Xaõ Hoäi Hoïc Dö Luaän Xaõ Hoäi

Xaõ hoäi hoïc dö luaän xaõ hoäi
PGS. T.S Traàn Thò Kim Xuyeán
Khoa Xaõ hoäi hoïc
XAÕ HOÄI HOÏC DÖ LUAÄN XAÕ

HOÄI
GIÔÙI THIEÄU VEÀ MOÂN HOÏC
DLXH laø hieän töôïng XH, bieåu hieän thoâng qua thaùi ñoä,
ñaùnh giaù cuûa caùc nhoùm xaõ hoäi, taàng lôùp XH khaùc
nhau, vôùi caùc vaán ñeà lieân quan ñeán hoï. Noù laø moät
trong nhöõng bieåu hieän sôùm nhaát cuûa yù thöùc XH.
 Muïc tieâu cuûa baøi giaûng:
Cung caáp nhöõng kieán thöùc veà dö luaän XH döôùi caùch
tieáp caän XHH, nhöõng khaùi nieäm baûn chaát, nhöõng ñaëc
ñieåm vaø quaù trình hình thaønh DLXH, lòch söû hình thaønh
chuyeân ngaønh naøy cuõng nhö nhöõng vaán ñeà maø noù
nghieân cöùu; nhöõng ñaëc ñieåm cuûa caùc nhoùm coâng
chuùng khaùc nhau, nhöõng caùch thöùc nghieân cöùu vaø
ñònh höôùng DLXH ñoái vôùi coâng chuùng baùo chí, nhöõng
phöông phaùp nghieân cöùu DLXH.
 Noäi dung, keát caáu cuûa moân hoïc XHHDLXH:
Nhöõng vaán Coâng chuùng Coâng chuùng

ñeà cô baûn vaø nhöõng cuûa baùo chí vaø
cuûa DL XH ñaëc ñieåm phöông phaùp
ñònh höôùng dö
cuûa coâng luaän xaõ hoäi
chuùng cuûa caùc nhaø
1. Ñoái töôïng vaø nhieäm vuï nghieân cöùu cuûa ngaønh

DLXH.
2. Lòch söû hình thaønh chuyeân ngaønh DLXH.
3. Baûn chaát vaø ñaëc ñieåm cuûa DLXH: Ñònh nghóa;
Baûn chaát; Ñaëc ñieåm
4. Quaù trình hình thaønh
5. Truyeàn thoâng trong caùc nhoùm ( tin ñoàn).
6. Thôøi trang.
7. Dö luaän.
8. Nhöõng vaán ñeà nghieân cöùu trong ngaønh DLXH.
9. Coâng chuùng cuûa baùo chí.
1

10. Phöông phaùp ñònh höôùng dö luaän xaõ hoäi.
11.Öùng duïng phöông phaùp XHH trong nghieân cöùu DLXH
BAØI 1. ÑOÁI TÖÔÏNG VAØ NHIEÄM VUÏ
NGHIEÂN CÖÙU DLXH:
Dö luaän XH laø moät daïng ñaëc bieät cuûa yù thöùc XH,
noù laø söï theå hieän taâm traïng XH, laø söï ñaùnh giaù cuûa
caùc nhoùm XH cuûa nhaân veà caùc hieän töôïng, söï kieän XH
maø hoï quan taâm.
I. SÖÏ XUAÁT HIEÄN CUÛA DÖ LUAÄN XH TRONG LÒCH SÖÛ:
Dö luaän XH laø moät trong nhöõng bieåu hieän sôùm

nhaát cuaå yù thöùc XH, ngay töø thôøi kyø thò toäc, DLXH ñaõ
ñöôïc coi laø phöông tieän cöôõng cheá, laø coâng cuï cuûa söï
ñieàu chænh XH ñeå buoäc caùc thaønh vieân phaûi tuaân thuû
nhöõng quy ñònh cuûa thò toäc. Ñoù laø nhöõng phaûn öùng
tieâu cöïc hoaëc tích cöïc ñoái vôùi nhöõng caùch öùng xöû
cuûa caùc thaønh vieân trong XH, nhöõng ñaùnh giaù veà caùi
ñuùng ( khen ngôïi, taùn thaønh ) veà caùi sai ( pheâ phaùn,
tröøng phaït, söï khoâng taùn ñoàng, söï khinh bæ, söï gheâ
laïnh). Vaø caùi ñuùng caùi sai ñoù chính laø caùi xaùc ñònh
ranh giôùi cuûa chuaån möïc. Nhaát laø dö luaän seõ khen ngôïi
khuyeán khích coå vuõ nhöõng ngöôøi coù haønh ñoäng hôïp
vôùi chuaån möïc, vôùi truyeàn thoáng cuûa coäng ñoàng vaø
ngöôïc laïi leân aùn pheâ phaùn nhöõng haønh ñoäng khoâng
hôïp chuaån. Noù laø bieän phaùp cheá taøi ñeå ñieàu chænh
haønh vi.
Khi XH loaøi ngöôøi phaùt trieån treân moät trình ñoä cao
hôn, cuûa caûi laøm ra nhieàu hôn daãn ñeán vieäc tích luõy tö
nhaân veà taøi saûn trong xaõ hoäi daàn daàn coù söï phaân
chia giai caáp. Ñeán luùc naøy dö luaän XH cuõng coù söï
phaân hoùa: dö luaän phaûn aùnh heä tö töôûng cuûa giai caáp
thoáng trò vaø dö luaän theå hieän taâm traïng, thaùi ñoä vaø
yù kieán cuûa quaûng ñaïi quaàn chuùng lao ñoäng. Dö luaän
cuûa ñoâng ñaûo quaàn chuùng coù yù nghóa quan troïng vaø
laø söùc maïnh vaät chaát to lôùn bôûi vì dö luaän khoâng ñôn
thuaàn theå hieän traïng thaùi yù thöùc maø noù aûnh höôûng
raát lôùn ñoái vôùi haønh ñoäng cuûa con ngöôøi. Noù coù theå
taùc ñoäng ñeán quùa trình thöïc hieän nhöõng vaán ñeà XH
heát söùc khaùc nhau. Chính vì ñieàu ñoù maø caùc giai caáp
laõnh ñaïo luoân luoân coù xu höôùng naém baét ñieàu chænh
2

vaø höôùng daãn dö luaän XH theo chieàu höôùng coù lôïi cho
hoï. Trong CNTB, giôùi laõnh ñaïo muoán nghieân cöùu dö luaän
XH nhaèm muïc ñích taêng cöôøng hieäu quaû thoáng trò cuûa
hoï, ñoàng thôøi chính caùc phe phaùi trong giôùi caàm quyeàn
cuõng coù xu höôùng taùc ñoäng ñeán dö luaän XH, höôùng
vaøo nhöõng muïc ñích coù lôïi cho hoï. Trong xaõ hoäi cuûa
chuùng ta, thöïc hieän muïc ñích “do daân, vì daân” neân,
coâng taùc ñieàu tra dö luaän thöôøng höôùng vaøo vieäc
naém baét thöïc traïng cuûa dö luaän XH ñeå ñeà ra nhöõng
chính saùch kinh teá XH höõu hieäu, ñoàng thôøi cuõng taùc
ñoäng leân DLXH, ñònh höôùng chuùng taïo neân nhöõng dö
luaän tích cöïc trong quaàn chuùng laøm cho hoï tin töôûng
vaøo chuû tröông ñöôøng loái cuûa Ñaûng vaø nhaø nöôùc.
Hieän taïi, ÔÛ Vieät Nam trong xu theá coâng nghieäp
hoùa, hieän ñaïi hoùa ñaát nöôùc, chuùng ta buoäc phaûi chaáp
nhaän neàn kinh teá thò tröôøng, do vaäy, trong traùnh khoûi
nhieàu xaùo troän trong xaõ hoäi. Söï ñoâ thò hoùa nhanh
choùng ôû caùc thaønh phoá lôùn keùo theo nhieàu baát caäp
laø moät ví du. Beân caïnh nhöõng thaønh töïu ñaùng khích leä,
söï phaân hoùa giaøu ngheøo cuõng ñang dieãn ra gay gaét
trong xaõ hoäi. Seõ coù nhöõng ngöôøi may maén vaø nhöõng
ngöôøi keùm may maéng hôn, seõ coù nhöõng ngöôøi phaát
leân vaø nhöõng keû thaát voïng. Ôû nhöõng vuøng ven ño,
nhöõng ngöôøi noâng daân ñang coøn ngôõ ngaøng khoâng
bieát mình seõ laøm gì tröôùc vieäc quy hoaïch, phaûi baùn ñaá
vaø chöa kòp thích öùng vôùi ñieàu kieän soáng môùi thì ñaõ
thaáy moät guoàng maùy coâng nghieäp ñang thao taùc treân
maûnh ñaát tröôùc kia laø ñaát troàng luùa cuûa mình. Taát caû
nhöõng ñieàu ñoù khoâng traùnh khoûi seõ coù nhöõng dö
luaän naøy khaùc keå caû aâm tính laãn döông tính. Moïi chính
saùch do Ñaûng vaø nhaø nöôùc ñöa ra ñeàu caàn coù söï
phaûn hoài, chính nhôø nhöõng thoâng tin phaûn hoài ñoù,
chuùng ta môùi coù theå ñieàu chænh caùc chính saùch ñoù
ñöôïc, ñoàng thôøi khi ñöa ra nhöõng chính saùch môùi neáu
naém baét ñöôïc taâm traïng, thaùi ñoä yù kieán cuûa nhaân
daân thì seõ coù khaû naêng traùnh sai laàm tính hieäu cao
cuûa chuùng. Coù nghóa laø muoán chieán thaéng trong cuoäc
chieán cuûa thì bình naøy thì Ñaûng, nhaø nöôùc phaûi moät
maët, naém baét ñöôïc dö luaän cuûa caùc taàng lôùp khaùc
nhau trong XH ñeå ñieàu chænh caùc chính saùch cho phuø
hôïp vôùi tình hình thöïc tieãn. Ñoàng thôøi cuõng taùc ñoäng
3

leân dö luaän xaõ hoäi, ñònh höôùng chuùng naâng cao nhaän
thöùc cho quaàn chuùng laøm cho hoï caûm thoâng vôùi
nhöõng khoù khaên tröôùc maét vaø taïo nieàm tin cho hoï
vaøo con ñöôøng maø chuùng ta ñang xaây döïng ñoù laø ñònh
höôùng XHCN.
II. ÑOÁI TÖÔÏNG CUÛA MOÂN DLXH:
Töø khi trôû thaønh moân khoa hoïc ñoäc laäp, caøng ngaøy
DLXH caøng phaùt huy ñöôïc tính öu vieät cuûa moân naøy
cuõng nhö nhieàu ngaønh nghieân cöùu veà XH khaùc, DLXH
coùù caùch tieáp caän ñaëc thuø, coù ñoái töôïng vaø heä
phöông phaùp rieâng.
Ñoái töôïng cuûa moân naøy laø gì?
Taát caû nhöõng gì thuoäc veà taâm traïng, thaùi ñoä, tö
töôûng, taâm theá, nguyeän voïng cuûa caùc nhoùm caùc
coäng ñoàng XH ñeàu laø ñoái töôïng cuûa DLXH veà taát caû
caùc vaán ñeà trong caùc lónh vöïc hoaït ñoäng soáng cuûa hoï.
 Thaùi ñoä xaõ hoäi, cuûa nhoùm, coäng ñoàng, cuûa
XH laø phaûn öùng XH, mang tính kinh nghieäm vaø
thöïc tieãn. Söï phaûn aûnh ñoù khoâng traùnh khoûi
thieáu tính loâgic vaø sai laàm, vì vaäy vieäc nghieân
cöùu phöông phaùp taùc ñoäng leân DLXH cuõng laø
ñoái töôïng nghieân cöùu cuûa ngaønh naøy.
 Cô sôû ñeå phaân bieät DLXH laø lôïi ích vì vaäy trong
caùc taàng lôùp, caùc giai caáp XH luoân luoân hình
thaønh nhöõng dö luaän phaûn aûnh lôïi ích cuûa caùc
taàng lôùp khaùc nhau cuõng nhö toàn taïi nhöõng
DLXH phaûn aùnh lôïi ích cuûa caû coâng ñoàng. Cho
neân ñoøi hoûi coù söï nghieân cöùu saâu, roäng vaø
khoa hoïc ñeå phuïc toát hôn nöõa coâng taùc laõnh
ñaïo vaø quaûn lyù XH.
 DLXH hoaït ñoäng treân caùc caáp ñoä khaùc nhau,
caáp toaøn XH, caùc vuøng, caùc khu vöïc, caùc tænh,
coäng ñoàng, caùc nhoùm XH khaùc nhau, caùc taàng
lôùp XH… Vì vaäy ñoái töôïng cuûa nghieân cöùu DLXH
coøn bao goàm caû vieäc phaûi nghieân cöùu caùc
nhoùm XH, caùc taàng lôùp XH, coâng chuùng. Töùc laø
nhöõng nghieân cöùu höôùng vaøo cô caáu - giai caáp
XH, cô caáu ngheà nghieäp caùc nhoùm XH.
4

III. . YÙ NGHÓA CUÛA VIEÄC NGHIEÂN CÖÙU DLXH.
Nghieân cöùu dö luaän xaõ hoäi laø nhu caàu khoâng

theå thieáu ñöôïc trong coâng vieäc laõnh ñaïo cuûa Ñaûng vaø
nhaø nöôùc ta. Bieát laéng nghe yù kieán cuûa quaàn chuùng
lao ñoäng, hieåu ñöôïc taâm tö vaø nguyeän voïng cuûa hoï ñeå
töø ñoù ñöa ra nhöõng chính saùch phuø hôïp laø yeáu toá cöïc
kyø quan troïng. Chính vì vaäy, toå chöùc toát coâng taùc
nghieân cöùu dö luaän xaõ hoäi laø nghóa vuï vaø traùch
nhieäm cuûa caùc caáp laõnh ñaïo cuûa Ñaûng. Ñoàng thôøi
vieäc nghieân cöùu dö luaän xaõ hoäi cuõng coøn coù yù nghóa
trong vieäc ñònh höôùng dö luaän vaøo vieäc goùp phaàn thöïc
hieän kyû cöông phaùp luaät cuûa nhaø nöôùc vaø taïo ra moät
moâi tröôøng daân chuû trong xaõ hoäi ta.
Vieäc hình thaønh vaø theå hieän dö luaän xaõ hoäi cuûa
caùc nhoùm daân cö, caùc taàng lôùp xaõ hoäi hieän nay ñang
gaén vôùi quaù tình ñoåi môùi ñaát nöôùc. Chuû tröông
chuyeån neà kinh teá keá hoaïch hoùa taäp trung, bao caáp
sang cô cheá kinh teá thò tröôøng vôùi chính saùch môû cöûa
vaø môû roäng neàn daân chuû ñaõ taïo ñieàu kieän cho tính
tích cöïc chính trò xaõ hoäi cuûa quaàn chuùng ngaøy caøng
ñöôïc naâng cao. Ñieàu ñoù cuõng coù nghóa laø taïo ñieàu
kieän cho söï tröôûng thaønh cuûa dö luaän xaõ hoäi taïi ñaát
nöôùc ta trong tình hình hieän nay. Vôùi tinh thaàn ñoù vieäc
nghieân cöùu dö luaän xaõ hoäi caøng coù yù nghóa quan
troïng.
IV. NHIEÄM VUÏ CUÛA NGAØNH DLXH:
Ngaønh DLXH ñaët cho mình nhieäm vuï naém baét thöïc
traïng dö luaän xaõ hoäi cuûa caùc nhoùm xaõ hoäi khaùc nhau
trong nhöõng ñieàu kieän kinh teá- chính trò- xaõ hoäi khaùc
nhau. Caùc nhaø nghieân cöùu khoâng nhöõng caàn bieát ñöôïc
nhöõng dö luaän naøo ñang dieãn ra trong xaõ hoäi maø coøn
caàn phaûi bieát nhöõng dö luaän ñoù thuoäc veà caùc nhoùm
xaõ hoäi naøo? Coù nhöõng ñaëc ñieåm taâm lyù- xaõ hoäi
naøo? Nhöõng nguyeân nhaân daãn ñeán dö luaän ñoù? Do
vaäy, hoï caàn phaûi hieåu roõ chuû theå vaø khaùch theå cuûa
dö luaän xaõ hoäi.
Khaùch theå cuûa dö luaän xaõ hoäi laø nhöõng söï kieän,
hieän töôïng xaõ hoäi ñöôïc theå hieän raát ña daïng trong ñôøi
5

soáng xaõ hoäi. Moät trong nhöõng tieâu chuaån ñeå xaùc ñònh
khaùch theå cuûa dö luaän xaõ hoäi laø lôïi ích chung. Ñoù laø
cô sôû ñeå dieãn ra söï tranh luaän taäp theå. Neáu vaán ñeà
naøo ñoù chæ lieân quan ñeán lôïi ích cuûa moät caù nhaân
hay moät nhoùm naøo ñoù thì khoâng ñöôïc coi laø dö luaän
xaõ hoäi. Bôûi vì noù chæ phaûn aùnh ñöôïc coù lôïi ích cuûa
moät nhoùm moät taäp theå maø thoâi.
Tieâu chuaån thöù hai ñeå xem xeùt khaùch theå cuûa dö
luaän xaõ hoäi laø tranh luaän. Nhöõng tranh luaän naøy gaén
vôùi lôïi ích chung cuûa xaõ hoäi ñöôïc moïi ngöôøi cuøng quan
taâm.
Chuû theå cuûa dö luaän xaõ hoäi laø toaøn theå xaõ hoäi
noùi chung laø quaàn chuùng, ñaùm ñoâng, caùc toå chöùc
ñaûng phaùi vaø caùc toå chöùc ñoaøn theå …
Nhö vaäy, dö luaän xaõ hoäi laø hình thöùc bieåu hieän
cuûa traïng thaùi yù thöùc xaõ hoäi veà caùc lónh vöïc tö
töôûng tình caûm vaø yù chí vaø yù chí. Noù hình thaønh vaø
hoaït ñoäng nhö moät taäp hôïp caùc tranh luaän, ñaùnh giaù,
theå hieän quan heä cuûa caùc nhoùm xaõ hoäi vôùi haønh vi
hoaït ñoäng cuûa caù nhaân vaø caùc nhoùm xaõ hoäi. Dö
luaän xaõ hoäi coù tính coâng chuùng, deã thay ñoåi, coù moái
lieân heä vôùi lôïi ích cuûa caùc caù nhaân vaø nhoùm xaõ
hoäi.
6

BAØI 2. SÖÏ HÌNH THAØNH VAØ PHAÙT TRIEÅN
MOÂN DLXH TREÂN TG.
1.1.MOÄT SOÁ QUAN ÑIEÅM VEÀ DLXH.
Dö luaän xaõ hoäi laø moät trong nhöõng bieåu hieän sôùm
nhaát cuûa yù thöùc
xaõ hoäi.Theo Anghen “trong xaõ hoäi thò toäc, ngoaøi dö
luaän xaõ hoäi ra khoâng coøn moät phöông tieän cöôõng cheá
naøo khaùc”.
Coøn J. Rousseau-nhaø khai saùng theá kyû 18 raát coi troïng
vai troø cuûa dö luaän vaø yù thöùc coâng chuùng. Trong taùc
phaåm kheá öôùc xaõ hoäi, oâng vieát “Caùc ñieàu luaät cuûa
xaõ hoäi phaûi ñöôïc phuø hôïp vôùi nguyeän voïng vaø yù chí
cuûa nhaân daân lao ñoäng”.
Heghen thì ñöa ra quan nieäm cuûa mình veà dö luaän xaõ
hoäi trong coâng trình “trieát hoïc phaùp quyeàn”. OÂng ñaõ
xem xeùt DLXH trong moái quan heä vôùi vieäc phaân tích theå
cheá nhaø nöôùc. Tuy oâng laø ngöôøi baûo thuû, ñöùng veà
phía qu6n chuû, ñaõ theå hieän söï ñoái laäp giöõa “ taâm tö
chính trò quoác gia” vôùi “dö luaän xaõ hoäi cuûa nhaân daân”,
nhöng oâng cuõng laïi cho raèng söùc maïnh cuûa trí tueä taäp
theå coù yù nghóa raát lôùn. Chính Heghen ñaõ khaúng ñònh
raèng dö luaän xaõ hoäi coù söùc maïnh trong moïi thôøi ñaïi,
bôûi vì noù môû ra cho con ngöôøi khaû naêng theå hieän vaø
baûo veä yù kieán chuû quan cuûa mình ñoái vôùi caùi chung.
Theo oâng, cô sôû chuû yeáu cuûa cuûa vieäc hình thaønh
DLXH ñoù laø thaûo luaän. Baèng con ñöôøng tranh luaän vaø
trao ñoåi, cho pheùp taùch ra nhöõng caùi chung coù trong
töøng yù kieán rieâng vaø laøm taêng tyû troïng hôïp lyù cuûa
caùc yù kieán ñaõ ñöôïc thaûo luaän.
Trong caùc coâng trình “yù kieán baùo chí vaø yù kieán
nhaân daân”, “Heä tö töôûng Ñöùc”, “Dö luaän xaõ hoäi ôû
Anh”, “nguoàn goác cuûa gia ñình, cuûa cheá ñoä tö höõu vaø
cuûa nhaø nöôùc”, K.Mac vaø Anghen ñaõ nhieàu laàn khaúng
ñònh vò trí quan troïng cuûa DLXH .Maùc cho raèng DLXH laø
dö luaän cuûa nhaân daân. Anghen khaúng ñònh: Söï tieán boä
to lôùn trong dö luaän xaõ hoäi laø tieàn ñeà cuûa söï tieán boä
xaõ hoäi. Coøn Lenine khi noùi veà vai troø cuûa dö luaän xaõ
hoäi trong hoaït ñoäng quaûn lyù ñaõ chæ roõ: “Chuùng ta chæ
7

coù theå quaûn lyù ñöôïc khi naøo chuùng ta thöïc hieän ñuùng
nhöõng gì maø daân yù thöùc.”
2. SÖÏ PHAÙT TRIEÅN NGAØNH DÖ LUAÄN XAÕ HOÄI
TREÂN THEÁ GIÔÙI
Thuaät ngöõ dö luaän xaõ hoäi ñöôïc Jonson Beri laàn ñaàu
tieân ñöa ra vaøo naêm 1159 nhöng cuõng phaûi ñeán theá kyû
thöù 17 noù môùi ñöôïc nghieân cöùu nhieàu vaø trôû thaønh
moäât moân khoa hoïc ñoäc laäp.
Taïi Anh, William Tempie (1618-1699) Laø moät trong
nhöõng ngöôøi ñaàu tieân nghieân cöùu veà maët lyù thuyeát
veà nguoàn goác vaø baûn chaát cuûa dö luaän xaõ hoäi. Töø
ñoù trôû ñi, vieäc nghieân cöùu veà vaán ñeà naøy ñaõ phaùt
trieån maïnh, khoâng nhöõng treân caáp ñoä lyù thuyeát maø
caû treân caáp ñoä thöïc teá. Ñaëc bieät trong lónh vöïc thöïc
teá phaûi keå ñeán nhaø hoaït ñoäng xaõ hoäi Daniel Defoe
(1660-1731).
ÔÛ Phaùp, Jean Jacque Rousseau (1712-1778) trong khi trình
baøy quan ñieåm veà nhaø nöôùc quaân chuû (1762) ñaõ
khaúng ñònh traùch nhieäm cuûa nhaø nöôùc laø phaûi phaûn
aùnh ñaày ñuû nhöõng dö luaän xaõ hoäi cuûa quaàn chuùng,
baûo veä quyeàn lôïi thieâng lieâng cuûa nhaân daân.
Coøn taïi Myõ, ñaïi dieän tieâu bieåu laø nhaø nghieân cöùu
dö luaän noåi tieáng H.Gallup (1901-1984). Naêm 1935 oâng
ñaõ thaønh laäp vieän nghieân cöùu dö luaän xaõ hoäi taïi Myõ
vaø cho ñeán baây giôø vieän nghieân cöùu ñoù ñaõ phaùt
trieån raát maïnh. Noù coù phaân vieän ôû raát nhieàu nôi
treân theá giôùi nhö Anh, Phaùp Ñöùc…. Ñoù chính laø moät
trong nhöõng trung taâm kieåu maãu veà nghieân cöùu dö
luaän xaõ hoäi treân theá giôùi. ( vieäc döï baùo moät caùch
chính xaùc söï thaéng lôïi trong vieäc tranh cöû toång thoáng
cuûa Rugioven vaøo naêm 1936 laø ví duï cho thaáy moät khôûi
ñaàu toát ñeïp cuûa nhaø nghieân cöùu dö luaän naøy.
ÔÛ Lieân xoâ (cuõ), vaøo nhöõng naêm 60 cuûa theá kyû
naøy cuõng ñaõ baét ñaàu thaønh laäp trung taâm nghieân
cöùu vaø ñieàu tra dö luaän xaõ hoäi. Nhöng thôøi kyø naøy
noù vaãn chöa ñöôïc quan taâm moät caùch thöïc söï. Vaøo
naêm 1983 Trung taâm nghieân cöùu dö luaän xaõ hoäi toaøn
Lieân bang môùi ñöôïc thaønh laäp vaø maõi tôùi naêm 1988
môùi thöïc söï ñi vaøo hoaït ñoäng. Tuy vaäy taïi caùc nöôùc
coäng hoøa, caùc trung taâm nghieân cöùu ñaõ thaønh laäp
8

vaø hoaït ñoäng sôùm hôn nhieàu (chaúng haïn TTNCDLXH
Gruzia ñöôïc thaønh laäp töø naêm 1975.
ÔÛ caùc nöôùc xaõ hoäi chuû nghóa (cuõ) khaùc caùc trung
taâm nghieân cöùu DLXH cuõng ñaõ ñöôïc thaønh laäp töø
nhöõng naêm 70, chæ coù ñieàu thöôøng caùc trung taâm naøy
tröïc thuoäc boä chính trò, BCHTWÑaûng, maõi ñeán sau naøy
(nhöõng naêm 80) chuùng môùi ñöôïc taùch ra thaønh nhöõng
trung taâm nghieân cöùu DLXH ñoäc laäp.
Ngaøy nay ôû haàu heát caùc nöôùc treân theá giôùi ñeàu
ñaõ thaønh laäp vieän nghieân cöùu dö luaän xaõ hoäi.
Vieäc nghieân cöùu dö luaän xaõ hoäi khoâng chæ ñöôïc
thöïc hieän trong khuoân khoå caùc quoác gia, maø coøn coù
caùc cuoäc trao ñoåi giöõa caùc nöôùc. Naêm 1947, cuoäc hoäi
thao ñaàu tieân taäp hôïp caùc nhaø nghieân cöùu dö luaän xaõ
hoäi treân theá giôùi ñöôïc toå chöùc taïi nöôùc Anh. Ñeán
naêm 1948 Hoäi quoác teá nghieân cöùu dö luaän xaõ hoäi
chính thöùc ñöôïc thaønh laäp, goàm 200 hoäi vieân töø 30
nöôùc ñaïi dieän cho caùc Chaâu luïc. Caùc ñaïi hoäi ñöôïc toå
chöùc haøng naêm vaø Hoäi cuõng coù chi nhaùnh treân khaép
theá giôùi. Hoäi cuõng ra caùc thoâng baùo coù tính chaát
ñònh kyø veà dö luaän quoác teá. Taïi UNESSCO vaø Hoäi ñoàng
khoa hoïc xaõ hoäi quoác teá cuõng coù caùc ñaïi dieän cuûa
hoäi.
Naêm 1962, Trung taâm nghieân cöùu dö luaän xaõ hoäi
Ñoâng nam AÙ ñaõ ñöôïc thaønh laäp taïi Thaùi lan.
Baøi 3. ÑÒNH NGHÓA VAØ BAÛN CHAÁT DLXH:
Trong quaù trình hoaït ñoäng soáng cuûa mình, con ngöôøi
luoân luoân chöùng kieán, tieáp xuùc vôùi caùc hieän töôïng,
caùc söï kieän xaõ hoäi. Ngöôøi ta bao giôø cuõng coù moät
phaûn öùng nhaát ñònh vôùi caùc söï kieän ñoù cho duø noù
tröïc tieáp hay giaùn tieáp aûnh höôûng tôùi hoï. Ñoù laø moät
thaùi ñoä, moät yù kieán mang tính ñaùnh giaù veà nhöõng söï
kieän xung quanh( toát – xaáu, ñuùng- sai )
Ñieàu ñoù coù nghóa laø moät söï kieän naøo ñoù xaûy ra
trong ñôøi soáng xaõ hoäi ñieàu coù khaû naêng gaây ra
nhöõng phaûn öùng khaùc nhau cuûa nhöõng thaønh vieân
trong caùc nhoùm xaõ hoäi khaùc nhau. Nhieàu khi cuøng moät
söï kieän naøo ñoù nhöng caùc nhoùm khaùc nhau seõ theå
hieän nhöõng thaùi ñoä khaùc nhau vaø ñoâi khi traùi ngöôïc
nhau. Khi caùc yù kieán cuûa caùc caù nhaân ñöôïc trao ñoåi
9

baøn baïc vaø ñi ñeán moät söï thoáng nhaát naøo ñoù thì coù
theå nhaän thaáy ñoù laø dö luaän xaõ hoäi.
I. Ñònh nghóa vaø baûn chaát DLXH.

“Dö luaän xaõ hoäi laø traïng thaùi cuûa yù thöùc
xaõ hoäi bao goàm thaùi ñoä cuûa con ngöôøi ñoái vôùi
caùc söï kieän vaø söï vieäc cuûa hieän thöïc xaõ hoäi,
ñoái vôùi hoaït ñoäng cuûa caùc nhoùm vaø caùc toå
chöùc xaõ hoäi khaùc nhau”1
Thuaät ngöõ naøy ñöôïc caáu taïo töø hai töø Public
(coâng coäng, coäng ñoàng) vaø Opinion (yù kieán) do Jonson
Beri laàn ñaàu tieân ñöa ra vaøo naêm 1159.
Dö luaän xaõ hoäi laø söï bieåu hieän ñaëc thuø cuûa nhaän
thöùc. Noù khoâng ñôn thuaàn laø moät yù kieán cuûa caùc
nhoùm xaõ hoäi maø noù chöùa ñöïng caû taâm lyù xaõ hoäi,
trình ñoä nhaän thöùc, yù thöùc chính trò cuûa quaàn chuùng.
Noù xuaát phaùt töø thöïc tieãn xaõ hoäi gaén boù vôùi thöïc
tieãn xaõ hoäi vaø quay trôû veà taùc ñoäng trôû laïi hieän
thöïc xa hoäi, maëc duø noù laø moät hieän töôïng tinh thaàn,
moät bieåu hieän ñaëc tröng cuûa yù thöùc xaõ hoäi.
Nhö vaäy coù nghóa laø:
Thöù nhaát: dö luaän xaõ hoäi tröôùc heát laø toång hoaø
caùc quan ñieåm, caùc yù kieán cuûa caùc caù nhaân khaùc
nhau, ñöôïc hình thaønh vaø phaùt trieån thoâng qua truyeàn
thoâng lieân caù nhaân.
Qua quaù trình töông taùc, trong caùc daïng hoaït ñoäng
soáng haøng ngaøy cuûa con ngöôøi luoân coù söï theå hieän
vaø trao ñoåi yù kieán veà vaán ñeà naøy hay vaán ñeà khaùc
dieãn ra chung quanh hoï. Sau quaù trình trao ñoåi ñoù, caùc yù
kieán ñaõ coù moät söï pha troän, moät söï thoáng nhaát baèng
caùch naøo ñoù. Noù khoâng coøn laø yù kieán cuûa moät caù
nhaân rieâng leû nöõa maø laø toång hoøa caùc yù kieán.
Ñieàu ñoù coù nghóa laø söï hình thaønh vaø phaùt trieån cuûa
dö luaän xaõ hoäi laø moät quaù trình dieãn ra moät caùch
khaùch quan , ñoäc laäp vôùi yù thöùc cuûa caù nhaân.
Taïi sao laïi laø khaùch quan khi xuaát phaùt ñieåm cuûa
noù laø yù kieán cuûa caù nhaân (chuû quan)? Bôûi vì noù
laø keát quaû cuûa moät quaù trình, trong ñoù, caùc caù nhaân
1
Nhöõng cô sôû nghieân cöùu xaõ hoäi hoïc. Nhieàu taùc
giaû. Maxcôva 1988.
10

tieáp xuùc, trao ñoåi thoâng tin qua laïi laãn nhau. Hoï trao
ñoåi, tranh luaän vôùi nhau veà nhöõng ñieåm baát ñoàng,
ñieàu chænh chuùng, thoáng nhaát vôùi nhau nhöõng ñieåm
chung vaø do ñoù khi keát luaän thì noù ñaõ ôû treân moät
caáp ñoä hoøan toøan khaùc vôùi yù kieán cuûa caùc caù
nhaân ñöa ra tröôùc ñoù. Vì vaäy, caùc nhaø khoa hoïc cho
raèng, dö luaän xaõ hoäi laø moät hieän töôïng taâm lyù xaõ
hoäi (theå hieän caû taâm traïng, tình caûm … cuûa caùc
thaønh vieân trong nhoùm)
Thöù hai, nhöõng thaùi ñoä, tình caûm ñoái vôùi nhöõng
hieän töôïng hoaëc nhöõng haønh ñoäng nhaát ñònh cuûa con
ngöôøi laø keát quaû cuûa söï khaúng ñònh mang tính kinh
nghieäm.
 Chuùng ta thaáy raèng thaùi ñoä, tình caûm phaùn ñoaùn,
yù kieán cuûa nhöõng nhoùm ngöôøi naøo ñoù laø nhöõng
phaûn öùng ñoái vôùi caùc hieän töôïng trong caùc daïng
hoaït ñoäng soáng. Ñieàu ñoù coù nghóa laø dö luaän xaõ
hoäi lieân quan ñeán caùc lónh vöïc cuûa ñôøi soáng cuûa
sinh hoaït thöôøng nhaät moät caùch tröïc tieáp.
 Nhöõng quùa trình nhaän thöùc trong dö luaän xaõ hoäi
khoâng hoøan toaøn tuaân theo quy luaät nhaän thöùc
chaân lyù. Noù khoâng phaûi laø saûn phaåm mang tính
loâgich, döïa treân trí tueä maø noù laø keát quaû cuûa
nhöõng nhaän ñònh nhöõng söï ñaùnh giaù mang tính kinh
nghieäm vaø khoâng traùnh khoûi caûm tính. Vì vaäy, noù
bao goàm caû caùi ñuùng caùi sai. (Chính Heghen cuõng
nhaän ñònh trong dö luaän xaõ hoäi coù caû caùi thaät
caùi giaû, cho neân tính chaát naøy taïo neân ñaëc ñieåm
deã thay ñoåi cuûa dö luaän xaõ hoäi vaø tính bieän
chöùng cuûa noù)
Thöù 3, dö luaän xaõ hoäi laø saûn phaåm cuûa con ngöôøi
(xuaát phaùt ñieåm laø nhöõng yù kieán, thaùi ñoä, ñaùnh giaù
cuûa caù nhaân, nhoùm). Nhöng sau khi hình thaønh thì chuùng
laïi taùc ñoäng trôû laïi caùc quan heä xaõ hoäi vaø haønh
ñoäng cuûa caùc caù nhaân. Noù laø hieän töôïng taâm lyù xaõ
hoäi vaø laø khaâu trung gian giöõa yù thöùc xaõ hoäi vaø
haønh ñoäng xaõ hoäi.
Trong quaù trình hoaït ñoäng soáng con ngöôøi luoân luoân
phaûi haønh ñoäng theo moät khuoân maãu naøo ñoù ñöôïc
nhoùm, xaõ hoäi xung quanh anh ta chaáp nhaän. (Vieäc hoïc
caùch thöùc ñoùng vai troø xaõ hoäi, hoïc caùch nhaän bieát
11

caùc giaù trò chuaån möïc, caùc quy taéc öùng xöû…). Nhöõng
moâ hình ñoù chính laø caùc thieát cheá xaõ hoäi khaùc nhau
nhö luaät phaùp, toân giaùo, ñaïo ñöùc… moãi thieát cheá ñeàu
coù nhöõng quy taéc chuaån möïc, cheá taøi ñeå ñieàu chænh
haønh vi cuûa con ngöôøi, aùp ñaët leân caù nhaân, buoäc caù
nhaân ñoù phaûi tuaân theo (haõy nhôù laïi tính cöôõng cheá
cuûa caùc söï kieän xaõ hoäi theo quan ñieåm cuûa E.
Durkheim). Chính dö luaän xaõ hoäi laø moät trong nhöõng hình
thöùc quy ñònh, laø moät loaïi chuaån möïc maø caùc thieát
cheá coù ñöôïc ñeå chi phoái haønh vi con ngöôøi. Noù coù
söùc maïnh raát to lôùn aûnh höôûng ñeán haønh ñoäng xaõ
hoäi cuûa con ngöôøi. Noù chính laø söï cöôõng böùc taâm lyù
töø phía xaõ hoäi laøm cho caù nhaân phaûi chaáp nhaän vaø
tuaân thuû moät caùch töï ñoäng.
 Vì sao? Nhö treân ñaõ noùi, dö luaän xaõ hoäi laø nhöõng
yù kieán khoâng coøn cuûa caù nhaân nöõa maø laø
cuûa moät soá ñoâng, cuûa taäp theå vaø ñaëc bieät,
noù mang tính ñaùnh giaù. Noù ñöôïc coi laø moät thieát
cheá ñònh hình, moät tieâu chuaån, moät khuoân maãu.
Maø caù nhaân khi tham gia vaøo nhoùm naøo ñoù
cuõng ñeàu phaûi tuaân thuû nhöõng chuaå möïc cuûa
nhoùm, khi ñöùng vaøo moät vò theá xaõ hoäi naøo ñoù
cuõng phaûi thöïc hieän vai troø töông öùng vôùi noù,
neáu khoâng anh ta seõ bò aùp duïng moät cheá taøi
naøo ñoù.
“Moät caù nhaân raát sôï bò maát uy tín, sôï bò ñaùnh giaù
mình khaùc vôùi soá ñoâng”. Ñaây laø nhöõng cheá taøi khoâng
chính thöùc aùp duïng khi caù nhaân khoâng ñaùp öùng ñöôïc
kyø voïng khoâng cöôõng cheá: Kyø voïng taát yeáu, kyø voïng
nghóa vuï, khoâng cöôõng cheá.
 Noù bieåu hieän nhö theá naøo?
Neáu nhôù laïi lyù thuyeát: “The looking glass shelf” cuûa
Cooley chuùng ta
seõ deã daøng hình dung hôn: Phaûn
1. Con ngöôøi haønh ñoäng: öùng
3. Con ngöôøi ñieàu chænh haønh vi:cuûa
nhöõng
ngöôøi
Phaûn öùng söï ñaùnh giaù, söï baøy toû yù kieán, thaùi
ñoä ñoàng tình, khoâng ñoàng tình, yeâu gheùt.
12

 Ñoù laø chuaån möïc cuûa nhoùm laøm mình gioáng vôùi soá
ñoâng cuûa nhoùm.
 Ñoù laø vieäc nhaän thöùc vaø hoïc ñoùng caùc vai troø.
Nhöõng haønh ñoäng cuûa hoï chòu söï kieåm tra, ñaùnh
giaù thöôøng xuyeân cuûa dö luaän, nhöõng ñaùnh giaù ñöôïc
coi laø chuaån möïc chung.
Nhöõng yù kieán chung moät khi ñöôïc hình thaønh vaø
cuõng coá trôû thaønh dö luaän xaõ hoäi thöôøng ñöôïc coi nhö
moät chaân lyù hieån nhieân, moät chuaån möïc tinh thaàn
mieãn baøn caûi, ñöôïc caù nhaân thöøa nhaän moät caùch voâ
ñieàu kieän, maëc duø khoâng phaûi luùc naøo cuõng ñuùng
( vì ñoù khoâng phaûi laø nhaän thöùc chaân lyù, noù khoâng
hoaøn toaøn laø lyù tính vaø naëng caûm tính). Chính vaø ñaëc
ñieåm ñoù maø ngöôøi ta coi noù laø moät cô cheá taâm lyù
xaõ hoäi aûnh höôûng ñeán haønh ñoäng caù nhaân vaø caùc
quan heä xaõ hoäi cuûa noù. Noù coù vai troø ñieàu chænh
haønh vi con ngöôøi. Vì vaäy, caùc giai caáp thoáng trò luoân
luoân mong muoán laøm chuû, ñònh höôùng dö luaän xaõ hoäi
theo höoùng coù lôïi cho mình. Ñoù laø moät ñoøi hoûi khaùch
quan neáu giai caáp ñoù muoán giöõ vöõng vai troø laõnh ñaïo
cuûa mình.
II. SÖÏ HÌNH THAØNH DÖ LUAÄN XAÕ HOÄI.
II.1. QUAÙ TRÌNH HÌNH THAØNH DÖ LUAÄN XAÕ HOÄI.

Muoán trôû thaønh dö luaän xaõ hoäi, caùc hieän töôïng,
caùc söï kieän xaõ hoäi phaûi traûi qua moät soá giai ñoaïn.
Con ñöôøng hình thaønh neân dö luaän xaõ hoäi coù theå ñöôïc
hình dung nhö sau:
Khi moät söï kieän naøo ñoù xuaát hieän vaø taùc ñoäng
ñeán soá ñoâng, thì moãi ngöôøi trong soá ñoâng ñoù, ñöa ra
nhöõng yù kieán rieâng, noùi leân söï ñaùnh giaù cuûa mình,
beân trong caùc nhoùm xaõ hoäi nhoû xuaát hieän caùc yù kieán
taäp theå, do söï trao ñoåi caùc yù kieán caù nhaân, vaø sau ñoù
chuyeån thaønh dö luaän xaõ hoäi trong caùc nhoùm lôùn.
Quaù trình naøy ñöôïc caùc nhaø nghieân cöùu chia ra laøm
boán böôùc nhö sau:
 Böôùc 1: Caùc caù nhaân, caùc nhoùm xaõ hoäi, tieáp
xuùc vôùi caùc hieän töôïng xaõ hoäi, söï kieän xaõ hoäi,
taïo neân caùc caûm giaùc caûm nghó ban ñaàu.
13

 Böôùc 2: Trao ñoåi, baøn luaän veà caùc yù kieán xung
quanh ñoái töôïng dö luaän. Luùc naøy, caùc yù kieán caù
nhaân ñöôïc chuyeån daàn thaønh yù kieán taäp theå.
 Böôùc 3: Caùc yù kieán khaùc nhau ñöôïc thoáng nhaát laïi
treân nhöõng quan ñieåm cô baûn ñeå hình thaønh söï
ñaùnh giaù chung veà caùc hieän töôïng, caùc quaù trình
xaõ hoäi, nhöõng ñaùnh giaù naøy thoûa maõn ñöôïc söï
nhaän ñònh cuûa ña soá coäng ñoàng ngöôøi.
 Böôùc 4. nhoùm hay coäng ñoàng ngöôøi thoáng nhaát
vôùi nhau veà caùch thöùc haønh ñoäng
Nhö vaäy, dö luaän xaõ hoäi khoâng phaûi laø toång soá
caùc yù kieán cuï theå, noù chæ giöõ laïi nhöõng caùi chung,
caùi ñaëc tröng, caùi laëp ñi laëp laïi, noù laø nhöõng khaúng
ñònh ñaõ ñöôïc trao ñoåi baøn baïc taïo neân nhöõng ñaùnh
giaù coù tính chaát ñaïi dieän.
Moät ñieåm caàn phaûi löu yù khi nghieân cöùu dö luaän
xaõ hoäi laø nhieàu khi caùc yù kieán taäp theå khoâng ñöôïc
coi laø nhöõng bieåu hieän cuûa dö luaän xaõ hoäi, bôûi vì,
trong tröôøng hôïp ñoù, caùc yù kieán taäp theå ñoù ñöôïc hình
thaønh treân lôïi ích cuûa nhoùm nhoû ñoù chöù khoâng xuaát
phaùt töø lôïi ích xaõ hoäi. Chính vì vaäy, khi nghieân cöùu dö
luaän xaõ hoäi cuûa moät taäp theå phaûi löu yù ñeán caùc
yeáu toá veà trình ñoä kieán thöùc, tö töôûng chính trò, taâm
lyù xaõ hoäi, tính toå chöùc cuûa taäp theå ñoù.
II.2. NHÖÕNG YEÁU TOÁ CÔ BAÛN TAÙC ÑOÄNG ÑEÁN SÖÏ
HÌNH THAØNH DÖ LUAÄN XAÕ HOÄI.
Dö luaän xaõ hoäi hình thaønh phuï thuoäc vaøo tính chaát
quy moâ cuûa caùc hieän töôïng, caùc quaù trình xaõ hoäi maø
noù phaûn aùnh. Trong ñoù tính chaát lôïi ích vaø tính coâng
chuùng laø quan troïng nhaát.
Heä tö töôûng, trình ñoä hieåu bieát, naêng löïc, vaên hoùa
coù vò trí quan troïng trong vieäc hình thaønh dö luaän xaõ hoäi.
ÔÛ ñay, heä tö töôûng giöõ vai troø chuû yeáu.
Söï tham gia cuûa quaàn chuùng ñoái vôùi caùc sinh hoaït
chính trò xaõ hoäi, thaùi ñoä côûi môû, tinh thaàn daân chuû
ñöôïc coi laø nhöõng yeáu toá thuùc ñaåy tính tích cöïc cuûa
quaàn chuùng trong vieäc theå hieän dö luaän xaõ hoäi.
Dö luaän xaõ hoäi cuõng phuï thuoäc vaøo nhöõng nhaân toá
taâm lyù nhö khoâng khí ñaïo ñöùc trong taäp theå, thoùi quen, taäp
quaùn, loái soáng taâm traïng cuûa coäng ñoàng, daân toäc …
14

II.3 CAÙC CHÖÙC NAÊNG CUÛA DÖ LUAÄN XAÕ HOÄI.
Chöùc naêng ñieàøu hoøa caùc quan heä xaõ hoäi.
Trong caùc moái quan heä giöõa caùc toå chöùc chính trò
xaõ hoäi, caùc toå chöùc xaõ hoäi, caùc taäp theå nhoùm
ngöôøi, dö luaän xaõ hoäi phaûn aùnh nhöõng moái lieân heä
naøo laønh maïnh, nhöõng moái quan heä naøo coù vaán ñeà
ñeå nhöõng nhaø laõnh ñaïo ñeå coù theå ñöa ra nhöõng ñoái
saùch hôïp lyù.
Chöùc naêng giaùo duïc.
Ngoaøi vieäc aùp duïng caùc cheá taøi coù tính phaùp
luaät, dö luaän xaõ hoäi coù vai troø raát quan troïng trong
vieäc ñieàu chænh haønh vi cuûa nhöõng thaønh vieân trong
xaõ hoäi. Chính vì vaäy, söï ñaùnh giaù, khen ngôïi, nhaän xeùt,
pheâ phaùn cuûa dö luaän xaõ hoäi, nhieàu khi mang laïi hieäu
quaû cao, hôn vieäc aùp duïng caùc cheá taøi chính thöùc, ñeå
laøm cho caùc caù nhaân töï ñieàu chænh laïi mình moãi khi
leäch chuaån.
Chöùc naêng kieåm soaùt.
Vì söï phaùn xeùt, ñaùnh giaù cuûa dö luaän XH hình
thaønh moät caùch töï nhieân neân baèng caùch ñoù, chính dö
luaän XH ñaõ giaùm saùt caùc hoaït ñoäng cuûa boä maùy
quaûn lyù caùc caáp hoaëc caù nhaân coù cöông vò XH xem hoï
coù phuø hôïp vôùi lôïi ích cuûa taäp theå hay khoâng. Ngoaøi
ra dö luaän XH coøn coù khaû naêng phaùt hieän vaán ñeà
giuùp caùc cô quan tö phaùp haønh phaùp thuaän lôïi hôn trong
khi thöïc caùc nhieäm vuï cuûa mình.
Chöùc naêng phaûn hoài:
Chöùc naêng naøy coù nhieäm vuï phaûn hoài ñöôøng loái
chuû tröông chính saùch cuûa chính phuû. Ñeå ñieàu chænh kòp
thôøi noäi dung cuûa ñöôøng loái chính saùch naøo ñoù ñaõ ban
haønh. Nhöõng ngöôøi laõnh ñaïo vaø quaûn lyù caùc caáp coù
nhieäm vuï phaûi laéng nghe dö luaän XH, ñoù chính laø nhöõng
thoâng tin phaûn hoài töø phía nhaân daân.
15

BAØI 4. COÂNG CHUÙNG
I. CAÙC LOAÏI COÂNG CHUÙNG:

I.1. Coâng chuùng laø gì?
Coâng chuùng bao goàm taát caû nhöõng ngöôøi coù
chung moái quan taâm trong moät soá lónh vöïc sinh hoaït xaõ
hoäi.
Caùc loaïi coâng chuùng coù theå laø thò tröôøng (ñoái
vôùi saûn phaåm thöông maïi), khaùch haøng (ñoái vôùi
ngaønh ngheà dòch vuï), nhöõng keû haâm moä (ñoái vôùi caùc
ñoäi theå thao), cöû tri (ñoái vôùi caùc öùng cöû vieân).
Ñoái vôùi coâng chuùng, möùc ñoä toå chöùc töông ñoái
thaáp, möùc ñoä kieåm soaùt xaõ hoäi khoâng ñöôïc chaët
cheõ laém. Ngöôøi ta tham döï vaøo ñaùm ñoâng naøy moät
caùch thoaûi maùi vaø khoâng bò raèng buoäc. Ñoù laø söï coù
maët ôû choã coâng coäng (coâng vieân, cuûa haøng). Taïi
nhöõng nôi naøy nhöõng ai coù coâng vieäc phuø hôïp vôùi noù
ñeàu coù theå ñeán tham döï maø khoâng caàn moät lôøi môøi
caù nhaân. Trong ñaùm coâng chuùng ñoù khoâng ai phaùn
xeùt tö caùch cuûa nhöõng ngöôøi xung quanh mình.
Tuy nhieân xeùt veà moät soá maët cuõng coù moät soá
traät töï naøo ñoù: ngöôøi ta cuõng coá gaéng toân troïng moät
soá qui taéc nôi coâng coäng. Hoï aên maëc hôïp vôùi töøng
hoaøn caûnh vaø maëc duø caùc caù nhaân coù söï löïa choïn
theo yù mình nhöng vaãn coá gaéng öùng söû cho phuø hôïp
vôùi hoaøn caûnh cuûa ñaùm ñoâng.
I.2. Söï thoâng tin cho coâng chuùng:
Nhöõng ngöôøi cuøng quan taâm ñeáùn moät soá hoaït ñoäng
xaõ hoäi (côø töôùng, boùng ñaù, tin hoïc vv…) ñeàu mong
muoán coù nhöõng thoâng tin veà vaán ñeà ñoù. Nhöõng
thoâng tin ñená vôùi caùc coâng chuùng coù theå toàn taïi
döôùi daïng chính thöùc vaø khoâng chính thöùc.
Caùc nhaø baùo phaûi bieát phaân bieät caùc loaïi tin.
Caùc thoâng tin chính thöùc:
Nguoàn tin chính thöùc ñeán vôùi ñoâng ñaûo coâng
chuùng nhaát laø truyeàn thoâng ñaïi chuùng (baùo chí,
truyeän tranh, truyeàn hình, baûn tin v.v…)
Ngoaøi ra ñoái vôùi caùc nhoùm coâng chuùng, hoï coù
theå laïi ñöa ra moät cô cheá truyeàn tin rieâng cuûa mình.
Chaúng haïn nhöõng ngöôøi cuøng chung moät moái quan
taâm, coù theå laäp thaønh nhoùm vaø trao ñoåi thö vôùi nhau
16

töø ñòa phöông naøy qua ñòa phöông khaùc. (Toå chöùc caùc
nhoùm nhöõng ngöôøi coù nhu caàu nhaän con nuoâi). Caùc
nhoùm coâng boá nhöõng böùc thö thoâng baùo veà nhu caàu
ñoù cho caùc ñòa phöông nôi coù nguoàn treû em coù theû
laøm con nuoâi. Caùc nguoàn ñoù ñang kyù danh saùch göûi
böu ñieän vaø lieân laïc vôùi nhau taïo neân moät maïng löôùi
roäng lôùn trong nöôùc ngoaøi caùc cô quan chòu traùch
nhieäm chính veà vaán ñeà naøy. Hoaëc nhöõng ngöôøi nhaäp
cö cuøng queâ höông vôùi nhau. Nhôø maïng löôùi quan heä
vaø thoâng tin maø hoï coù theå thoâng baùo ñöôïc cho nhau
veà nhöng nôi coù theå kieám ñöôïc coâng aên vieäc laøm.
Hoïp maët ñònh kyø cuûa caùc thaønh vieân cuûa moät
nhoùm coâng chuùng cuõng laø moät cô cheá ñeå thoâng baùo
tin töùc (hoäi ñoàng höông, hoäi nhöõng ngöôøi haâm moä
boùng ñaù). Taïi caùc buoåi hoïp maët hoï coù theå trao ñoåi
caùc tin coù aûnh höôûng ñeán caùc hoaït ñoäng cua hoï vaø
ñaëc bieät laø hoï coù theå trao ñoåi quan ñieåm vaø so saùnh
caùc nhaän ñònh vôùi nhöõng ngöôøi khaùc veà nhöõng moái
quan taâm chung.
II. CAÙC NGUOÀN TIN KHOÂNG CHÍNH THÖÙC- TIN ÑOÀN.
Tin ñoàn laø loaïi thoâng tin laøm cho caùc nhaø xaõ hoäi
hoïc vaø taâm lyù hoïc quan taâm nhaát.
Shibutani ñònh nghóa: “Tin ñonà laø daïng thoâng tin laëp laïi
maø qua noù, nhöõng ngöôøi ñang trong hoaøn caûnh mô hoà
tìm caùch xaây döïng lôøi giaûi thích veà hoaøn caûnh ñoù
baèng caùch vaän duïng trí tueä vaø söï töôûng töôïng cuûa hoï
laïi.”
Coøn theo Gordon Allpot vaø Leo. Postman, nhöõng tin ñoàn
coù ñöôïc laø do söï meùo moù cuûa thoâng tin trong quaù trình
lan truyeàn töø ngöôøi naøy qua ngöôøi khaùc.
Nhö vaäy, tin ñoàn cuõng coù nhöõng vai troø xaõ hoäi nhö tin
töùc nhöng noù chæ xuaát hieän ôû nhöõng nôi maø caùc
nguoàn tin chính thöùc khoâng coù hoaëc khoâng ñaùng tin
caäy.
II.1. Nhöõng ñieàu kieän xuaát hieän tin ñoàn.
Ngöôøi ta ñaõ baét ñaàu nghieân cöùu tin ñoàn töø naêm 1947
do Gordon Allpot vaø Leo. Postman khôûi xöôùng (qua taùc
phaåm “Taâm lyù hoïc veà tin ñoàn”). Hoï nhaán maïnh ñeán
ñieàu kieän caûm xuùc cuûa hoaøn caûnh maø trong ñoù
17

ngöôøi ta thoâng tin cho nhau veà nhöõng söï kieän trong teá
giôùi cuûa hoï laøm cho caùc thoâng tin ñoù sai leäch ñi.
Ñaëc ñieåm veà ñieàu kieän xuaát hieän tin ñoàn.
Caùc tin ñoàn coù xu höôùng hình thaønh xung quanh
caùc chuû ñeà maø ngöôøi ta coù lieân quan veà tình caûm,
caûm xuùc. Ñoù laø nhöõng söï coá gaéng giaûi thích nhöõng gì
ñaõ vaø ñang xaûy ra ôû nhöõng nôi maø hoï quan taâm.
Thoâng thöôøng nhöõng ngöôøi coù leân quan ñeán chieán
tranh hoaëc quan taâm ñeán aùm saùt chính trò ñeàu raát deã
tìm caùch hieåu hay ñoaùn tröôùc caùc söï kieän.
Ñaëc ñieåm thöù hai cuûa caùc hoaøn caûnh sinh ra tin
ñoàn laø tính maäp môø khoâng roõ raøng cuûa caùc Thoâng
tin ñaïi chuùng. Söï maäp môø naøy coù theå sinh ra söï yeáu
ôùt veà baûn chaát cuûa caùc thoâng tin chính thöùc naøy
(chaúng haïn nhöõng tin töùc ban ñaàu veà söï noåi loaïn hay
gieát ngöôøi nhieàu khi ñaày maâu thuaãn do haïn cheá veà
thôøi gian thu thaäp thoâng tin hoaëc ôû nhöõng xaõ hoäi
kheùp kín ñoái vôùi cacù thoâng tin coù lôiï cho giôùi laõnh ñaïo
hoaëc cho caùc chuû tröông ñöôøng loái cuûa phe laõnh ñaïo.
Cho neân daân chuùng coù xu theá tìm kieám nhöõng thoâng
tin khoâng chính thöùc).
Tuy nhieân nhieàu khi tin ñoàn coù theå ñöôïc sinh ra khi coù
söï keát hôïp caû hai ñaëc ñieåm ‘tính caûm xuùc” vaø “tính
maäp môø”. Vieäc keát thuùc chieán tranh thöôøng ñöôïc ñoàn
ñaïi tröôùc khi noù keát thuùc thöïc söï (öôùc voïng ñoái vôùi söï
keát thuùc cuûa chieán tranh vaø caùc cuoäc gaëp maët bí
maät giöõa hai phe ñaøm phaùn ñaõ kyù giaûi ñieàu naøy, hay
vuï ñoåi tieàn cuõng nhö vaäy)
Ñaëc ñieåm thöù 3. Ñöa ra moät dö luaän, ñoàn ñaïi, noù laø
moät loaïi hoaït ñoäng thích nghi cuûa con ngöôøi. Beân caïnh
nhöõng nguoàn tin chính thöùc, ngöôøi ta vaãn coù xu höôùng
quan taâm ñeán caùc tin ñoàn. Trong nhöõng tröôøng hôïp
naøy, ñoái vôùi caùc cuoäc ñieàu tra cuûa caûnh saùt thaät laø
baát lôïi vì ngöôøi ta trong khi tìm kieám nguoàn tin ñaùng tin
caäy laïi deã bò gaëp “nhieãu”.
Caùc tin ñoàn khoâng coù chöùc naêng trong vieäc xaùc
ñònh haønh ñoäng coâng coäng nhöng noù laïi mang chöùc
naêng laøm dòu ñi nhöõng moái lo laéng do vieäc caùc hieän
töôïng baát thöôøng xaûy ra.
Ñaëc ñieåm thöù 4. Chính söï toø moø laø moät lyù do
maïnh meõ cho tin ñoàn xuaát hieän. (Neáu nhö khoâng coù
18

caùc söï kieän roõ raøng ñeå thoaû maõn tính toø moø cuûa con
ngöôøi thi cuõng raát deã daøng gaây neân tin ñoàn)
Ñaëc ñieåm thöù 5. Trong nhieàu tröôøng hôïp tin ñoàn
ñöôïc sinh ra khi moät caù nhaân khoù chòu vôùi hoaït ñoäng
cuûa mình, tin ñoàn ñöôïc duøng ñeå kích thích vaøo tình traïng
chaùn ngaùn trì treä naøo ñoù (“nhaøn cö, vi baát thieän”
(nhöõng ngöôøi laøm coâng vieäc ñôn ñieäu, nhaøn roãi: tö
nhaân, doanh traïi quaân ñoäi) Deã daøng thaáy trong thôøi
bao caáp ngöôøi ta thöôøng hay truyeàn tin naøy hay tin khaùc
veà moät soá caù nhaân naøo ñoù. Ai yeâu ai, ai bò coâng an
theo doõi, ai bò “boà ñaù” vaø cô sôû cuûa caùc thoâng tin
naøy thöôøng khoâng roõ raøng (ñaùng ngôø). Nhieàu khi coù
nhöõng chuû ñeà khoâng ñaùng keå nhöng laïi ñöôïc thoåi
phoàng thaønh chuû ñeà lôùn.
II.2. Quaù trình ñoàn ñaïi:
Theo thôøi gian thì caùc kieåu giaûi thích khoâng chính
thöùc veà caùc söï kieän seõ phaûi thay ñoåi.
Allport vaø Postman ñöa ra moät thí nghieäm veà söï meùo moù
tin töùc trong quaù trình truyeàn thoâng tin: chôi troø keå laïi
böùc tranh qua vaøi ngöôøi -> cuoái cuøng cho thaáy moät söï
sai leäch thoâng tin => caùc oâng ñaõ ñöa ra loaïi bieán daïng
tin töùc:
1) Xoaù nhoaø: vieäc loaïi boû caùc chi tieát trong khi
caùc caâu truyeän bò thu ngaén laïi: nhieàu tin ñoàn bò
ruùt laïi thaønh caùi gì ñoù mô hoà. “toâi ñaõ nghe
thaáy chuyeän gì ñoù, xaûy ra ôû nôi naøo ñoù quanh
ñaây trong moät khoaûng thôi gian gaàn ñaây…”
2) Laøm gay ngaét leân: xu höôùng nhôù vaø theâm thaét
moät soá chi tieát (chi tieát nhoû beù coù theå trôû
neân moät trung taâm raéc roái- “beù xeù ra to”)
3) Söï ñoàng hoùa: xu höôùng khi ngöôøi ta giaûi thích
caùc hieän töôïng cô sôû, caùc lôïi ích cuûa chính hoï
hay nguyeân maâu baûn thaân hoï (ñoù laø vì chuùng
ta chæ laéng nghe nhöõng gì chuùng ta hy voïng ñöôïc
nghe. VD: nghe nhöõng thoâng tin phaûn hoài veà
nhoùm mình -> seõ chuù yù xem ngöôøi ta coù noùi
ñoäng gì ñeán mình. Nhöõng thoâng tin coù lôïi hoaëc
phuø hôïp vôùi mong öôùc cuûa mình thì nhôù coøn
thoâng tin khaùc khoâng chuù yù)
Trong khi ñoù, Shibutani trong coâng trình nghieân cöùu
veà caùc tin töùc öùng khaåu laïi ñöa ra quan nieäm cho raèng
19

trong thöïc teá khoâng phaûi luùc naøo cuõng luoân dieãn ra
nhöõng hoaøn caûnh nhö trong phoøng thí nghieäm vaø khoâng
phaûi luùc naøo cuõng chæ laø vieäc ngöôøi naøy keå laïi cho
ngöôøi kia nghe moät caâu chuyeän naøo ñoù, maø theo oâng,
chính trong hoaøn caûnh laäp lôø (trong coù caùc nguoàn tin
chính thöùc laïi khoâng xaùc ñònh thoûa ñaùng) -> deã daãn
ñeán nhöõng loái giaûi thích thay theá vaø phuï hoïa theâm
vaøo nhöõng söï thaät cuûa söï vieäc; töùc laø quaù trình ñoàn
ñaïi coù xu höôùng bao haøm caû nhöõng ñieàu ñaõ ñöôïc xaùc
ñònh vaø thöôøng laø nhöõng tin chính xaùc cuûa hieän töôïng
thöïc teá. OÂâng ta ñöa ra quan dieåm cuûa Mead cho raèng
sinh hoaët xaõ hoäi deã daãn ñeán ñònh nghóa cuûa caùc
nhoùm veà hoaøn caûnh.
Vì vaäy oâng nhaán maïnh ñeán söï caân nhaéc kyõ
caøng trong nhöõng hoaøn caûnh tin ñoàn. (ví duï moät ngöôøi
naøo ñoù keå moät caâu chuyeän hay bò ngöôøi ta hoûi laïi nhö
quan toøa hoûi cung tröôùc vaønh moùng ngöïa) hay moät
nhaân chöùng khoâng ñöôïc tin caäy khi anh ta laø keû phaïm
toäi hoaëc bò chöùng minh laø khoâng ñaùng tin, hoaëc moät
ngöôøi hay “aên noùi lung tung deã bò ngöôøi ta khoâng tin
töôûng ôû nhöõng thoâng tin maø ngöôøi ñoù ñöa ra – “moät
laàn baát tín vaïn söï baát tín”.
Khi toång keát laïi caùc nguoàn tin ñoàn thì ngöôøi ta tìm
ra cuõng phaûi ñeán moät nöûa söï thaät (ngay caû nhaø nöôùc
cuõng nhieàu khi phaûi laøm nhö vaäy vì muïc ñích naøo ñoù.
“muoán ngöôøi ta tin thì phaûi thoâng baùo caû moät phaàn söï
thaät”.
 Tuy nhieân Shibutani cuõng nhaán maïnh raèng
khoâng phaûi luùc naøo söï caân nhaêùc ñoù cuõng
xaûy ra. VD: trong ñieàu kieän nhoùm, taäp theå bò
kích ñoäng cao ñoä -> luùc ñoù tin ñoàn bi kòch nhaát
seõ ñöôïc chaáp nhaän chöù khoâng phaûi tin coù lyù
nhaát ñöôïc chaáp nhaän.
 Do ñoù oâng ta keát luaän söï hình thaønh tin ñoàn laø
quaù trình töông taùc giöõa caùc caù nhaân vaø trong
tình traïng maäp môø chöù khoâng ñôn thuaàn laø söï
truyeàn ñaït laàn löôït töø ngöôøi naøy ñeán ngöôøi
khaùc.
III. Keát thuùc tin ñoàn:
20

Tröø nhöõng thoâng tin chính xaùc, ñaùng tin caäy, moïi
tin ñoàn ñeàu keát thuùc khi ngöôøi ta chöùng minh ñöôïc sai
laàm hoaëc khi côn khuûng hoaûng sinh ra noù qua ñi.
Trong nhöõng hoaøn caûnh baát ngôø, ñoät ngoät (tai
hoïa naøo ñoù) ngöôøi ta hay ñöa ra nhöõng phoûng ñoaùn veà
nhöõng gì ñaõ xaûy ra khi chöa coù moät nguoàn tin ñaùng tin
caäy naøo (ví duï khi coù tin veà côn baõo maïnh -> ngöôøi ta
öôùc ñoaùn ngay thieät haïi ->sau ñoù môùi ñöôïc xaùc minh)
1. Ñoâi khi khoâng coù lôøi phuû nhaän chính thöùc naøo,
nhöõng caâu chuyeän ñoàn ñaïi roài cuõng laéùng
daàn xuoáng khi söï quan taâm cuûa quaàn chuùng
giaûm daàn (trong moïi lónh vöïc töø chuyeän quan
heä nam nöõ ñeán nhöõng vuï chính trò giaät gaân –
vuï Kenôñi bò aùm saùt, töï töû Hitlt, Gion Lenon bò
aùm saùt , caùc vuï khuûng boá v
21

BAØI 5. NGUOÀN TIN VAØ COÂNG CHUÙNG:
Thoâng thöôøng dö luaän laø nhöõng yù kieán maø ngöôøi ta

giöõ vôùi nieàm tin lôùn lao. Neáu nhö bò kích thích maïnh meõ
(phaûn baùc, træ trích) hoï seõ tranh luaän moät caùch kieân
quyeát ñeå baûo veä yù kieán cuûa mình.
Dö luaän xaõ hoäi laø traïng thaùi tin töôûng noùi chung trong
phaïm vi moät nhoùm ngöôøi cuøng quan taâm ñeán moät chuû
ñeà naøo ñoù. Trong nhöõng cuøng xem moät boä phim thì seõ
coù caùc dö luaän khaùc nhau: phim coù bò kieåm duyeät hay
khoâng?
->coù caùc yù kieán khaùc nhau => ñoù laø nhöõng vaán ñeà
baát ñoàng trong coâng chuùng.
• Xaõ hoäi hoïc veà dö luaän xaõ hoäi seõ quan taâm ñeán
nhöõng vaán ñeà sau:
- Moái quan heä giöõa cô caáu xaõ hoäi vaø cô caáu dö luaän
xaõ hoäi.
- Nhöõng quaù trình taùc ñoäng ñeáùn dö luaän xaõ hoäi.
(ngöôøi ta quyeát ñònh mua saûn phaåm naøy hay khaùc,
baàu cöû cho ngöôøi naøy hay ngöôøi khaùc)
- Cacù thuû ñoaïn hay bieän phaùp cuûa nhöõng ngöôøi taùc
ñoäng ñeáùn dö luaän xaõ hoäi (tính hieäu quaû cuûa
nhöõng bieän phaùp ñoù)
I. CAÁU TRUÙC CUÛA DÖ LUAÄN XAÕ HOÄI:
Thoâng thöôøng, trong xaõ hoäi ngöôøi ta thöôøng mong
ñôïi ôû thaøng vieân cuûa hoï bieåu loä nhöõng yù kieán veà
vaán ñeà xaõ hoäi khaúng ñònh noù moät caùch phuø hôïp vôùi
yù kieán cuûa nhöõng ngöôøi xung quanh.
Neáu nhö moät giaùo vieân quaù uûng hoä sinh vieân -> seõ
gaây ra baát bình trong haøng nguõ giaùo vieân. Moät coâng
nhaân ñöùng veà phía laõnh ñaïo seõ bò coâng nhaân deø
böûu… => Nhö vaäy, dö luaän xaõ hoäi khoâng phaûi laø moät
caùi gì chung suy nghó theo caùch rieâng cuûa hoï vaø coù yù
kieán ñoäc laäp. Tuy vaäy, trong thöïc teá vaãn coù moät aùp
löïc naøo ñoù buoäc ngöôøi ta phaûi suy nghó vaø haønh ñoäng
phuø hôïp vôùi ñòa vò cuûa hoï => Cho neân caùc nhaø xaõ
hoäi hoïc ñaõ quan taâm ñeánvieäc khaùi quaùt veà caùc yù
kieán cuûa coâng chuùng thuoäc veà caùc nhoùm xaõ hoäi
khaùc nhau. Chaúng haïn ngöôøi ta taäp trung nghieân cöùu xu
höôùng baûo thuû hay töï do trong moái quan heä , vôùi cô
caáu xaõ hoäi (trong caùc nhoùm xaõ hoäi khaùc nhau chaúng
22

haïn nhö giaû thuyeát ai seõ laø ngöôøi suy nghó töï do hôn,
bao dung hôn?
- Ñaøn oâng? – Thanh nieân? – Ngöôøi kinh? –Taàng lôùp
treân?
- Ñaøn baø? – Ngöôøi giaø? – Ngöôøi daân toäc? – Taàng
lôùp döôùi?
Môùi thoaït nhìn töôûng ñôn giaûn nhöng thöïc ra raát phöùc
taïp.
ÔÛ Myõ, SaMuel A.Stoufer ñaõ nghieâ cöùu söï thay ñoåi
cuûa dö luaän xaõ hoäi trong moái töông quan vôùi nhöõng
khía caïnh cuûa cô caáu xaõ hoäi. Tính khoan nhöôïng vôùi söï
khoâng tuaân thuû.
Söï khoan dung Söï khoan dung Söï khoan dung

cao trung bình thaáp
Thanh nieân Ngöôøi giaø
Ngöôøi coù hoïc Ngöôøi coù hoïc
thöùc thöùc thaáp
Ñaøn oâng Ngöôøi mieân Ñaøn baø
Ngöôøi mieân Taây Ñoâng vaø Trung Ngöôøi mieàn Nam
Ngöôøi khoâng Taây Ngöôøi theo ñaïo
theo ñaïo Ngöôøi ngheøo
Ngöôøi giaàu Ngöôøi noâng
Ngöôøi thaønh thoân
phoá Thuôøng daân
Thuû lónh
Ñoù laø keát quaû ghi nhaän. Coøn giaûi thích noù laïi laø
vaán ñeà nan giaûi khaùc .
Tröôùc heát laø moïi ñieåm trong caùc söï khaùc bieät keå
treân cuõng ñeàu coù theå giaûi thích baèng moät hay nhöõng
söï khaùc bieät khaùc (ví duï tính khoâng khoan nhöôïng cuûa
ngöôøi cao tuoåi coù theå vì hoï coù trìng ñoä hoïc vaán keùm
hôn so vôùi theá heä treû, hoaëc vì thöôøng hoï hay theo ñaïo vì
ña soá hoï gaén vôùi noâng thoân nhieàu hôn vv…) Cho neân
ñeå xaùc ñònh ñöôïc nguyeân nhaân thöïc söï caàn phaûi kieâm
tra nhöõng taùc ñoäng cuûa moät trong nhöõng yeáu toá bieán
ñoäng khi xem xeùt cuøng höôùng cuûa moät yeáu toá khaùc
ñoái vôùi bieán soá phuïc vuï naøy. (X thay ñoåi -> y coù ñoåi
khoâng?)
23

Vieäc khaùi quaùt hoaù söï taùc ñoäng cuûa nhöõng bieán
thieân trong cô caáu dö luaän xaõ hoäi coù theå giuùp chuùng
ta nhìn nhaän ñöôïc hai vaán ñeà sau:
Nhöõng ngöôøi coù vò trí cao trong xaõ hoäi tröôøng bò
caùc cöông vò cuûa mình ñoøi hoûi, daãn ñeán vieäc hoï phaûi
xem xeùt kyõ köôõng tröôùc khi ñöa ra moät nhaän ñònh cöïc
ñoan (caùch giaûi thích naøy phuø hôïp vôùi haàu heát nhöõng
khaùc bieät veø tính khoan nhöôïng trong baûng treân.
Nhöõng ngöôøi coù dòp tieáp xuùc nhöõng loaïi ngöôøi
trong xaõ hoäi laïi thöôøng deã khoan nhöôïng hôn. Coù nghóa
laø tính khoâng khoan nhöôïng laø saûn phaåm cuûa söï caùch
bieät, coâ laäp veà maët xaõ hoäi cuûa coâng nghieäp ñòa
phöông (nhöõng ngöôøi theo CN vò chuûng laø nhöõng ngöôøi
ít tieãp xuùc vôùi caùc loái soáng khaùc laï)
II. ÑOÄNG LÖÏC CUÛA SÖÏ HÌNH THAØNH DÖ LUAÄN.

II.1.Tính naêng ñoäng cuûa dö luaän xaõ hoäi.
Dö luaän bieán ñoåi hay coá ñònh? Linh hoaït ? Baûo thuû?
+ Dö luaän bieán ñoåi chöù khoâng coá ñònh.
 ñaëc tröng cuûa noù laø naêng ñoäng.
VD: khi thaêm doø dö luaän trong cuoäc tröng caàu daân yù,
nhöõng ngöôøi thaêm doø dö luaän döï baùo keát quaû ôû caùc
giai ñoaïn khaùc nhau luoân luoân phaûi keøm theo caâu “Neáu
cuoäc baàu cöû dieãn ra nhö hoâm nay thì keát quaû seõ laø…”
 nhöõng söï bieán ñoåi trong dö luaän coù theå quan
saùt thaáy trong taát caû caùc nhoùm khaùc nhau (söï
noåi danh hay luïi taøn cuûa ngheä só, söï chaïy theo
thôøi trang naøy hay thôøi trang khaùc…)
Vieäc giaûi thích söï naêng ñoäng naøy cuûa dö luaän laø
moät trong nhöõng nhieäm vuï cuûa nhaø xaõ hoäi hoïc.
 cô sôû quan troïng cuûa söï lyù giaûi veà vaán ñeà
naøy laø quan nieäm cho raèng trong coâng chuùng,
yù kieán cuûa moät ngöôøi thöôøng bò aûnh huôûng
bôûi vieäc trình baày yù kieán cuûa ngöôøi khaùc.
(Tính adua cuûa taäp theå). Nhöõng phaân tích veà söï
bieán ñoåi trong dö luaän xaõ hoäi ñaõ giaûi quyeát
baûn chaát aûnh höôûng xaõ hoäi leân caùc yù kieán
veà nhöõng vaán ñeà coâng coäng
II.2. Nhöõng yeáu toá taùc ñoäng ñeán dö luaän
xaõ hoäi:
24

Trong nhöõng vaán ñeà coâng coäng, ngöôøi ta thöôøng
chòu 2 loaïi aûnh höôûng xaõ hoäi:
1- Nhöõng lôøi keâu goïi qua tivi vaø caùc phöông tieän
thoâng tin ñaïi chuùng.
2- Thoâng tin hai chieàu giöõa caùc caù ngöôøi (trao ñoåi
veà vaán ñeà coâng coäng: baø noäi trôï- boät giaët,
nöôùc röûa cheùn)
-> trong hai caùch naøy, caùch naøo hieäu quaû hôn?
=> TL: qua nghieân cöùu veà dö luaän xaõ hoäi. Ngöôøi
ta laïi thaáy moät keát quaû ngaïc nhieân raèng vieäc tuyeân
truyeàn qua tivi laïi ít hieäu quaû hôn neáu nhö ñoù laø nguoàn
thoâng tin moät chieàu.
Chaúng haïn truyeän tranh hoaëc truyeàn hình, baùo
chí ñeàu nhaèm vaøo daân chuùng noùi chung.
Neáu muïc tieâu laø toaøn boä daân chuùng ->thì
nhöõng thoâng tin naøy coù ít aûnh höôûng ñeán ñoái töôïng.
Caùc cuoäc nghieân cöùu cho thaáy raèng quyeát ñònh löïa
choïn cuûa ngöôøi daân coù quan heä ñeán cô caáu nhoùm xaõ
hoäi gia ñình, caâu laïc boä, toân giaùo vv… nhöõng ngöôøi
trong moät hoaøn caûnh nhö nhau seõ coù suy nghó löa choïn
nhö nhau vaø trong xaõ hoäi laïi coù nhöõng ngöôøi coù khaû
naêng lyù giaûi, ñaùnh giaù caùc nguoàn tin ñaïi chuùng. Hoï
seõ truyeàn ñaït laïi yù kieán hoï cho nhöõng ñoái töôïnng
muoán tham khaûo yù kieán vaø chòu aûnh höôûng cuûa hoï.
Ñaây laø nguoàn tin hai böôùc:
Tivi Caùc nhaø Coâng

“gaùc chuùng
coång dö
luaän”
Ngöôøi “laõnh ñaïo dö luaän” laø nhöõng ngöôøi coù uy

tín trong nhoùm vaø coù nhieàu ngöôøi ñoùng vai troø naøy
trong caùc lónh vöïc khaùc nhau (ñoà duøng, chính trò…)
(caùc dieãn vaên chính trò hay quaûng caùo cuõng ñöôïc
tieáp nhaän baèng caùch thoâng tin hai böôùc naøy: VD: muoán
mua tivi, maùy giaët, ngöôøi ta hay hoûi ngöôøi coù uy tín, kinh
25

nghieäm duøng, maëc duø coù quaûng caùo treân tivi. Tình
hình Baàu cöû cuõng vaäy. Thöïc teá khi coù cuoäc tranh cöû
toång thoáng taïi bang OHIO, caùc phöông tieän thoâng tin ñaïi
chuùng tuyeân truyeàn veà vieäc boû phieáu baàu toång
thoáng. Baùo chí ñaêng raát nhieàu nhöõng lôøi keâu goïi boû
phieáu cho phe coäng hoøa (Lanñôn) nhöng cuoái cuøng ngöôøi
ta laïi boû phieáu cho Rooseven. Nhö vaäy, coù theå thaáy,
caùc thöông tieän thoâng tin ñaïi chuùng khoâng phaûi luùc
naøo cuõng coù aûnh höôûng toát nhö ngöôøi ta thöôøng mong
muoán. Ngöôøi ta giaûi thích cho lyù do thieáu aûnh höôûng
naøy laø nhöõng ngöôøi coù chính kieán, thöôøng chæ ñoïc
nhöõng baøi xaõ luaän uûng hoä yù kieán cuûa hoï hoaëc chæ
nghe nhöõng baøi dieãn vaên cuûa ngöôøi tranh cöû maø hoï
thích.
Nhö vaäy, nhöõng quyeát ñònh chuû yeáu ôû bang OHIO
döïa treân thoâng tin trao ñoåi tröïc dieän vôùi nhau giöõa caùc
caù nhaân nhöõng hôn. Chính vì vaäy, maëc duø caùc phöông
tieän thoâng tin ñaïi chuùng phaùt trieån raát maïnh ngöôøi ta
phaûi boû ra raát nhieàu tieàn ñeå thöïc thieän nhöõng cuoäc
tuyeân truyeàn tröïc tieáp. Hoï phaûi ñi ñeán tuøng nhoùm ñoái
töôïng taïo ra nhöõng ñieàu kieän nuoâi soáng thoâng tin mong
muoán cuûa hoï.
Taïi sao kieåu tuyeân truyeàn naøy laïi coù hieäu
quaû ñeán vaäy?
1. Khi nguoàn tin naøy ñeán töø caù nhaân naøo ñoù,
ngöôøi tieáp nhaän thoâng tin khoâng ôû trong traïng thaùi ñeà
phoøng. (trong khi ñoù, moãi khi treân tivi coù moät tín hieäu
naøo ñoù veà quaûng caùo hay moät thoâng tin naøo muoán
gaây chuù yù ->laäp töùc trong ñaàu ngöôøi xem coù moät
söïphaûn khaùng “laïi muoán reâu rao veà maët haøng ñang eá
hay môùi ra naøo ñaây” -> ngöôøi ta seõ khoâng chuù yù nöõa
maø ñi laøm vieäc khaùc… )
trong khi ñoù, cuoäc troø truyeän vu vô, ngöôøi ta
thöôøng coù taâm traïng thoaûi maùi. Ngöôøi ta khoâng
phaûi lo laéng ñeán traùch nghieäm phaùn xeùt naøo hay
phaûi gaén boùi ñaûng phaùi naøo. Nhöng chính cuoäc noùi
chuyeän khoâng chuaån bò tröôùc ñoù seõ ñaäp tan ñöôïc
caùc trôû ngaïi bình thöôøng vaø daãn ñeán söï thuyeát
phuïc. (nhöõng ngöôøi nghe loûm ñöôïc caâu chuyeän veà söï
löïa choïn vaø khaúng ñònh cuûa ngöôøi khaùc cuõng ñoâi
26

khi coù xu höôùng bò aûnh höôûng ñeán quyeát ñònh baàu
cöû cuûa mình).
2. Taùc ñoäng caù nhaân cho pheùp ngöôøi truyeàn tin thay
ñoåi caùch tuyeân truyeàn sao cho phuø hôïp vôùi ñoái
töôïng truyeàn tin vì thoâng tin treân tivi hay baùo ñaøi, baùo
chí, baùo töôøng thöôøng phaûi tính ñeán soá ñoâng vaøø
tính ña daïng cuûa quaàn chuùng. Do vaäy, ngöôøi ta coù xu
höôùng choïn nhöõng tieâu chí trung gian chöù khoâng taäp
trung vaøo nhöõng ñaëc tröng cuûa caùc nhoùm ñoái töôïng
khaùc nhau. Ñieàu naøy coù theå laøm nhöõng nhoùm cao
hôn hoaëc thaáp hôn baát bình hoaëc thôø ô. Trong khi ñoù,
nhöõng ngöôøi vaän ñoäng laïi coù theå laøm cho thoâng tin
cuûa mình thích nghi voùi töøng ñoái töôïng cuï theå.
3. Söï taùc ñoäng caù nhaân cho thaáy keát quaû ngay laäp
töùc (bieåu hieän trong khi nghe hoaëc coù thaùi ñoä choáng
ñoái ngay).
Nhöõng coâ baùn haøng, chaøo haøng (tieáp thò) gioûi
coù theå khieán cho nhöõng ngöôøi khoâng coù yù ñònh mua
haøng caûm thaáy coù loãi khi khoâng mua moùn haøng ñoù.
Nhöng caùc oâ quaûng caùo treân tivi khoâng laøm ñöôïc
nhö vaäy. (ngöôøi ta cuõng seõ phaûn öùng ngay khi coâ aáy
tieát loä laø neáu mua moät löôïng haøng lôùn cho coâ, co
seõ ñöôïc thöôûng moät chieác xe Dream)
III. Tuyeân truyeàn:
Nhö ôû nhöõng baøi tröôùc ñaõ trình baày, thoâng thöôøng
moät soá ngöôøi hay nhoùm ngöôøi vì lôïi ích cuûa mình, cuûa
nhoùm mình luoân coù xu höôùng muoán taùc ñoäng ñeán dö
luaän baøng caùch naøy hay caùch khaùc, laùi dö luaän theo
höôùng coù lôïi cho mình. Töø quoác gia, Ñaûng phaùi, chính
phuû ñeán caùc nhoùm taäp ñoaøn, thueâ dieân vieân treân tivi
phuï thuoäc vaøo söï haâm moä cuûa coâng chuùng. Toång
thoáng coù tieån voïng khoâng phuï thuoäc vaøo uy tín trong
coâng vieäc.
Caùc hoaït ñoäng nhö moät chieán dòch, quaûng caùo vaø
caùc hoaït ñoäng veà quan heä coâng chuùng cuûa moät toå
chöùc laø moät trong nhöõng ñieåm chuù yù cuûa caùc nhaø
xaõ hoäi hoïc maø trong taâm ñieåm cuûa noù laø nhöõng
ngöôøi tuyeân truyeàn.
Theo quan ñieåm coå ñieån, ngöôøi ta cho raèng caùc
khoái quaàn chuùng deã bò aûnh höôûng bôûi yeáu toá tình
caûm hôn yeáu toá lí trí. Nhöõng söï taùc ñoäng deán quaàn
27

chuùng, phaàn lôùn laø döôùi daïng tuyeân truyeàn, nghóa laø
trình baày vaán ñeà coâng coäng theo kieåu coù tính tröôùc
ñeå thöùc tænh nhöõng tình caûm cuûa quaàn chuùng, deã loâi
keùo hoï veà phía mình, choáng laïi phía ñoái phöông. Kyõ
thuaät cô baûn laø gaén söï nghieäp cuûa mình vôùi nhöõng
ñieàu toát ñeïp vaø gaén nhöõng quan ñieåm hay phe ñoái
laäp vôùi nhöõng gì xaáu xa. (coá gaéng nhaèm vaøo nhöõng
suï kieän khoâng hay cuûa keû ñoái laäp maø cheâ bai)
Ví duï1: Phe ñoái laäp trong chính phuû Myõ ñoái vôùi cuoäc
chieán tranh ôû Vieät Nam. Beân A: Coå vuõ keû thuø >< Beân
B: gané chieán tranh vôùi lôïi nhuaän khoång loà cuûa coâng
nghieäp quoác phoøng tieâu dieät caùc daân toäc khaùc…
Coøn ñoái vôùi ñöôøng loái cuûa mình thì gaén “haøo
quang” (keå ra nhöõng ñieàu hay ho khi mình caàm quyeàn keå
caû nhöõng caùi voán khoâng do coâng lao cuûa hoï).
Ví duï 2: Nhieàu nhoùm ngöôøi bieän hoä cho thu nhaäp qua
cao cuûa mình baèøng caùch nhaán maïnh ñeán giaù thò coâng
lao cuûa hoï. (nhöõng ngöôøi laøm ngheà choân caát coá gaéng
theå hieän söï taän tình cuûa mình ñeå caïnh tranh nhau)
Ví duï 3: Nghieân cöùu cuûa Merton veà chuyeán ñi coå ñoäng
cho tín phieáu chieán tranh cuûa Cater Smith trong chieán
tranh Theá giôùi thöù II
Tröôùc ñoù ngöôøi ta ñöa ra caùc chieán dòch quaûng
caùo nhaèm vaøo nhöõng ñieàu nhö:
- Tín phieáu laø “moät coã chaéc chaén ñeå ñaët voán” (caùch
ñaàu tö toát nhaát).
- Giaûm boùt caùc chi phí trong thôøi gian chieán tranh.
- Giaûm aùp löïc laïm phaùt (khi ít ngöôøi tieâu thuï haøng
hoùa maø thu nhaäp caøng cao)
 nhöõng caùch ñoù ñeàu mang laïi raát ít hieäu quaû.
Luùc ñoù, ngöôøi Myõ mua tín phieáu cô baûn vì loøng haøo
hieäp chöù khoâng phaûi laø haønh vi thoâng thöôøng- Töc
laø ngöôøi ta mua tin phieáu vì toå quoác. Cater Smith ñaõ
gaén haønh ñoäng naøy vôùi nhöõng lyù do yeâu nöôùc.
Maëc duø nhöõng ngöôøi tuyeân truyeàn khaùc cuõng nhaán
maïnh nghóa vuï aùi quoác nhöng hoï khoâng thaønh coâng
laém so vôùi Smith.
Coâ ta ñaõ laøm gì? Tröôùc heát coâ ta neâu baät söï
töông phaûm cuûa söï hi sinh nhoû beù cuûa moãi coâng
daân khi mua tín phieáu vôùi vieäc hi sinh thaân mình cuûa
caùc chieán syõ ngoaøi maët traän hay nhöõng hi sinh cuûa
28

nhöõng ngöôøi thaân cuûa hoï khi coù con ra traän vaø coù
theå seõ maõi maõi khoâng trôû veà. Vaø ñieàu teá nhò hôn
vaø hieäu quaû roõ raøng hôn laø baûn thaân coâ ta cuõng hi
sinh baèng caùch phaûi bay moät quaõng ñöôøng heát 16
giôø bay ñeå tuyeân truyeàn.
Keát quaû ñieàu tra cuûa Merton cho thaáy ña soá
nhöõng ngöôøi mua tín phieáu ñaõ traû lôøi laø taám göông
trung thaønh vôùi söï nghieäp cuûa coâ Smit cuøng vôùi
tieáng taêm veà loøng aùi quoác tröôùc ñoù cuûa coâ ñaõ
laøm ñöôïc vieäc ñoøi hoûi hoï phaûi “hi sinh” baèng caùch
mua tín phieáu.
Theo Merton ñoù laø caùch tuyeân truyeàn baèng thöïc
teá döïa treân taám göông caù nhaân. Caùch ñoù raát hieäu
quaû maëc duø thôøi ñoù hoï raát dò öùng vôùi caùc lôøi
keâu goïi ôû treân ñaøi.
Ví duï: Toång thoáng Rusevel quyeát ñònh ñi treân xe
mui traàn döôùi trôøi möa trong ñôït baàu cöû naêm 1944 –
ñaây laø haønh ñoäng gaây aán töôïng maïnh meõ veà söï
gaén boù vôùi quaàn chuùng.
Keát luïaân: Nhö vaäy, coâng chuùng theå hieän haønh
vi cuûa mình raát khaùc nhau nhöng laïi thoáng nhaát vôùi
nhau qua söï quan taâm chung ñeán vaøi lónh vöïc sinh hoaït
xaõ hoäi. Do ñoù thöôøng xuaát hieän nhöõng yù kieán,
nieàm tin ñöôïc san seû roäng raõi veà caùc söï kieän trong
phaïm vi ñöôïc quan taâm (tin ñoàn hay thoâng tin chính
thöùc)xuaát hieän trò hieáu vôùi nhöõng khaû naêng tieâu
thuï cuûa cuûa hoï ñoàng thôøi nhöõng yù kieán veà nhöõng
gì neân laøm vaø khoâng neân laøm trong lónh löïc hoï quan
taâm (dö luaän xaõ hoäi).
Trong coâng chuùng thöôøng toàn taïi caùc nhoùm khaùc
nhau vôùi nhöõng quan ñieåm, yù kieán vaø thaùi ñoä cuûa hoï.
Vaán ñeà cuûa ngöôøi nghieân cöùu laø ôû choã phaûi bieát
ñöôïc caùc quan ñieåm, yù kieán naøo gaén vôùi khoái coâng
chuùng naøo. Thöù hai laø cuõng caàn quan taâm tôùi söï hình
thaønh, phaùt trieån vaø trieät tieâu cuûa caùc dö luaän, tin
ñoàn thò yeáu cuûa coâng chuùng. Thöù ba laø moái quan heä
giöõa hình thöù tuyeân truyeàn vaø coâng chuùng (thoâng tin
leân quan caù nhaân hay moät chieàu) phöông tieän thoâng tin
ñaïi chuùng.
29

BAØI 6. NHÖÕNG SÔÛ THÍCH CUÛA COÂNG CHUÙNG-
THÔØI TRANG
I. KHAÙI NIEÄM
Chuùng ta thaáy neàn vaên hoaù cuûa moät daân toäc coù
xu höôùng xaùc ñònh sôû thích , thò hieáu phuø hôïp trong caùc
daïng hoaït ñoäng soáng cuûa con ngöôøi. Moãi neàn vaên
hoaù ñeàu xaùc ñònh loaïi thöùc aên rieâng (caùi naøo aên
ñöôïc caùi naøo khoâng) kieåu hoaït ñoäng tình duïc naøo ñöôïc
chaáp nhaän vaø khoâng? Nhö theá naøo laø ngöôøi coù vaên
hoaù (con reå meï vôï ôû 2 xaõ hoäi khaùc nhau) → trong caùc
neàn vaên hoaù caùc tieâu chuaån coù xu höôùng phoå bieán
khoâng ñoåi. Maët khaùc trong giôùi haïn veà loaïi vaên hoaù
cöôõng cheá naøy laïi cuõng coù khaû naêng coù nhöõng bieán
daïng vaø ñoåi thay trong caùc vaán ñeà nhö naáu aên phoå
thoâng, caùc saùch hoaït ñoäng tình duïc caùc saùch veà hoân
nhaân gia ñình phoå bieán. Caùc phöông phaùp nghieân cöùu
trong khoa hoïc. Nhöõng kieåu dao ñoäng nhö vaäy ñöôïc goïi
laø thôøi trang (Fashion),(phaân bieät thôøi trang mode phong
caùch trang 8bis)
Baûn chaát cuûa thôøi trang laø mong muoán cuûa con
ngöôøi ñöôïc hôïp thôøi. Coù nghóa laø haønh vi cuûa hoï phaûn
aùnh ñöôïc hieän thöïc xaõ hoäi “môùi nhaát hoaëc hieän ñaïi
nhaát”.
Bò “loãi thôøi” hay khoâng “hôïp thôøi trang” laø bò maát
uy tín trong vieäc theo saùt ñöôïc vôùi tieán trieån xaõ hoäi.
Caùc quaûng caùo veà caùc maët haøng. Caùc nhaø xuaát
baûn saùch baùo keâu goïi coâng chuùng chaáp nhaän saûn
phaåm cuûa hoï baèng caùch coá chöùng minh raèng saûn
phaåm cuûa mình theo hôïp thôøi ñaïi (keå caû saùch giaùo
khoa, chuyeân khaûo → coá chöùng minh).
KHAÙI NIEÄM PHONG CAÙCH THÔØI TRANG VAØ

MODE
Ba thuaät ngöõ naøy caàn phaûi phaân bieät treân hai cô

sôû khaùc nhau:
+ Thôøi gian toàn taïi: Phong caùch toàn taïi laâu daøi
nhaát
Mode – ngaén nguûi nhaát
30

+ Quan heä vôùi traät töï xaõ hoäi:
. Phong caùch vaø thôøi trang dieãn ra beân
trong traät töï xaõ hoäi.
. Mode xaûy ra beân ngoaøi traät töï xaõ hoäi.
ϑ Phong caùch: (Style) coù quy ñònh chæ phuï nöõ môùi
maëc vaùy coøn ñaøn oâng thì khoâng → phong caùch naøy
aán ñònh cho vai troø giôùi tính töùc laø noù thuoäc veà traät
töï xaõ hoäi.
ϑ Thôøi trang: (fashion) coù xu höôùng cuûng coá cho heä
thoáng phaân taàng xaõ hoäi.
ϑ Mode: coù khuynh höôùng ñoái laäp, hôn laø cuõng coá
traät töï xaõ hoäi. Chaúng haïn moät nöõ caét toùc gioáng nam,
aên maëc gioáng nam → mode naøy neân leân aùn hoaëc
khoâng thöøa nhaän caùch phaân bieät nam nöõ nhö trong
truyeàn thoáng.
Nhaän xeùt? Neáu nhö mode chæ toàn taïi trong moät
thôøi gian ngaén vaø ít aûnh höôûng ñeán thôøi trang hoaëc
aên maëc bôùt kieåu caùch (neáu nhö baây giôø nam ñeå toùc
kieåu daøi chuùng ta thaáy laø bình thöôøng thì tröôùc kia noù
ñöôïc coi laø mode)
Mode thöôøng laø nhöuõng ngöôøi coù ñòa vò cao hôn ñöa
ra nhöõng kieåu toùc, quaàn aùo ñôn giaûn → sau noù lan
truyeàn daàn vaø ñöôïc moïi ngöôøi chaáp nhaän.
Saùch baùo ñöôïc chænh lyù → moät phaàn naøo ñoù noùi
leân laø coù thôøi trang trong caùc lónh vöïc khoa hoïc. Coù
nhieàu saùch xuaát baûn laâu → bò laïc haäu vì thieáu caäp
nhaät.
Thôøi trang giaûi quyeát caùi gì?
- Moät soá ngöôøi cho raèng thôøi trang giaûi quyeát
caùi taàm thöôøng hoaëc khoâng phuø hôïp veà maët
chöùc naêng trong xaõ hoäi: chaúng haïn moät chieác
aùo ngaén, vaùy daøi, aùo veùt → noù khoâng ñöa
ñeán moät söï khaùc bieät naøo trong heä quaû cuûa
baát kyø hoaït ñoäng thöïc tieãn naøo trong ñôøi soáng
xaõ hoäi.
→ tuy nhieân khi thôøi trang bao haøm caùc maët thò
hieáu trong caùc trieát lyù chung veà ñôøi soáng vaø nhöõng xu
höôùng nghieân cöùu khoa hoïc hay vaên hoïc vì khoù maø coù
theå noùi raèng noù “khoâng coù haäu quaû veà maët xaõ
hoäi”.
31

⇒ Quan ñieåm chính xaùc hôn laø giai ñoaïn coi thôøi
trang hoaït ñoäng trong caùc lónh vöïc khoâgn coù moät pheùp
thöû khaùch quan nhaát ñònh naøo veà söï höõu ích hay voâ
ích cuûa noù.
- Tính höõu ích töông ñoái cuûa nhöõng quan ñieåm lyù
luaän khaùc nhau trong khoa hoïc xaõ hoäi.
- Hieäu quaû cuûa nhöõng kyû thuaät giaùo duïc khaùc
nhau ñeå taïo ra “con ngöôøi coù giaùo duïc”.
- Hieäu quaû töông ñoái cuûa loái trieát lyù trò lieäu
thoâng thöôøng, trò lieäu khoâng höôùng daãn, ñieàu
trò theo höôùng thôøi trang hình thaønh trong vieäc
giaûi quyeát nhöõng beänh taät.
- Phöông phaùp döôõng nhi .v.v. . . laø nhöõng lónh vöïc
thöôøng xuyeân khoâng chaéc chaén → thôøi trang
vaãn luoân luoân hieän höõu trong caùc lónh vöïc ñoù.
+ Tuy vaäy thôøi trang coù phaûi laø caùi chung cho moïi
coâng chuùng khoâng? Nhöõng ngöôøi coù ñòa vò xaõ hoäi
khaùc nhau coù cuøng moät quan ñieåm coù cuøng moät xu
theá cuûa thôøi trang? Khoâng !
⇒ Moãi moät ñòa vò cuûa con ngöôøi döôøng nhö höôùng
ngöôøi ta vaøo moät xu theá thôøi trang naøo ñoù.
Trong nhöõng phaân tích xaõ hoäi hoïc ngöôøi ta hay chuù
yù ñeán moái quan heä giöõa vieäc tham gia vaøo thôøi trang
vôùi ñòa vò xaõ hoäi cuûa con ngöôøi
II. THÔØI TRANG VAØ CÔ CAÁU XAÕ HOÄI
Thôøi trang coù xu höôùng cuõng coá cho heä thoáng

phaân taàng trong xaõ hoäi
Xaõ hoäi hoïc veà coâng chuùng quan taâm nhieàu ñeán
moái quan heä giöõa ñòa vò xaõ hoäi vaø vieäc tieáp caän vôùi
caùc kieåu thôøi trang: tuoåi taùc, giôùi tính, giai taàng xaõ
hoäi cuûa hoï.
1. Veà vaán ñeà naøy phaûi keå ñeán coâng trình cuûa
Shinmel (trong taùc phaåm “thôøi trang” OÂng coi thôøi trang
tröôùc heát laø söï saùng taïo cuûa boä phaän ñöôïc coi laø tinh
tuyù trong xaõ hoäi).
Lyù do ñeå con ngöôøi tham döï vaø gaén boù vôùi thôøi
trang phaûn aùnh tính maâu thuaån trong tö töôûng cuû con
ngöôøi: moät maët chuùng ta luoân mong muoán coù söï khaùc
bieät nhöng maët khaùc laïi cuõng coù xu höôùng ñoàng nhaát
32

trong nhöõng “caùch soáng rieâng” → Töø loái aên maëc, caùh
noùi naêng ñeán giaùng ñieäu, kieåu caùch, taùc phong cuûa
nhöõng ngöôøi thuoäc taàng lôùp treân ñeàu coù xu höôùng
vöøa ñoàng nhaát mình vôùi nhöõng ngöôøi cuøng ñòa vò,
cuøng taàng lôùp nhöng cuõng coá gaéng phaân bieät mình
khoûi taàng lôùp thaáp hôn.
Caùch soáng cuûa taàng lôùp treân thöôøng trôû thaønh
tieâu chuaån ñeå moïi ngöôøi thuoäc taàng lôùp xaõ hoäi thaáp
hôn ñaùnh giaù thò hieáu naøo laø cao hay thaáp vaø uy tín
cuûa giai caáp treân cuõng trôûû neân gaén boù vôùi söï giao
ñoäng veà caùc mode, thôøi trang cuûa hoï.
Tuy nhieân cuõng laïi coù nhöõng quan ñieåm khoâng
ñoàng tình hoaøn toaøn vôùi yù kieán ñoù ngöôøi ta cho raèng
quan ñieåm cuûa Shinmel ñaõ ñaûo ngöôïc moái quan heä thöïc
söï giöõa thôøi trang vaø loái soáng cuûa caùc giai caáp treân.
Theo hoï söï toàn taïi cuûa thôøi trang laø keát quaû cuûa moät
quaù trình phöùc taïp cuûa thò hieáu taäp theå, vaø khi maø
moät kieåu aên maëc hay caùc hoaït ñoäng naøo ñoù ñöôïc trôû
thaønh thôøi trang thì boån phaän nhöõng ngöôøi thuoäc taàng
lôùp treân muoán khaúng ñònh uy tín cuûa mình thì buoäc
phaûi chaáp nhaän nhöõng kieåu mode thôøi thöôïng ñoù.
(ngöôøi ta coù theå nhaän thaáy söï coá gaéng moät caùch
quaù ñaùng cuûa nhöõng ngöôøi thuoäc taàng lôùp thöôïng löu
ñeå theo hôïp thôøi trang).
Moät quan ñieåm khaùc cuõng ñoái laäp vôùi Shinmel ôû
choã cho raèng: “chính nhöõng giai caáp thöôïgn löu nhaát
trong coäng ñoàng laïi coù xu höôùng töông ñoái döõng döng
vôùi nhöõng bieán ñoåi cuûa thôøi trang (treân taïp chí Paris
mach cuõng hay ñaêng nhöõng baøi veà moät soá meänh phuï
phu nhaân thöôïng löu trong kyû nguyeân vaùy roäng maø vaãn
maëc nhöõng boä boù nghieâm chænh – VD veà Diana – maëc
quaàn jin, aùo phoâng khi chaïy buoåi saùng) giai caáp trung
löu döôùi taàng lôùp quyù toäc ñoù theå hieän söï quan taâm
noùi chung ñoái vôùi vieäc chöng dieän nhöõng baèng chöùng
veà uy tín, theå hieän yù thöùc veà thôøi trang cuûa hoï. ⇒ Hoï
keát luaän thôøi trang khoâng phaûi laø saùng taïo cuûa giai
caáp hay taàng lôùp maø noù laø moät thöïc teá maø nhöõng
ngöôøi thuoäc giai caáp taàng lôùp naøo ñoù phaûi coá gaéng
raát nhieàu ñeå theo kòp noù.
Ngoaøi ra, quan ñieåm cho raèng thôøi trang bò chi phoái
bôûi caùc giai caáp, taàng lôùp trong xaõ hoäi cuõng bò pheâ
33

phaùn khi ngöôøi ta tìm caùch chöùng minh raèng trong cuøng
moät giai taàng nhöng khoâng phaûi taát caû moïi ngöôøi ñeàu
nhaát trí veà giaù trò cuûa moät hình thöùc löïa choïn thôøi
trang nhaát ñònh. (chaúng haïn khi nghieân cöùu veà caùc cöû
toaï, thính giaû ñoái vôùi nhaïc ñoàng queâ ñaõ cho thaáy maëc
duø ngöôøi lao ñoäng noùi chung raát thích nhaïc ñoàng queâ
vaø nguoàn goùc noù töø ñaâu thì ai cuõng bieát nhöng noù laïi
raát ít loâi cuoán ñoái vôùi nhöõng lao ñoäng da ñen vaø thanh
nieân. Thaäm chí trong nhöõng ngöôøi lao ñoäng thì nhöõng
ngöôøi da traéng tuy nhieân cuõng öa thích loaïi nhaïc naøy hôn
so vôùi caùc loaïi nhaïc khaùc.
III. QUAÙ TRÌNH CUÛA THÔØI TRANG
Thôøi trang coù ñaëc ñieåm laø raát hay thay ñoåi. Caùc
thôøi trang cuûa theá heä tröôùc hay bò theá heä sau baùc bo,û
cho laø noù loãi thôøi.
Coù nhieàu caùch giaûi thích khaùc nhau veà baûn chaát
cuûa thôøi trang vaø quaù trình hình thaønh thôøi trang. Döôùc
ñaây laø quan ñeåim cuûa Shimmel
III.1. Quaù trình lan daàn
Quan ñieåm troø chôi cuûa thôøi trang lan daàn
xuoáng.
Theo Shimmel, vieäc chuyeån caùc hoaït ñoäng thôøi trang
töø moät nhoùm ngöôøi naøy sang nhoùm ngöôøi khaùc laø
nguoàn goáùc cuûa tính naêng ñoäng cuûa thôøi trang. Theo
quan ñieåm naøy thì caùc giai caáp lôùp treân luoân coù xu
höôùng taùch bieät mình ra khoûi taàng lôùp döôùi nhöng caùc
taàng lôùp caáp thaáp laïi noå löïc xaùc laäp thanh theá vaø uy
tín cho mình baèng caùch baét chöôùc loái soáng cuûa caùc
giai caáp khaù hôn trong xaõ hoäi. Coù nghóa laø söï coá gaéng
taïo moät khoaûng caùch vôùi taàng lôùp döôùi cuûa nhöõng
ngöôøi khaù giaû trong xaõ hoäi laïi luoân bò ñoái choïi vôùi xu
höôùng baét chöôùc cuûa nhöõng ngöôøi lôùp döôùi sao cho
mình gioùng vôùi lôùp treân
Söï coá gaéng taùch mình Söï coá gaéng gioáng

khoûi taàng lôùp döôùi vôùi taàng lôùp treân
cuûa taàng lôùp treân cuûa taàng lôùp döôùi
34

Trong tröôøng hôïp ñoù caùc taàng lôùp treân seõ phaûi
nghó ra nhöõng kieåu khaùc ñoäc ñaùo hôn ñeå tieáp tuïc taùch
mình ra khoûi quaàn chuùng.
Shinmel vieát: “chính ngay sau khi taàng lôùp döôùi baét
ñaàu laøm theo kieåu cuûa hoï vaø vöôït qua ñöôøng phaân
ñònh giöõa taàng lôùp treân vaø döôùi, phaù huyû tính ñoàng
nhaát trong söï gaén boù ñoù, giai caáp treân seõ töø boû kieåu
naøy vaø chaáp nhaän moät kieåu môùi laøm cho noù khaùc
vôùi khoái quaàn chuùng vaø cöù theá troø chôi laïi tieáp tuïc
dieãn ra.
Ví duï: Veà hieäu öùng lan daàn xuoáng cuûa thôøi trang
coù theå nhaän thaáy ôû vieäc baét chöôùc kieåu trang phuïc
cuûa quaàn chuùng ñoái vôùi nhöõng ngöôøi thuoäc taàng lôùp
treân chaúng haïn coù nhöõng trang phuïc tröôùc kia chæ
thuoäc veà caùc ngoâi sao ñieän aûnh hay caù meänh phuï phu
nhaân nhöng chæ khi moät taïp chí thôøi trang phoå thoâng
naøo ñaêng chuùng ôû bìa sau, thì ngay laäp töùc noù seõ
ñöôïc phoå bieán cho quaûng ñaïi quaàn chuùng. Khi ñoù,
nhöõng ngöôøi taàng lôùp treân laïi nghó ra nhöõng kieåu môùi
khaùc haún quaàn chuùng.
Ví duï khaùc veà vieäc ñaët teân.
ÔÛ Nga hay ñaët teân con gaùi laø Natasa, Casa, Tanhia . .
. sau ñoù coù moát ñaët teân theo kieåu nöôùc ngoaøi Tamara,
Toma . . . (luùc ñaàu do taàng lôùp khaù giaû ñaët → sau ñoù
ñoâng ñaûo quaàn chuùng ñeàu goïi , vaø ñeán luùc naøy thì
nhöõng taàng lôùp treân ñaõ thoâi khoâng ñaët teân theo kieåu
ñoù nöõa.
Ñoù laø kieåu troø chôi thôøi trang gaén vôùi cô caáu giai
caáp trong xaõ hoäi – kieåu lan daàn xuoáng. Tuy vaäy cuõng
phaûi keå ñeán moái quan heä giöõa thôøi trang vôùi moät cô
caáu xaõ hoäi khaùc – ñoù laø cô caáu löùa tuoåi.
Quan ñieåm troø chôi thôøi trang lan daàn leân
Chuùng ta cuõng bieát trong thôøi trang cuõng theå hieän
söï khaùc bieät veà tuoåi taùc. Mode cuûa thanh nieân khaùc
thieáu nieân vaø khaùc caû vôùi nhoùm giaø daën hôn – nhoùm
trung nieân (thanh thieáu nieân thöôøng ñöôïc chaøo môøi
baèng nhöõng mode nhö “ngaây thô”, “dòu daøng” chöù
khoâng phaûi laø “gôïi tình” hay “quyeán ruû” – voán ñöôïc coi
laø ñaëc tröng cuûa ñaøn oâng, ñaøn baø ôû ñoä tuoåi lôùn
hôn).
35

Theá nhöng cuõng coù nhöõng khi nhöõng mode voán
thònh haønh vôùi giôùi treû laïi ñöôïc nhöõng ngöôøi lôùn tuoåi
hôn baét chöôùc. Luùc naøy, noù cuõng dieãn ra moät hieäu
öùng töông töï nhö treân, chæ coù ñeàu noù laø söï “lan leân”.
Coù nghóa laø nhöõng mode laøm cho thanh nieân khaùc vôùi
nhoùm ngöôøi lôùn hôn laïi bò baét chöôùc, cho neân hoï laïi
coù xu höôùng caûi bieán caùc mode môùi ñeå taùch mình ra
khoûi nhoùm giaø hôn (xu höôùng duy trì söï khaùc bieät ).
Quan ñieåm troø chôi thôøi trang lan truyeàn cheùo
Trong moät soá lónh vöïc cuûa thôøi trang, ngöôøi ta coù
theå quan saùt thaáy moät quaù trình “lan truyeàn cheùo”.
Ngöôøi da ñen
Shimmel ly giaûi raèng, nhaïc Jazz, Blues thaønh thò “gosfel”
laø nhöõng thaønh phaàn chính cuûa nhaïc xuaát phaùt töø
nhöõnng ngöôøi da ñen. Tuy nhieân sau naøy, raát nhieàu
ngöôøi Ngöôøi da traéng- nhöõng ngöôøi quan taâm ñeán loái
soáng laõng maïn raát thích nhöõng loaïi nhaïc naøy. Elvits
Presley, hoaëc Janis Jopbin - nöõ hoaøng da traéng nhaïc blues
ñöôïc coi laø nhöõng ngheä syõ noåi leân töø laïoi hình aâm
nhaïc naøy. Vì vaäy, Nhöõng ngöôøi da ñen phaûi ñi tìm moät
kieåu caùch da ñen khaùc ñaëc bieät hôn, trong ñoù coù vieäc
söû duïng caùc daïng nhaïc nguyeân goác oû Phi chaâu.
III.2. Thôøi trang vaø nhöõng bieán ñoåi xaõ hoäi
Söï thay ñoåi veà thôøi trang cuõng coù theå cho thaáy
raèng nhöõng ngöôøi quan taâm ñeán moät soá hoaït ñoäng
coù khi ñaõ ñoåi khaùc veà caû caùc loaïi ngöôøi vôùi caùc xu
höôùng bieán ñoåi thò hieáu, ñoù laø söï xaâm nhaäp.
Tröôùc kia nhöõng hoaït ñoäng ñoäc quyeàn cuûa nhöõng
taàng lôùp tinh hoa luoân coù aûnh höôûng ñeán caùc nhoùm
thuoäc taàng lôùp döôùi. Nhöng cho ñeán baây giôø caùc loaïi
hình aâm nhaïc coå truyeàn hay cao caáp laïi khoâng ñöôïc
chuoäng nhö theá nöõa (cheøo, tuoàng, caûi löông, balet . . . )
caùc ñoaøn nhaïc giao höôûng, caùc nhaø haùt noåi tieáng
muoán toàn taïi ñöôïc thì phaûi soáng nhôø vaøo taøi trôï cuûa
nhaø nöôùc hoaëc phaûi caûi bieán cho phuø hôïp vôùi quaàn
chuùng (“taân coå giao duyeân” maëc duø baûn thaân hoï laïi
chæ muoán ñònh höôùng cho ngöôøi daân, thoâng thöôøng
ngöôøi ta thích xem caùc loaïi phim phieâu löu haøi höôùc
nhieàu taäp).
36

Moät ví duï khaùc. Xu höôùng xem saùch baùo baây giôø
khaùc nhieàu vôùi thôøi tröôùc. Nhu caàu giaûi trí trong saùch
baùo baây giôø coøn cao hôn caû nhu caàu veà kieán thöùc.
Ngöôøi ta quan taâm ñeán saùch baùo khoâng phaûi ñeå xeáp
treân giaù saùch maø ngaém nöõa maø ñeå ñoïc xong roài boû
ñi cho “goïn nheï” trong nhöõng chuyeán di chuyeån töø nôi
naøy ñeán nôi khaùc. Soá ngöôøi chôi saùch ngaøy caøng
hieám.
III. 3.Hoaït ñoäng cuûa kyõ ngheä thôøi trang
Nhö vaäy thôøi trang cuõng mang tính khaùch quan hoaït
ñoäng ñoäc laäp vôùi yù thöùc con ngöôøi. Nhöng ñoàng thôøi
con ngöôøi laïi taùc ñoäng ñeán thôøi trang. Ñoù laø nhöõng
ai ?.
Ñaáy laø nhöõng ngöôøi coù khaû naêng cung caáp caùc
saûn phaåm ñeå thoûa maõn thò hieáu cuûa coâng chuùng
maø nhöõng hoaït ñoäng cuûa hoï cuõng mang tính lôïi ích:
Nhöõng ngöôøi laøm ngheä thuaät (saân khaáu, phim aûnh )
nhöõng nhaø taïo mode, saûn xuaát quaàn aùo .v.v. . . Hoï coù
theå thaønh ñaït coù theå ñoå vôõ, thaát suûng do nhöõng sôû
thích cuûa coâng chuùng ñoái vôùi caùc kieåu mode khaùc
nhau. Nhöng ñeå traùnh tình traïng ñoù hoï laïi tích cöïc hoaït
ñoäng ñeå taùc ñoäng leân thò hieáu cuûa coâng chuùng.
Khi nghieân cöùu haønh vi cuûa nhöõng ngöôøi trong caùc
kyõ ngheä vaên hoaù vaên ngheä khaùc nhau (nhöõng ngöôøi
saûn xuaát phim, ñóa haùt vaø saùch baùo) . . . (Hirsch). Ngöôøi
ta ñaõ chæ ra ñöôïc caùch thöùc thích nghi vôùi söï thay ñoåi
cuûa coâng chuùng cuûa hoï. → Tröôùc heát hoï nhaän nhöõng
ngöôøi coù taøi laøm cho giaù thaønh haï, soá löôïng coù haïn.
→ sau nöõa phaûi coù döï baùo ñoái vôùi moät soá maët haøng,
döï ñoaùn nhöõng maët haøng aên khaùch vaø ñaàu tö vaøo
chuùng → trong naøy coù söï hieän dieän cuûa troø chôi may
ruûi.
Vieäc coå vuõ cho moät saûn phaåm naøo ñoù – phaàn
chính laø vaán ñeà giaûi quyeát moái quan heä vôùi nhöõng
ngöôøi gaùc coång thôøi trang: nhöõng nhaø pheâ bình cho dóa
haùt saùch baùo ⇒ Nhöõng ngöôøi naøy raát quan troïng trong
vaán ñeà thaønh coâng hay thaát baïi cuûa saûn phaåm ⇒
37

khoâng phaûi khoâng coù söï hoái loä moùc ngoaëc ⇒ vì vaäy
caùc haõng quaûng caùo laïi coù vai troø cuûa mình.
38

Baøi 7. MOÁI QUAN HEÄ GIÖÕA BAÙO CHÍ VAØ DÖ LUAÄN
XAÕ HOÄI
I. COÂNG CHUÙNG CUÛA BAÙO CHÍ
Ngaøy nay, söï hình thaønh vaø theå hieän dö luaän xaõ
hoäi ñöôïc phaùt trieån nhanh choùng ñoù laø nhôø caùc
phöông tieän truyeàn thoâng ñaïi chuùng trong ñoù baùo chí
ñoùng vai troø quan troïng.
I.1. Quan heä baùo chí vaø coâng chuùng
Hoaït ñoäng cuûa heä thoáng truyeàn thoâng ñaïi chuùng
luoân chòu söï taùc ñoäng töø hai phía: Moät phía laø töø caùc
thieát cheá xaõ hoäi maø phöông tieän ñoù laø coâng cuï. Moät
phía laø coâng chuùng. Laáy baùo chí laøm ví duï thì phía thöù
nhaát laø caùc tôø baùo cuûa caùc toå chöùc chính trò, xaõ
hoäi, phía thöùc hai laø ñoäc giaû.
Söï taùc ñoäng cuûa baùo chí ñeán caùc nhoùm xaõ hoäi
khaùc nhau khoâng bao giôø ñoàng nhaát. Sôû dó nhö vaäy laø
coù söï khaùc bieät veà ñòa vò xaõ hoäi, quyeàn lôïi giai caáp,
caùc yeáu toá taâm lyù, trình ñoä hoïc vaán vaø nhaän thöùc
xaõ hoäi cuõng nhö cöôøng ñoä giao tieáp vôùi heä thoáng
tuyeàn thoâng nhaát ñònh (baøi tröôùc ñaõ phaân tích).
Giöõa coâng chuùng vaø baùo chí coù moái quan heä qua
laïi chaët cheõ. Caùc phöông tieän truyeàn thoâng ñaïi chuùng
trong ñoù coù baùo chí luoân coù muïc ñích laøm thoaû maõn
caùc nhu caàu ngaøy caøng taêng cuûa coâng chuùng, ñoàng
thôøi baûn thaân coâng chuùng laïi luoân ñoøi hoûi söï hoaøn
thieän cuûa baùo chí. Vì vaäy söï phaùt trieån cuûa moái quan
heä ñoù khoâng nhöõng theå hieän ñöôïc tính naêng ñoäng
cuûa baùo chí maø coøn naâng cao tính tích cöïc chính trò xaõ
hoäi cuûa ñoäc giaû.
Nhö ñaõ trình baøy, trong ñieàu kieän phaùt trieån veà caùc
phöông tieän truyeàn thoâng ñaïi chuùng baèng caùch giao
tieáp, baèng hoaït ñoäng thaûo luaän, trao ñoåi veà noäi dung
caùc thoâng tin maø coâng chuùng lónh hoäi ñöôïc.
Vieäc laøm saùng toû moái quan heä giöõa baùo chí vaø
ñoäc giaû, cô cheá hình thaønh theå hieän dö luaän xaõ hoäi
thoâng qua taùc ñoäng cuûa baùo chí, ñoøi hoûi phaûi nghieân
cöùu tính ñaëc thuø cuûa heä thoáng baùo chí cuûa töøng
quoác gia töøng vuøng. Ôû Vieät Nam, heä thoáng baùo chí
ñöôïc ñaët döôùi söï quaûn lyù thoáng nhaát cuûa nhaø nöôùc.
39

Cô sôû cuûa söï hoaït ñoäng xuaát baûn vaø phaùt haønh baùo
chí laø döïa vaøo nhöõng tieâu chí nhö daân soá, xaõ hoäi vaø
ñòa dö . . . Chính vì vaäy, caùc taàng lôùp daân cö ñeàu coù
theå tieáp nhaän thoâng tin moät caùch hôïp lyù töø heä
thoáng naøy.
Nhöõng baùo ñöôïc xuaát baûn theo caùc tieâu chí keå
treân bao goàm:
+ Theo laõnh thoå: “Haø Noäi môùi”, “Saøi Goøn giaûi
phoùng”, . . .
+ Theo tieâu chí xaõ hoäi: Baùo “Nhaân Daân”, “Ñaïi ñoaøn
keát”, “Ngöôøi lao ñoäng”, . . .
+ Theo ngheà nghieäp: “ Giaùo duïc vaø thôøi ñaïi”, “Quaân
ñoäi nhaân daân”, “Coâng an nhaân daân”, . . .
+ Theo löùa tuoåi: “Nhi ñoàng”, “Thieáu nieân tieàn
phong”, “Khaên quaøng ñoû”, …
+ Theo giôùi: “Phuï nöõ Vieät Nam”, “Phuï Nöõ Thuû ñoâ”,
“Theá giôùi phuï nöõ”, . . .
+ Theo thò hieáu: “Vaên ngheä quaân ñoäi”, “Taïp chí Aâm
nhaïc”, “Saân khaáu”, …
Taát caû caùc baùo ñeàu coù muïc ñích nhaèm thoaû
maõn nhu caàu caùc ñoái töôïng cuûa mình. Cuøng vôùi söï
phaùt trieån maïnh cuûa caùc phöông tieän truyeàn thoâng ñaïi
chuùng, baùo chí trong thôøi ñoåi môùi ñaõ phaùt trieån maïnh
khoâng nhöõng veà maët soá löôïng maø caû veà chaát löôïng.
I.2. Baùo chí vaø vaán ñeà daân chuû hoaù
Cuøng vôùi söï ñoåi môùi cuûa ñaát nöôùc, vaán ñeà
daân chuû hoaù caùc lónh vöïc cuûa ñôøi soáng xaõ hoäi ñaõ
taïo neân caùc dieãn bieán môùi trong hoaït ñoäng baùo chí ôû
nöôùc ta bieåu hieän ôû choå.
Ñoåi môùi trong phöông thöùc thu thaäp vaø truyeàn
thoâng tin, tin töùc nhanh nhaïy, coù söùc thuyeát phuïc, coù
ñònh höôùng vaø noäi dung phong phuù.
Neáu nhö tröôùc kia baùo chí quaù chuù troïng ñeán caùc
thoâng tin cuûa caùc cô quan laõnh ñaïo, giaûi thích ñöôøng
loái chính saùch cuûa Ñaûng vaø nhaø nöôùc maø khoâng
höôùng söï quan taâm tôùi yù kieán phaûn hoài cuûa quaàn
chuùng, thì nay baùo chí ñaõ laøm toát chöùc naêng dieãn ñaøn
cuûa nhaân daân lao ñoäng. Baây giôø moïi ngöôøi daân coù
theå töï do phaùt bieåu yù kieán vaø nguyeän voïng cuûa mình
veà caùc vaán ñeà trong ñôøi soáng xaõ hoäi.
40

Caùc baùo chí ñaõ quan taâm ñeán thoâng tin töø nhieàu
höôùng ñeå trao ñoåi caùc yù kieán khaùc nhau veà caùc vaán
ñeà ñöôïc toaøn xaõ hoäi cuøng quan taâm. Chính vì vaäy trong
hoaït ñoäng baùo chí ôû nöôùc ta khoâng khí daân chuû ñaõ
ñöôïc theå hieän moät caùch roõ reät.
Baùo chí khoâng nhöõng coù nhieäm vuï phaûn aùnh
thöïc tieãn xaõ hoäi maø coøn coù traùch nhieäm ñònh höôùng
cho dö luaän xaõ hoäi. Ñieàu naøy ñaõ ñöôïctheå hieäntoát ôû
moät soá baùo ôû nöôùc ta. (quan heä dö luaän xaõ hoäi vôùi
moät soá maët khaùc cuûa xaõ hoäi hoïc 2/9 CT. 13 – 14).
II. NHIEÄM VUÏ CUÛA BAÙO CHÍ TRONG VIEÄC
HÌNH THAØNH DÖ LUAÄN XAÕ HOÄI
Baùo chí phaûi höôùng ñeán söï hình thaønh dö luaän xaõ
hoäi veà caùc vaán ñeà trong ñôøi soáng xaõ hoäi ñoàng thôøi
chính noù cuõng laø keânh theå hieän dö luaän xaõ hoäi. Cho
neân baùo chí phaûi coù nhöõng nhieäm vuï sau:
Laøm taêng cöôøng vaø phaùt trieån daân chuû hoaù
trong caùc maët khaùc nhau cuûa ñôøi soáng xaõ hoäi. Toå
chöùc vaø ñoäng vieân nhaân daân tham gia vaøo coâng taùc
quaûn lyù xaõ hoäi.
Thoâng tin cho nhaân daân veà tình traïng cuûa dö luaän
xaõ hoäi veà caùc vaán ñeà ñang taïo neân moái quan taâm
chung cuûa quaûng ñaïi quaàn chuùng cuõng nhö caùc nhoùm
xaõ hoäi khaùc nhau.
Taùc ñoäng ñeán caùc thieát cheá xaõ hoäi vaø kieán nghò
caùc phöông thöùc thöïc hieän.
Hình thaønh dö luaän xaõ hoäi veà nhöõng hieän töôïng
tích cöïc hoaëc tieâu cöïc trong xaõ hoäi nhaèm haïn cheá
hoaëc thuùc ñaåy noù.
Xaây döïng loøng tin, theá giôùi quan vaø yù thöùc quaàn
chuùng.
Ñieàu chænh haønh vi cuûa caùc caù nhaân trong xaõ hoäi
vaø laøm taêng cöôøng tính tích cöïc chính trò – xaõ hoäi cuûa
quaàn chuùng.
III. CAÙC PHÖÔNG PHAÙP THEÅ HIEÄN DÖ LUAÄN
XAÕ HOÄI TREÂN BAÙO CHÍ
Phaûn aùnh tröïc tieáp baèng vieäc cho in caùc böùc thö
cuûa ngöôøi ñoïc, hoaëc caùc ñaïi dieän caùc taàng lôùp coâng
chuùng treân baùo. (Trong tröôøng hôïp naøy khoâng caàn lôøi
bình cuûa ban bieân taäp. Caùc taùc giaû khoâng phaûi laø
nhöõng nhaø chuyeân moân trong ngaønh baùo).
41

Cho in nhöõng baøi phaùt bieåu cuûa caùc nhaø baùo coù
söï coäng taùc vôùi ñaïi dieän cuûa caùc taàng lôùp nhaân daân
hoaëc caùc toå chöùc ñoaøn theå xaõ hoäi veà moät chuû ñeà
naøo ñoù coù keøm theo lôøi bình luaän cuûa caùc coäng taùc
vieân hoaëc caùc ban bieân taäp.
Caùc nhaø baùo phaûi taäp hôïp nghieân cöùu vaø phaân
tích caùc yù kieán veà vaán ñeà naøo ñoù vaø ñaêng treân
baùo.
Trong thöïc teá nhöõng thoâng tin ñöa ra daãn ñeán söï
tranh luaän cuûa quaàn chuùng (töùc laø xuaát phaùt ñieåm
cuûa söï ñaùnh giaù dö luaän xaõ hoäi) ñeàu phaûi coù moät
soá ñaëc ñieåm sau:
1. Phaûn aùnh ñöôïc lôïi ích xaõ hoäi
2. Coù tính caáp baùch
3. Coù khaû naêng taïo neân söï tranh luaän
Tính khaùch quan cuûa noäi dung thoâng tin treân baùo chí
coù yù nghóa quyeát ñònh ñeán söï hình thaønh dö luaän xaõ
hoäi. Ñoù chính laø uy tín cuûa nguoàn tin. Chính ñaây laø
nhaân toá xaùc ñònh thaùi ñoä cuûa coâng chuùng ñoái vôùi
chuû ñeà ñöôïc caùc baùo vaø taïp chí ñeà xuaát. Töø ñoù môùi
taïo ñöôïc moái lieân heä xaõ hoäi treân cô sôû lôïi ích chung
ñeå tieán haønh thaûo luaän vaø ñaùnh giaù. Vaø chính vì ñoä
chín muoài trong söï ñaùnh giaù cuûa dö luaän xaõ hoäi veà
moät chuû ñeà naøo ñoù seõ laø cô sôû taïo neân haønh ñoäng
xaõ hoäi cuûa caùc nhoùm xaõ hoäi, taàng lôùp daân cö .v.v. . .
Ñieàu ñoù coù nghóa laø baùo chí ñoùng vai troø quan
troïng trong vieäc hình thaønh dö luaän xaõ hoäi ñöôïc boäc loä
ôû caû caáp ñoä tö duy laãn haønh ñoäng.
IV. SÖÏ TAÙC ÑOÄNG QUA LAÏI GIÖÕA BAÙO CHÍ VAØ
DÖ LUAÄN XAÕ HOÄI
IV.1. Söï taùc ñoäng cuûa baùo chí ñeán DLXH

Döôùi taùc ñoäng cuûa baùo chí dö luaän xaõ hoäi ñöôïc
hình thaønh qua caùc böôùc:
1. Coâng chuùng laøm quen vôùi nhöõng vaán ñeà
ñöôïc baùo chí gôïi yù hoaëc ñeà xuaát (kích thích
söï quan taâm cuûa quaàn chuùng)
2. Kích thích lôïi ích xaõ hoäi veà nhöõng vaán ñeà
ñoù. Ñaêng baøi cuûa caùc chuyeân gia am hieåu
42

veà nhöõng vaán ñeà ñoù, ñaêng caùc quan ñieåm
khaùc nhau veà vaán ñeà ñoù → ñeå taïo cô sôû
cho söï tranh luaän (lôïi ích laø yeáu toá quan troïng
chi phoái saâu saéc nhaát dö luaän: caù nhaân –
nhoùm – xaõ hoäi).
3. Tieán haønh tranh luaän treân phaïm vi ñaïi chuùng
(thoâng thöôøng söï hình thaønh dö luaän xaõ hoäi
dieãn ra lieân tuïc vaø töï phaùt nhöng ñaây laø
quaù trình coù quy luaät vaø coù ñònh höôùng.
Maëc duø söï phaùt trieån cuûa dö luaän xaõ hoäi
laø quaù trình khaùch quan nhöng muoán taïo ra
moät dö luaän hay xaây döïng moät dö luaän ñònh
höôùng thì phaûi ñieàu khieån noù).
→ Trong moät xaõ hoäi ñöôïc phaùt trieån coù ñònh höôùng
thì quaù trình hình thaønh dö luaän xaõ hoäi töï phaùt seõ phaûi
chòu taùc ñoäng bôûi söï hình thaønh vaø coù yù thöùc cuûa
hoaït ñoäng quaûn lyù vaø coù toå chöùc.
Vaán ñeà ñöôïc ñaët ra ôû ñaây laø caàn phaûi thöôøng
xuyeân quan taâm ñeán lôïi ích cuûa caùc taàng lôùp daân cö,
nhoùm xaõ hoäi. Phaûi chuù yù höôùng dö luaän xaõ hoäi vaøo
lôïi ích chung, traùnh söï khaùc bieät nhaát laø nhöõng khaùc
bieät kinh teá, maø höôùng vaøo söï tieán boä chung cuûa
toaøn xaõ hoäi thì hoaït ñoäng ñieàu khieån dö luaän cuûa caùc
thieát cheá môùi coù theå thu ñöôïc hieäu quaû. (neáu noùi
moät ñöôøng maø laøm moät neûo thì hoaït ñoäng ñònh
höôùng dö luaän seõ khoâng coù taùc duïng maø coøn taïo ra
hieäu quaû xaáu – Ñôn thuaàn laø tuyeân truyeàn moät
chieàu).
IV,2. Söï taùc ñoäng trôû laïi cuûa dö luaän xaõ hoäi →
baùo chí
Baùo chí khoâng chæ taïo neân vaø ñònh höôùng dö
luaän xaõ hoäi maø dö luaän xaõ hoäi cuõng coù söï aûnh
höôûng trôû laïi ñeán hoaït ñoäng cuûa baùo chí- ñoù laø moái
lieän heä ngöôïc, hay coøn goïi laø söï phaûn hoài cuûa thoâng
tin. Theo quan ñieåm ñieàu khieån hoïc, thì phaûn hoài laø
doøng chaûy thoâng tin töø thoâng tin goác ( nguoàn tin, baùo)
ñeán nôi nhaän vaø ngöôïc laïi. Söï phaûn hoài chæ hình thaønh
vôùi ñieàu kieän ngöôøi tieáp nhaän phaûi phaûi giaûi maõ
ñuôïc thoâng tin vaø ngöôøi cung caáp thoâng tin ñaùp öùng
ñöôïc ñaùp öùng ñöôïc nhu caàu thoâng tin cuûa ngöôøi nhaän.
Phaûn hoài laø khía caïnh quan troïng cuûa quaù trình truyeàn
43

thoâng. Noù cho pheùp noái hai höôùng truyeàn thoâng töø nôi
truyeàn ñeán nôi nhaän vaø ngöôïc laïi.
Keânh
Nguoàn tin. Tho Nôi
âng nhaän
ñieäp
Maïch phaûn
hoài
44

BAØI 8. PHÖÔNG PHAÙP NGHIEÂN CÖÙU SÖÏ HÌNH
THAØNH DÖ LUAÄN XAÕ HOÄI DÖÔÙI TAÙC ÑOÄNG CUÛA
BAÙO CHÍ
I. NHÖÕNG NGUYEÂN TAÉC PHÖÔNG PHAÙP LUAÄN ÑEÅ

NGHIEÂN CÖÙRRCA1C NHOÙM COÂNG CHUÙNG CUÛA BAÙO
CHÍ
1. Phaân tích cô caáu xaõ hoäi cuûa coâng chuùng:
döïa treân moät soá tieâu chí cô baûn nhö tuoåi,
giôùi tính, ngheà nghieäp, ví theá xaõ hoäi . . .
2. Nghieân cöùu nhu caàu vaø sôû thích coâng
chuùng ñoái vôùi caùc noäi dung, caùc ñeà muïc
cuûa baùo.
3. Nghieân cöùu nhöõng phaûn öùng cuûa coâng
chuùng ñoái vôùi toaøn boä hoaït ñoäng cuûa heä
thoáng baùo chí (ñaëc bieät phaûi coi troïng thö töø
göûi ñeán toaø soaïn, ban bieân taäp)
4. Nghieân cöùu nguoàn tin, tö caùch cuûa phoùng
vieân vaø nhaø bình luaän.
III. PHÖÔNG PHAÙP VAØ KYÕ THUAÄT NGHIEÂN CÖÙU DÖ
LUAÄN XAÕ HOÄI:
III.1. Quy trình nghieân cöùu DLXH
o Xaây döïng ñeà cöông .
o Laäp keá hoaïch tieán ñoä.
o Döï truø kinh phí.
III.2. coâng cuï thu thaäp thoâng tin
Dö luaän xaõ hoäi ñöôïc phaùt hieän baèng moät soá
phöông phaùp thu thaäp thoâng tin xaõ hoäi nhö:
o Phaùt anket (phöông phaùp ñieàu tra)
o Phöông phaùp nghieân cöùu vaên baûn (tö
lieäu baùo chí vaên baûn baùo caùo)
o Phöông phaùp quan saùt
o Phoûng vaán saâu.
Keát luaän: Vieäc hình thaønh vaø theå hieän dö luaän
xaõ hoäi cuûa caùc nhoùm daân cö, caùc taàng lôùp xaõ hoäi
cuûa ñaát nöôùc ta gaén lieàn vôùi coâng cuoäc caûi toå ñaát
nöôùc
Xu höôùng daân chuû trong sinh hoaït chính trò vaø
quaûn lyù xaõ hoäi ñaët ra caùc yeâu caàu môùi ñoái vôùi
nhaân toá con ngöôøi. Tính tích cöïc chính trò xaõ hoäi cuûa
ngöôøi daân ngaøy caøng ñöôïc naâng cao, hoï deã daøng baøy
45

toû thaùi ñoä cuûa mình ñoái vôùi söï kieän vaø hieän töôïng
xaõ hoäi. Chính vì vaäy tính naêng ñoäng cuûa dö luaän xaõ
hoäi ñaõ ñöôïc hình thaønh ñoái vôùi thöïc tieãn cuoäc soáng.
Nhö vaäy, heä thoáng truyeàn thoâng ñaïi chuùng, trong
ñoù coù baùo chí coù vai troø ñaëc bieät quan troïng trong
vieäc hình thaønh vaø theå hieän dö luaän xaõ hoäi. Vì vaäy
chuùng ta phaûi nghieân cöùu moái quan heä cuûa truyeàn
thoâng ñaïi chuùng, ñaëc bieät laø baùo chí ñoái vôùi dö luaän
xaõ hoäi ñeå moät maët naâng cao hieäu quaû cuûa coâng taùc
truyeàn thoâng moät maët thuùc ñaåy tính naêng ñoäng cuûa
dö luaän xaõ hoäi trong giai ñoaïn phaùt trieån xaõ hoäi hieän
nay.
46

Xaõ Hoäi Hoïc Dö Luaän Xaõ Hoäi

Uploaded by

Document Information

Original Description:

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Xaõ Hoäi Hoïc Dö Luaän Xaõ Hoäi

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Xaõ hoäi hoïc dö luaän xaõ hoäi

PGS. T.S Traàn Thò Kim Xuyeán

Khoa Xaõ hoäi hoïc