TOPYANIN SYASET FELSEFES TARHNDE EVRM Metin Bal topya fikri, ortaya kt andan bugne kadar, siyaset felsefesi

tarihini ynlendirici konulardan biri oldu. topyann ilk nemli zellii, bir toplumun nasl olutuunu ve bu oluumun nasl kontrol altna alnarak dzenlenebileceini -bata politik, ekonomik, etik ve ontolojik olmak zere- eitli artlar altnda kurgulayan bir tasarm olmasdr. kinci nemli zellii ise, insanlarn toplumsal dzeninin ve eitlilik gsteren bu dzenler hakkndaki dncelerin rastgele bir ekilde deil, tarihsel bir balam iinde ortaya ktklarn gstermesidir. nc olarak da, topya tarihsel evrimiyle birlikte, toplumsal dzenin dnmnde rol alan aktrlerin, deien artlar altnda belirlenerek nasl evrildiklerini dndrr. topya, ebedi barl bir toplum tasarm yannda, bugn yaayanlara sunulmu yeni bir toplum tasars nerisidir. Bu neri sadece belirli bir toplulua deil, tm insanla sunulur. topyalarda mevcut toplum dzeni, aka ya da gizli olarak eletirilir. Bu nedenle siyasi iktidarlar, topyalarn gerekletirilmesi fikrine her zaman kar olmulardr. Bunun ilk rnei, ideal bir toplum dnen ilk filozof olan Platonun (M.. 427-347) Devlet tasarsn gerekletirmesine izin veren Syracusa kral Dionysiusun, kendi krallnn tam tersi bir dzenin kurulacann farkna varmasyla, Platonu lmle tehdit ederek kovmasdr. (Platon, 1988, s. 5-15) Bunun en ac, unutulmaz rnei ise, Thomas Moreun (1478-1535) topyasnn (1516), yaynland ilk zamanlarda, bu eserde kurgulanan toplum dzeninin gerek deil, alayc ve hayalci bir eser olarak deerlendirilmesidir. (More, 2004, s. 9-84) ngiltere babakanlna kadar ykselmi olan More, topya eserinde gelitirdii fikirlerin bir ksmn gerek yaamnda uygulamas nedeniyle, sonunda bir zamanlar en yakn dostu olan ngiltere Kral VIIIinci Henry tarafndan idam edilerek ldrlmtr. Elbette topyalar kendi yazarlarnn kiisel sorunlarna ve znel yaamlarna indirgenemezler. Baka bir deyile, Moreun topyas onun Hristiyan Katolik inancna sahip biri olmasna, Thomas Campanellann (1568-1639) Gne lkesi (1623), onun mrnn yarsn geirdii hapishanelerde dald dlere (Campanella, 2008, s. 7-26) ya da Francis Baconun (1561-1626) Yeni Atlantisi (1627) Baconun rvet almasndan duyduu vicdan azabna (Bacon, 2008, s. 14) indirgenemez. nk, topya yazarlar kendi yaamlarndan ve iinde bulunduklar zamann sorunlarndan kardklar sonularla, btn toplum iin faydal olabilecek zm aray iindedirler. topya fikrinin geliimini, vicdan, doast ya da dogmatike kabul edilen sabit gleri yardma aran arc gelenekten, modern an rn olan dnyevi bir aktrn srtland bilimsel sosyalist gelenee kadar, tarihsel anlamda, drt dneme ayrabiliriz.

lk dnem iine, yeri, zaman ve nasl kurulaca belirsiz olan ve gerek dnyayla karlatrlmalar mmkn olsa da, onunla iliki iine sokulamayan toplumsal dzen tasarlar girer. Bunun ilk belirgin rnei, eski Hristiyanlk retisinde grlen arc gelenektir. Bu gelenek, Yahudilik, Hristiyanlk ve slamn kiliastik (binylc ya da tanr devleti) gelenei gibi, insanlar barl bir gelecee gtrmek isteyen, vicdana ve tanrya arda bulunan siyasi-dini bir reti deil, ahlaksal-dini bir retidir. Gmen, B, s. 1) Bu grn doruk noktas Padoval Marsiliusun (1275-1342) Barn Savunusu (1324) kitabdr. Bu arc gelenek, ok ileride Kantn (1724-1804) Ebedi Bara Dair yazsnda tekrar grlr. arc gelenein bir temsilcisi olan Kant, insanlarn eliki dolu toplumsal gerekliklerini aabilmeleri iin toplumsal bir szleme nerir. Oysa toplumsal szlemeye temel oluturan eitlik ilkesi, soyut bir eitlik ilkesidir ve szlemenin znesi olarak seilen kii veya kurumlar gerek varlksal koullarndan yaltlmtr. (Gmen, B, s. 1-2) Bu nedenle uygulanmalar mmkn olmamtr. arc gelenee ynelik bu eletiriyi, David Hume (1711-1776) daha 18nci yzylda ayrntl olarak dile getirir. topyaclar, doa-st ya da deitirilemez bir doal kkene dayanan toplum dzeninin aksine, kayna yine burada olan, deitirilebilir dnya dzeniyle ilgilenirler. Bu nedenle, topyalar arc ya da muhafazakar bir toplum tasarmndan ayrmak gerekir. Bylece topya fikri, gerekte, Platonun Devletiyle deil, Moreun topya yapt ile balatlmaldr. Ancak biz, imdilik, More ile balayan dnemi, topya fikrinin ikinci evresi olarak kabul edelim. nk kendisinden nceki arc ve muhafazakar gelenekten farkl olarak More ile birlikte balayan topya anlay, toplumu ayrntl bir ekilde snfsal zellikleriyle ve biimlendirilmi bir retim-tketim mekanizmas iinde tasarlar. kinci dnem topya fikrinin en tannm rnekleri unlardr: Moreun topyas, Campanellann Gne lkesi, Baconn Yeni Atlantisi ve James Harringtonun (16111677) Okyanus lkesi (1656) [The Commonwealth of Oceana]. topyann nc dnemi ise, bu kurgunun gerek dnya koullar ile iliki iine sokulduu toplum tasarsdr. Bu aamada topya fikri sosyalizme evrilir. Bu sosyalist topya fikrinin kurucu dnrleri; Saint Simon (1760-1825), Charles Fourier (1772-1837) ve Robert Owendr. (1771-1858). topya fikrinin tarihsel geliiminin son dnemini, bu fikri bilimsel bir tutumla ele alan filozoflar olarak Karl Marx (1818-1883) ve Friedrich Engelsin (1820-1895) gelitirdikleri ve bir topya olarak rneini William Morrisin (1834-1896) Hibir Yerden Haberler (1890) [News From Nowhere] adl eserinde bulduumuz, bilimsel sosyalizm anlay oluturur. arc ve muhafazakar gelenekten ayr olarak, More ile balayan gerek topyac toplum tasarlar, gereklie alternatif olarak, retim, tketim, soyun devam, eitim, ulusal ve uluslararas ilikiler vb. konular da dahil olmak zere, ayrntl bir toplum dzeni ortaya koyarlar. More, yaanan toplumsal dzendeki insanlk d olgulardan uzak bir toplum tasarlar. Ona gre toplumun yozlamasnn nedeni zenginlik birikimidir. nsanlar, bugn de geerli olduu gibi, edinebildikleri kadar mlk edinmede serbest brakldklarnda zenginlik kk bir aznlk elinde toplanmakta ve geri kalanlar yoksul

dmektedir. Dahas, zenginlik birikimi, insan agzl, gvenilmez, menfaati ve btnyle yararsz bir karaktere dntrerek, kiiyi ahlak ve erdemden yoksun brakmaktadr. Bylece, More maddi zenginlik birikimi ve erdem arasnda ters orantl bir iliki kurar. More, insanlktan kan bu iki taraf da - saylar giderek artan isizler ordusunu ve aylaklar ordusunu - ortadan kaldracak olan tam istihdam ilk neren dnrdr. More bunu gerekletirmek iin pazar ilikilerinin btnyle ortadan kaldrlmasn nerir. nk ona gre, eitlik, zgrlk ve dayanma ilkelerinin, ksacas bar ilkesine dayal bir toplum kurmay amalayan bir topya fikri, kapitalizm koullarnda gerekletirilemez. Moreun topyas, kapitalizm kavramn kullanan ve anti-kapitalist bir toplum modeli neren ilk tasardr. topya fikri, bylece, dorudan doruya kapitalizme kar bir toplum tasarsyla balar. Mlkiyetin bireysel deil toplumsal olmasn savunan Moredan farkl olarak Harrington, Okyanus lkesinde, bireysel mlkiyet eitsizlii sorununun, zenginliin, yalnzca bir defalna eit seviyeye getirilerek zleceini dnr. Ancak bu eitlii koruyacak bir neri yapmaz. Yani, mlkiyetin btn bireyler arasnda bir defalna eit olarak datlmas, mlk eitsizliinin tekrar ortaya kmayacan gvence altna almaz. Harringtonun dncesi, ilerleyen zamanlarda, eitliki liberallerin; Moreun dncesi ise sosyalist dnrlerin k noktasn oluturacaktr. Eski alara gnderme yaparak, gnmzn anlalamayacan ou zaman duyuyoruz. Teknolojik gelime iin bu sylenebilir belki, ancak toplumsal ilikiler iin aynsn sylemek doru olmaz; nk topik yaptlar, retim aralarnn geliiminin insann yaam kalitesine nasl faydas vardr? sorusunu sorarlar. Buna verilen cevaplar, sonunda, retim aralarnn ortak kullanlmas dncesine gelip dayanr. Bunu yapmaktaki temel ama, bo zaman artrmak, zorunluluk snrlarn daraltp zgrlk snrlarn geniletmektir. 19. yzyl filozoflarnn topya tasarlar, Moreun balatt anti-kapitalist gelenei devam ettirerek, retimin toplumsallamas anlamna gelen sanayi devrimiyle birlikte sosyalizme doru evrilirler. Simon, Fourier ve Owen, daha ileri giderek, topyalarda dnlen toplum dzeninin imdi ve burada, stelik reformlarla deil, devrimle gerekletirilebileceini dnrler. rnein, Simon reform kavramna gnlsz nlem adn verir ve gnlsz nlemler devri oktan gemitir. Simon iin zm bir an nce devrimin yaplmasdr. yle der: insanln yeni dneminin afa, toplum rgtlenmesindeki byk devrime (hazrdr. Dier bir topik sosyalist dnr Fourier, retim dzenindeki anariyi ifa eder. yle der: Bir mimar ehrin bir ksmn kl edecek bir yangn arzular, bir camc btn camlar aa indiren bir dolu ya bekler. Bir terzi ve ayakkabc toplumun kt ilenmi kumalar ve kt bir deriyle yaplm ayakkablar kullanmasn ister. Bylece ticari kar uruna, bile bile tketimi normalden kat fazlasna karrlar. (Aktarlan yer: Gmen, US, s. 9 ) Fouriere gre, modern burjuvazinin vaadlerinin bo olduu ortaya kmtr; nk retimin artmasyla yoksulluk, sanld gibi dmemi, aksine artmtr. retim toplumsallam, ancak retimin sonucunda ortaya karlan zenginlik henz toplumsallatrlamamtr. Toplumsallam retim karsnda duran toplumsallatrlamam sahiplenme, baka bir deyile kapitalist sahiplenme olgusu, retimin toplumsallatrld zamanlardan bu yana srekli olarak krizle, bunalmla

sonulanmtr. (Engels, 2004, s. 78) te kapitalizmin ksr dngs olarak da tanmlanacak bu toplumsallam retim ile kapitalist sahiplenme arasndaki eliki, tarihte ilk defa, Charles Fourier tarafndan ortaya konulmutur. Kapitalizmin rettii yoksulluk sadece maddi ynden bir yoksulluk deil, ayn zamanda zihinsel [intellectual] ve duygusal [emotional] bir yoksulluktur. Hem bedensel hem zihinsel tutkulardan [bodily and intellectual passions] oluan insan varl, kapitalizm koullar altnda kendisini gerekletiremez. Bylece kapitalist toplumun insan mutsuzluk iindedir. nk kapitalist toplumda, sanayinin geliimi mutluluun kendisini deil sadece mutluluk elerini yaratmtr. (Aktarlan yer: Gmen, US, s. 3) Kapitalizm insan mutlu etmez, ancak onu mutlu eyler le aldatr. Aydnlanma burjuvazisinin zgrlk niyetinin hi de eit bir ortam oluturmadn, bu ekilde ortaya koyan Fourier, kapitalizmin ksr dngsnden kurtulmak iin areyi devrimde bulur. Ona gre, toplum, devrim yaplmazsa tersine evrilmi bir dnya olarak kalr. Owena gre kapitalizm aamasndaki insanlk bu ekliyle, henz usd bir toplumsal dzende yaamaktadr. Bunu yle ifade eder: Dnyann gemi alar, yalnzca, insann usdlnn tarihini sergilerler, fakat bizler imdi insan aklnn ykseliine ve tekrar doaca dneme yaklayoruz.(Aktarlan yer: Gmen, US, s. 6.) Owen, koullarn etkisinin bilimi ni [science of the influence of circumstances] gelitirerek, topyann bilimsel ele aln anlamna gelen bilimsel sosyalizme hazrlk yapar. Buna gre, insan kendi koullarnn mahkumiyeti altndadr ve bu durum bir an nce tersine evrilerek; insan kendi koullarnn ynetimini kendi eline almaldr. Ksacas, koullar tarafndan ynetilmekten koullarn ynetilmesine geilmelidir. Hibir dnr ideal bir toplum dncesi ve pratiine kendi hayatn Owen kadar adamamtr. Ona gre, ilk yaplmas gereken ey ktlk n nedenini bulmak, bundan sonra gelecek olan adm bu ktle kar zm gelitirmektir. Fourier iin olduu gibi Owen iin de btn insan uralarnn amac mutlu olmaktr. nsann bedensel zelliklerini ihmal eden insan doas aklamalar reddedilmelidir. Eksik tanmlamalara kar kapsaml bir insan doas anlay gelitiren Owen, bunu yapmakla, kapitalizmin neden olduunu, insan ilikilerindeki yabanclama y ve meta fetiizmi ni ortaya koyar:ngiliz sanayisine ruhsuz mekanizm girdiinden beri, az sayda istisnalarla birlikte, insan, ikincil ve aa dzeyde bir makine muamelesi grd: Kereste ve metal hammaddelerinin biimlendirilmesine, beden ve zihnin biimlenmesinden ok daha fazla nem verildi. (Aktarlan yer: Gmen, US, s. 15) topyann, sosyalizme evrilmesiyle, topya tarihi asndan gerekletirilen en byk katk, bu nerilen yeni toplum dzenini hayata geirecek aktrn belirlenmesi olmutur. Buna gre, yeni toplum dzenini gerekletirerek, tersine evrik toplumu ayaklar stne kaldracak aktr ii snfdr. Robert Owenn topik sosyalist anlaynn katksnn ardndan, topya tasars iki farkl dnce kesimi tarafndan reddedilir. lki Marx ve Engelsin bilimsel sosyalizm fikridir. Dieri ise J.S.Millin dystopia, baka bir deyile anti-topya kavramdr. Marx ve Engels, mevcut kapitalist toplum dzeninin detayl zmlemesini yaparak, artk daha fazla topik olmayan, bilimsel bir sosyalizm ortaya

koyarlar. Kapitalizmin eletirisi, elbette, Moreun topya eserine kadar geri gtrlebilir. Ancak kapitalizm terimi, ada toplumun yapsn betimleyecek ekilde ilk kez Marx tarafndan kullanlr. Marx ve Engels, Platonun Devletine benzer ideal toplum tasarlarnn metafizik kurgular olduunu dnr. Oysa, gereklie alternatif bir yapnn da devinim zelliine sahip olmas gerekir. Bylece, Engels yeni bir toplum tasars dnrken, metafizik dnce ile diyalektik dnceyi kar karya getirir: metafizik gr tarz, boyutlar konunun niteliine gre deien geni alanlarda ne denli dorulanm ve ne denli zorunlu olursa olsun, her zaman, er ya da ge, tesinde dar, snrl, soyut bir duruma geldii ve zlemez elikiler iinde kendini yitirdii bir engele arpar; bunun nedeni, tekil nesneler karsnda onlarn balantlarn; varolmalar karsnda, deimelerini ve yokolmalarn; dinginlikleri karsnda devinimlerini unutmasdr; aalar, orman grmesini engeller. [] eylere biraz yakndan baknca, bir elikinin olumlu ve olumsuz gibi iki kutbunun, kart olduklar kadar ayrlmaz da olduklarn ve btn antitez deerlerine karn, karlkl olarak birbirlerine kartklarn; [] karlkl etki grnm iinde birletiklerini, birbirlerine dntklerini de grrz. Btn bu srelerin, btn bu dnce yntemlerinin hibiri, metafizik dnce erevesine girmez. Nesneleri ve onlarn kavramsal yanslarn, zsel olarak balantlar, zincirlemeleri, devinimleri, doular ve sonlar iinde kavrayan diyalektik iinse, tersine, yukarda sz edilen sreler, onun kendine zg davran tarznn birer dorulanmasdr. Doa, diyalektiin deneme tezgahdr ve modern doa bilimi onuruna, onun bu deneme tezgah iin her gn artan zengin bir olgular hasad salayarak, bylece doada her eyin, son zmlemede, metafizik olarak deil diyalektik olarak olup bittiini, doann durmadan yinelenen bu evrimin sonsuz tekdzelii iinde hareket etmeyip, gerek bir tarih geirdiini tantladn sylemeliyiz. (Engels, 2004, s. 59-60) Engelsin metafizik dnten uzaklatrd yeni toplum dzenini dnmenin yntemi, diyalektik olmaldr ve bu yntem retim ilikileri ile retim aralar ya da gleri ne, dier bir deyile sermaye ve emek arasndaki elikinin eletirel analizine uygulanmaldr. Platonunki gibi ideal toplum kurgularn reddederken, Marx ve Engelsin yine de bir idealleri vardr. Ancak bu idealin fark pratik olmasdr. Bu idealin gerekletirilmesi, mevcut sermaye ve emek elikisinin zmnde yatar. Sz konusu pratik, elikiye ikin erektir. Bu ikin idealin belirlenimi, eletirinin politik harekete dnebilmesi, pratiin bir hedef dorultusunda rgtlenebilmesi ve nnn aydnlatlabilmesi iin gereklidir. (Gmen, B, s. 3.) topyann bilimsel olarak evrilmesinin, baka bir deyile, bilimsel bir sosyalizmin gtrecei yer ya da ideal, snflar ve snf atmalaryla birlikte eski burjuva toplumu yerine, her bir kiinin zgr geliiminin herkesin zgr geliiminin koulu olduu bir birlik kurmaktr. (Marx&Engels, 1970, s.60). Bu ideal, sosyalizm mcadelesinin ve bunun aktr olan ii snfnn nihai hedefidir. Toplumsallam retim ve kapitalist sahiplenme arasndaki eliki, ancak retimin olduu gibi tketimin de toplumsallamasyla zlecektir. Bu yaplmadka eitli iktidarlarn el deitirmesiyle bugne kadar varln srdren devlet aygt, her zaman toplumun bir ksmn ya da byk ksmn bask altnda tutmaya devam edecektir. topyann doruu olan bilimsel sosyalist anlay, insanla egemen bir iktidarn ve bu iktidarn mekanizmas olarak devletin kendi kendini iptal etmesiyle sonulanr. Bu sre, baka bir deyile sahiplenmenin toplumsallatrlmas pratii bir gei toplumu bergangsgesellschaft,

transitory society, transition period dnemidir. retimin toplumsallatrld zamandan bu yana gei sreci yaanmaktadr. Marx ve Engels iin kapitalist devlet yapsnn kendi kendini iptal etmesi toplumsal devrimdir. Marx Politik Ekonomi Eletirisine Bir Katk kitabnn nsznde toplumsal devrim szcyle neyi kastettiini yle anlatr: Maddi yaamdaki retim tarz genel olarak toplumsal, politik ve zihinsel yaam srecini belirler. nsanlarn varln belirleyen ey onlarn bilinci deil, tersine, onlarn bilincini belirleyen ey onlarn toplumsal varldr. Toplumdaki maddi retim gleri, kendi geliimlerinin belirli bir aamasnda mevcut retim ilikileri ile ya da ayn durumun meru bir ifadesiyle- onlarn daha nceden geerli olduklar retim ilikileri ile atma iine derler. Bu ilikiler retim glerinin geliim biimleri olmaktan karak, onlara [bu biimleri] vurulan zincire dnrler. Bylece toplumsal devrim dnemi balar. (Aktarlan yer: Gmen, US, s.21) Bu sz edilen toplumsal devrim, retim aralarnn toplum tarafndan ele geirilmesidir. Bununla birlikte rnn retici stndeki hakimiyeti durdurulmu olur. Ayn zamanda, retim artk bir meta retimi olmayaca iin, dnya bir meta olmaktan kurtarlr. Bu yeni dzende: Toplumsal retim iindeki anari yerine, bilinli planl rgt geer. Bireysel yaam savam son bulur. Bylece, ilk kez olarak insan, belli bir anlamda hayvanlar dnyasndan kesinlikle ayrlr, hayvansal yaam koullarndan gerekten insanca yaam koullarna geer. nsanlara zg bir ey olan ve imdiye dein karlarnda doa ve tarih tarafndan verilmi bir ey olarak dikilen toplum durumunda yaam, imdi onlarn gerek ve zgr eylemleri durumuna gelir. imdiye dein tarihi egemenlik altnda tutan yabanc, nesnel gler, insanlarn denetimi altna girer. nsanlar, ite ancak bu andan balayarak kendi tarihlerini tam bir bilinle kendileri yapacak; onlar tarafndan harekete getirilen toplumsal nedenler, ar basan bir biimde ve durmadan artan bir lde, ite ancak bu andan balayarak onlar tarafndan istenen sonular vereceklerdir. nsanln zorunluluk dnyasndan zgrlk dnyasna atlaydr bu. (Engels, 2004, s. 87-88) Daha nceki topya anlaylarnda belirlenmeyen toplumsal dzeni dntrc aktrler, bilimsel sosyalizm kuramnda, tarihsel artlar altnda aka belirlenir. Bu aktr, baka bir dzenin kurulmasna birinci dereceden ihtiya duyan alan kesimlerdir, baka bir deyile, ii snf dr. topyann geldii aamadaki byk soru udur: Acaba, isizler ordusunu da kapsayan proleter ynlar, bu kapitalist sahiplenmeye dur diyecek siyasal bir rgtlenmeye geseler, bu sre deiebilir mi? Bu sorunun cevabndan bilimsel sosyalist anlay ok emindir. Buna gre, ii snf iktidar olduktan sonra, kendi kendisini snf olarak ortadan kaldrarak insanl kurtardnda, onunla birlikte tm insanlk zgr olacaktr. Marx ve Engels, grdmz gibi, topyay eletirirken ondan btnyle vazgemezler, dahas onu bilimselletirmeye doru gelitirirler. Sosyalist topyaclara ve bilimsel sosyalist fikre kar J.S.Mill (1806-1873), dystopia kavramn tretir. 12 Mart 1868de ngiltere Parlamentosunda, rlandada toprak mlkiyeti zerine bir tartma srasnda yapt konumada topya yazarlarn kastederek yle der: Belkide, onlar topyaclar diye adlandrmak vg niteliindedir, onlar daha ok dystopyalar ya da kakotopyalar [kar-yerler, kt-yerler] diye adlandrlmaldr. ounlukla topik diye adlandrlan bir ey mmkn olamayacak kadar iyidir, fakat onlarn destekliyor grndkleri ey mmkn

olmayacak kadar ktdr. (Aktarlan yer: Trahair, 1999, s.xiii) John Stuart Millin rettii bu dystopia kavram, deerli bir fikir olarak bekledii ilgiyi gremedi. topyann reddi, elbette kanlmaz olarak dystopyann onaylanmasna gtrr. Buna gre, btn kapitalist toplum ve devlet sistemlerini dystopia olarak tanmlayabiliriz. (Gmen, B, s. 2) 21. yzyln banda, endstri devriminin nc dnemi yaanr. Kapitalist toplum yaplanmasnn vard bu aama, kreselleme globalisation adyla rasyonalize edilip, merulatrlr. Dystopia kavramnn kkeni, Greke dys-topos ya da kako-topos kt-yer anlamna dayanr. Greke eu iyi demektir. Dystopia, kt-yer olarak iyi yer anlamna gelen eu-toposun kartdr. rnein, George Orwellin (1903-1950) 1949 ylnda kaleme ald 1984 adl roman bir dystopyadr. Olmadn, yzyl ncesinden, daha 1890 ylnda, Hibir Yerden Haberler adl topik yaptnda ayrntl olarak gstermitir. Hammond adndaki karakter, uygarln son dnemi olan kapitalizmde, meta retimi bakmndan insanolunun bir ksr dngye tutulduunu syler. Meta retimi, artk gerek ihtiyalar doyurmak iin deil, dnya-pazarnn taleplerini karlamak iin gerekletirilmektedir. Kresellemenin, baka bir deyile, dnya pazarnn en belirgin zellii, emein yalnzca giderler bakmndan deerlendiriliyor olmasdr. Morrise gre, kr marjnn en st seviyeye kmas iin giderlerin en aza indirgenmesi hedeflenir, bu ama iin salk, beslenme, barnma, eitim, elence, dinlenme, giyim bata olmak zere, alanlarn btn yaam kurban edilir: Btn toplum, aslnda, bu azgn canavarn azna atlm, Dnyapazar tarafndan btn topluma ucuz retim zorlanmtr. (Morris, 1905, s. 104) En ilkelinden en gelimiine kadar, topyac dnrlerin eletirileri hl geerliliklerini korumaktadr. Gnmzde yaadmz ve ahit olduumuz gibi, teknolojik gelime ve retimin hzlanmas ve kolaylamas beklendii gibi toplumsal refah getirmedi. retim iki katndan fazlas kadar artt. Bu durum alma saatlerini en az yar kat drmeliydi. Ancak durum tam tersi oldu. sizlik, i yknn artrlmas ve kapital sahiplerinin oluturduu gizli isizlik, alma saatlerini daha da artrd. Bu durum dier gelimi ve gelimekte olan lkeler iin de benzer oldu. 2000li yllarn banda dnya apnda milyonlarca insan isiz kald ve baka lkelerde milyonlarca ii, klelik standartlarnda altrlmaya baland. Bir zm gibi sunulan, yeni ve srdrlebilir i alanlar ad altnda gerekletirilen szde istihdam yoluyla, hl, ar i yk, dk cretler ve sosyal gvenlikten yoksun alma artlar altnda, alan kesimlerin kleletirilmesi devam etmektedir. Sonu olarak, topya fikri 20. ve 21. yzyl insann hl heyecanlandryor. topya fikrinin kayna olan, gelecekte baka bir toplumsal dzenin kurulabilecei umudu, insanln iinde bulunduu durumu aydnlatmak iin gnderme yaplan gemi alarn topik yaptlarn hl canl tutmaktadr. 20. ve 21.yzyl dnr ve bilim adamlar topya tasarlarndan vazgemi deillerdir. Buna en arpc rnek, bilim-kurgu romannn babas, pasifist sosyalist Herbert George Wellsin (1866-1946), bir dnya devleti kurma nerisidir. H.G. Wells, gelecek kuaklarn bu ideal gerekleene kadar srarl olmas gerektiini dnr: Sizden kendinizi vermenizi istediim ey, mmkn olduunca ok kiide bir dnya devleti dncesi, fikri, umudu ve beklentisi yaratma grevidir. Yazarlar, retmenler ve benzeri kimseler olarak bize bu mthi yaratc almay gerekletirme olana dmektedir. Ben bu grevin bizi bo yere armadn dnyorum. (Wells, s. 159-178)

REFERANSLAR Bacon, F. (2008) Yeni Atlantis, ev. idem Drken, stanbul: Kabalc Yaynevi. Campanella, T. (2008) Gne lkesi, ev. idem Drken, stanbul: Kabalc Yaynevi. Engels, F. (2004) topik Sosyalizm ve Bilimsel Sosyalizm, ev. Sol Yaynlar, Yayn Kurulu, Ankara: Sol Yaynlar. Gmen, D. Bar topyalar, evrimii: http://dogangocmen.files.wordpress.com, 03 Mart 2010. Gmen, D. The Utopian Socialists and the Critique of Capitalism: Sense and Senselessness in the Organisation of Labour, evrimii: http://dogangocmen.files.wordpress.com, 03 Mart 2010. Mannheim, K. (2002) deoloji ve topya, ev. Mehmet Okyayuz, Ankara: Epos Yaynlar. Marvin, F.S. (ed.) (1968) The Evolution of World-Peace, London: Oxford University Press. Marx, K. & Engels, F. (1970) Manifesto of the Communist Party, Peking: Foreign Languages Press. More, T. (2004) Utopia, ev. Vedat Gnyol, Sabahattin Eyubolu, Mina Urgan, stanbul: Trkiye Bankas Kltr Yaynlar. Morris, W. (1905) News From Nowhere, or An Epoch of Rest, Being Some Chapters From A Utopian Romance, London: Longmans, Gren, and Co. Platon (1988) Devlet, ev. Eybolu , M.Ali Cimcoz, stanbul: Remzi Kitabevi. Trahair, C.S.R. (1999) Utopias and Utopians, An Historical Dictionary, Westport: Greenwood Press. Wells, H. G. (1968) An Apology For a World Utopia,ed. Marvin