Akut Stres Reaksiyonu ve Travma Sonras Stres Bozukluu Anormal yaantlara normal bir tepki

Birinci basamak tbbi ve psikososyal salk hizmetleri iin bilgilendirme bror Travmalar ve travmaya bal sorunlar sk grlr Tm yetikinlerin ve ocuklarn nerdeyse yzde 90, yaamlarmn bir dneminde psikolojik olarak travma yaratan bir durumla karlamlardr (rnein yaam tehdit eden saldr ya da kazalar, insanlarn yol at felaketler ya da doal afetler, savalar). Buna karn travma sonras stres bozukluunun (TSSB) yaam boyu grlme skl sadece yzde 8dir. zellikle ruh saln bozucu etki yapan olaylar olarak tecavz, ocuklukta cinsel taciz ve cinsel istismar ve sava deneyimleri saylmaktadr. Kazalara ya da iddete tank olmak ya da dorudan kazaya maruz kalmak da TSSBnin en sk nedenleri arasndadr. Bu tr olaylarn ruh salna olan etkisi genellikle yeterince nemsenmez. tfaiyeciler, kurtarma grevlileri, acil servis doktorlar ya da polisler gibi meslek sahipleri, yaptklar i gerei srekli olarak travmatik olaylarla kar karya kalrlar. Bu risk gruplarnda yaam boyunca grlme skl yzde 50nin zerine kabilir. Travma Sonras Stres Bozukluunun (F43.1) karakteristikleri aada sraland gibi zetlenebilir: Travma TSSB, yaamdaki belirli bir olayla dorudan ilintilendirilebildii iin dier pek ok psikolojik rahatszlktan ayrlr. Travmatik bir yaant, tipik olarak lm ya da yaralanma tehlikesi sonucu ortaya kar ve ciddi korku, aresizlik ve dehet hislerine yol aar. Yaanlan felaketler ve dier travmatik olaylarn yan sra, insann yaamn tehdit eden tbbi sorunlar da (kalp krizi, ar yanklar ve kanser gibi) TSSByi tetikleyebilir ya da arlatrabilir. Semptomlar TSSB, travmalara kar gsterilen dier tepkilerden farkl olan bir dizi spesifik semptomla karakterize edilebilir. Yaplan aratrmalar, semptomlarn drt grupta topland tezini giderek glendirmektedir: Yeniden yaantlama, travmann, gl duygusal tepkilerle birlikte zihinde bir tr tekrar yaanmasdr. Yeniden yaantlama, travma zerine dnme sonucunda ya da travmay hatrlatan tetikleyici uyaranlarla karlama sonucunda ortaya kabilir. Bu olay, uyankken ya da uyurken kabus eklinde ortaya kabilir. Kanma ou zaman, travmay hatrlatacak aktiviteler, mekanlar ve insanlarla karlamaktan kanma eklinde ortaya kar. Duygusal krleme, zellikle olumlu duygularla ilgili olmak zere alg kaybnn genel addr. Ar uyarlmlk, ar fizyolojik uyarlma sonucu srekli teyakkuz hali, abartl korku tepkileri ve uykuyla konsantrasyon bozukluklar grubunu oluturur. Akut stres reaksiyonu (F43.0) sadece travmadan sonraki bir aylk dneme ilikin bir tanmdr ve baka bir semptom grubuyla TSSBden ayrlr: Disosiasyon, duygusal krleme ya da duygusal tepki verme yetisinin kaybn, bilinli alglama ya da hatrlama eksikliini ifade eder. Buna bal olarak derealizasyon ya da depersonalizasyon durumlar ortaya kabilir. TSSB baka psikososyal kstlamalar ve bozukluklar tetikler

 Korkularyla baa kamayan hastalarn gndelik yaamda kendilerine koyduklar kstlamalar, eker hastal ya da kalp yetmezlii gibi kronik hastalklarda grlmesi beklenen kstlamalarn seviyesine kadar km olabilir. TSSBnin baka ar sonular olabilir: Alkol ve ila ktye kullanm, evlilik problemleri, isizlik ve intihar dncesi. TSSB, hastann salk kurumlarn ok daha sk kullanmasna da yol aacaktr. Travmatik deneyimler her zaman TSSBye yol amaz, ancak zellikle fobiler ya da depresyon gibi baka psikolojik sorunlara da yol aabilir. Travmatik deneyimler ve travmatik stres, beden saln etkileyebilecek ekilde hormonal, nrokimyasal, imnnolojik ve otonom deiikliklere yol aabilir. Tedavi edilmeyen TSSB, bedensel hastalklarn iyilemesini de olumsuz etkileyebilir. Birinci basamak hizmetlerinde TSSByle baa kmak iin drt adm 1. Bir TSSB uzman bulun lk adm, TSSB konusunda uzman olan ve size spervizrlk yapabilecek bir psikoterapist ya da psikiyatr bulmaktr. Bu kii, hastalarnzn durumunu hzl bir ekilde deerlendirebilmeli, size bilgi verebilmeli ve psikolojik tedavi yapabilmelidir. TSSBnin semptomlar ve tedavi olanaklar konusunda aklanm ok sayda aratrma sonucu ve ok farkl disiplinlerden TSSB zerine alan pek ok uzman bulunmaktadr. Travmatik deneyimler yaam ve bu yzden de TSSB ynnden yksek risk tayan hastalarla, TSSB hastalar ya da TSSBnin fizyolojik ve psikolojik semptomlarn gsteren hastalar bu uzmanlara ynlendirilmelidir. 2. Hastann TSSBli olduunu anlamak iin nlemler aln kinci admda henz tehisi konmam TSSBli hastalar belirlemektir. Hastalarnzdan, bekleme odasnda oturduklar srece ksa bir (bir-iki dakikalk) TSSB tarama anketini doldurmalarn isteyin. Ayrca, travmatik stres ve travmalar zerine en nemli bilgileri ieren brorleri de hastalarnza verebilirsiniz. Baz durumlarda, akut olarak stres altnda olan hastalara, hemen geldii gn psikolojik danmanlk yapmak ve onlar bilgilendirmek doru olacaktr. Klinik pilot aratrmalar, hastalarn bu tr bilgilendirme, tarama ve danmanlk almalarn rahatsz edici deil, aksine kendilerine destek verici olarak algladklarn gstermektedir.

3. Sevk srecini dzenleyin nc adm, TSSB olduunu dndrecek semptomlar gsteren ve daha ileri tetkiklerin ve danmanln verilebilecei hastalarn, bir TSSB uzmanna sevkini dzenleyen bir plan hazrlayn. Hastanza, onda grlen problemlerin bir stres bozukluuyla ilgili olabileceini fark ettiinizi anlatn ve bir uzman yardm almasnn faydal olaca tavsiyesinde bulunun. Bu, ou zaman hastann sevk edilecei uzmana gitmesi iin yeterli motivasyonu salar. Travmatik olay derinlemesine irdelememeli, travmann detayl bir resmini izmeye almamal ve TSSB tans koymamalsnz. Bu grevleri, TSSB uzman stlenecektir. 4. Bir TSSB uzmanyla srekli iletiim halinde kaln Drdnc kritik adm TSSB uzmanyla srekli olarak iletiimde kalarak, hastanzn psikolojik mdahaleye yantn takip edebilirsiniz. Hastanzn takip eden deerlendirmelerindeki klinik ve fonksiyonel durumu konusundaki gzlemleriniz, TSSB uzman iin geri bildirim alabilecei nemli bir bilgi kayna olacak, ona en etkin TSSB tedavisi iin uygulamada rehberlik edecektir. Pek ok durumda, hastalarnzn salk hizmetlerinden daha etkin bir ekilde yararlandn greceksiniz. TSSB ou doktorun gznden kamaktadr

Aratrmalar, travmatik deneyimler yaam ve travma sonras stres bozukluklar gsteren pek ok hastann tbbi yardm iin salk kurumlarna bavurduklar halde bugne kadar uygun bir psikolojik tedavi grmediklerini ortaya koymaktadr. Baka anksiyete bozukluklar ve depresyon durumlarnda olduu gibi TSSB hastalar da ou zaman doru tehis edilmemekte ve dolaysyla da gerekli bilgilendirme ya da danmanlk olanana da eriemedii gibi psikoterapiye de sevk edilmemektir. Gncel aratrmalar, psikolojik mdahalelerin TSSByi nleyebildii ya da stres semptomlarn ciddi ekilde azaltabildiklerini gstermektedir. Psikolojik tedavi ou zaman hastann dier salk sorunlarnda da daha iyi bir tbbi yardm almasn salamaktadr. Birinci basamak doktorlarnn bu konuda ekstra bir eitime ihtiyalar olmad gibi i ykleri de, TSSB iin uzmanlam tedavi yntemleri halihazrda bulunduu iin artmayacaktr. Birinci basamak salk hizmetlerindeki doktorlar ne yapabilir? Birinci basamak tp uygulamalar ierisinde bu semptomlar gsteren hastalar kolaylkla tespit edebilirsiniz. Aadaki liste, birinci basamakta ve dier salk birimlerinde kullanlmak iin hazrlanan Birinci Basamak Travma Sonras Stres Bozukluu (BB-TSSB) tarama anketidir. BB-TSSB anketi ksadr ve sorunun zne odaklanmtr. Tarama sonucunun pozitif kmas, hastann travma sonras stres bozukluu (TSSB) olduunun kesin kant deildir. Ancak, hastann TSSB ya da travmaya bal problemleri olabileceini ve bir psikoterapist ya da psikiyatr tarafndan bu semptomlarn daha ileri dzeyde tetkik edilmesi gerektiini gsterir.

Birinci basamak TSSB taramas

Yaamnzn herhangi bir dneminde yaadnz bir olayn sizi ok ciddi bir ekilde korkutmas, endielendirmesi ya da sarsmas sonucunda son 30 gn ierisinde

1. bu olay hakknda kabus grdnz veya istemediiniz halde bu olay dnmek durumunda kaldnz m? EVET HAYIR

2. bu olay dnmemek iin aba gsterdiniz veya bu olay hatrlatacak durumlarla karlamamak iin zel bir aba gsterdiniz mi? EVET HAYIR

3. srekli olarak tedirgin, dikkatli ya da kolay rker bir durumda oldunuz mu? EVET HAYIR

4. kendinizi kstlanm ya da dier insanlardan, aktivitelerden ya da evrenizden koparlm hissettiniz mi? EVET HAYIR

Gncel aratrmalar, BB-TSSB taramasnda ten fazla soruya evet yantn veren hastalarn pozitif tans konmasnn doru olaca sonucunu destekler niteliktedir.

Copyright: National Child Traumatic Stress Network and National Center for Post-traumatic Stress Disorder (http://www.ncptsd.va.gov; http://www.nctsnet.org). From the manual "Psychological First Aid. Field operations guide. 2nd edition.