1.

Uvod
Transportna industrija je etvrta oblast materijalne proizvodnje koji predstavlja sastavni dio razvoja proizvodnih snaga i ima snano povratno dejstvo u jedinstvenom procesu krunog kretanja kapitala, jer kruni tok kapitala izvrava se normalno samo dotle dok njegove razliite faze prelaze jedna u drugu bez zastoja. U procesu reprodukcije postoji tijesna povezanost izmeu razvoja transporta kao samostalne oblasti materijalne proizvodnje i proizvodnih snaga drutva. Pod pojmom transport podrazumijeva se privredna - usluna djelatnost u okviru koje se odgovarajuom transportnom tehnologijom prenosi roba, putnici, vijesti ili energija u odreenom vremenskom intervalu, izmeu dvije take u prostoru. Kao znaajan inilac procesa drutvene reprodukcije, kao opti uslov proizvodnje, saobraaj se tretira kao javna sluba koja ima zadatak da zadovoljava potrebe drutva i proizvoda. Proizvod transportne djelatnosti je usluga koja ima svoju ekonomsku vrijednost koja se moe realizovati na tritu. Saobraaj predstavlja organizovano kretanje transportnih jedinica na zajednikoj mrei i ona je posljedice primijenjene tehnologije i potrebe za prevozom (transportom). Saobraaj nije privredna djelatnost i ne donosi ekonomsku korist, ve izaziva tetu kroz utroak energije za kretanje i kroz druge negativne efekte (ugroavanje okoline, saobraajne nezgode, saobraajna zaguenost itd.).

2. Prevozni put - itinerer

Prevozni put je odabrani i vaei prevozni pravac kretanja vozila pri izvrenju prevoza izmeu dva mjesta. Definisanje pravca kretanja vozila neophodno je kada su te dvije take spojene sa dva ili vie pravaca i tada prevozni put obavezno propisuje dispeerska sluba i unosi pravac kretanja u putni nalog vozila. Odobreni prevozni put po pravilu mora biti najbri i najkrai. Za pojam prevozni put u praksi se koriste i termini itinerer i marruta. Ustvari, itinerer oznaava pravac kretanja prevoznog sredstva na jednoj relaciji, tj. izmeu dvije krajnje take.

3. Vrste itinerera
S ciljem postizanja dobre organizacije prevoza, to podrazumijeva najveu proizvodnost uz najniu cijenu prevoza, vri se izbor najpovoljnijeg prevoznog puta. Za uporeivanje proizvodnosti i nivoa transportnih trokova pri vrenju transporta koristi se metoda uporeivanja vrijednosti izmjeritelja eksploatacije koji se postiu na pojedinim vrstama prevoznog puta. U te svrhe vri se uporeivanje preenog puta i izraunavanje izmjeritelja: koeficijenta iskoritenja preenog puta - , koeficijenta nultog preenog puta , vremena obrta T0, broja vonji Z, broja obrta Z0, i obima prevoza -Q . Kada se analiziraju sve mogue konbinacije kretanja vozila u toku prevoznog procesa, moe se konstatovati da se svi prevozni putevi grupiu u etiri grupe: ponavljajui, radijalni (zrakasti), prstenasti, sabirni ili distributivni, odnosno sabirno-distributivni. Za uspjenu analizu metoda organizacije kretanja vozila koriste se odreeni pojmovi koji imaju slijedee znaenje: odreeni pravac kretanja vozila na jednoj relaciji izmeu dvije krajnje take naziva se prevozni put, ITINERER ili MARRUTA, duina prevoznog puta je rastojanje preenog transportnog sredstva od polazne do krajnje take prevoznog puta, nulto dnevno vrijeme vozila je poetno vrijeme za prelazak nultih kilometara do prvog mjesta utovara i na kraju od posljednjeg mjesta istovara do povratka u garau, obrt transportnog sredstva je zavren potpuni ciklus transportnog procesa sa povratkom transportnog sredstva u polaznu taku, vrijeme obrta potrebno vrijeme rada vozila za izvrenje potpunog ciklusa transportnog procesa i povratak u polaznu taku, interval kretanja je vrijeme izmeu nailaska dva uzastopna vozila na nekoj taki linije, koja se kree u istom smjeru, frekvencija kretanja je broj vozila na as koja prou u jednom smjeru kroz neku taku na prevoznom putu.

3.1.

Ponavljajui prevozni put

Ponavljajui prevozni put je takvo kretanje vozila pri vrenju transportnog procesa gdje se vonje ponavljaju istim prevoznim putem izmeu dvije take. Kod ponavljajuih prevoznih puteva vonja moe biti: 1. u jednom smjeru sa teretom, 2. u oba smjera sa teretom i 3. sa djeliminim iskoritenjem preenog puta u jednom ili oba smjera. U svim narednim sluajevima garaa moe biti: 1. van prevoznog puta izmeu terminusa i izvan terminusa A i B, 2. van prevoznog puta i nije izmeu terminusa A i B, 3. negdje na prevoznom putu. Bitno je da od poloaja garae u odnosu na prevozni put zavisi da li e vozilo u toku dana troiti nulto vrijeme za savlaivanje nultih kilometara ili e se nulti kilometri nalaziti na prevoznom putu, pa se nulto vrijeme nee odbijati, jer je ukljueno u obrt vozila.

3.1.1. Ponavljajui prevozni put sa povratnom praznom vonjom sa poloajem garae van prevoznog puta izmeu terminusa A i B
Ovaj prevozni put naziva se prost ponavljajui, jer se u toku rada transportnog sredstva za vrijeme jednog obrta obavi samo jedna vonja sa teretom. U sluaju ponavljajueg itinerera sa povratnom praznom vonjom, u toku jednog obrta vozila ostvaruju jednu vonju (Slika 1.) U ovom sluaju broj vonji sa teretom Z = Zo + 1. Vozilo se sa posljednje vonje sa teretom ne vraa u terminus A, ve se nultim kilometrima Kn2 vraa u garau.

Slika 1. Ponavljajui prevozni put sa povratnom praznom vonjom sa poloajem garae van prevoznog puta izmeu terminusa A i B

Slika 2. Ponavljajui prevozni put sa povratnom praznom vonjom sa poloajem garae izvan prevoznog puta sa strane od terminusa Karakteristini izmjeritelji su:

Ovaj sluaj se moe predstaviti kao na sl. 3.

Slika 3. Ponavljajui prevozni put sa povratnom praznom vonjom sa poloajem garae na prevoznom putu izmeu terminusa A i B

3.1.2. Ponavljajui prevozni put sa prevoenjem robe u oba smjera na cijeloj duini puta
Kod ponavljajueg itinerera sa transportom u oba smjera u toku obrta vozila ostvaruju se dvije vonje sa teretom Z0 = 2Z0. Ovdje poloaj garae nema uticaja na odnos broja vonji i obrta i nije bitno da li prevoz zapoinje iz take A ili B. Nulti preeni put e biti jednak dvostrukom rastojanju od garae do take u kojoj se vri prvi utovar vozila.

Slika 4. Ponavljajui prevozni put sa prevoenjem robe u oba smjera na cijeloj duini puta

3.1.3. Ponavljajui prevozni put sa prevoenjem robe u oba smjera i sa djeliminim iskoritenjem preenog puta

Slika 5. Vrste ponavljajuih prevoznih puteva sa djeliminim iskorienjem preenog puta u povratnoj vonji a) i b) Smaknuti preeni put sa djeliminim iskoritenjem preenog puta u oba smjera c)

Slika 6. Ponavljajui prevozni put sa djeliminim iskoritenjem prevoznog puta u povratnoj vonji sa poloajem garae van prevoznog puta

Slika 7. Ponavljajui prevozni put sa djeliminim iskoritenjem preenog puta u povratnoj vonji sa poloajem garae van prevoznog puta izmeu terminusa A i B

Slika 8. Poloaji garae u odnosu na liniju. Ponavljajui prevozni put sa djeliminim iskoritenjem preenog puta u povratnoj vonji i poloajem garae

3.2.

Radijalni prevozni put

Slika 9. Radijalni prevozni put

3.3.

Prstenasti prevozni put

Slika 10. Oblici prstenastog prevoznog puta

3.4.

Distributivni (sabirni) prevozni put

Slika 11. Distributivni (sabirni) prevozni put

Slika 12. Sabirni prevozni put

4. Izbor itinerera

Slika 13. Oblici krunog itinerera

Slika 14. Prikaz organizacije prevoza izmeu etiri punkta

5. Zakljuak
Prevozni put je odabrani i vaei prevozni pravac kretanja vozila pri izvrenju prevoza izmeu dva mjesta. Definisanje pravca kretanja vozila neophodno je kada su te dvije take spojene sa dva ili vie pravaca i tada prevozni put obavezno propisuje dispeerska sluba i unosi pravac kretanja u putni nalog vozila. Odobreni prevozni put po pravilu mora biti najbri i najkrai. Za pojam prevozni put u praksi se koriste i termini itinerer i marruta. Ustvari, itinerer oznaava pravac kretanja prevoznog sredstva na jednoj relaciji, tj. izmeu dvije krajnje take. S ciljem postizanja dobre organizacije prevoza, to podrazumijeva najveu proizvodnost uz najniu cijenu prevoza, vri se izbor najpovoljnijeg prevoznog puta. Za uporeivanje proizvodnosti i nivoa transportnih trokova pri vrenju transporta koristi se metoda uporeivanja vrijednosti izmjeritelja eksploatacije koji se postiu na pojedinim vrstama prevoznog puta. U te svrhe vri se uporeivanje preenog puta i izraunavanje izmjeritelja: koeficijenta iskoritenja preenog puta - , koeficijenta nultog preenog puta , vremena obrta T0, broja vonji Z, broja obrta Z0, i obima prevoza -Q . Kada se analiziraju sve mogue konbinacije kretanja vozila u toku prevoznog procesa, moe se konstatovati da se svi prevozni putevi grupiu u etiri grupe: ponavljajui, radijalni (zrakasti), prstenasti, sabirni ili distributivni, odnosno sabirno-distributivni.

Literatura
[1] Osnove drumskog saobraaja: Prof. dr. Ibrahim Jusufrani, Travnik 2007 [2]www.google.ba

Sadraj
1. Uvod 2. Prevozni put - itinerer 3. Vrste itinerera 3.1. Ponavljajui prevozni put 3.1.1. Ponavljajui prevozni put sa povratnom praznom vonjom sa poloajem garae van prevoznog puta izmeu terminusa A i B 3.1.2. Ponavljajui prevozni put sa prevoenjem robe u oba smjera na cijeloj duini puta 3.1.3. Ponavljajui prevozni put sa prevoenjem robe u oba smjera i sa djeliminim iskoritenjem preenog puta 3.2. Radijalni prevozni put 3.3. Prstenasti prevozni put 3.4. Distributivni (sabirni) prevozni put 4. Izbor itinerera 5. Zakljuak 6 Literatura 1 2 2 3 3 7 9 11 13 14 18 21 22