SECDE- SEHV BBI METN Secde-i sehiv terkibi sebebine izafet kabilindendir.

Musannfn bu bb kaza namazlarnn peinden zikretmesi, bu da elden karlan eyleri slah iin meru olduundandr. Fukahya gre unutmakla yanlmak ve ek ayn mnya gelirler. Zan. tercih edilen taraf; vehim ise tercih edilmeyen taraftr. Sehiv iin bir tarafa selm verdikten sonra iki secde vaciptir. Selm yalnz sa tarafna verir, zira malm olan budur. Esah olan kavle gre namazdan kmak bununla hsl olur. Bunu Bahr sahibi Mcteba'dan nakletmitir. Bu izaha gre bir kimse iki tarafna selm verirse kendisinden secde-i sehiv skt olur. Selm vermeden secde ederse ciz fakat kerahet-i tenzihiye ile mekruh olur. mam Malik'e gre, secde noksandan dolay ise, selmdan nce; ziyadeden dolay ise selmdan sonra yaplr. Ve kaf kafla, dal dal ile llr. ZAH Secde-i sehiv terkibi bir izafettir. Ve hkm sebebine izafe etmek kabilindendir. naye'de yle denilmitir: zafetlerde asl olan hkm sebebine izafettir. nk izafet ihtisas iindir. Bunun en kuvvetlisi msebbibin sebebine ihtisasdr. Lkin buna yle itiraz edilmitir: Secde hkm deildir. O hkmn taallk ettii eydir. Burada hkm vcptur. Bu itiraza da, brede muzf takdir edilir. Yani secde-i sehivin vcbu mnsnadr diye cevap verilmitir. Elden karlan eyler den murad; vaciplerden yerinde yaplmayp terk edilenlerdir. Nitekim namazlar kaza dahi vakti geenleri sonradan klmakla elden karlanlar slh iin meru olmutur. Fukahaya gre yanlmak, unutmak ve ek ayn mnya gelirler. Ama ek'i bunlara katmak sz gtrr. Bahr'da Tahrir'den naklen yle denilmitir: Lgatta unutmakla yanlmak arasnda fark yoktur. Unutmak hcet vaktinde bir eyi hatrlayamamaktr. Reml diyor ki: Cemiu'l-Cevmi'de beyan edildiine gre yanlmak, bilinen eyden gaflet etmektir ki, sahibi en kk bir tenbih ile kendine gelir. Unutmak ise bilinen eyin yok olmasdr. Hekimler yanlmay, Bir eyin sureti hafzada kalmak artiyle kuve-i mdrikeden (anlayan kuvvetten) silinmektir diye tarif etmi; unutmak ise bir eyin suretinin hem hfzadan hem mdrikeden silinmesidir demilerdir ki, o zaman o sureti elde etmek iin yeni bir sebebe ihtiya hsl olur. Zan, tercih edilen taraf, vehim ise tercih edilmeyen taraftr. Bu szn hsl udur: Hatra gelen bir ey yakin (yani yzdeyz) derecesine varrsa ona ilim (bilgi) denilir. ki taraf msvi olursa ek ad verilir. Bir taraf tercih edilirse ona zan, tercih edilmeyen tarafa da vehim derler. Tercih fazla fakat kesinlik derecesine varmazsa buna da galebe-i zan (kanaat getirme) denir. Muhit'te Kudur'den naklen secde-i sehivin snnet olduu bildirilmitir. Fakat zhir rivayete gre vaciptir. Bu, Hidye ve dier kitaplarda sahih kabul edilmitir. nk secde-i sehiv namazda hsl olan bir noksan tamamlamak iin meru olmutur. Binaenaleyh Hacdaki ceza kurbanlar ki bu da vaciptir. Sahih hadislerde emir edilmesi ve Peygamber (s.a.v.)'in devam buyurmas da bunu gsterir. Ulemann szlerinden anlaldna gre secde-i sehiv yapmayan kimse hem vacibi hem de secde-i sehvi terk ettii iin gnahkr olur. Bahr. Ama bu iddia sz gtrr. Belki sadece tamamlaycy yani secde-i sehvi terk ettii iin gnahkr olur. nk yanlana gnah yoktur. Evet, kasten terk ederse gnaha girecei meydandadr. Bu gnahn sevdeyi iade ile ortadan kalkmas gerekir. Nehir. Sehiv iin bir tarafa selm verilmesi cumhur ulemann kavlidir ki, eyh'ul-slm ile Fahru'l-slm'da bunlar meynndadr. Kfi'de, Dorusu budur. Cumhur bunu tercih etmilerdir. Asl'da mam Muhammed de buna iret etmitir denilmitir. u kadar varki Fahru'l-slm bu selmn ban evirmeden yznn olduu tarafa verilmesini tercih etmitir. Bazlar iki selm verileceim sylemilerdir. Sems'l - Eimme ile Fahru'I - slm'n.kardei Sadru'l - slm bu kavli tercih etmilerdir. Hidye, Zahriye, Mfid ve Yenbi' sahipleri bunu sahih bulmulardr. Mnye erhinde byle denilmitir. Bahr'da Bu kavli Bedyi sahibi ulemann umumuna nisbet etmitir. u halde cumhurdan nakledilen kaviller birbirine zddr deniliyor

Hlye'de beyan edildiine gre Kerhi, Fahru'l-islm, eyhu'l-islm ve izah sahibi secde-i sehiv iin bir selm verilmesini tercih etmilerdir. Muhit sahibi bu kavlin en doru olduunu. Kfi sahibi ise doru olduunu sylemilerdir. Fahru'l-slm Bu izaha gre bu selm verirken ban evirmemek gerekir. Yani yznn olduu tarafa bir defa selm verir. Bu kavli tercih edenlerden Fahru'lslm'dan bakalarna gre hassaten sa tarafna bir defa selm verir demitir. Hsl, bir selm verir diyenler, sa tarafna vereceini sylemilerdir. Yalnz Fahru'l-slm yznn bakt tarafa vereceine kil olmutur. Hidye erhlerinde de Mirac, nye ve Fethu'l-Kadr'de olduu gibi bu aklanmtr. Bahr sahibinin Mcteba'dan naklettii ibare yledir: timada ayan olan kavil Mcteba'nn sahih grddr ki, o da yalnz sa tarafna selm vermesidir. Bahr sahibi ve ona uyarak Nehir sahibi ve bakalar bunun nc bir kavil olduunu sanmlardr. Buna sebep, ikinci kavli tercih edenlerin hepsinin selm yznn bakt tarafa verir demeleridir. Halbuki bildiin gibi bunu yalnz Fahru'lslm sylemitir. u halde bu sz Mcteb'ya nisbet etmee hcet yoktur ki Mcteb'nn sahih kabul etmesi cumhurun kavline uymuyor. Cumhurun kavli daha ok sahih kabul edilmi onun hakknda daha dorudur denilmitir eklinde bir itiraz varid olabilsin!.. Bu izha gre bir kimse iki tarafna selm verirse kendisinden secde-i sehiv skt olur. Bahr sahibi bu sz drdnc bir kavil olarak izah etmitir. Nehir sahibi ise bunun, bir selm verir kavline gre yazlm fer' bir mesele olduunu daha uygun grmtr. Kitabmzn rihi de ona uymutur. Bunu u da te'yid eder: Bir selm verir szn izah ederken ulema, Birinci selm iki eye yarar. Birincisi namazdan kmak ikincisi tahiyyedir. kinci selm ise yalnz tahiyyeye yarar. (Yani kalan cemaat selmlamak iindir). Zira namazdan kmak tekerrr etmez. Burada tahiyye mns selmdan ayrlr. nk selm ihram keser. Binaenaleyh ikinci selm abes olur... demilerdir. Hlye sahibi bu sz Fahru'l-slm'a nisbet ettikten sonra unlar sylemitir. Ama bir kimse iki selm verirse ihram kesmi olur. Hatta ondan sonra secde-i sehiv yapmaz. Nitekim Zhire sahibi bunu eyhu'l-slm'dan nakletmi, Kfi sahibi ile bakalar da bu yoldan gitmilerdir. Mirac'da yle deniliyor: eyhu'l-slm, Bir kimse iki selm verirse ondan sonra secde-i sehiv yapmaz; nk bu konumak gibidir demitir. Ben derim ki: Bu izaha gre ikinci selm terketmek vcip olur. Selm vermeden secde ederse caiz fakat kerahet-i tenzihiye ile mekruh olur. Zhir rivayet budur. Muhit'te beyan edildiine gre ulemamzdan, bunun kfi gelmedii rivayet olunmutur. Secdeyi iade eder. Bahr. Kaf kafIa, dal dal ile llr cmlesi buradaki arapa ibareye gre sylenmitir. barede kable ve ba'de szleri vardr. Kabl: nce; ba'de; sonra mnsnadr. mam Malik; secde noksandan dolay yaplrsa selmdan nce, ziyadeden dolay ise selmdan sonra yaplr demitir. Buna bakarak rih ediyor ki: Kable kelimesinin kaf n noksan kelimesinin kaf ile karlatracak ve noksandan dolay secde edeceksen selmdan nce yapacaksn. Keza ba'de kelimesinin dal n da ziyde kelimesinin dal ile karlatracaksn. Ve ziyadeden dolay secde edeceksen selmdan sonra yapacaksn!. Bu suretle secde-i sehivi ne zaman selmdan nce ne zaman sonra yapacan anlam olacaksn (bu yle ksaltlabilir: Noksan = kabl, Ziyade = ba'de). METN Vakit elverili olursa teehht ve selm da vacip olur. nk secde-i sehiv teehht okumay kaldrr; ka'de (oturu) kuvvetli olduundan onu kaldramaz. Namaz secdesi byle deildir. O hem teehhd hem de ka' deyi kaldrr. Muhtar kavle gre tilvet secdesi de yledir. Yine muhtar kavle gre son oturuta Peygamber (s.a.v.)'e salavt getirir ve dua okur. Bazlar ihtiyaten her iki oturuta okuyacan sylemilerdir. Sabah namaznda iken gne doar yahut ikindiyi kaza ederken gnein rengi kzarrsa veya selm verdikten sonra namaza bin etmee mn bir hali zuhur ederse secde-i sehiv skt olur. Fetih. Knye'de Nfile namaz yanld farz zerine bin ederse secde etmez denilmitir. ZAH Vakit o namaz klmaa elverili olursa teehhd okumak ve selm vermek vacip olur. nk secde-i sehiv teehhd okumay kaldrr. Hatt bir kimse iki sehiv secdesini yaparak ban kaldrd

gibi selm verse namaz sahih olur. Ama vacibi terk etmi saylr. Secde-i sehiv selm da kaldrr. mdd. Ka'de daha kuvvetli olduundan onu kaldramaz. Zira o farzdr. Namaz secdesi ise ka'de ile teehhdn ikisini de kaldrr. Zira o rkn olduu iin ikisinden de kuvvetlidir. Ka'de, rknleri tamamlamak iin meru olmutur. mdd. Yahut namaz secdesi asl rkn, ka'de zid (fazladan) rkndr. Nitekim namazn sfat bahsinde gemiti. Yahut yle denilebilir: Ka'de ancak rknlerin sonunda olur ondan sonra namaz secdesi yaplrsa son olmaktan kar. Tilvet secdesi de yledir. nk kratn eseridir. Krat ise rkndr. Binaenaleyh o da secdeden sonra kraat hkmne geer. Bahr. Secde etmezden nce vaciptir. Hatt secde etmeden selm verse namaz sahihtir. Namaz secdesi byle deildir. O her cihetten asl rkndr. Nitekim gelecektir. Sylediklerimiz iinde bunun benzeri udur: Bir kimse sure okumay unutur da rkda hatrlayarak dner okursa farz hkmn alr. Rk hkmsz kalr. Ve iadesi lzm gelir. T E N B H: Tatarhaniye'de bildirildiine gre son oturuta teehhd unutulduu vakit dnerek onu okumak secde-i tilvette olduu gibi ka'deyi kaldrr. Nitekim bunu Hulvni ile Serahs sylemilerdir. bn-i Fadl ise kaldrmadn bildirmitir. Natf'nin Vakat namndaki eserinde fetvnn buna gre olduu beyan edilmitir. Namaz kaza ederken gnein rengi kzarrsa secde-i sehiv skt olur. Fetih, Bahr, Zhire ve baka kitaplarda byle denilmitir. Bunun mefhumu udur; O kimse ikindiyi ed ederken gnein rengi kzarsa secde-i sehiv skt olmaz. nk bu vakit o namaz edya elverilidir. Byle olunca onun secde-i sehivine de elverili olur. Kmil vakitte vacip olan kaza namaz byle deildir. Lkin mdd'da Diraye'den naklen aklandna gre kerahetten korunmak iin klnan namaz kaza olsun ed olsun selmn akabinde gnein kzarmasiyle secde-i sehiv skt olur. Bunun muktezasnca buradaki kaza lfz ihtiraz kayt deildir. Knye'nin u sz de bunu tey'id eder: Bir kimse ikindiyi klarken secde-i sehiv icabetse gne de sararsa secde-i sehivi yapmaz. Sonra bunu Bedayi'de grdm. Bedayi sahibi yle ta'lil yapm: Secde meydana gelen noksan tamamlar. Ve kaza yerine geer. Bu namaz kmil olarak vacip olmutu. Binaenaleyh nksla kaza edilemez. Namaza bin etmee mni hal, kasden abdestini bozmak ve namaza zd bir i yapmak gibi eylerdir. mdd. Selm verdikten sonra byle bir hal meydana gelirse secde-i sehiv sakt olur. nk secdeye dnmekle namazn hrmetine avdet etmi olur. Halbuki bunun sahih olmasnn art, gnein domas veya ikindiyi kazada renginin kzarmas yahut namaza mni halin zuhuruyla elden gitmitir. Cuma ve bayramlarda vaktin kmas da bunun gibidir. Edda ise namaza kerahetsiz olarak balanmken mekruh vakte kalmasn diye skttr. imdi u kalr. Secde-i sehiv skt olduktan sonra iade lzm gelir mi gelmez mi? Zira evvel ed ettii tamamlaycs bulunmakszn nks klnmt. Burada gereken udur ki, kasten abdestini bozmak gibi kendi fiili ile skt oldu ise iade lzmdr. Kendi fiili ile skt olmad ise iade lzm deildir. Knye'de Nfile namaz yanld farz zerine bin ederse secde etmez denilmitir. Ben derim ki; Knye'nin ibaresi Necm'l - Eimme'nin remzi ile u ekildedir: Bir kimse iki rekat nfile namaz klar da yanlr; sonra onun zerine iki rekat bin ederse secde-i sehiv yapar. Farzn zerine nfile bin ederse farzda yanld taktirde secde etmez. Zhire gre ikisinin arasnda fark udur: Nfileyi nfile zerine bin etmek o namaz bir namaz yapar. Nfileyi farz zerine bin etmek byle deildir. Onun iin farz zerine bin mekruhtur. nk nfile farzdan ayr bir namazdr. Bir namazn secde-i sehivini bizzat maksd olan baka bir namazda yapmak mmkn deildir. Velev ki farzn tahrmesi bki olsun. Bundan dolay secde etmez. Yahut yle denir: O kimse nfileyi kasten bin edince selm kasten yerinden geciktirmi olur. Kasten yaplan bir ii secde-i sehiv tmamlayamaz. Belki burada iade lzm gelir. ade vacip olunca farzda yanld iin tzm gelen secde-i sehiv de skt olur. Zira namaz tekrarlaynca yanldn da ed etmi olur. Secde-i sehiv, yaplamayan eyi tamamlar ve iade yerine geer. ade vacip olunca secde skt olur. Bu izaha gre aada gelecek olan Drdnc rekatta oturur da sonra kalkarak secdesiyle bir rekat klarsa bir rekat daha ilve ederek rekat saysn altya karr. Bu suretle kld son iki rekat onun iin nfile olur ifadesiyle itiraz varit olamaz. nk bu nfile maksud deildir. Ve sanki baka bir namaz deilmi gibidir. Bir de bu adam farzn selmn kasten geciktirmemitir. Binaenaleyh ona iade vacip deildir. Onun iin secde-i sehiv lzmdr. Benim anladm budur. Allah'u lem.

METN Secde-i sehiv, namazn sfat bbnda geen, vaciplerden birini yanlarak brakmakla vacip olur. Kasden terk edilenlerde secde yoktur. Yalnz drt yerde olduu sylenir. Bunlar, ilk oturuun ve oturduunda Peygamber (s.a.v.)'e salavatn terk edilmesi, kasden dnceye dalarak bunun kendisini bir rknden megul etmesi ve ilk rekatn secdesini namazn sonuna geciktirmesi halleridir. Nehir. Yanlmak tekerrr etse de secde-i sehiv tekerrr etmez. nk onun tekrar meru olmamtr. Vacibin terkine misal, vacip olan kraattan evvel rkua gitmektir. Zira kraatn nce okunmas vaciptir. ZAH Vaciplerden murad, namazn asl vacipleridir. Yoksa her vacip deildir. Zira surelerin tertibini terk etmekle bir ey lzm gelmez. Halbuki tertip de vaciptir. Bahr. Buna yle itiraz olunur. Tilvet secdesini yerinden geciktirirse secde-i sehiv icabeder. Nitekim Hlsa sahibi muhalifine itimat edilmiyeceini kesin bir ifade ile beyan ederek bunu sylemitir. Valvalciye'de dahi bu kavil sahih kabul edilmitir. tiraza yle cevap verilebilir: Yukarda getii vecihle bu secde kraatn eseri olduu iin onun hkmn almtr. Musannf (vacip) kelimesiyle (sbhneke) ve ez besmele gibi snnetlerle farzdan ihtiraz etmitir. arih, Yalnz drt yerde olduu sylenir demekle bu szn zaif olduuna iaret etmi burada Nuru'l-izah sahibine tbi olmutur. Nuru'l-zah sahibi bu secdeye secde-i sehiv denilmesi hususunda mehur bu secdeye zr secdesi adn vermi olsunlar. Bu sz Allme Ksm reddetmi ve Bunun rivayette bir asl bilinmedii gibi dirayet'te de bir vechi yoktur demitir. Hlye'de kasten dnceye dalmak meselesinde secde-i sehiv lzm gelmesine cevap verilmi, Bu secdenin vacip olmas kasten dnceye dalmaktan bir vacibin terki lzm geldii iindir ki, o da rknn geciktirilmesi yahut vacibin st taraftakinden geri braklmasdr. Zira bu da bir nevi yanlmadr. Binaenaleyh secde kasten bir vacibi terkten dolay deildir denilmitir. lk rekatn secdesini namazn sonuna brakmas ilh... ifadesinden anlalan, bu kaydn buna kil olanlarca bilittifak kabul edilmi olmasdr. Aksi taktirde birinci rekat ile dierleri arasnda fark yapmak tahakkm olur. Kez secdeyi namazn sonuna brakmasnn da bir vechi grlemiyor; nk secdeyi ikinci rekata geciktirirse hkmn yine bu olaca anlalmaktadr. T. Namazda yanlmak tekerrr etse de secde-i sehiv tekerrr etmez. Hatt bir kimse yanlarak namazn btn vaciplerini terk etse yalnz iki secdeden ibaret olan secde-i sehivi yapmas lzm gelir. Bahr. Zira secde-i sehivin tekrar meru olmamtr. Yalnz ileride gelecei vecihle mesbuk secde- sehivde imamna tbi olur. Sonra imama yetiemedii yerleri kazaya kalktnda yanlrsa yine secde eder. u halde secde-i sehiv tekerrr ediyor demektir? Bu suale Bedayi sahibi cevap vermi; Mesbk kaza ettii rekatlarda yalnz klan gibidir. Onun kld hkmen iki namaz saylr. Velev ki tahrmesi bir olsun demitir. Tamam Bahr'dadr. Zira kraatn evvel okunmas vaciptir. Yani kraatn vacip miktarn ne almak vaciptir. Yoksa farz miktarn rkdan nce yapmak farzdr. O secde-i sehiv ile tamamlanmaz. Meselenin tahkiki udur: Mutlak surette rku kraattan nce yapmak secde-i sehiv yapmay gerektirir. Lkin rku eder de sonra kalkarak kraat okursa rku tekrar yapt taktirde namaz sahih olur. Aksi taktirde sahih olmaz, bozulur. Hi okumadan rk ederse cevap bellidir. Fakat ftihay okuyarak rk eder de sureyi terkettiini hatrlayarak onu da okur ve rku tekrarlamazsa ikinci kraat birinciye katlr. Okuduklarnn hepsi farz yerine geer. Rk terk edilmi olur. Ve onu tekrarlanmazsa namaz bozulur. Evet, fatiha ye sureyi okur da sonra baka bir sure okumak iin dnerse rku hkmsz kalmaz. Nitekim bunu Hlye sahibi Zhid'den ve bakalarndan nakletmitir. Bylece anlalr ki, kraat hi okumadan yahut vacip miktarn okumazdan nce rk ederse secde-i sehiv lzm gelir. Ama rku tekrarlamazsa namaz bozulaca iin secde-i sehiv skt olur. Rku tekrarlarsa namaz sahih olur, Ve secde-i sehiv yapar. u izaha gre rihin bakalarna uyarak namazn vacipleri bbnda kraatla rk arasnda tertibi vacip saymas, yanlarak yaptnn tekrarna bakmayarak mcerret takdim - te'hire gredir. Hidaye arihleri ile dierlerinin, Ruku kraattan evvel yaparsa namaz bozulur szleri ise yanlarak yapt ile iktifa ederek o fiili tekrarlamadna gredir. Binaenaleyh szlerinin arasnda eliki yoktur.

METN Sonra kraat terketmek ancak secde ile tahakkuk eder. Terkettiini velev rkudan dorulduktan sonra hatrlasn kraat okumak iin kyama dner. Sonra rku tekrarlar. u kadar var ki fatihay okumadn hatrlad vakit sreyi de tekrarlar. Teehht zerine bir rkn miktar ziyade etmek suretiyle nc rekata kalkmay geciktirmek, gizli okunacak yerde imamn ikre okumas ve esah kavle gre her namaz klann bunun aksini yapmas dahi vacibin terkine misaldir. Bazlar teehht zerine bir harf ziyade etmekle secde-i sehiv lzm geleceini sylemilerdir. Zeyle' de secdenin, Allahmme salli al Muhammed demekle vacip olaca bildirilmitir. Esah kavle gre gizli ve aikr okumann ikisinde de miktar, namaz caiz olacak kadar olmaldr. ZAH Sonra rku tekrarlar nk dnp kraat okuyunca kraat farz olur. Bir rekatta bir ayetin farz, fazlasnn vacip ve snnet olmas buna aykr dmez, nk bunun mns, farzn en az miktar bir ayettir demektir. Bu farzn fatiha ile birlikte bir sure saylmas icabeder. Surenin, mufassal surelerin uzunlarndan veya ortalarndan yahut ksalarndan olmas snnettir. Hatt btn Kur'n okusa farz yerine geer. Nasl ki, bir tesbih miktar rk farzdr. tesbih miktar uzatmak ise snnettir. Nitekim Mnye rihi bunu tahkik etmitir. Biz bunu kraat faslnda arzetmitik. Hsl: Okuduu kraat rkdan nce okuduuna katlr. O rk hkmsz kalr. Tekrarlamas lzm gelir. Tekrarlamazsa namaz bozulur. Hatt Mnye erhinde beyan edildiine gre bir kimse kraat iin ayaa kalkar da sonra hatrlayarak secde eder, ve kraat okumaz, rku tekrarlamazsa bazlarna gre namaz bozulur. nk kraat iin kalkp dorulunca rku hkmsz kalr. Velev ki bazlar bozulmaz demi olsunlar. Btn bu sylenenler kunutu rk'da hatrlamasnn hilfnadr. Sahih kavle gre onu iade etmez. Dner de tekrarlarsa rku hkmsz kalmaz. Secde-i sehiv lzm gelir. Zira kunut tekrar edildii zaman farz deil, vacip olur. Nitekim Mnye erhinde beyan edilmitir. Fakat baka bir sure okumak iin dnerse yukarda beyan ettiimiz gibi rk hkmsz kalmaz. nk bu rk tam bir kraattan sonra ve yerinde yaplmtr. Kraata dnmesi meru deildir. Nasl ki kunuta dndnde de yledir hatt ondan evldr. Allah'u lem. Fatihay okumadn hatrlad vakit sureyi de okumamas, kraatn tertip zere olmas iindir. nc rekata kalkmay geciktirme meselesi, secde-i sehivin vacip olmas salvat getirmeye mahsus olmadna iaret iindir. O, vacibi terkten dolay yaplr ki, bu vacip, teehhtten sonra fasla vermeksizin hemen ayaa kalmaktr. Hatt susmu olsa secde-i sehiv yapmas lzm gelir. Nitekim bunu namaza giri faslnda arzetmitik. Makdis diyor ki: Nitekim burada veya rkda Kur'an okusa secde-i sehiv yapmas lzm gelir. Halbuki Kur'n Allah'n kelamdr. Ve nitekim teehhd kyam halinde okusa yine secde-i sehiv yapmas lzm gelir. Halbuki teehhd Allah' tevhidden ibarettir. Menkb'da bildirildiine gre mam- A'zam rahmetullah aleyh ryasnda Peygamber (s.a.v.)'i grm. Efendimiz ona; Sen bana salvat getiren bir kimseye nasl secde-i sehiv vaciptir diyebildin? demi. Hazreti imam, nk o sana yanllkla salvat getirdi cevabn vermi. Ve Raslllah (s.a.v.) bu cevab beenmi. Zeyle'de secdenin. Allahmme salli al Muhammed demekle vacip olaca bildirilmitir. Musannf buna, metinin namaza uru' faslnda kesinlikle kil olmu ve mezhep budur demiti. Bahr sahibi dahi. Hlsa ve Hniye'ye uyarak bu kavli tercih etmiti. Zhire baklrsa musannfn buradaki bir rkn sz ile oradaki sz birbirine aykr deildir. Evvelce arzetmiti ki, Kad imama gre Ve at li Muhammed demedike secde-i sehiv lzm gelmez. El'mnyet's-sar erhinde ekser ulemann kavlinin bu olduu bildirilmitir. Esah olan da budur. Hayreddin Reml, ahih kabul edilen kavil muhteliftir. Kad imam'n kavlini tercih gerekir demitir. Tatarhaniye'de Hvi'den naklen imameynin kavline gre hamdn mecd cmlesine varmadka secde-i sehiv vacip olmaz denilmitir.

Gizli okunacak yerde imamn ikre okumas ve esah kavle gre her namaz klann bunun aksini yapmas dahi vacibin terkine misaldir. Bu ibare tersine evrilmitir. Dorusu, gizli okunacak yerde her namaz klann ikre okumas; imam olann bunun aksini yapmas vacibin terkine misaldir eklinde olacaktr. H. Bedyi ve Drer sahiplerinin sahih kabul ettikleri, Feth'l - Kadr sahibi ile Mnye rihinin Bahr, Nehir ve Hlye sahiplerinin Hidye Zeyle ve dierlerine muhalif olarak meylettikleri kavil budur. Hidye sahibi ile arkadalar, ikre ve gizli okumak imama mahsus olarak vaciptir. Yalnz klana vacip deildir demilerdir. Hsl: ikre okunan namazlarda yalnz klan kimseye ikre okumak bilittifak vacip deildir. Hilf yalnz gizli okunan namazlarda gizli okumann vacip olmasndadr. Zhir rivayete gre vacip deildir. Nitekim Tatarhaniye'de Muhit'ten naklen aklanmtr. Kez Zhire'de Nihye ve Kifye, nye ve Mirac'd- Diraye gibi Hidye erhlerinde dahi beyan edilmitir. Bu zevat, gizli okunacak yerde ikre okursa, o kimseye secde-i sehiv vacip olmasnn Nevdir'in rivayeti olduunu sylemilerdir. Zhir rivayete gre yalnz klan bir kimse gizli okunacak yerde ikre okursa secde-i sehiv lzm deildir. O yalnz imama vaciptir. Esah kavle gre gizli ve ikre okumann ikisinde de miktar, namaz caiz olacak kadar olmaldr. Bu kavli Hidye, Fetih, Tebyin ve Mnye sahipleri sahihlemilerdir. nk ikre ve gizli okumann az miktarndan korunmak mmkn deildir. oundan korunmak mmkndr. Namaz sahih olacak miktar oktur. u kadar varki bu mam- A'zam'a gre bir ayet, imameyne gre ayettir. Hidaye. METN Bazlar -ki murad Kdhan'dr- ikre ve gizli okumakla mutlak surette yani az olsun ok olsun secde-i sehiv vacip olur demilerdir ki zhir rivayet de bu kavildir. Hulvani de buna itimat etmitir. Secde-i sehiv yalnz klana vacip olduu gibi imam secde ederse onun yanlmas sebebiyle cemaata da vaciptir. nk imama tbi olmak vaciptir. Cemaat olann yanlmasiyle asla vacip olmaz. ZAH Kdhan, ikre ve gizli okumak sebebiyle az olsun ok olsun secde- sehiv lzm gelir demitir. Yani bir kelime dahi ziyade veya noksan yapsa secde lzm gelir. Kuhistni diyor ki: Bundan hatra gelen, secdenin gizli okunacan unutarak kasten ikre okumasdr. Gizli okumak lzm geldiini bilir de kelimeyi ack teleffuz etmek iin ikre okursa bir ey lzm gelmez. Zhir rivayete gre az olsun ok olsun ikre ve gizli okumak sebebiyle secde-i sehiv vacip olur. Bu hususta Bahr sahibi unlar sylemitir: Fetva sahiplerinin, szne gvenilir zevatn naklettikleri zhir rivayetten ayrlmamak gerekir. Musannf Mineh adl eserinde bu sze unlar ilve etmitir: Biz ancak Hidye'ye tbi olarak birinci kavli tercih ettik. Ben birok kmil zevata ayorum! Nasl oluyor da mezhep sahibinin nassan sz mesabesindeki zhir rivayeti brakp ta az rivayet derecesinde olan tercih ediyorlar!. Ben derim ki: Hidye sahibi, Zeyle ve Keml b. Hmm gibi kmil zevata zhir rivayetten ayrldlar diye almaz. nk zhir rivayette glk vardr. Onlar teki rivayeti mmete kolaylk olsun diye sahih kabul etmilerdir. Bunun nice benzerleri vardr. Onun iin Kuhistan, Secde-i sehiv bir kelimeyi gizli okumakla vacip olur. Lkin bunda iddet vardr demitir. Mnye erhinde de yle denilmektedir: Sahih olan kavil zhir rivayettir ki, o da fark gzetmeksizin caiz olacak miktarla takdir etmektir. nk gizli okunacak yerde azck ikre okumak ta afvedilmitir. Sahihayndaki Eb Katde hadisinde, Peygamberimiz (s.a.v.) le namaznn ilk iki rekatnda fatiha ile iki sure; son iki rekatnda yalnz fatihay okurdu. Bazan ayeti bize de iittirirdi buyurulmutur. Bundan aka anlalyor ki. Hidye'de sahihlenen kavil, ayn zamanda zhir rivayettir. Bu sabit ise sz yoktur. sabit deilse sahihlemenin vechi bizim sylediimizdir. Bunu sahihayn hadisiyle de te'yid ederiz. Namazn vacipleri bahsinde Mnye erhinden naklen arzetmitik ki: Diryete (yani delile) rivayet de, uygun derse delilden ayrlmamak gerekir. TETMME: Ulemann bildirdiklerine gre bir kimse yanllkla dua ve senalardan -velev ki teehht olsun- bir eyi ikre okursa secde-i sehiv yapmas icabetmez. Hlye'de yle denilmitir: Teehhtte buna kail olmak teemmlden hli deildir. Bahr sahibi de onu tasdik etmitir. Biz kraat faslnda ikre okumann hududunu bildirmitik. Oraya mracaat edebilirsin!.

mam yanlr da secde-i sehiv yaparsa cemaatn onunla birlikte secde etmeleri vacip olur. ayet konumak, kasten abdestini bozmak ve mescitten kmak gibi bir sebeple imamdan secde-i sehiv skt olursa cemaattan da skt olur. Bahr. Zhire gre secde kast fiil ile skt ederse imama olduu gibi cemaata da iade vacip olur. Zira zr bulunmad halde noksan takrir etmitir. Tamamlayc da yoktur. Cemaat olann yanlmasiyle asla secde vacip olmaz. Bazlar buradaki asla kelimesinin bir faidesi olmadn, bunun yalnz vacip olmadn te'kid'e yaradn sylemilerdir. Zira cmlenin mns yledir: Selmdan nce ona secde-i sehiv lzm gelmez. nk yaparsa imamna muhalefet lzm gelir.Selamdan sonra da lzm gelmez. Zira imamn selm vermesiyle o da namazdan kar. nk bu selm, zerinde secde-i sehiv bulunmayan kimsenin kasten verdii bir selmdr. Nitekim Bahr'da byle denilmitir. Lkin Nehir sahibi yle demitir: Bir mu'teriz yle diyebilir mamn selmiyle cemaatn da namazdan ktn biz teslim etmiyoruz. Yukarda secde-i sehiv icap etmeyen hakknda hilf olduunu grmtk. u halde zerinde secde-i sehiv borcu olan kimse nasl namazdan km saylr? O zaman bu tamamlaycy yapmas mmkndr. Ben derim ki: rih, abdesti bozan eyler bbnda, Bir kimse imam konutuktan veya kasten selm verdikten sonra kahkaha ile glse esah kavle gre abdesti bozulur demiti. Biz de orada bu kavlin Fetih ve Hniye'de sahih kabul edildiini, Hlsa'da ise buna muhalif olarak bozulmaz diyen kavlin sahihlendiini sylemitik. phesizki abdestin bozulmas imamnn selm veya konumasyle namazdan km saylmadna gredir. Buradaki ise Hlsa'da sahih olarak kabul edilen kavle gredir. Onun iin Mirc'da meselenin ta'lili yapldktan sonra, mamn selmiyle namazdan kar denilmitir. Ama bunda teemml edilecek cihet vardr. Bilkis evl olan bn mer'in Peygamber (s.a.v.)'den rivayet ettii, mamn arkasnda olana secde-i sehiv yoktur hadisiyle amel etmektir. T E N B H : Nehir'de, Sonra ulemann szlerinin muktezas o namaz iade etmektir. nk tamamlamak imkn olmakszn kerahet sabit olmutur deniliyor. METN Mesbk mutlak surette imamla birlikte secde eder. olmas farketmez. Sonra imama yetiemedii yeri sehiv yapar. Lhik de yledir. Yalnz o namaznn ederse o secdeyi tekrarlar. Misafir imama uyan syleyenler de vardr. ZAH Mesbuk'u, imamla birlikte secde eder diye kaytlamas, selmda imamna tbi olmad iindir. O imamla birlikte secde eder; teehht okur. mam selm verince kalkarak yetiemedii yerleri kaza eder. ayet selm verirse kasten verdii taktirde namaz bozulur. Kasten vermezse bozulmaz. mamdan nce veya onunla beraber yanlarak selm verirse secde-i sehiv yapmas tzm gelmez. Fakat imamdan sonra selm verirse secde lzmdr. nk o zaman yalnz saylr. Bahr. Birlikte sznden, musannf beraberlii kastetmitir ki, vuku itibariyle bu nadirdir. Nitekim Mnye erhinde bildirilmitir. Yine orada beyan olunduuna gre selm vermek icabediyor zanniyle selm verse kasten selm saylacandan o namazn zerine bin etmee mni olur. Yanlmann imama uymazdan evvel veya sonra olmas farketmez ifadesi imama iki secdeden birinde uyduu hale de mildir. Bahr sahibi diyor ki: O kimse imama ikinci secdede tbi olur. Birinciyi kaza dahi etmez. Nitekim imam her iki secdeyi yaptktan sonra ona uymu olsa bu secdeleri kaza etmez. Sonra imama yetiemedii yeri kaza eder. Secdede imama tbi olmaz da yetiemedii yerleri kazaya kalkarsa istihsnen namaznn sonunda secde eder. nk tahrme birdir. Ve kld bir namaz gibi olur. Bunu Bahr sahibi ve bakalar sylemilerdir. Yanlmann imama uymazdan evvel veya sonra kaza eder. Bu esnada yanlrsa tekrar secde-i sonunda secde eder. mamiyle beraber secde mukim, mesbuk gibidir. Lhik gibi olduunu

Bu esnada yanlrsa tekrar secde-i sehiv yapar. Yani imam namazdan ktktan sonra kaza ettii ksmda yanlrsa ikinci defa secde-i sehiv yapar. Zira bu ksmda o yalnzdr. Yalnz klan kimse yanlnca secde-i sehiv yapar. mam secde-i sehiv yapt vakit mesbuk onunla secde etmez. Sonra kendisi de yanlrsa iki yanlmadan dolay bir defa (iki secdeden ibaret olan) secde-i sehiv kfidir. nk secde-i sehiv tekrar edilmez. Tamam Mnye erhindedir. Lhik de yledir yani imam yanlnca ona da secde-i sehiv vacip olur. Zira lhik btn namaznda imama uymutur. Buna delil de, kendisine kraat lzm gelmemesi dir. Binaenaleyh kaza ettii ksmda secde-i sehiv de lzm gelmez. Bahr. Yalnz o namazn sonunda secde eder yani evvel yetiemedii yerleri kaza eder; ve namaznn sonunda secde-i sehiv'ini yapar. Zira imama uyduu yerde onun gibi klmak hususunda kendisine tbi olmay zerine almtr. Bir de imama btn namazda uymutur. Binaenaleyh btn namazda imam nasl klarsa o ekilde ona tbi olur. mam rekatlar srasnca klm; namaznn sonunda secde-i sehiv yapmtr. Lhik de yle yapar. Mesbuk ise imama uymakla imamn namaz miktarnca ona tbi olmay iltizam etmitir. mama o kadarck yetimitir. Ve o miktar tbi olur. Sonra yalnz klar. Bahr. mamiyle birlikte secde ederse o secdeyi tekrarlar. nk yerinde yaplmamtr. Ama namaz bozulmaz. nk yalnz iki secde ziyade etmitir. rekatta mesbuk, bir rekatta lhik olur da imam secde-i sehiv yaparsa, o kimse kraatsz bir rekat kaza eder. Zira lhiktir. Teehhd okuyarak secde-i sehiv yapar. nk buras imamnn secde yeridir. Sonra kraatla bir rekat klarak oturur. Zira bu, onun ikinci rekatdr. Aksine olursa nc rekattan sonra secde-i sehiv yapar. Muhit'de byle denilmitir. Bahr. Misafir imama uyan mukim, mesbuk gibidir. Bahr'da beyan olunduuna gre misafire uyan mukim, imama secde-i sehivde tbi olma hususunda mesbuk gibidir. Sonra namazn tamamlamakla megul olur. Ama namazn tamamlamasna kalkar da yanlrsa Kerh'nin beyanna gre lhik gibidir. Secde-i sehiv yapmas lzm gelmez. Buna delil kendisine kraat lzm gelmemesidir. mam Muhammed'in Asl nm eserinde ise secde-i sehiv yapmas lzm gelecei bildirilmitir. Bedyi sahibi bu kavli sahihlemitir. nk o kimse imama ancak onun namaz miktarnca uymutur. mamn namaz bitince yalnz klan hkmne geer. Namazn tamamlarken okumamas, kraat ilk iki rekatta farz olduu iindir. O rekatlarda imam okumutur. Nehir sahibi, Bundan anlalrki, o kimse yalnz kraat hakknda lhik gibidir diyor. Ben derim ki: Mesbuk ve lhik meselelerinin geri kalan ksmlar istihlf bbndan az nce gemitir. METN Bir kimse farzn -velev ameli farz olsun- ilk oturuunu yanllkla terk eder de sonra hatrlarsa ona dner. Ve teehhd yapar. Esah kavle gre secde-i sehiv de icap etmez. Zhir mezhebe gre dn, kalkp dorulmadka yaplr. Esah olan budur. Fetih. Nfilede ise kalkt rekat secde ile kaytlamadka ka'deye dner. Aksi taktirde (yani kalkarak dorulursa) geri dnmez. nk kyam farz ile meguldr. Artk ka'de vacibini terkettii iin secde-i sehiv yapar. Bundan sonra ka'deye dnerse farz olmayan bir ey iin farz terkettiinden namaz bozulur.. Zeyle bu kavli sahihlemitir. Bazlar, Namaz bozulmaz; iset etmi olur. Ve vacibi terkettii iin secde-i sehiv yapar demilerdir. Bu kavil daha uygundur. Nitekim Keml onu tahkik etmitir. Bahr'da, Hak olan budur denilmitir. ZAH Ameli farz, vitir gibidir. Byle bir namazda tamamen dorulduktan sonra geri dnmez. mameynin kavline gre dner. nk vitir onlara gre nfilelerdendir. T. Farz namazda kalkp iyice dorulmadka ka'deye dnmesi vacip olur. Esah kavle gre secde-i sehiv de icap etmez. Yani iyice dorulmayp kad'eye daha yakn ise dndnde secde- sehiv lzm gelmez. Esah kavil budur. Ekser ulema bu kavli tercih etmilerdir. Valvalciye sahibi secdenin vacip olduunu ihtiyar etmitir. Ama kyama daha yakn dorulursa

secde-i sehiv lzm gelir. Nitekim Nuru'l - zah ile erhinde bu meselede hilf zikredilmeden naklolunmutur, Fetih'de bunun kfi'deki, vcdun alt ksm dorulur da srt eilmi olursa o kimse kyama daha yakndr. Dorulmamsa oturua daha yakndr ifadesiyle llmesinin doru olaca bildirilmitir. Sonra bilmelisin ki, m ile klan hasta hakknda kraat hali kyamn yerini tutar. Hatt hasta ilk teehht halinde iken bunu kyam hali sanarak kraat okur da sonra hatrlarsa teehhde dnmez. Nitekim Bahr'da Valvalciye'den naklen beyan olunmutur. Zhir mezhebe gre dn, kalk dorulmadka yaplr. Bu kavlin mukabili Hidye'nin naklettii, ka'deye daha yakn ise dner ve esah kavle gre kendisine secde-i sehiv lzm gelmez. Kyama daha yakn ise dnmez. Ve secde-i sehiv lzm gelir szdr. Bu kavil imam Eb Yusuf'tan rivayet olunmutur. Buhra ulemasiyle Kenz ve benzeri metinlerin sahipleri bunu tercih etmilerdir. Nuru'lzah sahibi Mevahibu'r-Rahman ile erhi Burhan'a uyarak musannfn yapt gibi birinci kavli tercih etmi, nk Eb Dvud'un rivayet ettii bir hadiste Peygamber (s.a.v.) aka, "mam iki rekat klnca ayaa kalkarsa iyice dorulmadan hatrlad taktirde hemen otursun. yice dorulursa oturmasn. ki sehiv secdesi yapsn!" buyurmutur demitir. Ben derim ki: Lkin Hlye'de, Bu hadis bu bbta nasdr. Ve tayin zere bununla amel tzm geldiini ifade eder. Ama sbtunda sz edilmi olmasa idi! Zira senesinde ia ulemasndan Cabir'uCu'fi vardr. Bu zat cerh edenlerin says ska kabul edenlerden oktur. Onun hakknda imam Eb Hanfe, Ben bu adamdan daha yalanc kimse grmedim. demitir. u halde stadmz Takrib nam eserinde, Bu adam zaif bir rfizdir. dedi ise ok grlmemelidir. Onun hadisinden hccet olmaz denilmitir. Nfile de ise kalkt rekat secde ile kaytlamadka ka'deye dner. Mirc ve Sirc sahipleri kesinlikle buna kail olmulardr. bn-i Vehban bu kavli yle ta'lil etmitir. Nafilenin her ift rekat ayr bir namazdr. Bahusus nfilenin ilk oturuu farzdr diyen mam Muhammed'in kavline gre bu aktr. Binaenaleyh ilk oturu son oturu gibidir. Son oturuta kalksa bile oturur. Muhit'de bu hususta hilf nakledilmitir. Keza Timurt erhinde bazlarnn dner; bazlarnn dnmez dedikleri beyan olunmutur. Hlsa'da le namazndan nceki drt rekat nfile gibidir. mam Muhammed'e gre vitir namaz da yledir denilmitir. Tamam Nehir'dedir. Lkin Tatarhaniye'de Attabiye'den naklen. Bazlar nfile namazda kalkt rekat secde ile kaytlamadka geri dner demilerdir. Sahih olan dnmemesidir denilmi; mdd sahibi bunu tasdik etmi; fakat metin sahibi ona muhalefette bulunmutur. Bazlar namaz bozulmaz; ama isaet etmi olur. Ve vacibi terk ettii iin secde-i sehiv yapar demilerdir. saet etmekten murad gnaha girmi olmasdr. Nitekim Fetih'de beyan edilmitir. Ka'deye dnen imam ise, muhalefeti tahkik ettirmek iin cemaat onunla birlikte dnmez. Ve derhal ayaa kalkmas lzm gelir. Bunu Knye'den naklen Mnye arihi kaydetmitir. arih, Vacibi terkettii iin diyeceine, farz (yani kyam) geciktirdii yahut vacip olan oturuu terk ettii iin secde eder dese daha iyi olurdu. T. Nitekim Keml onu tahkik etmitir. Keml'in tahkiki yle hlsa edilir: Ka'deye dnmek hell deilse de namazn shhatine halel de vermez. Zira bir rekattan az olan ziyadenin namaz bozmad malmdur. Az yukarda arzettiimiz Mnye arihinin sz de bunu takviye eder. nk mezkr sz kadeye dnmekle namazn bozulmadn ifade eder. Bahr sahibi dahi bunu Mirc'n Mteb'dan naklettii u szle teyit etmitir: Dorulduktan sonra yanlarak ka'deye dnerse bazlarna gre teehht yapar. nk kyam bozmutur. Sahih olan kavle gre teehht yapmaz. Belki kalkar ve emir olunmayan bu oturula kyam bozulmu olmaz. Nasl ki baka bir sure okumak iin rku bozmakla rk bozulmu olmaz. Bu hususta Nehir'de inceleme yaplmtr. Oraya mracaat edebilirsin!. Bahr'da, Hak olan budur denilmitir. Galiba bunun vechi yukarda Fetih'te naklettiimiz yahut Mbteg'daki u ifade olacaktr Namaz bozulur demek: hatadr. nk bu terketmek deil, tehirdir. Nitekim sureyi yanlarak terkeder de rkua giderse rkuu hkmsz brakr ve kyama dner; kraat okur. Ve nasl ki kunutu unutarak rkua giderse dnp kunutu okuduu taktirde esah kavle gre

namaz bozulmaz. Lkin Bahr sahibi bu hususta fark gstererek inceleme yapmtr. Fark udur: O kimse dnerek sureyi okursa bu farz olur. Ve farzdan farza dnm saylr. Kunutta da yledir. Zira kunutun Kur'n olmak phesi vardr. Yahut bir farza dnmtr ki o da kyamdr. nk uzun tuttuu her farz, farz yerine geer. Nehir sahibi ile Makdis arihi bunu kabul etmilerdir. Ben derim ki: Bu, sz gtrr. Zira Kur'an olup neshedildii sylenen kunut husus duadr ve snnettir. Onu okumak art deildir. Bazan bakasn da okuyabilir. Kyamdan ibaret olan farza dnmesi kabul edilemez. Belki o kimse rkdan dorularak yaplan kyama dnmtr. Buna delil; kunut iin dnmesiyle rkun hkmsz kalmamasdr. Binaenaleyh burada farzn terki deil, te'hiri vardr. Bu tpk meselemizdeki oturua dnmesi gibidir. Evet kraata dnmesi hakkndaki incelemesini teslim ederiz. Allah'u lem. METN Bu, imama uymayan hakkndadr. mama uyan ise behemehal dner. Velev ki nc rekat karacandan korksun. nk oturmak ona mutabaat (imama tbi olma) hkm gereince farzdr. Sirc. Bunun zhiri unu gsterir ki, dnmezse namaz btl olur. Bahr. Ben derim ki: Bu sz gtrr. Zhire gre imama tbi olmak farz namazda farz, vacip namazda vaciptir. Nehir. Bizim buna dair geni bir risalemiz vardr. Ona mracaat edebilirsin!. Son oturuun btnn veya bir ksmn yanllkla terk ederse o rekat secde ile kaytlamadka geri dner. nk bir rekattan az olan namaz terketmee elverilidir. Oturuu geciktirdii iin secde-i sehiv yapar. Her iki oturuun teehht miktar olmas kfidir. O rekat ister kasten veya unutarak; ister hata ve yanllkla olsun secde ile kaytlarsa imam Muhammed'e gre alnn yerden kaldrmakla farz nfileye dner. Bununla fetva verilir. nk bir eyin tamam sonu iledir. ZAH Bu imama uymayan hakkndadr. Yani buraya kadar zikredilen kyamdan sonra ka'deye dnmek ve dnerse namazn bozulmas hakkndaki hilf ancak imam veya yalnz bana klan hakkndadr. mama uyan kimse kadeyi yanllkla terkederek ayaa kalkar da imam oturursa geri dnmesi lzm gelir. Zira o kimsenin imamndan evvel kalkmas muteber deildir. Onun geri dnmesinde farz hkmsz brakmak yoktur. Belki Mnye erhinde Knye'den naklen yle denilmitir: mama uyan kimse ilk oturuta teehht okumay unutur da ayaa kalktktan sonra hatrlarsa dnerek teehhd okumas icab eder. mam ve yalnz klan bunun hilfnadr. nk bu adamn imamn takip etmesi lzmdr. mama ilk oturuta yetiip de onunla birlikte oturan ve teehhde balamadan imam ayaa kalkan mesbuk nasl imamnn teehhdne tbi olarak teehht okursa bu da yledir. Bunun zhiri yani Sirc sahibinin oturu farzdr diye ta'lilde bulunmas ve keza Knye'nin beyan ettiimiz ta'lili unu gsterir ki, dnmezse namaz batl olur. rih mama tbi olmak (yani onun yaptn yapmak) farz namazda farz, vacip namazda vaciptir demi; snnetlerde ona tbi olmann hkmn bildirmemitir. Zhire baklrsa tbi olmak snnetlerde de snnettir. nk namazda yaplmas istenen, snnetlerde ekseriyetle, imam, yalnz klan ve cemaat olan msavidir. rihin, Farz namazda farzdr sznn mns o farz imam yaptktan sonra da olsa ifa eder demektir. mamdan nce yapar demek deildir. Maksat farzn bir cznde ortaklk deildir. T. Ben derim ki: rihin Nehir sahibine uyarak uygun grd bu ekle gre o kimse imamla beraber farz olan kyama giritikten sonra teehhd okumaa dnmesi mkil kalr. Ben rihin risalesini grmedim. Lkin biz namazn vacipleri bbnn sonunda imama tbi olmak ve onu takip hakknda bir para sz etmitik. nallah o kfidir. Son oturu tabirinden musannf farz olan oturuu yahut namazn sonundaki oturuu kastetmitir ki, sabah namaz gibi namazlara da mildir. Bunu Bahr sahibi sylemitir. Oturuun bir ksmndan murad; teehht miktarndan daha az hafife oturmaktr. Dndnde ilk oturuu hesaba katlr. Hatt her iki oturu teehht miktar olur da sonra konuursa namaz caizdir. Bahr.

O rekat secde ile kaytlamadka geri dner demekle musannf o rekat iin rkusuz secde etmekten ihtirazda bulunmutur. O zaman geri dner. nk bu secdeye itibar yoktur. Nitekim Nehir'de beyan edilmitir. Bunun muktezas o rekatta mutlaka kraat okumu olmasdr. Hlsa' da ise bunun hilf bildirilmitir. Onun iin Bahr sahibi, Nfile namazda kraatsz bir rekat sahih deildir. Binaenaleyh bir rekattan az ziyade etmitir. Bu ise namaz bozmaz diyerek meseleyi mkil grmtr. Nehir sahibi diyor ki: Ancak bu adam imama uyan gibi rekat kraatsz tamamlamay ahdetmitir. Rkusuz rekat byle deildir diyerek fark gsterilirse o baka!. Oturuu geciktirdii iin secde-i sehiv yapar. rih burada ka'deye daha yakn iken mi yoksa kyama daha yakn iken mi secde edeceini belirtmemitir. Ka'deye yakn iken dndnde secde-i sehiv lzm gelmemesi icabederdi. Sa'diye savanda yle denilmitir: Aralarnda fark yapmak mmkndr. yle ki: Oturua yakn olan kimseye oturan hkm vermek mmkn ise de o kimse hakikaten oturmu deildir. Binaenaleyh ikinci oturuta yanld taktirde hakikat taraf itibara alnr (yan oturan hkm verilmez.) Ve farzla vacibin arasnda fark olduunu gstermek iin birinci oturuta yanldnda oturan hkm verilir. Nehir. rihin, mam Muhammed'e gre sz btn metne raci gibi gzkyor. Bu taktirde, Farz nfileye dner diyen imam Muhammed oluyor. Halbuki yle deildir. nk farz batl olmutur. mam Muhammed'e gre farz batl oldu mu asl da batl olur. u halde mam Muhammed'e gre sz alettayin alnn yerden kaldrmakla ifadesine racidir. Ve metinde asl namazn batl olmamas hususunda Eb Hanfe ile mam Eb Yusuf'un kavlini; secdenin ancak ban yerden kaldrmakla tamam olduu hususunda mam Muhammed'in kavlini tercih etmi demektir. Bu izaha gre namaza altnc rekat eklemek yalnz eyhayn'n kavline gredir. Nitekim Hlye ve Bedyi'de beyan olunmu; illet olarak mam Muhammed'e gre tahrimenin batl olmas gsterilmitir. rihin ifadesindeki mphemlik musannfn ifadesinde dahi mevcuttur. En gzeli Kenz'in ibaresidir ki; Ban kaldrmakla farz batl olup namaz nfileye inklb eder demitir. nk bir eyin tamam sonu iledir. Yani ban kaldrmak secdenin sonunda olur. Zira bir ey ancak zdd ile son bulur. Onun iin imamndan nce secde eder de imam kendisine secdede yetiirse caizdir. Ban yere koymakla secde caiz olur denilemezdi. nk imamdan nce ed ettii her rkn caiz deildir. Bahr. METN Secdeden ban kaldrmadan abdesti bozulsa abdest alarak namazna bin eder. mam Eb Yusuf buna muhaliftir. Oh ne iyi! Namaz bozulmu, abdestin bozulmas onu slah etmi! demitir. Muteber olan imamdr. Hatt imam dner de cemaat onu bilmeden secde ederlerse kasten secde etmedike namazlar bozulmaz. Burada yle bir lgaz yaplr: Hangi namaz klandr o kimse ki son oturuu terk ederek beinci rekat secde ile kaytlad halde farz bozulmaz? Dilerse ikindi ve sabah namaznda bile olsa altnc rekat ilve eder, nk kerahet ve tamamlamak kasten yapmaya mahsustur. ZAH Secdeden ban kaldrmadan abdesti bozulup tekrar abdest aldktan sonra o namazn zerine bin etmesi secdenin alnn yere koymakla m yoksa yerden kaldrmakla m tamam olaca hususundaki hilfn semeresidir. nk abdest bozulunca secde batl olmu ve sanki o adam hi secde.etmemitir. Onun iin abdest alarak namazna devam eder ve farzn tamamlar. mdd. mam Muhammed'in bu babtaki kavli Eb Yusuf'a arzedilince; Oh ne iyi! Namaz bozulmu; abdestin bozulmas onu slah etmi! demitir ki, bu sz kzd ve at iin sylemitir. Mnye erhi. Namaz bozulmu sz, bozulmaa yaklam mnsnadr. Yahut Eb Yusuf ona kendi mezhebine gre bozulmu adn vermitir. Kalktklar rekatn secdesine varmadan olsun secdeden sonra olsun muteber olan imamdr. T. Kasten secde etmedike namazlar bozulmaz. nk imam ka'deye dnnce rku hkmsz kalr. Binaenaleyh ona tbi olarak cemaatn rkular da hkmsz kalr. Zira onlarn ruku imamn rkuna baldr. Yalnz cemaatn fazla olarak bir secdeleri vardr. Bu ise namaz bozmaz. Bunu Muhit'ten naklen Bahr sahibi sylemitir. Ama bu, imam rk edip de dndne gredir. Rkdan

nce dner de cemaat rk ve secde yaparlarsa namaz bozulur. nk grne gre bir rekat ziyade etmilerdir. Fetih'de, mam ayaa kalkarsa cemaat ona tbi olmazlar; dnerse onlar teehhd tekrarlamazlar denilmitir. T. rihin kasten secde etmedike diye kaytlamas Mteb'da: imam secdeden nce ka'deye dner de cemaat olan kimse kasten secde ederse namaz bozulur. Yanlarak secde etmesi ihtilfldr. htiyat olan tekrarlamaktr denildii iindir. Bahr. Ben derim ki: Yukarda geen imamn rku hkmsz kalnca cemaatn rku da hkmsz kalr eklindeki ta'lilin gerektirdii, kastla baka hal arasnda fark bulunmamaktr. TETMME: Yine rihin, Muteber olan imamdr sz zerine Bahr'da Hniye'den nakledilen u fer' meselede ibtin eder. Cemaat olan kimse beinci rekat secde ile kaytlamadan teehhd okur ve selm verir de sonra imam secdeye varrsa hepsinin namazlar bozulur. kindi ve sabah namaznda bile olsa altnc rekat ilve eder ifadesi, altncdan murad fazla rekat olduuna gre sylenmitir. Yoksa bu ilve rekatla sabah namaznn rekat says drt olur. rih bunu Sirc ile Kdhan'n szlerini mbalaa ile reddetmi olmak iin sylemitir. Sirc ikindiyi Kdhan ise sabah namazn istisna etmilerdir. nk onlardan sonra nfile klmak mekruhtur. Bahr sahibi her ikisine itirazda bulunmu ve Aadaki meselede drdnc rekatta oturur da beinci rekat secde ile kaytlarsa mekruh vakitlerde bile olsa altnc rekat ilve eder. Aralarnda fark yoktur demitir. Nehir sahibi dahi itirazla, Oturmayarak farz batl olursa ikindide nasl altnc rekat ilve etmez; ondan evvel nfile klmakla kerahet yoktur! demi; sonra, Bunu, ikindiyi kldktan sonra baka bir ikindiyi veya leyi kaza ederken ekline hamletmek mmkndr diye cevap vermitir. TENBH: rih sabah ve ikindiyi sylemi fakat akam namazn aklamamtr. Halbuki Kuhistani onu da aklamtr. Mezkur aklama gereince akam namaznda drdncye beinci bir rekat daha ilve eder. Lkin Hlye'de ona beinci rekatn ilve edilemeyecei kaydedilmitir. nk ulema akam namazndan evvel nfile klmann mekruh olduunu ve nfile namazn mutlak surette tek rekatla bitirilmesinin kerahatini aklamlardr. Ben derim ki: Bunun muktezas drdnc rekatta secde edince hemen selm vermek ve oturmamaktr. T ki akam namazndan nce nfile namaz klm olmasn. rihin iaret ettii ekilde de cevap verilebilir. Ve, Kerahet maksut olan nfileye mahsustur. O halde selm vererek namaz kesmee bir zaruret yoktur denilir. Akam namazna beinci rekat ilve edememesi aktr ve tek rekatla nfile klm olmasn diyedir. En iyisi arihin yapt gibi akam namazn anmamaktr. Sonra mdd'da grdm ki Akam namaz sktu geilmi; nk o drt rekat olmutur; ona ilve yaplamaz demi. Musannfn dilerse demesi, ilvenin vacip olmadna iarettir. lve menduptur. Nitekim Mebsut'a tbi olarak Kfi'de byle denilmitir. Asl nm eserde vacip olduunu anlatan szler vardr. Ama menduptur demek daha mnasiptir. Nitekim Bahr'da byledir. nk kerahet ve tamamlamak kasten yapmaya mahsustur ifadesi bir mukadder sualin cevabdr. Sual udur: kindi ve sabah namazlarndan sonra nfile klmak mekruhtur. Sair namazlardan sonra mekruh deilse de balaynca tamamlanmas vaciptir. u halde sen nasl velev ki ikindi ve sabah namazndan sonra olsun diyebildin? Ve o kimsenin muhayyer olduunu, dilerse bir rekat ilve edebileceini; dilemezse etmeyeceini syledin? Cevap : O kimse bu nfileye kasten balamamtr. Senin sylediin kerahet ve tamamlamann vacip oluu kasten nfile klmaya mahsustur. Lkin burada rekat ilvesi evlnn hilfdr. Nitekim bunu ifade eden szler gelecektir. METN Esah kavle gre secde-i sehiv yapmaz. Zira bozulmaktan ileri gelen noksan tamamlanmaz. Mesel drdnc rekatta teehht miktar oturur da sonra kalkarsa dnerek selm verir. Ayakta selm

vermesi de sahihtir. Sonra esah olan, cemaatn imam beklemeleridir. Geri dnerse ona tbi olurlar. Beinci rekatn secdesine giderse selm verirler. nk onun farz tamam olmutur. Zira selmdan baka bir vazifesi kalmamtr. mam beinci rekata altncy da ilve eder. Velev ki ikindide olsun. Akam namaznda beinci rekat, sabah namaznda drdncy ilve eder. Bununla fetva verilir. T ki o iki rekat kendisi iin nfile namaz olsun. Burada ilve daha kuvvetlidir. Ama namaz bozarsa mes'uliyet yoktur. Mutemet olan kavle gre o namaz kerahet vaktinde tamamlamasnda beis yoktr. Her iki surette secde-i sehiv yapar. nk birincide selm geciktirmekle, ikincide ise terketmekle farz noksan olmutur. ZAH Zira bozulmaktan ileri gelen noksan tamamlanmaz ifadesinden murad son oturuu terketmekle hasl olan noksan, secde-i sehivle tamamlanmaz demektir. Bu namaz farz olarak bozuldu ise de nfile olarak sahihtir. Nfilede yanlarak ka'deyi terk eden kimseye secde-i sehiv vacip olur. Bu cihete bakarak neden burada secde-i sehiv vacip olmad? dersen ben de derim ki: O kimse ka'deyi terkederken namaz henz nfile deildi. Nfile olmas ancak o rekat secde ile kaytladktan ve bir rekat daha ilve ettikten sonra tahakkuk etti. Binaenaleyh nfile oluu rzidir. T. Mesel: Drdnc rekatta ilh... rekatl namazn nc rekatnda yahut iki rekatl namazn ikinci rekatnda oturup sonra secde etmeden kalkarsa hkm yine budur. Yani dnerek selm verir. H. Zira yukarda getii vecihle bir rekattan aas hkmsz brakmaya mahaldir. Burada teehhd tekrarlayamayacana iaret vardr. Bahr'da bu aklanmtr. mdd sahibi yle demektedir: Oturarak selm vermek iin geri dnmek snnettir. Zira selmn snneti, otururken vermektir. Ayakta selm vermek mutlaka, namazda zrsz meru deildir. Binaenaleyh onu meru ekilde verir. Ayakta selm verirse namaz bozulmaz ama snneti terk etmi olur. Sonra esah olan cemaatn imam beklemeleridir. nk bid'atta imama tbi olmak caiz deildir. Bazlar imam dnsn dnmesin cemaatn mutlak surette ona tbi olmalar lzm geldiini sylemilerdir. Geri dnerse yani beinci rekatn secdesine varmadan dnerse selm vermek iin cemaat kendisine tbi olurlar. nk onun farz tamam olmutur. Selmdan baka bir vazifesi kalmamtr. arih bu sz ile farznn tamam olmasndan murad, bozulmam olduuna iaret etmitir. Yoksa o kimsenin namaz nkstr. Nitekim az sonra birincide selm geciktirmekle, ikincide ise terketmekle farz noksan olmutur diyecektir, Bahr'da buna iaret edilmitir. H. mamn beinci rekata altncy ilve etmesi en makbul kavle gre menduptur. Bazlar vacip olduunu sylemilerdir. Bunu Bahr'dan Haleb nakletmitir. Velev ki ikindide olsun sz rekat ilvesinin meru olmas hususunda mekruh vakitlerle baka vakitler arasnda fark olmadna iarettir. Zira yukarda grld vecihle o vakitlerde nfile klmak ancak kasten klnrsa mekruhtur. Kast yoksa kerahet de yoktur. Sahih olan kavil btl dur. Zeyle. Fetva bunun zerinedir. Mteb. Bu sz ayn zamanda ikindide mekruh olmad gibi sabah namaznda da mekruh olmadna iarettir, Onun iin Fetih'te ikisi eit saylmtr. Zeyle Buna muhaliftir. Tecnis'te fetva, rekat ilavesinde kerahet bulunmamas hususunda ikisi arasnda fark yoktur diye verilmitir denilmitir. Burada ilave daha kuvvetlidir. nk farz tamam olmutur. Secde-i sehiv yapmayarak bu iki rekat bozsa vacibi terketmesi lzm gelir. Kyamdan oturarak secde-i sehiv yapsa bu secdeyi snnet vecihle yapmam olur. Binaenaleyh altnca rekat ilve etmesi mutlaka lzmdr. ki rekat tamamlaynca oturur ve secde-i sehiv yapar. birinci mesele bunun hilfnadr. Zira orada farz sfat kalmamtr ki noksann gidermee muhta olsun. Bu cmle Drer'den alnmtr. O namaz kerahet vaktinde tamamlamasnda beis yoktur. Yani ikindi ve sabah gibi mekruh vakitte rekat ilavesi yaparsa bazlarna gre mekruh ilemi olur. Fakat sahih kabul edilen mutemet kavle gre bunda bir beis yoktur. Bahr'da, Bu, terk edilmesi evldr mansna gelir. Zahirine baklrsa bunun vcubunu veya mstehap olduunu syleyen yoktur denilmitir. yle denilebilir: Mekruh vakit, iinde namaz klmakta beis vardr zann verdii iin ulema bunda beis olmadn sylemilerdir. Yoksa terki evl olduu iin deildir. Bilkis evl olan terki deil fiilidir. Buna delil ulemann u szleridir: Bir kimse nfileye niyet ederek bir rekat klsa do arkasndan fecir dosa evl olan o nfileyi tamamlamasdr. nk o kimse fecir doduktan sonra kasten nfile klm deildir.

Ancak yle bir fark yaplabilir: Burada nfileye balamak maksuttur. Binaenaleyh onun hrmeti vardr. Meselemizdeki bunun gibi deildir. Lakin buna da yle itiraz edilebilir: Burada tamamlamamaktan vacip olan secdeyi terk yahut snnet vecihle. yaplmamak lzm gelir. Bu izaha gre birinci meseledeki mekruh vakitlerde rekat ilvesi evlnn hilfna olur. nk o vakitlerde secde-i sehiv yoktur. Nitekim gemiti Her iki surette secde-i sehiv yapar. Yani beinci rekatn secdesini yapsn yapmasn secde-i sehiv lzmdr. nk birincide selm geciktirmekle, ikincide ise ona mahsus olan selm terketmekle farz noksan olmutur. Farzn kendisine mahsus selm, farz olan oturula selm arasnda namaz bulunmamaktr. Burada ise alt rekatta selm vermesi her ne kadar kendisini btn namazdan karrsa da o namaza mahsus olan selm elinden gitmitir. H. METN Bu iki rekat farzdan sonraki mretteb snnetin yerini tutmaz. Esah olan budur. nk o iki rekata devam ancak yeni tahrme ile idi. O kimseye biri bu iki rekatta uyarsa onlar da klar. Bozarsa onlar kaza eder. Bununla fetve verilir. Nihye. Nfile namazda yanlarak ilk oturuu terk ederse secde-i sehiv yapar Ve istihsanen namaz bozulmaz. nk nfile namaz iki rekat meru olduu gibi drt rekatta meru olmutur. Evvelce arzetmitik ki, nc rekatn secdesine varmadka geri dner. Bazlar dnmez demilerdir. Bir kimse farz veya nfile iki rekat namaz klar da bunlarda yanlrsa selm verdikten sonra secde- sehiv yaparak o namazn zerine iki rekat bin etmek istedii taktirde bunu yapamaz. Yani zaruret yokken secdesi btl olmasn diye bin etmesi kerahet-i tahrmiye le mekruh olur. Bu mesele aynen nfileler babnda gemitir. bn-i bidin orada bundan sz etti. steyen mracaat edebilirler. ZAH Musannf birinci meselede nfileye dnen namazn hkmn sylememitir. Acaba bu namaz lenin ilk snnetinin yerini tutar m? Baz zevat evet tutar demilerdir. Buna meselenin buradaki ta'lili ile itiraz edenler olmutur. Ama itiraz sz gtrr. nk evvelce geen de namaza balay yeni bir tahrme ile idi. Olsa olsa kasten balad vasf nfileye inklb etmiti. Buradaki iki rekat yle deildir. Zira bunlara kasten balamam; yeni bir tahrme de yapmamtr. Nfileler babnda gemiti ki, bir kimse iki rekat tehecct namaz kldktan sonra bunlarn fecir doduktan sonra klnd anlalrsa sahih kavle gre sabah namaznn snneti yerine kfidir. Ama drt rekat klar da sonra bunlardan ikisinin fecir doduktan sonra klnd anlalrsa i deiir. nk bu iki rekat yeni tahrme ile klnm deildir. O kimseye biri bu iki rekatta uyarsa onlar da klar yani drt rekatta oturup da sonra beinci rekata kalkan ve altncy ilve eden kimseye bir bakas uyarsa drt rekatla birlikte bu iki rekat da klar. Daha dorusu bu iki rekatla birlikte drt rekat da klar demeli idi. nk iki rekat klaca ittifaken sabittir. mam Eb Yusuf'a gre bu adam yalnz iki rekat klacaktr. nk nfileye intikal etmekle farzn ihram kesilmitir. mam Muhammed'e gre alt rekat klacaktr. Esah olan da budur. Zira tahrime kesilmi olsa o kimse yeni bir tekbire muhta olur ve btn rekatlara balam saylr. Bunu Halebi ksaltarak Bahr'dan nakletmitir. Bozarsa onlar kaza eder. Yani cemaat olan kimse o iki rekat bozarsa yalnz onlar kaza eder. nk kendisi bu iki rekat nfileye kasten balamtr. Binaenaleyh demesi lzm gelir. mam bunun hilfnadr. Zira o yanlarak balamtr. Btn bu izahat imam drdnc rekatta oturduuna gredir. ayet oturmazsa cemaat olan alt rekat klar. Nitekim bozarsa yine alt rekat kaza eder. Kuhistani'de Muhit'ten naklen byle denilmitir. nk o adam imamn namazn zerine almtr. Onun kld nfile ise alt rekattr. Nitekim Bahr'da beyan olunmutur. TETMME: O kimse teehht miktar oturduktan sonra beinci rekata kalkar da farz klan birisi kendisine uyarsa sahih olmaz velev ki ka'deye dnsn, nk beinci rekata kalknca nfileye balamtr. Ve farz klan nfile klana uymu olur. Teehht miktar oturmazsa uymas sahihtir. Zira o rekat secde ile kaytlamadan farzdan kmamtr. Bunu Bahr Sirc'dan nakletmitir.

Evvelce arzetmiti ki... cmlesinden murad; metindeki bir kimse farzn ilk oturuunu. yanllkla terkederde sonra hatrlarsa ona dner ifadesidir. Bazlar, yice dorulduktan sonra farzda olduu gibi geri dnmez demilerdir. Bu kavln Tatarhaniye'de sahih kabul edildiini evvelce bildirmitik. Mnye erhinde, hilf drt rekat niyetle namaza baladna gredir. ki rekat niyetle balarsa bilittifak dner denilmitir. Selm verdikten sonra secde-i sehiv yaparak o namazn zerine iki rekat bin etmek isterse bunu yapamaz. Selm vermeden secde-i sehiv yaparsa hkm yine ayndr. Nitekim rihin yapt ta'lilden de bu anlalmaktadr. Galiba musannf selm verdikten sonra kaydn Hlsa'ya uyarak koymutur. nk bize gre secde yerinde snnet budur. Yoksa bazlarnn dedii gibi selm verdikten sonra secde-i sehiv yapmas, evldr diye kaytlamamtr. Yani zaruret yokken secdesi batl olmasn diye bin etmesi kerahet-i tahrime ile mekruh olur. Vacibi bozmak caiz deildir. Meer ki onu sahih kabul etmek ondan daha kuvvetli olann bozulmasn gerektirsin. Bunu Fetih'ten naklen Bahr sahibi sylemitir. Yani aadaki yolcu meselesinde olduu gibi demek istemitir. Halebi diyor ki: eyhimiz bunun nfile zerine yaplan binaya mahsus olduunu syledi. Farz zerine yaplan binda ise iki baka kerahet daha vardr. Bunlarn birincisi farz namazda selm vermek, ikincisi yeniden niyetlenmeden nfileye balamaktr. Tahtavi'nin beyanna gre sonuncu kerahet evvel iki rekata niyet edip de zerine onun mislini bina ederse nfilede de mevcuttur. METN Yolcu mukim olmaa niyet ederse bunun hilfnadr. Gnk bin etmezse namaz batl olur. Bir kimse namaza hakk olmayan biny yapsa tahrime bak olduu iin bins sahihtir. Muhtar kavle gre o kimse de yolcu gibi secde-i sehivi tekrarlar. Zira namaz esnasnda olduu iin bu secde batl saylr. zerinde secde-i sehiv olan kimsenin selm vermesi kendisini mevkuf (artl) olarak namazdan karr. Secde ederse namaza dnm olur. Secde etmezse dnm olmaz. Bu izaha gre o kimse secde-i sehiv yaparsa kendisine uymak sahih olur. Kahkaha ile glerse abdesti bozulur. Ve mukim olmaa niyet etmekle farz drt rekat olur. Secde yapmazsa zikredilen hkmler sabit olmaz. Bilumum kitaplarda byle denilmitir. Ama bu hkm son iki mesele hakknda yanltr. Dorusu secde etsin etmesin abdestinin bozulmamas ve farznn deimemesidir. nk secde kahkaha ile sakt olmutur. Keza niyetle de sakttr. T ki secde-i sehiv namaz arasnda yaplm olmasn. Meselenin tamam Bahr ile Nehirde'dir. ZAH Yolcu mukim olmaa niyet ederse bunun hilfnadr yani yolcu bir kimse secde-i sehiv yapar da sonra mukim olmaa niyet ederse caizdir; nk bin etmezse ikamet niyetiyle namaz tamamlamak lzm geldii halde namaz batl olur. Bin ederse vacibi bozmu olur. Vacip farzdan aadr. Binaenaleyh ondan stn olan korumak iin buna katlanlr. Bahr. Muhtar kavle gre o kimse de yolcu gibi secde-i sehivi tekrarlar. O kimseden murad, namaz binya hakk olmayandr. Bu mutlak ifade farz klana da mildir. rihin bu bbn banda Knye'den naklettii. Bir kimse nfileyi. yanld bir farzn zerine bin ederse secde etmez ifadesi buna muhaliftir. Biz orada syleyeceimizi sylemitik. Bazlar secde-i sehivi tekrarlamayacan sylemi, nk bu secde yapld zaman namaz tamamlamak iin yaplmtr. Binaenaleyh geerlidir demilerdir. Bunu imdd'dan naklen Haleb sylemitir. zerinde secde-i sehiv olan kimsenin selm vermesi kendisini artla namazdan karr. Bu hkm eyhayn'a gredir. mam Muhammed'e gre ise asl namazdan karmaz. Nitekim Bahr'da ve dier kitaplarda beyan edilmitir. Secde ederse namaza dnm olur. Bu ifadeye gre mevkuf (yani artl) olmann mns, selm vermek, namazdan ktktan sonra secde-i sehiv yapmak suretiyle tekrar namazn hrmetine dnmek ihtimaliyle brlikte o kimseyi her vecihle namazdan karr demektir. Ulemann bu hususta baka bir tefsiri daha vardr ki udur: Secde etmezden evvel o

kimsenin hali, kbetinin anlalmasna baldr. Secde ederse selmnn onu namazdan karmad, secde etmezse selmdan itibaren namazdan kard anlalr. Tamam Fetih'tedir. Mukim olmaa niyet etmekle farznn drt rekat olmas selm verdikten sonra secde etmeden niyet ettiine gredir. Nitekim mesele bu ekilde kurulmutur. Selm vermezden nce secde ederse farznn drt rekat olacanda phe yoktur. nk bu secde onu bilittifak namazn hrmetinden karmamtr. Selm verip secde ettikten sonra dahi hkm budur. Zira yine bilittifak namazn hrmetindedir. imam Muhammed'in kavline gre bu meydandadr. eyhayn'n kavline gre de namazn hrmetindedir. nk secde etmekle namazn hrmetine dnmtr. Musannfn, Yolcu bunun hilafnadr dedii bu son meseledir. Bilumum kitaplarda byle denilmitir ifadesinin yerine baz nshalarda, Gayet'l - Beyan'da byle denilmitir cmlesi vardr ki dorusu da budur. nk Hidaye ve erhlerinde, Kf, Kadhn ve dier bilumum kitaplarda zikredilen abdestin bozulmamas ve eyhayn'a gre farzn drt rekat olmamasdr. Secdeye dnp dnmemek hususunda tafsilat yoktur. Onlar bu tafsilat sadece imama uyma meselesinde zikretmilerdir. Zira bakalarnda mmkn deildir. Musannfn yapt gibi tafsilt meselenin nde de yrtmek ise yalnz Gayet'l - Beyan'da zikredilmitir. Nitekim bunu ondan Bahr sahibi nakletmitir. Keza Vikye'nin metninde, Drer'de ve Mltek'da dahi mevcuttur. Bu zevatn yanldklarna birok ulema tenbihte bulunmulardr. Kuhistni dahi, imama uyma meselesinden bakalar hilfn teherruatndan deildir. Meer ki iki kazye-i artye sakt ola! Burada Vikye'nin mehur bir hatas vardr demitir. Kuhistni'nin iki kazye-i artyeden murad, Secde ederse namaza dnm olur; secde etmezse dnm olmaz cmleleridir. Hsl doru ifade bn Keml'in dedii gibi; zerinde secde-i sehiv olan bir kimsenin selm vermesi eyhayna gre kendisini artla namazdan karr. imam Muhammed buna muhaliftir. Sonra secde ederse o kimseye uymak sahih olur. Secde etmezse sahih olmaz. Kahkaha atarak glmekle abdesti bozulmaz. Mukim olmaa niyet etmekle farz da drt rekat olmaz demektir. mam Muhammed'e gre o kimseye uymak mutlak surette sahihtir. Kahkaha ile abdesti bozulur. Farz ikamete niyetle drt rekat olur. u halde hilf meselede mevcuttur. Lkin birinci meselede eyhayna gre zikredilen tafsilat vardr, Son iki meselede tafsilat yoktur. Musannfn yapt gibi tafsilat meseleye amil tutmak hatadr. Kitaplarn umumuna muhaliftir. Son iki mesele den murad, kahkaha ile mukim meseleleridir, Bunlarda iki kaziye-i artyeyi zikretmek yani secde ederse abdesti bozulur; ve farz drt rekat olur da secde etmezse abdesti bozulmaz, ve farz drt rekat olmaz; demek hatadr. nk eyhayna gre bunlarda tafsilat yoktur. Tafsilat yukarda beyan ettiimiz gibi yalnz ilk meselededir. Kahkahaya gelince: Namazn hrmeti kalmad iin o btn imamlarmza gre secdenin sktunu gerektirir: Zira kahkaha szdr. Hkm de mam Muhammed'e gre abdesti bozmak, eyhayna gre bozmamaktr. Nitekim bu Muhit ile Tahv erhinde aklanmtr. Bahr. Yani mam Muhammed'e gre o kimse selm vermekle namazn hrmetinden kmamtr. Binaenaleyh kahkaha ile abdesti bozulur. eyhayna gre ise her vecihle namazdan kmtr, artk o kimsenin secde ile namaza dnmesine imkn yoktur. nk namaza zt olan kahkaha mevcuttur. Kahkaha szdr. Nasl selmdan sonra kasten selm verse veya kasten abdestini bozsa namazdan km saylr. Zira abdesti bozulduktan sonra onun selm arta bal kalmaz. kamete niyet meselesinde Muhit'de ve dier kitaplarda yle denilmitir: O kimsenin farz deimez ve kendimden secde-i sehiv sakt olur. Mirc'da ister secde etsin ister etmesin kayd vardr. nk secde ile farz deise ondan nce buna niyet etmesi sahih olurdu. Niyet sahih olunca secde namazn ortasnda yaplm olur ve itibara alnmazd. u halde hi secde etmemi gibi olurdu. Bu namaz sahih olsa secdesiz sahih olurdu. Bahr ve Nehir. Bu szn hlsas udur: O kimsenin secdesi sahih olsa batl olur. Bir eyin sahih kabul edilmesi iptaline sebep olursa o ey batldr. Bunda devir de vardr. Bunu Bezzziye sahibi yle izah ediyor: O kimse eyhayna gre namazdan kmtr. Namazna dnmesi ancak secdeye dnmekle mmkn olur. Secde-i sehive dnmek ise ancak namaz tamam olduktan sonra mmkndr. Namazn tamamlamak ise ancak secde-i sehive dndkten sonra mmkndr. Bylece devir meydana gelir. (Devir, bir eyin kendine bal olan eye balanmasdr. Mesel tavuun meydana gelmesi yumurtaya baldr. Yumurtann meydana gelmesi de tavua baldr. Demek bylece o buna, bu ona baldr diye devam etmek devirdir.) Bezzziye sahibi diyor ki: Bunun izah udur: O kimsenin secdesine dnmesi mmkn deildir.

nk onun secdesi tamamlayc olan eydir. Nasla beyan edilen tamamlayc ise namazn sonundaki secdedir. Tamam olmadan namazn sonu yoktur. Binaenaleyh devri kesmek iin. "o kimsenin namaz tamam olmutur. O kimse namazdan kmtr" deriz. Hsl o kimseye bildiin sebepten dolay secdeye dnmek mmkn olmaynca namaza dnmek de mmkn deildir. O halde selm vermekle kat' olarak namaz dnda kalmtr. Hatt secde etmi olsa secdesi hkmsz kalr. Nitekim bundan nceki meselede kahkaha ile gldkten sonra secde etse yahut kasten abdestini bozduktan sonra secdeye gitse hkm budur. Onun iin Keml ve dier Nihaye ve nye sahipleri gibi arihlerle Kadhan o kimsenin mukim olmaa niyet etmekle farznn deimeyeceini aklamlardr. nk niyet namazn hrmeti esnasnda hasl olmamtr. Bu izahdan anlalr ki mdd Sahibinin bu meselede Gayet'l-Beyan' mdafaa sadedinde syledikleri itibardan sakttr. METN Secde-i sehiv kbleden dnmedike veya konumadka -velev ki namazdan kmak niyetiyle selm verirken olsun- yaplr. nk meru bir eyi deitirmeye niyet etmek hkmszdr. Kbleden dner veya konuursa tahrme batl olur. Secde-i sehivi veya namaz secdesini yahut tilvet secdesini unutursa mescidde bulunduu mddete bu secdeyi yapmas tzmdr. Mesel le namazn klan bir kimse onu tamamladn zannederek ki rekatta selm verirse drt rekat olarak tamamlar; ve secde-i sehiv yapar. Zira yanlarak verilen selm namaz bozmaz. O bir vecihle duadr. lenin farzn iki rekat zannederek selm vermesi bunun hilfnadr. Bu kendisini yolcu veya kld namazn cuma olduunu sanmakla olur. Yahut Mslmanl yeni kabul etmitir de lenin farzn iki rekat zanneder. Veya yatsy klar da onun teravih olduunu zannederek selm verir. Veya zerinde bir rkn olduunu bilerek selm verir. Bu taktirde namaz batl olur. nk kasten selm vermitir. Bazlar, Bu selamla bir insana sz sylemeyi kastetmedike namaz bozulmaz demilerdir. ZAH Musannfn buradaki secdeyi secde-i sehiv diye kaytlamas dier secde ve kraatlarn hkm baka olduu iindir. Bir kimse zerinde secde-i tilavet yahut son oturuun teehhd olduunu bilerek selm verirse bunlar sakt olur. nk kasten selm vermitir. Binaenaleyh namazdan kar; ve namaz bozulmaz, zira zerinde namazn rknlerinden bir ey kalmamtr. Yalnz vacibi terkettii iin namaz naks olur keza zerinde secde-i tilavet ve secde-i sehiv olduunu bilerek yahut yalnz secde-i tilveti hatrlayarak selam verirse her iki secde sakt olur. Meer ki teehht yapmadn hatrlasn. Bir kimse zerinde yalnz namaz secdesi veya hem namaz hem sehiv secdesi olduu halde selm verse de selm verirken her ikisini veya yalnz namaz secdesini hatrlasa namaz bozulur. zerinde secde-i tilvetde bulunur da onu, yahut namaz secdesini hatrlayarak selm verirse yine namaz bozulur. Namaz secdesi hakknda bu hkm aktr. Zira mezkr secde rkndr. Tilavet secdesine gelince: Yukarda geen izahatn muktezas bozulmamakt. mam Eb Yusuf'tan fkh yazanlarn rivayeti de budur. nk o kimsenin selm rkn hakknda yanl; vacip hakknda kasd selmdr. Bunlarn ikisi de namazn bozulmasn icabetmez. Lkin zahir rivayet bozulacan ifade etmektedir. Zira yanlarak selm vermek namazdan karmaz. Fakat kasten selm vermek karr. Binaenaleyh ihtiyaten karmas tercih edilmitir, mam Muhammed'in kavli ok gzeldir. O, her iki vecihde yani gerek tilavet secdesini gerekse namaz secdesini hatrlasn namaz bozulur. nk hatrnda olan selmdan sonra kaza edemez. O kimseye unuttuunu kaza lzmdr denirse hatrladn da kaza etmesi lzm gelir demitir. Meselenin tamam Fetih ile Bedyi' dedir. Kbleden dner veya konuursa tahrime batl olur. Bazlar, Konumadka veya mescidden kmadka srf kbleden dnmekle namaz bozulmaz demilerdir. Nitekim Nihye'den naklen Drer'de byle denilmitir. mdd. Secde-i sehivi veya namaz secdesini yahut secde-i tilaveti unutursa mescidde bulunduu mddete yapmas gerekir. Bu yedi surete mildir. yle ki: O kimsenin zerinde ya sadece secde-i sehiv, ya sadece namaz secdesi yahut sadece secde-i tilvet vardr. Yahut birden veya

ikisi birden yani namaz secdesi ile tilvet secdesi veya secde-i sehiv ile yahut bunlardan biri ile bulunur. Bu suretlerin hepsinde zerinde olan secdelerin tamamn yahut secde-i sehivden maadasn unutarak selm verir de hatrlar fakat bu hatrlama namazdan kmak iin selam verdikten sonra olmazsa hatrladn yapmas lzm gelir. Ve secdeler arasnda tertibe riayet eder. Hatt zerinde secde-i tilvetle namaz secdesi varsa onlar tertip zere kaza eder. Bu, kaza edilen secdelerde niyetin vacip olduunu ifade eder. Nitekim Fetih'te beyan edilmitir. Sonra teehhdn yaparak selm verir; sonra secde-i sehivi yapar. Secde-i sehivden maadasn diye kaytlamamz undandr: Secde-i sehivi hatrlar da deerlerini unutarak selm verirse yine lzm gelir. nk secde-i sehivi hatrlayarak selm vermek namaz bozmaz. Dier secdeleri hatrlamak byle deildir. Onlar hatrlamak evvelce gecen tahsilata gre namaz bozar. Mescidde bulunduu mddete yapmas gerekir. Yani yz kbleden dnm bile olsa istihsanen secdeyi yine yapar. nk mescidin her yeri bir mekan hkmndedir. Onun iin mescidde imamla cemaatn aralarnda boluk bulunsa bile imama uymak sahih olur. Fakat ovada olursa arkasndaki veya sandaki solundaki saflar gemeden hatrlad taktirde borcunu kazaya dner. Zira bu yer mescide mlhaktir. ne doru yrrse esah kavle gre secde ettii yere yahut sresine itibar olunur. Nitekim Bedyi'de ve Fetih'de beyan edilmitir. T E N B H : arih burada mescidde bulunduu mddete demitir Daha nce, kbleden dnmedike ifadesini kullanmt. Fark u olsa gerektir. Buradaki selm yanllkla verildii iin mcerret kbleden dnmek mni saylmamtr. Evvelce bahsettiinde selm kasten verildii iin iki kavilden birine gre mni saylmtr ki, musannfn tercih ettii kavil de budur. Zira Bedyi'de secde selmla sakt olmaz. Velev ki kasten verilmi olsun. Ancak konumak, kahkaha ile glmek, kasten abdestini bozmak, mescidden kmak ve secdeyi hatrlad halde yzn kbleden evirmek gibi namaza devama mni bir i yaparsa sakt olur. Zira secdenin yeri gemiti. Onun yeri namazn tahrmesidir. Binaenaleyh yerinin gemesi zaruretiyle secde de sakt olur denilmektedir. le namazn klan bir kimse onu tamamladn zannederek iki rekatta selm verirse drt rekat olarak tamamlar. Ancak cenaze namazndan baka namazlarda ayakta selm verirse bu yanlma afvedilmez. nk ayakta durmak cenaze namazndan baka namazlarda selmn yeri deildir. Nitekim musannf bunu namaz bozan eyler bbnda anlatmt. Selm bir vecihle duadr. Onun iin konuma hkmnde deildir. Konumak yanlarak da olsa namaz bozar. nk kasten selm vermitir. Allme Makdis bu cmle ile ondan nceki arasndaki fark mkil saymtr. Zira nceki de kasten selmdr. Ben derim ki: Mnye erhinde fark yle anlatlmtr: Birincide o kimse drt rekat tamamladm zanniyle selm vermitir. Binaenaleyh onun selm yanltr. Burada ise iki rekat kldn bilerek selam vermitir. Buradaki selm kasd olmutur. Ve namaz bozar. O namazn zerine bina edilemez. Tatarhaniye'de beyan edildiine gre yanlma namazn aslnda olursa namazn bozulmasn gerektirir. Vasfndan olursa bozulmas icap etmez. Birinciye misal; sabah namaz ve cuma namaz klyorum yahut seferiyim zanniyle iki rekatta selm vermektir. kinciye misal de, drdnc rekat klyorum zanniyle iki rekatta selm vermektir. Yani say, vasf mesabesindedir. Hsl: kld namazn mesel; sabah namaz olduunu zannederse iki rekatta selm vermeyi kastetmi oluyor. Ve bylece balad namaz tamamlamadan ondan kasten km saylyor. Tamamladm zannyle selm vermek byle deildir. O bu selm vermeyi ancak drt rekattan sonra kastetmi fakat yanllkla drtten evvel vermitir. Hlsa, selm zati itibariyle her iki namazda kasd, yeri itibariyle baka bakadr. Bazlar, Bu selmla bir insana sz sylemek istemedike namaz bozulmaz demilerdir. Bunu Bahr sahibi inceleyerek anlatm ve Mtebnn u sznden almtr: Namaz klan kimse namaz tamam olmadan kasten selm verirse bazlarna gre namaz bozulur; bazlarna gre bununla bir insana sz sylemek istemedike bozulmaz. Bunun zerine Bahr sahibi! o halde ikinci kavle gre

bu meselelerde namazn bozulmamas lzm gelir demitir, Bu szn bir misli de Nehir'dedir. eyh smail Zhir olan budur. Ama birinci kavil birok mutemet kitaplarda kesinlikle ifade edilmitir diyor. METN Bayram ve cuma namazlarnda, farz ve nfilelerde yanlmak msavidir. Mteehhirin ulemaya gre muhtar olan kavil bayramla cumada fitneyi def iin yanlmann nazar- itibara alnmamasdr. Nitekim Bahr'n cuma bahsinde beyan edilmitir. Musannf da onu kabul etmi; Drer sahibi kesinlikle buna kail olmutur. Yanlmak adeti olmayan bir kimse namazda iken ka rekat kldnda ek ederse namaza aykr bir amelde bulunarak onu yeniden klar. Oturarak selm vermekle namaz yeniden klmas evldr. nk namazdan karan ey selmdr. Bazlar yanlmak adeti olmayan birine blua erdikten sonra hibir namazda ek etmeyen kimse demilerdir. Ekseri ulema bu kavli tercih etmilerdir. Bunu Hlsa'dan naklen Bahr sahibi sylemitir. ZAH Zhire gre baka namazlarda cemaat fazla olursa hkm cuma ve bayram namazlarndaki gibidir. Nitekim bunu bazlar tetkik etmitir. T. Bunu Rahmeti de incelemi ve Bahusus bizim zamanmzda demitir. Ebu's-Suud haiyesinin cuma bahsinde Azmiye'den naklen bildirildiine gre bundan maksat caiz olmaz demek deil; cemaat fitneye dmesin diye terki evldr demektir, Drer sahibi cuma ve bayram namazlarnda secde-i sehivin sakt olduuna kesinlikle hkmetmise de Drer haiyesini yazan Vni bunu fazla kalabalk olursa diye kaytlamtr. Aksi taktirde secdeyi terketmeye sebep yoktur. T. Yanlmak adeti olmayan bir kimse namazda iken ka rekat kldnda ek ederse namaza aykr bir fiilde bulunarak onu yeniden klar. ek evvelce de beyan ettiimiz gibi olmakla olmamann msavi bulunmasdr. Fethu'l-Kadr sahibi diyor ki: rihin "namazda iken" diye kaytlamas. namazdan ktktan yahut teehht miktar oturduktan sonra ek ederse nazar- itibara alnmayaca iindir. Meer ki sadece tayinde ek etmi olsun. Bu da namazdan ktktan sonra bir farz terkettiini hatrlayarak hangi farz olduunu tayinde ek etmekle olur. Ulema bu kimsenin bir secde yapp oturacan sonra iki secde ile bir rekat namaz klacan sonra oturacan ve arkasndan secde-i sehiv yapacan sylemilerdir. Terkedilen farzn rk olmas ihtimal vardr. Rksuz bir secde hkmsz kalaca iin iki secde ile bir rekat namaz klmak behemehal lzmdr. Bahr sahibi tayinde ek meselesine itiraz ile unlar sylemitir: Bu istisnaya hacet yoktur. nk szmz namazdan ktktan sonra ek etmesindedir. Bu adam bir rkn terkettiini yzde yz bilmi; yalnz tayininde ek etmitir. Evet, Hlsa'da bildirilen istisna edilir. Orada yle denilmitir: Selm verdikten sonra adil bir kimse, "sen leyi rekat kldn" diye haber verir de onun doru sylediinde ek ederse ihtiyaten namazn yeniden klar. Zira o kimsenin doru sylediinde ek etmek namazda ek saylr. Namazda yanlmak deti olmayan ifadesi ems'l-Eimme Serahs' nindir. Bedyi sahibi de bunu tercih etmitir. Zhire'de Kahkaha en lyk kavil budur denilmi; Hlye'de de evet yledir diye tasdik edilmitir. Fahru'l-slm ise bunun yerine bu namazda yanlmak adeti olmayan tabirini kullanm; bn Fazl bu kavli ihtiyar etmitir, Bazlar blua erdikten sonra hi bir namazda ek etmeyen demilerdir. Bu. hilfn semeresi urada ortaya kar: Bir kimse namaznda ilk defa yanlr da onu yeniden klar; sonra senelerce yanlmazsa bilahare yanldnda Serahs'nin kavline gre namazn yeniden klar. nk yanlmak onun adeti deildir. O yalnz bir defa bana gelmitir. det ise ilk yaptna dnmekten alnmtr. Yani art, bu namazdan evvel yanlmak adeti olmamaktr. Fahru'l - slm'n kavline gre de namazn yeniden klar. Sirc'da aratrlmas tzim geldii kaydedilmitir ki buna muhaliftir. Nitekim nc kavle gre de aratrma lazmdr, Bunu Bahr sahibi bildirmitir. Nehir'in buradaki ibaresi hatadr. Ondan kanmalsn!.

Ka rekat kldnda ifadesiyle musannf ekkin rekat saysnda olduuna iaret etmitir, ek hakknda olursa mesel: lenin ikinci rekatnda ikindi kldndan, nc rekatnda nfile kldndan drdncde le kldndan ek ederse ulema bu namazn le namaz olduunu sylemilerdir. ekke itibar yoktur. Tamam Bahr'dadr. ek eden kimse namaza aykr bir amelde bulunarak onu yeniden klar. Srf niyet etmekle namazdan kmaz. Ulema byle sylemilerdir. Zhirine baklrsa amel mutlaka lzmdr. Namaza aykr bir amelde bulunmaz da zan galibine gre o namaz tamamlarsa namaz batl olmaz. Yalnz kld namaz nfile olur. Ve farz ed etmesi tzm gelir. Kld namaz nfile ise muktezas lzm gelmelidir velevki onu tamamlam olsun. nk onu yeniden klmas kendisine vacip olmutur. Bunu Bahr sahibi sylemi; Nehir sahibi ile Makdis de kabul etmilerdir. METN ek etmesi ok zan hasl edebildii taktirde zan galibi ile amel eder. nk yzde yz bilerek amel teklif edilse glk lzm gelir. Zan galibi yoksa en az miktarla amel eder. Zira onu yzdeyz bilir. Oturulacak zannettii her yerde oturur. Velev ki vacip olsun. T ki farz veya vacip olan oturuu terketmi saylmasn. Bilmi ol ki, bu ek kendisini megul eder de bir rkn ed edecek kadar dnr ve Zahre'de bildirildiine gre ek halinde kraat veya tesbih ile megul olmazsa btn ek suretlerinde secde-i sehiv yapmas vacip olur. ZAH ekkinin ok olmasndan murad, ekser ulemaya gre mrnde iki defa bana gelmesidir. Fahru'l slm'n tercih ettii kavle gre ise namazn da iki defa bana gelmesidir. Mcteba'da, bazlar senede iki defa bana gelmesidir demilerdir ifadesi vardr. Bahr ve Nehir'de htimal bu Serahs'nin kavline gredir denilmitir. Zan galibi yoksa kld rekatn le namaznn birinci veya ikinci rekat olduunda ek ettii taktirde onu birinci rekat kabul eder. Ama ikinci rekat olmas da ihtimal dahilinde bulunduundan oturur. Sonra bir rekat daha klarak yine ayni ihtimalden dolay oturur. Sonra bir rekat daha klarak oturur. Zira bu rekatn drdnc olmak ihtimali vardr. Sonra bir rekat daha klarak oturur. Bylece drt oturula drt rekat namaz klar. Bu oturulardan nc ile drdnc farz, ikisi vaciptir Kld rekatn ikinci mi yoksa nc m olduunda ek ederse o rekat tamamlayarak oturur. Sonra bir rekat daha klarak oturur. Sonra drdnc rekat klarak oturur. Tamam Bahr'dadr. rih aada Sirc'dan, secde-i sehiv yapacan syleyecektir. Velev ki vacip olsun cmlesi mahzuf zerine atf edilmitir. Yani oturu farz olsun vacip olsun, demektir. Hidaye ve Vikaye'de, Namaznn sonu zannettii her yerde oturur denilmesi ikinci ve nc rekatlarda oturmayacan gsterir. Onun iin Fethu'l - Kadr'de bu bir kusur saylmtr. Bahr'da ise meselede hilf olduu bildirilerek Hidaye sahibi namna zr dilenmi; ve htimal Hidaye sahibi szn iki kavilden birine bin etmitir. Velev ki zhire gre mutlak olarak oturmak lzm gelsin denilmitir. Ben derim ki: Lkin Kuhistani'de Muzmerattan naklen beyan edildiine gre sahih olan kavil ikinci ve nc rekatlarda oturmamaktr. nk o kimse ya vacibi terketmek veya bidat ilemek zorundadr. Vacibi terketmek bidat ilemekten evldr. Bundan sonra Kuhistani Lkin burada ulemasnn ihtilf vardr demitir. Ben derim ki: Fethu'l - Kadr'in szn ulemann birok kitaplarda akladklar bidatla vacip arasnda mtereddit kalan bir ey ihtiyaten yaplr. Bid'atla snnet arasnda mtereddit kalan byle deildir; o yaplmaz ifadeleri teyit eder. Musannfn bilmi ol ki ilh... ifadesinin yerine Mnye ile Mnye'nin kk erhinde yle denilmitir: Sonra dnmekte asl udur: Bir veya ayet okumak, rk veya scud gibi bir rkn veya oturu gibi bir vacibi ed etmesine mni olursa secde-i sehiv lzm gelir. Zira bu vacibin terkini gerektirir. Bu vacipten murad rku veya vacibi yerinde eddr. Dnmek bunlardan birine mni olmaz da btn rknleri ed ederek dnrse secde-i sehiv lzm deildir. Ulemadan bazlar "dnmek kendisini kraattan veya tesbihten alkoyarsa secde-i sehiv yapmas lzm gelir. Aksi taktirde lzm gelmez" demilerdir. Bu kavle gre mesel rkda dnmek rk tesbihine mni olursa secde-i sehiv lzm gelir. Birinci kavle gre lazm gelmez. Esah olan da budur.

Bu izahattan anlalr ki, musannf, tesbih ile megul olmazsa sz esah kavlin hilfnadr. Bu kavil baz ulemann szdr. Veya oturu gibi bir vacibi ed etmesine mni olursa ifadesinde selm vermekten alkoyan ey de dahildir. nk Zahriye'de, teehht miktar oturduktan sonra rekat m yoksa drt m kldnda ek eder de bu kendisini selam vermekten alkoyarsa sonra yzde yz bilip namazn tamamlad taktirde secde-i sehiv yapmas lzm gelir denilmitir. Bedayi sahibi bunu nk vacibi yani selm geciktirmitir diye ta'lil etmitir. Bu szn zahirine gre o kimse dua ve salavat okumakla megul olsa bile secde-i sehiv lzmdr. Bu sz ems'l-Eimme'nin kavline bin edilmitir. Yani murad; bir rkn veya vacibi eddan alkoyan dnme deildir. nk bu bilittifak secde-i sehivi icabeder. Murad, beden rknleri ed ile megul olurken kalbin dnmesidir. Bu szn bir misli de Zahre'dedir. Orada yle denilmektedir: Rk veya secdede iken uzun uzadya dnr ve dnmekle bulunduu halden deiirse istihsanen secde-i sehiv yapmas lzm gelir. nk o kimsenin dnmesi sadece kym veya rku scudu uzatmaktan ibaret ve bu zikirler snnet de olsa baka bir vacibi veya rkn geciktirmitir. Bu geciktirme snneti yerine getirmesi sebebiyle deil dnmesi sebebiyledir. Dnmek ise namaz amellerinden deildir. Ben derim ki: Hsl secde-i sehivi icabeden dnme hakknda ihtilaf olunmutur. Bazlar Bundan murad: Bir vacibin veya rknn yerinden gecikmesine sebep olan ve onu bir rkn ed edecek kadar geciktiren dnmedir demilerdir ki, esah olan da budur. Dierleri kalbi megul eden mcerret dnceden ibret olduunu sylemilerdir. Velev ki pepee devamc mni olmasn. Btn bu izahat, klmakta olduu namazn fiillerini dndne gredir. Daha nceki namaz klp klmadn dnrse Muhit'de bu hususta yle denilmitir: Rivayetlerin birinde belirtildiine gre bir fiili geciktirse bile o kimseye secde-i sehiv lzm deildir. Nitekim dnya ilerinden birini dnerek bir rkn geciktirmek bu kabildendir. Dier bir rivayete gre secde lzmdr. Zira namaznda noksan hasl olmutur. nk o kimsenin bu namaz bellemesi icabeder, T ki caiz olup olmadn bilsin. Dnya ileri byle deildir. Onlar bellemek vacip deildir. Hlye sahibi bu rivayeti zhir ve muvafk bulmutur. u sebeple ki, ayet dnya ilerini dnmekle vacibin terki lzm gelseydi secde-i sehiv de lzm gelirdi. Birinci kavli de zhir bulmutur. nk secdeyi gerekli klan ey, bir vacibi veya rkn yerinden geciktirendir. Zira ed ile birlikte srf dnmekle asla vacibi terk yoktur. Bu husustaki szn tamam Hlye'de ve' Allme Ksm'n fetvalarndadr. METN Bu hususta taharri (aratrma) ile amel etmesi veya kld en az miktara bin etmesi msavidir. nk rkn tehir etmitir. Fethu'l - Kadr. Lkin Sirc'da En az miktarla amel ederse mutlak surette; galebe-i zan ile amer ederse bir rkn miktar dnd taktirde secde-i sehiv yapar denilmitir. F E R ' M ES E L E L E R : Namaz klana dil bir kimse drt rekat klmadn haber verir de onun doru syleyip sylemediinde ek ederse ihtiyaten namazn yeniden klar. mamla cemaat ihtilf ederlerse imam ne kadar kldn yzde yz bildii taktirde namazn iade etmez. Aksi taktirde cemaatn szlerine bakarak iade eder. Bir kimse kld rekatn vitir namaznn ikincisi veya ncs olduunda ek etse kunut yapar ve oturur. Sonra bir rekat daha klarak yine kunut yapar. Esah olan kavil budur. Bir kimse iftetah tekbiri alp almadnda, abdestini bozup bozmadnda, ban mesh edip etmediinde ve zerine pislik bulap bulamadnda ek ederse bu hal bana ilk defa geldii taktirde namaz yeniden klar. Aksi taktirde namaz iade etmez. Hac fiillerinde ek ederse ihtilf olunmutur. Zhir rivayete gre en az miktar zerine bin eder. Yakn ek ile zail olmaz kaidesi iin El' Ebah nm esere mracaat etmelisin!. ZAH Taharri ile amelden murad; mesela kld rekatn ikinci rekat olduuna gnl yatarsa onunla, gnl yatmazsa kld en az miktarla amel etmesidir.

Sirc'n sz Fethu'l-Kadr'e istidrak (dzeltme) tr. Fethu'l-Kadr'de her iki surette secde-i sehiv lzm gelecei bildirilmitir (yani her iki surette ayni derecede deil). Az miktarla amel ederse bir rkn miktar dnsn dnmesin mutlak surette; galebe-i zan ile amel ederse bir rkn miktar dnd taktirde secde-i sehiv yapar. Zahire gre bu tafsilt tzmdr. nk galebe-i zan yzdeyz bilgi mesabesindedir. Taharri edip gnl bir tarafa yatarsa onunla amel etmesi lzm gelir, Yukardaki tafsilata gre dnmesi uzun srmezse ona secde-i sehiv vaciptir demenin bir vechi yoktur. Kld en az miktar zerine bin etmesi byle deildir. nk bunda ziyade ihtimal vardr. Nitekim Bahr'da beyan edilmitir. Namaz klana adl bir kimsenin haber vermesi meselesi mstesna bir zarurettir, nk evvelce grld vecihle namaz dndaki ek muteber deildir. rihin adil bir kimse .diye kaytlamas, iki olurlarsa onlarn kavliyle amel lzm gelecei iindir. Bu taktirde o kimsenin ekkine itibar yoktur. mdd'da bildirildiine gre haber veren kimse adil deilse sz kabul edilmez. htiyaten namazn yeniden klar sznden, zhiren anlalan mn vcubtur. Lkin Tatarhaniye'de mam ek eder de kendisine iki adil kimse haber verirlerse onlarn szyle amel etmesi vacip; bir adil kimse haber verirse onun szyle amel etmesi mstehap olur denilmitir. mamla cemaat ihtilf ederler, mesel cemaat rekat kldk, imam ise drt kldm derse imam ne kadar kldn yzdeyz bildii taktirde o namaz yeniden klmaz. Ama cemaat kend aralarnda ihtilf ederler.de imam bir tarafla beraber olursa velev ki tuttuu taraf bir kii olsun imamn sz ile amel olunur. Cemaattan biri namazn tamam olduunu, biri de noksan kaldn yzdeyz bilir de imamla geri kalan cemaat ek ederlerse, namaz yalnz noksan kaldn iddia eden tekrarlar. mam namazn noksan kaldn yzdeyz bilirse hepsi namaz iade ederler. Yalnz ilerinde namazn tamam olduunu bilen varsa o zaman tekrarlamaz. Cemaattan biri namazn noksan kaldn bilir de imamla cemaat ek ederlerse vakit msait olduu taktirde evla olan ihtiyaten o namaz tekrar klmalardr. Noksanl haber veren iki adil kimse olursa namaz tekrar klmalar lzm olur. Bu satrlar Hlsa ile Fethu'l - Kadr'den alnmtr. T E T M M E : mam ek eder de bunu bildirmek iin gz ucu ile cemaata bakarsa cemaat kalktklar taktirde o da kalkar. Kalkmazlarsa o da oturur, Bunda bir beis yoktur. Secde-i sehiv de icabetmez. Namazda iken namaza abdestsiz durduu veya meshetmedii hatrna gelir de buna kalbi kanaat getirir, sonra aksi zuhur ederse bir rkn ed etmise o namaz yeniden klar. Etmemise namazna devam eder. Tatarhaniye. Sonra bir rekat daha klarak yine kunut yapar. Bazlar yapmaz nk ikinci rekatta kunut bid'attr demilerdir. Cevap udur: Bir ey bid'atla vacip arasnda mtereddit ise ihtiyaten yaplr. Nitekim evvelce gemiti. imdi u kalr: Yanllkla kunutu birinci veya ikinci rekatta okursa ne yapar? Musannf vitir babnda nc rekatta kunut okumayacan sylemiti. Ama biz hilfnn tercih edildiini grmtk. Bir kimse iftetah tekbiri alp almadnda... ek ederse Zahre ve dier kitaplarda bildirildiine gre bu ek namaz esnasndadr. Ve zhirine baklrsa burada zikredilen meselelerin hepsine mildir. Buna delil, Zahre'de ibarenin sonunda Bu ilk defo baa geliyorsa namaz yeniden klar. lk defa deilse namaza devam etmesi caizdir, abdest almas ve elbiseyi ykamas lzm gelmez denilmesidir. Hlsa'nn ifadesi bunun hilfnadr. Orada yle denilmitir: Bir kimse abdestin bir yerinde ek ederse bu hal bana ilk defa geldii taktirde ek ettii yeri ykar. ok defa bana gelirse kulak asmaz. Bu abdest alrken ek ettiine gredir. Abdest aldktan sonra ek ederse ehemmiyeti yoktur. Lkin Allme Ksm'a feteva adl eserinde. Bir kimse namaz klarken abdestli olup olmadnda ek ederse hkm ne olur? diye sorulmu da, bu hal ilk defa bana geliyorsa hem abdestini hem namazn tekrarlar. lk defa deilse namazna devam eder cevabn vermitir. Hac fiillerinde ek ederse ihtilf olunmutur. Zhir rivayete gre en az miktar zerine bin eder. Bahr sahibi bunu bu ekilde Bedayi'ye nisbet etmitir. Ama ben Bedayi'de grmedim. Aratrlsn! Lbab'l mensik de yle deniliyor: Rkun tavafnan avt saysnda ek ederse tavaf yeniden yapar. Zan galibine gre bin etmez. Namaz bunun hilfnadr. Bazlar bu hal ok bana gelirse

taharri yapar (aratrr) demilerdir. Lbab'ta kat' bir lisanla anlatlan bu kavli Bahr sahibi ulemann umumuna nisbet etmitir. SECDE- TLVET BBI METN Secde-i tilavet terkibi hkm sebebine izafet kabilindendir. Bu secde ondrt secde ayetinden bir ayeti yani ayetin ekserini secdenin harfleriyle birlikte okumak sebebiyle vacip olur. Bunlarn drd mushafn ilk yarsnda, on tanesi ikinci yarsndadr. Secde-i tilvetlerden biri hac sresinin ilk secde ayetinde yaplr. Ayn surenin ikinci secdesi rku'la birlikte yapld iin namaz secdesidir. Dier bir secde ayeti de sd suresindedir. fi ile imam Ahmed buna muhaliftirler. mam Malik mufassal surelerin secdelerini lzumlu grmemitir. ZAH Secde-i tilavetin neden secde-i sehivden sonraya brakld bundan nceki bbda anlatlmt. Burada hkm secde deil, secdenin vacip oluudur. rih hkm sebebine izafet diyeceine fiili sebebine izafet kabilindendir dese daha iyi olurdu. Yahut hkm mahkm bih (yani kendisiyle hkm verilen ey) mnsnadr. T. Vacip olur ifadesinden murad, namazdan baka yerlerde her zaman yaplmas caiz olmak zere vacip olur demektir. Nitekim gelecektir. lmek zere bulunan kimsenin bu secdeyi vasiyet etmesi vacip deildir. Bazlar vacip olduunu sylemilerdir. Knye. Vacip olur demek kaidelere daha lyktr. Nehir. Vasiyetle zhire gre o kimse bir farz namaz ve bir gnn orucu gibi bu secdeden kurtulur. nk bellidir. Rahmeti. Sonra Tatarhaniye'de, vacip olmad sahih bulunarak bylece aklandn grdm. Okumak sebebiyle ifadesi kayd ihtirazidir. Bununla secde ayetini yazmaktan veya heceleyerek harf harf okumaktan ihtiraz olunmutur. nk yazana ve heceleyene secde vacip deildir. Nitekim gelecektir. Yani ayetin ekserisini ilh... ifadesi, Nuru'l-zah sahibinin kesinlikle kail olduu sahih kavle muhaliftir. Sirac'da yle denilmektedir; Acaba secde, ayetin btnn okumak artyle mi yoksa bir ksmn okumakla m vacip olur? Bu hususta ihtilf vardr. Sahih olan kavle gre secde kelimesini ve ondan nce yahut sonra bir kelime daha okursa secde etmek vacip olur Aksi halde vacip deildir. Bazlar, Secde kelimesyle birlikte ayetin ekserisini okumadka vacip olmaz demilerdir. Bir kimse btn secde ayetini okur da son kelimesini brakrsa kendisine secde vacip olmaz. T E N B H : Neml suresinde secde hve rabbl aril azm ayetinde yaplr bu, umumiyetle kraat imamlar bundan nceki ayeti, ella yescd eklinde edde ile okuduklar iindir. Ksas mezkr ayeti ela yescd okuduundan onun kraatna gre bu ayette secde yaplr. sd suresinde ve hsne meb de secde edilir. Bu kavil Zeyle'nin ve enbn de secde edilir sznde daha gzeldir. Sebebini sonra syleyeceiz. h mm de secde vehm la yesemn de yaplr. bn Abbas ile Vali bin Hcr (v.a.)'dan rivayet edilen bu dur. mam afi'ye gre ise inkntm iyyah ta'budn de secde edilir. Hazreti Ali'nin mezhebi budur. bn Mes'ud ile ibn mer (v.a.)'dan da bu rivayet olunmutur. Eshabn mezhebleri muhtelif olunca biz ihtiyaten birinciyi tercih etmiizdir. nk secde ta'budn kelimesinde vacip olursa la yesemna kadar geciktirmek zarar etmez. Aksi byle deildir. Zira secde, vcubun sebebi yokken yaplm olur. Ve namaz secdesi ise namazn noksan kalmasn icabeder. Bizim sylediimizde ise asla eksiklik yoktur. Bu cmleler ksaltlmak suretiyle mdd'dan alnm; Bedayi'den naklen Bahr'da da byledir denilmitir. mdd sahibi geri kalan ayetlerde de secde yerlerini beyan etmitir. Oraya mracaat edebilirsin! Zhire baklrsa bu ihtilaf, secdenin vucubuna sebep, ayetin tamam olduuna gredir. Nitekim metinlerdeki mutlak ifadelerden de bu anlalmaktadr. Ayetten murad da bir ve iki ayete mildir. u artla ki ikinci ayet, secde ayetine bal olacaktr. Bu sz yukarda Sirac'dan naklettiimize

aykrdr. Sirac'n sznde secde kelimesiyle ondan bir kelime nce veya sonra okunursa secdenin vacip olduu sahih kabul ediliyordu. Sirac'da beyan edilen asl vcubun yeridir. imdd'dan nakledilen ise eda vacip olan yerdir. Yahut bu husustaki snnetin yerini beyandr denilemez. nk biz ayet okunur okunmaz hemen eda vacip deildir diyoruz. Nitekim gelecektir. Bizim mezhebimizi tercih hususunda ulemann syledikleri gsteriyor ki bizimle mam fii arasndaki hilf asl vcubun yeri hakkndadadr. h mm suresinde secde ihtiyaten ancak ikinci ayet bittii vakit vacip olur.. Nitekim bu cihet Hidaye ve dier kitaplarda aklanmtr. nk vcup ancak sebebi bulunduktan sonra sabit olur. Bir kimse burada secdeyi ilk ayeti okuduktan sonra yapsa kafi gelmez. Zira sebebi yokken yaplmtr. Bu izahattan anlalr ki, Sirac'n ifadesi arihlerle metin sahiplerinin tercih ettikleri mezhebin hilafnadr. Ayn surenin ikinci secdesi rkula beraber yapld iin namaz secdesidir. Bedayi'de beyan olunduuna gre secde-i tilvet ne zaman rk ile birlikte yaplrsa namaz secdesi saylr. Nitekim Teal hazretlerinin vescudi verke ayeti kerimesinde hal byledir. mam fii ile imam Ahmed (rahimehmllah) hac suresinin her iki secdesini muteber saym; Sad suresinin secdesini muteber saymamlardr. Nitekim Gureru'l Efkr'da beyan edilmitir. mam Malik rahimellah ise mufassal surelerin secdelerini lzumlu grmemitir. Mufassal sureler hucurat'tan sona kadar olanlardr. Bunlardan necm, inki ve alk surelerinde secde vardr. (mam Malik bunlar kabul etmeyince) ona gre secde onbir surede yaplr. METN Secde, ayeti iitmek artyle vacip olur. Binaenaleyh sebep, ayeti okumaktr. Velev ki sarn okumasnda olduu gibi iitme bulunmasn. itmek okuyandan bakas hakknda arttr. Farsa tercmesini bile iitseler secde ayeti olduu haber verilince secde etmesi vacip olur. Yahut secde ayetini okuyana uymak artyla vacip olur. nk secdenin vacip olmasna bu da sebeptir. Velev ki ayeti iitmemi ve okunurken bulunmam olsun. mama tabi olduu iin kendisine bu secde vacip olur. ZAH Ayeti iitme art olduu iin iitmeyen kimse okunan meclisde bulunsa bile kendisine secde vacip olmaz. Binaenaleyh sebep ayeti okumaktr yani sahih tilvettir. Bundan maksat temyiz ehliyetini hiz kimsenin oku.masdr. Nitekim bunu birok ulema sylemilerdir. Hlye. Bununla neden ihtiraz olunduu musannfn Kfire secde vacip olmaz ilh... sznde gelecektir. Ben derim ki: Bir kayt daha ziyade etmek gerekir o da secde hakknda mni bulunmamal kayddr. Bu kayt. imama uyan kimsenin ve rkuunda scudunda teehhdnde secde ayetini okuyan kimsenin tilavetinden ihtiraz iindir. Bunlara.secde-i tilvet vacip deildir. nk secdelerine mani vardr. Nitekim gelecektir. Sonra bilmi ol ki, ayeti okumak, okuyann da dinleyenin de secdesine sebeptir. itme hakknda ihtilf edilmitir. Bazlar bu iiten hakknda sebep deil, arttr demi; Kfi, Muhit ve Zahirye sahipleri bu kavli sahih bulmulardr. Bir takmlar da iitmek iiten hakknda ikinci sebeptir demilerdir. Hidaye ve Beday sahibleri de bunu tercih etmilerdir. rih bu kavli tercih ettiine tenbihte bulunacaktr. Mcteb'da beyan olunduuna gre secde eyden biri ile vacip olur. Bunlar okumak. iitmek ve imama uymaktr. Zhirine baklrsa bunlar sebeptir. Hlye sahibi bunu aka ifade etmitir. Musannf Kfi'nin sznn benimsemi ve ona bir sebep daha ilve etmitir. O da imama uymaktr. u halde ona gre sebep iki ey olup bunlar da okumak ve imama uymaktr. Nasl ki bunu Mineh sahibi aklamtr. Mineh sahibi iitmenin okuyandan bakas hakknda art olduunu da aklam; arihimiz metnin szn izah ederken ona tbi olmutur. Lkin arihin sz iitmek gibi imama uymann da art olduunu ifade etmektedir. Nitekim az sonra anlalacaktr. Velev ki sarn okumasnda olduu gibi iitme bulunmasn yani fiilen iitmesin. Yoksa bir arza bulunmad zaman kendi iitecei yahut kulan azna yaklatran kimsenin iitecei kadar

okumas arttr. Nitekim Hinduvah'nin mezhebi budur. Sahih olan da budur. Kerh buna muhalefet ederek harfleri doru okumakla yetinmitir. H. Ben derim ki : Hniye sahibi de bunu sylemitir. itmek okuyandan bakas hakknda arttr. Yani imama uymak yoksa iitmek arttr. mama uyarsa iitmesi art deildir. Hatt biraz ileri de gelecei vecihle imam secde ayetini okurken orada bulunmas da art deildir. rihin bu kayd terketmesi, arkasndan musannfn onu zikretmesine gvendii iindir. Secde ayeti okunduu haber verilince onu anlasn anlamasn secde etmesi vacip olur. Bu mam- A'zam'a gredir. mameyne gre ise iiten kimse okuyann Kur'n okuduunu bilirse secde etmesi lzm. bilmezse lazm deildir. Bahr. Feyz'de bununla fetv verilir denilmitir. Nehir'de Sirac'dan naklen mam- A'zam'n bu kavli brakp imameynin kavline dnd ve buna itimat edildii bildirilmitir. iten kimse okuyann Kur'n okuduunu bilirse ifadesinden murad; ayetin mnsn anlamasdr. Nitekim Mecma' erhinde beyan edilmi ve yle denilmitir: mam- A'zam'a gre ayetin mnsn anlasn anlamasn secde etmesi vacip olur. mameyn, "mnsn anlarsa vaciptir. anlamazsa vacip deildir nk mnsn anlarsa bir vecihten Kur'n' iitmi: bir vecihten iitmemi olur" demilerdir Bu satrlar ksaltlarak alnmtr. Fakat ayet arapa okunursa anlasn anlamasn bilittifak secde vacip olur. Ancak arap olmayan kimse Kur'n olduunu bilmedike zerine secde vacip olmaz. Nitekim Fetih'te syle denilmitir. Yani mnsn anlamazsa da Kur'n olduunu bilmesi yeterlidir. Yahut secde ayetini okuyana uymak artyle vacip olur. Yani imam secde ederse o da eder. mam secde etmezse okuduunu iitse bile secde etmesi lzm gelmez. Mnye erhi. nk secdenin vacip olmasna bu da sebeptir. cmlesinin dorusu bu da vacip olmasnn artdr eklinde olacaktr. T ki okuyana uymak artiyle vacip olur ifadesine uygun dsn. mama tabi olduu iin kendisine bu secde vacip olur. Bahr'da Tecnis'den naklen yle denilmitir: Okuyanla dinleyenin herbiri kendi itikadna bakar. mdi hac suresinin ikinci secde ayeti bize gre secde deildir. fi buna muhaliftir. nk hakikatte iiten okuyana tabi deildir ki, onun reyiyle amel etmesi lzm gelsin. Aralarnda ortaklk yoktur. Bu szn zhirine baklrsa namazda olduu taktirde hakikaten imama tabi bulunduundan secde hususunda imama tabi olur. Bunu Tahtav sylemitir. Namazn vacipleri bbnda grmtk ki, itihat gtren yerde imama tabi olmak vaciptir. Kati olarak neshedildii veya cenazede beinci tekbirin, sabah namaznda kunutun ziyade edilmesi gibi snnet olmad bilinen yerde imama tabi olmak vacip deildir. Orada bunun zerine sz etmitik. Zhire baklrsa bu secde itihat gtren yerlerdendir. METN Secde ayetini imama uyan kimse okursa namazda olan kimse namaz iinde ve namazdan ktktan sonra asla secde etmez. Namaz dnda olann okumas bunun hilfnadr. nk secdeden men, iki mn iin sabt olmutur. Binaenaleyh onlar geemez. Hatt o kimse bu cemaatn namazna itirak etse secde kendisinden sakt olur. Rkuunda, scudunda veya teehhdnde secde ayetini okuyan kimseye secde vacip deildir. nk bu yerlerde o kimse kraattan men edilmitir. ZAH Secde ayetini imama uyan kimse okursa ayn namazda mterek olan kimseye secde lzm gelmez. Secde ayetini ister imama uyan okusun ister imam veya o imama uyan baka bir cemaat okusun farketmez. Buna delil ileride metinde gelecek olan secde ayetini iiten ayn namazda mterek ise imama uyann okumas da secdeyi gerektirmez szdr. rih namazda olan kimse ifadesini hi kullanmasa daha iyi olurdu. T ki zamir dorudan imama uyan okuyucuya raci olsun. Bir de

namazda olan kimse tabiri baka namaz klana, ona uyana ve yalnz klana da mildir. Halbuki bunlar hi namaz klmayan gibi namaz dnda olan hkmndedirler. Nitekim bunu Haleb beyan etmitir. Yani namazdan ktktan sonra secde-i tilaveti yaparlar. Nitekim metinde de gelecek namaz klan kimse secde ayetini bakasndan iitirse namazda secde etmez; namazdan sonra secde eder denilecektir. Bu hususta szn tamam da orada grlecektir. nk secdeden men, iki mn iin sabit olmutu. Onlar da imam ve beraberindekilerdir. Burada yle bir itiraz varit olabilir: imam bu namazda kraattan men edilmemitir. Men edilen yalnz imama uyanlardr. Binaenaleyh en iyisi Mnye erhiyle dier kitaplarda yapld gibi ta'lil yaplmal ve mam secde ederse matbuun tabie inklb etmesi lzm geldii gibi, secde etmezse cemaatn imama muhalefeti lzm gelir demelidir. O namazda kendileriyle mterek olmayanlar bunun hilfnadr. nk okuyan kimse onlara nazaran men edilmi deildir. Onlar hakknda okuyan ahs namazda deilmi gibidir. Hatt namaz dndaki kimse o cemaatla birlikte ayn namaza itirak etse onlara teb'an kendisinden secde-i tilvet sakt olur. Zhirine baklrsa secde ayetinin okunduu rekattan baka bir rekatta bile itirak etse secde sakttr. Rku, scud ve teehhdnde secde ayetini okuyana secde vacip deildir. nk bu yerlerde o kimse kraattan men edilmitir. Merginani Bence secde vaciptir ve o yerde eda edilir diyor. Bunu Bahr sahibi Zeyle'den nakletmitir. Ben derim ki: Makdisi, teehht sz gtrr demitir. Yani secde-i tilvetin rku veya scud zmnnda yaplmas mmkndr. Teehht bunun hilfnadr demek istiyor. Merginan'nin o yerde eda edilir sznden murad; secdeyi okudu yerde eda eder; sonraya brakmaz mans olabilir. Lkin mdd'da yle denilmektedir. "Merginan; o kimseye secde lzm gelir. Bu secde iinde bulunduu rk ve scudla eda edilmi olur" diyor. Dr erhinde byle denilmitir. Bu izaha gre secde ayetini teehhdde okursa secde eder. Ben derim ki: Bu sz birinciyi te'yid eder. Sonra ikrdr ki, ona secde vaciptir demek daha mnasiptir. nk o kimse cnb gibi orada secde ayetini okumaktan nehyedilmitir. mama uyan gibi mahcur (yani men edilmi) deildir. Ulema cnb ile imama uyan kimse arasnda fark grm. cnb olana kraat nehyedilmitir. Binaenaleyh ona secde-i tilvet vaciptir. Zira nehi vcuba aykr deildir. mama uyan ise mahcurdur. nk imamn tasarrufu onun hakknda geerlidir. Mahcur kimsenin tasarrufu hkmszdr demilerdir. Hayzlya gelince: Secde ayetini okumakla kendisine secde vacip olmaz. nk namaza ehil deildir. Cnb byle deildir. Aikrdr ki mesel rkuunda secde ayetini okuyan bir kimse vcuba ehildir onu secdeden meneden imam da yoktur. Binaenaleyh o kimseye secde vacip olduunu tercih gerekir. htimal imam Merginan'nin tercihinin vechi budur. Sonra Medeni hiyesinde grdm ki, eyhi Merginan'nin Zeyle hiyesinden Merginan'nin szn bizim dediimiz gibi tercih ettiini nakletmi. Allah'a hamdolsun. Zhire gre Feyz'in naklettii u sz de bu kabildendir: Bu kimse secde-i tilvet yapar da secdesinde ikinci bir secde ayeti okursa kendisine secde vacip olmaz. METN Secde-i tilvet evvelce geen namaz artlaryle vacip olur. Bundan yalnz tahrime ile niyetin tayini mstesnadr. Namaz bozan eyler secde-i tilveti de bozar. Rkn scud veya onun bedelidir. Mesel namaz klann rkuu, hasta ve hayvan zerinde klann imas scudun bedelidirler. Secde-i tilvet ikre alnan iki snnet tekbir ile, mstehap iki kyam arasnda yaplan bir secdedir. Onda el kaldrmak teehht ve selm yoktur. Ama esah kavle gre scud tesbihi vardr. ZAH Secde-i tilavet namaz artlaryle vacip olur. nk namaz czlerinden bir czdr. Binaenaleyh namaz secdelerine kyas edilir. Onun iin teyemmmle eda edilmesi caiz deildir. Meer ki su bulunmaya. Zira su varken teyemmmn abdest saylmasnn art, namaz karma korkusudur. Bunda byle bir ey, yoktur. O terahi ile (yani geni zaman iinde) vacip olmutur. Keza secde-i

tilvet iin vakit de arttr. Hatt bir kimse secde ayetini mekruh olmayan bir vakitte okur veya iitirse mekruh vakitte eda etmesi caiz olmaz. nk kmil olarak vacip olmutur. (Kmil vakitte edas gerekir.) Ancak mekruh vakitte okur diyene, o vakitte yahut baka bir mekruh vakitte eda ederse caizdir. Zira vacip olduu ekilde eda etmitir. Niyet de yledir. nk bu secde, bir ibadettir. badet niyetsiz sahih olmaz. Bedayi. Hlye'de yle denilmitir Ancak namazda okur da hemen secde ederse niyete hacet kalmaz. Nitekim ulema bunu aklamlardr. Bu herhalde namazdan bir cz olduu ve namazn niyeti ona da mil bulunduu iindir. Secde-i tilvette tahrime art deildir. nk tahrime muhtelif fiilleri birletirmek iindir. Burada muhtelif fiiller yoktur Bedayi, Hlye ve Bahr. Yani namaz kyam, kraat, rku ve scuddan mrekkep muhtelif fiillerdir. Tahrime ile bu fiiller bir fiil haline getir. Secde-i tilvetin mahiyeti ise bir fiilden ibarettir. Binaenaleyh tahrimeye hacet yoktur. Niyetin tayininden murad; filn ayetin secdesi olduunu tayindir. (Bu tayin art deildir.) Bunu Knye'den Nehir sahibi nakletmitir. Fakat tilavetten dolay yapldn tayin arttr. Nitekim namazn artlarndan niyet bahsinde gemiti. Ancak biliyorsun ki; namazda okur da derhal secde ederse tayine hacet yoktur. Kasten abdesti bozmak, konumak ve kahkaha ile glmek gibi eyler namaz bozduu gibi secde-i tilveti de bozarlar. Bu taktirde tekrarlanmas gerekir. Bazlar bunun mam Muhammed'in kavli olduunu sylemilerdir. nk ona gre rk'nn tamamna itibar olunur ki o da secdeden ban kaldrmaktr. Eb Yusuf'a gre ban yere koymaya itibar olunur. u halde bozmamas gerekir. Haniye'de bildirildiine gre cevabn zahirine baklrsa bilittifak bozar. u kadar varki, kahkaha ile glmekte abdest tazelemesi icabetmez. Keza, kadnla bir hizaya durmak ta; cenaze namaznda olduu gibi secde-i tilveti bozmaz. Bir kimse secde-i tilvet esnasnda uyusa; sahih kavle gre namaz secdesinde olduu gibi burada da abdesti bozulmaz. Bahr. rihin namaz klann rku diye kaytlamas namaz dnda okur da rk ederse, secde namna kyasen ve istihsanen kfi gelmedii iindir. Nitekim Bedayi'de beyan edilmitir. Zhir'de rivayet edilen de budur. Bunu Bezzaziye sahibi kaydetmitir. rihin ileride Bezzaziye'den nakledecei kavl tahriften ibarettir. Bu hususta O, Nehir sahibine tbi olmutur. Nitekim greceksin, Hastann m's, ayeti salamken okumu olsa bile secdenin bedelidir. Nitekim, Mnye erhinde beyan olunmutur. Hayvan zerinde klann ms da yledir. Yani ehir dnda secde ayetini hayvan zerinde okur veya iitirse, ondan sonra inerek tekrar binse bile yine m ile secde eder. Ama, secde yerde iken vacip olursa hayvan zerinde caiz olmaz. nk tam olarak vacip olmutur (nks olarak eda edilemez). Aksi bunun hilfnadr (yan nks olarak vacip olursa tam olarak eda edilebilir.) Bahr'da byle denilmitir. Secde-i tilvet, ikare alnan iki snnet tekbir ile iki mstehap kyam arasnda yaplr. Bu iki tekbirin biri secdeye giderken. dieri de kalkarken getirilir. Bahr. Zhir rivayet budur. Bedayi sahibi bunu sahih bulmutur. mam- A'zam'dan bir rivayete gre hi tekbir alnmaz. mam- A'zam'la imam Eb Yusuf'tan bir baka rivayete gre secdeye giderken tekbir alnmaz; kalkarken alnr. Eb Yusuf'tan dier bir rivayete gre bunun aksine olarak secdeye giderken tekbir alnr; kalkarken alnmaz. Hlye. Tatarhaniye sahibi diyor ki: Huccet'de yle denilmitir: Baz ulema hi tekbir almadan secde eden kimsenin bu mesuliyetten kurtulduunu sylemilerdir ama bu, bilinir de yaplmaz. nk bunda selefe muhalefet vardr. Tekbirin ikre alnmasndan murad; yalnz klarsa kendisine, cemaatla klarsa bakalarna iittirmesidir. T. ki kyamdan murad da; biri secdeye kapanmak, tahakkuk edebilmek iin secdeden nce, dieri de secdeden sonra ayaa kalkmaktr. Bu kavli Bahr sahibi Muzmerat'a nisbet etmi ve kinci kyam gariptir demitir. Hayreddin Remli'nin musannfn el yazsndan naklettiine gre Muzmirat sahibi bu kavli Zahiriye'ye nisbet etmitir. Fakat kendisi Zahiriye nshasna mracaat etmise de orada ikinci kyam bulamamtr.

Ben derim ki: Ben kendi nshamda bu kavli buldum. Secdeden ban kaldrnca ayaa kalkar; sonra oturur diyor. Tatarhaniye ile Mnye erhinde dahi bu kavl Zahriye'ye nisbet edilmitir. Zahire baklrsa musannfn nshasndan bu cmle dm olacak. Bu szn garip olmasna gelince: Secdeden sonra kalkar diyen yalnz Zahriye sahibi olmutur. Onun iin de sonraki ulema bu kavli yalnz ona nisbet etmilerdir. T E T M M E: Secde ayetini iiten kimsenin okuyandan nce ban secdeden kaldrmamas menduptur. Ama bu hakikatta ona uymak deildir. Onun iin de okuyann secde yapmak zere ne gemesi, dinleyenlerin saf olmalar emir edilemez; ve okuyann secdesi bozulursa dinleyenlerin secdeleri bozulmaz. Nevdir'de, okuyann secde iin ne geecei, iitenlerin arkasna saf olacaklar kaydedilmitir. Meselenin tamam mdd'dadr. Esah kavle gre secde-i tilavette scd tesbihi vardr. Fethu'l - Kadir sahibi yle demektedir: rihin sahihledii kavil umum olmamak gerektir. nk eer secde namazda yaplrsa farz namazda subhane rabbiyel a'l denilir. Nafile namazda ise menkl tesbihlerden birini okur. Mesel:............... der. Yaht: duasn okur. Namaz dnda ise bu hususta vrid olanlarn hepsini okur. Hlye, Bahr ve Nehir sahipleri ile dier ulema Fethu'l-Kadr sahibini tasdik etmilerdir. METN Secde-i tilvet namazn farz olmasna eda veya kaza cihetinden ehil olan kimseye vaciptir. nk namazn czlerindendir. Eda cihetinden ehil olmak secde ayetini okumakla sarn secde etmesi; kaza cihetinden ehil olmak ta cnb, sarho ve uyuyan kimseye secde lazm gelmesidir. Binaenaleyh kfir, sabi, deli, hayz ve nifasllar ayeti okur veya iitirlerse kendilerine secde vacip olmaz. nk namaza ehil deillerdir. Bunlarn daim deliden gayrisinin okumasiyle iitenlere secde vacip olur. Delinin okumasiyle vacip olmaz. nk ehliyeti yoktur. Delilii ksa srerse -bir gn bir gece yahut daha az devam ettii taktirde- gerek ayeti okumu gerekse iitmi olsun secde etmesi lzm gelir, Bir gn bir geceden daha fazla devam ederse kendisine deil; Molla Hsrev'in beyanna gre iitene secde lzm getir. Lkin urunbulli rivayetin muhtelif olduunu kesin sylemi; secde ayetini deliden iitmekle secdenin vacip olduunu Feteva-i Sura ile Cevhere'den nakletmitir. Ben derim ki, Kuhistani de kesinlikle bunu kail olmutur. ZAH nk namazn czlerindendir ifadesinden murad; namazn czleri cinsindendir, yahut baz yerlerde namazn czlerindendir demektir. Nitekim ayet namazda okunursa, secde namazn cz' olur. Bahr ve dier kitaplarda Secde-i tilvetin vacip olmas iin, islm, blu, hayz ve nifastan temiz olmak gibi namazn vcubuna ehil olmak arttr denilmitir. rih Sarn secde etmesi demekle en hatra gelmeyene tenbihte bulunmutur. T ki bakalar evleviyetle bilinsin. H. Sar secde ayetini okursa secde eder. Fakat secde eden bir cemaat grrse onun da secde etmesi tzm gelmez. Bunu Tatarhaniye'den naklen mdd sahibi nakletmitir. Zrihin cnb, sarho ve uyuyanla beraber zikretmesinden, zhiren onun vcubu edaya ehil olmad anlalrsa da Rahmetl byle olmadn sylemitir. Evet sarhola uyuyann bu halleri btn bir namaz vakti devam ederse edaya ehil deildirler. Sarhou bu halden vazgeirmek iin aklnn hkmen yerinde olduuna itibar edilmitir. Onun iin ibadetler kendisine lzm gelir. Nitekim Muhit'de byle denilmitir. Bundan u anlalyor ki, mubah bir eyden sarho olur da mesela iki ile boaznda kalan lokmay geirir yahut zorla iirilirse o halde iken secde ayetini okuduu veya iittii taktirde. sylediini ve iittiini anlamayacak derecede olursa; hatt ayldktan sonra da hatrlayamazsa secde etmesi vacip deildir. Hlye. Uyuyan kimse uyandktan sonra, uyurken secde ayetini okuduu kendisine haber verilirse secde etmesi vacip deildir. Esah olan kavil budur. Tatarhniye.

Diryede Secde etmesi lzm deildir. Sahih olan budur denilmitir, mdd. Demek ki bu hususta sahihlemeler muhteliftir. Secde ayetini uyuyandan yahut baylandan iitene secde lzm gelmesi hakknda ise urunbulaliye'de nakledildiine gre hem rivayet hem de sahihlemeler muhteliftir. Deliden iitmek de byledir. Yaknda gelecektir. Kfir, sabi, deli hayz ve nifaslya okusalar da iitseler de secde vacip deildir. nk bunlar namazn vcubuna ehil deillerdir. Baz nshalarda eda ve kazaya ehil deillerdir denilmitir. Daimi deli hakknda bu meydandadr. Ama delilii bir gn bir geceden fazla srmeyen.kimse hakknda bunun muktezas vcubtur. Nitekim gelecektir. Bunlarn daimi deliden bakasnn okumasyle, iitenlere secde vacip olur Bedayi'den naklen Bahr sahibinin tercih ettii kavil budur. Fethu'l-Kadr'de yle deniliyor: Lkin eyhu'l-slm'n beyanna gre secde ayetini deliden, uyuyandan veya kutan iitmekle secde vacip olmaz. nk secdeye sebep sahih olan tilveti iitmektir. Tilvetin sahih olmas ise temyizledir. Burada temyiz (ayrma) yoktur. Bu ta'lil sabi hakknda tafsilat ifade ediyor. yle ise sabi kr zarar ayrrsa ondan iitmekle secde muteber oluversin. Sabi mmeyyiz deilse muteber deildir. Hlye sahibi bunu beenmitir. Daimi delilik hakknda Keml bin Hmam Et'Tahrir ve Fethu'l-Kadr adl eserlerinde unlar yazmtr: mam Muhammed'e gre namazlar skat eden uzun sure kalan namazlarn alt olmasdr. Oruta gecesiyle gndz ile btn bir ay doldurmak; zektta ise btn bir seneyi kaplamaktr. Bahr sahibi de Keml bin Hmm'a tbi olmutur. Gerek Keml'in ifadesinden gerekse musannfn namazn vcubuna ehil olan szlerinden anlalyor ki, bu hususta tilavet namaz gibidir. Lkin Drer'in ve ona tbi olarak rihin szlerinden anlaldna gre burada ondan murad; bir gn bir geceden fazla devam eden ve iyilemeyendir. nk Drer sahibi delilii dereceye ayrmtr. Birincisi: Ksr deliliktir. Ve bir gn bir geceden fazla devam etmez. kincisi: Kmil fakat daimi deildir. Bu bir gn bir geceden fazla devam eder. Lkin bazen iyileir. ncs: Kmil ve daimidir. Bu bir gn bir geceden fazla devam eder ve iyilemez. Drer sahibini bu taksime sevk eden ey, ulemann szlerinin arasn bulmaktr. Zira kendisi Telhis'l-Cami'den naklettiine gre deliden secde ayeti iitene secde-i tilvet vacip deildir. Haniye'den naklettii rivayete gre vaciptir. Nevdir'den naklettiine gre mddet ksa olur da bir gn bir gece yahut daha az devam ederse ayetini okusun veya iitsin secde etmesi lzm gelir. Yani kendisine secde vacip olunca ondan iitene evleviyetle vacip olur. Sonra Drer sahibinin bildirdiine gre ksrda delinin ayeti okumasyla hem kendine hem iitene secde-i tilavet vacip olur. Nevdir'de bahsedilen budur. Daimi olmayan kmil delilikte delinin okumasyla kendine birey lzm gelmez. itene, secde vacip olur. Hniye'de bahsedilen budur. Kmil ve daimi delilikte ne deliye ne de ondan iitene secde vacip deildir. Telhis'de bahsedilen de budur. rih bu taksm ve birletirmeye gre hareket etmitir. Delinin okumasyla vacip olmaz cmlesinden murad; "kendisine vacip olmad gibi ondan iitene de vacip olmaz" demektir. Gerek ayeti okumu gerekse iitmi olsun secde etmesi lzm gelir. nk o kimse namazn kazas vacip olmasna ehildir. Secde kendisine lzm gelince ondan iitene evleviyetle lzm gelir. Nasl ki yukarda gemiti. eyh smil'in erhinde yle denilmektedir: Kime bakasndan iitmekle secde-i tilvet lzm gelirse bakasnn da ondan iitmesiyle zerine secde vacip olur. Aksi yoktur. Bir gn bir geceden fazla devam ederse kendisine deil. Molla Hsrev'in beyanna gre iitene secde lzm gelir. Yani mukabele karinesi ile bir gn bir geceden fazla devam eder de delilik daimi olmazsa demektir. Bu nc ksmdr. urunbulli burada Molla Hsrev'in yukarda geen szne

istidrakte bulunmutur. urunbulli Drer zerine yazd haiyede unlar sylemitir: Molla Hsrev'in, delilii e taksim etmesi usul-u fkh ulemasnn szlerine aykrdr. Onlar delilii biri daimi dieri daimi olmayan namiyle iki ksma ayrmlardr. Molla Hsrev'in daimi delilii "iyilemeyen" diye tefsir etmesini teslim edemeyiz. nk hibir saat gemez ki deliliin iyilemesi mit edilmesin. Deliden secde ayeti iitme hususunda, sahihlenmi iki rivayet vardr ki bunlar Cevher'e sahibi nakletmitir. u halde arabulmak iin yaplacak i, Hniye'nin szn bir rivayete, Telhis'in szn de baka bir rivayete hamletmektir. Ben derim ki: Zhire gre bu iki rivayet daimi delilik ile dierleri hakkndadr. Nuh efendinin haiyesi ile eyh smail'in erhinde daimi delilik ile kaytlanmas buna muhaliftir. Delilimiz Fetih'ten naklen yukarda arzettiklerimizdir. Cevhere'deki de byledir. Orada yle denilmitir: Bir kimse secde ayetini uyuyandan veya baygndan yahut deliden iitirse bu hususta iki rivayet vardr. Bunlarn esah olanna gre secde vacip deildir. Zira daimi deli olmayan kimsenin hali uyuyan ile baylandan aa deildir. Binaenaleyh bunlarda cereyan eden hilh onda da cereyan eder. Zira hepsi vcuba ehildirler. u halde Zhire gre sz mutlak braklmal, daimi olup olmamakla kaytlanmamaldr METN Ayet-i sadnn aksetmesinden veya kutan iitmek ile harf harf okumak ve hecelemek ile secde vacip olmad gibi; iiten kimse ayn namazda olmak artyle cemaat olann okumasn iitmekle de vacip olmaz. Namaz dnda olann okumasn iitmek bunun hilfnadr. Nitekim gemiti. Namaz iinde deilse muhtar kavle gre secde-i tilvet mhletli olarak vacip olur. Ama geciktirilmesi tenzihen mekruhtur. Tayin etmeksizin zerindeki tilvet saysnca secde etmek kfidir. Bununla borcunu eda etmi olur. Secde-i tilvet hayz ve riddetle (dinden dnmekle) skt olur. ZAH Sadnn aksetmesi; sesin geri tepmesidir, Bundan murad; balara, ormanlara ve benzerlerine seslenildii zaman ayn sesin dnp kulaa gelmesidir. Nitekim Shah'ta byle denilmitir. Kutan iitmekle dahi secde vacip olmaz. Esah kavil budur. Bunu Zeyle ve bakalar beyan etmilerdir. Bazlar ayeti kutan iitmekle secde lzm geleceini sylemilerdir. Huccet nm kitapta sahih olan budur denilmitir. Tatarhaniye. Ben derim ki: Ekser ulema birinci kavli sahih bulmulardr. Nuru'l-izah sahibi de kesinlikle buna kail olmutur. Harf harf okumak veya hecelemekle de secde icabetmez. nk heceleyen kimse iin bu adam Kur'an okuyor denilemez; hece okuyor denilir. Bir kimse bunu namazda yapsa namaz bozulmu olmaz. Zira bunlar Kur'andaki harflerdir; kraat yerini tutmazlar; o kimse Kur'an okumamtr. Bunu Tecnis ve Hniye'den naklen mdd sahibi sylemitir. Secde ayetini yazmakla secde vacip olmaz. Bahr. Muhtar kavle gre secde-i tilvet mhletli olarak vacip olur. Nehir ve imdd'da dahi byle denilmitir. Ama bu, imam Muhammed'e gredir. Eb Yusuf'a gre mhletsiz olarak derhal vacip olur. Bu iki kavil mam- A'zam'dan da rivayet olunmulardr. nye'de byle denilmitir. Nehir sahibi diyor ki: Hilfn yeri gnah olup olmamas hakknda olmaldr. Hatt bir kimse secde-i tilveti bir mddet sonra eda etse kaza deil, bilittifak eda etmi saylr. eyh smail Bu sz gtrr demitir. Yani "mhlet siz" sznden anlalan mn, geciktirmemenin kaza saylmasdr; demek istiyor. Ben derim ki: Lkin rih hac bahsinde, geciktirirse eda saylacana icma-i mmet olduunu syleyecektir. Bununla beraber fevr (yani mhletsiz) olmas tercih edilmitir; geciktirmekle gnaha girmi olur. Bu izahat buradakinin benzeridir. Secdeyi geciktirmek tenzihen mekruhtur. nk uzun zaman gemekle unutulabilir. Geciktirmek kerahet-i tahrimiye ile mekruh olsa idi secde mhletsiz vacip olurdu. Halbuki mhletli vacip olmutur. Onun iindir ki namazdaki secde-i tilveti kraat

vaktinde geciktirmek kerahet-i tahrimiye ile mekruh olmutur. mdd. Gecikmenin mekruh olmasndan, yalnz gnein domas gibi mekruh vakitler istisna edilmitir. FER BR MESELE: Tatarhaniye'de bildirildiine gre ayeti okuyann veya iitenin secde etmesi mmkn deilse: semi'n ve eta'n ufraneke rabben ve ileykel masr demesi mstehap olur. Hayzla secde-i tilavet skt olur. arih burada Nehir sahibine tbi olmutur. Nehir sahibi yle demitir: Ulemann akladklarna gre kadn secdeyi geciktirir de hayz grrse secde skt olur. Keza secde ayetini okuduktan sonra irtidat ederse secde skt olur. Hniye'de byle denilmitir. Hniye'nin ibaresi udur: Kadn namazda secde ayetini okur da secde etmez ve sonra hayz grrse kendisinden secde skt olur. Bu ibarenin bir mislini de arih Hlsa'dan nakledecektir. Bu suretle anlalyor ki bu secdeden murad, namazdaki secde-i tilvettir ki, metinde Ancak hayz grmeksizin bozarsa ilh... ibaresinin zmnnda gelecektir. Binaenaleyh burada onu beyana lzum yoktur. Evet, Tecnis'te bu secdenin mutlak surette hayzla skt olduunu gsteren szler vardr. Orada yle denilmitir: Kadn secde ayetini okur da secde etmez ve sonra hayz grrse secde skt olur. nk hayz iptidaen secdenin vcubuna aykrdr. Devam itibariyle de yledir. Bu mesele unun nazridir: Bir mslman secde ayetini okur da sonra dinden dnerse kendisinden secde skt olur. Sonra tekrar mslman olursa secde etmesi vacip olmaz. Zira kfr iptidaen secdeye aykrdr. Devam itibariyle de yledir. Riddet yani dinden dnmek ile de secde-i tilvet skt olur. Burada yle bir itiraz varit olur: Secde-i tilvetin vakti btn mrdr. Vakti bki olan bir ibadet, mslman olan mrtedden skt olmaz. Nasl ki haccetse veya namaz klsa da sonra irtidat etse ve arkasndan vakit iinde tekrar mslman olsa hkm budur. Baz kmil zevat buna yle cevap vermilerdir: Namazda sebep, mslman olduktan sonra tahakkuk etmitir. Fakat secde-i tilvet byle deildir. Keza mslman olduktan sonra hacda zad ve rahleye kudreti olmak itibara alnr. T. Yine burada yle bir itiraz varit olabilir: Szmz secdeyi yapmayandan secdenin skutu hakkndadr. Secdeyi yapana tekrar vacip olmad hususunda deildir. Bilkis bahsettiimiz hususun nazri terk edip, dinden dnendir. Secde-i sehiv babndan az nce arzetmitik ki mrtede de mslman olduktan sonra irtidat etmezden nce terkettii ibadetle vaciptir. Bunun muktezas burada da secde-i tilvetin lzm gelmesidir. METN Secde-i tilvet namaza ait ise fevran (derhal) vacip olur. nk namazn bir cz olmutur. Namaz klan onu geciktirmekle gnahkr olur. Ve namazn hrmeti iinde bulunduu mddete onu kaza eder. Velev ki selm verdikten sonra olsun. Fetih. Sonra bu nisbet doru olan nisbettir. Bazlarnn saltiye diye yaptklar nisbet hatadr. Bunu musannf sylemitir. Lkin Gaye nm kitapta beyan olunduuna gre bu sz kullanlan bir hatadr. Fukahaya gre kullanlan hata ndir olan sevaptan daha hayrldr. Bir kimse secde ayetini bir imamdan iitir de imam onun iin secde etmeden kendisine uyarsa -velev ki okuyan kimse o ahsn kendisine uymas sebebiyle imam olsun- imamla birlikte secde eder. mam secde ettikten sonra uyarsa asla secde etmez. Kenz sahibi asla tbi olarak byle mutlak ifade etmitir. O kimse bu imama hi uymazsa secdeyi yapar. Keza Pezdev ve dierlerinin tercih ettiklerine gre o imama baka bir rekatta uysa hkm yine budur. Hidaye'den anlalan budur. Ayeti namazda okursa secdeyi de namazda yapar. Namaz haricinde yapmaz. Sebebi yukarda geti. Bedayi'de bildirildiine gre secde etmezse gnahkr olur. Tevbe etmesi tzm gelir. ZAH Fevr'in tefsiri ileride grlecei vecihle okunan secde ayeti ile secdenin arasnda iki veya ayetten fazla okuyacak kadar uzun mddet gememektir. Hlye. Secde-i tilvet namaz iinde derhal yaplmak icabeder. nk namaz fiillerinden olan kraat sebebiyle vacip olmutur. Ve namazn bir cz saylr. Onun iin hemen edas vaciptir. Nitekim

Bedayi'de beyan olunmutur. Bundan dolaydr ki, muhtar olan kavle gre bir kimse zerinde secdei sehiv olduunu, yeri getikten sonra hatrlarsa kendisine secde-i sehiv vacip olur. Nitekim bunu secde-i sehiv bbnda arzetmitik. u halde bu secdeyi tehir etmek, namaz secdesini yerinden geciktirmek gibi olur. Namaz secdesi kaza olunur. Bunun bir.misli de "kraat ilk iki rekatlarda vaciptir" diyenlere gre -ki mutemet kavil budur- kraat son iki rekata tehir etmektir. "lk rekatlarda vacip deildir" diyenlere gre ise, son rekatlarda okunmas da edadr. Bunu namazn vacipleri babnda tahkik etmitik. Velev ki selm verdikten sonra olsun. Yani mescit iinde bulunduu mddete velev unutarak selm vermi olsun. Unutarak selm verdikten sonra secde etmeyecei de rivayet olunmutur. Tatarhaniye. Sonra bu nisbet doru olan nisbettir. Yani musannfn namaza ait olan mnsna gelen saleyyeh diye yapt nisbet doru olan nisbettir. Bir kimse secde ayetini bir imamdan iitir de onun iin secde etmeden kendisine uyarsa imamla birlikte secde eder. mama uymaya nazaran iitmek art deildir. art olan uymaktr. Velev ki iitmesin ve orada bulunmasn. Nitekim rih bunu anlatmt. Lkin ondan aadaki tafsilta imkn bulmak iin bunu iitmekle kaytlamtr. Velev ki okuyan kimse o iiten ahsn kendisine uymas sebebiyle imam olsun. Mesel yalnz klarken ayeti okumutur, sonra imama uymutur. Bylesi imamla birlikte secde eder. mamla birlikte diye kaytlamas imam secde etmezse ona uyan da secde etmeyecei iindir. Velev ki ayeti iitmi olsun. nk namazda yalnz bana secde ederse imamna muhalefet etmi olur. Namazdan sonra secde ederse caiz deildir. Zira namaza ait secdedir; namaz dnda kaza edilemez. Bahr. Kenz sahibi asla tbi olarak byle mutlak ifade etmitir. Yani imam secde ettikten sonra uyarsa asla secde etmez demitir. Bu sz, ayeti okuduu rekatta yahut ondan sonrakinde uymu olmasna mildir. Nehir sahibi diyor ki: Birincisi btn rivayetlerin ittifakiyledir. kinciye gelince; asln mutlak szne baklrsa o da yledir. nk o secde imama uymakla namaza ait olmutur. Binaenaleyh namaz dnda kaza edilemez. Pezdev, hkm birinciye tahsisi tercih etmi; tlak da ona hamleylemitir. Hidye'nin Zhirinden anlalan da budur. Orada nk o kimse rekata yetimekle secdeye yetimi olur denilmitir. Keza Pezdev ve dierlerinin tercihlerine gre o imama baka bir rekatta uysa hkm yine budur Yani secde eder. Lkin namazdan ktktan sonra eder. Bu cmle Kenz sahib byle mutlak ifade etmitir cmlesinin mukabilidir. Nihye sahibi buna cezmen kail olmutur. Fetih sahibi ile Mnye rihi ve keza Mevhib sahibi de bunu kat' olarak kabul etmilerdir. Mevhib'te bu kavil en zahir olan kavildir denilmi, Nuru'l-zah sahibi de ona tbi olmutur. Biliyorsun ki Kenz ve Asl sahiplerinin mutlak ifadeleri de buna hamledilmitir. Kenz sahibi mutlak ifadenin buna hamledileceini Kfi namndaki eserinde aklamtr. Atalar sz: Ev sahibi evinde olan herkesten daha iyi bilir. Ayeti namazda okursa secdeyi de namazda yapar. Maksat imama uymadan namaz klan kimsedir. nk bundan nce imama uyan kimse secde ayetini okursa asla secde etmez demiti. Sebebi yukarda geti. Yani namazn bir cz olduu iin derhal yaplmas vacip olur. Secde etmezse gnahkr olur cmlesi, bu secdeyi kaza etmeyeceini gsterir. Mnye erhinde yle denilmitir: Namazda vacip olup da eda edilmeyen her secde skttr. Yani yeri getii iin o secde artk meru deildir. Ben derim ki: Bu derhal rka gitmediine gredir. Aksi taktirde niyet etmese bile secdede dahildir. Nitekim gelecektir. Bir de bu selm verinceye kadar secdeyi kasten terketmekle kaytldr. Ama yanlrda selmdan sonra olsun hatrlarsa namaza aykr bir fiilde bulunmadka hem bu secdeyi hem de sehiv secdesi yapar. Nitekim evvelce arzetmitik. METN

Meer ki namaz, hayzndan baka bir sebeple bozulmu olsun. Bu taktirde secdeyi namaz dnda yapar. nk namaz bozulunca sadece tilvetten baka bir ey kalmaz. Ve bu secde namaza ait olmaz. Namaz hayzla bozulursa secde skt olur. Bunu Hlsa sahibi sylemitir. ayet namaz secde-i tilveti yaptktan sonra bozulursa o secdeyi tekrarlamaz. Bunu Knye sahibi bildirmitir. Haniye'nin ibaresi buna muhaliftir. Bir kimse secde ayetini nfile namazda okur da namazn bozarsa.yalnz namaz kaza eder; secdeyi kaza etmez. Meer ki secdeyi yaptktan sonra bozduuna hamledile. Secde-i tilavet namaz iinde namazn rk ve secdesinden baka bir rk veya secde ile eda edilir. Rivayetin zahirine gre namaz dnda dahi rk, bu secdenin yerini tutar. Bezzaziye. Esah kavle gre secde-i tilvete niyet etmek artiyle namazn rku bir veya iki ayet okur okumaz hemen yaplrsa bu secde namazn rku ile de eda olunur. Zhire gre ayet okuduktan sonra rku giderse hkm yine byledir. Nitekim Bahr' da beyan olunmutur. ZAH Meer ki namaz, hayzndan baka bir sebeple bu secdeyi yapmadan bozulmu olsun, Kasten bozmak da bozulmak gibidir. Bu taktirde secde-i tilaveti namaz dnda yapar. Namaz secde-i tilaveti yaptktan sonra bozulursa o secdeyi tekrar yapmaz zira bozan ey btn namaz czlerini deil, sadece yetitii czleri bozar ve o namazn zerine bina etmek imkn kalmaz. Bunu Knye'den naklen Bahr sahibi sylemitir. Hniye'nin ibaresi buna muhaliftir. Yani metindeki ifadeye muhaliftir. Buradaki bahis ve cevap Nehir sahibine aittir. Meer ki secdeyi yaptktan sonra bozduuna hamledile. Burada Hniye'nin ibaresi aktr. bare udur: Nfile namaz klan bir kimse secde ayetini okur da secde eder ve sonra namaz bozulursa namazn kaza etmesi vacip olur. O secdeyi tekrarlamas lzm deildir. Bu ibarenin bir misli de Feyz ile Bezzaziye'dedir. Secde-i tilvet, namaz bahsinde, namazn rk ve secdesinden baka bir rk veya secde ile eda edilir. Hlye sahibi diyor ki: Bu secdenin edas esasen scudla olur. Bu efdaldir. Ama ayeti okuduu gibi hemen rk ederse rkla da caiz olur. Aksi taktirde caiz olmaz. Yan derhal yapmazsa rkla eda edilmi olmaz. Velev ki namazn hrmeti iinde olsun. Bedayi. Bu taktirde hassaten onun iin secde yapmak icabeder. Nitekim metinde naziri gelecektir. Hlye'de yle denilmitir: Sonra hassaten tilvet iin hemen secde veya rk yaparsa tekrar ayaa kalkar. Mstehap olan arkasndan hemen rka gitmeyip iki ayet okumak, sonra rka gitmektir. ayet secde surenin sonunda ise baka sureden okur; sonra rka gider. Meselenin tamam mdd ve Bahr'dadr. Namaz dnda dahi rk bu secdenin yerini tutar. Bu kavil zaiftir. nk Bedayi'den naklen evvelce bu ne kyasen caizdir; ne de istihsanen demitik. rih. Bezzziye'ye nisbet ettii bu szde Nehir sahibine tbi olmutur. Burada nakilde hata vardr. nk benim Bezzaziye'nin iki nshasnda grdm yledir: Zhir olmayan rivayete gre namaz dnda da rkun secde-i tilvet yerini tutaca bildirilmitir u halde Bezzaziye'nin ibaresinden olmayan kelimesi dmtr (yani zhir olmayan denilecei yerde zhir olan rivayete gre denilmitir). Bahr'da Kdhan'n. bu rk secdei tilvetin yerini tutar" kavlini tercih ettii bildirilmi ise de buna yle cevap verilir Hniye'nin ibaresi udur Bunun caiz olduu rivayet edilmitir. phesiz ki bu sz onun tercih ettiini deil, bu kavli zaif bulduunu gstermektedir. Buna dkkat et. Namazn rku bir veya iki ayet okur okumaz hemen yaplrsa bu secde namazn rku ile de eda olunur. Ama acele rk etmezse namaz iinde iken mutlaka ona mahsus olmak zere bir secde yapmas lzm gelir. Bedayi sahibi bunun illetini yle beyan etmitir: Secde-i tilvet bor olmutur. Bor aleyhine deil, lehine olan eyle denir. Rk, scud o kimsenin aleyhinedir. Binaenaleyh onlarla bor denmez. Zhire gre ayet okuduktan sonra rka giderse hkm yine byledir. Bahr'da Bedayi'den naklen byle denilmitir. bareden anlalan, bunun zhir rivayet deil Bedayi sahibinin zhir

grmesidir. mdd nm kitapda htiyat olan eyhu'l - slm Hherzde'nin szdr. Ona gre fevr (yan mhletsiz acele) ayetle inktaa urar. ems'l - Eimme Hulvani ayetten fazla okumadka fevrin kesilmeyeceini sylemitir. Keml bin Hmn, "Hulvan'nin sz rivayetin kendisidir demitir" eklinde izahat vardr. Ben derim ki: Mnye erhinde bu kavlin rivayet ynnden en sahih olduu aklanmtr. Zira mam Muhammed nassan bildirmitir ki: Secde-i tilavet yapldktan sonra inikak ve ben srail surelerinde olduu gibi surenn sonunda bir ka ayet kalrsa o kimse muhayyerdir. sterse surey bitirip secde- tilvet iin rka gider. Dilerse evvel secde-i tilveti yapar; sonra kalkarak sureyi tamamlar ve rka gider. Bu ifadenin bir misli de Fethu'l-Kadr'dedir. Lkin Bahr'da Mcteba'dan yle denilmitir: Rk, niyet ve ayetle ayrmamak artyle secde-i tilvetin yerini tutar. Meer ki ayet surenin sonunda ola. Bu szn muktezas hilfn sure ortas hakknda olmasdr, ve bu ittifakidir. Hlye'de Asl'dan ve bakalarndan naklen bu ekilde aklanmtr. Evet, bundan sonra Hlye sahibi farkn vechl anlalamadn sylemitir. Ben derim ki: yle izah edilebilir: Surenin sonunda ayet okumak. ayrmamak deildir. Zira bu, o sureyi tamamlamamaktr. Geri kalann brakmak deildir. Binaenaleyh okumasnda ziyadeyi talep vardr. Bu ayrmaz. Surenin ortasndan ayet okumak byle deildir. nk bunda ziyadeyi talep yoktur ve fasla (ayrc) saylr. Rcih kavle gre secde-i tilvete niyet etmek artyla namazn rku bir veya iki ayet okur okumaz hemen yaplrsa bu secde namazn rku ile de eda olunur. Bazlar rk hemen yaplrsa niyete hacet olmadn sylemilerdir. Kuhistani bu kavlin mam Muhammed'den rivayet olduunu sylemitir. Sonra niyetin yeri rka gidilecei zamandr. Tilvet secdesi yerine gemesini, rkda niyet ederse bazlar caiz, bazlar caiz olmadn sylemilerdir. Rkdan dorulduktan sonra niyet ederse bilittifak caiz olmaz. Bedayi. METN Keza derhal yaparsa niyet etmese bile namazn secdesi ile dahi bilittifak eda edilir. mam secde-i tilvete rkunda niyet ederde cemaat niyet etmezse imamn niyeti ona kfi deildir. mam selm verdikten sonra secde eder. Ve ka'deyi tekrarlar. Ka'deyi terkederse namaz bozulur. Knye'de byle denilmitir. Ama bunu ikre okunan namaza hamletmek gerekir. Evet, namaz iin annda hemen rk ve secde yaparsa niyet etmeksizin secde-i tilvet yerini tutar. mam tilavet iin secde eder de cemaat rka gitti zannna varrsa rka varan onu terkedip tilvet iin secde eder hem rk ve hem de secde yapan iin secde-i tilvet namna bu yapt kfidir. Rk ve iki secde yapann namaz bozulur. nk tam bir rekat yalnz bana klmtr. Zira secdelerin biri tilvet iindir. Dierleriyle de rekat tamam olur. T. ZAH rih derhal yapmak artyla niyet etmese bile secde-i tilavetin namaz secdesiyle dahi bilittifak eda edileceini sylyor. Bedayi'de de byle denilmise de Fethu'l-Kadr sahibi bunu reddederek hilfn burada da sabit olduunu sylemitir. mam secde-i tilvete rkunda yani ayeti okur okumaz. niyet ederse -bunu Halebi Bahr'dan nakletmitir- cemaat olan niyet etmedii taktirde imamn niyeti olan kfi gelmez. Secdesinde cemaat niyet etse bile artk imamla beraber saylmaz. nk imam rkunda secde-i tilvete niyet edince rk onun iin taayyn etmitir. Bunu Halebi sylemitir. Kuhistani'de ise yle denilmektedir: Ulema, imamn niyetinin kfi gelip gelmeyecei hususunda ihtilaf etmilerdir. Nitekim Kfi'de beyan edilmitir. mama uyan kimse secde-i tilvete niyet etmezse bir kavle gre secde-i tilavet yerine gemez. mam selm verdikten sonra secde-i tilveti yapar ve son oturuu tekrarlar. Nitekim Mnye'de byle denilmitir.

Ka'deyi terk ederse namaz bozulur. nk secde-i tilvet, namaz secdesi gibi ka'denin hkmn kaldrr. Secde-i sehiv byle deildir. Nitekim secde-i sehiv bbnda gemiti. Bunu ikre okunan namaza hamletmek gerekir. Bu tetkik Nehir sahibine aittir. Vechi u olsa gerektir: Tatarhaniye'de zikredildiine gre imam secde ayetini gizli okunan namazda okursa evl olan cemaat armamak iin rk yapmamasdr. ikre okunan namazda okursa secde etmesi evldr. Bu gsteriyor ki, cemaat imamn gizli olarak ne okuduunu bilmedii iin imamn niyeti kfidir. Secde-i tilvet namna rk kfi gelmese cemaatn armas daha ok olur. Ve bu secde iin rkyu tercih etmenin bir faydas kalmaz. Binaenaleyh burada Knye'nin sz ikre okunan namaza hamledilir. T ki cemaat olan tilveti yapsn. yet imam annda rka giderse ihtiyaten bu secdeye rkda niyet etmesi lzm gelir. nk imamn da rkda niyet etmi olmas ihtimali vardr. Rkda niyet etmezse imam selm verdikten sonra secde eder. Gizli okunan namazda ise imama uyan mazurdur. mamnn niyeti ona kfidir. Zira imamnn secde ayetini okuduunu bilmez ki; kendisine imam selm verdikten sonra secde emredilsin. Halebi buna yle cevap vermitir: mam selm verdikten sonra cemaat olan konumadan ve mescidden kmadan secde ayetini okuduunu ve rkda bu secdeye niyet ettiini kendisine haber vermesi mmkndr.; En iyisi, "imamn niyeti cemaatn niyeti yerini tutar" diyen kavle hamletmektir, Kuhistani'nin yukarda gecen sznden anlalan, esahn hilf olmasdr. nk bir reye gre demitir. Evet, namaz iin annda hemen rk ve secde yaparsa niyet etmeksizin secde-i tilvet yerini tutar. Yani cemaat olan kimsenin secdesi imamna tbi olarak niyet etmeksizin secde-i tilvet yerini tutar. Zira az yukarda grdn ki, bu secde annda yaplan namaz secdesiyle -niyet etmese bile- eda edilmi olur. Zhire gre bu istidraktan maksat, imamn secde-i tilvete rkda niyet etmesi tzm geldiini tenbihtir. nk rkda niyet etmez de secdede niyet eder; yahut hi niyet etmezse cemaat olana birey lzm gelmez. Zira burada asl olan secdedir. Rk byle deildir. mam secde-i tilvete rkda niyet eder de cemaat etmezse caiz olmaz. mam tilvet iin secde eder ve cemaat rka gitti zannna varrsa ilh... ifadesi ekseri nshalarda, mam tilvet iin rk eder de... eklindedir. Dorusu ve Bahr'n ifadesine uygu olan buradakidir. Bunu Haleb sylemitir. METN Namaz klan kimse secde ayetini bakasndan iitirse namazda secde etmez. nk bu secde namaza ait deildir.. Belki onun iin namazdan sonra secde eder. Zira onu mahcur olmayan birinden iitmitir. Namazda iken secde caiz olmaz. nk nakstr, sebebi nehiydir. Binaenaleyh bu naksla kmil eda edilemez. Ve secdeyi tekrarlar. Sebebi yukarda geti. Ancak ayeti imama uyandan baka biri namaznda okursa tekrarlamaz, Velev ki ayeti iittikten sonra olsun. Sirc. Namaz tekrarlamaz. nk bir rekattan az olan ziyade namaz bozmaz. Meer ki namaz klan ayeti okuyana tbi olsun. Bu taktirde imamndan bakasna tbi olduu iin namaz bozulur. ittii secde ayeti iin bu tbi olma kfi deildir. Bunu Tecnis ve dier kitaplar kaydetmitir. Bir kimse secde ayetini namaz dnda okur da secde ederse sonra namazda onu tekrar okuduu taktirde bir secde daha yapar. Evvel secde etmezse bir secde kfidir. Zira namaza ait olan secde bakalarndan daha kuvvetlidir. Ve onlar kendine tbi klar. Velev ki meclis muhtelif olsun. ZAH Namaz klan kimse imam olsun cemaat olsun yahut yalnz klsn secde ayetini bakasndan yani ayn namazda mterek olmayan birinden iitirse namazda secde etmez. ittii kimsenin baka bir imam veya o imama cemaat olmas; yahut yalnz klmas veya hi klmamas hkmde msavidir. Bu izahatn bir misli de Kuhistni'dedir. Bu ak olarak gsteriyor ki secde-i tilvet namazda olan kimseye kendi imamndan bakasna uyandan iitmekle de vacip olur. Kendi imamna uyandan iitmek byle deildir.

Lkin mdd'da Secde ayetini ayn namaz kldran imamdan veya baka bir imama uyandan iiten kimseye secde vacip deildir denilmitir. Evet, Nihye ile Mnye erhinde Secde ayetini baka bir imamla klandan iitirse bilittifak secde vacip olur ibaresi vardr. Bu kavil birinciye muvafktr. Bedayi'de hlsa olarak yle denilmektedir: Secde ayetini imama uyan kimse okursa namaz iinde secde etmesi bilittifak vacip deildir. Keza ayeti imamla cemaat ondan iitirlerse hkm yine budur. Namazdan ktktan sonra ise eyhayna gre hkm yine ayndr. mam Muhammed'e gre secde etmeleri lzmdr. nk sebep tahakkuk etmitir. Bu sebep, imama uyan hakknda sahh okuyu, imamla cemaat hakknda ise iitmektir. Onun iindir ki, bu ayeti o namazda olmayan biri iitirse secde etmesi lzm gelir. u kadar var ki namaz iinde eda etmeleri mmkn deildir. Binaenaleyh namaz dnda vacip olur. Nasl ki hariten birinden iitseler vacip olurdu. eyhaynn delili udur: Bu secde namaz fiillerindendir. nk imama uyann okumas namazndan saylr. Velev ki onun yerine imamn okumas kfi gelsin. u halde namazdan sonra eda edilemez. Ulemamzdan bazlar Bu kraat yasak edilmitir. Binaenaleyh hkm yoktur; yahut o kimse namazda kraattan mahcurdur eklinde ta'lilde bulunmutur. Birinci ta'lili yapanlara gre baka bir imama uyan kimseden iitene secde vaciptir. Zira onun hakknda bu secde namaz fiillerinden deildir. Son iki ta'lili yapanlara gre ise secde vacip deildir, Grlyor ki tarikler muhtelif olduundan ulema bu hususta ihtilaf etmilerdir. Zhire baklrsa ikinci kavil zaiftir. Onun iin Nihye sahibi ona itimat etmemi; hatt bildiin gibi bu hususta icma nakletmitir. htimal mdd'n ibaresi buna istinat etmektedir. nk bu secde namaza ait deildir. Burada iiden hakknda sebep iitmektir; okumak deildir. O kimse namazda iken ayeti iitmitir. Binaenaleyh sebep ecnebi olmad iin ayette ecnebi deildir eklinde bir sual varit olursa yle cevap veririz: itmek namaz fiillerinden deildir. Binaenaleyh ecnebi bir fiildir okumak yle deildir. Mnye erhi. Sebebi nehiydir sz nk nakstr ifadesinin illetidir. Bu yle izah olunur: O kimsenin iinde bulunduu rkn tamamlamakla memur olup baka rkne gemesi, namaz haricinden gelen bir sebeple vacip olan eyin edasiyle megul olmann yasaklanmasn iktiza eder. u halde yasaklama zmnen sabittir. Nitekim Gurer'l - Efkr'da beyan edilmitir. . Sebebi yukarda geti. Bununla nk nakstr szn kastediyor. Velev ki ayeti iittikten sonra olsun. Yani namaz klan kimse secde ayetini okur do secdesini yaparsa bakasndan iitmeden yapt taktirde secdeyi tekrarlamas lzm gelmez. Zhir rivayet budur iki rivayetten birine gre ayeti iittikten sonra yaparsa yine secdeyi tekrarlamaz. Sirac sahibi buna kesinlikle kail olmutur. Bahr. Namaz tekrarlamaz. Zahir rivayet budur. Sahih olan da budur. Nevadir'in rivayetinde ise bununla. namaz bozulur, Fakat bu kavil doru deildir. Bazlar bu kavil imam Muhammed'indir. eyhayna gre namaz tekrar klmaz demilerdir. mdd. Zhire gre kerahet-i tahrimiye ile mekruh olduundan namazn tekrar vaciptir. Nitekim mezkr nehyin muktezas da budur. Bu taktirde imamndan bakasna tabi olduu iin namaz bozulur. nk namaz klan kimsenin -imam olsun olmasn- imamndan baka birine tbi olmas namazn bozar. Tbi olma buradadr. Velev ki hakikatta imama uyma saylmasn. Onun iin namazda kadnn tbi olmas ve ayeti iiten kimsenin okuyann nne gemesi sahihtir. Lkin mutebaat her eyde yerine gredir. Yerinde muteber saylan mutebaat tahakkuk edince hakiki imama uyma phesi hasl olur. Ve namaz bozar. Zira namaz klan kimsenin imamdan bakasna tbi olmas namazn bozar. Bundan dolaydr ki. Bahr sahibi bu meseleyi Tecnis, Mcteb ve Valvalciye'ye nisbet ettikten sonra evvelce sylemitik ki, imamndan bakasna tbi olmak niyetiyle ziyade edilen bir secde, namazn bozar demitir. Evvel secde etmezse bir secde kfidir. Zhir rivayet budur. Nevdir'in rivayetine gre bir secde kfi deildir. Bu hilfn menei namazla meclisin deiip deimemesidir. Nehir. Velev ki meclis muhtelif olsun. Bedayi'den naklen Nehir'de byle denilmitir. Bu ibarenin bir misli de Drer'dedir. Bahr sahibi meclisin bir olmasn art komutur. Reml haiyesinde bunun bir misli de Gayet'i -Beyan. Nihye ve Zeyle'dedir. Zhire baklrsa burada ihtilf vardr. Ve Bahr'n kavlini tercih gerekir diyor.

Ben derim ki: uurunbulaliye'de hilf olmadn bildiren szler vardr. Orada arihin Velev ki meclis muhtelif olsun sz, "bilfarz Nevdir'in rivayeti teslim edilmi olsa" mnsna alnmtr. Nevdir'in rivayeti yle izah olunur: Meclis namaz klmakla hkmen deiir. Zira ayetin okunduu yer, namazn klnd yer deildir. Binaenaleyh biri dierini kendine tbi klamaz. Zhire gre ise meclis hem hakikaten hem hkmen birdir. Namaza ait olmayan bir fiil ile hkmen olsun bir saylmasa ondan nceki namaz fiili kfi gelmez. Nitekim Gayet'l-Beyan ve Zeyle'de aklanmtr. METN Namazda secde etmezse esah kavle gre ikisi de skt olur. Ve evvelce getii vecihle o kimse gnahkr olur. Ayeti iki mecliste tekrarlarsa secde de tekrarlanr. Bir mecliste tekrarlarsa secde tekerrr etmez; bir secde kfi gelir. Secdeyi ilk okuyutan sonra yapmak evladr. Knye. Bahr'da ise; Tehir etmek daha ihtiyattr denilmitir. Esas udur: Secdenin temeli. gl gidermek, ayetle meclis bir olmak artiyle tedahle (i ie girmee) dayanr. ZAH Namaz iinde secde etmezse esah kavle gre her iki secde skt olur. nk namaz dndaki secde de namaz secdesi hkmne gemi ve ona tbi olarak skut etmi olur. H. Esah kavle gre diyoruz; nk nevdir'in rivayetine gre namaz dndaki secde skt olmaz. Bu rivayete gre namaz secdesi onu kendine tbi klamaz. Bunu urunbulaliye'den Haleb sylemitir. Evvelce getii vecihle ifadesinden murad; bunu iki yerde sylediine tenbihtir. Birincisi; secdeyi geciktirmekle gnahkr olur. kincisi; gnahkr olur ve tevbe etmesi lzm gelir cmleleridir evvelce gemilerdi. H. T E T M M E : arih metindeki meselenin aksini sylememitir. Yani secde ayetini namazda okur da secde eder ve selm verdikten sonra secde ayetini tekrarlarsa ne hkm verileceini bildirmemitir. Bazlar burada ikinci bir secdenin vacip olduunu sylemilerdir. Zeyle Bu, Nevdir'in rivayetini teyit eder diyor. Bir takmlar ikinci bir secdenin vacip olmadn bildirmilerdir. Fakih Ebl - Leys iki kavlin arasn bulmak iin, birinciyi konuma haline hamletmitir. Zira konumak meclisin hkmn bozar. kinciyi de konumad hale yormutur ki, sahih olan da budur. Binaenaleyh te'yit yoktur. Nehir. Secde ayetini okur da selm verinceye kadar secde etmez; sonra tekrar okursa bir secde yapar. Birinci secde kendisinden skt olur. Bu, Hniye'den naklen Mnye erhinde beyan olunmutur. Ayeti iki mecliste tekrarlarsa secde de tekrarlanr. Esasen vcub ancak eyden biri ile tekrar eder. Bu ey: baka baka ayetleri okumak, baka baka zamanlarda iitmek ve bir ayeti baka baka meclislerde okumaktr. Bunlarn ilk ikisinden murad; okunan ayetlerle iitme zamanlarnn baka baka olmalardr. Hatt bir kimse btn secde ayetlerini bir veya birka mecliste okusa veya iitse hepsi iin ayr secde vacip olur. Sonuncuya yani bir ayeti baka baka meclislerde okumaya gelince; bu iki ksmdr. Biri hakikidir. Dieri de hkmdir. Hakik olan, bir yerden baka yere iki admdan fazla intikal etmekle olur. Nitekim birok kitaplarda byle denilmitir. Yahut admdan fazla intikal ile olur. Muhit'de byle denilmitir. u artla ki, mescid. ev, gemi -velev ki hareket halinde olsun- ve namazda hayvan zerinde okuyana nisbetle o ova gibi iki yer bir yer hkmnde olmamaldr. Hkm olan; bu da, rf ve adette evvelkini bozacak saylan bir amelde bulunmaktr. Mesel secde ayetini okur da sonra bir hayli yemek yer veya yaslanarak uyur; yahut kadn ocuunu emzirir; veya alveri, nikh gibi bir muameleye giriirse hkmen meclis deimi saylr. Fakat bir yerde uzun zaman oturmas, Kur'n okumas, tesbih ve tehlilde bulunmas, bir lokma ekmek veya bir yudum su imesi, oturarak uyumas, ihtilfl olmakla beraber otururken kalkmas, dururken iki

adm yrmesi yahut ayakta iken oturmas veya yerde iken o yerde bulunan hayvana binmesi byle deildir. Bunlarla meclis deimi saylmaz. Bu satrlar ksaltlarak Hlye'den alnmtr. Ayeti bir mecliste tekrarlarsa secde tekerrr etmez; bir secde kfidir. Tekrar mendup da deildir. Peygamber efendimize salvat getirmek bunun gibi deildir. Nitekim gelecektir. Bahr'da Secdeyi tehir etmek daha ihtiyattr denilmitir. Zira ulemadan bazlar secdede tedahl, sebebte deil, hkmdedir. Hatt ilk secde ayetinden dolay secde eder de ayeti tekrar okursa tekrar secde etmesi lzm gelir. Bu iki ve zina haddi gibidir demilerdir. Bunu Mcteb sahibi nakletmitir. Bahr. Remli buna yle cevap vermitir: badete acele etmek evldr, Bazlarnn kavli buna mani olamaz. nk zaiftir. eyh smail'in erhinde de bunun misli szler vardr. O, Bahusus oradakilerin bazlarnn gitme ihtimali varsa acele etmek evldr. Nitekim derslerde bu olur demitir. Secdenin temelinin tedahle istinat etmesi istihsanendir. Kyasa gre tekerrr etmeli idi nk vcubuna sebep, ayeti okumaktr. urunbulaliye. Tedahl, gl gidermek iindir. nk bir secde ayetini her okuduka secde vacip olursa bundan bilhassa retenlerle renenler iin glk doar. Glk ise nasla kaldrlmtr. Bahr. Tedahl iin ayet ve meclisin bir olmas arttr. Yani bir mecliste ayn ayet tekrar edilmi olmaldr. Bir mecliste iki ayr secde ayeti yahut iki mecliste bir secde ayeti okursa tedahl yoktur (her iki surette ikier secde vacip olur. Burada rih una iaret ediyor. Ayet ve meclis bir olursa vcup tekrar etmez. Hem tilvet hem de iitmek -velev ki bir cemaatten olsun-bir araya gelirse Bedayi'nin beyanna gre secde tekerrr etmez. Velev ki iki sebep vcup yani tilvetle iitme bir arada bulunsun. Mesel evvel okur; sonra iitirse yahut evvel itir; sonra okursa; yahut sebep vcubun biri tekrar ederse secde tekrarlanmaz. Bezzziye'de yle denilmitir: Bir kimse secde ayetini ayr ayr iki kiiden iitir; kendisi de okursa esah kavle gre bir secde kfidir. nk ayet ve meclis birdir. Haniye'de dahi bunun benzeri izahat vardr. u hale gre secde ayetini bir cemaat okur da birbirlerinden iitirlerse bir secde yapmalar kfidir. METN Bu, sebebte tedahldr. Ayetler bir ayet okumu gibi tutulur, ve biri sebep olur. Dierleri ona tbi saylr. Bu ibadete daha lyktr. nk sebebi mevcut iken ibadetin terkedilmesi irkindir, Hkmde tedahl deildir. Bu her tilveti bir secde iin sebep yapmakla olur. Ve secdeler birbirinin iine girerek bir tanesiyle iktifa olunur. nk bu ceza iin daha layktr. Zira ceza, menetmek iindir. O kimse bir tanesiyle vazgeer: maksat da hasl olur. Kerim olan Allah, cezann sebebi meydanda iken de afveder. Musannf iki tedahl arasndaki bu fark, u sz ile ifade etmitir. Binaenaleyh sebebin tedahlnde bir tanesi hem kendinden ncekilerin hem de kendinden sonrakilerin yerini tutar. Hkmn tedahlnde ise yalnz kendinden ncekilerin yerini tutar. Hatt zina eder de kendisine dayak vurulur; sonra o mecliste tekrar zina ederse ikinci defa had vurulur. Gidip - gelerek elbisenin eriini zmek bir daldan baka dala atlamak ve bir nehir veya havuzda yzmek, meclis veya ayeti deitirmek saylr. Binaenaleyh baka bir veya birka secde vacip olur. Bir mescit ve evin keleri ile yryen geminin ii bunun gibi deildir. ZAH Biz ibadetlerde hkmde tedahle kail deiliz. nk bundan ibadeti terketmek lzm gelir. Bu ise irkin bir eydir. badetin sebebi mevcut olunca oaltlmas matlubtur. te bu irkinlii def iin, okunan btn secde ayetlerini bir sebep saymzdr. Zira ibadete bu daha lyktr. Cezalara gelince: Bunlar afv ve safha mstenid eylerdir. Onlar sebepleri mevcut olduu halde terketmekten irkin i lzm gelmez. Bilakis dnyada onlardan maksut olan vazgeirme ii bir ceza

ile hasl olur. Bununla beraber tel hazretlerinin hirette afvetmesi de caizdir. Velev ki sebep bir ka tane olsun. Sonra o mecliste tekrar zina ederse ikinci defa had vurulur. nk sebebi mevcuttur. Hem maksadn hasl olmad anlalmtr. Maksat ilk haddn vurulmasyle zindan vazgemesi idi. Kazf haddi bunun hilfna dr. Bir kimse bir defa kazf eder (zina iftirasnda bulunur de kendisine had vurulursa sonra defalarca kazf etse bir daha had vurulmaz. nk yalan meydana kt iin birinci haddn vurulmasyle ar ortadan kalkar. Bahr. Gidip gelerek elbisenin eriini zmek. (ki buna bez zmek derler) Bez zmek gidip gelmek suretiyle deil de oturduu yerden daire eklinde dndrmek suretiyle yaplrsa tekerrr etmez. Bunu Bahr sahibi inceleyerek Fetih'ten nakletmitir. Ama sz gtrr. Az aada gelecektir. Daldan dala atlamak da sahih kavle gre meclisi deitirir. Dallarn birbirine uzak veya yakn olmas hkm deitirmez. Vkat- Hsmiye'de yere inmeden daldan dala gemesi mmkn ise bir secde kfidir. nk meclis birdir. Aksi taktirde meclis deieceinden bir secde kfi gelmez denilmitir. Tahtav'nin Celeb'ye ait Zeyle haiyesinden nakline gre ems'l - Eimme ve dier imamlarn verdikleri fetva budur. mam Muhammed'in Havzn uzunluu genili mescidin uzunluu ve genilii kadar olursa vcup tekerrr etmez dedii rivayet edilmise de sahih kavle gre tekerrr eder. Hniye. Meclis veya ayeti deitirmek saylr. Yani okuyan hakknda meclis, iiten hakknda ayet deimi saylr. rihin Mltek erhinde byle denilmitir. Ben derim ki: Zhire gre ayet yerine tilvet denilmelidir. nk iiten hakknda sebep tilvettir. Nasl ki yukarda gemiti. Bir de bu tabir musannfn aada gelecek olan aksi mekruh deildir szne aykrdr. nk musannfn sz iitmenin secdeye sebep olmasna gredir. Binaenaleyh ayet yerine iitmek tbirini kullanmas mnasip olurdu. Ama buna yle cevap verilebilir: Bu sz dahi iitmenin sebep olmasna gredir. itmek iitilen eye gre deitii iin arih yahut iitmenin deimesi diyecei yerde veya ayeti deitirmek demitir. Baka bir veya birka secde vacip olur. Yani okunan ayetlerin saysnca secde lzm gelir. En muteber kavle gre mescit byk bile olsa keleri biryer hkmndedir. Ev de yledir. Hniye ile Hlsa'da Meer ki hane, sultann saray gibi byk ola! denilmitir. Hlye. Bu szn zhirinden anlalyor ki, ondan daha kk olan haneye ev hkm verilir. Velev ki o hanede evler dahi bulunsun. Sonra Hlye'de yle denilmitir: Hniye ve Hlsa'da beyan olunduuna gre bir tarafnda namaz klan kimseye uymak sahih olan her yere biryer hkm verilir, Orada vcup tekerrr etmez. Byle olmazsa biryer hkmnde deildir. Bu izaha gre aa st veya iplik zm yahut harmanda veya deirmen tann etrafnda dnmek gibi biryer hkmnde olan yerler mescid gibidirler. Oralarda okunan ayetin tekrariyle vcup tekerrr etmemek gerekir. Ben derim ki: Bu gzel bir incelemedir. Lkin ulemann mutlak olan szlerinin zahiri bunun hilfnadr. htimal ki bunun vechi udur: Bir daldan baka dala gemek, iplik zmek ve benzeri eyler daha ok ecnebi fiillerdir. Bunlarla, konumak ve ok yemekte olduu gibi hkmen meclis deiir. Zira yukarda gemiti ki, rf ve adette kendinden ncekini bozmak saylan bir amele balamakla hkmen meclis deiir. phesiz bu fiiller de yledir. Velev ki mescidde veya evde olsunlar. Hatt bunlarla meclis hakikatta da deiir. Zira mescit hkmen biryerdir. Bir yerden bir yere deimeye mil olan bu fiillerle ise meclis hakikaten deiir. Yemek yemek bunun hilfnadr. Onda deime, hkmendir. Bunlarn herbirinde vcup tekerrr eder. Onun iin Vkt sahibi daldan baka dala gemeyi yere inmee muhta olursa diye kaytlamtr. Nitekim arzetmitik. Yani bunu ameli kesir olmak iin sylemitir. Hsl: Mescit ve ev gibi biryer hkm verilen yerde rf ve adette harman dmek, iplik zmek gibi kendinden ncekini bozmak saylan ecnebi bir fiil ile birlikte olmadka admdan fazla yer deitirmek zarar etmez. Hibir amel olmakszn mcerret yrmek bunun hilfnadr. Bilkis fukahann bu babtaki mutlak szleri ok yemek yemek ve al veri yapmak gibi ecnebi olan bu

amelin burada zarar verdiini gstermektedir. Velev ki yrmeden baka yere deimeden olsun. Zira bunu mescit ve evden baka bir eyle kaytlamamlardr. Bunun muktezas ise iki tilvetin arasn mescidde veya evde bir yerde bile olsa dikicilik ve dokumaclk gibi dnyev bir ile ayrrsa vcubun tekrardr. Bundan dolay Bedayi sahibi meclisin al veri ve emsaliyle hkmen deitiini tahkik ederken Grmezmisin ki, cemaat ilim renmek iin oturuyorlar; bu bir ders meclis oluyor. Sonra nikhla megul oluyorsa; nikh meclisi oluyor; sonra satla megul oluyorsa; sat meclisi oluyor. Sonra yemekle megul oluyorlar; yemek meclisi oluyor. Binaenaleyh meclisin bu fiillerle deimesi gidip gelmekle deimesi gibi olur demektedir. u halde Fetih'ten yukarda naklettiimiz iplik zmeyi oturduu yerden daire eklinde bir yerde dndrrse orada vcup tekerrr etmez ibaresi sz gtrr. Meerki iki tilvetin arasn bu sylenenlerden bir amel-i kesir ile ayrmadna hamledile. Aksi taktirde dnen ,bir eyi ok dndrmekle ok yemek ve ocuu emzirmek gibi eylerin orasnda ne fark olabilir? Burada yle denilebilir: O kimse bez zmee oturduu zaman defalarca secde ayetini okursa bez zmek bir fasla olmaz. nk meclis onun iindir. Bu izaha gre ayn ey yemek ve benzerlerinde de sylenebilir. Burada yazmak iin benim hatrma gelen budur. Allah'u lem. METN ki lokma yemek gibi az fiil; ayaa kalkmak ve selm almak da bunun hilfnadr. Keza zerinde namaz kld yryen hayvan da yledir. nk namaz yerleri bir araya toplar. Namaz klmazsa secde tekerrr eder. Nitekim iitenin meclisi deiir de okuyann deimezse iitene secde tekerrr eder. Hatt ayeti hayvan zerinde namaz klarken tekrarlar da hizmetisi yrrse secde hizmetiye tekerrr eder. Hayvan zerindekine tekerrr etmez. Bunun aksi suretinde fetva verilen kavle gre tekerrr yoktur. Bundan murad; okuyann meclisinin deimesi, iitenin deimemesidir. Bu da iitme sebebinin tercih edilmesini gsterir. Peygamber (s.a.v.)'e salavat getirmek meselesine gelince: Mutekaddimine gre o da ayn hkmdedir. Mteehhirin, tekerrr edeceini sylemilerdir. nk kul haklarnda tedahl yoktur. Aksrmak ise esah kavle gre ten fazla olduu takdirde temiti gerektirmez. Hlsa. Secde ayetini brakp surenin geri kalan yerlerini okumak mekruhtur. nk bunda Kurn'n nazmn kesmek, te'lifini bozmak vardr. Kurn'n hem nazmna hem te'lifine tbi olmak emredilmitir. Bedayi. Bundan anlalan, kerahetin. tahrimiye olmasdr. ZAH ki lokma yemek, durduu yerde ayaa kalkmak, iki veya adm yrmek, selm almak, aksrana temit etmek (yani yerhamkellah demek) gibi az fiiller meclisi deitirmezler. Fakat ok konumak. ok su imek, nikh veya sat akdi yapmak byle deildir. Onlar meclisi deitirir. Ve o kimseye bir secde kfi gelmez. Mnye erhi. Namaz, yerleri bir araya toplar. Bu zaruridir. nk yerlerin deiik olmas namazn shhatna mnidir. Bu unu gsterir: Tekrar bir rekatta olsun fazlasnda olsun msavidir. Bu kavil mam Eb Yusuf'undur. Esah olan da budur. imam Muhammed buna muhaliftir. Ona gre iki rekatta ayetin tekrariyle vcup da tekerrr eder. Mnye erhi. Namaz klmazsa secdeyi tekrarlar nk hayvann yry sahibine muzaftr. Hatt hayvan bir ey itlf ederse sahibinin demesi vacip olur. Geminin yrmesi byle deildir. Bunu haleb Drer'den nakletmitir. Nitekim iitenin meclisi deiir de okuyann deimezse iitene secde tekerrr eder. Aksi de byledir (yani okuyann meclisi deiir de iitenin deimezse secdeyi tekrarlamak yalnz okuyana der. Hsl: Okuyanla iitenden hangisinn meclisi deiirse secdenin tekrar o'na vacip olur. Hizmetisi yrrse ifadesi hakknda ben derim ki: Onunla beraber hayvan zerinde olsa da hkm birdir. nk Telhisu'l-Cami erhinde yle denilmitir: Namaz klan kimse hayvan zerinde

bir mahmelde olup secde ayetini birka defa okusa onun hakknda bir secde vacip olur. Mahmelin teki tarafnda bulunan hakknda ise mteaddit secde lzmdr. Zira iiten hakknda yer deimitir. Meer ki ona uymu ola!. Hniye'de yle deniliyor: Hayvan zerinde bulunan iki kii yalnz balarna namaz klsalar ve biri bir secde ayetini iki defa dieri baka bir secde ayetini bir defa okusa da birbirlerinin okuduklarn iitseler birinciye iki secde vacip olur. Biri secde ayetini okuduu iin namazda dieri arkadandan iittii iin namazdan ktktan sonra lzm gelir. Zira bu secde namaza ait deildir. kinci ahsa secde ayetini okuduu iin bir secde namazda, Nevdir'in rivayetine gre iki secde de namazdan ktktan sonra vacip olur. nk arkadann iki defa okuduunu iitmitir. Zhir rivayet gre ise namazdan sonra bir secde vacip olur. timat bu rivayetedir. Zira iitenin yeri birdir. Okuyana da bir secde vaciptir Bunun aksi suretinde fetva verilen kavle gre tekarrr yoktur. Yani iitene tekrar secde lzm gelmez. "Fetva verilen kavil" sz yalnz aksi surete aittir. Mukabili, Kfi'de aklanandr ki iitene de tekrar lzm gelmesidir. nk tilvet onun hakknda da sebeptir. Lkin iitmek artiyledir. Hidye ve Haniye sahipleri birinci kavli sahih bulmulardr. Yenbi'de Fetva buna gredir denilmitir. Mnye rihi Biz bununla amel ederiz diyor. Mtekaddimin ulemaya gre Peygamber (s.a.v.)'e salavat getirmek de secde gibidir. ki meclisde ismi zikredilir ve zikiri iitilirse tekerrr eder. Bir mecliste ise tekerrr etmez. Mnye erhinde yle deniliyor: Bilmi ol ki, "Peygamber (s.a.v.)'in ismi zikredilince salavat getirmek vaciptir" diyenlere gre bir mecliste vcubun tekerrr etmemesi hususunda salavatn hkm secde gibidir. Lkin salavatn tekrar mendup, secdenin tekrar mendup deildir. Fark udur: Raslllah (s.a.v.)'e ayrca salavat getirmekle Allah'a ibadet yaplr. Velevki ismi zikredilmemi olsun. Secde byle deildir. Ayeti okunmadan onunla dorudan doruya ibadet yaplmaz. Mteehhirin ulema tekerrr edeceini sylemilerdir. Bahr sahibi biz bunun tercih edildiini sylemitik diyor. Bu bahis evvelce gemiti. Biz orada birinci kavlin tercih edildiini sylemitik. Kfi'de burada o kavl sahihlenmi; Keml b. Hmm da Zde'l-Fakir adl eserinde kesinlikle buna kail olmutur. Aksrk hakknda ise bazlar bir defa olursa, bazlar ona kadar, dierleri de her aksrta temit lzmdr demilerdir. H. Temit yani yerhamkellah (demek) ancak aksran kimse Allah Telya hamdettii zaman vacip olur. Nitekim bu, Telhis'l-Cami erhinde kaydedilmitir. Secde ayetini brakp surenin geri kalan yerlerini okumak mekruhtur. mam Muhammed bu hususta Camiu's-Sar adl kitabnda yle demitir: Zira bunda Kur'n'dan bir eyi terketmek vardr. Bu ise mslmanlarn ii deildir. Bir de bu. secdeden kamaktr. Bu da mslman ahlkndan deildir. Nehir. Kur'n'nn hem nazmna hem te'lifine tbi olmak emredilmitir. Tel Hazretleri Biz melek vastasiyle Kur'n' okuduumuz vakit sen de onun Kur'an'na (yani te'lifine) tbi ol buyurmutur. Bunu Bedayi'den Fethu'l-Kadr sahibi nakletmitir. METN Aksi mekruh deildir. Lkin secde ayetinden nce veya sonra bir veya iki ayet daha katmak mendup olur. T ki stn tutma vehmi defedilmi olsun. nk Allah'n kelm olmas ynnden btn ayetler bir mertebededir. Velev ki Allah'n sfatlarna mil olmakla bazlarnn fazleti ziyade olsun. Secde iin hazr olmayan kimselerden secde ayetini gizlemek mstahsen grlmtr. Bir ile megul olduu iin secde ayetini iitmeyen kimseye secdenin vacip olup olmad hususunda sahih kabul edilen kaviller muhteliftir. O kimseyi Allah'n kelmn dinlemeyip bo vermekten menetmek iin vacip olmas tercih edilmi ve iitmi saylmtr. Zira iitebilecek yerdedir.

Bir kimse secde ayetini herbirinden bir harf iitmek suretiyle bir cemaattan dinlerse secde etmez. nk onu okuyandan iitmemitir. Hniye Bu ta'lil ile Hniye sahibi okuyann bir olmasnn art klndn ifade etmitir. ZAH Bedayi'de yle denilmitir: Bir kimse surenin iinden yalnz secde ayetini okusa zarar etmez. nk bu ayet Kur'n'dandr. Kur'n'dan olan bir eyi okumak, sureler arasndan bir sure okumak gibi tattr. Bu szn zhirine baklrsa yalnz secde ayetini okumak tahrimen veya tenzihen mekruh deildir. Zira Bedayi sahibi secde ayetini okumay bir sure okumaya benzetmitir. Bir sureyi okumakta ise asla kerahet yoktur. O halde bir ayeti okumakta da kerahet yoktur. Musannfn lkin secde ayetinden nce veya sonra ona bir veya iki ayet katmak mendup olur ifadesine gelince: Defalarca syledik ki, mendubu terk etmekten, tenzihen mekruh olmak tzm gelmez. Meer ki bir delil buluna!. u da var ki, Bahr'da beyan edildiine gre Hniye'de, kerahet bulunmamas namazda olmamakla kaytlanmtr. Namazda ise mekruhtur. Kuhistan. Ben derim ki: Zahre'de bunun vechi yle beyan edilmitir: Ulema "namaz halinde mekruh olmas icabeder" demilerdir. nk namazda Yalnz bir ayetle yetinmek mekruhtur. Bu szn muktezas bumdaki kerahetin kerahet-i tahrimiye olmasdr. Zira vacibi yani ayet okumay terketmitir. Yoksa erhde zikredilen stn tutma illetinden dolay deildir. rih nce veya sonra diyerek tamimde bulunmu ve bunu Hniye'nin u sznden almtr Secde ayeti ile birlikte bir veya iki ayet okursa iyi olur. Bedayi'de de byle denilmitir. Halbuki mam Muhammed bence secde ayetinden nce bir veya iki ayet okumas iyidir demitir. Nitekim Bahr'da beyan edilmitir. Galiba fukaha bu tamimi umumi ta'lilden alm olacaklardr. Zira vehmi defetmek st tarafndakini okumaya mahsus deildir. Zhire baklrsa secde ayetinden bir ayet evvel bir ayet sonra okumak da byledir. Hniye'nin ibaresi buna mildir. Ayetler arasnda fazlet fark Allah'n sfatlarna mil olup olmamak itibariyledir. Kur'n'dan olmas itibariyle deildir. Bahr. O halde ayetlerin birbirinden fazletli olduunu bildiren rivayetlerde deiiklik kalmaz. Nitekim ihls suresinin Kur'an'n te birine denk olduunu bildiren rivayet ve benzerleri varit olmutur. Secde iin hazr olmayan kimselerden secde ayetini gizlemek mstahsen grlmtr. nk ikre okursa onlara ihtimal tembellik edecekleri bir eyi vacip yapm olacak; o kimseler de gnaha gireceklerdir. Fakat secde iin hazr iseler onu ikre okur. Bunu Bedayi'den naklen Bahr sahibi sylenitir. Muhit'de Bu, kalbine secdeyi eda etmenin, cemaata meakkat vermeyecei kanaat gelmek artyledir. Meekkat vereceine kanaat getirirse gizli okur denilmitir. Cemaatn hallerini bilmezse gizli okumas mnasip olur. Nehir. Secdenin vacip olup olmad hususunda sahih kabul edilen kaviller muhteliftir. Zahre, Tatarhniye ve keza Muhit'den naklen Kuhistani'de vacip olmad sahihlenmi; Hlye sahibi de bunu tercih etmitir. Evet, musannf el'Mineh nm eserinde yle demitir: Ulema secdenin vacip olmas hususunda ihtilf etmilerdir. Sahih kavl; vacip olmasdr. Baz zevat bunun mkil olduunu sylemi ve nk iiten kimse hakknda iitmek art yahut vcubuna sebeptir; bu yoktur; Binaenaleyh merut veya msebbep olan vcup da yoktur demilerdir. Onlarn verdii cevap udur: Esah olan vacip olmamaktr. Nitekim Mecmau - Fetev'da bildirilmitir, yle ise mutemet kavil bir oluversin! Buna yle cevap verilmitir: Baka ile megul olan kimse iitmi mesabesindedir. nk iitebilecek yerdedir. Bylesine lyk olan, kendisini Allah'n kelmna bo vermekten menetmek iin, secdenin vacip olmasdr. Minah'n ibaresi ksaltlarak alnmtr. Bir kimse secde ayetini herbirinden bir harf iitmek suretiyle bir cemaatten dinlese secde etmez. nk evvelce grld vecihle secdeyi icap eden miktar secde kelimesiyle birlikte ayetin ekserisini okumaktr.

Zhire baklrsa harfden murad; kelimedir. Hakiki harf evleviyetle anlalr. Biz bu husustaki szmzn tamamn orada arzetmitik, METN Her mhimmeye yarayl bir mhimme: Kfi'de beyan olunduuna gre bir kimse bir mecliste btn secde ayetlerini okur da hepsi iin secde ederse bandaki sknt iin Allah ona kfi gelir denilmitir. Zhirine baklrsa ayetleri pei peine okur; sonra secdeleri yapar. Her ayet iin ayeti okuduktan sonra secde etmesi de bir ihtimaldir ve mekruh deildir. Nitekim gemiti. ZAH Her mhimmeye yarayl bir mhimme ifadesinden murad: "bu mhim bir faidedir. renmek iin himmet sarfetmeye deer ve baa gelen her sknt ve hzn gidermee yarar" demektir. Bu ii iin ondrt secde ayeti srasyle okunacak; sonra ondrt secde yaplacaktr. Her ayet iin ayeti okuduktan sonra secde etmesi de bir ihtimaldir sz, Keml b. Hmam'n itirazna cevaptr. tiraz udur: Btn ayetleri bir mecliste okursa Kur'n'n nazmn deitirmi olmas lzm gelir. Yukarda grdk ki, Kur'n'n nazmna tbi olmak emir buyurulmutur!. Bahr sahibi buna yle cevap vermitir: Bir sureden bir ayet okumak mekruh deildir. Nitekim Bedayi'den naklen ta'lili yukarda geti. Ama bu cevap sz gtrr. nk yukarda geen szmz ayeti okumak hususunda idi. Btn secde ayetlerini okur da bunlar birbirine ilve ederse bundan nazm deitirmek ve yeni bir te'lif meydana getirmek lzm gelir. Nasl ki bunu Reml Makdis'den nakletmitir. Onun iin rih, Nehir sahibine uyarak Kaf'nin szn her ayeti okuduka arkasndan secde etmeye yormak suretiyle cevap vermitir. Zira bu mekruh deildir. Her iki ayetin arasn bir secde ile ayrd iin bundan nazmn deitirilmesi lzm gelmez. Hepsini birden okuyup sonra hepsi iin secde etmek bunun gibi deildir o mekruhtur. Ben derim ki: Kraat faslndan az nce getii vecihle namazn akabinde ayet'el-krs'yi ve muavezat' okumak mstehaptr. Eer bir ayet baka yerdeki bir ayete katmak mekruh ise ayet'elkrs'yi muavezat' katmak da mekruh olmal; nk bu nazm deitirir. Halbuki mekruh deildir. Buna delil, her namaz klann fatiha'y veya baka bir sureyi yahut baka ayetleri okumasdr. Bu nazm deitirmek olsa mekruh saylrd. En iyisi Mnye erhindeki ibare ile cevap vermektir. Orada yle denilmitir. Nazm deitirmek ancak baz kelime veya ayetleri sureden Iskat etmekle olur. Bir kelime veya bir ayet zikretmekle olmaz. Nasl ki Kur'n'n iinden ayr ayr sureleri okumak nazm ve te'lifi deitirmek saylmyorsa her sureden bir ayet okumak da deitirmek saylmaz. Bunun hlsas udur: Mekruh olan, secde ayetini sureden atp ondan sonra geleni ondan ncekine katmaktr. nk bu nazm deitirmektir. Fakat ayr ayr ayetleri birbirine katmak mekruh deildir, Nasl ki ayr ayr sureleri birbirine ilve etmek de mekruh deildir. Buna delil namazdaki kraattr. Nitekim arzettik. u halde secde ayetlerini pepee okumakta kerahet yoktur. Binaenaleyh Kafi'nn sz zhirine hamledilir. Allah'u lem. KR SECDES METN kr secdesi mstehaptr. Bununla fetva verilir. Lkin namazdan sonra yaplmas mekruhtur. nk cahiller onun snnet veya vacip olduuna itikat ederler. Buna meddi olan her mubah mekruhtur. mamn secde ayetini gizli namazlarla, cuma ve bayram namazlar gibi cemaat kalabalk namazlarda okumas mekruhtur. Meer ki namazn rku veya secdesiyle eda edilecek ekilde olsun. Ayeti minberde okursa secde eder. itenler de secde ederler. ZAH

rih secde-i kr bahsin sonuna alsa daha iyi olurdu. T. kr secdesi yeni bir nimete nail olan veya Allah Tel kendisine mal, evlt ihsan eden, yahut bir musibetten kurtulan kimselere mstehaptr. Bu secde iin kbleye dnlr ve Allah Telya kr iin secde edilir. Secdede Allah'a hamd ile tesbih ve tekbir getirilir. Ondan sonra secde-l tilvette olduu gibi secdeden ba kaldrlr. Sirc. rihin bununla fetva verilir sz imameynindir. mam- A'zam'a gelince: Muhit'de onun Ben bu secdeyi vacip grmyorum. nk vacip olsa her an vacip olurdu. Zira Allah Teln'n kuluna verdii nimetler birbiri ardnca devam eder. Bunda g yetmeyecek ey teklif vardr: dedii rivayet olunmutur. Zhre'de imam Muhammed' den rivayet olunduuna gre ise mam- A'zam secde-i kr bir ey saymazm. Mtekaddimin ulema bunun mns hakknda sz etmi; bazlar Onu snnet saymazd demek olduunu; bir takmlar da tam kr olmazd demek istediini sylemiler ve nk krn tamam Mekke'nin fethi gnnde Peygamber (s.a.v.)'in yapt gibi iki rekat namazla olur demilerdir. mam- A'zam bu sz ile secde-i kr vacip deildir demek istemitir diyenler olduu gibi Meru deildir. Yaplmas mekruhtur. Ondan dolay sevap verilmez; bilkis terki evldr mnsna geldiini syleyenler de olmutur. Musaffa sahibi bu kavli ekser ulemaya nisbet etmitir. Ekser ulemann bu kavli mam- A'zam'dan sbut bulmu bir rivayete dayanyorsa mesele yoktur. Aksi taktirde yukardaki iki ibaresinden her bir ihtimallidir. En zhir mn mstehap olmasdr. Nitekim bunu mam Muhammed hassan bildirmitir. nk bu babta birok hadisler varit olmu; bu ii Eb Bekir mer ve Ali (r.a.) hazerat yapmlardr. Peygamber (s.a.v.)'in fiilinden, "mensuhtur" diye bahsetmek doru olamaz. Hlye'de byle denilmitir ibaresi ksaltlmtr. Szn tamam Hlye ile mdt'dadr. Onlara mracaat edebilirsin!. Mnye erhinin sonunda yle denilmektedir: Bu hususta Peygamber (s.a.v.)'den bir ok rivayetler varit olmutur. Binaenaleyh ondan men edilmez. nk onda tevazu vardr. Fetva buna gredir. Ebah'n eitli meseleler bahsinde u satrlar vardr: Secde-i kr mam- A'zam'a gre vacip deil, caizdir. Ondan rivayet edilen "Secde-i kr vacip olarak meru deildir" sznn mns da budur. timad edilen kavle gre hilf onun caiz olup olmadnda deil, snnet olmasndadr. Lkin namazdan sonra yaplmas mekruhtur. Zhid'nin Kudur erhinden son kitab olan Mnye erhinde yle denilmitir: Sebepsiz olursa ibadet deildir. Ama mekruh da saylmaz. Namazn ardndan yaplan secde mekruhtur. nk cahiller onun snnet veya vacip olduuna itikat ederler. Buna meddi olan her mubah mekruhtur. Hlsa udur: Sebepsiz yaplan secde cahillerin snnet olduuna itikadna meddi olmazsa mekruh deildir. Ben vitir namazndan sonra bu secdeye devam eden birini grdm. Bunun aslnn ve senedinin olduunu sylyordu. Kendisine biradakini syledim. Hemen secdeyi terketti. Bundan sonra Mnye erhinde yle denilmitin Mzmert'ta Peygamber (s.a.v.)'in Fatma (r. a.)'ya, "Hi bir erkek veya kadn m'min yoktur ki iki secde yapn da... ilh..." buyurduu rivayet olunmusa da bu hadis uydurma ve batldr; asl yoktur. Namazdan sonra yaplmas mekruhtur ibaresinin zahirinden bu kerahetin, kerahet-i tahrimiye olduu anlalyor. nk o kimse dinden olmayan bir eyi dine alyor demektir. T. Cemaat kalabalk olan namazlarda imamn secde ayetini okumas mekruhtur. nk secde-i tilveti terketse bir vacibi terketmi olur. Secdesini yapsa cemaat artr, Mnye erhi. arih cuma ve bayram szleriyle, cemaat kalabalk olduu zaman le namaz ve emsalinin de ayn hkmde dahil olduuna iaret etmitir. Halebi'de byle demitir. Meer ki namazn rku veya secdesiyle eda edilecek ekilde olsun. Mesel secde ayeti surenin sonunda veya sonuna yakn olursa namazn rk veya scudu ile eda edilir. Yahut surenin ortasnda olur da onun iin hemen rk eder. Nitekim evvelce izah gemiti. Haleb diyor ki: Lkin secde-i tilvete rkuda niyet etmemek gerekir. nk bunda yukarda Knye'den naklettiimiz mahzur vardr. Yani imama uyan kimse de rkda secde-i tilvete niyet

etmezse imam selm verdikten sonra secde edip oturuu tekrarlamas lzm gelir. Secde ayetini hatip mimberde okursa mimberin zerinde veya altnda secde eder. Tatarhaniye. Hatipten bu ayeti iitenler de secde ederler. itmeyenlere secde lzm deildir. Namaz bunun hilfnadr. Tatarhaniye. Bedayi'de bu hususta yle denilmitir: Cuma gn secde ayetini hatip mimberde okursa secde-i tilveti yapar. Onunla birlikte iitenler de secde ederler. nk rivayete gre Peygamber (s.a.v.) mimberde secde ayetini okumu ve inerek secde etmi; cemaat da onunla birlikte secde etmilerdir. Allah'u lem.