PIRAMIDA I ZARUBLJENA PIRAMIDA Slino kao i kod prizme i ovde emo najpre objasniti oznake ...

sa a obeleavamo duinu osnovne ivice sa H obeleavamo duinu visine piramide sa h obeleavamo duinu visine bone strane ( apotema) sa s obeleavamo duinu bone ivice sa B obeleavamo povrinu osnove (baze) sa M obeleavamo povrinu omotaa omota se sastoji od bonih strana(najee jednakokraki trouglovi) , naravno trostrana piramida u omotau ima 3 takve strane, etvorostrana - 4 itd.

ako u tekstu zadatka kae jednakoivina piramida, to nam govori da su osnovna ivica i bona ivica jednake , to jest : a = s

ako u tekstu zadatka ima re prava to znai da je visina piramide normalna na ravan osnove ili ti , jednostavnije reeno , piramida nije kriva

ako u tekstu zadatka ima re pravilna , to nam govori da je u osnovi ( bazi ) pravilan mnogougao: jednakostranian trougao, kvadrat, itd.

Dve najvanije formule za izraunavanje povrine i zapremine su:

P = B + M za povrinu i V= 1 B H za zapreminu 3
www.matematiranje.com

PRAVA PRAVILNA TROSTRANA PIRAMIDA

s a ro

ru

Kako je u bazi jednakostranian trougao, to e povrina baze biti:

a2 3 B= 4
ah ) , a kako ih ima 3 u 2

U omotau se nalaze tri jednakokraka trougla ( povrina jednog od njih je Pbone strane =

omotau, to je:

M =3

ah 2

P = B+M a2 3 ah P= +3 4 2

1 V = BH 3 1 a2 3 H V= 3 4 a2 3 H V= 12

Dalje nam trebaju primene Pitagorine teoreme . Kod svake piramide postoje po tri trougla na kojima moemo primeniti Pitagorinu teoremu:

s a

h s

a s 2 = h2 + 2

a/2

www.matematiranje.com

s a ro

h 2 = H 2 + ru2 to jest a 3 h2 = H 2 + 6
2
s H h s ru ro

s 2 = H 2 + ro2 to jest a 3 s = H + 3
2 2 2

ru a

PRAVA PRAVILNA ETVOROSTRANA PIRAMIDA

s s H h

a a

U bazi je kvadrat, pa je povrina baze

B=a

U omotau se nalaze etiri jednakokraka trougla ( povrina jednog od njih je Pbone strane =

omotaa M = 4

ah odnosno M = 2ah 2

ah ), pa je povrina 2

P = B+M P = a 2 + 2ah
Primena Pitagorine teoreme:

1 V = BH 3 1 V = a2 H 3

s s H h

a/2

a s2 = h2 + 2

s s H h

s2 = H s2 = H
a

a/2

a h = H + 2
2 2

d + 2

od n os n o
2

h
2

d/2

s2 = H

a 2 + 2 a2 + 2

to je s t

www.matematiranje.com

s s H H h h

PDP = PDP

d a dijagonalni presek

dH odnosno 2 aH 2 = 2

PRAVA PRAVILNA ESTOSTRANA PIRAMIDA

s h

a a
U bazi je estougao, pa je povrina baze B = 6

a2 3 a2 3 =3 4 2
ah ), pa je povrina 2

U omotau se nalaze est jednakokraka trougla ( povrina jednog od njih je Pbone strane = omotaa jednaka

M =6

ah = 3ah 2

P = B+M a2 3 P=3 + 3ah 2

1 V = BH 3 1 a2 3 V = 3 H 3 2 a2 3 V= H 2
s H s h a a
a 3 2

H s a a a
a/2

a s 2 = h2 + 2

H H

s h

s = H +a
2 2

a 3 h = H + 2
2 2

a a

www.matematiranje.com

2a a

P ovog dijagonalnog preseka je : 2a H Pvdp = to jest Pvdp = a H 2

s a

hpresekas h
a a3

P ovog dijagonalnog preseka je : Pmdp =

a

a 3 hpreseka 2

a manji dijagonalni presek

vei dijagonalni presek

etvorostrana piramida (u osnovi romb):

P= B+M
Formulice:

B=

d1 d 2 = ah 2

M=4

ah BH =2ah V= 2 3

a2=(

d1 2 d ) + ( 2 )2 2 2

1) nejednakostranicni trougao: P=

aha bhb chc P= = = 2 2 2

s ( s a )( s b)( s c)

P= r s

P=

abc 4R

gde je s poluobim s=

a+b+c , r-poluprenik upisane kruznice i R-poluprenik opisane krunice. 2 ch ab c a+bc 2) pravougli trougao: P= ili P= c a2+b2=c2 R= ; r = ; hc= pq ; a= pc ; b= qc c=p+q 2 2 2 2 3) jednakokraki trougao ah bh a P= a = b ha2+( )2= b2 2 2 2 Pogledajte formulice iz oblasti mnogougao i etvorouglovi....
PRAVA PRAVILNA TROSTRANA ZARUBLJENA PIRAMIDA

a1 a1 h s a H

a1

a s

P = B+B1+ M

B=

B1=

a1

M=3

a + a1 h 2

V=

H (B+B1+ BB1 ) 3

ili V =

3H 2 2 ( a +a1 + aa1) 12
www.matematiranje.com

a1

a1 -a 2 h a s s a

a1 ro 1 1 a HH

a1 h a s a

a1

ru1 H

a1

ru ro -a 2 a
( ( a a1 ) 3 3 )2 + H 2 = s 2 (

a
( a a1 ) 3 2 ) + H 2 = h2 6

a a1 2 2 +h=s 2

a a h s a H

a s

Visina dopunske piramide je: x=

B1 H B B1

PRAVA PRAVILNA ETVOROSTRANA ZARUBLJENA PIRAMIDA

a1 s H

a1 h

a a

P = B+B1+ M

B=a2

B1= a12

M=4

a + a1 h = 2(a+a1)h 2

V=

H (B+B1+ BB1 ) 3

V=

H 2 2 (a +a1 + aa1) 3
www.matematiranje.com

a1
a -2

a1 s H

s s
a -2

a1 H

a -2

s h s
-a 2

d -2 1 H d -2 a h

a a1 2 2 2 ) +h = s 2

a a1 2 ( ) + H 2 = h2 2

d d1 2 ( ) + H 2 = s2 2

osni presek:

a1

h
a dijagonalni presek:

d1 D H d
d + d1 2

Ako sa x obeleimo visinu dopunske piramide , onda je

x=

B1 H B B1

a1 H a a1

PRAVA PRAVILNA ESTOSTRANA ZARUBLJENA PIRAMIDA

a1 a1 s H s h a1

a a

a
2

P = B+B1+ M

B=

6a

B1=

6a1 3 4

M=6

a + a1 h =3(a+a1)h 2

V=

H (B+B1+ BB1 ) 3

ili V=

H 3 2 2 ( a +a1 + aa1) 2
www.matematiranje.com

a1 a1 s H

a1 a -2 s h h a 2

a1 a1 s H

a1 a1 s h s H

a1
a1 3 2

a1 s h

a a

a a

a a

a 3 2

a a1 2 2 2 ( ) +h = s 2

(a a1 )2 + H 2 = s 2

(a a1 ) 3 2 ) + H 2 = h2 2

Visina dopunske piramide je i ovde: x=

B1 H B B1
Zadaci

1) Date su osnovna ivica a = 10cm i visina H = 12cm pravilne etvorostrane piramide. Odrediti njenu povrinu i zapreminu.

a = 10cm H = 12cm
_____________

P=? V =?

s H h

a/2 a

Prvo emo nai visinu h :

a h = H + 2 2 2 h = 12 + 52
2 2 2

h = 169
2

h = 13cm
P = B+M P = a 2 + 2ah P = 102 + 2 10 13 P = 100 + 260 P = 360cm
2

BH 3 a2 H V= 3 102 12 V= 3 V = 100 4 V= V = 400cm3

www.matematiranje.com

2) Osnova prave piramide je pravougaonik, sa stranicama 12cm i 9cm. Odrediti zapreminu piramide, ako je njena bona ivica 12,5cm.

b
d/2

a = 12cm b = 9cm s = 12,5cm

_______________

V =? Najpre nadjemo dijagonalu osnove (baze)

d 2 = a2 + b2 d 2 = 12 2 + 9 2 d 2 = 144 + 81 d 2 = 225 d = 15cm

Sada emo nai visinu H iz trougla.

d H = s 2 2 H = 12,52 7,52
2 2

H 2 = 100 H = 10cm

1 BH 3 1 V = abH 3 1 V = 12 9 10 3 V = 360cm 2 V=

www.matematiranje.com

3) Osnova prizme je trougao ije su stranice 13cm, 14cm i 15cm. Bona ivica naspram srednje po veliini osnovne ivice normalna je na ravan osnove i jednaka je 16cm. Izraunati povrinu i zapreminu piramide.

Nadjimo najpre povrinu baze preko Heronovog obrasca.

a = 13cm b = 14cm c = 15cm

s=

a + b + c 13 + 14 + 15 = = 21 2 2

B = S ( S a )( S b)( S c) = 21 7 8 6 = 84cm 2

nama treba duina srednje po veliini visine ( hb ) osnove.

C
P= b hb 14 hb 84 = 2 2 84 = 7 hb

hb

hb = 12cm

Nai emo dalje visinu bone strane h .

h 2 = H 2 + hb
H=16cm c hb a
Povrina je jednaka zbiru povrina ova etiri trougla!!!

h 2 = 16 2 + 12 2 h 2 = 256 + 144
b

h 2 = 400 h = 20cm

a H c H bh + + 2 2 2 13 16 15 16 14 20 + + P = 84 + 2 2 2 P = 84 + 104 + 120 + 140 P = B+ P = 448cm 2

1 V = BH 3 1 V = 84 16 3 V = 448cm3
www.matematiranje.com

10

4) Izraunati zapreminu pravilnog tetraedra u funkciji ivice a

Tetraedar je pravilna jednakoivina trostrana piramida.

a a H
1 BH 3

V=

r0 a

a
Izvucimo trougao:
ro =
2

H
a 3
3

a 3 a 2 3 9a 2 3a 2 6a 2 = a2 H 2 = a2 = = 3 9 9 9 Dakle:
H= V V V V a 6 3 1 a2 3 a 6 = 3 4 3 3 a 18 = 36 a3 3 2 = 36 3 a 2 = 12

PAZI: 18 = 9 2 = 3 2

www.matematiranje.com

11

5) Izraziti visinu pravilnog tetraedra u funkciji zapremine V.

Iskoristiemo rezultat prethodnog zadatka a3 2 V= 12 12V a3 = 2 a3 =

3

izraziti a

12V 2

2 2

a = 6 2V a = 3 6 2V a = 3 66 23 V Kako je a 6 to je H= 3
H= H= H= H=
3

66 23V 6 3 6 2 6 63 6 2 3 V 3 65 2 3 V 6 25 35 2 3 V = 3 3

2 6 35 3 V 3

www.matematiranje.com

12

6) Izraunati zapreminu pravilne etvorostrane zarubljene piramide ako su osnovne ivice 7m i 5m i dijagonala 9m.

a = 7m
a1 D a1 H

a1 = 5m
____________

D = 9m V =?

a a
Da bi nali visinu H moramo uoiti dijagonalni presek.

a1 2

H
a1 2

a 2 + a1 2 2 7 2 +5 2 x= 2 x = 6 2m x=

D2 = H 2 + x2

H 2 = D2 x2 H 2 = 92 6 2 H 2 = 81 72 H2 =9 H = 3m

H B + B1 + BB1 3 H V = (a 2 + a12 + aa1 ) 3 3 V = (7 2 + 52 + 7 5) 3 V = 109m 3 V=

www.matematiranje.com

13

7) Izraunati zapreminu pravilne estostrane zarubljene piramide ako su osnovne ivice 2m i 1m i bona ivica 2m
a = 2m a1 = 1m s = 2m
_________

a1

H 2 = s 2 (a a1 ) 2
H H

H 2 = 2 2 12 H2 =3
a a1

H= 3

H B + B1 + BB1 3 H 6a 2 3 6a12 3 6aa1 3 + + V= 3 4 4 4 V= 3 6 3 2 2 ( 2 + 1 + 2 1) 3 4 3 V = 7 2 21 V= 2 V = 10,5m3 V=

8) Osnovne ivice pravilne trostrane zarubljene piramide su 2cm i 6cm. Bona strana nagnuta je prema veoj osnovi pod uglom od 60o . Izraunati zapreminu te piramide.

a1 H

r1 u a 1

a = 6cm a1 = 2cm

ru

PAZI: Kad se u zadatku kae bona strana pod nekim uglom, to je ugao izmedju visina bone strane i visine osnove!!!

Izvucimo ''na stranu'' trapez (pravougli)

www.matematiranje.com

14

a1 3 6

a 3 6

60 o

a 3 a1 3 6 3 2 3 4 3 2 3 = = = 6 6 6 6 6 3 H 2 3 tg 60 o = H = x tg 60 o = 3 = 2cm x 3 2 3 2 V= 6 + 22 + 6 2 3 4 3 (36 + 4 + 12) V= 6 3 V= 52 6 26 3 3 V= m 3 x=

9) Bone ivice pravilne trostrane zarubljene piramide nagnute su prema ravni osnove pod uglom . Osnovne ivice piramide su a i b (a > b) . Odrediti zapreminu piramide.

Izvucimo obeleeni trapez, iz njega emo nai visinu!

H a a

b 3
3

3 3
www.matematiranje.com

15

a 3 b 3 ( a b) 3 = 3 3 3 H tg = x x= H = xtg = V= V= ( a b) 3 tg 3

H a 2 3 b 2 3 ab 3 + + 3 4 4 4

1 ( a b) 3 3 2 tg (a + b 2 + ab) 3 3 4 (a b)tg 2 V= (a + b 2 + ab) 12

Kako je

(a b)(a 2 + b 2 + ab) = a 3 b3 (a 3 b3 )tg V= 12

10) Data je prava pravilna etvorostrana piramida osnovne ivice a = 5 2cm i bone ivice s=13cm. Izraunati ivicu kocke koja je upisana u tu piramidu tako da se njena etiri gornja temena nalaze na bonim ivicama piramide.

a = 5 2cm s = 13cm
s

Nadjimo najpre visinu piramide.

H
B x x

a 2 H = s 2
2 2 2 2

5 2 2 H = 13 2 2 H = 144 H = 12cm

www.matematiranje.com

16

Izvucimo na stranu dijagonalni presek:

C

Dobili smo 2 slina trougla: ABC ~ MNC

M A Q N

PAZI: AB je dijagonalna osnove AB = a 2 = 5 2 2 = 10cm MN je dijagonala stranice kvadrata MN = x 2 B Visina CD=H=12cm Visina CQ=H-x=12-x

Dakle:

AB : MN = CD : CQ 10 : x 2 = 12 : (12 x) 10(12 x) = 12 x 2 120 10 x = 12 2 x 12 2 x + 10 x = 120 Podelimo sa 2 6 2 x + 5 x = 60 x(6 2 + 5) = 60 60 x= Racionaliemo 6 2 +5 60 6 2 5 x= 6 2 +5 6 2 5

x= x= 60(6 2 + 5) 72 25 60(6 2 + 5) 47

Ovo je traena ivica kocke.

11) Osnova piramide je tangentni poligon sa n stranica opisan oko kruga poluprenika r. Obim poligona je 2p, bone stranice piramide nagnute su prema ravni osnovne pod uglom . Odrediti zapreminu piramide.

Baza ove piramide je sastavljena iz n-trouglova. Ako stranice poligona obeleimo sa a r a1 , a2 ....an , onda e povrina svakog od tih n-trouglova biti Pi = i , odnosno 2
www.matematiranje.com

17

B = P + P2 + ...Pn 1 ar r a1r a2 r + + ... + n = (a1 + a2 + ...an ) gde je a1 + a2 + ...an obim poligona 2 2 2 2 r B = 2 p = rp 2 B=

Poto kae da su bone stranice nagnute pod uglom , to je:

tg =
H

H H = rtg r

1 V = BH 3 1 V = rp rtg 3 r 2 p tg V= 3
www.matematiranje.com

18

19