HAYVAN YETTRCL VE HAYVANSAL RNLERDE MALYET TESPT VE MUHASEBELETRLMES

Yazar: smailANASIZ(*)

E-Yaklam / Eyll 2005 / Say: 26

I- SUNUM Muhasebe bilgilerine olan ihtiyacn artmas ve bilgi teknolojilerindeki gelimeler son zamanlarda zellikle farkl retim zeliklerine sahip iletmeler asndan retim sreci kt maliyetlerinin hesaplanmas ile ilgili, sanayi maliyet muhasebesi alann dnda, tarm rnleri, ya da hayvan yetitiricilii alanlarnda maliyet hesaplamalarndaki uygulama skntlarn ve farkl yorumlar gndeme getirmitir. Bu almann temel amacda mevcut sistem ierisinde, bu konuda karlalan maliyet hesaplamalarna ilikin problemleri ve muhtemel zmleri ele almaktr. Referans Kavramlar: Maliyet Muhasebesi, Hayvan Yetitiricilii Maliyetleri ve Muhasebesi, Hayvansal rn Maliyetleri ve Muhasebesi II- KAVRAM SEM VE KAVRAM KARGAASI Sanayi alanndaki retim ile tarm ya da hayvanclk alanndaki retimin farkl zelliklerinin olmas doaldr. Ancak bu farklln maliyet muhasebesi asndan yeni snflandrma yaplarak ayr bir uzmanlk alan veya alma konusu olarak sunulmas mevcut olan problemlerin zmne ok fazla katk salamayaca gibi, var olan kavram karklklarn da artracaktr. Dier taraftan seilen kavram ya da aklamalarda kulaa ho gelmemektedir. rnek olarak canl hayvan yetitiricilii veya canl hayvan kavram belli bir snflandrma mant ierisinde acaba l hayvan yetitiricilii kavramn da artracaktr. Ayn ekilde canl binek hayvanlarn amortismana tabi olmas canl dier hayvanlarn amortisman konusu olmad yorumunu da gndeme getirebilir. Aslnda bu kavramlar seerken, var olan bir probleme dikkat ekmek istediimiz iin, farkl problemlere neden olabiliriz. Bu adan deerlendirdiimizde, canl binek hayvann demirba kabul edilmesi ve amortisman konusu olmas bize ok fazla ikna edici gelmemektedir. Bir hayvann demirba kabul edilmesi, oturmu olan demirba kavramnda kargaa oluturur. Bu kavram iki ekilde kullanlmakta olup, birincisi sahiplik gstermesi asndan genel bir kavramdr. rnek olarak bir okulun demirba, okula ait varlklar vurgular. kinci olarak iletme dilinde iletmede kullanlan demirba kavramdr. Bu kavramda belli nitelii olan varlklar kapsamaktadr. Demirba kavramn birinci anlamda kullanrsak, iletmenin sahip olduu tm varlklara demirba dememiz gerekir ki THP ayrntl snflandrmaya da gerek kalmaz. Dier taraftan bir varln ekonomik bir mre sahip olmas, amortismann konusunu oluturur. Bu dorudur. Ancak, bir binek hayvan iin belli bir mr tayin etmek ve amortismana tabii tutmak, canl olduu iin zaten sz konusu olamaz. Doal olarak sorulacak soru bu varlklar iin katlanlan maliyetlerin nasl gidere dntrlecei olacaktr. Bize gre zm gider yazmamak deil, yazlan giderin ismini deitirmektir. rnek olarak, amortisman giderleri yerine erefiyelerde ve kurulu

giderlerinde olduu gibi belli bir sre belirleyerek (5 yl) karlk ayrmak yoluyla bu srede gider yazmak daha aklc bir zm olabilir. Bu konu alma alann dnda olmakla birlikte kavramlarn seilmesi konusunda azami hassasiyetin gsterilmesi gerektiini vurgulamak iin aklama ihtiyacn hissettik. Konumuzla ilgili olarak zaten var olan kavramlar kullanmak daha aklc olacaktr. rnek olarak hayvan retimi yerine hayvan yetitiricilii ya da besicilik kavramn, ayn ekilde zm retimi yerine zm yetitiricilii ya da baclk gibi kavramlar kullanmak yeterli olacaktr. Bu kavramlar retim ya da yaplan iin konusunu net olarak tarif etmektedir. retim kavramnn kullanlmamas maliyet hesaplamalarnn veya maliyet muhasebesinin olmad anlamna gelmemektedir. Hi kimse sylenen anlald srece, bir kavram kullanrken retim kelimesini ilave etme zorunluluunu hissetmez. rnek olarak otel iletmesi yerine otel hizmet retim iletmesi kavramn kullanma ihtiyac sz konusu deildir. III- RETM KAVRAMI VE RETM MALYETLERNN SINIFLANDIRILMASI retim kavram deiik ekillerde tanmlanmakla birlikte en ok kullanlan retim tanm en kolay ve anlalr olandr. Bu tanma gre retim; hammaddenin mamule dntrlmesidir. retim srecide, hammaddenin mamule dntrme srecinidir. Bu tanm esas alndnda belirli bir veya birden fazla hammaddenin mamule dntrlmesi sreci iinde katlanlan giderlerde dntrme giderlerini ve hammadde giderleri ile birlikte retim maliyet giderlerini oluturmaktadr. Bu erevede maliyet giderleri olarak ifade edilen giderlerde, - Direkt hammadde, - Direkt iilik ve - Dier retim giderleri olarak 3 balkta toplanmaktadr. Tekdzen Muhasebe Sistemi de, bu unsurlar maliyet gider hesaplar olarak belirlemitir. Muhasebe sistemi ierisinde maliyet tespit etmek iin iletme maliyet giderlerini bu hesaplar altnda izlemek ve maliyetlerini bu unsurlar dikkate alarak hesaplamak durumundadr. Bu tanma bal olarak maliyet giderlerinin izlenmesi ve maliyet tespiti asndan problem gzkmemektedir. Peki o halde tarm ve hayvan rnleri maliyet tespiti ve muhasebe srecinde izlemede neden sknt olumaktadr? Bize gre, bu sorunun cevab retim tanmnn dar kapsaml olarak yaplmasndan ve muhasebe uygulamalarnn da buna gre dzenlenmesinden kaynaklanmaktadr. Zira baz hayvansal mamullerin retiminde, hammaddenin mamule dntrlmesi sz konusu deildir. rnein st retimi ve bal retimi gibi. Bu tip retimler gerek bir retim deildir. Dier bir ifade ile insanolu zaten varolan bir retimi, dolayl katk salayarak kendi nam ve hesabna kullanmaktadr. reten kendisi deildir. Dolays ile bir dntrme ilemi de yoktur. Yani gerek bir retim sz konusu deildir. Gerek bir retim olmay nedeniyle uygulamada hayvan besicilii ve hayvansal rnlerin maliyet tespiti ve kaytlanmas da doal olarak sknt oluturmaktadr. Bu sknt daha ok direkt hammadde, direkt iilik giderlerinin tespiti ile ilgilidir. Ayn ekilde tarm rnleri asndan problem gzkmemekle birlikte, benzer problemlere sahiptir. Bu nedenle retim tanmn, ya daha geni kapsaml olarak tanmlamak veya maliyet tespiti asndan uygun ekilde snflandrmak gerekir. Bize gre retim tanmnn kapsamnn deitirilmesi problemi zmeyecei iin, retim kavramnn snflandrmas zerinde durmay uygun bulduk. Bize gre retim iki ana balkta toplanmaldr. - retim

- Doa kaynakl retim (Yetitiricilik) Gerek retim: Yukarda verilen retim tanmdr. Yani gerekten bir iletmenin belli hammaddeleri belli bir mamule dntrmesidir. Doa kaynakl retim: Doada var olan retim srecindeki kaynaklarn, insann yararna ynelik olarak kullanlmas faaliyetidir. Bu tarz retim kendi ierisinde ayrca snflandrlabilir. Ancak konumuz bu retimin, gerek retimden farkllnn ortaya konmas ve bu tarz retim maliyetlerinin nasl tespit edilebilecei olduu iin alt balklara girilmemitir. Tabidir ki ister gerek isterse grnrde bir retim (gerek olmayan) olsun, her aba gibi, retim iinde bir takm fedakarlklara katlanlmak gerekir. Maliyet kavram da zaten bu fedakarlklarn toplam olarak ifade edilir. Bu snflandrma erevesinde maliyet unsurlar; Gerek retim iin; - Direkt hammadde malzeme - Direkt iilik - Genel retim giderleri Doa kaynakl retim iin; Beklenen fayda (Yetitiricilik) Giderleri olarak, - Malzeme, - ilik, - Dier Giderler. Bu snflandrma erevesinde retim giderleri veya dier ifade ile maliyet giderlerinin ayn ekilde snflandrlmas gerektiini sylemek pek mmkn deildir. kinci tip retim giderleri yalnzca beklenen fayda ve yarar maliyet giderleri niteliinde olduu iin direkt ve endirekt eklinde bir ayrmn, ne maliyet tespiti ne de vergi matrahnn tespiti asndan pratik bir faydas vardr. O halde gerek retimde kabul edilen; direkt hammadde ve direkt iilik giderlerinin, doa kaynakl retimde de ayn erevede var olduunu kabul etmek uygun zm retilmesini engelleyecektir. Bu tarz bir retimin farklln kabul edersek zm kolaylaacaktr. Bu tip bir retimde, maliyet verilerinin izlenmesi ve maliyet tespitinin, muhasebe sistemi ierisinde zlebilmesi iin sistem ierisinde belli dzenlemelerin yaplmasn gerektirmektedir. IV- TEK DZEN MUHASEBE SSTEM MALYET HESAPLARININ YENDEN SINIFLANDIRILMASI Yukarda akland gibi tekdzen muhasebe sistemimiz gerek retim faaliyetini temelinde, maliyet hesaplar farkl maliyet sistemlerinin de uygulamasna imkan verecek ekilde tasarlanm olmas nedeniyle olduka gelimi olduunu rahatlkla syleyebiliriz. Bununla birlikte belli konularda ortaya kan skntlar iinde zaten zaman ierisinde farkl zm nerileri de nerilmektedir. Bizim alma konumuzda bu kapsamda biraz daha ayrntl ve genel bir neri niteliindedir. Bilindii gibi muhasebe sistemimiz de maliyet giderlerinin izlenmesinde 7/A ve 7/B olmak zere iki farkl seenek sunmutur. Birinci seenek bir anlamda ikinci seenek iinde ayn ekilde zorlayc hkmler ifade etmektedir. Bize gre ncelikle bu zorlayc hkmlerle ilgili hususlarn skntlarn giderilmesi ve farkl uygulamalara da imkan vermesi asndan biraz esnetilmesinde yarar vardr. Bu deiikliin mevcut sistemi de bozmamas gerekir. Bu erevede nerilerimizi aadaki gibi zetleyebiliriz.

V- BAST ZM NERS Aslnda muhasebe sistemi bir btn olarak deerlendirildiinde sistemde yaplacak kk bir deiiklik birden ok hesab ierik ve ileyi mant asndan etkileyebilir. Bu adan bakldnda, ok sayda hesap zerinde deiiklik, ileride farkl problemlere neden olabilecektir. Bununla birlikte, belirli konularda mevcut olan skntlarnda zmlenmesi gerekmektedir. Skntlarla ilgili farkl neriler zellikle yeni fikirlerin oluturulmasna da katk salayabilir. Mevcut skntlar basit zm mant ierisinde, gerek retim zellii tamayan doa kaynakl retim ile fason retim ilerinde genel olarak direkt hammadde ya yok ya da ayrlmas zor ve gereksiz bir zellik tamaktadr. Bu nedenle bu tip iletmelerde byle bir ayrma zorlamak uygun bir zm retmeyi zorlatrmaktadr. Bu erevede mevcut sistemde kapsaml bir deiiklik yaplmas yerine iletmelerin kendilerine has zellikleri dikkate alnarak ek iki hesabn almas ve hesaplarn kapsamlarnn detayl olarak belirlenmesi de ayn ekilde daha kolay ve aklc bir zm olabilir. Bu hesaplar; - 154 Tarm ve Hayvansal rn Stoklar Bu hesap, 2 No.lu Tebli kapsamnda, stok nitelii tad iin alabilir. 151 retim - Yar Mamul Hesab Bu hesap, iki farkl konuyu iermekte, yani iki farkl hesabn bileimi niteliindedir. retim hesab, yani retim kavram stok nitelii tamayan retim giderlerinin topland hesaptr. Bu nedenle bu kavram yani bu hesap ayrlmal ve hesap, - 151 Yar Mamuller olarak dzeltilerek yalnzca yar mamul stoklar izlenmelidir. - 624 Yetimi Hayvan Satlar Maliyeti bu hesap, hayvan besicilii yapanlar tarafndan satlan yetimi hayvanlarn maliyetlerinin izlenmesi iin almaldr. - 625 Tarmsal ve Hayvansal rn Sat Maliyeti bu hesap ise 154 hesaba paralel satlarn maliyet tablosunun dzenlenmesinde karklk oluturmamak iin almasnda fayda vardr. Bu hesap yerine 152 hesap kullanlabilir. Maliyet giderlerinin izlenmesi, yani retim hesab kendi snfna tanmal ve kodlanmaldr. Bu noktada, 7/B seeneinde 799 retim Maliyet hesab olduu iin problem yoktur. Bu hesap altnda alt hesaplar alarak problem zlebilir. Ancak 7/A seeneinde byle bir hesap almamtr. Bu seenekte de bu hesabn almas gerekir. Bu adan seenek incelendiinde hesabn alabilecei en uygun hesap gurubu 70 hesap gurubudur. Bu gurup ismi; 70 retim - Maliyet Muhasebesi Balant ve Yanstma eklinde dzeltilerek retim hesabnn almasna olanak salanmaldr. Bu gurupta sknt oluturan 3 ayr konu iin 3 ayr hesap alabilecei gibi, bunlar birletirilebilir. rnek olarak, - 703 Beklenen Fayda Maliyetleri Hesab ve - 704 Beklenen Fayda Maliyetleri Yanstma Hesab Tarmsal ve hayvansal rn maliyetleri iin, - 705 retim Hesab ve - 706 retim Yanstma Hesab sanayi iletmeleri iin,

- 707 Dntrme Maliyet Giderleri - 708 Dntrme Maliyet Giderleri Yanstma fason retim yapan iletmeler iin, - 709 Yetitiricilik Maliyet Giderleri - 710 Yetitiricilik Maliyet Giderleri Yanstma hesab tarm rnleri ve hayvan yetitiricilii iin alabilir. stenirse bu hesaplar tek ya da ikili olarak birletirilebilir. rnek olara sanayi iletmeleri iin alacak retim hesab, 705 retim - Dntrme Maliyetleri olarak fason retimi kapsayacak ekilde birletirilebilir. Dier taraftan hesaplarn ayr olarak belirlenmesi maliyet unsurlar olarak alan hesaplara uyum asndan daha uygundur. nk, fason retim yapan iletmede direkt hammadde giderleri sz konusu olmayacaktr. Ayn ekilde tarm rnleri ya da hayvan yetitiricilii yapan iletmelerde diret ve endirekt hammadde ve iilik giderleri ayrm gereksiz olmas nedeniyle ayr almas ve hesaplarn ileyilerinde belirtilmesi gerekir. zellikle byk ve kk ba hayvan yetitiriciliinde direkt hammadde tanmlamas mmkn olmayacaktr. Bu iletmelerin retim srecinin gerektirdii arlkl giderlerin rnek olarak iilik hammadde malzeme vb alt hesap olarak almas gerektii yasayla dzenlenmesi durumunda sknt oluturmayan uygun bir zm olabilir. Dier hesaplar; Yalnzca 154 hesap alarak, baz iletmelerin stok problemi zlebilir. Ancak hayvan besicilii ile uraan iletmelerde hayvanlar stok olarak kaytlamak yerine, 198 Dier Dnen Varlklar hesabna almak daha uygundur. nk. hayvanlar stok olmayp, ietme varlklardan biridir. Besicilikte besi sresinin, bir yl gemesi durumunda ise 297 Dier Duran Varlklar hesabna alnmas ve bu sredeki deer artrmaya ynelik harcamalarnda varlk maliyetine eklenmesi gerekir. St inekiliinde ise, hayvanlarn 297 Dier Duran Varlklar hesabna alnmas ve katlanlan giderlerin st ve varsa elde edilen yavrulara piyasa deerleri orannda pay verilmesi gerekir. VI- MALYET HESAPLARININ AKII

VI- HAYVAN YETTRCL VE HAYVANSAL RN MALYETLERNN TESPT VE MALYET KAYITLARI zellikle genel kavramlar kullanmaya ve konuyu genelletirmeye almakla birlikte gerek tarm rnleri gerekse hayvansal rnlerin retim srecinin farkl olmas yannda farkl girdi ve ktlar iermesi yukardaki hesaplar ve muhtemelen alacak alt hesaplarn niteliini de belirleyecektir. Bu adan biz zellikli olan konular n plana karmaya altk. Bu rnekler dier uygulamalar iin fikir verebilir. Besi hayvancl (Et - retimi) rnei Bu tip iletmeler daha ncede ifade ettiimiz gibi gerek retim niteliinde olmayp, doa kaynakl retim zellii tamaktadr. Dier taraftan bu retim srecinde canl hayvanlar iin baz makalelerde nerilen Hayvan Stoklar vb. hesaplarn almas ise stok olmamas yannda, yalnzca belli bir iletme problemi ile ilgili olmas nedeniyle uygun bir zm olmayacaktr. Bu hesaplarn yerine, 198 Dier eitli Dnen Varlklar (ksa dnemde elden karlacak olanlar) 297 Dier eitli Duran Varlklar (uzun dnemde elden karlacak olanlar) hesaplarnda izlenmesi daha uygundur. Bu varlklarla ilgili beklenen yarar hayvann kilo alarak deer kazanmas ve sattan kr edilmesine ynelik olduu iin deer artn salamaya ynelik giderlerin varlk maliyetine eklenmesi gerekir. rnek: Et retimi ile uraan bir besi iletmesinin Ocak-Mart dneminde toplam 200 ba bykba (120 adet 05-1 ya ve 80 adet 1-1,5 ya) ve 100 kk ba hayvan olup, mart ay sonunda kkba hayvanlarn yars satlmtr. Dnem giderleri aadaki gibidir. - Yem ve yem rnleri giderleri 2.800.000 - Salk, tedavi ve bakm giderleri 80.000 - Barnak amortisman giderleri 9.000 - ilik giderleri 1.420.000 - Enerji giderleri 140.000 - Aydnlatma giderleri 60.000 - Hayvan dks tama giderleri 10.000 - Su giderleri 12.000 Dnem sonu kaytlar
31.12.2004 709 YETTRCLK MALYETLER 4.531.000 HESABI LGL HESAPLAR 4.531.000 Dnem yetitiricilik maliyet giderleri /

3 aylk dnemde ynetim ve sat giderleri dnda oluan ve yalnzca hayvanlarn deer kazanmasna ynelik bu giderlerin varlk maliyetine eklenmesi gerekir. Dnem ba itibaryla 198 hesap kalannn ve giderler asndan verilerin aadaki gibi olduunu varsayalm.
198 Dier eitli Dnen Varlklar * 1-1,5 Ya Aras Bykba Hayvanlar 198 Dier eitli Dnen Varlklar * 05-1 Ya Aras Bykba Hayvanlar 198 Dier eitli Dnen Varlklar * 1-2 Ya Aras Kkba Hayvanlar

11.450.000

7.100.000

4.300.000

- Beslenme arlklarna gre yem ve yem rnlerinin % 40, 1-1,5 ya aras bykba hayvanlar iin, % 35, 05-1 yaa aras bykba hayvanlar iin ve % 25 de kk ba hayvanlarn beslenmesi iin tketilmitir. - Salk giderleri kaytlara gre % 50, 05-1 ya aras bykba, % 40, 1-1,5 ya bykba ve % 10, 1-2 ya aras kkba hayvanlar iin katlanlmtr. - ilik giderleri, enerji giderleri,tama giderleri ve su giderleri yem tketim orannda byk ve kkba hayvanlar arasnda datlmakta - Amortisman giderleri bykba hayvan barna iin 4.000 kkba hayvan barna iin 2.000 TL ve yem deposu iin 3.000 olarak hesaplanmtr. Yem deposu amortisman giderleri yem tketim orannda datlacaktr. - Aydnlatma giderleri barnak alanlar orannda datlacak olup, bykba hayvan barna 1.600 metrekare, kkba hayvan barna 800 metrekaredir. Bu varsaymlara gre deer artrc harcama giderleri besi hayvan guruplar arasnda aadaki gibi datlacaktr.
GDERLER Yem Giderleri Salk ve Bakm Giderleri Barnak Amortisman Giderleri. Bykba barnak amortisman Kk ba barnak amortisman Yem deposu amortisman ilik Giderleri Enerji Giderleri Aydnlatma Giderleri Hayvan Gbresi Tama. Giderleri Su Giderleri 4.000 2.000 3.000 1.420.000 140.000 60.000 10.000 12.000 0,35 0,35 0,35 0,33 0,35 0,35 1.050 497.000 49.000 20.000 3.500 4.200 0,40 0,40 0,40 0,33 0,40 0,40 1.200 568.000 56.000 20.000 4.000 4.800 0,50 2.000 0,50 2.000 100 0,25 0,25 0,25 0,33 0,25 0,25 2.000 750 355.000 35.000 20.000 2.500 3.000 3 AYLIK DNEM DEER ARTIRICI HARCAMA GDERLER DAILIMI TOPLAM 05-1 YA BYKBA 1-1,5 YA BYKBA 2.800.000 0,35 980.000 0,40 1.120.000 80.000 0,50 40.000 0,40 32.000 1-2 YA KKBA 0,25 700.000 0,10 8.000

TOPLAM

4.531.000

1.596.750

1.808.000

1.126.250

Bu bilgilere gre satlan 50 adet kkba hayvann edinim ve deer artrc harcama giderlerinin ortalama maliyeti 5.426.250/100x50 = 2.713.125 TL ve ortalama kkba hayvan maliyeti 54.262 TLdir. Sat fiyatnn 120.000 TL olduunu varsayarsak sat ve maliyet kaytlar aadaki gibi olacaktr.
198 Dier eitli Dnen Varlklar * 1-1,5 Ya Aras Bykba Hayvanlar 11.450.000 1.808.000 198 Dier eitli Dnen Varlklar * 05-1 Ya Aras Bykba Hayvanlar 7.100.000 1.596.750 198 Dier eitli Dnen Varlklar * 1-2 Ya Aras Kkba Hayvanlar 4.300.000 1.126.250

31.12.2000 198 DER ETL DNEN 4.531.000 VARLIKLAR

05-1 YA BYKBA 1.596.750 1-1,5 YA BYKBA 1.808.000 1- 2 YA KKBA 1.126.250

710 YETTRCLK MALYETLER YANSITMA HESABI

Dnem maliyet giderleri aktarm

4.531.000

31.12.2000 709 YETTRCLK MALYETLER 4.531.000 HESABI 710 YETTRCLK MALYETLER YANSITMA HESABI
Yanstma hesabnn kapatlmas

4.531.000

Satlan yetimi hayvan sat ve maliyet kayd ise,

03.03.2003 100 KASA HESABI 6.000.000 600 Y.. SATILAR HESABI 6.000.000
Sat kayd

01.01.2001 624 YETM HAYVAN SATILARI 4.350.000 MALYET 198 DER ETL DNEN VARLIKLAR
Sat maliyet kayd

4.350.000

Yukardaki zm edinim ve deer artc harcama giderlerinin maliyet bedelini oluturduu varsaymna dayanmaktadr. Doal olarak dnem sonu emsal bedeline gre tespit edilecek deer dkl iin karlk ayrlmas gerekir. St hayvancl (St retimi) rnei Bu tip iletmelerin besi iletmelerinden fark stoklanabilir ktnn elde edilmesinden kaynaklanmaktadr. Dolays ile yukarda belirttiimiz 154 Tarmsal ve Hayvansal rn Stoklar hesab ksa dnem iinde olsa elde tutulan st veya benzeri hayvansal rnler ve tarm rnleri iin kullanlabilir. Dier taraftan, st retimi yani stlk ii ile uraan iletmelerde st hayvanlar uzun dnem iletmede kalacak varlklardan olduu iin bu hayvanlarn aktife girdiinde 297 Dier eitli Duran Varlklar hesabnda izlenmesi gerekir. Dier taraftan elde edilen

yavrularn belli bir maliyet pay ile amaca uygun olarak, satlacak ise 197 iletmede yetitirilerek st elde edilmesi amalanyor ise 297 hesaba alnmas ve bu hesabn altnda St Hayvanlar ve Yetiecek St Hayvanlar alt hesaplarnda izlenmesi gerekir. St elde edilecek zamana kadar katlanlan giderlerden bu hayvanlara yukardaki rnekte olduu gibi deer artlarnn maliyetlerine eklenmesi gerekir. Ayn ekilde, st retimi ile uraan bir iletmenin son aylk toplam giderlerinin 3.800 TL ve st satlarnn 3.000 TL olduunu kabul edersek ilk bata iletmeninin zarar ettii dnlebilir. Halbuki iletmenin elinde henz yetikin olmayan hayvanlar iin katlanlan giderler ayrlmamtr. Bu rnek iin eldeki yetikin olmayan st hayvanlar piyasa deerlerinin 3 aylk dnemde 8.000 TLden 9.000 TLye ulatn kabul edersek, katlanlan giderlerin 1.000 TLsinin bu hayvanlarn maliyetine eklenmesi gerekir ya da art ilave deer ve st satlarnn deeri orannda datlabilir. letmenin bu hayvanlar satma dncesi ve ihtimali olmas durumunda datm daha uygun olacaktr. Buna gre; Elde edilen st deeri 3.000 TL ve Yetimemi Hayvan deer art 1.000 TL olduuna gre Datm katsays; St maliyeti iin 3/4, hayvanlara eklenecek maliyet pay 1/4 olacaktr. Buna gre, St maliyeti = 3.800x3/4 = 2.850 Deer at maliyet gider pay ise = 3.800x1/3 = 950 TL olacaktr. Muhasebe Kaytlar ise;
31.12.2004 703 BEKLENEN FAYDA MALYETLER HESABI LGL HESAPLAR
Dnem yetitiricilik maliyet giderleri

3.800 3.800

31.12.2004 297 DER ETL DURAN VARLIKLAR ***YETECEK ST HAYVANLARI 154 TARIMSAL VE HAYVANSAL RN STOKLARI 704 BEKLENEN FAYDA MAL YETLER YANSITMA HESABI
Dnem maliyet giderleri aktarm

950

2.850 3.800

31.12.2004

704 BEKLENEN FAYDA MALYETLER YANSITMA HESABI 703 BEKLENEN FAYDA MAL YETLER HESABI
Yanstma hesabnn kapatlmas

4.531.000

4.531.000

St sat ve maliyet kayd ise,

03.03.2003 100 KASA HESABI 600 Y.. SATILAR HESABI
Sat kayd

3.000 3.000

01.01.2000 625 TARIMSAL VE HAYVANSAL RN MALYET 154 TARIMSAL VE HAYVANSAL RN STOKLARI

Sat maliyet kayd

2.950 2.950

Tarm rnleri iin benzer skntlarn olduunu yazmzn banda belirtmitik. Almasn nerdiimiz hesap bu iletmeler iin ksmen zm nerimizi de yanstmakla birlikte, bu konu ile ilgili gelebilecek farkl eletiri ve yorumlar erevesinde bir sonraki almada ele alnmasnn daha uygun olaca dnlmtr. VII- SONU Tarmsal ve hayvansal rnler insan ihtiyalar ile ilgili olup zaman ierisinde aile besicilii veya stlk yerini byk iletmelere brakacaktr. Bu iletmeler asndan maliyet bilgilerinin izlenmesi ve maliyet tespiti yannda vergi muafiyetinin dnda kalmas durumunun kalmasnda da vergi matrahnn tespiti asndan nemli bir konudur. THP zerinde kalc ve sisteme uyan deiikliklerin nceden yaplm olmas gerekir. Hesap plan zerinde yalnzca vergi yasalar nedeniyle yaplan deiiklikler zaman ierisinde baz hesaplar elimine edebilmektedir. Bu adan vergi uygulamalarn n plana karan deiiklikler yerine, var olan iletme ve retim zelliklerini ve skntlarn dikkate alnarak kalc dzenlemelere ihtiya vardr. Yukardaki neri kiisel grmz yanstmakta olup, ok daha aklc zmler retilebilir. Buna ramen bu nerimizin gelimelere katk salamasn umuyoruz.

Yrd. Do. Dr.