FOURIER SERLER

1.Fourier Serileri ve fade Edilmesi Sinsoidal fonksiyon nemli bir periyodik sinyaldir. Bununla beraber, dier periyodik fonsiyonlarn geni uygulama alanlar vardr. Mesela laboratuvardaki sinyal jeneratrleri,pals ve kare dalga sinyali retir. Osilaskopun alma prensibini oluturan elektron n kontrol eden gen dalga bir sinyaldir. Bu almalarn tmn fourier analizi ile aklayacaz. Fourier bu almasnda periyodik bir f(t) fonksiyonunu sinsoidal fonksiyonlarn toplam eklinde ifade etmitir. f(t)= a 0 + Dn cos( nw0 t + n )
n =1

[1.1]

ao sinyalin ortalama deeridir. Bu denkleme gre btn sinisoidal dalga formlar o peryodu ieren periyodik sinyallerdir. Mesela n=1 iin o saniye boyunca devam eden bir saykldr. D1 cos(wo t + 1) e temel sinyal (fundamental) denir. n=2 iin o saniyeye yani bir periyoda iki saykl der. Ve D2 cos (2wo t + 2) ye 2.harmonii denir. Genel olarak n=k iin o saniyeye k adet saykl der ve Dk cos (k wo t + k) k.harmonik terimdir. cos(n wo t + k) ifadesini exponansiyel formda yazarsak aadaki gibi olur f(t)= a 0 +

n= n0

c n e jnw0t =

n=

c e
n

jnw0t

[1.2]

zaman domeninden frekans domenine geersek ifadenin ak yle olur

jnw t f(t)= a 0 + Re[( Dn n )e 0 ) n =1

D n n = 2 c n

jnw t f(t)= a 0 + Re[ 2c n e 0 ] n =1

2c n = a n jbn

jnw t f(t)= a 0 + Re[( a n jbn )e 0 ] n =1

f(t)= a 0 + a n cos nw0 t + bn sin nw0 t

n =1

[1.3]

Bu yaklam ile sinsoidal olmayan sinyalleri peryodik sinyalleri komplex exponansiyel sinyallein toplam olarak yazabiliriz. Frekans domeninde ise sins ve cosinsl terimlerin toplam eklinde ifade edilir. Bu ilemde sper pozisyon ilkesinden faydalanlr. Bylece sinsoidal olmayan sinyaller Fourier serileri vastayla sinssel olarak ifade edilir.

2.Fourier Serilerinin Trigonometrik Formu peryodundaki bir x(t) sinyalini Fourier serileri ile adaki gibi ifade edebiliriz. a0 x(t ) = + a1 cos wt + a 2 cos 2 wt + .... + a n cos nwt + b1 sin wt + b2 sin 2wt + .... + bn sin nwt 2 [2.1] ao Buradaki sabit terim olmakla birlikte frekansn olduu 2 andaki dc terimi ifade eder. 2.1 nolu denklem serilerin genel ifadesidir. Bunu normal bir sinyal eklinde ifade edebilmemiz iin an ve bn terimlerinin bulunmas gereklidir. Bu terimlerin bulunmasnda integral fonksiyonundan faydalanacaz. Denklemle ilgili faydal integrallerin sonular aada verilmitir.

sin( nwt )dt = 0

0

cos( nwt )dt = 0

0

sin( nwt ). sin( mwt )dt =0

o

m n m=n

cos( nwt ). cos( mwt )dt =0

0

m n

m=n

sin( nwt ). cos( mwt )dt =0

0

btn m ve nler iin

2.1 nolu denklem iin

+

snrlar iin integral alnrsa, 2

x(t )dt = 2 dt
2 2

a0

a = 0 2 sfr olur.)

olur. (Sa taraftaki terimler stte verilen integral sonularna gre

a 0 buradan ekersek, a 0 =

x(t )dt
2

olur. Burada sadece a 0 bulduk, a n ve bn leri

bulmak iin ana denklemin her iki tarafn cos(nwt ) ile arpp integral alrsak
+

x(t ) cos nwt = a

2 2

cos nwt.dt

olur. Bataki trigonometrik formllerin integral sonularna

gre n ve m nin eit olduu coslu arpm hari dier arpmlar sfr olur,burdanda denklem an = 2
+

x(t ) cos nwt.dt

2

halini alr.

n yerine sfr koyarsak bataki a 0 forml elde edilir. Ayn ekilde ana denklemin her iki taraf sin(nwt ) ile arparsak bn bulunur. 2
+

bn =

x(t ) sin nwt.dt

2

olur.

Denklemlerini daha gzel bir ekilde ifade edersek 3 ana denklem elde ederiz. x(t ) =
a0 + a n cos nwt + bn sin nwt.dt 2 n =1 n =1

[2.2]

an =

x(t ) cos nwt.dt

2

[2.3]

bn =

x(t ) sin nwt.dt

2

(w =

2 )

[2.4]

RNEK 1: Karedalga sinyali iin fourier katsaylarn bulup almn yaznz.

ZM: Fourirer katsaylarn bulabilmek iin hangi aralkta integral almamz gerektiini belirlemeliyiz. Genellikle integral alnacak aralk kk paralara (aralklara)blnr ve her aralk iin farkl bir fonksiyon kullanlr. Aral t <0 alrsak; 2 x(t ) = V t <0 2 x(t ) = +V 0 t < 2 a n katsaysn bulmak iin 2.3 nolu denklemi kullanrsak; 2 an =
+

x(t ) cos nwt.dt

2

2 22 2V a n = (V ) cos nwt .dt + (+V ) cos nwt..dt = [( sin nwt ) I 0 + (sin nwt ) I 02 ] 0 nwt 2
2

2V nwt nwt [0 + sin( ) + sin 0] = 0 nwt 2 2 2 x (t ) sin nwt.dt

2

bn =

2 22 2V bn = (V ) sin nwt.dt + (+V ) sin nwt.dt = [(cos nwt ) I 0 + ( cos nwt ) I 02 ] 0 nwt 2
2

bn =

2V nw nw 2V nw [1 cos( ) cos( ) + 1] = [2 2 cos( )] nw 2 2 nw 2

Burada w =

2 nw = n olur.Bylece denklem 2 4V bn = n tek (n>0) n bn = 0 n ift

x(t ) =

4V 1 1 1 [sin wt + sin 3wt + sin 5wt + .... + sin nwt ] 3 5 n

3.Simetri Etkisi nceki rnekte a n katsaylar 0 dr. Ve dikkat edersek x(t) fonsiyonu tek bir fonksiyondu.Biz biliyoruz ki x(-t)=x(t) ift fonksiyonlar temsil eder. x(-t)=-x(t) ise tek fonksiyonlar temsil eder. buna gre cosins fonsiyonu ift bir fonksiyondur. Sins ise tek bir fonksiyondur. Tabiki bunlarn tm harmonikleride ayn zellie sahiptir. Bu zelllikten yola karak tek bir fonsiyon fourier serisinde yalnz tek fonksiyon tarafndan temsil edilir. Ayn ekilde ift bir fonksiyonda ift fonksiyon tarafndan temsil edilir. Fourier serilerinin trigonometrik gsteriminde sins ve cosins fonksiyonlarn kullandmza gre eer x(t) sinyali itse bu sinyali cosins sinyal cinsinden tek ise sins sinyali cinsinden yazarz. Bunun sonucu olarakta sinyal tekse serinin almndaki tm a n ler 0, iftse tm bn ler 0 dr. 3.1 Yarm dalga simetri ayet bir simetrik sinyal tek ya da ift ise onun tek yarm dalga simetri veya ift yarm dalga simetriye sahip olup olmad aratrlr. temel sinyalin periyodu ise; x(t + ) = x(t ) ift yarm dalga simetri vardr. 2 x(t + ) = x(t ) tek yarm dalga simetri vardr. 2 Bir simetrik sinyal ift yarm dalga simetriye sahip ise onu fourier serisinde tek katsayl harmonikler olmaz. Ayn ekilde tek yarm dalga simetri varsa fourier serisinde ift katsayl harmonikler olmaz. Bu da bize hesaplamada kolaylk salar nk sadece nnin tek ve ift deerleri iin hesap yaparz.

4.Fourier Serilerinin Exponansiyel Formu Temel x(t) sinyalini doal logaritma tabannda kullanarak daha kolay ifade edebiliriz. cos nwt = isek;
a0 e jnwt + e jnwt (e jnwt e jnwt ) + an ( ) + bn 2 n =1 2 2j n =1

e jnwt e jnwt e jnwt + e jnwt ve sin nwt = eitliklerini denklem 2.2de yerine yazar 2j 2

x(t ) =

x(t ) =

a 0 jnwt (a n jbn) (a n + jbn) jnwt + e . + e 2 n =1 2 2 n =1

a ve bli ifadelere katsaylar atarsak, x(t ) = C 0 + C n e jnwt + C * n e jnwt

n =1 n =1

burdan,

x(t)=

n=

C e
n

jnwt

btn artlarn salar.

C n ise

a n jbn idi. 2
2 2

Cn =

12 1 x(t ).(cos nwt j sin nwt )dt = 2 2

2

x(t ).e
2

jnwt

dt
2

bylece x(t) ekilirse

x(t)=

n=

C e
n

jnwt

Cn =

x(t )e
2

jnwt

dt

eklinde iki ok basit sade forml elde ederiz.

RNEK2: Peak V voltaja sahip [ anmn bulunuz.

To + To , ] peryotlu bir gen dalga sinyalin fourier seriye 2 2

ZM2: Bu sinyali simetriklik bakmndan incelediimiz zaman tek simetriye sahip olmakla beraber yarm dalga simetri zelliide vardr. Bylece sadece bn katsaylarn nin tek deerleri iin hesaplamamz yeterlidir. yle ise; 4Vt To V(t)= 2V 4Vt To To / 4 < t To / 2 0 t To / 4

buradan bn katsaylar 2.4 nolu denklemle bulabiliriz;

4 bn = To

To / 4

4Vt 4 sin nwo t.dt + To To

To / 2

To / 4

(2V

4Vt ) sin nwo t.dt To

bu uzun integralin sonucunu yazarsak bn = 8V n sin n in tek deerleri iin fourer seriye anmn yazarsak; 2 2 2 n

V(t)= n
n =1 n ,tek 2

8V
2

sin nwo t eklinde olur.

KAYNAKA: Signal and System AnIntroducton (L. Balmer) Basc Engineering Crcut Analysis (J.D. Irwin 6. Edition)