mhendislik Cilt:4, Say:4, 3-13 Austos 2005

itdergisi/d

Dolgu duvarlarnn betonarme bina davranna etkisi

Erdal RTEM* , Kaan TRKER, Umut HASGL
Balkesir niversitesi, MMF naat Mhendislii Blm, 10145, a Kamps, Balkesir

zet
Bu almada, Trk Deprem Ynetmeliine gre tasarlanm betonarme binalarn performansna dolgu duvarlarn etkisinin belirlenmesi amalanmtr. Bu ama kapsamnda bina tayc sisteminde duvarlarn olmad ve duvarlarn bulunduu iki farkl durum iin sabit dey ykler ve orantl olarak artan yatay deprem ykleri altnda malzeme ve geometri deiimleri bakmndan lineer olmayan teoriye gre analizleri yaplarak yap davranlar karlatrlmtr. Bunun iin, dzenli bir betonarme bina ele alnarak Kapasite Spektrum Yntemi ve Deplasman Katsaylar Yntemi ile binann performans dzeyleri belirlenmitir. Analiz sonularndan, tayc sistemde duvarlarn gznne alnmas ile bina performansnn artt ve yap davrannn duvarn konumuna gre deitii belirlenmitir. Binalarn performanslarnn deerlendirilebilmesi iin FEMA 356 ve ATC 40daki kriterlerden yararlanlmtr. Trk Deprem Ynetmeliinde de performans ve hasar dzeyi tanmlamalarna ve lineer olmayan analiz yntemlerine yer verilmesinin yararl olaca dnlmektedir. Anahtar Kelimeler: Betonarme yap, performans deerlendirmesi, dolgulu ereve, lineer olmayan statik analiz yntemi.

Effect of infills to behaviour of RC building

Abstract
In this study, the effects of infill to the performance of reinforced concrete structures that are designed according to the Turkish Earthquake Code are investigated. A 3D reinforced concrete structure with three storey is analysed with and without infill and the results obtained are compared. To determine the performance of the structure, capacity curve that defines the lateral load resisting capacity of the system is obtained. For this reason the structure is analysed for materially and geometrically non-linear under constant gravity and monotonic incremental lateral earthquake loads. Performance levels of the structures are obtained using nonlinear static analysis procedures (Capacity Spectrum Method and Displacement Coefficient Method) for low, moderate, high (design earthquake) and very high (that approximately represents the maximum earthquake of the region) seismic hazard level. Infill is modelled without opening (door, window etc.) and assumed to have compression failure behaviour. As a result of the analysis, the performance level of the structure is increased by the infill in frame and the structure behaviour depends on the location of the infill in the frame. In this study performances of the structures are evaluated by using the criterion in FEMA 356 and ATC 40. Its thought that performance and damage level definitions and nonlinear static methods should also be given in Turkish Earthquake Code. Keywords: RC structure, performance evaluation, infilled frame, nonlinear static procedures.
*

Yazmalarn yaplaca yazar: Erdal RTEM. eirtem@balikesir.edu.tr; Tel: (266) 612 11 94-95 dahili:151-161-206. Makale metni 19.04.2004 tarihinde dergiye ulam, 28.07.2005 tarihinde basm karar alnmtr. Makale ile ilgili tartmalar 31.12.2005 tarihine kadar dergiye gnderilmelidir.

E. rtem, K. Trker, U. Hasgl

Giri
Son yllarda zellikle kentsel alanlarda meydana gelen depremlerde yaplardaki hasarlarn ok byk ekonomik kayplara neden olmas, depreme dayankl yap tasarmnda hasar kontrolnn de gz nne alnmas gerektiini gstermitir. Buna bal olarak, geleneksel kuvvete dayal tasarmn yerini almas iin yerdeitirmeye (deplasman) dayal tasarm ve deerlendirme ile ilgili almalar nem kazanmtr (Poland ve Hom, 1997) ada lke ynetmeliklerinde olduu gibi Trk Deprem Ynetmeliinde de (TDY) (ABYYHY, 1998) depreme dayankl bina tasarmnn ana ilkesi olarak hafif, orta ve iddetli depremlerde binalarn performans hedefleri iin ok genel tanmlamalar yaplmtr. Deprem tehlike seviyeleri ve binada oluabilecek hasar dzeyleri bakmndan net olmayan tanmlamalara sahip olan bu performans hedefleri, deprem ynetmeliinde verilen koullarla (sneklik koulu, yanal yer deitirme snrlandrmalar, v.b.) salanmaya allmaktadr. Ancak, ynetmelikte verilen geleneksel deprem tasarm ile bina performansnn ngrlen snrlar iinde kalp kalmadnn kontrol yaplamamaktadr. Bu kontroln yaplabilmesi iin lineer olmayan analiz yntemlerine ihtiya vardr. Bu almada, Trk Deprem Ynetmeliine (TDY) gre boyutlandrlm binalarn performanslar elde edilerek ynetmelikteki performans hedeflerinin deerlendirilmesi ve ayrca dolgu duvarlarn bina performansna etkisinin incelenmesi amalanmtr. Trk Deprem Ynetmeliinin performans hedeflerinin deerlendirilmesinde hafif iddetli, orta iddetli ve iddetli (tasarm) deprem ve ayrca ilgili deprem blgesinde beklenen en byk depremi yaklak olarak temsil eden ok iddetli deprem gz nne alnmtr. Binalarn performans dzeylerinin tanmlanmasnda FEMA 356 (2000) ve ATC 40 (1996)da verilen performans kriterlerinden yararlanlmtr. Bina performansnn hesaplanmas iin ise lineer olmayan statik analiz yntemlerinden Kapasite Spektrum Yntemi (KSY) (ATC 40, 1996) ve Deplasman Katsaylar Yntemi (DKY) (FEMA 356, 2000) kullanlmtr.

Lineer olmayan statik analiz yntemleri

Son dnemlerde zellikle A.B.D. ve Japonyada yaplarn tasarm, deprem gvenliinin belirlenmesi, onarm ve glendirilmesi iin performans esasl yntemler gelitirilmektedir. Bunlar, A.B.Dde ATC 40 (1996), FEMA 356 (2000), Vision 2000 (SEAOC, 1995), Blue Book (SEAOC, 1999) isimli n standartlarda tartmaya sunulmutur. Bu n standartlarda lineer olmayan statik analiz yntemleri nemli yer tutmaktadr. Lineer olmayan statik analiz yntemleri temel olarak, yapnn yatay kuvvet tama kapasitesini ifade eden kapasite erisinin belirlenmesini, bu kapasite erisinden yararlanarak gz nne alnan deprem iin yapnn elastik olmayan maksimum deplasmannn (deplasman talebinin) hesaplanmasn ve bu deplasman deerine kadar statik olarak itilmi yapnn performansnn (deprem gvenlii) belirlenmesini iermektedir (Reinhorn, 1997). Yaplarn performansnn deerlendirilmesinde lineer olmayan statik analiz yntemlerinden yaygn olarak kullanlanlar Kapasite Spektrum Yntemi (KSY) ve Deplasman Katsaylar Yntemi (DKY)dir. Bu almada da bu iki yntem ile analizler yaplmtr. Kapasite spektrum yntemi (KSY) Bu yntemde, grafik bir yol izlenmesi sayesinde yapnn kapasitesi yapdaki deprem talebi ile karlatrlmaktadr (ATC 40, 1996). Yapnn kapasitesi, elastik tesi statik itme analizi ile belirlenen kuvvet-deplasman erisi (kapasite erisi) ile temsil edilmektedir. tme analizinden elde edilen taban kesme kuvvetleri ve tepe deplasmanlar edeer Tek Serbestlik Dereceli (TSD) bir sistemin spektral ivmelerine ve spektral deplasmanlarna dntrlr (1). Bu spektral deerler kapasite spektrumunu tanmlar (ekil 1). Deprem talepleri yksek snml elastik spektrum ile tanmlanmaktadr (2). Ancak, bu spektrum da kapasite spektrumu gibi spektral ivme - spektral deplasman (ADRS) formatnda ifade edilir. Ayn grafik zerinde izilen talep ve kapasite spektrumlarnn kesiimi, elastik olmayan dayanm ve deplasman talebini verir (P: performans noktas) (ekil1).

Dolgu duvarlarnn betonarme bina davranna etkisi

Tepe deplasman performans noktasna ulam yapda, kesitlerdeki i kuvvet-ekil deitirme bantlar, yapsal ve yapsal olmayan elemanlardaki hasar seviyesini ifade eden snr deerler ile karlatrlarak yapnn performans dzeyi belirlenir (ATC 40, 1996).
Sa = VT / W 1

Sd =

maks PF1 tepe,1

(1)

Burada, Sa spektral ivmeyi, Sd spektral deplasman, VT ve maks srasyla itme analizinin her bir admndaki taban kesme kuvvetini ve yap tepe deplasmann, W toplam yap arln, tepe,1 birinci moda ait en st kattaki genlii, 1 birinci doal moda ait modal ktle katsaysn ve PF1 birinci doal moda ait modal katlm arpann gstermektedir. SRA= SRV=
3.21 0.68 ln( eff ) 2.12

lar kullanlarak elastik deplasman spektrumundan elde edilen elastik olmayan deplasman spektrumu ile belirlenmektedir. Bu yntemde de ncelikle kapasite erisi elde edilir. Bu eri ekil 2deki gibi iki doru paras ile idealletirilerek (3) ile etkin doal periyot Te ve ilgili dzeltme katsaylar kullanlarak (4) ile deplasman talebi maks (hedef deplasman) hesaplanr. Bu deplasman deerine kadar itilmi yapnn performansnn deerlendirilmesi KSYnde olduu gibidir (FEMA 356, 2000). Te=Ti
Ki Ke

(3)

Burada, Ti yapnn hesap yaplan dorultuda elastik dinamik analiz ile bulunan birinci doal periyodu, Ki yapnn elastik balang rijitlii, Ke ise elastik efektif rijitliidir.

max = C 0 C1 C 2 C 3 Sa Te2 /(4 2 )

(2)

(4)

2 .31 0 .41 ln( eff ) 1 .65

Burada, eff yzde olarak etkin snm oran, SRA ve SRV srasyla spektrumun sabit ivme ve sabit hz blgesindeki spektral indirgeme katsaylarn gstermektedir.
%5 snml elastik spektrum Spektral ivme ( Sa ) P : Performans noktas (Sd,Sa) SRA Kapasite spektrumu Elastik olmayan indirgenmi spektrum SRV Spektral deplasman ( Sd )

Burada, C0 edeer tek serbestlik dereceli sistemin spektral deplasmann ok serbestlik dereceli bir sistemin tepe deplasman ile ilikilendiren katsay, C1 lineerelastik davran iin hesaplanm deplasmanlar ile maksimum elastik olmayan deplasmanlar ilikilendiren katsay, C2 histeresis eklin maksimum deplasman davran zerindeki etkisini temsil eden katsay, C3 II. Mertebe etkiler nedeniyle arttrlm deplasmanlar temsil eden katsay, Sa yapnn birinci doal periyoduna karlk gelen spektral ivmedir (FEMA 356, 2000).

Taban kesme kuvveti

I Hedef deplasman (maks ; VT)

Vy 0.6Vy

Ki

Ks

ekil 1. KSY ile deplasman taleplerinin belirlenmesi Deplasman katsaylar yntemi (DKY) Bu yntemde, deplasman talebi esasen, istatistiksel analizlere dayanan baz dzeltme arpan-

Ke

y
Tepe Deplasman ()

ekil 2. DKY ile deplasman taleplerinin belirlenmesi

E. rtem, K. Trker, U. Hasgl

Saysal rnekler
Binann zellikleri Performans deerlendirmelerini yapmak zere, katl betonarme ereve bina incelenmitir (ekil 3). Yapsal dzensizlii bulunmayan, her iki dorultuda simetrik bina TS 500 (TSE,2000) ve TDYne gre boyutlandrlmtr (Tablo 1). Yapnn boyutlandrlmasnda, deprem blgesi 1 (A0=0.40), I=1, Z2 (TA=0.15 sn, TB=0.40 sn) ve R=8 olarak alnmtr. Dolgu duvarlarn, bina tayc sisteminin performans zerindeki etkisini belirlemek amacyla 3 katl erevenin (3K) dolgusuz ve dolgu duvarnn tama kapasitesinin gz nne alnd 3 katl dolgulu erevelerin (3KDI ve 3KDII) analizleri yaplarak performans dzeyleri belirlenmi ve elde edilen sonular karlatrlmtr. Dolgusuz ve dolgu duvarl binalarn atlam kesitli (1). doal titreim periyotlar 3K iin T1=0.458 sn, 3KDI iin T1=0.127sn ve 3KDII iin T1=0.193 sn olarak hesaplanmtr. Tablo 1. Binann yapsal eleman boyutlar
Akslar A1, A2, A3, A4 B1, B2, B3, B4 C1, C2, C3, C4 D1, D2, D3, D4
1 A I 2

Kolon Boyutlar (cm) 50*50 50*50 50*50 50*50

3 4 I

Akslar 1 ve 4 2 ve 3 A ve D C ve B

Kiri Boyutlar (cm) 25*40 25*50 25*40 25*50

1 A II 2

Kabuller ve binann matematik modeli Hesaplarda plastik ekil deitirmelerin plastik kesit ad verilen belirli blgelerde topland bunun dndaki blgelerde malzeme davrannn lineer-elastik olduu kabul edilmitir. Plastiklemenin kirilerde basit eilme ile, kolonlarda ise iki eksenli eilme momenti ve normal kuvvetin etkileimi ile meydana geldii kabul edilmitir. Ayrca, kolon ve kirilerdeki kesme kuvveti ve burulma momenti tama kapasiteleri de kontrol edilmitir. Kolon ve kirilerin moment-plastik dnme davran modeli pekleen-rijit-plastik olarak kabul edilmi ve buna ait karakteristik deerler (plastikleme momentleri ve maksimum plastik dnme deerleri) ATC 40 (1996)dan alnmtr. Kolon ve kirilerin atlam kesit rijitlikleri iin FEMA 356 (2000)da nerilen deerler kullanlmtr. Betonarme binalardaki dolgu duvarlar, imal edildikleri malzemelerin (tula, har, sva v.b) zelliklerine, ierdikleri boluklara (kap, pencere v.b) ve ereve zelliklerine gre farkl krlma davranlar gstermekte ve bu davranlara bal olarak eitli ekillerde modellenmektedir (Paulay ve Priestley, 1992). Bu almada, yapdaki toplam boluklar (kap, pencere v.b) temsil etmek zere 3KDIde i erevelerin orta aklklarnda (ekil 3 III-III kesiti) duvar olmad, dier aklklardaki dolgu duvarlarn ise boluk iermedii, 3KDIIde d erevenin tm
3 4 450 II III 3KDI 400 A I III 3KDII C 450 1 2 3 4 I III

450

B I C

I 400 3K

B C 450

III

D 450 400 450

D 450

400

450

D 450

400

450

3 x 300 cm

I-I Kesiti

II-II Kesiti

3 x 300 cm

III-III Kesiti

ekil 3. Dolgusuz (3K) ve dolgu duvarl (3KDI, 3KDII) binalarn plan ve kesitleri

Dolgu duvarlarnn betonarme bina davranna etkisi

aklklarnda (ekil 3 I-I kesiti) ve i erevelerin orta aklklarnda (ekil 3 III-III kesiti) dolgu duvar olmad kabul edilmitir. Ayrca, dolgu duvarlarn basn krlmas davran gsterdii kabul edilerek yap sisteminde iki ucu mafsall ubuk elemanlarla temsil edilmitir. almada dolgu duvarn harl boluklu tuladan olutuu varsaylmtr ve bu elemanlarn eksenel kuvvet-plastik ksalma (N-p) bants iin (Hanolu, 2002)deki yaklamdan yararlanlmtr (ekil 4). Dolgu duvarlarn ekme dayanm ve ereve elemanlar ile olan temas yzeylerindeki srtnme etkisi ihmal edilmitir. Bu almada binalardaki dolgu duvarlarna ait malzeme zelliklerinin (basn dayanmlar, elastisite modlleri v.b) belirlenmesinde (Ersin, 1997) deki deneysel verilerden yararlanlmtr. ki ucu mafsall ubuklarla idealletirilen dolgu duvarlarna ait karakteristik deerler Tablo 2de verilmitir. Plastik ekildeitirmenin balad basn atlama dayanm N ile, maksimum basn dayanm Nmaks ve buna kar gelen plastik ksalma deeri u ile, minimum basn dayanm Nmin ve buna kar gelen plastik ksalma deeri u ile tanmlanmtr (ekil 4). Talep spektrumlarnn tanmlanmas Trk Deprem Ynetmeliinin (ABYYHY, 1998) deerlendirilmesinde drt farkl deprem tehlikesi seviyesi gz nne alnmtr. Bunlar, ynetmelikte sz edilen hafif, orta ve iddetli (tasarm) deprem ile, ilgili deprem blgesinde beklenen en byk depremi yaklak olarak temsil eden ok iddetli depremdir. Ynetmelikte iddetli deprem olarak tanmlanan tasarm depremi I=1 olan binalar iin, 50 ylda alma olasl % 10 olan deprem tehlikesini ifade etmektedir.

Linf
Weq

Dolgu duvarnn idealletirilmesi

Linf

II-II Kesiti N (Eksenel kuvvet) Nmaks N Nmin

III-III Kesiti ubuklar iin N: atlama dayanm

p u u
(Plastik ksalma)

ekil 4. Dolgulu ereve modeli ve dolgu duvar temsil eden ubuklarn (N-p) bants Ancak, TDYde yer alan hafif ve orta iddetteki depremler iin olaslksal bir tanmlama yaplmamtr. Bu nedenle bu almada hafif ve orta iddetteki depremlere ait spektrumlar, ATC 40 (1996), FEMA 356 (2000) ve Vision 2000 (SEAOC, 1995)de yer alan deprem tehlike seviyesi snflandrmalarndan yararlanarak tasarm spektrumundan tretilmitir. Buna gre tasarm depremi (D3)n; yaklak 0.30u hafif iddetli deprem (D1), yaklak 0.50si orta iddetli deprem (D2) ve yaklak 1.50si ok iddetli deprem (D4) olduu kabul edilmitir (ekil 5).

Tablo 2. Dolgu duvarnn zellikleri ve modelleme parametreleri

Dolgu Duvarnn Modelleme Parametreleri Sembol Malzeme cinsi Dolgu Kalnl tinf Duvarnn Elastisite modl Einf Diyagonal boyu Linf Edeer genilii Weq Uzama rijitlii EFeq N ki ucu mafsall Basn atlama dayanm fiktif ubuun Maksimum basn dayanm Nmaks Minimum basn dayanm Nmin Nmaks iin plastik ksalma deeri u Nmin iin plastik ksalma deeri u Birim cm kg/cm2 cm cm t t t t cm cm Boluklu tula 17.5 60000 480 177.6 186480 37.296 48.485 7.459 0.336 1.296

E. rtem, K. Trker, U. Hasgl

Binalarn kapasite erilerinin belirlenmesi Yapnn yatay kuvvet tama kapasitesini ifade eden kapasite erisini (taban kesme kuvveti (VT)-tepe deplasman (maks) grafii) elde etmek iin, sabit dey ykler ve monoton artan yatay deprem ykleri altnda, malzeme ve geometri deiimi bakmndan lineer olmayan teoriye gre binalarn analizleri yaplmtr. Analizlerde TDYde (ABYYHY, 1998) verilen edeer deprem ykleri kullanlmtr. Binalara, TS500deki depremli durumlar iin ngrlen yk kombinasyonlar etkitilmitir. Buna gre, her iki dorultuda simetrik binalara (ekil 3) G+Q+E, G+Q+E (e=0.05), 0.9G+E ve 0.9G+E (e=0.05) yklemeleri yaplarak herbir ykleme iin ayr ayr kapasite erileri elde edilmitir (ekil 6). Analizlerde SAP2000 Yap Analiz Programndan yararlanlmtr (CSI, 2002). KSY ve DKY ile deplasman taleplerinin belirlenmesi ncelenen 3K, 3KDI ve 3KDII iin farkl yk kombinasyonlarndan elde edilen kapasite erileri kullanlarak, drt deprem tehlike seviyesi iin KSY ve DKY ile deplasman ve dayanm talepleri belirlenmi (ekil 7) ve en byk deplasman talebini veren yklemeye ait sonular Tablo 3 ve Tablo 4de verilmitir (ekil 7). Trk Deprem Ynetmeliindeki (ABYYHY, 1998) koullar gz nnde bulundurularak, KSYnde, plastik kesitlerde iyi histeresis davran kabul yaplmtr. DKYinde ise, histeresis davran temsil eden C2 katsays gznne alnan yapnn gerekleen performans dzeyine
1.60 1.40 Spektral vme (g) 1.20 1.00 0.80 0.60 0.40 0.20 0.00 0.0 0.5 1.0 1.5

bal olarak belirlenmektedir. Yapnn performans dzeyi balangta bilinmediinden C2 katsays ardk yaklam ile belirlenmitir (Tablo 4). KSYnde dayanm ve deplasman taleplerinin belirlenmesinde ATC-40 Kapasite ve stem Spektrumu Hesap Programndan (ATC-40, 2003) yararlanlmtr. Binalarn performans dzeyleri ncelenen 3K, 3KDI ve 3KDII binalar, gz nne alnan drt deprem tehlike seviyesi iin, KSY ve DKY ile belirlenen maksimum deplasman deerlerine (deplasman talebine) kadar itilmi ve kesitlerdeki plastik dnme deerleri ile greli kat telemeleri belirlenmitir (ekil 8) (Tablo 5 ve 6). Plastik dnme deerleri FEMA 356 (2000)da ve greli kat telemeleri de ATC 40 (1996)da tanmlanan performans dzeylerine (hemen kullanm dzeyi IO, yaam gvenlii dzeyi LS ve gme nleme dzeyi CP) ait snr deerler ile karlatrlarak yaplarn performans dzeyleri belirlenmitir (ekil 8). Buna gre 3Knin performans dzeyleri incelediinde, D1 ve D2 depremleri iin her iki yntemde de yapnn IOnun altnda olduu, D3 (tasarm) depremi iin her iki yntemde de IO ve LS arasnda olduu belirlenmitir. D4 depremi iin ise KSYinde ATC 40da efektif viskoz snme ait verilen snr deer ald iin performans belirlenememitir. DKYinde LS ve CP arasnda olduu belirlenmitir (Tablo 5 ve 6, ekil 9). 3KDIin performans dzeyleri incelediinde, tm depremler iin her iki yntemde de IOnun altnda kald belirlenmitir (Tablo 5 ve 6, ekil 9).

(D4) ok iddetli deprem (D3) iddetli (tasarm) deprem (D2) Orta iddetli deprem (D1) Hafif iddetli deprem

2.0

2.5

3.0

3.5

4.0

Periyot (sn)

ekil 5. Depremlere ait talep spektrumlar

Dolgu duvarlarnn betonarme bina davranna etkisi

600 Taban Kesme Kuvveti (ton) 500 400 300 200 100 0 0 2 4 6 8 10 12 14 16 18 Tepe Deplasman (cm)

G+Q+E 3KDI G+Q+E (e=0.05) 0.9G+E 0.9G+E (e=0.05) 3KDII 3K

ekil 6. Binalarn kapasite erileri

600 Taban Kesme Kuvveti (ton) 500

D1 D2 D3 D4

3KDI
400 300 200 100 0 0 2 4 6 8 10 Tepe Deplasman (cm) 12

KSY DKY

3KDII 3K

14

16

18

ekil 7. Binalarn KSY ve DKY ile deprem seviyelerine ait performans noktalar Tablo 3. Binalarn KSY ile analiz sonular Bina
Deprem tehlike seviyesi
D1 D2 D3 D4 D1 D2 D3 D4 D1 D2 D3 D4

PF1. tepe,1

eff
(%) 11.10 20.10 34.26 5.01 5.03 5.42 18.93 5.07 11.10 21.77 35.62

Sa
(g) 0.210 0.255 0.320 0.201 0.352 0.708 0.842 0.295 0.369 0.522 0.548

Sd
(cm) 1.210 1.910 4.260 0.080 0.140 0.290 0.450 0.28 0.39 0.81 4.99

maks
(cm) 1.523 2.404 5.363 0.099 0.174 0.360 0.559 0.351 0.488 1.014 6.246

VT
(t) 94.4 114.9 144.0 95.8 167.5 337.4 401.1 153.8 179.8 249.8 256.7

3K

1.259

0.843

Efektif viskoz snme ait snr deer almtr.

3KDI

1.241

0.892

3KDII

1.252

0.876

E. rtem, K. Trker, U. Hasgl

Tablo 4. Binalarn DKY ile analiz sonular Bina

Deprem tehlike seviyesi
D1 D2 D3 D4 D1 D2 D3 D4 D1 D2 D3 D4

Sa
(g) 0.269 0.449 0.897 1.346 0.273 0.454 0.909 1.363 0.300 0.500 1.000 1.500

C0
1.26 1.26 1.26 1.26 1.20 1.20 1.17 1.15 1.15 1.15 1.15 1.15

C1

C2
1.00 1.00 1.05 1.15 1.00

C3

T1= Te Ki= Ke
(sn) (t/m) 6855

maks
(cm) 1.765 2.947 6.181 10.158 0.131 0.218 0.556 1.210 0.348 0.738 2.386 3.170

VT
(t) 110.4 126.9 149.5 152.6 124.1 206.4 399.4 532.6 153.3 213.9 195.6 223.3

3K

1.00 1.00 1.00 1.30 1.92 1.00 1.27 1.60 1.65

1.00 0.458

3KDI

1.00 0.127

94817

1.00 1.00 1.30 1.00 0.193 39725

3KDII

Performans dzeyleri
Taban Kesme Kuvveti (VT)

Performans dzeyleri
Eilme Momenti (M)

Hemen Kullanm (IO)

Gme Yaam Gvenlii nleme (CP) (LS)

Gme Yaam Hemen Kullanm Gvenlii nleme (CP) (LS) (IO)

Talep deplasman dzeyi

Tepe Deplasman (maks )

Talep deplasman dzeyi

Plastik Dnme (p )

p maks

(a) Yap kapasite (VT -maks) erisi

(b) Kiri ve kolonlara ait M-p bants

ekil 8. Performans dzeyinin belirlenmesi Yapsal eleman olmayan dolgu duvarlarn temsil eden ubuklardaki ekil deitirmeler KSY ve DKYnde D1 ve D2 depremleri iin elastik snrlar iinde kalmakta yani bu ubuklar N atlama dayanmna ulamamaktadr, D3 ve D4 depremlerinde ise baz ubuklar N atlama dayanmn amakta ancak, Nmaks maksimum yk tama kapasitesine ulamamaktadr (Tablo 7). 3KDIInin performans dzeyleri incelendiinde, KSY ve DKYnde D1, D2 ve D3 depremleri iin IOnun altnda kald, D4 depremi iin ise LS ile CP arasnda olduu belirlenmitir (Tablo 5 ve 6, ekil 9). Yapsal eleman olmayan dolgu duvarlarn temsil eden ubuklardaki ekil deitirmeler, KSYnde ubuklarn bazlarnda N atlama dayanm almakta (0 < p< u) ancak, Nmaks deerine ulamamaktadr. Baz ubuklarn sadece D4 depreminde, Nmaks maksimum yk tama kapasitesine ulatktan sonra zerindeki yk boaltarak Nmin deerine kadar azald (u<p) belirlenmitir. DKYnde ise ubuklarn bazlarnda N atlama dayanm almakta (0<p<u) ancak, Nmaks deerine ulamamaktadr. Ancak D3 ve D4 depremlerinde ise baz ubuklarn, Nmaks maksimum yk tama kapasitesinin altna dt (u < p< u) belirlenmitir. Trk Deprem Ynetmeliindeki performans hedeflerinin deerlendirilmesi Trk Deprem Ynetmeliindeki (TDY) (ABYYHY, 1998) performans hedeflerinin

Dolgu duvarlarnn betonarme bina davranna etkisi

deerlendirilmesinde, dolgusuz ve dolgu duvarl binann drt farkl deprem (hafif, orta, iddetli ve ok iddetli) ve iki ayr lineer olmayan statik analiz yntemi (KSY ve DKY) ile hesab yaplm ve en elverisiz durumu (maksimum deplasman talebini) veren ynteme ait analiz sonular gznnde bulundurulmutur. Ayrca, ynetmelikte tanmlanan hasar durumlarnn FEMA 356 (2000)e gre belirlenen performans dzeylerini ifade eden temsili hasar durumlarndan hangilerine kar geldii tanmlanmtr. Buna gre, belirli bir yaklakla eletirilerek, hafif iddetteki depremlerde (D1) yapnn IO performans dzeyinde, orta iddetteki depremlerde (D2) IO ile LS performans dzeyleri arasnda ancak IO performans dzeyine daha yakn, iddetli (tasarm) depremlerde (D3) ise yapnn LS performans dzeyinde veya ona ok yakn olduu kabul edilmitir. Yukardaki tanmlama gz nnde bulundurularak, TDYye gre tasarlanm yaplarn performans hedefleri incelendiinde; 3Knin hafif iddetteki (D1) ve orta iddetteki (D2) depremlerde; KSYne ve DKYne gre TDYde ngrlenin olduka zerinde, iddetli depremde (D3) ngrlenin biraz zerinde bir performans gsterdii belirlenmitir. ok iddetli depremde (D4) ise 3Knin KSYne

gre analizde ATC 40da efektif viskoz snme ait verilen snr deer ald iin bina performans belirlenememitir, DKYne gre analizde ise TDYde ngrlen dzeyde performansa sahip olduu belirlenmitir (Tablo 5 ve 6, ekil 9). 3KDIin hafif (D1), orta (D2), iddetli (D3) ve ok iddetli (D4) depremlerinde KSYne ve DKYne gre TDYde ngrlenin ve 3Knin olduka zerinde bir performans gsterdii belirlenmitir (Tablo 5 ve 6, ekil 9). 3KDIInin hafif (D1), orta (D2), iddetli (D3) depremlerinde; KSYne ve DKYne gre TDYde ngrlenin ok zerinde bir performans gsterdii, ok iddetli (D4) depremde ise KSYne gre TDYde ngrlenin biraz altnda, DKYne gre TDYde ngrlenin zerinde bir performans gsterdii belirlenmitir (Tablo 5 ve 6, ekil 9). 3KDIde yapsal olmayan dolgu duvarn temsil eden fiktif ubuk elemanlarnn TDYde ngrlenin olduka zerinde bir performans gsterdii belirlenmitir (orta iddetteki depremde dahi hibir dolgu duvar elemannda atlama dayanm almamtr) (Tablo 7). 3KDIIde ise yapsal olmayan dolgu duvarn temsil eden fiktif ubuk elemanlarnn TDYde ngrlen dzeyde bir performansa sahip olduu belirlenmitir (Tablo 7).

Tablo 5. Binalarn KSY ile elde edilen performans dzeyleri

Maks. plastik Deprem dnme (rad) tehlike seviyesi Kiri Kolon
D1 3K D2 D3 D4 D1 D2 D3 D4 D1 D2 D3 D4
0.00039 0.00171 0.00658 -------

Performans dzeyine gre plastikleen kesit says Kiri

< IO 14 62 32 ------------------40 --------------10 --------------------14 -----------------------

Bina

Kolon
IO-LS LS-CP CP< < IO --------------------13 IO-LS LS-CP --------------------16 ----------------------CP< -----------------------

Maksimum greli kat telemesi (%)

0.21 0.34 0.71 0.02 0.03 0.06 0.10 0.04 0.06 0.15 0.96 < IO < IO

ndirgeme katsaylar snr deeri atndan yapnn performans bulunamamtr.

3KDI

---------------

---------------

< IO

3KDII

0.01197 0.00697 24

E. rtem, K. Trker, U. Hasgl

Tablo 6. Binalarn DKY ile elde edilen performans dzeyleri

Maks. plastik Deprem dnme (rad) tehlike seviyesi Kiri Kolon
0.00075 0.00258 0.00790 0.01310 ------0.00032 ----0.00353 0.00525 ----0.00339 0.00435 ------0.00033 ------0.00134

Performans dzeyine gre plastikleen kesit says Kiri

< IO 40 72 2 --------8 ----40 42

Bina

Maksimum greli kat telemesi Kolon IO-LS LS-CP CP< < IO IO-LS LS-CP CP< (%)
------66 ------------------------------------------10 --------2 ------15 ------16 ----------------------------------------------------------------0.25 0.41 < IO 0.82 IO<1.27<LS 0.03 0.04 < IO 0.09 0.19 0.04 0.10 < IO 0.39 0.51

D1 D2 3K D3 D4 D1 D2 3KDI D3 D4 D1 D2 3KDII D3 D4

----70 6 --------------4

Tablo 7. Dolgu duvarn temsil eden fiktif ubuklarn plastikleme durumlar

Deprem tehlike seviyesi

KSY
p maks (cm)
----0.006 0.090 0.017 0.067 0.247 2.420

DKY
p deerine gre plastikleen ubuk says
p < u ----6 20 4 7 9 2 u < p < u u < p ------------------------------8

Bina

p maks (cm)
----0.089 0.315 0.016 0.149 1.003 1.271

p deerine gre plastikleen ubuk says

p < u ----20 21 3 8 1 2 u < p < u u< p ------------8 8 -----------------

D1 3KDI D2 D3 D4 D1 D2 3KDII D3 D4

3K
KSY D1 D2 IO D3 LS D4 D3 DKY D1 D2 KSY D1, D2,D3, D4

3KDI
DKY D1, D2, D3 D4 IO KSY D1, D2, D3

3KDII
DKY D1, D2 D3 IO D4

LS D4

LS

CP

CP

CP

ekil 9. Binalarn deprem tehlike seviyelerine gre KSY ve DKY ile belirlenen performans dzeyleri

Dolgu duvarlarnn betonarme bina davranna etkisi

Sonular
Trk Deprem Ynetmeliine (TDY) (ABYYHY, 1998) gre tasarlanm betonarme binalarn performansna dolgu duvarlarn etkisinin belirlenmesi amalanmtr. Bunun iin bina tayc sisteminde duvarlarn dayanmnn gz nne alnd ve alnmad hesap modelleri oluturularak hafif, orta, iddetli ve ok iddetli depremler iin binalarn performans dzeyleri belirlenmitir. Performans dzeyleri, lineer olmayan statik analiz yntemlerinden KSY ve DKY iin ayr ayr elde edilmitir. DKYden elde edilen deplasman talepleri ve dolaysyla kesitlerdeki plastik dnme taleplerinin genel olarak KSYye gre daha byk olduu belirlenmitir. Bu bykln mertebesi tayc sistemdeki dolgu duvarn gznne alnp alnmamasna, dolgu duvarlarn konumuna ve deprem tehlike seviyelerine gre deitii, zellikle iddetli ve ok iddetli depremler iin bina performans dzeyini deitirecek mertebede olduu belirlenmitir. TDYnde (ABYYHY, 1998) ngrlen performans hedeflerinin yaplan kabuller erevesinde ele alnan binalar iin byk oranda gerekletii ve dolgu duvarlarn dayanmnn hesaplarda gz nne alnmasyla bina davrannn deitii ve bina performans ile binann balang rijitliinin nemli oranda artt belirlenmitir. Dolgu duvarlarn temsil eden fiktif ubuklarda hafif ve orta iddetteki depremlerde plastiklemenin olumad belirlenmitir. almada, bina performans deerlendirmelerinde ATC 40 ve FEMA 356dan yararlanlmtr. Bu nedenle, TDYnde (ABYYHY, 1998) performans ve hasar dzeyleri ile deprem seviyeleri tanmlamalarna ve ayrca, lineer olmayan analiz yntemlerine ayrntl olarak yer verilmesi gerektii dnlmektedir. Bir n inceleme niteliinde olan bu alma tipik bir betonarme binann dolgusuz ve iki farkl dolgu duvarl durumuna ait sonular iermektedir. TDYnin (ABYYHY, 1998) bu konuda ayrntl olarak deerlendirilebilmesi iin farkl zelliklerdeki ok sayda binay ieren almalarn yaplmas gerektii dnlerek, bu konudaki aratrmaya devam edilmektedir. Bu kapsamda yaplacak benzer almalarn, son

dnemde geleneksel deprem tasarmnn yerini almas iin srdrlen performansa dayal tasarm almalarna katks olaca dnlmektedir.

Kaynaklar
ABYYHY (1998). Afet blgelerinde yaplacak yaplar hakknda ynetmelik, Bayndrlk ve skan Bakanl. ATC (1996). Seismic evaluation and retrofit of concrete buildings. ATC 40, Vol. 1. Applied Technology Council. Washington, DC., USA. CSI (2002). Integrated finite element analysis and design of structures basic analysis reference manual. SAP2000 V.8. CSI. Ersin, U.D. (1997). Kk titreim lmleri ve dolgu duvarlarnn mekanik modele yanstlmas, Yksek Lisans Tezi, T Fen Bilimleri Enstits, stanbul. FEMA (2000). Prestandart and commentary for the seismic rehabilitation of buildings, FEMA 356. Federal Emegency Management Agency. Hanolu, K. B. (2002). Fiber reinforced plastic overlay retrofit of hollow clay tile masonry nfilled reinforced concrate frames, Ph.D. Thesis, Boazii University, stanbul. Paulay, T. ve Priestley M.J.N. (1992). Seismic design of Reinforced Concrate and Masonry Buildings. John Willey & Sons. N.Y. Poland, C.D. ve Hom, D.B. (1997). Opportunities and pitfalls of performance based seismic engineering. Proceedings of the International Workshop on Seismic Design Methodologies for the Next Generation of Codes. 69-78. Slovenia. Reinhorn, A.M. (1997). Inelastic analysis tecniques in seismic evaluations. Proceedings of the International Workshop on Seismic Design Methodologies for the Next Generation of Codes. 277-287. Slovenia. SEAOC (1995). Performance based seismic engineering of buildings, Vision 2000. Structural Engineers Association of California. SEAOC (1999). Recommended lateral force requirements and commentary, Blue Book. Seventh Edition. Structural Engineers Association of California. C.A. TSE (2000). Betonarme yaplarn tasarm ve yapm kurallar, TS-500. Trk Standartlar Enstits. ATC-40 V3.0, (2003). Kapasite ve stem Spektrumu Hesap Program, Darlmaz, K., http://www.ins.itu.edu.tr/kutlu/