TokapyjoreeShqiprisnjqindvjecare,midisjetsdhevdekjes

HakiKOLA Tokambartkufirinmidistgjallsdhetvdekurs.Mbulesaesajesiprme,strehakuqenietegjalla qndrojn,shtcelsimagjikIjetsnglobinton.Kufirimidisjetsevdekjeslvizlarteposht,n favoredsifavor,nethellsiaposiprfaqet toks nfunksiontngjarjeve ekologjikoklimatikee t sjelljessgjallesave.

Kur prdoruesit e toks e prishin harmonine midis komponenteve, vdekja fiton mbi jetn e fillon t ngjitetdrejtsiprfaqes,njerzit,bimtekafshtkomandojnmekaniziminfatal,nfavortnjrsapo tjetrs,kurvdekjafitoneshtrihetmbisiprfaqe,tokaevdekurkthehetnshkretir,sickandodhurn 10mijvitetefunditnvendetebanuaranganjerzimi,shembujtashmtmirnjohura. Kmbanateshkretzimit,janshpeshtuarsfundmiedhentokntonekodrinoreemalore.Kulturat moralisht t pjekura e t konsoliduara t komuniteteve tona malore, jetojn n harmoni si me tokn ashtu edhe me njera tjetrn, por cuditrisht spo e gjejne kt harmoni me shtetin e tyre q feston tashme100vjetorinengritjes.Rrethanathistorikesipushtimetaposistemettndryshmeshoqore,n emertshtetzimeveapopushtimeveIcnuanktokulturadheimponuankuadrligjoreadministrativ mendikimnegativtektokaebimsianatyrore,mepasojatepertrndasociale.Zonatruralembajn akoma51%tepopullsissShqipris,natoruralemalore50%ebanorve,konsiderohentvarfr

dhe80%etyrejetojnmeasistencesociale(UNDP2009).PrdorimipaplandhenanarshitplotI pyllit dhe kullots rurale, reflekton nje efekt dramatik n vdekjen e toks malore, si dhe n prpkeqsiminevazhdueshemtkualitetittjetssbanorveapogjysmesseShqipris.Rishqyrtimi dhe legalizimi I marrdhnive t familjeve me fermat pyjore kullosore, mund te stopoje degradimin e mtejshm,shumshpejtmundtediversifikojfermnaktualebujqsore,tthith40%tfondveteBE pr zhvillimin rural. Duke rritur punsimin e t ardhurat, rehabilituar e prdorurn mnyre t qndrueshme pyllin, banori rual I siguron kombit shrbime ekologjike vitale, forcimin e identitietit e dinjitet njerzor e kombtar, punsim llogjik e t vazhdueshm, rregulla t parashikueshme e te monitorueshme,prnjzhvillimtshpejteetesigurtntardhmen.

Duket q mungesa e mirekuptimit midis ligjvnsve e banorve rurale, sht nj faktor q po I shton favoretprpjesnevdekurttoksecilanShqiprintone,pobhetgjithnjemteprshkmbe gur.Sikudonbot,njerzimiekakrijuartoknbujqsore,dukepreredjegurpyjet,sipasrrethaneve ekologjikeehistorike.Hapjaetoksbujqsorekaqenmeekufizuarnzonatkodrinoreemalore,pr shkaktrelievit.Ngagabimetshtkaluarnpsimeereflektime.Fermeriynshtkursimtarderin ekstrem.Mbanpyllvetemprtvjeldegt,mbandeleprtprdorurmeshumebulmetsesamish. Porekrkonkufirin,kusa,ecfar.Nvendetepjerrtatokabujqsorehumbetshpejtngagrryerjet. Prandajshpatetepjerrtajanmbajturngamalsortpronar,tembuluarmedrurebar,dyprodukteq

e ruanin tokn nga djegia e grryerja , e prodhonin ushqim pr qniet e tjera, duke kontribuar n mbajtjen gjall t toks e jetesssnjeriut. Raporti midis bimve t kultivuara (toka bujqsore) dhe atyre natyrore bari e druri (toka pyjore e kullosore),shtmvarurnga nj kompleks rrethanash ekologjike e sociale q gjithmon I kan kaprcyer dshirat e individve t vecant. Por faktikisht komunitetet q I kan banuar ato mjedise, kan trashguar prvoje, qe e kan pasuar nga gjenerata n gjenerat, pr t ndrtuar harmoni, e ruajtur masn, duke ushtruar aktivitete n gjith kto burime natyrore, duke prcaktuartdrejtadhedetyrimetfamiljeve,fshatraveemgjr. Ndrsa shkenctart ton t pyjeve apo bujqsis e biologjis flasin dendur pr ekologjin, ekosistemet, apo biodiversitetin, duket q kurr nuk kan tentuar t analizojn harmonin e njeriut me biomasen e kultivuareatnatyrorenzonatruralemaloreekodrinore.Shkencaeekologjisekasivecoristudimine komunitetevetgjallameshumspeciebimoreaposhtazore,nharmonimpejsazhinkujetojn,pr

t vlersuar sasin dhe cilsine e informacionit q rrjedh n sistem. Prvec impakteve ajo mund t identifikoj kufinjte e sistemeve , si dhe mund t shohe kur informacioni mungon apo kur sht I krcnuarnmnyrkritike.JetaIkamsuarmalsorettontbhenpjeseekosistemitdhetmos kenkufitndarnmesbimeveapokafshevetkulitvuarameatonatyrore.Duketseekologetapo studjuesit tone te biodiversitetit e biologjise , e kane perjashtuar nga analizat banorin rural si pjes qndrore e ndryshimeve ne ekosistem, dhe jan prpjekur si me kuadrin ligjor ashtu edhe at administrativ,aktivitetetejetsstijtprditshmeprmbijetes,tindajnmemuretpakuptimta, ne digastere te ndryshme e te njohin si legale vetm aktivitet ne tokn bujqsore. Fondet IPARD pr diversifikim t fermes digjen. Ferma digjet pr tu diversifikuar e rritur prodhimin. Ne dukje t par duketsikuradministratakathjeshtuarpunsesaj,amakompleksitetiIjetsnektozonakambetur. Banori rural sht legal brenda gardhit t ars dhe ilegal sapo kalon tek pylli e kullota. Mjafton q problemitshihetmenjeanalizeholistike,dotekonstatohetqetgjithelementetnktsistemnuk jan t pafund dhe te gjithe elementet brenda sistemit influencojn tek njri tjetri dhe tek t tjert. shtpikrishtmetodaholistikeajoqemerretmezgjidhjeneproblemeveteekologjise.Ajokrkonq t mendohet pr t trn dhe marrdheniet e saj me t trn n sistemet e tjera. Cdo element ka integritetinetij,dhenseshtIgjallzotronedheaftsinevetrregullimit,dukevazhduartekete marredhenie me te tjeret brenda e jasht sistemit duke br modifikimet n prputhje me pasojat . Bashkmetraditateprdorimitttoks,pyjore,kullosoreebujqsore,banortruralkankrijuare trashguar t drejtat e prons apo prdorimit, si dhe detyrimet prkatse. Mbeten pr tu studjuar arsyet, por sht nj fakt q pranohet gjrsisht, ai qe pavarsisht kuadrit ligjor, pas shmbjes s regjimitkomunist,banortruraleIrespektojnkufijttradicionale(ilegale)tfamiljes,fisitapofshatit prtprmbushurnevojatetyretbrendshme,dhektorezultojnmefikasekrahasuarmesistemin erndzyrtarligjorerrugetngaduhetkaluarprtmarrrlejeneshtetitperujin,barinapogjethin . Prgjithsisht, shteti nuk I nxjerr n tender zonat pyjore q me ligj zakonor prdoren nga grupe te caktuara n fshat. Kjo pr disa arsye: pr t shmangur konfliktin, por edhe vet kompanit private I shmangen ndrhyrjeve t tilla.Mosharrojme q edhe materialin

qrezultonprmomentintregudhekompanitnukekrkojn.Familjarteshfrytzojnterreninpyjor kullosor,kugzojntdrejtatradicionale.Pranvazhdimsimarrinngapyllidhekullota.Poratanuk kantdrejttrrethojn,tmbjellin,tmarrinmasaprruajtjeneujit,tmbjellinbimmedicinale apofrutatpyllit,kpurdhaapoproduktetetjera.Produktetepyllitapotkullotskrahasplotsimitt nevojave t banorve kan treg t pakufizuar, pasi jan produkte t pastra biologjikisht. Jan mbi nje milion hektar pyje t ulta e kullota, t cilat pavarsisht ligjeve, jan prdorur gjithmon n mnyre spontane nga popullsia lokale, gjithmon me titull t s drejts t pa paracaktuar. Administrata shtetrore, institucionet edukative, ekspertt dhe politik brsit e legjislativi, kan kmbngulur vazhdimishtnmosnjohjenesdrejtstradicionale,dhezbatimittligjevetshtetit.Popullsialokaleka vazhduar n ann tjetr pa ndrprer prdorimin spontan ilegal, si pr kullot, bim medicinale, prodhim druri e prodhime te tjera. Degradimi ka qen I vazhdueshem, druri sht kthyer ne cung e shkurretrralla,barishtdjegur,shtresaegjalletoksshtpaksuar,vdekjakarrokurnjpjest madhetterritorit. Ndrsadebatetnkrkimtshkaktarittdegradimitvazhdojnpopulliaposhteti,nmndjetvjn ligjiivjetrHobbgesian:kurshumicaenjerzveibindenligjit,qeveriamundtzbatojatnmnyr efektivedhe[relativisht]memimtultndajdisaindividveqethyejnat.Porkurbindjaprishetn njshkallmjaftueshmrishttmadhe,asnjautoritetnukkamjaftforcprtcaktuarnganjpolic prcdoshkelstligjitapoprdoruesilegaltterritorit. Nnjambientttill,kurligjizbatohetcdoditemmepak,individtkannjnxitjeprtndjekur interesatetyre,pavarsishtngadokufizimeveqeubnligjiaposhkresa.Krahasofaktinqfshatart q n mnyre ilegale, thjesht kan ndar tokn pyjore e kullosore sipas kanunit n vitet 1990, vazhdojn duke I njohur e respektuar kufijt e njritjetrit, n kto zona nuk ka gjasa pr t marr dru njritjetrit, apo fare rrall ndodhin djegie masive t pyllit, ndrsa pylli I lart q nuk I sht nnshtruarksajndarje,shtprernmnyrtpaligjshmetransportuareprpunuareeksportuar ndoshtannsyrineverbrtjuridiksionittshtetit"(DeWaal2004:46). Fermeret e zonave malore te Shqiperise kane se shumti cerek ferma. Komponentet kryesore te fermavetetyresikashnjetet,prozhmat,ograjat,zabelet,djerrinat,kullotat,nukjanenjohurngashtetisi pjesetepronavetefermereve.KyeshtenjeshansIhumburIshtetitshqiptarperteruajturtoken.Ky eshte nje shans I humbur I shtetit shqiptar per te ruajtur ujin. Ky eshte nje shans I humbur I shtetit shqiptarperteruajturbimetdhedruret.KyeshtenjeshansIhumburIshtetitshqiptar,pertepunesuar banoret. Ky eshte nje shans I humbur I shtetit shqiptar per te prodhuar me shume ushqim organik, bimoasedheenergji.KyeshtenjeshansIhumburIshtetittonepertendertuarharmoninemidisnjeriut enatyres,nevendteluftesaktualeqekaardhursirrjedhojeegabimevesistematiketevazhdueshmete shtetit te Shqiptareve. Te udhetosh nga Vermoshi ne Konispol, takon n mbi nj milion hektare mijra territoretedegraduaraeteeroduaratekrijuarangaperdorimiIgabuarItokespazot. Duket se Shqiptaret e kane humbur aftesine per te menduar ne menyre te pavarur apo per te ndjere pergjegjesinepertokenkunevejetojmedheteardhmenesaj.Rezultatieshtehumbjaerespektitper

natyrendhefarefisintone.Mijrahektarepyjesapoeperfunduantmerrinedjegiespermuajttr, dukeeshndrruarShqiprintonnnjzjarrtmadhngaveriunjug,menjmjegulltymiqmbuloi maleefusha,lugina,fshatraeqytete.Kjohapsiregjigandequjeptejetmijrakrijesaveiunnshtrua zjarrit t pamshirshm, pasi shteti shqiptar ka ndrtuar dhe zbaton politika t gabuara lidhur me raportetefermeritmetokn. Varfria dhe vshtirsit q prballojn banort e zonave zonave rurale nuk njeh kufi. Pleq e t rinj trajtohen si refugjat n tokn e tyre dhe mezi mbajn shpirtin me njmije e nj makinacione t paimagjinueshme, n vend q t kurojn e t ven n prodhim tokn e tyre, per vehten e tyre, pr gjithkombineprgjeneratatqdoebanojnkttok.

Vetm t fortt kan t drejta q na I demonstrojn n cdo cast duke pushtuar hapsira e dmtuar mjedisineshqiptarvendetfushemal.Jetojmenenjvend,kuzotikaofruarmjaftshanseprt mos patur t uritur, pasi toka mund t bhet pjellore dhe klima sht mjaft e favorshme. Nse do kurohej e do mbulohej me bim nga fermert cdo pllembe e toks, q fermeret e zonave malore gjithmoneekanedemonstruar,dotkishteushqimengrohjeprtgjith.Tokaqndronafrtyredhe njerzit nuk kan t drejten e prons, q t kujdesen pr t e t mbajn familjet e tyre. Duke mos u dhntdrejtnprtokn,nnjfarmnyreshtetiukamarrpavarsin,ckapoduketnjsfid realeqturikthehet.KjoIkabrktomalsorqtzbresinnantqyteteve,nkushtetmerrishtt vshtira, ndrsa toka e tyre digjet , grryhet e rrnohet. Kompletimi I fermes s tyre bujqsore me

tokn q mbart shkurret, pyllin, kulloten, djerrinen, u hap dritn jeshile e shpresn q duke e administruarktterritor,ekoordinuarnemesgjeneratvemepunesimtndonjeantaritfamiljesato dotsigurojnjetesnedoprodhojnshumicneushqimitnevendinqkanmarrtrashgimngat partetyre.Ushqimeteprodhuaranfermenetyre,dotkontribuoninedheprshoqrinentrsi, pasidotpaksoheshinshpenzimetenergjisprprodhimetransport,ettjeraqIpasojnedukee ngushtuarhapsirnekologjiketjetess.Mesiguriminetgjithanevojavetdomosdoshme,fermeri kontribuon n minimizimin e dmve dhe mvartsis nga tregtia globale, aq e plqyeshme aktualisht ngaadministratorttonsiburimmarrveshjeshkorruptive.Pasdisaviteshlodhjeedegradimi,bimsia ekafshtdotfilloninnormalitetin,dukepasuruarhappashapitokn,shtuarprodhiminqmundtju merretpaucenuarjeten,dukemundsuarbashkepunimendihmereciprokeedhemefqinjetapome vizitoretqdofillojnetshtohenedokrkojntshijojnushqimetemrekullueshmetprodhuaranga toka e klima jon. Ndarja e pyllit dhe e kullots sipas shtpive e fshatrave nuk sht fragmentizim. Natyra mbetet gjithmone nje. Biodiversiteti shtohet. Banoret jo vetm nuk izolohen, por behen ura lidhse pr t shkembyer produkte e brande, q toks tone I ka dhn zoti mundsine t ken shije shqiptare q kush e provon kudo e tregon. Do t jene turistt vendas e te huaj ata q do t vijn e vizitojn familjet e fermereve, ne vend t tregtareve q sjellin aktulisht ushqimeteprodhuarngakimikatepashijeevlera. Shtetittone,duhettikishinmjaftuar100vite,prtihedhursytntoknqikadhnemrinejetn. Asnjeherenukshtvonprthedhursyteereflektuar,prtshptuartokntonngavdekja