I

PRIRODA KNJIEVOSTI I PROUAVANJE KNJIEVNOSTI 1.NAZIV I POJAM KNJIEVNOSTI

Knjievnost, termin nastao od rei knjiga, predstavlja prevod strane rei literatura i njen je najblii sinonim. Termin literatura potie iz latinskog jezika od rei littera slovo, nastao prevoenjem grke rei sa istim znaenjem slovo.Termin knjievnost upotrebljen u uem znaenju oznaava umetniku knjievnost (beletristika, lepa knjievnost). Upotrebljen u irem znaenju, termin knjievnost odnosi se i na dela nastala u procesu prouavanja knjievnosti, odnosno obuhvata i tekstove koji pripadaju knjievnoj kritici, knjievnoj istoriji i teoriji knjievnosti, koje zajedno sa metodologijom prouavanja knjievnosti konstituiu nauku o knjievnosti.Termin knjievnost upotrebljava se da oznai jeziku umetnost, estetiki vid jezike tvorevine. Knjievna estetika pokuava da prui merilo za razlikovanje umetnike rei od ostalih pojavnih oblika jezika. 2.PRIRODA I FUNKCIJA KNJIEVNOSTI Odreivanje predmeta nauke o knjievnosti prema Veleku i Vorenu,treba da omogui odgovore na pitanja ta jeste ata nije knjievnost i Kakva je njena priroda?? Jedan od pristupa ovom problemu izjedanaava knjievnost sa svim onim to je tampano (napisano ili zapisano). Prema Edvinu Grinlou prouavanje knjievnosti postaje istovremeno sa istorijom civilizacije. Knjievnost moeno definisati ograniavajui je na velike knjige i knjige koje su bez obzira na svoj predmet znaajne zbog svog knjievnog oblika ili izraza. Rene Velek i Ostin Voren smatraju da je knjievnost najbolje odrediti kao knjievnu umetnost ije je izraajno sredstvo jezik. Treba se uoiti razlika izmeu upotrebe jezika u knjievnosti i upotrebe u nauci. Nauni jezik je denotativan (on tei potpunom jedinstvu znaka i pojma koji je sa njim u vezi) a knjievni jezik je konatativan( unosi nova,izvedena znaenja). Zatim,knjievni jezik nije samo referencijalan, jer se ne odnosi samo na ono to je oznaeno ili imenovano reju, znakom,simbolom. Priroda i funkcija knjievnosti moraju biti uzajamno povezane jer svrha knjievnosti sledi iz njene prirode. Moe se rei da je jedna od funkcija knjievnosti i upoznavanje ljudske prirode kroz unutranji ivot i pobude knjievnih likova. Knjievnost nas ui da otkrivamo i razumemo svet i ljudsku prirodu u njemu,njena prava i glavna funkcija jeste vernost sopstvenoj prirodi. 3.NAUKA O KNJIEVNOSTI(KNJIEVNA KRITIKA,TEORIJA,ISTORIJA) Nauka o knjievnosti predstavlja sistematsko,celovito i razgranato prouavanje knjievnosti. Ona obuhvata sve oblasti, pitanja i naine ispitivanja umetnikoknjievnog stvaranja i knjievnog dela. Osnovni delovi nauke o knjievnosti su:Knjievna teorija(prouava naela knjievnosti,kategorije,merila itd.),knjievna kritika(prouava konkretna knjievna dela) i knjievna istorija( pored prouavanja konkretnih knjievnih dela,uzima u obzir i vremensku dimenziju,pristupa delima dijahronijski(istorijsko prikazivanje razvoja kroz razne vremenske periode) jer je knjievnu teoriju mogue stvoriti jedino na osnovu prouavanja samih knjievnih dela, a kritika je nemogua bez nekog sistema pojmova i uoptavanja) KNJIEVNA TEORIJA: je teorijska nauna disciplina o optim osobinama knjievnog dela kao jezikog umetnikog dela.Ona prouava: -prirodu knjievnog umetnikog dela -jezik kao sredstvo kojim se ostvaruje knjievno umetniko delo -oblik,strukturu knjievnog dela,kao umetniku formu u kojoj su nastale umetnikove

misli i oseanja. Krajnji cilj tog prouavanja je da se otkrije jedinstvo forme i sadrine u knjievnom delu tj. sklad koji postoji izmeu jezike materije i duhovnog smisla koji postoji u jednom umetnikom delu. Glavna pitanja koja reava teorija knjievnosti su: -pitanje procesa umetnikog stvaranja i mesta koje umetniko saznavanje ivota zauzima u optem duhovnom stvaranju(estetsko pitanje) -pitanje prirode jezika (stilistika pitanja) -pitanje vrste i oblika u kojima se knjievno delo javlja (pitanje knjievnog roda i vrste i njihove kompozicije) -pitanje istorije razvitka pojedinih knjievnih oblika i vrsta i knjievnog ukusa KNJIEVNA KRITIKA: je deo nauke o knjievnosti koji povezuje knjievno delo i itaoca.Ona koristi dostignua teorije knjievnosti i estetike i na osnovu toga tei da dublje otkrije znaenja i lepote knjievnih dela i otkriva nove injenice. Knjievna kritika ne sme: -ocenjivati dela na osnovu postojeih znanja teorije knjievnosti ve moraobratiti panju na nove osobine tih dela -biti dogmatina (da ocenjuje dela na osnovu neke jednostrane i uske knjievne teorije) ve mora biti nauna i aktivistika ( da knjievna dela procenjuje na osnovu ireg poznavanja naunih teorijskih znanja o prirodi umetnikog dela i na osnovu kritareve sposobnosti da uoi nove smernice u umetnikom stvaranju). Tokom istorije postojali su razliiti vidovi kritike:biografska,socioloka,psiholoka,impresionistika(kritiari su teili tome da je glavno izneti kakvo je knjievno delo) ISTORIJA KNJIEVNOSTI: ujedinjuje u sebi teoriju knjievnosti i knjievnu kritiku, dajui sintetian pogled na razvitak knjievne prolosti. Isorija knjievnosti prouava ''istorijski razvitak knjievnosti jednog naroda ili jedne epohe, njihove pisce i dela, knjievne procese i duhovnu orijentaciju. Istoriju knjievnosti po pristupu delimo na tri discipline: -nacionalna knjievnost(bavi se razvojem i specifinou knjievnosti jeden nacije) -uporedna ili komparativna (prouava veze i odose izmeu usmene i pisane ,ali danas se smatra vezom izmeu dve ili vie knjievnosti) -opta ili svetska istorija 8 prouava remek-dela svetske knjievnosti ili ono to je zajedniko itavom oveanstvu) 4.NAUKA O KNJIEVNOSTI I SRODNE DISCIPLINE Nauka o knjievnosti tesno je povezana sa estetikom kao filozofskoj disciplinom o umetnosti i sa lingvistikom ,naukom koja se bavi prouavanjem jezika u svim njegovim vidovima. Estetika se bavi onim to je zajedniko svim umetnostima, a lingvistika kao nauka o jeziku razmatra knjievno delo i utvruje prirodu jezika i nain na koji jezik funkcionie kao sredstvo sporazumevanja. ESTETIKA: ima korene u filozofskom razmiljanju o prirodi. Svaka teorija knjievnosti svoje naelne stavove utemeljuje (svesno ili nesvesno), u nekom filozofskom shavtanju prirode knjievnosti u savremenom svetu i zbog toga odos filozofske umetnosti i teorije knjievnosti ne sme biti nikada izvan prouavanja knjievnosti. LINGVISTIKA: ima poreklo u filozofskom razmatranju problematike porekla i postojanja jezia. Ta prouavanja dovela su do proirenja u gramatici i retorici. Lingvistika kao nauka prouava jezik kao sredstvo sporazumevanja i prenosa informacija. Pod uticajem lingvistike knjievna dela se razmatraju i prouavaju kao jezika tvorevina. Nauka o knjievnosti treba da bude samostalna disciplina i mora da koristi rezultate lingvistike i estetike.

II

STIL I STILISTIKA

5.STILISTIKA KAO NAUKA O IZRAAJNIM VREDNOSTIMA JEZIKA(POJAM,ODLIKE, PODELA) Stilistika je nauna disciplina koja se razvila iz antike retorike,naroito iz uenja o retorikim figurama.Zbog toga se terminu stilistika daje znaenje umetnost pisanja , a za predmet prouavanja uzima stil ,koji se najee definie kao nain izraavanja,odnosno nain pisanja. Silistika posmatra jeziki izraz u svoj njegovoj ivoj sloenosti i celovitosti: -kakvom je mistikom i gestikulacijom propraen taj izraz -sa kojom intonacijom,jainom i ritmikim tempom je izgovore -kolikom je kakvom oseajnou proet -koliko su saete i potpuno saoptene govornikove misli,oseanja i namere -koliko je sugestivno i ubedljivo delovao na one kojima je upuen Srilistika ocenjuje konkretnu upotrebu jezika u odreenoj situaciji i sa odreenim namerama. . . () . , , , . (. stilus ) , . , , . 6.NORMATIVNA,LINGVISTIKA I DESKRIPTIVNA STILISTIKA Stilistika je nauka koja se bavi prouavanjem stila. Bavi se pitanjima stila u jeziku i govoru-lingvistika stilistika i u knjievnosti- knjievna stilistika. LINGVISTIKA ILI GOVORNA STILISTIKA: bavi se mogunostima upotrebe jezikih sredstava u odreenim uslovima govora. NORMATIVNA STILISTIKA: utvruje obavezna sredstva i postupke jezikog izraavanja. Pravilna upotreba tih sredstava dovodi do vrednih knjievnih dela. DESKRIPTIVNA STILISTIKA: nastoji da opie sredstva i postupke jezikog izraavanja koji obeleavaju pojedino delo, autor ili razdoblje. Ona moe da opie jezik knjievnog dela ili pojedinca. 7.TRADICIONALNO I MODERNO SHVATANJE STILA Moderna stilistika kao nauka koja se bavi stilom shvata stil kao izraz pojedinca i kolektiva. Nju zanimaju sredstva i postupci kojima se postie kvalitet iskaza. Poreklo moderne stilistike nalazi se u staroj retorici i staroj poetici, koje su shvatale da je stil dobar nain pisanja tj. govorenja. Retorika je nastala u staroj Grkoj kao uenje o govornitvu, a u toku srednjeg veka i sve do 18. veka razvijala se kao nauka koja obuhvata uenje govornitva i uenje o jeziku, o proznom izraavanju i naelima kritikog ocenjivanja pojedinih knjievnih dela.

Stara retorika je razlikovala tri tipa stila: -visoki (obraivala je teme iz ratnikog ivota) -srednji (ima srednji poloaj izmeu visokog i niskog stila) -niski (pisalo se o obinim ljudima,bile su zabranjene rei iz visokog stila,a mogle su se upotrebljavati rei iz srednjeg) Moderno shvatanje stila pod stilom podrazumeva izraz odreene individualnosti, dok se tradicionalno shvatanje stila ograniavalo na ustaljene izraze i dobar nain izraavanja. Moderno shvatanje omoguava da se stil zahvati u dimenziji slobode u izraavanju, ali na nain koji omoguava razumevanje individualne i originalne poruke. Danas stil najvie ceni individualnost i originalnost knjievnog dela i slobodan izbor jezikih stredstava,izraza. 8.STILSKE FIGURE(POJAM I PODELA) Stilske figure su rei i izrazi kojima pripovedai i pesnici obogauju knjievno delo, dajui nova, ira i prenesena znaenja. Stilska sredstva ili stilske figure : Figure dikcije:anafora,epifora,anadiploza,simploka,asonanca,aliteracija Figure rei ili tropi: metafora, metonimija, personifikacija, sinegdoha, eufemizam, alegorija, simbol,emblemi Figure konstrukcije:inverzija,retoriko pitanje,elipsa,asindeton,polisindeton Figure misli:poredba,antiteza,hiperbola,litota,gradacija,ironija,sarkazam,paradoks 9. FIGURE DIKCIJE Figure dikcije:anafora, epifora, anadiploza, simploka, asonanca,aliteracija ANAFORA: (gr. anaphora = nositi natrag) glasovna je figura kojom se ponavljaju rei na poetku dvaju ili vie stihova. primer: mi zalud zidamo toranj do neba mi zalud skidamo Boga sa neba mi zalud silazimo u srce zemlji mi zalud gazimo crva pod zemljom.ili EPIFORA: glasovna figura ponavljanja rei na kraju stihova. primer. ujem u snu Sanjam u snu Vidim u snu... ANADIPLOZA: (gr.ponavljanje) glasovna je figura u kojoj se jedna ili vie rei s kraja stiha ponavlja na poetku sledeeg. primer. Vinograd je moj svenuo, neveseo, Neveseo, i ja venem SIMPLOKA: (simploha) je glasovna figura koja ujedinjuje anaforu i epiforu, dakle, rei se ponavljaju i na poetku i na kraju stihova. primer: To sada gleda on To sada misli on To sada sanja on ASONANCA :(asonancija) glasovna je figura koja nastaje ponavljanjem istih samoglasnika radi postizanja zvukovnog doivljaja, ritma ili glasovnih efekata. primer: Dragutin Tadijanovi, Prsten Oni koji poznaju drago kamenje.Gotova je pjesma O prstenu. O mojem ili tvojem prstenu? Dragutin Tadijanovi, Dugo u no, u zimsku bijelu no Dugo u no, u zimsku bijelu no

ALITERACIJA: (lat. ad = na, k, prema; littera = slovo) glasovna je figura koja nastaje ponavljanjem istih ili zvukovno slinih suglasnika ili suglasnikih skupina radi postizanja zvukovnog doivljaja, ritma ili glasovnih efekata. primer: I cvri, cvri cvrak na voru crne smre (Vladimir Nazor, Cvrak) Aliteracije mogu biti i fraze na kojima se lomi jezik ("jezikolomci"): Riba ribi grize rep. Navrh brda vrba mrda. Petar Petru plete petlju. Igla igra igru igle. Pop kopa prokop, kroz prokop kopa pop. 10. FIGURE REI ILI TROPI Figure rei ili tropi:metafora, metonimija, personifikacija,sinegdoha,eufemizam alegorija, simbol, emblemi. METAFORA: (gr. meta = promjena, pherein = nositi; prijenos) skraena je poredba, po njoj se ostvaruje prenos znaenja tako da se istakne jedna zajednika znaajka i po njoj iz jednog podruja ivota i sveta koja se povee s drugim podrujem. Metafora je semantika preinaka osnovnih znaenjskih jedinica koju uzrokuje, odnosno indicira kontekst od njih bitno razliit. Metafora u poeziji: Ah, sad imam pamet hitru, Sve je, to svijet gleda i dvori, Na ognju vosak, dim na vitru, Snijeg na suncu, san o zori, Trenue oka, strila iz luka, Kijem potegne snana ruka. ..... Rue su munje misli, one su u srce strijela, rue bogate, besplatne, u bati na ivici druma. O rue su kd nebeski, one su oko vidjela, i muzika prirode s mirisom jezovitih uma. . Cijeli je svijet pozornica i svi su mukarci i ene tek glumci: imaju svoje izlaske i ulaske Metafora u govoru : Neke su metafore postale frazama koje vie i ne primeujemo. Ako se neka metafora esto koristi, govornici je prestaju gledati kao metaforu: jagodica (prsta) - umanjenica od imenice jagoda jabuica (Adamova) - umanjenica od imenice jabuka ogranak (poduzea) - manja grana koja se odvaja od vee grane umoran - od glagola umoriti, ubiti No, metaforiki su frazemi esti i u svakodnevnome, kolokvijalnome govoru. maji kaalj, Potemkinova sela, mirna Bosna, sezona kiselih krastavaca Ili pak u oznakama karakternih osobina:On je lisac. Njihov je predsjednik pravi lav. METONIMIJA: gr. meta = promena, -numia = sufiks za figure, izveden od onoma = ime; metnumia = promena imena) uporaba je rei u prenesenom znaenju, ali se znaenje ne prenosi po slinosti kao kod metafore, nego prema odreenim stvarnim odnosima, dodirivanju ili povezanosti u prostoru ili vremenu, odnosno, prema logikoj vezi. Primeri : itam Krleu. (itam Krleino djelo.) Cela je Hrvatska na nogama! (veina Hrvata prati neki dogaaj)

On mi je okrenuo lea. (iznevjerio me) Popio je aicu previe. (pie, a ne au) On je ve sede kose. (ve je ostario) PERSONIFIKACIJA: je figura u kojoj se neivim predmetima pridaju osobine ivih bia. Moe znaiti i davanje ljudskih osobina prirodnim pojavama, stvarima, ivotinjama ili biljkama, ali je to znaenjem blie antropomorfizaciji. Prozopopeja (gr. prosopn poen = staviti masku) bilo je retoriko sredstvo kojom se govornik ili pisac obraao publici kao da govori nekoj drugoj osobi ili predmetu. Od toga se razvila i personifikacija kao figura, premda je ona sama prisutna u ljudskome govoru jo od samih poetaka. Antropomorfizacija (gr. anthrpos = ovjek, morph = oblik) pridavanje je ljudskih osobina stvarima, pojavama, biljkama i ivotinjama, a koje oni sami ne posjeduju. esto se odnosi na neviene stvari i nepoznate sile, a posebno je esta u religiji. Primer su za to prikazivanja boanstava u raznim religijama u ljudskome obliku. To je posebno bilo esto u grkoj mitologiji gdje su bogovi imali ljudske karakteristike. Iste je karakteristike, ljudske vrline i mane, bogovima dao i Homer. Ksenofan, grki filozof, jednom je rekao: Kad bi volovi, konji ili lavovi imali ruke i mogli rukama da slikaju i proizvode (umjetnika) djela kao ljudi, konji bi likove boga crtali nalik konjima, goveda nalik govedima, a njihova bi tijela nainili svojim oblijima. Primjer personifikacije Dobria Cesari, Jesen Ona je tu. U tuzi kie Po poljanama tiho hoda, I kuda stie u vis die Usplahirana jata roda. Polako penje se u brda, A kuda proe, njezin put Od otpalog je lia ut. I u dol njime idu krda. SINEGDOHA: (gr. syn- = s, uz, ekdoche = smisao, razumevanje, interpretacija) podvrsta je metonimije u kojoj se uzima deo za celinu. primer: Sinegdoha u poeziji: Kad vidim te ruke bezbrojne to se pruaju poslu, kad vidim tu volju napetu da se mravinjak preuredi Osim u poeziji, sinegdoha je esta i u svakodnevnome govoru: Neu maknuti malim prstom. Imamo krov nad glavom. Mogu li dobiti jo jednu oljicu? Tamo ima mnogo gladnih usta. EUFEMIZAM: (gr. euphemos = dobar govor; eu = dobar, pheme = govor) figura je kojom se neki izraz zamenjuje drugim, ali u blaem obliku, zbog bontona, drutvenih, religioznih i drugih razloga. U svakodnevnome govoru: Malo je veseo. (pijan je),Uvijek obilazi istinu. (lae), Posebno su esti eufemizmi za smrt:On nas je zauvijek napustio.Otiao je na vjena lovita. Otiao je na onaj svijet.Izdahnuo je.Usnuo je vjean san.Otiao je na bolje mjesto. Vie ga nema. U ratu: pao je ili poginuo je Eufemizmi u poeziji : A njega nema, i nema, i nema, I nema ga vie...

 Ipak ima izvjestan red, neki: jest bijedno ivjeti i trudno ovjeku na ovoj zemlji, al konano doe svakom njegovo dobro popodne, Disfemizam (gr. dys = ne, pheme = govor) ili kakofemizam (gr. kaks = lo) namerno je koritenje runijeg, otrijeg izraza ili rijei umjesto normalnog ili eufemizma. On je hrana crvima. (umjesto nekog od navedenih eufemizama ili neutralne obavijesti o smrti) ALEGORIJA: (gr. drugo govoriti) je nain prenesenog izraavanja u kojem se metaforiko ili preneseno znaenje ostvaruje u celoj slici ili celoj radnji; katkada i u celoj pjesmi. Termin alegorija je proirio svoje znaenje zahvaljujui ALEGOREZI. Ako se odreeni tekst moe tumaiti tako da se znaenje njegovih reenica u cjelini u svim pojedinostima svesno prenosi na posve razliit niz pojava o kojima u tekstu samom nema spomena, a upravo u tom prenesenom znaenju vidi se pravi smisao teksta, onda alegorija dobija mnogo ire znaenje od metafore, a to novo znaenje dovodi je u blizinu pojmova simbola i parabole. Alegorijom i simbolom oznaava se neto iji smisao ne lei u njegovoj pojavnosti, njegovom obliku, odnosno njegovim reima, nego u znaenju koje se nalazi izvan njega. "Umjesto onoga to se zapravo misli rei kazuje se neto drugo, neto opipljivije, ali tako da se ipak moe razumijeti ta je to drugo." Primer: Alegorija pokazuje openito i pojmovno u pojedinom, npr. ljubav prikazuje u liku Amora, djeaka sa strijelom; pravdu u liku djevojke zavezanih oiju, s vagom i maem u rukama. Alegoriju se esto definira kao produenu metaforu. To znai da alegorija nastaje kada se metafora protee kroz celu misao, tj kroz sve delove izreke. Osnovna znaajka alegorije, da ne menja znaenje rei nego samo predmet pesnikog stvaranja, vidljivo dolazi do izraaja u basni, koja je u cjelini jedna alegorija. SIMBOL: zamenjivane neke rei ,pojma,pojave nekim alegorijskom oznakom,npr. krsthrianstvo,golub-mir 11. FIGURE KONSTRUKCIJE INVERZIJA je figura kojom se obre red rijei u reenici ili dijelovi reenice, esto radi jaeg isticanja.Primeri: U dvorani kobnoj, punoj smrti krasne U dvorani kobnoj, mislima u sivim. RETORIKO PITANJE stilska je figura u kojoj se na postavljeno pitanje ne oekuje odgovor.Primer: Tee i tee, tee jedan slap; to u njem znai moja mala kap? ELIPSA (gr. lleipsis izostavljanje) figura je koja nastaje kad se iz reenine cjeline izostavljaju pojedine rei Elipsa je esta i u svakodnevnome govoru: Ana je zagrlila Marka, a Marko Anu. (Ana je zagrlila Marka, a Marko je zagrlio Anu.) ASINDETON (gr. a = negacija, syndetos = povezan) stilska je figura koja nastaje nizanjem rei bez njihova gramatikog povezivanja (veznicima). Suprotnost je polisindetonu Asindeton se moe koristiti u nekim frazama kako bi one dobile ritam i ostale bolje zapamene:Veni, vidi, vici. Dooh, vidjeh, pobijedih. Citius, altius, fortius. Bre, vie, jae. POLISINDETON (gr. poly = mnogo, syndetos = povezan; hrv. mnogovezje, kovanica Bogoslava uleka) stilska je figura koja nastaje nizanjem veznika bez gramatike potrebe. Suprotnost polisindetonu jest asindeton. Biblija, Knjiga Postanka

I ree Bog: "Neka bude svjetlost!" I bi svjetlost. I vidje Bog da je svjetlost dobra; i rastavi Bog svjetlost od tame. Ivo Andri, Na Drini uprija ovjek je na njoj kao na arobnoj ljuljaci: i zemlju prelazi, i vodom plovi, i prostorom leti, i opet je vrsto i sigurno vezan za kasabu i svoju bijelu kuu 12. FIGURE MISLI POREENJE ili komparacija (lat. comparatio = usporeivanje) figura je koja nastaje usporeivanjem pojmova na temelju slinosti. Zbog toga se ponekad smatra podvrstom metafore. Najee se, u hrvatskome jeziku ostvaruje pomou rijei kao i poput. Primer:vredan kao mrav, prljav kao prase, brz kao zec, lepa poput cveta, malen kao mi... ANTITEZA(gr. anti- = protiv, thesis = poloaj) stilska je figura koja se zasniva na opreci, odnosno suprotnosti. Dva se suprotna pojma stavljaju jedan uz drugi, da bi se naglasio kontrast.Posebna su vrsta antiteze slovenska antiteza i oksimoron. Primer:Buni su aneli tuge...Al aneli radosti ute. Slovenska antiteza posebna je vrsta antiteze koja se esto pojavljuje u hrvatskom i openito junoslavenskom usmenom pjesnitvu. Sastoji se od pitanja, negacije tog pitanja i odgovora.Primer: to se bijeli u gori zelenoj? Al su snijezi, al su labutove? Da su snijezi, ve bi okopnuli, labutove ve bi poletjeli. Nisu snijezi, nit su labutove, nego ator age Asan-age. Oksimoron (gr. oxmron: oxys = otar + moros = tup) je jezina figura (posebna vrsta antiteze) u kojoj se spajaju dva nespojiva, kontradiktorna pojma (antonimi). Primer:ivi le,glasna tiina,luda pamet, mudra budala, skromna rasko.U svakodnevnome se govoru susreemo s oksimoronima, a da ih nesvjesno rabimo kao frazeme:gotovo savreno, originalna kopija, konstantna varijabla, virtualna stvarnost, ivi mrtvac, siguran rizik, tamna svjetlost, napola gotovo, ivi fosil, nov i poboljan, stopostotna ansa, istinita pria HIPERBOLA (gr. = preuveliavanje; hyper- = pre-, ballein = baciti) figura je preuveliavanja radi naglaavanja nekog emocionalnog stava.Hiperbola u svakodnevnome govoru: Rekao sam ti milijun puta da to ne ini! Umrla sam od smijeha! To je najgluplja stvar koju sam uo. Isplakala je more suza. Gotov sam za sekundu! Smrtno mi je dosadno. Hiperbola u poeziji: Umrijet u noas od ljepote. LITOTA (gr. littes = jednostavnost) stilska je figura oprena hiperboli koja umanjuje izraz jer ga zamjenjuje slabijim izrazom koji je negativan i suprotan. Podvrsta litote je i mejoza. Litota u svakodnevnome govoru: To nije nita strano. Hrana nije bila loa. Tamo vam nee biti loe. GRADACIJA :Stupnjevanje ili gradacija (lat. gradatio = vrhunac (u retorici)) figura je koja nastaje izborom rijei i misli kojima se postupno pojaava ili slabi poetna predodba. Najvei je stupanj klimaks (gr. klmaks = ljestve), a najmanji antiklimaks.Primer: Sve vie sam, sve lue sam, sve tue i sve tunije,

sve tamnije, sve sramnije, sve biva runije. Sve hladnije, sve gladnije, sve ledenije, samoa prazna, jesenja, a biva sve jesenije.. IRONIJA: (gr. eironeia = hinjeno ignoriranje) jezini je izraz i figura u kome je pravo znaenje rijei ili prikriveno ili suprotno doslovnom znaenju izraza, upotrijebljenih rijei.Ironija je forma crnog Sarkazam (gr. , sarkasms; sarkazein = gristi usne od bijesa, sarx = meso) zlobna je, ljuta, zajedljiva, otra i gorka poruga ("koja grize u meso"); pojaana ironija.humora (vidi humor). Od ironije su jai sarkazam i groteska. Groteska (francusko-talijanski) je prikazivanje ljudi ili predmeta u komino-nakaznom obliku; u knjievnosti kratka, duhovita pripovijetka, novela ili drama. PARADOKS (gr. paradoksos = nevjerojatan; para- = protiv, dxa = miljenje) jest misao i figura koja u sebi sadri proturjenost nekoj tvrdnji koja je opeprihvaena, ili nekom ispravnom zakljuku. Paradoks se od oksimorona i ironije razlikuje po tome to njegovi pojmovi nisu proturjeni, nego samo neskladni.Primer :"Znam da nita ne znam". III METRIKA

13.SISTEMI VERIFIKACIJE Nauka o ritmu u stihovima naziva se metrika ili verifikacija. Postoji tri sistema verifikacije: metrii,silabiki i tonski. METRIKI sistem naziva se jo i kvalitativna verifikacija zato to se za merenje ritma u tom sistemu uzima koliina vremena potrebna za izgovaranje jednog sloga (vokala). Upotrebljavao se u staroj grkoj i rimskoj knjievnosti. U osnovi ovog sistema bilo je i pevanje. Antiki stihovi ili su se pevali ili su se izgovarali uz pratnju nekog muzikog instrumenta, pri emu su se jedni slogovi izgovarali due a jedni krae. Zakoni pesnikog ritma podudarali su se sa zakonima ritma muzikog dela. Najkraa duina trajanja jednog sloga naziva se mora, duina more je vreme od 2/5 sekunde. Nekoliko mora ine ritmikomelodijsku jedinicu takt (stopa), nekoliko stopa ine stih , anekoliko stihova strofu. Slogovi su se delili na duge (-) i kratke (u). Dugi slog je trajao dve more, a kratki jednu moru. Prema broju i rasporedu dugih i kratkih slogova bile su odreene stope,kojih je u antikoj metrici bilo 28. Sopa od dve more:pirih u u (dva kratka sloga), stopa od tri more u (dugi i kratki slog), jamb u ( kratki i dugi slog),stopa od etiri more: daktil u u (jedan dug i dva kratka sloga), amfribrak u-u (kratak,dug,kratak slog), anapest u u (dva kratka i jedan dug slog), spondej - - (dva duga sloga). Na svaku stopu padao je padao je ritmiki udar (iktus / ), obino na prvi dugi slog na stopi. SIBILIKA VERIFIKACIJA: (syllabo-slog)- novolatinskom jeziku u srednjem veku duina i kratkoa slogova poela se gubiti i za ritmiku meru poeo se uzimati broj slogova u jednom stihu. U takvim stihovima svi slogovi su se izgovarali jednom duinom (jednu moru), a iktus (glasnovi udar) padao je samo na kraj stiha. Od naglaenih asonanca na kraju stiha razvila se rima (podudaranje glasova na kraju stiha poevi od naglaenog vokala poslednje rei u stihu do kraja te rei). Cezura je kratka ritmika pauza koja deli stih na dva dela. To je stalna granica meu reima koja se nalazi iza nekog sloga. Prema broju slogova u silabikoj verifikaciji, razlikujemo razliite stihove: esterac,osmerac,deseterac,11terac,12-erac,16-erac.

TONSKI i tonskosilabiki sistemi nazivaju se jo kvalitativna verifikacija zato to se u njima ritam odreuje prema naglaenosti ili nenaglaenosti sloga , bez obzira na duinu njihovog trajanja tj. odreuje se prema kavkoi slogova. TONSKA VERIFIKACIJA- u novijim evropskim jezicima (nemakom,engleskom) u silabikim stihovima poeo se uzimati i raspored akcenata u stihu kao izvesna ritmika mera, U poetku je taj raspored bio prilino slobodan, ali od 12.veka opaa se tenja da u nekom stihu budu naglaeni svi neparni ili parni slogovi ili svi slogovi u sredini i na kraju stiha. Ovaj sistem zove se jo i silabikotonski zbog toga to je tonska verifikacija nastala iz silabike.ista tonska verifikacija se javlja samo u specijalnoj vrsti stihova-tonski stih. 14.VRSTE STIHOVA I STROFA Stih je zgusnuti pesniki govor u posebnoj ritmikoj i zvunoj organizaciji, u grafikom oblikunepotpunih redova. Njih doivljavamo kao uporedive jedinice u kojima su rei povezanije, istaknutije i bogatije smislom nego u prozi.Moe biti: -metriki ili vezani stih organizovan po metrikim pravilima. U metrike stihove ubrajaju se stihovi metrikog,silabike,tonske i silabiko-tonske verifikacije. Stihovi metrike verifikacije nastali su utvrenim kombinacijama stopometrom, anaziv su dobili prema broju metra ( trimetar, tetrametar, pentametar, heksametar). Stihovi sibilike verifikacije nastali su prema broju slogova u njima, pri emu je veliku ulogu imala rima i cezura.Razlikujemo esterac,osmerac,deseterac,11-erac, 12-erac, 16-erac. -slobodan stih se slabljenjem metrike veze suprotstavlja tradicionalno regulisanom stihu. Jedinstvo ritma se u slobodnom stihu postie sintaksikim i lirskim paralelizmom opkoraenjem priblino jednakim brojem ciklusa a ponekad rimom. Strofa je odreena vea sintaksika celina od stiha,koju ine dva ili vie stiha ujedinjenih istom ritmikom organizacijom.Strofe mogu biti: distih (dva stiha),tercet,katren,kvinta,sekstina,septima,oktava,nona,decima (10 stihova) Naroito pesme od 14. stihova, koja je sastavljena od dva kvatrena i dva tercena naziva se sonet. Soneti su esto vezani u cikluse. Sonetni venac je naziv takvog ciklusa od 15. soneta u kojem se uvek poslednji stih jednog soneta ponavlja kao prvi stih idueg, a 15. sonet je napravljen od poetnih stihova prvih 15. soneta. Taj 15. sonet se naziva majstorski sonet.

15.SLOBODAN STIH I RITAM Slobodan stih je stih koji se slabljenjem metrikih veza suprotstavlja tradicionalno regulisanom (metrikom)stihu. Jedinstvo ritma se postie sintaksikim i lirskim paralelizmom, opkoraenjima,priblino jednakim brojem iktusa,ponekad rimom. Prema nainu na koji se postie jedinstvo rime moe se rei da potpuno slobodnog stiha nema tj. da nema stiha koji uopte nije nikako vezan nekim nainom ritmike organizacije. Slobodan stih nastao je u drugoj polovini 19. veka, a ve u 20.veku naao je iroku primenu. Ritam u govoru i pesnitvu nastupa tamo gde ima periodinog ponavljanja glasovnih jedinica, a najizrazitije izbija na podruje stiha. U fizikom pogledu govorni ritam je merljiv instrumentima u fonetskoj laboratoriji. U pesnikom ritmu tok glasova je ispresecan pauzama,rasporeen ravnomernije nego u obinom govoru..Pauze u stihu su uglavnom predodreene metrom. Cezura u savremenoj verifikaciji oznaava onu granicu

izmeu rei koja se u svakodnevnom stihu javlja na istom mestu. 16.RIMA(ODREENJE,TIPOVI,PODELE) Rima je potpuno ili priblino podudaranje na kraju dva ili vie stiha, koja po pravilu poinje akcentovanim vokalom poslednje rei u stihu,pa do kraja te rei. Ona ima metriku ulogu jer ukazuje na granicu izmeu stihova,podvlai njihovu uzajamnu merljivost, povezuje ih u strofu. Njome se takoe istie i zvunost pojedinih rei i ostvaruje se neka stalna karakteristika izgovora. Rima se moe podeliti prema rodu,kvalitetu i distribuciji. ROD RIME odreuje se prema broju slogova koji se rimuju.Prema rodu rima moe biti: -muka ili jednoslona(ako je podudaranje samo u jednom slogu) -enska ili dvoslona(ako je podudaranje u dva sloga) -daktilska ili ctroslona(ako je podudaranje u tri sloga) -hiperdaktilska ili vieslona Sve ove rime mogu biti otvorene(zavravaju se vokalom9 i zatvorene(zavravaju se konsonantom) KVALITET RIME odreuje se prema podudaranju glasova. Prema kvalitetu rima moe biti: -prava(pravilna) rima je ako se glasovno podudaraju svi glasovi, naglaeni glasovi i svi glasovi koji slede iza naglaenog -neprava(nepravilna)rima je ona u kojoj glasovno podudaranje poinje iza naglaenog sloga - ista ria je ona uz koju ide i akcentsko podudaranje -neista rima je ona u kojoj se ne podudaraju svi naglasci ili svi suglasnici -bogata rima je ona u kojoj se podudaraju i glasovi ispred naglaenog sloga *kriva rima- ako se ne podudaraju svi glasovi iza naglaenog sloga DISTRIBUCIJA RIME :Rime dolaze u strofama u razliitom rasporedu. Uobiajno se njihovo ponavljanje oznaava malim slovima abecede. Prema rednom broju stihova koji se rimuju rima moe biti: -parna-kada se rimuju dva uzastopna stiha(aa,bb,cc) -ukrtena-kada se rimuju prvi i trei i drugi i etvrti stih (abab) -obgrljena-kada se rimuju prvi i etvrti i drugi i trei (abba) -nagomilana-kada se jedna rima ponavlja u vie shihova uzastopno (aaa) -isprekidana-kada izostane sistem rimovanja tj.nema vrste eme(abcd) -prepletana kod tercine (aba, bcd, cdc) i dr. Rima moe da se ostvaruje i unutar i na kraju stiha pri emu nastaje dvostruki rimovani stih ( u 12-ercu). Unutranja rima najee dolazi na krajevima polustiha, a takav stih je poznat i pod nazivom leoninski stih , Postoji i takozvana gramatika rima koja se dobija graenjem rei,upotrebom istih nastavaka.

IV

STRUKTURA KNJIEVNOG DELA

17.POJAM I ODREENJE KNJIEVNOG TEKSTA Knjievnost se ostvaruje tek u odnosu autora,dela i publike.Ona je komunikacija izmeu pisca i italaca, a knjievno delo je svojevrsna poruka koju autor upuuje itaocima. Svako delo svedoi o svom autoru. Analiza dela je polazite svake teorije knjievnosti. Delo ili tekst je odraz pievog doivljavanja sveta i odnosa prema svetu a u isto vreme sadri ''oznake sredine i vremena kada je nastalo''.To je znak da je delo(knjievni tekst) i istorijski uslovljeno:nosi u sebi obiaje,verovanja,jezik,politika shvatanja i pogled ljudi na

svet i knjievno stvaranje u tom vremenu. Tekst nosi duh poetike vremena u kojem je nastalo.Bez obzira na uslovljenost sredinom i duhom vremena, jedno knjievno delo (tekst) prevazilazi ''odreeni istorijski okvir'' jer u sebi nosi svoje misli,udnje,patnje.Unutranja vizija dela je iznad postojeih modela ivota. 18.TEMA,MOTIV,FABULA(FABULA I SIE) Tema je jedinstveno,konkretno predmetno znaenje na koje se celo delo,sva njegova graa moe svesti. To je predmet o kome se govori, za koji je simboliko vezana osnovna ideja dela. Pri odreivanju teme treba biti oprezan, jer ''predmet obrade'' koji se obino lako uoava, esto nije tema dela. Tema proizilazi iz motiva, esto se svodi na motiv a motiv prerasta u temu. Motiv je najua tematska jedinica koja se dalje ne moe razlagati. To su oni delovi u kojima se opisuje jedan predmet ,jedno lice ili jedna situacija. Prema funkciji koju imajuu knjievnom delu,razlikujemo -dinamiki motiv:pokree radnju i uspostavlja kontinuitet u razvoju radnje i zato ima ulogu u izgraivanju fabule-statiki motiv: opisuje situaciju,stanje,raspoloenje,atmosferu,ambijent,predmet i sl.Oni usporavaju ili zaustavljaju dogaajni tok. -uvodni motiv: ine ekspoziciju,upoznaju itaoca sa poetnom situacijom Postoje i tzv. -lutajui,veiti ili opti motivi koji se javljaju u delima vie pisaca, u delima razliitih knjievnosti i razliitih epohalutajui iz jednog vremena u drugo,iz jedne knjievnosti u drugu...Veiti ili opti su jer su prisutni i aktuelni u svim vremenima,bliski svim ljudima.To su motivi:ljubavi,sree,pravde,slobode..... LAJTMOTIV je onaj motiv koji se stalno ponavlja u jednom delu ili vie dela istog pisca, npr. U ''Na Drini uprija'' motiv mosta je na kraju svakog poglavlja. MONOMOTIV je pojava vraanja istim motivima .npr. B.Stankovi esto obrauje motiv nesrene ljubavi ali i ''al za mladou'' Fabula je logiki sistem dogaaja uzrono-posledino povezanih u vremenu i prostoru, kojima nam pisac saoptava svoju temu. Fabula je plan,radnja,sadrina knjievnog dela. Sie u teoriji knjievnosti obino oznaava: -sadrinu (redosled injenica), predmet(ono o emu se govori),temu dela -ili sinonim za fabulu -ili umetniku obradu fabularnog materijala Fabulu kao skup dogaaja koji su se odigrali u nekom vremenskom sledu,italac saznaje preko siea, kao umetniki organizovanog prikaza tih dogaaja. Dok je u fabuli uspostavljen prirodni i logiki raspored situacija, u sieu postoji umetniki raspored koji ne mora biti prirodan i logian. 19.LIRSKI SUBJEKT(LIRSKO JA) I PRIPOVEDA Pored pripovedanja o drugima,zastupljeno je i pripovedanje preteno o sebi. Lirsko JA u pripovedanju tei ispovednom tonu.Ono o emu pripoveda, ovakav kaziva je doiveo. On se itaocu na neki nain obraa, a sam predmet njegove prie, manje-vie ustupa mestu linom odzivu i emotivno obojenom seanju. Lirsko JA se javlja u romanu M.Crnjanskog Dnevnik o arnojeviu. Pripoveda koji nastupa u prvom licu ivlje ocrtava ljudsku prirodu. Sa stanovita savremene kritike svesti zamera se liku pripovedaa to o svemu govori sa poznavanjem,kao da moe znati i ta se istovremeno zbivalo na raznim mestima,ta su

mislili i u sebi oseali razni ljudi sa svojim tajnama. 20.KOMPOZICIJA I MOTIVACIJA Pod kompozicijom knjievnog dela podrazumevamo sloeno jedinstvo koje postoji izmeu pojedinih spoljanjih formalnih delova knjievne umetnike tvorevine, koji obrazuju jednu manje ili vie vrstu strukturalnu celinu. Izmeu te strukturalne celine i unutranjeg znaenja i smisla koji zrai iz svakog umetnikog dela postoji jedinstvo forme i sadrine. Analizu kompozicije svakog knjievnog dela treba vriti od pretpostavke o potpunom jedinstvu forme i sadrine,smatrajui da je odreena kompoziciona struktura jednog knjievnog dela samo spoljanja, reima uobliena ideja tog dela. Svako knjievno delo ima svoju kompoziciju. Pod motivacijom podrazumevamo ubedljivost uvoenja novih motiva, nunost njihovog postojanja i prirodnost njihovog povezivanja. U knjievnom delu sve mora biti motivisano,svaki motiv mora biti objanjen, ilustrovan uzrok ili posledica neke akcije ili nekog stanja junaka i lika. Svaka akcija mora prirodno izvirati iz karaktera linosti i situacije u kojoj je uinjena. Nainom motivacije odreuje se opta kompoziciona karakteristika dela i upuuje se na njegovu dublju simboliku. 21.TEKSTOVNE I VANTEKSTOVNE VEZE(PODTEKST I KONTEKST) Knjievni tekst je pre svega jezika tvorvina. Tekst (textum-tkanina,sveza rei) je u najirem smislu rei svaka jezika tvorevina koja se odraava u vremenu, a u uem smislu jeste ostvarenje koje je od vee vanosti za celokupnu kulturu. Razumevanje svakog teksta zavisi od konteksta jer je bez konteksta nemogue utvrditi knjievnu vrednost teksta. KONTEKST (contextum-skupa tkano,prepleteno) jeste govorna ili misaona celina koja daje tekstu smisao koji ga ini umetnikim delom. Kontekst je govorna ili misaona celina unutar koje tek izreeno ili napisano dobija pravi smisao. PODTEKST u irem smislu podrazumeva smisao koji nije neposredno reen, nego se nasluuje ispd glavnog teksta. U uem smislu rei, podtekst je knjievni tekst na koji se poziva pisac novog teksta i slui kao podsticaj za stvaranje novog teksta, a samim tim je odraen u novom tekstu. V TEORIJA ANROVA

22.NAELA I VRSTE(TIPOVI)KLASIFIKACIJE KNJIEVNOSTI Klasifikacija knjievnosti je vrlo sloen postupak zbog velike raznovrsnosti,originalnosti,individualnosti ali i slinosti knjievnih dela.Osnovna naela klasifikacije prema Soloru su: -RAZVRSTAVANJE PREMA JEZICIMA: u tom smislu govori se o francuskoj knjievnosti,kao knjievnosti na francuskom jeziku i sl. -RAZVRSTAVANJE PREMA NAELU NACIONALNE PRIPADNOSTI: u tom smislu engleska knjievnost i knjievnost SAD-a bile bi dve razliite knjievnosti. Klasifikacija prema nacijama znatno je sloenija zbog: -problema vezanih sa odreenjem nacije -problema prvenstva koje u nekom sluaju treba dati ovom ili onom naelu,npr. da li je knjievnost pisana latinskim jezikom unutar hrvatske knjievnosti srodnija latinskoj (naelo jezika) ili hrvatskoj (naelo nacionalne pripadnosti) -NAELO RAZVRSTAVANJA PREMA AUTORIMA,GRUPOM AUTORA ILI SRODNIH AUTORA: zato govorimo o opusu (celokupno knjievno stvaralatvo jednog autora) kada hoemo

da naglasimo da se sva razvrstana knjievna dela tog autora mogu svrstati u jednu grupu.(npr.govorimo o Andrievom opusu). Na slian nain mogu se autori iste generacije, neke kole ili vremenskog razdoblja shvatiti kao srodna grupa koja ini naelo klasifikacije.npr. govorimo o knjievnosti:izgubljene generacije, -simbalizma, -avangarde -NAELO KLASIFIKACIJE PREMA NAMENI:u tom smislu,govorimo o dejoj,zabavnoj i sl. -NAELO KLASIFIKACIJE PREMA KNJIEVNIM RODOVIMA I VRSTAMA je najire shvaen oblik klasifikacije. Oblikom se razlikuje ep od poslovice, stihovi od proze, dramski tekst od lirske poezije bez obzira na: - jezik na kojem su dela stvarana, -vremensko razdoblje u kojem su nastala, -autore koji su ih stvorili i posebne namene zbog koje su nastala. Re oblik se u ovom sluaju shvata veoma iroko.Oblik ne znai samo spoljanji nain izraavanja(nain na koji je neto reeno), ve se on duboko proima i sa onim to je u delu reeno. -KLASIFIKACIJA PREMA IZABRANOJ TEMI pri emu knjievnost moe biti humoristika,satirina,tragina,sentimentalna -PODELA NA USMENU I PISANU KNJIEVNOST 23.USMENA I PISMENA KNJIEVNOST , . . (, , -) . , - , ( , ...), ( (), ()) (3,7,9,12). () , . Umetnika knjievnost, kao i usmena, ima tri osnovne grane: poeziju, prozu i dramu. Poezija je vrsta knjievnosti u kojoj se tekst pie u stihovima. Poezija obino sadri niz stilskih figura ukljuujui rimu, metaforu, poreenje, gradaciju, hiperbolu, itd. Mogue je da je poezija najstarija vrsta knjievnost. Rani primjeri su Sumerski "Mit o Gilgameu" (1700. pne), djelovi Biblije, i radovi Homera.U razliitim nacijama nalazimo raliite vrste poezije. U grkoj poeziji stihovi se rijetko rimuju, dok je u Italijanskoj i Francuskoj poeziji suprotan sluaj. Generalno gledajui, u britanskoj i njemakoj poeziji rima je podjednako i prisutna i odsutna. Neke jezike karakterie prirodan afinitet za due stihove, dok je kod drugih izraena tendencija ka kraim stihovima. Neke od ovih karakteristika su uvjetovane razlikama u leksici i gramatici samih jezika. Na primjer, neki jezici imaju vei fond rijei koje se rimuju, ili vie sinonima od drugih. Poezija je takoer ukomponovana u neke vrste drame, poput opere. Proza je vrsta knjievnosti koja ne slijedi predodreen nain pisanja. Proza jednostavno kae neto bez pokuaja da uljepa tj. koristi stilske figure. Proza naravno moe biti lijepa, ali ne zbog naina na koji je pisana nego zbog onoga to je reeno. Romani pripadaju prozi. Roman je zapravo samo dua pria napisana u proznom stilu. Jedan od prvih primjera romona u Evropi je "Don Kihot". Puno ranije, na Bliskom Istoku se pojavljuju "Prie iz hiljadu i jedne noi", ili ak ranije, u Aziji, nastaje pria "Tri Kraljevstva". Danas se prozu nalazimo u razliitim oblicima. Filozofski, historijski i novinarski radovi, su takoer primjeri proznog stila. Drama je vrsta knjievnosti koja je nastala za vrijeme antike Grke i razvija se do dan danas. Drama se u glavnom ne pie da bi bila itana ve da bi bila prikazana u pozoritu. Tokom osamnestog i devetnestog vijeka, Opera je nastala kao kombinacija drame, poezije, i

muzike. Osnovne vrste drame su tragedija i komedija, koje se prvo pojavljuju nekoliko stoljea prije nae ere. Staro-Grka drama je, po legendi, nastala za vrijeme vjerskog festivala, kada se jedan pjeva odvojio od hora i poeo pjevati sam. Grka tragedija se u glavnom bavila sa poznatim historijskim i mitolokim temama. Tragedije su (kao to su to i danas) tipino bile ozbiljne i ticale su se se ljudske prirode. Za razliku od njih, komedije su veomom bile satirine i uvijek su imale sretan zavretak. Grki festivali bi obino imali tri tragedije i jednu komediju. 24.POJAM KNJIEVNOG RODA I VRSTE Bez razumevanja knjievnih rodova i vrsta nema razumevanja knjievnosti,jer su oblici u kojima se pojavljuje knjievno delo esto od presudne vanosti za shvatanje i doivljavanje knjievnosti. Knjievni rodovi:Lirika,Epika,Drama,Diskurzivni knjievni oblici LIRIKA (lira muziki instrument). Lirski stil se odlikuje: -odreenim skladom izmeu zvuka rei i njihovog znaenja,ime se lirika u neku ruku pribliava muzici -takav nain izraavanja u kojem nastaju razlike izmeu pojedinca i sveta,izmeu subjektivnog i objektivnog -neposredno iskazivanje misli i oseanja -raznovrsan ritam -relativna kratkoa EPIKA (epos-re.pesniko pripovedanje) .Epski stil odlikuje: -objektivnost i irina pripovednja koje svoj smisao i svrhu nalazi u opisivanju itavog jednog sveta -relativna mirnoa pripovedanja -slikovitost -izraava se najmanje reju,kao nosiocu odreene slike DRAMA zasniva se na sukobu onoga to jeste i onoga to treba da bude ili na sukobu izmeu odreenih stavova pojedinca. U njoj se ljudski ivot pokazuje u akciji,radnji. Karakteristike su: -vezanost za scenu -osobena kompoziciona struktura -smenjivanje dijaloga i monologa i sl. U okviru tipologije na epiku,liriku i dramu,svaki od navedenih rodova se deli na manje grupe koje se zatim dele na knjievne vrste. LIRIKA:ljubavna,opisna,rodoljubiva,elegija,satirina,oda,himna,socijalna... EPIKA:u stihi (ep,epska pesma) i u prozi (roman,pripovetka,novela) DRAMA:tragedija,komedija,drama u uem smislu * Diskurzivni knjievni oblici (lat. diskursus - govor, razmiljanje) povezuju znanstveni izraz sa elementima lirike, epike i drame, a tee pouavanju: esej - tekst u kojem se neko knjievno ili znanstveno pitanje obrauje na umjetniki nain, putopis - vrsta teksta u kojem putopisac otkriva svoje vienje krajeva, zemalja, gradova ljudi i obiaja, dnevnik - vrsta teksta u kojem pisac zapisuje dnevne dogaaji, izraava svoj odnos prema njima i iznosi svoje tumaenje dogaaja i osoba, memoari - vrsta teksta u kojem pisac iznosi svoja sjeanja i uspomene na ljude, dogaaje te dogaaje iz vlastitog ivota, autobiografija - vrsta teksta u kojem pisac prikazuje vlastiti ivot,

biografija - vrsta teksta u kojem se prikazuje ivot znamenite osobe. umetnika reportaa ESEJ: kraa prozna vrsta u kojoj se obrauje razliita tematika, bilo iz ivota ili iz znanosti, na nain koji ukljuuje razmiljanje i zakljuivanje, ali takoer ima i sposobnost umjetnikog oblikovanja. Naziv "esej" dolazi od francuske rijei essai, to znai ogled. U eseju do izraaja dolazi osobni stav pisca, njegov izbor problema o kojima pie i njegov vlastiti nain izlaganja i zakljuivanja, ali moraju biti prisutne i vrijednosti koje pripisujemo znanosti i filozofiji: odreena dosljednost u zakljuivanju, uvianje vanosti nekih tema i sklonost prema misaonoj razradi problematike. Esej je esto posveen upravo knjievnosti, pa se njemu na umjetniki vrijedan nain obrauju teme kojima se bavi znanost o knjievnosti. PUTOPIS: je uglavnom prozna knjievna vrsta u kojoj su putovanje i izgled proputovanih predjela ili zemalja povod za umjetniko oblikovanje zapaanja, dojmova i razmiljanja o svemu to je putopisca zaokupilo na putovanju. Putopis moe biti napisan knjievnoumjetnikim, znanstvenopopularnim ili novinarskim (publicistikim) stilom.Obino se dijele na poune i zabavene putopise. MEMOARI: odnosno uspomene, su knjievne vrste koje objedinjuju povijesno-znanstveni ineteres s umjetnikim oblikovanjem. U njima se najee opisuju drutvene, politike, znanstvene ili umjetnike djelatnosti pojedinca i njihova razmiljanja te dogaaji u kojima su sudjelovali na razne naine koji variraju od umjetnike tenje do elje za razjanjivanjem dogaaja. AUTOBIOGRAFIJA: je oblik biografije, koji se pie u prvom licu jer osoba pie o sebi samoj. Naravno kako mnogi koji danas "piu" autobiografije knjievnog dara nemaju, esto su na projektima autobiografija angairani i drugi ljudi, ali forma se ne mijenja bilo da na knjizi radio jedan ovjek ili njih petoro. Poseban oblik autobiografije su memoari, gdje naglasak nije na faktografiji, nego na uspomenama, osjeajima, sjeanjima. BIOGRAFIJA: ivotopis ili biografija je knjievno djelo koje opisuje ivot nekog ovjeka, stvarnog ili izmiljenog. Kad bi biografija samo navodila mjesta i datume roenja i smrti, kolovanja, poslovne i obiteljske dogaaje, bio bi to ivotopis, ali biografije zadiru dublje, piu o ljudskim motivima, vrlinama i manama, problemima i kako su se ljudi nosili s njima, osjeajima. Tako neija biografija moe biti drama, a moe biti i komedija, moe biti pouna, a ako je suhoparna i previe lii na ivotopis - dosadna. Knjievne vrste:Roman,Novela,Kratka pria,Crtica, Komedija,Tragedija,Drama,Dnevnik, Epska pesma (ep),Esej,Mit Jedan od odgovora ta je knjievna vrsta moe biti da je to grupa slinih dela u kojima se pojavljuju neke manje-vie sline osobine. Prema tim osobinama sudimo da li je neto roman,novela,ep, tragedija,sonet i sl. Moe se rei da su knjievne vrste skupine knjievnih dela sa nekim zajednikim osobinama koje se kod drugih knjievnih dela ne javljaju. 25.JEDNOSTAVNI KNJIEVNI OBLICI Jednostavni knjievni oblici su.mit,legenda,bajka,saga,aforizam,poslovica,zagonetka, vic,maksima,gnoma i drugo. Mit predstavlja prie nastale u raznim kulturnim podrujima irom sveta koje govore o poreklu i nastanku oveka, naroda, i drugih ivih bia, te bogova i heroja kulture, kao i nastanka civilizacije i celokupnog svemira. Mitove moemo podijeliti u vie kategorija, mogu biti kozmogonijski, vezani uz religiju i rituale, o raznim herojima kulture koji su donosioci civilizacije, o bogovima ili su povijesnog karaktera, koji govore o seobama plemena. Najpoznatije mitologije su grka i rimska. Legenda - nastala kod drevnih naroda, u kojima se izvesnim dogaajima i linostima pridodaje neto neobino,nemogue ali one imaju izvesnu istorijsku i drutvenu osnovu.

Pripovijest u prozi ili stihu u kojoj su istorijsko-bibliografski podaci isprepleteni s fantastinim dogaajima; pria o neobinom dogaaju. Osnovni karakter legende je: -etioloki, jer govori o poetku, izvoru, podrijetlu i razvoju, -didaktiki, jer eli prvenstveno obavijestiti i nauiti. Bajka je posebna knjievna vrsta kod koje se udesno i nadnaravno ispreplie sa zbiljskim na takav nain da izmeu prirodnog i natprirodnog, stvarnog i izmiljenog nema pravih suprotnosti. Prisutno je odsustvo psiholoke karakterizacije gdje su likovi ustaljeni, prisutan je polaritet dobra i zla te nesputana mo mate i elje nad stvarnou.U svijetu su najslavnije bajke brae Grimm, Hansa Christiana Andersena i Oscara Wildea.Prema definiciji bajka je pria uglavnom namijenjena djeci koja se esto bavi nepostojeim i izmiljenim radnjama i likovima kao to su vile i vilenjaci, arobnjaci, patuljci, vjetice i sl. U zadnje vrijem pojavljuje se i nova "generacija" fantastinih stvorenja poput goblina, trolova, orka i drugih stvorenja koja su plod mate novog narataja knievnih ali i filmskih umjetnika. Najpoznatiji likovi te novije generacije su hobiti koji su svoju svjetsku slavu stekli zahvaljujui J.R.R. Tolkienu i njegovim "Gospodarima prstenova". Bajke su esto rezultat narodne predaje i posljedica narodnih obiaja i kazivanja, a neki su se autori potrudili to i zapisati uz eventualne dorade u fabuli i likovima (primjer su braa Grimm). U bajkama esto nalazimo i udesne ivotinje koje govore, a u tome je najdalje otila "ivotinjska farma" (izdan 1945.) - satiriki roman ili bajka (alegorija) Georgea Orwella. Saga je poseban oblik skandinavske prie o nekom dogaaju, najee iz prirodnog ivota. U sagi se iznosi neki dogaaj koji je sauvan od zaborava usmenim predanjem. U njoj se obino ispria celokupna sudbina neke porodice koja slui i kao primer porodinog ivota u sklopu ivota naroda. Aforizam (gr. aphorismos) je kratak oblik jednostavne i duhovito izreene tvrdnje ili saete misli, sa svojstvima paradoksa. Meu prvima je koristi Hipokrat u svojoj zbirci kratkih medicinskih savjeta - Aphorismoi. Primjer aforizma: Najbolja akcija koja se moe poduzeti, jest ne poduzeti nita. Poslovica je saeta izreka koja izrie ivotnu mudrost ili mudru misao, ponekad stilski naglaeno (bilo cinino ili duhovito), ili pak pjesniki u rimi. Poslovice postoje na svim jezicima i u svim kulturama, prve pisane nalaze se ve u Bibliji meu mudrosnim knjigama Starog zavjeta. Zagonetka je izreka slina poslovici,sadraji se zasnivaju na asocijacijama.Zagonetka trai odgonetku. Vic je kratka jezika tvorevina koja slui iskazivanju kominog utiska, saeto ocrtavaju neke situacije,dogaaje. U njima se koristi dvosmislenost pojedinih rei. Maksima Gnome 26.LIRIKA(ODLIKE,PODELA,USTALJENI LIRSKI OBLICI) Poezija ili lirika je naziv za knjievni rod u stihu i prozi (pesma u prozi). Poezija je vrsta knjievno-umetnikog izraavanja i plod je iznoenja pesnikove unutranjosti, njegovih misli i raspoloenja. Nastala je u starogrkoj knjievnosti iz obreda posveenih Meliku (vladaru), u kojima su se pesme izvodile uz pratnju muzikog instrumenta lire. Moe se rei da ona za predmet ima univerzalna i savremena pitanja,htenja, raspoloenja i oseanja. Peva o ljubavi,odnosu prema ivotu i smrti, prolaznosti,zaviaju,pravdi,lepoti,stvaranju. Samim tim,lirsku pesmu karakterie jak intenzitet oseanja i dubina doivljavanja, to ukazuje na objektivnost,neposrednost i oseajnost. Lirska pesma pre svega izraava subjektivni odnos pesnika prema svetu iskazan njegovim linim stavovima i oseanjima..Lirsku pesmu karakterie bogata ritmika i posebna zvukovna organizacija. Spoljanju kompoziciju lirske pesme ini

strofa,stih,podstih,akcentska celina.Sva ova svojstva prouava verifikacija. Unutranju kompoziciju karakterietrolana motivska struktura: 1.motiv.uvod,tema pesme,obraanje 2.motiv:razvijanje teme novih oseanja 3.motiv:emotivni i misaoni zakljuak,poenta,poruka Motivi mogu imati: -naporedni raspored:nizanje detaljai elementarnih slika,koje stoje naporedno jedna prema drugoj -gradacioni raspored:-uzlazni:nizanje pojedinosti od slabijeg ka jaem ,od apstraktnog ka konkretnom,od manjeg ka veem - silazni:obrnuto od uzlaznog -kontrasni: -iskljuni.jedan detalj iskljuuje drugi -zakljuni:jedna slika proizilazi iz druge - suprotni:jedna slika kontrira drugoj Lirske pesme su se pevale uz muziku, danas se deklamuju, recituju. Lirsko pesnitvo nastalo je u svojevrsnom sinkretizmu, stapanju muzike, glume, govora, plesa ispunjava stvaraoca i itaoca utiskom - impresijom; govori kroz jedinstvo zvuka i smisla. Vrste lirskih pesama: ljubavna, domoljubna (rodoljubna, patriotska), socijalna, misaona (refleksivna), pejzana, religiozna Tradicionalne lirske pesme: himna, oda, elegija, ditiramb, epigraf, epigram

27.PESNIKE VRSTE Ljubavna izraava oseaje ljubavi, zanos, radost, bol, patnju; nastala je u davno doba, prisutna je u svim razdobljima. Elegija (gr. elegos- tubalica), tuna pesma Ditiramb vesela pesma Nokturno nona pesma, noni ugoaj. Sinestezija - stapanje Himna (gr. hymnos- pesma) nastala kao hvalospev u ast Dionisa, ili nekog heroja uz gl. pratnju u obredima,kao zborska pesma uz pratnju svirale o lepoti prirode, radostima i uicima , oduevljenje, zanos, nacionalni oseaji, ljubav prema rodu, jeziku, kulturi, obiajima, polagani ritam, zanos, sveanost, svaka drava ima himnu, himne bogovima su izraz religioznog odnosa ovjeka prema onom to smatra apsolutnim Oda (gr. eoide- pesma) sveana, zanosni govor, slavi pov. dogaaj ili slavnu pov. Osobu slavi plemenitost, dobrotu ili drugu osobinu, pisane bogovima, veri, prijateljima, jeziku. Epitaf (gr. epitafos- nadgrobni), nadgrobni natpis kao pesma Oblik jezgrovit, duhovit, satirian, odnos prema prolaznosti ivota, ljudskoj sudbini. Epigram :kratak, jezgrovit, duhovit, satirian; teme: drutvene pojave, pojedinci, znaajne linosti, dogaaji; prvotno je znaio natpis uklesan u kamenu. Socijalna pesma (lat. socijeta- drutvo), socijalne teme i motivi- socijalna nepravda, iseljavanje;prikazuje- lou socijalnu sredinu (predgrae, siromane kue, neimatinu), siromani svet (radnike, prosjake, beskunike) i - atmosferu u kojoj ive, svest o bedi Misaona pesma (refleksivna);pesnik izraava misli o raznim temama (pesnitvu, pesmi, roenju, smrti),koriste se pesnike slike i aforizmi . Idila (gr. eidilion- sliica, pesmica), bukolika, ekloga(slavi ivot u prirodi);-tema: mirni ivot u prirodi, na selu 28.STRUKTURA MODERNE LIRIKE

Moderna lirika-znai eksperiment i lutanje,otkrivanje nesluenih mogunosti jezika(ritam,zvuk,melodija),ne tei razumljivosti,zbunjujua je za itaoce -sugerie umesto da objanjava -Opkoraenje - prenoenje vie rei u novi red; prebacivanje - prenoenje prve rei -Asindeton - nizanje rei bez gramatikog povezivanja -Asonanca - nizanje istih (ili slinih) samoglasnika -Aliteracija - nizanje istih (ili slinih) suglasnika 29.EPSKA KNJIEVNOST(EPSKA KNJIGA U STIHU I U PROZI) Epika je skupni je naziv za knjievna djela u kojima se pripovijeda o nekim dogaajima koji su se dogodili, ili se smatra da su se dogodili u prolosti. Nastala je od grke rijei epos, to znai pjesma ili pjesnika pripovijest. Ona obuhvaa svu pripovjednu knjievnost u stihu i prozi. Vrste su : epske pjesme, epovi, romance, balade, poeme, novele, romani, bajke, legende, basne, crtice, memoari i ivotopisi. Graa: razliiti sadraji iz stvarnosti Dogaaji: kompozicija (uvod, zaplet, vrhunac, preokret, rasplet, kraj) a) Invokacija - zazivanje muza, bogova za pomo za nadahnue b) Kronoloki slijed - obuhvaa pripovijedanje dogaaja od poetka do kraja c) Retrospekcija - Vraanje radnje u prolost d) In medias res - U sreditu dogaaja e) Simultano - Istovremeno pripovijedanje dva dogaaja Likovi : To su ljudi koji sudjeluju u odreenim dogaajima, oni su nositelji zbivanja i ideja. Prema ulozi koju imaju u djelu govorimo o glavnim i sporednim. Glavni likovi se nekad oituju i u naslovu djela. Epske tehnike -pripovijedanje - nizanje motiva prema naelu "to je dalje bilo". -opisivanje - oznaava nizanje motiva prema zakonu asocijacije (podsjeanja), opisuje se izgled lika, prostor u kojem se odvija radnja, sporedni dogaaji, stvari, osobe. -epski dijalog - slui za iskazivanje miljenja i stavova likova. -iznoenje misli - pojavljuje se u nekim epskim vrstama i razvija se postupno. Slino je iznoenju misli u filozofiji ili drugim znanostima. Epska retardacija (usporavanje radnje) : -Digresija - oznaava udaljavanje od osnovnog toka zbivanja na taj nain to prekida osnovnu nit izlaganja duim opisom nekog predmeta, osobe ili dogaaja. -Epizoda - vea, tematski zaokruena digresija koja se moe izdvojiti iz cjeline djela, a da se sauva osnovna nit izlaganja. -Ponavljanje - slui usporavanju i povezivanju izmeu pojedinih dijelova epskog djela. Epski oblici i vrste: -epika u stihovima (epska pjesma, ep (epopeja)) -epika u prozi (pripovetka, novela, roman, crtica, saga, bajka, basna, mit, legenda, anegdota, gnoma, poslovica, vic) (Crtica je krae prozno djelo u kojem se opisuje samo jedan dogaaj te ima manji broj likova, a na kraju se dogaa obrat.) Ep je knjievni anr, koji pripovijeda u kontinuiranom narativu ivot i djela herojske ili mitoloke osobe ili grupe osoba, drugim rijeima, ep je opirno pripovijedanje u stihu o znaajnim dogaajima s mnogo pojedinosti. On moe zahvatiti cjelokupan ivot nekog naroda osobito u prikazu dogaaja koji su za njega sudbinski vani kao to su ratovi, utemeljenje drave, putovanja i otkria ope vanosti, sudbine izuzetno vanih ljudi.

Poznati epovi:Kao primjeri anra obino se na Zapadu navode Homerova Ilijada i Odiseja, Saga o Nibelunzima ili Eneida; na Istoku su primjeri epa Mahabharata, Ramajana i ahnama. Ovi epovi pripadaju skupini primarnih ili originalnih epova koji su postavili model za nastanak i sadraj buduih epova. Meu te budue epove spadaju Vegrilijeva Enejida, Danteova Boanstvena komedija, i mnoge druge pa ak i Ovidijevi mali epovi. Naziv za ove epove je sekundarni epovi. Osnovne karakteristike epova su: otpoinju iz sredinjeg dijela prie (in media res); podruje radnje esto pokriva nedefinirana velika podruja, esto cijeli svijet ili ak svemir; poinju pozivanjem jedne od muza; upotreba ogromnog broja epiteta (koji su inae izum epova); sadre jako duge popise, te jako duge i formalne govore; prikazuju boansku upletenost meu ljudima; Epovi su esto pripisivani oralnoj, usmenoj knjievnosti, meutim mnogi od tih epova ne bi ostali da nisu zapisani. U moderno vrijeme je ova forma, kao i svaka druga dua pjesnika forma, postala nepopularna i rijetka. Meutim pojam epika se proirio na taj nain da obuhvati i prozna djela, filmove koji traju jako dugo, imaju raznovrsna mjesta radnje, veliki broj likova, ili obuhvataju velike vremenske realicje. Stoga je mogue mnoga djela, koja prije nisu smatrana takvim, nazivati epskim. Epska pesma obimom je manja od epa. Epska pjesma obrauje redovno neki pojedini dogaaj,a ne neko sudbonosno zbivanje za neki narod u cjelini. Postoje i teorije da su veliki epovi nastali povezivanjem epskih pjesama u jedinstvenu cjelinu, ali postoje i takva shvaanja prema kojima su neki ciklusi danas poznatih epskih pjesama zapravo ostatak ranijih epova. 30.PRIPOVETKA I NOVELA To su krae epske forme , manjeg obima nego to je roman, to je posledica ueg tematskog materijala koji se u njima obrauje. U pripovetci i noveli bira se tema koja oslikava jedan iseak iz ivota linosti ili drutva,jedan posebno izdvojen dogaaj ili pojavu ali koji prikazuje neki bitan momenat u ivotu. Taj momenat,na neki nain,odreuje sudbinu i karakter neke linosti ili otkriva sutinsku problematiku neke pojave,ukazuje na neka znaajna pitanja ivota. Kod novela pripoveda neki dogaaj prikazuje sa dramskom napetou. Novela se razlikuje od pripovetke po tome to za tematiku ima neki neobian, interesantan dogaaj, mogu ili stvaran i razvija ga jedinstvenim konfliktom, strogo usmerenim ka njegovom razreenju. Ona je bliska drami i pogodnija za dramatizaciju od pripovetke. Za osnivaa novele smatra se Bokao sa zbirkom Dekameron,a kod nas Simo Matavulj i Laza Lazarevi. Pripovetka osvetljava ivot poput reflektora obasjavajui snanom svetlou pojedine njegove take. Dobra pripovetka izaziva u nama jau emociju. Najistaknutiji pisci pripovetki su Balzak,Zola,ehov,Goglj, S.Sremac, B:Stankovi.... 31.ROMAN Roman je najopirnija prozna knjievna vrsta, a u dananje vreme i najpopularnija. Prvo se tako nazivao svaki spis koji je pisan pukim (romanskim) jezikom (za razliku od latinskog). Antiki roman, Starogrka knjievnost :Nastao je jo u staroj Grkoj u 2. veku i povezan je sa razvojem filozofije. Tematika privatnog ivota i intimnih oseaja obrauje novi oblik,

koji su antiki teoretiari nazvali "pripovijeu o osobama", a koja je danas dobila naziv roman. Od grkih romana sauvani su uglavnom oni koji obrauju ljubavnu tematiku: obino se opisuju izmiljeni likovi, i to zaljubljeni par koji se mora rastati, a zatim nakon mnogih pustolovina i muka ponovo nalaze jedno drugo i nastavljaju sratan ivot. Srednjovjekovni roman :U srednjem veku postoji roman u stihu, obino antike ili viteke, uzviene tematike. Neki od njih su: Roman o Tristanu i Izoldi, Aleksandrida (Roman o Aleksandru Velikom), Pojavljuju se i viteki i pikarski roman. Viteki roman opisivao je dela slavnih viteza i plemenitost njihovih dama, te njihov ivot put romantike, arobnih dogaaja i slino. U pikarskom romanu, glavni lik bio je neto prizemniji, picaro - sitni lopov, objeenjak ili slino, koji se lukavstvom provlai kroz ivot (popularna tema do dananjih dana). Klasini roman :U renesansi roman dolazi do veeg izraaja, te se u potpunosti razvija onakav kakvog danas poznajemo kao klasini roman. Najpoznatiji renesansni roman je Bistri vitez Don Quijote od Manche, kojeg je napisao Miguel de Cervantes Saavedra 1605. godine. Roman je zapravo parodija na viteke romane koji su tada bili popularni. Karakteristike:vrsta fibula,hronoloki sled dogaaja,due vreme radnje,jednostavnost, sveznajui pripovjeda u 3. licu Podela : prema temi: drutveni, porodini, psiholoki,istorijski, pustolovni, ljubavni, viteki, kriminalistiki, deji, ... prema tonu: humoristini, satirini, didaktini, herojski, sentimentalni prema postojanju: klasini, moderni i savremeni roman. prema formi: lika - strukturom dominiraju povezani likovi (ili jedan lik) zbivanja - zbivanje ujedinjuje ono to roman obrauje prostora - bitna veza je neki zamiljeni ili stvarni prostor lanani (stupnjeviti) - prie se kao djelovi romana nadovezuju jedna na drugu, zavretak jedne je poetak druge prstenasti - jedna uokvirena pria koja obuhvaa sve ostale, neki dogaaj omoguuje okvir unutar kojeg se pripovijeda cijeli roman paralelni - nekoliko pria se razvija usporedno roman-rijeka - obuhvaa ciklus povezanih romana Moderni roman se javlja u 20. stoljeu i vue korijene u delu F.M.Dostojevskog Zloin i kazna, a prvi pravi moderni roman je ciklus U traganju za izgubljenim vremenom Marcela Prousta. On u svom delu stvara posebnu vrstu romana (monoloko-asocijativni roman - roman esej i roman struje svijesti), ulazi u svijet podsvijesti te razvija tehniku solilokvija (unutarnji monolog, govor o sebi objektivno i hladno). Takoer, uvodi psiholoko vrijeme (unutarnje, razliito od stvarnog). Karakteristike:psiholoko (subjektivno) vreme (u stvarnosti obino nekoliko dana ili sati), reprodukcija ovjekove svesti,unutarnji, pripovjedni monolog (solilokvij),teite na liku, a ne na dogaaju (zbog to boljeg otkrivanja ovekovog unutarnjeg sveta), defabulativnost (fabula slabi ili nestaje, radnja bez uzrono poslijedine veze, zavisi od subjektivnih doivljaja lika),este teme su traganje za ivotnim smislom, promiljanje o sebi, pitanja o svetu i njegovom smislu,pripovjeda je nepouzdan i subjektivan, pripovijeda u 1. licu jednine,jezik filozofije, simbola (metajezik) Podela: roman-esej - tip modernog romana u kojem se epsko pripovijedanje nadopunjuje oseajima i asocijacijama struje svesti - moderni roman koji nema prave radnje, pripovjeda je u 1. licu i govori o vlastitom unutarnjem svijetu u monologu ideja - osloboen potinjenosti stvarnosti, u njega ulazi sve

filozofski - filozofija se popularizira pomou knjievnog djela u koje je pretoena Proza u trapericama:Pojam proza u trapericama ili jeans proza nastaje u Hrvatskoj kao prozni model 60ih godina na granici izmeu modernog i suvremenog romana. To je posebna vrsta urbanog romana nastala prema romanu J.D.Salingera "Lovac u itu". Nastaje kao opreka snanom problemskom intelektualizmu modernog romana. Karakteriziraju ga mlai glavni junak koji je netipian, pasivan, bez ciljeva, gradski marginalac suprostavljen svijetu odraslih. On pripada odreenoj manjoj skupini, zajedno izazivaju tradicionalne vrijednosti i stvaraju vlastitu kulturu (odijevanje, glazba, jezik). U ovakvim romanima, odrasli obino sluaju klasinu glazbu, govore standardnim jezikom, i slino, kao suprotnost mladom junaku. Traperice vie nisu samo odjevni predmet, one postaju svojevrstan svjetonazor. Okolina je obino urbana zagrebaka sredina, esti su argonizmi, to vie nije filozofski govor, ve govor gradske mladei Savremeni roman ili postmoderni roman nastaje 60-ih i 70-ih godina 20. veka. Delo se poinje tretirati kao promenjivo, vieznano, struktura koja je potpuno otvorena itatelju i njegovoj interpretaciji. U postmodernom romanu ukida se povijesni tok, a sama pria se gradi iz fragmenata te iz drugih pria i anrova, spajaju se razni prijanji stilski pravci. Izbjegava se apsolutni kraj, gube se granice, pria stoji izmeu realnog i imaginarnog. Tako nastaju mnogi sitniji, obino nacionalni pravci, ovisno o izboru anrova i stila. 32.TEHNIKE MODERNE PROZE Proza je knjievna vrsta koja predstavlja pisanje u nevezanom, slobodnom slogu, odnosno slogu bez ritma i rime, za razliku od poezije. Sastoji se od punih reenica smetenih u odeljke (paragrafe). Prozni nain pisanja ima iroku primenu; moe se primijeniti za pisanje knjiga, enciklopedija, biografija, novina i drugih oblika komunikacije. Moe biti usmena i pisana, a njome se slue i znanstvenici. Deli se na jednostavne epske oblike (npr. basna) i sloene epske oblike (npr. roman), zatim na diskurzivne knjievne oblike (npr. putopis) i na ostalu prozu. -Knjiga je ukoriena tampana omeena publikacija od najmanje 49 stranica (UNESCO-va definicija), odnosno, knjiga je tampana kolekcija papira. Ukoriena tampana publikacija koja sadri manje od 49 stranica naziva se broura. VRSTE KNJIGA: -Albumi se koriste za uvanje kolekcija slika i fotografije, ali i potanskih markica. -Dnevnik je knjiga za biljeenje podataka na periodinoj bazi. Primjer je brodski dnevnik, gdje se upisuju dnevni podaci o putovanju ili osobni dnevnici, gdje vlasnik biljei svoje doivljaje. -Knjige poslovne evidencije i knjigovodstva koriste se za evidenciju poslovnih transakcija u procesu knjigovodstva ili raunovodstva. -kolske knjige (udbenici) su namijenjene uenicima i napisane su prema planu i programu kola kojima su namijenjene. Za uenike se obino izdaju i vjebenice, u kojima oni rjeavaju prethodno postavljene zadatke. -Enciklopedija je knjiga ili skup knjiga koja sadrava lanke i objanjenja o raznim temama. -Rjenik je knjiga koja sadrava popis rijei i njihovo znaenje ili prevod. -Zbirka geografskih i drugih karata (obino s ostalim geografskim podatcima) zove se atlas. -Enciklopedija (gr. "sveobuhvatno znanje"), pisano djelo u kojem se, abecednim ili drugim metodikim slijedom, sustavno obrauju injenice i spoznaje o svom ljudskom znanju. Ope enciklopedije obrauju sva podruja znanja a specijalne enciklopedije samo znanja odreenog podruja (npr. vojna, pomorska, knjievna itd.). Enciklopedika je znanstvena disciplina koja se bavi prouavanjem enciklopedija. -Novine su tiskani mediji koji objavljuju razne vijesti iz drutvenog, politikog, kulturnog i portskog ivota, izvjetavaju o dnevnim dogaajima, donose prie, romane u

nastavcima i stripove, objavljuju oglase, reklame itd. Novinari su ljudi koji su za svoj poziv odabrali pisanje sa novine. Djelatnost pisanja i izdavanja novina naziva se novinarstvo ili urnalistika (francuski: journal [urna'l]= novine) VRSTE NOVINA: Dnevne novine su novine koje izlaze svakodnevno, svaki dan. Zovu ih i dnevnici, a jedno od neophodnih obiljeja treba im biti aurnost. Ljude obavjetavaju o bitnim dogaajima jueranjeg dana. Postoje tjedne novine (tjednici), polumjesene novine (polumjesenici), mjesene novine (mjesenici) i godinje novine (godinjaci). 33.DRAMA Prevedeno s grkog jezika, drama znai radnja. Ona obuhvata sve knjievne vrste namenjene izvoenju na pozornici, a koje svoj pravi smisao dobivaju u kazalinoj predstavi. Dramska su knjievna djela posebno oblikovana tako da sadre opis likova s naznakom nekih njihovih osobina, delove teksta koje glumci izgovaraju na pozornici i dijelove koji slue samo kao uputa glumcima i redatelju, a nazivaju se didaskalijama. Osobine:U drami nisu nuni opisi i pripovijedanje, nego glavne dijelove ini govor glumaca. Fabula dramskog teksta se ne pripovijeda, ve se postie izmjenom dramskih situacija. Dijalog (razgovor meu likovima) i monolog (izlaganje jednog lika) bitna su sredstva knjievnog oblikovanja drame. Zbivanje na pozornici proizlazi iz djelatnosti likova. Drama ima svoj poetak, sredinu i zavretak. Podjeljena je na inove i prizore, a zanimanje gledatelja potie neki sukob ili zaplet koji se na kraju razrjeava. Taj sukob izaziva stalnu napetost koja je pokreta radnje i zanimanja gledatelja, a oni proizlaze iz suprotstavljanja likova. -Jednoinkom se naziva drama koja se sastoji od jednoga ina, odrie se razgranate intrige, a moe biti svedena na jedan lik; monodrama. 34.TRAGEDIJA I KOMEDIJA Tragedija (gr. ) je vrsta drame u kojoj glavni lik ili ideje za koje se on bori, nestaju ili propadaju - ishod je tragian. Nastala je u antikoj Grkoj.Sama re dolazi od grkih rei jarac i pjesma. Nije u potpunosti jasno zato je taj oblik drame prozvan "jarevom pesmom". Mogue je da su prvi izvoai bili ogrnuti jarevom koom ili pak jarca dobivali kao nagradu ili plau za svou izvedbu. Moda je naziv povezan sa rtvom koja se prinosila u vrijeme festivala tragedije i "traginim" zvukom koji je jarac proizvodio prilikom rtvovanja.Prema grkom filozofu Aristotelu, temeljna uloga tragedije je katarza, odnosno osjeaj saaljenja kojeg tragedija mora izazvati kod gledatelja. Dakle, tragedija mora produbiti gledateljeve moralne svjetonazore i u njemu potaknuti osjeajnost, te na taj nain proistiti njegovu duu (gr. proienje).Obiljeja tragedije: Tragiki junak je centralni lik tregedije, koji stradava ne zbog vlastite krivnje, ve sudbine koja mu je donijela nesreu (bez krivice kriv). Tragini sukob je sukob traginog junaka s ostalim likovima koji imaju razliita uverenja od njegovih. Tragina krivnja je krivica zbog koje tragiki junak trpi. Tragini zavretak je krajnji rasplet tragedije u kojemu junak teko stradava: ubijaju ga ili se pak sam ubija, biva prognan i sl. Uzvieni stil je ton kojim je pisana tragedija, specifian po svojoj uzvienosti, kojoj je uloga radnju tragedije uiniti jo dramatinijom. -Tragedija se razvila iz ditiramba, odnosno zborske lirske pjesme posveene bogu Dionisu. U poetku tragedija je imala samo jednog glumca koji je vodio dijalog sa zborom. Eshil protagonistu, odnosno prvom glumcu (gr. prvi) pridruuje i drugog, odnosno

deuteragonista (gr. drugi), a Sofoklo i treeg glumca ili tritagonista (gr. trei). To se odnosi na broj glumaca koji se trenutno nalaze na pozornici, a ne na ukupan broj glumaca u tragediji kojih je moglo biti puno vie. Komedija (od lat. comoedia od gr. kmida) je vrsta drame, odlikuje se veselim sadrajem, crta smijene strane ljudskog ivota i ljudi, ismijava njihove nedostatke i mane.Komedija se, kao i tragedija, razvila u antikoj Grkoj. Tematiku i likove uzima iz svakodnevnog ivota. Zavrava pobedom razumnog principa u ivotu, tj. pobjeuje razum, pravda i potenje.Prema temi koju obrauje komediju delimo na: -Komediju karaktera koja ismijava mane pojedinca (krtost, laljivost...).Vrsta komedije koja kroz komine situacije podvrgava kritici i ismejavanju ljudske karakterne osobine: pohlepu, tvrdiluk, sebinost, licemerstvo, zavist, oholost i sl., -Komediju intrige koja se zasniva na nesporazumima. Vrsta komedije koja se bazira na razgranatim zapletima i naglim obrtima u dramskoj radnji, sa bezazlenim i dobroudnim posledicama. Radnja se odvija kroz spletke, podmetanja, nesporazume, preruavanja, zabune i sl. Karakteri su tipizirani. Osnovna joj je svrha da razveseli i dobro zabavi -Drutvenu komediju koja ismijava mane itavog drutva.Vrste smeha u komediji s obzirom na pristup pisca predmetu ili osobi koju ismijava. Humor je najblai oblik smijeha, a karakterizira ga osjeaj simpatije (smijeh kroz suze), Ironija(gr. eironeia; lat. ironia;) Diskretna poruga, koja se sastoji u kazivanju ije znaenje je suprotno od onog to se zaista misli (kad se krtici kae da je rasipnik, namoru da je veseljak, kukavici da je hrabar...). Ironija je prikriveni nain podsmeha i poruge; esto se koristi u komediji, a pogotovo u satiri.Satira je smijeh koji se upotrebljava u situacijama kada su negativne crte neke linosti toliko jake da unitavaju ljudskost u ovjeku, pa koristei ovaj oblik smijeha autor u potpunosti negira lik koji ismijava.Groteska (ekstremno neprirodno izraavanje). Karikaturalno fantastina i iskrivljena slika stvarnosti, koja izaziva komine reakcije, ali moe i da zastrai. Pozorini komad ili scenski prikaz koji preuveliava i karikira odnose i likove u dramskom zapletu do fantastike. Koristi se u svim oblicima scenskog izraavanja (drama, opera, balet). Reditelji i izvoai moraju da imaju istanano oseanje mere prilikom kreiranja groteske, inae vrlo lako mogu da "skliznu" u preterivanje i banalnost. 35.ZABAVNA KNJIEVNOST Predstavlja takvu vrstu knjievnosti koja zaovoljava potrebe za zabavom pojedinih slojeva italaca. Njena uloga se i pored niske umetnike vrednosti,ne sme zanemariti prvenstveno zbog masovnosti zabavne proizvodnje i publike.Njene odlike su: -lakoa itanja,gde se italac ne zamara mnogo ni u misaonom ni u oseajnom pogledu -izbegavanje slinosti sa manje-vie svakodnevnim ivotom -tenja za logiki jasnim zapletom i raspletom koji se mogu pratiti bez naroitog udubljivanja -predvidljivost -ponavljanje uobiajnih ema karakternih osobina linosti i njihovih postupaka -odreeni stupanj naivnosti, iji je izraz vidljiv u obaveznoj pobedi dobra nad zlim i obaveznom reenju svih ivotnih pitanja Vrste zabavne knjievnosti su: -pustolovni (avanturistiki) roman zabavlja itaoce iznenadnim i neobinim pustolovinama junaka smetenog u nesvakidanji prostor -Kriminalistiki (detektivski) roman namee zagonetku o ubistvu ili nainu njegovog otkrivanja Zabavna knjievnost u celini ili jedan njen deo koji nema nikakvu umetniku vrednost, naziva se trivijalna knjievnost. U izrazito bezvrednom smislu, koristi se ki ili und. 36.POEZIJA

Poezija (prema grkom poiesis, stvaranje) ili Pesnitvo je um betnost koja se zasniva na izraajnim mogunostima jezika. Preko ritma, govornih figura i rima, poezija deluje na imaginaciju oveka i njegove oseaje, ali i na itavu svest, sadravajui u sebi trenutke estetskog doivljavanja i pouke. Materijal pozije je jezik, neto to ve ima smisao, znaenje i izravnu komunikativnu funkciju to sredstva naprimjer likovnih umetnosti nemaju. Osnovna osobina poezije je ritam koji se ne sme uzeti kao shematska slogovna podela, jer pored ovog konvencionalnog racionalnog ritma, postoji dublji trajni ritam pesnikova jezika: imaginativna struktura, kojoj nije bitno jeli reenica u uobiajenim merljivim jedinicama. Po starijoj poetici poezija se dijeli na lirsku, epsku, i dramsku poeziju. Ova podjela je po suvremenoj znanosti o knjievnosti i kritici izgubila znaenje. Danas se uglavnom nastoji odrediti bit i narav knjievnog ostvarenja. Ono je ili izraavanje vidljive vanjske stvarnosti ili izraavanje ideja i intimnih osjeanja.Poezija je iz sakralnog prela u svakodnevno, i s vremenom se odvojila u samostalnu delatnost u sve veoj podeli i razlikovanju od ostalih knjievnih rodova i znanstvenog i ostalog pisanja.Poetika se kao grana estetike, bavi prouavanjem poezije. 37.PROZA Proza je knjievna vrsta koja predstavlja pisanje u nevezanom, slobodnom slogu, odnosno slogu bez ritma i rime, za razliku od poezije. Sastoji se od punih reenica smetenih u odeljke (paragrafe). Prozni nain pisanja se moe primijeniti za pisanje knjiga, enciklopedija, biografija, novina i drugih oblika komunikacije. Moe biti usmena i pisana. Deli se na jednostavne epske oblike (npr. basna) i sloene epske oblike (npr. roman), zatim na diskurzivne knjievne oblike (npr. putopis) i na ostalu prozu.