et veritate promissorum
Dei. Merilb sermoni de

Cito

cc'.eriter

brevi.

Non

intedigit citb

quamoniitti,

primm

voluerint et oraverint

eum

vult

enim pr-

oratione,

sermonem de

fide

tes esse constantes et persvrantes,

nec

connexuit, ait Theophylactus, quoniam omnis oralionis

eliamsi non inox exaudiantur, tribulationibus perdu-

fundamentum ac
paucis invenielur.

basis est fides

,

etc.

declarans intfides in

ranlibus

id

enim supra versus primus

:

et tola haee
est,
fit

rim, paucorum fore tune orare

quandoquidem

parabola docet

sed citb

dicit,
;

pro eo quod
id

primo

Ad eumdem modum
:

Augustinus,
,

quoque tempore opporluno

enim

cit

quod Deus

serm. 56 de Verbis Domini

prit
:

Si dficit fides

oralio

lam

cit

fit

qum

fieri

expedit.

Non

differt

quis enim orat qui non crdit?

;

Ex

fide oralio

more hominum, quasi parm

diamve
congrui

faveat electis suis, aut

nascitur

ex

fidei

magnitudine

et constanti perseve-

quasi tard aut aegr exerceat justitiam misericor;

rantia oralionis.
In

aut qud praeterire sinat aliquid temporis

sed qud consilium ejus
sit
,

terra?

in

hominibus? Qu interrogations
Paucissimi erunt

figura,

ut electi per

raros
lacius

dicit lune
;

inveniendos fidles, inquit Theophy,

tribulaliones

exerceanlur

in

virtutibus, charitalis,

q. d.

qui fidem servave-

patienliae, assiduae oralionis, etc.,

Mox ver
, ,

ubi adest

rini illibutam, qui perstiterinl in superioris temporis

vel

primus

illius

temporis articulus

quod ipse sa-

affliclionibus

nec ob liberationis dilalionem

def'ece-

pientissim providenli su statuit

tanqum opporsuis
,

rint fide in

Deum

et oralionis constanti.
Filius

Pauci
di-

tunum
differl,

et

utile

liberandis electis

nihil ulira

eorum qui tune vivent, quando

vin instructus potestate,

hominis,

mox promptum
secretum

et praest est ejus

auxilium

venerit

ad redimendum

et

si

in

consilii ejus
,

penetrare liceret, vide-

perfeclque liberandum

et in Dei

remus qum cit succurrat et ne uno quidem momento temporis tardet. Jam hinc infert Salvator quod initio nos docere siatuerat semper orandum et
,

pore

qum anima assumendum

electi, et
;

electos

regnum tam coromnes, judiill

cabuntur

redemptione liberationeque

ac

regno Dei digni

plerique miser peribunt ob deser-

non deliciendum, exemplo viduae, quia veniens veniet Dominus et non tardubit, Habacuc2, v. 3, si nos in
oratione perseveraverimus.

tum

fidei el orationis
iis

remedium. Neque enim salus

patienti ac longanimitate
lortiter

conlinget
veini

qui non exemplo viduae indesinenter oraet

Atqui dicet quis

Quid

Dominum,
,

magn

opus

est in

oratione perstare,

quandoquidem non

exspectaverint

perlY rentes intrim

mala
,

ante tempus opportunum Dominus auxiliaturus sit?

Respondeo qud nullum lempus opportunum Dominus

statuent., juvandis
iis

dm nem

adventu suo ad clamorem eorum respiciens

calamitali allictionique

fi-

eorum imponat. Fidles

qui noluerint oralioni invigi-

ergo paucos dicit futuros sub adventum

suum

glorio,

lare.

sum, paucos, inquam, non respeclu infidelium

8.

Vers.

Veniens

cm

venerit

scilicet in die

su, de qu supra, 17, v. 24, ad vindicandum electos

quod semper locum habet, sed pauciores qum praecedenlibus ab humili suo adventu lemporibus. Nam et alibi
de novissimo tempore
:

semel omnes, ab
nibus
;

injuriis

inimicorum,

et malis

om-

Surgent, inquit, pseudochrisli

et prodigia,

nam

intrim singulos vindicat seu librt

et

pseudoprophet, et dabunt signa magna

tionem quam petunl? Quo sensu dicitur Eccl. 35, Dominus non elongabit, sedjudicabitjustos, et v. 22 faciel judicium ; et fortissimus non habebis in illis patientiam. Respondet autem Christus interrogationi
:

pra
in

42, et Matth. 24, v. 25. I.weniet fidem seu in hominibus? qu interrogalionis figura fidei raritatem significat, ut Theophyl. nott ; non tamen omnimodum interitum, quasi tune Ecc. 12, v.

terra,

su

cito faciet vindiDico vobis, Vers. 8. ctum illorum, eos malis omnibus liberando. Non qud statim eis precantibus subveniat sic enim periret precum perseverantia, ad quam hortatur ; sed quia ne momenlo quidem tardt ultra arliculum temporis, quo recta ratio, id est, justitia el veritas Dei diclaverit esse subveniendum. Sed quia, ut Aug. notai,
;

clesia fidelium

perilura

sit

quem perversissimum

esse sertsum docet Aug., lib. 2 contra Gaudentium c. 6. Nam Donalistae ex hoc loco probare conaban-

serm. 36 de Verbis Dom. cap. 1, si fides dficit, prit etiam oralio, et maxime oralionis perseverantia, hinc
Christus adjicit Verumtamen Filius iiominis veniens, ad faciendam vindictam, seu ad liberandum simul et semel electos suos ab acerbissimis, quae tune erunt, tribulationibus, et quae maxime poscunt ut assiduae
:

idem Aug. duplici sensu hoc exponere solcl vel de fide formata per charitatem, nt hoc dicttim sit propter iniquorum abundantiam bonorumque paucitatem juxla illud Domini Quoniam abundabit iniquilas, refrigescet chai i tas multorum ; vel de fide perfect, qu montes transleruntur, atque ita difficile est in hominibus, inquit, ut in ipsis quoque adniirabilibus sanctis, sicut in ipso Moyse, inveniatur aliquid, ubi
tur, apostasiam totius orbis factam esse. Itaque
;

trepidaverint, vel trepidare voluerint; talis enim fides efficacissima est ad orandum, et impetrandum. Utrum-

oralioni vacent, putas, Graec, num, sive, utrm, quo niodo saep sumilur illud, putas, in Scripluris, ut su-

que sensum

Iradit

lib

postrenium loco

cil.

de Unit. Ecclesiae cap. 15, conlra Gaudentium, et latis,

, ,

1201
ita ut in
cti,

COMMENTARIA CAP.
errorem inducanlur,
v.
si fieri polcst,

XVIII.

1202

etiam ele|

ob superbiam cert menlisquc lumorcm. Verisimile

est hos

Matlb.24,

24, ubi et de charitate

:

ait,

quemadiniquitas

Pharisos fuisse

quibus familiare erat pro-

niodm

hic de (ide

Quoniam abundavit
:

pter externa queedam virtulum opra justos se reputare.

refrigescct cliaritas
rit

multorum

qui

aulem persevcrave,

usque in finem

hic salvus erit

,

Matth. 24, v. 12.

dicit

Et, propterea.
Aspernabantur, despiciebant
se ceteros, alios plerosque
prae , contemnebant omnes, tanqum inju-

Et Pelrus aposlolus

nonne venluros
qui

novissi-

mis diebus in deceptione illusores, juxta proprias concupiscentias ambulantes,

negaturi

sint

futurum

stos, peccatores, et long alienos

ab c

justiliae

laude

quamvis instanlem,

Filii

hominis ad judicium advenpromissio aut adventus ejus?

sic persvrant

qu

ipsi excellrent.

lum
ab

dicentes

l'bi est

Parabolam. Sive res gesta

fuerit

quam
,

novisse

ex quo enim patres dormierunt, omnia

initio

potuerat ipse cordium cognitor Jsus

grati

sive

exempli

creatur? Sub judicium igilur peribit paula-

conficta

parabola

dicitur

quemadmodm
inter se

tiin fuies, et

minuetur fidelium nuinerus,

ita

ut pauci

superior. Vide supra, v. 1, et inlra, v. 14.

fuluri sint Filio

il 1

hominis apparente, verm insignes

Vers. 10.

Duo
,

iiomines.

Duos homines

illustresque,

non tantm

fide,

verm etiam

(idei

confert Jsus

qui

cm

anibo pietatis studium orando

confessione et perseveranti in oratione omnisque

gencris virtutibus. Hos hc admonitione praemunire

prae se ferant, long

tamen dispares sunt.

,

Ascenderunt seu ascenderant

in

templum
Isaiae

quod
v.

Chrisius voluit ne lurbarentur aut scandalum palerentur,

notum

est

in

monte situm

fuisse.

cm

visuri essent plerosque, cedentes malis

Venite et ascendanws ad montent Domini.

et rect in

Deum

fide

verque pietate dficientes.

,

Ut orarent
quenlandum

Deum

ob quam solam causam

infra 19, v. 46.

fre-

Hos denique

Filius

homiiiis

adventu suo
,

malis

est

templum, quae domus

orationis est,

omnibus
ejus voti

eripiet vindicabitque

et
:

compotes reddet
Advenial regnum

ut alibi Salvator

monet

quod

loties iteraverant

Pharis.eus, justum se esse persuasus, et sanctitatis

tuum, caeteris omnibus perditis et ad gehennam damnatis.

opinione lumens.

Publicanus

Vers. 9.

Dixit actem, quodam tempore.

;

peccatorem

multis peccatis obno-

xium
hanc

se esse agnoscens. Vide quae diximus supra de

Et, etiam

non tamen necesse

est intelligere,

publicanis.

parabolam eodem tempore dictam quo superiorem.

Vers. 11.

Stans. In
,

illo

templo veteri

fer
locis

Ad quosdam, monendos
superbiam retundendam
ut nocivam
,

et corripiendos,
:

eorunique

moris erat stare

quod ex pluribus Scripturae

in faciem procideretur,
,

quam frquenter damnt maxime quaeque plus aliis passionibus mentes hominum vexet humilitate contrario com,

manilestum evadit. Nam, quanqum aliquando, nune

in

genua, nunc etiam

tamen
reli-

quia non poterat id

esse continuum
,

quamdi
,

mendat.

gionis officia durarent

stabatur fer viris

cm

Qui
ipsis

in se

confidebant, persuasos in seipsis, qui

sibi

commodilas sedendi nulla

rgi sedes erat.

esset, ubi solis ponlifici et

fieri

persuaserant. Graec plus aliquid est quin confi-

Caeterm
,

potest ut hic noietur

dere; unde
vertit certus

Rom. 8

v.

38

sum, quod

alii

verbum persuasus sum. Quod au,

interpres idem

Pharisaei arrogantia

quasi jure ac

merito suo cura

attollentis.
,

Deo colloquentis

et
,

vultum
et

in

clum

tem

dicitur, in se,

non

ita

intelligendum est, qud

fi-

Nam

humitis viri est

:

aspectu humiliari
et habita et gestu

inquit

duciam suam

in seipsis collocrint, sed

qud apud

se

Theophylactus
aguoscitur.

hic

autem

superbus

confisi fuerint, seu, ut loquitur Syrus, in animissuis.

Tanqum justi, ad verbum, quod

bit et

suntjusli. Itascri-

Apud
ad stans

se.
;

Id

Syrus

pro secrelb acceptum refert

,

Syrus

qui confisi seu persuasi animis erant

rectis Lalinus

pro in animo
orabat;

seu corde

qud essent justi, hoc est, qui sibi justi videbantur , quod habet Augustinus, serm. 56 de Verbis Domini.
Justi, id est, peccatis vitiisque

suo acceptum, jungit

cum

nam Graecum

ambiguum

est.
,

immunes

et

convervel

Orabat. Haec erat ejus oratio

loquebatur in corde suo.

orationis loco haec

salione sancli. Subaudi, quales rever

non erant,

serm. 56 de Verbis Dom., c. 1. Cm ergo docuisset Dominus oraiionem esse debere perseverantem, nunc ut doceret esse debere humilem, Dixit au quosdam, Pharisseos videlicet, Vers. 9. de superbi maxime nolabiles, qui in se confidebant tanqum justi, supple , essent , ut Graec additur, id est, qui confidebant seu confulonlcr sibi persuadebant se esse justos; nam Graec est, persuasi in seipsis, id est, qui sibi persuaserant, etc. Et aspernabanti h c eteros, tanqum injustos, arbilrali videlicet se solos ose justos. Superbi enim vult esse singularis, perverse appetens id. quod Dec- maxime proprium est, ut scilicct unus omnibus excellt, de quo August., Mb. de ver Religione, c;ip. 15. Et ha:c est causa cur supeebos Augustinus communiler per

unicornes

intelligat.

mine
quis.

Pharisaei praeferebant

Hanc superbiam etiam ipso notanqum separati reli,

hos ergo dixit parabolam istam; quae l'or lassis res ver gesta fuit, sed ad hoc proposita , ut inde tanqum ex parabola aliquid simile pro omnibus orantibus eliciatur.

Ad

Duo homines ascenderunt in temVers. 10. plum, tanqum in monte situm ut isto corporali ascensu monerentur oraturi , mentem simul ad Deum elevandum esse, cm orationis non poslrema parssil mentis in Deum elevatio. Unus Pharisus , opinione sanctitatis suae lumens, etalter publicanus, peccator publions, et agnoscens se esse talem. I'iiaris/eus stans, superbe et arroganVers. 11. quasi jure suo de propii jusliti cum Deo dis ler
;

, ,

, ,

1203
Gratias ago
tibi,

H
laudoque
te
,

LUCAM
omnin
pia meditatio est, reputare
,

120*

ouia
;

qud

non

quantum

Deo

sum, lu grati, tuoauxiliopraeservatus

sicut c-eteri

acceperis

ne
sed

Dei beneficentia
se

tu

ingraiitudine

hominum, seu, ut Latine loquaris, homines.

obruatur
alina vi

quidem criminibus peccatisque

,

Raptores
rapientes.
Injusti
,

qui sunl raplores

rapaces

absolvere

alios

aulem omnes onerare

lemerariae
,

atque arrogantis
fraude dolove alina sectantes ac
reli-

amim

ac superbiae est
sit
,

facientis

ut et ipse sceleratus habendus

quamvis illorum
nihil in

quae

nentes.

commemoraverat criminum
:

ipso rejustitia

sedisset

superbi
,

nempe destruente, quod

Paulino

Adulteri

subaudit

et

ctera;

nam quibusdam
et

aedifcaverat
epist. 58.

auctore

apud

Augustinum

criminibus enumeratis, reliqua intelligenda relinquit.

Sentit
reliquos
,

homines sceleratos
hos
,

criminibus
Vei.ut etiam nie publicanus
,

obnoxios esse
ipse

illis ,

alios aliis

quibus qud

qualis est etiam hic

,

publicanus
caeteris,

immunis

sit

Deo
ipsius

gratias agit.

Porr an Deo
vitiis

quem video praesentem

scilicpt

unus

scilicet

ex

gratias agat,

qud
,

munere

nominatim raptor
,

et injustus.

Graec est aut

sceleribus et

etiam sicut hic publicanus

servatus fuisset

non sum. Syrus,

quibus non valuisset solis liberi

neque sicut hic publicanus

scilicet

sum. Non
publicano

suff'ecit
,

arbitrii sui viribus

cavere et abstinere, incertum est

magis verisimile

huic generatim praetulisse se caeteris omnibus

nisi

fit

ad hujusmodi

scelera cavenda

sum

non agnovisse alium qum generalem Dei concurnon taraen grata est ipsius gratiarum actio.
:

sumpto

in

exemplum
,

praesente

magis

intumesceret

et

despecto in corde suo tanqum

,

Inprimis quia falsa est

manifestario peccatori se praeferret

,

ratus per rei

quippe qu peccatorum

numro
peccet
,

se eximat,

cm

evidentiam id se merit posse. Quasi enim veritus ne

inter preces ipsas gravissim

ii

quando etiam

Deus neget quod dixerat

de proximo sumit exem;

qui sanctitate excellunt

adliuc peccatis

plum
digito
:

agnoscere debeant multis se

quo innocentiam suam probet

et

tanqum
et

esse

obnoxios, et sic Deo gratias agere, ut orent quoque

publicanum ostendens, quantum inter se

illum intersit,

Dimitte

nobis

dbita

nostra.
,

Deinde

quia verbis
bilis

superbi

agnoscens Dei dona et gratiam

illis
,

Deum jubet animadvertere. Intoleracum temerario judicio conjuncta.

reips placet sibi in

,

non secs ac

si

seipso haberet
,

et diligenti
sibi

su assecutus esset. Tertio

quia non solm

ob

ea placet

verm etiam magni

Quanqum enim publicits notum esset hune publicanum esse et iis vitiis obnoxium quibus soient publicani, tamen cm in templo orantem et reli,

se facit atque extollit

gionis officio

non tam Deum laudans qum seipsum,

vacantem conspiceret
,

sperare debebat

specie gratiaejus
set
,

rum
quai

emendationem
ut

qud ideirc ad templum venispeteret peccatorum

,

aclionis ad se

laudandum abutens, idque, quod

vilae

tum et amplius est , cum aliorum contumeli. Aliis enim omnibus se praefert, neminem sibi similem
ducens
,

Deum veniam
,

promisse
;

emendatione

prout ver res se habebat

sentire
,

ac
se

se solum
,

purum

et

mundum

proinde melis de
illi

illo

nec perinde

facile

alios
,

omnes
praeferre
si
,

multque minus

contemnere eum.
,

sceleratos

et gravibus criminibus

obnoxios

temer
inquit

atque injurios judicans.

Omnin enim

Qud
inter

sincre

Deo

gratias egisset

cognoscens se

Dei grati, sine meritissuis, sceleribus quae passim

Theophylactus

si
,

credidisset

qud per gratiam

alios
,

homines rgnant praeservatum

peccatori
praesenti,

fuisse

non

in-

ii

haberet alina bona

non contempsisset
attinebat.

consultsset

sed

misertus

ejus

siderans qud etiam ipse aequ nudus esset, quanfuisset

,

conjunctimque

ti

lm ad suam virtutem
tibi

Deus, gratias
adulter
,

ago,

Qud si dixisset quia non sum raptor, injuslus,

i
:

cum
,

eo orsset.

Vers. 12.

Jejuno
,

jejunare consuevi.

Omnia

fuisset agnoscentis

Dei beneficium

atque

superbiam spirant

tanto studio,

nunc

vitia

aliorum

suam

serturus; nam sublimitas animi etiam in corpore simililudinem operabatur et operari solet h^ec apudse orabat, id est, haec loquebatur incorpore suo cum Deo nihil enim orabat Deo, prout oratio postulationem significat, ut nott Augustinus, serm. 36 cit. Deus, gratias ago tibi, quia non sum , per tuam scilicet gratiam praeservatus (nemo enim veraciter agit gratias alicui , nisi agnoscat ejus beneficium), sicut cteri hominum. Diceret saltem, sicut multi homines. Quid est, sicut cteri hominum, nisi, sicut omnes prter me ? Ego juslus sum, cteri peccatores, prout hoc extendit August., ibid., quibus in verbis multipliciter peccabat. Primo, quia verbotens agens Deo gratias, reips sibimet placebat in donis Dei quod in viris etiam bonis superbiae germen esse solet. Secundo quia non solm sibi placebat, sed etiam cae;
; ,

illa

omnibus se cum quodam contemptu praeferebat, adeque sub specie graliarum aclionis laudabat omnis aulem qui se exaltt, etiamsi vera dicat, offendit,
leris
:

juia lals

ut Ambros., serm. 3 in Psalm. 118, v. 5. Tertio, se peccatorum numro eximebal : nam

verba, raptores, injusti, etc., vim habent enumerationis omnium vitiorum, etiam superbiae (pauca enim tangens, reliquit reliqua); cm tamen illa destrueret, quidquid reliqua ejus justitia aedificaverat, ideut ait S. Paulinus, epist. 58 apud Augustinum que falsa fuit haec oratio. Quarto addit, velut etiam, seu qualis est etiam, hic publicanus , unus videlicet ex illis caeteris raptor et injustus. Nam eum tanqum digito ostendens, jubet Deum animadvertere, quantum inter se et illum intersit. Qu in re continetur intolerabilis superbi, cum temerario judicio conjuncta superbi est enim insultare peccatori ut nott Aug., in Psalm. 93, et insignis temeritatis, hominem condemnare , externo gestu pnitentem. Cm ergo se laudsset qud declinsset malo, nunc ul tenus enumerat, quae fecerit bona ut utrinque se justum ostenderet Jejuno bis in sabbato, id est, quque Vers. 12. Pharisaeos autem secundam et quintam septiman hebdomadae diem jejunio dedicsse tradit Epiphan., ineleeSiaeresi 10. Dcimas i>o omnium qvx. possideo
,
:

1205

COMMENTARIA CAP.
virtutes,
,

XVIII.

120G
ipsius

nunc suas
riqtie

enumerantis. Postquam cnim se

iis

illam

ad

suam
,

potis

qum ad

Dei laudem

ipse laudavit

qud iinnuinis ossct ab

quibus ple-

inslitulam

honiinum
,

laborant viliis; jam virlutibus,

laudat
se
,

quae

praecipua est

quoddiximus; sed nullam pelitionem , non pars. Nihil ille petit Deo
,

quibus emineat
parte aequ

ut in ulrqtie justilia
,

remissionem peccatorum
haec vita justis
tur,

vel
,

illorum

sine quibus

venants
,

se esse declaret

et in
,

decli-

non ducilur
:

non augmenlum virtunec opus majore Dei

perfectionem deesset.

nando

malo

et in l'aciendo bono.

Jejunio
,

quod

non perseverantiam

dicas existimsse se virtu,

universa Scriptura tantoper

eommendat

ut utile

tuin

culmen esse assecutum

,

ad macerationem carnis
.

et

orationem

corpus casti-

grali habere

ut cui nihil ad
et

u e soleo,

ait, bis.
iis

Tanqum superbus
diebus quibus omncs juxta
statuta

inflatus reprehenditur, ait

,

Auguaddi

Ris

non lantm
aut

siinus, serin.
gratias

36 de Verbis Domini
,

non quia Deo

sibi

legem
diebus.

majorum
id est

jejunant

sed

biuis

agebat

sed

quia

velut

nihil

cpiehat.
,
,

In sabbato
liebdi

bebdomad unquque.
,

Nam
die.

Vers. 13.

Et

pro

at.

Syrus den

quod

est

mada
,

sabbato incipiens

et
p-,

iri

sabbatum

autem.

desinens

sabbatum bic vctur

accipuo

A
velut

long

emins. Non long Pbarissro, quippe

,

Dchus no, dcimas dare consuevi omnium QU/E possideo non solm frumenli vini, olei, quorum
;
,

quem

Pharisaeus baberet in conspeclu

cm
;

dicerel

etiam hic publicanus, supra, v. 11

sanclis.

sed long ab

dcimas vulgus appendit; sed

cyroini

et
,

menthae, nelhl,
23)
;

allari el locis

Et forlass non longis qum

in eum locum eum locum ele-

(de
,

quibus Mattb.
,

23

v.

quih eliam
etsi

Pharisaeus
inciderat
,

sed

Pharisaeus fortuite

ovorum
fructus

lactis

casei

piscium.
,

Quae postrema

publicanus ver studios

fructus terrse

non essent
,

sed qui

fruclus aquae aut

gerat indignum se reputans, qui propis ad sancta

loca
,

fructuum

tamen

integriorem

legis

in

quibus Deus velut praesens coleretur, acce-

observationem profitebantur, etiam haec omnia deci-

deret. Cordis conscientia

eum removebat,

pietas appli-

mabant

quod

docet

Arias
et

Montanus

in

bunc
aut

cabat,

ait

Augustinus.

locum scribens. De horum

similium observalione
,

Pharisaeus hic sibi gratulabatur

non de

legis

Nolebat, non audebat, pudebat. Nec oculos, phrasis Graeca, pro,

vel ocutos.

mandatorum Dei sunt jam inde

,

intelligens

qud ea quae praecepta

,

Ad coelum
atria

id est,

sursm, ubi Deus, sive clum

(aperta

juventute observaverit sed qud non contentus, mulla ? ibi ipse postea indixerit, ex animi sui certo consilio ac studio, quae ex lege lacre
iis
,

sethereum intelligas
templi),
sive

enim

sub dio
,

erant

sanctum sanctorum
,

ubi Deus
;

super Cherubim

sedens
,

sive

utrumque
,

nam

et

non teneretur

verm ex abundanti ad
,

sui perle

sanctum sanctorum
de< livi sitis.

superius erat atriis

in montis

ctionem susceperit. Et

quod Theophylactus nott

,

contra adulterium quidem

;

cujus fecerat mentio deliciis

Levare

memor qum
,

variis atque indignis

,

modis
,

nem, gloriatur de jejunio

lia
:

enim petulan-

Deurn offendisset. Ut aspiceretur

Augustinus
comcientia
,

non aspiciebal
:

ait

contra rapinam ver et injustiliam, profert da

respicere sursm non audebat

premebat

<

tionem decimarum

<tm, inquiens, contrarius

<

omnium quae possidebat Tansum rapinae et injustiti,

:

spes sublevabal.
,

Pharisaeus juslum se

esse persuasus

et suo se jure colloqui posse et

eum

ut etiam

quse

mea sunt expendam.

,

De horum
sit

Deo

fidenter

manus

et

oculos attollebat in

igilur exact observalione

ut in quibus siia
;

vilse

clum.
Sed demissis
di
in
,

perfeclio

Pharisaeus hic sibi gralulatur

et

gratias

terram oculis
percutiebat

omni eum verecun-

quidem
vitse

agit

Deo

ut qui auctor
,

ipsi

fuerit ineundse
,

et humilitate
sibi

manu

pectus suum

ade perfeclae

sed seipsum laudat

,

ut qui
,

non
qui

conscium se

multorum agnoscens peccatorum.

quod
ait

tantm peccatoribus

sed et

aliis viris

bonis

si

Pectus, cor videlicet,

Theophylactus, id est,

essent, melior ac superior esset. Haec igilur Pharisaei

voluntatem

quae adinissorum
,

criminum

ipsi

origo

coram Deo
actionem
,

oratio est

contirrens

quidem gratiarum
,

fuisset et causa. Percutiebat

prae contritionis velie,

quae

una

est orationis pars

quanqum

menti

tanqum pnas de se exigens

ostendens

mosynas vidclicet erogando ut ugust. in Psalm. 440. Neque enim omnium omnin rmim dcimas
,

propri dictas sacerdolibus dare lonebantur. Observt autem idem Augustinus, tuin illit serin. 30, tum
lib.

altari et sanclis locis, conscientia id oprante, qu agnoscebat, seper dissimililndinem morum long esse Deo, et salute, nolebat, quia non audebat, nec oculos

ab

de Spiiitu

el

Litter,

cap.

13,

Phrisaem se

quidem ADCLUMLEVARE;mult minus aliudquidpiam u'dacius um Deo lacre, quod Cyprian. de Orat.

omnin Deo poliisse, tanqum soilieet nihil Deo mriagerct amplis, sive ad peccati cujuscumque remissionem, sive ad conservaudam, augendam perficiendamque juslitiam. Unde recl loco quodam Ambr. PfeariMBu arrogaus in
:

tanlfim laodsse, nihil ver

imiiiic in iniiio ascribit

;

oculos iinpudenliae

sei>

verecundiae allollere ver percutiebat pectus suum, ut

;

acians iniiocenlise, praesuniptor gloriae exprobrater msi icwiita (t'orl miseria-)/ pra'dieator
|>rt'ce,
j

peccata inis inclusa testaretur, juxta Cyprian. ibid., ut ea conlererel, juxta August. in Psal. 31, lunsio enim peeloris , inquil oblrilio cordis esl ; denique cvidenii pulsu occultum castigaret percatnm et se
,

sui, eriniinalor alieni,

qui

DTBgfcl

rorivcnirel (id esl,

dbitant suis mrita pweertt) qnm rogaret Deum. Veks. 13. Et publicanus a longe stans, id est, long

BStgWM, ju\la eumdem , serm. 8 et 30 de Verbis Domini. Haec eniin omnia importt peeloris tunsio, quam nalura pn'nitentes docuit, tum Judaeos olim, tum deinde Chrislianos, ut palet inlra, cap.
rtfinad

1207
quod ptugis dignus
discipulis suis
esset
,

1rs

LUCAM
conjunctione, legunt
biojA/./.'.v,
,

1268

ail
,

Eulhymius. Commendat
,

aiunlsenonintelligere.iNonnulli Graecicodices, omiss

>.

Clirislus

non solm huinilitatem

signa
huinilhalis

xetvoc, id

quod, subauditoadverille
;

verm ctiam
nitentiae.

gestus

et

ac

p-

xeilhur potis mxlmagis qum

ad

quem
ille

modum
et

Syrus transfert, magisseu amplis qum

Propitius, placalus, esto miih pixcatori, vilissimo,

l'harisus.

Adbunc modum, magis qum

ille, legit

Au-

rendue mihi peccata mca multa

ulitur verbis, et

magna. Paucis

gustinus pluribus locis, epistol 80 adCasulanum, ser-

pen

solis

duobus, quorum uno pecpej.il.

mone 30 de

Verbis Domini, bomili 4i, inter 50,

ii8,

cum

calorem se confitelur, altero veniam

brevis oralio
,

Verbis

Paulino, epistol

inter Augustinianas.

Ab j//oaulem,

nec enim
v. 7
;

multiloquio

demulcctur
:

seu magis aut potis

tur, et

qum

ille,

Euthymius interpretaqui se adeb condemest

Ueus, Matth. G,

sed personae congrua

soient

non ?7/e,subjiciens: Siquidem quiseseidebjustifi-

enim qui magno animi tenenlur dolore simul et pudorc, qu duo semper conjuncla sunt, ubi est vera
peccali agnilio
,

caverat, naverat,
tio

Deo condemnalus

est

et

Deo

justificatus est.

Non enim

comparanec

non muhis
,

uli

posse verbis
;

vocem
rbus
;

propri dicta, qu vel justitia vel injustilia utrique

differens, denoletur
juslus,
;

reprimente tum luclu

gravis, digna et

lum verecundi

sed

communis, sed gradibus

quam
,

peccatores

omnes imitemur

nam

enim Pbarisaeus tant cum arroganli

nec pu-

hoc consilio
est
;

haud dubium Christo nobis propo,

blicanus post tanlae humilitatis et pnitentiae argu-

sita

qu

publicanus pnitens
praefert se aliis
,
,

non confert

menta

injustus, pronuntiari potuit

sed comparalio

miltque minus
et quasi solus

sed secum manet

:

est impropria,

quia scilicet Pharisceus specie solm

peccator esset

de se solo loquitur

extern et opinione su, publicanus autem rever ac

non

se laudat aut excust, sed deprimitet peccatorem

,

Deo
sed,

propitio justificatus descendit.

juslitiae

Ille

varia

comme-

conlilelur

null

re

magis

animum suum

lorqueri

moraverat

opra, quibus assidue incumberet,

ill
;

declarans,

qum qud Deum offenderit, nec quidquam

,

ut Paulinus ait, epistol

58,

quod justitia

aequ opt.ire

ac ut sentiat placatum

ac proinde

dificabat, superbia destruebat

hic divin implorat

veniam

et

gratiam Dei, omni

cum animi

corporisque

misericordi exaudilus est, et, accepta peccatorum

demissione, suppliciier petens.

Vers. 14.
ter

Dico

remissione, ex peccatore juslus redditus. Nihil enim

ei

vobis. Fert sententiam Jsus in-

defuit ad peccatorum remissionem obtinendam,

duos

illos

oratores, declarans uteretulriusoratio

non peccatorum confessio, non dolor de offenso per

peccata Deo, non satisfactio, prae verecundi quasi
subtrahentis se conspectui Dei, et
exigentis.

Dei majestati acceptior fuerit. Dices non

Salvatore

rem gestam
loco.

narratam esse, sed fictam, exempli

facile fieri potuisse

pnam

seipso
et si-

Respondeo

fuisse

rem gestam,
fuisse intelli-

Nam
?

propositum
alina,

vilrc
si

emendand,
illo

Jesu cognitam, e qu omnia nssct scienti. Sed

gnanter restituendi
quis credat
<

^pus

foret, defuisse

non

fuerit res gesla,

lur,

tamen hujusmodi
fieri

Mine Augustinus sermone

30

Quid

gondum d
biicanis,

quae facile

poluisset, neinpe, et

miraris

si

Deus

ignoscit,

quando

ipse se agnoscit ?

Pharisaeis, solitis
vitae

de

vitae

sanctimoni gloriari, et pu-

et Paulinus, epist.

58

Ille in

corde contrito su ac-

gnre infamibus, non rarum fuisse

cusator,

accipitur,

et

oblinet veniam de confessis

morem

orandi e ratione

Deum, qu dictum

est.

Qui

peccatis, propter gratiam humilitatis, sanclo illoPha-

mos eliam quamvis non fuisset, cert Salvator, positis iis quae narraverat tanqum ver gestis, sententiam dicit uter eorum qui sic orare poluissent, foret
Dco
gratior.

risaeo (qualesJudaei sanctisunt) reportante

sarcinam
si

peccatorum dejactanti

sanctitatis.

Quare

remis-

sionem peccatorum publicanus, ulique

et juslificalio-

nem

obtinuit, factus ex impio justus.

Descendit post orationem templo

qui peccalor in

me

publicanus,

Quia. Ratio redditur cur publicanus oratione jusiificationem obtinuerit potis

templum venerat,

justificatus. Dei

qum

Pbarisaeus.

grati justus effectus, ab illo, prae illo,

quod Hebraic

Omnis qui se exaltt. Pbarisaeus se ipse exallavcrat, laudaverat,

dicitur
tis

mimmemou, id est, magis qum ille, vel poqum ille. Sic Psal. 118, v. 103, middebas, prae melle, id est, plus qum mel, quod nostra versio habet, super mel on meo ; id quod saepis occurrit illo octonario Super omnes docentes me Super senes, etc. Videtur interpres hic secundm Lucam Graec le:

commemoraverat

virlutes suas, quas

nisi inanis gloriae

tamen, vel non possederat, vel non

j

ac superbiae carie emedullatas

praelulerat
;

denique omnibus se
juxta divinam re;

quare aequum

fuit ut,

gulam, humiliaretur ac deprimeretur

nullurn referret

ut ab oratione

Deo praemium, sed

rejectus, qualis

gisse, irap' xsvou,

scilicet
xevo,

ab

illo,

vel, irap'; xsvov, ad illum,

alioqui Graec fer est y
-^p

advenerat abiret, iropius, superbus, inanis. Contra

publicanus, qui se ipse coram

comparatus.

Nam

Deo humiliaverat, pecDeo acce-

qum enim
cert
ille,

qum

quod quidam interpretantur, vel magis cert qum ille ; quidam

ille,

catorem se agnoverat, peccata defleverat, veniam rogaverat, exaltarelur, exaudiretur, justus et

23, v. 48. Qui ritus olim tam familiaris erat christianis , ut simul atque audirent verbum , confiteor , eliam pro laude usurpatum , peelus tunderent, August., serm. illo 8. Dicens: Deus, propitiusesto miih peccatori. Quibus paucis verbis et peccati confessio, et veniae pelitio cxprimilur , et Spiriis sancli inl'u-

sio postulatur

; nam, ut Aug., epist. 57, Spiritus sanctus inhabitat propitius. Ilaque quidquid ad juslifica-

tionem est necessarium,

isto

compendio comprehen-

cor c.ontrilum et humilialum Deus non despicit , merit pronuntiat Christus : Descendit hic, templo, justificvVers. 14.

sum

est.

Unde quia

1209
ptus redderelur, et quiscrvus ad

COMMENTAMA. CAP.
filii

XVIII.

1210

aucius honore

Dei
ail

domum
:

rediret.
,

templum advenerat, F minime essent capaces ex communi famen loquendi Omnis enim
,

fanles ab uberibus adhuc pendenles, qui advocationis

qui

se

exaltt,

Thcophylaclus

huniiliabiiur,

consuetudine, infantes advocare dicitur, qui gerulos

aut ductores illorum advocat, ut infantes afferant, hic
prsesertim ubi geruli nec aderant nec advocabantur
nisi

<

Deo illum condemnante quia aulem se condemnando humilit, exaltabilur Deo justificanle. > Gnofamiliarem
:

men hanc Jesu

Omnis qui

se exaltai, etc., igitur

infantum causa. Intelligendum iiaque est eos

jani explicuimus, supra, 14, v.

H. Hoc

exem-

quibus afferebanlur infantes, quos discipuli abigebant,

jussos Jesu fuisse propis accedere un
tibus quos geslabant aut

plo et ralione hc, corripuit Jsus eos, qui in se confidebant

cum

infan-

tanqum

justi,

et

aspernabantur caneros,

manuducebant, ut

scilicet

qud essent aliquando, justo Dei judicio humiliandi,

deprimendi, rejiciendi, Dei donis repellendi, deni-

tangeret

illos,

seu impositis manibus benediceret,

quod rogabatur.
Dixit, discipulis prohibentibus.

que

aliis
;

omnibus, etiam publicis peccatoribus, post-

ponendi
trices

quemadmodm
in

alibi ait, publicaniet

merev. 31.

Venire ad me,
qui per aetatem

scilicet

ut benedicantur.

Puellos,

praxedent vos

regnum Dei, Matth. 21,

nondm

ipsi

polerant sive pedibus sive

Vers. 15.

Afferebant.

Afferebanlur, sive qud

Jsus in u'nas

affectibus venire,

ad se venire reputat quando pa-

bradais gestarentur,
eos

quemadmodm

rentibus aut amicis fide duce ipsi offeruntur.

renlur.

secundm Marcum accepit, sive qud manuduceSecundm Marcum vertit o/j'erebant.

huniilitatis

Talium est enim. Dat rationem quare arceri se

infantes nolit
;

quia talium, scilicet

si

modo ad me

Autem. Alteram doctrinam

evangelista.

subjungit

venerint et

me

fuerint benedicti. Talium, id est,

eorum qui

tali

conditione sunt praediti quali parvuli,

Et
illi,

infantes.

Cm

srep experli

essent

hommes
ipsi

quod

est

ipsorum parvulorum, et eorum qui parvulos

adultis

hominibus Jesu oblatis varia conligisse

;

simplicitate christian imitantur.

Non enim

dicit isto-

non parvi momenti bnficia

cuos abituros,
tit, et.

tandem obtulerunt
illos

rum, sed, talium, non qud excludat pueros

facit initium,

quibus

etiam infantes, spe concept, nec

si

Dei donis va-

sed qud concludat simul adultos eos

manus

illis

imponeret. Syrus omit-

qui pueris similes sunt, qui parvuli sunt non sensibns,

sed maliti, 1 Cor. 14, v. 20, ac signanler superbi,

Increpaba.nt, objurgabant, prohibebant.

Illos, offerentes (sic

qu apostoli moti repulerant pueros abs Jesu. Occult

itaque arguit suos
et

enim

disert Marcus), ut miet

nus honorific Dominum observantes,

indigna eo cui non

molestos re
viris, turbis

proinde

cum

pueris, sed

cum

qui,

tanqum nondm faslu alienos, necdm idoneos regno clorum, quippe puerulis qui neminem conlemnunt dissimiles,

ac populis sacrum essetcontinuumquenegotium. Exi-

puerulos abjiciant et contemnant. Itaque puerorum

inprimis dicit esse regnum clorum, eorum, inquam,
qui ab ipso Christo

stimant indignum auctoritatc dignitateque Jesu

pueris agere
,

cum

in

pueris occupari

dispensationem

mundi Salvatore
illa

fuerint benedicti

ipsius putant long

sublimiorem qum cui possit vel

(nec enim per se suflicit

citas),

nalurae taiisve simpli-

debeat esse negotium

cum

infantibus.

Hc ratione
tanqum

deinde et eorum qui puerulis sunt similes (quareddant, submonet aposlolos), qui taies sunt

abigunt offerentes, im etiam increpant

admiitentes

illos,

les ut se

rem

ind

de ipso sentientes,

parm magnifie cujus operam non ad humilia huJesu, et

gnam

virtute, electione,
ipsius, quales

inquam, voluntatis adjulae grati

pueri ingenil natur, qui scilicet hu-

jusmodi, sed ad sublimia deberent petere. Si parvuli

isti

militer de se senliunt, honores

non ambiunt,

alios

segroti

fuissent, forte

nen repulissent eos (neque

omnes
quium

sibi

raeponi quanimiler patiunlur,

neminem
vindictam

enim repulerunt adullos insanos rationisque usu cerentes), sed quia in sanis nulla ipsis apparebat occasio

fastidiunt

aut contemnunt, snpcrioribus cilra oblolaesi

creilunt alque obtemprant,

declarandae virtutis divinae, et infantes nnllius

non expetunt, iram non fovent,

vitia ignorant, casti

erant doctrinae capaces,

non videbant

qnamobnm

sunt, puri sunt, innocentes denique, simplices, candidi. Omnis enim animi praeparationis ad regnum clorum Chrisii grati obtinendum exemplum est

Christo offerri aut Christo benedici deberent. Nor,-

munus Cbrisli, maximo ad minimum usque perire omnes necesse esse, quos non servaret redemptor mundi Chrislus, suaeque gratiae
intelligebant

dm

puerilis simplicilas.

Ad hanc
eorum
si

refingi oportet

superbam

hominum

malitiam,

qui adulti in illius virtute

participes faceret.

non perseverrint,
post-

velint admilii in

Vers. 16.

Convocans, simul omnes. Graec,

:

regnum clo-

rum. Non itaque

aetas puerilis praefertur aetati adul-

qum
aura,

advocsset. Syrus, vocavit.

est

t, sed virtus vilio,

adultorumque ornamentum esse

Illos, infantes

enim Grc neutro gnre

docetur puerilis innocentia.

quod non

ali referri potest,

qum ad
sit

ra

fyitpn,

Regnum clorum
nuntiator,

aeterna flicitas, cujus ego an-

infantes.

Et quanqum verisimile

adfuisse et in-

promissor, possessor et largitor

sum

q.

tus ab ili.o, id est, pra; illo, phrasi Hebraeis usitat <o\\ magis qum ille, prout August. legit multis locis nompe quia FMiarisaeus opinione duntaxai su exlernqiie Bpecie publicanus rever coram Deo jusiificatus descendit. Ratio est quia omnis qui se ultat,
,
,
i

sicut fecerat Pharisapus orando, iiumii.iabitur , quia ipsa oratio talis facta ei fuerat in magnum peccatuni;

et qui SE humilit, sicut publicanus, icxaltabitur nain ipsa cjus juslificatio magna exaltatio liiil.

1211
d.
:

IN
existimare debetis indignum

LUCAM
aetern misera est

1212

Non enim

me

esse

Vitam .cternam, vitam setern beatam (nam quae

cum

pueris agere, infantibus

manibus
illud

impositis be-

mors

esse censetur,

non

vita), re-

nedicere,
gratis
alii

postqum regnum

clorum, cujos

gnum clorum quod

tu praedicas et promittis. Utilis-

omnia

me

fiunt

bomines e adducam, non

,

obtinebunt

qum

pucruli

quos ad

me

venisse

sima quaeslio prae se ferens conjunclam fini obediendl promplitudinem quarndesideres. Audieral, credo,
ait venerabilis
i

et benedictionem

me

consecutos fuisse contigerii.

e impetrat,

Reda

in

Marcum, audieratiste

quaesi-

/Etate pueri,

modo benedictionem

jam

tor vila; aternse

Domino, tantm eos qui parvulo;

nunc
di

iu'oneisunt regno

clorum. Vosadnlii, qui jam-

mm

sint similes dignos esse introitu regni cleslis

me

praesenti ac benedictione fruimini,

fialis,

nondm

atque ide curam gerens tractats certioris, poscit

sibi,

idonei estis, sed ut idonei

alii,

et cseteri

quicumque

non per parabolas, sed apert exponi quibus

meritis vitam aeternam consequi possit.

aemuli reddamini oportel puerulis simplicilalis,

operum

humilitatis atque innocentiae.

Minime itaque
sunt regno

me

Vers. 19.
luta,

Bonus, cujus natura

file
illo

sit

bonitas, abso-

benedictione repellendi sunl, qui quales iiipraesenlia-

perfecta, independens, immutabilis, fons atque

rum

sunt

vilae conditione, apli

quosque

origo omnis ejus quae alibi reperiatur bonitatis.

Nisi

dna aspicio seu contrecio, spcimen contempler om-

soirs Drus,

solus
solo

laudari

meretur
est

ut

nium eleclorum

Dei, qui luturi sunt haeredes regni

perfect bonus, et ab

petendum

omne

bo-

mei. Discant hic parentes,

magnam

gerere sollicitu-

num,
ita

illud signanter

quo ad vitam aeternam perveillo,

'.aem parvulorum liberorum, quos vident

Domino

niatur, quod, absque

ut nullo magistro doceri,

tam esse charos, praecipu autem curare,

cedunt pueriti,
Vers. 17.
ril

ne,

dm

ex-

nullo discipulo praestari potest.

Mens

erat ado-

et innocenti excdant.

lescentisqum posset honorificentissimo lituloornare

Chtistum, qu ejus iniret gratiam
;

Amen.
non

Explicat rationem quare dixe-

nec tamen aliud

talium esse regnum Dei, polis

ita

qud

cert puerulorum

sit

qum istorum, regnum clorum, ut

qum bonum

boni magistrum seu doctorem appella-

bat, nihil ultra

nudum hominem de

illo

sentiens. J-

nullius sit qui

sit ipsis similis.

sus volens adolescentem studiosum

salutis suae ad
et
illius

Acceperit, suscepert.

perfectam

in se

fidem tacite adducere,

ac

Regnum Dei

sibi

praedicatum.

Regnum

Dei recipit,
fidem

praesentium discipulorum suorum mentes erigere, ut

qui Evangelio promiltenli regnum clorum

ipsum agnoscerent Deum,

dicit

solum
si

Deum

esse bo-

adhibet seque ipsum subjicit. Caeterm non de prima

sol Evangelii receptione intelligendus est locus, sed

num,
sit,

tacite

inferensse

Deum

esse

magister bonus
dicit intel-

rectque adolescentem dicere,

;

si

quod
esse

de continua,
et subjectus

ita

ut sensus

sit

rQuisquis non adhaeserit

:

ligit

dicit,

inquam, solum

Deum

bonum, qui
et

permanserit Evangelio regni

infallibilis

hoc itaque

scilicet ipse sit

lali

cum

Ptre et Spifiiu sancto, cui col-

loco Evangelium, id est,

sio,

regni Dei promis-

homines laudem bonitatis non mereantur,

nomen habet

regni Dei, metonymic.

quo solo proficiscatur cm doctrina bona, lm opus

Sicut puer, Gr., quasi puerulus, tanqumsiessetipse

puerulus, velad puerilem simplicitatem reversus, non

omne bonum. Non enim

ait

bonitatis testimonium renuit,

exclusif erro-

Hieronymus, sed magisfri absque Deo

sensu, sed malili,

id est, deposil

onmi

maliti, vaira,

rem. Inter alia itaque, ad fidpm doctrinae

habendam

cuus

siiperbi. perlinaci, avariti, simulatione,

submonetur adolescens,

qui, tametsi aliquo credendi

vindiei, invidi, detractione, luxuri, caeerisque vi-

obe'liendique affeclu imbutus accesserat, vult tamen

tiorum g A neribus, quibns consuevil adulta

bile sine dolo lac concupiscens

aets prse

eum

Chri^tus altisconscendere, ut

Deum ipsum

esse

tener esse obnoxia, sicut modo genilus infans rationa;

credat, ipsique ut

Deo obediat, cui propria non debeat

est laus

sic explicat Petrus, 1

boni, ejusmodi quae

referri in alium, vel

epist. 2, v.

1,2.
,

alterius servire laudi.

Non
modi

intrabit

post hujus vitse (inem

Vers.
:

20.

in

Graeco,
cerl

Mandata Dei

obedias p r aeceptis

conduplicata

negatio
:

vim addit

Dei solius boni.

futuri
,

aut

Praecepta Dei viam monstrant ad

vitam
potenlialis

docent

bonum quod faciendum

aeternam.

est

ad conse-

quendum vitam
In illud, scilicet

Illorum custodia virum

regnum

Dei, id est,

vitam seterGravissima

puerulo similem reddit et aptum regno clorum.

nam beatamque,

Evangelio promissam.

Mandata autem
lium non esse
vitae aeternae
,

dicit,

non aliqua tantm, sed omnia

absolutam promissionem

Jsus sententiaet verissima, reconveniens plura fortass complexa)

(quanqum
:

proculdubio. Observa adverss haereticos, Evange-

cum
in

ill

Matth. 18, v. 5

nudam

et

Amen

dico vobis, nisi couversi fueritis et efficiamini si-

sine conditione observationis mandalo-

cut parvuli,

non intrabit is

regnum clorum.

rum
ipsa
tur.

Dei, nisi quatens,

quod D. Prosper doeet,

et

Vers. 18.

Princeps,

primariae auctoritatis vir,

forte

tum ob

divilias,

tum ob probilalem,

etiam ob

mandatorum Dei observatio Evangelio promittiPorr ut est necessaria observatio mandatorum

ad obtinendum vitam
,

geneis clarilalem et

primatum aliquem.
elogiis et blanditiis sa discipiilis,

Dei

ita

est et

suflciens

Magister done. Hujusmodi

lutari

(|ii;imvis

non ea cogno>cere
,

sufliciat

ad opus

hoc
sit

ut
inc-

soient sapientes

Hebraeorum

c-

valeas observare
dialoris.

sed fide

et grati

ptandse benevolentiae causa. Signicabat itaque hc

praefatione se Jesu doctrinam libenter velle amplecti.

Vers.

21. Hcc

omnia et caetera Decalogi man-

, ,

1213
data. Noverat adolescens

COMMENTARIA. CAP.
neutiqum
sullicere ut alinisi

XVIII.
illos

1214
recondidisse judiceris
,

qum apud
bus
,

sed paiperi-

qua,

omnia mandata servarentur.

qui brevi consumpturi sunt in necessarios vitae

Ci'Stodivi, hactens pro virili.

usus, nec habent

in-

quod rtribuant. Non quovis modo

,

A
me
:

juventute usa. Juvenuuis nomine pueritia

:

abj ici

aut dissipari suadel bona

sed

ita

ut ulililalis

telligilur

queinadmodm Syrus

vertit, pueritia

afferanl pauperibus aliquid,

nain adolesccntis juvenius alia esse non potuit

,

inopiam

tibi

quorum duram niitigent plurimm, qui divitiarum conlemplum

non
est,

quant pueritia

cui juventns propri accepta supra

liberalitatis

virtute cumules. Caeteroqui enim, divi-

adolescenliam
ratione,

sit.

Ab

ineunte auate

ex quo cpi

uti

lias abjicere, virlus

sed vana potis arnbilio.

cavi pro

viribus ne

quod Dei mandatum

,

Apte suadetur occulto amatori divitiarum manifestus

divitiarum contemplus.

transgrederer.

Karma juvenuuis exemplum

obser-

vasse praecepta Dei.

Nam
,

etsi

non omni

fortassis ex

Et

habebis.
id

Quare non
;

tuae tibi
fiet,

peribunt divitiae,

parte illud veruin essel

tamen non
animo

arroganti, sed
dix.it
:

ne forte

meluas
,

sed

ut loco thesauri

quem

simplici ac proliciendi studioso

nec mi-

dispensas in terra

colligas tibi ipse et recondas.

,

nus

ipsi

concedi polest

qum qud
et

juxta vulgarem
,

Tui sai'rum long pretiosiorem

ille nihil

cui collatus tuus

,

scribarum interprelationem mandata servant

nulio

sit

amplissimum

inquani

solidorum ac
,

cuiquam
ofliciis

damno
,

illato

vulgaribus charitatis
iudolis

merit diligendorum bonorum acervum

vatis divitiis

quem
tibi

seras-

exhibilis

probus bonaeque

adole-

non

sis

habiturus

qui tutissim

scens.

servelur certissimque te nianeat.

sis perfeclus,

Vers. 22. Deest, ut

explicat Matthaeus.

quemadmodm
paupertatis

In coelo,
sibi

Deo illum

tibi

parante asservanteque, qui

te putat praestilum

quod

feceris pauperibus.

Vende.

Propontt Jsus adolescent!

Fneratur Domino,

qui

miseretur pauperis,

inquit

spirilu sive voluntari, cujus alibi propriumpraemiiiin

Sapiens, Prov. 19, v. 17. Proprium praeniium rerum

in

esse definivit

regnum clorum, absolutissimam

amor
scilieet divitiarum.
,

for-

pauperum usus dispersarum

est
,

thsaurus

in ccelo,

mam

ut

vel amplectatur illam vel inlclligat quid

dm

jactur terrcn substanti

;

quod
illae,

ait Hilarius,

vitii in

se laleat,

Nota

alia

clorum opes emnnlur

nec quvis

sed summae,

mandata seu praecepta esse

cessaria
consilia
,

quorum

observatio ne;

sit

ad vitam seu salutem oblinendam

alia

quorum observatio, lum ad hujus, tum ad aeternae vitae gradum perlectiorem adducat ex quibus sit facultalum alienalio eam proinde consulit ad
:

Hoc autem tanqum parenthesin inlerjicit sententiae suae Salvator, qu leniat ejus quod exigitoperisasperitalem. Quoniam,
sublimissimae, ac copiosissiniae.
inquit Chrysostomus,
niis esset,cunctis

cm magna

11 i

cura de pecu-

ipsum denudari rbus consulebat,

sua, sed

perfectionem

non

praeeipit ut necessariam

ad saluv. 4.

ut

oslendat

non amissurum bona

lant
terra

tem, interprte etiam apostolo Petro, Act. 5,

Caeterni non in ips divitiarum alinai ione
consistit vitae perfectio
,

plura majoraque invenlurum, quanl

clum

propri
,

praestabilius est; relributionis prasstantiam thesauappellavit, simul et

sed in sequel Christi

,

in

rum
c

abundantiam
,

et stabilitatem
fieri

exactissim

mandatorum Dei
ad

ac praesertim duorum

atque iiicorruplibilitatem praemii

ut

poterat

illorum charitatis, in quibus lola lex pendet et prophtie, observatione

:

humaiio verbo signanter

i i

exprimens.

Quare non
,

quam quidem momenium

vis,

putemus, quod

ait

sanclis

quidam

si

mundum
tota terra
loti

magnum

affert divitiarum projectio. Si

eniti, et

inquit,

despexerimus, grandia nos abdicsse,

sit

cm
,

ad perfectionem

exactam puerilem simplicisit

cli comparalione
i

brevissima

nec etiamsi

tatem obtinere, quae proxima

ut,

regno Dei subeundo,

et cupiditate
,

terrae

dominantes

ei

abrenuntiaremus

dignum quid

omni non solm ambitione, sed

esset comparatione regni

clorum.
(

>

liber,

Deo

te permittas

totum

vende
,

magno con-

Et veni
non
tua)
,

pauper terrenis rbus

te

enim quaero
individu

stantique animo.

Hoc
:

iis

dicitur

qui res suas in su

liber curis, spe

vitae

omni

seculi abject.
;

habent potestate

aliis dicitur desere.

Sequere me,
bona tua.
vitae societate

ducem atque auctorem

QLVEciMQrE habes,

id est,

facultates et

mihi adhaereto pauperem agenti vitam,

Hc

cura su relardant

vitae accipiendae
,

lacultatem,

etobservato imintorque doctrinam et vitam

meam

tibique

vebementer impedimenlo sunt

non quod

in

contemptum divitiarum
discipulus

paupertalem

palientiam

se mala sint, sed

haerere.

qud

facile sit

illis

plus aequo ad-

humilitatem, castitatem et virtutes capteras, erisque

meus non

vulgaris

sed consumnialus. Hc

Da, pretia accepta distribue

simul et semel,
ita

non paulatim

sed

oratione signifcabat Jsus respiciendum ad se tanqum

ut, semel

omnibus divitiarum
gradus in hoc
f

verum ducem ad vitam regnumque

fectio. Ipse

Dei, in cujus se-

oneribus, curis atque affeclibus expdiais, nudus re

quel seu imitatione potissimm consisleret vitae per,

maneas. Hic summus

gnre virtutis
:

est pei lectionis

qui perlectissim

omnium

dilexit

Deuni

nam paulatim

fructus

possessiinum
j

et
I

proximos, tolius pei ectionis exemplar

ipsius vitam

est, ita ut

suarum pauperibus dividere, secundus aut

dus est; quem
et
">,

lertius gra-

qu quis ad que
I
T

propis accedit,
sit

integrisperfectior.

nos recipimus

(ait, libri

adverss Vigilan-

diligit

Deum

et

proximum, eo

tium capite
secundis
til)us

Hieronymus), dnmmodb scianms prima

prfereiida.
,

autem ad (tequendum proxim Christum adducaris,

divitiis

et tertiis

Ma, inquit

non

divijj

plurimm jOTat omnibus mundi

visse,

se

cxpediid

consanguitieis

ne non taui abo

te

abjecisse

'

rautquc assequitur pcileclioncm qui

non

121S
fecerit
:

IN

LUCAM
,

1216
Hic
itaque manilslum faclum
vitii

quandoquidem

divitiae

plurima sccum affeel salutis

sunt ampliores

est

rant,

non tanlm pcrfectionis, sed

impedi-

quid adolescenti defueril, quid

laluerit in ipsius

menta, quoi! quidem Chrislus versibus proximis dclart.

Divitiae,

animo, quo,

si

non ab omnimod, cerl

perfecl,ad

cm

ad

fiduciam

ac

amorem

su

animum possidcntis traliant,

curisque
viiiosis

et lencanl variis afleclibus in

ubnoxium, mirum

modum

praepesi-

quam videbaur aspirare, adequc facili mandatorum observalione pnepediebatur. Cm enim divitias bonaque plurima haberet, durum censebat illis omnibus se exuere, semel universa relinquere,
et

diunl liberam cbarilalis aclionem. Al pauperis et

paupe-

gnanter ejus qui divilias sponl Dei causa dispeisit,

rem
ipsi

adhaerere pauperi Jesu.

Quanqum

ver non id
si

animus

lerrenarum
libr

rerum

fiduci

amoreque

absolut praecepisset Jsus, sed duntaxat

per-

abstractus

ferlur

ad diligendum
,

Deum,

fecius esse vellet; ita

silio

tamen aitonitus
tristis

est
,

eo con-

cujus lotus providenli pendet

lolum se permiucns
,

audilo

ut mox,
,

quidem

sed

tamen

Deo

rejicitnsque in divinam

Providenliam

relict
reli-

reliquerit

Jesum

veritus ne pluribus ad divitiarum

cogilalione

rerum bumanarum. Nec enim semel

,

projectionem aut conlemplum conaretur ipsum Jsus

perlrahere.

quisse divilias sufficit

sed neque amplis quaerendae

si

Cm magn,

inquit Chrysoslomus, Chrisufiossus atque obrulus fuit,

,

aut concupiscendae sunt,

perfecius

pauperem

se-

stum

lsetili adiisset, ita

queris Jesum; nain cupidilale inequieius animus va-

quia ejiciendam pecuniam esse audivit

ut nec re-

care

lotus

nequit

quaestione 30 inter

amando Deo. Quare Auguslinus 85 Charitalis, inquit, venenum

:

spondere quidem potuerit, sed

pressus discesserit.
>

tristis

ac restili

Caelerm non

dicitur delre-

est spes

adipiscendorum aut relinendorum tempora-

clsse

lium. Nutrimenlum ejus et imminutio cupiditalis,

<

eum servare mandata, ut haberet vitam aeternam, quemadmodm an non reversus aliquando postea fuerit

perfectio,

nulla cupiditas.

>

Quod cm

nolit,

inquam, Jsus redire ad opes mundi

,

semel Dei causa opes reliquerit

velit

etiam eas quas habere possit

,

cm eum qui sed abjicere eum omne inquam

ita sit,
,
,

ad Christi scholam

faclus
illis,

unus ex ejus
qui reips, at
,

discipulis, si

non

perfectissimis

mediocribus, qui affectione divitias projiciunt

incer,

lum

est

nisi forte

eum

aetate crescens

ut solet

di-

dilescendi desiderium

haud obscure hic

non pau-

vitiarum amor, tandem ipsum penits obruerit.

pertatem tantm
det.

sed et et pauperlatis votum sua-

Vers. 24.

Jsus, vidensadolescentem abire msuis,

slum, proposuit illum discipulis

quibus hoc spe,

Vers. 23.

Co.ntristatus est,

tacitus ac

mrens,

ctaculum ediderat, exemplar divitum omnium

inielligerent discipuli,

qu

dejectus animo.
vit,

non

derisit

Non indignatus est, non obmurmurasermonem Jesu, quod Pharisaei, Luc.

qum

esset

divitum conditio

periculis salutis

plena,

enim discendi obtemperandique animo), sed contristatus est. Jam alacrem ac paratum se declaraveral facere quidquid tandem requireret
16, v. 14 (venerat

spont pauperes vivebant.

qumque tuta ipsorum qui VHebat enim animadexemplo,

divitum,
conditio

verli, illo juvenis, caetera boni, sed divilis,

quant tutior

sit

pauperum

qum

Jsus ad assequendam etiam

facile

vitae

perfectionem,

quam

qumque

expeditior ad

regnum Dei petendum, qu

ne

quoque desiderabat

sed audiens se moneri ut

forent admoniti discipuli recti consilii et propositi ab

ipsis suscepti qui

divitias abjiciat,

praescribi

rem judicat duriorem et qum ut ipse praestare queat;

graviorem
itaque
fil

paupertatem amplexi fuerant,

quando, aut taederet eos suae paupertatis, aut

divitia-

tristis et abit,

perfectionis

tum qud desperaret se posse hune gradum conscendere, tum qud verecunnon respondens
ei

rum amore caperentur. Quam difficile qui pecunias habent,

terrenis

qui abundant
:

di afficeretur,

promptitudini obprae se tulerat.

tristis
,

opibus

pecuniis

agris,

possessionibus
Si

sequendi doctrinae Jesu

quam mox
ait

qu majores
dives difficile

divitiae,
;

e major difficultas.

porr

Dives erat valde.

abieril.

Redditur ratio quare

raptor, fur, avarus, nullo

:

modo. Non
difficile
ali-

iNon

pariter cerl,

Cbrysostomus

hc

dicit impossibile esse, sed difficile

est,

nam quod
fit

passione opprimuntur, qui pauca possident, et qui

id

quamvis plermque non

fit,

tamen

chrnus

magn rerum copia obruuntur. Et Victor Anlio Non tanl vi delinenlur , nein Marcum
:

quando, sed

eum

labore. Difficile itaque est,

tum quia

rarum

que lanl polenti

tur, qui

perfeclionis studio abstrahun-

pauca

in bonis
i

babent atque

illi

qui

magn
angusta
filiis

opum

copia alfluunt.

Srres huic

fuisset

est, quod annotant Hilarius et Hieronymus, tum quia non sine labore, quod Beda in Marcum : nascitur autem raritas ex labore. Regnum Dei vitam aeternam. Difficulter enim per;

domi

et curla supellex, ut Petro,

Andreae et

Ze-

suaderi polest dives ut relinquat divitias

divitiae

au-

bedaei,

cm non
illi.

deessent ipsi

semina pietatis, non

fuisset

tem

retentae diffieilem reddunt

viam ad regnum cservave-

minus
atque
las,

facile fortassis

vocanlem Jesum secutus

lorum.

Non

excludil Jsus adolescentem illum regno

vit aetern
,

Habebat
scilicet
,

igitur

biebona seu
in
cis

facullales

mul-

clorum aut
rit
;

si

modo mandata

quas

cm

collocaret fiduciam

sed

difficile ipsi

esse docet, et caeteris

omnibus

suam, impens
erat

diligebat,

nec commulare paralus

divitibus, retenlis divitiis,

mandata servare, ac pro-

eum

thesauro clesti.

Nam

quod B. Auguslinus
divilias

annotai, epistol
acquisiise,

54, arctissim diliguntur

inde etiam assequi regnum Dei seu vitam aeiernam ; subindicans consilium quod adolescenti dederat abji-

longe etiam magis

qum

concupilae;

co- f ciendi divilias,

! et

que arclius ac tenacius est vinculum,

que

diviiiau

non tanlm ad virtulum perfectionem thesaurum clestem adipiscendum valerc, verm

1217
etiam ad
facilis el

COMMENTAMA
servandum mandata
est oninis generis

CAP.

XVIII.
acus, sartori,
facil acus,

1218
per

et

obtinenDifficile

Per fora m en
habet aut quod
jusmoili per

foramen

quod

dum rcgnum
quidcm
et

clestc seu vitam

ternam.

minimum

illud

atque hi>

arduum

hominibus,

in

quod

vix

subtilissimum

lilum adbibit

militi hujus vita; versantibus, obtinere

victoriam et
:

oculorum acie transmilli potest.

Transire, hominis oper. Proverbialis
invenitur et veteribus
nicl
les

mereri regnum clorum, sed peculiariter divitibus

niliil

ista

oratio

enimest quod perinde

regno Dei abstrahat ac

Judorum

magislris

non sedillici-

divitiae.

Nam prterqum qud

divili

plermque

usurpata, ad ros impossibiles vel

summ
,

teneant possessores sui variis vitiorum affectihus ob-

significandum.
in

noxios.superbi, anibiiionis, luxurise, gulac, aliisque,

Intrare

regnum Dei, promereri

non tanlm

assequi vitam
,

hoc habent singulare, qud corruptum hominis ani-

lernam. Itaque, vulgari adagio adhibilo

Jsus seresse, sed

Deo avocent et ad su fiduciam atque amorera pelliciant. Certum est quidem divitias per se
facile

mum

monem

amplificans,

difficile

et impossibile a^severat, divitem intrare

in

regnum
,

malas non esse, neque nobis sua natur impedimenlo

esse

clorum,
qui,

insigniter

reprimens divitum arrogantiam

quo minus serviamus Deo

(alioqui culpa in

ipsum

cm

se quidvis suis
est

opibus posse prsumant,

possint,

auctorem redundaret), sed impedimentum

nalurae nostrae,
ciionis
nis. In

est ex vitio

quod praecipuum
pedimenta

minime

im

totius im-

dm

corrupta hominis m?ns, defeillis

salutis

ex opibu* patianlur.

Quomod
dillicile

Deo ansam ex
fiduciam

accipit rbus per se bo-

ver jam impossibile dicat, quod

dixil, cxplicatveis.

mox

nonnisi

confesso est null re magis Deuni ab

si

homme

subscquenti.
,

coli,

qum

suam omnem
non

in ipso collocei
;

parativo facilis ulitur

gis impossibile esse
,

Cterm qud comnon inlelligit impossibili maquale est illud

est
:

et totius in

ipsum cordis amore feralur

atque divi-

sed hyperbole est in hujusmodi

tibus propriumest, Deo, queui

sibi

vident,

qumque

loquendi genetbus usu recepta,

iis

de

faveat nesciunt, negleclo, thesauris divitiisque,

inter quos insanabile dissidium

et

Pris

ovem
Porr

quas vident et putant se in manibus potestateque habere, suo addictas usui,

si

lupus ducat uxorem,

pleraque

alia

similia.

quai ingruat ncessitas Tailla-

non ineleganter, dives turgens ac tumens opibus, cujus dorso

mis, belli, aliave, aut quvis re egeanl, lidere,

long* lalque divitiarum sarcin incumfrquenter oneri

rumque ope mala omnia

se superanda
vitii

et

bona

bunt,

quae

sunt

ipsi

magis
sibi
,

qum

acquirenda sperare (quod quidem

frequentissim
Psal. 48, v.
i

usui, ut quas bajulet aliis polis

quam

camelo

in sacris litteris divitibus improperatur,

7, et 51, v. 9, etc.), ac

comparatur, et angusta porta, qu intratur ad vitam,

foramini acs, ut intelligas eos quibus
superbi fasluque magis turgere,
stias, in

proinde beatosse

lisducere,

diviliae aflluunl

ardenter

illas

amare,

sollicit

servare, non facile de

qum
,

ut se ad angu-

thesauro diminuere, augere potis silibund per tas

et nefas, et
trari,

quibus Deus conliuet suos, redigi sinaat. His

divitias

nunqum

justo plus adesse

posse arbi-

itaque duobus versibus docet Jsus

homininibil esse

tanqum e

certis solidisque

consistant qu
est divilum in

bus majori nox qum lucro esse, adeque

largior copia suppelat.

Hoc proprium
nulli

quod tantum impedimentum affemt ducendaevilDeo

assequendo regno cali>rum; ac proinde dilucidam exponit rationem consiliisui adolescenti dati,
dignae, et

genium, quo pauci vel

Bealus dives,

omnin immunes sunt.

31, v. 8, qui in-

ait Ecclesiasticus cap.

ventas est sine macula, et qui post

aurum non

abiit,

vendendi omnia ac dandi pauperibus

quin et ratio-

nec speravit in pecuni thcsauris

quis est hic et lau-

nem

inslitutisui,
II

quo eum
1

discipulis suis ipse

pau-

dabimus eum

? q. d.

liarus vel nullus est dives bc

per vivebat, ne
tarent
,

pudori sibi esse pauperlalem pusaluti,

laude dignus, ut hoc praesliterit in vil sua. Quare et

Aposlolus,
1

scirent contra esse

et

quidem

salutis

Tim. G,

v.

17, moneri jubct divites hu-

perfectioni.

jus seculi ne sperent in inccrto divitiarum, sed in Deo

vivo, etc.

Vers. 26.

Potest
,

salvus fieri? Observandum

fieri
,

Ob banc igitur causam

dillicile

esse Salvator
,

est discipulis

idem esse salvum

;

quod Jesu

in-

docet divitem inlrare in regnum clorum

cile est

quia

diffi

trare in
est

regnum clorum
aposloli,

quemadmodm
pietatis

Jesu idem

divitem non subjacere

viliis islis

quibus mani-

regnum clorum

quod adolescenti
exemplo

vita seterna.

festum est excludi hominem regno clorum.

seculi, ait B. Hilarius,
viiiix

Rem

Cperant jam

accepto

famutalus Dei non sine seculi

itaque raros esse divites
,

assequitur.
vitiis

Doccmur

non pro su ipsorum tantm, sed et pro aliorum salute curam animo gerere, et praeceptorum
,

Domino

qui bis

non subjaceant
;

ac

qui proinde

non

excludantur regno clorum

eos ver qui non subja-

minum

assumere viscera, dolereque plurimm deinlerilu hoideirc quamvis ipsi pauperes essent , nec
;

ceant, laborios colluclari, nec

tamen unqum pror,

divitias

ullas
,

affectarent,

contenti Dei

Christique
:

ss

immunes

esse, ac proinde

quamvis magnis

su-

providenli

tamen pro

aliis solliciti,

dicunl

Si

im-

doribus, non

eum

in

regno clorum assequi locum

possibile est divites, caner probos, nisi relictisdivitiis,

qucm

pauperes, quorum,

cm

nibil possideant

hujus

assequi

regnum clorum

quis ergo
sit

hominum
omnes
di-

seculi, facile spes tota fiduciaque est

Dominus Deus.

salvabitur,
abjiciat,

cm

rarus aut nullus

Vers. 23.

Facilis, Graec,

dives qui divitias

levioris laboris.

contra potis qui divites non sunt,

laborent
(

Camei.iu, animal vastum, gibbosum, et tortuosum.

vites esse optent atque

videlur cert idem

,

Erat
tiiMin

illud

apud Judaeos vulgare, ac proinde

notissi-

animi morbus esse

nili divitiis
si

quas habeas

el desi-

auditoribus Jesu,

derare quas non habeas), et

divitiimpcdinieiitum

1219
atferant ingressui in

IN

LKJAM
rit
:

1220 non enim absolut dicendum

,

regnum clorum

mult magis

est

impossibile

maniiestorum uiultiiudo vilioruin, loto orbe lam inter

pauperes qurn inter diviles regnanttum.
Vers. 27.

quod
rjue.it

lict
,

tciit

naur corruplae viribus ieri nerite

licii

polait accde

nuxdio Dei

cred'mtibus
proniisso

Apud uominics,
,

solis viribus lacultatesi

ac petenlibus

per Cbristum mediatorem

que bominum corruptorum

Ai'LD
tenti.

huuiauae tanliiin vel

paratoque.
libri

Non

impossibilia jubel Deus, aitAuguhlinus,

scienliae vcl lacultatis ralionibus agatur.

de Nalur et Orati cap. 43, sed jubendo admonet,

Deum

cujus celebris est laus ab omnipo-

et facere

quod possit,

et

petere quod non potsis, ab

adjuturo ut possis. Exigil ardua et majora lapsi ho,

Omnia polest Deus et inter melum per foramenacs, et

caetera transferre ca-

niinis viribus

sed idem
ut

addit

opem

ut possis quod
in-

divitem

adducere
,

in

juberis. Ita

fit

quod dives non potest ex sese,

regnum clorum. Nam quod ad cameluui lacera possit, ut, cameli corpore locum non occupante, substantia transferatur

trare,
liante

inquam,

in

regnum clorum
non
potest.

id possit auxiutile
,

Deo qui

nibil

Caeterm

est

per foramen acs

;

cessantibus

scire qurn arduus sit in

clum ascensus

tum

ut

operationibus latitudinis et crassiliei

in

quemadmodm

conatus omnes suos hc unusquisque inlendat, tum

ut sibi quilibet
diflisus

sacramenlo Eucharisliae,

facit

ut sub specie parvae

virtulem imploret clo.

sit

panis buccellae Christi corpus contineatur, cessante

Sed quseritur an non etiam impossibile

suis

pauperes

omni

quantilatis continuas operatione.

,

divitem attinet

potens est et

Quod ver ad docere et monere et

alli-

ipsorum viribus absque Dei grati intrare in

sic se res

regnum clorum? procul dubio

divitiae

habet

sed

multis modis atque exemplis instruere divitem et

peculiaria

objiciunt divitibus salutis

,

impe-

ad veram aestimalionem cm mundi tm regni clorum, id est, sic mu tare divitis animum, ut, vel divitias causa regni clorum abjiciat vel ab amore fiducique omni abstraliberaliterque earum ctus , lgitim divitiis utatur
cere atque advocare
divitiarum
, ,

dimenta supra descripta

objiciuntur
,

cujusmodi pauperibus non

propter quae magis impossibile est divisalvari qurn

tem per seipsum

opus est
i

polentiorique Dei grati ad

diviti

pauperem et majori operandum salulem suam

,

qurn pauperi.
,

Dominus
esse,

ait

Victor

participes pauperes laciat, seraper paratus relinquere,

si

Antiochenus in Marcum

ut ostendat diviti

magno

quando

id poslulet
,

Evangelii negotium seu ratio

divinae gratiae

praesidio opus

ut ad virtulis

salutis seternae

ai?;'.:c

bac ratione idoneum reddere

itaque hoc

lastigium aliquando perveniat, studium hoc peculiare

ingressui in

regnum clorum. Exponit

Dei opus appellat.

>

Impossibile itaque est iviiem

grati servari
:

loco Sdvaior id quod obscuris durisque dixerat

per se solum absque singulari Dei

,

impossibile esse divitem obtinere

et severitatem sentenliae

regnum clorum

diflicile est

autem etiam cum Dei

grati (nullam
,

enim
oppu-

su* temprt, sictamen

ut

Salvalor hc parte distinctionem ddit)

tam quia

bomines

in

seipsis prostralos

recuinbere doceat in
se solis nibil

minus capax

est gratiae Dei, qurn quia valid

;

unam

Dei graliam. Docet bomines ex

gnatur in causa salutis nere visum est

;

utrumque, quia

divitias reti-

lacre autall'erre posse quo servenlur; caeleim non

ita ut,
,

edem

grati,

ejusdem parispauperi, pauper

human

inlirinitale
,

inctieudam esse salulem

reslet.
,

sed diigilur

que

ellicacitalis

suppetente

divili et

vin virtute

in

qu spes honiini

Quod

sublimem beaiitudinis gradum mereri queat, ubi dives

vix

dixerat impossibile esse divili servari

intellexerat

mediocrem. Haec itaque omnia e tendunt

ut ad

opibus

artibus

scientiis

viribus solis
,

humanis;

divitiarum

contemplum suos Chrislus adducat.

sed quod

sic impossibile est

id possibile esse ait Dei

,

Vers. 28.

Ait.
laeta

Inierrogavit
,

Jesum de preemio
illud
,

potenti et grali.

Non quod Dei polentia divitem obnoxium viliis iis qu* divitum sunt propria, adducere queat in regnum clorum (necenim polentia
Dei, Dei justiliae adversatur)
,

quod se collegasque maneret quod dictabat

slitum
,

ob consilium

conscientia majori ex parte prae-

de salule su non fuerant in

metum

adducti

nec quod

id faciat Dei
,

discipuli

sermonibus Jesu

e qud manifest nec

potenti absque cooprante divitis voluntale

ipso nibil agonie
ait
,

divite

essent diviles nec esse desiderarent (nisi forte clam

patiente duntaxal (ita enim Deo,

atlribuit,

Judas

),

praemium tamen adolescenli promissum non

ipsi

Chrysoslomus, rem

quo

virtutis

pr

oculis

perinde sibi

promiitere

audebant

qud non
non

magnitudinem ponat,

ut voluntati
divitis

quoque tu), sed

omnes sua vendita

Nos
,

distribuissent pauperibus.
,

qud Dei polentia

immutet voluntalem ac
ille vitia

apostoli tui

alacriter

le

jubente

si

mentem,
gebat
,

facialque ut deserat

quae pris

dili-

praesiitimus,

omnes

cert

qum proxim
distribuimus

accessimus.

et contrariis studeat virtutibus

quibus antea
ei

Non vendidimus quidem nec

peribus
,

omnes paupau-

abhorrebat.
gratiam
,

Quare ad implorandam Dei opem

in

sed
,

collocandamque
,

Deo fiduciam

diviles

Dimisimus saltem, deseruimus

relicia usibus

lus excitt C'iristus

ne desperabundi de assequendo
iuipos,

perum uxorum, liberorum

quidquid erat amicorum
sorores,

fratrum, sororum,

regno
sibili
,

clorum, tanqum de re prorss

cogitationem
,

Omnia, nostra, quidquid suppetebat nobis bonorum,

,

omnem
Deo

abjiciant

cerliores
,

uxores

parentes

fratres,

qud honio

qui sine

nibil

potesl

in

Deo
,

se

amicos,
,

domos,
,

agros,

pecunias,

su-

confortante possit omnia. Fallit igilur Calvinus

qui
:

pellectdem

et caetera

denique quidquid etiam in-

ex hoc loco

reielli

asserit

axioma Calholicorum

dustrie nostr lucrifacere et acquirere potuissemus.

Quisquis dixeril legem observatu impossibilem,anathema

Fuerant inter apostolos quidam divites, Mallhaeus ia-

, ,

1221
priniis
,

COMMENTARIA. CAP.
et
,

XVIII.
filium fovebunt;

1222
pro un matre,

qu quorumdam
si

opinio est

Bartholo-

rimitanqum
(ronae

maillius

maeus, qui sua eiiam vemlhlisse et pauperibus ddisse

plurimae aflectu iiK.terno ncessitai ibus

:

potuerant; caeteri

non sua oinnia vendita ded^rant,

prospicient

pro un uxore, cenlum aliorum u voies

paralae

cert reliquerant pauperibus, nec

parm
,

reliquerant,
si

casto spirilu ipsi conjunctae,

erunt per se
illius,

qui sua oiunia reips reliquerant

plura relicturi

aliosque servire valeludini commoditatibusque

plura suppetissent
sit)
,

taineisi

suura cuique

maximum
et

non secs qum

filio

si

forent uxores illius

(Ionique pro

aflectu

praeterea reliquerant
terreni lucri
solet
, ,

cogitationem

aut

fili

un, innumeri reverebuntur

eum

ut pa-

spem omnem
Petrus

quae nemini vcl egentisut non

si
sit

trem, et ab ejusdoctrin san consiliisque pendebunt,

ex quibus majorem animus
luptatem,
illius

simo exigua esse

piscalor

ita

arguendus

acceplurus est vo:

praesumpiionis

confidenter lo-

qum

acciperet ex germanis liberis

velie-

qualur, dimisimus omnia.

Secijti somus te, faeli

mentiores enim dulcioresque sunt affeclus spirils

sumus comits

tu

inopis
,

qum
pietas

naturae, et

vehementis amat quem conciliavit

adjunxit
nativilas.

hc

illc praedicandi

Evangeli causa oberrantis

,

et le-

qum quem

Non

itaque

cum

haciens permanemus
,

non sine offensa mundi

amittit res suas qui propter

Christum

illas

relinquit,
libe-

et molesti nostr

statuimusque semper manere.

sed potis apud

ratus,

Deum

deponit,

earumque cura

Vers.

2'J.

Reliquit, reliquerit. Non tantm qui

,

usum plenissimum certissimumque ex

divin

vendideril diviseriique pauperibus

ruerit
,

sed et qui dese-

providenti toties experitur, quolies ncessitas tem-

etiamsi non secutus

me

fuerit

quomod vos
fratrem

pusve postulat

qn respiciens Aposlolus, de se qui

et

etiamsi non

omnia bona sua, quod

vos, sed eoi uni

,

unam tantm domum

liabentes et
si

unius provinciae parvos agros

:

aliquid duntaxal deseruerit, ut

uiiuiii.

domum unam
et amici

dimiserat, et su similibus, gloriatur

Tanqum
G, v. 10.

nihil

sororem unam,

etc.,

nam

in bonis

omnia possidenles, 2 Cor.

sinat Christus

Qud

numeranlur. Enumerat parentes et reiiqua omnia

eo consilio, ut ostendat nihil esse tam charum
,

ver

nonnunqum
allligi

hujusmodi extor-

quod
,

res inedi

aut etiam perire, tune Christus ipse

corporis borna re-

superare non debeat amor su

nibil

tam pretiosum

est eis instar

licta internis

omnium, qui externa

quod non superet merces ab ipso proposita.

animi bonis compenst (exenoplo Aposlo-

Proptek reg.m m Dei, quod

justiliam ejus, propter

me

praedicatur, aut

lus est,

Philip, i, v. 12), quoi comparatioite et merito

regnum ccelorum propaganadmittat adverss

praescripta doctrinse

sui ita sunt,

quod

ait

Ilieronymus, ut

si

parvo numro

dum

aut assequendum, ne quid

,

cenlenarius comparetur, quibus multo solidis hominis

praescripta

aut ut vivat juxla

animus

reficitur,

qum

fruilione

meae evangelicae, qu promittitur regnum ccelorum.

Vers. 50.

porel ium

quae potuit reliquisse

,

quorumeumque corbonorum corpora:

Et

.non hecipiat
:

multo plura

in

hoc

lium

inquam

bonorum dispendium
ita

spiritualibus

tempore;

q.

d. Salvator

afficielur, ut potis ingenti

Non tantm non damno lucro. Non suflicil Jesu

animi dotibus sarcitur,

ut centupla malis accepta

qum
illic.

relicta.

suorum mentes sursm ad spem vitae aeternae efferre, verm etiam praesentibus eos solaliis sustentt confirmatque ad ferendam crucem. Caeterm non est
istud

Vers. 51.

Consummabuntur,

perficienlur, scilicet

Omnia. Multa haciens impleta sunt; jam instat

lenipus quo reiiqua omnia, eaque prajcipua, perlicianlur, passio, mors, resurrectio, exaltatio.

intelligendum

qud

recuperabit

dominium
(nec

long plurium

domorum

aut a^rorum

enim
nec

mundi

divitias promillit cultoribus suisChristus), alienis, sed

De

Filio hominis, de Filio Dei facto misello

homunnon ad-

qud luxuriabitur bonis

qud ad moderapraesl parataefacultates;

sit,

cione.

De praepositionem supplevit inlerpres Latinus,

et

tum ac verum usum suppetent

ipsi,

quemadmodm
dilur, ita ut

Syrus;

caeteroqui Graec
Filio hominis,

que erunt plurium bominum domus ac

quidam jungant

non cum

nam

etiamsi

mundus
tibi

aliquis divitiarum tuus

nihil

verbo, scripta sunt, sed

cum

verbo, consummabuntur,

amplis inde

ipse accipias permittit ratio

ei

qum
Chri-

seu perficientur. Significat hic inprimis Jsus, pre-

moderatum usum. ltaque

sti

qui

unam domum
si

pheturum prsagia non

sationis,

alib fer,

qum ad su
sit

dispen-

causa reliquerit, prsl apertaeque erunt cenlum

quam pro

nobis temporari susceperat, inten-

aut plures

domus

si

opus habeat,

opus

sit

urgente

disse mijsterium, adeb ut

consummatio

propheti,

persecutione aut

ali

ex causa mutare habitalionem.

su passionis
ait Y.
stolis,

et poslirloris

glori celebrata perficlio,

dut inielligendum apo-

Centum

alii

Chrisli cullores parali erunt ex proventivitae

Beda. Quod
nihil

dm

facil,

bus agrorum suorum

trare qui

necessaria

il 1 i

subminis-

hic

(brtuilum
:

fieri,

sed omnia certa et

unum agrum reliquerit, ita ut non solm non cariturus sit eo commodo quo ad vitam hanc suslinendam ex su domo aut suo ex agro opus habebat,

prordinata esse Deo

tentationi,
fuit

quod quidem, vincendae

mslis animis, optimum

consolandisque

remediuin.

verm etiam abundantis hoc

uno
fratre
relicto,

illi

suppetet. Si-

Vers. 52.
et scribis.

Trahetur,

principihus

sacerdotum

militer pro

pluriini

erunt Chri-

stiyno instar fratrum, fralerno ipsum

amore prose
:

Gentibus, Romanis

scilicet, Pilato praesidi et aulae

queutes, et

spirilali glutino

suavis adhaerentes

pro

exerciiuique ipsius; tradent, inquam, non ut miiis

un sorore, plurimae adolescentulae caste diligent observabuntque ut fratrem

:

cum

eo agatur, sed ut morte

omnium

prohrosissim

pro uno ptre, senes plu-

dirissimque, qualem ipsi inferre non facile poterant t

12-25
afliciaiur,

IN

LUCAM

1224

morte, inquam, crucis. Eo prorss ordine

Vebb. 36.

Et cum audiret, Gr., cm audisset aupedum

et

praedicit historiam passionis sua;,

quo res gesta

est.

tem, ex strepitu

murmure

ac tumullu.

Ili.udetur, gentibus.

Tdbbah, Syrus, vocem turb.

afficietur,

Flagellabitur, Gr., contumeli

quod non

Qud
tanta

iioc

esset, quid sibi vellet in

turba.

unum

coacta

ad flagcllalionem tantm pertinet, sed et ad hoc qud

hominum

Curiosum

est caecorurn genus,

ipsi

arundine et colaphis caesus est

quin et

flagellalionis

ut intelligant ex aliis

quod videre

non possunt.

nominalim meminit proximo versiculo. Quare eliam

interpres Syrus

Vers. 37.

Dixerunt,

Gr., renuntirunt , scilicet

utrumque

ddit,

(lagetlabilur et con-

aliquiex turb.
Ti'.ansiret,

tumeliis afficietur (reddenduua potis, flagellabunt

et

eum

honoratus tam frequenli

hominum

co-

conlumeliis officient eum,

scil.

gnies)

inutalo ta-

mitatu.

men verborum
Vers. 33.

ordine.

Vers. 38.
di Jesu

Occident, cruce.
et,

Etclamavit mox,
iter. Si

vel saltem postri-

resumente

clamavil hic caecus, Jesu

divel

Et tertia,
ipsi

pro sed; subaudi, postqum haec

appropinquante

civitati, illud

conligerint.

Acerba duraque haec

erunt;

sed

cendum

est lune

quod hic legimus, minime exaudilum fuisse, Jesu

hoc idem

constantes estote, durate non amplis qum triduum unum, rerum scena mutabitur. Tristium omnium una
sufliciens consolatio est resurrectio.

non audiente,

vel dissimulante
civitale,

clamorem, postridi
simili

autem Jesu egrediente

increpationes, voli

cum

clamore repetentem, nec quidquam curantem populi

iio-

Vers. 34.

Et

ipsi. Ipsi

ver discipuli nihil

compolem faclum.

Si

non clamavil

rum i.ntei.lexerunt, nec quod de contumeliis, nec

inlrante Jerichuntem Jesu,

intelligendum est, post-

quod de morte, nec quod de resurrectione dictum

qum

intellexissel quis illc iter

faceretqum divinus
multis caecis mi-

Non qud verborum significaiionem non intellexerint, quae ut primm Pelrus audierat, increfueral.

prophela, quanlae virlulis vir,

qum

serisque opein eflicacibus miraculis atlulisset, cerlior

pans Jesum dixerat

tibi hoc,

Absit

te,

Domine
Marc.

non

erit

etiam factus esset ipsum proficisci Jerosolymam, quod

erat

Matth. 16,

v.

22; sed non intellexerunt quoetc., ut

9, v. 32.

publicum

curasse ut postridi ad opposilam cierat,

mod etquam obcausam,

vitatis

portam sederet, qu Jesu egrediendum

Verbuji istud, negotium istud.

ut Jerosolymam pergeret (nec

ctatione frustraretur,

enim

si

forte exspe-

Absconditum, occullum, obscurum.

minus quaestuosa mendico erat

Ab

eis.

Redundat

pracposilio, ex phrasi Hebraic;

haec via

qum

altra, praesertim

cm
Jesu)

tanta
;

hominum
tur-

vide sup. 9, v. 45.

l'requentia pararel illc iter

iteratis,

cum

quo cm

Et non. Pleonasmis
alieni concipiend

qum

fuerint aposloli

bam adventaniem

audiret, suspicatum,quod res erat,

;

animo morte

Christi, docetur.

comitatum esse Jesu

tune

demm

acclamasse

ipsi

Vers. 35.

Cum appropinquaret
:

Jricho. Mat-

Jesu, et obsistere conante turb ingeminsse clamores, et caetera quae

est,

thaeus et Marcus

Egrediente eo Jricho;

quam ob

sequuntur. Hic autem, verisimile

ipsi

causam plerique aliam esse putant historiam quam

hic Lucas, aliam
rant.

alterum caecum se

junxisse socium

unde

fit

quam

illic

Matthaeus et Marcus nar-

ut Matthaeus narret duos caecos sanatos fuisse.

Sed cm

id

persuadere milii nequeam, consifit

Vers. 39.

Qui probant,

qui ibant ante Jesum,

deranli narrationum similitudinem, probabilis

Richelii ad
cet,

ea

habet Syrus: qui praecedebant Jesum turb. Observa vigilantiam hujus, qud simul atque audiverit

Matthaeum conjectura, qu

dici

posse do-

caecum hune juxta eam viam sedisse

:

et

clamasse
illic

adventantem turbam, sine mor clamaverit, ne forte

elaberetur Jsus citis opinione
;

qu Jsus Jerichuntem pergebat

audilus, die altero viam egressu, et tune

cm autem
non

cmque non

stalim

prae turbae strepitu, Jesuque dissimulante,

esset

adesset Jsus, saepis validque clamaverit.

similiter obsedisse in urbis

Ut taceret, ne clamore suo importuno

iter Jesu.

turbaret

demm

Jesu

vocatum sanatumque

Existimabat turba eleemosynam illum pe:

fuisse. Verisimile est

enim, ut saep Chrislus, fidem

tere Jesu
tia,

indignum autem judicabat fatua sapieniter

hominum probare
eodem examine
tur
in

volens, eos aliquantisper distulit,

virum tantum

facientem

sisli

mendici causa,

hoc caeco

fuisse

usum. ltaque Luquasi conli-

aut ejus vexari clamore, quasi gloriae ipsius obesset

cas vero principio exorsus, e occasione persequi-

rem

ipsi esse

cum homme

sordido. Aut cert quia vi-

totam narrationem illuminali

;

caeci,

dent Jesum non statim

dere, suspicantur hoc

ad ejus clamorem responilli

nuo tempore gestam

quasi, ut caecus, Jesu

nondm

esse molestum,

cm

ipse

ingresso Jerichuntem, fuit obvius, ita et sanatus fuisset,

potis dissimularet, quo magis esset perspicua caecorurn fides et ardor. Fieri eliam possit in turb fuisse

cm inlermedium

fuerit, id

quod subjungit, Jesu

in urbe

hospitium. Aniicipatione ergo usus, non ser:

qui offenderentur ipsum vocari Davidis filium, id est,

vat

rerum gestarum ordinem

fact

alii

autem duo evanJesu urbem

Christum.

gelistae, null

mentione

principii,

Magis clamabat, objurgatus. Non solm

mittebat de contentione su,
sancl improbitate clamorem,

nihil re-

ingrediente,

solum tempus egresss Jesu ex urbe,

fuit,

verm etiam duplicabat

quod propius miraculo

exprimit. Celebrioris

memorant.
Marcus
sanationem Lucas

tum

ut monstraret se

CjECus quidam, nomine Rarlimaeus, quod

nolle cedere increpationibus hujusmodi,

enim

illius

turbae

strepitum Jesu

exaudiretur.

tum ut supra Exemplum

um Marco

describere videtur.

fidei fiduciaeque invictae,

ardentis

desiderii, contan-

1-225
tts fdei,

COMMENTARIA. CAP. XIX.

lentaiionibus

1226

minime succumbenlis

quin

Vins. 42.

Respice, vide. Eodem repetito verbo,

visum,

clsi sciret se

apud

plero.; que odios loqui, quibus

mij

Salvator magnifie concedil

verat. Simile Matlh. 8, v. 5.
!

quo caecus

peti-

nime

gratus erat bonor Jesu,

meluui superavit ardor

nihilomins
exlolleret.

desiderii,

ut

vocem

libr

tigit

oculos,

Secundm Matthum tesecundm Lucam jussil sermone, Mar:

Utile est pro divino cultu et sainte

propri

pudorem
pluies

eus neutrum narrai

utrumque

lecisse inlelligendus

deponere. Hic constans ac

forlis

animus, qu magis
igitur

^est Jsus. Keliqua bujus versiculi

velatur, e altis provehilur.

Quant

Vers. 43.

Vidit, visum

jam

traclata sunt.

recepit. Vox, oculis lu:

obices opponit Satan, etiam per eos qui Cbristi no-

mine
illius

cassis,

statim lux efeeta est

erat

enim veri

men

profitenlur (turba

enim baec ut discipula Jesum

luminis verbum.

sequebatur), tanl conslaniis nobis in eoquod cpe-

Illum, in hoc itinere.

rimus bono pergendum

Vers. 40.

est.

Maunificans, glorificans,

laudans,

laetus

Stans.
non
:

gratias

Substitit,

dm non

procul

abesset caeco,

offensus, sed delectatus clamore

agens obreceptum Jesu oper visum, eum, quo duce, expedit jam pergebat ilerque faciebat eum aliis,

quem
sius

(ides eliciebat

sciebat

enim non stipem eum peip-

quod pris

terc, sed

visum. Ubi salis spectalus essct omnibus

quia
sequi

caecitate relentus minime potueral. Deum. Non fidem suam quam coinmendaverat J-

ardor,

non

poterat

minsque

sus, sed

Deum,

cujus grati, imptrante Jesu, tan-

assequi, progredientem, reslitit ipse, nibil aspernatus

lum beneficium profeclum

agnovil,

qui

bencfcium

miserum liomuncionem.

Vlrs. 41.

Quid.
,

Non

ignorans quid aut

ille

peipso
in

hujusmodi inaeslimabile, nalurae vires exsuperans, per Jesum Filium David in ipsum contulerat.

leret aut ipse facturus esset interrogat, sed ut

Ut

vidit

miraculum

islud, eaecitalis solo contacta

malum
Jesum

confesso

suum

et

desiderium fidemque
turbae

ac sermone profligatae.

inierprelato

elucescat

miraculuin

Ddit laudem Deo, laudavit similiter Deum, quo

proximum, ne ostentabund videalur Jsus visum

reddidisse, aut reddidisse jactare, ei qui nil nisi sti-

Chrislum ve! cert prophetam hujusmodi accepisset,

tant

praeditum poteslate: per

quem

sibi

totique

pem

petiisset

nain et soient

nonnunqum mendici
qu plus
accipiant.

genti suse, similia

bnficia aliaque

majora, divina

eae^itatem fngere stipis causa,

prorss, pollicebatur. Pertinet hoc inier caetera

ad

Domine. Syrus, Mari, Domine mi. Videam, visum

recipiam.

probandam miraculi cerlitudinem.

CAPUT
1.

XIX.
1.

CHAPITRE XIX.
Jsus tant entr dans Jricho
,

Et ingressus perambulabat Jricho. Et ecce vir nomine Z;ichaeus

,
:

passait par la

2.

et

hic princeps

ville.

erat publicanorum
3.

et ipse dives

2.

Et

il

y avait un
,

homme nomm

Zache, chef des

Et qurebat videre Jesum

,

quis esset

et

non

publicains

et fort riche,

polerat praj lurb

4.

quia statur pusillus erat.

Et praecurrens ascendit in arborem sycomout videret

3. Qui ayant envie de voir Jsus pour le connatre, en tait empch par la foule parce qu'il tait fort
,

petit.

rum
5.

eum

quia inde erat transiturus.

4. C'est
,

pourquoi

il

El

cm
,

venisset ad

locum
:

suspiciens Jsus
,

un sycomore pour

le voir,

courut devant, et monta sur car il devait passer par l.

vidit illum

et dixit

ad

scende
nere.
6.

quia bodi in

eum Zache i'eslinans dedomo tu oportet me ma,

5. Jsus, tant venu en cet endroit , leva les yeux en haut, et l'ayant vu il lui dit Zache, htez-vous de descendre , car c'est chez vous qu'il faut que je
, :

loge aujourd'hui.

Et festinans

descendit

et excepit illum gau-

6.
joie.

Zache descendit aussitt

et

le

reut avec di-

dens.
7. Et cm vidrent omnes, murmurabant, dicentes qud ad hominem peccatorem divertisset.
8.

7. Tout le monde voyant cela , en murmurait sant que Jsus tait all loger chez un pcheur.

Stans aulcm Zachus

dixit
,

ad

Dominum
,

Ecce dimidium bonorum meoruin

peribus
;

Domine
,

do pau-

et si

quid aliquem delraudavi

reddo qua-

Zache se tenant devant le Seigneur, lui" Seigneur, je vais donner la moiti de mon bien aux pauvres; et si j'ai fait tort quelqu'un en quoi que ce soit, je lui en rendrai quatre fois autant.,
8. Mais
:

dit

druplum.
9.

Ait Jsus ad
,

eum

Quia hodi salus domui huic

filius sit

fada est

e qud et ipse

Abrahae.

braham.
salvum

9. Sur quoi Jsus dit Cette maison a reu aujourd'hui le salut, parce que celui-ci est aussi enfant d'A:

10. Venit

enim

Filius hominis quaerere et

lacre
11.

quod perierat.
Haec
illis

10. Car le Fils de l'homme est venu pour chercher et pour sauver ce qui tait perdu.

audientibus, adjiciens dixit parabo:

11. Comme ils taient attentifs ces paro'es ajouta encore celte parabole , sur ce qu'il

'

il

lam, e qud esset prop Jrusalem

et quia existi-

marenl qud confestim regnum Dci manifestaretur.

12.
Dixit ergo
:

la j t D rs de Jrusalem, et qu'ils s'imaginaient que [q rgne de Dieu paratrait bientt.

Homo quidam
sibi

nobilis

abiit
,

in

regionem longinquam accipere

verii.

regnum

et re-

un homme de grande dans un pays fort loign pour y prendre possession d'un royaume et revenir
Il
:

12.

dit

donc
s

Il

y avait

naissance, qui
ensuite.

en

allait

13. Vocatis
s.

autem decem
xxu.

servis

suis, ddit

eis

13. Et appelant dix de ses serviteurs,

il

leur

donna
i

39

1227
(Icccm
venio.
14. Cives

IN I4JCAM

\tu
:

muas

et

ail

ad

illos

Negoliamini

dm
le-

marcs d'argent, et leur dit Faites argent jusqu' ce que je revienne.

dix

profiter cet

autem

ejus oderanl
:

eum

et

miserunl

gationem post iilum, dicentes Nolumus hune regnare

super nos.
15. Et lactum est ut rediret, accepto regno
sit
:

14. Mais ceux de son pays, qui le hassaient, envoyrent aprs lui une. ambassade pour faire cette Nous ne voulons point que celui-ci soit dclaration noire roi.
:

et jus-

vocari servos, quibus ddit pecuniam

essel.
:

ut scirel

quantum quisque ncgotialus

1G. Venit

15. Etant donc de retour, aprs avoir pris possession de son royaume, il commanda qu'on lui fil venir ses serviteurs auxquels il avait donn son argent
, ,

pour savoir combien chacun

l'avait fait profiler.

,

autem primus, dicens

acquisivit.
:

Domine

mna

16.

tua

decem mnas
illi

voire
;

Le premier tant venu marc d'argent en a produit

:

lui dit

Seigneur,

dix autres.

17. Et ait
fuisli fidelis
,

Euge

bone serve

quia in modico
ci-

cris

poteslatem liabens super decem

vitates.

Cela est bien, bon serviteur! 17. Il lui rpondit Parce que vous avez cl fidle en ce peu, vous aurez intendance sur dix villes.
18. Le second tant venu lui marc en a produit cinq autres.
,

18. Et alter venit, dicens

Domine, mna tua

super quinque

dit

fecit

Seigneur, votre
aussi l'autorit

quinque mnas.
19. Et buic ait
tates.
:

19.

Son malrelui
villes.
11

dit

Vous aurez

Et

tu

eslo

civi-

sur cinq
20.

20. Et alter venit, dicens

Domine
:

ecce

mna
:

tua

voici votre

en vint un troisime, qui lui dit Seigneur, marc que j'ai tenu envelopp dans un
:

quam

habui repositam in sudario

te,

mouchoir
austerus es
tollis

21. Timui enim

quia

bomo

quod non

posuisti
ei
:

et mtis

quod non seminsti.

te judico,

22. Dicit

De ore tuo

serve
,

nequam

21. Car je vous ai apprhend , sachant que vous ies un homme svre qui redemandez ce que vous n'avez point donn , et qui recueillez ce que vous n'avez point sem.
,

sciebas qud ego

bomo

austerus

sum

tollens
:

quod

22.

Son matre

lui

rpondit

Mchant serviteur,

non posui

et

metens quod non seminavi

23. Et quare non dedisti pecuniam

meam

ad men-

je vous condamne par votre propre bouche. Vous saviez que je suis un homme svre , qui redemande

sam

ut ego veniens

cum
:

usuris utique exegissem

ce que je n'ai point donn, et qui recueille ce que je n'ai point sem ;

illam ?

24. Et astantibus dixit

Auferte ab

illo

mnam,

et

decem mnas habet. Domine babet decem mnas. 26. Dico autem vobis quia omni habenli dabilur, et abundabit ab eo autem qui non babet, et quod badate
illi

23. Pourquoi donc n'avez- vous pas mis mon argent banque, afin qu' mon retour je le retirasse avec les intrts?
la

qui

25. Et dixerunt ei

24. Alors
lui
le

il

dit

marc

qu'il

ceux qui taient prsents Otezet le donnez celui qui en ,

:

a dix.

25. Mais, Seigneur, rpondirent-ils,

il

en a dj dix.

bet auferetur ab eo. 27.

Vermtamen inimicos meos

regnare super se
,

illos

qui nolue-

runt

me

adducile bc, et interficile

20. Or je vous dclare qu'on donnera celui qui a dj , et il sera dans l'abondance ; el pour celui qui n'a point, on lui tera mme ce qu'il a.

anle me.
28. Et his dictis
,

27. Quant

prcedebat ascendens Jerosoly-

m'avoir pour roi , qu'on les lue en ma prsence.

,

mes ennemis, qui amne

n'ont pas voulu

ici
,

et qu'on les

mam.
29. Et factum est

phage

et

cm appropinqusset ad BelhBetbaniam ad montem qui vocatur Oliveli,

,
:

28. Aprs ce discours Jsus se mit marcher le premier du ct de Jrusalem o il devait consommer son sacrifice.
,

misit duos discipulos suos,

50. Dicens

Ite in castellum

quod contra

est

in
,

29. Lorsqu'il fut arriv de Beihphag el de Bthanie la montagne qu'on appelle des Oliviers, il envoya deux de ses disciples
:

quod introeuntes
cui

invenielis pullum asinae alligatum

sedit
;

nemo unqum hominum

si

solvile illum

et

adducite.

30. Allez- vous- en, leur dit-il , ce village qui est devant vous. En y entrant vous trouverez un non attach , sur lequel personne n'a jamais mont ; dtachez-le, et me l'amenez.

31. Et

quis

vos interrogaverit
:

Quare

sol-

vitis ? sic dicetis ei

Quia Dominus operam ejus de-

siderat.

31. Si quelqu'un vous demande pourquoi vous le dtachez, vous lui rpondrez C'est que le Seigneur en a besoin.
:

32. Abierunt autem qui missi erant, et invenerunt,

sicut dixit
illis
,

32.

Ceux

qu'il

envoyait partirent donc

dit.
,

et trou-

stantem pullum.

vrent l'non,
,

33. Solventibus

autem
Quid
:

illis

pullum

dixerunt do
?

33. partenait
n on ?

comme il leur avait Et comme ils le dtachaient

leur dirent
:

mini ejus ad
34. At
illi

ceux qui il apPourquoi dtachez-vous cet

Parce que

illos

solvitis

pullum

dixerunt

Quia Dominus

eum

necessa-

ium habet.
35. Et duxerunt illum ad Jesum. Et jactantesve-

34. Ils leur rpondirent a besoin.

le

Seigneur en
et

stimenta sua supra pullum, imposuerunt Jesum.

36. Eunte autem
in via.
illo,

55. Ils l'amenrent donc leurs vtements sur l'non dessus.

Jsus
ils

mettant

le

firent

monter

substernebant vestimenta sua

37. Et cm appropinquaret jam ad descensum mon-

36. Et partout o il passait , ils tendaient leurs vlements le long du chemin. 37. Mais lorsqu'il approcha de la descente de la

1229
lis Olivti,

COMMENTAIS
cperunt omnes turbae discipulorum gau-

CAl>. XIX.

1230

dentes laudare

Deum
:

voce magn super omnibus quas

montagne des Oliviers , tous les disciples en grand nombre tant transports de joie, commencrent
,

viderant virtulibus.
38. Dicentes

louer Dieu haute voix qu'ils avaient vues

38.

pour toutes

les

merveilles

Bencdictus qui venit rex in nomine

En
;

Domini

pax

in

clo

et gloria in excelsis.

Seigneur

disant Bni scit le roi qui vient au nom du paix dans le ciel et gloire au plus haut des
:

39. Et

quidam Pharisaeorum de

turbis, dixerunt

ad

cieux.
59. Alors quelques-uns des Pharisiens , qui taient le peuple, lui dirent : Matre , faites taire vos

illum

Magister, increpa discipulos tuos.

:

parmi
40. Quibus ipse ait
lapides clamabunt.

Dico vobis quia

si

lu tacuerint,

disciples.

41. Et ut appropinquavit, videns civitatem,

flevit

40. Il leur rpondit Je vous dclare que s'ils venaient se taire, les pierres mmes crieraient.
:

super illam, dicens

42. Quia
tu
,

si

cognovisses et tu, et quidem in hc die

quae ad

pacem

tibi

nunc autem abscondita sunt

et

41. Enfin tant arriv proche de Jrusalem, et jetant les yeux sur la ville, il pleura sur elle , en disant
:

ab oculis

tuis.
,

43. Quia venient dies in te

inimici tui vallo
,

circumdabunt
le
:

te

si tu connaissais au moins en ce jour qui encore donn , ce qui peut te procurer la paix mais maintenant tout cela est cach les yeux.
!

42.

Ah

l'est

et

circumdabunt

et

coangusta-

bunt

te

undique

44. Et ad terram prosternent te, et fdios tuos, qui

in te sunt,

43. Aussi viendra-t-il des jours pour toi o tes ennemis t'environneront de tranches, qu'ils l'enfermeront et te serreront de toutes parts
, ;

et

non relinquent

in te

lapidem super

Ia-

pidem
tuae.

e qud non cognoveris tempus visitalionis

44. Qu'ils te raseront et te dtruiront entirement, toi et tes enfants qui sont dans tes murs ; et qu'ils ne te laisseront pas pierre sur pierre , parce que tu n'as

pas connu

le

temps auquel Dieu

t'a visite.
,

45. Et ingressus in

templum

cpit ejicere ven-

dentes in

illo,

et

ementes,
:

45. Ensuite tant entr dans le temple il commena d'en chasser ceux qui y vendaient et y achetaient
,

46. Dicens

illis

Scriptum

est

Quia domus mea

domus orationis cam latronum.

est.

Vos autem

fecistis illam

spelun-

46. Leur disant : Il est crit Ma maison est une maison de prire , et vous en faites une caverne de voleurs.
:

47. Et erat docens quolidi in templo. Principes

autem sacerdotum,
48. Et

et scribae, et principes plebis quae-

enseignait tous les jours dans le temple. les princes des prtres , les scribes et les principaux du peuple cherchaient le perdre
il

47. Et

Cependant

rebant illum perdere.

non inveniebant quid facerent

erat
,

illi.

Omnis

enim populus suspensus

Vers. 1.
cet Jsus,

audiens illum.

48. Mais ils ne trouvaient aucun moyen de rien faire contre lui , parce que le peuple tait avide de l'entendre.

COMMENT ARIA.

Et

ingressus. Ingressus autem,

scili-

quidam

Hiel Bethelites,

3Reg.

16,

v. 34, et

quidem

quod Syrus exprimit, Jricho. Respicit enim

v.

cum jaclur liberorum suorum,

ipsius Josue, cap. 6, v. 26.

juxta imprecalioHem

ad
est

id

quod supra, cap. 18,

35, dixerat

Factum

autem cum appropinquaret Jricho.

Vers. 2.

Et,

ubi

obtulit se,

ecce.

Adverbio

Perambulabat, transibat per mediam.

Jricho, per
finibus

ecce part altentionem ad

rem admirandam quam

quam ex oppido Ephraem

ab ortu
definitis
iter

seu Judaeae
est

staluit narrare.

Jordane

Jeroso-

Nomine. Vocatus additur Graec; quod tamen non

lymam,
sepho

qu abest 150 stadiis, ut Jordane 60, Jo-

magis Syriac additur

Zach.eus.
est

teste, libri 5
alibi,

de Bello Judaico capite 4; dixi-

quam Latine. Nomen Hebraeum seu Syriacum

zaccai,

mus
hor

porr

octo siadiis confici

unum

milliare
iter

munditi, innocenti, seu justiti deductum.

Italicum,
fiori.

triumque Italicorum milliarium

un

Exprimitur autem ob certitudinem historie, praesertim

Sed

Jordane quidem Jerichuntem via

;

cm

celebris esset hic vir.

aequabilis facilisque est

Jerichunle ver Jerosoly-

Princeps publicanorum, quasi dicas archipublicanus,

praefectus

mam,
lesta.

acclivitate et declivitate

mult

difficilis

ac mo-

pluribus publicanis,

qui sub ipso

Incertum autem
sit

an nomen Jricho impositum

qu
illa

illius regionis vectigalia colligerent, et

ad ipsum tanquae
ille

huic urbi

lunae nascentis forma,

plani-

qum primarium quaestorem

deinde Romanis annumeraret.

dferrent,

fies est quae

urbem habet
,

(luna Hebraic jareak dici-

tur,

urbs Jerilw)

an ver balsami suavissimo omsola

Dives, non lam ex aliorum injuria,

facultatibus
;

qum

ex justis

nium odore, cujus

Hebraeis est odor.

pen ferax

est.

Reah enim

id

enim

infra, v. 8,

fit

manifestum. Hu-

Hanc

Josue destructam ignique

jusmodi enim soient quaestores,

eligi,

et praesertim gnrales,

succcnsam
Vers. 1.

reaediiicaverat,

rgnante Achab

Israeli,

qui seipsis habeant unde queant dbita solvere,

Et ingressus pekambulabat Jricho,

,

id est, plateas obibal civitatis,

quaerens perditas
obire soient.

animas, ut videtur, sicut medici aegrotorum domos

Vers. 2. Et ecce vir nomine Zach.eus; nomen est Syriac mundilie deductum ; et hic princeps

rat publicanorum, seu publicanorum plurium prae-

ad qiiem lanqum ad quaestorem primarium, publica inleriores publicani dferrent, ut indicat Augustinus, serin. 56 de Verbis Dom. Et ipse dives, quia, ut idem ait, multos presserat, multis abstulerat , multa congesserat ; et inde habebat divitias quanqnm versus 8 indicet eum etiam justis facultatibus divitcm fuisse.
feclus,
veciigalia

1*31
si

IN

LUC A M
graviiatis,

1232
praesertim
etsi

fallere.

aut ipsos aut qui ipsis sur.l infrieures contingat Porr qud dives esse et publicanus, ade-

coram hominum multitudine.

non
in

Hic ver,

dives et in suo ordine princeps,

que

hc

publicanos principalum obtinens, faciunt oninia ad exaggerandam dillicultatem converinler

tamen erubuil, inspectante turb,

infimae sortis

arborem, velut

homo, conscendere. Non dubium quin

inslinctus egerit, in

tendi Zachaei.

clestis
hic qu^-rebat, conabatur, satage-

eum

eum

finem qui sla-

Vers. 3.

Et

tim apparuit. Quare Titus aliquod jam salmis semen

in ipso

bat videre Jesum, faciem, personam, habitum Jesu, de cujus doclrin et miraculis rumor tam adniiranda
sparserat.

germinsse docet.

Vers. 5.

Venisset, Jsus.

Ad

locum, quo erat sycomorus.

Quis esset inler lot hommes, quis esset eorum

Suspiciens, attollens oculos, non casu, sed de industrie

:

quos

in conferl ac confus videbat turb.

noverat enim Zachaeum in e arbore sedere,

Et, pro

sed, non

poterat pr/E turba,

etc.,

qud

et obviis oculis exspectare ipsins

advenlum.

Jsus circumseptus esset et stipatus undique densissim turb promiscuae mullitudinis ipse ver statura
:

Vidit illl'm, Zachaeum, non carnis oculis tantm,

verm mult magis

dit

animi, approbans, complexans-

pusillus,
est,

parvus, brevis esset. Naturale hominibus

que afiectionem illam qu erga ipsum ferebatur. ViZachaeus Jesum, quod desideraverat
:

de

facie nsse cupere,

;

quos fama magnos prae-

vidit Jsus

dicat

et singulares

sed in Zachaeo, ad desiderium

Zachaeum, ut mult amplis

ipsi largiretur

qum

de-

prima naturale, accessit divinus impulsus, ut esset ei

ad salutem prseparatio, qud cognoscendi Jesu desideiio teneretur.

sideraverat, et inprimis quidera, ut benigno divinitatis

aspectu

mentem

illiuspraeveniret, emolliret,

il-

luminaret, accenderet. Priusqum videret, pris ipse

,

Vers. 4.

Et pr/ecurrens
cm
aliis

rcpoo&paji.v

E^pos^
et

spectatur Jesu, ait Theophylactus

bus in locis prvenit nos Dominus,
cres et promptos videal.

sic

enim omniut nos ala-

et accurrens ante, et

ant accurrisset. Syrus,

tantm

irpoSpau.v cucurrit ante Jesum. Latinus interpres legit

iWooaev, ut est in
tur ante
In

Graecis libris, praecurrens igi-

Dixit ad eum, bland

ait

et

amic voce eum compellans,

Jesum,

scilicel et

turbam.
w auxG[/.wpaav,

Titus,

nam

ut

Deus omnium prscius, jam tum

arborem sycomorum,

seu, ut

quod futurum erat cernebat.

Zach-ee.

scribunt alia exemplaria, au*&|/.wpav, in sycomorum. Sunt et alii codices, qui in antepenultim syllab,

Tanqum notum compellat

proprio no-

mine, quem nunqum viderat, nunqum audiverat nominari

:

loco w mega, scribant o micron,

p.o

ou>>|/.opatav

vel ouxo-

quae res haud dubi

,

plurimm movit Zachaei

,

6'av.

Hoc modo, per o micron, inquam, scriptum

animum
bat,

ut talem esse crederet

qualem fama

fere-

nomen, auclores inlerpretantur ficum moro similem, arborem quae i'oliis, magnitudine, aspectu, similis
moro, produxeril ficus
:

Christum Filium Dei similem; Joan.

;

1, v. 48.

Festinans

quod

festinare jubet, pertinet,

partim

per u ver, ficum laluam,

insipi-

ad temporis opportunitatem, exigenlis ut Jsus hospi-

quemadmodm Syrus hoc loco transfert ficum dam qud ignavi esset saporis. Latine igitur
,

tium subiret, partim ad beneficii ad Zachaeum perventuri

anceps
sic-

magnitudinem.
et abi

Hebraic vocatur est penullima in sycomorus.

Descende, ex arbore,
mihi pares.

domum

uthospitium

mim,

arbor in Palaestin

frequentissima (quam
;

ob

qu causam pulatur carcre numro singulari) de cedrorum 3 Reg. 10, v. 27, et 2 Parai. 1, v. 15 : Et qu prbuit (Salomon) muUitudinem, quasi sycomoros
vascuntur in campestribus.

Hodie, hc vesper et consquente nocte.

Oportet me,
Manere,
hospitia, sed

id est, statui, decrevi.

hospilari.

Non qud
etsi

deessent Jesu alia

qud
se.

ille

insigni illo suo ardore allice-

Ut videret eum,
alliore

ut videre

eum

posset ex arbore

ret

Jesum ad

Nam

vocem invitantis Jsus non

ait

omni turb.
illc, ill via,

audierat, viderat

tamen affectum, quod

Ambrosius.

Inde,

qu

sita erat

sycomorus.

Sciebat quid esset in homine,

lurus

qum

libenter invita-

Erat transiturus, nempe iniverat Jsus eam viam, qu duceret ad illam sycomorum. Magno conspiqui coram uniciendi Jesu desiderio ardere debuit,
videret. verso populo arborem conscendit ut Jesum plurimm fastuosi divites, et amant speciem

domum suam

esset,

nisi conscientia

peccato-

rum

et publica infamia

obstarent. Hic animus Jesu

cognilus, etiam priusqum reips declararelur, quod

accidit versu

proximo, efficacissim simul et urba-

Sunt ut

nissim ipsum invitavit. Quaesiverat ergo Zachaeus

Et qil<erebat videre Jesum, quis esset, Vers. 3. secundm faciem, quem jamdudm ex rumore, et sc-

transfert. Plinius, lib.

13, cap. 7,

arborem moro

si-

milem

cundm virtulem

et sapientiam noverat, et non poterat pr/E turba, quae Jesu ambulanli circumfundeb;itur, quia statura pusillus erat. Et pr.ccurbens ascendit in arborem Vers, 4. stcoMORUM. Si per mega scribatur, ut est in textu o Lucae (wxojAwpaa, sonat ficum fatuam, si per micron, describit ut plermque fit, ficum moro similem quam
;

Dioscorides,

lib. 1,

cap. 182, esse gusts inellicacis,

;

magnitudine, aspectu, et Mguptiam ficum vocat. August., serm. 8 de Verbis Apostoli, cap. 3, testalur eam in Afric aut omnin nusqum aut rar inveniri, in Judtf esse frequentem. Moralem sensum pusillae staturae Zachaei, et ascenss ejus in lignum, vide ibidem apud August. et Anib. in hune locum, et Greg. 27 Moral., cap. ult. Jsus igitur ei dixit Zacilee, festin \ns descende, omni sciVers. 5. quod licet cunctatione ac tergiversatione postposit
foliis,

Jioc est, ignavi et latui

unde Syrus ficum insipidam

ide dicit, ne conscieuli forsan territus, trepidare^

1233
videre Jesum
:

COMMENTARIA CAP.
Jsus obtulii se quaerenti, non ad viiniret

XIX.
publico peccatore
,

1234
delecto sibi apud

eum

eum
et

dendum
oiiuin

tanlni,

verm etiam ad fruendum per

excedens
et vota.

hospitio, cujus consortium

omnibus fugiendum

sit,

domi
G.

sua;, preces supplicis

maxime

virissanctis, ne puritas

eorum

peccati con-

Vers.

Et festinans

festinans itaque.
nihil

Mox

tagio inficialur.
refellisset

Quanqum ver jam

frquenter Jsus

ut audivit
dit
;

Domini jussioncm,

quidem responquidem

hujusmodi calumniam, qud nimirm

eum
,

solet
,

enim insperatum gaudium ingensque animi

peccatoribus conversaretur, ut medicus

eum
;

aegrotis

affectio

vocem eripere
,

sed obedivit

et

ad hoc ut ad pnitentiam eos adduceret

populus ta Pharisaeis

feslinanter

ut jussus fuerat.

men

ita

infixum animo habebat

quod

Et excepit illum domo su, idque gaudens, id est, maxim eum animi laetiti et alacritate velut magno honore affectus , nec minore tliesauro donatus. Non enim judicavit se conferre, sed accipere
libentissim,
,

didicerat,

vitandum omnin esse hujusmodi hominum

,

consortium
caperet.

ut quae abs Jesu audiret non perinde

Vers. 8.

Stans
,

autem Zach.eus,

etc.
,

Zachaeus

beneficium. Gaudens
solitm

inquit

Eulhymius
,

qubd non

postqum Jesu

hospitio se excepti

doctrinam

eum

vidisset ut
,

optaveral

sed qubd etiam ab

,

audsset, qu promitteret ipsi et familiae ipsius, aliis-

ipso vocatus fuisset

qubdque ipsum suscepisset

quod

que omnibus qui pnitentiam agerent

actae
,

vitae

ante-

mnqum

fore speraverat.

Qud
,

tant

eum

prompti-

regnum clorum,
in clis
,

et, si

etiam quae juste possi,

tudine et hilaritatc obsequilur

in eo claris
;

adhuc

derent venderent et darent pauperibus

thesaurum

perspicitur Spirits sancti vis et directio

facile fuisset ut

caeteroqui

non deficientem

stans poslridi, Jesu hospi-

hujusmodi virum
impellerent

et vitae

genus

et

forlunae

indulgentia

ad

contemptum

coram Jesu et universa populi lium egrediente mulliludine, anteostium exspectante egressum Jesu,
dixit ad

humilis Jesu.

Jesum
,

ut refularct

murmur

populi

quod

Vers. 7.

Et, qud, omnes,

universa

turba

intellexerat
tisset
,

aegr ferenlis

qud ad ipsum Jesu diver-

populi praesens.

Hoc quidam jungunt eum

:

vidissent

quippe peccatorem.
,

quidam eum murmurabant

videtur utrumque ver,

Ecce

q. d.

Peccator fui, faleor e

maxime qud

bum

allicere

qud omnes
,

id vidissent

quia coram
,

temporaria bona ardentisconcupiverim elamaverim;

sed ecce mutationem in contrarium.

omnibus
plerique

fiebat

et

qud omnes murmurabant

quia

eorum qui videbant, Murmurabant in culpam illud vocabant. Peccatorem mali et probrosi nominis et quidem
,

Bonorum meorum
Domine ,
te

doctus

eorum omnium quae habeo. id Deo gratum esse.

,

Do

paratus

sum dare
,

et

mox quoque

dabo, jam

principem

in eo

gnre

iniquitatis

quo infmes
legitur Grsec
,

nunc assignans
Pauperibus,

addicens ac deputans.

erant publicani..

pauperum usibus,
et

ad mitigandam

Divertisset

ingressus est dhersari

inopiam eorum.

et Syriac. Interpres omisit x ingressus

ut
,

quod per qud qui

vellet

Et

si

quid aliquem defraudavi

,

si

quid cuipiam
,

se intelligatur.

Obtrectabant ergo Jesu

aliis
,
,

per calumniam eripui

vel malis artibus

si

quid delationibus
extorsi.

fraude

sanctitatem vitae suaderet

et

haberi

cuiquam

Quod enim hoc

significat

loco

doctor exemplarque sanctitatis

ipse

consuetudinem

habettir Graec, ait

Euthymius, non

van aut

prae verecundi status publicani talem virum hospitio recipere Quia hodi in domo lu oportet me manere,
:

meruit,

illa

tam admirabilis
enim

fides

non
opus

fuit

de natur,
:

tanqum

scilicet incipiente illud

bonum

veris-

hospilari decrevi non qud alia non essent hospitia, sed quia, quamvis vocem invitantis Zachaei
id est
,
:

Dominus non audiverat, viderat tamen affectum

ejus,

inquit Ambros., quem etiam verbis deprompsisset nisi conscieniia peccatorum et infamia publica obstilisset. Ist igitur humanitate praeventus, et anxietate su liberatus,

Vers. 6. gaudens, id

Festinans descendit, et excepit illum

est,

magn animi

alacritate, libentissim,

generalissimum Jeremiae 30, v. 21 Applicabo eum, et accedet ad me. Quis enim iste est qui applicet cor suum, ut appropinquei mihi ? Itaque quod Maldonat. quosdam juvari jualios eum praecurrenles, dicat, sequentes Christum non potestcum docirin Augustini, ex Scripturis hauconsistere cui conformiter et Prosper contra st Collatorem , c. 7, de Christo Praeparavit , inquit sibi ejus animum , cujus elegit hospilium. Vide ibi

simum

est

illud Scripturae, et
:

affectus honore et beneficio, praeter opinionem. Ubi Maldonatus apert conlirmari putat, facienii quod in se est, Deum gratiam non denegare, posseque hominem sese aliquo modo ad gratiam disponere. Sed mullm fallitur ; hoc enim ipsum, qud Zachaeus Dominum videre voluit, nempe cujusmoi'i esset, severus an placidus, quem peccator fidenter posset acce.lere, gratiae tribui dbet, sicut August. tribuit, serm. 8 de Verbis Apostoli, c. 2 et 4. Vidit Dominus, inquit, ipsum Zachaeum, visus est (Zachaeus) et vidit. Sed nisi visus esset, non videret quos enim prnedestinavit illos et vocavit. Et hinc est qud conciium Arausieanum, cm definivisset, c. ult., in omni opre bono non nos incipere, et poste a per Dei misericordiam adjuvari , subjicit Unde manilesiissim credendum est qud et illius latronis, et Cornelii Cen-

lanqum magno

lalis.

omnem

audirent omnes, turba scilicet tot urbe oberrasset, et quasi quaesivisset hospilium , tandem tamen ad hominem peccatorem diverti?set, publicum scilicet , quales habebantur publicani. Quanqum Tertull., 1. 4 contra Marcionern, c. 37, Zachum putat
Vers. 7.
tota praesens,

Et cum

murmurabant qud, cm

lib. 1

quod et Cypr., epist. 63, et Ambr., Ofhc, c. 30, sentire videtur, ut proinde causa murmurationis etiam fuisset accessus ad gentilem hominem, et quidem talem. Vers. 8. Stans autem Zacii-cus, tanqum refufuisse gentilem,

turbae aegr ferentis ingressum Jesu, Ecce, etc., quasi d. Fateor, peccator fui, sed ecce emendalionem meam , quia dimi-

talurus

murmur

dixit ad

Dominum

turionis, et Zachaei, qui

ipsum Dominum susciperc

didm bonorum meorum do pauperibus, id csl, dare paratus 6um et jam quasi assignans do. Nain quod
,

, ,

1235
stutt calumniatus

IiN

LUCAM
peccatorem
diverteris
:

1236
diversalio
,

sum

sed ex injusliti et calumni

si,

enim haec tua

acquisivi. Addit

autem

hc in parte
bilem
,

velit dicere,

non qud inculpalum se sed qud non tantm culpaopinio, prout nott

non

fuit

ut faveres peccatis meis

,

sed ut peccalis

me

revocares

id

quod etiam
,

effecisti.

Observandum
qui injuriam

quantum

ferret

hominum
,

qud quando promittit

quae habet
,

ex allero

dimidio eorum
iis

eliam Richelius.

restituere

quadruplum

Reddo

paratus

sum reddere

et

mox quoque
,

red-

ab ipso passi fuerant, fateatur, octavam partem eorum

quae in bonis habet quae pars parva
,

dam

restituam. Alterum enim non sat est

;

inquit
injuria

fraude potuisse esse partam

fuit

Ambrosius

nec habet gratiam liberatitas ,

spolia,

si

quidem
,

respectu totius

per se
:

persvrt, quia non

sed

dona quruntur.
:

tamen res magna

diviti

quandoquidem dives

esset

ut

si

Rgula est D. Augustini epistol 54

peccatum,
nisi

Non
et

dimittitur
in

oclo millium
acquisiti.

aureorum

mille aurei injuste

restituatur ablatum;
,

quidem
:

sint

Quare non

diflitetur

praesenti restituatur

cm

restitui potest
;

in

mor

im ver confitetur publie

peccatum suum, coram omnibus de

,
;

enim

est

omnis qui detinet alienum

ideirc reddo ait

publico publicam instituens pnitenliam

sed quale

Zachseus.

rever erat confitetur, non quale homines poterant

Promittit
restituere

Quadruplum.

lucra

fraude

opinari, qui alina peccata libenter exaggerant. Sic

acquisita in quadruplum,

non qud ex lege teneretur;

,

autem

confitetur, ut deteslatus statut redimere,

,

tum

lex enim non id praecipit

nisi

convictis de furto
,

restitutione quadrupli

tum

largis in

pauperes elee-

ovium
v. 1
;

et judicis sententi

condemnatis
iis

Exod. 22

mosynis,

ita in

futurum
,

divitiis

malis arlibus acqui-

sed ut abund satisfaceret

quibus injuriam

rendis renuntians

ut nullum velit divitiis apud se

intulerat, ut si quai etiam

damna

passi fuissent, ex eo
,

restare locum, quae perfecta pnitentia et vitae

datio
est.

emenhic consi,

qud pecuni
lactus ,
tur.

su,

quam

ipse extorserat

caruissent

Nam

et

hoc

observandum

qud
sit

plen resarciret. Quadruplum reddit, inquit Theophyut illius

,

Zachaeus publicanorum princeps amplexus

cui injuria facta

:

damnum

resarcia-

lium illud Jesu, quod dives

v. 23,

ille

princeps supra 18

Vult autem dicere

,

Alterum dimidium eorum

,

capere non valuerat

Omnia qucumque habes

deduclis de

quae habeo

nolo mihi reservare

sed inter eos divi;

vende
iis

et

da pauperibus,

etc.

Nam
,

summ

dere

qui injuria

me

affecli

fure

non qud tan-

quae restituenda censebat

ita

ut perfect omnibus

tm arbitrer me ipsis deberi, autqud alterum dimidium bonorum meorum putem mal partum esse
(qui vix

satisfieret, id

quod dimidio aeslimabat omnium bonoreliqua sua

rum suorum
est
,

bona pauperibus
sibi

pollicitus

octavam partem bonorum omnium meorum

restituam
itaque abund satisfa-

ne minimo quidem
ardore
inarsit
,

rserva to. Tanto

mox

credo mal partam); sed ut quadruplo amplis qum

subripuerim
ipsis
,

justitiae

jam manifest

se exerente

Spirits sancti virtute. Vides alacritatem, inquit Theo-

ciam

ut nullam habeant querelae de

me

causam.

phylactus

non parce seminare cpit

,

neque pauca

Quocirca, qui per

te

amorem
hoc

divitiarum peccavi, testor

qudam
quod
vent.

ddit

sed totam vitam.

fuerat
,

Nec dubium quin

quod inquit

coram

et

omni

populo

qud

cupiam
,

pollicitus

prima opporlunitate impieil la

per contemptum divitiarum vitam emendare

abjectis

et

Hc
,

est

enim sapiens

stultitia

omnibus ex tu doctrin
,

de divin provi,

Beda,

quam de sycomoro
etc.

publicanus quasi fructum vil

,

denti deinceps pendere

paratus

si

opus

fuerit

legerat

rapta reddere, propria relinquere

,

visibilia
fieri

etiam labore
necessitatem

manuum

victum comparare mihialiisque

contemnere

Porr ab hoc exitu, judicium

patientibus.

Has suas

virtutes
,

coram

decuerat, deChristi ad Zachaeum ingressu.

Jesu proponit Zachseus in

causa
,

mdium
,

non

jactantiae

Vers. 9.

Ad ecm

ad verba ejus; non eum, sed

ut Pharisaeus

ille

supra

18, v.

12; sed ut

discipulos suos populumque praesentem alloquendo; sic

ostendat fruclum in se secutum ex praesenti Jesu, ad

tamen ut audiret
Hodie
in

ipse solatii plenissimam sententiam.

,

condemnationem eorum qui Jesu apud ipsum hospitium reprehenderant Injuria adverss le q. d.
;
:

Quia superest quod ad sensum

,

ut saep alis.

hoc

die,
,

quo

vir iste

ad ingressum
,

meum

murmurt populus

hic

bone Jesu

e qud ad

me

domum

ipsius

hune animum induit

ut detestetur

quidam exponunt, do x id est, dare soleo, videtur repugnare versui 9. Unde et plerique auctores tune illam mutationem factam esse censent, Theophyl., Auguslinus et alii. Et si quid aliquem defkaudavi, id est, per injusiitiam et calumniam, ut Graecum indicat, extorsi, reddo quadruplum; quasi d. Alterum dimidium mihi servo, non ut eo fruar, sed ut dbita mea solvam, redens quadruplum , ut Augustinus, serm. cit. et tract. 5, in Epist. Joan. Non enim habet gratiam liberalitas, si injuria persvrt, quia non spolia, sed dona quaeruntur, inquit Ambros., nec dimittitur pec:

neralem faciendae restitutionis traxit , ut abund resarciret, quod quantum esse posset, ei incertum erat. Quod autem aliqui hinc consequens

damnum omne

esse putant, eum nihil sibi rservasse, non hrmiter videtur colligi cm enim esset dives, potuit eliam post quadrupli restitutionem aliquid superesse. Et ait Jsus ad eum, ut aliquam ipsi Vers. 9. Zachaeo securitatem et consolalionem daret, ac turbae causam redderet, cur ad peccatorem divertisset, ut nott August., cit. serm. 8, cap. 5. Quia hodie salus domui huic facta est, quia videlicet patrifamilis et
:

calum,

nisi restituatur

Quadruplum aulem

ablatum, ut August., epist. 54. reddit, propter plenissimum stu-

justitiae , sua cuique tribuentis, cui non sullicit reddere aequivalens, ut nott Bernardus, serm. 1 de omnibus Sanctis. Quod enim lex Exodi 22, v. l,de solis ovibus ablatis constituerai, ipse in formulam ge-

dium

consequenler domui, in quam salus primm intravit, cm Christus intiavit ; lune enim avaritiae et fraudibus renuntiavit Zachaeus : unde de illo solo subjicit Christus, eo quod ipse, id est, etiam ipse Zachaeus, cujus est haec domus, quantmvis eum vos despiciati;, Filius sit Abraii.e, nimirm verus filius Abrahae, non

, ,

1237

COMMUNTAIMA. CAP.
,

XIX.
,

1238
id est
,

vitam anleactam

et

mulet non solm

,

in

meliorem

Fii.irs hominis

ego factus miser

homo

venit

verini etiam in opliinam

tionis gradu, in eo

conscenso sunimo perfec-

Paire missus ccelo in

mundum.
ad justitiam salu-

gnre

viruitis, cui contraria vit a

Qu.erere, ut quaerat tanqum ovem errantem.

fuerat sectatus, amplexus nimirin voluntariam pau-

Et salvum facere
tomqne reducat.

et salvet

pertatem, qui acquirendis injuste

divitiis
,

incubuerat.
justiiicatio
,

Salus

id

est

ad

Deum
,

conversio

Quod perierat
id

perditum

id

quod perditum
ex
,

est,

quam

salus aeterna comitatur.

,

quod per peccata alienum Deo factum aeterno

Domui huic

id

est

huic patrifamilis

et consein primis

exitio

obnoxium

est.

Supple

cum Euthymio,
15,
v.

filiis

quentcr domui ejus. Per doinuin

patremfamilis
vel
,

intelligit

Abrahae;

quemadmodm
nisi
,

Matth.

24

ait:

deinde ver etiam

familiam, quae
et justi-

Non sum missus

Isral. Dicit ergo

ad oves qu

perierunt
sibi

doms

un cum palrefamilis conversa ad Deum

oficium
,

Deo Ptre

deman-

ficata fuit, vel

proxim ad hoc disposita. Volens enim

datum hoc habere

sint
,

ut

illos

Abrahae
et

filios

qui perditi

significare loti

domui

saluti fuisse
,

ingressum suum

qui per peccata

Deo

Abrahae imitatione re-

domui

dixit potis
intelligeret.

qum hero

quamvis lierum anle

cesserint, rei facti aeterni supplicii, id est, peccatores,

omnia

Jure enim salus capite exten-

quaerat errantes in deserto hujus seculi

et ad

Deum

ditur ad totum corpus.

reducat, ac benedictionis salutisque aeternae Abrahae

Facta est
niius ait
,

obtigit
,

obvenit

jecta,

quod Euthy,

promissae parlicipes reddat. Inter hos esse Zachaeum,

perditione

qu

in

e morabatur

propter

nec

mirum proinde

aut obloquio dignum

si

hospi-

avariliam et injustitiam. Salvus factus est dominus

tium ejus subierit, ubi perditum invenire, lucrifacere

et salvare posset.

hujus doms, ex impio juslus, ex peccatore sanctus

ex iniquo publicano

spiritu
ita

pauper

et

voluntate
cce'.estis
,

Veus. 11.

H/EC, tum quae Zachaeo,

omnibus qui aderant,

tum

quae

egenus redditus est

ut maneat

eum

Christo dicebantur.
Illis
,

regni salus felicitasque perptua; nec ipsum solum

scilicet

discipulis et

sed ipsius occasione etiam familiares ipsius. Approbat

Jsus Zachaei veram ac sinceram et ex corde initam

turb seu plbe, cujus mentio praecessit supra, v. 3, 7,

et cap. 18, v. 43.

pnitentiam
aeterna.

cujus

effectus

sit

justitia

et

salus

Audientibus. Supra, v. 8, diximus haec ante fores

doms
,

Zachaei conligisse

ubi populus praesens ex-

Eo quod quandoquidem. Reddit rationem mirum videri non debeat, si Zachaeus cum
salutem consequatur.

cur
suis

spectabat egressum Jesu, comitaturus

pridie itinere

Jesum

in ccepto

Jerosolymam versus.
,

Adjiciens dixit
,

seu adjecit dicere

,

phrasis
,

Heinsu-

Et

ipse

etiam ipse

scilicet vir iste cujus est haec

braica

pro pergens dixit

seu perrexit dicere

1*2;

domus.

Emphatica
,

est

particula ista et

ipse

non
,

per dixit (simile infra, 20, v. 11,

Act. 12, v. 3),

,

minus qum vos

quibus despicitur et

rejicitur

antequm
inirel.

scilicet

eo loco se moveret

anlequm

iter

tanqum peccator
vestro.

et indignus consortio ac

numro

Parabolam
sit
,

aenigmaticam comparationem.

Faus

Abrah.e, ex gnre Abrahae oriundus

sed et
haeres

E qud hc occasione quod esset prope Jrusa,

non solm
Deus

promissionum factarum
illo
,

lem

qu

et

jamjam

proficiscebatur ex Jcrichunte
stadiis
,

Abrahae ac semini ejus. Ex

enim fdere quod

remissionem

non amplis distante qum 150

Quia

id est,

iti-

cum Ahraham

inivit
,

accepit

nere horarum sex, et quod excurrit.

,

peccatorum
aeternae.

et justitiam

faclusque est haeres salutis

qud existimarent,
,

scilicet
filii

quidam Jesu

dis-

cipuli ac sectatores

nominatim

Zebedaei, Matth.

Vers. 10.

Venit enim,
,

etc. Occurrit objectioni

:

20, v. 21.

quam
Abrah

turb quis afferre poluisset

est et haeres

quomod
,

filius

Confestim,

mox

ut Jsus pervenisset Jerosolymam.

promissionum
degener
,

qui peccator

est publie infamis

alienusque ab imita,

Regnum Dei seu Christi, quod Deus Jesum esse credebant per Prophetas
,

Christo,

quem

pollicitus fue-

tione Abrahae

homo

turpis ac flagiiiosae vilae

cui

rat.

Super solium David

et

super regnum ejus sedebit.

ccnsus ex

fraude'.'

Sit,

inquit

hujusmodi. Alqui

Isaiae 9, v. 7.

solm gnre, sed maxime fidei et ju^titiae imitalione quo sensu Christus negat Judaeos esse filios Abrahae, Joan.8, v. 39 et 44. Venit enim filius hominis. Causam Vers. 10. assignat salutis ejus, unde videlicet peccator publicus
:

hujus" historiae vide apud August-,

serm. 8

cit., et

Theophyl. in Luc. H.^c Vers. 11.

illis audientibus,

tam plbe

vi-

delicet
bat.

qum

discipulis.

Unde videntur
,

haec prae fori-

et infamis possit esse factus filius Abrahae, ut nott Prosper, loco supra citato contra Collatorem , nimi-

rm e quod ut eum cum

Rr.UF.T,

ipse Filius hominis in

caeteris

mundum

venisset,

tanqum ovem errantem, qvje-

et salvum faceret, quod peiuerat, id est, ut ad jusliliam et salutem reduceret eos qui peccatissuis perierant, ut ita videlicet, quem agnosceremus Christo quaerente salvum esse factum, sciremus quaerente praevenlum, inquit Prosper. Sensum allegoricum

bus esse dicta, ubi populus egressum Domini exspectaqu sanare volebat Adjiciens dixit parabolam qunrumdam carnalem existimalionem, quam tangit sequentibus verbis, eo quod esset prope Jrusalem, utpoie quae Jricho non nisi septem circiter horis distabat. Et quia existimarent, quod confestim, simnl atque Jerosolymam, urbem regiam, pervenisset, regnum Dei, gloriosum, quod Deus Christo suo per prophetas promiserat, et de quo toties ipseraet , etiam tanqum jam appropinquante , mentionem fecerat,

, , ,

1239
,

I.N

UCAM
.

1240

Manm estauetur appareret palm herel conspicuum scilicct splendore et glori externe. Hc occa,
,

rainera nobilem intelligil seipsom

Dominos

Jsus, na-

tum ex Paire Deo jam inde ab

j

aelerno, ex maire
is

sione, ait evangelista, adjecit parabolani,

inter discipulosejus, qui putarent,

qud essent
ut venissel

virgine stirpis rgi* Davidis in tempoi

plenitudine

mox

quo gnre quod

Caten

possit esse illuslrius?

y on
;

solum

Jsus Jerosolymam, cui jam cperat esse vicinus, ap-

enim secundm deitatem

,

nobilis est, inquit Basilius in

pariturum regnum
ginantes

illud

cujus toties meminerai, irua:

sed etiam secundm genus

humanum

ex

se-

regnum aliquod terreno simile exislimabant, qud confcclo hoc itinere, ubi pervenissel Jerosolymam , auspicalurus
fuerit haec opinio,

mble David secundm carnem exortus. Quamvis aulem

jam tune Rex

in

esset,

nobilem tamen hominem, nondm

Kusebius in Caten, quia nondm,

esset

regnum suum
ill

et occ.ii-

liege.m seappellat, ait

paturus solium David in regi

civitate.

Unde nata
;

prima apparilione, regi fungebalur majestate.

Is

jam

aliquoties declaravimus

hoc

abiit.

Llitur prasteritis loco

lulurorum

quod

nunc addam, qud considerarent discipuli illi Jesum studios jam petere Jerosolymam, idque, quod dixerat
supra 18,
v.

nott etiam

Euthymius. Praedicit se abiturum seu

post mortem scilicet et clum (ascensum enim proprivm
,

profecturum brevi,
rectionem, in

resur terra

31, ut omnia quae de ipso ut Christo

primis

scripta fuerant per prophetas,

ter quae

consummarentur; inregnum numerabanl. Et quanqum non salis intellexissent quorsm res tota evaderet, cxislimrunt tamen regnum Christi, quocum-

in clos dsignt

ait

Eusebius

in Calen)

regionem

cum

long

terra terrenisque distantem tum loco

,

tum

rerum conditione

quod habet
nomine,
et

Basilius ibidem

quan-

qum
usque

longinqui

temporis diuturnilas

que modo
compotes

id foret,

exoriturum, seque beatos

mox

et

insinuelur,

quo abluturus

sit,

nempe ad novissimum
dicit in

illius fore.

rum

status,

Consonare videbatur pracscns requo Jsus, miraculis suis, summam no,

judicii

diem. Porr abiturum se

,

clum,

non qud terram deseret

Abiturus est

sed qud regnum

modo

minis claritatcm

et Christi

tituhim

adeptus esse,

corporali in e tantisper per se

non administrabit.

toliusque Isral favorem sibi conciliasse, videri poterat, ita ut aliud

autem ut
,

accipiat

regnum

regnum

non restaret qum ut regnum acci,

utique cli seu clesle

quale oblinet Pater, ut un

,

peret, oblatum tt millium

hominum

turb, quae

cum

Ptre in clo beaius

,

regnet et regat omnia

;

ipsum qucumque sequebatur. Ex hc opinione descendit et illud, qud turbse Jesu Jerosolymam ingredienti

quae in clo et in terra

terrae invisibilis

accipiat
:

autem Paire, juxta

Et ddit
ei

illud Danielis

cap. 7, v. 14
etc.;

acclamrunt

Benedictum quod venit regnum

,

poteslatem

et

honorem

et

regnum,

nam
ut

patris noslri David, Marci 11

venit rex in

v. 10.

Benedictus qui

tameisi inde ab
Filius Dei
id
,

aeterno obtinuerit hoc

regnum

nomine Domini, infra,

v. 28.

Hanc

igitur

per ascensionem tamen accepit ut

homo
Titus,

ait

erroneam opinionem corrigere volens Jsus, quod Euthymius adduxit parabolam, qu significavit,
,

quod Graeci tractatores expresse hic annotant,

ipsius fuerit
illud,
,

Theophylactus , Euthymius; quod quamvis ab incarnationis initio

,

se

quidem brevi regnum initurum

in

clo

sed non

per

mortem tamen
id

et

pris appariturum illud in terra,

qum

ipse in terram

passionem meruit

nec anle ascensionem poises-

redeat; neque discipulos suos ejus participes futuros,

nisi

sionem

illius

obtinuit

secundm
?

quod

ipse dixit
,

intrim persistant singuli gnaviter in oflicio sibi

infra, 24, v.
et

26

Nonne hc

oportuit pli Cliristum

credito.

ita

inlrare
,

in

gloriam suam

Denique

obtento

Vers. 12.

Nobilis, ben natus, claro gnre

,

regno clorum
poris
spatio
,

postqum eo

fruitus fuerit

bono tem,

orlus, ingenuus et illustris. Syrus

films

magni stemac proinde

promillit se rediturum in terram

:

ad

matis.

suos, visibilem

id

quod etiam angeli promiserunt

est vobis

Longinquam

long patri su sitam

Act. 1, v. 11

Hic Jsus qui assnmplus

in

utcumque di abfuturus.
Accipere, ut acciperet, ut iniret possessionem regni quod sibi jure debebatur.

clum, sieveniet, quemadmodm

in

vidistis

eum euntem
v.

clum. Qu de re Pelrus agens, Act. 3,

ait
,

21

Jesum Christum,
Vers.
13.

quem

oportel

quidem clum omnium.

teretur ad suos;

Et reverti e mente ut illo regno potitus reverquorum etiam rex erat suo jure, quanqum regnum inter eos non administrarel. Ho, ,

suscipere, usque in tempora restitutionis

Vocatis autem, priusqum abiret

,

decem servis suis

nus, juxta August.,

id est

omnibus quos domi

reli-

manifestaretur, Christo scilicet mox occupaturo so lium regium, in urbe regi, ad quam tendebat. Carnale namque regnum terreno simile somniabant, ut patuitin hliis Zebedi, Matth. 20, v. 21. Hanc opinionem tollit hc parabol, docens eos regnum illud in longinqu regione, in clo videlicet , inchoandum, nec nisi in reditu suo manifestandum in terris : intrim ver iis qui participes ejus esse vellent, hic negotiandum esse. Est autem parabol haec ei quae narratur Matth. 25, de talentis, vald similis, et eumdom scopum habens alio tamen tempore et loco et occasione
;

lib.

2 Quaest. evangel.

q. 46, quia
;

secundm divinam naturam ex Deo Ptre natus

se-

cundm humanam

ex regi progenie David, rebus-

que se mirabiliter gestis nobilitatus. Abiit in regionem longinquam, per ascensionem in clum; quae regio et loco et rerum conditione terris remotissima est, quanqum et longiludo absenliae usque ad judicii diem nomine longinquilatis insinuetur. Accipere sibi regnum, cujus possessio ei post ascensionem data est,
prout luculent describilur Dan. 7, v. 15 et 14. Et reverti, tempore opportuno, quod erit in novissimo
die.

dicta

et in

quibusdam circumstantiis narrationis

di-

Sed antequm discederet,

versa.

Vers. 12.

Homo quidam nobilis,

Christus Donii-

Vocatis decem servis suis quo nuVers. 13. mro denario tola mulliiudo minisirorum Ecclcsiae
:

, ,

1241
quit,

COMMEN TARIA. CAP.

nam
,

XIX.

1248
,

alios

secum assumpsit. Numerus denarius

scribit

salutem spiritalem tum propriam lum proximorum

hoc loco

quod

Euthymius
,

muliitudinis dunservis

quam

Christus

Dominus

ponit in suo lucro

idque

taxat

manifestativus est

lam

de

qum

de

indesinenter,

quamdi

hic vivunt, absentes

Domino,

mi nis.

donec redeat Dominus (incertum quo tempore)

,

Decem mnas

singulis

unam mnam. Mna

,

Graecis

clo

in terram, singulos judicaturus.

dicta, Lalinis m/na, libra pecuniaria erat

constans.

Vers. 14.
ii

Cives
ipsi

ejus. Syrus
et

filii

civitatis ejus,
:

centum drachmis. Hebraeis mane

esse videtur
v. 12
;

quae vox

eadem

scilicet inter

quos nalus

educatus
,

l'uerat

in

quos

constabat sexaginta
,

siclis,

Ezech. 45,

etiam jus regni

frueretur.

competebat

quanqum eo non
testati

id est

ducentis quadraginta drachmis.

est.

Nam

siclus

lelradrachmus

Porr nobis,
is

drachmae

Oderant eum
fuerant,

et

animi odium variis injuriis

pondre

nummus cusus,
:

est

quem vocamus regalem

facile

dm

inter ipsosageret.
abiisset

Hispanicum simplicem

unde

est
,

colligere

Et,
est
,

cm jam
,

ab

ipsis, occasione quae dicta

,

quanti hodi nobis esse possit una mina

sive Hebraea.

sive Graeca
,

rbus domi ordinatis

post illum
,

miserunt legationem

Nam

utramvis hic intelligas

res

eadem

legalos

qui

illum iter agentem asse-

una

est,

numro seu pondre

certo posito pro incerto,

sit pretii
,
:

querentur.

ejusmodi tamen, qud magni

hincenim
,

fit,

Dicentes
voluntas.

legatis
,

suis

Nolumus

sit

pro ratione

ut in simili parabol Matth. 25

v.

15

nominetur

Hunc

despicientium est et dedignantium

talentum.

nominare. Regnare super nos. Hujus nostrae volunili.os, praecipit illis.

Ait ad

Negotiamini. Pecuni
et

lic

me sic

utamini ut crescat,

lucrum mihi

parit, reversusque

inveniam rem domi

auctam. Dum, usquedm, donec venio, donecredeam.

Vult servos tamdi occupare se negotiatione, et augendis

certiorem eum facite ut abeat ben long ne unqum ad nos redeat. Judaei ex quibus Christus secundm carnem, Rom. 9, v. 5, qui maxime amare et primi omnium suscipere Christum Regem debuistatis
, , ,

sent

quamdi
v.

inter eos vivebat

ipsis

Christus

semper

domini opibus incumbere, quamdi abest ; nec dicit

aberit
, ,

oderant eum, gravisque erat

Sap. 2
,

etiam ad videndum,

quamdi

aut quando revertetur

ne unqum

15. Et

quanqum

multis argumentis se
et pertransiens

otio vacent

semper exspectantes dominum incerto

Christum Regem esse monstraret;

tempore rediturum. Christus Dominus ascendens in

benefaciendo ac sanando omnes oppressos Diabolo

Act. 10
,

clum,
inquam

ddit dona hominibus

servis
(alios

inquam

suis

v.

38

illorum animos sibi conciliare stunihil his

,

fidelibus,
,

quos in terra reliquit

enim,

spiritus,
,

deret

illi

tamen

omnibus moti, ut

insanabili

omnium qui seculo terram deseruerant, in clum secum assumpsit), uni plura, singulis unum ut minimum, unusprophetarum
et

justorum

odio suo satisfacerent

variis

eum modis

persecuti

sunt

tandemque

in

crucem actum interfecerunt.

,

Quibus rbus non contenti

redivivus abiisset in
dextris Dei,
ipsius

etiam poslqum morte

sederet
discipulis
in
reji-

qnisque enim proprium donum liabet ex

q'iidem
sic,
atiits

Deo ,
7
;

alius

verb sic

1 Cor.

7,

v.

non uni
sin-

regnum paternum et testanlibus id qum efficacissim

sanctum
ne
,

omnia, nec singulis aequalia.

Nam, quanqum
,

per Spiritum
illo

perstilerunt

gulum unum donum comparetur minae

quod etiam

ciendo
caesis

et pertinacissim

reprobando. Discipulis

minimum donum maximi

quaelibet

sit
,

pretii

majoris

qum

denunliaverunt

massa pecuniaria

quippe quo lucrifaeere

;

nomineejus, Act.

5, v. 40.

omnin loquerentur in Saulum miserunt Dama,

queas haereditatem clestem

ut inter

discrimen est tamen

,

scum eum
in

epistolis

ad synagogas

ut

si

quos inve-

minam auri et minam argenti et .Tris inter unum donum etaliud. His donis seu muneribus suis,
uterentur a! utilitatem
:

nisset hujus vise viros ac mulieres, vinctos perduceret

Jrusalem

Act.
aliis

v.

constantes discipulos
,

praecepit Christus ut sui

lapidaverunt, et

aliisque

modis occiderunt

Act.

unicuique enim

datt manifestaiio Spiritus al

,

utili-

7, v. 58, et 12, v. 2.

Quid hoc erat aliud qum palam

:

tatem , 1 Cor. 12 v. 7, et unumquodque Dei donum suam habet legitimam negotiationem. Utilitatem autem tolius corporis sui seu Ecclesiae id est ad
,

rejicere,ac sacrileg audaci dicere

Nolumus hunc
persequi
, ,

regnare super nos? fidem in Christum

ejusque professorcs codere
,

vincirc

occi 1re

hoc

ponitur enim cerlus numerus pro incerto. Ddit eis decem mnas, ut ex iis singuli acciperent unam, sicut patet infra ex verbis servorum, rationem domino reddentium.Significantur autem diversa dona, quae ministris suis tradidit. Porr mna Graec, Latinis dicilur mina, et significat libram pecuniariam Alticam, constantem duodecim unciis et semis, id est, centum drachmis nam uncia continet octo drachmas. Mna ver Hebraica continehat duas lib. et dimidiam , ut teslatur Josephus, lib. 14 Antiquit. c. 13, alis 12, in initio, et indicatur Ezech. 45, v. 12, ubi dicitur qud viginti sicli, et viginti quinque sicli, et quindecim sicli (hoc est, in universum sexaginta sicii) mnam faciant. Nam duo sicli faciunt unciam, et viginti quatuor sicli
signilicalur
; ;

unam

libram. Itaque

mna

vald diversa est lalcnlo,

sed ad idem significandum in parabol assumitur. Et ait ad illos Negotiamini, laborando in usu pecuniae, et lucrum afferendo, dum venio, id est, donec reversus i'uero. Destruit ergo opinionem non solm de instante jamjam regno, sed eliam de regno suaviler ac molliter sine laboribus sibi deferendo. Cives autem ejus , inter quos natus, Vers. 14. et conversatus fuerat nempe, Judaei et educatus maximque Jerosolymitani , oderant eum dm eum Non illis viveret ; ita ut etiam tum palm dicerent liabemiis reqem nisi Csarem ; eque de causa eum interficerent, dicentes Pilato: Noliscribere: liexJudorum. Itaque idem odium obstinai volunlale prosequentes, eo jam in clum prol'ecto, miserant legationem, seu legalos, post illum, dicentes, non illi, sed
:

,, ,

1243

IN
erat
,

LUCAM
multitudinem sive magnitudinem

1244
hic

demm
Chrisii

factis

melis

qum

verbis
,

imperium
sectatores

Decem mnas. Per denarium numerum etiam

Eulhymius.
Acquisivit,
lucrifecit.

detrectarc.

Sunt autem nepoles

lucri signilicavit, ait

majorum suorum, ad hodiernum us(|ue diem. Vers. 15. Et factum est. Factum est autem tandem, ut rediret, Graec, chm rediissel. Sic etiam Syrus Cmque accepisset regnum et revenus fuissel.

Per hune

ii

signibcanlur
,

quos Dei donis qum oplim U60S

alios
erit
:

fuisse

et infiuilos

secum Deo

lucrifecisse, in
,

extremo judicio palm

,

Subaudi, in patriam, quantmvis

invitis civibus suis.

quales erunt

Petrus, Paulus
,

aliique apostoli.

Accepto
plan regi
dign rege
fuerat.

et firmato
,

regno

illo
,

suo, rediret, forma

Dicit

autem, non ego, sed

suae industriae
,
,

mna
,

tua, e quod sancti,

,

cum

potestate

magnificenti et glori

non
bant

sed Dei gratiae

fructum ascriail
:

qui antea inter suos humilis

babitus

quemadmodm
,

Paulus

ubi
,

ISeque qui

plantt est aliquid

neque qui rigat

sed qui incremen-

Et. Graec et Syriac omitlitur et, quod interpres

addidit, quia verterat ut pro chm.

tum dat Deus,

Vers. 17.

Ait, Dominus.
,

Cor. 3, v. 7.

Jussit ante omnia, regi potestate et auctoritate.

Bone,

fidelis.

Vocari ad se

quod Graec
scilicet
,

et Syriac additur.
,

Fuisti fidelis. Laudatur

non propter dona quae

Servos , suos

quibus ddit

quibus com-

acceperat, sed propter lucra quae refert su fidelitate.

Infidelis

miserat pecuniam suam

Christi

sententi judicatur,

tanqum non

Quantum quisque,
stus,

ri t,

quis quid, necotiatus

quomod

oportet administrans alienumsibicreditum,

fuisset, id est, negotiando lucrifecisset. Jsus Chri-

qui Dei donis vel abutitur vel non utitur.

Rex cli long possessione

firmalus, redibit tan-

Potestatem habens habeto potestatem

,

auctorita-

dem

dexter Dei Patris omnipolentis, in inferiorem

lem, praefecturam super decem civitates, super am-

hune mundum, cum virtute mult etmajestate, non ut regnum cli derelinquat, sed ut regnum terrae cum
regno cli conjungat, unumque
faciat

plam regionem
populos
;

continentem decem urbes

et varios

esto ex primis proceribus regni mei.

sit

Quannovit
;

ex duobus

in

tus hic in terreno regno

honor,

nemo non
,

quo solus
tionem
:

ipse regnet.

Quod

ut faciat, inibit hanc ra-

tantum

et e

majorem

judicio suo extremo

palm

Postqum clo descendent , sedebit super

adjudicabit Ghristus
ipsius donis.
et

sedem

majeslatis suae, et adesse

primm

jubebit ante

se, ante tribunal suum, ministris angelis, servos suos

iis qui qum oplim usi fuerint Non tantm enim collaudabit industriam ildem illorum verm etiam magno remuneralos
:

domesticos

filios

Ecclesiae
,

su

quibus varia munia

praemio, regni sui consortio donabit. Praeficiet

iis

omni-

obeunda commiserat
ipsum

alios

tune temporis vivos, alios

scit ipse, nibil

bus quos Deo lucrifecerint

Nam sicut
:

angeli prsunt

ex morte redivivos; non ut

latere potest
,

sed ut alios

enim omnes qui aderunt

glo-

inquit Ambrosius, ita et hi qui vitam meruerint angelo-

rum. Quocirca V. Beda explicat

habens, hoc est, ex
et conversione,

Esto

potestatem
fide

(aderunt autem omnes gentes, Matlh. 25, v. 52) scire

faciat,

earum quas imbueras animarum

an crdita

sibi

munia exercuerint ad Dei

magnus sublimisque fulgeto. EtDionysius

riam,

cum

profectu salutis suae ipsorum et proximoet

Richelius
>

<

Eris potestatem habens super

decem civita-

rum

an non (lune enim omnium opra

cogita-

tes,

hoc est, abundantiorem felicitatem atque honorem

;

tiones palm

omnibus ostendenlur, quod

et

ait

Beda

in

sortieris in clis
fuisti

et pro

omnibus

ac ab omnibus

hune locum), Eulhymius

glori
,

mentis excipiat.
,

qum justo ipse judicio singulos pro De secundo advenlu est hic sermo ait
,

quibus

cooperator salvationis, glorificaberis in

et post

supernis.

Nam

judicium manebit in beatis

quando revertetur cum potestate magn

et

ordo

dignitatis,
dicit

ac congruae ad invicem honoralionis.

:

sedebitque super sedem glori

su ; nam

lune

Unde

Apostolus

Qu

est spes noslra, aut

gau-

ralionem ponens, reddet unicuique juxta opra sua.

dium,

aut corona glori? nonne

estis in

vos ante

ominum
1

Idem habet Augustinus,

46, et
alii

lib.

2 Quaest. evang., cap.

mini dederas.

nostrum Jesum Christum

2, v. 10.

adventu ejus ?
iis

Thess.

omnes.

Haec

ille.

Nec tantm

praeficienlur quialiis.

Vers. 16.

Mna

tua,

mna quam

bus fuerint causa

salutis,

verm

pluribus etiam

aliis, id est,

cae

dantes eis in mandatis, ut totinationi Judaidenunliarent islud Nolumus iiunc quem prae contemplu nec nominare dignanlur, regnare super nos, quem vidislis velut indignum nobis exturbatum et crucifixum. Factum est hoc, quando aposlolos persecuti sunt, et caesis denunliaverunl, ne in nomine Jesu cuiquam loquerentur, quando Paulo datae sunt epistoliv pontificibus in Damascum ut Christianos vinctos perduceret in Jrusalem. Vers. 15. Et factum est ut rediret, in patriam scilicet suam, accepto regno, id est, postqum regnum suum in clis incbosset et accepisset quia in manifestissim et eminenlissim claritate rediturus est ad judicium ille qui eis humilis apparuit, ut Au:

gratiam tuam decem

mnas

acquisivi

quo numro
:

maximum lucrum

significatur, sicut per quinque dup\o

gust., quaest. 36.

Vers. 16.
Juci il'ccit
;

q. d.

Mna tua decem mnas acquisivit, seu : Non ego per industriam mcam, sed

minus. Qu de causa gralulando dicit Dominus Euge, serve bone , quae vox est lauVers. 17. dantis et applaudentis , perinde ac si diceres , rect, prclar se res habet; componitur enim ex eu, id est, ben, et, g enclitico quia in modico, Graec in minimo ; in un scilicet mn, fuisti fidelis eris, Graec esto, seu sis, potestatem habens super decem civitates, super plurimas videlicet animas eas maxime quibus causa salutis fuisti. Hinc psalm..Jrusalem diCivitates illae sunt anificatur ut civitas; et Ambr. mae, quibus jure praeponitur, qui pecuniam Domini, hoc est, eloquia Dei mentibus hominum fneravit. Nam sicut angeli, inquit, pr;vsunt, ita et hi qui vitam meruerint angelorum. Q. d. Ghristus Esto ex primis proceribus et praefectis regni mei. Altcri ver, qui

, ,

1245

COMMENT AK1A.
bis verbis
:

CA1>. XIX.

1246
id est, repetiissem,

Hoc enim Titus docet

tantitm t/uibus anlc
sit
,
,

Decem

aut quinque

Exegissem,

secundm Eulhy-

civitatibus prficienliir, hoc est, prerunt rurss,

iis
,

non

mium.
Vers. 24.
gelis, inquit

sed multis prterea

aliis.

Hoc

Astantibus
Euthymius
,

minislris

videlicet anrei ge-

quid futurum

diflicile

morlalibus

sit

exprimere.

quanqum non tam

:

Observandum
rilura.

pro parvo

magnum
,

rependi, servat
prsemii ad

rendae,

qum

parabolae causa ita loquilur

non enim

tamen proportione decem ad decem

Vers. 18.

me-

opus fore vidctur angelico

niinisterio ad aulerenda

Fecit,
minam

reprobis Dei dona, spiritalia utique, sed ad Christi

Iucrifecit.
,

jussum per se reips auferentur.

vel

Quinque mnas. Hic minus laboraverat priore

cert habuerat
inferioris pretii
,
:

Et date
quod

m.

i.i

qui

decem.

Signilicaur

inprimis
,

non tamen

electi in altero seculo,

,

Christo judice
,

retine-

vacua fuerat in eo gratia Dei

sed insignem et ipse

,

fructum fecerat, non ipse autem

eo, 1 Cor. 15, v. 10.

sed gratia Dei

cum

Vers. 19.

Super quinque

verm etiam fructum uss donorum. Quanqum enim fidelis servus mnas suas decem domino oblulisset quippe cujus
bunt dona sua
nec dona tanlm
,

civitates,

prfeclus
studii

erant omnia et sors et lucrum (nam servus domino

quinque civitatum. Conformiter ad mensuram

cujusque, mensuratur et honor ac beneficium,

operam
decem
,

praestare debuerat),
etc.
,

tamen
,

illi,

inquit,

qui

ait

Eu-

dans intelligendum

quod conlentus

thymius. Lege supra, v. 17. Intelligendum est autem,

et cseteros servos
,

oblata sibi fuisse omnia, ut justum fuerat, reddiderit

qui minas suas lucro expenderant,

tali

etiam minore

accepisse singulos praemium se et

:

domino dignum
qui,

nec dubium est fuisse quosdam

ait,
,

omnia ei qui oblulerat, fideli servo. Quo usum donorum suorum et lucrum anima rum, bonorumque operum, quod sever ade Domireliqueritque
significatur
-

quod Ambrosius

quasi prodigi debitores, quce

nus nobis requirit, non su causa requirere

aliquid accdai
,

ut sibi
ipsa,

acceperanl perdiderint

tametsi de solo ignavo servo

sed nostr

praeter

enim dona

sequatur mentio.

Vers. 20.

Alter,
,
,

nostrum
alius.

fore,

nostramque aucturum tum saluiem,

Ecce mna tua

Quasi habui

recipe

minam tuam.
me.

profecerimus, aut in
igitur,
est,

tum gloriam aeternam, quidquid tandem usu illorum aliis aut in nobis ipsis. Dominus

quam

servavi apud

quem

piger servus ut dur

avarum accusasit

Repositam

sepositam, in sudario.

Vox Latina

verat, ostendit

qum non
:

avarus, sed munificus

cujus usus esi etiam Graec. Syrus, beseduno, in sin-

erga servos fidles

se praebet,

erga ignavum ver servum talem

ille

done ponitur enim species pro gnre, sudarium pro

;

qualem
et

Dominum

esse lenuerat, du-

linteo.

Involutam

linteo,

quo maneret

tibi

incolumis,

rum, inquam,
quidquid
est

quasi avarum,

dm

aufert ab eo
significatur

quemadmodm
ait

dederas. Pecuniam in sudario ligare

ipsi dctlerat.

Alterum quod hic

electi
,

Beda,

est

percepta dona sub otio lenti torporis abs,

qud

praeter hoc

quod

retinebunt et dona
ita

condere. Matthaeus

cap. 25, v.

25, dicit talentum

est.
fui

sua et fructum uss donorum

tur

etiam

cumulabun-

absconditum
Vers. 21.

in terra,

quod idem unum

Timui
,

omnis generis donis ac dolibus, pro absolulissim

translata in ipsos esse videri possint, idque e
,

enim te, ac proinde non

te.

Domini erga ipsos munificenli, ut dona omnia repro-

ausus expendere eam, ne forte offenderem

borum

Austerus
Tollis

severus

rigidus

durus

ait

Matthaeus

cumulalis

quo pluribus Dei donis

in vit rect usi

in simili parabol.
,

fuerant. Dabitur igitur fideli servo

donum
si

pigro

aufers tanqum
,

tuum

quod

te

non

est

ablatum, non idem numro, sed specie,

desit,

nec

profectum

hoc est quod Matthaeus

dicit,

congregas

ad usum (praeterierit enim tempus meriti), sed ad

gaudii
,

ubi non sparsisli.

Vers. 22.

Dicit,
,

honoris ac gloriae accessionem.

respondet, ei

Dominus.
te judico
,

De

Vers. 25.

Dixerunt,

responderunt astantes.
ipsi

ex,

ore tuo
In

ex verbis

tu ipsius

condemno.

tuum

ipsius caput protulisti senlentiam.

verlit

Habet decem. Quid opus est

dives, honoratus et beatus est.
in judicio

addere?

salis

Excusationem servi

Dominus

in

accusationem.

Non

significat angeios

Nequah, maie,

vertit

secundm Matthaeum.
,

hoc dicturos

sed

ita

multis et variis doli-

Vers. 23. Et quare quare igitur. Admensam, mensariis, fneratoribus. Regia Biblia post Complutensia explicant
aliis
,

bus augendos eos qui hic ben usi fuerant donis Dei,
Sic
id

enim
in

ut

si

res hic ageretur

mira

admodm hominibus nam

vi-

quod

deri posset, effusa

hwjusmodi Dei erga

illos liberalitas.

codicibus est ad mensam.

ut ego reversus repetere illam

Vers. 26.

Dico autem, dico enim,

dico.
legit.

Ut ego veniens, possem cum fnore.

Syrus absque omni conjunctione solm dico

Subaudiendum
et

est

Ille subjecit.

Reddit rationem

minus priore laboraverat, insignem tamen

fructum fecerat,

ipse

Vers. 19. Et tu esto super quinque civitates, parein videlicet studio ejus honorein pra'fecturae tribuens quo praemium exprimiiur accidentale in Mallhaeo ver fit mentio praemii essentialis, quando dicilur Inlra in gaudium Domini lui.
: :
:

dicit

Vers. 20. Quod ver cerlius dicit, se habuisse repositam in sudario, idem est quantum ad sensum intenlum cum eo quod dicilur apud Matth. Abscondi talent uni tuum in terr. Vers. 27. Verumtamen, id esl, verm ; q. d. Ignavum quidem servum sic plectendum esse judico, verm iNiHicos m nos nxos, gnre sciliect cives meos,

mnam

,,

1247
facli

IN
sui
,

LUCAM
ciant
;

1248
sed quod tandem rediturus
,

cur dari jubcat

minam

oliosi ci qui alias

sit

clo, stipatus
,

decem possidet. Dico ego juslus judex. Et abundabit, non esse hujus loci, ex
dicibus constat, sed Matlhaeo proprium.

angelis sanctis

regiquc fulgens magnificcnli

non

anliquis co-

ut
illo

regnum
sit

cli deserat, sed ut

regnum
,

terrae

cum
ipse

conjungat, et declaret universo orbi

rex cli simul et terrae.
et Christi,

qum

Et quod

iiabet.

Ilabens enim non habet

quod

ait

polens

Tune

demm

D. Auguslinus bunc locum explicans libro secundo

regnum Dei

hominibus

in

universum omni-

Quatstionum evangelicarum.
Reliqua quaere supra 8, 18.

bus manifestabitur; et discipnL' Christi, qui quidem

donis ab eo acceplis ad ipsius gloriam et proximorum
,

Vers. 27.
quin etiam
,

Verumtame.n inimicos
;

verm, autem

salutem industrie et gnaviler usi fuerint,

et socii regni,

fient beali
;

vcrlunt quidam. Hieronymus scribens in

13, cilat inimicos autem. Ignavuni quidem

omninque

participes tantae felicilatis

caput

Isaiae

inimici ver Christi perdentur facie ejus sicul

(luit

servum

sic

judico puniendum

verm inimicos,

vel

cera facie ignis, psal. 07, v. 5.

inimicos autem meos, gnre cives, animo reque ips

bostes, long gravis traciari volo.

Vers. 28.
chaei et

Et

his dictis,

ad abitum domo Za,

egressum
liberaret

civitatis Jerichuntinae

quo animos
tenebantur
illic

Qui noluerunt, qui seditios legatione miss detreclrunt imperium

suorum

ab errore

illo
,

quo

meum,

rebellrunt mihi, nolue-

ipsum ascendere Jerosolymam

spicaretur.

ut

regnum

au-

runt

me Regem
,

recipere, noluerunt agnoscere.

Adducite etiam ipsos nue, ad tribunal meum.

Interficite
jugulate. Decernit supplicium morlis,

Pr/ecedebat, discipulos suos, abhorrentes ab hoc

itinere, ut qui sibi persuadrent, si

non regni ineundi,

iter institui
,

idquccertum

et

expeditum, abscisso nimirm jugulo,

cert obeundae

mortis causa

hoc

ut

membro
vindiel,

exteriore, sine
,

quo

vita
,

nequit consistere.
ut constet mihi de

quam

diserte praedixisset supra, cap. 18, v. 33.

A.nte me

in

conspeclu

meo

Ascendens
ignominiosam

intrpide
,

Jerosolymam
prae oculis
,

ubi
,

mortem
jamque
,

eque praesens fruar. Significatur vehemens

,

quam

habebat

desiderium animadvertendi in hostes

teneri principes hujus

quali soient

aliquoties discipulis proedixerat

passurus erat

per-

mundi, postqum recuperrunt

ipsum crediderant,

que eam abiturus in regionem longinquam accipere

sibi

regnum dolo rebellium alienatum. Jsus Christus,

dijudicatisin novissimo dic,iis qui in

regnum.

Vers. 29.
propinquavit

Cum appropi.nquasset, Graec,

,

ut apid est,

ipsiqueservierant ut Rgi ac Domino, etprobis quidem

ad Bethphace et Betiianiam
;

praemio

afectis, ignavis
,

autem omni honore

despoliatis

Bethphagae et Bethaniae

cm non

procul abesset

ac regno ejectis

infidles, qui

ipsum regem noluerint

agnitum reprobrant,

Bethphage
Oliveti
,

et Bethani.
xai'"iv,
:

agnoscere
ipsi

signanter ver Judaeos, qui ex professo se

olivai

am. Si mutes accentum

ix%\-

praesiiterant inimicos, et

wv, est olivetum

quomod Syrus
:

legisse videtur, qui

,

qudque in ipsis regno deturbrant, ita perdet, ut pnas

dent in interituternasfacieDominielglori virtutis
ejus
,

reddidit

Domus olivarum

hoc est enim olivetum

quod Latine dicimus.

Vers. 30.

2 Thessal.

v.

Judos
,

dicit

inquit

Theophy-

Contra
,

ex adverso
,

regione.

lactus, quos interitui tradet

illos.

in

ignem ternum mitlens

Pullum. Interpres addit

intelligas

asin

ne alium pullum

Augustinus,

lib.

2 Quaest. evang. cap. 46: Inimicos

se interfici, significat impieia-

qum asininum.
ligatum vertit secundm Marcum.

suos, quos jubet

ccram

Alligatum
Cui
,

tem Judorum, qui ad eum converti noluerunt. Denique

Titus hic scribit in haec verba
:

in quo.
,

In secundo

Clirisli veri

Sedit. Id est

Dei nostri adventu

universi

Judi)

vetuti

in

bello

teneritudine matri
erat hic pullus

rudem illum sessori et prae aetatis eliamnum adhaerentem. Indomitus

,

quodam

internecino

supplicia

nunqum finem habituro

illas

neesessorem hactens passus, nondm

;

mancipabuntur. /Equanimiter tulerat legaiiones

contumeliosas ipsorum
;

doctus aut assuetus sessorem ferre et freno obedire

ut hc etiam parte miraculum esset
vaticinio
,

verm hujus judicii tempore, omnium gravissirms pnas ipsi dabunt, rebellione su dignas, easque ccrlas et inevilabiles. Jam hic est tolius paraboi sensus, quod Jsus, Rex ipse sit qui-

quod veritatem
viam
prima

consonam

indicaret

pullo indomito
,

composilo gressu conficiente

sessoremque

vice vebente sine recalcitratione. Sensit pullus virtu-

dem

Israelis,

atque ade toiiusorbis terra?; sed quod

in

regnum ipsius hominibus

manifeslandum
fecturus in
fruilurus regno
sit,

terra

non perinde

cit

verit Judaicus populus.

tem Jesu suo modo agnoscendi, melis qum agnoTu verb scribit in Matlhaeum
,

e qud pris mdia morte prosit

,

Chrysoslomus quomodb, dm
non
resiliit

subitam pulli domalionem admirare

esset

clum

et illic
,

non modico tempore

indomitus et freni omninb expers

est,

clorum

long distante lerr tam

nec reluctatus

sed quiel quasi assuetus

significatur, et

comlitione

qum

loco, relictis intrim hic in terra,

l

ferebat.

Gentium enim obedientia hinc

:

et servis suis et inimicis,

lis

ut negoiiationem exer,

repentina in meliorcm vitam mutatio

qu

tt

animo-

ceanl omnis generis virtutum

his ut quae velint fa-

rum
ipsi,

ferocitates,

quod habet

Hilarius, vecto

Deo fract

animo ver hostes infensissimos, long gravis

traciari

volo. Nimirm adducite eos nue, et interficite ante me, Graec, jugulate coram me; quo significatur a'tcrna
et irreparabilis

adeque omnes reprobi, inspectante cum sanctis Christo, in infernum lat damnationis sententi demergendi sunt.

pna Jud;eorum

infidclium,

qudque

1241)
sunt.

LOMMENTARIA. CAI\ XIX.

Matrem un eu m
:

1250
via sessori iier facienii toret mollior,

pullo adduci jussam narrt

pulli nieniinerunt
,

prxbere,qu

Malthxus

solius

aulem

Marcus

et

expeditior, ornatior,

tanqum
si

et in

clum

suis

eum

subsquentes evangelistx
fuerit

qud eo prxcipu veclus

illi

vestibus levassent,

possibile fuisset.

Jsus
sit.

atque ade

insidens Jerosolymam

Vers. 57.

Ad descensum montis, c ubi descenmonte, nimirm ubiseoculis maniregia

ingressus

dendum
festam
,

erat

Vers. 51.
Dominus.
cere,

Quare solvitis, pullum?

Non jubentur nominare Jesum
universi videlicet
,

subjiciebat

Jerosolymorum

urbs,

in

nec

di-

quam Rex

Jsus properabat.
,

Dominus
,

noster, aut, Doniinus vester, sed sim,

Ojines turb/e

universa multiludo.
id est,

pliciter

Dominus

et

jumentorum

Discipulorum,

eorum qui sequebanlur

Je-

dominorum ipsorum, et absolul omnium; cui proinde non facile quid negandum est. Dominus appellari voluit qui sese mox Regem ex divino deistorum, et
,

sum, sive doclrinx sive miraculorum causa. Hos omnes discipulos vocat.

Magna,

elevat.
ditas.
illo

creto exhibilurus erat exspeclantibus redemptionem

Isral. Visum itaque est

Quas viderant, Jesu

Lazari,

Jesu auctoritatem hic exercere

Virtutibus, miraculis, signanterque recenti

suscitati

re-

regiam adeque divinam, jumentis his duobus ad bre-

quod exprimit Joannes cap. 12,

Isral,

vem usum

postulatis.

v.

17,18.
Vers. 58.

Operam ejus desiderat. Eadem verba Grxca secun-

Rex

Messias.
,

Hoc quia
postea

sibi
fuit

dm
fert,

trs evangelistas, interpres aliter et aliter trans-

acclamari

permisit

Jsus

accusatus

uno sensu. Eximiam prx se ferunt hxc Jesu

lxsx majestalis,
Isral Christus,

infra, cap. 23, v. 2.

Atqui non Rex

verba auctoritatem.

ad exigendum tributum, inquit D. Au-

Vers. 32.

Dixit,

dixerat.

gustinusin
vel

eumdem hune locum secundm Joannem,

sed

Stantem pullum.
ditur
:

Illud

nec Grxc nec Syriac ad-

exercitum ferro armandum, hostesque visibiliter de;

videri possit alicujus expositio fuisse,

irrepserit. Absolutior est

qux

in

bellandos

Rex

Isral,

quod mentes rgal, quod in

textum

sermo

si

non adda-

a'ternum consulat, quod in regnum clorum credentes,

speranles, amantesque deducat.

tur, ut inlelligas illos comperisse quidquid prxdixerat

Dominus.
Vers. 35.
erat pullus

Pax, salus,

prosperitas in, pro ex, coelo

sit

Rgi

Domini
facitis

ejus, scilicet pulli,

ii

quorum
com-

nostro, et gloria regni forma atque perptua contingat ei in, pro ex excelsis clis,
id est,

ille.

Non igitur erat asina pullusve

fingunt.

Deo.

Jam

munis

quod quidam

hoc
licel ?

illud est,

quod
:

reliqui evangelistae scribunt fuisse

Quid, quare

quod vobis non

Jesu acclamatum
altissimis.
tent.

Hosanna
igitur

filio

Vers. 34.

Dominus eum necessarium

ejus desiderat
,

David, Hosanna in
agit

habet, seu
vertit

Lucas

exterorum

interpr-

Dominus operam
v. 31
;

uti

mox

supra
,

ulrobique enim eadem Grxc sunt verba

ut

Vers. 59.

Et

quidam, lune quidam invidentes

videas discipulos ne tanlillm recessisse prxscriptis

Jesu gloriam banc, qud Christus agnosceretur et celebrarelur populo.

Jesu verbis. Subaudilur quod Marcus exprimit,

pulli
,

dominos

ubi hoc audivissent

reliquisse

pullum

De

turbis, qui permixli erant turbx. Syrus,

mno-

discipulorum voluntati.
Vers. 55.

dia turb.
igitur.
palliis

Et duxerunt, duxerunt
,

Magister. Rabbi. Abhorrere dicas

suis

Lucam

Jactantes vestimenta sua

sunimis sive extimis vestibus.

injectis

minibus barbaris, ut inox ab hosanna.

lMCREPA,objurga,compesceDisciPULOSTuos, adulantes tibi,

Cm

vidrent

Domino

propositum esse vehi Jerosolymam his animalibus

conscensis, inslraverunl ornrunlque
illa
,

ne videaris insipiens adulationibus vanisque

capi; q.
d.
:

ut potuerunt

illorum laudibus

Hujusmodi falsum
:

optim

loco ephippiorum
,

aureorum

stragulorum

adulantium applausum non debes ferre

auctoriias

hyacinihinoi uni

stapedum argenteorum seu inauraslrato-

enim

tibi in

ipsos est, cmdiscipuli tuisint. Discipulis

torum

exterorumque hujusmodi pretiosorum

quae non suppetebant
,

atlribuunt,

rum

palliis

ea suis operue-

commune

erat, ut

quod populo magn mullitudine comitanti laudem Jesu, tanqum ex assenta-

runt,

qux

cert quovis pretiosissimo equino slrato

,

tionis, potis

qum

veritatis studio, ex

immodico, in-

chariora ipsis erant

rificentis sederet,

qu tum commodis tum hononihil vere-

quam, erga prceptorem

lent.

favore, profeclam suggil-

nec nuda animalium terga incom;

mod parmque honest premere cogeretur

cundati vestibus se nudare et absque

Vers. 40.

Ait. Respondens additur Graec, quod

exstat.
si

palliis comitari,

tamen non magis Syriac qum Latine

Dico, affirmo.

modo

constaret

Vers. 56.

Domino qui debebalur ipsi honor. Eunte illo equitante Jesu.

,

Quia, qud

tacuerint gloriam Dei et laudem

SuBSTEr.NEBANT, plurimi lurb.

In via.

Consternebant vestibus suis viam qu pererat Jesu

meam, cujusmodi dcantant et clbrant; lapides hc in via sparsi ci.vmabunt eamdem illam. Mox clamabunt,
sic

gendum

vationisque

quod erat summi honoris obsermaximx argumentum quale regibus vix

:

exprimenda quibusdam videtur

:

vis

tem-

poris paul post futuri; q. d.

Non

aciulandi

animo,

exhibilum
Jiare,

legitur), proprii corporis vestibus se

,

exspo-

faut alio

quovis

humano

affectu, ut mihi gratificentur,

;

eisque ade non parcere

ut asino calcandas

quod vos calumniamini

sed divino instinclu impul

1251
si,

IN
isii

LICAM
ips, se

1232
hnjusmodi esse ponlificem, qui compatialur

acclamant

miui

sic

cnim

Deo decrclum

csl,
la-

ut hodi excipialur Chrislus ejus, usque ade ul

infirmilalibus nostris, Hebr. 4, v. 15.

pides in liujusinodi laudis voces potis erupturi sint,

Vers. 42.

Quia,
si

qud. Superest quod ad sen-

qum

illi

Dei decreto non

:

salisfiat.

Haec propnshio
fit

sum, ut plerisque

aliis locis.

per se vera est

quidvis

enim potis

necesse est,
in cl

Si cognovisses,

novisses,

si

scires.

qum non lit id quod Deus decip.vil. Allat itaque mdium Dei volunlale, et discipulos acclamantes,
git

Et

tu,

lilia

Sion, eliam vos cives Jerosolymitani,

se permitlentem, exsolvil culp, et Pharisaeos perslrin-

ut Dei adversarios.

quemadmodm ego, qui vobis praedico, novi, et quidam discipulorum meorum contribulium veslrorum, qui me hic cornitantur, noverunt. Vix enim erant inter

Vers. 41.

Appropinquavit,

civitati

Jerosolymo-

hos Jero olymitae.

vel saltera, in hac die tua,

rum.
Videns. Descendentibus monte Oliveti occiden-

Et quidem,
Deus
est,

hoc die quo

te

te singulari

adhuc beneficio dignatur,

per

me

tem versus, Jrusalem proxima

et

tota in con-

visilans,

me

libi

mittens, juxla Zachariae vaticinium,

9. Si post

spectu. Res observatione digna, qud Romani,

in loco, in

monte

Oliveti,

castra ponere, et

eodem eodem

Regem mansuetumethumilem, Zach.9,v.

tt

prophetas interfectos, et

me quoque prophetarum

fer die,

proxim ante Pascha, civitatem obsidere

deflevit visse exci-

cperunt, quo Jsus praedixit ac

dominum toties repulsum, nunc saltem hc postrem me ad te profectione. Amplicatio est tempore
sumpta
:

dium

cujus locuples lestis Josephus est,

lib.

de loco

Quamvis hactens impie contra Deum con,

quidem,

6 de Bello, cap. 3

de die ver, cap. 4,

tumax
tint

fueris

nunc saltem, quando postremm deste,

subsquente.
Flevit, ut homo, sed
teretur, sed spont
sibi
ita

me

Pater ad

tanqum unicurn remedium,

te

ut lletum

non

invitus pa-

doctrin ac miraculis

etiamnm

invitaturum, no-

ipse imperaret. Flevit au-

visse intelligereque deberes, etc. Significat

jam diem
qud

tem

inter gaudia

et faustas

acclamationes populi

seu tempus
silio
si

extremum

adesse, quod aeterno Dei con-

ostendens

adverss invidiam

Pharisaeorum,

non

his efferretur aut extolleretur,

qum quanqum non

sibi

ordinatum

fuerit in

salutem Jerosolymae

elabi sineret
salutis

hanc opportunitatem, fore ut

ei

in poste-

judicaret cohibendas,
esset civitatis salus.
silio,

quin muli magis cordi

rum

janua

prsecluderetur
:

habet enim hune

Opportune enim magnoqueconde excidio

civitatis

loquendi

morem

Scriptura

Tempore accepto exau2 Cor.

6, v. 2, ex

flelum adhibuit su*

pro-

divi te, et in die salutis adjuvi te,

Isaiae cap.

phtise, ut fidem sibi conciliaret

staret,

majorem,

dm

con-

49, v. 8.

non voluntatis

ipsius esse ut periret, qui con-

tra visceribus misericordi,

ait

qu per

(letum ostendit,

Tbeophylactus,

eam

amplecteretur.

Super, propter, illam. Considerans enim, un ex

parte ingralitudinem et obduratam eaecitatem civium

tibi, ea quae ad pacem tuam, scilicet Jungendum est cun. verbo cognovisses quare Syrus mutato verborum ordine scribit Nempe si tu nsses ea qu sunt ad pacem tuam, vel saltem islo die ti'.o. Ubi observandum qud et supplt verbum,

Qvje ad pacem

sunt.

Jerosolymitanorum, altra ex parte mala

nentia,

ipsis

immiqui

sunt

quod faciunt etiam, interpres Origenis, homil.

induit affeclum condolentiae hujusmodi,

ipsi excusserit.

58

in

Lucam

et

Hieronymus scribens
:

in caput 5, 29,
tibi.

lacrymas

Missus enim Ptre ad salIsral,

59 Isaiet Michaeae2

Si scires qu ad pacem sunt

vandum
cuperet,

perdilas oves

doms

cm

nihil

magis

Euthymius subaudit, qu ad pacem tuam pertinent;

Tbeophylactus, quae nunc
et
libi

qum injunctum

sibi ollicium exsequi,

om-

conferunt, ac

pacem

nibusque salvificum esse

advenlum suum,
utpote

doluit,

quietem afferunt. Pacis autem nomine

,

intelligitur

frustra se laborare in servandis Jerosolymitis, quibus

prosperitas

salus, flicitas, et animi et corporis, ex

tamen primis missus

videri poterat,

civitati

llebrae phrasi.

Jam
et et

quae ad

pacem Jerosolymae

face-

Deo

electae, ut

invocaretur

nomen

ejus ibi, 5 Keg. 8,

rent, ex quibus penderet tota illius flicitas, erant,

v. 44, 48.

Qualens ergo constilulus eral Salvalor

ollicii

quod Euthymius

Tbeophylactus notant,

fides

in

populi, pro

sui ralione, exitium

Jerosolymorum

Jesum Christum
ergo
si

praedicationis ejus susceptio.

die,

deploravit, et ut
affectu,

bomocommovit
ipsi

se vero sympathiae

tu, vel

hoc saltem

quo

te benignis
et

adhuc
fe'.ici-

qu lacrymas

expresserit, declarans re-

aspicit oculis

Deus, nsses ea quibus salus

ut appropinquavit Jerosolymae, conspectu posii, cm descenderet ex monte Oliveti, flevit super illam, id est, propter illam, cm perpenderet hinc ejus ingralitudiVers. 41.
civitate scilicet

Et

jam

in

nem, obduralamque

eaecitatem, illinc

verimpenden-

tium calamitalum magnitudinem. Flevit erg inlinio compassionis affectu, in mediis l'estivis acclamationibus et gaudiis, ul ostenderet non sibi bonorem illum, sed salutem civitatis esse cordi. Hoc contigit eodem loco ac tempore anni, quo postea Romani castra posuerunt, ut patet ex Josepho, lib. 6 de Bello Jud. c. 3
et 4.

Greg., hom. 39, vult esse sermonem condilionalem, ideque supplendum, fleres et tu; nihil enim respondet illi condilioni. Sed facilior videlur esse posse sensus optalivus, null indigens suppletione; quasi diceretur O si cognovisses eliam lu, videlicet sicut ego, et hsec turba discipulorum meorum. Graecum enim ei pro utinam, sacp sumilur, sicut in Iranslalione Graec Sepluaginta apertissimum esl, Josnae 7,v. 7, et Job 16, v. 4, prout notavil Olympiodorus. Utinam igitur cognovisses; sed quid? nempe:Qi\ ad pacem tibi, supple, pertinent; nam illud, qu, Graec
sicut sonat,
:

Vers. 42.

Quia

illud,

phrasi Giaec, ut alibi

quia y Latine redundat ex saepis. Si cognovisses et tu.

numeri est, et ita intelligunt fer Graeci hom. 38 in Luc, Eulhym. ac Theophyl. Pacis autem nomine, Hebiaico more intelligitur salus ac.
pluralis

Orig.,

42S3
tas tua tota dependet.

COMMENTAKIA CAP.
.

XIX.

1254

Exclamatio est deprompta ex

j

quod
geslis,

terra, lapidibus, arboribus, aliisque lignis, ag-

intimo pectore, tant affectione ut dolor vocem praecludat

;

firmalum, agger dicitur. Hactens ingemuil

:

scimus enim eos, quibus ardent vhmentes

Christus et illacrymatus est

dicis

nunc quasi sumpt juilli

affectus,

non

nisi

dimidi ex parte sensus

effari.
;

Adde
neque

person, duris Jrusalem compellat, et

exi-

qud duo

affectus hic simul permixti sunt

tium siiuni denuntiat. Dies

verb Romanos,
ait

dicit obsessionis, inimicos

enim tantiun miseratur Christus urbis cladem, sed

simul ingrato populo inauditam perfidiam ac conlu-

Euthymius ; duce nimirm Tito,

aggerem construi, toto
lib.

qui inilio obsidionis, suburbanis per milites vastatis,

collectque

maciam exprobrat, qud repudians oblatam

luiem
,

sibi sa-

omni materi,

jussit

ultra horribile Dei judicium accersat. Defe-

exercitu operi addicto, quod narrt Josephus,

ctivus est $ertno,

inquitEuthymius

consueverunt enim

de Bello Judaico, cap. 7, ubi et cap. 13

tam, quanta esset, civitatem,

refert to-

Pentes, verba

pr

affectus vehementi
si

abrumpere. Sup-

muro uno 39

stadio-

plenda est igitur oratio,

te gereres,

nvisses, long aliter

rum circumseptam
exitu.

fuisse, praecluso

omni ex parte

rejiceres, sed crederes in

nempe non me ad caedem quaereres, non me. Qud si cognitionem,

sed conjunctam

Et circumdabunt
machinis.

te. Alia hic vox legitur Graec ab

te, viris scilicet et

non nudam

intelligas,

cum

approbaut ea

e quae praecedit, et circumeingent

tione, si nsses quae ad

pacem

tibi faciunt, ita

amplectereris,

subaudire

licebit

quod Euthymius,

Et coangustabunt, coarctabunt, ad
digent
te, ita

angustias r-

nequaqum
habet.

perires, vel felix ac beata fores.

ut fam

et inedi pereas.
lib. 7,

Lege Jose-

Nunc autem. Atqui

res contrario prorss

modo

se

phum, lib. 6, sorum fam.

Vers. 44.

cap. 14, et

cap. 7 et 8 de obses-

Abscondita sunt, non nota, sed abscondita, ignota

sunt oculis mentis tuae, scilicet quae ad pacem seu

Ad terram
filios

prosternent,

etc.,

solo

aequabunt, destruent, te et fimos tuos, cives tuos,

et

salutem tuam faciunt. Non qud ob oculos

tibi
;

posita

cujuscumque tribus Judaeos

qui in te erunt. De;

non

fuerint

id

enim diligentissim

me

fit

sed qud

struent

autem

tuos, quia occident

vide infra,

oculos clauseris ne videres, quod de industri scire notueris, ait Titus.

21, v. 24, ubi mortuorum, tempore obsidionis, nu-

Nec enim hoc

dicitur ad

levandam

merus

fuisse referlur, undecies

,

centum

millia.

Jerosolymae culpam, quin potis, ignominice causa,

notalur prodigiosus ejus stupor, qud

Lapidem super lapidem

tem, fundits destrueris.

lapidem lapidi cohaeren-

Deum
Vade

praesen-

tem non cernt

pulo huic

damnatur fdae
Isaiae 6, v.

caecitatis,
:

de qu
po-

Eo quod. Hcec omnia mala evenient

e qud

tibi

merito tuo,

propheta praedixerat,
:

et die

Audite audientes

et nolite intelligere, et vi-

Non cognoveris, non

lueris.

agnoveris, id est, agnoscere,

dete visionem et nolite cognoscere.

Excwca

cor populi

observare, rationem habere, uti ad

bonum tuum,
,

no-

hujus, etc. Est ver et hic aposiopesis,

non sine maxi-

Vide supra 12, v. 56.

energi, explenda in

hune aut similem

modum

Tempus, tempus istud opportunum

hoc praesens

iunc verb abscondita sunt ab oculis tuis,

magno tuo

tempus
nis suae

quanqum

hic loquatur de toto praedicatio-

malo, vel, quod deplorandum est vehementer.

tempore.

Vers. 43.

Quia.

Nam. Redditur
fiet

ratio cur de-

Visitationis tu.e,

quo

in visceribus misericordiae

Dei

plorandum
tis

sit,

qud ignoret

et respuat quae suae salu-

ex alto
te

te visitavit Oriens,

supra

1 , v. 78,

quo

visitavit

sunt

quia banc ob causam

tibi.

ut,

venient mes,

Deus misso
per

salutis nuntio et auctore,

quo Deus

te

veniat tempus, in te,

Et, pro quibus, circumda;

visitavit

me Filium suum, et pacem salutemque tibi

De ra-

bunt te

inimici tui

vallo

ad verbum, circumjicient

obtulit, adhibilis clarissimis testimoniis ac signis.

inimici tui vallum

tibi.

Vallum,

munimenlum
infixis

caslro;

tione visitandi divin diximus supra 1, v. 68. Visitationis

rum

est,

ex

vallis

seu palis terra;

construclum

tempus

illud vocat, ait Titus,

quo ipseclodilapsns

quasi dicat Utinam intelligeres ea ex prosperitas quibus salus tua ac prosperitas dependet, nempe me Salvalorem tuum praesentem, fidem ac praedicationem meam et quidem in hac die tua, qu te Deus adhuc benignis oculis aspicit, dm te per meipsum, tanqum
: :
:

humilem
tt.

et

mansuetum regem, ad salutem tuam

est

visi-

dui labore, ita ut nemini pateret introitus, vel exilus. Hinc orta fams inlolerabilis, qu de re vide Josephum, lib. 6 de Bello Judaico c. 13. Coangustabunt te undique, id est, ad illas anguslias le rdigent, ut lame et miseriis pereas. Nam hinc prateipu factum est, ut toto obsidionis tempore undecies centena millia perierint.

sermo, sicut flentium, et ex intimo pectore gementium esse solet, quibus affectus vehementi interrunipit orationein.NuNC autem abscondita sunt ab oculis tuis id est, ignota tibi sunt, supple ea quae faciunt ad pacem et salutem tuam. Nimirm quia mentis oculos claudit, ne agnoscat. Non enim hoc dicitur ad levandam culpam ejus, sed ad arguendum stuporem. Quia venient dies in te, et circumVers. 45. dabunt, id est, in quibus circumdabunt te inimici tui vallo. De Romanis loquitur, qui ducibus Tito et Vespasiano totam civitatem uno continuo vallo circumcinxeruni, triginta novem stadiorum longitudine, tri-

Abruptus

Vers. 44.

Et ad terram prosternent te,

:

id est,

solo le aequabunt ac destruent, te

et fii.ios tuos, id est, cum civibus seu incolis tuis et non rei.inqdent lapidem super lapidem, id est, lapidem lapidi cohaereniem. Phrasis hyperbolica est nihil aliud significans, nisi extremam ejus eversionem ac desolationem,
,

quasi diceret, fundits destrueris. Quod completum esse teslis est Josephus, lib. 7, cap. 18, ubi dicit Casarem jussisse totam fundits erui civitatem ac templum. ltaque civitatis ambitum ita complauavre
diruentes, ut qui ad eam accessissent, hquit, habitalaui aliquando esse vix crederent, Kelictae Union

1255

IN
visilavit,

LUCAM

1256

eam

multaque inler visitandum divina docu-

incuri (aulam

enim regiam prselucere decet reliquo

sic jain et
,

menla

tradidit, ac plurima

tandem slupenda miracula

:

regno, et pendel ab e totius regni salus),

Christus

in e patravit. Theopliylactus
est,

Visitalionis
ut

lu

hoc

templum purgavit

turpitudinibus

sacer-

mei advenls, quando veni

:

invisercm

te et sal-

dolum

avarili in illud admissis, et

Regem
,

se decla-

varem. Denique Eutliymius

pus curce

Quia non agnovisti tem-

rans, et

summum
:

templi pontificem, divinique culls

cui

lu

lempus namque peregrinalionis

salutis lu.

me

prasidem

nec enim cujusvis islud foret

non

sit

erat tempus

cur

Quia ergo noluisti op-

auctoritas publica. Ejiciebat

autem

flagello adhbito

portunam

salutis

occasionem amplecti, noluisti

me

(quod ex

simili

secundm Joannem

histori inlelligi-

Messiam Sal valorem tuum agnoscere, sed obstinat

spernis misericordiam Dei ad salutem te provocantis,

tur) necessario, si

non ad homines, cert ad pecora

abigenda
est,

tam bnigne, qum neque hactens

hc facturus
est,

fecit,

neque post-

nam et ipsa pecora ejecisse intelligendus quemadmodm secundm Joannem.

:

peribis.
:

Hoc

illud

dixit supra, v.

42

Si cognovisses

idem est quod qu ad pacetn libi;

tibi

Vendentes, boves, oves, capras, columbas,

caeteramque hujusmodi sacrificiorum materiam
ex legis instiluto eo in templo poterat
In illo.
offerri.

farra,
,

quae

noluisti cognoscere quae

ad pacem

servirent.

Post prophetas complures missos, tandem per Filium

Non

in

sancto anctorum

nec in sancto,

suum visitavit Deus populum Isral urbem Jerosolymorum, beneficiis variis

,

ac signanter
aliisque rao-

aut in atrio proximo, nec denique in atrio lsraelis,

aut vicino feminarum, sed in atrio extimo (hae enim
partes erant templi) quod vocabatur atrium profanum,
et atrium gentium
;

dis

omnibus invitans ad pnitentiam,

et

salutem ofrecogno,

ferens

omneque bonum.

Noluit urbs

illa

quod posterioi ibus temporibus exfuit

,

scere, rejecit Filium Dei

redemplorm suum

ade-

tra lsraelis ac

feminarum atrium constructum

,

que

occidit, et perstitit

obdurala in nequiti su. Quia

amplitudine, quod quidam tradunt

tuor; id quod exteri,
id est,

stadiorum qua-

igitur

ingratam

ade se praebuit Deo, curavit eam

gentes,

qu

lsraelis

Deus

everti fundits, et ita graves sentire

pnas, ut

nomen
possent
,

non profiterentur, convenire ad orandum

horrori esset omnibus. Hase causa eversionis ejus fuit,

neenon

lsraelitae

qui caeremoniali ritu puri

nec quaerenda
Vers. 45.

alia.

non essent.
templum.
In atrium templi,

Nam quanqum

diceretur atrium profa-

In

qu

num, non tamen serviebat ad tractandas res profanas,

sed ad excipiendum orationis causa personas quae
Judaeis habebantur

mos

erat

non sacerdotes

triumphus hic ductus

fuit

scendit Jsus ex pullo,

Ad templum usque cm pervenisset, deeumque cum asin matre, per

intrare.
:

qum

et

profanae seu immundae quanmundi e quoque frquenter convenirent

:

eosdem
drent,

(verisimile est) per quos accersiverat discipu-

et Jsus saep doceret illic ac

miracula operaretur.
Isa. 56, v. 7.

los, remisit.

Moris erat ut qui equs templum accpervenissent ad portam

Vers. 46.

Scriptijm est,
,
,

cm

montis doms

Domus mea

templum meum. Templum vocatur

est cultui
si

orienlalem, quae porta

Equorum

dicebatur, ex equis

domus Dei, qui aedificium

usui destinatum

Dei

nec

alii

descenderent

et

pedes progrederentur in templum.

quod, tanqum

in eo habilaret

Porr non arcem Sion aut

sus,

domum

regiam

petiit J-

Deus,

acceditur

Dei orandi colendique causa,

ex

qud
;

nollet hc in vil mortali

,

mundanum regem

ipsius praescripto, ubi et singulariter juxta promis-

agere

sed templum Dei

ut gnesius Filius Dei do-

sum suum praesenlem

rogantibus exhibet
Parai. 7, v. 12, etc.
,

se exauditionis facililate pi

mum Patris,

gloriam

sibi

atlributam in Patrem refe-

virtutemque exerit

suam

rens, monstransque e tendere

quem admiserat Rgis

adduceret. Igitur ut

titulum, ut homines ad

Deum

Domus orationis
seu consecrata
;

domus ad orationem deputata

Sub oratione comprehenomnisque
le-

Rex novus, in civitatem, regni caput, adductus, rect in patris suumque palatium magn libertate pergit ubi non dubium est quin ante omnia Patri gratias egerit
;

orationem, qu ego invocor et coli

me

judico, psal. 49, v. 15.

ditur gratiarum aclio, laus, sacrificium,

pro

fide religioneque

lurbarum

quibus fuerat agnitus

giiimus Dei cultus

litteris,

id

quod non insolens

est sacris

et honoratus

Rex

eique commendaverit successum

Act. 3, v. 1, etc. Hic est finis et cerlus usus

hominum omnium quod meditabatur. Intrim exemplum nobis reliquit statim invisendi templum Dei simul ac urbem aliquam
prosperum
negotii redemptionis

templi Dei. Propheta non loquitur propri de templo Judaico, sed sub
illius

typo de Ecclesi Christi ex

ingressi fuerimus, et ante

omnia quaerendi regnum

unum Dei templum spirituale coagmentand quemadmodm sub typo holocaustoJudaeis et gentibus in
;

Dei ac juslitiam ejus.

Ejicere, templo, regi auctoritate.

Quemadmo-

rum, victimarum, etsabbati, de adoratione cultuque Dei in spiritu et veritate. Quod ergo de prototypo
praecipu proplieta praedixit, id de typo Salvator citavit
:

dm

bonus princeps ad regnum evectus, primm cu-

rt purgare

aulam suam

viliis

qu

inolevisse po-

necesse est enim, ut quidquid illud est, typo

tametsi perfectis prototypo, congruat
:

tuerunt, paternorum ministrorum sive perfidi sive

pris,

cae-

fuerunt trs turres, et mri pars occidentalis, ut esset indicium posteris, qualem civitatem expugnsset. Postea tamen et illa destructa sunt, civitate in alium locum translata, ut perfectis Christi prophetia impleretur, Eo quod non cognoveris tempus visitationis

tvje,

quo scilicet te Deus per Filium suum visitavit, doctrinque et miraculis ad pacem et salutem provo-

cavit.

Quo

significat

causam

perditionis ejus fuisse in-

gratitudinem et impietatem in Filium Dei.

1257
teroqui non foret typus
,

COMMENTAR1A. CAP. XX.

qui prototypo dissiderel.

1258

sinon eliam usuras frquentante, nummularioruin gnre, expellit, exprobrans

Fecistis illam, quod in vobis est.

templum Dei

in contrarios

Speluncam

diversorium.
7,

prorss usus
tametsi non
illic

qum quibus dicatum

alias
illic

erat traduci.

Non
quae

Latronum. Alludit Salvator ad iocum Jerem.

v.

res venderentur,
:

qum

11, cujus querimoniani in

:

significat

ubi

suum tempus quadrare Deus templum suum tanquui spelunhaberi improperat, ab

iis

Deo

off'erendae

erant

quia tamen non ali ra-

tione res hic vendebanlur,

qum

similes alibi, spe,

cam latronum
tiam
sibi

qui inani

inquam,

lucri

lumulluos,

ideirc

minime hoc
si

in

templi prtextu cnntenli, bc fiduc peccandi licen-

lemplo permiltil, sed ad forum ablegat. Jam

pli
ita

tem-

indulgebanl,

vacantes homicidiis,

furlis,

hujus brevi
vindicat, ut

cum

suis rilibus interituri

in

decenliani

adulteriis, idololatriae, caeterisque

ejusmodi abomina-

non patialur

eo vendi quae secun;

tionibus.
lieri

Hic porr Filius Dei speluncam latronum

dm

legis praescriptum patitur offerri

quanlam pu-

exprobrat, non qud bomines in lemplo truci-

tas exigit

suorum

[inter Christianos

honeslatem lem-

darent (quanqum postea rebelles Romanis, Josepho

leste, id fecerint), sed

plorum,
ipse

quantque majorem animati templi, cujus

erat architecton,

qud negotiationem

in

templo

futurus

insignem purilafm

exercrent, quod ut est exercitium alienum ab exercitio orationis cui

nobis

commendat?

templum dicatum

est, ita

plermque

Vers. 47.

Et,
,

igitur velut in regi su versans,

cum

avariti, saep etiam

cum

lalrocinio, fraude, opet peculiariter

palm contempt prineipum insanabili

maliti.

pressione,

rapin,

conjunctum est,

Erat docens

id

est

docebat, nisi qud perse-

hic fuisse potuit.

Negotiationem ornnem comitantur

seu lucri cupiditas. Oralioni

verantiam in docendo periphrasis connoiare videatur.

lumulltis

et

avariti

Ut jam docuimus.

autem

nil

magis inimicum esse potest qum tumultus

Quotidie, ab hoc die solemnis ingresss sui usque

inter se concertantium, et

quidem de lucro
et

est au-

ad diem passionis, et quidem

mane
;

in

vesperam,

tem

lucri

cupiditas,

latronum morbus,
scelere
nihil

avariti

quod ex Matthaeo
diens civitate,
In

et

Marco

intelligitur

vesperi egre-

radix latrocinii,

cum quo

habet com-

summo mane
Munus

revertens.
,

mune
lantur,

oratio.

Quare lalronibus negotiatores assimiomnes, sed plerique; qud quemest

,

templo.

evangelistae

quod jam con-

non

singuli

summabatur,
dens quid
illic

diligenter absolvebat in templo, osten-

admodm latronum studium

insidiosque invigilare lucris,

spoliis

inhiare

potissimm

fieri

deceat.

atque ade ne
lucri

vitae

Et principes
Syrus hoc
postponit.
legit

plebis, primi seu primores nlebis.

quidam praetereuntium parcere, modo spes

fulgeat
;

af-

eo loco quo Latinus

nam

Graecus

ita

venditores quidem

toti

inhiant lucro, ni-

hilque nisi lucrum ex mercium, quas praetereuntibus

rabant in

Omnes igitur magistratuum mortem Christi.

ordines conspi-

omnibus obtrudunt,
sunt

distractione captant

maximum, nihil parcentes stantiae, modo rem ipsi faciant

variis frquenter artibus
riis

tenui
:

qum posemptorum subsit

Qwerebant, studebant, ornnem operam dabant. Quid facerent illi non quam morVers. 48.

quae ut e

major,

tem pnamve

inferrent

illi,

sed

quem modum

tenta-

merces

vitiant, variis perju-

rent ut possent
in

illo fieri

superiores, habereque

eum

mendaciisque mercium

vitia

ac pretia occultant,

manibus. Clarior
illi

est hic

sensus Graec, ubi deest

itaque saep ex calamitatibus aliorum lucrum

portant. Emplores ver,
pretia per
fas

comeorum quae student emere nefasque modis omnibus diverso

an detrimentum patiatur pe-

pronomen
tes fieri)

(quid facerent, ut possent voti

illud et
;

compoqui'

quanqum

Syro addatur.

Omnis enim populus

obstabat enim populos,

levant,

nihili facientes

suspensus erat, pendebat ab ore ejus, tanqum extra

se raptus prae altentione

cuniae inops venditor,

et

modo ipsi qum minimo emant, suum lucrum etiam damno aliorum procurent. Hi

atque aviditate, audiens

illum,

dm

audiret illum docentem, tanta erat, do-

mores, hae animi affectiones, consentaneae cm sint latronum studiis, neque rar pauperum ut substanliam
ait,

centis res plan divinas, quaeque

satiarent, et vis et gratia.

humanam mentem
Evangelistae dicunt
v.
;

Hoc

alii

ita

vitam despolient, ideirc Salvator, mercatu,

vide Marc. 11, v. 18, etMatlh. 7,

28, 29. Metuoille fiebat,

templum Dei in latronum speluncam mutari, et tam emptores qum venditores (nam hos ut unius
criminis reos pari

banl igitur, ut populus, quo tanti

mitteret,
si

per-

conarentur aut ipsum aggredi, aut quid

pn

pleciit)

cum

avaro etsordido,

mali ipsi inferre.

CAPUT XX.
1.

CHAPITRE XX.
illo

Et faclum est
in

in et
,

un dierum, docente
evangelizante
et scribas
,

po-

pulum
2.

templo,

convenerunt
senioribus
:

principes sacerdolum

cum
:

Or, il un de ces jours-l, que comme il dans le temple instruisant le peuple et lui annonant l'Evangile, les princes des prtres et les scribes tant survenus avec les snateurs,
1.

arriva,

tait

Et aiunt

dicentes ad illum
,

Die nobis in qu
libi

potestate haec facis

aut

Quis est qui ddit

banc

potestatem
3.

?
,

Kespondens autem Jsus

et

2. Lui parlrent en ces termes : Dites nous de quelle auloril vous faites ces choses, ou qui est celui qui vous a donn celte autorit.

dixit

ad

illos

In3. Jsus leur rpondit

:

terrogabo vos

ego

unum verbum. Kespondete

J'ai
;

aussi

mihi

une question

vous
s. s.

faire,

rpondez-moi

XXII,

40

12?>9
4.

IN

LUCAM
4.

1260

Baptismus Joanns de cloerai, an ex hominibus?

Le baptme de Jean
Mais
ils

laii-il

du

ciel

ou

des
Si

5.

Al
:

illi

cogilabant intra se, dicentes

Quia

si

dixc-

hommes?
5.

rimus

Declo, dicet:Quare ergo non

credidislis illi?

raisonnaient ainsi en
ciel
,

eux-mmes
dira
:

6. Si

autem dixerimus
:

versa lapidabit nos

certi

Ex hominibus, plebs unisunt enim Joannem proesset.

nous rpondons qu'il tait du donc n'y avez-vous pas cru?

6.

il

Pourquoi

Et

si

nous rpondons

qu'il tait des

;

hommes

pheiam
7. 8.

esse.

tout le peuple nous lapidera

car

il

est

persuad que
il

Et responderunt se nescire unde

Jean
iait.

tait

un prophte.
rpondirent donc qu'ils ne savaient d'o

Et Jsus

ait

illis

Nequc ego

dico vobis in qu

7. Ils lui

potestate haec facio.

9.

Cpit autem dicere ad plebem parabolam banc

planlavit vineam, et locavit

8. El Jsus leur rpliqua Je ne vous dirai pas non plus par quelle autorit je fais ceci.
:

Homo

eam

colonis

et
9.

Alors
:

ipse peregr fuit multis temporibus.

bole

il commena de dire au peuple celte paraUn homme planta une vigne, et la loua des il

10. Et in tempore misit ad cultores servum, ut de

fructu vineae darent

illi.

Qui caesum dimiserunt

eum

vignerons ; et s'en tant all en voyage, temps hors de son pays.

fut

long-

inanem.
11. Et addidit alterum

servum mitlere.

Illi

autem

10. La saison tant venue, il envoya un de ses serviteurs ces vignerons, atin qu'ils lui donnassent des fruits de sa vigne; mais eux, l'ayant battu, le ren-

hune quoque

caedentes, et alicientes contumeli, di-

voyrent sans
1
1
.

lui rien

donner.
:

miserunt inanem.
12. Et addidit terlium mittere, qui et illum vulne-

envoya ensuite un autre serviteur mais ils le battirent aussi et l'ayant trait outrageusement, ils le renvoyrent sans lui rien donner.
il
;

Et

rantes ejecerunt.

12. Et

il

en envoya un troisime,

qu'ils blessrent

13. Dixit autem dominus

vineae
;

Quid faciam

et chassrent.

mittam

filium

meum

dilectum

forsitan,

cm bunc

viderint, verebuntur.

14.
se,

Quem cm
:

vidissent coloni, cogitaverunt intra

:

13. Enfin le matre de la vigne dit : Que ferai-je? J'enverrai mon fils bien-aim. Peut-tre que le voyant, ils auront quelque respect pour lui.

dicentes
fit

Hic est haeres

occidamus illum, ut

noslra
15.

haereditas.

eux-mmes, et dirent le, afin que l'hritage

14. Mais ces vignerons l'ayant vu, pensrent en Voici l'hritier allons, tuons: :

soit

nous.

Et ejectum illum extra vineam, occiderunt.

faciet
illis

Quid ergo

dominus vineae?

15. Et l'ayant chass hors de la vigne, ils le lurent. Comment donc les traitera le matre de celte

16. Veniet, et perdet colonos istos, et dabit vineam

aliis.

vigne

Quo
Ille

audito, dixerunt

illi

Absit.
:

17.

autem aspiciens
est
:

eos, ait

Quid est ergo boc

sedi-

16. Il viendra, et perdra ces vignerons, et il donnera sa vigne d'autres. Ce que les princes des prtres ayant entendu, ils lri dirent A Dieu ne plaise.
:

quod scriptum
18.

Lapidem quem reprobrunt

17.

Mais Jsus

les

regardant, leur dit

:

Que veut

ficantes, hic factus est in caput anguli ?

Omnis qui
:

ceciderit super illum lapidem, con-

donc dire cette parole de l'Ecriture La pierre qui a t rejete par ceux qui btissaient, est devenue la
principale pierre de l'angle?
18. Celui qui

quassabitur

super

quem autem

ceciderit,

commi-

tombera sur cette pierre,

s'y brisera;

nuet illum.
19. Et quaerebant principes sacerdotum, et scribae

et elle crasera celui sur qui elle

tombera.

mittere in illum

manus

il! lior,

et limuerunl popusimili-

lum

cognoverunt enim qud ad ipsos dixeril

19. Les princes des prtres et les scribes eurent envie de se saisir de lui l'heure mme, parce qu'ils avaient bien reconnu qu'il avait dit cette parabole contre eux; mais ils apprhendrent le peuple.

ludinem hanc.
20. Et observantes,

miseront insidiatores, qui e

justos simularent, ut caperent

eum

in

sermone, ut

Iradcrent illum principatui et polesiaii prsssidis.

21. Et inlerrogaverunt eum,
dicentes
: :

Magister,

scimus quia rect

dicis et doces

et

non
:

accipis per-

sonam, sed viam Dei

in veritale doces

22. Licet nobis tributum dare Caesari, an non? 23. Considerans autem

dolum illorum,

dixit

ad

20. Comme donc ils l'observaient, ils lui envoyrent des personnes apostes, qui contrefaisaient les gens de bien, pour le surprendre dans ses paroles, afin de le livrer au magistrat et au pouvoir du gouverneur. 21. Ceux-ci donc vinrent lui proposer cette question : Matre, nous savons que vous ne dites et n'enseignez rien que de juste, et que vous n'avez point gard aux personnes, mais que vous enseignez la voie de Dieu dans la vrit. 22. Nous est-il permis de payer le tribut Csar,

eos

Quid

me

ou non

?
:

tentatis?

24. Ostendite mihi denarium. Cujus babet imagi-

nem

et inscriptionem?

Respondentes, dixerunt

ci

23. Mais Jsus voyant leur artifice, leur dit Pourquoi me tentez-vous ? 24. Montrez-moi un denier. De qui est l'image et
l'inscription qu'il porte? Ils
lui

rpondirent

De

Caesaris.

25. Et ait

illis

Reddite ergo quae sunt Caesaris,

Caesari, et quae sunt Dei, Deo.

26. Et non potuerunt

verbum

ejus reprehendere

Csar. 25. Et il leur dit Rendez donc Csar ce qui est Csar, et Dieu ce qui est Dieu. 26. Ils ne trouvrent rien dans ses paroles qu'ils pussent reprendre devant le peuple et ayant admir
: :

coram plbe

et mirati in

responso ejus, tacuerunt.

27. Accesserunt autem quidam Sadducaeorum, qui

negant esse resurrectionem, et inlerrogaverunt eum,

28. Dicentes
:

Magister, Moyses scripsit nobis

Si

sa rponse, ils se turent. 27. Quelques-uns des Sadducens, lesquels nient la rsurrection, s'approchrent ensuite, et lui proposrent celte question : 28. Matre, lui dirent-ils, Mose nous a laiss celtQ

1261
irater alicujus

COMMENT ARIA. CAP. XX.

morluus
luerit

1262
:

habens uxorem,
l'rater

et hic

sine liberis luerit, ut accipiat

et suscitet

eam

ejus

uxorem,

semen

fratri suo.

ordonnance par crit Si le frre de quelqu'un, tant marie, meurt sans laisser d'enfants, son frre sera oblig d'pouser sa veuve, pour susciter des enfants son frre.
29. Or, il y avait sept frres, dont le premier ayant pous une femme, mourut sans enfants. 50. Le second pousa ensuite mourut aussi sans enfants.
la

29.

Septem ergo
et

fratres erant est sine

filiis.

et

primus accepit

uxorem,

mortuus

30. Et sequens accepit illam, et ipse mortuus est

sine
filio.

mme femme,
;

et

31. Et tertius accepit illam. Similiter et

omnes

31.

les sept, lesquels

Le troisime l'pousa encore et de mme tous moururent sans laisser d'enfants.

septem, et non reliquerunt semen, et mortui sunt.

52. Novissim

32. Enfin la

omnium mortua

femme mourut

aussi

aprs eux tous.

est et mulier.

33. In resurrectione ergo, cujus

eorum

erit

uxor,

55. Lors donc que la rsurrection arrivera, duquel des sept frres sera-t-elle femme , car tous l'ont

siquidem septem habuerunt eam uxorem?

34. Et
ait illis

pouse?
54. Jsus leur rpondit : Les enfants de ce sicle pousent des femmes, et les femmes des maris ;
55. Mais pour ceux qui seront jugs dignes d'avoir part au sicle venir, et la rsurrection des morts, ils ne se marieront plus, et n'pouseront plus de

Jsus
:

Filii

hujus seculi nubunt, et

traduntur ad nuptias
35.
Illi

ver, qui digni habebuntur seculo

illo,

et

resurrectione ex mortuis, neque nubent, neque du

cent uxores
56.

femmes ;
ultra mori poterunt
;

Neque enim

aequales

enim
la

36.

angelis sunt, et
ctionis.

filii

sunt Dei,

cm

sirit filii

resurre-

qu'ils seront

Car alors ils ne pourront plus mourir, parce gaux aux anges ; et qu'tant enfants de rsurrection, ils seront enfants de Dieu.

37. Quia ver resurgant mortui, et Moyses ostendit

Mose
dit
:

57. Mais quant ce que les morts ressuscitent, mme le dclare auprs du buisson, lorsqu'il
le

secus rubum, sicut dicit

et

ham,

Deum

Isaac, et

Dominum Deum Deum Jacob.

Abra-

Seigneur,

le

Dieu d'Abraham,

le

Dieu

dT-

saac, le Dieu de Jacob.

:

38. Deus autem non est mortuorum, sed vivorum

omnes enim vivunt

runt
ei

58. Or, Dieu n'est point le Dieu des morts, mais des vivants, car tous sont vivants devant lui.

ei.

59. Respondentes
:

autem quidam scribarum, dixe-

role, lui dirent

59. Alors quelques-uns des scribes prenant la pa: Matre, vous avez bien rpondu.
lui faire

Magister, ben dixisti.

40. Et amplis
rogare.

non audebant eum quidquam

illos

inter-

40. Et depuis ce temps-l, on n'osait plus de questions.

41. Dixit

autem ad

Quomodo

dicunt Chri-

41. Mais Jsus leur dit : Comment dit-on que le Christ doit tre fils de David?

stum

filium esse David ?

42. Et ipse David dicit in libro

:

Psalmorum

Dixit

42. Puisque David dit lui-mme dans le livre des Le Seigneur a dit mon Seigneur Asseyez-vous ma droite,

Psaumes

Dominus Domino meo Sede dextris meis, 45. Donec ponam inimicos tuos, scabellum pedum
tuorum.
44. David ergo
filius

45. Jusqu' ce que j'aie rduit vos ennemis vous

servir de marche-pied.

Dominum

illum vocat

et

quomod

comment

44. David donc l'appelant lui-mme son Seigneur, peut-il tre son fils?

ejus est?

45. Audiente autem omni populo, dixit discipulis

suis
:

45. Il dit ensuite ses disciples, tout le peupl qui l'coutait :

en prsence de

46. Gardez-vous des scribes, qui affectent de se

promener avec de longues robes, qui aiment tre

46.

Altendite scribis, qui volunt ambulare in

stolis, et

amant salutationes

in foro, et

primas cathe-

salus dans les places publiques, avoir les premires chaires dans les synagogues, et les premires places

dras in synagogis, et primos discubitus in conviviis.

dans
47.

les festins

domos viduarum, simulantes longam orationem. Hi accipient damnationem majorera.

47. Qui dvorant

Qui, sous prtexte de leurs longues prires, dvorent les maisons des veuves. Ceux-l recevront une condamnation plus grande.
(1).

COMMENTARIA
Vers.
1.

In

una dierum, quodam ex

illis

die-

dinis, ejicere

templo vendentes ementesque ea

bus, qui fluxerunt inter honorificum Jesu ingressum

et

quse in templo Deus praecepit offerri, tanqum Chri-

ignominiosam mortem,

die,

inquam, martis, quod

stum se gerere

et ostentare prosequentibusque accla-

constat ex Marco.

mationibus populi civilatem ac templum ingredi, et

caetera

Docen-te et evangelizante, id est, docente Evangelium.

hujusmodi quae nimiam licentiam mrit in-

terpretamur.
in

Convenerunt, supervenerunt. Syrus, surrexerunl

eum, interea
Vers. 2.
le scire.

Vers. 3.

Unum verbum, unam rem.

dicite.

dm perdere nondm essel opportunum.

interest
in

Respondete,
Vers. 4.
videntur,

Die nobis; nostr enim

hoc ex

Baptismus. Antiqui

libri

monstrare

Imperant pro e quam habere

totos dies

ipsum pu^

interpretem

usum

esse voce baptismum

tant auctoritate.

barbar, pro Latin baptismus aut baptisma. Baptismi

H^c,
(1)

docendo occupare aures multitu-

autem nomine synecdochic

intelligit

Salvator totam

Nullum

in cap.

20

ot

21 commentarium in Jansenio hic reperitur, quia pleraque

alibi

explanata sunt.

1263
Joannis
ctrin

IN LIJCA.M

1264
timere eos quibus

funclionem

baptisrnum

inquam,

cum

do-

timor. Merces malae eonscientiae,

(nam

et ipsi sacenloles sic se inlelligere

versu
rei

limori esse licuit.

proximo dclarant), sed baplismum nominat, ob

Vins.

7.

Se nescire.
illinc

In angustias adducti,

hinc

tum novitalem tum celebritatem.

De, ex, coelo erat, quod ad institutionem
?

discriminis vilae,

confitendae
tut

verititis

quam

clitus-

oderant, ilque ab omni

commodque respon-

ne, Deo immdiate baptizandi praedicandique aucloritalem acceperat Joannes,

et vil def unctus ?

sione exclusi, eligunt impudenter menliri ignoranliam

rei,

munere nuper simul

quam

nullo

modo

oport'bat ipsos, doctores dusui

cesque populi, pro an

vobis prsesidibus populi
aliis

olficii

ratione
sibi

ignorare.

Menju-

An ex
Baptismus

iiominibus,

tiuntur itaque, quia hoc

minus

incommodum

Dei, vel cert semetipso aut

et doclrina Joannis,

vanis hominibus.
aliis
-

dicant

mentiuntur, inquam, quia nullam causam

abipsoneJoanne
ei

habent dubitandi declesti Joannis auctoritate, populo

ve Iiominibus inventa fure, an divinits

tradita?

universo sanel, quam,

dm

viveret

ille,

nunqum

Usurpavil Joannes officium illud docendi et baptizandi

ausi fuerant reprobare,

multque

minus jam pote-

populum, an

fuit ei lgitim

commissum
vobis? Sic
illius,

? et

si

com-

rant postqum integerrimam viri vitam sanctissima

missum, Deo proxim, an

bus

enim vide-

morsconcluserat.

tur conjungendus duplex sensus

:

an ex homini-

Vers.

8.

Neque

ego dico vobis,

q. d.

Manife-

nam

ad utrumque Jsus respicerevidetur. Quae(id

slum

est

qud

dicatis vos nescire

unde

fuerit Joan-

slionem proponit, non curiosam aut vanam

fuisset subterfugere

enim

nis baptismus,

non qud

nesciatis, sed

qud mendaci
dico
fa-

responsum), sed ad rem maxime

subdoloque consilio adducti, ne

tis,

in veritatem incurra-

perlinentem. Nulla commodior ratio est eludendi calumniatorcs, eorumque redarguendi

ut qustioni quaeslio

dicere nolitis

merit igitur neque ego jam

fraudem, qum

disertis verbis vobis malevolis

qu auctoritate hc

opponatur, ejusdem

omnin

ciam
rit

formse, sed argumenti irrefragabilis, qu solutio quaestionis ab ipsis propositae altra

quando vos mentimini nescire quod scitis, meego nego ad id quod scio diserte respondere
: :

qustione in eos re-

nam

ita

pactus fuerat,
si

dicturum se qu

potestate

torqueatur. Qusierant
esset an ex Iiominibus
:

illi,

auctoritas Jesu clo

uleretur,

dixissent ipsi

unde

esset

Joannis Bapti-

quaerit vicissim Jsus, Baptis-

smus. Pudefactos itaque et confusos cogit ab ulteriori

exactione cessare
;

mus

Joannis clo fuerit an ex hominibus? quasi di:

ceret

Si Joannis Baptismus clo

fuit),

ut public

ablegat, qui producto in

et

quanqum non sine responso eos mdium Joannis testimonio

omnium confessione fuit, est et auctoritas mea clo, quam constat Joannis testimonio fuisse laudatam. Non enim poteral Joannes agnosci Dei servus,
quin Jsus agnosceretur
Vers.
5.

exemplo, divin auctoritate se instructum esse de-

monstrat, nec magis opus habere ut ad docendum ab

ipsis

admitteretur
ipsi

Filius.

quem

nunqum

vel ad

qum opus habuerat Joannes docendum emiserant, vel

hujusmodi, se e auctoritate, hase
citra

Cogitabant, disceptabant, ratiocinabanutramque partem.

vel

docere prohibuerant. Disertum ergo responsum negat, tacite ver dat

tur, rationes con'erebant in

Intra
Christo.

potis

Inter se,

mutu

seorsum

gerere

quam Joannes, homo

controversiam mis-

sus Deo, ipsi attribuerat, aucioritate,

si

inquam, cJoannes ipse

respon-

Si dixerimus,

responderimus. Sermo est confe-

lis

Deo immdiate

profeel,

quali

et

renlium inter se mutu.

fuerat usus.

Non

igitur detrectavit Chrislus

De

coelo, fuisse Joannis baptisrnum,

Joannem au-

dere,

im

objectae qustioni plen et solide satisfecit,

ctoritate

Deo immdiate accepta baplizsse ac prsequod palam omnes lenent. Non credidistis illi, non suscepistis baplismum ipsius, et non lidem adhibuistis doctrine ejus, qui constanter testatus est me esse Christum (etiam cm vos
dicsse, id

perversam intrim adversariorum calliditatem simplicissim sapienti superans, qu

sive responderent sive silerent
,

ita

capti fuerunt ut,

condemnarentur.
plebem,

Vers.

9.

Ad plebem,

facie conversus ad

principes intrim notans.

ex professo ad ipsum misistis, ut intelligeretis an esset ipse Cbristus) Dei Filium, Ptre clo missum
,

Vineam.

Vinea est populus

Isral.

Isa.

5, v. 7
est.

Vinea Domini exercituum, domus Isral

Vineae

nia in

baptizantem in Spiritu sancto, cui Pater dederit ommanum, in quem oporteat omnes credere qui
1 et

comparatur

qud

lat diffusus
fragilis
,

cm
vilis

esset

doctus
li-

cultum Dei, quamvis

ac

corpore {ut

nolint perire, Joan.

nam

lise

si

credidissetis
:

gnum

vitis,

Ezech. 15)

aptus esset proferre fructus

non jam rogaretis qu sit mihi auctoritas utique auiem credendum est doctrinae clo profectae. Cavent
l'ateri

justitiae,

quibusvis botris vinisque pretiosiores ac Deo

intelligendi

cert gratiores. Singuli populo,

sunt

veritatem, ne convincanlur perfidiae.

hujus vinese palmites,

adin-

quemadmodm

Joan. 15, v. 5.
dicit.
,

Vers. 6.

Ex hominibus,

humanam
Joannem

fuisse

Salvator apostolos suos singulos palmites

creverat porr Isral in vineam sive
habitaret in jEgypto
illic
,

Ex-

venlionem sive institutionem,

sive ab
aliis

sive spont,

populum

hominibus instigatum usurpasse hujusvel cert vobis accepisse.

,

Psal. 104, v. 23,

2i; sed

cm cm

modi auctoritatem, non

Dei,

sylvesceret,

adeque opprimeretur inter idololain

Lapidvbit nos. Cavent negare veritatem

sed

timor,
,

tras, transtulit
et, ejectis
illic

eum Dominus
adoplaium
in

(erram promissionis,
terrae spinis,

hominum,
sibi

libenter
pis)

negaturi
faeret

quippe

impiis gentibns

tanqum ejus

quod commoduni

foret,

hominum

plantavit

populum

peculiareiu

126b
juxta illud Mosis, Exodi 15, v. 17
plantabis in monte hredilatis

COMMNTAR1A. CAP. XX.

Introduces eos et
;

12C6

Vers. 12.

Tertium. Numerus certus pro incerlo,

numro
qui potuit suffe-

tu

et

illud

Psalmi

ternarius pro eo servorum

79, v. 9
ies
,

Vineam de .Lgypto
eam.

transtulisti, ejecisti gn-

cisse, q. d., lot misit, alios post alios,

quot poterant
Reliqui

et plantsti

exspectari

maxime

longanimi
,

domino.

Locavit, non dono dcdil aut pretio vendidit, sed

locavit.

evangelistae eliam amplis dicunt

qud

scilicet tan-

Non

alienavit ab se, aut in alios transtulit do-

dem

miserit plures simul.

miiiiuin vineae, sedreliquitaliis

utendam

et

curandam

Ejecerunt, vine.
Vers. 13.

vineaiu,

quamdi visum

ipsi foret,

pactus certain fru,

Quid
,

faciam amplis, ut impios colo,

ctuum portionem quotannis

luinemo
agricolis reliclo.
,

sibi reddi

reliquo

emo-

nos reducam ad

mentem meliorem

quorum culp

Potuisset per se ipse Deus

jam olim mihi

prit fructus

vineae meae ? Habet se

populum suum regere

sed vult

eam ad rem homi-

more
ipsis

deliberantis
,

qu declaret suum erga Domines

num
lum,
si

oper
in eos

uti, ita

tamen

ut jus dominii sui in popu,

ainorem

non permittentem ut quiescat ab invitandis

minime

transfrt

sed perinde agat ac

locel
,

ad pnitentiam, donec extrema tentaverit.

paterfamilis vineam aut

cullurse

agrum colono
,

qui

Forsitan.

Non dubius de eventu

fuit

Deus

aut

operam suam
partent

impendens

ratam lructuum

ignorans quod pejs eliam tractaturi essent Filium,

annu solvere teneatur.

qum

tractaverant servos; sed

inducilur
possit

loquens

Eam, rbus omnibus alfatim ornatam atque instructam.

more hominis longanimis, qui non

meliora de
aliis,

non sperare
in

quamvis multae rationes militent

Coloms. Secundm Mattb.

los se profitentibus

vertit, agricolis,

peri-

contrarium, significans intrim liberam esse homini-

colend

vineae.

Hi fuerunt reges

busvoluntatem.
Vers. 14.

sacerdotes, doctores, judices, caeterique primates et

Cum vidissent,
,

filium scilicet in vi:

magislratus populi Isral. His enim

commisit Deus

neam
missa

advenisse

ut

fructum vinea exigeret

illos

non
ad-

vineam suam colendam,

id est,

regcndum populum
pro va-

enim venit ut judicaret

,

ob scelera

in servos

suum
ria

(unicuique suis partibus commendatis,

in
officio

sed ut salvaret pnitentes. Ver viderunt Fi,

functionum ratione),

continendo, de-

lium opra Deo digna facientem

et quae
:

de Chrislo

fcndendo, docendo, monendo, malos castigando, perversos ampuiando, bonos bonorando, exemplis prae-

prdicta fuerant perficientem omnia

nisset, et locutns eis fuisset, et

Si enim non veeis

opra non fecisset in

:

eundo,
afferret

etc., ita ut

populus suavem
ipsis

virtutis

fructum

qu nemo
autem

alius fecit

peccatum non haberent

non
habenl de
peccato

nunc
suo,

Deo, relicto

emolumento

reliquo, id est,

excusationem

lan

et lact,

ut alibi loquitur juxta parabolam pasto-

Joan. 15, v. 22, 24. Cognoverunt

Jesum

esse Chri,

ris et

ovium. Ezech. 34, v. 3.

fuit, gessit se

slum Filium Dei

per-

ex testimonio Joannis Baptistae

,

ex

Peregr

tanqum absentem, qui

impleat et terrain
,

doctrinae efficacilale

ex majeslate signorum

ex fuie
;

nusqum

abest,

clum cm

populorum
suadere

ex propheliis et Scripturis sacris

,

sed

misso regimine populi sui arbitratui fideique illorum.

Variis signis praesentem se exhibuerat
ferret
,

invidi se ipsi excaecantes

:

noluerunt
si

illud sibi per,

cm

trans-

nam

illud

sibi

persuasissent

nunqum
hic

populum hune suum ex yEgypto

;

in

promissam

Dominum

glori

crucifixissent.

Manifestissim

terrain
fuit,

ubi

ille in

terra promiss semel constilutus

,

Dorninus probat, Judorum principes, non per ignorantiam, sed per invidiam crucifixisse Filium Dei.

labernaculo sive templo et lege instructus

sub-

traxit ea signa, et. quasi absens essetipse,

curam po-

Hic est H/res vineae,

filius
:

unicus patrisfamilis

puli deinde permisit priniatibus

quorum qu magis

quo vineam conduximus

huic promissuin ac desli-

splendida atque honorifica fuit conditio, e magis obstricti

fure Domino, ne segniter in opre colendae vi,

neae versareutur

sed

pactos

fructus

curaient suo

natum est regnum absolutumque dominium in populum Isral psalmo 2 v. 7, 8 Constituerai eum Deus hredem universorum , ait Apostolus, Hebr. 1, v. 2.
,
,
:

tempore reddere.
Muliis tkmporibus. Longum lempus
Isral
Isral
fuit

Haeres porr dicitur, non qud Deo Patri morluo es-

ab introitu

in terrain

promissionis

usque ad excidium

set successurus in regnum sive dominium sed qud dominium regnumque, Patris dono ipsi foret perpe,

per Titum et Vespasianum.

Vers. 10.

tuum,

nihil intrim
est

derogans imperio Patris. Dixeelsi

In

tempore, opportuno,
colonos, ut

runt porr, hic

hres, quando
,

nollenl cogno:

Cultores,

illos

mox

vertit.

Primo

verunt ipsum esse Messiam

Tolus mundus post

rurss quando dixerunt

enim ad principes

et praepositos,

ad populum vero

eum
,

abiit,

Joan. 12,

v. 19.

Si di,

consequeuter prophelae missi fure.

miltimus eum

sic

omtes credent in

eum, Joan. 11

Servlm. Familiare

est veteribus Scripturis

prophe-

v. 48.

tas vocare servos Dei,

qui

non

praepositi

fure reet

Occidamus illum. Hoc dixerunt cmdicerent Expe:

gendo populo Dei, sed Deo missi ut praepositos

populos commonefacerent
officii.

dit nobis ut

unus moriatur homo pro populo

ut
inlerficerent

nam ab

Mo
,

die cogitaverunl

eum, Joan. 11,

Frlctu pacto conventoque

deferendo.
Illi, sive servo, sive

lege localionis

ad se

v.

50

53

qui quidem dies non

,

parm

praecessit
isla di-

hune, tertium anlc passionem

quo parabola

Vers. 11.

Addidit,

per servum Domino.

perrexit.

cta fuit.

Vers. 15.

Extra vineam,

protestantes qud non

1207
agnoscanl

IN

LCCAM
Illi, scilicet

1268
principes sacerdolum et populi

cum

vincae

dominum

extra castra alibi

cum

dicitur, extra populi Isral societatem. Id interpreta-

scribis.

lur Apostolus accidisse,

est

quando extra porlam passas

v. 11
,

Absit, ut

ita fit.

Syrus, non

erit

hoc, scilicet ut

Dominus Jsus, Hebr. 15,

12, 15,

quemadregni ca-

nos occidamus Christum Filium Dei, et mal perea-

modm

narratur infra 27, v. 33, et Joan. 19, v. 20.

,

mus

avertat Deus, id
te

non

fiel,

neque

dici dbet,

ne-

Extra civitatem Jerosolymorum

Israelitici

que fidem ullam

stibus

auctore mereri. Ex verbis et ge-

put , qu populus Dei omnis religionis causa consueverat convenire

,

Jesu, repetenlis

approbantisque sententiam

ejecerunt principes

morte damna-

quam

tulerant sui auditores, intellexerunt principes

ill

ium Jesum, tanqum alienum regno Isral, adeque populi communione indignum et sic abnegatum.
,

se parabol

notari,
,

qud
ipsi

imitati

majores suos,

occisores prophetarum
suri,

Christum essent occi;

Occiderunt. Quamvis enim

Romanis

tradiderint
lata,

ac proinde mal pri turi

:

haec est

enim sen-

occidendum, non tamen Romanis legibus

sed

il-

tentia parabolae

id
:

quod

ipsis

etiam paul post di-

lorum improbitate, calumni

populi dementatione
sententia
,

et importunitate,

atque

sertis verbis dixit

Impit mensuram patrum veslro-

extorta fuit sententia, nec

tam

rum, Matth. 23, v. 32.

dicentes
:

Quocirca deprecantur

illud

qum

permissio ipsorum facta voluntati,

Absit.

Non enim

negant, justum esse ut

qui illum occidere jamdi cogitaverant et omni studio conatuque curaverant. Sic certavit

mal pereant hujusmodi coloni, sed se

colonis vitio congruere,

cum

ejusmodi

ho ni ta te humana malitia, opposito

clementiae gradu

cum summo

divin

quamvis animo meditarenagnoscere nolebant pro

gradui

tur

necem Jesu

nam Jesum

summo

crudelitalis, utrinque ulti-

Christo, tametsi conscientia id ipsis dictaret.

mis priora superare contendentibus. Ut enim non

fuit

Vers. 17.
felleret

Aspiciens eos

qu indubitatis

re-

major longanimitas qum

loco vindictae

quam

responsum ipsorum, se procul rejicientium

sumere poterat pro injuriis illatis servis, misisse ad admonendos debitores etiam filium ; ita non fuit sa>
vitia

immane ade scelus.

Quid est ergo,
ceres populi,
si

non

est

hoc quod dico, vos, proprae

aliis

major qum occidisse etiam ipsum filium. Praeprincipibus populi,

quorum

est

recipere Chrisi

dixit itaque hic Jsus

mortem,
ipsis

stum, Christum occisuros? quorsm spectat,

non

quin et locum mortis, quam post triduum ab

hc spectat ?
pronuntiatae,

Si mihi et doctrinae parabolaeque

me

passurus erat, qud, imitati majores suos, interfectores prophetarum

,

non

est

adhibenda

fides

an non est

ipsi

Christum brevi interfecturi

adhibenda Scripturae sacrae, quae idem quod ego interpretatus

essent

ne quid causari possent ob quod ipsum negasi vel

nunc sum, praemonuit?

lapis, nisi

rent Filium Dei,

tandem ab

ipsius

morte vel-

Lapidem. Antiptosis pro

mutes

colloca-

lent redire ad cor. Sic, prseterqum

qud exprobra-

tionem verborum

Quem

lapidem.

ret

illis

ingratiludinem, sceleris ac perfidiae plenam,

Reprobaverunt, rejecerunt, tanqum ineptum ad

aedificationem, utaedificio inutilem adeque

sustulit etiam

offendiculum quod instabat ex morte

noxium,

su propinqu,

dm

sibi illam

prophetarum exemplo

qui nullo loco dignus esset in structura quitur psalmographus de re futur

aedificii.

Lo-

inferendam

praedixit.

tanqum

prsete-

Vers. 16.

Perdet.

Mal perdidit Judseorum

ril,

more prophetico.

principes, qui Filii sui

mortem machinati

fuerant,

yDiFiCANTES
nis

domum

Dei

participium loco nomi,

Deus Pater, anno morte Filii sui quadragsimo aut circiter, quando fundits vastavit per Titum et
Vespasianum imperatores Judaeam, plen perfect-

more Hebraico, pro

aedifietores

caementarii,

architecti, qui praesunt aedificandas

domui Dei. Quos

parabol Jesu

mox

notabat per agricolas, hos Scri-

que perdilurus ac puniturus

Vineam.

in

extremo judicio.

ptura Davidis hic nott per aedifietores, primates,

Non tamen
repulit
;

perdet aut excidet vineam

inquam, populi, Petro interprte, Act. 4,

v. 11,

quofru-

suam, (non enim

scivit,

Deus plebem suam quam preesed vineam suam, id est, re-

rum

ut erat colre

populum

ita

ut

Deo dignos
ita

Rom.

11, v. 2)

ctus ederet, sic erat aedificare

populum

ut

domus

liquias Isral

cum

multitudine gentium.
,

censetur vinea sive Ecclesia quae pris

principibus major pars populi Isral
perdita,

tametsi

Eadem una cum

et

seu templum Deo inhabitatore dignum esset , id est,

docendo, monendo

regendo, modisque omnibus cu-

sit

reprobata ac

rare, ut unusquisque in suo ordine ac vocatione

Deo

ob successionem continuam in cultum

;

serviret atque placeret.

Nam

quamvis in excidium

populum Dei

nam

in

incredulorum Judaeorum lo-

potis et
isti,

cum mox

receptse sunt gentes.

dm

ruinam templi seu populi Dei incubuerunt Christum fundamentum rejicerent voca,

Aliis, fidelibus ministris ac dispensatoribus, 1 Cor.

4, v. 1, 2. Apostolos suos intelligit et

tionis

tamen

et officii respectu

vocantur aedificantes,
:

eorum succes-

sores.

Malorum ministrorum reprobationem sequtur bonorum delectus non enim deserit Deus Ecclesiam suam. Porr hoc, opponitur ei quod dixeNostra fit hreditas. In contrarium enim rant
:

populus autem qui quemadmodm mox agricolae assimilatur. Lapidi porr mox vineae, hic aedificio

comparatur Christus, partim propter terrestre corpus, partim propter

soliditatem, firmilatem
et ro-

manibus, bur. Ilunc lapidem de monte abscissum sine

vertit eis

Deus malum consilium. Ut possiderent

:

hae-

Dan. 2,

v. 45,

id est,

natum ex

virgine, pretiosum

reditatem, occiderunt haeredem

et quia

occiderunt

haeredem, perdiderunt luereditatem.

quidem illum in se, sed extern specie contemptibicura lem, acceperant magistri illi quibus incumbebat

1269
aedificandae

COiMMLNTAKIA. CAP. XX.

doms
;

1270
fidem, in qu Christo
,

Dei, principes,

inquam, saccrdofundamento,
:

lis,

in

unam

tanqum
estque plena

tum
illi,

et

populi

collocandum, vel in

summo

angulari lapide, conlineantur;

juxia archilecium Pauluin, vel in angulo

verm

loci sentenlia,

qud adeo

nihil

prolicient adversarii

cm

essenl impii

invidique

reprobrunt illum

Christum reprobando, ut
et

ipsis invilis

fulurus

sit

dux
ac-

lanqum
jecerunt

aedilicationi inulilem,

adeque nocivum, rcqui

caput populi Dei, ejusque miris modis aucli,

ut pseudochristum
iidei

Deo abduceret

cessionc scilicet gentium.

Quamvis autem reprobatis

Israelem

ipsorum comniissum, itaque ejectum

Judacorum plerisque nov accesserint gentes, idem

extra vineam sive synagogam, et

Dei indignum judicatum
,

communione populi
is jani lapis
is

lamen populus, eadem domus Dei censetur, quem-

occiderunt morte turpismissus,

datus,

admodm
ctos impii

supra eadem vinea. Ne perturbarent ele-

sim.
et qui

Nam
mox

qui inox
filius

tilius

hominum

conatus, quos ad

impediendum
tempus ad-

ejectus atque occisus,

nunc vocaHic

Christi

regnum

adhibituri erant, ante

ita fore
:

tur lapis reprobalus.

monuerat Deus
caput, Hebraismus pro
:

nihil

enim minus consentacolonos in domi-

Hic factus est

in

neum
num,
tectos

dicas

qum membra

in caput,

factus est vel cpit esse caput.

Similis pbrasis fuit

consiliarios in

regem suum, insurgere, etarchirejicere

Matth. 19, v. 5.

fundamentum

ab

aediticio.

Sed quidquid

Anguli ejus doms. Hic cpit esse summus do-

moliantur homines , simul testatus est Deus, in eri-

ms

Dei lapis

antjularis

ut loquitur Apostolus

gendo Christi regno victricem fore potentiam suam.

Vers. 18.
fenderit in

Ephes. 2,

v. 20, id est, lapis

summus

in

angulo

in

Qui ceciderit,
me

etc.,

id

est,

qui of-

summo
tectis ut

angulo collocatus, in angulo praecipuus, to-

hune lapidem, qui

ruinae seu peccati cau-

lius aedificii

juncturam sustinens. In more

est archisibi

sam

acceperit ex

Christo, ut

omnes

illi

qui Chrivel

aediciorum angulos, quibus mri duo

stum persequuntur, praedicatum non recipiunt

receptum deserunt. Hoc
fuerit scandalizatus in
alibi aliis verbis dixit
:

mutu junguntur, firment lapidibus solidissimis ejus magDiludinis qu utrumque muruin complecti possint quo in ordine qui supremus est lapis, is, ut est
:

Qui

me.

Illum lapidem

ab aedificantibus quidem reprobaeffectuai.

laedet,

praecipua sedcii fultura, ita est loeo honorificentis-

tum, sed caput anguli, Deo faciente,

Conquassabitur, id
est,

simo constituais. Hinc sumpt metaphor,

David, Cbristum, principibus Isral

praedicit

lapidem non

sed

rejiciendum
ipse ita concutietur,

tanqum indignum communione populi Dei,

(sunt

ut toto corpore fractus doleat,

fore
si

enim

praeterita pro

futuris, ut

mox

in para-

bole), caput principem, ac

doms seu

Ecclesiae Dei,

Regem populi Dei, id est, in quem recumbat Ecclesiae

sit Ecclesiae ful-

confringat
ris

non etiam caput vulneret aut pedem brachiumve sic enim usuvenire solet iis qui in majo:

molis lapidem impingentes cadunt. Sensus est

salus, qui Ecclesiae

statum contineat stabilem et in

Mihi Christo nihil nocebit, sed hoc solum proficiel,

ut

dissolubilem, qui denique praccipua

tura.

semetipsum

laedat

gravissim,

si

non corpore,

Hoc idem
v. 10,

cert anima,
alibi
;

quam deformabit
si

eluxabitque iniquilas;

significatur per

fundamentum,

Cor. 3,

11

ut enim Christo lapide angulari

ita

spes tamen esse poterit recuperandae sanitatis,

di durabit haec vita,

quamcolloinsul:

Ecclesia accipit juncturam indissolubilem,

sto

per pnilentiam resurrexc-

Chririt.

fundamento

accipit

stabilem

firmitatem

Ut enim hic

lapis in

fundamento anguloque

in

Christo fundata et constructa, Christo innixa Ecclesia,

catus, tutissimum praesidium est adverss

tus

omnes

persvrt constantissima
aedificatio
,

mundi ac Satanae

iis

qui illi inhaerent et innitunlur

sine

Christo ruit
ita solidus, invictus, et exilialis est rebellanlibus.

omnis
Isaias

etiam

summo
:

labore
capitis

instituta.

uno loco utrumque junxit

significari

28

v.

16,

Vers. 19.

Qu^erebant, quaesiverunt.

agnominat Christum lapidem

Caeterm hoc amplius
guli,

et anguli et fundamenti.

Mittere,
Il la

injicere.

videtur voce an|

Christum

fore

caput Ecclesiae aedificandae ex

et gentibus
,

duobus populis Judaeis

Dei

quos in unam

illo momento. Et timuerunt, sed timuerunt. Populum quidam libri Graeci subaudkmt hanc vo-

hora,

domum,

in

unam

Ecclesiam compacturus, et in
sit,

cem, non legunt. Enim

;

un

fide evangelic

contenturus

quemadmodm

ide cupiebant injicere

illi

manus

seu ap-

continet et compingit lapis anguli duos parietes in

prehendere eum.

unum
capite

sedificium.
illo

Sic

enim intcrpretatur Apostolus

,

Ad

ipsos, adverss ipsos.

iis

2 Epislolae ad Ephesios

ubi,

postqum

Similitudinem de vine et colonis,cum

quae sub-

multis disseruit de Christo puce noslr, qui inimicitiis

sublalis et soluto

sequuntur. Vers. 20.

medio maceri pariete fecerit utraqueunum, tandem ubi disputationem concludit, uno
vocabulo complecti volens murius illud Christi quod
pluribus explicuerat, vocat Christum

Et observantes, oppertunitatem, obeodem

illo die.

serval opportunitate,

Miberunt, ad ipsum,

scilicet

ex versu praecedenli,

summum

lapi-

principes sacerdotum et scribae, insidiatores fraudulentcr se subornatos,

Pliai

dem angularem
est,

ad

hune

respiciens,

non dubium
plures
alii

quosdam

scilicet

ex discipulis

psalnii

locum, quem etiam

Isaias et

isaeorum et Herodianis, qui se justos simulaqui simularent se accedere et interro-

sacri scriptores imilali sunt.

Angulo

igilur

compart

kf.n t, id est,

David concursum utriusque populi, Judaici et genli-

garc Jesum molos rcligione, ut discerent ex ipso quid

, ,

1271

IN
el volunlati Dei consentaneuin,

LLCAM
(

1272
sollicta-

justum esset
sequerenlur.

idque

tributum pendere, populum ad rebellionem

vit, et

Ut capeueni eum in sermone, ut arrept ex sermone occasione calurnniam ipsi struerem.

pres Latinus et Syrus videntur legisse
Xo'^m,

ipsius

universam gentem ad tuendam libertatem est adhoi tatus , teste Gamaliele , Act. 5 v. 37. Censum
,

Inter-

enim

nihil aliud

qum

manifestant servitutis profesiis

lerlio

casu

sionem esse dictitabat

quibus Deus solus pro doet

ut

sccundm Matlhaeum
praesidi Pilato,

et

Marcum.
et
potestati

mino
seph.,

et principe
ldt>.

habendus esset

agnoscendus

Jo-

Ut traderent illum principatui

pk.sidis,

18 Antiq., cap. 12, cui qui dcimas et pri,

pnes quera erat priiicipa;

mitiva penderet

nihil

tributi

debere hominibus

ac

lus et cet
si

summa

polestas ex delegalione Caesaris

scili-

praeserlim idololatris alque impiis,

populum liberum,
et

quid pronunliaret, uti sperabant, quod adver-

Deo sutnmo Rgi sacrum ac peculiarem

in filium
,

adoptatum

saretur Caesaris auctorilati aut imperio. Idcirc enim

adduxerant Herodianos, ut
in

iili

quidem mox jacerent

adeque mortem potis ferendam esse et supplicia omnia qum hiccedendum. Etsi porr addat
Gamaliel
,

eum manus,

ipsi

ver unanimiter omnes compraesidi.

prehensum traderent
tas esset inter
v.

Nam

quamvis simul-

periisse, Act. 5, v. 37,

Judam hune eum sectatoribus suis facile Romanis nimirm delentibus

Herodem

et praesidem, infra, cap. 23,

12

non tamen ejusmodi, quin anibo profiterentur

Caesari, et
alia

tamen ut accepit haec sentenlia verisimililudinis non parm ex lege Domini, et grala plerisque vulgo fuit;
quod
solvendis tributis
,

se subesse

lueri jura imperii

Romani.
,

semper

est

alienum

sic di-

Cm

itaque

omnia

frustra tentassent

hoc po-

manavit ad posteros

ita ut et

Pharisaeorum plerique

strem putrunt opiimum esse ejus perdendi compendium, si praesidi tanqum seditiosum et res novas

metu Romanorum profileri caverent) in ( quanqum eam propensi fuerint, et populus censum invitus solverit,

molientem tradere possent.

Vers. 21.

quidam denique etiam publie hanc opinionem

,

Et, qui insidiatores, dicentes, prae-

defenderint
id

praeserlim paul post Christi tempora

lib.

miss praefatiuncul adulatori.

Quia, quod, rect,

quod constat ex Josepho,

lib.

18 Antiq., cap. 2, et

consentane

legi

ac voluntati

20, cap. 3, et

7 de Rello, cap. 29, qui et defectio-

Dei dicis et doces, quidquid dicis et doces.

nem Judaeorum
tanum huic
et Syri,

Romanis excidiumque Jerosolymi:

Non

accipis personam vel faciem,

7tpo'<76>7rov.

utrumque enim

haeresi ascribere videtur

Galilaeos illos

cujus notant
v. 1.
,

permitlil vox

Et quanqum Hebraei

quidam etiam

de quibus Luc. 13,

et Apostoli

quibus phrasis ista profecta est,

semper dicant acvide Matlh. 22,

fa-

Adverss hanc haeresim disputrunt

no2
:

cipere facis, Latinis

tamen interpretibus consuetudo

minatim Paulus, Rom. 13,

v. 1

v. 1,

ac deinceps, et
D.

Tit.

eslutendi hic voce personae,

v. 16, ubi

dequ

in

quem posteriorem locum

Hieronymus

quod

dicitur respicere

personam sive

Hoc praeceptum,
editum
,

inquit, propterea puto ab Apostolo

ciem hominum, idem

citur accipere

unum
in

est

eum

eo quod hic diest,

quia Judae Galilaei per illud tempus

,

dogma
:

personam sive faciem, quod

adju-

adhuc vigebal

et

habebat plurimos sectatores

qui

dicandum hune aut illum

facie aut specie, id est,

modum

moveri person,

inter caetera hoc quasi probabile proferebat ex lege

extern qucumque qualitate

nullum debere dominum

eos qui ad

nisi

solum

Deum

vocari, et

seu apparenti, nihil pertinente ad mrita causas.

templum dcimas
et

dferrent, Caesari tri-

Hinc

irpoauTOXi^a

personarum acceptio, vilium

sa-

buta non reddere. Quae haeresis in tantum creverat

cris Litteris

passim damnatum.

Vers. 22.

Nobis, populo Dei sancto.

:

ut etiam Pharisaeorum

multam partem populi

conturbaret,

ita

ut ad
:

Dominum quoque nostrum

Licet Caesari dare tributum

Licet salv religione, absque offensa Dei

cuniae jactura

nam

pe-

referretur haec quaestio

haud
,

est nobis curae.

aliis

an non ? Quibus Dominus prudenter cautque respondens

ait
:

An non
bus
,

licet

nam

aliud hc de re sentientisi t.

Reddite quae sunt Caesaris Cajsari, et

heeremus perplexi quid nobis sequendum

sententiam semel
sit
si

quae sunt Dei Deo. Cui responsioni Paulus Apostolus

Tuam

intellexerimus

tranquilli

congruens, docet principibus et potestalibus credentes

sciemus quid nobis

faciendum. Contendenlibus, de
et Aristobulo fratribus, et cau-

debere esse subjectos,

etc. Haec

Hieronymus.
pu-

regno Judaeae Hircano

Igitur
illo

cm

haec quaestio
,

admodm

controversa esset
,

sam singulis suam agentibus apud Pompeium Magnum res Romanas in Oriente gerentem Pompeius Hircano
,

tempore

et Jsus ejusque discipuli

Galilaei
,

tari

poterant favere opinioni Galilaeorum

proposita
,

favens

Jerosolymam ab Aristobuli factione occupa,

est Jesu Pharisaeis,

in

duplicem laqueum tendentibus

eam simul et Judaeam universam, fecitque vectigalem populo Romano, Joseph., lib. 14 Antiq., cap. 8. Quo ex tempore Romani tributa
tam cepit
et subjecit
,

quorum alterum arbitrabanlur necessarium

enim
,

ut in-

cideret. Existimabant

respondendum
licere

ipsi alte-

rutrum
Caesari.

vel licere vel

si,

non

censum pendere
id

Judaeis

quoties opportunitas dictaret

exigere c-

Qud
,

religioni

magis favens qum profano

(

perunt, donec Augustus Caesar

eum

universo orbe et

principi

responderet non licere

quod optabant

ipsos describi ac censeri singulosque

annuum censum
nostro nas-

simul et sperabant, e qud divini cults rigidum se

exhiberet vindicem), certi erant

solvere jussit.

Quod dm
,

fieret Salvatore
,

comprehendendum
auctorem
tra-

cenle

Luc. 2

v. 1

ortus est inter Judaeos

Galilaeus, qui indi-

ab Herodianis praesenlibus, ut seditiosum, legum publicarum violalorem

quidam Judas nomine, natione

et
et

rebellionis
cis

gnum

ratus et contra leges patrias,

Judxos

alienigenis

dendumque Romanis

ab

perdendum

ut imperii

1275

COMMENT AKIA. CAP. XX.

et laesae majestatis

1274
dicitis,

hostem

reum, exemplo Jud;e

illius,

verum
esse

est

quod

denarium qui
et

in

censum

cujus nupera supererat menioria.

Qud

si licere

re-

exigitur, Caesaris
;

et

nomine
ille

imagine insignitum
:

sponderet

erant ipsi clam susurris reddituri invidio,

est igitur
,

Caesaris

denarius

res

enim ejus
vel

sum populo
tri*

tanqum adulatorem principum

et pa-

esse censetur

cujus jure praefert vel

nomen

ima-

libertatis

proditorem, magis faventem tyrannidi

ginem. Si Caesaris est denarius, et tanien apud vos

reperitur, in usu et possessione vestr
;

genlium qum honori ac religioni Dei, denique popu-

igitur

denaexigit.

lum Dei sanclum, semen

tem.acproinde
possent pro

Abralise, idololatis subjicien-

rium vobis exigens Caesar, quod suum est

Ilcddite itaque ipsi petenti

eflecturi ut poslhc nihil obstaret quin

quod suum
ipsi

est

denarium,

libilo

manus

in

eum

injicere et occidere,

inquam
etsi

et si quid aliud

vobis debelur.
,

Nam

quo prohibebantur hactens timor populi.

taceret Jsus interrogatus, sperabant

Nam
,

ut

proprietas denarii juste ad vos transiit

jus

tamen
taie

non coinmissurum, ne viderelur respicere personam hominum et

teneri
,

supremi dominii pnes

eum manet

qui inseulpt imaedidit

;

gine ac nomenclatur su
jus
,

nummum

non

humano meiu
tanli

eoque veritatem occulere in re

quali

omnes bujusmodi nummos semel

,

se

monienli.

justo pretio evulgatos gratis repetere possit

,

sed taie

Vers. 23.
Iritiem.

Dolum

calliditalem

versuliam

va-

quali

Significat

Graecum quamdam ad mal agenscilicet

Quod
de

est

modestum de eis vecligal imponere possit. autem de nummis, Caesaris imaginem prae
,

duni solerliam longo

plurimis quaesitam.

usu et tractandis rbus

se ferentibus

in

quibus res evidentior est

idem

est

caeteris quae Caesar vobis

modo

habito exigit in

Tentatis. Nitimini incaulum fallere. Experiri vole-

recognitionem dominii et subsidium administrandae

bant scienliam Jesu

non ut eam novissent, sed

ut

defendendaeque reipublic. Postqum enim subjicimini Caesari, postqum rgnt vobis Caesar (quod vel

Jesum deciperent
Vers. 24.

et in

mortiferum agerent laqueum.

Ostendite. Quamvis potuisset amplius

,

nummi
ille

testantur

quorum formam valoremque vobis

,

responsum negare
tium dolum
;

postqum aperuisset interroganta-

pro animi sentenli praescribit), praestandum

ne tamen putaretur metu principum

vobis id

cere quidsentiret, praeterea ut Ecclesim etiamhc in

parte erudiret, captavit occasionem

omne quod subditorum est minimque litigandum de subjectionis parte, hoc est de censu sol,

commode

respon-

vendo. Caelerm
nia

si

nullum pnes vos Caesaris numis-

dendicaptiosae quaestioni, simulque ad

oculumdemonetolim,

nec quidquam aliud bonorum jhujus mundi rese-

sirandi quod reserat, petendo sibi exhiberi denarium.

derit, sed

mecum

reliqueritis

omnia

condilione red-

1.NSCRIPH0NEM. Soient ut nunc

figure esse rotundae, et in

ita

nummi
et

dendi tributum Caesari non tenebimini. Non itaque

medio quidem imaginem

,

tam date qum reddite

C/esari in

quippe debitum.
,

arma, circa extrema autem nomen

re
,

insculpta exhibe-

censum

cxigenli

denarium suum

et si

principis aut reipublicae cujus jussu erant cusi.

quid aliud juris ipsius tanqum principis est in vos

Quod ver
lilteras
tira

interrogat quasi

parm agnoscat ejusmodi

honorem
Et

timorem

obedientiam.

atque imagines, non est quod ignoret, sed par-

qvje sunt Dei Deo. Addit hoc posterius

memTune

ut signiiicet terrena hujusmodi non esse sibi cure

brum
igitur

Salvator duas poiissimm ob causas

prior est,
:

qui clestia iraclabat, partira ut qui ipsura captatura

ut occurrat Judaeorum objectioni hujusmodi

vnrant captet

ipse, et exlorqueat ex

ipsorum verbis

populum Dei homini

subjicis

et in

alium vis

quaestionis solutionem.dra necesse haberent respon-

agnoscat

dominum qum Deum

Caesari sunt
,

quo

peculium

dere id quod ad causara laciebat.

electus est? Fieri

enim, inquit, potest utrumque ut

et

Csaris, Tiberii utique, qui

illo

tempore regnabat
l'uisse

et

Caesari quae

Deo quse Dei sunt

inde ab annis octodecira. Maniieslum hinc est

reddatis.

Non

est

fraudandus Caesar juribus suis pieeo quod reddit quis Csari

Roraanura

nummum nam Judaei,

:

Caesaris imaginera,
ira-

tatis praetexlu.

Nec enim ex

rem sibi delestabilem

pressissent. Tiberii
erat,

monetae se cusae minin

qu Csaris
ait in

sunt, impedilur reddere

Deo qu Dei sunt,

nihil oflicere
si

imago medio denario insculpta

hune locum Origenes. Docet itaque

,

nomenque

in circuitu,

cum

titulo, verisimile est,

pietali

si

res

humanae hominibus dentur,

et in
laedi

quis

Deo
pro-

Asiatici aut Syiaci, dclarante

daeos.

imperium

ejus in Ju-

dicatus det profano principi tributum de e re quae

Nam

quamvis long ante Tiberium denarii apud

fueril
,

pauperiorem reddit, non impium

nuntiat
,

summ

Romanos usus
pendi.

ejus

tamen

pretii

numisma

Ti-

non

violari jus Dei

nec

ejus cultum

berius cudi jussit, quod vellet sibi Judaeis in

censum

si Judaei,

quoad externam politiam, Romanis pareant,

errorem qui se Dei populum esse non
ab omni humani imperii jugo essent

docet,

Nam, quod ex .^Elio Lampridio Caesar Raronius moris apud Romanos fuit, ut numismata pro
sed

eorum

refellens
nisi

putabant,

ralione tributi vel censs ab imperatoribus cuderentur,

inimunes. Reips enim ostendit islos confundere rationes

nec uno semper modo eadem perraanerent

tributorura

humanas cum

divinis, nec distinguere,

uti

secundm incrementa ac dcrmenta

tarentur ac noviter forraarentur.

mu-

deberent, inter magistratum terrestrem et clestem.

Vers. 25.
vel

Prest quidem Deus unus omnibus

ipsius sunt
di,
:

et

omnia Dei

Iedwte ergo. Non respondet licere

sed homines, in his

qu

sunt hujus

mun-

non

licere Caesari

censum solvere sed dclart

;
,

Deus

rgit

per homines. Praefecit itaque Caesarem

ex ipsorum verbis consequi

etiam oportere Caesari

in

orbi teirarum (non est enim poteslas nisi Deo,

Rom,

censum solvere;

dclart

autem

hune

modum

Si

13, v. 1), vult proindc Capsari ut pareatur in his quae

, , ,

licet

1275
sunt mundi
,

IN
id est
,

LUCAM
dere

1276

in rbus corporeis et externis

(verbi grali,

nummis, quos ex
niliil

ips materi et

forma

mox comprehensum Romano praesidi.

,

opra Herodianorum

tra-

manifesluni est

ad pielalciu aul religioneni per-

Et
In,
niliil

pro sed

seu potis, imb.

tinere), non solum proplcr

iram, verm eliam propter

ver quae ani-

super, responso ejus tacuerint.

Non lanlm

conscientiam

Rom. 13
,

v. 5. Interiora

reddiderunt Jesu, verm nec ad populum retu-

mum

propri tangunt

qua; ad religionem et cullum

lerunl, quid responsi accepissent, veriti ne respon-

su pertinent, qui praeserlhn est pur

mente colendus,

sum majorem
Vers. 27.

ipsius

laudem favoremque provocaret.

esse resurrectio-

non subjecit Caesari , sed suo peculiari regimini ac

judicio reservavil. Haec Dei sunt jura,
Caesari reddenda sunt
signita
gerit,
:

Accesserunt autem, tum temporis etiam.

,

Deo reddenda.

Qui negant

eorum qui negant

numismata

ipsius imagine in-

nem

nullam unqum fore

hominum semel mortuoipsi

animus

qui Dei imaginem ac simililudinem

est, fidelis, pius, integer,

Deo reddendus

imma-

rum morte resurrectionem. Et interrogaverunt eum eliam

;

quaeslionem

culalus. L'ndeTertullianus, libri de Idololatri cap. 15,

ait

non quidem dolosam

Pharisaei
,

qualem mox proposuerant

contra-

Reddite quae sunt Caesaris Caesari

;

et quae sunt

sed ejusmodi qu existimabant egregi

iri

Dei Deo

id est
,

imaginem

Cassai is Caesari quae in

in

stabilitum

errorem suum, ac refutatum

iri

nummo
est
,

est

et

imaginem Dei Deo quae

,

homine
teinet,

riam

et

quidem frequenlem

Christi doctrinam,

de

ut Caesari

quidem pecuniam reddas Deo

resurrectione ex morluis, vit aetern et regno coelo-

ipsum.

Inprimis ilaque docet hc parte Salvator

rum. Sectae contrariae adverss Christum conspirant,

nec
alterutri displicet

niliil

obslare quomins et Caesari pareatur et

Deo

doctrinam suam in Christo per-

salv pietate,
tur, singulo

im suadere pietatem ut ulrique pareain bis quae ipsi debenlur, quae ipsi
ita ut neutri alleriuspraetextuiat injuria,
,

son oppugnari.
Vers. 28.

tamen

Magister, qui pro

facit

magistro te geris.

sunt propria,

Moses. Etiam ante Mosen lex

ista in

usu

fuit,

quod

nec Caesari praetexiu Dei nec Deo praelextu Caesaris.

manifestum
Gnes. 58.
Accipiat.

exemplum Thamar nurus Judae

Unde consequenter

intelligilur

qu usque Caesari lerrescilicet

nisquemagistratibusobediendumsil,qu usque

Mbses hoc pluribus verbis explicat, ne

Ingredietur ad
,

continent se intra jura propria, Deo ipsis concessa,

incestuosum censeretur hujusmodi conjugium (quale

alis fuisset)
:

nec ex Dei jure quidquam

praecipiant

sibi usurpant.
si

Nam

si

quid

eam, e*(pro,

id est),

quod

legi

Dei adversetur,
,

quid exigant
est petunt

capiet
sic

eam

sibi

in

uxorem ,

et leviri jure ducet est.

,

eam

quod nos reddat impios

sed quod Dei.
c

non quod suum

enim ad verbum Hebraic

dicas levirarc
levir
,

A nomine
fit

iabam

Tu

ait

Cbrysostomus,
,

cm

audis reddici
:

quod

est levir seu frater mariti

si
,

verbum iabam,
jure ducere.

denda esse Caesari quae sua sunt

dubila quae pietati ac religioni

illa

solm

non

tanqurn

id est

leviri

niliil

omciunt

nam

Frater

major natu seu

aetate

proximus.

quod

fidei

ac virtuti obest
est.
>

non

Caesaris, sed diaboli

Semen

posteritatem, filium,
dicit

tributum et vectigal
:

"Posterior causa cur hoc

,

Fratri suo, mortuo. Hoc est quod

primoqenitum ex e filium nomine
non deleatur nomen
ejus

Moses

Et

addat Salvator

Et qu sunt Dei Deo

est

ut per-

itlius

appellabit , ut
alii

slringat bypocrisin

Pharisorum

qui

magna

tene-

ex Isral

seu, ut

ad ver-

reulur sollicitudine an tributum Romanis solvenduna

esset,

bum
ex

verlunt

Et

erit,

primogenitus (fuem pariel, stabil

ob pietatem quidem

quod pr se ferrent

ne

nomine

fralris ejus mortui, et

non delebitur nomen ejus

:

quid ex Dei honore decederet, sed rever ob pecunia-

Isral.

Cujus sensus

est

Qui primus ex eo
;

riamerumenae jacluiam.

Nam

si

sincer pietate duce-

conjugio nascetur, mortui nomine censebitur

bitur
filius fratris

habeSusci-

rentur, non tantozeli ardore moverentur proie nihili,

mortui, eritque haeres accepta videtur

illius.

sed curarent, quod magis ad

rem
,

pertinet, ut

Deo

tandi metaphora

cultur lerr,
,

redderent
ipsius,

cultum

debitum

observando mandata
et dolis

quod quemadmodm ex
ita

terra cult satque fructus

minime incumbentes fraudibus

quibus

ex uxore cognit
filius

filius

exsurgat. Seminis autem

perderent innocentem.
Vers. 26.

vocabulo
itaque.

Et, pro
diclum.

Verbum

non tantm quod ex semine verm etiam quod aliis ipse ulteris semen esse , alios vicissim gignere queat. Jam hc parte datur intelligenda ratio legis, quod nimirm
declaratur,
patris sit ortus,
velit lex,

Coram plbe. Scopus illorum prsecipuus

ut

hic erat,

quo

fieri

potest

modo

satisfacere naturali

Jesum populo invidiosum redderent ex responso

,

hominis absque

liberis morieutis desiderio.

Cm enim

quoeumque modo responderet

ria. Si diceret

quo jure quve injuet

naturae instinctu desideret

ipse

homo, postquam nequit

morte similem
:

non

licere, sediliosum clamarent,

permanere

in seipso, relinquere

qui populum vellet in exlrema adducere discrimina

sibi loco
:

suo, qui ipsum repraesentare videatur

facit

ejus

rebellantem Romanis, ut pridem alter

si

ille

Galilaeus

rei

spem

etiam

illi

qui reavo moritur,

dm

or-

diceret licere

susurraient adulatorem esse Caesain Caesaris

dinat, ut ex uxore ipsius fratre filius ipsi ascriben-

reum, qui populum Dei

conaretur
,

scrvitulem redigerc

dus progignatur. Hc enim ratione, mortuo quodaminodo

!

itque

invisum populo absque tumultu

filius

adoplatur

adeque non potest non videri

qui et ex uxore et ex fratre
ci

capere possent et occidere. Caetcrm hoc amplis ^ germanus mortui

filius,

animo inlendebaut

si

diceret

non

licere

ipsum

sci- I

ortus, ipsius gerat

nomen

bona possideat.

1277
Vers. 29.

COMMENTAK1A. CAP. XX.

1278

Erant.
cm

Sive vera res

l'uerit

ista

sive ficia

que

si

diceret nullius fore

illud

uxorem

septem

arbitra-

fuerit, nihil refert,

rcs possibilis, posilo,

bantur
singuli

absonum

fore, ut

seplem mariti vidrent

,

que

possibili nullunt sequi

nucat inconveniens

quae

coram

se posilam

uxorem suam

nullusque

est niaxima dialeclicorum.

Quanqum

verisimile esi
;

eorum posset

e uti, sed cogerentur

,

figmentuni fuisse

quod

senlit schola Chrysostoini

uxore caelibes esurire

caeteris

omnes un cum conjugibus quorum

,

quomod
terri ti,

enini

non posteriores, priorum

iilius

periculis
?

neuter hic expertus esset secundas nuptias,

illic

se

abominali mulieris

nuptias fuissent

muluo amplexanlibus
consecuturas

Vers. 51.
nit

Et mortui sont. Syrusclaris transposunt, neque reliquerunt filios.

,

et

fruentibus.

Undiquc

igitur

cm

existimarent absurdilates ratione

,

verba

Et mortui

maxime
:

dissenlaneas
velut

posil

resurrectione

hc

Vers. 52.

Novissim omnium
,

post

omnes amena
uxor,

quaestione

machina insuperabili evertere se

hujusmodi

ne videretur postremo prae

ille

caeteris dbita

si

posse pulrunt Cliristi de resurrectione doctrinam.

supervixisset mulieri.
nulli
alii

Nec absimile vero

mipta
post hos septem
petiisse Pharisaeos

est, ipsos
,

saepis

telo

Mortua est
fratres.

quanqum Christo minus

ait. Graec
et

fueril

qum plumbeus
55.

pugio.
,

Vers.

In

resurrectione mortuorum

ad

Vers. 54.

Et

respondens
Latine.

ait.

vitam, quant tu futuram doces

in rite aeiern,

cum

Pharisaeis, id est,

Syriac tamen non amplis est

Filii
hiijus

qum

quant futuram doces post resurreclioilli

seculi. Hebraismus est, pro homines

nem, cm revixerint septem

liere ill.

fratres

un cum mu-

qui in praesenli seculo vivunt.

filii

Non opponunlur
,

hic

hujus seculi
in

liliis

lucis

ut supra

16, v. 8
filii

sed

Uxor

? q. d.

Videtur non posse uni alicui eorum

:

quicumque

hoc mortali seculo agunt,

hujus

caeteris omissis attribui

subduntque causam, quia

,

seculi hic vocantur.

Septem habuerunt eam

tim
,

uxorem
,

et

quidem

lgi-

ex

praescripto legis Dei

ac proinde omnibus
,

Non enim matrimonio excluduntur lilii lucis seu Dei, quod impius Beza fals affingit Syricio Papae quanqum qui matrimonio hic
;

est aequale jus

ad illam recipiendam

et si uni attri-

non utuntur

filii

Dei,

vitam ducant
,

vilae

alterius

edem ratione dbet et caeteris. De industri exemplum proponitur de iis qui legi obtemperrunt in
buatur
,

qum

hujus seculi similiorem

quod ipse

iste

Scri-

pturae locus ostendit. Legantur dcrta Syricii Papae

ineundo conjugio

ne

si

adverss legem egissent

illi

tomo primo Conciliorum.

Filii

ergo hujus seculi, in

est, q. d.
:

negaret Christus futuram illorum, quippe impiorum,

resurrectionem, ut non perinde credebatur Pharisaeis

quo vicissitudo nascentium ac morienlium

Non

est par ratio praesentis seculi

et

futuri.

Utitur

futura impiorum resurrectio.

Huic

igitur quae,

igitur dislinctione

temporum

praesentis et futuri ad

stioni

quidquid tandem responderet Jsus

putabant

solvendum quaestionem.
Nubunt, ducunt uxores
,

Sadducaei consecuturam inextricabilem difficultatem

et absurditatem intolerabilem
,

soient ducere uxores et

ac proinde vel bine

nuplum

dari. Illud ad viros,

hoc ad mulieres refertur.

,

ridiculam evasuram doctrinam de

rectione.
iilius

mortuorum

resurvel

Vers. 55.

Qui digni iiabebuntur

qui

ila in

hoc

Nam

si

diceret illam fore

uxorem hujus
,

seculo vixerint ut meriti fuerint.

Locus pro meritis

septem fratribus, evidens aperiret

ipsorum
,

operum bonorum.
Seculo
illo, fuluro. Graec, seculum illud consequi,
id est, felicilatem seculi iilius.

judicio,

seminarium discordiarum
,

inter fratres

cae-

teris aequali jure nixis

fratri

bella dissidiaque

moventibus
vi coge-

qui e frueretur

aut cert

si

legum
quod

Et resurrectione,
quibus
solis in

glorios. Loquilur

de justis,

rentur quiescere, invidentibus su uxore frueretur

,

fratri,

ille si

potis

seculo fuluro continget resurrectio ad

:

qum

ipsi su.

Qud

diceret,

vitam

et

gloriam aelernam
illo

nam impiorum
,

erit

omnium

pariter

septem uxorem fore (quod verisimi,

quidem etiam
tumeliam
et

in seculo resurrectio

sed ad convita dici

lius videri posset

ad reddendum unicuique suum

mortem aelernam; nec enim

infelix.

et ad evitanda intestina inter fratres bella)

rem cm

meretur, vita tam infelix; ac proinde nec resurrectio

dici

turpissimam tum absurdissimam pronuntiaret, septem

viros et

meretur, resurrectio tam

vita aelerna
,

Ut ergo solorum
;

quidem

fratres,

ad

unam

ingressuros mulie,

justorum
ita et

vitae

nomine digna censetur

rem, inverecund, fd, incestuosque

quod nunvel lex

solorum justorum resurrectio, nomine resurPorr

,

qum permiserit, vel

natura, vel ratio

humana,

reclionis.

si

justorum

in fuluro seculo nullae

Mosis , ne quidem ut vel duorum virorum una esset

uxor. Idcirco enim de un uxore septem fratribus
duct, juxta legis praescriptum

erunt nuptiae

facile intelligitur

minus

fore impio-

rum.

runt

potis

exemplum produxequm de un septem viris nibil ad se

,

Neque nubent neque ducent uxores.

Sixtinis Bibliis
,

lia est, ut in

ita et in
,

melioribus manuscriptis. In
:

mutu

attinentibus nupt (quod facilis usu veniat)

,

quibusdam bonis

pro futuris leguntur praesentia

ut bella

dissidia

invidiasque inier fratres, et ince-

Neque nubunt neque ducunt uxores,

Graeca variant.

similiter Syro.

stuosae libidinis

portentum urgerent; atque ideirc de

septem potis fratribus qum de paucioribus aut pluribus

,

Vers. 56.

Ultra, amplis,

mori poterunt.

ut sic cresceret
,

illinc

rerum consequentium

Ratio dalur cur nuptiae locum habiturac non sint in

iis

ne hinc exemplum ut Sva-rov aut nunqum eventurum conlcmnciclur ac icjiccrclur, Deniabsurditas

qui
,

resurrexerint

qud qui semel resurrexe-

linl

amplis

mori

non

polcrunt

mnioi lulo

1279
erunt
:

IN
in

LUCAM
Sicct dicit, prout seu

1280

immorialibus |autem locum non

quae finis est nuptiarum. Morlales
,

habet
quia

cm

eo

loci

vocal Dominim,
:

generatio,
ruorialcs

Deum

Adkaii,\m
etc.

etc.

Verti eliam possit

Nam

dicit

sunt

ineunt nuplias
in seipsis
,

ut

qui

perptua

Dorninum,

vivere

non possunt

vivant in liberis ex ubi

Abraham. Exodi capite

3, v. 5,

cm Moses
:

in de-

nuptiali

conjunctione genitis. Quocirca

omnes
,

serlo appropinquaret rubo ardenti, citra consumptionein, ait ei

solve

imiuortales erunt, et perpetu vivent in semelipsis

Dominusde medio

rubi
luis

Ne appropies
locus

hue,

nec

unqum

dficient,

non

crit ralio

procreandorum

calceamentum de pedibus

enim
v.

in
:

quo

liberorum, ac proinde nec locus nuptiis. In hoc secuto,

ait

slas, terra sancla est.

Et causse loco adjecit

Ego
et

auctor Operis in Mattbaeum imperfecti

uxores

sum Deus
Moscs ad

palris lui, Deus

Abraham,
v.

et

Deus Isaac,

ducimus, ut quod moriendo minuitur, nascendosuppleutur.

Deus Jacob. Rurss paul post,

filios

15, Deo missus

:

Toile moriendi necessilatem,

:

et

nascendi utilitas
,

Isral

jussus est dicere

et

Dominus

superflua invenitur

toile

nascendi itlilitatem

et

nu-

Deus patrum leslrorum, Deus Abraham,

et

Deus Isaac,

bendi causa soluta est. Objicias nuplias institutas fuisse

in paradiso,

Deus Jacob, misit

anlequm

liomini necesse esset mori. Ita

et
,

v. 10'.

Hic ubi Mosi Deus

me ad vos quod idem repelitur primm se rvlai et ordi:

quidem, sed necesse tune erat hominein propagari

mulliplicari
,

nal

eum prophetam,
Isaac, et
filiis

constanier vocat se

Deum Abra-

quem unum solum

;

creaverat Deus
in

ham, Deum
et

Deum
,

Jacob

volens enim Mosi

lulurum seminarium reliquorum

ver, ut non erit opus

resurreclione

Isral innotescere

quibus proprium ipsius

humanse

speciei conservatione
;

per nu[)lias

quia

omnes erunt immortales

propagatione
vixerant
,

ita

nec

nomen tetragrammaton adhuc erat ignotum, nobilibis Deum ipsorum palribus vocat se Deum Abraham
,

inultiplicatione

sive

quia rsurgent

Isaac, et

Deum

Jacob

q.

d. se illum esse
,

Deum
et

omnes

qui

cienti, et

numro utique suliomnin qualem bumano generi prsefinivit

unqum

quem
Jacob,

clbres ipsorum patres

Abraham, Isaac

olim in hoc

mundo

singulari pielatis affectu

Deus. Itaque

dm

inter

immortales locum nuptiae

de
iis
,

coluerint, et quos ipse

tiae

vicissim singulari benevolen:

non habere dicuntur,

qui

intelligitur

immortalibus

affeclu
se

complectatur justus judex

fuit
,

non solin
cujus

jam

sufficienti

numro

existunt

quales fuerunt

enim
est

nominat ab eo quod
erit
;

sed et ab eo quod

ab

initio angeli. et

futuri sunt

homines tempore re-

aeternmque

et

judicio

Elohim

surrectionis.

nominis hic est usus) Deus vocatur, quod omnes

docent.

et

Squales pares, angelis, immortalitate, castitate. numro pleno, sunt, pro, erunt. Quemadniodm
,

Vers. 38.

Non

est mortuorum.

Deus non

est

angeli, quia immortales sunt,

sic erunt et

absque nuptiis sunt;

,

homines ex morte redivivi

casti, denique

immorta-

les, caelibes,

immunes prorss ab
et vo-

omni incumbendi
luntate.

et necessitale et voluptale

hominum, id est, extinctorum anima et corpore, quomod vos asseritis homines mori, brutorum animalium instar. Sadducorum opicum inquit Josephus lib. 18 Antiq. cap. 2 nio
Deus mortuorum,
scilicet
, , , ,

corpore extinguit simul et animas.

,

Nam
vita
;

sive
est,

nomen
non
est

Et filii sunt Dei , im filii Dei erunt non filii hominum, non filii hujus seculi, renati, eliam secundm
corpus, non ex semine corruptibili,
1

sive

naturam Dei considres

,

Deus, qui

Deus eorum qui non sunt

Deus

Petr.

v.

23

non ex sanguinibus ,

neque ex voluntate carnis, neque

1
,

ex votuntate

viri

sed ex Deo, Joan.

v.

13

solius

tuorum (quid enim vitae cum morte ? ) esse non potest eorum qui irrecuperabiliter perierunt. (Quis enim regem se esse glorietur eorum qui omnin

morDeus Dominus
non
est

Dei virlute, absque

human

oper, in banc vilam im-

non sunt?) Denique judex esse non potest eorum

qui

mortalem

et spiritualem editi.
,

prorss extincti sunt

et

seternm permansuri

Cum

sint futuri filii resurrectionis

;

id est, quia

sunt

mortui

in
,

hujusmodi enim
his

nullum

potest

nascentur ex resurreclione
feminae,

quia non coilu maris et

re-

exerceri judicium
fieri.

non potest ben aut mal

non hominum generatione aul oper, sed

surrectionc, cujus sola Dei omnipoicntia auctor erit

nascentur edenturque in vilain illam immoi talem

diserte Theophylactus
;

ita

quomod

Se vivorum , hominum, corpore et anima unitis nam ut est scilicet est Deus hic vivitur
,
,
:

non mirm

igitur si

illo in

ipse, ita esse dclart eos

quorum

se vocat

Deum

ut

seculo aliter vicluri et acluri sint,

qum

in pra;senti.

est vila, ila vitae

dicit
;

rationem indicat in his quorum se

et

Deus non eget

cans

ull ali re se

ad aeternam suam bea-

ut est

Dominus

judex

ita

esse significat eos

et

litudinem et perfectionem. Idem seipsum communiet

quorum
linquit

est, eo statu

quo juste eos judicare queat

praebens
et

in
,

resurrectione

suis

omnem
instilu,

pro meritis digne remunerare ac benefacere.

bine
Isaac
,

Jam

re-

inopiam

causam
,

ob quam malriinonium
:

colligendum Salvator
et

Igitur

Abra-

tum

fuerat

aufert

aelernos

reddit eos

perfectos

ham

Jacob
et

non sunt mortui seu ex,

divinos, nullius exterarum

rerum egentes ad

bealitu-

tincti

corpore

anima

sed

vivunt
illos

corpore et

dinem.
Vers. 37.

anima. Caeterm cm

constet

hactens

mor-

Quia

qud.

tuos esse, id est,

Secus
libus,

apud, rubum. Praecedentibus

:

qum sequenNarrans histo-

raiis,

mutu sepaintelligit illos vivere Deo, de quo addit secundm

anima
et corpore se
:

boc aptis jungitur, hoc sensu

Lucam

Omnes enim

vivunt

ei.

Fatetur

illos

mortuos
:

riam Dei apparentis apud rubum.

esse huic mundo, sed negat Deo mortuos esse

Deo

1281

COMMENTAKIA CAP. XX.

illos

1282

enim vivere

doret, et

tanqum dormire, atpole

morluos, vivere, Domino nullos esse morluos, qui polesi et

qui possit ipsos in vitam revocare,animasque ipsorum

paratus

est,

ommnque

decrevit tempore op-

corporibus iterm nnire. quoil et cerlo cerlis facturus

sit
:

portuno omnes ad vitam revocare.

igitar attinet, nulli

Quod ad ipsum
,

nam

si

id

nunqum

facturus esset,

non

eral di,

habendi sunt mortui

sed mortui

cendus Deus ipsorum solius potentiae ratione

non

nobis, dormiuntipsi, et vivunt,

non secundm animam

,

magis qum brutorum animaliuni mortuorum.

similem

Ad

tanlm, verm etiam secundm corpus

e vit qu

modum

Salvatorde Lazaro
:

et puell loquilur

hoc

in

mundo
est

vixerunt, hoc est, constante corpore et

quos statuerai resuscitare

Lazarus

amictis

noster
,

anima

unitis, evigilaluri

tandem

ipso excitante.
;

Atque

dormit, sed vado ut somno excitem eum, Joan. 11

v. 11.

hoc verum

de omnibus etiam impiis

non tamen
ut

Non

est

mortua

puella, sed dormit, Maltli. 9, v.

impiorum

est

Deus, peculiari e ratione qu justorum,

sit,

21.

Quemadmodm adnotat, Adam quo

contrario, die

quod Chrysoslomus
quippe sen-

quia quamvis necessarium

vivant
si
ii

non tamen

suflicit

comedit ex ligno velito nior;

quorum Dominus Deum se

vitam

glorietur.

Caeterm
ei,

luus dicitur, quia cert morilurus erat

tentia lata.

de

solis justis

dictum esseexistimes qud vivant

Deo fulura omnia

praesentia sunt, ideque

si

intellige
v.

cum

beatitudine conjunctam, ut supra

de re futur tanqum de prsenti loquilur. Qud

35, resurrectionem.

dicat quis (quod Sadducaei contra quos disputatio est

Vers. 39.
cientes.

Respondentes

his

auditis

subji-

non dicebant)
stias

discrimen esse inter homincs et be-

morluos, qud morte illorum animae supersunt

Scribarum

legisperitorum.

Ex horum numro vede

immortales, harum intereant simul

cum corpore

ac

risimile est illum fuisse qui

post hanc refutationem

proinde

Deum

dici

potuisse
,

Deum

istorum ratione

Sadducaeorum

proposuit quaestionem
v. 28.

maximo

animarum viventium

etiamsi

corporum resurrectio
est

mandato, Marc. 12,

nunqum sequeretur
posse dici

respondendum

Deum non
,

Ben

dixisti

egregi refutsii Sadducaeos, et ex

Deum

et

judicem Abraham, aut Isaac, aut

sacris Scripturis astruxisti

corporum resurrectionem.
25
,

Jacob, ratione solarum

est

animarum viventium
:

si

nulla

Taie quid
nobili
ill

accidit

hic

quale Act.

v.

in

spes resurrectionis corporis

,

nam

inprimis anima
,

concertatione inter Pharisaeos et Saddu-

Abrahae non est Abraham

sed una sola pars,
Isaac.

nec anima Isaac

praecipua
,

Isaac

caeos

quam

Paulus

excitrat.

Tam

manifestant

quanqum

Abrahae
,

et

Jsus sapientiam deelaravit, ut extorserit ab invidis

Abraham

Isaac et Jacob,

nomina sunt

non
lo-

laudem.
Vers. 40.

animarum, sed supposiiorum seu personarum, ut

quimur, constantium anima
substanlialibus;
in
id

Et amplius non,
,

etc. His et aliis aliipsis propositis et

et corpore ut

parlibus

quot similibus quaestionibus ab

Jesu dexterrim solulis

quod nott etiam Theophylaclus

Christiani invocanles

amplius non audebant, sive

Marcum. Nam quod

:

animam
,

Pharisaei siveSadducaei, iNTERROGARE.tentandi grati.

Ptri, dicimus

Sancte Petre, ora pro nobis

fit

ob

Vers. 41.

Dixit autem

sed ipse dixit, interro-

spem

resurrectionis.

Ad

haec

non permitlit
,

aequitas

gavit illos, adversarios suos, et signanler Pharisaeos,

divini judicii,

ut Deus judex justus

remuneraturus
soli

quod ex Malthaeo
ipse
illis

intelligitur, id est

Sed proposuit
homines

Abrahae pietatem in corpore exercitam, Abrahae benefaciat,

relicto

anime

vicissim quaestionem.
,

corpore

quo non minus

coleret

Dicunt

scrib

quod addit Syrus;

vel

qum anima
Hc
pertinet

constabat

Abraham dm
ait
,

Deum.
v.

quod

sit

pro impersonali dicitur.

quod Apostolus
in

1 Cor.

15,

19

Vers. 42.
cro,

Et
,

ipse

cm
in

ipse. In libro

illo

sa-

Si in hc vit tantum
scilicet

Christo speranles sumus

(nec

Psalmorum

Spiritu sanclo dictatorum.

Unus

exspectanda est nobis carnis resurrectio) mise-

est liber

Psalmorum, sed
est,

quinque volumina apud

in epist. 137.

rabiliores

sumus omnibus hominibus. Manifest itaqueex

Hebraeos divisus

quod nott Hier,

hocloco

colligitur,

non solm immortalitas animarum,

Dixit pro, dicet, more prophetico.

verm etiam

resurrectio

corporum Abrahae
,

Isaac et

Dominus, Deus.
gitur,

Nomen

Dei ineffabile hoc loco le-

Jacob, illosque aliquando in vitam

unitis constantem,

anima

et

corpore
Dei

quod

interpreteris

Ens

sed solet transferri

qualem hoc

in

mundo egerunt

Dominus.

virtute justoque judicio revocandos esse.

simi'im

locum Jsus

attulit, sive

ut

Hune polisMosem Mosi oppo-

Domino meo

Messiae sive Christo,

ladoni.

Non

legi-

tur hic Adonai,

neret, sive quia

hune locum

locis aliis clariorem et

pri vertilur

quod est aliud Dei nomen quod proDominus , sed, Adoni, quod est nomen
limini

validiorem judicavit.

appellativum signifions, Dominus meus.

et

Omnes enim etiam mortui,

,

tam impii qum

morte excitandi

justi

Sede a dextris meis,

sis,

ad dexteram

meam:
,

vivunt ei,

scilicet

Domino, vivunt ejus respectu,cui

,

agnoscarisque mihi aequalis, natur, majestale

facultas voluntasque est ipsos

cui-

imperio.
sit,

Non

est intelligendum

qud Deus corporeus

sinistram habeat, nec

que fulura omnia sunt

tuisset

praesentia. Occupatio est

:

po-

ita

ut vel

dexteram

vel

enim objicere quis Quomod non est Deus mortuorum, cm jam pluribus seculis Abraham, Isaac
et Jacob

qud

Filius Dei Patri praeferatur, ita ut Pater sini-

stris sit, Filio dextris constiluto

(mox enim versu 5

mortui sint? respondet, ipsosmortuos quidem

Pater collocatur dextris

Filii),

sed melaphor ab eo

essehuic

mundo sive hominibus,

sed minime Domino;

sumpl, qud locus maxime honorificus, apud Israelitas

Domipo enim,

et ipsos et caeleros

omnes huic mundo

cert et plerasque alias nationes

sit

sedere

128?
dexlris (metaphoric
signilicari

IN

LUCAM

1184
igilur

enim loculione, non

;

necosse. esi

Donec
donec.

quidam posilum

putant

pro

etiam

respecium ad sinistiam

ut

non omnes

respeclus

mox

significanlurmctaphorico sermone,qui

l'owM
pil

reddam, faciam ut

sint.
,

Pater ad se accifutura

proprio), significatur

qud

Filins Patri sit aequalis

,

subjugalionem inimicorum

ut e certis

qud
regno

liabeat

cum

Paire nalurae consortium

aequum

credatur.

Nam qud

Ptre subjiciuntur Filio iniFilii

,

regnum paremque majeslatem, quod

,

frualur palerno
,

mici
rae,

non inlirmitalem

sed

unitatem

natuet

pari in throno

pari in

honore permanens

qu

aller in altero operatur,

significat.

Nam

eamque dignitatem
biliterque oblincat.

pacific et quiel, solide

immuta-

Filius subjicit

inimicos Palri

sic

D. Ambrobius in

Sedet autem Filius ad dexteram

:

Lucam.
Inimicos tuos, eos qui
tibi

Patrisjam inde ab aeterno

quo

si

respicias, dicere

adversantur,
,

quicum,

Sede dexlris meis, est aequalem sibi Filium gcnerare,

que

illi

sint, reges,
,

populi, rgna
alii

imperia

Judaei

quo modo exponit Glossa sed Christus, hoc

;

est

Fi-

gentiles

Turcae et

quicumque.

Inter caeteros

lius Dei factus

homo, ab

initio

demm
,

incarnalionis

significavit Spiritus Dei ipsos scribas et Pharisaeos.

sedet dextris Dei Patris, quando Pater, cujus dicere

est facere, ut ddit

Pedlm tuorum
instar scabelli

sub pedibus tuis

ita

subjectos

tibi

homini esse Deuni

ita

ddit esse

sub pedibus,

ut eos pedibus condicit

Deo aequalem. Caeterm de tempore Christi praecipuus est prophetae sermo

negotio redempti generis
denti, dixit

glorificationis
;

culces, et pro arbitrio punias.

Non

donec tradain
sub pedes
,

nam

Christo

eos in

manus

tuas, sed

quod amplius

est,

humani ad clos ascen,

quodeclaratur extremarigidissimaquesubjectio. Subjicientur Christo etiam electi, sed dulci, amic,

filia,

Deus Pater

Sede dextris meis

jussit

utsederet, dedil eisedere ad dexteram suam, hoc est,

praedicantibus apostolis et credente orbe terrarum

lique condilione

reprobi autem

violenta

coact

acerb, servili et ferre. Fit hoc autem paulatim ut

agnosci ab omnibus sedere ad dexteram Dei, Deo esse

moriuntur singuli inimicorum Christi

perfect de Christi inimicis ad

sed implebitur

aequalem, et accepta omni polestate in clo et in terra

unum omnibus

ab ex1

Regem
miliari

esse

regum

et

Dominum dominantium
dicilur fieri

(fa-

tremo judicio, quemadmodm docet Apostolus,

Cor.

enim Scripturae tropo res tum

quando
in

cm

15, v. 24 et seqq. Docet itaque hic Spiritus sanctus,

innotescit)

et jussus est effectus

hujus sessio-

invictum et inexpugnabile fore Christi regnum

est

nis se dilundere

bumanam

naturam. Haec inler-

enim sensus, quamtmvis insaniant homines, irritum tamen

fore quidquid machinari

pretalio est Aposloli Ephes. 1, v.

20

Secundkm opeoperatus est

in

audebunt ad labefaarbitrio

ralionem potenti virtutis ejus

quam

ctandum

Christi

regnum, quod non hominum

aetern stabilitate
in 'oco utatur Jsus

Christo, suscitans illum mortuis, et constituens

ad

sed divinits

erectum

fulcietur.

dexteram suam

in cleslibus,

supra

omnem principatum
in

Adverte autem
testimonio, quo

qum

hoc Psalmi

elpolestalem et virlutem, et dominationem, etomne nc-

non solm dclart Christum Domi-

men quod nominatur

etiam
in futuro, et

non solm

hoc seculo

sed
et

num

esse Davidis, sed et absolutam fore Christi ad-

omni a

subjecit sub pedibusejus,

verss hostes victoriam, qu timorem incutiat adver-

ipsum dedil caput super omnem Ecclesiam. Similiter ad

Philip. 2, v. 9
:

Exaltavit illum,
,

et

donavit

illi

nomen

quod

est

super ornne nomen

ut in

nomine Jesu omne

et

quibuscum agit ne hoc ipsis contingeret, quod propheta praedixerat de hostibus Christi, conscii sibi cm essent, qud Jsus ipse non temer plerissariis suis
,

qenu flectatur, clestium, terrestrium

infernorum, et

que Christus haberetur,

Fuit igitur ac
si
:

et pro
:

ejusmodi se gereret.

umnis lingua confitealur quia Dominus Jsus Christus

in glori est Dei

diceret

Nihil miseri omittitis

quo

Patris. Itaque Jsus Christus

homo

me

impugnetis

sed tantm abest ut

me

expugnaturi

sedet ad dexteram Dei, sed ratione nalurae suae divinae, ita

sitis,

ut paul post ad

dexteram suam Pater

me

sit

tamen ut

elleclus hujus sessionis

exundet in

collocaturus in

summ rerum omnium

potestate

bumanam, quosicornalur humana

est divin

natura, ut

dignum

quam exercebo donec

vos et alios omnes bosles meos

cui

conjuncla est, quod quidcm est frui

ad nihilum redegerim et in gehennam praecipitaverim.

potioribus bonis Dei, quibus potiora non possunt conlingerc

creaturae.
:

Cen

id apert ipsis dixit,

paul post captivus,

:

cm

Vel

igitur

ex consequentibus bis

adjuraretur principe sacerdotum

Amodb

videbilis

verbis

Sede dextris meis , intelligere debuerant

Filium hominis scdentem dextris

virtutis Dei, et ve;

Pharisaei, cur David

Christum vocaret Dominum suum.

aut angelorum dixit aliquando
? sic

nientem in nubibus cli, Matth.SG, v. Ci

habent haec

Ad quem enim hominum

Deus
:

omnia minas contra hostes

Vers. 44.

Christi.

Sede dextris meis

urget iterm Aposto-

Quomodo

filius ejus est ?

quomod
esse et

lus, Ileb. 1, v. 13.

haec consislunt, Christum et

Dominum Davidis

Donec. Significatur Christus perptu sessurus ad

filium?

quomod non rpugnant Christum Davidis

dexteram Dei. Donec enim aflirmationis et promissionis

esse filium, et nihilomins Davidevocari

Dominum

vim babet; non excipit tempus aliquod, sed

illud

Res est inusitata

et

ab ips natur naturalique rerum

exprimit quo videri poterat Christus non sedere

dextris Dei
,

ordine alina, utpater filium

se
filii

Dominum

vocet, ut pater

intelligendum relinquens postea mult

servum agnoscat

progenitor nepoti

multis

iuagis sessurum.

Quare Aposlolus, Heb. 10,

in dexter Dei, de ctero

v.

12

In

post seculis ex progenie su nascituro ut

Domino suo
nisi

sempilernum sedet

expcntans

se subjiciat. Filius et nepos esse nobis potes t, qui post

donec pona-nlur inimici ejus scabellum pedum ejus.

nos faturus est

sed Dominus esse non polest

1285
qui aut nobiscum est, aut ante nos est;
filius

COMMENTARIA CAP.
fit

XXI.
aliis

1286
dilargiantur, et proclives ad pieta-

autem ul
,

cultates suas

patrem honoris causa Doniinum appellet

sed
vo-

tem, sed incautee ac maritorum patrocinio deslilutae

facilis decipiunlur
lias
i

non

facile contra.

Salomon, 3 Heg.

1, v. 19, 26,

sanctimonioe specie. Ilinc enim

catur servus Davidis, sed

Quomodb
et

filius ejus est ?

nusqum David Salonionis. Loquitur lanqum non esset

emungere

hypocritis

semper solemne

fuit.

Re-

prehendit itaque Christus qud viduae similesque personse doli expertes, quae, ne in inopiam inciderent ab aliquibus circumventae
,

agnoscendus

filius

David, ut errorcm illorum corrigat,

esse Christam talem filium David

intelligent
ipsi

non
David

fuerant consilio opibusque

legis

qualem
esse
<

imaginabantur.
,

filium
,

Non enimnegat Christum sed quaerit quomod hoc fit

:

juvand, praesertim

doctoribus

(viduarum

enim inprimis
Simulantes

et
,

pupillorum defensionem omnibus

quomodb

verbum
,

quaerenlis est,
,

non negantis,

ait

commendat Lex)

ab

eis fuerint

miser exesae.
,

D. Augustinus

serm. 254

de Tempore. Reprehen,

longam

oratio.nem
est
:

fervens

stu-

duntur enim, non qud docerent fore Davidis filium

sed qud

dium orandi Deum. Sensus

tione
,

Stant in ora-

merum
:

sibi

hominem
Christus

fingerent, qui ventuigi-

publie

in

lemplo

synagogis, et angulis pla-

rus clo erat ut hominis naturam indueret. Est

lur

tearum, idque di, prolixe, et frquenter, non qud

religione

mens Jesu

Cm

secundm humanam
sit

moveantur, aut Dei orandi

sint

studiosi,

naturam
tet

sit filius

David, ac proinde eo inferior, opor-

sed ut taies habeantur, eque ratione captent favorem

ponere in eo

et aliam

naturam per quam

qui

Domi-

etprovocenthomines simplices, signanter ver viduas,

ad offerendum
ipsis

nus ejus

et eo superior.

frequentia

munera

Vers. 45.

Omni

per quae

fit

vel

toto

praesens aderat

ut comedant atque exhauriant ipsarum viduarum facultates, quae ita

magno numro. Populo. Populum un cum

gerebat curam singularem.

demm

orationibus ipsorum juvari

discipulis suis volebat

sperant,

si

suas opes in ipsos effundant. Fingunt lon-

admonitum, sed ad discipulosse convertit ut quorum

Vers. 46.

gas preces et

mullm
ita

se temporis

consumere

in

com-

mendandis viduis Deo, quibus proinde munera non

exigua accipiunt,
:

Attendite, cavete.
ne vos corrumpant exemplo suo
,

ut quae plus donaverit, longiorem

A scribis
vitae

cavete,

orationem mereatur et majus praemium reportet. In

longis precibus

non doctrin
scribarum
,

sed ab exemplo consuetudinis ac

signum exstat

rarae pietatis

nam qu

ne imitemini mores eorum

vita

facile

quisque sanctior est, e precandi studio magis deditus est. Istis

fuit

enim seducit mala

culam secum
verare in
in

doctorum. Ne miseram plebetraherent, qui perseChristi reji-

autem precandi

assiduitas, turpis lucri

eamdemruinam

aucupium. Non itaque precabantur, sed venaban:

peccatis

suis et pertinaci

lur

non orabant
,

prolixe, sed prolixas orationes sicitra

ciendi constiluerant, taxt vitia

eorum, quae praecipua

mulabant
verilatem

obtentum seu speciem exhibebant

nihil

fuerunt,

amor

inanis gloriae et

amor

lucri,

monetque

enim aliud spectabat animus, qum

ut caveantur.

praedam mulierculis, credentibus eos

,

cum Deo
,

col-

Discubitus

accubilus.

loqui,

quorum
;

cor,
,

non

in

Vers. 47.
abliguriunt.

Qui dvorant, qui penits comedunt,

Quidam gulam
,

clo versabatur, sed in

;

loculo

non
:

in ar

sed in arc

in patina

non
,

in
ita

alii

verisimilis insatiabi-

parcimoni
ipsi divilias

qui, ut araneus

muscas longis

telis

lem avaritiam hic notari volunt.

Dosios , facultates, substantiam universam, easplan

longis orationibus sectabantur.

Cm
,

ita-

que,

quod

ait
:

V. Reda, porrecta manus pauperi, preces

hi,

ad inopiam redigentes.

juvare soleat

ut

nummum

pauperi tollant

in pre-

Viduarum

quibus debuerant auxilio esse. Nominat

cibus pernoctant.

viduas, qu peccatum

eorum magis exaggeret

,

qud

preces, quasi in

Non ergo reprehenduntur longae illis sitvitium im ver Ecclesiae

,

eas deciperent ac spoliarent

quae

omnium maxime
inlelli-

doctores ac pastores singulariter intenlos precando

esse oporlet, sed heec corruplela damnatur,

erant ipsorum subsidio et patrocinio juvandae;

git

qud res

autem viduarum nomine bonos ac simplices et ad rapinam expositos boulines, quibus patroni desunt ,
praecipu

perse

pravum finem converleretur. Damnationem m uorem secundm Marcum obscuris

laudabilis in

tamen viduas, quae

et sui juris sunt

ut fa-

verterat prolixius judicium.

CAPUT
1. Respiciens

XXI.
mittebant

CHAPITRE XXI.
mu:

autem,

vidit eos qui

nera sua in gazophylacium, divites

2. Vidit

regardant les riches qui mettaient leurs offrandes dans le tronc du temple,
1. Jsus

autem
ara
:

et

quamdam viduam pauperculam

2. Vit aussi

une pauvre veuve qui y jeta deux

petites

mittentem

minuta duo.

pices.
3. Sur quoi il dit Je vous dis en vrit que cette pauvre veuve a plus donn que tous les autres ;
:

3. Et dixit

Ver dico vobis quia vidua haec pau-

qum omnes misit. 4. Nam omnes hi ex abundanti sibi miserant in munera Dei haec autem ex eo quod deest illi, omnem victum suum quem habuit, misit.
per plus
:

4. Car tous ceux-l ont fait des prsents Dieu de leur abondance ; mais celle-ci a donn, de son indigence mme, tout ce qui lui restait pour vivre.

5.

Et quibusdam dicentibus de templo

qud bonis
non

Et quelques-uns disant que le temple de belles pierres, et orn de riches dons,

"i.

tait
il

bti

rpon-

lapidibus et donis

ornatum

esset, dixit

dit

6. Haec quae videtis, venient dies, in quibus

6.

Il

viendra un temps o tout

"jac

vous voyez.

^287

IN

LUCAM
sera tellement dtruit, pierre sur pierre.
ici

1288
qu'il

relinquetur lapis super lapidem, qui non deslruatur.

7.

n'y

demeurera pas

Inlerrogaverunt autem illum, dicentes

Prafieri

ceptor,

quand haec erunt,

dixit

et

quod signum cm

7.

Alors

ils lui

demandrent

Matre,
l-il

incipient?
8.

Qui

arrivera-t-il, et quel signe y aura dites sera prs de s'accomplir ?

:

quand cela que ce que vous

Videte ne seducamini

multi enim

venient in nomine meo, dicentes, quia ego

sum

et

tempus appropinquavit
9.

nolite ergo ire post eos.

Cm autem
:

audieritis pralia et

scditiones, no-

rpondit Prenez garde ne vous pas sduire; car plusieurs viendront sous mon nom, disant Je suis le Christ, et le temps est proche gardez -vous donc bien de les suivre.
:

8. Jsus leur

laisser

lite terreri

oportet

primm
illis

hase

fieri,

sed

nondm

statim
10.

finis.

Tune dicebat

9. Et quand vous entendrez parler de guerres et de sditions, ne vous effrayez pas car il faut que ces choses arrivent auparavant mais ce ne sera pas en; ;

Surget gens contra gen-

core sitt

la fin.

lem, et regnum adverss regnum.

11. Et terra
stilenliae
,

motus magni erunt per

,

loca, et pe,

10. Alors, ajouta-t-il, on verra se soulever peuple contre peuple, et royaume contre royaume.

et

fams

terroresque de clo

et signa

magna

erunt.

12. Sed

ant

lise

omnia

injicient vobis

manus

y aura en divers lieux de grands trembleet des famines, et il paratra des choses pouvantables, et des signes extraordinaires dans le ciel.
il

11. Et

ments de

terre, des pestes

suas, et persequentur, tradentes in synagogas et custodias, tralientes ad reges et prasides, propter no-

men meum.
13. Conlinget

autem vobis

ils se saisiront de vous, vous perscuteront, vous entranant dans les synagogues et dans les prisons; et vous serez mens devant les rois et les gouverneurs cause de mon

12. Mais avant tout cela,

et

in

testimonium.

nom.
vous servira pour rendre tmoignage. Gravez donc bien cette pense dans votre cur, de ne point prmditer ce que vous devez rpondre
14.
;

14. Ponite ergo in cordibus veslris,

ditari

non pramecui

13. Et cela

quemadmodm

respondealis.
et sapientiam
,

15.

Ego enim dabo vobis os

non poterunt
sarii vestri.

resistere et contradicere

omnes adver-

16. Trademini

autem

parentibus, et fratribus, et
:

15. Car je vous donnerai moi-mme une bouche et une sagesse laquelle tous vos ennemis ne pourront rsister, ni contredire. 16.

cognatis, et amicis, et morte afficient ex vobis

Vous serez

17. Et eritis odio

omnibus propter nomen

meum

et vos

18. Et capillus de capite vestro non peribit.

19. In patienti veslr possidebitis animas vestras.

amis
de

livrs aux magistrats par vos pres mres, par vos frres, par vos parents, par vos et on fera mourir plusieurs d'entre vous ;

17.

Et vous serez has de tout

il

le

monde

cause

20.

Cm

mon nom.
18. Toutefois

autem

videritis

circumdari ab exercitu
tre tte.

Jrusalem, tune scitote quia appropinquavit desolatio

ejus.

ne se nerdra pas un cheveu de vo-

19. C'est par votre patience

que vous possderez

21.

Tune qui
medio

in Judae sunt

fugiant ad montes

vos mes.
20. Or, quand vous verrez les armes environner Jrusalem, sachez que sa dsolation est proche.

et qui in

ejus, discedant; et qui in regionibus,

;

non

intrent in eam.
,

22. Quia dies ultionis hi sunt

nia quae scripta sunt.

ut impleantur

omil-

23. Vse autem pragnantibus et nulrientibus in

lis

21. Alors que ceux qui sont dans la Jude , s'enmontagnes; que ceux qui se trouveront au milieu d'elle , en sortent et que ceux qui seront dehors, n'y rentrent point.
fuient sur les
,

diebus.

Erit

enim pressura magna super

et caplivi

ter-

rain, et ira populo huic.

afin

22. Car ces jours seront les jours de la vengeance, que tout ce qui est dans l'Ecriture s'accomplisse.

24. Et cadent in ore gladii

ducentur

in

omnes

gnies, et Jrusalem calcabitur

gentibus,

donec impleantur tempora nationum.

25. Et erunt signa in sole
in terris
,

et lun aut stellis

et

pressura gentium pra confusione sonits

:

maris et fluctuum

26. Arescentibus

hominibus pra timor

:

et

expevir-

ctatione, quae supervenient universo orbi

tutes

nam

clorum movebuntur

27. Et tune videbunt Filium hominis venientem in

nube cum potes tate magn,

28. His autem
capita vestra
tra.
,

et majestate.

fieri

incipientibus, respicite, et Ievate

quoniam appropinquat redemptio vessimilitudinem

29. Et dixit
et

illis
:

Videte ficulneam,

omnes arbores
30.

Cm

producunt jam ex se fructum,

est sestas.

scitis

quo-

niam prop

23. Malheur celles qui seront grosses ou qui car ce pays sera accabl nourriront en ces jours-l de maux, et la colre psera sur ce peuple. 24. Ils seront passs au fil de l'pe on les emmnera captifs dans toutes les nations et Jrusalem sera foule aux pieds par les gentils, jusqu' ce que le temps des gentils soit accompli. 25. 11 y aura des signes dans le soleil , dans la lune et dans les toiles ; et sur la terre, les nations seront dans la consternation, par la crainte que leur causera le bruit confus de la mer et des flots ; 26. De sorte que les hommes scheront de frayeur dans l'attente des maux dont tout le monde sera menac; car les vertus des deux seront branles. qui 27. Et alors ils verront le Fils de l'homme viendra sur une nue avec une grande puissance et une grande majest. 28. Or, quand toutes ces choses commenceront d'arriver , levez la tte , et regardez en haut parce que votre rdemption approche. Voyez le 29. Il leur proposa cette comparaison figuier et les autres arbres 30. Quand ils commencent pousser, vous reconnaissez que l't approche.
; ; ; , ,
:

51. Ainsi lorsque vous verrez arriver ces choses

1289
31.
Ita et

C0MMENTAK1A. CAP. XXI.

vos

1290
,

cm

videritis haec ficri, scitote

quo-

niam prop
52.

est regnuin Dei.

sachez que

le

royaume de Dieu

est proche.

Amen

dico vobis, quia

fiant.

non

praeteribit gene-

finira point

ratio haec,

donec omnia

52. Je vous dis en vrit que cette gnration ne que tout cela ne soit accompli. , 55.

55. Coelun et terra transibunt

verba autem

mea

Le

ciel et la

terre passeront, mais

mes

paroles

ne passeront point.
54. Prenez donc garde vous
,

non transibunt.
54. Attendile

de peur que vos

,

autem vobis

ne forte gravenlur
vitae
:

corda vestra in erapul, ebrietate, et curis lmjus

et superveniat in vos repenlina dies illa.

curs ne s'appesantissent par l'excs des viandes et du vin, et par les inquitudes de cette vie et que ce
jour ne vienne tout d'un coup vous surprendre
;

55.

Tanqum laqueus enim

,

superveniel in

omnes
ut di-

55. Car il enveloppera, comme un qui habitent sur la lace de la terre.

filet

tous ceux

qui sedent super faciem omnis terrae.

56. Vigilate itaque

omni tempore orantes

omnia
,

gni habeamini fugere ista

quae fulura sunt, et

siare ante Filium hominis.

56. Veillez donc , et priez en tout temps afin que vous mritiez d'viter tous ces maux qui arriveront et de paratre avec confiance devant le Fils de l'homme.
,

57. Erat autem diebus docens in templo

noctibus
Oliveti.

57. Or, le jour

nuit,
il

il

enseignait dans le temple

et la

sortait, et se retirait sur la

montagne appele

ver exiens, morabatur in monte qui vocatur

58. Et omnis populus manicabat ad
plo audire

des Oliviers-.
58. Et tout le peuple venait de grand matin au temple pour l'couter.

eum

in

tem-

eum.

COMMENTARIA.
Vers. 1.
scilicet
ita ut
;

Respiciens
et
sit
:

id est, aspiciens

studios

<

oblatio, eu

qud templi munera oblationesque

loco, pro in

conti-

quomod

vox Graeca non rare

accipitur,

neret.
tit

Quare Syrus hoc

munera Dei, ver-

non necesse

inlerpretari suspiciens, sublatis

in

domum

oblationum Dei, quae est periphrasis ga-

scilicet sculis

quanqum ea

interpretatio

non

sit

re-

zophylacii.

jicienda

non qud gazophylacium tam

edito

loco

siium fuerit ut opus fuerit sustollere oculos, sed qud

Jsus, qui oculos pris in terrain deflexerat, sancti
aliquid

quidem

Ex eo quod deest illi Gr. e penuri ma, vertit, t rectis, secundm Marcum. Nam ex eo quod
;

deest sibi, propri, quid potest quis dare?

apud se meditans, jam

sustulerit, ut aspiceret
;

Vers. 5.

Et, cm egressus
,

esset ex templo.

eos qui sua munera in gazophylacium immittebant

Quibusdam

discipulorum.

vel, qud antea suos intuilus, post tollat oculos in

Bonis , pulchris.
Donis. Graec
8vi(/.a,
,

eos qui longis absunt. Syrus omiss hc voce

reli:

donariis.

Syrus, oblalionibus. va-

qua hujus

versiculi claritatis causa vertit

illos
,

hoc ordine

sive ve^a Graec, in

bonam partem acceptum,

est ac

Vidit autem Jsus divites

qui projiciebant in do-

significat id

quod Deo consecratum

,

devotum,
et se-

mum
In

gaz

oblationes suas.
,

verbo vanOvai
,

quod

et

suspendere dclart
et

gazophylacium

seu aerarium templi

,

ad susti-

parare, vel

qud de parietibus

columnis templorum

nendum
fabricam.
Divites

Dei cultum

sacerdotum vitam et templi

suspendi hujusmodi solebant, vel potis qud vulgari

usu separata, nefas esset ea in usum hominum

qui divites erant plerique

omnes

id

te-

convertere.

De hujusmodi templi donis videtur

lib.

scriail
:

stantes amplitudine

munerum suorum.
;

bere Josephus,
;

15 Antiq.

cap. ultimo

ubi

Vers. 2.

Mittentem
ita

illc

additur Graec

quod

Circum templum

affixa

erant spolia barbarica,

qu

ut facile subauditur,

Syriac non magis legitur

omnia Herodes denuo dedkavit, additis etiam recentibus Arabicis. Theophylactus conjicit, anathemata hic

qum
nihil

Latine.

JErk. Hoc de suo adjecit interpres

amplius est
:

qum
,

sit

nam Graec secundm Marcum duo

,
, ,

dici, sculpta et tornata, quasi dicant discipuli, lapidi-

bus pulchris et eleganter

ac sculptis
;

incisis

magnque

arte politis

minuta

sed adjecit explicationis causa, quia minuta

infimi pretii mtallo

id

quod eo

verisimilius fieri possit,

possit.

qud

fuisse oportuit ex are

ex quo

de sol templi structura hic agi videri

Vers.
6.

pecunia cuditur.

H/EC qu,e videtis. Orationem

aliter

Minuta duo. Syrus

duos.

vertit octavas, sive

quadrantes

qum

cceperat absolvit Jsus, id quod etiam alibi oc-

Vers. 3.
vocatis.

Et

currit, et nascitur ex animi vehementi. Itaque ad

dixit,

tune dixit discipulis suis ad-

explicandum sermonis incommodum, subaudienda est

prsepositio in (in his cpi videtis, et

tanqum immorvolens exprimere

Omnes

divites.

talitale

digna admiramini)

quam
in

Misit, in gazophylacium.

Vers. 4.

Omnes,

Syrus, quod nobis sequitur in quibus, scilicet diebus,

hi, divites,

ex abundanti

sibi

ipse vertit, dabbehoun,

detis.

quod

eis,

scilicet quae vi-

ex eo quod abundabat
In

ipsis.

Hanc incommoditatem volentes

:

vitare

alii

le-

munera Dei,

seu

in

munera Deo gazophylacium continens munera Deo

id est, inter

oblala,
oblata
,

gunt interrogando

Hc qu

videtis, scilicet
?

sunt?
et

Haeccine sunt quae speclatis et admiramini

thaeus et

nam

Mat-

quo excipiunlur asservanturque pecuniaria munera Peo temploque oblata. Nam et gazophylacium voca
lur, Malth.

Marcus hujusmodi interrogationem habenl.

7.

Vers.
ut

Cum fieri iNCiPiENT?quando futurum 41

est

27

v. 6

corban, quod est

munus

sive

hc fiant? quo

signo poterimus cognoscero tempus

s. s.

XXII,

1291
illud

IN

UJCAM
oinnes surnus
:

1292

quo haec

fient? Inlelligenda est quaeslio, tain de

orbis etcivitatis

qum de

ternpli eversione, lict orbis

quo autem propis consummatio , e majora exspectanlur. Post Et signa magna erunt,
:

etcivitalis nulla prseccsseril mentio,

quiaaposlolih&c
imelligit Cbry-

sequitur in manuscripto codice Ecclesiae noslrae

Ausi-

eodem

f'uiura

tcmpore credebant. Sic

;

domaropolitanae, continente quatuor Evangelia,

soslomus Matthaeum enarrans

responsio Jesu tam de orbe

ut etiam sabsequitur

gnato

liller

F,
in

et

(empesttes

quod

et

D. Gregolibris

qum de

lemp'o.
;

rius, homil.
,

35

Vers. 8.
tes
:

Dicentes quia
promissum
,

Evaug., admonetquibusdam

ego sum

id est

dicen-

addi. Gregorio antiquior

Origenes Graecus, tractalu

et

Ego sum, scilicel Cbristus. Et tempus, illud tempus, libertalis

28 in Malllucum
ac salutis, olim
sic

annott Luc adjici,

,

hiemes;
;
:

enim

vertit ejus interpres

quod

alii

tempestates

prophelis

et bactens exspeclalum.

Appropinquavit

propinquum f'actumesl, proxim

dicenl, imitaturi
praedicatio luit
:

denique Syriacum Testamenlum, postqum dixit Et signa magna clo apparebunt, subdit Et hiemes
:

per nos exhibendum est. Sic verum Chrislum cujus prima

,

me
Im;

seu tempestates
Vlrs. 12.

magn

erunt.

Ante

ii^ec

omnia.
in

Antequm mala

ista
,

pletum

est

tempus,

et

appropinquavit regnum clorum

v. 17.

eveniant, Judaei praesertim

vos m a.vus injicif.m

Marc. 1,

v.

15; Matth. i,

et vos perseqlentir, atque hc etiam insigni perversitate Dei

Nolite ergo. Ergo non

est bic illativum, sed con:

bonitalem

ad iram magis provocabunt.

,

tinuativum, quia semel dixerat

mini.

Videle ne seduca-

Ante haec publica mala

sunt perseculi,

Judaei apostolos

ac fidles

Post eos
reatis eis.

ne sequamini eos, ne credatis aut adhae-

statur lotus

quomod hoc versu praedicilur; teliber Aclorum apostolorum nec tamen

;

cessrunt, quando publica

illa

Vers. 9.

Seditiones.

mala advenerunt, im

Postqum Judaei Barab,

tune magis etiam in eos saevierunl tum Judaei tum

gentes, imputantes ipsis mala
illa.

bam

Jesu

sediliosum pacifico

praelulerunl

variis

continuisque seditionibus jactati fure. Auclore enim

pacis perempto, et sedilioso contra servato
,

Ix synagog\s, exaininandos ac puniendos.

merit

Custodias. Ita carceres Graec vocantur miti vocabulo.

sediliones et bella inler eos

locum acceperunt.
ut

Nolite terreri,
est, aut

ila scilicet

quoi

veslri

muneris

Traiientes. Syrus vertit

isto et praecedenli, in

Et

sistent vos; participas,

quod rectum
;

est, omitlatis.

verba conversis.

Oportet enim additur Graec

Primum
,

et Syriac.

Propter nomen weum, propter

et praedicatum.
alia fine

me
,

vobis eulium

ante finem
;

tum

ternpli
:

tum mundi.

Finis subsequetur

q. d.

Procdent adbc

Vers. 13.
haec
,

Continget,

istud
:

vel

contingent

graviora mala, malorum semper incipiente ex

principio,

sive

ut

alii

verlere malunt
,

Cdent hc vobis.
servient
ista

quod

ait

Josepbus,

lib.

3 de Bello, cap. la.

In testijio.meu

adverss

il!os;

vo-

Apert praenuntial, quae per se gravia forent , pradudia solin fore calamilalum majorum , ne quidquam
etiam gravissimum turbaret eos,
milterent boc in

bis, loco
deliiaiis
eril
,

publicorum lestimoniorum,

perfidiae ac cru-

ipsorum adverss vos, per quae manifestum

,

minimque

sibi

pro-

juste illos bic puniri atque exslirpari

et in re-

Vers. 10.

Dicebat. Praecedentibus haec addebat,

;

mundo

tranquillum stalum.

generatione

me

et vobis
ejici in

un

mecum judicantibus,

Matth. 19, v. 28,

8, v. 12.

tenebras exteriores; Matth.

morul

fortassis interposit

ut doceret

non stalim

rerum lnem adfore

alia

lumultibus et seditionibus, sed

Vers. 14.

In cordibcs vestris

habeteid fixum

plura eaque graviora mala praecessura.

in cordibus vestris.

Vers.

11. Terrores,

terriculamenta, quae homi-

nibus lerrorem incuti mt. Syrus vertit duabus voci-

Non pr/E.meditari , non esse vobis praemeditandum quemadmodum respondeatis, ad defendendum et red-

bus

timors et trepidaliones.
irae

Signa,

Dei, scilicet de clo

nam
,

Graec Syriaet

dendam rationem non esse vobis anxi praemeditandum defensionem vestr, coram judicibus, ad quos
;

cque legitur hoc ordine, tenoresque

clo. Et clum ipsum prodigia dabit
slantia.

signa de
te-

rapli fucrilis. Vide supra, 12, 11.

iram Dei

Vers. 15.

Ego, Dei Verbum

et sapientia,

omnis

sapientiac fons.
,

Signa magna, mirabilia

praeter

naturae

cursum
v.
(

Dabo, per Spiritum Patris ac

meum.

Matth. 10,

accidentia, erunt, edentur, apparebunt,

quomod Sy-

20

Sed Spiritus Patris

vestri qui loquitur in vobis.

alibi Pater, alibi
ista,

rus transtulit. Spectra siguaque clestia complura quae ante

Alibi Cbristus, ait

Ambrosius,
:

Spi-

Jerosolymorum eversionem apparuerini

,

ritus loquitur Patris

non discordant
,

sed con,

ex professo recenset Josephus

Bello
:

cap.

12
in

libri 7

de
:

gruunt.

Quod unus

loquitur

trs loquunlur

quia

de quibus Victor Aniiochenus

Marcum

'vox est una Trinitalis. j

Non nuda,
cladis

ait, bella, sed multis signis et prodigiis co-

Vobis; q. d.,secundmGregoriumhomili

in

hune

mitata , venlura] prdicit , ut hinc

inlelligas,

ipsum

locum

Nolite terreri

vos

enim ad certamen

acceditis,
/o

qu Judos

oppressif

prcipuum auctorem ex,

sed ego prlior ; vos verba editis, sed ego quor.

sum qui

stilisse.

Ante mundi ver consummalionem

qum
c-

multa hactens variis temporibus et

lits dita fuerint,

locis terricula

Os et sapientiam,
pientem;
nisi forte

id est, os sapiens,
o$> facultas

sermonem

sa*,

partim

auriti,

partim oculati testes

per

animos ac

con>>


1293
suinter eloquendi
;

, ,

COMMENTAIUA. CAP. XXI.

per sapientiam, apposit ac pru;

1-294
et

quod apud Matthseum

Marcum

legitur
,

Qui per-

denter loquendi, notetur

animosilas Christo

tiiiior

enini claudit os,

;

quod

severaverit sive sustinuerit usque in (inem

erit.

hic salvus

data aperit

nam

censetur os
est
,

non haberi

quod ad loquendum, ubi opus

non

Animas vestras,

id est

vosmetipsos ;

nam

si

animas,

aut vix aperitur.

omnin
resi-

et corpora.

Resistere et contradicere. Grc est ordine contrario,

Vers. 20.

De hc voce diximus supra. Cum primm autem. Nam secundo

erit fuga

eque magis congruo, contradicere neque

cum

videritis,

non appropinquabit, sed praesens adseraque

stere

nam

generalius est resistere.

id est,

Nec contradicere
,

erit desolatio,

tum ex Judte tum ex

circumcinctam
'

nec resistere poterunt,

tam sapienter
,

evi-

Jrusalem.

denter atque efiicaciter refellentur

ut nihil habeant

Circumdari

circumdatam

ab

quod merilo queant opponere

falsique convictos se

exercitu, abominando, nihil

tendente,
favet
tibus.

nisi

desolalionem por-

judicent in cordibus suis, lict verba profundent, aut

Romano

foris,

Judaico ints. Huic sensui

ad verbera variasque vestr afllictationes confugient,

quod Graec

legitur

numro

plurali ab exerci-

ne victi videantur. DicitSalvator, sapientiam quam suis

infusurus est
,

contra omnes liostes fore victricem

veritati

Scitote, agnoscite.
auxilii
clierib,

Ne

quis sibi

blandiretur, spe

non tamen qud

semper cedet hostium im-

Deo dandi

quale datum est tempore Sennaoccidil in

pudentia, sed quod de phrenetic ipsorum audaci,

quando anglus Domini un nocle

quinque millia

quam

erit

rilas illa,

prompium aliis intelligere, triumphabit vequam frustra oppugnabunt. Hujus exempla

v.

castris

Assyriorum obsidentium Jrusalem centum

virorum
,

octuaginta
v.

Reg.

19;

habesAct.4,

8etseq.,cap. 6, v. 10, etcap.26,v.25.

diserti et
:

55

aut quale Antiochi tempore, quando, templo

Omnes, quicumque, quanlmvis

eruditi

ab hosle contaminato, constantia ac virtus Machabaeo-

human

sapienti; vel nulli poterunt, sicut

ISonju-

rum
in

cuncla reparavit

omnem spem Non

mulalionis in me-

tlificabitur in conspectu tuo

omnis vivent,

id est, nullus.

lius abstulit

Salvator, inquit Chrysostomus,

;

hom. 77
quia

Adversarii vestr, omnes qui se opponent vobis.

Vers. 16.

Trademini autem
:

Matthum

q.

d.

liberabitur ab excidio,
ill,

adversariis in

mor-

ut ssepis olim, sed scitote

actum fore de
,

tem, a parentibus; q. d.

Haec patiemini, non solm

bis qui vobis

prorss nudata

sit

Dei auxilio

et

exitio devota

ab ignotis et

alienis,

verm etiam ab

quod

nihilo

magis effugere poterit, qum cleste de-

propinqu cognatione arctisque necessitudinis vinculis

juncti sunt.

cretum rescindere.
Quia appropinquavit
,

quod propinqu

facta sit,

Et fratribus. Hoc
enim proximi sunt
amici.

loco et mulli Graeci libri collo:

qud

instet desolatio, vastatio,

eversio ejus.

Qua-

cant, xai ^eXtpv, idque ordine aptiori

fratres,

parentibus

driennio circiter post, Jrusalem Romanis quinque-

deinde cognati, postrem

mestri obsidione expugnata, incendio periit aesubversa

est,

poslqum toto ant biennio semetipsam

seditio-

Afficiext, parentes, etc.

nibus confecisset.

Ex

vobis,

quosdam.

Vers. 21.
q. d.
:

Vers. 18.
:

Et, pro, sed;

unum
et
capitis
,

Tunc. Cum

primm

videritis

circum-

Nolite concidere

dari ab exercitu Jrusalem.

animo ego singulaissimam vestr curam geram, ade ut non sim admissurus vel minimum vobis perire, ne
pilum quidem

Qui

in

Jud^ea sunt,

non solm qui

in

Jrusalem
,

sed et qui in omni reliqu Judae fuerint

solius

quia

non

quod non

sit

ad

ulilila-

Jrusalem propinqu

erit desolatio,

sed ut

me-

tem vestram,
restituet, qui

qum

certissim atque uberrim vo-

tropolis, ita et reliquee Judaice,

adeque prior vastahoc idem est

:

bis restituatur.

Nam

et pilos ipsos capitis resurreclio

bitur reliqua Judsea.

In

quidem ad decorem

faciunt.

Yide supra,

medio ejus,

scilicet Judaeae

sunt

12, 7.

cum
In patientia vestra,

eo quod praecedit,

in

Jud.

Dicit igitur

Tunc

Vers. 19.

id
;

est,

perpa-

qui in Judse

fuerint, fugiant

ad montes, ad loca
;

tientiam seu perseveranliam vestram

constanti

maid

proxima Romanis confderata

cedant ex e in
alias regiones.

aut potis long dis-

lorum

tolerantiii.

Nam

0-ou.ovr, est

perseveranlia in re
:

qupiam cum molesti, cum exspectatione tamen

In regionibus, exteris, qui peregr agent.

In eam,

quod Paulus

signicat,

Rom.

5, v. 3, 4.

Non neganeque vos

Judseam. Contrarium quia fecerunt plu-

tione me, mala declinando aut evadendo,

rimi Judaeorum, qui,

tarent, eo

cm

in exteris regionibus habi-

ulciscendo aut mala relerendo, sed forliter, patienter,

anno
fuit,

in

Jrusalem concesserunt, quo

perierunt.

consumer

et

persoveranter,

me causa mala

Tito obsessa
regionibus,

omnes

Ab omnibus enim
lib.

ferendo.
Possidebitis. Grsec possideie; praeceptum est Curate ut possidealis. Interpres videiur lcgisse x.ri:

ad azymorum diem

festutn comjregati, bcllo

subito circumfusi sunt, ait

Josepbus

7 de Bello,

cap. 17, etpaul post

Tunc, inquit, velul incarcrent

osas,

quod

est, possidebitis, id

quod edem

redit

si

tota gens falo conclusa, et farta liominibus civilas, bcllo

constanter patientes fueritis, possidebitis. Possidebitis

tis

obsidebatur.

autem,

id est, servabilis, salvas facielis, obtinebi-

Vers. 22.

Dies

ultionis,

dies

quibus alrox
et uni-

salutem animarum vestrarum, ternam consequesalutem. Hoc enim idem

Deo

ultio seu

pna sumetur, de Jrusalem

naini

unum cum

eo est,

vers Judae, ejusque populo, tt seculis l>eo rebelli,

\m
et lioc

IN

LUCAM
elali

1290
animis
Judaei,

tandem postremo geculo, inlerfeclore ac

perti-

vellent

Ascalonem expugnare,
eis

nacissimo repudiaiore Messi Salvatoris sui.

praesidio

Romano

interempli sunt ex

plures

Hi sunt, qui sequenlur paul post primam illam

qum 18

millia, lib.

3 de Bello, cap.

1.

Postea Placi-

Jerosolymorum oBsidionem.

dus tribunus, Vespasiano in Galilaeam praemissus,

ut iinpleantur,
divinits
efl'e-

Ut impleantur, ad hoc
ordinali ut
in
ipsis

maximain multiludinem

imbellioris lurbae

Galilaeo-

impleantur et

sortiantur

rum

interfecit, cap.

deinde Vespasianus ipse, Ga-

ctum,

dar expugnat, cunctos pubres peremit, cap. 6; in

scripta ac praedicla sunt per prophetas, de
et

Qvm
lempli

Japhae debellatione, occidit 15 millia, cap. 11

in Jo-

Jerosolymorum subversione, de Judae

denique de Judaeorum exstirpatione ac

tapat excidio, 40 millia, cap. 13

in

Joppe submersa

vastalione,

sunt quatuor millia ducenti, cap. 15; in Tarichaeis

perierunt septem millia septingenti, cap. 19; in Ga-

reprobatione.

De

bis

enim multa scripta sunt

Jeremiae,

in

li-

bris propbetarum,

Isaiae,

Oseae, Psalmis,
9, v.

mal novem

millia, lib. 4,

cap. 3

Giscalensium duo
fugerant, aliorum;

aliisque; sed clarissim scriptum est Dan.

et '27
:

26

millia, cap. 4;

eorum qui exGadar

,

Et post hebdomades sexaginta duas occidetur

que Iredecim millia

mille, cap. G.

lib.

5,

cap. 3

Gerasenorum

Christus, et non erit ejus populus qui

est.

eum negaturus
et

Idumi

recepti in civitatem Jerosoly-

El

civitatem

et
et

sancluarium dissipabit populus

finis ejus vaslitas,

morum, occiderunt civium

lib. 4,

octo millia quingenlos,

cum

duce venturo,

post finem

cap. ultimo; rurss Zelotae

cum

Idumaeis, duo-

belli stati'.ta desolatio, etc.; et erit in

templo abominaet

decim

millia nobilium, lib. 5, cap.

1; denique mor-

tio desolationis, et

usque ad consummationem

finem

tuorum, tempore obsidionis Jerosolymorum Tito,

perseverabit desolatio.
spicit hic

evangelista,

citant. Nihil igilur bis

Ad hune locum praecipu requem alii evangelislae diserte diebus fet forluitis hominum
per prophetas suos praescribi

numerus
rum,

fuit,

undecies cenlum millia,

,

lib. 7,

cap. 17.

Captivi ducentur

qui reliqui fuerint.

lib.

Captivo-

inquit Josephus,

de Bello, cap. 17,

bello

tumullibus

sed fient ea quse Deus ultionum Dominus

et postea

omnium

qui toto bello comprehensi sunt, nonaginta et

est

ab seterno decrevil,
dixit,

septem millium

numerus.

Quod quidem de eo
est intelligo
;

atque ad posteritalis

memoriam

mandavin-

quod adverss Jrusalem gestum

gesto, recensuit
civitate

nam

nt. Nihil enim frustra scriptum aut praedictum est

prophetis, implebuntur

priore bello adverss Galilaeam reliquamque Judseam

tandem omnia, quamvis

idem auclor, caplivorum ex Japha

millia

dictam
tentiae,

diffrai

Deus, ut det locum

hominum

poeni-

numerum, duo

cenlum

et triginla,

ex

Rom.

2, v. 4.
tribulatio. Interest, coarclatio,

Jotapata mille ducentos, ex Tarichaeis sex millia ele-

Vers. 23.
pres

Pressura, ncessitas,
mox
v. 25,

clorum juvenum

Neroni ad isthmum

fodiendum

legit a'jvox?), ut

quod

missa, aliaque triginta millia

dita,

cum

quadringentis ven-

anxielas, angustia. Pressura seu angustia, cet praegnantes et lactantes effugere

quam

scili-

denique ex Gadar captos bis mille ducentos.

gentes, dispergendi proinde in omnes

non poterunt.

In ojines

Magna, hujusmodi, qu etiam matres infantes suos

sint devoraturae
:

mundi

partes.

Captivorum enim

alii

ad opra daqui formosiori

servati

quod accidisse

in obsidione Jeroso-

mnati, missi sunt in iEgyptum,

e^sent corpore, triumpho

alii,

lymitan testatur Josephus,

lib. 7,

cap. 8.
sive

Romae celebrando

Super terram, super banc terram

Judaicam.

regionem

sunt, plurimos robustos viribus elegit Titus, per pro-

Et

ira,

calamitas, scilicet, ab irato

erit
;

Deo immissa,
fuerit

scilicet

magna

et

quidem major qum aut

sit,

cum bestiis. Qui ver decimum et septimum aetatis annum essent, simul cum feminis venditi sunt, sed vilissimo pretio,
vincias pugnaturos in theatris
infra

condito inundo aut futura

evangelistae.

quod habent priores

e qud non reperirentur emptores, et qu alerentur deesset annona. Haec

Pressuram

et

iram conjungit, e qud

omnia ex Josepho
illos

intelli-

Deus

iratus immittat pressuras seu anxielates.

hoc,
scilicet

guntur.

Ita

porr praedicit Christus,

captivos

Populo huic, Graec, in populo daico. Syrus, super populum hune.

liam Josephus,
quit, qui
lib.

Ju-

ducendos

in

In

quam senten:

mundi
exilio,

partes, ut

omnes gentes, et dispergendos in omnes nunqum revocandi aut colligendi

restituendi, sed perpetuo

6 de Bello, cap. 15

Deus, insalutis

sint et patriae

damnandi

damnaverat populum, omnem viam

ad

idque ut bine illorum in Christum perfidia,

illos ullio,

interilum eis verterat.

hinc justa Dei in

scilicet

versenlur semper ob ocu-

Vers. 24.

Cadent,

populus hic.

los

omnium

lolius

mundi genlium.
suis,

In ore, id est, acie, gladji; lethaliter morsi gladio. Acies gladii,

tur,

Et, itaque Jrusalem destituta natis

partim

tam Hebraeis qum

Graecis, os vocaet occi-

peremptis, partim in exilium abductis, calcabitur, id

est, inhabitabitur
;

quoi

acie

tanqum ore gladius mordeat

sedealeandi verbo hoc amplissub-

dat

omnem carnem
scilicet

obviam. Interficientur, inquit,

aliorum,

indicat Christus,

qud tanqum vulgare oppidum habisplendori prislino resti-

gladio,

tum

tum maxime RomanoRomanis

fuerint inter-

tabitur,

nunqum amplis

rum. Quot

millia Judaeorum

tuendum.

Cestium Jerosolymorum obsidione usque ad expugnationem Jerosolymorum per Titum, aliquo tamen modo ex Josepho dictu impossibile est
fecta, solut per
:

gentibus, Judaeis exclusis.

Redierunt quidem

Judaeorum aliqui Jerosolymam, conniventibus aliquot,

post Vespasianum
multiplicati,
,

imperatoribus,

ita

ut

tandem

inielligitur.

Mox enim

solut

ill

obsidione,

cm

rurss Romanis. reheprUu, sexaginta

1297
circiter annis post illam

COMMENTA K1A CAP.

Vespasianorum expugnatioAdriano; sed Rufus Judiv
sibi

XXI.
In

1298

sed

omnium populorum.

maxim animi

anxietale

neni, imperatore

/Elio

versabuntur omnes qui tune vivent in orbe terraruni.

Vrje confusione seu perturbalione sonitus maris et

prsidens, armat

manu

ab imperatore Adriano

dcrta, fundils eos delevit.

Quo ex tempore, Juet

fluctuum, id

est,

ex pavore
et

quem
ista

concipient propler

daica natio,

7ion

solum Jerosolymis, sed

,

ab omni
san-

fragores horribiles
sonitus

impetuosas commotiones ac
hujus versiculi va-

finitim Jerosolymorum regione

ctione

repuisa est,

cm

aquarum maris. Pars

divin

legis,

tum

constitutionibus et

decretis

ri distinguitur et vertilur.

Plerique hoc

modo

ver-

ipsius Adriani,

ita ut

ne de excelsiore quidem pro-

tunt et distinguunt, et in terris pressura gentium prie

perplexitale, rsonante

specta, emins eis sallem,

paternum solum, profanis

mari

et solo.

Prw

perplexitale,
illi

obtutibus liceret inspicere; ipsique civilati

parte etiain structura mulal,

est, ut in

^Eliae

magn ex nomen datum

lib.

in inopi consilii, in desperalione, simili

qu qui

navigant afficiuntur,

cm mare

a>stuans et fremens

Romanorum
et

jus conversa, simul mutaret et

Ilaec 1re

minatur naufragium. Hsec versio praecedenlibus jungit

v rropa,

silum

et

rilum

nomen.

Eusebius,

quod nostra sequentibus,

et id
:

quod
El in
prae

Histor. eccles., cap. 6.

sequitur legit absolut.

finiantur

Syrus interpretatur

Donec impleantur, consummentur,

bus,

tem-

terra angustia gentium et complosio

manuum (nam

pora nationum, tempora divinits praeslituta genti-

maximorum malorum

subito

exorienlium timor,
vae sibimeiipsis

donec expleta fuerint tempora, quibus Deus

;

complodere soient bomines manus,

passurus est Israelitas opprimi gentibus

quae qui-

ominantes) pr slupore sonitus maris, deinde subdil

dem

videntur fore aequalia temporibus mundi. Quasi

proximo versu

Et commotio
et fluctuum

id

quod respondet

ei

dicat igitur,

ad hujus usque mundi finem, Euthymio

Judseis Jrusalem resti-

quod nos legimus,

erit,

qu

ejiciet

ani-

interprte.

Nunqum enim
;

mas Itominum pr

timor, etc. Signiflcatur hoc versu,

niiros

tuenda est
restituta
:

ut ad hodiernum usque

diem non

est

mare ver insanum ac rabidum,

quni deplorans inleritum

mugitus ulu-

sed,
et

quod

praedixit Daniel, usque

ad con-

latusque editurum, et miris agitandum procellis, tan-

summalionem
v. 27.

finem perseverabit dcsolatio, Dan. 9,

suum

turbatis

enim suerit i-

Lucas claris loquitur de futur Jerosolymo-

perioribus, clestibus, inquam,

leriora turbari
:

mirum non

rum

subversione,
licet

qum

reliqui evangelistae

unde

in-

atque hinc simul et ex clestium

telligere

Christum

non

ita

obscure locutum
sit

luminarium exstinctione, anxios fore mortales omnes,

etiam procul mari degentes.

fuisse apostolis, quin claris

sua et Danielis verba

aliis

interpretatus

evangelistarum
;

obscuriora,

aliis

Vers. 26.

Arescentibus,

exanimatis, ita ut ex-

clariora, verba referentibus

et

Matthaeum ac Mar-

amines reddantur homines et extabescant.

Pr/e timor et expectatione, prae timor
gignet expectatio.

cum quidem,
cm

scribentes

cm

longis adhuc abesset

;

quem

desolatio, conveniebat obscuriora scribere

Lucam,
fecit,

propis abesset, clariora. Joannes post subverscribens,

Qile supervenient, eorum quae superveniunt, ma-

sam Jrusalem

horum mentionem non

lorum ingruentium.

ne prophetiam,ex rbus jam gestis textam

et fictam,

Umverso

orbi, orbi terrarum. Facile

enim animad-

Christo attribuisse crederetur, quod rect observavit

vertent, ex defeelione solis, lunae et stellarum, quo-

Chrysostomus cum
et

suis, in

Matthaeum scribens
,

qui

rum

occulta virtute inferiora haec conservari soient,

hoc sapienter animadvertit

ut,

divin

providenti

simul et ex insolenlibus maris ululatibus, caeterisque

his conformibus, toti niundo, ac proinde eliam
sibi

faclum fuisse,

non Christianus

aliquis,

sed Jo-

sephus Judaeus, Christianis parm aequus, scripserit

historiam Belli Judaici, et praedicta omnia Chrislo
Salvatore nostro, ver evenisse,

imminere interilum.

Nam virtutes
etiam accedet
agitandae sint.
,

nam

et virlules. Superioribus

hoc

quanqum

praeter

quod

virtutes

clorum miro modo

commotio
virtulum

opinionem suam
Vers. 25.
rint

clar tes ta tus fuerit.

haec,

Et, post

Cm

timoris et exanimationis homi-

postqum impleta

fue-

num causa,
virtutum

inter caetera, fore praedicatur,

tempora nationum. Transit ab excidio Jerosouniversale cxcidium mundi.

clestium,

non

fit

verisimile

lymorum ad
Erunt,
et

nomine angelos
est,

intelligendos, sed potis clos ipsos

apparebunt mortalibus, [signa, id

et

eorum

facultates. Nisi forte angelos intelligas

in
:

com-

prodigia admiranda, praeter ordinem naturae familia-

movendos
movebunt
universi.

effeclis

ipsorum, quia omnia

ipsis

ipsi

com-

rem, eaque non tanlm non vulgaria, verm etiam mult majora,
il

ut

enim

crdita est administratio

lis

quae in his creaturis aliquando

cogitatio-

universi, ita ipsi auctores erunt totius commotionis

conspecta fuerant,

memoriam omnium, im

nem mortalium
In sole

superantia.

Vers. 27.

Et tunc,

brevi, postqum haec c-

et lu.na et stellis, et in majoribus et in

perint, videbunt, homines.

minoribus mundi luminibus.

evangelistae claris

Nam
:

quod superiores

Filium hominis, me, e hominis forma qu jam sum.

explicant

Sol obscurabitur, et

Cm

enim ascendit Christus

in

clum, non deposuit

;

luna non dabil splendorem suum, et stell codent de

clo.

naturam humanam, sed

clarificavit

judicabit itaque

hunian forma, ut judicandis omnibus judex ipso

in

Et

terris erit pressura, angustia, anxietas,

videatur.

gentium omnium, non tanlm aliquorum hoininum,

Vementem

summo

clo.

5299

IN Ll'CAM
ptio,

1300

Innube, vel nubibus; una eniin nubes mullis nubi-

hus constare videtur.

Vers. 28.
lun,
stellis,

His,

qualem mox descripsimus; quae quidem magnam solalii materiam praebebit iis qui tune vivent electig.
id consideraniibus inter pereuntis

signis

seu prodigiis

in sole,

mundi

calamitates

mari, clo incipientibus. His enini de-

et tumultus.

sinentibus seu faclis, non appropinquabit redemptio,

Vers. 29.

Dixit,
foret

ddit

proposuit

ii.lis

disci-

sed succedens aderit.

Respicite et levate, suspicite et
vos, capita vestra in
attollile, scilicet

pulissuis similitudinem, qu intelligere possent, quo-

mod propinqua
fieri

ipsorum redemptio,

cm

haec

clum, quae ob
;

varias tribulacstote,

incipereni;

tioncs antea demiseritis

hoc est, bono animo

est aestas,

nempe, quemadrnodm propinqua quando arbores incipiunt germinare.

:

quod Syrus
attollere et

vertit

pro

respicite.

Soient enim caput

Videte, considerate. Alii vertunt videtis

est

anceps

sursm

aspicere, qui

bono ac
qui

laeto

sunt
;

enim

'tint.
;

animo,

et

quibus spes affulget emergendi malis

,

ut

Fjculneam seu ficum, et omnes arbores

aut aliam

demillere caput et terram aspicere

tristi affii-

ctoque sunt animo

et sine spe

evadendi mala. In

quameumque arborem. Vers. 50. Cum producunt cm

emiserint, pro-

apostolis alloquitur justos et electos id temporis victu-

truserint, germinaverint.

ros

quibus conscientia
spei, dabit
;

bonum testimonium

Deus

Fructum,
TpoS/.Xeiv

id est,

gemmas

et folia.

Graecum verbum

robur

quos opponens reliquis hominibus

Lucas hoc loco absolut usurpt pro bugm

:

animt et consolalur, monensut ad imminentia aelerna

seu

pXaffTsv

supplere autem illud volens interpres

bona

erigant

ci

cogitationes et affectus

nec proinde

tanqum

transitive

positum, addidit fructum,

cm
et

accidentibus superioribus malis plus aequo trisienlur

potis debuisset

gemmas

aut folia, ex Matthaeo

aut metuant

q. d,

Si

non

eritis

tune omnin
et

Marco, quae tamen per fructum inlellexisse credendus

est,

timor

alieni, atqui

non

erit

vestrum, animis angi

prout Richelius explicat,

nisi

producunt pro pro;

concidere, timor arescere aut exanimari, quin potis

contra,
tristiti

mittunt posuerit, ut alius

quidam exponit

non enim quando

omni excuss metuque

deposito, hila-

propinqua, sed praesens et perfect est

aestas,

reni prae vobis

animum

ferre

idque qu tristioribus

arbores fructus ferunt. Porr Nicolaus Zegerus, non

ac majoribus antea hujus mundi malis subjacueritis.

Ratio sequitur.

parm

probabili conjectura existimal Latinae editioni,

cm

aliquid

desse videretur, studioso quopiam

t fructum.
[3Xs'-ovts; <p'

Quoniam haec rerum mutatio, non in exitium vobis

cedet, sed in salutem.

adjectum fuisse

SciTIS QUONIAM PROP EST .ESTAS,

tv,
j'ivwuy.ETe Sri %8-n
s-p-ii;

au-

Appropinquat, adfuturareips, bisbrevicessantibus.

t 6='po; driv,

videntes ex
sit aestas, id

Redemptio vestra

omnibus partibus absoluta

;

vobis ipsis, cognoscitis quod

est
,

jam prop

quam
i

et tota creatura exspectat

Rom. 8,

v. 23.

Su-

vos id videntes

ex re ips

intelligitis,

etiamsi

spicite,

inquitTheophylactus, qui gravati estis corru-

nemo admoneat,
noster non legit
auTv, junxit
t<J

aestatem appropinquare. Interpres

,

ptione, quasi libertate donandi.

Nam

itoXrpuai,
est,

px*qwg, videntes

ver ,

<p'

choc

est,

redemptio vestra adest; hoc

libertatis,

consum-

cum

producunt, verlilque, ex se. Syriaca

tmatio utriusque
poris.

anima?, inquam, et corinsinuare videtur per-

hoc quidem,

&<p'

Ikutv, jungunt
(3>.irGv-s;,

cum

verbo,

scitis,

ut

Prpositio enim

Graeca; sed illud,

Lalina.
Nihil

non magis legunt quam

hoc versu Syra
,

fectam corruptione libertatem, quam et corpus

tune accipiet, grati Domini extremum inimicum
abolentis morlem.

enim
stas.

aliud habent

qum; Qu cm germinant,
quod prop
sit

statim ex ipsis inteliigitis

et altra

Hase

ille.

Redemplio nostra

in

Quare

hoc loco Nicolai

eo consistit ut anima nostra peccato, corpus morte ac corruptione, anima

seculi miseriis ac malis,
et

Zegeri conjectura
conjicit, ut

admodm

probabilis redditur,

qu

corpus ab hujus et futuri

mox
:

Latinae fructum, ita hic Graecae edi-

omnibusque peccati efleetibus,

nobis

tioni
t<3

expositionis causa, adjectum ab aliquo fuisse

iberentur.

Hanc

redemptionem

promeruit
pretio,

pXirovTe;

hoc enim sublato

et sensus persistit

Christus, morte suoblat Patri,

est,

tanqum

hoc

incolumis, et editiones inter se conveniunt; siquidem

illud auTv

xTpw

nos autem hujus participes reddimur,

in

anceps est ad seipsis et vobis

ipsis.

Ger-

solm propemodm quod ad libertatem peccato,

hc mortali

minatiofici, ut effectus est solis nobis appropinquantis

et incipientis calorem generare
,

vit; porr in novissimojudicii die, plen

cujus virtute, vitalis

perfectque reddemur participes, et anima et corpore,

liberi

succus, qui antea prae frigoris rigore, in radicem se

receperat,

non tantm

peccato,

verm etiam ab omnibus

peccati effectibus, adeque perfect jusliti et e dignis

diffundatur

sursm attractus per totum arboris corpus ita argumentum est solem brevi nobis
;

dotibus donati. Itaque Christo praedicationem auspicante, appropinquaverat etiam lune redemptio nostra,

proximum

fore, et

calorem

summum cum

serenitate
,

rerumque omnium maturitate conjunctum

aestas, effecturum.

quae est

tum
stras

quia

mors

Christi appropinquaverat, totius no-

redemptionis fons,

Ecclesi.T

tum quia appropinquaverat ex hominibus collcctio, quam Christus mox

Vers. 31.

H-ec signa in sole, lun, etc.

et prae

Quoniam prop, qud prop

foribus

est

redditurus esset participem quod ad

ritae se

animam promeperfect redem-

regnum Dei, seu, quod mox

vestra;

v. 28, dixit,
erit

redemptio

redemptionis

sed instante die novissimo,

redemptio enim nostra

regnum Dei,
Dei

appropinquabit

omnium eleelorum

quod

facile est intelligere ex descriptione regni

,, ,

1301
Matth. 3, v. 2.

COMMENTAMA. CAP.
Quo
loco

XXI.

1302

cm

Joannes, et paul post

(

sono verborum Chrisli hic agitur, qui utique transiit

continu, adeque nihil velocius verbo, quod statim
prit simul

Christus, praedicaiionem auspicantes, praedicent re-

gnum

Dei appropinqisse, qmestio nascilur,

quomod
,

ac enuntiatum est; sed agitur de rbus

Dicit
igilur Christus

hic dicalur appropinqualurum

instabit novissimus judicii

regnum Dei

quniulo
est

per Chrisli verba significatis.

dies?

Respondendum

verba sua, clo et terra, firmissimis tolius machina;

aulera,

illic

sermonem
,

esse de regni Dei exordio seu

mundi corporibus,
anie docuerat

firmiora et constantiora esse;

illa

inchoatione

hic ver de

perfectione
elecii,

quando non
ultra per

enim aliquando mutanda esse, quemadmodm paul

;

aliqui, sed ad

unum omnes

non

my-

verba autem sua

talia

prorss esse,

steria aut per

spem, sed per archetypa et rem ipsam,

quales sunt res ips, nec ullam passura

unqum muita

non
beati

in via,
,

sed in patri, tam corpore

:

qum anima

lationem,

etsi

de rbus futuris loquantur, sed

ternm fruentur Deo

:

de quo regno eliam

prorss implenda ut praenuntirant, quod est, verba

oratione Dominic precamur

Advenial regmtm luum.

viderilis,

sua esse divins; et incommutabilis veritatis, adeque

Dei verba, quibus proprium est manere in ternum
;

Vers. 52.

Amen. Quia dixerat cm

,

tanqum

apostoli ea essent visuri

quse videri pote:

quod

Isaias ait cap.

40

v. 8.

Deducta enim, inquit

virlutis ut

rant di, quippe in finem seculi, differenda

ne quis

Hilarius,

ex ternitate, id in se continent
:

cxistimaret di differenda esse ea omnia de quibus

maneant

illa,

clum, inquam,
mutari
et

et terra,

ex conditione

hactens loculus fucrat

tum
illa

illa

de excidio Jeroso-

creationis su, id est, profecta de nihilo, habent id in

se necessitatis, ut

lymorum

et

Judae, tum

de

signis

mundi finem
omnia c

non esse possint.

Nam

quia

praecessuris, gravi asseveratione, ut fides esset certa

mulla hactens magnaque prsedixerat Christus, et ea

futurorum,

inquit Hilarius, confirmt

illa

omnia
ut

ips generatione futura.

nissent,

Quia novpr.cteribit, nequaqum prterire non

possit,

quorum veiitate, quamdi non evehominum, sed Dei solius judicare pondus addat verbis suis minime inanibus, fidemfulura, de

non

esset

hoc

est,

minime

deficiet aut esse desinel.

aelas et

que

(!i?cipulis
;

lalem impelret, qualem

illos

adhibere

Generatio n^c, hsec

hoc liominum in

me

avniini fuerat

ad hc ne quis postea his verbis ipsius

,

credentium genus. Quidam hujus generalionis nomine

inlelligunt

fidem detrahere auderet

si

quorum

judicio

illa

non

eam tatem, quidam

genus fidelium seu

implenda censerentur, e qud viderentur transgredi

Cliristianorum (une recens orlum, cui Christus in apostolis

tempus (quod factum quibusdam suo tempore

verba sua divina, indubitata et
sit

fuisse,

luquebatur ,
,

qu

posterior

interpretatio

est

testalur npostolus Pelrus, 2 Epist. 3, v. 4), proteslalur,

inlallibilia esse,

Origenis, Hilarii

Chrysostomi ejusque schol,

et

aliorum veterum, afferentium similem ex psalmo 23,

v. 6,

quasque non evenire tam

impossibile,

qum Deum
alis,

locum, quo

viri

innocui vocantur generatio qu-

veritate et seipso deficere.

Hinc Victor AntiocheChry-

rentium Dominum. Novit enim Scriptura, inquit Chry-

nus

in

Marcum,
in

imilatus,
:

tplermque

sostomus, non temporibus solm, sed eliam

ribus
,

piis

mo-

soslomum

Matlhum

iCm Dominus,
(

inquit,

generationem describere.
vel de excidio

de seculi consummatione

de re utique quai apud

Donec omnia, qu prdixi hactens,

Fiant
pris fient hase omnia,

multos parm recepta erat

verba faceret, in dicto-

Jrusalem, vel de fine seculi. Syrus addit, hc.

;

rum suorum
hsec
esse,

fidem, cli

tei

rseque soliditatemallegat,
universi
se

praetereat,

qum generatio ista qum homines omnes hujus generationis

eperque

eadem

totiu5

Dominum

non absque potestate lemonslrat.

moriantur aut esse desinant.

Vers. 53.

Vers. 34.

Attendite, adhibete animum, cavetc.

judicii

Coelum quo
nihil

nihil in

rbus creatis
dixit
;

fir-

Postqum pradixit terribilem

discipulos suos,

diem

monet

mius

est,

quod rect quidam olim seneum

quomod

se

muniant adverss illum

Et terra, qu

immobilius aut constantius.

,

ne noceat.

Transibunt tamen, seu prteribunt

id est,

muta-

Graventur, deprimantur, deorsm agantur.

Corda vestra
intemperanliam
,

buntur, esse desinent suo modo, non quidem secun-

mentes

animi vestri.
,

dm

substantiam

sed secundm prsentem stalum

et corruptioni,
;

In CRAPULA,'per

crapulam

per comessationes

per

quo serviunt rerum generalioni

quem
3,

cibi et pots.

mutabunt cum meliorc

v.

statu, Isa. 65, v. 17

;

2 Pet.

Curis, sollicitudinibus immodicis, hujus vit^;, versantibus circa res hujus vit, acquirendas, augendas,

15; Apoc. 21,

v.

non absque maxim ipsorum

qualem inox descri-

et tolius universi perturbatione,

servandas, aut regendas.

Crapul et ebrietate graita

psimus.

vanlurcorpora hominum,
hic hactens feci
in
,

ut ad lasciviam et
,

som-

Verba aitem mea, quae

psal. 144, v. 13.

et alia

nolentiam duntaxat apta sint

ad

nihil

ver serium

quaecumque. Fidetis Dominus

omnibus ver bis suis,

sed mull magis gravantur corda, non solm quamdi

corpora crapul et ebrietate possidentur, verm

id est,

Non transiulnt,
lent
,

non erunt inania

non

fal-

eliam

si

corpora libra sint; frequenti enim crapul

fit

non fruslrabuntur eventu, nullo denique modo rautabuntur, sed omnin qualia dicta seu pron"nliata
fiirrinl talia

ebrietateque

ut hebescat cor,
sit,

animus totus

in

hu-

jus vitae voluptalibus

quasi in carne sepullus, nr-

erunt, hoc est, quidquid pi.wlivprint id

queat mens assurgere ad contemplanda desideran-

omnin

eveniet, et
,

eodem prorss modo

eveniet quo

dave cleslia, sed oppressa desideriis cainis,

nisi

nihil et

praedixerint

absque omni mutationo. Non enim de

hujus

vitse delicias cogitet

quando

evigilabo,

1305

IN

LUCAM
Stare, consistere,

1304
scilicet intrpide, secur, ita ap-

runs vina reperiam ac mensam stratam? Prov. 23,

v. 35.

Cur ver seculares gravant hominum corda, animum absorbent mentemque demergunt quod ait
,

parere, ut intrpide possitis vultum et sententiam judicis sustinere.

Sap.

5, v. 1

Tune stabunt

jusli in

Eulliymius, quia secularibus negotiis implicita corda,

magn
futuri
rituri
:

constanli.

non sinunt cogilare de salute animae, non concedunt

aut locum aut tempus. Vit hujus cura, inquit Titus,

Ante Filium

hominis, ante
judicis,

me, ante tribunal meum,

homines habilus, maita

omnium
qui ut

quaadocumque tandem appatune

crapula item

et ebrietas
et

homini intellectum adimunt,

utiles

nunc

vilis inter

(idem obscurant,

earum rerum qu sunt

ac

gna lenitate ad peenitentiam omnes provoco,

glorios revelatus,

necessari oblivioncm inducunt.

magn

severitate

omnes judicabo.
orationibus pa-

Et superveniat
pulis suis Christus,

in vos, ita ut

occupet vos dies

il-

Illud
illud

judicium

meum

confidenter sustinebunt, qui ad

vigiliis et

la judicii. Sic semper agit de die judicii

cum

disci-

exspectatum, continuis

tanqum ipsorura tempore

et

futuro.

ratos se tenuerint. Hisce non erit dies

festivus, ait

Me

laqueus, sed

Repentina, praeler exspectationem

id est,

opinionem,

Theophylactus.

ne inveniat vos imparatos. Addicti comessa-

Vers. 37.

Erat,

scilicet

solemni suo in Jruet

tionibus et ebrietatibus, aut distracti ultra

modum

in

salem ingressu, diebus

nempe dominico, Lunae

negotia hujus vitae, non sunt idonei

illi,

ut corda sur-

Martis, forte etiam Mercurii.

Sm

lvent ad prospiciendum judicii diem, et parent

Diebus, id est, interdi, non cessans benelacere

quibus se noverat occidendum.

iis

se ad excipiendum illum bono suo, sed nec opinantes

nec exspectantes
Vers. 35.

prorssque imparatos

opprimet

Noctibus, id

est,

noctu.

perdetque aeternm.

Exiens, templo et civitate.

;

Enim
sibi

dalur ratio cur attendere et

Morabatur, diversabatur, intentus

secedebat in montem,
ait

orationi.

Noctu

merit cavere

debeant.
furtiv posito capiuntur

Theophylactus, monslrans no-

Tanqum laqueus. Laqueo

aves improvidae, atque
ita

bis

quod oporteat, nocte quidem per quietem colloqui

die

capiuntur ut extricare se
id est,

cum Deo,
bus.

autem morem gerere

et prodesse

homini-

nequeant aut evadere. Tanqum laqueus ergo,

ex improviso.
Superveniet. Syrus illaqueabit, involvet,
dies
illa, ita

Oliveti, Graecus, olivarum. Syrus, qui vocatur doscilicet

mus olivarum,

id est, olivetum.

Atqui Matthaeus, cap.

ut effugii aut salutis nulla

sit

spes.

21, v. 17, scribit qud sub vesperam diei primi, quo

fuerat in civitatem solemni
est,

Qui sedent, habitant, agunt.

dere,
tur.

Nam

habitare et se-

cum pompa

ingressus, id

utrumque uno Hebraico verbo iasab declarain superficie omnis, totius terre, id

Dominici, exierit civitate in Bethaniam, ibique

manserit.

Respondent

aliqui

qud Bethani, post

Super faciem,
est, in

omnes hominc s ubicumque tandem terrarum

,

sumptam cnam, redierit Oliveti (erat enim mons

inter

orationis causa in
Oliveti situs

montem
itinere

medio

egerint

nec

scilicel
le

prospexerint et exspectrint

Jerosolymam

et

Bethaniam, ab
),

utrque dissit,

hune diem, caverintq

sicutin diebus

ab

iis

quae reddere possint

tans septem circiter stadiis

quod cm indubium qud Marcus

imparatos ad illum, qualeseruntplerique omnes.

Nam

de diebus, Lunae, Martis et Mercurii, de dominico

Noe

et Loth, edebant, bibebant, etc.,

te.

non perinde
stum
id

statui potest, e

diserte af-

ita erit et illo die insta

Vide supra, cap. 17, v. 27.

firmet, postridie diei dominici

man, Bethani Chrinoctibus dierum Lu;

Vers. 36.
tur,

Omni
vigilate,

tempore.

tam ad

Ad utrumque referqum ad orantes nam omni

; :

rediisse in civitatem, cap. 11, v. 12. Vel igitur,

dicit,

quod Lucas'Jc

de

solis

tempore

et vigilandum et

tem

vigiliae oratio,

orandum est additur aue quod sine auxilio gratiae Dei,

;

nae, Martis, et Mercurii,

intelligendum est

vel,

si

etiam de nocte sequente dominicum diem, dicendum

nemo

se

semper paratum tenere queat

est
;

ideirc illud

versatum tune

in

eo monte Dominum, antequm in

omni tempore invocandum

ter variae
tes
,

omni tempore, oppor-

Bethaniam concederet, aut ade profundo maneegres-

tuno, id est, perseveranter. Quia obrepunt frquen-

sum

Bethani, ut bono temporis spatio haeserit in

Oliveti,

camis

illecebrae,

quibus sopiri queant men:

monte

antequm civitatem ingrederetur.

Ita

maxim

vigilanti

opus est

quia etiam nobis

totum se Christus ddit, interdi laboribus, noctu

orationibus,

ipsi

non sufficimus, sed Deo suppetias petere oporsunt preces.

digni habeamini, judicemin. Vigilate ut digni

minimum temporis somno

impartiens.

tet, necessariae

Quae verbis praecepit, inquit Beda,

plis.

confirmt exem-

Ut

Nam

impendente suae tempore passionis, doeos pro quibus

habeamini, orantes ut digni habeamini. Qui vigilaverint etoraverint assidue, digni

ctrinae, vigiliae, et precibus instat,

eruntqui effugiant,

etc.,

passurus

erat, vel

verbo ad fidem provocans, vel

indigni, qui vigilare et orare contempserint, ac pro-

Patri oratione

commendans.

inde nec efiugient, etc.

Isti

indigni erunt, suo

malo

Vers. 38.

Manicabat. Vox Latina iDsueta, quam

man
ibat, seu, diluculb veniebat
;

merito

illi

digni,

bono suo merito, suffragante Dei

plerique exponunt,

grati comparato.

forte rectis exponatur,

man

aderat, dilucul praest

Fugere, effugere, ne instar laquei vos involvant.

Omnia,
illa

erat

nam

vox Graeca ex qu vertitur, non tam signivenire aut surgere,

pericula ac mala, signanter aeternum

ficat dilucul

qum

dilucul aliita

supplicium, quod reprobis irrogabitur.

quid facere.

Si quis vidisset

populum

man ad

1305
i

COMMENTAR1A. CAP.

XXII.

1308
cui adjungitur id

audiendura conflucntem,

inquitTheophylactus,
:

di-

preteris,

man aderal

quod sequiibat,

ceret congruere illud Davidis

Deus, Deus meus, ad

lur, in lemplo?

Qud

si

intcrpreteris

man

seu

<tte

de luce

vigito, psal.

62, v. 2.

Quo

loco psalnii
vigilo.

veniebat

ad eum quidem propri accipiendum est,

etiam legitur fypu, et transfertur de luce

doctoris et auditorum diligenlia.

Par

sed in lemplo jungendum sequentibus est.

Audire, ut audiret eum. Syrus, sermonem

si

ejus,

vide

Ad eum,

id

est,

apud eum

manicabal inter-

supra 19,

v. 48.

CAPUT
1.

XXII.
1.

CHAPITRE
Or
;

XXII.
tait

Appropinquabat autem dies festus azymorum,

;

la

fte des

azymes appele laPque

qui dicilur Pascba

2.

proche
et

Et quaerebant principes sacerdotum

interficerent
:

scriba;

quomod Jesum bem.

3.

limebant ver ple-

2. Et les princes des prtres , avec les scribes , cherchaient les moyens de faire mourir Jsus mais ils craignaient le peuple.
:

Intravit

autem Satanas

in

Judam

qui cognomi-

5.

nabatur Iscariotes,
4.

unum

Iscariote, l'un des

4.

Cependant Satan entra dans Judas surnomm douze

Qui s'en
alla

de duodecim.

Et
,

abiit

et locutus est
,

dotum
deret
5.

et magistratibus

eum principibus sacerquemadmodm illum trapacti

aussitt confrer avec les princes

des prtres et
le leur livrer.

les officiers

du temple, des moyens de

convinrent de
lui

eis.

Et

gavisi

sunt

et

sunt pecuniam

illi

5. Ils en furent fort aises , donner une somme d'argent.

et

ils

dare.
6.

Et spopondit. Et quaerebat opporlunitatem ut

6. Et il engagea sa parole ; et il cherchait l'occasion favorable de le leur livrer en l'absence du peu-

traderet illum sine turbis.

7. Venit

ple.

autem

dies

azymorum,
Joannem

in

qu necesse
Euntes

7.

Or

le
la

erat occidi pascha.

8. Et misit

immoler
et
,

jour des azymes arriva pque.

auquel

il

fallait

Petrum

dicens

parate nobis pascha, ut

9.

manducemus.
Ecce introeuntibus vobis
in

At

illi

dixerunt

Ubi visparemus?
:

8. Et Jsus envoya Pierre et Jean, et leur dit : Allez nous prparer la pque, afin que nous la mangions.
9.
Ils lui

10. Et dixit ad eos

dirent

O voulez-vous que nous

:

la

pr-

civitatem

occurret vobis
:

aquae portans
intrat

sequimini

homo quidam amphoram eum in domum in quam

doms
:

parions

11. Et dicetis patrifamilis

gister
:

Dicit tibi

Ma-

10. Il leur rpondit En entrant dans la ville, vous rencontrerez un homme portant une cruche d'eau ; suivez-le dans la maison o il entrera ,

Ubi est diversorium ubi pascha

eum

discipulis

meis manducem?
12. Et ipse

11. Et dites au matre de cette maison Le Matre vous demande O est le lieu o je mangerai la pque avec mes disciples ?
:

ostendet vobis ccenaculum

parate.

magnum
12. Et
il
;

stratum, et

ibi

vous montrera une grande chambre toute

vos dispositions.

meuble
invenerunt sicut
dixit
illis,

faites-y

13. Eunles

autem

et

paraverunt pascha.
14. Et

13. S'en tant

,

donc

alls,

qu'il leur avait dit, et ils

ils trouvrent tout ce prparrent la pque.

cim

aposioli

cm facta esset hora eum eo.

illis
:

discubuit

et

duode14. Et
et les

quand l'heure fut venue douze aptres avec lui.

:

il

se mit table

15. Et ait

Desiderio desideravi hoc pascha

15. Et il leur dit J'ai dsir avec ardeur de ger cette pque avec vous, avant de souffrir.

manducare vobiscum, antequm patiar. 16. Dico enim vobis, quia ex hoc non manducabo
illud,

man-

donec impleatur

in
,

regno Dei.
gratias egit
,

17. Et accepto calice

et dixit

Acci-

dsormais ment dans

16. Car je vous dclare que je n'en mangerai plus jusqu' ce qu'elle ait eu son accomplisse,

le

royaume de Dieu.
,

pite, et dividite inter vos.

18. Dico tione vitis,

i'

enim vobis qud non bibam de generadonec regnum Dei veniat.

17. Ensuite prenant la coupe , il rendit grces dit : Prenez-la, et la distribuez entre vous.

et

19. Et accepto pane, gratias egit, et fregit, et ddit

18. Car je vous dis que je ne boirai plus du fruit la vigne, jusqu' ce que le rgne de Dieu soit arriv.

de
eis,

dicens
:

Hoc

est corpus

datur

hoc

facite in

meum quod pro meam commemoralionem.

,

vobis

19. Puis

il

prit le pain, et ayant

,

rompit
:

et le leur

20. Similiter et calicem, postqum ccenavit, dicens

corps, qui est

rendu grces, il le donna en disant Ceci est mon donn pour vous faites ceci en m:

moire de moi.
20. Il prit de mme la coupe aprs avoir soupe, en disant Ce calice est la nouvelle alliance en mon sang, qui sera rpandu pour vous.
:

Hic est calix

novum testamentum

in

sanguine

meo

qui pro vobis fundetur. 21.

Vermtamen ecce manus tradentis me, mecum

est in mensft.

21.

Au

reste, la

main de

celui qui

me

trahit

est

22. Et quidem Filius hominis, secundi'im quod definitum est

,

avec moi cette table.

22. Pour ce qui est du Fils de l'homme , il s'en va selon ce qui a t dtermin; mais malheur cet homme par qui il sera trahi.

vadit

vermtamen

vac

homini

illi

per

quem

tradetur.

. .

1307
23. Et ipsi cperunt quaerere inter se
,

IN

LUCAM
23.
tion

1308
Ft
ils

quis esset

commencrent
eux

ex

eis qui

hoc facturus

essel.
,

tait celui d'entre

s'entre-demander qui qui devait faire une telle ac-

24. Facta est autem et contenlio inter eos

quis

eorum viderelur

esse major.
:

25. Dixit autem eis

24. Il s'excita aussi parmi eux une contestation lequel d'entre eux devait passer pour le plus grand.
benefici
2*i. Et il leur dit Les rois des nations les traitent avec empire ; et ceux qui ont autorit sur elles , en sont appels les bienfaiteurs.
:

Reges gentium dominantur

,

eorum

et qui

potcstalum habent super eos

vocantur.
26. Vos autem non sic
fit
:

sed qui major est in vobis,

26.

Pour vous
est le

sicut

minor;

et

qui praecessor est, sicut mini-

celui qui

strator.

comme comme
table,

n'en usez pas de mme; mais que plus grand parmi vous , devienne le plus petit ; et que celui qui gouverne , soit celui qui sert.
,

27. Nain quis major est

nistrat?

qui recumbit an qui miin

nonne qui recumbit? Ego autem

,

medio

vestrm sum
28. Vos

sicut qui ministrat.

eslis, qui

permansistis mecuni in tentatio-

27. Car qui est le plus grand de celui qui est ou de celui qui sert ? n'est-ce pas celui qui est table? Et moi cependant, je suis parmi vous comme celui qui sert.
28. C'est vous qui tes toujours demeurs fermes avec moi dans mes tentations.

nibus meis.
29. Et ego

dispono vobis

sicut

disposuit mihi

29. Aussi je vous prpare le royaume,

comme mon

Pater meus, regnum

30. Ut edalis et bibalis super

Pre

me

l'a

prpar

mensam meam

in

regno

meo

et

sedealis super thronos judicantes

duodecim

tribus Isral.

30. Afin que vous mangiez et que vous buviez table dans mon royaume, et que vous soyez assis sur des trnes pour juger les douzes tribus

ma

d'Isral.

31. Ait autem Dominus:

Simon, Simon, ecce Sa:

tanas expetivit vos ut cribraret sicut triticum

31. Le Seigneur dit ensuite Simon, Simon, Satan demand vous cribler tous comme on crible le
:

32. tua
;

Ego autem rogavi pro

le ut

non

deficial (ides

froment

et lu aliquando
ei
:

conversus confirma fratres tuos.

53. Qui dixit

Domine, tecum paratus sum

ire
:

et in

32. Mais j'ai pri pour vous en particulier, afin que votre foi ne dfaille point lors donc que vous aurez l converti, ayez soin d'affermir vos Irres.
:

carecrem
34. At

et in
ilie

mortem
dixit
:

Dico

tibi

Petre,

non canlabit

aller

33. Pierre lui rpondit Seigneur , je suis prt avec vous, et en prison, et la mort.
: :

hodi gallus, donec ter abneges nsse me. Et dixit

eis
:

35.

calceamentis,
36. At
illi

Quand misi vos sine sacculo et per numquid aliquid defuit vobis?
,

et

Pierre, je vous dclare que lui dit coq ne chantera point aujourd'hui que vous n'ayez ni trois fois que vous me connaissiez. Puis il leur

34. Mais Jsus

le

dit

dixerunt

Nihil. Dixit

ergo eis

nunc qui
et qui

liabet

sacculum,

lollat, similiter et
,

Sed peram
: :

35. Quand je vous ai envoys sans bourse , sans sac et sans souliers , av-ez-vous manqu de quelque

chose
36.

non habet, vendat tunicam suam

et

emat

gla-

dium.
37. Dico enim vobis, quoniam adbuc hoc quod

De rien , lui dirent-ils. Jsus ajouta : Mais maintenant que celui qui a un sac , ou une bourse , la prenne et que celui qui n'en a point , vende sa robe pour acheter une pe.
;

scriptum

est, oportet impleri in

est.

me

Et

cum
,

iniquis

deputatus
bent.
38. Al

Etenim ea quae sunt de

me

finem ha-

37. Car je vous assure qu'il faut encore qu'on voie s'accomplir en moi ce qui a t crit Il a t mis au rang dos sclrats ; car les choses qui ont t prophtises de moi vont s'accomplir.
:

illi

dixerunt
:

Domine, ecce duo

gladii hic.

At

ille

dixit eis

Salis est.

58. Ils lui rpondirent : Seigneur pes. Et Jsus leur dit : C'est assez.

voici

deux

39. Et egressus, ibat secundm consuetudinem in

59. Puis tant sorti,

la

montem Olivarum.
scipuli.

Secuti

sunt autem illum et di-

montagne des

il s'en alla, selon sa coutume, Oliviers, et ses disciples le sui-

virent.

40. Et
te,

cm

pervenisset ad locum, dixit

illis

Ora-

40. Lorsqu'il fut arriv en ce lieu , il leur dit Priez, afin que vous n'entriez point en tentation.

ne

intretis in tentationem.

41
41. Et ipse avulsus est ab eis
lapidis
:

Ensuite
;

il

s'loigna d'eux environ d'un jet de

quantum

jactus est

pierre

et s'tant

mis
:

genoux
Pre,
si

il

priait

et positis
:

genibus orabat
si vis
,

42. Dicens

Pater,

Iransfer calicem istum

fit.

me vermlamen non mea

45. Apparuit autem
illi

voluntas, sed tua

,

vous voulez, loignez ce calice de moi ; nanmoins que ce ne soit pas ma volont qui se fasse, mais la vtre.
42.
disant

En

Mon

anglus de clo

confor-

43. Alors
fortifier
;

il

lui

tans eum. Et factus in agoni, prolixis orabat.

44. Et faclus est sudor ejus
,

et tant

apparut un ange du ciel pour le tomb en agonie, il redoublait ses

prires.

sicut guttae sanguinis

decurrentis in lerram.
45. Et

44. Et il lui vint une sueur comme de gouttes de sang, qui dcoulaient jusqu' terre.
45.
se;
tesse.
!

cm

surrexissel ab oratione, et venisset ad

,

il

se leva ensuite du lieu

discipulos suos
ti.

invenit eos dormienles prre

tristi-

sciples qu'il trouva

o il priait , et il vint endormis accabls de tris-

46. Et ait

16.
iilis
:

Il

Quid dormitis? Surgite

leur dit
,

orate

vous

et priez

afin

Por-quoi dormez-vous? Levezque vous n'entriez point en ten-

ne

intretis in tenlalionem.

tation.

1309
47.

COMMENTARIA. CAP. XXH.

Adhuc eo loquente , ecce turba
, ;

1310

et qui voca,

balur Judas unus de duodecim

antecedebat eos

et

appropinquavit Jesu ut oscularetur eum.

48. Jsus

47. Il parlait encore lorsqu'une troupe de gens parut ; et leur tte marchait un des douze, appel Judas, qui s'approcha de Jsus pour le baiser.
48. Et Jsus lui dit
le Fils

autem

dixit

illi

Juda, osculo Filium ho-

Quoi Judas de l'homme par un baiser ?

:

vous trahisses

minis tradis?
49. Videntes

autem

hi qui circa
ei
:

ipsum erant, quod

si

futurum erat, dixerunt

gladio

Domine,

percutimus in

49. Cependant ceux qui taient autour de lui, .voyant bien ce qui allait arriver, lui dirent : Seigneur, frapperons-nous de l'pe ? 50. Et l'un d'eux frappa un des gens prtre, et lui coupa l'oreille droite.
51. Mais Jsus prenant la parole, dit

50. Ei pcrcusssit unus ex

illis

servum

du grandLaissez

principis sa-

cerdotum,
hc. Et

et

amputavit auriculam ejus dexteram.

51. Respondens autem Jsus, ait: Sinile usque

demeurez-en

l.

Et

ayant touch

l'oreille

de cet

cm

tetigisset

auriculam ejus, sanavit eum.

homme,

il

le gurit.

52. Dixit

autem Jsus ad eos qui vnrant ad se

,

principes sacerdotum
niores
:

et magislratus templi

et se-

Quasi ad latronem exstis

eum

gladiis et fu-

stibus?

52. Puis s'adressant aux princes des prtres , aux ministres du temple , et aux snateurs qui taient venus pour le prendre , il leur dit Vous tes venus comme pour prendre un voleur, avec des pes et des btons.
:

53.

Cm

quotidi vobiscum fuerim in templo,

in

non

extendistis

manus

me

sed haec est bora veslra, et

53. J'tais tous les jours avec vous dans le temple ; vous ne m'avez point arrt : mais c'est ici votre heure et la puissance des tnbres.
et

potestas tenebrarum.

54. Comprehendentes autem

eum, duxerunt ad

54.

en

la

Or eux se saisissant de maison du grand-prtre ;

lui

ils

et Pierre le suivait

l'emmenrent de

domum

principis

sacerdotum

Petrus ver sequeba-

loin.

tur long.

55. Accenso

autem ign

in

medio

atrii

et

circum-

sedentibus
56.

illis,

erat Petrus in

medio eorum.
quredam sedentem
,

55. Et un feu ayant t allum au milieu de la cour, et les gardes s'tant assis autour, Pierre s'assit aussi parmi eux;
56. Et une servante qui le vit assis devant le feu, considra attentivement, et dit Celui-ci tait aussi avec cet homme.
le
:

ad
illo

Quem cm vidisset lumen et eum fuisset

,

ancilla
inluita

dixit

Et bic

eum

erat.
ille

57. Mais Pierre le renona

en disant
voyant,
lui dit
:

Femme
;

57. At
illum.

negavit eum, dicens

Mulier, non novi

je ne le connais point.

58.

Un peu aprs un

autre

le

lui dit

Vous

58. Et

post pusillm
illis

alius
ait

videns
:

eum

dixit

tes aussi

de ces gens-l. Pierre

Mon

ami, je

Et tu de

es.

Petrus ver

homo, non sum.

alius
:

n'en suis point.

59. Environ une heure aprs, un autre assurait, disant : Celui-ci tait certainement avec lui , car il
est

59. Et intervallo facto

quasi horse unius,

:

quidam aflirmabat

dicens

Ver

et hic

eum illo erat

de Galile.

nain et Galilaeus est.

60. Et ait Petrus

Homo

nescio quid dicis.

Et

60. Pierre rpondit : Mon ami , je ne sais ce que vous dites. Aussitt, comme il parlait encore, le coq

continu adhuc

illo

loquente, cantavit gallus.

chanta.
61. Et le Seigneur se retournant, regarda Pierre; de cette parole que le Seigneur lui avait dite Avant que le coq ait chant , vous me
et Pierre se souvint
:

61. Et conversus

Dominus
ter

respexit Petrum. Et re:

cordatus est Petrus verbi Domini, sicut dixerat

quia

priusqum gallus cantet,

me ...:gabis.

renoncerez trois

lois.

62. Et egressus foras Petrus flevit amar. 63. Et viri qui tenebant illum, illudebant ei, cae-

62. Et Pierre tant sorti, pleura amrement.

dentes.
64. Et velaverunt
et inten

quaient de

03. Cependant ceux qui tenaient Jsus, se lui en le frappant.

mo-

eum,

et pereutiebant faciem ejus;

:

ogabant eum, dicentes

Prophetiza quis est

64. Et lui ayant band les yeux, ils lui donnaient des coups sur le visage, et l'interrogeaient en lui disant Prophtise qui est celui qui t'a frapp.
:

qui te percussit.
65. Et alia multa blasphmantes dicebant in
66. Et ut
factus
est
dies,

65. Et

eum.
duxe-

ses,

ils disaient encore beaucoup d'autres choen blasphmant contre lui.

convenerunt seniores
,

plehis, et principes

sacerdotum

et scribae, et
:

runt illum in concilium suum, dicentes

Christus, die nobis.

Si tu es

66. Ds qu'il fut jour, les snateurs du peuple, les princes des prtres et les scribes s'assemblrent et l'ayant fait amener dans leur conseil, ils lui dirent : Si vous tes le Christ, dites-le-nous?
;

67. Et ait
68. Si

illis

Si vobis dixero,
,

non

credetis mihi.

67. Il leur rpondit croirez point.

Si je vous le dis, vous

ne

me

autem

et interrogavero

non respondebitis

68. Et
point, et

si

je

vous interroge, vous ne

laisserez point aller.

me

rpondrez

mihi, neque dimiltetis.

69.

ne

me

Ex hoc autem
Dei.

erit Filius

hominis sedens dexla

tris virtulis

09. Mais dsormais le Fils de l'homme sera assis d-n'uede la puissance de Dieu.
70. Us lui dirent tous : Vous tes donc le Fils de Il leur rpondit: Vous le dites, je le suis.
:

70. Dixerunt

autem omnes

Tu ergo es

Filius

Dei?

Qui

ait

Vos
illi

Dieu?
dicilis,

quia ego sum.

:

71. Al

dixerunt

Quid adhuc desideramus

ejus.

te-

olimonium?

ipsi

enim audivimus de re

71 Alors ils dirent Qu'avons-nous encore besoin de tmoins, puisque nous l'avons entendu nous-mmi-s de sa propre bouche ?

1311

IN

LUCAM

1312

COMMENTAMA.
Vers.
1.

Appropinquabat, dm superiora Jesu

et gererentur.

quod

ait
;

Didymus

deprehendit

eum

patere insidiis

docerentur

avariti

itaque misit in cor ejus, ut loquitur Joannes

Dies festus, feslum, quod quidem constabat diebus septem, sed primo solemnissimo ac celeberrimo, qui appropinquabat, quia non aberat nisi biduo, quod
constat ex prioribus evangelistis.

cap. 13, v. 2, ut proderet praeceptorem

posit spe lucri

suum, profecerat

maximi, quod ab

illius

hostibus conin

sequiposset,

illius

loco cujus jacturam

pretiosissimi per

prodig
vesci nisi

ill

unguenti

Magdalenam
ut ver

Azymorum,
pane.

in

quo non

licebat

azymo

profusione, Matth. 26, v. 9.

erat avarissimus Judas,

Ad hanc rem,

facile obtinuit

Satanas con-

Qui dicitur, qui celebri nomine vocalur Pascha.

Tola bebdomada

sensum

ejus, ita ut

is

victus argenti cupiditate fdiset,

Pascha vocabatur

vocabutur et

sim, satanicum reciperet consilium,

everso Dei

Azyma

sed

prima vespera propri Pascha, dies

v. 41.
,

metu pudoreque excusso, apud

ceret, paratus agere quidquid

se stalueret

Jesum

subsquentes Azijma. Vide supra, cap. 2,

Vers. 2.

hostibus prodere, denique Satanae potestatem su faille

;

se.

Qu/erebant

dispiciebant

consulta-

agendum
est

dictaret,
in-

ban t inter

ad hoc facinus
vi

consummandum

hoc

Satanam

Quomodo, dolone an
rent
;

manifesta,
;

comprehende-

trsse in

Judam.
,

et si dolo,

qu

doli ratione

deinde, die festo

Satanas

hominum
,

adversarius. Tanta fuit hujus

,

proximo, an

alis neci darent.

sceleris impietas

quantam

nisi

Satan suggerente
;

Interi icerent, medio tollerent. Relinquit evangelista subaudiendum lenerenl, seu comprehenderent, tanqum necessari praevium interfectioni.

non videatur Judas admissurus

versarii

fuisse

sed Deus, pro

su admirabili prudenti bonitateque, malitiam ad-

hominum

vertit

in ministerium salutis ho-

Timebant vero, enim, est Graec

ne

et Syriac.

Causa morte

anxi quaerendi inodi, erat, quod timerent plebem,

illa

minum. Quod ver jam Satanam in Judam intrsse refertur, non significat qud Dei Spiritus Judam hactens rexerit
set Satanae
,
:

Jesum eriperetex manibus ipsorum

si

et

quia nisi antea etiam mancipium fuis-

liberaret,

vel

publie comprebenderent, vel die

furtis addictus
,

non
12
,

fuisset,
;

quod Joanvos

festo interficerent

cum. De

caeteris

jamdudm

egi-

nes de ipso narrt

cap.
,

v. 6

nec long ante

:

mus.
Vers. 3.
sta
:

dixisset de ipso Jsus

Joan. 6, v. 71

Nonne ego
est ?

Intravit

autem,

etc., q. d. evangeli-

duodecim

elegi

et

ex vobis unus diabolus

dicitur, quia

Sed jam
cae-

bant.

Hoc modo assecuti sunt principes quod Non intravit in corpus Judae, ila ut eum
mult minus illapsus est

voleinsa-

intrsse in
teris

ipsum

novum

et

quidem

omnibus immanius scelus jam

ipsi

persuasit.

nire faceret, aut agitaret sicut daemoniacos solet, quod

Quemadmodm enim
ritu sancto
,

toties quis repleri dicitur

Spi-

nott Euthymius

in ani-

quoties grati Spiritus sancti agitur ad

mam

Judae, quasi aditum cordis ejus introiens,

quod
li-

novum
tutis
;

ac praesertim insigne aliquod exercitium virtoties

est solius Dei trinitatis, doctore

Didymo sub finem

ita

in

quempiam
,

inlrare

bri 3 de Spiritu sancto

vt

nec

vi violentique

occupa-

pare dicitur Satanas

quoties ad

eumve occunovum peccatum, ac

,

invitum, impellens et cogens ad scelus perpetranin

praesertim insigne aliquod scelus

tinet illius

perpetrandum ob-

in

dum, quod negat Titus Judam dicilur, quia

illius sollicitans, et
illo

Caten cilatus

sed intrsse

consensum.

pravis suggeslionibus

animum

Vers. 4.

Et
,

abiit, qui abiit proinde],

secutus

quasi ostium cordis ejus pulsans,

satanicum consilium.
Magistratibus
pli.

sponte aperiente, locumque in se dante, Ephes. 4,

;

ducibus

praefectis

scilicet

tem-

v.

27

obtinuit

animum, voluntatem,

sive

consensum

Hoc enim additur

id est,

infra, v. 52, ubi etiam ni distinet seexisti-

ejus, ad scelus

perpetrandum quod suggerebat. Quoimmit?

guuntur manifest principibus sacerdolum,

nioribus
,

modo enim

intrat in cor, inquit Augustinus libri 3 de

nisi

magistratu populi.

Quidam

Consensu evangelisiarum capite primo,

tendo iniifuas persuasiones cogitationum

mant hos

fuisse

duces militum ad templi custodiam

,

iniquarum

ex sacerdolibus populoque Judaico electorum

favere videlur Syrus vertens
cxercits) templi
;
:

quibus

Hoc primum
ubi in
tibi,

significatur

bc phrasi
,

consequenter

Magistris militi (vel

mili:

ver hoc amplis significatur

qud, quemadmodiim
ille

sed

Romani nullam videntur

ad sedandos
si

domum tuam
;

admiseris hostem, dominatur

tiam, hoc quidem tempore, Judaeis permisisse

nam
,

agitque tecum et
ita

cum rbus

tuis sicut

visum

ipsi

pro ipsius templi foribus

qui oriren-

fuerit

Satanas ubi obtinuerit

animum

alicajus,

lur tumultus, suos ipsorum milites collocabant

Jo-

captivum eum teneat pro sua voluntate, 2 Timoth. 2,

v. 2G, et

sephus,
in

lib.

20 Antiq., cap. 4

praeter perptua, quae

,

tanqum servo

utatur, 2 Pet. 2, v. 19, op-

arce Antoni habebant, praesidia

lib.

de quibus Jose:

rons in

filio

diffidenti, Ephes. 2. v.

non quidem

phus,
e

6 de Bello, cap. 6, in haec verba

milites residebant
,

Semper

in

adhuc cogens invitum, sed voluntatem ejus retinens

sibi

Romani

et

cum armis

appositi

addictam,

ita ut, nisi

Deo illum domo

cordis exisit.

custodes, ne quid populus festis diebus novi committeret,

gente, tyrannidem illius effugere impossibile

Sa-

observabant.

Castrum enim erat impositum, oppido

tanas itaque, observans ex plurium operationum signis,

quidem temptum, templo vero Antonia. Fieri quidem

polest ut etiam sacerdotibus iucubuerit templi custo-

ad qu potissimhm Jud cor

vitia essel proclive,

,, ,

5513
diendi cura
lus,
,

COMMENTARIA CAP.
sed non ne
quis oriretur populi tumulaliquo pollueretur,

XX11.
ut
ii

1314
soient qui

bum

dclart, paribus vcrbis loqui,

verm ne templum ab

quem-

petentibus assentiuntur. Itaque licet t iiou.aXo^il^xi,

alibi declaret

admodm

illud Sainaritani
,

aliquando nocte paschie

palm

proliteri, hic

ad

muluam
:

stipu-

clm sparsis hc illc aperium contaminaverant ossibus mortuorum quod narrt Josepbus, lib. 18
,

lalionem refertur, in qu principes rogrunt

des le hoc pretio traditurum
spondit
:

sponre-

eum nobis Judas

:

Antiq.

cap. 6.

Verm

ut credibile est sacerdoles

,

Spondeo. Euthymius

Spopondit

inquit

vicissim id
id obirent
,

muneris

obiisse

ita

non

est credibile, qui

sive firmiter

pactum

fecit,
:

corde promittendo se facto*

peculiari alicui magistratui cui

,

non
id

reli-

rum quod statulum

erat

ita

enim capitur

;w[/oXo'-pi<je.

qui sacerdoles
neris, templi,

subfuisse

nisi forte

quamdi

mu-

Non

absimiliier Theophylaclus.
eis sine turbis
, ,

inquam, adverss

injurias custodiendi

Ut traderet seu proderet illum

Graec
,

obirent. Josephus enim, lib. 7 de Bello, cap. 12, refert, custodibus

sine turb
:

id est

vel

clam populo

vel sine

mox nuntiatum

magistratui

dm
qui

tumullu

nam utrumque

significat turba, mullilu-

valvae templi nocte subito spontque fuissent aperlae.

dinem
lelligi,

et

tumullum. Sensus utrumque desiderat

abesset populus qui

in-

Verosimillima est igitur Theophylacti sentenlia

magistratus hoc loco intelligit, praefectos
templi
,

cm

tumullum excitare

sedificiis

posset; hoc praefati fueiant principes.

observavit Judas

Quamobrem
civita-

taies fer quales

Romani

aediles et aediluos

nocturnum tempus

quo Jesum so-

nos vulg vocamus magistros fabricae. Ut enim erat vastum templum , et innumeris sedificiis instructum
;

lum cum

discipulis in liorlo, el

quidem extra

tem, noverat esse.

Vers. 7.
plus

ita

semper erat qud

illic

aedificaretur, sive
aedificia
lib.
,

ad restau-

Venit
perfecto
,

Graec aoristus pro praeterilo

advenerat.
,

randa

et amplificanda vetera

sive ad

nova

qum

construenda, ade ut Josephus,

20 Antiq., cap. 8,
Dies primus azymorum
tus
id est, dies

testetur octodecim opificum millia solita in templo ex

decimus quarincipiebant

operarum mercedibus victum quaerere.

bant sarta tecta templi
et

Isti

itaque

primi

mensis

cujus

vesper

operibus operisque prseerant, locabant atque exige,

azyma.
In qua die necesse

sedem sacram procurabant

erat

oporlebat

scilicet

ex

ac tuebantur. Quoniam autem

las,

magna

haec erat digni-

praescripto legis et consueludine populi Judaici.

praecipuorum lum ex sacerdotibus tum ex po,

Occidi

maclari

sacrificari

immolari vertit se-

pulo

probabile est (Joas enim rex

cm

in restau-

cundm Marcum.
Pasciia, id est,

randis sartis tectis templi negligentiores essent sacerdoles

,

agnum paschalem pascha

:

alibi acci-

transtulerat id

oflicii

in alios, aut cert alios

pitur pro die festo, hic pro agno qui eo die consueverat

deleclis se sacerdotibus adjunxerat,

v. 8, 10)
;

4 Regum 12,
advocati
fue-

immolari.
lis

Ad parandum autem,

eratinprimis apostoet

idcirc et hi in concilium

runt
pli

ubi agebatur de perdendo Jesu, tanqum tem,

emendus agnus masculus anniculus tus. Quod enim praecipitur Exodi 12,
hujusmodi agnum

immacula-

v. 3, ut

jam

legisque adversario. Syrus his addit scribas

:

hoc
,

inde decim die mensis, unusquisque sibi seligat

,

modo

Et

locutus est

cum
de
:

principibus sacerdolum

et

quem
fuit

die decim quarl ad ve-

scribis, et magistris exercils templi.

speram immolet, non

quo Jesum
poris
:

prseceptum

nisi illius

tem-

Quemadmodum.
quo

Illi

modo

erant

solliciti

cm enim
,

saep repetatur praeceplum

immo-

dolo capere possent

Judas explicuit
duce.
,

illis

modum

id facile facturi essent se 5.

Vers.
citi

Gavisi sunt
ipsis

vald

qud cm

solli-

nusqum hoc repetilur in lege. Quare jam esset Isral per terram promissam im per orbem universum iis qui habitabant
landi phase

cm

disperstis

essent de

modo, quo Jesum possent dolo tenere,

offerretur

extra

eum locum quem

elegerat Dominus, sufficiebat

,

tam opportunus
iste
,

modus

qum

erat

e convenire die decim quart

et

emptum
sit

illic

domestici familiarisque discipuli prodiiionem

,

meditaniis

quam

is

commode

sine lumultu ac stre-

agnum immolare, ita Jerosolymitani magnam

rint
ris

ut non
in

dubium

quin cives

eum diem paratam habuefo-

pilu, videbalur perficere posse.

Gavisi itaque sunt

agnorum hujusmodi copiam, quos venderent emendus agnus

qud

praeler exspectationem
sceleri perficiendo.

invenissent

tam

ido-

advenientibus fratribus. Erat itaque apostolis in;

neum

Gavisi sunt autem, inquit

primis

deinde erat et mactandus.

Euthymius, non solm quia ipsum sine lumultu comprehensuri erant, opportune Jud traditum, verm

Nam
bus
,

quamvis videatur non potuisse emi lanionimactatus, excoriatus

,

et

ad veru paratus

sed

etiam quia suis disciputis odio haberi inciperet. Ut

vel sacerdotibus vel ab ipsis familiis fuisse

mactan-

enim ipsorum

votis

commoda
ut

ita

Jesu infamis fore

dus (pascha enim, quod

Decalogo
tis
,

ait

Philo, sub finem libri de

videbatur haec ratio,

quo descisceret quemque

,

populariter singuli sacrificant, non exspecta,

proderet proprius discipulus

quod non sine

just

sacerdotibus

ipsi

permissu

legis hic fungentes

sa-

causa

fieri,

vulg facile persuasum foret.

,

cerdotio),

non tamen necesse

erat ut
,

omnes

ejus fa-

miliae, quae

agnum comestura

erat

intressent macta-

Pacti sunt

conventione
illi

init

promiserunt.

Pecuniam certam
Vers. 6.
romisit
,

dare, se daluros.
Ille

Et

spopondit.

ver spopondit

obligavit se, IvpeMpiqt, [xo-jsiv

ad ver-

eum ab aliquibus ex famili maclari nomine omnium (nam consistebat hoc sacrilicium in manducalione magis qum in immolatione), ut bic videmus Jesum cum decem apostolis abfuisse
tioni
:

sufficiebat

,, ,

, ,

1315
venit enira

IN

LCAM
luit

1316

demm cum
solcbat
,

illis

vespere jam facto, Marc.

enim
,

discipulus Jesu, id est, fidelis, credens in

14, v. 17

autem mactari agnus hor non,

lib. 7

Jesum

die dclinante

Joseplius,

de Bello, cap. 17,

hostia

sed occultus , ut multi alii, propler metum Judorum. Non addit nomen suum, Jsus magister, quia
tain discipuli

cm

vesperi esset comedendus. Mactata

as-

manaalum
alii

perferenles, quos |,ublicils

sanda erat, et hoc itaque curanduni apostoiis

fuit

notum

erat esse

discipulos Jesu,

qum

couscientia

simulque providendum rnensae de lactucis agrestibus,

de panibus azymis, de baculis, Exodi 12, v. 8, 11, de
aliis

audientis, nec

magistro

qum

Jesu adhaerenlis,

clar interpretabanlur quis magister loqueretur.

quibusdam praelerea

cibis, pro ratione diei festi

sufficiens esse
et

Vers. 12.

Ipse

mox obtemperans
ad usum
ille

jussis meis,

et facultatum

(nec enim agnus unus

),

quidem

singulari studio.
et concedet

poterat reiieiendis tredecim viris

denique de vino.

Ad
ille

haecorania emenda (nisi quae forte palerfamilis

,

Ostendet simul
scivit Jsus

meum.

Prae-

apud quem hospilium

)

sibi delegerat Jsus, ultr

quod paterfamilis

parilurus esset
esset

gratisque oiferret

jussit

haud dubi Jsus pecuniam

quos ad

praecepto

ipsius,
:

praescivit etiam

quem locum

praebiturus

ipse

Jud ex comraunibus

loculis numerari, his

enim Jsus

divin virtule su

parandum pascha amandabat.

Vers. 8.
eo die
lis,

commovere animum
in

illius, ut poierat, ita

decreverat,

Et
gerit

obsequium

et

obedientiam. Qui
confileri
,

lict pris

non au;

misit.

Jsus additur Syro. Uisit

sus fuerat
ipsius

Jesum

et

hospitio accipere
,

ad

man

aut circa meridiem. Ut bonus palerlami-

lamen jussum

melu

deposito

conudenter et
fieri

curam

eorum qua3

in famili ex legis prae-

sludios illum excepit, ita ut perspicuum

iis

aposto-

scripto agenda erant.

posset, Jesu in

manu

esse quidquid vellet facere.

in

et prae caeteris

Petrum et Joannem. Discipulos maxime familiares omnibus praeceptoris amantes non

;

Quare D. Chrysostomus

Matthaeum

Ego ver
;

inquit,

non

id

solum admirer, qud ignotus erat

Judam

tamelsi esset

conomus
:

ne insidias strueille alia

,

tsed illud mull magis stupeo, qud bellum acerri

ret, si nsset cccnae

locum

jam enim

me

mum
sibi

et inimicitias
,

primalum hc ex re incumbere
his neglectis libenter

ditabatur

parare Domino non convivium

sed exi<

videns

omnibus

obtem-

tium.

peravit.

verba

Euntes, in civitatem, parate noms pascha. Haec quia omiserunt Matthaeus et Marcus , ide
:

Coe.vaculum. Interpres Origenis in Matthaeum scribentis vertit

,

locum

in superioribus

obscuritatis nonnihil habent

Lucas clarior

dclart
,

enim

est.

vox contignationem aedium superiorem

cuicumque

Ut manducemus
Vers. 9.

illud.

tandem usui destinata

in

sit, sic

dictam, qud supra

erat in e

Uisi

qu domo. Hic evangelista rem

terram elevata
parte cnare
,

sit.

Sed quia moris

doms

clar narrt, eo ordine

quo gesta

est.

ide ccenaculum dici cpit.

intelligitur

Vers. 10.

Ecce. Part altenlionem ad rem

Grande. Hinc
trisfamilis

amplam

fuisse hujus pa-

novam
est.

et

admirabilem

quam

dicturus et

jussurus

domum.
,
,

Voluit autem

magnum

ccena-

culum Jsus
,

tuni quia

magna

erat ipsi familia, vi-

Introeuntirus, ingressis.

rorum tredecim
secundm Marcum , sed
vertisse
:

tum quia

secretus agere voluit

cum

Amphokam

lagenam
hic
et

vertit

suis,

neque mox cuivis publicari quae suis erat cominstructum mensis et

,

rectis videtur

amplwram
amphora

nam quan,

missurus.

qum

et lagena
,

ictiles

essent

ex usu

Stratum
ornatum

lectis

sive sedili-

tamen loquendi lagena

inagis vino servit

amphora aquam admittit nisi pro mensur capace sextariorum 48 quod non est hujus loci non enim aliud
:

qum aquae, non minus qum vinum

accipiatur,

bus aliisque necessariis

ad solemnem paschae

vestitum tapetibus et aulaeis,

,

iloribus ac frondibus

omninque paratum
:

cnam celebrandam
,

lortassis

hic inlelii-

etiam slratum lapidibus aut tegulis

quoad pavimen-

gitur

qum

vas figlinum, capax quantitatis aquae

non

tum

refrigeiii praestandi causa. Richelius in

est,

Lucam

parvae.

Stratum, id
,

dispositum

et

paratum seu aptum ad

Port ans
In

bajulans
in

secundm Marcum.
loci ingreditur, (licite, etc.,

esum agni. Signiiicatur locus, non nudus, sed opportun supelleclili et ornatu instructus
esset
,
,

domum

quam intrat. Hoc Syrus sequentibus

:

ita

ut nihil de-

jungit hoc pacto

Et quo

nisi

ut agnus reliquusque cibus appararetur.

;

consentane Evangelio Marci.

Vers.

Graec et Syriac additur paratum

quod etiam Ori-

11. Magister

tuus et noster. Jsus familia-

genes elHieronymus hune locum ad Matthaeum citantes,

ieguiit; nisi

riler discipulis suis

vocabatur Magister, contentusque

qud Hieronymus pro, paratum,

si

scribat,

humili hoc
alii

titulo doctrin accepto, qui

tamen

nulli

mundalum,

nonesterror

notarii. Existimatur;u;iem

aequ ac ipsi congruebat, et ipse se eo appellat

plerisque, to paratum, expositio esseejns

cedit stratum.
vir isle

quod

prae-

eoque solo suam huic viro auctorilatem insinut, cm uti potuisset verbis illis magnificis Hc dicit Domi:

iNeque ver

mirum

videri dbet
,

qud

(qui intelligitur

non vulgaris

sed dives ac

nus

aut

Filitu Dei dicit.

Vocando autem se magi-

magnificus fuisse) ccenaculum hujusmodi, quo carere

ipse poterat
,

strum, aperit, illum cui verba haec sua perferri jubet,

esse discipulum, ac proinde pnes se ut magistrum

habuerit

ita

apprim instructum

ut

nihil deesset sive

;

ad

usum

sive ad ornatum, clbraJe.-*

auctoritatem esse preecipiendi ipsi tanqum discipulo

turis pascha

cm enim ad pascha celebrandum

1317

COMMENT ARIA. CAP.

ravi.

XXII.
est,
,

1318

rosolymani convenirent omnes, totius, non tantm Jud , verm etiam orbis terrarum , per quem innunieri ilispersi erant, Jud;ei, liebat,
ui
l'aria

Desiderio desideravi, id
Pbrasis est Hebraica

summoper

deside-

frquenter occurrens in

homi-

veieri Tesiamento.

nibus civitas,

quomod Josepbus

alicubi loquilur,

non
j

Hoc pascha, hune agnum paschalem, agnum paschalem

hiijus

caperet ouines eos qui aliunde advenerani diversoriis publicis , sed necesse esset, ul cives Jerosolymitani, suis aedibas

anni et

diei,

id

est,

convivium seu

eue nam liane pascha!.

exciperent singuli quos possent.

Ila-

Aintequam patiar, supplicia et morlem mihi imminentia

,

que cm
suas

singuli hospites aliquos suis aedibus exci,

ante

piendos exspectarent
,

instruebant

prinim

aedes

paschali immineat

et praesertim

superiorem

fortassis

aedium par-

sed variis
nihil

morlem meam. Scio qud cn hc mihi mors nec qusevis mors, conjuncta cum suppliciis; verm eam
,

teni (ea enini locari solet inquilinis, retenu

domi-

moratus, desideravi

admodm
Alius

hactens hoc
desi-

nis parle inferiore

ul commodiore),
,

supelleclili aliis-

pascha

vobiscum

edere.

quispiam

que rbus necessariis

pro facullatibus
,

deinde etiam exornabant eas

in

derio desidersset

pascha

hoc
:

nunqum
Christus

adesse,

non tanim
sacrificium
igilur

hospitum gratiam
ei

ne

simul

ipsi

instaret

mors

mortem

verm etiam ad condecorandum sacratissimum

solemnissimum
Paschae.
,

sitiens

pro

hominum

salute, nihil e deterritus fuit,

convivium
vir iste

et

diem

quin

summo

desiderio long ante desiderrit paschale

Non mirum
ita
,

qud

habuerit c:

hoc convivium

cum

discipulis celebrare.

Ratio se-

naculum
lud

apte opportunque instruclum

sed

il-

quitur versu proximo.

mirum

qud cnaculum

istud Jesu

pen ullim

hor petenti reservatum

ipse
illud
,

fuerit.

Providerat nimirm
,

Vers. 16. Quia ex hoc, qud e\ hoc tempore, qud posthc non manducabo, Graec, non ampl/s

occulta providentiae sua? virtute

ne cui

alii

edam

illud, pascha, i\ aro, ex eo, scilicet paschate.

intelligit

concederetur

in quo ipse statuerat vtus qui-

Pascha

cum

suis appendicibus, id est,

,

c-

dem
id

pascha u'timum agere,

,

novum ver primum

;

nam

in

qu primm stanlibus pascha

alii

deinde ab

instituere

alia

denique complura mysteria tradere

in loco abjecto aut vili.
est

accumbentibus

cibi

quod noluit

Hoc cnacuillic

lm enim
non
corporales

dicere vult se

Non soagnum paschalem amplis

comedebanlur.
alios

lum deinceps effectum

ultimae

apostolorum caelerorum-

comesturum, sed
:

nec

hujusmodi

cibos

que discipulorum Ecclesia.

venire

Nam
,

post accepta

nam

significat

ultimum hoc esse suum

autem, post esum agni
dicta fuisse videnlur,
cibis gustsse
:

Domini cnae mysteria

,

perrexei unt e con-

cum

discipulis,

non tantm pascha, verm etiam

est

Act. 1, v. 15, ita ut ibi aspectu Domini Jesu

convivium.
paschalis,

Verisimile

redivivi fruili sint, et die Pentecostes Spiritum san-

quando haec verba

de
aliis

clum

ccelis

missum

acceperint.

Dominum Jesum
prsece^tore

adhuc

quis

Vers. 13.

Dixit, dixerat Jsus.

,

enim discipulorum cibum ausus

abstinente,
et,

fuisset

atlingere,

Paraverunt omnia ad celebrandum

Pascha necessaria. Inter caetera autem

ob propinquam mor-

lem, jam

toties significatam,
intelligit

mrente?

Illud
,

igi-

empum
in-

lur dicens,

paschalem

cnam
;

et

sub e

agnum curarunt

assari

quod quomod

fieret, operae

omne

aliud hujus vitae convivium

:

quasi dicat, ait

est.

pretium esteonsiderare, ut observetur similitudo

Theophylactus
Aflrmo

Ilc ultima mihi cna vobiscum

ter assationem veteris paschae et crucifixionem novi.

vobis qud
et

jam

vobiscum

comedi

ulti-

Perl'odiebatur corpus agni veru, pedes ver, tam posteriores qui

mum

pascha,

convivium hoc ullimum esse ex

comesturus sim, nec aliud
sive

pedum qum
,

priores qui

manuum
;

sunt

quo hc

in mortali vit

loco

distendebantur divaricabanturque
volas
,

bacillis in-

me

aliquando sive pascha

igitur

edulium gustantantoper desidesuis edere,

fixis in
cilli

tanqum

si

veru

stipitem crucis

ba-

dum. Hsec
raverit

causa

est cur
discipulis

ver

transversum lignum praesignssent

un
:

hoc pascha
foret,

cum
ii

quia

cum nam
illic

clavis in divini agni

manus pedesque
non minor
volis

inlixis

ultimum

non tantm pascha, verm etiam

quibus discedendum
est de-

ignis

afflictionis

hic

fuit

qum

convivium.

Soient

flammeus. Nescio autem quid vulnerum perp-

siderare convivium
dicturi,

ultimum quo amicis sunt valeplurima, quae

tua grant agni in mediis

pedum

non

absiniili

non propier convivium ipsum, sed propter

amoris
statuunt eo in
exhibere.

modo quo
bus
et

Salvator noster ex cruce rservt in mani-

argumenta

pedibus fixuras clavorum.

Vers. 14.

Et cum, cm
aprilis
,

convivio amicis

Eodem modo

Christus

igilur

facta esset, adessel

agni,

Dominus
vivium,

desideravit hoc pascha scu hanc

cnam
propter

noRA, tempus
fuit

constitutura esui

quod quidem
die, qui

pnschalem, quain

noverat fore ullimum

celebrare,

suum constatuisset

crepusculum vespertinum, occurrens eo nonus calendas

inter

cum

aposlolis

non

fuit

sextam et septimam

pascha ipsum aut convivium, sed

in

qud

horas ve c pertin;is, no<-tro more numerandi.

Horam

hc ullim cn

insignem erga sucs ainorem

el

manducandi pascluv dsignt, inquil Beda.

DiscUBUrr, cnatus est.
I

plurimis

modis declarare
colloquiis
illis

(esiatum relinquere, id
divinissimis,
et

quod

fecit,

suis

pr-

Vers. 15.

Et pro

tune,

postqum

scilicet

agnus

sertim sacramenti corporis ac sanguinis sui inslitutione.

I

paschalis comestus esset, id

enim

ita

apparet ex se-

Hoc pacto

igitur voluit

attentos

reddere
facile

quentibus,

discipulos ad ea quae hc

cn facturus

esset;


1310
IN
intelligere

LUCAM
vini sanguis

1520
Christi continetur, propinatus

enim
tura.

potuerunt magna aliqua subsecu-

cum

esu

agni novi Testamenti.

Donec. Non significat se itcrm aliquando comesturum agnum paschalem aut aliura aliquem corsed se interea non comesturum, poralern cibum lune ver mull minus, quando suppelct pascha bea;

Gratias egit,
sibi

Deo

ut

homo, de hoc fructu

vitis
;

suisque concesso in sacrificium simul et potum

sic

enim consueverat graliasagere ante omnem cibum et potum, alque eum praesertim quo sacrificium
perficiebatur
;

tius

cibusque cleslis in regno Dei.

perficiatur

usus frtassis his verbis, quae Hebraei

:

Impleatur,

pascha

illud,

in

regno

tradunt
sis tu,

in

boc negotio fuisse solemnia

Itex

Benediclus
vitis.

Dei, Palris mei, in regno clorum, in vit aetern

l'uiuri

Domine,

mundi, qui das nobis fructum

seculi.

Sic,

ad

futurum, inquam, seculum,

,

Nain et ad ea alludere
genimine seu generalione

mox
vitis.

putatur, quando

ait,

de

referunl

boc
in

Origenes tractatu 55 in Matthaeum

Beda

gratias egisse exi-

Eutbymius

Matthaeum, cap. 26,

v.

29, et Theotradit exposi-

stimat, quia vetera transitura et venlura fuerant

om-

pbylaclus in bunc locum altra

tione.

quam

nia nova.

Cna

agni paschalis laeta inprimis erat et ju-

Accipite; hoc additur Graec et Syriac, scilicet

cunda,

quippe inslituta

ob

memoriam

transitas

poculum

me

praegustatum.
ita

Domini,

qud

Dominus
transilierit

interficiens

primogenita

Dividite inter vos,

ut

omnes

skis participes.

iEgyptiorum,

et servaverit primogenita

Vers. 18.

Enim.

Reddil causam cur bibere ex

Israelitarum, itque liberaverit Israelitas ex ^Egypto,

et adduxerit in

hoc calice omnes debeant, non tantm quia comesti

sacrificii

lerram promissam. Sed perbeitur

felicior et

libamen est, verm etiam quia valedictionis

haec

cna

in

regno clorum, ubi long

est

poculum.
Hicullimus est vini haustus, quem
seculo.

jucundior nec
vatos electos,
tanlo

unqum hnienda quorum caput est

agitur

cna, ob ser-

Non bibam, amplis vobiscum, mullque minus

Christus, permixtos

numro reproborum, et assertos ex omnibus hujus mundi miseriis in regnum Dei, servitute,
inquam, corruptionis
filiorum Dei,
et

cum me

aliis; q. d.

praebibente bibetis in hoc

Non habet
nec per-

igitur Jsus

calicem

illum

quem

postea dat, pro

;

morlis in liber tatem glori

haustu
tinere

vini, sed

pro haustu sanguinis sui

Rom.

8, v. 21.

Hoc

igitur

modo

impleest,

vult
et

tur paseba in regno Dei;

quod quando futurum

illud

cibum

panem illum et calicem benedictum ad potum corporalem, sed potis ea vult esse
illius

vult dicere Christus,

manducabo ego
illo

impletum
sic perfi-

pignus novae

et clestis

mensae in regno Dei,

vobicum

in

eodem

Dei regno.

Nam

quam

hic promiserat.

ciendam sententiam hanc, clarum

est ex simili sentri-

Generatione, fructu, cenimine" vertit secundm

tentiMatth. 26. v. 29; Ut ne enim plus aequo

Matthaeum

et

Marcum.
v.

starentur aposloli, audientes hanc ultimam esse c-

Donec. Vide supra,

16.

Sed ne despondeatis
Dei, de

nam

et

convivium

praeceptoris

cum

ipsis,

addidit,

animum,
vos
illic

aderit brevi
:

regnum

quo orare

huic paschali cnse, aliam perfectiorem et feliciorem

sibi in

docui

Veniat regnum tuum,

Matth. 6, v. 10.
long nobilius

propinquo regno Dei successuram

ipsis promittit, hic

cujus con-

ego et vos

mecum bibemus
vis,

aliud

sortium

quidem

tect, paul post

vinum, cujus

non ex

vitis

virtute, sed ex Dei

autem

v. 29, 50, disertis verbis.

fruitione proficiscatur, etc.

Vers. 17.

Et accepto, tune accepto etiam

ait

calice,

Vers. 19.

Et,
nam

id est, postea,
et

cm

scilicet

c-

poculo pleno vini aqu mixti. Et hic calix,

V. Beda,

nalum

esset;

hic intelligendum est

quod

ad

vtus illud pascha, cui (inem desiderabat imponere,

exprimitur versu

proximo postquam cnavit; non

fuit

pertinet. Scribunt Hebraei fuisse

morem
in

ut

comesto
vini

enim temporis

distanti interruptum

mysterium

agno paschali, paterfamilis acceptum calicem

aqu mixti praegustaret , ac deinde
ire

unum
corpus

idemque, sed continuo tenore Jsus, postquam

orbem mensae
;

suum

distribuerai,

addidit et calicem sangui-

juberet

ita

ut

omnes ex eo biberent
:

et hoc fuisse

nis sui. Impletis

inslituit, et

enim veteribus, novum jam agnum

calicem propinat.

quasi libamen sacrificii agni paschalis solet enim

cum

novum

sacrinciis fer conjungi libamen vini. Alius itaque est

Gratias egit. Aliam fuisse hanc gratiarum actio-

hic calix ab eo de quo paul post v. 20, ut cum V. Bed

nem, qum eam de qu mox,

stantiae
:

v. 17,

docent circum-

sentiuntB.HieronymusinterLatinos.scribensinMatth.
26,
v.'^26,

nam

pro varietate donorum Dei, varia est

etTheophylaclusinter Graecos, hune locum

gratiarum aclio.

enarrans.

Non qud non

nihil
nisi

potuerit idem

numro

fuisse
:

Quod corpus

meum

pro vobis, pro vestr salute.

intelligit
;

vasculum, sed qud res contentas diversae fuerint

hic

Non
quod

dicit vobis,

nec enim

in

cibum

dari,

enim

vinum

continetur, propinatum
;

ante dixerat his verbis

Accipite et comedile,

cum

esu agni veteris Testamenti

illic

sub speciebus

quae Paulus quoque

cum

aliis evangelistis

exprimit.

Hoc facite; quod scilicet in hc Vers. 19. actione me fieri videtis, et vos ipsi facitis. Nam antiqui Patres referunt illud hoc, non ad solam actionem Christi , sed etiam nonnunqum ad actionem discipulorum, ut ex Cyrillo patet lib. 12 in Joan., cap.
$8.

Hoc

igitur facite, [d est, actis

Deo

gratiis

frangUe,

corpus meum consecrate, et in sacrificium offerte, ipsi comedite, aliis distribuite. Per quod ex consquent! etiam aliis praeceptum sumendi posuit ; sicut constituendo apostolos judices, per illa verba: Quorum remiseritis peccata, etc., imposuit aliis obligationem conjUendj ; c[. d, Meus wea noa est, ut hoc semel.
;

1321

COMMENTARIA. CAP.
Coloss.

XXII.
1, v. 21,

1322

Sacrificium est quod non liominibus, sed pro homini-

bus datur. Datur,

id est,

offertur; offertur

Deo Palri

me,

quanqum non lam dislinguendi qum docendi grati hoc adjecerit. Neque ver interHoc est signum corporis mei quod pretari licet
:

uiox propri specie in cruce, jaui nunc sub specie panis,

i")i

pro vobis datur;

nam praeterqum qud

corporis Chrisli mystici

Eucbarislia

per

me

ipsum et deinde continu per vos, idque

lam signum
ralis, .i'mts

sit

qum
v.

natu-

remissionem peccatorum, quod addit Matthaeus ad

juxta
panis,

illud

Aposioli
corpus,
;

Cor.

10,

17:

sanguinem. Qud non loquatur Jsus solni de morte

su imminente, sed de] praesenti potis cn, qud,

unum

multi

sumus,

omnes qui

de uno pane participamus

obliquo, sed

manilestum

est,

non cum

inquam,

significet

se

jam

in

bc cn offerre Deo

cum

recto casu

jungendam banc addirecensita

corpus suum, non tantm se

tem
verb

crucis, tribus argumentis

mox oblaturum per morUno sumpto fit clarum

:

lionem, quod pro vobis datur; quae ideirc Matthaeo et

Marco videtur non esse

essent
in
,

qud
de

ex aposlolo Paulo,
;

1 Cor. 11,

v.

24, qui loco liujus

persuasi

suflicere si

id

exprimrent

datur,

Grc

scribit frangitur;

quod quanqum

sanguine,
ratio.

quo maxime relucet propria

sacrificii

ad crucem quoque
fractum
lia,

referri possit ubi corpus

Domini
et siiniest

fuit,

quod ad cutem, nervos, venas

frangi

Hoc facite. Quid porrb,

83
in

ait

Chrysostomus, hom.
illud, inquies,

aut cert ubi irumolalum fuit;

;

enim

Malthaeum, vtus quoque

facere

immolari
let

propri tamen respicit sacramenlum. Solic

oporlet ?

minime

ideb

enim hoc

facite dixit, ut

ab

ilto

enim Scriptura

voce praecipu

uli

de pane

abducerel.

Hoc

igitur

quod ego jam postremm

facio

nec tamen de nudopane hic loquitur(frangitur enim,

sive feci, et vos

gratiis fregi,

facite.

nudus panis, non pro

nobis),

sed de corpore Chrisli,

corpus

meum

Ego acceptum panem actis consecravi, Deo Patri pro

quod pro nobis

cie

frangitur,

quand pro nobis sub spe-

vobis obtuli, primus gustavi, vobis denique come-

panis datur et immolatur

:

ante Apostolus dixeral

participatio corporis

Deo, de quo paul Panis quem franqimus, nonne

1

dendum dedi hoc idem et vos facite, acceptum panem aciis Deo gratiis frangite, corpus meum conse:

Domini est?

Cor.

10, v. 16.

crate,

Deo

Palri pro vobis aliisque offerte, primi ipsi

In cruce

non

ita

propri frangitur corpus Christi,

e seriptum
sit
:

comedite,
cat
:

aliis

deinde edendum distribuite. Quasi

facio sive feci,

di-

praesertim eu

m de

Os non comminuetis

Id

quod jam

non

est

mens mea
facere,

ex

eo,

Joan. 19, v. 36. Quare D. Chrysostomus in illum

1

ut

jam solm

me

semel

fiai;

im ver volo vos

idem
ac celebrari

loeum

Cor.10, v. 16

Curautem, inquit, addidil quem

licet

apostolos meos, quos ad hoc ordino, hoc

ai

frangimus ? hoc enim

in cruce

videre fieri in Eucharistie,

ei

que hoc sacramentum perpetu

fieri

autem non itidem, sed utique

contrariam. Os
est

in Ecclesia

me. His itaque verbis ordinavit Jsus

enim, inquit, ejus non conteretur. Sed quod non

sus in cruce, hoc in oblalione patitur propter
te,

pas-

apostolos suos sacerdotes, data eis facultale conse-

etpalitur

crandi atque offerendi sacramentum corporis et sanguinis sui

;

frangi ut omnes impleat. Haec Chrysostomus.

Alterum

nam quod de
non tamen

corpore hic dicitur, idem

argumentum sumitur ex quae omnes Evangelistae

tant Graec, ut praesenti
tur.

verbis benedictionis calicis

et

mox
luit

intelligitur

de sanguine. Quamvis autem dicat,

simpliciter
;

Paulus quoque

sic rci-

hoc facite,

omnia semper vonec enim cnatis

tempore dicatur, qui

effundi-

observari quae ipse fecerat

Tertium suggerit peculiariter hic Evangelista,

calice

dari voluit

sacramentum

quae autem necessari sem,

non de sanguine, sed de

pro vobis effunditur.
efifusus est
;

dictum referens, qui

per sintobservanda, quae non semper necessari

potest certis judicare,
sti,

non

Nam
in

in cruce, sanguis,

non

calix

qum

Ecclesia sponsa Chri-

in

cn autem
qud

et calix et sanguis.

Hinc

Spiritu sponsi sui docta; ex cujus doctrin, ad

igitur intelligitur

bc cn Christus, corpus
et

sacrificii

hujus celebrationem, semper necessarium

et

sanguinem suum sub specie panis

et

vini,

Deo

est,

dominicis verbis confici sacerdote sacramenet

Patri obtulerit. Intelligitur etiam consequenter

qud
enim

tum, consecrari, inquam, panem

consecrante sumi
;

vinum,

et ea

non figuram corporis

sanguinis sui, sed verissi:

bis
:

enim duobus

perficitur pro-

mum
sicut

suum corpus
addidit

et

sanguinem dederit

nihil

pria ratio sacrificii

cessaria,

reliqua

non sunt absolut nelicite

aliud pro nobis

Deo

Palri obtulisse dici potest.

Nam

quaedam etiam omitti

possunt, ut di-

pronomen, meum, ut distinguera corpus suum corporibus non suis, ita adjiciens, quod
pro vobis datur, distinxit corpus
rale,

slributio sacramenti sub utrque specie,

im etiam

omnimoda
In

distributio,

quando

ita res fert.

suum verum
possit

et natuipsius,

meam commemorationem. Vides, inquit Chryso-

quovis alio

quod

dici

corpus

stomus, hom. 83 in Malthaeum,

quomod ab Judai-

quale est corpus ipsius mysticum, quod est, Ecclesia,

cis

abducit et avocat moribus?

Nam

sicut illud, in

me

duntaxat fit, sed ut perpelu in Ecclesia frequentetur. Nam his verbis apostolos ordinavit sacerdotes, eisque potestatem sacer.loialem ddit, quae ad istas omnes actiones se extendit. Quid autem inter
et vobis

me

ista

quid mutationem aut dispensaiionem admittat, Ecclesiae, Spiritu suo im,

sit

semper necessarium

butai,

judicandum
sonat.

relinquit. In

meam commemoratio-

nem,

id est, in

um

seu recordationem, utGraeQuid ver hoc sit, exponit Apostolus,

memoriam
xxir.

1 ad Cor. H, v. 26, explicans eadem verba Quotiescnmiiue enim manducabitis panem hune, et calicem bibetis, mortem Domini annuntiabitis, donec veniat ; ut sensns verborum Christi juxta Apostolum sit Hoc facite in ;ratam memoriam mortis me;e, quain pro vobis redimendis passus sum non nudam et sterilem memoriam , sed ut per eam in amorem et gratitudinem erga me concitemini.
: : ;

s. s.

4-2

&
i

ns
in

i.i

JCAM
novi Teslarnenti

1324

rememorationcm miraculorum quse

trs vestri vidcrunl, faciebalis
;

jEgyfito palioc facile in

sic cl

meam commemorationem.
hoc aeternum vobis
ipse
ait, in

Et

quemadmodum

Kfss,
:

sacramentum. Memoriam autem seu commemorationem su, non nudam simplicemque intelligit, sed ejusmodi,
stabiliii effieax

me morte

erit

memoriale, dicchat

sic cl
igil'r

qu animus gralitudine commotug redamet Salvato-

mcam commemorationem. Hoc

:

rcm

nec

em iemporarim,
inquit

sed perptuant, donec

id

facile, inquit,

non semcl alquc ilerm, sed quolies

ventt,

ut

Apostolus,

est,

donec re:

volueritis
volctis, ac

meminissc mc
proinde eliam
eriirh

quod quideni frquenter

frquenter
facietis, si

deat ad judicandum vivos et morluos. Q. d.

querltabtis haec mysteria, ut memineritis mei,
diii

Fre-

me

quam;

amveritis, libcnler

et

frquenter

meminimus
in

jiraesenliam

meam

visibilern

vobis subtraxero

torum quos amamus. Quid sit auleni facerc sli Domini memoriam, explicans Paulus ait
cumque manducabitis panem
tis,

Chri-

nam

ubi rediero et

videndum me iterm vobis

non
solis apostolis suis

flici-

Quolies-

ter praebuero, cessabunt. Inlelligitur

bine ergo quoi)

in

hune

et

calicem bibe,

Christus Dominus,

cn

mortem Domini
v. 26.

annuntiabilis,

donec ventt

pr.rseniibus hoc dixerit,

verm eliam omnibus eousque ad

ac proinde eliam aposiolis-

Corintb. 11,

sacerdoles hic alloqualur

nihilomins haec

Nam, quamvi; Paulus non lam qum populum explical verba Hoc facile m meam comme,
:

rum
bic,

legilimis in sacerdotium successoribus

judicii

novissimum

diem

non lanlm dederit facultatem, ut lanqum sa-

morationem. Si enim his verbis sacerdoiibus praeee-

cerdoles consecrare possent et offorre sacramentum corporis et sanguinis sui,

pscopi

ptum

est dislribuere

sacramentum
et

in

commemoratio-

verm ciam ut tanqum

facultatem

nem

Domini, consequenter

populo praeceplum est

communicare
ita

banc

cum

aliis

accipere in

commemorationem Domini. Quod ergo

,

possent,

ut perptua haec actio

in Ecclesia

hujusque sacraAperuit pos-

Christus dicil in

Apostolo interprte, in
grato

meam commemorationem memoriam mortis animo memineritis mortis quam pro

id

est,

menli usus

permaneret.

meae, ut
vobis re-

trem Christus Dominus his verbis, in quem finem

instituent
esset

hoc

sacramentum
causa
ila

sacrificiumque
ipsius
,

ut
:

dimendis et salvandis obierim. Mortem enim Domini,

mysteria isthaec, eliam ips su exteriori (igur, re-

nimirm perptua eaque viva

su
,

memoria
sed

nec tamen
lium

ipsius

instituit

fkie-

prsentant species panis, corpus morluum

;

et

exsan-

suorum

quibus

esset
ejus,

hoc
ut

sacramento

gue,

species

vini,

effusum corpore

sanguinem.

refricanda

memoria mortis

mens quoque
et

Quamvis autem praecipu ad mortis

tionem facienda sint haec mysteria
;

Chrisli recorda-

ornanda omnis generis

hujus sacramenti usu
dicta sunt

grati,

ex morte ipsius

non tamen

sic ut

emanatur. Vide etiam quae

reliqua excludantur, quae vel praecesserunt, ut incarnatio, nativitas, vel secuta sunt
ctio,

apud trs

alios evangelistas.

mortem, ut resurre
nosir re-

Vers. 20.
licem
tiis
;

Similiter,

ut

panem,

et, etiam

ca-

dscensio

im ver

ila

ut includanlur, quippe

supple ex versu praecedente, accepit, et graddit eis. Syrus

:

simul omnia

cum morte Domini perfectam

operata.
:

aclis
,

Et

similiter eliam de ca-

demptionem

Quare

Ecclesia

in

canone
in

lice

scilicet egit.
,

missae, his verbis

Hc
;

quotiescumque
:

[eceritis,

Postquam coevavit. Gra?c post cnsse

post

id est,,

mei memoriam
Domine, nos,

facietis
,

subjicit

Unde

et

memores,

etc.

tam beat

passionis, nec non et ab

inferis resurrectionis, sed et in ccelos glorios ascensio-

ns, etc. Quinim miraculorum

vis alio
ria

doclrinae,

et

quo-

modo

Christi Domini, qui meminerit, myste;

cnam. Id cm sit ambiguum ad utrumque numerum, Lalinus Inlerpres vertit numro singulari; Syrus plurali, postquam cnssent; quanqum resedem redeat; simul enim ineceptam, simul absolverunt Jsus et apostoli cnam. Addit autem hoc Lucas,

praecipu in
praecipu
inquit,

hc peragens, non aberrabit scopo sed mors memoriam revocari jubetur, in qu

eluxit

postquam cnavit, ut intelligamus sacramentum

hoc non pertinuisse ad vulgarem cnam, quae pascendo corpori subservierat

eliam velit
;

Domini erga

nos charitas. Mors,

et addit ita ut

junctum
di-

mea non iterabitur; sufcit enim unica pro peccatis omnium seculorum. Sed vos vobis hujus meae erga vos charitatis memoriam frquenter renovate, facientes quod nunc

cum

adverbio, similiter.

Neque enim

cere vult calicem quidem sacrum pst

cnam, pa;

nem

ver ante

cnam

peractam, praebitum fuisse

me

videlis fieri.

Erit

sed similiter calicem ut panem, post

igitur hic

cnam. Quare
ccettavit,

hoc sacrosanctum signum fderis inter nos

initi, et

ad calicem potis addit, postquam

Hrc est calix novum Testamentum in Vers. 20. sanguine meo. Graec deest verbum, est, quod Latinus olaritatis causa expressit. Sed comniodis positum Hic calix est fuisset post vocem , calix , hoc modo novum Testamentum, etc., quomodo Paulus posuit, 1 adCorinth.il. Nam calix est subjeclum proposition is. Quae verba, quia paul obscuriora sunt , Calvinus et Beza velut regulam proponi volunt, per quam verba clarissima Matthaei et Marci exponantur, hoc est, obscurentur, contra verissimam et aequissimam regulam S. Augustini, lib. 2 de Doct. christian, qui vult obscura ex clarioribus esse explicanda. Cum igitur alii evangelistae clarissim dicant sine ullo tropo ? Hic est
:

sanguis meus novi Teslamenti (quae in nullo differunt forma corporis apertissim: Hoc est corpus meum, nisi quod sanguinem ad novum Testamentum pertinere
dicant), verba

Luc

in

eumdem sensum exponenda

differunl, nisi

sunt. Et san vix ab

illis

quod verba

Lucre poslponant vocem, sanguine, post novum Testamentum, Matthaeus ver et Marcus praeponant.Sensus Hic calix igitur genuinus et simplex esse videtur quem manibus teneo, est instrumentum authenticum,
:

quo sancitur et obsignatur novum Testamentum in sanguine meo; id est, per sanguinem, seu ratione sanguinis mei,

quem

calix iste conlinet;

propri Testamentum

nam per illum novum conlirmalum est. N-ullus

1325

C0MMENTAR1A CAP.
.

XXII.
illa

1326
contra postponant.

qum

addiderit ad

panem?

ut distingut

hune calicem
agni por-

mentioni novi Testamenti,

priore

quem

Christus statim post

esum

Hic calix, hoc poculum, quod manibus teneo et

vobis praebco (nulla est hic intelligenda figura,
continenlis

rexerat, et sciamus res fuisse diversas, illum ex an-

ne

tiquo ritu inter cnanduni, de quo supra, v. 17

quidem pro contento) est novum Testaest,

hune post cnam, causa

porrectum.

instituendi novi sacramenti,

mentum,

id

instrumenlum sive signaculum novi

sanguinem meum,
;

.Testamenti, in sanguine meo, per

t<5

Hic est calix; toto

calix.

Tio-npiov,

hoc poculum, hic

ratione sanguinis mei,

quem

scilicet continet

q. d.

Suhauditur Grc

est,

ut et Syriac. Interpres
calix,
:

Hic calix continet sanguinem

meum,
;

qui est signum

expressum posuit ante vocem

sit
alii

tanqum
Hic
est

calix,

seu signaculum novi Testamenti

quod quidem unum

:

praedicatum hujus propositionis

calix;

cum
est

eo est quod Matthus et Marcus habent

Hic

tanqum ctum hujus propositionis Hic mentum. His favet Apostolus,

postponunt
,
:

calix pertineat ad subjecalix est

1

sanguis

meus

novi

Testamenti.

Nam
:

sive

dicat

Novum

Testa-

Christus, accepto calice in

manus

Hic est sanguis

Cor. 11, v. 25, col:

locans est post

calix

Novum Testamentum, hoc modo

Hic

meus eadem

sive hic calix continet

significatur.

sanguinem meum, res

sanguinem suum
esse sanguinem

Rurss

sive dicat

res in

Novum Testamentum est. Utrovis loco colloces, eamdem redit sententiam. Porr his verbis
haeretici,

aut calicem, sanguinis ratione, esse signaculum novi

Testamenti; sive sanguinem

suum

Lucae et Pauli gloriantur

nominatim Calvi-

novi Testamenti, idest, ad obsignandum

novum

Tes-

nus

et

Beza

nam

quia obscuriora sunt, ac proinde

facilis

pli possint
;

interpretationem

qualem

ipsi

fingere velint
in

ut nihil tutius improbis,

;

qum

piscari

tamentum pertinere, quid discriminis est? Testamentum enim duo qusedam sequ propri significat, voluntatem testatoris, et instrumentum quo voluntas
testatoris declarata, probata ac sancita est, per

aqu turbid

volunt ex eis interpretari verba

:

quod

Malthaei et Marci

Hic
illa

est sanguis

meus Novi Tesla:

monstrare quis possit jus

Priori significatione usi

quod habet ad
et

legata.

menti; quin etiam pus meum.

omnium verba

Hoc

est cor-

Matthus
;

Marcus, voeposie-

Atqui reips dclarant, se non sincre,

:

runt sanguinem novi Testamenti

secundm

sed maligne agere

obscuriora enim Seripiurse loca

riorem ver

Lucas

et

Paulus

vocrunt ipsum

ex clarioribus interpretari oportere, non clariora ex

obscurioribus, ratio ipsa dictt, etiamsi D. Augusti-

sanguinem

et calicem sanguinis ratione,

novum Tesest,

tamentum, quia signum sive signaculum

Simili

quo

nus non doceret,

Clarissima

lib.

2 de Doctrin

christ.

cap. 9.
tri:

voluntas testatoris Dei et Christi obsignata, sancita,

et

sunt hsec Christi verba, similiter

testata

est.

modo

circumeisio, Gen. 17,

foe-

bus evangelistis et quarto Paulo apostolo recitata

v. 13, et Eccles.

44, v. 21, vocatur pactum sive

;

Hoc

est

corpus

meum; ejusdem tum

:

claritatis
:

tum
Hic

dus et Testamentum

quia signum fderis, ut ibidem

inter

formas sunt haec Matthaeo et Marco recitata

est sanguis

vocatur Gen. 17, v. 11,

initi.

Deum

et

Abraham

meus Novi Testamenti

ex quibus con-

Sic igitur sanguis Christi in calice sub specie

stat

de mente Christi, qud his verbis, corpus suum

in cibum, et

sanguinem in potum, suis dare voluerit, hoc solm addito, qud sanguinem illum suum quem
praebet, testetur ad

vini nec minus corpus sub specie panis, id est, sacramentum Eucharistiae, appellatur, novum Testa-

mentum
festum

sicut

authenticum

exemplar testamenti
mani-

sanciendum

scilicet et

novum Testamentum pertinere, confirmandum. Ex his igitur

repetitis, explicare

alicujus vocatur testamentum, quia per illud

fit

jus nostrum ad legata novi Testamenti,

totius

clarissimis verbis, tt testibus

quodque erat quodammod

singulis nobis
tera, postea

humani

generis,
cae-

oportet ista Lucas et Pauli de sanguine paul obscuriora

:

accommodatur, ut modo quidem

Hic

est calix

novum Testamentum
aliter differunt

in sanguine

ver etiam haereditatem clestem parigitur facit iterata descriptio alicujus

meo; quae cerl vix

Marci
:

ab his Matthi et

ticipemus.

Quod

Hic

est

sanguis meus novi Testamenti,

qum

testamenti,

ut nimirm plurium haeredum jus testaid facit repetitio hujus sacramenti. Jain

qud

cm hc

praeponant sanguinis

mentionem

tum reddat,

igitur hic tropus est,

neque in voce, calix, quasi contiens ponatur pro contento (nam ipse calix in sanguine, id est, per sanguinem seu ratione sanguinis, quem continet, phrasi Hehraic,estpropriTestamentum), neque
,

rurss in voce, Testamentum. Nam illa dupliciter accipitur; primo, pro voluntate seu dispositioneullim testatoris,

quomod sumiturinMatth.et Marco; secundo,

in

pro instrumento

quo continelur,

yel sancitur ista volunlas; et ita

cisio esse

quo probalur, sumitur hic et apud

vel

Paulum. Quo sensu, Gnes. 17, v. 13, dicitur circumpactum, hoc est, ut explicatur v. 11, signum parti seu fderis; et de edem, Eccles. 44, v. 11, dicitur In carne ej us stare fecil Testamentum. Ex quo palet, in eumdem prorss redire sensum verba Luc et Pauli curu verbis Matthi et Marci. Nam sive dicas, sumpto in manu calice Hic est sanguis meus quo
:
:

est signaculum seu instrumenlum , quo sancitur et confirmatur Testamentum novum, idem plan significatur. Qui PRO VOBIS FUNDETUR, Graec, T TTp ;/.v eV/vi V5U.EV0V, quse prsecedentibus juncta sic verbotens sonat Hic calix in sanguine meo pro vobis effusus, nisi qud pro, effusus, est parlicipium prsesenlis tern* poris, quo Lalini hic carent; q. d. Qui calix funditur, scilicet jam in cn. Ilaque clarissim indicalur Latinum, qui, non posse referri ad sanguinem, sed ad calicem seu poculum. Unde Euthymius expresse dicit Quod pro vobis effunditur, ad poculum, inquit, rfrendum est. Qud si ipse calix pro apostolis, et ut Matth. ail, pro multis, seu pro mullorum salute, in remissionem peccatorum, in ips cn effundeba: : :

sancitur et confirmatur Testamentum novum; sive dicas Hic calix ratione sanguinis mei, quem continct,
:

perspicuum est verum Christi sanguinem in illo cm vinum non fuerit pro hominum salule in remissionem peccatorum fusum, et verum safundelur crificium tune fuisse oblatum non njin ail
lur,

calice fuisse,

, ,

1527
ver,
si

IN
calix islo, ratione sanguinis

L UCAM

1328
vobis el praesertim

quem

continet,
fgu;

Fd.WTUR, jamjam,
effunditur.

me

bibenti-

esl novum Teslamentum, liquid sequilur non fam, sed verum Cbristi sanguinem eo contineri

bus. Graec et Syriac claris est praesens,

Uym^o*,

ne-

Supple aulem

in

remissionem peccatorum

que enim

nisi ipsi

vero Christi sanguine

et

novum Teesl.

ex Matlhaeo, sed ex ipsoLuc hic subaudiendum et

siamentuni obsignatum

confirmatum
ita

Verba
liceat,

animo repotendum
facile in
id

est, id

quod supra expressil

:

Hoc

Evangelii Syriaci ambigua sunt,

et
:

utverlere
:

meam commemorationem nam quod de panis,

calicis

Hic calix

est

Testatnenlum novum, et

II ic est

etiam de

benediciione, dixit aul dictum

disertis

calix Testamenti novi, in sanguine meo.

voluit
1

Dominus, Paulo

verbis suffraganle,

Qui

scilicet

calix.

Latine tam suabudiri possit

Corinth.

H,
iis

v. 25.

sanguis

subaudiri
potesl

qum calix; sed Graeea non patiuntur aliud qum, calix. To TCp tj|iv Ixxuvo'pevov jungi cum ri irownpiov, nullo modo cum t "[ta-ri jj.cj.
:

Vers. 21.
rt,

Verumtamen.
et collata
,

Conjunctio

ista

dcla-

haec

quae proxim praecedunl subjuncta

praesentia
bnficia
:

Chrislo fuisse,
praesenli scelere

Quare Euthymius

Quod pro

vobis effunditur,

ad po;

cum

culum, inquit, rfrendum

est.
,

Mal

id

babet

Bezam

occulto lict; quasi dixerit

Verm,

doletquc non inveniri codices

cerl legant

qui hoc omiltant, aul

ut ad sanguinem

quamvis haec summi amoris erga vos me symbola

vobis largiar et relinquam, tamen ecce
Ma.nus.

t<3 Trp iaSv xxuvojas'vw,

;

rem nefandam.

referri possit

audacter tamen
fidem
:

ita verlit

contra libro-

rum omnium
ditur
;

Hoc poculum

est

novum

illud

bus,

Manu fit traditio, manu traditur quis hoslimanu rurss ex mens accipitur comedendus
tanqum
dicat
:

Teslamentum per sanguinem meum gui pro

malens solcismum
,

vobis efun-

cibus. Esl igitur

in os

Qu manu jam

infert

Lucae, Graeci sermonis

,

suum cibum mensae

meae, edem

mox
mei

hostibus
!

minime imperito

ascribere
illa

qum

vertere quod

meis

me

tradet.
,

ingratam et impiam

manum
;

verba exigunt, qud

videret haeresi suae obesse,

Tradentis me

proditoris traditorisque

quan-

et catholicae fidei favere

plurimm.

Nam
non

si

calix

in

qum
tur
,

praesens tempus hoc praeterea significare videaet in

cn propinatus, pro hominibus

sequilur, inprimis,

effusus fuit; clar

qud jamjam prodet ,

meditetur.

mens

ips proditiok

qud

calix

ille

aliud

qum

nem

ipsissimum Christi sanguinem continuent (neque enim

Est, supplevit interpres.

vinum sanguinis
poiuit)
;

figura pro

hominum

salute effundi

deinde qud in cna Cbristus calicem illum

Reliqua ex superioribus evangelistis petenda sunt.

eluderit pro

hominibus

in

remissionem inique pecca-

Vers. 22.

Definitum
Deo

ordinatum

constitutum
aeterno, et

torum, quod addit Matthaeus, ac proinde obtulerit

eum
ex

divino consilio,
sacris

Ptre,

jam inde ab

Deo eo quod Christus

Patri et sacrificaverit. Perspicua

enim

evadil',

Scripturis deinde declaratum. Definierat olim

id est, abiiet,
;

lue dicit, calicem pro nobis fundi

Deus Pater ut Christus vaderet,

relur, et

more-

et veritas praesentiae sanguinis

Domini
;

in calice

et

quidem Jud discipulo proditus

loquuntur Scripturae

sed non

ejusdem oblatio Deo

fit,

facta in

cn

denique palam

definierat seu constituerai ut Judas ret, nec

sic
,

Christum prodequidquid dicat

hic

verbum

praesenlis temporis effunditur,

,

quo etiam

caeteri

evangelislae utuntur

non tantm de cruce

esse.

Beza

in

hune locum.

Nam

quemadmodm
;

non

sed de

cn praecipuintelligendum
verisimile
sit

qum

Nam, quanChristum Dominum potis usum

dicitur, definitum

Deo esse ut Judas

traderet seu
ita,

proderet
v.

sed ut Filius hominis vaderet

Act. 4,

verbis quae recitant Matthaeus et Marcus de sanguine,

27 et 28, non dicitur, convenerunl facere qu maPraeviderat Deus tantam Jud' mali,

qum iis quae rcitt Lucas illa enim claris exprimunt id quod Christus agebat; certum tamen est Lucam iis verbis scripsisse, quae non recesserint
;

nus tua et consilium tuum decreverunt ut facerent, sed

decreverunt
fieri.

tiam

quanta Christum proditurus esset

si

Deus ipse

Christi

Domini senlenti.
vobis
,

permitteret;
,

eam

volens Deus permittere, simul et

Pro

apostolis

meis

id est

pro plerisque

convertere ad publicam
ut Christus toleraret
,

hominum

salutem, decreverat

vestrm, excipitur enim Judas, qui non est consecutus

hujus efTusionis fructum. Matthaeus et Marcus habent pro mullis; utrumque dixit Jsus Qui pro vobis et pro
:

quod Judas impi sponte su

faclurus erat

decreverat, inquam, ut Christus prodi-

tionem paterelur, non ut Judas proditionem operaretur.

multis, interprte Ecclesi in canone missae. Quamvis

Hinc

scribit
,

Euthymius

in

Matthaeum

Dicunt

autem non pro

illi

solis

Jsus in

cn

oblulerit apostolis,
,

autem quidam
erat peregit
;

culp carere

eum qui quod prfinitum

,

tamen praecipuum consecuti sunt fructum

pro

quibus nos dicimus

quod non quia pr^

quibus ita oblatio facta est, ut ipsi etiam digne

pserint oblata.

sum-

definitum erat tradidit, sed quia tradidit ideb prdefi-

nitum erat, Deo prvidenle quidquid eventurum erat;

ad bibendum, sed, pro vobis, nempe Deo. Mal habet hoc Bezam, qui solcismum maluit ascribere evangelistae qum veritatem fateri. Unde contra omnium librorum fidem vertit Hoc poculum est novum istud Teslamentum, per sanguinem meum, qui pro vobis effunditur dolelque non rperiri codices qui isti corvobis, scilicet
: ;

qum migrando,

discedit ex

hoc mundo

non

fortuite

ruptelae faveant. Vadit, id est. ultr, Vers. 22.

aut inopinat, non coactus potenti inimicorum , sed sicut scriplum est de Mo, in lege, Psalmis, et prophepati, et ita inlrare tis, juxta quos oportebat Christum in gloriam suam, ut ipse ait, Lucae 24; hoc est, ut implendo Scripturas obtemperet decretis Patris sui. Ita, inquit Chrys., discipulos confirmavit, ne rem imbecillitati

non tam moriendo

attriburent.

,,

,, ,

1329
talis

COMMENTARIA CAP.
enim evasurus erat
,

XXII.
,

1350
,

non natur , sed ex volundici

gentes

quibus est auctoritas in eas

primores

mag-

tate.

Use
,

ille

quibus etiam ainplis aliquid

ntes earum.

potest,

nimirm, qud providentia,

de peecatis

definitio et decre;

Benefici vocantcr, munilicenti beneficentique,

clementi
,

tum Dei

hominum

sint

verm

ut ea

serenitate aliisque virtutibus

nomen

Deus permittat inprimis, deinde etordinet,

dirigat ad

id est,

accipiunt

vocantur nedibim Hebraeis, spontane

eep-fTai,

bonum
,

sed nullo

modo

ut

hommes

ea fa-

liberalitate,

everget Graecis (ut quidam

,

ciant

nisi

aciionem distinguas
adulterandi
,

vitio sive

peccato

iEgyptiorum reges nominatim) beneficenti

et aliis

quod prodendi
bus
,

aliisque similibus voci-

hujusmodi magnificis
in

tilulis

ornantur. Subaudi, atque

praecipu significatur.

boc

sibi placent,

qud
;

aliis

dominentur,

et gloriosis

Vers. 23.

Et, tune,
,

ipsi

coeperdnt qu^erere

nominibus celebrentur
esse nitunlur
,

dmque

reges aut primores

sibi
,

inter se, niutu. Grc addilur t, hoc, videlicet,

hune praecipu finem

propositum
clmentes

Quis esset ex eis

ex

ipsis.

Quaesiverunt ex ipso Jesu,

;

habent, ut dominentur et praesint

ac benefici, non tam sint

aliis

et

quod dicunt superiores

evangelistae

quaesiverunt et

qum nominentur.
sic agere debelis
,
,

ex se invicem, aspicientes sese mutu (quod Joannes habet cap. 13, v. 22), et roganles quis ipsorum id
faclurus esset
ret
,
,

Vers. 26.

Vos
,

autem non

si

contingat vos praefectur fungi

in regno

ut cert fungemini

an quis ipsorum e de re aliquid

sci-

meo

Ecclesi,
:

inquam,

aut aliquod ejus rei

argumentum
etiam
:

haberet, deni-

incipiet

regnum meum

qu brevi in terra non debetis dominos agere

que testantes
Vers. 24.

singuli innocentiam
,

suam.
,

in eos quibus praeeritis,

Et
;

id

est

qu vocul duo
bistoriam hane

ritatisque vobis datae, venari titulos gloriosos,

glori plenos.

nec ex usu potestatis auclovan

quaedam intelligenda dantur

suo loco narrari
tioni ddisse id

Unum,
,

alterum, occasionem huic conten-

Qui major auctoritate, honoratior, est,

vobis
,

erit
,

in

quod praecedit

qud

scilicet acris
ille

inter vos aliosve regni

,

mei

iilios

fit

iieri

disquirerent
prodilor.

quisnam ipsorum

foret infaustus

debebit

debebit se gerere, quod ad modestiam ani-

rintque

Non arbitror qud se mutu nolrint, dixeTu eris proditor im tu aut tui, quod qui, ;

miqu submissionem, sicut minor, miniums, minimae veampo;, junior, quo modo et legilur auctoritatis
;

dam

putant, nominatim Theophylactus

seipsis propulsare

sed qud

in Lalinis libris
jectior,
praesit

non paucis,
;

id est,

contemptior

ab,

dubiam notam

dm

modis omni-

submissior
rejici

nam
,

qui aetale junior est

dicit

ne
ait

bus conarentur, attulerint singuli quse pro se facere

viderentur, per quae alieni videri possent ab bc perfidie.

solet.

Juniorem

postremum,
sibi

Euthymius. Quo major

sive dominii
,

hoc minus

viudicabit

Inter caetera autem, hoc

unum

erat

quod quidam
aliis ali-

sive gloriae.

pro se afferre poterant qud Dominus eos

Et
ctor
fit.
,

qui pr/ecessor est, Graec, dux,

dominus, re-

quando

praetulisset, et
,

quidem Petrus, qud Dominus

,

sicut ministrator
Minislri

sicut qui ministrat, scilicet

promisisset

ipsum petram fore Ecclesiae

et accepin-

est subsequi, ducis sive

si

domini praece-

turum clavesregni clorum. Hc itaque ralione,

ter tristia, in ambitiosain

dere. Gerat se oportebit, sicut

hanc de primatu contenposset ex dictis aclis-

minister esset; id est,

fastu,

non dominus, sed liberum esse oportebit ab omni

utililati

tionem delapsi sunt.

nec suas praecipu

sed

commodisque inten,

Vjderetur

quantum

intelligi

dere

eorum quibus
Hoc
;

praeei
,

it

idque absque ull

de-

que Jesu erga singulos ipsorum.

quam
,

ab

eis

aucupetur glori
si

quam lotam Deo

,

Major ,

scilicet caetei is

id est
,

quem

Jsus plurimi faceret

maximus primus quique primum tandem

,

bebit transcribere.
deretis pro primatu

intelligeretis

non conten-

nam qud

reges gentium aliique

habiturus Iocum, et caeteris omnibus sub Cbristo

praeficiendus esset
,

bomines seculi e aspirent,

dominos, et quidvis licitum

est quia in alios agere

ac proinde alienissimus esset ab

sibi fore,

denique gloriam

hc proditoris nota
esse et futurus

unusquisque autem

sibi

videbatur

caeterasque hujus vitae ulilitates ac

sibi

commoda, abunde

maximus, ex

variis honoris et amicitiae

posse suppetere

putant

si

eum
licebit

adipiscantur.
,

argumentis, Christo Domino erga se declaratis.

ita

Non

Porr vobis sectari haec minime

praescribitur,

quibus lex

impudentes fuerunt, ut coram Christo disputrint,

non parm ardua ac

sit,

praestitu difficilis
,

quis ipsorum in locum prodili interfectique Chrisli

ut

dominus qui
,

tanqum ministrum
,

aniini de-

successurus esset, quae Euthymii opinio est

sit

sed sepo-

missione

imperandi modesti
se gerat
;

et

cura alienoruin
sit
,

tantisper

consideratione proditionis

mortisque

commodorum,
tutiorem et

ita

ut manifeslum
,

inf-

Christi, altercali sunt de obtinendo primatu in regno

rions sive subdili inter vos conditionem

long et
,

Cbristi

cujus promissionem long allis infixerant

commodiorem

et

feliciorem fore

pro-

animis

qum

prscdictionem mortis

nec spem abje-

pisque assequenlem id quod ex primatu quaeri solet.

Vers. 27.

cerant, quidquid de su morte Chrislus praedicaret.

Quis
est

major
:

uter

major
,

dignior

Vers. 25.

Reges,

sive principes.

potior conditione

qui

recumbit

qui mensae

Eorum, masculinum genus pro feminino earum,

scilicet

accumbit
relinquit

an qui ministrat mensae? Subaudiendum

Is

genlium;

et casus genitivus

loco dativi eis,

proculdubio qui mensae accumbit.

,

gentibus. Includit

autem dominalio coactionem con-

Ego autem
vestrae
!

caput

lict

sim mensae societatisque

tcmpiumque inferiorum.
Qui POTESTATEH HABENT SUfliR EOS, SWeas, Scilkcl
|

qui
;

exigere

in

meo mmo

jure possim vobis ministerium

vestri
,

inter vos sum

j;cio

me

, ,

, ,

1351
sicut qui ministrat mensae; vos similes estis
iis

IN

LUCAM

1332

qui
eis

accumbunt. Jam laverat eorum pedes, panem

fregerat,

pater meus clestis, regnum in altero seculo, aetern haereditate possidendum, ut possideatis in altero
seculo paratum vobis

cibum potumquc
,

distribuerai, prout

jamdi

regnum

consiitulione mundi,

consueverat
Isral
,

denique prima hor ostensionis su ad

sollicitus
,

quod non
,

est aliud

qum

illud

idem

felix

ac beatum

unus pro omnibus

apostolorum
,

regnum quod Pater mihi

possidendum. Quibus
iuturo
seculo
,

praeparavit in altero seculo

oviumque quae perierant doms

Isral

adeque

igitur

paratum
illi

est

regnum

in

hominum omnium

utilitati

ac saluti,

magno cum

non debent
titulo

contendere pro

vili

laborc faligationeque, minisler serviverat, persevera-

inanique honoris
seculo. Reliquerat

obtinendo in

hoc

misero

turus in eo ministerio ad vitae usque exposilionem et

sanguinis effusionem. Nain sub ministerio mensae,

haud dubium Judas societatem,

edatis et bibatis super mensam
,

cm
meam

Christus haec diceret.

omne
gessit

aliud
,

minislerium

et

quidquid in carne Deus

Vers. 30.
in

Ut

intelligitur,
:

V. Bed interprte. Itaque vult

facere id

dicere

Cm videatis me

quod

praecipio

ut

qui dignitate inter vos nus,

sum major

et conditione
;

domi-

dispono vobis regnuoi , non qualecumque , sed hujusmodi , ut aliquando in regno meo clesti et aeterno , edatis et bibatis , id est veris
,

regno meo

babeam me tanqum minor et servus sim nsse debetis hoc idem vobis praestandum esse , si quando
aliis praefecti fueritis
;

omnis generis

deliciis

ac voluptatibus
,

fruamini et

saturemini, super mensam meam

ut primi regni principes
,

id est, inter primos,

quod

praestare,

cm

difficile et

mecum

rege mensae meae

arduum minimque jucundum sit, intelligere potestis nullo modo ambiendum vobis esse primatum, contendendum ver potis de retinend subjectione, ut
qu
facilis assequi liceat id

omnium
pretatio

delicatissimae accumbentes. Haec fer inler-

Grcecorum

est
,

Eulhymii, Theophylacti,
:

Titi

Bostrorum episcopi

cujus verba sunt

quod homines

seculi ex
etc.
,

causa non asserit, quasi ullus istbic

aut esculenlis locus futurus
taies,
sit
,

Hoc e de denu mensae

c

primalu quaerunt, quietem propriaque commoda,

Vers. 28.

Permansistis
; :

sed quod res spiri-

perseverstis
deseruistis
;

mecum
ut
il

rbus apud nos

usitatis,

exprimere voluerit.
ii

constanter mihi adhaesistis

non

1 i

Tum

rursm ut ostendat quemadmodm

obtinent,
ita

qui priillis

Joan. 6, v. 67
rtro
,

Ex

hoc multi discipulorum abierunt

et

jam non cum Mo ambulabant; neque

illi

eru-

mas apud terrenos reges < domo et mens utuntur

edem cum

sanctos celeberrimos-

huistis confiteri, ut
et

Joan. 12, v. 42

Verumtamen

ex principibus multi crediderunt in eum, sed proptcr

que apostolos quoque, primis honoribus apud immortalem regem potituros. ?

Pliarisos
ejicerenlur.

non

confitebantur

ut

synagog non

Et
aliis

sedeatis ; xai

xafitoeafle
,

sedebitis,

quanqum
,

in

exemplaribus est

xa<rr,a6e,

sedeatis

ut Latine.

In tentationibus meis, in persecutionibus et tribulationibus quas passus

et

sum

quibus factum est

ut

Duo summa bona apostol eo summae deliciae , quales ipsi

in rguo promittuntur
rgi apponi soient
,

et
,

homines adversarii mei tentrint atque explor,

summus honor quo

reliquos'k'omnes regni subditos

,

rint

et

Deus Pater tentatam

(idcirc

exploratam manifestentationes dicuntur)

illo

tamque reddiderit
constantiam

enim

verm etiam un cum rege judicent ac regant; neque enim sessio itafinienda
non solm praecedant
un cum judicio
tudinis
est
,

meam
:

in

obeundo

ministerio pro

sed perptua futura quod ad

eis
si

vestr caeterorumque electorum

dicit Salvalor

salute.

Hoc

alibi
,

gubernationem. Pollicetur itaque

summum

beati-

Vos qui

secuti estis

me; Matth. 19

gradum, vultque dicere

haec vos

manent,
seculo

v. 28.

quid contenditis de misero primatu in hoc

Vers. 29.
in

Et, ide, ego

cui Pater ddit

omnia

obtinendo

manus, dispono, eonstituo, decerno, promilto non

,

Vers. 31.
laeta
,

Ait
illis

addidit
erigeret

subjunxit.

Praedixerat
tristia,

tantm

verm etiam ordino ,

cujus ordinationi obe-

ut animos

subnectit

ut ne

diunl omnia.
Sicut,
ipse
illi

ultra
;

modum
,

efferrentur.

similitudinem significat, non aequalitatem

et princeps constitutus erat

Simon

Simon. Alloquitur

eum nomine
se sit
:

proprio

enim regni caput

socii
,

ut seipsum consideret, quid ex

conduplicat

autem

duntaxat.
constituit
,

autem nomen
ordinavit

ut attentionem

excitet,

affectum

Disposuit

mihi ut homini

declarans seri loquentis.

Vers. 29. Et ego dispono vobis, id est, et idcirc, quia constanter mihi in tribulationibus adhaesistis, aliis me deserentibus, ego vicissim decerno vobis in praemium regnum illud beatissimum clorum, tanqum haereditate possidendum , quod vobis constitulione mundi paratum erat, sicut disposuit mihi Pater meus, id est, quemadmodm illud idem regnum gloriosum mihi Pater in praemium tribulationum
decrevit, ut ego ibi caput, vos membra sitis. Vers. 30. Ut edatis et bibatis, non separatim me, ut servi soient, sed super mensam meam , id est, ut tanqum primi proceres regni mei veris omnis

juxta Apostolum, 2 ad Corinth. 1, vers. 7. Spectant haec e, ut desinant de primatu in hoc mundo aliisque rbus frivolis contendere, qui tantum sibi in futuro praemium repositum esse scirent. Ait autem Dominus, ut scirent ante Vers. 31. regni illius adeptionem niultas tribulationes esse adhuc sufferendas, et ita laetitiam eorum temperaret,

nec securitatem

vidcliccl ut

gcneris deliciis ac voluplatibus mecum pertruamini, laborum, ita et honoris, quietisque socii,

sibi sponderent ex isl permansione Simon, Simon. Qu subit conversione ad solumSimonem, tacite dirimit contentionem discipulorum de primatu, ipsum indicans futurum caput, utpote qui confirmare deberet reliquos. Repetitio autem nominis attentioni ejus excitandae, et affeclui suo tanqum seri loquentis indicando servit. Ecce Sata-

cum

Christo

,,

1355
Ecce, quod non arbilraris.

COMMFMAISIA CAP.
.

XXII.
luit

I55i
Peirus lide
,

quiiloin

quando animo
negavit
v.

vacillante

Satanas

adversarius humanae salmis, expetivit,

deseruit

depoposcil, poslulavil ad afflictionem,

tanqum accu,

primum heiisum Jesum;

deieciio
illa iidei

deinde etiam

comprequia

lege Matth. 26,

51; sed

sator frairum cl hoslis. Sic expeiiveral Job

v.
il
, ,

cap.

non absoluta
,

fuit,

sed imperfectior,
,

et cap. 2, v. 5. Expelivit

aulcm

Deo Paire

ex aninii vacillalione

minime ex pervicaci
,

obstinisi

meo

sine cnjus perinissu nemini potest nocere sive

naiione aut assensu contrario orla

nec duravit

corpore sive anima;

hoc

enim

hic

inlelligendum

ad

modicum lempus ade

,

ut

mox

renala fides vivi,

dalur, annotanlibus id veteribus.

dins revixerit

censetur non defecisse

id est

non
,

Vos, apostolos meos.

esse evulsa fundils,

aut radicits exslirpala

im

Ux cribbaret
ita ut lideni in

concuteret, agilarel, affliclionibus,

vobis excuteret.

turbata polis

qum

vel ad

tempus mortua

ut prae-

me

leream qud promissio non defecturae

fidei respiciat

Sicit

triticuji cribratur et agitalur in cribro aut

,

polis condilionem capitis Ecclesiae doctorisque fidei

in Pelro

vanno. Id speraverat Satan facere se posse

dm
;

qum

privatae personae ejus.

,

Nam

et sic ali,

euraret Jesum Judaeis comprehendi et occidi

aliquo

et

qui successorum ejus

ut privatae personae

potue,

modo tune
(ilius.

Vers. 52.

Ego autem, Dei

,

est assecutus.

runt animo vacillasse circa fidem; sed ut Ecclesiae

Filius, sed

qu parte

tanqum
aliquid

capita ejus primique doctores, proponerenl

,

hominis

Opponit se Satanae.

credendum
,

quod

christianae fidei

foret con-

Rogavi, oravi

Deum Patrem tanqum medialor

,

et

trarium
bente.

minime

accidit,

hc Cbristi oratione prohi-

amicus. Ut se Satanae

ita

orationem suam opponit

,

oralioni Satanae, datque inlelligendum se

infinities

Et tu

tu igitur, aliquando conversus

,

postqum

plus oratione posse apud

Deum
,

quni Satanam.
,

fueris conversus

peccato derelictionis et negationis

Pro te
lariter

pro omnibus quidem vobis

,

sed singu-

mei, quod brevi commissurus es.

pro te

eaeterorum

quem constitutum me capul omniumque in me credentium decrevi

per
,

Confirma
et reliquis

in lide, in lide cbristianet orthodox,

ad salutem ducentibus quae fides docel.

,

rcJiquos ad salutem adducere. Insinuai

Petrum

se

I'ratres tuos
legitur fecisse

non apostolos meos tanlm

post

quod
,

constitutum loco et ordine

sui in

primum pro
,

parle regni

Petrus

Domini

ascensionem

hoc seculo fluctuante.

mon,

Act.

1,

v.

15, et do, v. 7;

verm etiam
carnis

reliquos

Ut
iddit

neunqum.
,

omnes
,

in
,

me

credentes
,

exagiiatos persecutionibus
, ,

Deficiat

intermoriatur

exstingualur

finaliter

variis

tyrannorum

hoereticorum
lide
,

Satanae.

Lyranus.
,

Sub
qu tu credis in
veritatis in
;

olicio

confirmandi in

intelligit

omnis
,

Fides tua

fides
,

me
,

Christum

generis

confirmationem pertinentem ad
est fides.

salutem

Filium Dei vivi

doctorem
doclrin

univers quae
credis
,

cujus

fundamentum
,

Mandat officium, non

fidei
,

me profecta
credent
Ecclesiae

sit

tu,

inquam

et

dominandi
charilatis.

sed confirmandi in bono

spei et

suce essores lui iu hoc munere

regendae

Porr hoc idem vult Jsus dictum succes,

meae omnes. Neque enim ad modicum dunEcclesiae suae

,

soribus Ptri

ut cit conversi peccatis,

,

si

in quae
,

taxat

tempus prospexit Christus

sed
,

forl inciderint
fide
,

confirment caeteros Christianos

,

in

usque ad consummalionem
Peirus cribraretur

seculi.

Non

oravit

ne

pcenitenii

etc.

Idcirc

enim aliquando pr,

Salan; id enim permissum

imait Deus ut

ii

quos ordinavit rectores aliorum

Satanae fuit paulo post, infra, v. 56, et seq.; sed ne

(ides ejus deficeret.

offendant et labantur, ut e et submissis

de se

Dat

igitur intelligendum Jsus

sentiant, et benignis peccatores tractent. Caeterm,

permissum Satanae postulanti esse ut cribret Petrum sed ita permissum ut fidem ei non excutial quem;

non vult Christus dicere qud

qud
ad

nisi

conversi sint, alios

;

confirmandi non habeant auctoritatem

nisi

sed insinut,

admodm
aflligendus
,

Job permissus
ita

fuerat

arbitrio

Satanae

conversi sint, minus idoneos se praestenl

tamen ut ejus animam servaret

cri-

alios

confirmandos
,

et

praesertim

si

fidem eos

Job 2,

v. G.

Satan enim imptrante Deo ut

;

negsse conligeril

quemadmodm Petrum.
,

brare et agitareposset Petrum

cribraretur seu agitarelur
,

se impetrsse, ne ita

Vers. 55.

Qui

Simon Petrus
,

intelligens se
et

ut fides ejus deliceret

Salan oppugnandum et agitandum

fide in

tantm non

quod maxime volebat

nas,

et spectabat Satan. Defeclus

Christum defecturum

arbitralus hoc indi-

tanqum adversarius vestrae omnium salmis, expetivit vos, id est, depoposcit vos Deo ad lentandum cl vexandiiiii.siciit olim expelivit Job, niiniriim ur criuraret, id est , concuteret alquc agitarel unde Cyprinnus, epistol 8, legit, lt vexaret; ut ita videlice t iidem vobis excuteret, sieur triticuji, scilicel cribratur et agitalur in v;mno aut cribro quod elim Salanas paul post magn ex parle assecutus est. Vers. 52. Ego auem rogavi pro te, peculiai iter tanqum pro capiie caeierorum, per quem reliques ad saluiem adducere decrevi ut non deficiat, id esi, non penils cradicelur et exlingu atur fides tua. TSam quamvis cribrandus et concutiendus esset us;
:

que ad negationem Cbristi, quam ore fecit fidem tamen internant, qu ad jusliliam corde creditur, non ainisil; sieul arbor i'olia vi tempestatis abjicit, non lamen vilain in radie permanentem ut sentit Ambres., in v. 12 psalmi 45, et explicat. Theophyl. El hoc quidem personale fuit Pelri privilegium, de quo An gu !., lib. de Corrept. et Grali, cap. 8 Quando, inqnii, rogavil ne fides ejus deficeret quid aliud ro, ,
: ,

gavit nisi ul baberel in fide liberrimam, fortissimam, iiivieii-simam, |)erseverantissimam voluntatem? Sed

quia c^nfirmare

I'ratres, quod sequilur, ad officium pasloris perlinet, et proinde perpctuuni esse dbet, hinc juxta sensum antiquorum impetravit ei et aliud

1335

IN
se
,

LUCAM
Qui vestniin
;

1356

gnum
plura

et meliora

praesumcns

prorniltit

lemer

non enim de omnibus loquitur, sed

qum

vires ferant.

de discipulis suis duntaxat.

te quvis ratione tleseram

Ire, scilicet polis

qum

Sacculum, marsupium pecuni referturn.

Tollat, secum ferat e qu abire cogelur.

aut offendam.

Vers. 34.
Syrus.

At

ille, scilicet Jsus,

quod addit

Et peram instructam
tollat.

cibo;

scilicet

qui

habet,

Dico tibi, cxpressis verbis, quod

citis.

modo

dixi ta-

Et

qui non habet

scilicet

gladium. T.elinquitur
sequentibus
;

Petre. Syrus, Simon.

enim hic subaudiendum ex proxim quod quidem Syrus claris repelit.

erit gallicinium hodie,

Non cantabit gallus, non

id est,

Ve.ndat; Toir.on vendet;

verm

alii

codices Graeci

hc nocte.

Iegunt, mknaitt, imperativum, vendat.

Donec, priusquam.

Tlnicam. Graecum significatet pallium.

Abneges. Compositum ponitur pro simplici neges.

Emat;

-yopji,

met; in aliismelisest, -ppaaa,

Noss me, quod noveris me, et consequenter qud

discipulus

emat. Neque prsecipit neque consulit Christus discipulis suis, ut

meus sis. Et dixit eis. Subjunxit Christus, sermone ad omnes diseipulos verso, volens claris exVers. 35.

jam
ut

aliter se

grant

qum

alis ipsos

instruxerat;

jam de marsupio pleno pecuni

solliciti

et

per cibo referl

sint

sibique prospiciant
,

plicare conditionem instantis temporis,

quo

illi

sic

(quod cert Judas impie fecerat)

sibi

neque ut gladios

Salan agitandi essent, ut Petrus

eum

negaturus.

Quando Misi vos praedicatum Evangelium regni clorum per Judaeam universam. Non dicit, quamdiu

comparent, quibus hostes aut invadant aut arceant. Docet hoc Euthymius his verbis Quod sequi:

tur,

vendat lunicam suam

dixit,

et

emat gladium, per emultionis

,

mecum

fuislis,

numquid aliquid

defuit vobis ? confert

phasim

solum ostendens esse tempus

enim absentiam discipulorum se ante passionem,

venientibus,

quantum nunqum

alis, persecutionibus
:

cum

e quse cpit passione.

est, sine

non quod gladiis vim propelti

ulcisci

vellet

nam Petrum

ita

Sine sacculo, Graec, sine marsupio, id

pecuni.

volentem postea prohibuit. His igitur verbis de-

scribit

duntaxat et explicat Christus instantis jam

Et pera, et sine cibo sive viatico. Et calceaments, quibus pedes toti muniti
adverss offendicula.

temporis conditionem, prorss contrariam condilioni

forent

temporis

praeteriti.

Nimirm, commodissimae

illi

Vi-

vendi rationi, qu antea discipuli usi fuerant,

lict

Aliquid rerum ad vivendum necessariam.

Niiiil
,

corpore absentes Domino,

opponit acerbissimam

lict null re

ad

iter facienduni

commod
Quare?

persecutionem, quae hc ips nocte inchoanda erat,

ipso mortis supplicium

instrucii, essetis emissi,

tamen

nihil defuit.

adeunte, duratura ad vitam

;

quia suppedilabatur quidquid esset necessarium ab

iis

apostolorum

et

amplis

qu non solm non essent

,

quibus Evangelium prsedicabalis, faventibus mibi,

universis quse glorios fiebant

homines

ipsis suppeditaturi vitae necessaria

ita

verm
judicio

et gaudentibus in

etiam conaturi vitam auferre,

ut

humano

me, supra 13,

Vers. 36.
gnificat

v. 17.

arma qum maxime

hoc tempore. Siquit, instat alia

forent ipsis necessaria. Jam, in-

Sed nunc, verm

temporis conditio, ejusmodi ut qui

niti, et

enim tempus proxim

instans, juxta id;quod

discipulorum meorum, humanis praesidiis

ho-

mox
dum.

dixerat Petro, v. 34, se hodi ab ipso negan-

minum more
nisi sufficienti

sibi

providere

velit,

apparatu cibi

non mulet locum, pecuniarumque inslru-

privilegium, ad successores propagandum, utvidelicet tanqum caput Ecclesiae nunqum nec ipse nec successores ejus in docend ver lide deficerent, juxta

Vers. 55.
dae est,

Quando misi vos, praedicaturos in Juregnum clorum, sine sacculo et pf.ra, id

sine

pecuni et cibo, seu viatico;

continens

serm. 3, de assumptione su ad pontificatum !n Petro omnium fortitudo munitur ; et illud Dignum arbilror Bernardi, epist. 190, ad Innocent. ibi potissimm resarciri damna fidei, ubi non possit fuies sentire defectum. Cui enim alleri sedi dictum
illud Leonis,
:

enim utrobique pro contento ponitur, nam pro sacculo Graec esi, marsupium seu loculi. Numquid aliquid defuit vobis, scilicet ad vivendum necessarium? Q. d. Nihil omnin, e quod in mei favorem et amorem omnia vobis liberaliter ab auditoribus suppedita:

est aliquando

Ego rogavi pro

te? etc.

Et tu

ali-

rentur.

quando conversus , peccato negationis tuse , inquit Theopbyl. Quanqum alius percommodus possit esse sensus.ut illud, aliquando, jungatur cum confirma
conversionem ad pnitentiam, sed ad eos, quos confirmaturus erat hoc sensu Et tu aliquando , cum opus fuerit, et aliquos in fide nutantes videris, ad eos confraires luos, et illud, conversus,

Vers. 36.
in odiuin

Sed nunc, talia instant tempora, ut me etiam vobis nocituri sint; ut merito
id est,

qui habet sacculum, pecuni refertum, tollat,

non

significet

sumat illum secum, qu abire voluerit; similiter et

peram, supple, qui habuerit,
:

tollat illam,

seu ferat

versus, confirma illos, quomodo dicitur, psal. 8i, vers. 7 Deus, tu conversus, scilicet ad nos , vivificabis nos. Cm autem Pel rus, audiens se cribrandum , et in fide periclitaturum, animosisde se multa promit:

secum. Sic enim distinguendum esse textus etiam Grascus clar indicat Et qui non habet, gladium scilicet, quod ex sequentibus repetendum est,"yENDAT tunicam suam, et emat glvdium. Quibus verbis non revocat doctrinam olim dalam, neque praeeipitsumere sacculum, aut peram, aut uti gladio, uipote quod
paul posl etiam prohibuil,sed solummod descrilit, ut Euthymius observt, temporis jamjam instantis et persecu'tionis acerbitatem, in qn si human provi-

teret,

negationem su Christus ei prsedixit , et mox condiliones instantis temporis claris explicans, dixit
discipulis
:

omnibus

13 37
ctus,

COMMENT ARIA CAF.

nec eat aut moretur alicubi
nisi gladio

XXII.
aliis

1338
adjumenli exspectantes,
sollicit sibi

armis-

massent, et nihil ab

quemunitus, eliam
si

vestis venditione comparandis,

de necessariis
ipsi

vitae in
si

longum tempus

aliunde non possit.

llujusmodi loquendi genus

fre-

prospexissent,

humana

consilia

secuti

fuis-

quens est apud prophetas, quo praedicunt imminentes calamilates, jubendofieri id

sent; sed melis sapientes, Deoque confisi, inermes

et paupercs,

quod homincs facere

;

perrexerunt,
oflicium

inter
:

hostes
nisi

Evangelii
triduo

assolent in hujusmodi calamitatibus

Jer. 9, v. 17,
intellexe-

praedicandi

implere
turbati,

quod

18; Ezech. 4, v. 2. Nec

aliter

hune locum
:

proximo plus aequo

neque adhuc Spiritu

runt apostoli accepto Spiritu sancto

inter Evangelii
solliciti

qavis enim

sancto conlirmati, ad humana, verisimile est, praesidia

hostes proficiscentes

non fuerunt

non minime respexerint.

de per aut

crumen replend, multque

gladio.
,

Etenim. Nihil

mirum

illud

lsaiae

in

me

implen-

minus de assumendo
Vers. 37.
credibile.

dum, quandoquidem omnia ea

quantmvis vobis
in-

qu/e sunt de

me

scri-

pta et praedicta per legem et prophetas,

finem haperficiun-

Dico, aflirmo

bent, finem accipiunt, jam finiuntur;

tur,
ait

jam
est,

Euthymius,

et
:

consummanlur. Hinc clamt

Enim; dat causam mutati temporis, tranquilli

turbulentum, faventis discipulis suis in hostile.

in

postridi Jsus cruce

v. 50.

Consummatum

Joan. 19,

Adhuc, emphasim habet indignitatis

caetera
illud

rei

praeter

Vers. 58.

At
,

illi,

signanter Petrus, auctore

prophetarum
est

vaticinia,

jam

in

me

impleta,

Ambrosio.

quod
se

omnium

caput, superest. Significat,

sui

Duo
ris

gladii. Apostoli intelligentes Jesu praecepto-

nondm
esse,

omnibus

oflicii

numeris delunctum

verba propri

responderunt praesto

sibi

esse

donec iniquis

et sceleratis

annumeratus

fuerit,

duos gladios, ut intelligerent an judicaret

ficere

illos suf-

tanqum unus ex eorum ordine.

ad resistendum praesenti periculo, neene.

Quod scriptiim est per Isaiam prophetam. Scriplum si est, non tam fiet hostium potenti, qum voluntate divin ut non tolerabitur malum ab in, ;

Satis est.
gladii,

Non

subaudit, satis est quod adsint duo

ad repellendos videlicet hostes exspectatos,

illos

quasi velit ut gladios

est,

viio, qui

ut prsedicere potuit,

ita

potuisset et ca-

verborum hc de

re. Sic

secum ferant sed satis enim consuevimus ab;

vere.
In me,

rurapere

sermonem eorum
si

qui

non

inlelligunt quae
;

de quo scriptum est

Et cum

iniquis,
;

inter

nobis dicuntur, satis est, ben habet

phylactus. Atqui
sibi vellet
,

ita rect

Theo-

iniquos sive sceleralos, qui iniquus non erat

depu-

non

intelligebant apostoli quid

eis

tatus, computatus est

ut
iractari

tractatus

more iniquorum,

Dominus, cur non explicuit

Dominus

soient

et

merenlur iniqui, legumque

praesertim
cepisse

cm

Petrus potuerit occasionem hinc ac-

transgressores,

nimirm publie comprehensus, dammedio latronum

crucifixus. Reliqua
dicta

liberis exerendi gladii adverss invasores

natus, variis contumeliis affectus et modis punitus,

Domini? Non judicabat Dominus verba sua tune temporis claris

tandem etiam
sunt

in

exponenda esse

sed relinquebat suo

ad hujus prophtise explicalionem facientia,

alibi.

tempore intelligenda per illuslrationem Spirits sancti.

Jam

vult hic dicere Salvator

in

Hoc autem

Sive

ver Petrus

occasionem hinc acciperet

non implebitur
animis
;

me,
mihi,

nisi

mutatis erga

me

populi

ulendi gladio, sive non, decreverat divino consilio

qui

cm

etiam principibus aegr le-

Jsus permittere ut gladio feriret, justas ob causas.

jam contrario, cum principibus suis conspirans, me tanqum sceleratum postulabit ad pnas omnes ac mortem, et tam vivum
rentibus, favere consueverit,

Vers. 59.

Egressus
,

domo

in

qu cnarn hanc

celebraverat.

Ibat

Graecc

profeclns est.
;

qum mortuum prosequelur odio plusquam hoslili. Quemadmodm ergo cm mihi ben vellent, ben
quoque volebant faciebantque vobis
ita

Secundum consuetudinem suam

v.

vide supra 21

37

Tradendus

ait
,

Beda

discipulo Dominus

discipulis

meis

consueli secesss locum

adit.

quo facillim reperiri possit

jam odientes me, odio habebunt aversaturique

Ubi sunt ergo qui eum mortem timuisse, invitum-

sunt et vos discipulos meos, nec tantm non benefacient,

et

que contendunt esse cruciftxum?

In

verm etiam modis omnibus persequenlur,

montem
sitae

in

hortum

villae

quae dicitur Gethse-

qurent non minus qum

me

ad necem. Hoc reet

gladiis se

mani,

ad radicem montisoLivARUM. Syrus, d n m$

rum

statu, discipuli proculdubio,

ar-

otivarum, id est, oliveti.

dent i nitendum esset, merit sacculo et per , gladiis cum jaclur vestium comparatis, ad vilae luendae praesidium uti (lobrent. Causam reddit : Vers. 37. Dico enim vobis, quantmvis vobis vi-

sunt de me, praedicta scilicet per legem et prophetas, finem iiabent, id est, jamjam perficienda et consummanda sunt. Unde sequenti die ex cruce proclamavit
:

Consummatum
Vers. 58.

deatur incredibile, quoniam adhuc, id est, praeler omnia mala, in me impleta et implenda, etiam illud, quod caelerorum caput est, oportetimpleri in me; nam illud adhuc magnam emphasim spirat. Et cum iniquis, id est, inter miquoset sceleratos, deputatus i:st, quia more iniquorum tractatus, dm instar latronis captus, flagellants, damnatus, et in medio latronum vclut

At

est.

illi

dixerunt

Domine, ecce duo

gladii hic ; multi satagunt invenire, unde gladii in famili Christi. Sed nihil mirum, si in domo hospitis,
strata

essent

cnacula habenlis, et consequenter locupletis, duo gladii. Satis autem patet apostolos non in-

det
1!

coryphxus eorum crucifixus

est.

Etenim ea, qui:

verba Christi. Unde Chrislus eliam responSatis est, non ad conhrmandam eorum opinioncm, quasi dicerc vellet, duos gladios sulliccrc ad sui
tellexisse
:

1339
Disgipuli, apostoli undeciin.

IN LliCAM
decrevit,

1340

non quod humana: hujus meae naturae sua-

Vers. 40.

Ad

locuji iiiontis olivarum

consue-

det imbeciilitas.
Vi us. 43.

tum,

in

quo orarenoctu consueverat, vocalum Gelhid

Apparuit,

visibilis

humana

specie

seinani.

eiat
,

enim humana Chrisli natura confortanda.

Ne

intretis, non intrare

est,

orale hoc,

ne

AurEJi, oratione tertio repetit.

inlrelis.

Vers. 41.

Angelis, Michael, quod quidam aiunt; nimirm,

Et

ipse.

Tune

ipse

avuisus est,

tanqum
cielate

vi, natura

enim

solatiuni

qiiaercbat ex so,

charissimorum discipulorum
tristitiae

sed ratio im-

summus angelorum summo Dei Eilio, sed modic qum angeli minoralo, Ilebr. 2, v. 0, quod ad houiinem mortalem. Nam poslqu'am mortem resurgendo
calcavit, etiam

pellebat ut sequestralus

magnitudini medere-

humanitatem suam majestatibus angeait

tur per orationem.

lorum suprrposuit,

V. Beda.

Ab

eis, discipulis suis, plerisque

omnibus, oclo

vi-

De
et

coelo, id est, clestis, vel de clo delapsus,

delicet.

Nam

trs

propis secuin assumpsit, quod

Deo Paire missus.

ei

narrant priores evangelistae.

Confortans, confirmans eum, addens

et

animum,
quod ad

Quantum jactus est

lapipis. Lapidis levis subaudit

responsum ab orato Ptre

afferens.

Infirmus jam

Richelius, id est, quinquaginta aul sexaginla passibus,

erat et laborabat, extremis pressus angustiis,

nain hujusmodi spatium projici queat lapis fund aut

humanam naturam

et polerat

quidem se

ipse con-

manu. Non

dereliquit eos alio prorss loco,

,

jam cm
et dere-

firmare, id est, divina natura

persecutionis tempestas ingrueret

rat etiam certiores,
lictos

cujus ipsos fece-

humanam, im etiana humana natura seipsam, siquidem ipse voluisset; sed

nunc quidem
naturam
naturae
sibi,

ne conciderent animis,
;

noluit, relinquens

non solm

humanam

tempestas nullo negotio absorberet

sed lanto

se ab eis separavit spatio, quanto et ipse solus tristari

verm etiam sponl defigens humanae menlem in solam malorum impendentium

atque orare, et

illi

sic

orantem

ut

non perinde

tri-

considerationem, nec alicunde admittens eorum con-

stem

conspicere possent , denique facile ad se

muei

templationem quae solamen afferre possent. Caeterm

sine

tu possent ullr cilrque redire.

Positis, flexis humi.

omni consolatione di

esse noluit, sed voluit

eam

Non

est

hoc contrarium

extrinsecs advenire finil oratione, adeque laboranti sibi succurri ab angelo misso Ptre,

quod priores

evangelistae dicunt,
;

procidisse in fa-

ne fru-

ciem seu terram

credibile

nam

et sic cadere quis polest in

stra orsse et

ad Patrem recurrisse in tribulatione

faciem et terram ut flectal genua, preeter hoc quod

sit,

videretu-r discipulis, speelantibus haec aut cert le-

Dominum prinim

flexisse

humi genua

gentibus

doceretur contra, perseverantis orationis

erecto corpore, tandem delicientibus prae teneritu-

assiduique recurss ad
esse

Deum

in tribulatione

Iructum

dine tristitique corporis viribus, et oralionis fervore

crescenle, etiam corpus in terram dejocisse, ut
solet in secretis et vald seriis orationibus.
leri

divinam

consolationem

confirmationemque

etiamsi non semper tribulatio ipsa auferatur. Confortavit

ei

porr anglus Christum verbis, videlicet dicens

ut conforlaretur ac roboraretur, ait
cilra illu-

Vers. 42.
suae

Si
ut

vis, si placet. Ita dclart afl'ectum

tanqum homini,

naturae,

non omittat significalionem rve-

Euthymius. Credi autem polest quod non

rentiae et obedientiae debilae.

slrem laudem pronamque adoralionem, quod habet

Tilus, anglus

Transfer. Graec, transferre, infinitivus loco imperativi

;

eum hujusmodi

oratione affalas est

vel defecliva
dficit

oratio est,

quod inquit Eu-

Ciiriste, Fili Dei vivi, audita est oratio tua

Deo Ptre
quippe

thymius

enim

transfer, aut polis potes.

tuo,

eaque

ipsi gratissima est et acceptissima,

Mon mea
Sed tua

voluntas, naturalis.
divina, quae

qu, quamvis paliatur natura

est
:

humana

tua horrorem

eadem

mea secundm
quin etiam seego eidem

summum
tis

et tristitiam

morte non inferiorem, ob im-

divinitatem lecum mini

communem

minentem calicem

passionis ac mortis,

tamen submit-

cundm rationem mihi homini propriam,

assentior.

eum

paternae voluntati, et paratam offers ad fe-

Fiat.

Claris hanc partem Lucas exlulit, quin

rendum quaecumque Pater decreverit. Aufer igitur horrorem hune ac mrorem, quem spout tibi ipse
accersivisti, ut

cteri Evangelistae. Fiat quod tua sancta voluntas

ab eo inchoares paterni

consilii

per-

del'ensionem, sed satis est, videlicet verborum hc de re. Est enim modus abrumpendi sermonem , ut cm dicimus, Benliabet, salis est ; quo significamus nos amplius de renolle loqui. Quem sensuin tradit Theophyl. Applicat hune locum allegoric Bernardus, lib. 4, de Considrt., c. 4, ad duos gladios, quos habet Ecclcsia spiritalem, manu sacerdolis ; maierialem, manu impeiatoris et militis exerendum. Vers. 43. Apparuit aute.m illi anglus de coelo confortans eum, id est, addens ei animum in isl extrem angusli instanlis passionis, quando humanam naturam, solatium tain diviimm qura humanam d<stituerat. Verisimile est aulera confortationem istam ab angelo faclani, suggerendo ei fractura , qui ex pas:

sione ad gloriam Patris illustrandam, et ipsi Christo, et toti humano generi sequeretur. Demonstrari ver voluit hc angeli contortatione fructum oralionis perseverantis, ne frustra orsse videretur, quando passionis translationem impetrare non potuit. Et faagonia, id est, anxietate, timor et luci aniest illc angor animi, quo quis trpidt et aestuat.qui in cerlamen descensurus est. Itaque Lucas uno verbo exprimit id, quod alii dixerunt pluribus, contristari, pavere, tdere, tristem esse usque ad mortem ; ex honore scilicet instantis passiois. Prouxiusorarat, quia tertio ad orationem nam omnes trs oralioncs Lucas lanquiim lediit

ctus

in

mi secum. Nam agonia propri

unam

perstringit.

, ,

,, ,

1341
fectionem
Satisfactum
forliler
lic

COMMEMARIA. CAP.
parte est,

XXII.
;

1542
poterant autem esse videri
,

rsume
gloriam

ani-

ver gultae sanguinis

muni, quo
reliqua,
libi lic

aggrediaris et viriliter perficias

et

quia erant tinctse sanguine. Guttae aqueae erant

mislae sanguine.

sed

ob oculos mentis ponens,

ratione paries, et salutem

quam
hu-

Magna copia aqua erumpebal

,

Jesu

quam

afferes

mano

generi. Proposito tibi gaudio,

crucem

sustine,
;

futurus auctor et consummator

Ilebr. 12, v. 2. Scio

fidei

plurimorum

quidem

te id
libi

faclurum, etiam
esse

non monente me, neque opus

conrmatione me, qui

Domino

ineo

cumque e etiam tenuis sanguis ita ut suaquam simul et sanguinem sudorem inquam constanlem aqu et sanguine quanqum copiosiore aqua quam sanguine. Nalurale est homini in extremo melu et suinmis animi angustiis ob morcorpore
daret
, , ,

te ipso

confirmor ut sim et

tem aut

alia

mala impendentia constiluto, sudare

vivam sed ut gratum

;

tibi sit

hoc minislerium meum,

aquam

inclus, anguslia, anxietasque,

sibi

animo Jesu

quod Deo Ptre tuo jubente dispensativ exhibeo,

etiam atque etiam ero. Vers. 44.

ob oculos

ponenti proximos crudelissimae mortis

fuit,

cruciatus, bujusmodi

ut sudrit etiam sangui-

Et, positum pro nam; non enim postsanguinem, prolixisque oravit

angelicis verbis,
;

nem, natur tantam

guinem. Mulli

inls patiente violenliam, quanta

qum

confortator anglus apparuisset, tune factus est

per poros carniscutisqueejeceritun

illud tribuunt

cum aqu
;

sanpro-

in agoni, et sudavit

miraculo

sed

niliil

imo ver tune, confortatus

proditori

ab ora-

hibet quin natura id possil,

quanqum rarum

sit, in

tione cessasse et surrexisse, ac prmonitis discipulis

hominibus delicatissimae optimaeque constitulionis

quibus corpus rarum et sanguis subtilis est
;

obvim

ivisse,

intelligendus est,

tanqum
fuit,

qualis

responsum Ptre
cutus.

et orationis suae

fructum conseet

baud dubium Jsus

erat,

conceplus de Spirilu sancto

Sed causa apparentis

angeli, agonia

virgine; prodeunte

nimirm venis sanguine simul

,

orationis contentio, comitata sudore sanguineo. Est

igitur

cum

aqu. Nihil enim aliud est sudor

qum

pars

hysteronproteron observandum in hc Lucae

sanguinis aquosa, expressa venis. Porr non in-

narratione.

Factus, constitutus. Agonia, angore, angusti, anxietate animi. Significat Graecis

congruum Jesu fuisse bujusmodi mortis melu m dictum est alibi, contra blasphemos nostrae aetatis haereticos.

Jam quare

Jsus sudare voluerit etiam san-

agonia

illum borrorem et

angorem quo

guinem, quid melius dicas, qum ut copiosissim nos

redimeret, et largissim pro noslris peccalis satisfacerel
ignis
?

corripi

soient homines,
;

jam

instante atque urgente

gravi discrimine
evangelistae
stari,

atque omnin, illud quod priores

verbis expresserunt
,

Considerare enim
,

licet,

qum

fervidus amoris

pluribus

contri-

occupant cor Jesu

qui

vivum sanguinem per

,

pavere,

mrere seu
,

taedere, tristemque

animam
in

corporis poros

distillare

coegerit

quemadmodm
rosis

usque ad mortem
lit,

id

Lucas uno agoniae verbo extucertamen aut confliclum

vehementi

iguis facere solet, ut

sacrificio Patri

aqua

emanel:
offe-

nullum

intelligens aut

nimirm volebat

pro nobis
;

mox

Christo fuisse, qui spont angorem bunc in se admisit.

rendo addere hune odorem suavitalis

hune, inquam,

Prolixius

ad verbum extensis. Intensiks vertunt

,

sudorem sanguineum, cum lacrymis

conjunctum.

et prece valida

quidam.

Eutbymius, ut noster interpres

seu prolixe oravit,
quia

proten-

debat orationem},\ inquit.

Utrumque locum habuit

tertio]

Decukruntis abund. Decurrentes

habent plerique Graecorum codicum
referatur,

dcsccndcntes
ita

nam

et extens

ad

ut ad gulice

orationem rediit, quod diserte narrrunt Matthaeus

non ad sanguinis

quanqum edem redeat

el

etMarcus;
ut soient
ii

et intense, quia

profundo ettoto corde,

sensus.
In

qui in magnis versantur angustiis. Caete-

terram,
prostrali
;

facie,

manibus pedibusque oranlis

scilicet

rm nemo unqum intensis Christo oravit, quandocumque oravit cujus animum nulla res occurrens
,

humi

cum

positis

genibus Patrem

supplex orarel.
Vers. 45.

distrahere poterat. Discimus hinc

quo magis angiorationi.

Er cum, cm autem.
et

mur, eu magis nobis insistendum esse

Et
Syro.

venisset. Conjunclionem

addit Latinus

cum
,

Et factus
que

est

prae

vehementi agoniae anxietatissudor ejus. sudor corpore ejus

Quemadmodm
,

trinam Domini orationem

,

si-

et orationis ardore,

gillatim prioribus evangelistis recensilam

Lucas
dixit

emanans,sicuT guttae, (Graec, quasi grumi.Grumi sunl

gullae ampliores sive crassiores)
,

habuit pro un
id est,

quia ter

eumdem sermonem
ita

sanguinis

id est
,

idem unum oravit;

trinam discipulorum

sanguineae. Porr quasi aut sicut addit Evangelista

visitationem admonilionemque pro

un habuit.

non quod non

quod non

fuerint verae guttae,

,

imo grum, neque

Pr.e tristitia, non ex crapul, non ex flux carnis

hilaritate,

fuerit verus sanguis

sed qud non fuerint

non ex stupore crasso

non denique ex

Et factus est sudor ejus sicut gutsanguinis, id est, sanguineae, quia gutue quidem verae erant, sed aquea:, mixtae tamen sanguine , non purus sanguis ; quod signicatur ill parlicul similiVers. 44.

gultis,

t*

sive

tudinis; decurrentis in

terram

quo

indicat,

sudorem

illum copiosissim fiuxisse; Graec est grrnii sanguims, quo sigjrificanlur gui ta? cra6siores; ideque putant quidam istum sudorem tmraeulo tribuendum. Sed quia scnipcr usurpalui simplicits- pro

non est improbabilc naturaliter hoc eonligisse, hoc fecerit anxielas ac metus in delicatissim complexione corporis rari et sanguinis subtilis metus enim et aestuatio animi vehemens sudorem exprimere solet; sive polis animi lorlitudo eum expressnrit, luciando contra timorem. Animus enim lorlis
;

(lin

velxMnentor adverss anxictates ac timors in-

Cnmun

surgit, cliam

sudorem exprimit.

,,

1345

IN
fuit

LLCAM

1341
Ulilia vulnera

contemptu, profecta
lentia
,

haec discipulorum
;

somno,

iltud

amici

qum

voluntaria

oscula.
:

sed ex

tristili

immodic

somnus

fuit

non

immici.

Haec Ambrosius.

Similiter Theophylactus

tam

torporis

qum mroris.
sibi

Praedixerat
,

illis

Dominus

Non
se

erubescis hoc

proditionis

genus
?

mises

arnica

multa

tristia,

ipsisque eventura
:

quae tristes ad-

amplexui inimici opus prodilionem

Intelligebat
,

Judas
loties

modm

ipsos

reddiderant
:

nam

et ipse dixerat eis

vobis
,

non latere

noverat innocentiam Domini

Joan. 16, v. 6

Quia hc locutus sum

llabet

tristilia
,

mansuetudine inaudit provocabatur ad mutanda consilia,

implevit cor vestrum.

autem hoc

trislilia

ut

omni tamen permansit

illius

fera crudelior

Satan

cor contrahens inque angustiam redigens, ac proinde

pectus

per avaritiam prorss occupante.

prohibens ne vitales spiritus in sensuum meatus ejaculelur

,

Vers. 49.

Qui circv ipsum. Syrus, qui cum

id est,
;

ipso,

faciat

ut

meatus

illos
,

occupent

alque

erant, qui Jesu aderant.

obstruant humores grossiores

causa.

quales somni sunl

Quod futurum erat,

futurum ut Jsus capeaccurre-

Vers. 46.

Quid

relur captivusque abducerelur ab hostibus

dormitjs
est

jam
?

cm dormiendi

bat enim hostium turba ut irrueret in

illi

Jesum vimque
indi-

minime opportunum
Orate. Haec

tempus

afferret, paul

postqum Judas osculo ipsum

Surgite, expergiscimini.
dixit Christus in
,

csset.

prima maxime

disci-

Dixerunt
citati,

ei,

rogrunt

eum

zelo defensionis con-

pulorum
Marco
;

visitatione

quod

intelligitur ex Matthaeo et
,

amoreque suppeditante audaciam.

,

sed Lucas, quod diximus

in

visiiationem tripli-

Si percutimus, percutiemusne

placet ne percutiain te ut

cem confundit
Vers. 47.
lis;
'

unam.
,

mus,
eo loquente
,

scilicet

turbam banc irruentem

eos.

vim

tibi

Adhuc

cum

discipu-

afferat. In
,

Syrus addit,

non verba proxim praecedentia

,

Surgite, orale

superest Latine.

ne intretis in tenlationem

sed alia in

eamdem

senten-

Gladio, ut te defendamus? Meminerant abs Jesu

tiam, quibus somnolentiam discipulis excutiebat, praesentis periculi

lislis

dictum

in

cn Sed nun
:

qui habet, etc.

,

vendat tu-

commemoratione
:

prioribus evange-

nicam suam

et

emat gladium

supra

v. 36, sed quia

descript
tradet.

Surgite, eamus, ecce appropinquavit

non tam
rarent
,

clara ipsis ea verba videbantur

qum

deside-

qui

me

praesertim

cm

nssent vitam simul et dogladii ac vindiel alienissi-

Qui vocabatur.
ditoris

lia loquitur evangelista, quasi

pro-

ctrinam Jesu ab omni usu

nomen exosum
,

habeat.

mam
1
,

Antecedebat

tanqum ductor, inquit Euthymius.

v.

Nam

et sic vocatur Petro Act.

16

Qui

fuit

sit irruentibus jam pugnandum et ad vim hostium arcendam paratos. Nam, quamvis se ad res;

rogant quid sibi (aciendum

hostibus, testantes se ad

dux eorum qui comprehenderunt Jesum.

Appropiavit
,

stendum agnoscant impares,

dunt
,

tamen partim

confi-

appropinquavit.
ut primi
,

animati recenti hostium prostratione

,

Ut oscularetur eum,

teli

loco osculum in

viderant

illos
,

se superari posse

quam modo Dominus

hostem jaceret. Syrus habet apud quem etiam sequitur, ut

libris
:

et osculatus est

eum

annueret
et

partim corpora sua pro Domino opponere

et in

Gratis quibusdam

Hoc enim signum dederat eis : Quem osculatus Quod quidem subaudiendum hic est fuero sed priorum evangelistarum non hujus , scripturam
,

ad certam mortem objicere non dubitant, malentes perire cum ipso, qum se vivis ac videntibus eum op,

ipse est.

primi
fieri,

tum quia noverant manifestam

ipsi

injuriam

quem
,

constabat vit et doctrin irreprehensibi-

esse crediderim.
quit
,

Unde V. Beda
quem

Quare osculetur, in,

lem esse

tum quia paul ante spont promiserant

alii

evangelist manifestant

ut hoc indicio

di-

gnoscere possint ipsum esse

traderet.

Vers. 48.
apostole mi.

Juda,

oplimo praceptori, se potis morituros cum ipso qum essent ipsum deserturi, Marc. 14, v. 31. Quod
ergo tune
tur,
diis
polliciti fuerant,

amice, discipule, conome,

proprio

nunc

praestare velle viden-

Non dedignatur eum nomine

pugnaturi proculdubio animosissim duobus gla-

quod

est

bland deploranlis siuiul et revocantis.

signo, filiuji HO.\iiNie,mitem,
te

quos habebant, sup., v/38,

,

et aliis

armis quae fu-

OscuLO,benevolenliae

ror minislrsset

si

Jsus permisisset. Atqui nolebat

humilem, lenem, modestum, propler

faclum Iwmi;

Jsus ut jam pugnando, sed ut aliquando tolerando

nem cum Deus

nihil nocuit,

sit

iia

recl Theophylactus
tibi fuit

qui

tibi

pro ipso morerentur.

Vers. 50.
scilicet

im utilissimus

optimque de

te

Unus,

unus quidam , non exspectato

meritus; tradis malevolis hostibus? Singula verba

responso Jesu.

Commotus enim
,

zelo propul-

emphatica sunt plenaque doloris, quibus non aliud Jsus qum pungit profitons conscientiam, ostendens
se non latere quo animo
vel tant lenitale
ille

sandae

Domino
patitur.

injuriae praesentis

sui

impos

mo-

ram non

osculum praberet

ut

Dexteram. Hoc exprimit hic evangelista ob

historiae

motus

resipisceret. D.

Ambrosius ea

per interrogalionem pronuntianda annott, quasi, inquit, amantis affectu corripiat proditorem, Juda:osculo

certitudinem. Nec simpliciter dexteram auriculam dised mihi videcit , inquit Chrysoslomus in Joannem ,
tur

apostoti

impetum

velle ostendere

quod

fer in ip-

Filium Itominis tradis? hoc est, amoris pignore vulnus

infligis, et charitatis officio

sum caput irruit.

Vers. 51.
verant
:

sanguinem fundis

et pacis
,

Respondens,
si

iis

qui ipsum interroga?

inslrumento morlem irrogas? servus

pulus prodis

Dominnm
?

disciest

Domine,

percutimus in gladio
id est,

maghlrum ,

cleclus

auclorem

Hoc

Usqdb huc, hucusque,

non vos moveat

id

1345

COMMENTARIA CAP.
.

XXII.

1340

quod futurum
mini
,

est, iia ut

me
in

gladio defendere coneisti

corpore, at non majeslate. Elsi

jestate su ad

enim non
dclart

ulilur

ma-

scd permitlile ut hucusque progrediantur

opprimendos

illos,

tamen hc

niei ininiici, ut

hucusque

concessum
de

est, id est, ut

me soevianl quousquo ois me apprhendant. Nam et

,

smatione eam

sibi adesse, ut

iterm lestelur, se, non

liumanis viribus, sed sua ipsius voluntate caplivjm

fieri.

piura mini ab ipsis paiienda sunt

ut impleantur

qu

Nain qui poteral rem dilliciliorem

facile

aurem am,

me scripta sunt. Neque enim

li'uc,

ita

intelligendum est:
Ptri factum

putatam restituere,

erat intelligere posse

si

Strate usque

quasi placuerit
fieri

Domino
;

vellet, rein faciliorem,

evadere ex hoslium imminen-

usque

lic,

sed aniplis
,

noluerit
,

cm

ex verbis

tiuni maiiibus.

Insuper hoc miraculo Jsus, perfecla;

et erga

qu

Matlbaeus posuit

intelligatur

potis tolu

fa-

modisque omnibus absolula; mansueludinis,

inimicos charitatis,
justo

ctum, quo usus

cuisse.
gustini,

est gladio

Petrus,

Domino
,

displi-

exemplum omnibus

reliquit. Illi

Hc
1.

interprelatio, inter veleres

,

est D.

Au-

mortem

inferebant, inquit
iste

Ambrosius, persecuto-

3 de Cons. evang.

cap. 5. Porr ut Petrus

rum vulnera

sanabat. Erudiens nos, ait Chrysostoin persecutores noslros

,

percussit interea
scipulis
:

dm Dominus hoc responderet diDominus his verbis ad omnes dictis, mox subjunxit, ad Petrum conversus, ea quae Matthus
ita

mus

in

Joannem, quod

benefi-

os nos esse oporleat.

Poslrem Malchi aurem sanavit

ab in-

Jsus
ret,

ut resipiscendi occasionem adversariis praebe

refertPetro dicta fuisse: Couverte gladium luum,

ut Augustinus

etc.,

qu

concepto scelere posseni revocari,

et

eodem

Ioco docet.

sani, inquit Theophylactus, absislere. Caeterm horribilis

Et cum

tetigisset. Et ut reips monstraret Jsus,

,

ac prodigiosus slupor tenuit

,

illos

quos

nihil

se nolle armis defendi discipulis

resrcivit etiam

movit tanli miraculi conspectus

sunt

quique venerali non

damnum

ab uno discipulorum illalum, Petrique errooblitus sive potentiae sive

tam clementem

pielalis afl'ectum,

quod etiam hos-

rem emendavit, nequaqum

in passione ips infirma
vivificam, qu

tes suos

Jsus non passus est vulnerari, ait Ambrosius.

est, in aiien person Christi
,

misericordi suse. Tactu sanavit, ut ostenderet, nec

,

Minus tamen mirum

desse

sibi

virtutem illam

virtutem non esse inluitos

cm voce
illi

ejus prostrati

tam multos ssep

segrotos hactens sa-

furere non desliterint. Atqui eranl

animis elTeratis

naverat.

sensuque reprobo, venundati ut facerent malum, captivi

scilicet qui laesus fuerat, id
ita

Airiculam ejus,

quod

denique Satan ad ipsius volunt aient

metius aliquid providente.

Deo pro nobis

qui

Syrus etiam exprimit. Videtur qud

fuerit auricula, ut

amputata

Verm

in servo ipso

non quidem
pependerit.

in

terram ceciderit,

sanatus

fuit,

intolerandum exstat ingralitudinis exemest,

sed de extremo

filo
,

plum,
,

si

nec divin Christi virtute subactus

,

ut

Sanavit eum

auricula suo loco reposii

sic ut

duritie resipisceret

nec beneficio victus utexhoste

nullum vulneris vestigium appareret. Vulnus erat,

infme magis qum periculosum
bile
,
,

discipulus fieret.

sed tamen insana-

Vers. 52.

Ad
:

se,

comprehendendum.

qud

cartilago semel defecta

non coeat rurss.

si

Principes svcerdotum, scilicet prcipu.

rat Caphas, qui

Non ade-

Comprehende, inquit Ambrosius,

c

potes,

quomod

summus omnium

tune erat sacerdo-

ad dexterae Salvatoris attactum fugiat dolor, et vulnera non medicamento aspersa

sanentur. Operatorem
,

tum princeps

sed aderant aliqui ex 24 principibus

sed tactu obducta

sicerdotalium familiarum.

suum limus

agnoscit, et ope;

Magistratus templi

sediles.

Vide supra, versu 4.

suam Domini manum sequitur caro quo modo enim vult, opus suum Creator instaurt. Juratricem
i

Et senioues

et magistratus populi.

Aderant

cum

turb militum miaislrorumque opificum forte etiam

bere potuit, sed operari maluit, ut cognoscamus ip-

quibus prerant magistratus templi,

aliqui
,

et

principum

sum

esse, qui limo terrse, corporis

,

membra

nostri,

domini

f
i

variis apta formavit officiis

et infuso vigore

mentis

inter alios) et

animavit.

>

Hactens Ambrosius. Sanare porr Jsus

,

visum

fuit)

Euthymio quidem ex omni ordine (tanti negotium ob causas complures; inprimis ne Judas

cum

ministris (interprte

hune

voluit

ut ostenderet se nolle defendi armis

falleret; si falleret,

mox

juberent

illi

ipsummeteomprsenti ipso-

quemadmodm
Ambrosius,
lib.

diximus. Notuit persecutorum defendi

vulnere omnes sanare, inquit

prehendi
lacinus

deinde ut audacior esset ad aggrediendum

,

vulnere, qui voluit suo

Iradendumque praeceptorem
;

3 Oflic, cap. 4. Cavit deintle Jsus,

ipsi

rum

nixus

tertio ut milites
si

ministrosque animarent,

ne hinc calumnia
objiceretur,

strueretur

et criminis loco
restilisset,

adeque cogrent,

opus

esset,

ad comprehendendum

qud magistratui legitimo

ministris
laesisset

Jesum

ne forte sinerent se verborum dulcedine aut

,

adeque

unum

jusliliae,

discipulorum

quovis alio
caperent,

oper, graviter

cum

manifesto caedis cona-

mine. Potuisset enim hoc colorem omnibus calumniis

dare, quibus
ipsi

modo vinci aut revocari quomins eum quemadmodm ministri illi aliquando, qui postqum ab ipsis emissi fuerant ad eum comprehendendum,
reversi et rogati cur
:

eum

hostes fals gravabant, et infamiam

ejusque doctrin inurere, quasi ad res novandas

,

sponderant

Nunqum

sic

locutus est

non adduxissent, rehomo , sicut hic

seditiosis conatibus usus esset. Praeterea

hune sa,

home, Joan.

nando monstravit
magis

quod non invitus caperetur

sed

7, v, 45, 46. Postrem, ut si qui ex populo Jesum defendere vellent, auctorilatc praesenti

spont se ipse traderet. Hoc enim miraculum tant

est

observandum, quanl imbecillior nunc esse

accessissent,

ipsorum compescerentur. Hos igitur, cm propis tanqum duces dominique caHerorum,

hic prcipujd locutus est Jsus, quippe

videtur Christus. Erat quasi adversariorum caplivus,

quorum au-


1347
ctoritale res gerebalur
tes convencrit,
list.
;

IN

LIJCAM
quod
ait

1548
idem Apostolus, Ephes. 4,
v.

quanqnm

et

omncs prsen-

18
;

errant

quemadmodm

dicunt priores evange-

enim qui operanlur malum, Prov. 14, v. 22

iniquitas cui sludent gaudel tenebris, fugit

tum quia

lucem nec

Vers. 53.

Non extendistis manus in me,

ut dicunt
alii

id est,

non

videri vult,

unde

et ejus

opra vocantur opra tene-

me

lenuistis,

evangelisl

conati

enim

brarum,
alibi

Kom.
:

13, v. 12; Ephes. 5, v. 11. Quare et

Dilexerunt, inquit, homines magie te:

fuerant, sed nondiim vencrat hora ejus, Joan. 7, v. 70.

Salvator

Sed

h.ic

est iioiu vestra, id

libet,

est,

hora qu vobis
oplslis,

nebras

qum lucem

erant enim eorum mala

agit, odit lucem, et

opra.

permiltilur agere quod

scilicet, ut

quodque di
me,
et

Omni enim qui mal

non venit ad

extendalis

manus

in

omnem
si

muli-

lucem, ut non arguanlur opra ejus, Joan. 3, v. 19, 20.

ti vestr libidinem in

me

cxplealis.

Adversaliva
dixisset
:

Hc

est igitur, ait Jsus, potestas

tenebrarum

id est,

conjunctio

lantmdem
in
id

valet,

quantum

quod vos
stas est
piis

me jam
Deo
et

comprehendatis occidendum, pote-

Tune cm
tune vobis

templo docerem, non erat boravestra,

meipso vobis tenebris, hoc

;

est,

im-

luistis, lict

non permiltebalur, ac proinde nec vavoluntas haud deesset. Hora m ipsorum

fato aut

concessa adverss

ctis

hora concessa
ita

est,

me lucem quare et hc nonam ut tenebr nocte domiin

inlelligit,

non qu

siderum necessitate addu;

!

nantur,

vobis

jam permiltitur ut lucem, quod

cta cogat ipsos ut hoc

sed qu

jam mali perptrent absit Deo, qui tempora omnia disponit, cteraadduct, permittatur
;

vobis est, ad tempus opprimatis,

fuit ut inlerdi id faceretis,
riiis,

neque permissum

quanqum maxime voluein tenebris

rum horarum more

ipsis
:

agere
est

quod non

nisi nocti

et tenebris congruit. Ideb,

quod di desiderrint nec quiverint

concessa. Simili loquendi

q. d.

Hc
si

inquit Beda, adversum

me

congregamini,

opportunitas tamdi vobis qusila jamque tandem

quia potestas vestra, qu contra lucem mundi armamini, in tenebris

est.

modo

vulg utimur,

quis

Porr hoc verbo evertit Christus

;

di prohibitus fuerit facere quod

rit,

admodm
ipsis

desider-

omnem

adversariorum suorum gloriam

nam ulcumsui, nihil

tandem ubi
velint,

permiltitur,

hc

est, dicitur,

hora ip-

que se efferant ob comprehensionem inimici

aliud esse docet

sius.

Concedi autem sive permitti

inlelligit

bc hor agere
et seipso
;

qum

impios tenebriones. Subdidit

potestati tenebra-

quod

Jsus,

Deo Ptre

autem

se ipse

Dominus ad tempus

respicit

enim ad permissionem divinam, Scripturis olim prdictam, nam addit secundm Marcum Sed ut impleantur Scriptur, hc est hora vestra et pote:

rum, ut nos ternm

eriperet de potestale tenebra1, v. 13.

rum; quod factum prdicat Paulus, Coloss.

Vers.
bis
:

54. Comprehendentes. Superioribus verest

stas tenebrarum. lloram ver potis dicit

qum lem-

Hc

hora vestra

et potestas

tenebrarum, de-

pus, ut significet, banc alllictionem ad horam, id est,

derat Jsus hostibus suis facultatem se comprehendendi, nec pris fuit ah

illis

horam urgens,
illi

atque hanc ad brve tempus duntaxat, duraturam respicit ad prsens noclis tempus, quo
:

detentus captivus. Simul

atque autem ea facultas

neficio auris

ipsis data fuit, efferi,

deliniti,

nec be-

vnrant, tanqum diceret,

hc
est,

noctis hora seu

Malcho restitut
flexi,

nec verbis ade

noclurnum hoc tempus, veslrum

sitati

quippe perverdicit

consentaneis rationi
tas

ut erant obdurati, violen-

vestr congruum. Denique quam

tacite

horam

crudelesque manus injecerunt in eum.

ipsorum,

opponit hor suai, non

illi

tantm qu

Duxerunt.

Duxerunt

et

introduxerunt
legit nisi
;

ita est

ipse haciens libr invitis ipsis egerat quai sui fue-

Grc. Latinus interpres non

alterum ho-

rant muneris,

quantum

illi

qu ipse aliquando judi-

rum verborum,
cile possit

ut neque Syrus

ac cert videri fa-

caturus est orbem terrarum, et ultionem retributionis adduclurus hostibus suis; q.

d.
:

alterum Grc superfluere.

Hc

est

hora
de

Principis sacerdotuji, Caiph, ex Mattho.

vestra, erit

vicissiin

aliquando mea, qu ego

me

hc vestra erga
rect

me

impietate juste ulciscar. Quocirca

:

Veis. 55.
rant eum.

Accenso,
Atrium

ab his qui comprebende-

hune locum interpretatur Euthymius

in

Hc

est

hora vestra, in qu Deo potestatem

me

Ign
accepistis.

erat enim frigus,

quod Joannes
inlelligit

ait.

Et potestas tenebrarum
nebrarum.
hora vestra
;

et

hc

In medio atrii.
est potestas teest,

qu parte tectum
nec jubentur, mo-

Explicatio est ejus

quod prcedit, hc

nam

sub dio non struitur

ignis,

est

nam,

id

est,

hc

rari ministri,

noctu prserlim. Focus autem erat in

est potestas concessa

tenebris, vobis impiis scilicet, qui

et in tenebris agitis

tenebras amatis,
est, iniquitatem.

medio

atrii,

ubi se possenl

hyeme

ministri, interea

quod vestrum

dm

dominos suos opperirentur, calefacere, vel im-

mobilis, vel asportabilis.

Rvera noctis allenlalis opra, inquit Theophylactus, hanc et potestas vestra tenebrarum est ; atque ideireb

Circumsedentibus, Grc,
Syrus, sedebant circa

cm un

conseditsent.

horam

observatis,

qu

convenit vobis et operi quo

me

eum.
in

invaditis.

Impios tenebras vocal eliam Apostolus,

:

Erat, sedebat, Petrus

ter eos.

medio eorum,

id est, in-

Ephes. 8, v. 8

Eratis aliquando tenebr, nunc au;

tem lux

in

Domino

et cap. 6, v. 12,

cm daemones
seculi

Vers. 56.

Sedentem

ad lumen, quod resplende-

voesset redores mundi, interpretatur, redores tene-

brarum harum
hujus, id est,

seu, ut est

Grc, tenebrarum

bat ab ign, inquit Euthymius, aut cert lucern aliqu ; erant enim in atrio illo, non ignis tantm, sed
et
|

impiorum. Vocantur autem impii tene-

lucern complures, credibile

est,

ita

sedentem ut

br, tum

quia tenebris obscuratum habentinlellectum,

facis

ejus essel obnoxia lumini. Resplendens

enim

,,

134

COMMENTARIA. CAP.
in

XXII.

1350
Syrus pro Dominus scribit
lib.

lumen

faciem Ptri, causa

fuit

ut videri posset et

Vers. 61.
Jsus;

Dominus.

agnosci.

quanqum D. Auguslinus,
,

3 de Cons.

Intuita diligentis, fixis in eum oculis plus enim quiddam est tv^iv, qum tfSv, nempe immotis ocu:

cap. 6

urgeat vocein Dominus

ut probalis red,

dat conversionem

respectionemque
,

cujus hic est

divinis

lis

obtueri.

mentio, non humanis oculis

Ii:spexit

sed

factam.

Dixit, de eo astantibus.

Petrum. Multi hune locum intclligunl de

Coi

illo boinine erat, ex comilibus hominis illius

illa

eorporali conversione et respectu

Domini Jesu, sed

fuerit

vilissimierat. lia

primm

dixit astantibus
:

deinde

minus

verisimiliter.

Cm

enim Dominus Jsus

duo

ad Petrum ipsum
(lalilo eras,

conversa, inquit

Et
et

tu

cumJesu

ints, Pelrus
v. 69, nott

autem

foris in atrio,

quod ex Matt. 26
;

quod habcnt Matthseus

Marcus.

etiam D. Auguslinus

illa

loca, etsi

Vers. 57.
cas,

Non novi

illum

neque scio quid di-

non unus supra alium, quod tamen putat Augustinus,

sed contiguasibi

quod addidit secundm Matthaeum.

mutu aut

cert vicina fuerint, al-

Vers. 58.

Post pusillum, paul post, quadrante

videns eum, reversum ex vestibulo

tero duntaxat aliquot gradibus eminente Marc. 14

v.

66

necesse est dicere fuisse se mutu separata

fortassis horae post.

pariete ut

minimum, ne

vel consilia actionesque prin,

Anus quidam
atrii.

cipum temer

cuivis vulgo paterent

vel tumultus

insolentium atque irrequietorum ministrorum obesset

illis es,

Et tu de
eral

ex discipulis hominis

istius.
:

Pehic
illo

principibus seriis negotiis occupatis.

atrio fuit Petrus, inquit Augustinus,

Nam
est

in exteriore

iro egrediente ex atrio, dixit ancilla

quaedam

Et

inter servos

qui

cum Jesu Nazareno, quod habet Matthseus,

quod Marcus habet,
hic ex
illis est.

simul se ad ignem calefaciebant

bile,

non

autem credi-

paul post revertente, prior ancilla, ostiaria, inquain,

dixit

quod

ibi

audiebalur Dominus Judis. Id ergo

Huic suffra-

cm

ita fuerit,

non

potuil

Dominus Petrum
vel

oculis

gatus unusministrorum, objecit Petro in faciem, pertinacis insistens, ut ait Auguslinus, et tu de

illis es,

corporis aspicere,

nisi dicatur vel

sit,

ostium tune tem-

poris ita patuisse, ut id factum

Petrum tune
est verisi-

quod hic habet Lucas. Prima

ostiaria

vice,

una

sola ancilla

ingressum
foras

fuisse in
in

conclave,
;

vel

denique Jesum
nihil

Petrum

teniavit

posterioribus

autem

vici-

abductum

atrium

quorum

bus, ut pluribus impetitus fuisse significetur, hinc

fit

mile,

nam

ante su condemnationem Jsus eductus

,

ut posteriores

evangelistae alios

nominent qum

non

fuit conclavi

ac ne

quidem statim post

in

priores. Pressus itaque secund vice pluribus Petrus, simplici negationi addidit

conclavi autem,
lia,

ubi principes sua traclabant negoaltercalio

in
illa

juramentum, quod ha-

non potuit accidisse

;

ministrorum

bet Matthseus.
noiio.

et Ptri

denique constituto
respeclus in

conclavi,

non
;

faciiis

Hoc

omittit Syrus.

potuit fuisse

amrlum atrium
quo

patente

Non sum ex illis, neque novi hominem, Deo teste ; id enim addendum est ex Matthaso.
Vers. 59.

ipso

ostio angusto.

Accedit qud

obesse potuisset Petro

facile fuisset

Anus quidam
:

respectus Jesu corporalis, utpole

suis.
;

affirmarat sociis

proditus

prodesse autem non potuisset per se solus

spirilali
;

Vere et

hic cum illo erat,

nam et Galil.eus est

absque respectu
Jsus, qui

nam

et

Judam respexerat
fuerat.

unde factum

est ut plures simul accesserint

Petrum,
et loqueta

tamen nihilo melior inde redditus

eique dixerint

Ver

et tu

ex

illis

es,

nam

Quare

prsestat sequi sententiam

D. Augustin! loco

tua manifeslum te facit, quod scribunt Malthaeus et

paul ante laudato, et interpretari hune locum de

spirilali

Marcus. Denique bis se adjunxit cognatus Malchi,

conversione
fuerat

ac

respectu
Petro,

Domini

Jesu.

exclamans

Nonne ego

te vidi in

horto

cum

illo ?

quod

Aversus
gantise
sisteret

Dominus

cui merito arro-

enim omnes, certatim, et tanqum uno consensu, exprobrsse videntur Petro, qud ex
refert Joannes. Hi

suse negaverat gratiam

;

qu tenlationibus resibi accidisse,

id

enim eamdem oh causam

:

comitibus esset Jesu, et quasi conclamsse ut oppri-

David conquerilur psalm. 29, v. 7

Ego

dixi in abnnet faclus

mrent.

danti me,elc. Avertisti faciem luam me,

Cum

illo, Jesu Galilaeo.

sum
dicis,

conturbatus, annotante

Ambrosio

remisso autem

Vers. 60.
quid
velis

Homo, nescio quid

dicere,

non

inlelligo

rigoreillo juslitire conversus respexit

Petrum miseejus gratise suse

ita

dispeream

si

noverim hominem

ricordi et clementi oculis,

radiis

mentem

istum quemdicilis, quod est Matthaei etMarci. Respondit

illustrans simul et
in

commovens,

ut ipsi

enim Pclrus,

et
iis

homini

illi

cujus

sermnnem ad

so-

veniret

cios audicrat, et

qui illum secuti islud ipsi simul

in

et quoties

mentem, quid Dominus ipsi prsedixisset, Dominum jam ipse negA?sel, utque peccato
pniterel neque di
in

objectabant

praeterqum qud

hoc negolio, quod

agnito

salubriter

peccato
:

uni Petro respondebatur, omnibus responderi intelligi

maneret.

Sic orat psaimographus, psalmo 6, v. 5

polerat

erat

enim unanime maxime malorum

Convertere, Domine, et eripe

animam meam,
miserere
mc.
aliquo

et psal.
Iespicit

consortium.
Aiiiiuc

24, v. 16

Uespice

in

me

et

illo loquente. Vix verba finierat.

Hoc

fa-

enim

Dominus quem ex periculo

vel

labore

ctum

est, in

majorem confirmationem

veridiese prse-

divin misericordi

librt; sic fer

D. Auguslinus
igilur

diclionis Jesu.

hune locum
iia ulille

explicat.

Commendalur
,

hic et

Cvntavit gallus,

audiret.

divinilas et

benignilas Domini Jesu

qud absens^

, ,

1351

=
et ligalus,

IN

LUCAM
daemoniorum
ejecisset

1352
daemonia, supra, 11, v. 15,

qud negatus, qud captu8

lapsumque
ctus, etiam
crigit.

non

oblivisci-

tur discipuli, sed intuitu pietatis

ac gratiac

respicit

Ronitatem! exclamai Theophyia,

nec tamen se ipse jam posset eripere manibus; alius qud cm pro Chrislo ac prophei se gessisset,
et

cm negaretur
ligatus
,

non neglexil discipuli sascribens

in

principibus ac Pliarisaeis restilisset, non pransset

tulem.

Et

adtlil

Joannem,

se

capiendum

et

inlerficiendum ab eis

qud

ipsius

aspexil atque aspectu opprobravitei in/irmitatem, et ad

stultitia

jam

paterel, et fallaciae quibus

etc.

populum

se-

pnitentium ac lacrgmas excitavit. Ilausil hoc autcm

ducere conatus fucrat,

Nox

illa

tota insoumis

du-

ex Chrysostomo praeccplore, qui et ipse

lus verbis scribil
et diligenliam,
lit,
:

in

Joannem
consu-

cebatur, et null requie data Iransigebatur conviciis

injuriis in Dominum qu facile conjicere licet, tum ex hor et potestate tenebrarum, tum ex odio eorum quibus damnatus tum ex insolenti eorum
et
,
,

Tu autem admirare
et

magistri curam

quod caplus

et ligalus discipulo

intuitu suo

jacentem excitans,
fieri

ad lacrymas mo-

vens.

Nec enim

poterat, inquit

Hieronymus Matpermaneret,

inter quos erat

satellilum

ministrorum

et ctero-

iliaum enarrans, ut

in negationis tenebris

rum;

ipse ver

omnia audiebat

et ferebat,

tacens,

quem

lux respexerat mundi.

est, atque ita recordatus est, verbi

patiens, saturatus opprobriis.

Et recordatus
Domini,
et

Blasphmantes,
majestatem ejus.
Vers. 66.
illuxit.

id

est, contumeliosi

in

divinam

egressus foras flevit amar,

quod sequitur

proximo versu, respeclus nimirm Domino converso.

Ut

factus est dies

diei,

simul atque

Lapsum enim suum

ant

inquit Chrysostomus in

Usque ad exortum
est
,

donec ilerm repraeludificatus fuisse

,

Matthaeum, non

sensit,

respexissel, cujus inspectio vox

qum in eum Chrislus Mi facla est. Respectus

corripienlh, auri-

sentatus

concilio

inlelligilur

Dominus

quod nott Augustinus

lib.

3 de Cons.

Domini, quasi vox

bus Ptri
insonuit,
est
;

qudam Domini
ait

Evang., cap. 6.

D. Lo, serm. 5 de Passione

nisi

Convenerunt seniores^plebis. Graec,

natus populi. Syrus omittit poputi,
verlit seniores, ut plerique
et

convenit se-

Domini. Non
mini respectu

enim pnitentiae initium

solm

Do-

pro senatus

quia non

cm

agitur,

verkm

omnes

interprtes.

etiam ut agatur pnitentia, Dei misericordianecessaria

est, ait

Et scribe
turi.

jam

iegitimi concilii

formam

exhibi-

D. Augustinus

Enchiridii cap. 82.

:

Ad quem

Matthaeus et Marcus duplicis convents memine;

D. Augustini locum hic alludens Beda

Respiciente

runt, nocturni et malulini

Lucas solius malutini

ut

Domino, inquit, Petrus ad cor reversus, maculam negationis pnitenti lacrymis tergil; quia

qui celebrior fuerit.

non solm
agatur, Dei

Duxerunt
libris,

.irfqa.^1
,

vel potis

ut est in
simplici

aliis

cm

agitur pnitentia,

verm etiam
est.

ut

H-joL^ot

compositum pro

r^a-^cv,

misericordia
misereri est.

necessaria

Respicere

namque

ejus

duxerunt.

Haec

ille.
:

In

quam

sentenliam et D.

Illum

solutum vinculis.
,

Ambrosius hoc loco

lictum; et alibi
:

Quos Jsus

respicit, plorant de-

Concilium

synedrion

consessum

conventum.

Jesu, labentes respice,

et nos

vi-

Syrus,

domum

congregationis su.
,

Quanqum nocte
,

dendo corrige
solvilur.

si respicis, tapsi

stabunt, fletuque culpa

ductus fuerat in concilium

et auditus

fuerat con:

demnatus blasphemiae

atque adjudicatus morti

,

ta-

Sicht dixerat.
fuisset.

Quomod

praemonitus ab

ipso

men

concilio huic matulino

ut celebriori magisque

legitimo, iterm

eum

sisti

jubent.
est quin et in
sit, et is

Quia, superest.

Vers. 67.
v. 34.

Dicentes. Non dubium

Priusquam, vide supra,

hoc

concilio,

Vers. 63.

Et

unus omnium nomiue locutus

viri

illi

autem qui tenebant, quiillo et

:

quoquc Caiphas, ut summus Pontifex ac proinde concilii

bus commissum erat ut tenerent, qui tenendo

observando
et

praeses et caput, cui eliam prae caeteris cordi erat

custodiendo e nocte erant delegati

hoc negotium.

non enim
nisi

suficiebat

vinclum et funibus ligatum esse,

parlim maniet cus-

Christus, Christus

ille

olim Deo patribus pro-

multorum

praelerea ministrorum,

missus atque hactens exspectatus, Bex Isral, quem-

bus teneretur, parlim praesenti observaretur

todiretur.

admodm
quorum
id

ex doctrin tu discipuli tui credunt.

,

Die apert nobis

,

principibus et judicibus Isral

Illum. Jesum est Graec et Syriac

claris.

maxime
,

interest.

Bogant tanqum dubii

et
,

Illudebant

ei, sputis

ludibriisquejactis in
et palmis,

eum.

qui discere velint

qu

facilis eliciant

responsum

C^dentes, eum pugnis

Vers. 64.
oculos ejus.

conviciis ad-

cm
sed

null ratione aut credere aut discere vellent

denles verbera. Syrus omittit hanc vocem, cdentes.

interrogarent

dun taxt hypocritae

vellent,

expiscandi

Et

velaverunt eum

eum,

id

est,

grati id

quod audire

quodque

sufficere ipsis

videretur ad ipsum morte mulctandum; id quod etiam

ipsis

Percutiebant, alapis.
Vers. 65.

mox
,

respondet. Bogrant hoc idem nocte, et ad-

Alia

multa,

etc.,

prout malitia sin-

hibit adjuratione urserant

responsum, quod

et relu;

gulis suggerebat, pro varietale affectuum varias singuli

lerant

propter quod etiam damnaverant

eum sed

blasphemias evomebant. Unus forte, qud esset

quia illud nocte gestum fuerat, ac proinde minus

lgitima judicii specie
,

comessator et vinipotor,
jpeccatorum,

amicus publicanorum

et

revocanl

eum

in concilium

supra 7, v. 34. Aller qud in principe

hoc, quod praterqum qud esset djurnum, etiam.

XXII.

1353
celebrius erat,

COMMENTAKIA CAP.
quo nullus principum
si

1354
hoc solum, ut mortem, quam
jusliliae titulo inferre

vel

eorum qui

dimittatis innoxium, sed

ad coneilium pertinebant aberat, ut

iilealur

hoc idem con,

mihi inferre decrevistis, mini

,

videa-

quod nocte conlessus

sibi

l'uerat

aique idem

indigni eslis quibus

respondeam

hoc tamen

rurss
tenii

nomen usurpet

ilerm morlis reus sen,

habele, quod ex hoc erit Filius hominis, etc.

non
,

refuiabili pronunlietur

et

tanqum per;

Vers. 69.

Ex hoc,

scilicet

tempore, post hoc

tinax

conlidenlis Pilato

occidendus tradalur

si

tempus, amodb, quod habet Mallhaeus, posihac.

neget, convincatur confessione noclurn et

testimoniis.

multorum

Autem, non additur G ra;c neque Syriac, rect

Nec tamen jam adhibent adjurationem

tamen supplevit interpres

laie quid
,

subaudiendum

est

enim
:

ut nocte
in

quia nocte satis facilem experti fuerant ut

:

quale additur secundm Malthaeum

dico
vobis.

Ve-

hoc negolio responderet. Nec rogant ut nocte

;

rumtamen

Hoc habele
:

et scilote,

quod

Si tu es Christus Filius Dei

et majorera

lict

enim

pluris lacrent,

verum

esse reips comperietis

Ex

hoc

erit, etc.

Non

blasphemiam judicarent, qud se diceret

respondet disertis veibis se Christum esse, sed dat

intelligendum
,

Filium Dei,

qum qud Christum; tamen

quia nove-

signo ex sacris Scripturis allalo, quod

rant Pilatum pluris facturum qud se diceret Chri-

ipsorum animos merit perterrefacere debeat, ut quo

asserat
,

stum
erat

quod interpretabantur esse blasphemiam

,

in
;

judicii

tempus deinceps

fore

quo

ipsi

con-

Caesarem

id est

crimen

laesae

majestatis Caesareae

demnenlur, non sermonum aut doctrince quo doceantur quis ipse

sit
;

enim
fore,

Judaeorum

omnium

opinio

Christum

expositore Theophylaclo.

regem

etpopulum

tyrannideomniliberaturum:
,

Virtutis seu potentiae Dei, id est, omnipotentis Dei,

constitutus e in dignitate quae deceat Chrislum Filium

qum qud

se diceret Filium Dei

filios,

utpote qui Deos

multos, et paires et

adeque ex hominibus

Dei omnipotentis, idque vobis speciantibus

resurrectione

assumptos heroas

crederet, prius illud Jesu propo;

me

tm maxime

in reditu

cm meo ad

nunt

an se habeat pro Christo Rege

non neglecturi

judicium, et vestro malo seris agnoscentibus.

postea eliam alterum.

Si vobis dixero
miiii,

Vers. 70.
esse Christum, non credetis

Omnes, in turb, confuse

et

importun,

me quemadmodm

nullo ordine servato,

laetiti,

non valentes
sibi

se conlinere prae.

hc jam nocte et

alis

saep

qud audsse

viderentur unde

eum
:

pos-

expertus sum. Verisimile est qud Dominus Jsus

sent morte mulctare.

meminerit responsi

sui nocte superiore dati

sed quia

Tu

magnam

habet contempts emphasim

Tu

Lucas nocturnum conventum omisit,

rcital

Domini

fabri filius,
tor, etc.

amicus publicanorum, sabbati praevaricaipse,

responsionem absolut, absquesignilicatione relationis

ad responsionem nocte datam. Milii non additur qui-

Et dixerat quidem
at

non ego , sed Filius

intellige-

hominis

noverant

illi

qud e periphrasi

dem

Graec, sed

tamen Latine ac Syriac. Non

cre-

ret se ipsum.

detis verbis meis, qui operibus long

efficacioribus,

ad persuadendum

Tu ergo, non tantm

sedere

non credidistis.

Ita

Theophylactus. Per-

etiam natur Filius Dei

stringit malitiam

eorum, qud non cognoscendi, sed condemnandi studio inquirant. Quamvis enim complura miracula conspexissent, quae etiam Jesu tacente

verm Hoc inferunt ex eo qud dextr omnipotentis Dei, non alii convenire
?

es dignitate Christus,

posse videatur,
id inferunt
,

qum

ipsi Filio

Dei

atque e magis

qud decrelum

ipsis erat,

postqum re-

cleslem ac divinam ejus poteniiamassererent, adeque clamarent Redempiorem esse olim promissum

spondisset an esset Christus, et hoc rogare an esset

Filius Dei, eliamsi

hujusmodi occasionem Jsus suis

;

tamen tantm aberat ut crederent, ut etiam modis omnibus persequerenlur.

Vers. 68.

verbis

non dedisset

quemadmodm
63
:

superiori nocte

Si autem
,

fecerant, Matth. 26, v.

ut et de hoc, quod ipsi

interrogavero vos
docere

et, qud si etiam, vel unde convincere vos possim

;

si,
,

et

me

Christum esse
,

si

de hoc negolio vobisallatis

quidem gravius judicabant, apud Pilatum accusarent, si opus foret, et si quid Pilatum movere posset. Non repetunt autem Tu ergo es Christus Filius Dei; sed
:

cum

disserere voluerim

et

sacris Scripturis

rationibusque veritatem vobis demonstrare;

Non respondebitis
est,

mihi, verbum addit

Syrus,

id

ipsum concedere quod minus est, se, inquam, Christum esse, qui sibi arrogaret quod majus est, se Filium esse Dei, illud solum rogant quod majus
intelligentes
est.

non

venietis

mecum
;

in disputationem e

de re,

Dei Filium aliquem aut esse aut aliquando fore,

;

ut nec alis frquenter

supra, cap. 20, v. 7,

clo esset

cm

rogarem de Joaanis baptismale

minibus; ibidem,
v. 17,
;

an ex holapide ab

non credebant, e qud Deus unus esset atque ade ne Christum quidem natur Dei Filium fore credebant, ngligentes scrutari quid sibi illud vellet, quod Jsus ipsis aliquando proposuerat : Dixit Dominm

di/icantibus reprobato

cm quaererem de ibidem, v. 44, cm

propone-

rem
velis

vobis

Psalmum

Dixit Dominus Domino meo.

Domino meo, sede

sentientis est.

dextris meis, supra 20, v. 42.

;

Neque

dimitttis. Syrus addit, me.

vinculis ac morte, etiamsi

Neque

absol-

Quia, id est, qud ego sum

me

esse.

me

Civililer as,

convicii inno-

centem agnoscere
interhcieis.
scius

me

cogainini

sed quvis ralione

Ea est obstinaiio veslra quam novi, praquomod acturi mecum silis. Cm igitur, inquit,
in legitimis judiciis lieri solet,
vi mai.;
.s.

et ex aigumento jam me pronumiato, vobisque observando, tandem reips cognoscetis ita esse.

Vos

dicitis id

quod res habet

Vers. 71.

non hocag:uis, quod

pt cognii

Desideramus testimonium; ad verbum,

opus habemus testimonio. Superiori enim nocte sollicit

quaesieraiitlestes,quialiquidmortedignuini(>siaivn(in-

am

condemnelis noceniem aut

S,

XMi,

1355
adverss

IN

I.UCAM
in

1350
nihil capitalius,

eum
,

nec invenerant, etiam poslqum nmlti

Christum, in Casarem, quo

bla-

falsi lestes accessissent,

quod narrant, Mallhseus,

cap. 14, v.
55. S) rus
:

c.

20,

sphemavil coram nobis

et
I

ipsis judicibus, et

Dei Filium

v. 59,

GO

et

Marcus

Quid

amplihs requirunlur nobis testes? Dixerat nocte hoc

navit, id

Christum se dicens, ac proinde proprio se ore damquod etiam omnes apud Pilatum testari possi

Caiphas

jam omnes

tolius concilii, etiam

illi

qui

sumus,

est opus. His igitur auditis, conclusil

denu

nocte abluerant, hoc idem dicunl.

Ipsi

Caiphas ex

omnium
esse.

sentenli

judicavitque

Jesum

judices audivimus noslris auribus de, ex, ore

morte dignum

ejus, scilicet id

quod condemnal eum,

et

morte

di-

Multa apud alios evangelistas reperire est quae ad

hiijus capilis intelligcntiam faciant.

gnum
1.

clamt, blasphemise, inquam, crimen in

Deum,

CAPUT
illum ad Pilatum.
2.

XX11I.

CHAPITRE
duxerunt
1.
;

XXIII.
ils

Et surgens omnis muliitudo eorum,

Puis toute l'assemble s'lant leve, nrent Pilate

2.

le

me:

Coeperuntautem illum accusare, dicentes Hune

:

invenimus subvertenlem gentem nostram,

et prohi-

bentem
regem
5.

ils commencrent l'accuser, en disant un homme que nous avons trouv pervertissant notre nation, empchant de payer le tribut Csar,

Et

Voici

tributa dare Csesari, et dicentem se Christum

et se disant le Christ. 3. Pilate l'interrogea

esse.

donc,
lui

et lui

Pilatus

autem interrogavit eum

ille

demanda
:

tes-

dicens
:

Tu

es

vous

le roi

des Juiis? Jsus

rpondit

Vous

le dites.

rex

Judorum ? At
autem

respondens,

ail

Tu

dicis.

4. Ait

Pilatus

ad principes sacerdolum

et

4. Alors Pilate dit aux princes des prtres et au peuple Je ne trouve rien de condamnable en cet
:

turbas
5.

Nihil invenio causse in

illi

hoc homine.
:

homme.
5. Mais eux insistant de plus en plus, ajoutrent : soulve le peuple par la doctrine qu'il a rpandue dans toute la Jude, depuis la Galde, o il a comIl

At

invalescebant, dicentes

Commovet popu-

lum, docens per universam Judaeam, incipiens GaJilse

usque hc.

6. Pilatus

autem audiens Galilam, interrogavit

esset.

menc,
si

jusqu'ici.

homo Galilaeus
7.

G.
s'il

Pilate entendant parler de la Galile,

demanda
d'H

tait Galilen.
la juridiction

Et ut cognovit qud dellerodis potestaic

esset,

remisit
erat
8.

eum ad Herodem
diebus.

qui et ipse

Jcrosolyinis

illis

Et ayant appris qu'il tait de il le renvoya ce prince qui Jrusalem.

7.

rode,

tait aussi alors

Herodes autem, visoJesu, gavisus est vald;

enim cupiens ex multo tempore videre eum, e qud audierat multa de eo, et sperabat signum alierat

quod videre ab eo
9. Interrogabat

fieri.

8. Hrode eut une grande joie de voir Jsus, car il qu'il lit y ayait longtemps qu' le souhaitait, parce qu'il avait entendu dire beaucoup de enoses de lui , et qu'il esprait lui voir faire quelque miracle. 9.
Il

autem eum multis sermonibus. At

ne
et scribse

ipse nihil

illi

respondebat.

lui

lui tit donc plusieurs rpondit rien.

demandes; mais Jsus

10. Stabant

autem principes sacerdotum

constanter accusantes eum.

11. Sprevil
et illusit

10. Cependant les princes des prtres et les scribes taient l, qui insistaient toujours en l'accusant.
11. Ainsi Hrode, avec toute sa suite , le mprisa ; et le revtant d'une robe blanche, il le traita avec mpris et le renvoya Pilate.

autem illum Herodes eum exercilu suo;

alb, et remisit ad Pilatum.

indutum veste

12. Et facti sunt amici Herodes et Pilatus in ips die

:

nain antea inimici erant ad invicem.

13. Pilatus autem, convocatis principibus sacerdo-

12. Et ds ce jour-l mme, Hrode et Pilate devinrent amis, d'ennemis qu'ils taient auparavant. 13. Pilate ayant donc fait venir les princes des
prres, les snateurs et le peuple,

tum

et niagistratibus, et plbe,
:

14. Dixit ad illos

Obtulistis mihi

hune hominem

quasi averlentem populum, et ecce ego

interrogans, nullam

coram vobis
homine
isto

causam invenio
accusatis
;
:

in

Vous m'avez prsent cet homme, dit et nanmoins portant le peuple la rvolte je ne l'ai trouve l'ayant interrog en votre prsence coupable d'aucun des crimes dont vous l'accusez ,
14.

Leur

comme

ex his

in

quibus

eum

15. Ni

Hrode non plus; car

je vous ai renvoys
trait

15. Sed neque Herodes

et ecce nihil

nam

remisi vos ad illum,

est ei.

lui, et

dignum morte actum

vous voyez qu'on ne l'a pas de mort.

1G. Je vais

comme

digne
ch-

16.

Emendatum ergo

donc

le

renvoyer, aprs l'avoir

la fte

fait

illum dimittam.
eis

tier.

17. Necesse

autem habebat dimittere

per diem

17.

iestum, unum.
18. Exclamavit

dlivrer

Or il tait oblig, un prisonnier.

de Pque, de leur
Faites

cens

Toile hune, et dimitle nobis

autem simul universa turba Barabbam;

di-

18. Mais tout le peuple se mit crier

rir celui-ci, et

mou-

nous donnez Barabbas.

19. Qui erat propler seditionem

in civitate et

quamdam

faclam

homicidium, missus in carcerem.

cause dune 19. Celui-ci avait t mis en prison d'un meursdition qui s'tait faite dans la ville, et tre qu'il y avait commis.
20. Pilate
,

20. Iterm

autem

Pilatus locutus est ad eos

vo-

qui voulait dlivrer Jsus

se mirent crier, disant

leur parla

lens dimittere Jesum.

de nouveau.
:

21. At
cifige

illi

succlamabant, dicentes
,

Crucifige, cru-

21. Mais

ils

Crucifiez-le,

eum.

crucifiez-le.

1357
22.
Ille

COMMENTARIA. CAP.
autem
tertio dixit

XXIll.
:

1558

ad

illos

Quid enim
in

mali

fecit iste ?

nullam causain mortis invcnio

illuni, et dimittani.

eo

corripiam ergo
25. Atilli

22. Il leur dit donc pour la troisime lois Mais quel mal a-t-il fait? Je ne trouve rien en lui qui mrite la mort. Ainsi je vais le faire chlier, et puis je le renverrai.
25. Mais ils le pressaient de plus en plus , demandant avec de grands cris qu'il ft crucifi ; et leurs clameurs redoublaient.

instabant vocibus raagnis postulantes

;

ut crucifigereiur

et invalescebant
fieri

voces eorum.
petitionem eorum.

24. Et Pilatus adjudicavit

25. Dimisit autem
illis

eum

qui propler homici-

24. Enfin Pilate ordonna que ce qu'ils demandaient

ft excut.

dium

et seditionem, missus fuerat in carcerem,

;

quem

petebant

Jesum ver

tradidit voluntali

eorum.

25. Ainsi il leur fit donner celui qui avait t mis. en prison pour crime de sdition et de meurtre , selon
qu'ils l'avaient dsir; et
il

2G. Et cm ducerent eum, apprehenderunt Simonem quemdam Cyrenensem, venientem de villa; et

abandonna Jsus leur

volont.

imposuerunt

illi

crucem portare post Jesum.

Iamentabantur eum.
Jsus,
dixit
:

27. Sequebatur autem illum multa turba populi,

et

mulierum; quae plangebant

28. Conversus autem ad

et

26. Et comme ils le menaient, ils prirent un homme de Cyrne, appel Simon, qui revenait de sa maison des champs, et ils le chargrent de la croix la lui faisant porter aprs Jsus.
,

illas

Fili

27.

Or

il

tait suivi

Jrusalem, nolite
flete, et

flere

super me, sed super vos ipsas

peuple et de femmes qui des marques de douleur.

Filles

d'une grande multitude de le pleuraient avec de gran-

super

filios

vestros.
dies, in

29.

Quoniam ecce venient

quibus dicent

Beatae striles, et ventres qui non genuerunt, et ubera

28. Mais Jsus se tournant vers elles, leur dit : de Jrusalem, ne pleurez point sur moi, mais pleurez sur vous-mmes et sur vos enfants.

quae non lactaverunt.

30.

Tune

incipient dicere
:

montibus

Cadite super

nos, et collibus

Operite nos.
faciunt,
in

29. Car voici que les jours viendront o l'on dira Heureuses les striles, et les entrailles qui n'ont point port d'enfants, et les mamelles qui n'en ont point
:

allait.

31. Quia

si

inviridi ligno haec

arido

quid

fiet?

30. Alors ils commenceront dire aux montagnes Tombez sur nous et aux collines Couvrez-nous.
;
:

32. Ducebantur

autem

et

alii

duo nequam eum

locum, qui vocatur
et latrones,

51. Car

si le

bois vert est ainsi trait, que sera-ce

eo, ut interficerentur.

du bois sec?
in

33.

Etpostqum venerunt

Calvarise, ibi crucifixerunt

eum,

unum
:

32. On menait aussi avec lui deux autres, taient des criminels qu'on devait faire mourir.

qui

dextris, et alterum sinistris.

vaire;

54. Jsus autem dicebat Pater, dimitte illis non enim sciunt quid faciunt. Dividentes ver vestimenta
:

35. Et lorsqu'ils furent arrivs au lieu appel Calils y crucifirent Jsus, avec ces voleurs , l'un droite, et l'autre gauche. 54. Et Jsus disait : Mon Pre, pardonnez-leur, car ils ne savent ce qu'ils font. Pour eux, ils partagrent ses vtements, et les jetrent au sort. 55. Cependant le peuple se tenait l, et le regaret les snateurs aussi bien que le peuple se moquaient de lui, en disant Il a sauv les autres qu'il se sauve lui-mme, s'il est le Christ, l'lu de Dieu.
dait;
:

ejus,

miserunt sortes.

55. Et stabat populus spectans, et deridebant

eum
,

principes

eum

eis,

dicentes

Alios salvos

fecit

se

salvum

faciat, si hic est Christus,

Dei electus.
et

36. Illudebant

autem
ei,
:

ei et

milites accedentes,

acetum offerentes
37. Et dicentes
fac.

56. Les soldats

te

mmes
:

lui insultaient,

s'approchant

Situes rex Judaeorum, salvum

super

de
toi

lui, et lui

prsentant dn vinaigre,
disant
Si tu es le roi des Juifs, sauve-

57.

En

lui

38. Erat
litteris

autem
,

et superscriptio scripta
:

eum

toi-mme.

Graecis

et Latinis, et Hebraicis

Hic est rex

Jud^orum.
39.

Il y avait aussi au-dessus de sa tte une inscripen grec, en latin et en hbreu , o tait crit : Celui-ci est le roi des Juifs.

58.

tion

Unus autem de

bis, qui
:

pendebant, latronibus,

blasphemabat eum, dicens

lac temetipsum, et nos.

Si tu es Christus,

salvum

lui,

Or l'un des voleurs qui taient crucifis avec blasphmait contre lui, en disant : Si tu es le Christ, sauve-toi toi-mme, et nous avec toi.
59.
:

40. Respondens autem alter, increpabat

eum,

di-

cens

Neque

tu times

Deum qud
,
;

in

edem damna-

40. Mais l'autre le reprenant, lui disait N'avezvous donc point de crainte de Dieu non plus que les autres, vous qui vous trouvez condamn au mme

tione es?

supplice?

41. Et nos quidem juste

nam

digna factis recipi-

mus
cm

hic ver nihil mali gessit.

41. Encore pour nous, c'est avec justice, puisque nous souffrons la peine que nos crimes ont mrite ; mais celui-ci n'a fait aucun mal. 42. Puis il dit Jsus Seigneur, souvenez-vous de mei, lorsque vous serez arriv dans votre royaume.
:

42. Et dicebat ad

veneris in

Jesum Domine, mmento me, regnum tuum.

:

43. Et dixit

illi

Jsus

Amen

dico

libi

hodi

me-

cum

eris in paradiso.

43. Jsus lui rpondit Je vous le dis en vrit, vous serez aujourd'hui avec moi dans le paradis.
:

44. Erat autem fer hora sexta, et tenebrae factai sunt in universam terram usque in horam nonam.

45. Et obscuratus est sol; et

est

44. Il tait environ la sixime heure du jour , et toute la terre fut couverte de tnbres jusqu' la neuvime heure.

vlum templi scissum

mdium.

45. Et le soleil fut obscurci se dchira par le milieu.

et le voile

du temple
;

46. Et

damans voce magn

Jsus, ait

Pater

in

46. Alors Jsus s'cria d'une voix forte

Mon Pre

ir>5y

IN

LUC A M
je

1360

rnanus luas

commando

spirilum neum. Et

haec di-

remets

mon me
il

cens, expiravit.
47. Videns
glorilicavit

ant ces mots,

entre vos mains. Et en prononexpira.

aulem centurio quod factum

:

fueral,

Deum, dicens

Ver

hic

homo

justus

47. Or, le centenier ayant vu ce qui tait arriv, gloira Dieu, en disant Certainement cet homme tait juste.
:

erat.
-48.

Et omnis turba eorum qui simul aderant ad

speclaculum istud, et videbant quae fiebanl, percutienles peclora sua reverlebantur.

48. Et tout le peuple, qui assistait ce spectacle, considrant toutes ces choses, s'en retournait se nappant la poitrine. 49. Tous ceux qui taient de la connaissance de Jsus, et les femmes qui l'avaient suivi de Galile, taient l aussi, et regardaient de loin ce qui se passait. 50. Cependant voici qu'un snateur appel Joseph,

49. Stabanl

autem omnes

noli ejus long, et

mu-

lieres quae seculae

eum

erant Galilae, haec videntes.

,

50. Et ecce vir ne-mine Joseph

vir

qui erat decurio,

bonus

et justus

homme
eorum),

vertueux et juste,

51. (Hicnonconsenseralconsilio etactibus

ab Arimalhae

civilate Judaeae, qui expectabat et ipse

regnum

Dei.
:

51. Qui n'avait point consenti au dessein des autres, ni ce qu'ils avaient lait, qui tait d'Arimathie, ville de Jude, et qui attendait aussi le royaume de

Dieu,

52. Hic accessit ad Pilatum, et petiit corpus Jesu

53. Et deposilum involvit sindone, et posuit
in

eum

52. Vint trouver Pilate, et lui

demander

le

corps

monumento
54.

exciso, in

quo nondm quisquam po-

de Jsus;
53. Et l'ayant descendu del croix, il l'enveloppa d'un linceul, et le mit dans un spulcre taill dans le roc, o personne n'avait encore t mis. 54. Or, ce jour tait celui de la prparation
,

silus fueral.

Et dies erat parasceves

et

sabbatum

illuce-

seebat.

et le

55. Subsecutse

aulem mulieres, quae eum eo v-

sabbat

allait

commencer.

nrant de Galilae, viderunt

monumentum

et

quem-

admodm
la,

positum erat corpus ejus.

5G. Et revertentes paraverunt aromata et unguenet salibalo qu'idem

55. Les femmes qui taient venues de Galile avec Jsus, ayant suivi Joseph, virent le spulcre et comme on y avait mis le corps de Jsus.
56. Et s'en tant retournes, elles prparrent des aromates et des parfums, et elles se tinrent en repos le jour du sabbat, selon la loi.

siluerunt

secundm manda-

lum.

COMMENTAR1A.
Vers.
rentur
1.

Eipro tune; cm probabili judicio videconfessione propri

Tributa dare
gente nostr.

sive dari,

ne tributa darentur
additur

eum condemnsse ex

quale posset etiam Pilatum movere.

Siirgens, solulo concilie

Et dicentem. Graec non

tur ex eo accusari

et,

quasi innuaCaesari,

quod tributa neget solvenda

Omnis multitudo, tota turba eorum, qui concilio

interfuerant, pontificum, seniorum, scribarum
;

qud
rum.

dicat

se

non Caesarem

esse

Regem

Judaeo-

nullus

enim

voluit abesse.

Quia causa just deficiunlur, mul-

Ciiristum Regem, scilicet Judaeorum.

Addunt Re-

titudine se armant.

gem, quanqum hoc includerelur nomine Christi, ut

Ad

Pilatum, ut

ille

eum

crucifxum occiderel.
scilicet,

Pilatus melis intelligatcrimen defectionis et affectatae

Vers. 2.

Coeperunt,

postqum Pilatus
solo

tyrannidis, crimen majestatis Caesareae laesae, de qu

recussset condemnare
judicio,

Jesum ex

ipsorum prae-

accusant. Molitus est principatum Judaeae Caesari ere-

quod constat ex Joan. 18, v. 30, 31. Hunc; prae contemplu haud nominant.
Invenimus; est praeteritum
;

plum,
verbis
,

eum

regni glori in se transferre, quibus fer

lib.

hoc Cyrillus exponit,

12 in Joannem,
rgis,

deprehendimus

non

cap. 7. Maligne arripuerunt

nomen

quo sum;

odio aut invidi in

eum

concitati lingimus,

sed rei

niam invidiam apud Pilatum Jesu conflarent

sides

sciebant
prae-

per nos ipsos compertae veritatem testamur.

enim gravissimum haberi crimen apud Romanos

doctrinis
,

Subvertentem
novis
,

seducentem

propositis

si

quis citra Caesaris auctoritatem regem se

abstrahentem ab observalione

legis divinits

diceret in

imperio

Romano.

Accusant itaque hic

nobis datae.

Jesum, ut transgressorem legum tum divinarum tum

Gentem nostram, populum Judaicum.

Vers.
2.

hunianarum
:

et

quidem

tria objiciunt,

gradatim sese

Coeperunt autem illum accusare

cm

noluisset, nisi audil causa, ut constat ex Joan. 18, v. 50 et 31. Itaque tria crimina ei objiciunt, omnia politica, etmagni momenti eorum judicio futura apud judicem elhniscilicet Pilatus

eum condemnare

rum. Tertium, et dicentem se Christum. Quo nomine salis intelligebatur conditio principis Judaeorum sed invidiae creandae causa, qu claris pateret eum laesae majesiatis esse reum, addunt, regem
;

cum, qui quaesliones de sabbato, de caeremoniis, de tradilionibus non multm curaturus videbatur. Priest, hunc invenimus, id est, non finximus nos, non audivimus ex aliis, sed reips per nosipsos deprehendimus, subvertentem gentem nostram: Graec, perverientem, id est, novae doctrinae piaedicaiione se-

esse, quasi vid j licet utrunique molitus esset, principatum Judaeae Caesari ereptum, eum regni glori in se transferre, ut loquitur Cyrillus, 12, in Joan., c.;7.

mum

Omnia

tria

erant falsa in ipsorum sensu.

Primum

ne-

glexit Pilatus, quia videbatur spectare

;

Judaicam su-

ducentem populum Judaicum. Secundm

hjbentem tributa
iiare, seu dari,

est, et

pro-

C/ESARi

Romano-

perslitionem secundm dependebat tertio, tan causa su. Unde inler illos duos aniculos Graec nulla est conjunctio, hoc modo: Prohibentem hrislum, elc, id, dare tributa sari, a\\en{m

qum

1361

C0MMENTAR1A. CAP.
gravitate excedentia, ubi Pilati,

XXlll.

1362

mulu

Romanorum

semel ab se rejecto orbata, frustra vanque alium tt

jura tuentis, foret

falsissima

requirendum judicium; sed ea

mendacia impudentissima.

jam

lapsis seculis expectet.

3.

omnia

et

Nam

Vers.
ille

Tu es
,

quod ad primum

atlinet, qud non perverterat Judai-

Judaeorum

Rex Jud.eorum ? Tune es Rex quem Christum seu Messiam ipsi

inslitutae artiipsi
,

cum populum
praedicationis

nianifestum ex eo erat, qud

ipsius

summa

vocant? Pilatus de primo accusationis

culo nihil interrogat

luerat

pnilentiam agentibus

non tantm quia curae

non

paratum esse propinquum regnum clorum, qud

plurimos peccatis quibus di fuerant immersi ad

sunt ea quae Judaicae sunt legis, verm etiam quia

novit falsum esse.
Pilatus
,

Nemini dubium esse potest quin

acerrimus
,

Deura convertisset, plurimos diaboli tyrannide et anima

et

vir in rbus agendis

,

suos ubique

corpore oppressos libersset, plurimorum aegritu,

habuerit

qui cerliorem ipsum quotidi facerent de

,

dines sansset

omnibus benefecisset

denique non

rbus publicis

quae Jerosolymis et in Judae ac Sa-

tantm non abstraxisset

tra

legis observatione, ut con-

mari univers

quibus ipse prseerat

quin etiam in

exaciis

long

legem observandam docuisset

,

Galilae vicin, gerebantur. Id satis

ria Galilaeorum
crilicio
,
,

monstral histosa-

qum

nullus alius rabbinorum anle ipsum

capita 5, G et 7 Evangelii

prout

quorum sanguinem miscuit eum

1.
,

lestantur

secundm MatCaesari in

supra 15, v.

Intellexerat igitur

jamdiu

thum. Qud non

vetuisset tributa dari

quid hominis esset Jsus

et

cujusmodi esset doctrina

esse sanctuin et
,

confesso erat, e qud superioribus diebus hc de re

ejus; intellexerat, inquam,

hominem

subdol rogatus, prudentissim respondisset

Rdite

justum

et

doctrinam ejus divinam ac salutarem

fult

qu

sunt Csaris Csari, et

qu

sunt Dei Deo, supra

qu beneficis miraculis
nitentiam et ad

populum
;

vitiis ad

p-

20, v. 25. Denique qud non arrogss et sibi

aliquod Caesari adversarium
rat aliquando,
vellet
;

regnum
favens

Deum

attraheret

ac proinde nullam

praeter hoc,

qud lugeipsi

fiilem adhibuit huic

tioni,

piincipum Judaicorum accusa-

cm

multitudo impensis

quibus, qud eoruin vilia non vererelur redar,

ipsum regem in deserto creare, Joan.

G, v.

15

guere

aequ noverat Jesum olim esse invisum.

Nec

res ipsa loquebatur, e

qud nullas opes coacervaret,

qui rgna hujus
se dixe-

de secundo accusationis articulo quidquam movel

nullos ascisceret sibi milites, denique contrario pror-

quanqum maxime
se

ipsius inlererat

non qud

tertio

ss

modo

se gereretqum reges, aut

ii

articulo includatur (facile

enim

potuisset Jsus dicere

tri-

mundi ambiunt. Nam qud Christum Regem

rit,

Regem Judaeorum, nec tamen mox prohibere

est, Caesaris

non tam dixerat qum operibus

ipsis se

dclara-

buta dari Caesari, id

palam se
ipsi

proliteri

verat ejusmodi, Christum, inquam, et

eum Regem,
,

adversarium), sed qud narra tum

qui praesentes adfuerant
,

fuisset, ab iis

sed non hujus mundi; nec enim terrenum

sed c-

quid Jsus hc de re,

,

Iestem se esse Regem, paul ante confessus fuerat, ab

ipsis adjuratus,

paucis

diebus inlerrogatus

respondisset

Reddite
;

cm

praediceret ipsos visuros Filium

et

qu

sunt Csaris Csari,

et

qu

sunt Dei

Deo

ad-

hominis sedentem dextris virtulis

venientem

in

fuerant enim Herodiani, aliique qui tradidissent

principatui etpolestati praesidis,
si

eum

nubibus cli, supra, 22, v. 69, Matth. 2G, v. 64. Porr

quid in Caesaris
;

cm

expectarent
,

ipsi,

et

quidem
,

avide, Christum

praejudicium pronuntisset, supra 20, v. 20

22, v. 16.

Matlh.

Regem

juxta divina promissa

non debebant Jesu

De

tertio

autem

articulo

Jesum examint ,

criminis loco objicere quod dixisset se

eum

esse, nisi

non qud eum haberet perduellionissuspectiim, quem

noverat inermem et pauperem agere, et mundi ejus-

pris scrutati Scripturas

comperissent ea quse de

Christo prophetae praedixerant, minime in ipsum competere. Sed Scripturas ipsi

que

gloriae esse

contemptorem, sed qud hic poteral

aliqua subesse

non scrutabanlur,

prae-

verisimilitudo

qud haberet se pro

,

sumpt autem opinione falsi, persuadebant sibi Christum fore Regem hujus mundi, et quidem maximum,
opibusque et armis et regno caeterisque mundi bonis
florentissimum
:

Rege
tibus

illo

Judaeis olim promisso

praserlim cm

paucis diebus,

urbem solemniter mullisquecomitan,

ingressus

permisisset sibi illud acclamari

,

qualem cm vidrent Jesum haud

quod, quamvis Pilatum minime latuerat

non tamen
;

esse, rejiciebant

eum

et despiciebant, et invidi cr-

offenderat, postqum omnia considersset

intererat ipsius,
si

quid enim

pantes, qud vir pauper et humilis, non absque divinis

Judaei pro

Rege
,

divinits sibi pro-

miraculorum testimoniis, pro Christo se gereret,

misso haberent virum inopem

qui adverss

Roma-

non tantm eum Christum agnoscere nolebant, verm etiam de eo accusabant qud pro Christo Rege se
,

num imperium
Vers. 4.

nihil

molirelur aut posset?

etc.

Ait autem,
,

Postqum Jesum ints

haberet, tanqum hoc ipso esset morte dignus, malentes Caesaris idololatrae jugo aeternm se addicere,

in praetorio examinsset

Pilatus egressus un
,

eum

Jesu

ait

ad principes sacerdotuji

loris

ante praeto,

qum hune pro Rege

runt, ut ver
sit,

sibi divinits promisso recipere. Porr bis maliliosis criminationibus suis hoc merue-

rium expectanles responsum, et ad turbas ad populum qui magno numro confluxerat omnique
, ,

jam gens eorum perversa

et subversa

momento

accrescebat etiam.

et exul

nbique sub tributo degat, denique Christo

esse Christum regem.

Nimi. cals.e, ob
Vers.
4.

quam condemnandus

sit

mihi ut

est,

e qud dicat se posiremum nonnihil

Hoc ergo inquirendum censuit in ipso pnetorio, sed mox egressus dixil ad principes sacerAotum, loris expectantes responsum :

invenio caus.-e, propter quam sit Graec expres^i* nuUum crimen, scilicet morlis, scu morte dignum, sicut v. 22, dicilur: Nullam causant morlis inventa.
scilicet

Nihil

morte plectendus

13<i3

IN
ai'wv,

LUCAM
prodiisse
,

1364

morte dignus, cMsv

nullam noxam, nullum criet

maximo

reipublicae

malo

qui

nisi

mox

men
ficat

nam

friov et

causam

noxam utrumque

signi-

medio

sublati fuissent, periculum erat

ne

seditio prae-

nullum argumentum criminis aut

,

judicii ut

de

capite ejus agalur

quod genus ad

meum

forum

valuisset. In eodem rempublicam jam versari discrimine per hune hominem, doclrinam novam, quaqua-

pertinet.
In hoc homine
,

verss spargentem, ne dubites. Caeterm nec hanc

in viro isto

quem

vos mihi

offerlis
,

accusationem Pilatus alicujus

fecit,

cerlior

rerum
ser-

morte afciendum.

Diligenti adhibito

examine

nihil

omnium
locum

prout gestae fuerant. Rect igitur in hune

V.

n accusationibus vestris solidi invenio ob quod morte

iste

scribit
,

Beda

Hic

accusantium
,

plectendus

sit;

neque ego quid unqum

in-

mo, magis

et

eum

qui accusatur innoxium

et

eos

tellexi

de ipso

sinistri.

Publie accusatum publie ex-

qui accusant docet esse perversos. Docuisse enim po-

cust, quia

nemo

erat qui illius

causam ageret.

pulum
quod
daeam

et pristini
,

torporis ignavi

docendo comad

Vers.

5.

Invalescebant, clamoribus. Syrus,

movisse
,

talique

actu

Galilae usque

Ju-

clamabant , ut vel clamoribus extorqurent,

rationibus
tas destituit

hoc est, totam

fine
,

usque ad finem terram

criminis, sed indi-

non poterant. Sic enim soient, quos Vericonscii sibi qud argumentis vincere ,
clamores intendere
,

repromissionis pertransisse

non

cium constat esse

virtutis.

Potuit

namque

aliquis

nequeant
collecta,

et

varia

undique

amator Domini, sicut etiam

quod faclum

fecit,

eamdem

sententiam

crimina

criminibus, mendacia mendaciis

laudis Ioco ponere, dicendo auditoribus bonis:

scitis

Vos
;

accumulare.

est

verbum per universam Judaeam

Commovet
Docens

perturbt

excitt in

seditionem

incipiens enim Galil, post

cavit Joannes],
v. 37.

baptismum quod prdi-

nihilque aliud facit multo

,

jam tempore hactens.

sed

Jesum Nazareth, etc., Act. 10,

docendo

doctrinis et prodigiis falsis per

,

Denique Pilatus nec rogandum de hoc ratus

universam Jud^am, non unius tantm

omnium

Salvatorem, se magis ipsum nat occasione cupit ab

eo judicando liberum reddere. Hactens Beda.
Vers. 6.

provinciarum Judaicarum (quod

testari

poterunt qui
doctrinis se-

ex

singulis prsentes adsunt)

populum
et

Galil^eam, mentionem
homo
superfluat.

Galilaeae.

Syrus,

ditiosis turbat,

omnis populus ab eo perturbatur. Qud enim Judaeam generaliter hic accipiant

,

omnis regio

nomen Galil. Si homo Galil,cts,

laeus, ita ut

id est

an Gali-

Quidam, an hic homo,

potestate esset

ostendunt e qud subjungunt

Incipiens a

an vir

iste, esset Galilaeus.

Galil^a. Auspicatus fuerat Jsus Evangelii praedicationem

in Galilae v.

Vers. 7.

Quod
, ,

de Herodis

Matth. 4,

quod vidimus supra 4, v. 15, et , 15, 17. Quare inquiunt Ille incpit
:

qud

Galilaeus esset

ac proinde de ditione jurisdictio-

neque Herodis
Galilaeae
laeae
;
;

Herodis subditus , qui erat tetrarcha

,

ab extrem regione nostr

lexisti

si

tu nihil adhuc intel-

nam

Pilatus Judaeae praeses erat

non

Gali-

mali

ide est quia

est,

ubi sedes tua

si

non ante multos dies , hic commovere cpit gentem alioquin

;

vide supra 3, v. 1. Galilaeus erat Jsus, educa-

tione, et continua in Nazareth oppido Galilaeae habita-

inquirere velis, intelliges in Galilae et in

omni Ju-

tione, usque ad ostensionem sut in Isral;

quanqum

dae per

hune omnia esse commota.

Galilaeae

memi-

natus ih Bethlehem, oppido Judaeae, quod non perinde

innotuerat.

nerunt partim quia extrema Judaeae provincia est ad

aquilonem, partim ut seditionis suspicionem Pilato

ingrant
,

Remisit

misit

se ablegavit

captabat enim
,

om-

revocatis ei in
ita

quorum non
scuerat
sis qui
,

memoriam Galilaeis illis pridem sanguinem cum sacrificiis miGalilaeo, aliisque similibus seditio-

nem occasionem

se extricandi judicio Jesu

gnarus

qud per invidiam

pontificibus postularetur ad

mor-

Jud item

tem, Matth. 27, v. 18.

ex Galilae prodierant. Annotavit hoc Theo-

Ad Herodem
iste
,

tanqum Herodis subditum

,

ac pro-

phylactus.

inde ab ipso judicandum

,

potis

qum

se. Herodes
ille

Usque huc , ad hanc usque civitatem Judaici regni

metropolim
,

Antipas cognomine est dictus, estque idem

progressus,

quam

et

ipsam cpit com-

interfector Joannis Baptistae, de

quo Evangelista su,

movere

signanter sexto ab hoc die.

Quomod

tu in,

pra, cap. 3, v. 19, 20

filius

Herodis infanticidae

de

noxium declarare potes , quem universa Judaea

quo Matthaeus,"cap.
Theophylactus
,

2.

Romanorum

lex cavet, inquit

Dan usque ad Bersabee

patitur

jam annos

aliquot

ut unusquisque princ'pe

su

regio-

publicae quietis perturbatorem 1

Quin potis memi-

neris plures hujusmodi homines factiosos ex Galilae

nis judicetur ; ideb tanqum Galilum , Jesum miltit principi Galil ; quamvis hc lege non omnin te-

Vers. 5.
ribus,

At
:

illi

invalescebant, scilicet clamoii

lim,

quemadmodm soient

quos veritas

destituit,

Verm nec

ut importunitate extorqueant quod ratione non possunt, dicentes Commovet populum, ad seditionem, doctrinae novitate, utpote docens per universam Jud.eam, prout totam terram promissionis comprehendit, incipiens a Galilae, sicut patet hoc, Matth. 4, v. 13, et Lucae 4, v. 14. Galil meminerunt, ut Pilato suspicionem affecta li regni injicerent, recordando seditionis Jude Gallsei, et nuper sectatorm ejus, quorum sanguinem Pilatus cum sacrificiis miscuerat, Lucae 13, v. 1 ; usque huc, Judae et regni metropo-

illam crescente multitudine inva6urus. istam accusationem magni fecit Pilatus, ut qui sciret non ad seditionem, sed ad virtutem commovisse populum. Unde ab illo molesto et invidioso judicio se liberare volens, audit mentione

tanqum

rifijjlopqp

Ut cognovit quod de Herodis poteVers. 7. state esset, id est, tanqum Galilaeus educatione, Herodi subditus, qui tetrarcha erat Galilaeae, Pilatus nativiver praeses Galilaeae propri dictas tantm multm intas enim Christi in Bethlem non videtur
;

notuisse

Remisit eum ad Herodem, quamvis non

le-


1365
neretur,

, ,

COMMENTAMA
cm de
jtldicio (Jalilaei in Judae'

CAP. XX11I.
quisnam

36u

apprehensi
Pilalils,

Mii.tis sermoniius, multis verbis, ad curiositalem

accusatique ageretur. Idcirc bis hic pcccavil

scinel

vauilalemque compositis, verbi

an Joannes ex morte redivivus
phelis aliquis,

grati,
,

essel,

qud innocenlem non absolverel, senud

judicium
pennitieret tyranno
,

quotl

an ex veteribus pro-

insontis

incestuoso,

undenam haberet potestatem edendi

atlulterio infami.

Cacterm
,

lioc

quoqiie gesluin est

miracula
in i|isiiis
(jiK"

illa

qua; de ipso narrabantur, an non vellel

dispensatione divins consilii

libus Dominus Jsus

ut ab

omnibus

Iribilnatestlritb-

graliam alitjuod hujusmodi miraculuin edere,

illa

referret

innocentix

c.set docirina

nova quam spargeret,

et

nium, palam
Illis

traduclis pontificum principumque Ju-

ctBrai.

daicorum criminalionibus.
diebis
, ,

Nihil respondeb\t
:

non tantm nullum edebat

faciendum sermonibus suis

utpote pasehalibus

nam

Jeroso-

miraculuin

ad quod

lymam

ubi

leraplum erat,
,

ad celebrandum paJudaei conve,

eum

provocare Herodis mens erat, verm neque

schae solemnitatem

omnes undique
legem

multis verbis
crudelitas
essent,
ret
,

verbum unum reddebat

,

qud

ut

nue debebant
slyte

juxta

Exodi 23
,

v.

17.

tyranni

ita

veiba

responso

indigna
dirige-

Erat autem Herodes hic natus Judseus

ptre pro-

qu non ad suam aliorumve salutem

ad curiosilatem
,

sed

ut eliceret

unde suos
ederet

Vers. 8.

Viso

Jesu.

Nunqum
egredi,

vidert
:

qunn-

oculos auresque pascere posset. Sed neque decebat

inquit Titus
,

qum

in

ipsius ditione fer

conversatum

non enim

ut clestia signa

coram

Mo

qui

operae pretium duxerat

domo

ut prophetam
teneret.
,

prslitjiis speclandis,

qum divin

virtutis miraculis
intelli-

Videret,

nisi forte
,

(ut

Joannem) captivum

cognoscendis

addilior erat.

Dat evangelista

Inter caeteras

hanc

pnam

pro nobis subiit Jsus

qud, fatigatus
culis,

lict, Pilati palatio, constrictus vin-

gendum, qud Herodes facile absolvissel liberssetque miraculum aliquod in ejus conspectu Jesum si
,

duclus

sit

ad Herodis

ilihere

nongentorum
Adrieomius
)

patrare

et

interrogatis ejus
,

satisfacere voluisset

quinquaginta quinque
loquitur
,

pedum

(seu

ut

sed institulum fuisse Jesu

ut

miraculis et sermonibus
ja-

trecentorum quinquaginta gressuum

et

non ad auditorum curiositatem aut propriam

,

variis judicibus exhibitus judicandus.

ctantiam
sibi exhibi-

ita
,

nec ad suam ipsius morte corporis

uti
,

Gavisus est valde, tum ob honorem

liberationem
salute obire.

quam

decreverat pro

hominum

tum Grac
,

ut erat ambitiosus
eb quod audiret
,

tum eo quod
hactens

audierat.

quo modo
,

legitur et in
scilicet
,

mul;

Vers. 10.

Stbant autem, quamvis etiam starentex

tis libris

Latinis
,

audiret

multa

adverso Jesu, coram Herode tanqum judice.

ipsi

Nam
,

el

non vituperio
et

judicio aut condemnatione

sed laude

ad Herodem,

eum
esset.

Jesu satellilibus ducto, per-

admiratione digna.

rexerant, nolentes se

damnatum

relinquere

donec

Ex multo tempore quo fama Jesu ad eum perve,

medio sublatus

nerat, supra 9, v. 9.

Constanter, continu
,

et pertinaciter,

acriter et

Etsperabat, ac proinde speraret, signum

mira-

intenlo clamore, miser metuentes ne qu elaberetur.

culum aliquod, qualia plurima audierat ab eo dita, tum in Galilae tum in Judae; cm Joannes, quem
,

/Egr ferebant qud Herodes interrogaret quae ad rem

ipsorum non facerent, ad mortem, inquam, inferen-

ipse familiariter noverat et occiderat, nullum

edidisset.

unqum

dam, adeque timebant ne,

aliquod, qUod
liber ab

si

Jsus Herodi sapienter

comilerque responderet, inque ejus gratiam signum

,

Videre

quod

ipsius oculos delectaret ac pasceret

non

difficile ipsi

esse noveranl, faceret,

et repe-

curiosilate duclus,

non

pietate.
,

Herode dimitteretur. Urgent itaque

quali supra, v. 2

Ab eo

honoraturo regiam majestatem

vel

tunt pertinaciter ea quae facere posse putnt ad ejus

causa ut liberari posset ex manibus inimicorm.

Vers. 9.

Autem,

cohdemnationem

igitur.

produxeratit. Alqiie e magis

coram Pilato dmirandum fuit Jesu

,

neretur. Agebatur enim de reo in Judae capto et arcusato de delicto, tanqum ibidem commisso, de quo non erat Herodis extra ditioneni suam judicare. Fecil hoc ergo specie honorandi Herodem, sed rever su ipsius causa. Porr Herodes iste ntfprts dictus est, qui et Joannem Baptistam occidit, filins Herodis Magni infanticidae, sub quo Christus natus luit. Qui et ipse Jerosolymis erat illiS debuI, paschlis ceebrandi causa, sict omnibus Judseis preceplum erat. Nam Herodes iste paire proselyto natus, religione Judaeus erat. Vers. 8. Herodes autem viso Jesu, gavisus st, Cl., F.T EPERABAT SIGNUM ALIQUOD VIDERE, id BStj Illiraculum aiiquod quo curiosilatem suam pascciei quodsd)i, ))rodignitateperson;iisua^, et ollicio jndicis quod sustinebat, non dubilabat sibi concedendtlin

prodigia flagitantur, non ad aliquam salutem, sed ad solam experientiam desiderata. Lnteiirogabat autem eum multis serVers. 9. monicus, ad ejusnioili curiositatem et vaniiatem speclantibus. t ipse niiiil illi kespondebat quia ad conslanliam Chrisli perlinebat, non respondere, ubi

non postulabal, ini ubi curiositas et ineptia interrogantis responso indigna erat Quam conslanles
:

liam commendat Cyprianus, decarnalibusChrisliOpcribus. Non potiiit, inquit, vel allitudo potestatis ad interrogala extorquere responsum. Mult minus decebai dt clestia signa coram illo ederet, qui prasiigiis spectandis addilior eral,quin divinae virtutis mir'cuf vcnerand'S. Vi:ns. 10. Stabant autem principes sacerdotum,

esso, ut facilil liberaretur. Qu in rpeccaW lentalionis Dei peccavit; nam et Augnst., lib. \Q Conf'ess.,
c.

35: In

i|is

religione lenlatur Dcus,

cm

signa ci

constanter, id est, pertinaciter, accusantes ri m vcrenles videliccl ne, si Interrogatis Herodis, nihil ad suum seopum facientibus, sapienter respon detel, vel Signa faceret dimissus elaberetur. Unde
etc.
,
;

1367

IN

LUCAM
nomen sibi
regum, ut vanusrex
parie Dei signum
irridetur; sed
stullitiae

1368
vindicsset. Dei sapientia, ut fatua, et
,

silentium, qud nec tanti principis auctoritas, necad-

Rex
ex

versariorum tam pertinaces criminationes, ad loquen(lum impulerint.

Vers. 11.

quod ex mente
fuit,
,

Herodis fatuitatis sive

fuit

signum

id

Sprevit

autem, sprevit ergo.

principum,
ita

Nihil

divini

splendoris
rei, atr

puritatis

commotus
salis

est criminationibus

ut con,

aique innocenliae. Soient mortis

'

veste indui;

demnarel accusatum

niolitionis

rerum novarum

sed

Jsus moriturus candidatus jubelur incedere, tan-

habuit contemnere quo videbatur conlemni, tanqum semifatuum ignarum et expertem rerum
,

qum

innocenlissimus. Caelerm

elsi

lotum quod
,

Ilerodes hic fecit, irrisionis lanlm causa feceril

in,

qui

cm magna de

se dici vellet, nihil ubi res postu-

quit Titus, allamen idipsum quod fecit non fecisset

si

laret praestare posset.

quid just ira dignum in eo deprehendissel

militibus suis,

faluum

Cum exercitu suo, cum

cum armato

enim

judicavit,

non facinorosum,

et

irridendam potis

salellitioquocingebatur. Intelligit comitatum Herodis

insinuavit regii nominis usurpationem,

qum sever

constanlem nobilibus, militibus, famulis; nobilibus,

qui honoris causa vel serviebant vel aderanl; militi-

vindicandam.

Quam

illius fuisse

sentenliam, Pilatus

quoque publie
Remisit
,

testatur infra, v. 15.

bus, lateronibus, qui erant cuslodi corporis;

fa-

vinclum ut acceperat, nec ipse absolvens

justi judicis,

mulis denique et servis omnis generis. Solet aula

innocentem, contra officium

idque ne

mores

sui principis imilari.

Judaeorum indignalionem incurreret. Facile passus

est ut Pilatus

Et

jllusit indutum et REMisiT. Grsec, et postqum

,

eum

judicaret, contentus honore

quem

illusisset

indulum

remisit. Nostra Versio significare

Filatus detulerat.

Reductus autem putatur Jsus ad

videtur

illusionem sitam fuisse in eo qud induerit

alb; Graeca et Syra significant, variis

Pilatum alivi, eque longiore,

qum

venerat, ut

Jesum veste
aliis

pluribus innotesceretejus captivilas, ac proinde plures

modis illusum fuisse; conviciis, verisimile]est,

;

accenderentur, qui un

cum

principibus accurrerent,

scommatis ac sannis
lici

nec dubium quin certatim au-

urgerentque et extorqurent ejus mortem.

Vers. 12.
rodi
set
:

contemptum

principis sui ulcisci studuerint.

Non

Et

hc occasione
Pilato,

qud

Pilatus

He-

est boni judicis, illudere reo, etiam convicto criminis.

Herodes vicissim

judicium Jesu detulissibi

Veste

pallio sive
,

chlamyde, alba, Xaprpv, prae,

qud testatus esset Pilatus, se nolle

vendicare

clar, splendid

magnilic

illustri

candid vertit

juri-dxtionem Herodis.

interpres, Jac. 2, v. 2; prclara, v. 3.

Vox Grseca

Facti sunt amici. Amicitiam concilit honore invi-

splendoris et eleganliae potis significativa est

coloris
;

qum

cem
pax

praevenire

sed infaustus honor et amicitia male-

interpres Lalinus eleganliam in colore albo

dicta, quae in Chrisio persequendo coalescit.

Impia

sitam fuisse putavit, ut signo innocentiae, vel cerl amtili magislrats

colore ut
;

quam

conglutinai Dei injuria.

,

Syrus

in coccineo sive

purpureo

In ipsa die

ill

ips die. Additur Graec et Syriac,

regum proprio; vertit enim zehouritho, vocein non absimilem Gallicae, carlate, eamdem

inter se,

secum mutub.

Inimici erant. Forte ex eo

qud Pilatus usurpsset

quam

Malth. 27, v. 28, ex, xmxfaiv.

Qud

si

coccinea

jurisdiclionem Herodi debitam; ut qud supra, cap.

13, v.l, miscuisset sanguinem

fuerit, potuit

eadem

illa

fuisse quae Jesu flagellatione

alii

quorumdam Gatilorum

circumjecta fuit, quod narrant

evangelistae, qui

cum
fore

sacrifiais eorum.

Herodis non meminei unt. Sed sive alba sive coccinea

colore fuerit, non est inlelligendum novam, tersam,

Ad, adverss, invicem. Praeludebatur hic Jesum pacem nostram , qui faclurus esset utraque unum
ambos
in

verque magnificam aut elegantem fuisse

sed vete-

rconcilions Judaeos et gentiles

uno corpore
;

rem, vilem

et abjectam, ex

aedium scrutis extractam,

Deo per crucem,

inter ficiens inimicitias in semetipso

quae referret duntaxat vetf ris eleganliae vesligia. Ad-

Ephes. 2, v. 14, 16.

iste,

Quem

finem acceperit Herodes

hibebatur enim ab Herode ejusque ministris

non

Joannis interfector et regiae Christi dignitatis

ornandi aut commendandi, sed illudendi subsannantl

irrisor,

dicium est

alibi.

ique Jesu causa

,

tanqum

fatui

qui fatu

qudam
regium

Vers. 13.

Pilatus

autem

postqum reductus

simplicitate

potis

qum superb

audaci

ad ipsum est Jsus.

inirabile fuit

voli auctorilate,

hoc silentium, quod nec principis benenec talium accusatorum improbitate, neque contemptu et irrisione aulicorum, mox inde secutur, rumpi potuit. Sprevit autem illum Herodes, tanVers. 11. qum hominem agrestem, vel potis semifatuum, qui, cm maxime opus esset, nihil in propriam causam ad propositum vel facere vel dicere nsset. Cum exercitu suo, id est, satellitio, quo cingebatur, seu

modis ante illusum fuisse, risu videlicet, sannis, scommatibus. Vox quoque Graeca non significat propri
albam, sed splendidam et eleqantem, qualis est Jacobi 2, quae, v. 2, verliiur candida, et
et
v. 3,

prclara,

opponitur vesti sordid; unde Syrus vertit coccineam; sed qualiscumque coloris fuerit, adhib'ta videtur fuisse illudendi Jesu causa, tanqum fatui, non facinorosi, in quoregni affectalio potis ridenda
esset,

cum

coinitatu, satellilibus,

nobilibus, pedisequis.

Et

illusit indutcm veste alba ; quo loquendi modo signilicalur illusionem istamsilam fuisse in eo qud albam

vestem

ferrel. Sed Graeca siclegunt Et cm illusisset, induisselque ipsum veste alb, remisit eum Pilato : quibrs verbis, sicut et Syriac translatione, signilicatur aliis
:

qum timenda vel plectenda. Et facti sunt amici Herodes et PiVers. 12. latus, e qud unusquisquealierius jmisdiclioni detulisset, et se mutu honorassent: nam Chrislus, ut signitcaret se reconciliaturum esse per crucem duos populos, Judaicum et gentilem, interficiens inimicitias in semetipso, ex abundanti duos istos principes

, ,

136

COMMENTA RLA CAP.

bis

XX111.
controversiis

1370

Convocatis. Graec, postqum convocsset, simul

propis ad se accedere jussisset.

legis vestrae

me

certis judicare.
illius

Nam
viri

de causis rejeci cognitionem ad

,

tribunal.

Princinbus sacerdotum. Graec, summos sacer

dotes.

Et ecce
mortem.

ut

mirum

sit

vos pergere urgere

Et magtstratibus, Graec,
telligit

et

principes.

Eos in-

Ni h il dignum morte, nihil quod vel verbis vel rbus

ipsis

quos sup. 22,

v. 66,

vocavit seniores plebis.

edilionis
scribit,
et

significaret esse

dignum morte. Indulus veste

non
est sententia

Syricum Testamentum Regiae

principes populi, seu
id
,

alb

tanqum

illusione dignus; sed

et

magislratus plebis, omitlens

mortis adverss

eum

pronunliata

nec crux bumeris

quod sequiiur,

et plbe;

sed manuscriplum Syria-

ejus imposita, aut lapides cervici appensi, vel laqueus

cnllo injectus; aut aliquid aliud laie
licet

cum

confornie est Latino et Graeco.

si

Omnes convocat
omnibus
aliquis

actum

est ei, sci-

Pilatus,

forte vel populus, vel ex

Jesu ab Herode, quo his testaretur

;

eum mortem
,

patrocineiur innocentiae et veritati.

meruisse
evangelislae inno,

quod utique non omisisset

si

dignum

Vers.

14. Obtulistis. Cm
diligenter

alii

morte depreliendisset. Ex hoc loco egregi liquet quo

centiam Domini
illustrai

exponant

Lucas eam
totius

luculentissim.

Hc enim

narratio

actionis Filali, et toties tentalae liberationis periinet,

modo humanum consilium pudetiat, et promoveat tamen consilium Dei. Consilium Dei erat tueri Christi innocentiam hominum illum mille scelei ibus ob; ,

ut intelligainus et perspicu videamus

Jesum

fuisse

noxium ostendere

quod ut

fiai,

hinc et inde, ab uno

innocenteni, et nullo crimine

mortem commeruisse
obtuliss.

judice ad alium, gaudent illum ducere, ut ab omnibus

quin potis semetipsum pro

aliis

dignus morte judiceiur. Sed qu longis circumduCaesaris

Avertentem
et legis vestrae.

abducentem ab obedienti

cunt, e manifestior et testatior

fit

innocentia ejus.

Vers. 16.
,

Emendatum, castigatum,
22
;

correptum,

Coram
celari,

vobis

ne forte existimaretis verilatem

me
in-

quo modo
lictum

vertit infra, v.

postqum castigavero,

illo

clam

me

convicto.

Postqum

Pilatus

jussero castigari per lictores meos. Si quod lev de-

accusationes audis? et, examinaverat

ts,

Jesum solum

admissum
caedere

erat absque crimine capiiali,

eum
fuit

quod

testatur

Joannes, cap. 18, v. 33; sed

qui deliquerat solebant

flagellis
;

Romani

praesides virgis aut

deinde,

cm

adverss productum Jesum et judicis

,

atque hoc pnae genus diclum

senlenli absolutum

repetivissent principes accusa-

coeriio.

tiones, examinaverat

Jesnm iterm, idque coram

v. 12, 13, et

eis,

inquit

Quandoquidem tam Herode qum me judice, Pilatus, nihil commisit morte dignum, non posinterficere, sed dimittere cogor
:

urgens nimirm ut accusatoribus responderet Jsus,

sum eum

quia tamen

quod habent Malthaeus, cap. 27,

cap. 15, v. 3, 4.

Marcus,

vos offendit, verbis fortassi, jubebo

caedi, ut vobis satisfaciam,

eum

verberibus

ne temer videatur vobis

si

Interrogans,

cm

inlerrogaverim

examinaverim.

accusatus
sit,

hujusmodi enim delicto puniendo,

quod

Nullvm causam, nullum crimen, nullam noxam,

morte
scilicet quaro.

sufhcere dbet flagellatio. Hic exorbitare Pilatus

vos exposcitis dignam.

objecta, ut

incipit,dm consentit in castigationem innocenlis.

Inveni. Jsus
falsa

enim non responderat ad enim interpretatus

Hoc quidem

agit, ut

illat

innocenli minore

pn,

et niliil

ad se pertinentia, Malth. 27, v. 14;

sic

itque placatis Judaeorum animis, abstinere possit ab

Marc. 15, v. 5;

est Pilatus
,

inferend majore

vult mitigare Judaeorum

furorem,

silentium Jesu, tanqum negsset objecta

ipsi

ver

et crudelitalem saturare innocenlis flagris,

ne cogalur
appelitus

ea testibus solidisque argumentis non probaverant.

afficere

morte (furor enim iraque, cm

sit

Ex

uis

ex
,

eis.

Syrus

ex omnibus.

vindictae, mitescere et quiescere solet, si egregi

pu-

In Qi'irus

de quibus. Non reperio

eum

ulli

eorum

nilus est

is in

quem

ferlur)

nam

seditionis

metu non

criminum obnoxium de quibus eum accusatis. Vers. 15. Sed neque Herodes, scilicet invenit

audet innocentent dimittere impunem. Sed

est

humanum

hoc consilium

ex duobus malis minus eligenlis,

ullam causam, seu crimen morte dignum in eo.

quod Domino non probalur.

sunt ut ventant bona,

Nam
3, v.

si

mala facienda non

fa;

Nam
tione

remisi vos

eum

Jesu, ad illum, ex cujus diet

Rom.

8, multo minus

Jesum oriundum,

sub e praecipu conversa,

cienda sunt ut vitentur mala.

Nam

neque

ita

vitantur

tum

atque ade ab e doclrinam auspicalum

ipsi

postqum enim deflectere rperat Pilatus

et tentaverat

justiti,

mihi dixeratis, ut potuerit proinde Herodes, res Jesu

quod non debuerat minus malum, majus

melis novisse, et

cm

ipse

quoque Judaeus

sit,

de

quod

voluit

non

eflugit;

nam postqum

fbgellsset

inter se dissidentes ejusdem suae passiom's occasione conciliare voluit, ut nott Ambros., in Luc. Ilaque

Pilatus dixit Juda*is

Vers. 14.

Obtulistis mihi
:

avertentem popoi.uh,

hunc hominem, quasi religione vestr, tributis

Cxsari dandis, Caesare et ecce ego nullam causam ravBNio ex his in quibus eum accusatis, quia videlicet docirina ejus populum compositum et morigerum esse l'acil: principum jura confirmt, C;esari quod Caesaris est, reddi jubens ; nec regnum ejuscontentiosnm aut geditiosum est, sed ad teslimonium perliibcndum veritati.

Vers. 15. Sed neque Hehodes, supple, ullam invenit in eo morlis causam , seu crimen , quia nihil dignum morte actum est ei, id est, nihil ab Herode lacium est contra eum , quo significaverit re vel verbis esse morte dignum , sed solm illusione. Vers. 16. Emendatum ergo illum dimittam Graec, castigatum. V. 22, verlit corripiam eum, id est, virgis aut flagellis tanqum pn miiiori eum casligabo; quam pnam Romani criininibus non capilalibus adhibelwnt. Fecit hoc Pilatus injuste qui-

dem

sed tamen

ut Judaeorum furori aliquo

offenderat.

modo

satis/aeret ,

quorum animes Jsus

1371

IN LUCAftl
pra, v. 14

1372 usque ad
v.

innoxium, tandem etiam crucihxil. Quare principio

19; secundo, sategit ut un

20; tertio, hic co-

ne tantillm quidem recedere debuit

justiti

ob gra-

eum Barabb dimitteretur, supra, v.

ad

tiam metumve quorumvis; sed innocentein conslanter

del'cndere debuit et dimitlere ilhesum, nec peniiilli re,

natur casligaium absolvere. Saepis cliam, antequm

Herodem

misisset, tenlaverat

eum

liberare.

Non
et

quod

in se esset, ut quisqu;im postlic ei essel

mo-

frustra circumslantias istas

tam sedul narrrunt

lestus, malis quae

timerentur, Dei providenliae coin-

inculcrunl evangelistae, quia nostr magnoper inleresl scire,

mendaiis.

Jesum non

pris

damnatum

esse Pilato,

Vers. 17.

Necesse autem hauebat,

scilicet

ex
:

qum

tertio et saepis absolutus esset

ejusdem ore, ut

consueludine, Caesaris decreto firmal. Syrus scripsil

inlelligamus,

non suo ipsum

nomme

fuisse damnatum,
licet

Mot enim

erat.

Ubi nolandum, qud pro conjunetione

Pilati fuisset
:

sed pro

nostris peccatis,

Inde etiam colligere

autem lgat enim, quasi senlentia

Casti-

qum
fectu.

voluntarius ad

subeundam
illo

morlem

fuerit

gatum dimitlam eum, necesse

bis

est

enim

ul

unum

vo-

Jsus, qui uti neglexit propenso

in se judiciis al-

hoc

festo dimitlam.

Alqui aliam fuisse

Pilati

men-

tem, salis constat ex

aliis evangelisiis,

nempe, ut Ju-

Quid enim, quidnam, enimver quid mali. Veccatum

non
fecit,

xl Jcsum, non flagellatum aut ceesum, sed ilkesum

nihilquepassum, festo donarent. Quare rectis Graec
et Latine legitur conjunctio, autem, ut inlelligas, Pilato,

nec dolus inventus est in ore ejus;

Isa. 53, v. 9.

Pet. 2,

v. 22,

ex

Causam, crimen, ut supra,

v. 4.

postqum dixerat
visum

Emendatum

ergo

eum

dimil-

tam, venisse in mentem, consuetudinem diei

satius
fuisse

festi, et

Mortis, morte dignam (quo

modo Syrus

explicat),

Jesum

illaesum festo donari,

affligi.

qum

mult minus cruce.

Invenio, Graec, inveni, fact exquisitione diligenlissim.

innocentein vel citra

mortem

Per diem festum, in die festo. Unum captivum. Supple ex aliis

gavit igitur eos
festi
,

evangelisiis

Ro-

CORRIPIAM ERGO ET ILLUM DIMITTAM

Graec, pOSt-

utrm mallent

dimitti ob gratiam diei

sceleratis-

Jesum innocentem, an Barabbam

18.

simum.
Vers.

qum igitur castigavero eum dimittam. Quandoquidem nihil morte dignum commisit, et tamen vos offendit, casligabo eum per lictores meos, et castigatum
dimittam. Hic intelligendus est Pilatus fecisse, quod
supra, v. 16, proposuerat, etalio consilio in

Exclamavit autem simul universa

turba, instar leonis rugiens. Graec, ad verbum, exclamrunt autem per universam multitudinem, et principes scilicet, et plebs principibus persuasa.

mentem
li-

incidente distulerat,

quemadmodm dictum

est, v. 17.

Conscienti enim discruciante, ad varia confugit

Toll, aufer medio,

Theophylactus, rabie in
tus

interfice.

Gens sancta, inquit

berandi praesidia. Hic igitur contigit,

quanqum
cap. 19, v. 1

id
:

cdem

furit; et gentilis Pila-

Lucas non exprimat, quod Joannes

ait

cdem

aversatur.

Tune appreliendit Pilatus Jesum,

et flagellavit.

Nimi-

Hunc, prae contemptu haud nominant.

Vers. 19.

rm
:

Qui

erat

qui

quidem erat

nam

clarans quae fuerit ea correptio de qu apud

flagellatio scilicet.

quod Lucas omiserat, supplevit Joannes, deLucam,

verba sunt evangelislae.

Factam

cxcitatam ipso auclore.

Vers. 23.

At
fuit,

illi,

non contenti correptione seu

inquam, dirissim,

In civitate,

Jerosolymorum.

castigatione Jesu,

flagellatione,

Et

homicidium, et simul ob homicidium e in sedi-

permiserunt ut Pilatus

flagellaret

Jesum (gratum

tione perpetratum.

enim

eis

hoc

et

omen praeludiumque subsecuflagellatus est,

Missus, conjeclus in carcerem, ut opportuno tem-

turae crucis), sed

postqum

nequaqum
insti-

pore post diem festum occideretur, quvis morte dignissimus.

beneficio
;

permiserunt ut Pilatus dimitteret eum, verm

Hunc

praetulerunt Jesu in concedendo vitae

terunt, postulantes magnis clamoribus ut crucifigeret.

tanta fuit

eorum
;

perversitas.
est

Vers.

20.

Autem

sic

et Syriac

nam
igitur

Vocibus magnis. Videtur hocpotis jungendum

postulantes,

eum
eum

Graec legitur ergo.

Locutus est, usus hujusmodi verbis

Quid

qum, quod Syrus Postulantes. Quandoquidem

est per principes

facit,

eum

instabant.

praeses negabat

faciam de Jesu, qui dicitur Christus ? quae Malthaeo

et

legibus posse damnari,

quippe innoxium, curatum

Marco referuntur.

actumque
sacerdolum et

sacerdotum et seniores

Ad eos autem
rat Pilatus.

scilicet principes

ut Jsus publie postularetur, et publicae postulationis vi extorqueretur

magistratus et plebem, quos supra, v. 14, convocave-

mors

ejus.
ita

Invalescebant, increscebant,
id est,

ut tumultus pro-

Volens,

e mente, eo fine ut dimitteret.

xim secutus videretur.

Voces insanae eorum, magistratuum et plebis, signanterque principum sacerdotum tanqum ducum (additur enim Graec atque Syriac Euthymio suffragriie,

Vers. 21.

Succlamabant, inclamabant. Tertio

aulem
,

Crucifige. Ingeminant crucifige, propter desiderii

vehementiam.
Vers. 22.
dixit, scilicet volens dimitlere

eorum

et

principum sacerdotum) quos

id

mi-

Jesum

tertio
;

ex quo ab Herode reduclus

egit ut festo donaretur, su-

fuerat Jsus

primo enim

nime decebat. Notavit hoc etiam Joannes Cm ergo vidisscnl eum ponlifices et v.
:

cap. 19,
minislri,

1373
clamabant dicentes
Grsec non
:

C0MMENTAR1A CAP.
Crucifigo, etc.

XXIII.
;

1574
Sed turba erat mulierum Jero-

Interpres noster

quibus infra, v. 40

legit illud,

rwv pyupwv.

solymitanarum praecipu, quod datur inleiligendum

versu proximo.

Vers. 24.
Pilatus,
li

Et

Pilatus, Pilatus igitur, vel lune

metuens tumultum ac seditionem.

aTYi|Aa,
illi

Qvm,
;

etc., mulieres.
viri
;

Notaqud mulieres
enim
viri ipsi

planxissc

Petitionem, t
;

postulationem seu postula-

dicantur, non
et

vel

damnaverant
Be-

tum
non

ut fierel quod

postulabant et efllagitabanl

ad crucem poslulaverant Jesum, ac proinde seque,

justitia,

sed postulatuin ipsorum.

Non

judicavit

banlur, ut morientem lli aspicerent

quod

ait V.

Pilatus

Jesum ex suo animo, sed ex

arbitrio Judaeopraefe-

rum, nec judicavit esse cruce dignum, sed, ut

illum potis

non perinde ad planctum proclives sunt ac mulieres, nec carebat periculo viris palam se monstrare
da
;

vel, ut

ctus civitatis, publicique tumults aversor, judicavit

amicos Jesu, non ausi sunt animi dolorem prodere.

Verisimile est
doctrinae ac

concedendum

esse postulantibus,

qum

enim quosdam

in

e turba,

memores

ut seditionem in civitate oriri pateretur.

miraculorum Jesu

fuisse studiosos, et in

Vers. 25.

Dimisit autem, itaque

dimisit.

misera

ill

defeclione exiguas sibi reliquias servsse

EUM
fuerat

QUI PROPTER HOM1CIDIUM ET SEDITIONEM MISSUS

in

Deum.
Plangebant et lamentabantur. Lamentari
et

carcerem. Mavult evangelista circumlocu-

est oris

tione describere

qum nominare Barabbam,

scilicet dimitti

ut rei in-

oculorum

plangere

manuum.

Deflebant, deplora-

dignitatem ob oculos ponat.

bant modis omnibus ejus vicem, non bumano solm

seu absolyi.
(nec enim latrones lamentatae dicuntur),

Quem petebant,
rum, id

verm etiam

Voluntati, manibus militum, voluntati autem eoest, ut fieretde

grato ac pio affectu, virum innocentem et justum, de-

eo quod

illi

volebant, ut

li-

que omnibus optim meritum, ad crudelissimum crucis

ctores exsequerentur in illum

quod Judaei volebant.

Voluntas autem eorum erat ut crucifigeretur, ait Eu-

supplicium rapi. Valuit harum planctus ad damnandam impiam nefandamque.virorum crudelitatem

;

thymius.

nec enim aliud poterat imbellis sexus adverss conju-

Vers. 26.

Ducerent,

abducerent,

id est,

cm

ratam,

magnatum

prsesertim, impietatem.
facie versa,

abduceretur, scilicet ad locum supplicii.

Vers. 28.

Conversus,

erant enim

Apprehenderunt,
milites scilicet.

scilicet

illi

qui ducebant eum,

aut tergo aut latere.

Ad
;

illas, mulieres lamentantes.

Cyrenensem
evangelistas.

Cyrenum,

vertit

secundm

alios

Dixit,

magnanimi constantia.
Mulieres Jerosolymitanae pbrasi

FiLi^E Jrusalem.

De

villa, ex agro, rure.

owoflsv to rinao, retr,
est,

Hebraic dicuntur fili Jrusalem, tanqum matris,

tergo Jesu.
genitricis,

Post Jesum,
oTTiaSev

inquam

nutricis et protectricis.

adverbium
ait
:

non

praepositio.

Non prcedit
scri-

Nolite flere super me, ne defleatis me, propter

supplicium mortis ad quod abducor
;

Jesum,

Ambrosius, sed sequitur, juxta quod

Toile crucem tuam, et sequere

me inqum

so-

plum

est

me.

Vers. 27. Illum, Jesum.

Non absolul prohibet ne defleant mortem suam, quam ipsemet paul ante horruerat,
lm aut
praecipu.
et luxerat, et fuerat deprecatus,

Multa; innumera haud dubium, ut erat referta

hominibus
civitas

supra 22, v. 42, 43

eo die, utpote Paschse.

vulgi,

Matth. 26, v. 37, 38, 39

ut solet ad

sed ne illam
praecipu

ila delleant

Turba populi,

praeter primates

tanqum quae
Sed magis
bis

ipsi vel soli vel

sit

nocitura.
;

spectacula hujusmodi concurrere vulgus, eque

gis

ma-

deflete vos ipsas et filios vestros sive liberis ac civibus veslris,

:

vo-

que persona mortis supplicio afficienda singulaquas,

enim

et

filiis

quosuper

rior et celebrior est.

rum clamor
non dubium,
erat et

ille fuit

Sanguis ejus super nos

,

et

Et mulierum, inter
ria

Ma-

filios nostros,

Matth. 27, v. 25

plus nocebit suppli-

mater Jesu,

cum

caeteris

mulieribus discipulis, de

cium hoc mortis quod subeo qum mihi.

Nam malum

Vers. 27.

Sequebatur autem illum turba muliemanibus

videlicet pectus vel

rum,

quje plangebant,

femora tundendo, crines vellendo, etsimilibus signis dolorem praefereudo, boc enim propri est plangere ; et lamentabantur eum , id est, fletu et lugubri sermone vicem ejus deplorabant. Solet enim sexus infirmior pro illis etiam qui morte digni sunt in lacrymas commoveri, et damnatorum exils, pro naturae communis consideratione, misereri, inquit Lo, serm. 10, de Passione. Quanqum haec doloris testimonia ex innocentiae et beneficentiae ejus recordatione profluxisse verisimile sit.

Vers. 28. Conversus autem ad illas, corporaliter, dixit Fin*: Jrusalem, id est, mulieres Jerosolyinitanae, usitat Hebraeis phrasi, nolite flere super mi tanqum impotente et miserabili, sicut eum dfichant. Llnde idem Lo Planctum qui damnatis promiscu impenditur , dedignabalur Dominus sibi imuendi , quia non decebal luctulus triumphum nec
: ,
:

lamenta victoriam. Adde qud calicem passionis usque ad faeces bibere voluit, dm et illud solalii genus rejicit, quod ex aliorum commiseratione et coriipassione obvenire solet. Est autem prohibitio, verbis guident) absoluta , sed sensu comparativa ; q. d. Nolite tam flere super me, qum super vos ipsas, etc.; cujusmodi et illa Misericordiam volo , non sacrificium, ut alibi dictum est; et super filios vesthos, hujus peccati auctores et haeredes. Unde Scriptura : Super fatuum plora , dficit enim sensu. Quanqum praecipu iletum imperare videatur propter supplicii magnitudinem quod eis impendebat. Nam rationem
:
:

fletsreddit : Vers. 29. Qjjoniam ecce venient dies, obsidionis futura; per Romanos , in quibus dicent homines et

maxime mulieres

et uBttA i.h e quidein signilicatur, sed cum rnagn exaggeratione , videlicet perqllitl beatas esse mulieres quae liberis

et ventres, etc., non i.actaverunt. Per bc tria idem

:

Beat/F. striles

1375

IN
afferet,

LUCAM
7

1376
fore, et multiplici ingentium

quidemquodmihi
ver aeternum
lus
;

momentaneum

erit,

bonum
sa-

gravem

malorum conge-

aeterna vila ac gloria

mca, aeterna

rieac timor constantem, ut homines, potis

illam perferant
,

qum
morte

eonim

qui credent iu me.

optaturi
;

Vers. 29.

Quoniam.

sint vel

miserabili

Dat rationem quareseipsas

debeanl
;

praesenlibus malis eripi

judicantes satius esse

,

mon-

et liberos civesque suos polis deflere

de-

tium ruinis opprimi vel absorberi

terrae

ebasmate,

nuniians instare cladem non vulgarem, sed diram et

pris inaudilam, in qu palam cernalur divina ultio.

qum

inter saevos diulurni exitii cruciatus tabescere.

His igitur dclarai Dominus, qud seipsas potis et

liberos suos deplorare debeant mulierculae istae, ut-

stris,

Ecce rem incxpectatam principibus et civibus venunc prospr agentibus, et exultantibus, arbi-

pote quibus long graviora

mala

sint

expectanda

traniibusque optim secum agi, qud eis detur

me

in

qum

sibi,

idque propter banc injustam su interfe-

crucem agere.
Venient brevi
lest praesenli
;

ciionem, quod taeit intelligendum dat. Mens igitur

px ovT u> veniunt,
:

etiam verti po-

ejus est ut intelligant,

quod cperamus dicere versu

civibusque earum,
sit

tempore

signicat enim, bujuscemodi

28, supplicium mortis, ad quod abripitur, plus noci-

dies appropinquare et feslinare,

ut comprehendant

turum

ipsis et filiis

qum

sibi

eas quas alloquitur inulieres et liberos earuin.

utpote quibus brevi pariturum

ingens malum, non

Dicent, scilicet bomines, id

bus, etiam ab ipsis mulieribus
bris haec lamenlatio.
:

est,

dicetur ab omni-

momentaneum, sed diuturnum, adeque aelernum,

excidium, inquam, civitatis ac civium Jerosolymorum
gentisque Judaicae, ex ho? seculo primm,
altero. lmpleta est

est

enim

fer mulie-

tum

et

ex

Beat^e sunt striles mulieres, et ventres, scilicet

beati, qui

enim

haec Christi prophetia, par-

non ge.nuerunt, non pepererunt, et ubera,

qvje non lactaverunt. His tribus

tim in ullione

ill

Vespasiano et Tito de Judaeis

scilicet beala,

idem
;

pt, quae viventibus plerisque

sumharum mulierum, et
quadragesimo

unum

significatur, beatas esse mulieres striles

sed

praesertim liberorum
circiter post

earum

accidit

repetitio facta variis phrasibus, ad epitasin et exagge-

anno, partim in ultione morte secut,

rationem
tas,

facit

modis omnibus praedicandas esse bea;

cm

ex hoc

mundo ad summas
ullio
ill

et quae
illa

nunqum d-

quibus nulli siot liberi

cm

conlrario, male-

ficient

inferorum aerumnas, gens

perfida est con-

diclae et infelices haberi

soleant hujusmodi, beatae

demnata. Haec

qum

sit

gravis, verbis exprimi

ver et benedictae,
effectu

quibus numerosa est proies.

Ex
tri;

non potest
rat,
lis

de

ver Jsus discipulis suis praedixe:

causam dat intelligendam, tempus summae

nullus futurus
sit

Matth. 24, v. 21
fuit

Erit tunc tribulatio magna, quafiet ;

bulalionis instare, qu

liber

non

ab

initio
:

mundi usque modo, neque

prgnantibus

et

cjusmodi, quomatres, quarum beatitudo ex copia

li-

supra 21, v. 23
illis

et nulrientibus

in

berorum

aestimari consuevit, ipsae optaturae sint nulet

diebus

erit

enim pressura magna super terram,

,

los sibi esse liberos,

aliorum

omnium

judicio

et

ira populo huic. Sed nascitur hic difficultas

quaistis,

copia liberorum infelices censebunlur, ob malorum,

quae non solm ipsae,
lientur,

re dira ade comminetur

Dominus mulierculis

verm etiam

liberi earurn

pa-

quae non tantm non erant causa mortis dominicae,

magnitudinem. Striles enim sola propria

;

mala tolerabunt
inala

matres ver et propria

;

et

fdiorum

ferre cogentur

natur enim, non minus, ne

dicam magis, tanguntur fdiorum, qum propriis nialis

;

ut nullus ab illorum dierum tribulatione

immu-

verm etiam aegr ferebant innocentem ac justum virum ad mortem abripi, fletu plancluque id testantes ? Respondeo qud Dominus, occasione quidem ex earum fletu accepta, haec praedixerit, sed non tam illis qum earum liberis, sit comminatus ; nec tam earum
liberis,

nis erit.

Comparatione

igitur

matrum

striles beatae

qum
et

civibus Judaeisque omnibus, quos in

erunt, quia
filiorum.

earum calamilas non augebilur calamitaie

earum

liberorum earum personis perstrinxit.

ipsas
et

Nam

quod ad has

earum

liberos

attinet, potuit

Vers. 30.

Tunc
in

cm
filii

venerint dies

illi

ultionis

fletus iste

earum occultum

fuisse

semen Hgni non

fidei in

divinae, incipient dicere, id est, dicent, scilicet

homi-

prorss aridi, quod postea germen

produxerit. Ergo

Christum
expode-

nes

vos nimirm et
illis

civesque vestri, montibus

fugerint speiuncas facie

signicat Christus,

non

sic se

vicinis, vel

quorum

situm impiorum
formi
illo

libidini,

quin Deo curae

sit, et in
,

tribul Uionis.

ac sordido habilu se Deo respici

impios

Operite, tegile nos, suffocate,

interficite nos.

As-

sumptis verbis Osea3 prophetae (quae sunt vox homi-

ver Judaeos, qui nunc quasi victores superbe triumphant, non di insanae laetitiae fore compotes, qua

num, extrema partim patientium, partimmetuenliuni

mala) adbuc amplilicat Jsus rem, tribulationem ade

paul post secutura

ribili,

sit

incredibilis conversio, ex hor-

quod impendet, Dei judicio.

careant,
tur.

quorum

scilicet calamitatibus

non torqueanesse dolor de

absorberemur, ruinis opprimeremur, vel hiatu terrae

ul

Nam

intolerabilior solet

matnbus

alHictione liliorum qum de propri Vers. 30. Tunc incipient dicere montibus, prae malorum lune praesentium magnitudine, et impen-

dentium expectatione ac metu Cadite super nos; et collibus Operite nos. Eadem et ista sunt, familiari Ulinam vel montiuui Hebraeis repetitione; q. d.
: :

quamvis horrendo cleri tamen mortis gnre, eriperemur malis. Significat enim Christus homines nam, ut tunc moriem desideraturos, quae fuit ab eis tribulatio mapraedixit Matth. 24, vers. 21, erit tunc negna qualis non fuit ab initio mundi usque modo Juste autem haec passuros Judaeos, dclart que fiet.
:

subjeel pulchr similiuidine.

1377
Vebs.
51. Quia. Confirmai
,

COMMENT AKIA. CAP.

rationi esse consen-

XXIII.

1578
Alii duo nequam,
alii

Vers. 52.

duo, non inno-

nec di stare posse Jutaneum id quod prdicit quorum malura jam sit iniquilas, quin irae didos,
vinae ignis illos incendio correptos devoret.
In viridi,

centes, qualis Jsus, sed

facinorosi.

nequam;

imocoo^oi, malelici,

Clji eo. Itaque

non solm

in crucifixione

quod

Grc,

in

Immido, succulento.

Marcus annoiavit, cap. 15,

ips,

v. 28, sed et in

eductione
v.

Lig.no, arbore.

implelum

est id

quod Jsus ipse, supra, 22,

:

ILec saeva ac erudelia faciunt, scilicet homines, id

est, liunt
;

57, de se fulurum praedixerat ex Isai

quis deputatus est.

El cum

ini-

Hebraic phrasi

Deo

scilicet permittente.

In arido ligno seu arbore quid fiet ? scilicet ab ho-

Ut

interficerentur, prout fueranl meriti.

minibus, quid facient homines

long majora et graviora
fieri.

id

est,

quum

est

Vers. 53.

Calvari.e,
,

scilicet locus.

Graec et Sy-

Metaphoric alludit ad
;

riac est nominativus Calvaria; sic

enim locus voca-

excisionem combustionemque arborum

seipsum ve-

batur Golgotlia

Calvaria.
to? xoocop7ou, illos maleficos seu

r compart arbori virent), plenae succo optimo, et

Latrones
Vers. 54.

illos,

optimorum fructuum
et innocentiam,

feraci, ac

proinde minime dijustitiam

nequam, ut venit superiore versu.

gnae ign, excisione aut morte,

tum propter

Jsus

autem dicerat, inlerea dm

,

quam

ipse etiam judex Pilaus

mox

crucifigerelur, aut potis crucifixione peract

cm
ad-

fuerat

palm

testatus,

tum propler

bnficia plurima

stalueretur sublimis.

in Judaeos collata, doctrin, sanitatis, et caetera, de

Duiitte liane injuriam,

miltunt, qu
vissim.

quam

et in te et in

me

quibus publicits constabat. Ver lignum

vilae,

quod

non solm me, sed

displicere
,

et te ofendunt gra-

non solm ipsum

in se vivit,

null

peccatorum aut

Significat

Deo

Patri indignam

cupiditatum carie vitiatum, sed omni virtulum gnre

hanc su tractationem
u'.cisci
;

eumque paratum pro merito

perptu florens, verm etiam

ac producere valet,
lius veteris, ut

aliis

vitam conferre
il-

donatum

filiis

Adae in locum

tamen non se desiderare ut vindicet, sed ut contra ignoscat, se enim su ex parte ignoscere. Hc
ratione confirmt

de plenitudine ejus omnes accipiant.

et praesertim liberos

doctrinam suam Mallh. 5,

v.

44

Has autem mulieres, qud divin

earum ac
siccae

datam

Orale pro persequentibus vos;

iis

dm non solm
et

gentem Judaeorum, confert arbori

sterili,

aridae

ac

viiidiclam remitlit

quibus injuslissim simul

grati destituti

omnisque

vivificae

crudelissim tractatur,
line magis
illis

verm

eliam, de illorum sa-

justiiiae expertes, virtute

carentes vitiisquescatentes,

qum de

suis cruciatibus sollicitus,

medelur
qui-

ints Deo mortui, infidles atque impii, nullos proferrent iidei aut

quibus vulneratur, et vitam procurt

iis

bonorum operum

fructus,

im

plurite-

bus occidilur, salutem eorum commendans Patri.

mos malorum operum,

inter eaeteros hoc

omnium

Non tamen
men, non
et

ait disertis verbis se

dimittere

illis,

quia
cri-

terrimum parricidium suiSalvatoris.aptissimi proinde

excisioni, combuslioni, morti. Dicit ergo, usus argu-

actu perpelranlibus

necdmque agnosceniibus
,

est offerenda venia

quippe conlempturis
veniae.

mento minori ad majus

tandem parcetur
ignis
aridae,

Si arbori viridi et feraci

adhuc incapacibus remissionis ac

ut diniillat,

Quare

et

non parcitur quin ign comburalur, mult minus

ad
nihil aliud

quod Patrem orat

eos adduci
,

ita intelligit,

ut oret

qum

ut

sit

pris
,

quidem ad peccati agnitionem ac

pabulum

ulili.

Si ego justus, innocens et omni,

detestalionem
vindiclae

deind ver ad abolitionem et justae

bus

utilis, dirae

morti trador ac permiltor

filiis

quant

condonationem.

magis

id continget vobis et

civibusquc vestris,
praedilis
:

impiis, injustis, nocentibus, et

consummat

maliti

Sic apostolus Petrus, 1 Epist. 4, v. 18

Si

me cruciligunt. Non loquilur nisi de iis quibus in crucem adigilur, sed loquitur, et de genlibus quorum jussu manibusque, et de Judaeis quorum
Illis qui

justus vix, id est,

non sine

tribulatione, salvabilur,

procuraiione ac consensu, afligitur cruci.

itnpius et peccator ubi parebunt?

v.

Et Jeremias, cap. 49,

Non enim

sciunt. Addit ralionem qu adduci Paler

12

II c dicit

Dominus

Ecce quibus non eratjudi;

queat ad ignoscendum, ignorantiam

cium

ut biberent calicem, bibentes bibent

!

et tu

quasi
bi-

; sed an ejusmodi ignorantiam intelligat quae extenuet peccalum, an

innocens relinqueris
bes.

non eris innocens, sed bibens

ejusmodi quae aggravet, dispulatur

tate

ego, pro varie-

Summa

est,

praeposter lamentari mulieres, nisi

personarum pro quibus

orat,

variam inteligere

simul exspectent ac metuant horribile, quod sceleratis

credo ignorantiam, nunc extenuaniem,

respicit et

dm

gentiles
;

civibus suis impendet, Dei judicium.

quosdam rudi vulgo Judaeorum

nunc

Vers. 31.
id est, si

Quia
dira

si

viridi ligno ii.^c faciunt,

et judicante perpe,
,

lam

Deo permittente

tranlur in

me,

grati, justiti et

qui velut arbor virens et fcunda bonorum operum fruciihus plenus

parebunt? Porr, quamvis nonnulli haec supra dicta extendant ad pnas aeternas, in quibus sine dubio haec verba eliam maxime vera sum , directe tamen videtur Christus ad Jerosolymitani excidii calamila-

excisione et combustione minime dignus sum, in arido quid fiet? id est, quid aequum est fieri in gentem islam Judaicam, quae propter impielatem et omni* boni sleriliiatem velut arbor arida non nisi ignis pabulum esse dbet ? Est enim similis locutio qualis 1 Peiri 4, vers. 18 : Si justus vix salvabilur, id est, non sine magnis tribulationibus, impius et peccator ubi

tem respicere.

Pater, dimitte illis, non solm pVers. 34. tant injuriae tain meae qum tuai; , sed eliam culpain. Nam Mis verbis impetravit Judaeis non lanlm veniam, si pnituerint, sed eliam fidem et agnitionem tanii peccati, et conversionem, ut pniterent. Ut enim, Cypriauus, serm. de Passione, ClirisUj

nam

1379
aggravanlem,

IN

LUCAM

1380
est,

dm

principes majoresquc

Judorum,

magis nomine generali omnet primates complexes

licet alii evangelista;

qui ex pluribus argumentis, praesertim ver operibus,

ul ibi possint intelligi et scrib etseniores; quos sci-

Jesum cognoscerc poluissent

Dei vivi
ait
,

esse Christian Filium

simul

nisi sic

exccssel eos malitia eorum, quod

;

Cum
omillit
igitur

fis,

cum

populo.
,

de

illis

Sapientia, cap. 2, v. 21

ut non tanlm
recl agcre

adverbium

nommant. Hoc Syrus omittit, sed non eliam , ut Laiinus. Non solm
aderat populus, Jesum deri-

non se offendere Deum, verm

licerenl

etiani

illi

qui lort forlun illc praeteribant, sed et

illic

pularent, pro luitione loci et genlis suce,

dm
hc

intcr-

qui spectandi grali

Jesum, Joan. 11,

v. 48, 50. Fuit

ignoalle-

debant.

rantia crassa

non solm acsupina, verm eliam nimirm

ignoranlia

Dei ei.ectus. Epitheton Messiae, sumplum ex

loco Isa. 42, v. 1
electus
:

illo

ctata, procurata

volunlariis invidiae odiique

fuit
,

Ecce servus meus, suscipiam eum ;

sibi in illo

aclionibus

tamen

quod testanlur
Cor. 2, v. 8, et

meus, complacuit

anima mea.
dissi-

Petrus, Act. 5, v. 17, et Paulus,

Vers. 36.
miles.

ejusmodi ignoranlia, quae adducere posset Patrem ad

Et

milites,

ne Judaeis essent

ignoscendum, quia prorss desperatum erat de ho-

rum

salute, nisi singularis ejus misericordia subve-

niret, qui desperatis igitur hic Jsus in

rbus libenter succurrit. Incipit

;

cruce sacerdotem agere

ante

om-

Accedentes propis ad eum. Acetum, quasi ad sitim quam declaraverat restinguendam. Quse crudelior possit esse illusio? nec

enim ad sedandam
accendendam.

sitim

nia,

pro eorum quibus injuriam patiebatur igno-

acetum

valet, sed potis

ad

ranlia, orans et hostiam

seipsum offerens, absolutis-

simum

Offerentes. Unus solus obtulit

thoeus et Marcus, sed
suit pro singulari,

patientiae

charitatisque

exemplar; cujus

et

quod dicunt Mat-

exauditam esse orationem tum evasit manifestum,

Lucas pluralem

numerum polib.

sodalitio

cm rum

resurrectione ipsius,

quidam mililum
historiae;

adscribens quod fecerat

illoruni

unus

sodalitio.

Romanorum, quod habent

millia, et

Nott hoc D. Augustinus,

3 de

aliquot Judaeo-

Cons., cap. 17.

rnulta turba sacerdotum,

,

quod habent

Acta apostolorum, cap. 4

crediderunt, et

v. 4>

et 6, v. 7, in

eum

Vers. 37.

ei

Si

tu es

ille

Rex Jud^orum,

Judseis

quem

sclrate fuderant

sanguinem

biberunt ad salutem.

tanqum rex potens Judaeos esses servalurus. Milites sub nomine rgis insultant Jesu,
exspectatus, qui

exprobrantes

vanam usurpationem
Filii

regii

nominis

Quin

faciu.nt,

quid faciant

nesciunt se peccare,

non sub nomine Christi aut

verant.

Dei,

mulique minus quantum admittant peccatum. Nesciunt se cruciiig Christum Filium Dei vivi,
gloriae
;

quem non no-

Regem

Salvum te fac,

serv..

teipsum

non invoces Eliam,

Cor. 2, v. 8.
,

sed tu ipse expedi potentiam tuam, et eripe te ex hoc

disperlienles
,

Dividentes. Grc
se.

dividentes inler

mortis periculo. Rgis est regnare et vincere,

vinci et

non

turpiter in cruce perire

q. d.

Non vades

Vestimenta ejus

tunicam exteriorem

et interio-

rem.
Sortes
,

manus nostras, miser Rex, nec magis Elias te servabit qum tu teipsum. Lucas semel complecti volait, ait
Augustinus, loco

Gra3c

sortent.

mox

citato,

quod militibus faclum

Vers. 35. Stabat

populus,

magn

multitudine,

et

diclum

est.

spectans successum

rei, sicut fieri solet,

quando sup-

Vers. 58.

Et, pro

eliam,

quod

scilicet

majorera

plicium publie de aliquo sumilur.

militibus praebuit irridendi occasionem.

(JWKTrip,

Et deridebant.

Muxtjjsiv,

nasus,

est

Superscriptio,
causa.

;Tqfa<f)Ti,

inscriptio, titulus,

mortis

naso suspendere, idem fortass quod movere caput,

ut loquuntur priores evangelistse ex phrasi Hebrae,

Super eum, supra eum,

in superiori crucis parte.

collocata supra caput ejus,

nam Lucas

Graec peritior
,

fuit.

Principes

intellige

tam populi qum sacerdotum.

lib.

Litteris, et linguis scilicet, Gr.-ecis et Latinis et

IIebraicis. Trs islae linguae vel hoc
nis

Lucas enim, inquit Augustinus,

3 de Cons. evang.,

nomine

Chrislia-

cap. 15, quia principes dixit, nec addidit sacerdotum,

omnibus sunt commendatae, eliam

in sacris

my-

orante, malignantium perfidia

demm

credidit et in-

tellexit;nam effeclus illius orationis fuit qud tt millia statim crediderunt, et qud usque ad quadraginta duos annos tempus pnitenliee reliquis dilalum qust. 8, ad Iledibiam ; ita facto fuit, ut Hieron. munivit praeceptum quod Matth. 5 , dederat Orate pro persequentibus vos; siculi, Isaise 53, praediclum erat Et pro transgressuribus rogabit. Non enim sciunt quid faciunt, quantum scelus perptrent, se scilicet Dominum gloriae, Filium Dei crucifigere. Eamdem ignorantiam allegai Petrus, act. 3, v. 17 Scio quia per ignorantiam fecistis, sicut et principes vestri. Quae quidem in plurimis erat supina et crassissima ; in
, ,
: : :

nonnihil culpam minuit haec eatens saltem veniae facit, quia hominem reddit magis miserabilem, utpote pen desperalum ideque magis divinae opis indigum , qui rbus dcsperalis succurrere solet. Qua; consideratio maxime in illis locum habel, si qui scientes et prudentes Filium Dei occiderunt juxta Hic est hres, venite illud quod in parabol dixerunt occidamus eum. Hi enim maxime nesciebant quid lacrent, quia maxime ignorabant suam in suo scelere miseriamacca3cilatem; nam, ul Aug., serin. 01 de Tempore, nesciebant se diabolo horum faeino,

locum

mullis,

maxime

principibus, affectala;

quarum

illa

incentore, graviorem persecutionem pati qum Christo inlerebant. Valet ergo talis ignorantia eorum si non excusationein, saltem commiseralionem.

rum

,, ,

1581
steriis
,

COMMENTARIA. CAP.
qud
solae
,

XXIII.
possent
intelligi,

1582
arcano Dci impulsu actus luit.

pro omnibus
,

in

cruce Domini fue,

facile

rint dedicatae

qu

praeter naturaleni

alium sin:

Pracsagium enim hoc

fuit,

qud Jsus crucifixus prae,

gularem traxre ornatum. Syrus per adverbia vertit Scripta super eum Grc el Latine et Uebraic. Tametsi

dicandus esset Rex Judaeorum

id est

Chrislus
,

per

universum

mundum qudque omnis

,

lingua
,

non Ju-

porr

litterae

quibus Hebraei eo tempore vulg

differrent ab antiquis
illis
,

daeorum tanlm

verm etiam genlium

,

hoc esset
lin-

utebanlur, figura non

qui-

cognitura et confessura

denique qud

omnium
,

bus

scripli

exstant plerique onines

;

veteris

Testa-

garum
merit

populis per

crucem

esset regnalurus

ila

ut

inenti sacri libri

nain quae hodi exstat Syriacarum

tri-

omnium

linguis scriplum fuerit

quod omnium
Ju,

litterarum diversitas, primis Syri Cbristianis

buitur
ut
alii

intererat scire, Jesum, ide

daeis

qud

esset (ihristus,

auctoribus

lingua

lamen diversa
,

erat

quidem promissus
pati pro

sed exspeelalio genlium

salute.
:

quam

Syram

Jerosolyniitanara
v.

alii

cum Nonno

crucem
lib.

omnium
,

Qu de

re Cyrillus,
,

poet, Joan. 19,

20, simpliciter Syriacam vocant.

,

12

in

Joannem, cap. 50

Tilulus iste

inquit, per

Ut enim Hebraei exsulantes Babylone

veteri lingu Hebraic
,

degenerranl

ita

reversi in patriam usi

omnium linguarum Jesum fulurum principem prdicabat , et impietatis crimine Judos

prcipuas linguas
arguebat ,

sunt Hebraic lingu mixt Chaldaicae,

quam tandem
igitur

magn eorum

voce qui legebant conclamans

crucijixerint.

etiam miscuerunt Graecae

em

subessent Graecis

qubd Dominum Regemque suum

brosius
:

Et

Am-

denique et Latin,
erat Christi
illi

cm Romanis. Hujusmodi
,

Solet etiam titulus subjugalarum gentium nu,

litteris
:

quidem respondens

Domini tempore lingua Hebraic, veteri sed non perinde voest

,

merum

designare

elc.
is

Vers. 59.

Unus. Creditur

fuisse qui si-

cibus
nota,

qu proinde Pilalus hic usus

utpote vulgo

nistr Jesu pendebat.

nam veterem
praecipuis

soli docti callebant.

De
et

his qui pendebant.

Syrus addit cum

eo.

His porr tribus linguis,

braic,
totius

Graec
orbis

Latin

Hese

Si tu es Christus, ut videri vis. Dat intelligendum

terrarum;

oriens

Judaeum

esse, utens Christi

nomine.

enim Hebraic, meridies Graec, occidens Latin fer utebatur scribi jussit Pilatus in crucis fronte causam
;

Salvum fac,

libra cruce ac morte, et nos

tecum
:

crucifixos. Loquitur suo et socii

nomine. Vult dicera

morlis Jesu

quia aderant eo tempore Jerosolymis

non vales teipsum

;

liberare,

mull minus nos, quan-

ex omnibus orbis partibus,

inprimis

omnis linguae homines

tmlibet id optrimus, pseudochriste. Furiosae obstinalionis

tur,

Romani

quits militesque non pauci nuillic

exemplum

in

hoc perdito homine describi-

mro, qui in praesidio

derant ut adorarent

agebant, deinde qui ascen,

qui neque inter medios cruciatus blasphemias

feroci spuniare desinit. Ita soient desperali ho-

in die festo

ut Joannes loquitur,
;

cum

cap. 12, v. 20, gentiles proselyti omnis nationis

dequi

mines, quae effugere nequeunt tormenta, per contu-

nique Judaei ex dispersione

tametsi Judaei, non

omnium gentium,

maciam

ulcisci.

omnes Judaic

loqui et lgre no-

Vers. 40.

Respondens, respondendi parles

ad convicia tacentis,
sicut

acci-

verant

sed singuli lingu inqu nati fuerant uteban-

piens, loco Jesu

homo

sur-

lur, act. 2, v. 8.

Ne

quis ergo vel indigena vel pere,

dus non audiens, et sicut mutus non aperiens os suum,

nec habens in ore suo redargutiones,

grinus causam mortis Jesu ignoraret

side est
,

cautum

pr-

quemadmodm
v. 14, 15.

e variis linguis evulgal.

An autem eisdem
est qui-

de ipso praedictum fuerat, Psal. 57,

linguis latronum

causam evulgrit, incertum

Alter lalronum,

dextro

Jesu latere suspensus,

dem sunt
;

qui putent

eam consuetudinem
fuisse
,

magnifi,

quae verisimilis est plerorumque opinio.

centiae el magnanimitatis

Romanae
,

qu

ita

Increpabat objurgabat eum, verso ad

eum

capile,

declararent se dominos
afficerent,

mundi

ut

si

quem morte
;

quod unum movere poterat.

Dicens, id est, hujusmodi verbis.

mundum

nollent celari

causam certum

est

tamen qud titulum Jesu ad Judaeorum ignominiam

et

Neque tu times Deum. Syrus ad verbum

non Dco timens tu
?

Eliam
:

irritationem variis linguis publicrit

,

ut omnibus

Manifesta hic subest emphasis

nationibus essent risui

figeretur,

quorum Rex

turpiter cruci-

eam

constituunt quidam in nomine,

q. d.
:

Deum,

ita

ut

idque ipsismet agentibus. Porr ut in diita

Deus hominibus opponalur,

times,
q. d.
:

Ne Deum quidem
in verbo, limes;

ctando titulo divinits actus fuerat Pilatus,

in eo triplici lingu

quoque

si

non homines; quidam

times quidem

evulgando idque
,

iis

linguis quae

Ne

Deum,

si

non amas;
tu,

alii

essent

omnium

et perfectissimae et frequentissimae
,

rectis in

pronomine secundas personae,

populo,
et

opposilo

ac caeterarum veluti maires

quibus proinde caelerae

principibus,

mililibus,

quorum menlio

cet

Respondens autem aeter, Jcsusciliad convicia obmutescente, increpabat eum, diclns Neque ti; times Deum hostem convicianlium ,
:

Vers. 40.

ipsum

et rni<eris insultantium; vel, utaliqui, scilicet Christum pendeniem in

Deum

hune

in loci,

et

temporis, et

omnium

cruce, quem circumstanliarum

summ

esse , non sol admirabili fide credidit, sed eliam constanlissim conlessus est.

iniquitale

Deum

Mull enim magnicentius luit, qud hominem inter exirema supplicia deficientem Deum credidit , qum

intervirtutum opra, inquil Aug.,credidisset. Porr Ut non timent et Judaei, an non saliem limes Deum, quoi, seu quia in eauem damnations ES?id est, cm in eodem,quoipse, sis supplicio, morli scilicet ac judicio Dei proximus? Nam mors el judiciumDei impendensper se urget ad coercendam lingua; peiulantiam,amplectendamque pnilentiam; consortium ver pnae cum ipso Deo invitt ad veniani. Ilaque verba ista causam continent cur Deum prae
si

emphaticum est illud Neque tu ; q. d. Deum, qui nos circumstant principes

:

1583
praecedit. Increpal.

IN

LUCAM
suo,
ei

4384

socium suuin ut impium

el

nequa-

maledicenti in Jesum, lamen non se praefert socio

qum timentem Deum, qud

raaledica convicia in

memor

praeteriiorum scelerum suorum, quibus

Jesum evomat. Causas subjicit. Quoi), equd, cm in eadem, qu

ne es conslitutus,

luerat aequalis. Confitetur itaque peccata sua,

quod

islc,

damnatio-

inilium est conveisionis ad

alleri
tio,

Deum;

et

prudenter se

cm
tam

simili
tibi

pnae subjaceas, moripsi

;

annumerat, quamvis pniienlem, ut correpsit eilicacior.

tem mox
cipes

allaturae

qurn

q. d.

Si prin-

qu modeslior, e
,

populusque

Judaeorum

et

Romani

milites

Juste

sciliccl

in

hc damuaiione sumus, merit

prsentes, non liment

tur

Deum,

ac proinde non veren-

bc crucis damnatione allicimur.

Factis, sceleribus nostris, latrociniis, inquam,
iis-

hune

suppliciis

se allectum ac
,

moribundum
ejus
est,

etiam conviciis proscindere

null

pnarum

que qua; sunt consecuta.

Recipimls pro merilis nostris,

coramiseratione moti, minus

mirum

quia nihil

mercedem
morle

lactis

pnae,

nihil adversi

patiuntur, prospr agunt, vi-

dignam. Agnoscit se juste

proinde
aequo

aflici

crucis, ac

vunt

valent, et di
nihil

adhuc victuros se sperant,

de Deo, ut
fit,

ita-

animo

que parm aul

cogitant.

Sed non
in

manu

Pilati judicis

tolrai eam, el accipit de tanqum de manu Dei et quare

;

qud

tu,

qui damnatus ad morlem, morte

et

alliceris,

non dicas qud

peccatis suis,

olferat

eam Deo
?

in salislactionem pro

mox

moriturus

Dei judicio

praesentandus,

cm

aliam exhibere non posset. quan-

revoceris timor Domini maledicenti,

eque

qum

Calvinus id nolit

socium pnae ac mortis, perqum duri atque

nati

obsti-

Hic ver
-roTTov,

quem

tu blasphmas, nihil mali gessit,

,

animi argumentum
et

est.

Docet limor Domini

allictis
,

absonum, indecens

nihil

praeter

oflicium,

omnes compati
morte

condolere

iisque

qui

nihil

afficiuntur,

etiam just de causa; qud hoc

non

praeslet, sed contra maledical, qui ipse similiter

quod virum bonum non deceat, nihil unqum fecit quod reprehensionem mereretur, multque minus hanc moriem crucis; non sol m nullo scelere,
sed nec ullo vel levissimo peccato contaminaus. In-

afllictus

est

et

morti proximus merit

cogitare
si-

dbet de Deo judice, ad cujus tribunal morte

Stendus est
ipsa
,

nocens

est, et injuste in

hc damnatione conslitutus,

nimis ralione alienum est

cm

vel

injuste hoc crucis supplicio

damnatus, quippe ho;

pnae communio, nalur su ad excitandam condolescenliam sulliciat. Significat latro iste pnitens se sibi cavere ab imitando exemple- maledico-

stium crudelitate, non proprio crimine e raptus

ac

proinde etiam hc ralione minime expetendus conviciis.

Bis

enim inhumanum
injuslis,

est,

el

moribundo masibi

rum
tis

praesentium, conceplo timor Domini, prohibenafflicto

ledicere et innocenli.
ut

Opponit Jesum

ac socio,

ne

addatur

afliclio,

et

comminantis
easque

justum

innocentera

nocentibus; itaque
ideirc

morte, cui se vicinum

seternas
rint.

novit,

gravissimas

eludit illorum consilii.m, qui inter lalrones

Jesum

mdium
testi-

pnas,

iis

qui

mandata

ejus transgressi lue-

suspenderant, ut eorum similis habe-

Observanda

est hic

igitur in

hoc latrone, priel in vit fulur

retur quibus erat adjunctus,

dm

manilestum

mm

quidem

lides in
;

Deum, judicem
1

monium
efficacis,

innocentiae Jesu

fert

ipse latro, atque e

remuneratorem
calionis
,

deinde limor Dei,

,

inilium

justifi-

qu prudenlis, latam judicibus senten-

Ecclesiastici

v.

28

denique gemina
zelo

liam, adverss se

quidem probat, adverss Jesum

su simileni laudare.
alia,

charitas,

erga

Deum
injurias

quidem, quia movetur

quae Deo

autem reprobat, ne putelur

in re
tia in

Qu

compescendae
tur; erga
satagit

el Christo infereba-

notanda est hujus latronis, inier

confessione Jesu,
et

constan-

proximum
et

ver,

quem

sever casligatione

dm non
eorum

veretur et principes

emendare

revocare mal mente.

etc.

Judaeorum
dixe-

Pilaium judicem palm damnare, praeminislris, ut

Vers. 41.
rat,

Et nos quidem,
es
,

Ne e qud

sentibus et audienlibus
del'endat.

Jesum
mali

in

edem damnatione
supplicii, ita et

puiaretur credere Je-

Sed unde noverat

iste

Jesum

nihil

sum, ut rit Jesum omni

su ac
socii

peccati socium esse,

occur-

gessisse?

celeberrima lama beneficeniiae Jesu erga

:

culpae

causa secernens.

communione eximens, et Non ait aulem et tu qui-

omnes jamdi ad aures ejus pervenerat ver nunc singularis illuslratio mentis,
Vers. 42.

accessit

Spiritu

dem juste, quemadmodm dixerat, neque lu times Deum; quia, lict Dei timor jam se ipse conlineret
timere debeat.Ne autem sicuteamdem Christo ita et eamdem damnationis causam ei tnbuisse puiaretur, discernendo adjicit Et nos quidem juste, supple in edem Vers. 41. damnatione crucis sumus nam digna faciis recipimus, dignam latrocimis nostris me/cedem. Haec post
caeteris

sancto profecta, de qu plura versu proximo.

Et dicebat ad

Jesum, poslqum in-

damnationem,

fidem, est peccati agnitio et confessio, et justae pnae approbatio ; unde nihil velat esse quamdam satisl'aClionem pro peccatis quae includat praeeunlem cordis pnitentiam. Hic vero nihil mali gessit, id est, in-

constantiam spirant in defensione Jesu, dm non veretur el Pilatum, et scribas, et sacerdotes , et omnes Judaeos supplicii auctores, coram astantes injusiitia? damnare. Ut merit dixeris simul fuisse praesianlissiactum charitatis, sive erga Christum, sive erga Iratrem, quem de peccato tan ta libertate corripuit ut Greg. , 18 Moral. , c. 23 , alis 25. Per laies ergo aclus jam strat via ad reconciliationem, magn spe et fiduci oblinendi oians,

mum

Vers.

4-2.

Dicebat ad Jesum

Domine, rerum

nocentissunus est, et consequenter injusto supplicio damnatus. Itaque verba isla continent aliam rationem temperandi blasphemiis (bis enim inhumanum est et moribundo et innocenli maledicere), el mirabilm

omnium (quem enim anl Deum crediderat, nunc tanqum Dominum summ dominii signilicatione invocat),
lentis elucet

mmento mei. Maxiuia in isio verbulo pniverecundia non enim liberationem

:

, ,

1385
signi
ill

COMMENTARIA CAP.
defensione viam parsset ad conciliandam
graliam.
pliciis

XXlll.
;

1386
et contradicentibus

confessus est
latro

quodammod sup-

sibi ejus

crcdidit

quod miraculis altestantibus

Domine
niiis esse

minum

quem ego judico non blaspheappetendum, sed colenduin ul omnium Doquippe Christum Regem qui et possis et
,

Jesu bone,

atque acclamanlibus discipuli non didicerunt. Nequc

solm fidem dclart

latro

iste,

verm etiam
qu
sperat

insi-

gnem
posse

fidei

conjunctam fiduciam,

se,

velis salvare.

quamvis immanem peccalorem, misericordiae

fieri

ipsius

Mmento mei, un tecum aliquando crucifixi, et abominandi quidem peccatoris, sed peccata vit* anteactae ex aninio detestanti, ita ut milii,

parlicipem. Si quaeras unde hanc iidem

hujusmodi

cum

fiduci

conjunctam hauserit, responmiracula humanis

,

pro regali

mu-

deri potest, quod, ut erat Judaeus, audierat frquenter antehc

nificenti tu,

benefacias aliqu ratione, quaqu tan-

lamam
,

Jesu, qu

illius

dem visum
gni
lui,

tibi fuerit,

non

habita ratione peccatorum

:

viribus

majora

doctrina
vil

clestis

nominatiin

de

meorum. Non audet

sed qu est modesti,
aliquid boni
rat
:

dicere

Fac me
ipsi,
si

participent re;

regno clorum, et

immaculal,

summ

erga

conscius ipse sibi scelerum vilitatisque suae

sufficit

omnes
Dei.

philanthropi comitata, celebrabantur, nec ta-

vel

minimum
quam
facile-

ccbatur haberi

morte impetret. Non

dicit ut alter dixe-

eum discipulis suis Christum Filium Hc conjungens latro iste, cum e quam coram
animo insignem cum

Salvum
;

fac temetipsum et nos

ab hc cruce

cernebat inaudit Jesu mansuetudine ac patienti,

excitatus est ad praecipiendam
fide

patimur

ut enim credebat, possibile

quidem

que esse Jesu, semetipsum sociosque

rare
si

cruce libe-

spem

quanqum praecipuum quod eum movit,

sancti gratia, micantibus, dextro

vellet,

sed divins esse dispensationis, qud

;

fuerit

Spirits

cruce moreretur
liberari,

ita

non

desiderabat ipse

cruce

Christi,

hominum salutem
immissa

operantis, latere, divinae

quam pro

sceleribus suis libenter tolerabat,

virtutis radiis,

in ejus

animum, quem

singu-

ut satisfaeeret divin justitiae; nec in eo constituebat salutem suam,

potis,
si

lariter purgavit,

illuminavit, erexit atque accendit.

ut ab

ill

liberaretur, sed in eo

Singulare enim in hoc misero homine, inopinat

Jsus

memor

ipsius

morte

foret ipsique

atque incredibilis Dei grati, exemplum propositum

est; editum, et ad

benefaceret.

hujus salutem, et ad Christi glointer ignomi-

Cum

veneris ex hc miseri in regnum tuum.

Quod
v

riam,

tum

ut ne

omni Christus honore

futurum credo, superat hc morte crucis;

fia-nXeia ooj,

r
v

nias destitueretur,

tum

ut efficacitas passionis ejus

;

in

regno tuo. Interpres rect accepit

jam tum
sancti

se exerenlis monstraretur

nec enim

nisi

pro

ef,

in regno tuo, pro, in

regnum tuum, in regnum

merito passionis Christi, fides

cteraque Spirits

clorum quod praedicsti, quod Dei promissione tuum est. Tu enim ver es Christus Rex (quod rident impii isti) regnum accepturus et initurus, non de cruce descendendo, sed crucem constanter perferendo. Rara,
nobilis,

dona cuiquam contingunt.

Vers. 43.
praebebat

Dixit
mutum

,
,

qui ad convicia

surdum se
officii

ac

orationi postulationique cre;

dentis incunctanter respondet ut sacerdos

,

et

memor

sui

supraque

modum

excellens fides

pnitentem absolvit ac consolatur.

,

hujus latronis, credere Jesum judicibus ut male-

Amen,
fide

asseverat firmissim
,

quo perseveret
in e

latro,

factorem condemnatum, tortoribus crucifixum,

prsesentibus omnibus irrisum, misera

ad mortem usque constanter

,

quam

conceperat

moribundum,

spe

pnilenti.
,

adeque Deo ipso derelictum, in hoc deformi habitu constitutum, esse

et

Hodie.

Non aliquando duntaxat

,

ut petis

verm

justum Dei, Christum Regem

hoc ipso die

slatim morte lu

cui proximus es.

,

Dominum, regnum

morte

tolerat initurum, po-

tentem

et se et alios in seculo futuro salvare.

Quibus

enim
que

vel notis vel insignibus

stum ut mentem ad
hoc ipsum

ejus

ornatum videbat Chriregnum attolleret? Hucusnon profecerant

,
;

Mecum eris. Non solm ero tu memor verm mecum eris , ubi et ego hodie ero mihi socius nunqum deinde me separandus ubi ego ero, illic et tu minister meus eris, juxta id quod alis promisi,
etiam
, ;

apostoli ipsi hactens

qui et

Joan. 12
inquit

v. 26. Uberior est gratia

;

qum

precalio
tribuit

quod profecerant
ista

pen deseruerant
;

Ambrosius
rogatur.
,

semper enim plus Dominus

quando

in latrone fides

repente invaluit

nomi-

qum

nation Petrus

apostolus negavit, quo tempore latro

In paradiso

in aetern futuri seculi vit

in quieto

cruce, non regni participationem, sed solam su

me-

Nimirm, ut tam constanti aflirmatione latronem ad

perseverationem adverss diffidentiam, moribundis
infestam, roboraret. Hodie, id est, non aliquando, ut tu petis tantm, sed hc ips die, non solm tu memor ero, sed mecum eris, tanqum socius consolationis, qui nunc es socius patientiae et passionis, in paradiso, id est, in loco voluptatis et amnitatis,'ubi sunt animae justorum posl hanc vitam. Nam Grsecis et Lalinis, Paradisus, Hebraeis, pardes, propri significat hortum fructiferis arboribus consitum, id est, pomarrium, ut vertitur Eccles. 2, versu 5. Unde locus il le
voluptatis, in

moriam aliquam

postulat.

Cum veneris

tuum. Ergo Regem crdit, et lutem petit, et regnum ejus turpissim crucis morte incipere, ac proinde non esse de hoc mundo, sicut coram Pilalo Christus dixerat. Quae omnia tam

regnum Salvatorem, quo sain

magna sunt, ut et aposlolos ipsos fide et notiti superaverit, ut nott Ambr., seras. 50. Ilinc non mirum, sietiam fuerit uberior gratia qum precalio, Domino plus tribuente qum alter rogaverat, ut idem
notai.
1
1

qu

Vers. 43. Dixit ei Jsus, ad convicia surdus, ad preces attentissimus Amen dico tibi, id est, asseverantissim tibi tanqum verum ac certum allirmo.
:

quo Deus

Adamum

disus Septuaginta vocatus

fuit,

collocaverat, Paraubi Hebraica vox

generalis hortum significat. Hinc itaque, extenso pcr

S- S.

xxii.

AA

1387
ieliciquc justorum

IN

IX'CAM

1388

morte loco, mihi socius

in

para-

diso et gaudio, ul es socius in cruce ac

dicit, in regno

pn. Non
para

promiui. In hanc sentenliam scribil Chrysostomusin Caten cilatus Sed dicunt, nomine paradisi regnum
:

meo, nearroganlis

adiiiiucrc videalur

clorum nominavit,

usitato

nomine utens dum

allo-

oblatum
diso,

sibi lalrone lionorera rcgni, scd, in

r,ueretur lalronem, qui nihit audieral de arduis docu-

qui

communis habebalur justorum omnium

inlelligi illud esse

mentis. Proinittit ergo Jsus lalroni

mox

peracto
;

morte locus; volons tamen

regnum

supplicio, requiem felicemque refocillationem

miitit,

pro-

suum

sequc

mox

morte su
,

in illo

suo regno fore.

Ctus enim justorum

scmper
fruitus fuerit

inortali

vil
,

defunctorum

quod amplius est, vitam beatitudinemque ternam eo die inchoandam in paradiso, id est, eo
in loco in
alio

praecipua pars regni Christi est; qui

quanqurn non
,

quo justi omnes

morte requiescunt, quem

clorum babilalione
sita est
,

et e

in

nomine
,

Judaei vocabant

sinum Abrahae, Luc. 16,

qu maxime bealiludo

Dei visione (quae

lucre),

v.

22

ab Abraham parente et capite justorum omqui locus, quamvis esset inferus mortalium

Cbrislidemm morte

et ascensione concessa
,

nium

nunqum tamen malo loco im semper bono fuit quieto lucido suo modo jucundo bonisque omnis
,

respectu, superus erat tamen respectu loci repro-

borum

magno chao

inter
latroni

utrumque
,

firmato.
;

Porr
post-

generis abundante
feliciore

nihilo inferiore

im ver long

quod promisit Jsus

hoc

et praestitit

borlo

illo

primo

in

quo Deus proloplaslos

qum enim
ad inferos
,

prior ipse eo die

in

mortuus descendisset
,

collocrat, qui

paradisus vulg appellatur. Paradisus

sinum

inquam

Abrahae et limbum
die mortui
,

nomen
pardes
,

est Latino

Graecoque more
alii

formatum

ab

patrum

latronis posteris

eodem

animam,
qui locus

Hebraeo, aut,

quod

malunt

Persico nomine,
frucliferis
,

jussam e per angelos deporlari

eo lempore paradisi

excepit

significans propri
,

locum

arbo-

pomarium quo modo vertitur Ecclesiast 2, v. 5; unde et Cant.'i , v. 15 legis, paradisum matorum punicontm. Nehem. 2,
ribus consitum
id est
, ,

nomen tani justis merebatur , quant magis praesenti Jesu illuslrabatur, ornabalur,
exbilarabatur, beatificabatur
:

quanqurn brevi Jsus

esset latroni caete-

inferum

eum locum mutaturus

,

v. 8, vtus interpres transfert saltum,

Aliis Scripturae locis

alii

pomarium.
;

risque omnibus justis

in

secum

in

superum

adeque

non

legitur haec

vox Hebraic

sed quia Septuaginta boc nomine usi sunt in

Genesis, capitibus 2 et 3
;

initio

supremum clum, perpetuo Dei conspectu bealum, quem justis etiam paradisum vocant hodi Christiani
apostolo Paulo, 2 Corinth. 12, v. 4. Huic interprtation! paradisi favet Justinus martyr, qui respon-

quamvis Hebraic legatur

,

cum

nomen

gnrale gan hortus

,

non spciale pardes;

deliciosus
,

auctores fuerunt

ut hortus

ille

in
,

quo

dens quaestioni 76
exponit

paradisum latroni promissum

:

Deus collocaverat primos homines,

retur paradisus
;

xax' iSsjwl
,

voca-

clum beatorum

favet inter alios D.

Au-

et

ab hoc duct translatione

amani-

gustinus, lib. 12 de Geaesi ad litteram cap. 54, ubi

ait

nissimus quisque et ad oblectandos

bominum

Quant magis ergo post hanc vitam, etiam

ille

mos jucundissimus locus, eodem nomine appellaretur. Unde et factum est ab orlu sectarum Pharisaicae et Saducaicae ut, quemadmodm inferi locus
, ,
,

sinus

Abrahae
,

paradisus dici potest

ubi jam

nulla tentatio

ibi

tanta requies post

et lux ibi

omnes dolores

vilae!

Neque enim

non

est, propria quae-

spirituum impiorum corporibus separatorum

ubi
,

dam

et sui generis, et profect et tenebris

magna, quam dives

,

miserrim tractantur
loco

illi

nominabantur gehenna
abominatissimo juxta

< ille

de tormentis

inferorum

tam utique
,

quodam fdissimo
,

et
ita

civi,

de longinquo, cm
sic

magnum

chaos esset in medio

tatem Jerosolymorum
in

locus spirituum justorum

tamen

vidit

ut ibi illum

quondam contemptum
:

quo

illi

quiet,

jucund,
illo

securque agerent,

pauperem agnosceret.
animae
illius latronis
,

Et paul post
:

Quapropter
eris

appellaretur paradisus, ab
,

primorum bominum felicissimo paradiso qud ab omni animi corporisque molesti Hberi, non minus fliciter illic agerent, qum
protaplasti ante
gari loquendi

eut dixit

Hodie mecum

in paradiso,

non utique
,

inferos praestitit, ubi

pnae

sunt

peccatorum

sed

aut
igitur
,

illam

requiem sinus

lapsum in paradiso. Huic

assuevisset latro
,

igitur vul,

Abrahae,
,

etc.

Videmus

latronem non frustra

,

modo cm
et

est Jsus

orsse

im exauditum

long amplis accepisse

eo usus, ut clar intelligeret latro

vitam beatitudi,

qumrograt; rograt ut sui esset aliquandomemoria,

promittit praestatque ei Jsus hodi paradisum, et vitam

nemque seternam

locum

inter juslos

sibi

morte

sicut locus animarum impiapost hanc vitam, vocatus est Gehenna, valle filiorum Ennom Jerosolymis proxim, ita locus bealorum, ubi quiet et firmiter vivunt, vocatus est Paradisus, non solm Judaeis, sed Christianis; sive ille esset limbus Patrum ante resurreclionem Christi, sive nunc regnum clorum post resurreclionem. Unde Augustinus, lib. 12 deGenesi ad litt., cap. 34,

metaphoram vocabulo,

rum

tat aulem Augustinus, tract. 51 in Joan., Cbristum jam in cruce significsse id quod facturus est cum vi-

Paradisum, exponit, vel sinum Abrahae, vel generalocum, ubi sunt animae justorum. 1s autem locus tune erat limbus Patrum, qui propter praesentiam Christi et manifestationem divinilatis ejus, non solm locus quietis, sicut et antea fuerat, sed etiam voluptaliter
tis et

viset mortuis, alios positurus ad dexteram, alios ad sinistram. Nam ipsa crux tribunal fuit, quia in medio judex ; hinc latro qui credidit, liberatus, illinc alter qui insullavit, damnalus est. Porr ex hoc Christi facto merit docet Ecclesia qud in ipso mortis arliculo pnitentiam Dei benigniias non aspernatur. Nec enim srum est quod veruin est; nec iiremissibile

quod volunlarium, de quo apud Cypiianum, serm. de Cn Douiini. Unde Dominus toii Ecclesiae hic publicuin, ut vocat Ambr., condidit testamentum, tacite scilicet simul omnibus qui in extremis converluntur,

deliciarum, ac proinde

regnum

Christi fuit.

No-

cum

latrone pnitentes, indulgentiam et salutem.

1589
aeternam beatam. Quod enim addit
,

C0MMENTAR1A CAP. XXIH.

hodi
;

1390
factus est veluti

non

est

lucis abscondita est, et fons lucis

qud

cras diesque consquentes excludat

sed

intelli-

sine luce, idque donec fons vitae in

locum morlis de-

gendum relinquit, si hodi nunqum ejiciendum esse

tandem locoruin
ille

ingrediatur paradisum,

scendisse!, ut absorpt morte in augustiorem pro-

paradiso

quocumque
enim post
in
et

rumperel vitam

quemadmodm

lux

obscurata in

transferatur (brevi
;

clum

translatus est)
justis

sed perpetu
fore
;

illic

secum

majorem tandem erupit lucem. Mdium, in duo seu duas partes ut Matlhaeus
,

ait.

cum omnibus
claratus ; qui

beatum

ex eo qud

nemo

Lucas volens miraculum miraculo adjungere,

stinus, lib. 3

ait

Augu:

illinc intromitlatur, nisi

qui Dei judicio justussit de-

de Cons. evang., cap. 19, chm ixisset

est,

autem semel morte justus est declaratus,

potest,

Sol obscuratus

continub subjungendum existimavit

est

nunqum
Quare
et

excidere
,

aut

statu justitiae,

aut

Et vlum templi scissum

delicet,

mdium, proccupans
est.

vi-

ctu justorum
hoc

aut praemiis aeternae beataeque

vitae.

quod exspirante Domino faclum

tacite Jsus latroni dat intelligendum

Vers. 46.

Voce

magna. Fuit plan maxima haec

Christi virtule,
affectu,

qud, condonatis peccatis omnibus, reddat

eum
,

jus-

vox, profecta ex

maxim
orandi

tum et dignum paradiso ctuque justorum morte. Non promittit ei levamen praesentis miseriae antequm finiat mortalem hanc vitam plermque enim
;

hementissimoque
certiludine su

maximo vemaxim denique

erga Patrem commendationis. Confi-

dentissim enim

Deus

aflligi sinit

hoc in seculo eos quos

cooperentur in
,

diligit, effi-

tenebras mortis,
bellaturus.

mortem advocat, et ipsas ingreditur eam intra ipsiusmet penetralia de-

ciens ut

omnia

eis

bonum salutemque
igitur facilemqv.e
;

aeternam,
in

Rom.

v. 28.

Brevem

paradisum ingressum invenit latro

,

sed cavendum
,

Pater. Pium

et Dei

ad finem usque

vitae

studiosum

se esse dclart,
vel dilata
ni-

minime ver ut facinorosum aut

ne quis hoc exemplo abusus

praesumat

Dei adversarium mon'.

emendatione in extremum certum

vitae
,

Deum

vitae, se

recipiendum

ad haec patrem

suum

hilomins in gratiam, ut temerarii; quanqum insit

esse affirmare, in extremo etiam vitae spiritu constitutus pergit

,

mortem oppetens
dixerat.
et

an latronem hune non pnituerit anteactae

;

in confessione ejus

qud Dei Filium se

erga

priusqum crucifigeretur

vel

admittendum se

Denique quanta feratur

exciderit spe,

mox

Deum

fiduci

morte

qum minime
facit.

in

paradisum

absque salisfactionibus
ut haeretici
;

animam suam salvam

tractans

et purgatoriis ullis

pnis

rarum
:

morte et incolumem fore, Pa-

est

enim Dei donum

lem observare
qualis.

trem invocans testatum

:

pnitentia in extremis
tali

multque
Clamavit , inquit,
scirent
,

Euthymius Matthum
voce

raris talis pnitentia

licet

cum

fide
,

conjuncta
cui

quaaudirent omnesque

magn,

ut

omnes

in

hoc latrone

non exstat

quod ad extremum usque

et

spiritum Patrem

Deum
in

appellaret,

universa in eo

Vers. 44.

Fere. Adjecit
,

reponeret, nec esset ei contrarius.

fer, ut

solemus

cm

In

manus tuas

manus
;

providentiae

polentiae

tempus describimus nec magni

Marcus paul post sextam
;

refert praecis punfuisse dclart

bonitatisque tuae, id est, tibi

per manus Dei intelligicustodiae, lutelae,

ctum temporis notare. Sextam horain

igitur.

mus Deum ipsum, inquit Euthymius;

curaeque
tuae.

Versiculus iste ex psalmo 30 mutuatus,

oralionis loco aptatus est.

Et,
hora

scilicet tune,
,

tnbre,

id est

Cm autem

esset

Domino ad suum usum

circiter sexta

tenebrse fact sunt in universam

Ilis

verbis David vitam suam, cui hostes insidiaban-

terram.

tur,
in,

Deo commendaverat, ut

ejus tutel

protectus,
:

Usqce

usque ad.

et vivens et

Vers. 45.

Obscuratus

moriens tut feliciterque ageret

eisdem

est, obscurus factus est,

verbis Christus,

animam suam

corpore

egredien-

non qud lux esse

exstiterit
,

in sole desierit, aut caligo in sole

tem inexpugnabili Dei

simile est
sius Richelius,
'

praesidio commiltit.
conjiciunt,
,

Nec

veri-

sed quia sol lucem

suam non

fudit in ter-

quod quidam
t

nominatim Dionyillius
:

ram.

Nam

et in quvis eclipsi, solipse in selucidus

Christum

praecedentia omnia

manet, non minus

terre

qum

extra eclipsim

sed lux ejus

psalmi, submissiori voce

apud

se

rcitasse
:

mox

subtrahilur, itque succedunt tenebrae. Dat

enim ut dixerat
nus,
et

Consummatum
capite emisit
;

est, subjecit

In ma-

ergohic evangelista intelligendum, quomod tenebrae

fact sint, obscurato nimirm sole, id quod D.
gustinus etiam annott,
lib.

inclinato

Au-

Joanne

intelligitur

q. d.

spiritum, quod ex Quandoquidem, Pater,

3 de Cons., cap. 17, par-

omnia jam consummata sunt

quod unum

restt

in

tim scilicet per interposilionem lunae inter solem et

manus

tuas

commendo

spiritum

meum

et morior.

terram,

partim
vita in

per retentionem radiorum

fonte Yitae

solis.

Commendo. Syrus pono. Graec fer

est,7rapa0i<jou.t,

Quando
vitae

abscondebatur
,

et

fons

commendabo, deponam. In psalmo quoque tam Graec

reddebatur veluti sine vil

tune lux in fonte

qum Hebraic

futurum'est jrapar^^at, aphkid; quae

Vers. 46.

Et clamans voce magna,

:
:

in

argumen-

tum magni

summa

roboris , vehemenlis aflects , denique fiducie in Patrem; ne vel propter insullatio-

Pater, quae vox est intimi amoris, et conjunctionis et fiduciae, in manus tuas, id est, tibi, seu in manus providentiae, potentiae et bonitatis tuae,

commendo

spiri-

nes aliorum dicentium Confiait in Deo, etc., vel propter orationem, quam praemiserat Deus meus, ut quid dereliquisti me ? in desperationem actus putarelur, sicut impie putavit Calvinus, coniidentissim ait:

tum meum,

animam meam, jamjam separandam eam excipias, custodias, et veluti depositum suo tempore reddas. Unde Theophyl. in Matth., Ambr. hic, et alii notant significationem
id est,

corpore, depono, ut

1391
duae voces, Hebraica et Graeca
calionis
:

IN
,

LIJCAM
alis

13*
diserte declaraverat, se brevi

ejusdern sunt signifisimpliciter, aliquid

:

resurrecturum

significant

commendare
commitlere

quemadmodm
sive praesenli

etiam praedicit, quod non est alterius

scilicel curae alicujus

ita

commendare,

ut

significant quoque commendatur depositum, bon

alicujus bominis, se spiritum

mox exhalaturum. Nam

sive fuluro

tempore legas commendo,

significatur,

fide

tur

servandum ac suo reddendiun tempore. Tria igiquaedam Jsus hocverbo dat intelligenda Pri:

commendabo, idem unum

quod jamjam

mum,
reddat

qud
;

spiriturn,

quem

Ptre acceperat, Patri

commendet

exbalandum spiritum, priusqum egrediatur, Patri quae interpretatio non tam ex vi verbo;

perat et

omnia enim sua Patri attribuit, quo accenaturam divinam. Secundum, qud humaregionem ignotam

rum

accipitur,

qum

ex eo quod res ipsa

mox

sub-

sequatur, qud boc dicto statini expiret. Erat in hc

nus

spiritus corpore egressus,

commendalione
et praediclio
;

aliquid praesens, supplicatio,

inquam,
spiritus

ingredialur.acproinde periculis possit esse obnoxius,

erat aliquid

futurum

sed

mox

ne erret aut incurral mala

spiritum
et

custodem autem
illi

et ser-

deposilio seu traditio.

vatorem Deo meliorem nequeat babere;

,

itaque

Spiritum meum,

animam meam, quam

corpore

suum commendat excipiendum servandum ducendum in viam rectam, ita ut fliciter obeat ea
Quamvis
ipse spirilui suo corpore egresso

meo

emitlo. Augustinus, libri de Trinitate et Cnitate,

:

cap. 7

Humanum,

inquit, spiritum intelligimus Filium

est

quae corpore separatus obeunda habebit.

commendsse Palri, quod

anima. Secundum car-

enim
ab

non timeret

nem,
tio
;

ait

Cbristus, nibil in te Pater auxilii

id obstabit,

jam senet

ullis periculis,

quae malis spiritibus aut unde-

non tamen

qu minus animam meam,

cumque
sius;

accidere possent, praesertim

cm

divina ip-

quae

carnem

relinquit, in
in
sit,

manus
et

tuas

deponam,

sius natura

nequaqum separanda
gratiae

esset spiritu ip-

secur
tuae,

recumbam

abscondii custodi
ut

bonitatis

tamen ut

essedoceret, qud spiritus seu

periculis esset

qu futurum

anima

carne rurss con-

anima

ipsius ab

omnibus

immunis,

et

junctis, brevi fliciter

luit

beatque resurgam. Porr vo-

perptua Dei prsesenti, custodi, adeque unione l'rueretur, orat ut egressum corpore excipiat et servet

Dominus Jsus
sed persuasi
sit

pi moriendi

exemplum

hic nobis

relinquere, ne ut bestiae aut ut homines alhei moria-

Pater, id est,

cum

graliarum actione ac laude secur

:

mur

animam nobis

esse immortalem,

eum

Patri commillit

co magis qud nos instruere

quae victura

etiam mortuo corpore, commende,

velit, ut

morituri boc

modo oremus, quorum

spiri-

mus eam

Dei benignilati

ut servetur

cm
,

malis

tus egressi corporibus, nisi Dei misericordi exci-

spiritibus, lin suppliciis futuri

seculi

et

tandem

piantur et serventur, errent necesse est in regionibus

timbra; morlis, et malis qui
illic

aliquando corpori beat restituatur. Neque exemplum

rgnant spiritibus

tanlm Dominus hic nobis

relinquit,

verm etiam,

abripianlur in tarlara. Tertio ac postrem significat

cum
tit

su anima seu

hoc verbo Jsus, qud brevi repetiturus

sit

spiritum

Patris
;

eorum omnium spiritus manibus commendat, pro quibus mortem oppespi.'itu

,

suum

Deo Ptre, quippe quem deponat

et depositi instar

in paternas

omnium

fidelium animas, quas ut spolia ex hosti-

manus,

commendet suo tempore

re-

b:is

accepla ducit suas, uno quasi fasciculocomplexus,

stituendi.

Quam
:

ad

melaphora

nain cui aliquid

rem oplim convenit manuum commendamus servanillud ci in

paternse committit curae, ut simul

et egressae corporibus rect
tris

cum su

serventur,

ascendant in manus Pa-

dum nobisquereddendum, mus et traciimus. Insinuai,

bens
in

manus

assigna-

ad beatam visionem Dei,

quas antea cousueve-

inquit Theopbylaclus scri:

ratinfernus retinere.

Tradidit

animam suam maniJoannem,

certam
inilio,

Mattboeum,
et
:

se illum itrm repeliturum

depoet in

bus Geniloris,
56',

inquit Cyrillus, lib. 11 in

et

situm enim

commendalum ilerum assumitnr;

Depositum,
ail,

cap.

ut ab

ill

per illam facto

hune locum
in

mortem nominatif,

tan-

qu'am ilerum recepturus ainmam. Ambrosius quoque

hune locum
:

Dette

commendatur

spiritus qui ser;

vatur

quod enim commendatur utique non amit/ilur

est spiritus,

mamortem l'uturos. t Sic et Victor Antiochenus, Marcum tractans Haec quoque Christi commendatio in animarum nostrarum commodum
liujus rei

spem habeamus,

firmiier credenies in

nibus Dei nos post

bonum ergo pignus

mittit itaque Patri

bonum depositum. Com,

cedebat, quippe quas

ille

corpore

quod inhabitain

servandum spiritum interea dm triduum proximum agelur, orans ut triduo ipsi re-

verant absoltes, quasi

viventis

quoddam depositum,

Dei

manus

e oratione tradebat.
:

Postrem Eueffecit

stitut

eum

Pater, et corpori iterm jungat.

Qu

ora-

thymius

in

hune locum

Et hoc nobis

Domi-

lione effectum est, quodpraecinuerat psalm. 15, v. 10,

nus,
in

ait,

ne deinceps justorum animae descenderent

ut non dereliquerit Pater

animam

Filii sui in inferno,

infernum, sed magis ad

h,ec dicens,

Deum

ascenderent.

nec permiserit Sanclum suum videre corruptionem. Dat

Et

mox

ut hoc dixerat. Syrus

Hoc

ergo inler caetera Jsus hic intelligendum, quod saep

dicit et finiit, scilicet

vitam, expiravit. Fecit quod

depositi in verbo tam Grco qum Latino, quod propri etiam voce Hebraica, Psal. 30, v. 6, significatur,

unde haeeverba
braic

Christi

sumpta sunt. Porro tam He-

Graec est futurum, commendabo, id est, jamjam spiritum meum deponam, et sic verba continent praedictionem rei slatim l'ulurae, sic tamen, ut simul praesentem supplicationem involvant. Hoc au-

qum

tem pi moriendi exemplum Cbristus praebere voluit, ut credentes spiritum nostrum esse immortalem, eum quasi depositum quodam resurrectionis beneflcio resumendum, ejus manibus, id est, curae, cuslodiae, de(ensioni contra malignos spiritus

cum

fiduci

depona-

mus; de quo
ad Reginas.

Cyrill., lib.

12

in Joan., c. 36, et lib.

1393
dixerat, deposuit spirilum in
ruit certissinio

COMMENTARIA CAP.
manus
Patris. Ita appa;

XXIII.

1394
qv/e fiebant, quae facta fuerant, scili-

Et videbant

argumcnto ipsum esse Filium Patris

suscepluni,

cet deliquium solis, terrae

motum,
in

etc.

invocati, et spirilum ipsius Ptre fuisse

Percutientes pectora sua,

signum

pcenilenliae

quoi] res juxla orationis sententiam eveniret.

<

Cm

qud pniteret eos

in

caedem Jesu consensisse, idque

enim

dixisset

quod habet Euthyiuius Matthaeum

metu

vindictae divinae,

quam

instare

ominabantur

enarrans,

Pater, in

manus

tuas

commendo

spirilum

ex ostentis conspectis. Tundere pectus quid est , inquit Augustinus

,

meum,
deret.

tune

demm

morti permisit ut ad se acce-

nisi

arguere quod

latel in

pectore,

<et evidenti pulsu

occultum castigare peccatum?

Vers. 47.

Videns, considerans.
loco pluralis,

Ergo turbae, pectora tundendo, et peccatum, injust

Quod factum fuerat, singulare

et Augustinus, lib.

qu

innocentis caede,

se suisque principibus,

publie
suae-

facta fuerant, sicut exponitur versu proximo.

Quare

conlractum esse agnoverunt, et vindictam

sibi

3 de Cons., cap. 20,

dicit,

Lucam

que reipublicae ob peccatum

precati sunt.
illis

illud

impendentem denihil

hisverbis, quod factum fuerat, includere omnia quae in

ill

Sed qui non

:

ultra progressi sunt,

hor mirabiliter facta fuerant

ipse

signanter, haud

profuit hic planctus

nam

plerisque

inilium seu

dubium, ea quae
quod cum

commemoraverat solem obscuEutbymius, Deum Paspiritum suum com-

praeparatio

fuit melioris pcenilenliae,

quae perfecta

ratum, et clamorem orationemque morientis Jesu,

libertate, ut inquit
et in

est die Pentecostes

proxim subsecuto, quando audit

et

Ptri concione compuncti sunt corde,

dixerunl

trem voesset,

manus

ejus

Quid faciemus,

viri fratres ?

Act. 2, v. 37. Ecce igitur

mendare

se testalus esset, ac pautb post expirsset.

aller fructus orationis

morlisque Jesu in vulgoJudaeoduriores permansc-

Glorificavit Deum, agnovit et confessus est veritatem, dixit quod res erat
,

rum; nam primates

runt.

ptris ipsis

nam

veritatis confessio,

Dei gloria est, qui est prima veritas. Sic Jos. 7, v. 19,
et Joan. 9, v.

Revertebantur

in civitatemet hospitia sua.

No-

24

Da

gloriam Deo, id

est, fatere veri-

landa est distantia genlis et gentis,

Gentiles quippe, morienle Christo,

inquit Beda.

tatem.

Deum
:

timentes,

Justus, id est, innocens, erat, prseter meritum in<

apertae confessionis voce glorificant

tientes

Judaei percu-

lerfectus est. Judaei

eum occisum

voluerunt, tanqum
dixit,

solm pectora,

silentes

domum
;

redeunt.

impostorem, quia Filium Dei se

Vers. 49.
sed injuste,

Omnes, qui aderant

nec enim

om-

nam veracem

nes aderant.
et

justum fuisse virum Deus ipse

testa-

tus est. Lucas narrt

Jesum

Noti, familiares, ejus, Jesu; discipuli, consangui centurione

declaratum
nei, amici
;

esse innocentem

nominatim, Maria, mater ejus

et

Joan-

priores evangelistae referunt cau-

sam ob quam
lius rat, Judasi

dixerit esse innocentem, quia ver Fi-

nes apostolus, quod constat ex Joan. 19, v. 25. Hoc

ide est additum, ut sciamus, lict

Dei fuerit, tametsi

eam ob causam
curassent.

hc

illc fug di-

quia id dixelapsi essent apostoli,

eum

interfici

Utrumque ergo
et
,

quosdam lamen ex eorum

,

cae-

centurio dixit, et quod justus esset Jsus,

terorumque discipulorum ctu

retentos

Domino
illae

qud
fuisse, ut essent testes oculati
lib.

Filius Dei; quae prior exposilio est D. Augustini

eorum

quae gererenfue-

3 de Cons. Evang., cap. 20; adeque hoc ex

tiocinando intulit.

tur,
illo

nec solas adfuisse mulieres, quanqum

rarint majori

numro,

et viris constanliores.

>ers. 48.
rant,

Et

Et mulieres,
omnis turba eorum qui simul adesupplicii
,

praesertim ver mulieres;

nam

et

illae

erant ex notis.
evangelislis.

Harum

trs

nominantur prioribus

omnes qui ex more vnrant ad

;

spe-

ctaculum

quos

solito plures fuisse

constat

partim

H/EC videntes,

dm

haec spectarent.

Hoc tam ad
mulie-

ex eo qud

quo omnes undequque Judaei convenerant Jerosolymam, partim ex cefuerit dies paschae,
|

notos rfrendum est juxta sensum,

res, tametsi Graec efferatur

qum ad

lebritate

nominis Jesu

alios

enim odium,

alios

stu-

Vers. 50.

Et, tune, simul atque Jsus

omnium expectationem.
BouXeuti;, consiliarius, senator.

gnre feminino.
exspirs-

dium Jesu,

alios claritas

nominis ejus attraxit.

patientis
;

set, ecce, praeter

Ad spectacllum istud, Jesu crucem nam et Jsus spectaculum factus fuit mundo
et hominibus, 1

Decurio,

et angelis

Bonus, pius erga Deum, et justus erga proxmos,

Cor. 4, v. 9.

quod congruit

senatori.

Vers. 47. Videns autem centurio quod factum fuerat, id est, quae fiebant, ut est versu seq. Unde, Matth. 27, versu 5i, habetur Viso terr motu et lus
:

glorificatio est) dicens

Vere

id est,

innocens calumniis

ci

hic homo justus erat, impactis. Impositum

qu fiebant ; inter quae praecipu erat id quod Marcus expresse nott, quia sic damans expirsset, id est,
quod posttantum clamorem, statim expirsset. Hoc enim signum erat eum non necessitate, sed propri voluntate animam deponere, sicut hoc praedixerat
Joan. 10, versu 18. Unde etiam Pilato res ista, Marci 15, miraculo fuit, ut ohservant Augustinus, 4 de Trinit., cap. 13.

res erat (Deus

ritatis,

Glorificavit Deum, confilendo id quod enim veriias est, et ide confessio vemaxime si fit amorc veritatis, quaedam Dei

ei fuerat qum maxime qud blasphemsset asserendo se Filium Dei. Justum ergo fatendo, et consequenter veracem, tacite confitetur eum esse ver Filium Dei, sicut Matth. clar dixit. Quanqum dici possit hanc esse confessionem distinctam ab altra. Vers. 48. Et omnis turba percutientes pectora revertebantur, in signum pcenilenliae, de indignitate lanli facinoris conceplae. Quid enim tundere pectus, inquit August., nisi arguere, quod latet in pectorc, et evidenti pulsu occultum castigare peccatum ?

autem

1395
Vers. 51.
jpsis se

IN

LUCAM
Dominus
sepeliretur
,

1396

Non consenserat, ncc

tamen rbus

neque plus temporis

necesse esset
;

fuisse

ad

opposueral, quia viderat frustra se id tentaut

sepulturae officium

qum

ita

ut mulie,

turum
pediri.

nequc Deus voluerat Christi mortem im-

res, quae et ipsae libenter officium praestitissent

tem,

pore exclusae fuerint, finiente nimirm parasceve

et

Consilio, quo decreverant

Jesum perdere.

sabbato , quo operari non licebat , succedente atque

incipiente.

Et
dem.

actibus, actis quibus procuraverant Jesu cae-

Vers. 55.
lict fuisset ipse

Subsecut^e, funus.
,

Eorum, principum Judaeorum,

ex

Mulieres

nominatim Maria Magdalene

et Maria

eorum numro
intelligitur

et concilio.

Ex boc enim

loco

facile

Jacobi, quas priores evangelistae exprimunt.

Josephum unum

fuisse ex senioribus po-

puli et concilio Sanbedrin, et illietiarn concilio interfuisse,

quo principes Judaeorum de capiendo ac cruet non ivisse quidem eorum qui Jesum oderant , non tamen
;

cifigendo Jesu deliberaverant

in senlentiam

Viderunt monumentum, spectrunt monumenti situm et formam tam ints qum foris. Et quemadmobum positum erat, et quomod positum seu collocatum in eo esset corpus]ejus, Jesu.

palam ausum
multitudinem

fuisse profiteri
et

studium animi sui

ob

Postqum enim Joseph, sepultur perfecl monumento egressus esset cum suis , concessit mulierum
pietati
,

potentiam adversariorum.
scilicet

ut et ipsae

ingrederentur

viderentque ubi
et disiulit tantis-

Ab

Arimath^ea,

oriundus. Hoc Syrus habet

:

ac quo

modo

sepultus esset Jsus

versu superiori post ea verba

Qui erat decurio.

per advolvere saxum ostio monumenti. Mens autem

Jud^/E. Graec Judorum. Reclis Latina et Syriaca editiones,

Jud ; Jud aulem stricte accepte,

petiit, atque obtinuit.
scilicet

mulierum erat ut et ipsae exacto sabbato ungerent Jesum. Quia religios, inquit Ambrosius locum dili,

prout distinguitur Galilae et Samari.

Vers. 52.

Vers. 53.
scilicet

Et Eum,

genler observant, ut unguenla afferant et superfundant.

Et Beda
illud,

Notis Jesu, post dposition ejus corpus, ad

,

Jesum. Graec est

sua remeanlibus
funus subsecut

sol mulieres qu arclis amabant,

corpus.
,

quomodb poneretur

inspicere cura-

Exciso
,

scilicet

lapide
fuisse

ut intelligas hoc
,

monu-

bant, ut ei tempore congruo munus possent devotionis

offerre.

mentum solidum
structile,

saxum

non compactile aut

sed excavatum suo loco nativo.

Vers. 56.

Revertentes, reversae,
sicc contusa
,

scilicet

dc~

In

quo nondum quisquam positus fuerat, nullius

Augustinus Joannem enarrans,
post illum conceptus est
;

mum.
Paraverunt, emerunt, inquit Marcus.

hactens corpus sepultum fuerat. Sicut in Mari virginis utero,

inquit
,

Aromata

quibus aspergrent cor-

nemo ante
pullus est.

illum

nemo

ita in

pus adverss ftorem.

hoc monumento, nemo ante illum, nemo post illum se-

Unguenta, aromata qualia myrrha, aloe,

balsa-

mum,

in liquores contusa, quibus oblinirent aut per-

Vers. 54.

Et

sabbatcm, id est, festus sabbati

funderent corpus contra putrefactionem.

dies illucescebat, idest,incipiebat,

inciperet.

proximum erat ut
consuevit
illu-

Et, pro

sed

sabbato

quod jam

illuxerat

prius-

Quia dies

solis luce incipere

,

qum

essent
,

domum

reversae, siluerunt, Graec,

et id

quidem naturae ordine

atque ide diem

quieverunt

nihil

egerunt quod ad aromatum et uu-

cescere dicimus

cm

incipit:hincsumpt metaphor,
illucescere dicit Evangelista

guentorum apparatum.
Secundum mandatum
lege, quae vetabat
v. 10.
scilicet

diem festum sabbati

incipit,

cm

legis

sicut praeceptum erat

in sabbato
,

quanqum

vesper, id est, tenebris non

omne opus

Exodi 20

luce inciperet, ordine lege praescripto. Sunt qui putent evangelistam respexisse
,

Paraverunt aromata, non tamen sabbato, sed

simul atque transsset sabbatum et

vel ad stellarum exor-

mandatum
:

tum, vel ad lumen lucernarum quae e hor solerent

accendi
,

cessaret, id est, vespere diei subsequeutis

quod

in-

unde

et Latini id temporis

vocant primam

telligendum dat etiam Marcus.

facem. Addidit hoc autem evangelista, ut signicaret,

diei

Multa ad hujus capitis enodationem reperire est

parasceves extremum flnem imminuisse

cm

apud

alios evangelistas.

CAPUT XXIV.
1.

CHAPITRE XXIV.
venerunt

Un autem

sabbati vald dilucul

ad

monumentum,
2.

portantes, quae paraverant, aromata.

Et invenerunt lapidem revolutum monumento. Et ingressae non invenerunt corpus Domini

femmes 1. Mais le premier jour de la semaine, ces vinrent au spulcre de grand matin, et apportrent les parfums qu'elles avaient prpars. tait au2. Et elles trouvrent que la pierre qui
devant du spulcre en avait t te ; point 3. Et tant entres, elles ne trouvrent
le

3.

Jesu.
4. Et factum est,

dm mente

consternatae essent
illas

de

isto,

ecce duo viri steterunt secs

in

veste

corps du Seigneur Jsus. 4. Ce qui les ayant jetes dans la consternation, deux hommes parurent tout--coup devant elles avec

fulgenti.

des robes clatantes.

limrent aulem, et declinarent vullum in
illas
:

5.

Cm

5.

Et comme
:

qu'elles tenaient les

lerram, dixerunt ad

Quid

quaeritis

viventem

dirent
lui

taient saisies de frayeur, et yeux baisss en terre, ils leur Pourquoi cherchez-vous parmi les morts ceelles

cum mortuis ?

qui est vivant?

1397
6.

COMMENTAKIA. CAP XXIV.

Non
est
liic,

1398
il

sed surrexil

rccordaminj qualiler

ioculus est vobis,

7.

cm

adliuc in Galilae esset,

Dicens

Quia oportet Filium hominis tradi in

et cruciligi, et die ter-

mais nez-vous de quelle manire tait encore en Galile,

6.
Il

n'est point ici,

est ressuscit.

Souvelorsqu'il

il

vous a parl

manus honiinum peccatorum,

ti

7.

Et

qu'il disait

resurgerc.
8.

soit livr entre les

cifi, et qu'il

l'homme 11 faut que le Fils de mains des pcheurs, qu'il soit cru:

ressuscite le troisime jour.

Et recordatae sunt verborum ejus.

Et regressre monumento nuntiaverunt haec
illis

8.

Et

elles se ressouvinrent

en

effet

des paroles de

9.

Jsus.
9. Et tant revenues du spulcre, elles racontrent tout ceci aux onze et tous les autres.

omnia

undecim,

et cteris

omnibus.
,

10. Erat

autem Maria Magdalene

et

Joanna, et
quai di-

Maria Jacobi, et caeterae quae cuni

cebant ad Apostolos haec.
11. El visa

eis erant,

sunt ante

illos,

sicut deliramenluni
illis.

10. Ce fut Marie-Madeleine, Jeanne , Marie, mre de Jacques, et les autres qui taient avec elles, qui rapportrent ceci aux aptres.

verba

ista

et

non crediderunt

H.
monumenet

Mais

ils

regardrent
;

comme une

12. Pelrus autem surgens cucurrit ad

luin
;

qu'elles disaient

et

ils

ne

les

rverie ce crurent point.

et

procumbens

vidit linteamina sola posita,

12.

abiit,

secum mirans quod factum

fuerat.

cre, et, s'tant baiss

Nanmoins Pierre se levant courut au spulpour regarder, il nevit plus que

15. Et

ecceduoex
in spatio

illis

ibant ps die in castellum,

quod erat
14.

stadiorum sexaginta ab Jrusalem,

par terre, et il s'en revint, admirant en lui-mme ce qui tait arriv.

les linceuls qui taient

nomine Emmaus.
Et
ipsi

loquebantur ad invicem de bis omnibus

quae acciderant.
15. Et factum est
,

13. Ce jour-l mme, deux d'entre eux s'en allaient un bourg nomm Emmaus, loign de soixante stades de Jrusalem ; 14. Et
pass.
ils

dm

fabularentur, et

secum

parlaient ensemble de tout ce qui s'tait

qua?rerent;
illis.

et

ipse Jsus appropinquans ibat

cum

15. Et

il

arriva que, pendant qu'ils s'entretenaient

16. Oculi

autem illorum tenebantur, ne eum agnoad

ainsi, et qu'ils raisonnaient

les joignit et se

ensemble, Jsus lui-mme mit marcher avec eux ;

scerent.
16. Mais leurs

17. Et ait

illos

Qui sunt hi sermones quos

ne pouvaient
17. Et
il

le

yeux taient retenus, en sorte qu'ils reconnatre.

:

confertis ad invicem ambulantes, et estis tristes?

18. Et respondens unus, cui

ei
:

nomen Cleophas,
diebus
?
:

leur dit
,

De quoi vous entretenez-vous

et d'o

dixit

ainsi

en marchant

vient que vous

tes

Tu

solus peregrinus es in Jrusalem, et

ill his

non co-

tristes?

gnovisti quae facta sunt in

19. Quibus

ille dixit

Quae? Et dixerunt

De Jesu

Nazareno, qui

fuit vir

propheia, potens in opre et

18. L'un d'eux, nomm Cleophas, lui rpondit : tes-vous seul si tranger dans Jrusalem, que voua ne sachiez pas ce qui s'y est pass ces jours-ci?
19. Et quoi? leur dit-il. Ils rpondirent : Touchant Jsus de Nazareth, qui a t un prophte puissant en uvres et en paroles devant Dieu et devant tout le peuple
;

sermone coram Deo

20. Et

et

omni populo
tradiderunt

quomod eum
eum.

summi

sacerdoet cru-

tes et principes nostri in

damnationem mortis,
ipse esset

cifixerunt

21. Nos

autem sperabamus quia

;

redem-

20. Et de quelle manire les princes des prtres et nos snateurs l'ont livr pour tre condamn mort,
et l'ont crucifi.

pturus Isral
est bodi

et

nunc super
facta sunt.

haec

omnia

tertia dies

quod haec

22. Sed et mulieres quaedam

ex nostris terrue-

runt nos

quae ante lucem fuerunt ad

monumen-

21. Cependant nous esprions que ce serait lui qui rachterait Isral ; et aprs tout cela nanmoins voici le troisime jour que ces choses se sont passes.

tum
23. Et, non invento corpore ejus, venerunt, dicentes se

22. 11 est vrai que quelques femmes de celles qui taient avec nous, nous ont effrays, car ayant t ds
le

etiam visionem a/igelorum vidisse, qui dicunt

grand matin son spulcre,

eum
tum

vivere,

24. Et abierunt quidam ex nostris ad

;

monumen:

25. Et n'y ayant point trouv son corps, elles sont venues dire qu'elles ont vu mme des anges qui disent qu'il est vivant.

et ita

invenerunt sicut mulieres dixerunt

ipsum

ver non invenerunt.

25. Et
ipse. dixit

ad eos

slulti,

et tardi

corde

ad ircdendum
phtie
!

24. Et quelques-uns des ntres, ayant aussi t au spulcre, ont trouv toutes choses comme les femmes les leur avaient rapportes; mais pour lui, ils ne l'ont point trouv.
25.
est

in

omnibus qua;

loculi

sunt pro-

tardif

insenss! leur dit alors Jsus, dont le cur croire tout ce que les prophtes ont

26.

Nonne

haec oportuit pli Chrislum, et ila in-

dit!

trare in gloriani

suam
in

6.

Ne

fallait-il

pas que

le

Christ souffrit tous ces

27. Et incipiens Moyse et omnibus propjielis, interpretabatur

erant.
illis

maux,

et qu'il entrt ainsi

dans sa gloire?

omnibus Scripluris, quae de ipso

27. Ensuite commenant par Mose, et parcourant tous les prophtes, il leur expliquait tout ce qui avait l dit de lui dans toutes les Ecritures.
28. Et
laient,
il

28. Et appropinquaveru.nl castcllo qu ibant; et

ipse se iinxit longis ire.

comme
lit

ils

approchrent du bourg o
d'aller plus loin.

ils

1-

semblant

1399
29. Et coegerunt illum, dicentes
:

IN

LUCAM
29. Mais
ils le

1460

Mane nobiscum,
jam
dies.

quoniam advcsperascit,
intravit

et inclinata est

Et

cum

illis.

forcrent de s'arrter, en lui disant : Demeurez avec nous, parce qu'il est dj tard, et que le jour est sur son dclin. Il entra donc avec eux.

50. Et factum est

cepit
illis.

dm recumberet cum
,

els

ac-

panem ,

et benedixit

ac fregit

et porrigebat

30. Et comme il tait avec eux table, il prit le pain elle bnit; et l'ayant rompu, il le leur donna. 31.

En mme temps,
mais
il

leurs yeux s'ouvrirent et

ils

31. Et aperti sunt oculi

eorum,

et

cognoverunt

le

eum

reconnurent; yeux.

disparut de devant leurs

et ipse evanuit ex oculis

eorum.
:

32. Et dixerunt ad invicem

Nonne cor nostrum

ardens erat

in nobis,

dm

loqueretur in via, et aperi-

32. Alors ils se dirent l'un l'autre : N'est-il pas vrai que notre cur tait tout brlant en nous, lorsqu'il nous parlait durant le chemin, et nous expliquait
les

ret nobis Scripturas?

Ecritures?

33. Et surgentes

edem hor

regressi sunt in Jru-

salem

et

invenerunt congregatos undecim, et eos qui

cum

ilHs erant,
:

53. Et se levant l'heure mme, ils retournrent Jrusalem; et ils trouvrent les onze, et ceux qui demeuraient avec eux, qui taient assembls,
54. Et qui disaient
suscit, et
il

34. Dicentes paruit Simoni.

Qud

surrexit

Dominus ver

et ap-

est

Le Seigneur est vraiment resapparu Simon.

:

35. Et ipsi narrabant quae gesta erant in via

et

55.

Ils

quomod cognoverunt eum

36.

in fractione panis.

tait arriv

racontrent aussi eux-mmes ce qui leur en chemin , et comment ils l'avaient rela fraction

autem haec loquunlur, stetit Jsus in medio eorum, et dicit eis Pax vobis ego sum, nolite
: :

Dm

connu dans

du pain.

timere.

56. Pendant qu'ils s'entretenaient ainsi , Jsus se trouva au milieu d'eux, et leur dit La paix soit avec vous ; c'est moi, n'ayez point peur.
:

57. Conlurbati ver et conterrili, existimabant se

spirilum videre.
38. Et dixit eis
:

57. Mais troubls et saisis de frayeur, naient voir un esprit.

ils

s'imagi-

Quid turbati

estis, et cogitationes

ascendunt in corda vestra?

59. Videte

58. Et Jsus leur dit : Pourquoi vous troublezvous, et pourquoi s'lve-t-il tant de penses dans

manus meas,

et pedes,

quia ego ipse

vos curs

?
:

sum

palpate, et videte, quia spiritus

carnem

et ossa

non habet, sicut

40. Et

me

videtis babere.

cm hoc

dixisset

ostendit eis

manus
et

et

c'est moi59. Regardez mes mains et mes pieds mme. Touchez et considrez qu'un esprit n'a ni chair, ni os, comme vous voyez que j'en ai.

pedes.
41.

40. Aprs avoir dit cela,

il

leur

montra ses mains

Adhuc autem
,

illis
:

non credentibus,

miran-

et ses pieds.

tibus prae gaudio

dixit

Habetis hic aliquid quod

manducetur?
42. At
mollis.
-43.
illi

ils

41. Mais comme ils ne croyaient point encore, tant taient transports de joie et d'admiration, il leur dit : Avez-vous l quelque chose manger? 42.
Ils

obtulerunt

ei

partem

piscis assi, et

favum
lui

prsentrent un morceau de poisson

Et

cm manducsset coram
:

rti et
eis,

sumens

un rayon de miel.

reli-

quias ddit eis,

les restes

45. Aprs qu'il eut mang devant eux, prenant il les leur donna,
:

44. Et dixit ad eos

Haec sunt verba quae locutus

,

sum

ad vos,

cm adhuc essem vobiscum

quoniam

necesse est impleri omnia quae scripta sunt in lege

Moysi, et prophelis, et psalmis de me.

44. Et leur dit Voil ce que je vous disais tant encore avec vous, qu'il fallait que tout ce qui a t crit de moi dans la loi de Mose, dans les prophtes et dans les psaumes, s'accomplt. 45. Alors il leur ouvrit l'esprit, afin qu'ils entendissent les critures.
,

45.

Tune

aperuit

illis

sensum, ut intelligerent Scri-

pturas.

46. Et dixit eis

Quoniam

sic

scriptum

est, et sic

oportebat Christum pati, et resurgere mortuis terti

die
:

46. Et il leur dit : Il est crit ainsi, et il fallait que Christ souffrt de la sorte, qu'il ressuscitt le troisime jour,
le

47. Et praedicari in nomine ejus pnitentiam et

remissionem peccatorutn in omnes gentes, incipientibus ab Jerosolym.

47. Et qu'on prcht en son nom la pnitence et la rmission des pchs parmi toutes les nations, en commenant par Jrusalem.
48.

48. Vos autem testes estis horum. 49. Et ego mitto promissum Patris mei
in vos
:

Or vous

tes

tmoins de ces choses.

vos
vir-

49. Et je vais vous envoyer le

don que mon Pre

autem sedete
lute ex alto.

in civitate,

quoadusque induamini

vous a promis; cependant tenez-vous dans la ville, jusqu' ce que vous soyez revtus de la force d'en
haut.

50. Eduxit autem eos foras in Bethaniam

vatis

et ele-

manibus

suis, benedixit eis.

50.
illis,

Il

les

mena

Rthanie; et levant
recessit

ensuite hors de la ville-, jusqu' les mains, il les bnit;

il

51. Et factum est,

dm

benediceret

ab

eis, et

ferebatur in

clum.

51. Et en les bnissant, enlev au ciel.

se spara d'eux, et fut

52. Et ipsi adorantes, regressi sunt in Jrusalem

cum

gaudio

magno

52. Pour eux, aprs l'avoir ador, ils s'en retournrent Jrusalem tout remplis de joie ;


1401
53. Et erant semper in templo, laudantes et benedicentes Deuni.
53.

COMMENTA1UA. CAP. XXIV

Et
ils

, ,

1402
taient continuellement dans le temple,

Amen.
id est,

louant et bnissant Dieu.

Amen.

COMMENTAIUA
Vers.
1.

Una sabbati, Graec sabbatorum,

,

SENTanimique
revoluto
,

incerti,

de isto, hc de re, de lapide

,

prima die sabbatis, sive sabbato.

et

non invento Jesu corpore

;

quid actum

Vald diluculo, ad verbum, diluculo profundo,

est,

id

esse posset de corpore Jesu

geli in

simul et de visione an-

anror ad hue obscur

ut Syrus exponit.
;

Tem-

monumento

relicti

et eis quae ex eo audive-

pus matutinum

in plures partes dividitur

ejus prima

rant, narratis prioribus evangelistis.

Nondm enim,

pars diluculum est,

quo

rarescit

nox, quod tune

inquit Euthymius, credere poterant quod resurrexisset .

profundum vocatur, cm primm

adhuc
diluculi superesl,

incipit et

multm
dilucu-

Perplexae de eo qud corpus Jesu non invenissent

cogitabant

priusqum discussis tenebris

;

qunam

posset esse ablatum

,

nec persua-

succdt man, et orto sole dies

quanqum

dere

facile sibi

poterant

quod ab eo qui apparuerat

,

lum initium
drinus
,

est orls solis.

Quare Dionysius Alexan:

angelo audierant, Jesum resurrexisse

nuntii eas nonnihil exhilararet.

quanqum

id

epistol

ad Basilidem
in

Ver

rb vald diluculo

matutinum splendorem,
lem, hoc
est,

primam

sabbati promicansatis ap-

Duo

viri

duo

angeli virorum specie.

Cm primm

prim sabbati auroram vixdm

fit,

advenissent, invenerant angelum sedentem ad ostium

parentem, ut probabile

adumbrat.
,

monumenli super lapidem revolutum, quod narrrunt Matthaeus et Marcus

;

Venerunt, pervenerunt

scilicet

mulieres quae Je-

illo

angelo duce ingressae

sum

secutae fuerant ex Galilae, supra 23, v. 55.

sunt in

monumentum
,

et viderunt

locum vacuum
relicto,

Aromata, ad ungendum Domini corpus, quod non

dubitabant esse in monumento. Sequitur Graec
tive av a-a;, et
,

corpore Jesu. Porr

egressae ut fuerunt

illo

angelo in

monumento
,

xai
le-

cm

haesitarent
,

et facilis cre-

qudam cum
:

eis

quod

et

Syrus

derent ablatum esse Jesu corpus

rant, resuscitatum
,

qum quod

audie-

git in

hune

modum

Et erant cum

eis mulieres ali.

adfuerunt

alii

duo angeli, qui quod Domi,

Quo

significari videtur,

qud mulieribus quae Jesum

quaedam
aliae,

suis monitis eximerent eis

seculae fuerant Galilae, adfuerint

corpore. Fuit enim

metum monumentum

illum de rapto Jesu

illud
,

qualis Martha, aut aliae Jerosolymitanae.

Nam

quan-

nus su tum morte tum vit consecrrat

honoris
plu-

qum Graecum,
los

nv,

commune sit

utrique sexui, nulconstat ex

Domini causa, plnum angelis, ut non

res apparuisse
lenae soli
,
;

sit

mirum

tamen
3

viros his

mulieribus adfuisse

et postea

quidem rurss duos Magdaet

Evangeliis :caeteroqui enim non dixissent, Marc. 16,

v.
:

sedentes

unum ad caput

unum ad pedes
eis

Quis revolvet nobis lapidem ab ostio monumen-

ubiposilum fuerat corpus Jesu, Joan. 20, v. 12.

ti ?

ut alia omittam.

Verm, ut Latina
xive av aurai;, ita

editio

non

Steterunt secus illas ad verbum astiterunt

,

agnoscit haec verba, nal

nott qui-

quidam
In

vertit

supervenerunt ipsis.
,

dam

abesse ab

uno vetere exemplari Graeco; ac

veste fulgenti
;

induti vestibus instar fulguris

intelligerentur esse

cert suspecta sunt superfluitatis.

Ad

alia

Evangelia

relucentibus
angeli,

tum ut

clestes

possint quadrare

sed ad hoc, qud nullam

femina:

tum

ut su specie resurrectionis

triumphum

rum nominatim hic exprimit, qum apl quadrat Et qudam cum eisl Videri san possit acceptum, ex
eo quod infra, v. 10, nominatis

prae se ferrent.

Vers. 5.
tim ex

Declinarent, deflecterent, vultum, par,

quibusdam earum Lude

est necesse

timor

partim ex verecundi
,

quia

virili

quae Jesum secutae fuerant Galilae, subjecerit

cas, et

forma apparebant
possent vestium

partim denique qud ferre non

cler cum

eis; sed

quod non

facierumque fulgorem.

Cm

novo

aliis intelligere,
tae

qum de sociis

quae un Jesum secu-

aspectu, inquit Euthymius, conlerrit essent , nec possent ob vestium coruscationem in eos
respicere.

fuerant ex Galilae, ut,

Salome, matre filiorum

;

Non

Zebedaei,quae pluribus locis

cap. 8, v. 3, nominatur.

et

Susanna, quae Lucae,

dubium quin eodem modo

erga

se gesserint mulieres islae

alii

Vers. 2.

Et invenerunt,
ostio

primm angelum

quamvis

evangelistae id

scilicet praeter

spem.

non expresserint.
Dixerunt, unus haud dubium communi nominc.
Dixerunt, non

Revolutum, de quo revolvendo fuerant maxime

sollicita?.

A
runt

monumento, ab

monumenti,id

est,

invene-

pris, sed objurgandi

jam mansuet, inquit Euthymius, ut modo propter ipsarum incre,

monumentum

apertum.

Vers. 3. Et ingressae. Itaque ingressae in monumentum apertum, monente ducenteque angelo Domini quem invenerant insidentem lapidi revoluto,

dulitatem.

Quin qritis,

etc.

Quid perseveratis

in eo, ut

qurendum vobis putetis cum

tanquam mortuum,
ait

mortuis, inter mortuos,

Euthymius,

eum quem

vivere

quod habet Matthaeus.

jam

audstis

ex fratre nostro? Paul duris loquun-

Non invenerunt, viderunt locum vacuum esse. Vers. 4. Et factum est, simul atque exssent monumento; nam quamdi erant in monumento,
'-

tur et amic objurgant, qud

non crederent primo

angelo, sed adhuc haesitarent et raptum corpus arbitrarentur.

stuporquotenebantur ob praesentiam angeli, non perinde permittebat ut se colligerent.

Vers. 6.

Non

est hic Hic quidem condilus fuit

nudiustertius vobis spectantibus,

,

cm

esset

mortuus

Dum mente consternat/E

haesitarent

perplcxae es-

sed nunc non est hic, non est in hoc monumento,

1403
prout
ipsae veslris

US
oculis vidislis
;

LUCAM

1404

nec

ali

transla-

Ambrosius, apud viros opprobrium mulier sustineret,

tus est mortuus.

quae

culpam viro transfuderal, transfudit

et

Sed scbrexit,
jam ex angelo non
1

revixit,

et

abiit liinc,

rcliclo

loco

gratiarn, veterisque lapsus

compenst aeramnam re-

morluorum, vivusque

inler

vivos anibulat,

prout

surreciionis indicio. Per os mulieris

morsanl pro

fralre nostroaudisiis. Evangelisla

hc

cesserat, per os mulieris vita reparatur.

addit, sed absolut rciert verba

angelorum suo-

Vers. 10.

Erat, Graec,
vertit.

eranl,

numro

plurali,

uni, quia primi angeli

non

ineininit.

quo modo etiam Syrus

ea quae Jsus

Recordamini
dixit vobis.
ipsis

qualiter,
eis in

mementote eorum quae

Maria Magdalene, Graec, Magdalene Maria.

Joanna, uxor Chusae procuratoris Herodis.

Revocant

memoriam

praedixerat,

ut e credibiliorern monslrent ip-

Maria Jacobi, mater.

sius resurrectionem.

Et caherje
discipulis suis
;

Qu^E cum eis ERANT,

et rcliqua quae

Locutus est vobis caeterisque

et

nain

cum

eis

esse

consueverant, sociae
solilae

earum Jesum

(mince
facile

istae

inter discipulos

Jesu censebantur,

simul secutae Galilae et

tclligitur

comitari, prout in-

nec
bat.

quid eas celabat Jsus eorum quae doce-

ex

lotis

supra, cap. 8, v. 3, et cap. 23,

Redeat vobis, inquit an^elus,

nihil

mod
vobis.

eorum

quae gesta

memoriam, quosunt non praedixerit

in

v. 55.

Dicebant, referebant apostolis baec omnia se visa

et audita.

Cum adhuc,
priusqum
Vers. 7.
tio describilur

di ante boc tempus et

mortem suam,
:

Vers. 11.

Ante

illos,

id

est, illis,

pbrasi He-

Galilae in

Judaeam migraret

ea migra-

braic, scilicet apostolis et caeteris.

supra 18, v. 31.

Sicut deliramentum, similia deliramenlo, habita

est,

Quia aut omitcndum

aut

mu-

sunt ab eis pro muliebri delirio

fabula

somnio.

tandum cum qubd. Hic versus expositus

9, v. 22.

fuit

supra,
v. 21,

Verba iSTA.Existimrunlillusum

fuisse mulieribus,

Caeterm respicitur ad loca Matlh. 17,

vel spectrisapparentibus, vel propriis phantasmatis,

22, et supra 9, v. 44, quae continent acta praedicta-

ut

nonnunqum issexus,qu est phanlasiae inconstanli

sibi videlur, quae

que

in Galilae.

Porr non tanlm resurrectionem, ut

ob mentis imbecillitatem, videre

non

primus anglus, sed et passionem ipsumque mortis

genus,
Jesu praedicta, angeli
;

videt, se imaginatur duntaxat. Caeterm, etsi

fuit

non pro-

isti

in

memoriam
tristia illa

boc mulierum nuntium ad extorquendam proti;

revocant

ut

istae,

considrantes evenisse

ns iidem

profuit

tamen ad animos e praeparandos.

esset

quae Jsus praedixerat,

lidem

ipsis

adhiberent

affir-

Vers. 12.
dentior ac

Petrus autem, cm cteris

ferventior,

pruita

mantibus

et

resurrectionem jam factam.

quod

ait

Euthymius, non

Vers. 8.

Et, itaque suggerentibus

mulieres

angelis, re-

temer mulierum relata

fluit

rejecii,

sed surgens. Super-

cordat^e sunt

hujusmodi verborum se
esset in Galiiae,

haec vox ex phrasi Hebraic, vixque aliud signi-

auditorum ex ore Jesu,

dm adbuc
Non

ficat

qum ex

eo quo agebat loco.

quorum
animi

alioqui

non recordabantur,

prae

mrore

et

Cucurrit.
incitatus

Non

simpliciter

ivit,

sed cucurrit,

perturbatione.

addit evangelista,

qud

ardore cognoscendae rei tam novae

qum

proinde crediderint angelis Jesu resurrectionem nuntiantibus;

praeparali

desideratae.

dans intelligendum, qud bis rationibus

Procumbens.

Cm

se

inclinsset,

vertit interpres,

quidem
fals

fuerint istarum animi ad fidem,

Joan. 20, v. 5. Significatur

tatus,

diligenter
et

rem perscrupropenso collo

sed

nondm omnin

persuasi

Jesum resurrexisse

nimirm, qud prono capite

non qud
sueta,

quid Jesu praedictum arbitrarentur,

in sertoin

ostium monumenti, et obliquaio in eam

Iectica sepulcralis, introspexit.

sed qud resurrectio, res esset nova niniim et in-

partem qu erat

adeque

laela,

ut frustralionis" metu credere

ipsis

Linteamina, sindonem qu involulum fuerat corpus Jesu.

non auderent, praesertim cm Jsus

reret; cogitabant enim,
si revixit,

non appa-

ubi est, et cur non

Sola, sine corpore linteamina

;

vidit,

non corpus.

adest nobis

quibus hactens convixit?Nam, ut non

Et
gi

abiit,
;

qu re visa,

abiit.
\

intelligebant verba Jesu

v.

cm

dicerentur supra, cap. 9,

ita

Secum

wp Icwtv potest verti ad seipsum, et jun

ita

45, et cap.

18, v. 34;

neque adhuc modo

verbo praecedenti,

ut sensus

sit,

rediit

domum,
ait
:

obscura est enim omnis prophetia donec conspiciatur

impleta.

quemadmodm

Joannes in hc edem histori

Abicrunl ergo iterm discipuli ad semetipsos, cap 20,

Vers. 9.

Rgressa domum

ubi eranl disciputi

v. 19.

v. 10, quae est interpretatio

Eulhymii

vel

potesl

congregati propler

metum Judorum, Joan. 20,

verti
ita

apud

se,
sit

et jungi
:

participio sequenti

mirans,
et

monumento, loco monumenti.

omnia, quaeviderant et audierant.

ut sensus

apud animum sunni cogitans

ad-

ll/Ec

mirans; quo modo

intellexerunt interprtes, Latinus

Illis undecim, apostolis.

qui vertit sccum, Syrus qui, in anima su.

Et

c/eteris omnibus discipulis, ut Cleopbae et ejus

sooio, infra v. 22,

non quibuscumque occurrenlibus.

ipsis

set,

Quod factum fuerat, banc rem, qud corpus abeslinteamina remansissent. Cogitabat apud se,
erat, si

Nam

extraneorum, qui

in

ilinore occurrerant,

quod res

quis abslulit corpus

causa sive

nemini quidquam declaraverant,

quemadmodm
?

le-

inferendae ignominiae, sive transferendi in locum bonoratioreui, quare reliquil linteamina? quae
diftitilli-

gimus Marci 10,

v.

8.

Ne

perpetui reals,

inquit

1405

COMMENTARIA CAP. XXIV.

et

1406

ma

detractu, quippe copioso unguento myrrhae

qu, post expugnationem Jud, sub Marco Aurelio

Antonino principe, restaurala, cum statu mut avit
et

aloes corpori agglutinais, Joan. 19, v. 59, auferenti

obesse non poterant

prodesse poterant, nova

cm
non

essent et pretiosa, Malth. 27, v. 59.

Cm

igitur

Hieronymus Cleopham, alterum horum duorumdiscipulorum, fuisse ex hoc loco

nomen. Porr quia
dicit

videret qu ratione quove consilio, relictis linteami-

intelligere licet

eum

negolii alicujus familiaris causa,

nibus corpus ablatum esset, roirabalur quid de eo

contigisset.

vicinam patriam petivisse.

Vers.

Hanc

historiam Ptri currentis ad sepul-

14. Et

ipsi, in itinere,

loquebantur, Grae

crum

fusis narrt Joannes cap.

20, versu

3,

ce, colloquebantur familiariter, ad invicem, inter se.

deinceps.

Qu^; acciderant, his proximis diebus circa Jesurn,

Vers. 13. Et cce. Nondm narravit Lucas Je-

de ejus proditione, captivitate, accusatione, condemnatione, crucifxione, morte, sepultur, miraculisquae

intercesserant inter haec,

sum
visus

alicui
sit

hominum visum
discipulis,

duobus

jam itaque narrt, qui rem admirandam; et Jesu

:

denique de nuntio mane

resurrectionem his
bat.

duobus

oculalis

testibus

pro-

hujus diei
Haec enim

allato,

qud corpus ejus sepulcro abesset.

ita

animos eorum
liberet.

occupaverant, ut

aliis

Es
rum.

illis, scilicet

undecim

et caeteris

quorum mediscipulo-

de rbus loqui non

Deplorabant vicem san-

minerat, supra, v. 9, id est, ex

numro

ctissimi viri, et indignitatem in

eum admissam

do-

lebant
ill

Ipsa die,

ips die,

un

sabbati.
et Graec,

amissum praeceptorem optimum, nec sperabant se eo amplis frui posse, nisi qud mulierculae

quaedam, visione intellexisse se dicerent

Stadiorum. Vox
Syriac
stadii,

eum

vivere,

et Latine,
est.
<

et

non invento corpore ejus

magnifica restituendi per

in sepulcro. Atqui spes illa

denique

eadem

Stadium,

inquit

eum

Israelis

quam

olim

Beda, cquo

i

Graeci,

auctore, ul dicunt,

Hercule,
;

conceperant, jam animo exciderat.

viarum spatia mensurant, octava

et ide sexaginta stadia,

est pars milliarii

septem millia passuum

et

Vers. 15.

Et

factum

est,

praeter

opinionem
;

quingentos signicant.

eorum,

dum fabularentur,
est

dm

colloqueienlur

Sexaginta.

Cm

octo stadia coniiciant

;

unum

idem enim
mil-

verbum quod mox

;

vertit loqui.
vertit

liare, ltalicum scilicet

sexaginta stadia sunt septem

Secum qu.ererent
v. 27, id est, se

conquirerent,

Marc.

1,

et

dimidium

milliaria Italica, id est, iter trium circiItalica,

mulu

rogitarent, quae scilicet aller

ter

borarum. Tria enim milliaria

non mult

allero melis noverat aut

meminerat.
de quo loquebantur
viator illos tergo asse-

amplis sunt,

qum

iter

unius horae.

Et

ipse

tune ipse Jsus,

eis
,

Ab Jrusalem, versus mare.

Emmaus, trisyllabum
ut,
est,

appropinquans
flectas

tanqum

quod

Emmauntis,

cutus ibat cum illis, quasi viae cornes, quasi peregri-

Trapesus, Trapesuntis. Addit

loci

non tam ob
quod

celebritatem

nomen evangelista, qum ob historiae cerid

nus edem via proficiscens qu

sese futurum in medio,
gregati essent in

illi.

Qui

promiserat
vel trs con-

ubicumque duo
:

titudinem. Fuit enim tempore Christi Domini vicus,

hic diserte scribitur
;

qui quidem, paul ante

praeseiitiam

tempus, mortuo Herode primo, jussu Vari Syriae

praesidis,

nomine ipsius etiam juxta corporis nunc exhibuit, quod juxta spirilum nunqum facere desinit. Flix sodalilium quoties duo
,

crematus fuerat

in

vindictam caesorum
Josephus,
lib.

ibi

nihil aliud confabulantur, nihil aliud

disquirunt,qum
adjungit. Ilorum

Romanorum
tiq.,

militum, quod
;

ait

17 An-

de Jesu

his

enim Jsus socium se

cap. 12

postea ver excrevit in celebrem civi-

exemplo

et nos,

dm

iter

agimus, fabulemur de Jesu,

tatem, Nicopolim dictam Romanis,

de qu Hiero-

ut sit Jsus itincris nostri cornes adeque dux.

nymus,

libello

de Locis hebraicis

Emmaus, de quo
;

Vers.

16. Ocun

autem, sed oculi eorum tene,

loco fuit Cleophas, cujus Lucas

meminit evangelista

bantur, etc., relinebantur

tur certo impedimento
,

impediebantur, tenebansi

hc

est

nunc Nicopolis,

imignis civitas Patestin.

:

tanqum

clausi fuissent,

Hieronymum imitatus Beda scribit hoc loco Emmaus ipsa est Nicopolis, civilas insignis Palestin ;
Vers. 13.

Domino

ita faciente.

Aderat Dominus propri forma

,

et effigie,

sed tenebantur discipulorum oculi

ne eum

Et ecce duo ex

illis,

quos

scilicet v.

9, commemoraverat, ibant ipsa die, qu scilicet lieres ad monumentum vnrant et rediverant,

est, ips

mu-

hoc un sabbati seu Dominic (respicit enim ad v. l,unde dpendent omnia hucusque narrata), in castellum, id est, pagum hoc quippe Graecum, si:

gnificare solet,

quanqum

et villam

subinde

signilicet,

12, ut fortassis haec villa fuerit per modum casie'li munita in pago. Quod er\t in spatio stadiorum, Graec, quod distabat sladiis sexaginta ab Jrusalem, id est, septem milliaribus cum dimidio , prout milliare significat mille passus. Nam stadium est octava pars milliaris,

quo modo verlitur Marci 16, vers.

hoc

est,

nam suum

continet centum et viginli quinque passus ; sexaginta stadia continent septem millia p:iset quadingentos,

hoc

est,

septem

milliaria

cum dimidio, seu iter horarum circiter duarum cum medi. Nomine Emmaus. Haec postea Nicopolis dicta fuit, civitas Palaestinae, ut Hieron. De Locis Hebraicis, ubi dicit Cleopham ex hoc loco fuisse. Vers. 15. Et factum est, dum fabularentur, Graec est idem verbum, quod versu praecedente, dm colloquerentur, et secum qu/ererent, id est, se mutu rogarent de rbus illis quae acciderant circa Jesum, et quorum aller altero melis meminerat. Et ipse Jsus, de quo scilicet loquebantur, appropinquans ibat cum illis, cornes viae, qui tanqum viator paul celeris incedens, eos asseculus erat. Vers. 16. Oculi autem eorum tenebantur , per aliquod impedimenlum, ne agnoscerent. Hoc enini impedimento prohibebantor, ne dignoscereiit |iio))iiaiu Cluisii speciem ad alina, sive hoc contin-

1407
agnoscerent
;

IN
quia

LUCAM
Qui sunt, quibus de rbus sunt.
Confertis, sive
objicitis, et inquirilis,

1408

impedimentum
effigies qualis

objicicbalur

pro-

hibons, ne Domini

erat, tota ferretur

habetEulhy-

ad illorum oculos. Ergo ut nulla erat mutatio in effigie Jesu ita nec in oculis discipulorum sed vel in are medio, caligine in eo procural, vel potis effi,
;

mius.

Ad

invicem

inter vos
,

mutu.

Ambulantes
loquitur, quasi
tur,

gies Jesu miraculo

cies

prohibita est emittere

omnes spe-

ambulandum seu eundum. Ita antequm ipsos omnin consequereinter

,

necessarias

ad hoc ut cerl dignosci posset.

oculi retenti fuisse, est, quia pro,

ipsorum audsset sermones quidem

sed quid

Sed quod dicantur

velamen

sibi vellent

non

salis intellexisset.
estis,

hibai fucre ne officio suo fungerentur

si

non secs ac
,

Et

estis,

ob quos eliam

ob quos etiam declaparu m

ipsis fuisset

oppositum. Quidam

Richelio

raiis vos esse tristes, oxswtto'., vultu tristi et

referente, dicuntqudpercussi fuerint caecitate, quali

alacri.

Tristes erant

ob occisum praeceptorem optiInterrogat

Sodomilac

Gen. 19

v.

H,

et Syri, 4 Reg.
lib.

6, v.

18

mum

et

spem suam labefactatam.

,

autem

quae Augustini sententia esse videlur,

vil. Dei,

22 de Ci-

Dominus, non ignarus

sed ut

illis

rem

aperienlibus

cap. 19, ubi dicit, illam

non

fuisse propri
dicitur',

ipse commode medeatur.

Quo autem liberisaperiant,

malo
,

dictam caecitatem, sed opasav, quae Graec

insinut se tangi illorum

et

quod

tristes essent,

cm
alia,

aliquid non videlur, quamvis adsit

ab

iis

quibus

desiderare consolari eos,

si possit.

qu

pariter adsunt, videntur. Porr ut oculi di,

Vers. 18.

Unus,
Non
ille

alter

eorum.
,

scipulorum retenti fure

rent;
ita et

ne Jesu effigiem agnosce-

Cleophas.

maritus Mariae
v.

quae vocatur
civis

aures, ne propriam ejus

vocem ac loquefallendi

Maria Cleophae, Joan. 19,

lam familiarem perciperent. Caeterm non

causa Jsus hase

procuravit, sed plures ob causas

fuit

quidam Emmauntinus nomine Cleophas quod etiam in Epitaphio Paulae Hieronymus sentit. Alterius nomen
25; sed
,

consentaneas ralioni. Una

status

quod hoc mereretur

quod Gregorius
ait,

ignoratur.

rerum discipulorum,

ut,

Solus. Haec vocula loco anticipata, potis vim

exerit in

de se loquentibus quidem exhiberet prsentiam suam, sed de se dubilantibus cognilionis su speciem absconderet, homili

verbum remotius, non

,

cognovisti

suam qum in
legi-

proximum
tur

peregrinus es.
es.

23

in Evangelia.

Pro merito quippe

Peregrinus

Loco horum duorum, Graec

irapoix^,

mentis eorum, adlmc ignorantis quod oportebat Chri-

unum verbum,
quidam
Euthymius
,

quasi dicas peregrinaris.

stum mori

et resurgere, simile aliquid

eorum

oculi passi

Illud

simpliciter vertunt habitare aut diveret

sunl, non veritate fallente, sed ipsis veritatem percipere

sari, ut

Theophylactus

alii,

more pere-

non

valentibus

et

aliud

qum

res est opinantibus.

grini habitare

peregrinum seu advenam esse , ut

Sic Augustinus,

lib. 3 de Cons. , cap. 25. Altra fuit, ne subito apparens obstupefaceret discipulorum men-

noster interpres. Quia autem

jam modo

incolatus de-

seri videbatur, praesens ponitur,

sed loco praeteriti,

Multi peregrini
,

tes,

ac proinde turbatiores

illi

minus recognoscerent

advena seu peregrinus

festo

fuisti.

die

carnis resurrectionem.

Certissim simul et suavis-

Paschae

superiori,

convenerant

Jrusalem,

sim se manifestavit, postqum di ambulsset et

collocutus

nempe, Judaei

foris habitantes,
,

ex omni Judaeae ade-

cum

eis fuisset;

tune enim experti, non

que mundi parte

idque

juxta legem Moysi saep

potuerunt de redivivi corporis veritate dubitare. Postremafuit, ut ulcussuum discipuli detegerent , quod
ait

laudatam. Ex illorum peregrinorum numro existi-

mrunt

discipuli
,

hune

esse, qui se viae

comitem

ipsis

Theophylactus, ac pharmacum susciperent.

Nam,

si

offerebat
festo

seipsum statim cognoscendum prbuisset Jsus, non

ausi fuissent
illi

Judaeum nempe, celebrato Jerosolymis die Paschae (erat enim hic dies tertius azymorum),
in

aperire sententiam animi

sui flu-

redeuntem
inter

pairiam. Quaerunt ergo

Tu
his

solus es

ctuantis et tantm nonabjicientisspem redemptionis,

omnes peregrinos qui Jerosolymae

Jrusalem. Praepositionem

diebus

olim ex Jesu promissione et docirin conceptae

cm non

difficulter declararent ei
,

quem quem habebanlpro

;

egerunt?
In in omittit

Graeca

peregrino

vicissim

medicinam ab eo porreclam
in

et

Rgis editio,

quam cum Latinis

alii

Graeci libriaddunt,

eruditionem dulcissim

animum
illos.

transmiserunt.

ut vel subaudienda est.

Vers. 17.

Et
,

ait

ad

Cm

illi

sermo-

Et non cognovisti ,
ignoras, seu, ignorans.

phrasis Hebraica

pro

qui

nem abrumperent
ignoti comitis

vel ali verterent,

ob praesentiam

excitt eos ad

prosequendum sermo-

His diebus, Paschae superioribus.

Tu

solus advena

nem cptum.
geret offus oculis caligine, sive humore, sive per aerem interjectum, sive quod aliqua pars corporis Christi species non emilteret. Unde August., lib. 3 de Consensu, c. 25, sentit efligiem Christi non fuisse mulatam. Porr ut oculi, ita et aures tenebantur, ne familiarem ejus vocem agnoscerent. Apparuit autem in specie hominis peregrini, apposit scilicet ad eorum animi statum quia resurrectio ejus erat ipsis peregrina, juxta Greg. in Evang. Quod fecit non ail end causa, sed sese occultandi, ut ulcre eorum
! i

hoc die festo Jerosolymis

egisti,

qui haec non noveris?

inter colloquendum detecto, eos sanaret ac dulcis innotesceret. Cm ergo rogsset, qu de re loqurentur, et cur tristes essent, quasi tactus eorum malo
et consolaturus eos,

Respondens unus, cui nomen CleoVers. 18. phas, qui maritus fuit Mariae, quae dicitur Cleophae, Joan. 19, v.25, quanqum alii ahum, hune Cleopham Simonem fuisse volunt ; socium ejus vocatum esse docet Basil., in cap. 6 Isaiae: Tu solus peregrinus es Jrusalem, id est, tu solus es inter omnes prein

1409
Q. d.
:

COMMENARIA. CAP. XXIV.

Quomod
fieri

1410

potest ut tu veniens ex Jeru,

addunt qu
storia,

et mirabilior et miserabilior videatur hi-

salem

omnes noverunt qui his dieJrusalem fuerunt, tam advenae qum incolae, bus in tam peregrini qum cives? res in omnium oculis
,

nescias ea quae

virum talem ac lantum, tam indign sumet principibus

,

mis sacerdolibus
quibus
Cleopliae

fuisse tractalum

contra

honorari debuisset.

gesta est, et in

omnium

ore versalur.

Eam

si

lu ne|
5

responso clar discimus,

Ex hoc autem quanqum anxii

scias, id tibi soli cerl accidit, solus nescias oporlet.

et perplcxi essent discipuli

ob Chrisliinterlectionem,

Ponit Cleophas

qud hic audiverit partem sermout

intelligere potuerit

reverenter tamen sensisse de eo ejusque doctrin,

ita

num

ipsorum,
,

ita

qu de re

ut

minime ad defectionem propensi

essent.

agerent

si

quid ex his rbus gestis novisset.

Qu., scilicet facta sunt in
ill?
,

Vers. 20.
Volebat
pris

Et, pro nempe.

praesidi

Vers.

19.

Tradiderunt eum, Pilato

Chrislus se ipsis

agnoscendum prbere

non

Principes, magistratus. Svrus seniores.

tamen qum suam inscitiam prodidissent.

Dixerunt, unus nomine amborum.

Nostri. Etiam deimpiis magistratibus, reverenter

loquuntur
vivis

e sunt modesti.
xpt'[j.a,

Fuit,
sublatus.

floruit, fuit,

nec enim amplisest,

Damnationem,
inquit, in loco

judicium. Euthymius

Hoc,

xp[/.a

capitur pro condemnatione. Tra;

Vir, superest ex phrasi Hebraic.

diderunt ut morti adjudicaretur

quireretur, sed ut,
relur.

non ut

in illum in-

Propheta non tam qud futura praedixerit, qum qud Dei voluntatem hominibus explicuerit et ad
, ,

tanqum conviclus, morte damnacurrunt eum.

sancl vivendum omnes fuerit adhortatus.

An

nihil

Et cruciiixerunt,
Vers. 21.

et crucifigi

amplius de Jesu crediderint incertum

est

est

verisimile

Nos autem,

discipuli ejus.

Quanqum

qud ante mortem crediderint esse Filium Dei

apostolis
;

exosum

et

infme passim tune esset Jesu nomen,

cum
rint,

verm

id
falsi

nunc declarare
opinione
,

veriti fuein

spret lamen'invidi, Cleophas

fitetur ex ejus esse discipulis.

eum

laudat, et se pro-

ne riderentur ut

qud

Filium

Dei non congruerent mors aliaque hujusmodi. Pro-

Sperabamus;
argumenta

q. d.

Jam

fer spe excidimus.

Non

phetam

inquit

Beda,e magnum
nondm

falentur ,

Filium

enim prorss desperat, qui mox undique fovendae

spei
colligit.

Dei lacent,
solliciti

tel scilicet

perfect credentes, vel

ne in ciderentin manus

Judorum persequen-

Quia, qud, ipse esset redempturus Isral. Persuasi

tium, quia nesciebant quis esset cum quo luquebantur,

eum

esse Messiam seu Christum, mirificam de

,

quod verum credidre

celantes. Haec Y. Beda. Cerl

eo spem conceperamus

qud redempturus esset

paul post, non simpliciter, in

ordine Jesum reconsent
,

communi prophetarum
aliis

Israelem, et regnaturus juxla valicinia prophetarum.

sed se et

creditum

Erat iiorum discipulorum opinio, ex sententi Theophylacti et

redemplorem dicunt

infra, v. 21.

aliorum, qualis mullorum eo tempore,

Israe-

Potens, valens, praestans, excellens.

In, superest Latine loquentibus.

qud Jsus, utpole rex Chrislus, liberaturus

lem esset jugo gentium,
populi Dei in
nis tempore, et reslauraturus

regnum
Salomo;

Opre miraculorum
mone
doctrinae.
et

vitaeque sanctimoni, et ser-

eum slatum quo

erat Davidis et
et

Yalens non tanlm eloquenli ad

,

adeque meliorem

magnificentiorem

docendum

persuadendum

verm etiam

virtute

longissimque aberat sensu eorum, qud Jsus

Israelem su morie jam redemisset. Hanc spem suam plurimm labefactatam fatentur morte Jesu ignominios nec tamen exstinclam fuisse, ex iis quae
;

edendorum miraculorum, quibus doctrinam suam

stabiliiet, el vilae inlegrilate.

Coram Deo et omm populo, Dei hominumque judicio ac tesiimonio.

Et Deus ipse lestatus

est, et

po-

sequuntur manifeslum
crucis,

est,

ubi

scandalo mortis et

pulus universus claris

experimentis agnovit,

eum

opponere conantur spem resurrectionis restanet instar vacillantium.

prophetam

esse,

opre et sermone praestantem. Hoc

tem, quanqum trpid

grinos Judaeos, qui hoc paschali feslo Jrusalem apKulerunt, et non cognovisti, id est, ignorel ea quae is diebus contigerunt ? Itaque illud, solus, quamvis verbo tenus jungatur cum peregrinus, quantum ad sensum tamen magis conjungilur cum, non cognovisti. Supponunt autan eum conjicere debuisse que de re loquerentur, ex eo qud res illa tam stupenda et recens et vulgata esset, ut in omnium ore versaretur ; vel cert eum audivisse partem sermonis ipso-

perhibuerat, et omni populo; nam populus, quidquid frenderent Pharisaei, semper magni fecit Jesum, Nunqum sic apparuit in Isdm passim clamai ral, Propheta magnus surrexit in nobis, ben omnia fecit, etc. Itaque narrant hic publicam de Jesu existimationem, ut e mirabilior et miserabilior appareat historia de indigna tanti viri morte. De divinitate mortui nihil dicunt, vel qud ipsimet ftuctuarent, vel non crederent, juxta v. 21, vel ne peregrino essent

rum,
esset.

et

tamen non

intellexisse,

de quo hoinine sermo

:

risui.

Vers. 19. QuIbus ille dixit QvjeI ut ita totam animi sui infirmitatem proderent, quam curare posset. Et dixerunt: De Jesu Nazareno: Graec clarius, ea qu conspectant ad Jesum Nazarenum ; Qui fuit potens in opre, id est, miraculis et sanclitatis operibus, et sermone, doctrinae scilicet auctoritate et eloquentiae ellicaci, ad docendum et persua(Jenduin. Coram Deo, qui aliquoties ei testimonium

Vers. 20.
pr.esidi,

Et quomodo tradiderunt eum Pilato tanqum executoi saevitiae suae, non arbiLo. In damnationem mor-

tra causae, ut loquitur S.

tis, id est,

ad mortem, ad

quam eum

lat sententi

damnaverant. Unde
cluin, et

in initio nihil
plecli.

Pilato inquiri

voluerunt, sed statim velut aperl reum, et convi-

damnatum, morte

Vers. 21. Nos autem sperabamus, quod redempturus essetIsrael, jugo gentium, quae spes erat vulgl

1411

IN
Graec, aiqui, vermtamen.

LUCAM
Terruerunt,
runt, allonitos nos reddiderunt. Magis

1412
^ir/iaav, obstupefecerunt, percule-

Et nunc, nunc autem;

Syrus,
et ecce.

enim perlinet

Super tem

iimc omnia, praeter haec omnia, scilicet

morSyrus

verbum hoc ad
Significatur

epitasin admirationis

qum

timoris.
fuerit,

ejus ignominiosam ex

un parle, spem ex probal

aller parte.

qud incredulitas eorum concussa

ejus virtute nobis

omittit to super

conceptam ex

quod

ait

Theopbylactus.

hc omnia.
Tptr/iv rar/iv r^.pav a-yt,
jjpo'vo,

Fuerunt, adfuerunt.
terliuni

TRTIA D1ES EST,

Vers. 23.

Vnrent,
scilicet nobis,

redierunt ad nos.

hune diem
dies agitur,

agit, scilicet

tempus,

id est, terlius
scilicet sunt,

quod Syrus

dicil, trs (lies,

Latinus, terlia dies est.

quod Syrus exprimit. Visionem angelorum. Syrus, angelos illic. Vivere, resurrexisse.
Vers.

Dicentes,

Quod

HzEC facta sunt,

qud damnatus

et cruci-

24. Et,

quo mulierum nunlio moti.

fixus fuerit.
ctari possit,

Supple

si

forte inde aliquid boni exspeprae-

Abierunt, periculura facturi

ret illarum narratio.

num

quid veri habe-

quod spem nostram recreet, ut qui

dixerit se tertio

morte die resurreclurum. Sermo

Quidam ex nostris,

enim

est defectivus et

hominum anxiorum, tum

inler

rum
v.

ttvi fffli obv r,u.v, quidam eoqui nobiscum, qui nostrae professionis, nobiscum

spem

melum

conslitutorum, quod ad Jesum,

tum
ut

discipuli Jesu, Petrus scilicet et Joannes, Joan. 20,

3.

ignoranlium qucum sermocinarentur, amicone an

inimico
;

Quare Augustinus,
:

lib.

3 de Cons.

evang.,

id nott

etiam Glossa interlinearis

ita

cap. 25, scribit

currisse
t

Cm

ipse Lucas

Pelrum

dixerit cu-

mentem
veriti
i

libr

non aperirent, maxime quod ad spem,

fruslrati irriderentur.
j
<i

ad monumentum, supra,

v. 12, et

Cleopham

ne exspectalione

Haec
et vi-

dixiss ipse relulerit, quod

quidam eorum ierant ad

quasi dubilanles dicunt,

ail

Theophylactus,

monumentum;
ierint

(i

dentur mini

viri in

vald ambigu esse sententi, et

intelligitur attestari Joanni, quod duo ad monumentum, sed Pelrum solum primo comilli

neque vald discredere, neque rect credere. Ete-

memoraverit, quia
Ita,

primils Maria nuntiaverat.

nim dicendo

Speravimus quod redempturus

sit

Isral,

sepulcrum

scilicet

vacuum

neque enim An-

incredulitatem indicant;

qud autem dicunt esse

est qui

gelos viderunt.

diem tertium, hominum quod

dixerit eis
:
:

prop recordentur

Ipsum,
Latinus
eSov,

corpus ipsius non invenerunt. Interpres

;

Lie terti resurgam.

si

Et rurss

paul post
<

<

Et omnin

considerentur sermones,

humani sunt, et magnam dubitationem hominum perplexorum.

Vers. 22.

habent, et

Sed

et. Sic

omnes

legunt, sed

et,

ow supov Graec nos enim legimus, ox non viderunt, quo modo verlit et Syrus. Corpus ipsius mortuum, inquiunt, nusqum invenerunt aut viderunt q. d. Id possit spem aliquaui nobis prbere resurrectionis ab ipso promissae. Ita pii dilegit
;
:

seu etiam, quod est ad hc; unde intelligitur, id quoii

scipuli, inter

spem

et

metuin dubii, spei fomenta un-

proxim dixerant
prorss abjectam,

discipuli, pertinuisse ad

spem non

dique conquirunt et adhibent.

cm jam

aliud dclarent se addere

Vers. 25.
inler

Et,

lune, postqum audsset eos, ita

vacillantes.

quod speclet edem.

Mulieres qu/Edam, Maria Magdalene
pra, v. 10.
et sociae, su-

spem ac metum

Stulti, voVroi, sine mente, sensu, intellectu, expertes intellecls,

insensati vertit Gai.

5, v.

1.

Velut

Ex

nostris. Graec, ex nobis. Sed rect interpres,

id est, nostri sodalitii
;

doctior (forsan, doclor) quispiam in lege, duris ob-

ex nostris,

discipulae seu fid-

jurgat eos, et objurgatione impellit dubios in

spem

les sicut nos,

quod habet Euthymius.

certam. Objurgat autem qud non intelligant, non

condiscipulis Jesu, scilicet Maria Magdalene et Maria Cleophae, terruerunt nos ; Graec, obstupefecerunt, et quasi extra nos constiluerunt. Perlinet enim magis ad magnitudinem admirationis qum timoris, e qud referrent mulieres, qud angeli dixissent eum vivere. Nam nec ipsae quidem mulieres prima vice credebant eum resurrexisse, sed ex monumento sublalum esse, ut patet Joan. 20 et 22, quod et apostoli verum esse putaverunt, ibid. v. 8. Et istud significant etiam hoc loco, dm dicunt Abierunt quidam ex nostris ad monuVers. 24.

quanqum, quia hi Christo jam instru; ctiores erant, intelligi posset servitute diaboli, pecJudaeorum

Tempore,

Ben autem urget August., serm. 140 de discipuli, inverbum, sperabamus ; ergo jam non speratis? Unde tum quit, sperabatis ibi, tum Praefat. in psalm. 96, docet eos spe su excidisse, adeque arguisse quodammod seipsos, qud sed tamen quia ex illo redemplionem sperssent
cati et legis.
c. 2,
!

sine culp occisum quia noverant innocentera, prout loquilur, tract. 9 in Joan. Tract, ver 103, sicut et serm. cit., docet eos non tantm spem illam, sed etiam ipsam hdem abjetristes erant, doluisse

eum

qu in eum ant crediderant nam sp:s illa redemptionis Isral amilli sine fideijactur non poterat. Et nunc super h/ec omnia, id est, prler hc omnia, quod scilicet damnatus, crucifixus et mortuus est; TERTIA DIES EST H0D1E, QUOD WJEC FACTA SUNT, id
cisse,
:

quo haec facta sunt, et facta persvrant, ipso mortuo rmanente. Nam haec verba videntur
est,

ex

tacite

continere rationem cur dixissent innuerent , se non sine

ratione

Sperabamus, quasi spem abnostris,

jecisse.

Vers. 22.

Sed et mulieres quidam ex

et Joannes, periculum facturi, utrm mulieres vera nuntiarent et ita invenerunt, sicut mulieres dixerunt, scilicet de monumento, quod apertum esset, et vacuum. Ipsum vero non invenerunt, ut proinde argumentum aliquod esse posset, eum rvera vivere et resurrexisse sunt enim verba haesitantium, nescientium quid sentire deberent, inter exiguam spem aliquam metumque vacillantes. Vers. 25. Et ipse dixit ad eos, ciim jam tolum animi sui statum simpliciler dclarassent: O stulti, qui dictis magis mulierum qum angelorum movemini, magisque mortis horrore qum tt resur-

mentum, Petrus

1413

COMMENTARlA CAP. XXIV.

incidissent.
In omnibus, phrasis Hebraica
in

14H

capiani, quae loties Chrisli ore praedicta, audiverant.

gre, nec ita facile in turbationem dubitationemque

Toties Chrislus de su morte eos praemonuerat, toties

promiserat subseeuturam die tertio resurreclionem

pro omnia. Oporlet

tamen ubi ad rem ventum

tellexissenl, ita, mortis
bii se

est,

quasi nihil

eorum
ille

in-

omnibus,

tam

in lus

qu glori

horrore perculsi, hc

dutri-

ignomini, credere prophetis,

lactus.

sunt, quhm qu quod notai Theophy-

versant, liane titubationem stultiti mrita

Facile crediderant discipuli quae gloriae, ut-

buil, quasi sine intelleclu essent.Sed quaeral quis,

an

pote de regno Christi supra cap. 19, v. 11, Mallh. 20,

v. 21, etc.; sed

non hoc

sit

convicium dicere,
:

slulti ?

An non
:

repu:

non

ita

facile

quae exinanitionis et

gnans doctrinae ipsius Christi

Qui dixerit

fratri suo

ignominiae, Matth. 16, v. 22.

I

Fatue, etc.? Matth. 5, v. 22. Respondeo

Christus gradum ad homicidium esse,
si

Docuit

Locuti sunt, de Christo.

Vers. 26.
rstis.

quis verbis

contumeliosus

sit

in

fratrem, et carnali affectu ac

fatui in

II.ec,

quae

Jesum passum

fuisse nar-

privat temeritate
rit.

cognomen
non

Quod autem hoc

:

loco dixit

proximum jeeeChristus, non est consed

Oportuit, Graec, oportebat,

iis

scilicet ut satisfieret

vicium, sed oflicium

spiritualis zelus
:

est carnalis affectus,

quae

locuti

fuerant

prophetae, ut implerentur
,

non

est privata temeritas, sed

pu-

Scripturae. Oportuit ergo,

blica auetoritas objurgantis,

non ex amarulenti, sed

non absolut sed posit prophetarum praedictione. Syrus, pro, oportuit, dicit,
futurum erat. Interrogalio autem aequivalet afiirmationi, quasi dicat, maxime oportuit, ac proinde turbarc vos non debure, vel dubios aut anxios de Christo reddere, postqum gesta sunt, quae toi retr

ex charitate, ut consulat eorum quos alloquitur saluti

;

nec eorum tantm quos alloquitur, sed

et cae-

terorum discipulorum suorum, ad quos noverat objurgationem hanc suam

mox

esse perferendam

erat

enim commune omnium vitium. De convicio, non ex

verbis judicandum est, sed ex

seculis

gerenda prophetae praedixerant. Ilinc enim

debelis,

mente

et affectu.
,

intelligere

non

vi

aut potestale

hominum

Tardi corde, graves,

ait

difficiles,

duri corde
v.

quod
slulti

adactum

fuisse

Christum

in

mortem, sed su sponte

se tradidisse, ut partes

secundm Marcum, cap.

qud non

16,

14.

Qud

ac divino consilio in

mortem

essent et insensati, ex eo fiebat qud animo segnes

essent et tardi
:

Christi impleret, quas

Ita,

nec implevisset alioqui.

post passionem

intelligerent seu

cape-

nempe passum,
non

demm.

Graec
ita,

rent mysterium

resurrectionis
ipsis

Christi

caeteraque

et Syriac,

legitur ita, sed subintelligitur,

hujusmodi quae Christus

exposuerat frequenliset,

deinde, post, aut aliud quid simile; prisjpaii, postea

intrare.

sim

causa erat qud non magis propensi essent,

ut oportebat, attenti,
loculi fuerant.

ad credendum quae prophetae

Intrare

inire
,

obtinere

assequi.

Gloriam

resurrectionis

morte

ascensionis

in

Ad credendum. Refertur hoc ad proximum, tardi corde, quemadmodm jam dedimus intelligendum.
Quia enim duri ac tardi erant ad credendum prophetis, ide

clum
aeterni.

exaltationis

super

omnem

creaturam
,

no-

minis quod esset super

omne nomen

regni denique

minus intellexerant animoque

prophetis,

inflxerant

Suam,

sibi

debitam, aequ nimirm prophetis

,

quae Christo fuerant docti. Porr tardi fuisse dicuntur ad

promissam. Praedixerant prophetae Christi passionem

praedixerant et gloriam
,

credendum

non qud lidem denega-

sed gloriam posteriorem fore

ubi loquens de Spiritu

verint dictis prophelarum, aut dubilaverint verissima

esse

praedixerant, Petro
Christi prophetas

leste,

quaecumque prophetae praedixerint, sed qud

et

agente,

prmnlians, inquit, eas

mortem
docente,
bati

resurrectionem Christi non considerrint

;

qu

in Christo sunt passiones et posteriores glorias,

1, v.

prophetis praedicta fuisse

facili

aut

si

considerrint Jesu

1. Pet.

H.

Dicit ergo, sicul oportuit

pati, sic

negotio elabi siverint mente, turetc.

oportet et intrare in gloriam, ac regni possessionem

inire.

morte contumelios,

Qud

si

memores proob oculos sem-

Qui ergo

vidistis

passum

non dubitetis quin

sit

phetiarum, quas frquenter Jsus

ipsis enarraverat,

eliam glorificandus, nec despondeatis

dicatis
:

animum

ita

ut

eas, clar et constanti fide amplexi,

Nos autem sperabamus,

etc.

Hoc enim

addit,

per habuissent, servissent

illa

cert evenire debere,

videri

ut animos ipsorum erigat in

spem redemplionis ac

quaecumque tandem obstacula

possent emer-

regni, de quo

visi

fuerant desperare supra, v. 21.

rectionis praedictionibus ducimini

sapientiae.

nam hoc non

est,
difficiles

est

Et tardi

corde,

id

ne

lanqum doctor aliquis ex prophetis dicturus erat; nec tarnlen adhuc se agnosci sinit, ut eorum lidem
de se magis ex Scripturis finnaret, nec inter doeenab atlenlione vel fide avocarctur. Vers. 26. Nonne u.t.c, quae vos ipsi narrstis passum esse Jesnm, oportuit pati Christi m, scilicet

segnes, quia duri corde, ut est apud Marc, c. 16, V. 14, AD CREDENDl M IN OMNIBIS , id est , OmililjUS, Hehraic phrasi, QOM locuti sont prophte, nempe de iguomini , passione, morte, resurreclione. Nam quae de regno Christi praedicta erant, facile credebant, ut patet Luc#f), v. 11, et maxime Matlh.20, v. 21. Ide autem dicil Qu locuti sunt prophet, quia quae Christus ipse de morte et resurreclione su pra:dixerat, et angeli mulieribus nuntiaveiant, ea ipsa prophetae vaticinatisunt. Pungit Judaeos itaque acer:

dum mens eorum

secundm
illud,

bis

illis

verbis, ut eos attentiores redderet ad ea quae

Deo propriam, passione promcniam Tantm abesl ul propter mortis ignoaiiniam de. q. (I. illo dillidere acdes|erare debeaiis, ul potins con-s

prophelarum, quo Dominus, Matth. ita, mcrlianle morle, et consequenler intrare in gloriam suam, ei lanqum
vaticinia
oportet,

ipse

modo explicat 26, v. 5i, et resurrertione,

prophetis
:

praedieliun

et

1*15
Vers. 27.

IN

LUCAM

Et, quod ut ostenderet

Mosaicis libris,

U1G

discipulis suis.

A Moyse,
mius.

quo modo rect Euthy-

runt plerque, an huic facto admixtum non fuerit mendacium? quia nimirm non erat mens Christi
sed contra manere adliuc cum his disciNon magis in hoc Christi facto video mendacii speciem, qum in eo quod simulavit se esse peregrinum seu viatorem. Magnum discrimen est inter verba
longis ire
,

Et omnibus

propiietis

phrasis Hebraica, pro, per,

pulis.

gensque per omnes prophetas

ac deinde

omnes per-

currens prophetas seu sacros libros.

Interpretabatur, exponebat, explicabat, Mis qu

de ipso erant
in

et

opra
;

verba ex prima institutione significandi vim

et gestus, etsi

omnibus Scripturis; hoc enim

modo

habent non item opra. Opra seu actus

construenda videtur oratio.

In omnibus Scripturis
,

frquenter, non semper tamen, nec necessari signa

est, id

hoc

quod

praecedit,

sunt, vel acts subsecuturi sed sunt per se

vel voluntatis praesentis;

,

Moyse

et

omnibus prophetis.
scilicet,

veri actus

nec mendacii rationem

aliquando
fiant.

Qu/E de ipso erant, ipso Christo

ipsi

quo modo

habent,

etiamsi

ad decipiendum
sil

Christo pris toleranda fuerit contumeliosamors,

Qud
prae

si

ver etiam justa

,

causa hujusmodi gestus

at tune

demm

ineunda

gloria.

Hoc docuit ex omni,

se ferendi
in

mull magis mendacio absunt.

bus Scripturis. Nulla est enim Scriptura

habeat aliquid quod eo faciat
stus vocalus finis legis,
:

quae non

Quare rect
gis ire
bilis
,

hune locum

scribit

Carthusianus

nec enim frustra Chri10, v. 4. Caeterm non

Potest etiam dici quod finxit, id est, simulavit, se lon;

Rom.
,

quia simulalio facti

fit

licita est

et
,

commendaet

omnia prorss hue

putandus est
aliqua
, ,

lacientia sacris libris explicuisse

quando
et

ex ralionabili causa
filiis

bono

fine.

sed multa

delibans singulis libris

Unde

Josue

cum

Isral simulavit

fugam; Jo-

et omnin quantum posset sufficere. Quia autem de seipso loquebatur, majori cum grati id faciebat ignotus, qum si cognoscendum se praebuisset; et

sue, cap. 8, v. 6 et seq. Porr Jsus

se longis proficisci
,

qud simulavit

fecit

non ut

falleret discipulos,
,

sed ut paulisper suspensos teneret

dm malurum
peregrinum ad
cognitione

non tam suam qum alienam personam agens,

persuadebat ut puderet familiares Christi dis-

adesset se manifestandi tempus; atjue intrim occa-

facilis

sionem

ipsis offerret virtuiis

,

nempe

cipulos de Chrislo

dubium facere, qud hominem

enarratio

hospitium invitandi
Jesu, ut cert
si

qu digni

lirent

ignotum, non solm credere, sed et docere audirent.

non

invitassent, longis abiisset.

sed,

Porr
facta

et

si

haec Scripturarum

Christo

Vers. 29.
puli
illi

Et, pro,
Non tantm

coegerunt illum,
ipsis,

disci-

non extet; quod optandum cert

foret, quia

ob-

scilicet. ut

maneret cum

ne longis pro-

scura sunt quae iu Scripturis plerisque de Christo

ficisceretur.

invitrunt,

verm etiam suo

,

habentur ; extat tamen sparsim in

atque Epistolis apostolorum
,

E vangeliis

et Actis

modo

coegerunt, instantissim rogantes

nec permit,

quantum Dominus

ex-

tentes ut abiret. Deloctati

perfusi gaudio
,

enim sermonibus ejus

et

pedire judicavit, unde de ratione reliquas Scripturas

interpretandi liceat judicare.

qud

incidissent in
,

doctum Jesu discipulum

utilissimos

tam probum et ignotum quidem sibi sed

, ,

Vers. 28.

Et,
cum

inter hos

sermones,
,

tamen Jesu causa amatum

animos
fidei

qud

restilueret

ipsorum

quos maximo

ardore discipuli excipiebant

ap-

ac spei de Jesu di conceptae, quo nihil

,

propinquaverunt, appropinquatum est.

gratius esse ipsis poterat

non poterant ab eo
pro moribus
,

avelli.

Intrim hic animadvertendum

quod
so-

Castello, nempe Emmaunti

proficiscebantur discipuli.

qu ibant, ad quem

S. Gregorius

monet

peregrini

ad hospitium , non

lm invitandi

sunt, sed etiam trahendi.

Ita

Et
ficisci

ipse, ipse

ver Jsus, se finxit, Graec, prae se

Mane, hospitare hc nocte nobiscum.

acsi ipsi fuissent domi
,

loquuntur,
fit.

ferebat, se longius ire, exhibebat gestura longis provolenlis,

sic

id

quod verisimile

Prae-

se composuit
fortass

tanqum longis

buisti te nobis, aiunt, hactens

viae

jucundum

et

amicum
Cur
te

iturus progressus

passus aliquot longis,

forte obvius, patriam

comitem

praebe te nobis et hospitem.

quasi cornes itineris hactens

peteret, longis eo tractu,

committis
sol vergit

itineri longiori?

jam

apptit vespera, et

mare versus, sitam. Quae-

ad occasum.

trario hoc vobis firmissimum argumentum esse debeat, eum esse ver Christum, et redemptorem Isral, cm haec omnia prophetae de vero Christo vaticinai! sint.

stus per hoc factum significavit

figurandum dicuntur,
cia,

nam quae ad aliquid aut fiunt, non sunt menda:

ut patet in

fabulis, et

parabolis,

et

comdiis.

Et incipiens a Mose, libris Moysis, Vers. 27. et deinceps omnibus prophetis ; omnes enim de ipso patenter aut latenter prophetant': interpretabatur Mis qu de ipso erant in omnibus Scripturis ; nam isto
videtur oratio esse ordinanda. Et appropinquaverunt castello , Vers. 28. quo ibant, nempe Emmaunti, ut expressum erat, vers. 13. Quo refelluntur ii qui significari hic putant castellum mull propinquius Jerosolymis ; et ipse finxit se longius ire, id est, composuit se et prae se tulit, tanqum longis iturus. Excust hoc August. mendacio saltem facli, lib. 2 Quaest. evang., q. ult., et lib. contra mendacium, et 13, quia aliquid Chri-

autem qud longis postea per ascensionem super omnes clos iturus esset, non tamen diSignificavit

modo

scipulos deserturus. Ita Augustinus ; sed res facilis expediri potest. Nam, cm facta pleraque de se indifferentia sint, nec ex natur su certam veritatem asserant sicut verba, ad multos fines referri possunt. Composuit ergo se ita Christus, quasi ulteris perrecturus, partim ut provocaret alios ad sese retinendum et hospitalitatem exercendam, partim ut rever

pergeret

si

eum non

retinerent.

Utrumque
,

fieri

po-

test sine ullo

Vers.' 29.
scilicet

Et

mendacio.

coegerunt illum
iis

instantissim

rogando.

Nam eodem modo componebat

se

quasi longis iturus, ut ab

invitaretur, et dilhcUera

1417
Al>VESPER\SCIT, ET, prO,
i(l

COMMENTARIA GAP. XXIV.

est, INCLIN VTA EST, SciliCt't

1418
Cleoph
et socio

de manu de

ddit

ejus.

Quod autem

ad occasum

ex Eutbymio. Nec enim tain propinqua

manu

porrigitur, non solm sanctifkutum, sed etiam

erat vespera

qum verba ipsorum

prie se ferant

sed
et

sanctifuatio est, et sanctificat accipientem. [nier Lali-

rem exaggerant,
roqui poslea

ut relineant gralum

hospilem,

nos Auguslinus, serm.

1 10,

de Tempore

VU

voluil

pluribus ejus colloquiis per otiimi frui queant; cte,

Dominus agnosci?

in et

fractione panis. Securi

sutnus,
iSoluit

hoc ipso die

adhuc Jerosolymam

re-

panem
mus

[rangimus

Dominum
,

agnoscimus.

versi sunt, per stailia sexaginla.

agnosci nisi ibi, propter nos

qui non

cum

visuri era-

Intravit, in doinum
precibus.

civiliter

acquiescens eorum

in

carne,

et

tamen mtinducaluri
,

ejus

cantem. De-

nique llieronyinus

epislohe 27, quai est epitaphium

Cum
apud

illis,

Gnec, ut maneret cum

illis

quo modo

Pauls, cap. 5
(

Repeliloque itinere, inquit, Nicopotim

et Syriac
illos.

legitur),

tanqum e nocte hospitaturus

Vers. 30.

Et factum
,

est,

quod consideratione
jusserunt

dignum

est.

prius Emmaus vocabalur, apud quam in fractione panis cognilus Dominus, Cleoph domum in ecclesiam dedicavit. Pokrigebat illis manducandum illique accepe-

profecta est)

qu

Dusi recumberet

inter

coraedendum

runt et manducrunt. Calicis nulla est hic mentio

enim mox mensam

cis et

sterni hospili suo ac sibi,utfameli-

adeque

sic historia

hc

conjungit distribulionem parecessu, ut nullum relin-

impransis

et

comedil ipse hospes, ut verum se

nis benedicti

cum Domini

homineni esse monstraret, qui ver morte resurrexisset,

quat locum

benedicendo vel

distribuendo

calici.

non phantasma.
sumplo pane,

Unde

inlclligitur,

sub un panis specie, Christus hic

Accepit panem et benedixit. Graec, sumptum pa-

ddisse discipulis corpus

di serval Ecclesia.

suum

quemadmodm

ho-

nem

benedixit. Beza ablativos vertit

subdol, ne scilicet panem construat

cum

benedixit
9, v. 16.
,

Vers. 5i.

Et aperti sunt. Grac

scilicet
scilicet
,

est aperti sunt

quanqum

sic loquatur vertit

,

Lucas etiam supra,

et

autem;

dm

acceptum panem benedictum

impedimento, quo
ait

Quare ergo mox

monis proprietas
Benedixit,

fractum ddit
fraclo
,

eis

et

non
ser-

manducarent. Syrus addit slatim. Aperti sunt, utique

ad ejus cognitionem , remoto
tenebanlur ne

similiter supponit ablativum

id

nisi

quia

non

fert?

eum

agnoscerent

quod

Augustinus

convertit in

corpus
:

suum
Hoc

sacrosanest

lib.

3 de Cons., cap. 23; fuerant

clausi
,

hactens oculi
:

ctum;

sive expresserit verba illa

corpus

eorum tanqum

quod ad cognitionem Jesu

id

meum,

sive

non. Reliqua petantur ex institutione

Eucharistie in ultim cn, sup. 22, v. 19; edem enim hic forma describendi ulitur evangelista cujus
,

jam aperti sunt. Et cognoverunt eum

est

ita

ut cognoverint

eum

visu

propri

ipsius

efligie

tot se praibente

usus est in Eucharistie institutione. Quare et his discipulis Chrislo datuin fuisse corpus
cie panis
,

conspiciendam. Porro quod nunc

potis

eum

cognoverint

suum sub

spe-

qum

antea, factum

mulli veterum sentiunt. Theophylaclus

lunlate, qui agnitus est

quidem pro domini voquando voluit, quandovoluit

scribens in hune locum, cujus verba recilabimus versu

non
nus

est agnitus;

factum est tamen

dm benedictum
quod
ait
,

proximo. lsichius scribens in caput

ubi
ait
:

nonum

Levitici

panem
,

daret

certi mysterii causa,

Augustipotissi-

Invenimus autem

et

Christum similiter, post

de Consensu evangelistarum scribens

ut nobis Eucharistise

resurrectionem mortuis, per mijstic

cn

et

panis

mm
ret
,

sacramenlum commendacorporis,
,

fractionem manifestalum

quod apert quidem Lucas,

quo

oculi

lam animi qum

,

omni

re-

planis tamen etiam Joannes evangelista tradit.

ctor Operis in Malthseum imperfecti, homili 17
:

AuDo-

moto impedimento

aperiri

queunl

ita

ut

Dominus

minus

in via, inquit,

non solm benedixit panem, sed

et serm. 140 de agnoscatur. Lege Auguslinum Tempore, cujus sermonis praecipua verba laudavimus

se invilantibus praebuit, ut magis urgeretur. Itaque

exemplo suo docuerunl peregrinos non solm

invi-

tandos ad hospitium, sed etiam trahendos, ut Greg., in Evang., dicentes Mane nobiscum , Domine etc. Unde verisimile lit coactionem illam instantiprecumfactamesse, et allal opportune ratione diei jam inclinat ad occasum quo modo, 2 Reg. 13, dicitur Absalon coegisse regem ut dimitteret hlios suos.Civiliier itaque acquiescens precibus eorum, inTRAViT cum illis, Grc, intravit ut maneret cum illis, yidelicet e nocte hospitaretur. Ex quibus verbis et invilandi modo non incongrue colligunt quidam veram esse senlentinm Hieronymi, qui lum )ib. de Locis liebr. , lum epist. 27, dicit banc domum fuisse Cleoplue , et Chnsto Domino in Ecclesiam consecralam nempe ips celebratione sacra; Eucliaristiaj. Nain, Vers. 30. Duu reclmberet cum eis, ad mensam, accepit panem, benedixit, e benedictione de qu

ristiae. Hoc enim probant, tum omnes similes circumstanli , acceptio panis , benedictio , l'ractio , distribuiio, ell'ectus consecutus; tum etiam consensus

hom. 25
,

anliquorum, Theophyl. hic, Hieronymi, epistol cital; Augustin., sermone 140 de Tempore, cap. 3, et lib. 3 de Consensu, c. 33; Redae et aliorum. Et aperti sunt oculi eorum, remoto Vers. 31. scilicet impedimento quo tenebanlur, ne eum agnoscerent , ibidem Auguslinus. Unde etiam , libro i de Nuptiis, capite 5, et aliis diversis locis docet , primorum parenim oculos post peccatum aperlos dici, Gencs. 5, non qud anl nihil vidrent, sed quia aliquid tune aniuiadvertere cperint, quod ante non adverterant. Et cognoveruot eum, scilicet in fractione panis , ut est versu 35 , hoc csi, cm panem de ma-

sermo

est

apud evangelistas
S. S.

io institutione

Eucha-

nibus ipsius porrigentis sumerent , et manducarent : hoc enim signiheat punis fractio, juxla illuil ApoPanis quem /ranstoli, 1 ad Gorinlliios 10, versu 10 gimus, nonne participatio corporis Domini est? Fractionis enim nomine Lucas reliqua intelligere solet ,
:

XXII.

45

, ,

4419
versu supcriori.
bet caro

IN

I.UCAM

Magnam enim
,

et indicibilem vitn

ha-

Domini

inquit Theophylaclus.
discipuli accepissent
,

lienediclum
incitati lue;

crgo panem

cm

1420 Fa ipte evanuit conspeclu eorum, ne amplius tanlarent, sed cilis ad discipulos reverlerenlur : volcbat namuue eodem die omnibus simul
Eutl)ymius
:

runt, ut

fixis

oculis attenlis

Dominum

inlucrcnlur

Vins.

52 Dixeru.nt, simul alque

plenos

apparere.

ille

quod dm
manifeste
lilalo;

disparucrat.
discipu-

f'acerent,

prbuit ipseeis nalivum vullum

,

No.nne, q. d., mavim. Reliquit

los,

Dominus

conspiciendum

ommi impedimcnlo
,

sn-

non

tristes, quales ante luerant, sed

;

proprio nominc

qucmadinodm Maria1 Magdalcnae, simul alque eam appellsset, Joan. 20, v. 10.
ipse,

gaudio ac
se nobis

solatio

sic

enim consuevil, quoties

manifeslarc dignatus fuerit.

Etipse, sed

evanuit, oavro? J^Iveto, non apinvisibilis

Sfyocvro
, ,

Ardkns erat, ardebat. Eulhymius

satiebat, movebatur, ac vibrabat.

incendebalur,

parens factus est, inconspicuus,

est. Interpres expressit

redditus

vim nominis
spectri

sed evaejus

Duvi

loqueretur

nobis

additur Graec et Syria-

nuit,

non

in

auram

more

at

verum

quod Latine intelligendum relinquitur proexponeret nobis Scripturas sacras

corpus disparuit repente.

ximo.
eis.

Ex oculis eorum,

Graec, ab

Quod ab

eis dicit

po-

Aperiret

tisqume/s.videlur indicare, non tantm invisibilem

loca sacras Scripturae de passione ipsius et posteriori

glori loquenlia.

redditum Jesum, verm etiam locum mutasse.

In
:

quem

sensum Syrus

vertit

Ablatus est ab eis;

alii

Abtalus

docens

Dant isli intelligendum quod Jsus consusset ipsorum caelerorumque audito-

est extra conspectum eorum.

Simul alque cognosceba;

rum animos accendere amore

tur, repente et quasi imperceptibililer disparebat

do-

noque

agilitatis,

una ex dotibus corporis

in ejus

gloriosi, ali

spiritualium ac clestium rerum. Erat enim docens sicut potestatem haoens , et non sicut scrib et Pkarisi , quod Matthseus
ait
,

se transferebat. Ruituri erant

amplexum, simul

cap. 7, v. 29.
ait

Nec mirum
Psalm. 118,

Ignitum eloquium
140. Omnis sermo

alque cognoverant

eum

sed

ipse transtulit se ali

tuum vehemen/er,
Domini

v.

extra conspectum eorum. Quare? quia non apparuerat

ignitus, inquit Sapiens, Drov. 30, v. 5. Inest

eo fine, ut familiariter conversarelur

ante passionem
,

cum

eis, sicut

igneus vigor dominicis verbis, illustrans

et

mentem

fide

sed duntaxat ut monstraret se ver

amore inflammans cordis intima. Hujus

isti
,

vigoris

resurrexisse. Id postqum

abund monstravit un aut

altra

peds

efficacitatem experti fuerant

dm
,

Christo disse-

profectus, di collocutus

hor con-

rente illuminati sunt

fide,

et

accensi

amore eorum

versatus

cum

eis,

postrem resurrectione caeterisque

quae de Christo sunt mysteriorum

fiduci erecli satiaii

spe denique ac
colloquii dulceille

quae de Christo erant Scripturae auctoritale probalis,

haud potuerunt

mox

ut est agnitus, subduxit se, ut intelligerent eum,

,

dine; nec tamen observrunt unde ardor

in

divinus
et

non ad mortalem

sed ad immortalem ac cieslem

,

eorum cordibus nasceretur. Permovebantur

illa

ex

vilam resurrexisse

ut paulatim assuescerent carere

,

manifesta
tatione
,

Scripturarum verbique divini interpre-

aspectu corporis quod brevi erat auferendum

disce-

gaudio simul et amore afhciebantur, vide;

rent denique amare Jesum juxta spiritum. Abscessit

banturque Jesum prsentent velle agnoscere

tune

sed

ab

eis corpore,

dm

teneretur fide, inquit Augustinus,

demm

postqum eum

oculis conspexerant
illius

serm. 140 de Tempore. Tantm enim abest ut discessus

iste

clar cognoverunt

ipsum ardoris

intimi

fuisse

fidem discipulorum labefaclrit

,

ut contra

auctorem. Arserant nimirm, nec causam sciverant

quia
soli

plurimm auxerit
redivivo
,

certissimosque reliquerit de Jesu

adfuerant,
et

neque noverant.
,

Quem
:

igitur

prout etiam majus su desiderium Jsus

jam

visu

experienli cognoverant

confirmant

disparens reliquit,

qum

si

diutis su copiam fecisset.

ver esse Jesum, etiam hoc argumento

de su int-

Ad

bsec

ide

mox

extra conspectum se abstulit Jut mox Dominum

,
;

rim quaerentes tarditale

ante percepisset

qud ejus praesentiam non

sus ut discipulos istos duos incilaret ad boc

Jerosolymam recurrerent,

et

visum

se

Est igitur sententia illorum

rapiebatur et

aposlolis cseterisque discipuliscongregatis nuntiarent

eorum animus hoc signo adductus. Nonne cor nostrum iia inflamniabatur amore divinarum rerum,
:

eo fine ut illorum animi eu essent promptiores ad

quas

ille

nobis [exponebat

sicut alis ante

,

morlem

suscipiendam resurrectionis fidem, ubi

pariiurus,

ipsis esset

ap-

ipsius inflammari consueverat

ret
'.'

cm

ipse nos doce-

quod hc edem vesper facere decreverat,

oculatis

Quare ergo non pris

vel hoc

argumento eum

quo plurium

testimoniis

essent praeparali.

cognovimus? quis torpor, quis somnus invaserat aniapparuit. Unde Hieron., epist. 61, et Epiphan. , hseresi42, tribuunt liane disparitionem potestati Dei; nimirm , ut , quemadmodm discipuli ex colloquio et faclis ejus cognoverant veram resurrectionem, ita et ex disparitione agnoscerenl redivivi corporis alias qualitates, qud substanti quidem esset verum corpus, agilitate tamen et sublilitate spiritale. Et dixeru.nt ad invicem, confirmanVers. 52.

maximque usum sacrosanctae Eucharistiae quanjuncta est fraclioni, ut patet Actorum 2, vers. 42 et 40. Qud aulem cognoverunt Dominum tune potis qum quidem Domini voluntate antea contigit sed tamen certi mysterii causa ad commendandum scilicet sanctissimum illud Sacramentum, ut nott
, ,

utroque loco Augustinus, vers. 3 cilatus quia per nos Dominum in agnitionem sui congregare , , nullus dbet ambigere , inquit epist. 19, quaest. 8. Er ipse evanuit ex oculis eorum, non quidem quod umbra esset, aut pliantasma , sed per potestatem animss suae gloriosse in corpus suum, non amplis
,

illud

argumento ver sibi Christum appaNonne cor nostum ardens erat in nobis id est, ardebat affectu? Nam omnis quidem sermo Dei ignitus est, qu de cau S A per Jeremiam dicit capite 32 t
tes sibi alio
,

ruisse

'!

, ,

, , ,

U21
mos
nostros, ut

COMMENTARIA CAP. XXIV.

non
vel ex
:

1422
,

hoc effectu cjus prsenCertc debucrainus vel ex

nere comitcm suavissimum

et in loge

doclissimum.

tiam perciperemus? q. d.

Circa horam diei decimam Enimaunteegressi, finiente

hoc solo

eum

agnovissc, et adorasse, et incredulitatis

:

duodecim poluerunt Jcrosolymis esse

circiter

itinere irium

nostne veniam rogsse

tinuisse.

ipsum denique nobiscuin rc-

horarum aequinoctialium

confecto duabus

Insignis

laus

Domini Jesu

qud sermo
;

plus minus, lauiti pedibus alas addente.

Nam, quod
19

ipsius efficax

fuerit,

ad inflammandas mentes
spiritis sui

qud

Joannes narrt,
ipsis

hc edem vesper Jsus apparuit

dm

ore loqueretur, ints quoque

ardore

undecim

et qui
,

cum

eis erant, Joan. 20, v.

corda accenderet.

idque cnanlibus
,

Vers. 53.
esset

Et

quod Marcus testatur, cap. 16,

erat

cm

igitur

aller
,

alteri

fassus

v. 14.

parem animi afectionem

nec jam

dubi-

Invenerunt congregatos domi

enim noclis

tarent
vivo.

de conspecto se Domino ex morte redi-

principium. Dispersi fuerant apostoli die parasceves,

Domino

Judaeis apprehenso

sed paulatim iterm

Surgentes
est, initio

mens
esset

relict

mens,

etc. Credibile
,

conveneranl sub vesperam parasceves, aut cerl sabbato subsquente,

mensa?, simul alque gustsset Dominus

salis

cumque

eis reliqui
,

ulriusque sexs
et

quantum

ad demonstrandam sua; resuret

discipuli qui fuerant familiares Jesu

in

quidem eam

rectionis veritatem

Domino panem benedictum

domum

in

qu pascha apostoli cum Jesu celebraJsus elegerat hanc

fractum ac porrectum
fuisse agnitum,

fuisse, et discipulis

Dominum
bucessent
ut ho-

verant.

Ex quo enim
,

domum

pro

nimirm qum

cit gustaverant
lict

paschali su eque ultim cn, apostoli colrique

discipuli

cellam

sibi

porrectam. Famelici ergo

eam pro su retinuerunt, non tantm

do-

(nam
eadem

ut

impransis mensa posita fucrat,

mox

nec transissent paschales dies, quibus durantibus haud

facile

spiiium fuerantingressi),iainen surrexeruntmens,

fuisset

aliam invenire, verm etiam usque ad

hora

id

est,
,

codeui momento, et regressi

Pentecosten et acceptum Spiritum sanctum; nec enim

erat alia aptior,
di, etc.,

sunt in Jrusalem

ut tanli gaudii apostolos reliquos-

instructa

cm

esset

cnaculo gran-

que condiscipulos

participes facerent, quos noverant

,

sup. 22, v. 12.

,

maxim

sollicitudine teneri

ut scirent an Jsus rese

Undecim

id

est,
si

apostolos. Verisimile est

Tiio-

surrexisset.

Nec debuerunt nec voluerunt apud

mam

abfuisse,

ea considerentur quae hic sequun-

continere laetissimum nuntium, im nec in alterum

tur, v. 36, et quae Joan. 20, v. 19, 24, leguntur;

un-

diem
supra

differre sustinuerunt,

quanqum

advesperasce-

decim tamen congregati

chic
,

fuisse

dicuntur synecdo-

ret et inlinata
,

jam

esset dies,

quod mox dixerant

;

quia collegium quod constabat undecim vi,

v.

29

sed statini Jerosolymam recurrerunt

ris

convenerat

tametsi unus ex

numro undecim
illis

sicenim
vendo,

fides illuminando, sic fervor, sic

sic

amor mo-

abesset.

gaudium quo erant

perfusi,
,

animando

Et eos
qui

qui

cum

illis

erant

qui

adhaerebant
,

cogebant eos ad viam capessendam

ut aliorum

om-

un cum

eis familiares

Jesu fuerant

inferiores

nium

obliviscerentur, famis mensaeque positae, vespeitineris

discipulos utriusque sexs, qui arctiore fidei vinculo

apostolis conjuncti erant.
fidei

rae instantis,

longioris,

negotiorum denique

Qud simul convenerant

ob quae
dio

Emmaunlem
,

vnrant. Tanto flagrabant stu-

vel
si

desideratissimum

nuntium

cum

condiscipulis

nam
hc

Jesum affects signum fuit ; deseruissent animo Jesum , dilapsi fuissent

cert
pii

erga

communicandi

tantique niomenli hoc esse judica-

illc

nec alius alium voluisset agnoscere aut au,

bant, utejus comparatione omnia nihil faciendacre-

sus fuisset aspicere. Caeterm

non sine divin pro-

derent; et cert festinatio ipsa, testimonio ipsorum

videnti contigit omnes simul esse, ut e celebrior esset

majus

fidei

pondus

conciliavit.

manifestatio Jesu.
celeritate, pleni laetiti

Regressi sunt, magn

et gaudio. In

cum

Vers. 34.
ra;
:

Dicentes. Quarti
ex
ipsis

cass est ex

Xs'-yov-

erant enim ipsi undecim et qui

Jrusalem. Poluerunt e pervenisse

cum prima

id est, multi

undecim

et

iis

face, die

nimirm

finiente; fuisse,

nec enim intelligendum

qui simul alque vidrent duos istos

cum eis erant qui cum eis erant, intrantes domum,

ultr gaudio ge-

est

seram vesperam
;

cm

supra, v. 29, dice-

non exspectat eorum narratione

stientes
,

rent, advcsperascit

nam

id interprtantes

addebant,
dici

continu

eruperunt

in
,

hanc
etc.

laeti

nuntii
isti

et inlinata est jam dies,

qud hora

diei

nona

po-

vocem

Surrexit Dominus ver

Putabant

terat, praesertim hic, ubi desiderabant discipuli reti-

duo se boni novi aliquid allaturos, Dominum resuret invenerunt congregatos undecim, apocum illis erant, id est, et caeteros discipulos qui cum apostolis tune Jerosolymis morabantur. Dicentes , istis duobus intrantibus , Vins. 3i. tanqum gestienles prae gaudio : nam illud dicentes est G race quarti cass , -fcvra , et refertur ad eos qui cum undecim erant, non ad illos duos redeunles ex Emmaunte. Proinde se frustra fatigant hicaliqui, disputando unde isti duoscirepotuerint Christ uni apparaisse Simoni, et ide fingentes alium istum Simoncm esse qum Petrum. Quod surrexit Dominus ver, id est, realiler, in proprio corpore sine ull;
tergerent
:

vers.

20 Numqnid non verba mra

:

sunt quasi ignis ? et

psaL 118: Ignilum eloquium luum vehemenler ; praecipu tamen sermo quem Christus proprio ore profert. Pungit enim, rapit, urit, inflammat , relinquil scintillas et aculeos in animis audilorum. Duu loqueretur in via, etc. q. d. Nonne jam facile est conjicere nnde iste ardor nobis alllatus fuerit, quem in ejus colloquio scntiebamus ? \i:rs. 35. Et surgentes mens, eadem hora, id est , sine mor eodem momento , regressi sunt in Jrusalem ui quantocis discipulorum animos su testiucatione erigerent.despcrationcmac tristitiam abs; :

stolos, et eos qui

, ,

1423
rexisse
;

1N
atqui priusqum os
aliis

LUCAM
babititer

1424
credilur,

aperire qucant

lioc

quod

ait

Augustinus

lib.

3 de

ipsum ab

audiunt. Ergo qui Iselum visionis sibi

Cons., cap. 25, posleaqumPelro apparuit, deinde apparuisse

set
islis
,

facl nunlium condiscipulis afferunt ad confirniandos

duobus.

Nisi

enim

ulrinque

stetis-

eorum animos,
ita

vicissim de aller visione docentur

bona pars

non poterat

collegio
,

aut societati

mutuaj confirmalionis mercedem Deo

retulil

ascribi opinio unius aut allerius

reliquis aperi re-

eorum scdulilas. VerL indubitanlcr significant se, post incertam spem quam mulieres primae omnium fecerant,
,
,

fragantibus.

Vehs. 55.

Et

ipsi

ipsi

autem duo

vicissim nar-

rarant qu/e gesta erant

vu via,

in itinere

quo

ipsi

ta

cerlosfaclos de

Domini ex mortuis resurrectione

ambulaverant Emmaunlem.

ut

dubitare jam

non

amplis oporteat;

omnem

Cognoverunt, agnovissent.

enim dubitandi ansam

ver.

sibi

prsecidunt bc particul,

Ecm, Doininum.
In

fractione panis, in mens,

,

Et

pro quia, apparuit, Graec, visus est.

panem
iile

et

non antea,

id est,
,

cm frangeret ille cm acceptum panem

sibi

Simont Peiro. Qud Petro Dominus resurreclione

apparuerit
et qu
,

benediceret ac frangerel ipsiqueporrectum

gu-

legitur lue et 1 Cor. 15, v. 5

ipsi

ubi

autem

slssent. Consuevit
nis

enim Lucas, synecdochic,

fraclio-

ratione

apparuerit

nusqum

legitur.

nomine

reliqua intelligere,

tanqum

parte to-

Quando apparuerit, locus iste clar dat intelligcndum qud prima sabbaii. Marcus non minus clar docet qud postqum apparuerat Magdalen, Marc. 16,
v. 9. Credilur ergo Jsus Petro apparuisse
,

tum, Act.
panis,

2, v. 42, et 46;

quibus cerl

locis, fractione
,

usum

sacrosanctae Eucharistiae signifieat

quo

modo

et Paulus, 1 Cor. 10, v.

16

Panis quem fran-

post qui-

fjimus,

nonne parlicipalio corporis Domini est? Confese

discipuli

dem qum
his

apparuerat Magdalenae
discipulis
;

pris ver

qum
sollici-

runt inter
Jesu,
et

testimonia

resurrectionis

duobus

nimirm Petro primo appa sepulcro reversus,

credentibus quidem, duplicatur gaudium,

ruisse inter viros,

cm

non

credentes

autem paulatim ad fidem praepaloquuntur. Intereasibi

tus apud se aestuarel quid f.ictum esset de corpore

rantur.

Domini.

Nam

priusqum Dominus simul omnibus se

Vers. 36.

Dum autem
h

ii.ec

manifestarct, osiendit se quibusdam seorsm, ut caeteri

dm

il l

duo adbuc narrarent quse

finivissent.
%< aTo?
ir,ao;.

acciderant T

horum

testimoniis instructi, facilis reciperenl resur,

aniequm narrationem
Jsus
voculas
,

rectionis lidcin

quando

ipse

omnibus

esset appari-

Rect omisit interpres

dictis

lurus. Inter viros

res ob causas

aulem primo Petro apparuit pluUnam ut consolarelur lugentem lam

, ;

illas,

xa!

aro.

Jsus fidem faciens

eorum.
Stetit,
id est
,

lapsum suum qum niorlem Domini alteram, ut constitulum se Ecclesiae caput, et amore pr caleris
flagraniem, prse exteris lionoraret. Tertiam, ut apostoli

subito atque inopinat visus est,

,

non advenire, sed stare

set
,

quasi non aliund advenisinvisibili

,

sed antea praesens

modo

derepent se

et discipuli, qui mulieribus,

nuntiantibus Do-

visibilem exhiberet. Caeterm

rit,

qud aliunde advenedicit

minum
mas

redivivum se visum, non crediderant, Pe-

Joannes testatur
:

cm

Jesum venisse
prorssque
,

et

tro, viro gravi et auctorilaie pollenti,

adeque
;

priita

stetisse

usus igitur dote

,

agilitatis
,

propri corpori
ita

inler ipsos tenenli, iidem adbibercnt

id

quod

glorioso

advenit, sed invisibilis

ut

accidisse docet hic versiculus, ubi discipuli

mulierum
ita

advenius ejus nullo sensu perciperetur

pris visibi-

ne mentionem quidem

faciunt.
,

Caeterm non

inet

lem se prabens

et constans in

medio discipulorum,

telligendus est lue locus

quasi

omnes undecim

omnes
eorum.

qui

cum

eis

erant, Ptri leslimonio adducti,

,

qum ullum observalum esset advenienlis vestigium. Ad eum igitur modum praesens factus est, quo soient
apparere angeli, declarans se ad spiritualem ac clestem vilam resurrexisse. Stetit aulem potis
sedit, ut se vivere

crediderint Jesum resurrexisse

sed qud bona pars

,

Nam

qud bona itidem pars

sit,

corde durior,

qum

nec Ptri aucioritate persuasa

Marcus, cap. 16,
v. 13,

manifest docet

ac valere ostenderet

honestissi-

ubi narrt qud neque duobis fue-

mus enim humani

denique
cuus
, ,

corporis situs est stare. Stetit

,

bus
rit
,

islis

discipulis

Emmauntinis credilum ab

non

alina

sed

propri

effigie

conspi-

tantm abest ut Petro, qui ante hos duos, eam

oculis

eorum ab omni nube jam

liberis

quod

ait

quse sibi contigerat visionein declaraverat.

Nam

pro-

Titus.

dubitatione, ita ut in posterum controversiae causa ablala sit ; et apparuit Simoni, seu Petro. Unde Augustinus, libro 3 de Consensu, capite 25 : Probabilits inquit, creditur, posteaqum Petro apparuit, deinde apparuisse istis duobus. Ipsi ergo vicissim nar-

rabant quse gesta erant in via, etc. Dum autem h^ec loquuntur, antequm Vers. 56. stetit Jsus in scilicet narrationem suam finivissent

medio eorum, adhuc recumbentium, ul Marcus; nam eadem est hc apparitio cum e quam narrt Joan. c. 20, v. 19, et Marcus c. 16, v. 14. Ergo in medio tanqum pastor in medio ovium dissipastetit tarum ut ab omnibus facilis viderelur et audi, ,

'

retur , idque subito sine ullo indicio praevio advents, ostiorum, feneslrae aut pedum strepitu ; nam hoc insinuatur verbo, stetit, et dicit eis Pax vobis, consuet salutationis humanissimae formula, tanqum largitor verse pacis hominum cum Deo et inter se. Ego sum, qui scilicet ex forma corporis et sono vocis vobis nolus sum. Ex quo rect colligitur Christum edem corporis forma apparuisse , vel cerl edem voce loculum esse, qu pris; sic enim loquimur familiaribus, qui nos aut non vident, aut dubitant quisnam adsit. Unde simili modo Magdalena cognovit Jesum simul atque voce solit dixisset : Maria , statimque respondit : Rabboni , id est, magisier mi: Nolite
:
:

,, ,

1425
In

COMMENTAKIA CAP. XXIV.

,

1426
,

medio eorum, id est, inler eos, phrasi

Ile- -, vobis

appareo

ut de morte

me

tristes

resurrectione

braic, proul consueverat ante

essel conspicuus,

moriem

ut

omnibus
vidc-

consoler.

quod

ail

Euthymius, ul

I'acilis

Nolite timbre, prout nstis non esse vobis timcn-

relur et audirctur ab omnibus.

Non

eniin in angulo
stetit

dum me,
nolite

mali aliquid

apparuit

ut soient spectra. In medio eorum

in

ceptore, et servatore vestro.

metuendum me, Eadem verba

ptre, prae:

Ego sum;
27, quae

lanqum pastor
34, v. 12.

medio ovium dissipatarum, Ezech.

timere,

exposila sunt Matth. 14,

v.

Eorum
Dicit

undecim

et

eorum qui cum

eis

de qui-

bus, v. 53.
,

quanqum hoc loco Graec non legantur, ubi nihil aliud exstat qum Pax vobis , ut Joan. 20, v. 19 ; tamen sicut Latine, ita et Syriac reperias Pax vo: :

voce bland et familiariter

eis nota.

biscum
pacis

ego sum, ne timeatis

ut

dubitandum non

sit

Pax

vobis.

Quid

in

hc salutandi formula

quin Lalinus interpres ea Graec legerit.

nomine Hebri

inlellexerinl, quid item Jsus, dixialibi.

Vers. 37.

Conturbati
,

nihilomins
ill

illi

obstu-

mus

supra, 10, 5, et

Quod aulem hc usus

fuit.

sit

pefacti et perterriti

subitane

apparitione Jesu.
ti-

Jsus etiam hoc loco, triplex fer causa

consuetis uiens,
i'acilis

Una, ut

Non

suffecit
;

blanda salulantis vox ad eximendum

,

agnosceretur.
et

Sub mortem

morem

ex quo factum esse indicat evangelista

ut

pacem
calur,

discipulis

nominatim

dederat et reliquerat,

Jesum non agnoverint; impedit enim cognitionent

timor, et
,

Joan. 14, v. 27;

mox
;

morte rediens

quod nott ex Chrysostomo

ut scirent

bente Euthymius
ipsis

pacem eis preJoannem scrieum esse qui pacem

in

loco rei

spiritum

monstra aliaque

lerri-

culamenta

sibi fingit.
,

Spiritum, vel ipsius Jesu

nionii alicujus
,

vel cert angeli

aut dae-

perpetu et optrat et commendrat.

,

Altra

assumpt

effigie co'-poris

Jesu appaet cor,

causa

ut mederetur limori

quo noverat discipulos

,

rentem

minime Jesum,

unitis

morle anima

corripiendos simul atque ab eis conspiceretur

pore redivivum. Videbant effigiem Jesu propriam

;iu<liebant
,

praesertim quod subito et profunda jam vespera appareret.

Simul

et voce

inquit Chrysoslomus,

hom.

vocem exislimabant tamen spiritum esse, non Jesum; sicut homines consueverunt, si quanc'o
illi

83

in

Joannem, fluctuantem animum

:

confirmavit , inperturbari.

appareant, qui fuerint mortui (id quod aliquando

quiens

Pax

vobis, hoc est,

nolite

Non

adsum utpnas
etopto
et aflero,

vobis exigam,

puniamve incredu-

Deo permittitur) ad quorum conspectum expavescere, etiamsi suavissimi fuerint amici et omnes de
,

lilatem vestram, aut

noceam vobis, sed pacem vobis fausta, inquam, et prospra omnia,

turbaverat
,

functorum apparitiones horrere

est;

fragililatis

humanae

nam

et saep

fit

ut non amici sint qui apparent,

ut quos mors ut consoler,

mea

resurreclio

laelificet

sed daemones amicorum formam menlientes, ad hoc

ut
fallant

confortem, instruam vos veni, non ut

;

ac noceant. Sed quod haec fuerit eorum

,

mali aliquid vobis inferam, absit

Sic

bono animo
:

estote.
;

discipulorum opinio

qui hactens increduli

fidem

Judicum

6, v. 23,

anglus Gedeoni

Pax lecum

abrogrant omnibus qui resurreclionis Jesu testes se

1

ne limeas, non morieris. Tertia causa, voluit Jsus discipulis suis

raebuerant nihil mirum:

verm qud Petrus et duo

illis

illi

fruclum morlis resurreclionisque suae

,

Emmauntini

discipuli, cterique qui

fidem adhi,

signicatum
micis
,

devictis

inquam, humani generis

,

ini-

buerant, de quibus actum est supra, v. 34

spiritum
ratione

se procuralum
sit,

ut pax

cum Deo

et

Deo

non Jesum apparere existimrint, videlur

hominibus parata
Moleslias

pax, inquam, etsalusvera.

;

alienum. Paul ante staluerant resurrexisse Domi-

omnes dissolvens
,

inquit

Chrysostomus
:

num,
loculi

et

lanqum de re
:

sibi

probe nota asseveranler

;

crucis mrita cotligit

gu
,

sunt
et

pax

quoniam omnia

fuerant

Surrexit Dominus ver

suis

nunc,

dm
,

sublata sunt
statuit
lib.
,

impedimenta

trophum clarissimum
sunt.
,

eum

conspiciunt
esse
,

oculis

non

ipsum
id

sed
fecit

et in

omnia meliora facta

:

Quare Cyrillus,
inquit
,

spiritum

sibi

persuadebunt? Atqui
,

12

Joannem, cap. 54
ista salutatio
:

Decet

largitoest

timor, quod paul anle dicebamus, nalus

non ex eo

rem pacis

ipse

namque pax omnium

solm qud appareret qui fuerat mortuus, verm ex

eo magis qud Jsus, januis clausis
,

secundum Scripturas.

quod Joannes

ait

Ego quem
cognoscitis
,

nstis,

sum

quem ut ex forma, ita et ex voce is quem coram videtis. Loquilur

,

cap. 20, v. 19,[ingressus fuerit; qud, nullo ingressu

patente, prisconstiterit in medio

eorum, subito atque

illius ullo

lanqum ex voce notus

ribus, qui nos aut

sicut loqui

solemus familia-

improvis,

qum

aut adventum

sensu per-

non vident aut dubitant an videanl.

nstis, Jsus

cepissent, aut vesligium ullum qu ingressus esset vi-

Ego

ipse

sum quem

Nazarenus, qui hac-

dissent

non apertas

fores

non strepilum advenlantis

est

tens vobiscum conversatus, et nudius tertius per

non umbram saltem appropinquantis. Hinc factum

ut admiralio ac terror et stupor

mortem

crucis vobis ablalus,

jam resurrexi

et in

hoc

omnes

invaserit, sen-

timbre, ex hoc repentino et inusitato aspectu me utpote quo nihil vobis timcndum scitis. Voluit ergo Doinimispro sua benignitate timorem ab eis avertere; sed infirinitale suavitati salutationis praevalenle Vers. 37. Conturbati et conterriti, existim\bant se spiritum viDERE , incorporale scilicel diCIIIOnium, inquit Hieron., praelat. libri 18 in Isaiam idque ex Evangelio Nazaraeorum. Soient enim daemones

etiam amicorum simulare efligiem, vel potis spiritum bonum ipsius Jesu ut qui vel corpore in spiritum conversus fuisset, vel secundum animam phantastic appareret. Unde infra Dominus responsione su non tam probat se rever esse illum qum se non esse spiritum. In illam opinionem lapsi videnlur fuisse, e <|ud se intra clausa parietum improvisus infunderet,
,

ut putat

Ambr. Quamobrem

, ,

, ,

1127

UN
cis excusserit spectaculi novilas
,

LUCAM
les vestigia

1428
clavorum crucis qu nudius
lertius co-

sumque

ita

ut cre-

dere suis oculis non auderent, sed contra imaginarenlur spiritum apparere, eu qud spirils esset, non
corporis
,

ram
non

vobis fui interfectus.

Quia ego ipse sum ; et cognoscite qud ego ipse

spirils aut aliquis alius.
si

sum

clausa penetrare. Quare Ainbrosius in une

in

Commentariorum
videret qubd se

Lucam

Et

si

Pelrus de resur-

Palpate. Quod

nec

sufliciat

videre
,

manus ac pesoliditatem
si

rectione crediderat, inquit, turbari tamen potuil,

cm
vesti,

des, etiam palpate ac contrectate eos

adeque totum

Dominus cum corpore, in ea que

corpus meuin, ut consistenliam

tactu experiamini. Probenl sibi
tiuntur oculi vestri
,

illius et

bulis obseratis et obstructis erant sepla parielibus

im

manus veslr,

men-

provisus infunderet.
,

Atqui meminisse debuerant Je

sed et Dei Filium esse

inquit Augustinus,

serm. 69 de

sum non hominis tanlm

turae

Diversis. Satisfacite
ita

omnibus sensibus
,

vestris.

Natur

idque plurimis in vit docuisse miraculis praeler na-

comparatum

est

ut

minus taclus qum visus, in

ordinem

editis.

Denique hoc modo docuit

illos

dijudicando corpore fallatur.

aliquid videmur,

Nam

et

cm videre

nobis

Jsus, postqum ostendit se spiritum non esse, cor-

quod an solidum

sit

corpus dubita-

pus suum redivivum ,

turae
,

etsi

ejusdem cujus pris naet gloriae.

mus,

manum

apponimus, ut tactu quasi certiore teste

alterius

tamen esse conditionis

Vers. 58. Et dixit. Dixit igitur, ut immodicum eorum timorem reprehendendo sedaret.

rem exploremus. Corporales igitur omnes sensus eorum testes adhibet, ne umbram sibi putent pro corpore
objici.

Quamvis enim jam Dei dono incorrupti,

Quid turbati estis, quibus gaudendum

est, et

con-

bile esse

Jesu corpus
,

non tamen

in spiritum niuta-

gratulandum tam vobis

ipsis
;

qum

mihi.
,

tum
co,

erat

nec desierat ejus esse naturae cujus pris

,

Et

cogitationes variae

re praesenti alinai

ac proinde palpari
rat; tametsi
nollet ille
, ,

id est

sensu lacts percipi pote,

gitationes

disceplationesque dubiae atque anxiae

et

an

ut spiritui

ego appaream quem nstis

lexistis,

jam resurrexisse

intel-

palpari

omnin subjectum erat cm non poterat. Hoc est illud quod D.

14 Moralium
in Job, cap. 31, ad:

an ver spirils

aliquis.

Gregorius docet,
verss

lib.

Ascendunt, oriuntur, subeunt indulgentibus vobis,

in

Euticium episcopum Constantinopolilanum

corda vestra,

in cordibus vestris.

Hebraismus, pro,
,

Corpus nostrum resurrectione , non impalpabile fore ,

aut ventis aereque subtilius
efl'ectum spiritalis potenti
, ;

et varias cogitationes volvitis animis vestris

scilicet
titi

quibus
no-

sed subtile quidem per

dm

laxatis

habenas, vos

ipsi impeditis

palpabite aulem per veri-

me. D. Augustinus sacrae phraseos verba urgens,

:

tatem natur.

serm. 69 deDiversis

Cogitationes ist terren sunt,

Et videte
non

et cert cognoscite

qud ego ipse sum,

nquit, si enim clestes essent, descenderent in cor, non

spiritus aliquis.

ascenderent ; et Beda

cm

eas ex corde

non integro

Carnem et ossa , verum ac solidum corpus , corpus

quod palpari
possit.

ascendere

dicit,

sicut

herba mala oritur ex terra

,

Hial. Jubei igitur Jsus ut discipuli

compositis ac
et veritatis

sedatis animis, expendant

rem praesentem,
eorum

Non habet, quippe incorporeus et simplex. Nam si formam corporis assumt , aerium est corpus non
,

notitiam concipiant

hc quoque ratione Jesum se

et videat et

humanum,
aer.

tactuque dignosci potest

cedit

enim ap-

esse monstrans qud cogitationes

corrigat,

prehendere volentibus, nec magis palpari potest

qum

quemadmodm non semel alias

quod ne
,

ante

mortem
quod
soli

fecerat id

spiritus

quidem

possit. Ostendit
et,

nquit Euthymius

se cordium cognitorem ,
(

addit Titus

se

tanqum verurn Deum

liuic

enim

Sicut me videtis habere , scilicet carnem et ossa verum solidumque corpus. Exposit corporei hominis spiritu distinctione , probat se non esse spiritum ;
ex servatis autem notis crucis probat se

occulta cordium sensa patent) internam illorum contur-

eumdem
;

bationem minime ignorare.

Vers. 39.

illum esse Jesum, qui tertio ant die fuerat cruxifixus,

Videte,
,

si

non

sufficit

vobis faciem
,

reliquis corporis indiciis in

hoc conspirantibus

evi-

videre atque effigiem

manus meas et pedes

servan-

denti,

non mathematic, sed morali atque human,

Dixit eis Quid turbati estis , velut Vers. 38. ex apparitione spirils improvisa se ingerentis et
: ,

deAscensione, et

cogitationes, variae, dubiae, anxiae, re praesenti et

veritate alienae
,

ascendunt

in

corda vestra? Ascen:

dunt, inquit mystic Augustinus, sermone 145 de Tempore quia cogitationes istae terrenae sunt si enim clestes essent, descenderent in cor, non ascenderent. Vers. 39. Videte manus meas et pedes, servan,

aliis. Quae vulnera etiam clo inferre maluit, ut Deo Patri pretium nostrae libertatis ostenderet, juxta Ambr., aeternumque suae victoriae trophaeum circumferret. Nam, ut optim Aug., lib. 22 de Civ.,c. 20, non sunt deputanda vel appellanda sed vitia virtutis indicia. Non enim deformitas in eis, dignitas erit, et quaedam quamvis in corpore, non

adhuc clavorum vestigia ; nec enim alia cur potis manus et pedes, qum alias corporis partes ostenderet. Unde Joan. 20 , v. 20 , addit etiam stendisse latus, quod adhuc magis patet ibid. v. 27. Hincconstans anliquorum senlentia est, Christum post resurrectionem in manibus, pedibus et latere ipsa vulnera servsse, seu passionis notas, non ulcerosas etsanguinolenlas, sed sanas, ut patet ex August., tract.121 jnJoan.;Cyrillo,lib.l2 in Joan., c. 58; Leone, serm, 1
tes videlicet
ratio,

corporis , sed virtutis pulchritudo fulgebit. Quia ego non solum ipse sum , id est, ipsissimus ego totus, secundm spiritum, sed et secundm corpus. Inde sum , Tertull., c. ult., lib. 4 contra Marcionem : Ego quem scilicet corporeum retr noveratis. Nam e verum tendit tota hc Chrisii demonstratio, ut eum corpus habere intelligerent. Itaque adjicit Palpate,
:

etiam manibus conq. d. : Si vidisse non sufliciat , sibi manus vestrae , si mentrectate , ut probent id tiantur oculi vestri, inquit August., et videte,

me

est

dilieenter attendue oculis

ut veritas corporis

, , ,

1429
quie fidem
,

COMMENTAUIA CAP. XMV.

ex
altiori certis

1450

nascentem priacipio

abolcvit,

quod Calvinus asserere temeraudet, ut

;

non

excludit.

suo more novi aliquid adverss antiquitatem profrt

Vers. 40.
buil

Ostendit
et
,

eis

et contrectandos prae-

sed clo

in ferre

matuit, ut

Deo Patri noslr

Ambrosius
;

pretia
angelis

manus

pedes eiiamnm perforaios, ex cruce

;

libertaiis ostenderel,

quod

ait

et

superiori parasceve lolerai

quia clavorum adlmc

\e-

quoque

ipsis rirtutibusque

superioribusmonstrarct, quod

rebant foramina

inquil

Eulhymius. Ostendit

eis in
,

Cyrillus; denique ut aeternum victoriae suae circum-

manibus ac pedibus manifesta clavorum

in latere miliuiris lanceae cicatricem
;

vestigia

et

errel

niumphum. Qui rgna

,

morlis destruxit

signa

hoc enini Joan,

mortis obtitterare noluit

inquit V. leda. Nain quid

nes addit

apertis vulneribus iisque recenlibus

,

non

mirum

si

quetnadmodm assumptae pro hominibus

hominibus crucis
?
,

sanguinolentis tamen aut ulcerosis

sed
;

gemmarum

carnis, ita toleratae pro

velit gestare

perpetuum

instar lucenlibus ac plan glorificalis

nec ostendit

monuinentum

Et perptu ante electo,

tuntm, sed
nianifeslius

et

contrectanda obtulit. Non poterat aliud

,

rum

oculos obversari pretium

,

quo redempti ad beafore

signum exiberi
,

qud

ipse qui appareret

,

titudinem pervenerint

ut et in novissimo judicii die,

,

Ue esset Jsus

qui fuerat cruce interemptus

rere-

reprobos, visis his stigniatis

imaginari
,

pudelieri? quod
et

ita
,

sutnpio non alio, sed

eodem numro corpore,

non esse stultum

,

inane delirium

quod
,

divivus, reliquis omnibus corporis lineamentis, coloribus, loquel

,

Calvinus blaterat, docent

gustinus
,

inter veleres Latinos

,

Au-

statur

geslibus, indiciis conspiranti-

lib.

2 de Symbolo, cap. 8

et inter Grsecos,
,

bus in efligiem

et figuram Jesu

consuetam. Ut porr
contrecl-

auclor Operis imperfecli in Malth. 24

v. 30.

Neque

ipse obtulit, ita discipuli,

hauddubium,

enim vulnera
bili,

ista

vel corruptio sunt in incorrupti:

runt acpalprunt, Domino praesertim jubente atque

urgente, ut dubitationem

vel vilium in pulchro atque inlegro Jesu corpore

omnem

animis expellercnt.
:

sed honor, decus atque

perfectio

corporis illius
,

Hinc Joannes apostolus,

speximus, inquit,
verbo vit.
et

1 epist. 1, v. 1

Quod

per-

maxiino

cum

splendore ac glori refulgentia

non jam
:

manus noslr

cotitrectaverunt de

vulnera, sed vulnerum vestigia, et victoriae trophaea

Ex hoc igilur loco colligilur servsse Dominum Jesum , resurrectione in manibus suis pe,
,

de quibus sentiendum est

gloriosis

id

quod de

cicatricibus in

marlyrum corporibus
scribit D.

resurrectione re-

dibus ac latere
effecta
;

vulnera clavis crucis et lance mililis

ipsius

mansuris
Dei
et
lis
( t

Augustinus

lib. eis,

22 de

Civitat.
;

id

quod manifestis eliam constat ex

verbis, Joan. 20, v. 27
:

cap.

20

Non

deformilas in
in corpore,

sed dignilas erit

Jesu ad

Thomam

Infer digi-

udam quamvis
,

non corporis, sed virtu-

tum tuumhc,

et vide

manus meas,

et

affermanum tuam,
in-

pulchritudo fulgebit.

Non

sunt deputanda vel appel'

et mille in latus tneum.

Quae verba et hoc clar

cicatrices

landa vitia

virtulis indicia.

telligenduni dant

quod non
,

tantm

sive

Vers. 41.

Illis, arbitror

non omnibus, sed

ta-

vestigia servrit Jsus

sed qud ipsa etiam foracitra

men

multis eorum. Quid enim obstabat, quomins

mina vulnerum

quanqum

corruptionem ac de-

Pelrus,Magdalena, discipuli Emmauntini.aliique qui-

formitatem, quod diximus. Non enim relictasunt,

bus Dominus antea apparuerat, jam crederenl?

qud ea Jsus curare non

hoc argumento,
vcritatem
l'acilis

valeret

qui valuerat corut,

pus suum morluum resuscitare, sed

discipulis suis,

quod diximus,

resurrectionis suae

Non credentibus, Jesum apparere, non spiritum. Et mirantibus, sed mirantibus. Pr.e gaiidio jungendum est cum credentibus non
, ,

persuaderet.

Sic resurgere voluil

cum

mirantibus, quod ex Graeco et Syro clarum est.

faciebat

inquit Augustinus, serm. 158 de

Tempore,

ut quibus-

Gaudium enim
culi novitas

non ut mirarentur, sed ut

faciebat insoliti specta-

dam
12

dubitanlibus exliiberel in

ilt

carne cicatrices vul,

non crederent. Ut mirarentur

;

neris et sanaret vulnus incredulitatis. Et Cyrillus

in

lib.

ut non crederent faciebat gaudium conipsius rei desiderio

:

Joannem

cap. 58
ait,

Prter

illud

quod rerum

junctum cum vehementissimo

qud
ita

conditio requirit

propter titilitatem nostram, pas-

gauderent, ut tamen melu aliquo frustrationis,

sions notas retinuit, ut resurrectionis mtjsterium rect

intelligamus
,

gaudium continerent, ne supra

Atqui gaudium non est
dito.
nisi

modum

excresceret.

non aliud corpus resurrexisse credentes,

de bono cognito ac cre,

qum quod
sis

cruciatu

mortuum

fuit.
,

Nec tamen persuaea vulnera Jsus

Credere hoc loco accipit evangelista

,

pro firm

jam

et credentibus discipulis

persuasione

qu quis cerl crdit aliquid, ut Deo

et tactu vobis explorata sit. Nam quibus in posterum tanquin testibus credere debebanl caeleri, voluil suai Garnis veritaiem evidentissim veritate demonstrari, ut idem Augustinus, epistol 1, c. 1 Quod vidimus ocutis nostris , et manus noslr contreclaverunt , etc. l'alpale ergo et videte , quia spiritus carneu et ossa .non iiaret, non quomodolibet nain verisimile est quod et illa assumere possit ; sed sicut me videtis iudeke hoc est , non habet carnem et ossa vitaliter et eo modo quo ego. Quod ut argunienluin pra-beal vei;e resurrectionis in vero liuniano corpore viilclur discriinen corporis redivivi, et spiritibus assumpli visu, lactuque posse discerni, si non evidcnli uialheoialic,

mei visu simul

illis,

saltem human et morali qualis ab humanis sensibus expectari potest. Et cum hoc dixisset, ostendit eis, id Vl r>. 40. est, contreclandas pra;buit, manus et imdes, habenles adlmc vera foramina clavorum, ut Eulhym., Cyril, in Calena, et Beda. Unde, Joan. 20, Thomas jubetur etiam digitum inlerre. Discipulos enim rvera contre tasd, Mtpiees dicit August. in Psal. 147, et lib. de Unit. E<xlesi;e, c. 10, quod ex verbis 1 Joan. 1,

v. 1,

jam

eilalis

Vers. il. Adhlc illis non credentibus, nempe pr (,mdio, ut sequitur nani istud cum verbo non credfu'ibus, jungendum esse ex Gra:co et Syriaco perspicuum est, et ita legit August. in psalm. cit. Non
:

lit

valdt: verisiinile.

, ,

1431

IN

LUCAM
tiores quid

1452
ipse comedisset,

prima veiitatc profeclum. Vix dubitabant discipuli,

qu essent
Peliit

certiores

im persuasi crant

Jesum

sibi

apparcre redivivum,

quid

comedendum

ipse ddissent.
(

ergo cibum

eque ex causa gaudebant; nec

tamen credebant,

non quod csuriret

aul polu

nec enim magis jam egebat cibo

)
,

quia non ilacert persuasi crant, ul iide bocapprehenderent.

qum

angeli

sed ut addito argumento

Cm

enim considerarent speclaculi novita,

comesiionc sumendo, fidem gaudiumque discipulo-

tem, rapiebantur in adinirationem

qusu necessari
:

rum perficeret,
lius

et

quidquid dubilationis sive timoris re-

secum airert cl quanqum

dubilationis seu obscuritatis aliquid

id

liquumerat, animis eorum eximeret. N'ullum enim cer-

dubilationis libenler repulissent ab

animis suis, gaudiuin tamen ipsiusque rei desiderium

Vers. 42.
erat,

argumenlum bominis, vivi, qum cibum capere. Partem piscis qu ex cn super-

vehemens non permitlebat, ne

fide id credidissenl, ac

forte

postqum cerl
fuisillo

neque enim

integri quid superfuerat

nam

nibil

proinde immodico gaudio

se invenientes
fit
,

ampliiis coxerat discipulorum frugalitas,

qumvidere-

sent elali

tandem

falsos

gaudio

tur esse necesse. Piscibus fer vescebantur piscatores,

suo miser exciderent.

Ita saep

ut quod

maxime
ne forte

quos vel gratis ex propri captura

vel exiguo pretio

optamus verum esse ,

nos
laelos reddit,

et

cujus probabilis consecutio

,

ab

aliis

acquirere poterant

et

quidem
21,
,

fer assav.
')
;

limeamus cert credere

bant pisces, Joan. 6,

ille

v. 9, et cap.

qud

nos ipsos in falsum conjiciamus gaudium, quo, re

modus coquendi

et facillimus esset

et sanissi-

tandem
indicet

aliter

compert

simus spoliandi.

Ita ergo
,

mus.
ranl

Cm
ille

ergo partem

piscis

Domino

obtulerint

scribit Evangelista

discipulos hic

non credidisse
credere:
,

ut

comedit
,

ex eodem

illo

cibo ex quo ipsi comede-

non

fuisse obstinat consullquc incredulos,

ita

ut societas convivii fuerit, et

secum mutu
ita

sicuti qui in

animum inducuntnon
credendum

sedcm
jamque
sibi

etiam jam manducaverinl Dominus ac discipuli,

ut e constanlis possent
illi

eos ad cupide

ferret volunlas
,

dicere

Nobis qui man-

non mediocriler gauderent

viderentur credere posse
crederent
, ,

qud probabiiiter
quod ad
,

ducavimus

et

bibimus

cum

illo,

postqum resurrexit

retractos fuisse ne

cerl

mortuis, Act. 10, v. 41.

metu majoris
si

gaudii

summum

Et favum mellis
favo
,

Grac, et ex apiaro, sive melleo

,

utique excrevisset,

cerl credidissent

amittendi.

scilicet

aliquid
;

id

est mellis aliquid ex vertit

et
,

favo

Non

ergo perfecl credebant, sed

,

summ
et

admiratione

apiaio collecti

vel

quod interpres
mel

favum

deiinebantur, suspensi animis

dicenles
:

quasi

secum
,

ipsi

melle plnum
et

nam

in favis apes

producunt

Quaenam

est

baec

rerum conversio
,

ut

recondunt. Viclus tenuis et pauper frugalium di:

dulcissimum

Dominum noslrum ex morte vivum

qu videre
illud nobis datur ?

scipulorum cui addideruntprocul dubio etiam panem

et

ex cruce salvum,ex sepulcro incolumem recipiamus?

potum. Non uno solo

cibi

gnre
,

sed omni eo

qum

beata

hc hora

quod
suae

inter apostolos potuit reperiri

probavit Jsus

Sed quid

si l'allant
,

sensus nostri, et quantum nunc

morte

vilae

veritatem.

gaudemus

tantm postea decepti tristemur? mira

,

Vers. 43.
paul

Et

cum manducasset. Versiculus

legitur Graec ac
eis

iste

cerl res est et insolita

mortuum
est
in fine

resurrexisse.

aliter, et

quidem brevior,

Sy-

Quod manducetur. Probabile

baret discipulorum ccenam
et
,

Dominum, ne

lur;

riac, in
cavit.

hune

modum

Et sumens coram
piscis et

mandat-

ccen apparuisse

quamvisilliadhuc accumberenl, quod Marcus

ait,

Sumens,

scilicet

partem

favum mellis

sibi

surrexisse

tamen eos mens,

vel

reverenliae causa,

oblata. Latinus interpres subaudivit reliquias.

quando Dominum recognoscere cceperunt, ipseque

Coram

eis

jungendum
,

est

cum

manducavit. In

manus ac pedes. Quare non mirum qud rogaverit Dominus an haberent edulii quippiam nam quanqum id sciret im videret fortass quid restaret in mens, voluit tamen illud non ipse accioslendit eis
: , ,

conspectu eorum

ipsis sedenti

circumstantibus, et

manducantem
cavit,

attent laetque spectanlibus.

,

Mandu-

comedit ea
esuriret

qud

quoque haud dubium. Non aut sitiret sed ut non spiritum at

bibit
,

pere, sed ab

illis

acceplum edere

ut e forent cer-

verum ac vivum hominem

se, esse

obstenderet;

credebant autem qud ver resurrectione mortuis in vero suo corpore redivisset , quamvis spiritum Jesu sibi loqui jam crederent. Causa incredulitalis
erat
rei

in apostolis permisisse,

non obstinata voluntatis duritia, sed gaudii, et magnitudo ne videlicet temer rem tantam credendo, gaudio postea amisso miseriores firent. Nam,
,

ne dubitaretur nobis, ut tt videlicet ostensionibus roboraremur ad fidem. Discipulis igilur dixit : Haretis hic aliquid, quod manducetur? in quo scilicet experimentum veri et vivi hominis prsebeam? Et haec taphysica probatio est?

Nam

humana etmoralis, non mequo pacto homo inter

carnium
et

ut August., ibid., optimdicit, quse mullm lseta sunt, vix credunlur. Dubitalio qudam veluti tardis credenlis , condit voluntalem tenentis. Necesse est ut homo plus gaudeat cm venerit, quod desperatum
est.

hommes

se

verum humanum corpus probet habere

figura
,

nisi colore,

cicatricibus,

ossium

Hinc ad ipsum gaudium quoque condiendum

et

ostensione, tactu, sermone, esu et potu ? At illi ortulerunt ei partem piscis Vers. 42. assi , ut qui piscatoribus familiaris esset , et ex cn

noluit etiam se statim cognosci discipulis euntibus in Emmaus. Ita August. Simile quid habemus Gen. 45, v. 26, de Jacob non credente Josephum vivere, quod maxime optabat. Et credentibus, piae rei novitate et magnitudine. Pulcberrim autem

augendum,

reliquus , et ide partem , non integrum , et favum mellis. Mysticas utriusque cibi causas vide apud Greg., hom. 24 in Evangelia. Et cum manducasset oram eis , cirVers. 43. cumstantibus , attentissimque spectantibus. Vera

docet S. Lo, serm. 1 de Ascens., Deum ide hasce redendi bsesitationes, cunctationes ac dubitationes

vivis fuit ista manducatio, quia vi corporis vivenlis instrumenlis cibi comminutio, et in verum stouiabum
,

, ,

1453

COMMENT ARIA CAP. XXIV.

aut sitim
,

1434

non ut sedaret famem

veritatem
vit*.

cui amplis obvitae

dis

omnibus

satisfecerit discipulissuis, ita ut deinde

noxius esse non polerat,sed ut coniprobaret suae

,

eitraomnem haesitalionem,
crediderint (irmissim.

ipsius resurrectionem lli

aliquis angelos

prout edcre argumenlum praeeipuum est

potestas, sed egestas edendi ac bibendi,

Objiciat
eisi

hu-

Non enim

man forma apparentes,

sed
spiritus
,

non homines essent,

Gen. 19,

immortalibus corporibus auferetur, inquit Augustinus,

lib.

comedisse ac bibisse. Exempla sunt

9,

15 de

Civit. Dei, cap. 22, et epist. 49, quaest. 11

Gnes. 18, v.

apud Abraham

v. 3,

apud
na-

Futur
erit, si

resurrectionis
cibos

corpus

imperfect potestalis
;

Lot; Raphaelis denique apud Tobiarn. Sed,prter-

sumere non potuerit

imper l'ect

felici-

qum qud comestio

turalis aciio
geli

illa

angelorum non
,

fuerit

tatis, si r.ibis eguerit.

Denique

serm. 158 de Tem-

viventium corporum
in

non dixerunt annon

spi-

pore

Legitis quia manducavit Jsus,

?

numquid

legitis
,

homines se esse, nec

eum

finem comederunt,

quia esurivit

Quoi manducavit
posset,

potestatis

fuit

non
si

ut hominibus dubitantibus homines se esse,

ritus,

egestatis. Si desideraret

manducare, egeret; rursks,

minus valeret. Toto
vitse

persuadrent, prout Jsus

fecit;
,

quemetsi non

manducare non

su
bunc

singula argumenta

qu
,

perfecl

simul omnia ta,

mortalis cursu, edendi ac bibendi necessilati se subjecerat

;

men qum

perfectissim
,

conhrmrunt ver morloquela

,

nunc e

necessilate

exemptus , cibo

in

tuis resurrexisse

effigies,

vulnera

laclus

soluin finem utitur, ut

suam

discipulos resurrectionem

esus, potus, progressus, conversatio, affirmatio,

dictio,

pr-

doceat. lia videmus ut Jsus, posthabito sui respectu,

miracula, testimonia

angelorum, valicinia

noster semper esse voluerit. Disputant bic catholici

denique prophetarum.
Vers.
44.

quidam an concoctus fuerit cibus hic corruplibilis, an aliquod inde alinienluin traxerit immorlale Cbristi
corpus, denique quid actum
sit

Et, pro

lune.

Cum jam

sensibus

eorum per omnia

phanlasma

fecisset fidem, se

non spiritum aut

de excrementis

et

esse, sed

verum ac vivum hominem eumhase

respondent inansum accomestum quidein ver

in

fuisse,

dem quem

ante viderant viventem et morienlem;

stomachumque trajectum, sed nullum inde sagina; augmentum corpori accessisse (differre enim nulritioneui coniestione)
,

revocat eis in

memoriam qud
conlirmationem
;

omnia quae jam

facta cernebant, ipsis tura, allalis sacrae

in

di anlea

prsedixisset evenveritalis- Scripturaj

neque

ulla

excremenia producta,

qud simul atque

trajeclus esset in stomachuin, divin

testimoniis

ita

ut null

jam ratione possent

Jesu virtuie absumptus et in nihilum redactus fuerit,

insiar aquinigneininjectae;

addubitare, postqum eventum vidrent consonare prdictioni et suae et prophetarum.

quanqum Calvinus im,

pudenter,

illis

quidem quaeslionum curiosiiatem

sibi

Ad
v. 35.

eos,

undecim

et eos qui

cum

illis

erant, supra,

ver responsionem ascribat

ddit inter Gra3Cos

quam ante bos omnes olim Theophylactus dm in bunc lo,

:

H^:c sunt verba, etc.,

sunt res,

hc sunt

ea

cum

scriberet bis verbis

Comedens divin qudam

et ante

notum

est

enim Hebraic verbum pro transcendenti

virtute

consumendo quod edebal;

bunc

inter

usurpari. Res ist quas

nunc mors

videlis iinpletas seu

et resurrectio

Lalinos Augustinus, epist. 49, ubi postqum dixerat

peractas, nimirm, passio,

mca,

Cbristum post resurrectionem cibatum

et

tamen

in

sunt ea qvje locutus sum, vel sunt eae de quibus locutus

resurrectione ciborum indigentiam non fuluram, subjunxit

lis
:

sum ad

vos, vobis, potestis meminisse.

Aliter absorbet
illa

aquam

terra siliens, aliter so-

Cum adhuc essem voriscum, cm adhuc mortalis vobiscum

mortalibus
familiariter

radius candens;

indigenli, iste potenti.

conversarer.

Sic

Reliquias ddit

Eis.

non

legalur,

non
;

est

Hoc etsi Graec Syriacque tamen verisimile interpretern

parlim ut de comesii abs
constet, cujus superluerint
testari

D. Augustinus exponit, tract. G4 in Joannem.

Jam

enim, commutal vit morlali

erat ipsius

cum

immorlali, non
et, si

addidisse de suo

et facit,
cerlits

cum

mortalibus conversari,

quan-

Jesu cibi veritate

reliquiae,

do discipulis suis appareret,

(iebat id dispensatori,

partim ut discipuli

rurss possint

ad probandam carnis resurrectionem, minime ver

continu, familiariter, et

cibum cum Jesu redivivo

gumentis
trajectio,

sibi fuisse
,

communem. Jam
Jsus

quemadmodm

ante mor-

hic subaudiendum est qud

et signis

addito superioribus ar,

tem consueverat, cum

illis

agebat; ideirc dicit se

etiam isto comestionis

;

mo-

jam non esse cum

ipsis.

conversio
facta.

non tamen vera nutritio vel in corpus ejus nec ex egestale seu esurie sed potestate Nain ut August. epist. 49 quaest. 1 fulune
, ,

trusait, Act. 10, v. 41, Jesum manifestatum, non omni populo, sedtestibus prordinatis Deo, nobis, quimanducuvimus et bibimus cum illo , postqum resurrexit

resurrectionis corpus imperfect potestatis erit , si cibos sumere non potuerit, imperfeclae felicitalis, si cibis eguerit. Sed aliter absorbet aquam terra siliens; aliter solisradiuscandens. Quibus verbis cibum abinimortali corpore manducatom statim consumi indicat, non in corpus verti. Porr nulla in hc manducatione menlio benedictionis, ut intellig^remus fuisse manducationem communem. Benedictio autem comestioni nunquni Cbristo adhibita legitur, nisi ad miraculum. Vide dicta v. 30. Et sumens rei.ioi ias, ddit eis , lurn ut ceriis de comestionis veritate constaret cujus reliquias babuissent ; tum ut lestes essent se cum redivivo comedissc. Nain hic impletum videturidquodPe-

mortuis.

Et dixit ad eos. Hic duo gravissima Vers. 44. adjungitsu resurrectionis testimonia, pnedicationem scilicet suam, quam eis ad memoriam revocal, et va1I/ec sunt verba qu/E locutus licinia prophetarum SUM ad vos, id est, hrce quaeconligerunt, et ipsi vos experti eslis, de me passione, morte sepullur , re: ,

surrectione, suntipsissima
si

illa,

quae di praedixi vobis,

scilicel morlali, consortio inlirmitalis

,

in carne hmnanae, in qu et eslis ei vos, inquit August. tract. 64 in Joan. Greg., hom. 24 in Evang. Ilnde nibil est hoc contra

recordamini.

Cum adhuc essem vobiscum,

prrcscntiam Chrisli in sanelissim Eucharisli. Quo-


1435
IN

LUCAM
distulit in

143G

Quoniam necesse est, cm dicerem quod neccsse

essei.

diem Pentecostes

quod

ita

tunc

ipsis

da-

lum
lege Moysi et prophetis et psalmis. Supra,
alibi,

luit,

utomni remoto

vlo,

Christum in lege

et proita di -

Sciupta, praedicta.
In
v.

phetis clarissiin conspicerent. Caeterm

non

vina illuininatio suggerit intelligenliain Scriplurarum,

ut id laciat, nullo ab

27,Mallh.5,v.l7, cl
in

divisitSalvalorsacroslibros
;

homine adhibito
concessum

studio, conatu
luit,

Moysen seu legem

cl prophetas

psalmos et cajlera
:

aut labore

id si apostolis

quod non

agiographa notnine propiietarum coinprehendens hic

dividit in legein Moysi, prophetas, et psalmos, quein-

credo semper eis concessum, nominalim ver scribentihus, non est cuivis exspectandum, sed tamen,

adinodiim Hebraei dividere soient

in

lcgem, proplielas

omni etiam adhibito conatu, praecipuum

rits sancti

sacro Spi-

et agiographa. Inler quae agiographa, ut psalini Davi-

lumine petendum
possimus.
apertis

cujus, utinam, parti-

dis

pinium obtincnt locum,

ita

luni plures,

tum

cipes nos

lieri

clariores de Christo prophetias continent.

Vers. 46.

Et,

jam sensibus eorum.

De me;

scalet

enim

tota

Scriplura vaticiniis de
illius
sit.

Quoniam superest.
Sic scriptum est. Significalur protulisse certa Scripturae loca; verbi grati, dixit
:

Christo, utpote qui

finis,

scopus, et anima
est
:

Porr versiculi hujus sententia

circa
sio,

Iles

quas jam

Scriptum

est

per

me

factas videtis, experienti vos docente, pas-

Isaiam
Isaiae

prophetam

Sicut ovis ad occisionem ducelur,

:

mors, resurreclio, non debent videri vobis novae

aut inopinatae,

cm

sinl eae

de quibus ante moriem

runt

Fode53, v. 7. Scriptum est item in Psalmis manus meas et pedes meos , dinumeraverunt om-

frquenter praedixi vobis (poteslis recordari) praediclas esse

fecripturis

nia ossa

mea,

psal. 21, v. 17.

sacris,

ac proinde omnin

Et

sic, sicut his locis

scriptum

est,

oportebat, ne-

eventuras.

Vers. 45.
dicebat,

Tunc, ut viderunt verum

factas et

cessilate consequentiae, ut dialectici loquunlur, nimiid esse

quod

rm

ut satiseret divino consilio his Scripturae locis

nempe,res circa se
se,

etiamnun facien-

declarato.

das,

cm

tum

sacris Lilteris prdictas fuisse.

Pati niortem

et

quldem mortem crucis quemad,

Aperuit,

illustravit, illuminavit,divin virtutesu.

modm jam

evenit.
est
:

Illis sensum,

mentem. An usus

sit certis

verbis,

Et resurgere. Scriptum
tuum videre corruptionem
,

Non

dabis sanctum
10. Rurss
,

utpole 20,
v.

Accipile Spiritum sanctum, qualibus Joan.

:

psal.

15. v.

22, ad aliam facultatem dandam

an ver

6ic

scriptum est Jonam balen devoralum

lerlio die

reips illustrant mentes eorum, ut nihil dixerit, sol

evomitum
Scripturas

fuisse, Jon.
,

2,

v. 1, 11.

Secundm bas
,

usus

invisibili potenti

su

incertum relinquitur.
difficiles
,

oportebat Christum resurgere morte

Scripturas sacras. Scripturae

tellectu
,

sunt

in-

idque tertio die, prout jam videtis accidisse.

tum ob profunditatem earum

humanae mentis
,

tenebras
steria

non
,

Dei.
,

Necesse est igitur

tum ob myut Deus mentem

assequentis

Vers. 47.
In

Et deinde,
,

pr/Edicari

scilicet oporlet.

nomine ejus

vice ejus, jussu ejus, ex delegalione

ejus.

Munus enim

praedicandae pnitenliae
,

quod
Pro

illustret

quemadmodm
,

hic illustravit mentes apo-

Christus primus inchoaverat, Matlh. 4

surrectione su commisit
Christo
,

v. 17, re:

stolorum, ut intelligerent Scripturas; eas praesertim quas jam ipsis

tinis,

aliis.

Unde Apostolus
5, v. 20.

sicut
,

mox

discipulis

Emmaun-

inquit

tegatione fungimur, obsecramus pro

proferre decreveral

prout narratur sequenti

Christo, reconcitiamini Deo,

2 Cor.

versu; quas non perinde iniellexerant ante passio-

Poenitentiam

conversionem

viis

malis ad

Deum

nem

ejus, eliam ab ipso productas. Aperuit ergo

fuit

illis

ut hominesdetestatiidololatriam.avaritiam, impudici-

mentem, quantum opus

pluris disserentem

pro temporc, ut de Scriautlirent, et

tiam, et caetera vitia, ad

Deum se
illo

convertanl.

Nam

et

ante
rent,

cum fruclu audilam cum profeclu

intelligerent denique

doclrinam
revoca-

hoc scriptum est praedicandum in nomine Christi hujusmodi poenitentiam, vel

Jeremiae loco
:

in

memoriam

Ecce ego

qu ratione venta cum

mittam piscatores multos,

eos
:

dicil

Dominus,

et

piscabuntur
,

prophetiis convenirent.

Nam

plenam eorum illumina-

et post

hc mittam

eis

multos venatores

et vena-

tionem, et perfectum Scripturas intelligendi

donum

buntur eos; Jerem. 16,

v.

16.

niam necesse est impleri omnia, etc. Deus enim, qui illa non potesi lalli. Qu,e su.ntscripta in lege , Moysi, et prophetis, et psalmis de me. Ubi Christus sequitur usum Hebraeorum veterum, qui libros sacros dividebant, teste Hieron., in Prologo galealo, in legem, prophetas et agiographa sub quibus inprimis contiiieiitur Psalmi alioqui Psalmi subinde comprehenduatur sub prophetis, ut supra, vers. 27. Vers. 45. Tunc aperuit illis sensum , id est, mentem, ut est Graec cor scilicel inls illuminando, ut nunc tandem eventuum cum Scripturis , quas saep audiverant, consonanliam animadverterent , et intelligerent et gustarent. Quo dalur inlelligi, Scrippr;tdixil
,
:

Dixit eis Quoniam sic scriptum est Vers. 46. qu loquendi formula iudicatur eum protulisse diversa Sic scriptum est per Scripturae loca quasi dixisset Et sic Isaiam sic per Jeremiam , sic in psalmis oportebat Christum pati prout scilicet haec et ista locavaticinanlur. Nimirm Chrisius, nequid fallaciter
:

cum

retur,

carnalibus discipulorum sensibus egisse putamajore documento Scripturarum eos de veterum librorum testificatione formavit, ut August. nott, 4 contra Faustum , c. 2 , et lib. de Unit. Ecclecap. 10. Nam , ut idem ait tract. 2 in Epist. , Joan., firmitas fidei in eo est, quia omnia quae evenerunt in Christo praedicla sunt. Et pr^mcari in nomine ejus, id est, Vers. 47. vice, jussu, et auctoritate ejus, pocniten.tiam. Nam et

siae

lurarum intelligenliam esse Spirits sancti donum. Apei Lis igitur sensibus discipulorum.

, , ,

1457

COMMENTARIA. CAP. XXIV.

scilicct

1458

Et remissionem peccatorum,
Domine
scilicet

pranlicari in

dis

civitas,oporteretChrislumDavidissuccessorem ab
,

ejus

id est

per mcritum ejus, tanqum re-

e incipere restauraiionem regni

et ex e egredi ad igilur

dempiorisetmediatoris Dci et hominum, obtinendam

suhjugationem

omnium gentium. Superiora

,

ab agenlibus pnitentiani. Sic enim

55, v.

scribil

omnia prophelis

fuisse praedicta, ac proinde evenire

Isaias, cap.

11

Pro eo quod taboravit anima

scicnli su justificabil
et iniquilates

debuisse aut cerl adhuc debere

illustrai; aposioli

mente
,

Christo
et

ejus, videbit et saturabilur; in

jam

clar intellexerunt
fuit salisfactum.
,

unde-

ipse justus servus

meus multos,

eorum

quque ipsorum animis

Vers. 48.

ipse portabit.
In

Vos autem

aposioli
,

mei praeseriim.
ut hic versieulus
,

omnes gentes, ad, seu per omnes mundi nationes,

qura Judaeos. Hic deinni elar aperit
,

Quamvis
hic

sic scribat

evangelista

tani Graeeos

cohaereat preecedenti, ab eoque dependeat

videtur

Chrislus

quod hactens 1re celaverat

,

redemptionis

tamenad diem Ascensionis

perlinere, potisqum,
;

se allatae gratiain

omnibus communiter gentibus

ut prccdens, ad llesurrectiouis

nec enim hactens

;

patere

et

ad boc quoque ex Scriptur oslendendum

mcininit Evangelista nisi primi diei Hesurreclionis

si

poluit altulisse

psalmum 21

v.

28

Converlentur ad

consideretur initium Aciornm aposlolicorum

ubi

Dominum
tibi

universi fines terr, et adorabunt in conspectu

Evangelista latis narrai hoc idem, quod hic brevis.

Injungit hic
ipso in

ejus univers famili

gentium

psalniuni 2, v. 8
,

Dabo
est ut

autem Christus

apostolis oiicium

quod

gnies hreditatem tuatn

;

et

possessionem tuant
:

clum assumplo
,

obire deberent.

terminos terr
sis tnihi servus

Isaiam

cap. 49, v. 6
tribus

Parum
et

Testes

ad suscilandas

Jacob

praedicatores, annuntialores,

apud omnes

fces
gentes.

Isral

convertendas. Ecce dedi te in lucem gentium

ut sis salus

nwa usque ad extremum

,

terr.

Estis
loco futuri,

me

ordinati seu delegati. Vel praesens est

act. 1, v.

I.ncipie.ntibis

scilicet

iis

quibus praedicandi cura

quo utitur evangelista,

Et

mandabitur, praedicatoribus. Interpres enim Graec

legit

eritis Mini testes.

Nondm enim
,

eos ad promulgan-

genitivum pluralem igSjafi&^v, proaccusativo sinal) aliis

dum Evangelium
stinaverit
,

ablegat

sed admonel qu cos de-

gulari paavcv, qui hodi legitur, et vertilur

ut se praeparent.

incipiendo

ab

aliis initio

facto.

Syrus

scribit et exorsi

Horum omnium,
dicat
:

quae de

me

praedicanda erunt.

Ac

dium

erit.

Praedictum est Evangelium praedicandum

;

Ab Jerosolvma. Nain
turam ab Jrusalem
et post
et

et

hoc fore prophetae praedixe-

per tolum orbem

hoc munus vos implebitis, hae

eritis
il li

rant, predicalionem Evangelii Christi,

;

exordium sumexibit lex,

Isaias
,

erunt partes vestrae. Vos

tes praedicabilis

qui per

omnes gen-

nominatim
:

Isaias cap. 2, v. 5,

passionem, mortem ac resurreclioin

eum

Michaeas, cap. 4, v. 2

De Sion

nem peccatorum
ciniis

nomine meo
v.

consentan*e vati-

verbum Domini de Jrusalem,

:

etc.

Rurss

prophetarum. Sic enim se ipse explicat evan,

cap. 60, v. 1
nit
et

Surge, illuminare, Jrusalem, quia veet gloria

gelista

ubi

ait

Act. 1

Et

eritis milii testes in

,

lumen tuum

Domini super
,

te orta est, etc.

Jrusalem,

et in

omni Jud,

et

Samari

et

usque ad

ambulabunt gentes in lumine tuo

etc. Incipere
,

aupri-

ultimum terr.
Vers. 49.
mini
,

tem debuit Evangelii

praedicatio ab Jrusalem

Et

qu autem idonei ad hoc redda-

mm,

quia in e civitate gesla fuerant praecipua

,

omerat

qui ex vobis impares tanlo oneri estis, scio.

mitto, brevi mittam, proximo die Pentecostes,
,

nia qua praedicanda erant

deinde quia metropolis

Eco
et

erat Judaeorum, quibus gratia Salvatoris

primm

promissum Patris mei

id

quod Pater per prophelas

:

offerenda

e quod in palribus promissiones factae

me

promisit, id est Spiritum sanctum. Dicens

Pa-

fuerant ipsis, non gentibus, ipsique juxta fdus

cum

ter promisit, ego

mittam, significat se Patri acqualem,

Abraham initum
Dei
;

oliin

adopta ti fuerant in populum

esset Jrusalem regia Davi-

dm

in se recipit

munus

praestandi id

quod promise-

denique, quia,

cm

rat Pater. Promiserat

autem Pater Spiritum sanctum,

ipse pnitentiam praedicare praecepit, et in hoc ipso ejus auctoritate usi sunt , juxta illud Apost., 2 ad Corinlb. o Pro Christo legatione fungimnr , obsecramus pro Christo, reconciliamini Deo. Et re.missioxe.m peo t vtorlm , veluti fructum pnitentiae , ut passionis Christi et resurrectionis acdpiendum. Nemo enim polest ben agere pnitentiam , nisi qui speraverit indulgentiam , inquit Ambr., lib. 1 de Pnit., c. 1. In omnes geste* , id est, per omnes naliones, prout tam Judaeos qum gentiles comprehemlit. Nam hoc explicat , addendo Encipibhtibds , praedicatoribus , au Jerosolvma , juxta vaticinium Isaiae c. 2 De Sion exibit lex, et verbum Domini de Jrusalem. Porro saep observt. August. , ut videre licet lib. de Unit. Ecelu^iae , tracl. 2 in Epist. Joau, , et in paalm. 1 17 his Christi verbis tolum Cbristum esse cvpressum. Nam, cin dixit Ncccsse est impleri oinnia , quae scripia sunt de me, et sic opoileb.n Cbristumpati,! etc. , designavit semetipsuin , tanqum Ecclesiae sua; seu corporis sui oasut cl sponsim, per quem ac:

ciperetur remissio peccatorum ; illis ver : In omnes gentes incipientibus ab ]J erosohjm , designavit, ubi corpus capitis illius, hoc est , ubi sponsa sua seu Ecclesia sua catholica quaerenda sil , in qu illa remissio peccaloruui neciperetur , nempe non in |>arle aliqu , ut de ill dicatur, ut haeretici dicnnt Ecce hic, et ecce illc, sed in omnibus gentibus diffusa ; cujus (ides
:

ab Jrusalem exordium sumpsil , et paulaliin totuni orbem occupavit. Nam et hoc ad veram Ecclesiam

discernendam certissiinum signum est. Vers. 48. Vos autem testes estis horum. Ubi dsignt quod sit oiicium apostolorum lulurum ,

ea quae oculis suis viilerant, mortem in Jrusalem, et in , idque omni Jodse, Samari et usque ad ultimum terrac, ut (liciiur, Act. 1, v. 8. Unde videntur haee verba , lict Lue liic subjuncla , speclare ad diem ascensionis. Ut autem tanlo miineri silis idonei. Er;o mitto, id est, brevi in Penteceste Vers. 49. missurus sum, pROueeeM, Graec, impflikiw, promis-

nempe

tesiilicari

et

resurrectionem Christi

, ,

1439
olim per propbetas lem, cap. 36, v. 26
Spiritum
;
:

IN
Isaiam, cap. 44, v. 3; Ezechie-

LUCAM
Chrisli,

1440

appareret, ad lestificandam et propagandam fidem

Joelem, cap. 2,

v.
,

28

Effundam
ita

verm

insignis constanlia, instrucla

omnigede en-

meum

pridem per
26

omnem carnem etc. Non Filium suum Joan. 14 v. 10 Ego

super
, ,
:

nis facultalibus,

tanqum armis, quibus

et se

ro;

dere,

et

adversarios superare possent. Ueddili sunt

gabo Patrem meum,

et v.
:

et

alium Paracletum dabit vobis

,

fortes et invicti adverss

eis os et sapientia

omnes

terrores

datum

est

Paraclelus autem Spirilus sanctus

quem
:

cui nulli adversarii resistere aut

millet Pater in nomine

meo

denique, cap. 15, v. 26

Quem

ego miltam vobis Paire.

,

contradicere possent, supra 21, v. 15; munili denique sunt virtute edendorum miraculorum, quibus
hostein tantm non prosternrent. Induamini, inquit

In vos

Graec, super vos, ad illuminandos, docen-

dos, roborandos adverss obstacula omnia.

Euthymius,

in

modumarmalur,
:

virtute,

ex alto clo;

Vos autem, quinunc timidi

et

parm

et Theophylactus
fidenles estis

Non

dixit accipialis, sed induamini,

quod

ail

Theophylactus.

declarans omninb custodi spirilualis armatures muniendos.

Sedete, maneie ab hoc die deinceps. Syrus, exspectaie. Constat non anle diein ascensionis hoc dic-

Cm
,

ergo infirmi per se essent apostoli,

mo-

net eos Christus ne pris prodeant ad praedicandum

tum

fuisse

ante enim liberum

Evangelium
eis fuerat

abire in Ga-

qum

Spirilu sancto essent roborati.

lilaeam alioque

qu

vellent.

Promitlit autem eis tantm animi robur ad exequen-

In civitate, scilicet Jrusalem,

quod additur Graec

v.

dum commissum munus quantum

,

null parte defi,

et Syriac. Id claris effertur Act. 1,

Prcepit

ciat, nullis laboribus, molestiis

minis

aut periculis

eis,ab Jerosolijmisne discedcrent, sed exspectarent pro-

cedat, sed obsiacula

omnia

virililer superet, et

de ad-

missionem Patris. Decreverat enim Jerosolymis dare,

versariis victoriam reportet.

quem
ddit,

Ptre promiserat, Spiritum sanctum

prout

Vers. 50.
sis,

Eduxit, exvihujusvociscolligere pos-

quod

legitur

Act. 2
sinit,
,

Sicut milites invasuros

multos, nemo dux exire

donec armati

sint,

inquit

quod Dominus Jsus suos sit comitatus, conspicuus quidem ipsis, sed aliis invisibilis; comilatus, inquam,
saltem aliquos (nec enim sine excitaiione turbae, potuissent

Clirysostomus in Caten
rilus descensum,

sic et discipulos,

anle Spi-

ad conflictum egredi non

dicit

permittit.

omnes simul edemque

via exire

loco caete-

Quoadusque. Non
rent
,

quando, ut jugiter deside-

ris indicto.

vigilent, et paratos se teneant.

v.

Eos, scilicet undecim, et eos qui

cum
,

eis erant,

ex

Induamini, Graec, induti fueritis, vestiti, instructi

33

non tamen omnes

credibile est

sed quos ido-

undequque virtute, Graec,

alto, clo
;

fortitudine, robore,

ex

neos judicavit; citra dubium autem, ipsos undecim,

qui praecipui futuri erant testes, ut resurrectionis,
ita

virtute

non human, sed clesli, inquit

Theophylactus, accepto nimirm clis promisso

illo

etiam ascensionis. Sicut enim redivivus, non ab

voluit, sed

Pairis. Accipielis virtutem supervenientis Spiriis

ait

hominibus promiscu conspici

duntaxat

sancti in vos,

Act. 1, v. 8. Est autem Hebraica

testibus prordinatis Deo, leste Petro, Act. 10,v. 41;

ita

phrasis, indui virtute seu robore, qualis frequens sacris Litleris. Psal. 131, v. 9
:

non quoslibet sui ascenss

in

clum

spectatores

Sacerdotes

lui

induantur

admisit, quia hoc fidei mysterium, Evangelii praeconio

justitiam.

V. 18

Inimicos ejus induam confusione.

cognosci magis

qum

oculis cerni volebat.

Psal. 108, v. 8: Induit maledictionem sicut vestimen-

Foras, extra Jrusalem.

Ex

caeteris

evangelistis

lum. Coloss. 3, v. 10

Induentes novum, eum, etc. V.

,

cum
cium

isio collatis, intelligitur istud,

non primo resurapostolis Jero-

12

Induite vos ergo vscera misericordi

benignita-

rectionis Jesu die, sed quadragesimo accidisse, ut diest

:

tem, humilitatem, etc. Significat haec phrasis

rem

ali-

et

primo quidem die Jesum

,

quamhabere ac possidere instar veslis, quae sic totum hominem occupet, ut nihil contrarium aut alienum
ab e in eo conspiciatur,

solymae apparuisse

sed inde profectis in Galilaeam,

illic,

prout Jsus ipse praescripserat, saepis

rent dies quadraginta, visum
reversis
:

dm

Hu-

quemadmodm vestis totum tegit protegitque corpus. Ad hune niodum induti fure apostoli die Pentecostes clesti robore, dm non tantm
nihil

Jerosolymam

illic

tandem ver Galilae enim volebat suos expese

ctare Spiriis sancti adventum, et ordiri praedicatio-

amplis inlirmitatis aut limiditatis in

eis

nem

Evangelii), die

quadragesimo praesentem

sionem Patris mei in vos , id est, Spiritum sanclum quem et olim Paier meus per prophetas, et nuper per os meum promisi me missurum , ad vos docendos et roborandos. Vos autem sedete in civitate id est deinceps manete in Jrusalem, quod Graec addilur ; nain inde lex seu prsedicatio evangelica misso Spirilu sancto incipere debebat. Quoad usque induamini virtute ex alto, id est, donec tbrtitudine animi clits per Spiritum sanctum afflat roboremini, ablal prislin ill innrmitate ac limidilate teslificandi nomen et fidem meam. Explicantur ista verba clarisAct. 1, v. 4et8. Vers. 50. Eduxit autem eos, saltem apostolos , illis quidem conspicuus, caeteris ver Judaeis invisibilis; foras, neinpe extra Jrusalem, idque in ipso, ut videtur, die Ascensionis ; in Betiianiam, ubi erat do, ,

micilium Magdalenae et Marthae. Proinde videtur ex Belbani postea in montem Oliveti , unde ascendit nam iste nions erat medio circiter reversus esse ilinere inter Jrusalem et Bethaniam. Et elevatis manibus , non in clum per niodum precantis sed super eos quibus benedictionis gratia erat impertienda nam ille erat antiquus benedicendi ritus , ul
; , ,
:

palet Levit. 9, v. 22, sicut et nunc fit adhibilo signo crucis, tanqum fonte omnis nostrae benedictionis. Quae caeremonia ab aposlolic manavit traditione , et fortassis ab hoc ipso facto Christi , ut non solm recentiores aliqui sentiunt, sed etiam S. Hieron. in v. 19, c. 66, Isaiae, ubi dicit qud hocsignum, tau, nobis ad Patrem ascendens Dominus dereliquit, sive in

lronlibus noslris posuit. Benedixit eis

tanqam

sa-

1441
rurss Jerosolymae exhibuisse
dicatur,
in
;

COMMENARIA CAP. XXIV.

.

1
vuttils lui,

1442
Domine.
Ilaec

id

quod hic

tacite in-

per nos lumen

Hieronymus.

dm

dicitur eduxisse ittos foras.

civitate

Ascensurus

Et quid mirum, crucis signum Tonnasse, et suis com-

clum, egreditur

Jerosolymorum, ut evitcl

mendsse Chrislum
in

dm
:

ascenderet, qui crucis notas

relictas

turbani, qu, ncc

suum ascensum, nec discipulorum

,

manibus pedibusque

clo inferebat;

id

ascendentem aspicieniiuin convcntum

1m
licet

videri voluit.
sci-

supra, v. 40, docuimus

gloriae
,

quippe quae omnis, et suae

,

Bethamiam, Graec, usquead Bethaniam, ut

et
?

suorum (idelium benedictionis

una esset

postremm ante abitum

inviseret lidelissimos

scaturigo

Adhibuit porr banc elevalarum

manuum

charissiuiosque discipulos et hospites, Mariani, Mar-

tham, Lazarum, aliosque suos, qui

agere.

illic

poteraut jam

caeremoniam.ut benedictionis verba penitis discipulorum memoriae imprimeret.

Benedixit
eis.

Legimus, sub lege naturae

Patriarsuis,

Et, Belhanire versus ad vicinum montem Oliva-

chas Isaac et Jacob sub morlem benedixisse

filiis

rum. Belbania Jerosolymisdistabatquindecimsladiis:

Gen. 27 et 49; sub lege

les

et naturae et Mosis, sacerdov.

medio

ilincre situs erat nions Ulivarum, ex

quo (quod

populo benedixisse, Gen. 14,

19

Num.

6, v.

23,

Act. 1, v. 12, Lucas dat inlelligendum), ac proinde

Quocirca Christus auctor legis

graliae, pater et sacer-

non ex Belhani, Jsus ascendit

in

clum, ut unde ad

dos Ecclesiae, abiturus ex hoc mundo, benedixit suis,

subeundam

crucis ignominiam profectusfuerat, inde

ostendens benedicendi
esse
;

ascenderet ad clestem gloriani, monte utens quasi

se

munus suumgver ac propri enim eum esse per quem Deus Pater hominieis benediclione spiri-

gradu ad ascendendum in clum. Nam,

etsi poluit

bus benedicat. lieuedixit autem

tuali,

quocumque ex loco etiam humillimo ascendere, fecit lamen humano more ut quantum terra gradiendo et
;

quam

vocat Apostolus, Ephes. 1, v.3; precalus

est eis, in fide et vit

Deo dign constantiam, atque

tanlm, sed

in

cum

discipulis colloquendo ascendere poterat, ascen-

oratione perseverantiam, qu firent idonei accipiendo

Spiritui sancto; nec precatus
est,

deret, nec miraculo,

quamdi nalura

servire poterat,

et largitus

uterelur.

cujus ut dicere facere,

discipulos,

ita

benedicere beneacere

Elevatis manibus. Veterem fuisse

dictio fieret

morem

ut bene-

est. Benedicit

inquit Theophylactus, for-

manibus

elevatis, constat

ex Levit. 9,

tassis infundens eis

vim, qu custodiret usque in adetiam nos docens, cum pernos (credo legen-

v. 22. Elevatis
lis

autem, non in clum, habitu precanqui esset benedicendus, ha-

ventum Spirils

forlassis

Deum, sed super eum

egr proficiscimur, ut

commendemus

bitu quasi impartientis et infundentis benedictionis

dum

nostros) supernis benediclionibus.

graliam

quemadmodm
ei.

ex

illo

Levitici loco

fit

mani-

Vers. 51.

Et factum
,

est subito,

ipsis nihil taie

festum

Et extendens (Aaron) manus ad populum,

Si

exspectantibus

interea dum benediceret illis,

dm

tamen unus solus benediceretur, saep hoc observabatur ut manus, non elevarenlur tanlm
benedixit

benedictionemnon

dm
Hinc

absolvisset

recessit, Graec

disjunctus, separalus est corpore

et admirantibus.

ab eis videntibus

super eum, verm etiam imponerentur capili ejus,

intelligitur

benedictionem

Gen. 48,

v.

14
in

Marc, 10,

v. 16.

Eadem caeremonia

Christo, loco valedictionis fuisse adhibitam.

le

Nam
;

an-

more est apud nos Chi istianos ut ad benediclionem manus eleventur, sed addito signo cruadhuc hodi
cis, quae fons
ita,

quidem praedixerat se ascensurum ad Palrem sed nunc cm ascendere vellet, noluit id aperire disertis
priusqum reips monslraret, ne
forte disci-

nobis est omnis benedictionis

id
,

quod

verbis,

ex usu et traditione aposlolorum Domini

ad haec

puli audientes

jam abire Dominum,

trislili

occupati

usque tempora mnasse,certum est. El ego quidem,post

in lacrymas solverenlur, et valediceie singuli deside-

Dionysium Richelium et Didacum Stellam, non contem-

rantes, in collum
lari,

nendos auctores haud gravat credlderim, etiam ab ipso

Christo mansse, et apostolos ab ipso Christo didicisse,

aliaque hujusmodi eo

Domini proeumbere, eumqueoscurerum statu indigna admiiascendentem.

Graec, sus-

tereconarenlur, quos noveratnull tristiliafficiendos,

denique priinm Christum, crucis signo

vat

in are cle-

quando ipsum
Et,

visuri essent

manu
inter

formato, apostolis suis hic benedixisse; id

recentiores etiam crdit vir doctissimus

nempe enim, ferebatlrincoelum.

sursm ferebalur,
id

quod

tollebalur,

est,sursmmoveba-

Franciscus Suarez scribens in D. Thomae p. 3, q. 58,

a. 4, disp. 52, sect. 2.

tur

Quin

et ipse

D. Hieronymus

debat, idque

non enim ferebalur aliorum manibus, sed ascennon volantis more, aut gradientis, at ita
aliorum manibus gestatus, et paulatim sursm
;

opinioni huic favet,

dm exponens

illud Isa. 66, v.

19

ac

si

El

portant

in

eis

signum, sive, juxta Septuaginta

portatus fuisset

non enim mox conspectu discipuFerebalur autem via rect, quam-

dimillam super eos signum, et postqum multa de

signo dixisset, subjungit tandem
:

lorum sublatus

fuit.

Hoc

nobis
in

ad Panoslris
est su-

di quidem ab apostolis videbatur, idque facie ad oc-

trem ascendens Dominus derelh\uil,

fronlibus posuit, ut libr diceremus
:

sive

cidentem versa,
docent ex
iis

quod

ii

qui loca sancta visitrunt

supersuiit ultimis vesti-

Signalum

quae

eliamnm

cerdos ab illis abiturus. Quae benedictio non inanis fuit, sed vim ddit, quae eos usque ad adventum Spirits sancti custodiret. Vers. 51. Inter benedicendum

latim

sursm se atlollendo illis videntibus donec tandem nubes eum secluderet ab oculis eorum ut narratur Act. 1, vers. 9. Faciem habebat versus oc, ,

autem recessit
I

ab eis et fekebatur im coelum, non disparendo seu evanescendo, ut in caeteris apparitionibus , sed pau,

cidentem, sicutex ullimis vestigiis pedum ejus pitet, quae ascensurus petrae veluti cerae impressit, el adhu
ibi

cerni dicuntur,

1443
giis

IN
,

LUCAM COMMENTARIA. CAP. XXIV

me ipsum,
liebat
ut ubi

1444
ego, et vos sitis. Certa fides excu;

pedum Domini

quae ascendens peiroso inonli,

teste inter alios auclore inter D. Hiero-

snm

memoriae causa, hnpresseral,

libri tic locis

omnem mrorern
sjjirilu

spes promisorum certa

,

Aclorum apostolicorum,

tddebat alacritatem; nimirm

duxeral Dominus,
lido

ubi carne

se

subso-

nynii opra
refert

quanqum quod ex
lib.

aposlolic tradilione

cpit

eis adesse, ita ut

Damasccnus,

4 de ortliod. Fide, cap. 15,

id est,

gaudio aflicerentur, et
praedixisset

tune

demm

sentirent,

ascenderit ad orlum,

ex monte Oliveti in

qum ver

Dominus, expedire ut carne

oriente silo.

abiret, Joan. 1C, v. 7.

Vers. 52.
rassent
lixis

Adorantes.
in

Graec, postqum ado-

Vers. 53.

Et, ab eo tempore, inlerea dm expedicit,

eum, quo modo

euntem

est etiam Syriac.

Aspexerunt

ctarent promissum Spiritum sanclum.Quia Lucaepro-

oculis

nec

scilicet

nubes suscepit

clum quamdi potuerunt, doeum ab oculis eorum, et

amplis
corporeis

positum erat longius bistoriam produeere, idebreviter

solummod

quid egerint aposloli,

ab

angeli

admonuerunt eum non

Ascensione Domini usque

ad acceptum

Spiritum

oculis requirendum,

donec redeat ad hominesjudi-

sanctum.

candos; Act. 1, v. 9, 10, 11. Quod ubi intellexerunt,

et

Erant semper,

id est, quotidi, horis opportunis.

reips sic e9se viderunl, adoraverunt,

(id

proslrati

seu inclinalireverentiae causa in terram

tt

enim noet in

Non qud noctes diesque illic transegerint, sed qud frequentrint omnes conventus statisque et solem,

vox adorandi), jam remotum suis oculis

nibus horis,
soient, ait
!

temporibus

videlicet

quibus

congregari

clum assumptum, tanqum Dominumsuumel Deum suuiti, tanqum eum qui jam modis omnibus probsset se Filium Dei vivi. Tantm abest ut quidquam
ultra dubitrint de ejus sive resurrectione sive majestate, ut long
lre,

Eutbymius; adfuerint ad gratiarum actionem Deo reddendam. Haec porr alacritas timori
opponitur, qui pris clausos et latentes domi detinuerat.
In

majore reverenti cperint eum coejus consueludine in terra frueren

templo, non

ita

ut pris formidantes Judaeos.

qnm dm

Nondhm
vivunt
:

Spiritus, inquit Theophylactus, etspirilualiter

tur

non jam ut praeceptorem duntaxat aut Prophe-

qui ^nim pris inclusi erant, nunc inter medios

vivunt. Act.
in
I,

tam, aut Messiam dimidi ex parte cognitum, sed ut

pontifices

v.

15,

dicitur reversos
et
ill'ic

Regem
testas

gloriae

mundique Dominum,
clo
vivi,

cui data esset po

monte Oliveti
et

cnaculum ascendisse,

mansisse,

omnis

in

et in terra, ut reips

jam proba-

fuisse persvrantes

unanimiter in oratione; non

lum Filium Dei

fuerant.

quem

ante sol fide confessi

qud
in

in

cnaculo

delituerint,
illo

nec ausi fuerint exire

Adoraverunt,

inquit Deda, discipuli in loco

templum, sed qud

in

cnaculo simul habi,

ubistelerunt novissimpedes e/MS,alludensadpsal. 151,

tantes,

donec advenisset Spiritus sanctus

sive
et

domi

versu

7.

sive foris essent, totos se dederint

siint
,

laudando

orando

Regressi
Patris, in v. 49, et

acti

fiduci accipiendi

promissum
cna-

Deo, ut digni firent Spiritu sancto

foras

Jrusalem, proul Dominus

in

jusserat supra,

cm

prodirent, non ali

quem qum

expectabant;
in

templum
donec ac-

quidem eamdem
1, v.

domum idemque
fas erat

exibant.

culum, Act.

15; nec enim

eos dislrahi,

Laudantes, privatim singuli apud se,

donec induti essent virtute ex alto.

cepte Spiritu id palam publicque agerent.

Nondm
majori

Cum

GAtJDio magno.

Lict

Dominum

ex oculis ami-

praedicandi tempus advenerat, ad

quod

olficii

sissent,

tamen tantm

abfuit ut tristiti ob id affecti

repleli fuerinl gaudio,

cum miraculo
scilicet

erant extrudendi.
est, gratias agentes,

fuerint, ut contra

maximo

lum

Renedicentes, id

ob Christum
sura-

qud congratularentur

gloriae

Domini sui, quem suis

juxta promissiones palribus factas missum, et

oculis conspexerant glorios ascendere in

clum, tum
postqum

ipsis peculiariter

revelatum,

cum communione
cptum

qud certissima de Jesu

ea omnia quae
pleta,
ille

fide essent aucli,

morum bonorum,

qualia per Christum promissa fuefuerat, et

praedixerat vidissent fliciter imfore, ut ea etiam quae ipsis

rant; orantes perfici in se quod

nec minus cert spe,

Spiritum sanctum in se infundi, quo instrucli abirent

praedicatum in nomine Jesu pnitentiam et remis-

promiserat evenirent, et inter caetera, ut brevi quidem

acciperent promissum Patris, et induerentur virtute

sionem peccatorum
ipsis

in

omnes gentes
v. 47.

prout Jsus

ex

alto,

supra, v. 49; tandem ver assumerentur ad

mandaverat, supra,

Dm
veris

ergo

proximum

ipsum

in

clum, Joan.

14, v. 5

Et

si

abiero et prpa-

exspectant Spiritum sanctum, pietatem dcent

toti

exercitiis quae

ravero vobis locum, ilerm venio et accipiam vos ad

operam impendunt. Inter laudum

Et ipsi adorantes Christum jam nuVers. 52. bibus susceptum in clum, juxla mandatum Domini, regressi sunt in Jrusalem idque cum gaudio m w.no, de glorificationc scilicet Domini sui, juxta illud Cbristi Si diligeritis me, gauderitis utique, quia ad
;
:

Patrem vado, itmque de imminente adventu Spirils sancti, cujus effeclus jam praegustaverani. Vers. ">5. Et erant semper in templo, omni sci-

ad tempus quo jam acceperant Spiritum sanctum; nam Lucas similiter, Act. 2, v.;46, et Act. 3, v. 1, narrt aposlolos perdurasse unanimiter in templo. Quibus favet qud ante adventum Spiritus s.mcti insinuetur aposlolos domi in cnaculo mansisse. Theophyl. tamen, Reda et alii vald verisimiliterputanl haec contigisse station post ascensionem, etiam ante Pentecosten, quod sries narralionis videtur ponulli referunt

temporibus opportunis , laudantes et benedicentes Deum quia Christum suum glorificsset, et ejusdem gloriae spem sibi dedisset. Quae verba nonlicet die
,

stulare.

Nec enim cogit illa Scriptura Act. 1 per domi iu cnaculo dolituissecredantur.

ut

sem-

1445
devotiones
,

INDEX RERUM.
promissum
SpiritAs
sancti

U4G
cm
aposlotos inibi, minislros videlicet

adventum

complere,

novi

promplis

per omnia paratistpie cordibus exspectant,

:

sacerdolii futuros, non in viclimarum sanguine, sed in

lau'.e

inquit V. Beda, qui et hoc hic annott

Lucam

qui

Dei

et benedictione conclusit.

Evangelium smim ministerio (empli per sacerdotium

Zacliarice cpil,

Amen. Vox
lisque ca

est evangelislae,

conhrmantis obsignanscipserat.

pulcherrim hoc in templi devotione

omnia qu;e hactens

INDEX RERUM.
DE VIO
,

seu

CAJETANI

vita.

9-10
Ibid.
in

plectitur Christus. Divitum salus difficilis.

ERASMI

vita.

Praemium omnia relinquentibus promissum. Christus passionem

Dm

Hieronymi (ut nonnulli putant)

praefalio.

Evangelium
15-14
Ibid.

suam

praenuntiat. Filios Zebedaei caeterosque discipu-

secundm Marcum
IN S.

los docet.

Bartimaeum caecum sanat.

125-126

MARCUM COMMENTARIA.

Commentaria.

151-152

Caput primum. Joannis

praedicatio. Jsus baptiza-

Cap. XI. Jrusalem Christus ingreditur. Ficus maledicta. Venditores

turettentatur. Simonis et Andraeae, Jacobi et Joannis

templo

ejecti.

Fidei elficacia.

Zebedi vocatio. Daemoniaci

et

inurmi sanantur. Ibid.

Christi aucloritas. Baptismus Joannis.

147-148

Commentaria.
Cap.
II.

17-18
,

Commentaria.

149-150

Paralytico peccata remissa

et sanitas red-

Cap. XII. De vinitoribus homicidis et de petr angulari parabolae.

saris.

dita. Levi vocatio.

Cur Jsus cum peccatoribus con-

Reddenda

Caesari ea quae sunt Cae-

versetur. Discipuli

non jejunantes ,

et spicas vellentes

Mortuorum

resurrectio. Vita angelica.

Amor
su-

excusantur.

31-52
53-54
aridae et

Dei et proximi. Messias

perbi. Yidua

Davidis

filius.

Scribae

Commentaria.
Cap.
sloli
III.

duo minuta erogans.

155-156

Mans

infirmorum curatio. Apo-

Commentaria.

159-160

mitlunlur ad praedicandum. Blaspliemia in Spiriirremi9sibilis.

Cap. XIII. Templi eversionem praenuntiat Christus;

quaerentibus de hc re discipulis respondet. Templi
eversionis etultimi advenls signa.

tum sanctum
Jesu.

Quae mater et qui fratres

39-40
41-42

169-170

Commentaria.
delabrum

Commentaria

175 174
qui

Cap. IV. Parabolae seminatoris, lucernae super can,

Cap. XIV. Judaeorum conspiratio in Jesum,

seminis in terram jacti et grani sinapis.

unguenio muliere profundilur. Judse proditio. Ulti-

Tempestas sedata.

47-48
51-52

ma cna.
tionem

Eucharistiae institutio. Christus Ptri nega-

Commentaria.

praedicit.

Orat in horto. Captus ad Caipham

Cap. V. Legio daemonum expulsa in porcos ingreditur. Mulier profluvio sanguinis liberata. Jairi
vita reddita.
filiae

ducitur. Ibi accusatus

damnatur

caeditur,

et

ter

Petro negatur.

181-182
187-188
,

61-62

Commentaria.
ap. XV. Jsus coram Pilato accusatus

Commentaria.

63-64

Barrabae

Cap. VI. Cur Jsus in patri pauca edat miracula.

postponitur. Spinis coronalus illudilur et crucifigitur.

Sepelit

Ad

Apostolos monita. Joannis Baptist mors.

et

Quiu-

eum Joseph

Arimathaeus.

205-206

que panes

duo

pisces multiplicati. f empestatis se-

Commentaria.

209 210

datio. Jsus

multos sanat taclu fimbriae vestimenti.

Cap. XVI. Christi resurrectio mulieribus ab angelo

annuntiala. Jsus

69-70

primm Magd denae

;

apparet, deindc

Commentaria.

75-76

duobus

discipulis

post haec apostolis

undecim. Apo-

Cap. VII. Pharisaei Dei mandata ob suas traditiones

violant.
nissae
tio.

stolorum missio. Ascensio Christi.

219-220
221-222 227-228

Qunam hominem

coinquinent.

Syrophae-

Commentaria.

filia

daemonio liberatur. Surdi ac muii cura-

LUCtE BRUGENSIS
IN

vita.

89-90
91-92

EVANGELIUM SECUNDUM LUCAM COM229 230

nalivitas. Verbi incarnalio
invisil.

Commentaria.

MENTARIA.
Caput primum. Joannis
pranuntiata. Maria

Cap. Mil. Septem panes et pauci pisciculi multiplicanlur. Pharisaeorum fermentum. Caecus sensim curatur. Ptri confe?sio.

cognatam Elizabelh

Na-

99-100
103-104

scitur Joannes. Zachariae canlicum.

Ibid.

Commentaria.

Commentaria.

255-236
a|>-

Cap. IX. Jsus transfiguratur. Eliam jam venisse

ostendit.

Cap. IL Nascitur Christus. Anglus pasloribus

parct. Christi circumcisio. Mariae purilicalio.

Surdum
praedicit.

ac

mutum

spiritum

ejicit.

passionem

Quis discipulorum major.

Suam Ampu-

Sim^on
385-386

alque Anna. Christus in medio doctorum reperitur.

tandurn mans, pedis et oculi scandalum.

111-112

Commentaria.

115-116

Commentaria.
Cap.
111.

389-390
turbas
,

Cap. X. Matrimonium indissolubile. Parvulos com-

Joannes

publicanos ac

milites

Nr

1H7
edocel. Cliristi exccllcnliam teslatur.

INDEX RERUM.

i448
Jrusalem

Eum

baptizat.

porta.

ob

incredulitatem

evertenda.

Ab Herode

millilur in carcerem. Christi genealogia.

1019-1020
Commentaria.

471 472

1023-1024

Commeniaria.
Nazareth praedicat. Capharnai daemoniacum

475-470

Cap. IV. Christus jejunat et tentatur. In synagog

,

lorum

Cap. XIV. Hydropicus sabbato curatus. Legisperiet Pharisaeorum ambilio notalur. Parabola de
|

socruni

invilatisad
aedilicare

Simonis aliosque inlirmos sanat.

519-520 523-524

cnam. De cruce tollend. Volenti lurrim primm computandi sumptus. Si sal eva1059-1060

Commeniaria.

nuerit foras mittelur.

Cap. V. Jsus de navicul Pelri docet. Piscatio mirabilis.

Commentaria.
de

1061-1002

Leprosi et paralytici

curatio.

Matthaei

vo-

Cap. XV. Parabola? de ove et drachm repertis, et

lilio

catio.

585-586
589-590

prodigo.

Caudium

in

coelo super peccatore

Commeniaria.

pnitentiam agente.

1087-1088

Cap. VJ. Christus discipulos spicas sabbalo vellentes excust, alioque sabbalo

Commentaria.
Cap. XVI.

1091-1092
villico

manum
in

curai aridam.

De

iniquilatis et

de eleemosyn

Apostolorum
dium.

electio.

Sermonis

monte compen623-024

faciend. Nil de lege periturum. Indissoluble malri-

moniivinculum. Dives epulo

et

Lazarus mendicus.

Commentaria.
Joannes ad Jesum

627-628

1115-1116

Cap. VII. Jsus centurionis fidem miratur. Filium

viduae resuscitat.
miliit. Judaeis

Commentaria.
Cap.
XVII.
Scandali
gravitas.

1117-1118
Fralri pnilenti
leprosi

nec Joannis nec Christi vita placet. Peccairix Christi

ignoscendum. Fidei
dantur.
Christi

ellicacia.

Decem

mun-

pedes inungit.

075-676
679-680

adventum

fore illustrem et inex-

Commentaria.

pectat superventurum.

1155-1154
1157-1158
de judice

Cap. VIII. Parabolam de seminante proponit et explicat Christus.

Commentaria.
Cap.

Lucerna sub modio. Quinam

sint

ma-

XV

III.

Parabola;

iniquitatis,

de

ter et fratres Christi.

ejecti, in

Tempestas sedata. Daemones

727-728 735-754

Pharisaeo et Publicano. Jsus pueros se repelli vedives salvabitur. Quid erit praemii iis qui omnia propter Christum relinquunt. Christi praedicta
tat. Difficile

porcos introeunt. Mulier fluxu sanguinis

liberaa. Filia Jairi resuscitata.

Commentaria.

passio. Caecus

prop Jricho visum

recipit.

1189-1190
1193-1194

Cap. IX. Apostolorum missio. Quinque panes multiplicali. Pelri confessio.

Commentaria.
Cap. XIX. De Zachaeo
vis tradilis. Jsus
et

Christus transliguralur, lupraedicit.

decem mnis decem

ser-

naticum sanat, passionem suam

inter apostolos orta

Contentio

super pullum asinae intrat Jerosoly-

de primatu. Mortuis sepeliendi

mam

quam

praedicit
ej icit

evertendam. Ementes

et.

ven-

mortui.

773-774

den tes templo

1 225-1 226

Commeniaria.
malo

779-780

Commentaria.
Cap. XX. proposita

1229-1230
Christo de Joannis bapti-

Cap. X. Scptuaginta duo discipuli mittunlur. Parata civitatibus in

obstinatis calamitas.

De

dile-

smate

quaestio. Parabola

de vinitoribus domini filium

ctione Dei et proximi. Maria et Martha.

843-844
847-848

occidentibus.
rectione.

Commentaria.
Cap. XI. Modus orandi
efficacia.
,

De tributo Caesari dando et de resurCavendum scribis ambiliosis. 1257-1258

1261-1262

orationisque perseverantis
ejicit

Commentaria.
et urbis

Jsus non in Beelzebud

,

daemonia. De
,

Cap. XXI. De vidu duo minuta offerente. Templi

signo Jonae
simplici
et

de regin Auslri et Ninivitis

scribarum

oculoque
est.

Jrusalem subversio, Judaeorumque captivitas

nequam. Mundandum quod ints

et

et dispersio praedictae.

De signis judicium

subversuris.

Notatur

Pharisaeorum

hypocrisis.

Vigilandum

et

orandum.

1285-1286
1289-1290

897-898

Commentaria.

Commentaria.

903-904

Cap. XXII. Christus Jud venditur. Eucharistiam

instiluit
,

Cap. XII. De fermento Pharisaeorum. Quis timen-

et trinam Ptri

negationem

praedicit. Christi

dus? De blasphemi

in

Spiritum sanclum. Monita de

palientis hisloria.

1505-1506
1311-1312
1355-1356

persecutionibus. Divitisparabola. Vitanda sollicitudo.

Commentaria.

De

fideli

et

infideli

dispensatore. Venit Jsus ut in

gratiae

Cap. XXIII. Christi palientis historie continuatio.

terram ignem mittat. De

tempore dijudicando.
963-964

Commentaria.

1559-15b 1595-1396

Commentaria.
fructuosae. Mulier sabbato curata.

969-970

Cap. XXIV. Christi resurrectio, varias apparitiones

et ascensio.

Cap. XIII. Agenda pnitentia. Parabola ficus in-

comparalur grano sinapis et

Regnum clorum fermento. De angust

Commentaria.
Index rerum.

1401-1402
1445-1446

FINIS TOMl VIGESIMl-SECUNDI SCRIPTUR.E SACIl/E.

La Bi.bLohqu<i

Tke. L-ibnaAy

Universit d'Ottawa Echance

University of Ottawa Date Due

*?

QF

a39003 00
"

s
I

6
C

o
,

18
E P
S

N
I

E
P

t U
S

- P U L
P E

CR

UR PE

CR

BS 061C .L3M5 183/ V0^2 COC M IGNE, JACQU SCRIPTURAE ACC# 1043536
Ct-

D'

OF OTTAWA

COLL ROW MODULE SHELF BOX POS 04 333 10 02 03 06

C
3