Sokol Shameti - Udherrefyes I Reportazhit Shqiptar 1912-2011 (Antology of Albanian Feature Story 1912-2011)

Udhrrfyes i Reportazhit Shqiptar 1912 - 2011
Sokol Shameti, i prket nj brezi gazetarsh t formuar n nj koh interesante pr Shqiprin. I lindur m 29 Prill 1978 n Gjirokastr, ai e ka shpenzuar shumicn e jets n udhtim duke u zhvendosur n qytete, shtete e madje kontinente t ndryshme. Shkrimet e para n fillim t viteve 90 - i prkasin letrsis, me disa poezi e proza t shkurtra q pr momentin konsiderohen (ose deklarohen) t humbura. Duke hequr disa bashkpunime m t hershme e jo fort mbreslnse me gazeta shkollore, m 1996 ai nnshkruan pr her t par n shtypin e prditshm nj artikull pr llogari t nj suplementi t Gazets Shqiptare. Ndrkoh pranohet n Universitetin e Tirans pr t studiuar n degn ekzotike t gazetaris. N pranver-vern e prgjakshme t vitit 1997 ai provon t afrohet pa sukses me redaksit e dy prej gazetave m t mdha t kohs, Koha Jon e m pas Indipendent. Kjo e dyta shprbhet pak jav pasi ai nnshkruan nj kontrat. M pas, pr m shum se nj vit, i atashohet stafit t Gazets Shqiptare nn drejtimin e kryeredaktorit Fatos Baxhaku. I trhequr drejt nj zhanri thuajse t harruar e t ln pas dore n at koh, si ishte reportazhi, arrin me sukses t krijoj fizionomin e nj gazetari premtues dhe me ambicje. N dimrin e 1998-s, ai thirret pr tiu bashkuar stafit t revists s prjavshme Klan, nj siprmarrje e suksesshme pr kohn pr shkak t dendsis s lart t emrave cilsore t gazetaris q nnshkruanin pr t. Deri n vitin 2005 ai do t jet nj emr i prhershm i ksaj reviste duke lvruar atje pothuajse do zhanr, nga politika, ekonomia, shoqria, rubrikat satirike, etj, por duke mbajtur prher nj knd special pr t preferuarin e tij, reportazhin. N kto vite autori ka pasur bashkpunime me media t ndryshme vendase e t huaja si Gazzetta del Mezzogiorno, Courier International, revista Prestige, revista XXL, gazeta Fakti e Koha Ditore si dhe ka qen kontributor pr Institute for ar and Peace Reporting. Pas nj periudhe studimesh n SHBA, kthehet m 2006 n Tiran si kryeredaktor lajmesh n TV Klan, m pas si kryeredaktor i gazets Korrieri e aktualisht si autor programesh e kryeredaktor n Top Channel.
SOKOL SHAMETI
Qllimi i ktij libri q keni prpara nuk sht aspak prmbledhja e reportazheve m t mira t t gjitha kohrave t botuara n gjuhn shqipe. Ky nuk sht as pretendimi m minimal i tij. M shum se kadoje, ky libr synon ti prgjigjet nj pyetjeje, ashtu sikurse sht mir q t bj n fund t fundit do libr n misionin e tij. A e ka reportazhi shqiptar nj tradit t vetn? A ka nj vazhdimsi n mnyrn e t shkruarit t ksaj gjinie kaq specifike dhe njherit gjeneraliste si sht reportazhi? Ekziston nj shkoll shqiptare e reportazhit, pr aq sa mund t prcaktoj termi shtrngues shkoll krejt traditn e prbashkt, ndjeshmrin, perceptimin komun, e performimin e prngjashm t atyre q prgjat nj shekulli t ekzistencs s shtypshkrimit sistematik shqip, kan hedhur sipas rastit n letr, n makin daktilografike a n kompjuter, nj tekst me mbishkrimin Reportazh? Nse pas prfundimit t ktij libri, lexuesi do t jet pajisur me nj thjerr m shum q do ta ndihmoj ta lexoj do reportazh t ardhshm si pjes e nj konteksti t caktuar n t cilin ka lindur, sht rritur dhe zhvilluar e gjith kjo gjini, misioni i ktij mundimi do t jet i plotsuar.
UDHRRFYES I REPORTAZHIT SHQIPTAR 1912 - 2011

9
/PRESS
1500 Lek
9 / SCRIPTA MANENT
SOKOL SHAMETI
Nj prmbledhje nga
/PRESS
Udhrrfyes i reportazhit shqiptar 1912-2011
Prindrve, Geas dhe Esterit. Dikujt, mendimin e t cilit e moj
Sokol Shameti
SOKOL SHAMETI
Tiran
3
Sokol Shameti
Udhrrfyes i Reportazhit Shqiptar 1912 - 2011 Prmblodhi - Sokol Shameti Copyright Qendra Impact - Tiran Redaktor - Eno Haxhiraj, Erion Bubullima, Ardit Roshi, Kozeta Kurti Ekipi hulumtues - Vasilika Bargjo, Erblin Jaku, Alban Tartari Radhits - Keti Hoxha, Arta Taja Korrektor letrar - Ervina Manka Layout & design - Suad Barbullushi Nj falnderim i veant pr Bibliotekn Kombtare - Tiran, z.Aurel Plasari, Ministrin e Kulturs Rinis dhe Sporteve, z.Ferdinand Xhaferi, znj.Suzana Turku, z.Ermir Nika, Bashkin Vlor, z.Shptim Gjika. Ky botim u realizua me mbshtetjen e Ministris s Kulturs, Rinis dhe Sporteve. Botuar nga Qendra Impact Botimi i par Tiran, 20 shtator 2011
Pr lits
Ndr tr zhanret e gazetaris, reportazhi sht ndoshta m i prkdheluri. Sekzistojn rregulla e formula t shkruara pr ta deshifruar at. I bazuar mbi ndjeshmrin dhe aftsin deskriptive t vet atij q kuturis t merret me t, reportazhi sht nj lnd tepr fluide. Teksa gjith gazetaria e shkruar n prgjithsi rreket t prshkruaj prmes fjals dikan q ndodh diku e dikur, reportazhi, i ndodhur n kaprcyellin midis nj proze q si mundsohet dot as letrsis e as gazetaris (por njherazi edhe t dyjave bashk), sht i vetmi q merr prsipr t prshkruaj edhe mosndodhjen e asgjje, pra edhe at q mund edhe t mos jet duke u zhvilluar por q thjesht gjendet diku, dikur. Aty ku raportimi i nj lajmi t nj gjinie tjetr ska koh t ndalet pr t kqyrur detajet, reportazhi e merr shtruar, qndron pr t soditur diellin, tokn, u merr er luleve, mahnitet nga bukuria e gjeografis, urbanistiks, historis, politiks, temperamentit njerzor e komportimit t tij n rrethana t caktuara. Aty ku lajmi i zakonshm e ka t ndaluar t paraqes qndrimin e artikullshkruesit, reportazhi sht nj oaz i gjer ku gazetari mund t flas n vet t par e t mos e mbaj dorn me prjetime, romuze e lvdata. E n fund, reportazh pas reportazhi, e numr gazete pas numr gazete, far mund t distilojm nga nj prmbledhje reportazhesh t nj kohe a epoke t caktuar? Qllimi i ktij libri q keni prpara nuk sht aspak prmbledhja e reportazheve m t mira t t gjitha kohrave t botuara n gjuhn shqipe. Ky nuk sht as pretendimi m minimal i tij. M shum se kadoje, ky libr synon ti prgjigjet nj pyetjeje, ashtu sikurse sht mir q t bj n fund t fundit do libr n misionin e tij. A e ka reportazhi shqiptar nj tradit t vetn? A ka nj vazhdimsi n mnyrn e t shkruarit t ksaj gjinie kaq specifike dhe njherit gjeneraliste si sht reportazhi? Ekziston nj shkoll shqiptare e reportazhit, pr aq sa mund t prcaktoj termi shtrngues shkoll krejt traditn e prbashkt, ndjeshmrin, perceptimin komun, e performimin e prngjashm t atyre q prgjat nj shekulli t ekzistencs s shtypshkrimit sistematik shqip, kan hedhur sipas rastit n letr, n makin daktilografike a n kompjuter, nj tekst me mbishkrimin Reportazh? Nse pas prfundimit t ktij libri, lexuesi 5
Sokol Shameti do t jet pajisur me nj thjerr m shum q do ta ndihmoj ta lexoj do reportazh t ardhshm si pjes e nj konteksti t caktuar n t cilin ka lindur, sht rritur dhe zhvilluar e gjith kjo gjini, misioni i ktij mundimi do t jet i plotsuar. Sa her m pyesin nse i prkas shkolls anglosaksone t reportazhit, apo asaj latine, ndjehem n siklet, thot Fatos Baxhaku, nj ndr m t mirt sot n pistn e gjer t reportazhit gazetaresk n Shqipri, ku vrapojn plot atlet. Kur flitet pr nocione t mdha e t rndsishme t nj kombi si sht mnyra e tij e t shkruajturit, bhet befas e rndsishme dhe kuptimplot vendndodhja e njerzve q e prbjn at komb brenda atij apo ktij qytetrimi, n mes t asaj apo ksaj mosmarrveshjeje a dileme. Pr kombe si shqiptart q kurr skan br pjes plotsisht n nj qytetrim t caktuar e asnjher skan qen epiqendr e ndonj zone me rrezatim kulturor magnetik, nevoja pr kt lloj prkatsie bhet gati dramatike. Prmes reportazhit, ndryshe nga sa bjm duke hetuar nj shkrim tjetr t s kaluars, ne mund t kuptojm njherazi disa gjra pr njerzit q e shkruan at dhe pr ata t cilve iu adresuan kto shkrime. S pari ne msojm mbi vet shtjen q po raportohet reportazhi sht gjithsesi nj material informues. Por kujdes, ne msojm pr kt ngjarje n nj mnyr aq t strholluar e prshkruese, saq arrijm ta shohim at si nj fotografi me ngjyra e aroma, e gjith kjo n saj t lirizmit karakteristik t ksaj gjinie q kmbngul tek ky ves edhe kur i duhet t prshkruaj nj mbledhje antarsh t kolonis korare t Bostonit t viteve 1910, apo nj varrim diktatori shqiptar t viteve 1980, a fare nj ekzekutim krimineli me pushkatim n Tirann e viteve 90. Pr shkak se reportazhi rreket ti ofroj lexuesit t vet t do kohe nj pjesz nga ajo q ai mund ta identifikoj edhe si jetn e vet, n saj t ksaj vetie t reportazhit ne arrijm t kuptojm shum nga mnyra e t jetuarit e vet lexuesve t tij prgjat viteve. Ne arrijm t kuptojm shum rreth shijeve estetike t ktyre njerzve, rreth prirjeve t tyre frymzuese e deri edhe rreth neverive kolektive. Si nj kineast skrupuloz, reportazhi na e ofron kt mundsi prmes kndshikimeve q ai zgjedh t paraqes ose jo. Reportazhi na lejon po ashtu, t lexojm mbi trupin e tij, tatuazhet e kohrave. Gjurm t lna nga periudhat e errta diktatoriale, censura e egr mbi median, nnshtrimi i shtypit dhe vendosja e tij n shrbim t tiranve t t gjitha kohrave. Reportazhet mbartin mbi vete gjithka, nga gzimi i shtirur, tek ironia e maskuar, tek epitetet e qllimshme dhe deri tek euforia servile. Ky libr sht nj udhrrfyes dhe si i till kishte nevoj pr nj rregull, t paktn n form. Reportazhet jan paraqitur t grupuara n kapituj sipas periudhave kohore. do kapitull i prgjigjet nj segmenti deri diku domethns 6
Udhrrfyes i reportazhit shqiptar 1912-2011 pr historin e re t Shqipris. E qllimshme sht ndarja n dy kapituj t ndryshm e periudhs kaotike t dhjetvjetshit t par t pavarsis s Shqipris, nga periudha pas vitit 1921, kur shteti nis t jap shenjat e para t konsolidimit e bashk me t, lulzon nj gazetari e reportazh i bollshm e shpesh edhe mbreslns. E paramenduar sht edhe ndarja n dy pjes e dekads q nisi me pushtimin italian t 39-s e deri n lirimin prfundimtar t Shqipris n fund t 44-s. Po ashtu e ka nj arsye edhe fakti q n kt prmbledhje nuk merret prsipr paraqitja e ndonj seleksioni t reportazheve m t mira. Nuk duhet t prisni t zbuloni brenda ktij libri reportazhet m t shklqyera t shkruara ndonjher n shqip, prkundrazi. Przgjedhja synon t ofroj pr lexuesin nj panoram sa m besnike t asaj q ishte klima ku gjallonte reportazhi prgjat periudhs kohore n t ciln lundrojm. Reportazhe t bukura ashtu si edhe shkrime mediokre, tekste mesatare por edhe diamant t vegjl e t papritur jan masa q i ofrohej lexuesit t kohs s vet, e i till sht edhe ekstrakti q po paraqesim n kt botim t ktij viti. Pr fat, nga kapitulli n kapitull e nga dhjetvjeari n dhjetvjear, lexuesi mund t zbuloj rritjen graduale t reportazhit, transformimet dhe deformimet e tij, shprndarjen e fokusit, prqindjen e mediokritetit dhe shpeshtsin e gjenialitetit n t. Fundja fundit, mund t hetohet ksodore nj pjes e qensishme e itinerarit t reportazhit shqip prgjat ktij shekulli, ka ishte edhe qllimi i ksaj ndrmarrjeje. S fundi dy fjal flnderuese pr disa njerz q n mnyr fare dashamirse e aspak t koordinuar me njri tjetrin, bn q prmes ndihms, kshillimit e qoft edhe prmes inkurajimit, kjo ndrmarrje t jet sot konkrete e shumfaqshe teksa ishte sorollatur pr vite me radh n trajt dorshkrimesh, tekstesh t printuara e skedash kompjuterike t memorizuara pa ndonj sistem. Ferdinand Xhaferi ishte titullar n Ministrin shqiptare t Kulturs n momentin kur projekti pr realizimin e ktij botimi u drgua atje si propozim. Pa bonsensin dhe gatishmrin e tij pr t adresuar nj pjes t fondeve publike q do t ndihmonin n procesin seleksionues e botues t ktij libri, ai do t ishte ende sot q po flasim nj ide e paqart. Zvends-ministrja Suzana Turku, tregoi nj entuziazm q vrtet m ka prekur n prpjekjen e saj q do penges burokratike pr botimin e ktij vllimi t sheshohej e gjithka t shkonte butsisht drejt finales. Ermir Nika, nj tjetr zyrtar dhe dashamirs i shqipshkrimit n Ministrin e Kulturs u kujdes q do afat t respektohet e do norm ligjore t jet n vendin e vet. Gjithashtu ai ishte i gatshm q t dgjonte edhe n rastin tim si n at t do gazetari tjetr krkesa e teka nga m absurdet, t cilat i prballoi me qetsi t lavdrueshme e heroike. Biblioteka Kombtare dhe drejtori i saj (e njkohsisht, dua ta besoj, nj mik), 7
Sokol Shameti Aurel Plasari vun n dispozicion me shpejtsi e plot mirsi gjith arkivat e pasura me botime shqiptare t t gjith epoks q merrte n konsiderat ky botim. Gjithashtu, i kam borxh dhe ia di pr faleminders zotit Plasari, nj njohs i shklqyer i publicistiks dhe historis, pr ort e diskutimeve dhe kshillave prbri kafes mikpritse t zyrs s tij, q hoqn shum shtllunga mjegulle e paqartsie tek un kundrejt nj ndrmarrjeje t till. Erblin Jaku dhe Vasilika Bargjo ishin dy nga studentt e zellshm t gazetaris n Universitetin e Tirans q m ndihmuan prgjat shum muajsh n punn rraskapitse t seleksionimit e hulumtimit t mijra e mijra fashikujve nga gjith shkulmi masiv i gazetarishtes shqipe (nj sport pabesueshmrisht tepr masiv ndr shqiptar prgjat ktij shekulli). Keti Hoxha dhe Arta Taja ishin dy radhitset e duruara q i dhan nj form gjith ktij kaosi, ndrsa Erion Bubullima, Eno Haxhiraj, Alban Tartari dhe Ardit Roshi, ishin ndr ata q e lexuan dhe ngrysn disa net me dorshkrimin duke e redaktuar e qruar at prej do pakujdesie timen, si dhe q u shndrruan pas pak edhe n tifoz t tregimeve plot ndodhi e fabul t reportazheve q u binin n dor. Shptim Gjika, nj bashkbisedues i kndshm prvese nj politikan lokal n Vlor, m habiti me njohjen e tij kundrejt ksaj gjinie t gazetaris dhe m bindi t vazhdoj me kt projekt n nj periudh t vrtet demoralizimi prgjat ecuris s ktij botimi. Suad Barbullushi, nj mik i vjetr dhe nj profesionist i talentuar, dizenjoi dhe faqosi me durim e dashuri gjith kt det grmash q pason. Ndrsa Rudina Xhunga e Gent ooli, t dy njerz me prvoja t suksesshme botimesh dhe emra t njohur t letrsis e medias, m rrfyen rreth disa sekreteve q nuk kam ndrmend ti dekonspiroj tani, por q vrtet e bn t leht e thuajse argtues udhtimin deri n finalizimin e asaj mrekullie q e kupton ve kush nxjerr n drit nj libr. Sokol Shameti
Prmbajtja
N Mirdit....................................................................................................................... 19 Propaganda greke n qark t Prmetit ............................................................................ 20 Munds Shqiptar........................................................................................................... 20 Haxhi Adil Beu dhe Shqiptart e Kosovs....................................................................... 21 Kisha shqipe Shent-Gjergji. Nj mesh e paharrueshme .............................................. 22 Kremtim i Krishtlindjeve n Southbridge, Mass................................................................ 23 Vrasja e Naum Trebicks ................................................................................................. 24 Tmbledhunit nLezh ....................................................................................................... 24 Pa titull ........................................................................................................................... 28 Prshtypje udhtimi n Shqipri...................................................................................... 29 T ardhurit e Pretorit ne Kor ........................................................................................ 30 Pes dit kryengritje, gjakderdhje t barbarta edhe zjarr i shum Shtpive nga Greku n qytetin ton Kora! ................................................. 31 Kalorsia dhe trimria Shqiptare ..................................................................................... 33 Festa kombtare n St.Louis ........................................................................................... 35 Metelikt! ....................................................................................................................... 37 Qysh u-Kremtuan Pashkt n Boston .............................................................................. 37 Mbledhja e vullnetarve t Bostonit ................................................................................ 38 Kremtimi i dits s Bajramit n Fitchburg ........................................................................ 39 Mbledhja e prgjithshme e partis politike ..................................................................... 40 Librimi i Shkoders prej ushtrive Austro-Ungare ............................................................... 41 Mbi eshtie t dits ........................................................................................................ 44 Banqet i klubit kosmopolitan n Brockton ....................................................................... 45 Sonte varoset demoni rom ........................................................................................... 46 Kremtimi i dits 28 Nanduer n Shkodr ......................................................................... 47 Metingu pr t protestuar kondra masakrave t Italis n Vlor ........................................ 49 Vrasja e Esad Pashs n Paris......................................................................................... 50 Festimi i mbrnm ........................................................................................................ 52 Festimet e Vlors. Hyrja e trumbave kombtare............................................................... 53 Festimi i flamurit ............................................................................................................. 55 Kremtimi i dits 28 nntor n krahinn e Oparit .............................................................. 57 Turpi q i mbeti Kors ................................................................................................... 61 Dit e klqyer dhe istorike. Bukuri e natyrs dhe njerzit e asaj dite!!!........................... 62 Ardhja e shqiptarofilit frances z.Justin Godard n Kor ................................................ 63 E para mesh n gjuhn amtare n kishn e Pogradecit ................................................. 66 Veprimet e Kryqit Kuq amerikan n Shqipri ................................................................... 67 Nj krim q sguxoi ta bnte as Sulltan Hamiti, Mrezhani dhe Bejlert e Klcyrs ............ 69 N E.Pittsburg, PA. .......................................................................................................... 70 Mbi vallen q dha Banda Vatra n Kopshtore ............................................................... 72
Sokol Shameti
Nota mi udhtimin tim ................................................................................................... 72 Studentt bursier ......................................................................................................... 74 Prshtypjet nga udhtimi ................................................................................................ 75 Festa e dits tre shtator n manifestacion pr vrasjen e delegacionit italian .................... 76 Ceremonia e Imzot Nolit n Shnt Gjergj ......................................................................... 77 Nji demonstracion i madh n Kavaj ............................................................................... 79 Konserti i shoqris Arteve t Bukura .............................................................................. 80 Plagimi dhe mbarimi i fatosit t Shqipnis ........................................................................ 82 Trupi i t ndyerit Avni pr para prindve ............................................................................ 83 Shnime t dits ............................................................................................................ 84 Festimi i eljes s Lises ................................................................................................ 86 Me nj ceremoni madhshtore u vendos n pallatin e kryesis Presidenti ....................... 87 SPORT/ Tirana rreh Shkodrn 2 me 1 .............................................................................. 87 Udhtimi me Aeropllan .................................................................................................... 89 Prshtypjet e Tirans ..................................................................................................... 90 Grupi iklist Zogu n Kor .......................................................................................... 93 Mvarja e nj Krimineli ..................................................................................................... 94 Nj ballo familjare n kafene Splendit Park .................................................................. 96 Nj udhtim gjatas rugs Kor-Tiran ........................................................................... 96 Festimi i dits s flamurit n Kryeqytet ........................................................................... 97 Pikniku i katundasvet ..................................................................................................... 98 Nji grup namuzlish viziton, mbas mesnate, shpijat dhe dyqanet pak larg sheshit.......... 99 Nj vizit n kazermn e re n rrugn e Kavajs ............................................................. 100 Kryeqyteti n 8 Tetor dhe fuqija e Kombit ........................................................................ 102 Madhshtia e Tij Mbreti vizitoj institutin Kyrias ................................................................ 104 Nj vizit n fabrikn Pastrtia! ................................................................................... 105 Nj tragjedi e tmershme n Kryeqytet ............................................................................ 107 Prkujtimi i Kolonelit Thomson n Durrs ........................................................................ 108 Princeshat n vndin e trmetit. Hollsirat mallngjyese t vizits s tyre ...................... 109 Kryeqyteti kremtoi me enthuzjazm festn e pamvarsis s Kombit ................................ 115 Veshm frakun, harruam brekt ...................................................................................... 116 Luftime me bomba e pushk ndrmjet Gjindarmeris dhe taratisunish ............................ 119 Manifestasioni sportiv n Kryeqytet................................................................................. 120 Nj tentative e dshtueme e vet-vrasjes........................................................................ 122 N nji ndeshje t rrept Gymnazi thyen Sport-Club Tirann ............................................. 123 Manifestimi shkollor i Shkodrs ...................................................................................... 124 Pazari i Tirans ............................................................................................................... 125 A munt t vishemi me stofat q bjn Kosovaret? ........................................................... 130 Nj piknik i gazetarve ton ........................................................................................... 132 N Paru t Rrjollit ............................................................................................................ 134 Prshtypje nga Festat e 28 Nntorit 1935 ....................................................................... 136 Dita e djeshme ............................................................................................................... 138 N.S. Princesha Senije dhe Princi Abid u martuan pardje. ................................................. 140 Nj ngjarje tragjike n Koshovic, amri ....................................................................... 144
10

Reportazh nga Devolli ..................................................................................................... 146 Ekspozita e shkolls foshnjore Myzejen Zogu............................................................... 149 Tri or t kalueme n Kuvendin e Franciskajve me Kngtorin e Lahuts s Malcis ......... 151 Reportazh nga Durrsi ................................................................................................... 154 Kora n realitet ............................................................................................................. 157 Soirja madhshtore e Vitit t Ri n Pallatin mbretnor ..................................................... 158 Arrijn sovrant .............................................................................................................. 159 Zbritja n Shqipni ........................................................................................................... 161 Nga Tirana n Kruje, gjer n murm ................................................................................ 164 Shklzeni ....................................................................................................................... 169 Dy dit dhe dy net n nj kalibe t Matit ....................................................................... 172 Pazari i ri i Kryqytetit ....................................................................................................... 175 N dek t Drejtorit ton A. GJERGJ FISHTS O.F.M........................................................ 178 Aeroporti i Janins gjysm i katrruar nga nj veprim i guximshm i ndjeksve tan ... 179 Prball pushtuesit ......................................................................................................... 181 Fabrika e Duhanit Tomorri............................................................................................ 182 Nga qyteti n natyrn bukuroshe t Elbasanit ................................................................. 185 Shn Naumi, kurorzimi i bukuris s toks Shqiptare .................................................... 187 Nuk po i v titull.............................................................................................................. 190 Misjoni n Mirdit ........................................................................................................... 192 Reportazh mbi industrin ton ....................................................................................... 194 Fabrika Birra Kora ...................................................................................................... 194 Nji vizit n Ekspozicionin e Shndetsis n Pallatin Zappion tAthins ............................. 198 SHQIPNIJA PITURESKE .................................................................................................... 201 Udhtime n Pazarin e Ri ................................................................................................ 204 Gangstert ton ............................................................................................................. 206 Oshtima e fshatit .......................................................................................................... 208 Nj maji festohet me madhshti n t gjith Shqiprin .................................................. 212 Pes dit n Shqiprin e jugs me nj gazetar anglez ................................................... 213 S.K. Vllaznija S.K. Sknderbeu i Kors ........................................................................ 215 Brigada e I-r e vullnetarve t Tirans u nis pr Hekurudhn Durrs-Elbasan ................ 217 Eshtrat e katr antarve t K. t P.K.SH. u vendosn n Mauzoleumin prpara selis s komitetit Central ....................................................... 219 Ekspozita: Hekurudha e Rinis Durrs-Tiran............................................................... 221 Prshtypje nga Hungaria Demokratike ............................................................................ 224 Paqa sht n zmrat e tyre ........................................................................................... 230 Drita e re ndrion kryeqytetin .......................................................................................... 231 N arat e duhanit ............................................................................................................ 233 Manifestim i madh fizkultural n stadiumin Kombtar Qemal Stafa .............................. 234 Shnime udhtimi n R.D. Gjermane ............................................................................... 236 Pranvera n Barbullinj ................................................................................................... 241 Mbramje n Dobra ........................................................................................................ 243 T vegjlit ...................................................................................................................... 245 N arat me grur ............................................................................................................ 247
11
Sokol Shameti
Ma e para shtpi n Theth t Dukagjinit .......................................................................... 248 N Vurg ndrin jeta e re .................................................................................................... 251 Vitet e ndryshimeve t mdha ......................................................................................... 253 N pllajat e Malit t That ............................................................................................... 255 Myzeqeja nn shi, nn ylber dhe nn diell ....................................................................... 258 Lufttart........................................................................................................................ 260 Npr RD t Vietnamit ..................................................................................................... 263 N Dhrmi, vend me nj bukuri t rrall .......................................................................... 265 Nga pavijonet e spitaleve ................................................................................................ 267 Reportazh nga Crriku .................................................................................................... 269 Vajzat dhe noti ................................................................................................................ 272 Rruga Miqsia ............................................................................................................. 274 Nj adres e re ............................................................................................................... 276 D-4, thesar i ri i gazit metan ........................................................................................ 278 N fshatrat buz Presps ................................................................................................ 282 N gjurmt e Brigads s I-r Sulmuese ......................................................................... 286 N kodrn e Shtrags ..................................................................................................... 290 N Has fillojn t mbrrijn prsri yjet ........................................................................... 292 Tepelena kto dit .......................................................................................................... 297 Takim n tunel ................................................................................................................ 300 Q treni t rrshqas sa m par mbi shinat e hekurta ................................................... 304 Jal 1968 ......................................................................................................................... 306 Reportazh nga udha e hekurt .......................................................................................... 308 Njerzit e rrugve t kaltra ............................................................................................. 311 Nuk preket kjo tok! .................................................................................................... 316 N thellsin e nntoks ndjeva forcn e diellit ............................................................... 321 Njerzit e pyllit ................................................................................................................ 325 Gjirokastra e ksaj vjeshte .............................................................................................. 329 Katr dit n det ............................................................................................................. 332 Jeta e nj kandidati ........................................................................................................ 335 Atje ku fillojn bardhsit................................................................................................ 337 Fushave t bregut t Mats ........................................................................................... 339 Nj sukses i ri i rinis...................................................................................................... 342 Jet e re buz liqejve t Belshit....................................................................................... 345 Tek sheh si shprthejn fuqishm energjit .................................................................... 349 Pran toks, pran buks ............................................................................................... 351 Le t fryjn tufane dhe stuhi ........................................................................................... 355 Vrull rinor n luginn mes maleve ................................................................................... 357 Zemrn zjarr e syrin pish .............................................................................................. 359 Njerz q ngjeshin gjerdanin e hekurt ............................................................................. 360 Qyteti i shkndijave t para ............................................................................................. 362 Fusha zgjohet pa aguar................................................................................................... 367 Vlon jeta e gjall n gjirin e klass .................................................................................. 369 N jetn e vrullshme t Fierzs ....................................................................................... 370
12

Duke shtegtuar bashk me blegtort .............................................................................. 373 Prsri n fushat e Myzeqes ........................................................................................ 377 Drita e Fierzs, dita e Partis........................................................................................... 379 Jeton nj tradit e bukur ................................................................................................. 386 Shtigjeve t bardhsive ................................................................................................... 389 N mal, me barinjt e Tragjasit ........................................................................................ 391 Vajzat metalurge ............................................................................................................. 393 Npr gjurmt e viteve t Gjirokastrs ............................................................................ 394 Vigani i prflakur............................................................................................................. 398 Toka, djersa dhe gjaku .................................................................................................... 401 Barinjt e Veleikut ......................................................................................................... 403 Npr Tomorric ............................................................................................................. 405 Kelmendi i ditve tona .................................................................................................... 407 Ja si kalitet ky elik ........................................................................................................ 412 Mes t rinjve kufitar ...................................................................................................... 415 N minier, ku derdh djers rinia .................................................................................... 417 N Llugaj lulzon jeta e re ............................................................................................... 420 Burimet e Fanit ............................................................................................................... 421 Me pasionin, talentin e mjeshtrin e tyre ....................................................................... 424 Dit provimesh ............................................................................................................... 427 do vit gzime t reja ..................................................................................................... 429 Hajde dalim nga Myzeqeja! ......................................................................................... 431 Firmosm me gisht pr kooperativn, e ngritm lart me shkenc .................................... 434 Blerimi i Drilonit .............................................................................................................. 437 Shprblim i lufts pr ata q kishin nxjerr prej saj fitime ari ....................................... 439 E kemi ndrtuar vet....................................................................................................... 441 Shkolla q mban emrin e komandantit ............................................................................ 445 Vizit te fqinjt e vjetr ................................................................................................... 450 Pasioni dhe dashuria pr t bukurn ............................................................................... 455 Drita q po krijojm ........................................................................................................ 457 Populli yn bn homazhe dhe nderon me respekt e mirnjohje t thell shokun Enver Hoxha ...................................................................... 460 Ne, pioniert e Enverit ..................................................................................................... 461 Ktej ka kaluar Enveri .................................................................................................... 464 Fest fitimtarsh ............................................................................................................. 466 Prona e jets .................................................................................................................. 470 Prurjet e reja t Fanit ...................................................................................................... 473 Tankistt tan trima ........................................................................................................ 475 Pranvera n Veri ............................................................................................................. 477 eliku i Partis ................................................................................................................ 483 Breza rinie, breza fitimtarsh .......................................................................................... 487 N Australi te pikturat shqiptare ..................................................................................... 491 Midis malsorve puntor e t ditur .............................................................................. 494 Grur iu vafshin punt prher!....................................................................................... 496
13
Sokol Shameti
Miqt e detit n ver dhe n dimr ................................................................................. 498 Ata q votojn pr her t par ....................................................................................... 500 Fantazia krijuese on prpara prodhimin ......................................................................... 504 Fush-Arrzi mes malesh e mes puns .......................................................................... 507 Ne kemi nevoj pr mendjen e t gjithve ................................................................... 511 Nga shkolla komunale te shrbimi komunal .................................................................... 516 N auditort e Universitetit ............................................................................................. 519 Dhjetvjeari i pjekuris. ................................................................................................ 519 Buz Adriatikut................................................................................................................ 522 T fitojm njeriun ............................................................................................................ 523 Shoku Ramiz Alia takohet me prfaqsues t studentve ................................................ 526 I druhem nj fotografie.................................................................................................... 531 Hoteli i gjuetis ose Blloku n periferi ............................................................................. 533 Zbarkuan, si asnj ushtri tjetr, t pa armatosur .............................................................. 535 Ku sht Elbasan, i bukur Elbasan?.............................................................................. 537 Kapitalizmi n Itali po jepte shpirt! .................................................................................. 539 Reportazh realist n mes t vaps .................................................................................. 546 Duke krkuar t vrtetn pr diasporn .......................................................................... 548 Reportazh pa drita .......................................................................................................... 554 Enveristt, socialistt dhe grekt..................................................................................... 556 Lushnja e spitaleve n ankand ........................................................................................ 558 Fise q ndahen pr t mbijetuar...................................................................................... 560 Kontraband dhe grev ................................................................................................... 561 Reportazh nga 420 metra thellsi .................................................................................. 562 Ekzekutohet nj 32- vjear ............................................................................................. 566 Me bomb pr t takuar Berishn ................................................................................... 568 Cigant: Lamtumir adrat tona ................................................................................... 569 N Mosk, sot sfida e ktij fundshekulli .......................................................................... 571 Vlora di shqip dhe not ..................................................................................................... 573 Vlora ose historia e njerzve t mashtruar....................................................................... 576 Dita e bilbilave ................................................................................................................ 580 Shkodra, nett e ankthit .................................................................................................. 582 Liqeni pa kufij ................................................................................................................ 586 Vrassit e Azem Hajdarit jan n Milano .......................................................................... 590 Prangat e fundit t komunizmit ....................................................................................... 592 Popat kthehen n Shqipri ............................................................................................. 595 Ja si digjet qeveria.......................................................................................................... 598 Gurt e shkulur t Gjirokastrs ........................................................................................ 601 Drejt Lezhs me kuaj, erdhn 14 princrit mesjetar ...................................................... 605 Kasaphana e Beratit........................................................................................................ 608 Familja q ende jeton mes grmadhave t Lans ............................................................ 612 Flamujt anglez pushtojn Shkrelin ................................................................................ 613 Nj fundjav n Himar .................................................................................................. 616 Nostalgjik e komunist, bashk tek Enveri .................................................................... 620
14

Reportazh nga Kalimashi ................................................................................................ 621 Kosova n delir, kng e valle n do cep t saj ............................................................. 625 Tragjedia n Grdec........................................................................................................ 628 Afr dhe larg zons s vdekjes........................................................................................ 631 Ankth duke vizituar Shqiprin........................................................................................ 633 Kavaj, Allah, Berish dhe skamje ............................................................................... 638 Reportazh nga Shkodra, aty ku po zhvillohet beteja me ujin ............................................ 643 Nj dit mes grevistve q i shtyjn minutat me libra dhe domino .................................. 645 Flamuri shqiptar ne Kilimanjaro ...................................................................................... 648 Dhun n protestn e opozits ........................................................................................ 651
15
Sokol Shameti
16
1912 - 1920
17
Sokol Shameti
18
N Mirdit
Duket q shenjat e kryengritjes s re, q do t plcas n pranver, sa ven e m shum po duken t gjalla. Halldupt e dashur, me politikn e tyre t ndyr, n vnt q t prmbushin detyrat q jan zotuar se do ti mbushin, po bhen shum m t vshtir. Pr tregim nr ditt e fundit nj ngjarje shum e interesatshme ngjau n katunt Trashan t Zadrims (Mirdit). Shkuan npunsit e guverns s Shkodr pr t krkuar pagesat e rea, si t dhjetat e xhelepet, edhe ran n shtpi t nj Shqiptari q t flinin at nat. Porsa q komitt tan e muarr vesh kt lajm, menjher u ngritn nja 50-60 veta, t gjith t armatisur me arm n dor edhe me nj ark m vaj guri e me kasht vajtn ti djegin bashk me t zotn e shtpis dhe me gjith rob. Mjerisht kta zotrinj edhe nuk kshin fjetur, se ishte ora 3 alla turka, e t hetuar nga t lehurat e qenve u zgjuan, dhe kshtu nisi pushka, e cila mbajti gjer m 6 t nats. Krismn e pushkave e dgjuan t tjer kryengrits tan, t cilt dyke britur: Ndaloje pushkn djal, se un kapidan Ndoja jam nrmjets!. Ky kapidan sht i kushriri i Prenk Pashs. Nat ast pushka pushoj, edhe kshtu kapidan Ndoja i mori npunsit n mburse t vet e i prcolli gjer afr Lleshit. Si kuptohet, kryengritsit tan nuk kishin qllim t vrisnin npunsit, vetm deshnin ti trmbin q mos vijn nanj her tjatr t krkojn pagesa nr malet vigjiresha t Mirdits. Prve ksaj flitet se pr kto dit kryengritsit tan vran n Mirdit 4 xhandarma dhe u muarr pushkat. Guverna kasape nr kto dit ka drguar 300 ushtar n Zadrim t Mirdits. Bashk me ushtart ka drguar edhe 4 topa, me qllim q t shkelin Zadrimn; po ktu guverna gnjehet, se nj lvizje e till nuk do tish tjatr ve se nj shkndij pr t ndezur at zjarrin q gjithnj rri fshehur nn zemrat tona. Zoti e dhnt q nj kryengritje t plcas sa m shpejt, e ta kuptojn bota se nuk ka vdekur lvizja Shqiptare, ve se sht e mbuluar me hi, dhe pret m t voglin shkak q t faqet m e gjall se prpara.
Gazeta Dielli 4 janar 1912
19
Sokol Shameti
Propaganda greke n qark t Prmetit

Rreth e prqark Prmetit mbretron nj paqetsi e madhe, plot vjedhje, plot kusar sht mbushur vndi, skuxon njeriu t dal jasht ports. N Kosin, fshat afr Prmetit, dy djemve t rinj t vajtur nga Amerika, u krkojn kusart 300 lira, n mos po do ti vrasin. Sjan mjaft kta, po ka dhe kusar Grek. Nn raso t kallogjerve t tyre vizituan n mes t kaqe fshatrave dhe Bnjn, edhe atje u kmbyen fjal midis burrave dhe kallogjerve. Brmanet m 12-t t ors alla turka, vajtn dreq n prifti i Bnjs dhe i thon t thrres dhimogjerontt e fshatit, vajtn kta edhe i pyetn doni, u prgjeqn q jemi t drguar nga Mitropolitt e Kors e t Kosturit pr t mbledhur ndihma pr nj manastir, gjetk kishin thn pr nj shkoll pr priftrinj n Konic, edhe n mos doni t na epni gjsendi u lutmi t nnshkruani n kt libr q nuk na dhat gjsendi, dhe Bnjallinjt u than q nuk kemi nevoj pr manastire, se gjith ligsit nga manastirt vijn, edhe ju kallogjert jini njers katil, se vndi yn sot sht si nj barutan dhe ju krkoni t virni shpirton q t marr flag. Kallogjert t zemruar e t ndezur u thon: pse ju bri o Ellinismos? T Bnjs u thon: e, t na bj akoma, na kalli ziarr n vnt ton me an t shkollave e me an t priftris sa sot vret t vllaj t vllan. Kallogjert: Qysh, Shqiptar jini juve? Po, Shqiptar jemi edhe duam ta ndihmojm shtjen Shqipe, u prgjeqn t Bnjs. Ahere t zemruar u ngritn e ikn m 1 t nats dhe vajtn n Novosel, ku dhe atj su pritn m mir.
Gazeta Dielli 8 shkurt 1912
Munds Shqiptar
T premten q shkoj m 2 t Shkurtit u munt Z. Xhuvan Nikolla evia nga Kora me nj Grek John Hamaidi q ka qen si champion prej 125 pound. Kishin vn me 10 dollar bast. Xhuvani pas nj prpiekje t fort e hodhi Grekun posht m 25 minuta dhe fitoj bastin. Z.Xhuvan ssht mi rnd se 124 pound. T gjith Shqiptart u gzuan fort pr mundjen e ktij trimi q nuk e besonin. Tani z. Xhuvan krkon do
20
Udhrrfyes i reportazhit shqiptar 1912-2011 munds q peshon 125 pound me bast sa t doj.
Gazeta Dielli 8 shkurt 1912 Nnshkruar: Ilia Josif, Kosta Pando
Haxhi Adil Beu dhe Shqiptart e Kosovs

Bri si bri Haxhi Adil Beu, ministri i Punve t Brndshme t s mjers Turqi dhe ardhi n Shqipri, dyke shkelur s pari dhen e Kosovs. Si msojm nga shtyp i huaj, haxhi Adil Beu ardhi me shok n Kosov dyke patur pas edhe shum oficer edhe ushtar dudum. Shkaket q e prun n Kosov i din litsit tan nga numrat e shkuara t DIELLI-T. Si edhe n faqen e par t sotmen kndojn. Me fjal t tjera ministri xhemietas i Punve t Brndshme si mbaroj gjith islahadet (reformat) q i mungojn Shqipris, urdhroj edhe vet t shkonj me syt e tij sa bukur veprojn punt e Shqipris, si edhe reformat(sic) q vuri, dhe n i lipsej edhe gj tjetr q ti mbushte plottrisht mungesat e nevojitura, pra t shtrihej n kulltuk t sbathte nallonet e t thosh me gjith zmbr artk bashkabir luzumi joktr, d.m.th. tani ska m nevoj Shqipria pr gjsendi! Kjo sht taktika me t ciln guverna nevrospastike dyke na hedhur hi syve mbaron detyrn e saj! Por Shqiptart trima t Kosovs, t cilt u lodh s gnjyri, dyke mrzitur e dyke mohuar faronjsit e mallkuar t Shqipris ua hothn syve pilafn dhe ua flakn atje prtej llokumet e muhalebit, dhe n vnt q ti bnin nj fardo pritje t nazrit azretleris, i dhuruan nj shkelm n bark, dhe me-zi pat kohn t shptonj lkurn e vet nga thonjt e luanve t Kosovs! Tr kjo histori prmblidhet n nj tejshkrim t njditshm nga Londra ksisoj: Nga Jakova lajmrohet se nj trup prej nj shumic t madhe Shqiptarsh n mes t Jakovs edhe t Ipekut pran fshatit Lokra i bri ball ministrit Punve t Brndshme Haxhi Adil Beut i cili shtitte n Shqipri me shum veta e ushtar t tjer, bri nj luft t rept sa ran t vrar m t shumt e ushtarve tAdil Beut si dhe komandan i tyre. Haxhi Adil Beu mezi shptoj qandej nga vdekja.
21
Sokol Shameti Shqiptart kishin dal pr t vrar Haxhi Adil Bejn. Kto na lajmron tejshkrimi. Ska fjal q rndsin e ktyre e kuptojn m shum mir neve Shqiptart, si edhe shum gjra t tjera, t cilat sshkruhen dot n kart. Kosova duket do t ap e para sinthemn e revolucionit. Pas at gjith Gegria do ti prgjigjet krcllimit t Kosovs; pas at dhe Toskria. Ska fjal q Turqit e Rinj i din kto t tra, po pandehin se mos ka akoma mim pilafi, llokumja dhe muhalebija. Sdim n jan t gnjyer! Politika Maqavelike q kan dhe prdorin dordolect e Turqis pr t sunduar anien koshtituionale si le t shohin cila sht udha me mir dhe si e far munt t bjn pr Shqiprin q t shptoj nga rreziku, edhe Shqiprin edhe kta bashk.
Kisha shqipe Shent-Gjergji. Nj mesh e paharrueshme

Pregatitjet q ishin br n kishn e re tonn Shn Gjergji me aqe mjeshtri e zel nga kujdestart e saj na uditn t gjith. T rendurat, t prpiekurat e mundimet e atyre q su kursyen gjer sa e suall Kishn nat grad q e pam, jo vetm i njohim e i mojm, po sua mohoj as e diel e 25-t Shkurtit (e diel e Orthodoksis), e cila aq e bukur shkrepi pr kt kremtim pr t mbledhur gjith besnikt, t cilt me aqe zel e dshir rodh n kish pr t lusur prtritjet (engjainia) t Kishs s re. Dhoma u mbush plot me gra e burra. Kisha klqente nga t katr ipat dhe tr fytyrat e besnikve nnqeshnin t kthiellta e gazmore. Mi kto nj tjetr solenelitet, nj tjatr shndritje i epte Meshes frymn e lartrshntnore dhe respektuoze, edhe kjo ish shrbimi preminenti i litjeve nga an e t dy priftve tan At Naum Ceres dhe At Fan Nolit. Q t dy, me z t plott, t begatt e fuqizor, i bn besnikt e Krishtit, popullin e zgjedhur t Zotit ti shkonj nj ngjethje npr tr trupin dyke e ilektrisatur e dyke i shkundur gjith eshtrat, dhe aqe m tepr kur dgjonte q gjuha Shqipe, gjuha jon Shqipja, ssht ajo q e mohuan, e mallkuan dhe e kishruan kallogjrit ras zinj, po ajo q e mbolli dhe e zgjodhi Zoti vet pr popullin e tij t zgjedhur pr t kuptuar
22
Udhrrfyes i reportazhit shqiptar 1912-2011 edhe m mir porosit e tija t lartra. Fjala e at Fan Nolit, si shpiegimtare e Ungjillit, ish e lartr n idhe, e begatt n fraze dhe e thell n kuptime. Prve si orator por edhe si piktor akoma fort bukur e goditur dhe gjallsisht paralelisi kuptimin e ungjillit me shtjen e sotme t Kombit. Edhe kjo dit, edhe kjo Mesh ishin t vetmet prej sa Mesha Shqip q kam dgjuar q m dha t kuptonj cilat munt t jen shpresat tona t pritme mi kt pikpamje dhe sa t lajthitur ishin ata q pregjykonin q litja kishtare n gjuhn Shqip smunt t jet as m tepr as m pak, prve se nj himner a nj tragellaf. Populli duke u enthuzjasur mori mjaft shmblla krishterimi edhe shpresa atdhetarsie dhe gjeti ngushllim e qetsi t tepr prmes litjes shenjt. do gj kish vndin e saj, sicilido mbushte plottsisht detyrn e tij gjer te kandil elsi, i ndruar me petken e zez t shrbimit edhe besnikt dyke par e dyke dgjuar gjenin nj dfrim t veant, t patreguar. Pr kto t gjitha u ojm prhirimet tona si Komisionit Kishtar, si priftrve, si edhe puntorve t tjer, q punuan e vepruan pr kto dit, dyke u hequr vrejtjen popullit Shqiptar t ndihmonj me sa i mundet Kishes Shqipe q ta harrijm him nat shkall dshirojm gjith.
Kremtim i Krishtlindjeve n Southbridge, Mass.

Pr tu lvduar jan Shqiptart e Southbridge-it pr kremtimin e Krishtlindjeve aqe me klqim. Pr kt shtje krkuan lej nga zyra e fabriks, por me q fabrika kishte shtrngim pr pun dhe nuk u dha lej pr ditn e Krishtlindjeve, Shqiptart t bashkuar m nj mndje svajtn n pun fare! U lumt! Pr t vn re sht veprimi atdhetarit, t ndershmin, Z. Nastas Th. Trebicka, i cili dyke gdhir e Krishtlindjes rendi tr natn npr konaket dyke i kshilluar q t mos ven n pun. Pra ksisoj, dyke dhn besn Shqiptart midis tyre dhe mbushn dshirn plottrisht, edhe u nderuan n sy t kompanis se me kt mnyr rfyen q jan t bashkuar. Prandaj kshtu dshrojm q shqiptart t prkujdesen dhe pr disa paudhsi q u bhen n punt, si pr rogat ashtu dhe pr prkrahjen e njri
23
Sokol Shameti tjatrit, se porsa t jen t lidhur t gjith sht fare leht q ta fitojn prej kompanis do gj pr lehtsirn e tyre, me q n kt fabrik t syzeve jan m tepr se 300 Shqiptar. Gzohemi tepr dhe i prhirojm Shqiptart e Southbridge-it pr afrimin q rfejn me njri tjatrin dyke u thirrur: Rrofshin Shqiptart e Southbridge-it!
Gazeta Dielli Shkurt 1912
Vrasja e Naum Trebicks

Para ca dit muarm nj letr nga Trebicka, me ann e s cils na lajmrohej vrasja e Naum Trebicks, q u b m 19 t Qershorit. At dit, thot letra, Naumi isht n obor t kishs duke shitur peshk. Armiku i ngaset dhe e qllon dy here me nj gjashtore nd krye dhe e shtriu pr dhe t vdekur. Vrassi iku edhe nuku dihet cili sht. Po far e fisi i Naum Trebicks, thon se t ndyerin e vrau Luka Tasi Trebicka. Luka sa po dgjon se i hidhet atij prsipr vrasja e Naum Trebicks, ngrihet edhe shkon; edhe tashi nuku dihet ku gjendet. Ne q e njohim mir t ndyerin N. Trebicka, dijm se kishte shum armiq, q po e ndiqnin pr t vrar, sepse trubullimet q ka sjell, i ndyeri Naum Trebicka skan an e funt. Sot sht liksh; se do e lig q bhet, Grekomant ngarkojn nacionalistt Shqiptar me to.
Gazeta Dielli 22.08.1913 Nnshkruar: Lazar Matof
Tmbledhunit nLezh
Qysh tshtundem masdite tub mas tubet me bairak Mirdita kishte ra nKallmet rrethi i gjan q gjindet pr ball tshpis Prenk Bibdods vlote prej gjindve qi diku lueshin andei kndei, diku tuba tuba ishin mledh nkuvend tui baa pleqnime mas kanueneve veta. T Diel nnade bairakt e Mirdits me flamur tShqypnis pr krye, me Prenk Bibdoden, Emz.Prenk Dochin Abatin e Mirdits e me nj tuf priftrinjsh gjithmar afr njiimi vetsh morne rrugn e Lezhs ku tietra shumic gjindsh ishin kah mlidhei. Por sa iu afruene giytetit Prenk Bibdoda tui pa se gjindia ishin tepr me shumic oi para si mkams 24
Udhrrfyes i reportazhit shqiptar 1912-2011 tven Priftin e Mnels, D. Pall Treshin, me fial qi mos me dhan sheje shenllekut me batare pushksh sikur ishin ken gatue me e prit, e kshtu thimit u ba ve me tpershndetun fialsh e me krizm ttopit q rrahi prej kshqelit tui dhan shejin gzimit. Zemrat e tgjithve flakroshin ngzime ajo e mbledhun e bairakve tatyne anave na qiti para sieve at dit tlumnueshme tNoilmeve tShqypnis kur Shqyptart e gjith krahinave tShqypnis u mlodhne nkuvend rreth Skanderbegut tthirun prej tii pr me shestu sbashkut qindresn e vendit pr ball tan mikut qi kishte msye me prpii tokt tona. Mas ktii kuitimit, i prmallshm thiimit, i madhnueshm tpritunit e gzueshme pr zemr besa e burrave tShqypniis qi pr dhe tvet e tparve desin por nuk shtrohen. Pr ball tgjytetit, para se mu ndesh me bairak tier tLeshs e tKurbinit e trretheve, Abati i Mirdits me nji bised tfort e tkandshme i porositi se tcillit urtiin burrniin e shterngimin mos mu shtye kush me prek as nji pem thuejen as rend e ngutshm mu lshue te kroni per me shue eden tui shtye shoqishoqin, saa do qi trreshkun ishin tgjith prej ullet, e fiala e tii ki vue vesh e as ankim as vaai su gjet mu baa mgjith at nieri tgrumulluem mat dit nLesh. Gjeto Coku me tvllan e vet Deden, Mono Begu e tier gjind tndershm e tnjoftun, qi ktu kishte me dal tepr giat me emnue e me zaptije tvendit e me gati njimi vet pr mrapa dolne para. Nji tryez pr 24 vet ishte ken gatue prej gjindve tuem para prej Princit e gjith tjerve tu daa buka aq saa muit mu gjet e shka muit mu gatue me tshpeit pr ta. Mas buket kuvendi u mlodh nn inar, nfushalok, pr ball tkronit e mas nji bisedet tbam prej Abatit t Mirdits me tcillen me fial tfuqishme thirri tgjithme iu afrue bashkimit, tui xan fill nbashkim tbairakve tmledhun nat vend e tui shtrii bashkimin me bairak e male tShqypniis siprme e tlidhyn me Shqypnii tposhtme e tgjith sbashkut, i oi nji tprshndetun Qeveris tprtashme tVlons, nji tfalun nder Europs qi desht me mkame Shqipnin, nji protest pr piesa tShqypniis tzaptueme prej anmiqve tsaj, nji tlutun Mretnive tEurops per Hot e Grud, Gjirokastr e Kor me ia lan Shqypniis, nji nderim bairakve tmledhun nLezh mas fialet tPrenk Bibidods, e smramit per me diftue bashkimin e zemrave tgjith tmledhunve tha qi tdaheshin tuba tuba bairakt sikur tkishin tlidhmen nder vedi pr me difue mrapa lidhniin besen e unjishme. U daane 12 bairakt tOroshit, Spait, Kashnenit, Fandit, Dibri, Selita, Kthelta, Rranxat, Kryezezit, Bulgrit, Manatiis, Velia. U daane tPuks, u daane tLezhs e mas kuvendit tbairakve, dymdhet bairakt pruene tprgjegun se sikur ne par ishin ken tlidhen mas Princit tMirdits tlidhun doshin me ndej pr tmir tShqypnis. Mas dymdhjet bairakve edhe shtat bairakt e Puks qi deri mtash pr kryepar kan pas Ipeshkvin je Zadrims, 25
Sokol Shameti si mkams tBibdods u afruene e than se na siur jemi shtrue nji dit nn dor tIpeshkvit qi asht ken mkamsi i Paps kah feja e mkamsi i Prenk Bibdods kah sundimi Qeveritar na sot jena tlidhun e dona me ken tlidhun aty ku Ipeshkvi e Prenk Bibdoda tna lan e kshtu edhe 7 bairakt e Puks iu pshtetne 12 bairakve. Mas tyne edhe bairaku i Kurbinit e bairakt e Leshz e Zadrims iu pshtetne atyne e kshu iu la Prenk Bibdods me marr don nsundim per me shterngue rahatiin e vendit si ta lypte nevoja mas kanuenit tMalciis. Malcort e Bregut t Mats me Gjeto Cokun pr krye nemen tgjith tgjith shokve qi kishte tkrahit poshtem tha se jo ve Malcija e Bregut Mats ishte me Prenk Bibdod Pashen por gjith Malcija tietr nVelipoi e deri nuj tMats, por lypi Prenk Bibdoda me fuqii tvet tparshme pr mii Mirdit e me tlidhun ttashme tbate izhiraa nder ato vende tMirdits qi tash ne von parne raa tpree ngja tdisa Malcorve e tndalonte kshtu kndei ngatrresa e viedhsii treja; per tlypej prej Malcijet ishin tgatuem me pergjegj e per lypej prej Mirditet tshterngoheshin hbirakt nder vedi. Maai Malcija kishte shumicen e shokve prpiet e mas fialve tatyne qi u gjetne aty n Velipoj e deri nuj tMats ishte i lidhun nbashkime vllaznii me Prenk Bibdoden, nuk u pyt tieter e u la puna e nji tlidhme maa tplot, e tunjishme me Malcii por saa tmuishin mu perpiek me shok tvet tui alltis per ket tmarrun vesht nji as e maa par. Kshtu u daa kuvendi. Prenk Bobdoda nji as e maa par kaa pr tfillue sundimin e dymdhet bairakvetui vue shterngimet e nevoishme per vrasa e viedhsii, e mrapa nder bairak tier, me mrrijt nbashkim tshoqishoit e nbes tunjishme qi e prt Europa prej nesh e tgjith krahins Shkoders, tMirdites, tDukagjinit me Shal e Shosh, tMalciis Madhe, tZadrims e tLeshs, muj tDroies e deri nBreg tCemit, tbahet gati Shqypnija me prit krailin qi kaa per tue Europa per sundim tgjith
Shqypniis. Gazeta Besa Shqyptare 10 shtator 1913
26
Pa titull
(Reportazh mbi punn e Komisionit t caktimit t kufijve) Kndonjsve t dashur te Diellit do tu jap mjaft shpiegime pr punn e Komisionit dhe Dielli sht e para flet Shqipe q po boton sado q sht lark. Komisioni u ngrit prej Kore dhe Erseke ku u has dhe me t tjer delegat Z. Lambia dhe Bilinski t Italis dhe Austris. Q t dy kta t klqyer flasn bukur Shqipen po dhe shkronjsit e tyre e din mjaft mir. Castaldi shkronjsi i Italis e flet bukur si dhe Pekmezi i Austris. T tr bhen 14 vet pr ve kafazvet t tyre. Kur ven fshatrave pyesn vetm dhe grat dhe m shum t shkuarat nga vjet. Grekrit i kan msuar ca nga grat q jan nga fshatrat afr xhades t thon kto: eimetha ellinidhes, dhen kseromen arvanitika. Po ktu ngjahu nj komedi e mbaruar, se kur komisioni shkonte nga Erseka pr n Borov, ishte e Diel, dhe bota vinin n Kish. Kisha e Borovs ishte pak larg fshatit mi brekt dhe ruga shkondte mest. Ather, z. Lambia pyeti nj grua Shqip e cila prej dore mbante nj foshnje dhe prapa po vinte i shoqi. Ku sht kroj pr uj? Gruaja harroj dhe zuri ti prgjigjej shqip, kur i shoqi i thot: bn, harrove? Po si t them i thot gruaja? Un harrova. Kto i dgjoi Komisioni dhe u kul s qeshuri kur Z. Lambia i u shpiegoj n gjuh frngjisht t tjervet. Agjentt grekr udhtojn fshat m fshat e u thon fshatarve q as n pr shtpi ti qasin, as mushka tu japin pr t udhtuar. Ay q sbn kshtu burgoset e vritet n dru Shqiptart kur shohn Komisionin ndjejn nj gzim n zemrt se pandehin q dreqtsia nuk do ti lr t vuajn passi atdheu i tyre u lirua nj pjes dhe flamuri u ngrit. Ah Flamuri! Kur do t jet ajo dit thon, ta shohm. Nj shkndij shprese sht vajtja e Komisionit. Kur udhton Komisioni prpara tyre shkon kafazi i Austris Z. Veli nga Psari, i ri e i hijshim. Esht i veshur me fustane me nj xhamadan t qendisur me shirit t kuqe e t zeza ngjyrat tona kombtare. Mbi fermeln e tij t tr t kuqe mbrthenet nga an e sqetulls munt pran krahrorit sht qndisur shqiponja e zez me dy kok e tr e mndafsht dhe mi ksull t tij t bardh arma e Austro-Ungaris. Kur ven fshatravet thrret: mos u trempni shqiptar, Greku do t qrohet, kta kan ardhur tu shptojn dhe rfen flamurin ton. Qeveria greke u protestua kaq her ta largojn se mos e vras populli, po delegati i Austris as q dgjon. N Ersek vate qeveritari Grek e i tha Z. Lambia ta largojn po ay u prgjigj: Pse vendin tuaj e bt juve ktu? Dhe i tha udh, edhe kshtu Veliu dhe flamurin ton po udhton mbi fusha e brigje t Shqipris. sht habitje q Evropa humb koh kshtu dhe la n dyshim vende si Shqiptaria q t vuajn e t shkretohen. Ktu po botonj kt cop letre q m ra kto dit n dor dhe q defton dy gjra; mundimet e popullit dhe Grekrit e 27
Sokol Shameti ktyre vndeve. Letrn e ka shkruar nj nga Kolonja nj miku ktu: Ime kalla. To hartis to lavas qe ematha ulla. Imes tora kurullaqis pu to len turkia zapties. Qe trogomes ollo pita qe pules. An thes gligura ellas dho to dhikos allos mutllak. Kta jan grekt e Vorio Ipiros!
Gazeta Dielli 14 Nntor 1913 Nnshkruar: Verzevuli
Pa titull
I ndershmi President i Federats dhe manager i Diellit me 26 t muajit q kaloj dhe me 2 t 9-it mbajti dy konferenca kombtare ku foli gjer e gjat me fjal t mbla e t zjarta sa bri gjendjen t derdhin lot, prmi nevojat e bashkimit e t gjith Shqiptarve t Ameriks reth Federats q t mundim tarijn qllimin e lartr. Prpara se t mar fjaln z. President na solli t falurat e gjith shqiptarve q kish vizituar. Shqiptart e St.Louisit i pritn me gas t falat e vllezrve, ngjatjetuan Z. V. Gjik pr shrbimin e nalt. Ather salla buiti nga duartrokitjet dyke thirrur Rroft Bashkimi, Rroft Shqipria, Rroft Federata, Rroft Presidenti. Dyke dhn fund fjalve ngriti flamurin e shenjt. Pran fytyrs t pavdekurit Mbretit ton Sknderbeut, i cili me at shenj mbrojti atdhen e dashur gjer n funt burrrisht, dyke thn, vllezr; pran flamurit madhshtor dhe prpara fytyrs t klqyer t japim besn dhe n na krkoft nderi, t vrapojm e t mbarojm t drejtat tona. T gjith me nj z e me lot ndr sy u betuan jemi gati me fardo mnyre. Pra, dyke shpallur listn e ndihmave pr organin ton Dielli pas fuqis dhe pas dshirs me bes dhan ndihmn si dhe shum atdhetar fol prmi nevojn e kohs. M n fund knduam kng kombtare si Pran Flamurit t bekuar, dhe perpara djemt e Shqypris e.t.j. Mbledhja u prnda fort me rregull. Rrofshin Shqiptart e St. Louis-it. Prhirojm Z.President i sht atdhetar me t vrtet dhe i rrall dhe gzohemi kur kemi nj Qndr t mbaruar me njers puntor, besnik, dhe t thjesht atdhetar. Z. President vizitoj dhe konaket e Shqiptarve t cilt mbe28
Udhrrfyes i reportazhit shqiptar 1912-2011 n fort t knaqur nga vizita.

Gazeta Dielli 14 nentor 1913 Nnshkruar: Nick Katro, Kocho Andrea
Prshtypje udhtimi n Shqipri

Shqiprin ton q prej aq kohsh e ndrronin ta shikojm t lir, Shqiprin pr t ciln kemi vojtur dhe shrbyer sa mundm q ta shtitim liruar edhe t ndjejm nj pjes gzimi nga vjersha Bagti e Bujqsia, q ka shkrojtur i pa vdekuri vjershtor Naim Frashri. Shqipria jon q e tra ant sht nj panoram. Shqipria pjellore q pr fat t keq rojti afro pes shekuj nn robin e barbaris Tyrke, na vrteton plotsisht thirjet e shkrimtarve tan: na mbush plot guxim e shpres n punn ton q kemi nisur edhe na shton guximin prmi pemt q do t mbledhim si shprblim e mundimit djersn e brengave. Shqipria q e shtitm na bri nj prshtypje m t madhe se shpresonim si nga bukuria natyrale si nga topothesia edhe klima, na vrteton gjendjen q qendron n pika m t larta nga shtetet e Ballkanit. Shqipria q pr fat t keq u krasit m tr ant edh mbet kaq e vogl, sht e zonja t ushqejn q sot nj shumic m t madhe se kt q prmban Detyra e fmijs pra do t jet sa do e rnd, po e mbl edhe e shenjt se duke u prpjekur pr shtpin t tyre dhe pr zbukurimin e saj: industria q do t ven mbi udh me kapitalet e tyre, do tu paguajn mundimin edhe lumtsojn kopjen. Pra jo vetm kapitalistt e jashtm, po, edhe t brenmit, duhet mos harojn detyrn e tyre po t prkujdesen sa m par q t mos vijn njers kapitalist t huaj e t rrmbejn djersn. Shqiptar t shenjt. Si lum ata q prkujdesen pr fatmirsin e Shqipris edhe do t len shmblla nr t tjer, si lum ata q do t pasurojn nj kombasi edhe veten e tyre edhe si lume Shqipria q ka ler burra tatill q si n tregtin dhe n do pik tjetr kan habitur botn e huaj. Prandaj lumtsia e fatbardhsia e popullit pritet nga industria.
Gazeta Koha 18 MARS 1914
29
Sokol Shameti
T ardhurit e Pretorit ne Kor

Dita e 5 Prillit, e Shtun e Madhe, ishte nj nga m t shnuarat dhe m gazmore dit t popullit Korar: se kt dit ardhi n Kor i pari Pretor (Qeveritar) Shqiptar i kazas Kors, Zotri e tij Pandeli Vangjeli. Zemra e t gjith Korarvet ndjenin nj gzim t pa-treguar, t gjithve buza u nnqeshte, dhe t gjith lavdrinin Perndin se arin kt dit fatbardh q t presin n gjin e tyre t parin Pretor Shqiptar, t drguar prej M.T.Mbretitt t Shqiptarvet. Dhe me t vrtet, se pas kaq koh tiranije, pas kaq shum t prpjekura vojtje, mundime dhe luftra q mbajti populli i Kors kontra armikve t jashtm, dhe pas kaq shum gjaku q derdh bijt e saj pr t mbrojtur lirin, kombsin dhe shqiptarizmn e saj, populli i Kors arriti sot qllimin dhe dshirn e tij q t shikoj n fronin e Pretoris s Kors nj kryetar fjesht shqiptar, atdhetar t vrtet, lufttar dhe mprojts t vjetr t nacionalisms shqiptare, dhe i cili Pretor q sot e tutje akoma m tepr dhe me t madhe dshir do prpiqet pr t shtuar prapur, dhe pr t qytetruar, mbrodhtsuar dhe lulzuar popullin Korar. M ora 2 pas dreke allafrnga, nj shumice e madhe zuri t xbres nn t Shn- Mrin nga udhe e Starovs. Vetdashsit e Kors pas urdhrit q kishin mar u mblodh t gjith prpara Policis, ku u radhitn n sr q sandejmi me komokli Komandare e tyre Z.Themistokli Grmenji, dhe u radhitn m t dy ant t udhs, q t gjith t mburrur edhe fodunj se arritn ditn q t presin t parin Pretor shqiptar t Kors. M ora 4 aritn kamatari e Kors dhe kavaleri e Durrsit, q kishin marr me vehte Z. Pretor. Vetdashsit mbajn arm pr nder. Z.Pretor, Pandeli Vangjeli, zbriti nga arabaja dhe shkoj m kmb pr vetdashsit-vet duke prshndoshur. T gjith vetdashsit thritn rroft Pandeliu. Kshtu zun t ryjn n Kor. M par, si tham, ishte kavaleri e Durrsit, pas ktyre, kalors vetdashs Korar, Z. Pretor n araban e tij araba t tjera me miqt e Z. Pretor qi kishin dal prpara, pastaj z.Themistokli Grmenji me vetdashsit e Kors, dhe pas ktyre populli. Kshtu aritn prpara Katundaris, ku Z. Pretor xbriti nga arabaja u prshndosh me Pleqsin e Katundaris dhe si u falet nderjes pr t priturit qi bene u thon q ktu n Kor ardhi, as si kristian as si mysliman, por ardhi vetm si shqiptar, dhe do prpiqet me ndimue t gjith Korarve pr t prparuar dhe qytetruar Kombin ton. Sandejmi van t gjith me radh n Pretorie, ku Z.Pardeli u ngjit n zyrn e tij. Prpara Pretories u radhitn vetdashsit, dhe u mblodh nj shumice e madhe prej popullit dhe spushonin s thiruri rroft Pandeliu. Z. Pretor dolli n dritaret dhe i falet nderit popullit pr nder e madh qi bn dhe dyke kthyer vetdashsvet u thon: M.T. dashuri i Mbretit ton m urdhroj tu falem nderit pr burrrin dhe trimrin tuaje q 30
Udhrrfyes i reportazhit shqiptar 1912-2011 treguat n luftrat e kryengritjes s fundi, me t ciln dhe Shqiprin e nderuat dhe Korn nga armiqt q e shptuat. I tr populli u prgjiq: Rroft Mbreti, Rroft Pandeliu. Kshtu pas ksaj populli zuri t prndaheshe me zemr t gzuar dhe me m t mdhat shpresa pr qytetrimin t vendit. T ardhurit dhe t priturit t Z.Pretor, Pandeli Vangjeli, bri at m t mirn prshtypje mi tr Korart dhe t tr eurojn dhe i thon m gjith zemr, mir sardhe, dhe pa kmbn e mbar. Pretor i Kors, Z Pandeli Vangjeli, sht Korar, i vajtur ne Bukuresht 30 vjet, ku duke br tregtin qndronte n shkall materiale shum t mir. Q prej 20 vjet e thu ka qen kryetar i kollonis shqiptare t Bukureshtit, dhe q asaj kohe ka qen n lidhje me bashkpunim me shoqrin shqiptare t atdhershime t Stambollit me Samin dhe Naim be Frashrin. Dhe me shoqrit shqiptare t Misirit dhe t Ameriks ka qn kurdoher n lidhje dhe marveshje pr do shtje kombtare. N t liruarit t Kors nga zgjedh e Greqis, nj pjes i detyrohet Z.Pandeli Vangjeli, se sht ay, qi drgonte telegramat nga ane shoqerivet shqiptare t Rumanis me Konferencn t Llondrs dhe gjetk duke treguar q Kora sht fejsht Shqiptare. N shkurt t ktij moti Z.Pandeli Vangjeli u zgjodh prej shoqrit shqiptare t Rumanis pr kryetar i delegacjs q drguan kto shoqri n Durrs pr t uruar Mbretin pr ardhjen e Tij n Fron t Shqipris. M.T Mbreti bashk m Kabinetin e ka njojtur Z.Pandeli Vangjeli pr nj nga m t vjetrit puntor dhe lufttart t nacionalisms Shqiptare, dhe duke njojtur t mirat dhe shrbimet e tija qi ka br gjer m sot.
Gazeta Koha 17 Prill 1914
Pes dit kryengritje, gjakderdhje t barbarta edhe zjarr i shum Shtpive nga Greku n qytetin ton Kora!
Kur gjith bota flinte gjumin e qet nr shtratet e tyre kur gjith Qytetart edhe katundart ronin n nj qetsi edhe liri t plot prej nj muaji m par 31
Sokol Shameti Qeveria Greke me koh kishte mbjell farn e grindjes, duke formuar edhe nj klik nga pes gjasht tradhtar t vendit pr t prishur qetsine gjendjes. Andart grek nisn dyfekn t par t enjten m t gdhir 20 Mars, me orn 3 A.M me xhandamrin vetdashse q ruante ann e Qytetit nga shtpitt Eqim Poens dhe ezmatt Arave. Krcllimi i pushkave zgjoj edhe ngriti nga gjumi tr gjendjen me tmer edhe frik se sdinim qe edhe bhet, si cili i friksuar dhe i tmeruar n shtpin e vet mbetej i mahnitur i mhreht duke mejtuar mijra rrezike t pa-pritura. Mjerisht ushtim i pushkave shtohej n tr ant e Qytetit edhe m tepr u shtua kur oficert grek me ushtrin e tyre hyn n Qytet edhe zun mitropolin ku urdhruan t bien kambanat pr shnj gzimi do.m.th, q proklamuan Autonomin e Kors. N kt koh shumic e Orthodhoksve fanatik pa mos gjykuar dhe kritikuar gjendjen nisn t hedhin puskat m er si pr gzimin e mndur q vetm nj anarki e tmeruar ishte: Dita e enjte ish nj dit anarkike nj dit fort e tmeruar pr tr Korn, lajmet pr tr vndsit ishin aq t zeza sa, edhe profet t ishte sdot mundte t kullonj dot gnjeshtrat e ndryshme e do minute. Njri thosh se filan oficer me kaq topa n Bra, tjetri thosh se Bushoja me mitraloza n Mborje, edhe shum t tjer vrtetonin se ushtria greke e rregullshme rrethoj Qytetin me fuqi t madhe pr ta zaptuar. T gjith kto i ngrati populli i dgjonte edhe helmatohej, po fort m tepr dshprohej kur shkonte me sy eta andarsh t bashkuar me ushtrin greke q t shtitnin npr qytet duke therur dhe masakruar egrsisht bura, gra, pleq, plaka, foshnja edhe duke u rjepur kamjen prpara se ti therin me aq barbari. Zjarr pra, nisn duke djegur shtpin e Z. Koli ekani kundrejt t ndyerit Papa Llambro me t Vllan, cilt u masakruan nga duar oficersh Girtllinj edhe andartsh. T Enjten mbrma prap ushtim i pushkave vazhdonte po mjerisht gjendje e mbyllur n shtypit e vehta tmerohej n heshtje dhe pushim me ersirn e nats duke mos ditur t nesrmen n dot gdhihte i shndosh dhe i gjall. E nesrmja edhe ditt e tjera gjer t hn n mngjes vazhduan gjith me kt mnyr gjith me vrasje djegje edhe keqbrje q sprshkruhen dot nga (grekrit) po, me ndryshimin se q ditn e par katundart rotull Kors kapn armn trimnore me t cilat luftuan burrisht armikn duke e przn jo vetm nga Kora, po edhe nga viset q kishin forcuar jasht me mitraloza edhe ushtri t fort. Nder e Lavdi Perndis Shqiptarve q i nderoi! Nder e Lavdi thomi, sepse ishim m t drejtn ton! Lavdi se duallm faqebardh neve nj grusht lufttar t nderm prpara nj ushtrie greke barbare, i qofshim falur Perndis q na dha gjith at fuqi pr t nderuar edhe nj her armt e shenjta t Piros kush n koht e vjetra e shoj Greqin. Nder edhe Lavdi t madhit Zot q na shtiu n dor ca nga njerzit e mendur q dihen si shkaktart t ksaj mynxyre! Jetgjatsi pra 32
Udhrrfyes i reportazhit shqiptar 1912-2011 dhe lumtsi nrzemrat e atyne burave q zun edhe at ushtri greke e cila sot gjendet n duart e qeveris son. Neve si gazetar u detyrojm gjendjen tr nistorin e ksaj drame Tragjike duke e piguar hollsisht lvizjet e prfunduara po mjerisht as zembra sna sht qetsuar nga tmeret e pa nomta, as mndja smunt t prmbledh me nj her nj gjm kaqe t madhe e t pa pritur. Pra u lutemi kndonjsve tan t ken durim se nr numrat e pasme dot prpiqemi t japim koqitjet e doj lvizjej.
Kalorsia dhe trimria Shqiptare

Kora qyteti i lavdruar edhe me fam n ngjarjet t fundit na tregoj dy gjera pr t vn re. E para sht kalorsia dhe e dyta trimria Shqiptare. T dya kto karakteristika t cilat priksojn kombin shqiptar jan ato q do na ngren n at shkall q e meriton dhe q i ka hije. Shqiptart pa si u lshua Kora prej armikut, vajtn natyrisht t ngren flamurin ton t lavdruar q t valonj mbi ato vise t bukura edhe t jap jet lirie popullit t robruar prej armiqvet shekullor ati populli q i pari sht hedhur n zjarr t shptimit t Atdheut. Po meqnse n kt qytet pr fat t zi midis lulevet gjenden edhe gjemba si tradhtort dhe atdhemohonjsit Grekoman, Shqiptart q t provojn kalorsin e cila xbukuron istorin t Kombit ton, pr t mos trembur popullin Grekoman t cilin e numron si vlla dhe t cilin e kish zn frika se mos dhe Shqiptart do t sillen barbarisht kundr tyre sindkur ata u suall kundr Shqiptarvet, vajtn me nj forc t vogl prej Gendarmsh n kryesin t Officervet Ollandas dhe ksisoj ngritn flamurin t strgjyshrvet tan. Po t pabest, katilt, dhe hajdutt bashk me ata q ishin t fshehur n Mitropoli n at fole prej ujq dhe hyena gjak pirse nn udhheqjen t kryekatilit Dhespot, me dijen t kompanis atdhemohonjsvet dhe tradhtorvet t njohur, dyke u mar vesh dhe me ushtrin Greke t Bilishtit, me atdhemohonjsit t Hoishtit u ngritn n mes t nats dhe pa si rrethuan Korn nga t gjith ant vajtn dhe krkuan nga qeveritari provizor dhnjen e saj n duart e tyre gjakatare. Ktu Shqiptart faqn, edhe njher trimrin Shqiptare bashk me kuximin, kurajon dhe burrrin t offivervet Ollandas. N kt krkes t ktyre katil nj prgjigje me fjal do t ish nj marrzi dhe nj mos kuxim nga an e Shqiptarvet. Prandaj mitralozat, zjari dhe hekuri lipsej pergjigjur, 33
Sokol Shameti dhe kesisoj u b. Si ndo q Shqiptart qen shum m t pakt, luftuan me kaqe trimri, as e drmuan armikun dhe e bn t hedh armt nga dritaret t shtpivet ku ishin fshehur nga frika, dyke krkuar mshir nga shpirtmadhsia e Shqiptare dhe dyke thirur rroft Shqipria. Sot Kora pa si u qrua prej tr pleravet t qelbura, mori nje atmosfer t paqme dhe nn hie t flamurit t prindrvet tan mbretron paqa, vllazria dhe dashuria. Si ngjau luft e Starovs Esht pr tu habitur me luftn e gjakshme q u b n Pogradec t Starovs, ku edhe skemi msuar sigurisht ngjarjet dhe humbjet e atjeshme. Disa letra q kan ardhur prej Starove, nga an e Serbis, jan t kundrta njra nga tjetra, po duke gjykuar ato letra me t vrtet sht br nj luft e madhe me humbje m t mdha nga an e koktrashve t Dinit, se kshtu duhet ti quajm kta tradhtor dhe vllavrass Shqiptar. Shkaktari qu-b t munden Shqiptart sht i dgjuari tradhtor i Shqipris Etem be Starova. Kur u-nisn Shqiptart nga Kora pr tu rn kryengritsve, t cilt pothua se kishin arrir gjer te ura e Maliqit, 3 or lark Kors, luant Shqiptar duke luftuar trimrisht i thyen dhe i coptuan kryengritsit me gjithsej, dhe si trbuar ikn gjer n mullinjt e Pogradecit, jasht qytetit; atje prap kryengritsit bjtin nj kundrshtim t vogl po m kot. Etemka i Starovs si pa q larot e tij u-coptuan, m sduroj dot, po q nat ast u-sul n pr fshatrat rotull dhe u thrriste fshatarve kshtu: Ku jinni, o Turq t Dinit, vraponi se na coptuan ata q duan t na bjn Kahur! O fatkeqsi! O popull i errt, t ka verbuar kaq feja e shkret sat vritesh vlla me vlla! T gjort fshatar u-sul t gjith pr t mprojtur Dinin! Shqiptart duke i vn prpar kryengritsit edhe t kujdesur nga ana e prapm, nuku shkonte mndja q lakuriqte do t tregoheshin kaqe t poshtr dhe tradhtor. Po kryengritsit duke par q fshatart u ardh ndihms muar kurajo dhe u-vrvitn prsri prmi Shqiptart. N kt ast u-nis luft e prgjithshme jasht dhe brenda Pogradecit. Trimria e Shqiptarve n kt prpiekje t gjakshme do t mbetet e paharruar, sepse luftuan si luan dhe idheshin prmi tradhtort si vettima, po mr kot se tradhtort ishin mbledhur si mizria nga t katr ant. Trimrin m t madhe e treguan t paharuarit atdhetar Zalo Prodani dhe Gani Butka, q idheshin si petrit kundr plumbave armike duke qeshur, edhe thrrisnin q pr nder t Shqipris dhe t dashurit Mbretit ton ju kemi pr t shuajtur. Trimi me fam, Gani Butka, si pa q gjith mundimet dhe trimria e tyre skish t bnte prpara mizris, m s fundi e hodhi mauzer dhe me gjashtaren n dor iu sul flamurit t Turqis, t cilin e kishin ngritur mi msonjtoren. Aty duke zn flamurin Turk thirri: O flamur i ndyr! O hn e gjakshme! Nuk tish mjaft q na vrave dhe na nderove pothua 500 vjet me 34
Udhrrfyes i reportazhit shqiptar 1912-2011 radh! Ti o flamur q t ka shkelur gjith bota, prap je ngritur ktu n tokn e Sknderbeut! Jo! Kjo kurr sdo t bhet sa koh q t mbetet dhe nj Shqiptar! Dhe me nj her e mori duke thn kto fjal patriotike: Pr nder t Shqipris dhe me emrin t Mbretit ton n ilhelm I, ja ku po t shkel dhe po t jer! Passi e orri dhe e hodhi, me nj her nxori nga xhepi i tij nj flamur t vogl t Shqipris dhe e ngriti t valoj mi msonjtoren. (tekst i patranskriptueshem) Passi u- vran kryetart, Shqiptart u-prndahn t gjith, se ndryshe nuk kish tjatr shptim, edhe ksisoj kryengritsit e ngritn prsri flamurin e Turqis. Po n kt luft sduhet harruar edhe atdhetari i flakt Z. Ilo kostandin Tushemishti, i cili duke luftuar burrrisht si vetdashs pr t mprojtur flamurin e Shqipris u plagos rnd. Kjo mundje e Shqiptarve n Starov ardhi vetm nga Etemka i Starovs, nga ky arllatan dhe Turkoman i trbuar, i cili gjithnj ka qn ay mi madhi tradhtor i Shqipris, prandaj do Shqiptar Nacionalist le t mos harroj kt njeri pr tradhtin e tij. Letrat q kemi mar, thon se n Pogradec brenda u-vran 3 oficer Musliman Shqiptar dhe 13 veta, po nuk shkruajn emrat e tyre.
Gazeta Dielli 21 gusht 1914 Nnshkruar: Atdhetari
Festa kombtare n St.Louis

Sekretari i degs s St. Louis, Mo., na drgon kt prshkrim t bukur dhe t gjall t fests kombtare, e cila u kremtua me nj madhshti, sa dhe gazetat amerikane t qytetit foln pr at dhe pr kombin Shqyptar n vnt t huaj dhe gzohemi kur shohim gjallsin e atdhesis q valon n krahnoret e Shqyptarve. Na vien shum mir kur shikojm t bhen kremtime madhshtore pr nder tAtdheut, por, edhe na vien keq se, nj kolloni kaq e madhe bn aqe festa t shklqyera, nuk numron as 30 antar t VATRES as 50 pajtimtar t DIELLIT. Sidomos, shpresojm gjithnj. Me t pritur ditn e shenjt t Flamurit, zyrtart e degs s St. Louis, Mo., formuan nj komision prei 18 shpirt, i cili me shpejtsie t lavdruar u-prkujdes pr gjra e nevojshme: sgjodhi nj chairman dhe nj sekretar; prndajti zdhnie, me flamurin dy krenor prsipr, duke ftuar t gjith, si dhe t huajt, q t 35
Sokol Shameti marrin pjes n festn; zuri Hallin m t madh n Broadway 2301; porositi dy flamuj t mdhenj q kushtuan $90, nj tAmeriks dhe nj tShqypnies, bleu 18 kordhella me ngjyrat kombtare pr Komisionin; ftoi bandn gjermane t mbaruar. T Diel, Komisioni e sbukuroi Hall-in dhe priste t ftuarit duke pasur kordhellat n krah, me ora 12 p.m. Njerzit, zun vinin tuf, tuf. Nga t huajt urdhnuan z. Advokat William Schmidt dhe Dr. C. E. Benes, q t dy bij t kombit t shklqyer Gjerman, dhe t tjer. M ora 11 arrijti chairman-i me gjith zyrtart, hipur nautomobila t sbukuruara me flamurin Shqyptar dhe Amerikan; hyri n Hall me t dy flamuret, midis brohorimeve; Rroft Flamuri! M ora 2 arrijti banda dhe sekretari hapi mbledhien duke naltsuar rndsin e dits s shenjt. Muzika lojti marshin Amerikan dhe Shqyptar. Morri fjaln chairman-i, tregoi hollsisht rndsin e fests, dhe faqi mirnjojtien e Shqyptarve pr Shtetin Amerikan. Pasandaj morri fjaln Advokati Gjerman z. William Schmidt, i cili foli kshtu: T ndershm zotrinj, Jam tepr i gzuar kur gjendem n mes t nj kombi trimash, trimnia, e t cilit kujtohet prei istoris t bots. Ulem prpara kti flamuri me dy kren q ka drmuar Romant e fort me Pirron dhe frikn e gjith Europs, Turqit, me Sknderbeun. Pra, bashkohuni se kini nj vent t shklqyer n istorin e bots dhe simpathia e popujve q mojn trimnin, nuk mundet ve se t jet gjithnj me juve. Rroft flamuri i Sknderbeut! Gjith me ato nshtypie dhe me fjal t bukura foli dhe z. Benes... Hoxha kombtar z. Qazim Bektash e bekoi flamurin dhe leiti kt lutie: Zoti sht i madh; dy her e mbsoj Zotin e vrtet, Zoti sht i madh, madhnia e Zotit nuk tregohet; sht Zoti i Gjithsis, krietar i Qiellit dhe i Dheut. Ti, o Zot, q prmban tr botn n dorn tnde, ti je Zoti i t dukurave dhe i t padukurave. Ti q ndave botn ndr kombe, q dhurove gjith t mirat, vlerso dhe kombin ton t trashgoj piesn, q ka mbiell e diathta jote, dhuroju besnikve mundjen kundra barbarve, jepu fuqi e drit Shqyptarve. Jepi Mbretit ton Wilhelmit t I, fuqi n do snt, q t mbush qllimin e shptimit tAtdheut, t Sknderbeut, falna bashikm n mes ton, jepna fuqi e drit t njohim t mirn ton, drgona bekimet m t shenjta dhe bekoje kt flamur tAtdheut ton t dashur; mproje si n kohrat e para dhe prmbyse do anmik dhe kundrshtar nn kmbt e ktij flamuri, fali jet t gjat sa t rroj gjith bota; vlersona, o Zot, ta bekojm pr her nAtdheun ton, dhurona fuqie dhe shpres q t dalim faqebardh pasktaj, miaft ndenjme n herrsir dhe n robni. 36
Udhrrfyes i reportazhit shqiptar 1912-2011 Ty, o mshir-math dhe njeridashs, tartht keq pr t miert neve dhe pr ata refugjiatt q an ln vatrat e tyre nga shtrngim i bajonets anmike. Pusho vlla-vrasien dhe gjakun e pafajshm. T qofshim fal, o Zoti Math; me gjith zemr thresim i lvduar qoft emri yt, Amin. Pasandaj z.Qazim Bektash shtoi dhe disa fial duke thn se sht i gzuar shum se pati nderin ta bekoj flamurin kombtar pr t parn her; uroj q pr-s-shpejti t mund t bekoj dhe ushtrien Shqyptare Kombtare; tha q Shqyptart duhet t bashkohen duke vn re se qysh bjn kombet e tjer dhe q fea nuk prur asnj ndalim n bashkimin.
Gazeta Dielli 9 dhjetor 1914
Metelikt!
Dredhija tregtare asht ken gjith her randimi i popullit mier! TMarten u hap fiala se ishin tui raa metelikt e dugaizhiit e furrzhiit ndaluene doren e sdeshtne maa me i marr. Kshtu shum fukaraa qi skishin tieter ve se disaa metelik saa me blee buken e dits metne paa buk prej se buktart nuk doshin me marr metelik! Pr me rrxue paren duhet nji koh ndrmietseme tcillen se i cilli tmundet me e ndrrue. Pr ndririm tasaj pares rrxueme duhet qi qeverija tken gadi pare tiera per me vue nkam ttyne. Per deri tepet vadia e kohs qi rrxohet paria gjith kushi do tjen i shternguem me e marr paren qi gjindet nperdorim. Pse praa Perlimtaria e qeverija rri e shikion fukarat e shkret per rreth tezgave tsimiihaneve qi me metelik ndor nuk munden me pas buken? E shuma e metelikve gjindet ndor tfukarave e rrximi i pareve vogla shkrep nkashat ttyne.
Gazeta Besa Shqyptare 25 shkurt 1915
Qysh u-Kremtuan Pashkt n Boston

Sipas zdhnies s komisionit Kishtar, t shtun mbrma m ora 11:30 nisi 37
Sokol Shameti mesha e Pashkve prej t Prndershmit At Naum Ceres, n America Hall i cili ish mbushur plot me njers. Llambadhat q kishin n dor besnikt ishin t sbukuruara me ngjyrat tona kombtare. Shumica e njersve ishin prkujdesur q mveshia e tyre t ket nj shenj t kombit dhe kshtu shikonte njeriu gravatat e kuqe dhe t zeza. N Kish kishin erdhur dhe mjaft zonja t Shqiptarve si edhe plot Grekoman dhe Grek. Njers q si kishim par gjer tani n fushn e kombsis, i pam pr t parn her n fushn e Kishs Shqiptare Orthodhokse dhe kio tregon rndsin e Kishs si vegl pr t sikundr dhe pr t lodhur shpirtin e Atit ton t Math Sknderbeut. Mornica mallngjimi prshkonin trupin e njeriut dhe shum sy ishin t lotuar dhe qanin nga ndienjat q i u-prmbytnin ati asti shpirtin e tyre. N jetn e njeriut jan disa aste qe ngren mndien njerzore nga dheu dhe e flytyrojn, lart shum lart, n bukurit ideale ku njeriu ka vn fronin e lumturis dhe t fatbardhsis. Nj nga ata aste ish dhe mesha e Pashkve qu-b pardie t Diel n Boston nn hijen e kombsis dhe me idealin e shenjt t gjuhs dhe t bashkimit kombtar. Ati asti Kisha Shqiptare dukej sikur prfaqesonte Atdheun e Math dhe bashkderdhien e kombsis me fen.
Gazeta Dielli 7 prill 1915
Mbledhja e vullnetarve t Bostonit

Pardie t Dieln, m 30 t Janarit, si pas zdhnies q u botua nga Dielli, Trupa Vullnetare e Boston-it bri nj mbledhje ku kishin ardhur nj shumic e madhe prej Shqiptarve t Boston-it dhe t rretheve. Kjo mbledhje pati nj rndsi mjaft t madhe pr shtjen e Vullnetarve, se do t sjell shum pem n kohn e arthme. Mbledhjen e hapi kryetari i Trups s Boston-it, Z. Vasil Philip, dhe proponoj t zgjidhet nj chairman. Proponoj pr kt barr z. Aqif Prmeti, oficerin e prgjithshm t Trupave Vullnetare, i cili u ndoth t mbledhjen, dhe i cili u-plqye dhe u-zgjodh. Chairman-i pjegoj qllimin e mbledhjes dhe nevojn q ndjen pr prparimin e Trupave Vullnetare, dhe pastaj i tha fjaln Z. Th. Bodi, kryetarit t Degs s Vatrs n Boston. Z.Bodi pjegoj hollsisht do me thn Vullnetar, edhe tha se vullnetart duhet t punojn m mir se ushtart e rregullshm. Chairman-i pastaj i tha fjaln Z.Koli
38
Udhrrfyes i reportazhit shqiptar 1912-2011 Kuqali, sekretarit t Trups i cili foli si ka rjedhur puna e Vullnetarve gjer sot, dhe tha q Shqiptart duhet t lftojn edhe ta lirojn vendin e tyre, se skan as pak t drejt t rin n Amerik t trashgojn lirin amerikan q e kan br t tjer. Pastaj mori fjaln Z.Vasil Philip, i cili tha q duhet t jemi t pregatitur, q kur t vij koha t na thrres M. e tij e Mbreti, t sulemi dhe ti ndihmojm. Pastaj chairman-i i dha fjaln Z.Kol Rodhe i cili tha se ushtria e Shqipris prbhej prej njerzsh q skishin as pak patriotizm dhe prandaj u-prish Shqipria. Ktu nAmerik munt t bhet nj ushtri Shiptare prej patriotsh t kulluar dhe kshtu, kur t ven n Shqipri, ta sigurojn jetn e saj. Pastaj mori fjaln Z.Kol Noka i cili foli hollsisht si ka rjedhur puna e Vullnetarve edhe si duhet t rjedh. Pastaj mori fjal atdhetari plak Z.Hari Kaka i cili tha nj fjal fort t bukur dhe me krip si e ka zakon. Oratort e pritn me duartrokitje, po ajo e Z.Hari Kaka u-prit me nj dirtrokitje t breshr. I flakti dhe atdhetari veteran Z.Dhosi Katundi, arktari i Kishs Shnt-Gjergji, u shkrua antar dhe paguajti t tra pagesat q n krye, t cilat bnin $10. Antart e Trups e adhurojn kt patriot. Pastaj u-knduan Hymni Mbretror dhe disa kng t tjera kombtare dhe mbledhja u-mbyll n mes t nj enthusiazmi t patreguar.Prfundimet e mbledhjes jan kto: I. U-votua me nj z ti drgohet nj letr Kshills s Trupave ku t pyetet bri pr nj kanunore dhe pr nj libr ushtrimi. II.N qoftse Kshilla e Qndrs se merr n sy nyjn e par t kti rekordi, pleqsia e Vullnetarve t Bostonit do t merret vesh me Trupat e tjera pr kt pun. III.U-votua q Pleqsia e Vullnetarve t Boston-it t shtit pr t mbledhur ndihma pr dy flamur nj t Shqipris dhe nj tAmeriks. IV. U-votua tu drgohet nga nj letr Shqiptarve q kan qen antar dhe tu bhet nj lutje t prsritin pagesat ose t japin koqitje prse sduan t paguajn dhe sduan t jen antar.
Gazeta Dielli 30 Janar 1916
Kremtimi i dits s Bajramit n Fitchburg

M 30 t korrikut Shqiptart muhamedan t kolonis ton, patn gzimin 39
Sokol Shameti n kt dit t shnuar. Mbledhja u mbajt n salln e klubit Mal t Tomorrit. Mbledhjen e hapi kryetari i grupit z. Emin B. Nepravishta, me nj fjal t mbl, dhe rekomandoj z. Neshet Libohovn i cili dyke u falur nderin nisi dyke koqitur dgjonjsve ca nga fjalt e Koranit dhe tha: Zoti i vrtet me ann e Koranit na urdhron Dashuri, Vllazri dhe Bashkim n mes t njerzis. Gjith ashtu fjalt e Profitit shtoj Z. Neshet na urdhrojn t bisedojm n mes ton dhe kurdoher t mbretroj midis vllazris bashkimi q jemi nga nj rac. Pastaj mori fjaln z.Maliq Kurtezi i cili kish pregatitur nj vjersh me fjal t s mdhenjve prmi ditn e shnuar; kjo vjersh u-prit me nj gzim t patreguar dhe buiti salla nga duartrokitjet, fundi fjals t Z.Kurtezi ish lidhur me kshilla dashurije dhe bashkimi dhe luti q ta kremtojn mot n Shqipri t lir me gjith L.M. Mbretin dhe me fmijn mbretrore. U-kndua mevludi prej Z. Refat P. Libohova, Ismail M.Gostivishti, Gani N. Libohova. Z.Gani mbajti nj fjal n fund t mevludit t shkurtr po fort t interesatur dhe tha: sikur t ish shoqrija F.M.Sh. mjaft e fuqishme kto dit do ti kremtonim m mir se do t kishim xhamira, pa shikoni shtoj zotri e tij sa t bukura jan fjalt e shenjta me gjuhn amtare. Pastaj mori fjaln Z. Kurtezi dyke proponuar t zgjidhet nj komision i hprhshm q t prpiqet ca m mir pr kt shoqri q do t jet e vetmja q do na fut n vathn kombtare. Komisioni u-zgjodh ksisoj prej Z.Neshet .Libhova, Bejo F.Lazarati, Musa B.Njanjari, Mehmet O.Njanjari, Gani N.Libohova dhe F.M. Kurtezi. Pastaj u-gostitn t gjith me okollata dhe prej Z.Kurtezi me cigarera, kshtu nisn kngt kombiare dhe hymnin mbretror. Mbledhja mori funt me nj enthuziasm t patreguar. Na gjet pr shum vjet dhe me nj Shqipri t lir.
Gazeta Dielli 9 gusht 1916 Nnshkruar: Gramozi
Lvizja kombtare Mbledhja e prgjithshme e partis politike

M 29 t Vjeshts III-t u hap sesioni dyt pr t kqyrur punrat e partis 40
Udhrrfyes i reportazhit shqiptar 1912-2011 politike edhe pr t zgjidhur zyrtart e rinj. Gzonem t thom se ktjo mbledhje u b me nj rregull dhe qetsi t veant dhe gzoj t gjith ata q patne fatin t marrin pjes. Kryetari i partis politike hapi mbledhjen, edhe urdhroi t kndohet raporti i Sekretarit prmi fillimin edhe veprimet e partis. Raporti u plqye edhe u prit me duartrokitje t zgjatura. U duartrokitn veanrisht telegraft edhe prokllamat e t klqyerit diplomat Ismali Qemal, delegatit ton. Pastaj arktari dha nj raport t koqur pr t ardhurat edhe t prishurat e partis. Raporti i tij u prit me duartrokitje. Zoti Arktar ftoj antart e mbledhjes t shikojn tefterat: po m qen q t gjith mbetn t knaqur me raportin e tij, edhe dyke pasur mbesim t plot t Z-tij e mbyll kt shtje. U knduan telegraft dhe letrat q ardh nga kollonit e ndryshme, t cilat u pritn me duartrokitje. U hap shtja e zgjedhjeve zyrtarve t rinj me zrat t prgjithshm u zgjosh kjo pleqsi. Kryetar Zori Mesut Cami: Sekretar Zoti Dhimitr Bala, airman-i i mbledhjes Arktar i Prndermi Haxhi Murati, kshillonjs Z.Malo Izet, Malto Meche Mehmet Hado, Nexhip Hajedar, Sulo Mehmet. Pas t zgjedhurit e pleqsis disa nga antart e mbledhjes mbajtne fjale patriotike t zjarrta t cilat tronditn shpirtin e dgjonjsvet edhe nnshtypjet ishin kaq t forta sa muntn t zbutin edhe m t gurtn zemr. Kto fjal i bn dgjonjsit t ngrihen q t gjith m kmb dhe t japin fjaln e nderin dyje u betuar se do t japin edhe seancn e fundit pr shpejtimin e amris edhe t Kosovs, t cilat pa mshir u kputn nga trupi i Shqipris.
Gazeta Koha 22 dhjetor 1917 Nnshkruar: Reporteri
Librimi i Shkoders prej ushtrive Austro-Ungare

T mrkueren me 30 heret filluene disa pushk kah Dobrai e turre turre mitraljozi pershkue ndermjet t pushkvet e t topit. Nuk i u dha far rndsijet as prej gjytetavet as prej kryparis ushtrake qi kujtote andej ve nji tub komitash e vrote me i ba ball ushtrive Italjane qi afroheshin kah Bahelleku. Potera shkoj tuej u shtue n masdite e gjylet e topit rrahne nder disa lagje t gjytetit ku kjene vra e varrue nja shtat vet. Sa ushtrit Italijane rrihshin Taraboshin
41
Sokol Shameti m top e luftohej rrebtsisht nder kodra t Berdics, pa prit pa kujtue kje il shtegu kah Dobrai e ushtrit Iugoslave hine n Gjytet tuej ndjek Austrijakt qi ikne kah Taraboshi. Nat tikun ushtrit barbare qi kishin gatue dinamitat per me rrafshue perdhe kazermat gjytetit e Pallacin e ri qeveritar, nuk muitne me ue n vend qllimin e vet e na i falena nders shum ushtrive Iugoslave e Kolonelit Serb Kristich per at shpejti me t cillen pshtoj prej rrnimit kazermat e gjytetit e rrenimet e tjera qi kishin n mend me ba barbart para se me lan gjytetin. Por ushtrit barbare per me diftue edhe ma te mramen here egrsin e vet artne uren e Kirit qi nuk kishte fare rndsijet per strategji ushtarake e edhe urn e Bahallekut e t Buens. Me 31 hini n Shkodr edhe Komanda Italiane me Kolonel Saibante Egidio e kshtu Shkodra u librue shqimit. Me 1 t Nandorit mrrini Gjenerali Italian Ferrero i cili ne e nesre me bised t vet faqe nji popullit t madh qi gzueshm pritte sigurimin e pshtimit t plot me fuqit ushtarake Italiane qi gjindej pertej uret. Gjeneral Ferrero majti ket bised qi po qesim t prkthyeme e edhe fjal pr fjal n gjuhen Italishte. Shqyptar! Ushtart e Italies masi tuej shkapercye fusha kneta e lume t perplot me ujna ndermjet t rrmimeve t lanuna mrapa mas Austrijakve kan mujt me mrrijt kshqelin e vjetr t Romanve Rosafat me ngul m t flamurin e Italis pr krahas me t Shqypnis! Mir pra: premtimi e besa e dhanun asht kah shkon n vend. Arrsyenat e ksaj bes une i kam faq me 3 t Qershorit 1917 n Argjirokastr vllazenve tuej. Afrime t vjetra miqsijet, kujtime t ndershme t Venedikut qi ene faqen, gjurma historike t nji gjytetnimit e t madhnis t vjetr t tokve Shqypnis: t pritunt e ndimat qi paten Shqyptart nder tok tItalis sa her kerkuene me pshtue prej robnis: interesat e bashkme ndermjet t detit qi bashkon bregjet e Iliries e tItalis, kta jan arsyenat e ndiekimet e interesave qi vllaznoin popuit e Italis me t Shqypnis. Per shum brez si njena pale si tjetra kiene shkeluna e t poshtnueme nen xgjedh: sot Italija mas pesdhjet vjetve t shperblimit komtar, asht tuej i dal zot, me arm n dor liris Shqyptare per ball t egrsis unshme t huejve qi krkuene me shdesh e me mait t shkelun Shqypnin e qi lane t shqymun, me tok dierr, .. Ndermjet t ksaj ngushtic t popullit Shqyptar ushtart e Italis dan buken e shuiten e vet bashk me pleq e fmi, e tuej faq, gjithkahit zmren e bardh gjytetnore italiane nderuene gjithkund zakonet e vendeve tuej perdorue her mas heret armt per ball anmiqve tuej e tuaj derdh muendin e vet nder veprime puntorijet nder koh pushimit: tuej punue tokt, tuej ndreq shpija e per t vorfen t metun rrugave, tuaj ile rrug ujnave, tuej ngreh sm42
Udhrrfyes i reportazhit shqiptar 1912-2011 uetore t smuetve, tuej mkam shkolla ku kie msue fmive Shqyptar me shkrue n giuh t vet e me dasht Atdheen, tuej ndreq sqelet e Vlons e Sarands e tuej i lidh me njimi kilometra rruga t mira ndermjet malesh e fushoresh n t prpjekun me krahina t mrendshme. me ato koh t para e me ato t shtyeme, n ma pak se dy vje e gjys, kjen pertri njiqind fish ma pertej livrimi tokve e bulqsija nder tok t Shqypnis, prej se nuk u gjetne ma n dyshim t nesres friget t vjedhsis: u prtrine zyret tregtare t drejtueme prej Shqyptarve e ndr zyre gjykatore nget pa frig kush ka nevoje per ndihm: ushtri vullnetare Shqyptare kjene ngreh n kam t komitave e etave qi n koh t paqit nuk jan t zojat me i u shtrue puns, e kta ushtri t ndrejtueme sikur ushtrija italiane, nder luftime t bam n Maj n Ostrovic e n Korrik e n Gusht n Tomor u faqne me trimni per njimend birt e trimit t pa harrueshem Skanderbeg. Me ket grusht ushtri Shqyptare t Jugut kan pr tu bashkue per s shpejtit trimat e Mirdits e t Malcorve veriut e t Prndimit e kan me perba ushtrin e fort komtare t Shqypnis. Por per me mrrijt qellimin e bashkimit t unjishem, duhet besa, duhet bashkimi i unjishem qi mundet me dhan forcn e fuqin e me fuqi vetsundimin e plot. Shqyptar! Tu bin n mend se jo ve ngatrresa e dhuenshme e thuejve u shtyni deri m die n vorfnim e n robni. Ju kiet t ligsht prej se kiet t daam per interesa ansimesh(partinash) e per ndryshime besimesh! Ktu t Nder. t parve fenave t ndryshme po i faqi se besimet e ndiekuna me drejtsi do t ken nderimin, prej se prfaqsoin n ndryshim traditash t prpiekunit e ndierzve me Perendin e vetem Perbasin e Zotin e Ruzollimit: kto kan t vieftun per ndierzim deri sa t perdorohen per paq e dashtni ndermiet t ndierzve, por Zotin nuk mundet me pelqye e me bekue ato t par fejet qi feen e besimin e perdorojn per shkaik me daa vllan prej vllaut; me prish komsin. Edhe nItalie gjinden shume besime por t gjith s bashkut, nji gojet leisin dashtnin Atdhetare: e n kt dashtni Italiant gjinden t gjith nji mndiet e prandej asht e madhe e e fort Italija. Tu bin n mend, o Shqyptar, se n nderim t kuitimeve e t besimeve t tierve pshtetet fuqija e liris; pa bashkni e liri nuk ka bashkim e vetsundim...
Gazeta Besa Shqyptare 5 Nntor 1918
43
Sokol Shameti
Mbi eshtie t dits

N qarqe t ndryshem t qytetit ten, kto t tri ditt e mbrame po zien puna e meetingut t pardieshm qi lvisi pa prit pa kuitue. Mbassi shtia, pr ka shum pika vshtrimi, mban nji rands m vete, e shohim pr detyr me u przi edhe na n ket mes tue tregue rrodhi e ndodhi e tue rreshtue, mbasandej, edhe shnimet qi na duhet t baim mbi ket subjekt. M 18 t k. m. ditn e mart aty m 3 mbasdreke, filluen me u grumbullue tufa hallku t priim m flamure n Fushn Hasan Riza. At ast po mbylleshin edhe dyqanet e hallku gjithnji po ngitte e po grumbullonesh rreth flamureve. Kje ba me u mbyll edhe Pazari tue u than se kan me u ue protestime kundra Serbit qi asht frik se kto dit po vien n Shkodr. Piesa m e madhe e popullit kje laimue goj n goj se qllimi i meetingut ishte forcimi i permendses s nenshkrueme prej parsis s qytetit kopien e s cils e patm riportue shqip e frangjisht n numrin e mbram t fletores son. Kshtu u mblodhn ma se 30.000 shpirt e midis gjindes kjen rreshtue edhe dielt e nji shkolle; policia shqiptare permbante regullen. Ma von u dukn disa prej kshillit t Beledies me z.kryetarin, disa prej parsis e hoxhallar e priftni. Bota pritte rreth nji tavoline qi kje ven midis si per tribun e se a do t banet, se kush po flet e se a po flet, kto nuk i dinte kurkush perve t zotve t puns qi edhe kta nuk diheshin se cilt ishin. Her mbas here merresh ndonji kang kombtare e shperthente ndonji za si rrnoft Shkodra kryeqytet, rrnoft Kosova Shqiptare, rrnoft Ulqini e Tivari. Aty m nja katr arriti banda e musiks qytetse e mbas nji grim her duel z. Ndoc oba e mbaiti nji ligjerat t shkrueme e mbassi e mbarovi midis brohorive rroft Shqipnia, mbi tavolin u hudh nji letr e pregatitme qi i paraqitesh vulgut per me e nenshkrue. Hallku, i entusiasmuem prej asaj ceremonie, u derdh me nji her mbi tavolnie kush ta nnshkruej ma par. Mbas disa minutash, e shumta e popullit fillovi me u shperndaa tue kuitue se kaq kje puna. Ma von banda e musiks me nji pakic hallk e shoqnuemema fort prej tubave t kalamaive sikurse asht zakon, paskan shtit kumandat e ndryshme t ushtrive aleate e ma n fund kan qendrue prpara kumands italiane ku musika i ka lan e ka shkue. Aty jan il dyert e kumands e vulgu ka hii mbrenda tue kndue kang kombtare. Tue hii n der, nji i pa hair, ka brit rrnoft Vlona e Shqipnies! E asht prit me nji goj prej t tanve me rrnoft. N balkon ka dal z. kumandari i ushtris italiane me than se ket manifestation ka per tia paraqit me anen e qeveris s vet Presidendit ilson e at as edhe Excellences s Tii Turhan pashs n Paris. Aty, ai vulg, ka brit rrnoft Turhan pasha, posht Essat pasha, rrnoft Italia. Mandej asht dhan prej priisave t atij hallku texi i letrs me nnshkrime 44
Udhrrfyes i reportazhit shqiptar 1912-2011 t lausit per me i a dreitue me radio t Italis Presidendit ilson e ku t dii un se kuj. Ktu e kshtu mbarovi ky meeting. Populli, n kt mes asht pr tu lavdrue se, mbas qellimit qi i kje paradiftue, shfaqi edhe nji her dashnin e vet faqe vendit e kombit e dshmoi se proteston kundra do invasioni anmik.
Gazeta Populli 22 mars 1919
Banqet i klubit kosmopolitan n Brockton

M 13 t ktij n Hallin e Y.M.C.A. t Brockton-it u dha nj banqet prej klubit kosmopolitan. N kt banqet muar pjes 22 kombe. Qytetin e prfaqsonte kryeqytetari (mayori) Z. W. Cleason, si dhe shum mysafir nga t part e Brockton-it. Shqiptart n kt banqet quanin nga t tjert. N platformn vareshin dy flamuj t mdhenj t Ameriks dhe n mes t atyre qndronte flamuri i kuq me shkabn e zez dy-krenore, pikrisht sikur Amerika e madhe e kish marr nn mprojtjen e saj Shqiprin e vogl. Nga tavani i Hallit vareshin flamurt e kombsive t ndryshme reth nj flamuri Amerikan. Pas darke halli u-hap pr popullin, ku rentn nj shumic shqiptarsh. Dollibashi (toast master) z. Louis Crane, qetsoj gjndjen dyke thn m par se t nisim nga programi i folsve, do t knaqemi dyke dgjuar muzikn Shqiptare. Fjala u prit me duartrokitje, dhe n platform n at ast hipn Prof. z. Thoma Nassi, z. Koli Kuqali, Andon Frashri, L. Ratsey dhe Louis Peter t cilt ishin ftuar nga kollonia e Brockton-it. N mes t qetsis Shqiptart lojtn disa copra muzike me istrumentat e tyre, dhe u pritn m duartrokitje t nxehta. Nisn folsit z. Crane rekomandon t parin z. J. Angelo kryetarin e klubit i cili me nj fjal t shkurtr tregoj qllimn e klubit i cili sht: t bashkohen tr t huajt, dhe t sjellin nj njohje m t afrt me vndsit, q kshtu t hiqen do idera t gabuara nga t dy ant. I dyti fols u-rekumandua kryetari i Brockton-it, fjala e tij prmblidheshe n kto: prhiroj klubin e qllimin e klubit, dhe siguroj q do jap tr fuqin e tij. Pasi foli i treti fols, z. Kololias Grek nga Boston-i, z. Crane rekomandon folsin Shqiptar z. Kosta ekrezi me kt fjal: N mes t ktyre flamurve q shkoni n kt Hall, drejt n platform shkoni nj flamur pr t cilin nj zot m tha se sht flamuri Gjerman (t qeshura me z pren fjaln)
45
Sokol Shameti po folsi q do t flas sht ay q prfaqson kombin e atij flamuri, dhe gzohem shum se kemi rastin tiu rekomandoj z. Konstandin Chekrezin prfaqsonjsin zyrtar t Federats Pan-Shqiptare. N mes duartrokitjeve ngrihet z. Chekrezi dhe dyke falnderuar nis fjaln e tij plot shije dhe talent, ndonse koha pr do fols ishte e kufizuar gjer m 10 minuta, po n kto 10 minuta foli si duheshe, gjasht her u-pre fjala e tij me duartrokitje t nxehta. N mes t tjerave foli pr idealet e Ameriks t cilat tha jan ato t kosmopolitanisms, ato ideale t Ameriks dhe t Presidentit Wilson, po t kndoni shtypin e huaj do t shkoni se po frymzojn tr Evropn, dhe nesr munt t frymzoni Azin. Sa pr neve Shqiptart, se sa i duam ato ideale, do tu sjell pr shmbll kolonin e vogl Shqiptare t Brockton-it. Ndonse nj pakic e vogl, po i dha Ameriks 12 ushtar, n Huan e tret dhe t katrt, Shqiptart fituan rekordin qint pr qint, (ktu vet Mayori nisi duartrokitjet t cilat i pasuan gjndja e tr) dhan me duar plot n Warchestin, dhe pr Kryqin e Kuq. Kto zotrinj jan provat e quara ku tregonen ndjenjat e bashkatdhetarve t mij kundrejt Ameriks duartrokitjet mbuluan fjalt e tij. Nj italian me violi lojti nj pjes t Fantasis Trovatore shum mbl dhe u prit me duartrokitje. Pasi fol dhe t tjer fols nga kombsit e tjera, Shqiptart u thir prsri t lonin instrumentat e tyre, dyke knduar kngra shqip dhe inglisht me armonin e instrumentat knaqn tr gjndjen. Nj fotograf nxori n karo gjndjen. Banqeti u mbyll dyke lojtur t bashkuar Shqiptart dhe Italiant, ymnin Amerikan.
Gazeta Dielli 22 mars 1919 Nnshkruar: Foqion Postoli
Sonte varoset demoni rom

Sonte sht nata. Kur t tingllonj ora 12 sopi i butit mbyllet. Dhe mbyllet pr nj koh aq t gjat sa asnjeri nuk munt t thot sot n do t hapet prsri buti a jo. Sonte t mes t nats bukuroshja whiskey, qelibarja bir dhe kuqalashja ver marin nj reshtje t gjat. Sonte buza e disave do t dridhet dhe nesr mbulesa e tyre do t vajtohet prej miliuneve njers. T gjorat kishin pasanik t fortpo lufta. Sot shum veta realizojn sa fatale ish hyrja e Ameriks n luft.! Mijra njers sot po i puthin godbye pesarkat, dhjetarkat dhe qindarkat, 46
Udhrrfyes i reportazhit shqiptar 1912-2011 me qllim q ta prcjellin mikne tyre m t vjetr me salltanerat m t mdha q mundin. Hotelet, kafet, dhe restorantet prej kohsh bn plane q ta drgojn the Old Boy t nveshur dhe t ndruar. Qilaret e shtpive amerikane ngjasin sot me ato t shtpive tona. Rreth e qark tyre gjenden varele dhe tamzane plot me t bekuarn.
Gazeta Dielli 30 qershor 1919
Kremtimi i dits 28 Nanduer n Shkodr

Edhe sivjet Shkodra, ditn ma t madhe t kombit e ka kremtue si asht m bukur. Moti qi n 26 n mbrame u duk aq i ashpr me ernat qi fryyn gjith natn, t nesrmen m 27 mrekullisht u sbut e qndrovi e si kjo ashtu edhe dita 28 kan kalue si t ishin dit mai, thue se stina deshi kshtu t na rrfej se sot e mbrapa fati i shqiptarit nuk ka me e diftue ma at fytyrn e vrant qi ka pas deri sot. T enjten Me 27 mbas darke Rruga e madhe qsh n Parruc e deri te Dugajt e Rea ishte stolis me flamure e me arke triumfi. N balkon t Beledies ishin ue flamuret e t tri mbretnieve t mdhaa aleate bashk me at t Shqipnies. Prej vaizave t vocrra shiteshin npr ruga disa vocrrina pr dobien e spitalit t Beledies. Simbas programit, aty m pes sahatin musika qytetse duel neper Rug t Madhe e hallku u mblodh prpara Beledies. Aty z.kryetari ili t kremten me nji fjal t shkurt tua madhnue kremtimin e tue porosit qetsie e kadalie n manifestatione. Kandilat ishin ndez e rugat ndrioishin. Hallku tue pas banden e muzikes perpara u daa prej Beledies me brohorije rnoft Shqipnia e flamuri i saj e neper Ruge t Madhe i prim prej z. Kryetarit dulen te Dugajt. Aty u ndesh n bairaktart e malsies e t Dukagjinit qi po hiishin si t ftuem prej komitetit organizatuer per me marr pies n ket t kremte t madhnueshme. Manifestantt u kthyen prap e raan npr Rug t Madhe e te Ura e Dervish beut, n Perash, n Serren, n Gjinhadol, prap ta Dugajet, n Rug t Has Hofit, n Ndocal e n Parruc gjithnji tue kndue kang kombtare
47
Sokol Shameti e tue brit rrnoft Shqipnia, flamuri, Kosova, amria, Vlona, e deri m 9 sahatin u sbrazn fishketa e festa pr atnat muer fund. T premten M 6 t mngjesit tinglloishin kumbont e kishave t Qytetit tue u przi e me krismat e topave qi u sbrazen 30 her. Banda e musiks kishte dal e persiellme prej popullit qi shtitshin npr ruga tue kndue kang kombtare. Saahati m 9 hallku u mblodh prpara Beledies. Fmit e shkollave, piestart e shoqnieve Rosafat e Vllaznija, grupi i Ulqinakve, puntort e rugs Skanderbeg ardhen njeni mbas tietrit me flamure t posatshm. Aq gjind kishte sa me hudh, si thon, kokrren e molles nuk binte per dhee. Banda merrte nganji air her mbas her, fmit e shkollave kndoishin e tingllimet e brohorieve rnoft naltoneshin nder palt e atmosferes. Duel mandej n balkon t Beledies Kryetari z. Mussa Juka e mbassi nderovi e shejtnovi t kremten e madhnueshme, ngjatjetovi, me pak fial, z.Generalin Bardi de Fourtou pr shrbimet e mueshme qi i ka ba ktij populli n ket koh t okkupationit. Mbas z. Kryetarit duel z.Hil Mosi i cili e nisi fjaln tue kndue nji viersh qi kishte ndertue vet postafat per ket dit. Folsi kallzoi se shka asht kjo dit e e mbylli fialen tue lut bashkim, vllaznie e zemra t mira. Filluen mandej t pritunat n Beledie. Salloni i Kshillit ishte mbush m gjind qi hiishin e dilshin midis ishin vendue nji tub shkollar qi kndoishin kang kombtare. Midis atyne q viishin per urim n at zyr t popullit u duk edhe Pater Vinenc Prennushi me Monseignor Shllakun Ipeshkvin e Pultit me kryetar t Prov. Francis. A.Paoluin. Komiteti organisatuer si shumkush kishte dishrue qi t shnonesh edhe Pater Vincenci per me mbait fial por ky kje ndalue prej kryetarit t vet per ndonji arsye fetare kshtu ky deshir i shumkuj kishte mbet pa u krye. Populli i mbledhm aty, t ardhmen e Prennushit e gjeti nji fursat t bukur e fillovi me brit disa her. Duem me fol P. Vinenci! Vox populi vox dei, thot nji proverb latin e Pater Prennushi u qit si perdhuni prej krahsh jasht n balkon ku u prit prej gjindes me rnoft. Frati pershndeti e urovi gjinden, shenjtnovi ditn e madhe t shqiptarve me fial t paka por t mueshme e tamla e populli mbas nji grim here u nis per tu mbledh n Fush el.
Gazeta Populli 5 dhjetor 1919
48
Metingu pr t protestuar kondra masakrave t Italis n Vlor

Kur ndo nj her Kora nuku kish par t till meting. Esht e para her q bhet nj meting i till, meting prej 20.000 shpirt, meting i cili bashkoj t gjith Korart pr t protestuar bots se tr masakrat q po bn Italia n Vlor, n at Vlorn e cila sot thret ndihm, ndihm, se fuqia e forcs sot krkon ta mposht. Populli i Kors, i cili kur do her e ka mbajtur lart flamurin e Atdhetarisms, vendosi q t el zn dhe t buas n tr botn se, sado e vogl q sht sot Shqipria, populli Shqiptar, i cili kur ndo njher nuku sht bindur forcs, dhe tani nuku do ti bindet po do derthnj dhe pikn e fundit t gjakut tij, pr t mprojtur Atdhen e tij t dashur. Q mora 8 n mngjes, zun t mbyllen dyqanet dhe populli t mblidhet n boulevard e Shnt Gjergjit. Mora 9 me flamur t zi n krye t shkrojtur mi te: PROTESTIM KONDRA MASAKRAVE TITALIS N VLOR dhe me bandn Kombtare Vatra van para shtpis s ish-Qeveritarit Delegat t ktushme, z.Cretin, i cili atere po azroheshe q t lr Korn. Kur dolli Koloneli Cretin per t ipur otomobill q t shkoj, Banda Vatra atere i bie Marseizs, t ciln e mbuluan duartrokitjet dhe t thirurat rroft Franca, rroft Shqipria. Si mbaroj Banda del Z. Llambi Lapi dhe mban fjal dyke pjeguar shkakun e metingut. Thot se, ky meting u mbajt, pr t protestuar kondra masakrave t Italis n Vlor dhe i lutet z. L Kolonelit Cretiu q t drgoj kt protestim, t cilin ja dha t shkrojtur, ne Kryeministri Francs Z. Milerand. Si mbaroj fjaln Z. Lapi, Banda i bie Himnit t Flamurit, t cilin e mbulojn duartrokitjet dhe t thirurat rroft. Me t mbaruar Banda Himnin e Flamurit, z. L Kolonel Cretin shkoj pr n Franc n mest t duartrokitjeve dhe t thirurat e popullit rroft Franca rroft Shqipria, rroft L Kolloneli Kretin. Si shkoj ish-Qeveritari Delegat i ktushme, z. L Kolonel Cretin, populli me flamur t zi dhe Bandn n krye, vete n Katundari. Prap dhe atje mban fjal gjene z. Llambi Lapi; midis t tjerave tha se, sot nuku duhet t kemi tjatr fjalim ve se fjalimin e Vlors, e cila sot po na thret ne q t vem ta shptojm nga zgjedha e huaj dhe se sot duhet t jemi tr t bashkuar. Q n Katundari, populli vete n kryq i kuq Amerikan, ku Komisioni i jep protestimin e metingut q ta drgoj n ilsoni dhe si i bie Banda Marshit Amerikan dhe dyke thirur rroft Amerika ven n Konsullata Italiane, ku del Konsulli z. Monzheri dhe Komisioni me Kryekatundar n krye i japin protestimin e metingut. Atje z. Lapi i pjegoj, italisht z. Konsull shkakun e metingut dhe prfundoj dyke thirur
49
Sokol Shameti rroft populli Italian, posht shkaktart e masakrave t Vlors, rroft Shqipria. Qatje van n konsulli Srb, t cilit i japin protestimn e metingut dyke i pjeguar dhe ati z. Lapi shkakun e metingut dhe prfundoj dyke thirur rroft Srbia. Athere Konsulli Serb prgjigjet me njher dyke thirur, shqip, rroft Shqipria. Qatje van dhe n Mitropoli ku Komisioni i pjegoj dhe Dhespotit shkakun e metingut. Qandej pastaj dyke shtitur rugat e qytetit arin n kopshtin e Spiro Belkamenit ku var, mi deren e kopshtit, flamurin e zi me shkronjat e bardha mir: PROTESTIM KONDRA MASAKRAVE T ITALIS N VLOR.
Gazeta Gazet e Kors 23 qershor 1920
Vrasja e Esad Pashs n Paris

Dje Esad Pasha u vra prej nj nga atdhetaret tan. Prej 200 muaj prpara Esad Pasha bashk me sekretart e tija, kishin zn katne dyt t Hotellit Kontinental q veshtronte mi udhn de Rivoli. Po tani me n funt kish zn me qira nj vill jasht Parisit. Kjo ndenjk e re u mobillua dhe dokumentat e delegacies s tij u shpun atje. Esadi me shokt e tij do vinin t nesrmen q t sheshoeshin. SI NGJAU DRAMA Dje mora 1.30 Esadi, i shoqruar prej nipit ti Qamil Bej ardhur pe ca dit prpara ne Paris dhe pre mademallezs Lucia Dufour, pe 23 vje theatrin e njojtur nn psevdonimin Luisette Del, delnin nga Hotelli Kontinental. Kish vullnetin q t vej t hante drek me nj restorant i qojtur Bois de Boulogue. Otomobilli i Esadit priste para ports q shikon nudhn Kastillon. Madmazell Dufour dhe Qamil Beu kishin zn vent n otomobill. Esadi, i cili pat mbetur m prapa q t fjaloseshe me nj Shqiptar, arivi ne porta. Minutn kurse ay kaprxente shkallt, nj njeri ju sul persipr, dyke patur n dor nj revolver dhe me t vajtur fare afr Esadit i ra dy her. Esadi bri ca ape dhe ra i rnd mi dhe. Vrassi hodhi armn dher zuri t iknj. Kish br pothuaj nja njzet ape kur se nj xhandar e zu. Vrassi u shpu n Komiserin e Policies t Palais Royal. Qamil Beu dhe personeli i Hotellit deshn t ndihmojn Pashn, po ish m kot, se Esadi vdiq m as! Trupn ja shpun me nj tjetr Hotell. Vrassi i pyetur nga nj nga nj Komiser i policis tha se quhet Avni Rustem, student, pjell m 9 Vjesht 1895 50
Udhrrfyes i reportazhit shqiptar 1912-2011 n Lalinciaka. Kish me vehte sumn prej 4200 franga dhe nj pashaport me regull vulosur prej Prefekturs Policies. T THNAT E DJALOSHIT I qojturi Rustem sht nj djalosh i ri me nj t baritur t zgjedhur dhe shum mir i veshur. Prgjigjet fare kthjellt dhe fjalos shum mir Frngjishten. Ay tha: Lash Shqiprin para pes muaj m dshir q t vinj n Franc dhe t vazhdoj msimet time Pedagogjike. Qndrova pak koh n Rom, ku bleva kt revolver, i cili m shrbeu pr t vrar Pashn. N kohn q bleva kt revolver nuku kisha as ndo nj vullnet kriminal; e bleva armn vetm pr t u mprojtur n rastje nevoje nudhtimin tem. M 31 Maj ardha n Franc dhe t pasnesrmet n Paris. M 6 Qershor zura me qira nj dhom t mobillarur nudhn t famullis Montmartre. Pas ardhjes sime n Paris u prpoqa t takoj Shqiptar. Ksisoj pas rastin t takohem me Sekretarn e Pashs, i njojtur me emrin Xhorxhio. Dje mora 1 para d., vajta n rugn Kastillon para Hotellit Kontinental dhe prisnja q t dilte Xhorxhio, kujt desha ti krkonj adresn dhe pr t tjer bashkatdhetar. M nj or pa pandeur vshtroj Esadn t cilin e njinja nga e para (syreti). E baritura e ti mu duk shum e brurur dhe nat as e humba mndjen. Q t gjitha ligsit q ka br ky tradhtor kundra baskatdhetarve tim mardh nr mnt. N trut tem shkuan si nj rufe tr ligsirat qi pat br ky tiran atdheut tim. Atere vete prpara Esadit, nxjer revolver nga xhepi dhe e xbras kundra tiranit. Nuku pendohem pr punn q bra; e quaj se kshtu i shrbej eshtjes t Atdheut tem dhe gjith bashkatdhetarve tem, duke i shptuar nga Esadi; po ja ku e prsrit gjene se, nuku kisha vn as fare ndr mnt q m par punn q bra. Nuku punova kundra as ndonj partie Politike as ndonj sekti fetar. I GODITUR N ZEMR Pas pak kohe t vrasjes, Prokurori i Republiks dhe Drejtori i Gjykatores Policore, vajtn n Hotell Kontinental dhe pyetn njerzin t rethit t Esad Pashs si kundr dhe mademazelln Dufour. Mjeksi Pol vu re se, Esadi pat mlin e djatht t puar prej nj plumbi, i cili i poj trupn dhe u gjent n robat e Esadit. Plumbi tjetr goditi n qarkun e zemrs. U vu re se vrassi zbrazi shum her, se mulliri i revolverit ka brenda dy fishek t zbrazur dhe dy t tjera q mbajn gjyrmat e argut po nuku ndez. M nj sallon t Hotellit Kontinental Z. Pavlo Terka, ministr i punrave t jashtme i qeveris t Esadit, prqakosur prej shokve t Pashs, priti ca gazetar dhe tha: Esht nj gj e padgjuar dhe e pa kuptuar. Esadi sot ish i knaqur pr erdhjen e nipit ti Qamil. Patn ngrn 51
Sokol Shameti s bashku dhe tok me nj dam dhe vinin n villn Sed. Gjenerali kish zn m qira shtpin q pat ndenjur nj koh Anatole France, q t sheshoj atje gruan e tij, e cila qe nisur t shtun nga Stambolli q t vinte ta bashkonte n Paris. Esadi si kmbeu nj bangnot, n zyrn e Hotellit ish gati pothuaj q t hipte n otomobill kur se u vra. THOT SHTYPI Sa pr shkaket e vrasjes m t shumtat gazeta Frnge japin mndjen se Italia sht nakatosur n kt vrasje. Mi kt shtje Journal des Debats shkruan: Do t njihet ndonj dit shkaktari i drams q u b dje? Esht e vrtet se vrasja godit nj personalite shum t digjuar dhe duhet dhn nj karaktr politik. Esadi bie n minutn kur se alstisjet e Italianvet bhen q t shtrojn Protektoratn e tyre n Shqipri. Po nuku sht pr t trembur se do shuhen trimat e independencs Shqiptare n Vnde t Shqiptarve. Po t shtojm q vrassi erdhi dreq pr dreq nga Roma, kujtohet se sa n tr kto ka t paktn ngjarje t habitshme.
Gazeta Gazet e Kors 30 qershor 1920
Festimi i mbrnm
Me t prhapur fjala se ra Vlora n duart e Shqiptarve, zun t mbyllen dyqanet dhe t mblidhet populli n Bulevard t Shn-Gjergjit. M ora 8 mbrmanet tr Popull i Kors, me Bandn Kombtare VATRA n krye, nisen q nga Bulevardi dhe ven n Kumandn e Ushtris, ku me t arir ushtart nisin t zbrazin qorfisheksi dhe kmbanat zun t buasin, duke prhapur n tr Korn lajmin gazmor, t liruarit e Vlors. Si ndejn pak atje nisn tr dyke ardhur pas dhe ushtria dhe shkojne nga Kryqi Kuq Amerikan, ku shronjset duall m porta dhe thrisnin Rroft Shqipria dyke u prgjigjur Populli Rroft Amerika. Si shtitn tr rugat e qytetit ven n Konsullata Jugosllave ku, Krye Katundari bashk me nj tok njers hyn brenda ku i priti Konsulli cili si i prgzoj pr fitimn e math q pati Ushtria Shqiptare n Vlor, tha se t rnit e Vlors sht nj sukse e madhe Shqiptare dhe se kaloj ajo koh q kombet e tjera t mposhtin nj komp tjatr dhe u lut pr prparimin e Kombit Shqiptar. Si e falenderoj Krye-Katundari Konsullin pr fjalt q tha, Kapiteni z. Sallahedin Blloshmi ju prgjigj se Italia nuk desh marveshje, u pendua, 52
Udhrrfyes i reportazhit shqiptar 1912-2011 por Shqiptart e hodh n det. Q atje parade vajti n Prefektur ku z. Adam Progri mbajti nj fjal q tha: Shqiptar! Sot qyteti yn feston nji nga ditt m t shnuara t istoris Kombtare. Pas nj luft t gjakt dhe t rept Vlora u lirua. Ay qytet ku pas pes shekujsh u ngrit pr t parn her flamuri i Sknderbeut sht q sot njes e pa ndar e Atdheut ton.(rroft Vlora thret Populli). Sot gzohet do zemr Shqiptari. Q nga malet e lart t Gegris dhe gjer n fushat e amris prhapet lajma gazmore q mbush plot dfrim dhe shpres zemrat tona, dhe i tregon bots, dshirn e Shqiptarit pr liri dhe prparim. Kjo lumri e nj grusht Shqiptarsh sht nj shembll e klqyer, se sado t fuqishim t jen t huajt, kur t jemi ne t bashkuar pr ndo nj qllim t shenjt as gj sna bn dot bota. Kora q ka mbajtur gjithenj lart flamurin e atdhetaris gzohet sot me gjith Shqiprin dhe thret bashk me tr Shqiptart rroft Vlora Shqiptare, rrofshin luftart tan, rroft Shqipria. Q nga Prefektura si shtitn dhe t tjerat rug t qytetit m ora 12 mez-nate arin prapr n Kumandn e Ushtris ku u prndan. Tr natn Populli ndenji dyke kremtuar triumfin e math q pati Shqipria si dhe tr Ballkani, dyke porur Italin nga Vlora, q ku qe br efialti i Ballkanit.
Gazeta Gazet e Kors 24 korrik 1920
Festimet e Vlors. Hyrja e trumbave kombtare

M tre t Vjeshts I, dit e premte, mbledhur nga tr viset t Shqipris n Qytetin t bukur Vlora, po pregatiteshin q t gjith pr pritjen e luanve lufttar, t cilt ishin mbledhur tr etat n Trashovice. Kjo dit e shnuar do t mbetet istorike n gjith Shqiptart q patn fatin t ndodhen ktu dhe t shiojn kt fest kaq t bukur dhe takti, sa kur nonj er do mos mund penda jon q t prshkruaj lumturin e ksaj dite. I prderim at Don Markua pe 10 dit prpara kish br pllanin pr t dekoratur rugt dhe bulivartet, e bukura t Vlors duke i veshur me dafina dhe me mijra flamure, ku dhe neve q kemi par dekoracion t mbdha n Evrop dhe n Amerik, kur nuku na pan syt nje dekorasion si kt t Vlors. N krye t Bulivartit kishte ngreur nj piramidhe t lartr dhe t gjr t veshur me t zez, t kuqe, dhe t bardh ku prshkruante me shkronja t arta se, ktu jan
53
Sokol Shameti shpirtrat e dshmorvet q ran n fushn e nderit dhe ptuan Vlorn nga thonjt e armikvet. Cili ay njeri q pa me sy gjith kto dhe nuk derdhi lote t nxeta. Cili ay njeri q sillte n mnt trimrin dhe bukurin e ktyre luanevet dhe nuku ju ngritn leshrat prpjet? Pa fjal At Don Markua meriton shum lavdime dhe mundimet e tija kaqe t vlefime. M ora tet n mngjes Banda Kombtare Vatra, nn direksio t profesorit ton Z. Thoma Nasi, marshoj n rugt e Vlors duke trumbtuar marshet kombtare, dhe qndroj prpara komands xhandrmaris. M ora 8.30 gjith gjindja ish e mbledhur dhe gati q t gjith po prisnin pa durim q t marshojn pr pritjen e lufttarvet. Ora ariu dhe Krye Katundari urdhroj pr marshim. Banda prpara, pas vinte kaloria dhe kombsia nn kumandn e z. Ferit Frashri dhe Tosun Selenica, t cilvet fytyra u klqente nga triumfet e mdha q fituan n fush t ksaj lufte. Pastaj vinin komisionet e ndryshme prej tr Qytetet dhe katundet e Shqipris. Pas ktyre vinte nj shumic karucesh me t plagosurit veshur me robn e Spitalit dhe t mbuluar me flamurt kombtar. Po nuku munt q t mos prmnt emrat e z. Azbi Haxhi Kropishti, Luto Amzo Gumodica, Sherif Fratari, Oran Nivica, Murat de Dukati, Hysen Seit Maska, aush Tafil, Ibrahim Haxhi, Dajian Kasm Vramishti, Nuri Mehmet Radhima, Koi Lialo Plloi, Bariam umi, t cilvet u klqente fytyra e tyre dhe ishin plot gas dhe shpres dhe fare t pa dshpruar pe plagt e rnda q kishin mar n fushn t nderit, po thrisnin Rroft Vlora e Shqipris! Rroft Shqipria! Dhe tani duam t vdesin porsa q i arim ksaj dite. Nuku do munt prap pa kujtuar t palodhurin patriot D-r S. omo Libhonja, Barbnjsin Z. Suria Libohova dhe oficial e Spitalit nn toger Z. Gjysh Gjyshja t cilt e fjalt e bukura qetonin t plagoshurit n pr karucat dhe i qetonin pr mos u sjell dm plagve rnd. Pas ktyre vargoseshe populli i Vlors dhe i katundeve rotull me gra me bura me fmij ku kur kush nuku munt q t shnoj numurin t ksaj shumice. Kur arin n vndin t pritjes jasht Qytetit n brigjet e ullishtavet munte njeriu q t kuptonte shumicn e popullite e cila ish m shum se 10,000. Populli me pa diturim po priste me padurim q t shikojn t vijn lufttart kur me ora 9.30 vshtrojm n bryllin e par ullishtavet t dalin Flamurt. Rrofshin, Rrofshin lufttart thriste populli dhe lote zun po derdheshin nga ay popull t cilvet akoma po u dukeshe ndr dhe t cilt pandehnin se kur do mos mundin t shptojn nga thonjt e armikut. N kt minut zum t dgjojm zrat e bands Elbasanit Afrdita e cila udhhiqte trumbat e etavet. Grykat e briqevet zun po ushtinin n ligjrimin t muziks dhe etat po i afroheshin nn kryesin t patriotit dhe t mirnjojturit z. Qiazim Koculit. Porsa q u afruan Banda Kombtare Vatra zuri t buas marshin e pritjes dhe t gjith po thrisnin me nj z Roft Banda. 54
Udhrrfyes i reportazhit shqiptar 1912-2011 T gjith mbetn t manitur kur se pam tr etat lufttare t cilat bheshin 4,000 bura q t vin me nj organizim tatill si nj ushtri e regullshim t cilt habitn jo vetm neve po dhe t uait q ndodheshin dhe korespodent t uaj q kishin ardhur pr t par kt ngjarje. Kjo u detyrohet tr kryetarvet etavet dhe m shum komandarit tyre Z. Qazim Koculit t cilt kishin lidhur nj tatill bindje n ushtrin, ose m mir me kryengritsit. T gjith tok me gjith at taktik dhe regull u nism pr t hyr n Qytet, ku pas programit arin n vndin e caktuar n mes t bulivardit. Atje ishin pregatitur Pllatformat e bukura t bandave dhe Pllatformat e Oratorvet ku porsa q arim atje t gjith muar viset e tyre. Me ora 5.30 m aksham Banda Vatra dolli duke marshuar n pr rugt e Vlors dhe ariu n plate ku mbajti koncerta populli u mbloth prsri dhe me gzim t math dhe tepr t enthusiasur po dgjonin coprat e bukura t Bands. Po me qn q dita u mbyll dhe nuku u patn koh t bnin seremoni n Var t shpirt ndriturit Plakut Ismail Qemalit dhe pr Dshmort e lufts Profesori ton z. Nasi proponoj q t bhet nj ceremoni n Piramidn e dshmorvet n krye t pllates. Proponimi u prit me knaqsi dhe t gjith tok ven prpara ksaj shnje t shenjt duke marshuar ymnin e javashm funeral. Me t arir atje dgjohet korneta ipur m t lart t vajtojn shpirtat e ktyre trimave dhe Z. Jani Minga mer fjaln duke ngritur syt prpjet dhe duke i mbrthyer n maj t piramids duke thn: O! var i shenjti, i shenjti ti q prmbleth shpirtat e dshmorve tan q ran n fush t ksaj lufte mbahi m kujdes dhe ti o zot drgo ballsamin m zemrat e atyre nnave, baballarve, motrave dhe far e fisit yre, dhe letsonj idhrimet e shpirtit. Si kndoj Banda ymnin Funerall u kthyem q t gjith n pllatformat ku pas shum marsheve dhe kngrave nism fishekt dhe dritat m t katr ant e Qytetit. Kshtu q tr natn shkoj me dfrimet m t bukura dhe mbeti e prshkruar n do zemr Shqiptari q pati fatin t ndodhet n kt fest t klqyer. Krkoj ndjes nga kndonjsit dhe m shum nga ata q nuku munda t shnoj emrat e tyre pr veprat e bukura dhe pr sa m shptojn pa shnuar n kt korespondenc.
Gazeta Koha 11 shtator 1920 Nnshkruar: Koo Grameno
Festimi i flamurit
Kurr nuku munt q t prshkruhet, gjer m sot si festimi q u b n Kor 55
Sokol Shameti pr ditn e flamurit. Jan dhe do t mbeten t pavdekura ca kujtime t ktilla, me t cilat me njan shron plagt e atyrevet q jan prpjekur e zhuritur edhe m tjatr an ngjall ndjenjat kombtare edhe njerzore n t rinjt. Mundet, nga mos dashja, q t na shptojn emra t cilvet u detyronet ky festim, po neve duhet t mburemi edhe falenderojm Prefekturn, Kumandarin ushtriake, Katundarin edhe Vatrn e cila tregojti me t vrtet misionin e saj pr t cilin u formua. Nuku munt q t mohojm edhe ann q muar Xhamite, Teqet edhe Mitropolia e cila nn udhheqjen t Sh. Tij Iakovit Eksarkut t gjith Shqipris i dha me t vrtet ksaj dite nderimet q meritonte se kmbanat e gjith kishravet q nj dit prpara lajmronte ditn e shenjt edhe historike. Gjith godinat zyrtare ishin stolisure dhe xbukuruar, me flamur, bredha, dritra edhe artifice kshtu edhe gjith qyteti klqente nga xbukurimet edhe populli nuku reshti dy dit e dy net q t festonte ditn m t shenjt edhe historike t Shqipris! Gzimi edhe enthusiazmi i ksaj dite nuku ka tregim. Lotet e pleqvet, plakavet, t rinjvet, e t reavet, foshnjavet edhe cilit do q ndodheshe atje, ishte mjaft q t tregonin rndsirn e dits! Po cil duhet, si tham t nderojm edhe lvdojm m par? Ushtria, Xhandarmria, sa do ne prlindje, ishin n naltsi, Banda Vatra nn kryesi t Z. Nassi u jepte ndjenjat kombtare, Kori muzikal, nn krye si t Z. Tenor Mihal G. Ciko, t perendonte n qel, kngt t vajzavet edhe unavet t shkollavet, pr t cilt prgzojm Drejtorin t arsimit e Profesort, Shoqrin e zonjavet, Jetimoren nn direksi t z. Thanas V.Mboria, a po Policin q mbushi detyrn si i ka hije nj shteti Evropian, dyke mbajtur qetsin m t madhe me masat q kishte mar. Vetm e vetm ata q u ndodh nuku kan pr ta harruar festimin t ksaj dite t shnjt. Po kur nuku do ti mohojm pjesn m t madhe e t klqyer Qendrs s Federats Vatra n Shqipri, e cila me t vrtejt n nj koh fare t shkurtr mundi t ngjall nj jet patriotizme n t rinjt. N mngjes pra, t ksaj dite m t lumtur edhe kombtare, me ora 9 nj gjindje e madhe pa ndryshim feje pllakosi n Xhami t madhe ku patrioti Hafz Hasani bri lutjet n gjuhn amtare, edhe mbajti nj fjal patriotike, pr kt dit, sa gjith qanin. Z. Muamer Abidin, nji nga t flaktt e t rinjt kombtar, mbajti nj fjal shum patriotike po me shum historike q t lvizin ata t gjumit. Q nga Xhamia urdhruan q t gjith, bashkrisht, n Shent Gjergj ku nuku ithnje dot molln nga gjindja, edhe Shenjtri e Tij, Jakovi, Arqiepiskopi i gjith Shqiptaris bri lutjet pr flamurin edhe kombin Shqiptar me nj ceremony t veant, dyke u prgjigjur Banda edhe Kori n bekimet t flamurit. Si u mbaruan ceremonit zun vizita zyrtare edhe pas programit me orn 3 zun defillimet t Xhandarmris edhe ushtris t Shoqris t Zonjavet, t Bands edhe Korit t shoqris Artistike, Shkollavet edhe Federats Vatra, q 56
Udhrrfyes i reportazhit shqiptar 1912-2011 habiti gjith popullin me organzimin t saj. Nj qere e stolisur me flamure e dafina n t ciln ishin veshur Tosk, Geg, Lapr, amr tregonin dshirat e kombit Shqiptar. Pas vinin Degt me flamuret e tyre, t cilt kishin vrapuar pr kt dit. N Prefektur ku u mblodh t gjith mbajtn fjal patriotike Z.Petro Harizi edhe Mihal Grameno, n Katundari e n Vatr Direktori i Kohs z. Koo Grameno. Buimi i muziks Vatra i Korit edhe vajzavet e unavet t perndonin n qell. Me nj fjal kurr edhe kurr nuku tregonet festimi i ksaj dite ku me t vrtet u tregua bashkimi e vllazria, prandaj, dyke falnderuar prpjeksit brtasm rroft Shqipria edhe mot me ilektrika. Amin.
Gazeta Koha 4 dhjetor 1920
Kremtimi i dits 28 nntor n krahinn e Oparit

Pr kt dit komisioni krahinar dy jav m par vendosi gjith ato t nevojshmet pr t xbukuruar Zyrn Qeveritare. I bashkuar me Zyrtart shtruan programin e duhur vendosn kto, me qen se nj flamur i mir mungonte ku edhe sht dshira jon q t dukej m t gjitha ant, porositn n Kor dhe u mbarua, ashtu dhe llokume e t tjera sende, duke vazhduar pr mi detyrn stolisi godinn m t gjitha ant me gjelbrina bushi e tej, ndau zdhnie n tr krahinn, dhe dita e 27-es zyra ish e pregatitur nga t gjitha ant me drita, dhe n mes t oborit u vu nj dru i lartr prej 60 pllmbash m t ciln rinte madhshtori Flamur dhe valonte q kush e shikonte e epte nj siariq, druja e Flamurit ishte stolisur q n funt t drurit nj kopsht i ndrtuar mjeshtrish tregonte m t mirn pamje po si n muajn e Mait. M dark dritat u ndez, populli i gzuar bashkonin duart duke i thn njri jatrit mir ardhjen dhe pr jet e kremtofshim, dhe tregonin n fytyrat e tyre nj pamje dashurie dhe lindje t flamurit, Z.Roza Moglica solli nj dash t math pr dfrimin e asaj nate, ashtu dhe komision e priti me knaqsi dhe e bashkoj me desht e tjer q kish pregatitur, ksisoj, dhe Prefektura e Kors na drgoj llokume dhe nj raki tmbl, dhe pa si zun dfrimet tr natn e nats kngt kombtare dhe popullore ashtu dhe fyejt nuk kishin pushim, pa si u shtrua tryeza n zyrn e rrethuan t gjith me kryetar Krahinarin dhe u dhan shum dollira pr shn-
57
Sokol Shameti det t flamurit dhe t shum kombtarve, dfrimet skishin pushim, ditn e 28-s q m ora 10 para d. zun vizitat n zyr dhe t gjith gostitshin me llokume cigare raki e t tjera dhe m ora 11 duall jasht n obor t zyrs reth e rotull Flamurit, m par rrinin populli dhe pr para popullit djemt e shkolls Lavdarit m nj strvitje shum t mir, dhe dy nga kta djem qen veshur me petkat e bardha (fustane)dhe nga nj flamur n dor, me msonjsin Kristo Xega dhe pas ishte Xhandarmaria n kumandn e tetarit Z. Bido Panariti n gjimanstik. Dhe pas programit ju dha lej Z. K.Katro i cili foli gjer e gjat pr ditn e shnuar, t gjith fjalt i pritn me duar trokitje dhe Roft Flamuri Roft Qeveria. Djemat e Shkolls knduan Ymnin e Flamurit dhe t tjera ashtu dhe nj dialog t bukur sa gjendja nuk mbante lott, dhe me madhja prshtypje ishte kur u kndua Ymni Flamurit se t gjith derthnin lot ksulat hequr dhe atdhuronin Flamurin dyke gjunjzuar, dhe at minut tetari dha urdhr armt pr nder dhe u dgjuan zrat e pushkave t kumands pr nderin e Flamurit, gjendja thir Roft dhe pr jet vloft. Populli nisi vallet popullore dhe kngt pa pushim vetm t kishnje vesh t dgjonje zrat e djemve po si t bilbilave dhe s fundi pa si u falenderua gjndja prej Sekretarit Zyrs u dhan gostit nga t gjitha, dhe zun t pregatiteshin pr darkn, u therr mjaft mishra e t tjera t ngrna e t pira. Prap tryeza u shtrua me shum t mira dollira kng kombtare e popullore, dhe z. Krahinar knaqi t gjith gjendjen e me sjeljen e ti fisnike me fjaln e matur si nj atdhetar i provuar, dfrimi mbajti ngjer sa u gdhi po thuaj edhe tani skan fjetur. Ksisoj u prnda gjendja duke bashkuar duart dhe uronin q ta kremtojm pr jet dhe si cili t ket kujtim do e mbaj mnt sa t jet.
Gazeta Koha 11 dhjetor 1920 Nnshkruar: Sabri Panariti
58
1921 - 1930
59
Sokol Shameti
60
Turpi q i mbeti Kors

N rastin e kryengritjes n Tiran m t katr ant e Shqipris u derth populli duke i vajtur ndihm qeveris, pr t drmuar kryengritsit. Kshtu dhe qarku i Kors me kryetart e etavet pa humbur kohn vrapuan atje ku i thriste nderi dhe t mbushin detyrn e tyre pr atdhe. Mjerisht Kora, qyteti me fam i Shqipris kt radh ngri nj turp t math duke qndruar i mfshet prpara detyrs. Kur thiri Prefekti disa patriot dhe u kallzoj nevojn e madhe, krkoj q, pa fjal t shkonin 100 vulnetar prej qytetit za m shpejt, duke i ndar 50 Muhamed e 50 t Krishter. U b lista e t dy palvet duke xgjedhur ata m t mirt Kombtar, dhe u thir n nj mbledhje q t gjith embr me embr duke u pjeguar estjen e t shkonin sa m shpejt. Mir po aty u provuan se dshirn e treguan vetm ata t dimrit e t beharit, vetm ata t pak q e kan provuar kurdoher e m do estje me vepra punn e patriotizmn e tyre, e t tjert nisn t bhen t smur ose ku ta di un se , pr t u larguar prej ksaj thirje patriotike. Ather u shtnguan q t hedhin vot pr shtat vrsa duke u mar nga nj sum t hollash atyre q nuku dshronin t vn si ushtar!!! Kjo na duket se u b nj turp shum i math pr Korn se vetm u mblodh ca kacidhe t cilat nuku zn as nj vnt, n nevojat e shtetit, e turpi mbet i pr nga hershm, me mos marjen pjes n kryengritje. N kt rast, vetm disa t pak ishin ata q shkuan vulnetarisht t cilt pr veten e tyre e mbushn detyrn, po Kors e Korarvet u mbeti turpi m i math. Nuku duam t dyshojm q qeveria t mos i pranoj ato t holla q u mblodh se po t ket nevoj munt t shkurtoj 10/100 nga rogat e nnpunsvet ose munt t shkurtoj disa nnpuns e kurr do mos mundin kacidhet e Kors t mbushin nevojat e qeveris, andaj themi q Kors i mbeti nj turp i math i pr-nga-hershm.
Gazeta Koha 25 Mars 1921
61
Sokol Shameti
Dit e klqyer dhe istorike. Bukuri e natyrs dhe njerzit e asaj dite!!!
Ishte Data 20 Mars 1921 dit e Djel shum e bukur, dhe q n agim bashk me miqt q kishim n shtpi, pa pritur t pim kafen ose t ham mngjeze Breakfast si thon Amerikant q t shtojm dhe t marim at ern e aqe t paqme t vers dhe t ksaj dite, duallm nga shtpia pr shtitje, dhe arrim n nj vnt t lartr po shum t bukur! Nn vndin ku ishim ndenjur me madhshti shtriheshe liqeni, dhe ujrat e tij t klqyera vettinin: dhe kur Djelli lshoi rezet e tija t vers n ujin e kulluar t liqenit me habitje po shkojm lvizjet e trthorta dhe prkdheljet e pisheqeve t ndryshme. Prqark vndi i zbukuruar me loje lulesh t natyrs si manushaqe, potlska e tje. Edhe kur ishin n nj habitje dhe menjtim t thell pr bukurin e natyrs, n bisedim e sipr nj AH! na del nga goja e t gjithve se n mes t ksaj pamje panorame (dyke qn edhe shpejt koha) na mungonte zr i bukur dhe i mbl i bilbilave. Si ndejm mjaft n at vnt, dshrojm q ta ndrojm dhe t vinim m tutje, dhe dyke ngritur po shkojm, po dyke shkuar me ato pamje t uditshme harrume se m tutje sht karakoll i HUAJ! I pandehnim pa dashur se dhe m tutje, sht tok Shqiptare (si me t vrtet qsht) kur nj nga miqt thot: Ku vemi? Prtej sht kufiri. T habitur n kt fjal nj pshertim na dolli nga thellsi e zembrs, dhe me t vrtet u mallngjyem, kur na hypi menjtimi dhe kujtonim se tokat Shqiptare pa donj t drejt i mbajn t huajt. Skemi sht bjm tham, Perndis le ti vinj keq, dhe atyre q kan fatin ton, n dor le tja hap dhe le ti frymzoj me t drejtn, se sht nj komb i vogl po shum fisnik dhe tju ipet t tjervet; po dhe neve Shqiptarve le t na ndrioj pr t vepruar ashtu si duhet q m drejtsin ton ti fitojm prsri viset q na u grabitn me kt menyr jashtnjerzore. Kur po i kthehemi vendit t mparshme, nj z m goditi po, z i padukur dhe i padgjuar vetm n kujtim me reh zembr dhe m thot: -Nuku di sht sot? Po, i thom! Sot m duket sikur sht dita me bukur e vers! Dhe veanrisht si e Djel qsht po kjo e Djel sht istorike! Esht e Djel e par e Kreshmve! Esht dita ku pas shum shekujsh me prpjekjet e veprimet e Shqiptarve tAmeriks e atyre djemve t palodhur qi kan sjell aqe shrbime t mdha Atdheut u b MESHA e par m gjuhn kombtare prej hahershmin t Pernd. Dhe sot Pishkop FAN. S. NOLIT prej kti njeriu q sakrifikoj jetn e tij civile dhe m mndjen e tij 62
Udhrrfyes i reportazhit shqiptar 1912-2011 t kelqyer n zhdo, dhe kurdoher ka triumfuar, prej kti njeriu q t prapmen her i dha Shqipris (dyke u ndihmuar dhe nga miqt) at VITOREN m t madhe n LIDHJEN E KOMBEVET nga AY i cili n Parllamentin e Shtetit do prfaqsonj luant e Ameriks nga AY q Shqipria pret shrbimet m t mdha, nga AY q sot kombi Shqiptar e adhuron dhe Dshron q ta shkojn udhheqsin e tij. I habitur n kto kujtime i lash miqt dhe ju drejtova Kishs, n mos e bashkonja atje, po pr fat nuku gjeta, po dhe Mesha q po bheshe me nj gjyh tjatr! Nuku u dshprova as fare po me nj kurajo dhe besnikri ju luta fuqimadhit Zot q t na ruaj dhe madhoj Shqiprin, dhe Njerzve t ksaj dite tju hap jet t gjat, dhe atyre dshmorve t idhes Kombtare ti vendos n vndin e prehjes!!
Gazeta Koha 2 Prill 1921 Nnshkruar: Atdhetari
Ardhja e shqiptarofilit frances z.Justin Godard n Kor

Shum her vin raste pr t faqur populli gzimin edhe simpathin, po kurr gjer m sot populli i Kors nuku ka patur nj si kt rast, me ardhjen t mikut t vrtet t Shqipris t klqyerit burr shteti frances Z. Justin Godardi, n Kor. Esht e pa mundur q t shkruhet edhe tregonet simpathia e popullit Kors si edhe qarkvet pr mikun ton t shtrenjt pr nj mprojts t vrtet t s ngrats Shqipri. Enthusiazmi i popullit, nuku ishte artificial, si n shum raste q e ka treguar nga shtrngimi, po buronte nga nj zemr t qruar, buronte nga dashuria e vrtet pr shqiptarofilin frances Z. Gordard. Me kt rast e tregojti kombi Shqiptar q nuku largonet nga zakonet kombtare, dyke faqur dashurin jo pr ball-faqe, por nj dashuri t przemrt pr mikun e vrtet edhe t muar. Edhe kt e tregojti me ardhjen t Z. Godard dyke mar an gjith populli, burra dhe gra, i cili nuku dinte qysh edhe qysh ti faqte dashurin edhe sa e adhuronte ardhjen e Z-tij n Shqipri. Dita pra 20 Prill 1921 do t mbetet e paharuar edhe historike dyke kujtuar ardhjen, t shqiptarofilit Z. Godard n Kor. PRITJA E Z. GODARD
63
Sokol Shameti Q m orn tri populli zuri t rjedh n Drenic, gjysm ore lark qytetit, pr t pritur mikun t Shqipris, e t siguronte nj vnt t mir. M orn katr zun t vin nxnsit edhe nxnset e shkollave, me flamurt frances edhe kombtar n dor, edhe konkardat me dy ngjyrat n krahnor, t cilt u radhitn n sr. Pas ktyrevet zun t vin zyrtart, kleri i gjith fevet, Katundaria, edhe ushtria, nn kumandn e Z. Togjer Osman Leskoviqi dyke patur Bandn Vatra prpara. Policia, dyke nisur q nga Direktori gjer n i fundit polic, e mbushn detyrn, plotrisht, prandaj meritojn lvdime edhe prgzime pr regullin e qetsin q mbajtn, kundrejt atij populli q kurr nuku ka par Kora se vetm pleqt kishin mbetur n qytet. Vshtrimi ishte drejtuar tek kulla e Qarit, nga do t vinte Miku i Shqipris edhe pa durimi po shtoneshe kur m orn 6 zun t dgjonen brtimet: vjen, vjen. Vrtet zun t arrin automobilat q kishin dal prpara me gjindjen, pr mbi 15, t stolisura me bredha edhe t mbuluara me plhura q prfaqsonin t dy kombet. I klqyeri mik, Z. Godard , xbriti nga automobila edhe i bashkuar prej Z. Prefekt t Kors N. Zoi, i cili kishte dal gjer n Ersek pr t i uruar mirardhjen, edhe Z. Rexhep Jella edhe Kapiteni Salahedin Bloshmi, arriti kur Banda buet me Marsiliezn edhe ushtria me armt n dor jep nderimet, kur buimet t popullit nuku mernin pushim dyke brtitur: rroft Franca, rroft Godardi! Me t arrit n vnt t pritjes, ku ishte ngritur nj qark i stolisur me brenda edhe flamure, Kryekatundari, z. Sotir Kotta, e gjith q ndodheshin i uruan mirardhjen, dyke i shtnguar dorn, edhe Z. Petro Harizi mbajti nj fjal frngjisht, n emr Katundaris edhe popullit Kors, dyke treguar gzimin t math pr nderin q i bhet Kors prej nj burri frances t shnuar se kjo do t shtonj ca m tepr dashurin t Kombit Shqiptar pr Francn liberale edhe t qytetriar. Z. Godard prgjigjet dyke faqur gzimin e math pr dashurin qi tregon kombi Shqiptar edhe kjo do t me kallauzitnj q t prpiqen ca m shum pr Shqiprin. Kora sht nj simbolli i dashuris edhe miqsis Franko-Shqiptare se ktu jan bashkuar edhe kan lftuar pr lirin e prbotshme, edhe sot n Franc pr dita po shtonet dashuria pr kombin Shqiptar, se ushtart Francez q u kthyen nga Kora e Shqipria suall bashk me ata edhe dashurin pr kombin tuaj, me t cil bashk lftuan, prandaj nga thelbi i zemrs brtas: rroft Shqipria, rroft Kora, t cilat i tha n gjyhn shqip dyke ju prgjigjur populli me rroft Franca, rroft Godardi. Prpara nxnsvet qndrojti ku dy vajza i ofruan buqet me lule nga t cilat njra e qojtur Olimbi Stefan Katundi e urojti n gjuhn frngjisht pr mirardhjen e mbarojti me vive la Franc. Si u mbaruan ceremonit zun t shkojn pr mest qytetit, t zbukuruar me qarke, me bredha edhe flamure, dyke patur Bandn prpara gjer sa arrin n shtpi t Z. Jovan Kosturit ishte 64
Udhrrfyes i reportazhit shqiptar 1912-2011 pregatitur pritja e mikut Shqipris. Ktu ishte tjatr festim r math nga populli, q e kishte mbushur Bulevardin, edhe sa do i lodhur q ishte Z. Godard dolli n ballkon e falenderojti popullin, edhe vetm si u ndez ilektrika zun t prndahen n pr shtpit. T nesrmet n mngjes, m ora 10, dyke faqur dshirn q t vizitojn varret t herovet Frances nj shumic e madhe mori an me Bandn edhe nxnset dyke bashkuar gjer n qimitir, ku vun kurora me lule si Z. Godard si edhe t tjer midis cilvet z. Dr. Bilbili, Z. Petro Harizi mbajti nj fjal frngjisht dyke treguar heroizmn t ushtarvet Frances t cilt bashkrisht lftuan me Shqiptart pr lirin e prbotshme. Pas Z. Harizi Z. Selim M. Mborja, Kryetari i Vatrs, mbajt nj fjal shqip fort t mallngjyer dyke thn q kto vare do t tregojn q edhe kombi yn i vogl lftojti pran Francezvet, kshtu q Shqipria ka shum shpresa t mdha nga Franca liberale edhe kalorese, Z. Mihal Grameno tha q kombi fatzi Shqiptar nga zri i ktyrevet varre edhe nga vizita e burrit shteti Frances, Z. Godard, pret mprojtjen e Francs. Z.Veaute, ish Direktor i Policis nn sundimin Frances edhe kapiten n ushtrin shqiptare tregon trimrin t ushtris Francese e cila bashk me Shqiptart drmuan armiqt edhe i dhan funt lufts Ballkanike, prandaj, tha Z. Veauti, si Frances lyp q Franca t prkrah edhe mpronj kombin Shqiptar. Nxnsa Kocka Angjeli Ballauri dekllamojti nj vjersh frngjisht pr heron Francs edhe vuri nj buqet me lule nga ana e nxnsvet me shnjat e Francs edhe Shqipris. I klqyeri mik i Shqipris, Z. Godard, tepr i mallngjyer mbajti nj fjal, t cil e prktheu Z. Kapiten Salahedin Bloshmi, dyke thn: t bashkuarit e Z-uaj q t vizitonj varret e bashkkombtarvet e mij tregon dashurin q yshqeni pr Francn edhe kjo do t dgjonet n gjith Franc se zrat e ktyrevet m thon q ran pr nder t Francs edhe sot lodhen vrtet lark atdheut po n nj vnt t dashur. Nnat, motrat e gjith t dashurit e tyre kan pr t gjetur prehje q, si do lark, lodhen n nj vnt miqsor ku pr ata luten edhe nna e motra prej t Shqipris. Dyke u falenderuar pra n emr t dshmorvet, qi nderoni edhe se Francs u shiguronj q do t prpiqem pr lumturin t Shqipris, edhe mbaron rroft Shqipria, rroft Kora. Banda pas hymnevet funebra pr mbi varret, kndoji Marsiliezn edhe hymnin t flamurit pastaj me at ceremoni e shpun Z. Godard n shtpi ku zuri t pres vizitat. I klqyeri mik u tregua tepr i knaqur pr mirpritjen q ju b tek do q shkojti, n Shqipri, po e Kors do ti mbetet e rnjosur n zemr se Kora prmban nj lidhje historike, edhe faqi dshirn q t shtonet dashuria.
65
Sokol Shameti
E para mesh n gjuhn amtare n kishn e Pogradecit

Nuk munt t mohojm se n Kishn e Pogradecit sht br dhe her tjatr Mesh n gjuhn amtare; po, me q ajo Mesh nuku u b si e donte regulli, prandaj MESHN qu b t DJELN e Pest t Kreshmve me aq Ceremoni e quajm Mesh e par n Gjuhn Amtare! Prej 3-4 ditsh m par u muar vesh se t dy Priftrinjt Kombtar At. Vangjel amja dhe At Vasil Markua do urdhronin q prej Tirane n qytetin ton, dhe natyrisht me kt lajmrim nga an e popullit po bheshin pregatitjet e duhura pr t Meshuar. T shtun pas drek m 16 t kti arrin n qytet, dhe pritja ju m shum e plqyer se djemt e vajzat e Shkollave ju duall pr mirpritje dhe veanrisht z. Kryekatundar bashk me popullin, si dhe i dashuri dhe liridashsi Nnprefekt i Pogradecit Z. Rasim Kolokulta bashk me nnpuns t tjer, dhe t gjith u drejtuan n Katundari ku u b mirsardhja prej popullit. M t nesrmet t Djel si msuan gjith gjndja se do bheshe Mesh n gjuhn amtare kishin urdhruar t gjith n Kish. Veanrisht pr t dgjuar dhe nderuar Meshn m gjuhn amtare kishin urdhruar n Kish Z. Nnprefekt, Gjukatsi me Komiser dhe shum npuns t tjer, dhe nga vllezrit e tjer Muhamedan kishin urdhruar mjaft. Gjith populli me nj prunjsi dhe bsnikri dgjonin lutjet e Zotit m gjuhn e vet Kombtare, dhe lote gzimi derdheshin nga gzimi q arrim kt dit ti lutemi Krietarit t Gjithsis m gjuhn amtare, si AY(Zot) na krioj dhe na urdhroj. Melodhia e bukur dhe regulli q u mbajt nga psaltrit Z. Thanas Krxhalli, Dimitri Tushemishti, dhe Llambi Thomoi knaqi gjith besnikt e Kishs. Priftrinjt Kombtar t enthusiasur shum tepr prej besnikvet q kishin urdhruar n Kish n shtpin e Perndis; me gjith qishin tepr t lodhur prej udhtimit lutjet e Zotit i bnin me nj kthiellsi t quar, dhe i jipnin Kishs at hihen t lavdruarshme si me t vrtet q sht Shtpi e Perndis. Ungjilli i dits u tha prej t Pr. At V. ames dhe me nj kuptim t plot u Predikua prej t Prnd; At V. Markos. Kur lutjet bheshin pr gjith besnikt, ajo m e mallgjyershmja dhe q e bnte popullin t ngrinte zerin e tij deri n Qiell ishte kur lutja bheshe pr Kombin Shqiptar, pr Parllamentin, pr Kshilln e Nalt, pr Qeverin, pr Ushtrin e anjesin dhe pr gjith ata q prpiqen pr lulzimin e qytetrimin e Shtetit Shqiptar! N kishn u ndodh dhe t dy Priftrinjt e qytetit i Pr. At Thanasi dhe At Nastasi t cilt kishin nisur shrbesn mngjezore, dhe ju ndihmuan vllezrve t tyre. Pas Meshe Priftinjt Kombtar vizituan zyrat t Nnprefekturs dhe at
66
Udhrrfyes i reportazhit shqiptar 1912-2011 t Gjykatores ku u mirpritn dhe mbetn tepr t knaqur. Me rastin e ksaj Meshe besnikt e Pogradecit i hoqn kt telegram Pishkop Theofan S. Nolit n Tiran. Besnikt e ktushm me knaqsi t plot ju shntdshmojn t djathtn tuaj dhe me prunjsi ju drgojn prhirimet me rastin e Meshs s par q u b sot ktu prej t dy Priftrinjve Kombtar! Roft Kisha SHQIPE. Dhe neve dyke mbetur tepr t knaqur nga kjo Mesh, i lutemi Zotit t Gjithsis q pr s shpejti ti shkojm gjith kishat e Shqipris q t meshojn n Gjuhn amtare, dhe pr s shpejti t shkojm pr t meshuar n Kryen e Kishs Shqipe, barin e Orthodoksve Shqiptar, Pishkop Theofan S. Nolin!
Gazeta Koha 30 Prill 1921 Nnshkruar: Korespondenti
Veprimet e Kryqit Kuq amerikan n Shqipri

Aktiviteti pr fmijt n Durs nisi me nj kantin (canteen) dhe me nj shesh-lodrash q u hapn prej Komisionit t K.K.A. n Janar t vitit 1920 dhe vazhduan gjer n Ver tatij moti. Afro 100 fmij t vobektsh u-paquan, u-veshn, u-mbathn dhe u-drguan drguan n shkollat publike. Kur u-mbyll shkollat, u hapn disa informale t mbajtura n tentat q kish Kryqi Kuq n sheshin e lodrave. Msimet bheshin shqip dhe inglisht dhe atje msonin higjien, t qndisnin, t kuvarisnin, t qepin dhe t presin fustane. Pr dit vinin n kto shkolla 270 shpirt. Kur u-rihapn shkollat n Vjesht, Prefekti i Dursit, i cili dhe vet kish mar msimet e tij, n Kolegjin Amerikan t Stambollit, krkoj nga Min. i Arsimit q ti lutej Kryqit Kuq Junior t organizonte n Durs nj shkoll publike pr vajzat. Nj zonj amerikane e mori prsipr dhe nj nurse e K.K. u emrua pr at shkoll. Nga raporti q nxuar kto puntore n Shkurt 1921, nxjerim ca pak paragrafe: Vizitori, po ta gjykoj kt shkoll nga pamja e jashtme, do dshprohet aq sa do t enthusiaset kur t hyj brnda dhe t msoj qllimin e saj. Se shkolla u-organizua me nj program sistematik. N kt shkoll jan tre msonjse shqiptare nn drejtimin direktoreshs amerikane. Klasi mi lartr ka 10 vajza; i dyti 25, dhe klaset elementare, 120. N kt shkoll jepen dhe msime t prgjithshme dhe veanrisht atje msohen nevojat e vndit. Esht pr t vn re dhe pr t gzuar
67
Sokol Shameti dshira q tregojn prindrit pr t drguar fmijt e tyre n kt shkoll dhe aq sa protestet jan t dndura dhe shohin q ska vnt pr nonj nga iliminjt e tyre. Kjo do shkaktoj q t ndrtohet nj ndrtes me madhe me klas m shum dhe t shtohet e nj msonjse. Guverna bashkpunon ndihmon n pikt kardinale (kryesore). Po K.K. Junior prpiqet t gjej pr fmijt lesh t tjerur dhe kuvaristra, nga t cilat nxnsit nxjerin punra t bukura, si fanella e shalle. Ve ktyre nxnsit marin dhe ca instruksje medikale t nevojshime. Bashkpunimi n tr veprn ton ka qen me tr shpirt nga an e Shqiptarve. Ktu ska asnj doktor amerikan, po nursa e K.K. e paguar prej Juniorve punon me sukses t plott s bashku me doktor shqiptar, i cili pajtohet prej municipalitetit q t prkujdeset pr fmjt e vobekt. Nursa e K.K. fitoj besimin e t gjithve dhe ajo mban nj klinik n do shkoll t qytetit dhe gjith ashtu prkujdeset pr t smurt jasht. Pika interesante e ksaj vepre sht puna q bjn vet Shqiptart. Kta jan nj popull shum i squar, dhe disa prej tyre u-strvitn shpejt n punrat shkollare. Ideali i tyre sht Amerika. Ata duan si e si t marin drejtime dhe udhheqje sandejmi. Me ndihmn e K.K Junior shkolla publike e vajzave uriorganizua. Shqiptart e shtuan shkolln dhe me nj msonjse tjatr dhe i zgjeruan dhomat e klasve q ishin si mos m keq. Municipaliteti pajtoj nj doktor q t prkujdeset pr do ilimi t smur. Shkolla Publike e Vajzave prmbante n krye 155 nxnse; dhe, q kur u-rindrtua, ajo u b aq popullore sa nuk nx m nxns t tjer. ELBASAN N Pranver t vitit 1919 Kryqi i Kuq Amerikan hapi nj shesh pr lodra nElbasan, gjith si at t Tirans q t mblithte tok iliminjt q brithnin rugve pa nonj prkujdesje fetare. Robat, ushqimet dhe t nevojshimet e tjera upritn me gzim prej varfanjakve t mjeruar, t cilt nat shesh harruan gjith vuajtjet dhe vrer t mparshme. M von u-el nj klas pr t msuar t qepin, dhe n shkolln elementare t vajzave u-futn gjimnastika dhe lodra. Gjuha inglisht jipej n studentt e Shkolls Normale. Pak nga pak kjo shkoll, si dhe ajo e Tirans, u-madhua dhe gjet prkrahje t madhe nga vndsit. Junior-t muar responsibilitetin financial t ksaj shkolle m 1919 dhe n Maj t vitit 1920 ata e muar nn prkujdesjen e tyre. Qyteti i Elbasanit u-kujdes pr ndrtesn dhe pr shum snde t tjera, t nevojshmie aq pr shkolln as edhe pr nxnsit. N kohn e trmetit t math, nElbasan ishin vetm dy shrbtor t K.K. Junior dhe kto i bn popullit fatzi shrbimet m t mdha. Me 68
Udhrrfyes i reportazhit shqiptar 1912-2011 zairet e shkolls ato mbajtn me t ngrn 250 t vegjl, 150 t mdhenj, dhe me t fjetur mbajtn 100 foshnja q nofta do vdisnin nga uria e nga t ftohtt. Juniort drguan me t shpejt doktor e tyre nga Tirana dhe gjith sndet q munt t kursenin. Me ndihmn e ktyre, me kurajon e tij, populli i Elbasanit mundi n pak muaj t rivendoset n vndin e tij.
Gazeta Dielli 23 Gusht 1921
Nj krim q sguxoi ta bnte as Sulltan Hamiti, Mrezhani dhe Bejlert e Klcyrs

sht e pamundur q t prshkruaj njeriu keqbrjet e Bejlerve t Klcyrs n shtyllat e nj gazete. Q me 1880 emri i tyre n Krahinn e Prmetit ka qen si emr kuedre, emr lugati q trembnin foshnjat, Pusho! Se erdhi Beu, vjen Beu e t vret! Vjen Beu e t mbyt! Arriti nj koh q t tr Deshnica dhe rreth e prqark svinin m n Prmet pr t gjykuar po n dam t Beut n Klcyr dhe tr gjyqet n Prmet merrnin fund m teskeret e Beut. Sarajet e Beut ishin fole t katilve; i prdorte pr keqbrje sa koh q i duheshin dhe pastaj me intrigat e tyre satanike i vinin t vrisnin shoku-shokun. Kulmi i triumfit t tyre e arrinte kur Esat Pash Toptani ish kumandar i xhandarmris n Janin. Me prkrahjen e Pashs, krahina e Prmetit asi koh m sish nn zgjedhje t Hamitit t Kuq, po nn m t tmerruarn zgjedhe t Bejlerve t Klcyrs. Fshatrave iu hodhn pengesa t veanta dhe xhandart e Hamitit, bashk me 20 laro t Beut kandosnin npr fshatra nn kryesin e Ark Zhepoves, nj katili bashibozuk. T dhjetat i shiste Beu dhe gjith fshatrat qen t shtrnguara t blinin prej tij. N 1900, nj bashkfshatari im nga Maleshova, Kristaq Xhelua, guxoi dhe u ra dhekative n Prmet; pas 2-3 muajsh u vra prej larove n pusi. M e tmerruara shtje e asaj kohe q drodhi tr Skraparin dhe Deshnicn sht prishja e Teqes s Prishtins. Me vdekjen e Baba Xhaferit u hodhn t rrmbenin mallin e Teqes; po zvendsuesi i tij, Baba Ahmeti, nj burr kombtar i patrembur, u zuri udhn si nj shkmb graniti dhe ngriti popullin kundr tyre; ahere Bejlert kombtare e kallzuan n Janin si kombtar shqiptar dhe Baba Ahmeten e gjykuan pr n Diar-Beqir, ku vun dhe vran
69
Sokol Shameti si i thon dhe kngs: T ngrin o Baba t ngrin, Muhameti me Valin... dhe kshtu e fituan dhe at pont duke marr Dervishin dhe Sukn. Vetm nj qllim nuk e arritn dot. Katundi Mrezhan me m tepr s 120 shtpi, kundrejt Sarajeve t Klcyrs, prej t cilit i ndan Vjosa fodull me oshtimin e saj, u qe br hal n sy dhe prpiqeshin q t gjenin ndonj mnyr e ta bnin iflig. Prtej lumit kishin disa ara me emrin fush e ftoht. N 1886, duke i shtuar kufinjt e atyre arave, prve q i merrnin gjith pyllin e Mrezhanit dhe mbyllnin brenda, po merrnin dhe m tepr se 10 shtpi. Ahere Mrezhani, nn udhheqjen e At Sotirit, Nastas Litas dhe Sotir Pats, u prpoqn m dava n Prmet, n Janin dhe m n fund n Stamboll; davaja mbajti m tepr se 10 vjet dhe e fituan Mrezhanakt. O ironi e fatit! At q keqbrsit dhe gjakpirsit e Klcyrs se fituan dot n kohn e Hamitit t Kuq, po e fitojn sot n Shqiprin e Lir! Shoqria e Lir! Shoqria Mrezhani n Miluoki, Vis, mori nj letr t gjat m dat 28 nntor ku thon: Sot kremtuam me gzim ditn e Flamurit, por fatkeqsisht, neve q shptuam nga zgjedh e Bejlerve t Klcyrs n kohn e Flamurit me gjysm hn, do t hyjm n kt zgjedh t tmerruar, n kohn e Flamurit kombtar dykrenor! Muhamet Beu drgoi xhandarmrin e Klcyrs dha na ndoqi bagtin nga pylli, vam n Prmet po sna mori fare ndr sy, me gjith q shpum m tepr s 30 shpirt nga gjith fshatrat q sht malli yn; qen mjaft tre evgjit t tij pr Bejn! Muhamet Beu i shkroi t nipit, Ali Klcyrs, deputetit t Gjirokastrs (i Partis Popullore) dhe me ann e tij erdhi tel nga Tirana q t ndiqen Mbrezhanakt. U qam me telegraf n qeveri po sna marrin fare ndr sy! Rroft Liria!
Gazeta Dielli 14 Janar 1922 Nnshkruar: Luka Lasko (Maleshova)
N E.Pittsburg, PA.
Sot, m 12 shkurt, u hap Fushata e Mbrojtjes s Shqipris n Kollonin ton, e cila ska fatin t ket dhe nj vot. Kryetari i degs z. M. Qofte m nj fjal t shkrurtr hap mbledhjen dhe proponon pr nj airman e reporter. Me nj z airman zgjidhet z. F. J. Babameto dhe reporter i nnshkruari. airmani, pasi z vendin, flet gjer e gjat mbi historin e Vatrs dhe shrbimet e mdha q i ka sjell ajo atdheut ton, Shqipris dhe tregon q Vatra ngaher sht br spitali pr t qeruar mikrobet e propagandave t huaja, t cilat na i kishin br zemrat dhe mushkrit tona oftike, se shqiptart kur u nisn pr 70
Udhrrfyes i reportazhit shqiptar 1912-2011 Amerik, ishin kush turkoman, kush grekoman dhe ngaher sht br shkolla m e madhe e nalt, duk msuar t leitur, t shkruar, karakter sjellje fisnike, qytetrim, moral etj. U b verdun i Shqipris dhe Dielli, topi gjigant i saj. M von i lutet kryetarit t degs t leitnj letrat q i patn ardhur nga qendra, pasi u leitne letrat, merr fjaln prsri z. airman dhe i shpjegon gjindjes me fjal t nxehta se qysh fqinjt tan krkojn t na rrmbejn vendet e pakta t atdheut dhe rrezikun q i turret Shqipris son t madhe Vatra, t ciln e ka pr detyr do shqiptar ta mbroj si syt e ballit nga m i vogli q mund ta cenoj at. Pasi merr pak frym z. Babameto, me fjalt m t bukura shton se dobira e shrbime t mdha i kan sjell bots shoqrit dhe se qysh duhet prkrahur Vatra sot m gjith zemr. Z. Babameto duke i njohur mir levendet e Esatit thot: T dashur vllezr, ska njeri prej zyrtarve t Qendrs ose prej nesh q t mos dij gjendjen kritike si nga financa ashtu edhe nga pakica e shqiptarve, prandaj duhet t mos kemi as m t paktin turp nga shuma e vogl q do t drgohej. Kur patme, secili prej nesh dha qindra dhe tani q skemi, ssht turp ti fshijm zerot me knaqsi prej Qendrs; fundi fundit dhe leshrat e koks, si bri nj up franceze kur pat invaduar Gjermania 50 vjet m par. Pastaj tregoi historin e siprme, se qysh virgjresha frnge e vobekt i pat thn Komisionit t Shptimit q un skam diamante florinj, as stoli t tjera, prve flokut t koks, pra kt stoli ja tek ia fal atdheut pr t shptuar nga armiku. Kto flok, tha z. airman, n konkursin e asaj Fushate arritn dhe shtuan shumn e diamanteve t upave zengjine. Z. Babameto thot, q un zotrinj marr rrog n dy jav 12 $ dhe jap 10 $. Morn pjes n Fushat, sa ndodheshin n mbledhje, po nj djalosh vullnetar i Vatrs dhe pjestar i bands Labria, z. Halit uberi jep 20 $; atij iu prgjigj z. Qani Muhameti me 60 $. Kjo ngjarje i ndezi gjakrat dhe do njeri e rriti shumn gjer sa arrijti 199 $; z. Babameto e mbushi shumn me 200 $, duke mbajtur vetm 1 $ pr shpenzimet e dy javve. Pr t vazhduar listn u zgjodh nj komision prej z. Lytfi Shtylla; Arktar z. Feti D. Verleni; pleqsi z. N. Kaltanji, S. Piluri, Sotir G. Kora. Ju urojm sukses dhe dalshin faqebardh. Gjith n kt mbledhje u bn dhe t tjera prapje pr Fushatn e Mbrojtjes dhe pas informatave q kemi prej Komisionit t Fushats, shum n Kollonin ton arriti n 1.059.00 $. uditemi me ca shqiptar antar t Vatrs dhe t vetquajtur prparimdashs t do shtje, t cilt kt radh nuk marrin pjes n Fushatn e Mbrojtjes. Ata, n qoft se do t mos marrin pjes, e shfaqin drejt q sjan prparimdashs, as besnik t Vatrs.
Gazeta Dielli 17 Mars 1922
71
Sokol Shameti
Mbi vallen q dha Banda Vatra n Kopshtore

Nata 17 Shkurt sht nj nat historike pr qytetin e Kors. Nj nat q pr t parn her populli dshmoj e shihoj n pr lindjen shoqrore t qytetrimit. Me inisiativn e Bands Vatra, t kryesuar prej profesorit Z. Thoma Nasi, kjo valle u-plotsua me sukses, me q ish nj valle krejt familjare dhe Kombtare. Sallon i kopshtores zbukuruar e stolisur me ngjyrat nrkombtare, i ndrituar me llamba drit elektriku, dhe me fenera ngjyrash t bukura, jepnin nj pamje zbukurimi t posame. Banda Vatra me coprat e saja muzikale t zgjedhura dhe t kryesuara prej t dgjuarit Rashan Hajro, t perndonin n flytyrim me mblsin e mellodis! Vallet kombtare, Vallset, Pollkat mazurkat dhe kadrilet u-lojtn tepr bukur prej iftve q muar pjes, me gjith se pr t parn her u-bashkuan edhe lojtn n kt valle njers ndofta t panjohur midis tyre m par. Me pak fjal kjo nat la kujtime t paaruara n mndje t gjendjes, dhe gzimin m t math n shpirt e zemr t tyre, me zbavitjen e klqyer t patreguar. Prgzimet edhe lvdimet q meriton Z. Th. Nasi, i meritojn dhe gjith familiart q pa u-drojtur muar pjes n kt valle me zonjat, bijat dhe mbesat e tyre. Por lavdia me madhe u-bije disa zonjave muhamediane dhe z. Kapiten Osman Gazepi, i cili me gjith zonjn e veht pat urdhruar e mori pjes n kt nat, nga e cila mbet fort e knaqur. Dyke prgzuar inisiatort dhe familiet q muar an n festivalin e valles q dha Banda Vatra, jemi t sigurt se gjith ato familie do t bjn t njohur n miqt e tyre zbavitjen tasaj nate, dhe do t prkujdesen q n festivalin e pritme t sjellin gjith t dashurit q t gzohen e zbaviten m mir se n shtpi e tyre.
Gazeta Koha 24 Shkurt 1923 Nnshkruar: Reporteri
Nota mi udhtimin tim

E lash qytetin e Canton-it n mes t nj koh t bukur dhe t kulluar si n nisje t vers; po pas shtat or treni, kur arriva n Detroit, gjeta nj dit dimri tashpr. Dhe ktu, sipas zakonit tim, skisha lajmruar orn e ardhjes sime q t mos mrzit Vatrant me t pritur; po prap n stacion gjeta nj prfaqsonjs
72
Udhrrfyes i reportazhit shqiptar 1912-2011 t Degs, Z. Shaban Shaqir, i cili, ndonse sishim pjekur m par, m njohu me shigurin e palajthitur t Sherlock Holmes-it. I ardhur shum i vogl nAmrik, Z. Shaban Shaqir sht nj djal me t vrtet i qytetruar, i urt dhe patriot, dhe prve ktyreve e shkruan dhe mir shqipen. Shkuam n hotel dhe pas pak u-poqm me Z. Louis Pandeli dhe Nuri Mborja, pjestar t komisionit-prits t cillin kollonia kish patur mirsin t zgjedh q t m shoqroj sa koh ndodhesha n Detroit. Z. Louis Pandeli e njoh q nga koht e vjetra, kur ronte nj Ne York; ka ndruar pak nga dukja, po nga zemra sht gjith ay q kan qen: njeri zemrbardh, i dashur, dhe Shqiptar i mir. Z. Nuri Mborja ka ardhur n Detroit nga St. Louis-i, sht i sjell dhe vishet mir. U jam q t dyve mirnjohs pr mundimet q muarn dhe miqsin q m faqn. Ndenja n Detroit m tepr se kudo gjetk; me shumicn e Shqiptarve piqesha vetm mbrmanet, kur mbarojin nga puna; dhe duke pritur t ngryset, shkojim ditt npr theatrot, ose n shtitje. Nj dit vizituam fabrikn e Henry Ford-it, njeriut t uditshm i cili, ne pes-mbdhjet e sipr, themeloj dhe shvilloj industrin m t madhe tautomobileve, dhe nga i varfr e i panjohur q ish u-b n pak koh i dyti n bot nga pasuria. Ford-i ka n Detroit m t madhen, po jo t vetmen, fabrik t tij: sht nj kryevepr mekanisme; copt vijn automatisht prpara puntorit, ky shton punn e tij dhe copa shkon m tej prpara nj puntori tjatr, dhe ashtu gjer sa-nga shtim n shtim-ritet dhe bhet nj fliver i mbaruar. Jeta dhe puna e Ford-it sht nj inspiration dhe nj msim pr botn: provon se munt t bj zotsia e bashkuar me vullnetin. Detroit-i, me nj miliun njers, sht sot i katrti qytet i Ameriks nga popullata(kt vnt e zinte ca vjet m par Boston-i). N kohrat e para skish kolloni shqiptare n Detroit, po me zhvillimin e qytetit, u-mblothn Shqiptar nga gjith kollonit e tjera, vean nga Ne York-u, si Z. Misto Gorguzi, Pali ili, Louis Pandeli. Ca kan ardhur nga Jameston-i si Z. Petraq Grameno, Zaho Papo dhe i ungji i Zt. Spiro Ford. Nga Boston-i, Natick-u dhe nga vise t tjera t Massachusetts-it poqa disa miq t vjetr. Z. Gaqi Panduku, Bostonian besnik gjer tani shpejt, u-hoth dhe ay n Detroit, ku vazhdon msime n nj shkoll automobilesh. Nga Maine-i prap poqa nj pakic: nr ta sht dhe Z. Ali Vranishti, i njohur mir n Biddeford. Kollonia e Detroit-it sht e lulzuar; punt jan t mira, dhe m t shumt Shqiptar punojn. Disa kan business t tyre. N Detroit kemi dhe nj shqiptar nga Oishti broker, Z. Turpin, njeri shum i zoti pr pun dhe elegant n sjellje. Degn e VATRS e kryeson Z. Petraq Andon, nj i ri i qytetruar, plot me common sense dhe me frym prparimi. Prpara tij, kryesin e kish miku yn i vjetr, Z. Pali ili, i cili ka patur nj tregti t bukur n Kor n koh t Frnqve, po pastaj, ku u-hap fjala se do t hyjn Grekt, 73
Sokol Shameti u-shtrngua me shpejtim t shes placket me nj mim tunjur dhe t kthehet prsri nAmerik. Nj tjatr Shqiptar mik t vjetr, pr t cilin m kish mar malli, sht Z. Misto Gorguzi. Esht the same old boy, interesohet n ngjarjet e bots, kndon shum, dhe gjykon mir; prve ksaj, ka dhe miaft sense of humor, dhe shpesh Grekt bien viktima t shakave t tija. Z. Misto Gorguzi ka vetm nj ndryshim nga koht e vjetra: sht i martuar dhe baba dy djemsh. Ka mar t motrn e Zt.Louis Pandeli, dhe sht baxhanak me zn.Pali ili. Me pritjen e bukur q m bn n Detriot, ish e udhs q edhe konferenca t qe ktu veanrisht e mir. Pr fat t zi, duke shkuar nga Cantoni n Detroit u ftoha, zri mish ngjirur dhe fola me zor t math, duke mos shvilluar mendimet aq gjer sa dshroja. N konferenc patn mirsin t ndodhen edhe miaft zonja, se n Detroit ka shum familie Shqiptarsh, - n disa nga t cilat vajtm dhe pr vizit.
Gazeta Dielli 2 maj 1923 Nnshkruar: Faik Konitza
Studentt bursier
Studentt Bursier t Liceut Kors t cilt mbaruan msimet e ktij viti dhe duan q t shkojn npr shtpiat e tyre, i shkojm q t vin rotull npr rugt e qytetit me fytyrat e tyre tepr t dshpruara. U interesuam dhe pyetm disa prej kta student q t msojm cili sht shkaku i dshprimit t tyre dhe pr se jan t brengosur? Me nj her kta djelmosha me nj ngushllim t thell dhe me zemr t tronditur na prgjigjen. Sa do q Ministria e Arsimit ka lajmruar Financn t ktushme q t na paguaj nga dy bursa tok q t mundim t paguajm borxhet e Hoteleve dhe t Restaorantave, Financa nuku na paguan dhe prandaj kemi mbetur si peshku pa uj! Kur Financa mejdon q t na paguaj neve gjer athere munt q ti kemi ngrn ato t holla q kemi pr t mar andaj as neve than t mjert bursier nuku dim se t bjm dhe ku ta prpjekim kokn. Kjo ngjarje na piklloj zemrn ton, dhe hym n mejdime shum t thella duke mejduar g pritmen t ktyre studentve q jan shpresa e atdheut dhe gzimi ton, muarm mundimin dhe ju drejtuam Prefektit ton z. L. Suma duke i lutur q t mar masa t pejta. Z. Suma porsa q dgjoj u hidhrua pa mas dhe tha se do t bj do q sht e mundur pr lehtsirn t studentve. Neve i heqim vrejtjen m t madhe Direksis Financavet pr studentt Bursier 74
Udhrrfyes i reportazhit shqiptar 1912-2011 q tu paguaj bursat sa m shpejt se sht m i madhi turp dhe mkat q kta djelmosha t kaprcejn kaqe hidhrime dhe brenge.
Gazeta Koha 30 Qershor 1923
Prshtypjet nga udhtimi

Pr dy vjet vendosa t vizitonj Shqiprin, prap, e t shoh prparimet q jan br n kto dy vjet. M prpara vizitova Poradecin edhe gjeta mjaft ndryshime; qyteti sa vjen po shtonet edhe po xbukuronet, ans gjolit edhe prbrenda. Mjerisht nuku kan ln nj bulevard t gjer ans gjolit. Poradeci ka nj bukuri natyrale q nuku gjen gjkundi n Shqipri tjatr. Vndsit meren me tregtin po m tepr me mrgimin, n Romani edhe n Amerik, pasi nuku i mban dot. Soset jan dy q lidhin Korn me Poradecin njra sht e vjetr edhe tjatrn e ndrtuan Francezt, q t dyja jan t mira po duan meremete edhe t ndrtonen ca ura t vogla, se dyke i ln ksisoj do t prishen. Q nga Poradeci muarm udhn t Elbasanit domethn rugn e malevet q do t shkosh m shum m kmb se sa kaluar. Natn e par arrim n han t Xhurs, t lagur qull nga shiu. T dytn her muarm rugn ca m t keqe se t parn gjer arrim n Elbasan. Prfitonj me kt rast q ti heq vrejtjen z. Ministri t P. Botore q po t jepet nj prkujdesje serioze Kora me Elbasanin lidhen me sose n nj koh t shkurtr. Elbasan e gjetm t ndryshuar, m njan t prishur nga trmeti po m tjatr an t xbukuruar me godina t rea e t bukura. Bashkia e Elbasanit meriton lvdime se me mundimet t Kryetarit, z. Kasm Sejden, ka ar nj bulevard t gjer, t gjat dyke prar qytetin edhe t drejt. Bashkia pagojti gjith dmet dyke u prer shtpira e dyqane. Soseja Elbasan-Peqin- Kavaj shprehet t mbarohet kt vit, kshtu q do t lidhet edhe me Dursin. Kjo Sose i detyronet m tepr popullit, si t Prefekturs Elbasanit si dhe t Peqinit, q vrapojti dyke punuar m tepr se sa duheshe. Shefqet Be Verlaci si kurdo her prkujdesjen e tij e ka tek kopshti, nj kopsht q nuk besojm t ket tjatr n Shqipri. Dervish beu meret m bujqsin edhe tani po xbukuron nj kopsht jasht qytetit. Shtypshkronja sht e mbaruar s gjithash edhe pr dita prmirsohet, nn kujdesje t z. Lef Nosi. Nj kriz e madhe mbretronte e n Elbasan. Q nga Elbasani nisem pr n Tiran, kryeqyteti, dyke kallmuar koskat nga udha e bukur q sht, se duhet t prash qafn e Krabs e cila prahet m shum m kmb se kaluar. Ngrysur arim n Tiran, ku q prse largu 75
Sokol Shameti dukeshin dritat q ka vn Bashkia. Me qn i lagur nga breshri vajta n Hotel ku flejta, po kur u xgjojta n mngjes shoh q kmbt m ishin drunjosur sa nuku cnja dot. Me mundime dolla n kafene ku u hasa me shum t njojtur nnpuns edhe t ardhur nga gjith Shqipria pr punra vetiake. M ora 9 vshtronj shum nga Deputenjt, t cilt vinin n Parllament. U prshndoshm m kmb se nxitoneshin. Dolla t vizitonj qytetin se m kishin then se n kto dy vjet ishte xbukuruar shum. Vrtet sht xbukuruar po jo aqe shum, se prve pavazheve (trotoreve) q jan br me ipsos n pr rugat qendrore, nj kopsht t bukur kan mbjell me selvira e t tjer shelgje si edhe lule, kshtu edhe lamba t mbdha me drit t bukur q ndizen me benzin. Po gjrat me m rndsi edhe t dors par jan ujt edhe kanalizarea e nj qyteti, edhe aq m shum kryeqyteti, edhe keto i mungojn Tirans. Si na thon uj t mir ndodhet 2 or larg qytetit, kshtu q munt t sillet me pak t holla. Me kt rast prfitojm q ti heqim verejtjen Bashkis pr nj mungim si Kryeqytet nuku ka as nj araba t piacs q t punojn vetm n qytetet, kur se n t tjera qytete ndodhen, veanrisht Vlora q ka 30 arabara. Pr kt duhet vet Bashkia t bler dy arabara gjer sa t msonen vndsit q ka fitime, me qn kryeqytet ku prdita rjedhin nga gjith ant t Shqipris, me patur punra n pr Ministrit. Pastaj Ministrit, Deputenjt, nnpunsit edhe t tjert do t daln prjashta qytetit pr t mar nj er t paqme.
Gazeta Koha 28 Korrik 1923
Festa e dits tre shtator n manifestacion pr vrasjen e delegacionit italian

Q prej disa dit prpara po bheshin pregatitje pr t festuar ditn e lirimit t Vlors, q mbushen 3 vjet q kurse u lirua prej okupacionit italian. Porse ngjarja tragjike e vrasjes t delegacionit Italian prej Grekve i ndryshoj krejt pllanet. Atje ku po bheshin pregatitje pr festime gzimi u vendos t faqet hidhrimi i popullit t qytetit ton pr vrasjen njerzore, duke br nj manifestasion. Pr t marr dije populli mi kt gj u var m 2 t k.m. afishe q prmbanin:
76
Udhrrfyes i reportazhit shqiptar 1912-2011 Akti tragjik qu zhvillua nga dor asasine n tokn greke, shkakton nj zi, n t cilin pjesa me madhe i takon kombit Shqiptar, pr t drejtat e t cilit general Tellini me shokt e vet dhan vehten theror. Komisioni organizator i ktij manifestasioni, duke interpretuar ndjenjat plot simpathi t popullit Vlonjat, mi ngjarjen tragjike, i drejtohet popullit fisnik t marr pjes n kt manifestation, etj. Ditn e hn, 3 Shtator, ora 10 para m.d. nj shumic e madhe prej popullit, 3-4 mij njers, u mblodh prpara Bashkis, me t cilt muar pjes e nj grup Italiansh civil. Flamuret e Shqipris dhe tItalis silleshin me shnja zihe n krye. Pasi u faq hidhrimi pr ngjarjen tragjike, u drejtuan n Konsullatn Italiane, ku z. Kryetar i Bashkis i faqi hidhrimin e popullit z. konsull, duke e prcjell me nj fjal t shkurtr. Z. konsull u prgjegj duke falnderuar me nj fjal t shkurtr por plot kuptim. Sandejmi vajtn n kishn katholike ku u b nj prshpitje pr dshmort e n t ciln muar pjes gjith zyrtart. Passi u knduan, prpara Bashkis, telegramat ngushllimesh q i u drguan Qeveris Italiane dhe familjeve t t vrarve, populli u shprnda me qetsi.
Gazeta Gazet e Kors 12 shtator 1923 Nnshkruar: Korespondenti
Ceremonia e Imzot Nolit n Shnt Gjergj

Q kur se u largua nga Kora, Imzot Noli, edhe u emnua Ministri i P. t Jashtme, mbeti i pa trazuar n shtjen fetare dyke u mar me politikn. Si u mbloth Kongresi Orthodoks, n Berat, edhe prokllamojti Kishn Autoqefale kombtare zgjodhi nj Pleqsi e cila t prkujdeset q t ver n veprim dshirat e Kongresit. Pr Kryetar t Pleqsis zgjodh t Pr. At Vasil Marko edhe qendr Korn. Pleqsia drgojti nj Komision n Stamboll, po Patrikana, si kurdoher, zyri mnyrat dredhanike po m n funt u vendosi t tregonj dy Dhespotler Shqiptar Shenjtrin e Tyre Jerotheon edhe Kristofor Kisin, po prap me qllim q t jemi varur nn Patrikann. Shenjtri e tyre me t arrir n Kor prqafuan vendimin t Kongresit dyke njojtur Kishn Autoqefale. Vemt nj mungim i math kishte mbetur pr njojtjen e Imzot Nolit, nga
77
Sokol Shameti shkaku - si tham i propagandave t huaja q kishin shtn nj dyshim n zemrat t Orthodhoskvet. Pr t sjell pra paqen midis Orthodhoksvet Shqiptar, i palodhuri patriot, puntor i math edhe ay q ka br jetn e tij theror, mbi alltarin e atdheut, u prunj, si gjithnj, n thirjen t atdheut, edhe pranojti q t dorzohet n Shn Gjerq, t Martn m 4 t ktij. Esht e pa mundur q t tregojm kt Ceremoni me gjith hollsirat. Me gjith q ky vendim ishte marr prpara 24 or lajmeja ishte prhapur, kshtu q populli kishte rjedhur q me nat pr t zn nonj vnt. M ora nnt nuku kishte ku t hedhsh gjilprn edhe shtyheshin njri me jatrin. Prve Kishs dritaret ishin plot njers edhe prjashta nj shumic e madhe qndronte. Zyrtart muar an q t gjith Z. Ministri i P. t jashtme, Pandeli Vangjeli, Kryetari i Bashkis, me pleqsin, Prefekti me gjith zyrtart, Oficert t ushtris edhe Xhandarmris si edhe gjith zyrtart. Edhe n mes t atij populli, kaqe t math, nj heshtje mbretronte, pr t dgjuar edhe vshtruar kt Ceremoni, e cila pr t parn her n Shqipri! Kur se Shenjtrit e Tyre than Aksios! Aksios! Edhe veshi robat qelli u hap dyke u dukur nj kreptim edhe frym e shenjtruar ra prmbi at q ka pr t udhhequr besnikt n udhn t s vrtets. Po ky gzim nuku qndroj vetm n Kor, se kjo lajme u prhap n gjith Shqiprin edhe tek do ku ka Shqiptar dyke mar pjes e dyke brtitur: I meritushme! I meritushme edhe Zoti i falt vite shum, pr t mirn e atdheut. Pas t liturit t Shenjtit Ungjill u ngjit n Fron Shenjtri e Tij u ngjit n Fron edhe mbajti nj fjal, fjal si ato q derdheshin nga e Shn Jovanit Theollogut, dyke treguar detyrn q kemi prpara atdheut edhe prpara fes. Fjala ishte e gjat shum edhe duheshe nj stenograf q t mos shptonte nonj fjal e t mbeteshe nj thesar, pr Shqiprin, prej themeltarit t Kishs Autoqefale Orthodhokse Shqipe, Sh. Tij Theofan Nolit. Shenjtris Tij ju kndua nga Priftrinjt e psalltet pr Mitropolit t Dursit, Elbasanit, Shpats, Gors edhe gjith Shqipris, kshtu q sot na mungon nj Mitropolit pr Gjinokastrn, t cilin shprehim te shohim t dorzuar, si kundr q duhet t zgjidhet edhe Eksarku i Shqipris. M ndihmn t Perndis e t Isu Krishtit, pas ktaj do t mbushen gjith nevojat. Pa si u mbarua Kisha duall me Ceremoni t madhe Priftrinjt, t veshur, edhe t tre Dhespotlert pas tyre dyke i dhn nj klqim ksaj dite kaqe historike edhe t bekuar, edhe ksisoj arrin n Mitropoli. Policia me mundime t mdha shum mundi t mbante qetsin nga shumica e madhe q i gjyrmonte populli, prve dritarevet edhe ballkonevet, t shtpive, q ishin mbushur plot gra dhe vajza. N Mitropoli pritn urimet t zyrtarvet edhe popullit q mbajti tri or pa reshtur. Ksisoj mori funt kjo Ceremoni prandaj nga thelbi i zembrs shtrojm urimet tona Sh. Tyre, Jerotheos, Kristoforit edhe Theofanit, se me kt vepr kaqe t shenjt ju hoth e para shtyll e elnikt n 78
Udhrrfyes i reportazhit shqiptar 1912-2011 themel t Shqipris!

Gazeta Koha 8 Dhjetor 1923 Nnshkruar: Mihal Grameno
Nji demonstracion i madh n Kavaj

Me inisiativen e Z. Avni Rustemit n 19 t kti muji diten e shtund n ora 10 para mesdite u nisn pr Kavaj plot me njerz shtat otomobila, n t parin valonte nj flamur i madh me sheja zije. Kur u vajt n Shjak u shoqnun prej atyhit disa vet e ashtu u shkue n Durrs, edhe prej kndej mbassi u bashkun disa vet u murr udh e Kavajs, e n mes t dits mrrim atje ku po u pritshin prej parsis me nji flamur krejt t zi; mbas nji prshndetje t shkurtn, me qen se ndodhi dit pazari, s bashku me nji shumic katundar e gjytetas u shkue ke vorret e dshmorve t famshm Haxhi Jusuf Kazazit e Zojs s tij. Aty rreth vorresh kur ishim tu prit shumicn e popullit qi ende skishin mrri, mata pak minuta mu gulu zemra, u pikllush, habita krejt, e ngrina si gur mermeri n kamb, tu mendu gjith ata vshtirsi e mjerime qi kan vuejt shqiptart veteran e sod, sod qi ja mrrin selametit po vriten nji nga nji barbarisht e ma n fund thash me zemr: Shpirtnat e sheit t ktyne dy vorrave q hetshin ktu para nesh, tu u bashkue me shpirtin e atdhetarit t Peqinit Dervish Adem, t veshun me qefina lar me gjak, dor m dor kan shkue ke Perendija e ju kan lut e lvyr me kta fjal: Zot i madh e i vrtet! Kej mshir e kthe faqe prej nesh, nuk vim me tu anku pse na vran kot nasi koti, se nji vdek qi patm pr ta ba e bam, por tardht keq pr kombin Shqiptar qi e pate kriju pesgjashdhet miljunsh, e sod ka ngel pes a gjasht miliun edhe ata se din vehten vdek a gjall jan, sepse katr a pes miljun gjinden nn glhetrat e pa ngishme t hueja, e t tjert sundojn vehten, po vriten me qllime t poshtra e po mehen krej; tu dhmbyshin Shqiptart e Zot mshir madh! E i dhansh fund ktyne barbarizmave qi bajn disa zemr gur, shpirt zez! Na kina qen, si e di vet, gjithmon dashamir t atdheut e t kombit tan, jena mundu pr liri me kry n dor e me qefina nn sqetull; prap ti lutena mos e merr ngazep por shptoje at popull t mjer e t vocr nga thajt barbar, epju liri t plot e dashuni me shoqishoqn. Po kjo Zoj e mjer thash me vehte faj
79
Sokol Shameti pat ba qi u vra si mos njeri!! Prap merdh n mend se ajo shpirt mir e zemr bardh ka dit me ju lavdrue granive tasaj jet tu ju than se sa me fat lume kishqem qen u qi dhash jetn nn kam t burrit, ju jeni ba nga nji her nus, por un u bash dy her, vesha duvakun e kuq hern e par, e shkova ke im shoq i dashun, edhe pr s dyti vesha qefinat e lame n gjak e erdhe ke Perndija; juve ju kan la e qa fisi disa dit, por mu jan tu m vajtu gjith Shqiptart. Ska dyshim se shpirti i delirt i ksaj dshmorje asht nn hijen e flamurit t shejt t Fatimes, edhe shpirti i Haxhi Jusufit nn flamurin e Imam Hysejnit, na bafshin ndim Amijn! Tu qen n kso mendimesh, kan zan e mbaru fjalimet qi do t botohen n numrin qi vjen me radh z. Mehdi Frashri, Luigi Gurakuqi, Haxhi Jusuf Banka, Rexhap Jella, por un skam ndi asnj fjal t tyne, vetm kur m ka tingllin n vesht fjal e zotit qi kndoj Hazif Ali Durrsi: Vlla tahsebenn. D.m.th, mos i pandehni jo, t vdekun ata t vraemit pr atdhe, se ata jan t gjall, por ju se kuptoni gjallnin e tyn; Chariqoj o Muhamed! Ata t cilve ju bef ndo nji kadastrof (flaqet, mysibet) e durojn tu than se na jemi t Zotit edhe pa dyshim ke ai do t shkojn. Ather erdha n vehte e mshjeva lot; mbas si kndum nga nji fatiha pr shpirtin e dshmorve, falenderoj Z. Andre Ekonomi nemn t djemve t Haxhi Merhumit, u kthym n shpi t tyne, e i ngushllum me lot pr faqe. Mbas andaj u shkru e u nnshkru nj telegraf vllaut t dshmorit Peqinit Adem Gjinish, dulem prej andej e shkum n Hotel ku hangrm drek t ciln e kish pregatit e pagu i biri i Haxhi Jusufit, Z. Abdullahi, prej andej i hypm otomobilve tu na falendru gjith Kavajs, pezmatushm u kthym pr n Tiran.
Gazeta Dajti 22 janar 1924
Konserti i shoqris Arteve t Bukura

Pa buj dhe pa zhurm shoqria e Arteve t Bukura po vepron e po punon pr t strvitur komunitetin e Kors n lvizje sociale, shum t nevojshme pr prparimin e vndit. Konserti q u-dha t dieln e shkuar n Kopshtoren e Mitropolis ish nj pjes e veprave t saj t gjalla pr kt vit dhe u prit me gzim t math prej popullit; nj i dyt e pasoj t martn mbrmavet se i pari ish (strict) vetm pr familie q kaprxente do shpres dhe enkurajoj aq
80
Udhrrfyes i reportazhit shqiptar 1912-2011 pjestart e Shoqris sa edhe djelmurin. Nuk kishin mbaruar edhe pregatitjet kur plakosi turma. Zoja, zojushe dhe zotrinj, q t gjith t gzuar, vrapuan kush e kush m par t zinte vnt t mir. M ora 8:30 salla e kopshtores u-mbush tej e tej; m 8:30 skish vnt t lshuar dhe shum familie smund t hyjn dot. Overtura Sakundala e Goldmarku-ut, e lojtur prej bands kombtare Vatra, hapi koncertin. Orkestra e shoqris e pasoj me disa cop t zgjedhura, t cilat e knaqn m tepr gjindjen. Prof. Ch. Roland tregoj nj talent t veant n violi; me mblsirn q nxirte nga violia e tij t kujtonte violinistin austriak t math Kreisler, i cili gjetk nuk pat m shum sukses se Prof. Ch. Roland ktu t djeln e shkuar. Gjith ashtu, me brohori e me enthusiazm u-prit Prof. P. Leglise, i cili sht nj tenor tepr i mbl dhe ka nj cilsi t veant n t knduar. Celeste Aida e Verd-it u-interpretua shum bukur prej Zotris s tij. Gali-Curci dhe Tetrazinni do ta shihnin me nj sy lakmons Mme Leglis, e cila e kndoj kngn e Rossinit prej Barbier de Seville, me nj talent t uditshm kaprxeu do lvdat. Entre-aktin e hapi mandolinata e shoqris me Vesper Time t Pfluegel-it, me Barcarol-n t Offenbach-ut dhe Beautifull Rainbo t Odell-it. Mandolinata, jasht nj gabimi q bri n Beautifull Night, la nrshtypje t thell q na jep kurajo t parshkojm nj sukses t plott pr konsertat e pritme q shpresojm t jap shoqria e Arteve t bukura. Zotsia e njohur e Prof. Thoma Nassi n flut u-duk edhe nj hr n kt konsert, kur lojti solo variasionet mi kngn gjermane Du, du liegst mir mi Hersen. Preluden e F. Chopin-it interpretoj n pjano mjaft bukur Z-a Nassi, me gjith q sht nj nga solot m t zorshime. Barcalota dhe Serenada e Schubert-it e Minuit-i i Boherinit u-lojtn prej trios (Z-a e Z.i Nassi dhe Prof. Ch. Roland) me nj mblsir q tingllonin dh lvdonin fort zemrn e dgjonjsve. Me nj fjal, konserti q dha shoqria e Arteve t Bukura t Djeln dhe t martn e shkuar do jen pr popullin e Kors nj kujtim i mbl dhe nj shnj q vendi ktu munt t jap dhe t pres vepra sociale serioze, t cilat i ritin dhe i naltsojn shpirtin njeriut. Le t shpresojm q konsertat do realizojn prapjet q po bn sot kjo shoqri pr t mirn e tyre dhe q do ta prkrahin at n lvizjet e saj pr prmirsimin e vndit. Nga ana jon e prgzojm shoqrin pr kto veprime t plqyera dhe lusim q pasktaj t na jap dhe vepra dramatike. Gjith me kt rast u-lutemi bashk-qytetarve tan q t interesohen pak m tepr pr mbarvajtjen e ksaj shoqrie, e cila gzojm q pr pak koh t bhet nj element i fort pr strvitjen e djelmuris n lvizje shoqrore. Le t shpresojm.
Gazeta Koha 12 Prill 1924 Nnshkruar: A.F
81
Sokol Shameti
Plagimi dhe mbarimi i fatosit t Shqipnis

T Dielln m 20-IV-24 ora 4.30 mbas dreke Avni Rustemi u plagos, u u n spital ku por sa u fut n dhom thiri z.Ali Klsyren e Haki Strmillin dhe u tha qi t lajmojshin telegrafisht Shqiptart e Ameriks se ai, n nji kohe qi pregatitesh pr me shku n Amerik nemn t shoqnis Bashkimi pr me krku nga Shqiptart ndihm qi t shduki errsinn e Malevet tona, u plagos trathtisht dhe mandej kish shtue e than ndoshta do shkoja. Telegrami mat ast u hoq prej Zotnive t nalt prmendun. At nat plumbi qi i kish mbet mbrenda i u nxur. Lulja e dielmnis Shqiptare heroi i kombit u dergj 45 or 50 minuta dhe ndroj jet m 22-IV-24 ora 2.20 mbas dreke, u dergj tepr i qet dhe pa besdi. N rast t dergjes fjalt e tij qen kshtu: kombi e prparimi i popullit. astet e fundit t jets s vet i kaloj n mnyr tepr t mbrekullueshme tue mos rrnkue dhe tue mos u prpjeke as pak nga ashpria e rreptsia e mortjes s pa mshirshme. Mbas si u vyshk burbuqia nasionalizms Shqiptare, u ballsamos dhe zemra i u nxur pr me u rujt n shoqni t Bashkimit. Antart e shoqnis s Bashkimit si mbas programit t rregullum at koh qi u plagos kryetari i tyne me radh shkun n rroje e shrbim t tij dhe mbas si ndrroj jet pr nder gjithnji vzhdojn tue prgjue nga katr vet nor. N kt prgjim kan mar pjes edhe disa deputet e civila, por tue qen gati gjithmon antart e Bashkimit. Kjo mnyr prgjimi do t vazhdoj deri kur t varrohet n Vlor, n gji t Ismail Qemalit. Si kur se para vdekjes ashtu edhe mbasndaj nji numr i math prej Misash, Nnpunsash e popullit e vizitun Shtylln e fort tAtdheut. M 23-IV-24 para dreke nji numr tepr i math prej oficerave qi ndodhen ktu erdhn dhe e vizitun t ndyerin dhe nemn toficerve e tushtris kombtare para Tij me respekt t plot mbajti nji fjal tepr t mallngjyshme Major Z. Bajram Fejziu. Po mat dit mbas dreke erdhn n vizit gjith nxansit e nxanset e shkollave t ndryshme t Tirans, nemn t cilve mbajti nji fjal inspektor i arsimit Z.Jan Minga. M 22-IV-24 ora 5 e 30 mbas dreke u ba nji demostrasion hidhrimi n qytet ku muern pjes gjith antart e shoqnis Bashkimi, nji numr i math prej Zonjash, shum deputet e npunsa dhe gjith populli. Kur demostratistt qindrun para smuntores s shtetit nji komision i prbam prej Z. Ali Klsyrs, Stavro Vinjahut, Luigj Gurakuqit, Numan Ferizit, Major Lutfiut dhe Haki Strmillit, hyn mbrenda dhe e vizitun t ndyerin Avni. Para Avniut mbajti nj fjal t shkurtun z. Ali Klsyra tue than se populli Shqiptar e Nasionalistt kurr nuk
82
Udhrrfyes i reportazhit shqiptar 1912-2011 kan me harru. Prej spitalit u shku para Krye Ministris, ku qndrun demostratort dhe hyni mbrenda n kryeministri nj komision i prbam prej Z. Ali Klsyrs, Stavro Vinjahut, Numan Ferizit, Haxhi Jusuf Banks, Haki Strmillit, Musa Mait dhe Qazim Myllets. Z. Ali Klsyra nemn t popullit e t nasionalistve Shqiptar i u lut kryeministrit qi ta mari masat ma serjoze pr me nxjer n shesh komplotin dhe me i denu trathtort n mnyr shmbllore. Z. Kryeministr tha se ka mar e do t mari masa dhe shtoj se munt tia lironte fronin prkohsisht komisionit pr kt ashtje dhe se skisht m verejtje as far e fis pr me nxjer n shesh kompletistt. Demostratort mba si u kthyem e erdhn n spital, i vun flamurin ke kryet t ndyerit Avni dhe u prdan me zemr t helmume. Trupi i t ndyerit ditn e Han do t niset s kndejmi pr Durrs, dhe t Martn do t ndodhet n Vlon, ku do pritet prej gjith flamureve t zis tardhun nga viset e ndryshme t Shqipnis gjith antart e Bashkimit t ktushem do ta prcjellin deri n Durrs dhe ma se 15 vet deri n Vlon. Deri tash kan pru kunora: 1.shoqnia Bashkimi, 2. ushtria, 3.Bashkia e Elbasanit , 4. Bashkia e Tirans, 5. Asamblea, 6 Nnpuusit e M. Financavet, 7.Familia ika, 8.nxansit e Tirans. Pr ve ktyne edhe shum kunora po pregatiten. Pr prcjelljen e trupit t tij asht formue nji komision pregatituer.
Gazeta Dajti 25 Prill 1924
Trupi i t ndyerit Avni pr para prindve

Me qllim qi ti shrbej Dajtit e t ndrioj opinionin publik dshirosha qi tiu nap lajme telegrafisht, por gjindja financiare nuk m premetonte ta oj n vent kt dshir e prandaj u shtrngova tju shkruj me letr. Si kur munt t dihet edhe prej Z. suej trupi i heroit t kombit Avni Rustemi u prcull nga Tirana n Durrs dhe prej andej ktu n Vlon prej (26) antarve t Shoqnis s Bashkimit n Tiran, prej Shklqesis s tij Pecit, Pjestar i kshillit t Nalt prej Shklqesis s tyne Luigj Gurakuqit e Dr. Fahris dhe shum misa t kuvendit kushtetus e nji grumbull intelektualsh. N Shijak me nji fjal t nxeht qi u mbajt prej Z. Qazim Damit dhe nji kunor t bukur. Edhe n Durrs si kur se n Shijak, gjith populli gra e burra kish dal para me disa kunore dhe faqi hidhnimin e vet pr kt humbje tmershme me an t Z.Paftalit, Mis
83
Sokol Shameti i Durrsit. Vapori qi hypm, por sa futi mbrenda trupin e shenjt t fatorit, uli flamurin pr gjyms n shenj nderi e zije tue ngrit edhe flamurin ton po nat mnyr, gjith vapori rreth e qark u stolis me kunorat e kushtueme dshmorit dhe mur nji hije e pamje lulishteje. Nesrit n mngjes do me than t Martn m 29-IV-1924, aty kah ora pes allafranga, vapori sosi dhe por sa qndroj n liman t Vlons erdhn mbrenda nji shumic e madhe prej pritsve dhe gjith antart e Bashkimit t Vlons. Gjith populli i Vlons dhe prfaqsusit e ardhur ktu nga viset e ndryshme ishin grumbullue n shkall dhe pritshin me pa durim e hidhnim t thell qi t marin nr krah trupin e heroit. N mes t nji rrmuje shum t madhe qi kaprcente numrin dhjet mij vet, u u trupi n salln mortore qi ish pregatit n Bashki ku pritshin Prindt e therorit t idealit kombtar; t cilt e puthn dhe e bekuen tue than se t rroj Atdheu e Kombi, pa pr ty bir nuk ka vjen keq se re dshmor e shum fjal t tjera patriotike qi nxejn gjakun dhe thundrojn zemrn e do Shqiptari t vrtet. M 30-IV-24 ditn e Mrkur ora 2 mbas dreke nisi ceremonia e vorrimit e cila vazhdoj katr or e gjyms (16) orator mbajtn fjal n mnyr qi pezmatun zemrat dhe prlotun syt e gjith atij rrmeti qi prbahesh prej grash e burrash. Vaji e gjama e shmtushme ngjitesh der nalt dhe jaza e kobi qi e kish mblu kombit n kt rast faqesh e dukesh jo vetm nr ftyrat por edhe n natyrn e cila u vranu dhe zu me derdh lot dhimbsunie pr kt komb kaq fat keq e shum vujts. Vorri i Kryetarit t Bashkimit, prehje e prjetshme e atij fatosi qi me dorn e tij shptoj Shqipnin nga vdekja e luftoj anmiqt ton, u stolis me (200) kunora t mushme t kushtume prej viseve t ndryshme t Shqipnis. N vizitn qi i u ba sams s dshmorit nga gjith antart e shoqnis Bashkimi n form ngushllimi, tha se: bijt e mij, ju shokt e vrtet si vllaznit e Avniut! N vdiq Avniu nuk duhet t dshproheni e t shkatroheni. Prandaj ju lutem t prpiqeni sa ma tepr pr Atdheun, pr kombin dhe t mundoheni me e naltsu e me e forcu Shoqnin e Avniut Bashkimin. Tue qen se posta po niset kt her po mjaftoj me kaq.
Gazeta Dajti 10 Maj 1924 Nnshkruar: Haki Strmilli
Shnime t dits
Kmbtara kryeqendra e Nnprefekturs n kto dit t fundit t muejt pat fatbardhsin t ket n gjirin e saj nj shumic t madhe njerzish. Kry84
Udhrrfyes i reportazhit shqiptar 1912-2011 epleqt e katundeve kishin zbritun enkas pr tu njoftun me Nnprefektin t riardhun dhe pr t mar dieni mbi gjendjen politike pas triumfit t ushtris kombtare. Krahinat kishin drguar prfaqsuesit e tyne, pr ti paraqit me ann e Nnprefekturs bindje Qeveris s re. Me kryepleqt e katundeve dhe me prfaqsuesit e krahinavet vulnetarisht ishin bashku qytetas dhe katundar ma t ndgjuar. Pas triumfit t ushtris kombtare komiteti kryengrits kishte marr frerin e qeverimit n dor. Feodalt kishin hyr n vrimn e gjarprit. Atdhetart e flakt si krmint pas nj vese shiu pranveror nderonin qytetas t lir Shqiptar n mes t udhs me vaj recini. Nervoziteti i gjakderdhjes ndrvlleznuer kishte zn t duket. Shpesa pr prmirsim rrenjosesh dita dita me ditn: Qeverri e re, shpres e re; Ndnprefekt i rij, prmirsim i rij. N kto qyshte mbledhja mujore faqesh plot shklqim. N mest ksaj shumice njerzish Ndnprefekit i rij, majti nj fjal t gjat. Si foli gjr e gjat mi veprimet ushteriake bri apotheozen t komitetit qendror t lvizjes; me nj profation madhnuer faqi gjendjen politike t rikriuar. Foli ndrprefekti me enthusiazm pr Qeveria e ree: Populli pr popull: populli q bri kryengritjen dhe q fitoj luftn populli do t met prmirsimet m t mdha; nga gjiri i juej prbhet Qeveria prandaj do veprim qeveritar do t bhet pr t mirn tueje. Me knaqsi t madhe u prit fjala e Ndnprefektit. T tr ndgjuesit qeshnin e brohorisnin ve nj i quajtur Kokholli kryeplak i katundit Mndje-gjera nuk faqte asnj shej gzimi. Kokholli kishte ndgjuar n shum raste ksij fjalsh: do qeveri i kish te premtue prmirsime pr mbi prmirsime dhe kto premtime t bukura kishin mbetur premtime t pa vepruara. Dyshimi prej shum koh ia kishte veshur trut dhe pr t kuptuar m mir gjendjen e punve u ngrit dhe pyeti Ndnprefektin n ka drguar njo-nj qarkore Qeveria e ree. N kt pyetje Ndnprefekti si njeri i detyrs hap nj libr dhe kndon qarkoren mbi pushimin e mjekve t Ndnprefekturave (pr tu rindrtuar shndetsia me themele t shndosha). Po spitalet e Qyteteve? Kuxoj e pyeti Kokholli. Jo z. kryeplak prgjigjet Ndnprefekti. Po shkollat tna? Deri tani jo, po t shohim deri n Vjesht. Oh, i mjeri un, z. Ndnprefekt, lutem faqni nga ana e jon Qeveris s ree falnderimet tna pr dukjen e mjekve n pr malet tna se po qahen hoxhallart pr konkurencn e nuskave dhe pr mos besimin e katundarvet n mjekimin e smundjevet me magjira. Neve mundet t presim t ndrtohet shndetsia n themel t shndosh, kemi pritur dhe jemi msuar t presim; knaqemi tmos ham sot buk q t ushqehemi nesr me mish e pilaf.
Gazeta Gazet e Kors 7 Gusht 1924
85
Sokol Shameti
Festimi i eljes s Lises

Kt vit elja e Lises s ktushme u b t hnn e shkuar m 27 t ktij muaj me nj ceremoni e me nj kremtim shum t bukur. Ceremonia filloj m ora 10 prpara mes-dits dyke u-ndodhur n salln e siprme t shkolls. Prefekti Z. Sp. Koleka, Drejtor prgjithshm i Ministris sArsimit z. M. Sherko kryetari i Kishs Autoqefale At. Vasil Marko, Komiseri i Bashkis z. S. Kotta, Inspektori i Arsimit z. S. Papahristo, Delegata franceze pran komisionit t kufive dhe disa nga prindrit e nxnsvet. Kremtimin e hapi Prefekti me nj fjal t shkurtr, po me kuptime t thella; pas tij foli Drejtori i ri i Lises z. Gutan, i cili falnderoj Qeverin Shqiptare pr nderin qi bri dyke i ngarkuar detyrn e rnd torganizimit t Lises s Kors dhe faqi shpresn, se me ndihmn e profesorve ka pr t realizuar shpresat q ka kombi shqiptar mi kt institut. Pasi u-b nj pushim i vogl dhe u-servirn cigare, konjak dhe t mbla, fjaln e mori Drejtori i Prgjithshm z. Sherko; n emr t Ministeris sArsimit salutoj s pari Drejtorin e Lises bashk me profesort dyke u uruar sykses t plot n t kryerit t detyrs s rnd qu sht ngarkuar prej Qeveris; faqi gzimin se pse organizimi dhe drejtimi i Lises jepet n duar t shndosha dhe t provuara, n duart e z. Gutan, i cili si drejtor i Lises s Gjinokastrs m par, e prmbaroj kt detyr me nj zotsi e me nj aftsi t rall; me fraza t bukura interpretoj mirnjohjen q yshqen populli Shqiptar kundrejt Francs fisnike, t ciln e admiron jo vetm pr kulturn q ka patur dhe q ka, por edhe pr heroizmn dhe patriotizmn q kan treguar bijt e saj si n koht e shkuara, si n koht e sotme. Dyke u-adresuar pastaj n nxnsit e shkolls, si Drejtor i Prgjithshm i Arsimit dhe si profesor i tyre gjer dje, u-dha kshilla t vyera dyke i porositur q t prpiqen me tr fuqit e tyre tu prgjigjen shpresa t bukura q ka mi ta kombi i tr. Pas z. Drejtor i Prgjithshm mbajtn fjal kolloneli i Francs nga an e delegats franceze, z. V. Botka nga an e msuesvet shqiptar t Lises. Festimi mori funt m ora 12 po thuaj dyk ln prshtypjet m t mira n shpirtin e tyre qu ndothn n ceremonin e ktij institute, n t ciln pregatitet e pritmja e djalris shqiptare.
Gazeta Koha 1 Nntor 1924 Nnshkruar: Korespondenti
86
Me nj ceremoni madhshtore u vendos n pallatin e kryesis Presidenti

Tiran Sot ora m 9 gjith oficert, duke patur bandn ushtriake prpara, shkuan te shtpia e Shkl. Tij Kryetarit t Republiks dhe me nj ceremony t shklqyer u nisn bashk me t pr t vajtur n pallatin q ish caktuar pr Kryetarin. N mes t tingllimit t marshit tAhmet Zogut e brohorive t popullit vun Shkl. e Tij n Selin e Kryesis s Republiks. Shkl. e Tij Kryetari i Republiks pasi u vendos n selin e Kryesis mbajti nj fjal ku tregoj se republikn e re do ta shptoj nj bashkpunim i sinqert i gjith oficervet, t cilt detyrohen t mprojn nderin e atdheut e qetsin e popullit. Shtoj edhe se n krthizn e Evrops Republika e re duhet t bhet simbolli i prparimit dhe i drejtsis. N emr t oficervet Z. kapiten Demir Ali i u prgjeq duke e shiguruar e betuar se do t jen kurdo her gati t sakrifikojn jetn e tyre pr t mprojtur Republikn Shqiptare. N kt koh e sipr arivi n pallat edhe kryetari i Bashkis Tirans bashk me nj komision i cili si shenj mirnjohjeje i paraqiti Shkl. Tij Kryetarit t Republiks nj pen t florinjt. M ora 10 gjith populli i Tirans u mbloth n shesh t Shallvarit pr t shtn themelet e godinave Qeveritare. N emr t Bashkis Tirans foli Z. Rauf Fico dhe nemr tAsambles Z. Eshref Frashri. N mes t krcllimit t topave e t brohorive t popullit u vu guri i pare i themelit t godins n fjal. Gzimi dhe kremtimi po vazhdon.
Gazeta Gazet e Kors 7 shkurt 1925
SPORT/ Tirana rreh Shkodrn 2 me 1

T dieln u ba n fushn e Shallvares nji match foot-ball-i midis Shoqnis s Tirans dhe t Shkodrs. Ky metch pos importancs sportive kishte edhe nji 87
Sokol Shameti kuptim t msheht q as njana prej t dy Shoqnive nuk rrfente iltazi; por ndrynte mbrend n zemr, edhe ishte supremacija e nji loje qi vijohet vetm qi tash 5 vjet n Tiran. Foot-ball-i n Shqipni nuk ka mrrit me t vrtet nji shkall tepr t nalt, por me gjith at mund t themi se ka prparu mjaft. Shkodrant pr t cilt foot-ball-i asht nji loj e njoftun qi prej ma se 10 vjetsh u lypste t kishin me t vrtet nji supremaci mbi t gjith Shqypnin. Maj mend kur pr t parn her nji shoqni Shkodrane erdh mu ndesh me nji t vetmen t Tirans, gjith kto lojtar si simjet kan mprojt me nder emnin e Tirans s tyne, ishin fmi edhe shikjun at-her me lot ndr sy humbjen e vendit t tyne. N Shoqnin e Tirans sat-hershme gati t gjith lojtart ishin tardhun prej viseve t ndryshm t Shqipnis, dhe djemt e Kryeqytetit nuk dishin at-her asnji nocion preliminar foot-balli. Por sot Tirana rreshton n fush gjith djemt t saj, gjith djemt qi lozin me enthusiazm dhe me ballanc krejt Tirance. M dhimet me e kujtue, pr me e kuptue ma tepr randsin e kti matchi. Shkodra asht gjithmon paraqit ndr Shoqnina t huja si prfaqsuse e Shqipnis. Gaboheni tepr vllezn Shkodran! Para se mu ndesh me Shoqnina t huja, kundra t cilave skemi pas nderin me kujtue kur, ktheni syt kah viset e tjera t Shqipni dhe keni me pa se ka lojtar qi mund t jen ma t zot se ato t juejt. Muerm vesht ka ca dit se Shqipnia paska marr pjes n nji Olimpi n Mal-Zi, dhe atje paska fitu boll lojna t foot-balli-t. Pse vall? Pse n lojnat e tjera paska qen nji Elbasanas, Petr Andoni, nji atlet qi paska majt nalt emnin e vendit t tij. Kur qenkan kujtue me thrrit nji atlet, i vetmi n Shqipni, pse mos t bahet nji selection (zgjedhje) shoqninash foot-balli? A thue se vetm Shkodra din me luejt foot-ball? Tash e figuroj z. Palok Nikn tuej pohue. Gabohesh Z. Drejtor i Sportit! Z. e Yte lypset t di se ka dhe Tirana, Vlona, Durrsi, edhe Berati shoqnina foot-balli. Sidomos Vlona e Tirana. Ditn e diel n mngjes lojtart e Tirans kishin nji pa-durim n zemr. Njani m thonte, tuke qesh me ftyrn fmie, spo kalojn kto or nga kto fjal u kuptonte flaka qi e nezte. U hudhn Tiranasit n loj si burrat, kurse ishin fmi, u hudh n loje kunra burrash, dhe fitun si burrat. Se pash mas metchit Z. Palok Nikn, pse do ti kishe shtrngu dorn duke i than me buz-qeshje: Ment pr tjetr her.
Gazeta Dajti 24 Korrik 1925 Nshkruar: Rrfeja
88
Udhtimi me Aeropllan
M orn 6 p. m. pilloti pregatit Aeropllan edhe na thot q t rym brnda. Si muarm lamtumir nga ish t dashurit edhe miqt q kishin ardhur pr t na prcjell ryra bashk me gruan time, me qn q nuku kish tjatr udhtar, edhe ksisoj mori flytyrimin. Koha ishte e prishur edhe ksisoj u vrtit mjaft pr mbi mal t that edhe liqenin t Ohris gjer sa mori drejtimin t Tirans. Ishte e para her q hipnja n Aeropllan kshtu q munda t shkonj edhe t monj edhe prej qelli bukurin natyrale, me t ciln sht prikosur Shqipria. Kora, qyteti ka nj pamje fort t bukur edhe aqe m tepr me fshatrat q e rethojn. Fusha e Kors me t Devollit, t rethuara me male edhe brigje u japin nj bukuri t veant sa nuku e besonj q te ken vnde t tjera n Shqipri. Liqeni i Ohris sht nj panoram. Nuku ngopesha dot edhe dshronja t qndronte Aeropllani q t muntnja t shijonj ca m mir bukurin t atyreve vnde. Pash Ohrin, Strugn, Poradecin, Starovn edhe t mjerin Monastir t Shn Naumit. Pshertita nga thelbi i zemrs dyke sjell nr mnt q fqinjt tan Srbt kan vn ngulmin q t na e gllabrojn edhe kt Manastir historik. Pr kt Monastir kan ngjar shum her znka midis Korarvet dhe sllavvet. M 1873 rodh nga gjith ant sllavt q t zotronin pr mbi Monastir t Shn Naumit po ishte e pamundur se Korart kan zotruar gjithmon mbi Manastir t Shn Naumit, t cilin Korart e kan themeluar edhe mbajtur. Aeropllani pa si u tur edhe ca koh mori grykn t Maliqit. Dukshin malet edhe pyjet e veshur, fshatrat dukeshin fort t vogla, edhe nuku koqiteshin mir, kshtu edhe lumnjt. Nga ana e uksit ka nj kurent edhe at dit kish t tepr se koha ishte e prishur edhe pilloti lftonte me gjith fuqi. Pran Elbasanit na zuri nj shi i math kshtu q nuku dukeshe mir qyteti po m t kthyer munda te veshtronj, pa fjal q pr s larti. Elbasani me fushn, me Shkumbinin edhe me pyjet t gjelbruara ka nj pamje fort t bukur. Q prej Elbasanit shkuam nr male, brigje e fushra shum t bukura pr mbi t cilt zotronte madhshtor Baba Tomori, i cili dukeshe q pr s largu. N kto vnde Aeropllani u unj prnjersh posht edhe gruaja time sikur u tremp pakz, po kjo ishte nj e qindit e sekunds. Kjo ngjet shum her kur se godit q t mos ket lart er po pilloti me vrap e ngriti m tej n shkalln e duhur. Dyke flytyruar arrim n nj fush t gjr e t bukur edhe Aeropllani zuri dalengadale q t unjet m posht dyke shkuar pran malit Dajti. Nj pamje pitoreske t zugrafisur me bukurin natyrale edhe me fshatrat n rzt e tij. Pr s largu dukeshe Kruja, Kryeqyteti i vjetr i Shqipris ku sht lindur edhe ka mbretruar Baba i kombit i madhi Sknderbe. N nj sekund mu faqn luftrat, t kohs s kaluar, kur strgjyshrit tan, derthnin gjakun 89
Sokol Shameti pa kursim pr t mprojtur tokn Shqiptare nga armiqt q krkonin te zaptonin. Dshronja t vinja atje pran po Aeropllani mori tjatr drejtim dyke u unjur posht e m posht gjer arrim pr mbi qytet t bukur. Ishte Tirana, Kryeqyteti i ri i Shqipris! Zemra m rinte si purteka edhe ngrita syt n qell dyke lavdruar Perndin q arriu edhe kombi Shqiptar, pas 500 vjet robrie, t bhet Republik Shqipria edhe t ket Pr president dorelnikun edhe burrin t Math Ahmet Zogun!
Gazeta KOHA 15 Gusht 1925 Nnshkruar: Mihal Grameno
Prshtypjet e Tirans
M orn 7-45 Aeropllani u rzua n Aerodrom edhe duallm me gruan prjashta. Ishte nj udi ose nonj magnet kombtar q me t dal nga Aeropllani t shohim dy kombtar nga bashklufttart tan t vjetr. Ishin Kristaq Kosturi, depyte i Kors, edhe i shtrenjti yn Hil Mosi, domethn dy kombtar t ritur q n foshnjri me ndjenjat kombtare. Gzimi yn ishte i patreguar edhe me t drejt as q munt te rfenj dot. Aqe m tepr kur pam vllan ton t shtrenjt, Hil Mosin, q ndodheshe n Tiran edhe ishte shndosh. U shtrnguam edhe u puthm me mall t math si ca vllezr t arratisur, njri nga tjatri. Zonja ime sikur flytyronte nga gzimi kur pa Hil Mosin t kthyer n Shqipri, t cilin vetm turpi q kishte bashkpunuar me ca katronjs, t padashur, e kishim larguar nga Shqipria. Si u prshndoshm shkuam pr n hotel Adriatik. Ktu na priste tjatr prshtypje. Gjetm Senatorin t Vlors, z. Xhinti, depytenjt Elmas Kaninn, Dr. Simonidnin, Tefik D. Shashkn edhe t klqyerin Avokat Bexhet. Kujtime pra t vjetra edhe historike me kta zotrinj. U prshndoshm edhe dyke kujtuar t shkuarat lavdruam Zotin q na bashkojti nn hijen t flamurit kombtar, t Republiks Shqiptare. Me qn ora e t ngrnit, se u ngrys mir, u rzuam n Restaurant bashk me gruan. T tjera prshtypje na prisnin ktu. Miq edhe bashklftonjs t vjetr e t rinj na uronin mirardhjen n Kryeqytet. Mallngjimi edhe gzimi yn nuku kan rfim. Un q isha mot mot pa mar ern t vers edhe rakis, tani isha i dehur, nga enthusiazmi edhe gjith bota m dukeshe se ishte krijuar pr mua. Si fjalosm, gjr e gjat, u prndam pr t fjetur, po ku afroheshe gjumi? Gjith natn u drmova n shtrat dyke kujtuar pamjet t Aeropllanit edhe veanrisht t ndrs, po m kot mundohesha se nuku e sillnja dot nr mnt. 90
Udhrrfyes i reportazhit shqiptar 1912-2011 I drmuar nga t pa fjeturit, dyke zn t gdhiet, dolla n ballkon t Hotelit Adriatik, ku sht vndi mi bukur edhe mi plqyer pr t psikollogjisur edhe pr t admiruar Tirann. Era e mngjezit zyri t frynte edhe dalgadal t faqin bukurit e natyrs edhe t prparimevet. Athere zemra time, vet vetiu, tha: lum e lum o ti Tiran; qysh t gjen pasi t lash. Djelli zuri t faqet madhshtor, mbi orizont, edhe t lshonj shigjetat e tij mbi gjith ant. Esht e pa mundur q t tregojm si duhet bukurin edhe zugrafin t malit Dajti. Pandenje q ndodheshe n nj panoram t pikur ku i humbet mndja njeriut! Mbeta i drunjosur, mjaft koh, dyke admiruar bukurit me t cilat sht prikosur Shqipria. Pa si u ngopa se admiruari u rzova n qytet i cili zuri t duket fare mir, po mjerisht isha lark prej Tirans q dinja un. Tani 6 vjet kur pata vajtur me gruan Tiran nuku kish as gjsendi pr t u kujtuar. Hoteli ose hani mi mir, n t cilin kishim hequr edhe n t cilin na pritn me lutje, kish ca dhoma si mos m keq e m rogoz edhe posht ishin grazhdet e kuajvet. Sot vrtet ngusht po gjen Hotele edhe Restaurante shum t pastra e t mira, si kundr edhe shrbim t mir. Nonj kopsht nuku kish si as nonj rug t pastr e t mir. Sot ilektriku driton qytetin gjith n vnt t feneravet e kandilevet me vaj. Udht jan xbukuruar edhe mbahen t pastra, sido kudo. N kt koh nj trup ushtarsh po marshonte dyke u drejtuar n vndin pr t qlluar. Pa dashur u ngrita m kmb edhe nxora kapelln pr t sallutuar kta trima ushtar, t cilt marshonin me nj taktik kaqe t mir e t regullshm sa barabitet me ushtrit m t mbaruara. Zemra mu mbush plot gzim edhe plot shpres, prandaj prgzonj z. Nn-Kolonel Xhelal Aranitasi, Kumandant i prgjithshm, i cili ka vn gjith fuqin e tij q t organizonj nj ushtri model, t disiplinuar, lark politiks e vetm t detyrs ushtriake. Dyke pyetur edhe mikun e bashklufttarin tim t vjetr, Z. Nnkolonel Leon de Gjilardi, pr mbi ushtrin m tha q kemi nj ushtri vrtet t vogl po t mbaruar. Me nj fjal ushtria qndron n naltsi edhe nuku dyshojm as pak q burrat Oficer kan pr t mbushur misionin e nalt q kan mar prsipr. Si ardhi ora pr t dal duallm me gruan edhe vam n Kafe Internacional, ku sht qendra e hasjes. U bashkuam me shum miq t vjetr e t rinj. Me t vjetrit prgzoheshim, njri me jatrin, pr lumtrin q patm q ti arrim ksaj dite t bekuar dyke patur edhe neve nj Shqipri t lir edhe Republik. Flamuri t valonj madhshtor, t kemi Kryeqytet edhe President xheniun e Shqipris. Kujtonim koht Tiranike kur prpiqeshim pr botn e huaj edhe tregonim t rinjvet qysh ndiqeshim e ndaloheshim t thomi q jemi Shqiptar! T rinjt pra duhet t kujtojn kurdoher psimet edhe vojtjet t Fronit Presidencial, t punojn me zel edhe dhemuri pr atdheun se ndryshe i ze mallkimi i tij. M orn 10 nisem pr n Pallati Presidencial. Zemra m lftonte edhe m rihte si 91
Sokol Shameti purteka nga gazimi i math q ndjenja n veten time. Isha i dehur edhe lotet m derdheshin nga enthusiazmi. Vetm ata q munt t mos ken shijojtur t ktill mblsir nuku do t mundin t kuptojn zemrn t nj t vdekuri kur ringjallet! Vetm ata nuku mundin t mojn lumturin t ksaj bote ku qndron edhe qysh shijohet, po ata q ishin t dnuar me vdekjen, edhe kurr nuku besonin q ti arrinin ksaj dite, derdhin lote gzimi edhe lavdrojn Perndin q, midis reziqeve t mdha, mshirojti edhe ngriti nj Shqipri t lir. Dyke marr udhn e madhe, e cila sht ndrtuar edhe po ndrtohet fort bukur, arriva n kopshtin e math kundrejt Pallatit Presidencial. Mbeta i habitur me bukurin edhe t riturit t ktij parku, se tani 3 vjet kur kisha vajtur n Tiran mbilleshe. Parku sht fort bukur rregulluar me shelgje edhe me lulishte n pr t ndarat edhe ans. N mest t parkut sht ngrijtur pavilioni ku kndon pr mbrma Muzika Presidenciale edhe ushtriake. Pa si vizitova parkun u drejtuash n port t pallatit Presidencial. Dhash kart-vizitn edhe m ftuan t rynj brenda edhe vajta n Sekretariat ku Sekretari i Z. President, Z. Vasil Keluci, m priti me nj dashuri t madhe. U prshndoshm edhe kuptova q ishte gjith ay Kaluci, t cilin e kisha njojtur q kur se ishte Nn-Prefekt i Bilishtit. Kombtar i vrtet, puntor edhe energjik. Syt, e tij nuku gaboheshin edhe kuptonte q nga vshtrimi qllimet edhe dshirat t cilit do. Me mblsir priste edhe prcillte shumicn q vinte pr lutje edhe ankime. Si do q sht i ri sht mjaft i pjekur n lvizjen kombtare n politikn, domethn sht br fink, kshtu q nuku ka dyshim q do t arrinj shkall t nalt. I klqyeri edhe i shtrenjti yn President pati nalt mirsin e Tij q t m pres n salln t audiencs. M priti me gzim e me nder se Presidenti yn mban shum n veterant kombtar. I pari vshtrim ishte q ti shoh shndetin edhe lavdrova Zotin q as nonj gjyrm i smundjes nuku i kish mbetur. Prkundrazi e gjeta shum m mir se tani 3 vjet kur ish Kryeministri. I vetmi burr q punon m tepr se do tjatr shqiptar, pr atdheun, sht Presidenti yn i shtrenjt. Or t caktuara pr at nuku ka. Jo vetm ditn por edhe natn do te gjesh n punim e sipr pr t rregulluar organet e shtetit. Krkon q edhe shtjet m t vogla ti paraqiten edhe t ket dij pr do lvizje q bhet n shtet t tij q po e udhheq. Nga ana ime u helmuash edhe e kshillova mos punonj kaqe shum. Me nnqeshjen e Tij t shijshme e t mbl m thot: xhaxha; kurr nuku lodhet njeriu kur punon pr lumtrin t Shqipris, se duhet pun edhe pun q ti arrim qllimin ton dyke u nmruar edhe neve midis kombevet t qytetruara. M pyeti pr Korn edhe dyke i dftyer prparimet prfitova q ti faq dshirn e Kors pr t e vizituar. Z. President. Mu prgjigj q yshqen nj simpathi t veant pr Korn edhe n qoft se do q t mos pengonem, nga punrat e mdha, pa fjal do t vizitonj Korn, siv92
Udhrrfyes i reportazhit shqiptar 1912-2011 jet, se kam nj dshir t madhe. Le t shpresojm q dshirat e Z. President do t mbushen, me emrin e Zotit, edhe ksisoj Kora lule do t ket fatin t pres, ashtu si di Kora, t Parin President t Republiks Shqiptare. Pastaj i thash Z. President dyke i treguar t 2 vllimet e librit Kryengritja Shqiptare, q prve dshirs s madhe q ushqenja pr t i shtuar urimet t Parit edhe dorelnikut President, sht edhe kjo libr historike, themeli edhe bruma, e historis re s Shqipris, kshtu q me qn ustallart e mij kan vdekur i drejtohem Kryetarit t Shqipris q t ket mirdashjen e nalt te mar nn vshtrim. Mjerisht, punra me rndsi t mdha e thritnin n kshill, kshtu q m ftojti bashk me Zonjn time t vem t tretn dit, se kish me vajtur n Durrs, edhe ather do t bisedonim gjr e gjat. U ngrita t shkonj po nuku m ikeshe. Isha i pa nginjur se ndodhesha pran Presidentit tim t shtrenjt. Pandenja q ndronja se kurr nuku e shkonja nr mnt q t kem fatin t arrinj kt dit kaqe t lumtur, t shenjt, kombtare edhe historike! Po; ishte nj dhurti prej Perndije q t shijoni, pas shum hidherime edhe vojtje, kt lumtri. Me t ikur desha q ti puth dorn Presidentit tim t shtrenjt po nuku m la edhe m prcolli gjer ne dera dyke urdhruar Agjiotantin q kur t vete me gruan me vrap te lajmrojn. Shkova dyke rzuar shkallt edhe dolla pr jashta ports edhe vetm athere, si m rahu era e mblodha veten edhe thash vetvetiu: Presidenti yn i shtrenjt nuku sht tjatr prve se Ahmet Zogu i Matit, nj nga organizonjsit edhe prkrahsit t Kongresit Lushnjs, Ahmet Zogu Ministr i P. Brendshme, Shptimtari, Kryeministri, Koloneli edhe Kumandari i Prgjithshme i veprimit q shptojti e qetsojti Shqiprin, edhe ajy q prokamojti Republikn Shqiptare! Ndryshimi sht vetm ky: tani punon m shum se ka frenat e shtetit n dor edhe prpiqet me gjith fuqin e tij vetm pr lumtrimin t Shqipris t vetmn q adhuron. Cili pra Shqiptar i vrtet nuku bashkonet me mua edhe nuku brtet nga thelbi i zemrs Rroft! Rroft edhe Rroft Presidenti i Par Ahmet Zogu?!
Gazeta Koha 22 Gusht 1925 Nnshkruar: Mihal Grameno
Grupi iklist Zogu n Kor

Njdizaj t Mart mbrmanet urdhroj n qytetin ton Grupi iklistik, nn direksionin t z. Kapiten Palok Nika. Banda Presidenciale edhe nj shumic e 93
Sokol Shameti madhe prej popullit kishin dal jasht qytetit pr t pritur kt grup t lavdruarshim ashtu dhe gjith djemt e rinj t qytetit me biikletat e tyre kishin dal pr pritjen e tyre afr katundit Kamenic dhe prisnin me pa durim ardhjen e tyre. M t quarit t grupit iklist pas sa muarm vesh jan Z. Ali Avariqi, Jonus Gjylbegu, Radolf Gurashi, Lem Koliqi, Lec Koliqi, edhe Fadil Ulqinaku. Qillometraxhi prej Shkodre-Kor nmron 28 qillometro n or. Kllasifikimi i prgjithshim pr marjen e kambionatit t Shqipris do t caktohet n Shkodr, atje ku u b nisja e tur-it edhe ku mbaron. N gjith Prefekturat dhe Nnprefekturat grupi iklist u prit me nderime t mdha, veanrisht n Kor ku pr nder t tyre Shoqria Djelmunia Korare me koret e saja t bukura dha nj Audicion n Kopshtoren e Shngjergjit ku muar pjes nj shumic e madhe prej qytetart edhe intelektualt. T Enjten pas darke Grupi iklist lojti foot-ballin me grupin t shoqris Shpresa. M 4.30 m. d. nisi lodra me nj kujdesi t jashtzakonshme ku n t dyja prpjekjet q u bn fitoj grupi i shoqris Shpresa. Esht pr t lavdruar z. kapiten Palok Nika se me energjin e tij t madhe mundi q t bashkoj gjasht shoqrira t ndryshme n Shkodr me emrin e siprshnuar Zogu. Prgzojm pra djelmoshat Shkodran pr dashurin dhe bashkimin q kan n kt shoqri se nderojn jo vetm djalrin shkodrane por dhe tr kombin. Gjith kshtu edhe z. Kapiten Nika pr energjin q tregon mbi Direksionin q i sht ngarkuar.
Gazeta Koha 12 Shtator 1925
Mvarja e nj Krimineli
Sot mora 3 t mngjezit u mvar n pazar t vogl krimineli Hekuran Rapo, nga katundi Porodin, i dnuar me vdekje me vendim t Gjyqit Shk. I t Kors, dat 10 Shkurt 1926, si vrass me paramejtim i Tahir Lazes dhe si plagus me qllim vrasjeje i Qerim Metes nga Kora. Ky vendim u ligjorua me aktgjykimin t Gjyqit Diktimit (D. Nd.) m 12 Prill 1926 dhe me dekretin dat 21 Maj 1926 t Shk. Tij Kryetarit Republiks. Prokuroria me t mar pardje nga Tirana aktet e vrtetuara udhroj t ekzekutohet vendimi n fjal pr sot, dit pazari, dhe n vndin ku m 11 Qershor 1924 Hekuran Rapoja vrau Tahir Lazen. N Vndin e Ngjarjes Q n mes t nats npuns t Bashkis pregatitn trikmbsen e duhur dhe policia kish rrethuar vndin duke mos ln njeri t afrohet. Veanrisht vetm 94
Udhrrfyes i reportazhit shqiptar 1912-2011 neve gazetarve na dha leje Z. Prokuror t ndodhemi. M ora 2.30 pasi arivi prokurori Z. Irakli Noka, gjykatsi z. Andon Kosmaqi, komandanti i gjindarmris Z. kapiten Qamil Boksi etj, u suall nga burgu krimineli. Ndonse kur e muar nuk i treguan qllimin e vrtet, por i than se do ta internojn nElbasan, ay e kuptoj dhe tha se puna ime u muar vesh. Pasi u suall n vndin e ngjarjes prokurori i kndoj shkurtim-vendimin dhe e pyeti n kish pr t thn gjsendi. Mirpo ay me nj guxim t tmershim dhe duke par vdekjen me sy nuk tha se pendohet pr vrasjen q bri por vetm faqi dshirn e fundit q trupi i tij, nsht e mundur, ti jepet familjes s vet ta varos n Maliq, dhe e cila ju pranua. Ahere polict i mveshn kmishn e bardh dhe ju afrua hoxha pr ta ngushlluar. Pasi mbaruan formalitet e prkatshme u shpu n trikmbshen, hipi vet mi sndyq dhe me at guximin e tmershm, q e karakterizoj gjer n fund, futi vet kryen nallkr. Dhe si ju shigurua mir n qaf litari u hoq sndyqi dhe pa nxjer as pak nonj z n nj minut e sipr mbaroj! Pasi vrtetoj doktori vdekjen prokurori i mvari kufoms shkurtim-vendimin dhe u nnshkrua akti i ekzekutimit. Kufoma do t mbetet e mvarur sot tr ditn, mora 5 pas m.d. do t zbritet nga trikmbshja dhe do ti dorzohet familjes e cila lajmrohet sot q ta varos sipas dshirs tij n Maliq. Mase keqe por e domosdoshme Me ekzekutimin e sotm bhen tri mvarje gjer m sot n qytetin ton. Ndonse masa e dnimit me vdekje sht e keqe por n ca raste quhet e domosdoshme; tjatr dnim mi leht spranohet. Vetm kshtu ju pritet sidokudo hovi njerzve t liq pr krime. Dhe pr kt arsye e shteti yn ka pranuar si disa t tjer litar pr gjaksor t mdhenj. Pr safrmi pritet t ekzekutohet dhe vendimi me vdekje i Jahja Qerimit, vrassit t tregtarit Josif Xhera, dhe e cila vrasje bri prshtypje t madhe nopinionin publik. Si dihet, vendimin e par e rzoj Diktimi mirpo e n rishkimin e gjyqit prap Gjyq i Shk I ktushme vendosi dnimin me vdekje. Dhe ska dyshim se kt her do t kthehet i vrtetuar dhe i dekretuar.
Gazeta Gazet e Kors 29 maj 1926
95
Sokol Shameti
Nj ballo familjare n kafene Splendit Park

Pardje t Enjten mbrma, u dha nj ballo familjare tepr e bukur, nga ana e pronarit t kafenes me ndihmn dhe ortakrin e Shoqris Arteve t Bukura. Me gjith q kjo ballo ishte e caktuar n nj nga m t mirat dhe moderne kafeana, familijt treguan me t vrtet nj interes dhe zbavitje t knaqshme, sepse nuku u kursyen t ven dhe as q muarr parasysh pozitn e vndit, po t gjith rrodh pa drojtje dhe me gzim e knaqsij. Muzika q udhhiqte vallet e ballos, ishte tepr e plqyher dhe artistike. Vndi ishte zbukuruar enkas pr kt zbavitje dhe t pirat me do lloj patisrirash ishin n abondans. Pronari i ksaj kafeneje me fam, ka ndrment q t jap shum her t tilla ballo, deri sa jan muzikantt e sotm ktu, q me kt rast gjith familijet do mundin t prmirsojn dhe t prparojn n vallet moderne t prbotshme. Esht pra, nj rast q nuku duhet ta humbas asnj familje prparimdashse dhe zbavitse.
Gazeta Gazet e Kors 7 Gusht 1926
Nj udhtim gjatas rugs Kor-Tiran

T shtun m 14 t.k.m, pra m 8 n mngjez u nism q nga Kora me nj automobill Essex t ri, timonuar prej shoferit m t mir t quajtur Spiro Morava. Ishim tre veta: un Taqua dhe Nikua. Koha ishte tepr e bukur. Rrugn deri n Pogradec nuku e ndjem fare, po na u duk sikur harrijtm sakaq. Mbasi ndejm pak n Pogradec, u nism ans liqenit, nat rrug romantike dhe plot bukuri, q pasqurohet automobili n ujn e kulluar, t liqenit, me ato m t bukura pamje venecjane, gjataz rrugs Ignatia. Shkmbinjt e bukur ans liqenit, q duken si ndoca santinella q ruajn rrugn, nuku mundnim ti kaprxenim pa mar nj poz fotografijet. Rruga ishte aty pa asnj pengim dhe tepr e fort. Gjith me ksilloj rrug kaprxyem Mlishtin, Udunisht, Piskupatin dhe i u afruam Linit i cili ndodhet buz liqenit dhe me nj pamje tepr t bukur. Qatje nism t prpjetn e Qafs Thans ku gjetm arket triumfale t pritjes 96
Udhrrfyes i reportazhit shqiptar 1912-2011 s Z. Ministrit t P. Botore q kishte urdhruar n Kor. Zbritm tatpjetn dhe mbassi pram fushn e Domuzovs qndruam n kafeann e Hoxhs Prrenjsit. Qatje hym n pr viset e bukura t pyjevet Quksit, gjithnj ans lumit Shkumin dhe mbas nj rrug mjaft t gjat dhe e dredhuar, duke shkuar afr katundevet t vegjl, harrijtm n Librash, n post-komanda e gjindarmries, ku pr s shpejti do t themelohet godina e Nnprefekturs. Pamjet e ksaj rruge jan tepr interesante dhe fort t bukura. Bukurit natyrale e ksaj pjese rrugeje, na bri q t marrim nj tok poza fotografijesh pr kujtim. Sapo q n kt pjes t rrugs mungojn disa ura por gjithnj puntort jan duke i ndrtuar dhe pr fare pakz koh mbarohen. Qatje gjithnj npr male, pylle dhe fushka t vogla, ans lumit Shkumin deri sa harrijtm n Elbasan, ku ndenjm dhe hngrm drekn n hotelin dhe rastaurantin m t mir dhe t ri: Adriatik. Elbasani gjithnj ay q ka qn. Mbasi pram npr mes qytetin, muarm rugn e drejt dhe e mir, npr disa katunde t vogla, Rrogozhin, etj. Dhe sakaq harrijtm n Peqin, qytet i gjat po jo i math. Mbas nj rug t shkurtr harrijtm n Kavajn me nam dhe qatje ans detit Adriatik, u kthyem n Durrsin e klqyer dhe muarm prap rrugn pr n Tiran. At nat dhe t nesrmen deri mbas dreke ndenjm dhe shtitm Tirann dhe mbrmanet u kthyem n Durrs dhe hoqm n hotelin m t ri dhe modern Splendit Palas, nj hotel dhe restaurant tepr i knaqshm. T nesrmet, q me nat, ora 6, u nism s bashku me nji automobil tjatr ku ndodheshin z. Arhimandrit ame, Ik. at Josif Opari, etj. Nja 7 veta dhe me nj bukurij dhe pamrzitje harrijtm gjith npr at rrug ora m 13 ktu n Kor.
Gazeta Koha 21 gusht 1926 Nnshkruar: B.-A.-Meni
Festimi i dits s flamurit n Kryeqytet

TIRAN Festa kombtare e dits historike 28 Nntor u kremtua kudo n Shqipri me nj mnyr tepr madhshtore. Ktij shklqimi i shtohej dhe gzimi i patreguar, q ndjen populli me shtypjen e lvizjes tradhtore t disa tarratisurve. Populli i Kryeqytetit duke pasur prpara Flamurin Kombtar
97
Sokol Shameti bashk me zyrtart, nxnsit e nxnset e shkollave dhe grupet sportive, umblodhn n sheshin e caktuar, ku ish ngrehur nj sqen, dhe u-mbajtn ligjerata tepr t mallngjyershme, si prej prfaqsonjsit t Parlamentit ashtu dhe prej t Bashkis. N Tiran, q qe stolisur me arka triumfi e dafina, buitte gzimi dhe brohorimet tingllonin ane mban. Ora m 10 populli umbloth para Pallatit t Kryesis pr turuar edhe nj her shptimtarin e tij A. Zogun. Prfaqsonjsit e Kombit. Ministrat, oficert e nnpunsit e nalt t Shtetit, t mveshur me uniformn e madhe dhe t prshndetur prej bands e gards presidenciale, u-drejtuan n Salln e Kryesis, ku Shkelqsija e Tij me buzqeshje e plot gzim pranoj urimet e paraqitura. Ora 3 pas dreke, populli i mbledhur dhe nxnsit e nxnset, kaluan prpara Pallatit duke brohoritur e duke thirur rroft shptimtari i kombit A. Zogu, i cili nga balkoni i mallngjyer nga kto faqje kaq t przmrta, u prgjeq me falnderime. Gzimi dhe demonstracionet vazhduan gjer n mngjes n mnyr t patreguar dhe kt gzim e kurorzonte koha e mir dhe katrrimi i rrebellave. Ora m 9 n Salln e Kryesis u dha balloja e par e Republiks s re, pr kujtimin e dits, ku ishin ftuar gjith trupi diplomatik, shum t huaj, nnpunsit e nalt t shtetit bashk me zonjat e tyre, e kjo vazhdoj gjer m 4 pas mesnate me nj rregull e shklqim tadmiruar. katrrimi i rrebellve t Malsis s Dukagjinit dhe shtypja e tyre me shpejtsi vettime, ishin faktort kryesor t ktyre demonstracioneve q shtonin shklqimin e Fests Nacionale.
Gazeta Gazet e Kors 4 Dhjetor 1926
Pikniku i katundasvet
N sht pritur gjer m sot nj piknik me gas dhe me gas t patreguar, ky sht Pikniku i Katundasve q u-mbajt t Diel m 31 Korrik prej Shoqris Fshatare t Katundit. Qe pr t vn re dhe uditur se sa m shum q ret po shtrngohshin dhe shtrythnin shi, Katundasit si pr inat t shiut aq m shum e m shum nga t gjith ant e Ne England-it po rendnin kush me karo t tij kush me taxi, dhe nj shumic e madhe me t dy troket q shoqria kish porositur enkas, arrin n vndin e piknikut m orn 12:30 A. M., n luadhin e piknikut, si do t dshmonj nj piktur shum e interesaime, ku gjithkush nga Katundasit, paz zakonit t Shqipris, me gzim dhe nn qeshje t mbl urojn dhe mirpresin njri jatrin. N nj ip m t mngjr t luadhit nn nj hie t nj peme t madhe do t shikonje Zotin Nunin-e-Paras, i cili me pam98
Udhrrfyes i reportazhit shqiptar 1912-2011 jen e tij naturale si kasap po epte e merte me nj hanxhar n dor dhe po pritte t 12 mishrat e pjekur dhe me shokt e tij t tjer po pregatitte drekn. M orn 1:30 P.M. u-shtrua dreka, q t gjith qen n pun e sipr, ktu ktje do t dgjonte urime n mes t njri jatrit, kush me nga nj kup uj t bardh, kush me nga nj kup m t madhe me uj t kuq. Nuk do mnt se dhe Kukumbliqrit nuk mbetn prapa; ktu atje do t dgjonje t kam gjetur o dhntr, u a paim hua, dhe n piknikun tuaj dhnt Zoti u rnt dbor. Pas dreks Kryetari i Shoqris me nj fjal t shkurtr falnderoj mysafirt edhe uroj q pasktaj ca m mir dhe n Shqiprin e lir. Nga folsit q fol pr mi qllimin e dits qe i pari At Christofori, dhe Vatrani i njohur Zoti Hari Kaka, i cili me talentin e tij t shkuar (old fashioned) prhiroj shkaktart q u-prkujdesn dhe filluan Shoqrin Fatbardhsia, dhe prmendi me fjal q sa mir sht q t jen t gjith antar t shoqris. Pastaj u-kndua programi i lodrave kshtu: Z. Nisi Economu, nga Somerville, Mass., fitoj nj paket me cigare n t rendur t burrave; Zonja Thina Gramo nga Maynard, Mass., qe e para q lojti si n luadhin e kishs t ta them berae: Z. Spiro Toli nga Natick, Mass., n rendjen e t nesrmet fitoj nj gravat t mndafsht: Zojusha Eftali D. Peterson, nga Somerville, Mass., n t mbledhur patatet fitoj nj shalajk t bukur. Zojusha Mariola I. Spiro nga Manchester, N. H., n t rendur t Zojushavet fitoj nj box me okollata. I biri i Nisi Cimes, nga Larence, Mass., n rendjen e djelmoshavet fitoj nj pen t florinjt. Nga shkaku q shiu sa vinte po shtrngonte, dhe me q dita po perndonte, shum lodra q qen n program, nuk u-lojtn, dhe kshtu t gjith piknikasit u-prndan duke u ln shnden njeri jatrit dhe uronin q mot m mir dhe m shum.
Gazeta Dielli 5 gusht 1927 Nnshkruar: S.V.K
Nji grup namuzlish viziton, mbas mesnate, shpijat dhe dyqanet pak larg sheshit
Ka gati njzet dit q nj grup prej pes vetsh, kan hyr pas mesnate ne shpijat e Teferiit, pjes e veume e qytetit dhe mbasi kan grabit shume te-
99
Sokol Shameti sha familjare ne 5 6 shpi, jan larguar pr pa mujt me u diktue. Mbas 5 ditsh, po ai grup, i paknaqun me ka kishte ba, shkon e viziton pas mesnate nja dy dyqane t vegjl t lagjes Sallbegaj nga kan dal t ngarkuar me ka kishte brenda n ata dyqane t mjer. Prap mbas nj jave, kan dal me inspektu dyqanet e lagjes Sharr, ku dhe atje kan shprblyer mundimet e tyre me do gj q kishin gjet brenda. Kto 5 6 dit u ndi plakitja e nj dyqani tjetr afr tregut. Por kt radh dhe fati nuk i ndihmoi se Post-Komanda e ktushme, e cila gjithnj mbante hetimet e duhura, mundi me zbulu personat dhe i burgosi. Po shohim kto dit t vijn n zyrat e Post-Komands boksha t mdha me do lloj teshash t grabitura si pr shembull: orap t do lloji, opinga, kpuc, fustane xhaketa leshi e mndafshi, shamia grash, cigarishte, ibuk, kutia duhani, shkrepse e gjith far gjrash t tjera q t bajn me u shklye gazit. Duket se ata zotnit, aq zgjedhs t mir e grabits t nderuar nuk kan pas ndonj qllim t keq e t lig. Me ato tesha ata mundoheshin me hap nj tregti t vogl e kshtu me mujt me e nxjerr kafshatn e tyne t prditshme, por jo edhe pa inspektuar dhe nga nj her disa dyqane t tjer m mytebera. Si dyqane bakallku e manifakture. Ah! Sikur mos t ishte kjo Post-Komand, sa e sa allishverishe do t bnin t dy delegatt kosovar, dy kavajas dhe nj shkodran me nam.
Gazeta Gazeta e re 11 nntor 1928 Nnshkruar: Korrespondenti
Nj vizit n kazermn e re n rrugn e Kavajs

M 20 t ktij muaji, Kryetari i Asambles, z. Pandeli Evangjeli, na tregoi shtitjen q ka ba jasht Tirans pr me pa kazermn e re q asht goditur n rrugn e Kavajs. Prshkrimi q na ban z.Kryetar tregon se ka mbet mjaft i entuziazmum nga punimet e ushtarve nn drejtimin e komandantit t tyre, zotit komandant tregon sheshit se ushtari shqiptar mund t bj mrekulli po t jet nen drejtimin e nj njeriu t till. T shtyr nga lvdatat e z. Kryetar t Asambles si dhe nga zelli i tyre, asemblistt q ishin prezent vendosn me i ba nj vizit kazerms n fjal. Z. Abdurahman Dibra, Kaso Hafiz Xhemali, Spiro Papa, Halit Roji dhe Seid Toptani morn pjes n kt inspektim, prej
100
Udhrrfyes i reportazhit shqiptar 1912-2011 ndreqjes s rrugs q kan ba ushtart, automobili mundet me udhtue deri n vend, vetm tri ura pengojn transitin. Por nga sa kuptojm, ushtart jan gati ti ndreqin edhe kto ura nse Ministria e Puns Botrore u jep materialin e duhun. Kazerma ndodhet ans rrugs s Kavajs dhe bri kodre. Nj pamje natyrale shum e bukur lejon me pa nga ana e jugut kodrat e gjelbrta, fushn e Tirans dhe malet e saj, ashtu edhe n afrinat ndodhen ma se dy kroje nga t cilt buron uj pr pirje dhe pr mbajtjen e shndetit. Kazerma prbhet prej godins qendrore me 25 dhoma, t bame krejt prej tullash dhe imento edhe n kraht e saj jan t dy godinat me nj gjatsi t prbashkt prej 220 metrash mbi nj gjansi prej 11 metrash. Prpara ndrtess n fjal dhe brenda nj kopshti, t bukur plot m lule qndron n nj mnyr madhshtore Monumenti i kushtuar dhe i ngrehun prej dors s ushtarve pr Mbretin e tyne t adhurueshm. Prej dy pikave mermeri, njana prej tyne shnon fjalt e N.M.T., Mbretit ndaj Ushtarit t vet: Mbreti Ushtarit t vet Ushtari im! Shqiptari trim! Me ty e ngreha un kt Shtet, T di q je me plot guxim, E sulmin tant askush sta pret Ku do detyra ty t thrret. Me zell ushtro Edhe mso, Se ty, ushtar, t kam besnik! Flamurin tant ti e ndero, Si n paq ashtu n rrezik, Ta mbrosh si trim nga do armik! Dhe t tjera fjal t Ushtarit pr Mbretin e vet. Ushtari Mbretit t vet Naltmadhni, q je ma i pari, Mbret i yn shptimtar, Me kto fjal prej shkronja ari, Ty tprulet do ushtar!
101
Sokol Shameti Ty tprulet ushtria, Q mbi Flamurin tasht betuam, Ku tjet zjarrmi dhe duhia Shqipnin me naltsuem. Gjith ndrtesat e kazerms dhe rruga jan ndrequn prej dors s ushtarve, nn drejtimin e z. Nnkolonel Ali Rizajt dhe me ndihmn q ju ka dhan Komandanti i Prgjithshm i Forcs Armate, z. Xhemal Aranitasi. Deri tash jan prishun 850 napolona arit, kurse mimi i vrtet i tyne mundet me qen medoemos 7000 ose 8000 napolona. Ky veprim le t merret si shembull prej t gjithve.
Gazeta Gazeta e re 23 nntor 1928
Kryeqyteti n 8 Tetor dhe fuqija e Kombit

Pardje n 8 Tetor Tirana ishte shum e ngusht pr 60.000 e ca banor q mbante n gjirin e vet, bashk me ushtart, paraushtarakt dhe delegatt ose t ngeshmit q kishin vrapuar n Kryeqytet. Dita e 8 Tetorit ka patur kt kuptim kryesor: populli i t gjith Shqipris faqte n mnyrn m t prekshme dashurin dhe enthusiasmn e tij t Mbretit Shptimtar e Reformator, dhe Shteti faqte po nat koh fuqin imponente t tij n sheshin e Shngjinit. Pr t kuptuar rrenjsisht dashurin dhe enthusiasmn e popullit kundrejt Mbretit tndrrave t tij, kundrejt Mbretit qe shpie Atdhen me ape vigani n horizontet e lumtur t qytetrimit e t prparimit, pr t kuptuar, themi, konkretisht kt dashuri, njeriu duhej tishte n sheshin e Shngjinit n Tetor e t kishte pa brohoritjen frenetike q i u-b Mbretit nardhjen e nikjen e Tij. Sidomos kur mbaroi parada dhe Mbreti po ikte duke shkuar prpara tribunave ku kishin zn vnd m mijra t zgjedhur t Shqipris, kta t zgjiedhur faqn nj ovasjon aq t math dhe frenetik sa q ssht par kurr n Shqipri gjer m sot. T vinte sikur sheshi i math tundej sikundr tundet toka nn buitjen e nj gjmimi t fort e t dehur E si t mos ishte kaq i enthusiasmuar dhe posi i mndur populli n nj dit kur e shihte me sy dhe n mnyrn m konkrete fuqin vet t tij nn shpre-
102
Udhrrfyes i reportazhit shqiptar 1912-2011 hje t ndryshme: Ushtria, Djalria, shkollart, oficert, fonksionart, parsia, agjentt, mitraljozet, topat, tanks-et?... Si t mos ishte jasht frenave ky popull ku n krye t ktyre fuqive shihte fuqin m t madhe t tij: Mbretin, shefin suprem Krijues dhe Regullues? Pamja madhshtore e sheshit t math, pra, nuk inspironte vese nj ide, nj duva: Roft Mbreti! Duart prplisnin me t tr fuqin e tyre, mlit shpenzonin maksimumin e energjis s tyre. Pas Mbretit admirimi i shpirtit kombtar ra, nat dit t uditshme, mbi paraushtarakt, mbi kt varg t pa-mbaruarshm q shkonte para Mbretit dhe popullit duke pas n krye komandantin e Divizionit nnkolonel Blloshmin, i cili shkoi me nj ecje aq imponente dhe po nat koh aq t bukur sa njeriu nuk u besonte syvet dhe kishte, pa dashur iden se sht n nj ndr t bukur Po e gjith dita, n 8 Tetor, neve na duket akoma si nj ndrr: nj fush e mbrojtur prej nj fondi t mrekullueshm q fillon nga malet e trazuar me qiellin, nj fush e madhe, e madhe, nj mizri qeleshesh t bardha dhe petka haqi, bisikieta, topa, pushk dhe breza t shklqyera matan; n kt an Mbreti, n mes t kryeministrit t Tij dhe t kryetarit t Parlamentit dyke pasur prapa oficert e Tij; pak m tutje Nna-Mbretresh bashk me princeshat Adile, Nafie, Senije, Myzejen, Ruhije, Maxhide, Difter, Dane t shoqruar prej Zonjs s nderit Zonjs Topallaj, prej drejtorit t Pallatit t Familjes mbretnonte Z. Sotir Martini; m tutje grat Shqiptare t veshura me kostume kombtare q i dfton si zana e si peri; m ktej Ministrat t veshur me petkat e bukura t tyre kombtare, pastaj deputat, oficer t praruar me shpada, delegasione, funksionar, t lart, shkurt ajka e popullit q duartrokit pa pra fuqit e disiplinuar dhe t hekurt q shkojn, Ushtrin e organizuar fare mir t sodit dhe t s nesrmes Dhe n mest t ksaj gjendje q festonte buiste me gzim her Banda Mbretnore here Banda ushtarake Hymnin madhshtor tUdhheqsit t Kombit. Nuk ish m pak imponent kndimi Marshit t Mbretit prej 4-5 mij zrave t Paraushtarake q mundi ti bashkoj me drejtimin e tij profesori Z. Sotir Kozmo. Kjo ishte pamja madhshtore e 8 Tetorit n sheshin e Shngjinit, kjo ishte ndrra e mbl q pam at dit, ndrra q na realixoi energjija e pa-shtershme e Kombit nn egjidn e Mbretit t Math Zogut t par, Mbreti i Shqiptarvet.
Gazeta Arbnia 11 tetor 1929
103
Sokol Shameti
Madhshtia e Tij Mbreti vizitoj institutin Kyrias

Dielli sapo kishte lshuar rrezet e tija t ndrime mbi panoramn e bukur q rrethon bregun ku qndron binaja e Institutit Kyrias. Bukuria e motit q ishte posi nj prendver m trhoqi vrejtjen tek dritarja: kur t shoh? S largu, prtej lumit Rigllata nj sr automobilash lukse, q kishin mar rrugn e shkolls son. Zmra filloj t m trokas me m shum shpejtsi edhe fuqi: dhe ndrgjegjja m thosht se do t kisha fatin t asnja pr-s-afrmi Shptimtarin e Atdheut. Nga kaluan m shum se pes minuta dhe automobili mbretnor arriu n shkalln e madhe t shkolls, Zoti Dako, duke vrapuar nga shtpia e vet, kur e pa Madhshtin e Tij Mbretin, me njher i dolli prpara Sovranit ton August dhe i hapi portn e shkolls. Duke hyr n Vestibull, Zojusha Kyrias e priti Madhshtin e Tij me shum gzim po tepr e emocionuar prej ksaj vizite mbretnore krejt t papritur po shum t dshruar prej kohsh, e ftoj Sovranin n zyrn e vet, n katin e dyt t ndrtess. Ktu Mbreti i bri Zotit Dako disa pyetje mbi organizimin e shkolls, mbi numrin e nxnsave dhe nga vise jan, edhe u-interesua mjaft pr nevojat e ngutshme t Institutit n fjal. Passi mori gjith informatat e duhura u-ngrit pr t vizituar ndrtesn. Sapo u-hap dera e zyrs s drejtoreshs, dhe nxansat e pan Sovranin ton t dashur, filluan t brohoritin me gjith fuqin e shpirtit tyre, Rroft Mbreti! dhe pastaj knduan me shum mjeshtri me dy zra Hymnin Mbretnor. Si mbaruan vajzat, nj qetsi e plott u-b. Zojusha Kyrias i adresoj Mbretit pak fjal duke i faqur gzimin pr kt vizit t papritur po t dshruar prej shum kohsh. Madhshti e Tij pati mirsin t prgjigjet duke uruar Zojushn Kyrias pr themelimin e ksaj shkolle, e cila ndonse ka pasur shum pengime dhe vshtirsi, vullneti i saj i patundur nuk e ka ln t mprapset pr as nj minut nga ideali q ka vn prpara pr t dhn msim dhe arsim vajzave Shqiptare. Pastaj Madhshtij e Tij duke ju adresuar vajzave i kshilloj t punojn me zell pr t plotsuar detyrat e tyre shkollare t prditshme, duke mos mar parasysh as pengime, as vshtirsi, se vetm me guxim, me qndrim dhe me pun t pareshtur munt t dal njeriu faqebardh n do detyr q t jet. Prej jush, motra dhe bija t dashtuna pret Atdheu shrbime: ju do t prmirsoni jetn shoqnore t kombit pa t ciln smunt t bajm as nj prparim n drejtim q t jet. Nd qoft se ju bani detyrn tuaj, jam sigur se shpejt ka me arth koha kur vajzat e Shqipnis do ta marrin msimin dhe arsimin e tyne nga bijat e Atdheut. Para se ti jap funt fjals Sovrani pati mirsin tu thot
104
Udhrrfyes i reportazhit shqiptar 1912-2011 drejtorve tInstitutit se do t interesohet pr t plotesuar t gjitha nevojat e tij t ngutshme. Fjala e Madhshtis Tij u-prit me duartrokitje t nxehta dhe t pareshtura. Pastaj Sovrani vizitoj gjithant e ndrtess, klasa, dormitore, salon, salonin e ngrnies, kuzinn etj, dhe mbeti shum i knaqur nga organizimi dhe pastria si dhe nga regulli i mir q mbretron n kt shkoll. N kt koh vajzat u-reshtuan n shkalln e madhe, dhe grupi sportiv egzekutoj me shum shije nj strvitje gjimnastike rithmike, e cila bri nshtypje t thell. Sovrani u-largua, pas nj or e gjysm, duke prgzuar edhe nj her nisiatort pr kt vepr patriotike q sht nj nder pr vndin ton, n mes t brohorive t pareshtura t nxnsave.
Gazeta Dielli 18 Dhjetor 1929 Nnshkruar: Olga V. Gorguzi
Nj vizit n fabrikn Pastrtia!

Sikur t mos kishja frik se do tu jap nj bezdi t madhe personelit t fabriks Pastrtia, do shpallja ktu se do zonj duhet ti bj nj vizit ksaj fabrik pr larje, hekurosje dhe pr t ngjyer petka. Prandaj do t mjaftoj tu kallzoj se pash aty brnda. Po m par dua t prmnd se sht me t vrtet nj prparim i madh pr vendin ton ngrehja e ksaj fabrike, nj prparim q lehtson mundimet e njeriut. T gjitha veglat q pash aty brnda ishin automatike, rjeshtuar bukur, n mnyr q, jo vetm nuk shkaktojn as nj ngatres, po t knaqin shpirtin kur i shef e sidomos, kur shef se nj rob e pa lar pas dy orsh bhet krejt si e re. Lahet, thahet dhe hekuroset. Pr neve q sht e para her q shofim t tilla gjra, nj larje pr dy or, me t vrtet sht e uditshme dhe e pa-besueshme, prandaj, me pak fjal dua ti prshkroj ato vegla: Nj od e vogl n hyrje t fabriks shrben pr dorzimin e robave t pa lara. Kjo od komunikon me nj der, n kthinn e larjes. Atje robat hyjn n nj maqin q rrotullohet nga dale. T siellurit rotull e vegls i lan vetvetiu robat me uj t ngroht e me sapun dhe, pastaj i shprlan. Pas ksaj robat hyjn n nj vegl tjetr shtrydhse q sht reth e prqark me vrima. Kjo sillet rrotull shpeit dhe me fuqin e rotullimit uji qi kan robat derdhet vetiu, pa u-shtydh
105
Sokol Shameti roba. Robat q dalin andej nuk jan m te qullta, po t njoma ose t fikatme. Pas ksaj robat i ndajn duke i varur n gardrob t bra pr kt qllim e q jan t ngrohura me avull. Pas 15 minutash robat dalin nga kto vende krejt t thara. Pastaj i shpien n dhomn e hekurosjes, ku shumica e hekurave t ndryshme sht automatike. Esht nj hekur i madh pr t hekurosur arafe, e do tjetr rob t jet e drejt. E kur mbaron edhe kjo pun, roba vete n nj dhom tjetr ku bhet pako e i drgohet t zotit. N kt fabrik gjindet do vegl q i prket pastrimit t do far robe t brndshme, t jashtme, kostume t leshta e t mndafshta kmisha jaka kollare etj. T ngjyerit sht aq i goditur sa njeriu nuk e quan nga e reja. Pastrimi i robave me njolla po ashtu. Shkurt do plak q lahet ose pastrohet atje, nuk ndryshon nga e reja. Ve ksaj, gjja q duhet t na interesoj m tepr sht kjo q do plak q t lahet n kt fabrik nuk griset shpejt, sepse sa treguam m sipr kuptohet se roba coptohet si coptohet nga finja e fort ose soda e sapunit q prdorin jevgat, dhe nga guri q vn kto prpara n magje pr ta frkuar e pr ti rn asaj q t dal zhuli. Esht e vrtet q na shqiptart jemi shum dor-shtrnguar, nuk na plqen t shpenzojm shum, dhe preferojm gjra t lira, po kurr se kemi vrejtur q harxhojm katrfish nga kujtojm. Kshtu, do t jen mbase shum ata Zonja e Zotni q do t vazhdojn t prdorn jevga pr larje. Mir po, po t mendojm pak do t shohm se larja e fabriks do t na kushtoj m pak: Bije fjala do grua e di se nj kmish burrash, pas 5-6 her larjesh, fillon griset nga mngt nj her e nn qaf m pastaj. Pas 15-20 t larash kmisha vjen n gjendje pr t mos u veshur. Esht mnyra e larjes dhe shtrydhjes q e gris, kurse, si u-prmend sipr n fabrik ska as finj, as t frkuar e t rahur n gur, as t shtrydhur. Kshtu nj kmish q lahet atje sigurisht nuk mund t griset e t coptohet vese kur t vjetrohet shum. Domethn nj njeri q blen 8 kmisha n vit, duke i lar kto n fabrik mund ti prdori dy tre vjet. Cila pun, pra, sht m ekonomike? Pastaj hekurosurit q bhet n fabrikn ne grat nuk mund ta bjm kurr. Tani po ti bjm hesap dhe mundimet e kohn q humbasim me larje e hekurosje, del n shesh vetiut se sa m e lir asht larja n fabrik. Ve ksaj puna q del nga fabrika sht shum m e pastr nga puna q del nga dora e jevgavet. Sidomos pr pajt q i bjn vet gocat, kto duhet me domosdo t lahen n fabrik, nga e cila kto do t kthehen n nj gjendje q gocat do t dyshojn n se jan ato q kan drguar.
Gazeta Arbnia 1 prill 1930 Nnshkruar: Ikbal ika
106
Nj tragjedi e tmershme n Kryeqytet

Dy vet gjejn vdekjen tasfiksjuem n gropn e nj latrine Altruizma e nj sherbtori Shkodran n Ministrin e Financavet Nj ngjarje e hidhur q zgjoi prshtypjen ma t thell n t gjith popullsin e Kryeqytetit, ngjan dje para dreke norn 10 n nj rrug qendrore tue shkaktue vdekjen e prnjhershme t dy vetave. Njenit nga vizitonjsit e Hotel Metropol q ndodhet n ndertim e sipr n Rrugn Mbretnore i binte nj orisht e mueshme n depon e nevojtores, dhe pr ta nxjerrun ftohej nj jevg, i quejtur Man B. Cungu nga Tirana, tue i paraqitun ktij shprblimin e 5 frangave. Jevgu i gjor, pr t fitue pes frangat el kapakun e depos s nevojtores e cila ishte e ndertueme prej ementi me nji thellsi dy metrash e gjysm, dhe zbret posht me ann e nj shkalle. Pa zbritun akoma mir, ndgjohet nj britme e tmershme q trheq vrejtjen dhe ngamjen n vend t shum personave, t cilt konstatojn se i gjori jevg ishte rrzue mbrend i asfiksjuem nga gazet e forta q n depo ishin prtri. Mundohet nj puntuer t zbres pr ta ndihmuem, po del me nj gjysm fryme dhe gati i vdekun prej kurrentit t gazeve. Nderkaq kalon rassisht andej sherbtori i Ministris s Financave, i quejtuni Nikoll Froku nga Shkodra, i cili kur ndgjon britmen dhe shef grumbullimin e njerzve, me nj shpirt altruizme dhe abnegasjon, passi i jep disa shamje puntorit t dalun nga depoja, ul deftert e zyrs, zveshet dhe zbret me nj her pr ta shptue jevgun. Po dhe ky, pa zbritun mir nga shkalla posht, bje viktim e altruizms tue u rrzue mbi trupin e jevgut, i asfiksjuem si i pari. Britme dhe vigma t deshprueshme ndgjohet nga turma q nat minut kishte mblue Hotelin. Nj tmer dhe nj prshtjellim shenohet n rrug prpara Hotelit. Me ann e njerzve dhe veglave t prume prej Bashkis u veprue n nxjerrjen e tyne, po mjerisht doktorat konstatuen se dy fatzezt ishin kufoma. Vdekja veanrisht e sherbtorit Nikoll shkaktoi nj prshtypje dhe nj dhimbje t madhe n popull tue e konsiderue t gjith viktim t shpirtit t tij t lart cilsi e zakonshme e t ndyerit dhe tue e mue n mnyr t posame altruizmn e tij. I shkreti Nikoll len sot n mjerimin ma t zi nj nan plak, e cila lajmin e vdekjes s t birit e priti me faqjet e nj dshprimi gati t mendun. Dhe
107
Sokol Shameti aq ma e madhe qe dhimbja q do njeri e faqi me lot nder sy, kurse dihej q i ndyeri Nikoll, djalosh i ri, n krye t tri javve do t martohej. Trimnia e faqun me sakrificin e jets nga Nikoll Froku meriton qi prej autoritetevet kompetent ti shenjohet Kryesis s Institutit Carnegje qi shperblen kto vepra t nalta t fatosvet pa emn.
Gazeta Arbnia 7 Qershor 1930
Prkujtimi i Kolonelit Thomson n Durrs

Me solemnitet e me mallngjim t patregum u zhvillue dje n mngjes, ktu, manifestasioni i t 16-tit prvjetor t vdekjes heroike t Kolonelit illiam Thomson, prpara monumentit t tij n kt qytet. Morn 9 ishin rreshtu n lulishte, rreth monumentit, nxansit e nxanset e shkollave, paraushtart, shoqnia sportive Teuta dhe nji shumic e madhe e popullsis s vendit. Me tarritun autoritetet, ndr t cilt shquheshin edhe Ministri Jashtm e zv. Ministri Punve t Mbrendshme z. Rauf Fico, Komandant i prgj. i Milicies Kombtare, General Ghilardi dhe sekretar i prgj. i Minis. s P. t Mbrend. Z. Izedin Beshiri ceremonia filloi. N mes t nj heshtjeje t thell dhe t prkuljeve t pak t flamujve, u depozitun mbi prmendore kunora t dhurueme prej Komands s prgjithshme t Milicies, prej Bashkis s qytetit, prej Divizionit lokal tEntit dhe prej shkollave t qytetit. Me nji her mbas ksaj mori fjaln Ministri i jashtm, z. Fico, i cili, me nj oratori t rall, reveloi therorit e pamushme t Kolonelit Thomson, theksoi faktin qi populli shqiptar dhe Qeveria shqiptare i kujtojn mirnjoftje t thell kto therorina dhe mandej tue i u drejtu Orgonizatorit t ktushm tEntit Kombtar, z-it Mario Tancioni, i tha qi nemn, t t gjith organizatorve t huej n Shqipni po prshndette z. e tij, tue i rekomandu qi t punojn n pendim pr atdheun ton dhe pastaj, le t jen t sigurt qi shprblimin moral kan pr ta pas, mbassi tha z. Ministr Shqiptart kan qen, jan dhe do t jen gjithmon mirnjofts kundrejt atyne qi prpiqen pr naltsimin e Shqipnis. Ma n fund, z. Ministr krkoi drejtimin e kujtimeve pr nj minut tek Koloneli Thomson me shok qi ran dshmor si kt dit, 16 vjet ma par, i cili krkim u u m vend tue krrues t gjith krent dhe tue u ul pak edhe flamurt, n shej zije. Mbas zotit Ministr foli msuesi z. Abdullah
108
Udhrrfyes i reportazhit shqiptar 1912-2011 Keta i cili, me panagjyrika, me apostrofe dhe me kujtime t ndryshme, i kndoi shum bukur lvdatat e Kolonelit trim. Mandej, nxansi i shkolls Plotore Luigj Mazreku, deklamoi me ton t rrebt nj vjersh t Zotni Kristo Floqit mbi Kolonel Thomson-in. I fundit me hyp n monument pr t fol qe Z. Hysejn ela i cili prfaqsonte Bashkin dhe shoqnin sportive Teuta. Ky, me nj bised t prmbledht, kujtoi veprn e kolonelit dhe t patriotve Shqiptar qi shkrin veten e tyne pr lumtunin e Shqipnis, theksoi faktin q para se t vendosesh, pr lumnin e atdheut ton, regjimi N.M.T. Zogut t par, shum koh kishte kalu dhe asnjiher nuk ishin mbledh pr t nderu kujtimin e atyne burrave qi dhan jetn me gaz ndr buz pr t mir t Shqipnis, dhe prfundoi me frazn: Lart, e nder lavdi, pra fatosit Kolonel Thomson, e lavdi shokve t tij Shqiptar qi, bashk me t si sot 16 vjet, njomn me gjakun e tyne t shejt dheun e qytetit ton. Ceremonia u mbyll me kndimin e hymneve Kombtar prej Bands e prej nxansve e nxanseve t shkollave dhe Entit Kombtar, dhe me hymnin e Hollands t kndum prej Bands. Tue dal prej lulishteje, nxansit e nxans t shkollave, djelmoshat e Entit Kombtar dhe shoq. sp. TEUTA, ban nji parakalim prpara Shk. s Tij, Z. Rauf Fico, General Ghilardit, Z. Izedin Beshirit dhe autoriteteve lokale.
Gazeta Vullneti i Arbnis 19 Qershor 1930 Nnshkruar: . F.
Princeshat n vndin e trmetit. Hollsirat mallngjyese t vizits s tyre

Si bn fjal kryeartikulli i yn i sotm, tabllot t cilave u dha shkak vizita e Naltsive t tyre Princeshave Senije, Myzejen, Ruhije, Maxhie n Vlor, jan t gjalla. Naltsit e tyre Princeshat arritn n Vlor n 30 t Nndorit, t shoqruara prej Ministrit t Brndshm Z. Musa Juka, ministrit t Pallatit Z. Ekrem Libohova, Zonjs s nderit Z-a Topalla, Z. Allaman upit dhe prej dy oficersh. Populli dhe autoritet ishin lajmruar disa or m par. Norn 3.30, pra, autoritet
109
Sokol Shameti e vndit, Z. Gjeneral de Ghilardi, Kshilli i shoqris Gruaja Shqiptare, nj tog paraushtaraksh kishin dal pr pritje gjer n Vijos. Altesat mrritn n Vijos n 5.30 pasi kaluan me lundr, ndnjn n kafenen e vogl, pr t pritur kalimin e automobilave me lundr. Prfituan nga ky qndrim pr tu-informuar nga gjndja e shkaktuar prej trmetit. Autoritetet dhe antart e Gruas Shqiptare, u dhan hollsit e duhura. Pas 20 minutash, u-nisn pr n Vlor. Kur arritn n Bestrov, patn obligjencn t ndalohen pr t salutuar grupin e Komisionit t trmetit, kshillin e Administrats, at t Bashkis, klerin dhe nj grup t vogl t parsis e tintelektualve. Z. Kryetar i Bashkis, ju prezantua Princeshave prej Z-it Dr. Qemal dhe ju uroj Altesave mirseardhjen duke faqur fatbardhsin q i jep Vlors vizita e Tyre. Kur arritn n Bashki, Altesat e Tyre me zi mundn t zbresin, nga shumica e madhe e popullit q shtrngonin njri tjatrin pr ti par Princeshat. U-pritn prej nj kompanie paraushtaraksh. Fanfari i tyre i ra hymnit mbretnuer dhe i prcolli Princeshat gjer n sallonin e Bashkis. Altesat e tyre me nj her zun kryesin e tryezs s komisjonit t trmetit, bashk me suitn e tyre dhe filluan t dgjon mirseardhjen, nemr t popullit t Vlors, t Kryetarit t Bashkis Z. Harshi Halili, dhe nemr t qarqeve t dmtuara e nemr t Qeveris ato t zvnds Prefekti Z. S. Bitta. Altesa e saj Princesha Senije, me nj thjeshtsi t quar i u-prgjigj mirseardhjeve duke faqur trishtimin e familjes mbretnore dhe duke i shpieguar se misjoni i tyre ishte ti shihnin t mjeruarit e t mirnin masat e rastit dhe se kt e konsideronin nj nga detyrat e tyre m kryesore. Pas ktyre filloi ekspozeja e raportit t Z-it Dr. Qemal Jusuffati, i cili prmblidhte hollsisht tr gjndjen dhe masat e marrura gjer nat or. Ekspozeja e doktor Qemalit pritej her pas here e m n fund filloj t mos dgjohej nga brohoritjet e popullit q qndronte jasht. Princeshat u-shtrnguan t dalin n ballkon dy tri her e t salutojn popullin e studentt e grumbulluar. Ngarkuan n ballkon Z-in ministr t Brndshm tu prgjigjet brohoritjeve t popullit. Ather z. Musa Juka, me eloquenc e nemr t Altesave t Tyre falnderoi popullin dhe interpretoi interesimin e madhe t Mbretit, t Nns Mbretresh dhe ndjenjat mirdashse t Princeshave, duke theksuar veanrisht kto: Manifestimi i juaj, i cili del nga zmra bujare e juaj, tregon se sa sht i afrt populli te N.M. e Tij Mbreti. Por mos haroni se aq i afrt sht edhe N.M. Tij Mbreti te populli. Dhe shnjn e ktij afrimi e kini parasysh: Mbreti q Ju don shum, e tregon interesimin e lart t Tij pr Ju tue ju drguar Naltsit e Tyre motrat e tija. Fjalimi i ministrit pritesh, kurdoher q prmndte Mbretin, me brohoritje t mdha. Dhe kur Z. Juka, duke mbaruar fjaln uronte lumtri pr Dinastin 110
Udhrrfyes i reportazhit shqiptar 1912-2011 Zog, pr shtpin Mbretnore edhe pr popullin bujar t Vlors, brohoritjet frenetike t pa-reshtura tinglluan n t gjith qiellin e Vlors, nat nat madhshtore. Pas mbarimit tekspozes s Dr. Qemalit, i u-prezentuan Princeshave antart e komisjonit t trmetit, Kshillet administrative t Prefekturs e t Bashkis, parsija e vndit, oficert e npunsit. Altesat e Tyre, me gjith udhtimin e larg dhe t voness s kohs, faqn dshirn t shkojn n spital pr t vizituar t plagosurit nga trmeti, si e relatuan gjer e gjat me telegrafin q kishim botuar. Pas ksaj vizite, e cila i kishte mallngjyer shum, Princeshat van n hotel duke shkuar midis popullit q spushonte s brohorituri: Roft kryetarja e Kruqit t Kuq dhe e Gruas Shqiptare! Roft kryetarja e sportit!... Roft kryetarja e Artevet!... Dhe pr Princeshn Maxhide, m e reja e Princeshave populli i Vlors kishte dhuruar titullin dashamireja e Vlors, e pra brohoritte gjithmon: Roft Dashamireja e Vlors!... Notel, Altesat e tyre nga nj an pranonin delegasjonet e ndryshme t popullit, e nga nj an shtrngoheshin or e as t dalin n ballkon e t ngarkonin Z-in Juka t prgjigjej brohoritjeve frenetike q spushonin. Z. Qazim Kokoshi duke u-paraqitur midis grupeve u drejtoi Princeshave nj fjal falnderimi, duke faqur mirnjohjen e popullit pr shpirt madhrin dhe gjestin e lart t kujdesimit t familjes Mbretnore. Ktij fjalimi i u-prgjegj prsri Princesha Kryetare, me nj mblsi, karakteristike duke thn se: n do rast e n do nevoj populli do t gjente personin e Mbretit e nato t familjes Mbretnore mbshtetjen m mirdashse. Sa e przmrt ka qn pritja e popullit t Vlors, aq m karakteristike e mallngjyese ka qn pritja q u rezervoi Princeshave populli i fshatrave t dmtuara nga trmeti. Dhe me qn se vizitat e Princeshave n fshatrat ka t bj drejt pr drejt me misjonin e Tyre t nalt kundrejt t mjeruarve, prshkimin e ktyre vizitave i lem pr numrin q vjen.
Gazeta Rilindje e Arbnis 7 dhjetor 1930 Nnshkruar: Narsis Vana
111
Sokol Shameti
112
1931 - 1939
113
Sokol Shameti
114
Kryeqyteti kremtoi me enthuzjazm festn e pamvarsis s Kombit

Dita e pamvarsis kombtare nuk mundi t mos i trondis prej gzimi zemrat e t gjith popullit t Kryeqytetit saq me nj her t dukshme u vu ta festoj dhe ta baj sa ma t lulzueshm kremtimin. Qysh t Premten mbasdreke, qyteti i flamurzuem dhe shum godina t stolisuna me blerim e dafina, e bajshin ma t knaqshme shtitjen e popullit t shumt npr rrugat kryesore, ku vargjet e dritave elektrike shumnjyrshe i jepshin qytetit nj pamje t bukur koreografike, ndrsa banda e studentave t nj shkolle t Shkodrs, ardhun n Kryeqytet, e manifestonte tue ekzekutue kang t zgjedhuna me marshe kombtare. Dita 28 Nanduer N kt dit t gjitha fletoret e Kryeqytetit dueln n edicjone t jashtzakonshme me shum faqe tue prmbledh artikujt t rass prej shkrimtarve ma t shquem t Shqipnis. Shiu dhe moti i keq, q deshi ta turbulloj festimin, nuk mundn nasnj mnyr ti ndalojn turmat e enthuzjazmueme t popullit t mos vrapojn ndr vndet e lutjeve norn 8 ku ushtima e topave dhe zani i muzikave u tregonte se festimet pr ditn e pavarsis kombtare po fillojshin. Dhe mbas nj gjysm ore nj shumic drmuese prej populli mbulonte sheshin e ri t Bashkis ku ishin radhitun, mbas flamurve t tyne, shkollat e Kryeqytetit, shoqnit sportive dhe organizatat e puntorve. N kt koh u duk se moti po kthjellohej, sikur t donte t lehtsoj npr ajr prndamjen e jeonave t muzikave q, prpara turmave brohoritse n Bashki, ekzekutojshin kng kombtare. Ktu, nemn t Parlamentit i foli popullit mbi kuptimin e nalt t dits q festohet, deputeti Z. Hiqmet Delvina dhe nemn t Bashkis Prefekti Z. Rexhep Jella, dhe mbas tyne dy nxansa; nj djal dhe nj vajz, t duertrokitun dhe t brohoritun t gjith me nj frenezi t madhe. Norn 10 filluen urimet n Pallat ku N.M.T. Mbreti priti Ministrat, deputett, fonksjonart e nalt, komitetin e Gruas Shqiptare drgatn e Entit t Djelmnis, prfaqsin e popullit t Tirans, prfaqsues t shtypit, auktoritetet e nalta t ushtris, Kryesin e Komunitetit musulman, Kryesin e Komunitetit orthodoks, Peshkopt e klerit katholik me delegatin papnuer dhe trupin diplomatik. Festimet e mbramjes, darka e Bess soirea e Bashkis. Shiu q nisi t bij i madh
115
Sokol Shameti mbasdarke e pengoi, n pjes, zhvillimin e festimeve simbas programit. Me gjith at, norn 13.30 nji pjes e madhe e popullit nuk mungoi t ndodhet para Kursaal-it pr t pritun iklistat q po zhvillojshin nj vrap prej Tirane n Kavaj e kthim. N mbramje, ndrsa qyteti ndriohej prsri me drita t bukura dhe pamjet e shkelqyeshme t fyshketave dfrejshin popullin e madh, t mbledhun n sheshin e Bashkis, bandat mbajshin aty koncerta me copa t zgjedhuna. Norn 19.30 pati vend n Hotelin International gostija e dhanun prej fletores Besa ku qen ftue Kryeministri me t gjithantart e Kabinetit e shum deputet, Kryet. Kshillit Shtetit me disa antar dhe personalitete miq t gazets e bashkpuntor. Darka, q u zgjat pr tri or, vazhdoi midis nj kordialiteti dhe nj miqsije t shqueme dhe mbajtn fjalime Z. Kryeministri, Z. Mehdi Frashri, Z. Eshref Frashri dhe Z. Shefqet Frashri. Nemn t gazets Besa, prgjegji Z. Abdurrahman Dibra i cili falnderoi t ftuemt pr simpathin e mirdashjen q treguen puntorve t gazets tue i nderue me prezencn e tyne nat mbledhje miqsore. Norn 22, n salonet e Bashkis u dha nj soire vallsore e shklqyeshme ku muern pjes ma se treqind vet, midis t cilve ministrat, deputett, trupi diplomatik me familjet e tyne dhe shum familje, zoja e zojusha t elits s Kryeqytetit.
Gazeta Besa 30 nntor 1931
Veshm frakun, harruam brekt

M drekher nisej vapori jugosllav, q do t na shpinte n Atdhe. N vapor u rrasm q t gjith sa ishim nisur prej Athine. N barabitje me vaport grek, vapori jugosllav ishte shum m i shtrenjt edhe si bilet, edhe si ushqim e jo aq komod sa t part. Prej Korfuzi e deri n Durrs u detyruash t paguaj aq sa m kishte kushtuar udha qysh prej Kostance e deri n Korfuz! Spekulim i paturpshm q rrjedh nga mungesa e konkurrencs. Pr n Durrs Nga Vlora vapori u nis prsri, duke marr drejtimin e Durrsit. Ndonse mesnata kaloi, asnj shoku si flihet. Ethet e mbrritjes n Durrs na i mbajn nervat t tendosura. Vendosm ta gdhijm. Nj teste letrash-loje na ndihmoi tepr n realizimin e ksaj dshire. Pokeri u thye ndaj mngjesi, kur u shtrim pak, q t zgjohemi prap prej nj vrshllimi t vaporit, i cili na lajmronte 116
Udhrrfyes i reportazhit shqiptar 1912-2011 se mbrritm n Durrs. Panorama e Durrsit nga deti sht shum e bukur. Lart, nga maja e bregut, dominon Vila Mbretnore dhe, posht, pallati i Banks Kombtare. Ndonse limani i ri i Durrsit duket gati, vaport vazhdojn t ankorojn prjashta, se brenda punohet pr thellimin e tij. Furtuna mezi na jep leje t zbresim n motoranije dhe pas dy minutash jemi n dogan, nj godin e vogl dhe e shmtuar, me npuns q i vn pleshtit fre dhe i nxjerrin shpirtin s prapthi udhtarit. Desha t dija nse ky zell i ekzagjeruar sht i gjithmonshm dhe mu dha rasti t bindem se cerbert e dogans s Durrsit, q jan t pamshir prdrejt do t huaji ose shtetasi pa privilegje, transformohen n shqerra t buta, kur u del prpara ndonj personalitet shqiptar me influenc. Si n dogan, ashtu dhe te policia e limanit, t z malli t shohsh nj buzqeshje. Nuk gjenden vese fytyra t vrenjtura, me vetulla t errta, me sy dyshonjs, me buz t lshuara tatpjet. A thua t gjith ktyre ua ka ngrn gomari bukn?! Pr nj t huaj q viziton Shqiprin, prshtypja e hasjes s par me kt bot shqiptare nuk sht e mundur t jet e shklqyer. Kjo sht arsyeja q na bn t insistojm mbi kt pik e t prpiqemi tu trheqim vrejtjen kompetentve. Pr nder dhe dinjitet t Shtetit, duhet q npr dyert kryesore t Shqipris t gjith npunsit t jen shembull qytetrimi dhe sjelljesh t mira. Lypsit e Durrsit M n fund, formalitetet u kryen dhe dolm jasht kangjellave t hekurta t limanit, prpara pallatit t Banks Kmbtare. Ktu, zhurm e keqe. Nj duzin shofera brtasin e zihen kush e kush t kap m par t paktt udhtar q jan pr Tiran. Asnj rregull. Valizat e mia m shptuan nga dora, duke fluturuar njra n nj automobil, tjetra n nj tjetr. I lash t dy shofert ta zgjidhnin si tu doj qejfi problemin. Shpejt mimi i udhtimit u thye, tue zbritun nga 15 lek n 10. M n fund, e pash veten t hipur n nj makin. Por ora kalonte dhe automobili nuk nisej; shoferit i duheshin edhe dy udhtar t tjer, t cilt si gjente dot. Nj jevg plak i qaset automobilit ton me dor t zgjatur. I jap nj lek. Imprudenc! N nj minut e sipr 7-8 lyps na kishin rrethuar dhe meazallah se na u ndan, gjersa se bn t tyren. Edhe sot e ksaj dite rri e uditem ku i gjenin tr ato fjal, tr at z t zvarrosur e qamatar lypsit e limanit t Durrsit, mjeshtr t mbaruar n zanatin e tyre. M n fund, shoferit i erdhi keq pr ne dhe i dha urdhr automobilit, n kohn kur un, i trallisur, vendosa tia raportoja Xhaxhait (Pandeli Evangjelit) shmtimin e kartvizits me t ciln prezantohet Shqipria n liman t Durrsit, q t merren masa, se bhemi pr turp prpara t huajve.
117
Sokol Shameti Durrs Tiran Dolm n fush t hapur. Udha sht e drejt si fishek. Automobili e shtoi vitezn. Ecim tani me 60 km n or. Udha diku-diku ka gropa, por shoferi i di prjashta, me sy mbyllur dhe i eviton. U fol n kohn e fundit se udha TiranDurrs, arteria kryesore e Shqipris, do t asfaltohet. Shum mir do t jet. Kjo pun mund t ishte br q shum, po t mos na kish hyr sevdaja ta lidhim Tirann me Durrsin me ferrovij. Qysh? Sdini gj, a? Ka nja dhjet vjet q po flasin, punojn dhe shpenzojn pr udhn e hekurt Durrs - Tiran, e cila mu si plhura e Pinellopit, ditn thuret, natn shthuret, pa, sa pr tu mbaruar, kurr ska ndr mend t mbarohet. Dhe, q t flasim t drejtn, as q sht nevoj t mbarohet ndonjher, tue qen se kamiont dhe veturetat q kemi sot, jan t mjaftueshme pr t prballuar nevojat e trafikut. shtja e ferrovijs Durrs - Tiran nuk sht e vetmja inspirat fatzez e politikanve tan. Luftanijet, q u blen me flori dhe u shitn si teneqe e vjetr, tharja e fushs s Kavajs, q kushtoi disa miliona pa t thahet, jan eksperienca t hidhura, gabime trashanike t bra prej njrit e tjetrit e t paguara peshin prej arks s varfr t Shtetit. Tirana ka bulevarde, por... Tirana ka bulevarde t gjera dhe sheshe simetrike, por nuk ka kanalizim, nuk ka uj t mir dhe t mjaft dhe asnj banj moderne komunale pr tu lar mileti. Dhe n Tiran tet muaj n vit bn vap, ashtu q nevoja e s lars paraqitet edhe m e madhe. Aristokratt lahen npr shtpit e tyre ose n t dy-tri hotelet e mdhenj. Po populli? N veprimin edilitar t Tirans gjejm pasqyrn e gjall t nj mentaliteti q sht rrnjosur ndr ne; t gjitha punt i bjm pr cip, superficialisht. Edhe qytetrimin n kt mnyr e prqafuam: me bulevarde, elektrik, pallate, pa kanale, pa uj, pa banj. Shkurt: U veshm me frak dhe kmish mndafshi, por harruam t ndrrojm brekt! Pallatet e Ministrive Para se t nisem pr Tiran, kisha dgjuar e kisha knduar aq shum mbi goditjen e pallateve t Ministrive sht botuar mbi kt shtje nj letratur e plot, sa n fantazin time java-javs dhe dita-dits ato godina rriteshin e zbukuroheshin, duke u barabitur me m t bukurat pallate q kisha par. Vetm n kt mnyr shpjegohet deziluzioni q m kapi, kur u ndodha n at grop q, zakonisht, quhet Sheshi i Ministrive. jan n realitet pallatet e Ministrive? Pes-gjasht kazerma moderne, pothuaj uniforme, t srosura njra pran tjetrs me nj simetri ushtarake q t lodh syrin, t lyera me t kuq prjashta q t justifikojn, duket, edhe pasktaj mbiemrin e vjetr t Tirans 118
Udhrrfyes i reportazhit shqiptar 1912-2011 dhe t vendosura n nj grop, ku ajri ndrrohet rnd dhe mjegulla rall e tek ngrihet! Prse aq simetri? Prse aq uniformitet? Prse gjith ai stil? Prse t jen t gjitha Ministrit rreth e rrotull nj sheshi dhe jo t shprndara npr qytet, q ti japin gjallni e lvizje Tirans n t katr ipat e saj? Dikush do na thot se u vun Ministrit njra pran tjetrs pr lehtsimin e publikut. Dhe me t vrtet, sot brenda n pes minuta mund ti vizitosh t gjitha dikasteret e Mbretnis Shqiptare. Dhe po vendose t humbassh nj or, ke gjith kohn t pish nj kafe n Zyrn e Protokollit t Ministris s Jashtme, nj cigare nalt n Drejtorin e prgjithshme t Reforms Agrare, nj sinalko te Kryeministria, nj tjetr kafe te Zyra e Shtypit, nj tjetr cigare n Komandn e Prgjithshme t Gjindarmris n pallatin e Ministris s Brendshme, dhe nja katr-pes kafe, cigare etj. n Financat, n Punt Botore, n Ekonomin Kombtare! Nj or! Vetm nj or! Pastaj? Pastaj, n mrzite s ndenjuri, shko n kafe dhe luaj letra e tavll. U vun Ministrit njra pas tjetrs pr lehtsimin e publikut! E e pandehni shqiptarin? Amerikan me sahat n dor dhe me do minut kohe t okupuar? Ai i shkreti sdi si ta vras kohn e mezi gjen shkakun t lviz dy-tri or n dit, dhe ju dashki tia prmblidhni kto n disa minuta?!
Gazeta Kosova 5 janar 1932 Nnshkruar: Gjergj Bubani
Luftime me bomba e pushk ndrmjet Gjindarmeris dhe taratisunish

Tre t vra, dy t plagosun dhe katr t kapun PESHKOPI, 21. Qysh prej shum kohsh Gjendarmeria e ktushme ishte informuar se taratisunit e njohur Isuf Xhediku dhe Tahir Perkoxha me shok ishin tue u sjell npr disa katunde t ktij qarku. Pr kt qllim autoritetet kishin kushtue gjith vemendjen e tyne dhe vezhgonin rastin ma t par pr ti zhduk nji her e prgjithmon kto kriminel t rrezikshm. Mbas nji lajmri-
119
Sokol Shameti mi q mori dje nji tuf Gjendarmsh t kryesuem prej Komandantit M. Golemi u nisn pr nj her pr n Katundin Kukaj t Komuns s Sohodollit ku si mbas lajmit t marun gjendeshin taratisunit e prmendun. Me tarritur n katund Fuqija Qeveritare rethoj shtpin e t qujtunit Ali Elmazi mbrenda n t ciln gjendej Isuf Xhediku me shok, n rethim t s cils filloj nji luftim i egr midis dy palve. Kriminelt pr me mund me shptue prej rethimit prdorn bomba dhe pushk por pa dobi. N ndihm t fuqive Qeveritare vrapuan kapiteni rezerv Selim Kaloshi, Nntoger Beqir Sina dhe Ibrahim Prgjegji me disa shok. Taratisunit ndihmoheshin edhe prej Nntogerit Rezerv Mud Basha nga katundi idhne e Poshtme dhe disa t tjerve nga Kukaj. N vijim t ktij luftimi t rrept aty kah ora 1 fuqija Qeveritare u gjend e qarkosun prej nji fuqije 15-20 vetash, tarmatosun deri n dhamb q kishin ardh n ndihm t kriminelave t rethuem. Me nji kundra msymjeve t fuqive Qeveritare kta u shprndan pa psue as njena an ndonji dam, tue i lan n kt mnyr gjindarmve prsri liri veprimi. Nga ndihma e taratisunve ve Him Xhedikut q i thriste me za t nalt vllajt t tij t rethuem, nuk u njoht as njeni. N sulmin e fundit q ban me bomba t aratisunit mbetn t vram prej plumbave t fuqis Qeveritare kriminelt I. Xhediku nga Dardha, T. Perkoxha nga Gjurasi dhe nji kriminel tjetr q sasht njoft edhe; kurse nga fuqija e jon mbeti i plagosun rand Kapter Dule Sevrani dhe Gjendarmi Ahmet Halili si edhe nga ndihma e ardhun u plagosn leht Kapiten Selimi dhe Ibrahim Prgjegji. T plagosurit u suelln n qendr ku Kapteri u shtrue n dispanserin e ktushme. Nga shokt e tjer t aratisun t kriminelave Faik Zenel Kaca nga Kukaj, Abdulla Imeri nga Bllicaj, Vesel Bajrami nga Bresti i Poshtm dhe Mazllum Sadiku nga Dardha n agimin e drits u shtin n dor t gjall. Zhdukja n kt mnyr e ktyne kriminelve t famshm q kishin tmerue gjith qarkun e ktueshm ka ba prshtypjen ma t thell pr kujdesin dhe heroismn e Gjindarmeris son.
Gazeta Besa 22 prill 1932
Manifestasioni sportiv n Kryeqytet

Dje n fushn e Shallvares u zhvillue me nji shklqim t posam mani120
Udhrrfyes i reportazhit shqiptar 1912-2011 festasjoni sportiv i mbylljes s shkollave, ku mershin pjes t gjith shkollat e Kryeqytetit. Nji shumic e madhe populli kishte mbush fushn kurse ndr spektatort dalloheshin Z. Ministri i Arsimit Hil Mosi me zonjn, e shum zotrinj t tjer. Kur erdhi ministri u dha komanda e gatitjes dhe nji urra! e prbashkt ushtoj n t gjitha ant. Festimi filloj me kndimin, t gjith s bashku, t hyemnit Mbretnuer e t Flamurit, dhe mandej filluen ushtrimet: shkolla normale e vajzave me kostumin bardh-zi u paraqit para tribuns dhe bani disa ushtrime t bukura; Kshtu ban dhe disa shkolla t tjera fillore si dhe t gjitha shkollat fillore me nji her. Bilbili lajmron q t gjith t rrijn npr vendet sepse do t bhej vrapimi i stafets (4 X 100). Ndrmjet Gymnasit, Tekniks, Vaso Pasha e Naim Frashri; dhe, nuk shkoj vese nji minut kur u dha komanda e nisjes: me nji largsi mjaft t madhe Hamdi Sheri i Gymnasit asht i pari dhe ia jep shokut Deva, ky Mehmetit dhe ky Agollit, q me nji largsi 1015 metra i jep Gymnasit mimin e par; t dytin e fiton Vaso Pasha. Mandej filluen me u nda mimet e lojnave sportive t kampjonatit ndrshkolluer t vjetit 1931-32. Kur ministri i Arsimit kapi kupn q kishte dhurue pr shkolln fituese, nji njeri nn heshtjen e plot t spektatorve lajmron me za t nalt. Kupa e Ministrit tArsimit i dhurohet Gymnasit Shtetnuer t Kryeqytetit, fituese e t gjitha lojnave sportive t Tirans me 165 pik kundrejt 135 t Teknikes. Ather prej nxansave t gymnasit shkputen lojtart e skuadrs s footballit bashk me athletnit tjer q drejtohen kah tribuna nn duartrokitjet e mdhaja t t gjith spektatorve. Pastaj u ndan mimet tjera individuale dhe ma n fund Gymnazi muer prsri mimin e par si fituese e kampjonatit t Topit Najr (Voliboll) dhe Vaso Pasha t dytin. Naim Frashri muer mimin e par e t dyt t basketbollit (Topit n Shport) kurse shkolla fillore Hasan Vogli mer dhe ajo mim. N trheqjen e litarit u dallue shkolla Teknike. U bn pastaj lojna t tjera sportive, si krcim n kal, krcim i vdekjes dhe njitje n litar. Ma n fund u b parakalimi nn jehonat e bands ushtarake, e, t gjith shkollat qen t duartrokitun bujarisht prej spektatorve, t cilt, mbetn t knaqun nga rregulli i admirueshm. Mbasi u mbarue dhe parakalimi t gjitha shkollat u mblodhn e, s bashku, knduen hymnin e djelmnis i cili i dha fund manifestimit t bukur. Nji parad e rregullt u b mandej n t gjith rrugat e Kryeqytetit, t cilat muern nji karakter gazmor nga brtitjet e nxansave; veanrisht nxansat e Gymnazit jan shum tenthuzjasmuem nga fitimi i kups s Ministrit tArsimit. Kshtu manifestasjoni sportiv u mbarue me nji sukses t plot, gj e cila i detyrohet t gjith udhheqsv, e n nji mnyr t posame, organizatorit Z. Vitali dhe Z.Z. Eqrem Srrmasi e Avni Zaimi.
Gazeta Besa 30 maj 1932
121
Sokol Shameti
Nj tentative e dshtueme e vet-vrasjes

Durrs Nj ngjarje q dhe pr pak desh mbeti pr gjithmon nerrsir, si nj nga ato vdekjet misterioze, t zakonshme n shum vise t bots, vuni ndr kto dit n shqetsim e nervozizm qarqet policore t qytetit ton: I qepuni Foto Goxhobashi, nga Prmeti, 30 vje me shrbim n kafen ROMA u vodh natn nga shtati, tue lan mbi jastik nj letr t shkruese, ku midis t tjerave njoftonte se kishte vendos me i dhan fund jets. T nesemen n mengjes shokt e tij puntor, tue pam se mungonte nga dhoma e fjetjes, dhe sidomos mbasi patn lexue tekstin e letrs testamentare, u-alarmuen dhe menjher lajmruen policin. Kjo e fundit, pasi u-thellue mir me ashtjen, e cila nga t gjitha aparencat lente t kuptohej se kishin t bashin me nj vet-mbytje t vrtet pa humb aspak koh nxjerr patrulla n t katra ant e qytetit pr t krkue viktimn. Mbas ni gjurmi t zellshm prej disa orsh, pa pushim, ma n fund polici Z. Hasan Dakolli diktoi nj form njerzore t rrokullisnin midis disa gurve t mdhenj, n buzdetin ma t skajm t molos. Si u-sigurue pr identitetin e t gjeturit Z. Dakolli thirri menjher dy puntor, q qellen aty afr, dhe me ndihmn e tyne e ngrejti e e drgoi n spital, krejt t drmuem, ashtu si ndodhet ende edhe tashti. Nga pyetjen q i u-ban, dhe mbas nji studimi ma timt t prmbajtjes s letrs s gjetun n dhomn e tij, i prmenduni Goxhabasha paska pas vendos me mbyt veten nga dshprimi se axha i tij e kishte przan fare nga shtpija, tue e nxjerr pa aspak pasuni. Prgjegjet e tija rreth pytjeve e edhe ma timta, pastaj, hjidhin drit t plot edhe mbi arsyen e grindjen s pasua me axhn: Para dy vjetsh Foto-ja paska qen zan me t seriozisht, pr shkak pasunije si u tha ma sipr, tue prfundue ma n fund me plagosjen e tij (axhs) dhe me vrasjen, aksidentalisht, t s shoqes. N gjyqin e rrjedhun eventualisht pr kt shtje, paska muejt me e fajsue veten, tue u-ndam vetm me nj burgim prej nja dhet muajsh. Sidoqoft, ungji e paska birnue- kshtu t themi- dhe ky prej asaj kohe qenka detyrue me kalue nj jet t vshtir, si nj puntuer pa pasuni. Kjo gjendje e paska pas dshprue thellsisht, tue e shtye edh dy her t tjera ma par (si na informojn) me bam tentativa ksodore vet-vrasjeje, pa muejt ti konkludojn. Kjo e fundit dshtoi si duket, pse prpara se ta arrij n vendin ku kishte vendos me e krye veprn, u rrizue tue u- vram rand- n vendin ku u-hetue prej policit,
122
Udhrrfyes i reportazhit shqiptar 1912-2011 dhe mbeti aty pa mujt ma t lviz. Vendi i rrzimit asht kaq i msheft, se jemi fare t sigurt q, po t mos kishte qen pr kqyrjet me t vrtet t holla e t mjeshtrishme t patrullave policore, Foto Goxhobasha jo vetm do t kishte vdek midis gurve por edhe do ti kishin humb gjurmt fare.
Gazeta Besa 23 shkurt 1933 Nnshkruar: Korrespondenti
N nji ndeshje t rrept Gymnazi thyen Sport-Club Tirann

Asht e pa besueshme po e vrtet se matchi q u ba t djeln e kaluese n Shallvare n mes t skuadrs prfaqsuese t Gymnazit Shtetnuer t Tirans dhe Sport- Club- Tirans, u regjistrue nji nga ndeshjet ma interesant q asht bam deri tash ktue n kryeqytet. Kjo padyshim do t mos besohet aq me siguri prej atyne t paktve q nuk u ndodhn n fush dhe t qyteteve t tjer t Shqipnis, por n realitet kshtue asht. Mandej shtojm se n formaciont t skuadrave q regjistrojm katu ma posht, shifej mjaft mir se nuk pritej vese ndonji ndeshje e llojit q shnojm, pr arsye q t dyja ant prbaheshin prej lojtarsh Kampiona. Formasjoni i Gymnazit: A.Sheri, R.Hima, S.Lleshi, S.Protopapa, J.Kei, F.Pazari, M.Prirels, H.Begeja, L.Jakova, Q.Dibra, H.Mehmeti. Sport-Clubi: R.Gurashi, S.oku, Jolldashi, Kusi, Karrapici, Kusi II, Strmasi, Reka, Hjnal, M.Gurashi, Zaharija. Si shifet t dyja skuadrat ishin mjaft torganizueme, prandaj loja paraqitej interesante. Ndryshimi sht q matchi u ba shum ma tepr interesant sesa pandehej. Njimbdhetshi i Gymnazit, ndonse kt radh u paraqit me dy lojtar t rinj, J.Kei e Pazari, asgj mangut dijti me zhvillue nji loj me teknikn ma t plot, aq sa mundemi me than se asnj skuadr shqiptare deri tash nuk e ka tregue teknikn e Gymnazit. Vija sulmuese, Prtrela, Begeja, Jakova, Q.Dibra e Mehmeti, ka qen narmoni t plot; sulmet u ban me nj mjeshtri t rrall, me gjith veprimin e madh t Karrapicit, Kusit, Jolldashit, Sabitit q mprojshin portn e Sport Clubit. Portieri, prve bashkpunimit n mes t prbasve t saj, u ndihmue nga mprojtja e fort e skuadrs s tyre, e cila e prbam prej, Sheri, Hima, Protopapa, Kei, Pazari, asgjsoj sulmet mjaft t rrepta t vijs sulmuese t Sport Clubit, Stermasi, Reka, Hajnal, M.Gurashi, Zaharija. Pra si loj skuadra prfaqsuese
123
Sokol Shameti e gymnazit la prshtypjen ma t mir n popullin e shumt aq sa shum vet theksuan kjo skuadr meriton me dal, ashtu komplet n Kampjonatin Kombtar. Skuadra e Sport- Clubit n pikpamje zelli e gjallnije, nuk kursej gja, dhe n kohn e dyt gjallni e transformoj n nji materjalizm t plot, gja kjo q i habit t gjith, pse kjo sjellje nuk asht bam as kundra skuadrave t qyteteve tjer e jo t bahej kundra nji skuadre, elementat e s cils jan sakrifikue n do rast pr famn e Shoqats q prfaqson kryeqytetin. Edhe na, si spektator, vendosn q ti kritikojm haptas ato lojtar, por n fund mejtuem se do ishte ma mir me u rezervue mbas ndeshjes tjetr q do t bahet t djeln e ardhshme. Serioziteti dhe disiplina e matchit qe n kulm, vepr kjo q i detyrohet arbitrit z. S.Bernardo, i cili me plot pasion asht tue kontribue pr naltsim t sportit shqiptar; djelmnija asht kundrejt z. s tij mirnjoftse dhe e lut q gjithnji t vazhdoj aktivetin e vet Lvdues. Loja filloj norn 3 pa 15, n nji koh t prshtatshme, e cila lejoj q t zhvillohej nji loj e mir. Koha e par e matchit prfundoi (0-0).
Gazeta Besa 8 mars 1933
Manifestimi shkollor i Shkodrs

M 28 Maj bhej, n Shkodr manifestimi shkollor. Ishte e para her q shkollat e Shkodrs ishin nj, e t varur vetm nga Ministria e Arsimit. Shtetzimi i shkollave q ndoshta nuk i shkonte nga mendja shkodranit se mund t bhej nj dit dhe realizimi i ksaj vepre n nj mnyr t prer, pr nji her befas, e kishte shtrir kt popull n nj kureshtje t madhe. Kt kureshtje e shtonte dhe marrja pjes e shkollave femnore n manifestim, sepse asnj her gjer m sot vajza shkodrane sish faqur n fushn sportive pr t br ushtrime trupore bashk me djemt e prpara popullit. T dieln, pra, m 28 Maj, sado q ora ishte caktuar 4 e 30 pas dreke populli u nis pr n fushn sportive q n 3. N orn 4 ishin prezent 7.000 spektator. Arritjen dhe nxnsit, tudhhequr nga Banda muzikore e shkolls s Parrucs, t veshur me uniformn e tyre t kndshme. Nxnsit e shkollave fillore, sa do q mungonin klasat e V, i jepnin fushs nj shije. Pr shkodranin kjo ishte nj gj e re, nj hap qytetrimi e pr intelektualin, nj knaqsi. Kto knaqsi e shtonte pak edhe dukja e mjaft zonjave myslimane, ndonse me fytyra t mbuluara, po q rinin me tribuna pran burrave. Mbaroi ardhja e nxensve dhe fusha u mbush 124
Udhrrfyes i reportazhit shqiptar 1912-2011 me veshjen e tyre kuq-e zi. Numri ekzakt i nxensve ishte 2.600. Manifestimin e eli hymni mbretnor. Prefekti Z. Ethem Toto pasi mbaroi paradn bashk me Kryetarin e Bashkis Zotin Zejnel Prodani, u drejtoi nxnsve e nxnseve nj fjalim t rasti.
Revista Minerva 15 qershor 1933
Pazari i Tirans
Besoj se ngrehja e pazareve nr qytete, n dit t cakluara, sht nj zakon i vjetr aq sa jan qytetrimet e para t njerzis. Nuk kam ndr ment t bj nj histori t ketij zakoni, vetm dua t them se ky zakon, qsht forma primitive dhe e vogl e panajireve moderne, bije fjala si ata t Barit dhe t Selanikut q bhen vit pr vit, vazhdon gjithnji sidomos n Shqiprin ton tradicjonale. Kshtu gati n do qytet, i vogl a i madh, ka nj dit t javs t caktuar pr pazar, dhe pr kt arsye ajo dit nuk e mban m emrin e saj duke u-quajtur e Hn, e Mrkur ose e Enjte, po Dit Pazari. Dita e Pazarit e mban kt titull sepse nga nj an sht nj dit q prish monotonin e qytetit ku bhet, sjell nj far lvizjeje tregtare e shoqnore, dhe nga ana tjetr hyn n pun si kontrat, pse punt e koklavitura lihen pr at dit. Bije fjala, ka bor, nj njeri dhe vete ta krkoj. Eja ditn e Pazarit, i thon. Dhe po qe q iu caktua Dita e Pazarit, 90% e ka t mbaruar punn. Ky titull hyn n pun edhe pr amviset, sepse i bn t pastrojn qillart pr ti patur hazr Ditn e Pazarit q do tu vij harxhi i ri i javs. Mbi t gjitha dita e pazarit n Tiran - elbete, sht Kryeqytet! - ka edhe nj rndsi tjetr: dalin n t edhe Zonjat e emancipuara, t cilat din ti blejn plakat q u duhen m mir e m lir nga dinin nikoqiret e vjetr. Dhe kshtu me q burrave modern iu hoq kjo barr e rnd, skishin t bnin m dhe vendosn t dalin edhe ata pr seir! Dhe me q dita e pazarit u b edhe vnd seiri, afroi t bhet edhe vend randevu-sh. Shkurt Dita e Pazarit sht nj evenement ne Tiran; dhe fazat e ktij evenementi, pothuaj se jan komiko-tragjike. Vndi i vjetr i caktuar pr pazarin e Tirans, ose zakoni q t bhej pazari nat vend, ka qen nj trashgim i kohrave kur Tirana ishte nj nnprefektur e vogl. Pas popullsis q kishte at her dhe pas kohs q ishte, ska dyshim q ky pazar ishte i mbaruar: larg nga banesat e midis qytetit, nj vend mjaft i gjer e i prbre vetm prej dyqanesh, ndonse pa plan po t radhitur n mnyr 125
Sokol Shameti q do mjeshtri mund t formonte nj knd t tijn: T gjith farkatart, teneqexhit dhe kazanxhit jan, edhe sot akoma, grumbulluar n nj vend, n mnyr q brenda Pazarit kan formuar pazarin e tyre t vogl; n nj vend tjetr jan radhitur dyqanet e atyre mjeshtrive q jan m me pak zhurm: ata q bjn arka, kpuc e qeleshe, dhe m tutje mjeshtria e pazshme: jorganqepsit, bakajt, manifaktur, tregtar-lkurash, kafene, berber etj. Me nj an tjetr dyqanet e agallarve.... Kta nuk bjn ndonj pun, po kan nga nj dyqan t shtruar me dysheme ndonje gjysm metri prmbi tok dhe atje rrin gjith ditn kmb-kryq mbi hasret duke br muhabet me shokt e vizitort e tyre, deri sa t bhet akshami q t vej gjith secili n shtpin e tij. Nuk sht nevoj t prmend se pazari sht shtruar me kalldrm, se gjith rrugt e Tirans s athershme kane qen t shtruara krejt me kalldrm, e pra jo t shtruara me balt si jan sot. Ky pazar i rregulluar pas sistemit dhe nevojs s kohrave t vjetra dhe shum me mend per ato kohra, formonte po nat koh edhe tregun e Tirans, dhe fshatari qe vinte per te shitur plakn do t vente pra n treg, ku gjndeshin po nat koh edhe t gjitha sendet q do ti duheshin pr t bler. Shum e natyrshme. Po vetm nj faj ua hedh un stergjyshrve tan: fajin q nuk dijtn se Tirana nj dit do t bhej Kryeqytet dhe do te dilnin si per t shitur ashtu dhe per t bler edhe gra, q do t dilnin zarzavate, q do t vinin edhe ktu otomobila, dhe q do te arrinte dita q n at pazar te cilin ata e kishin bere vetem pr 200 vet do te grumbulloheshin me se 3.000. E kshtu nse neve deri dije shtypeshim si sardelet, shkeleshim nga ngushtica e vendit, vnim veten n rrezik nga shkeljet e ndonj kamioni, te gjitha keto na vinin pse t part tan nuk kishin zotsin t parashikonin se ne do ti psonim t gjitha kto, pa nxjer z aspak. Se si ishte zhvilluar kshtu Pazari i Tirans, aq sa t bhej nje kryevepr durimi allishverishn kjo sht nj histori e tr. N fillim kur Tirana u b Kryeqytet dhe u instaluan ktu t huajt (pas Tirans fjala t huajt prmbledh edhe shqiptart e qyteteve t ndryshme), manavt filluan t bien zarzavate nga Bari, ashtu edhe pem. Myshterit e tyre ishin vetm t huajt, se ata dinin te han engjinare, qereviz (ose selino) e bezele t njoma, dhe, meq kto ishin gjra q nuk i kishte vendi, natyrisht kishin nj vleft, e pastaj ata q i blinin kishin par boll. Kshtu engjinart 2 lek njra, bezelet 8 lek qilja, dhe mollt 14 lek. Kjo gje u hapi syt disa baevanve, bile edhe fshatarve, e keshtu filluan te mbiellin nga pak nga do zarzavat. Dhe me qe fshatari e kish zakon te zbresi ne qytet vetem nj her n jav, Diten e Pazarit, edhe zarzavati u konformua me kt zakon t fshatarit dhe filloj pra t vij n qytet vetm Ditn e Pazarit. 126
Udhrrfyes i reportazhit shqiptar 1912-2011 T huajt q ishin t djegur pr nj ik zarzavat taze, filluan t presin me pa durim ditn e Enjte dhe at dit duke ua kthyer kraht manaveve, t vrapojn n pazar, te fshatari. N mimet kish nj ndryshim t madh, se fshatari nuk dinte t peshonte e pra kur manavi shiste 5 lek kilen e domaties, fshatari n vend te peshs prdorte mas: mirte dhe mbushte nj shport t vogl dhe i vnte nj mim, 2 ose 3 lek shporta, q kish afro dy kile domate. Pastaj ish edhe taze. Kshtu u b edhe me spinaqin: manavi e shiste 2 lek kilen fshatari e bnte tufa t lidhura dhe i jepte 10-12 pr nj lek. Paksimi i mimit shtoi fuqin blerse. Blersit u shumuan dhe pra natyrisht u shtuan edhe shitsit, t gjith kta duke u drejtuar nga vendi i zakonshm i Pazarit. Pazari mbaronte shpejt. Ky ishte nj fakt se zarzavatet nuk ishin te mjafta pr t ngopur gjith herbivort (zarzavat-ngrensit) e Tirans. Ndoshta sepse shum tamaqar, me q gjenin t lir, blenin per dy jav n vend t njs! Midis ktyre ndoshta kish edhe njerz q mbushnin thas t tra duke pasur me vete dy hamaj me qllim salltaneti. Sido qofte puna, duhej shtuar malli dhe duhej taze. Fjala taze na mori ne qaf me shum nga do gj. Pazari i Tirans filloi t behej kaos m tepr nga shkaku q gjrat duhej t ishin taze: bostanxhiu filloi ti pres pjepret e shalqit ditn e Enjte n mengjes (q t jene taze). Dhe duke mbushur kamionin e niste nga Kavaja dhe pas tre orve ishte n Tiran, dhe drejt n pazar per t shkarkuar ne vnd! A kishte vnd n pazar pr te shkuar nje goxha kamion? Kish skish ai do te shkonte. Njerzit, duhej ti lironin rrug. Pas ketij edhe kamioni me puladeti nga Lushnja! Edhe ky do t shkarkonte brnda n pazar, se po t vinte nj dit m par mbase bhej bajat pula e gjall! Tani, kendonjsi le ta prfytyroj vet e do ta shof qart gjndjen e pazarit te Tirans, duke prdor kto elemente: Nj vend q nx vetm dyqind vet pa zarzavatet dhe pa rosat e pulat, t ket dyfish shits, dhjetfish blers, kamione, kafsh t ngarkuara me zarzavat, kafshe te ngarkuara me qymyr e dru duke shtitur (me gjith q nuk e ka vendin atje, po mbase e shet...), hamalli i ngarkuar me thesin e zarzavatit dhe me shportat e mbushura, ktij i del prball nj kafsh; qndron; prpjek shportn n krah te ndonjerit; do q t largohet, shtyn at q ka prapa, ky shtyn nj tjetr; i fundi, pas ulrims q ka nxjer nga goja nga frika se e shtypin fare, fillon te sharat: Hej allahu tmarroft!.... Hap syt or-derrr,.... O ti trafshin kres, bir qeni!.... etj.....). Shtoni se pazari ngrehet po nate koh q dalin blersit me vrap e grumbull nga frika se mbarohet zarzavati. Shtoni edhe se pr t kaluar nga nj rrug e te ngusht, n t dy ant e s cils jan radhitur grate duke patur prpara vezt 127
Sokol Shameti ose zarzavatin, nx vetm nj njeri edhe ju kini prpara nja 6-7, dhe nga pas nja 7-8 te tjer. Sa te arrini n mes t rrugics ju del prpara nj kal i ngarkuar me zarzavat q, edhe sikur t doje t kthehet prap, skthehet dot. Dhe kur t dilni me ndihmn e Zotit n ann tjetr, ateher duhet t knaqeni duke marr nj frym t thell! Ankime nuk mund t them se skishte, po vetm q kto bheshin n ditt e tjera ose n mbarim t pazarit, dhe deri sa t vinte Dita e Pazarit harroheshin; kt e vrtetonte fakti se sguxonin t bnin grev, ln fshatarin, po as klientt dhe klientt e pazarit. E kam par me sy se, vetm fshatart e sidomos grat, e ndienin se e kishin n rrezik veten. Jo vetm q i shihje plot kujdes n plakn q kishin prpara: me t ikur pak me majn e kpucs thesin q kishin shtruar prpara ku ekspozonin plakn, ndenin me nj her t dy duart mbi mallin e tyre, dhe fillonin t brtasnin sikur me t vrtet u ishte br ndonj dm: Qyqe, qyqe! Largohu mi uno! A traft pika jAllah! Tu thaft ajo kom! Dhe kur nj grua shihte q ai ishte nj Zotni ose Zonj fliste n mnyr lutjeje: - O lum nona! Largoje pak komn, se po mi shkel zavallit!.... Nga ana tjetr krkonte, mushteri me insistim, donte si e si ta mbaronte misionin nj or e m par, e t rri rahat. Prandaj me t par nj njeri q shkonte ishte e pa mundur t mos i fliste, e m tepr Zonjave, pse kish me shum guxim: - Zoj-e! Ku shkon? Ja mi, ja... Ja mer spinaq!... Shife, shife se ar spinaku ke! Pak mposht tjetra: - Zoj-e! Ja mere kt pule... Dhe gjith ashtu. Po kur mundte t t kthej ishte e pa mundur t t lshoj, m par t ulte gjysm leku n mim, pastaj edhe gjysm tjetr dhe m n fund fillonte nga komplimentat dhe nga lajkat: - Ha mi ha! Mos ban ashtu.... Je goxha Zoj marshalla!.. a pr ty nji gjys leku? Ke marshalla..., I pa shnosh,... (pasi i merte paret) Bereqaversin..... trrofshin unat..... E hangrsh me zemr tmir.... Po, sa do q mushterit e pazarit smenduan dot, nj koh t gjat, asnj mjet shptimi, u gjnd, m s fundi, nj tjatr q e mendoi kt, dhe ay tjatri nuk sht vese babaj i popullit (si i thot vetes Z. Abedin Nepravishta, natyrisht duke prmbledhur gjith prmban Tirana). Zoti Nepravishta, pra, vendosi ti shptoj t bijt e tij si nga asfiksia ashtu edhe nga do rrezik tjetr. Kshtu zgjodhi nj vend tjetr pr pazar. N kt mnyr nuk prishej as zakoni i vendit q pazari, pr pras e lakra, duhet t 128
Udhrrfyes i reportazhit shqiptar 1912-2011 bhet pa tjatr nj her n jav.... U-gjend me i arsyeshem nj shesh q sht prap midis qytetit, prpara godins madhshtore t Drejtoris s pergjithshme t P. T. T., shesh i quajtur Vorrezt e Pashs. Dhe filluan me nj her punimet. Rreth e prqark nj kalldrm, pse vendi sht pak m i lart nga rruga, dhe gjith sheshi i ndar me simetri n katr-kandshe te gjata e kto t rrethuara me nga nj mur imentoje me lartesi 10-t t qinda t metros. Gjith Tirana e dinte se pazari do t transferohej n Vorrezat e Pashs po vetm q dita nuk ishte caktuar se kur. Sa per fshatarin, ay se kish par as n gjum kt gj. Nj dit, e Enjte, ata q dilnin n pazarin e vjetr shihnin gjith polict e Bashkis me uniformn e tyre mbledhur, mbase q n mngjes, atje ishin ngarkuar me detyrn e transferimit t pazarit. Keshtu me te ardhur fshatari me plak, e mernin dhe e prcillnin n pazarin e ri. Kjo vazhdoi deri sa erdhn t gjith fshatart dhe u instaluan n vendet q u caktoi polici i Bashkis. Fshatari duke par se transfertmi u b me nj far ceremonije, e nga ana tjatr duke par veten pa rrezik dhe plakn te siguruar nga shkeljet n nj shesh plot ajr t pastr, vesht e qeta nga punimi i farkatarit e t zanatxhiut, e ndjeu veten krenar. Dhe jo vetm q nuk t lutej m q ti afrohesh, po edhe kur i afroneshe vete, do ta gjeje duke br muhabet me shokun ose shoqen qe kishte pran. Dhe mimine kish fiks dhe pas qejfit. Ndryshimi i vendit u kishte br kaq prshtypje katundarve sa ishin bre gati krejt aristokrat. Mnyra e t ndenjurit me kok lart, fjalt q prdorte te bnin ta vesh buzn n gaz. Isha afruar te nj fshatar dhe po e pyetnja sa e jep spinaqin; po nat koh dgjova se nj tjeter i tha: Pazar i mbar or Lym. Pazari i ri me hajr!... Lymi n vend q ti prgjigjej me nj Ejvalla i tha, gati me entuziazm: H I kena punt me rregull... me rregull... dhe mua as mu pergjegj. E un me q nuk kisha niet ti lutem t m thot sa e shet spinaqin, u-largova. U-afrova nj tjetrit q kish vez dhe e pyeta: Sa vezt, or shok? Fjala shok m erdhi ne goj q ti bj pak kompliment nga frika se edhe ky mos me linte pa prgjigje. Si duket e beri efektin e duhur kjo fjal sa mu prgjegj menjher dhe me buzqeshje: 4 nj leke, motr! Si ore 4? Mbram jan shit 7! Eee... I kina punt ndryshe sot... Si te duket pazari ri? Ekstra, ekstra!... Po a sbajn 5 nje lek vezt? 129
Sokol Shameti Jooo!... Faleminers.... Beraqaversen!.... U largova duke menduar fjalet e ra: Eksra dhe faleminers. Fshatari i shkret me q fjala faleminers nuk i a mbushte mendjen si shprehja e ndjenjs sa i a mbushte fjala Bereqavers kish vendosur ti prdore q t dyja!.. Po Pazari nuk u transferua krejt, dhe sendet q vinin para -100 vjetve si drithra e t leshta, lkure e djathra mbetn ne pazarin e vjetr. Vendosa t vete deri atje, ku fshataret qe kishin prur te lashta kishin edhe nga pak vez. - Sa vez!? - 6 nj leke! Domosdo! Pazari i ri ishte vend i rnd!... E pra, duhej mbajtur dinjiteti i tij me mime t larta... Po kjo gjendje nuk vazhdoi vese nja dy javt e para te transferimit. Tani fshatari duket m shum melankolik se sa krenar. Ndoshta pse mendon se po t bjer shi do ti bhet halli... Po un nuk kam nje frike t till, pse simvjet shirat duken se kan merhamet pr fshatart dhe deri tani se kan ngar as nj dit tEnjte; po si do ti vej halli me diellin e muajve qe kemi prpara?... Do sdo, do tja lem ta mendoj edhe kt pik, sado q pak e veshtir, Babai i popullit. Bile kam shpres se do ta gjej aren e do t na ngrej ca tenda makari me fier, q kshtu t trgoj se nuk lejon t piqen n diell...- vezt
Revista Minerva 15 prill 1934 Nnshkruar: Ikbal ika
A munt t vishemi me stofat q bjn Kosovaret?

Pranvern e shkuar im vlla m lajmroi s nagjensin e Z-it Krasniqi isht hapur ekspozita e puns s dors Kosovare dh po nat koh m porositi q t blej dika t punuar nga dora e emigrantes. Dhe pa u-menduar m thell u drejtova n dyqanin e Z-it Krasniqi. Atje gjeta mjaft stofa pambuku t punuara me vegj nga dora e emigrantes Kosovare, me vija e ngjyra t ndryshme, dhe nja dy nga kto stofa shitseja mi
130
Udhrrfyes i reportazhit shqiptar 1912-2011 rekomandoi pr pizhama e rob-shtpie. Zgjodha nj cop dhe e mora duke paguar mimin e caktuar pa as nj kundrshtim, sepse e mirnja pr hatrin e Kosovares emigrante. Kshtu 6 metro stof, e ngusht dh prej pambuku, m kushtoi 15 fr. ari e 60 qindarka. E qepa rob kt stof dhe fillova ta vesh gati pr dit. N do udhtim q bnja industria e vndit do t shihej n do qytet q veja. Bile n inaugurimin e parkut t Voskopojs preferova t vesh at rob, pr propagand, dhe hoqa edhe valle n sheshin e kishs Shn-Prodami, instananeja e s cils u-botua dh n numrin 15- t Minerv-s. T gjith ma plqnin robn e vndit, dhe shum vet m krkuan adresn e vendit ku shitet. Dhe un knaqesha duke par se po bja nj pun t mir me mjetet e mija t vogla. Simvjet me ardhjen e pranvers m ra nr mnd t bj nj kostum tajeur dhe me q nuk gjeta stof Kosovaresh thjesht t bardh pra, mu desh ta bj vet. Porosita, pra, nj grua tiranase q punon n vegj e m bri nja 9 metro stof leshi t bardh, nga at q bjn tiranasit brekushet. Pash me habitje se stofa m kushtont 6 lek metron, kurse ajo q bleva vjet m gjith q ishte thjsht pambuk m kish koshtuar 13 lek metron. Stofat e punuara m vegj, pambuk, lesh-pambuk dhe mndafsh-pambuk, prve q jan gjra shum t forta, dhe shum t bukura, njriu ndjen nj knaqsi shpirtrore kur vishet me mall-vendi. Kjo m shtyjti t pyes: Pse svishemi me mall-vendi? A nuk do t isht nji krenari patriotike dhe nj kursim i madh pr vndin ton t vobekt? Sigurisht, po! Dhe jam e bindur q i vetmi pengim i mos prhapjes ose i mos prdorimit t stofs kosovare s vndit sht shtrenjtsia e saj. Mir po, ky pengim nuk sht zor t zhduket. Pr shmbll po t duam neve t formojm organizata t vogla pr kt qllim, ska dyshim q edhe kto organizata do t ken privilegjet q ka Zonja Penington; d. m. th. do t prjashtohet taksa doganore pr penjt, qofshin t pambukut, t leshit ose akoma edhe t mndafshit; dhe me q kemi prve Kosovareve, gati edhe shumicn e grave t veriut t cilat punojn gjith ditn pr nj lek, ska dyshim q stofa do t na koshtoj fare lir. Bile, mund t bj nj prov shoqrija Gruaja Shqiptare (n qof-t se egziston). M vjen ndrmnt se kjo shoqri dikur ka dashur t bj nj gj t till para dy vjetve, po pr fat t keq ka dshtuar. 131
Sokol Shameti Dshtoi sepse sistemi nuk i prshtatej zakonit. E muarn punn lart: Zun nj od me qira dh ngrehn vegjt, muarn me rog gra q do t endnin plhurn. Dh natyrish paguanin shum dh gjenin pak puntore. Se vajza shqiptare nuk del t punoj jasht, pr arsye t justifikuara. Prandaj, them se, kjo pun duht t bhet me nji sistem primitiv se vetm ky sistem i prshtatet vndit ton, sistem t ciln prdor Zonja Penington. Do me thn shoqrija ta porosit vet materjalin, t vej ta nxier vet nga dogana, t vej ta dorzoj vet n shtpi gruas q do ta punoj e t vej ta mar vet kur t mbarohet. N kt mnyr gjen gra q punojn sa t duash. E jo vetm q do t hanin nj cop buk sa e sa familje t vobekta dhe jo vetm q nuk do t humbiste mjeshtrija e holl e avlmnds, po do t kishin fitim si populli q do vishej lir ashtu edhe shoqria Gruaja Shqiptare e cila do t kish nj tardhur e kt tardhur natyrisht do ta prdorte pr qllime t larta, bije fjala pr zhvillimin dhe zgjerimin e plot taftsis s dors s florinjt t Kosovares e t shqiptares prgjithsisht.
Revista Minerva 15 maj 1934 Nnshkruar: Ikbal Cika
Nj piknik i gazetarve ton

Ideja e nj pikniku gazetarsh, nuk gjeti asnj kundrshtim ndr gazetart; prkundrazi u pranua me mjaft qejf, ndofta sepse ishte, jo pr bark vetm, si thon, po dhe pr nj dfrim shpirti n kontakt me natyrn, pr nj prehje mentare e trupore nn hije t drunjve. Procede pedagogjike, pse gazetari i mir punn e ka njsoj me msuesin e mir e pra duhet t ndjek methudat e tij: msuesi i mir u jep nj form trheqse msimeve, pse ndryshe nxnsit si nxn me qejf. Edhe mjekt kshtu bjn: i gnjejn fmit duke e mbshtjellur me ikollat kininin q u japin. Prandaj ska aspak gaile nsht se gazetart, duke ditur pak psikollogji, do t prpiqen t msohen t vijn n kontakt e t bjn vepra kolekti duke filluar nga mbledhjet q kan nj objekt trheqs, si drek, dark, shtitje, dfrim etj... Ay q nuk di t filloj nga punt e vogla, ka thn posht e lart Masaryk-u i urt, nuk do t jet kurr i zoti pr pun t mdha. Pikrisht ktu e ka vleftn edhe pikniku i par i gazetarve... *** 132
Udhrrfyes i reportazhit shqiptar 1912-2011 Pr m afr e pse gjenden mjete komoditeti nj pik-nik nuk sht nj shtitje eksplorimi prej eclaireurs-ve bojskaut, deshm ta bnim piknikun n tokat e Kryegjyshatit bektashijan. Kt dshir e pelqeu shum, natyrisht, Z.Javer Hurshidi i cili hiqet si bektashi, gati si te gjith bektashinjt civil ton q jan bektashinj vetm theorikisht dhe pr sport si thon gojt e kqija, dhe lajmoi Kryegjyshin. Sali Nijazi dedeja me t marre vesh deshirn ton, me fisnikrin dhe dor-hapsin q karakterizojn shpirtin e ehli tarikat-i t t vrtet, drgoi e na lajmoi se drekn do t na e bnte teqeja dhe na priste patjatr, sa vet q tishim. Ditn e caktuar, Hirsija e Tij na priste nodn e pritjes, ku u gostitm me nga nj luge reel e me nga nj kafe. Mehdi beu rinte n qoshe dhe na bnte muhabet si nj muhabeti i shklqyer q sht, si nj causeur brilliant q thon francezt. N nj ast psikollogjik, kur muhabeti kishte marr, si dikur n teqet e bektashinjve t vjetr, formn e nj bisedimi shtatzn, ndrhyri, me humour-in e pakontestuar t tij Z.Javer Hurshiti dhe na ftoi t dilnim jasht e t fillonim Piknikun. Jasht, n nj lndin, i gjetm velenzat dhe sixhadet t shtruara, dhe sofrn t ngrehur. Aty ktu mbi sofr, ishin shprndar, n menyr ftonjse, syrahit e vogla q pnmbanin raki rushi, nj raki e shklqyer q e nxjerrin dervisht vet. Filluam t pim, dhe bashk me kt tradit shqiptare t pa evituarshme filluan gazet, shakat, her her t prera n mes pr t dgjuar nj muhabet t mir q hapej, npr grupe t ndryshme. Hirsija e tij Kryegjysh na kish prgatitur nj drek bujare alla shqiptare: sahanet nuk numroheshin m, dhe t gostiturit s fundi filluan ti refuzojn duke iu hedhur hallvs, q ishte me t vrtet princrore, me nj shije t paprshkruarshme. Ismeti e Marku dhe Hajrullahi fituan rekordin e shijimit t ktij sahani-mbret... Pas buks, Mehdi beu nuk mungoi ta marr nj her lape, po pa sukses, se sa do q kthente mir Ismet Totua, skish kush ta mbante. Qndruam gjer m orn 5 pasdreke, gjer sa u lodhm domethn, si ngjajn piknikt q shkojn fare mir. Akulli, q smund t shkrij lehtas ve se kur seicili v nga zmra e tij pak ngrohtsi simpathije n mes, u thye, me sa m duket mua. Kontakti do ta shkrij nj dit, patjatr. A nuk jemi, me gjith provat e kundrta, n shekullin e nj apostullate ethike, qsht pacifizmi dhe vllazrimi?
Revista Minerva 12 qershor 1934
133
Sokol Shameti
N Paru t Rrjollit
Jemi kah mbarimi i mojit t Korrikut, kah mjesi i vaps s vers. Koh e cilla t ban me i sjell syet kah malet e Mbishkodrs, male kaq trheqse e qi si padashtas t shtyejn me i shijue pr safrmi. Kshtu grupe Shkodransh, t rij dhe burra me nji ruck-sack mbas krahsh, dalin dita me dit, pa ague mire drita, ndr kto bjeshk t madhnueshme, qi u lan shtitsavet t huej nji prshtypje t mir e qi na vendasit nuk i mojm pse nuk i njofim sa duhet. N mes tasaj morije malesh, tue fillue prej Cukalit e deri ne Veleik, qet kryet mbi shoqe si n shej madhnije nji maj e nalt. Asht maja e Ndreut, m. 2000, e veshun me bor. Nji gojdhane e mome thote se n kt maj rrijshin kulshedrat. Nji burr i vjetr, emnit Ndre, hypka maje ksaj majs prej kah nuk u kthyeka ma. ather e mbrapa kje thirr maja e Ndreut. Kah e mbajta kapen si shoqe dora-doras majet e Pshiklit, e Strbics, e Papve dhe e Mjekrr-Madhit. Kah e djathta majet e Krinit, e Derrit, e Paruzs, e Mngulls, e Kujthit, e Partyles e majet e Hejzve. Kto maje jan t mbulueme me pish e kullosje baktish. Pr nn kto maje t nalta e t tjerave ma tulta, shtrihet nji fush e blert kund 1 km2. Asht fusha e Parunit, naltsija e s cills mbrrin m. 1200 mbi syprin t detit. Ndr dy ant e ksaj fushe jan t ngrehuna me drrasa pishe ksolla malcorsh, tardhun nga Rrjolli dhe nga viset e Nnshkodrs, ma me shumic nga Velipoja. Malcort kan prue me vedi edhe baktin e fusha e Parunit me rrethet e saja i nep nji kullosje t majme. Kurrnji prej nji bajrakut tjetr smund t ngrehte vend-banim n Paru, prve Nn-Shkodrakve t cillt e njehin vedi nji fare e fisi me Rrjollsit. Fusha vet asht e rrethueme me hala e pisha t nalta. Kt fush e shtijn n mjedis edhe dy tjera me bar t njom, por ma t vogla. T ftoftit nuk lejon qi t mbillen t lashta. Nji prue i that e dan pr mjedis fushn e cilla dimnit asht nji grop bore s madhe. Tash n ver blerimi i fushs, uji i ftoft i krojeve pse i dalun prej bore e vet bora bri fushe e bajn Parunin t freskt, prendver e vijueshme lulzimi e blerimi, natyr knaqsije e bindjeje. Paruni ka shetina shum dhe kura. N do as syeni t shef pamje madhshtore, n do as t paraqitet ka i ram e re trheqse. 134
Udhrrfyes i reportazhit shqiptar 1912-2011 Edhe na si t rij e dishruesa t vendeve pitoreske, si jane ata t Shkodrs, u mblodhm grup. Rrashi, me pak shpija ka nji kish historike si pyrg. Bri ktij gjinden do vorresa, rrethue me mur. Mbas nji shikimi t shkurt u shternguem pr nji rrug t gjat e t pa pushueshme. Ecm 1/4 or nji rrugs zhurin sa me t humb kamba, deri qi i hypm nji kodre s vogl e mbandej vijuem npr dredhina te nji malit jo t nelt. Teshma dielli kishte marrun dhen e rrezet e tija na ngrofshin nat mngjez t ngrit. Pr mbas do maleve tulta, pam do shtpija. Ne par kujtuem se asht Rrjolli, ishin shtpijat e Lapuroshit, katund i vogl me nji pus n mjedis, kthell m. 30. Ky pus ka pak uj, por e ka t freskt e t let. Prej ktej bjerrim naltsi por fitojm giatsi. Tue udhtuem pr t parn her n kto ana, shpesh si pa u kujtue, u ndalshim me kundrue bukurit e ktyne vendeve. E tue kalue npr rruga t ndrejta e gjarpnueshe, prpjet e teposht, mbrrijtm, mbas nji udhtimit, po thua, 4 orsh n Rrjoll. Rrjolli asht nji katund mjaft i madh me shtpija t bukra, sidomos qela e priftit, por vers ban t xet. Kollomoqet i ka t mira pse malcort kana uj shum pr ti vadit. Rjolli ka edhe drut e mira. Prej Rrjollit e n Paru rruga vjen prpjet. Ktu fillon dendsija e pishave qi e mbajn ajrin t pastr e ja bajn t let udhtimin shtitsit. Mbas 1 ore e gjysm mbrihet tu shkalla e Parunit. Ktu gjinden shum malcor me kuaj, mbassi 100 hapa kah e djathta asht nji mal me bor e malcort prej ktej e marrin boren pr me ja shit hallvatorve n Shkodr. Jemi pra n shkalla t Parunit. Se i cilli nesh han nga nji cop bor gjoja prej edjet e jo prej knaqsijet. Pastaj i hypm shkalls. Rruga ndimo Zot. Mbas 1/4 or kaluem shkalln e hyem n pyll, hapsin e dendun lisash e ahash t nalt por disa nga kta, t djegun prej rrfeje. Jena lodh, me mezi qindrojm n kamb, por sbzajm mos ta njehim vedin pr t ligsht. Kah fundi i pylls shofim drit. Gadi mbrrijtm. Mbas pylls na del para nji fush t tan blerim. N ket vend asht t ftoft sa me merdhit. Asht fusha e vogl qi i bahet shoqe fushs s Parunit. Mbassi e kaluem edhe kt fush, q na paraqitet n t tan madhnin e saj, fusha e Parunit, nji bukuri natyre. Na hypem maje nji shkambi. Ishte nji aso ditsh t bukura t thuesh si t prendvers. Dielli kishte faq ftyrn e vet prmbi majet e Sterbics e t Papve e t maleve pr rreth. E gjithnji vijonte tue i zgja rrezet e veta n fushn e gjan t Parunit, ku hijet e pemve treteshin giat e giat prtej tyne. T prekun prej ksaj s pamje nji zanit brtasim prej galdimit: T falena Paru mbreti i bjeshkve t Shqipnis. 135
Sokol Shameti Si sheti t par zgodhem Qafen e lugut t that. Gjindet nn majet e Mngulles e t Paruzs. Udhtimi bahet kah e djathta e fushs s Parunit. N kt an t qafs gjindet bor me shumic. Prej lagshtins n mjedis t bors asht ba nji zgavrr. Aty pushuem dhe u ftofem me bor. Na u dukte se jemi n dimn. Nat an t qafs e prmbi nji kodr t vogl u faqte nji pamje madhshtore. Prpara kishim Shkodrn sa i bubrrec, Taraboshin e liqenin. Prmbrapa: Rrshellin, Ndermajmat e majen e Zez. Posht: katundet e Pultit. Shetija e dyt kje n majen e Ndreut. Pa zbardh drita u nism pr at maje. E tue i ba ball do rrezikut qi na vite prej rugave t ngushta e shkambijeve t thepisuna, n mes t frigs e t gzimit u ndalm mbi bor para majes se Ndreut. Pushuem e e kapem majen thik. Shikimin e mbajshim gjithmon prpara, pse nji shikim i shpejt mbrapa mund t na kushtoj jetn. Vall ky shteg aq i vishtir, a mos kje n koh t mome kshtjelli mprojts i malcorve ton kundra qetave sulmuese tanmikut? Kaluen 7 dit si 7 asa. Kaluen npr shetina e n bor. E n t shtatn dit, kur u nisme me ardh u ndite kumbimi i pushkvet, qi malcort n shej prshndedjeje sprajshin tue qit. E vijuen gjithnji, deri sa mbrrijtem pr mbas nji malit qi dante dy fushat e Parunit. Filosofi i math german - n se nj filosof aq i math sa ai nuk sht i gjith Bots - ka thn se ne smund t duam vese at q njohin. Njihni Shqiprin e kshtu do ta dashuroni shum kt vend kaq t bukur dhe gati hyjnor.
Revista Minerva Gusht-Shtator 1935 Nnshkruar: Tom GJYSHJA
Prshtypje nga Festat e 28 Nntorit 1935

Dje kalova nj dit t mrekullueshme. M kishin ftuar n Elbasan t ndodhem n nj ngjarje historike edhe kshtu vendosa t shkoj. N mngjes mora
136
Udhrrfyes i reportazhit shqiptar 1912-2011 pjes n kremtimin e Fests Kombtare n Tiran - aq sa mundi t lejoj shiu - dhe mbas dreke, me letr-ftesn e me numurin e par t fletores Arbnia n xhep, zura vend n nj automobil dhe u-nisa. Pa kaluar mir dy kilometra, vura re se dika kishte ndodhur. Kur pr hern e fundit kam kaluar gjat ksaj fushe t hijshme, ishte ver dhe gjithka t trhiqte, blerimi shklqente. E tani do gj kishte ndryshuar. Natyra kishte elur kutin e ngjyrave t saja magjiplot dhe, sikur me qen artiste e vrtet, i kish shprndar kudo mbi kt panoram t bukur. Kurr ndonj her n jetn time nuk kam par ndonj stolisje kaq t mahnitshme ngjyrash vjeshtore. Shiu kishte lryer dhe mjegulla mbulonte grykat e thella t maleve. N do an, prve toks s errt dhe fushave t gjelbruara, dallohej nj gjallri ngjyrash, t cilat dukeshin akoma ma madhshtore duke u-bashkuar me reflekte ngjyrash q dukeshin si t gjelbra, t verdha dhe t kuqe, Ktu-atje dhent duke kullotur dukeshin sikur me qen shkumb dallgsh t nj deti t gjelbr; ngjyra e qiellit me format e mdhaja terrta t maleva vetm shtonin shklqimin e ktij kopshtit kolosal lulesh. Automobili kalonte me shpejtsi duke u tronditur mbi rrugt por mua vetja m dukej sikur qesh n ndrr e sipr dhe kalova kshtu nj or t tr n ekstaz t plot. Pastaj, kur errsira filloi t mbuloj tokn, mbylla syt, dhe, me mndjen plot mendime t arta, drejtova nj lutje e u fala q kjo tok bukurish t pambarueshme, atdhe i Shqiptarve bres pas brezi, t mos shkelet kurr vese prej atyre q jan me t vrtet miq t saj q vijn me e vizitue sepse i a duan t mirn. N errsirn e nats zbritm n fushn e Shkumbinit, nga ku dritat e shklqyeshme t Elbasanit po na thrrisnin prej s largut. N qytet kopjen e Arbnis q kisha me vehte (e para q arrijti atje) ma muarn me dshir t madhe sa q kaloi dor m dor dhe u-shduk pa mundur q t a gjej prsri. Pak m von me disa miq, shkova n klub, n lokalin ku, gjasht vjet m par, disa t pakt intelektual e kishin pr zakon t mblidheshin dhe t shkmbenin idet dhe shpresat e tyre me rakit dhe mezet. Sonte kisha para sysh nj sqen fare t ndryshme. Salla e ngroht dhe e zbukuruar, ishte e mbushur plot me burra dhe me gra! Grupe familjesh kishin zn vend rreth e rrotull tryezave dhe nga t katra ant prhapej nj zhurm e khdshme bisedash gazmore. Mandej, n sqenn e posame, u luajt fare bukur nj dram i vogl prej dy vajzaye dhjet vjeare. Njra prej ktyre loste rolin e gruas moderne dhe tjetra rolin e gruas s tipit t vjetr, t fshehur brenda n ferexhe dhe me fytyr t mbuluar me pere. Mbas nj shkmbimi mendimesh plot gjallri gruaja e mods s kaluar u-bind dhe e flaku tutje peren, duke deklaruar me plot gojn se nuk ka pr t ngelur m si ndonnj e burgosur apo robnesh. N kt pjes drami, u-brohorit nxehtsisht prej publikut pr arsye se Elbasanasit nuk ishin mbledhur n at sall vetm 137
Sokol Shameti pr t festua ditn e Indipendencs, por edhe pr t kremtuar shnimin e nj hapi t ri n rrugn e qytetrimit t Shqipris - zbulimin vullnetar t fytyrs s gruas. Prej t 120 vetvet prezent, afr gjysmt ishin gra dhe m than se prej ktyre t fundit nja tridhjet kishin dal pa ferexhe e pa pere at dit pr her t par. Elbasani q i frymzuar prej nj shpirti plot gzim tr kohn edhe dita 28 Nntor 1935 nuk do t harrohet. A thua ka me shkue shum koh q ky shembull i popullit tElbasanit sduhet ln pa kujtuar shembulli i vazhdueshm i grave t katundeve - t prgjithsohet n tr ant dhe kshtu gruaja shqiptare t zr vendin e merituar n rindrtimin e jets s Kombit?
Gazeta Arbnia 3 dhjetor 1935 Nnshkruar: K.
Dita e djeshme
Tirana festoi dje. Ka shum njerz t cilve nuk u plqejn edhe aq ditt e festave kombtare, cilado qoft kjo. Ndofta kjo rjedh, pr pjesn m t madhe, nga monotonija e festimeve. Po ato gjra n do festim: mbledhja para bashkis, fjalim nga dikush q prfaqson dika, fjalim prej nj nxnsi e prej nj nxnseje, dhe grumbulli i popullit q bn sikur i dgjon goj-hapt kto fjalime, pastaj kalimi i popullit i prinun prej bands e duke ndjekur rrugn 28 Nndor prpara Pallatit. Po n 28 Nndor e n 24 Dhjetor shtpit, ballkonet dhe atit q shkojn n dern e madhe n Pallatin gjithnj mbushen me njerz, sepse n 28 Nntor Mbreti pranon urime dhe dalin e hyjn zyrtar dhe privat q formojn elitn e vndit e pasandaj trupi diplomatik meriton t shihet me uniformat e ndryshme dhe t shklqyera t miseve t tij; n 24 Dhjetor del Mbreti dhe kjo gj mjafton pr t trhequn popullin. E me gjith kt festa e djeshme u-b me mjaft entusiasm t vrtet dhe me shum gzim, pr arsy t disa faktorve psikollogjik. E para e puns, populli dje ndjente se ishte krej i lir t ndodhej ose jo n festim, kurse her t tjera e shtynte nj far droje: dronte se mos vajtja e tij mos njihej n shnim prej agjentve t Policis dhe kshtu bhej antipatik. Shumica e njerzve venin, pra, ose pr oportunitet ose pr oportunizm ose mund t themi se dje skish njerz q u-ndodhn po pr kto arsye, por shumica e madhe, pa dyshim ka ardhur me qejf, ka ardhur sepse nuk e shtrngonte kush q t vinte. E dyta populli dje e dinte, saqo q programi skish shnim se Mbreti do t 138
Udhrrfyes i reportazhit shqiptar 1912-2011 dilte. Kur ceremonija mbaroi prpara Mbrojtjes Kombtare, nj pjes e popullit filloi nga Pallati tec me ngutsi, mua q ecja m me pak ngutsi m shtytn nja dy her. Nj djal i vogl e ftoi n vrap shokun. Hec, hec shpejt. Do t shohim Mbretin! Donte t znte vnd. Kur arrijta afr ders s Pallatit, pash se trotuari i ans s mngjr ishte mbushur me zonja e me burra. N trotuarin e djatht ishin zyrtart. Rreth e rrotull plot njerz. Hodha nj sy reth e pr qark dhe mu-mbush shpirti me gzim: nuk i vrenin njerzit, tani me sy dyshimi, si shkohet nj armik imagjinar. Sishin m ata 40 a 50 polic dhe gjindarm q t dilnin prpara egrsisht dhe st lnin me as-nj mnyr tafrohesh aty sa t mundesh ta shohish Mbretin. Mu-kujtua se vitt e kaluar thuaj se dy her u-kapa me polict e me gjindarmt q sm lnin t z vnd pr t marr fotografi e mu-desh t mirnja leje e strleje. Nj atmosfer e rnd dyshimi e frike frynte nga t katr ant nn qiellin e qet e t kulluar. T dukej sikur sishe n vndin tnd, sikur jeshe rrethuar prej armiqsh q krkojn shkak t t rahin, t t nderojn e mbase edhe t t drgojn n burg, me m t voglin protekst. Dje, njerz t popullit t cilt kishin zn vnd nan t djatht t ders s Pallatit, ku gjer m sot ishte reptsisht e ndaluar t ket njeri, gzonin duke shikuar me admirim Mbretin; n trotuarin, karshi ders, nja 10 metro afr Mbretit, zonja dhe privat q kishin zn vndin e Bands, me buz n gaz kontemplonin siluhetn e Mbretit levend. Dhe fotografi ndronte vnd, shkonte karshi shkonte m t djatht pr t marr fotografi n nj qetsi zmre dhe liri lvizjeje t plot aq sa e lejonte diskresioni. Kur u-duk Mbreti t vij pr t-u ndodhur n parakalimin e ushtris, e kur n mbarim po ikte, populli e duartrokiti dhe brohoriti me gjith gzim. Mbreti prshndeti popullin e tij me buz n gaz. Dhe festa u-mbarua. Dhe un, duke mbaruar kto radh, ndjej nevojn e paresistueshme q tu kthehem t vjetrve e tu them. Ju jeni munduar si e si ta ndani popullin nga mbreti i tij. Kt faj tuaj, ne njerzit e popullit nuk do tja u falim kurr!
Gazeta Arbnia 25 dhjetor 1935 Nnshkruar: Nebil ika
139
Sokol Shameti
N.S. Princesha Senije dhe Princi Abid u martuan pardje.

N pallatin u shtrua nj drek madhshtore pr nderin e tyre Do t duheshin shum shtylla gazete pr t prshkruar gjendjen festivale t Tirans, t Djeln q shkoi. Po t duam ta prshkruajm me dy fjal at gjndje, mund t themi se at dit gjith Tirana ka qen n kmb. Sigurisht m tepr se 2.000 vet ishin radhitur n t dy ant e rrugs s 28 Nntorit, nga Pallati e gjer prtej kafe Kursalit. Dritaret e ballkonet, taracat e godinave rreth Pallatit e gjat rrugs nga do t shkonin palet mbretnore t martuar, ishin mbushur krejt me burra, gra e kalamaj. I gjith populli i Tirans, q ishte derdhur gjat rrugs 28 Nntor e ndiente se ndodhet para nje ngjarjeje m gazmore, n nj gaz t shtpis mbretnore, dhe kurioziteti e gzimi n kulm e kishin pushtuar gjith vethsin e tyre. Gjith Tirana pardje kishte harruar veten, ishte ththitur prej madhshtis s ngjarjes. Jetoi aste enthusiasmi t paprshkruarshm, aste t brohoritjeve frenetike. Dashuria pr Mbretin dhe pr familjen mbretnore u faq edhe nj her nintesivitetin e e saj m mallngjyes. N Pallatin Mbretnor Norn 11 dyert e Pallatit u hapn, mikpritse. Te ftuarit filluan te vijn, njri pas tjetrit, me zonjat e tyre. Ne 11-30 ndodheshin, t radhitur n t dy ant e sallonit t pritjes n Pallat, t gjith t ftuarit: Misat e Kabinetit, trupi diplomatik, z. Pandeli Evangjeli, gjeneral Araniti, Percy e Mirdash, disa ish ministra dhe perfaqsuesit e Parlamentit, fonksionar dhe oficer t nalt t Shtetit etj... Nga gazetart ndodhej drejtori i Arbnis dhe nga fotograft z. Marubi dhe i drguari i L.U.C.E.-s s Roms. Z. Koo Kotta, kryetar i Parlamentit, i asistuar nga z. Salih Toro, kryetar i Diktimit, kishte zn vend n krye t salonit, prpara tryezs ku do t bheshin formalitetet e martess. N 12 pa nj erek priteshin familja mbretrore dhe Princi Abid. T gjitha llambat e sallonit ishin ndezur. Nj heshtje e thell mbretronte, ashtu si heshtet n prakun e nj ngjarjeje t jashtzakonshme. Mbreti po vjen, tani, duke patur n krah Princeshn Senije. Mbreti sht veshur rne uniform t madhe e me dekoratat. Princesha me t bardha, me
140
Udhrrfyes i reportazhit shqiptar 1912-2011 kuror n krye. Pas atyre vjen Princesha Nafia duke patur n krah Princin Abid e pastaj vijn Princeshat, t gjitha t veshur me t bardha, Princat dhe suita. Edhe Princ Tati sht veshur me t bardha. T ndodhurit duartrokisnin. Mbreti, z vnd pran z-it Kota, t fejuarit prpara tryezs. Prapa tyre princeshat, princat dhe suita. Dshmitart pr princin Abid jan princi Orhan dhe ish-kolonel Tahir bej; pr Princeshn Senije N. M. e Tij Mbreti dhe princi Xhelal. Me tu mbaruar formaliteti, duartrokitjet e mbuluan sallonin. N mes t ktyre duartrokitjeve t gazit, princi Abid dhe princesha Senije nnshkruajn aktin e martess. Duartrokitjet vazhdojn dhe Mbreti dhe gjith Familja mbretnore e ln sallonin dhe ven n sallonin e vogl. Kur shkon para z-it Marubi, ky i drejtoj kt urim: -Nisja te jet sati i hairit edhe pr ju, Naltmadhni. Mbreti kthen kryet dhe prshndet me buzqeshje, pr falnderim. Mbreti dhe Familja Mbretnore hyjn pastaj n sallonin e vogl, ku t ftuarit ven me radh e urojn Mbretin dhe t martuarit. Dreka Mbretnore Noren 1 pa pes. Dasmort e ftuar, jan mbledhur prap n sallon. Bisedojn me gaz. N kt as Mbreti e familja mbretnore duke dal nga salloni i vogl, hyn n sallonin e buks. Pas t ftuarit marrin pjes n vendet e shnuar t tyre. Mbreti nga ana e djatht ka Princeshn Senije, n t mngjr Princechn Nafia. Karshi tij ka Princeshn Adile, e cila nga ana e djatht ka Princin Abid dhe nga e mngjra Princin Orhan, kushriri i dhndrit. T ftuarit jan gjithsej 116 persona. Han e pijn n nj atmosfer t ngroht simpathije e respekti. Kur vjen mblsira dhe hapen shampanjat, Mbreti ngre gotn pr lumturin e pals princore. Ngrihen ne kmb t ftuarit dhe ngrejn godat e tyre me brohoritjet e astit. Dreka vazdhdon afro gjer me 2 e gjysm. Aparatet fotografike e sinematografike fiksojn kujtimin e ksaj dite t lumtur q sht gazi i par i Familjes Mbretnore tadhuruar. Prcjellja pr Durrs Faza m e mallngjyeshme e dits sht prcjellja e t rimartuarve nga Tirana pr n Durrs, aste supreme. 141
Sokol Shameti Ne 3 e erek n kopshtin e Pallatit jan mbledhur t gjith deputett dhe nj delegasion nga populli i Tirans pr t prcjellur paln princore. Populli pret n vendet q prshkruam me sipr. Ska hngr buk akoma. Pret atje t shoh Mbretin, t shoh paln e rimartuar, t shoh se si do t zhvillohet prcjellja. Ne 3.30 del Mbreti, prapa tij pala princore dhe Familja Mbretnore. Kur Mbreti afrohet te dera e jashtme e Pallatit, nj duartrokitje prej mijra duarsh buet vazhdimisht e nuk pritet vese kur fillon ndarja e Mbretit nga Princesha. Ata q skan qn atje smund ta imagjinojn madhrin e asteve q pasuan njri tjatrin n kt koh. Penda nuk mund ta prshkruaj vese me mundime t mdha. Ti kallzojm vetm, pra: Mbreti i shtrngon dorn Princeshs Senije, e puth dhe e ve n automobil. Ajo fillon t qarat. Mbreti e shikon, i mallngjyer. Pastaj i shtrngon dorn Princit Abid. I uron. Futet ay nautomobil. Princesha po qan. Lot mallngjimi derdhen nga qindra sy q e shohin skenn. Lot t popullit mirnjohs dhe adhurues. Mbreti e ndjen kt adhurim. Nga ana tjatr sheh se Princesha po qan. Do t qaj dhe ay. Por sht Mbret. sht Mbret i Shqiptarve burra. E ndien se smund t qaj. Ska t drejt t qaj. Pr ti ndjekur lott bn nj prpjekje mbi-njerzore. Shkon automobilin q po niset. Po ikn motra e dashur e Tij. Kush e di kur do ta shoh m! Kush e di se a do t ket kujdesin me t ciln Ay vet e kish rethuar? - Tecim pak... i thot, i akapluar nga dhembja e ndarjes dhe i mallngjyer nga adhurimi i popullit q e ka rethuar. Ajo q tha Mehdi Frashri Dhe Mbreti fillon tec pas automobilit q po largohet. Pas nja dy apsh, sht jasht kordonit t rojs ushtarake t nderimit q sht radhitur n t dy ant e rrugs, sht afr kopshtit q sht aty, n mes t popullit q duartrokit dhe brohorit me frenezi, si i marr. Ovasion i uditshm! Suita, me t par se Mbreti dolli jasht kordonit te ushtris, vrapojn me nxitim, t qetsuar, dhe e rethojn Mbretin. N kt as Mbreti, q ndjen, instinktivisht me at intuit t mrekullueshme q e bri Mbret, se atje nuk ka vese adhurues, sht duke jetuar nj moment psikollogjik krejt te rall. Nuk e zotron vethen. Nuk udhhiqet vese nga intuita, nga zemra e Tij. Populli duartrokit dhe brohorit mndurisht. Mbreti u bn nj shenj, me hidhrim, njerzve t Suits s Tij. - Lermni! .. Liromni rrugn!.. Mos hyni n mes Meje e popullit! Ky sht kuptimi i gjestit t Mbretit. Dhe suita u hoq prapa Mbretit. Tani 142
Udhrrfyes i reportazhit shqiptar 1912-2011 Mbreti ecte duke patur pran vetm gjeneral Aranitasin. Populli e shihte Mbretin haptaz, sheshit, mu n mes t tij, nj metro lark. E ndjeu instinktivisht psikollogjin e Mbretit. Nj tufan duartrokitjesh, nj tufan brohoritjesh buiti... Besa, as n Korjolanin e Shekspirit nuk sht par nj delirium i till popullor! E, Ti, Rrofsh o Mbret!... Rrofsh!... Por t lutemi t gjunjzuar, mendo nga nj her se bota ska vetm virtyte dhe midis popullit adhurues mund t mshihet edhe ndonj njeri i marr, i mallkuar, ndonj njeri pa kurfar ndjenje, shtaz e egr... Populli nuk do q ti t dalsh, me bastun, e t shetissh npr ruga. Mehdi Frashri kt fjal e tha simbolisht e pr t dnuar nj politik veimi absurd q bnin t tjer, duke ngrehur mure midis Ju dhe popullit tUaj. Dhe ajo q tha Mehdi Frashri u b, pardje. Ti, Mbreti i yn, dolle n rrug dhe shtite, bile pa bastun. Sduam tjatr prov. Ishte mjaft elokuente dhe definitive kjo e fundit. Jan aste q, patriotizma nuk lyp poezi, por prudencn m t madhe. Ju lutem Naltmadhni, t m falni e t m kuptoni: nuk m shkon ndrmend t guxoj t kshilloj; un faq vetm nj dshir krejt intime t shpirtit tim, skllav i Mbretit tim. Po le t vijojm n prshkrimin prcjelljes. Sishte dgjuar kurr n Tiran ovasion m i nxeht e m i przemrt se ay q populli i ktij qyteti bri kur shkoi automobili princor. Kur Princesha Senije shkonte nga ane rugs midis sahatit t math dhe Bashkis, e dgjova me vesh t mij dhe e pash me syt e mij se me enthusiazm, me marri duartrokiti populli paln princore. I pash me syt e mij, popullin e katundeve n Vor, n Shijak, n Durrs. M hoqi vrejtjen pritja e Shijakut m par. E organizuar fare mir, me mend e me gusto. Pastaj, pritja n Durrs. Pr zotin, fare e shklqyer, n Tiran, do gj ka qen spontane. N Durrs, kan patur edhe koh, edhe mjete organizimi. M par harqet e gzimit, t stolisur me ngjyr kombtare e me llampa t vogla elektrike. Pastaj, rruga e kalimit krejt e pastr, si dhe n Shijak. Plhura t shkruara gjat Bulevardit, si edhe n urn e Shijakut, me mbishkrime urimi. N Durrs plhura e fundit tej e prtej rrugs kishte fjalt: Gzofshi jet t lumtur. I gjith populli, si n Shijak ashtu dhe n Durrs, radhitur me disiplin n t dy ant e rrugve. Turm e madhe n limanin e Durrsit e mbi mollon ku sht vapori q do t shpjer paln princore atje ku do te vej Banda e Bashkis, gjer sa ka qn vapori atje, fonksiononte.
143
Sokol Shameti N vapor Vapori Citta di Bari q shkoi apostafat nga Durrsi pr t marr paln princore, sht nj vapor mjaft luksoz. Norn 4-30 t gjith prcjellsit ishin aty. N kt vapor Legata italiane kishte urdhruar t pregatitet nj bufe pr nderin e palve princore. Me sandvi me mezellke, me mblsira, me shampanja pa hesap e me ver e pije tjera t zgjedhura, bufeja ishte shum e goditur dhe e pasur. N bufe z. Hiqmet Delvina bri nj fjalim t shkurtr pr turuar jet t lumtur dhe udh e mbar palve princore dhe pasi i mbaroj urimet ia drejtoi fjaln z-it Indelli ministrit italian, t cilin e falnderoi pr kujdesin q kish treguar n hak t palve princore, duke marr pjes n gzimin kombtar. N orn 9 e ca, vapori pregatitej pr tikur. Princesha Senije, q qante edhe n vapor, u puth e u prqafua me princrit e Familjes s Saj, dhe dolli n bordon e vaporit, bashk me Princin Abid pr ti prcjellur. Populli q priste aty duke ditur q do ta shoh edhe nj her paln princore dhe Familjen Mbretnore, nisi prap nga duartrokitje t nxehta. Kshtu mori fund dita e gzimit e t manifestimeve t mdha t s Diels.
Gazeta Arbria 14 janar 1936 Nnshkruar: N.V.
Nj ngjarje tragjike n Koshovic, amri

Gazeta Demokratia e Gjirokastrs botoj m 26 t Dhjetorit shkuar ngjarjen tragjike n Koshovic t amrise, t shkruar nga Janina. Na hidhroj tepr kur e knduam. Po duhet t mbajm mnt se te ktilla tragjedi ngjasin dendur n mes atyre shqiptarve q patn fatkeqsin t mbeten n sundimin e huaj. M 22 t muajit Nanduer 1936, ditn e Diel, n katundin Koshovic e poshtme t Gumenics nj shumic prej ktyne banorvet grekr t armatosur me arm lufte n ora 1 mbas mes nate van dhe rrethuan shtpit e dy familjevet Shqiptare amr, t Abedin dhe Sako Daminit t cilt kan dashur t i shprngulin nga vatrat e nga malli i tyne dhe tu grabitin pasunin e tyne q trashgojn e zotnojn. Mbas ksaj vepre barbare, banort n fjal lshuan bagtit e veta prdhunisht n pr kullotjet e vllaznis Abedin e Sako Daminit q ndodhen pran shtpis s ktyne. Kur kta t dy Shqiptart dolln jasht shtpis pr t
144
Udhrrfyes i reportazhit shqiptar 1912-2011 nxjere dhent nga kullotjet e tyne, grekrit e katundit Koshovic e poshtme, t cilt kishin zan prita afr banimit t Shqiptarvet, qlluan me nj batare pushkash kundra t dy Shqiptarvet, ku Abedini u godit me tre plumba dhe u shtrie n tok mizorisht i plagosur rnd. Vllaj i tij Sakua shptoj mrekullisht dhe deshi sdeshi u-kthye e u fut mbrenda n shtpi pr t shptuar kokn e vet, tue ln vllan e tij t shtrim n tok e t torturuar barbarisht prej banorvet grekr t katundit Koshovic. Fshatart grekr t pangosur m kaq, kan vazhdue n veprat e tyne barbar tue qlluar me arm kundra shtpis s Sakos e t ndjerit Abedin ku banonin familja e ktyne t dy t mjervet t cilt i rihnin plumbat e fshatarvet grekr si breshr dhe grat me kalamat ulurinin e brtisnin pr mrojtje. Po kush do tu shkonte n ndim? Kush munt t dilte prpara egrsiravet e shpirtit barbar t fshatarvet t nalt prmendur? Cila ndrgjegjje do t gjykonte n at koh e t mshironte pr nji burr pa arm e disa gra me t vegjl q ndodheshin nn plumbat e disa shpirt keqvet? Pas nj kohe dhe indiference t madhe t Gjindameris dhe a-here kur fshatart kishn krye qllimin e tyne plotsisht, mrijtin gjindarmt n vndin e ngjarjes. T mjerin Abedin e kan gjetur t gjall, t shkelmuar e t torturuar shmtrisht. Ky pohoi me gojn e vet se e kan vrar Vasil Andon Lluka, Kol Thimio Trndafili, Pando Anastas Poloni e t tjer. Kjo indiferenc u-muar vesh dhe nga pakujdesia e gjindarmvet pr t sjell doktorin n vend, i cili n vend q t mbrrinte t shumtn brenda nj ore pasi distanca sht e afrt, vate pas pes gjasht ore e n at koh qi shptimi i t mjerit Abedin ish e pamundur megjith qi shpenzimet e doktorit ishin t parapaguar. I ndieri Abedin qi kish mar tre plag prej tre plumbavet t tre armvet t ndryshme, mbasi u suall n Gumenic, dha shpirtin bashk me t ndierin Omer Muho qi u-vra mizorisht, tue i pre vesht, hundn e t tjera gjasht muaj m par. Po Abedini cili asht dhe pse u vra? Asht ay qi kishte ndjenja t kulluara pr Atdheun e tij Shqipni, asht nji prej autorvet qi krkonte eljen e Shkollavet Shqipe n amri dhe q pr kt ideal ra theror. Shtypi provincial i ktushm ka fol se grekofont n Shqipni prdoren keq nga autoritetet dhe u cnohet e drejta e minoritetit! Po le t na thot me t vrtet, e jo krijime, se kush u-rrah, kush u-vra, kujt i jan grabitur toka dhe cilt shqiptar kan tmeruar deri sot shtpit grekofone, si kurse u-tmerue shtpija e t mjerit Abedin?
145
Sokol Shameti
Reportazh nga Devolli

Duke shoqruar H.T. Episkopin Evlogji npr katundet e Devollit Duam ndihmn e Shtypit Kombtar - m tha H. T. Epishkopi Evlogji, kur m ftoj ta shoqronja n vizitn q do ti bnte qarkut t Devollit. N kt koh krize, morale dhe materiale, - shtoi Hirsija e Tij - detyra e jon, si Barinj shpirtnor t popullit, bhet m e vshtir. Prve detyrs njerzore q kemi, pr ta ngritur kt popull moralisht, duhet, trthorazi, ta ndihmojm edhe Qeverin Mbretnore n veprn e saj pr t siguruar lumtrin e ktij vendi. I premtova se do ta shoqronj me knaqsi. Ora m 3 do t niseshim. N Udhtim Pikrisht, n orn e caktuar, nj vetur na priste para pallatit t Mitropolis. Hirsin e shoqronin Ikonomi At Sotiri dhe simpathiku Theodhullo Dhiakoni, i cili ndonse nuk ka m shum se dy muaj n Shqipri, flet me aq fanatizm mbi bukurit dhe prparimet e ktij vendi, sa hyn n konflikt me cilin do qoft q, me shaka ose pr ta ngacmuar, i kundrshton hovin e ksaj admirate. Nisemi nga Kora. Pas disa minuta lem mprapa njerin pas tjetrin katundet e bukura q ngrihen n rezet e maleve t Moravs: Dishnicn, Popishtin, Kuin, Belortan, Plasn e Zmblakun. Ja dhe Cagonja. Ktu fillon kufiri i qarkut t Devollit. Episkopi pasi shtiri nj vshtrim prqark fushs s bleruar q shtriheshe si nj qilim veluzi, filloj t na flas mi historin e lasht t ktyre viseve. - N kt ngushtic t Cangonjs ka lftuar Leka i Math me illiriant. Ktu ka qen elsi midis Evrops dhe Bizantit, asi kohe. Ptolemeu, gjeografi i math, na thot se, afr ksaj gryke, ndodhej nj qytet me emrin Dhevolion, q mbas verbit grek do t thote dhiavallo, d.m.th. kaprxej nj gryk. Ska faqe t historis Bizantine - vazhdon Hirsia e Tij - q t mos flas mbi Devoll. Katr traktate me rndsi jan nnshkruar n kt fush, midis mbretrve Bizantin dhe Ilirian. Me kto fjal i jemi avitur Bilishtit. Nj kthim, dhe automobili mer rrugn e Hoishtit. N fund t fushs, mi disa bregore t veshura n blerim, ngrihen ndrtesat e bukura t Hoishtit. Ajo q t trheq vrejtjen m tepr, sht nj ndrtes e madhe q ka pamjen e nj sqeleti t neveritur, jasht grumbullit t ndrtesave q formojn katundin e bukur dhe klimaterik t Hoishtit. M 146
Udhrrfyes i reportazhit shqiptar 1912-2011 thon se quhet Internat. Do ta vizitojm dhe do ta prshkruajm. N Hoisht Hoishti sht katundi n se duhet t quhet katund m i madh i Shqipris. Ka afro 2500 frym. Klim t mbl, uj t ftoht dhe nj panoram t mrekullueshme. Jemi n hyrje t katundit. Ktu autoritetet kler, populli dhe fmij pa dallim feje, kan dal pr ti thn mirseardhjen hirsis s tij. Ngjatjetimi i par i-u dha hiearkut prej nj vajze, e cila duke i dhuruar nj tuf lulesh i drejtoi nj fjal t bukur dhe mallngjyese. Masandaj turma me Episkopin n krye u drejtua pr n kish ku u kndua nj Tedeum. Me kt rast Arhimandriti, At Sofroni, n emr t katundit i drejtoi Hirsis Tij mirseardhjen n katundin ku, para 50 vje, mori msimet e para. U-prgjegj Imzot Evllogji, i cili midis t tjerave tha: - Bashkimi i elementave fetar q sht kaq i ngusht n Devoll, le t bhet shembll pr gjith shqiptart. N Hoisht qndruam si mysafir pr dy dit, n shtpin e At Dhionisit. Me kt rast munda ta shkoj fare se afrmi Hoishtin. Prpos bukuris natyrale t ktij katundi, nuk ka munguar dhe prkujdesja plot gjallri e popullit me bashkpunimin e Kryetarit t Komuns dhe t personelit arsimit. Kta, n nj koh t shkurtr, prve rrugve kan br dhe zbukurime t tjera si p. sh. kopshtin shkollor, n t cilin jan mbjell afro 300 rnj pemsh q, pjesrisht, kan filluar t japin fryta. Kurioziteti nuk m la t qet; isha padurimtar ta shihnja at ndrtesn kaq t madhe q ma rekomanduan Internat. N realitet kjo godin nuk prfaqson sot, vese 60.000 fr. ari q Hoishtart i bn mure dhe t cilat sot skan as nj vleft. M than se disa vjet m par qeveria e ahershme ka dashur t krioj nj shkoll t mesme n Devoll. Hoishtaret premtuan ta ngrehin ndrtesn me spenzimet e tyre, dhe i u prveshn puns. Mir po Qeveria e trhoqi fjaln dhe hoishtart i ndaluan punimet. Sot kjo ndrtes qndron si nj kukuvaj q vlen pr fole shtrgesh. N ann e poshtme t katundit, Komuna me ndihmn e Zyrs s Bujqsis Kors, ka krijuar nj fidanishte, ku jan mbjell prmbi 25.000 fidan, t cilat pasi t shartohen do tu shprndahen devollinjve. Kjo, pa dyshim, sht nj vepr dobiprurse dhe plotson nj nevoj t domosdoshme t ktij qarku.
147
Sokol Shameti N Manastirin e Shn-llis T nesrmet para dreke, ngjitemi n Manastir. Kisha dgjuar pr bukurit natyrore t ktij manastiri por nuk besonja kurr t m paraqitej nj tabllo kaq madhshtore dhe magjike. Manastiri ngrihet n majn e nj bregoreje t rrethuar me drur t mdhenj dhe kopshte me pem. Q nga ballkoni, vshtrimi i par do t bjer mbi nj tabllo shum ngjyrshme q formon fusha e madhe e Devollit. N kt fush syri nuk shkon as nj pllmb vendi t pa lruar. Prov q tregon se devolliu sht puntor dhe, bile, shembll pune. Nga Perndimi dominon Mali i ardhakut. Gramozi madhshtor i mbuluar akoma me gunn e bardh t dimrit plotson kt tabllo natyre magjike. Manastiri i shekullit t XVIII mbahet akoma mjaft mir me gjith freskat e mureve. N kohn q kemi dal n oborin e manastirit, larg mjaft larg, dgjohen jehon kngsh. Nxnsit t udhhequr nga msuesit e tyre kishin dal pr shtitje n pyllin e bukur. Dhjakoja, q nuk le gj pa i trhequr vrejtjen dhe kt radh nuk i durohet; do ti shoh dhe ti shijoj m afr kta bilbila shqiptar, q gjmon pylli nga zrat e tyre. Ju avitemi. Nuk na shkoj mundimi kot. Nj dfrim i pa pritur. Pr nj koh t gjat shijuam kngt dhe vallet Kombtare t knduara dhe t lojtura pr bukuri prej nxnsvet. Ishte me t vrtet i prekshm qndrimi i hirsis Tij. Me nj vshtrim t shojtur dhe t mbrthyer mi fmijn, q t jipte prshtypjen e nj njeriu t zhytur n mendime, ndoshta, mendimi i tij ish kthyer 50 e ca vjet m par dhe si n nj film sillte prpara kujtimet e rinis s tij. Jetn e shkolls. Dhe ndryshim n at koh: fmij me fytyr t vrar dhe q kngt e tyre n nj gjuh t huaj kalonin t pa kuptueshme dhe zri i tyre humbiste npr shkrettir. Dhe sot: Fmij me fytyra t elura, plot kurajo, ligjrojn t lira n kt cep t Mbretris s Zogut t I, q dikur e mbulonte hija e zez e robris. Imzot Evlogji nuk e mban dot enthusiazmin q i mbush shpirtin. Kisha prfytyruar nj prparim n Shqiprin e Zogut t I, por jo kaq. Kthehemi prap n manastir. Nj plak i krusur, me pamje bujare, po na afrohet, dukej q mbante mi kurizin e tij 80 pranverat. Kristaq Vaja ma rekomandojn. Po po Kristaq Vaja, nipi i Thanas Vajs, kryekshillltar dhe dor e djatht e Ali Pashs. Kam dgjuar shpesh her t bhet fjal mi Kristaq Vajn n katundin tim. Bile dhe dika m tepr: e thirshin Vaja Shqiptari. Po t ktheheshim 40 vjet prapa do ta gjenim Kristaq Vajn n shrbimin e msuesit 148
Udhrrfyes i reportazhit shqiptar 1912-2011 njkohsisht dhe prkrahs t ides kombtare. Passi na prshendeti ndenji midis nesh. Or t tra kaluan pa i kuptuar fare duke na treguar lvizjet dhe prpjekjet t veteranve tan pr lirin e ktij vendi. M dukej se kisha prpara nj histori t gjall. Por mjerisht ky veteran sot po zvaros ditt e fundit n nj gjendje t keqe jetese. Vaja ska pasuri as donj t ardhur, do spenzim i tij kufizohet me 10 fr. ari n muaj q i jep Bashkia e Bilishtit si shprblim patriotik.
Gazeta Drita 20 qershor 1937 Nnshkruar: P.K.
Ekspozita e shkolls foshnjore Myzejen Zogu

N nj rrugic t rrugs s Pishs, t Djeln q kaloi, n salln e Shkolls foshnjore Nr.1 Myzejen Zogu, ishte elur ekspozita e ksaj shkolle. Sot shkollat foshnjore kan nj rndsi t veant dhe me punn dhe programin q duhet t ndjekin jan mar pedagogt m t mdhenj t bots. T strvitsh, t msosh dhe t edukosh fmij 2, 3, 4, dhe 5 vjear sht nj pun e rnd q lypin zotsi dhe dshir pa kufi pr t punuar. Kto arsye na e ngacmuan kureshtjen dhe shkuam t shohim bhet nr ne me shkollat foshnjore. N hyrjen na presin kryemsusja Zonja Goga dhe msusja Zonjusha Ksanthipi Vasil Dilo. Dy msuese q kan shkrir pun dhe sakrifica pr t paraqitur nj shkolle foshnjore, q qndron n lartsin e misionit t saj pedagogjik. Salla ekspozits, veprat e femijve q jan radhitur jan dshmuar besnike t detyrs q sht kryer me zell dhe zotsi. Mbi tryezat q jan radhitur rreth e pr qark salls dhe atyreve q ndodhen n mes, jan vn me rregull frytet e puns q sht br nga mendja e njom dhe nga duart e njoma t fmijve. Lloj-lloj punime prej shkope, forma t ndryshme prej plastiline, shtpi, djepe, karrike prej letre, vizatime t ndryshme, llojlloj forma t bra me copa t vogla drrase, punim me vegj dhe shum sende t tjera. sht tepr interesant vizatimi i lir. Nj nga kta nxnsit e vegjl ka vizat-
149
Sokol Shameti uar n nj cop letre t gjitha veglat e kuzhins, nj tjatr kopshtin e shtpis s vet, me tutje nj anije. Duhet prmendur se, n kto vizatime, nxnsit veprojn fare lirisht. - Si t ra n mend ta vizatosh kt anije - e kish pyetur msuesja kur artisti i vogl i paraqiti veprn. - Zonj, kam par nj anije kur kam qen n Durrs bashk me prindrit e mij, u prgjigj. N nj tjatr tabllo figuron nj shtpi nga e cila nuk mungon as hoxhaku as tymi q del prej tij. Me dy vija t tjera karakteristike, fmija katrvjear ka dashur t pikturoj nj zog n fluturim e sipr. N do punim pasqyrohet prirja e nxnsit durimi dhe zotsia q t ndrtoj her vet, her nn udhheqjen e edukatores. Jan familjarizuar me shum sende q do ti bnin prshtypje edhe nxnsit t klasave t mesme t fillores. I din format elementare t gjeometris, kubin, trikndshin e t tjera. Me kto forma, duke i vn njrn mbi tjatrn, ndrtojn shtpi, kshtjella, karike dhe kombinime t ndryshme. - Petrit, eja ktu, i thrret zonja kryemsuese nj fmije trevjeare, t veshur pastr me sy t shkatht, n prparesn e t cilit sht shkruar emri. Fmija e vogl, me shprehje engjllore n fytyr, vjen me hapa t shpejtuar dhe nderon shqiptarisht. Dika kupton dhe prgatitet t prgjigjet. Zonja Goga mban n dor nj kuti me pes t ndara mbi secilat jan shnuar numurat 1, 2, 3, 4, 5. I jep fmis n dore disa copa drunjsh dhe fmija, duke i numuruar, v n t parn t ndar nj, n t dytn dy dhe vazhdon gjer n funt pa br nonj gabim. Shprblehet me bravo dhe fmija ikn. Zonja kryemsuese dhe Zonjusha Ksanthipi V. Dilo vun n prova t ndryshme edhe disa fmij t tjer, t cilt me besim n zotsin e tyre u prgjigjeshin pyetjeve. - Sa fmij kini n kt shkoll? e pyesim Zonjn Goga. - Shkolla sht ndar n tre seksione, A. B. C dhe jan afro 130 fmij. Pr edukimin e ktyre nxnsve prdorim kryesisht methodn Montessori, q prdoret sot n t gjitha vendet. Prve ktyre strvitjeve u bjm fmijve edhe gjimnastik q duhet br me muzik, po ne ktu e bjm me kng. Po t kishim s paku nj gramafon puna do t kryhej m mir. Zonja kryemsuese m kallzon edhe nj tok sende t tjera n lidhje me aktivitetin e shkolls. Ky prshkrim pak a shum i gjat mbi ekspozitn e shkolls foshnjore na jep rast t theksojm kujdesin q duhet ti kushtohet fmijs gjer n moshn 5 vjetsh. Puna q sht br n kt shkoll provon se sa shum munt t prfitoj fmija, po t mos lihet, gjat ksaj moshe, pa prkujdesjen e shkolls dhe 150
Udhrrfyes i reportazhit shqiptar 1912-2011 t familjes. sht nj periudhe q munt t vlej fare mir pr ta prgatitur fmijn, pr ta strvitur t punoj pa u lodhur. Pr ti, msuar nj tok sende, duke lozur, pa asnj mundim dhe lodhje. Misioni i ktyre shkollave sht delikat dhe me shum rndsi nga pikpamja shoqrore. Shumica e prindrve i ln fmijt n kt mosh n rrug dhe pr pasoj marin edukatn e saj. Pa asnj perkujdesje, fmija rendin npr rrugicat e mhalls n mes t rreziqeve t shumt q u krcnohen. Munt ti shptojm kta fmije po ti shumzojm kto shkolla, po ti mbledhim npr kto institute pr ta kaluar nj koh t dits nn mbikqyrjen e edukatorve. Dikur, duke br fjal mbi prkujdesjen q duhet ti kushtohet ksaj moshe, patm krkuar q t ngrehn institute t posame, ku fmija e vobekt t gjente atje edukatn e duhur, ushqim t mir, veshje dhe ti sigurohej ta kaloj n kt ambjent nj pjes t madhe t dits. Sa pam n shkolln foshnjore na shtyn t proponojm nj bashkpunim t ngusht midis shkolls t ksaj natyre dhe strehs pr mbrojtjen e fmijve t vobekt lmosh parashkollore.
Gazeta Drita 30 qershor 1937 Nnshkruar: n.k.
Tri or t kalueme n Kuvendin e Franciskajve me Kngtorin e Lahuts s Malcis

- Po smu shndosh kamba, shptuet prej mejet, por, n mu shndosht edhe pr tre vjet keni me m pas mbi qaf u thot At Gjergj Fishta fretnve. Pasditt shkodrane kan disa prthyemje t kandshme drite: dielli i njom n derdhjet e shtresave t tija gati t verdha, duket sikur don me t than dicka t msheht dhe melankolike. Perndimet, ktu kan virtytin me i zgjue shum perndime t tjera q ti kujton se sdo t kthejn ma. Atij, n fillim t udhs s Shna Ndout, drita meket; pr me e gjet diellin,
151
Sokol Shameti duhet t rrotullohesh majtas dhe t futesh n sheshin e Kishs s Fretnve. Prpara jush, nji port, e ndan botn e jashtme nga Kuvendi i Franciskajve q duket si nji vapor i prthyem dhe i rrahun prej refleksesh deti. Kumbanorja asht porsi nji gyp i pamas q hudhet pr t pue qiellin. Me shoqnon Prof. Karl Gurakuqi, i cili si njohs i vjetr i ktyne vendeve, m ban ciceronin e rastit. Ngjitun me Kishn, nji der e hapun m prpine duke m vu prball me nji tjetr der t mbyllun dhe mbi te ciln, pr me i pregatitun vizitort n heshtje, duket, ju kndoni: CLAUSURA Ndalem: clausura! Prtej ktyne dyerve, pse nuk ndigjoj t krisuna pushket? Ktu mbrend jeton At Gjergj Fishta? Clausura? N ann e djatht gjejm nji dritore t futun n mur dhe e mbyllun; n mes t ksaj nji rreth sa nji sy i madh, q u el, posa Karl Gurakuqi trokiti. Shoh nji cop fytyre, hunde dhe pakz faqe. Dona me fol me Patr Gjergjin. Mjaftoi q K. Gurakuqi t hudhte n mes at dona me fol vendshe, pr tu na u elun dera. Shikoj nji kafaz konsullate q shrben aty; mos kemi gabue banes? Nji corridor. Djathtas nji lulishte e rrethue me prej njij katrkandshi te madh t prbame prej kolonash t mbajtuna prej qemersh t gjan. Heshtje. Ere lulesh, er puci shpirtnuer. I shikoj me fantazi Fretnit, aty kah agimi, duke u endun posht e lart me oficel n dor. Petku i Shin Franceskut, ngjyr dheu, konopi i mvarun, sandalet pa orape. Heshtje. Perball meje nji or diellore e vizatueme rreza- rreza, n mur lart. Posht saj nji shkrim q m jep rrnqethje shpirti: Ultimam time! Kija frikn ors s fundit. Gatitu! Ajo porosi m zgjon me nji her nji tjetr q kishte mbetun e harrueme n trunin tem: Mos harro, o njeri, se pluhun je dhe n pluhun do t kthejsh. Vdekja! Por nuk e shoh t shmtueme ktu. Kushedi sesa vet e presin me dshir t zjarrt n kt kuvend, ndoshta edhe i luten Zotit q tu a oj sa ma par. Na del prpara nji frat i cili pasi na prshndet me kok e na ndigjon porosin, shkon, hyn n nji der, mandej kthen: Urdhnoni ktu n sallon na thot duke na tregue nji dhom t madhe e t heshtun, t pikturueme n ngjyr t gjelbrt. Shikoj figurat e Mbretit, Skanderbeut dhe t Leks s math: kto dy t fundit jan t punueme informohem prej At Lochmann-it. Aty, prball nesh At Gjergj Fishta. Frati, q na priti n fillim, kthen dhe, tue 152
Udhrrfyes i reportazhit shqiptar 1912-2011 na el nji der q asht prball asaj nga ku hym n sallon: - Urdhnoni - na fton. Djathtas nji shkall q rrotullohet, pas pak shkallinash, majtas: e gjan, prej guri. Mbi t, e vum n nji hapsine t murit, midis njij drite ngjyrash qielli t thell, e mveshun me petk t blert, na qesh nji statuj me kamb e Shin Maris: shikim hyjnor, i tretun n orizonte t thella. Ay shikim na shoqnoi pr tej shkallve q hypm, pr tej njij dere, njij korridori t gjat, t gjat, t paqt e t heshtun, prtej njij tjetr dere q u el djathtas dhe na vuni ball pr ball me Kangtarin e Lahuts s Malsis. Posa na sheh, At Gjergj Fishta ohet m kamb, i gjat, i shndosh, i qeshun; na shtrngon dorn me nji fisnikri malesh. Ulemi, ndezim cigare, pijm nga nji kafe t shoqnueme me uj t ftoht. Bisedimi gjallnohet: flitet mbi kremtimin e 25 vjetorit t vetqeverimit, flitet mbi Atdheun ton. Zani i tij merr hijeshime atnore kur kshillon, propozon, qorton. Un mundohem t gjej dika luftarake n ato shprehje; episodet e Vranins m lozin vallen e vdekjes dhe t jets n kok. Trokasin, rrotullohen, hapen, ikin dhe rikthejn, herot. Syt e poetit nuk vuejn prej moshs; jan t gjall t thell: her tregojn disa shkndija q shikuesit i duken si xixa hekuri. N sfondin e murit ajo figur vigane t bahet sikur skaliset duke t treguem prfytyrimin e nji vepre arti q nesr mund t punoj ndonji artist shqiptar. Ndrsa K. Gurakuqi mban bised, un e mendoj At Gjergj Fishtn t ngulun mbi nji shkamb, ashtu, t fort, prball shekujvet shqiptar; pushkn n njann dor, lahutn ndn sqetull. Sejcila figur nji flamur. T thirrun prej At Gjergjit, mblidhen rreth nesh fretn t tjer: sejcili emn ka me vehte nji flamur pune t palodhshm e n sheshin e atdhetaris. Pashko Bardhi! M shtrngon dorn nji burr q duket sikur vjett i mban si pupla, dhe sjan t pakt. Shikim shqipojash, pa gaz, fjal e matun: m kujtohet pseudonimi Vorf Dukagjini, gramatika e tij e par, msimet e dhanuna midis shqiponjave pa erdhe t Borgo Rizzo-s s Italis. P. Marin Sirdani! Sknderbeu simbas gojdhanash: nji tjetr flamur, vjet mbi vjet pune. Fytyr malsori q snjeh t gdhenduna fizike; vetm ca shkreptima gazi t tregojn jetn e shpirtit. Antonin Fishta! Nji atlet i ri: i pashm, i qeshun, viza t prsosuna t nji predikatori shpattar. Karriera e tij e freskt: mjaft botime t njoftuna dhe nji 153
Sokol Shameti shkoll qi t siguron se apostullati i atdhe e fes gjindet ndr duer t mira. Antonin Fishta nuk flet shpesh, por, kur u prgjigjet pyetjeve t mija, syt e tij m trheqin, m futen thell n shpirt. Kur prmendin shokt e vdekun fretnit nuk harrojn tu paravejn emnave t tyne nji i shkreti. - I shkreti Patr Shtjefn - thot At Gjergj Fishta duke e sjellun kokn pakz me nji ane si me dasht me e mshehun mallngjimin.... Patr Augustin Rrota! Nji tjetr flamur! Ai dergjet prej ca muejsh n shtrat; na flet i rrahun prej dhimbjes fizike; por n syt e tij nuk gjen mundje. - At Gjergj, - them - a do mund ta vizitojm pakz Kuvendin? Lexuesat e Drits do t don me dijt se pasuni keni ktu mbrend. - Po, me gjith qejf; - m prgjigjet Poeti. Harrova tju them se Kngtari i Lahuts s Malsis sht edhe Provincial i Kuvendit t Fretnve dhe se predecesor i tij, n kt detyr ka qn Poeti tjeter Kombtar Imzot Vinenc Prenushi. Nji Kuvend poetnish, ky, i Franciskajve. Dalim pr t marr njoftuni mbi lokalin dhe, posa kemi bar pak hapa, t ndjekun prej fretnve q na kishin qen t paraqitun: - Po smu shndosh kamba, shptuet prej meje, por n mu shndosht, edhe pr tre vjet keni me m pas mbi qaf - u thot At Gjergj Fishta fretnve qe e shikojn pikrllithi. - Un mendoj se edhe n artht ajo dit, prap Poeti sdo t ket vdekun. Pavdekshmnija asht e pushtueme tash ma prej tij. Se nuk vdesin kurr pr popujt e fort ata q u kan mbajtun nalt dhe mbrojtun flamurin e jets s tyne.
Gazeta Drita 7 korrik 1937 Nnshkruar: Nichts
Reportazh nga Durrsi

Ka dit q dy shok krkojn t m detyrojn me i shoqnue ke Currilat. Me pretekste t ndryshme kishem muejt tiu shptoj deri dje, kur ma n fund qesh i shtrnguem ti shtrohem vullnetit t tyne. Nuk mundem me ec mb kamb!, qe protesta e ime e fundit. Dhe kjo kishte qen me t vrtet arsyeja kryesore q ishem tregue kundrshtar i t shkuemit. Por Shkojm me karroc, mu-prgjegjn dhe, deshta sdeshta, n pak minuta u-gjetm ke Sheshi i Liris. 154
Udhrrfyes i reportazhit shqiptar 1912-2011 mime fikse!! Sa po na on ke Currilat? i drejtohemi nji karrocari. Nga 1 fr. ari marrim na, na prgjigjen n kor katr prej tyne. Po na jemi tre vet, vrejm ka t baj! na e kthejn, pagoni ju t tre 1 fr. ari ose bahuni 5 vet. Por ja q as 1 fr- ari sna pqlen t paguejm - se na duket sikur po bahena syleshn - e as 5 vet smundena me u-ba aty-pr-aty. Prandej duhet o me shkue mb kamb ose me u-kthye. Po ku t lan dy shokt e mij t kthehesh! Pra udhe mbar t shkretat kamb t mija! Dhe udhe mbar se!... T mos harrojm se dy shokt e mij jan sportista, e mahlum nuk kan aspak mshir pr kambt... Ke Currilat Fatbardhsisht mbrrijtm shndosh e mir mbas nja 20 minutash. Ndalemi ke kafja e z.z. Teofik Miftarit e Spiro Gogs. Vrejm se i kan dhan tjetr form kta baraks s tyne, si n pjesn e t ndejunit e te t ngranunit ashtu dhe nat t t veshunit. Nji ndryshim i madh me vitin e kaluem. Ma tutje asht edhe nji tjetr barak publike: edhe ajo me komoditet. vishemi dhe, porsa dalim n rant, shofim se disa t njoftun po gatiten me i hyp njij barks pr shtitje npr det. Na ftojn dhe spresim dy her pr tiu prgjegj me nji po. Deti i yn?! Me bark shkojm prpara, bregut, tue kalue n parad barakat, tipesh t ndryshme, t Durrsakve t thjesht. T mos harorjm se Currilat jan prgjithsisht pllazhi i dor-hollve, me-gjith-se ka, pa tjetr, edhe ktu disa t majm. Shofim plot njerz tue u-lam ase tue u-prcllue n rant. Paprit, njani prej shokvet jep urdhn me e kthye barkn. Pse? pyes i paknaqun; le t vazhdojm. Por prgjegja m habiti: Kjo asht zon private; jan do familje ktu. Dreq o pun! po edhe deti paska pronar! Mare nostrum?! Neise, por - nga t ngutunit - desh u-prplasm n muret e vjetra, q ndodhen mbrenda n det. Kto mure duket se, motit, kan qen nji pjes e Kalas s Durrsit. Diku, n krye t tyne, asht edhe nji burim uji tambl: mbrenda n det. Prsri ke kafja U-kthyem n vendin e nisjes, hym pakz nuj - i cili ishte mjaft i ftoft dhe filluem t thekrohemi n Diell, mbi rant. Takohem me nji Zotni pak si t rand nga trupi, i cili mankon se e ka t vshtir me ardh ktu pr-dit mb kamb. U-shoqnova plotsisht me vrejtjen e tij dhe, t dy bashk, menuem nji 155
Sokol Shameti zbrthim praktik: Me ndej nji dit gjith ditn n det e n rant, e kshtu, me iu dhan fund gjith-pr-njiher banjavet! Sigurisht, ky mendim i bukur nuk mund t ket asnji t met. Mjafton q njeriu, pastaj, t baj dhe nji kur t vogl (!) disa ditshen n ... spital. Tue mbjell franga me Vilin... Prball, t shtrim si nji mi rant, paskshem Vilin! Vili asht lenfant gate i bulevardit Zog I. Sado tepr i vogl - memzi 4 vje - njef gjithknd dhe e njofin t gjith; me t gjith qndron n bised si nji burr i pjekun. Posa e shof, filloj ti luej nji loj t vjetr. Hudh, tinz, dy a tre lek n rant; pastaj, si i interesuem, grmoj me gisht dhe i nxjerr lekt e i shtij n xhep. Vili ngrihet me t shpejt dhe mafrohet - se kt loj i a kemi pas luejt edhe n pemt e bulevardit - por asht mjaft skeptik: I ke shti vet thot. Njani prej t dy shokve t nisjes, tue dasht me e bam ma interesante lojn, mbulon n nji grop nji frang ari dhe fton Vilin q t krkojn s bashku. Por frangun se gjeti as ai, as Vili e as na t tjert, q shpejt erdhm n ndihm. N raport ke i zoti i Kafes Shpejt i siellemi Teofikut dhe i qajm hallin pr frangun e humbun. Po ai e interpreton punn ndryshej: Kujton se duem t tallemi me t. Demek, thot, ju skeni ma t-holla me vehte?! M vjen keq, por... sa pr taksn e t zhveshunit (1/2 leku) sigurisht do t bani hall n ndonji mnyr.... Mor jahu, i drejtohem un, ty po t shef Zoti: Ai frang, i mbjellun sot prej nesh, sash udi q t bij e t bahet nji pem e mrekullueshme, q motin tjetr me t dhan napoleona pr kokrra!... Por Teofiku na i pret drut shkurt: Pr mue, ma mir nji ve sot se nji pul mot. E prpjeta e Golgotha-s Paguejm gjysmat e lekut, dhe jemi gati me u-kthye n Durrs. Por kush dreqi ecn mb kamb! Tashti sasht ma aq leht si kur erdhm. Pr dy arsye: E para, pse jemi t lodhun e tavulluem prej banjos; dhe, e dyta, pse e kemi rugn prpjet. Prpiqem me u-tregue bashk-udhtues i dej i shokve t mij sportista, tue mos u-ankue pr lodhje, por do gja ka nji kufi: Kur kemi arrijt ke ezmja e Kishs, ndalem dhe shfrej: Ta marri dreqi dhe dobin e ksaj banje! M doli pr hundsh!... T gjith qeshn. Po premtimi i Kryetarit t Bashkis? Zotnija trup-rand, q sigurisht e kuptonte ma mir se t tjert lodhjen 156
Udhrrfyes i reportazhit shqiptar 1912-2011 teme, mu-drejtue: E po na qite ti, pra, n drit me at intervistn e gjat me z. Kryetarin e Bashkis disa muej ma par?! Ti pate shkrue se Zotnija e tij t kishte dhan fjaln q do tinteresohej me sigurue edhe kndej nji udhtim t rregullshm (pr tok ase pr det), sikurse n Banjat Popullore. Kadal, more Zotni, i them, se un nuk pata shkrue q z. Kryetari i Bashkis me kishte dhan akt-noterial q propozimi i jem ishte nji pun e kryeme. Prkundrazi, m pat than se do t prpiqej me bam dika, dhe jam i sigurt se nuk m gnjeu. Me-gjithat, un po i lutem edhe nji her, nxehtsisht, n nji artikull nesr.
Gazeta Drita 13 Korrik 1937 Nnshkruar: Korespondenti
Kora n realitet
Jasht qytetit - N kafenet e tregtis-N pazart e puntorve - N Bulevardin Zogu i Par Sikur t dalsh, sapo gdhihet, jasht Kors, n kafenet verore e npr kodrat e bukura, kurr sdo ta gjesh vendin pa njers. Do t takosh nonj plak me bashkshorten e tij turi-fishkur. Dhe, po tu afrohesh do t dgjosh bashkfjalimin q bjn me zrin e tyre gjysm t shuar. - U plakm moj grua, i thot ay. - U plakm sa u djalluam, ia pret ajo. - Ah! sikur t bheshim dhe nj her t rinj!... - Sa shpejt shkojn vjett!... Sa e shkurtr sht kjo e nmur jet!... Por ajri q punon me t katr ant, ay ajr q shum her sht dhe ila optimizme, i cel, me sekretin e tij dhe i heth n nj tjetr orizont. I bn q tu duket sikur do t fillojn prap tashti nj jet t re. Dhe e ndryshojne tonin. Gjetk do t shohsh burrin me nusen ose t riun me t vluarn e tij. Ktyre u ziejn n kok t tjera idera, ktyre u lvrin gjaku n rembat. - Sa lumturi sht t kesh jasht qytetit nonj vile, thot ay. - Dhe ti kalosh atje t tra ditt e mbla te vers, pergjigjet ajo. - A po se srriten dhe fmija plot jet e shndet n t ktilla banime. - Do t prpiqemi ta plotesojm kt munges. - Sigurisht. M tutje do t t zr syri student ifte-ifte ose vetm. T ngulur mbi libra, 157
Sokol Shameti t thella a mbi nonj roman. Kta sta kthejn fare bishtin e syrit. Kndojn dhe gjykojn. E kur mer funt nonj kaptin, kur largohen dy minuta nga studimi, si pr lodhje, ndrrojn nonj fron prokurori ose nonj kolltuk Nnprefekti. Pazar i puntorve Po t shkosh norn pes ose gjasht t mngjezit prpara Kishs s ShntGjergjit, te kopshti i Spiro Bellkamenit, do t shohsh ktu grumbuj njerz, q rrin n kmb tarmatosur t gjith me veglat e puns. Kta mund t jen 20, 40, 80. Ka pr do pun krahu. Bisedojn shok me shok, po vrejtjen m t madhe e mbajn rrugve, presin... mos afrohet nonj zotni, nonj afendiko, presin q ti ftoj dikush pr pun. Ndonse t lodhur nga puna e djeshme dhe t panginjur me gjum n natn e vogl, ia u do puna t rrin n kmb n kt vent q kan si pazarin e tyre. Nga nj her vonohet tu dal puna, dhe skan se t bjn vese t mbajn hapur muhabetin e tyre t thjesht. - Punova pes dit te Luki, thot njri. Ska m t mir njeri. - Aaa! e di edhe un kam punuar nj her tek ay, ia pret tjetri. Vrtet sht shum i mir. Dhe kshtu vazhdon biseda e tyre monotone q e bjn vetem e vetm pr t vrar kohn.
Gazeta Drita 25 korrik 1937
Soirja madhshtore e Vitit t Ri n Pallatin mbretnor

Soireja e Viti t Ri n Pallatin mbretnor ka qn me t vrtet e shklqyer dhe madhshtore. Sallonet e Pallatit t ndriuara me mijra drita elektrike prmblodhn gjith personalitetet shqiptar, me zonjat e tyre t veshura me toilette shum elegante. Viti i Ri paralajmrues I lumtris s nj populli kreshnik q me nj Mbret gjenial n krye ka hedhur hapat drejt nj t pritme t ndritur nuk mund t kishte nisje m t bukur. Tamam n ora 10 gjith sallonet e bukura t Pallatit Mbretnor ishin mbushur me zonja t zhjedhura dhe me personalitete t larta civile e ushtarake. N orn 10.30 N.M. Tij Mbreti, I shoqruar prej Familjes Mbretnore zbriti shkallt q shpjen n sallonin e math, t stolisur pr bukuri me rroba dhe
158
Udhrrfyes i reportazhit shqiptar 1912-2011 arm t vjetra dhe t mueshme. Ktu ishte shtruar nj tryez e gjat me nj buf madhshtore kur se n nj tjatr tryez ishin vn peshqeshet q ishin pregatitur pr mysafirt. N.M. e Tij Mbreti dhe NN.TT. Princeshat mbretnore dhe Princt, duke pasur gjith Misat e Qeveris si edhe nj numur t math prsonalitetesh me zonjat e tyre, muarn pjes n bufen. N.M. e Tij Mbreti ishte veshur n frak dhe figura e Tij trheqse mbushi me admirim dhe knaqsi shpirtin e t gjithve. NN.TT Princeshat mbretnore vishnin toilette prej facture t quar dhe vinin n drit shijn e mir personale dhe hijen e kndshme t Tyre. Tamam n orn 12 dritat shuhen pr nj minut dhe n nj heshtje t madhe, t gjith I uronin njri-tjatrit pr shum vjet Vitin e Ri. Pas nj minute, dritat e shumta u-ndezn prsri dhe, q n krye t tryezs me zrin e Tij t mbl dhe burrnor, N.M. e Tij Mbreti ngriti gotn e shampanjs me kto fjal: E pi pr lumtrin e Kombit dhe t gjith Popullit shqiptar. T nj mij gojt thrritn me z, q dilte nga thelbi I zemrs dhe q ushtoi n gjith sallonin. Rroft Mbreti! Midis duartrokitjeve frenetike, N.M.Tij Mbreti dhe Princeshat Mbretnore ungjitn n sallonet e tjera, ku vazhdoi krcimi gjer n ort e para t mngjezit. N kt koh e sipr, si pas numurave q kishte zgjedhur do mysafir n hyrje, u-ndan dhuratat e Vitit t Ri. Gzimi I ksaj nate do tmbetet I paharruarshm n zmrat e t gjithve.
Gazeta Drita 4 janar 1938
Arrijn sovrant
Nji gjallni e jashtzakonshme shnohej sot qysh n agim n Rom, e cila prgatitej me e jetue ditn kaqe t madhe e t shnuar. Sheshet dhe rrugt nga do t zhvillohej parakalimi filluen qysh hejrt t mbushen me popull. Ma von edhe personalitetet zun t mbushin tribunat q ngrihen rreth e rrotull asaj madhshtares caktue pr Sovrant August, ku do t zen vend edhe Kryetari i Ushtris Gjermane Gjenerali Von Brauchitsch, Misioni spanjoll kryesuem nga Gjenerali Garcia Escamez dhe Misioni shqiptar kryesuem nga Ministri Alizoti. 159
Sokol Shameti Pikrisht n orn 9, lajmrue nga fanfara mbretnore, arrijti Mbreti Peranduer midis nderimeve t prgjithshme. Mbreti i Italis dhe i Shqipris, Peranduer i Ethiopis, arrijti me berlin, i pritun nga Due, i veshur me uniform Mareshalli t Par t Perandoris. Kur Mbreti Peranduer, Due dhe personalitetet e nalta dhe Misionet q kishin dal me e prit u kthyen n tribun, populli shprtheu n brohoritje shum t nxehta e t pareshtuna. Mbas pak banda nisi ti bjeri prsri Marshit Mbretnuer dhe gjindja prshndeti arritjen e Mbretneshs Perandoresh, e cila zuni vend prbri Bashkshortit t saj August. Pa vones filloi pjesa e par e ceremonis, ajo q n mendimin e prvujt iu kushtohej ushtarve trima t ran dshmor n Spanj: Dita e Ushtris nuk mund t kishte pasun nji elje ma t mallngjyeshme e ma t denj. Gjashtmbdhjet jan Medaljet prej ari me vler ushtarake lshue n kujtimin e Dshmorve n Spanj; Sovrani vet i dorzoi pesonalisht ndr familjet e lufttarve fatosa, t therorzuem pr idealin e qytetnimit n emn t Italis Fashiste. Nnministri i Lufts Gjen. Alberto Pariani kndoi me radh emnat e tyne t paharrueshme. Por lista e lavdishme nuk asht plotsuem: dy medalje t tjera ari u jan dhn edhe dy Dshmorve t tjer ari u jan dhan edhe dy Dshmorve t tjer, jo n Spanj, por n Afrik: Nntogerit Ulgstein Vittorio dhe Kapterit Fasulo Mario. Mbas ktyne u lexue lista e 120 Medaljeve argjendi pr trimni ushtarake shenjuem gjith ashtu Dshmorve t Spanjs. Popullsija brohoret. N kt pik filloi parada. Roja Mbretnore Shqiptare kaloi n ball t trupave. Me imponencn ma t madhe paraduen 20 mij burra, 300 topa, 700 mitraljoza, 1000 automjete, tue trhequn admirimin e prgjithshm dhe tue lan nji prshtypje t paharrueshme. Ndrkoh mbi Viktorianin kishin zan vend 30 mij oficerat n lirim, t cilt ma von ban demonstratn e madhe para Dues sikurse tregojm n krye t ksaj faqeje. Nga Pallati Venezia shkuen dhe improvizuen nje tjetr demonstrat para Pallatit Quirinale.
Gazeta Shqiptare 10 maj 1939
160
Zbritja n Shqipni
Po japim ktu leitsit ton nji pjes Dritareje q nji pilot, me rasn e zbritjes s trupave t lavdishme n Shqipni, shnoi duke prshkrue imtsisht prshtypjet e tija fluturimi prej fushs Italiane Grotaglie e deri n Tiran. Posa fillon tagoj. Djelli mundohet shum q t zbresi andej Adriatikut; duket se edhe aj, si aeropllanat ton, para se t zbresin shklqimthi nga qielli, mer hov mbi tokn e orientit, dhe ne gjindemi ktu nn fletat e lagshta t aeropllaneve ton, jemi duke pritur qi t zbardhet dita, ndrsa t gjith njerzit dhe t gjitha sendet flejn. As zoqt q ngrihen, pra, aq hert nuk duan ta nxjerrin kokn fleta e tyne pr t prshndetun ditn q po arrin. N fush gjindet nji prshpritje pothuejse e shueme, granatiert jan tashma gati. Prgatitjet e para Ka ma shum se nji or q ata jan ue mkamb. I kan ngritur adrat dhe mbledhun mir mushamat mimetike dhe si trumcak t mdhenj jan mbledhun nn fletat e mira dhe mprojtse t aeropllanave ton. Motoristat u hedhin nji sy motoravet dhe ndryshojn ndonji vegl. Urdhnat jan marrun, udha asht e studjueme, nuk mbetet vese me prit orn e caktueme pr nisjen n formacion Pattuglie t inkolonueme. Bara asht e thjesht, e leht; ka na ven paks n dyshim asht koha e lypun pr shkarkimin e njerzvet dhe t lands, pr t evitue nji grumbullim aeropllanash n qiell dhe mbi fushn e paracaktueme. Nuk duhet vones n nisje, dhe as n arritje e n veprimet e shkarkimit, pr ndryshe manovra e t tre tufave aeropllanash e humb bashk kohsin e vet t domosdoshm dhe magjija prishet. Ndrkaq, n fillim i turpshm mandej i vendosur, auktoritar, madhshtor djelli del dhe jep shklqim gjithshkathjes, shklqen ruza e vess s ngulun n fijet e barit, shklqen metali i punuem i aeropllanavet. T gjitha fytyrat vettimthi, pothuejse prej nji fuqije t pa ndalueshme, i humbin rudhat pr t marr nji shprehje gazmorije t hapt. Edhe ai granatieri i mom me flokt e thijta qetsohet: murmuroi gjatazi sepse piloti i trimotorit qe do ta sjelli prtej Adriatikut asht nji djalosh ende pa mjekr. Edhe djaloshi buzqesh tashti, edhe aj u zmrue me t drejt dhe ju prgjegj granatierit t mom: -Por a e dini ju se rinija e sotshme nuk asht ma ajo e kohnave t jueja? Sot njeriu lind me fleta. Ora e nisjes Ka t drejt piloti i ri: sot, n kt klim heroike, n kt kohn ton Fashiste, djemt e Dues lindin me flet. Por ora e famshme e nisjes duhet t ket ar161
Sokol Shameti ritun: ndigjoj nga ana e fushs Grotaglie disa mormorime t cilave u prgjigjen t tjera mormorime dhe mandej gjymime t veueme q shumzohen, deri sa prmblidhen m nji poter t vetme q i a ngjan asaj t nji furie. Nuk e di, por asht me t vrtet madhshtore kuadroja e ktyn maqinave t reshtueme q dridhen, gati me kcye n qiell pr tu hudhun mandej mbi ka ato synojn, mbi dishka qi nuk shofin, por q gjindet. Kt radh maqinat do t kryejn ve nji misjon t ri, nji vepr t jashtzakonshme qytetnimi. Nuk do t jen aeropllana sulmuese q lshojn furina hekuri dhe zjarri mbi ndonji objektiv t shnuem, por do t lshojn mbi tokn e caktueme njerzit e toks q mandej do t kryejn misjonin e tyne. Skuadriljet e para u nisn, dhe t tjera nisn rregullisht. Tani m prket mue, skuadriljes seme, aeroplanit tem. Motorat gjimojn dhe granatjert u zhdukn n barkun e aeroplanit. Duket e pa mundun q nji aeroplan t mund t prmbaj aq njerz. E far njerzish Edhe ktu u shnue udija: shpresohej se do tishin ushtar normal kurse prkundrazi u pan burra me nji shtat prej m. 1.80; dhe me pesh 85 kilogram e prpjet, tarmatosun plotsisht, edhe me mitraljoza. Flamuri q shnon nisjen ulet, u jep gaz motorave, dhe cilindrat, nprmjet burmave frummarrse, prpijn litra mbi litra lnd djegse. Shpendi i madh tundet, vrapon, prkundet, ka t drejt edhe ai i shkreti, asht ngarkue pr s teprmi, abuzuem prej mirsis s tij; pesha e mbajtun prej tij asht shum ma e rand se ajo e zakonshmja dhe aj m duket si nga ato elefanta q npr parqe ose npr kopshtije zoologjike mbajn mbi kurriz foshnjet. Aeroplani i im, si elefanti, duket i habitur, por mundohet e ngren t gjith barrn. Motorat nxjerrin tym. Ajri asht i shqetsuem, ka valle dhe ngjitja asht e mundimshme. Dielli dfrehet me nxehun tokn. Aeroplani ngjitet, ngjitet pr t gjetur atmosfern e qet dhe freskun q do t shplodhi motorat nga mundimet e fluturimit. Puglia e mbarsuem rrshqet nn fleta, dhe ja tek e mbramja deti i kthjellt q pritet mbi vijn ledhatare t bregut. Ja Brindisi me limanin e vet t mbushun me anije t do lloji. Fluturojm, fluturojm. E ndrkaq ishulli i Sazanit, porsi kurris i murm t nji etaeu, buron nga deti e n tufn e kjart t horizontit ndr shihen gjini i Vlons dhe bregdeti shqiptar. Granatjert flasin me shoqishojn, dhe me radh afrohen penxhereve t vogla pr t pam tokn. Bregdeti i ult shqiptar, me tuga knetash dhe pellgjesh m kujton bonifikime t mrekullueshme t vendit tem dhe qysh tash andrroi shrbimin e ksaj toke. Nji parandjenj e sigurt m thot se mbi kt breg, pas pak kohe, do t lindin qytete t qeshuna e plot pun: Italija Fashiste do t sjelli ktu qytetnimin e vet e mirbars mbi t cilin disa anije t randa e t lehta t Marins son kryeqzohen dhe vrragt e ujit grshetohen n kthjelltsin e shklqyeshme t detit. Hyjm n qiellin shqiptar dhe uniformiteti i detit ia lshon vendin toks s kuqe. Tashma Tirana gjindet e para 162
Udhrrfyes i reportazhit shqiptar 1912-2011 nesh: edhe pak minuta. M Tiran Mali i Dajtit ashtu mbulue me dbor, e dijm se te kambt e tija, si nji erdhe e blert, shtrihet Tirana, dhe n fakt, me t kaprcyem kodrishtat e fundit, ndrsa qielli mbushet gjithmon ma shum me aeropllana, shihet Tirana dhe fusha e saj. Njo palutje aeroplanash gjuetije na afrohet, na sillet rreth e rrotull gati si me dasht me na than se luente me ne dhe, posht disa dhjeta aeroplanash ulen dhe nisen nat shesh me bar t shnuem me T dhe me gjoksa uljeje me glqere. Aeropllanat duken porsi granzat q shkojn pr me thithun nektarin e nji luleje t vetme. Zbres. uditem kur shoh se jam vetm: nji tuf aeroplanash ishin ma par n fluturim, t tjera zbritshin, tashti fusha asht e lir vetm pr mue. Manevra asht e pregatitun aq mir, koha asht e kontrollueme aq kronometrikisht sa nuk gjindet asnji penges, asnji ngatrres. Rrotat e mija mbshteten mbi fush; frenoj; sillem; dhe prpara barakavet granatjert, pas nji prshndetjeje t zgjuet me sy, shgarkojn antat, mitraljozat, pushkt dhe zbresin, t gjith. Motoristi e mbyll dezn, un e kthej aeroplanin dhe nisem. N qiell piqem me skuadriljen teme dhe qetsisht vazhdohet udha e kthimit. I pari shkarkim Pakz t lodhun por t lumtun! Motoristi shikon temperaturn e vojit, i ven n veprim matsat e benzins dhe mandej, i knaqun, ulet. Gjithka shkon mir. Qielli asht i bukur, deti asht i bukur, jeta e kalueme kshtu asht e bukur: Gjithka duket e bukur! Due ta prqafoj aeropllanin tem dhe nji gzim i pamas do t derdhet, m shtyn q t baj ndonji laradash n qiell. Por shpendi i im, aeropllani i im i prvuejtun dhe guzimtar refuzon kryekput: asht i rand, asht serioz, aj: disa sende m bahet sikur m thot duhet tu a lame aeroplanave ma t rij e ma t shkatht gjuetije! Ndrsa mendoj se n historin e lufts ky asht i pari shkarkim ajruer trupash tarmatosuna plotsisht; ndrsa mendoj ke udija q do t provojshin Leka i Madh, ezari, e ndoshta edhe vet Napoleoni, po t kishin qen pran n kt misjon, nji nxitje midis mrzitjes dhe knaqsis m jep sensacjonin e nji zbrazsije t uditshme torrieljane n stomak dhe mendoj me lumturni (ah! kjo land e jon!) mendoj ke mensa q na pret prtej detit.
Gazeta Fashizmi 27 Maj 1939 Nnshkruar: Libero Biasin
163
Sokol Shameti
Nga Tirana n Kruje, gjer n murm

Lvizje, veprimtari, pun Kontraste dhe konstatime t hidhura Er e re, mndsi e re Kruja e sotme Nj udhtim, nga Tirana gjer n Burel dhe m tej gjer n Qafn e Murs, edhe kur ende bhet nn nj qiell t vrenjtur, i cili se ka pr gj ti lshoj bots t tra ujrat q disponon, ndonse Maji pregatitet ti a lj vndin Qershorit, sht mjaft interesant. E nuk sheh njeriu gjat asaj udhe t gjat, q kalon nprmjet fushash edhe kodrash, grykash, qafsh edhe malesh plot drunj t gjat, dhe si llampadha t drejt, plot historira, legjenda, halle, bevoja dhe pasuria. Nj panoram e bukur Ktu sheh nj cop tok, e cila e ka ndjer dorn puntore dhe zbukuronjse t njeriut; atje sheh toka t tra, t lna, t mbytura nuj, t mbuluara prej ferash e q presin kan shum koh q e presin dorn e njeriut, ti liroj, ti spastroj, ti punoj, ti frytzoj. Ktu sheh nj ullisht prej 84000 pemsh t smura, t cilat duhesh tishin t jeshilta, po tishim prpjekur ti msonim katundarit si ti punonte; atje sheh toka t tra ku sot bjn glqere, kur se fare mir mund tishin plot vreshta, t na pasuronin ne dhe ato t kishin nj lezet. Ktu sheh dy male, q natyra i ka br n mnyr q me nj ndrhyrje t njeriut t mund t bhen nj liqen artificjal, i cili t na jap nj fuqi hydroelektrike t jashtzakonshme, dhe njkohsisht ta bj t mundshme ujitjen e nj fushe t gjer, mijra hektarsh, shum pjellore. E nuk sheh njeriu! Nj varg panoramash, njra ma e bukur se tjetra. Si paguhet sot puntori Nj gj trheq vrrejtjen. Rruga. Sado lvizje e madhe, e dhjetfisht se n kohn e kaluar, por ska gropa! Smund t ket Shteti dhe njeriu, punojn tashti. Sidomos njeriu. Nuk e sheh m puntorin e detyruar t punoj angari. Tashti sheh puntorin q paguhet mir, t punoj me zel, nj sepse djersa i shprblehet dhe sepse ka m ndergjegjen e puns. Mrrekullia e par e mndsis fashiste. Brnda n nj muaj, mundi t transformoj nj gjndje q ekzistonte
164
Udhrrfyes i reportazhit shqiptar 1912-2011 prej shekujsh. A thua se shiu mund ta shmtoj panoramn e Krujs? Hyp n kalan legjendare t Kastriotve, sille vshtrimin tnd rreth e rrotull dhe mbaje shpirtin tnd, n mundsh, t mos thot si Davidi: Sa t madhnueshme jan veprat e tua, o Zot!. Dje, Kruja, Kruja e bukur, historike, krenaria e Shqiptarit, ish edhe ajo ln m nj an. Nj vnd q duhesh ti trhiqte shqiptart si Meka besnikt; nj bukuri q dukesh t trhiqte t huajt si lulja e bukur bletn! Por Kruja, kish 160 dyqane, t cilat punonin shyqyr Zotit sot gjysmat e ktyreve jan t mbyllur dhe krijojn nj pamje trishtimi. Krahina, q shrbehesh prej Krujs, u shkri fare, thon krutant. Dhe vizitori pyet: Pse?. Stacion Klimaterik Me t vrtet, pse? Kruja si stacjon klimaterik, paraqitet idheale; si qendr bujqsore, gjith ashtu. Fushat nuk i mungojn; ulliri bhet m mir se n do vnd tjetr; toka sht fare mir pr kultivimin e rrushit; malet jan shum t favorshme pr blegtorin dhe krutant jan sigurisht puntor. Por athere? Athere prve ktyreve, duhesh edhe pun, pun nga ana e shtetit. Duhesh si stacion klimaterik, t ish pajisur me ka parashikohet pr nj qndr t ktill; si qndr bujqsore t kish par interesimin e Shtetit; dhe m s fundi, krutani, puntor prej natyre, nuk duhesh t prdoresh si gjendarm!
Gazeta Fashizmi 6 qershor 1939 Nnshkruar: A. Xhirja
165
Sokol Shameti
166
1940-1945
167
Sokol Shameti
168
Shklzeni
Me gjithse, nji mal i largt prej qandrave t komunikacjonit, Shklzeni pr madhni me t cilln prpjetet e me bukuri qi t paraqet i a shprblen mundin shtitsit qi mennon me e prek edhe kt maj. Naltsohet n skajin linduer t atdheut e i bahet si mur kah veri i Tropojs: asht bjeshka e Gashit e ma i mbrami mal i Alpeve t verit. Mbas tij shtrihet fusha e plleshme e Metohis s robnueme. N Shpatin e Shklzenit e t Radeshs jan t prhapuna katundet e Gashit, t cillit larg i ka vojt zani per tok pjellore e pr fryte qi shprdan ndr qandra. Pa da shifen tue udhtue pr Shkodr karvanet me molla prej ktyne krahinave. Dheu i formacjonit argjilluer qi e ruen n gji t vet lagshtinn e nevojshme pr bimsi, i mbrum me humus qi i rrjedh prej kashnjeteve e ashtave qi i rrijn mbi krye si kunor, katundeve i ep t dytn qyshke pr nji tok t plleshme; pos ksaj mandej kryet glqeruer t Shklzenit e t Radeshs me lngyzhdrat e veta ranore i apin tokve shkrithsin ma t plotn tue e naltsue n nji dhe prodhues t klasit t par. Por jo vetun konditat pr nji vend bujqsuer nuk t lan me dishrue, por edhe si vend blegtuer Gashi xen kryet e rralls. Shklzeni e Radesha jan vende t pa kundshoqe pr blegtori; bari i ksaj krahine, prej deleve rrace mjaft t mir, kthehet n qumsht shum t shijshm. Prej ktyne rrethanave popullsija e ktyne viseve nuk e ndien vuejtjen e mungess si anat t tjera. Katundi ma i nalti qi shtrihet mbi shpatin e Shklzenit thirret Gosturan e gjindet nja 2-3 or nn qafn ku do t prbuhna. N kt katun prmblidhen t gjitha rrugat prej drejtimeve t nbryshme e unjizohen n nji rrug kali qi pak larg tij na qet n luginn qi xen fill prej qafs. Rruga pr Gosturan ndjek gjithnji me zbritje e ngjitje t vogla, prher n prpjet n mes fushoresh shtrue n blerim e vesh me mija e mija lulesh. Aty ktu hetohen gjurmat e Forsythies Europea qi vendasit e thrrasin fyshter. Fyshter, n kt krahin; boshter n Mirdit. Kjo bim qi asht nji veori e flors son, u zblulue prej puntorit t palodhshm Prof. Antonio Baldai n vjetin 1897 i cilli e shoqnoi me studime shum interesante. Mbi kt bim ndrtohet nji ur, qi lidh floren Europjane me at tAzis Lindore; Shqipnin me ine e Japon. Asht nji rrallsi botanike. Mbas pak udhtimit nn rrezet prvluese t diellit futemi n kashnjete ku kshtejat me gjeth t shpesht na prtrijn nji qiell t bler si nji mbules t paprshkueshme pr rrezet e vapta e tue e lan shtrojen nerrsin. Por zona e kshtejave shndrrohet shpejt me vrrije shtrue n livadhe t blera 169
Sokol Shameti e rrethue n thana plot kokrra. Mbas pak, nisin rrugt e para t katundit Gosturan t gjana e t shtrueme mir, qi prshkohen npr mjes t pemishtavet, nn hije t mollave rand t ngarkueme me fryte qi hert fillojn me u kuq. Prtej Gosturanit, kroje e gurra t freskta t prcjellin gjithkah deri sa fillon e ndihet murmurimi i pylls s madhnueshme me aha qindvjear. Svonon e rruga gjarpnushe t prcjell n luginn e veshun me blerim. Hyjme nasht e cilia tep lehtsi me udhtue pa ndie t xetit e diellit. Zogj t rrall shifen tue t ndjeke gem n gem e me kang t bukura thejn heshtin e pylls tuj t mallngjye e landt e pylles tuj u lkund prej eret t duket se po i rregullojn kohn atyne knduesave t vogjel e me zhumhurn e zakonshme ja prciellshin melodin. Pa u kujtue del n shtegun e mbram tasaj pylle. Pemt fillojn e rrallohen; nis e duket qiella me lasha resh qi n mngjes siellen e pshtiellen rreth atyne majeve. Tash shifet maja e Shklzenit ma pr safrmit, Radesha madhshtore e qafa n mes t tyne prej s cills ve pak livadhe t dajn. Kalohet n shpatin e majt t lugins tuj u prshkue npr livadhe t rribta me mund t madh. Tufa tufa shifen dhent kah shprdahen shpateve pr me zgjedhe kullos. Mbi shkrepat e thepisun t majeve grumullohen barijt prej kah kan nn mbikqyrje grigjt e veta; e aty me fyej n dor, kndojne trimnit e t parvet e madhnojn bukurit e natyrs. Tingujt e ambl qi prhapen mbi kraht e jehons, t cillt ndryjn akorde t ubitshme, ku hetohen gjurmt e peripetive t shpirtit shqiptar, prcjell prej shushurims s pishnajeve e prej cingareve t deshve nat vetmi asht shum mallngjyese; ka nji fuqi t uditshme mbi ndigjuesin. Madhnija e ndrydhun, bujarija e robnueme, dashtnija e plagosun e kthejn kangn e shpirtit shqyptar n nji armoni t trishtueshme e vuejtja e mjerimi i apin tonin e prvajshm. E majet e nalta me shkrepa t that me qindra metrash naltsi mbi t cillt ort e zanat shqiptare kalojn koht e dits, t trhjekin, t grabisin; st lan me mendue pr lodhje as pr uri; st bahet me pushue, por prpjete, prher prpjet me sy n shkambin ma t naltin. Mbrrijm te tellat. Disa tbana si ato t kohve ma primitive i bajn streh barive pr stinn e vaps. Brij tyne, nji gjuh e gjat boret derdhet prej majs deri posht, n fund t cills ndr 3-4 ort e mjesit t dits rriedh nga nji pik uj. Tashma s t dajn prej majs s Shklzenit, vese 1-2 or udhtimi. Njiher mbi rrugn e bors t shnjueme prej gjurmve t bagtive e mandej, rrug pa rrug, shkrep n shkrep, quk mbi quk, ndrmjet bornave t prhershme mbi 170
Udhrrfyes i reportazhit shqiptar 1912-2011 livadhe t vogla, prej nji luginet mb nji tjetr, gjithher perpara, do hap ma nalt. Si kurrnji mal tjetr, Shklzeni asht i pasun pr kullos. Bri do shkambi, rranx do shkrepi shprthete bari i ngjom qi se kishte mundue vapa. Kudo qi dheu kishte gjet mproje prej gurve e ujt skishte mbrrijt me e rrxue n teposhte, kishte mungullue bari e npr t lule gjithfar ngjyre e trajte presin me buzqeshje udhtarin. Aty ktu Viola Ducaginicae, Viola Zoysii lulzoj me shumic e me nji bukuri t rrall prshndetshin me krye ult at qi ndalet me vrojt veorit e dheut ton. Mbi bjeshk endet nji jet prendverore qprej Qershorit e n Shtatuer, tuj i a lan vapn e vers ve gropave e luginave. Shklzeni prek qiellen me nji maj t rrumbullakt e fort t mundshme pr ngjitje. Por nji pamje krejt e pamendueme, nji formacjon kreit n kundrshtim me sa prshkuem, t pret porsa t kesh shkel majn: Shpati linduer ka nji faqje bindse. Ftyra e kndejshme si nji gjysm sfere e pa vshtirsi n ngjitje, shpati i andejm krejt thik n teposht, mbi t cillin ndalohet lvizia pr njerz e kafsh krejt tushtruem. Nji thellsi pr ma se 1000 m. Me tu marr mendt kur lshon shiqimin n fundin e humbners. Atje posht gjarpnon rrjedhja e nji ujit t shklqyeshm. Ushtima nuk i ndinet, por tep me kuptue nji lum t rrmyeshm qi kishte mbrrijt me u thellue aq n gjiun e atyne bjeshkve. Nji gur i lshuem prej majet, ngjat afr 2 minutash me u mbyt n lum, gjysn e s cills rruge e ban fluturim pa ndesh kund, ndrsa gjysn tjetr e kalon tuj mbledh shok e me zhurm e potere rrotullohet n teposht deri sa nuk ndihet ma ve nji re pluhnit qi e prciell deri n lum. Nji pamje e tmershme, nji thelli e rrall. Nji ngushtim shpirtnuer ndien njeriu ndr ato asa qi kalon tuj kundrue n teposht; nuk t bahet me i besue dheut ku shklet: blokut t ngurt mbi t cillin pshtete kombet. Friga e nji shembjes s re t kalon ndr mend. Tue hjell shiqimin larg vedit, t paraqitet nji pamje me t bind: Nji panoram qi nuk prshkruhet; nji madhni qi s ta prshine mendja, qi as fantazija s mund t krijoj nji gja t till. Mjafton me mendue, se jemi n skajin e bjeshkve t verit; jemi n ma te mbramen naltsi mbi 2000 metra, pr me ra n fushen e Metohis. Syni t tret mat det t pambarim toksh t frytshme; nato katunde t bukura ku ende ndigjohen tingujt e bukur t gjuhs Ilire, ku ende ndr zembra nuk asht shue ndiesija vllaznore pr trashigimtar t Pellazgve. Kah lindja t trete t pamit mbi toket e plleshme t Kosovs s robnueme, ndrsa kah jugu naltsija e Alpeve t Verit, ulet mbi kodrina e pllaje targjilta mje 171
Sokol Shameti ke Gjallica e Lumes qi prpjetet me nji madhshti t rrall si t dote me i pri atij grumbullit t dyt malesh t nalta qi vetmohen prej rrjedhjes s Drinit. Mbas saj e tret nder re maja e Sharit e me nji horizont t mjegullt porsa duket Korabi krenar qi mban rekordin n Shqipni pr naltsi. Kah jug-prendimi shifen malet e ulta t Puks me fond Munelln me krye t zbardhuem prej bore, Malin Shejt e Dejn e Macukullit. Por kah veri e prendimi t paraqitet panorama alpine ma e bukra. prej majeve t Thethit, Jezers e Poplluks, sjet kund mal pa ngreh kryet me u pa me Shklzenin. Qinda e qinda malesh, njani ma i nalt, tjetri ma i ult; disa me qeleshe t bardh bore mbi krye, disa me rube t blert pshtiell, seicilli me bukuri e veori t posame, seicilli t thrret me e gzue t pamt qi e rrethon. Krejt kundruell prpjetet maja e Hekuravet ase e Marocs qi me krye t thimt naltsohet mbi 2660 m. Nji dit sasht e mjaftueshme me gzue bukurit qi t paraqet Shklzeni; duhet nji jav, nji muej, e kurr nuk ngihesh; prher t duket i rij.
Hylli i drits Janar shkurt 1940 Nnshkruar: Rrok Zojzi
Dy dit dhe dy net n nj kalibe t Matit

Matin e vizitova pr her t par m 1928. sht gjithmon pr Shekullin e Ri q vajta n ato vende. Nj durrsak tregtar m kishte rekomanduar n nj mik t tij q banonte n Mat. Kur arrita n Mat, dielli ishte n t pernduar. Kali m zbriti prpara godins s Nnprefekturs. Ishte nj godin modeste e lyer nga jasht me glqere dhe kishte nj kopsht t vogl prpara, por n krahasim me kalibet q formonin katundin, ajo dukej pallat. Nj kallaballk i mjaft rrinte, disa n karrike dhe disa t shtrir prdhe, n mes t kopshtit. Kur zbrita nga kali, dhe zbrita afr Nnprefekturs t gjith e ndaluan muhabetin dhe kthyen syt nga mua. Por un bra sikur se vura re kt kuriozitet dhe me nj djal q mu -ndoth u-kujdesova q t lajmroja personin pr
172
Udhrrfyes i reportazhit shqiptar 1912-2011 t cilin kisha letrn. Po ky qenkishe bashk me kallaballkun tjatr qi rrinte n kopshtin e Nnprefektturs dhe me t dgjuar, mbasi isha afr, muhabetin q bra me djalin, vrapoi vet pa pritur lajmrimin e matjanit t vogl. E kndoi, letrn, e me nj her filloi t jepte do lehtsi. S pa ri u-kujdesua q t gjente vent pr fjetje dhe pastaj pr t ngrn. Asi kohe skishte hotele Mati dhe as restaurante. T gjitha kto nevoja pati mirsin t mi plotsonte me internatin. N fakt mbasi vizituam internatin u-interesua pr pregatitjen e nj shtrati dhe pr nj vend n tryezn e ngrnies s profesorve. Ishim duke vrejtur nxnsit q merreshin me msimin e Muziks, kur nj xhandar vjen dhe krkon mikun e ri. Kur u-kthye von nuk e pash t qeshur si m par. Dukej, pr kundrazi, i mrzitur. Mejtova nj gj, m thot. Ktu pran sht nj dyqanxhi, i mir nga Kruja, ka nj barak dhe m duket se do gjendesh m mir atje dhe nga gjumi dhe nga t ngrnt... Atje ska as kallabllk, si ka ktu. Sm plqeu kjo mnyr prcjelljeje gjoja pr t mirn time. Po as besova se ky ndryshim mejtimi rrodhi pa ndonj influenc t jashtme. Prandaj dhe i thash: Thujm jahu t drejtn. ka ngjar q ndryshove mejtim? Kishin ngjar gjra, n fakt, q si merte njeri me mendje; si mori dot me mendje as ay vet me gjith q qndronte n Mat prej shum kohe dhe dukej q ta njifte mir ambjentin dhe zakonet. Po duket s nuk iu dha as atij aty pr aty dhe kur i vate n mendje e kishte marr ferra uratn. Po kishte ngjar n realitet? I Pari i Matit ather nuk ishte br akoma Princ qnkishte zemruar pr vdekje pr arsyen se un nuk shkova q ta vizitoja me t vn kmbn n Mat. Bile ay ishte n kopshtin e Nnprefekturs kur zbrita nga kali dhe trbimi i tij ishte m i math mbasi un e pash atje dhe nuk vajta ta prshndetja. Q t thom t drejtn nuk e rispektova zakonin e vndit jo pr arsye prbuzjeje por se nuk kisha dijeni t zakonit. Mirpo ai e mori pr ofendim t math dhe me nj her dha urdhr q t mos m jepej as nj prkahje; bile si msova m von, krcnimi i tij kuntr meje e qetsoi mjaft rrethin, i cili e gjeti t ekzazheruar shkalln e krcnimit pr shkakun e mungess s vizits. Po n kt kuptim i kishte folur edhe mikut tim kur e thirri me xhandar n astin q ishim duke vrejtur nxnsit q merreshin me msimin e muziks dhe e ndaloi rreptsisht q t m jepte. Baraka ku u-instalova, ka qn nj barak, mos m keq o Zot! Kalibe ishte n realitet. Nga sipr ishte e mbuluar me bar dhe rreth e pr qark ishte rrethuar me garth. Me garth sht edhe dera, dhe nj penxhere sa dy pllmb sillte drit dhe ajr. Atje brenda ishte banesa e t zotit, atje ishte dyqani atje 173
Sokol Shameti ishte thertorja - se merrej edhe me kasapllk atje vareshin edhe lkurat pr tthar. Mos harroni se ishte Maj n at koh dhe ndonse vapa skishte filluar mir, era e lkurave t njoma t klliste murtajn. Dy dit dhe dy net qndrova i burgosur n kt kalibe! Me as nj mnyre nuk duhej q t dinte i pari i Matit se un ndodhesha akoma atje. I kishin thn se m kishin larguar dhe q t mos merrte vesh se e gnjenin mu dhan kshilla q t mos dilja nga kalibja gjer sa t pregatitnin ikjen n mnyr q t mos psoja konsekuencat e krcnimit t tij. Kur nata kalonte gjysmn e kohs, nj dor troklliste me ngadal penxheren dhe sandejmi me vrtitej brenda ndonj cop buke dhe pak djath. Ditn e fundit nj sekretar i Gjyqit mujti t hynte brenda q t m lajmronte se kishin thirur dashamirsit e mi, me mikun natyrisht n krye, msuesin e Kthjells n konfidence t madhe q t m degdiste me njerz besnik n Lesh. Kur u-ngrys, nj npuns tjatr m lajmron se msuesi e refuzoi propozimin mbasi nuk merte pergjegjsi; bile ky kshilloi q t mos m largonin me an t Kthjells po me an t Krujs. U-vendos kshtu, shtoi npunsi, q sonte t nisesh pr n Kruj dhe lajmruam vllan e Qazimit q t sjelli kalin dhe aty nga ora dy mbas mes-nate tiksh. At nat su-hap penxhereja dhe buka smu-vrvit si nga hera. Dashamirsit e mi skishin nge q t kujdesoheshin t gjort pr buk: i preokuponte prgatitja e ikjes sime duke prjashtuar do rrezik. Prita gjer n mes t nats duke, prgjuar po pastaj m zuri gjumi se vuaja nga t ngrnt. Po trokllitjen e leht q u-dha m orn 2 mbas mesit t nats e dgjova me nj her dhe u-zgjova. Kush sht? Dil shpejt se jemi ne... Binte nj shi i shtruar por i fort. As mu tek hunda nuk dalloje gj. Mati ather skishte drita npr rrug. Por mua mu duk sikur gjendesha n parais kur erdha n kontakt me ajrin e pastr dhe u largova nga era e ndyt e lkurave t njoma q m shoqronin t varura n kaliben e ngusht me penxheren dy pllmb... - Shiko, m kshillon njri me z t ngadalt: do ecsh n kmb nj cop koh ture mar kt drejtim dhe n rrzn e kodrins do gje vllan e Qazimit q t pret atje me kal. Mos u tremb se i kemi mar t gjitha masat pr t arritur mir gjer n Kruj. - Ju falem nderit shum mor shok, dhe u-takofshim me shndet n Durrs. - Hajde udh e mbar dhe t shkuara t harruara ... Si nj lepur m vesht prpjet mora rrugn q m diktuan. Errsira e 174
Udhrrfyes i reportazhit shqiptar 1912-2011 thell ma bnte m t vshtir ecjen. Nj Perndi e di se sa her u-rrzova. M s fundi e gjeta vllan e Qazimit, i cili posa dgjoi kmbt e mia, m kishte dal prpara. - Hipja shpet kalit dhe mos u tremb....
Gazeta Tomorri 4 Korrik 1940
Pazari i ri i Kryqytetit
Nj vepr madhshtore fashiste Lvizja n Pazarin e Tirans Mirnjohja dhe enthusiazmi i katundarit pr gjendjen e sotme - Shtrenjtsia dhe rrogtart Nj konstatim shumi knaqshm. Nuk ka mbaruar kreit Pazari bollk i ri i Tirans, i cili si dihet ndrtohet n Sheshin e gjer Avni Rustemi prpara Posts Qendrore t Kryeqytetit, por mund t admirohet edhe sot akoma madhshtia e ksai vepre me t ciln Fashizmi e pajosi Kryeqytetin ton. I gjith ay shesh i shtruar dhe i ndar me mjeshtri n sheshza dhe shtitore t vogla, me nj numr tregtoresh t vogla nn streh t prbashkt, por moderne, bukuri n pamje dhe n mnyr q t mund t mbahet pastrtia m e madhe n to, me nj kanalizim, me uji t bollshm dhe t rjedhshm. Nj trsi q tregon evropianizm, n nj vend q gjer dje m rastin e shiut m t vogl - njerz, shtaza dhe plaka notonin n nji pellg balte, ose, n koh vere, prvloheshin nga dielli dhe verboheshin nga pluhuri. Ishte br edhe nj her tjetr prpjekja q t bhesh nat vend Pazari i ri i Tirans dhe kishin filluar t bnin disa kalabua, gjoja pr ta, shptuar katundarin nga pika e shiut, por nuk dolli nga ajo prpjekje vese nj shmtim q i prishte akoma edhe balts poezin! Si t tra veprat e asaj kohe Harxho para pr t br nj gj q do t krkonte pas pak kohe t tjera para pr ta dukur at, sepse, ose do te dilte nj shmtim, nj gj e pa nevojshme ose do t dilte nj pengim... Koha e bollkut Nj lvizje e madhe, e jashtzakoneshme u-pa pardje dhe nj bot e tr, q blente pa kursim. Q nga ort e para t mngjezit e gjer n ort e para t pasdreks nj det 175
Sokol Shameti njerzish q blenin shifesh i pa sosur. Dhe jo shum pazarllk; nj pyetje dhe nj prgjegje rreth mimit dhe kontratoja e shiteblerjes midis qytetarit blers dhe katundarit shits u - prfundua. Urdhro mallin, urdhro parat. Beriqaver-sn! Katundart dhe katundaret shitsa nuk e fshehin dot gzimin e tyre, pr pazarin e mbar q kane do t Enjte n Tiran. Edhe shesin shum edhe fitojn mir. Dhe kjo pa prpjekje t mdha. Jo si nj her q u - plciste buza n pazarllk, gjersa t arrinin t shisnin nj bar bostani! Sot blersit jan edhe m t shumt edhe kan edhe vizhdan, si na thoshte nj katundare q shiste qep pardje n Pazarin e Tirans. I paguajn hakun katundarit hallexhi. Blersit Tiranas kan para tashti dhe blejn pa br shum fjal. Nuk e di se do t dilte nga prpillimi i nj statistike, por i nnshkruari ka patur kuriozitetin dhe durimin t prpiqet t bj nj far statistike t lvizjes n Pazarin e Tirans, pr nj kohe nj or, dhe n nj or q nuk sht lvizja e madhe --13 -14. Gjate ors q prmenda qndrova n hyrien e pazarit nga rruga e Posts. Numrova 200 e ca burra e gra me shporta dhe anta n dor. I pasova nj gruaje qe dukesh se i prkiste nj familje nga t vobegtat e kryeqytetit. E bra t tr xhiron e pazarit bashk me gruan n fjal dhe vrtetova se ajo harxhoi 32 lek. Tashti po t bjm nj llogari duke marr pr baz kt grua, q dukesh e vobegt na del se mbrnda nj ore, 13-14 t s Enjtes s kaluar, jan harxhuar n pazarin e Tirans - kan marr d. m. th. katundart 6.400 lek. Nj shum q nuk sht aspak pr tu-hedhur m nj an. Shyqyr se, q kur erdhn italjant na erdhi koha e bollkut. Kshtu na tha nj katundar i thjesht q kish sjellur bostan n pazar, i kish shitur t tr, kish fituar 47 lek, nga kto kish harxhuar 26 lek pr harxhe shtpije dhe tashti me 21 lek n xhep kthehesh i lumtur n shtpin e tij, duke falnderuar Zotin dhe Due-n. Sepse katundari tiranas e beson me gjith mend dhe nuk e fsheh se kt bollk e solli Due-a n Shqipri. Shtrenjtsia Shtrenjtsia e madhe thon disa. Ndoshta nuk jan n gabim dhe nuk e thon m kot kt gj. sht e vrtet se n krahasim me vitin e kaluar ka nj prgjegje t fort shtrenjtsije. Por me gjith kt konsumi sht shtuar shum. Shtesa e konsumit nuk sht vetm pr pasaoj te shtess s konsomatorve, por edhe familjet q ishin qysh nga jett e kaluara n kryeqytet, dhe familjet tiranase akoma konsomojn me shum gjra, si n cilsi ashtu edhe n sasi. A thua se han m shum dhe m mir tashti kryeqytetasit? mund t vihet pyetja nga ana e ndonj kndonjsi. 176
Udhrrfyes i reportazhit shqiptar 1912-2011 Po. Kryeqytetasit tashti, me gjith shtrenjtsirn han edhe m shum edhe m mir. N vjetet e kaluara ishin te lira sendet e ushqimit, por nuk kishin para se! Groshit i thoshin lopk n Kor dhe mimet e sendeve t ndryshme caktoheshin n grosh ose t shumtn n leka. Tashti? Me franga ari! Por ka blersi mundsin t harxhoj fraga ar dhe prandaj edhe katundarka q ka ardhur n Tiran me dy pal zogj-pule t thot, kur e pyet se sa i ka zogjt: Jan tamam pula Zotni, edhe t majme! Mirrnie dy franga iftin! Edhe druvari q nj her duhesh t lodhesh e t punonte jashtzakonisht si ay ashtu edhe kafsha e tij, pr t fituar 3 lek pr nj barr dru, sot mimin . Jep 11 lek? S kemi gj. Katundari tiranas, duket se nuk mer vesh m nga eka. T thot nj beriqavers dhe vashdon rrugn e tij i sigurt se nuk do t mundohet - dhe nuk mundohet - ta gjej myshterin e tij. Halli i rrogtarvet N realitet shtrenjtsi ka, por nuk justifikohen plotsisht ankimet kundra saj, sepse edhe t ardhurat e seicilit jan shtuar, sado q po at djers derdh q derdhte edhe dje. Nj puntor i blente n vjett e kaluar qept pr gjysm lek qilen, por duke punuar pr 12 or vazhdimisht nuk fitonte vese 3-4 lek. Tashti, sivjet, i paguan qept nj lek qilen, por punon vetm 10 or dhe fiton nga dy franga e m n dit. Gjithashtu mund t thuhet edhe pr profesionistin e lir, i cili pa fjal se fiton m shum tashti se n vjett e kaluara. Bela sht vetm me rrogtart dhe sidomos me nnpunsit e vegjl t Shtetit. Edhe ktyreve i sht shtuar rroga, por gjene si a dalin aq mir t shkrett. Nj npuns i vogl q ka nja katr veta n shtpi, nuk do mend se e ka zor punn me 200 franga q mer n muaj. M keq akoma sht puna pr disa q marin m pak, por n do rast nuk na duket se shtrenjtsia sht aq e madhe sa q t justifikohen t tra qarjet dhe ankimet q dgjohen kundra saj. Por nj gj mund t mar vesh njeriu n kt mest dhe kjo sht sht shume knaqeshme: me gjith shtrenjtsine konsumi i gjanave e ushqimore sht shtuar shum. Kjo provon se klasa e rrogtarve ka hequr dor nga shpenzimet e kota, q ka qen e msuar t bente, dhe harxhon pr ushqim t cilin sot edhe Shqiptari m i pa zhvilluar e do edhe t mir edhe t bollshm. Nj zhvillim d. m. th. drejt mireqenies s popullit shqiptar, gj q sht n krye t programit fashist n Shqipri, e q do t realizohet fund e krye n kohn sa m t shkurtr. Pr kt gj nuk lejohet as dyshimi m i vogl. Provn e kemi t gjall. Ata q mund t ken qoft edhe dyshimin m t vogl, le t shkojne nj dit t Enjte n Pazarin e Tirans dhe me nj her, pa shum mundime, 177
Sokol Shameti do ta konstatojn vet t vrtetn q prmendm m lart.

Gazeta Tomorri 24 Gusht 1940 Nnshkruar: A.z.
N dek t Drejtorit ton A. GJERGJ FISHTS O.F.M.

Mbarimi i vjetit 1940, dita 30 Dhetuer, shprdau n mbar Shqypnin, n do skaj t sajin, jebin e kobshm, i cilli bredhte lajmin e zi, qi epej prej Kuvendit t Franeskanvet t Gjuhadolit n Shkodr: At Fishta diq; diq Poeti Kombtar i Shqypnis! Qdo Shqyptari i dukej se kishte nji t dekun shi n votr t vetn: heshti ajo goj, qi kndoi trimnit e t parvet, ajo dor, qi shkrou Epopen ma t lartn e fisit shqyptar, u ngri. Kombi humbi Apostullin e pamvarsis s vet, mprojsin e tagrevet t veta ma shejt. Hylli i drits i Shqypnis u terratis prej nji lpeje s murrme. At dit kobi prshkojshem udht e kryeqytetit ton pr t rregullue nji ashtje t s Prkohshmes son HYLLI I DRITS. E kishem lan mjaft t smut: zemra m ndiete zi. Svonoi ve pak or mbasi At Fishta kishte ndrrue jet, (norn nji pa nji t katrt t nats), e t gjith banorve t kryeqytetit u mbrriti n vesh lajmi i deks s Shqyptarit t Madh, i Homerit t Shqypnis. Me krye lavierrt, pikllueshem, me sy t lotuem shum tjer, i kumtojshin shoqit prbri: A ndieve? At Fishta kishte ndrrue jet sot n mgjes! Kah mjesdita mblidhej populli eta-eta pr rreth Bashkije, nn megafonin, qi me z t kumueshm shprdate ligjiratn e prmortshme t z. Prof. Karl Gurakuqit: sluete vendit deri qi oratori u dha fund fjalvet t veta, dal prej zemres s njij ish-xansi t Poetit, qi u zhduk prej nesh. M qiti puna t shifeshem me veteranin shqyptar, Shklq. T. Dr. Terenc Toin. Si shum tjer mue, qi at dit ishem n Tiran si i vetmi prfaqsues i Provincs Franeskane t Shqypnis, me paraqitt prdhimbtimet e veta, tue shtue: Humbjen e At Fishts, natyrisht, e ndieni ma s pari ju Franeskant; por, xene bes, se me ju edhe Kombi mbar shqyptar vajton sot humbjen ma t madhen: nAt
178
Udhrrfyes i reportazhit shqiptar 1912-2011 Fishten ka bierr Nierin e vet. Me ndonji prjashtim t paramenduem, gati t gjitha fletoret e t prkohshmet kombtare shfryen ndiesit e veta, qi i frymzonte rasa e mjerueshme. Prvajshm ra Kumbona e s Diells n Shkodr, dnesi pr Poetin Kombtar Shkolla Shqiptare e Tirans: penda t msueme paraqitn zemrn e shpirtin e kobin e humbjen. Qinda tjerash do t marrin pjes nder flet, qi do t shtypen. Nji hyll u zhduk. E trent nji hije Shkodrs Shqypnis i u nde: At Gjergji nuk asht ma! Aj kler qi bashk me ty, Endej rravgues npr stane e npr koliba, Her mbath her dath, me prieqa e shoje tgrisna, Mprojsi fatos i virgjinis skrcnueme , E i Fes sligshtueme, sot si kall mbas drapni, Pa ty lngon, me ty, At Fisht, amshohet. Pusho n paq, At Gjergj! LAHUTA e jote, Shprehje vigane e trajts burrnore ilire, Gurr e pashterrun gjuhe s pamortshme, Me ty nuk kalbet n vorr, ta napim besn. kndoi nelegji D. Ndre Zadeja.
Hylli i Drits Janar-Shkurt 1941
Aeroporti i Janins gjysm i katrruar nga nj veprim i guximshm i ndjeksve tan

Presioni i forcave tona ajrore mbi Greqin sht gjithnj n shtim e sipr. Gjat nats s djeshme bombardonjs n lartsi sulmuan persri bazn detare t Prevezs duke shkaktuar zjarre t mdhennj si dhe baza t tjera detare t prdorura prej armikut.
179
Sokol Shameti Njhsi t skuadrs s katrt ajrore dhe t aeronautiks s Shqipris, sikurse shnohet n Komunikatn e sotme t Kuartierit t Prgjithshm t Fuqive tarmatosura bombarduan gjat dits s djeshme qindra t larkme t fortifikuara armike, prapavija dhe pozita t prparuara n frontin greko-shqiptar. Prfundimet kan qen t shklqyeshme sidomos pr zjarret dhe humbjet q ju shkaktuan kundrshtarit. Bombardonjs t tjer arrijtn mbi Larisa dhe me gjith reaksionin e math kundra-ajror nnshtruan nn bombardimin e tyre t rrept objektivat ushtarake t qytetit dhe ngrehinat hekurudhore, duke ju shmangur ndjekjes kundrshtare prpiqej m kot ti ndiqte. Formacione t tjer i prseritn sulmet mbi Prevezn, duke gjetur edhe atje nj veprim t rrept kundra-ajror. Katr grupe t ndryshme bombardonjs n lartsi, tre nga t cilt vepronjs si n mngjes ashtu edhe mbasdite, sulman vijat armike rrug etj. Bombardonjs t tjer i prqndruan qitjet e tyre mbi nj rrug q u keput n shum pika dhe mbi bateri n veprim. Po kta aeroplan mitraljuan llogore n vende malore; nj aeroplan i yn q vepronte shum ult u godit prej zjarrit kundraajror armik dhe ekuipazhi shptoj me parashut mbrnda vijave tona. Aeroplan t leht t mbrojtur prej ndjeksve qlluan me bomba t vogla dhe t shpeshta vijat armike dhe mitraljuan gjithashtu nj kollon automjetesh mbi rrug. Sido qoft veprimi m i rndsishm i dits, pr dmet shum t mdha q ju shkaktua armikut, u krye me nj aftsi dhe trimri t madhe nga nj formacion i yn i ndjekjes q mbrriti mbi aeroportin e Janins n qiellin e s cils u ndesh me djeksit kundrshtar duke rrzuar dy ajror t tipit Gloster. Duke fluturuar shum ult formacioni yn dogji n tok tre aeroplan t tjer Gloster-Gladiator dhe mitraljoi vazhdimisht nja tridhjet t tjer, nga t cilt 15 u shkatrruan sigurisht. Gjat vzhgimesh ofensive mbi fortifikime ushtarake dhe aeronautike t Arqipelagut Grek jugor, u dogj n tok nj bombardonjs dhe u mitraljuan automjete dhe vendosje baterish kundra-ajrore. Vzhgime t armatosura u bn mbi siprfaqe t gjera t mesdheut prej njhsish t ndryshme ajrore duke i shkaktuar dhe dme kundrshtarit. N Afrikn veriore veprimtari vzhgimi dhe prgjimi. N frontin Eritreian forcat ajrore dhan kontributin e tyre n mnyra t ndryshme n veprimet toksore t zons s Cheren-ti; n kufirin verilindor t Sudanit u bombarduan shum automjete armike n ndaljen e nj aeroplan t tipit Gloster-Gladiator u rrzua. N frontin e Kenias n veprime t njpasnjshme natn u bombarduan perqendrime automjetesh armike dhe fanteri q kishin mbrijtur n vendin Aftmatah dhe forca t tjera prapa vijave armike. 180
Udhrrfyes i reportazhit shqiptar 1912-2011 Si thuhet n komunikatn e Kuartierit t Prgjithshm t Fuqive tarmatosura, ve aeroplaneve armiq t rrezuar prej ndjeksve tan, katr aeroplant tjer t RAF-it rrzuar prej mbrojtjes kundra-ajrore n frontin e Kenias. Armiku ka humbur me siguri gjat katr ditve te fundit 77 aeroplan.
Gazeta Tomorri 13 shkurt 1941
Prball pushtuesit
M kujtohet q udhtoja me tren. Ishte nj kolonel dhe tre oficer t rinj. Un kisha zn nj cep dhe nuk ndjehesha mir. Dgjoja, thoshte koloneli: - Ne kemi derdhur miliona n Shqipri, prandaj na takon ta kemi kt vend t egr e t prapambetur q imperua ton ta qytetroj. - Po, - u hodh nj oficer i ri. Atje ka karoca q i bien boris. Grat dalin mbuluar. Ka injoranc. - sht vend i prapambetur, - tha i treti. - Njerz t egr dhe t ftoht. Nuk e kuptojn t mirn q ju kemi br. Nuk t afrohen. - Kan patur nevoj pr kt pushtim,- tha i katrti. - Ashtu sht e drejta shtoi koloneli. - Ne po kryejm nj mision historik dhe duhet ta ojm gjer n fund. Si mbaruam muhabetin, njri ofroi karamele. Mu drejtua mua. I thash faleminderit. Jam e smur. Oficeri i ri kishte qitro. Do tju jepte shokve. I thot koloneli: mbaji se atje ku shkon (po vinin n Shqipri) nuk ka. - Ja, - tha oficeri, - zonjushs q sht e smur do tia fal nj qitro. I thash faleminderit. Zoti kolonel thot mir, n vendin ton nuk ka qitro. Ata erdhn e mben. - Ju, ju, jeni, jeni shqiptare? - Po, - i thash, - un jam shqiptare. - Po ne fualm pak po sht e vrtet q jan derdhur miliona n Shqipri? - At se dim. At e dini ju kujt ja keni dhn. Milionat n jan derdhur n xhepin e t mdhenjve, si ka marr populli. - Po ne kemi nj mision historik, t qytetrojm Shqiprin. - Ne nuk ju kemi thirrur. Ju erdht me arm. Ne ju pritm me arm. Na push181
Sokol Shameti tuat. - Ne do ta civilizojm vendin, - than ata. - As kt sja kemi krkuar q me ann e pushtimit t na civilizoni. Ne t rinjt po msojm dhe po ne do ta civilizonim vendin ton q ju e pushtuat.
Dhjetor 1941 Nnshkruar: Musine Kokalari
Fabrika e Duhanit Tomorri

Nj sy n industrin ton- n botn e prodhimit Maqina miku m i dashur i puntorit Shumica nga ne ska asnj dijeni mbi lvizjet industriale, mbi fabrikat tona dhe veprimtarin e tyre. sht e ditur se n kt pikpamje vndi yn ska ndjekur zhvillimin mekanik t kohs s fundit dhe industria jon gjendet akoma n fazn e saj t varfr, n mjetet m tepr dhe jo aq n prodhimin e duhur q krkon vendi. Maqinat kolosale, ato maqina q me pak puntor kan arritur maksimumin e prodhimit, mungojn nga ne krejtsisht. Prodhimi sht gjithmon ai i nevojshm por prezenca e dndur e njeriut sht e domosdoshme, dhe kshtu vetm kuptohet se si puntori sht i lidhur ngusht me maqinn dhe e shikon si nj mik t vrtet, sepse di shum bukur q nuk do t vij dit q do t mbetet rrugs pa pun. Zhvillimi i maqins n pikpamjen e prmirsimit t prodhimit egziston edhe n vendin ton, por nevoja e duarvet njerzore sht e domosdoshme kudo. Nga ana tjetr ne akoma nuk mund t flasim pr qllime t mdhaja kapitalistike dhe pr shifra t nj prodhimi kolosal. Fabrikat tona si faktor kryesor kan njerin dhe prodhimi i tyre sht aq sa i nevojitet vendit. Me t drejt pra, t fitojn tr simpathin ton, kur nj numr i madh familjesh lidhet ngusht me interesat e fabriks. Me nj simpathi t till shikoj sot fabrikn e njohur t duhanit Tomorri n Kor. Qllimi im pr t vizituar fabrikat q funksionojn n vendin ton, duke filluar q nga ato t duhanit dhe q jan m t rndsishme ktu n Shqipri nuk sht nj inisiativ pa vend. Nuk dim kurrgj pr to dhe gjer sot i shikonim ndoshta me nj sy armik, pa patur ndrmend se nga nj shoqri e till ushqehen aq njerz dhe se fabrikat ktu skan ngjyr antipathike dhe spekullonjs t industrivet kolosale t shteteve t ditura.. 182
Udhrrfyes i reportazhit shqiptar 1912-2011 Kam parasysh disa fabrika t tilla t huaja, godina dhe maqina kolosale, ku njeriu prpara tyre duket si miz. Ai vet i krijon, por vjen asti q habitet pr veprn e vet. Kujton tjetri se ktu egzistojn ligje dhe besime t tjera, jashtnjerzore, do t thoshnja, ku individi humbet n kolektivin, dhe ku tr puntoria duket kurrgj prpara metalit t ftoht q ka marr formn e maqinavet djallzore. Nuk isha kurr kundra qytetrimit mekanik, por jam kurdoher kundra besimit se gjithsia duhet t bhet maqin. Njeriu me kt mnyr ka humbur vehten e brndshme dhe si armiku m i madh i bots son shpirtrore ka qen dhe do t jet maqina, zhvillimi jo analog i bots mekanike: industria arriti n maksimumin e saj, maqina pa zhvillimin e saj m t math, kurse shpirti i njeriut u mnjanua, u harua, dhe po fillon t humbas karakteristikn e ndjenjave humane. Nj tjetr n vendin tim do t hynte n fabrikat Shqiptare i paknaqur, sepse ka patur parasysh nj t till t huaj. Un sot hyj n fabrikn e Tomorrit me nj knaqsi dhe ngrohtsi t uditshme. T gjitha ktu brenda jan njerzore, kudo prezenca e njeriut, fryma e tij dhe maqina lot nj rol t dyt. Maqina sht mjeti dhe jo qllimi. Njeriu sht ai q i jep nj far pamje, q i zbuht ftohtsin e saj metalike. Nj vizit, qoft dhe e shpejtuar, na dhuron skena dhe ikona t ra dhe mbi t gjitha plotson kureshtjen ton mbi punimin e duhanit. Drejtori i shoqris Sotir Mborja, nj njeri i thjesht, i kulturuar, nj tip interesant plot dahuri pr do njeri q rron afr tij, na jep dhe hollsirat m t vogla mbi punimin e maqinavet. Gzoj tani nj vegl t hedh me rithm cingaret nj nga nj, mbledhjen e tyre dhe rregullimin n paqetat. do puntor ktu ka punn e tij, sht specializuar n nj vegl dhe zbaton punn me nj shpejtsi t madhe. Shikoj kt maqin, i habitur pr tr kto punra t holla q kryen. Duhani hidhet nga nj kon-i si ai i mullirit dhe nga nj an e shohim cingare t prsosur. Por gjer sa t dale nga kjo vegl, bhen aq veprime q nuk na bien menjher n sy. Nga nj an shtjellohet me ngadalsi letra e holl e cigares, kalon nga nj sylin ku mbushet me duhan n nj sasi t duhur, pshtjellet n formn e ditur t cigares, dhe nga nj tjetr e vegl shtypet titulli q ka cigarja . Dhe tani e ngjitur dhe e that pritet nga nj thik e veant n madhsin e cingares q kemi parasysh. sht gati. Cingaret do t mblidhen dhe do t dorzohen n puntor t tjer q do ti rregullojn n paqeta. Tr puna sht kjo. E thjesht, pa lodhje dhe kokarje t mdhaja, e lezetshme. Drejtohemi n puntorin e paqetavet. Ktu punojn vetm vajza, vajza jo m t vogla se 14-15 vje. Numrojn cigaret nj nga nj dhe i rregullojn me shpejtsi t madhe n paqetn e prshtame. Shikoj vajzat q prkulen t pamrzitura mbi punn e tyre dhe prpiqen tani t shptoj nga drejtori q ti 183
Sokol Shameti pyes pr dika, dhe m duket se m erdhi vet asi i mir; Punoni shum? A lodheni? Jini t knaqura? M duket se kuptoi se i thash. Hodhi nj sy nga ana e drejtorit dhe kur pa q nuk dgjonte m tha pak si me turp. Puna nuk sht shum e lodhshme. Punojm me orar t caktuar. Rroga? Na dgjon drejtori dhe erdhi afr. Orari dhe puna zotni sht caktuar prej autoriteteve; dhe rroga gjithashtu. Ska shum koh q kaloi inspektimi prkats dhe mbetn shum t knaqur nga konditat e puntorit. Nga ana jon bjm sht e mundur q ti knaqim. Po t smuret njeri e kemi pr detyr t shenjt ti prkrahim m tepr, ti drgojm nj doktor, dhe do gj q krkon nj nevoj e till prpiqemi ta plotsojm. Ngjitemi sipr, n depot e duhanit. Dikush m shpjegon pr specializimet e ndryshme, t duhanit, q ktu i ndajn n vende t veanta. Atmosfera sht pak si e rnd pr puntorin dhe drejtori e kuptoi menjher mosknaqsin time; - Kjo atmosfer ekziston n do fabrik duhani, sa do e zhvilluar q t jet. Por nuk pushojm t interesohemi dhe pr kt; shoqria jon i ka parashikuar dhe pr t prmirsuar kt gjndje ngren nj godin t re, sistemi modern, ku shpresojm se do t shmanget do rrezik smundje. Pr s shpejt do t transferohemi n lokalin e ri, ku nuk do t na mungoj kurrgj nga pikpamja higjenike. - Sa lloj paqeta nxjerr shoqria Tomorri? - Nxjerrim katr lloje: Tomorri me paqetn lluksoze q shikoni, Kora, Extra-Extra dhe Luks. Duhani sht gjithmon nga m i zgjedhuri dhe nga sa prodhojm sna mbetet gj si shtok. Drgojm nj sasi t madhe n vendet e liruara dhe mbajm tr krahinn ton. Pr qytetet e tjera nuk mjaftojn pr t drguar. Nga vnd i yn del duhani m i mir? Kudo n Shqipri prodhohet duhani, por ai m i zgjedhur sht i Tetovs, nga ku solla nj sasi t madhe. Mjaft ju mrzita; dhe dika tjetr dhe mbarojm. Sa vjett veprimtari ka Tomorri? U krijua m 1926 pa prer asnj dit punn e tij. sht shoqri shqiptare me shum pjestar. M duket se mbarova. Ja nj shoqri nga e cila presin bukn e tyre m shum se njqind familje puntorsh. Prve atyre t pjestarve, sht nj nevoj e madhe pr vendin dhe paraja nuk mbyllet n qyp , por lvizet. Jep 184
Udhrrfyes i reportazhit shqiptar 1912-2011 jet. Industria sht edhe kjo nj mjet nga ku duket qytetrimi i nj vendi, dhe e gzoj m tepr akoma, sepse puntori do t jet kurdoher roli m i madh i prodhimit, nevoja kryesore pr lvizjen dhe pr jetn e saj.
Revista Koha 2 korrik 1942 Petrit Arveni
Nga qyteti n natyrn bukuroshe t Elbasanit

Ishte nj mbrmje e bukur, nj mbrmje e majit profumonjs me aromn ende dehse t atyra mijra luleve q vetm kmba nazike e vashs bukuroshe si thyen mes prmes, poishte nj mbrmje pak m e ndryshme nga mbrmjet e tjera, kur nj rrug, e qytetit e qytetit tem t dashur ishte mbushur plot me t rinj e t reja, plot me pleq e plaka, q nn rrezet argjendore t hns magjike zbaviteshin e knaqeshin e dfreheshin si kurr ndonjher. Po ishte nj mbrmje kur rruga e Shn- Tanasit filloi t bhet rruga e parajss q fsheh (t paktn pr ata q e shijojn) n gjirin e natyrs s rral t qytetit tem t dhembshur bukurin q se gjeta dot gjekundi tjetr. Ishte nj mbrmje q u b pik- nisje pr mbrmjet e tjera. Q prej asaj mbrmje ajo rrug, nuk mbeti kurr bosh, por e mbushur plot. Q prej asaj mbrmje vendasit filluan t bjn zakon si nga mot shtitjen e mbrmjes dhe zgjodhn pikrisht at rrug ku t on n mrekullin e bukuris natyrore; nr ato lulishte ku t ka nda t rrish e t prehesh nj cop her nr ato lulishta ku rreth e prqark nxin e skuq ferexheja me fustan, se t mjerat brenda smund t futen dot, mbasi n lulisht mund ti haj Gogoli me dy kmb m tutje nj grup me plaka, q ia hedh muhabetit mbi kohrat e para, kohrat e kaluara. Aty afr tyre, nj vash e gjirit t tyre, i u pregatit kafen e mullixhiut, q ka mullin aty afr, i lshon buza lng. Bisedojn plakat mbi kohrat e para e hera hers ia hedhin muhabetit dhe pr ndo nj ngjarje q ka ndodhur tashi shpejt e sidomos pr ndonj ngjarje pun gocash q pr mendimin e tyre e paskan kaprcyer kufirin fare. Pr to sevdaja sht horrllk duke harruar se ato kan punuar nj mij t zeza n kohn kur iu lvrinte gjaku. Vajza pr to duhet mbyllur n katrqind kye se mos e shikoj djali e pastaj voj- halli. Se mos elet bots e i merr namuz e pas sevdaja midis tyre e pastaj zjen bota tr
185
Sokol Shameti nga fjalt mos elet sevdaja midis tyre e pastaj prishet e shkatrrohet ky zakon i bukur(?) i vendit. Ky zakon me t cilin brezi i vjetr i Elbasanit lindi e do t vdes. Bisedojn kshtu plakat mndje ndritura e fjal- matura (!) e pastaj tregojn me gisht ndonj protagonist ose protagoniste q ra viktim e mentalitetit t vuajtur t tyre. Hej... t bsh ia hedh njra ... Kur kam qen un vajz e re digjesha e przhitesha prapa vrims s ports, por birit t bots si pata br isharet kurr nrsa sot moj motr, bij bij e bots t del e t bisedon si pa t keq n mes t rrugs e st pyet fare. Ha.., ha.. ha ia pret mullixhiu me t qeshur ...harroi shpejt mom ...x.... ka br kur ka qen up por me gjith at kufirin se pat kaluar . E nrsa muhabet i plakave qesh me shpirt t ngrysur n gjirin e mentalitetit t mykur t rinjt e t rejat vshtrohen me buzn n gas e me vshtrime krejt t pastrta e t kthjellta t zjarrit t math t dhembshuris s tyre q i lidh shpirtrisht prjet. M tutje kisha e ShnTanasit dergjet heshtur nn atmosfern e prlotur t varreve... Me t hyr disa selvi q shmbllejn me rojn besnike t nj bote tjetr M tej nj varr i zbukuruar i nj vashe q ra viktim e mentalitetit t prindrve t saj. Pak m tej nj varr i nj djali q u ngrys e su gdhi nga zjarri i rnd i dashuris .Tej atje tej nj varri braktisur i nj buze q ligjroi e n mes t tyre nj ball i djersitur e i zbeht i nj poeti q vajton dashurin e humbur t nj djali q u tret nr pika loti e askush se kuptoi Fell atje fell dy buz ligjrojn pa rreshtur dikush rendn ti prgjoj pr t mbushur faqet e buletinit qe do t nxjer nesr Dikush tjetr brtet si i marr se dika t pa njohur zbuloi nr thesirat e ullishtave e ve hija e nj t ardhme t shklqyer i buzqesh iftit me sinqeritet m t madh pr realizimin. E ahere dy buzt rendn dor pas dore nga ana tjetr e qeshn me keq ardhje me ata q krkojn t prishin lumturin e tyre. udi! Pse krkojn ato plaka e ato njerz t drejtojn grushte karshi atij krijimi t ri q ruan n hirin e tij zjarr e sinqeritet e mall e dhembshuri? Pse krkojn t prishin erdhe zogjsh q ve ligjrimit me mall t madh e q derdhin sbjn gj-kafsh tjetr t keq? Pse siu vjen keq kur dikush iu pshprit n vesh: O njerz- Lasciateci vivere. Pse t bjn kshtu ata q iu bijen rrugve me t katr ant pr t br viktima? HaHa Gjembi krkon t farmakos lule dhe gjer sa ndej dorn kopshtari plak kopshti i luleve do t rnkoj prher se si sheh dot lulet q gjembi ti shpoj e ato me sy prlotur t derdhin virgjrin e tyre. E kur dikush sulet me zjarr t kput nj lule pr t rojtur n thellsin e shpirtit t pastr, nj gjemb i shpon dorn por deh! Q ideali i zjarrit t madh se ndjeu aspak dhembjen e gjembit q i ngjitet pas Ahere gjembi mbledh vehten e prgatitet pr t farmakosur nj lule tjetr, se kjo lule i shptoi uditrisht nga dora e sot prgatitet 186
Udhrrfyes i reportazhit shqiptar 1912-2011 t shkoj tek zemra q e adhuroi aq shum. M t kthyer nga ora shtat rrugn e gjej m plot se prpara. Dikush me t fejuarn dikush me fatin e vrtet dikush n mes t shoqeve dikush n mes t shokve e hera- hers nj grup me plaka q shtrngojn t rejat pr dore se mos iu ikn e pastaj bhet nat e si gjem dot Nj zhurm e leht bisedimesh t bn t kthesh kokn.. nj vshtrim i djallzuar i ndonj plake t bn t ndrrosh rrugt nj kng, e holl djaloshare e nj grupi vajza e djem bashk q iu del nga thellsit e shpirtit t bn t shpresosh se plakave t ngrysura iu iku afati dhe n vend t mentalitetit t flliqur t tyre do t ndrij dhe ndr ne fill i pastr i sinqeritetit n shoqri E kur filloi t hyj n gjirin e qytetit, duke ln tr shumicn pas, ndjej n gjirin tem frymn e rnd t nj dshprimi t rrall.. pse ndrsa ndihej knga e gazit, ktej bucket n krism jet trokllima e lotit t hidht. Ndrsa andej vshtronja njerz me sy t elur ..kndej vshtroj syre t venitur q dergjen prapa ndonj vrime t ndonj porte t vjetr pse dikush i ka kyur pr jet Ahere syri m prlotet pshertima q del nga thellsit e shpirtit t vojtur aq, ndizet zjarr e flak npr qieje dhe kur zemra fillon t purpuliset si zogz e plagosur i pshpris me ngadal; Pla moj zemr mun n gji pla si ylli q pikon m kullove si qiri Pr nj zjarr sperndon.
Gazeta Tomorri 7 Korrik 1942 Nnshkruar: Syrja Minarolli
Shn Naumi, kurorzimi i bukuris s toks Shqiptare

Ska shi ky vrtetim u pranua me knaqsi t thell. Qielli u pastrua dhe nga mjergulla m e holl, dhe liqeri sht aq i qet! U prhapn hijat e para nga hna frikacake, ledhatare. Siprfaqja lnkore e liqerit fillon t dridhet nga prkledhjet e arta t yllit t madh t ksaj nate t dyshimt. Atmosfera ka nj er shiu t largt. Nj er jugu q krkon t lehtsohet nga pesha e revet. Jam i qet, jam aq i lumtur kt ast. N nj rast tjetr ky mali i errt do t
187
Sokol Shameti m rndonte shpirtin si nj ndrr e keqe. Por n gjin e tij tani shikoj nj mprojts, ndjej shptimtarin. Nuk di dhe un sepse. Dhe le t jet nat, nj errsir e verbr. U largua nga frika m e vogl e ujit t zemruar. Munt t gzojm bukurin e egr t liqerit, mund t gzojm fitimin e njeriut kundra elementeve t egra t natyrs s verbr. Na duket aq qesharake frika e mbytjes q na prshkonte kur lkundeshim nga furtuna. Motorskafi brnda ujit t pafundm duket si nj mushkonj e dobt, dhe ironia jon sht analoge pr pamundsin e liqerit. Prpiqesh t lundrosh, t asgjsoj nj mushkonj me katr miza prsipr dhe nuk mund. Qesh n kurizin e tij, dhe pastaj gzoj fitimin e njeriut. Lundra qetsohet n limanin e vogl t Shn- Naumit. Nuk kishim asnj plak q t lus shenjtorin Pr t shptuar shpirtrat tan lkurn ton do t shtoja un. Me gjith kt jemi t gjall t pa prekur. Shpirti yn sht i qet, shptoi, nga nj pesh e madhe, nga frika e vdekjes. Drita e holl e hns vazhdon t loz me rudhat e qeta t limanit, lule- nate, flori dhe diamante. Jan format e valavet t vogla n kryqzimin e shigjetavet frikacake t hns. Nj nat si nett e tjera me nj atmosfer vjeshte, por nuk e di pse ka marr nj rndsi aq t madhe brenda meje. Sa e mbl sht t mendosh astet e kaluara fatkeqsie, n aste lumturie, thot Dante-ja Sa knaqsi e madhe t kujtosh nj ast rreziku t madh t nj or t qet, t sigurt ndryshoj un. Nj gji plot mshir na pret, Shn Naumi. Nata na ndalon retorizmin q na imponon frymzimin nga nj var e till fetare dhe historia n errsirn hesht. Nj shkmb i madh, i errt, metalik lartsohet mbi kryet tona. Pak shigjeta mbi t q e veshin me nj pamje hyjnore. N shpirtin tim fillon t prhapet nj ves, nj njomshti poetike. Vesht e mi mbushen me psallmodi fantastike q qarkullojn shekuj me radh mbi kt manastir t vjetr Shqiptar, dhe do t m thoni tani q kontaktova me kombsin, se kan dhe manastiret kombsi, nnshtetsi? Shekuj me radh kristiani Shqiptar gjeti ktu mbshtetjen shpirtrore q krkonte trupi i tij i shumvuajtur prej robris. Shn Naumi qe kurdoher vatra m e sinqert kombtare. Shum pak gjra ka pr t shnuar historia n kt pikpamje, por jan shtje kto q vetm nga gojdhna ruhen, dhe gojdhnat e monastirevet jan plot shmblla patriotike. Kjo ngjante kurdoher n Ballkan dhe m tepr se n do vend tjetr n Shqipri, q sht mbyllur shekuj e shekuj n robri. N kohn ku n shtetet e tjera fqinje lvizesh nj rrym e madhe imperjalistike, Shqiptart prpiqeshin t shihnin edhe ata nj dit dielli, t marin frym lirisht, si do komb q ka kt t drejt nga natyra vet. Hyj noborrin e monastirit, rreth meje ndjej shoqrin e hijevet, t njerzvet 188
Udhrrfyes i reportazhit shqiptar 1912-2011 q kushtuan jetn e tyre pr nj ideal. Nuk di dhe un prse, por m duket n tr jetn time kjo prshtypje do t m ndjek kurdoher. Shpesh her mndja e ime do t kthehet ktu, n kt godin t rrethuar prej diellit, t vaditur me nj histori t gjat plot sakrifica t larta. Do t dalin kurdoher prpara meje kalogjert flok bardh, tingulli i pasdreks i kmbans nostalgjike, n zrat e rnda q duket sikur arijn nga thellsit e kohs, n liturgjit e mngjezit, n pagjumsit e pambaruara t besnikut, n tr kto skena q prkujtojn nj bot t pasur gojdhnash mallngjenjse, n at bot q mbi t ardhmen dhe t kaluarn shikon perndin shekullore. Nuk di pse mndja ime shkon tani n kta njerz t prulur q nuk krkojn kurrgj tjetr, por vetm lejn pr t punuar tokn, t mbeten pa gjum dhe t mundohen t njzete katr ort e dits dhe kur u vjen asti, t vdesin t qet, t harruar n nj knd t toks. ...Bra nj gjum q nuk e mbaj mend nj t till n jetn time. Ka aq influenc, pra vet- imponimi? T gjitha t thjeshta dhe t pastrta ktu, t gjitha me nj drit t udime. sht ajo, q m dhuron nj paradispozit t till? Sa mistere do t egzistojn prgjithmon n shpirtin e njeriut! Sa e dobt duket ktu shkenca. Sa i mbl jam me vehten sa i qet! M duket se dika m siguron jetn dhe kur sjell ndrmnd epokn ku jetojm, m duket e uditshme. Nuk mund t besoj se gjetk gjmon topi, se vriten njerz. T gjitha kan nj qllim, po nj qllim m i madh se do tjetr buron nga kto rrethana t mbla, t qeta, t sigurta. Nuk e di pse u ngrita aq shpejt n mngjes nuk di kush m dboi gjumin dhe as q kam qejf t flej. Dielli akoma ska dal dhe mali mori nj pamje fisnike. Nj drit e pa kuptuar mbush atmosfern me nj mblsi t qet. Shpirti i im u fut i tri n thellsin e tij. Nj drit argjendi q kaprxen floririn e diellit. Nj drit t till ka prdorur Danteja i math n Purgatorio, kshtu da ta quaj edhe un tr lvizjen time shpirtrore. Disa zogj q peshohen tani n atmosfern e bardh prmbushin atmosfern e shenjt dhe i shtojn dika hyjnore. Dielli u a si nj trndafil dhe shprndahet tani pasurisht n tr botn. M duket m i drejt, m i pasur, m i mbl. Ka dika njerzore, thellsisht njerzore. Skena ndryshohet. U ngjita n minaren e kmbanavet dhe gzoj tr botn si nj fmij i pafajshm. Po t m shikojn tani i dashur do t talleshe me mua, aq fmi jam. Ja liqeri. U vesh i tri n flori, dhe dielli lot me t me nj paradispozit mashkullore. Bj bj disa mendime t tilla dhe kur i shfaq m vjen turp. Le t m falin rrethanat q nuk harroj kollaj veten. Kujtoj se un nuk mund t bhem kurr 189
Sokol Shameti kalogjer. Nuk mund t harroj kurr prkdheljen e nj grua t dashur. Liqeri ka mbi vete nj ngrohtsi anaglife q t pjell hove erotike. Aq sht e vrtet se dashuria sht pa fytyr dhe rron brenda nesh e vetfuqishme dhe e vetknaqur, dhe se erotizmi seksual, dashuria pjellse, sht vetm pr nj deg instikte e dashuris s prgjithshme. Larg shihet Pogradeci. Flen i qet liqeri. Mali q duket se ra n mendime t thella. Fusha e vogl e monastirit dhe m afr burimet e Drinit. Pa dashur kujtoj tani Lasgushin. Rroj n botn e tij t dashur dhe kudo ndjej frymn e tij. Aq ngusht e ka lidhur poezin me natyrn, dhe kur filloj t shkruaj poeti yn, spati frikn e imitimit. Duhet t jet shum e madhe fuqia e poetit kur prshkruan nj bot aq t bukur, prsosmrisht t bukur. Ndryshe do t bj nj imitim t keq, dhe un duke shkruar kam aq frik. Nuk jam arkitekt dhe as q kam ndonj relacion t veant me artin, prve atij q duhet t ket do njeri i qytetruar, por vijat e kishs m duken t prsosura, poetike, ku shfaqet nj epok e tr, ajo e Byzantine, t thjeshta t qeta plot dashuri. Ikj, por mndja ime kthehet shpesh n Shn- Naumin dhe m duket tani se n dritn e agimit shoh dritn e qirinjvet t dridhet, gati pr tu shuar; m duket se dgjoj zrin e thell t kalogjerit, psamoldi byzantin t orthodoksis. Nj lartsim i math poetik kjo muzik e udime: T lutemi o Zot pr kujtimin dhe lodhjen e ShnNaumit, krijonjsin e ktij monastiri t shenjt Nuk do t harroj kurr o bukuri e pavdekur, o stoli e madhe e Shqipris. Duke kaluar udhtari, do t shikoj me mallngjim pr s largu dhe do t mbushet zemra e tij me dashuri. T falenderoj tok e pavdekur. M fale aq aste t mbla, gzime t thella q nuk mund ti ndjejm n jetn e prditshme.
Gazeta Tomori 9 korrik 1942 Nnshkruar: Stefan Morava
Nuk po i v titull
Habitet mendja e njeriut t varfr me tr kt lvizje t madhe q bhet ktu n kryeqytetin ton t vogl por shum t bukur, pale asaj ndajnateje! T lot mendja fare. Sa shkojn, sa vijn. Duket sikur asnjeri nuk e an kryet pr t 190
Udhrrfyes i reportazhit shqiptar 1912-2011 tjert. E me gjithat, jan shum prej ktyre udhtarve t heshtur e krye- ult diku diku dhe m tepr se sa duhet, kryelartr gjetk, q vrejn me kujdesin m t madh lvizjet e t tjerve: Jan dashnort dhe dashnoret q i mbajn syt hapur me t katr ant vetm e vetm sa t shohin, qoft edhe pr nj her t vetme dashnorin apo dashnoren e tyre, dhe kur e shohin, dshirojn t mos i ndajn m syt prej tij apo prej saj. Jan ata q i kan xhepat plot me para dhe q ruajn rastin m t mir pr t shtn edhe ndonj lek tjetr pr mbi ato q kan, sepse vetm duke vepruar nat mnyr ka nj far kuptimi jeta, t paktn le t themi si e besojn ata. Jan ata q nuk kan asnj lek n xhep, dhe vijn prreth npr rrug, duke shpresuar se sot apo nesr do t gjejn nj pun q tua sigurojn nj far soj jetn e ashpr t tyre. Enden npr rrug, pa u mrzitur, dhe presin e presin, dhe sa do t presin akoma. Jan ata q sapo kan dal nga puna dhe nxitohen t shkojn npr shtpija, t han buk apo t lodhen pak, pr t mbledhur veten nga puna e rnd e dits s kaluar ndr puntoria apo ndr vende t tjera, dikush i gzuar, sepse ka marr nj lavdrim nga agaj i puns; dhe dikush me vrer ndr buz, sepse pr kt apo pr at arsye, ka pritur ndonj t shar t leht nga ai. Jan ata q sapo kan dal nga tymrat e hidhur t kafenes, dhe q akoma kan prpara syve t tyre numrat e ndryshme t letrave t bixhozit apo pikat e zeza e sympathike t zareve, apo gurt e dominos a t tavlls, apo goglat e bilardos. Jan npunsat, t cilt, duke u mbajtur si kryelart prpara t tjerve, sepse meren me nj pun t nderme, kalojn duke hedhur nga nj vshtrim me bishtin e syrit t tjerve, plot mir. Ata jan veshur m mir dhe plot prbuzje, kur ata jan veshur m keq. Kta lloj njerz t kqyrin nga krert n kmbt, sikur ti kan bler ata teshat me paret e tyre, dhe ti ua ke grisur. Jan ata, q duke ndenjur me pamje m t qet t bots, ruajn me bishtin e syrit lvizjet e t tjerve; lvizje dashnore apo vjedhje, sepse n kt qytetin ton, (dhe mos kujtoni se sht ndonj prjashtim, ahu, t tilla ndodhin kudo!) ngjajn edhe vjedhje nganj her. Jan, m n fund edhe ata q nuk kan me se t blen as buk pr at dark dhe n mos nuk kan pasur as pr darkn e kaluar. Ata kurr nuk i kan dhn barkut t tyre aq sa duhet ti japin dhe at q duhet, sipas stins, (sepse neve, zotrinjt e mir, e mbajm barkun me kimet, ham tarator, ham bulmetra, ham mish dhe t gjitha kto sipas kohs, mngjez, drek, dark. Pra, si po e shihni, q t gjith e kan nga nj pun, dhe mos u habisni, kur dgjoni se t gjith, kur dalin n mbrmje npr rrugt e qytetit, me gjithse 191
Sokol Shameti duken sikur nuk e ajn kryet pr gjra t tjera, kan q t gjith prse ta ajn kryet. Gazeta Tomori 9 korrik 1942 Nnshkruar: Gazi
Misjoni n Mirdit
Misjoni i yn Shetits, mbasi kreu n Tetuer-Dhetuer Malcin e Madhe e Kelmendin e n Kallnduer-Fruer krahinn e Ulqinit me fryt e ngushllim t madh t shpirtevnet, me 21 Fruer kapi Abacin e Mirdits. Nji lagje Misionarsh prshkoj 4 Famullit: Gomsiqe, Kashnjet e Kainar; tjerat lagje: Mnel, Vig, Ungrej e Ndrfand. Misjoni ngiati n kto an deri me 18 Prill t kti vjeti. Edhe pse vishtirsi t mdhaja jetese e zi buke gjithkund, populli i Mirdits e muer Misjonin mbrapa me zell t madh. Sa pr Misjon t Gomsiqes ka shkrue Fort i Nderueshmi P.Pal Dodaj, famullitar. Do t shtoi vetm se Pjetr Luku me 27 II fali gjakun e kushrinit Gjon Ndue Nikollit n Mnel. Gzimin, pagjen e qetsin shpirtnote t ksaj Famulli e trazoj fill mbas Misjoni nji ngjarje e prvajshme: nji i armatisun ka dit, qiti pushk n katund e vrau nji plak pa pik faji, pr nji ashtie 40 vjetsh e ma, ndreq e pajtue vjet e vjet prpara! N Korthpul ngiati Misjoni 9 dit Marc. P.P. Famullitari D.Zef Glasnoviqi, u ba ndima e krahi i Misjonarvet pr t mbar t Misjonit, e Zemra e Krishtit bekoj mundin e ngushlloj zemrn e tyne. Me 4 Mark Marka Zef Ndoj i fali vllan Per Zef Ndrecs; Ndue Prenga fali nji varr. Me 5 Marc, Pjeter Frrok Buzifi i fali djalin Marka Lleshit t Vrithit (Kashnjet), vra me 24.XII.1941. Me fal gjakun e djalit mbas pak ditsh asht burrni e pashoqe, heroizm qi ndoll sidomos n Shqipni jo prej frige por per hatr t Krishtit qi urdhnon me fal anmiqt. Ndue Nikoll Per Ndreca i fali rrahen Bardhok Pjetrit. Prej Korthpule dolme n Vrith, fshat i vogl i Kashnjetit, qi Kishen famullitare e ka 2 or e ma larg e ujt ndrmjet. T djegun pr Mesh e fjal t Zotit, lshuene i madh e i vogl me ndie predike, tue ndrye e tue lan vetun shpijat. Me 12 Marc, Nikoll Jaku fali gjakun e vllahut e me 13 Marc, Gjin Per Frroku varren Gjergj Markut n Korthpul. Me 28 Marc, rame tu Kisha e Kashnjetit prit vllaznisht e me krah hapt 192
Udhrrfyes i reportazhit shqiptar 1912-2011 prej Fort t Nder. Dom Ndre Simonit, Famullitar e Dekan, qi dahet n shej pr bujari, der e ilun pr t mdhaj e pr t vogjl, pr t njohtun e t panjohtun: buka e gjithkujt. Ktu pushueme nji dit e t Diellen me 15 Marc fillueme Misjonin. Kashnjeti a famulli e madhe, e hapt fort, ku gjetme ngatrresa shum fort: perzi famullia skaj m skaj, shoq m shoq, sa mos me ta marr mendja se mund t ndreqen t gjitha gjaqet e ngatrresat. Por hiri i zotit ma spari e mandej zelli i palodhshm i famullitarit, gojtarija e zotsija e ti e dame n shej pr kso astesh, ndihma e parsis, e burrave t Bajrakut, mrriten me shndrit e me prkul mendet, me zbut zemrat e pezmetueme e me i prtri rishtas pagjen e dashtnin Famullis s Kashnjetit: pos njaj gjaku, t gjitha gjaqet e ngatrresat tjera u falen e u pajtuese. Me 19 Marc falen: per Ndue Per Gega rrafe 25 shpive Sukaxhi; Nikoll Preng Gjoka rrafe Per Kol Ndojt: kush asht shqiptar e kupton holl se a ma zor me fal nje rrafe se nji gjak. Me 20 Marc falen: Ndue Marka Prenga baben Prend Ndre Markut; Per Nikoll Zefi i fali Pjeter Ndue Vocs kushrinin, pre n fyt si berrin me brisk! Per Nikoll Zefi kushrinin tjetr njaj t Mjedasorit muhamedan; Ndrec Dod Brokshi kushrinen njaj t Pshtjessit (Blinisht). Me 22 Marc falen: Ndue Zef Gjini vllan e nji varr Marka Zef Gjinit; Gjon Per Koca baben Prend Nikoll Prendit; Sef Uku me vllahen inadin (inad vrase) Gjin Ndue Per Gjonit: Ndue Dod Toku motren Frrok Kol Simonit. Me 23 Marc fali: Marka Lazri nipin Gjin Kol unit. Me 24 Marka Llesh Marku i fali rrafen Gjergj Pjeter Vocit. Me 25 Marc falen: Per Ndue Gjoni varren shpis sUkut; Ndue Marka Nikolli rrafen Bib Dods. Shpija e Per Tolit, e fort e trimnesh (kallxojshin se plaku Per Toli kishte vra me dor t vet 5 a 6 vet...) Kush njeh mir katundet e malet e Gegnis e din mir se sa pun e vishtir asht gjaku i mikut. Kush e ka pas rrezik me i u pre miku, ma par kishte me ken gati me u fik, me dal n rrug t madhe, me u farue, se me lan pa marr gjakun e mikut. prej dits s par t misionit u rrekem me shpirt me shty shpin e Tolit me fal mikun. Kur i a prmendshim falen her njanit e her tjetrit, u ndezshin n ftyr, u dridhshin e u pshtojshin lott prej zori! ueme pesh vllazni, shok, miq e dashamir me i ra mbrend shpis s Tolit pr lut; por pun mu prkul e me fal. Nji jav rresht spran lutart tue hi e tue dal, por dukej se njqind spat me i ra, nji ashke si a hiqshin. Me 25 Marc, mbasdite, bashk me Famullitar, Kren e burra t Bajrakut u nisme kah shpija e Tolit, nji or larg Kish. I ram mbrend, i vueme n prak t ders s shpis kryqin e madh t Misjonit e Fugurn e shMhillit, Pajtorit t Famullis, e nisme 193
Sokol Shameti me e lut. Burri i bots, Dod Toli zot shpije, u ngri, i treti ftyre, fshani e mluene djerst, qi i kullojshin rrkaj pr floksh e pr ftyr, i pshuene lott! Foli: me Krishtin e ShMhillin nuk mund ta qes, skam si i daj pa nder! Kjoft fal gjaku i mikut! Shum kuj nder lutar i pshuene lot prej prmallimi, Dod Toli me qob puthi Kryqin e ShMhillin, na shtini mbrend me na qit ka i got raki. Seicili i thonte me gzim: pai faqen e bardh e Krishti u dhasht t mbaren e u prit rreziqet! N e netre, 26 Marc, Per Ndue Per Gjoni, mikresei, n koh t Meshs e para Uterit ndej n kamb me gur n krah. N marim t Meshs, Dod Toli, mikprem e Per Ndue Per Gjoni, mipres, u morn ndryk faqe populli e u ban hallall! Prshtypja e thell, qi prftoj n popull ky hallall, nuk prshkruhet me fjal! U thye akulli, u il shtegu edhe pr tjer: Lavdi e ndera kjoft Zemres s Krishti. Mbretit t Zemravet nierzore!
Lajmtari i Zemrs s Jezu Krishtit Korrik 1942 At Gjon Karma s.j.
Reportazh mbi industrin ton Fabrika Birra Kora

Triumfi i qytetrimit, mekanik atje ku njeriu duket si miz prpara vepravet t tija Fabrika m e madhe n Shqipri Nj histori e paprer prodhimi E kam dgjuar ktu dhe shum koh, godinat e saj i kam par n reklamat e ndryshme, por sa pr hollsira isha nj fshatar i prsosur. Sm ka sjellur nonj her fati dhe n qytetin e Kors nuk kam qndruar kurr m tepr se dy or. N kt udhtim e kisha si qllim kryesor, dhe m qn se mbarova tr punrat e vogla, nj nga ditt e fundit i thash shokut: - do t vish dhe ti? Le t lm mnjan bisedimet letrare kulturale shttitjet e kota n natyrn e bukur t qytetit tuaj. Sa do t ndjejm pak ftohtsin e metalit, do t meremi me numra dhe ligje prodhimi do t hyjm n botn ton industriale. 194
Udhrrfyes i reportazhit shqiptar 1912-2011 M shikonte i habitur sikur i drejtohesha nj personi t tret, sikur bisedonja pr nj bot t huaj. Ku do t shkojm? N birrn Kora. M shikoi me syrin e fajtorit, sikur ka br dika kundra qytetrimit. Kam aq koh n kt qytet dhe skam vajtur nj her n kt fabrik. Nj rast i mir dhe pr mua. Mkatin e mikut tim mar lej nga poezia dhe kaprcej kufijt e llogjiks e kan nj rndsi analoge. Jam i sigurt pr shmbll- e din t gjith kt, nuk sht mendimi im prsonal se ka njerz n Rom - vendas- q skan vajtur akoma n San Pietro, ka Athinjot q sjan ngjitur akoma n Akropoli, kurse nuk jan t pakt ata njerz q nisen nga hapsirat m t largta t bots, vetm e vetm pr t par kto vende dhe monumenta t shnjta. Por nuk besojn kurr se mund t jet njeri n epokn ton q t mos interesohet pr dika materialistike, nj maqin, nj godin kolosale, dhe sa e sa t tjera q karakterizojn epokn e sotme. Me gjith kt m falni pr kt paralelizm mikrografik ka shum Korar q skan iden m t vogl mbi fabrikn e birrs. Kur iu afruam fabriks, shoku im faqi dyshimin e tij dhaskalik: Drejtori i prgjithshm i ksaj shoqrie t madhe Italo- Shqiptare Com. Umberto Uberti, kur dgjoi qllimin ton t papritur gazetaresk, la do pun pr t knaqur etjen ton dikush do t kujtoj etjen materialistike, do t keqkuptoj fjaln; dhe kjo do t bhet m von. Nj shishe birr sot nuk sht knaqsi e vogl, dhe pas pak udhhiqemi nga inpektori mekanik i fabriks. Ky njeri sht dhe propaganda m e mir e ksaj pije. E shikoj nga prpara me at trupin e tij t rrumbullak dhe m vjen pr t qeshur. Mendoj me nj her se kush e di se sa shishe birre ka pir ky njeri gjer sot. Por sht aq fisnik, aq i mir me t gjith. Me gjith peshn e trupit prpiqet t knaq tr qejfin ton, ngjitet n shkalla m t larta, futet n bodrumet e ndryshme, ku lagshtia dhe e flakta e rrethojn nga do an. Njeri i qet, i sigurt, dhe gjithmon gati pr do shpjegim q krkon rasti, dhe padijenia e jon mekanike. Maqina vigane q si kam menduar kurr. Kurr sm ka shkuar mendja se birra ka aq belara. I jepja gjithmon nj thjeshtsi prodhimit q nuk largote nga punimi i mullirit t thjesht. Sa isha i gnjyer! Nj sistem i komplikuar, nj numr i math maqinash q t humbasin mendjen. Nuk di se nga ku filluam, rrug kaluam q t prfundojm n maqinat e fundit, ku del birra e prsosur. N trurin tim qarkullojn kazane kolosale, depo me lngje t ftohta, me mijra sulina q kalojn nga dhoma n dhom, nga maqina n maqin. Er, elektrik, uji i ftoht, uj i ngroht, dhe nuk di se gj tjetr. Sa i vogl dukem prpara 195
Sokol Shameti ktyre maqinave kolosale! Dhe njkohsisht sa i madh duket njeriu kur shikon veprat e tij! Ktu futet elbi, m sipr kalon mulliri dhe bhet miell, bhet pluhur, mbasi pastrohet nga do element i huaj, dhe m sipr akoma e shohim lng. Ktu do t mbetet afr nj muaj pr t marr tr cilsirat e birrs s vrtet. Ktu bhet brumosja e mikrobeve, t cilat me cilsin e tyre kimike do ta bjn kt lnd birr t prsosur. Por puna nuk mbaron ktu. Lngu n fjal do t kaloj nga sulina t tjera dhe do t prfundoj n magazinn e fundit. Maqina t tjera, ktu, q do njera ka punn e saj delikate. Mbyllen shishet nj liturgji e tr sht pastrim i tyre nga maqina t posame me nj mnyr t udime, dhe me nj mnyr akoma m t udime vulosen dhe transportohen vet n nj maqin tjetr ku do t kalojn nga nj banjo n uj t zier. Q ktej do t transportohen n nj banjo t kundrt uji i ftoht n kulm dhe birra sht gati pr tu pir. uditem dhe nj her akoma me veprn e njeriut, me djallzin e tij, do t thoshnja. Maqina t tjera pr ujin mineral, ujin e famshn Kristal q prodhon Birra Kora. Nuk zgjatemi edhe m tepr se do t bhet mendja e jon turshi. Dhe pas ktyreve, t pa msuar, krkoj lodhjen q nuk u vonova ta gjej n zyrn e qet t drejtorit. Na duhen dhe disa shpjegime, disa informata akoma, q i gjejm n eksperiencn e madhe t drejtorit t prgjithshm Com. Umberto Umberti. Fabrika e Birra Kors u themelua n 1929 dhe prodhimi i saj filloi n 1931. Zhvillimi i saj n lmin e prbotshm. U pasurua me maqina t reja dhe nuk qndron, nuk mjaftohet n kto. Ndjekin kurdoher n prodhimin e birrs shkencn e re. Ky sht parimi i shoqris q qllimi i saj nuk sht vetm ai materialistk, si e konstatoi dhe vet. E shikoj i habitur, kurse n mendjen time jan ngulur kazanet vigane, maqinat kolosale. Duhet t kesh tru shum t fort e t zhvilluar q t mbash n ment tr kto terma shkencore- mekanike, tr kto shifra t nj fabrike kolosale. M vjen turp pr vehten time t varfr. Sa i vogl jam prpara ktij qytetrimi. - Prodhimi i fabriks suaj mund t ushqej tr Shqiprin? - Dhe dika m tepr. Por baza e jon nuk sht vetm n sasin, por m tepr shikojm kualitetin. N kt pikpamje kmi arrir birrat m t mira t huaja. Mund t themi akoma se lnda e jon sht m e fsheht, m e pastr se ajo e huaj q e trazojn me lnd t tjera kimike, jo t vlefshme pr shndetin ton. Po tishte puna pr nj pije tjetr, do t heshtnja, por pija nuk sht pij me kuptimin q i kemi dhn fjals, birra sht plot amillo dhe vitamina dhe i mungon alkoli. Pi njeriu nj shishe birr dhe sht sikur ka ngrn nj drek 196
Udhrrfyes i reportazhit shqiptar 1912-2011 t pasur. Nuk sht mendim personal ky, por por ai i shkencs. Pastaj reklama ska vnd sot, sepse nuk arrijm dot nevojn e vendit n kto kohra anormale. - Fabrikat sigurisht, n kt pikpamje gjejn nj vshtirsi n prodhim, dhe besoj se edhe fabrika e juaj gjithashtu. - Ne na mungon elbi, q sikundr dini dhe vet vendi nuk prodhon dhe aq. Elementi i par na vinte nga jasht. Tani me t drejt t pengohemi, por nuk do t qndrojm kurr prodhimin ton, at q mundemi t bjm. Birra si ju thash nuk sht pije luksi, shpesh her sht nj nevoj, nj far ushqim shndetsor. - Sa puntor ushqen fabrika sot? - Jan 220 Shqiptar dhe 25 Italian specialist. Duhet t shtojm se kta prve puns q fituan duke u br specialista, suguruan jetn e tyre, u futn n nj qytetrim mekanik q skan vevoj jetese. Nga ana tjatr shoqria e jon kujdeset pr do gj q i prket shndetit dhe sigurimit t jets s tyre. Msuan t jetojn mir, kan nj pun q me gjith vshtrsit q ndjen sot fabrika, prpiqet t mos mbeten pa pun, t mos dalin rrugs. sht nevoj t shtojm akoma se n kohn kur Kora u okupua prej ushtris Greke, dhe pas ngjarjeve t ditura historike, me kthimin ton n Kor puntort u paguan tr muajin dhe me rrogn e tyre q kishin edhe kur fabrika punonte. Me fjal t tjera kujdesja e jon pr puntorin prmblidhet n kt fraz: Bjm ka sht e mundur q ti prmirsojm dhe ti sigurojm nj jet t mir. Dhe drejtori me thjeshtsin q e karakterizon vazhdoi: dhe nse nj dit fabrika e jon pushon historin e prodhimit t saj t pa prer, qyteti i Kors nuk do ta harroj kurr. Ishim t part ne q u pajism me uj e korent, ujin e famshm t malit Morava q e solli fabrika jon dhe ushqen sot nj pjes t madhe t qytetit. Ishim t part n Shqipri q krijuan pr t mirn e vendit magazinat Figoriferike me t cilat do t pasurojm m von tr qytetet, atje ku prodhohet m tepr djathi, bulmeti u prmirsua dhe njkohsisht prodhonjsit e tij shptuan nga spekullimet e specialistve t huaj. Nuk sht nj gj e vogl kjo, kur mendojm se Shqipria prodhon nj sasi t madhe bulmeti, sasia q gjen sot prodhimine saj m t prsosur. Pas nj bisedimi t gjer falenderoj drejtorin dhe largohem. Nj mendim m mundon akoma: po t kishim dhe disa fabrika aq t prsosura si kjo e shoqris Birra Kora do t gjendeshim n nj grad industriale shum t zhvilluar dhe lndt tona t para do t gjenin predestinancionin e tyre t vrtet, dhe far nuk na dhuron nj fabrik aq e madhe!
Gazeta Tomorri 18 korrik 1942 Nnshkruar: Petrit Avreni
197
Sokol Shameti
Nji vizit n Ekspozicionin e Shndetsis n Pallatin Zappion tAthins

N pallatin Zappion sht hapur prej dy muajesh Ekspozicioni i Shndetsis, dhe shum popull e ka vizituar dhe po e viziton vazhdimisht, mbasi sht nji vepr me t vrtet madhshtore, n t ciln prmblidhet historia e Mjeksis dhe prparimet q Mjeksia ka br gjat shekujve deri n kohn ton. Ekspozicioni sht ndar n shum pjes dhe secila ka rndsin e saj po ktu bjm vetm nj prmbledhje n mnyr q knduesi t ket nj ide mbi kt vepr me t vrtet t lavdruarshme dhe t prfitoj pak a shum nga kto reshta q, me gjith qejf, po shkruajm e rrjeshtojm sa mir e m mir. N pjesn e par gjendemi me nj her me shekujt m t vjetr t Mjeksis, vegla t mome jan radhitur nn t data e gjendjes se tyre dhe mnyra e prdorimit. Secilit i kujtohet ktu fytyra e Ipokratit, atit t Mjeksis, dhe uditet kur krahason gjendjen e mome t ksaj shkence me at t somen. Ktu nuk qndrojm shum, kemi pr t par gjra me m rndsi n pjest e tjera. Pra, vazhdojm e ecim, hyjn n pjesn e dyt. Shum piktura na trheqin vrejtjen, n mes tyre dy t rinj duan t martohen dhe i japin dorn njri tjetrit; pa pritun del Mjeku, i ndalon dhe thot: - jo, nuk duhet t martoheni pa i u par Mjeku. M tutje kndojm: Ti prind, mos e bj theror djalin tnt padijs s tjetrit. Krko t shikohet shndeti i atyre q dshrojn t martohen. T jesh i qet se kshtu ti i siguron lumtrin. Nga ana e djatht, shohim nj djal dhjetvjear, mbushur shndet e lumtri, fytyra e tij qesh, posht theksohen kto fjal: Ska lumtri m t madhe se nj djal i shndosh. Nga ana e mngjr na bjen n sy ca fytyra t shmtuara, i ngjajn m shum kafshve dhe me gjith at nj koh kan qen njers t mir por, m von, veset i ndryshuan, i mbuluan fytyrn e njriut dhe i dhan at t kafshs s egr: jan, si kuptohet, prfundimet e shum smundjeve q si u van pas, alkooli i ka prishur e i a marr bukurin, vetm disa dhmb i kan ngelur aty ktu n goj, jan me pak fjal turbulluesit e shoqris. Salloni i Ekspozits s Foshnjs dhe Smundjet e tyre Bjm m tutje, sa po vjen po shtohet kureshtja e jon, vrejm m me ku-
198
Udhrrfyes i reportazhit shqiptar 1912-2011 jdes, shum t huaj kan mbushur salln, fjalosen frngjisht. N krye lexojn: foshnje, djal. Kjo pjes i sht kushtuar mms dhe lojnave t fmis. Shum fotografira e zbukurojn, i afrohemi disave dhe shohim shkruar fraza karakteristike dhe masa q duhen marr prej kryetares s familjes: Qumshti m i mir sht qumshti i mms. Natyra q e dha sht m e ditur nga t gjith t diturit e bots. Shndeti i djemve tuaj sht n duart e juaja. Mos prdomi fmin si kukull, mos e lothni me lodra. N se smuret mos dgjoni fqinjn por oheni sa ma shpejt te Mjeku. M tej nj tuf njerzsh, dika sheh, dika kndon; afrohemi pa prtuar dhe marrim shnim: Mmave t reja. Familja sht themeli i Shoqris dhe martesa nj nga faqjet m me rndsi t jets. Para se t martoheni mendoni detyren q do keni si pjestar t familjes si prind. Para se t bini n drit nj femi, mendoni seriozisht prgjegjsit q keni kundrejt jush dhe kundrejt shoqris. E keni pr detyr t mendoni pr shndetin dhe lumtrin e djalit tuaj. Djemt e shndosh jan lumtria e familjes. N qoft se nuk mendoni n kt mnyre, m mir mos bni fmi. Kalojm m thell, nj mm e re mban n kraht e saj djalin, t dy qeshin, jan t gzuar, shndet i tyre sht n kulm. Kudo q kthejm syt shohim qendra dfrimi pr t vegjl e t mdhenj, t gjith pa prjashtim strviten me vegla m t reja. Syri na bije n disa smundje q i krcnohen fmis. Vini re! Skarlatina, fruthi, lija. Secila ka shenjat e saj, symptomet e saj, jan armiqt e fmijnis. PAMJA MADHSHTORE E ATHINS Andej e ktej spikasin shkolla moderne dhe lark Qytetit, npr lndina, nn hijen e pemve, nxnsi rritet, ushqehet e mson bashk me natyrn. Vazhdojm m tutje e natyrisht t tjera gjera na dfrejn syt. Kurse nga nj an duket e shtrihet deti q me ujin e kulluar njom trupat e shndosh t djemve, q me aq dshire lahen e kridhen n t, nga ana tjetr male, shkmbenj t mpreht vrviten kah qielli e brigje kodra t jeshilta hapen para nesh. Sa bukuri e madhe! Mbrekulli! Prendvera i hap kraht djalris, e fton dhe e pret atje lart, n majat e maleve, lark zhurms s Qytetit, i premton ajrin m t pastr e t shndetshm, i premton rrezet e para t djellit. O burra djelmni, sa lart e m lart, Excelsior. Vizituesi ka prpara banjot e ndryshme t Greqis, ja Lutraqi, Kamena Vurla, Methana, Kaifa. T gjitha ia bjn me sy. 199
Sokol Shameti PAMJA E QYTETIT Kalojm gjithmon me kureshtje e slm gj pa shkuar nn penn ton. T gjitha t trheqin, do send sht n rregull e n vendin e prshtatshm. Po hyjm n nji pjes tjetr. Tani kemi t bjm me pastrimin e Qytetit. Shohim disa karro t vjetra dhe pas tyre pshesaxhinj me pshesa n dor. Kshtu pastrohesh Athina nj her. Nga ana tjetr vrejm n rreshte autobuza t rinj. Kshtu pshihet Athina sot. Por dhe merkata t ndryshme moderne nuk i mungojn Kryeqytetit, t tjera po ndreqen, Arkitektura po derth n t gjith mjeshtrin e saj. Pardon, ktu sht Bar, t gjith po pijn, kush birr kush konjak. Ulemi, nj got birre na mjafton dhe prap n pun. Jemi pothuaj n mes. Kurajo pra, kemi dhe pesmdhjet pjes t tjera pr t par. SALLA E SMUNDJEVE T NDRYSHME Kalojme npr nj dhom ku jan varur njra pran tjetrs fytyra madhshtore. Afrohemi dhe kndojm: Jonner, Pasteur, Calmette. Nj t dridhur ndjejm, i vrejm me gjith shpirt, i kundrojm me gjith zemr kta njers t mdhenj, q u prpoqn pr njerzin dhe emri i t cilve me aq lavdi prmendet n historin e Mjeksis. Nj Profesor ka thn: shum fytyra t shklqyeshme ndriojn Pantheon-in e shkencs, por aq simpathike sa e Pasteur-it asnjra. Vini re! disa emra smundjesh t tmerrshme na trheqin vrejtjen: Trbimi-karboni. Nga do an jan shkruar shum kshilla, kpusim disa: vrisni qent e trbuar, lithni dhe kufizoni qent. Qent e pa zot jan rrezik pr popullin. Karboni msyn t gjitha kafsht shtpijake. Jepet me ann e ushqimeve t prishura. Njeriut i ngjitet tue ngren mish kafshsh t semura ose tue ardhun n kontakt me to ose tue punuar prodhimet e tyre si p.sh. mishin, gjakun, lkurn, leshin etj. Kafsht e smura prej karbonit duhet t shkrumzohen. Njeriu duhet ushqyer me mish t vizituar prej Mjekut. Shum vet mbajn syt drejt nj njeriu, veshur mir. sht nj Mjek, q po shpjegon nj nga nj mikrobet e ndryshme. T gjith e dgjojn n heshtje. Ktu mikrobet, ktu armiqt e msheht t njerzis, ktu nj bote e re dhe e uditshme. Pa pritur e pa kujtuar na shkon mendja te i madhi Leeuznhoek, te piksi i mikroskopit. Nn mikroskop sendet m t vogla zmadhohen. Ky e ndihmon shum mjeksin n diagnozet e saj dhe me gjith at kjo ssht e knaqur, po krkon tia arrij prsosmnis. Shpresa sht e madhe dhe kjo shpres shtyn e 200
Udhrrfyes i reportazhit shqiptar 1912-2011 udhheq Mjeksin drejt horizondesh e prparimesh t reja. Kalojm mandej npr nj shtpi moderne: para saj disa lule, brenda saj shum t ndara n rregull, vend i fjetjes i trheqshm, kuzhina elektrike e thjesht, nj radio bie nga do an e bots muzik t zgjedhur. Shkurt, bukuria e ksaj ndrtese t ult nuk prshkruhet. Ja nj hollsi q harruam ta themi. N krye t ders theksohet: Shtpia ideale. E vrteta sht se ia ka hakn ktyre fjalve. SALLONI I KSHILLAVE SHNDETSORE E MINISTRIS S PUNS Nj sall tjetr e madhe hapet para nesh. Ministria e Puns kshillon puntort se si ti largohen do rreziku, kndojm: Ruani syt, m mir syze se sa sy prej qelqe. Mos mundoni grat q jan me bar. Jo me kmb, jo rndsira. Mos hani me duar pa lar. Le t vijm tani te pjesa e dhmbve. Thon se nj dhemb kushton m shum se diamanti m i shtrenjt. Shum zojushe jan mbledhur dhe njra lexon me z t nalt. Nj heshtje mbretron. T gjith digjojn dhe ne marrim shnim: Mos thyej me dhmbe sende t forta, mos i ngit me gjylpr. Largo ushqimet e ftohta dhe t xehta shum. Pastro mire dhmbt e tu pas buke dhe para fjetjes. Dhmb t fort bjn stomak t fort dhe stomak i fort organizm t fort. Mos prdor dhmbt e tu pr tjetr qllim, prve se pr at q natyra i bri, edhe veglat m t forta prishen kur prdoren keq. Na vjen tani ndr ment nj fraze q nj konferencjer i a kshillon atyre q han shpejt: Duhet t dini se dhmbt i kemi n goj dhe jo n stomak. Kujdes pra n ngrenje, buka duhet bluar mir n goj dhe stomaku ta pres t hazrt. Hyjm n nj pjes me m rndsi, m serioze, luft kundr smundjeve veneriane. Ktu kemi t bjm me t tjera mikrobe, m t rrezikshme e m t tjera smundje me shenja t veanta: kock e ngrn, mish i prishur. do piktur t prek thellsisht...
Gazeta Drita 20 janar 1943
SHQIPNIJA PITURESKE
TOMORI Emni i Tomorit asht i njoftun tashma n mar Shqipnin. Nji emn q grumbullon rreth vedit za nga do kundrim: monument n 201
Sokol Shameti pikpamje historike; lulishte n botanik; formacjon krejt t uditshm n pikpamje geologjike. Me gjith se jo ndr ma t naltit e atdheut ton, edhe n pikpamje alpiniste, asht kolos. Mali ma veriur q prfaqson formacjonin e Alpeve Epire. Mbi kt mal mejne veqorit floristike mediterrane e i lshojn vend flors alpine. Ktu zhduket aj formacjon glqeruer q asht karakteristik i maleve t Jugut, me u shndrrue n dhe argjillore q asht cilsi e Shqipnis se mesme. Prgjithsisht malet glqerore jan t prmenduna pr formacjonet e rralla e pozicjone t uditshme q i apin majeve dhe pjesve t veta. Jan t pasun me shpella e lugina. Shkambij t nalt e t ndryshm q i shtojn krenin e bjeshkve tatij formacjonit. Edhe Tomori i pshtetun mbi nji rreth argjilluer mbi Bargullash lshon t prpjetn e shkatht krejt n gur t gjall. Naltsohet me nji madhni zotnuese mbi t gjith rrethin, me nji kreni q snjef rend t dyt; me nji fjal mal i dej pr prehje t zotave. Alpinistit i del para me rrug e me shtigje t vshtira e shpesh edhe t pa kalueshme ndrsa pr t ngarkuem rand me mot-mote ruen shtegun e vetun t Ajupit q na shpie mbi shpin t kalit maje n qukn ma t naltn e Tomorit. Prpjetet n zemrn e Shqipnis Jugore e shifet edhe prej skajeve t largta t atdheut. prej Malit t Skandrbegut e n majn e fundit t Nemerks, prej Ostrovics e Gramosit n Lindje e iks n Prendim dallohet Tomori me at maj t nalt q prek qielln e q mbi t hyjnit e vjetra pshtetshin kambn kuer dojshin me zbrit n tok. Paraqitet si nji varg, por i shkurt e krejt i vetmuem prej malesh t tjera. Kambt e tij i a prkdhelin rrjedhjet e argjanta kah Lindja t lumit t Tomorics e kah Prendimi t lumit Osum q me Devollin prban Semanin. Kreshta vetun n mjedis ulet pak sa me formue nji qaf q thirret e Peljes, e cila i ndan n dy grupe majet e Tomorit: Tomori dhe Tomorica; i pari n Jug e i dyti n Veri. Rruga e Kalit na siell me disa leqe mbi shpatin e Tomorit, mbi disa rrasa ku prshkohet rruga mjaft vutas. Shpati i veshun me vriesk ( = trumz, lat. saturaia) t knaqe me at er t kandshme q lshon. Kjo arom e kandshme dan se i plqen edhe fluturave t bukura e krejt t rralla q ktu siellen me shumic lule n lule. Kulmaku q asht vendi i prbujtjes asht rreth 2000 metr naltsi. Nji qafe e bukur dhe e hapt q dahet n disa lugina t vogla por t kandshme, t veshuna krejt n bar t ngjom e t ujituna mir prej burimeve t shumta e krejt t freskta q lshon dheu pr gjith vend. 202
Udhrrfyes i reportazhit shqiptar 1912-2011 N skajin ma t naltin e ksaj qafe gjindet Teqja e Bektashijve ku tradita shqiptare e mikpritjes asht ruejt si nder malet e Verit. Kontrasti i madh n formacjonin geologjik t ktij mal me rrethe, prpjetja krenare e zotnuese mbi krahinn tapin me kuptue se dishka mystike pshtiellet rreth tij. Pamja gjiganteske, n luft t pa ndame me fuqinat e natyrs, n kontakt t pa prashm me qiellet e epra, shej i rrufeve t moteve, gurr ortiqesh dhe shembjesh, me jehon t vetn prsritesh bumbullimesh dhe krizmash tmeruese, i kan shtye njerzit e kohve t lashta me e kujtue kt mal si ndeja e Zojzit t vjetr. N shpirtin e popullit ka ngel trashigim nderimi e bindja pr t e e kujton me prulje si burim mirsijet e fatkeqsish. Ideja e nderimit t nji malit t nalt si vend-banim Zotash, nuk kje vetun e Pelazgjve. Vrehet se edhe Indo-ariant kishin respekt t madh pr nji mal t tyne q e quejshin Mero (= vatr, te Brahmant parriz). Pra dyshohet se edhe shqiptart e par si nji deg me shum randsi e grumbullit t vjetr Arian, t ken pas n fillim nderim pr malin Mero. Por ma von me daljen n kto ana ta ken bajt at nderim mbi malin Tomor q u naltsote n gjiun e vendit t rij. Si gjurm t ktij nderim kan mbet kurbanat q me 16 gusht ban populli i rretheve mbi Tomor, si edhe tradicjoni i vjetr mbi nji shejtnore n katundin Vrakull (= orakull?) pran tij. Prej qafs s Kulmakut na qet pjesa e mbrame e udhtimit. Prshkohemi pran krshtallave t nalt q si mur na prpjeten mbi krye thue se don me na pengue ngjitjen. Buz karpave t veshuna si pr mshir lshohet nji shteg i ngusht q na lejon me u ngjit. Mbi shkambij po thuej men jeta bimore. Pishat e randa si shatorre t blera q nji her na u duken si vigane me krye nder re, tash si t mujtuna na duken me krye vjerr n teposht nn kamb tona. N mes t plasave t shkambijve vjollcat e vogla q pr atdhe kan vetun tonin, e q mundohen me na e hijeshue edhe at skaj t vetmuem. Asht viola albanica e zbulueme prej botanikut t prmendun t Berlinit, Mark Grafit, q lulon edhe ktu. Kjo vjollc hyni n botanik me emnin albanica se lulon vetun natdheun ton. Prej majs s Tomorit, 2420 m. shtrohet nji pamje e rrall me ndryshime t pa kund shoqe. Tomori asht nji mal q shifet larg prandej edhe t pamit prej ktu t tret n t pamatun. Kah Prendimi t shtrohet si tapet i bler, fusha e Myzeqes, ma e madhja e Shqipns q n koh t vjetra u thirrte hamari i Roms, mbi t ciln si dej prshkohen disa kodra t blera deri sa n nji skaj n mes t tymtajs e t 203
Sokol Shameti avujve kmbehet me shtrojn pasqyrore t detit Adriatik. Tue ndjek gjithnji me vin e bregdetit ndeshim ndr limanet t ona si Durrsin e Vlonn e n gji t mangs s Vlons si ani n mjedis t detit, shpon at pasqyr t shklxyeshme e qet kryet mbi t ishulli i bukur i Sasanit. Ndrsa kah Lindja t rrshqet shiqimi ndr lugina ermore t maleve q me kreshta t zbardhueme bore bajn kupn e qiells e majet e tyne t paraqesin nji kuadr t pa prshkrueshm q t trhjek e s t len me e largue shiqimin. Malet e Sopotit, tOstrovics, t Gurit Top, etj., q tue u perpjet n qiell me maj t prehta, t thote mendja se mbi ta e pat ndejn Atlasi i vjetr q barte kupn qiellore. Bukurinat e natyrs aq t trhjekin, sa st bjen n mend pr lodhje, etje dhe uri. Nuk t kande me mendue se po avitet koha me u kthye, s t bahet me i a sjell shpinn asaj pamje. Bujtja nji nate mbi Tomor asht nji nat e kalueme si mysafir i Zotave. Fjetja nn shatoren e tyne t qendisun me hyj vezlluesa, e e pshtetun mbi majn e Tomorit asht me t vrtet nji gja e mallngjyshme. Prej ktu me pa kuer i lodhun e i zharitun i pluhnuem dhe i mrzitun prej dits s gjat, zhytet dielli n dete tue i ndez n t kuqlemt valt shkumbore e qiellin tue ngjye n drit t zbet q shkon me nji tue u bjerre. E prap me e mendue at agim t purpurt q i ule tufat e rrezeve prej qiellve tepra, tue shklxye mbi ato kreshta t nalta, tue ndez n drit ata shkambij q marrin hije t gjalla, asht bukurija vet q smund t gjasohet. Nn kto prshtypje shpirti i jon merr hov prjashta kso bote e del ndr qiell tepra ku i frymzuem me ka prban krenin e natyrs, pushon n prehen t knaqsis dhe t lumnis s vrtet.
Balli i rinis 20 prill 1943 Nnshkruar: Rrok Zojzi
Udhtime n Pazarin e Ri
Pr me studjue sa ma mir Tregun e Ri, kt her jam tue marr disa shnime prej diksjonerit Historik t t Ndyerit Sami Frashri. Ai thot se Novi Pazari ndodhet n mes t Bosnjs dhe t Prefekturs s Kosovs. N veri Lindje kufizohet me Srbin e Vjetr e n Perndim me Malin e Zi. Siprfaqja e saj sht 3600 km. dhe bashk me rrethin ka ma se 75.000 banor SHqiptar, Boshnjak dhe nji pakic Srbe. 204
Udhrrfyes i reportazhit shqiptar 1912-2011 Pr kt shkak popullsia e vendit prdoron gjuhn Shqipe dhe at t Nashks. Toka e saj nuk mjafton pr ushqimin e vendit shumica e maleve jan t mbulueme me land pyjesh. N fillim nga vargu i Malevet t Mokrs dhe t Suhas qi jan me t vrtet shum t pasun me land t ndryshme. Kurse n Jug gjindet vargu i malevet t Ragozns qi vazhdojn n drejtim t malevet t Kopanikut. Asht nji udi e madhe sepse lumejt qi rrjedhin prej ktyne malevet kan nji enklinacion t veant tue fillue nga Veriu. Uji i Bardh (Ibr) asht ma i madhi burim i asaj krahine; del prej Jug Perndimit t asaj krahine tue hec ma par n Lindje deri n Mitrovic, ktu bashkohet me Sitnicn qi fillon prej Jugut pr t rrjedh n Veri deri n lumin Moravn e Danubit. Pastaj asht lumi Lim, i cili mbasi merr ujin e Liqenit t Plavs shkon nga Veriu pr t takue me lumin Drino, mbasandaj derdhet n Danub. Nr kto male, popullsija merret me mjeshtrin e rritjes s bagtivet. Sidomos n Ver ndr stane prodhohen do far bylmeti pr t eksportue jashta vendit ve asaj nga pikpamje Vitikulture asht shum e pasun sepse ktu prodhohet nji lloj pije me emrin Shliva e qi asht me t vrtet nji pasuni pr at vend. Klima e Pazarit t Ri asht shum e mir. Fizionomija e njerzvet qi jetojn n at vend asht pr tu admirue sepse kan nji shndet t mir me trup t gjat dhe tepr t hijshm. Ktu ka edhe nji fortes. Prej Mitrovice qyteti ndodhet 44 km. larg ka 13 mij banor dhe 24 xhami; nji gjimnas dhe shkolln fillore t qytetit bashk me godinat qeverritare. Gjindje e sotshme e Pazarit t Ri. Udhtari kur hern e par shkon pr t vizitue kt qytet me t vrtet para bukuris s tij ka me ndie nji prshtypje t mir. Natyra karakteristike e ktij vendi u kujton vizitorit n fjal se ndodhet para panorams s bukur t Stambollit. N fillim syni i njeriut nuk vshtron gja tjetr ve se kodrina t bukura t mbulueme me kopshtina pemsh. Pastaj vijn me rradh minaret e ktij qi ngrihen deri nalt n qiell pr t diftue bots mbar se n kt vend jetojn vetm e vetm populli Shqiptar; tue dijt t ruej deri m sot t gjitha traditat tona kombtare. Sidomos fortesa e saj madhshtore dominon krejt qytetin dhe tashti ban shrbimin e nji kazerms. Lumi i bukur i Rashks qi rrjedh me rymn e saj, e ndan qytetin pothue se n dy pjes, por ai me t mbrijt n ranz t fortess e cila ndodhet n mes t qytetit ban disa katarakte prej fuqis s cils nxiret elektriku i qytetit; kshtu qi me ann e ksaj fuqije hidraulike vendi siguron dritn pr t punue edhe n Industrin e vogl. N at vend pr mue monumenti m i bukur asht Xhamija e quejtun Altun Alemi. Sot rrethi ka ma se 45000 banor me nji prqindje 60-70 % SHqiptar. N sundimin e Jugosllavis Srbt me qllim qit shtojn numrin e ryne n at 205
Sokol Shameti vend kan pas bashkue edhe dy e tri komuna t Srbis s vjetr. Nat koh ka pas mjaft familje ifutsh por tashti lavdi zotit nuk ekzistojn ma. Godinat me stilin modern hijeshojn fare bukur qytetin. Popullsija merret m t shumtn me artizanat. Industija e hallivet ka prparue shum n kt vend. Ndr male mjeshtrja e rritjes s kafshvet asht me t vrtet pr t lavdrue. Landt e asaj krahine drgohen vit pr vit me sasina t mdha jasht shtetit; kshtu q popullsia n fjal me kta artikuj siguron jetn e vet; sepse tokat nuk mjaftojn pr t dhan ushqimin e vendit. Shumica e madhe e popullsis detyrohen pr t ble drithin jashta asaj. Komunikacioni bahet me ann e hekurudhs s Rash (mungon fjala) i cili ndodhet 22 km larg ktij qyteti. Rruga e vjetr e Mitrovics qi kalon nga mali i Rogozs tash pr tash nuk punon. Tregu i Ri ka nevoj urgjente pr Arsimin Kombtar. Ktu vendi ka nji etje t madhe pr t msue gjuhn e nans, por mjerisht mungon personeli arsimor. Tashti nat vend ka vetm nji shkoll fillore mikste q administrohej prej tre msuesavet Idealista qi kan shkue nat vend me vullnet t tyne pr ti shrbye vendit. Shumica e fmijvet jan tue frekuentue npr mejtepe. Pr mue kjo smundje mund t shrohet vetm me kt mnyr; kur disa arsimtar t tjer idealista pranojn pr t shkue ndr ato male me dhan rrezen e drits s kulturs Kombtare, qi vllaznit ton ose ma mir me than brezi i ri e presin gjithnji ndihmn morale t tyne. Por n qoft se nuk realizohet ky desh i tyne qi e presin nat e dit dritn e kulturs Shqiptare Ave Maria. Sepse ajo rini do t shkoj kotna-sikot tue u-asimilue si nga ana e gjuhs ashtu edhe nga ana e kombsis. Kt shtje kaq delikate po ja u l ta gjykoni vet. Me t ndryshue situata n ish Jugosllavin, Shqiptart e asaj krahine muern qeverrimin e vendit, tue prre do marrdhanje me ann e Beligradit. Kjo gja shkaktoi nji reaksion t madh nr nacionalistat Serb t kryesuem prej Draga Mihailoviit dhe prej Partizanvet. Pr kt shkak n rrethin e Prefekturs s Mitrovics u ban tri luftna t ashpra kundra Shqiptarvet.
Gazeta Kombi 4 nntor 1943
Gangstert ton
M n fund edhe Tirana tashm ka gangstert e saj, t cilt deri tash qen specialitet i Ameriks. Sandejmi u shartuan n gjith kryeqytet e qytetet e tjer t Evrops si nj qytetrim Amerikan i dalluar. Dy burra, nga t cilt njri Shqitar dhe tjetri dhe tjetri fratello dhe nj vajz shqiptare, muarrn mundimin t 206
Udhrrfyes i reportazhit shqiptar 1912-2011 na bindnin se kjo frut shum mir mund t mbillet e t mbij fare bukur dhe n vendin ton. Pse jo? Me qn se Shqipria dhe sidomos kryeqyteti i saj po ecn n rrugn e prparimit dhe qytetrimit, pse t mos ket dhe ky Al Kaponet, Dimondt dhe Ines Montigot e saj? Pse t mbetet mbrapa nga kryeqytetet e tjera? A nuk do tish turp, nj atak i sedrs son kjo munges? Kt ne, mbase me mendimet tona prapanike t mos e kuptonim; t cilt kujdesen pr nderin, sedrn e mirqnien ton, e muar kt mundim t na e msojn ashtu si na e kan msuar dhe aq gjra t tjera si p.sh. vjedhjet, abuzimet, spiunt etj q t bheshin t denjt pr n suazn glorioze perandorake. Vepra e ktyre gangsterve vendas nuk sht me ult n guximin dhe vrazhdsi nga veprat e kolegve t tyre prtej Atlantikut. Mu n zemr t Tirans, cak n qoshe bulevardit t madh dhe prpara bashkis e gjetn fushn e veprimtaris s tyre: Nj Shqiptar, Tefik Urui dhe nj vajz shqiptare, Sadie Ahmeti, t udhhequr prej nji Italiani t quajtur Valter Molinari, hyn natn n hotelin ajup dhe pasi lidhn tregtarin Ibrahim Mema, u muarr me vehte dhe n sheshin e bashkis e veshn, i muarrn 700 frangat q kish dhe e lan t lir! Aventura e tyre nuk pati sukses t madh, e para se shuma isht aq qesharake sa nuk e meritonte rrezikun dhe e dyta se ata tash jan t mbrthyer mir n thonjt e gjindarmris. Por ajo q pr neve ka rndsi sht fakti se filluam t imitojm botn tjetr: nuk na mjaftonte q kemi br e bjm nj kopjim t keq t gjith zakoneve e veseve shkatrrimtare t t ashtquajturve t qytetruem po tashti po e shtynim imitimin majmunizimin dhe n fushn e gangsterizmit q t jemi komplet e t mos na mungoj asgj. E tham se dhe ky ves na u shartua nga motre madhe e dikurshme prtej Adriatikut, e cila bashk me veset e tjer na importoj pr t na qytetruar neve t paqytetruarit! Kjo sht aqe vrtet sa q nuk mund t kundrshtohet dhe fakti se, n krye t ksaj ndrmarrjeje gangsterike, qndronte nj Italian, sht dshmia me gjall. Por q t mund nj nj ves i keq t zr rrnj, duhet t gjej nj tok t prgatitur, t pleruar q t mund t kultivohet ky fryt me nj rrafshsi t mir, dhe n kt rast, plehu q prgatiti tokn sht ndikimi q vjen nga kndimi i librave me prmbajtje gangsterike e policore dhe ndjekja e filmave me objekt t njajt. Kto jan mjaft t ndezin fantazin e t miturvet, mndje- smurve dhe tatyre q kan nj vajim natyral nj prirje pr aventura e krime dhe ti nxitin imitimin. Sociologu i famshm Oen diku n nj libr t tij thot: Qytetrimi mbiell reziqe dhe shkel mbi kufoma. Automobili, hekurudha, aeroplani, qinematografi dhe prgjithsisht prparimet mekanike kan krijuar shum rreziqe dhe kan derdhur edhe m shum gjak. Ka patur shum t drejt sociologu Oen t paktn prsa i prket kine207
Sokol Shameti matografis q parallel me t shkojn dhe librat gangstero- policor q na i ka furnizuar me bollk motra jon e madhe e dikurshme. Sa pr importuesit e qytetrimit, nuk mund t pritet msim mi mir nga maladrint e Mafia-s dhe Komora-s. Q t dy kta faktor duhen mar seriozisht parasyesh!
3 shkurt 1944 Nnshkruar: Nestor
Oshtima e fshatit
Nj balt e madhe q t thith deri m gjun! Shiu bie gjithnj dhe duket sikur nuk do t pushoj m kurr. Qielli sht nxirr, toka e tr sht n tym e n flak. Pushka partizane gjmon kudo. Fashistat gjerman po dorzohen pr dita, t tjert vriten. Populli po merr frym lirisht. Katundart jan n lvizje. Ca mbledhin misrin, ca presin trar, ca pastrojn grmadhat, q ka br armiku. Po vihen themelet e nj Shqiprije t Re, Demokratike Popullore. Fryn nj er e re. Dhe knga ka filluar t ndihet m dendur. Ska m opersasjone, ska m vrasje t shmtuara! Armiku i popullit po futet nn dhe. UShtrija e Kuqe, aleatt dhe partizant trima, e rrzuan prmbys, ushtrin e katilit Hitler. Dhe xha Hasani qesh sa pllcet! Na vran e na pren, po m n fund ata u futn n var. Neve ja jemi m kmb. Populli i tr ka kt mendim: t forcoj ushtrin e tij popullore, ti japij grushtin e fundit armikut dhe tradhtarvet dhe pastaj t ngrehij Shqiprin. Kudo gjmon zri trondits i fshatarvet t varfr: - Rroft Qeverija e Popullit me Enver Hoxhn n krye. *** Xha Mehmeti sht nxirr si nata. Dika i bren zmrn. Elbete, njrs jemi dhe gabojm. - Fol o xha Mehmet, ke, t shoh q je i mrzitur. Xha Mehmeti pshertin, kthen kokn m njan si i turpruar dhe flet: - Me operasjonin e fundit, gjermant dhe ballistat, m muarrn tr bagtin. M lan vetm fare pak. Nj dit, komandanti i partizanvet, vjen dhe m thot: Shiko xhaxha Mehmet, dhjet dhen me para, pse kam partizant dy dit pa buk Un ju prgjigja: Jo bir, me kt bagti q m ka mbetur, do ush208
Udhrrfyes i reportazhit shqiptar 1912-2011 qej fmijt. Ai m tha: Edhe nevej fmijt e tu jem, pr popullin lftojm dhe derdhim gjak. Ather un, i zmruar shum q sm ndahej, i fola prarp: Jo, nuk t jap! Komandanti pastaj mu afrua, m foli nj sahat t tr, m n fund m tha kto fjal: mir xhaxha Mehmet, por neve partizant kemi vendosur ta bjm luftn edhe pa buk. Dhe u largua. Nuk e pash m. Kto m tha xha Mehmeti, duke pshertitur, pastaj shtoi. - Shkruaji n gazet bir kto q t thash. Mua m ka mbetur merak dhe e ndjej veten t lig. N inat e sipr sdita se bra. Vetm duke dhn gjithka pr ushtrin ton popullore, duke dhn edhe jetn, do ta fitojm m shpejt lirin. Komandanti i partizanvet, le ta heqij mendimin e keq q ka pr xha Mehmetin. Xha Mehmeti e kuptoj gabimin q bri. Pse t gjith ata q marrin rrugn e drejt, Fronti Nacjonal lirimtar, i pranon n gjirin e tij me gzim. *** katrrimi sht kudo. Kudo grmadha dhe pluhur. Rrezet e diellit puthin mblsisht tokn shqiptare t prvluar. Dhe urrejtja, n gjoksin e t gjithve, nuk shuhet kurr. Shtpija e djegur, ara e shkelur, bagtija e vjedhur, t ndezin me inat. N kok t gjithvet armiqvet t ndyr, q slan gj pa br, mbi kurrizin e plagosur t popullit hallemadh! N kok reaksjonit shqiptar, q krkon t mbaj m kmb robrin, q krkon ti hedhij n xverk zgjedhn e rnd, popullit trim shqiptar. Ska, sulmi duhet t jet i fort. Nga t gjitha ant, populli do ti bjer pa mshir armikut. Populli i lodhur dhe i kputur krkon t fitoj lirin e plot dhe pasaj t rroj i qet, t ngrehij shtpin e rrzuar, t lulzoj tokn shqiptare me djersn e tij. Kt duhet ta din armiqt. Armiqt e ndyr, kto fytyra t poshtra q sngopen me poshtrsira! Po urrejtja sht e madhe, kt le ta din. Agimi, nj fshatar i varfr nga Smokthina, i ri pa mustaqe, u betua: Pr hakn e dy qenvt q m kan vrar, do vras Xhemil Muon dhe Sadik obanin. Dy qnt vlenin m tepr s kto dy fytyra t nxirra dhe tradhtare. I ruanim kopen nga ujqit. Po ujqit me dy kmb, i kaluan ujqit me katr kmb. Po ora e hesapevet arriti.
Gazeta Zri i Vlors 18 dhjetor 1944
209
Sokol Shameti
210
1945 - 1950
211
Sokol Shameti
Nj maji festohet me madhshti n t gjith Shqiprin

N Tiran, m se 200.000 vet parakalojn prpara Gjeneral-Kolonel Enver Hoxhs Tirana, Kryeqytet i Republiks son festoi me madhshti dhe enthuziazm 1 Majin, ditn ndrkombtare t puntorve. Pr kt dit t shnuar ajo u mvesh me blerim e t kuq, me portrete t mdha, t Marksit, Engelsit, Leninit Stalinit e t shokut Enver Hoxha dhe me parulla t shumta, n nj mnyr t posame e t shklqyer. N Bulevardin Shqipria e Re, q prej sheshit Sknderbeg dhe gjer n pallatin e Ministris s Mbrojtjes Kombtare, u grumbulluan dhjetra mijra vet, t cilt manifestonin me gjallri dhe me enthuzazm t math, pr kt dit. Norn 10 brohoritje dhe hurra t forta prshendesin ardhjen e GjeneralKolonel Enver Hoxhs, i cili shoqrohej nga antar t Presidiumit t Kuvendit Popullor, antar t Qeveris dhe antar t K. Q. t P. P. SH. N tribunn qndrore zun vend: Gjeneral-Kolonel Enver Hoxha, Dr. Omer Nishani, Mehmet Shehu, Badri Spahiu, Hysni Kapo, Beqir Balluku, Liri Belishova, Spiro Koleka dhe udheqs t tjer t Shtetit e t Partis. Nga trupi Diplomatik i akredituar n Tiran ishin t pranishm: i Drguari i Jashtzakonshm dhe mistr Fuqiplot i B.R.S.S. Z.D. Tehuvahin, i Drguari i Jashtzakonshm dhe Ministr Fuqiplot i Republiks P. t Bullgaris z. Stanculoff, i Drguari i Jashtzakonshm dhe Ministr Fuqiplot i Republiks Hungareze z.Lenard Szeri, i Ngarkuari me pun: R. P. t Rumanis z.N. Djamo, nnkonsulli Francez Z. Raimond Dermergue, sekretari i par i Legats Sovjetike, z. A. Gagarinov, atasheu ushtarak sovjetik, Kolonel Skalov dhe funksionar t tjer t legatave t msiprme. Ishte i pranishm gjithashtu detegati i Sindikatave Hungareze, Alfar Lazlo, i cili sht ftuar pr festen e 1 Majit. T shtna artilerije lajmrojn hapjen e parakalimit t 1 Majit. Shoku Spiro Pano, kandidat : K.Q. t P. P. SH. dhe Sekretar politik i Komitetit t Partis pr Tirann prshndeti popullin e kryeqytetit.
Gazeta Bashkimi 3 maj 1945
212
Pes dit n Shqiprin e jugs me nj gazetar anglez

Gips-i i Majorit t Misionit Ushtarak Anglez Robinson ish-drejtor i gazets Mundimi fluturon me 70-80 km n or n rrugn e asfaltuar Tiran- Durrs. Drurt e telefonit kalojn me shpejtsi rrufeje njri pas tjetrit dhe fushat me misr, me grur e me pem dridhen e rotullohen. Era e trbuar, q t rrmben leshrat e t detyron t mbyllsh syt kur shkon drejt prpara e humbet efektin e rezeve prvlonjse t malit. Nj rimorkio e vogl, e lidhur pas gipsit t fuqishm, tregon se ky i fundit i sht prveshur nj udhtimi t gjat. Do t vizitoj jugun, jugun e martirizuar t Shqipris, jugun vatrn e revolucionit ton, atje ku lindi dhe u rrit rezistenca heroike e partizanve tan kundra ekupatorit dhe veglave t tij tradhtare. Brenda nj ore aritm n Kavaj. Kutjdo q ka vizituar Kavajn ose ka kaluar nga ky qytet, sigurisht do ti ket trhequr vmndjen nj gj shum e prmuar. Rruga shum e keqe dhe gropa gropa, q kalon mesprmes qytetit dhe q sht natyrisht rruga kryesore e tij. bn vall rinia e Kavajs dhe batalionet e saj t puns? A mos presin q ministria e punve botrore t lej urat dhe arteret kryesore t komunikacionit prgjysm dhe t nis apostafat disa skuadra puntorsh pr t mbushur gropat e bulevardit t Kavajs? sht pr t ardhur keq q askujt prej autoriteteve t Kavajs si kan rn ndrmnd ti prvishet ksaj nevoje kryesore. Ura e Rrogozhins Po udhtojm pr Berat. N Rrogozhin nuk gjetm shum automobila pr t kaluar lundrn. Kur u hothm mban tjetr t lumit gjetm mjaft puntor q punonin n rrugn q t shpije n urn provizore, e cila ish n mbarim e sipr dhe ather sdo t ket nga t dy ant e lumit autokolona t gjata, q t rrin e t presin gjith ditn pr tu ardhur radha lundrs, ndrsa urs definitve po i mbulohen kmbt e hekurta me imento e me gur dhe shpresohet t mbarohet prpara muajit shtator. Ura provizore prej druri do t jet nj ndihmes q do t zj vendin e lundrs s mrzitur dhe t ngadalshme dhe do ti ndihmoj shum komunikasionet t jugut. U interesuam pran Ministris s punve Botrore dhe kjo na tha se ura provizore e Rrogozhins ka katr dit q sht mbaruar dhe trafiku ska asnj penges tani n at lum. T tilla ura provizore do t ndrtohen kudo q ska mundsi t kalohet lumi me lundr.
213
Sokol Shameti N Lushnje dhe te ura e Hasan Beut N Lushnje ishte dit pazari. Katundart kishin zbritur pr t bler ndonj qese misr. I afrohem njrit syresh, q mbante nj thes n krah, t mbushur prgjysm dhe e pyes kishte bler,- misr, mu prgjegj, e bleva me pesdhjet napolona kuintalin dita dits po ngrihet mimi or shok, zoti e di se sa do ta blejm gjer sa t vin t korrurat! Pr t vajtur n Berat kemi edhe nj lundr tjetr. Jemi te Ura e Hasan Beut. Ktu punojn me qindra puntor pr ndreqjen e rrugs dhe pr ngritjen e urs s re, q kish mbetur vetm pr ti hedhur dyshemen. Thuhet se kjo ur mbarohet brenda ktij muaji. Ndrmjet urs Hasan Beut dhe Beratit shtrihet nj fush e madhe. Kjo na kallzon major Robinsoni, ka qen fush aviacioni ku shkuan gjermant e shkatrruan edh kt vend. Koh m par nj aeroplan aleat q vinte nga Italia deshi t zbriste ktu dhe u ul t zinte tok. Pr fat ishte brenda edhe Kapiten Thomas Stefan sot shef i misionit ushtarak Amerikan n Shqipri, i cili me t hedhur syt posht, njohu vendin dhe lajmroi pilotin pr rrezikun q e krcnonte. Kap. Thomas Stefan kish qen me partizant nga kto an dhe kishte dijeni, edhe pr kt vandalizm hunanime. Atje tej, sht Kuova, thesari i vendit ton, ku punohet dit e nat pr nj rendiment maksimum n dobi t ekonomis son kombtare. Berati, Kalaja dhe episode t lufts Dielli ish n t pernduar kur hym n vendin e Kongresit historik. Na thot major Robinson: N do vent q kemi kaluar, ju jeni takuar dhe keni biseduar me t njohurit tuaj; ktu n Berat kam edhe un nj t njohur, ejani tju shpije ta njihni edhe ju. Dhe shkuam n gjyqin ushtarak. Atje majori krkoi kapitenin Zylyftar Veleshi, kryetar gjyqi dhe komandant i qarkut. Ky sht nj nga t gjymtuarit e lufs son lirimtare. Njrn kmb ia ka drmuar mitralozi armik dhe kocka e saj akoma nuk sht ngjitur. Major Robinsoni dhe Zylyftari ishin njohur n Itali, n spitalin e Quasano-s, ku ky i fundit ishte shpur pr tu mjekuar. Majori propozoi nj shtitje n kala. Atje kapiten Zylyftari filloi t na kallzonte episode nga t lufts son lrimtare: Ja atje, tha kapiteni i gjymtuar, maj asaj kodre atje tej jam plagosur n kmb, m rrmbyen dy plumba mitralozi t rnd. Po gjermant e paguan shtrenjt se lan 80 t vrar, mjaft t plagosur, dy shtretr topash, dy mitraloza t rnd, gjashtdhjet mushka t vrara, dhe dy kapter robr. Ja ate kodrn q shkoni atje e mbanin gjermant, po ate tjetren e kishim ne! Shum her natn kishim hyr gjer gjer ktu, te portat e kalas dhe jemi ndeshur me nazistt. 214
Udhrrfyes i reportazhit shqiptar 1912-2011 Ndrsa Zylyftari i kallzonte episodet e lufts heroike, nj turm pionersh dhe kalamanjsh na rrethuan, u uln pran nesh dhe dgjonin me vmendje e kureshtje. Prapa nesh shtpit e rnuara dhe t shpuara nga predhat e mortajave qndronin si monumente dshmonjse t epopes son. Major Robinsonit i hoqi vrejtjen vmendja e madhe e t vegjlve, q dgjonin kto kallzime dhe i pyeti; me ann e dragomanit t tij: Po ju bnit ather? Ne mbushnim torba me fishek, u prgjigjn fmijt i mbulonim me balt, dhe kur gjenim rast ua shpinim partizanve. Dhe Zylyftari vijoi: Nj ballist, atje posht nat ezm dhe na tregoi me gisht ezmn takoi nj djal t vogl 12-13 vje. Ballisti i krkon voglushit ti gjej nj cop sapun se do lahej. I vogli rendi dhe u kthye me sapunin n dor. Ballisti ia rmben sapunin nga dora, l pushkn pran ezms, prvesh mngt dhe fillon tu vj shkum syve. Ku pionieri pa se ky mbuloi syt dhe vesht me shkum, e bn zemn gur, rrmben pushkn e ballistit, q kishte pran kmbve t tij dhe ikn me t katrta. Kur e kuptoi tradhtari lodrn q i kish lojtur pionieri ishte tepr von. Pushka kish gjetur t zon. U b nat. Dritat u ndezn posht n Berat. Zbritm. At nat fjetm n Berat. T nesrmen u ngrita shpejt dhe dolla pr nj shtitje t vogl jasht qytetit. Rrugs takoj nj puntor me shatn mbi sup. E prshndes dhe ja m prgjigjet kur e pyes: M quajn Tefik Ramadani, jam bujk nga Berati dhe punoj ortak arn e Lipit. T lashtat i kemi t mbara sivjet. Banoj ktu pran te ajo kasollja. Jam i martuar dhe kam dy djem dhe nj vajz. Skam asnj gj t gjall, po shyqyr zotit q m ka falur kto dy krah t shndosha q sm kan ln kurr pa nj cop buk. Me luft kemi vojtur shum, por t shkuara t harruara. Sot jemi tepr t knaqur q fituam lirin ton dhe shkojm n pun pa frik, qoft ditn qoft natn. I falem nderit qeveris son demokraike, q kujdeset kaq shum pr ne e na drgon edhe gazetart t na shohin prs afri.
Gazeta Bashkimi 10 qershor 1945 Nnshkruar: E Fico
S.K. Vllaznija S.K. Sknderbeu i Kors

Kt t diell n fushn Sportive t Shkodrs u ndeshn dy skuadra me tra215
Sokol Shameti dita t vjetra sportive t Shkodrs u ndeshn dy skuadra me tradita t vjetra sportive. Pritja qi i pat ba Vllaznia Sknderbeu i Kors ka ken ma se vllaznore dhe po ashtu jan prit dhe loja ka shkue, si u pa prej t gjithvet, pa m t voglin incident. ka urojm t jet pr do ndeshje. Vllaznia ka pas ndryshue formacjonin e vet me katr elemente t rinj. Gjeloshi, mbas smundjes, kthej edhe nji her. Nuk mund t dyshohet aspak n lojn e tij t pozicionit por ende nuk e ka fitue frynmn; mbas pak provash ai do ta baj edhe ma t fort mprojtjen ton ekstreme. Alibali zevendsonte Koxhn. Me gjithse Mui ka pas ra pak ai mbetet gjithnji ma i miri jo n Shkodr por edhe n Shqipni. Alibali ka ken hija e t parit dhe n lojn e dyt asht pa kjart sa her kan zbrit miqt e udhhqun prej nje centri me eksperienc si asht Plluska. Kjo e tan erdhi pse Alibali asht tepr i rand me ba lojn e vshtir qi ju ngarkue. oba eshe ky asht i ri me shum pak eksperienc. Pr m tepr i mungon fryma nga provat e pakta qi ka ba. Nuk e ka t kjart iden e pozicjonit por ndrhyn mir dhe gjuen. Mbas ushtrimesh t mira asht shpres se mund e baj ma mir se do tjetr vendi qi asht ngarkue. Halepliani pa dyshim ka ken ma i miri n fush. Ai ka zavendsue Shaqirin dhe i duhet fal nders krij motorini n qoft se shum her vija e par e jona asht lidh dhe lshue n sulm. Ka ba lojn dy fishe qi asht karakteristik e tija, por ksaj her tue shnue dy gola. Patm frig prej nji shiut por moti mbet i mir dhe la me u zhvillue nji ndeshja me t vrtet miqsore. N fillim t kohs s par vendasit lshohen n sulm t vazhdueshm dhe mbas golave t shnuem prej Haleplianit (n t 4e t 12) ato vazhdojn me luejt gjithnji n zonn Korare. Me e pas gjykue lojn prej ktyne minutavet tasht mbush mendja se rezultati do t ishte ma i rand se aj i Kors. Por mbas golit t obs n t 20 Vllaznija i humb frenat dhe shifen miqt t zbresin e t rrezikojn. N t 25 nji kthim kushton rand. N t 30 nji centrim i bukur i obes dhe dy t tjer t Smajlit nuk prfundojn. N t 42 Pali ep nji top Smajlit, qi mbasi ka kalue Luarasin, gjuen rand dhe topi rrah shtylln e sypreme. N t 42 nji faull i Alibalit qi gjuhet prej Pllusks, topi rrah shtylln, bje n tok, dhe Gjeloshi largon. N lojen e dyt Plluska lot center dhe Qirinxhiu xen vendin e t parit. Si n fillim t lojs s par dhe tash vendasit sulmojn dhe n t 4 arbirtri (Petraq Musha) ep nji penalty (mujte mos me u dhan) qi Fakoja e kthen n gol. Loja asht e pa lidhje dhe vija e par shkodrane nuk ushqehet ve se prej topave qi Halepliani bjen nga mbrapa. Fakoja vuen nga kamba, e Osmanit i duhet me u lodh mjaft me ba edhe vendin e bimos. N t 10 nji kalim i bukur Qirinxhi-Dime-Plluska qi me krye hjedh pak mbi port. N t 216
Udhrrfyes i reportazhit shqiptar 1912-2011 12 oba ka kalue Zisin dhe i ep Vasit qi vonon dhe nji ras e bukur per gol ik. Asht vrejt se lojn e dyt dalja e Pllusks n vij t dyt bani torganizohen disa zbritje t bukura; ka nji her t rrezikshme. N t 22 Qirinxhiu hjedh nji top n thellsi Dimes qi mrrihet prej tij dhe centron. Plluska i vetm gjuen leht dhe shnon. Doda as qi trazohet me prit nji top qi kishte mundsi largimi. Mbas golit Korar topi nuk largohet, pothuej asnjiher, nga porta mike. Tre korner t gjuejtuna bukur prej Smajlit e rrezikojn portn e Sknderbeut. N t 30 Halepliani Palit-Smajlit qi rrah shtylln e jashtme. N t 32 Halepliani ep Smajlit, qi mbasi ka kalue Bellovoden, krejt i vetm afr ports gjuen jasht. Prsri nji top i forte i Smajlit perked sa pak shtylln e syperme t ports mike. Rezultati nuk ndryshon. Lojtart e Vllaznis jan tue zbatue dhe monopolizue lojn me sistemin fryt-dhans me luejt per vendi. Rrall e fort zbritjet jan t kombinueme dhe nji mos- marveshje e fort asht n vijn e par. Deri kur do ta kuptojm se me lojn individuale je n mshirn e fatit aq sa me skuadrn ma t ligshten ke frign e klass sate. Mandej drejtuesat e Vllaznis asht mir qi ndryshimet e formacjonevet ti bajn ma me kriter dhe mos tinsistojn n pot njojtit elementa. Me lojtart miq u kaluen n mbramje disa or t bukura ndrmjet bisedash e kangsh.
Gazeta Zri i Popullit 8 mars 1946 Nnshkruar: R.R
Brigada e I-r e vullnetarve t Tirans u nis pr Hekurudhn Durrs-Elbasan

Populli i kryeqytetit prcjell me enthusiazm t madh t rinjt vullnetar Tiran- Dje pas dreke u nis nga Tirana Brigada e I-r e vullnetarve pr n hekur-udhn DurrsElbasan. Q n ort e para t pasdrekes, nj shumic popullsie u grumbullua n
217
Sokol Shameti sheshin Skndrbe, i cili buiste nga kngt dhe vallet e popullit dhe nga sazet popullore. Nga turma mbaheshin n duar flamur, tabllo t hekurudhs dhe pankarta ku shnoheshin parulla, si: Puna sht nder dhe detyr, Sfidat jan sistemi i puns son etj. Midis entuziazmit, populli brohoriti shum her pr pr Gjeneral-Kolonel Enver Hoxhn dhe pr Mareshallin Tito dhe shfaqi gatishmrin e tij n mnyr q vullnetarve tu vihet vazhdimisht n ndihm pr t dhn kshtu t gjith kontributin pr ndrtimin e hekur-udhs s par n vendin ton. Arritja e vullnetarve u prit me brohoritje entuziaste nga gjith populli q ishte grumbulluar para pallatit t Komitetit Ekzekutiv t N/Prefekturs. Me kt rast foli Kryetari i Komitetit Ekzekutiv t Tirans, shoku Ibrahim Sina, i cili si theksoi gatishmrin e rinis son pr ndrtimin e hekur-udhs dhe n emr t popullit t Tirans u shprehu vullnetarve mirnjohjen dhe u uroi sukses n pun. Pastaj e mori fjaln Komandanti i Brigads i cili Premtoi n emr t vullnetarve se do t ven t gjitha energjit q aksioni t dal me sukses t plot, dhe sikundr n rrugn Kuks - Peshkopi do t qndrojn n krye t puns. Nuk mund t prshkruhet gzimi dhe entuziazmi i vullnetarve q po niseshin pr n aksion. Ja se tha vullnetarja Sherete Mulliqi: do dit shkonj n Shtpin e Rinis pr t pyetur mi nisjen ton. Dhe m n fund erdhi dita q t nisemi pr n aksion. Kjo ishte dshira ime dhe e t gjithve. N lagjen ton tha Fitnet Tarja dhe Qamile Gjineka ndiqnimin msimet n nj kurs kundr analfabetizmit. Kemi msuar pak t shkruajm dhe t kndojm. Morm librat me vete se jemi t sigurta se atje do t kemi mundsi q t msojm akoma m tepr. Vullnetart e tjer q nuk figuronin n listat e ksaj brigade krkonin me insistim t regjistroheshin n formacionet dhe t niseshin. Pionieri Agim Xhepa tha: Dshiroj edhe un t marr pjes n aksione pr t ndrtuar vendin, po pr fat t keq motrn time e inkuadruan n brigad dhe mua jo. Sido q t bhet un kam vendosur q t shkoj dhe smund t m ndaloj asnjeri. Pastaj u b nisja e vullnetarve. Nga t dy ant e Rrugs Kongresi i Prmetit populli brohoriste pr vullnetart dhe u hidhte lule. Vullnetart marshonin duke knduar kngn e hekurudhs dhe populli i gzuar bashkohej me ta. N Laprak vullnetart u pritn nga 400 nxns t Shtpis s Fmijs, t cilt kishin ruajtur racionin e frutave t dreks dhe ua dhuruan vullnetarve q shkonin pr n aksion. Populli i prcolli me kng e lule vullnetart gjer prjashta qytetit. Vullnetart e Brigads s I-r t Tirans ishin t pajisur me rroba dhe sende t tjera q do tu nevojiten pr n kamp. Kjo Brigad prbhet nga 250 vet, t 218
Udhrrfyes i reportazhit shqiptar 1912-2011 ndar n pes kompani. Prcjellja q u bri populli i kryeqytetit vullnetarve tregon se sa sht i lidhur me aksionin e madh t hekur-udhs, sa sht i lidhur me problemet e mdha pr rindrtimin e vendit. Enthusiazmi dhe vendosmria e Rinis garantojn se kjo do ta prmbush me sukses detyrn n kt aksion. Ndrkaq qindra e qindra vullnetar t tjer t Tirans presin t nisen sa m par pr n aksionin e math t hekur-udhs Durrs-Elbasan.
Gazeta Bashkimi 2 Mars 1947
Eshtrat e katr antarve t K. t P.K.SH. u vendosn n Mauzoleumin prpara selis s komitetit Central
Populli i Kryeqytetit dhe i gjith Shqipris prulet me dhimbje dhe nderon me venerik eshtrat e shokve Qemal Stafa, Nako Spiru, Vasil Shanto dhe Alqi Kondi Tiran Dje n mngjes, populli i Kryeqytetit, me nj ceremoni t posame funebr, prcolli eshtrat e katr Antarve t Komitetit Qendror t Partis Komuniste t Shqipris, shokve Qemal Stafa, Nako Spiru, Vasil Shanto dhe Alqi Kondi t cilt u vendosn n Mauzoleumin e ngritur prpara Selis s Komitetit Qendror t P.K.SH. Pr dy dit me radh, populli i Kryeqytetit, nderoi me veneracion eshtrat e katr udhheqsve dhe organizatorve t Partis Komuniste t Shqipris, q ishin vendosur n salln e Komitetit Ekzekutiv t Tirans. Ceremonia e prmotshme u el n orn 11. M tepr se 35.000 veta puntor t qendrave t puns, npuns t dikastereve, nxns t shkollave, populli i lagjeve t kryeqytetit ishte mbledhur n sheshin Sknderbej. Fytyrat e qytetarve t Tirans shprehnin dhimbje t thell pr humbjen e ktyre shokve udhheqsa. Pikrisht n orn 11 arriti Sekretari i Prgjithshm i Partis Komuniste t Shqipris shoku Enver Hoxha me antar t Komitetit Cen219
Sokol Shameti tral me antar t Presidiumit t Kuvendit Popullor antar t Qeveris Gjeneral t Ushtris Kombtare, prfaqsonjs t popullit n Kuvendin Popullor dhe delegacionet e Partive Komuniste dhe Puntore motra q kan ardhur n vendin ton pr t asistuar n Kongresin e par t P.K.SH. N ceremoni merrnin pjes edhe i drguari i Jashtzakonshm dhe Ministr Fuqiplot i Bashkimit Sovjetik z. Tehuvarin i Drguari i Jashtzakonshm dhe Ministr Fuqiplot i R.P. t Bullgaris z. Stankuloff, i Drguari i Jashtzakonshm dhe Ministr Fuqiplot i Republikave Franceze z. Guys Menant Aatasheu Ushtarak i Legats Sovjetike Koloneli Sokolov dhe funksionar t tjer t ktyre Legatave. Sekretari i Prgjithshm i Partis Komuniste t Shqipris shoku Enver Hoxha s bashku me antar t Komitetit Central me antar t Presidiumit t Kuvendit Popullor, t Qeveris dhe Gjeneralve t Ushtris, pasi nderuan eshtrat e katr antarve t Komitetit Qendror, ngritn arkivolet dhe i vendosn n shtratin e topave. Pas ekzekutimit t hymnit t Flamurit nga ana e Bands Ushtarake, shoku Hysni Kapo, antar i Byros Politike t Komitetit Central mbajti nj fjal prkujtimore. Shoku Hysni Kapo si bri biografin e shokve Qemal Stafa, Nako Spiru, Vasil Shanto dhe Alqi Kondi, e prfundoi kshtu fjalimin e tij: Duke prkujtuar Qemain, Nakon, Vasilin dhe Alqin, lufttart dhe organizatort e radhs s par bijt e lavdishm t popullit dhe Partis son heroike prkujtojm qindra dshmor t lufts lirimtare q dhan jetn pr shtjen e popullit. Kujtimi i tyre qndron gjithnj gjall n zemrat e do Shqiptari, se ata luftuan dhe ran pr ti siguruar Pushtetin Popullor. N ora 11:25, procesioni i funeralit u drejtua para selis s Komitetit Qendror m n krye nj vark t gjat njerzish q mbanin n duar qindra kurora. Pas ktyre vinin me radh shokt q mbanin dekoracionet e katr Antarve t Komitetit Central, arkivolet, familjet dhe far e fisi, Sekretari e Prgjithshm i Partis Komuniste t Shqipris, shoku Enver Hoxha, me antar t Komitetit Qendror t Presidiumit t Kuvendit Popullor e t Qeveris delegacione t partive komuniste, autoritete t larta civile dhe ushtarake, Banda, delegatt e kongresit, oficer, dikasteret, shkollat e kurset dhe populli i rajoneve. N ora 11:40 shoku Enver Hoxha me shok t Komitetit Central dhe t Qeveris, zbritn arkivolet nga shtratet e topave dhe i vendosn n mauzoleumin. Banda ushtarake ekzekutoi hymnin e Internacionalen dhe deponohen kurorat. Batare pushksh dhe 24 t shtna artilerije nderuan kujtimin e shokve Qemal Stafa, Naku Spiru, Vasil Shanto dhe Alqi Kondi. Pas ksaj, shoku Enver Hoxha, shok t Komitetit Central, t Qeveris 220
Udhrrfyes i reportazhit shqiptar 1912-2011 ngushlluan familjet e t katr udhheqsve dhe organizatorve t Partis q dhan jetn pr Partin dhe popullin. Ceremonia funebre u mbyll n orn 12.
Zri i popullit 9 nntor 1948
Ekspozita: Hekurudha e Rinis Durrs-Tiran

Tiran - Pardje, me rastin e Kongresit t I-r t P.K.SH., n klubin e puntorve t arzimit dhe kulturs u hap ekspozita Hekurudha e Rinis, organizuar nga ana e Sekretarit t R.P. Me ann e fotografive e t grafikve t ndryshme ekspozita pasqyron t gjall punn e madhe dhe t vrullshme t t rinjve n Hekurudh dhe rezultatet e mdha q kan arritur ata pr ndrtimin e saj. Me mijra t rinj, nga tr ant e vendit ton, me nj enthusizam t math, me nj dshir t zjarrt dhe me hov luftarak jan regjistruar vullnetar dhe punuan me heroizma t pa-shmbllta pr ndrtimin e hekurudhs DurrsTiran, pr t kryer me nder detyrn q do tu ngarkoi Partia dhe Komandanti. N do shikim vizituesi ka prpara nj gjenerat q lufton me heroizm kundr shkmbit, ujit, balts dhe do vshtirsie. Partia e ka edukuar at, i ka dhn nj shpirt t ri dhe t zjarrt, e ka br koshiente, e ka kalitur dhe e ka rritur n pun e ka br t till q t luftoj dhe t korr gjithmon fitore t reja. Populli me manifestime t zjarrta prcjell vullnetart e par pr n Hekurudh. Dhe vullnetart e gzuar dhe enthuziast nisen pr n hekurudh, pastrohen, ju bhen inxheksione, vendosen n baraka dhe hedhin kazmat e para. M 11 mars prpara 4000 vullnetarve Komandanti inauguron punimet dhe ata krenar i premtojn Udhheqsit t popullit ton se do ta kryejm me nder kt detyr t madhe. T 30 brigadat e turnit t par me nj efektiv prej 3500 veta hidhen n pun me t gjith forcat q nga Durrsi n Tiran me emrin dhe n zemr Partin, Enverin dhe Stalinin. Tunelistat e rinj n luft me shkmbin, me pistoletat dhe me muskulat e tyre t forta e drmojn shkmbin dhe gjithmon fitojn. T rinjt pojn dheun e ashpr, hapin Tunelin, kndojn pr fitoren e tyre q po ju ndrin. Ja nj grup t rinjsh q grmojn trasen, ja nj grup tjatr q transportojn
221
Sokol Shameti dheun dhe mbushin trasen. N terrenin e vshtir, natn dhe ditn, n shi dhe n vap, n punt m t randa, kraht e sprovuar t vullnetarve asgj smund ti ndali. Sulmonjsit e rinj, n ball t t gjithave, me guzim dhe t vendosur bjn do sakrifice. Ndrtimet e Urs Erzenit jan madhshtore. Vullnetart n uj dhe n balt hedhin themelet e Urs, pastaj ngren kmbzat dhe lftojn gjer n mbarimin e saj ndrmjet vullnetarve. Inxhinieri Sovjetik, Gajdanov u jep udhzime t rinjve. N hekurudh rinia me vetmohim dhe pun t palodhur ka realizuar 33 pr qind t punimeve. N t katr turmat muarrn pjes 146 brigada me 25.675 t rinj e t reja t ardhur nga t gjith ant e Shqipris. Dhe ja rezultatet e knaqshme t puns fizike t kryer nga ndrtonjsit e rij, ja sukseset e nj pasnjshme n tr sektort e puns; u punuan 407.600 m3 trase, 97.500 m3 kanale variante, u bn 11,621 m3 grmime n tunel dhe u hodhn 6.215 m3 beton n tunel. N hekurudh t rinjt e t rejat kryen 70 cop objekte te ndryshme ku u hodhen 14,100 m3 beton, u ndrtuan 318 cop baranka, sht br pastrimi i 613.734 m2 vend; sht pregatitur 28.318 m3 zhavor betonimi, 9.907 m3 zhavor shtres, Jan vendosur gjithsej 34,670 cop traversa dhe jan shtruar 8 km binar treni. N kto suksese, n luft me vshtirsit n luft me pengesat dhe sabotimet e teknikve jugosllav, me ndihmn e muarme t inxhinierit Sovjetik ndrtonjsit e hekur-udhs ngritn lart flamurin e fitoreve t tyre. Krenar t frytit t tyre 3370 vet muarrn titullin sulmonjs, 37 veta 2 her sulmonnjs, dhe 326 t reja sulmonjse. Brigada t shumta u dalluam dhe fituan nder. Tridhjetennt brigada u shpalln sulmonjse 40 t tjera 2 her sulmonjse, 26 tri her sulmonjse, 6 katr her sulmonjse dhe brigada e Policis Popullore 5 her sulmonjse. Ju dhan shum brigadave flet-lavdrimi pr merita t quara n ndrtimin e hekurudhs. Por krahas me punn fizike n hekurudh sht zhvilluar nj aktivitet i gjre Kultural-fiskultural dhe shndetsor. Pr shndetin e mir t vullnetarve dhe pr jetn materiale t tyre sht treguar kujdes i math, ka patur kujdes n pastrim; n gatuarjen e ushqimit, n pajisjen e vullnetarve, me rrobe e kpuc; n vizitimin dhe kurimin e t smurve etj. Pr forcimin fizik t t rinjve, pr ti br m t zot ata pr pun dhe t gatshm pr mbrotjen e atdheut fotografit dhe shifrat japin nj pasqyr t qart t rezultateve t mdha. Me mijra vullnetar kan marr pjes n zhvillmin e sportit e npr aktivitete t ndryshme dhe sidomos ato m masive. N kros m se 29.543, n marshim partizan 54.472 etj. 222
Udhrrfyes i reportazhit shqiptar 1912-2011 Nj pun e madhe kulturale dhe artistike sht br me t rinjt e t rejat. Orgranizata e Rinis ka menduar vazhdimishit pr punn kulturalo-edukative dhe artistike. t t rinjve. Gjat ksaj kohe n hekurudh jane dhn 5503 informacjone politike, jan organizuar 1713 konferenca politike, 137 organizative 1620 pune 97 shkencore. Jan ngritur 123 biblioteka ku kan lexuar 59.400 t rinj dhe kan dalur 645 numura gazeta muri. Jan ngritur 118 grupe theatrale t cilat kan dhn 475 faqje, 121 grupe folkloristike me 500 faqje, 101 grupe korale q kan dhn 720 faqje dhe faqje nga jasht 29. Pr dfrimin e vullnetarve jan organizuar 939 mbrmje dfrimi, 1010 or gazmore, 547 zjarre kampi, 123 aqje kinematografike dhe 11 festivale. N nj vend t dukshm jan ekspozuar fotografi dhe rezultate t puns nga Brigada e rinis Bullgare Gjergj Dimitrov. Ata t vllazruar dhe t lidhur ngusht me rinin ton kan punuar s bashku kan forcuar kshtu m shum vllazrimin dhe miqsin. T rinjt Bullgar e kan realizuar planin 185 pr qind dhe normn 210 pr qind. Edhe ata kan dhn nj ndihm t muarshme n ndrtimin e Hekurudhs. M tutje n nj kadife me xham sht e qindisur thirrja q Komandanti i bri Rinis pr ndrtimin e Hekurudhs. M tej shtrihet plani i situacionit t trases. Nj vend t dukshm z vizita e Delegaclonii t VOKS-it n Hekurudh. Ktu shihet kjart dashuria e madhe q vullnetart kan pr Bashkimin Sovjetik, pr P.K. (b) t Bashkimit Sovjetik dhe pr Gjeneralisimin Stalin. Kt e shpreh mir gezimi, entusiazmi i tyre i math. Kryetari i Delegacionit Shabanov dhe poeti i quar Tvardovski u flasin vullnetarve. Fotografi t tjera paraqesin artisten Ollga Lepeshinskaja dhe artistt e tjer sovjetik n faqjen q dhan per vullnetart e Hekurudhs. T rinjt kan msuar shum gjera n Hekurudlh. Ata jan forcuar edhe m shum politikisht dhe ideologjikisht, kan forcuar koshiencn e tyre. Ata jan edukuar me frymn e dashuris pr popullin, me guxim me paprkulshmri ata kan shtuar njohurit e tyre. Nga kurset kundira analfabetizmit kan fituar m se 3.299 analfabet dhe 837 gjysm analfabet dhe me qindra t tjer jan n vazhdim t kurseve. Nga minoritart kan msuar shqip 113 veta. Vargu i math i fotografive e i grafikve mbaron me t rinjt q i jan dhn Pushtetit pr kurse t ndryshme specializimi. Aty ktu npr sall jan vendosur vegla t ndryshme pune dhe n nj an te salls sht vendosur nj tren q ecn me elektrik, i cili esht punuar n ofiinn e hekurudhs. T rinjt dhe t rejat e Hekurudhs e pritn me gzim t madh arritjen e binarve t hekurudhs nga Bashkimi Sovjetik. Ata do t hidhen me sulm e 223
Sokol Shameti hov revolucionar pr t arritur fitoren e madhe, pr ti realizuar sa m shpejt. angazhimin e marr prpara Partis, Komandantit dhe popullit.
Gazeta Bashkimi 24 Nntor 1948
Prshtypje nga Hungaria Demokratike

Nj vit kishte kaluar nga vizita e shkurtr q kisha br n kryeqytetin e bukur t Republiks Hungareze, Budapest. Pas nj viti vinja pr t marr pjes n Kongresin e II-t t Federats Demokratike t grave. Q n kalimin e par npr rrugt e Budas vura re ndryshimin q ishte br gjat ktij viti; dukej me nj her s nj pun e madhe ishte br nga Qeverija Demokratike dhe populli hungarez pr ndrtimin e qytetit. Q n vshtrimin e par nuk binin m n sy grmadhat dhe shkatrrimet e lufts, rrugt ishin pastruar nga gurt e shtpive t dmtuara e nga do shenj e lufts dhe tramet, autobust e mjetet e tjera t komunikacionit kalonin n kto pjes t qytetit rregullisht. M von ne msuam se dme kishte psuar nga lufta Budapesti si dhe mjaft qytete t tjera t Hungaris dhe prpjekje u jan dashur masave punonjse, Qeveris e Partis s Punonjsve t Hungaris pr ndrtimin e vendit e pr t filluar jeta e rregullt n vend. Nazistt dhe shrbtort e tyre hungarez u prpoqn pr dy muaj rresht (nga 23 dhjetor 1944 gjer m 12 Fruer 1945) t mbronin Budapestin, me qllim q t vononin avancimin e forcave sovjetike n territorin gjerman. N luftimet e prgjakshme q zgjatn dy muaj Budapesti psoi humbje t rnda: Nga t 39643 banesat q ekzistonin n at koh vetm 10323 mbetn t paprekura d.m.th. 26 pr qind. 18686 u dmtuan gjersisht (47.1 pr qind), 9140 u dmtuan rnd (23.1 pr qind) dhe 9140 u shkatrruan plotsisht; xhamat e thyer kapin nj siprfaqe prej 45 milion m2 etj. Nazistt dhe bashkpuntort e tyre hungarez hodhn n er dy urat e hekurudhs dhe gjasht urat e Budapestit q shrbenin pr t lidhur t dy pjest e qytetit. Gjat lufts u shkatrruan gjithsej 2300 ura t llojeve t ndryshme n gjith Hungarin. N fund t vitit 1944 u shkatrrua antena e madhe
224
Udhrrfyes i reportazhit shqiptar 1912-2011 radio-telegrafike e Budapestit, q kishte nj lartsi prej 314 metrash. Dme t ndryshme t shumllojta n komunikacion, n telekomunikacion, n fabrika etj, psuan Budapesti dhe qytete t tjer t Hungaris nga trupat hitleriane dhe nga aviacioni nazist. Por trupat lirimtare Sovjetike prpiqeshin t shptonin sa m shpejt qytetin nga kjo gjendje. Mbrojtja kundr-ajrore sovjetike ishte shum aktive dhe tamam n zemr t Budapestit, n qoshen e Bulevardit Rakoezi, n Janar t 1945 rrzon aeroplant gjerman q ishin ngritur pr t bombarduar qytetin. Populli i Budapestit dhe i gjith Hungaris flet me admirim pr heroizmat e ushtarve t kuq e pr kujdesin e tyre karshi popullit. Ura e par e hekurudhs, n Jug t Budapestit, e shkatrruar krejt gjat rrethimit u ndrtua provizorisht me nj her prej inxhinierve sovjetik dhe kjo shrbeu pr trafik t kryeqytetit gjer sa u krye ndrtimi i nj ure definitive pr hekurudhat. N kondita t vshtira filloi ndreqja e urave kryesore q lidhin Budn me Pestin, por puntort, t frymzuar nga Partia Puntore Hungreze, mundn vshtirsit dhe populli filloi t kaprxente Danubin jo me barka por nprmjet t urs s par t re (Kosuth) n Janar t 1946-s. Kjo ur u ndreq gati pa makina dhe mjete pune, si dhe pa lndn e par t nevojshme. Materiali q u prdor trhiqej nga ura t tjera t shkatrruara. Gjth populli i qytetit i ndihmonte puntort me ushqime dhe veshmbathje, n mnyr q ata t kishin forca t mbaronin urn, para se t fillonte t ngrinte Danubi. Pas ksaj ure u ndreq ajo e Liris (gusht 1946) dhe n vjesht t 1947 u mbarua ura e bukur Margarite. N t gjith Hungarin, gjer n Maj t 1948 jan ndrequr gjithsejt 2663 ura. N baz t planit trevjear, n saj t vrullit n pun t masave punonjse, n Hungari, n shum sektor t ndrtimit dhe prodhimit sht arritur ose sht tejkaluar niveli i paralufts. Kshtu n nntor t ktij viti sht kaluar niveli i paralufts (1938) pr prodhimin e qymyrit 3.5 pr qind, pr hekurin brut 20 pr qind, pr energjin elektrike 38.2 pr qind, n hekurudhat, me gjith dmtimet e mdha, n vitin 1948 trafiku arrin at t paralufts. Mbas shtetzimit t industris s kpucve, prodhimi i kpucve sht shtuar shum duke e tejkaluar 30 pr qind prodhimin e para-lufts, prodhimi i xhamave ka arritur nivelin e para-lufts e Hungarija sot eksporton xhama n Angli dhe n Shtetet e Bashkuara dhe prodhimi i lokomotivave gjat vitit 1948 ka qen 9 her m i math se ai i vitit 1938. Si rezultat i ktyre sukseseve n lmin ekonomik sht arrijtur stabilizimi i forintit (pares hungareze) dhe niveli i jetess s masave punonjse sht ngritur 20 gjer 25 pr qind n krahasim me at t vitit 1938. Si rezultat i shtimit t 225
Sokol Shameti prodhimit n lndt ushqimore m 1 Dhjetor t vitit 1948 u hoqn triskat e ushqimit, me prjashtim t buks e t yndyrnave dhe n 8 Dhjetor u hoq edhe trisktimi i buks. Suksese t mdha jan arritur gjithashtu n sektorin e bujqsis gjat viteve t planit trevjear e sidomos n mekanizimin e saj, pr t cilin tregohet nj kujdes i veant nga ana e shtetit. Kshtu ndrsa n vitin 1935 ishte nj traktor pr 790 ha, tok, n vitin 1946 u arrijt q t ishte nj traktor pr 466 ha tok dhe n fund t vitit 1949 parashikohet q t ket nj traktor pr 262 ha. Elektrifikimi i vendit sht nj nga objektivat e planit trevjear t Republiks Popullore t Hungaris dhe gjer nga mesi i Dhjetorit 1948 u arrit q t ohej korenti elektrik n 200 fshatra. Niveli ekonomik i vendit shihej edhe duke shtitur n qytet, pa qen nevoja q t interesoheshe pr shifrat e sasis s prodhimit. Kt e vinje re npr magazinat, t cilat ishin plot me sende ushqimore, me vesh-mbathje, me lodra pr fmij e me fardo q t dshironje. Nga ana tjetr niveli i jets mund t shihej gjithashtu n blersit e shumt q vinje re t hynin qoft npr magazinat e mbdha t shtetit, ku mund t gjenin do gj, qoft n ato private. Ne vizituam gjat tre javve q qndruam n Hungari fshatra e fabrika, vizituam fabrika tekstili n Budapest dhe fabrikn e sheqerit q vinte e treta n Hungari n Hatvan me nj kapacitet prej 200 vagonsh n dit. Ne pam jetn e fshatarit dhe puntorit hungarez dhe enthusiazmn e tyre n pun. Vet puntort dhe fshatart na tregonin q ishin arritur n jetn e tyre gjat vjetve t fundit n saj t demokracis popullore t vendosur n Hungari, t kujdesit t partis s Punonjsve e t Sekretarit t Prgjithshm t saj Mytias Rakoshi. Nr fshatra e pran fabrikave ishin ngritur kopshte e erdhe q lehtsonin pjesmarrjen e gruas n pun. Puntort e fabriks s tekstilit q vizituam n Budapest me gjallri e t gzuar tregonin fmijt e tyre q flinin n nj ndrtes komode, t nxeht e t ndriuar, pak hapa larg fabriks ku ato punonin. Ne pam mensn e madhe e t bukur t puntorve e n do gj q vizituam vum re kujdesin e math q tregohet pr prmirsimin e jetess s puntorve n Republikn Hungareze. Nga enthusiazmi dhe gjallrija e puntorve shihje se puntort hungarez e dijn q ndrmarjet n t cilat ata punojn jan n duart e shtetit, q mbron interesat e puntorve, e jo n t kapitalistve q i shfrytzonin gjer n palc ata e dijn q punojn pr veten e tyre, prandaj punojn me gjith energjit. Sukseset e emulacionit n pun, realizimi i planit 8 vjear n 2 vjet e 5 muaj, numrohen nga rezultatet m t mdha t vitit 1948. Kto jan rezultate t masave punonjse hungareze, t cilat shprblehen me pagesa m t mdha nga ana e Shtetit. 226
Udhrrfyes i reportazhit shqiptar 1912-2011 N se bisedonje me ndonj n lidhje me arsimin n Hungari gjja e par q do t tregonte ishte mbi reformn q u b n Qershor t vitit 1948. N kt dat shkollat u shtetzuan. N shkollat e prgjithshme do fmj, gjer m 14 vje do t marri nj msim uniform. Tekstet jan rishqyrtuar, jan prmirsuar e tashti jan moderne e t ilustruara. Nga kto fjal dhe nga ato q digjuam n lidhje me qndrimin armiqsor t kardinalit Mindszenty karshi qeveris ne kuptuam se rndsi kishte pr formimin e fmijve shtetzimi i shkollave, me ann e t cilave do t realizohet edukimi unik i fmijve dhe pregatitja e tyre n frymn e parimeve t demokracis popullore. *** Madhshtor ngrihet n maj t malit Gellert n Budapest Monumenti i Liris, q i ndriuar nga reflektora t mdhenj, duket natn nga nj pjes e madhe e Budapestit. Ky sht monumenti i ngritur pas lufts q i kujton popullit hungarez se ai n saj t heroizmave t Ushtris Sovjetike mundi t fitoi lirin e tij dhe t filloj t ndrtoj nj atdhe t ri demokratik dhe t pavarur. Ky monument shpreh gjithashtu mirnjohjen e thell t Hungarezve karshi lirimtarve t tyre, ushtarve t kuq. Kt mirnjohje ndaj Bashkimit Sovjetik populli hungarez e shprehte n do rast: n meetingjet n manifestimet, n vizitat q u bn n vendet e ndryshme t Hungaris shprehej dashuria e pa-fund ndaj Bashkimit Sovjetik, Ushtris Sovjetike e Stalinit t Math. Dukej nga shprehjet e hungarezve se ata e kishin t kjart se pa Bashkimin Sovjetik dhe ushtrin Sovjetike ishte i pa-mundur lirimi i Hungaris, ashtu sikurse ishte i pamundur, lirimi i vendeve t tjera, q po me ndihmn e Bashkimit Sovjetik po realizojn suksese t mbdha n ndrtimin e Demokracis popullore e n rrugn pr n socializm. Populli hungarez kishte nj dashuri t madhe pr gjith vendet e demokracis popullore dhe pr lufttart pr paqn e demokracin kudo n bot. Ata tregonin nj dashuri t veant pr Republikn ton e pr shokun Enver Hoxha, sidomos sepse ata ishin n korent t qndrimit heroik t Partis e shokut Enver karshi grupit trockist nacionalist Tito, karshi t cilit populli hungarez vet kishte nj urrejtje t thell.
Gazeta Bashkimi 8 Dhjetor 1948 Nnshkruar: Fiqret Shehu
227
Sokol Shameti
228
1951 - 1960
229
Sokol Shameti
Paqa sht n zmrat e tyre

N fushn e gjer dikur moalishte e plot fera dhe gjemba t Yzberishtit, sot ngrihen madhshtore pallate dhe fabrika qi si ka par ndonj her vendi yn. N kt fush t humbur t Yzbeishtit po ngrihet si gjigant kombinati i madh tekstilit Stalin. Q n ort e par t mngjesit qindra puntor jan n vendet e tyre t puns. Kolektivi punonjs sht angazhuar q t kryej m sukses punimet n mnyr q pr vitin e ardhshm kombinati t prodhoj beze pr popullin. Pr ruajtjen e paqes pr ruajtjen e fitoreve dhe do gj q ka t shtrenjt populli yn, kan punuar gjithmon punonjsit e kombinatit q mban emrin e mikut m t madh t popullit ton shokut Stalin. Fjala paqe q dgjohet n t katrt ant e kantierit sht rrnjosur thell n zemrat e punonjsve. Ata realizuan dhe po realizojn me sukses detyrat q u ka ngarkuar Partia dhe populli. Planin dyvjear ata e realizuan shum dit para afatit. M 24 janar punonjsit e kombinatit ishin n fest. Sipas angazhimit q m 5 nntor t prfundoj me sukses punimet e Kombinatit, ata realizuan planin e janarit 7 dit para afatit. Ata shnuan kt sukses pse kan ditur t prfitojn nga eksperienca sovjetike, sepse pjesa m e madhe e puntorve punojn me norma dhe n baz t emulacionit socialist. Kjo fitore e re e punonjsve t kombinatit q mbush me gzim zemrat e popullit ton, sht nj tjetr fitore q u shtohet sukseseve tona n rrugn drejt socializmit. Kush viziton punimet e kombinatit do t shikoj prpjekjet e vazhduara n punn e pa lodhur t puntorve, vendosmrin e tyre pr t thyer normat dhe tejkaluar planin dhe pr t mbrojtur paqen nga ata q duan t shprthejn nj luft t re botrore. Ai do t admiroj realizimet e ksaj pune heroike: disa godina t mdha do t jen uzinat e ardhshme t kombinatit, nj sr pallatesh t bukura ku do t instalohen familjet e puntorve dhe shkolln madhshtore t tekstilit, ku msojn bijt dhe bijat e punonjsve, puntort e ardhshm t kombinatit t tekstilit. Emrat e sulmonjsve veteran Negri Nikolla, Traje Mazniku, Halit Jonuzi q kan prgjithsuar metodn sovjetike Kulikov n t gjitha punimet e kombinatit, jan t dgjuar jo vetm atje por dhe n t gjith vendin. Punn e tyre heroike e ndjekin 373 sulmonjs t tjer q jan mburrja e klass son puntore. N kombinat t tr flasin me gzim pr nj skuadr t fuqishme pr skuadrn fluturuese. Emri i bukur, por edhe rezultati i puns s saj sht madhshtor. Q t gjesh ku punon skuadra fluturuese nuk sht e leht. Ajo shkon her n nj sektor her n tjetrin, atje ku punimet jan m t vshtira, ku krkohet heroizm, vendosmri dhe pun e palodhur. Kto dit ajo punon n sektorin m t vshtir t punimeve t kombinatit pr t ngritur salln ku do t vendosen maqinerit e centralit elektrik. T dhjet pjestart e skuadrs jan sulmonjs dhe t tr i 230
Udhrrfyes i reportazhit shqiptar 1912-2011 tejkalojn mesatarisht normat ditore mbi 60 pr qind. Fitoret e punonjsve t kombinatit po prmirsojn do dit dhe m tepr jetn e tyre. Kam 17 vjet q merrem me kt zanat, thot karpentieri Hamdi Sherifi. Ika ather nga fshati se nuk kishim far t hanim, por edhe me 35 lek q un fitoja n dy jav nuk bja gj. Sot n dy jav marr 6 mij lek. Prgjegjsi i skuadrs fluturuese Hamdi Jonuzi pr m shum se 20 vjet ka bredhur an e mban atdheut pr t fituar nj cop buk. Nga ato q fitoja asgj sm tepronte, tregon Haliti. Kur jam kthyer pran familjes kisha borxhe. Sot Halit Jonuzi fiton mesatarisht 350 deri n 400 lek n dit. Pushteti i ka dhn nj cop tok dhe po e ndihmon t ndrtoj nj shtpi. S shpejti Halit Jonuzi, gruaja dhe tre fmijt e tij q ndjekin shkolln do t instalohen n nj godin t bukur n kryeqytet. N kombinatin e tekstilit si n gjith vendin ndrtohet socializmi, ndrtohet e ardhmja e lumtur e popullit ton; atje njerzit e rinj, njerzit e socializmit dhe ata q luftojn pr nj jet m t begatshme dhe m t lumtur t popullit ton, njerzit e paqes. Sa ndryshim i madh me jetn e mjerueshme q bjn punonjsit e vendeve kapitaliste dhe t shtypura, ku mbretron papunsia, uria dhe varfria m e madhe. Pr t zhdukur kt rend shfrytzimi dhe shtypjeje jan uar sot me miliona njerz n t katr ant e globit. Ata luftojn q paqa t triumfoj mbi luftn dhe uria, varfria dhe mjerimi t zvendsohen me bollkun dhe jetn e lumtur. Paqa do t mposht luftn, pse ajo sht rrnjosur thell n zemrat e njerzve t thjesht, pse flamurin e saj e kan n duar vendi m i madh i fuqishm i socializmit dhe i komunizmit, dhe gjeniu m i madh i kohrave tona shoku Stalin.
Gazeta Zri i Popullit 28 Janar 1951 Nnshkruar: Niko Nishku
Drita e re ndrion kryeqytetin

Me 7 nntor n mngjes shtypi qendror botoi urdhrin e Kryetarit t kshillit t Ministrave te RPSSH shokut Enver Hoxha pr lshimin e drits se hidrocentralit Lenin mbi Tirann. At dit rrezet e diellit shklqenin me shum n qiellin e kaltr e t bukur t Tirans. Ato ngrohnin dhe lmonin fytyrat e qeshurave t kryeqytetasve. Kryeqyteti sht prgatitur t festoj inaugurimin e hidrocentralit Lenin. Kjo dit q para pak vjetve ishte nj shpres u b nj realitet i gjall. Do t kemi drit dhe uj me bollk. Kto jan lajme gazmore q 231
Sokol Shameti knaqin pa mas zemrat e popullit tone punonjs. Prej disa vjetsh kryeqytetasit si i gjith populli yn kan ndjekur me vmndje dhe admirim punn e madhe dhe prpjekjet heroike t minatorve te dgjuar t Selites, tatyre q ajtn Dajtin tej pr tej me gjoks dhe me dhmb. Dhe ja sot prpjekjet e tyre me ndihmn e Partis dhe t Bashkimit Sovjetik po kurorzohen me sukses. Tentativat e armiqve trockist jugosllv pr ta sabotuar kt vepr kaq t madhe u drmuan. Tiranasit sot krenohen dhe bashk me ta gjith populli yn thrret nga zemra pr ndrtimin e hidrocentralit Lenin: Lavdi juve o shok minator! Lavdi partis,shokut Enver! Lavdi shokut Stalin qe na ndrioi sot me dritn e bardh t hidrocentralit Lenin. Qysh n ora katr pas dreke banort e kryeqytetit, puntor dhe nnpunsa, t rinj dhe t reja, burra dhe gra me fmijt t mbajtur ne duar e n karroca kan zbritur ne sheshin Sknderbej pr t dgjuar fjaln inagurale t ksaj vepre te pavdekshme, pr t pritur dritn e re q do t lshohet nga hidrocentrali Lenin. Shume manifestues i hedhin syt nga mali i Dajtit n zemrn e t cilit qndron hidrocentrali Lenin, ai q sot do ti jap drit Tirans. Kjo drit do t na ndrioj sa t jet jeta ashtu si na ndritn msimet e Leninit e t Stalinit per fitoren ton popullore, thot nj i ri me nj grup shoksh t tij. M duket sikur po lind edhe nj her. Un sot e ndjej veten m t gzuar. Sot un kam nj gzim kaq t madh n zemr sa sm z vendi vend - thot plot entuziazm aktivistja e gruas s lagjes Guerrile Kostandina Qirko q ka ardhur me shoqet e saja n sheshin Skndrbej. Tashi q u fikn kto dritat e vjetra, mu duk sikur kaluam n nj etap m t lart prfundon ajo. Gzimi i manifestonjsve n sheshin Skndrbej q tashm sht br sheshi lajmtar i fitoreve t mdha t popullit ton, sht i madh. Kngt, valet, brohoritjet pr partin, pr shokun e shtrenjt Enver, pr Bashkimin Sovjetik dhe pr m t madhin Stalin ushtojn n t gjith sheshin e gjer dhe t stolisur Sknderbej. Kndon nj grup nxnsish t shkolls s Fizkulturs kngn Urim Stalinit, q sht urimi i popullit ton pr nj jet t gjat Stalinit t madh pr lumturin e t gjith puntorve t bots. Me gjith shpirt dhe plot entuziazm nxnsit e shkolls Kosova kndonin kngn e Miqsis me Bashkimin Sovjetik dhe m tej dgjohen melodira t ndryshme, kng t paqes dhe t puns
Gazeta Bashkimi 9 nntor 1951
232
N arat e duhanit
Npr shtpit e Omarajt rrall shikon njeri n kohn e puns. Burrat dhe grat qndrojn n arat e duhanit, pleqt kan lshuar bagtit q n pik t sabahut, ndrsa fmijt baresin t gzuar drejt rrugs q t shpije n shkolln e re. Gzimi dhe gjallria jan br nj me betejn e fundit t mbjelljeve t pranvers. Puna pr vendosjen e duhanit ka arritur kulimin e saj, ndrsa mbjellja e misrit prej ditsh ka marr fund. Dhe njerzit e nxir prej diellit pranveror, nuk ngurojn as nj ast pr ta fituar kt betej. Ata jan faktori kryesor pr arritjen e suksesit. Omaraj sht nj katund rreth 35 shtpi. Ndodhet n veri perndim t Shkodrs. Shtpit e fshatit puqen nga lumi me ato t kooperativs se Grilit. Tokat e tij shtrihen deri n liqenin e Shkodrs dhe jan gati t gjitha n fush. 250 dynym do t mbjellin sivjet Omarasit me duhan, kultura kryesore e fshatit. Kualiteti i duhanit q prodhohet n fushat e Omarajt sht e klasit t par. Dhe bujqt e ktij katundi baz t L.N.I. jan t knaqur nga fruti i puns s tyre. Ata kan mbushur hambart me t gjitha t mirat. Ata nuk do ta len kurr fabrikn e re t fermentimit t duhanit n Shkodr pa lnd t par. Premtimi q tha ay fshatari nga Dragoi me rastin e inagurimit t fabriks moderne se kultivonjsit e duhanit t rrethit t Shkodrs do t prodhojn duhan gjithmon me shum kualitet sa m t mir dhe sht premtimi i Omarasve. Prandaj tani ata punojn me vrull dhe enthusiazm pr t plotsuar kt premtim. Bujqit e Omarajt jan puntor t mir dhe prparimtar. Ata zbatojn me prpikmri kshillat agro teknike dhe metodat sovjetike. sivjet po mbjellin nj pjes t duhanit me fole katrore simbas eksperiencs s kolkozianve sovjetik. Pr t mar rendimente sa m t mdha prve plehut organik do t hedhin edhe dhjetra kv. superfosfat dhe nitrat- amoni. Grat e fshatit marrin pjes n t gjitha punt. Ato mbjellin dhe prashitin, qrojn barrat e kqija dhe kujdesen pr fidant q duan nj pun t madhe pr tu prgatitur. N Omaraj ska as nj grua q t mos merret me pun bujqsore, t gjitha dalin n ar ku ndihmojn burrat dhe vllezrit e tyre pr t prfunduar mbjelljet sa m par dhe me nj kualitet sa m t mir. Omaraj sht katundi m i dalluar i lokalitetit t qendrs. Pr mbjelljet pranverore sidomos pr duhanin dhe nj nga m t mirt n gjith rrethin e Shkodrs. Kshilli i fshatit me kryetarin e tij shokun Gjergj Preni i udhhequr nga organizata e partis ka organizuar m s miri punn. Antart e tij shkojn sa tek njeri tek tjetri bashkfshatar pr t pyetur si i ka punt me duhanin, ku kan hasur penges dhe far nevoj kan. Pr familjet pa krah pune dhe ato t ushtarve kan organizuar ndihm kolektive kshtu edhe kto nuk jan pas nga t tjert. Kur u b mbledhja me kryetart e kshillave t fshatrave n lokalitet pr mbjelljen e pranvers, Gjergj Preni u 233
Sokol Shameti shpall gar ne emr t fshatarve t Omarajt, katundeve fqinj q merren me kultivimin e duhanit si Boriit t Math, Boriit t Vogl, Golemit etj. Se kush do ta mbaroj mbjelljen e duhanit m shpejt, kush do ta punoj m mir tokn, kush do tja bj shrbimet bims m n rregull dhe m n fund kush do t marij rendimente m t larta e me kualitet m t mir. Kto gara, pr t cilat ishte marr vendimi m par n organizatn e Partis, i aprovoj gjith fshati. Prej saj dite, do bujk i Omarajt pr do brazda q lvronte traktori pr do fidan q mbillte n tokn e punuar si buk vale, i kujtohej prve t tjerave edhe garat q u kan shpallur katundeve fqinj dhe kta si inisjator nuk duhet ta turprojn emrin e katundit t tyre duhet t jen t part me do kusht. Deri m sot flamurin e huas shtetrore, t ciln e ka shlyer qind pr qind. Kshtu fshatart e Omarajt, duke ju prgjegjur thirrjes s Kongresit t II t Partis, q i drejtohet gjith popullit shqiptar, pr t realizuar planin 5 vjear para afatit, e derdhin pa kusyer djersn n arat e duhanit, pr lumturin e Atdheut dhe t familjeve t tyre dhe tregojn n kt mnyr se ata jan t vendosur pr ta mbrojtur paqen me pun t ndershme dhe jetdhnse.
Gazeta Bashkimi 8 maj 1952 Nnshkruar: T.Nase
Pr nder t dhjet vjetorit t themelimit t Partis
Manifestim i madh fizkultural n stadiumin Kombtar Qemal Stafa

Dje pas dreke norn 2, n stadiumin Kombtar Qemal Stafa u zhvillua nj manifestim i madh fiskultural, organizuar nga Komiteti i Kulturs Fizike dhe Sporteve, pr nder X-vjetorit t themelimit t Partis son t Puns. N kt manifestim mernin pjes fiskulturistat e shoqrive fizkulturale, t ushtris popullore dhe nxns t shkollave 7 vjeare dhe t mesme t kryeqytetit. Stadiumi Kombtar kishte marr pamjen e nj feste t madhe. N t katr ant 234
Udhrrfyes i reportazhit shqiptar 1912-2011 ishin vendosur flamuj t shumt t Shqipris dhe t Bashkimit Sovjetik dhe t shoqrive sportive Partizani, Puna, Dinamo, Spartak, dhe Nxnsi. Prball tribuns qendrore ishin vendosur portrete t mdha t shokut Enver Hoxha dhe t Stalinit t Madh. N t dyja ant e portreteve ishin shkruar n beze kto parulla: Rroft Partia Bolshevike dhe Rroft Partia e Puns e Shqipris. Pikrisht n orn 2 zun vend n tribunn qeveritare Sekretari i Prgjithshm i P.P.SH. shoku Enver Hoxha, Presidenti i Presidiumit t Kuvendit Popullor Dr. Omer Nishani, antart e Byros Politike t K.Q t P.P.SH antar te Komitetit t Kuvendit Popullor dhe t Qeveris. Ardhja e udhheqsit t Partis dhe t popullit, u prshndet me brohoritje dhe duartrokitje t zjarrta nga fizkulturistt, q ishin t radhitur n fush, dhe nga populli q mbushte stadiumin. N kt manifestim asistonin i Drguari i Jashtzakonshm dhe Ministr Fuqiplot i Bashkimit Sovjetik n Shqipri Z.uhavin, prfaqsonjs t Legatave t demokracive popullore, delegacionet e Partive Komuniste dhe Puntore motra dhe gazetart e huaj q kan ardhur n vendin ton me rastin e X-t vjetorit t partis si dhe delegacioni bujqsor sovjetik. Para se t fillonte manifestim i, Kryetari i Komitetit te Kulturs Fizike dhe Sporteve t Republiks, shoku Llazar Lipivani, prshndeti t pranishmit dhe foli mbi zhvillimin qe ka mar fizkultura n vendin ton me kujdesin e Paris dhe t shokut Enver dhe me ndihmn e Bashkimit Sovjetik. Pastaj, duke dal me vrap nga grumbulli i fiskulturistave, dy pioner, i dhuruan shokut Enver buqeta me lule. Shoku Enver i prgzoi duke i prqafuar. Ndrkaq u ngjitn n tribun nj grup fiskulturistsh, t cilt i dorzuan shokut Enver distinktivin e par t G.P.M (Gati Pr Mbrojtje) Pasi banda e garnizonit t Tirans ekzekutoi hymnin e Flamurit dhe at t Bashkimit Sovjetik, filloi parakalimi. Grupet e fiskulturistve mbanin ndr duar pllakada t mdha ku pasqyroheshin Kombinati i tekstilit Stalin dhe hidroncetrali Lenin vepra madhshtore t partis son, t popullit ton, vepra t mdha t socializmit dhe t paqes. N nj tabllo tjetr t madhe pasqyrohej nj ushtar me pushk n dor, roje vigjilente e fitoreve te popullit ton. Parakalojn me radh fizkulturistt e shkollave 7 vjeare, t shkollave t mesme, nxnsit e teknikumit t fizkulturs Vojo Kushi, puntor t qendrave t ndryshme t puns dhe nj grup fizkulturistsh t Ushtris son popullore. Shoku Enver i duartrokiti vazhdimisht kta bij t popullit qe ecin krenar. Karakteristik e ktij parakalimi kan qen ushtrimet q zhvillonin fizkulturistt mbi motoiklet gjat ecjes. Me nj her pas parakalimit fillojn ushtrimet, Nxnsit e shkollave 7-vjeare t kryeqytetit nn tingujt e bands qe ekzekutonte kng popullore, t lufts dhe t ndrtimit, bjn ushtrime t lira trupore pa komand. Kto bhen me prsosmri dhe duartrokiten nga publiku. Edhe nxnsit e shkollave t mesme, zhvilluan ushtrime t lira 235
Sokol Shameti trupore. Nxnsit e teknikumit t fizkulturs Vojo Kushi, me ushtrimet e tyre paralel dhe t tjera ushtrime akrobatike ngjalln admirim tek publiku i cili i duartrokiti nxehtsisht. I pritur nga duartrokitje t zjarrta dolli ne fush grupi i fizkulturistve t ushtris son popullore qe ekzekutoi ushtrime me trup t lir dhe me arm t cilat simbolizojn strvitjet luftarake dhe aktivitetin fizkultural e sportiv n ushtri. Kto ushtrime u ekzekutuan me prsosmri nga ushtart dhe trhoqn admirimin e t gjithve. Kto lvizje treguan fare qart punn qe bhet n ushtrin ton, e cila sht br nj shkoll e madhe ku rinia pajisjet me artin ushtarak Stalinian dhe edukohet pr t qen e gatshme kurdoher n mbrojtjen e atdheut e t paqes. N mbylljen e do ushtrimi, fizkulturistt u radhitn n mnyr t till q formonin emrat Enver-Stalin, X-t vjetorit t Partis, dhe Paqe. M n fund, pas mbarimit t programit t ushtrimeve, t gjith fizkulturistt q morn pjes n manifestim u grumbulluan prpara tribuns qendrore duke brohoritur me entuziazm pr minuta t tra EnverStalin, Enver-Stalin. Ky manifestim u mbyll midis nj entuziazmi t madh t popullit dhe t fizkulturistve t kryeqytetit, t cilt shprehn edhe nj her dashurin e tyre pr Partin e Puns dhe shokun Enver Hoxha, pr Bashkimin Sovjetik dhe Stalinin e Madh shptimtarin dhe mikun ton m t shtrenjt dhe vendos mrin pr t mbrojtur paqen.
Gazeta Bashkimi 9 nntor 1952 Nnshkruar: Korrespondenti I Bashkimit
Shnime udhtimi n R.D. Gjermane

Berlini sht nj qytet i ndar i nj vendi t ndar. Sa interesant sht kufiri q kalon n Berlin. sht vshtir ta kuptoj njeriu q ssht vendas. Ka rrug q nj trotuar i takon sektorit t lindjes dhe tjetri i prket sektorit t perndimit. Trena e metros mbushur plot me njerz kalojn do minut nga nj sektor n tjetrin. N 5 minuta q ndenjm afr Reishatgut, erdhn nga perndimi 15 vetura. Ka prej tyre q vin n lindje pr t par nj teatr apo nj oper. Nj grua q erdhi n mngjez nga perndimi e pam n mbrmje n opern Nusja e shitur q faqej n Berlinin lindor. N nj pik kufiri shef dy tabella t vogla. Ato tregojn se aty ndahen sek-
236
Udhrrfyes i reportazhit shqiptar 1912-2011 tort. Dy polic gjigand me uniform t ndryshme rregullonin qarkullimin e automobilave: njri sht i perndimit dhe tjetri i lindjes. N pamjen e jashtme duket sikur sht qetsi. Por n esenc puna qndron ndryshe: atje jan dy bot, dy jet, Berlini lindor prfaqson rrugn e Gjermanis s re dhe pjesa prendimore ka mbetur ashtu si ishte m par, me nazist e revanshist... Vizituam mjaft fabrika e uzina. N qytetin Kthen pam nj uzin t madhe. N kohn e Hitlerit ajo ndrtonte arm dhe aeroplana. Tani ajo prodhon makina grmuese gjigande. do maqin arrin t grmoj 40 000 m3 dhe n dit. Lartsia e saj arrin n 30 m. kurse pesha e ksaj maqine sht 1200 ton. Nj maqin zvendson punn e 13.333 puntorve. Drita elektrike q harxhon nj maqin e till sht e barabart me dritn elektrike q harxhon nj qytet i tr. N kt uzin ka 2500 puntor. Shum prej tyre jan t rinj. Q n tetor, ata kishin realizuar planin e 1957. Punojn me ndrgjegje dhe ecin m par se koha. Ata jan t rinj t pararojs. Pran uzins sht ngritur shkolla e kuadrit. Ajo sht nj vjeare. Atje msojn 140 t rinj dhe 10 t reja. Edhe un do bhem i pararojs - thot djaloshi 14 vjear Peto Ikelja. Ai ka veshur kostumin e puns dhe bn praktik: ka n dor nj hekur dhe e ha at me lim. Aty afr qndrojn profesor dhe teknik. Aleatt Npr vende t dukshme t Gjermanis demokratike t binte n sy nj parull: Rinia sht pr socializmin, socializmi sht pr rinin. N kt rrug t vshtir por t lavdishme, rinia puntore ka nj aleate besnike: rinin fshatare. Vizituam koperativn bujqsore t qytetit Ascheliben. Nj burr i thyer, me ca sy t bardh e pa flok n kok, sht kryetari i koperativs. Na foli sikur ishim njohur me koh. E quajn Kristian Ehryeter dhe sht antar i Komitetit qndror t Partis socialiste t Bashkuar. E re, por e pasur sht koperativa. Nuk ka m 5 antare si n fillim, por 360. Ata punojn 200 ha tok. Esht ajo tok q dikur e kishin ifligart. Por reforma agrare ua dha atyre q e punojn. Ata ifligar jan sot n Gjermanin perndimore. Sa kot e kan q i drgojn kryetarit letra krcnonjse! Koperativa shkon prpara. Ajo ka 700 lop, 2000 derra, 1000 dele e 3000 pula. N kt koperativ ka 60 t rinj t organizuar. Takuam disa prej tyre. Ata ishin t qeshur dhe t shndetshm. T duket sikur qesh edhe vndi ku punojn... Disa t reja ishin mjelse. Ne nuk pam djem q t ishin mjels. T rejat e quanin pr nder t merreshim me kt pun. Sa t kujdesshme ishin ato pr rritjen e lopve. I mjelin 3 her n 24 or. Mesataria e qumshtit ka arritur 3200 litra n vit pr do lop. Nj grup djemsh i pam q futnin n nj grop 237
Sokol Shameti t madhe gjelbrime pr silazh. Edhe atje rinia merresh me sigurimin e bazs ushqimore pr lopt. Punojn me dy duar N nj uzin t tekstilit n Laipsig, na trhoqn vmendjen shum gjra t bukura. Por shpejtsia e vajzave n pun, nuk na harrohet: ato punojn me dy duar. Uzina ka 500 vajza. T gjitha ishin bionde. Puna e tyre ishte t ndanin leshin n kualitete. Sa me shkathsi q punojn. Duart e tyre lvizin aq shpejt sa spektatori uditet. do e re arrin t zgjedhi e t ndaj n kualitet 200 kg lesh n dit. Iu afruam nj vajze 16 vjeare. E quajn Ingrit Kroe. Ka 15 muaj q punon n kt uzin dhe nj vit q sht pranuar n organizatn e rinis. Jeta e rinis i kishte plqyer shum. Disa dit m par ajo kishte dgjuar temn: Si t veproj un q t m plqejn. Ishin faqur mendime t ndryshme, por Ingriti kishte thn: Un plqej at q punon mir. Uzina kishte nj sall t madhe lodrash pr rinin. Atje ishte nj klinik dentare e bukur dhe e pastr. Traktoristt N nj fush ishin br zbukurime. Atje do t zhvillohej takimi i traktoristve t rinj. Ajo dit nuk ishte vetm fest, por edhe pun. Traktoristt m t mir t S.M.T. -ve t qarkut Halle jan mbledhur n at vend. Atje ka kan shkuar edhe autoritete e vendit. Nj komision me specialist ka caktuar parcelat e puns. Dhe takimi filloi. N vend t raportit, filloi puna e traktoristve n ar. Traktort sulmuan. N nj koh punojn tre traktoriste. Fitonjs sht ai q punon me traktor mbi 1/4 ha n 65 minuta. Komisioni kontrollon kualitetin e punimeve. Traktoristt i bjn vijat e drejta. Rezultatet i komunikonte nj altoparlant i fuqishm q ishte vendosur n nj qoshe t ars. Nj er e freskt dhe pak e ftoht frynte n fush, por gara e traktoristve vazhdonte. Kur mbaronte gara e tre traktoristve fillonte gara e tre t tjerve. Zhurma e traktorve t shurdhonte. Traktoristi e drejton me lehtsi traktorin. Ai drejton timonin dhe shikon se mos shoku i a kalon. Sa mir do tishte sikur ti jepnim nj traktoristi adresn e nj traktoristi shqiptar! Dhe kjo u b: U dham adresn e Jonuz Hass q punon pr llogari t 60-s n S.M.T.-n e Shijakut. Atje n fush ku bhej takimi, u lidhn n miqsi dy traktorist t dy vendeve miq. Fjala e fundit ishte e komisionit. Traktoristi q e realizonte normn brenda kohs s caktuar dhe me kualitet do t shpallej fitonjs. E kshtu n mbasdite 238
Udhrrfyes i reportazhit shqiptar 1912-2011 u dhan rezultatet: ata q u klasifikuan t part merituan dhuratat. Ky ishte nj takim i traktoristve pa fjal por me pun. Punojn dhe dfrejn Kudo q shkuam vum re nj gj kryesore pr moshn e rinis: t rinjt edhe t rejat edhe punojn edhe dfrejn. Klube t shumta jan hapur pr rinin. Vetm qarku i Laipcigut kishte 22 klube. N do qytet rinia ka klubin e saj. Morm pjes n mbrmjen q organizonte klubi i rinis s qytetit Halle. Ajo ishte nj mbrmje e kulluar. Programi i mbrmjes ishte i pasur edhe i bukur. Kishte valle t zgjedhura vendi, kng, recitim, kuriozitetet. Nj mbrmje t till e lodh rinin dhe e bn at t punoj me fuqi t reja. Vizituam klubin q ishte n lokalin e komitetit t rinis s qytetit Kthen. N nj dhom lozin shok t rinj. N nj tjetr vajzat qepnin me korent, t tjera gatuajn patate e hollojn pet pr byrek. Ato msojn dhe pregatiten t din t gjitha punt shtpiake.... Si nata me ditn N veri t Gjermanis gjendet qyteti i Rostokut. Njeriu q don t dij prparimet e Gjermanis demokratike, le t shikojm Rostokun. ishte Rostoku dje? Nj qytet i prapambetur e i vogl si nj fshat. Kishte vetm nj kantier t vjetr anijesh e aeroplansh. Atje sundonin kulakt dhe kapitalistt. Njerzit i quanin bagti. Bismarku pat thn: Rostoku do t prparoj 100 vjet m von se bota. Por ja q Rostoku po ecn me hapa t shpejta prpara. sht Rostoku sot? Nj qytet i ri socialist. Fytyra e tij ka ndryshuar krejt. Atje sht ndrtuar nj kantier i madh detar; ndrmarrja e peshkimit, nj uzin motorash, dy kombinate peshku, nj fllot e re tregtare. Si rezultat u rrit klasa puntore. Qarku i Rostokut sht i pasur e i madh. Ai ka 52 S.M.T., 32 ferma, 596 koperativa, 2 universitete, 17 shkolla profesionale etj. Rinia sht forc e madhe. Ajo ka 305 brigada t saj n prodhim. Me t drejt na thoshin: Rostoku i djeshm nga i sotmi ndryshon si nata me ditn... Nuk mund t largohesh nga Rostoku pa vizituar kantierin detar. Ai sht ngritur gjigand me ndihmn e Bashkimit Sovjetik. sht ky kantier q ndrton nga anijet m t mdha t Evrops. Jo shum larg nga Rostoku dukej nj ishull: Ishte ishulli Zasnic. Sa i bukur dukej nga bregdeti! Sigurisht, po t shkojm atje do t jet edhe m i bukur... Dhe ja tek u nism. Dallgt e detit na lkundin n anije si foshnja n djep. Ja 239
Sokol Shameti edhe ishulli! Syri nuk na gnjeu: ai sht me t vrtet i bukur. Nj kombinat i madh peshku sht ndrtuar n kt ishull t vogl. Rreth ishullit kapen 3-4 lloje peshku. N nj vit kapen 27 300 ton peshk. N vitin 1949 Bashkimi Sovjetik u dhuroi 12 barka t mdha peshkimi. Ktu ka 800 t rinj. Ata punojn n kt kombinat t madh tatij ishulli t vogl... N at ishull kishte nj post kufitare. Ata na ftuan ti vizitojm. Dhe ne u takuam me gzim. Nj yll q ndrion N takimin q patm, sekretari i par i rinis s qarkut Laipsig na foli pr zbatimin e eksperiencs sovjetike. Sa pr rinin - tha ai- ka nj yll q ndrion: shmbulli i Komsomolit leninist. T nesrmen ishte 39 vjetori i themelimit t Komsomolit. Nj ceremoni e bukur q u organizua me kt rast. Konferenca u zhvillua n salln e kogreseve. M par u faq filmi Si u kalit eliku. Pastaj, ndrsa nj i ri recitonte, n sken shkoi me korent fotografia e Leninit, e cila e paraqiste at duke folur n kongresin e III-t t Komsomolit. Pastaj u mbajtn fjalimet dhe prshndetjet e rastit. Monumeti m i lart n bot N Laipsig ka shum vende historike. Nj nga kto sht edhe monumenti m i lartt m bot. Ka nj histori ky monument. Ai sht inauguruar m 13 tetor 1813. U ngrit n kujtim t epopes s popujve rus e gjerman q luftuan kundr Napoleonit. Ather n at vend u vran 2500 gjerman 22 000 rus, 18 000 prusian dhe 12 000 austriak . Monumenti sht 91 m. i lart. Ai ka 686 shkall q shkojn prpjet si n nj tub ku njerzit mund t kalojn kolon pr nj. Themelet e monumentit jan 78 m. t thella. Gurt jan marr 12 km. larg dhe kan kostuar 6 milion flori. Kt monument e ka br populli dhe sht m i larti n bot. **** Nj muaj qndruam n Gjermanin demokratike, por kjo na u duk si nj jav. Sa kujtime t bukura kemi! Ato nuk mund t shlyhen nga kujtesa jon: jan te forta ashtu si miqsia midis dy vendeve tona.
Gazeta Zri i Rinis 5 mars 1958 Nnshkruar: Sevo Tarifa
240
Pranvera n Barbullinj
Lulzuan kumbullat n oborret e shtpive, n kodrinat e larta. Dallndyshet prsri filluan t ngren folezat e tyre nn streht. Por shirat vazhdojn... Megjithkt njerzit dalin n fush dhe ndr ugare e ara me grur, me bela e shata n dor, punojn n do dit. Atje prtej ndn kodrn e madhe t Barbullinjs s Lushnjs, dy-tre burra, t futur n balt, her bjn nj vij pr t kulluar uji, her e zbrazin pellgun me lopata. M tutje, n mes t grurit, sht formuar nj llom i madh. - Kanali ktij ska ti bj! - i thot nj plak shokut t vet, duke shikuar pellgun. - Duhet marr ndonj kov, - ia pret tjetri. E solln kovn dhe pastaj filluan ta derdhin ujt n kanalin disa hapa larg. Era lviz grurin e rritur. Kryetari i kooperativs, Zenel Guja, sheh lart n qiell dhe, i mrzitur, thot: - Na lodhi kjo e djallosur koh, shi sot, shi nesr! As dreqi se merr vesh! M shum kryetarin e qetson pambuku. Kjo pranver nuk sht si t tjerat: ngado shi, ngado balt, ndr arat shyjn dot qet jo t futet traktori. - E kemi pisk punn. Skemi pak pambuk pr t mbjell: i thon treqind hektar! Akoma asnj kokrr skemi hedhur n tok, - thot ai i menduar. - Po mbajti koha tani ne ia dalim. Forca kemi. Nnt traktor presin atje maje kodrs. Po u lshuan ata... Puna sht te koha, - kuvendon agronomi i kooperativs, nj djal i qet dhe i matur. Zeneli izmet i kish tr balt, por kjo nuk i bnte prshtypje; t gjith ktu kshtu jan dhe ska se si ai, kryetari i kooperativs, t rij ndryshe n nj koh t till. Kur atij i flet ndonj i deleguar nga qyteti pr izmet e mbytura n balt, buzqesh nn mustaqet e vogla dhe i prgjigjet: - Ti nuk e ke par Rushit Topin npr ara duke br kanale kullimi. At ta shohsh sa t pastra i ka izmet! - sht ky Rushit? - pyet tjetri. - Nje brigadieri yn, - i prgjigjet kryetari. Buz kodrave Por buz kodrave sapo del dielli toka fillon t avulloj. Ktu nuk sht njlloj si npr arat e sheshta ku do t mbillet pambuku. - Toka buz kodrave shkriftohet shpejt. Prandaj ne nuk presim shum pr t mbjell. Kshtu kemi prfunduar nja dy hektar patate. Por ja, sot spo na mban koha 241
Sokol Shameti ti mbjellim edhe ata pak hektar q na kan mbetur, - thot kryetari. Pastaj ai kthen kokn nga agronomi i ri: - Si thua, sot mund t mbjellim? - Si zor sht. Pas dite pati nj ves t holl, do ta ket lagur tokn, - ia priti agronomi duke u ngritur e dolli n fush. N zyrn e kooperativs ra heshtja, sikur Zeneli skish t tregonte. Por si kaluan edhe ca minuta ai filloi t tregoj pr qilizmn e mir q kan br n kodr, pr vreshta q kan mbjell, pr shartimet q kan br e plot punime t tjera. - Nja 3000 rrnj pem kemi mbjell dhe po mbjellim vazhdimisht. Prve 500 gropave ullinj q kemi hapur, kemi mbjell edhe dy hektar vresht. Kto, mor shok i dashur, nuk na pengojn; puna sht te pambuku. Pr nder, nuk na z gjumi. Prsri ai erdhi tek pambuku dhe me kt muhabet na gjeti agronomi. - Shum e lagur sht toka. Nesr n mngjez po t mbaj moti un mendoj se mund t mbjellim. - Ske i bn ather, nesr, - bri me dor Zeneli. Kur del dielli Njerzit, kur del dielli npr ret, fillojn t buzqeshin. Do t mbjellim! thon. At dit qielli u hap. Nj er e leht lkundte pelenn e gjelbrt t grurit. Balta npr rrugt e fshatit dhe npr arat filloi t zr nj kore t holl. Sikur t mbaj koha! Zenel Guja kish dal andej nga kodra e Barbullinjs, ku nj sr burrash bnin qilizm. - kemi, o shok? Pune mbar! - Mbar pa! Ai e vuri dorn n ball dhe vshtroi thell fushs. Rrezet e diellit binin npr ujrat e kanaleve apo pellgjet e cekta, t cilat ndritnin si pasqyr. - Sot do t mbjellim patate. - Pastaj u kthye nga agronomi: -Agronom, si duket mund t mbjellim? - Po, po. Buz kodrave filloi t hapte brazdat nj pend qesh. - Po t hapet moti ne mbjellim shpejt. Nuk kemi ndenjur me duar kryq kur binte shi. Mjetet e puns i kemi gati; 1500 kv. pleh e kemi siguruar; farrat t gjitha i kemi npr hambaret tan; kallamishtet po thua i qruam nga arat; kanalet pr kullimin e tokave jan br; traktort t gjith presin gati... -filloi t numroj kryetari i kooperativs. 242
Udhrrfyes i reportazhit shqiptar 1912-2011 Ai sht i bindur se kooperativa, me pregatitjet e saj, do tja dal mbjelljeve, megjithse ato u vonuan mjaft. Dhe jo vetm ai, t gjith nuk i humbin shpresat. Dielli do t dal, koha do t hapet dhe mbjellja do t filloj n t gjith frontin, si thon traktoristt atje n kodrn e Barbullinjs.
Gazeta Zri i Popullit 16 prill 1958 Nnshkruar: Dritro Agolli
Mbramje n Dobra
Ende sasht ul dielli pr tu fal mbi liqenin e qet q sikur shullahte nden rrezet ledhatuese. Pr ndonj or nata do t lshohet mbi Dobra. perndim i kandshm! Qe, qingjat po afrohen ndr stallat: dhenve u prin nj ogi me nj pal bri t trash, t perdredhun si spirale, tue trok kumonn; tufa e lopve turret pr t shue etjen e nj mbas nj pendart sjellin qet e lodhuna. Mbramja sjell qetsi n fusha, por gjallnon shtpin popullore t leximit. Aty mblidhen t rinj edhe pleqt pr t kndue, pr t lexue, pr t marr pjes n aktivitete t ndryshme. Vajzat e kursit t rrobaqepsis dalin nga kursi tue bisedue njana me tjetrn, tue fol pr rrobat q kan qep. Qeuthere Rama e Ganimet Brahimi, q po dalin t fundit nga salla e msimit, jan ma t dalluemet n kt konkurs. Ato bisedojn me instruktoren e tyne. Tash do t mbyllet kursi. Ato kan msue me pre e qep kmisha burrash, fustane e veshje t tjera. Por duen me vazhdue ende msimet. Miqt e librave grumbullohen pran rafteve t mbushun prplot me gjithfar librash. - M jep romanin Udha e Velanit - i thot Brahim Hamiti, deshurnit. E reja Agime Hajdari ka sjell vllimin e par Mshtekna e bardh dhe krkon t dytin. Qe edhe Hajrullahi, ma i rregullti i biblioteks s koperativs. Ktu ka shum miq t librit. 15 vet para disa ditsh morn dinstinktivin Miku i librit si Hajdar Sadiku, Hamdi Zeqiri, Nuredin Kraja etj. Hamzai, q ka msue ti bjer firsamoniks n kursin e shtpis s leximit, ia ka marr nj kange n nj dhom. Edhe aktort e estrads po mblidhen pr prova. Ahmeti, regjizori i saj, nj djal i talentuem, koperativist, i fton t fillojn. Akrepi i ors po i afrohet gjashts. Provat ecin mir pr skein e Nikolla Mullisit, Puna ka rregulla. Rolin 243
Sokol Shameti e kryetarit t koperativs, nj tip burokratik q din vetm m dhan urdhra, shpesh edhe pa vend, e interpreton shum mir i riu Zija Dini. Ky numur i estrads pregatitet pr nder t zgjedhjeve t kuvendit popullor, prandaj n t ka edhe materiale kushtue ksaj fushate shum t randsishme. Osman Alia e Fadil Ademi, dy t rinjt q interpretojn n dialogun e t shurdhrve, prve t metave t koperativs, do t godisin edhe sistemin e zgjedhjeve n shtetet e perndimit. I riu Rexhep Hajdari do t recitoj vjershn Me Luigjin dhe Musan t Bik Peps, kushtue zgjedhjeve t kohs s Zogut. Edhe aktivitetet e tjera artistike dhe edukative t shtpis popullore t leximit pregatiten n kuadrin e zgjedhjeve. Pr kt qllim asht hartue nj program i posam. *** Ora 7:30 Provat mbaruen. Diletantt mblidhen. Prgjegjsi i shtpis popullore t leximit u flet atyne pr pregatitjet q po bahen pr zgjedhjet e reja n rrethin e Shkodrs, i fton ata q t mobilizohen pr t dhan faqe artistike sa m t bukura. Diletantt zotohen t ven t gjitha forcat. Solisti Ali Latifi zotohet t msoj edhe kang t tjera popullore, t cilat i interpreton me ndiesi. Ata vendosn q t bajn takime me grupet artistike n koperativat bujqsore Kamic, Gril e Ajazm, ku t shkmbejn edhe eksperiencn pr punt kulturale, por edhe pr punt bujqsore n koperativ. N fund Musa Karini u jep lajmin e mir se kto dit shtpis popullore t leximit i vjen qndra e zanit e kompletume me amplifikator, altoparlant etj. - Ather do t organizojm biseda, koncerte m kang kushtue koperativistve m t mir do t transmetojm kshilla t ndryshme, etj. Edhe mbramjen tematike Aleanca e koperativistve me puntort, q po e pregatisim do ta transmetojm n qendrn e zanit. - Ora njzet. Po japim lajmet- ndgjohet zani i spikerit t radio-Tirans. T rinjt i afrohen radios.
Gazeta Zri i Rinis 17 maj 1958 Nnshkruar: Hamit Borii
244
T vegjlit
Dielli po ngrihet dalngadal mbi pishat e kopshtit dhe vesa tanim nuk ndrit mbi barin e njom. do gj sht e qet. Ta ka nda t rrish e t prehesh nn hijen e freskt t pishave dhe bredhave. Por ja, zra t shumta e mbushn ajrin e kopshtit. Npr bar e hije derdhen fmijt, ashtu si shqerrat n kodrinzat e bleruara. Kta jan t vegjlit e kopshtit t fmijve nr.1 t Tirans. - Lum si ata. Shqerkat e nns, shqerka! - tund kokn nj plak kur vshtron fmijt q prtej udhs. Po, ata jan t lumtur. N fytyrat e tyre nuk ka asnj shnj vojtjeje apo hidhrimi, ja ku lot me shoqet Fatbardha Lame, goca e bukur shtatvjeare, ja vrsnikt e saj Merita elniku, Agron Shapllo, Arben Shuaipi, Anastas Tusha. T gjith kta lozin e dfrejn, kndojn kng t bukura dhe tregojn kallzime. sht interesante t vsh re sjelljet e ktyre t vegjlve. Anastasi kishte hipur mbi kalin e tij prej drrase dhe po i thrriste. - Uaa! trrr! N kto e sipr Arbeni, pa dashur, e shkeli. Kshtu nmes t vegjleve filloi grindja. Por fajtori e pa edhe vet q bri gabim, prandja iu afrua e i tha i penduar: - M fal. Un sdesha, - dhe dukej sikur kjo shprehje delte nga goja e nj t rrituri. Ja, q ktu fillon t lind dashuria dhe respekti ndrmjet t vegjlve. - Fmijt n kopsht e duan njri tjetrin si vllezr. Rastis q smuret ndonjri pr nj koh t shkurtr dhe t gjith shokt pyesin pr t. Jo vetm q pyesin, por edhe krkojn t shkojn pr ta vizituar, thot drejtoresha e kopshtit. T vegjlit din te festojn bukur edhe ditlindjet e njri-tjetrit. Mblidhen t gjith rreth shokut duke lojtur dhe dfryer. Pastaj, duke recituar vjersha t vogla, i shpien atij dhurata. Po kur rastis q i vogli e feston ditlindjen n shtpin e vet, fmijt ven e vizitojn dhe i shpien lule. Sa knaqsi sht pr prindrit e fmijs kur i shohin shokt e t birit apo t bijs n prag t ders s tyre me lule n duar! Aty prpara kt knaqsi e ndjeu edhe i ati i Agron Shapllos. Atij i erdhn n shtpi shokt e t birit me nj buket lulesh. Pastaj i than: - Ju urojm ditlindjen e Agronit! Ata kan miqsi edhe me antart e kopshteve t fmijve t tjer t kryeqytetit. Mblidhen bashk dhe, n prag t festave, i drgojn letra prshndetjeje. sht knaqsi e madhe t vshtrosh si i shkruajn kto letra. Jemi n mes t fmijve n pragun e fests s 1 Qershorit. Ata jan ulur dhe vshtrojn edukatoren e cila thot: - Do tu shkruajm lert fmijve t kopshtit nr. 18. Pasi vn datn, e fillojn letrn. Fjalt e para i flet Ilir Alikua: 245
Sokol Shameti T dashur shok e shoqe t kopshtit nr. 18. Kur ulet ai, ngrihet Pllumbi dhe e vazhdon: Ju urojm nga zemra festn e 1 Qershorit. Ato q thon ata i shkruan n letr edukatorja. Letra vazhdon. Ngrihet Tefta. Ne po e presim m shum gzim kt dit. Po msojm vjersha, kng, valle dhe skee. -Po tjetr? - pyeti edukatorja, kur pa se duheshin ndihmuar. Ngrihet Arbeni: Ne po pregatitim ekspozitn me vizatime e pundore. Pr ta plotsuar m mir letrn ohet nj goc e vogl aty nga mesi i fmijve: sht Merita; Po ju pr festn e 1 Qershorit kini br?- thot. Fmijt e din se letra do nj fund. Pr nj ast bie heshtja. Edukatorja vshtron dhe buzqesh: E, si do ta mbyllim? Ngrihet Lidra e vogl, dhe me zrin e saj t mbl, duke radhitur fjalt shpejt e shpejt, thot fjalt e fundit. Ju prshndesim nga kopshti Nr. 1. Grupi i tret. Kshtu mbyllet letra dhe fmijt prsri dalin n kopshtin e bleruar me kng n goj. Po, ata jan t lumtur! Dhe tek sa dgjonja kngt e tyre mu kujtuan fjalt e nj prindit Oto izek n nj qytet t Kanadas q kishte gjasht fmij. Ja se thot ai duke nxjerr t vegjlit e tij n pazar pr ti shitur nga skamja e madhe: Un nuk mund ti vras fmijt e mij, por nuk mund ti ushqej, prandaj i kam nxjerr pr ti shitur. Dhe t till fmij n botn kapitaliste ka plot. Ndryshe sht tek ne. Ja ata si lozin e dfrejn n nj koh kur prindrit e tyre punojn pr tua br jetn m t lumtur e m t begat. Fytyrat e tyre jan t qeshura, t bshme. Ata ushqehen mir n kopsht. Prpara nesh sht lista e gjellve t nj dite: Mngjez - omlet me djath; drek - sup orizi, mish me patate; pasdreke - rulo me mish; dark qumsht dhe vez t ziera. Fmijt jan shpresa dhe e ardhmja e do populli. Nga ata varet fati i do kombi, i do shteti, fati i gjith njerzimit. Ja prse dita e 1 Qershorit ka nj rndsi t madhe ndrkombtare. Kjo dit i bashkon t gjith prindrit pr t luftuar pr nj jet m t mir t fmijve t tyre, kundr lufts.
Gazeta Zri i Popullit 1 qershor 1958 Nnshkruar: Dritro Agolli
246
N arat me grur
Para disa ditsh, duke kaluar nga Bishqemi gjer n Korin, aty ktu t zinte syri kooperativist n arat e grurit. Tani kudo gruri ka marr ngjyrn e arit. Fronti i korrjeve filloi. Kooperativistt e Bishqemit kan dal hert n fush. Sivjet ato betejn e korrjeve e filluan disa dit m von nga ato t Kodrasit, Lazarenit dhe Prparimit, e jo pse ata u treguan m t plogt, por gruri u poq disa dit m von. Por fjala sht fjal e duhet shpejtuar puna, pr ti arritur e tejkaluar fqinjt. Emulacioni i korrseve sht i madh. Lokaliteti i Bishqemit sht n gar me at t Peqinit. N fushatn e mbjelljeve t pranvers her dallohej njri, her tjetri. Tani korrja, shirja dhe grumbullimi i preokupojn shum kooperativistt. Ne vum re se n Bishqem jo vetm q korrej shpejt, por tregohej kujdes q n ar t mos mbetej asnj kalli. Njra pas tjetrs vin kooperativat bujqsore t engelajt, Pajovs, Prparimit, Kodrasit. - Kooperativistt interesohen pr punn e njri-tjetrit, pr rezultatet. Ja, shikoni sa shum forca punojn tek ne pr korrjet, - na tha brigadieri i kooperativs s engelajt. - Po ato gra far bjn n at parcel? - Ajo sht parcela e grurit pr far, duhen pastruar m par kallinj e varieteteve t huaja dhe pastaj t filloj korrja. Kishte ardhur koha e dreks e dielli t prvlonte. N Kodras korrset nuk e kan ln akoma punn. Abibe Emini, Tushe Mustafaj e Fate Mersini i kan ln shum pas shoqet. Tri- katr- t reja u dukn tej me nj tepsi n kok e me shtambat e ujit. Korrset filluan t grumbullohen aty n mezhdn e ars, nn hijen e pemve. Pas nj pune t lodhshme, dreka t duket m e shijshme. Rahman Hoxhs, brigadier i brigads s par, nuk i rrihet pa kontrolluar parcelat e korrura. - Me ju lumt! Qysh tani n kohn e dreks u korr siprfaqja e planifikuar pr sot. Forca, ti japim fund ksaj parcele! - More ne e kemi merak vet, por ti shiko andej nga pambuku, se po vonohet prashitja, - tha Fatja. Tani punt jan t shumta n fshat. Sekretari i organizats-baz t partis n koopertaivn e Kodrasit na tha se para disa ditsh organizata-baz, pasi shtroi detyrat pr fushatn e korrjeve dhe shirjeve, vendosi t shfrytzohet mir koha, t punohet edhe n ort e mbrmjes pr lidhjen dhe transportin e duajve npr lmenjt. - Ne lajmruam edhe drejtorin e SMT-s, - shtoi ai, - q m 15 qershor t fillojn shirjet. 247
Sokol Shameti Duam t jemi t part edhe n shlyerjen e detyrimeve dhe shitjen e tepricave, - shtoi. Sivjet kooperativistt e Kodrasit do ti shesin shtetit 100 kv. drithra m shum nga sa shitn vitin e kaluar. Edhe kt sasi do ta tejkalojn, thon ata, sepse prodhimi sht i bollshm. Po, prodhim shum t mir kan sivjet kooperativistt e Kodrasit. Kt nuk e thon vetm ata, por edhe antart e kooperativave fqinje dhe specialistt e bujqsis. Nga disa kontrolle q jan br pr do ha, rendimenti arrin n 20 deri n 22 kv. pr ha, nga 14,2 kv, q morn vitin e kaluar. Jo vetm ktu, n gjith lokalitetin e Peqinit gruri paraqitet i mir. Por dihet se nga fushata e korrjeve-shirjeve varet shum prodhimi. Edhe vitin e kaluar n disa kooperativa, si n Fatishe, Gjocaj etj., shkoi dm nj pjes e mir e prodhimit, sepse edhe maqinat shirse nuk funksiononin n rregull; gjithashtu, nuk u organizua puna edhe pr mbledhjen e kallinjve. N bisedn q patm me kryetarin e komitetit ekzekutiv t lokalitetit, shokun Abedin Kruja, na tha se korrja po kryhet me shpejtsi dhe jan marr qysh tani masat pr grumbullimin e duajve n lmenj. Kjo na lehtson mjaft punn, - shtoi ai, - pr t filluar plugimin e hamulloreve dhe mbjelljen e tyre me misr, pr t siguruar kshtu dy prodhime n vit.
Gazeta Zri i Popullit 15 qershor 1958 Nnshkruar: Th. Naqe
Ma e para shtpi n Theth t Dukagjinit

Me Shpend Sokolin skish kush n ato dit q po i vente pullazinat shtpis s re. Deri sa binte terri, nj pr nj, me dy vllaznit, q ishin ma t vegjl, punonte. Punonte dhe lodhjen e atyre ditve t gjata se ndjente, ndonse mbi shpatullat e veta mbante plot shtatdhjet vjet. E kish br zakon q para se t shkonte n konak, mbramjeve, ti vinte rrotull kabins s re. Dhe mndja i kthehej tek vjett e shkueme, ather kur n Theth shtisnin partizant. Gjithher ato i thoshin: - Hej far ditsh do t gzojm o xha Shpend! Sikur tia mrrisha edhe un sa me grumbullue do dhen e me ba nj konak t ri!-ia kthente. Po,
248
Udhrrfyes i reportazhit shqiptar 1912-2011 pr lirin, pr tokn, pr shtpit e popullit luftojm. Edhe ti do t gzosh shtpi t re e kope me dhn Dhe vrtet Shpendi nuk ia kishte lakmi ma t mirit n Theth e n tan ato male: shtpin plot me rob, gjaja do vite e ma e mbar, edhe konak t ri ndrtoi. At mbramje i ishte mbush mendja me kthye sofrn hert. Sa shkoi n shtpi, u krkoi grave t shtronin buk. Njni prej dy vllaznve t Shpendit tha: sht perndim edhe Ndou, ban se ia mrrini!- Mos e qet puna von, kan mbledhun rinin o Ded-ia ktheu. Ndrsa po kuvendonin pr t shtrue sofrn, njna prej grave doli n oborr e bani za me t madhe O mor Ndue Shpendi, more hej! Jehona e atyre shpateve ia prsriti fjal pr fjal ato q tha malsorja. E pr pak u dgjue gjegja e Ndout q ishte n t kthyem. Sa u ba gati sofra, u kthye Ndou, djaloshi nntmbdhjetvjear i Shpendit. Prshndeti gjith sa ishin aty, mori nj shkam (stol) prej atyne me tre kamb e eli kuvendin: - Pr kooperativ na foli sot Tom Ndoka, propagandizmi i rinis n form t edukimit. Boll pun t mir po bajn ato t fushave a kjo kooperativ q po ju a nxn n goj shpesh ai Toma n at mbledhjen tuej!? ndrhyri Deda tue dredh duhan pr ta gatue pr mbas darke. Pak di, e ka di po ua them - filloi Ndoi tue ua prshkrue gjithsi ishin kooperativat bujqsore t fushs. Si i mbaroi ato fjal, Shpendi u gjegj pr s mbari; Pasha bukn me jetue t bashkuem sa pun e keqe, por t shtrohemi n sofr nj her se kemi kur bisedojm pr kto pun. Hangrn e pin sa muejtn. E kur u shtrin pr t tymue na nj duhan u hap tjetr kuvend. Frati kish ue shndet Shpendit q sa t mbulonim shtpin do tia bante bekimin me t parn mesh n Nikgjonaj. Po ai shndet past e jet sa mallet burra, si jo- foli i pari Deda, ma besimtari n at shtpi. Gjithsecili e shfaqi gzimin pr nderin q do tu bnte frati, tue ue mesh n shtpin e tyne, vec Ndou kish shtang. Kur pa se heshtja u end, Ndou, q kish mbshtet brylin e djatht mbi gju e faqen n pllmb t dors, eli gojn: Pse kuvendni kot burra! ka asht ai bekim i fratit? Na shtpin e kemi beku me kraht ton! ka asht ajo fjal Ndue? Po si mos me beku shtpin e re me frat, a t kan dal mend a?- u hodh Deda- Mos ashtu bir se t vret Krishti!- ia pa njona prej grave. E ta sulmuen Ndoun, qit njani e prit tjetri, pa i lan koh me hap goj. Ndou, megjithq ishte skuq n fytyr e prmbajti veten. Solli ndrmend bisedn e Toms, propagandistit t rinis pr zakonet e kota si bekim, kungimin, rrfimin, e zakona t tjera boshe. Ndou qysh dy vjet m par skish shkel n kish e as rrfyer ish, dhe as kungim kish marr. Por pr me ndalue meshn e bekimin e shtpis e kish pisk. Sidoqoft ai kishte paramendue kt dhe ai filloi: - A keni ma me fol? - i pyeti dhe vazhdoi:kjo asht pun e kot: njsoj asht si me bekimin si pa bekim, shtpia sdo ndryshoj.. Po kush tha se ndryshon shtpia mor? Jo, po nuk e bekuem shtpin e robve do tu prihet ters. Besa tash na epet mbrapsht edhe me gja t gjall249
Sokol Shameti ndrhyni njana prej grave q po mkonte fmin. Ti o Shpend Sokoli gabon kshtu- mori guximin Ndou e i foli tet - edhe dekorat t ka dhn pushteti si bujk prparimtar. Ti i ke ba shrbim drithrit, prandaj ke marr prodhimet m t mdha n katund. Po mos i kishe vadit kallamoqet, e t rrijshe tue iu lut zotit pr shi do t kishe mbet bosh. Boll fole Ndue- ia preu Shendi. At nat shkoi keq kuvendi. Ndou sia kish prish qefin tjetr her Shpendit, Deds, e as ma t voglit n shtpi. Ve pr pun t kishs nuk ua kish vue veshin, sidomos qysh se kishte fillue me u marr me Tomn, me pun t rinis. Disa n katund, edhe frati, me sy t shtrembr e shihnin, por Ndou stundej. Kujt keq si kish ba. Pr sjellje ndr miq e shok, dahej n shesh. E pse t mrzitej? Sido q u ba, u msue me thash e them. Me pun t meshs t bekimit t shtpis e kish ngusht. *** Shpend Sokoli me robt hyri n konak t ri. Prit, priti se po i onte fjal Shpendi me dal pr t meshue e bekue konakun e tij. Por kot.. Diku frati kish pas than se ata q nuk kan marr bekimin n shtpi do t ken grindje me rob, deg e ligsi e do tu hyj e keqja edhe n jet. Pas pashksh i erdhi radha pr t ue mesh n Nikgjonaj, lagjia me shtatmbdhjet shtpi. Kshtu vepronte gati pr do muej pr tu dhan mesh pleqve e fmijve q nuk mundnin me dal te kisha. Mesha u ue, por jo n shtpi t Shpend Sokolit. keni pr t pa, ka me hi zjarrmi ose ka me i shqet rrufeja. Dit e dit foln besimtart, ndrsa ata t Shpend Sokolit qndronin n pun t vet. Shkoi Vera, erdhn prsri pashkt e shkuen. Prsri u ue mesha n Nikgjonaj, por jo n t Sokolve. E as zjarri ra n konak, as rrufeja shkreptiu, as deg e t ligspatn hise: ve do dit mbar e m mbar. Qe harrue ajo pun, ve n kt shtpi kur ua kujtonte Ndou pr shpoti. Doli puna e kooperativs e ndr t pare e dha fjaln Shpend Sokoli me vllazn, djem e gjithka kish. Mbas tij u bashkue edhe shtpi t tjera n Theth. Shok e miq nga Shkodra i shtrnguen dorn Spendit si shtpi e par pr t mir. E ke ba si burrat, n da pr pun t bekimit n da edhe pr kooperativ- than shumkush. Hallall t qoft. Kaloi edhe nj vit tjetr. U ndan t parat tardhura t kooperativs blegtorale t Thethit. Tash ata kan fillue t dytin vit t aktivitetit t prbashkt. Puna e bekimit u harrua e robt e gjan e gjall n shtpin e antarit t BRPSH, Ndue Shpendi si gjet gja e lig. *** Ndonj prej lexuesve mund t habitet, kaq forc paska i riu sa me u kthye mendjen edhe malsorve t pashkoll? Po, prve ktij rasti, shokt Ndoc Kola e Tom Ndoka na treguan hollsisht dhe shembuj t tjer q tregojn se puna ideologjike dhe politike q ban Partia atje z vend n ndrgjegjen e t 250
Udhrrfyes i reportazhit shqiptar 1912-2011 rinjve malsor.

Gazeta Zri i Rinis 17 QERSHOR 1959 Nnshkruar: Hamit Borii
N Vurg ndrin jeta e re

N qafn e Gjashts, sapo mbaron t tatpjetn, para syve t tu, n t dy ant, t dalin tablo, krejt t ndryshme nga njra tjetra, por t dyja me bukuri t rrall. Fusha e katrt e Jonit, me brigjet e dhmbzuara, q futn thell n det, duke grmuar gjire t bukura natyrale, maja e lart e Lkursit dhe pak m tutje mali i Hamulloit, n kmbt e t cilit radhitn shtpit e reja m kopshtija plot portokall e limon t qytetit t bukur t bregdetit ton jugor. Por, po kaq e bukur dhe trheqse sht edhe tabloja tjetr, q t del sapo fillon t zbressh kt qaf. Larg, vargu i maleve t Sopotit dhe Muzins, m posht nj numr kodrash t buta plot pem dhe m n fund nj fush e gjr plot gjelbrime, midis s cilve kalon furishm Bistrica, q dikur rebelonte serbes, kurse sot, ndrmjet gryks s uks, derdhet n detin Jon. Kjo sht fusha pjellore dhe plot begati e Vurgut t Sarands. Fusha e Vurgut, sht nj nga fushat m pjellore t jugut. N t kaluarn, megjithse ajo shnohej n hart si fush, n realitet ishte vetm nj knet, nj Vurg ashtu si edhe e kishte emrin, nj fole malariesh, q n vend q tu jepte gzim e begati, u sillte vuajtje, mjerim e vdekje fshatarve t shumvuajtur. Por fusha e Vurgut nuk mund t ishte aq pjellore, pa lumin e saj, Bistricn. Bistrica ishte nj burim pasurie pr kt fush, por, n t njjtn koh, n t kaluarn, ka qen dhe nj burim mjerimi e varfrie. *** Bistrica, aq sa begati mund ti sillte fushs s Vurgut, kaq mjerime e vuajtje u sillte banorve t ksaj krahine n t kaluarn. Bistrica buron nga mali i Sopotit dhe Muzins n fshatin Krongj dhe m par derdhej n liqenin e Butrintit. Rruga e shkurtr, nga burimi n derdhje, pjerrsia e madhe dhe sasia e shumt e ujit e bnte kt lum shum t rrmbyeshm, q shkonte her andej e her ktej, duke e mbushur fushn pjellore t Vurgut me zhavorr, q sillte dhe krijonte me prmbytjet pellgje uji, fole t prshtatshme pr malarien, e cila ishte br smundja e pashrueshme pr Vurgun. Fshatart e Vrionit, uks, aushit, Alokos, Metoqit etj., para lirimit bnin luft hem kundr bejlerve dhe agallarve dhe veglave t tyre, si avo Kokalit me shok, hem kundr Bis251
Sokol Shameti trics q gjer dje ishte tamam motra e gjarprit. Vurgart, me mundime t mdha punonin dhe mbillnin tokat e bejlerve ku rritej misri e vetmja kultur, q njihej, dhe, kur vinte koha e vjeljes n vjesht , Bistrica, dilte prej shtratit nga shirat e para dhe vrshonte mbi misrat e mbjella. Vurgart, gjer n mes n uj, mblidhnin kallinjt q notonin mbi ujrat e Bistrics. Por, nuk mjaftonin vetm kto. Shpesh vurgart paguanin shesh edhe grindjet q ndodhnin midis agallarve. Ja tregonte Kola Bali, nga uka. Ishte vitit 1925. Milo Maksakuli me shok grumbulloi nj grup njerzish dhe i vuri ta kthejn Bistricn n ann tjetr t fushs. Xha Vesel Bani, nga uka, preu dy shelgje t mdha t cilt ran n lum dhe Bistrica, q aq e donte, u kthye menjher e prmbyti arat e mbjella t fushs s aushit, Alikos etj. Pas tre katr vjetve, avo Kokali, me veglat e tij, e ktheu prap lumin nga ana e Vrionit, uks, Palit dhe u prmbyt prsri fusha. Kjo gj vazhdoi vjet me radh mbi kurrizin e vurgarve. Por, me lirimin e vendit punt ndryshuan. Fshatarve t Vurgut, q u liruan njher e prgjithmon nga shtypja dhe mjerimi, pushteti popullor u dha tokn dhe, bashk me t, ndihmn e par pr t sulmuar Bistricn. *** Dy vjet m par brigjeve t Bistrics u dukn grupet e para t inxhinierve dhe specialistve tan dhe bullgar, q bn piketimin e rrugs s re, ku do t kalonte Bistrica. Lajmi u prhap n t katr ant e Vurgut. Do ta varrosim pr gjithmon - thosh Vangjel Dalla nga aushi. E gjeti ustan Bistrica thosh Pilo Totoshi, nga Vrioni dhe gzimi i paprshkruar dukej n fytyrat e t gjith vurgarve. Pas lajmeve, ardhn ekskavatort e fuqishm sovjetik, Voronezh dhe Vurgu u b nj kantier. N burimin e tij, lumi Bistrica do t shrbej pr ti dhn drit krahins s Vurgut, ndrsa posht me ujrat e saj do t shtoj pjellorin e fushs dhe jeta e Vurgut do t bhet m e begatshme. ndrra shekullore e vurgarve, m 21 qershor t 1959, n vigjiljen e 15-t vjetorit t lirimit, u plotsua. Udhheqsi i dashur i popullit ton, Shoku Enver Hoxha, preu shiritin dhe Bistrica, Gajdari e Kalasa e lan rrugn e vjetr dhe u derdhn n det dhe Vurgu mori frym lirisht, tashi fusha e tij pjellore do t transformohet, ashtu si tha miku m i shtrenjt i popullit ton, shoku Hrushov, n nj kopsht t lulzuar. Gjith fusha sht kolektivizuar dhe fusha e tra buet nga traktort q lvrojn tokn. Gjat ktyre vjetve, n Vurg, ka lindur me t vrtet nj jet e re. N kodrat q shtrihen midis fushs nuk zbardhojn m kullat e bejlerve dhe t agallarve, por shtpit e reja plot drit e kooperativistve q jan ndrtuar gjat ktyre vjetve. N Vromero, Karahaxh, Shtegje, etj m shum se 80 pr qind e shtpive jan t reja, kudo jan ndrtuar shkolla, ku bijt e vurgarve, dikur t zhytur n prapambetje, po msojn dhe zhvillohen 252
Udhrrfyes i reportazhit shqiptar 1912-2011 pr nj jet m t begatshme. Tashti Vurgu sht shndrruar n nj kantier t madh pune dhe nuk sht larg dita kur kjo fush pjellore do t kthehet n nj fush t bukur agrumesh, n nj burim begatie pr popullin.
Gazeta Bashkimi 2 KORRIK 1959 Nnshkruar: Vangjel Llazari
Vitet e ndryshimeve t mdha

Kam prpara nj bllok shnimesh t mbajtuar nga prshtypjet q para nj vit m par, kur kalova pr her t par n fshatrat e zons s mbi Shkodrs. Nuk po lexoj ato faqe q flasin mbi bukurin e natyrs s ksaj zone. Malet e Dukagjinit q shtrihen n lindje dhe liqenin e Shkodrs n perndim jan po ato. Natyrs iu ka shtuar vetm gjelbrimi, i sht br shum m i dendur se sa ka qen: qindra mijra rrnj pemsh, hardhish, etj q jan mbjell gjat ksaj kohe e bjn kt vend edhe m t bukur. Po lexoj dika tjetr. E kam fjaln pr faktet krahasonjse, pr knaqsin e njerzve. N pranvern e vitit 1951 m ndodhi rasti t kaloj n Pletr-Shan, Aliaj, Kamenic, Ivanaj etj. Doja t shkruaja mbi ndryshimet n jetn e njerzve. Fshatart m foln me entuziazm pr ditt e reja q erdhn: ata ishin shum t knaqur sepse bnin nj jet m t mir. N kohn kur tek ne sundonte regjimi i mbretit satrap me than- ne punonim tokat e t tjerve, ishim argat e jetonim n kasolle, kurse tashti tokat jan tonat. i punojm pr vete, shum prej nesh kan filluar t ndrtojn shtpi t reja, shteti po na ndihmon me maqina, duke hapur kanale pr t rritur prodhimet bujqsore, po na jep kredi, po na mson t jetojm m mir. N Kamenic, nnt vjet m par un takova Pal Pjetrin, ai si disa t tjer, akoma nuk kishte dal nga kasollja e tij n Kalldrum, at pranver po ndrtonte nj shtpi t re; kurse n Omar filloi ndrtimi i s pars shtpi dykatshe. N shum fshatra t tjer fillonte mbjellja e duhanit: bim e re pr koplikasit. Rendimenti i viteve t par q nuk qe m i madh se 3 kuintal pr hektar. Partia, agjitatort dhe aktivistt e saj u thoshin fshatarve: mbillni duhan se do t keni m shum fitime. Shumica bindeshin, disa ngurronin. Mbilleshin 5 hektar n nj fshat, e lokaliteti njoftonte rrethin pr nj sukses t madh. Fakte t tilla, pas t cilave nnvizohet shprehja: n krahasim me regjimet e kaluara gjej m shum n bllokun e shnimeve. Kto mu kujtuan, ditt e para t gushtit, kur kalova prsri n kt zon. N mes t 2151 shtpive t reja q jan ndrtuar 253
Sokol Shameti kto nnt vjett e fundit n fshatrat e rrethit t Shkodrs, sht edhe ajo e Pal Pjetrit, ish argatit t kulakut n Kamic. Un takova djemt e tij. Ata mu shprehn kshtu: babai para dhjet vjetve kishte si dshir m t madhe t na nxirrte nga kasollja e t na siguronte shtpi. Si e sheh n tashi kemi nj shtpi me tet dhoma, me drit elektrike me radio: shtpin e kemi pasur si n qytet. Kshtu nuk ka m asnj kasolle dhe gati gjysma e kooperativistve kan radio. Ata njerz q takova nnt vjet m par jan edhe sot. Por sht e pamundur t mos vsh re ndryshimet. Me qindra prej tyre i shikon me biikleta t reja q kalojn n ditt e festave n rrug automobilistike, n 31 vatra t kulturs gjen shum kooperativist: shum prej tyre jan abonuar n gazeta dhe revista. Ndryshimet vazhdojn. N kooperativn bujqsore n Grill-Omaraj jan caktuar disa qindra mijra lek pr t ngritur nj ndrtes n qendr t fshatit. Duhet kjo ndrtes?- pyeti njri, kur i gjith fshati ka mbaruar pun me ndrtimet? - E duam pr shkoll, pr fmijt e kooperativistve. Fmijt e kan shkolln shtatvjecare n buz t xhades jo m larg se 700 metra. Kshtu sht, por nevojat shtohen dhe ne kemi mundsi ta bjm kt. Fmijt e dy klasave t para t fillores do t shkojn n kt godin t re, ku do t ket vend edhe pr erdhe pr t lehtsuar nnat. E kuptove, ore? Tjetri uli kryet e tha: ah kur slindm n kt koh. Pr ne kurkush nuk interesohesh, kurse tashti fmijve tan duam tua sjellim shkolln pran shtpive. Njerzit ndryshojn n pun e sipr. Q nga viti 1950 deri n vitin 1953, rendimenti i duhanit nuk kaloi m shum se 4 kuintal pr hektar. N vitin 1956 arriti n 5-6 kuintal, kurse shum kooperativa nuk knaqen edhe me 16 kuintal pr hektar. Kooperativa bujqsore e Aliajt para nnt vjetsh nuk bnte m shum se 600 kuintal drithra, kurse sivjet kjo kooperativ deri tani ka shitur m shum se 600 kuintal teprica. N Jaran, nuk prodhoheshin m shum se 100 kuintal, kurse sivjet u prodhuan 800 kuintal. Lokaliteti i Koplikut, q dikur me zi siguronte duhan sa pr vete, sivjet do ti jap shtetit 4000 kuintal mbi planin. Secila kooperativ, pr nder t ktij pesmbdhjet vjetori t madh, q solli kaq ndryshime dhe prmirsime n jetn e njerzve, ka rritur shifrat e prodhimeve bujqsore dhe blegtorale q do ti dorzoj shtetit. Pas pak vjetve, edhe kto shifra e prparime t mdha q shnojm sot do t na duken t vogla.
Gazeta Bashkimi 21 GUSHT 1959 Nnshkruar: Haxhi Shima
254
N pllajat e Malit t That

Dit vjeshte. Rrezet e diellit duken gjithnj m rrall mbi siprfaqen e toks. Qielli sa vjen nxihet dhe shirat dendsohen. N mesdit bn freskt dhe n mesnat ftoht. Natyra nuk e ka m at mblsin e ditve plot diell. Shkreptin, bubullon dhe vinte stuhira me er, shi e breshr. Po atje n pllajat e Malit t Thatm n veri t Kors, vazhdojn t kullosin tufat e dhendve t Ndrmarrjes bujqsore shtetrore t Vurgut q kan ardhur pr veprim. Mbi majat e atyre maleve, 2262 metra mbi nivelin e detit, barinjt i bjn ball ksaj natyre t ashpr. Po edhe atje, n at natyre t vetmuar, nuk dgjohet m vetm fyelli i bariuit, tringllima e zileve a kmborve dhe frshllima e ers, si dikur. Dora e fort e Partis ka gjallruar jetn dhe ka prfituar zmrat e atyre njerzve t maleve. Vetm ay q kalon disa or midis barinjve mund ta kuptoj se, edhe ktu, jeta ka ndryshuar e po zbukurohet. Vshtirsit e puns i kan br njerzit m t fort. Nuk sheh m fytyra t zbehta, po vetm njerz t shndetshm t veshur e t mbathur mir dhe t qeshur e t gzuar. Dikur ishim msuar t prfytyronim barinjt ashtu sic ishte, t mvrenjtur, t prkulur nga vuajtjet, t paditur dhe t egr, kurse sot un shoh se, ndrsa nj bari i bije fyellit maj nj shkmbi, dhjet t tjer jan ulur n nj hije, prpara tufs s bagtive dhe lexojn gazetn e re. Drejtoria e Ndrmarjes ka siguruar shprndarjen e rregullt t shtypit dhe as gazetat, as librat, e revistat nuk jan nj gj e jashtzakonshme te barinjt. Jeras Zhoka, Foto Levendi, Ilia Hanxhara, Lefter Tasho e shum barinj t tjer din mir t rejat e dits dhe shpesh, i sheh edhe n ndonj libr n dor. Tri shkolla n maj t malit. Edhe kjo sht nj gj e re. Ato nuk kan at komoditetin e shkollave t tjera t fshatit e t qytetit; ato jan t thjeshta, n baraka druri sic mund t jet nj shkoll lvizse, e prshtatur kushteve t jets s barinjve, q ndjekin kullotat m t mira dimr e ver. Megjithkt, asnj nga fmijt e barinjve nuk mbetet pa msuar aq sa msohet edhe n shkollat e tjera. Barinjt e ardhshm, brezi i ri rriten t msuar dhe shum prej tyre i kan dyert e hapura pr n institutet e larta t vendit ton. Ndrsa isha duke biseduar me barinjt, erdhn disa kafsh t ngarkuara me aparate; autokinemaja vinte pr t dytn her gjat muajit t fundit. N mbrmje barinjt dhe familjet e tyre do t shihnin film. Gzimi i barinjve bhet edhe m i dukshm, ku kurorzohet me sukses lufta dhe prpjekjet kundr gjith atyre vshtirsive t natyrs malore. Kjo ver nxori shum telashe blegtorve. Shirat e her pas hershme dhe ndryshimet e vazhdueshme t temperaturs s ajrit rrezikuan shndetin e dhenve dhe uljen e prodhimit t qumshtit. far mund t bhet n nj vend fare t hapt, mbi 255
Sokol Shameti pllajat e maleve t larta, por ti mbrojtur tufat nga nxehtsia e ditve plot diell dhe nga e ftohta e ditve me shira? Edhe njerz me eksperienc kaq t madhe, si jan barinjt e Ndrmarrjes s Vurgut, kjo ver ishte mjaft e vshtir. Por njerzit e rinj, q kujdesen pr pasurit e shtetit si pr gjn e tyre, din t kalojn fardo vshtirsie. Ata kan disa vjet me radh q verojn n Malin e That dhe e njohin vendin pllmb e pr pllmbe. N kohn e shirave kur ftohej koha, tufat shpiheshin n vende m t ulta, t mbrojtura mir nga errat, porsa ngrihej moti nxirreshin prsri n vende t hapta, n freski. Kryebarinjt Foto Levendi, Vasil Nasi e shum t tjer kujdeseshin dit e nat q t gjenin kullotat m t pasura, m t mira. N prfundimet e ksaj pune t kujdesshme i shohim n radh t par, n tejkalimin e planit vjetor t prodhimit t qumshtin. Nga 4810 hektolitra qumsht, q ishte plani, u prodhuan 4990 hektolitra. N t njjtn numr dhensh u morn 390 hektolitra m shum se vjet. Tufat u ruajtn n gjendje shndetsore t mir dhe qingjat u dorzuan me pesh mesatare 18 kilogram, nga 18 kg q ishte planifikuar.
Gazeta Bashkimi 30 shtator 1959 Nnshkruar: Jorgji M.
256
1961 - 1970
257
Sokol Shameti
Myzeqeja nn shi, nn ylber dhe nn diell

Nj dit, tek kalonim prmes Myzeqese, mikut tim, poetit bullgar Ivan Burin, i bn nj prshtypje t uditshme qerret myzeqare, me at pal t vetme rrotash t mdha e t larta q dalin mbi rapin. N vendin e tij dhe n vende t tjera nga kishte shtitur, ai kish par vese qerre me katr rrota, rrota t vogla, sa gjysma e atyre q po vrshtronte ktu. Ndaloi maqinn dhe, kureshtar si jan t gjith turistt, e ca m tepr shkrimtart, pyeti qerrtarin myzeqar mbi kto rrotat t mdha gati sa ikrikt e mullinjve t ujit. Ishte ver at koh dhe qerrtari i zgjuar vuri buzn n gaz dhe i tha me nj t qeshur nn mustaqe: -Pa urdhroni nj her n dimr ktej nga Muzeqeja. Jo vetm rrotat e maqins q do t mbyteshin nn balt, po edhe timoni q mban shoferi. I thon Myzeqe ktu, bjn my n balt dhe qet, q kan t tyren n ler e jo m robi. A e di se tregojn gjyshrit pr kt vend, o shoku bullgar? Po nga ta dish, ti sje ktu e. Ktu perndia, prpara se t krijonte njeriun, ngriti magjin e tij t balts, urdhroi ret t mblidhen nga an e ans e t lshojn shiun litar gjmime dhe pastaj prveshi kraht e iu vu t gatuaj brumin e robit Q athere Myzeqeja mbeti magje balte, nj re shi e shkon balta gjer n bark t pels, nj rreze diell e ngjitet pluhuri gjer n qiell, te perndia vete, sikur rreh ti tregoj se bri me at magje q na la n der. Po kot sa qahemi nga perendia o bir, se bereqeti n balt e bekuar, magje perndie, po e do, rrudhn mizat pgrse nga t katrt ant, si n nj qyp me mjalt. Ne na pinte n dimr balta e n ver zdrma, kurse agallart e bejlert e soj e sorollopi i tyre vinin e na rrmbenin grurin e misrin. E skish bujku i shkret aq fuqi as dshir t punonte, se si i thon puno fatkeq, ha barkdreq. Po mbytej Myzeqeja n uj e bhej knet n dimr e thahej e shkrumbzohej n behar. Dhe ngado shushunja e kopune. Ja. Kjo sht historia e rrotave t larta t qerreve myzeqare o. Hajt Vitan, haj Kazil! Se na zuri darka n udh. Dhe myzeqari, pasi i tregoi mikut t huaj paskish qen nn shi, prshndeti dhe po qet, sikur ta ish ndjer t panevojshme ti tregoj sht Myzeqeja nn kt ylber q kish dal knt me knt pas atij moti me shi, pr t lajmuar nj agim t ri. Si duket kt na la ta shikonim vet me sy. Ishte viti 1953 ahere. Myzeqeja posa kish zn t thahej nn diellin e agimit t ri. Maqina jon me t kaprcyer Shkumbiminin, kaloi buz Trbufit, q po mblidhte ujrat nn rrezet e diellit, po q nj vit m pas do ti mblidhte nn Tushtin ththits t punimeve t para t bonifikimit t ksaj knete t madhe n zemr t Myzeqes. M tutje m tiu afruar Mifolit,
258
Udhrrfyes i reportazhit shqiptar 1912-2011 ajo kaloi prsipr urs mbi kanalin e madh vadits Vjos-Seman. E tek do nga fluturonte prmes fushs s gjr, q nga Krutja e Lushnjes e gjer n Mifol, dgjohej knga e puns kolektive. Myzeqeja po grumbullonte forcat e kputura nga e kaluara e zez, po shndoshte gjakun e rufituar nga shushunjat dhe po u tregonte grushtin varfris dhe errsirs. Po Myzeqeja ish nn ylber akoma dhe rrotat e larta t qerreve, q linin mbi fush targat e tyre t thella, si t thellat e ballit t rudhur nga vuatjet e pleqve t Myzeqes, ishin gjith aq t larta, gjith sa ato t Myzeqes nn shi. Nuk shkoi shum koh q edhe rrotat e qerreve myzeqare t zvogloheshin. Tharja e knets s madhe t Trbufit, sistemimi dhe kullimi i fushs s Kolonjs, tharja e knets s Vajkanit, t Sheqit, arja e kanalit t madh lum, (lumit t ri si i thon n Myzeqe) q do t kulloj fushn nga Roskoveci n lindje deri n perndim, hapja e qindra kanaleve kulluese npr kooperativat bujqsore po than nga dit e m shum fushn e ligat t Myzeqes s dikurshme nn shi. Sikur t vinte sot, n prag t kongresit t katrt t partis, miku im bullgar, poeti Burin, ai do t uditej prsri, po do t uditej me kto rrotat e vogla t mjetve mbartse e t mjeteve t puns n Myzeqe. Do ti dukej prnjmnd sikur ata rrotat e mdha e t larta t qerreve t dikurshme myzeqare t ishin mbledhur e zvogluar sa t mund tu shkonin boshteve t biikletave, boshteve t traktorve, boshteve t buldozierve. Boshteve t kamioneve q ajn sot fushn e Myzeqes dhe e mbushin me jet. Sot n Myzeqe m shum sheh biikleta se qerre (biikleta t kooperativistve), m shum kamion se qerre (kamion t kooperativave). Dhe sa harmonizojn kto me vrullin me t cilin po ecn prpara Myzeqeja e dikurshme e plogt, e plogt si vet apimi i buajve t qerreve t saj. Dhe sa harmonizojn kto me vrullin e garave, t garave mes rretheve, lokalitetetve, t kooperativave t kooperativistve. Ngasin prpara rrotat e biiklets, rrotat e maqinave, (sikur t duan tja kalojn njra-tjetrs), ngasin prpara dhe fshtrat e Myzeqes, myzeqart n garn e tyre pr tja kaluar njri-tjetrit n pun, n ngritjen e shtpive t reja n leximin e librave, n prvetsimin e llojeve t dansit. Dhe fluturon Myzeqeja nn ylberin shpres madh q qndisi partia mbi tokn shqiptare, nn qiellin shqiptar. Kjo sht Myzeqeja sot, nn ylber.. Po cila do t jet Myzeqeja neser, nn diellin e mesdits, q sdo ket kurr t pernduar? Dikur, andej nga viti 1936, arkeologu frng q mirrej me grmimet e qytetit t lasht t Apolonis, kish sjell me vete edhe nj gramafon. E kurdisi nj dit t diel atje nn hijen e lisit t madh t manastrit t Shnmris, ku ishin mbledhur myzeqart nga an e ans. Lan mnt bujrit e pa msuar. Nj nga ata, ai m kureshtari, i vajti afr vegls, i ra rreth e prqark duke e dgjuar e vshtruar me vmndje e pastaj tha; Po ku e paska gjetur, xhanm, kaq t vogl kt qemanexhi, q ma paska mbyllur brnda?, Arkeologu i huaj vuri buzn n gaz, 259
Sokol Shameti po nuk tha gj. Kush e di smendoi me vrtet at koh. Ktu n kt qytet diturie dhe kulture q dikur ka msuar perandor t Roms, me akademim shttitore dhe odeon, me nj art aq t zhvilluar q dhe i sakatuar na l t mahnitur t behet sot kjo pyetje foshnjarake! Po shpejt pa hequr mndjen andej ai kishte ardhur t nxirrte n drit jo popullin ton t mbetur n padij nga regjimi n fuqi, po pr t nxjerr n drit ndonj cop nga qyteti i lasht. Q t ngrihej ky popull nga balta, nga errsira n drit, duhej partia-dielll. N qoft se do t vinte sot, n Myzeqe ndonj i afrm i arkeologut frng (ai do t kishte dgjuar patjetr kt ngjarje) nuk do merrte dot vesh nqoft se arkeologu i kish treguar nj ndodhi t vrtet, po populli i udhhequr nga partia e tij, e kish kthyer n anektod. N Pojan sot me shtpi guri, tulle, t mbuluar me tjegulla e t paisura me tavan e dysheme. Koha e gramafonit ka kaluar. N shtpin e kulturs s kooperativs s zmadhuar Apolonia ja dha radioja me vajguri, ashtu si ja thot n t gjitha kooperativat q sjan elektrifikuar akoma, teksa n postn e shtruar me imento, ku n kohn e tij thahet pambuku, vallzojn iftet e rinj myzeqar. Po jo vetm kaq. Edhe po tani, posi kooperativat bujqsore t Krytjes, Verris, Cakrranit, etj, q jan elektrifikuar, pret me sot e me nesr dritn e elektrike q do ti bj shtpit e myzeqarve t kndojn jo vetm n fejesa, martesa, lindje e festa po do dit, ashtu si kndojn n kaq e kaq kooperativa. Ja edhe tekniku i dritave, nj djal nga fshati u kthye pas mbarimit t kursit pr elektriist ashtu si jan kthyer me dhjetra e me dhjetra kursant t tjer n kooperativat q bhen gati t sjellin n fshat diellin e nats. Ather drita e diellit n Myzeqe q ka aguar q kur, nuk do t shndrij vetm ditn. Nga librat e hapura mbi tryezat e myzeqarve e nn llambat e fuqishme ajo do t prhap mugtirn e agimit, q ka mbetur akoma nga nata e gjat e kaluar. Ja n Kryetje u ngrit gjimnazi i par i nj vatre kulture n Myzeqen nn diell me dhjetra shkolla njmbdhjet vjeare e teknik bujqsore do t prhapin dritn tek kdo, dritn q ka burimin te dielli i partis ai diell i panjoll, tek ai diell q snjeh eklips, tek ai diell q ska t shuar kurr.
Gazeta Zri i Popullit 13 shkurt 1961 Nnshkruar: Jakov Xoxa
Lufttart
Reparti N kishte rns n qetsi. Pas gjith atyre ditve dhe netve t 260
Udhrrfyes i reportazhit shqiptar 1912-2011 lodhshme plot strvitje e alarme, lufttart po bnin gjumin e par. N reparte mbretronte heshtja. Edhe n trup-roje dhe n vendkomand lufttart i kryenin detyrat pa br zhurm. Nata ishte e errt, pa yje e hn. Her- her andej tutje nga veriu shkrepetinte mbyturazi dhe zhurma e bubullimave arrinte deri n kufjet e aparateve t postave t shrbimit. Po vjen furtuna- iu prgjigj me gjysm zri lufttar Ismet Keraj- N ditt e shrbimit sikur u b zap. Afr mesit t nats era filloi t fryj si e trbuar pastaj ret zbritn shum posht dhe shiu nisi t binte me rrmbim. N kto aste, kur natyra dukej sikur kishte veshur palln pr t prpir cdo gj, n vendkomand u dha alarmi. Oficer Myftari, dha urdhr: Mbi topat e aparate! Mbi topa dhe N at shi e er t fort dukej sikur zri ikomandanti humbiste ashtu, pa e kuptuar njeri n hapsir, por aparatet telefonike, laringofonet, dhe radiot bnin punn e tyre. Pr t zbatuar kt urdhr, i gjith efektivi i repartit kish mbrritur n vendin e caktuar. Hap motort! Hap Aparatet! Hap adzakat! Hap motort!... Dhe lufttart, duke zbatuar me shpejtsin m t madhe komandn e dhn, prsritin t gjith njri pas tjetrit. Hap Motort! Hap Aparaturat! Hap Adzakat! Shiu vazhdon t bjer m i fort dhe rrufeja shkreptin m shpesh, por i gjith reparti si nj trup i vetm, zbaton urdhrat e komandantit. Krkim azimudi 35! Toksori 71 Krkim!... astet kalojn pa i kuptuar. Radiollakatort njoftojn aparatet adzeka, t cilt, pas problemeve t shumta q zgjidhnin n mnyr automatike, drejtojn grykat e zjarrit n objektin e krkuar. Dhe n vendkomand aparatet e njoftojn n ast se shnja u kap e pritet urdhri. Lartsia 40- buasin prsri telefont, radiodoret e aparatet e tjera. Me SDT breshri t shkurtra, zjarr. Pr nj ast duken se rripa t toks po drejtohen drejt qiellit. Azimudi 37, toksori 8, azimudi 37, toksori 8! Nga radiollokatori n vendkomand erdhi njoftimi: Ajri vepron, ajri vepron. Skuadriljet e aeroplanve reaktiv ishin lshuar n ndjekje t armikut. *** N nj nga kto ditt e para t ktij muaji, m oficerin Xhezmi Myftari dhe lufttar t tjer u takova n dhomn kulturore-arsimore t repartit. Ata po merreshin me prgatitjet pr festn e tyre - 10 korrikun. Dikush prgatiste ekspozitn, nj tjetr skein dhe pjesn q do t recitonte, dikush merrej me hartimin e programit. E sheh! Po! Ja, kshtu! Mir i thon fjals; mali me mal spiqet po njeriu me njerin m thosh komandanti kur u prshndeta me t. Isha njohur me Xhezmi Myftarin ktu e 20 vjet m par. Ai athere sapo ishte pajtuar si shrbror tek nj bej n Pogradec. Ishte shum i ri, por la fshatin pr t nxjerr nj cop buk. Takoheshim her pas here n mbrmje dhe ay m qante hallin. sht br me hile kjo bot. Un coptohem dhe beu ssht i 261
Sokol Shameti knaqur sikur t m dal edhe shpirti n pun. I lig sht zotnia im, por edhe t tjer nuk jan t mir; t gjith derrat nj turi kan. M von Xhezmiu braktisi ben e pas disa vjetsh gjat operacionit t Qershorit t vitit 1944 u takova me t n Mokrr. Kt radh nuk e pash m t ngarkuar me ndonj thes t beut, por me pushkn krahve. Ato dit batalioni i 4-t i Brigads s 4-t S ku bnte pjes ai ishte prleshur me forcat gjermane n Gurin e Kamjes. Shiko - m tha Xhezmiu, m bn larot - dhe m tregoi mngn e djatht t palltos q ja kishin grir plumbat e nj mitralozi. Nuk na z plumbi or jo, se kami dal pr hakn ton. Pastaj edhe n na znt gafil. Mos pandeh se shkojm kot si qeni n vresht, lirin nuk ta jep njeri pr mshir, ajo duhet fituar me gjak. Nuk biseduam shum gjat, se armiku kishte ardhur n breg e predhat po vrshllenin mbi kokn ton. Liria u nda, ai ktheu edhe nj her kokn dhe m gjysm t qeshur m thirri: Po t ma shohh beun tim, i bj t fala e i thuaj se m shndet jan mir, e pushka q i mora pardje nj gjermani qllon n shenj, edhe kur armiku sht lart e prapa krahve t bjelereshs. Q ather jan kaluar 17 vjet dhe ja, me Xhezmi Myftart u ndodha prsr prball pr ball n kt repart ushtarak ku ai sht komandant. Tani Xhezmi Myftari nuk sht m ai djali i ri, i that pakz flokverdh, me sy t lvizshm e plot shkathtsi, por nj mesoburr me tiparet e fytyrs shum t theksuara, me ballin plot rrudha e flokt gjysm t thinjura. Oficer Xhezmi Myftari sht nj ndr kuadrot e shumta t ushtris son i kalitur jo vetm n luft, por edhe n shkoll. Dhe aty n at dhom ku t bnte prshtypje rregulli i prsosur, midis lufttarve komandanti nuk dukej vetm si epror i tyre, por edhe edukator si prind. Komandanti dhe lufttart dy breza t ushtris son, q megjithse kan ndryshime t madh n moshm n eksperienc, n pun n luft prap kan nj karakterist t prbashkt; shpirtin luftarak, trimrin. Dy breza lufttarsh ndoshta jan pak kur mendon shekujt e luftrave tona pr liri, por tani kto tipare t njerzve tan lulzojn m bukur se kurr. Afro tre vjet m par isha n nj fshat t Krujs, n fshatin e lufttar Hajdar Beqir Hoxhs, q ato dit n prpjekje me armiqt kishte dhn jetn. Mijra vet kishin ardhur pr ti dhn lamtumirn e fundit lufttarit trim, q nga plakat m t vjetra e deri nga nuset m t reja, t gjitha pr kt vdekje kishin vn n kok shami t bardha t zis. Dhe kjo ishte nj gj e rastit: Burrat q vriten n luft nuk qahen, por kndohen. Dhe nnat, grat, motrat sa her q u vinte mandanta, merrnin pushkn e suleshin mbi armikun. Brezat e rinj luftojn m me trimri se t part e tyre. Kshtu i edukojn nnat fmijt q n djep, kshtu ato i prcjellin n luft. Duke par kt repart me teknik t prsosur nga m modernet prshtypjen m t madhe nuk ta ln aparaturat por njerzit, vendosmria e tyre, shpirti i sakrifics, vullneti i hekurt q kan ata pr ta prvetsuar sa m mir artin ushtarak. Bisedoj me 262
Udhrrfyes i reportazhit shqiptar 1912-2011 nj djal t ri nga fshati Strum i Myzeqes. E kemi nj nga lufttart shmbullor-me tha komandati kur na njohu. Ky sht Arqile obua. N ato dit t vitit 1944 kur qyetart dhe fshatart e Shqipris po liroheshin ai ishte 3-4 vje fmij. Nj dit filloi lufta pr lirimin e Beratit. Na than se edhe babai luftonte atje. Kur qyteti u lirua, ne e pritm por ai nuk erdhi. Pyesja shpesh nnn por ajo heshte, heshte. M von m foln shokt e tij, m foli Zylyftar Veleshta. Ai kishte rn si burrat n luft. Un nuk e mbaj mnd tim at, por gjaku i tij zien n dejt e mi e ai kurr nuk do t bhet uj. Rreshter Xhemal Biaku sht nj djal i ri, me fizik t fort e plot shndet. Si sht nga Martaneshi. Kur erdhi n repart iu desh shum mund e djers q t prvetsonte teknikn luftarake, por tani ai sht i shklqyer n detyrn q ka. Para nj muaji ai meritoi edhe titullin e lart t antarit t partis. U takova edhe me lufttar t tjer, njri sht puntor nga Shkodra, nj tjetr ka qen nj nxns i gjimnazit Qemal Stafa t Tirans nj tjetr nga Mirditra. T gjith jan djem t rinj, q t gjith me ndrgjegje t lart me gadishmrin t plot e pun vetmohuese kryejn shrbimin ushtarak. Dhe do lufttar di prse punon, di mbron. N repart m treguan shum letra q familjet i drgonin komands. N t gjitha shkruhet m fjalt m t ngrohta se popull e ushtar jan nj. Ja i shkruan nj letr repartit prindi Asllan Peto: Falnderoj nga zemra at komand dhe organizatn e partis n at repart pr kujdesin atror q kan treguar pr edukimin e djalit n kryerjen e detyrs ushtarake. Djali im nuk ka br asgj tjetr vese ka kryer at q i takon, ashtu si i kryejn gjith qytetart e Republiks Popullore t Shqipris, gjith ushtart e Republiks son pr t mbrojtur Atdheun. Me ushtrin jemi edhe ne, i gjith populli shqiptar, q punojm n kooperativat tona t lir dhe vigjlojm e jemi t gatshm kurdoher q do ta lyp nevoja. Na punojm e mbajm n njrn dor kazmn dhe n dorn tjetr pushkn.
Gazeta Zri i Popullit 9 korrik 1961 Nnshkruar: Niko Nikolla
Npr RD t Vietnamit
(Prshtypje udhtimi) Sapo hyn n Kuangai, krahin e Kins Jugore, t del prpara nj natyr tjetr, q ndryshon shum nga ajo e krahinave qndrore dhe veriore t Kins. Kudo sheh blerim dhe male t larta t thepisura. Nga Nankini gjer n Kufirin e RD t Vietnamit duhen pak m shum se gjasht or. Natyra e Vietnamit sht e 263
Sokol Shameti bukur. N kodrat e vogla t rrethuara me xhungla gjelbrojn fushat e mbjella me oriz. Vietnami sht vendi i orizit dhe i bambus. Arrijm n Hanoi. Jemi n maj dhe t nxehtit t madh ktu porsa ka filluar. Njerzit jan veshur me dok t holl. Hanoj sht nj qytet i bukur. Ktu kolonizatort francez ndrtuan pr vete vila t bukura dy gjer m tri kate. Ato mendonin se do t qndronin prgjithmon n Vietnam. Por pas tet vjetsh shtypje dhe mjerimesh q i shkatuan popullit vietjamez, ata u dbuan me luft e prpjekje t mdha. N muzeun e revolucionit ne admiruam luftn e ashpr dhe t prgjakshme q ka br populli vietnamez pr lirimin e vendit. Nga Honoi n Thai Njyen U nisa nj mngjes nga Hanoi pr n Thai Njyen, ku ngrihet nj kobinat i madh metalugjik. N t dy ant e rrugs, ashtu si kudo n Vietnam, sheh fusha t gjera me oriz dhe fshatra t tr me bamboo. Toka e Vietnamit sht pjellore, pasi klima me lagshtir bn t merren korrje t bollshme. N veri t paralelit 17, dhe veanrisht n qendrn e Vietnamit Verior, mund t korrsh dy her n vit oriz dhe t marrsh mesatarisht deri n 3 ton pr hektar. N Vietnam rriten edhe bambuja, kauuku, kafeja dhe kallam sheqeri. Bambuja sht nj dru i bukur. Lartsia e ksaj peme arrin 15-20 metra. N Vietnam rriten m tepr se 50 lloj bambuj. Ato shrbejn pr ndrtim shtpish pa prdorur gozhd, p t br sende artistike, pr prodhim letre, kpucsh, ensh, veglash muzikore, etj. Pas disa orsh udhtimi arritm n Thai Njyen. Q nga larg duken godinat e mdha dhe oxhakt e larta. Pr kt kombinat metalurgjik nuk do t zgjatem shum, por do t them vetm se sht i pari q ndrtohet n Vietnam. Ai ngrihet me ndihmn vllazrore t RP t Kins. Drejtori i kombinatit, nj ish officer i ushtris vietnamze, shoku Fan Tllan, m thot se n fillim kombinati do t prodhoj 100.000 ton elik e giz dhe pas planit t par pesvjear, q mbaron m 1965, do t jap gjer m 300.000 ton giz e elik, ndrsa m zgjerimin e mtejshm t saj gjer n 1.000.000 ton. Disa kilometra larg ktij kombinati sht nj ferm shtetrore. Kurse sheh pyje t dndura me pem t larta, sheh xhungla n t cilat jetojn elefant, tigra. Ferma quhet Bak Sen dhe merret kryesisht me prodhimin e nj esence e cila del nga nj lloj bime q n guhn vietnamze quhet Sa. S bashku me shokun Kem Hen, drejtorin e ferms vizituam punishten ku prodhohet esenca, fjetoret e puntorve dhe klubin e ferms. Kjo ferm m par ka qen pron e francezit, Ferau, pr ai nuk qndroi m shum ktu. Sapo filluan njsitet e para partizane n kt krahin t Viej Rakut, ai u dbua q ktej. Tani kjo ferm sht zgjeruar shum, ka 732 puntor, t cilt kan hapur toka t reja dhe shtojn vazhdimisht prodhimin. Kur u ndam, shoku Kem Hen me tha midis t tjerash: Ne jemi ushtar t mo264
Udhrrfyes i reportazhit shqiptar 1912-2011 bilizuar, por pushkn e mbajm gjithnj pran. Imperializmit nuk i zihet bes. Suksese t mdha Q kur pushoi zjarri n Vietnam m 1954 e gjer m sot populli i RD t Vietnamit ka kryer vepra t mdha. Gjat preudhs t tre vjetve t par t rindrtimit ekonomik, u bn trasformime t mdha n lmin e bujqsis, t industris dhe t tregtis. N fund t vitit t kaluar n veri t Vietnamit numroheshin 41.400 kooperativa bujqsore q mblidheshin 85.8 prqind t t gjitha familjeve fshatare. lirimi i fuqive prodhuese ka sjell nj shtes t konsiderueshme t prodhimeve bujqsore. Nj korrje t pashmbullt n historin e Vietnamit ka patur m 1959 kur prodhimi i orizit arrit 5 milion e 190.00 ton. Gjat planit t par pesvjear, q filloi kt vit, detyra e bujqsis sht t konsolidohen dhe t zhvillohen kooperativat bujqsore q t krijohet nj baz e fort pr industrializimin e vendit. Prsa i prket industris, shtrohet detyr q ti jepet prioritet idustris s rnd, duke zhvilluar edhe industrin e leht. Tani n t gjith Vietnamin e Veriut sht hapur fushata e katr t mirave: solidaritet me njri tjetrin, prodhim t mir, administrim t mir dhe zbatimi t prpikt t politiks s partis.
Gazeta Zri i Popullit 19 korrik 1961 Nnshkruar: Aleks ai
N Dhrmi, vend me nj bukuri t rrall

Pasi shkputet nga rruga kryesore, maqina zbret t tatpjetn duke ln fshatin e bukur t Dhrmiut n t majt dhe gjarpron deri sa arrin n buz t detit, aty ku sht ngritur shtpia e pushimit. Vizitori q vjen pr her t par n kt vend, magjepset me bukurin e rrall me t ciln i ka stolisur natuyra kto an. Kaltrisia e Jonit shtrihet n mnyr t harmonishme me gjelbrimin pa fund, me ullishtet dhe plantacionet e argumeve, me t cilat Dhrmiu sht aq i pasur. Ja pse e bregdeti jon ka trhequr admirimin e t gjith atyre q kan vizituar. Kushdo q sht larguar prej tij, qoft edhe pas nj qndrese t
265
Sokol Shameti shkurtr, ruan n zemrn dhe mndjen e tij kujtimet m t bukura. Nga mijra njerz q kan kaluar pushimet n kt vend q nga viti 1956 kur u hap pr her t par shtpia e pushimit, nuk ka ndonj q t jet larguar prej ktej i paknaqur. Sido q rruga q t shpie n kt vend piktoresk nuk sht fushore, dhe se Llogarai me kthesat e tij t shumta ngjall tek udhtari nj far emocioni t frikshm q t gjitha ata q e kan kaluar nj her kt rrug, vitin tjetr kan krkuar, bile me kmbngulje, t merrnin nj flet pushimi pr n Dhrmi. Pata fatin e mir -shkruan nj punonjs nga Elbasani, q pas dy vjetsh t vij edhe nj her tjetr n kt vend t mrekullueshm. Un sjam poet, por po t mos mungonte delli, nuk do t kursehesha pr ti thurur ktij vendi vargjet m t bukura. Me t vrtet sht vshtir ta prshkruash bukurin e Dhrmiut. Po ai q e ka vizituar shtpin e pushimit n vitin 1956, kur ajo u el pr her t par, po ta vizitoj tani, do t habitet me ndryshimet e mdha q jan br gjat ktyre viteve t fundit. Ktu e kemi fjaln jo pr at q ka krijuar dora e njeriut. Ndrsa vitin e par puna kryesore dhe m e domosdoshme ishte adoptimi i disa godinave ekzistuese, m pas veanrisht n dy vjett e fundit n shtpin e pushimit jan br ndrtime t shumta. Prandaj, duke u shprehur ktu jo vetm mbresat e mija personale, po edhe dshirat e atyre kampistve me t cilt bisedova, e shoh me vend t them dy fjal pr punn e mir q ka br personeli i shtpis s pushimit. N ndrtimin e banesave t mencs m t madhe sht puna e palodhur pr ta kthyer kt knd buze deti, ku nuk ka pasur asnj tjetr prve shkmbinjve, n nj lulishte t vrtet. Un kam qen kutu disa her, por kt radh m ka habitur ndryshimi q ka psuar natyra pr rreth kampit. Shkmbinjt e dikurshm nuk ekzistojn m, n vend t tyre jan ndrtuar lulishte. Aty ku sht mbshtjell trndafili, tani rritet banania, pem e klims tropikale, por q eksperimentet q jan br ktu po tregojn se ajo mund t zhvillohet e t jap prodhimin edhe n bregdetin e Himars. Pas inisiatorit t par t mbjelljes s bananes n Shqipri, Kozma Nesturi nga Palasa, shtpia e pushimit n Dhrmi deri tani mbetet kultivuesja kryesore e bananes. Rreth e rrotull kampit ka rreth 250 rrnj banane, ve 150 rrnjve t tjera q iu shprndan kooperativistve bujqsor. N shtpin e pushimit kan kaluar pushimet njerz t mjeshtrive t ndryshme. S bashku me kampistt vendas, kan admiruar natyrn e bukur t Dhrmiut edhe vizitort miq q kan pushuar n shtpin e pushimit, student nga Kina, Koreja, e gjetk, dhe q t gjith kan mbetur t knaqur. Ata nuk i kan knaqur jo vetm ujt e kthellt t Jonit, por edhe kopshtet me protokall, mandarina e ullinj q vijn radh radh njri pas tjetrit. N shtpin e pushimit t Dhrmiut, q ndodhet midis kaltrsis s detit dhe blerimit t portokalleve t bie n sy pastrtia, shrbimi i kujdeshshm, gatimi me shije i gjellve, gadishmria e t 266
Udhrrfyes i reportazhit shqiptar 1912-2011 gjitheve pr ti knaqur n t gjitha drejtimet punonjsit q kalojn pushimet atje. Dhrmiu ka tani admiruesit dhe vizitort e tij t prhershm, numri i t cilve shtohet nga vit n vit.
Gazeta Zri i Popullit 1 gusht 1961 Nnshkruar: Milto Pirro
Nga pavijonet e spitaleve

Mjekt e Beratit Nj qytetar nga Lushnja vuante prej stomakut pr vite t tra. Ishte vizituar n shum mjek t qyteteve t ndryshme dhe t gjith i kishin thn: Ke ulr, duhet t operohesh! Por ai vinte me shpres se mos e shronte me kura. Shkuan muaj e vite dhe gjendja e tij shndetsore u b gjithnj m e rnd. Pjestart e familjes dhe farefisi e shokt e kshillonin t operohej e i sillnin sa e sa shembuj t disa njerzve q ishin br shum mir. M n fund, u bind dhe vendosi t operohej n Berat. Kur e dgjuan disa nga t afrmit kt fjal, u habitn, e zun t pshpritin n mes tyre: - udi! Pse n Berat e jo n Tiran?! Po, n Berat. Jo se mjekt e atjeshm jan m t zot, se n Tiran ka profesor, mjek t specialiteteve t veanta, ka gjithashtu mjete m moderne, por tek mjekt e Beratit ai kishte krijuar besim, kishte dgjuar e provuar edhe vet, se mjekt atje dhe tr personeli ndihms, jan t kujdesshm, t palodhur dhe me qndrimin e tyre t bjn q ta ndjesh veten t ngroht e t sigurt edhe pr smundjen m t rnd. Kur i smuri u operua e doli nga spitali i prtritur, m tha: - Jeta sht e dhimbsur, por kur mrzitesha ngadonjher prej dhimbjeve t forta, mallkoja veten... ndrsa mjekt nuk i pash nj her t mrzitur. Para operimit m bn shum lloj analizash, bile i prsritn disa her; kur u siguruan pr gjithka, ather m operuan. E provova jo vetm n veten time, por edhe n t tjer, se, jeta e njeriut pr ata sht shum e shtrenjt. Nj dit, kur bisedoja me njrin nga mjekt e kirurgjis t ktij spitali, rastsisht u fut n dhomn ku ishim ne, nj burr pak i thyer n mosh, i cili iu drejtua mjekut: Tani, po dal, doktor. Ju faleminderit shum ju, dhe, partis q ju msoi, se m shruat nga nj smundje q kam vuajtur 34 vjet me radh. Tani e ndjej veten shum mir doktor, ju faleminderit edhe nj her! Ai ishte beratas, nga lagja 267
Sokol Shameti 10 Korriku, quhej Rexhep Qafa. Fjal t mira e plot mirnjohje ne i pam edhe n librin e prshtypjeve. Ja far shkruante qytetari N. Kule: - Kta doktor q ndodhen n Berat, jan shptimtar t shum njerzve, jan shptimtar edhe t djalit tim, q u vra rnd nga nj makin. Pr t, un kisha humbur shpresn, por mjekt e ktij spitali ma shptuan fmijn. Tani q po e marr, e kam fare mir. U falnderoj s teprmi! Ndrsa pacienti M. Tilo ishte shprehur n kt mnyr: - Po dal nga spitali me prshtypjet m t mira. Gjat qndrimit tim prej disa ditsh, mu b nj shrbim shembullor. Falnderoj nga zemra t gjith personelin dhe n veanti mjekun Maksut Drrasn, q nuk kursehet aspak pr ti shptuar jetn njeriut. I uroj nga zemra suksese n dizertacionin q do t jap s shpejti dhe suksese t mtejshme n pun e n jet! T gjitha kto, pacientt e ndryshm i thon me plot t drejt, se tek mjekt e Beratit kan par tipin e njeriut t ri, q ka rritur e edukuar Partia, q i shrbejn popullit me t gjitha energjit e tyre. Edhe mjekt e tjer, ashtu si tr punonjsit e shtresave t ndryshme, jan rritur e edukuar nga Partia e jon dhe, tr bashk punojn pr nj qllim, por mjekt e Beratit kan dika t veant, q rrall e v re m ndonj kolektiv tjetr mjeksh, kjo sht harmonia e bashkpunimi i ngusht me njri-tjetrin. Me kto cilsi t larta, ata ecin dor pr dor me njritjetrin dhe arrijn prfundime t mira. Kur paraqitet nevoja ata nuk e vn re radh ose orar, por gjenden kurdoher pran t smurit e i vijn n ndihm. Ishte ora nj pas mesit t nats, kur nga lagja Kala u drgua n spital nj fmij n gjendje shum t rnd. Me tu vajtur lajmrimi mjekve, n ast, sikur t ishte br alarm ushtarak, pran t smurit t vogl u gjetn katr mjek dhe, ndr ta edhe vet drejtori i spitalit, doktor Lluka Muo. E vizituan me radh, u konsultuan n mes ture dhe prcaktuan se fmija vuante nga smundja e emoglibinurit dhe, pastaj bn mjekimet e duhura. Asnjeri nuk u largua, po i qndruan tek koka t smurit deri n mngjes, pasi u mnjanua do rrezik. Me kujdesin e tyre, fmija u prmirsua dhe pas disa ditsh doli nga spitali i shruar plotsisht. Ose rasti i fshatares Hazbie Basha, e cila ishte djegur n m se 60 % t siprfaqes se trupit dhe arriti t shptoj. Mjekt e Beratit i karakterizon edhe thjeshtsia. Ata nuk mendojn se din gjithka; n shum raste pr t kuruar sa m mir e m shpejt nj smundje, pyesin edhe mjek jasht spitalit, n shum raste pr t kuruar sa m mir e m shpejt nj smundje, pyesnin edhe mjek jasht rrethit e sidomos n Tiran, si jan p.sh., rastet e pediatris pr t cilat jan konsultuar me profesor Bekteshin pr smundjet e nevrologjis me doktor Prezn etj. Tek ata t bie n sy edhe nj cilsi tjetr shum e mir, q sht ndihma e mjekve t vjetr ndaj t rinjve. Shembullin e par n kt drejtim e ka dhn e vazhdon ta jap vet drejtori i spitalit, doktor Lluka Muo, i cili, megjithse i thyer n mosh, tregohet i palodhur. Ay ka 268
Udhrrfyes i reportazhit shqiptar 1912-2011 m se 20 vjet q shrben si mjek e si drejtor n kt spital. Me punn e tij, m sjelljet dhe aftsin ai ka fituar admirimin e respektin e tr kolegve n kt qytet, e n t njjtn koh edhe t popullit t rrethit t Beratit. Ne u takuam me t dhe i krkuam t na tregoj se si sht punuar pr krijimin e nj kolektivi t till. Dhe, ay me pak fjal na tha: - N radh t par, kjo sht merit dhe fryt i puns s Partis, q ka edukuar e rritur ndrgjegjen edhe tek mjekt e qytetit ton pr ti shrbyer sa m mir popullit. Pastaj, edhe vet mjekt, pr detyrn humanitare q kan, e kuptojn dhe e ndjejn vet nevojn e harmonis e t bashkpunimit me njri-tjetrin.
Gazeta Bashkimi 15 janar 1964 Nnshkruar: Petrit Kranja
Reportazh nga Crriku

Ktu burojn nafta, bitumi, varjat lubrifikant Sapo u nis nj tren. Disa vagon istern dhe t tjer mallrash po mbushen me naft, po ngarkohen me bitum, me vajra lubrifikante. sht nj nga vendburimet m t mdhenj t nafts dhe t nnprodukteve t saj, Crriku. Po n t vrtet ktu nuk buron ky uj i vyer; ai vjen nga larg, nga puset e Marinzs, t qytetit Stalin, e nga burimet t tjera. Dhjetra kilometra rrug n tuba t nndheshme bn nafta viskoze. Ajo kalon nn parcelat e mbjellura me grur. Nn parcela ku plugojn traktort, nn kodrat ku jan ngritur kullat e elikta t tencionit t lart, nn qytete dhe fshatra ku zien jeta. Dhe askush se ndjen ardhjen e saj. Bile as ktu n uzinn e rafineris nuk shihet ajo, ve n rezervuaret ku nafta rrjedh e prpunuar, e ndar nga bitiumi, nga vjarat lubrifikant. N kt territor t gjr t uzins nuk sheh tjetr ve nj labirinth tubash t dimensioneve t ndryshme. Ata nxjerrin kokat nga dheu, vazhdojn paralel e diku n kryqzim por edhe sipr duke u lidhur me furrat e duke u kthyer prsri n zemr t dheut. Npr kto tuba, qarkullon nafta, ndrmjet tyre, e prpunuar, merr drejtimet pr n rezervuar, sipas nnprodukteve, sipas markave. E do gj, do veprim drejtohet nga nj dhom ku jan instaluar aparatura elektromekanike. Reparti i distileris, ose si e quajn specialistt ai i ATV-s, ka shum teknik, specialist e m pak puntor. N turnin e dits s sotme punon brigata e puns socialiste Perlat Rexhepi q drejtohet nga tekniku Dhimitr Toska. Prgjegjsi i disteleris, Minella Cami flet me rrespekt pr Dhimitrin 269
Sokol Shameti dhe brigatn e tij. Antart e ksaj brigate shquhen pr shfytzimin racional t kohs s puns pr zbatimin e proceseve t teknologjis s prodhimit pr pun t cilsis s lart thot ai. T nnt pjestart e brigats Perlat Rexhepi, shquhen n t gjith kolektivin e uzins jo vetm pr ndrgjegje t lart n pun por edhe pr prpjekjet q bjn ata pr ngritjen tekniko-profesionale. do njri prej tyre, ose ndjek kursin e kualifikimit ose vazhdon shkolln e mbrmjes. Punonjsit Mihal Lipe dhe Hidajet enko q kan kategorin e pest msojn pr t fituar t gjashtn, operatori Ibrahim Cela, vazhdon kursin pr kategorin e shtat, ndrsa sondisja Liri Mero, megjithse sht nn e tre fmijve vazhdon edhe klasn e shtat edhe kursin pr kadegorin e pest. Kta e kan kuptuar drejt se ajo q msuan sot sht e pamjaftueshme pr nesr. Zhvillimi i tekniks dhe i prodhimit krkon shtimin e njohurive tekniko profesionale dhe ksaj i arrihet duke msuar, gjithnj duke msuar. N saj t sigurimit t kuadrit teknik dhe kualifikimit t tij ne bm rikostruksionin e uzins me forcat tona - thot inxhinjer Minella me nj ton plot timbr krenarie. Ka t drejt inxhinjeri i ri, kan t drejt t gjith puntort e uzins s prpunimit t nafts t krenohen se ata, duke i vn gjoksin puns shmbn ndrrat e revizionistve modern t cilt mendonin se do t pengohej edhe prodhimi i nafts s rafinuar edhe t nnprodukteve t saj. Nafttart e Crrikut krah pr krah nafttarve t qytetit Stalin, t Patosit e t Marinzs, jo vetm q nuk u bllokuan por e rritn shum prodhimin. N gjiun e tyre u zbuluan rrezervat t konsiderueshme pr shtimin e prodhimit pr plotsimin e nevojave t industris dhe t sektorve t tjer t ekonomis kombtare, pr shtimin t kontigjentit pr esport. Kto kolektivi i uzins mori nj zotim t ri, pr shfytzimin e rezervave t brndshme. P kt tregon drejtori i uzins, Qiriako Mihali. Gjat ktyre muajve ne studiuam pr t krkuar rezerva t reja pr kursimin e lekut t popullit. Komisionet e ngritura pr kt qllim arritn n prfundim se ne kemi mundsi q t kursejm disa reagent q importohen dhe q prdorn pr pastrimin e prodhimit. Kshtu prshmbull u zotuan q t kursejm 26 ton sod kaustike, 100 ton acid sulferik, 7.8 shtes (viskoples), pr prdorimin e vajit dhe 5 mij ton avull. Kta prbjn vlera t konsiderueshme valute. Kursimi i tyre nuk do t ndikoj aspak n cilsin e prodhimeve. Kjo sht provuar me studime laboratorike. Pr t siguruar prodhime t cilsis s lart ndihmon shum puna e brigads s remontit. Kjo brigat e udhhequr nga parimi: do gj me forcat tona duke shfytzuar rrezervat e brndshme po arrin sukses t nj pas njshme. Si remontues m t dgjuar n uzin njihen Mihal Lipe e Viron Abdullahi, pr pjest elektromekanike, pr repartin e furrave shquhet Sami Binjaku, kurse pr kollanat operatori Kasem Mesha. Cilit do q shkon pr her t par n uzin, i bn prshtypje pastrtia e territorit dhe lulishja prpara 270
Udhrrfyes i reportazhit shqiptar 1912-2011 ATV-s. Nafttart interesohen shum pr ambjentin e puns. Lulishtja sht fryt i puns s pompistit Shaqir enko, i cili sht ndr puntort e par t uzins. Ai sht i lidhur ngusht me uzinn. Me interesimin e tij u siguruan fidant dhe pemt e lulishtes, vet i mbolli; vet u shrben. Po nqoftse do t punonin t gjith si Shqiri lulishte e bukur dhe e madhe do t bhej aty! Sa knaqsi do t ndjenin ata! Ja dhe reparti i bitumit. Nn streht e gjra t kapanoneve metalik jan renditur blloqe t tr fuish t mbushura me bitum. Npr rrugt e dekorit zbresin vagonat e trasportit n drejtim t platforms s stacionit t ngarkimit t trenit. Nuk sht vshtir t arrish n konkluzionin se n kt repart puna sht e organizuar mir. do gj n vndin e vet. Gjithsekush punon normalisht. Koha e puns shfytzohet mir. Kto probleme i kemi ngriturt me forc n kolektivin ton, tegon shefi i ktij reparti, Fuhat Koollari. Kemi patur raste, kur puntort meq jan edhe nga fshatrat e largta mungonin me nj, dy, tre dit pa arsye, por tani shembuj t till nuk kemi. Ata vet e zgjidhn edhe kt problem q ka t bj me prodhimin n uzinn e tyre. U b pun edukative n brigadata. U sqaruan se dm i sjell prodhimit shoqror, ekonomis kombtare bile edhe vet familjes s puntorit nj dit pune munges. Mungesa t shumta bnte Xhevahir Gjoci, nga nj fshat i Gramshit. Shokt i shkuan atij edhe n fshat, biseduan edhe me familjen e tij. U punua shum me Xhevahirin. At e ndihmoi shum shmbulli i puntorit t vjetr Ali Zjarri. Aliu jo vetm q nuk bn mungesa n pun por sht shembull pr shfytzimin e kohs s puns. Shmbulli i m t mirve ndikon mjaft edhe n plotsimin e detyrave t dits dhe me cilsi t mir. N t par, n kt repart t gjr ke prshtypjen se vetm depozitohen prodhimet dhe bhen gati pr tu nisur n drejtime t caktuara. Por n t vrtet ktu bhet mbushja e fuive t bitumit sipas markave dhe cilsive t krkuara pr eksport. Kjo krkon edhe shkathtsi edhe kualifikim. Cilsis s bitumit pr eskport i kemi kushtuar vmndje t veant thot prgjegjsi i turnit, Nasi Prifti; - Dallohen sidomos Reiz Shehu e Fatmir Alishani. Nga kjo rafineri sigurohet buka e industris son, sigurohen t ardhura t mdha pr ekonomin ton. Uzina punon me turne. Dit e nat nga ky vendburim i pashteruar prodhohen naft, bitum e vajra lubrifikant.
Gazeta Bashkimi 7 prill 1965 Nnshkruar: Hamit Borii
271
Sokol Shameti
Vajzat dhe noti

Prve plazhit kryesor, kur vijn t djelave qindra qytetar nga Tirana e qytete t tjera, n Durrs sht dhe nj plazh i vogl, q ndodhet pas nj kodre, Currilat. N kt knd t qet, ku deti sht m i kthjellt dhe m i thell, sheh do dit bregut t detit dhjetra t rinj e t reja, q vijn sbashku me familjet e tyre p t kaluar mbasditen. Po n kt vend, ku ujt sht shum i qet dhe nuk fryjn erra, sepse mbrohet nga kodrat, bjn praktikn t rinjt e ekpit t notit t qytetit t Durrsit. Ekipi prbhet nga djem me trup t lidhur, t nxir nga dielli e ujt, q duan shum notin dhe q premtojn n t ardhmen. Trajnjeri flet me besim pr ekipin e tij dhe ka shpresa t mdha q edhe sivjet ekipi i t rinjve durrsak t zr vendin e par n kampjonatin kombtar t notit pr t rinjt. Mirpo ne kemi ardhur t shohim e t shkruajm ksaj radhe pr vajzat e me qn se asgjkundi nuk po i shihnim ato e pyetm trajnierin n dit bnte training ekipi i t rejave - Ne ende nuk kemi ekip vajzash - u prgjigj ai. Prgjigjia e tij e sinqert m uditi. Si sht e mundur? - Kshtu sht puna or mik. Un jam trajnier noti. Detyra ime sht t ushtroj elementt q jan grumbulluar. N qoft se nuk kam element nuk kam far t bj. Po si qndron puna q nuk sht formuar ekipi i t rejave? Dgjo, un mund t jap disa shpjegime, po t them t drejtn, as vet nuk e di mir se si qndron puna. Do t bnit mir t bisedonit me shokun Celkupa. Ai do tu shpjegoj fill e pr pe si qndron puna. U nism t gjenim shokun Celkupa npr plazhin e Currilave. Meqnse sht e djel dhe n plazh ka mjaft njerz na u desh nj far kohe deri sa ta takonim. Dhe gjat ksaj kohe patm rast t hetonim me mndje arsyen q edhe n Durrs, n djepin ton t notit, nuk ekzistonte fare ekip noti pr t rejat. Pyetja e par q i bm vetes ishte kjo: Mos ndoshta vajzat durrsake pr ndonj arsye tjetr nuk u plqen t merren me sportin e bukur e t shndetshm t notit? Po kur sheh q n plazh kan ardhur kaq e kaq vajza, q bjn banjo dielli, q lahen e lozin plot gzim n det, kur e di q vern e presin me padurim jo vetm nxnset e shkollave t mesme po edhe t fillores, q t ven e t lahen n det, athere ti e kupton q kjo pyetje sht fare e kot. Po mos ndoshta atyre u plqen noti si mjet dfrimi n prgjithsi po nuk u plqen t marrin pjes n garat e organizuara n kampionatet e notit? Po prse mund t ndodh nj fenomen i till? Apo atyre u duket e tepruar t bjn nj hap t till? Si sht e mundur ahere q po kta vajza durrsake t ken formuar ekipe basketbolli e volejbolli, t ken organizuar grupe artistike, t marrin pjes n atletik? Gjja m e uditshm sht se ky fenomen nuk sht i ri. Ky nuk ndodhi aksidentalisht pr her t par n Durrs dhe n qytete t tjera. Ky avas po vazhdon kshtu prej tet 272
Udhrrfyes i reportazhit shqiptar 1912-2011 vjetsh. Vrtet vitet e tjera, Durrsi ka pasur ekip femrash, por ky ekip ka qen i organizuar formalisht, ditt e fundit sa pr tu mos u paraqitur fare pa ekip. Tet vjet m par t rejat durrsake merrnin pjes n garat e notit dhe ather u arritn rezultate t till q, sikundr thon vet shokt e fiskulturs n Durrs, jo vetm q nuk jan tejkaluar po as nuk u sht afruar atyre. Si shpjegohet kjo, q tet vjet m par ato, t pakta t reja e kishin marr seriozisht sportin e notit? Mos vall kjo ka t bj m nj dshir q lindi n nj koh t caktuar dhe nuk u shfaq m von? Mos vall ato morn pjes n ekip vullnetarisht me inisiativn e tyre pa u inkurajuar, sepse njohn n veten e tyre prirjet pr notin? Apo mos ato t reja qen m t emancipuara? E para puns, jeta ka treguar dhe po tregon se sa shum e duan detin t rejat tona. Trenat q mbushen sa me djem e sa me vjaza dhe brigjet e detit buasin nga gazi dhe nga rinia e vajzave tregojn se atyre jo vetm q nuk sht nevoja tu bsh konferenca q tu ngjallesh dashurin pr notin, po vet ato do t falnderonin n rast se do ti ndihmoje t kalonin disa dit n kaltrsin e detit. E, megjithat si qndron puna q Durrsi kt vit nuk ka fare ekip t rejash pr notin? Duke biseduar me shokun Celkupa, aty, n plazhin e qet t Currilave, nj mngjes t diele kur dielli t digjte si sa, ne morm t njjtn prgjigje t sinqert. Durrsi nuk ka ekip t rejash n not. Pasi i kaprcyem tr pyetjet e prgjigjet q i bm vetes, ai na tha se nj nga arsyet q pengojn formimin e ekpit t t rejave sht dhe ajo q nuk ka vend ku t bjn praktik. A sht e mundur q t mos krijoheshin kushte t favorshme pr praktik e t rejave gjat gjith ktij bregdeti? Po si ia keni br vjet, parvjet vitet e tjera? Natyrisht kjo nuk sht kryesore. Kryesore sht q t kesh nj ekip t rejash se sa pr praktikat, kjo sht nj pun q rregullohet. Vetm se n praktika do t ish mir t vinin vajza n mosh 11-12 vjeare e lart. Dhe kto vjaza kur t vij puna q t bjn praktik, elementet fillestar t notit duhet ti ken zotruar. Sepse nuk ke si t mbledhsh kuturu t reja e fillon praktikn kur ato nuk dijn alfn. T gjitha kto q dgjuam ishin bindse dhe t vrteta, po ne nuk kuptuam nj gj; prse u ndjeka nevoja q kto vajza t gjnden pikrisht tani, kur mundej fare mir t ishin grumbulluar q n fillim t vitit shkollor. Kur ja tham kt, shok Celekupa, me sinqeritetin m t mdh na shpjegoi q pika kryesore qndron tamam n at se nuk sht br me koh organizimi. Ai pranoi se nj pjes e prgjegjsis bie mbi supet e seksionit t fiskulturs t komitetit ekzekutiv dhe nga ana tjetr dhe mbi supet e komitetit t rinis s qytetit t Durrsit. Ja pra se si qnka puna: ekip femrash pr notin nuk ka nga organizimi. Dhe kjo tet vjet me radh?!
Gazeta Zri i rinis 3 korrik 1965 Nnshkruar: A Riza
273
Sokol Shameti
Rruga Miqsia
Pas meje ecin dhe t tjer. Kta jan t rinj. Kan ardhur ktu nga larg, nga rrugt e asfaltuara t Tirans. Rruga ktu nuk sht e zakonshme. Nuk sht e shtruar me asfalt. N t mbrmjeve nuk pasqyrohet shklqimi i llampave me neon. Aty nuk dgjohet zhurma e maqinave dhe nuk trokasin n trotuar takat e kpucve t kalimtarve. Ajo sht nj rrug pylli. sht e heshtur, ashtu si sht i heshtur edhe pylli vet. Ahet e larta, hijernd e tregojn pak t mistershme. Ajo duket e veuar, e futur diku thell n kt bot t heshtur t gjebrimit shekullor. Dikur ktej nuk kalohej, quheshin vende t egra, t pashkelura. Por ky prfytyrim pr pyllin duket tani si dika e largt. Ky vend i pashkelur u shkel edhe ktej kalon njeriu. Ky njeriu, bashkkohsi yn, e zhduku qetsin shekullore t pyllit. Un nuk kam ndr mend ktu t flas pr pyllin. As pr bukurin dhe misteret e tij. Un dua t flas pr at rrugn e ngusht, ku kalojn tani, pr at rrip toke ngjyr kafe q gjarpron n brendsi t tij dhe pr njerzit q e eln at. Nuk sht hera e par q elet nj rrug. Rrug t tilla e prshkojn kryq e trthor Shqiprin. Secila nga ato ka nj histori m vete, ka pasur heronjt e saj q jan prleshur me shkmbinjt, me natyrn dhe q, me qndresn me burrrin dhe forcn e tyre, kan ar prpara duke shpn n ato vende dritn e socilalizmit. Q t shkosh n Prat - kshtu quhet vendi ku sht elur kjo rrug e re - do t kalosh prmes rrugs s Drits. Edhe ky vend ishte ather i pashkelur, por tani n rrugn e asfaltuar rrshqasin maqinat. Shmbinjt e thepisur q varen mbi dign e Shkopetit t kujtojn se ktu njeriu e mundi shkmbin, e bri q ti bindej forcs s tij. Ka shum shkmbinj e shum rrug Shqipria. N kto shkmbinj e n kto rrug jan treguar shum heroizma. Ti kalon n njrn prej tyre. Diku, aty buz rrugs, ose n t dal t ndonj tuneli, t del prpara nj lapidar ose nj pllak e thjesht prej guri. Aty jan shkruar vetm pak fjal. N ato pak fjal, q t tregojn pr nj hero t rn, ose pr inaugurimin e nj dige, fshihet nj shembull i madh i nj epoke. Kto pllaka prej guri dhe kjo rrug ku rrshqet me lehtsi maqina, jan simbole t kohs son. Ato jan bashkudhtaret e shoqris son t re, e njerzve tan t rinj. Edhe rrugn pr t cilin po shkruaj, dua ta quaj nj simbol. Jo vetm se aty punuan t rinjt por edhe pr nj arsye tjetr. Atje i riu shqiptar punon krah pr krah me t riun kinez, me t riun korean, me indonezianin dhe vjetnamezin. Kjo rrug u kthye n nj simbol miqsie. Kur isha n Prat m bri pshtypje kjo brigad ndrtuesish t rinj. Un qndrova nj koh t gjat midis tyre. I pash duke punuar. Dhe tani q po shkruaj kto radh, nuk m dalin nga mndja ata t rinj entuziat, vrulli i tyre n pun, ai sinqeritet dhe ajo miqsi aq e ngroht, e pastr i q i bashkonte kta t rinj, dikur larg shum larg n 274
Udhrrfyes i reportazhit shqiptar 1912-2011 thellsit e bjeshkve t malsis. Atje ku nis pylli, njra pas tjetrs jan ngritur barakat. N ato flen vullnetart. Ka aty nj fush t blert, ka gjelbrim bari e rriten luleshtrydhat. N mes kalon rruga, nj rrug e gjr ku kalojn maqinat. Kjo rrug ka nisur tani t gjallrohet. Vijn e shkojn maqinat e ngarkuara. Ku shkoni?- m pyeti rrugs nj malsor. N Prat- Ah! Jeni nga ato t rrugs. Ju lumt djema! Shikoni hartn gjeografike. Edhe po t mundoheni nuk do t gjeni dot nj emr t till. Por Prati ekziston. Ekzistonte edhe m par. Por ishte n vend i harruar. Nuk e kujtonte njeri ather kt emr. Kurse tani Prati sht zgjuar. Ku Prati i vullnetarve t rinis shnon lindjen e nj rruge t re t nj adrese t re. Ktu vijn letra. Q kndej nisen letra. Mbi zarfin e bardh sbashku me emrin e drguesit shnohen edhe dy emra. Prat- Peshkopi. Kto dy emra i njohin n Tiran, n Kor, n Shkodr, n Gjirokastr. Kshtu pra, Prati hyri n familjet tona. Por Prati nuk sht vetm nj emr rruge dhe pylli. Prati sht ndrgjegje. Prati sht kalitje. Prati sht edukim. Kur n at rrug t kalojn maqinat, rrotat e tyre do t ln gjurm n tokn ngjyr kafe. Kjo do t jet nj gjurm e prkohshme q do ta zhduk koha. Gjurma m e thell, ajo q nuk do t shuhet kurr sht emri i rinis, jan ata 140 vullnetar t fakultetit t filologjis, shqiptar, kinez, korean, vjetnamez, indonezian. Shofert q do t kalojn ktu, n kthesn e rrugs do t zgjatin kokn nga kabina e do t thon; kt rrug e eln t rinjt! Nj rrug e re lindi! Nj vepr thesari iu shtua vargut t gjat t veprave t rinis. Atje rinia manifestoi forcn e saj. Atje u dukn vetit e saj m t mira. N pun ajo u kalit. N pun u edukua. N pun u miqsua. Un dua t tregoj ktu at prshtypjen q m la puna e saj. Sjell ndrmnd mngjesin. sht ora 5. N sheshin prpara barakave ka nj shtiz t lart. Mbi shtiz sht nj flamur. Rreth tij jan mbledhur vullnetart. Heshtje. Ngrihet flamuri. Nj dit e re filloi. Nisja. Kollonat zgjaten n t prpjetn e malit. Njqind e dyzet vet. Njqind e dyzet kazma e lopata mbi supe. Dhe nj flamur. Ecin t rinjt njshkollon. sht nj kollon gazmore, e disiplinuar, kompakte. Nj vajz shket. Tjetri i jep dorn. Ajo e shikon me mirnjohje. Kshtu, dor m dor ecn rinia. E bashkuar, e fort. Kjo forc bn udira shok! Ja dhe rruga. Nj trung i madh ka mbetur n mes. Ky duhet shkulur. Por a mund t shkulet nj kolloz tridhjet metra i lart? Disa t rinj qndrojn pran trungut. Sa t vegjl duken prpara tij. A mund t matet nj njeri i vogl me nj kollos? Aladini i Nj mij e nj netve u mat me qikllopin dhe e mundi at. Por ai kishte llampn magjike: apo jo? Edhe kta t rinjt e kan nj llamp t till. Kjo llamp nuk sht magjike. sht zemra e tyre. Ata trupin e kan t vogl, shum her m t vogl se trupat q kan prpara. Por zemrn e kan t madhe. Dhe ajo do ta mund trungun. Shikoj fytyrat e tyre, ato fytyra t njoma. 275
Sokol Shameti Ata jan njzet, njzetenj, njzetedy vjear. Por puna i ka pjekur. Tiparet u jan br m t theksuara, m burrrore. Edhe vajzat nuk mbeten prapa. Lopata n duart e tyre duket tani e leht, megjithse ka ln gjurm, ka formuar kallo. Ktu, n Prat, njeriut fillon ti vij turp pr veten. Kazma sht e rnd. Provoje t punosh kur nuk e ke zn asnjher me dor. Duart vriteshin por t rinjt i fshihnin plagt, nuk vinin n infermeri, u vinte turp pr dobsin e tyre. Kshtu kalonin ditt. Rritej rruga. Sbashku me t rriteshin edhe njerzit. Ky ishte nj marshim i dyfisht. Rruga dhe njeriu. Kur lind nj njeri i vn nj emr. Kur lindi rruga t rinjt e quajtn rruga Miqsia
Gazeta Zri i Popullit 29 korrik 1965 Nnshkruar: Vangjush Zallmi
Nj adres e re
Mua m plqejn adresat e reja. Ju keni par ndonj puntor n mngjes hert duke mbrthyer n mur tabeln e nj adrese t re? Me t vrtet a nuk sht dika e kndshme? N nj rrug t re, nj tabel e re! Sa tabela t tilla vihen n vit n kryeqytetin ton! N rrugn Konferenca e Pezs nuk ka asnj muaj q sht vn nj adres e till: Fabrika e Pllakave prej Zdrukthi. Kjo nuk sht vetm nj adres e re po edhe nj fabrik jo e zakonshme: ajo prodhon pllaka prej zdrukthi, prej mbeturinave t drurit t lna nga zdrukthtaria Misto Mame. Kush ka kaluar ndonjher prpara zdrukthtaris Misto Mame, patjetr do t ket par stivat e mdha me cipra drrasash e drursh, stiva t mdha q arrijn n qindra metra kub. Ato zinin nj fush t tr; ca trasportoheshin pr tu djegur n furrat e bukve, ca mbeteshin atje, kalbeshin. Pikrisht pran ktyre stivave u ngrit kjo fabrik e re, prodhimi i s cils sipas inxhinjerve bazohet kryesisht n shfytzimin e mbeturinave t drurit duke i przier ato me lndt ngjitse. Kjo deg e re e industris son lindi si nevoj pr ruatjen dhe rritjen e koeficentit t shfrytzimit e prdorimit t drurit. Dhe n prgjithsi n bot kjo deg e industris sht shum e re. Prodhimi i saj mori zhvillim pas lufts s dyt botrore, dhe zhvillimi i teknologjis s saj filloi t vihej aty nga vitit 1954. Tek ne, pr her t par kjo fabrik pllakash prej zdrukthi, u vu n shfytzim n 1961 n Elbasan e ngritur me iniciativn e inxhinjerve t kombinatit t drurit Nako Spiro, Ismail Farka dhe Ilo Shqahu, t cilt edhe u lauruan me mimin e Republiks. Fabrika e pllakave t zdrukthit n Tiran sht e dyta e ktij llojit. Nj prej inxhinjerve t saj, Sknder 276
Udhrrfyes i reportazhit shqiptar 1912-2011 Panua, mes zhurms therse s maqinerive duke goditur me gishtrinj mbi nj pllak t madhe rreth tre metra katror tha se kto makineri t reja mund t prodhojn 5 mij letra kub pllaka n vit, dmth me to mund t shtrosh nj siprfaqe prej 265 metra katror. Prse mund t prdoren kto pllaka? Me to - tha inxhinjeri - mund t ndrtohen t gjitha llojet e mobiljeve, dollap, garderob, tavolin, karrike. Mund t vishen brnda gabinat e vaporrve, vagont, mund t ndrtohen banakt, dyer; mund t vishet fundet e mureve t teatrove, kinemave; mund t ndahen dhomat. A ndryshojn pllakat e fabriks suaj nga ato t asaj t Elbasanit? -Ndryshojn nga trashsia. N Elbasan prodhojn vetm me 5 milimetra trashsi ndrsa pllaka jon sht 19 milimetra e trash. Pllakat e fabriks s Ebasanit, n prgjithsi, jan pr zvndsimin e kompesats dhe prdoren pr pjes t ndryshme t mobieljeve - tha inxhineri. Inxhineri vazhdon t trokas me gishta n pllakn e madhe prej zdrukthi, n pllakn e lmuar. Sa rrug t ngatrruar e t vshtir ka br druri, n sa procese t komplikuar ka kaluar derisa sht shndrruar n nj pllak t till, t llustrosur, t ndritur! Si t ta shpjegoj? - m thot ixhnjieri - dhe m merr pr krahu. Kjo pllak ka tri shtresa; dy t jashme dhe nj t brndshme. E brndshmja sht prej ashklash m t mdha, si t thuash m brutale, t jashtmet prej ashklash m fine ti do procesin e prodhimit? Kalojm n krye t salls. Kalojm nn tingujt e preht t sharrave. Inxhinjeri fillon: Reparti ka dy linja t punimit fillestar t lnds s par. Druri pasi vjen nga stivat shkurtohet n kt sharr, sharr lavier. Merret dhe hidhet n basenet e zieries q ndodhen n kmbt tona. Atje lnda qndron 24 or pr tu prpunuar. Nxirret e kalon n makin e sdrukthit e cila bn ashkla t vogla nga 0.15 deri n 0.30 milimetra. Ashklat hyjn n mulli me disk q t bhn t gjitha me nj gjrsi t njjt. Me ann e aspiratorve, (n tuba), ngjiten n katin e tret t ndrtess pr tu situr. Thahen atje n kazan t mdhenj e zbresin prap me aspirator posht. Kjo sht gjer ktu rruga e njrs linj, domethn ajo e prpunimit t shtresave t jashtme. Linja tjetr sht ajo e shtress s brndshme. Druri mbeturin, prpunohet n dy makina: coptuese dhe prerse. Ashkalat pastaj thahen e ngjiten n katin e tret me aspirator pr tu situr. Kshtu materiali i t dy linjave zbret e depozitohet n dy bunkier, (ve ai shtresave t jashtme, ve ai i shtresave t brndshme). Posht do bunkieri ndodhet nga nj makin przierje ku bhet przierja e ashklave me lnd ngjitse e cila sht me baz urenoformaline. Me tu przier lnda bie n makinn formuese n katin e par, ku bhet formimi i shtratit t pllaks q ne e quajm qilim. Kjo sht nj mas e njom si brum. Ja shikoje! Tani do t kalojm n presimin e ftoht me ann e transportorve zinxhir dhe pas vendosjes s llamarins mbi qilim, pllakat prej zdrukthi shkojn n prersen e ngroht, presa ka, si t thuash, tet tepsi 277
Sokol Shameti t mdha me pllaka. Gjith cikli i presimit zgjat 18 minuta. Domethn kjo makin n do 18 minuta mund t nxjerr 18 pllaka zdrukthi. Mbaron rruga? Pasi dalin nga presa pllakat lihen n ajr 24 or pr t fituar kushtet e ambjentit, dmth me gjuhn ton, pr tu rikondisionuar. Me tu prer me dimesionet prkatse makinat skuadruese zumparohen (lmohen) dhe ktu mbaron rruga tha inxhineri. Ndrsa kalonim e bisedonim npr sall, pran makinave t pastra qndronin t vmndshm puntort e puntoret. Ndodnj nga ata thrriste her pas her n ndihm inxhinjerin. sht profesion i ri, deri sa tia marrin dorn - m shpjegonte inxhinjeri. Kta puntor q ju shikioni kan kaluar nj kurs special pran zdrukthtaris Misto Mame. Profesion i ri. Kshtu ndodh gjithnj - i them un. Bashk me ngritjen e fabriks s re ngrihet edhe kursi i ri i profesioneve t reja. sht nj fenomen tipik ky n jetn e puntoris son. Shoku inxhinjer, rimesua thot nj puntor. u duhet rimesua? - e pyes un. Harrova tju them - m prgjigjet inxhinjeri: Gjysma e prodhimit t pllakave tona jan t rimesuara. Ato makina q shikoni bri presave shrbejn pr operacione e rimesimit t pllakave t lmuara. Ja, tju tregoj nj pllak t till. Dhe ai ngriti nj pllak nga stiva. Ishte e veshur me rimeso ahu, nj rimeso me nj lllustr t kndshme. Me rimeso arre do t ishte m e bukur i them un. Ai qesh, pastaj me inxhinjerin kaluam n repartet e tjera t fabriks: n at t prodhimit t lnds ngjitse, n at t kaldajave si dhe n laborator. 1000 ton lnd ngjitse n vit prodhon ky repart - tha inxhinjeri. sht nj repart modern, q krkon puntor t kujdeshm e t kualifikuar. Kjo fabrik do ti pasuroj e do ti bj m t larmishme degt e industris son t prpunimit ton t drurit.
Gazeta Zri i Popullit 15 gusht 1965 Nnshkruar: Dritro Agolli
D-4, thesar i ri i gazit metan

Rruga gumzhin nga automjetet e llojeve t ndryshme. N njrn nga kto maqinat drejtoheshin pr te pusi i ri. Udhtoja dhe un. Nja dyqind metra larg pusit, faqja e kodrs sht kthyer n nj park t vrtet maqinash e traktorsh. Cdo automjet kryen nj pun. Zhurma e tyre formon njfar kori, i cili mbytet nga ajo uturim e D-4. T gjith njerzit jan t preokupuar, por edhe entuziast dhe plot besim pr t arritur fitorn e dshiruar. Ja m thot njri nga 278
Udhrrfyes i reportazhit shqiptar 1912-2011 punonjsit e gjeologjis: Nusja nuk ka t shar. sht e bukur, e zgjuar edhe puntor e madhe; t gjitha t mirat i ka, ve sht apkne. Por, kjo nuk na prish pun, ne do ta bjm at q ta ul kokn, do ta bjm t urt. Drejtohemi pr tek nusja e re. Vrtet apkne e madhe! Nuk t l ti afrohesh as 200 metra pa vn pambuk n vesh. D-4-a gulon me furi e duket sikur tr ajo uturim e atij pusi sht prshndetje e nntoks son pr bijt e saj. Duke vshtruar kt thesar t madh, kt dhurat t re q gjeologt i japin Partis dhe popullit n vitin e fundit t 5-vjearit t tret, t mbushet zemra plot gzim, t ngjallen ndjenja krenarie pr gjeologt tan duar art e mndje ndritur q ka rritur, edukuar e msuar Partia jon e lavdishme; t shtohet dashuria pr tokn mm, n gjiun e s cils fshihen thesare t mueshme. Qndroj n periferi t pusit D-4. Puntor, specialist e drejtonjs, q nuk punojn t tr n nj ndrmarje, por ja, n raste t tilla takohen. T till jan zjarrfiksat me n krye heroin e puns socialiste nnkolonl, Haki Gjondedaj, zvndsministri i par i minjerave dhe i gjeologjis Zenel Hamiti, drejtori i prgjithshm i krkimeve t nafts, Pirro Bozdo, e kryegjeologu i ksaj drejtorie, Petraq Xhaka etj, q kan ardhur ktu pr t ndihmuar punonjsit e ndrmarrjes s pimkrkimit Nr.1 t qytetit Stalin. Ne i njohm aty puntort, brigadierin, mjeshtrin e pimit, Gue Bezatin, inxhinjerin Jorgji ela, e gjeologun Foti Tasellari q kan punuar me kujdes, me zotsi e guxim n kt pus t ri. Ja pra ky sht fryti i puns s tyre t shklqyer dhe t punonjsve t tjer. Thesari q ata nxorrn n drit, ka trhequr vmendjen e t gjithve, e ka merituar kujdesin e udhheqsve t Partis e t qeveris q n astet e para t gazit aty ka qndruar vet Ministri i Minierave e Gjeologjis, Adil arani. Vizita e kryetarit t Kshillit t Ministrave, Mehmet Shehu, e sekretarit t Komitetit t Qndror t PPSHs, Haki Toska, e zvndskryetarit t kshillit t ministrave, Abdyl Kllezi dhe drejtuesve t Partis s pushtetit t rretheve Lushnje, Fier e Berat q i bn pusit, rriti edhe m shum entuziazmin e puntorve e t specialistve n pun. Pr pusin e gazin metan D-4, sht vn do gj n gadishmri; si automjetet e ndrmarjes s trasportit t Patosit, me drejtor Llazar Poreci, NSP-ja e krkimeve t qytetit Stalin, ndrmarrja elektrike e Patosit, SMT-ja e Lushnjes q dha nj numr traktorsh, kooperativat bujqsore prreth q nuk u kursyen pr asgj, punonjsit e PTT-s Lushnje q mbajtn gjithnj n gadishmri linjn telefonike etj. Dit t tra qndruan me gjeologt e sekretart e komitetit t partis s rrethit t Lushnjs, Seit Kulla, t rrethit t Fierit, Lipe Nashi e Petrit Niko, i rajonit t qytetit Stalin pr t ndihmuar dhe pr t plotsuar nevojat e tyre. Pra gjithka pr pusin. Njerzit punojn me vetmohim. Ata nuk vn re orar pune dhe nuk duan t din pse flen nga dy deri n tre or gjum n nat ose aspak, ve pusi t mbyllet. Nuk e veon dot njerin nga tjetri por mund t 279
Sokol Shameti prmndesh ndr ta shofert e agregatve, Foto Lati, Milto Papa, Muharrem Qazi; puntort Jakup Nuhaj, Xhafer Xhaferri, shoferi i trasportit ushtar Abdurrahmanin e plot t tjer. E kam t vshtir t msoj hollsira mbi pusin e ri, se do njeri kryen nj pun e nuk sht kollaj t bisedosh m at, megjith telashet e mdha q ka kryeinxhinjeri i ndrmarrjes s pim - krkimit Nr1 t qytetit Stalin, Ilia Karaduni dhe kryegjeologu i ksaj ndrmarrje, Proto Murataj, gjetn koh pr disa minuta dhe n mes t tjerave m tregojn: pusi u prvetsua n kondita t rregullta. Duhet thn se n kt pus u arrit nj sukses i madh; kollona e shfrytzimit u ul n thellsi m t madhe q kan arritur gjer m sot puntort e specialistt tan. Dalja e gazit nuk qe e papritur pasi pr kt u kryen t gjitha punimet e u provokua ardhja e tij nga shtresat duke krijuar kushte q shtresa t punoj n etapn e par nxorri solucion q kishte brnda n kollonn e mandej kaloi n baz me presion t lart. Gazi sht i that pa uj; ka cilsi shum t mir. Ai sht shum i pastr me prmbatje metan C.H.4 98.4 prqind me 0 prqind squfur. At mund ta prdorsh kshtu si sht tani pr nj zhvillim t vrullshm t industris kimike, pr lnd djegse t industris, pr ngrohje etj. Leverdia ekonomike e tij sht m e madhe se do lnd tjetr djegse. Shtresa e gazit t ktij pusi t fontanuar duke punuar me presion shum t lart, shpartalloi dy kollona, e, shprtheu jasht i padisiplinuar me fuqi shkatrruese t madhe; brnda nj kohe t shkurtr ai grryejti tuba e shkatrroi imenton mbrojtse duke dal n atmosfer me nj zhurm t llahtarshme. Pas ksaj u muarn masa t mnjehershme pr sigurimin e pusit nga do rrezik zjarri, u prgatitn materialet e nevojshme si dhe varjantet pr prmbytjen e tij. Ora akoma nuk ka shkuar 16-t dhe raportohet se do gj sht gati. Komandn pr mbytjen e pusit e merr drejtori i prgjithshm i krkimit t nafts, inxhinjer Pirro Bozdo. Rreth vetes ka specialist, mjeshtr e puntor. T gjith jan t gatshm pr t kryer detyrn. Shoku Pirro, si hedh nj vshtrim atyre, u drejtohet disave - Do t vij me mua Shaban Aliu! Dokort Shaban? Dakort!- prgjigjet djaloshi shtatgjat, n fytyrn e t cilit shprehet guxim. Do t vij Lili Mesati! Dakort Lili? Dakort! prgjigjet edhe ai duke tundur kokn e pa iu trmbur syri. Merr me vete edhe dy t tjer e, u prin prpara n drejtim t pusit q vazhdon t guas me forc t madhe sikur don t prpij do gj rreth e rrotull. Jan aste emocionante. T duket vetja sikur je n fronte lufte t vrtet. Drejtues t ministris s minierave e t gjeologjis dhe t tjer q qndronin afr pusit i ndjekin me sy trimat q jan futur n sond e shikojn me vmndje t madhe lvizjet e secilit. Ja, fillojn t hapin saraineskat e armaturs s fontans nga ku do t pompohet solucion argjil. Ky veprim bhet me shpejtsi, duke u mbajtur do njri n dush uj q e lshojn zjarrfiksat pr t mos u krijuar ndonj shkmbim zjarri gjat punt. 280
Udhrrfyes i reportazhit shqiptar 1912-2011 Si u krye me sukses ky proces u kalua n pompim t solucionit argjilor t rnduar me barin nn mbikqyrjen e inxhinjerve, Ramadan Ferhatit dhe Ilia Karaduni. U pompua 16 litra solucion argjilor, m von kjo shifr arriti n 100, por presioni i gazit arrit n 300 atmosfer dhe qndron stop, gj q tregon se tubingu sht i bllokuar. U prdor edhe nj variant tjetr, por nuk dha rezultat, pasi dalja e gazit sht shum e fuqishme. Menjher u vendos q t hapet tubingu dhe t pastrohet nga argjili i shtypur n pus dhe n t njjtn koh t mblidhet komisioni teknik pr t nxjer variante t mundshme pr mbytjen e pusit. Pa humbur koh, komisioni u mblodh nn drejtimin e Piro Bozgos dhe prgatiti nj variant t ri, i cili konsiston: n shtyerjen e solucionit t argjilit t rnduar deri n dy kilogram pr centimetr por dhe duke pompuar me presion maksimal t mbytjes s pusit. Ky variant u aprovua dhe n konsultn e gjr q u organizua pr kt qllim. Konsulta nxorri edhe dy variante rezerv. Pr variantin e par u bn prgatije t shpejta, brnda 24 orve, ku duhen lavdruar pr punn e shklqyeshne Gue Bezati, Shaban Aliu etj, q punuan me lnd kimike nga ora 5 e mngjesit deri n orn 5 t mngjesit t dits tjetr; po ashtu duhet prmndur Hajredin Agalliu me shok q kan mbajtur gjithnj n gadishmri agregatt. Nj rol t rndsishm n kt drejtim ka luajtur organizata baz e Partis pr zonn e cila ka mbajtur gjall entuziazmin e puntorve, kan ngritur lart moralin e tyre, u ka br t qarta detyrat q ushtron Partia gjeologve se do fitore e tyre sht nj kontribut i madh pr ndrtimin e socializmit. Pasi bhet do gj gati, t udhhequr nga Pirro Bozdo, u nisn tek soda e pusit Shaban Aliu, Lili Mesati, Guce Bezati, inxhinjert Vlash Tafa e Merko Liaj. Sipas urdhrit u fillua nga puna duke i futur nj sasi argjili prej 9 deri n 10 metra kub. Ngjyra e tij ndryshon, gj kjo q, tregon se solucioni i argjilit kalon andej ku duhet t mbys kt fontan; prsri gazi me tr at forc merr me vete argjilin e nuk jep rezultat. Pr tu siguruar mbytjen e pusit u pompua nj sasi m e madhe argjile. Ky verpim u krye me sukses dhe pusi filloi t jap shenjat e para t mbytjes. Kjo u shton atyre shpresat pr fitore. N fytyrat e gjeologve vihet re gzimi. Puna vazhdon pa ndrpreje, deri sa shtresa e gazit e humb dal nga dal gjallrin e saj. Kshtu, pas tet orve e gjysm pompimi, pusi u mbyll plotsisht. Urra t forta shrthejn nga puntort q punojn n gryk t pusit dhe e t tjerve prqak. Ata buzqeshnin, prqafoheshin e shtrgojn duart. Shoku Adil arani, prqafon puntort dhe i prgzon pr kt q arritn. Te pusi e n periferi t tij u vendos qetsia. Ata q ndodhen n sond e afr saj fillojn e heqin pambukun nga vesht. Tani nuk t shurdhon m ajo zhurm e trbuar e gazit, mund t flassh e t dgjosh pa u jerr. Nusja apkne si e quajtn gjeologt n fillim, pusin D-4, u b e urt. 281
Sokol Shameti Suksesi i madh q u arrit, ka mbushur me gzim t gjith punonjsit, e veanrisht ata t ndrmarjes s pim-krkimit, Nr 1, me drejtor Llambi Maqinn q u mobilizuan me t gjitha forcat, q zbatuan me prpikmri rregullat teknike e q plotsuan n mnyr t shklyer nevojat e pusit. Ata q punuan dit e nat tek pusi nuk po i ndahen atij, e shikojn pa ia hequr syt dhe n t njjtn koh i buzqeshin njeri-tjetrit. Kan t drejt t gzohen e t krenohen q arritn nj fitore t madhe me forcat e tyre. Vet e puan pusin, vet e prgatitn prvetsimin, vet e mbylln fontann e gazit metan dhe, tani e kan n dor pr t br punimet e mtejshme q ta vn n frytzim normal n interes t teknologjis, t popullit ton. Ja, t till njerz t zot, me aftsi profesionale t shklqyera e me ndrgjegje t lart socialiste, ka brymosur Partia e Puns e Shqipris. Ata me punn e tyre t mrekullueshme i japin nj kontribut t madh p ta br atdheun ton m t begatshm e m t fuqishm.
Gazeta Bashkimi 16 nntor 1965 Nnshkruar: Petrit Karanja
N fshatrat buz Presps

-1Buz liqenit kaltrosh t Presps shtrihet lokaliteti i Pustecit i prbr nga nnd fshatra. Disa prej tyre si Gorrica e Madhe, Shulini dhe Lajthiza jan disi n thellsi, kurse Zaroshka dhe erja jan krejt buz liqenit. I sheh nga lart n kt dit vere gjith vap dhe t knaqet syri me at pamje piktoreske. Fshatra t vegjl, shtpi si kuti shkrepse. T duket sikur jan shtrir npr tok dhe po pin uj t mbl nga liqeni i Presps. Ktu takohen jo dy, por tre shtete: Shqipria, Jugosllavia, dhe Greqia. Pr kto arsye fshatarsia punonjse e lokalitetit t Pustecit, krahas punve t stins, i bn syt katr pr ruajtjen e kufijve shtetror t Republiks Popullore t Shqipris. N komunitetin e rinis pr rrethin e Kors m than se n lokalitetin e Pustecit ka nj rini luftarake q dallohet pr bashkpunimin e mir m kufitart, pr hapjen e tarracave si dhe pr iniciativn e asaj q antart e BRPSH t punojn edhe 300 dit kalanderike n vit. Kudo q shkova, n Gorric, Shulin apo Pustec pash me syt e mi se rinia e ktij lokaloteti kufitar qndron n krye t detyrs, duke mbajtur me gjith kuptimin e fjals, n nj dor kazmn dhe 282
Udhrrfyes i reportazhit shqiptar 1912-2011 n tjetrn pushkn. -2- N Gorric Ky katund prbhet prej dy pjessh: Gorrica e Vogl buz liqenit dhe Gorrica e madhe pak m thell, n nj si grop n kmb t Malit t That, rrethuar prej kodrinash me gjelbrim t imt. Shkelja pr her t par n kt katund por kisha dgjuar shum pr t. Tek ngjitesha xhades pr t shkuar n Gorricn e Madhe m kujtohej rezistenca e gorricarve kundr Maliq Bej Frashrit dhe regjimit antipopullor t Zogut pr t cilin ka shkrojtur shkrimtari Sterio Spasse n romanin Ata nuk ishin vetm. Hollsit e gjyqit t madh t vitit 1932 q u zhvillua midis gorricarve dhe Maliq Bej Frashrit m kishin trhequr me dramacitetin e tyre. Ja -thash me vete - nga ajo xhade kaluan forcat e xhandarve dhe ushtarve pr t dbuar me dhun gorricart nga fshatrat e tyre. Pr qefin e Maliq Beiut pesqind e gjashtdhjet fshatar u nxorn n rrug t madhe pa plak e pa shtpi. M dukej sikur shihja tek zbrisnin s bashku burra, gra e kalamaj me plaka n supe e me bagti prpara, pr t krkuar bukn e gojs n dyert e bots. I dbuan se nuk donin t pruleshin. Toka sht e jona - deklaruan ata n gjyq si n Kor dhe n Tiran Maliq Frashri nuk i ka tapit e saj. Dhe vrtet nuk i kishte, po kush ia krkoi ndonjher? N organet e drejtsis s asaj kohe u bn gjith ato makinacione, u ndryshuan ligjet pr ti dhn prkrahje beut. Nga kto prshtypje mendoja se do t kishin mbetur mjaft gjurma t prapambetjes q iu kish shkaktuar shtypja njerzore e bejlerve. Mirpo nuk m doli ashtu si e prisja. Nga Gorrica e vjetr ka mbetur vetm kisha, dy shtpi dhe tre puse. Fshati sht ndrtuar krejt i ri. N vend t shtpive pa oxhak, me mure prej gardhi t lyera jasht dhe brenda me balt dhe bajga, gorricart mbas lirimit kan ngritur shtpi t reja e t mira prej guri. Kooperativa e bashkuar e Gorrics q prfshin edhe Bezmishtin dhe Gollombocin rritet dhe lulzon nn udhheqjen e Partis. Takimi me rinin e Gorrics ishte me t vrtet interesant. N fillim pam n lmenj tek mblidhnin n thas grurin e porsa shir. Pastaj u takuam n vatrn e kulturs. Prgjegjsi i saj dhe sekretari i organizats s rinis t Gorrics shoku Petro Apostoli, e mblodhi shpejt e shpejt rinin. T m kishin pyetur nuk do t kisha ln t bnin mbledhje mbas puns s lodhshme t dits. Po ku pyet rinia. Tek vshtroja t rinjt e t rejat q vinin n mbledhje n orarin e caktuar, mu kujtuan fjalt e sekretarit t rinis pr rrethin e Kors shoku Jani Polena: Ata kan shum iniciativ. Pr kt u binda edhe vet. Takimi ishte i shkurtr, t rinjve u plqeu q isha i ngarkuari i gazets Zri i Rinis pr t biseduar me ta. Mbas biseds me tema t ndryshme, rinia e ktheu mbledhjen n mbrmje vallzimi. Mbrmje vallzimi n Gorric! Plas 283
Sokol Shameti o Maliq Bej atje ku je! Ty t ka mbetur vetm pluhuri dhe emri i keq, kurse Gorrica e prtrir dhe e lulzuar. Rinia e saj sdi sht lodhja. Mbrmja e vallzimit fillon n orn 22. Pjesmarrja sht e gjer, 2 t reja dhe 10 t rinj. Kt raport midis tyre do ta gjesh edhe n fshatrat e tjera t lokalitetit t Pustecit. Programi i mbrmjes ishte interesant: Valle popullore, muzik e leht dhe nj diskutim nga t rinjt. More sht mbrmje apo mbledhje? T rinjt e Gorrics kan qejf t flasin pr sukseset e tyre. E ka fjaln Raza Grazhdani; pastaj ngrihet Petra Jorgji, t dyja t reja dhe skuadrkomandante n kooperativat e tyre. Bilanci i aktiviteteve t ksaj organizate sht mjaft i pasur. Prve puns n kooperativs, t rinjt kan ndihmuar edhe postn e kufirit q e kan shum afr. Gjat ktij viti kan dhn atje tri shfaqje estrade, kan ndihmuar n punimin e tokave t mbjella me patate e n punime t tjera q bnin kufitart. Po pr ruajtjen e kufirit keni br?- pyeta sekretarin e rinis shokun Petro Apostolin. Ai buzqeshi, pastaj tha: - Ne t gjith jemi kufitar. Ju luta t m tregonte ndonj shembull konkret por hezitonte. S fundmi m tregoi shkurt se si para nj viti s bashku me nj shok kishin kapur nj shkels t kufirit dhe e kishin dorzuar n organet kompetente. Ndonj t dalluar n pun keni? -Kemi shum! Por ju mund t shkruani pr Nala Jorgjin, antare e komitetit t rinis n organizatn ton, skuadrkomandante n kooperativ, puntore e mir, aktivitete e dalluar. Mbrmja e vallzimit n Gorricn e Madhe mbaroi n orn 24. Kur dolm nga vatra e kulturs fshati flinte nn qiellin e mbuluar me yje. Kisha, q nxinte atje afr, m kujtoi edhe nj her t kaluarn e Gorrics q ka pernduar prgjithmon kur lindi Paria. -3- Sekretarja Spasa Kristo sht sekretarja e organizats baz t rinis n sektorin e Shulinit t kooperativs s bashkuar t Pustecit. E gjeta tek po korrte n ar s bashku me shoqet e saj. sht nj vajz e iltr, e qeshur dhe gjith shndet. Spasa thot se n organizatn e saj ka 15 vajza dhe 7 djem. T gjith punojn pr bukuri n kooperativ. Vshtir e kan pasur n hapjen e tarracave. Terreni ishte i vshtir, gjith gur dhe rrnj pemsh. Po a ka forc q t ndaloj vrullin e rinis? Taracat u hapn. Sot i sheh t sheshuara, t shkrifta si buk vale. Bozhana N. u caktua n nj vend t vshtir pr t hapur qilizm. N fillim nuk bri fjal. Dy dit me radh u ndesh me vshtirsi q si kish ndeshur ndodnjher. Punoi, por pa rezultat: normn nuk e realizoi dot. Kjo e dekurajoi dhe krkoi nga brigadieri q ta onte n nj vend t leht. Ai nuk pranoi. Rinis i takon gjithmon fronti m i vshtir. Bozhana u mrzit dhe iku nga puna. Gjesti i saj u diskutua midis t rinjve dhe u kritikua rnd. Edhe vet ajo e kuptoi se 284
Udhrrfyes i reportazhit shqiptar 1912-2011 kishte vepruar gabim. E prekur n sedr Bozhana qau dhe u zotua se nuk do ta prsris kurr m. Puna me t rejat - vazhdon sekretarja e rinis - ka rndsi t madhe ktu tek ne pr faktin se ato prbjn dy t tretat e organizats. Disa her thashethemet n fshat na prishin pun, sidomos kur sht fjala pr pjesmarrjen n grupet artistike. Pr sa koh q vajzat jan t pamartuara marrin pjes lirisht npr aktivitete, pastaj ndryshon puna. Vet burrat ose familjart e tyre u nxjerrin pengesa. Kshtu ndodhi me Kata Nestorin, me Ristana Pavllon etj. -Keni grupe t mira artistike?- e pyeta sekretaren e rinis. Po, sidomos valltart. Ata zun vendin e par folkloristik q u organizua n fshatin ton. Kemi dhn shfaqje n erje, n Zaroshk, Shulin dhe Pustec si dhe n postn kufitare t t Gorrics s Madhe dhe t Bezmishit. Spasa na tregoi pastaj dika se si kan punuar pr edukimin revolucionar t rinis. Ata kan marr kooperativistin plak Sotir Tasho pr t folur mbi t kaluar e fshatit. Biseda t tilla jan organizuar edhe n mnyr spotane. Nj i ri ose nj e re gjat pushimit t dreks sht ngarkuar t flas si jetonte familja e saj n t kaluarn e si jeton tani. -4- T rinjt e Pustecit Vitin e kaluar n kooperativn e bashkuar t Pustecit u organizua komiteti i rinis me sekretar arsimtarin Sotir Sotiri. Komiteti udhheq nj organizat t gjer prej 117 antarsh t shprndar n 5 fshatra; Pustec, Shulin, Lajthiz, Zaroshk dhe Cerje. I pasur dhe i shumanshm sht aktiviteti i ksaj organizate. Dhe sa origjinal! N kooperativn bujqsore t Pustecit duhej forcuar sektori i blegtoris. Mirpo kishte shum t rinj q nuk e plqenin kt detyr, duke preferuar sektor t tjer pune. Organizata e partis e bisedoi kt problem dhe vendsosi t ndihmoj kryesin e kooperativs. U organizuan disa mbrmje tematike kushtuar nj blegtorie t dalluar ose nj brigade belgtorale. Puna e organizats s rinis shrbeu si nxitje pr t shkuar n at sektor q nuk preferohej. Organizata e rinis e pa t nevojshme t organizonte grupet artistike, sidomos estrad, me pjes t shkurtra humoristike. N kt rast u aktivizuan nxnsit e shkolls dhe arsimtart e tyre. Kta dhan shfaqje t shkurtra, por gjith efekt jo vetm n fshat, por edhe n fush ku punonin brigadat e koperativs. Shfaqjet patn sukses. Estrada shkoi edhe jasht lokalitetit t Pustecit si n Devoll dhe n fushn e Kors. Organizata e Rinis s Pustecit dallohej me bashkpunimin e ngusht me kufitart. Duke qen shum afr me njeri tjetrin ata jetojn me problemet e tyre. T rinjt kan ndihmuar kufitart duke br 780 or pun vullnetare. Ndihma sigurisht sht reciproke. Tek t rinjt ka shkuar komandanti dhe komisari i posts kufitare pr tu treguar episode nga lufta N..L ose 285
Sokol Shameti nga heroizmi i ushtarve pr mbrojtjen e kufirit. Bisedojm me disa t rinjt e Pustecit pr planet e tyre n t ardhmen. Ata jan t thjesht, modest kur flasin pr ato q kan realizuar por gjith optimizm pr t ardhmen. Trajan Kolanovski, sht prgjegjs i vatrs s kulturs. N 25 vjetorin e themelimit t Partis ne do t shfaqim pjesn teatrale Bijt e Partis, do t bjm turne me estradn n postn e kufirit t Cerjes, Bezmishtit dhe Gorrics, dhe n t gjith fshatrat e lokalitetit. Teodora Munherova: Un jam mami. Shkolln e mbarova n Kor para disa vjetsh. N fillim nuk kishin besim tek un, m von u bindn mbi dobin e mjeksis. Kemi nj maternitet t vogl, por un u shkoj grave edhe n shtpi n do koh q t lind nevoja. mendoni pr t ardhmen shoqja Teodora? M von duhet t ngrem edhe nj erdhe n fshat. Kemi shum nevoj. Sandra Jovan: N kooperativ m caktuan n nj vend t vshtir pr t punuar. N fillim nuk bra asnj dit pune. M inkurajoi veanrisht nj mbrmje tematike q u organizua posarisht pr mua. Kshtu un arrita t realizoj normn 125 pr qind deri n 150 pr qind, pas meje erdhn edhe shoqe t tjera. Pash n Pustec gjra t bukura q m lan prshtypjet m t mira pr fshatarsin punonjse t ktij lokaliteti dhe pr rinin e saj t palodhur entuziaste dhe optimiste pr t ardhmen.
Gazeta Zri i Rinis 1966 Nnshkruar: Aleks Luarasi
N gjurmt e Brigads s I-r Sulmuese

Kt reportazh po e shkruaj nga Qaf-Dardha, n kmb t Tomorrit t mbuluar me dborn e re. Jam pran oxhakut t mbuluar t mbushur me dru dllinje. Flaka bie n fytyrat e shokve t mi q ngrohen dhe thajn orapet e lagura nga djersa. Kemi pes dit q udhtojm me kmb. Jemi t lodhur, por kemi humor. Ne gjithnj kemi ecur dhe un nuk kam mundur ti hedh n letr ato shnime t mbajtura lugin m lugin e qaf m qaf. Nuk sht e leht t ulesh e t shkruash nj reportazh pas nj udhtimi t gjat kur ke dshir q t lodhesh pran zjarrit e, ndofta, t dremitsh. Por dua tu tregoj lexuesve pr
286
Udhrrfyes i reportazhit shqiptar 1912-2011 udhn e shokve t mi n gjurmt e inkursionit t Brigads s 1-r sulmuese dhe pr njerzit e luginave dhe maleve tona q i presin ata me dashuri! Bie nata, por ne ecim. Prroi i Pezs ishte mbuluar nga errsira. Pran ktij oxhaku me dru dllinje un rikujtoj udhtimin q kemi br n kmb pes dit nga Tirana, Peza, Peqini, Dumreja, Sulova dhe, bashk me kt rikujtoj edhe emocionet e asaj udhe. Ja, ne ecim njshkollon njmij vet prmes Pezs heroike. N kollonn ton ka t rinj nga Tirana e Durrsi, Shkodra e Kora, Pogradeci e Gjirokastra, Mirdita e Burreli, Vlora e Elbasani. Ushtojn kodrat e Pezs nga kngt partizane dhe njerzit q punojn arave prshndesin nga larg, duke ngritur lopatat e tyre: Udh t mbar shok, Brigada e par heroike njzet e dy vjet m par ktej ka ardhur. Ju jeni bijt e partizanve. Bie nata, por ne ecim. Prroi i Pezs sht mbuluar nga errsira. Nj pjes e brigads son duhet t shkoj n Grec t Pezs, por brigjet e prroit jan me balt e shtigjet t mbuluara me uj e lluc. Asgj nuk duket. Uh!-brtet nj vajz, s cils i shket kmba n prrua. Mbahu, goc, mbahu! Vajzave, partizane t Brigads s 1-r nuk ua bnte tr syri,- i thot Sotir F. Andoni, nj nga ish-partizant e Brigads s 1-r sulmuese dhe e z pr krahu. I afrohem ksaj vajze. Ajo sht Dafina Bylyku, nj, infermiere e re nga Elbasani. E di se ti, up e mbar m shmbllen me Ludinn, q kishim ne partizane n Brigadn e 1-r? M duket se tani ajo jeton n Elbasan. U po. Un e njoh at! Bile jeton pran shtpis son - thot Dafina. Dhe Sotir F. Andoni bie n mendime dhe kujton marshimet n Brigadn e 1-r sulmuese, kujton shokt e lufts, shoqet. Kollona jon ngjitet kodrave. Ngatrrojm rrugn npr errsir. Por, sipas traditave partizane, prpara dalin dy-tre shoqrues, udhheqs. Ktej, shok, ktej! dhe ne ecim pas tyre. Nj grup shoksh hyjn n nj shtpi. sht shtpia e Demir Karajit kryetar i kooperativs bujqsore t Grecs. Urdhroni!- Bujrum!- thot ai. Jemi br tr balt dhe ujrat e prroit na ka lagur gjer n gju. Dhoma e Demirit sht e ngroht. Ne zhvishemi dhe lahemi, Demiri na shikon e buzqesh. Hej, m nxuart mallin e partizanve, or shok! Ja, nga kto kodra kan kaluar dhe partizant e Brigads s 1-r. T fort kan qen, or shok. Dhe n dhomn e mysafirve fillon nj bised e gjat. Kalon kjo bised nga koha e lufts partizane e hidhet pastaj n ditt tona, n ditt e puns e t prpjekjeve pr ndrtimin e jets s re. Ne ktu mbi fshat do t ndrtojm dig pr nj liqen t vogl artificial. Me an t saj do t vaditim disa dhjetra ha pasi tokat tona vuajn shum pr uj - thot ai. Megjithse jemi gati dhjet vet, Demiri gjen aq dyshek e jorgan pr t na shtruar e mbuluar. T nesrmen n mngjes prap na thrret udha. U ngjitemi kodrave t Kallmit e zbresim tatpjetn. Pun t mbar! A doni ndihm, vllezr? - i themi dhe njri nga ne merr nj shat n dor. Nj fshatar qesh. Udha q ka br Briga287
Sokol Shameti da e 1-r ka qen e gjat, or djema. Mos u lodhni! - Nuk lodhen djemt e partizanve! - thot nj tjetr. Ngjitemi t prpjetn e qafs s Kazijes. Djersa na ka shkuar n fund t kmbve. N maj t ksaj t ksaj qafe duken kodrat e Pezs nga kemi kaluar ne dhe kodrat e Peqinit. Prtej zbardh Shkumbini. Dhimitr Lala, kinooperatori q ndjek brigadn ton, del prpara kolons me aparate n dor. Partizant marshojn. E megjithse jan mbytur n djers, ata nuk ndahen nga knga. Kur bie nata ne jemi n kooperativn bujqsore, Prmbarimi, t krahins s Peqinit. Na bn prshtypje emri i fshatit: Fitore. Me t vjetrn ky fshat quhej Mehmet Aga por nuk na plqente ky emr dhe e pagzuam Fitore - na thot i zoti i shtpis ku shkuam pr t fjetur. Dita tjetr gdhihej me shi e bubullima. Era fryn nga gryka e Shkumbinit dhe dgjohet, oshtima e valve t lumit. Ne jemi mbshtjell me mushamat tona. Pikat e shiut krcasin mbi mushama. Kmbt i kemi qull. Do ta kalojm Shkumbinin. N mars t vitit 1944 Brigada e 1-r sulmuese e ka kaluar at me litar mu prpara hunds s armikut, mes plumbave-thot komandanti i inkurisionistve. Prsri n udh. Drejt Shkumbinit. Shiu vazhdon t rrah shpatullat tona. sht e pamundur t kalohet Shkumbini. Nga shiu q ka rn tr natn dhe nga dbora e shkrir ai sht br det. Dje, mund t kalohej,- thot nj fshatar. Ather ne kalojm urn dhe nisemi drejt Belshit. Nuk ka vend, nuk ka gryk e kodr ku nuk ka luftuar Brigada e 1-r sulmuese. E mbajn mend kto kodra oshtimin e pushkve partizane dhe frshllimn e plumbave t nxeht. Ish-partizant e vjetr t Brigads s 1-r , iu tregojn ekskursionistve ngjarje nga luftrat e Brigads s 1-r duke ecur. Dhe ata dgjojn me kureshtje. Arrijm n Gostim t Elbasanit, buz lumit t Devollit. Tani shiu ka pushuar, por fryn er e ftoht. Para nesh del nj grua. sht Lie Plaka. Urdhroni nga shtpia ime, upat e nns! iu thot ajo vajzave t brigads son. Asaj 22 vjet m par i sht vrar i shoqi, partizani Xhemal Plaka. Ajo e di sa e vshtir ka qen rruga e partizanve dhe partizaneve, prandaj, me dashuri prej nne i merr vajzat n shtpin e saj. Ndrsa vajzat shkojn me Lie Plakn, ne bisedojm me Sefer Salln, kryetarin e kooperativs bujqsore t Gostims. Kjo sht nj ndr kooperativat m t mira t Elbasanit. Ajo ka ndar nga 19 lek t rinj pr dit pune. Jan njerz puntor e t paprtuar. do dit dalin n fush mbi 1000 krah pune. Hapin qilizmin, mbjellin patate, bjn vija kulluese n tokat e mbjella me grur. Ata sivjet kan mbjell 260 ha bn kultur q ka kooperativa. Prve ksaj, mbjellin shum pambuk, duhan dhe oriz. Kur ra fjala pr rendimentet e kulturave bujqsore tha: Brigadn q drejton Azem Miraka ne e kemi t parn pr rendimente t larta. Ja tek po vjen!!- shtoi ai. Azem Miraka hyn n mes nesh. E ku e lam fjaln - tha kryetari. Tek rendimentet- i tha nj nga ne. Duhan pr shembull. Azemi ka marr 13 kv pr ha ndrsa mesatarja pr kooperativn 288
Udhrrfyes i reportazhit shqiptar 1912-2011 sht 10 kv pr ha, grur-17.5 kv pr ha ndrsa mesatarja pr kooperativn sht 15 kv pr ha. Na ka mbetur edhe nja dy tre hektar patate pa mbjell - thot Azemi duke i dhn biseds tjetr drejtim. Kemi mbetur edhe nja 17 ha patate pr t mbjell thot kryetari. -Mbollm 15 ha. Brigada e Azemit i ka marr prsipr. Biseda jon merr fund. Duhet t lodhemi, rruga sht e gjat dhe e vshtir. Jemi prpara Devollit, mbi urn e Sulovs. Valt e tij jan t turbullta. A do ta hedhim dot? - mendojm. Po partizant si e kan hedhur? thot Dhimitr Dilua, puntor xhenerik i parkut t Elbasanit. Udhheqsi i eskursionit, shoku Vehbi Hoxha, komandat i brigads, urdhron q lumi t kalohet n formacion njshkollon. Ashtu t veshur, eskursionistt, duke mbajtur n shpina anta t rnda, hyjn n lumin e Devollit. Valt e turbllta t lumit hidhen gjer n brez. Uji sht i ftoht. Na mpijn kmbt. Ndonj amarok ia merr kngs n mes t lumit. E gjeti vendin ky!- thot nj tjetr prej inati. Nj vajze i shket kmba. Mbahu! Bashk me ata t rinj kalojn lumin edhe ata veteran t Brigads s 1-r sulmuese q e patn kaluar 22 vjet m par nn breshrin e plumbave t armikut. Dhe kujtojn ata rrugn e brigads, sjellin ndrmend shokt, vendet.. T kujtohet Serafin?- e pyet Hamit Kotona Serafin Mein. po po!- E lm prapa krahve Devollin dhe hidhemi n zonn e Sulovs. Objektivi yn sht fshati Tunj e pastaj Qaf- Dardha. Kmbt tona notojn n kpuct e mbushura me uj. Ashtu de! T msohemi t ajm me gjoks dhe ujin e lumenjve. do vshtirsi ne duhet t dim ta prballojm. Mua do t m vinte inat q t shihja nj t ri t gogsinte n pizhame thot Faiku, ish partizani Brigads s 1-r sulmuese. Ecim. Ka nnt or q ecnim dhe Tunja ska t sosur. Ah kjo Tunja! - pshertin ndonjri kur i rrshqet kmba dhe bie n driz. N Tunj Brigada e 1-r ka ardhur disa her. N kto male e gryka ne kemi luftuar n operacionin e qershorit dhe n mars t 1944-s kur jemi kthyer nga inkursioni- thot Hamiti- Ja, atje, tek mali i Janes, na sht vrar Xheviti, komandanti i kompanis s dyt t batalionit t par. N mes t dy mitralozave gjerman kaloi. Ishte trim. Xheviti? - pyet shoqruesi yn. Atij ne i kemi ngritur nj lapidar n malin e Janes. Kur t shkoni pr n Qaf-Dardh do ta shihni. Nata sht e vshtir n zonn e Sulovs. Prrenj, hendek, pyje me lisa, mare, dllinja, balt. Jemi lodhur e drrmuar. Nn dritn e nj shkrepseje ne shohim orn. sht 12 e nats. Dhe ne zbresim n kodr duke rrshqitur. Ndritin ca drita si yje. Tunja! - Zbresim. N mes t fshatit. Dgjojm kng- sht kshtu? Ndofta kan dal t na presin t rinjt. Po tani sht ora 12 e nats! - Dhe na dalin prpara t rinjt. Ata kan ardhur nga Gramshi. Kan br katr or rrug deri n Tunj. Mirserdht, mirserdht! Jan dy t reja nga Gramshi, - Edhe babai im ka qen partizan dhe ka luftuar n kto an - thot Afrdita Tabaku. - Tani babai im shkoi vullnetarisht n fsha289
Sokol Shameti tin Sulte. Xhaxhai im, Idriz Qehajaj, ka rn dshmor. Ish partizan n brigadn e 5-t- thot Hava Qehajaj, nj e re nga Gramshi. Ata sa e pan udhheqsen e ekskursionit, gjeneral Vehbi Hoxhn, iu mblodhn dhe iu lutn tu tregojn pr Brigadn e 1-r sulmuese. T rinjt dgjojn. Ata kan dgjuar nga baballart e tyre dhe kan lexuar npr libra pr heroizmat e brigads s 1-r. Ah, sa do t donim t vinim me ju, - thon ata. Hajde, hajde. Mjaft i mbajtt jan t lidhur - thot kryetari i kshillit t Tunjs. Dhe ne shprndahemi npr baza n fshatin Tunj. Njeri nga shokt tan, Adem Shishku, ish-partizan i vjetr i Brigads s 7-t, shpesh ka luftuar ktej dhe ka fjetur n kto shtpi t vogla. Dhe sot vete po n at shtpi ku ka qen 23 vjet m par. Ai krkon me elektrikun e dors shtpin e Xhep Brahimit. Por drita bie n nj mur t ri. Urdhroni! - thot Ali Brahimi. sht i biri i Xheps. Jeni i biri i Xheps? po - Ktu kam fjetur 23 vjet m par - thot ai. Ather ishte e vjetr - thot Aliu, - E vjetr- Edhe tjetrn e kemi por pr bagtin- thot Aliu. Sa njerz takohen sot n kt fshat pas kaq kohsh vjetsh. T rinjt shikojn me gzim. N rrug pr n Dardh ne ndalemi para nj lapidari n malet e Janes. sht lapidari i Xhevit Hekalit. Kshtu erdhm n Dardh. Un i mbaroj kto shnime pran oxhakut. Shokt bisedojn e tregojn kujtime pr Brigadn e 1-r. Nga ktej ajo nis inkursionin e saj t famshm. Ne ecim n gjurmt e saj
Gazeta Zri i Popullit 23 shkurt 1966 Nnshkruar: Dritro Agolli
N kodrn e Shtrags
Q nga Shtraga, shtpit e kooperativistve t Kuksit i ke si n pllmb t dors. Prej aty, zotron pjesn m t madhe t tokave t ksaj ekonomie, q shtrihet buz Drinit t Zi. N kto dit t bukura prilli, shohim kooperativistt, q merren me pun t ndryshme bujqsore. Sot sht vala e puns n fshat, duhen kryer jo vetm prgatitja e tokave dhe plehrimi po edhe mbjellja e bimve pranverore. At dit, q shkuam n kooperativ, nj pjes e mir e krahve t puns merreshin edhe me tarracimin e kodrs, q thirret me emrin Shtrag, e cila i qndron fshatit si mburoj. Gjith kjo kodr do t mbillej vresht. Kooperativistt, duke pasur ndihmn e vazhdueshme t qytetarve t Kuksit, kan br nj pun t mir. Ata kishin br tarracimin n nj siprfaqe prej afro 4 ha, ishin n prfundim t kthimit t toks n qilizm, kurse ditt e 290
Udhrrfyes i reportazhit shqiptar 1912-2011 fundit filloi edhe mbjellja n kto tarraca e hardhive, s bashku me agronomin e kooperativs, shokun Kamber Elezi, i ram rreth e qark ksaj kodrine t mbl, prej nga sheh trsisht edhe qytetin e Kuksit. Agronomi ishte i knaqur q edhe kjo kodrin po kthehej n vresht. Ai na foli plot pasion pr punn e madhe q sht br ktu si nga vet kooperativistt ashtu edhe nga qytetart q vijn e punojn vullnetarisht cdo t diel. Kalojm midis kooperativistve, njihemi m shum prej tyre. At dit punuan qilizm tokn 60 veta, nga t cilt 35 ishin gra. U njohm n fillim me kooperativistt Bislim Elezi dhe Zaim Dermishi. Ata nxitonin duke futur thell belin n tok. E ndrsa ne njihemi me ta, na u afrua brigadieri i brigads s dyt Bajram Isufi. Ai na tha plot fjal t mira pr t dy kto kooperativist. T part dalin n pun dhe t fundit e linin. Cdo dit e plotsonin dhe e tejkalonin normn ditore. Kur brigadieri dhe agronimi na thonin kto fjal t mira, Bislim Elezi tha: T gjith i kan vn gjoksin puns. Letra e hapur e Komitetit Qendror t Partis na ka ngritur t gjithve pesh, dhe jo vetm ne burrat, po shihni grat. E ndrkaq bri shenj me kok nga punonin Hamide Sulejmani, Hume Aliu, Fetije Idrizi q plotsojn cdo dit normn rreth 130 prqind. Kur e zbritm kodrn pam tek ngjiteshin kafsh t ngarkuara me pleh organik. Na trhoqi fakti se t dy kto kafsh i trhiqnin dy nxns. Fadil Ejupi na tha se, me q ishin me pushimin e shkollave, po ndihmonin prindrit duke transportuar pleh dhe ishin shum t knaqur q jepnin edhe ata kontributin e tyre pr kryerjen shpejt t punve bujqsore. Kshtu po ngjet sot n Kuks: t mdhenj e t vegjl i gjen t shprndar arave, duke u marr me pun t ndryshme. Ecim prmes fushs, q shtrihet buz Drinit. Ktu punojn pendart dhe kooperativist t tjer, q merren me prgatitjen e toks dhe mbjelljet. Agronomi na njeh me prgatitjet, q i ka br kooperativa e tyre pr fushatn e madhe t mbjellave t pranvers. Kujdes t veant i kishin kushtuara ta prgatitjes s toks s perimeve, n t cilat sivjet do t mbjellin afro 10 ha, Farishtet ishin n gjendje t mir soperativistt u kryenin rregullisht shrbimet e nevojshme agroteknike. Ishin mbjell dy ha, me qep dhe po shptohej mbjellja e patates, e cila sivjet do t zr nj siprfaqe prej 4 ha. Pergatitje t mira ishin br edhe pr bimt e tjera pranverore. Punimi i par i toks pothuajse prfundonte dhe pjesrisht ish filluar punimi i dyt, kurse n 30 ha toka ishte kthyer qilizm. Ve ksaj mir kishin punuar kooperativistt edhe pr grumbullimin e plehrave organit, si nj rezerv e madhe pr t marr rendimente t larta. Kooperativa e Kuksit sht m e dalluara n t gjith rrethin pr kompostimin e fekaleve, Ajo qe e para, q filloi t vr n jet eksperiencn e kooperativistve t Laknasit pr grumbullimin dhe kompostimin e fekaleve. Fjal m t mira duhen thn ktu pr kooperativistt Muharrem Veliu e Mustafa Musa, t cilt po bjn nj pun t madhe pr shtimin 291
Sokol Shameti e ktij lloj plehu. Gjer para disa ditsh n kt kooperativ ishin grumbulluar gjithsej afro 650 ton pleh organik dhe i shprndar i gjith arave t patates, t misrit etj Zien sot kjo fusha e Llugave dhe e Drinit nga puna e kooperativistve, nga buitja e traktorve. Pendart Zeqir Ymeri dhe Halim Ramadani jan future n gar midis tyre. Po me gjith prpjekjet e mdha q bjn, as njri as tjetri nuk shkputen nga shoku. . Kur vjen mbrmja , brigadieri u thot t njjta fjal: Sot, si ti Ymer ashtu dhe ti Halim, keni plotsuar normn nga 135 pr qind. Dhe pendart ndahen t dy duke buzqeshur me dashamirsi nga njeri tjetri. Ata vazhdimisht luftojn se kush do t plugoj m shum. Pendr e qeve q jan ushqyer mir pr kt periudh, trheqin parmendn njsoj. Po, rndsi ka fakti se si Ymeri, Halimi e t 15 pendart e tjer, q po merren me plugimin e tokave, i jan prveshur me t gjitha forcat puns. Fryma revolucionare e Letrs s hapur t KQ t Partis ndihet kudo, n kodr tek mbillet vreshti, n fush, ku plugohen tokat, n stalla ku mjelset kujdesen pr lopt, etj. E t gjith s bashku kooperativistt i kan vn gjoksin puns dhe po luftojn, q ky vit i par i pesvjearit ton t 4-t t jet viti i ri i rendimenteve t larta. Ata punojn t marrin 22 kv, misr pr ha, n vend t 20 kv misr pr ha q u morn vjet. 8 kv duhan disa qindra kv perime m shum se plani etj. Me qllim q jo vetm t sigurojn buk, ti japin tregut sa m shum perime, po n t njjtn koh ti shesin shtetit mbi 150 kv drithra buke tepric.
Gazeta Bashkimi 5 prill 1966 Nnshkruar: Irfan Velani
N Has fillojn t mbrrijn prsri yjet

Tek udhtonim nga Kuksi pr n Has na ra rasti t kishim n autobusin e vogl, i cili si me prtes ante vargun e maleve, nj r ri hasian, t cilit i kish dal bursa pr t vazhduar shkolln n Shkodr. Ai kish zbritur nga Kuksi disa dit m par, pr t msuar se kur duhet t nisej, se a duhej t merrte me vete librat q ktej, bile edhe se far rrobash duhet t merrte me vete. Mbasi ish sqaruar mir kthej pr n shtpi. I ndriste fytyra dhe shpirti i kndonte. Pasi vuri re, se n autobus kishte udhtar q pr her t par udhtonin pr n Has
292
Udhrrfyes i reportazhit shqiptar 1912-2011 dhe pyesnin pr shum gjra, ai filloi t m shpjegonte historin e krahins s tij duke shprehur nj far habie q nuk e njihnim sa duhej at: - Pse nuk keni dgjuar nga historia e Shqipris se Frank Bardhi e prmend krahinn ton si krahin prej nga rrjedh origjina e familjes s Kastriotve dhe se dokumentet m t kahershme e vrtetojn kt hipotez?! Pse nuk keni dgjuar pr jetn e Bajram Currit i cili ka luftuar kaq koh n Has? Po pr partizant tan q i ndoqn gjermant e tradhtart deri thell n Jugosllavi? Ndrsa pr jetn e sotme Ju at do ta shihni vet... Oplazi... Ne jemi, t themi tridhjet vet. Vishemi me rrobat e puns, marrim sipas mundsive mjetet dhe ushqimin dhe nisemi pr tu ngjitur n majn e Oplazit. Midis ktyre tridhjet njerzve gjithnj do t gjenden disa t cilt me tregimet e tyre do t ngjallin n prfytyrimin tnd betejat mbi kodrat e zhveshura, q ende dremisin. Kto tregime do t shkaktojn tek ti ndjesi t veanta, do t zgjojn ndjenja t reja, t cilat ti nuk mund ti provosh n asnj vend tjetr. .. Agimi po bie. Nga shum drejtime ecin pr n vendin e caktuar kositsit, mbledhsit e barit dhe ne. Me t folura t zhurmshme, me t qeshura, zgjojn t gjith luginn. Asnj nuk e di se sa kilometra rrug do t ecim. Disa thon gjasht, disa tet, disa dhjet. Por pak a shum n nj mendje jan t gjith, rreth nj or e gjysm. Mngjesi sht kaq trheqs; kaq leht merret frym n kto bjeshk, sa q pushon s interesuari pr kohn e distancn. Ja dhe Oplazi, nj pllaj mbi 1200 metra e lart. Ktu ecet vetm npr monopate dhish, thik prpjet. Fillon ngjitja. Me ngadal djem, do t lodheni. Por rinia a dgjon? Ngjiten npr ata shkmbinj t gzueshm, t freskt, tua kesh zilini. Po pleqt a hipn? Kshtu nuk ndihet se si sht arritur gjysma e pllajs. Qndroni! Pak pushim. Vshtroni lindjen e diellit. Shikoni se si ndriohen shkall shkall majat. Ndrsa , posht n lugin, vshtroni se far mbulese prej qumshti sht shtrir. Hasi sht zhytur n mjegull. Shikoni tashi n jug-perndim. Ai vini re ato shkmbinjt gjigant t hirt, ku rrjedh Drini, i cili i ngushtuar, krcen me zhurm, nga nj gur n tjetrin, shpejton pr tu liruar dhe i liruar shtrin ujrat e tij t bujshme q diku nxjerrin pshertima lehtsues. N.q.s., kto shkmbinj t prer e kolosal posht lumit e tek tej shtrihet Hasi i mbuluar m bjeshk, i pasur n minerale, me bagti Vshtrimi yn arrin Krumn e cila pas nj fluturimi t gjat duket se ka gjetur prehje thell n kmbt e maleve. Pastaj m n lindje rreshtohen Galaj, Dobruna, Qarri, Letaj e Zgjeci t vendosura pothuaj mbi kodra konike. Kalojm edhe nj lartsi. Mos qndroni prpara! Edhe pak!.. Ja vshtroni tashti!... Prse sht kaq e varfr gjuha e njerzve, prse sht kaq e dobt pena? E pra si ti prshkruaj ato porta kolosale, t formuara nga shkmbinjt shumngjyrsh, n t cilat duket npr kto porta? A mund ti kap qoft edhe pak nuancat e panumrta t lojrave t drits dhe 293
Sokol Shameti ngjyrave? T gjitha forcat dhe mundsit shterojn prpara ksaj madhshtie dhe gjithka prqendrohet n t pamurit. M vjen t kap gjith botn, ta trheq deri ktu dhe ti them: shiko dhe dgjo Hasi zgjohet. Mjegulla fillon e ngrihet e prej qiellit shprthejn tufa rrezesh dielli q shmbllejn si fanfara t cilat lajmrojn fillimin e nj dite pune, nj dit prpjekjesh. *** Bari pr kta banor t largt sht m me vler po aq sa dhe buka. Ndofta edhe pr kt arsye kositja e tij dhe mbledhja e gjetheve t dushkut sht nj nga karakteristikat dalluese t puns s tyre. Gjasht muajt e dimrit hasjant merren vetm me mbajtjen e bagtive, mbasi dbora e madhe q mbulon fushn nuk lejon t merresh me bujqsi. Ktu n maj t Oplazit, kan ardhur sot, rreth tridhjet kosits e mbledhs bari. Kositja sht pun po aq e rnd sa edhe puna n minier - m thoshte njri prej tyre. Po nuk qe mjeshtr mund t shkatrrohet i gjith trupi. Kositsit, renditen njeri pas tjetrit, do tre, katr metra. N krye prin udhheqsi, i cili ka t drejtn pr t urdhruar kohn e fillimit dhe t mbarimit t puns, pr t prcaktuar vendin dhe drejtimin e kositjes. Tek i sheh nga lart duken si zogj q bjn lvizje ritmike e t matura. Pr kositsit nuk ka kng. Edhe ata vet kur punojn nuk kndojn. Por fishkllima e koss humbet si ndonj fshikllim plumbi, sakatja (mprehja) n kohn e pushimit dhe thirrjet e her pas hershme t atyre q punojn n pllajn tjetr i ngjajn nj kng pa fjal. Nj kosits n dit kosit rreth 120 kilogram bar, ka t rinj q bjn edhe m shum. Pastaj bari mblidhet n mullar 100 kilogramsh dhe s fundmi ngrihet plasa prej 1000-2000 kilogramsh. Kt pun e bjn grat dhe vajzat. Por puna m e vshtir n t gjith kto procese sht nxjerrja e barit nga mali posht n stallat. Zakonisht kjo bhet n dimr kur gjithka sht mbuluar me dbor e akull. T rinjt (vetm t rinjt e marrin prsipr kt aksion) e sjellin prmes tufanit (n qafn e Oplazit fryn me trbim nj er e prjetshme) deri n qaf. Ktu fillon guximi rinor. Mbasi lidhjet n togje prej 60-80 kilogramsh, lshohen teposht malit dhe hipur mbi to qndrojn t rinjt. Ky sht nj akt guximi q paraqet edhe rrezik. Shpejtsia e zbritjes s ktyre slitave t mdha mund t arrijn dhe 80 kilometra n or. (Pjerrsia e malit vende-vende arrin n 75 grad). Prej dritareve t shtpive shpesh nnat, nuset e motrat, vshtrojn bijt e burrat e vllezrit dhe u duket sikur jan pr nj betej lufte. Kjo sht nj shprehje heroizmi, por sht vshtir q ktyre njerzve tu flassh pr kt. Ata e gjejn krejt t natyrshme kt pun dhe zakonisht i prdorin rrfimet e tyre pr t dhn nj ambient gazmor. Rezervuart Tashti, zakonisht jemi msuar t quajm shtrimin e prodhimit t drithra si 294
Udhrrfyes i reportazhit shqiptar 1912-2011 betej t buks. Kjo sht nj betej e re, e madhe. Por si do betej edhe kjo ka armt e saj. Pr kt vend kaq t that, rezervuart e ujit jan, si m thon, nj komisar i nj poste kufitare, artileria e rnd. N fshatrat e Hasit tashti flitet pr rezervuart si pr problemin numr nj t dits. Jan hapur shum prej tyre. N fshatin Golaj, mburren pr rezervuart. Ai sht i madh katr hektar. N Qarr kooperativistt hapn tre rezervuar t vegjl vet dhe me to vaditin arat me jonxh e misr. N Letaj s shpejti fillon ndrtimin e nj rezervuari q do t vaditin pesqind hektar tok. N Krum t ciln tash e quajn Myzeqen e Kuksit rezervuart do t ndrpresin n pika t ndryshme, vazhdimsin e toks s re prej tet mij hektarsh q po hapet, mes pyjesh e shkurresh. Vshtroj kto liqenj t vegjl uji q ndrisin si pasqyra e t rrmbjejn vshtrimin, dhe mendoj se kta njerz t thjesht, jo vetm transformojn natyrn por edhe vetveten, psikologjin e tyre, sensin e tyre t jetess. Kur sht fjala pr t punuar n rezervuar, nuk mund t dallosh plakun nga t riun, kryetarin nga kooperativistin. T gjith kt pun e bn populli dhe t krkosh m t dalluarin sht nj pun e kot. Prpara disa viteve ishte e kot t bisedoje me hasjanin pr pun t t vaditurit t arave, m thoshte instruktori i ri i partis, Qamil Gashi. Tashti tek rri e sheh se si kta njerz t zakonshm, tek rrin e pin duhan digave t rezervateve, e mendojn pr planet e ardhshme, bindesh se letra e hapur u dha krah, Ishte nj koh kur hasiani bridhte pazareve, pr t bler buk. Detyrohej q n mes t dimrit t shkonte deri n Shkodr, shtat dit rrug pr t gjetur misr. Zenel Koka, nnkryetar i kooperativs s Bajram Currit m thoshte se ata q arrinin t ktheheshin dimrit nga rrugt e gjata shtinin pushk n qafn e Prushit pr t lajmruar arritjen shndosh e mir. Hasi me rezervuart do t prodhoj s shpejti bukn. Dritat Bajrami, korrieri i fshatit ishte i shqetsuar kto dit se i duhej tu binte arave, pyjeve e livadheve kryq e trthor pr t gjetur njerzit e pr ti lajmruar se nesr, ditn e diel, tre cop katunde, do t shkonin pr t ndihmuar qarrsit n hapjen e kanalit prej nga do t kaloj uji i hidrocentralit t vogl. Njerzit u gjetn dhe punuan at dit t freskt shtatori. N Qarr kan vendosur t ven dritat elektrike. Kjo gj edhe i ka gzuar fshatart e tjer por edhe u ka ngjallur nj far zilie. Jan ngritur pesh pr kt edhe dobrunasit edhe letjant... E kshtu. Puna pr t sjell dritn elektrike n fshat vazhdon e gjall e plot dinamizm. Qarrasit kan vendosur q kur n nntor, n atdheun ton t ndizen dritat e fitoreve edhe ata t ndezin dritat e tyre. Ather mbi Has do t ndrisin prsri yje t tjer.
295
Sokol Shameti Emri Ndryshe sht t pagzosh nj njeri me emr. Si ndodh zakonisht mblidhen t afrm, shok dhe pagzojn njeriun me emrin q ai do t mbaj gjith jetn. Po rrall t qllon q t pagzojn krahin e tr. Emrat e krahinave lidhen me historin e tyre, me luftn, me jetn, zakonet, karakteristikat gjeografike, me natyrn. Banort e Hasit e kan quajtur deri m sot krahinn e tyre Hasi i that. E gjith vuatja shekullore e ksaj krahine sht koncentruar si n fokus n fjaln e That. Gjithka q ka t bj me jetn e ktyre njerzve, me t ardhmen e tyre, me ndrrat, sht i lidhur me emrin e krahins. Tashm ata nuk duan ta thrasin ashtu si e kan thrritur gjithmon. Hasi do t jet plot burime uji, plot burime jete, plot freski, drit e diell. Ather a mund t rrim pa e pagzuar s dyti vendin ku jetojm e vdesim? Ky nuk sht sentiment po nj nevoj e brndshme, e natyrshme e ktyre njerzve. Bisedoja me nj njeri t shkuar nga mosha. E quanin Shpend. M ngjante m tepr sikur ishte nga Thethi i Dukagjinit se sa nga kto an disi m t buta. Ai rri pran rezervatit e vshtron i mbshtetur mbi nj furk. far mendon pr Hasin e sotm? - e pyeta- Mjaft mendoj, por m shum uditem. Her-her edhe nuk m besohet. Pse, pr ujin? Po besa, tamam pr ujin. far nuk vjen. Kan prur edhe makin q t gjej uj. Sa vje je? e pyeta. Shokt e mi jan rralluar. I vjetr jam. E nuk m shkonte ndrmend se mbas shtatdhjet e pes vjetve do t duhet ti ndryshojm emrin djepit ton. T vjen keq? Pr bes jo. uditem ashtu, si uditen edhe shokt e mi. Uji po na vjen si nj nuse e po na el shtpin. Plaku i kish mbrthyer syt tek rezervuari dhe i dukej sikur po bnte rrugn e par n jet. M von si u ndava me t shumkush prsriste fjalt e plakut. Uji do t vij si ajo nusja e mir q sjell mbarsi n jetn e njerzve. Ngazllimit t prgjithshm, njerz me karakter t fort dhe shpesh luftarak duan ti shtojn edhe gzimin pr emrin ose m mir t them pr mbiemrin e ri t krahins s tyre. Uji pr ta do t jet si nj lindje e nj fmije t dshiruar dhe gurgullima e tij e vrullshme si himn pr at q bri t realizohet gjithka, pr Partin. E ather? Mendimet pr mbiemrin e ri vijn mjaft t ndryshme, jan t larmishme, luftarake, poetike. Por un mendoj se ai do t vij krejt i natyrshm, i pranueshm pr shpirtin e popullit i cili do t jet pagzuesi i tij pr s dytit. Sido q t jet m duket se ai emr do t jet m i ndritshm, m i shklqyeshm se reflektimi i liqeneve t vegjl, m i njom se gjethja n pranver. Ai emr do t jet vet etja e krahins s Hasit.
Gazeta Zri i Rinis 28 shtator 1966 Nnshkruar: Pjerin Vata
296
Tepelena kto dit

Vjosa rrjedh e qet n rrugn e saj shekullore dhe brigjeve t saj vazhdon beteja me natyrn dhe nj luft pr hove t reja n t ardhmen, kundr mentaliteteve e koncepteve t vjetrsuara, luft shpesh her plot heroizm, por e heshtur, pa buj. Natyra e tepelenasit m kujton gjithmon Vjosn, e cila, edhe kur shtyn m t posht ujrat e shumta dhe valt shkum t maleve n dimr, ecn e qet pa zhurm. Por mes ksaj natyre t qet njeriu ndeshet n do ast me heroizmin, trimrin, shpirtin e sakrifics, vrullin ndrtimtar, q jan ngritur aq lart nga partia jon. Ktu njeriu ndeshet me heronj t shkuar dhe me heronj t ditve t sotme. Gjurmt e historis dhe kngt t flasin pr trimri, luftra, prpjekje, por n jetn e gjall, n galerit e nntoks, n taracat e kodrave t Memaliajt, ti takon n do ast me burra e gra, t cilt m tepr me punn dhe aksionin e tyre t prditshm se sa me deklarata, t flasin pr guximin, vendosmrin, vullnetin e fort pr t vn n jet detyrat q shtron partia. Tepelena sht nj krahin ku lufta pr ndrtimin e socializmit dhe pr revolucionarizimin e mtejshm t njerzve bhet mbi tok e nntok. Posht lumit Vjoss dhe npr kodrat shtrihen galerit e miniers s qymyrgurit. Sipr tyre vazhdon lufta pr hapjen e tokave t reja dhe pr ta shpn n kto toka ujin e Vjoss e t burimeve malore. Gjith ajo luft e madhe q bhet pr revolucionarizimin e mtejshm t jets n vendin ton, gjith ato probleme politike, ekonomike e shoqrore, gjith ai vrull i madh q ngjalln vendimet e Kongresit t 5-t t partis dhe fjalimit t shokut Enver Hoxha, m n fund fushata pr zgjedhjet e ardhshme t kshillave t gjykatave popullore, - t gjitha kto jan t lidhura n mnyr t gjithanshme dhe shprehen n terrenin konkret t lufts pr bukn, pr bukn e njerzve dhe pr bukn e industris - qymyrin e gurit. Ka pak dit q shtypi yn botoi nj lajm nga Tepelena ku thuhej se miniera e Memaliajt e realizoi planin e tremujor 102,8 prqind, duke dhn 1178 ton qymyguri m tepr. Shifrat flasin vet. Ne tremujorin e par t vitit t kaluar kjo minier kishte dhn 640 ton mbi planin, por ky plan sivjet sht 20 prqind m i madh. Kto shifra n toneleta, n prqindje, n vagon q dalin nga galerit, n kamion q marrin drejtimin pr gjith qytetet e Shqipris fshehin prapa tyre qindra e qindra njerz, minator, vagonist, teknik, inxhinier, t cilt luftojn do dit n thellsit e nntoks, n errsirn e galerive, por edhe n rrugt e qytetit minator e n fshatra kundr koncepteve t vjetruara, rutins, pikpamjeve konservatore. Zyrat e drejtoris s miniers s Memaliajt ndodhen n nj godin t vogl 297
Sokol Shameti sa nj barak kantieri. N godinn e madhe t zyrave t mparshme tani shte vendosur spitali minator. Ndofta kjo mund t duket si dika e jashtme, si nj shtje forme. Por kjo form, n fakt, sht shprehje e nj prmbajtjeje t re. M par, - m tha drejtori, - donim ti zgjidhnim shtjet vet ktej nga zyra, tani i zgjidh masa atje, midis mass n galeri ndodhen edhe inxhiniert e drejtuesit. Dhe atje shtjet zgjidhen aq mir sa q njerzve tani u vjen rnd t drejtohen n zyrat. Veprimi i popullit sht si trmeti, sht shprehur me nj figur t bukur nj poet i yni. Minatort e Memaliajt filluan t shkaktojn nj trmet me tepr me mendimin se sa me kraht e tyre. N nj llav qymyri ku ata vjet nxirrnin 25-30 vagon, tani marrin 35-40 gjer n 50 vagon. Ata i dyfishuan e kaluan m tepr n avancime. Luajti ktu rol mendimi puntor pr prgatitjen e fronteve, pr mekanizimin e transportit t brendshm, por mbi t gjitha luajti rol puna bindse e partis, shembull i rreth 300 komunistve q jan nj brigad sulmi e ksaj armate minatorsh. Miniera e Memaliajt shtrihet n nj siprfaqe t gjer nn kodrat buz Vjoss. Ka minator q jetojn n qytetin puntor, por ka edhe prej tyre q jetojn n fshat. Dhe nga kjo n t kaluarn rridhnin shum mungesa n pun. Mua m treguan n Memaliaj, rastin e nj minatori, i cili tani sht br shembull midis shokve pr pun t ndrgjegjshme, por q disa koh m par ishte i regullt. Shokt i shkuan n shtpi Njazi Memushajt. Ishte nj shtpi dshmori t Lufts Nacional- lirimtare. Po vllai yt q dha gjakun n luft, prse e dha q ti t qndrosh prapa shokve, t jesh i padisiplinuar? - tha babai. Dhe ai ndrroi rrug, e sot ecn me guxim n galeri si dikur vllai i tij mbi llogoret e armikut. Jeta e dshmorve t shumt t ksaj krahine sht gjithmon nj shembull. Por shembull i gjall sht edhe lufta e prditshme e gjith armats s minatorve. sht vshtir q n nj front t till t gjer, ku puna e secilit sht e kushtzuar nga ajo e gjith kolektivit, ku vagont me qymyrguri nga nntoka nuk mund t nxjerrin dot as nj, as pes as pesdhjet heronj t vetmuar, t dallosh kt apo at lufttar, si mund t dallosh npr romane dy kalors q ndeshen n dylyftim. Megjithat, kto dit n minier t flasin pr fushn apo pr sektorin e dyt, ku kan lindur inisiativat m frytdhnse t miniers, t flasin pr minatort Rifat Osmani, Tahir Begashi, Asllan Koiu, Bajram Bega, t cilt me punn e tyre, frymzojn gjith shokt. Nesr do t flasin me siguri pr t tjer. N nj front t gjer si ky lufttart jan t shumt. E themi kt sepse jeta jon e prditshme sht plot me heroizma. N ditt kur vazhdonte punimet Kongresi i 5-t i partis, nj dshmor i ri, nj hero i ri, ju shtua radhs s heronjve t qytetit buz Vjoss. Qazim Nasimi ishte nj nga minatort m t vjetr dhe m t guximshm n Memaliaj. Ai ishte i paprmbajtur n frontin e puns, ai ndodhej atje ku ishte edhe rreziku. N sa rreziqe 298
Udhrrfyes i reportazhit shqiptar 1912-2011 kishte kaluar ky minator! Por nj dit t nntorit t vitit t kaluar llava ku ai punonte dha presion. Rreziku ishte i dukshm, vdekja ishte e sigurt. Minatori trim largoi shokt dhe vet shkoi t forconte armaturn. Ai e shptoi frontin, por vet ra n krye t detyrs si komunist. Akti i Qazim Nasimit sht nj shembull heroizmi si ai i Adem Reks. Ai ra n galerit buz Vjoss ashtu si edhe heroi durrsak n bign e tij. Njeriu mund t tregoj pa mbarim mbi heroizmin minator. romane ekzaltuese mund t shkruanin shkrimtart, drama t fuqishme mund t gjenin darmaturgt n kto galeri! Un dgjoj pr kto heroizma, marr shnim ndonj emr, ndonj gjest, ndonj episod, por ja nj nga shokt m thot dy fjal t thjeshta: do minator mban n shtpin e tij edhe nj kazm edhe nj lopat. Prmbi galerit e miniers ngrihen kodrat e lehta gjarprore t Tepelens. Kooperativistt jan hedhur n luft pr hapjen e tokave t reja, pr ndrtimin e taracave. N kt luft marrin pjes edhe minatort. Pas puns n galeri ata shkojn e ndihmojn kooperativistt. Prandaj secili mban n shtpi edhe nj kazm edhe nj lopat. Kto dit, pr nder t zgjedhjeve t afrta t kshillave t gjykatave popullore, minatort i dorzojn kooperativs s Maricajt 40 ha tok t re t hapur me kraht e tyre. Brenda nj viti n Tepelen jan hapur 600 ha tok malore. N kta hektar prfshihet edhe nj pjes e puns s minatorve. Tepelena, bashk me Mirditn, sht nj nga krahinat tona ku kooperativa dhe fshatari jan lidhur n mnyr m t ngusht dhe m organike me industrin, me klasn puntore. Ndofta sht ky shkaku q kolektivizimi n Mirdit pushtoi vendin si nj zjarr i rrmbyer, e, ndofta ky sht shkaku q n kooperativat malore t Tepelens lufta pr bukn, lufta pr t rrmbyer edhe nj pllmb tok nga natyra e kursyer po hyn n jetn e prditshme t njerzve. Dhe kjo ndodh n nj krahin ku jo shum vjet m par bujqsia nuk ishte shtruar kmbkryq n kreun e vendit t shtpis. Gruri sivjet duket i mbar grxheve t Tepelens. Dhe njerzit mendojn e luftojn q ta sigurojn bukn q sivjet. Ishte nj koh kur Tepelena kishte m shum shehler e dervish sesa msues, m shum teqe se shkolla, ku gruaja kushtonte m pak se nj mushk ngarkese. Kurse sot gruaja n Tepelen sht br nj forc e madhe n kooperativ, e n radh t par gruaja e motra e minatorit. Nga kodrat e Dukajt n Dragot, nga Dramsi n Maricaj, gruaja lufton kodrave me kazm e lopat n dor. Ferma prball qytetit t Tepelens sht nj vepr pothuaj e grave. N nj or pushimi un dgjova nj grup vajzash q kndonin nj kng pr fermn e tyre. Midis shum vargjeve, munda t shnoj kto. Ejani n fermn ton 299
Sokol Shameti T shikoni si punojm! Fushat tona gjelbrojn Nga vajzat si sorkadhe Nga bahet me portokalle N kudhrn e puns njeriu ndron mentalitet, kudhra e puns sht shkoll e vrtet. Me kt shpjegohet edhe hapi i madh q po bhet n jetn e grave tepelenase pr t flakur zakonin shekullor t veshjes me itjanet e orientit otoman, pr t flakur zakonin poshtrues t ngarkess me dru. Megjithat duhet akoma nj pun e nj luft e madhe, e prditshme, e gjat e burrave dhe grave, e organizatave t partis, e gjith opinionit shoqror pr afirmimin e plot t personalitetit t gruas n nj krahin si Tepelena. Jeta n kto an, ku rrjedh Vjosa, nn dritn e ideve t mdha t Partis, ecn me hapin revolucionar, duke prqafuar t ren prparimtare dhe duke shkatrruar do gj t mykur e t prapambetur.
Zri i Popullit 12 prill 1967 Nnshkruar: Javer Malo
Takim n tunel
Selit, Ulz, Shkopet, Bistric, Vau i Dejs jan pes kapituj t historis s betejave tona pr drit. Tunelet, grykat e ara, digat e betonta, turbinat dhe shtyllat e tensionit t lart jan monumente t gjalla q konkretizojn kt histori. E pesta, beteja e Vaut t Dejs, q sapo ka filluar. Gryka e Drinit, e lumit m t madh shqiptar, prcjell, bashk me valt e turbullta, gjmimet e minave, rrahjet e sondave goditse, rnkimet e eskavatorve, shkreptimat e saldatrieve... Fitorja e par n kt gryke u arrit m 31 maj, n orn 5 t mngjezit, t dy ant e tunelit u takuan. Mali i Zadejs u pua dhe mesprmes tij kaloi njeriu i par, njeriu me pistolet n krah, zbutsi i lumenjve dhe i shkrepave - minatori. Kur vjen asti i takimit, gzimin dhe emocionin e atyre q me muaj t tr, nga t dy ant e malit, pojn shkmbinjt me pistoleta e mina, e merr me mend vetm ai q ndodhet mes minatorve, vetm ai q shikon shtrngimet e duarve burrrore dhe prqafimet burrrore. Le t tregojm pr kto aste ashtu si i pam, pa lulka e pa zbukuruar: Jemi ne turnin e dyt. Nga hyrja e tunelit ndeshet me malin brigada e Shefki Ferrs, nga dalja brigada e Rexhep Bushit. T dy brigadiert jan nga ata mina300
Udhrrfyes i reportazhit shqiptar 1912-2011 tor q kan ar shkmbinjt e Bistrics. T dy brigadat jan ball pr ball njra-tjetrs. Oshtijn pistoletat nga t ndy ant e malit. I ndan vetm nj rrip shkmbi. Ja, minatort nuk e shohin njri-tjetrin, por dgjojn zhurmn e armve t tyre. - Pa dale, a ndjeni gj? - thot Shefki Ferra. - Zhurma e atyre t Rexhepit, - thot Mihal Zahari, tekniku i turnit ne hyrje. I njjti kuvendim bhet edhe nga minatort e brigads fqinj. Rripi i shkmbit qndron si perde e gurt mes tyre. Kjo perde pr pak do t griset nga minat dhe t dy brigadat do t prqafohen. Zhurma sa vjen e qartsohet. Dhe dy barominat e dy pistoletave takohen ball pr ball. Presioni i ajrit kalon matan. T dy pistoletat heshtin. Minatori Halit Bushi, i cili sht nga ana e daljes s tunelit me brigadn e Rexhep Bushit, nxjerr barominn. Ulet e shikon npr vrim dhe dallon fytyrn me pluhur t Mihal Zaharit. - E, si jini, o Mihal Zahari? - i thot ai teknikut t turnit. - T ish m e madhe vrima do t t jepja dorn! - thrret Mihal Zahari. - O burra, sonte do t prqafohemi! - Ikni se po mbushim minat, - thrret Mihali nga ana tjetr. Nga t dy grykat e tunelit dalin minatort. N fytyrat e pluhurosura, nn dritn e prozhektorve dhe llampave, shklqejn syt. Ata presin shprthimin. -E sikur pas ktij shprthimi t takohemi, - thot Shefki Ferra. -Ju, or burra, duhet t pushoni. Ka nj or q e ka radhn turni yn, - i thot Shefkiut brigadieri i turnit t tret Halil Manuka. -He, jo! Ta takojm tunelin, pastaj filloni ju. Brigada jon vuri minat e para kur filluan punimet, brigada jon do t bj takimin, - e kundrshtoi Shefkiu. Ndrkoh, zjarrmtari shkrep minat. T shurdhon nj gjmim i nndheshm, nj gjmim i mbytur e i egr. Duket sikur lkundet mali i Zadejs. Kollonat e pluhurit dalin nga t dy grykat e tunelit. Bie er dinamit.. Minatort, pa pritur t shprndahet tymi, hyjn n zemr t malit. Plot t tjer presin jasht. Asnj njeriu nuk i flihet n kt nat t ngroht maji. Sonte pohet mali. Presin me fytyr nga tuneli minator t vjetr e t rinj, presin inxhinier e teknik, presin ata q u prleshn me shkmbinjt e Selits e t Ulzs, t Shkopetit e t Bistrics. Presin edhe ata q pr her t par ndjen ern e dinamitit ktu n Vah t Dejs. N kt pritje, si copa shkmbinjsh qndrojn zbutsit e maleve, minatort tan t lavdishm. Ja Halit Lica. Dhjet vje ka qen kur ka shkuar pas vllait t tij minator n hidroentralin Lenin n Selit. Tek e shihte vllan me pistolet n gjoks, ai ndrroi t bhej minator. Plasn minat e para pr ndrtimin e hidroentralit Karl Marks t Ulzs - atje ai u b minator. Brigadieri i tij ka qen Sali Vata, luani i tuneleve. Dhe me pistolet n krah ai shkoi pastaj n Shkopet e Bistric. Sonte pret fitoren e par n Vaun e Dejs. 301
Sokol Shameti - 18 vjet ka q punoj hidroentraleve, - na thot ai. - Po bhesh pr t dal n pension! - i thot Rexhepi. - Po nuk ndrtova edhe nja dy hidrocentrale t tjera, nuk dal n pension, - ja pret ai. - Edhe un kam pothuajse 20 vjet q ndjek minatort, - hidhet farktari Haziz Varfi. Kam shkuar n Selit vetm me nj fmij. M lindn dhjet fmij npr hidrocentrale. - Un kam lindur n hidroentralin Lenin - m thot i biri i Hazizit, farktari Lutfi Varfi. - Edhe un kam lindur fmijn e par n hidroentralin e Bistrics. - Un kam lindur n Karl Marks, - thot Ahmeti, djali tjetr i Hazizit. - Bukuria e Zenia lindn n Shkopet. - N Bistric lindi vllai yn, Fatmiri dhe motra..., - thot Lutfiu dhe nuk e mban gazin. - Pse nuk ja thua emrin motrs, or qerata? - i thot i jati. E sheh ti, nuk do se i vjen turp. E turp. Emrin ups sime t vogl, or gazetar, ja kam vn entrale, por kta e thrresin shkurt Tale, - bn me kok Hazizi nga t bijt. Gjith minatort, t cilt e din historin e jets s Hazizit, qeshn. N kto e sipr minatort q kan hyr n tunel, kthehen t vrenjtur. - Akoma nuk sht takuar tuneli, - thot Shefkiu, brigadier i turnit t dyt. - Na e lshoni neve vendin! sht radha jon! - hidhen minatort e turnit t tret. Dhe ktu kmbehen fjal, bhet zhurm mes minatorve. Si duket, shorti i takimit t tunelit u takon dy brigadave t turnit t tret. sht mesnat. Fryn er nga grykat e Drinit. Vettijn saldatriet, rnkojn hekurat e rnd t sondave goditse ku do t ngrihet muri i betonit. N tunel futen dy brigadat e turnit t tret: n hyrje brigada e Halil Manukut, n dalje ajo e Gjon Tarazhit. Tuneli prsri fillon t gjmoj nga pistoletat. Perdja e gurt q i ndan ata nga shoku-shoku, tani sht holluar. Barominat e kan puar dhe npr birat duken dritat e llampave t fuqishme n t dy ant e tunelit. Edhe nga hyrja, edhe nga dalja e tunelit kuvendojn e presin minatort dhe banort e qytezs s hidroentralit. Pret edhe farktari i barominave Haziz Varfi me t bijt. - Barominat ua kam farkuar mir e bukur. Spyesin ato pr shkmbinjt, qesh farktari i vjetr. Mesi i nats kalon. Drini shtyn valt e turbullta. Eskavatort rmojn tokn e mbushin maqinat. Prtej gryks s tunelit sheshi gjmon si shesh beteje. Nga shkreptimat e saldatrieve ndritin copat e shkmbinjve n shpatet e gryks s Drinit. sht nj nat e mbushur t vrteta minatorsh, eskavatoristsh, ele302
Udhrrfyes i reportazhit shqiptar 1912-2011 ktriistsh, sondistsh shofersh e inxhiniersh. M afrohet drejtori i kantierit, inxhinieri Napolon Qendro. - Ky tunel, - m thot, - sht m i madhi q kemi ndrtuar. Ai, q ta kuptosh mund t marr brenda nj godin t zakonshme katrkatshe. Tani hyjn brenda e ngarkohen maqinat. S shpejti do t hyjn brenda n tunel ekskavatort. N tunele t tjera nuk kan hyr ekskavator. Gjer tani kemi puar brthamn. Do t zgjerohet e thellohet akoma. Minatort tan kan fituar eksperienc n tunelet e hidrocentraleve t tjera. Punojn me kmbngulje, me durim, punojn me ndrgjegje t lart. Me ta ke ndje t punosh. Bhesh m optimist dhe m i gzuar po t jesh mes tyre. - Kurse andej, - bn me kok nga ana e lumit nj inxhinier pr maqinerin, vazhdojn punimet pr hapjen e trashes s murit t betonit. Muri do t shkoj gjer m 30 metra nn shtratin e lumit. I sheh si jan radhitur sondat goditse? Vazhdon edhe pimi pr imentimin e zonave t kontrollit n buz t lumit. Pastaj do t ndrtohet diga e madhe. Dhe Drinit do ti vihet fre... Nga ana tjetr, ekskavatort pregatitin fillimin e punimeve t digs s maqineris. Ujrat e teprta t Drinit do t shkarkohen n tunelin e madh, q ne presim t takohet. Fillon t zbardh mngjezi. Majat e thata t maleve nisin e mbulohen nga bruca e nats. Zbulohen edhe valt e Drinit, q u shmbllejn plisave t mdhenj t nj are t lruar me plugje Martineli. Ora i afrohet pess. Nga grykat e tunelit dalin me vrap minatort e turnit t tret. - Gati pr mina! - thrret zjarrmtari. Njerzit q nuk kan mbyllur sy natn, mblidhen prsri. Zjarrmtari sht pran mekanizmit t shkrepjes s minave. Heshtje. Dy shprthime t fuqishme lkundin tokn. Malet jehojn. - Urra! - brtasin minatort dhe prqafohen. - U takua! Urra! Dhe e prcjell Drini kt urra t gzuar gjer n det. - U takua!... T dy brigadiert e turnit t tret, Halil Manuku e Gjon Tarazhi, shtrngojn duart e tyre t ashpra. Shtrngojn duart edhe minatort trima Hysni Ndregjoni, Isuf Topraku, Haxhi Dervishi dhe t gjith sa u ndodhn n at takim emocionant. Ndrit buzqeshja e tyre n fytyrn e pluhurosur t br brazda brazda nga rrket e djerss. - E tundt! - thrret farktari Haziz Varfi, i cili ka ndenjur zgjuar tr natn me bijt e bijat e tij t lindur hidroentraleve... 303
Sokol Shameti Vettin fitorja e par n Vaun e Dejs. Prshndetet kjo fitore, sipas tradits minatore, me tri shprthime minash n maj t malit. Kto shprthime lajmrojn: tuneli u takua! Kjo ndodhi n orn 5 t mngjezit t 31 majit 1967, katr dit para votimeve t qershorit. Me nj fitore t till e presin ndrtuesit e hidroentralit t Vaut t Dejs 4 qershorin, ditn q populli yn do t manifestoj unitetin e tij t elnikt rreth Partis e Frontit Demokratik. Mes minatorve n kt mngjez ka ardhur pr ti prgzuar antari i Byros Politike t KQ t PPSH, shoku Gogo Nushi, i shoqruar nga shoku Pjetr Kosta, sekretar i par i komitetit t partis t rrethit t Shkodrs. Ata gzojn bashk me minatort dhe ndrtuesit e hidrocentralit n kt dit hareje dhe entuziazmi.
Gazeta Zri i Popullit 31 maj 1967 Nnshkruar: Dritro Agolli
Q treni t rrshqas sa m par mbi shinat e hekurta

Kur muzgu u var mbi fushn e Myzeqes, ku gjelbron gruri i shndetshm, n t dal t Rrogozhins u ndez nj gjerdan i gjat dritash, q e shoqron trasen gjer kur ahet Qafa e Sokolit. Vullnetart, me shamit e bukura n qaf, punojn e kndojn n t gjasht sektort e hekurudhs. Knga e puntorve przihet me ak-akt e kazmave, lopatave, ekanve dhe maqins q prgatit beton tek njra nga kmbt e urs s Rrogozhins. Ura, q do t jet hekurudhore dhe automobilistike, shtrihet si nj gjigant mbi ujrat e turbullta t Myzeqes s mome. Kjo ur sht vepra e artit m e rndsishme q po ndrtohet n hekurudhn Rrogozhin-Fier. Tek njra nga kmbt e saj me izme t zhytura n llucn e madhe, punojn nj grup vullnetarsh. N mes tyre shikon shum vajza. Vajzat, me punn e tyre u imponuan respekt edhe disave q n fillim sikur e prmonin fuqin e muskujve t tyre. Ato ajn me kazm mbi automate zhavorrin e ngrir e t forcuar si shkmb, prgatitin hekura pr urn dhe zbrazin beton. Midis vajzave q punojn tek kmba e urs shquhet Gjylfazere Musta. Gjylfazerja, megjithse e that, nuk e lshon lopatn nga dora. Kush t ma bj normn time - thot ajo - shokt? Jo. Ne duhet t punojm
304
Udhrrfyes i reportazhit shqiptar 1912-2011 t gjith q ura t mbarohet n korrik, sipas fjals s dhn, e t kthehemi n Vlor me flamurin e aksionit. Me tej, n mes t nj grumbulli t rinjsh, dallojm nj burr shtatlart, rreth t pesdhjetave, me nj fytyr pak t rrept. Ishte Lato Shehu, partizan i vjetr. Edhe Latua mban n qaf shamin e aksionit. Ai punon s bashku me t rinjt dhe gjat pushimeve u tregon ngjarje nga lufta. Kur e pyes Laton pr vshtirsit e puns, m thot: vrtet ka vshtirsi, do pun do mund e djers, por kur kujtoj vitet e lufts partizane, kto vshtirsi m duken tepr t vogla. Ja, ktu vrtet lodhesh, por pas puns ke koh edhe t lodhesh; ke ushqim t bollshm, shtretr t rehatshm, kng, muzik, filma. Kurse gjat lufts hanim miell misri t przier me dbor dhe flinim t mbshtjell me ndonj xhaket t vjetr tek rrza e ndonj druri. T rinjt respektojn dhe ndjekin shembullin e ktij revolucionari. Puna vazhdon edhe n dy kraht e urs. N njrn an e nga ura gjer n stacionin e Rrogozhins bhet mbushja me zhavorr. Teknikt propozuan dhe vun n zbatim kt lloj mbushje, me qllim q t mos prekej toka e buks. Aty po bhet nj pun e madje, vetm n 26 ditt e muajt shkurt han hedhur 55.700 metra kub zhavorr. Ndrsa nga ana tjetr e urs punohet me dy turne pr t ar Qafn e Sokolit. Largohem nga ura pr n qendrn e sektorit t Zhams. Rrugs shikoj nj burr q mban nga dora nj vajz. Vajzn diku e kam par. Po, sht ajo voglushe q dikur numronte traversat e para q shtroheshin mbi trupin e shndosh t trases q sot sht 35.7 km. ngjeshur me djersn e t rinjve. Tani voglushja nuk i numron dot, jan shum, shum 24.8 km shina dhe traversa. Nga Dushku n Savr mund t udhtosh lirisht me tren n hekurudhn e re. Tek postblloku nga hyhet pr n qendrn e vullnetarve n Zham ishte mbshtetur nj plak. Ky sht Zenel Lloi, kooperativist nga Vrmiku i Vlors. Edhe xha Zeneli, megjithse sht 81 vje mban n qaf shamin e aksionistit. Kjo parti na dha krah edhe ne pleqve, mor bir - thot xha Zeneli. Kur i pash t rinjt q u bn gati t niseshin pr n aksion, se mbajta m veten. Do t vete dhe un me ta, i thash plaks. Kur hyja n maqin m dukej vetja i ri. Mir thon: m thuaj shok ke, t t them cili je. Nga gazi nisa nj kng, at t Selam Musait. E ke dgjuar ndonjher? sht kng e mir. Paske dal edhe sulmues - i thash plakut. E e do, vetm nj. Mor po sm len pr kiamet t punoj me kazm n trase. M morn n qaf, do t kisha marr katr S. t shihje pastaj kur t kapardisesha n fshat. Puna t jep shndet mor bir. Pa shiko Hysen Trokn; me nj sy, me nj dor dhe tjetrn t gjymtuar u shpall gar tr brigads dhe ua hedh. E prdor kazmn si pend. Hyseni q dgjon buzqesh. - Po ky q vrapon kshtu, kush sht, Xha Zenel?- e ndrpres plakun. - Ai sht kuzhinieri Syrja Rumi. Tani mbahet ca me t rnd se na sht sbr edhe profesor, mson vajzat t gatuajn gjell; e mos ka pak, 250. Ama i lumt! I mson pr 305
Sokol Shameti mrekulli. U ndava nga plaku q vajti pr t ngritur hekurin e postbllokut dhe u futa n sektor. Vullnetart q ishin n pushim grupe-grupe kndonin, hidhnin valle kurse nj pjes prej tyre msonin n kurse pr rrobaqeps, sanitar, elektricist dhe kuzhinier. Kurset q jan hapur n t gjith sektort e hekurudhs ndiqen me interesim. N kursin e kuzhinierve vajzat nga Kopliku dhe Shllaku msojn si ti prdorin dhe ti gatuajn mir zarzavatet, si t han n mnyr t kulturuar, etj. Kt rregull e kt pastrti vajzat do ta ojn edhe n fshatrat e tyre. Ato do t jen lufttare t vendosura t s res n fshat. Ndrsa n kursin e elektricistve mjaft aksionist msojn me zell kt profesion t bukur, q do tu duhet s shpejti, kur n do fshat t shklqej drita elektrike, dhurata e Partis. Gjith mbrmjet biseduam me aksionistt nga Kopliku, Tepelena, Shllaku, Kruja etj. T gjith flasin me gzim pr jetn n aksion; ata do t jen t gatshm edhe pr aksione t tjera. Ndrsa qyteza zien nga vullnetart q kan pushim, t tjert punojn n trase me shpirt revolucionar, q treni t rrshqas sa m par mbi shinat e hekurta, ku ka ngrir buzqeshja e Shkurts, si pranver e prjetshme.
Gazeta Zri i Popullit 3 mars 1968
Jal 1968
Perndimi n bregdetin ton sht i bukur, por edhe i mahnitshm. T gjith ata vizitor q vijn pr her t par n kt krahin t Jugut ton. Ktu ndihet aroma e kopshteve plot me portokalle e ullinj. Ajri i freskt i detit t mbush plot knaqsi, por gjallrin ktyre anve nuk e jep vetm natyra, q sht e stolisur si nj nuse e bukur por forca shpirtrore. Vrulli e optimizmi i njerzve t riviers son. Oshtin Jali Jali sht nj vend piktoresk, ku - vite m par t rinjt vuniotas, himariot, qeparotas frormuan etn e bregut. Shum nga kta t rinj q luftuan trimrisht e nuk kursyen jetn pr lirimin e atdheut, nuk jan m, por emri i tyre, kujtimi i tyre ka mbetur gjall pr ne. Jan t rinjt bregas q muarn aksion ti qepen malit, q i kan prjetsuar me flamujt e kompanive e t brigadave t tyre. Jan 183 t rinj e t reja, t ndar n tri brigada. Jali u zgjua. Ai nuk ka ve dit q oshtin nga knga e pambaruar e kazmave e lopatave. sht nj kng e re, kng pune. T part vullnetar q takova at dit ishin ata t kompa306
Udhrrfyes i reportazhit shqiptar 1912-2011 nis s Lefterit. Kazmat, qysqit, varet e lopatat, ngriheshin lart me nj ritm e nguleshin n tok me forc t papar. M tutje, Antigoni, Dhimitraqi, Bashkimi, Vathia e Nukua, kishin vn prpara nj shkmb t madh e po e rrokullisnin posht. Edhe nj her, 1-2-3! Hoopa! Edhe pak, mos e lshoni t na shkoj prap n vend. Aleksandra, fute m thell qysqin. Ashtu! Edhe Stiliani pasi e flaku tutje kapeln prej kashte, megjithse i lodhur n kulm, i doli mban betejs me skuadrn e tij. Shkmbi me nj zhurm shurdhuese u rrokullis e ra n det, duke formuar atje, rrath t mdhenj. Ai u mund nga forca e t rinjve q ua prishn qetsin shekullore. Nj urra e fort shprtheu nga gjokset e t rinjve. Pas saj nj kng shprtheu. Ata qeshin. E din se me kto brumoset knga e re, knga e puns q bn t oshtij Jali. Ata jan n gar N shtab, komisari i aksioni Mihal Noti m tha: nga t tri brigadat q kemi, deri tani m mir paraqitet brigada Persefoni Kokdhima e rinis fshatare q e realizon normn ditore 140 deri 170 pr qind. Po afrohej koha e dreks. Dezhurni i menss ishte n gatishmri. Nuk ngelej prapa edhe xha Naqoja, kuzhinieri i aksionit. Ai po ndante gjellt npr tenxhere. Shiko, atyre q kan punuar m mir, hidhu m shum, i tha dezhurni. Ksanthipi dhe Pavllua kan hak sot, kan punuar sa pr dy. Si thon shaka, 220 pr qind, u hodh e tha nj i ri. thua more?! E di q ka dhe ustallar m t mir? Stiliano Kapo, Kozma Kokaveshi, Dhespina Memi, Sose Gjoka, Vasil Meniko, Urani Gjomemo q kan arritur 350 pr qind. Ja ksaj i them pun un! Po ti vet sa realizove? Un?.. ke me mua ti? Un jam nj ik pa qejf, prandaj T qeshura. Vullnetart han dhe flasin. Ata han me oreks drekn e shijshme. Shikoni djema, a jeni zogjt e babait ju apo jo? Kjo sdurohet. Nesr ose u marrim flamurin atyre t Himars ose nuk kthehemi nga puna. Bisedat jan t pafundme. Un u afrohem atyre t brigads s dyt q jan m t dalluarit n kt aksion, dhe i pyes. Si i keni arritur kto rezultate? Ata m prgjigjen me nj goj: me pun. Ata punojn, po sbjn pushime t gjata. Me vete marrin vegla rezerv. Mundohen t ulin paaftsin n pun. Aleksandra Priftit i jan br duart plag. I dhembin e i prcllojn nga djersa, por ajo nuk e lshon kazmn. N kt brigad ajo q m ra n sy mua qe dhe modestia. Askujt nuk i plqente t mburrej. Ata punonin me parulln: Nj pr t gjith e t gjith pr nj. Kur bie muzgu Mbas puns, pr vullnetart fillon nj pun tjetr, ajo e edukimit ideopolitik. Pasditet jan t mbushura plot aktivitete. Leximi i shtypit bhet rregullisht do dit, bhen recensione librash. Jepen shfaqe e bhen mbrmje tematiko307
Sokol Shameti dfrimi, zhvillojn ndeshje volejbolli e futbolli n baz kompanish e brigadash. Jali sht gjallruar. *** Dielli po u l avash-avash lamtumirn maleve e kopshteve me portokalle. Bregdetin e mbuloi nata. Qyteza e vogl e vullnetarve po bie n qetsi. Valt e lehta t detit prplasen me zhurm t leht dhe ato duan t mos ua prishin gjumin vullnetarve t lodhur. Deti nuk fle. Bregut t tij lviz njsiti kufitar. Edhe un jam i zgjuar. Ngrihem. Hap dritaren dhe hedh syt nga mali shkmbor. Atje, nesr q hert n mngjes do t ushtoj prsri knga e bukur e puns, knga e aksionit t mbrujtur me shpirt revolucionar nga msimet e Partis.
Gazeta Zri i Rinis 21 shtator 1968 Nnshkruar: Taqo Andoni
Reportazh nga udha e hekurt

Mngjez. Koha qe e keqe dhe nga asti n ast pritesh shiu. Kjo nuk i ndali aspak vullnetart. Flamuri u ngrit dhe vullnetart u nisn pr n frontin e puns. Knga buiste. Fierakt n sulm t prhershm Brigada Liri Gero e Fierit punonte jo shum larg sektorit. Ajo prbhej prej 85 vullnetarsh. Komandanti i brigads Xhelo Rama, m drejtoi tek nj grup vajzash dhe djemsh, t cilt po grmonin dheun e kuq t asaj kodre gjysm t zhveshur. Mbasi u prshndetm, ata formuan nj gjysm rrethi dhe filluan t bisedonin pr punn. - Njazie Metushi - m tha komandanti i brigads, - vjen pr her t par n aksion - dhe, duke ngritur drejt dorn, m tregoi nj vajz me nj triko t kuqe, me sy t kthjellt dhe me nj shikim t mbl. Ishte duke shtyr nj karroc t mbushur plot me dhe t przier me copa gursh. Mbasi shkarkoi karrocn, ne e thirrm dhe filluam ta pyesim: -Nga jeni ju, Niazie? - Jam nga Qarri i Fierit, nj fshat fushor pran ish knets s Hoxhars q sot sht kthyer e gjitha n tok pjellore. Sa mora vesh thirrjen e KQ t BRPSH pr t shkuar n aksion, u gzova shum, pr vet faktin se ishte e para her q 308
Udhrrfyes i reportazhit shqiptar 1912-2011 do t shkoja n aksion. Ne ktu msojm do gj, duke filluar q nga gjrat q i kemi quajtur m t voglat. Tani, sbashku me shokt e brigads, i jemi vn nj pune t madhe pr studimin dhe prvetsimin e historis s partis. N gjoksin e saj shndrisin dy shenja sulmuese. Pra ishte vullnetarja e dalluar e ksaj brigade. Mbasi u larguam nga Brigada e Fierit, kaluam n nj kodr dhe mbas ksaj kodre na doli prpara nj shesh me ca rrepe t vegjl. Midis rrepeve palosej krenar nj flamur, n t cilin ishte shkruar me shkronja t arta. Brigada 25-vjetori i lirimit t Atdheut e Peshkopis. Ndrkoh po vesonte nj shi i imt q m shum t freskonte se sa t lagte. Aty takuam komandantin e brigads Bashkim Osmani dhe i ram rreth e prqark frontit t puns t ksaj brigade. Kaluam pran nj vullnetareje. -sht Baftije Lazri, - m tha komandanti. Ajo nuk e onte pr asnj ast kokn lart. Vetm punonte, mbushte vagonin. - Kjo ta marrsh vesh mor shok sht edukatore n erdhen e fshatit. do dit normn e realizon 150 prqind, tha komandanti. N gjoks mbante nj S. Pak m tutje takuam vullnetarin e 4 normave, si e quanin shokt, Bajazit Hysn. - sht ai atje tej me at praktikantin q rregullojn at shinn e dekovillit, u hodh e tha nj vullnetare q po rrinte pran nesh. Ai vjen pr her t par n hekurudh. Mbasdite koha ndryshoi. Doli nj diell, i cili i jepte nj pamje piktoreske kodrs n t ciln sht vendosur sektori. Vullnetart mbasi hngrn buk, u shprndan npr territorin e sektorit. Dikush shkoi t luaj futboll, voleiboll, dikush n bibliotek. N fund t t gjitha bujtinave, m zuri syri nj vullnetare. Qe ulur n nj trung t rrzuar pr tok. Ju afrova afr vetm e vetm pr ti hapur muhabet. Sa m pa q u afrova, m thirri. Kshtu i thrret vullnetart ajo n kohn e lir. Zri i saj nuk qe si i vullnetareve t tjera. Ai qe i trash dhe tingllues. Hajde mor bir t fjalosemi, m tha: Mbasi m puthi n t dy faqet, un u ula pran saj. Asaj i zbardhonte koka nga thinjat. Sja i varej n trikon e zez. M hodhi dorn n qaf dhe filloi t m tregoj: - Jam nga fshati Salari i Tepelens - m tha, - Ska dy jav q mbusha 59 vje. Rinia e Salaris ka shkuar gjithmon npr aksione dhe na ka nderuar. At vit q n trase ra heroikisht Shkurte Pal Vata, si gjith t rinjt e fshatit, t cilt u mblodhn n nj zyr shkova edhe un. E mora me mend se far do t diskutohej. Shkurta duhej zvendsuar. Qesh e para un q ngrita dorn 309
Sokol Shameti pr t shkuar n hekurudh bashk me t rinjt e fshatit. Dhe kshtu emri im u vu n list. Biseduam pastaj me sekretarin e organizats baz t Partis pr kt shtje. Ai n fillim m kundrshtoi se isha e vjetr, por pastaj ju mbush mendja. - sht duke ardhur dimri moj teto, - m tha ai. - Nuk ka gj - i thash un, - se mua njeri nuk do t m shtrngoj. Sa t kem fuqi do punoj. Lista u ua n komitet t Partis dhe n at t rinis s rrethit. Mbas 15 ditsh erdhi prgjigja se mua nuk do t m drgonin. Drguan vajzn time, Bardhn. Kaloi ai vit dhe un ngela pa vajtur. N mars t ktij viti mora vesh se do t fillonte nj hekurudh tjetr. E pyes vajzn n dark. Po kjo hekurudh nga do bhet moj bij? Ajo kishte nj gazet n dor dhe filloi t m lexoj. E mora me mend. Drejt Prrenjsit. Shkova t nesrmen menjher tek sekretari i partis. Mir teto, kt radh do t plotsohet patjetr dshira, m tha ai. Un erdha ktu m shum pr t par si punon rinia jon. Edhe ne punonim n t kaluarn, bile m shum. do gj q ne ndrtonim, e bnin pr vete bejlert dhe agallart, bashk me pushtuesit. sht ndryshe sot mor bir. Kto q ndrtoni ju i bjm pr vete dhe do t rrojn pr jet, do t zbukurohen. Kjo bukuri e bn vendin ton m t begatshm, m t fort se kurr. Kjo i takon Partis dhe shokut Enver. Biseda zgjati shum. Rreth nesh u grumbulluan edhe t tjer. T gjith kan se t msojn. Kur mbaruam s biseduari, rrezet e diellit kishin rn prtej kodrs. Prpara salls s faqjeve qen grumbulluar shum vullnetar. Ishte organizuar nj mbrmje. Zura vend n nj qoshe t salls. Nj valle popullore. T gjith ohen, vajza dhe djem t kapur dor pr dore hedhin valle; fierakja krcen me pukjanen. Ajo fillon ti hedh vet kmbt, filloi t fitoj bukurin e lvizjeve t ksaj valleje myzeqare. Dy vajza krcejn sbashku. sht Tatjana me Fahiren. Njra nga Berati, tjetra nga Dibra. Kshtu do msojn kto vajza. - N pun m ka n patronazh Fahirea, kurse ktu un, tha me t qeshur Tatjana. Ort kalojn pa u ndjer
Gazeta Lufttari 7 gusht 1969 Nnshkruar: Sokrat Vila
310
Njerzit e rrugve t kaltra

Jeta n det sht e ashpr, por edhe e bukur. Njerzit n det knaqsin shpirtrore e gjejn n pun duke i shrbyer kaldajs, mbi hartat e navigacionit, mbi hambar etj. Vapori Mati sht i pari nga vaport e flots tregtare q realizoi pesvjearin 10 muaj e 17 dit prpara afatit, i pari qe meritoi titullin e lart Sulmues i vitit 1970 dhe i pesvjearit t katrt. N kaldaj Posht, n afrsi t kallums, ndodhen furrat e kaldajs. Ktu fugistt dhe mekanikt punojn n temperatur t lart. Jasht deti mund t jet i qet ose i valzuar, por fugistt shikojn punn e tyre. T parin q takova ktu dhe fillova t bisedoj ishte inxhinieri mekanik Bajram Mujo, - nj djalosh i gjall i cili ka shtat vjet q ka ln auditort e Universitetit Shtetror t Tirans dhe sht br mik i ksaj kaldaje. Mekaniku i par komunist Vlash Kuraja, ishte krrusur mbi pomp dhe nuk erdhi pr bised. Trupin e kish t mbushur m bula djerse sikur t kish dal nga deti. Vazhdonte punn i qet, pa u interesuar pr bisedn ton. - Po ecim pa turbin, - tha Muhamet Lakrori. - Kjo sht nj an e mir, q tregon kmbnguljen dhe prgatitjen e prsosur t ktij kolektivi, -thash un. Turbina sht hequr pasi po riparohet. Xhirot e dhna nga boshti n elik jan t pastabilizuara dhe lundrimi i largt nuk sht i siguruar. Po kta djelmosha nuk duan tja din. Ne djersitemi dhe ndjejm mungesn e oksigjenit, kurse fugisti Koo Buzo i cili sa ka kontrolluar furrn, afrohet i qeshur dhe na zgjat dorn e tij t madhe t nxir nga mazuti e kmben disa fjal me inxhinierin dhe drejtohet prap nga vendi i puns. Tani ka hapur dritaren e ajrosjes s furrs dhe shikon ndriimin verbues t diegies s mazutit. Gjithandej puna vazhdon. Vapori ecn prpara, ndrsa Muhamet Lakrori vazhdon t ngas inxhinier Bajramin: - Ore inxhinier, pse gjat ikjes sht m n form kjo maqina jote, kurse gjat kthimit n Atdhe bn nganjher naze? -Ssht ashtu, - thot ai. - T gjithve rruga e kthimit na duket m e leht dhe m e shpejt. Npr maqineri e instrumenta qndrojn fugistt dhe mekanikt. Temperatura n vendin e puns tani shnon 50 grad C, por njerzit ktu nuk tunden nga vendet e tyre. Duke i qndruar gjithmon mbi kok, ata bjn q edhe nj maqin e vjetr t kndoj si e re, pasi t till jan djelmoshat q e drejtojn. 311
Sokol Shameti N urn e komandimit N qoft se kaldajn do ta quajm zemrn e vaporit, urn e komandimit do ta quajm trurin e tij. Ktu njerzit punojn mbi hartat e lundrimit dhe aparatet e navigacionit. Kan pun m shum oficeri i shrbimit, timonieri dhe radisti. Por kjo nuk do t thot se shokt e tjer q kan pushuar rrin pa pun. Kapiteni i anijes mund t bnte nj sy gjum tani q ora shnon 12:00 e nats, por jo ai qndron n aty, jep urdhra, ndihmon oficerin. sht njeri i uditshm, sikur t kishte lindur n det Rroku. Kt nuk e them as pr gjuht e shumta q di dhe as pr 24 vjett q lundron. Si thon shokt, Rroku ska nevoj pr prkthyes as n Londr e as n Napoli, as n Rijeka e as n Gdansk, as n Varna e as n Kostanc. Tani krkon q edhe n Stamboll t mos u bjer n qaf prkthyesve. Kapiten Rroku e ka nisur karriern detare q nga timonier i thjesht i nj barke peshkimi e deri tek kapiten i nj avulloreje t madhe si sht Mati. Ne lundrojm me kurs drejt veriut. N timon qndron komunisti Mahit Aga, nj djalosh i shndetshm i cili ka 12 vjet n det. sht nat. Yjet dhe hna reflektohen mbi siprfaqen e prhimt. Oficeri i shrbimit Baki Musai shikon her xhirobusulln e her busulln manjetike. Afr Mahirit qndron kursant Ylli Meaj. Nga timonieri i vjetr me eksperienc ka se far mson kuadri i ardhshm. Rreth harts punojn s bashku me oficerin e shrbimit edhe kursantt Alfred Semi e Adriatik Mukaj. Bakiu q e ka t freskt domosdoshmrin e shprehive partiake, pasi dy vjet m par ishte vet kursant, prpiqet tua bj t qart, ashtu si ja bnin atij Muhameti me shok q mbaruan para tij. Ky qarkullim i ngjan nj stafete q i njihet vetm nisja, ndrsa mbarimi jo. Tani timonin Mahiri ja ka ln kursant Yllit, i cili prpiqet ta mbaj me t dy duart. Nj nga njerzit m t dashur t vaporit sht radisti komunist Avdi Luca. Ai sht i pari q merr urdhra nga Atdheu, sht i pari q merr gzimet dhe hidhrimet e shokve. Vapori u akostua Tani po afrohemi n bankinn e nj porti t huaj. - Hidhni panduln e bashit! - dgjohet zri i Rrokut nga ura e komandimit nprmjet postavicit. Oficeri i dyt i anijes, komunisti Ndue uni, drejton grupin e akostimit. N ki. Ky veprim i vaporit sht nga m t vshtirt e m delikatt. Ktu merr pjes i gjith ekuipazhi. Ndrmjet tyre shquhet komisari energjik. Ai i mobilizon njerzit jo vetm me fjalt e partis n goj, por edhe me shembullin personal. 312
Udhrrfyes i reportazhit shqiptar 1912-2011 Sot u akostua vapori u hapn hambart dhe nisn punn bigat dhe vinat e drejtuar nga detart tan. -Kujdes djema!- dgjohet shpesh zri i Azemit q ngrihet mbi zhurmn e bigs. Kjo pun i ngjan nj fronti t vrtet. Dhe n front nuk ka shum dallim ndrmjet ushtarve dhe kuadrove. Ska gj q ndonjri mund ta thumboj kuzhinier Ndue Ndrecn, i cili ka hequr futn dhe trheq kavon s bashku me shokt. Ndodh q edhe mekanikt, me rrobat e tyre tr naft shkojn e i ngjyrosin me dh t kuq na hambar (kshtu e quajn mineralin e hekur-nikelit). Edhe atyre nuk u rrihet. Nj dit m pak do t thot mijra lek kursim shtetit. Koha e lir Rruga e kthimit sht gjithmon m e leht edhe n qoft se fortunat e detit jan m t mdha. Ndr ata q dorzojn shrbimin jan t rrall ata q flen. Nj pjes e shokve, me fletoren e shnimeve t historis s partis prpara, prgatiten pr punn politike. Tema sht: Lufta e partis son kundr revizionizmit. N ditt e pushimit, si dhe n ort e lodhjes, tek Mitati vjen fugisti Koo Buzo dhe t dy pregatiten pr msimet me korrespondenc. Vendimet e partis ajn detet s bashku me detart tan. Dikush m tej sht krusur mbi radio dhe prpiqet t kap lajmet kryesore t dits q jep Radio Tirana. Ajo flet pr mobilizimin e madh, pr sukseset q po arrihen n vendin ton n kuadrin e zgjedhjeve t reja. Edhe ne do t shkojm me fitore n votimet e 20 shtatorit. Pas gjith asaj pune t lodhshme vapori sht afruar n brigjet e dashura e shum t njohura pr t gjith. Nga kii vin tingujt e nj firzamonike. Kt radh at e prdor kursant Behar Kodra. T tjert e shoqrojn me z. Ata u kndojn fruteve t puns s tyre dhe lavdis s Atdheut socialist. Ata tinguj prhapen npr det dhe dallgt, njra pas tjetrs, duken sikur nxitojn se kush e kush m par t shpjer ata n brigjet e dashura. Kto jan vetm disa momente nga jeta e nj kolektivi t vogl t nj vapori t flots tregtare e cila ecn m shpejt se pesvjeart.
Zri i popullit 10 shtator 1970 Nnshkruar: Fadil Zeqiri
313
Sokol Shameti
314
1971 - 1980
315
Sokol Shameti
Nuk preket kjo tok!

1 Valt e detit shndrisin si mijra pasqyra t shprndara. Ne vem dorn si streh mbi ball pr t penguar shklqimin e diellit q reflektohet mbi val e na vret syt. Vshtrojm at cop pylli me rrnjt n hekur q u largohet brigjeve. Anija me lufttart e saj t rinj, t maskuar midis degve t gjelbrta, largohet gjithnj. N mendje na mbeten fytyrat e dashura t timonierit, t marinarit t ri q kryqzonte flamurt, t djaloshit trup gjat me bustinn e kaltrt, q mbante dylbit n sy e vshtronte horizontin... Ne u ndam pa u shnuar as emrat atyre q kryenin detyrn gjat lundrimit, por kjo nuk na pengoi t ndjejm nj val t ngroht dashurie pr t gjith sa ndodheshin aty, n pozicionin luftarak, n mbrojtje t ujrave tona t kaltrta. Tani q sht avulluar uji, mbi rrobat tona shohim kristalet e bardha t krips. Edhe buzt i kemi akoma t njelmta nga strkalat q na binin n fytyr. sht e uditshme kjo ndjesi e but, e mbl, por krenare q t ushqen uji i kripur i detit tnd. Marinart na treguan se si i zinte stuhia n lundrim, si i ka lagur dallga kok e kmb, duke u kripur rrobat edhe trupin e megjithat nuk i jan zmruar kurr detit. Se deti her i but e her kaprioz, t ushqen gjithmon dashuri. Me ndjenjn e kndshme t dashuris pr detin u nism pr n repartin N, ku dashuria pr detin dhe tokn bashkohen n nj t vetme n dashurin pr atdheun. N repartin N ne arritm sa po filloi t zbriste mbrmja. Nj nuse e re me flok t prera shkurt, me buz t kuqe n nj ngjyr t mbl q mezi kuptohej se i kishte t lyera, na doli para me przemrsi. - sht zvendssekretarja e komitetit t rinis. E quajn Elpiza Kola, tha ushtaraku q ishte me ne. Ajo na i shtrngoi duart fort, sikur ishim mike t vjetra dhe kish koh pa na par. - Hypni, - tha ushtaraku - rrugn do ta bjm me makin. Ne hypm. Sapo ndodhesh n nj ambjent ushtarak e ndjen menjher atmosfern e urdhrave t prer dhe si pa u kuptuar, t prpin kjo atmosfer, t plqen q edhe ti t jesh i prpikt n zbatimin e tyre. Shoferi e ngiste me t shpejt gazin n rrugn e asfaltuar q gjarpronte kodrs. Para syve tan shtriheshin pamje te bukura dhe na vinte keq q po i kalonim aq shpejt. -Nesr do ta shijoni m mir bukurin e ktij vendi, - tha buzagaz, Elpiza, sikur t na kish thithur mendimet. Pataj na pyeti: - Pr her t par vini ktu? 316
Udhrrfyes i reportazhit shqiptar 1912-2011 - Po, iu prgjegjm, prshtypjet e para jan gjithmon m t qndrueshme. Nuk e menduam se mbas nj udhtimi kaq t gjat do t gjenim nj bukuri t till, q tna e hiqte lodhjen si pa u kuptuar. - T gjith vizitort kshtu na thon. - Me pem e keni mbjell at kodrn prball? - Me fiq. Gjithnj shtojm dika t re. E shikoni at godinn q po ndrtohet? Ne sarritm ta shikonim plotsisht. Shoferi mori kthesn dhe e futi makinn n oborrin e nj ndrtese t bukur dykatshe, duke ln mbrapa ndrtesn e paprfunduar. Pastaj n nj dhom t mobiluar hijshm nism bisedn shtruar. Komisari Kadri Mullaj na tregonte copza nga jeta e repartit. Hyseni, shefi i propagands, nga ana e tij dshironte t na fliste pr disa ushtarak. Skaloi shum koh dhe n der u duk nj burr i gjat, pak i dobt, me flok t thinjura. - sht komandant ky, tha komisar Kadriu. Vjen nga poligoni i qitjes. - Po ndiqja strvitjen e nj grupi ushtarsh, - tha me gjallri dhe u ul n kolltukun midis nesh. - Si shkoi? - Shum mir. Jan djem t mir ata. E shikuam me admirim komandantin q na solli ern e barutit dhe dashurin pr djemt e mir n kt dhom t ngroht. Ai tregonte pr qitjen e zhvilluar n errsir dhe kjo zemra jon donte t ishte atje, tek poligoni. Dshirat e ndezura sht zor ti prmbash. Nesr, nesr flisnim me vete sikur i pshprisnim dikujt n vesh. As ne nuk e kuptuam sa shpejt kaloi koha. Njri nga shokt i hodhi nj sy ors dhe qeshi. - T flihet? -e ngacmoi tjetrin. - Jo, e harruam fare programin e televizorit sot, - tha ai. E nesrmja agoi plot diell. Hapm dritaren dhe nj fash drite ra mbi qylymin shumngjyrsh. Thithm fort ajrin e pastr e na dukej se skemi t ngopur. -Mimoza, o Mimoza, shpejt shpejt... Nj grup nxnsish kaluan posht dritares son. Ne dolm jasht. Era vrtet sht e freskt, por e kndshme. N oborr jan grumbulluar shum ushtar. Njri prej tyre mori firzamonikn. Nisi vallja. Disa pioner ishin grumbulluar n nj cep t oborrit. Tundin kmbt leht me ritmin e valles po ndruheshin t hynin n valle. Njri nga ushtart ua bri me shenj. Aq deshn ata, sa morn zemr e filluan t luanin vallen, dikush sipas muziks, e dikush sipas qejfit t tij. Nj vajz e vogl e kish humbur fare. Ish harruar pas valles. I vura dorn n 317
Sokol Shameti sup. U tremb. - Si t quajn? - Irena, - u prgjigj dhe uli kokn si e zn n faj. - A i don fort kta xhaxhi ushtart? - Po, fort. Edhe babi im sht ushtarak, u gjallrua Irena. - Po n shkoll a shkon? - Jo, shkoj n klasn e par. Qesha me gjith shpirt. Qeshn dhe shokt e shoqet e Irens q na kishin ardhur pran. - E far notash t ka vn msuesja? - Dhjeta... edhe ndonj nnd. Ra zilja. Irena e vogl me flokt e verdha nuk harroi t prshndeste dhe u largua me vrap duke na ln prgjysm bisedn e nisur. Pas pak zum vend n salln e madhe ku do t zhvillonte punimet konferenca e katrt e rinis. Do nisim bisedn me xhaxhin e Irens. Rifat Selmani flet me z t shtruar: Organizatn e rinis t nnrepartit ton e ka preokupuar rritja e rolit shembullor t t riut. Kur diskutonim si do ta asgjsojm objektivin me predhn e par, u faq edhe ndonj tendenc mendjemadhsie. Ndonjrit i dukej se sish gj e vshtir t qlloje n shenj. Lindi mendimi t kishim nj evidenc t vogl ku t shnoheshin rezultatet e secilit. Ballafaqimi i shifrave na tregoi se pa strvitje sistematike nuk qllohet n shenj. Kto net n qitje me mitraloz arritm rezultatin 90 prqind, shklqyeshm n baz t rregullores. Po ne duam t arrijm rezultatin 100 pr qind. Ather e quajm t kryer plotsisht detyrn. Gara, kontrolli, ndihma shokut, - ja rruga q po na jep suksese, - tha Fadil Ismailaj. N qitjen me murtaj ne asgjsuam objektivin me predhn e par. Sipas rregullores me predhn e par duhet ti afrohemi objektivit. N organizatn ku sht sekretar Ndue Prendi dika nuk shkon mir. A duhej lejuar kshtu? Kudo e ndjen prgjegjsin njeriu, por kur e di q t sht besuar mbrojtja e Atdheut, t rrjedh me nxitim gjaku n deje e shpirtin nuk e gjen t qet pa kryer detyrn. Vetm ushtari q e provoi ti shkoj plumbi kot di t t tregoj sa ngusht e ka ndjer veten kur shokt i hodhn shikime qortonjse. A mund t ishim t qet pa realizuar qitjen 100 pr qind? Ne i zbuluam shkaqet q na pengonin - thot Ndueja. Pas do 7 or strvitje bjm analizn e puns. Dobsit i korrigjojm n vend. Kshtu vazhduam derisa arritm t dalim me rezultatin 100 pr qind n qitjen me mitraloz. Tani kemi hedhur pr diskutim n organizat shtjen e gatishmris luftarake dhe t znies 318
Udhrrfyes i reportazhit shqiptar 1912-2011 s pozicionit t zjarrit. Arritm ta zm pozicionin e zjarrit katr minuta m shpejt dhe t bjm llogari sa armiq asgjsojm m shum. Si e arritm? Fare thjesht: Me prgatitje politike, fizike dhe prdorim t arms. Pastaj dgjuam pr Petrit Danin q e ngjiti mitralozin n krah, vetm, me gjith pajisjet, pr Nazmi Mirakun e Lulzim Begajn, q kan udhhequr me shembullin personal, pr Hektor Sinn, komandantin e ri t nj nnreparti q jeton me preokupacionet e ushtarve etj, etj. I riu Isuf Mua arriti i pari n zjarrin q shprtheu n central! - tha Ramiz Xhani. Vetm kaq tha pr t. Ne deshm ta takonim patjetr, dhe e takuam. Ai qndron pak i hutuar dhe spo kuptonte far mund t thoshte m shum se sa kishte thn shoku pr t. Kt e shprehu me nj gjest fare t thjesht: Mblodhi supet dhe lidhi duart kryq. E kuptuam se djaloshi i gjat me flok bjond nuk kishte n mend t hapte gojn. - Nga cili rreth jeni? - e pyetm pa pritur sa pr t thyer heshtjen. - Jam nga Vaspasi i Kuksit, - u prgjigj me buz n gaz. E pyetm dhe pr gjra t tjera, pastaj pr zjarrin. - M zut ngusht. Ndodhi fare papritmas. Rreth ors dymbdhjet t nats u dha alarmi i zjarrit. U ngrita, nuk pash m u b n fjetore. Me batanijen n krah vrapova drejt flaks. Kmbt m dridheshin, m shkonin sa andej kndej e un shtrngoja dhmbt se ashtu m dukej sikur kmbt nuk do tm lodheshin aq shum. - Isufi sapo kishte dal nga spitali, - ndrhyri nj shok. Ai ishte me raport mjeku. - Pastaj arritm te flaka, - vazhdoi Isufi. Flaka m e madhe ishte ne tavan. Shokt spo gjenin vend nga t ngjiteshin. Flaka ndrioi disa hekura nga ana ime. U kapa prej tyre dhe u ngjita. Afshi i zjarrit m digjte. Mundohesha me gjith shpirt ta shuaja. Pastaj u bm shum. E shuam zjarrin. Shokt m uan t mjekoja duart. tju them tjetr? Cilido nga ne do ta bnte kt. Pr m tepr un jam komunist. Pastaj ai u largua. Shokt e futn n mes. N kt repart nuk strviten vetm ushtart. N poligonin e qitjes vin dhe grat e oficerve, edhe fmijt e tyre. Ne kapm vetm nj moment nga strvitja. - Gati, arm mbush! Krhri lshon zhurmn metalike. Veprimet kryhen shpejt. Syri n shnjestr. Gishti n kmbz dhe pam! Katr t shtna ndoqn njra tjetrn. Fatime Neziri ohet, kalon dorn mbi ball dhe pret me ankth leximin e tabels. - Nuk turprohesh ti, jo, -u dgjua nj z. 319
Sokol Shameti Pr disa minuta shkmbenjt dhe pishat dgjuan jehonn e t shtnave t grave. Jan t reja n mosh. Lirika Puro qllon me tri arm shklqyeshm. - Ndrrimin reciprok t arms e krkojm tek ushtart, kurse Lirika e realizoi - tha komandanti. Pran mitralozit t leht, nj grua e re me triko roz. sht e emocionuar. Me mitraloz qllon pr her t par. - Zjarr! Nj breshri e gjat. Skndua e ndjek me vmendje. - sht i shoqi, - na than. - Aha, n mitraloz nuk m arrite qeshi Sknderi, kur Pulia mori rezultatin. Vajza e tyre katr muajshe ende nuk i kupton kto krisma, po m von do tu tregoj shoqeve, si vihen n gar mami me babin, e her del m mir njri, her tjetri. E kjo fmij kur t rritet ssht udi q tja kaloj, edhe mamit edhe babit. N dhomn e vogl t godins mbi shkmb, hyri nj oficer i ri me tabaka n dor. Ne morm nga nj got me uj t freskt. Pastaj na dha kafe e okollata. E shikuam n sy dhe qeshm. Ish i shkatht dhe i kish lezet kur gostiste shokt. -Si nuset e qmotit, - tha ushtaraku i vjetr Sali ollaku. Hamleti qeshi me przmrsi, mori filxhanat e i vuri mbi tabaka. - Ktu kemi nj tradit t mir, - tha Saliu. N vitin 1949 u b dasma e par. Motra e ime u martua me nj oficer. U mblodhn gjith ushtarakt. dasm e bukur qe ajo. Pastaj u martuan dhe shok t tjer. Kushdo q emrohej n repartin ton dhe ishte i pamartuar, hyn n kt valle. I vinte syrin nj vajze i tregonte pr kt cep t largt t kufirit e ve kur na thoshte: E solla nusen. Jeta n repart u b m e bukur. N gzimin ton hyn edhe fmijt e shokve. U ndrtuam edhe shkolln sa u rritn ata. Msueset i kishim. Ja, kemi Elpizn me shoqe. Tani na duhet nj mami. A dgjon ti Hamlet? Vrja syrin nj mamie. Saliu i tha kaq bukur kto fjal sa ja dham gazit t gjith, por m shum Hamleti. Pastaj dolm. Saliu na tregonte papushimm pr fuqin mbrojtse t ktij territori. Ai na fliste pr ditt e sotme, por ne na plqente t lexonim n fytyrn e tij edhe tregimet e ish partizanit Sali. Ai u dashurua m shum pas pushks s lidhur me gjalm. Edhe tani q qndron pran armve moderne e kujton at koh. Ndodhemi pran nj topi. - Skuadra, n nj rrjesht mblidhu!... jep komandn nj ushtar i ri, Theodhori, Lulzimi... zn pozicionet e tyre luftarake. Ne shikojm her veprimet e tyre, her grykn e topit t drejtuar nga horizonti. - Nuk preket kjo tok! Saliu i tha aq solemnisht kto fjal sa na u duk sikur 320
Udhrrfyes i reportazhit shqiptar 1912-2011 ky z i fuqishm doli nga vet gryka e topit. Por zemra ushtarake sht m e fuqishme se do top. Nuk preket kjo tok! N vesht tan vetm kto fjal buasin. N kt finale t t gjitha prpjekjeve, sht kurorzuar dashuria m e zjarrt pr mbrojtjen e ksaj toke.
Gazeta Zri i Rinis 1 maj 1971 Nnshkruar: Luije Doi
N thellsin e nntoks ndjeva forcn e diellit

Ka raste kur ajo q i intereson nj gazetari, pr nj minator sht krejt e zakonshme. Kmbngulja e nj nate? Ja, u shkrua nj reportazh. Por duhet thn m tepr, sepse nuk mjafton nj reportazh pr nj kmbngulje q vazhdon tr jetn. Un jam kundr atyre q thon se dielli ndrit pr t gjith. N galerit e thellsis s nntoks nuk futet dielli. Por minatort m than se kan nj diell t madh, nj diell t mrekullueshm, q mbush me drit galerit. - E cili sht ai diell? - i pyeta. - Partia! - m than. Futesh n galeri dhe, kur sheh punn e entuziazmin e minatorve ske se si t mos mendosh se ai diell q u jep forcn, sht vrtet Partia. M ngjau si nj goj hyrja e galeris. Nga thellsit vinin zhurma dhe mua prap hyrja e galeris m ngjau si nj goj q fliste pr njerzit e nntoks. - Ashtu t dua, - i thash. T m flassish pr njerzit. Ai m hodhi nj her shikimin e tij t but dhe mu prgjegj: -Mbase brigada e elektrovozit ka pun m t leht... Hyr n thellsi dhe ke pr ti gjetur njerzit q t duhen. Qesha. Ai q m fliste quhej Zylfi Beqiri ishte brigadier. Thon se nntoka i bn njerzit e ashpr. Jo, ai e kishte vshtrimin e but dhe gjithka tjetr tek ai t bnte pr vete. Mu desh tia nxirrja fjalt me grep. Mora vesh se ishte kandidat partie dhe ishte prfshir n inisiativn e brigadierit t gjeologjis Rushit Ademit, pr t drejtuar duke punuar. Ai kishte punuar m par si mekanik n zbulim. E kishin sjellur prkohsisht n galeri. Dhe... - T them t drejtn, - m thoshte ai, - m dukej se me mungonte dika. T
321
Sokol Shameti punosh n minier dhe t rrish n siprfaqe, do t thot t kesh vetm emrin polombar, por n det t mos zhytesh kurr... Po skam si ta shpreh ndryshe. M mungonte dika q se kuptoja. Pastaj m uan pr ca koh n galeri. Iu vura puns, teksa muajt shkonin. M than t zija prap punn e mparshme. Lrmni, u thash, un e gjeta at q m mungonte! - Dhe u pranuat ktu kandidat partie? - Po, - m tha. -Kam dgjuar se nj poet pasksh thn se partia i ka t shtrira rrnjt deri n nntok. I hapm rrug elektrovozit q u fut n galeri, si nj tren n tunel. I thash se do t hyja edhe un. - Me kto rroba? - m pyeti. - Do t qe mir tju gjenim kominoshe. Prisni nj minut! Nuk desha ta shkpusja nga puna dhe hyra me rrobat q mbaja veshur. E di. Do shihni emrin e Ferhat Ferhatit dhe do t thoni se nuk kam asgj t re pr t shtuar at, pasi ai sht br i njohur n t gjith miniern e Gjegjanit. Ndoshta. Vetm se desha tju them q, edhe n paa prdorur ndonjher emrin e tij n shkrimet e mia, kurr se kisha njohur nga afr. Un se njoha at edhe ather, kur m dha dorn. Ai ishte i ri. Un e kisha prfytyruar ndryshe. Ai ishte nj minator q bnte shum shaka. Un e kisha menduar disi serioz. I qe rritur edhe mjekra bile at dit dhe un thash se do t ishte ndonj minator i rndomt. E prse, xhanm na duket se njerzit q thyejn normat e tejkalojn plane duhet t jen gjithmon hijernd? Ai sm foli fare pr realizimin e planit. Pran nesh ishte nj furnell, ku derdhej minerali i bakrit dhe biseda zuri fill vetiu. Skisha shum koh q kisha hyr n galeri, tregonte minatori i pararojs. Nj dit inxhinieri m la skicn e nj furnelli. Puna nuk priste dhe skica duhej zbatuar shpejt. U rropata shum, por nuk bra gj. Nuk merrja vesh nga skicat mor vlla! Ather thirra nj shok me prvoj dhe ai ia doli mban pa telashe. Kur erdhi inxhinieri lavdroi furnellin dhe mua vet m lavdroi. - Ssht puna ime, - i thash. M von, shoku q m kishte ndihmuar, m qortoi: - Kot e kishe, - m tha - Po t mos i tregoje inxhinierit, do t kishe fituar nj kategori. - Megjithat, - ia ktheva, nesr prap sdo t kisha ditur t zbatoja skicn!... Ja kshtu qndron puna me kt furnell, - prfundoi Ferhati. E vshtrova me vmendje dhe mendova se pa kt sinqeritet, asi kurr sdo 322
Udhrrfyes i reportazhit shqiptar 1912-2011 t kishte mundur t bhej nj minator i vrtet. Por, rezultatet m t mira t do puntori t dalluar, ngrihen gjithmon mbi ndrgjegjen e tij t lart. Dhe mendoj se ska asgj m t bukur se kur arritjet e suksesshme kan pr kufij kornizn e thjeshtsis. Them se pikrisht n nj korniz t till e sheh njeriu edhe portretin e minatorit Ferhat Ferhati. Po ju tregoj dika. Koht e fundit kishin ardhur n Kuks nj grup kosovarsh. E solli rasti q t njihej me ta edhe Ferhati. N bised e sipr nj grua kosovare i tha: - Ne t njihnim ty. Ne vetm st kishim par, se t njihnim prej kohsh. Ehu sa shpesh e kemi dgjuar emrin tnd n Radio-Kuksi... Kufijt e shteteve i kan kaluar gjithmon emrat e diplomatve t shquar, t shkenctarve apo shkrimtarve t mdhenj. Tek ne koha ka punuar mir pr klasn puntore. Partia thot se socializmi sht vepr e klass dhe u hedh puntorve n qaf kurorat e lavdis. M qortuan se skisha veshur rroba pune edhe disa minator t tjer. E kishin hak, por un mendoja pr tjetr gj atje, n nnkatet e galeris dhe i harrova fare rrobat e mia t hekurosura. Kam dgjuar pr vende q thon ap e burim. Por n galeri ishte ndryshe shok, ap e thesar. Bile vet ne shkelnim mbi thesarin. Nnkate t uditshm ata! Tavanet, dyshemet dhe muret ansore krejt t prbr nga minerali i bakrit. Mendoja se hapsira t tjera me nj intensitet kaq t madh pasurie, sht vshtir t gjesh. Dhe thoja me vete se kto galeri kaq t pasura, nuk ka se si t mos pasurojn dhe shpirtin e njeriut.... - A i themi t shkruaj pr ty, bnin shaka ca minator me Rexhepin. Puntor i vjetr je, i mir je, megjithse provimi i djeshm t qiti strkamcn... Rexhepi, q bnte punn e fugins, hidhej sikur qeshte por un e kuptoja se shtja e atij provimit t pamarr e shqetsonte vrtet. Ai bhej serioz herher dhe u thoshte shokve me nj inat t brendshm: - Mos m thoni minator, n mos i hyrsha prap atij provimi dhe ta marr si burrat! Dhe ky ishte kushti m i rnd! Isha ndalur n pjatin, n udhkryqin e shinave t vagonave dhe bisedoja me Sinan Matmujn. Ai sht antar i brigads s prodhimit dhe punon si vagonist. sht e lodhshme shum kjo puna e vagonistit n minier! Je i detyruar t ecsh gjithnj i krusur, teksa mbi kokn tnde rndon shkmbi, zgjaten tubat e ujit e t ajrit t komprimuar. I sheh vagonistt si djersijn dhe thua se realizimin e norms e kan gjithnj t vshtir. Po kur merr vesh se Sinan Matmuja sht zotuar t nxjerr gjat qershorit 96 ton mineral mbi planin, ather 323
Sokol Shameti thua se vagonistt i mbajn shpatullat e ashtu, t krrusura, nga pesha e guximit revolucionar. Kshtu gjykoja mbi pjatin, ku kryqzoheshin rrugt e vagonave, kur mu faq n gjysmerrsir njeriu, q pr shaka e emrova djalli me brir. Un nuk kuptova n fillim se far mbante ngarkuar. Ishte dika e rnd, e zez, q i dilte nga dy supet si dy krah t hekurt. Dikush ngriti llambn e karbitit dhe un e kuptova se tjetri mbante martelin me kavaletin e tij. Mbeta nj ast si i gozhduar se mu duk sikur gjysmerrsira u elektrizua nga e qeshura e tij rinore, kur m tha: - U trembt? Jo, un nuk u tremba. Vetm m hutoi prshtypja se kta, minatort e paskshin zbritur t paprekur humorin nga siprfaqja n galerit dhe ruajshin nj gaz t prhershm, q hidhte aq drit n optimizmin e tyre. Un e pash kt gaz edhe n flakn blbitse t syve t djalit. Ata ishin sy t zez, t mdhenj e plot zgjuarsi dhe thash se minatori duhej t ishte nga Fani. Nuk isha gabuar. - Ky sht Hil Lara, - m than. - Mund t kesh sa t duash vagona e vagonist, por po nuk bloi marteli i tij, zn ndryshk vagonat tan... M von e gjeta duke punuar n frontin e avancimeve. Skulptura e tij ishte e dridhshme. Nga zhurmat e martelit ai deshifronte dhimbjet e shkmbit mineral. N galerin Nr. 5 ishe aplikuar pimi i lagur. Ngriheshin pluhurat m par dhe derdheshin mbi minatorin si nj shi i zi. Ai ishte nj pluhur i keq, q mbarte n grimcat e tij smundje pr njerzit e nntoks. Atje ishte aplikuar pimi i lagur. Dhe ngjeshin tani shtresat e pluhurave nga cirklat e bardha t ujit. Hila qeshte e m thoshte se dikush bhej si pastruesi i oxhaqeve. Nuk e ndoqa dot npr galeri se ai lvizte n shum fronte. Ngjitej e zbriste npr nnkatet, i leht e me martelin n krah. Un e prfytyrova ashtu, t leht e optimist, edhe n ditt m t vshtira, ather, kur iknin puntort e turnit t par dhe Hila mbetej n galeri, iknin puntort e turnit t dyt dhe Hila prsri n galeri, vinin puntort e turnit t tret dhe Hila punonte bashk me ta!... N t ardhmen, ndoshta do t dgjoj prap zhurmat e martelit. Dhe ather do t m faqet Hila, ai, i paprtuari dhe i paprgjumuri, duke puar me martelin e tij mesnatn, pr t minuar kufijt e ditve me nett... Nuk sht udi q n ato or t vona do t jet duke shtyre vagonin n dishenteri edhe shoku i tij i moshs e i puns , Adem Ademi. Me siguri at koh ai do ta ket t realizuar normn e do t jet duke dhn tejkalimin e prditshm prej 3-4 vagonash. Por, a do ta ket rreshtur kngn e tij, vall? Sma merr mendja sepse minatort ma portretizuan Ademin me kto fjal: E sheh vagonin me syt e shqerrs.... Kjo ishte dashuria pr punn. Ka vetm nj t met: kndon gjithnj n galeri! Dhe n kto fjal un ndjeva dashurin pr jetn. 324
Udhrrfyes i reportazhit shqiptar 1912-2011 U habita kur dola n siprfaqe, se dita ishte thyer. Un kisha hyr n mngjez n galeri. Nn rrezet e fundit t diellit pash kpuct dhe panatallonat e mia t prbaltura. Eca dhe mendova se ne galeri mund te hysh edhe me rrobat e zyrs, por po t qndrosh disa koh mes minatorve, s andejmi del me kominoshe... N thellsit e nntoks kisha ndjer forcn e diellit.
Gazeta Zri i Rinis 28 qershor 1972 Nnshkruar: Zija ela
Njerzit e pyllit
Duke udhtuar drejt sharrave t Bishnics m erdhi ndrmend kjo shprehje, q prdorej aq rndom dikur: Ti sikur je rritur ne pyll, o derzi . Kuptimi i saj poshtrues pr njerzit e nderuar t pyjeve dihet tani. Njerzit q jetonin ktyre viseve, t futur thell midis pyjeve t dendur, edhe pse t varfr e t paditur, qen t iltr e t kulluar, si vet ujt e burimeve q buron npr kta pyje. Duke u njohur sot me jetn e njerzve t pyjeve t Bishnics, mendon se sa anakronike tingllon kjo shprehje. N kto vise t bukura, me ajr t njelmt e t kulluar; me ujra t shndetshme ka lindur nj jet e re. At e solln maqinat q ngjiten me uturim varianteve pyjore, traktort q zhurmojn faqeve t maleve, motosharrat, vet njerzit, q me librat n dor, shkojn n shkollat pa shkputje nga puna. Rastisi q kur shkova n Bishnic jepte faqje nj grup i estrads s Pogradecit. Pash njerzit e ulur n shesh, burra e gra, t rinj e t reja q duartrokisnin nj ske t goditur, duke buzqeshur lehtazi. Pastaj pas faqjes njerzit morn librat dhe u drejtuan pr n shkoll. Midis tyre ishte edhe Fidarie Ferro q ndjek klasn e tet. Po shkonin ato n shkoll kur hijet e mbrmjes zbrisnin nga pyjet e dendura. Dhe n muzgun q zbriste i mbajtur pesh nga majat e drurve, ndrtesa e shkolls s re binte n sy q nga larg me nj bardhsi t till, si bora e majmaleve. T bnte prshtypje - shkolla e lyer me boj t bardh n qytezn e vogl t sharrave t Bishnics! Ashtu bor e bardh, n sfondin blu t pyjeve, shkolla i grish njerzit mbrmjeve, duke simbolizuar me bardhsine e saj dritn q shprndan. Dhe njerzit duke par t gzuar at ndrtes te bukur thon me krenari Ajo sht shkolla jon. Shkolla ky emr ashtu si edhe shum t tjer t rinj i pruri n kto vise Partia. Partia i eli tjetr rrug shkolls n kto an t humbura dhe npr kt 325
Sokol Shameti rrug hyri drita npr pyjet e Bishnics. Duke dal nga errsira e pyllit, n dritn e jets, njerzit filluan t vinin re bukurin e vendit t tyre. Ather jeta pr ta nuk ish nj mallkim, q i kish hedhur n kt an, n fund t dynjas. Kur npr rrugn e re erdhn maqinat ather qytetet u afruan me pyjet dhe krahina e humbur u zgjua njher e prgjithmon. Kng motorrash gjmuan n thellsit e pyjeve, q bnin t mos dgjohej motivi i lasht i tingullit t sopats tek pret drurin. Burit e maqinave buisnin si buri gazimi t jets q po triumfonte. Ather njerzit filluan ta masin veten n dyluftim me kta ahe shekullor. Ky dyluftim si dialog i njerzve me pyllin vazhdon me nj ritm t ri. Dhe pylli pr njerzit mori tjetr kuptim, kuptimin e nevojs s madhe q kishte vendi pr t. Ndaj pylli nuk duhej prer vne ashtu si bnte Bilal beu i Velanit, n koh t tij, q e merrte pyllin mbar dhe e linte faqen gollomesh. Jo, drunjt duheshin dalluar si gishtat e dors. Duhesh prer i vjetri dhe t ritesh i riu. Ky ligj q sht n baz t jets s pyllit hyri n mendjen e njerzve. Hyri dhe zuri vend. Tani duke ecur npr pyll, ata e din se kjo pasuri e madhe duhet ruajtur si syt e ballit. N maqin me dy heronj t puns Kjo ndodhi krejt rastsisht. Desha t shkonja n sektorin e Ujit t Ftoht, q ishte sektori m i dalluar. Dhe ndrsa prisja nj maqin u njoha me puntort e ngarkim-shkarkimit t trupave n Bishnic. Hysen Fetanjin, Selim Sosolin e Murat Shulin. Admironja shkathtsin e tyre n prdorimin e apinjve pr t lvizur trupat e rnd. Puna n dukje sht e thjesht. Por jo. Rreziku rri fshehur n kt pun pas do trupi. Nj lvizje e gabuar, nj goditje jo e sakt mund t gjendesh nn trung. Ktu nuk ka shkujdesje. Ktu do ap duhet matur mir. Selimi, Hyseni kan kaq vjet q punojn ktu, kaq vjet dhe asnj pakujdesi. Gj e madhe kjo. Qe e papritur pr mua kur m tha Selimi far thjesht: Hysenin e kemi Hero t puns socialiste. sht shpallur vjet, me rastin e 25 vjetorit t lirimit t Atdheut. E pash Hysenin q rrinte me buz n gaz, me apinin n dor dhe mendova se n vendin ton heroin nuk mund ta dallosh nga njeriu i zakonshm. Nuk ma merrte mendja se ai njeri me trup mesatar, ende i ri n mosh, q ngarkonte e shkarkonte trupa mund t ishte hero. Po ja q kjo sht gjja m e mrekullueshme e realitetit ton. Ata as nuk tunden, as nuk mbahen q t duken si t till. - Kshtu edhe Hyseni, - thot Selimi - mbeti po ai q qe, si njeri e kam llafin. As iu rrit mendja, e as nuk nxirrte gjoksin pr tu mbajtur. Sa pr punn asaj po, ja vuri gjoksin m mir. 326
Udhrrfyes i reportazhit shqiptar 1912-2011 Ngarkues e shkarkues trupash ka plot, po si Hyseni nuk jan. Ne gazetart krkojm nganjher qiqra n hell. Krkonja dhe un ndonj gj t veant tek Hyseni. M than: Hyseni sht njeri q punon kokulur q ka kujdes veten dhe shokt i ruan nga rreziku, q sbn llafe. Ja ky o vlla sht Hyseni. Po t punosh me Hysenin t rrjedh kokrra e djerss. Le t bjer bor a shi, n pun e ke Hysenin. Kur ska maqina prap n skel e gjen. N skeln ku punon Hyseni srri dot me duart n bel. Edhe Selimit e Muratit su rrin duart. Ata me Hysenin bjn nj treshe t fort, tre shok t mir. Ushtoi buria e nj maqine q po afrohej drejt skels. - Demiri! - foli Selimi. Ja dhe heroi tjetr. Prnjhersh mua m shkoi mendja tek shoferi hero i parkut te Elbasanit Demir Tusha. Ai ishte. Zbriti nga maqina, dhe u takua me Selimin, Muratin e me Hysenin. Dy heronjt qndrojn pran e pran. Bisedojn. Ku nuk i gjen heronjt e ditve tona. Edhe n kta pyje t thell e t largt. Demiri vet dhe shokt e tij shofer t brigads jan shum t knaqur me punn e puntorve t stabilimentit. - Jan njerz q snjohin lodhje, - thot ai, duke i par me dashuri. Kudo q t shkosh edhe n rrug ti gjesh duke u kthyer, edhe n dhom nuk prtojn t vijn. Vete ne skel dhe je i sigurt se nuk do t rrish shum pa ngarkuar. -Ama dhe ju, - u thot Hyseni shoferve, t zot e puns jeni. T bsh 3-4 rrug n dit ktu e gjer n Uj t Ftoht apo n Rovie, nuk sht pak. T rrall jan shofert q bjn kaq. Hyseni thot t vrtetn. Shofert q punojn tranzit npr variantet pyjor jan me t vrtet t palodhur. U nism pr n Uj t Ftoht me maqinn e Demirit. Shoferi Hero, q kish gati dy jav q punonte tranzit npr variantet pyjor, na tregon: - Eh, kto rrug nuk mirmbahen. Kto gropa po na i brejn gomat si me dhmb. Kemi br aq goma, sa skemi br ndonjher. Maqina uturin npr rrugn e ngusht q ngjitet e ngjitet mes pyllit. Ahet ngrihen t lart, t lart n t dy ant e rrugs. Vetm ah dhe rrall t z syri ndonj bredh. Ahu ka nj hije t rnd - kshtu thon sharrxhinjt. Po sht dru i bukur q rritet tepr ngadal. Demiri me Hysenin pr dika bisedojn mes tyre. Nga pylli vjen nj freski e kndshme. Hyseni sht dhe sekretar i organizats-baz t partis s sharrave. Pas pune i duhet t merret me njerzit, me hallet, shqetsimet e tyre. Dhe kjo puna me njerzit ka shum telashe. Po mndja e tij e qet, dashuria pr njerzit e bn q t jet i shtruar. Ecn maqina npr rrugn e ngusht prmes pyllit me ahe, e drejtuar nga duart e sigurta t shoferit t vjetr Demir, t shoferit hero. N sediljen pas tij rri puntori Hysen, heroi tjetr. Dy heronj n nj maqin. Rast i bukur. Dy njerz t thjesht t popullit, q jan ngritur n kt shkall t lart. Por t dy kjo si 327
Sokol Shameti ka ndryshuar. T dy kan mbetur si kan qen m par, njerz t thjesht, t qet, t puns. N uj t ftoht Sektori i vogl na u shfaq papritmas. Ca baraka, nja dy ndrtesa n nj shesh t ngritur mes pyjeve. Prball sheh malin e Llngs, Gurin e Topit, prapa kemi ln malin e Gjmthit. Ktu shikimi mbyllet n unazn e ktyre maleve q e rrethojn vendin. Vendi sht i ftoht, n dimr bie dbor 2-3 metra, por puntort nuk mbyllen prbrenda barakave, n dhomat ku nxeh soba e skuqur si sa. Duke shkelur me izme mbi dbor, ata vazhdojn dialogun n pyll me ahet. Dhe kur n heshtjen e ngrir uturin motosharra dhe ndihet motivi i lasht i sopats, ather jeta triumfon para dimrit t egr. heroizm u zien npr rrmba ktyre njerzve t pyllit. Ndaj nuk t duket udi q planin tetmujor ata e kan realizuar para afatit, q m 5 shtator; 6800 metr kub ishte plani, 7285 metr kub kan prodhuar. Prgjegjsi Faslli Elezi sht entuziast pr punn e shokve t tij. Me kta djem, - thot, e m tregon Vait Ferron, me kta djem sulmon edhe qiellin e jo pyjet. Maqinat rrahin tani an e knd pyjet e dendur. Sharrxhinjt ngjiten shpateve t maleve me motosega n krah dhe pylli gjmon nga zhurma e aheve t prer q bien me trsllim. Dimr e ver shpatet e maleve nuk njohin qetsi, ajo ka humbur nj her e mir. N pyjet e Bishnics kndohet e gzuar knga e jets s re. Kndojn sharrxhnjt q kan realizuar pesvjearin e katrt gati nj vit para afatit. Edhe kur bie mbrmja, qyteza e vogl, piktoreske e Bishnics nuk bie n gjum hert. Nj pjes e gjen t ulur n bangot e shkolls; puntor t tjer jan ulur n shkolln e sektorit t Talls; t tjer q kan qef artin, bjn provat n grupin artistik. Dhe ky grup ka korrur nj sukses t madh q mbahet mend. Me dramn N astet e fundit ka zn vendin e par n olimpiadn teatrale t rrethit. N kta pyje njerzit presin dhe shekullor, ven n shkoll, merren me art e letrsi, vn n sken drama, lexojn libra, merren me muzik.
Gazeta Bashkimi 4 tetor 1972 Nnshkruar: Astrit Karadaku
328
Gjirokastra e ksaj vjeshte

Kan kaluar njzet e ca vjet q kur pr her t par edha n kt qytet. Ather isha ende fmij, ndaj edhe babai m hipi mbi samar t mushks. Ishte i pari qytet q shihja n jetn time. M habitn aq shum kalaja e madhe, shtpit me pullaze t murrme q qndronin njra mbi tjetrn, kalldrmet Atje n fshatin tim, Labri, msuesit na kishin porositur t prshndesnim kto q t takonim n rrug. Dhe un t gjith sa m kalonin afr i prshndesja, por ata qen shum, pa mbarim. Sa shum ndryshime me fshatin tim n mes t maleve. Qytet, ske i thua, lvizje e madhe, sheshi, dyqane tregtarsh t vegjel, zhurm Hedh syt buz vitrinave n qytet, por asnj nga fytyrat e vjetra asnj n dyqan i asaj kohe. Edhe guri i kalldrmeve sht i ri, edhe shitset jan m t reja, m t bukura, edhe mallrat jan m t reja, m t bukur e m t shumt. Vetm pullazet dhe dritaret jan po ato. Ktu gjithka sht e prndritur... M ka zen gjumi kur, papritur gjmojn motort e autobuzve urban. I pari sht ai i Selimit. Dyert e uzins s duhanit, t fabriks s kpucve, uzins rajonale e uzins mekanike u hapn me vrull. Po dalin puntort e turnit t dyt. Zrat, bisedat e t qeshurat e tyre mbushin rrugt. Puntort hipin n autobuz. T tjer puntor presin tek stacioni n kthes. Mirmbrma! Mirmbrma! Si u ngryst ju t uzins metalike? Kur do ti nxirrni ato lavatriet? Kemi dgjuar se i keni shum t mira e mjaft t bukura? Si dy pika uji, n mos m t mira. I kam br gati lekt dhe do t jem e para q do t blej- thot nj puntore e re e trikove. T part do t blejm ne q i prodhojm ia kthen nj puntor i uzins metalike. T tjera biseda dgjohen andej nga fundi i autobuzit. bni ju me normat teknike?- bjm ne? Po i vm n jet. Jemi kolektiv pararoj dhe revolucionar dhe jo si ju q akoma punoni si qmoti, me norma eksperimentale. Do ti q rinia i ka kuptuar m mir normat teknike. E tundi ajo vajza jon, Shpresa Bushi. E para mori inisiativ t punoj me norma teknike. Epo edhe ne, kur kemi qen t rinj, e kemi tundur, ne msuam vet tornon, vet maqinat dhe me pak gram, kurse pr kto tani ka gjith ato shkolla. Autobuzt e ksaj linje ndalin tek sheshi eriz Topulli, ndrsa dy t tjer, njri q shkon n Zinxhir e tjetri n Dunavat, vazhdojn rrugn. Shofer Rustemi sht vet dunavatas. Megjithse xhamat e maqins i kalojn nj pllmb pran mureve, ai manovron kaq mir sa vshtir ta bj punn e tij nj shofer tjetr. Dhe plakat i dalin mu tek portat pr t pritur mbesat e tyre, sepse e din se po u dgjua zhurma e motorrit, ardhn edhe ato. Sheh natn vajza t bukura q prcillen pr n shtpi nga djemt dhe kujton tregimin e Musa Budos: Po ta kuptonin q vajza bnte dashuri, thrritni n shtpi vrassin me 329
Sokol Shameti dysheqe, e paguanin mir dhe e hapnin dern ku flinte vajza. Ai i hidhte sipr nj dyshek, dy a tre, gjersa ajo vdiste. Pastaj e merrte e hidhte n pus dhe andej e nxirrnin njerzit e shtpis. Pas asaj, hapej fjala se vajza ishte hedhur vete n pus. Duket sikur kto ngjarja kan ndodhur qindra vjet m prpara. Ndrsa t dgjosh tani se e bija e filanit apo e filanit u fejua me dashuri, sht gjja m e zakonshme, sht i njjti kuriozitet sikur t thuash Tek Hamideja ka dal nj cop shum e mir pr kmish. Tekstilistet shkojn do mngjes pran skelave t ndrtuesve. Jan pothuajse t gjitha vajza t reja, q djemt e suvatinjt i ndjekin me vshtrime t guximshme nga skelat e larta t kompleksit t ri t tekstileve. sht vepra m e madhe n rreth. S shpjti prfundon. Hyn brnda sallave t gjra dhe v re sa shum drit ka, ka gati nj faqe muri q sht prej xhami. Drit si n zemrat e vajzave q do t punojn aty. Ato do t jen rreth 3000. Aty autobuzi urban do t ndaloj m shum se n do stacion tjetr. Dhe sjan ato vajzat e hareshme q thurin n drit t hns dantella pr odat e agallarve (ishte ajo nj rrug pr t nxjerrs sado pak bukn e gojs). Ndrsa ktu, n kt godin trekatshe, nnat dhe motrat tona do t derdhin gjith ndrrat e tyre; gjith ai kujdes e meraku i gruas gjirokastrite do t derdhen n trikot e bluzat, n dantellat e kordelet, n konfeksionet, q do t qepen jo vetm pr tu treguar brnda prbrnda, por edhe n vende t tjera. sht sht pes vjeari m i bollshm pr veprat q do ti shtohet Gjirokastrs. Nj kinoteatr i ri, si nj anije e bardh po prfundon n kmbt e lagjes Varosh, tek hani, atje ku dikur fshatart linin kuajt. Dhe m tej stadiumi i ri, dalngadal po mbyll brezat ngjyra ngjyra t shkallve. E mbi stadium do t ngrihet nj lagje e re. Kto dit lajmruan fotografin Filip Vito pr t fiksuar n film gjith pamjen e vjetr t kodrs midis Grhotit e qytetit. Fotografit e tij n t ardhmen do t hyjn n muze. Posht tyre do t shkruhet: Nj pjes e Gjirokastrs dje. Aty do t jen afka, teqeja e nja dhjet qipariz. Ndrsa n nj fotografi tjetr, prball tyre, do t jen ndrtesa t bukura me lule mbi ballkon. N qytetin ton vijn shum vizitor, shum turist. Njrit prej tyre i plqeu aq shum sa tha: Rrethojeni me mure kt qytet q kush t vij t pres bilet tek porta e hyrjes. Ky sht qytet i mrekullueshm. Dhe me t vrtet sht nj perl mes gjith bukurive shqiptare. Si duket, t part e ktij qyteti e kan patur pasion skalitjen e gurit, kan qen mjeshtr n ndrtimin e shtpive, n zbukurimin e tyre. Mahnitet kushdo me streht e gdhendura aq bukur, me tavanet e skalitura me merak, me m shum shije se qndismat e vajzave. Tani mjeshtrinjt e rinj t degs s monumenteve po i riprtrijn vlerat e 330
Udhrrfyes i reportazhit shqiptar 1912-2011 tij muzeale. Koht e fundit ata riprtritn gjasht dyqane t reja mbi Qafn e pazarit, shtruar me pllaka mermeri e anash me pllaka majalike. Duam t riprtrijm nj rrug n lagjen Hazmurat - m tha nj dit inxhinjeri Thanas Kamberi. Do t ringjallim nj rrug karakteristike me kalldrme, me porta, me mure e sofate. Kemi ca murator mjeshtr q e kan merak punn. Po e do, na polli me ca njerz, duan t bjn ndrtime sipas qefit. Ata nuk e kuptojn akoma se kshtu varrosin nj asambl t mrekullueshm dhe njri t mos kndoj, n ansambl, prishet gjith ansambli. Ja kshtu sht edhe me qytetin: njri po t ndrtoj shtpi ndryshe, prishet bukuria e qytetit. Ne i ndrtojm shtpit ashtu si kan qen, me prjashtim t sterave. E na duhen m ato? Me t vrtet sterat sduhen m. Ato shrbenin dikur kur gjirokastriti e blinte ujin e Viroit me lek, kur grat shtypeshin me gjyma e bucela tek kroi i Subels, dhe vriteshin pr nj pik uj. Ndrsa tani ujt e Hosit arrijn gjer sipr n lagjen e Dunavat i Par. Vese rrjeti i tubacionit akoma nuk sht i prshtatshm pr nj pjes t lagjeve. Aty nga pasditja, ata puntor q n mngjes i sheh t zbresin pr n pun, i sheh edhe duke shkuar n shkoll. Ndoshta sht qyteti me m shum shkolla. (N dyert e komitetit t Partis n fillim t vitit shkollor takova mjaft puntor q donin t sqaroheshin nse mund t ndiqnin institutin e lart q sht hapur para ca vjetsh n qytet, jo vetm n inxhinjeri, por edhe n degt e tjera). Sa prpara ka ecur puntori yn! Ditn detale, pompa squfuroze, mobilje, kpuc apo triko, kurse mbrmjeve ulet e dgjon leksionet, mson shkenc, merr kultur. 1600 kuadro t lart e t mesme ka rrethi, aq sa nxns ka sot n katr shkollat e mesme t qytetit. 410 puntor vazhdojn pa shkputje nga punat shkollat e mesme mekanike, 183 shkolln e mesme t prgjithshme, 405 puntor shkollat teknike, pran ndrmarrjeve, mbi 80 prqind e nxnsve q mbarojn shkolln tetvjeare vazhdojn shkollat e mesme, do mngjes urbani sjell nxns n qytet nga Dropulli, Kardhiqi, e Lunxhria. Ky sht nj vrshim i madh drejt dijes, drejt shkencs. N kmbt e qytetit tani jan duke u asfaltuar metrat e fundit t autostrads. Ruli po sheshon togjet me zhavorr e akull. Rruga e vjetr, me kthesa e ca e ngusht, duhej prishur. Lvizja e njerzve, e automjeteve krkonte m tepr rrug. Dhe ja, me forcat e veta, e pa fonde po mbaron kjo rrug e re. Ndrmarja e rruga-urave, me dhjamin e saj, ngriti fabrikn e asfalto-bitumit: po me forcat e saj trasportoi edhe zhavorrin, rrn, bitumin, akllin e gurt. Dhe tani po n kt rrug brnda dits kalojn qindra automjete. sht koha e lvizjeve kjo e jona, koha kur ne ecim me vrull. Ndaj po ndrtojm rrug edhe m t gjra, 331
Sokol Shameti fabrika m t shumta, shtpi t bukura.

Gazeta Zri i Popullit 13 tetor 1972 Nnshkruar: Avdulla Knai
Katr dit n det

Nat. Kam shrbim n fjetore. Npr dritare dgjoj buitjen e egr t dallgve. koh e keqe pr lundrim, mendoj. Dikush nga shokt sht zbuluar. Un zgjas duart pr ta mbuluar, zgjas duart dhe mbuloj nj ndrr, mbuloj ndrrn e shokut. Sa gj e bukur kur flen shkokt! Un rri zgjuar dhe dgjoj frymmarrjen e shokve, rri zgjuar dhe dgjoj oshtimn e detit. Sa gj e bukur! Dikush buzqesh. Mua m duket se m buzqesh mua. Dgjohet borija. Alarm luftarak. Thrret Atdheu! Dhe shokt e mi ngrihen prmes ndrrave pr t mbrojtur ndrrat e t gjithve, pr t mbrojtur kaltrsin e detit ton. Ngrihemi s bashku me nnujsat e nj nndetseje. Prmes errsirs s nats shikojm se si lvizin shpejt detart. Me vete kan dhe pajimet personale. Shpejt zen postet luftarake. Dalim mbi kuvert s bashku me grupin e akostimit. Kudo qetsi. Dgjohen vetm hapat e rojs s bankins dhe oshtima e dallgve q prplasen plot zhurm n bordin e nndetses, ndrsa n qiell enden ca re t errta q paralajmrojn er, shi, ndofta edhe furtun. Detart i kryejn veprimet me shpejtsi e shkathtsi. Japin dhe marrin me kavot. Edhe nga nndetset e tjera kan dale detart pr t ndihmuar e prcjell shokt e tyre. Pak m shum tej duket qyteza jon plot drita. Duket se edhe asaj i ka dal gjumi, edhe ajo sht zgjuar. E si t mos zgjohet, kur vet banort e saj rrin zgjuar?! Mendimet na i ndrpret zri i fort i komandant Jakut. Liroje kiin, liroje... komandon ai. Skuadra akostimit, e udhhequr nga Llambi dhe Dervishi, veprojn shpejt dhe, pas pak minutash, raporton se kuverta sht gati pr zhytje... nndetsja fillon t aj prpara. Lm kuvertn dhe shkojm sa tek nj lokal n tjetrin. Kudo na shfaqet e njjta tabllo; djers dhe lvizje t shkathta duarsh, veprime t koordinuara, t ndrlikuara. Motua e detyrave sht nj pr t gjith dhe t gjith pr nj. Karakteristik pr to sht optimizmi pr t arritur suksese. Do ti arrijm objektivat, bile do ti tejkalojm ato thot Kristaqi. T gjith kshtu shprehen, ata kan besim n forcat e tyre, n prgatitjen e tyre. Dhe djersa e mundi nuk shkuan kot. Ata doln shum mir. Katr dit pun nj strvitje intensive, nga e cila shkputm disa fragmente t shkurtra. 332
Udhrrfyes i reportazhit shqiptar 1912-2011 ... sht koh pushimi. Detart kan dal mbi kuvert dhe bisedojn plot zjarr, qeshin dhe diskutojn rreth strvitjes. Ti duhet t jesh m i shpejt kur t zbressh nga lugu, se pengon shokt. I sati alarm ishte ky, i fundit, Mitat...? Pa alarme ska tendosje, mbarvajtje t strvitjes, gatishmri t prhershme thot dikush tjetr. Dhe ne vazhdojm t dgjojm dialogjet e bisedave plot shqetsim. Por ato i ndrpret nj z. Alarm luftarak! zri i Fadilit i thrret. Ata veprojn. Pas pak kuverta boshatiset. M shpejt, m shpejt i thon njri-tjetrit. Dikush ankohet se iu vra kmba, por asnj nuk ndalet. Duhen arritur e thyer normat, duhen shkuar m shpejt n postin luftarak. I afrohemi lugut t hyrjes. Ata lshohen nga kuverta pa prekur fare me dor shkallt. Me shpejtsi t rrufeshme zbresim npr lugje objektivi. Dhe realizohet. T gjith zen postet luftarake. I shikojm me duar n rubineta, sy n ekran e kundrgaze. Veprojn t gjith shpejt e n koh. Pas pak jepet pushimi i alarmit, por prsri sinjali lajmron se nj aeroplan vrtitet sipr. Prsri jepet alarm. Inxhinier mekaniku jep situatn. Nndetsja sht dmtuar dhe n disa vende deprton uji. N t gjitha lokalet fillon znia e vrimave. Po ne qndruam n njrin prej lokalve, qndruam n postin qendror, trurin e nndetses. Komandanti i lokalit jep avarin. E jep n nj vend tepr t vshtir, posht n trup, por detart sduan tia din. Ata veprojn me shkathtsie dinamizm. Lshohen plumb drejt asaj. Kristaqi vritet, n kok, por uji duhet ndaluar, edhe shoku duhet ndihmuar. do gj mund t ndodh n situat luftarake. Ndrsa shokt vazhdojn punn pr ndalimin e ujit, Mihali vazhdon ti jap ndihm t plagosurit. Vrima u zu. Uji nuk deprton m n nndetse, edhe shoku i plagosur e ndjen veten m mir. Strvitja vazhdon gjithnj e shpejt, gjithnj intensive. Kalojm npr lokalet e tjer dhe kudo na shfaqet e njjta pamje; strvitje dhe djers. U ndalm n nj lokal tjetr, ku sht komandant njri prej detarve... Zjarr n kuzhin! jep variantin Reshati, komandanti i lokalit, dhe vet hidhet i pari pr t luftuar kundr zjarrit. Dikush do ti hedh thesin e amiantit zjarrit, por ai e ndalon dhe me shpejtsi heq siguresat. Veprojn shpejt, veprojn nn shembullin e komandantit t lokalit. Zjarri u shua, por avaria nuk mbaroi me kaq. Supozohet se kuzhinierit iu shkaktua plag nga djegia. Benjamini sht caktuar sanitar i lokalit, ndaj i takon atij q ta ndihmoj shokun. Dhe ai i jep ndihmn e par sanitare. Pas pak Themiu q ishte djegur e ndjen veten mir. Kalojm npr lokalet e tjer. Tek do detar shohim djersn si dshmi t strvitjes. M shpejt, m shpejt Edmond i thot Haxhiu shokut t tij, q sht i ri e pa prvoj. Strvitja vazhdon. Jepen variante nga m t ndryshme dhe kudo i prgjigjet vrulli i t rinjve. Kudo djers, kudo gzim e optimizm. ... Ej, shok, erdhi shtypi. Hedhim syt andej nga tregonin ata. Drejt nndetss vinte nj katr... megjithse ata, detart, quhen mysafirt e toks, 333
Sokol Shameti prapseprap pr asnj ast nuk e ndrpresin ndrlidhjen me tokn, sepse nprmjet saj vjen zri i prditshm i atdheut, i Partis, i popullit, vijn sukseset dhe ather stvitja bhet m e gjall. Pas pak fillon ora e kulturs masive. Lexohet shtypi. Edhe ktu ajo zhvillohet njlloj si n tok. Shkojm npr lokale, pr t par konkretisht. Ndalemi me grupin e shrbimit radioteknik. Aty bhej nj bised e ngroht. Bisedonte komunisti Dilaver Meta me detart. T rinjt japin mendimet e tyre rreth puns s komunistve. Edhe ktu zhvillohet fushata pr dhnie llogarie e zgjedhje. Detart nuk kursehen. Ata flasin hapur, pr gjithka. Edhe translacioni e kryen funksionin e tij. Ai shndrrohet her n qendr zri pr propagandimin e shembullit pozitiv, her pr thirrjet e organizats s partis dhe asaj t rinis, her pr argtim me muzik. Edhe ktu pra, n mes t kaltrsive e n thellsi t detit, rreh njsoj pulsi i jets. Edhe n prgatitjen kimike efektivi tregon kujdes e seriozitet. Kur m thon t asistoj n nj or t till, pranoj me qejf. Efektivi sht mbledhur n njrin prej lokaleve. N krye qndron ndihmsmjeku Hasan Projku, i cili flet rrjedhshm dhe qart. N fillim flet pr higjienn dh pastrtin, pa t cilat do t ishte e pamundur jetesa n kt ndrtes t mbyllur t elikt. Ai shpjegon, ndrsa detart e kuadrot dgjojn. Pastaj hidhet n temn e re. Shpjegimi sa vjen e bhet m trheqs. Vmendja shtohet. Pastaj ai pyet. T gjith prgjigjen, diskutojn dhe ndizet debati. Orn tjetr ata prsri kan prgatitje kimike, por jo n teori, por n praktik. Msimin e drejton komunisti Jani Zoi. Ai ka ardhur ktu pr t kryer stazhin. Sa i afrt duket me efektivin! Edhe m par ai zhvillonte msime t tilla, por ata ishin msime kontrolli, ndrsa tani ai njihet nga afr me specialitetin e kimistit; kishte pr t shpjeguar aparatin e mbrojtjes kundrkimike. N fillim ai e vesh vet at. Ndrsa vesh aparatin i kujtohen normativat, t cilat i krkonte tek detart, por tani duhet t jet ai vet q ta veshi me normativ. Vepron me shkathtsi. Shembulli personal flet dikush. Jani buzqesh. Pas pak ai sht gati. Shikon orn: shklqyeshm. Pas tij veprojn detart. Veprojn shpejt, sepse kshtu veproi edhe ai, instruktori i tyre. Ata ndjekin shembullin e tij. Vet Jani e sheh se sa e domosdoshme sht dalja nga zyrat e shtabit dhe ardhja ktu n baz... kto rreshta i shkputm nga fundi i ksaj strvitje. Ishte dita e katrt. At dit vinin shok t shtabit pr kontroll. Do t kontrollonin se sa i kishin prvetsuar msimet n kto dit, larg shokve, larg bazs, ktu n thellsit e kaltrta. I ndjekim ata dhe dgjojm saktsin e t prgjigjurit. Jo vetm nga ana teorike, por edhe nga zbatimi praktik i njohurive ata shklqejn. Shefi i shtabit t njsis qndron dhe ndjek veprimet e efektivit. Ai dikur ka qen komandant i ksaj nndetseje. Ndrsa shikon se me sa siguri vepron efektivi, i kujtohen ato vite kur ai komandonte ekuipazhin. Me kta njerz mund t arrish do gj thot ai. 334
Udhrrfyes i reportazhit shqiptar 1912-2011 ... Pas asaj strvitje intensive e t lodhshme ata do t kthehen n baz, por deti sht mjaft i egrsuar. Dallgt krcnuese prplasen me forc n bordet e nndetses, ndrsa ajo n prpara. Pas pak nndetsja u akostua. Ekuipazhi zbret i gzuar n tok. Jasht presin shokt, t cilt urojn: - Ju lumt, shok!
Gazeta Lufttari 1 shkurt 1973 Nnshkruar: Dalip Greca
Jeta e nj kandidati
Ja, ai atje sht, - m tha shoqruesi dhe u largua. Mua nuk m erdhi mir q mbeta vetm pr vetm me kt njeri t panjohur, t cilit pak m par i kisha msuar emrin, mbiemrin dhe q ishte nj kandidat i ri Partie. Dhe ai, sigurisht, dia ndjeu, sepse la ekiin. Un prita q ai t m jepte dorn, por m kot. Ather i zgjata un timen. Ai e fshiu dy-tri her pas kominosheve dhe ma dha. Un ndjeva n ast ndrojtjen e tij dhe mendova sa vshtir do t kem t njihem me t, t msoj nga ai dika. N kt koh m rshqitn syt mbi kudhr dhe pash aty hekurin e skuqur, i cili kishte filluar t humbiste at ngjyrn e kndshme q e bn t but e q pret goditjen e ekiit pr t marr form. Ather gjeta arsyen e druajtjes se Fadilit, pa dashje pash dorn q ai m kishte zgjatur pak m par dhe vura re gishtrinjt q lvizn nervoz. Po t ftohet hekuri, - i thash, ngaq sdija far mund t thosha at ast. Po, - dgjova zrin e tij dhe vura re se ai sikur u lirua nga nj shqetsim dhe sikur un ti kisha dhn leje n at moment, ai rrmbeu ekiin e filloi t godit hekurin e skuqur, t cilin e mbante shtrnguar me mashn. Un u largova nj hap dhe fillova t vshtroj me nge, por hekuri u ftoh. Fadili e goditi edhe dy-tri her dhe si u bind q hekuri nuk donte ti nnshtrohej, e futi n prushin me uj, u kthye nga un dhe u pam sy m sy. Ju jeni Fadil Mulleti, farktari u uzins Tirana? pyeta un. Ai me siguri ndjeu n zrin tim at ndrojtje q kisha ndjer un pak m par, kur ai m zgjati dorn dhe buzqeshi. Bri at q un smunda t bj dhe m ndihmoi t mos e ndjej veten ngusht. - Prse uditesh? pyeti, por duke buzqeshur. Un jam, - tha dhe paksoi forcn e zjarrit q t mos e digjte hekurin e mbuluar nga prushi. Kur m than t shkruaj dika pr ju, thash se nuk ju njoh, kurse tani m dukeni si i par. Mbase, - shtoi ai dhe pa u br kurioz q t vazhdonte bisedn e nisur, 335
Sokol Shameti hoqi nga zjarri hekurin, i cili sapo kishte nisur t xixllonte, t shprndante n sfondin e errt t farks s madhe shkndija si ato t fishekzjarrve q djegin fmijt mbi tavolinn e vitit t ri. Fadili e mbajti pr nj cop her hekurin, sikur donte t luante me t duke mbushur farktarin me xixa e cifla t zjarrta e duke e detyruar hekurin ti bindej atij. T dy, hekuri dhe Fadili, filluan t lodhin njri tjetrin; mbi ballin e farktarit nisn t bulojn pikza djerse, kurse mbi faqen e hekurit filluan t mbeten gjurmt e ekiit. Dhe un, si t isha nj fmij, shikoja pr t parn her nj farktar, ndiqja rrugn e bulzave t djerss q filluan t rrshqisnin nga balli n faqe, duke ln vrag n fytyrn e pluhurosur leht nga pluhuri i zi i qymyrit. Shikoja, nofullat, t cilat shtrngoheshin sa her q ngrihej e binte dora me eki, mbi hekurin q zgjatej e zgjerohej duke mbuluar kudhrn e ekiit. Hu! fryu farktari frymn e gjoksit dhe ngriti srish faqen e shtrir t hekurit, duke goditur shpejt e leht. M mbuloni si me magji do gjurm, do kurriz e do shenj si pshpriti edhe ai, dhe ndjeva at knaqsin q ndjen do njeri kur sheh se mbaron nj pun, nj vepr. Sot duhet t bj 20 si kjo. Duhet ti bj shpejt, sepse pasdite kam kurs. kurs ndiqni? i thash pr t hyr n bised e pr t msuar dika tjeter nga jeta e tij. Kursin e muziks, - tha ai fare i qet dhe si zbuloi nga thngjijt detalin dhe e vuri mnjan, u kthye nga un dhe pa prsri at habi q pa pak m par kur mu duk se diku e kisha par. Tani e gjeta, - i thash. far? pyeti ai. Ti i bie baritonit. Po, - tha ai. Jam solist i bands. t plqen m shum? Marshet klasik, vallja simfonike e Pjetr Gacit dhe Fantazia nr. 5 e Dungut. N kto dy t fundit ka solo pr vegln time, baritonin. vegle tjetr i bini? e pyeta. I bie saksit, grnets, po sa pr veten time, - tha me prmim. Mua nuk m plqeu mnyra si i tha fjalt e fundit dhe aty pr aty iu luta t m shpjegonte prse i tha me ftohtsi ato fjal. Dhe ai, si ta kishte fjaln n maj t gjuhs, mu prgjigj: - Njeriu duhet t jet i knaqur vetm kur me punn e tij knaq t tjert e jo kur knaq vetveten. Ashtu sht, - i thash, n ast shihja para meje Fadil Mulletin t nxir nga pluhuri i qymyrit e me faqet gjith vija nga djersa, e imagjinoja at pastaj t veshur me kostumin e bands duke u mbushur me frym e duke shfryr frymn e tijmbi baritonin e duke nxjerr s andejmi tingujt e valles simfonike q mbushin sheshin Sknderbe me gazin q jep muzika. Ai dika foli. Foli pr jetn e tij, si u rritn, ku kish msuar muzikn; foli pr jetn e tij n artizanat, kur punonte si azhustor e modelist; foli edhe pr fminin e tij, kur msonte e punonte si farktar, sepse ishte ai djali i madh i 9 fmijve t karrocierit t komunales, Zenel Mulletit. Ai fliste dhe un shikoja kt njeri q u rrit n pun. Kur u largova nga ai, kujtova fjalt e tij: Njeriu duhet t jet i knaqur kur me punn e tij knaq t tjert. Kto fjal, sdi se si, po mu duk sikur i dgjova bashk me muzikn e tij dhe i pash n dritn 336
Udhrrfyes i reportazhit shqiptar 1912-2011 e gjtih atyre xixave e ngjyrave t ylberit q feksin e shuheshin n duart e tij t nxira nga pluhuri i qymyrit n duar e tij q shklqenin nga djersa.
Zri i Popullit, 2 shkurt 1973 Nnshkruar: Dhimitr Xhuvani
Atje ku fillojn bardhsit

Autobusi i linjs Shkodr Fierz shpejton n kthesa malesh, mes lisash. sht i mbushur me puntor e student. Knga e tyre przihet n nj kor t kndshm dhe plot emocione. Shofert q ndrrohen n rrug me automjetet e tyre, prshndesin njeri-tjetrin me mnyrn e tyre. Udhetojm prmes epiks s gurt veriore. Fjal digash Jemi futur n brendsi t kantierit t bardhsive. S bashku me nj shok zbresim dhe sodisim nga afr ritmin puntor t ktij kantieri. Valt e bardha t detit rrahin brigjet duke u pshpritur atyre fjal digash t ardhshme. N tunele uturojn makinerit, ndrsa fishekzjarret si sinjale t betejave t reja t 73-shit, shprndahen aty ktu npr muzg. I hedhin kto fishekzjarre fmijt e puntorve, drejtuesit e ardhshm t kantiereve. Futemi n ofiinn qendrore. N mes t tjerve njoha nj saldator t ri q sapo ka mbaruar shkolln e ult t ndrtimit n Shkodr. E quajn Brahim Musaj. sht djal i thjesht dhe puntor. Ndrsa n agjensin automjeteve takojm puntort e saj, Pjetr Gjoka dhe Martin Delia. Jan t thjesht dhe t mirpritshm, prandaj puntort flasin vetm fjal t mira pr ta... Shum vajza ka n kantieret e Fierzs. N pamundsi pr ti prmndur t gjith emrat e tyreve ti quajm thjesht vajzat e kantiereve. Vepra e tyre prmban n vetvete madhshti. Sepse jan pikrisht ato vajza q, para pak vitesh shkeln mbi pirgje thashethemesh e zakonesh kanunore e u suln kantiereve t Vaut t Dejs etj. Vargu i tyre po shtohet prdit. Sa anakronik do t tingllonte n kto aste mendimi i disa prindrve, qoft kta edhe n qytet, q pengojn vajzat e tyre pr t shkruar kantiereve t largta! Mu kujtua n ato aste nj poezi e nj poeti botuar n revistn Nndori pr nj vazj t Tirans q i ati e pengon t shkoj n Fierz. Eja Diana! Kantieret veriore kan nevoj pr ty.
337
Sokol Shameti N vendlindje Megjithse pak muaj kemi q nuk kemi qen n Tropoj, uditemi me ndryshimet e saj. Ku sht ai pylli me lisa t dendur e m lndina ku sa her me shoqet tona apo shokt ton kullosnim delet? Ku jan ato stacione t dashura t fmijris son? Jan kthyer n toka buke. Ndrsa shokt dhe shoqet, q dikur s bashku thurnim ndrrat fminore, jan dikush n auditore, dikush edukon brezin e ri... ndrsa disa t tjer i takova n Fierz. Ja dhe toka me shpatet e veshura me dllinja pran fshatit Kasaj. Tregojn se diku ktu vdiq nj nizam, malsor i Tropojs q kishte 7 vjet prtej Urs s Qabes dhe kur u kthye vdiq nga malli i vendlindjes, nn qiellin e dshiruar t saj. Ktu, kur u larguam para katr muajsh lam traktort, duke futur grepat e tyre n rrnjt shekullore t lisave, ndrsa tani gjetm nj pemtore moderne. Ritmi madhshtor i ditve tona! Pra, edhe n fshatin e largt malor Kasaj t Tropojs, po bleron me t gjitha ngjyrat e saj pranvera e socializmit. Le t flasim pak pr kt fshat. Para 5-6 vjetsh, nga ky fshat mund t numroheshin vetm 3-4 kuadro me arsim t mesm ndrsa sot jan dhe po prgatiten n shkollat e ndryshme t vendit mbi 15-16 kuadro n mes t t cilve edhe m arsim t lart, bile edhe poet... Tani n fshat ka dyqan, shkoll, po ngrihet furra e buks, qendra sanitare etj. Kurse t rinjt e ktij fshati vazhdimisht furnizojn Partin me gjak t ri. Ata jan n sektor t ndryshm t kooperativs bujqsore, apo ndrmarrjeve shtetrore dhe dallohen n pun. Jan kto vetm ca copza nga jeta dhe vepra e njerzve t thjesht t ktyre anve. T tjerat po i plotsojn ata vet me veprn e tyre... Armt Malsort e Tropojs e kan patur armn gjithmon pran. Vetm nprmes gryks s pushks ata vshtruan n shekuj horizontin. Sa e sa e prfytyrime t krijohen kur sheh etn vullnetare t kooperativs bujqsore Kufitari t Tropojs. Shumica e pjestarve t ets jan gra, por strvitja zhvillohet shum n rregull. Kur i takon n strvitje apo n qitje bindesh pr rezultatet e tyre, ndrsa armt i mbajn si fmijt. Dikur kemi luftuar me spata kundr t huajve tregon plaku Rustem, - kurse sot Partia u dha pushk edhe grave... Shklzeni i ashpr prcillte jehonn e krismave t ets vullnetare q bnte qitje... Pak kritik N t rnt rasti t shkruash, fut edhe pak kritik- m tha nj plak, - sepse speci i fort e bn gjelln m t shijshme. E kishte fjaln pr shprndarjen e shtypit n ndonj fshat t kooperativave bujqsore t Tropojs. Ka raste q shtypi nuk shkon fare ose shkon me vones. Arsye q t ndodh kjo nuk ka, por 338
Udhrrfyes i reportazhit shqiptar 1912-2011 pakujdesia dhe neglizhenca e ndonjrit bjn q shtypi t mos shprndahet n rregull, megjithse fshatrat jan afr qendrs. Besoj se shokt e Tropojs do ta ken parasysh kt. Nj gj e vogl q t bie n sy, sht fakti q ndonj lapidar tek tuk ka humbur mbishkrimin dhe askush nuk kujdeset pr t. Kshtu pr shembull nj lapidar buz rrugs automobilistike n afrsi t nj prroi afr fshatit. Pr t kujdesen vetm fmijt q kalojn andej dhe vizatojn n t ndonj yll me laps... Udh Kemi ln pas gjith at hapsir t bardhsive veriore duke hedhur n bllok vetm ca fragmente t shkputura. Prsri kalojm npr Fierz duke br rrugn e kthimit. Kantieret jan t zhurmshm nga ndrrimi i turneve. Puna vlon me ritm puntor, ritm kngsh e suksesesh. Autobusi ka ln pas kto kantiere t zhurmshme dhe udhton prmes gjineshtrash dhe ca fmij t vegjl futen n autobus meq shkolln e kan pakz larg. Ktu sht stacioni i fmijve thon puntort, do dit ktu na presin. Kushedi far ndrron Rita e vogl q sht ulur mbi motor dhe vshtron larg. Ndoshta ndrron t msoj t ngas maqinn? Largohemi me nj ndjenj gzimi dhe malli nga vendlindja, nga Tropoja e lartsive t bardha.
Gazeta Zri i rinis 14 shkurt 1973 Nnshkruar: Hamit Aliaj
Fushave t bregut t Mats

Moti kudo sht mbyllur. Fushave bie shi i imt, kurse maleve bor. Jan ditt e fundit t dimrit. Pranvern e presin m ankth pemt e zhveshura, livadhet e zverdhura, gruri i ri, lulet e porsaplasura nga kalbsira e fars s vjetr. At e presin qingjat e vegjl q prpiqen t gjejn nj goj bar t njom. Pranvern e presin me dshir kooperativistt q punojn n sera, n shtretrit e ngroht t farishteve, n kanale ku kullohet uji, n ara ku hidhet plehu e kudo q ka pun. Shiu nuk e ndalon lvizjen prpara, nuk e ndalon punn. Po ashtu shiu nuk i ndalon fmijt t shkojn n shkoll. Bile fmijt as nuk e ajn kokn fare pr at shi t imt. Ata ecin dy nga dy, grumbull ose fare vetm. Tani, q sht koha e shkolls, ata shikohen tek zbresin nga kodrat t punuara teraca, nga shtpit n gryka, nga arat e monopatet. Thrresin njri-tjetrin si trumcakt 339
Sokol Shameti n grur dhe e bjn t kumboj ajri nga britmat e tyre t gzueshme. Tani ata nuk e kan m frik shiun, pasi as kmba e as trupi nuk u laget si dikur. Era q fryn ua skuq duart e faqet, por ata nuk ndjejn. Bile kshtu ngjajn m bukur. Jan fmij moshash t ndryshme q nga shtat deri n pesmbdhjet vje, djem e vajza. Ndjek me vrejtje rrugn e tyre dhe bashk me ta drejtohem tek shkolla e Manatis. Futem edhe un n shkoll dhe kur bie zilja hyj edhe un n nj paralel t klass s tet. Msuesi i fiziks nis msimin. U flet nxnsve mbi elektricitetin. Dava, Dila, Rita, Bardhoku, Zefi a ndonj tjetr q bjn dytri kilometra rrug nga Vela e Gryka, ose nga fshatrat e tjer pr rreth pr t ardhur n kt shkoll, nisin t zbrthejn probleme n lidhje me elektricitetin. Ata flasin pr rezistencn, voltazhin, ligjin e Omit dhe pr elektronet. Nj mrekulli e vrtet. Jo m larg se njzet vjet m par, - m tregonte nj shok imi, - un kam fjetur n nj cung nn kok dhe nj xhublet grash sipr. Kur m doli gjumi nga t ftohtt, vrejta nj un shtat-tet-vjear q po flinte n drrasa t dyshemes pa gj sipr. Kujtova se e kishin harruar aty njerzit e shtpis dhe u ova dhe i hodha xhubletn sipr si t mos ftohej. Kur ia tregova kt t zotit t shtpis, ai qeshi e m tha: - Jo, ne nuk e kemi harruar, por ai fmij do t bhet qiraxhi mushkash. Atij do ti takoj t flej jasht me mushka, prandaj e msojm q tani t vogl t duroj t ftohtin. M shkoi npr mend ky tregim i shokut tek shikoja Davn t gzuar e t knaqur me jetn. Edhe pse akoma nuk sht veshur aq mir, ajo prap jeton e knaqur me ndrrn e saj. Do t kryej gjimnazin n Lezh, mandej do t msoj pr agronome n Tiran. N bisedat me disa nxns vrejta se atyre nuk u vjen mir q kooperativa e tyre sht andej nga fundi ndr kooperativat e rrethit. - Pse ndodh nj gj e till? i pyeta. Nuk punohet n mnyr shkencore n kooperativn ton, - mu prgjigj nj djalosh mjaft serioz nga pamja. Pastaj nuk kan organizim t mir, - u hodh e tha nj tjetr. Po pse nuk punohet n mnyr shkencore? e pyeta un. Q t punosh n mnyr shkencore duhet ta njohsh shkencn, - mu prgjigj nj vajz syxhixh. E njohin prindrit tuaj elektricitetin? i pyeta. E dijn ata far revolucioni sjell edhe n bujqsi elektriciteti? Jo, nuk e din. Po ju e dini? Elektriciteti sjell revolucion n bujqsi ashtu si n industri, - iu prgjigj nj vajz pyetjes. Fmij t dashur, - u thash un, - m duket se duhet ta moni drejt punn e baballarve tuaj. sht e vrtet se edhe ata u rritn pothuaj n pushtetin popullor, por nuk patn at mundsi t marrin at shkoll q keni mundsi t merrni ju sot. Por ata bn mrekullira. I dgjoni ndonjher tregimet e gjyshave e t gjysheve? E pra, nga ai primitivitet q juve ju duket si ndrr e keqe, baballart ju shpun n kolektivizimin e bujqsis, n tharjen e tokave, n kullimin e tyre, n punn me mjete moderne, n kultivimin e kulturave q ishit t panjohura. Ata jua pas340
Udhrrfyes i reportazhit shqiptar 1912-2011 truan tokat dhe jua prgatitn. Jo vetm kaq, por ata ju rregulluan jetesn n shtpit tuaja. Ju vrtet ecni dy-tri kilometra (disa nga ju) pr t ardhur n shkoll, por prap nuk ju laget as kmba as trupi. Baballart ju ndreqn shkolln, larguan shum ndryshk t keq q kishin ln shekujt n shpirtin e tyre dhe ju solln sot n shkoll t msoni edhe elektricitetin ktu n Manati. Ata, pra, ju solln n pragun e nj pranvere t bukur q do t ndrtoni ju pr veten dhe bijt tuaj kur ne, bashk me prindrit tuaj, ndoshta edhe nuk do t jemi m. Msojeni elektricitetin, i mbuloni me sera mundsisht t gjitha fushat, ndrrojani stinn bims n mnyr shkencore... kjo sht dshira e prindrve tuaj, e msuesve tuaj dhe dshira e madhe e Partis q ju dha mundsi t dilni ballhapur edhe n kultur para bots s qytetruar. M hipn dshira ti ndjek kta fmij edhe n shtpit e tyre, atje ku dikur jeta pr fmijt ishte nj fatkeqsi. Pr t kuptuar far hopi t madh kan psuar njerzit ktej, duhet t ndjeksh t rinjt, pra nxnsit e gjimnazit, t tetvjeares dhe t fillores. Duhet t ndjeksh brezin m t ri. T mdhenjt kujtojn se kan pr detyr vetm ti msojn t rinjt e jo t msojn edhe prej tyre, t njohin dshirat e tyre, krkesat e tyre. Kam prshtypjen se n mes t brezit burrror, por ta quajm kshtu, dhe t rinjve ka njsoj largsie. Nuk sht fjala ktu pr pleqt e plakat. Ata jan shum larg dhe n prgjithsi u jan shtruar krkesave t t rinjve, pasi e din se ata kan gjithnj arsye. Kt e kan provuar n lkurn e tyre. Kur futesh n shtpi dhe bisedon me nj kooperativist, i riu ose e reja rri e dgjon. Kur burri e shkel n ndonj bised, i riu e reja qsh nn buz. Burri, babai, xhaxhai ose i afrmi nxehen. Kshtu dim t bjm ne, - thon disa. Keq e kishit nga ne? T gjitha kto q keni sot jua sollm ne. Po t ishte nj koh tjetr, ju do t ruanit dhit. Tani doni edhe t na msoni. Kur ta merrni n dor bjeni m mir. T tilla biseda dgjohen jo rrall nga t moshuarit. T rinjt q vin nga fshatarsia kan nj edukat t mir n lidhje me respektin ndaj t moshuarve. Jan t rinjt ktu q, me bindje e durim, prpiqen, ti msojn t moshuarit, t cilt e kan pr turp dhe preken n sedr kur mendojn se po e mson veza puln. M keq ndodh kur jan vajzat q flasin. Punt m t ndryshme shkencore kan hyr kudo, edhe aty ku nuk e mendon. N klubin e Zejmenit takoj dy vajza t reja. T dyja kan kryer kurse dyvjevare, njra pr kuzhiniere dhe tjetra pr pastiiere. Vajzat jan prej Pdhane dhe ndryshojn si nata me ditn me vajzat q kishin moshn e tyre para pesmbdhjet vjetsh. Ka t tjera n Pdhane q kane kryer shkolla t tilla? i pyes. Kemi mjaft arsimtar. Ka edhe n fakultete t ndryshme. Arsimtart, - bn shaka njra nga ato, - u japin njerzve ushqim shpirtror, kurse ne u japim ushqim t vrtet. Po ata u mesojn fmijve edhe shkencn, - u them. Edhe ne ushqimet i gatuajm n mnyr shkencore, - thon ato. Shkolla q kryejn t rinjt sot dhe vet mnyra 341
Sokol Shameti e jetess formojn nganjher nj lloj kontradikte. E, pra, n shtpit e Ishullit t Lezhs, t Rils, Shnkollit, Manatis e t krejt fushs s Bregut t Mats kan ndodhur ndryshime rrnjsore n jetesn dhe n pajisjen e shtpive. Ka pothuaj kudo krevate, komodina, shtroje e mbuloje t pastra; kam par edhe furrnella, tenxhere me presion. Ka kudo radio e biikleta. Veshja sht pothuaj ajo e qytetit. Mirpo prap n shtpit pleksen gjrat e vjetra me t rejat. Mungon stufa dhe n vend t saj qndron oxhaku i vjetr, ka akoma ndonj sofr druri, e cila mbulohet me plastmas. Ka edhe en t vjetra e jo, sidomos, bakeliti, q i kan aq qejf. Kjo i bn ca t rinj t mendojn se sht m mir t ven n qytet dhe t shprngulen fare nga fshatrat, pasi n qytet komoditetet jan t gatshme. Kjo nuk sht e drejt dhe duhet luftuar, sidomos me ann e shkolls. T rinjt duhet t mendojn si ta sjellin qytetin aty n fshatin e tyre dhe t krijojn t gjitha komoditetet aty n mes t blerimit. T rinjt e kan t qart prapambetjen e madhe q trashguam nga e kaluara. Ata e din far rendimentesh ka nga kulturat bujqsore. Dhe pikrisht q tani i kan drejtuar syt nga shkenca. Atyre u rndon shum edhe ajo ik primitiviteti q u ka mbetur nga e kaluara n mnyrn e jetess. Ata duan t flakin do gj t vjetr dhe, mundsisht, ti vihen shkencs. Dikur n ato zona, e mbaj mend, fmijt donin t bheshin arsimtar. Sot, ata krkojn t bhen agronom, inxhinier, fizikant, matematicien, q do transformim ta bjn n mnyr shkencore. Ky sht brez i bukur q ka prgatitur Partia. Ai do t bj mrekullira.
Gazeta Zri i Popullit 27 mars 1973 Nnshkruar: Kol Jakova
Nj sukses i ri i rinis
Brigadat e vullnetarve t rinis bashk me puntort, nn drejtimin e organizats s Partis, prfunduan montimin e plot t shinave n t gjith gjatsin e hekurudhs s re t rinis Fier-Ballsh. Mbi shinat e trases s re Ngazllehesh kur v re q kto an t ashpra t Mallakastrs ku kullat e puseve t nafts shpojn qiellin, zgjohen nn oshtimn e sirenave. Tani mngjeset n hekurudh kan nisur t zgjohen nga sirenat e lokomotivave q trheqin vagonat me zhavorr. Por n prag t Vitit t Ri ne jetuam gzimin e vullne342
Udhrrfyes i reportazhit shqiptar 1912-2011 tarve t hekurudhs pr shtrimin e shinave n t gjith trasen. Shnimet tona i mbajtm mbi nj tren zhavorri. Esht dita e fundit e shtrimit t shinave. Treni kaloi Kasnicn dhe pastaj u drejtua nga Ballshi. Ndan trases syri t z brigada vullnetarsh q sistemojn zhavorrin e shkarkuar. N usekun piket 182 treni qndroi t shkarkoj nj pjes t ngarkess. Ktu sht prfunduar gjithka dhe u mbushm me krenari kur na foln pr brigadn e Tepelens e cila shnoi faqe heroizmi n hapjen e usekut, (Me sa duket tepelenasit nuk donin ti ndaheshin ktij useku). pun ka mbetur akoma ktu Diana? Komandantja vuri buzn n gaz. Ska mbetur shum pun, tha, - ja nivelojm linjn. Hoqm t gjitha tranversat q kishin tepruar dhe i drguam n Ballsh. M i forti n kt pun ishte treguar Bajram Dinja, t cilit i kishte qlluar ta ngrinte edhe vetm traversn nga q spriste koha. Ai ka marr flamurin Individ i dalluar. Ne drejtohemi pr n Visok duke marr me vete mendimet m t mira pr kt brigad. Kshtu na u shpreh edhe komandantja e sektori Liri Coli. Brigada e tepelenasve prbhet nga njerz t thjesht dhe mbas pikrisht kjo thjeshtsi t bn t ndjesh nderim pr ta. Sepse n t gjitha thirrjet q u jan br pas pune ata jan treguar t gatshm edhe kur frontet kan qen shum t vshtir Aty n Visok u njohm me brigadn Pjetr Ndue Prenga t Mirdits. Me tu afruar treni i zhavorrit ata u hodhn mbi vagona dhe nisn shkarkimin. Kjo pun nuk zgjati shum. do gj kryhet aq shpejt sa t duket e habitshme. Edhe komandanti Kol Dedi punonte, megjithse pr disa dit me radh hahej me veten q kish vrar dorn. Por ai punonte edhe me nj dor, ndrsa tani i kishte prveshur t dyja. Kemi dal mir, -tha ai, megjithse fronti na sht larguar shum. Ne vum re Martin Lesin q punonte me krik. Tet vet punonin me krik, ata m t fortit. N montimin e shinave krkohen njerz t fort. Por ktu ka prfunduar gjithka Murmbajtsja piket 211. Treni i zhavorrit tani kalon ngadal mbi t, i prcjell nga prshndetje vullnetarsh. Sa pun u desh n kt murmbajtse, sa mund e djers pr tu br ball vrshimeve ty Gjanics. Athere sapo ishin hapur themelet. Gjanica se nga mblodhi ujrat dhe pa pritur u lshua n frontin e puns. Motopompat Ej t shptojm motopompat dhe veglat, Gjanica ka vrshuar!... Nj grup vullnetarsh u vrvit mes ujrave q rrezikonin t rrmbenin pasurin e popullit. Dhe tani na kujtohet q n ato ujra t turbullta u ngrit madhshtor heroizmi i rinis. Mbas ksaj pune t paparashikuar, vullnetart vazhduan punn e dits. Ishin nga Kora edhe Elbasani. Ikni ju, ssht pun pr vajza kjo! Motopompat i kishin larguar ndrsa vajzat e Elbasanit vshtronin themelet e mbushura me uj, por nuk u bnin kmbt t largoheshin. Ne nuk duam front tjetr than, -kur erdhm ktu e dinim se do t kishte dhe pun t vshtira, por ne jemi zotuar prpara Partis, t punojm n do front. 343
Sokol Shameti Ato morn kovat, veglat q t duken se sta mbushnin syrin n ndrtimin e nj hekurudhe, dhe u futn n fillim n balt dhe pastaj n ujin q u arrinte gjer n bel. Gjanics do ti ngrinin nj mur vigan, n t cilin do t thyeshin t gjitha vrshimet e saj Dhe ja tani treni lviz me kujdes mbi murmbajtsen dhe kujtimet zn vend thell npr vite t tregohen m pas si kujtime veteransh, kujtime n vepra t mdha t Partis Nj pjes t rrugs drejt Ballshit e bm m kmb. Tani frontet e vshtira jan kaprcyer dhe puna ka mbetur vetm n disa pika ku montohen shinat. Jan shinat e fundit dhe n t gjith trasen pshpritet se sonte do t prfundojn lidhja n t gjith hekurudhn. Tek kalojm drenazhet e Drenovs na kujtohet para sa ditsh kur ndeshm brigadn e Tropojs q luftonte n baltn pr t hapur kanalet. Ather baltn e hiqnin me duar ngaq lopata ngjitej dhe nuk hynte n pun. Ja, Shaban Memija, komandanti, tani ska pun m me baltn, tani duhet t niveloj shinat me gjith brigadn pran Ballshit, Zeneli e ka t vshtir t msohet me nivelimin e shinave. Me baltn e kishte m t leht. Ne i prshndesim tropojasit dhe vazhdojm rrugn npr trase. Kudo shina t shtruara. Aty ndesh vullnetart montues. Papritur vem re Lefter Pucin e brigads s Gjirokastrs q mbrthen shina. Po ti? Lefteri ngrihet dhe v buzn n gaz. do n Drenov? (Ju kujtohet Lefteri q punonte me kanatjere natn e goditjes s prqndruar n usekun piket 182?) Kemi ardhur nga Kasnica, e gjith brigada. Andej ska m pun dhe erdhm n Drenov. Kaq larg? E po, andej ka marr fund gjithka. Tiranasve t Drenovs u kan prur ndihm, sepse jan montimet e fundit t shinave. Nj grup gjirokastritsh prej 10 vetsh punojn bashk me ta. Vrtet pak mund t thot ndonjri prej tyre, por me sa duket nuk e njohin Lefterin i cili e drejton kt grup. Pak m tutje Brigada e Kors transportonte tranversa dhe pllaka n ato vende ku ato nuk jan plotsuar. Jan przier t gjitha brigadat, madje edhe sektort. Sa dit keni q montoni shina, Lefter? Vetm dy dit, thot ai. Kta ta Tirans n fakt jan br mjeshtra, por ama dhe ne ai vshtroi nga Thanasi dhe Dhimitri sikur tu krkonte mendim. Edhe ne do t bheshim mjeshtra t mir, por sot sht dita e fundit. Ne qndruam ca dhe i vshtronim tek punonin me vrull dhe menduam se me t vrtet ata do t bhen montues t mir t shinave, por natyrisht kjo n t tjera hekurudha. Trokitjet e vareve ngrihen n nj melodi t bukur burrrore dhe ne vazhdojm rrugn npr trase. Sa mir, gjithka po i afrohet fundit, dhe ne lvizim nn ritmin e vareve duke pritur kohn kur do t jepet lajmi se u lidh e gjith hekurudha me shina. Ndrsa kthehemi vshtrimin na e trheqin gjithnj trenat e zhavorrit q humbasin diku prtej usekve n 344
Udhrrfyes i reportazhit shqiptar 1912-2011 drejtim t Ballshit. Dhe ja momenti emocionant n ditn e fundit t vitit. Prfundoi lidhja e shinave n t gjith trasen e hekurudhs Fier-Ballsh. N frontet e puns urra t forta, ndrsa n zemrat e vullnetarve gzimi i fitores. Ata punuan shum dit pr t arritur kt fitore e cila burimin e ka tek dashuria q ka brezi i ri pr Partin dhe shokun Enver. Tani hekurudha sht fare pran inaugurimit. N vshtrimet e ndezura t vullnetarve spikat gatishmria pr tu hedhur n t tjera vepra q do ti besojn rinis Partia dhe populli. Gzuar shok, Vitin e Ri e s shpejti n hekurudha t tjera!
Gazeta Zri i Popullit 1 janar 1975 Nnshkruar: Alfred Kanini
Jet e re buz liqejve t Belshit

Dumreja mbledh n hambart e saj bukn e re. Arat boshatisen me shpejtsi nga duajt e kallinjt e fundit. Autokombajnat lvizin, lvizin draprinjt, njerzit gdhihen pran grurit, pran toks. Esht nj pejsazh i dashur ky, nj pejsazh i gjall pune, ku njerzit lodhen m shum se kurr, por edhe thell n shpirt ndiejn m shum se kurr frytin e djerss s tyre, gzimin e begatis. Dhe ky gzim sht i madh veanrisht pr fshatart e Dumres, t cilt dikur n mes t varfris e thatsirs s pamshirshme, duke ngritur duart drejt qiellit, lshonin klithma tragjike me zra q dukej sikur delnin nga fundi i dheut: Duam re! Duam re! Kshtu thot legjenda. Por le t hyjm n realitetin e Dumres, le t ecim mesprmes kodrave t valzuara q lidhen me njra-tjetrn me rrug automobilistike e q shihen n t 40 liqejt e Belshit e n 8 rezervuart e rinj. Hym n portn e Dumres, n Shals. Salla e madhe e shtpis s kulturs ishte mbushur plot me kooperativist. Fytyrat e e tyre kishin ngjyrn e grurit. Komunistt jepnin llogari para mass. Fshatart dgjonin. Bnin ndonj pyetje, diskutonin duke i hedhur ndonj sy dy-tri fletve q mbanin n duart e tyre t argasura nga puna. Flisnin thjesht, kritikonin hapur pr ndonj gj q nuk ecte. N presidium u ngrit t fliste edhe nj grua. Hava Qehajaj. Un duhet t organizoj m mir punn n brigad, - tha ajo. Ndrsa ajo fliste nj kooperativist q kisha n krah m tha se Havaja sht antare e pleniumit t Komitetit t Partis t Rrethit t Elbasanit, brigadiere e zonja, q arrin t marr rendimente t mira n drith e duhan; ka mbaruar shkolln e mesme bujqsore pa shkputje nga puna dhe sht nn e katr fmijve. Ndrsa dalim pr345
Sokol Shameti jashta, n Shals po bie mbrmja. Mbi rrug ngrihet nj lapidar. Afrohemi s bashku me Viktor Toin, sekretar i byros s Partis t kooperativs s Shalsit, dhe lexojm mbishkrimin. Lapidari, q qndron si simbol i nj heroizmi t viteve t para pas lirimit, i kushtohet traktoristit Ibrahim Peqini, i cili u hodh n flak pr t shptuar traktorin. Nj traktor athere ishte nj shpres e madhe. Sot traktort q uturojn n Dumre ruhen si syt e ballit. Lapidari, para t cilit kalojn traktoristt, duket sikur u tregon atyre rrugn Prball lapidarit, n mes t pemve t gjelbrimit, shtrihet nj nga lagjet e Shalsit. Kthehemi nj grup shoksh pr disa aste n nj shtpi t ksaj lagjeje. Plakun e shtpis e gjejm duke par programet q transmetonte Televizioni. Jepej revista televizive. Lajmet si l t m shptojn, -thot xha Nexhipi. Plaka ka qef vallet. Kur ka valle l do pun e vjen t shikoj. Shtpia e re, me tavan sht mobiluar me kujdes. Mbi 90 pr qind e fshatarve t Shalsit kan ndrtuar shtpi t reja. Kjo sht nj fitore e madhe pr ta. Ata jan rritur n t gjitha pikpamjet. Ktu ssht fjala vetm pr kompleksin e objekteve socialkulturore, pr ritjen e rendimenteve, pr shkollat Vargu i transformimeve prfshin do qeliz t jets materiale e shpirtrore. Kooperativa tani ndan mbi 14 lek pr dit-pune. Kt rritje Nexhip Balla e ka par si syt e tij. Ai ka qen vet dikur bujk i beut t dajakut, Biakiut. Ishte nga t part q rrmbeu pushkn e doli partizan. Gjithashtu, ai ka qn kryetar i kooperativs n vitet e para t saj. Kur mbollm n vitin e par t kooperativs, disa sdeshn t korrnin, - tregon xha Nexhipi. Le t vij t korr shteti, thoshin. Pr do gj syt i kishim nga Elbasani. Sbindej leht fshatari: T gjith e kishin shtypur e gnjyer. Por q kur u bind punon me zemr se i gzon vet t mirat. E kush na linte t bnim shtpi t reja me oxhak? Beu? Ai kushedi sa veta q nuk i jepnin taksat i przinte me dajak nga kasollet. Ua prishte nga themelet kasollet Dervish Beu. Por ka koh q mardhn ai dhe shokt e tij. M lart n nj kodr, do t shikoni disa gur t bardh: Jan varre. Ajo kodr sht mbushur brenda nj viti me varre. Ishte viti 1933, thatsir e madhe, zi e buks. N Shals dikur kishte 80 familje bujqish. Tok ata kishin vetm 7 prqind, pjesn tjetr e kishin Dervish Qemal beu. Gjithka varej nga beu dhe nga qielli Tani djemt dhe vajzat e ish-bujqve t bejlerve jan traktorist e autokombajner, msues e agronom, mjek e inxhinier. Ja, - na thot Riza Peqini, - Xhevit Janeja, kombajner, sht nj nga bijt e ish-bujqve. Ec t takohemi me t jatin e tij, Laze Janen. Xha Lazja la draprin mnjan. E pyetm: -Sa fmij ke? Dhjet. T dhjet me shkoll. M i vogli mbaroi klasn e par kt vit. Fakti bhet m interesant kur msojm edhe dika tjetr: se n shtpin, ose m sakt n kasollen e Laze Janes, m 1945 sht elur pr her t par shkoll n fshatin e Kajanit. N vitin 1938 ktu skishte asnj nxns. Sivjet nga fshatrat e kooperativs s Kajanit u uln 346
Udhrrfyes i reportazhit shqiptar 1912-2011 n bankat e shkollave 425 nxns. Kto jan kontrastet, ky sht realiteti i djeshm dhe i sotm i Dumres. Si arritn kooperativist e Kajanit q vitin e kaluar t ndanin nga 15.5 lek pr dit-pune? Me pun, me djers, me prpjekje t prbashkta. Duart e tyre tani nuk shtrihen m drejt qiellit t luten pr nj re, pr nj pik shi. Partia ua zbuloi forcn q fshihej n zemrat e tyre, i bri t ndrgjegjshm pr bukurin e t nesrmes, dhe duart e bashkuara e vullneti i hekurt i tyre e kan kthyer Dumren n nj Myzeqe t vrtet kodrinore. Kto nuk arritn pa sakrifica dhe pa shqetsimin e prditshm. N gjolin e estijes ran shum shira. Niveli i ujit ngrihej me shpejtsi. Anash rrezikohej bereqeti. T rinj e brigads s katrt u ngritn sikur t jepej alarm dhe, me fener n duar, vrapuan pr te gjoli. Korrn tr natn. Frytet e djerss s tyre shptuan. Tani pran kooperativistve, drejtprsdrejti n prodhim, do t gjesh edhe 8 komunist t Kajanit. Atje, n vlagn e puns, jeta e tyre sht e lidhur m fort me tokn, me preokupimet e njerzve t thjesht, fjalpak e punshum. N muzeumin e vogl t Kajanit ishte edhe nj fotografi e bukur dhe e rrall. Sesi ishte gjendur nj fotografi m 1946 dhe kishte fiksuar fshatart tek krcenin gjith duf ndrsa u jepte tok agrarja. Aty sheh edhe gra me mbules gjer n fund t kmbve. Duke kujtuar kto, e kupton m mir at hop q ka br gruaja e Dumres n epokn e Partis, e sheh m qart at peidestal n t cilin ajo sht ngjitur n luft pr kanunin, duke mposhtur ndjenjn e inferioritetit, n luft me fen dhe me shum barra t tjera t kqia. Emancipimin e saj e ndjen kudo, n pun e n drejtim, n veshje, n ecje e n fjal. Takuam Kushe Xhafn, komuniste. Vjet ajo realizoi 427 dit-pune. Por ajo nuk sheh vetm punn e saj, - na thot Shahin Elezi, sekretar i organizats-baz t Partis. Sheh se vjen nj shoqja e saj n pun von, sheh se sbn pun me cilsi t mir, ia thot n sy. N Kajan 32 pr qind e komunistve jan shoqe. Grurin sivjet e kemi t mir. Esht kalliri sa nj zog, -shton xha Lazja, ndrsa i shtrngojm dorn e fort dhe marrim rrugn e kthimit pr n Belsh, qytezn buz liqenit, qendr e Dumres s transformuar. Belshi ka gjallri. Dy her n dit aty ndalojn autobust q vijn nga Elbasani. Aty ka shkolla, dyqane, ofiin riparimesh, spital N Belsh sht edhe qendra e ndrmarrjes bujqsore. Drejtimet e saj kryesore dhe realizimet m t mira jan n drithrat e buks, n qumsht dhe n perime. Por ka edhe disa mosrealizime t detyrave. Dumreja ka qn e varfr n pem, -na thot kryeagronomi i ndrmarrjes Sulejman Pepa. E dgjuar ka qn nj lloj dardhe q i thon bishtja e Dumres. Por tani frutikulturs edhe ktu po i elet nj perspektiv e madhe. Sipas planit sektori i frutikulturs i Valasit do t prfshij nj bllok prej 1000 hektar. Do t ket kumbulla, fiq, sheg, ullinj, vreshta Deri tani jan mbjell rreth 350 hektar. N Belsh sht ngritur nj spital i bukur. Ne takuam drejtorin e spitalit, 347
Sokol Shameti mjekun Thanas Toska, p t cilin belshakt flasin fjalt m t mira. Esht njeri i sakrifics, thon pr t. Ai sht optimist pr punn dhe jetn n Dumre e n Belsh, ku ka 12 vjet q punin pa u lodhur. Ktu ka msuar dhe ka prfituar shum. Ktu u pranua edhe antar partie. Ja prse kur e pyesim sa vjet ka ktu, ai na kthen me humor, por edhe me nj t vrtet t madhe n fjalt e veta: -Dy fakultete e gjysm. Kur takohesh e bisedon me Thanasin, se ke t vshtir t kuptosh se ai sht pikrisht nga ato kuadro t reja q nuk u rnden puna dhe jeta n fshat, prkundrazi, ndjejn knaqsi. Ai e ka lidhur jetn e tij me fatet e njerzve t Dumres, gzohet e shqetsohet s toku me ta. Na thot: -N zonn e Dumres ka rreth 1000 lindje n vit. Kemi arritur q thuajse t gjitha nnat t lindin n shtpit e lindjes. Jan ngritur 11 t tilla. Ka 25 konsultore Nna e fmija dhe dy farmaci. Radioskopit bhen n vend. Kt jav do t bjn ktu edhe radiografit. Ktu punojn pes mjek n shtpin e lindjes, pediatri, patologji, radiologji. Kt vit vdekjet n fmijt kan zbritur shum. Vetm n kta 12 vjet t jets sime ktu ka kaprcime t mdha, -vazhdon ai. M 1964, kur vinin grat pr vizit, m bri prshtypje nj fakt i hidhur: t gjitha kishin t njjtat pantofla. ndodhte? Ato prisnin njra-tjetrn dhe i vishnin ato me radh. Edhe opingat dikur i vinin n tepsi, mbi kok, kur shkonin n dasm, thon m t vjetrit. Por tani kto vrtet duken ndra. Ke dshir ti shohsh njerzit t shndetshm, t veshur mir, plot gjallri. Toka e Dumres nuk digjet m pr nj pik shi. Ujt e liqejve, i pasuruar me ujt e Devollit, vrshen n ara, prhapet npr 23 kilometra tubacione metalike e sifon eliku, q si damar i japin jet toks, u rrisin shtatin bimve, u japin shndet njerzve. Dikur thatsira e madhe shtrir pran liqejve ishte nj ironi e hidhur. Tani m 22 stacionet e fuqishme t elektropompave ujiten rreth 7500 hektar tok. Shpyllzimi dhe vaditja e Dumres jan nj vepr e madhe e viteve t Partis. Secili nga kto vite ka qen nj monument, nj hap drejt nj jete t bukur e njerzore.
Gazeta Zri i Popullit 3 korrik 1975 Nnshkruar: Xhevahir Spahiu
348
Tek sheh si shprthejn fuqishm energjit

Kt mesdit korriku rreth zyrave t kooperativs, fare pak njerz t z syri. T gjith jan hedhur n betejn e madhe t buks s re. Autokombajnert, traktoristt bile dhe punonjsit e administrats ka dit q po e han drekn n fush. Megjithat, aty mbasditeve von, qendra e kooperativs bujqsore, papritur, nis e gjallrohet. Nga t 16 fshatrat e ksaj zone kufitare vrshojn vajza e nuse t reja, me draprinj e kazma n duar, me pushk n krah dhe me kng e gaz n buz. Dhjetra puntor e kooperativist, lufttar t etave t vetmbrojtjes popullore t Maqellars, jan edhe pjesmarrs t ansamblit artistik. Grat dhe vajzat e ksaj krahine, puntore dhe patriote nn shembullin e shoqeve komuniste, duke ngritur ansamblin e tyre artistik, po vn n zbatim me sukses idet e mdha t fjalimit t 20 dhjetorit 1974 t shokut Enver Hoxha mbi letrsin dhe artet. Kt iniciativ ato e morn me rastin e zgjedhjeve t reja n Parti, pr nder t t cilave shfaqn edhe premiern e tyre t bukur. Teksa shoqet amatore ngjiten n sken, na trheq vmendjen nj grua, ndoshta m e moshuara midis tyre. Programi nis me kng e valle popullore grash tha ajo, -dhe nis ta heq vet. Valle trimrore. Trimresha n pun, trimresha n valle, e t tilla edhe n llogore. Vallen e heq komunistja Vaide Karameta, fotografia e s cils ndodhej n tabeln e nderit. Esht njra ndr lufttaret e 350 ditshit tregon bashkfshatarja e saj Heroina e Puns Socialiste, dhe antarja e byros t komitetit t Partis t rrethit, shoqja Kimete Goxhi. Kurse ato q ligjruan pa ndrojtje kngt popullore: Trndafilen kur ta dhash dhe Ja thoshte bilbili te porta e kalas, jan nusja nga jugu Tatiana Sknderi dhe vajza quhet Drage Bogdani. Pas tri javsh martohet. Dhe megjithat kndon. Dikur vajza q martohej nj muaj para dasms mbyllej dhe qante pr burrin q ia jepnin pa e njohur fare e jo m t guxonte t ligjronte kng lirike!? kontrast dhe ndryshim botkuptimor! Ndrsa kndon pesmbdhjetvjearja Mimoza Burnazi, na vete mndja te veprat epike t bijave dibrane, Heroins s Popullit Ibe Palikuqi, dshmores partizane Rukie Roshi dhe shum e shum shoqeve t tyre partizane, q shkeln me guxim mbi prangat e kanunit dhe t fes, mbi fanatikt e konservatort, thashethemexhinjt dhe ecn prpara sypatrembura drejt rrugve t reja, q u eli Partia. Tek e sheh si shprthejn fuqishm energjit n pun dhe knga e ktyre t rejave n kujtohen ato vitet e para t kolektivizimit, kur ishte problem i madh pjesmarrja e gruas n pun. Kurse sot ktu n Maqellar grat prbjn forcn kryesore t prodhimit, rreth 75 pr
349
Sokol Shameti qind. Me duart e veta po ngrejn ato lumturin e tyre dhe t fmijve. Prandaj ja thon: Na kndon zemra e hedhim valle, pr kt jet pa derte e halle. Dhe, nga viti n vit, progresivisht, mirqnia e kooperativistve maqellaras rritet. Vetm brnda ktyre katr vjetve t fundit t ardhurat pr do dit pun jan rritur mbi 20 pr qind. Sivjet na tregon sekretari i byros s Partis t kooperativs, Besim Bajraktari jan t gjitha premisat q t korrim rezultate t mira n t gjitha kulturat, bile edhe n ato tokat e zhurit t zallit, kur dora e njeriut revolucionar i bri ato t lulzojn. N do fshat ka shkolla e vatra t kulturs, furra, kopshte e erdhe, ambulanca e konsultore, dhjetra televizor e radio; n qendr t kooperativs spitali, farmacia, post-telegrafa, urbani me qytetin, vrtet si thon vargjet e kngs popullore: gjith t mirat sigurue. Pr jetn e re dhe t bukur kooperativiste pr mnyrn e kulturuar t jetess dhe t ardhshmen akoma m t ndritur, q sht vepr e Partis, kndojn n ansamblin artistik t Maqellars edhe nn e bij: Zemrija dhe voglushja e saj Violeta dhe gjith shoqet e tyre kooperativiste. Akoma pa u ndar me skenn, ku debutuan artistet amatore maqellarase, me at ndjenj gzimi e krenarie q na krijoi shfaqja e ktij ansambli na u kujtua ajo koh ktu e pak vjet m par, kur kjo sall me 200 vende ish vshtir t mbushej me spektator, ndrsa tani, rritja sasiore dhe cilsore e aktiviteteve, rritja e krkesave t mass kooperativiste pr nj zhvillim, thellim e masivizim t mtejshm t jets kulturalo-masive dhe artistike, sht br nj problem i rndsishm shoqror. Pr bagtin, forcn dhe bukurin e Atdheut ton socialist, mpreh syrin n shnjestr edhe nna e Zuries, nn me 11 fmij, t cilt si n ar e poligon, derdhin djers edhe n sken, sepse: Besn Partis t tan ja kemi dhan. T ngrem socializmin, t mbrojm vatan. Bisedojm me komandanten e nj nnreparti t etave t vetmbrojtjes popullore: -Shoqja Fatrie, a mund t na tregosh, si arrite t bhesh nj qitse shembullore? Por ajo e korrigjoi shpejt e shpejt shprehjen ton: -Nuk arrita thot, por arritm dhe prmend Lule Kosiqin, Belkize Manallarin, Sabrie Burnazin, Flutra Liajn, Ganie Rustanin, Ulvie Hysenin Mjer hasmi q hyn n nishan t pushks s ktyre cucave e nuseve, se ja ballin, ja zemrn, ia fal plumbit thot nn Liha. Kur bisedon me veterant, Kadriun, Shehatin, nn Lihen, daj Suln (tek t cilt vuajtjet e dikurshme dhe mosha kan br t vetn) ngrihet legjendare n prfytyrimin ton epika e luftrave q brez pas brezi bri populli yn, si kundr armiqve pushtues, ashtu edhe kundr feudalve, bejlerve e bajraktarve vends, pr lirin, pr tokn, pr dritn e dituris q prpara do na shpjer. Sepse pr kto ndrroi n shekuj dhe luftoi me trimri shqiptari. Pr kto, tri her me radh, u dogj e u shkrumbua edhe Maqellara me Dibrn. 209 vet u masakruan nga shovinistt. Dhjetra bij e bija i fali lufts s lavdishme t lirimit edhe kjo krahin. Ndaj 350
Udhrrfyes i reportazhit shqiptar 1912-2011 80 vjeari Idriz Etemi e zbrthen dhe e mbrthen karabinn e automatikun symbyllurazi, me aq lehtsi si dikur prdorte, si thot ai, at pizevengen, pushkn e gjat. Kngt epike dhe reliket e muzeumit mbajn mbi supe e u transmetojn brezave traditn e pushks, t bess, t puns, t bujaris N muzeumin e ksaj zone, prpara mjaft stendash e vitrinash mbetesh i humbur n kujtime ngjarjesh. Ja, nj xhamadan i qndisur pr dhndr. Por gjoksi i atij djali u qndis me lule gjaku. Dhe nna e tij e ruajti at e ia la s bijs, e bija s bijs, dhe kshtu me radh, nnat dor m dor, e solln gjer tek ne, pr t na kujtuar amanetin e shenjt t liris. Shikon ktu kujtimin q na lan edhe dshmori partizan Ismail Strazimiri, lufttar i tri epokave luftrash (me turqit, serbt, italo-gjermant) dhe Heroi i popullit Nazmi Rushiti, t dy bij t popullit t ksaj krahine q lindn si thot knga djem me huqe, q kmishat e zeza ua bn t kuqe armiqve. Jehona e kngve heroike przihet me jehonn e puns, fushs dhe kodrave t taracuara t Maranics. Vitin e ardhshm, ktyre kodrave ku verdhon gruri kaq i begatshm i vaditur me djers, i cili po korret do t jeshilojn edhe misri e jonxha, sepse sifoni i madh i kanalit t ri sapo shaloi Drinin Forca e bashkuar e kooperativistve nga t gjitha zonat e rrethit i ngjeshi Dibrs nj brez t ri t bukur, nj brez prej 27 km. t gjat, kanalin ujits t Bllac-Maqellars, nj tjetr vepr madhshtore kjo e ditve tona. Kto kng t skens I dgjojm kudo mngjese t puns, ditve aksioniste, pr ndrtimin e veprave t reja dhe pr korrjen e buks s re, ku ve mijra kooperativistve, kan mprehur drapinjt edhe qytetart e Peshkopis, dhe t Bulqizs, klasa puntore e rrethit. Punojn, strviten dhe, si titullohet shfaqja e ansamblit artistik t grave dhe vajzave t Maqellars, i kndojm jets s re kooperativiste.
Gazeta Zri i Popullit 2 gusht 1975 Nnshkruar: Hysen Lala
Pran toks, pran buks

Nga lindja mali i Vels mbyll horizontin si nj lapidar i strmadh. Mbi fushn e gjer t Bregut t Mats bie shi. Pran arave t mbjella me grur, pran traktorve me rrota e qerreve q kmbehen me udht e mbshtjella me plepa, mendimi i par q t shoqron sht ai pr bukn. Na duhej edhe ky shi, dgjuam t thoshte nj shofer n Zejmen. Foli pr t si pr nj gj t gzu351
Sokol Shameti eshme. Pr bukn, pr bagtin e sofrave tona, q sht gzim, pavarsi, mbrojtje, punon apo m sakt lufton edhe brigadieri nga Rrila, fshat i kooperativs t tipit t lart t Bregut t Mats, komunisti Ndue Marku. Para pak kohsh, brigadierin Ndue e thirrn n kryesin e kooperativs. Do t shkosh n Tiran, n Sekretariatin e Komitetit Qendror, i than. T flassh si na ven punt n kooperativ dhe ty n brigad. Ky sht nj nder q m bni, po sikur t oni nj tjetr. Ka plot t tjer prej t cilve un msoj, tha Ndueja. T shkosh e mir se t vish, - i tha i jati. Ve nj kshill nga un plaku: fol pr ka di dhe mos fol pr ka nuk di. Dhe brigadieri i thjesht nga Rinia shkoi e foli n Sekretariat. Foli pa drojtje, i sigurt, si ai q ka kryer detyrn. I kishte hije fjala, sepse i ka hije puna. Foli Ndue Marku, dhe n bllokun e tij, nj bllok i zakonshm me kapak t gjelbr, q t kujton parcelat me grur, mbajti kt shnim: Zotime para shokut Enver Hoxha m datn 28.2.1976, Tiran, ora 12.30. Ne e njohm 28-vjearin Ndue Marku atje n Rriln e tij. Puna dhe pjekuria e tregonin pak m t rritur. Ishte krejt i zakonshm, i iltr e me vullnet. Si ai ka me qindra fushave t Atdheut. -M mir shkojm n qendrn e brigads s tij, -tha Ndue Laska, sekretar i byros s Partis t kooperativs. Dhe ne shkuam. Lexoni, -shtoi pastaj sekretari. N nj faqe muri ishte shkruar nj parull: Po dhe fjaln, fillo nga puna: po fillove nga puna, oje deri n fund. Kto fjal Ndue Marku krkoi vet q t shkruheshin ktu, -sqaroi sekretari. Pr mendimin tim, n shprehjen edhe tiparet q karakterizojn vet Nduen: kmbngulja, sedra, ndjenja e prgjegjsis. Ka 9 vjet brigadier. E mbaj mend kooperativn edhe kur ndante 8 lek pr dit-pune e duhej tu zije dern disave q t delnin n pun, e shoh edhe sot kur ndan 16.8 lek pr dit-pune e m bhet zemra mal thot ai. T drejtoj brigadn me 70 vet, sigurisht q nuk e ka t leht. Por m t vshtir e pati n fillim. Esht i ri, nuk i di dreqnit, mir bm q e zgjodhm pshpritn disa mnjan. Ishin zra t deklasuarish. Zra t vjetr. Rrodhn vite dhe kta e pan se brigadieri i ri, dor e fort, sbnte dredha, slshonte pe n kurriz t puns. Athere janar 1976. Mbledhje e brigads pr t zgjedhur prgjegjsit e skuadrave dhe brigadierin. Sekretari i Partis nuk u ngrit t thoshte: Ne si byro mendojm q t jet. U ua nj i ri. Brigadierin e kemi, -tha ai. Ska pse t zgjedhim tjetr. E kemi dhe e kemi shum t mir, -ndrhyri nj tjetr pa leje. Ather, ta hedhim me vot. Kush sht dakord pr Ndue Markun? Kundr? Nj, dy, tre. Pra, tre veta. Kush ishin kta? I pari: kulak. I dyti: ish-kulak. I treti: njri q kishte vn dor mbi pronn kooperativiste. Kulaku bnte pun shkeleshko. Kur edhe nxnsit e shkollave mblidhnin kallinj, ai demobilizonte: Ehu, kallinj jan!, dhe ia kpuste gjumit n mes t ars me lulediellim, pikrisht kur fushata ishte n kulmin e saj. Por kritika pa dorashka e brigadierit dhe 352
Udhrrfyes i reportazhit shqiptar 1912-2011 dorashka e shkundn mir. Kurse ish-kulaku ishte thashethemist dhe n pun, gjat prashitjes, kur afrohej brigadieri, ai zbathte kpuct dhe i fshihte nn dhe. Sa ikte brigadieri, nxirrte kpuct dhe i mbathte prsri. Edhe ish-kulakut ia vun kmbt n nj kpuc (pr shakan q bnte me kpuc e tij). I treti hiqej si puntor i mir, por ndrgjegjja e tij u katandis n nj thes fasule t vjedhura! Ndue Marku zhvillon luftn e klasave si komunist, jo me butsi murgeshash. Ai, si gjith bregmatasit nuk harron Nuk harron dramn q luhej mbi shpinn e tyre, kamzhikun e Cokajve, t Prelashve, kamzhik bajraktarsh q binte mbi fytyrn e bujqve t varfr. Kta jan rac e keqe, -thoshnin Cokajt pr bujqit. pret nga ata q rriten me hithra? Dhe u merrnin t dhjeta edhe pr rann e moalet. Pronarja m e madhe ktu ishte kisha. Vetm kisha e Shnkollit ka pasur 43.3 hektar tok. Paguaj t t bekojm shtpin, t t pagzojm, t t vm kuror n martes. Paguaj! do familje ishte e detyruar t paguante nj koshiq misr n vit (37.5 kg). Prifti i Shnkollit u zhvaste fshatarve 120 kv misr n vit, 300 kg lesh, 300 kg djath Dhe po t mos paguanin, mallkim, - ky ishte ndshkimi m i madh: I mallkuari nuk duhej tu fliste me goj bashkfshatarve t tij. Kisha kishte ln pa tok 200 ekonomi. Dhe prsri: Paguaj! Paguaj pr shpirtrat e t vdekurve q nga purgatori t kalojn n parajs! Gjysm t vdekun prej rruget, boret e t ftohtit mbrritn n Ungrej e, si u mblodh shumica, megjith pengimet q u munduen me na sjell autoritetet e vendit, shkuem me marr bileta pr votim. Ather ishte ora 4 e gjysm. Kur n orn 5 pa dymbdhjet minuta shkuem n sall t votimit, q ishte brenda kazerms s gjindarmaris, kryetari i komisionit, z. Gjon Thai, merr arkn e ikn pa bamun as procesverbalin, tue than se kishte kalue koha, shkruhet n nj dokument pr fshatart e ktyre anve q protestonin kundr farss s zgjedhjeve n kohn e Zogut. Kurse tani flasin plot krenari, pr projektin e Kushtetuts s re, pr ligjet tona dhe Ndueja t 115 nenet i krahason me 115 yje q ndriojn jetn ton dhe verbojn armiqt tan. Poeti i ri i talentuar Rudolf Marku, msues n Breg t Mats, e vizaton kshtu kt tablo: Kshtu, fshatart diskutojn Projektkushtetutn, RPS e Shqipris n nenin e par! Gruri gjallrohet patjetr n kto aste m shum. Kur koha jon nnshkruan ligjet me menurin e saj. Por le t vijm te brigadieri. Ai ka nj baba t mir, Pjetr Markanoin, q do vit fut 400 dit-pune n kooperativ. Ka tre djem dhe nj vajz xha Pjetri, njri prej t cilve sht veteriner n Tropoj. Ka ndrtuar nj shtpi t re pr merak. Tri or larg, do dit, shkon e ngarkon mushkn me dru lisi pr artizanatin e kooperativs. Vokl i thrres mushks, -na thot xha Pjetri, -sepse kur e mora, ishte e vogl. Rrugs qndrojm tek ura e Matit. Po sqndruam, mushka sdgjon t kaloj. Z e kullot nj cop her. Tr natn kam ndenjtur idhshm 353
Sokol Shameti se do t haj mushka. Ta dgjoj edhe prgjegjsi, pa e them Pr mal ska si mushka. Shtratin e topit e mban. Plaku i menur tregon pr rropatjet e dikurshme, kur shkonin nga Kashnjeti e shisnin qymyr n Shkodr pr t bler pak miser. -Baba dhe axha em punonin me at pend qe q kishin. Jeta i kishte zhvesh kallamoq. I kapn italiant n ar t vet. I pushkatuan t dy te Kroi i Mallkuar Un jam nga Fregeni i Kashnjetit. N 50-n zbritm ktu, ku pr ne ishin buka dhe toka. Ngritm nj tend. Fmijt flinin jasht. Partia na dha tok. U kishte dek ora bajraktarve athere. Xha Pjetri ka mbajtur n shtpin e vet Bardhok Bibn dhe, para vdekjes, ka takuar pes Heronjt e Vigut kur i ngjiteshin Vels varg prpjet. Mos shkoni ktej, - u tha Pjetri trimave. Do t shkojm, se ashtu e do detyra, -kmbnguli Ndroc Deda. Nga i jati, nga bujqit e vjetr q ia din huqet toks, mson edhe brigadieri Ndue, ashtu si mson nga librat. Uj kemi boll, -thot ai. Nj parcel q e ujitm dy her dhe e prashitm po dy her, na dha 80 kv misr pr ha. Kur kemi kohn e ujitjes, marr n brigad edhe tim at. Ai ia di mir vlern ujit, sepse ka qn n malsi, atje sht rritur, dhe n malsi po t mos ujisje, smerrje asnj kokrr misr. Esht pr t ardhur keq q kthehet tjetri nga shkolla e lart dhe nuk di si t futet uji n parcel. Ather ka di? Bujku Nikolla Tui na thot: -Ndue sht ferr, ferr i puns. Nuk thot bjeni, por ja si bhet dhe i futet vet i pari puns. Sta prton kritikn kur sje n rregull. U vonova nja dy dit. Gabim, -m tha, -ne nga ty msojm. Por kur m ka vajtur puna mbar, as fjaln e mir ska prtuar t ma thot. Zvendsbrigadierja Age Lleshi: -Edhe kur sht strvitje ushtarake, m drgon fjal e pyet: Si shkoi prashitja? Sa kubik jan br? N brigadn ton shumica jan me tetvjeare, tre me t mesme. Ndueja duke punuar mbaroi shkolln e mesme bujqsore. Biiklets e npr shi Nj tjetr shton: -Ndueja kmbngul q toka t shfrytzohet cep m cep. Ja, shikoni si e kemi mbjell me grur edhe faqen e kanalit gjer buz ujit. -Kjo, -thot Ndueja, -jo vetm na kursen do pllmb tok, por sjell edhe dika tjetr: po nuk e mbolln ledhin, do t mbij bari; athere, dikush q do t kullos lopn, hyn e na prish edhe grurin ngjitur me t. Merak kemi sidomos pr heqjen e ujit t teprt. Ara me grur sduhet t ket uj as n vij e as n kryebrazd, sepse lagshtira Ja, m thuaj, a rron dot ti n uj? Toka na do kur e duam. Esht pikrisht puna e duarve t tyre t bashkuara q brigada vitin e kaluar arriti rendimente t mira: n 115 hektar grur u morn 39.4 kv pr ha mesatarisht; u morn gjithashtu 55 kv misr pr ha dhe 24 kv fasule pr ha. Q t arriheshin rezultate t larta n fasule, vet Ndueja shkoi pr eksperienc n Shijak e Bushat. Por, -shton ai, -brigada e Pjetr Mirdits, me t ciln na ndan vetm nj kanal, ka rendimente m t larta se ne. Duhet t arrijm patjetr. T arrijm Kmishtajt, - ky sht nj objektiv q gjith kooperativistt e Bregut t Mats, q nga Zejmeni n Tale, 354
Udhrrfyes i reportazhit shqiptar 1912-2011 q nga Gajusha n Rril, ia kan vn vetes. Brigada q drejton Ndue Marku sht zotuar t arrij kto rezultate kt vit: grur 45 kv pr ha, misr 60 pr ha, luledielli 20 kv pr ha, patate 100 kv pr ha etj. Dhe ata kan besim se fjala do t mbahet. Porosit e Partis pr t prmirsuar e rritur frutikulturn, pr t shtuar delet e dhit dhe pr t marr sa m shum qumsht nga lopt, pr t ruajtur traktort e pr t rritur drithrat e buks, ata I mbajn mir parasysh. T frymzuar, t mbushur plot gzim nga vendimi I Komitetit Qendror t PPSH dhe i Kshillit t Ministrave t RPSH, t 3100 hektart e kooperativs s tyre, ata do ti kthejn n aren t prodhimit t madh socialist. E pr kt t bind edhe ky konstatim i kryetarit t kooperativs Ded Prela: -Q kurse na u kthye Ndueja nga Sekretariati i Komitetit Qendror t Partis, edhe ai, edhe kooperativistt kan nisur t dalin n fusha m hert
Gazeta Zri i Popullit 11 Prill 1976 Nnshkruar: Xhevahir Spahiu
Le t fryjn tufane dhe stuhi

Nga dritarja hynte n dhom era e prillit. Po afronte 1 Maji. Xha Seloja ishte ulur kmbkryq n mes t saj. Pran, mbshtetur mbi gjunj, kishte pushkn, aty afr vajnicn, pak lecka. Dukej sikur e prkdhelte tytn e arms dhe ajo merrte shklqim. Arma! Sa shum mund t flas ky plak me ballin plot rrudha dhe me duart plot damar t thurur nga jeta Ai vazhdon t pastroj armn dhe kndon nj kng t bukur: Shtinin shtat/ e vrisnim tet/ trim o komisar. Ka t drejt plaku t kujtoj ato vite t vshtira e t lavdishme lufte. Kishim pak arm e qllonim me kursim, por rrept e aty ku duhej e kur duhej. Po xha Selos ia pret kngn n mes nipi i tij, Agimi. Ai lviz dhe rrzon vajnicn. Vaji derdhet. bre kshtu?! M fal gjysh! Nuk desha. T nesrmen xha Selon e takuam n poligonin e qitjes. Vajzat e pyesnin si do t delte dhe ai e kishte prgjigjen n maj t gjuhs. Ia kam br hyzmetin. Sm ka turpruar e sdo t m turproj kurr. Kurr nuk e ka turpruar pushka shqiptarin. Ai sht burrruar gjithnj pran arms dhe, si thot fjala e menur e popullit, burri hedh shtat kur rritet pran pushks. Vajzat shtrihen bri njra-tjetrs n pozicionin e zjarrit. Krismat oshtijn fuqishm e mbshtjellin tejemban luginn. Shpresa qlloi dhe doli shklqyeshm. Po kshtu Liria, Guximi, Trimi. Kan emra t bukur. Dhe din t qllojn bukur. Ndrsa kta strviten, n miniera dgjohet 355
Sokol Shameti zhurma e pistoletave. Nafttart vazhdojn t rrisin prodhimin e nafts, metalurgt t gizs dhe vrapojn drejt elikut. Prodhimi vazhdon pa ndrprerje, ashtu si dhe mbrojtja e Atdheut bhet n mnyr t pandrprer. Sepse Atdheu nuk mbrohet nj her n dhjet vjet, por or e ast njerzit e Shqipris qndrojn pran armve, me syrin e mbshtetur n shinjestr. Pr Atdheun shqiptar ka mposhtur dhembje t mdha. Dhe shembujt nuk jan nj e dy, por Kol Kaori at dit kishte prcjell t birin minator, t birin komunist, t birin hero. Heshtte. N heshtjen e tij, kishte dika nga malet n mbrmje. T nesrmen u dha alarm. Hidhuni, burrresha!, u tha t shtat motrave t cilat kishin akoma n zemr pikllimin pr humbjen e t vllait. Dhe ato u hodhn me shoqe e me shok e zun pozicionin e tyre. Dhembja mbeti prapa. Po arma e Frrokut? Ajo duhej t ishte n duart e minatorit-ushtar. Por minatori ra. Burrat nuk ishin shuar. Shqipris nuk i kan munguar kurr lufttart. Kola rendi prmes pyjesh. Ecte e ecte dhe shtati i ngjante m i lart se borigat. N fantazin e tij n at ecje vizatohej armatura ku ishte vendosur arma e Frrokut n pritje t ushtarit. Por arma nuk mbeti vetm. Ajo kishte ushtarin e saj, baban e Frrokut, i cili zuri vend n rresht duke thn pak fjal: Shqipria jon e puns sht edhe Shqipria e pushks. Ai iku me repartin n marshim e strvitje. Arma ligjroi si kishte br edhe n dorn e Frrokut. Pr mbrojtjen e atdheut shqiptart nuk e kan kursyer kurr sakrificn e heroizmin. Ishte madhshtor e heroik fakti q grat e fshatit Kasaj brofn n kmb sa dgjuan tingujt e alarmit. Dhe zun ato vendet e tyre pran armve. Po pionieri A. Isufaj i shkolls s Qeremit, akt t shklqyer kreu? Mbrojtja e toks, e liris, nuk njeh mosh. Kjo tok i ka t gjith ushtar. Lajmi i kapjes s nj shkelsi kufiri kishte ardhur edhe n veshin e vullnetarve q vazhdonin qitjen. Tani e kishte radhn Lumturia. Xha Seloja iu afrua dhe e kshilloi q ta merrte m mir vijn e shnjimit. Dhe ajo ashtu bri. Ai q e kshillonte ishte nj ushtar i vjetr dhe kishte qlluar mijra her me pushk. Syri i tij kishte mbir mbi shinjestra n vitet e lufts e ishte mprehur e forcuar npr male kundr diversantve, kundr shkelsve t kufirit, npr shkrepa e shtigje. Lumturia qlloi dhe goditi n shenj. N qiell at ast fluturuan disa avion. Aty nduhet t jet edhe Sknderi yn, - tha nj nn. Djemt e nnave, sa lart jeni ngritur!. Pastaj aviont lan disa figura, u pa nj tym i holl. Strviten, u dgjua nj z. Pastaj zhurma e avionve u dgjua e largt. Qielli dukej i pastr, shum i pastr. Ata po ktheheshin tani pran shtpive. Kishin tu tregonin fmijve, nnave, baballarve, motrave. Kishin qlluar n shenj me t shtnn e par. Jo, pushka nuk i kishte turpruar por edhe ata nuk e kishin turpruar pushkn. Mbi kurrizet e kodrave prbri ecte nj nnrepart ushtarsh. 356
Udhrrfyes i reportazhit shqiptar 1912-2011 Me jehon vinin n veshin e vullnetarve t vetmbrojtjes popullore zrat burrror t ushtarve q kndonin nj kng t bukur. Le t fryjn tufane dhe stuhi/ Tek neve sdo t gjejn t ar/ N Atdheun ton heroik/ vigjlojn dy milion ushtar.
Gazeta Zri i popullit 1 Maj 1976 Nnshkruar: Demokrat Anastasi
Vrull rinor n luginn mes maleve

Lugina e Zagories u mbush me kngt e reja t vullnetarve, me zhurmat e kazmave t tyre e me gjmimin e minave. Dhe ky shprthim t kujton kohn partizane, kur kjo lugin midis kurors s maleve buiste nga gjmimet e lufts. Zagoria, pr vet pozicionin e saj, sht nj kshtjell natyrore q n shekuj ka qn streh e liris. Armiqt q zinte dita ktu, nuk i zinte nata, sepse edhe shkmbinjt, edhe lisat, edhe errat jan ngritur kundr tyre. Ndryshe ksaj krahine, q ka vetm nj shteg, i thon edhe djep i liris. Por Partia porosit q malet t jen edhe hambar t bereqetit. Ndaj edhe kta vullnetar kan ln punt e profesionet e tyre e kan ardhur ktu. Kush ka rrmbyer kazmn, kush varen, kush barominn e kush lopatn. Ata punojn q arave t ksaj lugine t arrij ujt e rezervuarit t ri t Sheperit. Dhe parcelat e kooperativs, n t cilat do t shkoj ujt e rezervuarit nuk jan pran e pran njra-tjetrs si n fusha, por ndrpriten nga brigje shkmbor, nga rrke e prrenj, t rrmbyer e zemrak. Kampi i vullnetarve sht ngritur n t hyr t Ndranit, midis gjelbrimit t lajthive, arrave e qershive, afr burimeve q rrjedhin si me kng midis fletve t pemve. N menc ende ndihet era e drrasave t pishs, me t cilat sht ngritur atia, dhe rrugt q t shpien pr atje akoma nuk kan marr formn e tyre t plot. Por sivjet do t vijn t tjer vullnetar nga e gjith Shqipria dhe kampi do t duket sikur ka qn i ngulur aty prej kohsh. Kemi dy brigada, ato Alqi Kondi e Themo Vasi, -na sqaron komandanti i aksionit Thoma Andrea. -Q t dyja jan n gar me njra tjetrn. Sa gj e bukur! Brigadat mbajn n flamujt e tyre emrat e djemve m t mir t Zagories, Alqit dhe Themos, q skursyen jetn e tyre jo vetm pr Zagorien por pr gjith Shq-
357
Sokol Shameti iprin. Dhe tani e gjith Shqipria po vjen pr t derdhur djersn ktu, q kanalet ujitse t prshkojn tejemban gjith luginn. Pasi t prfundoj kjo vepr, zagoritt nuk do t presin m ndonj re t mshirshme t duket n majn e Katalit pr t hedhur sado pak nj ves shi pr misrin a pr perimet. N fillim brigada Themo Vasi nuk e realizonte dot normn, por kjo ndodhi vetm ditt e para. Kishte edhe disa vullnetar nga ndrmarrjet e qytetit me duar t pavrara. Kur ktheheshin n adra, pas puns, mollzat e gishtrinjve u digjeshin flak. Pun e vshtir kjo, q krkon forc e kalitje. Komandantit t brigads Agron Kores, edhe pse normn e tij e realizonte mbi 100 pr qind, nuk e zinte vendi. E si mund t qe i qet e i gzuar kur brigada e tij ishte e prapambetur? Organizata e Rinis u mblodh dhe e diskutoi gjat kt shtje. Disa u ngritn e than se kishin terren t vshtir n krahasim me at t brigads tjetr. Po pse vall, fajin terreni e ka? u ngritn t tjer zra. Normat jan t studiuara, por ne spo i arrijm ato. Le m pastaj ti tejkalojm. S fundi, u arrit n prfundimin q t bhej nj organizim m i mir i puns dhe n kamp asnj t mos kthehej pa e realizuar at. Dhe fjal e dhn e pun e br. Java e dyt e aksionit shnoi ngjitje t dukshme, 2, 4, 6, 9 pr qind tejkalime. Dhe kshtu vazhdoi do dit, gjithnj me tejkalime. Por n t njjtn koh ata t Alqi Kondit, kur pan se brigada tjetr po i arrinte, shpejtuan edhe m shum e flamurin e garave se lshuan nga dora. Midis vullnetarve ka edhe t rinj q kan mbaruar teknikumin e ndrtimit, -na shpjegoi tekniku Thanas Nika. Ata e bjn vet veshjen e kanalit me pllaka dhe stukimin e tyre. Ne si ndrmarrje bonifikuese na vijn mjaft n ndihm, na kursejn punn e specialistve tan. Veshja e kanalit sht pun arti, por t rinjt vullnetar ia dalin me shum sukses. E shikon kt t riun trupvogl? thot komandanti i aksionit duke na treguar nj vullnetar t veshur me xhaket ushtarake. Vangjel Topulli e quajn. Shpuz sht, specialist pr baromina. Nqoftse brigada Themo Vasi sot i tejkalon normat, pr kt ka dhn kontribut t vlefshm edhe Vangjeli. Numri i vullnetarve t shquar n pun sht i madh. Ata q jan relativisht t prapambetur sot, bjn t gjitha prpjekjet q nesr ti gjesh t dalluar. Kan nj sedr e ambicie revolucionare t uditshme
Gazeta Zri i Popullit 28 Maj 1976 Nnshkruar: Avdulla Knai
358
Zemrn zjarr e syrin pish

Ecim drejt poligonit t strvitjes taktike ku zhvillon stvitjen eta vullnetare e vetmbrojtjes popullore n Macukull t rrethit t Matit. Shpejtsia, shkathtsia, guximi, inisiativa e disiplina proletare, kto i karakterizojn t rinjt e t rejat, t moshuarit e ets s Macukullit, e cila sht nga m t dalluarat n t gjith republikn. Buz prroit vullnetart veprojn pr t zn bazn e nisjes pr msymje. Komandanti i ets I. Muceku, jep urdhrin e luftimit. T gjith dgjojn m vmendje. Pr luftim! -komandon komandantja e nnrepartit t par t dyt Vullnetart lvizin me shpejtsi drejt pozicioneve. Armiku prpiqet q ti zbuloj, por vullnetart prpiqen q t shfrytzojn sa m mir mjetet rrethanore t terrenit. Sinjalistja e ets jep sinjalin me flamur pr lvizjen e efektivit drejt vijs s sulmit. Lvizjet vazhdimisht bhen me vrap, rrall her me hap t shpejt dhe me hap t zakonshm. Me prpikmri veprojn t rejat Dud Pirrai, Bukurie Bukai, etj N vijn e sulmit vullnetart mbushin armt. N vshtrimin e tyre t mpreht t kujtojn trimat partizan n kohn e luftimit. Kuadri Xhemal Kurmeta shkon tek secili, kontrollon, ndihmon, kshillon dhe nxit q strvitja t bhet ashtu si duhet. T gjith qndrojn n gatishmri. N sulm para! Jepet sinjali! Vullnetart dalin menjher nga pozicionet e hidhen prpara, duke hapur zjarr. Urrat buasin bashk me zjarrin e armve. Kjo buim prhapet n thellsit e urkajve. Kodrat prball ku ndodhet armiku, duhen marr patjetr. Ky sht objektivi kryesor. Balli i tyre shklqen nga djersa. Fytyra t skuqura. Ata sulmojn me guxim. Dhe fitorja u buzqesh. Shoqja Dushe Porja, n prgatitje zjarri, me shpjegimet e saj mundohet t rrnjos tek vullnetart krkesat e ksaj disipline t domosdoshme pr fushn e luftimit. Dushja shpjegon se si duhet marr vija e shnimit, si duhet t mbahet arma dhe prse duhet ta kuptojm politikisht do detyr, do krkes t programuar pr tu br ushtar t denj t Atdheut. Nj e re nuk vepron n rregull, por Dushja iu gjend menjher pran, ia shpjegoi edhe nj her nga e para. Duke shikuar tr veprimet e saj, v re se Dushja i frymzon edhe i mson shoqet. Ajo si revolucionare v n jet parruln e Partis: Bni si bj un dhe hajde ta bjm s bashku. Strvitja vazhdon me vrull dhe dinamizm. Ndonse bie shi, t gjith s bashku, t rinj e t moshuar, nuk iu shmangen vshtirsive. N zemrat e tyre rri prher i ndezur zjarri i Partis, msimet e saj e t shokut Enver, i frymzojn vullnetart q t prvetsojn sa m mir krkesat e Artit Ushtarak t Lufts Popullore. Urdhri luftarak ishte dhn. Vullnetart me t gjith pajimet po ngjiteshin me vrap drejt kodrs pr t zn pozicione. Posht, pas tyre, ata kishin fshatin q duhej mbrojtur, ndrsa prpara 359
Sokol Shameti qndronte armiku q duhej asgjsuar. Me veprime t gjalla dhe me shpejtsi vullnetart u vun n gatishmri t plot dhe nisn veprimin luftarak. Komandanti prgzon pr rezultate t larta Dritn, Nurijen, Zenepen dhe Bukurien. Kur strvitja prfundon me sukses, vullnetart kthehen t gzuar. Anemban ushton knga e tyre: Nbjeshkt tona, moj pranver na gzove ti srish. Ne nkt tok kemi prher Zemrn zjarr e syrin pish
Zri i Rinis 10 Korrik 1976 Nnshkruar: Hamit Toi
Njerz q ngjeshin gjerdanin e hekurt

N qytezat e bardha jan ndrruar turnet dhe kan ardhur vullnetar t rinj. Muajin e kaluar studentt lan gjurm t dukshme n veprn e rinis, prfunduan nj pjes t mir t trases, shnuan rezultate t larta n t gjith sektort. Tani, n hekurudhn Prrenjas-Guri i Kuq, kan ardhur vullnetar t tjer nga Vlora, Fieri, Durrsi dhe Elbasani. Kur nisi shtrimi i shinave, dy muaj m par, traseja dukej copza-copza, ndrsa tani ajo zgjatet e pandrprer me kilometra t tra. Mbi t sheh nj lvizje t madhe djemsh e vajzash, t cilt grmojn, nivelojn shtratin e trases, shkrmoqin shkmbinjt e bardh q rrokullisen pastaj me zhurm n liqenin ngjyr jargavani. N Urak dhe Pojsk hapen themele dhe ngrihen mure t lart, ndrsa n Buqez mbizotron nj pamje e mbushur me krisma metalike, montohen shina Mngjesin e par 13 vajza i ndan nga t tjerat, dhe u than se do t vendosnin traversa. Ndrsa 20 djemt e brigads do t shtronin mbi to shinat. A mund t bnin nj pun t till? Vajzat n fillim ngritn supet. Ka kaluar koh nga dita e par dhe ne do t mundohemi ti bjm portretin ksaj brigade shinashtruese. Kjo sht nj pun e lodhshme, por e bukur, -thot Nazmije Matraxhiu, komisare e brigads. Ne erdhm ktu dhe u habitm me punn e madhe q kan br shokt tan prpara nesh, gjetm edhe shina t shtruara. Dhe kur na thon q nj pjes e brigads do t merret me shtrimin e tyre, na u b qejfi shum. A nuk sht kshtu Nevruz? Nevruz Jahja pohoi duke vn buzn n gaz. Ai sht komandanti i brigads, nj djal i thjesht e i paprtuar. Esht nga Balldreni. Ca
360
Udhrrfyes i reportazhit shqiptar 1912-2011 vite m par me kt emr quheshin vetm disa kodra aty n zonn e njohur t Vidhasit. Rinia dhe punonjsit e Elbasanit, me aksione massive, i mbolln ato vise me mijra rrnj ullinj e pem frutore dhe aty u ngrit nj fshat i ri e i bukur, me banor q merren me mirmbajtjen e ktyre pemve. Edhe Nevruzi sht njri ndr ta dhe sht shum i apasionuar pas profesionit t tij. Vshtrojm vajzat q shtrojn traversa. Nganjher, kur traversat gjenden nn murin e lart, vijn edhe djemt pr ti ndihmuar. Dhe prsri, vargu i traversave lviz npr kurorn e trases gjer larg tek kthesa. M par aty ishte xhadeja, por studentt e Fakultetit t Shkencave t Natyrs e devijuan dhe ngritn trasen. T gjith u habitn sa shpejt u ngrit kjo trase, prej m tepr se 100 metra, dhe vetm me nj kompani ku shumica ishin vajza. 13 vajzat e brigads tani, me n krye Hajrie Pernaskn, shtrojn nga 200 traversa n dit. Na bie n sy Zenepe Kusi me Sadete Hakn, dy nga m t dalluarat e t 13-ave. Edhe ato jan nga zona e Vidhasit dhe bashk me tre t tjera erdhn pr her t par n ndrtimin e hekurudhs. Ishte interesante ardhja e tyre. Nj dit m par se t nisej turni i ri i than Nevruzit se duheshin edhe pes vullnetar nga Vidhasi. Ai n fillim zuri t mendonte se ku ti gjente ata kaq shpejt. Megjithat, ai e njihte mir rinin e Vidhasit. -H, Nevruz, a do t vijn dhe ata t pest, e pyetn. Ai nuk dinte si t prgjigjej. Megjithat tha: Do t vijn! dhe u nis ai, kandidati i Partis, shkoi n shtpi, bisedoi me t rinjt, mori mendimin e tyre dhe t prindrve t tyre. Shkoi n shtpin e Zenepes n Jatesh. I ati i saj, kur e mori vesh arsyen e ardhjes, i tha: - T vij n hekurudh? Edhe m pyet? Po si jo, more djal. Le q ajo sht vet gati. Pastaj t dy bashk shkuan n shtpin e Sadetes. Ajo nuk ishte aty at nat. Shkoj e lajmroj un, u hodh i vllai i saj. Nuk e turprojm familjen ne jo, -dhe u b er. Nevruz Jahja ndjeu dika t ngroht n kraharor. Aksioni, shkolla e madhe revolucionare e kalitjes s brezit t ri, sht br e dashur pr rinin, sht shtje nderi pr familjen. T nesrmen brigada Sali eka u nis me numr t plot me flamur t kuq pr n aksion. Gjithnj t rinjt q shtrojn shina m kujtojn nj brigad t Tirans n ditt e ftohta t dhjetorit 1974, kur ndrtohej hekurudha Fier-Ballsh. Ather, ata djem dhe vajza punonin me nj vrull q t mbetet n mendje, pr t br lidhjen e shinave n t gjith trasen. Aty ku aheshin metrat e fundit t usekve, ku prfundonin armaturat e urave apo mureve prej betoni, aty vinin tiranasit, montuesit e shinave t fundit ngrinin mbi lodhjen dhe t ftohtit, brohorimn e fitores. Dhe nj dit, aty nga fundi i dhjetorit, u dha lajmii gzuar se u b lidhja e shinave n t gjith trasen, Mallakastrs trime i ngjeshn n brez nj gjerdan hekuri. Ky sht nj motiv emocionant n ndrtimin e hekurudhs dhe tek vshtron 20 djemt elbasanas, q hedhin hedhin mbi traversa shi361
Sokol Shameti na, mbushesh me ndjenja t uditshme. Ndrsa vajzat shtrojn traversa dhe djemt hedhin mbi to shina, gjysma tjetr e brigads Sali eka, avancojn n mbushjen e trases. Shinat po i afrohen kufirit t Pojsks. Brigada e specialistve t Musa Herrit, me Robert Koroveshin, Pllumb Dervishin, Xhemalin, etj, ndrtojn mozaikt vigan t murit t fundit, aty pran elbasanasve, mes t cilve dallohet edhe koka e bardh e thinjur e vullnetarit m t vjetr t ktij turni, e xha Kosts. Xha Kosta sht pensionist, shpjegon komisarja. Erdhi me brigadn ton ktu n aksion dhe ne e zgjodhm komandant kompanie. Nganjher xha Kosta i qorton vullnetart e kompanis, por ata nuk i zemrohen kurr dhe puna ecn mir. Ai i ka kaluar t 60-tat, por puna e vrullshme e rinis npr aksione e rrmbeu, e bri pr vete. N shtpi kam tre fmij t rritur, -thot xha Kosta, -kurse ktu kam 60 djem dhe vajza. Dhe i kam t gjith t mir, puntor t palodhur q ma mbushin pleqrin me lumturi. Kush punon m mir xha Kosta, e pyet komisarja. T gjith punojn mir, thot ai, por m shum Vangjelia me Leje Kullollin. Jo vetm q punojn vet, por shpesh nxisin edhe shoqet o burrani. Po pse, o burrani, xha Kosta, a nuk jan t gjitha vajza n kompanin tuaj? -Vajza po, por burrnesha, ama! Shtrohen shinat, gjmimet metalike t tyre mbushin trasen. T 20 djemt e brigads me Reshat Dokun dhe Zabit Agollin n krye, ndeshen vrullshm me do vshtirsi. Jan br qull n djers, por prsri se ndalin hovin. Ohooop! Ohooop! Edhe pak, djema! Vetm brenda dy ditve ata shtruan 360 metra shina. Reshati dhe Zabiti, dy djem nga Belshi i liqejve t bukur, shnojn momente t paharruara pune Duam ti mbyllim shnimet pr kt brigad t dalluar. Por do t na mbetenn kujtes kta t rinj t paprtuar, kta njerz t rinj q ngjeshin gjerdanin e hekurt t hekurudhs s re
Gazeta Zri i Rinis 21 Korrik 1976 Nnshkruar: Alfred Kanini
Qyteti i shkndijave t para

Nj njeri, - dhe ka shum t tregoj, jo m nj qytet i tr. Qytet i madh si Kora jon. Ktu, si kudo, npr rrugt dhe shtpit, npr uzinat dhe muzet historia ka arkivuar msimet e saj t muara. Para se t hysh n qytet t bien n sy varrezat e t rnve pr liri dhe m tej shtpia e bukur e pushimit t pu362
Udhrrfyes i reportazhit shqiptar 1912-2011 ntorve. Dy kurora drite n kodrn mbi qytet. Mermeri i bardh duket sikur thot pr ditt e prgjakura: Luft e Dyt Botrore/ T bukur trima q more/ Nj nga nj me dor i zgjodhe.... M kujtohet nj nn. N vendin m t bukur i kan vn, - tha ajo duke prkdhelur mermerin midis luleve. Po t kishim vend edhe ktu, mbi kok do ti vinim. Ata jan atje mbi qytet. N syt e tyre, nga gjaku i tyre dhe djersa e shokve, u rrit qyteti, jeta u rilind. Nuk mund ti shkpussh ata nga baruti i lufts, nga tymi i betejave. Ne si prfytyrojm ndryshe vese ashtu me bomba n trast e me grushtin lart demonstratave, duke ar me pushk born e ngrir e duk ln mbi t pika gjaku, si yje, t prkulur mbi shaptilograf pr t shumfishuar komunikatat e Partis, heroik para litarit. ndrr e tyre ishte dhe kjo Kor e sotme. Kto rrug t saj t mbushura me arom bliresh e mshtenka, kto ndrtesa t reja t harmonizuara bukur me shtpit karakteristike prapa kangjellave, ky vrshim puntorsh q mbush mngjeset e ksaj vjeshte... Ku dshironi t shkoni? N uzinn e instrumenteve apo n kombinatin e trikotazhit? N fabrikn e qelqit apo n UMB? Por le t dgjojm zrin e rrugve. Monumenti i Lufttarit Kombtar. Nj mesnat, diku larg Atdheut, Skulptori i Popullit, Paskali, ndodhej i vetm n nj sall ball pr ball me baltn q priste t merrte jet. Dhe kndonte nn z: Pr mmdhen, pr mmdhen.... kushedi sa her oshtinin kto fjal n rrugt e sheshet para ktij monumenti. Para syve t tij, nn hijen e pushks s tij, ecn brezat. Lufttari Kombtar i pa ata dhe dukej sikur nga asti n ast do t braktiste bronxin e tij e do t hynte midis demonstruesve, midis ilegalve, midis puntorve... Katr dekada m par, n kto rrug plasi demonstrata e buks, pagzimi i par i zjarrit dhe guri i provs, si do ta cilsonte at militanti komunist Ali Kelmendi. Zi e madhe e uris. Shtypi prparimtar shkruante se nj furrxhi n Kor, nga mrzitja dhe dshprimi q ndiente prej varfris s madhe q e qarkonte, ka dashur t varej vet dhe t var t tre fmijt e tij t vegjl. Kjo ishte tragjedia e gjith popullit. Aliu ulej dhe i shkruante Kominternit: Masat presin nj shenj q t ngrihen. Vrshente malli i huaj dhe deputett reaksionar thoshin se kpuct e vendit na vrasin kmbt e na bjn me kallo. T part q u hodhn n grev ishin kpucart. Dy komunist u caktuan tu binin kambanave t kishs s Shn Gjergjit. Ky ishte sinjali. U uln qepenat e dyqaneve. Puntort rrobaqeps, hekurxhinjt, marangozt, t prir nga Mihal Lakoja me shok, u derdhn rrugve. Xhandart shtin mbi ta, demonstruesit qlluan mbi xhandart me gjenin: dru, gur, me grushte, me armt e rrmbyera. M kujtohet si tani flamuri i shpuar nga plumbat q xhandart bnin ta rrzonin, por duart e demonstruesve e mbajtn gjithmon lart, - tregon Raqi Shamblli. Kora kishte ather edhe nj zjarrfikse. Edhe at e prdorn pr t 363
Sokol Shameti shprndar demonstruesit. Bile, nj shrbtor i autoriteteve bri edhe kt propozim: Ti hedhim boj ujit t makins q ti njohim cilt jan rebelt. Por rebel ishte gjith populli... Njerzit ishin t etur pr nj jet njerzore, pr nj bot t re, si sht i etur pr drit i mbylluri n nj dhom t errt. Krkonin. Por far dhe si? Grupi komunist i Kors, i pari q u prpoq t bashkonte socializmin shkencor me lvizjen puntore n vendin ton, u jepte prgjigje ktyre pyetjeve q rrinin pezull. Rroft komunizmi!, shfaqej n faqe muresh, n demonstrata, n biseda puntorsh e liceistsh. N mbltoren e Koci Bakos hynin njerz. Dikush, ulur pran nj radioje, dgjonte Radio-Moskn. Tek dera nj xhandar. Ku e kini hapur kshtu?. N Mek, tallej tjetri. Jo ore! Po h, thot Meka?... Haxhillk i madh. Nga e gjith bota andej jan kthyer syt... Xhandari delte pr tu raportuar eprorve se gjithka shkonte mbroth. Kurse atje, n kovahann e vogl t Pilo Peristerit, hynte profesori i Liceut, Enver Hoxha. Nj dit, - kujton veterani Nesti Gambeta, - ai i kishte ngulur syt kudhrs ku shoku Pilo rrihte hekurin e skuqur dhe rrinte i menduar. E, profesor, na thua sot?, pyeti njri nga puntort. Ja, si ai hekuri q rrihet e merr formn q do kovai, ashtu duhet ti kalisim njerzit t bhen revulocionar, tha profesori. Shkndijat shprthenin tufa tufa nga hekuri i skuqur. (Nesr shkndijat do t ndiznin malet). Ku sht baraka e famshme? Ku vajtn teneqexhinjt dhe kallft e dikurshm? Ata dhe fmijt e tyre sot bjn t gjmojn uzinat e makinerit moderne t qytetit t ri. Por nuk harrojn se dikur Kora e tyre kishte vetm nj fabrik birre dhe nj punishte trikotazhi. Dhe shum mjerim. Kudo sheh parazit dhe kusar q kan si parim t rrmbejn sa t mundin dhe makinn shtetrore e konsiderojn si nj lop q duhet mjel sa m tepr. Populli ska t haj buk, ska t blej krip..., shkruante buletini Prpara. Ah! Po harruam edhe dika tjetr: hidrocentralin e Vithkuqit me t 300 kilovatt e tij! Jet pa drit. Dhe kalemxhinjt guxonin ta quanin Korrn qytet industrial! Jo larg, por 5 vjet m par ktu u inaugurua TEC-i me kapacitet 12 mij kilovat. 300 me 12 mij! N nj raport t till mund ta vendossh t kaluarn me t sotmen. Idet komuniste, si nj energji e fuqishme vun n lvizje masat. Rruga Pandeli Cale. Trokasim n shtpin e tetos, teto Poliksenit, si i thon korart. N oborrin e ksaj shtpie, t ndrtuar para 200 vjetsh, t rrethojn luleborat dafinat e egra q elin lule t kuqe. Ktu ka jetuar tre vjet e gjysm me radh shoku Enver Hoxha. N shtpin e vjetr rriteshin e zienin idet e reja. Flet tetoja: - Sa erdhi, i lshuam nj dhom t vogl. Por ai na hyri n zemr menjher. Su mbush java dhe i lshuam kt tjetrn, q sht m e madhe. Ja, ky sht krevati ku flinte. N kt dollap vinte rrobat dhe me kt pen shkruante e shkruante. Ky bastuni q rri varur n gozhd, sht po ai q mbante ather. Tre muaj i pamundur. Nuk pyeti qeveria a ka a ska lek profe364
Udhrrfyes i reportazhit shqiptar 1912-2011 sori. E tani ksaj Partie ti bhemi kurban. Doktort badihava, badihava ilaet, ushqimin badihava. Kur dalim nga spitali, na edhe para. Nejse. E q the ti, more t keqen mblidheshim mbrmanet e kndonim. Vjehrra ime, Thulla, e donte si djalin shokun Enver. Slinte njeri t hynte n dhomn e tij. Erdhi nj dit nj burr. Do t marr nj libr, i tha vjehrrs. Ku e ke nishanin? Sl njeri pa nishan n odn e djalit un. N dhomn e profesorit hynin Sotir Gurra, Pilo Peristeri, Aqif Selfoja, Sknder Topulli... bisedonin ato t tyret. Po q pr komunizmin dhe fukaran flisnin, kjo sht si nj e nj q bjn dy. Gjat vers ktu vinin fmij kmbzbathur. I kishin ln msuesit e tjer pr n vjesht. Profesori i mblidhte atje nn dardh dhe i msonte. Pyeti nj nga ata t srs s lart vjehrrn tim: Po ky me ata t leckosurit merret? Vjehrra i tha profesorit: Mor, kurban nna, thot ky ditshkurtri q ti merresh me leckamant?... Kta jan e ardhmja e Shqipris, - i tha shoku Enver. Kta do t bjn udira. Prandaj u duhet edhe shkolla. Dhe djemt e Partis, ata t leckosurit, q msonte profesori, e veshn Shqiprin me lule, bn edhe hekurudhat, edhe metalurgjin e madhe; more edhe nipi im u b direktor i... Mbaj mend nj dit kur n oborr hyri korrieri i Liceut. E pushuan nga puna profesorin, - tha ai. Mu bfshin kurban!, - ia ktheu vjehrra me inat. Shoku Enver zbriti shkallt e drunjta dhe ngriti t dy duart grusht prpjet: E, pse merakosesh? Kto duar jan t forta. Do t punojm me krah.... Nna t ka n zemr, i tha ajo e qau. Polikseni Theohari sht 76 vjee. Kushedi sa fmijve u ka lidhur n qaf ajo shamin e kuqe t pionierit! Merrem me rinin un, me mnt t freskta, smerrem me thashetheme e m the t thash, bn shaka tetoja. Vijn ktu shum njerz. Vijn edhe miq. E dashur teto Polikseni, - shkruajn n faqen e par t Vllimit t 19-t t botuar n Gjermani nj grup i Partis Komuniste Gjermane (M-L), - duke strehuar shokun Enver Hoxha, ju dhat kontributin tuaj n daljen n drit t ksaj vepre, e cila sht nj thesar pr gjith marksist-leninistt e bots. Ne ju jemi shum mirnjohs pr t, si dhe pr mikpritjen tuaj t ngroht. E pyeti nj mik i huaj teto Poliksenin: Sa fmij ke?. Dhe tetoja, q sht e vetme, iu prgjigj: Gjith komunistt e bots.... Shtpit e thjeshta t popullit u bn shtpi t revolucionit. Ato nxorrn Koci Bakon, Midhi Kostanin e Kio Greon me shok. Ata se vun vdekjen n kandar sepse n kandarin e tyre peshonte vetm jeta e popullit. Lagjja nr. 5. trokasim n shtpin e njrit prej 200 komunstve t par, Sotiraq Shipsks, baz kryesore e tekniks s Partis. Nisi m 15 dhjetor 1941 dhe vazhdoi gjer n ditn e lirimit. Gozhd mbi kalldrm, si mbi shpin. Nn Matera ruante. N oborr e n dritare. Posht, n sobalk, ilegalt shumfishonin trakte e buletine, rishtypin Zrin e popullit, n nj shaptilograf, i cili ruhet n muze, dhe m nj makin shkrimi. Dy her erdhn fashistt. Qlluan me grusht edhe mu365
Sokol Shameti rin e sobalks, ku, n musndr, fshiheshin materialet. Sotiraqi e nna e tij prisnin me gjak t ngrir: Po sikur.... Ata nuk zbuluan gj. Lagjja rrethohej pa pritur, por traktet prsri dilnin. Epo, n kt lagje spaska gj, thoshin fashistt. Rrethonin lagjen tjetr. Por traktet dukeshin prsri. Teknika ishte organizuar n mnyr t prsosur: kur pushonte njra baz, punonte tjetra. Vinin ilegalt. Ngarkoheshin dhe iknin. Njher, pasi u ngarkua nj kal me trakte, Matera mbi thas hodhi lecka. Kur ilegali doli n rrug, grat e mhalls pyetn: Kush sht ky, moj, Matera?. Nj hallexhi, krkoi ca lecka, se t dieln marton t bijn. Ti trashgohet!, than fqinjt. Ata punonin dit e nat. Pa pushim. Kur shaptilografi kishte rrezik t dgjohej, megjithse kishte rrezik t dgjohej, megjithse dritarka ishte zn me rr. Sotiraqi ngjitej lart, ulej n makinn qepse dhe u jepte kmbve. Dy vajza q punonin s bashku me t, asnjher gjat t tre vjetve nuk diskutuan gj. Sotiraqi u onte njerzve npr shtpira rroba e trakte. Mbushte kmishn, orapet... N dimr e kishte m leht, por n ver kishte raste q ndonjri i thoshte: Bobo, sa qenke shndoshur bre Tirk?... Shum shok i ishin larguar. U tremb ky, - menduan disa, - u trhoq nga lufta... Por Sotiraqi nuk ishte n radht e tyre, atje ku ishte rreziku m i madh. Detyrn e tij e dinin pak njerz. Ja, prse, n 44-n, kur morn vesh t vrtetn shokt iu hodhn n qaf dhe i thoshin: Si bre Tirk, na dole kaq konspirator i madh!?. Kora sot? E kush sht si ajo? Sot Kora ka mbi 52 mij banor. N gjith rrethin ka 30 mij puntor. N vitin e par t lirimit u prhap n Kor nj sihariq: ishte gjetur e vetmja torno q kishte qyteti. Me t u krijua parku automobilistik! N vitin 1975 Kora zinte vendin e pest n prodhimin e prgjithshm industrial si republik. N panxhar, qumsht, patate e mish vendin e par. Qyteti, q dikur n kovahanat e tij prodhonte vetm gozhd e patkonj, sot krenohet pr industrin e tij mekanike. Uzina e instrumenteve, uzina mekanike bujqsore dhe ajo e prodhimeve metalike jan prfaqsueset e saj t denja. Duart e puntorve vn n lvizje botn e hekurit, tornot, frezat, kompresort. Instrumente t precizonit t lart nisin udh t largta, prtej deteve. Klasa e dikurshme e shkolls s par shqipe, me ato banka t thjeshta, ku uleshin korart e etur pr dituri, sot sht mijfishuar. Dimensionet e shkolls jan dimensione t qytetit. Sivjet rrethi drgoi n shkolla mbi 50.000 nxns me e pa shkputje nga puna. T till rini i dha Kors plak Partia. Kur ecn npr rrugt e saj n mnyr t vetvetishme t vin n buz fjalt e njohura t Naimit: Lumja ti, moj Kor!...
Gazeta Zri i Popullit 10 tetor 1976 Nnshkruar: Xhevahir Spahiu
366
Fusha zgjohet pa aguar

Ende nuk ka gdhir, po n udht e fushat e kooperativs bujqsore Heroin t Puns Socialiste t Kmishtajt n Lushnj, ka gjallri. Nxitojn makinat e traktort. Ndihen trokthet e kuajve t karrocave dhe rrapllima e qerreve q kthehen t ngarkuara me plehra. Po mbi t gjitha, dits q pagdhir, i japin jet njerzit. T rinjt e t rejat jan shpirti i gjith ksaj gumzhitjeje. Ata grupegrupe, shpejtojn pr n frontet e tyre t puns. Kur dielli ngrihet lart e del mbi Tomorr, ata i kan prashitur disa rreshta misr, pambuk a fasule. Taktuku i kazmave t bie ndr mend se sht koh prashitjesh, sht koh kur bimve u kryhen shrbimet kulturale. Forca, shok e shoqe, sot do ti japim fund ktij blloku! Eja ktej Lefteri. Esht ktu nj rresht i paprashitur. Ata q t mbarojn rreshtat e zn, t hidhen n bllokun prmatan kanalit. Jan zra, jan thirrje t gzuara t t rinjve t brigads s 7-t q drejtohet nga e reja komuniste Athina Ndoni. Athinaja sht nj ndr brigadieret q prmendi shoku Enver n letrkmbimin me 250 kooperativistet e dalluara t rrethit t Lushnjs. E re n mosh, po e pjekur dhe e shkatht n drejtimin e brigads. Fjaln ia dgjojn t gjith, sepse ajo mbshtetet te masa. E gjith vmendja e kooperativistve sht prqndruar te jeta e bimve, shndeti i tyre, pra te shrbimet kulturale. Kur shkuam atje, sa kishin prfunduar s prashituri disa hektar me pambuk e ishin hedhur n nj bllok t madh q jeshilonte nga bimt e fasules. Sot, pr ne, sht dit aksioni pr prashitjen e fasules, -na tha Donika Ndoni, sekretare e organizats s Rinis t ksaj brigade. T rinjt po punojn me emulacione pr ta prfunduar sa m par prashitjen e fasules. Po punojn me cilsi t lart. Fasulja sht dim delikate, e tronditet leht rrnja nga kazma, prandaj shpesh e kapin vegln afr. Fasulet i kemi shum t mbara. Numri i bimve pr hektar sht i plot. Sa luftoni t merrni? Planin e kemi 22 kv pr ha, po jemi zotuar t marrim 30. E, pse jo? T gjitha shrbimet do tia bjm. Shokt tan t brigads fqinj, kshtu si kjo e patn fasulen vjet dhe morn 29 kv pr ha. Nuk na e humb djersn kjo tok ne, jo, - ndrhyri i riu Mina Velo. Para se t plugonim kt bllok, i hodhm plehun si duhej dhe sa duhej. Dy net kemi punuar pr ta plehruar deri n 12 t nats, nn dritn e draprit t hnzs. T rinjt e t rejat jan krenaria e brigads. Ndr syt e tyre shndrit lumturia q gjejn n punn e prbashkt. Ata jan pjesa drrmuese e forcave t puns. Shumica e tyre ndjekin shkolln e mesme bujqsore pa shkputje nga puna. Disa e kan prfunduar. Po pastaj? Aty n prodhim i ke, pa asnj pretendim. Nj ndihm t madhe po na jep edhe shkolla e ult 2-vjeare pr kualifikimin masiv t kooperativistve. Ajo ndiqet me shum interes dhe n bashkbisedime shkojn t prgatitur. Ne jemi n gar me 367
Sokol Shameti brigadn e 10-t, -thot Vjollca. Ata i kan shum t mbara t mbjellat, por edhe ne aty-aty jemi. Kemi lidhur fjaln t gjith n brigad, tua marrim garn. Brenda rrethit jemi n gar me organizatn e Rinis s erms. Ata kan qen tek ne, dhe ne kemi shkuar te ata. Kan marr prvojn ton pr grurin dhe misrin, dhe ne morm t tyren pr pambukun. Prgjegjsi i sektorit Seit Peqini numroi shum t rinj e t reja t dalluar si Lena Bice, Stavri Gjoni, Violeta Seferi, Lefteri Stambolliu, Katerina Bitri etj. Seiti disa her prsriti jan t rinj me sedr, nuk kam dgjuar nj t ri apo t re q tja kthej fjaln brigadieres. Jo vetm t asaj xhanm, po edhe t shoku-shokut. Skuadrkomandantt qndrojn n krye t skuadrave. Dalin edhe pr kontroll. Bjn vrejtje pr punn dhe fjala e tyre dgjohet, si e brigadieres dhe e prgjegjsit, kur sht e drejt. Ndrsa puna vazhdon, nga njra an e parcels futen ca forca t reja. Po ata? pyesim. Jan t brigads s 10-t. Na vijn pr ndihm. I kan vn prpara punt e tyre. Nj pjes t forcave na i solln ne pr t prfunduar prashitjen sa m par. Ata zn rreshtat. Kt metod pune ata e prdorin mes tyre, shpesh edhe aksionin, dhe kshtu mbyllin problemet m t ngutshme t njri-tjetrit. Kjo brigad disa t rinj i kishte uar pr hapjen e kanalit pr sjelljen e ujit t pijshm. N fshat, deri n botimin e shkrimit, do t ardhur uji. N qendr t fshatit, aty tek mapoja, sht ndrtuar dika n shenj kujtimi pr kt dit t shnuar. Pr sjelljen e ujit n fshat u hapn mbi 11 kilometra kanal. Tani jan punimet e fundit, pr t ndrtuar ezmat npr lagje. Ndrsa bisedojm me nj grup t rinjsh mes fushs, nga anash dgjojm nj z: -Po ne plakat do na pyessh ti o djal? Ishte komunistja Sava Qose. Ajo, si kryetare e organizats s Frontit t fshatit Martish, dshironte t thuheshin s paku dy fjal pr t rinjt e brigads ku punonte ajo. Gjith t rinjt, tok me gjith kooperativistt, luftojn q rendimentet e 1980-ts ti realizojn q kt vit. Kjo ka baz t sigurt mbshtetjen n forcat e veta t kooperativs, n prvojn e prparuar, n mobilizimin dhe energjit e pashtershme pr ti vn n jet ato detyra q ka shtruar Partia.
Gazeta Zri i Rinis 4 qershor 1977 Nnshkruar: Kozma Gjini
368
Vlon jeta e gjall n gjirin e klass

Para se t shkonim n uzinn e sods dhe at t PVC-s n Vlor u njohm me rezultatet e larta q ka arritur ky kolektiv puntor tani n prag t Kongresit t 8-t t BPSH. Ata jan n pararoj t ndrmarrjeve t rrethit. Biseda me antart e ktij kolektivi atje n frontin e puns na njohu m mir me punn dhe sukseset e tyre. N autobusin urban Vlor - Uzina e sods u njoha me Petrit Salatin, antar i komitetit t Rinis s uzins s Sods. Nga ai msova shum gjra pr ata q do t takoja. Si t thuash e jetova m prpara at atmosfer t gjall e luftarake q e karakterizon kt kolektiv t prbr pothuajse trsisht me t rinj. Sidomos tani, pulsi i entuziazmit t tyre rreh me ritm m t lart, pr ta pritur si duhet Kongresin ton, - m thot Petriti. Kurse tek un dshira pr tu njohur sa m par me kta t rinj, mori prmasa t reja. N hyrje t uzins, aty ku ishte vendosur kndi i rinis lexojm t shkruar me grma t mdha zotimin e t rinjve: Pr nder t Kongresit t 8-t t BPSH, planin gjashtmujor do ta realizojm 5 dit para afatit. N kto pak fjal gjejm t motivuar at mobilizim t madh q ka prfshir gjith rinin e uzins. Tani ata i jan prveshur nj pune t vshtir. Bjn remontin e prgjithshm t uzins. Esht zotimi i tyre q kt vit remontin ta prfundojn n nj koh rekord. Kur t filloj Kongresi, ne do t kemi filluar punn, - na than ata. Ndrmjet organizatave pararoj t numrojn at t oksigjenit, t ofiins e t bikarbonatit. N kndet e kuq t ktyre organizatave pam flamuj e flet-nderi, q ua bjn aq t pasur biografin. Uzina e PVC-s sht shum e re. Edhe njerzit q e vn at n lvizje, jan t rinj. Por q t vesh n lvizje makinerit e saja moderne, q ti shfrytzosh ato si duhet pr t marr sa m shum prodhim dhe t nj cilsie sa m t lart, duhet q prgatitja tekniko-profesionale t jet n nivel t lart. T rinjt e kan kuptuar drejt kt krkes t puns. Pran puntorve t vjetr ata msojn shum. Kurset dhe shkollat pa shkputje nga puna, jan gjithashtu nj burim i mir, ku ata fitojn njohuri t gjera pr profesionin. Dhe ajo q t gzon m shum sht se t gjith t rinjt jan nxns t mire e t paprtuar. Knaqemi ku i shohim pas puns, t prkulur mbi libra e fletore, na thot nj puntor i moshuar. Djemt e vajzat e uzins, duhet t bhen m t mir se ne, m t ditur se ne. Prodhimi ecn gjithnj prpara, ndaj dhe interesimi i t rinjve pr t rejat e shkencs nuk duhet t rresht asnjher. Problemet e mbarvajtjes n shkolla e kurse, komiteti i rinis i uzins i ndjek me seriozitet t madh dhe
369
Sokol Shameti i ka marr n analiz disa her. Ndaj dhe ne nuk na tinglloi si mburrje fjala e nj t riu: T jesh puntor dhe nxns shembullor a nuk sht shum bukur?. Njihemi prsri me nj zotim t rinis tani n prag t Kongresit: T na dridhet dora e t na dhemb zemra pr do gj q e shohim se na ikn kot nga pakujdesia. Ja, me kt frym diskutuan ata n nj mbledhje organizate dhe doln me zotimin q deri n fund t vitit t kursejn 10 pr qind t energjis elektrike t planifikuar pr tu harxhuar. Vetm po ta ulim 1 pr qind sasin e energjis s planifikuar, kursejm 750 mij kilovat or than t rinjt, pasi kishin br studimin pr kursimet. Gjithashtu jan diskutuar normativat e prdorimit t lndve t para t vendit dhe t atyre q vijn nga importi. T rinjt e ofiins kan marr zotimin pr t rritur numrin e pjesve t ndrrimit q rigjenerojn. Mendimi i prbashkt i t gjith t rinjve sht q t japin 1800 ton prodhim mbi planin. Duke u njohur me kto zotime edhe preokupimi i ligjshm i ktyre t rinjve pr tiu prgjigjur krkesave t mdha t kohs, bhet disi i prekshm, m i kuptueshm. Kurse thell vetes t rritet edhe m respekti pr kta t rinj puntor. N tabeln e emulacionit ka shum fotografi t dalluarish. Ndrmjet tyre nuk m harrohen Vladimir Grxi, q punon n ofiin, Ibrahim Osmni, Shklqim Azizi n repartin e oksigjenit, Afrdita Behaj e plot t tjer q i takova reparteve t uzins e q t bjn pr vete q n fjalt e para. Ai entuziazmi i tyre, ajo kmbngulja pr ta pritur Kongresin me sa m shum suksese, m lan mbresa t pashlyeshme.
Gazeta Zri i Rinis 4 qershor 1977 Nnshkruar: Besnik Mustafaj
N jetn e vrullshme t Fierzs

N lengjendat e veriut prmenden udhtart q kalojn male e lumenj t largt, t vetmuar e hipur sipr kuajve t bardh. Ata nata i z shpesh n udh, n vende t panjohura e t parrahura dhe n mes nj heshtjeje apa kufi, kur dgjohet vetm frymmarrja e njeriut t vetm dhe e natyrs q shkrin dborn apo el gjethin e lulet, nn nj qiell t ngusht e t ngjashm me sfondin shkmbor, dallon nj t ar prej nga buron drit. Trokllin me nj gur dhe rrasa e shkmbit hapet papandehur dhe malsori gjat gjith nats sht bujts npr salla fantastike plot labirinthe e me drita shum ngjyrshe. Kta ud370
Udhrrfyes i reportazhit shqiptar 1912-2011 htar t legjendave bhen bujts t Mujs e Halilit apo t zanave, jan fare t rinj dhe porositen q t mos u tregojn njerzve mbi tok, gjersa t plaken e t ndjejn orn e vdekjes. Me kto legjenda jan ushqyer njerzit e Veriut prej shekujsh. Fierza e ktyre ditve, ngjan pikrisht me ato salla madhshtore ku przierja e dritave, t papriturat e relievit nntoksor, formacionet ngjyrangjyra dhe frymmarrja e gjigandve t hutojn, t mrekullojn e st len t flesh. Dhe ata q krijojn gjith ato mrekulli, n kt ambient t jetuar nga personazhet e folklorit verior, jan t gjith njerz t thjesht e kryesisht t rinj. Mendja e t gjithve anemban Atdheut tani sht drejtuar tek turbina e par dhe lufta pr turbinn e par, pr dritn e par t Fierzs tani ka hyr kryesisht nn dhe, apo n salla gjigande. N salln e makinerive takuam sekretarin e organizats s Rinis s salls, kandidatin e Partis, Rushit Gjonin. Esht montator me nj stazh t gjat pune npr kantieret e Fierzs. Edhe brigadieri i salls s makinerive, Agim Shaqiri sht me nj stazh t gjat, 21 vjet kantiereve t Atdheut dhe si m than e ka filluar punn fare i ri. Dhe mes malesh sht rritur ai duke ln prapa salla moderne hidrocentralesh dhe duke rendur drejt kantieresh t reja. Ai sht shembull i mir pr ne m t rinjt, m thot Rushiti. Me Rushitin, shok fminie, shtis npr ambiente t ndryshme t veprs. Si montator q sht, ai ka pun vetm me metalin. Her tjetr e kisha takuar n sektor t largta, brigjeve t Valbons. Tani ai ka n duar kta salla gjigande. Jasht vrshojn zhurma njerzish, makinerish nga m t ndryshmet. Ai ndodhet ktu n hapsira metali. Edhe kto hapsira kan t papriturat e tyre, shumngjyrshmrin e tyre. Prej ktu do t komandohet nj det i tr q do t zr vend n shpatullat e maleve, pr tu shndrruar n drit. Ata djem dhe ato vajza q do t vijn pr ti marr n duar kto salla, do t jen ktu n t katr stint e vitit. Prtej metalit t salls, prtej malit t digs ata do t ken Drinin e kthyer n det q gulon si i zn ngusht nga moti i egr i ktyre viseve. Ktej mureve q prshkohen nga zhurma, pran makinerive, pran metalit q do t jen djemt dhe vajzat malsore, q do t lvizin npr turne. T vish, m thot Rushiti, kur t filloj funksionimi i turbins s par. Ather i them, ti do t vesh prpara t papritura t reja. Ather kur vepra t ket filluar t jap dritn e saj, kur do makineri t jet n vendin e saj, kur dritat e sinjaleve shumngjyrshe do t fikn e do t ndizen njra pas tjetrs, kur matsit e shumt automatik t fillojn punn e tyre dhe kur prpara teje t vendosen skena t pakuptueshme, kto salla t nj madhsie t rall, me t vrtet do t marrin ngjyrimin e epiks legjendare. Si banore e veriut, edhe pse e fillon nusrin krejt e veshur n metal, Fierza me gjithka t sajn hyn n botn e malsorve n kto dit socialiste, si dhe do gj tjetr e prditshme. Kto dit u vendosn rotori me pesh 460 ton dhe bhen prova n boshllk pr t pr371
Sokol Shameti ovuar vertikalitetin e aksit q sht 16 metra i lart. Tensioni me t cilin punuan kto dit sht me dendsi t jashtzakonshme ngjarjesh, punsh, preokupimesh, pr montatort Bashkim Alushi e Hil Kalmi, t ardhur ktu nga Vau i Dejs, Dervish Dermishi, Aleks Dalla, Ethem Malaj e Besnik Lusha (m i riu n mes t rinjve n salln e makineris, 19 vjear), sht i pamatshm. Kta njerz t rinj, q japin kontributin e tyre me ndrgjegje t plot pr socializmin, kalojn dit e net t tra me shqetsime, me lodhje, me pritje. Ve shqetsimet e tyre, lodhja, pritja, e pagjumsia nuk ngjajn aspak me ato t udhtarve t epiks t Veriut, t etur pr t papritura. Ktu edhe sekonda sht e ngarkuar me prgjegjsi t rnd, do sekond ka t bj me jetn e detalit q ke n duar e ky detal ka vendin e tij n nj makin e cila bn pjes n nj konstruksion m t ndrlikuar, e hyn n nj familje t madhe industriale, q prbjn s bashku t gjith veprn. Organizimi i veprs nuk duhet t ndiej as m t voglin shqetsim n asnjrin nga indet e tij, n asnjrn nga qelizat e tij. Esht dashur pr t gjitha kto djers e vendosmri. Metali n duar her ka qen i ftoht akull e her ka prvluar. Vapa e ngrica ktu i ka zn. Por duke ndjer n vetvete rolin e madh q i ka caktuar koha, besimin q I ka dhn Partia, njeriu bhet shum i fuqishm. Edhe veprimi m i vogl sht kryer ktu me vmendje, me prpikmri, me ndrgjegje t lart. do veprim ast pas asti sht kontrolluar dhe vetm kur jan siguruar pr mbarimin me suksese t nj cikli montimesh, puntort kan kaluar n nj cikl t ri. N prfundim sht montimi i transformatorit t fuqishm ku punon brigada q e drejton komunisti Hajri Koiu, ndrsa n salln e komandimit dhe at t agregatit punt kan mbaruar. Salla e komandimit sht krejt automatike dhe e shtruar n parket. Puntort e ksaj brigade duke prballuar motin e egr, ern e veriut, dborn, akullin dhe n nj terren t thyer e me rreziqe, arritn t shtrojn kabllin pr tek nnstacioni q do t shrbej pr komandim e sinjalizim, kshtu t gjitha ambientet n t gjitha brigjet e Drinit, dikur t varfra e t shmtuara nga uji q rrjedhur e i ka grryer prej shekujsh me durim, ka veshur n kto dit t ndrtimit t Fierzs, pajimet e veta pr tu vn n shrbim t drits. Njerzit jan shfaqur her ktu e her atje me makineri t rnda moderne dhe pas ditsh e vjetsh kjo apo ajo pjes e ambientit sht e ngarkuar me masive betoni, me pajisje t komplikuara metali, me shklqim t veant metalik. Kjo tok e ashpr veriore ska qen kurr m e bukur se sot. Tani jan t afrta ditt kur ujrat e Drinit do t vrshojn me furi dhe do t ven n lvizje turbinn e par, ather Fierza, ky gjigand industrial n veri do t filloj ti mobilizoj energjit e saj nga skajet m t largta t nervave t trupit t saj drejt drits s re. Ky sht besimi i gjith klass puntore t Fierzs, q n kto vite ka punuar si nj trup i vetm, ky sht besimi i t rinjve ndrtues, t cilt si n do betej kan pr372
Udhrrfyes i reportazhit shqiptar 1912-2011 br pjesn m energjike e m t fuqishme t klass. Fjalt m t mira fliten pr t rinjt, t cilt kan fituar respektin e t gjithve. Ata kan fituar gjithashtu edhe pjekurin e burrrimin mes klass puntore. Ata drejtojn punimet n vepra t rndsishme, jan n krye t organizatave t masave e shum jan pranuar edhe n Parti. 31 dhjetori i 1977-s ishte nj dat tjetr pr tu shnuar n historin e heroizmave t klass puntore t Fierzs. Salla e makinerive, e cila ndodhet nn nivelin e tanishm t Drinit pasi del nga tuneli, ishte n rrezik t prmbytej. Drini u vrsul pr t thyer pritn, pr t mbuluar me ujrat e shkumzuara gjithka sht ndrtuar. Edhe nj her puntort u hodhn n sulm pr ti prer vrullin e egr. Dallgt e Drinit si ca kafsh t murrme krkonin shteg t vrshonin sa n nj vend n tjetrin. Gjoksi burrror i klass nuk do t jetonte n asnj mnyr as m t voglin hap t Drinit drejt djerss s tyre. Kur dallgt u fashitn, kur tufa e murrme u nis drejt grykave t errta, nj brohorim buiti nga gjokset e puntorve. Ata e kishin mundur edhe kt radh Drinin. N Fierz takuam edhe vinierin Pavli Mara, aktivist i dalluar i organizats s Rinis s hidrocentralit. Pavlini ka ardhur ktu q n fillim t punimeve. Punon n sektorin e Dushajt, mes pyllit metalik, tek sheshi i paramontimit. Djali i tij i vogl e ka emrin Dritan. Ai lindi n Fierz dhe po rritet ktu bashk me hidrocentralin. Zri i tij i gzuar mes metaleve t dendura e shumformshe ishte i domosdoshm pr gjigandin e drits. E kur t rritet ai do tu tregoj shokve pr kantierin n Alpe, pr babain q punon n vinin e rnd dhe u shkruan her pas here gazetave pr sukseset e shokve t tij. Fierza n jetn e madhe sht nj kng e re industriale. Ajo hyn e tr n ciklin industrial t vendit.
Gazeta Zri i Popullit 28 janar 1978 Nnshkruar: Sknder Bupapaj
Duke shtegtuar bashk me blegtort

Shtegtimi i dhenve sht nj gj kaq e bukur sa, kur e shikon dhe e ndjek, sht vshtir t mos shkruash dika. Dele q blegrijn shpateve dhe trtho-
373
Sokol Shameti rave, qengja q nxitojn pas tyre, zile q tringllojn brinjave e skrkave, desh me brir q ecin rnd-rnd, qen me sy si thngjilli, barinj me bruca t rnda, krrab n duar, pushkn mbi sup e fyellin n brez. Esht shtegtimi i gjat n zonat e thella malore t Kelmendit n rrethin e Shkodrs, pr ti nxjerr tufat n kullotat verore alpine. Ata nxitojn her rrugs s re t Malsis s Madhe, her monopateve. Vijn nga kooperativat bujqsore t Koplikut, Bajzs, Dragoit dhe ngjiten lart n bjeshkt e pasura me kullota. Dhe vetm po t ndjeksh rrugn q bjn barinjt, bindesh se sa e lodhshme sht puna e tyre. Ata jan gjithmon t shqetsuar q shtegtimi t kryhet pa humbje. Ja, brigadieri komunist Rexhep Ramdelaj q ngjitet trthorave me nj qengj t duar. Grigja po ngjitej m lart drejt Rapshs. Aty barinjt e tufave takohen. Toma, Asllani, Paloka, Rroku jan barinjt e vjetr dhe kan miqsi t hershme midis tyre. T nisemi, thot Asllani. Kemi shum rrug. Dhe nisen. Pas shtegtimit t gjat po i afrohen bjeshks. Pas tyre vijn baxhiert, zooveterineri me ndihmsin, mjelset dhe bareshat. Kopet e bardha lvizin brinjs. Posht mbetet Vermoshi i bukur nn nj mjegull t holl, t bardh. Grupi ndalon nj ast dhe sodit fshatin m verior t Shqipris. Esht mngjes i nj dit t zakonshme pune. Qyteza blegtorale e Seferajt. Grigjat dalin n kullot. Barinjt prshndeten me njri-tjetrin. Sa m shpejt n kullot. Ende sht ftoht. Ata mbshtillen me gzhupat e tyre t ngroht. Esht kullot n mbi 2000 metra mbi nivelin e detit. Qendra e verimit sht e rregulluar pr bukuri. Barakat e qytezs t sistemuara dhe me drit elektrike ngjajn si yje. Baxhot e pajisura me gjithka t nevojshme. Qendra e ndrzimit artificial sht e pastr. Stanet e mbuluara me plastmas tregojn pr dorn puntore t malsorit. E gjith qendra e verimit ngjan me nj vend pune dhe pushimi. Q n mngjes hert mund t vsh re vrullin e blegtorve n pun. Mjelset nxitojn t mjelin dhent. Baxhiert prgatitin ent. Qendra e ndrzimit gjallrohet. Radioja jep muzik. Kullotat e Seferajt jan nj siprfaqe e gjer e pasur. Livadhet jan n vegjetacion t plot. Barinjt, pasi vn tufat prpara, kan koh t bisedojn pr kullotat. Tekniku i pyjeve Zef Krishi ka nj prvoj t pasur. Ai bisedon me barinjt pr shrbimet n kullota, pr pasurimin e tyre, pr kullotjen me ngastra t dhenve pr qumsht, t qingjave, pr tufat e majmris. Thon se Zefi krkon si tepr, por ai sht kmbnguls. Bagtia do ujin, bjeshka do plehun, do ruajtur nga grryerja. N baz t eksperimenteve q jan br sht arritur n konkluzionin se rendimenti i barit sht rritur nga 3-5 kv pr ha n 15-17 kv bar pr ha, kur kullots i jan br shrbime. Barinjt shkmbejn prvojn e tyre pr rritjen e rendimentit t qumshtit pr do krer, t mishit e t leshit, pr rritjen e shndetshme t rimontit. Kur i shikon barinjt mes kullots, nn kaltrsin e pastr t qiellit, 374
Udhrrfyes i reportazhit shqiptar 1912-2011 me krraba n duar e kshtu t vllazruar tek diskutojn pr mbarvajtjen e punve t tyre, ndjen nj gzim t fuqishm. Midis barinjve flet dhe brigadieri komunist Rexhep Ramdelaj, mbi detyrat q ka brigada, se kryesisht nga puna e barinjve varen rezultatet n prodhimet blegtorale. Ai ka m se 15 vjet q del n kullota me bagtin. Por kan vn re se kur i ushqejn si duhet kafsht, rezultatet e planifikuara arrihen. Brigada e tij pati pjellshmri t mir, po kjo nuk erdhi vet, po u rrit se u morn masa pr ushqimin, strehimin, higjienn e stallave dhe t kafshve. N trast ka barna t ndryshme, n nj tjetr edhe libra pr shkencn e blegtoris. Esht nj dit e zakonshme aksioni. Barinjt, mjelset, baxhiert, rreth 5060 vet e kan shpallur aksion. Disa pastrojn kullotn nga gurt, disa rrethojn lera pr grumbullimin e ujit pr bagtin. Paloka, Maria, Zefi, t gjith punojn. M tej tufat kullosin. Blegtort jan si nj familje e madhe, e gzuar, puntore, e lumtur. Rrket derdhin uj t ftoht. Bari aq i lart t l prshtypje se as me kos nuk pritet. Bariu Caf Dyli nis ti bjer fyellit. Esht koh pushimi. Disa han buk, disa kndojn pr Partin q krijoi jetn kaq t bukur edhe ktu lart. Ndrkaq tufat u afrohen lugjeve me uj. Pijn t etura. Jeta e barinjve nuk sht e leht. Ata largohen nga stanet n mngjes dhe kthehen me butsin e mbrmjeve. Kur je mes tyre nuk di far t shkruash m par. Mes tyre ka edhe baresha, se sht thyer koncepti q, gruaja smund t ndjek burrin dhe tufn n bjeshk. N verim t bagtis kan ardhur shum shoqe si baresha e mjelse si Mara, Lula e plot t tjera. Muzgu i mbl dhe i ndezur po bie mbi bjeshk. Barinjt me tufat prpara po kthehen nga kullota. Por sonte ata nuk do t kthehen n qytez. Do t flen me tufat n vathat e hapura. E bjn kt q t plehrojn kullotn, duke e ndrruar vendin e fjetjes s bagtive her pas here. Barinjt, si nj familje e madhe mblidhen rreth zjarrit. Kush nuk i ka provuar kto net kaq t bukura nuk mund t dij e t besoj asgj pr to. Jan net t paprsritshme. Bisedojn, pastaj ia marin nj knge: Moj Parti ta lumsha synin. Bjeshkt jehojn. Knga pikrisht ktu n kufi ngjan m e bukur. N fytyrat e Paloks, Cafit, Tomit e t gjithve v re gzimin e jets. Barinjt tan t msuar mes shqots e suferins, me krrab e pushk n dor, t bjn ti duash me gjith shpirt si njerz t frontit t vshtir pr ndrtimin e socializmit. Kolona e mushkave t ngjitej drejt bjeshks nuk ka asgj t prbashkt me karnavalet e kafshve t kurbetlinjve, me ato kolona ngarkuar me dasmor apo me ata q zbrisnin trthorave e skrkave pr nj calik misr. Koh t reja u kan dhn gzim jo vetm njerzve, por edhe bjeshkve. Ngjitet karvani i kafshve t transportit me bidona t bardh. Zilet tringllijn. Jan kafsh q transportojn prodhimet blegtorale, djersn e blegtorve. Edhe puna e transportuesve n kto zona t thella sht e lodhshme dhe e vshtir. Trans375
Sokol Shameti portuesit jan n pulsin dhe shqetsimet e gjith qytezs blegtorale. Ata punn e masin me prodhimet, me ato q transportojn pr tia uar popullit. Ti futesh n dyqan dhe blen djath, qumsht, gjalp, por do njrit duhet ti shkoj mendja se ato prodhime aq t nevojshme pr jetn e njeriut, jan edhe mundi, djersa e nett pa gjum t barinjve, mjelsve, baxhierve, transportuesve. Ecn karvani i kafshve t transportit. Transportuesit kan me vete nj ant me gazeta. Ndrkaq karvani arrin n bjeshk. Bariu komunist B. Ymeri nxiton ti takoj. Ka krkuar ti sjellin veprn e 25-t t shokut Enver. Ata ia japin dhe ai i falnderon. Ai sht bari i ri i dhenve t ardhshme. Lufton t vej n jet prvojn e prparuar. Me krrab n dor mbledh qingjat n tuf. Kujdes i kushton shfrytzimit me nikoqirllk t barit, pa menduar se ktu kullotat jan t gjera e plot bar. Jeta ktu n qytezn blegtorale sht e larmishme. Edhe fmijt e qytezs kan aktivitetet e tyre. Ata jan shprndar npr livadhe si qengjat, mbledhin bim medicinale. Trastat sa vijn e mbushen. Nj vajz e shkolls s Bajzs kput nj lule vathi dhe e v n flok. Dielli mes mjegulls s bardh hapet si trndafil dhe vajza u propozon fmijve nj ide t bukur: T shkruajm nj parull me gur t bardh. Ln trastat dhe ia nisin puns. Pak m von, n faqen e bjeshks, lexohet e shkruar bukur: Lavdi PPSH!. Edhe fmijt bjn t tyren n lartsin e ktyre bjeshkve. Rezultatet e larta nuk jan dhurat, por vijn si rezultat i nj pune kmbngulse, t vazhdueshme, plot kujdes, e shqetsim pr bagtin. Bariu S. Delaj shembull n kooperativn bujqsore t Bajzs, mbledh plehun n nj thes. N saj t shfrytzimit t mir t kullots, mbarshtimit t tufs, ka arritur t marr 75 litra qumsht pr do dele, 2.2 kg lesh. Pr t tregojn se pa u siguruar se do dele, ka ngrn e ka pir, at nuk e z gjumi. Ai e ndjek prvojn e blegtorve m t prparuar t Gjirokastrs, Prmetit, Matit dhe Beratit. Puna e bariut, Heroit t Puns Socialiste, Lezan Pislit, e ka frymzuar pr rezultate t larta. Tufat kthehen. Ai u thot mjelsve t nisin shpejt se deleve u djeg qumshti n gji. Currilat e bardh rrjedhin n en. Duart e shkathta t Luls, Mars e t tjerave nuk pushojn. Mjelja sht puna e tyre dhe ato e kan me pasion. Ln shtpit dhe vijn pas tufave. Shpejt dhe mir, kshtu duhet mjel. Ato prpiqen tua marrin deleve gjith qumshtin. Edhe n baxhot e qytezs vazhdon puna intensive. Pran skrematries punon P. Milani. Ajka hidhet n kazana t bardh. Ai ka 20 vjet q punon n baxho. Baxhot jan t pastra, plot drit. Gjithka e nevojshme sht ktu pr nj pun me rendiment e me kultur. T knaqet syri kur shikon kulturn e tyre n pun. Napa t bardha, bidona me qumsht. Esht koha q zihet djathi. Puna e tyre vrtet ka lodhje, por ska m bukur kur njerzve u dhuron prodhime t shijshme. N kto bjeshk prodhohen bulmetra me cilsi t mir, q sht mundi i t gjith blegtorve. Rrotat e mdha t djathit mbushin fuit. Gjiza e bardh 376
Udhrrfyes i reportazhit shqiptar 1912-2011 dhe e freskt gjithashtu. Bidonat me gjalp. Esht nj pjes e puns s palodhur t blegtorve.
Gazeta Zri i Popullit 28 qershor 1978 Nnshkruar: Vangjel Leka
Prsri n fushat e Myzeqes

Korriku prvlon tokn dhe bimt. Por ka edhe nj forc tjetr q e prvlon korrikun, e mund at: njerzit. Ata u gjendn pran toks e bimve me dashurin e thell pr to dhe i japin vlag me djersn e tyre. N kt vshtrim, pra, edhe kur prashitim, edhe kur ujitim, sht vet djersa e bujqve, vlaga e vrtet q do rrnja e bims. Por duke folur pr kto dit korriku, duam t shtojm dika: thatsirn e korrikut po e mund edhe vlaga e djerss s ushtarakve. Ata erdhn n fushat e gjra t Myzeqes. Erdhn prsri, duam t theksojm. Jan miq t ngusht t fushave, t punonjsve t bujqsis. Aksione t tilla kan br edhe m par dhe secili sht dalluar pr karakteristikat e veta. Po ky aksion i ri karakteristika t reja ka? N prgjithsi nj konkluzion del nga kto aksione: q bujqsia sht shtje e gjith popullit, sht shtje edhe e ktyre ushtarve q kan nderur fushat me entuziazmin dhe ritmin rinor t tyre. Le ta ilustrojm kt me ndonj shembull, bised, shifr nga jeta e ditve t para t aksionit. Makina q drejton ushtar Shklqimi ecn npr rrugt e NB-s 29 nntori t Lushnjes. fush e madhe e sa rrug t gjata! thot ai. U ngatrrova n fillim, por tani i di prmendsh. Fush e madhe, -thot oficer Pandeliu. Dikur ktu qe nj knet e madhe, t ciln e mundm me pun dhe po me pun do ta lulzojm m tej kt hambar t buks. Para syve tan tabllot ndrrohen shpesh: kuadrate t gjelbra, t verdha, gri Misr e pambuk, toka t pluguara, t mbjella, hamullore. Ne shkojm atje ku po punojn ushtarakt e repartit N dhe menjher ndodhemi prpara nj tablloje plot kontrast t krijuar nga dy ngjyra, ajo e bimve t blerta dhe e trupave t bronxt tr muskuj t ushtarve. Nuk u nxituam t merrnim menjher ndonj shifr, por shkmbyem disa biseda me ta. Un jam nga Kamishtaj, -tregon ushtar Iliri. Kam mbaruar shkolln e mesme bujqsore. Ka plot ushtar ktu q kan mbaruar shkolla t mesme. Kurse Agroni sht nga Krutja, Flamuri nga Ardenica, Dilaveri nga Mallakastra, Margariti, nga Frakulla etj. Ne fshatart i njohim bimt dhe e dim se ato tani duan shrbime me cilsi t lart. Dhe ne ushtart, 377
Sokol Shameti duke e kuptuar kt, me prvojn ton si bujq dhe me disiplinn ushtarake q na karakterizon, po ecim rresht pas rreshti jo vetm me syt prpara, por edhe duke par prapa e duke pyetur veten: kemi br, si kemi punuar e si duhet t punojm m mir? Zakonisht n t tilla raste do t krkosh m t dalluarit, por e ke t vshtir ti gjesh ata: t gjithve u kan hije shata n dor, djersa n ball. T gjith t prkulur mbi bim. Megjithat ndonj i nxituar hidhet e thot: -More po Zylyftari, Fuati e Llambi si na e kaluan xhanm? Shnoi, se e meritojn. Ti po harron kampiont e nnrepartit ton, -thot oficer Mitati. Hakiu, Tomori e Fiqireti e kan realizuar normn 180 pr qind. Ju, shoku Mitat, flitni vetm pr ushtart, - thot Hajrullai, brigadier i NB-s. Por edhe vet ju nuk mbeteni prapa. Ja, mezi e dallova mes ushtarve Mehmetin, at oficerin me trup t shndosh, por mjaft i shkatht. Ktu ia ndrpreu fjaln ushtar Andoni: -Oficer Fadili punon m shum, borxh na e ka br. Por nesr, ve, do t prpiqemi tia kalojm. Por kur them do tia kalojm, kjo sdo t thot se do t bjm pun shkeleshko, sepse shata do forc e ndrgjegje bashk. Bima nuk e do shatn ta lshosh si vare ose symbyllurazi, sepse kshtu ose e dmton dhe e kput, ose nuk e mbath si duhet. Edhe ne q jemi nga qyteti po ua msojm ca nga ca huqet bimve, -thon ushtart Ferhat e Muhamet nga Tirana. Dhe kur ua njeh kto huqe, di edhe si t punosh. Qoft edhe nga kto biseda t shkurtra, spontane, krijon nj prfytyrim t qart pr bot e brendshme t ushtarve, pr dashurin q kan ata pr punn, pr karakterin e shndosh t tyre si ushtar t edukuar nga Partia dhe njkohsisht puntor t mir t socializmit. Jemi n sektorin e erms. Midis ngastrs valvitet nj flamur i kuq. Na duket si i njohur ky flamur. Ku e kemi par? Esht flamuri q fitoi njsia jon n aksionin e vitit t kaluar. Nga Odise Caneja e kemi marr me vete, pr tu treguar t tjerve se do ta mbajm gjithmon. Esht tjetr pun n se t tjert do ta bjn fora. Por edhe ne 120-prqindshin nuk po e ndajm nga vetja. Kjo do t thot se ne i tejkalojm detyrat dhe e kaprcejm koh, -thot oficer Llambi. Pr nder t 10 Korrikut, ne e plotsuam planin e strvitjes politikoluftarake nj muaj para afatit. Kt temp po e mbajm edhe ktu. Aksionin do ta realizojm nj dit para afatit. Kt e beson menjher kur mson se ushtar t till si Pali, Feriti etj. e realizojn normn 170-193 pr qind. Dhe ky tejkalim nuk bie aspak n kurriz t cilsis. Ka ndonj q e shkel, -na thot dikush. Por ne kemi organizuar grupet e kontrollit-ushtar. Gjithashtu, kemi pran edhe shokt e NB-s. Ja, brigadier Arqile Londo tr ditn me ne sht. Ndalu te kjo bim, ndalu te tjetra. E gjejm t mir, - ecim m tej. Nuk e gjejm t till, ndalemi menjher. Arqileja v buzn m gaz. Flori i kan duart kta, por m par kan flori ndrgjegjen, - thot ai. E mojm shum ndihmn e tyre dhe 378
Udhrrfyes i reportazhit shqiptar 1912-2011 po prpiqemi tu plotsojm t gjitha kushtet. Dhe vrtet q ka nj interesim t madh q ushtart ta kalojn kohn e lir sa m t gzueshm. Pran tyre jan punonjsit, jan komunistt, jan t rinjt e NB-s. Kto dit midis tyre ishte edhe kandidatja e Byros Politike dhe sekretare e par e Komitetit t Partis t Rrethit t Lushnjs Lenka uko. Lexohet shtypi i prditshm, zhvillohen lojra t ndryshme, shfaqen filma, ndiqen programe televizive. Nj dit disa shok ushtarak ndoqn nj tem n kursin e kandidatve t Partis t rrethit q bhet n NB. Drejtori i kursit na tha se ai do t zhvilloj nj tem me ushtart, kurse oficer Myrtezai u tregua i gatshm t bj nj bised me kandidatt e Partis me rastin e 35-vjetorit t themelimit t ushtris. N shtabin e aksionit njihemi me rezultatet e ps ditve t para t aksionit: Jan prashitur rreth 550 ha kultura t ndryshme bujqsore. -Alo!... Shtabi i aksionit?... Jemi Gradishta Ushtarakt e repartit E e realizuan normn 211 pr qind. Pra, m tepr se dy norma. Ky sht nj mobilizim i jashtzakonshm, nj shprehje e gjall e tempit ushtarak, e ndrgjegjes s tyre, e kuptimit politik t situatave, e pjekuris ideologjike t ushtarakve tan t edukuar nga Partia. A i tham t gjitha? Natyrisht, me nj qndrim t shkurtr, ose vetm me nj reportazh, nuk mund t pohojm q i kemi thn t gjitha. Por do t dshironim t nnvizonim nj detaj si epilog t ktij shkrimi pr kt aksion dhjetditor: Pas puns ushtart pastrojn shatat q ato t mos ndryshken, por ata merren edhe me nj pastrim tjetr, me at t armve t tyre, q ato kurr t mos ndryshken. Pra, shatat n gatishmri dhe armt n gatishmri. Karakteristik e gjith popullit-ushtar, q n njrn dor mban kazmn dhe n tjetrn pushkn, q ndrton socializmin dhe njkohsisht prgatitet intensivisht pr mbrojtjen e vendit nga do armik, i do ngjyre qoft, q do t guxonte t sulmonte kto trojet tona t lashta.
Gazeta Zri i Popullit 6 korrik 1978 Nnshkruar: Sotiraq Gjordeni
Drita e Fierzs, dita e Partis

Rruga q u nis ishte e gjat dhe e vshtir. Hidrocentrali do t ishte gjigant do t konkuronte n Evrop me specifikn e veant t punimeve, duke filluar nga diga, tunelet etj. N ndrtimin e ksaj vepre u duk m mir edhe sakrifica, shpirti krijues e praktik dhe heroizmi masiv i njeriut ton t ri. Esht prologu i 379
Sokol Shameti nj pune t nisur vite m par, i nj pune me prgjegjsi t gjeologve q studiuan formacionet e toks (tani grupi i tyre i kryesuar nga Nuro Dhima, i ka m se dy vjet q ka shtegtuar n Koman), i projektuesve inxhinier e teknik. do vepr ka skicat e veta, llogaritjet, kuotat, fuqin puntore, makinerit, preventivin etj. Dhe posht atij kuadrati q e gjen n do projekt, shihet edhe emri i projektuesit. Atje n dig puntort njohn emrin e Farudin Hoxhs, projektuesin e saj, ashtu si njohn ata t salls s makineris emrin e Sherif Sinanit e t Mete Hadrit dhe minatort e tuneleve emrin e Egon Gjadrit. Hapat e para Kohn m par, nga arshivat e hidrocentralit u nxorrn fotografit e viteve t para, q kur n vepr u ngritn adrat e deri te vnia n shfrytzim e turbins s par. Ato jan afishuar n vijim t njra-tjetrs n formn e nj gjysmharku, si nj film i gjall i mbushur m ngjarje, njerz, pun e data. N t djatht t bregut t Drinit aparati ka fiksuar nj trap, i vetmi mjet komunikimi n ann tjetr t lumit. Banort e fshatrave Fierz, Dushaj, Raj, Gri etj u msuan me zhurma t reja dhe me at vrshim njerzish q erdhn nga t katr ant e Atdheut drejt Fierzs n prgjigje t thirrjes s Partis pr ndrtimin e ksaj vepre t madhe (ashtu si do msoheshin me mjetet e reja t transportit, harkun e kuq t sinjalit q shfaqej do mngjes e pasdite n Gropa dhe Gurore, q lajmronte fillimin e plasjeve t minave; makinat vetngarkuese, shpuese, sondat, etj.) Shtegtuan ktu minatort, luant e tuneleve. Emrat e Dali Liks, Shaban Gjoks, Xhem Pecs, e t veteranve t kantiereve Halil Marku, Azis Vorfi, Ollga Koi jan br tanim t njohur. Ata u rritn kantiereve, morn tiparet m t mira t klass e derdhn djersn edhe ktu. Filluan plasjet e para, q pagzuan a-n e atij alfabeti heroik t punimeve, t cilat zun vend dhe mbushn faqe t tra suksesesh e heroizmi. do dit e nat makinat rrmbenin nga zemrat e malit copa shkmbi e dheu dhe tunelet nr.1 e nr.2 t devijimit merrnin form. Njerzit sfidonin vet natyrn. Me forcat dhe vullnetin e tyre ata i gatitn lumit nj rrug t re, q kalonte tejprtej malit. Dhe gatitn pritn me t ciln i than Drinit: Kalo ktej nga duam ne q tu shrbesh lumturis dhe begatis son. N muajin maj 1974 karvani i makinave lshoi papushim qindra metra kub gur e blloqe betoni n rrugn e lumit dhe e detyroi at t braktis pr disa qindra metra shtratin shekullor. Drini, si nj ka i bindur, kaloi i mposhtur tunelet e hapura t devijimit. Ja dhe ura lkundse pasarel. Ajo nuk sht m. Posht saj, n shtratin tani pa uj t Drinit, sondat shpuan thell dhe pompat e imentimit iniektuan n damart e padukshm t shkmbinjve mijra ton imento, q diga t ishte e fort, pas asnj t ar, si vet jeta dhe 380
Udhrrfyes i reportazhit shqiptar 1912-2011 heroizmi i puntorve. Natn, mbi kokat e sondave ndizeshin prozhektort. Dukej si nj grumbull yjesh kishte zbritur pr t ndriuar luginn e Drinit. Qyteza e pagjum Kushdo q vjen n Fierz pr her t par, krijon mendimin q hidrocentrali prmblidhet n pak fjal t njohura tani, si dig, liqen, turbin etj. Por vetm po t jetosh qoft edhe pak dit ktu, bindesh se ai ka prmasat e nj qyteti t pagjum, ku n do or t dits e t nats rrugt mbajn t njjtn ngarkes, lvizin njerz, makina, autobusa t linjave t brendshme e interurban etj. Esht nj qytet me lagjet e sektort e vet. Ai e ka kokn lart n Gropa me banort e hershm t imentimit, qndrn n zonn B, dhe fundin, n grin e largt, ku rrugt pa shi marrin ngjyrn e kuqe t argjilit t Cernics. Ktu jetojn me mijra banor, me gzimet, shqetsimet dhe hallet e prkohshme t tyre. Pran barakave prej populiti ngrihen zyrat e administrats s kantiereve, t Komitetit t Partis, t drejtoris s ndrmarrjes, shkolla, spitali, erdhja, kinemat, godinat e banimit t puntorve etj. Dhe gjallrin gjithkaje ia japin ata, njerzit, q jetojn e punojn ktu: minatort me kapelet plastike n kok, saldatort me maska n dor, shofert me xhaketn e hedhur supeve dhe gzimin e puns n sy, msuesit prkrah nxnsve puntor q mbushin bankat n shkolln e mbrmjes, pioniert dhe fmijt n Fierz. Rinia n kt vepr prbn shumicn e numrit t punonjsve. T rinjt erdhn ktu nga uzinat, fabrikat, shkollat e mesme, shkolla Sknderbej etj. T rinjt puntor, t etur pr dije, iu futn shkollave e kurseve t specialiteteve t ndryshme, si pr elektrik, hekurthyes, saldator, manovrator, shofer etj. Shum prej tyre fituan dy e tri profesione. N vepr ata kaliten e bhen t denj pr t marr stafetn. Esht e admirueshme puna e stazhierve t shkollave t mesme t Tirans q punojn n kantierin e imentimit, ose ajo e sknderbegasve q kontribuojn me shokt puntor t NN-s 21 Dhjetori etj. Drejt nga auditort e universitetit erdhn ktu shtat vjet m par inxhiniert Ylli Treska, Andrea Panozaqi, Sali Domi, Kristaq Thanasi etj. Tani ata nuk i njeh m, se jan rritur e burrruar dhe puna n kt vepr i ka pajisur m cilsit e kuadrit t ri. Dashurin pr punn dhe gatishmrin pr t punuar atje ku ka nevoj Atdheu, i gjen edhe te pionert e shkolls tetvjeare t Dushajt, t cilt, n takimin e tre brezave, morn iniciativn q t shtegtojn, si dhe prindrit e tyre, n veprat e pesvjearve t ardhshm. Bukur knduan voglusht e Fierzs n festn e 1 Majit: I them shokut veteran: Mirupafshim n Koman! Lule kantieri jemi ne, lulet e Partis dhe t xhaxhit Enver.
381
Sokol Shameti Njerzit ngren malin Diga. Brthama e digs. N sfondin gri t asaj tape betoni duket makina e par q sapo ka shkarkuar metrakubt e par t argjilit. Pas saj presin me radh makinat e tjera. Kush sht ai shofer i cili qe i pari at dit shtatori t vitit 1976 q pati kt privilegj? Nga pas t ndjek buzqeshja e tij tek shikon argjiln q derdhet nga kazani i ngritur lart. Jo m kot argjilit i thon zemr e digs. Vet ngjyra e tij sajon at ur lidhse dhe e bn real at emrtim teknik. Ai ka ngjyrn e gjakut. Ndofta ai shofer punon akoma, si mund t jet veterani Selim Shabani, Ibrahim Delia e ndonj tjetr. Diga u b shqetsimi i dits, i mbledhjeve t organizats-baz t Partis, t puntorve n kantiere e brigada. Cilido jetonte me ecjen dhe rritjen e saj: Ishte nj prkujdesje gati prej nne q tregonin puntort q punonin aty, q diga t lartsohej pa pushim e t bhej e fort si shkmbi. Shpatullat e digs, q pastroheshin nga brigadat heroina Drita e Drinit dhe Ismet Sali Bruaj, do dit pritnin at vrshim t kuq t argjilit e kapte kuota prher e m t larta. Ata punonin me parulln revolucionare do metr kub material i hedhur n dig, sht bomb pr armikun. N faqen thik t malit t Kors brigadat e minatorve t gurores, t drejtuara nga Kol Markolaj e Kamber Gjini, prdit shkruanin me matrapikt, barominat, levat dhe varet e tyre dika n at drras t gurt. N tunelet e elura u futn tonelata t tra me dinamit dhe u b plasja e par masive prej 110.000 metrash kub, e papar deri ather. (Plasja e katrt masive dhe t tjerat q e pasuan arritn gati pesfishin e t pars). Nnt plasje masive ndoqn njra-tjetrn. Diga glltiste e pangopur mijra metra kub material n dit. Dhe kur vepra vazhdonte rritjen e saj, mendjet dhe zemrat e t gjithve i pushtoi nj gzim i ri: shoku Enver Hoxha prshndeti ndrtuesit pr fitoret e arritura. Partia ka besim t plot n heroizmin dhe vendosmrin tuaj t patundur, pr t mbaruar n afat at vepr t madhe, -thuhej, midis t tjerash n telegramin e tij. Dhe ata ditn ta justifikojn kt besim q kishte Partia e nj vit m von shkuan n Kongresin e 7-t t PPSH me rezultate t larta. Vendimet historike t kongresit t 7-t t PPSH rritn si asnjher tjetr vrullin dhe mobilizimin n pun t t gjith klass puntore t hidrocentralit. Dhe, si gjithmon, komunistt u vun n ball, aty ku vshtirsit ishin m t mdha, dhe me shembullin e tyre udhhoqn dhe frymzuan masn. Pr ti shpejtuar e avancuar punimet n dig e n shpatullat e saj, Komiteti i Partis i Hidrocentralit organizoi vazhdimisht aksione me goditje t prqendruar. Pr do betej u organizuan shtabet operative, pa zyra, shtabe t pagjuma Dhe syri i njerzve sngopej duke par ndryshimet n vepr. Objektet q prfundonin ndiqnin njri-tjetrin. Ato jan pran e pran: tunelet e turbins s par dhe t dyt, tuneli i shkarkimit nr.3, q sht 382
Udhrrfyes i reportazhit shqiptar 1912-2011 nj nga veprat m t vshtira e m me prgjegjsi n ndrtimet nntoksore, salla e makineris etj. Vepra e marrjes. Ajo nga larg duket si nj bibliotek me libra t vendosur n kmb. Mijra metra kub beton e hekur e prbjn at masiv. N kmbt e saj do t rrshqat ujt n katr degzimet pr t katr turbinat. Me mjeshtrit gollobordas lidhet ngritja e sa e sa veprave, kulla e ftohjes s Azotikut, oxhakve t lart t Metalurgjikut etj. Njerz t lartsive u quajtn edhe ktu n Fierz. Kan punuar ata edhe te portali nr.2, i cili tani qndron i zhytur n liqen n 70 pr qind t lartsis s tij. Hysen Kadria, mjeshtri karpentier, me brigadn e tij kapi kuotn m t lart te vepra e marrjes, kulln nr.4. Jan edhe tri kulla t tjera q po lartsohen e hedhin shtat prdit e n t ardhmen do t lidhen me nj ur, vepr e bukur arti. E q t gjitha n lartsin mbi 80 metra. Kuota dhe lartsi t reja i presin. 25 shkurt 1978. U ndalua rrjedhja e lir e lumit Drin. Dhe filloi krijimi i liqenit pr shfrytzimin e hidrocentralit. N mes t atij gzimi q shihje t mijra punonjs t mbledhur at dit n mitingun e organizuar, ishte edhe nn Goshja. Shtpia e saj qe e para q u prfshi nga ujt e liqenit. Deri sa u zhduk edhe maja e oxhakut, ajo hodhi valle e derdhi lot gzimi. Cilsia garanton veprn Partia q n fillim t punimeve hodhi parulln Cilsia garanton veprn, t ciln e gjen t shkruar kudo n faqet e malit, n blloqet e betonit, n shiritat e bezeve e t kartoneve t varura n faqet e mureve, n stendat e emulacionit etj. Mbi t gjitha, ajo zuri vend thell n ndrgjegjen e do punonjsi. Dhe gjithsecili pyeste: A kemi punuar me cilsi t lart, shok, n ngjeshjen e argjilit e t materialeve t tjera t digs? Sduhet t harrojm se diga do t mbaj mbi shpatullat e saj peshn e nj liqeni prej dhjetra kilometrash dhe hidrocentrali do t punoj pr nj koh shum t gjat. Hidrocentrali sht shkoll e madhe, ku njerzit jo vetm kaliten, por ajn edhe n rrug t reja, t parrahura ndonjher, duke thyer normat klasike e duke zgjidhur edhe probleme t ndrlikuara teknike. Mendimi krijues e novator ka ar vazhdimisht prpara dhe ka fituar mbi t panjohurn, si n tunele, dig, park etj. Tek tuneli i shkarkimit nr.3 uji rrjedh me nj shpejtsi maramendse. Kallpt metalik t lvizshm, t projektuar nga inxh. Adnand Qatipi, siguruan nj shkall pastrtie t betonimit gati t prsosur dhe ujt e liqenit rshqet n faqet e lmuara si pasqyr t atij tuneli. Vepr tjetr arti kjo, e krijuar nga mendja e duart e njerzve tan, t edukuar nga Partia. N kt vepr shifrat kapin prmasa ndrrash. Endrrat pr bukn, elikun, dritn u bn realitet vetm n epokn e madhe t Partis. Vetm n fazn e par t punimeve n dig jan hedhur 2.7 milion metra kub 383
Sokol Shameti gur, zhavorr dhe 600 metra kub argjil. Lartsia prfundimtare e digs do t arrij n 168 metra. Jan kryer miliona metra kub grmime dhe jan prodhuar e hedhur n vepr rreth 700 mij metra kub beton. Shofert e qarqeve t Tirans, Durrsit etj, iu prgjigjn flak pr flak ritmiks s punimeve duke sjell nga Fush-Kruja imenton n ditt dhe nett e akullta, n mes bors e shiut, n rrugt e ngrira dhe gjith kthesa e Qafs s Malit Dardhs, Miliskajs e Poravs. Fragmente heroizmi Heroizmi ktu shfaqet madhshtor e pa buj. At e gjen kudo, n do hap t ksaj vepre. Idealet e Partis dhe ndrgjegjja e lart klasore e uan manovratorin e komunist Zef Zefi drejt pavdeksis. Pas plotsimit t detyrave t tij ditore, makina e tij ngjitej n zikzaket e Gurors pr ti ardhur n ndihm atij sektori. Dhe n luft pr t br realitet zotimin q kishte marr pr t ngarkuar me aksion edhe 2 mij metra kub gur, mbeti aty buz Valbons. E rrapllima e gurve, q ndihet sa her shprthejn minat, duket sikur mrmrit pjes nga jeta e tij dhe e shokve minator q dhan jetn n galeri tre vjet m par pr t ndihmuar njri-tjetrin. Shirat e rrmbyeshm q ran ditt e janarit e t marsit t ktij viti rrezikuan seriozisht prmbytjen e galeris s imentimit. Puntort, me komunistt n ball, luftuan pr or t tra t future deri n mes n uj pr t shptuar sondat, pompat e makinerit e tjera. Dhe fituan. Sa e sa her pompistt e kantierit t ndrtimit nr.3 kan luftuar me ujin e akullt n ditt e nett e ftohta t dimrit t Fierzs, q pompat e ujit t mos pushonin dhe puna e kryer prej shokve t tyre t mos rrezikohej. Sharrohen ditt e shkurtit e t dhjetorit t vitit 1977 kur ujrat e egrsuara t Drinit gati kaprcyen pritn e prkohshme duke rrezikuar prmbytjen e salls s makineris. Brigada heroin Ismet Sali Bruaj dhe montatort e salls luftuan pa u zmbrapsur, deri sa e mposhtn kt fatkeqsi t natyrs. N librin e madh t jet s tyre t ngjeshur gjen faqe t tra t mbushura me t tilla ngjarje. Dhe kto i bjn vetm njerzit e epoks s Partis. Montatort Jo rastsisht montatort, shtegtart e pesvjearve i lam n mbyllje t ktij shkrimi. S bashku me shokt e imentimit, ata do t jen banort e fundit q do t shprngulen pr n Koman e pr n vepra t tjera. Kur zbret n Gropa, kujtdo q vjen n Fierz gjja e par q i bie n sy sht ajo mori izolatorsh, elsash, konstruksionesh, nj pyll i vrtet metalik. Esht nnstacioni elektrik q u montua n nj koh rekord nga brigada q drejton Heroi i Puns Sociali384
Udhrrfyes i reportazhit shqiptar 1912-2011 ste Njazi Aga. Te fusha e paramontimit t turbinave po paramontohen pjest e turbins s tret e t katrt. Jan sjell ato nga larg, nga shoferi Hero i Puns Socialiste Met Dervina, dy Kiot dhe djali i tij, Ganiu. Nj ekuipazh shofersh t zot, q su trembet syri nga transportimi i ngarkesave t tilla shum t rnda dhe me gabarite t mdha, si jan transformatori i madh i fuqis, statort e turbinave, rrota e puns etj., n at rrug t gjat e t vshtir. Tubacionet e rnda t prodhuara presin ti veshin me rroben metalike tunelet nr.3 dhe nr.2 t turbinave. Vetm tubacionet e montuara n vepr arrijn n 2865 ton. Sekretarin e organizats baz t Partis s kantierit t montimit, Xhevdet Muratin, q drejton kt brigad, rrallher e gjen n zyr. Ai jeton jo vetm me shqetsimet e brigads, por edhe me ato t t gjith kantierit. Turbina e par prologu i betejs Paramontimi dhe montimi i turbins jan pun me shum prgjegjsi e q krkojn kujdes t veant. Pesha e detaleve ktu matet me ton, ndrsa shmangiet e puns sduhet t kalojn t dhjetat e t qintat e milimetrit. Me vmendje punohet n paramontimin e turbinave n brigadn q drejton Estref Canaj. Si mjeshtr t vrtet punojn Dinush ela, Maqo Nasto etj., ndonse jan t rinj n mosh. Q prej vitit t kaluar, kur filloi montimi i turbins s par, sipr statorit t saj zun vend njri pas tjetrit detalet e tjera. Dhe n janar t ktij viti u hodh detali m i rnd rotori gjigand. Ulja e tij u b milimetrike. Suksesi u takon t gjithve: montatorve t palodhur Agim Limaj, Etem Malaj, Aleks Dalla, Besnik Lushaj, etj., si dhe brigadierit Agim Shaqiri dhe inxhinierit Ylli Mezini. N mes t fasads kryesore, t suvatuar e t lyer bukur t salls s makineris, t bie n sy nj pllak katrkndshe e imentuar. Ndofta n t ardhmen skulptort kan pr ta prjetsuar basoreliev heroizmin e ndrtuesve t veprs. Nga brenda saj vjen nj zhurm e mbl nanuritse. Esht zhurma e ujit q rrotullon turbinn e par. Shigjetat e rregullatorit t shpejtsis e t aparaturave matse tregojn vlerat e dshiruara. Vajzat e djemt te salla e komands e t turbinave mbushin flett e para t ditarit t puns. N rrjetin energjitik t Atdheut kalojn kilovatort q prodhon hidrocentrali i Fierzs. Kur sheh sot kt vepr, si gjith Shqiprin e re t ndrtuar nga klasa jon puntore, nga populli yn, nn udhheqjen e Partis, zemra t mbushet me gzim e krenari. Kur puntort e hidrocentralit u njohn me letrn e KQ t Partis dhe t qeveris kineze duke msuar pr veprimet reaksionare t udhheqjes kineze ndaj Partis e popullit ton, u indinjuan thell dhe u mobilizuan m tepr pr t rritur ritmet e ndrtimit pr t kaprcyer vshtirsit, si gjithmon me forcat e veta. Atje n zemr t galeris e t tuneleve, n lartsin e kullave, 385
Sokol Shameti n gjoksin e grryer t malit t Kores, n shpatullat e digs, n turbin e kudo n udhheqje t klass jan komunistt.
Gazeta Zri i Popullit 29 gusht 1978 Nnshkruar: Ibrahim Xhamaj, Spiro Qirixidhi
Jeton nj tradit e bukur

Nj mal shkmbor. Nn t llapashiste deti. Ushtart qndrojn t gatshm ndr llogore. Prpjet ngjitet silueta e nj njeriu. Zri i rojs, prmes telit telefonik rrshqet n vendkomand: - Nj njeri. Nj civil Ndr llogore mprehet vigjilenca. Cili sht ai q afrohet? Nj kalimtar i rastit apo nj zbulues i maskuar, lodr e armikut? N vendvrojtim ngjitet komisar Luigji. Afron dylbit n sy. Vrojton. Pa dale, more vllezr. Ky qnka Gjon Jak Marku, veterani yn. Ata ndofta nuk njihen me njri tjetrin, por n nj shkrim mund t qndrojn pran e pran, si dy ushtar n nj llogore: Ndueja! Edhe ai, si Gjoni, ka sulmuar tr jets n ball, e ka kaluar moshn e shrbimit ushtarak, por asnjri nuk guxon ta tund nga lista. Pr komunistin, pr lufttarin, mbrojtja e Atdheut nuk njeh mosh. Sinjali i strvitjes u dha ndaj t gdhir. Ishte nj nat pus, kur ret e derdhnin, si thuhet, shiun me gjyma. Ushtar, kooperativist e qytetar vraponin pr t zn secili vendin e tij. Por n pik arriti i pari Ndue Dod Shahini. Kish nxituar m shum nga t gjith, kish fluturuar npr terr. Magazinierin e piks e takoi pran depos. U prshndet me t dhe nisi ta ndihmonte. Kur erdhn shokt do gj ishte gati. Nuk u takoi t pritnin. Rrmbyen armatimin e pajimet, ngjeshn kapelet me yll dhe vrapuan npr pozicione. Gatishmria u vendos para kohs. Dhe minutat, krahas ruajtjes s gjakftohtsis, luajn shum rol n luftn e sotme, veanrisht n momentet e para. Ato mund t vendosin edhe fatin e nj beteje. Kt Ndueja e di mir. Koha sht flori, -thot dhe e hedh vshtrimin nga deti. Jo nj her armiku na ka ardhur andej. Ku i dihet se nuk na sulmon n nj nat si kjo? Vrapn Ndueja nga kodra n kodr, nga pozicioni n pozicion. Si sekretar i organizats-baz t Partis, ai ka mjaft t bisedoj me ushtart, me komandantt, me komisart. Gjen pastaj pozicionin e vet. Ulet atje dhe qndron i gatshm. Ndrkaq, sheh se si i ngjitet mali veterani: Gjoni! Kt e zgjuan hapat npr shkall, trokitjet ndr dyer. E ndieu se ato nuk ishin trokitje t zakonshme. U ngrit n ast, 386
Udhrrfyes i reportazhit shqiptar 1912-2011 u vesh dhe doli. N rrug pa t vraponin t rinj e t moshuar. Qnka dhn sinjali, -mendoi. Po mua pse sm thirrn?. Dhe apitet pas tyre. Ata vrap, ai ngadal. E ka t vshtir gjashtdhjeteshtatvjeari t matet me t rinjt pr pun shpejtsie. Por as n vend nuk qndron. Si rrihet n shtpi n ato aste tingujsh e krismash -Mos u lodh, or bablok dgjon nj z. Shko m mir n shtpi. Esht dhn sinjali, bre. A se dgjove? Sinjali sht pr djemt. Ti ke shtat vjet n pension pleqrie. Pastaj as n list nuk je. Qllojn si plumb kto fjal. Por Gjoni e ka gati prgjigjen: -N list mos qoft hasmi, -thot. Un jam n krye gjersa t m rrah kjo, -dhe tregon zemrn. Dhe bn prpara. I ngjitet prpjet malit. Nj mal shkmb, karakoll mbi det. Gjoni e njeh mir at vend. Pllmb e kng, pllmb e histori. I del prpara komisari. Prqafohen si shok e miq t vjetr dhe zbresin bashk n pikvrojtimi. Atje sht brthama drejtuese e repartit. E pritnin. Ai, me vshtrimin e ngulur mbi hart, pret t msoj situatn. Dhe komandanti i shpjegon: -Pas shum mundjesh armiku mundi ta ante mbrojtjen ton dhe t pykzohej ja, mu ktu -Po djemt? ngryset veterani. U trhoqn prkohsisht. Bn rudh balli i Gjonit: -Shqiptari nuk e ka zakon t lshoj pllmb nga toka e t parve, o djem, -thot. Sbt mir q u trhoqt. Kini kujdes. Hiqet pastaj mnjan Gjon Jak Marku dhe e l t qet shtabin. Kan pun me rndsi djemt, -thot. I ndjek plot vmendje veprimet e tyre. Vrenjtet ai bashk me djemt dhe buzqesh po bashk me ta. Fytyra e tij i pasqyron nj ast gzimin dhe shqetsimin e ushtarve. Jan gzimet dhe shqetsimet e njerzve tan kto, t rritur pozicioneve, t burrruar luftimeve, t kalitur rrethimeve. Jan gzimi dhe shqetsimi i nj lufttari t thjesht t ktij vendi, q u rrit llogoreve. Kemi nj jet t tr me komisar Luigjin, -thot dhe tregon pr ato vite kur diversantt e fundit zvarriteshin si krimba n kto an, kur djemt e ktij vendi i shtypnin me kmb kta krimba, mbeturina t shekujve. N at mesnat pa hn t 28 majit 1950 Gjoni dhe Luigji po zbritnin nga malsit e Lezhs me gzim t madh: do t raportonin n rreth rezultatin e votimeve pr legjislaturn e dyt t Kuvendit Popullor. Nj rezultat q t dehte nga gzimi. Dhe ja Qafa e Pazarit, nj lugin e ngusht n mes majave, vend i pritave t prjetshme gjakmarrse, streh e diversantve. U ndodhn ata befas ball pr ball. Ran si gur n tok dhe morn shenj n gjoksin e shoku-shokut. Ndal! Parruln! parrull, more Gishtat sa nuk trhoqn kmbzat e shkrepjes. At ast dikush tha: -Ky qnka Gjon Jak Marku, bre! E njoh nga zri! Heu! Po ju kush jeni? Kshtu u njohn. Pas ksaj ata ecn krah pr krah n rrugn e jets. Detyra her i bashkonte e her i largonte. N luft e n pun t prbashkt u forcua m shum shoqria e tyre. Ajo nuk njohu asgj t vogl e vetjake. N t pulson interesi i madh e i prbashkt pr forcimin dhe lulzimin e Atdheut socialist. E sheh Luigji shokun e tij t moshuar krah bijve, 387
Sokol Shameti niprve e mbesave duke shkuar nga llogorja n llogore e duke u br thirrje pr qndres dhe mbi bllokun e komisarit rrshqasin rreshtat Merr rrug kshtu nj thirrje e zjarrt, e frymzuar nga shembulli i ktij lufttari q nuk njeh prehje. Nisen pastaj agjitatort nga njra qendr zjarri n tjetrn. Dhe shprthen kudo nj diskutim luftarak q ka pr moto: Kur Gjon Jak Marku gjashtdhjeteshtatvjear vigjlon mbi llogore, pa prfillur shi e acar, po ti, shok, duhet t bsh? Po ne?. Shembulli i veteranit kthehet kshtu n nj burim frymzimi pr t gjith. Thirrja bn t sajn, Gjon Marku t tijn. Ulet Gjoni n llogore vshtron pozicionin e mitralierit. Duket se dika nuk i plqen. Dika nuk sht sipas rregullores. Pse e keni hedhur kshtu dheun, more bir? Esht toka jon kjo, -dhe e lmon Gjon Jak Marku tokn shkmbore si t prkdhel nj fmij. Pr kt e ruajm gjakun ndr damar, -thot. Esht toka jon kjo. Gjaku yn. Bashk me gjakun ka rrjedhur npr damar dashuria pr kt tok, pr lirin. Ka rrjedhur e sht transmetuar nga brezi n brez, nga gjenerata n gjenerat. Gjyshrit e Gjonit luftuan pr bukn, pr vatanin. Luftoi edhe nna e tij, Drandja (se babai e la t ri). Pr lexuesin emri i Drandes nuk sht i panjohur. Lidhet ai me heronjt e Vigut, me Ndoc Mazin e Ndoc Dedn, me Naimin, Hydajetin dhe Ahmetin. E mori vesh nn Drandja se tradhtia u kidhte ngritur prit trimave dhe au prmes bajonetave e shkoi pran tyre. U shpuri uj t njomnin buzn e przhitur nga zhegu i gushtit. Desh t qndronte nna me ta, t luftonte e t binte me djemt, por trimat kishin plane t tjera. U uln ata dhe shkruan letrn e tyre kngn e tyre para vdekjes: T dashur shok, jemi t rrethuem dhe presim n do ast t na prshkojn plumbat e tradhtarve, por ne e kemi da ma mir me dhan jetn si me le sesa me tradhtue luftn q kemi nis. -Amanet, moj nn Drandja, kt letr, -i than. Gjall a vdek me ua dorzue shokve tan. E futi nn Drandja n gji, doli nga rrethimi dhe ua solli letrn shokve, pr tua ln shekujve. Tani nna nga Vigu nuk jeton m, por rron amaneti i djemve. Rron biri i saj Gjoni, rron i nipi komandant i nderuar n nj repart t Flots son Luftarake Detare, rrojn e do t rrojn strniprit dhe strmbesat e saj. Bashk me ta jeton nj tradit e bukur atdhedashurie, nj kng trimnore.
Gazeta Zri i Popullit 19 Janar 1979 Nnshkruar: Thoma Noti
388
Shtigjeve t bardhsive
Jan dit t ftohta dimri e malet kan hedhur mbi supe vellon e bardh t dbors. Studentt e studentet e shkolls s lart t oficerve Enver Hoxha zhvillojn strvitjen dimrore lart n male. Sivjet e nisn ata kt aksion t madh me marshimin e gjat n rrugkalimin e Shtabit t Prgjithshm t Ushtris Nacionallirimtare. Shngjergji i rrethit t Tirans kt buzmbrmje janari ka dal i tri, si dikur n ditn e lufts Antifashiste Nacionallirimtare, dhe pret marshuesit e rinj t veshur me uniformn e blert. Dhe ja ku ndizen srish kngt partizane. Jehona e tyre buet deri larg. Mir se erdht! sht kjo mikpritja e t gjithve. Lart nga malet fryn nj er e fort q i tund pemt si n valle. Deri natn von vazhduan kngt e bisedat at nat. Pran vatrave t fshatarve studentt ushtarak. Jan po kto vatra q n ato dit t stuhishme pritn partizant, pritn Shtabin, pritn shokun Enver. T nesrmen qysh hert n mngjes, nis prsri marshimi. Kolona merr rrugn drejt ermeniks, shtigjeve t bardha nga kaloi Shtabi i Prgjithshm. N ball t kolons prijn veterant, m t moshuarit. Ata jan thinjur. Po ata n zemr e n shpirt kan mbetur prjet t rinj. Ja Nuredini, Agroni, Rustemi Ndrsa ecin me hapin e rnduar nga pasha e viteve, kujtojn ato dit t stuhishme. Dikujt i kujtohet nj shok i rn, dikujt nj betej e ashpr, tjetrit nj marshim i gjat e n kushte t vshtira. Para syve, si padashur, u dalin shtigjet e lufts, ato shtigje ku shkruhej me gjak e heroizm historia e ktij populli. Rruga sht e gjat, e vshtir. Kolona ecn, si zakonisht, kompakte. Ja Orenja! Duke kaluar kodra, male e lugina t tra t shfaqet fare papritur aty, n gjunjt e maleve t ermeniks, Orenja e flaks dhe e barutit, Orenja mikpritse, Orenja e nn Zyhras. Ndrsa ecim n drejtim t saj na kujtohen ato q kemi msuar qysh fmij pr t, luftn e betejat e zhvilluara n kto male, pr trimrin dhe patriotizmin e nn Zyhras, pr sakrificat q bri ajo, e cila, si ka theksuar dhe shoku Enver Hoxha, i fali Lufts Antifashiste Nacionallirimtare tre gjrat e saj m t shtrenjta: kasollen, djalin, dhe dhin e vetme. Po vall a do ta takojm nn Zyhran? Dhe si pa e kuptuar, n buz na del melodia e asaj kngs s dashur Nna e kasolleve, me t ciln vazhdojn rrugn pr te kasollja e nn Zyhras, shoqruar nga nipi i saj, Haki Koi. Kasollja me kasht e ngritur aty n krah t fshatit tani shrben si nj muze i gjall. Prsri midis maleve t ermeniks. Tanim kollona ka filluar ngjitjen pr n malet e Shmilit. Esht dita e tret e marshimit. Dbora kalon gati nj metr. Muzgu ka koh q ka rn dhe fryn nj er e leht. Edhe Qerreti malor i priti e i prcolli plot ngrohtsi kt mbrmje dimri studentt ushtarak. M tej e posht n lugin vendosur n krah t lumit Shkumbin, sht Miraka. 389
Sokol Shameti Edhe aty ndaluam. Veterani Myftar Hoxha, ai q n ato net operacioni nxori shtabin nga rrethimi, na njeh me traditat e krahins s tij, me rrugn q ka kryer Shtabi i Prgjithshm. Pastaj nis prsri rruga. Kt rradh edhe m e vshtir. Prball, mali i Munells prcjell vazhdimisht er me furtun. Aty dbora matet me metra. Furtuna st le t bsh asnj hap prpara. Megjithat, asnjri nuk trhiqet. Aty lart n maj t malit zjarret e ndezura t zhytin n kujtimet e atyre viteve. Pran tyre kt nat dimri pushojn marshuesit. Dikush mundohet pran zjarrit t plotsoj ditarin e marshimit, dikush t hedh n bllokun e shnimeve mbresat e tij nga ky aktivitet. Aty m tej gjmon fuqishm knga. T nesrmen, ende pa zbardhur mir dita e re, nis prsri marshimi drejt majave mbuluar me dbor, shtigjeve t bardha. Pas gati 14 orsh rrug kolona ndalet n Galigat, te kasollja. Kasollja e Galigatit! Kt mngjes t ftoht janari nn Hurmaja, ajo q priti e strehoi, n ato dit t vshtira operacioni, n kasollen e saj Shtabin dhe shokun Enver Hoxha, s bashku me gjith galigatasit e tjer, kan dal e presin studentt ushtarak. Ajo sht thinjur. Vitet mbi fytyrn e saj t zeshkt kan mbjell brazdat e rrudhave. Por n kujtesn e saj kan mbetur t freskta kujtimet e atyre netve t stuhishme. Ishin koh t vshtira lufte dhe armiqt i ndiqnin kmba-kmbs shokt e shtabit. Po ku ti kapnin se! A kapen me kmb shqiponjat? I pritm si bijt tan. I ruajtm si syt e ballit, -e nis bisedn nn Hurmaja dhe vazhdon e vazhdon s treguari pr ato dit e net t stuhishme. T gjith dgjojn me vmendje. Pastaj rreth e qark kasolles gjmojn kngt. Po me kng nis prsri rruga. Edhe pjesa tjetr e marshimit, Gramsh Balts Qaf-Krrab mali i Fagut la n mendjen e zemrat e studentve mbresa t pashlyera. Kshtu, me shpirt t lart sakrifice, me vrull dhe entuziazm rinor, i kaluan ato tet dit dhe tet net marshim. Dhe prsri midis maleve. Qyteza ushtarake e ngritur n bardhsin e dbors ditn t le prshtypjen e nj qyteti t vogl me ndrtesa t bardha. Nga t katr ant ktu vrshtojn erra t forta e do dit bie dbor me furtun. Megjithat, pr asnj ast nuk ndrpritet strvitja q zhvillohet ktu, n kushte shum t vshtira moti e terreni. Qyteza pr asnj moment nuk gjen qetsi. Ditn e natn pran saj dhe mandej n mallet, grykat e grxhet prreth gjmojm t fuqishme kngt partizane e t grupeve msimore q shkojn e kthehen nga strvitja. Pikrisht kt nat t ftoht dimri jemi duke ndjekur strvitjen e nj grupi msimor q drejtohet nga kuadri E. Poda. Bie bor dhe fryn er e fort q t pret fytyrn si me brisk. Nnreparti vazhdon ngjitjen drejt majs pr ku i sht caktuar detyra luftarake. Aty ndalin edhe instruktori i cili i njeh me situatn taktike dhe pastaj u jep detyrn. I shpejt e dinamik nis sulmi. Kuadrot e ardhshme t Ushtris son Popullore sulen plot vrull mbi armikun. Krismat e armve thyejn qetsin e nats. Kudo tendosje, mobilizim e shpirt luftarak. 390
Udhrrfyes i reportazhit shqiptar 1912-2011 Luftojn t gjith si nj trup I vetm, si n luft t vrtet. Pas pak dgjohet nj urra e fort. Armiku i ndodhur n darn e zjarrt t tyre, trhiqet me turp. do dit e do nat grupet msimore marrin udhn pr n rajonet e strvitjes. Bashkudhtare e tyre sht knga partizane.
Gazeta Zri i Popullit 27 shkurt 1979 Nnshkruar: Korrespondenti vullnetar i Zrit t popullit
N mal, me barinjt e Tragjasit

Po ngjitemi drejt maleve q qarkojn Tragjasin. Mendimi se po shkojn mysafir t barinjt na gzon. Sa m tepr ngjitemi, aq m tepr e ndiejm freskin e maleve. Kudo ndihet aroma e barit dhe e luleve t malit q jan rritur pr bukuri Prpara nesh shpaloset nj panoram piktoreske. Deti me kaltrsin e tij karakteristike. Orikumi i lasht, fusha e Dukatit q zverdhon nga gruri, Izvori me gjelbrimin e rrepeve dhe reflekset e ujrave e t burimeve t ftohta. Mir se na erdht, mir se na erdht! na prshndet kryebariu Meladin Sulo, duke na ftuar t lodhemi, n nj kasolle t mbuluar me gjethe e deg t porsaprera valanidhi. Tragjasi ka tradita t lashta n blegtori. Si banor t viseve malore, njerzit e ktyre anve kan preferuar n mnyr t veant blegtorin. do familje e ka pasur pr zanat jetn e bariut n male. Kooperativa bujqsore e bashkuar e Dukatit, ku bn pjes edhe sektori i Tragjasit, ka rreth 24 mij kok bagti. Esht nj nga ekonomit m t mdha blegtorale t vndit ton. Vetm sektori i Tragjasit, - na thot zooveterineri Arqile Koo, - ka 8500 krer, nga t cilat 6100 kok jan dele. Traditat e mira n blegtori barinjt e Tragjasit i rritin nga viti n vit. Kshtu, pr shembull, vitin q shkoi prodhimi i qumshtit u tejkalua. U morn 10 litra qumsht pr do kok, m tepr se plani. Edhe sivjet rezultatet jan t mira. Kryebarinjt Cane Gaba, Yzeir Gjata, Beqir Bejua me tufat q drejtojn i kan realizuar dhe tejkaluar detyrat e caktuara. Biseda me barinjt nis shtruar. Tufa q drejton kryebariu Meladin Sulo ka 900 krer. Piksynimi i barinjve t ksaj tufe sht q t rritin sa m shum rendimentet dhe t tejkalojn planin e qumshtit, t mishit e t leshit. Dhe rezultatet e mira nuk kan munguar Gjat muajit maj u morn rreth 0.700 kg qumsht pr dele n dit. Plani i prodhimit t qumshtit pr periudhn gjashtmujore u tejkalua. U dhan rreth 7 kv qumsht mbi t. Nj nga barinjt m t moshuar t ksaj tufe sht edhe Shaqir Aliu. E kam marr krrabn qysh kur isha 391
Sokol Shameti dymbdhjet vje, - tregon ai. Dhe sa t m punojn kmba e dora se l Xha Shaqirin e kemi bariun m t mir, - ndrhyn Meladini. E ha meraku pr punn. Esht njeri me sedr. Edhe pse me mosh t thyer, sht i shkatht e i gjall si nj djal njzetvjear. Pr do dele i dhmb n zemr. U zgjedh me merak kullotat, q ato t han majn e njom t barit, t pin ujin e freskt t gurrave - Kt dimr, - tregon bariu tjetr i ksaj tufe, Milo Baco, - bri shum ftoht. Bri ngric e ra dbor. Nj pjes e deleve kishin lindur. Jasht era t priste. Nuk mund t qndroje dot nga acari dhe temperatura e ult. Qngjat e porsalindur rrezikoheshin t ngordhnin. Aty pr aty vendosm. I futm qngjat npr kasollet tona. Ndezm zjarr, i ngrohm duke i mbajtur n prehr. T bje kt pun pr disa dit me radh ishte e vshtir, sepse kishin 150 qngja t lindur. Por, ama, ia dolm mban. T gjith bashk, pa vn n sy gjum, i shptuam nga ngrica. Asnj nuk na ngordhi. Kshtu q pjellshmrin e tufs e rritm 101 pr qind. Kur erdhi koha pr t dorzuar qngjat, i kishim me pesh mesatare 24 kg. Tufa jon sht pa shenj, - vazhdon bisedn m tej prsri Meladini. Kto dele jan t kooperativistve. Vetm ka nj ndryshim. Jan t bashkuara. Kur fshatart i shkputn nga oborret e tyre dhe i bashkuan pa dallim n nj tuf t vetme, pati edhe fjal t tilla si: Do t ngordhin urie, Merakun e t zotit t saj nuk e ka m gjja e gjall, Nuk do ti ojn n kullota t mira e t tjera. Por ndodhi e kundrta. Ne barinjt, iu vum puns me mish e me shpirt. Vendosm: tufn pa shenj do ta bjm m t mirn, m t dalluarn n sektor. Skaloi shum koh dhe ia arritm qllimit. Na ha meraku pr bagtin. I duam me gjith shpirt - hidhet e thot Kristaqi. Ja, para ca ditsh kisha nj dele pa qejf. E pash mir e mir, po svura re gj t keqe. Mndja m shkoi te ndonj nprk Ndenja me t gjith natn E mbajta disa dit afr. E ushqeva me dorn time, gjersa e mori veten e u shndosh Jeta e bariut sht plot variacione. Ndaj edhe dshira pr t punuar si oban sht e madhe te t rinjt e Tragjasit. Bariu m i ri i tufs pr t ciln flasim sht Mentor Ferhati. Sapo i ka mbushur t shtatmbdhjetat. Krkoi vet q t bhej bari. Zanatit ia ka marr shpejt t fshehtat. Dgjon me vmendje kshillat e barinjve me prvoj. Esht i paprtuar e fjalpak. Patjetr q do t bhet shpejt nj bari shembullor, -thon pr t shokt Dita sht thyer. Vjen buzmbrmja. Dielli digjet pran Sazanit. Nga kasollja dgjohet nj melodi. Meladini ka hapur radion. Pas pak fillon revista radiofonike. T rinjt dgjon m vmendje lajmet e dits nga Radio Tirana.
Gazeta Bashkimi 10 korrik 1979 Nnshkruar: Vasil Qesari
392
Vajzat metalurge
N historikun e kombinatit metalurgjik do t hyjn dhe emrat e shtat vajzave t para metalurge, q u prgatitn n shkolln e mesme t ult t Elbasanit. Secila nga ato ka historin e vet pr t ardhur deri ktu, e t gjitha i bashkon ndrra e bukur pr tu bra metalurge. Do t gatuajn brumin e zjarrt t metalit e do t prgatitin buk gize e eliku, pr industrin, pr gjith vendin. Si do rrug e re, edhe kjo kishte vshtirsit e veta. T bheshin vajzat metalurge, kjo nuk ishte gj e zakonshme. Ja tregon njra prej tyre, Valentina Latifi, q sht nga Crriku: - Nj vit m par, - tregon ajo, - disa vajza q do t vazhdonin shkolln n degn e fonderis, nuk pranuan dhe nuk bn sa e ndrruan kt deg. M shum ishte opinioni konservator ai q kishte ndikuar pr keq tek ato. Dhe ne na than: Ndrrojeni degn, Nuk e bni dot. E nuk na than. T them t drejtn, dhe ne sikur u stepm n fillim. Por drejtoresha e shkolls, Engjllushe Balza, na qndroi afr, na foli pr bukurin e puns, pr mekanizimin e proceseve na bindi. T parat vajza q hym n klasn e fonderis isha un dhe shoqja ime Yllka Miho. Vetm djem kishte n at deg. Dhe atyre iu duk n fillim udi se si guxuam ne t hynim n nj zon q u prkiste vetm atyre. Disa hodhn dhe nga nj fjal, disa t tjer hapn syt. Por edhe kjo kaloi, si do fillim. Ajo tregon dhe buzqesh. Buzqesh me triumfin e saj dhe t shoqeve t veta. Ata djem, q u uditn n fillim kur ato dy vajza, Valentina dhe Yllka, hyn n klasn e fonderis, erdhi koha q shoqen e tyre, Valin, e zgjodhn sekretare t organizats s Rinis. Dhe Valentina Latifi e meriton, e justifikon besimin e shokve e t shoqeve. E dgjon tek t flet pr shkolln, pr profesionin q po mson, pr shoqet e saj, ashtu thjesht, pa fjal t bukura e t zgjedhura, por e sigurt dhe e gzuar, e t bhet zemra mal pr gjith vrsnikt e saj n mbar vendin q punojn me pasion e vetmohim n t gjitha fushat, e t ngrihet zemra pesh pr kt rini t mrekullueshme q ka si stolin m t muar thjeshtsin e dashurin pr Atdheun, pr jetn ton. T gjitha kto lidhen me emrin e Partis, me veprn e saj t mrekullueshme, njeriun e ri t Shqipris socialiste. Muaji i par i shkolls, - vazhdon t tregoj Valentina, -ishte puna praktike n fonderin e uzins s nafts n Crrik. Kjo ishte prova dhe msimi m i mir q morm. Aty na u mbush mendja se ne mund ta bnim at pun. Kur na pan q nuk u trhoqm gjat muajit t praktiks, n klasn ton erdhn dhe dy shoqe t tjera. Kshtu u bm katr. M von u bm shtat shoqe. Kjo na e shtoi besimin dhe forcn, na shtoi gzimin. Ktu nuk po prmendim dy shoqe q u larguan. Ato u trembn. Opinioni konservator i mposhti, se ato nuk luftuan si duhet. Q t fitoj e reja i duhet luft kmbngulse. Dhe n shtpin time pati debate. Mamaja nuk deshte q un 393
Sokol Shameti t vazhdoja kt deg. Ku sht par vajz fonditore?! thoshte ajo. Ndrsa babai ishte me mua. Do t dal dhe nj fonditore nga shtpia jon tha ai. T tr msues e inxhinier nuk do ti bjm de. Ime motr vazhdon shkolln e lart pr gjuh t huaja, ndrsa vllai mbaron pr topograf. Kshtu ndodhi n shtpin time. Nnat e kan nj ik m t vshtir pr tu msuar me guximin e vajzave t tyre. Babai ia kujtoi edhe nj her kt mamas: Dhe ti, - tha, - nuk e pate t leht t filloje pun n uzinn e nafts e tani je brigadiere n fabrikn e fuive. Kjo ishte rruga e Valentins pr t msuar profesionin e fonditorit. Kshtu pak a shum t ngjashme e kan dhe shoqet e saj, Yllka, Fatma, Luljeta, Liljana, etj. Tani ato jan n muajin e fundit t praktiks dhe pastaj do t japin provimet pr kategorizim. T na shikosh n fonderin e gizs, - tregonte nj dit Vali, - nuk na dallon nga puntort. Marrim pjes n t gjitha proceset: n formim, n derdhje, shkrirje e pastrim. Kjo ishte e vrtet. Pr kt na foln dhe puntort, msuesit e tyre me prvoj Mehmet Isaku e Prparim Toska.
Gazeta Bashkimi 11 korrik 1979 Nnshkruar: Llazar Vero
Npr gjurmt e viteve t Gjirokastrs

Npr lagjet e Gjirokastrs njri pas tjetrit bhen takimet me kanditatt pr kshilltar e gjyqtar popullor. Puntort, npunsit, ushtarakt, t rinjt e t rejat ngrihen e flasin. Thuajse n t gjitha diskutimet e tyre flitet pr sukseset e arritura, pr ndryshimet e pakrahasueshme q ka sjell Partia me n krye shokun Enver Hoxha. T gjith bjn nj pyetje: Prse monumenti i eriz Topullit ka gjerdant me fishek, por nuk ka pushkn?. Kt monument nuk e ngritn agallart, por populli i thjesht. Disa vjet me radh i kish krkuar qeveris populli pr t prjetsuar n bronz lufttarin legjendar eriz Topulli, por qeveria heshtte. Njerzit e thjesht hiqnin bukn e gojs e jepnin ndihma pr t arritur shumn e t hollave q krkonte derdhja e nj monumenti. Studentt e liceut jepnin shfaqje pr t kontribuar edhe
394
Udhrrfyes i reportazhit shqiptar 1912-2011 ata pr monumentin. Por qeveritart i shprdoruan t hollat, morn takme t tjera floriri. Po, Zogu kish frik nga populli, serdhi kurr n Gjirokastr. T hollat nuk mjaftuan pr derdhjen e pushks n bronz, erizi sa qe gjall nuk e hoqi kurr pushkn nga supi, po n monument nuk e ka, qeveria e merhumit Zog ia hoqi, ashtu si hoqi gjlprat e llozeve t pushkve m 7 prill 1939. Bashkia nuk vodhi vetm t hollat e monumentit, por edhe ato q ishin mbledhur pr kalldrm. Pushtet i hurit e i litarit, pushtet hajdut, me lug n brez i gatshm edhe n gjum pr t ngrn hakun e fukaras. A, t vije n ato koh Gjirokastr tregon pensionisti Kapo Kai tek Qafa e Pazarit, npr pezule me bruce n krah qen radhitur obant nga Labria. I shihnin me radh agallart, i merrnin pr t ruajtur gjn e gjall pr higj, e 5 cangalle t tyre. Kam qen vet puntor, elektriist shok. Pr her t par u vendosn ktu m 1931 dy motor t vjetr. I ndeznim m 7 t darks gjer m 12. Pasi kishin marr drita pr vete agallart, thoshnin: - na duhen kto fantazira, harxhojm para me to. Donin ta linin fukaran n errsir, me kandile vajguri. Feneri e kandilja vazhduan gjersa erdhi drita e Partis q llamburit edhe atje prtej, n maj t ajupit. Erdhi koha kur thoropullat, rrugicat e fshehta, patet, qilart, musandarat e koshtrat hyn n luft. Ato i rrihnin dit e nat ilegalt. Ata q i shihje tek Ura e Nanxs, sa t hapje e mbyllje syt, i kish pir dheu. I ndiqnin spiunt e xhandart n Hazmurat, tek sheshi i Kokons, Ndn Kala, po ata humbisnin pas nj brryli, pas nj muri dhe smund ti gjeje m kurr. Dy vllezr atentator u fshehn n nj nga bazat e lagjes Palorto. Karabiniert ran n gjurm e hyn n shtpin ku ata ishin fshehur. Kontrolluan. Prmbysn shtpin, po asnj gjurm. Lan brenda, pr t ruajtur njrin prej tyre. Nusja e shtpis, Feruze Kokalari, duke ndier rrezikun, i kndon fmijs s vogl Fli moj fli se sht dhe nj ati. Kshtu komunikoi ajo me ilegalt, kshtu u lajmruan ata pr xhandarin q ndodhej akoma n shtpi. Komunistt, ilegalt, partizant e maleve ishin djem t popullit q luftonin pr popullin. Ata ia kishin dhn fjaln Partis, ata i kishin dhn besn birit t Gjirokastrs e tr Shqipris, Enver Hoxhs, prandaj populli i donte dhe i mbronte. T shumt qen ata q n nj t shtun, mbasdite, t muajit nntor 1942, n rrugn kryesore t lagjes Teqe, dgjuan thirrjen: Ktheje ktej fytyrn e shmtuar. Prball tytave t dy revolverve, syt e spiunit shprehnin lemeri. Smund t brtiste, nga tmerri fjalt i mbetn n fyt. Pr poshtrsit q ti ke br, populli po t dnon m vdekje. Fashistt dhan alarm, binin bilbilt, npr kalldrme krcisnin kpuc q vraponin, po atentatort ndrkoh raportonin t qet pr aksionin e kryer. Nj spiun tjetr goditet nga nj shtyll elektrike, nj tjetr sulmohet me 395
Sokol Shameti dy bomba dore n lagjen Palorto. Qarkoret fashiste jepnin raporte t hidhura sulme t etave partizane, grabitje makinash shkrimi m zyrat e federats fashiste, rrmbim iklostili, makinash llogaritse. N qytet kan hyr e banojn t gjith t arratisurit dhe fuqia publike nuk ka fuqi ti arrestoj thuhet n nj nga telegramet q drgon sekretari federal i Partis fashiste. Ngado hapje deposh, prerje telash. Brigandt e kuq u bn tmerri, po ata sqen brigand, po ishin djem t Manalatit, Palortos, Varoshit e Dunavatit, faks e Pllaks, t t gjitha lagjeve t Gjirokastrs. Ishin djem q nnat trimresha gjirokastrite, i kishin pritur e prcjell tek Pllaka e Furrs, tek Shtat Kronjrt, tek sheshi i Xhepit e n t tr rrugt e tr sokakt e Gjirokastrs. Melo Xhango edhe n murin e kopshtit kish hapur kamare pr komunikatat, Fero Hormova ngarkuar me triko e orape pr partizant, au postbllokun gjerman, u ngjit fshatrave t Lunxheris, gjersa arriti tek djemt e bilat partizane q kishin mbushur malet. Pati edhe bij e bija q su kthyen m n vatrat e tyre, po ata u kthyen aty n vorrezat e dshmorve, tek ura e Lumit. Sa her q vjen shoku Enver n Gjirokastr shkon gjithnj atje. U lmon mermerin tek balli, u le tufa me lule. Gjaku i dshmorve u b drit, sakrifica e tyre nuk shkoi kot. Pa t pyesim at plakn Gjebrea n lagjen Dunavat, teto Feron, do t na thot? E ku ti nx goja ato q t sheh syri. Drit u b pazari. U, po un jam e madhe, po ska qen ashtu, me ato alitrika, me ato kadrdhme t bukur e tr lule. U, po ktu n Dunavat sdelje dot pr nj ksodh a urim, t thyenin popalat kmbt. Drit e bri Enveri. Kush e merrte me mend q do vinin tr kto stolira e bukurira. T gjith mir jetojn na thot kngtari i dgjuar popullor Xhevat Avdalli. Un i shoh edhe nga tepsit q m bien n furr pr t pjekur, ska radh byreku, birjanet me mish, shapkati, bakllavaja, laropita, lakrori Erdhi jet e mir. M prpara punonte bujku gjirokastrit n Pllakadhi e Valare, po nuk kish se ti binte grmadhs n dark. Tani ven njerzia n fabrika, uzina e trikotazhe, po din prse punojn e kndojn. Knga, gzimet e lumturia jan br pjes e pandar e jets s gjirokastritve. Ato i kan themelet te puna. bra un sot n kuadrin e fushats s zgjedhjeve? kt pyetje bn puntori i talentuar i uzins mekanike bujqsore. Kt pyetje e bjn grat e vajzat e ndrmarrjes s veshjeve Bule Naipi, kt pyetje e shtrojn prpara kolektivit shoqet e uzins t duhanit, puntort e uzins mekanike, e tr t tjert. Prgjigja sht e sakt, klasa puntore e tejkaloi prodhimin e prgjithshm industrial, ndrmarrja gjeologjike doli nga prapambetja dhe lufton q t mos mbetet m e fundit. Bie mbrmja mbi Gjirokastr, po tezgjahet n trikotazh nuk pushojn, makinerit n uzinn metalike gjmojn, presat ngrihen e ulen dhe tornot vazhdojn rrotullimin. Gjirokastra 396
Udhrrfyes i reportazhit shqiptar 1912-2011 djersin pr realizimin e detyrave n t gjitha frontet. Zilja e ors s fundit. Nga shkallt e shkolls s mesme Asim Zeneli zbresin qindra nxns. Ata jan t veshur bukur, t shndetshm e t gzuar. Jan brezi i ri i Gjirokastrs, jan djemt dhe upat e lindur e t rritur nn diellin e Partis. Esht po kjo shkoll ku ka msuar edhe shoku Enver Hoxha. Hyjm n klasn e katrt B. Sot ajo sht klas muze, klasa me not mesatare m t lart. Msuesi kujdestar Petrit Alikaj na thot se nxnsit iu lutn ish-liceistit Asllan Beja, shok klase i shokut Enver Hoxha, pr t treguar pr ato vite. Nxnsit dgjojn tr sy e vesh. Kujtojn edhe porosit e shokut Enver para dy vjetsh Prandaj t dashur nxns msoni me kujdes, zgjeroni ato msime tuaja q merrni n shkoll u krkoni msuesve tua zgjerojn msimin, diturin. Ne kemi nj baz materiale t t fuqishme me laborator, palestra, knde sportive, rrethe shkencore etj. dhe po luftojm akoma ti perfeksionojm, sepse jeta, zhvillimi ecm prpara dhe ne duhet ta ndjekim kt zhvillim, - na thot drejtori i shkolls. Po nxnsit e ksaj shkolle nuk i shfaqin njohurit e talentin e tyre vetm n klas, po edhe n sallat e puns, n kndet sportive e strvitje. Gjirokasta quhet ndryshe edhe qyteti i muzeumeve. Ashtu sht, n festat e nntorit t vitit t kaluar u inaugurua muzeu i ndrtimit socialist dhe tani po punohet pr muzeun etnografik n shtpin e Zekate. Aty do t jen tr kultura materiale n shekuj, e ktij qyteti si edhe 27 llojet e kostumeve t krahinave rrotull. Drejtori i muzeut Lefter Dilo na thot: - Po edhe muzeumet ekzistuese ne do vit i pasurojm. Betimin e antarve t klubit patriotik Drita mbi revolver e gdhndm n dru. Pasuruam fondin me dorshkrime t msuesit t gjeografis Xhafo Poshi, gjetm materiale t tjera pr Urani Rumbon dhe msuam sakt ditn e vdekjes s saj, 16 mars 1936 dhe varrin ku e ka. Npr muzeumet e Gjirokastrs gjen trimrin, sakrificat e menurin e brezave, patriotve e lufttarve, partizanve e komunistve. Nprmjet ktyre muzeumeve ata jan br t pavdekshm. Brezat e ardhshm, duke i par ato, do t nxiten pr t br vepra edhe m t mdha, pr ta br Shqiprin kala, pr ta br Gjirokastrn edhe m t bukur. do legjislatur e gjen kt qytet t gurt me fitore t reja.
Gazeta Zri i Popullit 13 prill 1980 Nnshkruar: Avdulla Knai
397
Sokol Shameti
Vigani i prflakur
Bradasheshi sht prflakur me drita dhe vrulle. N rrjedhn e llavs s metalit, n tymtart (oxhakt) e lart, n pyllin e kullave dhe t furrnaltave, n tr peisazhin e pafund t metalurgjikut eliku i Partis, ndrin dhe flakron mendimi dhe djersa e klass puntore. Bradasheshi ska qen kurr m pjellor. I ka hije kjo pjellori, i ka hije emri eliku I Partis, i ka hije knga dhe puna, i ka hije festa e skuqur me flamuj dhe vezullime eliku. Bradasheshi sht plot gzim. A st lindin kto mendime, kur ecn npr fushn e Bradasheshit? A se ndjente kt gzim voglushi 6 vjear Klevis, i cili, duke numruar oxhakt e ksaj vepre nga dritarja e vagonit t trenit, shqiptonte me theks t veant emrin eliku i Partis? A se ndiejn kt punonjsit e uzins Gogo Nushi, n Fier, q ojn fjal falnderimi drejt ktij kombinati? Po ndrtuesit e veprave t reja q ngrihen n vendin ton, po uzinat e vendit, kooperativistt, a se thon, vall, se, duke hyr n portat e ksaj vepre, ke hyr n njrn prej vatrave ku gufon me t gjitha ngjyrat gzimi i Shqipris? N lartsin 40 m t furnalts s dyt shqiptare, mbi karkaset metalike, kandidati i Partis Andronik Popa saldon me fisat oksidrike. Ai sht i ri, por kujton fillimin e puns n uzinn e petzimit t imt (q sot sht nj repart krejt i zakonshm n krahasim me uzinat e tjera t kombinatit), kujton dorn e kujdesshme t mjeshtrit Kimet Gjyli. T tregon Kimetin q sht n kmbt e furrnalts dhe t thot se asnjri prej montatorve t ktushm nuk hyn dot m leht se ai n thellsi t projekteve. Aty jan edhe Novruz Troka dhe Hajri Caka, djem t rinj q len mbishkrimet e tyre n maj t furrnalts s dyt. N krah t furrnalts vijn ajrngrohsit, t cilve po u prgatiten kupolat. Strugeri me tubat e venturit sht gati, unaza e fryrjes e ka shtrnguar n bel furrnaltn do t thon montatort e brigads s Rexhep Bruit. Ata ngjitin lartsin dhe furrnalta e dyt merr form gjithnj e m t plot. Dhe n rrugn e kthimit nga Elbasani voglushi Klevis patjetr do ta numroj edhe at pr oxhak (tymtar) se ashtu i kujton objektet e larta ai. N udhtimet e tjera ai do t shtoj edhe ca gishtrinj n numrim, se do t jen shtuar edhe objektet e larta. N furrnaltn e dyt numri i montatorve sht 3 her m i vogl se n montimin e s pars dhe kt montim e drejtojn inxhiniert tan, 10 her m pak n numr nga kishin kinez n t parn. Dhe ritmi sht m i shpejt. 398
Topi elektrik godet dhe npr vrimn e hapur t furrnalts s par vrshon llava e zjarrt e gizs, e cila mbush kovat e vendosura n vagona q i trheq nj lokomotiv e prodhuar n vendin ton. Giza merr rrugn pr n uzinn e prodhimit t elikut. Tashm kjo uzin sht br e njohur n tr vendin pr arritjet e mira n prodhimin e mbi 50 lloje (marka) eliqesh, t cilat kan br t zvoglohet vazhdimisht importimi i elikut. Nj lvizje e fuqishme emulacioni sht ngritur n kt uzin. Secili turn lufton t prodhoj m shum. N pragun e 1 Majit, m 25 prill, u prodhuan 530 ton elik duke e mbyllur me sukses planin e 4-mujorit, thot drejtori i ksaj uzine Koo Lako. Kurse revizionistt kinez thoshin se mesatarja ditore smund t arrij dot n 200 ton. Po t shohim mesataren e prillit themi se po arrihet m shum se dyfishi i asaj q ata e quanin t pamundur, vazhdon ai. Ky sht kuptimi dhe zbatimi konkret i msimeve t Partis. T prodhojm sa m shum, sa m lir dhe me cilsi t lart, ky sht objektivi. Kshtu ata uln shpenzimet me 3 milion e 300 mij lek deri tani. Turni A i repartit t Konvertave ishte shembullor. Megjithat e arriti dhe e kaloi turni C. A t vjen keq, Fatmir Zavalini, q ua kaluan ata t turnit C? Fatmirit ska pse ti vij keq, t prgjigjen shokt e tij, se turni i tyre prsri mbetet i dalluar edhe pse t tjert prparojn. E mira bhet akoma m e mir kur ajo sht e bollshme n t gjitha turnet, repartet, uzinat, n tr kombinatin. N repartin e furrave elektrike, tek nj peshore, peshonin hekurkromin. Gjergj Duda, teknolog i ktyre furrave, i cili ka br nj pun t lavdrueshme pr prodhimin e eliqeve t reja, cakton sasin e przierjes q do ti hidhet furrs pr t marr nj mark t re eliku. Leonidha koka merr mostrn. I bn analizat. Asnj lvizje nga parametrat e caktuar. Dhe kt e kan br t zakonshme brigadat e tyre. Asnj furr jasht marke skan dhn ata. T garantosh markn e planifikuar, do t thot t bsh shum mir detyrn tnde, ti biesh shenjs ku duhet. Dhe kt e ka br kaq mir kjo brigad e prej saj kan msuar dhe po msojn edhe t tjerat. N kt uzin ecja n rrug t reja sht karakteristike. Ata prdorin me prqindje t lart skrapin (mbetjet e ngurta nga derdhjet) n konvertitor duke iu afruar normave t vendeve m t prparuara pr prodhimin e elikut dhe prdorimin e skrapit. Markat e eliqeve dallohen nga njri-tjetri prej prqindjeve t ndryshme t elementve prbrs, por e prbashkta e t gjitha eliqeve tona, nga m i thjeshti e deri e deri tek m speciali, sht vendosmria dhe zotsia e atyre q i prodhojn. Dhe ato kan ardhur do dit n rritje. Nj rritje krenare, q i ka hije gjigandit, i cili n vitin 1985 do t dyfishoj prodhimin e elikut t vitit 1980. Kombinati, duke prodhuar edhe do t konsumoj vetveten. 399
Sokol Shameti Por ai pikrisht duke prodhuar, edhe do t riprodhoj vetveten. A ssht e kndshme kjo pr nj vigan? E n kt riprtritje sht e pazvendsueshme uzina mekanike, e cila vjen n festn e klass puntore me detyrat e pesvjearit t plotsuara. Fonderit e gizs dhe elikut, prodhimi i shufrave n kovaan dhe cilindrave n repartin mekanik arrijn dhe tejkalojn kapacitetin prodhues t projektuar. Pr 1 Majin puntort duarart t repartit mekanik dorzuan presn 260 tonshe, m e madhja e prodhuar n vendin ton. Pandeliu, inxhinier i ri, t njeh me mjeshtrin Elmi Spahiu, i cili bri montimin e saj. Por n bukurin e asaj pune sht edhe dora e fonditorve t elikut. Ja ky sht Paqsor Dede, inxhinieri q e ka udhhequr derdhjen, t thon n repartin e fonderis. Emrin e Paqsorit, Vizhdanit, Fejziut apo derdhsve t tjer, t mjeshtrit Mio Vasili, t t rinjve Kujtim, Rrapush, Pllumb le ti njohim si njohim emrin e Heroit t Puns Socialiste, mjeshtrit Kristaq Prifti, si njohim emrat e heronjve t tjer, se jan duart e tyre q derdhin e prodhojn sondat e shpimeve t thella, bllokuesit e puseve t nafts, pajisjet pr fabrikat e pasurimit, linjat e repartet e reja pr Republikn. Vetm gjat vitit 1980 do prodhojn mbi 800 ton makineri e pajisje, dhe n kooperim me uzinat e vendit do tu japin jet uzinave dhe fabrikave t reja, krahas plotsimit t nevojave t vet kombinatit (ktu jan prodhuar mbi 95 pr qind e pajisjeve t furrnalts dyt) Kombinati vetrritet. N t gjith repartet e uzins s petzimit sht e pamundur t mos t t josh vrapi i shufrave t zjarrta, t cilat turren n ulluqet e drejt, perkulen, sulen me vrtik duke ndrruar madhsin dhe formn e tyre. Reparti i katanges (shqip do t thot i fijeholls) sht m i riu. eliku q hyn n proes do t dal, sikur uji n tubacione. N fillim ku shufrat jan t trasha lvizja sht m e ngadalshme. Sa vjen dhe vija e zjarrt hollohet, vrapi i fijes s holl arrin n 12 m n sekond dhe sulet drejt fundit t saj ku, ashtu e zjarrt si sht, mbshtillet sikur t ishte nj fije peri. Ktu t gjith punonjsit jan t rinj. Mosha mesatare e tyre sht 22 vje. do dit q kalon, m mir ec puna. Kerkess pr nj kualifikim m t lart t rinjt po i prgjigjen me pun plot pasion pr t zotruar t fshehtat e profesionit, pr t zotruar shkencn thot teknologu Sknder Katana. T rinj plot vrull, t vendosur pr t zotruar gjer n prsosje profesionin e tyre, pr t shmangur gjithnj e m shum skarcitetet gjen n te gjitha repartet e uzins s petzimit. Gjat vitit t kaluar u prodhuan pr her t par shum artikuj t rinj dhe t tjer do t prodhohen kt vit. Prodhimet e kombinatit eliku i Partis vazhdojn rrugn e tyre n tr Atdheun. Llava e zjarrt nuk ndalon ktu, ajo bhet pjes e sukseseve dhe gzimeve tona, n kantiere dhe fusha, n majmale dhe n thellsit e minierave duke prcjell refrenin e kngs popullore, q thot \Le t rrjedh eliku \pr dyfek e plugje \t plcas armiku \moj kala 400
Udhrrfyes i reportazhit shqiptar 1912-2011 e kuqe Kombinati eliku i Partis sht prher i prflakur me rrjedhn e metalit dhe hovet puntore, t cilat rriten s bashku.
Gazeta Zri i Popullit 1 Maj 1980 Nnshkruar: Halil Bupapaj
Toka, djersa dhe gjaku

Male q zbrezin shtatin e tyre drejt luginave, malet q ngrihen mbi luginat me thyerje t ashpra dhe maja t bardha q ngulen n qiell, kan zot dhe sundimtar t gjithpushtetshm malsort tropojas. T gjith ata q vijn mahniten po aq sa prej lugins s bukur t Valbons, prej rrjedhjes s kristalt t lumenjve alpin, edhe prej gjigandit Drita e Partis, prej fushave ku ka qndisur nj dor e kujdesshme, nga dora e njeriut ton t ri t edukuar nga Partia. Emrat Emrat kan ndryshuar dhe ndryshojn. Tashm n fshatin Tropoj dhe n tr rrethin e Tropojs, sht br e njohur nj vepr e re q po ngrihet n fundin e atij fshati. Nse deri para disa kohsh nj moalishte njihej me emrin Lluga e Damsit kjo skishte gj t dyshimt. Nj moal, i gjetur e i ln n vite ashtu, su pa i vlershm t bhej prona e ndokujt ve mbeti dam (i pavler) dhe e ruajti kt emr derisa u hodhn themelet dhe ngriti shtat fabrika e re e tullave dhe tjegullave. Tashm, vepra ka marr formn e saj t plot. Ndrtimi dhe montimi, si sht br zakon n veprat tona, ecin krah pr krah. Ndrsa brigada q drejton Hakit Murgu po prfundon furrat, ajo q drejton Sokol Martini ujsjellsin, ajo q drejton Sulejman Neza, -linjn e ujit industrial si ngjet prher pasi fillojn montimet, vmendjen e njerzve e trheq brigada e montatorve. Agim Shaqirin, montatorin duarart t nj vargu veprash industriale, e takojm tani ktu. Duke kujtuar punn e br pr montimin e turbinave t Fierzs, ky montator nuk i harron montimet e para. Npr veprat e pesvjearve mori mjeshtrin e montatorit, u kalit me cilsin e klass puntore. Montimi vazhdon. Halil Mustafa me shok punon n shtrimin e shinave. Ali Keni, her pas here ndalet dhe shikon. Ja pra, ku do t kalojn vagonat me tulla dhe tjegulla. Ai kujton punishten e tullave e tjegullave, kallpet, llain, shqetsimin q sillte nj re e cila shfaqej mbi shpatin e Shklzenit dhe vinte 401
Sokol Shameti e lshonte ullukun e shiut. Prodhim me halle, - thot Pashk Deda, - ishte ai. Tani q po ndrtojm fabrikn as ret, as shiu nuk na shqetsojn m. Lluga e Damsit tani ka humbur emrin. Prgjithmon ai vend do t njihet me emrin e veprs s re. Prandaj kishte t drejt msuesi i ngarkuar pr muzeun e fshatit kur thoshte se nuk u treguam t kujdesshm t bnim nj fotografi t atij vendi para se t fillonin punimet (por edhe gjat ndrtimit mir do t ishte t bheshin, se ndryshime do t ket edhe m von). Kishte t drejt msuesi edhe pr kodrn pran q sht stolisur me brezaret e pemve frutore. Nj kodr shum e bukur. Ta bnim nj fotografi. Ta kishim n muzeum e tua tregonim qoft edhe fmijve q tani jan n klas t par, se ajo kodr ka qn pyll e ferra - thot msuesi. At q thoshte msuesi i Tropojs, n biseda t ndryshme, e thon shum malsor. Pr Crrnicn, pyllin e errt t pellgut t Valbons, sht e pabesueshme se ka qn pyll, sepse sgjendet asnj shenj. Ajo tashm, ka pyllin e pemve frutore dhe arat e pafund. Si nuk e lam nj cop pyll. Si se fotografuam n fillim t shpyllzimit thon njerzit. Esht e drejt kjo vrejtje edhe pr kodrat e Tuepit. Ktu brigadierja e vreshtit t NB-s, Leze Rosaj, para 10 vjetsh, kalonte me antn e librave n dor prmes pyllit t dushqeve, kurse tani, realizon nj rendimet prej 24 kv pr ha m t lart se palni n vreshtn e ngritur aty. 42 ha vresht kan zhdukur do shenj t pyllit. Puntort e brigads q drejton Lezja mbolln me duart e tyre, e rritn me kujdesin e tyre vreshtin. Ku jan brigadat e frutikulturs? pyet n kooperativn bujqsore t Bujanit. N Bokr do t t thon, edhe pse ajo kodr sht veshur me vresht prej 30 ha, i vendosur n konstruksion teli, me shtylla betoni q vijzojn kodrn. Edhe pak koh, pr inerci, mbase at kodr do ta thrrasin ashtu, sepse vreshti Rinia akoma sht i ri. Megjithat, emri i vjetr Bokr (bokrrin, vend i varfr) do t jet i nevojshm ve pr krahasim. Emrat e vendeve po ndryshojn. Nj ndryshim t cilin e don kjo tok. Nse deri dje thuhej se n fund t qytetit Bajram Curri ndodhen kodrat e Kojit, sot dhe nesr do t thuash se sht vreshta dhe pemtorja e Kojit se atje gjelbrojn 40 ha vreshta dhe 13.500 rrnj kumbulla, se vitin e kaluar n kumbullat e mbjella aty u mor nj rendiment prej 17 kg pr rrnj. Duke par blloqe me pem frutore, si ai 30 vjetori i PPSH, prej 70 ha, lugina e kodrave t mbushura me brezare, shesh mjeshtrin e duarve t arta t malsorit, i cili ia ka shtuar bukurin trojeve t veta.
Gazeta Zri i Popullit 17 qershor 1980
402
Barinjt e Veleikut
Kur helikopteri u ul n Gropat e Vrinit, n malin e Veleikut barinjt ishin duke mjelur delet. Ardhja e avionit i befasoi. Nj plak q mbante n dor krrabn, iu afrua i ndrojtur avionit dhe i tha i habitur: - Qe besa, burra, boll aeroplan kena pa t fluturonin n qiell, po se njeri prej tyre do t ulet n Gropat e Vrinit, n maj t Veleikut, kt skisha pr ta besuar. Me plakun u bashkuan edhe barinjt e tjer. U prshndetm me ta. Kopeja ishte shprndar n lndinn e mbuluar nga bari i gjelbr e i but si kadife, n kt vjesht. Tringllima e kmborve przihej harmonishm me blegrimat e qingjave. Pak m lart zgjatnin trupin e tyre t drejt ahet e lisat e mdhenj; ndrsa n maj t Veleikut, midis shkmbinjve t ashpr, vende-vende zbardhllojn masive dbore. do ver barinjt e kooperativs bujqsore t Bajzs n rrethin e Shkodrs, marrin tufat e bagtive dhe vendosen n stanet tek gropat e Vrinit. Ktu bari e gjethi jan me bollk. Vetm n burimet e ujit natyra sht treguar dorshtrnguar. Por edhe ksaj barinjt ia kan gjetur ilain. Mali ka gropa e shpella t mdha. Dimrit kto mbushen me dhjetra metra bor thot Prek Marku. Kt masiv bore nuk e shkrin dot as zhegu i korrikut. Born e fusim n torba dhe e sjellim n stane, e shkrijm dhe e prdorim si uj. Uji i bors sht i mir, akull. Ndrsa pr bagtit ndryshon puna. Pr to krijojm lera nga ujt e shiut. Prek Marku sht prgjegjs i blegtoris s kooperativs. Shpesh at e shikon t vej sa n nj stan n tjetrin, rrotull malit t Veleikut. I kshillon e i porosit barinjt, se ku ti kullosin bagtit, far bari sht i mir e far jo. Edhe vet bari ka qn. Me tallaganen hedhur krahve gdhihej staneve e pyjeve t malit, mes tringllimave t zilkave e kmborve. Pr pun t mir Preka, vitin e kaluar, sht dekoruar me Medaljen e Puns. Qe besa burra, t vij avioni tek gropat e Vrinit, skishte br vaki, - vazhdon t thot prsri bariu m plak i stanit, Zef Qarri ndrsa vazhdon t bisedoj me aviatorin V. Nakui. Zefi ka m se 40 vjet q mban n dor krrabn e bariut. Kur ishte i vogl kulloste ato pak bagti q kishte n shtpi, ndrsa tashti ka nj kope t tr, kopen e kooperativs. Bagtia do kujdesin e fmijs, mor bir thot Zefi po i qndrove n kmb, ta kullossh me krrab n dor, ti krijosh kushte t mira pr lindje e jetes, ta shprblejn mundimin. Dhe vrtet kshtu sht. Kooperativa e ka realizuar planin e qumshtit qysh n gusht, bile barinjt jan zotuar t dorzojn edhe 200 kv qumsht mbi planin, ashtu si edhe vitin e kaluar. Edhe lindjet i kan realizuar 100 pr qind. Si Zefi, n stanet e ksaj kooperative, ka edhe plot barinj t tjer t dalluar, si Preng Gjoli, Lule Therqaj e t tjer. Lulja sht nj grua, rreth t dyzetave. N fillim disave iu duk e uditshme si mund t bhej gruaja baresh, t bridhte, mal m mal e shteg m 403
Sokol Shameti shteg me tufn e bagtive, mes shiut, breshrit e furtuns, q hedh ndonjher papritur mali i Veleikut. Por Lulja i mori parasysh t gjitha dhe nuk u trhoq prpara asnj vshtirsie. Tashti, pr barinjt nuk kndohet m vjersha e ajupit: Bariu, shok bariu, sht prjashta, fatziu, e rreh breshri edhe shiu se barinjve i jan krijuar t gjitha kushtet e nevojshme pr nj jet sa m normale. Edhe n maj t Veleikut buet radioja e vjen shtypi. Baresha Lule Therqaj do vit siguron rendimente t larta n qumsht e n lesh. Qingjat e tufs s ksaj bareshe jan t shndetshm. Ajo tregon pr ta kujdes t veant. Shum t rralla kan qen rastet, n jetn e saj si baresh, q t ket pasur ndonj ngordhje n qingja. Sepse punon n mnyr t till, me pasion e ndrgjegje t lart pr detyrn e saj si baresh, edhe Lule Therqaj sht dekoruar me Medaljen e Puns. Ndrsa Preka tregon pr Lulen, m kujtohet nj bari i vjetr n malin e Trebeshins. Binte shi me shqot. Pes dele sapo kishin lindur pes qingja, q dridheshin nga t ftohtit. t bnte? Stani ishte larg. Sa t vinte deri aty me gjith kopen, krthinjt e vegjl do ti mbyste shqota. I futi njher nn tallagane, por e pa se e pengonin q t lvizte e t kontrollonte kopen nga egrsirat. Ujku mjergulln dhe shiun pret. Ather pa pa hoqi nga trupi tallaganen, i vendosi qingjat mbi disa gur t lar dhe u hodhi sipr tallaganen pr ti mbrojtur nga rrebeshi. Pikat e shiut e bn uj bariun plak, por ai nuk e dha veten. Ndjehej i gzuar pse kishte shptuar qingjat e vegjl Nga pylli afr lndins vjen nj puhiz e leht q bn t fshfrijn gjethet e ahut. Dielli lshon n tok disa rreze t vakta. N bjeshk vjeshta sht lajmtarja e par e dimrit. Ajo duket n brymn q fillon t bjer e zbardhon barin, n zverdhjen e fletve t pemve e n ftohtsin e mngjezeve e netve. Kur mbaron vjeshta e par, barinjt zn largohen nga stanet, pr t ardhur prsri vitin q vjen, e zbresin n fusha. Nj bari na gostit me qumsht e kos deleje. Diku, disa barinj t tjer jan afruar pran aviatorve dhe dika bisedojn midis tyre. Komisar Vangjeli bn me ta nj bised t ngroht, u flet pr sukseset, q kan arritur aviatort n realizimin e programit t prgatitjes politike ushtarake, pr rastet e fluturimeve n kondita t vshtira meteorologjike n ndihm t t smurve, pr situatn dhe mbi t gjitha pr vigjilencn, pr barutin q duhet t mbajm t gjith t that. Esht nj bised e ngroht e bijve t popullit ushtar. Qe besa, t gjith ushtar jemi, - thot nj bari, - dhe i bie me pllmb tyts s pushks. Krrabn edhe pushkn nuk e lshojm nga dora. Se ujt fle, por hasmi jo. Kt na e kan ln amanet t part. Helikopteri merr prsri rrugn pr n vazhdim t plotsimit t detyrs. Barinjt na prcjellin me dorn n qaf. Lart nga kabina e avionit, shikojm si tundin krrabat dhe tallaganet e bardha pr t na uruar fluturim t mbar. N lndin jan prhapur delet, q largohen pak si t trembura nga zhurma e helikave, qent, q vrapojn duke lehur, pemt e pyllit 404
Udhrrfyes i reportazhit shqiptar 1912-2011 e shkmbinjt e bardh mbi majn e Veleikut. Pas disa ditsh edhe barinjt do t largohen nga stanet. S shpejti mbi majn e Veleikut. Pas disa ditsh edhe barinjt do t largohen nga stanet. S shpejti mbi majn e Veleikut dhe n Gropat e Vrinit do trokas dimri i njohur i bjeshks me dborn e bardh.
Gazeta Bashkimi 5 tetor 1980 Nnshkruar: Mina Qirici
Npr Tomorric
Pr t shkuar n Tomorric je i detyruar t kalosh n Devri (vend vrojtimi sipas gojdhns), q sht port hyrje e daljeje pr kt zon t thell n rrethin e Skraparit. Devri. Rreth e rrotull nj epik madhshtore! T mahnit me bukurin e saj. Prapa tij qndron si e fshehur Tomorrica. reliev i uditshm! bimsi e larmishme! Pisha e ahu zn siprfaqe t tra, zon e thell, zon e ashpr q mban mbi shpatulla historin e lufts dhe t puns. Nga Devria e ke si n pllmb t dors siprfaqen prej 20290 ha ku radhiten njri pas tjetrit t tridhjet fshatrat, q nga Prrenjasi ngjitur me t dhe deri n Dobrenj t prroit t Lumnushs, kufi me Gramshin. Tomorics, vitet e partis i hoqn fjaln e zez nga q pr shekuj t tr dy t tretat e saj thirreshin Tomoric e zez. Jeta e tomoricarit n t kaluarn, n regjimet antipopullore ishte si mos m keq, si gjith jeta e popullit ton. Nga Devria, rruga t on n Melov. Mali mbi roje. Sipr tij Bozhari. Vendi ku strehohej eta trime e Skraparit, e krijuar m 14 mars 1942. N mes t fshatit nj lapidar madhshtor M 31 gusht 1942, n ora 12 ngriti duart lart tradhtia Jehona e ksaj fitoreje, kundr armiqve fashist arriti deri n Pezn heroike ku zhvillonte punimet konferenca e Pezs, e cila n rezolutn e saj shkruante: N Skraparin e Riza erovs eta partizane po z milic dhe karabinier me dyzina dhe po armatos oficert e tyre. As n gjysm or rrug dhe mbrrin n Zaloshnj. Nj lapidar madhshtor mermeri. Ktu n 9-13 qershor 1943 u mbajt konferenca e 1-r e vendit e aktivit t Rinis Komuniste Shqiptare. Erdhn bijt dhe bijat e nnave nga an e ans n Zaloshnj t Tomorics. I kishte drguar partia me shrbim t madh dhe zaloshnjari shtroi bukn e bashk me bukn edhe besn. Sa pllaka e lapidare t till ka n Tomoric q flasin pr luftn Vetm Qafa e Gjarprit, mbi Grev, sht nje epope m vete e Lufts Nacionallirimtare -E lronim tokn ditn dhe e thante hna natn na tregon veteran Novruz eta. Tomoricari 405
Sokol Shameti e ka dashur shum tokn. Endrra e tij pr tokn ndrr e tij pr jetn. Me thonj e ka hapur ai at, shpatullave t maleve, por kurr nuk merrte prej saj at q i duhej, bukn. Izet Carkanji, n Gjerbs, Novruz eta n Gramsh, Hekur Musabelliu n Ujanik, Zeqir Osmani, n Dobrenj e sa e sa t tjer, jan dshmitar t asaj kohe kur skraparllinjt merrnin rrugt Kor, Berat, pr t bler nj ok misr tua sillnin fmijve n shtpi. E kishim bukn ktu tek kjo tok e ashpr dhe e krkonim pazareve, -thot Izet Carkanji. Ah, koh e flliqur! - Kjo tok dhe kta njerz ishin, - thot Zeqir Osmani nga Dobrenji. Partia na msoi se si bhet buka edhe n maj t malit. E sot fshatrave t ksaj zone jan arritur rezultate q as mund t krahasohen me t kaluarn. Trembdhjet vjet m par n t gjitha rrethin e Skraparit numroheshin gjasht traktor. Kurse sot, vetm n Tomorric jan hapur katr pika SMT-je, n Gjerbs, Dobrenj, Bar, Zhep. Dhjetra traktor kan hapur mijra ha tok t re shpateve t maleve. N pikn e SMT-s n Gjerbs punon traktoristi komunist, Sami aushi. Kush nuk e njeh at!... Ai ka fituar dashurin dhe respektin e gjith kooperativistve t Gjerbsit. Puna pr t ardhmen e vendlindjes e entuziazmon. Shqiponjat e kan vendin n male. N qendr t qytetit orovod, n stendn e madhe t emulacionit, lexon shkruar bukur kto fjal: T prfitojm nga prvoja e kooperativs bujqsore t Barit dhe posht tyre jepen sukseset q ka arritur kjo ekonomi n t gjith zrat. Ajo q ka m shum rndsi sht prodhimi i drithrave t buks 104 pr qind. N t gjith siprfaqen e mbjell me grur, kjo ekonomi ka marr mesatarisht 23.6 kv pr ha. N brigadn e Straficks jan marr edhe 30 kv pr ha. Kurr nuk ishte par ndonjher t merrej nj rendiment i till n grur n kto fshatra! Po nuk bri ekonomia e kolektivizuar! Karrikja e nuses Futesh n bised me tomoricar dhe nuk gjen fjal mirnjohjeje pr Partin, pr jetn e lumtur q u solli ajo, deri thell n male. N t gjith fshatin, t tregojn n Dobrenj, n t kaluarn, njri kishte nj karrike. Ajo quhej karrikja e nuses. do dasm q bhej n fshat do t merrej ajo karrike pr tu ulur nusja. Ishte nderi m i madh q i bhej. Karrikja ruhej dhe prdorej vetm n dasm. Kurse sot fshatari i Tomorics, karriken, tavolinn, divant, radion, televizorin, e ka pjes prbrse t jets s tij. Para lirimit ishte vetm nj dyqan n Konak ku shitej krip e vajguri (t shumtn e kohs kt nuk e gjeje dhe n vend t tij, ndizej pisha), kurse sot nuk ka fshat q t mos ket njsin e vet tregtare t mbushur plot e pr plot me mall q i duhet fshatarit pr jetn.
406
Udhrrfyes i reportazhit shqiptar 1912-2011 E reja n do gj Sa lufttar ka qen tomoricari, aq edhe puntor e i etur pr t msuar. Ku nuk i gjen gjurmt e patriotit t flakt pr gjuhn shqipe, Meleq Staraveckn n Tomoric! Ruhet edhe sot e ksaj dite nj haur n Dobrenj ku Meleqi u msonte shkronjat e gjuhs shqipe dobrenjasve. Vetm nj shkoll kishte para lirimit n kt zon ku shrbente nj msues. Po sot?!... At q nuk e bn shekujt n Tomoric e bn vitet e Partis. N kt zon jan elur tridhjet shkolla t ciklit t ult, njmbdhjet shkolla tetvjeare me 1717 nxns, nj shkoll e mesme e prgjithshme me shkputje nga puna dhe katr shkolla t mesme bujqsore pa shkputje nga puna me 242 nxns. N to japin msim 130 msues me arsim t mesm e t lart, q t gjith bij dhe bija t tomoricarve. kontrast! N Gjerbs, nj nga fshatrat m t mdhenj t Tomorics, qendr e kooperativs me t njjtin emr, ku jan bashkuar dhjet fshatrat e tjer, ngrihet hijshm nj ndrtes e madhe midis ndrtesave t tjera, me gur t gdhndur me mjeshtri. Gur nga mali ku jetojn e punojn. Esht shtpia e kulturs, dhurat e Partis. N Tomoric jan ngritur edhe katr t tilla, n Zhep, Bar, Zaloshnj, tomoricari i quan: shtpit e Partis! Njra m e bukur se tjetra! Nuk mund t lm pa prmendur 22 vatrat e kulturs q ziejn nga aktivitet e shumta dhe 19 muzeumet vatra t edukimit ku njihen me traditat e mira t t parve tan. N Tomoricn e dikurshme t padituris e uris, sot rritet nj brez i shndetshm. Dhjetra mjek, stomatolog, infermier, mami, qndrojn roje pr shndetin e tomoricarit. Kthehesh nga vatrat e shtpit e kulturs e ngado t prcjell knga e gzuar.
Gazeta Bashkimi 17 tetor 1980 Nnshkruar: Iljaz Kapxhiu
Kelmendi i ditve tona

Pas nj udhtimi t gjat n Kelmend, ku do udhtar pasurohet me mbresa nga natyra mahnitse e transformimit madhshtor, nga mikpritja bujare, po largoheshim natn nga Tamara. Nj nat e mundur nga dritat e shumta, nga neonet q qarkonin qytezn. N mes maleve t larta ka lshuar shtat duke u kapur fort pas shkmbinjve, nj qytez e re. Tamara si zambak i bardh mes malesh sht prtej ndrrave t malsorit. Ajo ngjan me hyrjen e nj kshtjelle, 407
Sokol Shameti hyrjen pr n kto vise krenare. Gjigante prmasat e saj pr kelmendasin e mikun, barrikad pr armikun. Mal trimria, mal zemrat. Kudo ka buisur jeta e re. Qyteza, kshtu themi meq nuk mund ta quajme ndryshe, sepse ajo i ka t gjitha: shkolln e mesme, spitalin, shtpin e kulturs, e mjaft objekte t tjera social-kulturore, n t cilat malsori kelmendas gjen gjithka q i duhet pr nj jetes t kulturuar. Nga shtpia e kulturs, mbrmjeve, pas puns, shprndahen tingujt e lahuts e t instrumenteve t tjer, kelmendasi kndon kng plot dashuri pr jetn e re, pr Partin dhe shokun Enver. Ndr kto male, ndr kto shkrepa, trndafil ka elur jeta. Kndohet kjo kng me lahut. N telat e saj, tani krahas kngve t trimris, rrin edhe kngt e s sotmes q ndrin. Duke u prshndetur me plakun Nikoll Cekaj, malsorin bujar, nj nga t ardhurit nga Shkodra, i flet n zakon t malsorve: A je burr, a je i fort? Ai e prqafon dhe i prgjigjet me zgjuarsin karakteristike t malsorit: - E si t mos jem. Ke sban t fort Partia tek ne. Jam bile edhe pr kt (dhe bn me gisht duke treguar se sht gati edhe pr pushk). N shtpin e Nikolls, n dhomn e bukur e t mobiluar mir e me shije, me divan ku jan vendosur veprat e shokut Enver, me tavolin t lustruar e me radio, n nj vend t dukshm ishte vendosur edhe nj qndism e madhe zbukurimi. N t ishte qndisur nj lufttar mbi kal me arm n dor. Arma n duart e atij lufttari ishte vet mbrojtsja e jets, e lumturis, e s bukurs. Shqiptari e ka dashur jetn e ksisoj edhe pushkn, dhe e ka nderuar e mbajtur pran at edhe n ar, n mal me dhen, edhe pran vatrs. Koha hodhi vazhdimisht mbi shpin t maleve luftra dhe mori si prgjigje jehonn e emrit t pathyeshm: shqiptar! Prkrah bukuris s ktyre maleve shkon epika, historia e lavdishme e tyre. Brenda nj viti Kelmendi regjistron tri ngjarje me nj rndsi t madhe historike: m 1911 thyhet Shefqet Turgut Pasha, merr hov kryengritja e Malsis s Madhe, nnshkruhet Memorandumi i Gres, q shnon nj hap t rndsishm drejt pavarsis s Shqipris. Shum luftra, t prmasave t mdha, por m e fort qndresa. Plaku Nikoll kujton: - Pak m andej (dhe tregon nga Leqet e Hotit) ka filluar kryengritja e Malcis son. (Ai sht rreth 90 vje dhe mban mend mir do gj me saktsi). Luft e madhe. Pa filluar mir u kapn 30 rob, e pushkt i morn trimat tan, Printe Ded Gjo Luli. Trim ve si ai. Forca, bre burra, bini n ta!, thrriste e hidhej vet i pari. Luft e madhe sa ska! Nikolla vazhdon gjat. Flet pr qndresn, pr kushtet n t cilat luftohej. Ndonse n kushte shum t vshtira, n nj terren malor dhe gati i izoluar, kelmendasi nuk e ka njohur nnshtrimin. N nj relacion t Bogdanit, n vitin 1638, gjendet ky shnim: 500 malsor kelmendas luftuan dhe fituan kundr 12.000 turqve. N kt betej u vra edhe Vui Pasha malsort u detyruan me hangr lkur 408
Udhrrfyes i reportazhit shqiptar 1912-2011 qarri. Fakte t till, q t mbushin me krenari, pr paprkulshmrin e popullit ton, ndesh me shumic. Kto tradita t mira patriotike, malsori kelmendas, i ka ruajtur e i on m tej, n kushte t reja, kur ai sht br m i fort se kurr, se ka idealin e Partis n zemr, ka bukn dhe elikun e vet. Ja, dhe skaji m verior i Atdheut, po njeh forcn e tij t vrtet. -1000 kuintal drithra buke prodhuam kt vit m shum se vitin e kaluar, -thot sekretari i byros s Partis t kooperativs, Ragip Bistriku. Me t gjith q bisedon, kudo q shnon shifra, konstaton nj fakt: krahasimet nuk shkonin larg me nj vit m par ose me t ardhmen. Vetm pr nj vit 1000 kuintal buk m shum. Ja rritja. Kooperativa e Tamars sht e para n rreth q e prfundoi mbjelljen e ksaj bime. Gruri sht nj bim e re q nuk ka ve 7 vjet q kultivohet. Por rezultatet kan nj ngjitje t dukshme. N kto an misri ishte buka, misri ishte edhe legjenda. Edhe shqetsimi pr misrin sht i fort. 80 pr qind e tokave jan nn uj. Vrtet terren malor, n toka t arrnuara n shpate malesh, po i sht gjetur rruga edhe ujit. Vadat e ndrtuara jan nj burim i bollshm uji pr tokat q mbillen me misr. Sivjet jan marr mesatarisht 8 kuintal misr m shum se rendimenti i planifikuar. 2500 kuintal gjer n 3000 kuintal prodhoheshin gjithsej, gjer dy vite m par, ndrsa sot, n t njjtn siprfaqe, 5400 kuintal. Lartsi t reja. Lartsi vrtet, por q m pas do t jen baza e s ardhmes. Kelmendasit po ngjiten fuqishm n majat e socializmit. Ata flasin me siguri e kompetenc pr farrat e reja, pr misrin hibrid, pr ciklin e tyre, e nuk e ke t vshtir t konstatosh se shkencn tani po e vn n baz t do pune. Jan bijt e Kelmendit ata q i kan hyr me guxim ktij problemi. Ja, Kanto Hysaj sht nj nga ata. Agronom i lart q nuk ka vese pak vite q ka mbaruar studimet. Tani po merremi me studimet e tokave dhe eksperimentimin e misrit Rozafa 133 dhe Rozafa 134. Lloji i par na dha rezultate mjaft t mira, por t shohim tani llojin tjetr, - thot Kantoja. Dyfishimi i rendimentit brenda nj kohe mjaft t shkurtr! Po ja, shkenca, bindja, - vazhdon ai. Po, ama, ky nuk sht kufiri i fundit. T tjera synime i kemi vn vetes. Kelmendasi siguron kshtu rendimente t larta n grur, n misr, e ksisoj siguron bukn t ciln e prodhon, e bluan dhe e gatuan vet. Te kelmendasi prfytyrimi pr bukn ishte i mjegulluar, ai bnte do gj, por nuk arrinte asgj. Dod Cekaj tregon: - U nis gjith familja jon pr t punuar si argat n fushat e Nnshkodrs. U nism me shpres se mos do t nxirrnim ndonj kafshat buk. E ashtu, si muhaxhir, flinim ku t na zinte nata. Na takoi q nj nat t keqe e me shi t ishim afr nj manastiri. Bm t hynim aty, por na nxorn jasht. Na nxorn, sepse ishim t varfr, reckaman, si na thoshin. Merreni me mend, na nxori jasht shtpia e zotit. E mbaj mend mir si tani mallkimin e babait. (Malsori ka pasur t fort 409
Sokol Shameti besimin, por m t fort revoltn kundr prfaqsuesve t fes). Pr fitimin mos pyet. Ai ishte qesharak. Sa her zbritnim nga Kelmendi, pyesnim veten: Sa do t zgjas ky shtegtim? Ai shtegtim mori fund njher e mir n 29 Nntorin e 1944-s. Tani malsori kelmendas punon n tokat e tij, n viset e tij t dashura dhe korr e gzon frytet e djerss s tij. Drejt Vermoshit po ngjiteshin 700 veta. Prse? Ishte aksion i rndsishm pr shkuljen e patates. Tani ka ndryshuar drejtimi. N sektorin e Vermoshin punohej me vrull pr t nxjerr pataten. Punonin t moshuar e t rinj. Brigada e Velanit mori 150 kv patate pr ha, duke tejkaluar planin me 30 kv pr ha. Por ata nuk jan t knaqur. Deri pak koh m par kjo kooperativ ka dhn mbi 6000 kv patate. Dhe aksioni vazhdon. Kelmendasi, q thrmonte kmbt pr nj grusht krip, tani jep, krahas t tjerash, edhe patate. E pse t mos ndodh kshtu? Kelmendi i ka t gjitha, dritn elektrike, rrugn automobilistike, plehrat kimike e farrat e reja, e mbi gjithka, njeriun e ri t transformuar. Ai ka sot m shum kuadro sesa kishte i gjith rrethi m 1938. Nj Skod e ngarkuar me lnd drusore qndroi prpara shkolls s mesme t Tamars. Nga kabina u ul shoferi dhe, pasi mbylli dern mir, u drejtua pr n shkoll. Duket do t niset ndonj msues mendoi dikush Por jo, shoferi Fadil Cufi i parkut t Shkodrs sht nxns i shkolls s mesme, pa shkputje nga puna. Ai punon me Skodn e tij n ato an. Fadili thot: N Shkodr kthehem natn von. Ktu e kam afr shkolln. Dhe pas msimit nisem pr Shkodr. Kelmendi ka sot 6 shkolla 8-vjeare dhe nj t mesme me profil zooteknik, ku msojn mbi 100 nxns. Drejtori i shkolls s mesme, Vlash Linadaj, thot: - Ktu, krahas veprimtaris praktike, t rejat e t rinjt, tregojn interes t vazhdueshm edhe pr t kryer vet studime n ndihm t prodhimit. N kt drejtim dallohet sidomos organizata e Rinis e vitit t tret, antart e s cils po punojn pr kryerjen e nj studimi n lidhje me adaptimin e racs Sukthi n kompleksin e lopve n Vermosh. Punojn bijt e Kelmendit, q rritja t ket ritme edhe m t mdha. N Vermosh po ndrtohen edhe sallat moderne t lopve q do ti shtohen kompleksit blegtoral. E ku? N Vermosh, atje ku dimri sht i egr. Puna sht n themel t ktyre arritjeve. Planin e dorzimit t qumshtit e plotsuan q n muajin tetor. Vetm n krahasim me nj vit m par sht shtuar prodhimi 10 pr qind. Rritje gjen kudo. Po rritjen m t madhe e ka vet kelmendasi. Gazeta Bashkimi 14 dhjetor 1980 Nnshkruar: Gzim Podgorica 410
1981 - 1990
411
Sokol Shameti
Ja si kalitet ky elik
Nse u bj thirrje kujtimeve t mia, ato e kan zor t m prgjigjen pr disa gjra. Kam kujtesn e largt, t largt shum, do ta quaja shekullore, -ndonse jam 65 vje, - si t nj shpelle rrz nj mali. Mbi at mal thua se kishte rn frugulli e skishte mbetur gj e gjelbr. Kam br nj fotografi te gryka e asaj shpelle, me disa shok t liceut. Midis nesh duket edhe nj person q sikur vjen nga nj tjetr bot. Esht nj minator. Miniera ishte ajo e Mborjes n vitin 1931. Galeria e saj ishte dika q t ththinte s thelli si nj boa i zi. Mbaj mend nga ajo koh edhe nj punishte lkursh, gati midis pazarit t Kors, ndofta aty ku sot sht TEC-i. Ishte nj tromaksje e tr t kaloje andej. Njerzit punonin me disa si kosa me dy doreza, kruanin me to lkurt e rronin n at tromaksje t patregueshme. Kur kam dal pr her t par jasht Shqipris, peisazheve nuk u kundroja vetm pallatet, trenat, vendeve nuk u lakmoja vetm universitetet e bibliotekat, po s pari e mbi t gjitha oxhakt e fabrikave. E dija se ato ishin qendra robtisjeje, djerse-gjak; kisha msuar fjalt shfrytzim kapitalist dhe mbivler, po prap bota ishte qytetruar, ne kishim mbetur n Mesjet! M dhimbsej vetja q kisha lindur n nj koh aq lakuriqe pr Shqiprin, kurse prindrit tan, q kishin jetuar mizorin osmane, mizorin zogiste e quanin nj Turqi t dyt... E pyes Vojsava Berishn sa vjet ka q punon n kombinatin e autotraktorve Enver Hoxha, m prgjigjet dhe ishte 14 vje kur aty nisi punn. Ishin 8 fmij n shtpi, pra goj shum, duhej t punonin. T 8-t sot jan n pun t ndryshme. Elida Durishti, e po atij reparti, - t derdhjes precize, - e ka nisur jetn bashk me repartin, sot e nj mot e pak. Ajo sht 16 vje dhe vazhdon shkolln e mesme t Kombinatit, pr mekanike. Babai ishte minator n Mzez dhe doli n pension, nnn e ka n pun bashk me nj motr, dy motra m t vogla ven n shkoll. T ardhurat e familjes jan rreth 1800 lek n muaj. E ndjekin shum shkolln e mesme ata q se kan? E ndjekin t gjith. Ktu duhet t jesh mekanik, dhe mekanik pa shkoll m nuk mund t vazhdosh t jesh. Hysen Hoxha q e ka nisur n kombinat punn me tu krijuar uzina e traktorve, - ai m par punonte n uzinn Enver, - e bri shkolln e mesme, mbaroi dhe universitetin dhe tani sht kryeinxhinier i repartit instrumental. Pr t m than se sht nj hero i heshtur, d.m.th, q se mban titullin e Heroit t Puns Socialiste dhe plot heronj t heshtur. Po nuk jan vetm heronjt q mund t merren si shembull pr t gjitha, - pr punn, pr studimet, pr jetn. Po kush si di kto pr t cilat jam duke shkruar? Secili njeh plot njerz t till rrotull vetes, i ka shok, i ka fqinj, punon pran tyre, flet shtypi pr ta prdit. Po tju thosha se linjat e tornove dhe t makinerive t ktij kombinati, po t rreshtoheshin, do ta kalonin gjatsin e kryeqytetit, kjo 412
Udhrrfyes i reportazhit shqiptar 1912-2011 mund t dukej m interesante. Porse un kam m shum n mend at minatorin me t cilin dola sot e gjysm shekulli n fotografi n t hyrn e nj si shpelle t Mborjes, se kilometrat e fabrikave q kan mbushur Shqiprin anemban dhe q ia ndrruan kaq fort pamjen peisazhit. Njeriu mbi t gjitha, e sotmja e tij q t flet pr t nesrmen edhe m t mrekullueshmen e tij. E pyes nj Elid tjetr, Koomandin, q ka tre vjet n pun dhe drejton nj turn t repartit t mekaniks t uzins traktori (ktu vinim e shkruanim reportazhet e para mbi traktorin, m thot shoku gazetar q sht me mua), e pyes vajzn, se a e zgjodhi me dshir inxhinierin mekanike? Nuk mendoi pr vshtirsit e nesrmen t jets? Do t ket fmij etj. Ajo e kishte me pasion kt deg, pa e zgjodhi, pr t tjerat nuk mendoi. Tani mendon, porse thot: Do ta bj jetn aq t mir sa dhe punn. N drejtorin e kombinatit shoku Pilo Peristeri paraqitet aq i freskt sa dhe 10-12 vjet m par. Ai kt muaj ka mbushur 72 vje. Prpiqem t shkpus informim pr prodhimin, drejtori m flet pr njerzit. Ai sht, sikundr thot, nj hekurxhi i vjetr, pra i plqen t flas pr kalitjen e elikut. Ja si u kalit ky elik, - tregon ai, - ja se si duhet kalitur. A ssht njeriu i ri vepra m e madhe e Partis? Mos m pyet pr prodhimin. Pyet shefin e planit, shih edhe me sy. Mua dhe kryeinxhinierin na pyet pr shtabin ton. sht ky shtab? Shtab Partie. Njerzit q ktu drejtojn. Nj kombinat duhet t ec si sahat, ku e ku m shum. Sahati punon vet, po e kurdise; kombinati spunon vet pa njerzit. Pra duhet nj shtab i fort. Q t jet i fort, duhet t ket harmoni, dashuri, prpikmri, kujdes, vigjilenc, sakrific, partishmri mbi t gjitha. Ne zbatojm kushtetutn. Si e ka vulosur Partia n kushtetut? T mos ia shtrijm dorn askujt. Po marr nj shembull. M thot kryeinxhinieri, kur e pyes, se ne bjm mbi 75 pr qind t detajeve q na duhen. Bukuri, - i them; - do ta bjm edhe traktorin vet. A, jo! stepet ai. Duhen pr kt pun edhe kaq mijra detaje. Le t duhen, - i them; -ne q bjm tri t katrtat , sbkemi dot edhe t katrtn tjetr? Kur e marrin vesh kinezt, qeshin, qeshin si kinezt. Kinezrit nisin nga t qeshurit. Po kinezt nuk besonin se ne mund t bnim edhe mjetet m t thjeshta pr punt bujqsore, - kazma, lopata, bela. Dhe ne i projektuam dhe i bm m t mira se t tyret. Ata prap me ato qeshje. Sigurisht qeshnin vngr, po ec i merr vesh se kur qeshin vngr e kur jo. Traktort i prodhonim me 54 kuaj fuqi, nism t prodhojm me 75, pra traktor t unifikuar, si u themi. Ne kemi prodhuar edhe motor me 100 kuaj-fuqi. Kur disa specialist tant u takuan me disa t Fiatit italian e u treguan se prodhojm vet traktor, ata nuk besuan, vun buzn n gaz. Sepse ne i prodhojm vet dhe ata i prodhojn n kooperim me botn gjith, q nga Belgjika n Japoni, q nga Japonia n Amerik e ku ta dish akoma. Po edhe ne kooperojm, si jo, 413
Sokol Shameti po midis nesh, -me forcat tona. Shkodra na bn kabinat, Fieri shasit, Durrsi radiatort, e kshtu me radh. Revolucioni tekniko-shkencor shkon prpara me hov. M 30 t dhjetorit mbyllm planin 5-vjear, si Kombinat, ka reparte e uzina tonat q e kan mbyllur n nntor. Po e kishim fjaln pr shtabin. Shtabi po, por dhe ushtari po. Ushtari duhet t njoh pushkn, ndrtimin e saj, mirmbajtjen, efektet e saj goditse, t shtij n shenj Ktu ka vajza qitse flas tamam pr qitse me arm tani q ua kalojn edhe djemve. Kshtu jan edhe n pun. Pr t br nj pompet, q sprucon benzinn, duhet elur nj vrim prej 5 mikron. Qimja e flokut e ka 50 mikron diametrin. N sektorin ku bhej nj pun e till ultra e imt, kupton se shumica drrmuese jan gra. 19 t njzetat. Ky sht nj kombinat tipik i industris s rnd. Po grat arrijn n 40 pr qind t efektivit. Kt e shpjegon mekanizimi i lart, por edhe fakti se shum pun mund tu prshtaten m mir atyre. Prmendm kazmat e lopatat. Ato u bn me derdhje preize dhe pr nj koh t shkurtr u mbush Shqipria me to. Ky qe nj revolucion i vrtet n teknikn ton t mekaniks. Kam prpara sysh disa detaje t ndryshme q prodhon kombinati: ato paraqiten n format m t uditshme. Ja nj si hipokamp (kal deti), ja nj si oktapod q tia ken prer kraht shkurt, ja nj si lule me 8 a 12 petale; ka q jan si pinea, ka q u thon dado (vida t thjeshta). T punosh nj dado n mnyrn e zakonshme, kushedi sa pun t duhet; pr aq koh mund t derdhsh me qindra. Derdhja bhet me kaq precizion, sa 95 pr qind e puns sht e br, disa her edhe 100 pr qind, kurse ekonomizimi n lnd t par sht i madh shum. Nj biell e derdhur me preizion harxhon m pak se nj t tretn e lnds s par si giz dhe i ka vetit fizike t nj cilsie t lart. N repartin e instrumenteve prodhohen vetm mjete pune pr kombinatin, nga m t voglat gjer te m t mdhat. Prodhohen edhe pr gjetiu, p.sh., pr makinerit e rnda t hidrocentraleve. N Kor ka nj uzin veglash t preizionit, porse ajo prodhon pr nj nomenklatur t caktuar. Ktu nomenklatura shkon sipas nevojave: do t prodhohet gjithka do t nevojitet si vegl, si instrument pune. Pyes sa sht mosha mesatare e puntorit ktu; m thon 23 vje. M duket se sht vrtet e ult pr nj repart si ky, ku duhet nj specializim i lart. M thon se kshtu sht, Hysen Hoxha, kryeinxhinieri, v buzn n gaz. Ai e merr me mend se drejtori na ka treguar se si kalitet njeriu i ri n kombinat, -n mjeshtri si n t tra. Njeriu i ri ka shpirtin e komunistit dhe kasavetin m t madh pr punn (ai, Hyseni, n shtpi, - shkoni dhe e vizitoni, - sheh nj her se si kan punuar fmija pr shkolln, i ve pastaj n gjum, ulet n tryez, el llambn, shtrin projektet, mendon pr detajin pr t cilin duhet menduar e punuar ende, dhe, mos u udit, pr t ndrron edhe kur bie e fle s fundi). Ata flasin me admirim pr njerzit e tyre, shokt e puns, se i pyes edhe pr disiplinn n 414
Udhrrfyes i reportazhit shqiptar 1912-2011 pun. do gjenerat q vjen e re n kombinat, vjen edhe m e disiplinuar se e para, se sht m e msuar e m e kalitur nga shkolla, nga Partia. Prmendim porosin e njohur t Naim Frashrit: fmijt tan ti bjm m t zot se vetja, se jan pr nj koh m t prparuar se jona. Kshtu vepron Hyseni me shok. Kt i uroj un mbi t tjera, - kalitt gjenerata t reja prher e m t forta. Dhe ky sht urimi m i mir, m duket mua, q mund ti bsh nj puntori pararoj si ai, n vitin e jubileut t madh t 40-vjetorit t Partis. Ndonjher autobust bhen shkak q njerzit t ven me vones n pun. Le ta ken kujdes kt ata q merren me autobust. Jeta sht nj e tr. Harmonin, pr t ciln na foli shoku drejtor, na prket ta ndrtojm t tr, dhe jo vetm midis kombinatit, po midis gjith sektorve t jets s Atdheut. Drejtori foli edhe pr ne, shkrimtart, q vem rrall npr uzina e kombinate. Po Partia na porosit q t shkruajm shum m shum pr klasn udhheqse, se shkruajm ende pak. Ky ssht nj detaj i vogl i puns son dhe as nj i madh, por sht thelb pr punn ton. N nj nga tabelat, n at qndroren e repartit mekanik t uzins s traktorve, mund t lexosh kto fjal t shokut Enver: Tornot dhe t gjitha veglat e tjera t industris mekanike, ne i kemi krejt t reja. Atyre mund tu themi t vjetruara pas 80-100 vjetsh. I uroj prgjegjses s turnit q t rroj edhe 100 vjet. Gjer ather, me kto mjete, njeriu i ri, i kalitur n kombinatin e autotraktorve do t bj, me kto mjete, disa mrekulli q un si imagjinoj dot, po q do t jen mrekulli. Dhe kt e din puntort e puntoret q kan n duar kto makineri. Njri prej tyre kishte thn nj dit: - at e quajn Nexhip Mesarea dhe punon n prgatitjen teknike: Un preferoj t jem nj cop beze e kuqe flamuri, n ball t klass, ku t valvit! Jo nj perde e mndafsht n shtpin e princit a t borgjezit!. Ja njeriu Flamur! Njeriu q ka formuar e q kalit Partia e Puns e Shqipris. Andaj njeriu i saj i merr tr kalat si i ka marr kto 35 vjet!
Gazeta Zri i Popullit 3 janar 1981 Nnshkruar: Dhimitr S. Shuteriqi
Mes t rinjve kufitar

Megjithse n zemr t dimrit, dielli shndrin si n pranver. Jemi n nj post kufitare. Nj grup ushtarsh jan posht n fush duke luajtur futboll. T tjert jan n shrbim, n roje t kufijve t Atdheut. Ngjitemi n maj t kodrs. Prpara na shfaqet ndrtesa e posts me lapidarin e bukur ku shk415
Sokol Shameti ruhet: Lavdi kufitarve tan syshqiponj, q ran me trimri pr mbrojtjen e kufijve t shtrenjt t Atdheut!. Komandant Sandri, nj djal i ri fytyrqeshur, vjen duke na uruar mirseardhjen. Pas pak prfundon ndeshja e futbollit dhe kufitart mblidhen rreth nesh e diskutojn pr probleme t ndryshme. Ka nj dika t veant jeta n kufi: sapo njihesh, biseda t merr shtruar e t duket sikur ke koh n mes t kufitarve. N themel t biseds, si gjithnj heroizmi. Sekretari i organizats s rinis, Arjan Manjani, malsor na tregon pr ditt e shrbimit n kufi, pr vigjilencn e gatishmrin e shokve. N historikt e postave kufitare njihesh me dhjetra raste t heroizmit, ato t frymzojn e ta bjn syrin m t mpreht. Kshtu t rinjt se harrojn heroizmin e kufitarit komunist Bendo Buzi, i cili ra gjat shrbimit. Para se t mbyllte syt, ai nxori nga gjiri tesern e Partis, e fshehu nn nj gur dhe me gjakun e tij t kulluar shkroi n faqen e gurit inicialet e dashura P.E. (Parti Enver). Pika kufitare ku u vra trimi Bendo, mban prher lidhje me familjen e dshmorit dhe nga letrat q shkmbehen, t rinjt kufitar msojn e gjejn frymzim pr kryerjen e detyrs. T rinjt tregojn raste t tjera t freskta, ku spikat trimria e shokve. Kufitar Andoni e kishte natn e fundit t shrbimit. T nesrmen do t largohej. Ishte nj nat me koh t keqe. Mendonte pr jetn e bukur n kufi, pr momentin e ndarjes, pr prindrit, t afrmit, q nesr do ta prisnin me gzim e mall. N kt koh vettiu dhe rrufeja qlloi shum afr. Andoni ra pa ndjenja. U njoftua menjher posta. Shokt erdhn ta zvendsonin, po ai edhe pse n at gjendje nuk u nda prej tyre. Dashuria pr kufirin, ndjenja e lart e detyrs e shtynin t sakrifikonte. Mori receptorin e telefonit dhe i raportoi komandantit: Shoku komandant, jam m mir. Do t qndroj ktu. T nesrmen ai u largua nga posta kufitare dhe u nda nga shokt e dashur me lot n sy. Fakte pr vigjilencn e gatishmrin e t rinjve, t tregojn edhe n organizatn e rinis ku sht I. Kule. Para disa muajsh t rinj kufitar kapn nj shkels kufiri. Dy kufitar ishin n pikn e vrojtimit. Prgjegjs ishte E. Rui. N kt koh nga njsit e piks fqinj njoftohen pr nj shkels. Marrin masa dhe rrisin gatishmrin. U njoftua edhe njsiti i vrojtimit. Prgjegjsi porositi shokt q t mprehnin vigjilencn. Shkelsi tentoi ti shmangej njsitit t piks fqinj, por nuk i shptoi dot. Tafili njri nga kufitart, i bri shkelsit nj ndalje t befasishme. Dha sinjalin dhe u b rrethimi. Pas pak at e kapn. Lidhjet e piks kufitare ku sht Ariani, me t rinjt e terrenit, jan t forta. N bashkpunim me fshatin pran, u bn dy aksione, nj pr t sjell ujin e pijshm nga fshati n postn kufitare dhe nj pr tarracimin dhe mbjelljen e pemve frutore n territorin prreth. Jeta n kufi kalon e gjall, e bukur dhe me aktivitete t larmishme e t prbashkta me t rinjt kooperativist. N nnrepartin ku sht sekretar rinie L. Qelleri u organizua nj mbrmje tematike kushtuar dshmorve t kufirit. Mes t 416
Udhrrfyes i reportazhit shqiptar 1912-2011 rinjve erdhi pr t zhvilluar bisedn xha Vasillaqi, i dashur dhe i respektuar pr t rinjt kufitar. Ata dgjonin me vmendje dhe zotoheshin se do t rrisnin vigjilencn dhe gatishmrin pr ta br kufirin t pakalueshm. T gjith ata q kan shrbyer n kufi, tregojn shum histori interesante, dhe jan t lidhur gjith jetn me t shpirtrisht, por shpesh edhe shkojn n posta. Kt na thoshte sekretari i komitetit t rinis t njsis kuadri E. Koi: Nj dit erdhn dy burra nga Fush Kruja. U takuan me ne dhe na than se para 15 vjetsh kishin kryer shrbimin ushtarak n pikn N. Kishin dshir ta vizitonin edhe nj her postn e dashur, me t ciln i lidhnin kujtime t shumta e t paharruara. Dhe nj gj t till e realizuan. Ishin t emocionuar. Qlloi q ishte dita e Fests s Kufirit. T dy ish-kufitart bisedonin me mall me t rinjt dhe tregonin kujtimet e tyre pr ato dit shrbimi n kufi. Me vete kishin marr disa libra q ua dhuruan kufitarve dhe biblioteks s posts. Kurse kufitart u dhan nga nj album dhe betimin se vija e kufirit do t mbetej si gjithnj e pakalueshme. Kur dielli po perndonte aty te shkallt e lapidarit, kufitart ia morn kngs. Fizarmoniks i binte Sandri, iftelis Deda, kurse Feridi, zemra e grupit artistik, ia merrte mbl me zrin e tij karakteristik. Kndonin pr Partin, pr jetn e re socialiste, pr Atdheun e dashur.
Gazeta Zri i Rinis 23 Janar 1982 Nnshkruar: Petraq Risto
N minier, ku derdh djers rinia

Ecim n mbitokn e miniers s Valiasit dhe bjm drejt pusit t saj kryesor. Nga korpuset e larta t fabriks s pasurimit, vjen vazhdimisht zhurma ritmike e makinerive. Kurse npr rrugt e qytezs ndesh kalimtar t pakt. E natyrisht duke par kt mjedis, disi t qet, vetiu t lind dshira t shikosh se bhet n kto aste thell nntoks, npr galerit, llavat Ashensori na zbret n galerin kryesore. Pr afro 15-20 sekonda jemi ulur 180 metra posht nivelit t toks, n rrugn kryesore e plot drit t qytetit t nndheshm, t veshur me beton special. Esht me ne edhe prgjegjsi i llavs 29-02, komunisti Kujtim Dushkollari. Shum her gjat ecjes na duhej t kalojm sa nga njra an e galeris nga tjetra. Kt e bjm pr tiu ln udh t
417
Sokol Shameti lir elektrovozave q trheqin pas vetes dhjetra vagona plot me mineral. Nga biseda me prgjegjsin e llavs, msojm se sektori i prodhimit e ka tejkaluar planin pr muajin janar dhe 15-ditshin e par t shkurtit. Kjo llav sht m e dalluara e miniers. N njzetditshin e par t janarit arriti t realizoj planin 109 pr qind. Pas disa ditsh kjo shifr lvizi dhe u ngrit n 111 pr qind, kurse n ditt e fundit realizimi i planit ka kapur shifrn 112.6 pr qind. Dhe pr tu njohur m nga afr me njerzit, minatort e ksaj llave, shkuam drejt e te ta. N kt dit rastism n brigadn e ndrress A, me brigadierin Liman Kolecin, q e mbylln 15-ditshin e par t shkurtit 118.8 pr qind. U prshndetm me t dhe me disa minator t tjer q ishin aty pran. Pothuaj t gjith djem t rinj. Keni ardhur n valn e puns - na fton n bised kryeminatori i brigads Sadik Kmbpula. Ska shum q jan plasur minat dhe sapo nxorm qymyrin e par pr sot. - Esht br nj plasje e mire - ndrhyn zjarrmtari dhe minatori me prvoj Naim Maska. Kjo do t thot se edhe sot do t kemi nj prodhim t mbar, - flet nj djalosh me trup t bshm. Esht minatori Murat Boi. Transportieri i llavs sht n pushim, kshtu q na jepet mundsia t hyjm n thellsi t saj. Pran shtress s qymyrit, q her zgjerohet dhe her ngushtohet shohim minatort q punojn bashk me ndihmsit. Kryhen pun t ndryshme. Minatort, kryesisht merren me skuadrimin e ballit t qymyrit. S bashku me ndihmsit ata vendosin kmbt e kapelet e hekurta, bjn dyfishime dhe n fund armatosin tavanin e llavs. N krahun tjetr t transportierit, disa ndihmsminator po merren me pastrimin e qymyrit t gurit. Prshndetemi e bisedojm me ta. Shumica e ktyre djemve t rinj q i shohim ktu thell galerive, kan ardhur nga qyteti i Tirans dhe po bhen minator t zot. Me shembullin e tyre t mir po trheqin pas vetes edhe mjaft t rinj t tjer. Miniera kto dit q po afron edhe festa e minatorve, pret mysafir t rinj. Diku nga mesi i llavs na trheq vmendjen zhumra e nj matrapiku. Minatori i ri Islam Isaku me ndihmsi i tij Dalip Lika sapo kan nisur punn n nj front t ri. Pak m tutje gjmon matrapiku i Rushit Kuqos dhe Kujtim Mets. Pun t mbar! u themi. Mbar pai e mir se na erdht, -prgjigjet Islami dhe na zgjat dorn. Pastaj biseda rrjedh e ngroht, sikur t ishim t njohur prej kohsh. Nj gj na bn prshtypje n bisedat me minatort: m par ata na njohin me detyrat q kan e pastaj me realizimet. Ndoshta edhe kshtu bjn nj ballafaqim e ven prball njra-tjetrs detyrat me mundsit. Shohim se Islami gati e ka mbaruar sistemin e ballit t qymyrit dhe i thot ndihmsit ti sjell disa armatura. Si shkon puna? - e pyesim. Sot kemi ecur mir prgjigjet minatori dhe shton. Besoj se do ti nxjerrim 80 ton qymyr. Kjo do t thot q edhe pr sot e tejkalojn detyrn. Pr janarin dhe 15-ditshin e shkurtit miniera n tr418
Udhrrfyes i reportazhit shqiptar 1912-2011 si sht mir me detyrat e nxjerrjes s qymyrgurit. Veanrisht kan spikatur rezultate t mira t tre ndrresave, ajo A ka patur gjithnj stabilitet e ritmik. Kjo ka ardhur si rezultat i nj mobilizimi t prgjithshm nga gjith kolektivi. Vmendje m t madhe po i kushtojm edhe organizimit t puns, e cila, si dihet, ka ndikim t madh n realizimin e planit, - ndrhyn n bised Rushiti. Si brigad ne kemi zotimin q muajin e ardhshm ti tejkalojm detyrat thot Ismaili dhe shikon nga shokt. Qymyrguri sht buka e industris dhe kjo na v para detyrash t mdha. Burim i pashtershm pr arritje t mtejshme jan br vendimet e Kongresit t 8-t t Partis dhe prshndetja e shokut Enver Hoxha, drejtuar brezit t ri t Shqipris me rastin e 40-vjetorit t themelimit t BRPSH-s, nga studimi i t cilave nxjerrim, gjithnj detyra t reja. Jo larg nesh ndizet dhe shuhet nj drit e bardh. Esht sinjali pr lvizjet e transportuesit. Deri ktu vjen zhurmimi i hekurt i transportierit ngarkuar me blloqe e copra qymyri, q nxitojn posht pr te bunkeri. Pothuajse t gjitha proceset e puns n minier jan t mekanizuara. Kjo e ka rritur mjaft rendimentin e puns dhe ka lehtsuar punn e minatorve, por ka rritur krkesat pr m shum dije pr komandimin e ktyre makinerive. Dhe jan t rinjt ata q po i prgjigjen t part ksaj krkese. N minier vijn do dit t rinj, me dshirn pr tu br minator t mir. Tani ata q kan nga 2-3 vjet ktu, quhen si m t vjetr. Ja njri prej tyre, Artur Lila, tani minator me ndihms po nj t ri tjetr, Pajtim Kalerin. Sa koh keni n minier? pyesim. Po mbyll vitin e tret, - thot Arturi. Erdha ktu me tu kthyer nga shrbimi ushtarak. E pata t vshtir n fillim. Ndonjher mendoja edhe t mos i futem ktij profesioni. Por shokt mu ndan. Dhe mir bn. Shembulli i tyre m tregoi rrugn ku duhet t eci. Kurse Arturi, me shembullin e tij si minator i mir po i tregon ndihmsit t tij se sa i bukur e i dashur sht profesioni i minatorit. Pajtimi ka vetm disa muaj ktu. Por, thot Arturi, e shoh se e ka mir syrin pr ktu. Nuk m ndahet. Si bhet kjo, po kjo? Shpesh kur le pistoletn un, e merr dhe m lutet ta ndihmoj. Kam marr vesh se edhe atje n kursin e kualifikimit shkon mir. Ju urojm suksese n pun, -i themi Arturit dhe ty Pajtim s shpejti t gjetshim minator! Kshtu pa e ndjer kohn kalojm nga njra llav te tjetra, hyjm npr shum galeri, njihemi edhe me Novruzin, Fatmirin, Rifatin, Nebiun e shum t tjer. Rezultatet e arritura nga ta na entuziazmojn dhe na bindin se edhe zotimet q kan marr pr kt vit dhe pr tr pesvjearin do ti bjn realitet.
Gazeta Zri i Rinis 20 shkurt 1982 Nnshkruar: Arben Kondi
419
Sokol Shameti
N Llugaj lulzon jeta e re

Fushat e kooperativs bujqsore t Llugajt avullojn leht nn diellin e pranvers. Kooperativistt e rinj e ndjejn zemrn plot. T lumtur ndjehen edhe t moshuarit, ata q iu ra ti jetonin t dy koht: jetuan t djeshmen pa diell dhe gzojn t sotmen pa nat. Lush Muzia, Ded Zmajli, Ali Mai e t tjer t moshs s tyre tani jan n pension. Ata fare mir mund t rrin pran zjarrit e t pushojn. Por jo, duart e tyre jan t msuara me punn e nuk mund t rrin t qet. Dhe punojn krahas me t rinjt. Kshtu thot Deda, edhe ne na duket vetja tjetr, sikur i harrojm thinjat n kok e rrudhat n ball. T rinjt msojn prej tyre jo vetm t fshehtat e puns s bujkut, por edhe dashurin pr tokn, dashurin pr bimn; msojn prej tyre historin e gjall t jets gjith prpjekje e luft t malsorit. Ata i dgjojn tregimet e tyre t dhimbshme pr at koh t largt dhe e kuptojn m mir t sotmen. As toka nuk sht m ajo e dikurshmja. Tani ajo merr frym e lir. Jan harruar edhe vendet ku kan qen t ngulur sinore, t cilt do pranver e vjesht bheshin t kuq nga gjaku i malsorve. Ndrsa bajraktari, prifti e hoxha qeshnin nn buz. Ata e dinin se ato pushk shkurtonin jetn e malsorve pr t zgjatur jetn e tyre. Ndaj edhe i frynin zjarrit. Por t gjitha ato bashk me krismat e pushks s vllavrasjes i fshiu prjet koha e Partis. Pr kt jet t lumtur dha jetn Oso Dauti me shok, emrin e t cilin e mban shkolla e mesme bujqsore ku msojn sot bijat e bijt e ktij fshati. Toka sht shtuar. Sekretari i byros s Partis s kooperativs, Hasan Sherifi, tregon se si n vitin 1958, kur u krijua kooperativa, ktu kishte vetm 113 ha tok t punueshme. Ndrsa tani kjo siprfaqe sht m tepr se gjasht her m e madhe. Toka sht rinuar. Ajo q mezi rriste nj misr t dobt, q jepte vetm 10-15 kv pr ha, tani jep 6 a 7 her m shum. Dhe rrit grurin e shndetshm, rrit molln, kumbulln, rrushin, arrn q as i kishte njohur m par. T gjitha kto bhen aty ku kishte vetm nj pyll t dendur e t frikshm, ku t hyje sdilje dot. Kjo sht e sotmja, t till e ndrtojn at njerzit e saj t rinj, ata q e solln kt jet dhe luftojn ta bjn do dit m t bukur me duart e tyre. Ja, Hava Bardhoshi, sekretarja e komitetit t rinis s kooperativs, sht edhe sekretare e Komitetit t BRPSHs s Rrethit. Ajo i njeh nga afr pothuajse t gjith t rinjt e kooperativs. I ka njohur aty ku punojn. Kshtu t rinjt e duan dhe e respektojn m shum dhe ajo e kryen detyrn e ngarkuar m mir. Edhe shumica e t rinjve, edhe pse punojn n sektor t ndryshm, njihen me njri-tjetrin. Se organizata e rinis ktu bn nj jet t gjall. Organizatat bashkveprojn, i shpallin gar 420
Udhrrfyes i reportazhit shqiptar 1912-2011 njra-tjetrs, ndihmojn njra-tjetrn, bashkohen n aksione. Kjo lidhje e bukur pune ka lshuar rrnj edhe n miqsin n mes t rinjve dhe i ka afruar ata me njri-tjetrin. Kshtu ata i kryejn m mir detyrat e dits n kohn e duhur, ndaj edhe rezultatet jan prher m t larta. Pasi realizuan me sukses detyrn e hapjes s toks s re t rinjt e kooperativs tani po punojn t prqndruar pr ti mbjell kto toka me pem, pr ti br vreshta. Tani pemt po bhen gati edhe pr t lulzuar. Por, q kto lule t jen t mbara e t lidhin fruta t shndetshme, krkojn tu kryhen shum shrbime, q duan kujdes t veant. Kt detyr e kan marr prsipr t rinjt. Ndrsa grurit i hapen vijat kulluese, n arat q do t mbillen bhet hedhje e plehut e shrbimet e tjera. Por n ngastrat eksperimentale q kan marr prsipr t rinjt kjo pun gati ka mbaruar. Ata jan zotuar q n kto ngastra t marrin jo m pak se 40 kv grur e 80 kv misr pr ha. Kshtu, organizatat e rinis s brigadave t tret, t pest e t shtat, q tani i kan br gati kto toka pr ti mbjell. T rinjt Gofile Meshi, File Pjetrnika, Kujtim Motoshi e shokt e shoqet e tyre tani dalin m hert nga shtpia e kthehen pasi realizojn detyrat e dits. Te djersa e derdhur sot, ata shohin gzimin e vjeshts. Dhe kjo i bn t mos e ndjejn lodhjen. Ata i kan prcaktuar qart detyrat q iu dalin pr t vn n jet vendimet e Kongresit t 8-t t Partis. Dhe n mbrmje shkojn n shkoll. Sepse e kan t qart se sado ta duan tokn e sado ti kushtohen asaj, ajo krkon prej tyre edhe ta njohin mir, shkencn bujqsore, tia njohin t fshehtat, q pastaj ta bjn nn t mir pr bimn. Kshtu punojn ata, njohin m mir vetveten, ecin prpara, e me duart e tyre e bjn jetn t lulzoj do dit.
Gazeta Zri i Rinis 1 Prill 1982 Nnshkruar: Besnik Mustafaj
Burimet e Fanit
N Thirr arritm von. Aty ndaluam, pikrisht te burimi. Pran kmbve tona rrshqitnin rrket: disa t pastra si bora, disa me ngjyrn gri, disa q zbrisnin nga hyrjet e galerive t miniers me ndonj cop minerali. Njeriu mendon: Ky lumi i Fanit burimin e ka t prjetshm, ndrsa pr njerzit e krahins s Fanit burimi i jets n regjimet antipopullore vinte n t kputur. Por gurgulloi mijra her m i shndetshm se uji i bjeshkve t Fanit n vitet e ndritura t Partis. 421
Sokol Shameti Koht Njrit nga ata djem t Fanit, q n vitet e para t pushtetit popullor hyri n kurset ku prgatiteshin kuadrot e par, i ndodhi kshtu: Pasi bri disa dit rrug, arriti n Tiran. Na mblodhn dhe filloi regjistrimi, - tregon ai. Do t thonim emr e mbiemr, si dhe nga vinim. Kur m erdhi radha mua, thash: Nga Shkodra jam. Shkodra si qark, po nga vend je? m pyeti. Mirdit i thon. Edhe Mirdita gjith ajo, po fshati Athere shqiptova fjaln: Fan. Ashtu de, thuaj nga Fani, - m tha prgjegjsi i kursit dhe m vshtroi nj ast. Pas dy-tri ditsh, ma oi prsri atje fjaln: Ti pse sthoje: jam nga Fani, nga fshati Bisak, po larg e larg? m tha. Po e dinit ju ku bie Fani?! iu drejtova un. Partia, pushteti i ri i popullit e kishin hedhur vshtrimin n do fshat e krahin t Atdheut sado t largt, dhe shikonin me nj kujdes e dashuri t madhe jetn e njerzve. Te djaloshi malsor kishte mbetur ende prshtypja e kohs kur kush e di ku sht Fani?! Por tashm koht kishin ndryshuar, e vjetra qe prmbysur pr t mos u kthyer kurr m. Me disa specialist e kooperativist, bisedonim n Domgjon. Erdhn edhe disa murator q ndrtonin aty pran dyqanin e ri pr shitjen e bulmetit, t perimeve e frutave. Frynte nj er bjeshke dhe shkundte lule t bardha kumbullash. Pemt frytore q zn disa hektar u shtojn maleve bukurin e puns s njeriut. Kryetari i kooperativs bujqsore Mark uni, sapo na kishte njohur me disa shifra, q thonin se gjat vitit t kaluar, plani i prodhimit t grurit u tejkalua, edhe misri 9 pr qind mbi planin, perimet u realizuan 142 pr qind, plani i fasules tejkalim, i rrushit, i mishit, i qumshtit etj, po kshtu. Lale Zefi, nj murator i vjetr, thithte rrall duhanin dhe si pa kuptuar gishtrinjt i thrmonin copa-copa nj gur q kishte pran. Ai priste radhn sa t fliste dika, por e kuptoje gjithashtu se si kishte aq forc fjala sa shpirti: - Ku merrja dhen un pr t ndrtuar shtpi me hak e ku m shkonte mendja se pr fmijt e mi do t kisha nj shtpi si kjo! Pale q sm tundte gj prej mendjes sime: pr ne vetm te guri sht jeta. Fol me mua athere e fol me mua sot. 27 kv grur pr ha i ka peshuar vet ky Lal Zefi n Harush kt ver N Harush u morn 27 kv pr ha grur, n Hebe u morn 30 kv pr ha grur, n Gjakz u mor dyfishi i planit t frutave e perimeve. I dgjon kto dhe mendja t shkon te nj kontrast i madh: Gruri, misri, frutat e perimet dhe vendi i harushave, dhe lagjja Hebe ku kishte vetm shkmbinj hepe-hepe (shpellashpella); dhe lagjja Gjakz n breg t lumit q prcillte vet zrin: O, gjaksi na vrau babn!... Kur u mblodhm para pak ditsh kooperativistt e Domgjonit, than: Ti shkruajm nj letr Partis, dhe ti themi kshtu: Ne n kto maje malesh, kaq pran e plot ngrohtsi ndjejm kujdesin e Partis, gzojm be422
Udhrrfyes i reportazhit shqiptar 1912-2011 gatin e puns e t jets socialiste. Bukuri e jets Sapo ke ln rrugn e makins. Shtegut npr ahe duhet jo ti japsh kmbs, por t mbahesh pas pemve. Kaq e tatpjet sht. Lagjja Batr, nj dor shtpish, pak si t veuara, shfaqet papritur. Krejt papritur njeriu v re edhe dy emra n qemerin e ports s shtpis s Preng Markut. Ditn q ustallart kishin ngritur murin gjer aty ku sot jan fjalt e gdhendura me mjeshtri, ai u afrua tek ta dhe iu tha: - Dua t bhet nj ndryshim i vogl n projekt. Ndryshimi nuk kishte t bnte as me dhomat e bollshme, t suvatuara e t tavanuara pr bukuri, as me guzhinn me aneks e me dritare t mdha, as me koridorin e gjr tej e tej shtpis, as me verandn ku fmijt e prindrit presin e prcjellin diellin tek lind e perndon maj malesh. Por me dika tjetr: Ustallart e pranuan krkesn e t zotit t shtpis dhe ai menjher filloi t gdhente me kujdesin m t madh n nj gur t zgjedhur: Dhurat nga Partia. Ai gur i gdhndur rri sot n pamjen kryesore t ballit t shtpis. Ishte pranvera e vitit 1979, kur edhe shtpin e vjetr t Preng Markut e kishte plasaritur trmeti i njohur i 15 prillit. N Fan nuk ke vetm nj shtpi me qemer, me oxhak e me tavan t gdhendur e t zbukuruar. E ke par shtpin e Bardhok Loks n Sang se si fluturon nj shqiponj n tavan midis nj dielli t madh nga dritarja n dritare? E ke par dhomn ku sht dyqani i fshatit, shtpin e Gjon Prenit e t Mark Zefit n Domgjon?... Po sa shtpi t tilla jan?! Para shifrave njeriut mund ti lindin shum pyetje. Po kryesorja sht: Nga buron kjo aftsi e njeriut t Fanit pr ta br shtpin t bukur, t qndisur? Kjo aftsi sht m shum forc shpirtrore se sa talent e mjeshtri, sht mirqnie dhe jet e gzuar, e lumtur. Bie fjala, Zef Nikoll Ndrecs n Domgjon dikur i shkonte koha rrugs pr nj dor drith pr fmijt. Sot ai nuk ka vetm nj shtpi, po sa djem aq edhe shtpi. Nj n Durrs, nj n Rreps, nj Nisem tani ktu nga Rrz Mnella dhe kafen e pi n Durrs thot ai. Ose, pse t mos e ket syrin tek e bukura, tek jetesa prdit e m mir malsori i Fanit, kur e ka ksuln mbi sy: spitalin e mjekun te dera e po ta doj rasti brnda n shtpi, dyqanin aty, fqinjin si vlla, shkolln aty. N muzeun e fshatit Domgjon jan afishuar disa shifra, p.sh., njra q thot se para lirimit nga 97 shtpi vetm n tre prej tyre sigurohej buka. mund t vihet sot prball ktyre shifrave? Ktu vrtet i del nj vshtirsi prgjegjsit t shtpis s kulturs Fjala e dhn Kush shkon n Domgjon dhe nuk kujtohet t pyes pr 25 grat e fshatit q u bn t njohura n gjith vendin. 423
Sokol Shameti Ato para disa vjetsh i shkruanin letr shokut Enver Hoxha dhe i thoshin se do t vazhdojn t gjitha shkolln pa shkputje nga puna. Sot t gjitha jan t arsimuara, t ditura, si i premtuan Partis. Fjala e dhn shkoi n vend. M 10 mars t ktij viti kooperativistt e Domgjonit u mblodhn e bn analizn e puns pr vitin e kaluar, caktuan dhe detyra. Ata u zotuan se q kt vit do t marrin rendimentet e parashikuara pr vitin e fundit t pesvjearit t shtat. sht br deri m sot pr vitin 1985? Dy her sa vjet n kt koh u sht hedhur plehu organik arave. (Dhe vjet q ishte viti m i mbar). Plugimet e prgatitjet pr mbjellje jan ku e ku prpara kur i krahason me vjet. Prodhimi i qumshtit sht tejkaluar 20 pr qind. Dy her m shum qengja e keca, ka kt vit kooperativa. Pra, q tani diku-diku duket 85-a. Ku e mbshtetin ata kt besim? 1.Komunistt thot Prendi, sekretar i byros s Partis, udhheqin me shembullin e tyre. Ja, p.sh., Marta nj shoqe me pes fmij, komuniste, fmijt si ata, e punn si at. Po kshtu Nikolla Dila, kandidate etj, etj. 2.Duke krkuar kryeagronomin Ndue Lleshi, nj kooperativist na tha, se doktor pr bimn jemi br t gjith. Ndoi, q bashk me shokt specialist sht i apasionuar pas zbatimit t shkencs bujqsore n Domgjon, na tha se po luftojn t bjn q specialisti dhe kooperativisti t din t flasin sa m mir n emr t bims. 3. Bareshn Gjela Ded Zefi e takuam tek zbriste me tufn e saj pran Gurrs, si i thon vendasit, q sht ujsjellsi m i vjetr shqiptar i ndrtuar shekuj m par ktu n Domgjon. Tek ndaloi t na thoshte se as kishte pasur e as do t kishte ndonj dmtim n tuf, ktheu rrugn nj dele, pastaj edhe dy t tjera Gjith tufa do t kthehej pran saj, po t mos e ndrpritnim bisedn. Dashuria e njeriut pr punn sht nj forc e madhe Pa pyet edhe punn e dhjetra t tjerve ktu n Domgjon? Sa shum burime ka begatia, jeta socialiste n Fan!
Gazeta Zri i Popullit 28 prill 1982 Nnshkruar: Frrok upi
Me pasionin, talentin e mjeshtrin e tyre

424
Udhrrfyes i reportazhit shqiptar 1912-2011 do mngjes drejt kombinatit poligrafik n Tiran vrshojn puntor t rinj e t moshuar. Sheh mes tyre edhe nga ata, veterant flokthinjur, q megjithse n pension, nuk u ndahet zemra nga puna. Jan nga ata, pr t cilt shoku Enver shkruan kshtu n letrn q I drgoi kolektivit t kombinatit poligrafik me rastin e 33-vjetorit t krijimit t ksaj ndrmarrjeje: ashtu si i rrmbenin armt armikut dhe me to luftonin kundr tij, i rrmbenin edhe shaptilograf, grma, boj, letr, etj., dhe me to shtypnin traktet e thirrjet e Partis q demaskonin pushtuesit dhe krimet e tyre t urryera, q i bnin thirrje popullit t ngrihej n luftn e madhe pr lirimin e vet kombtar e shoqror. Tipografin veteran Luigj Filipi sa her e kan midis tyre t rinjt, u tregon ai pr traktet e thirrjet q i shtypnin nn hundn e armikut. Ato ishin br tmerr pr armikun dhe i jepnin krah Lvizjes Antifashiste Nacionallirimtare q udhhiqej nga Partia e shoku Enver. Rruga e zhvillimit t shtypshkronjave t kombinatit poligrafik nisi nga ato shtpi t thjeshta t popullit, ku u vendosn shaptilograft e par. Por zhvillimin e saj t vrtet e njohu vetm n vitet paslirimit, kurse edhe pr kt deg t industris son Partia u kujdes t kujdeset gjithmon pr ta pajisur me makineri e mjete moderne. Npr t gjitha repartet e kombinatit, pran makinerive e pajisjeve, ndesh shum t rinj e t reja, q i vn n pun ato. Vetm n shtypshkronjn e re afro 80 pr qind t kolektivit e prbjn t rinjt. Shqetsimi i tyre sht n do rresht e grm t librave, revistave e gazetave q marrim npr duar, i shfletojm e knaqemi. Sa bukur u drejtohet shoku Enver punonjsve t kombinatit kur thot: 35-vjetori i krijimit t ndrmarrjes suaj nuk sht vetm festa juaj, po e gjith popullit ton, pse nuk ka familje n Shqipri q t mos jet e lidhur me ju, q t mos ket libra, broshura, revista ose gazeta, t shtypura nga duart tuaja t arta me mundin, djersn, talentin dhe mjeshtrin tuaj. Hyjm n repartin e shtypit ofset dhe t thell. Ktu bhet nj pun e madhe pr rritjen e vazhdueshme t cilsis dhe paraqitjes estetike t botimeve. Npr tavolinat e makinave shikojm me radh libra e revista. Ktu, nga duart e ktyre tipografve t rinj jan shtypur n koh dhe m cilsi t lart Vepra t klasikve t marksizm-leninizmit dhe t shokut Enver Hoxha, - na thot sekretari i komitetit t rinis s kombinatit, Ilir ifteja. Shfletojm disa prej tyre. Puna e kujdesshme duket n do faqe. Kta t rinj kan br e bjn prpjekje t vazhdueshme pr t prvetsuar sa m mir makinerit q kan n prdorim. Duke punuar mes ktyre t rinjve, edhe n m t moshuarit e ndiejm vetn gjithnj t rinj, me forca e energji t pashteruara, - na thot sekretarja e byros s Partis Trndafile Koi. Shikoj kta t rinj q drejtojn makineri kaq moderne dhe kujtoj kohn kur fillova punn, ktu e 33 vjet m par. Ather ne ishim 15 t rinj, ndrsa tani vetm nj ndrres ka mbi 30 t 425
Sokol Shameti rinj e t reja. Nga ajo teknik e pakt q kishim, sot numrohen 16 shtypshkronja n kombinat dhe n rrethe t ndryshme t vendit. Nga 4-5 puntor me arsim t mesm q kishim, sot numrohen 113 kuadro me arsim t lart dhe 840 me t mesm. Po kshtu, sot te ne botohen 30 tituj gazetash, 52 tituj revistash e buletine, 1419 tituj librash t gjinive t ndryshme me nj tirazh vjetor prej 73 milion cop. E po t bjm nj krahasim me sasin e librave q u botuan gjat vitit 1938, themi se pr sot ky sht botimi i nj dite. Njihemi edhe me nismat q kan marr t rinjt si ajo pr tu br mjeshtr n profesion. Kta dy t rinj, - na thot prgjegjsi Hasan Pepa, duke na drejtuar te lirim Pojani dhe Vasil Behari, - kur erdhm n fillim n pun, nuk kishin besim n mundsit e tyre pr t prvetsuar makinerit q u ishin besuar. Ne u ndenjm pran, por edhe ata u prpoqn dhe prpiqen vazhdimisht t bhen mjeshtr. Petrit Lluka sht zingograf i talentuar. Edhe i ati sht mjeshtr n tipografi. Ma trhoqi nj fakt I bukur: Babai, - thot Petriti, kishte shum dshir q profesionin e tij ta merrte njri nga ne fmijt. Dhe un i shkova pas. Q i vogl shkoja me dshir te puna e tij dhe m trhiqte sidomos zingografia. Babai sht i knaqur: ai tipograf e un zingograf. Pr prpjekjet q bhen ktu pr themelimin e vazhdueshm t revolucionit tekniko-shkencor, ke t shkruash shum. Por po ndalemi vetm n nj an: n futjen gjersisht t ngjyrave n shtyp. Dihet q revizionistt kinez e lan prgjysm shtypshkronjn e re. U munduan t tiposin te njerzit tan edhe mendimin se skicat mund t prodhohen vetm me nj lloj ngjyre. Por kjo nuk i gnjen puntort e teknikt, ndaj iu futn puns dhe tani prodhohen klishe me 6 e m shum lloje ngjyrash. N lastrat e zingut hasnim shum vshtirsi, - thot Anesti Bega. Ato nuk u rezistonin tirazheve t shumta, konsumoheshin e dilnin jasht prdorimit para afatit t caktuar. Dhe duhet theksuar se lnda e par e tyre ishte material importi. Ky fakt e shqetsonte novatorin veteran Agron Marika. Po sikur ti zvendsojm me lastra bimetalike, m tha nj dit dhe m shpjegoi mendimin q i kish lindur. Dhe iu futm bashk puns. N qoft se n nj tirazh prej 60 mij kopjesh n nj fashikull tetfaqsh me katr ngjyra do t duheshin 10 lastra, tani, nga kto t prodhuarat vet mjaftojn vetm 4. Kombinati sht i madh dhe kudo has me vrullin e rinis. Kudo q t shkosh mund t msosh shum nga biografia 35-vjeare e ksaj ndrmarrjeje. Mund t msosh edhe pr zotimet q kan marr t rinjt dhe punonjsit pr nder t Kongresit t 9-t t BRPSH-s. Dhe gjith ky mobilizim e optimizm ka marr krah, sht br m i pranishm kto dit n do repart. Letra e shokut Enver, drejtuar atyre, vlersimi q i bn Udhheqsi puns s tyre si t lavdishme dhe t nderuar, ndihmse n edukimin e njeriut t ri me vijn dhe politikn e Partis, me idealet e saj revolucionare, me traditat e mrekullueshme patriotike t 426
Udhrrfyes i reportazhit shqiptar 1912-2011 t parve tan, sht nj burim i ri frymzimi pr arritje m t mdha.
Gazeta Zri i Rinis 10 Maj 1982 Nnshkruar: Thimjo Meshini
Dit provimesh
N auditort e Universitetit dhe n qytetin e studentve kto dit ka gjallri m t madhe se zakonisht. Ka nisur beteja e provimeve, t thon studentt n biseda. Kt gjallri e ndien edhe n PT-n e qytetit Studenti. Afrohen dy djem dhe krkojn flett e telegrameve. Jan shok t nj klase, student n Fakultetin e Shkencave Politiko-Juridike. Telegramet e tyre drejtohen pr n Sarand dhe n Lushnje. N provimin e par mora dhjet. Quhen Kosta Barjaba dhe Kastriot Robo. Afrohen t tjer. Kshtu gzimi i puns, i djerss dhe mundit t nj viti shprndahet n t katr ant e Atdheut, tek shokt, t afrmit. Ju lumt, por kujdes n provimin tjetr uron duke porositur npunsi i posts, aq i dashur me studentt n t tilla raste, por qortues kur lexon n telegrame shprehjen provimin e mora. Ecn n rrugt e qytetit t studentve, futesh n godinat e tyre, merr pjes n bisedat e tyre dhe menjher dallon shqetsimin pr t dal faqebardh, me prfundime sa m t larta n kt aksion t rndsishm. Studentt punojn kto dit me kmbngulje pr t vjel frytet e puns s nj viti, pr t uar n vend fjaln e dhn, zotimet e marra. Pran tyre jan si gjithnj pedagogt, duke u kshilluar me ta, duke i ndihmuar pr dika q nuk ecn mir. Vijn pastaj mngjeset, ecja e nxituar pr n provim, me librezn e notave n dor dhe me urimin e shokve dhe shoqeve q t shoqron n do hap. Rezultatet tona n dy vitet e para shpesh ishin t paknaqshme na thot Sejdin ekani, student n kursin e tret gjuh-letrsi n Fakultetin e Histori-Filologjis. Dhe skan qn t rralla rastet kur na kritikonin. N t vrtet kishim disa shok q kishin ardhur, si t thuash, me mendimin deg e leht, kalohet kollaj, q smungonin ta shfaqnin n ndonj rast. Na vinte rnd kur n mbledhje ose analiza t ndryshme ne do t prmendeshim gjithnj si penges. Diskutuam, u ndalm veanrisht n motivet e t msuarit, n rndsin e qndrimit revolucionar ndaj detyrs dhe morm prsipr t kalonim t gjith dhe me cilsi note t lart. E, megjithat, ne ather nguruam t caktonim shifra pr cilsin, plotson Mihal Nai. Por kur organizatat e tjera t rinis, pas Kongresit t 8-t t Partis, i uan m prpara objektivat, ne vendosm t arrinim nj cilsi note 8,5. Dhe zotimin e marr e bn re427
Sokol Shameti alitet. N t gjith provimet u arrit nj kalueshmri e plot dhe cilsi note 8,5. Ishte kjo vetm nj pjes e biografis s ktij kursi. Pr ta plotsuar sadopak, mund t shtonim se disa nga studentt e tij jan edhe krijues t rinj t talentuar; Teodor Keko dhe Naim Zoto shkruajn poezi, Thanas Tore kompozon dhe kndon. N festivalin e studentve ky kurs konkurroi me dy kng N Fakultetin e Ekonomis, kur stina e provimeve ka dit q ka nisur, rastis t dgjojm n fillim prgjigjen e studentes s vitit t fundit Anila Kaltanji n lndn e materializmit historik. Pasi ka prfunduar prgigjen e pyetjes s par, q lidhesh me rolin e masave n histori, ajo nis e flet pr pyetjen e dyt; Kongresi i 8-t i PPSH mbi luftn kundr revizionizmit modern. Flet ngadal, me nj t folur t sigurt, me argumente bindse. Prgatitja e saj gjat katr viteve t shkolls ka qen serioze dhe n librezn e saj gjen vetm nj not dhjetn. Pedagogt Faik Qytyku, Arjan Starova dhe Makbule eo prgzojn Aniln pr prgjigjen e saj. Pastaj prgjigjen Hysen Sadikaj, Ridvana Kotoni, Edmond Spaho dhe prfundimet jan shum t mira. (Vese nuk ngjet kshtu n vitet e para t ktij fakulteti, ku prfundimet jan t paknaqshme. Dhe dobsit ska prse t krkohen vetm tek shkolla e mesme, por edhe n punn q bhet n fakultet). N bised me sekretarin e byros s Partis t fakultetit Isa Gorica dhe pedagogun Edmond Lui msojm se ditt e fundit filloi dhe mbrojtja e diplomave. Nga auditori i prodhimit studentt erdhn rishtas n auditort e fakultetit dhe solln me vete dika nga kantieret, nga ndrmarrjet, nga Komani dhe metalurgjiku, nga puna s bashku me klasn. N gjirin e klass puntore i gjejm edhe studentt e filozofis. Nj grup studentsh t kursit t katrt t filozofis e takojm n kombinatin poligrafik, pran puntorve, duke punuar pr studimin e ndrmarr nga ata mbi psikologjin shoqrore t klass puntore n kt ndrmarrje. Studentt mbledhin fletanketat e shprndara, diskutojn me njri-tjetrin dhe me pedagogun e tyre Artan Fuga. Dijet e fituara n auditor konkretizohen n praktik. Kurse pasditet jan t ngarkuara me shqetsimin e provimeve q tani jan afruar. Nj tjetr sall provimesh n Fakultetin e Shkencave Politiko-Juridike. Prgjigjet n lndn Historia e mendimit politiko shoqror shqiptar studentja e dalluar Merita Vaso. N veprn e tij Shqipria ka qen, sht dhe do t bhet Sami Frashri, rilindasi yn i shquar, paraqiti nj program t hollsishm edhe pr arsimin Ndrmjet t tjerash, Samiu ndrronte edhe pr Universitetin apo Gjithmsimen, si e quan ai. Merita hesht pr nj ast dhe pastaj shton: Por Gjithmsimja e ndrruar nga Samiu u b realitet vetm n epokn e Partis gjat s cils u kaprcyen shum ndrrat e Samiut e t rilindasve t tjer Dgjon prgjigjen e vajzs nga Skrapari dhe ndien prmasat e vrteta t realitetit ton, t realitetit q bijve t puntorve, t fshatarve u eli dyert e dituris, i ngriti n lartsin e shkencs 428
Udhrrfyes i reportazhit shqiptar 1912-2011 pr tu br msues, mjek, inxhinier, ekonomist, gjeolog, n t katr ant e Atdheut socialist.
Gazeta Zri i Popullit 21 maj 1982 Nnshkruar: Remzi Lani
do vit gzime t reja

Tisi i leht i mngjesit ngjan si vello nusrie n fytyrn e Kuksit t ri. Urbant lvizin pr n Kalimash, pr n Gjegjan, pr n Krum, pr n Bicaj Puntor q shkojn n pun e t tjer puntor, minator e metalurg q kthehen nga ndrresat e nats. Pallatet, q ngrihen lart, e tutje oxhaqe fabrikash e uzinash q ngrihen edhe m lart. Dhe tek sheh t gjitha kto, vizitorit pa dashur nj pyetje i vlon n kok: More, po ka qen m par ky vend? Nj pyll me lisa e ahe t mdhenj ku nuk kaloje dot nga egrsirat. Ja u b n kto vite t epoks s Partis: U shkuln pyjet dhe n vend t lisave u lartuan ndrtesa t bukura. N vend t aheve, fabrika e uzina. Historiku i qytetit sht i ri, por veprat e ngritura jan t mdha. do vit q vjen m t bukur e m madhshtor e gjen Kuksin mes malesh me bor. Po tani qyteti i metalurgve dhe minatorve sht n pragun e nj feste t re, fests s 24 prillit. Sepse n kt dat kuksiant edhe nj her do ta tregojn dashurin e tyre pr Partin. Tek hyn npr qendrat e agjitacionit, kudo shikon afishime, shpallje, lista, zbukurime me flamuj. Vijn ktu punonjs t moshave t ndryshme, pensionist e metalurg, minator e ndrtues, nxns shkollash. Vijn ata e takohen me kandidatt pr n kshillat popullor, me bijt e bijat e tyre m t mir. Tregojn pr t kaluarn e Kuksit dhe pr t sotmn e ndritur. Gjithka e bukur u prket viteve t pushtetit popullor. Populli ruan n kujtesn e tij ngjarje t shumta. Tregon pensionisti Shani Manga: - N 10-vjetorin e shpalljes s mbretris s Zogut prurohej nj pus uji pr qytetin e Kuksit. Ather kjo ishte nj ngjarje e shnuar, kurse sot vazhdimisht prurohen qytete t reja, fabrika e uzina, blloqe t tra banesash. Shohim tani uzinn e shkrirjes s bakrit, fabrikn e pasurimit t kromit e mendja t shkon tek ajo farktari ku fshatart mprihnin spatat, shatat, kazmat apo bnin ndonj plor pr parmendat e drurit. Klasa puntore prbhej nga 30 puntor q merreshin me ndrtimin apo mirmbajtjen e ndonj rruge. Ai fshat ishte ather Kuksi. Kurse 429
Sokol Shameti sot, vetm qyteti i ri i Krums ka m shum banor se Kuksi para disa viteve. Qendrat e agjitacionit glojn. Veanrisht veprimtart kan shum pun: organizojn takime e biseda t shumta me veteran. Heronj t Puns Socialiste, me t rinj q votojn pr her t par etj. - N t kaluarn t drejtn pr t votuar nuk e kishin t gjith, - u thot disa t rinjve t votojn pr her t par pensionisti Zyber Vata. N votime merrnin pjes vetm burra. Na detyronin t votonim pr bejlert e agallart, pr mjerimin ton. Kurse sot t gjith votojm t lir pr kandidatin e frontit, pr bijt e bijat ton q do t na prfaqsojn n organet ton t pushtetit. Nj ndr to sht edhe Sendie Mata, endse e sixhadeve, q propozohet kandidate pr n kshillin popullor t lagjes. Ja, t rinjt Behat Shllaku, Afrdita Mumata, Ylber Metollari e Bukurie Zhupi do t japin votn e tyre t par pr kt endse t talentuar. Nj gzim i veant pr ta, nj gzim i madh. - Ndryshimet jo vetm n qytetet, por edhe n lagjen ton pasojn njratjetrn, - t thot Elmaz Dokle, sekretar i kshillit popullor t lagjes numr 4. Gjat ktyre viteve t fundit lagjja jon sht zmadhuar shum dhe sot ka aq popullsi sa ka pasur Kuksi i vjetr n vitet 1957-1958. Vetm dy vitet e fundit jan ndrtuar 120 hyrje t reja banimi pr banort e ksaj lagjeje. Jan ngritur disa dhjetra lokale pr tregtimin e artikujve ushqimor e industrial, lokale t reja, pr shrbimin komunal e shndetsor. Nga themelet u ngrit Kuksi i Ri, -thot kandidati pr antar n kshillin popullor t lagjes numur 3, ndrtuesi Safet Mata. N t gjitha ndrtesat, urat, qendrat ekonomike e ato shoqrorekulturore sht dora e djersa e rinis, e puntorve t ndrmarrjes s ndrtimit. Vepra t tjera e t reja do ti shtohen qytetit ton n kta tre vjett e fundit t pesvjearit, si hoteli i ri, ujsjellsi i ri, pallati i kulturs, qendra sportive e shum objekte t tjera. Pllmb e minerale kto male q rrethojn Kuksin. Pr shekuj i kan fshehur pasuri thell n gjirin e toks nn. Para lirimit n rrethin ton t pasur me minerale njihej vetm nj vendburim kromi q e shfrytzonin t huajt thot metalurgu Bajram Kallabaku, i cili prsri u propozua si kandidat pr nj kshillin popullor t lagjes numr 1, lagjes m t vjetr t qytetit t ri. Por n vitet e Partis njeriu yn i ri au malet. Gjeologt zbuluan vendburime t reja q ia shtuan begatin vendit. Mbi bazn e zhvillimit t industris nxjerrse u morn masa edhe pr ngritjen e industris prpunuese, - u thot t rinjve n nj bised metalurgu Ymer Kraja, i cili sht propozuar pr her t par kandidat pr n kshillin popullor t lagjes. Kshtu u ndrtua uzina e shkrirjes s bakrit dhe m von fabrika e pasurimit t kromit. N kto vitet e pesvjearit do 430
Udhrrfyes i reportazhit shqiptar 1912-2011 t shtohet aftsia prodhuese e fabriks s pasurimit t kromit dhe do t ndrtohet edhe nj fabrik tjetr pr pasurimin e bakrit. Edhe n degt e tjera kemi arritje t mira. Kshtu u ngrit ofiina mekanike, e cila prodhon disa makineri e pajisje dhe do vit i tejkalon detyrat e planit. Zgjeruan veprimtarin e tyre edhe ndrmarrja e prpunimit t drurit, ajo e grumbullim-prpunimit e t tjera. Partia gjithka e bn pr popullin, pr lumturin e tij. Vetm nj qendr shndetsore kishte Kuksi para lirimit, vetm nj farmaci e nj ndihmsmjek. Sot ka 117 qendra shndetsore, 16 farmaci e 180 kuadro t mesm, 100 mjek e stomatolog, nga asnj para lirimit. Dhe krahasimet jan t paimagjinueshme. Ka nj knd t bukur n periferi t qytetit t ri, q kuksiant e quajn Zabeli. Posht t lbyr syt pasqyra e pafund e liqenit t Drits. Djathtas ngrihet Gjallica me qeleshen e bardh t dbors. Rrz tij qyteti me nj planimetri aq t rregullt, q si gjith Shqipria prgatitet t shkoj duarplot e balllart n zgjedhjet e 24 prillit, ku do t manifestoj edhe nj her unitetin e pathyeshm Partipopull.
Gazeta Bashkimi 21 Prill 1983 Nnshkruar: Bektash Konica
Hajde dalim nga Myzeqeja!

Esht vargu i nj knge q e kndojn njerz t rinj, n tok t re. N Myzeqen e epoks s Partis, do gj sht e re, e rilindur. Knga e msiprme sht thurur si kundrvnie e kngs s dikurshme, aq t njohur pr dhimbjen q shprehte: M martove, nn, posht n Myzeqe, qyqja, korba nn, e mjera ku m dhe!. Hedh vshtrimin n shtrirjen e paan t fushs q z fill n kmbt e Ardenics e mbaron tutje n Adriatik e t ngazllen bukuria e ksaj toke t prtritur, ngastrat dhe sistemimi i blloqeve q shtrihen pran e pran, secili n ngjyrn e vet, fshatrat si qyteza t bardha me gjithka t nevojshme pr krkesat e kohs. Mbi 5000 ha tok mbulojn n kt pjes t Myzeqes vetm dy kooperativa, ajo e Libofshs dhe e Agimit. Miliona ka shpenzuar shteti pr bonifikimin e ksaj zone, pr ta prmbysur at pamje t llahtarshme t ujrave t verdha, fole t malarjes. Doni t shihni se n gjendje sht sot Myzeqeja? shkruhej n nj gazet t viteve tridhjet. Athere ngjituni n kambanerit e dy manastireve, t Ardenics e atij t Pojanit dhe do t shihni gjith fushn e madhe, pothuaj t mbytur n uj do tju shoh syri ujra t mbetur e t fjetur 431
Sokol Shameti n tr fushn e gjer e pjellore q shtrihet nn t deri n det. N kt gjendje, pra, Myzeqeja, smund t jet hambari i Shqipris, si duhet t jet e si na plqen ta quajm. Si duhet t jet! Kjo ishte ndrra e fshatarit t dikurshm q e bri realitet vetm Partia. Dhe sheh sot ktu, si kudo n Shqipri, frytet e socializmit. Shikoni Libofshn! Nj qytez e re dhe e bardh. N dhjetra hyrje banimi t reja, jetojn kooperativist e puntor t bujqsis. Rrugt ajn midis gjelbrimesh e bashkojn fshatrat, kooperativat e sektort e tyre. Politika e Partis pr ngushtimin e dallimeve midis fshatit e qytetit, n kto an ka realizuar arritje t mdha. E sheh kt n rritjen e mirqenies s kooperativistve, n konceptet e reja q kan ata pr jetn, kulturn dhe edukatn. Duket kjo n mendimin e partishm t njerzve tan pr t punuar e jetuar aktivisht n fshat. Qindra t rinj e t reja qytetar punojn e djersiten ktyre fushave bashk me kooperativistt. Vajza t ardhura nga qytetet dhe djem t fshatit, kan krijuar ktu familjet e tyre. Nj rrjet i gjer i shrbimit tregtar, artizanal e shndetsor, shtrihet n do fshat e sektor t ktyre kooperativave. Libofsha ka edhe spitalin, klinikn dentare, shtpin e lindjes, erdhe e kopshte n do fshat. Vetm kooperativa e Agimit ka gjasht ambulance, dy mjek, dhjet infermiere e mami, klinikn dentare, shtpin e lindjes, gjasht erdhe, gjasht kopshte, pes dyqane tregtimi dhe gjasht repartee t ndryshme artizanale. N muzeun e fshatit shohim nj dokument q e damkos me turp politikn antipopullore t Zogut. Shtypi i asaj kohe shkruan: Gjer dje ka pasur edhe nj mjek shtits n Myzeqe q jepte kinina. Por dobia e nj mjeku shtits nuk u pa dhe aq e madhe dhe pr kt u suprimua n buxhetin e ri. Pra, n gjith Myzeqen shtiste nj mjek i vetm pr tu zgjatur jetn malarikve me nga nj kokrr kinin. Dhe kjo quhej e teprt nga qeveria!... Na ra rruga pran nj shtpie, - tregon pr at koh xha Thomai, kooperativist n pension. Duke thirrur t zotin e shtpis u qasm te dritarja. Nj z i mekur prgjigjej nga brenda, po n oborr sdilte. Hapm dritaren. t shihnim! N nj djep druri t gjat, nxir nga bloza e tymit rrinte i shtrir nj djal 10-12 vjear. Fytyra e verdh si lule kungulli dhe gjymtyrt e pazhvilluar ishin plagt e malarjes q e mbanin ende ne djep Fakte t tilla tragjike prcillnin thnien sintez t ktyre anve, n lind fmij, bj gati nj varr; n lind ka bj gati kular. Ja, kjo ishte jeta e myzeqarit dikur, q ngryste jetn pa dal nga djepi, q vdiste i smur, pa e par mjekun, pa e ngopur barkun, pa i qeshur buza E qeveria harxhonte buxhetin pr burgje e xhandar, pr hareme e xhami, pr priftrinj e deputet. Nuk sht e rastit q mijra muhaxhir t Kosovs martire, t shkulur nga vatrat prej kralve serbomdhenj, qeveria e Zogollit i prplasi n kto gjole t moalosura. Por n miqsi e n luft t prbashkt kundr t njjtit armik, myzeqart e kosovart, lindn e rritn breza t rinj lufttarsh. N jet e n 432
Udhrrfyes i reportazhit shqiptar 1912-2011 luft ecn krah njri-tjetrit, si vllezr t nj vatre, t nj gjaku. Kooperativa e Pojanit, q mban emrin e heroit t maleve Bajram Curi e q prbhet nga rreth 40 pr qind prej familjesh kosovare t ardhura ktu m shum se gjysm shekulli m par, sht ndr ekonomit e dalluara t rrethit t Fierit. Futesh ngastrave t kooperativs dhe sheh t rinj e pleq, vajza e gra, myzeqar e kosovar tek djersitin e gzojn krah njri-tjetrit, t rritin bim t shndetshme, t shtojn prodhimet. Pr disa vite me radh kjo kooperativ ka krijuar stabilitet n bimn e grurit. Ali Sula drejton njrn nga brigadat m t dalluara. Ndaj edhe bashkfshatart e kan zgjedhur kryetar t kshillit popullor. Jeta jon pun e kng, kndojn sot ktej. Kjo shihet n qendr t kooperativs e n gjith sektort e saj. Poeti Fran Ukcama, q sht prgjegjs i shtpis t kulturs, tregon pr disa veprimtari. Grupet popullore me kng e valle shoqrojn fushatn e zgjedhjeve n Parti. Kan mbaruar takimet e ansambleve folklorike t kooperativave n rreth, q do t nxjerrin prfaqsuesen pr n festivalin e Gjirokastrs. N kooperativ veprojn dy grupe folklorike; grupi kosovar dhe ai myzeqar. Shfaqjet m t shumta t tyret jan t prbashkta. Po secili gjurmon vlera t reja burimore, prjetson n kng e valle ngjarje e figura t ndritura. Brigadierja e dalluar Remzie Krasniqi sht edhe veprimtare e njohur e grupit artistik. Ajo ka marr pjes edhe n Festivalin e 78-s n Gjirokastr. Po ktu edhe t moshuarit nuk i ln kngt e lahuts. Pensionisti Tefik Xhafa sht pjesmarrs i rregullt i grupit kosovar. 70-vjeari Osman Puka sjell n grup kngn q i ka ngritur q n t ri lufttarit kosovar Rexhep Sokoli! Sjam Azemi prej Drenice, po Rexhepi prej Berishe. Dhe u rrfen knga armiqve se Kosova nuk ka vetm nj Azem Jan disa kng t vjetra e t reja q kndon grupi kosovar ktu e q i kushtohen jets s lumtur. Si kudo n Shqipri, flamurin e lufts pr liri e t drejta, edhe n kto an, e kan prcjell breza lufttarsh pa e prkulur kurr. Myzeqart qen ata q pritn, mbrojtn e siguruan kalimin e Ismail Qemalit prmes ktyre baltrave n nntorin e vitit 1912. Mbi 800 burra t ksaj zone, t udhhequr nga biri i tyre, revolucionari trim Naum Doko (Prifti), luftuan me arm kundr italianve n Vlor m 1920. Katr vjet m von ata prbnin nj forc efektive n Revolucionin e Qershorit. Kryengritja q tronditi kolltukograft e Zogut e pati vatrn kryesore n zemrn e Myzqes, n qytetin dhe fshatrat e Fierit. Dhe kjo vazhd heroizmi u ngrit n lartsi t reja pas Nntorit t madh, dits q u dha myzeqarve dhe gjith popullit, Partin e tij. Ashtu si lufta pr liri, edhe ajo pr shkolln e gjuhn shqipe ka ktu martirt e saj; msuesit dshmor Spiro Saqellari, Jovan e Zoji Ndreko, msuesit atdhedashs e lufttar Naun Doko (Prifti), Kozma Dhima, Irakli Pylli, Thanas Konomi, msuesit e popullit Jani Minga, Anastas Laska, Jani Nushi, etj. Myzeqari, megjithse i varfr, nevojn e shkolls e ka ndier njlloj 433
Sokol Shameti si pr kafshatn e buks. Ishte kjo dshir dhe lufta e ktij populli q hapi shkolln e par shqipe pr Myzeqen , n Libofsh q m 1908. Po regjimet antipopullore bnin t tyren. Statistikat e vitit 1938 shkruajn: vetm n Komunn e Libofshs mbetn pa shkoll kt vit 476 fmij 8-2 vje dhe 328 fmij 12-15 vje. Nga mosha 15 vje e lart jan analfabet. Vetm n kooperativn e Agimit e t Libofshs ka tri shkolla 8-vjeare, 7 t ciklit t ult, n Libofsh kan shkolln e mesme me e pa shkputje nga puna. N pallatin e kulturs, ktu, veprimtarit skan reshtur. Kurse sallat e shfaqjeve n shtpin e kulturs t Agimit bashk me ato t sektorve kan mbi 1000 vende ku ulen mbrmjeve kooperativistt e shikojn jo vetm filma e shfaqje t grupeve artistike amatore, por edhe t trupave profesioniste t rretheve e deri t estrads s Tirans. Sot nuk e fiton dot garn me kta kooperativist nse ske realizuar edhe... numrin e shfaqjeve artistike me grupin amator t kooperativs, nse ske numrin m t madh t librave e t lexuesve, nse ske arritur objektivat politiko-luftarak me etn vullnetare t vetmbrojtjes popullore. Flet sot me kooperativistt myzeqar pr kt prmbysje e riprtritje t jets s tyre dhe ata nuk gjejn dot fjal pr t shprehur mirnjohjen ndaj Partis e shokut Enver.
Gazeta Bashkimi 11 Qershor 1983 Nnshkruar: Naun Kule
Firmosm me gisht pr kooperativn, e ngritm lart me shkenc

Gjok Keli, u emrua kryetar i kooperativs bujqsore t Ishullit-Lezhs, kur ende kooperativa nuk mund t quhej e formuar. Kryetari kishte n gji 4-5 lutje t fshatarve dhe prdit vazhdonte puna pr ti bindur t tjert t hynin n rrugn e kolektivizimit. Ne dakort jemi, thoshin fshatart e varfr, por ata sapo nxirrnin kto fjal u qepej si vemje fjala e t shpronsuarve dhe klerikve: Mos bani marrzira, burrat e dheut. Vini gishtin koks e mendoni pr fmijt tuaj q t mos u vdesin urie. Gjok Keli i shkruan vet lutjet e disa njerzve pr t hyr n kooperativ dhe hyn shtpi m shtpi. Ata lyenin me boj gishtin e dors dhe at e ngjitnin n fund t letrs. Kujtime t tilla t puns e t lufts q u b n fshatrat e rrethit t Lezhs pr kolektivizimin e bujqsis, kujtohen shpesh n
434
Udhrrfyes i reportazhit shqiptar 1912-2011 koh t korrash e t vjelash, ather kur vet kooperativistt habiten me rendimentet q marrin, t cilat nuk kishin arritur ti prfytyronin. Besimi se Partia kt pun do ta bnte pr t mir t tyre ishte i plot, po jo t gjith ishin t bindur se kooperativa do tu mbushte hambart e zbrazur. Dhe un i ruaja n gji lutjet e fshatarve, tregon Gjoka, sepse kooperativa nuk kishte as kasafort, sepse e dija se ruaja lutjet e fshatarve pr t thar knetat, lutjet pr t patur buk n sofr pr t gjith vitin Kujtime t tilla u kujtohen shpesh kto dit kuadrove t ekonomis bujqsore t ktij rrethi. Martin Ndoci, kryetar i kooperativs s Shnkollit (sot sht vetm nj sektor i kooperativs bujqsore t tipit t lart t Bregut t Mats), kur prmend rendimentin prej 45 kv pr ha grur, q u arrit n nj siprfaqe prej 1 mij ha n kt ekonomi, shton: -Kam qen delegat n Kongresin e par t kooperativave bujqsore dhe stregoj dot gzim kam ndier kur kam marr flamurin e Republiks pr 17 kv grur pr ha. Lexoja Letrn q shoku Enver na drgoi ne punonjsve t bujqsis dhe n mendje sillja shum e shum kujtime t tilla. Sa prpara kemi ecur! Sa pr mua e moshatart e mi duket si udi. N gjith siprfaqen n Shnkoll, u morn 50 kv grur pr ha. Po Luigj Kola, q drejton punt ktu, bir, nuk sht si un nj her, ai sht agronom me shkoll t lart. Se mos vetm ai edhe skuadr-komandantt e brigadave n kooperativn ton sot jan agronom me shkoll t mesme, q e njohin tokn si nna fmijn, q ia din bims huqet si shoku-shokut. Pun m t bukur ska si bhet. Esht kjo q ka br Partia pr ne fshatart. N Tale, po t vesh n muze, sht nj fotografi: jan prer degt e dy pemve pran e pran, jan lidhur me trar mbi knetn q sillte vdekje, uri dhe smundje do ast. Bregu i Mats sht ekonomia flamur n rrethin e Lezhs. Ajo ecn n rrugn e ekonomive m t prparuara t vendit. Ndjek Plasn n grur, dhe n se nuk arriti e gjitha, shum brigada nuk jan larg saj. Ndjek Dajin n misr dhe vjet arriti t marr 65 kv misr pr ha n gjith siprfaqen, kurse kt vit sht 80 kv pr ha misr. Duket sikur sht br realitet ky objektiv, kur sheh misrin n ar q vet kooperativistt e quajn det. Nj fjal than Prena Curri e Gjeto Preni dhe t gjith kooperativistt e mbshtetn zotimin e tyre pr kt rendiment. Lexuam letrn e shokut Enver q na drejtoi kto dit ne, punonjsve t bujqsis, thot Ded Peku, -dhe mendja na shkon n Drilon, te takimi i vjetshm i Tij me kuadrot e Partis e t pushtetit t rretheve Kor e Pogradec. Suksesi q arritm sivjet tregon se dika arritm t vm n jet ng porosit e Tij t muara, dika ecm m prpara e prap detyra m t mdha kemi prpara. Tani i jemi qepur misrit dhe jemi t bindur se zotimet do ti bjm realitet. Kshtu edhe n luledielli, dhe n tregues t tjer. Kooperativa e Bregut t Mats sht Plas pr prodhimin e mishit t derrit. Pr do dos sht arritur 435
Sokol Shameti t merret 8 kv mish. Cila nga kooperativat bujqsore t vendit e s pari, ato t vet rrethit t Lezhs nuk mund t msojn shum nga kjo ekonomi? Por rendimentet e prparuara q arrihen sot, vjetrohen shpejt, brenda vitit. Dava Bruka, po e vjetron rendimentin e vitit t kaluar dhe sht afr realizimit t zotimit t saj pr 10 kv mish pr dos. Bisedon me mjelset Leza Kola dhe Age Ded Toma dhe mson dika m entuziaste: punn e tyre pr t marr afro 1 mij litra pr do lop m shum se mesatarja e kooperativs. Kshtu ndodh gjithnj: rendimentet e prparuara i vjetrojn n fillim disa dhe pa kaluar shum koh, nj ose dy vjet, ato arrihen nga t gjith, kur t tjer individ kan kaluar m prpara. Brenda 24 orve udhtojm e ndalemi n shum brigada e sektor t kooperativave bujqsore t rrethit. Shkojm n Balldre dhe Kallmet, ku takojm Mati Lazrin, i cili ruan kujtimet e veta nga takimi me shokun Enver Hoxha n vitin 1967. Nj gj sharroj kurr, thot ajo, - pas mitingut, ku dgjuam me nj frym fjaln e udhheqsit ton t dashur, nj plak (nga Bregu i Mats ishte), i afrohet shokut Enver dhe i thot: Prifti na thosh: kush vuan n kt jet, do t gzoj n botn tjetr. Ne i tham priftit: t rrojm mir e t lumtur n kt bot, e le t vuajm n botn tjetr!. - Pa zhdukur fen, vazhdon Mati Lazri, nuk mund t punoje sot pr intensifikimin e bujqsis. Kshtu n Kallmet ka qen nj shkoll pr murgesha, kurse tani kemi shkolln e prvojs s prparuar pr lulediellin dhe duhanin. Jo, nuk merreshin 39 grur pr ha Partia na hapi syt t shikojm, si t t punojm, si t gzojm e t festojm. Q at dit kur u dha sihariqi pr prfundimin e korrjes e shirjes s grurit, e deri sot, skan mbaruar bisedat e gzuara t njerzve. Dilni fushs dhe shihni, le q sduken se misri, luledielli dhe duhani jan sa nj boj njeriu. Pr grurin ka filluar puna q tani. Ven agronomt e fshatart ngastr m ngastr dhe prcaktojn farn q do t hedhin n vjesht, punn q do t bjn pr kullimin, drenazhimin, plehrimin etj. Kto caktohen n baz t prvojs s brigads s par e t pest me brigadiert Preng Gega e Zef Lleshi, q morn 44 kv grur pr ha T presim vitin e ardhshm, t korrat e tjera Nj armat kuadrosh, bija e bij t familjeve lezhjane punojn dit e nat fushave prkrah kooperativistve. Preng Marku sht agronom sektori n Trashan t kooperativs s Blinishtit. Natn e takuam n ngastrat ku ujitej misri, ditn shkon n fushat te lulja e diellit dhe duhani. Kto dit n shtpin e tij ka dasm, por shokt e tij t puns i than m shaka: Agronom, po se realizuam edhe duhanin e lulediellin, do ta shtyjm martesn pr nj vit. Ska dasm n Zadrim pa bereqet!. Me hambart plot dasmat bhen m t mira e m t gzueshme. N Fisht, Blinisht e Kodhel bhen t njjtat biseda: viti 1983 do t jet m i mbar se kurdoher. Por fjalt jan m konkrete n Gjadr, te puntort e palodhur t ktij sektori t ndrmarrjes bujqsore, t cilt n 436
Udhrrfyes i reportazhit shqiptar 1912-2011 gjith siprfaqen morn 50.3 kv grur pr ha. 10 kv m shum se ky rendiment mori brigada q drejtohet nga Frrok Engjlli. Tani po zbrthejm kt prvoj, - thot Pjetr Pali, prgjegjs i sektorit, - si arriti brigada e Frrokut t marr 60 kv grur pr ha. Dhe po dalin nj nga nj faktort. T themi vetm njrin: n t gjith sektorin pati 550-600 bim pr metr katror, kurse n 77 ha e brigads s Frrokut kishte mbi 700 bim pr metr katror. Kto faktor po i studiojm me laps n dor, sepse ja, po troket koha e mbjelljeve. Bisedojm me Sata Zefin dhe Angje Vathin e mson se detyrat n misr e luledielli do t tejkalohen. Roza Zefi e Ndue Leka thon se n fasule, q sapo ka filluar vjelja, mund t dalin keq. do t thot kjo? Do t realizojm vetm detyrn, - t prgjigjen, por mendimi i tyre spranohet nga shokt e tjer. Drande Nikolli bn me pak fjal tablon e tejkalimeve n blegtori dhe t gjith s bashku bjn portretin e njerzve t palodhur t ktij sektori pararoj t ndrmarrjes bujqsore dhe krejt rrethit t Lezhs. Lezha ka brigadat, ka sektort e vet flamur, Plasat dhe Dajt e vet q flasin qart pr at pun shkencore q bjn punonjsit e bujqsis t ktij rrethi. Ata tregojn se Lezha ssht m n pozitat e nj kthese t mbar, por n pozita sulmi pr tu radhitur me rrethet e prparuara t Republiks.
Gazeta Zri i Popullit 22 korrik 1983 Nnshkruar: Pjetr Nika, Prparim Xhixha
Blerimi i Drilonit
do qytet ka dika t veant. Sapo bie fjala pr Gjirokastrn, pr shmbull, menjher t vijn ndr mend sokakt e gurt dhe shtpit q duket sikur ngrihen mbi njra-tjetrn: Kora t kujton rrugicat e kalldrmta t pastra dhe shtpit karakteristike me kangjella (e midis tyre sikur dgjon kngt e vjetra t korit t pleqve plot mall e ndjesi) Emri i Pogradecit secilit i zgjon brenda nj nga peizazhet m piktoresk: Driloni! T prshkruash kt peizazh sht vshtir. Ndoshta kt gj do ta bjn m mir piktort e shumt q duken dhe zhduken prmes drurve dekorativ. Por edhe ata prsri dika do t ln mangut. Driloni sht nga ato peizazhe n t cilt at q l mangut ngjyra e plotson fjala, dhe at q l mangut fjala e plotson ngjyra. Nj poet thot se pr Drilonin mund t flitet vetm n poezi. Por ne po flasim me shifra. Brenda parkut t madh popullor ndodhen 40.000 437
Sokol Shameti metra katror lulishte, nj pyll-park 100.000 metra katror, dhjetra ura prej druri, rrugina t asfaltuara, ku kryqzohen hapat e njerzve. Duket sikur n vetvete kto shifra jan nj gj prozaike, por edhe ato ndihmojn pr t dhn t plot kt realitet poetik q krijon mundsin e lodhjes s qindra e qindra njerzve n dit. do mngjes bashk me udhtart e urbanit t par merr rrugn pr n Drilon nj grua. Ajo kalon sheshin e madh t asfaltuar, pastaj fillon t prshkoj tr siprfaqen e blert, e vmendshme dhe e kujdesshme n do hap. Ajo ka disa vite q e bn kt rrug. Nuk sht shtitje, por sht nj dit-pune e plot. Merushe Poga sht puntore e mirmbajtjes n kt park t madh popullor. Me mjaft kujdes ajo dhe shoqet e saj heqin ato q kan mbetur nga dita e mparshme. Dikush ka hedhur diku shkujdesur nj grumbull letrash, pak m tej fmijt, ndrsa luanin, kan shkelur barin dhe ajo e ngre prsri me dhembshuri. Ndoshta edhe mrzitet pr kto rregullime t vogla e t prkohshme. Po ajo, me siguri do t mrzitej m shum po t mungonin ato: brenda ktij rregullimi t leht jan gjurmt e jets. Parku popullor, nuk sht thjesht nj emrtim. Pagzimin m t mir atij ia bjn njerzit q vijn prdit, e bn gjallria dhe zhurma e prditshme q tretet brenda qetsis dhe freskis q peizazhin dhe ua l vendin kngs dhe zogjve dhe gurgullims s ujrave t ftoht t burimeve kristalore. Dhe, kur njerzit largohen t knaqur, kur thon Sa mir!, secili prej punonjsve t komunales, q n do centimetr katror ka vn djersn dhe merakun e tij, ndien mirnjohjen pr punn e br. Vetm ather puntorja e gjelbrimit Lavdije Bulku dhe shoqet e shokt e saj kthehen nga puna n muzg, t lodhur edhe ata. Ilo Qirici prgjegjs i sektorit t Drilonit, na thot se kujdesi pr kt vend turistik nuk sht sezonal. Gjat gjith vitit punohet me t njjtn prkujdesje dhe dshir. Kur flet, ai e kupton se artist nuk jan vetm ata q gdhndin gurin dhe i japin form balts, po edhe ata q merren me pasion e dashuri me pemt, barin, lulet. Kur flet pr perspektivat e parkut t Drilonit, Ilo Qirici ka nj pasion t veant, sepse ndien rritjen. Brenda bukuris s peizazhit ai sheh se si zgjerohen prmasat edhe dy hektar t tjer m shum, me syt e mendjes ai shesh makinat e rnda se si shtrojn nj shesh t ri pr parkimin e automjeteve, ndien se si lidhen varkat n stacionin e ri, q tashm sht vetm n plan dhe sheh se si rrotullohen t gzuar n karusel fmijt n parkun e ri t lojrave t porsaprojektuar
Gazeta Zri i Popullit 5 gusht 1983
438
Shprblim i lufts pr ata q kishin nxjerr prej saj fitime ari

Tani dihet q prapa grilave t mbyllura t dyqaneve dhe t vilave t tregtarve, t pronarve t fabrikave e t fajdexhinjve, tr ato dit nuk bhej gj tjetr vese flitej pareshtur pr udit q pritej t ndodhnin pas udis s pabesueshme q kishte sjell dita e 29 Nntorit, kur ata, puntort, irakt e katundart q nuk e kishin mbushur njher barkun me buk, ia arritn ta shporrnin prtej kufijve pushtuesit e veshur me zjarr e me hekur e me ta bashk edhe baballart e rnd t kombit, dhe t marrin me duart e tyre pushtetin. Ktu ligjratat e tyre profetike pr t ardhmen ndaleshin nj ast dhe pastaj fjalt merrnin nj kumbim ironik e krcnues. Do t shohim, do t shohim! Ata e dinin se banka ishte bosh, se lufta, bashk me shtpit, rrugt e urat, i kishte shkatrruar edhe t mbjellat e pranvers e at vjesht nuk ishte korrur gati asgj, se njerzit ishin gjysm t zhveshur, ndrsa dimri po vinte. Kshtu, ata njerz, me duar t pavrara kurr nga puna, prisnin q kta puntor e katundar q kishin fituar luftn e egr me pushk t ngrinin duart tani para uris e t ftohtit e t vinin t binin n gjunj para pasurive t tyre. Por, pa kaluar dy jav pas 29 Nntorit, u shpall ligji mbi tatimet e jashtzakonshme pr ata q kishin nxjerr fitime pr luftn. Trmeti qe i rnd. Me pamjen e njohur gjynahqare t servilit q i ka gjithnj syt t prlotur prej friks dhe dinakris, nisn t trokasin npr zyrat e prshtatura shpejt e shpejt pr organet e reja t pushtetit t popullit ku kishin zn vend bijt e tij t sapokthyer nga mali. Pr ata djem e vajza kjo detyr ishte shum e vshtir. Ndaj sot, edhe pse kan kaluar 40 vjet, i ruajn t gjalla kujtimet e atyre kohve. Saba Ilmia tani sht doktor i shkencave ekonomike, por formimin e par si ekonomist e mori asokohe, kur, djal fare i ri, i sapokthyer nga kampi famkeq i Prishtins ishte zgjedhur n komitetin e rinis t qytetit t tij t lindjes, Shkodrs, dhe ishte caktuar n komisionin pr ekzekutimin e ktij ligji. Tani kujton drojtjen, por dhe guximin me t cilin iu hynin operacioneve t ndrlikuara ekonomike, t cilat krkonin t zgjidheshin shpejt e sakt. Ishte shum e vshtir, -thot ai. Nj her ishte e vshtir t identifikoheshin pasurit e tregtarve sepse nj pjes prej tyre q as llogari nuk kishin n bank, por e mblidhnin paran n shtpi dhe e groposnin. Pastaj ishte e vshtir t llogariteshin tatimet sipas dispozitave t qarta e t prera t ligjit sepse edhe ne q merreshim me at
439
Sokol Shameti pun ishim ende t pamsuar. Por koha nuk priste. Koha nuk priste. Duheshin krijuar sa m shpejt bazat pr qarkullimin ton monetar, duheshin hapur dyqanet e shtetit, duhej furnizuar populli me gjrat m t domosdoshme. Koha nuk priste. Duhej goditur e shkatrruar sa m par baza ekonomike e regjimit t vjetr. Koha nuk priste edhe sepse kta tregtar e borgjez, t vn n lvizje prej alarmit t humbjes s prons pr jet, kishin nisur punn pr ta fshehur at, t nxitur edhe prej shpress se kshtu nuk do t vazhdonte gjat, edhe prej urrejtjes pr pushtetin e ri. M mir t kalbeshin mendonin ata. Veterani Ali Bushati n Shkodr kujton se si i gjetn fuit e mbushura me rrkela penjsh e me stofra t shtrenjta q tregtari M. Tepelia i kishte groposur n tokn e lagsht t oborrit. E aty ishin prishur, nuk mund t prdoreshin m. Ishte ky tregtar q pr t treguar se ku e kishte katandisur tatimi, dilte rrugve me tri kokrra fiq n nj facolet e thoshte se skishte gj tjetr pr t ngrn, -kujton Bahri Lugji. Dy jav m pas iu zbulua floriri i fshehur dhe pak m von edhe mallrat e tjera q kishte shprndar npr miq. Populli po merrte hakun e tij, djersn e tij t grabitur barbarisht pr shum e shum vite. Ndaj edhe skishte si t ishte i mshirshm. A mund t ishte i mshirshm ndaj priftit Tom Laa q tr jetn ishte argtuar duke mbledhur koleksion monedhash prej floriri t prera n t katr ant e bots, ndrkoh q n do udhkryq zgjateshin njhersh dhjetra duar duke t lypur dika, sa pr t mbajtur frymn gjall? Ndjenja e re q kishte fituar njeriu i thjesht duke marr pushtetin n dor, e kishte br at edhe m t zgjuar e syhapt. Sepse edhe klasat e prmbysura ishin br m dhelprake. Disa qindra kuintal mallra kishte sjell nj tregtar nga Durrsi pr ti fshehur tek nj njeriu i vet n Shkodr. Po ashtu, t tjer nga Shkodra i onin n Tiran, n Durrs, n Kor. Ndrsa tjetri e ndan shpejt e shpejt pasurin e tij n t gjasht motrat q kishte dhe thot se ishte trashgimi i tyre. Por kudo ato ran n duart e popullit. Dhe populli ua gjeti vendin. Me materialet e ndrtimit t dyqaneve t N. Topallit dhe Z. Koks, u meremetuan n nj vit tet ura t rrnuara nga lufta vetm n rrethin e Shkodrs. Lufta vazhdonte e ashpr. Tregtart dhe t gjitha klasat e pasura q tatoheshin ishin br tepr tinzar. Ende besonin se tehu i lar i monedhs s floririt do tua elte shtegun e shptimit. Un isha goc e re, e mendonin se isha m e dobt kujton Meriban Najdeni, -nuk guxoja t dilja n pazar a t hyja n ndonj dyqan se m rrethonin. Merre kt pallto, merre kt fustan, kjo cop e bukur t shkon shum! E dinin q ne ende nuk kishim para, por nuk iu dhimbseshin sepse ishin msuar tr jtn t jepnin nj pr t fituar dhjet. Vinin te babai, -kujton Sabah Ilmia. Djali yt e ka n dor t na i ul tatimet, i thoshin. I tregonin edhe se si. Dhe pastaj e sillnin fjaln te pes motrat q kisha pr t martuar, te paja e tyre. Shokt e Shyqyri Hafizit q asokohe ishte 440
Udhrrfyes i reportazhit shqiptar 1912-2011 shef finance i rrethit kujton se si donin ta vrisnin. Maleve akoma vrtiteshin bandat e Preng Calit e t Llesh Marashit. Nisn ta derdhnin floririn e ta bnin stoli pr grat, -kujton Ali Bushati. Pastaj, pr t na ulur ne n sy t popullit, hapnin fjal se ua kishim hequr nga qafa e grave e vajzave. Kjo ishte njra aren e lufts. Arena tjetr, edhe m e vshtir, ishte brenda pr brenda, kundr armiqve t maskuar. Riza Dani ishte deputet, po kishte edhe fabrikn e miellit t vetn- kujton Halit Salihi. Donte ti mblidhte pr vete t tra tepricat e drithit q kishin dhn t korrat e 45-s, e kur t zinte mir uria e atij dimri t ftoht, ti nxirrte me nj mim shum t lart. Ne, me nj grup shoksh kishim marr urdhr t dilnim n tregun e fshatarve e t blinin tr drithin pr ushtrin dhe pr tua shprndar popullit. Kjo i dogji zotit Riza e desh t na przinte duke thn se pr kt nuk kishte ligj. T gjitha kto e bnin luft t ashpr e t gjithanshme. N krye t saj ishte Partia dhe shoku Enver Hoxha. Kt e dinin mir edhe tregtart. Nikolla Profit i kujtohet se si e kishin zn nj dit t mn disa prej tyre e i kishin krkuar t ndrhynte te i biri pr ti ndihmuar. Po ai nuk sht n komision, -ishte prgjigjur ajo. Esht m lart se n komision, - i kishin thn ata, duke e hedhur fjaln te komiteti i Partis. Partia kt pun e kishte t menduar mir dhe ishte e palkundshme sepse i qndronte pa u lkundur marksizm-leninizmit. Vet kto masa t marra menjher pas lirimit ishin shprehje e ksaj besnikrie. Proletariati prdor sundimin e tij politik pr t shkputur nga duart e borgjezis pak nga pak gjith kapitalin pr t prqndruar t gjitha veglat e prodhimit n duart e shtetit, domethn t proletariatit t organizuar si klas sunduese, -shkruajn Marksi e Engelsi n Manifestin e Partis Komuniste. Dhe kt e bn me an t masave t prera midis t cilave do t jet Tatimi i lart progresiv, msojn ata. N Shqipri kshtu po ndodhte.
Gazeta Zri i Popullit 7 tetor 1984 Nnshkruar: Besnik Mustafaj
E kemi ndrtuar vet

Do ta nis me Vasilin e me Lefterin. Dit m par populli i Sarands festonte 40-vjetorin e lirimit t qytetit. Se kam t leht t shkruaj me emocionet e asaj dite. Mijra nxns, me flamuj e lule n duar, ven t nderojn dshmort. Sikur t kishin sjell at dit feste n Sarand gjith shkollart e rrethit, ata do t ishin mbi 22 mij. Lefter Taloja, msuesi, a pati guximin e ndrrs sa t men441
Sokol Shameti donte se, pr 40 vjet, Shqipria do t kishte trefishin e popullats? Vasil Lai, kur hidhte kazmn n Butrint, pran Ugolinve, e dinte se kishin qen 70 qytete ilire q rrnuan legjionet romake n kto vise? Arkeologt e Musolinit Shqipris po i grabitnin tani rrnojat antike. Lefteri, ai, vshtronte Bistricn dhe ndrronte ta bj zap e ta shoh Vurgun kopsht, ku t drejtoj ujrat. bn sot ajo vajza q drejton forcat ushtarake vullnetare t Vurgut t Ri? Ka hedhur draprin q me nat n pyllin e misrit? Jo vetm Vurgu, por gjith rrethi, -edhe n Shqipri, sigurisht, -pyesin: a do ti marr Vurgu t 79 kuintalt pr hektar t misrit, si e ka planin? Moti sivjet ska qen i mbar. N uk presin 90 kv pr ha, n Kardhiq midis maleve 100. Vajza, sigurisht, e hodhi draprin n misr. Prpara 3-4 vjetsh, tregojn se rendimentet e ksaj bime mezi i kaprcenin t 35 kv pr ha. Vjet ato ishin 62. Si ngjau ky krcim n aq pak vjet. Un sdi tju flas pr agroteknik. Po n shkolln e mesme bujqsore t Delvins, msimi bhet vetm n kabinete, m thot drejtori, Gafuri. Atje teoria vrtet sht n ball, po ara, kopshti, sera, jan ndr kabinetet. Gruri e ka rendimentin rreth 30 kv n kt rreth, shkolla i kaloi t 50-tat. Ktu studiohet se kur duhet mbledhur kalinjoti, ulliri m i prhapur n rreth. Ven e vin me Kamzn, secili pr t marr prvoj nga tjetri. Jan br shkoll prvoje pr gjith rrethin. Kan nxjerr, kto 25 vjet, 1700 agronom. Tani rrethi ka 13 shkolla t mesme dhe pritet t ket 18-20, shumica bujqsore. do t bhen tr kta agronom t mesm dhe agronome, -vajzat jan 3/5 nxnseve, -jan br? Kaq shum brigadier u duhen arave e pemishteve? Sigurisht q jo. Por u duhen puntor prher edhe m t kualifikuar. N do 7-8 veta, q tani, nj sht me shkoll t mesme, n mos dhe t lart. N kooperativn e bashkuar t Finiqit jan 160 veta me shkoll t lart. Nuk po i numroj sa kishte njerz qarku i Elbasanit me shkoll t lart n rinin time, ndonse mund ti numroj pr nj minut. Mundet t bhet dyshimtar njeriu pr masivizim e t pyes se cili sht prparimi i nxnsve. Saranda sht rrethi, t cilit i kthehen m pak djem e vajza moskalues nga shkollat e larta, -gati aspak. Mund t krenohen. Por n Sarand edhe libri prhapet m shum se askund n Shqipri. N Vrin drejtori i shkolls bujqsore na bisedoi gati vetm pr letrsin e profilizuar q si vjen n rregull nga Tirana. N zyrn e drejtorit t NB t Lukovs, ja cilt ishin disa nga autort dhe titujt e raftit me libra: Darvini, Biokimia, Historia e Shqipris, Historia e letrsis Shqiptare, Frutikultura, Haki Strmilli, Sknderbeu Biblioteka e Sarands, megjithat librat i furnizohen pr s fundi. sht mir? sht keq? sht si ta zesh. Se dhe bibliotekat jan shumuar aq, sa n Delvin i gjen nga nj pr der. Dhe le ta shnoj se ndeza keq me Dhimitr Dervinon, i cili e shkruan shqipen n Bregdet m 1637, dhe elegantissimamente, dshmon dokumenti, - por un sdija tu thom m shum se aq 442
Udhrrfyes i reportazhit shqiptar 1912-2011 njerzve t shumt t interesuar, t cilt, nga ana e tyre, m flisnin pr biblioteka t mome n Delvin e n Kakome, q furtunat e shekujve i zhdukn. Po ne kemi atje prtej Butrintit, me m shum se 15 shekuj jet t pandrprer, q analet e tij i ka t regjistruara n gur, ndrsa mali i Finiqit ka shenjat e t 1400 metrave mur t qytetit antik. Sot, ai lundron si nj anije strmadhe mbi detin e gjelbrimit t prhershm t prtrir n Vurg. Gjelbrim! Pyllin mbi Sarand, tregojn se tregtart e pren n vitet 30 dhe e shitn si dru tek t huajt, dhe Saranda mbet cullak. Pishat e reja dhe ndonj selvi, -ndonj, se paragjykimi ndaj selvive mbijeton. Dhe mund t ishte br me pak m shum pasion mbi qytet! Nj alarm t japsh n Sarand dhe menjher 3 mij veta, me drapr n dor, rendin ne fush e korrin misrin. T parat, qndistaret, si do ti quaje me t drejt endset e qilimave. Esht nj popull q ia di mimin aksionit si rrallkush. I duhet br m shum thirrje pr gjelbrimin. Tani q ujt e Rzoms doli mbi Sasaj, ka rrotulluar malet, ka dal mbi Gjasht e do t rrotulloj edhe malin mbi Sarand, ka pr t qen shum m leht. Shkmbi thrret gjelbrimin e gjelbrimit i duhet t nxitoj. uka, Zara, Vrina, Vrioni etj, kodr mbi kodr, kan ankoruar n detin e gjelbrt. Ja fjala e sakt pr aspektin e vendit n kt zon subtropikale. Gjelbrimi nuk sht thjesht ajo ngjyr q t preh syrin. Gjelbrimi sht ulliri, limoni, dafina, pisha, - e nuk sht? Npr librat e mia mund t gjendet ndonj prshkrim i hershm i ktyre viseve, i kohs kur si kisha par ende. E lexoj e nuk e gjej t pasakt. Vrtetoj se nuk e kisha vshtir ta prfytyroj Butrintin midis xhungls e gjarprinjve, n at xhungl vitesh q rinia ime prshkoi. Jo, skam ndonj merit pr saktsin: kisha njohur knetn e Maliqit, q mbyste gjysmn e Fushs s Kors, kisha njohur Dumren, ku kishte m shum derra t egr se lop, kisha njohur Shpatin se si ia rrmonte brinjt e ia lakuriqte dimri si vera. M fal, Atdhe, q t kujtoj rrnojat e shkrettirn, se ti kishe nj shpirt piramidal, nj zemr aq bujare dhe ku e ku t pasur! Po duhen prmendur pikat e krahasimit. M prmendet pastaj, kur kto vise buz Jonit i pash s pari. M prmendet pastaj traktoristi, q nisi t shkulte i pari lisat n Vrin. Ishte heroi q si shkulte pr ti br hije vetes si n legjend, po pr ti elur udhn socializmit, q ja tek sht. Dhe m prmenden grxhet e drizaret e Lukovs e t Hundcovs. Atje kishte pas mbuluar koha edhe disa brezare t strgjyshrve. Jani Thomagjini tregon se nga jeta e tij e dikurshme si bari n Ksamil, mund t prmend akenjt, neprkat, hajdutt, kontrabandistt. Atje, midis shtazve, e fshihnin kta gjahun e tyre, n Korfuzin e reshperonin. Dhe m kujtohen t parat vraga, t cilat si val nnujore, sapo vizatoheshin mbi gjelbrimin e egr e npr ckrka gri, pr t treguar pakz dhe t kuq a t murrm, sidoqoft t guximshm. Tani masivet jan br mbi 2500 ha brezare, ecet pr 4500. Q n Kongresin e i t Partis, 443
Sokol Shameti shoku Enver Hoxha pati fokur pr klimn shum t mir t bregdetit ton, e prshtatshme pr ullinj e agrume dhe se kjo duhet t na nxit q ti shtojm shum kto kultura, se ka vend nga bregdeti e deri n lartsit malore. M 1966, shoku Enver qndroi n at uk q ju tanim e njihni t gjith e q gjithsekush e ka ndrr t vij e t qndroj pak aty. ifti i ri, nisur nga Shkodra apo Tropoja, pr t br n Sarand muajin e mjaltit. Saranda sht br vendi i shtegtimeve dashurore. ifti i vjetr, q ka qndruar sa her n at uk, po q tha t qndronte dhe kt her, se dshiron ta shoh edhe nj her Shqiprin, sidomos q nga ajo uk me portokaj e ullinj mbi Jon. Endrrojn iftet, kujtojn, ndrrojn prap. Udhheqsi e kishte pasur at vegim m 1948? Jo. Gjithkush e di q e kishte pasur shum m hert, kur betohej, p.sh., mbi eshtrat e erizit, kur Baba enoja i fliste pr klubet e para shqipe, kur Baba Thomai i lexonte n klas ti Shqipri m ep nder!. I riu ndrronte se si ti jepte ai Shqipris nder. E, n krye t Partis e t popullit, i dha lirin! Bukurin Shqipria e kish: sa m e bukur do t ish me begatin! Ja, shihe! Ai e kishte piktur n sy tregon njeriu i popullit, kur u thosh sarandiotve m ka mbetur n sy bregdeti!. Ashtu vrtet, - i tha njri syresh, po ja q ne sna vajti mendja t bnim vet si thoni ju!. Edhe tju vinte, nuk do ta bnit dot: duhej dora e Partis pr kt. Vasil Anagnosti ka nj shndet t fort e nj pamje t brisht. Kto dy epitete bashkohen edhe n syrin e tij, q her t prshkon si rrezja lazer, pr t ndalur n pafundsin blu, her mrgohet ne vetvete, ku sodit gjelbrimin e pamas. Shfleton plane, prsri shifra, srisht kujtime. Masivi i Par ky i Lukovs, tanim njihet nga Shqipria gjith. Masivi i Dyt, ai i Prparimit, ka ende pr t br. I Treti, ai i Borsh-Fters, ska nisur. Do ta bni vet, u tha shoku Ramiz Alia. Sa mijra t rinj do t duhet t punojn edhe pr Masivin e Tret? Shqipria sht rini e tra. 27 vje e ka moshn mesatare rrethi i Sarands. U bm 40 vje, si thon shaka! m thot nj burr q lindi me lirin. Po jemi 27! Do t bhet edhe 80, po prap 27 do t jet n mos 25, n mos 20, se ka, po ka edhe m t rinj se ai dhe un. Thomai, Vasili, t tjer. Pa shih si ia kmbyen faqen shkmbit. I tha drejtorit t NB t Lukovs nj i huaj: Zotri, jeni m t lumturit n bot, q jetoni n kt vend. E kemi ndrtuar vet, u gjegj drejtori. Merrni me mend syt e 75 djemve dhe vajzave tona q kan punuar ktu. Ata, at ndrr q u shfaq m 1966 n at uk, e bn zhgjndrr. Kjo sht mrekullia e tet mbi bot, tha dikush. Jo, -tha shoku Enver, tregon populli. Kopshtet e Babilons ishin nj pllmb vend, e i ngritn skllevrit pr zotrinjt. Kto jan mijra hektar kopsht q i ngriti populli pr vete. Qndroj mbi at uk e mbyll syt dhe imagjinoj ishte e ka pr t qen. Mendja komuniste, si nj zhgabonj, e ka elur fletn q nga Qafa e Gjashts mbi Sarand e gjer te Qafa e Kuit mbi Fter, mbi nj det gjelbrie. Po pse jo q nga Llogaraja e gjer te Qafa e Bots 444
Udhrrfyes i reportazhit shqiptar 1912-2011 mbi Konispol? Brezare anemban, edhe n Delvin, edhe n Finiq, edhe n Vagalat, edhe n Ksamil, edhe n Vrin, edhe te Qafa e Bots, kudo. N Janar, n malsin kufitare, po ndrtohet, pr 2-3 vjet, nj nga ujmbajtsit m t mdhenj t Shqipris. Q nga ato lartsi pai do t ujis kodra e kodrina t panumrta, brezare e brezare, vet fushn e Vrins, kushedi sa lloje pemsh, misr e luledielli. 2500 ha t reja, duke prmirsuar 3500 t mparshme. Saranda sht nj nga rrethet q ujitet m shum n Shqipri, - ajo q ka nj nga mesataret m t reja t moshs dhe m t vjetrat t jetgjatsis, shkalln m t lart t shkollarizimit, t rendimentit t misrit, t pags ditore n fshat. Lefter Taloja buzqesh q nga Lapidart. N Janar dy brigadat e para t vullnetarve, q nisn sulmin, mbajn njra emrin e Lefter Talos, tjetra t Vasil Lait. Sigurisht, edhe te plumbi i Vasilit, nuk kish vetm hakrrim e hakmarrje, po edhe ndrra nga ato q bulzonin n imagjinatn e komunistve t rinj t Shqipris. N Janar, te Kroi Plak, -i bukur emr! Si nj simbol, -punojn Brigadat Lefter Talo dhe Vasil Lai. Nj i moshuar thosh n Vurg: Kur u martova, drit skishim. Jo, kishim syt e kaut n kasolle!. Partia luftoi e vrtetoi q shqiptart dhe popullsia e minoritetit t jen si jan, t barabart midis t barabartve. Njsoj ven n shkoll t mesme 90 pr qind e nxnsve q nga 8-vjearja, shqiptar e minoritar. U bn mjeshtr t shquar t arave dhe pemishteve njerzit tan, thon n Vrin. N kooperativn e Finiqit do vit ndrtohen mbi 70 shtpi pr familjet e reja. Nj fshat i ri i shtohet aty Vurgut pr do vit.
Gazeta Zri i Popullit 2 nntor 1984 Nnshkruar: Dhimitr S. Shuteriqi
Shkolla q mban emrin e komandantit

Pragu i do shkolle sht i shenjt. Kur kalojn vitet e rikthehesh n shkolln e fminis a t rinis, dokush v n prov emocionet. Kujtimet lidhen me emrin e msuesit, me bangat, me shokt Por pr studentt e nj shkolle ushtarake kujtimet lidhen edhe me trimrin. Pragu i shkolls pr ta sht vendi ku bhet betimi para popullit. Prandaj nuk sht vetm uniforma, strvitjet, jeta kolektive dhe disiplina ushtarake q i veantojn emocionet, sht ndjenja
445
Sokol Shameti e detyrs dhe e prgjegjsis dhe sidomos emir i shkolls q shnohet n do krye diploma: Shkolla e Bashkuar e Oficerve Enver Hoxha. Sa hyn n oborrin e shkolls, Komandanti i veshur ushtarak, t buzqesh nga monumenti. Dhe vetvetiu krenarisht mendon se shkollat tona ushtarake jan t vetmet n bot q artin e tyre ushtarak nuk e kan t lidhur pas traktateve e blloqeve t superfuqive, pas rregulloreve t kazermave, pas taktiks dhe strategjis s pushtuesve, t msymjes e t sulmit ndaj vendeve t tjera. Ktu nuk msohet si t desantohet n filan kryeqytet t bots, si t prvetsohet arti i pabesis pr ti gjetur popujt e bots n gjum, - ktu msohet vetm si t mbrohet toka e jon e shenjt. N t gjitha kabinetet dhe katedrat e shkolls, shikon relieve, harta e makete zonash vetm t vendit ton. Toka, uji, ajri, - tre kufijt dhe tri mundsit nga mund t vij sulmi, jan vetm shqiptare. Kjo shkoll, q mban emrin e Komandantit, n flamurin e saj ka msimin Sovran: Mbrojtja e Atdheut detyr mbi detyrat. Nesr, m 8 nntor shkolla feston dyzetvjetorin e saj. N sheshin e shkolls vazhdojn provat e trupave pr paradn. T gjith, oficer, pedagog e student jan n gatishmri festive. Bisedojm me kuadrin R. Pein pr historikun e shkolls. sht kjo, rastsi, q shkolla ka t njjtn dit themelimi me ditn e Partis? Jo. Shkolla, sht ngritur m 8 nntor 1944, plot tre vjet pas formimit t Partis. Ja vitalitet ka Partia jon: pr tre vjet ngriti popullin n revolucion, formoi ushtrin e vet, ngriti edhe shkolln e saj t par ushtarake. Ishte koha kur Shqipria nuk ishte liruar plotsisht, kur npr qytetet kryesore vazhdonte lufta, kur n Berat zhvillohej prapaskena e rrezikshme me skenarin e shkruar nga revizionistt jugosllav. Athere Komandanti suprem i Ushtris son, shoku Enver Hoxha nxjerr urdhrin: Urdhrojm eljen e kursit t I-r t ult t oficerve Pr zhvillimin e lndve t ndryshme teorike duhet t bhen dispensa t cilat do tu shprndahen oficerve. N fund t kursit t na drgohen n modele t posame prfundimet e kursit pr secilin officer. V.F.L.P. Komandanti i Prgjithshm i UNL Gjeneral kolonel ENVER HOXHA N shkoll takohemi me N. Dulakun, nj nga veterant e shkolls. Ai ka qen n kt koh n Berat, pran shokut Enver si partizan i shtabit dhe kujton ato dit: Komandanti rrinte edhe 24 or pa fjetur E shihja t shqetsuar, po ku e dija un po ndodhte? Nj dit m takon n koridor m hodhi dorn n sup e m tha: E o Niko, si do t bhet? Un, me at naivitetin tim i them: M e mira do t bhet, shoku Komandant! Ai qeshi me shpirt. Thash naivitet se nuk dija po bhej, por ne t gjith ama, si partizan e si popull i thjesht, e dinim q me Komandantin n krye e mira do t bhej, si u b. Pr kt ne sishim naiv. Sdi n m kupton apo jo. Ky kujtim erdhi pasi m tregoi se si, shoku Enver, 446
Udhrrfyes i reportazhit shqiptar 1912-2011 thirri pr t udhzuar komandantin dhe komisarin e shkolls. Ai u tha atyre edhe se si dhe prse duhej t ngrihej shkolla. Tani q kishim ushtri t rregullt, t formuar n Luft duhej t kishim edhe shkoll ushtarake. Aty do t prgatiteshin kuadro t reja, po do t prgatiteshin edhe pr paradn q do t behej n ditn e liris Dhe n parad duhej t parakalonin trupa t rregullta me dinjitetin q krkonte asti solemn N nj fotografi shohim kursantt e par n ndrtesn e caktuar pr shkoll. Jan t gjith me uniform partizane. Nuk gjen dy partizan t veshur njlloj. Nj ka izme, nj tjetr qillota, ndonj edhe opinga Ushtria jon ende skish mundsi ekonomike t kish uniform. Ajo zbriste nga malet, nuk vinte nga kazermat. Edhe shkolla smund t ish ndryshe. Kur erdhm n Tiran dhe u vendosm n shkoll, kujton Ziso Kondi n historikun e shkolls, - na erdhn banort e lagjes e na solln mbulesa Nj nn na solli dyshek. Merreni, - na tha ju tani jeni komshinjt tan. Kam ardhur n shkoll n prill t 45-s, - thot Haki Sinoimeri. Erdha nga Gjirokastra. U hap i pari kurs artilierie, sdoja n fillim, m plqente kmbsoria. Kt dija ushtri un. Nj klas kishim, aty ku sot sht mensa. Baz teknike jo. Ca topa t vjetr, t dal jasht prdorimit, si ai q qlloi asamblen tradhtare Kur bm pr her t par qitje me nj top, ish gzim, na u duk gj e madhe, megjithse ishte qitje direkte. Shohim orarin e dikurshm t msimeve: Dita e par. Gjimnastik, strvitje vetmore, taktik, histori Mbas darke: Fortifikat, shrbim i brendshm, arm, qitje Dita e shtat: Pastrim, konferenc. Mbasdite: liridalje Ky orar modest sht i kuptueshm pr vitin e par. Mendo partizant q jan msuar n mal, t bajn rreshtore, t bjn gjimnastik dhe taktik ku shumica e tyre skish as katr-pes klas shkoll fillore Sishim msuar t lexonim libra thot H. Sinoimeri. Le pastaj t bnim llogaritje, si krkonte artilieria N gazetn Lufttari t dats 25.7.46 shkruhet: Duke marr parasysh se nxnsit oficer jan kryesisht fshatar e puntor me pak shkoll, programi q do t zhvillohet sht studjuar n mnyr t till q t jet sa m praktik, q t mund t kuptohet e asimilohet nga t gjith Shoku Enver ka ndjekur ecurin e shkolls me nj kujdes t veant. Ashtu si krkon q n urdhrin e par pr formimin e shkolls informacion pr do oficer, ashtu ndjek ecurin e saj do vit. Ai ka ardhur vet, disa her, n ditt kur jepen diplomat. N shkurt 1947 Komandanti merr pjes n prurimin e kursit t V-t t shkolls. Oficert tan t dal nga lufta, - tha shoku Enver at dit e kan besimin pr t prparuar. Pr njerzit tan nuk ka pengesa, mund t ket vshtirsi, por me perspektivat q kemi, do ti kaprcejm. Njerzit q jan koshient, jan t aft t bjn gjithka. Dhe vrtet, Shkolla e Bashkuar e Oficerve Enver Hoxha, do vit n kto 40 vjet jet t saj, me kuadrot q ka nxjerr ka provuar se njerzit e ndrgjegjsuar nga Partia, mund t bjn gjithka. 447
Sokol Shameti Pas 40 vjetve nuk t flasin me admirim pr katedrat e tyre t nivelit t lart shkencor vetm pedagogt L. Zoto, P. Fico e J.Jaho, por t gjith student e oficer q bashkarisht punojn pr t pasuruar dhe perfeksionuar kabinetet shkencore M 7 janar 1949, n nj bashkbisedim me nxnsit shoku Enver thot: - Ne e duam ushtrin ton ta kemi t fort e t modernizuar N kabinetin e aparaturave elektronike kan dshir t ven t gjith e t pyesin si shkojn montimet. Aty t tregojn pr filmin e par msimor t xhiruar nga vet shkolla. Shkolla prgatitet t hyj n nj faz t re, m t avancuar, jo vetm n drejtim t msimdhnies e t aparatit msimor, por n rritjen e tr nivelit shkencor t shkolls. Jemi n prfundim t punimeve thot R. Cani. Ne do t arrijm q n do kabinet t ket nga nj monitor. R.Cani si profesion ka llokacionin. Pasioni pr punn e bri t studjoj edhe aparaturat televizive, me skemat e montimit t tyre Na kan ndihmuar edhe specialistt e Televizionit, shton ai. Pa ndrprer proesin msimor, shokt e qendrs televizive i bjn montimet, shpesh i gjen ktu edhe pas mesnate thot L. Zoto, zvendssekretar i byros s Partis. Shkolla ka shum katedra e kabinete. N do kabinet q hyjm ndihet shqetsimi pr ta pajisur e modernizuar, pr t futur fjaln e fundit t shkencs dhe tekniks. Nj siprfaqe e madhe sa nj fush volejbolli: sht maketi i veprimeve taktike. Edhe auditori sht ndrtuar aty n form amfiteatri. S. Gjoni, me nj shkop q i shrben pr demonstrim por edhe si telekomand, na tregon nj fush luftimi me terren bregdetar. Aty nuk prshruhen, aty tregohen realisht tr veprimet taktike t nj fush luftimi. Ja forcat tona, tani po hidhen n msymje Ktu ka desantim ajror Tani nis zjarri i prqndruar i artilieris Ja tani armiku po desanton nga deti Tani nisin veprimet artilieria bregdetare zri i S. Gjonit tregon veprimet taktike me nj pasion t vrtet, megjithse n kt maket duken mrekullisht dhe qart, si nga nj pik e lart n avion t gjitha veprimet luftarake. Edhe ky kabinet sht ndrtuar nga ndjenja e prgjegjsis, pasioni dhe dashuria e pedagogve dhe studentve t katedrs s taktiks. N kabinetin e artilieris toksore studentt fitojn shprehit e qitjes q n klas. Ktu pedagogu, nprmjet aparaturave, ndjek dhe korrigjon qitjet e studentve. Ktu ska as poligon, as arm artilierie. Megjithat, me mjetet e ndrtuara po vet, saktsisht, mund t ushtrohet studenti pr qitje. Pa e kaluar kt prov ktu, studentt shyjn dot n qitje reale. Edhe n kabinetin e arms brthamore duket qart shprthimi brthamor. Ja ku po prhapet reja atomike Ja vala goditse si vepron mbi nj shtpi, mbi objekte t fortifikuara. Ne i msojm studentt si t llogaritin efektet dhe . Pedagogt V.Mikeli dhe J.Jaho shpjegojn qetsisht, me nj z t shtruar efektet e arms brthamore. Kalojm n katedrat dhe kabinetet e tankeve, ku P.Fico e E.Meani, shpjegojn pr ndrtimin e tankut e pr veprimet taktike t tij, n 448
Udhrrfyes i reportazhit shqiptar 1912-2011 kabinetin e radiollokacionit, t topografis etj. Shikon se shkolla, n 40 vjetorin e saj, sht br nj vatr e vrtet shkencore e artit ton ushtarak popullor e ndjehesh krenar, se nga kjo shkoll atdheut i prgatiten djemt dhe vajzat q n do situat, prball do force e do arme, sado t sofistikuar, jan t aft t mbrojn Atdheun socialist. Por ktu nuk hyjnizohet arma, njeriu nuk shtypet nga paniku q prhapin supershtetet me zbulimet monstruoze t armve pr zhdukje masive. N Shkolln e Bashkuar Enver Hoxha, n piedestal sht njeriu i lir. N stendat e muzeut t shkolls sigurisht ka arm nga m t ndryshmet, po aty dominon njeriu. Aty ka shum portrete kursantsh, pedagogsh, oficersh t dalluar. Oficeri dhe ushtari, komandanti dhe ushtari jan t barabart, jan shok. Fjala shok n ushtrin ton ka ruajtur e forcuar at kuptim q kishte n luftn partizane. Sipas direktivs s Kongresit t 8-t t Partis, thot L.Zoto, programet e reja ia nnshtruam diskutimit masiv midis studentve Ne dham shum mendime t vlefshme. N fushimet dimrore dhe verore kuadrot jetojn bashk me studentt, thot P.Fico. Shkolla merr pjes n t gjitha aksionet kombtare. Vjet ishim n Lushnje. Studentt e realizuan normn 140 pr qind. Kemi marr pjes n ndrtimin e hekurudhs n Prrenjas. N zhdukjen e pasojave t trmetit n Dibr shkolla u dekorua me urdhrin e puns t Klasit t I-r. Dashuria pr shokun del qart edhe n ditarin e oficerit M. Mici, 6 shkurt 1981. Meku sht ngarkuar me bor Mali duket sikur rnkon. N mendjen time kalojn si n imazh bjeshkt e vendlindjes time, Tropojs. Ndalova kolonn Nuk kaluan as dy minuta kur pamja u mjegullua, mali gjmoi tmerrshm, afshi i dbors na u prplas n fytyr Po na vrsulej orteku me t gjith egrsin e tij vdekjeprurse. Sa hap e mbyll syt, dbora mbuloi gjithka, shokt e mi ata q pak m par prballuan malin e egr me ngrohtsin e zemrave t shokve, me shakat e bisedat plot humor Dhash sinjalin e alarmit Fillova t krkoj shokt Kaloi nj or Pak nga pak po na linin forcat Na mban n kmb dashuria pr Atdheun, popullin, Komandantin, po edhe pr shokun. Nga posht dgjuam thirrjet: po vijn shokt Na mban n kmb dashuria pr Atdheun, popullin, Komandantin, po edhe pr shokun. Ja far arme t sigurt kan n zemr djemt e ksaj shkolle. Takohemi me disa student. Ata kan dshir t flasin pr libra, pr poezin, pr filmat. Shkolla ka nj rreth t madh letrar. Shumica shkruajn vjersha. Nuk ka student q t mos merret me aktivitet jasht programit msimor; Rreth 20 pr qind e studentve merret me studime shkencore, rrethi letrar ka rreth 100 antar, ka grup teatri, ansambl artistsh, grupe sportive N konkursin q organizuam sivjet, thot kryetari i rrethit letrar A. Sulo, motiv kryesor ishte populli, Partia, Komandanti, vizita e tij vjet, n shkoll m 10 korrik. T tjer prshkruanin emocionet e marshimit n rrugn e Shtabit t 449
Sokol Shameti Prgjithshm Kishte shum poezi pr astin kur ne, t rreshtuar pam Komandantin, shokun Enver q u prkul e puthi flamurin e shkolls son. N nj skic letrare t njrit prej studentve lexojm kto rrjeshta t shkruara at dit: Shoku Enver kaloi pran nesh me hapin e rnd, krenar, na nderoi, na buzqeshi dhe u ndal para flamurit t shkolls son. U prkul para tij, mori n duar palat q shpaloseshin nga era dhe e puthi. Nga gjokset tona shprthyen urra t fuqishme.
Gazeta Zri i Popullit 7 Nntor 1984 Nnshkruar: Kio Blushi
Vizit te fqinjt e vjetr

Ka qen, padyshim, nj ide tepr origjinale e atij q, secilit aeroplan t shoqris ajrore greke Olympic, i ka vn nga nj emr hyjnish apo heroi mitologjik t grekrve t vjetr. Kshtu q personazhet mitik, t cilt n prfytyrimin e t vjetrve e kalonin nj pjes t kohs duke fluturuar apo duke u vendosur andej kndej, tani, t sendrtuar n metal e alumin, fluturojn vrtet nga njri aeroplan n tjetrin, e t vetmin ndryshim se nuk ojm vetveten apo pjestar t Olimpit, por njerz t zakonshm, pasagjer. N nj nga kta avion, udhtojm drejt Greqis, bashk me Pano ukn, mikun dhe kolegun tim t letrave t ekspresionit grek, t ftuar n nj kongres ndrkombtar shkrimtarsh. Pr shumicn e udhtarve q i afrohen Greqis, por sidomos pr ne shkrimtart, sht e pamundur q astet e udhtimit t mos shoqrohen me prfytyrime, idera dhe kujtime t kulturs antike greke. Gjurmt e saj dhe t historis mijvjeare t ktij populli, q i pari n jetn e njerzimit, pas kulturave dhe rendeve t quajtura hidraulike (asirobabilonase etj.), e emancipoi dhe i dha drit t papar ndonjher qytetrimit botror, duken kudo. Ja muret e nj kshtjelle, ku nisi troshitja e perandoris Osmane, n prag t pavarsis greke, ja m tutje midis kaltrsis s detit, ishulli i Salamins, ku nj perandori tjetr u thye, ajo e persve, dhe ku nj kolegu yn i mom, Eskili, luftoi e u plagos. Pavarsisht se nn linjn ajrore nuk ndodhen Thermopylet, Marathona, Delfi, t gjitha kto jan dashur pa padashur n mendjen ton. Shpalosen posht nesh peisazhe t madhrishme t prshkuara aq besnikrisht nga Homeri apo tragjikt e vjetr dhe nga nj kndvshtrim i till i lart sikur t kishin br disa her me avion kt linj. Esht e habitshme, prshem450
Udhrrfyes i reportazhit shqiptar 1912-2011 bull, saktsia e prshkrimit prej Eskilit t ardhjes s lajmit t rnies s Trojs, me an t zjarreve t ndezur sipr malesh e ishujsh, (telegrafi i zjarreve, si sht quajtur), i cili nga nj distanc prej rreth nj mij kilometrash, e solli lajmin brenda nj kohe q sduhej t ishte m e gjat se njzet minuta! Larmia e peisazheve ku deti dhe toka kan br korigjimet e tyre shekullore, shtjellohet para nesh sa m tepr q aeroplani i afrohet Atiks. Ka nj ngjashmri me peisazhet tona, vese ktu ato jan m t elta, kan m pak blerim dhe m shum przierje bardhsie e kaltrsie, tepr t ngjashm me ngjyrn q merr glqerja kur i hedhin brenda pak ivit, mnyr e njllojt me t ciln grat shqiptare dhe greke lyenin muret e brendshme t shtpive. Po sa m tepr q aeroplani i afrohet toks, e sidomos m pas, kur zbresim n tok, ngjashmria vjen e shtohet. Sjan vetm malet e luginat q ngjajn, por ngjajn njerzit, fizionomia e tyre, flokt, syt, lvizjet, mnyra e prshndetjes, e takimit, e ndarjes, e gjer te intonacioni i t folurit, q sht vrtet i habitshm pr dy gjuh, t cilat nga struktura jan krejtsisht t largta nga njra-tjetra. Kshtu, kur pasi ke zbritur nga avioni, gjendesh midis grekve dhe me nj vshtrim t par i v re kto, n nj ngazllim t brendshm, t qet, t thell, thua me vete: Kam mbrritur te fqinjt e mi. Do t rrish edhe ca dit, do t njihesh m afr me kta njerz, me kt tok, dhe kjo prshtypje do t t thellohet edhe m, sepse do t vresh q afiniteti sht edhe m i thell, sepse t thella n koh e n histori jan rrnjt e tij. Struktura shpirtrore t ngjashme, kode morale t afrta, bujaria, mikpritja, jan disa nga tiparet e prbashkta t t dy popujve. Dhe kjo ssht e rastit, sepse fqinjsia mijvjeare ka vetvetiu brenda saj mnurin e mijvjearve. Hallet e prbashkta, prballimi i t njjtave rrebeshe e ka kushtzuar at. Edhe kur pasione t verbra jan prpjekur t errsojn e t njollosin marrdhniet midis dy popujve, ka qen kjo prvoj e gjat, kjo menuri shekullore q i ka br ato pasione t duken mndjeshkurtra, t kota dhe t prkohshme. Historia e gjat e marrdhnieve midis shqiptarve e grekrve, popujve autokton t Gadishullit, ndonse t dy pasionant, luftarak e me temperament t vrullshm, nuk sht megjithat nj histori luftrash, megjithse intrigat dhe nxitjet pr nj gj t till skan munguar. T dy vendet, t famshme pr kshtjellat e mome madhshtore, q ngrihen aneknd trojeve t tyre, nuk kan t tilla n brezin e kufirit q i ndan. Dhe kjo sht kuptimplot. Menuria e vjetr e ka ndjer prher se nga i vjen vrtet rreziku nj populli. Kongresi ndrkombtar i shkrimtarve, organizuar n kuadrin e festave t 150-vjetorit t shpalljes s Athins si kryeqytet i Greqis, zhvillohet n seanca t ngjeshura. Kan ardhur t ftuar nga shum vende t bots dhe, si n do mbledhje t till ku prfaqsohen prirje nga m t ndryshmet t zhvillimit t letrave t sotme, ka gjykime t drejta t dukurive, por ka edhe mjaft paragjykime, 451
Sokol Shameti ka shtjellime t qarta tezash, por edhe shum konfuzion. Megjithat, lidhur me angazhimin politik t letrsis, ka nj prparim n krahasim me kongreset e mparshm; ndrsa m par zotronte ideja se letrsia dhe politika jan dy gjra tejet t largta, tani shumica mendon se nj tez e till sht e tejkaluar dhe se koha ka vrtetuar t kundrtn. N fund t fundit, si deklaroi nj studiues grek, a nuk e shpreh vet prejardhja e fjals politik prej polis (qytet) s greqishtes s vjetr, karakterin qytetar, aq tepr t zhvilluar t letrsis antike greke? Rrijm dhe bisedojm n mbrmje von me miqt grek n nj tavern t dgjuar t Athins, nn kmbt e Akropolit. Ai ndriohet n mnyra t ndryshme, t frymzuara, me sa duket nga kuptime poetiko-historike. Her Partenoni i mermert zbardh si i ndrtuar mbi re, her shfaqen muret e jashtme hijernda (n njrn prej tyre Manolis Glezos uli flamurin e nazistve pr t ngritur n vend t tij flamurin grek), e her ndriimi sht i kuq, i mbyllur, thua se brenda monumentit grekt e lasht po mbajn nj kshill lufte. Bisedojm pr afrsin e popujve tan, pr termin balkanisation, t shpikur n vitet 20t e t riprtrir n vitet 60-t, term me ngarkes negative, q dshiron t shpreh coptimin, sherrin e vazhdueshm, q gjoja sht cilsi e ballkanasve. Mirpo shpiksit e termit harrojn se jan ata vet autort e intrigave ballkanike, pjesa m e madhe e t cilave ngjizej n pallatet e stilit barrok t Evrops s mjergullt. Aq m tepr ironik tingllon ky gjoja kndvshtrim evropian i ballkanasve po t kihet parasysh se dy popujt tan jan dhe ndr evropiant m t hershm, dhe pr kt mjafton t prmendim vetm faktin, se ndrsa t part, q nga juglindja ku ndodheshin e ndriuan si me projektor Evropn, t dytt n nj koh t mvonshme, duke qen avanpost i qytetrimit evropian, derdhn gjak pr mbrojtjen e tij nga rrebeshi i tmerrshm n shekullin XV. Shum fantazma solli n gadishullin plot ndriim mesdhetar reaksioni aziatik apo evropian. Le t kujtojm vetm luftn-fantazm Shqipri-Greqi, nj luft e paqen, pjell e nj deliri, sepse dihet prej gjith bots se Shqipria shynte fare n kt mes dhe se ajo ishte lufta e fashizmit Italian kundr Greqis. Dhe jo vetm kaq, dihet gjithashtu se prpara se bijt e Greqis t vriteshin n tokn shqiptare, ashtu si e ka evokuar n nj nga vjershat e tij poeti i shquar Elitis, qen bijt e Shqipris, q qen vrar prej t njjtave arm fashiste. Madje duhet kujtuar q t part q kujtuan me gjakun e tyre shkeljen e gadishullit prej fashizmit, qen pikrisht shqiptart, n prill t vitit 1939, n plazhet e Durrsit. T gjitha kto si harrojn kollaj popujt me memorje t gjat, si jan ata t Ballkanit. Popujt me zhvillim normal, popujt me kultur e histori t pasur, q nuk vuajn nga kompleksi i inferioritetit apo deliri i madhshtis, (q n shumicn e rasteve sjan vese e njjta gj), skan pse t jen shovinist. Miqt grek dshirojn t dijn m shum pr thesarin oral poetik shqiptar, q nuk pati fa452
Udhrrfyes i reportazhit shqiptar 1912-2011 tin t shkruhej n letr. Duke u treguar aq sa mundemi pr t, e duke nnvizuar sidomos mesazhin e tij miqsor (aspirata dasmash me popujt e tjer, jan motive t preferuara t tij), u themi se e njjta munges shovinizmi sht nj nga lavdit m t mdha t letrsis antike greke, e cila duke qen letrsi e vendit fitimtar, n kushtet e mosekzistencs s letrsis trojane, ishte aq e emancipuar saq ta jepte bashk me heroizmin e trojanasve keqardhjen pr Trojn e mundur. Njqind vjet m par, poeti yn kombtar Naim Frashri, duke br ve t tjerash, nj akt t ndritur e t rrall pr kohn, shkroi n gjuhn grek poemn Dshira e vrtet e Shqiptarve, q duke qen mesazh i madh miqsie i popullit shqiptar pr fqinjin e tij grek, sht njkohsisht thirrje pr miqsi me gjith popujt e kombet e tjer ballkanas. Qndrimi i Shqipris socialiste, n dyzet vjett e fundit, ndaj Greqis, sht n vazhdn e ksaj tradite t bukur, humane dhe t qytetruar. Disa her udhheqsi i Shqipris s re shoku Enver Hoxha e ka formuluar qart dhe sakt kt qndrim. Biseda me afrsin, pr gjitonin e mome, grshetohet vetvetiu me evokimet pr letrsin e vjetr apo t re. Prmendja e Naimit sjell n tryez temn e prkthimeve e t njohjes s dyanshme. Miqt grek dgjojn me knaqsi se sa shum njihet n Shqipri letrsia greke, dhe pranojn se ka vend pr nj njohje m t mir, t ndrsjellt t letrsis shqipe atje. Flasim pr shkrimtar t epoks s vjetr e moderne, prmendim Sollomosin, Pallamasin, Kavafyn, e gjer te nobelisti i fundit grek Odiseas Elitis, prmendim Kazanzaqin, q tingllon aq i afrt pr lexuesin shqiptar dhe nobelistin tjetr Seferisin, n nj pjes t vjershave t t cilit prshkruhet dimri i bukur i nj qyteti me kangjella e dbor, q nuk sht vese Kora jon, ku ai ka qen konsull pr mjaft koh n vitet 30. Ska gj m t bukur se bisedat e sinqerta dhe pa kurrfar paragjykimi. Kur fjala rikthehet tek Eskili edhe un shpreh nj mendim, q ndoshta me koleg t kombsive t tjera do t rezervohesha ta thoshja, mendimin se gjuha shqipe sht ndoshta m e prshtatshmja n bot pr prkthimin m t sakt t kryeveprs s tragjikut t madh, trilogjis Orestia, miqt grek dgjojn n fillim, me nj habi dashamirse, prpara se t vijn n nj mendje me ne. Dhe kjo ndodh kur pasi shpjegojm se nuk jan vetm mjetet gjuhsore, p.sh., format dshirore t foljeve q japin fuqishm n t dy gjuht thirrjet, urimet apo mallkimet e prmasave kozmike, por ka dika m t thell, m thelbsore, q lidhet me strukturn e afrt psiqike t dy popujve tan t lasht: Orestia, nj nga monumentet m t mdhenj t artit botror t fjals, sht ve t tjerash, nj gjyqsi kanunore, tepr e ngjashme me ato q kan ndodhur gjer von n malet tona. Prandaj pasazhe t tra t saj, shprehje e formulime si qnia n bes e mikut apo prerja n bes e tij, parsia e gjakut atror mbi at mmsor, e shum koncepte t tjera, q n prkthimet e ndryshme jepen t shoqruara me gjithfar 453
Sokol Shameti shnimesh e referencash t pafundme, n gjuhn shqipe mund t prkthehen drejtprdrejt dhe fare natyrshm. Jemi m t afrt se kujtojm, thot nj nga kolegt grek mendueshm. Jemi m shum se fqinj. T zgjohesh n nj mngjes t kthjellt grek n nj hotel buz detit, sht prgjithsisht e kndshme, por akoma m e kndshme sht kjo ndjesi n hotelin e bukur Astir Pallas n Vulagmeni, pran Athins, ku jan vendosur shkrimtart e ftuar n kongres. N dhomn e madhe t elt, t kompletuar me t gjitha pajisjet moderne q mund t ket nj hotel i shtrenjt, arkitekti ka konceptuar edhe nj dritare t vogl, nj dritarz t thjesht fshati, t punuar gjoja me kujdes, me drrasa pishe. Esht kjo dritarz q sjell n mjedisin tepr modern nj detaj nga Greqia e mirfillt, shekullore, Greqia e avllive t pastra dhe e luleve n pezulle, e tavernave t ishujve dhe sofateve t portave ku plakat thurin triko apo bjn muhabet. T gjitha kto treten natyrshm n kujtimet e fminis son ballkanase. Udhtojm npr kt Greqi t mirfillt, n pamjen e thjesht e rurale t s cils ska ndonj kundrthnie me madhshtin e kulturs greke. Jan kto gra plaka, me duart e rrudhura nga shtizat q kan pjell brez pas brezi ato mendje gjeniale, autort e tempujve , t ideve e t kryeveprave artistike. Dhe jan kto pllaka sokaksh ku gjenit e ardhshm kan bredhur kmbzbathur n fminin e tyre, ashtu si gjith kalamant ballkanas. Udhtojm npr Atikn e bukur, q sht e gjitha e sprkatur nga ndriime t artit e t historis: ktu kollonat e nj tempulli, aty pjest e nj amfiteatri, (varri i Agamemnonit sht larg, dhe m larg akoma tempulli i Delfit), m tutje nj pllak prmendoreje apo kullat e nj kshtjelle heroike t lufts pr pavarsi. Udhtojm npr det, zbresim n ishujt e Saranikosit, (topat e vjetr t Hidrs jan nj pamje q sharrohet kollaj), kthehemi prap n Athin, pr t vizituar pr her t dyt Akropolin apo Stadiumin Olimpik. Takojm shkrimtar t njohur, studiues, shkenctar, gazetar, funksionar t lart t shtetit, miq e koleg, me t cilt jemi njohur edhe m par. Na presin n nj takim t ngroht n selin e Kryesis s Lidhjes Kombtare t Shkrimtarve grek, kalojm nj mbrmje t paharrueshme tek studentt e shkolls s artit dramatik te shtpia e zonjs Fleming (bashkshortja e shkenctarit t madh), n shtpin e miqve tan t tjer. T gjith kan dshir t din m shum pr Shqiprin, t bjn dika m shum pr njohjen e ndrsjellt t kulturave tona. Rasti e bie t takojm edhe plot njerz t thjesht. Grekt jan t komunikueshm si rrallkush. Takojm midis t tjersh edhe qytetar grek me origjin shqiptare, arvanitas, si i quajn ktu, (arbresh t Greqis) t shprngulur qindra vjet m par, pr arsye t ndryshme, pse t vendosur aty n kohn kur t dy vendet tona bnin pjes nn t njjtn perandori osmane. Vm re se asnj kompleks nuk ekziston n raportet e tyre me qytetart e tjer grek. Dinjitoz n punt e tyre 454
Udhrrfyes i reportazhit shqiptar 1912-2011 apo detyrat shtetrore, q kan, ata e kan fituar kt dinjitet me vepra dhe ndershmri. Shoku Enver Hoxha n Prshndetjen e vet drejtuar popullit ton n 40-vjetorin e lirimit, duke folur pr kngt popullore q evokojn ndihmn q populli shqiptar u ka dhn popujve t tjer gjat historis, thot: Ato jan kng pr Sknderbeun dhe trimat e tij shqiptar q ndihmuan Huniadin, q ndihmuan mbretrin e Napolit t lirohej; jan kngt pr bijt e tij q shkuan e luftuan edhe n Franc me mareshalin D Kersi; jan kng pr trimat e ksaj toke q ndihmuan revolucionin pr pavarsin e Greqis. E ku nuk ka luftuar pr lirin shqiptari, ku nuk ka treguar trimri, ku nuk ka treguar vitalitet e menuri. Pra, dinjiteti q kan fituar arbresht e Greqis, ashtu si ata t Italis, sht n radh t par, merit e tyre. Duhet thn se sht gjithashtu merit e popullit grek, q duke mos e harruar t kaluarn dhe duke e kuptuar se asgj e keqe si ka ardhur e smund ti vij kurr Greqis prej qytetarve me origjin shqiptare, e ka liruar veten nga do kompleks ndaj tyre. Por ktu duket se sht edhe merit e popullit shqiptar, e mendsis, e kulturs dhe e mosshovinizmit t tij t njohur, q megjithse i ka patur afr, nuk sht prpjekur kurr ti turbulloj apo ti nxis n veprime q do t vinin n kundrshtim me interesat e popullit grek, n gjirin e t cilit tashm ata bjn pjes. Populli shqiptar nuk ka nxitur kurr asnjrn prej diasporave t tij, ashtu si nuk ka nxitur edhe shqiptart e tjer prtej kufijve pr veprime trazuese e destabilizuese. Ata q ia bjn kt akuz, nuk kan tjetr qllim, ve t prligjin barbarin e tyre ndaj shqiptarve. Pr fat t mir kjo ska ndodhur midis popujve tan (pasionet dhe egrsit e klikave t prkohshme skan t bjn me popujt), e popujve tan t vjetr dhe t menur, dhe kjo sht nj nga ndjesit m t bukura, q provon njeriu, kur, duke hipur n nj tjetr avion me emr heroi antik, largohet nga toka e Greqis.
Gazeta Zri i Popullit 15 dhjetor 1984 Nnshkruar: Ismail Kadare
Pasioni dhe dashuria pr t bukurn

do stin te ne sht e bukur. Esht bukuria q i ka dhn Atdheut ton so455
Sokol Shameti cialist Partia, sht bukuria e njerzve, e puns s tyre t palodhur, q do dit shton begatin, gzimin Ja, nj mngjes dimri n qytetin e Kors. Mngjes dimri pa bor. Bulevardet e gjera dhe rrugicat e drejta shndrisin nga pastrtia. Rrezet e diellit mngjesor shklqejn fasadat e pallateve shumkatshe, t shtpive karakteristike korare. Po kjo bukuri mngjesore nuk mund t kuptohet pa at gjallrin e madhe t njerzve, t klass puntore korare, nuk mund t kuptohet pa at vrshim rinor t qindra e mijra t rinjve e t rejave, q shpejtojn t derdhin energjit n uzina, fabrika, ndrmarrje ekonomike, shkolla Ecim dhe ne n nj grup djemsh e vajzash puntore t ndrmarrjes s prodhimeve t ndryshme. I shikon tek ecin ashtu t iltr, me syt e tyre gjith drit, dhe ndjen gzim. Po cilt jan kta t rinj? M konkretisht me ta dhe me punn e dshirat e tyre ne u njohm gjat vizits n ndrmarrjen e prodhimeve t ndryshme ku t rinjt prbjn 60 pr qind t t gjith puntorve. N hyrje t repartit t xunkthkashts t bie n sy nj stend me fotografi dhe dokumente q i kushtohen Heroins s Popullit Qybra Sokoli, emrin e t cils mban ndrmarrja. do i ri dhe e re sht njohur me jetn dhe veprimtarin e heroins dhe t nxitur nga heroizmi i saj punojn me moton: T ecim n shembullin e heroins. Me kt moto, -na thot Klara Bala sekretare e komitetit t rinis s ndrmarrjes, ne i rritm akoma m shum mobilizimin n pun; ndjenjn e prgjegjsis e, n t njjtn koh, u gjallrua m tej jeta e brendshme e organizatave baz t rinis Fjalt e Klars i shikojm t konkretizuara n t gjitha repartet: n at t zbukurimit t shisheve pr eksport, t kock-lkurs, t bakrit, t qeramiks, shporteris Reparti i zbukurimit t shisheve, ku vajzat jan 80 pr qind t puntorve, sht nj sall e madhe gjith drit, me kushte shum t prshtatshme pune. Ktu bhet pun artistike, me shije. Punohet aty me pasion e shpirt krijues. T flasin me respekt pr t rejat Gzime Hoxha, Anida Koiu, Monda Sejdarasi e pr shum e shum t tjera. Qndrojm pak caste pran nj vajze. E quajn Pajtime Kulla. Punon ajo mbi nj shishe, duke stolisur at me modelin Rrush nj model shum i bukur, q plqehet nga tregjet e jashtme. Ne bjm edhe modele t tjera, -na thot Pajtimja, si ato Lule bore. Duke rritur shkalln e prvetsimit t profesionit, kemi arritur t rrisim dhe cilsin e rendimentit. Vazhdimisht i kemi rishikuar normat. Pr kt model q po punoj sot, para dy vjetve e kishim normn 50 pr qind m pak. T rejat e ktij reparti brenda dy vjetve i kan rritur normat deri n 50 pr qind. Por ka edhe nj dika tjetr pr tu prmendur n kt repart: ndjenja e kursimit, q shkon krah pr krah asaj pr t bukurn. Me kursimet e lnds s par ata hapn linjn e aplikacionit. N fillim n kt linj punonin dy-tre veta, tani 40. Marjeta Fetuqi dhe Ermira 456
Udhrrfyes i reportazhit shqiptar 1912-2011 Kodra jan dy t reja q punojn n repartin e kocks. Bashk me t rinjt e tjer t ktij reparti, ato morn zotimin q do i ri t jet puntor dhe krijues i talentuar. Pr t mbajtur fjaln e dhn, na shpjegon Klara, q na shoqron npr reparte, ata kmbngulin dhe kan arritur t prodhojn secili nga nj e m shum modele t reja e t bukura t kombinimit t kocks me bakrin e bronzin. Nisma e t rinjve t ktij reparti shpejt u prkrah nga t gjith t rinjt e ndrmarrjes dhe tani do i ri punon pr t krijuar modele t reja dhe para se t hyj n atestim paraqit nj krijim t tij. Shum nga kto krijime jan hedhur n prodhim. Reparti i bakrit sht nga m kryesort e ndrmarrjes. Vrtet, puna me bakrin sht e vshtir, por ama sht dhe e bukur, trheqse, na thot nj nga t rinjt e ktij reparti. Ndjekim pr pak koh proceset e puns n kt repart. Shikojm se si pllakat e bakrit futen n prerje dhe si ato kalojn n tornot. N repartin e tornove, m par t rinjt ngurronin t punonin. As vet ata ske kuptonin se si ishte krijuar ky koncept. Esht vshtir thoshin. Bile kishte edhe nga ata q largoheshin nga puna, vetm t mos punonin aty. Po kush do t punonte ktu? Pr kt u shqetsua organizata e rinis, u bn diskutime e ballafaqime, u punua me t rinj t veant. Dhe ja tani shikon ktu shum djem e vajza q punojn me dshir e pasion, si Moza, Pranvera, Pushkini. Nga linja e tornos bakri kalon n luidim dhe pastaj n linjn e montimit, ku mbaron dhe krejt procesi. Ktu ne takojm edhe t riun e dalluar Arben Cenko, i cili ka tre vjet q punon aty. Reparti yn, -na thot Arbeni, -vazhdimisht ka qen n ball t emulacionit socialist. Edhe pr kt vit, organizatabaz e rinis e repartit ton sht zotuar ti realizoj e tejkaloj detyrat. do muaj, n kt repart, punohen rreth njzet modele t ndryshme, shum prej tyre hidhen pr her t par n prodhim dhe jan krijime t vet puntorve.
Gazeta Zri i Rinis 27 shkurt 1985 Nnshkruar: Mirdash Zhurka
Drita q po krijojm
Luginat e Komanit prcjellin prmes maleve dritn e qiellit dhe ern, deri n fytyrat e njerzve, n gjymtyr, n hapa, n sy. E me kt drit n duar, trokasin kta njerz n t katr portat e mdha t tuneleve, n dy brigjet e plakura t Drinit, n gur e dru, n hekurin e betonin, q derdhet n trupin vigan t digs. Dridhjet shkojn deri n zemr t dheut e rikthehen n trajtn e drits s bardh, ajo po lind nga palca e maleve, kt e ndiejm n gjumin e kursyer 457
Sokol Shameti dhe djersn e derdhur, n heroizmin e klass e vetmohimin e rinis s ktij kantieri gjigant, q po shkruan poemn e gjat t drits mbi Drin. N udht me balt mbesin gjurmt e hapave t mdhenj t Sokol Bistarit. Ai sht nisur drejt gryks s tunelit. Kthen kokn dhe shikon shokt e tij t puns, perlina, centaura, krisma t largta minash q plcasin n gurore. Shkojn kta njerz drejt imazhit t drits, me besim t patundur n vetvete, nxitojn pr t qen sa m par, n orn e nisjes s puns. Me Sokolin dhe me minatort e tjer futemi n thellsi t tunelit, aty ku tani po bhen metrat e fundit t grmimeve. Dritat e vogla prej karbiti ndizen n kapat e minatorve. Ngjajn ato si pishtar n duart e kshtjellarve t Komanit mesjetar. Pran e pran jan kshtjella e Komanit, dhe qyteti me arkitektur moderne, me linja nntoksore drite e lumenjsh, rrugsh dhe shtpish. Ndien krenari pr kulturn e lasht t popullit ton, pr shpirtin e tij dritdashs; dhe ndjehesh i lumtur q brezat e rinj e kan uar n kt pik t lart kulturn, dritn, jetn, na thot inxhinieri i ri Fitim Mata, q gjendet mes shokve t tij minator. Minatort shtyjn prpara hapat, zhvendoset mbi beton gjatsia e hapit, tingulli i gurt i fyellit t tunelit nr.4. Gjithka po shkon drejt prfundimit. Sa i lumtur ndihet Fitim Mata, q gjendet mes ktyre njerzve t dashur! Ai po jeton me ta prej muajsh si shok turni, duke kryer kshtu edhe stazhin e kandidatit pr antar Partie. Ishte ky inxhinier i ri q me studimin dhe projektimin e recepturave t betoneve pr Komanin arriti ti kursej shtetit 4000 ton imento n krahasim me hidrocentralin e Fierzs. Ktu do gj kryhet me vmendje, me kursim, me tension, pr t br realitet fjaln e dhn. Kantieri po ecn me hapa t sigurt, jan metrat e fundit pr fazn e dyt t grmimeve, po prparon puna drejt prfundimit t fazs s par t seksionit rrethor t tunelit. Komani jeton ditt e sulmit t vrullshm. Kan jetuar e jetojn shokt tan me ndrrn pr mbarimin e veprs, kan prballuar n do stin vshtirsit, na thot sekretari i organizats s rinis t brigads Drita e Drinit, Sinan Drenova. Sinani sht nj njeri fytyrqeshur. Kam ardhur n veprat e drits q fmij. Babai im, minator, ra n Fierz. Na e solln shokt e tij n shtpi, n Dibr. Ne qndruam. E ditm se babai yn kishte rn si burrat, n ball t puns n galeri. Ideali i drits, vazhdon Sinani, ka qen nj aspirat e lasht e malsorve tan, e popullit t thjesht. Sa urime, sa kng jan thn pr njerzit e mir q i kan shrbyer jets dhe njeriut, toks e Atdheut: Tu bft emri drit, Tu bft fjala drit. Dhe kt thirrje shekullore zemrash e bri realitet vetm Partia dhe shoku Enver Hoxha, q na e bn jetn drit. Tani Sinani, qysh prej atyre viteve, sht rritur e br si lis, dhe, si pr t qen m i lidhur me dritn dhe babain e vet, ka zgjedhur zanatin e elektriistit dhe pr punn e tij nderohet nga t gjith, -plotson Fatmir Lishi, sekretar i komitetit t rinis t hidrocentralit. Pas Sinanit takojm Mehmet Id458
Udhrrfyes i reportazhit shqiptar 1912-2011 rizin. Edhe ky sht nj i ri tjetr q ka nj histori t veant jete, npr veprat e drits. T duket dhe jo aq i goditur epiteti veteran pr nj puntor t ri n mosh si Mehmeti. Ai me t vrtet sht i ri n mosh, por si ndrtues sht me prvoj. E kam nisur udhn e drits si tornitor n Fierz, krejt i ri isha ather kur hyra n botn e hekurave, n t fshehtn e tyre. Thash se do ta prvetsoja at zanat dhe u nisa pr udh. Si sot m tingllojn n vesh fjalt e mjeshtrit Maksut Bakllava: Kujdes, bir, se edhe hekuri ka shpirt, t ndjen n detalin e derdhur keq. Vitet e Komanit na poqn edhe m shum. Ksaj i thon jet, jet me drit. Tr rinin time po e kaloj n vendet e drits. Kemi jetuar net t tra pa gjum n Fierz e Koman, pr ti prballuar situatat e vshtira q na ka krijuar moti i keq. Kemi msuar duke punuar. E tani Mehmeti dhe shokt e tij dritn e shikojn si bashkudhtare, si krijimin e tyre t madhrishm. Kemi shkuar n salln e makineris. Takojm t riun Nandi Sulaj. Edhe ky i familjes s drits sht, -thot m shaka telekronisti Tom Theraj, ndrsa Hamdiu lviz dorn her posht e her lart pr t na treguar objektet e rndsishme, proceset, e ndrlikuara t montimit t turbinave, punn heroike t brigads heroin Ismet S. Bruaj, pjestar i s cils sht edhe vet. Ka filluar montimi i agregatit t par, i statorit n sheshin e montimit, kan prfunduar veshjet metalike t sjellsit nr.1 dhe po vazhdojn te sjellsi nr.2. Tek agregati nr.3 sht n prfundim dhoma spirale. N salln e makineris punohet me nj tension t plot. Hysen Allaraj lkundet mbi litar, por se lshon daltn, mbshtet kmbt mbi betonin e ngrir dhe godet me nerv at pjes t lmuar betoni. Ngjan Hysen Allaraj n at lartsi prej 50 metrash i mbuluar me pluhur t bardh si nj shpend bjeshksh q ulet t pushoj mbi krep, pas nj stuhie t gjat. Kurse aty posht n themelet e salls zgjohet vetmia e shekujve nn ekant e Qemal Ismailit, Riza Zyberit, Naim Tahirit, Mozllum Ismailit. Diga e gurt sht br mal, por ky i fundit, ndryshe nga mali i Migjenit, bzan, ushton dit e nat nga njerzit e makinat, na thot Neshat Trosi. Pastaj prqndrohet duke vshtruar disi me habi ngjitjen e makinave t rnda mbi dig. Lvizja e maleve, klithmat e makinave, humbja e Drinit n mal, npr tunelin e devijimit, shfaqja e njerzve n pikat kryesore t veprs, t komanduarit e veprimeve, gjith kjo tablo sht epike, frymzuese. Ktu n vepr, -vazhdon Neshati, -gjithka do ti shrbej t ardhmes. Ktu rriten njerz t rinj, q edukohen me heroizmin e klass s lavdishme puntore, e kjo sht drita m e madhe pr popullin dhe Atdheun. do gj po shkon drejt prfundimit, deri n astin e prurimit t agregatit t par, q do t bhet preludi i fests, ktu mes grykave t Komanit.
Gazeta Zri i Rinis 6 Prill 1985 Nnshkruar: Mujo Bupapaj, Jaho Margjeka
459
Sokol Shameti
Populli yn bn homazhe dhe nderon me respekt e mirnjohje t thell shokun Enver Hoxha
Dit e rnd zie. Zemrat i pushtoi dhembja e thell pr humbjen e madhe e t jashtzakonshme t njeriut ton m t dashur e m t shtrenjt. Mjerisht sht i vrtet lajmi i pabesueshm. Shoku Enver vdiq. Nuk na besohet! Tirana u gdhi me lot. Ora nuk ka shkuar ende shtat dhe pran selis s Presidiumit t Kuvendit Popullor kan ardhur mijra veta. Duhen edhe dy or gjersa t vej ora 9.00, t hapen dyert e njerzit t ecin kokulur, t prlotur duke shkuar pr t br homazhe pran arkivolit me trupin e shokut Enver. Shtitorja Dshmort e Kombit nuk ka asnj z q t dgjohet. Secili pret, mendon n heshtje e gjithkujt lott nuk i mbahen. Ata q duan ta mbajn m fort veten shtrngojn nofullat, prcjellin kombin e dhimbjes posht e kur loti i tradhton e fshijn fshehtas! Duam t bisedojm, por trishtimi i fytyrave t njerzve na shtang. Secili sht n botn e tij. I afrohemi nj veterani -M lini djema! flet ai me nj z t zvarr, t dridhshm dhe lott i mblidhen te mjekra, -kjo sht gjm! Esht dashuria e zjarrt, e pakufishme pr shokun Enver Hoxha, q flet kshtu, sht dhimbja e madhe. I jemi mirnjohs prjet q na themeloi Partin e na e kaliti at, q ngriti n kmb popullin e na liroi vendin, q na begatoi nj Shqipri t re. E pr far nuk i jemi mirnjohs ne bashkkohsit shokut Enver, ktij burri shteti t shquar, personaliteti i t cilit sht n ato lartsi q qndron e lavdishmja epope e Lufts Nacionallirimtare, heroikja periudh 40-vjeare e ndrtimit socialist t vendit. Krenohemi ne pr guximin e urtsin e Tij, pr mnurin dhe talentin e Tij prej udhheqsi t shquar marksist-leninist. Koha jon ka emrin e Partis, ka emrin e Tij Enver! Emrin e njeriut m t shquar, figurs m t madhe historike t popullit dhe kombit ton. U mblodhm t gjith montatort, dje n orn 12.00, -na tregon Heroi i Puns Socialiste Njazi Ago. Lajmi na tundi si nj trmet. Se prisnim kurr. Akoma nuk na besohet. Ne po prisnim 1 Majin ta shihnim n tribun t qeshur e t gzuar si gjithmon, t na shihte Ai duke brohoritur me gzim t madh pr Partin. Dhimbje m e thell nuk ka si bhet! Njaziu ka shtegtuar n 50-60 vepra industriale. E nisi me hidrocentralin Lenin dhe vazhdon... Gurin e themelit n do vepr e ka vn Partia, shoku Enver, -vazhdoi heroi. Sa na ka dashur ne puntort shoku Enver! Qoft edhe nj bised e shkurtr t shpalos para syve peizazhet industriale t Atdheut, t sjell pran 460
Udhrrfyes i reportazhit shqiptar 1912-2011 fushat e begata e malet e qndisura nga dora e njerzve puntor e trima. Ora ka shkuar 9.00. Arkivoli me trupin e shokut Enver u vendos n salln e Presidiumit t Kuvendit Popullor. Esht vendosur mbi nj piedestal t mndafsht t kuq e pran kurorat e panumrta. N sfondin kryesor ndodhet nj portret i madh n piktur i shokut Enver dhe sht shkruar 1908-1985. Mbi jastk t kuq jan vendosur dekoratat e larta Hero i Popullit, Hero i Puns Socialiste, dhe urdhrat e shumta q Presidiumi i Kuvendit Popullor i ka akorduar shokut Enver Hoxha. Rreth arkivolit bjn homazhe shoqja Nexhmije Hoxha, bashkshortja dhe bashkpuntorja e shokut Enver Hoxha dhe pjestart e familjes s tij. Jan momente sa prekse aq edhe solemne. Shoqja Nexhmije Hoxha afrohet tek arkivoli, prulet, i ledhaton dorn e ia puth at. At dor q e ka shtrnguar nj popull i tr, q na ka rn leht mbi supe t gjithve. E puthin fmijt, motrat, njerzit e shtpis, t afrmit Me fytyr t piklluara e sy t prlotur hyjn n sall dhe bjn roje pran arkivolit me trupin e shokut Enver Hoxha shokt Ramiz Alia dhe shokt Adil arani, Hajredin eliku, Hekuran Isai, Lenka uko, Manush Myftiu, Muho Asllani, Pali Miska, Rita Marko, Simon Stefani, Besnik Bekteshi, Foto ami, Llambi Gegprifti, Prokop Murra, Qirjako Mihali, Vangjel rrava, Haki Toska, Shefqet Pei, Spiro Koleka, Xhafer Spahiu, Pilo Peristeri. Udhheqsit e Partis e t shtetit nderojn me grushtin lart kujtimin e paharruar t themeluesit t udhheqsit t Partis, prekin me dhimbje e emocion t thell arkivolin dhe prulen n shenj respekti. Pastaj ata takohen dhe u shprehin ngushllimet shoqes Nexhmije Hoxha, bashkshorte dhe bashkpuntore e shokut Enver Hoxha dhe pjestarve t tjer t familjes. Bjn homazhe dhe roje nderi antar t Komitetit Qendror t Partis, t Presidiumit t Kuvendit Popullor, t Qeveris, t Kryesis t Kshillit t Prgjithshm t Frontit Demokratik t Shqipris, punonjs, t aparatit t Komitetit Qendror t Partis, veteran t lufts e t puns, pedagog e student t Shkolls t Lart t Partis V.I.Lenin, ushtarak, punonjs t shrbimeve t ndryshme pran shokut Enver Hoxha, etj. N kto momente t dhembjes s madhe ata prulen me respekt t pakufishm para jets dhe veprs s lavdishme t shokut Enver Hoxha.
Gazeta Zri i Popullit 13 prill 1985
Ne, pioniert e Enverit

Si erdhi ky ast?! Papritur edhe shum fmij u bn veteran. Gati t gjith 461
Sokol Shameti ata ne i njohim. Gazmend Gjoka sht ai djali flok-verdh q e pam t ngjitet n tribunn e manifestimit t madh t 1 Majit t kaluar pr ti dhn tufn me lule shokut Enver. Sot, ai, me nj dosje t holl kartoni nn sqetull kaprcen ngadal pragun e Pallatit t Pionierve. Gazmendi sht nxns i shkolls Avni Rustemi n Tiran dhe n pallatin e pionierve ka ardhur pr t sjell kujtimet e tij nga takimet me Udhheqsin e shtrenjt. Tregon se si pr her t par e ka takuar n fillim t nntorit 1981, kur shkuan me shokt pr t prshndetur Kongresin e 8-t t Partis. Dhe pastaj prsri vjet. Nuk ka asnj imtsi q t mos ket mbetur ne ngulitur thell n kujtesn e tij. Kur m kishte hedhur dorn n sup, m pyeti pr emrin, -thot Gazmendi tani. Un, ia thash po ia thash ult se isha i hutuar nga emocionet. Pse nuk e thua fort, m tha ai, apo nuk ke emr t bukur?. Mua kto fjal m bn t ndjehem krejt i lirshm. Ky hutim i fillimit i ka mbetur n mend edhe Enkelejda Priftit, nxnse e klass s shtat n shkolln Emin Duraku. Para katr vjetsh kur zhvillonte punimet Kongresi i 8-t i Partis, ishte fatose. Kur u ndodh n tribun, ajo i harroi krejt fjalt q do t thoshte dhe mbeti nj ast. Po t mos qe xhaxhi Enver q t m nxirrte nga hutimi, un e humba pr vete, po do ti kisha ngatruar dhe shokt, -tregon ajo. Athere thash at vjershn q do t m mbetet n mendje pr jet: Xhaxhi Enver, me gzim e mall e kam pritur kt ast t rrall. Ende jam e vogl, do t rritem nesr, prqafimin tuaj, do ta ndjej gjith jetn. Ja pra, si na u bn veteran shum e shum pionier nga e gjith Shqipria. Erdhi nj ast q ata t ulen e t shkruajn kujtimet e tyre. T cilat kan nisur tia mbledhin kto dit n pallatin e pionierit, n Tiran. Fmijt na u bn m t heshtur, m t ndjeshm, m t menur. Sikur u rritn shum vite njhersh! Gjithnj pioniert e kan takuar shokun Enver, i kan dhn lule, e kan prqafuar. Kam par nj zili t mir nga moshatart e tyre. Por kto dit, ndrsa u krkonin ti rikrijonin ato skena, ishte nj ndjenj e dyfisht: edhe trishtimi i ndrrs s parealizuar pr t qndruar qoft edhe nj her me kokn t mbshtetur n kraharorin e tij, pr t ndjer si rreh ajo zemr e madhe q nuk i shteroi asnjher dashuria pr brezin m t ri t Shqipris son; edhe vetdija e nderit t lart. Prandaj, kush nuk i pa lott e ngroht t syve t tyre si brishtsi fminore. Lott u dilnin nga zemra e lnduar, si u dilnin vllezrve e motrave t rritur, prindrve, gjyshrve. Dhe me ato lot, me at dhimbje t iltr e burrrore, fmijt u bn m t respektuar n syt e t gjith popullit, n syt e Partis. Suat Gega ka mbi njzet vjet q punon n pallatin e pionierit, q ndjek nga afr si ecin dshirat dhe aftsit e tyre. Por si kto dit nuk i kam par kurr, -thot ai, -kurr. T shtunn n mbrmje u njoftua vendimi i Pleniumit t 11-t t KQ t PPSH-s pr ti dhn organizats s tyre emrin Pioniert e Enverit, t nesrmen n mngjes ishte mbledhur ktu tr aktivi i 462
Udhrrfyes i reportazhit shqiptar 1912-2011 pallatit. E pra qe e djel dhe askush nuk i pati lajmruar ende. Pioniert e dinin vet duhet t bnin. I urdhronte zemra. Zemra i urdhroi pioniert e bllokut 14 t lagjes Nr.1 t ngrinin ato mozaikt e bukur me yllin, kazmn, pushkn e flamurin dhe t vinin me krenari firmn Jemi pioniert e Enverit. Zemra i urdhroi pas disa orsh tr moshatart e tyre t kryeqytetit t bnin vepra t tilla. E nuk qe nevoja t thrritej asnj piktor pr ti ndihmuar. Ishin br vet t gjith artist. Simbolika e ktyre mozaikve zbrthen para gjithkujt q i sheh karakterin dhe pjekurin e pionierve. Zemra i urdhroi pioniert elbasanas t shkollave Ptoleme Xhuvani, Thoma Kalefi e Kostandin Kristoforidhi t merrnin udht pr n malsit e Shmilit. E ndjen se do tua lehtsonin pak dhimbjen nn Selime eks e t gjith atyre veteranve t nderuar q e pritn shokun Enver n ditt e acarta t operacionit t dimrit. Po do t lehtsoheshin edhe vet pak. Duket se si tek ata ka folur njhersh mendja dhe zemra. Ndaj Partia e zgjodhi pikrisht kt organizat pr tia br nderin e veant, i dha emrin Pioniert e Enverit. Kjo ka nj kuptim t madh. Po mbushen gati 45 vjet q Partia i njeh mir pioniert e Shqipris. Ata pioniert e Lufts, debatikasit, tani jan br gjyshr. Por thinjat e tyre jan br drit n begatin e Atdheut, si u b tr jeta e Udhheqsit ton t shtrenjt q i udhhoqi edhe ata n luftn e madhe pr liri e socializm. Ky do t jet edhe fati i pionierve t sotm. Edhe i atyre q do t vijn. Nesr ata do t bhen antar t BRPSH-s. Endrra pr tu br komunist do t realizohet. Ndrkoh, t tjer do t vn shallin e kuq t pionierit. Dhe Shqipria do t ket vetm rini. Aty do ta gjejn e do ta bjn t tyren figurn e ndritur t shokut Enver edhe ata q sot jan ende shum t vegjl, edhe ata q do t vijn. Ky mendim ndjehet q sot deri n bisedat me pioniert. Miqt e fatosave shkojn do mngjes te klasat e para dhe te grupet e rritura t kopshtit, sepse shkolla jon ka edhe kopsht, e bjn biseda pr xhaxhin Enver, -thot Enkelejda Goga, nxnse e klass s shtat n shkolln Ylli i kuq. Ndrsa edukatorja e kopshtit 54 Myhrije Sula, tregon: -U dhash fmijve t bjn nj tregim me tri fjal: Pranvera, fmijt, lulet. Pas pak e kishin gati: Kjo pranver na hidhroi shum. Pr do pranver, lulet e para q do t elin, do tia ojm xhaxhit Enver. Kshtu, moshat e fmijve fshihen. T gjith e ndjejn veten pionier, t gjith e duan mbiemrin e prbashkt t Enverit. Edhe n kt tregim, yllkat kan thn at q kan thn mijra e mijra shokt e tyre m t rritur n krijimet e ktyre ditve. Duke i marr n dor ato vjersha e hartime, askush nuk mund t kaloj pa u ndalur mbi to sepse t mbrthejn vet. Secila sht e veant, por edhe t gjitha jan shum pran njra-tjetrs. Nisin me dhimbjen e shpirtit dhe mbyllen me betimin se rruga e tyre do t jet vetm rruga e xhaxhi Enverit. Kshtu, krijimet jan pran njra-tjetrs sepse pran njri-tjetrit jan autort e tyre. do t bni me to? 463
Sokol Shameti e pyesin Genta Popn, nxnse n shkolln 8 vjeare Jeronim De Rada. Tani pr tani i nxjerrim n nj knd t veant t ngritur posarisht n shkoll dhe i ndrrojm prdit, -prgjigjet ajo. M t mirat i shkruajm n librin e nderit dhe i prcjellim bashk me stafetn q po lviz nga shkolla n shkoll e q do tia ojm Komitetit Qendror t Partis. M von duam ti botojm nj libr. Mesazhi i stafets n do shkoll, nis me fjalt Ne, pioniert e Enverit. Duke shpallur q n krye prkatsin e tyre t gjakut e t shpirtit, ata i flasin me zemr t elur t sotmes e t ardhmes.
Gazeta Zri i Popullit 21 prill 1985 Nnshkruar: Besnik Mustafaj
Ktej ka kaluar Enveri

Pas 180 kilometrash rrug t bra me kmb, ka ardhur edhe nj or q nj ushtarak i vjetr mik i marshimeve t gjata, do ta quante t paharruar dhe do ta mbante mend tr jetn, si mban mend numrin e arms s tij. Kjo sht nj or e pasmesnats. Pr 12 or rresht shiu przier me bor dhe er ska pushuar. Kolona e gjat ushtarake ka marshuar pa pushim dhe pr shkak t kohs s keqe ska patur kurrsesi mundsi t zbatoj pushimet e marshimet e parashikuara n rregullore. Tani gjendemi n nj maj malore ku kalimi duket i pamundur. I pamundur sht gjithashtu qndrimi n vend, qoft edhe pr 20 minuta, pasi nn kmish rrjedh rrkeja e djerss dhe e shiut bashk. Kt ushtarakt me stazh t gjat e din m mir se mjekt. Maja e malores i ngjan tamam nj tehu shpate. N faqen ku jemi fryn aq er sa lkunden kuajt e mushkat t ngarkuara me ushqime e armatime. N faqen tjetr t shpats, e cila zgjatet mbi nj humner t madhe, prshtillen me gjmim shakullima murlani dhe t duket sikur atje sht foleja e cikloneve t bots. Dhe pikrisht atje rruga malore sht e holl si trkuz. Ju e kuptoni vet, - i themi shoqruesit, nj fshatari t urt e rezistent, -kemi t bjm me qindra njerz. Esht e kalueshme kjo rrug natn n nj or stuhie si kjo apo jo? Shpesh vendi ndriohet nga vettimat dhe n dritn e tyre bujare vshtrojm shoqruesin q frkon ballin e rrudhur e mendohet. E dim. Nuk e ka t leht t t prgjigjet, si nuk e kemi as ne t leht t marrim vendim. Djem, -ngre zrin fshatari, -sht qaf djalli kjo e mend nuk e mbaj mend kaq qamet. Ama i forti i thot malit: Hapu mal se do t kaloj un. N nj nat po me furtun ktej ka kaluar Enver Hoxha n krye 464
Udhrrfyes i reportazhit shqiptar 1912-2011 t Shtabit. Mbase shoqruesi do t fliste dhe m, po mbi gjmimet, e bubullimave dhe stuhis ngrihet zri i ushtarve: ne ushtar t Enver Hoxhs jemi, do t kalojm! Komunistt prpara! - thrret dikush tjetr. Ngadal, t gjith komunist jemi, - urdhron fshatari. Do t mbahemi me njri-tjetrin pr rripash. Ashtu pra. Ecim. Ktej ka kaluar Enveri. Edhe tani me ne sht. Kudo sht ai, more djem, kudo. Filloi lvizja e hekurt. Mes pr mes shakullimave t tmerrshme t ers, Izet Xhindi, Komandanti i nj kompanie rezerviste, bn thirrje me z t lart pr nj kng. Dhe malet dgjojn: Enver Hoxha tungjatjeta/ Sa kto male, sa kto shkrepa Aha, -thrret fshatari, - do t kalojm. Knga sht m e fort se stuhit. Ushtart dhe heroi -Isuf, - i thon shokt, -shiko tabeln! Isufi emocionohet sikur i ke thn: Isuf, merr dekoratn! Ky sht nj tip i veant. Ja, Isufit i shprthejn djerst para se t niset. Prse vall? Isufi e ndjen deri n kock detyrn. Po ashtu dashurin pr komandantin e tij t togs. Komandanti Sali Doko ka qlluar vet i pari me mitraloz. Sikur t ket marr tre goditje Isufi do t ngrej t dy kraht prpjet dhe nga emocionet e gzimi nuk do t flas dot. I till sht Isufi. Po nisu, Isuf, - i thot prap Alfred Katina, sekretari i organizats s rinis. Apo t shkoj un? Ksaj here Isufi ka lvizur nga vendi sikur i ke thn: Isuf, alarm! Turret e turret Isufi drejt tabels, ndrsa ushtart i luten fotoreporterit t shkrep aparatin. Ata duan ta ken fotografin e Isufit n vrap e ta vendosin n nj stend. Djemt tan jan si alpet, thot me zrin e tij t qet Ibrahim Kryeziu. Ky sht nj burr q i ka kaluar t pesdhjet vjett. Ndoshta mund t jet gjashtdhjet. Ismet Maka na thot se ka 9 fmij. 6 djem e 3 vajza. Djali m i madh, Bashkimi, shrben n flotn luftarake-detare. Ne ende nuk dim prse ka ardhur ky burr me fjal t rralla e me vshtrim fisnik n qitje. Ai sht i veshur civil. Ndrsa bhemi gati t pyesim, ndodh nj sken disi e veant. Isufi, q tashm e ka par tabeln, hidhet para saj prpjet. Nj her, dy her, tre her -Po fluturon Isufi, -hidhet Kastriot Lushka, furnizues i mitralozit. Sa goditje ka Isuf? e pyesin kur vjen me gjith tabel. Isufit Iimerret goja. Ai vetm vshtron me dy sy t uditshm. Ather dhjetra sy fiksohen mbi tabel. Shtat plumba, shtat goditje. Esht matjan Saliu, -shpjegon Haxhi Sinakoli. Kta matjan e kan t tyrin artin e qitjes. Kt e di. Po ju nga jeni? Nga Shngjergji i Tirans. St fal shnjestra e shqiptarit, -plotson Ibrahim Kryeziu. T gjith shqiptart t marrin gjak n vetull. Dhe nis t bisedoj me ushtart dhe oficert. Ata e dgjojn me vmendje si t jet eprori i tyre. Ibrahim Kryeziut ktu t gjith i thrrasin Bac. Poligoni gjmon pr disa or. Si zakonisht drejt ta465
Sokol Shameti bels fluturon Isuf Osmani. Pas nj copz her vshtroj, t shoh Bacn, por nuk ma kapin syt. Baca u nis pr n sektor, na drejtohet Haki Kelmendi. Esht prgjegjs sektori n ferm. Shkputemi pr nj koh nga kjo bised dhe ndjekim qitjen me mitraloz q realizohet qind pr qind. 72 pr qind e efektivit ka dal shklqyeshm. Kjo ka qen qitja e par e ktij lloji pr ushtart dhe gzimi natyrisht sht i ligjshm. Isuf Osmani buzqesh i lumturuar sikur po prqafon vllezrit dhe motrat e tij: Shefikun, Shqipen, Fatmirn, Shptimin, Bujarin, si dhe Dshirn e Florianin q jan binjak. Isufi sht m i madhi se kta tet fmij. Dhe st besohet q ky trup i vogl i tij e ka realizuar normn n kooperativ vazhdimisht 140 pr qind para se t vinte n ushtri. Bukur fort, -thot Baca, q vjen prsri n poligon. Suksesi provon fjaln e dhn pr t qen flamurtar t zbatimit t msimeve t shokut Enver. Ne jemi ushtar t Enver Hoxhs. T gjith. I madh e i vogl. Kam 9 fmij. At q ka br Enver Hoxha pr mua smund ta laj. T punojn ta lajn fmijt e mi dhe fmijt e fmijve t mi. Brez pas brezi. Hapni syt! Pushka top! Prball kemi detin. Heroi i Puns Socialiste Ibrahim Kryeziu po flet me shpirt deti.
Gazeta Zri i Rinis 10 Korrik 1985 Nnshkruar: Hysni Milloshi
Fest fitimtarsh
Viti i Ri 1986 sht sot n ort e para t jets, i brisht si nj fmij dhe i burrruar njkohsisht. Themi i burrruar, sepse qysh tani, n ort e para t jets, ai ka fytyrn e dshirave, ndrrave, planeve e synimeve t reja t rinis. Kto ndrra dhe aspirata t guximshme, q vazhdojm t barten n urimet e shumta t njerzve pr njri-tjetrin, krijojn lidhjen e viteve. Ja prse vetm kalendarisht i kemi thn lamtumir vitit tetdhjetepes. I kthehemi atij jo vetm nga nostalgjia e natyrshme pr nj koh heroike q jetuam, jo vetm nga mirnjohja pr shkallt e reja ku na ngjiti Tetdhjetepesa, pati at q kurr se kishim provuar, as e kishim shkuar npr mend: na mori shokun Enver Hoxha. N zemr t prillit pushoi prjet truri i tij, i Njeriut, q Shqipria e re i detyrohet pr lirin q gzon, pr socializmin e jetn e re q ndrton. Mbrm n t gjitha vatrat shqiptare, pr her t par n nj fest t Vitit t Ri, kryedollia solemne pr Enverin u ngrit e formuluar ndryshe nga hert e tjera: pr kujtimin e tij t pavdekshm, pr veprn e gjall titanike t Enverit t paharruar! Me shokun Enver e nism kt vit Me shokun Enver do t nisim 466
Udhrrfyes i reportazhit shqiptar 1912-2011 edhe Vitin e Ri, nesr e ngamot, -u thoshte para disa ditve fmijve Shefit Kula, tek jepte detyrat pr ta br sa m t bukur festn e Vitit t Ri. Ky bujk i thjesht nga Fier-Shegani i Lushnjes i thoshte kto me tonin e sigurt t njeriut q nuk pranon diskutime pr fjalt e veta. T vrtetn e madhe se Enveri sht midis nesh prher, e konfirmojn qindra e mijra fakte, qindra suksese e realizime, e konfirmon edhe ky fakt i thjesht e preks: Nj djal i vogl me emrin Ermal nga lagjja Parruc e Shkodrs i thoshte sms, poeteshs Shpresa Kapisyci, kur kjo mbushte kartolinat pr miqt e t afrmit: Mami! I shkruajm kartolin xhaxhi Enverit! Mir, -I prgjigjej Shpresa, duke prmbajtur emocionet nga kjo lutje e sinqert fmije. Poezia e re sikur ishte krijuar. Kartolinat pr njerzit q punojn anemban Atdheut jan gjithsesi nj kartolin e prbashkt pr Enverin. Populli yn mirnjohs kurr nuk i l detyrimet n udh. Nga thelbi i shpirtit t tij heroik bashk me lotin u ngrit qysh n ato dit t vshtira t prillit betimi i njzshm pr t ecur n rrugn e msimeve t Enverit q ndriojn si pishtar t ardhmen. Tetdhjetepesa sht viti i marshimit t vendosur prpara, me radh m t ngjeshura se kurr rreth Partis me shokun Ramiz Alia n krye. Ky unitet i shklqyer ktheu mbrapsht vdekjen e Udhheqsit, theu vshtirsit e jashtzakonshme t nj vere t gjat e t that, krijoi festat e heroiks n Komanin e pruruar, n dy hekurudha t reja, n lmenjt e prodhimit bujqsor, n ndrmarrje ekonomike, shkolla, reparte ushtarake e kudo. Ja pra, prse shenjat e fests s Vitit t Ri u dukn prap qysh hert n xhamat e shkollave, t vitrinave, n urimet e shumta t njerzve gjersa erdhi nata e mbrmshme. Spikatin n mnyr t veant festa t tilla sidomos kur i mendojm si triumfe mbi vshtirsit e pengesat. Shum urime, shum dashuri Mijra e mijra urime ka dit q kryqzohen udhve t Atdheut. T shkruara mbi kartolina, apo t mbyllura n zarfe ata udhtojn n makinat e posts si drejt nj limani dashurie. Sikur ti prfytyrojm urimet si shpend fluturues, si bnin poett romantik, ata q do ti ngjanin trumbave t dendura t pllumbave q pengojn lvizjen e njri-tjetrit. N salln e shrbimeve n postn qndrore sivjet sht vendosur nj skedar me 26 kutia, aq sa jan rrethet e Shqipris. Kutit e zakonshme nuk strehojn dot as pr dy or kartolinat e shumta, -na thoshte para ca ditsh prgjegjsi i zyrs postare, Gole Sheshi. Sa bukuri kur krkon zgjerim urimi. Punonjsit skan koh t marrin frym, kshtu q krkohet ndihm nga sektort e tjer pr ti dhn udh sa m shpejt urimit t njerzve. N nj sall sa dyfishi i nj klase msimore ky urim bn nj pushim t shkurtr sa t ndahet sipas adresave. Prpunohen rreth 70 mij kartolina n dit. Vajzave t reja q punojn aty u duket nj mundim i bukur 467
Sokol Shameti kjo pun e pazakonshme. Nganjher ndodh q ritmika e lvizjes s duarve t ndonjrs t bjer. Ajo hutohet pas nj formulimi t kapur rastsisht, pas nj adrese t padgjuar kurr. Gjith toponomastika e Shqipris sht n duart e tyre. Kuriozitet i bukur, - i themi prgjegjsit Mehmet Badeni. Ai buzqesh me kursim, jo fort i knaqur me fjalt tona. Ndoshta dshiron t shtoj dika q neve na kujtohet kur kemi ikur nga posta: Gjith toponomastika e Shqipris sht ktu dhe kjo tregon, ndr t tjera, rrezatimin e kryeqytetit ton deri n fshatrat m t thella. Shum urime t sinqerta jan shum dashuri t njeriut pr njeriun, shum dshira t pastra pr ta par t lumtur shokun, mikun, vllan. Kto i mendojm te posta qendrore, i mendojm n mjediset e Universitetit Enver Hoxha. N korridoret e secils katedr nj tavolin e thjesht ku postiert shkarkojn antat e mbushura. (Dikush i ka quajtur kto tavolina e dhjetorit, dikush tjetr tavolinat e urimeve). Nj student i vitit t par t fakultetit t inxhinieris s Ndrtimit ndalet dhe verifikon nj pr nj adresat. Pas pak e shohim me nj dyzin kartolinash n duar. E quajn Ferdinand Taho. Dika e lidh kt student me miniern e Mborje-Drenovs, kjo kuptohet qart se mjaft kartolina i kan ardhur prej andej. Pas pak msojm se ai ka punuar minator atje, se shokt e tij puntor i urojn suksese n provimin e afrt t matematiks. Do tu shpie shokve t dhoms lajme t mira, -thot Ferdinandi, duke na treguar kartolinat q u kan ardhur Ibrahimit dhe Arbenit. Kso lajmesh sjell n dhom do dit secili nga ne. Pastaj drita n dhomn ton fiket gjithnj e m von, se do ti sajdisin miqt, apo jo? Na e kan vn kushtin: Nota t mira, patjetr! Lajmtart e par Padyshim lajmtart e par t Vitit t Ri jan fmijt. Me syt e mendjes shikojn q larg tek afrohet me hapin e shkatht t nj valltari. Si vrojtues t par q jan, kan edhe nderin t dalin e ta presin t part. Masa t shumta marrin fmijt pr ta pritur sa m mir Vitin e Ri. Porosisin mustaqe, mjekra, kapele t stolisura me urime e ngjyra, msojn kng t reja, skee t reja Pr far punon fantazia e tyre! Ven n estradn e Tirans fmijt e shkolls 20 Vjetori, i luten xhaxhi Arbenit (Shaks) tu vij n shkoll n rolin e Vitit t Vjetr. Po xhaxhi Arbenit i kan propozuar m par edhe ata t shkolls Labinoti Si tia mbushin mendjen q ti tradhtoj ata t shkolls Labinoti? Hajde! i thon. Do t bindesh se m i pasur se te ne kund tjetr. Ne kemi kalueshmrin 99.8 pr qind. Disa kompania si VII-A, e V-A etj, kan kalueshmrin 100 pr qind dhe mesatare 9. Ne kemi prgatitur disa dosje shum t bukura me materiale nga jeta e Heronjve t Popullit Koza Nushi, Vojo Kushi; dosje t tjera kemi hapur pr bazat ku ka punuar e luftuar gjat Lufts shoku 468
Udhrrfyes i reportazhit shqiptar 1912-2011 Enver i kemi mbledhur vet, ne Pioniert e Enverit. (As ne si bjm aq bukur sa i kan br fmijt, thoshte udhheqsja e dalluar e pionierve t Enverit t ksaj shkolle Polikseni Ndreniko). Skemi ln objektiv pa realizuar. Hajde, do t knaqesh shum, kmbngulnin fmijt. Rezultatet ishin mjaft joshse, po smund t tradhtoheshin ata t Labinotit, se fjala e dhn Nuk thyhet, mrmritn fmijt, duke i dhn t drejt. E prmendm kt episod pr t treguar nj ndr shkaqet e shumta t gzimit t fmijve: rezultatet e larta n shkoll. Gzimi u vjen kndej, u vjen edhe nga t papriturat e kndshme t Vitit t Ri, nga sukseset e prindrve q ata i ndjejn thell. Por mbi t gjitha festa e sivjetshme ushqehet me krenarin e emrit t madh Pionier t Enverit. Prandaj t gjitha pasditet e mbrmjet e tyre me rastin e Vitit t Ri kan nj hapje domethnse: ata falenderojn Partin pr nderin q u bri dhe prap betohen pr ta ngritur lart e m lart emrin e madh t organizats. Ky betim kto dit ka marr trajtn e urimeve t dendura me goj, me letra, me kartolina. Gent Strazimiri sht dshmitar i par i dashuris s iltr q ushqen secili pionier pr shokun e shoqen. Ai sht postier i posts s brendshme t shkolls 20 Vjetori. Pun plot ka postieri i vogl. Sikur t mos mjaftonin kartolinat e shumta, nuk e l rehat as kapelja e postierit, e cila i rri ca e madhe! Nj fest, dy festime Tashm sht br zakon q Vitin e Ri ta festojm dy her: Njher n kolektiv, pastaj n familje. T dy festimet ngjajn. Esht po ajo ngrohtsi, po ai intimitet, po ajo atmosfer festive. Bashk, me shoku-shokun kemi punuar, kemi shnuar suksese, kemi kaprcyer vshtirsit dhe po bashk festojm. N kto dy festime rinia e hedh vallen e saj t gzuar n truallin e fort t veprave q i dhuroi Atdheut n vitin 1985. Dy her sirenat e lokomotivave lajmruan prurimet e dy hekurudhave m t reja. N janar n Hot, n tetor n Vlor. Pr her t par kemi dy prurime t tilla brenda nj viti. Rinia iu gzua Komanit si protagoniste e puns heroike q u krye aty; iu gzua rezultateve t mira n prodhimin e pambukut, t grurit, etj, etj, prap si puntore e pararojs q nuk kursen djersn, diturin, sakrificat. Prandaj jan aq t hijshme festimet e para, nse mund ti quajm kshtu ato q zhvillohen n familjen e shoqris. Ne ishim n nj nga kto festime, n UEM-in e Tirans. N mnyr telegrafike Fatmir Zeneli, sekretar i komitetit t rinis n sqaroi prse festa sht prgatitur n koh, n ditt e muajt e mbushur me pun e prpjekje: 50 t tjer vazhdojn shkollat e mesme t profilit pasi kan mbaruar gjimnazin. 13 t rinj vazhdojn studimet e larta pa shkputje nga puna. Gjat nj viti kategoria mesatare e t rinjve nga 3.5 u ngrit n 4. Janarin q shkoi kishim 28 t rinj q nuk i realizonin normat, tani kan mbetur 9, po edhe kta e kan kaprcyer 90 prqindshin. 469
Sokol Shameti Mosha mesatare e t pranuarve n Parti gjat vitit sht 22.5 vje. T gjith jan pranuar me rekomandim t organizats s rinis Fjalt e tij t bashkuara me tingujt e orkestrs dhe me t qeshurat e t rinjve duket sikur muzikohen. N t vrtet knga dhe gzimi i t rinjve i nnkupton shifrat q prmend Fatmiri. Gzimi i gjithsecilit ushqehet n sukseset e prbashkta, por ushqehet n ato qindra ndrra vetjake q viti i realizoi. Liljana Mua u pranua kandidate Partie n tetor. E festoi ather n repartin e pajisjeve t lehta, n shtpin e saj, po ka mbetur gzimi i paharxhuar edhe pr mbrmjen e Vitit t Ri, kur secili bn bilancin e planeve t veta. Ka pasur edhe nj objektiv tjetr Liliana, -ndrhyn Shpresa Avdiu dhe tregon unazn n gishtin e shoqes. Qeshin t gjith, ndrsa Liljana kundrshton: Kjo pun sbhet me afate t prera, thot n mdyshje. Po si? interesohen beqaret pr t krijuar atmosfer. Gjejeni vet, ua kthen ajo me t qeshur. Shoqja e saj Shpresa Avdiu sht pranuar n Parti. Mori edhe kategorin e IV. Nuk ka si u ndodh ndryshe, kur aspiratat vetjake t t rinjve shkrihen me aspiratat shoqrore. Bashkrisht lindin, bashkrisht plotsohen. Zeliha Muka sht shpallur Flamurtare e zbatimit t msimeve t shokut Enver Hoxha. Nder i madh pr t, por ama e meriton plotsisht, thot Fatmiri. Sikur tu lejohet t zgjidhni urimin m t mir pr tetdhjet e gjashtn, k do t zgjidhnit? e pyet dikush. Ajo mendohet. Se kam menduar ndonjher -Urojeni pr martes, -mrmrit dikush tjetr. Ajo sht fejuar me nj shok t puns. Dy her festojn fmijt, nxnsit e shkollave t mesme, puntort, kooperativistt. Jemi t njri-tjetrit, sa jemi t prindrve, t njerzve t gjakut. Viti i Ri 1986 sht sot n ort e para t jets, i brisht si nj fmij dhe i burrruar njkohsisht. Ai tani ka fytyrn e dshirave, t ndrrave e synimeve t reja t rinis. Viti i 45-vjetorit t themelimit t Partis, viti i par i pesvjearit t 8-t qysh, nesr fillon zakonin e shndrrimit t ndrrave n vepra. Edhe nj urim rini e bukur, pr kt zakon t socializmit.
Gazeta Zri i Rinis 1 janar 1986 Nnshkruar: Agim Isaku, Pre Zogaj
Prona e jets
Para dy vjetsh n Pogradec u takuam me xha Kolon dhe djalin e tij. Xha Koloja, burr me humor t mrekullueshm, mbante gjall bisedn, tregonte peripecit e fmijris s tij, tallej aq bukur me ca mbetu470
Udhrrfyes i reportazhit shqiptar 1912-2011 rina q kishte dhe ne qeshnim. Koloja ka qen rreth tre dhjetvjear drejtor peshkimi dhe m se 50 vjet peshkatar. Mbi t gjitha ai njihet si specialist peshkimi, qoft dhe vetm pr faktin se sht i pari q ka filluar rritjen artificial t krapit. Sa breza ka familja e tij t lidhur me peshkimin? Aq sa pr t patur mbiemrin Peshkatari. E quajn Kolo Peshkatari. Ladi, djali i tij, peshkatar me shkoll, inxhinier peshkimi, mundohej t ndrronte bised. Po biseda e xha Kolos skishte ku t shkonte. N liqenin e Pogradecit tani kapet pak peshk. Pse, pyeti xha Koloja. Dhe u prgjigj po vet; se sdini ta zini!... Para pak ditsh ishim prsri me kt peshkatar t vjetr. Po ajo dor dyfish e trash nga kallot, po ajo plag n ball nga peshkimi, po ajo bised pr liqenin dhe peshkun. Ladi nuk fliste m. Nga dritarja e shtpis hynte liqeni. Njeriu i dashuruar pas peshkut e nisi bisedn but. Peshku zihet n liqen, jo me shkresa nga zyra ku bubullon soba. Hap dritaren ti dhe thrret: dolt vllezr peshkatar? U lumt!... Pastaj mbyll dritaren dhe shkon vrap te soba: ama ftoht,. er q fryn!... Kshtu tallet peshku me ty! N vend ta rroksh ti, t rrok ai ty!... Dhe pr udi trishtimi i tij u shtri dhe te ne. Kjo ndodh kur i beson njeriut, kur di dika nga jeta e tij. Vite m par, kur xha Koloja ishte drejtor, vjen nj makin nga Tirana, q udhtonte pr Kor. Udhtuesit njohn Kolon dhe ndaluan. O Kolo, i tha njri, i di ku i ke motobarkat?... Jo, iu prgjigj Koloja. Po gjuajn pran Pojsks!... Koloja ngriti pak kasketn. As 12 kokrra t dyja belushk nuk rrokin atje!... Kaq tha, u ngjatjetua dhe iku. Ata u bn kureshtar. Kthyen makinn n molo dhe pritn dy motobarkat t ktheheshin nga peshkimi. Kur erdhn i numruan me sy e me dor peshqit e zn. Ishin 12 kokrra belushk! Ku e dije ti, xha Kolo? e pyes pr fundin e historis. Ai m sheh me habi. Dgjo, djal, m thot,- un di sa gur ka gjoli nn t dhe ku i ka! Po mos ti di, nuk e kam m mbiemrin Peshkatari! Spo rreshtoj shum shembuj pr prvojn e Kolos. Ndoshta mjafton vetm ajo historiza me dy motobarkat n Pojsk. Sot ky njeri me visare n mendje pr peshkimin rri n shtpi me nipin dhe nga ndrmarrja askush nuk kujtohet t thot: Morpo daleni t pyesim njher dhe Kolon pr kt problem!. Tia krkosh tjetrit prvojn nuk do t thot se ti nuk di, as se po lyp, do t thot se je i mnur dhe se do t bhesh edhe m i mnur. Makineria punon me energji, po edhe me prvoj. Nj tornitor i vjetr punon me shtat kapje. Erdhi dhe nj plak, e cila ishte nga nj fshat n t dal t Lait. N bised e sipr, plaka tha e menduar: Mbase e kam gabim, po nganjher punohet pa mend. Ja, dikur ne me t korrur, puna e par q bnim ishte mbledhja e kashts. Kasht flori. E lidhnim dhe bnim mullar. Nxirrnin dimrin bagtit. Sot ndonjher e len kashtn t kalbet n fush. Gjynah! Harrojn se dimri sht burr i fort. Nuk ka hyr akoma Ju themi ndonjher ne pleqt, po ndonjri nuk na e ve veshin sa duhet. Rreth 5 vjet m par m kujtohet nj 471
Sokol Shameti bised me nafttarin pensionist elo Broka. Xha eloja ka punuar q fmij n naft. kam par e kam msuar, tregonte ai, m bjn t them se kur sonda bie n naft duhet mos fishkllesh e tia kputsh me gjum, se pr kt or je kputur ti dhe shteti kushedi sa koh, por duhet t nxjerrsh mjeshtrin te gryka e pusit dhe ai t pastroj or t tra rreth sonds, q mos ndodh asnj frkim e mos krijohet asnj shkndij Fjalt e xha elos mund t jen shkruajtur n tekstet prkatse, por, dihet, kur e sheh zbatimin e msimit me syt e tua edhe sot edhe mot, nuk e harron kurr ligjin e siguris, nuk e merr leht t rndn, e kthen prvojn n vegl pune. sht krejt ndryshe t lexosh me at q t lexosh e t shikosh zbatimin e saj n praktik. T kalosh mosprfills karshi prvojs, qoft edhe ndonjher, sht njlloj sikur t shkelsh mbi trupin tnd. Po nganjher prmasat e trupit tnd rriten shum uditrisht. Mosprfillja, nnvleftsimi, mendjemadhsia, hunda e smur prpjet prekin interesat e shum njerzve. Le t kthehemi edhe nj her te Kolo Peshkatari. Mes t tjerave, ai tha, duke e shpjeguar, se peshku i liqenit dmtohet edhe nga nj lloj motobarke, traversa e s cils prish relievin e fundit t liqenit. Ladi heshti. Kjo duhet t jet e vrtet, tha pastaj. Por nse sht si thot xha Koloja, kush mban prgjegjsi pr dmtimet, pasi ai nuk e thot sot kt fjal, por, si thon, prej shum vitesh. Prvojn ne e kemi para syve do cast. E krkojm shum her dhe ata q e kan na e falin me knaqesi. Ndodh q n vite ajo fiton vlera t pallogaritshme. Ndodh q ne vet gjendemi para vshtirsish t mdha, t cilat nj mjeshtr do ti zgjidhte menjher. Por ja jemi vonuar, mjeshtri nuk jeton m. Ather e kupton se sado i pasur t jesh, asnjher nuk ke aq sa t nnmosh prvojn. Prvoja sht jet. Sot zhvillimi yn i gjithanshm shoqror ka br q edhe prvoja ti ket t gjitha mundsit t kaloj nga individi te masa e atij profesioni. Vetm nj shembull pr ilustrimin e mendimit: Heroi i Puns Socialiste Mu Koxhja ka qen vetm nj mjeshtr pr riparimin dhe ndrtimin e karrocerive metalike n ofiinn e njohur t automjeteve n Shkodr. Sot n kt ofiin dhjetra ish-nxnsit e Muit jan mjeshtra po aq t mir sa ai dhe, Mui thot vet me knaqsin m t madhe q kta djem po shkojn shum prpara.
Gazeta Bashkimi 16 shkurt 1986 Nnshkruar: Teodor Keko
472
Prurjet e reja t Fanit

jan ato prurje t nj lloji t veant q do t mbushin s shpejti buz m buz luginn e Fanit dhe pr t cilat po flitet aq dendur kto dit? T tregosh jan ato, sht njlloj si t gjesh at gjzn fare t kollajshme. Sepse emri i lumit Fan sht br tani sinonim i hekurudhs s re, i dshirave pr t punuar atje, i gars s bukur pr t hedhur kush e kush m par kazmat e para. T gjith nuk do t shkojn n hekurudh, kjo gj kuptohet drejt nga rinia. Ndrkaq gjithsecili, vet me vete e shtron shtjen kshtu: T gjith nuk do t shkojn, por un do t shkoj patjetr. U mblodh kto dit plenumi i rinis i rrethit t Tirans. Gjra plot u than e u vendosn aty pr ta shtrir hekurudhn repart m repart e brigad m brigad. Por shpejt u muar vesh se hekurudha Milot-Rrshen-Klos qndronte para angazhimit t gjithanshm t tyre, si prov e trimris dhe menuris. Kto cilsi ajo i ka, sepse sht ndr veprat m t rndsishme t pesvjearit t ri. Romantizmi rinor sikur ia bn m t spikatura. Ja se si u muar vesh kjo q po themi: E reja Arjana Shutka nga fabrika e porcelanit u ngrit dhe foli solemnisht: Si kandidate pr antare Partie, si antare e Bashkimit t Rinis shpreh dshirn t punoj dy deri tre muaj si vullnetare n hekurudh. I krkoj plenumit dhe shokve drejtues t ma plotsojn kt krkes. Salla duartrokiti me pasion. Arjana punoi me mend, tha m pas Violeta Kurti nga shkolla e mesme bujqsore. Nuk u mjaftua me shkruarjen e emrit n formulart e prgatitur me kt rast. E mori vizn e vajtjes n hekurudh me kt zotim para pleniumit, q do ta quaja, pas t tjerash, nj truk t gjetur bukur. Vrejtja e Violets pr trukun u kuptua tamam n seancn e dyt. Donin t flisnin t gjith. E pra ishte ajo faz e mbledhjes, kur, si thuhet, problemet doln. Ata q ngriheshin ashtu tr zjarr krkonin nj gj: t drgoheshin vullnetar n hekurudh. Pastaj Emin Bari nga shkolla e mesme ekonomike u kujtua bukur t hapte portn e Leskovikut dhe mjaft dshira vrshuan andej. Kshtu ndodhi n nj plenum rinie, kshtu po ngjet kto dit kudo ku ka rini. Kjo dshir pr aksion t prqendruar ssht krejt e re, por as krejt e zakonshme nuk sht. T rinjt n kombinatin e mish-qumshtit, n fabrikn e kpucve etj, etj, i ngritn brigadat, caktuan edhe komandantt e komisart dhe tani presin vetm nj sinjal pr tu hedhur n luginn e Fanit. Kush jan kta t rinj q shkruajn emrin, zn radhn dhe kmbngulin pr t shkuar n hekurudh? M sipr prmendm Arjana Shutkn. Esht 22 vjee, sekretare e komitetit t rinis n fabrikn e porcelanit. Dy her ka qen n aksionet kombtare t rinis, ndrsa n aksion, si na thon shoqet e saj t puns e t jets, ajo ka qen qkurse mori tesern e rinis. Nj muaj m par, kjo veprimtare e dalluar jetoi ngjarjen m t shnuar t jets: u pranua kandi473
Sokol Shameti date pr antare Partie. Pyeste veten: do t bsh ti Arjana pr ta merituar kt nder t madh?. Shum pun e detyra regjistroi n mendje, por sepse i dukeshin pak para borxhit q t v natyrshm qenia n Parti. Isha n Berat n nj ekip t Komitetit Qndror t BRPSH-s, kur msova se rinis Partia i beson prap nj aksion. U bra me krah, dhe mora nj vendim: t shkoj e para n hekurudh. Sapo u ktheva ua thash prindrve, pastaj edhe n shtpin e t fejuarit. Vjehrrs sime, Liri Seseri, iu zgjuan kujtimet e rinis n hekurudhat e para. Ajo m tregoi gjer e gjat se si punonin tre e katr muaj pa ndrprerje, n kushte t pakrahasueshme me t sotmet. Dgjova vjehrrn dhe i bja ca korrigjime vendimit tim: T punoj n hekurudh jo nj muaj, por tre muaj, ashtu si e thash n plenum. Petrit Abazi sht nj shok tjetr, q po t respektohet radha, e ka siguruar vajtjen n hekurudh. Esht 25 vje. Ai dhe shokt e tij t NB Kamzs u nisn n hekurudh qysh t nesrmen e mitingut t Mirdits. Organizuan dy brigada rinie dhe vendosn t nxjerrin nga prapambetja sektorin erkez. Sulmi i tyre deri tani ka qen i mbar, por frytet do ti shohim m von. Kur pyet pr t, t rinj t ndryshm nga NB-ja, t thon: Petriti sht organizator i mir i puns s rinis. Petriti sht mekanik i dalluar n ofiin. Petriti, ai volejbollisti ai, amatori i pasionuar i kinemas dhe teatrit. Dhe vrtet; kur bisedon me t nuk e kupton cili sht pasioni m i madh i tij. Ndoshta puna n ofiin, ndoshta teatri. Ai sbn dot hierarki. Ja, ky djal me interesa t gjithanshme, tok me shokt e repartit Ylli Lilaj e Tatjana Selimi, tani jan n pritje t nj krkese: t shkojn n hekurudh. N pritje sht Roland Fagu nga parku i spedicionit, vet i tridhjeti, t njohur si novator. Portretit t tyre do tu shkonte kjo karakteristik: ata q nuk knaqen me nivelin e arritur, por shikojn gjithnj prpara. N pritje sht komunisti i ri Edmond Tafa nga ndrmarrja 21 Dhjetori, Jeta Laka dhe njzet shoqet e saj nga fabrika e kpucve, 250 t rinjt e regjistruar n kombinatin e mish-qumshtit; n pritje jan Irena Sulo nga shkolla e mesme teknologjike, dhe Evis Sala nga P. N. Luarasi, dy nxnse me rezultate shum t mira n msime, dy veprimtare t dalluara, dy shoqe me interesa t gjera kulturore e shkencore. Librin artistik e kan shum pr zemr, por ndahen n nj pik: Irens i plqen m shum poezia, kurse Evisit proza. Se mos vetm kta jan n pritje? Tr nxnsit, studentt, mbar rinia jon ka nnshkruar krkesn pr n hekurudh. Dhe e themi gabim se jan n pritje. Ata jan nisur, kan arritur madje, gjersa angazhimin pr hekurudhn po e shtrijn n t gjitha fushat ku punojn. Nj gj evidencohet qoft edhe nga kto vizatime t shpejta portretesh t vullnetarve t nesrm: N luginat e Fanit do t sulmoj nj rini e ditur, e kulturuar, e vendosur; nj rini s cils i duket pak puna e saj, sepse nuk di t mburret; nj rini q nuk knaqet me rezultate mesatare nj rini e heroizmit t pabujshm e prandaj t vrtet. I 474
Udhrrfyes i reportazhit shqiptar 1912-2011 shkruajm kto dhe na plqen t bjm nj metafor: Ka disa shpjegime pr toponimin Mirdit. Nj ndr to sht edhe ai i gjeografit francez t shekullit t kaluar, Hekard. Gjeografi thot se emrin mirdit e solln banort vends nga hapsira aziatike e perandoris osmane ku kryenin shrbime ushtarake, dhe shquheshin si lufttar. Dhe mirdit n gjuhn perse, gjithnj sipas Hekardit, do t thot i zoti. Pr hir t figurs le ta pranojm pr nj ast shpjegimin dhe t themi se vullnetart e hekurudhs do t jen t gjith mirdits n kuptimin e aftsive dhe n kuptimin se do t punojn si n shtpin e tyre. Kto cilsi ven n mendime shtabet, t brigadave, t sektorve dhe qndrorin: Niveli i vullnetarve nuk duron diletantizn n drejtim. Kto cilsi jan ato prurje speciale t Fanit, nj prurje q derdhet n Adriatikun e fitoreve tona.
Gazeta Zri i Rinis 26 shkurt 1986 Nnshkruar: Pre Zogaj
Tankistt tan trima

Komisari Xh. Baxhia, q, pr nj koh t gjat ka qen tankist, jo pr lidhje profesionale, v n krye njsin tankiste pr rezultatet m t mira gjat ktij viti n krahasim me efektivat e tjera. Ky sht nj efektiv i njohur shembullor q prej shum vjetsh. Kuadrot e tij e tok me ta ushtart po e kalojn n duar t sigurta stafetn e tradits. Dhe tradita, ktu, sht e shumanshme. Ushtarakt m me prvoj t ktij efektivi mund t t flasin me hollsi deri pr takimin e brezave tankist. Kjo veprimtari zhvillohet vit pr vit. Vijn ish-tankist q kan shrbyer n vite t ndryshme dhe japin si n nj film kronikn e viteve si strviteshin vite m par, cilat qen rezultatet, dgjojn pastaj dhe m t rinjt. Natyrisht, pjesa m e madhe udhn e rritjes e njohin mir, sepse pas shrbimit t detyrueshm ushtarak kan mbetur n armn e tankeve prsri, si ushtar apo kuadro rezervist. Ballafaqimi m i flakt bhet midis ish-ushtarve aktiv t nj viti m par dhe t rinjve q i kan zvendsuar. Ne e lam stafetn n kt lartsi, thon ata, ju, sa e keni uar m prpara dhe si? Ather fillojn prgjigjet, sigurisht t gzueshme. Tradita nuk njeh vendnumro. Esht vazhdimisht n marshim. Vazhdimisht n krkim t s res pr arritje sa m cilsore e t qndrueshme n prvetsimin e programit t strvitjes, t nxitjes s mendimit krijues. Kur flitet pr mendim krijues, komandanti apo do kuadr tjetr me siguri do t zn n goj emrin e Lime Serianit. Ky Limja, inxhinier 475
Sokol Shameti nuk sht, si me thn, me diplom, por Limja sht inxhinier pa diplom. Diplomat e tij jan tr ato pun krijuese, sht edhe rigjenerimi i nj motori tanku pak koh m par. Tani Limja tok me Asqeri Malon e Astrit Xhelalin vazhdojn punn pr rigjenerimin e nj motori tjetr, t cilin kan dshir ta realizojn n kto dit kur tankistt shkojn drejt dits s votimeve me suksese t reja. N nj repart tankist sht e pamundur t mos takosh dhe thjeshtsin, kt tipar t njerzve tan, t edukuar nga Partia dhe shoku Enver, q n jetn ton ka marr prmasa t gjra. N edukimin e thjeshtsis ndikon padyshim edhe mjedisi i veprimit. Kominoshet aq t prditshme pr tankistt spara t ln ta shprqndrosh vmendjen se, me pun n fluturim, nuk mund ti shrbesh tankut. Kjo arm krkon edhe aftsi t madhe pr manovrimin n fushn e luftimit, po edhe shrbim klinike, ta lash e ta pastrosh makinn e blinduar. N kudhrn e ksaj pune kokulur ushtari mson nga oficeri, po edhe oficeri mson nga ushtari, rritet ndrgjegja, forcohen lidhjet shpirtrore midis ushtarve dhe kuadrove. Tek t flet pr atmosfern tepr entuziaste e mobilizuese q ka ngjallur tek tankistt Vendimi i KQ t Partis pr thirrjen e Kongresit t 9-t t Partis, si dhe fushata e zgjedhjeve pr n kshillat dhe gjykatat popullore, Xhevahiri, t cilin e kan zgjedhur deputet n Kuvendin Popullor, tregon sesi kur ishte oficer i ri tankist msonte shum nga nj ushtar, q kishte aftsi t veanta, sidomos n punn me librin. Pothuaj n t gjith repartet tankiste, n nj muze, n nj stend, faqe muri e klas do t shohsh tablon kompozicionale t Sali Shijakut kushtuar aktit heroic t Vojo Kushit. Arma e tankeve u krijua me kujdesin e Partis dhe t drejtprdrejt t shokut Enver Hoxha m 1 Prill 1946, pra dyzet vjet m par. Njsia e par tankiste mori emrin Njsia Vojo Kushi. Kt emr t ndritur e meritonin tankistt. Vojo Kushi prsriti aktin legjendar t Mic Sokolit, q i veshur me nj xhamadan t dyt t kuq, -flak, u hodh si shqiponj dhe mbylli grykn e topit armik me gjoksin e tij. Xhamadanin e Mic Sokolit, thot knga popullore e veshi edhe Selam Musa Salaria, Selam Labi, q gjithashtu u hodh mbi top. Xhamadanin e kuq, vazhdon knga e veshi edhe Vojo Kushi, i cili u hodh po si shqiponj, mbi tank e mbeti mbi t flamur i kuq heroizmi. Dhe tankistt e quajn Vojo Kushin si Hero t tyre. Ja, thon ata, tankistt e par morn emrin e Vojo Kushit. Prse e morn? Sepse ishte e sfida e njeriut mbi armn, konkretisht mbi tankun! Oficeri tankist, antari i Komitetit Qendror t BRPSH-s Vasil Xhaferri, - thot se, sikur t pyeteshin repartet tankiste se emr dshronin m tepr tu vihej, ata t gjith me siguri do t krkonin emrin e Vojo Kushit, pikrisht se ky emrHero, i lidh m tepr me sfidn ndaj tankeve t huaj, sfid q sot do ta bnte do i ri, do shqiptar. Ka 40 vjet q nderin partizan tankistt e mbajn lart. Ai sht mesazh heroizmi q grish pr heroizm t ri n strvitje pr mbrojtjen e Atdheut. Arma 476
Udhrrfyes i reportazhit shqiptar 1912-2011 e tankeve, si do arm tjetr, si e gjith Ushtria Popullore e popullit t armatosur, sht vepr e Partis dhe shokut Enver. N vitin 1952, tregon tankisti q doli nga lufta, Faik Paja, na thirri n zyrn e tij shoku Enver. N zyrn e tij ishte edhe shoku Hysni Kapo. E nderova Komandantin ushtarakisht, po emocionet i kisha tepr t mdha. Nuk isha n gjendje t flisja. Komandanti m zgjati paketn e m ndezi nj cigare. M pyeti: -Doni t vazhdoni Akademin? Po, iu prgjigja une. Tani ushtria po modernizohet, krkon kuadro me shkoll. Akademia e shkollat e tjera t larta pr bijt e popullit jan. Ata e liruan Atdheun ton t shtrenjt, ata edhe do ta mbrojn. Tankist t vjetr e t rinj, festn e sivjetshme, 1 Prillin, e festojn pa Komandantin, po me Veprn e tij t pavdekshme n zemr, n mendje. Ja, shum efektiva t repartit tankist jan dalluar n lvizjen Flamurtar t zbatimit t msimeve t shokut Enver Hoxha. Ky sht nderimi m I madh pr Komandantin. N rrugn e Enverit ecn Partia jon me n krye shokun Ramiz Alia. N rrugn e Enverit ecn gjith Shqipria. N rrugn e Enverit ecin dhe tankistt tan trima.
Gazeta Zri i Popullit 1 prill 1986 Nnshkruar: Hysni Milloshi
Pranvera n Veri
Pranvern mund ta shpejtosh. Kto fjal i gjen n shnimet e specialistit t njohur t misrit Ahmet Osja. N t vrtet jan fjal t nj brigadieri t Dajit: N qoft se pranvers i dilet prpara qoft edhe me 5-6 dit mund t merren 5-6 kv misr m tepr pr ha. Dhe m shum misr do t thot m shum mish, qumsht, pranver m e bukur. Insituti i Misrit e Orizit ndodhet n t dal t Shkodrs, n t djatht t rrugs q on n Vrak. Vrak, Misr, Legjenda e Misrit. Ndoshta nuk sht prkim i rastit. sht rruga q Migjeni e bnte do dit me biiklet kur jepte msim n Vrak. Nj pjes e veprs s tij sht ngjizur n trurin e tij, me siguri gjat ecjes n kt rrug, midis t tjerash Novelat e qytetit t Veriut, si e quante ai Shkodrn e tij, ndoshta edhe Legjendn e Misrit. Rrotullimi i rrotave t biiklets, ishte me prmasa aq t vogla n krahasim me kataraktet e mendimit q prodhonte truri i fuqishm i shkrimtarit. Por koha do t shkaktonte shtjella edhe m madhshtore. T gjitha kto shtjella e ndryshime ndodhn brenda afatit t nj jete njerzore. Migjeni do tishte tani shtatdhjetvjear dhe rrugn Shkodr - Vrak me siguri do ta 477
Sokol Shameti bnte pr t kujtuar rinin e tij. Makina t rnda shpejtojn drejt aksionit t madh t hapjes s kanalit t Rragamit. Kalojn djem e vajza me biikleta n drejtim t Shkodrs e Koplikut, agronom t hipur n motora, inspektor, autobuz t linjs. Jo rruga ssht m e prshtatshme pr meditim t vetmuar. Midis ndryshimeve t shumta, autorin e Legjends s misrit do ta befasonte me siguri Istituti i misrit. Mbi t gjitha, fakti thelbsor se bhej fjal jo pr misr, q do t shuante urin njerzore, por q tani destinohet n shumicn e tij pr blegtorin. Ndihet menjher se blegtoria, mishi dhe qumshti, qndrojn n sfond t mendimeve, preokupimeve, ndrrimeve t specialistve t ktij instituti. Sepse ata nuk jan teknokrat q t shikojn punn e tyre n vetvete, t ndar nga hallkat e tjera t ekonomis. Kur ata flasin pr rritjen e rendimentit, pr hibridet e reja, pr raportet ushqim i njom - koncentrat, kullot, siprfaqe e mbjell me misr, gjithka e kan studiuar me syrin e interesit t prgjithshm, me nj qytetari shembullore. I qet, epik do t thoshja n sigurin e tij, drejtori Hysen Laej antar i Akademis s Shkencave, si dhe liriku dhe impulsivi Ahmet Osja e japin menjher n bised gjith pasionin dhe prkushtimin e tyre t madh pr punn. sht nj pun q ka lidhje me do familje, me ushqimin e dhjetra mijra foshnjeve t vendit, me mngjesin e qindra mijra fmijve, me ushqimin e gjith t tjerve. Ndaj ata e kan kuptuar thell preokupimin e Partis dhe krkesat e vazhdueshme t bra koht e fundit pr kto probleme nga Sekretari i Par i saj, shoku Ramiz Alia. Instituti sht i pajisur me laborator dhe aparatura moderne. Nj kalli misri q syrin e zakonshm mund ta knaq me prarimin e tij, pr syt e ktyre specialistve sht nj hartografi lufte e prpjekjesh pr ecjen prpara. Vetm dy rrjeshta kokrrash kur i shtohen ktij hibridi, na tregon Ahmet Osja, rritet rendimenti 10-12 pr qind. Q rendimenti faktik i misrit ti afrohet sa m shum atij teorik t arritur nga k institut (180 kv pr ha), kjo sht aspirat kryesore e ktyre krkuesve. Nj ndr faktort pr realizimin e ksaj sht kaprcimi i pengesave burokratike. Nj merit kryesore e Institutit sht se nj frym t till t shndosh prpiqet ta rrezatoj aneknd Shqipris, te t gjith punonjsit e bujqsis, q kan lidhje me t. sht sa e dobishme teknikisht aq edhe prekse nga ana njerzore letrkmbimi i gjr q Instituti ka me brigadiert dhe kooperativistt. Servet Kosiqi shkruan se misri sht si i gjall, se dhe natn po t mbrrijn shokt e Institutit, mund ti oj te ngastra e tij (n t merren mbi 100 kv pr ha), nga q ai sht n gjendje q edhe n errsir nga krcitja e misrit t kuptoj gjendjen e bims. Nga skaji tjetr i Shqipris, nga Vrina e Sarands, Jorgo Babi, pasi jep t dhnat q krkohen pr misrin, meqnse i njeh specialistt tashm, mu n mes t letrs, fare natyrshm, shkruan edhe pr punt e familjes, si shkojn fmijt me msime n shkoll etj. Jan kta njerzit e pararojs, ata q i quajn 478
Udhrrfyes i reportazhit shqiptar 1912-2011 me t drejt juria e vlersimit t puns shkencore t Institutit, q spajtohen me ritmet e ngadalta, q shpejtojn ardhjen e pranvers, t s ardhmes. Ky prshpejtim sht gjithashtu preokupim i ndjeshm n nj qendr tjetr. Stacioni i zooteknis, Drejtori i tij Petrit Dizdari sapo ka br nj propozim dhe konsult t gjr pr futjen n prodhim m par se sht tradita t rurzave (deleve t reja), nga t cilat deri tani jan tufzuar 4000 n 100 brigada. Mjelsja e ktij stacioni Bukurije Vathi, q e ka arritur shifrn rekord 5760 litra qumsht lope (me 5.4 pr qind yndyr), sa e but dhe e dhmbshur sht me lopt, aq e rrept sht ndaj pengesave burokratike. Ndrsa Servet Kosiqi, e njeh misrin edhe natn, ajo me t prekur t dors e kupton nse jonxha sht korrur n kohn e duhur apo jo. Esht aq e pathyeshme n respektimin e do norme, saq t them t drejtn nuk i dal dot prpara kur nuk i prgjigjem ndonj krkese t saj. Ky pohim sht i drejtorit t stacionit P. Dizdari. N Bajz, prtej Koplikut, kan elur me nj bukuri t pashoqe lulet e kumbulls. Ky vit na gjeti pa Enver Hoxhn, por Partia, njlloj si m par, i vazhdon t gjitha punt. Kto fjal jan t Palok Lunit, komunist i vjetr, antar i kryesis s kooperativs s Bajzs. Duke biseduar me t, m rrijn ndr mend fjalt e Vendimit pr thirrjen e Kongresit t 9-t t Partis, i cili iu bri thirrje komunistve t Shqipris q t shquhen kudo pr korrektes e ndershmri, pr vetmohim e drejtsi, pr pun t palodhur e luft t vendosur. Jeta e Palok Lunit sht e lidhur me to. Reforma agrare, prpjekjet pr krijimin dhe mkmbjen e kooperativs, vshtirsit e shumta jan pleksur e br njsh me t. Kush e ka ndjer veten m ngusht? Palok Luni buzqesh. Dihet si iu prgjigj ksaj pyetjeje t vezirit t Shkodrs nj malsor: Kur m ka ardh miku n shtpi e skam pas buk me i dhan. E un prap pr shkak t buks e kam ndjer veten ngusht. Jo ve pr veten time. Po pr gjith katundin, pr gjith kooperativn q e drejtoja. Kur shiu nuk na linte t mbillnim e thatsira se linte grurin t mbinte. Net me radh gjumi sm zinte, pr bes. Nj dit n organizatn e Partis Palok Luni ngriti shtjen e nj poeti t ri nga Bajza, q i kishte dal nj ngatrres lidhur me botimin e nj libri t tij n kryeqytet. Ai luftoi gjersa ia doli mban megjithse libri poetik n pamjen e par dukej aq i largt nga problemet e prditshme: kanalet q duheshin pastruar, shifra prej 30.000 kv grur q duhej arritur, 8000 kv duhan, 18.000 kv misr Rrafshulta prreth sht e bukur n kto dit prilli. Nj ngjyr e prmbajtur roz, q reflektohet n kostumet dhe qilimat malsor, dhe q i afron ato me koloritin e artit antik sht e shprndar kudo. E vendosur midis rrugs s Kelmendit e Podgorics, Bajza konsiderohej nj nga katundet me m shum lvizje n kohn kur Migjeni jepte msim n Vrakn fqinj. Pasanikt e Shkodrs, t kujdesshm q t ruanin namuzin n qytetin e tyre, vinin ktu pr t lojtur kumar e pr tu d479
Sokol Shameti fryer n skuta q i kishin krijuar vet. Kshtu kalonin nett e ktij Las Vegasi t bjeshkve me llamp vajguri, n kohn q populli bnte ve jetn e tij, n terr e n varfri t plot. Kurse ditt ishin aq t shkreta n ngjarje. Nj malsor me emrim Luk Ded Sapuni, n kundrshtim me parashikimin se smund t merrte m gjakun e fisit, ngaq larja e shpesht me sapun e kishte zhburrruar, nj buzmbrmje lau me gjak fisin kundrshtar dhe vetveten. E megjithat nofkn e sapunit se hoqi dot nga emri. Nj kng e re kishte dal pr Mema Smajlin, malsorin q duke mos qen as ushtar, as roje kufiri, as beki, vigjlonte dit e nat q t mos lvizte kush gurt e shenjat e kufirit shtetror. E veant ishte se knga qe krijuar kt her matan, nga grat e dhunuesve t kufirit, pr t cilat Mema Smajli qe br tmerr i vrtet: Lumi ti o zogu malit, q ske frik prej Mema Smajlit. Ngjarje t uditshme, po tepr t rralla, pr t mbushur njzet ose tridhjet vjet jetn e nj zone, fatet njerzore t s cils humbisnin n muzg, padije dhe anonimat. E pyetm prgjegjsin e kulturs se ndodhte n Bajz pikrisht at dit pranvere. Dhe ja se ndodhte: n shkolln e mesme bujqsore t Bajzs, e cila ka 1200 nxns, zhvillohej nj seminar me drejtort dhe arsimtart e shkollave bujqsore t zons. Nj pjes e njerzve dhe mjeteve t kooperativs jan nisur n aksionin pr hapjen e kanalit t ujitjes s Mbishkodrs, mbi 20 km t gjat, q do ta marr ujt nga ujmbledhsi i Vaut t Dejs. Sapo ka prfunduar aktivi i kulturs masive q do t mbyllet sonte me nj mbrmje tematike dfrimi me rastin e zgjedhjeve t 27 prillit. Natyrisht ka dit m pak t ngjeshura, ashtu si ka edhe m t gjalla. Kjo sht nj dit e zakonshme pranvere, me ajrin e tejdukshm dhe lulet e kumbulls ndan oborreve. N rrugn Bajz-Koplik ka gjallri biikletash. N Koplik midis lokaleve t shrbimit t trheq vmendjen ai i floktores pr gra. Pr lokale t till n malsi kishte paragjykime t rnda. T lidhsh kalin tek dyqani i berberit bhet pusht, thoshin dikur malsort pr berberhann. Kurse tani n Koplik grat shkojn n floktore njlloj si n Shkodr. Dhe sht po ajo zon ku Luk Ded Sapuni e pagoi me gjak dshirn e vet pr nj higjien m t madhe. N bibliotekn e qytetit n nj dhom t veant sht fondi i librave t vezirve t Shkodrs, Bushatllinjve. Qindra vllime t lidhura me lkur, mbi titujt e praruar t t cilve koha ka hedhur nj tis lodhjeje. Prbri ktyre librave kan qndruar kaq her Bushatllinjt, t mefsht ose nervoz, duke krkuar ndonj kshill ose sugjerim. I ngadalti Mehmet Pasha, mendjefjeturi Mustafa Pasha, kokkrisuri Kara Mahmut. Ky i fundit i ka shfletuar me siguri pr t gjetur n to formuln e krkimit t ndjess ndaj sulltanit: T krkoj ndjes q bra prap kryengritje i shtyr nga mosha ime e re: (nj arsye vrtet pak e besueshme pr kryengritje), dhe ndonse sht her e tret q prsris gabimin, t krkoj falje, o padishah. Dihet se Kara Mahmuti krkoi gjat her ndjes pr 480
Udhrrfyes i reportazhit shqiptar 1912-2011 gjasht rebelime t tij, dhe nqoftse nuk arriti t krkonte ndjes pr rebelimin e shtat, kjo ndodhi pr arsyen e thjesht se u vra. Kronikat e kohs thon se ai pretendonte t ringjallte aksionin e Sknderbeut, por ishte tepr larg nga kjo. E megjithat del pyetja: nga i vinte ky guxim, kjo kokkrisje, ky besim se mund t matej me sulltant? Esht e qart se at ia sugjeronte qyteti i madh i Shkodrs dhe gjith pashallku i saj. Shkodra e gjall, befasuese, e fuqishme. Nj nga kryeqndrat m t mdha t krejt gadishullit ballkanik, Shkodra n periudha t ndryshme ka patur po at pesh, n mos m tepr sa Sofja, Sarajeva apo Selaniku. Emri i saj ndeshet me qindra her n vepra letrare e dokumentare duke filluar nga poemat epike t popujve t ndryshm t Evrops e gjer te tregimet romantike t Gorkit. Qendr e madhe administrative, politike e tregtare, shesh i ndeshjeve religjioze, por edhe i unitetit kombtar (formula feja e shqyptarit asht shqyptaria lindi ktu), qndr e fuqishme e kulturs kombtare. Shkodra rezatonte jo vetm n krejt veriun e Shqipris, por n gjith trojet shqiptare. Dokumentat e kohs, kronikat, raportet e konsujve t huaj, plotsojn prmasat e mdha t ktij qyteti t komplikuar me nj portret epik aq edhe lirik, sa dramatik aq dhe gazmor. Si ka porositur disa her shoku Enver, lexuesi yn me t drejt do t dshironte t merrte dijeni pr jetn e qyteteve t rndsishm t vendit, e sidomos kur ata qen bastione t qytetrimit t kombit ton, si ky. Nj qytet i gjall e pasionant si Shkodra i hapte gjithmon probleme pushtuesit osman. Nga t gjitha formulat pr t shkrir energjit e tij, m e prshtatshmja ishte gjetur dasia fetare. Reaksioni dhe mbreti Zog e trashguan at formul. Ata u prpoqn q gjith menurin e pasionet e banorve t qytetit q kishte pothuajse moshn e Roms s vjetr, ti hidhnin n nj dyluftim cfilits e t kot. Lufta e Partis kundr ktij aksioni antikombtar, prpjekja pr unitet sht nj nga veprat monumentale t epoks s socializmit. Si rrjedhoj e diversionit prars, krahas kulturs s madhe q u krijua ktu: muziks, letrsis, humorit t mrekullueshm, poezis epike (zona epike ku u krijuan rapsodit e famshme e mbshtjell ngado qytetin), poezis lirike (vetm pr lulet ka mbi 230 kng), vlerave arkitekturale, zakonore, etj, etj, n Shkodr u kultivua nj kundrkultur. N thelb t saj qndronte prarja, urrejtja dhe intoleranca. Dshmitart tregojn pr skena q ishin jo t rralla n qytet. Mes dite, n rrugt zakonisht t qeta ndihet befas nj lvizje e pazakont. Migjeni me Kol Idromenon q ndodhen n Kafen e Madhe pyesin se se po ndodh. A se dini? Ka lvizur syri i Shna Ndout! (Esht fjala pr pikturn e shenjtit). Merret me mend zymtia ironike e poetit. Kurse Idromeno, pikturuesi i Shna Ndout, thot: Shna Ndout mund tia lvizja syrin vetm un q jam zoti i tij! Sot nga lartsia e kohs son skena duket e pabesueshme, e largt qindra vjet, por ajo ishte nj realitet i zakonshm i viteve 30-t ashtu si ishin procesionet 481
Sokol Shameti e tipit mesjetar, kutit me qimen e Pejgamerit etj. Lufta e kulturs me kundrakulturn, prher e ndjeshme n kt qytet ka pjell tipa t kundrt: personazhe t mdhenj, q kane ecur n kahjen e historis e personazhe t vegjl q ecn kundr saj. Her-her lindnin tipa t tjer, groteske, si t dal nga pena e Servantesit, q i harxhonin kot disa her prsmbrapshti energjit e tyre. Si ai q nisej pr udhtim jasht vendit e sa her q kthehej sillte dika befasuese; nj her trndafil t zinj, nj her monedha hungareze nga arka e Bela Kunit, e nj her nj piktur t Rembrandit t bler ndoshta kontraband nga ifutt e Odess. Kur Partia bri thirrjen e par pr luftn pr lirim kombtar e shoqror, kur tre heronjt e Shkodrs ran ndr t part n kt luft, ata bashk me heroizmin e ri, kumtuan nj kultur t re: kulturn e unitetit, t kameratizmit. M pas, n vitet e lirimit pasurin kulturore t Shkodrs, kt pasuri t gjer, spontane e plot kolorit, epoka e socializmit e ngriti shum m lart, duke i dhn nj prmas t re: masivitetin demokratik. Lvizja kulturore nuk mund t prbhet m vetm nga ngjarje t veuara qofshin kto pikante, ose nga tipa t veuar, qofshin kta t paharrueshm. Jo kultivim trandafilash t zinj, por gjetje hibridsh q prmirsojn jetn njerzore, jo lvizje e syrit t shenjtit n ikon, por lvizje grafiksh, ritmesh, rekordesh, q e rritin mirqenien dhe e forcojn Shqiprin. Kur specialisti pr rritjen e kuajve Burhan Dizdari, tregon pr kuajt, gjja e par q thot nuk jan kureshti sportivo-anekdotike, por fakti q n vendin ton m reliev malor, kuajt jan faktor i rndsishm energjitik q zvndsojn rreth 3000 traktor. Dhe kjo sdo t thot aspak se ai sht i pandjeshm ndaj gjithkaje tjetr q ka lidhje me kuajt ndaj t cilve imagjinata dhe poezia e njeriut ka qen aq e vmndshme. Por konceptin kultur dhe i kulturuar koha jon e ka zgjeruar m tepr. Nuk mund t jesh i kulturuar n qoft se nuk ndihmon q edhe tjetri t bhet i till. Kultur nuk sht vetm t dish, por n radh t par t luftosh, t mos pajtohesh me t prapambeturn, indiferentizmin. Kultur edhe m e madhe sht t preokupohesh pr t gjitha problemet e vendit e t kohs, jo t soditsh, por t sugjerosh e t veprosh, aq sa mundesh dhe atje ku mundesh pr ecjen prpara t gjith shoqris. Shkodra n vitet e socializmit sht dyfishuar. Sdo t jet e largt koha kur ajo t ket mbi 100.000 banor. Ajo ka nj histori mbi 2000 vjeare. Emri i saj i shkruar n alfabete t ndryshme ka figuruar jo vetm n libra por n traktatet, procesverbalet e ultimatumet e lloj-lloj shteteve: Senati romak krkon q Shkodra, Padishahu zvendsi i allahut mbi tok, sht zemruar q Shkodra, Duja, prijsi i fashizmit ka shpres se Shkodra. Qeveria britanike i lutet ushtris gjermane q t qndroj n Shkodr n luft kundr partizanve deri sa trupat angleze t ken zbarkuar. Kur t jet liruar vendi nga komunistt, trupat gjermane kan me qen t lira me shkue drejt Gjermanis pa ndonj 482
Udhrrfyes i reportazhit shqiptar 1912-2011 penges. Kt dshmi t fundit e dha kapiteni gjerman Helmut Muot prkthyes i letrs s anglezve drejtuar komandantit t korpusit XXI gjerman. Ai u kap dhe u procedua n qytetin ku mori fund ndrra e tij naziste, n Shkodr. Kjo ndodhi dyzetenj vjet m par m 2 mars 1945. Nj popull i tr ishte n mngjesin e tij. Qyteti i Veriut, ashtu si qytetet e Jugut si ato t qendrs s Shqipris, kishte hyr n epokn e re.
Gazeta Zri i Popullit 13 prill 1986 Nnshkruar: Ismail Kadare
eliku i Partis
Rrojn e punojn me dy gzime t mdha t gjith njerzit: t ven n votime me suksese sa m t mdha, t votojn pr kandidatt e kshillave popullore e gjykatave popullore dhe pr t pritur Kongresin e 9-t me detyra t realizuara, duke synuar pr t mbyllur vitin 1986 jo m 31 dhjetor, por m 3 nntor. N kombinatin q mban emrin eliku i Partis ky mobilizim e entuziazm ndjehet kudo, n do repart e do uzin. Koh m par n uzinn e koksit gjendja ishte jo e mir, kishte mosrealizime. Se si u kaprcyen ato vshtirsi mjafton t bisedosh me drejtorin e saj Kozma Bibn e kryeinxhinierin Niko Ziu. Kozmai nj burr rreth t 40 me at thjeshtsin e njeriut t puns q nuk di t mburret, e shpjegon fare thjesht ecurin e mbar t uzins. Po ja, bm kt q do njeri, do dit t bj punn e tij q nga puntori i thjesht, deri te specialisti e drejtuesit. Organizimi i mir i puns, ndrresave, kujdesi pr gatishmrin e tekniks dhe zbatimi me rigorozitet i regjimit teknologjik t baterive t koksit krijoi mundsin pr realizimin ritmik t planit. Ne u mblodhm t gjith, puntor, teknik e inxhinier dhe u angazhuam q n Kongresin e 9-t t Partis t shkojm te detyra t realizuara e t tejkaluara: t ulim normativn e qymyreve pr ton koks 1 kg pr metalurgjin e zez e 32 kg qymyr pr koksin e metalurgjis me ngjyra: gjithsej do t kursejm 380 ton qymyr, gjithashtu jemi angazhuar q t marrim 350 ton nnprodukte koksi mbi planin si rezultat i rritjes s shkalls s rikuperimit t tyre. 31 mars 1986. Kombinati arriti t mbyll tremujorin me 102 pr qind, me 6 milion lek tejkalime, me 2600 ton kallpe eliku, me 2000 ton giz e 400 ton eliqe t petzuara mbi planin. Kombinati dhe qyteti i Elbasanit kaq pran njri-tjetrit kan kto dit nj frymmarrje, bjn nj jet dhe kjo ndjehet n do lagje ku bhen takime t 483
Sokol Shameti kandidatve me zgjedhsit. T shumt jan kta kandidat puntor, teknik e inxhinier t kombinatit, si Namik Daiu e Argjir Panariti, Tomor Tosuni e Fatmir Strugani, Gzim Selita e Angjelina Plushku Jan shum e t gjith nga pararoja e kombinatit. N bisedat e tyre sht i pranishm nj preokupim: besimin e popullit duhet ta prligjin me pun. Rinia i ka t bukura: fjaln dhe veprn Dy oxhak t mdhenj, m t lartt e kombinatit, ai i uzins s 12-t dhe i TEC-it duken si dy kollos gjigand nga do pik q ti vshtrosh. Kombinati ka shum oxhaqe t larta po ja q ai i uzins s 12-t, q lshon at tymin e kuq si nj krpudh, bie m shum n sy nga do pik dhe dritare e Elbasanit dhe shpeshher flitet pr t, si flasin pr nj hall t shtpis, t qytetit. Dhe n kombinat pr t flitet m shum si pr nj fmij q ka nevoj pr kujdes dhe dashuri. E vura re kt dobsi e kujdes n syt e nndrejtorit t Institutit t Krkimeve Metalurgjike kandidati i shkencave Ylli Xhabiri sapo ra fjala pr at tym t kuq, atje, maj oxhakut. Kuptohet leht: jeta e njerzve ktu sht br thuajse nj me jetn e vet kombinatit. Dhe jo sot, por q kur hidheshin themelet, edhe m pas. Kujtojm nj ngjarje t paharruar t 17 majit 1973. Shoku Enver Hoxha mbi bazamentet e furrnalts s par shqiptare bisedonte me Heroin e Puns Socialiste Mehmet Bekteshin. N siprfaqe, bazamenti i furrnalts duket i vogl, por rrnjt i ka t hapura thell n tok i tha Mehmet Bekteshi. Ashtu si jan t thella rrnjt e Partis n popull i prgjigjet shoku Enver. Mbeti kjo fjal, rron ajo e do t rroj n shekuj prher si nj dshmi e madhe e unitetit Parti-popull, arma jon e pazvendsueshm me t ciln kemi fituar mbi t gjitha vshtirsit e bllokadat e armiqve. Kthehemi srish t dita e sotme. Pyetja deri kur do t vazhdoj ai tym t hedh n er majan e mineralit q piqet n furr e ftohu pak bisedn ton t ngroht me Ylli Xhabirin. Ai uli kokn, kafshoi buzn, mori frym thell dhe u prqndrua. M falni! i krkova ndjes pr at shqetsim q i shkaktova. Jo, ska gj. Esht nj pyetje e drejt, sht nj problem i madh q me mundim po prpiqemi ta zgjidhim. E gjith vshtirsia qndron te vetit e mineralit ton q jan t veanta Na takon ta bjm vet shkencn q duhet pr kt pun. Deri m sot kemi arritur q t prmirsojm n sistemin e cikloneve dhe t elektrofiltrave n dy nga katr linjat q ka uzina. Pastaj nuk sht puna vetm te sistemi i pluhurkapseve, por dhe futja e ktyre pluhurave, ksaj majaje t mineralit, n procesin e mtejshm pr nxjerrjen e plot t mineralit, t karbonatit bazik, sipas parametrave t caktuar, ne jemi duke ecur vazhdimisht n ngritje dhe nga 6 kilogram karbonat bazik q merrnim dikur pr nj ton mineral sot kemi arritur 484
Udhrrfyes i reportazhit shqiptar 1912-2011 t marrim 9.5 kilogramn, s shpejti do t kapim 11.5 kilogram. N gusht edhe shtator do t bjm remontin e uzins dhe m 1 tetor do t arrijm q n oxhak t mos dal m ky tym q duket sot dhe gjith sasin e pluhurit q do t kapim do ta fusim n provesin e pasardhs. Ky do t jet dhe nj sihariq pr t gjith, pr Kongresin e 9-t t Partis! Kjo sht nj nga detyrat e vshtira t Institutit dhe t Kombinatit. Por ne kemi dhe shum detyra e piksynime t mdha dhe me vlera kombtare. Fjal q t zgjojn kujtime t largta, ditt e Kongresit t 6-t t Partis q vendosi drejtimin e kombinatit. Nga nj kongres n tjetrin, si u rrit kombinati, sa vepra u ndrtuan e po ndrtohen me at q prodhon vet ky kombinat, sa njerz u rritn bashk me t. Mu kujtua dhe ajo periudh e rnd e situat e vshtir e viteve 1978-79 kur lindi nevoja e domosdoshmria e vet ktij instituti shkencor pr t vazhduar ndrtimin e objekteve t kombinatit, pr t br shkencn ton metalurgjike. Dy vjet pune studimore na u desh, -vazhdoi Ylli, -pr t prodhuar eliqe jo me lnd importi, por me vet mineralin ton. Dhe pr kt u desh t bjm ndryshimin n teknologji e pajisje. U arrit optimizimi i parametrave teknologjike n t gjitha hallkat e prodhimit, q nga uzina 12-t duke ulur prqindjen e nikelit, n uzinn e gizs arritm dekromimin dhe n uzinn e elikut, me sistemin e kokave lkundse, ia hoqm pjesrisht sasin e kromit gizs dhe arritm te eliqet tona me 0.6 pr qind krom e nikel. Punimet shkencore, t cilat i bjm n bashkpunim t ngusht me uzinat, i shohim t lidhura ngusht me nevojn e prdorimit t tyre t gjer sidomos n ndrtim, n konstruksionet betonarme t ndrtesave, urave, hidrocentraleve dhe duke u nisur nga krkesa pr t kursyer hekurin, jemi nga fundi i puns eksperimentale pr prodhimin e eliqeve pak t lidhura me 1 pr qind krom e nikel. Kjo sasi prej 1 pr qind e bn elikun m t fort, m rezistent. Si pasoj, prodhojm profile eliqesh m t holla dhe arrijm dy qllime, duke i br materialet e ndrtimit m t lehta, m t forta dhe duke kursyer nj sasi t madhe eliqesh. Ju shoku Ylli keni qen antar i Kshillit Popullor t rrethit n legjislaturn e kaluar dhe tani u ripropozuat. gjurm lan vitet ktu n kombinat? Pr to duhet nj roman, por le t prmendim vetm dika t dits. Jemi n krkim dhe s shpejti do t nxjerrim n prdorim 4 marka t reja eliqesh prve U-8 dhe U-10, me t cilat punon sot uzina e instrumentave Petro Papi n Kor. Edhe n nj bised t thjesht ndjen se tek njeriu, q populli e propozon si prfaqsues t tij n organe e pushtetit, sht i tr Atdheu. A ka vot m t madhe se kjo? Nderim: Esht pasuria e popullit Ne ecim npr kombinat s bashku me sekretarin e komitetit t Partis 485
Sokol Shameti Vehbi Maksuti. Na bn prshtypje pastrtia e rrugve kryesore dhe rrugve midis uzinave. Vet natyra e puns n kombinat sht e till q ka do dit skarcitete t ligjshme t puns si skorjet e furnalts, mbeturina gize, pluhur t ngarkess me mineral dhe me koks t furrnalts, copra skorjesh e eliqesh t uzins s elikut, mbeturina e grimca t uzins mekanike E megjithat dora e puntorve ndihet kudo. Mendja na shkoi tek aksioni i madh n shkall vendi pr mbledhjen e hekurishteve t ndryshme q po sillen n kombinat, q tani jan me mijra ton. Po ju bni me aksionet? Apo shihni t tjert? ngacmojm bisedn. Ne kemi do dit mbeturina t ligjshme, por do dit nuk mund ti mbledhim. Kt pun e bjm vullnetarisht me aksionet e vazhdueshme pasi prej tyre, mbeturinave apo skarciteteve t shumta, kemi prfitime t mdha. Nj pjes t tyre si ato t gizs dhe t elikut i rishkrijm prap, ndrsa me t tjerat si skorjet dhe pluhurat e qymyreve kemi kontrata dhe furnizojm disa qytete si Vlorn, Lain e Rubikun. Prej vitesh ishte grumbulluar nj sasi e madhe pluhur qymyri koks, pluhur ky q dilte nga sitat, nga transportieri pr furnizimin e furrnalts. U b shqetsuese pr ne kjo sasi, sepse do dit shtohej. Ia shtruam shokve t Institutit kt problem pr ta studiuar dhe u krijua kshtu nj impiant i ri, i cili przgjidhte pluhurin me kokrriza 10-12 mm. Vlera kalorike e ktij pluhuri ishte e madhe dhe e prshtatshme pr PVC-n e Vlors, pr uzinn e superfosfatit t Lait, pr metalurgjin e Rubikut, dhe t Ferrokromit t Burrelit. Me to lidhm kontrata dhe i furnizojm rregullisht. Me pluhurin tjetr q mbetet, pr arsye se smund ta prpunojm dot, gjetm treg dhe e eksportojm. Po kshtu gjetm rrugzgjidhje dhe pr mbeturinat e materialeve zjarrduruese si copa tullash shamot, t cilat e bjm srish pluhur dhe u fusim srish n proces duke kursyer materialin e importit, pluhurin shamot. Duke ecur mbrritm n uzinat e gizs. Ja, -vazhdoi Vehbiu, -kto skorje ia ojm fabriks s imentos si nj nga lndt e saj t para, kurse vet copat e mbeturinave t gizs gjat muajit prill e deri n fund t gjashtmujorit do ti prdorim pr shkritoret e uzinave t ndryshme me t cilat kemi kontrata. Nj pjes t tyre do ti hedhim n furrat e uzins son t elikut. Nga gjith ky nikoqirllk del t sigurojm 3000 ton eliqe, t cilat quheshin t humbura. Rri e mendon njeriu: kta njerz t puns q u dhimbset edhe kokrriza 10-12 mm e pluhurit koks vmndje e kujdes kan pr gjrat e tyre m t shtrenjta e m t mdha? Ajo sht dashuri e pakufishme. Prandaj themi n prag zgjedhjesh: Votn Frontit, besn Partis! Po t kujtosh analfabetizmin Kombinati eliku i Partis, ky emr sa konkret aq dhe simbolik sht br 486
Udhrrfyes i reportazhit shqiptar 1912-2011 nj shkoll e madhe e puns e studimit. Vet shkenca e mineraleve, shkenca metalurgjike, teknologjit e saja jan n nj ngritje t vazhdueshme prej viti n vit. Shkenca metalurgjike z vendin e par sot n bot pr nga ritmi i intensifikimit t studimeve. N kombinat, kt shkoll, kt etje pr dijen, pr kultur e gjen t konkretizuar n nj varg formash t kualifikimit pasuniversitar e t ngritjes s aftsive tekniko-profesionale t puntorve. Partia u ka krijuar kushte gjith specialistve t prodhimit pr tu njohur me literaturn teknikoshkencore bashkkohore e pr ta shfrytzuar at n prshtatje me problemet konkrete. Kabineti i informimit pran Institutit t Metalurgjis ka br nj pun t mir pr rritjen e fondit t revistave dhe librave, nj pun q duhet uar m tej e duhet shfrytzuar m mir pr t ngritur m lart shkencn ton shqiptare t metalurgjis. E tek bisedon pr shkencn, po t kujtosh analfabetizmin masiv t para 40 e ca viteve t kaluar, t pushton qnien nj mendim: kan kaluar disa shekuj jo vetm katr dhjetvjeare! Ke dshir sot tithuash bashkkohsit: Votn Frontit, besn Partis!
Gazeta Zri i Popullit 20 prill 1986 Nnshkruar: Dhimitr Xhuvani
Breza rinie, breza fitimtarsh

Dita e 40 vjetorit t fillimit t punimeve n rrugn e rinis Kuks-Peshkopi. Kan ardhur n Muhur t Dibrs mijra t rinj e t reja, puntor e kooperativist, ish-vullnetare e vullnetar t ktij aksioni t par, prfaqsues t rinis dhe t aksioneve t saj nga t gjitha rrethet e vendit. Sheshi i zbukuruar pr kt dit feste ktu n Muhur, ku u hodhn kazmat e para pr ndrtimin e rrugs Kuks-Peshkopi, sht i mbushur me nj gjallri t veant, me kng e me valle, me gjmimin e lodrave e me zra njerzish, me biseda t ngrohta e t prmallshme. Takohen miqt e vllezrit e ardhur nga gjith Shqipria me shokt e vllezrit dibran, pyesin shoqi-shoqin, shmallen e gzohen n kt dit gzimi t prbashkt. Mbrm un isha mik tek ky shok, m tregoi ishvullnetari nga Kolonja, Islam Mullelari, nj burr nga Muhuri, Emin Merziu. Sdi si t them, shkuar vllait, nj mikpritje q ia kam borxh kur t m vij n Kolonj. Egziston midis tyre nj komunikim krejt i lirshm. Socializmi e afroi kaq shum jetn e gjith njerzit tan i bri shok e vllezr banort e skajeve m t largta. Mbrm t gjitha dyert e shtpive t Muhurit kan qen t hapura pr miq e vllezr t till. Esht e vshtir ta prballosh dshirn e gjithse487
Sokol Shameti cilit nga ish-vullnetart q t afrohen e krkojn t thon dika nga mbresat e ksaj mikpritjeje. Entuziazmi i t gjithve bhet edhe m i prekshm n astet e ceremonis s rastit. Ndodheshin edhe sekretari i par i Komitetit Qendror t BRPSH-s Mehmet Elezi, sekretari i par i Komitetit t Partis t rrethit Faik Kopai, kryetari i Komitetit Ekzekutiv t KP t rrethit Rakip Dane, sekretari i Komitetit t Partis t rrethit t Kuksit Pasko Kollaku e shok t tjer. Mitingun e hapi sekretari i Komitetit t Partis t rrethit Rexhep Gjoci. Fjaln e rastit e mbajti sekretarja e Komitetit Qendror t BRPSH-s, Dese Jako. N emr t ish-pjesmarrsve t aksionit t par kombtar t rinis prshndeti veterani Ilo Kodra. Nga mitingu iu drgua nj telegram prshndetjeje Komitetit Qendror t Partis. Nga tribuna ku japin koncert artistt dibran, vijn tingujt e kngs s rrugs s rinis Kuks-Peshkopi. Vetvetiu t rrnqeth emocioni, knga sikur e bie t gjall rinin e atyre viteve, ditt dhe nett e heroizmit t saj t pashoq: Me hapa vigane, ecn moj rini/Sulm pr t elur rrugn Kuks-Peshkopi. Bisedojm me Ali Xhikn dhe Halil Abazin, ish-vullnetar dibran n rrugn e rinis. Xha Halili sht tani 82 vje. N rrugn e rinis ai ka patur nj detyr krejt t posame. Makina e xha Halilit edhe transportonte, edhe prdorej si buldozer pr t shkulur me kavo drurt gjat trases, edhe pr t ndriuar me prozhektort e saj vendet e puns natn. Por gjja e veant e saj sht se ky kamion ishte si t thuash gjeometri q merrte n dorzim rrugn. N se nuk kalonte xha Halili me makinn e tij, rruga nuk quhej e prfunduar. Xha Halili sht shoferi i par q ka kaluar me makinn e tij tej e tej rrugn e rinis. Ne ishim nj kompani q n muajin maj t 46-s, u morm me ngritjen e adrave dhe me prgatitjet e tjera pr vullnetart q do t vinin, -tregon ish-vullnetari nga Dibra, Ali Xhika. Kishim vetm vullnet dhe dshir pr pun, as zanat dinim, as mjete si jan sot nuk i kishim. Po kishim bindjen se rrugn do ta hapnim dhe entuziazmin e kishim n kulm sin e ktej nga Dibra, ashtu dhe shokt e zons tjetr andej nga Kuksi. N kronikat e kohs tregohet se nga 1 qershori dhe deri m 23 tetor t vitit 1946, 2500 t rinj e t reja hapn rrugn e rinis nga Muhuri i Peshkopis t Dibrs dhe deri n Bicaj t Kuksit. Me krenari t ligjshme nnvizohet se fjaln e dhn Partis dhe Komandantit, shokut Enver Hoxha, rinia heroike e mbajti. N m pak se pes muaj hapi trasen e ksaj rruge npr nj terren shkmbor jashtzakonisht t vshtir gjat brigjeve dhe maleve n t dy ant e Drinit. Para se t niste kjo epope e vrtet, ishin kaq t afrta pyetjet e skeptikut: Me se? Vetm n krah? Po si sht e mundur t bhet nj gj e till?. Ymer Pira sht nga fshati Vajmdhej, pran Muhurit. N qershor t vitit 1946 erdhi nga ushtria vullnetar n rrugn Kuks-Peshkopi. Tregon Ymeri: -M vjen nj bashkfshatar i im dhe m thot: -O Ymer, ti je n 488
Udhrrfyes i reportazhit shqiptar 1912-2011 shtab dhe bju nj rixha atyre shokve nga un: kur t vij rruga ars time, thuaju ta ln. Kjo rrug, or un, nuk bhet, e kan matur dhe t huaj q kan shkelur ktej, por smundn ta nxjerrin n krye. N largsin e 40 vjetve, puna pr hapjen e ksaj rruge dal nga dal hyn si nj legjend. Nj mosbesim i till nga nj fshatar i thjesht t duket i natyrshm. Ishim vetm kazmat e 2500 t rinjve e t rejave prball shkmbinjve t fort strrall. Duhej t ndrtonin ura dhe mure, t bhej puna e minatorve dhe karpentierve, t bheshin edhe projektues e vende-vende t korrigjonin dhe variantet e rrugs specialist armiq e sabotator ua sugjeronin gabim. Pikrisht ata, 2500 t rinj e t reja, shumica pa asnj prvoj, pa asnj zanat, shumica analfabet q msonin shkronjat e para n ditt dhe nett e puns s tyre heroike. E mbaja mend, e kisha si t gjall zjarrin e lufts n Grykn e Mezhgoranit, tregon ish-vullnetari nga Mezhgorani, Shahin Gjoni. Ktu n brigjet e Drinit ishte nj Mezhgoran i ri q tani gjmonte nga vrulli i puns ndrtimtare t rinis. Dhe n kt mnyr vjen e prqaset heroizmi i rinis s lufts me at t ndrtimit. Heroi i Popullit Azim Zeneli binte n Grykn e Mezhgoranit, n rrugn Kuks-Peshkopi do t binte n krye t detyrs dshmori i puns Kato Asllani. Qeveria, me besimin m t madh e ngarkoi rinin t ndrmarr dhe t drejtoj vet t gjitha punimet q do t bhen n rrugn Peshkopi-Bicaj, -shkruante shoku Enver Hoxha n at koh, -Rinia m ka dhn fjaln se do ta kryej kt gj dhe un e di, pse e kam provuar n momentet m t rrezikshme q kalonte Atdheu, se rinia se bn kurr fjaln dysh. Ishte ky besim i Partis dhe i shokut Enver q i bnte ata t pamposhtur. Jan me dhjetra dhe me qindra aktet e heroizmit t rinis son n ndrtimin e ksaj rruge. Heroizm q na vjen prmes emocionesh t thella, prmes atyre vargjeve t thjeshta t kngs: Me hapa vigane ecn moj rini / Sulm pr t elur rrugn Kuks-Peshkopi. Kt kng e kemi br ne, -tregon Shaban Kullaj. Na caktuan athere 15 vet, 8 vajza dhe 7 djem, q t japim koncerte npr brigadat. U mblodhm e bm fjalt e kngs, pastaj i shtuam muzikn. M duket se fjalt ia bri Kadri Dingu, kurse muzikn e sajuam t gjith. Kujtimet e tij pr at koh jan t gjithanshme. Shabani na bn edhe nj surpriz: nxjerr nga xhepi cepet e nj shalli aksioni, ndrsa n qaf ka t lidhur nj shall tjetr. Shabani, n kt ceremoni vjen drejt nga hekurudha Milot-Rrshen-Klos, ku punon me t rinj e t reja q pr nga mosha jan niprit dhe mbesat e tij. Esht kjo arsyeja q ka dy shalle. Esht njeriu i aksionit t par t rinis para 40 vjetsh dhe i aksionit t fundit t saj. Dhe para se t vinte n aksionet e rinis ishte nj partizan i ri n batalionin Dajti. Njeriu gjithmon ruan t pashuar zjarrin e rinis dhe dshirn pr t dhn gjithka pr atdheun dhe popullin. Aksionet u bn shkolla t edukimit komunist t rinis. N kt aksion, -thot ish-vullnetari Ilo Kodri, -msuam si t ndrtojm, u kalitm e 489
Sokol Shameti fituam prvoj q na shrbeu tr jetn, njohm shum shok e miq dhe na u afrua shum pran zemrave lugina Kolesjan Muhur, kjo pjes e atdheut ton t dashur. Hajrije Trokolii ishte e vetmja vajz q vinte n aksion me brigadn e Elbasanit. Tani Hajrijen e takojm midis nj grumbulli aksionistesh t reja q kan ardhur nga hekurudha. Midis dhjetra e dhjetra vajzash nga Muhuri, nga Peshkopia e nga rrethe t ndryshme t vendit. Un athere kisha nj brigad 199 vllezr, thot Hajrija, -tani jam br me mijra motra e vllezr t rinj. Me gjysm million motra dhe vllezr t rinj, - i them duke pasur parasysh aksionin e madh kombtar q ndrmori gjith rinia e vendit ton m 25 maj pr nder t 40 vjetorit t aksionit t par t rinis. Nj armat e tr rinie e menur e me dije t gjra, bij besnike e Partis, e vrullshme dhe kurdoher e gatshme pr ta br Atdheun edhe m t bukur, edhe m t fort. Rinia, nga vet natyra e saj, thot shoku Ramiz Alia sht e prirur nga progresi. E till, progresiste, lufttare e vendosur pr prparimin sht e do t jet kurdoher Partia jon e Pus. Prandaj te Partia brezi yn i ri sheh at forc q mban lart, q on prpara aspiratat e saj m revolucionare. Kjo sht arsyeja themelore q rinia i konsideron gjithnj si gjrat m t shtrenjta msimet e Partis, idet e saj. Rinia e punn e saj, me besnikrin e devocionin e saj ka fituar dashurin e mbar popullit, i cili e ka ndjekur me syt e zemrs punn e bijve t vet. Ja nj fakt kuptimplot. Kur po afronte koha e dorzimit t rrugs, dhe punt qen disi prapa, bashk me rinin u ngrit i madh e i vogl. Kishim edhe 4-5 km pa hapur, 3 km n Drajre ishte shkmb i jashtzakonshm. Duhej br edhe ura e Dods. U ngrit populli i Zall-Dardhs me gra e burra, morn veglat e pun, lopatat, shatat, morn edhe iftelit e daullet. E u krijua nj gjendje sa pune, sa gzim! O burra t kaloj makina! Edhe Rei bashk me Dardhn po ashtu. Me q u pa e vshtir puna pr kalimin e makins, u ngrit dhe krahina e Sllovs m kafsht, me bukn me vete, me veglat e puns e me muzik. Parulla e prgjithshme ishte: t mbajm fjaln q i kan dhn djemt e vajzat Komandantit. Dhe qen t bindur t gjith se spaska gj q su bka. Natn punohej me zjarre ndezur dhe skishte m as nat as dit, u prishn orare, u prishn brigadat, u bn nj t gjith pran shkmbinjve. N ann q vinte rruga nga Kuksi, ushtonte gryka e Drinit. Ishin ngritur n kmb krahinat, ishte ngritur n kmb i madh e i vogl. Jan me mijra drejtime t tilla q tregojn pr eposin e madh t rinis, nj epos q fillon me ato vargje sa t thjesht, aq dhe madhshtor: Me hapa vigane, ecn moj rini/ Sulm pr t elur rrugn KuksPeshkopi!.
Gazeta Zri i Popullit 1 qershor 1986 Nnshkruar: Vath Koreshi
490
N Australi te pikturat shqiptare

Udhtimi drejt lindjes ka veorit e veta. Shkonim n Australi me detyrn e propagandimit t artit shqiptar dhe me dshirn e njohjes s kulturave t t dy vendeve pr t br m t afrta marrdhniet midis popujve. Nga Sidnej, ku ishte ndalesa e fundit e Olimpikut duhet t udhtonim rreth 2000 km pr t mbrritur n Biloela ku do t shkonim pran pikturave shqiptare. Koleksionin me piktura e kishte krijuar Trevor Kerimi gjat tre vizitave n vendin ton. Trevori, bashk me gruan e tij, Rozetn, na treguan menjher pikturat shqiptare. I kishin paspartuar n korniza shum t bukura dhe i ruanin me kujdes t madh. Ne krenohemi me kto vepra na than t dy. Gzohemi m shum kur na vijn edhe specialist australian t artit pr ti par dhe na i vlersojn me fjalt m t mira. Na duket sikur i njohim m mir me Shqiprin. Me kto piktura do tja bjm m t dashur Shqiprin edhe djalit ton q i kemi vn emrin Alban. Trevor Kerimi ishte i interesuar vazhdimisht pr ti br t njohura pikturat n vendin e tij. N nntor t vitit 1986 ai kishte hapur ekspozitn e Artit shqiptar n Rokempton. Ekspozita shqiptare, kishte trhequr qindra vizitor, ishte br m e njohur nprmjet nj emisioni t posam televiziv dhe disa organeve t shtypit. Kryetari i qytetit Alderman J. R. Vebber q kishte mbajtur fjaln e hapjes kishte deklaruar se prdorimi i ngjyrave t forta dhe karakteri i veant q shihet n pikturat e bukura shqiptare rrall her sht vn her n Australi. Kto fjal na u dukn m bindse n Rokempton. Sa morn vesh pr vajtjen ton na ftuan n qendrn televizive dhe na intervistuan rreth ekspozites s re q do t hapej. Emisioni u dha n darkn e po asaj dite dhe u ilustrua me pamje nga ekspozita e nj viti m par. T nesrmen na intervistuan edhe gazetar. Krkonin t njiheshin sa m shum me artin shqiptar. Fotografuan disa nga veprat dhe i botuan bashk me prshtypjet e tyre. Ngjarja m e rndsishme e udhtimit ton ishte pjesmarrja n prurimin e ekspozits Arti shqiptar q do t bhej n kuadr t 75-vjetorit t shpalljes s Pavarsis. Salla e caktuar pr kt veprimtari ishte nga m t rndsishmet, n qendr t qytetit, brenda godins s madhe t bashkis. N t njjtn koh aty ishin hapur edhe tre ekspozita t tjera: dy retrospektiva t piktorve australian t tradits dhe nj e ardhur nga Azia me vepra n grafik N orn 10:00 t dats 28 nntor do gj ishte gati. Pikturat, t paspartuara me shije, ishin ekspozuar n dy salla t mdha q prbnin nj mjedis t prbashkt. N krye ishte vendosur nj flamur i madh kuq e zi: midis sallave, n tavolina
491
Sokol Shameti t posame ishin ekspozuar disa emisione nga pullat tona postare ndrsa n videofonin pran salls s dyt shfaqeshin vazhdimisht filma dokumentar shqiptar. N orn 10:00 salla u mbush plot me t ftuar: rreth treqind vet, prfaqsues t kulturs e t artit n Brisbejn, gazetar si dhe shum shqiptar me banim n Australi. Fjaln e hapjes e mbajti kryetarja e qytetit Silliane Atkinson. sht nder i madh tha ajo q pikrisht n qytetin ton, pr her t par n Australi, hapet n kto prmasa nj ekspozit shum e bukur e pikturs shqiptare. Kjo sht nj ngjarje e shnuar n marrdhniet tona, nj fillim i mir pr zhvillimin e shkmbimeve midis tyre e pr njohjen reciproke t njri-tjetrit. Dshiroj t prshndes prfaqsuesit e Shqipris q na nderojn me pjesmarrjen e tyre n kt ceremoni e ti siguroj ata se qyteti i Brisbejnit do t mirpres kurdoher veprimtari t tilla pr Shqiprin. Ajo falenderoi n mnyr te veant Trevor Kerimin pr punn e palodhur q ka br duke grumbulluar nj koleksion kaq t bukur t veprave t piktorve shqiptar e duke e vn at n dispozicion t qytetit. Nga prshndetja jon pjesmarrsit dgjonin me interes pr prparimet e Shqipris. Shqiptart ndjeheshin m krenar, njkohsisht edhe t prmalluar. Fjalt t dashur bashkatdhetar, t vetmet q u lexuan shqip, krijuan tek ata emocione t veanta. Ndoshta iu duk sikur zri erdhi si n kor nga t gjitha pikturat prreth, na prqafonin. Disa t moshuar, t prlotur shprehnin knaqsin q arritn t shohin me syt e tyre transformimin e Shqipris. Ekspozita flet vet pr nj zhvillim t madh thonin ata. Dikur iknim ne njerzit pr t siguruar bukn e gojs, sot Shqipria eksporton prodhime t ndryshme n disa vende t bots, pron edhe kulturn dhe artin e saj q sht nj tregues i lart i nivelit ekonomiko-shoqror. Kur u zhvillua ceremonia e prurimit pjesmarrsit ishin t gjith n sall, midis pikturave, por vizitn e nisn t gjith nga tabloja e par. Dhe pr ata ishte e qart nga duhej filluar. Veprat ishin renditur n mnyr kronologjike duke u nisur nga ngjarjet q prjetsonin. Kt konceptim Trevor Kerim e kishte t qart q kur i grumbullonte tablot pr nj veprimtari t till. Gjat nj vizite n Shqipri ai vizitoi Galerin e Arteve n Tiran dhe aty prcaktoi autort. Pastaj nga vizitat npr studio, nprmjet Sallonit t Veprave t Artit mori tablo nga Piktort e Popullit A. Buza, G. Madhi dhe S. Shijaku. N mnyr t veant e trhoqi krijimtaria e Piktorit t Merituar Kel Kodheli. Un nuk kam lindur n Shqipri prsriste Trevori, por te kto piktura ndjej m qart frymn shqiptare (Trevor Kerimi sht me origjin shqiptare nga i jati). At e trhoqn edhe tablo e Zef Shoshit (Piktor i Merituar) nga i cili mori gjithashtu nj numr t madh, si dhe portrete dhe peizazhe t autorve t tjer. Veprat e autorve t msiprm prbnin ekspozitn q u hap n Brisbejn. Pran do tabloje ishte shkruar anglisht titulli, prmasat, teknika e pikturimit dhe t dhna pr au492
Udhrrfyes i reportazhit shqiptar 1912-2011 torin. Vizitort shpesh i lexonin me interes shnimet. T tjer, kryesisht shqiptart, bnin fotografi prpara portreteve dhe peizazheve nga mmdheu i largt. Kaluan minuta t tra dhe salla nuk boshatisej. Nuk u ndaheshin kollaj pikturave, as videofonit q shfaqte pamje t Shqipris. Vizitort vinin edhe nga qytete t tjera prreth. Shqiptar erdhn edhe nga zona t largta si Sidnei, Melburni, Mariba, Shapertoni etj, ku bn rreth dy mij kilometra rrug pr t marr pjes n ceremonin e ekspozits. Aty u njohm edhe me Rexhepin nga Melburni. Ishte msuesi i gjuhs shqipe. Qyteti yn ka numrin m t madh t shqiptarve n gjith Australin shpjegonte ai me knaqsi. Edhe shkollat shqipe te ne funksionojn m rregullisht. Dgjuam t na flisnin shqip q nga m t moshuarit, t larguar rreth viteve 30-t, si dhe fmijt me niprit e tyre, t lindur n Australi. Ekspozita ngjalli interes n rrethet kulturore artistike t Brisbejnit. T njjtn gj vum re edhe n qytetet e tjer q kaluam m pas. Na krkuan q ta hapnim edhe n Sidnei. Aty shfaqn dshirn gjithashtu edhe pr ekspozita t tjera t pikturs shqiptare. Nga takimet n Sidnei vum re edhe interesimin pr kinematografin ton, dshirn pr t marr filma q ti shfaqnin n kinemat e stacionet e tyre televizive. Po linim pas dit t mbushura me mbresa e emocione, me takime t panumrta e t przemrta. Lam n Australi edhe koleksionin me piktura shqiptare q Trevor Kerimi e ruante me kujdes. Dshira e tij ishte q t krijoj nj muze t vogl pr Shqiprin. Vetm pr ndonj galeri arti mund t jap nga ky koleksion thoshte Trevori. Dhe Galerit e Australis sidomos gjat viteve t fundit ishin t interesuara m shum edhe pr krijime t autorve evropian. N fund t do tabloje shnonin vitin e blerjes. Pas 1970-ts ato ishin pasuruar me disa vepra t autorve t shquar si Van Dik, Roden, Koro, Renuar, Dega etj. Dshira e Trevorit ishte q ndoshta me shnimin pas vitit 1987 futet n ato galeri edhe ndonj nga tablot m t bukura t autorv shqiptar q ruhen n koleksionin e tij.
Gazeta Zri i Popullit 7 shkurt 1988 Nnshkruar: Ferid Hudhri
493
Sokol Shameti
Midis malsorve puntor e t ditur

1. Pak dit m par udhtonim nga qyteti i bukur alpin Bajram Curri, me autobusin e linjs, pr n qendr t krahins s thell malore t Nikaj-Mrturit, n rrethin e Tropojs. Aty kishte msues, agronom, puntor e kooperativist. Por n udhtimet tona kurdoher jan t pranishm edhe fmijt. Ja njri prej tyre na trheq vmendjen pr t folurn e tij karakteristike vlonjate. N rrugn e tij nga Jugu i Shqipris Davidi 8-vjear shoqrohej nga babai, nna e dy motrat. Sa bukur qnka ktej! thot ai. Ku do t shkosh kshtu? e pyesim voglushin. N festn e shkolls s gjyshit! prgjigjet ai me nj krenari t ligjshme fminore. Kuptojm kshtu se edhe ky udhtar i vogl sht renditur n vargun e gjat t njerzve t ftuar, q po shkonin n fshatin Gjonpepaj, ku 70 vjet m par eli dyert shkolla e par Shqipe n malsin e Gjakovs (Tropoj). Dhe sa gj e bukur n kt gzim, midis t tjerave, do t ishte edhe Davidi i vogl. Me etje t madhe pr dijen ishte ulur dikur n bankat e ksaj shkolle gjyshi i tij, Prend Qerimi. Por n rrugn e vshtir t liris, t drits s prparimit u desh t derdhej edhe gjak. Nj ndr ata, q vuri gjakun e tij ne themelet e jets socialiste, ishte i biri i ksaj krahine, Prend Qerimi. Prandaj emri i tij u prjetsua; at e mori shkolla e par e krahins dhe e gjith rrethit. Tr pjesmarrsit e ktij prvjetori t bukur ishin t emocionuar. Ata prmendn ish-msuesin e saj t par, ndr ta dhe Nikoll Kolaj e Shaqir Hotin, treguan episode nga jeta e ishnxnsve dshmor Mark Shytani e Lulash Niklelaj. N vazhdn e tyre ecn Mirash Kolbuaj, Fran Gjeloshgjoka e Lulash Marticanaj, q u vetmohuan pr ndrtimin e jets son t re. Npr stendat e muzeut, q u prurua me kt rast, por me tepr pr kujtimin e kolegve, t nxnsve e prindrve t tyre mbeti i paharruar edhe ish-drejtori i ksaj shkolle, Gjok Deshi, i cili ra n krye t detyrs. Mjedisi i pastr, klasa-kabinet dhe gjith puna msimore-edukative e kolektivit t shkolls 8-vjeare Prend Qerimi n Gjonpepaj dshmon m s miri pr ecjen e tyre t pandalshme prpara. 70 vjet m par ktu u el nj klas me disa nxns q me rrasa guri msonin me etje alfabetin e shqipes. Por ishte vetm nj shkndij, q do t bhej flak e pashuar, n epokn e ndritur t Partis. Tani shkolla numron rreth 300 nxns e disa msues. Po n gjith krahinn e Nikaj-Mrturit? Nga 12 fshatra, 3 prej tyre kan shkoll tetvjeare. Jan ngritur edhe 18 shkolla me klasa I-IV t tetvjeares.
494
Udhrrfyes i reportazhit shqiptar 1912-2011 2. Bisedojm me sekretarin e byros s Partis, Ndue Bushgjokn dhe kryetarin e kooperativs bujqsore Prel Tuli te Lekbibajt, Lek Dedndreaj, t dy nga krahina e Nikaj-Mrturit. Si i thon fjals, ata e njohin fije e pr pe gjendjen e punve dhe arritjet n ekonomin e tyre. Din t flasin qart edhe pr perspektivn. Arritjet i kemi t mira, -thot Leka. Me kujdes edhe punuam pr ngritjen e tufzave e t arzave. Nga arzat do t sigurojm fasule, patate etj., pr antart. Pastaj ai na prmend Salcn, si sektor t dalluar pr prodhimin e shprndarjen e qumshtit, ku bie n sy puna e mir e specialistit Gjin Zefi. Kujdesi pr blegtorin ktu sht nj nga drejtimet kryesore t punve. Ja, t flasin edhe pr bariun e tufs s dhive, Sokol Ndoun, q planin e dorzimit t qumshtit e arrin 130 pr qind. Komunisti Prel Pjetra sht bari i nj tufe me lop dhe gjithnj po i tejkalon detyrat. N pararoj sht edhe bariu i moshuar Prend Ademi n brigadn e Vrans, q sht zotuar t dorzoj qumsht nga tufa e dhive m shum nga plani, ashtu si edhe komunistja e brigads s Palit, Shot Gega. Kur interesohesh t njihesh me nj nga brigadat m t dalluara, menjher t prmendin at t lagjes Mserr, q drejtohet nga Martin Prendi. Treguesit kryesore t saj: mbjelljet i kan prfunduar n afat dhe bjn shrbime me cilsi n kulturat bujqsore, dallohen pr krijimin e tufzave e t arzave, kujdes i veant sht treguar pr nj mjedis sa m t kulturuar n do familje e kudi n brigad, e do shtpi ka radio dhe gjysma e tyre televizor. Po pr brigadn e lagjes Stakaj, q drejtohet nga Lulash Nika far thon? Se jan shembull pr tu ndjekur n realizimin e detyrave, ashtu si brigada e tret n Salc, q drejtohet nga Pjetr Nika. Por nuk knaqen me arritjet dhe nuk kursejn dijet, as djersn e tyre q t ecin gjithnj prpara. 3. N kooperativn bujqsor Prel Tuli bhet dhe nj jet e gjall kulturoreartistike e fizkulturore-sportive. N konkurrimin e 6 grupeve folklorike, ku dhan ndihmes t veant msuesit Sokol Susaj e Sokol Paplekaj, u dallua ai i fshatit t Lekbibaj. Ndrsa ekipi i futbollit zhvillon ndeshje n krahin dhe me fshatrat fqinj t Puks e Shkodrs. Domethn kan edhe kto fakte: po ngrihet nj vatr e mir kulture n fshatin Peraj dhe nj ndrtes e re pr shkolln 8-vjeare n qendr t kooperativs bujqsore. Prve shkollave funksionojn 14 erdhe e 10 kopshte fmijsh. Pr higjien e pastrti, mjedise t kulturuara dhe lidhje me fshatin dallohen kolektivat e msuesve t shkollave 8-vjeare n Gjonpepaj e Salc. Aksionet jan br pjes e pandar e jets s malsorve lekbibas. Prmes tyre jeta bhet m e bukur, m e begat. Ja, me aksion u ndrtua rruga e makins nga lagjja Bushat deri n Stakaj, 5 km e gjat. Ngjarje e 495
Sokol Shameti rndsishme ishte edhe prurimi i ujsjellsit t ri Mserr-Lekbibaj, afr 5 km i gjat. Organizatat e Frontit jan n ball t ktyre aksioneve. do antar i tyre sht zotuar t siguroj dhe 1 kv bar t that pr tufzat. N bashkpunim me organizatn e Gruas, q e drejton msuesja Len Mrishaj, organizata e Frontit me kryetar Filip Lulashin e ka kthyer Palin n fshat model pr higjien e pastrti, pr mnyrn e jetess. Komunisti Pal Mirashi sht kryetar i organizats s Frontit t fshatit t bashkuar Lekbibaj. Ai thot: -Arritjet e gjithanshme q kemi dhe objektivat tona pr t ardhmen nuk mund t plotsohen si duhet, n qoft se organizatat tona t Frontit nuk do t luajn mir rolin q u takon. Prandaj po synojm q t japim shembullin kudo: n pun, edukim, kultur, aksione, mbrojtje.
Gazeta Bashkimi 7 korrik 1988 Nnshkruar: Murat Gecaj
Grur iu vafshin punt prher!

Nuk ishte dasma e par as e vetmja ajo q u b kto dit n Maqellar e pikrisht n fshatin kufitar, Bllata e Poshtme. Stin dasmash q vjen zakonisht pas stins s lmenjve. Megjithat kishte dika t veant dasma e brigadierit Medat Muaj. Martohet ai djal q ndjek kmba kmbs Servet Kosiqin, thoshin n fshat dhe n Maqellar, prandaj ishin t shumt ata q morn pjes n dasmn e tij, t ftuar e t paftuar. Donin t ndiqnin dhndrin, Medatin q sht zotuar t marr n brigadn e vet mbi 100 kv misr pr ha. Nj nga krushqit q u interesua t dinte dika m tepr pr dhndrin e mori prgjigjen aty pr aty nga Bashkim Cani, prgjegjs i degs s kuadrit t kooperativs s Maqellars, i ftuar n dasm: -Medatin tha Bashkimi e kemi brigadierin e rendimenteve t larta jo vetm n misr, por edhe n grur. Ishte zotuar t merrte 67 kv pr ha dhe mori 49.7 kv pr ha gati 13 kv grur mbi planin. Dhe nuk sht i vogl ky rezultat ktu n Bllatn kufitare, po t kujtosh ato vite q n Maqellar ishte gj e madhe t merrje edhe 10-12 kv grur pr ha. Ja, biografia e dhndrit, prandaj gzuam! -Dikur ishte vrtet gzim i madh pr maqellarasit 12 kv grur pr ha thot bujku veteran nga Majtara, Demir Bii. Vite m par u dekorua brigada ime pr kt rezultat. Po sot, xha Demirit me shok i duket gj e zakonshme edhe rendimenti mbi 70 kv grur pr ha. 78.2 kv mori Ilir Xholi me brigadn e tij. Po nesr? Do t rroj xha Demiri e do t nnqesh edhe me kto rendimente. Sa t rrosh do msosh 496
Udhrrfyes i reportazhit shqiptar 1912-2011 Me Ilir Xholin t duket se je njohur prej kohsh, megjithse mund t mos e kesh takuar asnjher. Pr t sht folur dhe nami i mir i ka kaprcyer me koh kufijt e rrethit. Ja atje n brigadn e tij takohesh me nj djal q trheq vmndjen me pamjen e brisht. Esht Festim Pishtari, prgjegjs i seksionit t bujqsis n Komitetin Ekzekutiv t KP t rrethit. Tani jam br mik me Ilirin, -thot Festimi, nga Iliri msoj edhe un, msojm t tr. Edhe t vetmen kopje t kalendarit t shrbimeve pr grurin q m ka drguar Instituti i Krkimeve Bujqsore n Lushnj ma ka marr Iliri. U detyrova t krkoja kopje t tjera. Po Festimi krkon n Maqellar? Pr grurin kam ardhur, thot ai. Festimi e kupton habin ton dhe me buz n gaz vazhdon. E po puna me grurin e ardhshm nis q tani me farn. Nuk duhet t shkrehemi. Po brigadieri Rahman Hallaj, ka q i pret kokulur miqt q vijn n Kllopisht? I gjat, i zeshkt, ka ende pamjet e nj 35-vjeari, energjik, megjithse i ka mbushur t 40-t dhe sht babai i 8 fmijve, dy prej t cilve jan ushtar. Mynyri, m i madhi prej tyre i shkruante nga Tropoja pasi kishte lexuar letrn e Maqellars n gazet. Baba, nuk ishe midis t dalluarve, nuk e paske realizuar detyrn?. Jam nga t prapambeturit n kooperativ thot Rahmani kam marr vetm 4 kv grur mbi planin, kurse t tjert kan marr mbi 10 a 20. Ja Sami Alka, brigadieri q kam m afr, e ka tejkaluar detyrn me 25 kv grur pr ha. Por kur bie fjala pr punt e fshatit Rahmani elet dhe ngre zrin. Si fshat ata kan marr mbi 51 kv grur pr ha dhe si kryetar i kshillit popullor t fshatit q sht nuk e fsheh krenarin. Nj krenari dhe nj sedr t till e gjen sot te do dibran. Ja nj fakt. N fillimin e korrje-shirjeve n fshatin Drajere n kufi me Kuksin kishin ardhur pr t korrur grurin edhe kooperativist nga fshati Vilaj i kooperativs s Bushtrics t rrethit t Kuksit. Dhe korrn shpejt pa humbje grurin. M von ishin drajereasit q shkuan t ndihmonin fshatin Vilaj. Nj lidhje e bukur, shum kuptimplot. Kemi festn e buks prpara, t thon me gzim n Maqellar dhe n Dibr. Do ta festojm s bashku me ditn e lirimit t qytetit. Dy festa, dy gzime n nj dit. Dhe sht kaq i madh entuziazmi sa pr t dieln kur sht festa jan shtyr edhe dasmat. Se ajo sht fest e t gjithve. Pr festn e molls, organizuar vjet nga ndrmarrja bujqsore, ku ishin ftuar nga t gjitha rrethet, Festim Pishtari tregon gjr e gjat. Ai vet sht nga Kora dhe ka mbi 10 vjet specialist n Dibr ku ka krijuar dhe familje, prandaj flet me krenarin e nj dibrani pr rendimentet e larta q merren n blloqet e mollve. Po fest rrushi do t ket sivjet? pyesim n Maqellar. Se kjo fest kushton m lir. Ska harxhe pr raki. Kur sht fjala pr vreshtin, specialistt st flasin me at entuziazm si pr grurin dhe misrin. Por gzimet e mdha duan edhe dolli si sht zakoni, po dollia ngrihet me raki rrushi e kumbulle, pa duhet dhe vreshti dhe pemtaria. Dhe kjo me pak m shum kujdes se nuk ka arsye t mos kesh 497
Sokol Shameti mbar pemtarin n kt zon me tradita, ndrkoh q merr 70 kv grur pr ha. N Maqellar n zyrn e kryetarit t kooperativs Xhevat Dani nj vajz e re sjell nj evidenc. Esht evidence e qumshtit nga tufza thot kryetari i kooperativs. Dhe nis e tregon pr mbarsin e tufzave q n numr krersh e kan kaluar tufn e prqendruar. Ka dit q marrin 6-7 kv qumsht mbi grafikun. Tufzat kan edhe dhi, megjithse numri i tyre sht tepr i vogl n krahasim me kushtet e zons q e ka tradit dhin. Bariu i ri Adnan Vranezi merr si tufzn e vet mbi 300 kg qumsht. A nuk ja vlen t prhapet kjo prvoj jo vetm n Maqellar por edhe n ekonomi t tjera t rrethit, ashtu si sht punuar pr prhapjen e prvojs s prparuar n misr ku me dhjetra brigada sivjet synojn t marrin 100 kv pr ha duke ndjekur kmba kmbs Servet Kosiqin q synon t marr 120? Dilaver Keshi, kryetar i kshillit popullor t bashkuar t Maqellars t flet pr rritjen e mirqnies, ndr t tjera t prmend nj shifr; 300 lindje regjistrohen n vit n t 16 fshatrat e kooperativs. Dhe n 13 prej tyre nuk njihet vdekshmria foshnjore.
Gazeta Bashkimi 19 gusht 1988 Nnshkruar: Filip akuli
Miqt e detit n ver dhe n dimr

Nj poet q ka folur pr trishtimin e plazheve n dimr, me siguri ka dashur ti shoh ata t populluar n t katr stint. Sepse deti sht nj privilegj i madh natyror pr vendet q lagen prej ujrave t kripur, si sht nj peng dhe nj nostalgji po aq e madhe pr ato vende q skan dalje n det. Ne lagemi nga dy dete. Kur vjen vera e nxeht t gjith turren drejt plazheve pr t kalitur trupin me rrn, me ujin, me diellin, me lojrat, me vrapimet. Dhe kjo sht e kuptueshme. Por hyn tetori dhe bregdetet zbrazen. T vjen keq q t rinjt tan privojn vetveten pr nnt muaj me radh nga nj pasuri e pamuar si sht deti. Kt m mir se kushdo e din ata q nuk i ndahen Shngjinit buz Adriatikut pr asnj ast. Ktu nuk sht fjala pr peshkatart, por pr njerz t profesioneve t toks. Nj prej tyre sht Gani Haxhia, nj djal q sapo ka mbushur t 23-tat, gjithmon i qeshur, me sy t kaltr si vet deti, me trup t lidhur e muskuloz sa do t joshte do skulptor pr ta pasur si model. Tani n
498
Udhrrfyes i reportazhit shqiptar 1912-2011 janar e gjat gjith vitit, pas mbarimit t puns, ai i hipn urbanit t linjs dhe shkon n Shngjin. Shtit, vrapon n rr, futet dhe bn nj banjo me uj t kripur, del nga deti dhe vrapon prsri, duke i uditur ata q e shohin q nga qoshet e banesave t strukur n pardesyt me jaka t ngritura pr tu mbrojtur nga t ftohtit. Ganiu qesh me ta, i fton ta ndjekin, u thot se un e kam kaldajn me vete, kam rrezet e diellit dhe jodin e rrs n trup. Ganiu punon n bazn eksperimentale t Lezhs. Pasioni i tij pr t eksperimentuar kultivar t rinj t grurit, s bashku me specialistin e vjetr Beqir Ahmeti, sht i pandar nga dashuria dhe nevoja pr detin. Dnimi m i madh q mund ti bhet ktij djaloshi sht ta ndalosh t shkoj te deti. Natyrisht, askush nuk e ndalon, t gjith e admirojn. Rrugn nga moloja ku nisen motobarkat pr peshkim e deri te vend i quajtur Knall, banort e Shngjinit e kan pagzuar me shaka shtitorja e Ganiut dhe Martinit. Po Martini kush sht? Nj mik tjetr i detit, nj piktor i talentuar me trille t shumta artisti. Martin Luca, ai q eli vitin e kaluar nj ekspozit t suksesshme n Tiran, banon tok me familjen n Shngjin. Shokt e tij m t ngusht jan peshkatart dhe Ganiu. Kta t fundit shohin te Martini piktorin e palodhur dhe njeriun e vrullshm q merret me sport, me vrapime, me librin dhe hallet e ndryshme t shokve. Vet ka halle, sepse ende nuk i sht siguruar studio. Por ky nuk sht shkak q ai t rrij i ngrysur n shoqri si ti jen mbytur gjemit apo t hedh penelin. Shokt e rrethit t Lezhs me siguri do ta ndjejn tani se nj pasioni i fort krijues zien n shpirtin e Martin Lucs dhe do ti krijoj kushtet normale pr pun. Ganiu sht beniamini dhe kritiku i tij. Shoqria me piktorin e ka hapur horizontin e puntorit. Peizazhi Deti dhe pulbardhat, sm duket edhe aq i realizuar, i thot Ganiu. Se e ke mbushur me nj blu t fort, q t frikson. Nuk e di, por m duket si nj mot me shi. Po ti a e kupton, Martin, zemrn e detit! Ja, dgjoje Valt prplasen tek kmbt e tij, e duken sikur thon: Bukur miku im, bukur - Ti flet si tifoz, - ia kthen me shaka Martini. Megjithat vrejtja e shokut e ve n mendime. E merr n telefon dhe e vendos afr pishave ku frshllen era. Dika nuk shkon. Deti, pulbardhat dhe ajo bluja e fort. Nj sfond q st josh. Peneli rrshqet mbi telajo. Ngjyrat fitojn transparenc. Dua t pikturoj kthimin e peshkatarve nga gjuetia, thot piktori. Ka ndenjur sa e sa her me ta, e ka magjepsur bukuria e detit n thellsi, puna e tyre n shi n er, ditn dhe natn. Deti u hedh strkalat e ftohta te kmbt. T dy shokt gjallrohen. Drejt tyre po vjen msuesi n pension Rexh Lohja, nj burr i respektuar n Lezh q ua di kimetin detit dhe shtitjeve. Edhe Ganiu, edhe Martini e duan shum Rexhn, e kan vazhdimisht t pranishm si nj shok t ditur me shpirt djaloshar. Rexha rifillon nj bised t ln prgjysm pr detin, historin, letrsin Flokt e thinjur ia trazon nj er, q si thot vet, 499
Sokol Shameti paralajmron stuhi. Megjithat, shtitja gjat bregut t detit vazhdon Me ta bashkohet Suela, Petriti, nxns n shkolln e qytetit bregdetar, Simoni, puntor n port, dhe kngtari i ri Zef Vokrri. Mendohet q Shngjini sht 2400 vjear,- thot Rexha. Dikur Shngjini quhej vendi i zanave, ose ndryshe: Nimfeum. Kush e ka lexuar veprn e Jul Cezarit Lufta Civile? Shngjini prshkruhet nga Jul Cezari si nj liman natyror, afr qytetit t Lisit. Bhet fjal pr vitin 48 para ers son, - thot Martin Luca. Rexha gzohet q jo vetm piktori, por edhe puntori i portit dhe i bazs eksperimentale e duan librin ashtu si duan detin, prsosin trupin dhe ndrgjegjen. Dhe do t kishte dashur q deti n dimr t kishte m shum miq. N shoqrin e tyre merr pjes her pas here edhe nj ushtarak i forcave detare, Avni Ponari. Ai e njeh detin n breg dhe n largsi. Deti duket i egr n dimr, n vetmi, por prania e njeriut sikur e zbut, - thot Avniu. _ Prse t mos punoj edhe tani kampi i Shngjinit. Fare mir mund t shfrytzohet nga rinia pr argtim dhe kalitje. Para pak ditsh nj grup studentsh t vitit t katrt fizik n fakultetin e Shkencave t Natyrs n Tiran, erdhn n hotelin piktoresk t gjuetis n Ishull-Lezh. Por nuk largoheshin dot nga Lezha pa shkuar n Shngjin. Atje u krijua mundsia t organizonin nj veprimtari t bukur. Po vet rinia lezhjane q e ka detin pran a mund ta shfrytzoj m shum kt dhurat t natyrs? Deti nuk prcjell. Deti vetm pret. Mbi dallgt e tij t shkumbzuara bie shkrumbi i muzgut. Miqt e tij t zakonshm marrin rrugn e kthimit t leht, t gzuar.
Gazeta Zri i Popullit 7 Janar 1989 Nnshkruar: Pre Zogaj, Nikoll Lesi
Ata q votojn pr her t par

N 7 maj t gjith do t votojm. N pamjen e par kjo duket nj gj e zakonshme, e prtrevjetshme, e prkatrvjetshme, por do votim ka t prgjithshmen dhe t veantn e vet. E prgjithshmja sht te ritmet e zhvillimit, tek ecja prpara, e veanta sht te momenti kur votojm. Kt vit do t votojn n jubileun e 45-vjetorit t lirimit t Atdheut, kur bilancet e zhvillimit, t ecjes prpara, t rritjes e t progresit shoqror jan edhe m t dukshme. Brezat vijn shkallshkall. Secili brez ka jetn e tij, emocionet dhe biografin e tij t prngjitur n kurmin e bukur t popullit. Ata q para tre vjetsh hodhn votn e par tani jan m t rritur, kan hedhur hapa m t sigurt n jetn e tyre. Ata q kt vit votojn s pari vijn nga bankat e shkolls, nga repartet ushtarak, nga uzina e 500
Udhrrfyes i reportazhit shqiptar 1912-2011 fabrikat, nga prodhimi. N kt reportazh do t flasim pr disa nga ata dhe pr t tjer. Vlora sht qytet i ri n strukturn e ndrtimeve. Nga legjislatura n legjislatur, nga viti n vit, qyteti rritet, zbukurohet, shtohet me pallate t rinj, edhe me njerz t rinj q vijn n jetn shoqrore sipas brezave. Edhe n ndrtimet e vjetra, edhe n ato t reja, Vlora sht qytet n harmoni me peizazhin e bukur. Nj qytet q nis nga ndrrimi, zbrthehet i detajuar n vija e skica, n zyrn e urbanistiks s rrethit. N kt zyr, n vijat q hiqen, n skicimet, n ndrrat q thuren, merr form qyteti me shtrirjen e tij. Ktu takojm njrin prej arkitektve, jo pse sht m i spikaturi, m i afti a m rezultativi n punn si arkitekt. Prgjithsisht sht zyr me kuadro t aft q nga drejtuesi deri te punonjsi i fundit. Veuam Arben Meksin. Ky ka mbaruar studimet pr arkitektur n 1976. Ka mbrojtur diplomn me ndrtesn e re t kampit t puntorve n Vlor. N kt vit t jubileut t 45-vjetorit t lirimit t Atdheut, vit n t cilin do t votojm, edhe Arbeni i ndjen dhe i prek me dor sukseset e tij dhe t shokve t zyrs s projektimit. sht br zakon q n prag t votimeve t flasim pr nj zhvillim total t ekonomis, t kulturs, shkencs, arteve, t jets shpirtrore dhe morale t njerzve, pr rritjen e qyteteve. Ky sht nj realitet i prekshm. Ku m shum se n nj zyr projektimi e ndjen rritjen dhe transformimin e nj qyteti. Arben Meksit i bie t ket votuar pr her t par aty nga viti 1972, kur ishte maturant. Q athere qyteti ka br 16 vjet transformim, rritje e ndryshim n struktur, n arkitektur, n shtimin e popullsis, n gjithka. Arbeni ka votuar shum her, ndaj n kt votim sht disi i liruar nga emocionet e dikurshme, duke hedhur vshtrimin prpara e prapa. N 1972 ishte gjimnazist, pastaj student. Q nga viti 1976 punon si arkitekt. Ka marr pjes n grupin e projektimit t Muzeut Enver Hoxha, sht autor e bashkautor n shum ndrtime n qytetin e tij. Edhe nj veori tjetr q nuk prputhet me konstruktin e tij fizik: sht karikaturist. Karikatura erdhi von tek ai, por me sukses. N pes vjett q punon si karikaturist, ka br mbi 100 pun t botuara dhe t ekspozuara. Ka marr pjes n ekspozitat ndrkombtare n Kanada, Bullgari, Turqi, Greqi. N ver do t hap n Vlor nj ekspozit vetjake me karikatura. Kshtu rritet njeriu yn, zhvillohet, emancipohet do dit e bhet i dobishm pr shoqrin. Ai rritet bashk me qytetin, me institucionin ku punon, duke zhvilluar konceptin pr jetn dhe t dobishmen shoqrore. Kjo zyr projektimi e nisi jetn e vet 22 vjet m par me kuadro t pamjaftueshm. do gj m par e prisnin nga Insituti i projektimit n Tiran. Tani jo. sht e kompletuar me kuadro t zot e t talentuar, duke u paraprir punve. Sikur kjo zyr t mos funksionoj pes vjet, ritmet e ndrtimeve n qytet e n rreth nuk do t bien, sepse sht paraprir me projektime respektive. N kto votime ky kolektiv shkon me suksese t dukshme. Edhe Arben Meksi bashk me ta. 501
Sokol Shameti Jemi n punishten e rrjetave t peshkimit n Vlor. Jan dy salla t mdha me rrjeta t shtrira, me ndriim t mjaftueshm, ku punojn gra e vajza, kokulur mbi plhurat e hapura, ngritur aty-ktu mbi kmbalec. Riparojn tratat e dmtuara, nxjerrin nga duart e tyre trata t reja. Mosha e ksaj punishteje sht bashk me krijimin e flots s peshkimit, rritja bashk me rritjen e saj. Ather ishte nj sall e vogl, m shum punohej n natyr, riparonin kryesisht peshkatar. Tani sht nj punishte e plot, e profilizuar, e plotsuar me puntore e puntor t kualifikuar. N kt punishte nis jeta e vrtet e nnujit. Peshkatart prballojn detin, pagjumsin, vshtirsi t t gjith llojeve. Ata zhytin tratat n thellsira, sipas llojeve t gjuetis. Nn uj vepron mundi, fantazia, durimi i ktyre grave e vajzave, t cilat endin plhurat e projektuara nga inxhinieri i pasionuar Agathokli Loli. N njrn nga sallat punojn dy vajza q e kan nisur punn tash pes muaj n kt punishte. Jan t dyja bija puntorsh, njerzish t thjesht. Esmeralda Dalipi ka mbaruar shkolln e mesme profesionale, Silvana Ismaili at t mesme t prgjithshme. Puna ktu sht e bukur, plot fantazi. Endja e plhurave, format e tratave, krijimi i sytheve, grackat, t bjn t vshtrosh thellsin, t ndezin prfytyrimin. T dyja kan an t prbashkta; puna, koha kur e kan nisur, shkolla q kan kryer, m e rndsishmja: votojn pr her t par. Pra jan n pjekuri shoqrore, kan t drejt t zgjedhin e t zgjidhen, realizim i ndrrs s flakt t Sami Frashrit. Ato jan t ndrgjegjshme pr votn e tyre. Ato po e nisin jetn e tyre shoqrore n nj stad t lart zhvillimi, kur kjo punishte sht e plot, e kompletuar dhe prballon kt flot peshkimi t fuqishme. Votimet e 7 majit e gjejn NPV-n e Vlors n ndrtes t re, t madhe, t bukur, peskatshe, binjake me ndrtesn e re t ndrmarrjes artistike, prball stacionit t trenit. NPV e Vlors i ka realizuar detyrat dhe shkon n votime me suksese t arritura n t gjitha fushat. Kjo ndrmarrje ka ardhur n rritje, qoft n prmirsimin e makinerive e t teknologjis, qoft n rritjen e fuqis puntore. N prag t votimeve do t hapet nj linj e re, e cila do t zr 300 forca pune t reja. Ktu prodhohen rroba e veshje t t gjitha llojeve pr eksport e pr konsum t brendshm. Fuqia puntore sht relativisht e re. Edhe t rejat q votojn pr her t par nuk jan pak. Po veojm njrn: Merita Myrtaj, n repartin e trikotazhit. Merita ka 6 muaj q punon ktu. Posa ka mbaruar shkolln e mesme tregtare pr konfeksione. Merita do t votoj pr her t par, n nj koh kur ndrmarrja e saj ka arritur nj stad t lart zhvillimi. Ajo nuk mund ta prfytyroj se si punonin shoqet e saj n fillimet e ksaj ndrmarrjeje. Merita do t bhet nn s shpejti dhe kjo sht nj rrethan pr t mos e harruar votimin e saj t par. Ajo merret me qndisjen e trikove t prodhuara. N sfondin e tyre ajo hedh me gjilpr lule, flutura. Merita shkon n ditn e votim502
Udhrrfyes i reportazhit shqiptar 1912-2011 eve me formim t plot, e arsimuar, me kualifikim profesional, me botkuptim t shndosh pr jetn. E ardhmja e saj dhe e fmijs, t cils do ti jap jet, sht e garantuar. Jan 23 t rinj q votojn, pr her t par n ndrmarrjen artistike t Vlors. Ktu enden qilima, sixhade, thuren shporta, bhen qeramika, nxirren prodhime artistike nga lpushkat e misrit, gdhenden druri, kocka, qndiset, etj. Jemi n repartin e prodhimeve artistike prej kocke. Nga nj mjet i zakonshm, fare i rndomt, po ta shohsh para prodhimit, si sht kocka, pasi pastrohet e sterilizohet, pasi i nnshtrohet gdhendjes sipas nj modeli, ajo merr form t bukur dhe vler artistike t konsiderueshme. Ktu puntort jan t kualifikuar trsisht, t zgjedhur npr konkurset e hapur nga ndrmarrja, apo t ardhur nga shkolla e mesme artistike Naim Frashri. Vetm kt vit kan hyr n pun nga kjo shkoll 8 vet, t cilt kt legjislatur votojn pr her t par. Po veojm Valbona Ramn, e cila ka mbaruar shkolln e mesme pr piktur. Ajo ndjen m shum ngjyrn se formn plastike t kocks. Megjithat ajo punon me knaqsin e prodhimit t dikaje t bukur e me vler. Valbona voton pr her t par. Edhe punn ktu e ka rishtaz. Pra ka t kujtoj e t krahasoj n t ardhmen. Arben Meksi votoi pr her t par n 1972, kur ishte maturant. Q ather kan kaluar 17 vjet. E pam rrugn q ka br n kta vite. Tani e nis rrugn nj tjetr maturante e shkolls s mesme t prgjithshme Halim Xhelo n Vlor. Nuk sht vetm kjo. Ka plot maturant e maturante t shkollave t mesme t qytetit dhe t rrethit. Po prgjithsojm me t. E quajn Enkela Shehu. Q n pamjen e par duket inteligjente, n syt, n fjaln e shkatht, n gatishmrin pr t br humor dhe pr tu prgjigjur sakt. Jeton me prindrit n Llakatund. Vjen n shkoll do mngjes me autobus. Largsia i merr kohn, por ajo nuk e l ti ik kot ajo q i mbetet. sht nxnse me rezultate t larta. Mesatarja e nots s katr viteve i arrin n 9.7. Kjo nuk sht pak. Me se e kalon kohn e lir? t plqen m shum? Koh e lir mbetet fare pak, thot Enkela, sepse m duhet shum pun pr msimet. Kjo sht detyra ime kryesore. M plqen poezia. Edhe e shkruaj. M plqen letrsia. M plqejn mbrmjet muzikore t premteve n televizion, baleti n prgjithsi, baleti n akull n veanti. Maturante e vitit 1989. E cila hedh votn e par pr Frontin. Po rruga e saj? Vitin e ardhshm studente. N legjislatura t tjera mjeke, inxhiniere, ekonomiste, poete E ardhmja e rinis sht e sigurt, kur ajo sht e zonja, e puns, e mendjes. Ndaj e hedhim votn: pr kt ardhmri e siguri!
Gazeta Zri i Popullit 12 prill 1989 Nnshkruar: Shefqet Tigani
503
Sokol Shameti
Fantazia krijuese on prpara prodhimin

Nga sheshi i shtpis, s pushimit t puntorve duket Kora e mbuluar me mjegull. Qyteti, nga nj pik e lart, ngjan si i prgjumur. Ndoshta kt prshtypje ta japin atit e kuqe, karakteristike, t ngjitura pran e pran, t ndara po edhe t bashkuara nga avllit e nga oborret me lule, nga udht me kalldrm dhe nga ai komunikim i heshtur, i ngroht, por i mezidukshm (prej mysafirve t largt) i banorve q njihen prej vitesh. sht e diel, e nesrmja do t sjell 1 Majin. E diela tjetr do t jet dit votimesh. Papritur qielli nxihet. Por nis er e ftoht. Ndoshta diku npr male bie dbor. E etur pr shi, tr zona e Kors shikon n mbrmje me zili buletinin e kohs q jepet n televizor. Shiu vjen rrotull Kors, por, si pr inat, ret sduan t derdhen mbi fushn e begat ku, ve grurit, panxhari prcjell hidhrim, kur nuk mbin mir e kur rreshjet nuk duan ta ndihmojn. Ky shqetsim pr shiun ndihet te do qytetar, aq sa, kur u thua se, po ra shi, sdo t mund ta festojn sipas tradits 1 Majin n kodrat e qytetit, secili prgjigjet: Le t bjer shi, pa festn e bjm edhe m t bukur!. Megjithat, qytetart nguten t blejn npr dyqane. Disa drejtues dhe shok t komitetit t Partis kan caktuar sot vizitat npr shtpit e puntorve t dalluar, ndrsa amvisat pastrojn oborret dhe rrugt me kalldrm. Kemi dy festa prpara, thon, 1 Maji, dhe dita e votimeve. T dieln e 7 Majit, shtitjet e njohura n Morav do t jen piknik pr mbar Korn Sigurisht, po t jet koha e mir Le t bjer shi, pa. T prcjell nga ky ankth i shiut, nisemi me drejtorin e miniers 1 Maji, Gaqo Peltekun, pr t uruar disa minator q banojn n Drenov. Gaqoja vjet u b Hero i Puns Socialiste. Se kam ndjer veten m ngusht se at dit na thot kur e urojm, ndonse me vones. Mu lidh goja e sthosha dot nj fjal. Nj shok m tha: Gaqo, hidh nj got! Bah, sbnte drman. Shkruaji dy fjal n letr q ti lexosh. Bah, slexoja dot asgj. Smbaj mend se kam thn at dit Nejse, E di m ngjau kto dit? Pasi uruam traverbarkun e dyt, shokt m thon: Gaqo, tani bni edhe parkun e lodrave t fmijve!. Jeni n vete? iu thash. Edhe me lodrat e fmijve do t merrem tani? Ka komunale, qyteti ka Ti ke vagona, ke shina, ke Ja q e vendosm ta bjm. Do t shtrijm nga dy shina, do t vm ca vagon nga ato t udhtarve, do t rregullojm sediljet, do ti bjm aq t bukura sa t koloviten jo vetm fmijt, po edhe pleqt po deshn Dhe e di pse vendosa? Q nesr niprit e mi t thon: Kta vagona i bri gjyshi Gaqoja sht nga ata njerz energjik e entuziazt q me shakat q bjn, qeshin vet t part: E
504
Udhrrfyes i reportazhit shqiptar 1912-2011 di si sht puna? Drejtuesi q thot: kaq jan mundsit, m tepr sbhet, ssht drejtues. Vetm energjit e njeriut smbarojn kurr. Ky lloj drejtuesi duhet ti lr vendin nj tjetri. Do t thuash ti se nj problem i zgjidhur hap disa t tjera. Kshtu sht, ska diskutim. Ja, p.sh., ne bm jo nj, po dy traverbank. U rrit rendimenti u ul kostoja, puna e puntorit u b shum m e leht Ne tani orarin e puns e bm pr minatort 6 or. Mirpo ndodh? Koha e lir e minatorve humb, sepse autobuzt q sjellin puntort, nuk na vijn me orarin e ri t katr ndrresave, se atyre t parkut kshtu u shtohet puna ose sepse ata jan msuar me orarin e par sht e drejt kjo? Gaqoja mendohet nj ast. Edhe n punn ton duhet fantazi, por edhe guxim. E di ti, q tani Gaqoja do t merret edhe me lopt, edhe me stallat, edhe me prodhimin e zarzavateve pr t siguruar vet miniera ushqimin e puntorve t saj? Nga befasia q krijoi kjo pyetje e tij, si pr t na bindur q pyetja e tij ishte tepr serioze, i drejtohet shokve t kooperativs s Drenovs, q kan ardhur bashk me ne n shtpin e minatorit t dalluar Argjir Zoto: Do t m jepni ca dhi? Skemi pr vete, - i thot kryetari. Pastaj ata flasin pr tokn q duhet ti jap kooperativa Kto biseda interesante, her me ngacmim, her me humor, por q gjithmon kan dshirn dhe fantazin krijuese pr t br m tepr dhe pr t gjetur rrug t reja, na prcjellin npr shtpit e minatorve t tjer: Pandi Miani, Gaqo Koruni dhe minatori pensionist Janaq Treska. Njerzit jan t prirur pr t rritur prodhimin, pr t shkundur nga plogshtia dhe rutina edhe ndonj administrator. Fryma e Pleniumit t 7-t ka vn n lvizje mendjen e njerzve jo vetm n bujqsi, po n gjith sferat e jets. Njerzit po binden edhe m mir se rritja e prodhimit nuk sht qllim n vetvete, por kusht thelbsor pr rritjen e mirqnies s tyre. Kt e provon konkretisht edhe kjo minier me emr. Ndrtimi pr nj koh rekord i dy traverbankeve dhe rritja ritmike e prodhimit, uli vetiu orarin e puns dhe rriti t ardhurat materiale t minatorve Kurse posht miniers, kooperativa merr ende t ardhura t pakta pr dit pune. Si sht e mundur kjo, kur Drenova nuk ka kushte m t kqija se Plasa e ndonj kooperativ tjetr motr? Mos ndikon pr keq miniera, se burrat punojn aty dhe marrin t ardhura m tepr? Shokt e kooperativs mbledhin supet. E di si mund t bhet kooperativa? thot Gaqoja. Q njerzit t duan t punojn aty e t na vn n pozit t vshtir pr fuqi puntore Por pr kt duhet rritur prodhimi, interesi i kooperativistve Kto biseda ndrpriten nga urimet dhe dollit. Nesr sht 1 Maji Prsri nis motivi i shiut. A do t festohet 1 Maji n kodra? Tani qyteti i Kors ka n Morav nj pik turistike t mir. Por atje ska shkuar ende uji i pijshm. As rruga automobilistike spaska prfunduar. As furnizimi, sqenka n nivelin e nj lokali t till me gjell dhe meze karakteristike Gaqoja edhe n kt bised merr pjes gjallrisht. 505
Sokol Shameti Ai krkon q pika turistike e Brozdovecit, q sht shum m e mrekullueshme si natyr dhe si bukuri, ti kaloj miniers. Deri tani kjo pik ka mbetur si e vdekur. Po ta marrim ne, mund ta bjm Brozdovecin nj pik aq interesante, sa jo vetm minatort dhe qytetart e Kors, po edhe turistt t vijn e t knaqen aty. Fantazia krijuese e ktij njeriu, energjit dhe dshira njerzore pr tu ln kujtim njerzve dika, spaska t sosur. Tek e dgjojm pr kto dshira pyesim veten: Ku e gjen tr kt energji ky njeri?. Ksaj pyetjeje i prgjigjemi me fjalt q ai na tha disa or m par: Po t dish t vesh n lvizje njerzit, mund t bsh vrtet mrekullira. Tek largohemi nga shokt e miniers, na duket se fantazia krijuese, e domosdoshme pr punn e do shkrimtari, ssht vetm mjet i suksesit dhe i krijimit vetm yni, por jo m pak edhe i njerzve q drejtojn prodhimin. Dihet mundsia e Kors pr prodhimin e frutave, pr traditn e mrekullueshme t konservimit jo vetm t tyre, po edhe t zarzavateve. Kjo tradit e lasht e amvisave korare prej vitesh ka hyr n rrug industriale. Prodhimet e konservuara t Kors jan t mirpritura jo vetm n shkall Republike, po edhe pr eksportin. Por pr arsye t komunikacionit (n kohn e grumbullimit t tyre fillon stina e panxharit, dhe e drithrave) jo rrall sasira t mdha mbeten pa u grumbulluar. Po edhe pr arsye t tarifave t larta t pagess s mjeteve (ndonjher i kushtonte kooperativs m shum transporti se malli), si dhe t mimit t ult t grumbullimit, sasira t mdha frutash kalbeshin. Kto shtje q i zgjidhi Pleniumi i 7-t, kan krijuar mundsi pr grumbullimin dhe kultivimin edhe t frutave q m par quheshin t rralla dhe luks. Gjergji Shkodrani, kryeinxhinier i ndrmarrjes ushqimore na thot se pikrisht nga kto rregullime vetm kooperativa e Progrit do t rrit prodhimin e gogozhares nga 1600 kv, n 4 mij. Ndrsa gjith mdrmarrja sivjet do t grumbulloj dhe konservoj 8 mij kv fruta m tepr. Pr t shkurtuar transportin, do t happen njsi prpunimi n Bilisht, Liqenas, Lozhan e Moglic. Me pajisje t thjeshta, t prodhuara me kooperim, kto njsi do t prpunojn sasira jo t vogla frutash. Kshtu nuk do t shkurtohet vetm transporti, por do t mnjanohet mjaft mundsia e dmtimit, se deri tani firoja shkonte mbi 30 pr qind. Kshtu do t shtohet shumllojshmria, se Dardha e Voskopoja, p.sh., do t prodhojn vet rakin e famshme t kumbulls, Drenova shurupin e manit t kuq, qendra t tjera do t prodhojn nardenin, pekmezin, qepujkat e konservuara, vet ushqimorja po prmirson strukturn, duke br nj linj pr koncentratin e lngut t molls e t frutave t tjera, mund t prodhohet gjithka q kan prodhuar sheqerxhinjt e dikurshm, etj, etj. Pra dshirat dhe mundsit jan tepr t mdha. Kto tani sjan m fantazi, por realitet. sht m kryesorja, pr rritjen e prodhimit po bhet m i interesuar vet fshatari. 1 kg gogozhare nuk i blihet kooperativs nn 2.5 lek. Po kshtu edhe 506
Udhrrfyes i reportazhit shqiptar 1912-2011 frutat. Kur vajtm n Kucak, - thot Gjergji, - dhe biseduam pr kontratat, fshatart na than se do ti rimbjellin kodrat me pjeshk, se m par i kishin prer, se nuk kishin leverdi Kjo lidhje konkrete me kooperativn ne na bn nj trup me prodhuesin. Biseda me Gaqo Demirasin, drejtorin e kombinatit t sheqerit, nuk u nis me entusiazm, se, si dihet, prodhimi i panxharit vjet ishte mjaft i ult. Nisur nga perspektivat e hapura nga Pleniumi i 7-t, - e pyesim: - si mund t bhet q kombinati t jet jo vetm i interesuar, por edhe faktor nxits pr rritjen e prodhimit t panxharit? Ne kemi disa agronom n kombinat, - na thot ai, - por ata, si sht organizuar puna, nuk mund t luajn dot rolin q duhet npr kooperativa Vrtet fara e panxharit, nuk sht m aq e shndosh sa t siguroj rritjen e prodhimit? bn stacioni i panxharit n Kor? Kto pyetje na vijn nga nj bised q patm disa muaj m par me shkenctart e grurit n Institutin e Lushnjes. Ata na than se fara e panxharit krkon rigjenerim dhe stacioni mund t luaj nj rol t madh pr kt. Ve ksaj, si na than ata, a nuk duhet institutet e tilla shkencore t punojn me sistem kontratash me kooperativat? Gaqoja duket se e mbshtet kt mendim. Megjithat, n kombinat ndjeht nj mobilizim i madh pr t mbyllur ndonj gjynah t kaluar. Po hapen linja t reja me rndsi t madhe pr prmirsimin e strukturs s prodhimit t sheqerit, t rritjes s llojeve t brsive, t plehrave pr bujqsin, t ushqimit t ashpr pr blegtorin. Mbeturinat e panxharit me nj impiant do t mblidhen e do t prpunohen; po ndrtohet nj impiant pr prodhimin e plehut q do t ndihmoj mjaft pr glqerizimin e tokave; nga ekstraktet e misrit do t nxirren lnd n shrbim t industris s antibiotikve, q m par silleshin nga jasht, etj. Largohemi nga Kora t prcjell nga ret e rnduara dhe nga fantazia e ndezur e njerzve q si z gjumi pr t hapur shtigje t reja n udhn e gjat e t vshtir t prparimit.
Gazeta Zri i Popullit 4 Maj 1989 Nnshkruar: Kio Blushi
Fush-Arrzi mes malesh e mes puns

Fush-Arrzi, sht nj ndr qytetet e rinj t vendit ton, ai ka t veantn e 507
Sokol Shameti tij. Urbanistika i prshtatet terrenit t thyer dhe kshtu, vit pas viti, ai ka krijuar fizionomin e tij. Ndoshta sht pr t gjitha kto, q, kur t qllon t kalosh e t ndalesh n mjediset e ktij qyteti, t krijohet mendimi se ai ka lindur nga puna. sht ndrtuar si t thuash n pun e sipr. Dhe kshtu sht. Pa ndonj histori t hershme si qytet ai t shpalos vrullshm historin e puns, pulsi i s cils u ka dhn e u jep jet njerzve. I ka rritur ata. Moshatar me socializmin kt vit ai mbush 45 vjet. Themelet e tij t para q sishin gj tjetr vese ca ndrtesa t thjeshta druri, u hodhn n vitin e par t lirimit. Banort e par t Fush-Arrzit jan njherazi edhe puntort e par q filluan n ata dy gatrat e thjesht. Nga pylli vinte lnda e drurit aq e nevojshme pr vendin e sapodal nga Lufta. Na rriti puna e prbashkt, gzimi i saj, - tregon Prend Gjoni, Hero i Puns Socialiste, veteran i sharrave. Puna rriti edhe qytetin. Ka shum pr t treguar Prendi. Por flet pr shokt e tij. Pr ata q msuan e u rritn prmes puns. Pal Gjoni sht shoku i tij. Edhe ai Hero i Puns Socialiste. Po kshtu Hero sht edhe Kol Pjetr Doi. Nga puna e gjeologve, minatorve dhe sharrtarve lindi Fush-Arrzi. Pr t cilin banort t thon se po vete te 4 mij frym e po kompletohet dita-dits me t gjitha objektet social kulturore dhe ekonomike. N shkolln e mesme t ktij qyteti vijn edhe nxns nga fshtrat prreth. N spitalin e ri e t pajisur mir bhet nj shrbim i kualifikuar ndaj t smurve. Kuadri aty po shtohet me bij e bija pukjane. Njsit e shrbimeve tregtare, komunale, t PTT-s, n t cilat spikat edhe mjeshtria e pukjanit pr gdhendjen e drurit po ja shtojn gjallrin e hijeshin qytetit. Sukseset e gjeologve e minatorve t bakrit i kan elur perspektiva t reja qytetit. Vendasit shfaqin dshirat e tyre pr fabrika t reja pasurimi t bakrit, pr zgjerime t linjave e fabrikave t prpunimit t pasurive pyjore Zhvillimi i industris do t jap shtysa t reja edhe pr arsimin e kulturn, pr jetn qytetare t ksaj qyteze puntorsh, ku sharrtart e mbajn veten me t drejt si themeluesit e saj. Tani veterant e sharrave i gzohen rritjes s ndrmarrjes e u duken ndoshta ndrr ato vitet e para, me vshtirsi e halle jo t vogla. Ndrmarrja ka njmbdhjet sektor q prbjn katr stabilimente t mdhenj, njri m i dalluar se tjetri. Nga Kainari i largt n pjesn perndimore t qytetit e deri n Arst Miliska. Pyjet e begata t rrethit t Puks shfrytzohen me plane t studjuara. N prodhimin e lnds s drurit ndrmarrja n shkall vendi sht nga m t mdhat e nga m t prparuarat. Prej gjirit t saj kan dal heronj t puns socialiste, kuadro e drejtues t cilve Partia u ka besuar detyra t rndsishme. Arritjet e tejkalimet e do viti jan frymzuese. Ndrmarrja vet sht heroin e puns socialiste. Heroikn e saj e shkruajn do dit sharrtart me punn e kmbnguljen e tyre.
508
Udhrrfyes i reportazhit shqiptar 1912-2011 U rritm me qytetin Bara Zef Kola sht nj grua rreth t gjashtdhjetepestave. Me nj vatr fmij si i thon fjals. Tani t gjith t rritur. N ndrmarrje punojn puntor, dikush ka mbaruar edhe shkoll t lart. Bara, qytetin e mban mend n rinin e saj kur sishte as nj qytez e vogl. N fillimet e saj ishte dhe puna e prbashkt. Aty n stabilimentin e sharrs, vajzat e grat mungonin fare. Sishte e leht t punonte nj vajz mes djemve e burrave. Bara ishte nj nga ato t parat q thyen kt koncept e paragjykim. Jetime, nga Lekbibaj, ajo u regjistrua n ndrmarrje pasi ishte kthyer nga aksionet e rinis n hekurudh. ika e aksioneve e thrrisnin athere. Hyri n pun si puntore. Me nj mendim t ri, pr punn e pr jetn. Punonte e studionte. Aty n pun u pranua edhe n Parti Gzimi ishte i madh po edhe prgjegjsia. N pun gzimet ndoqn njri tjetrin. Me Koln, bashkshortin u njoh po n ndrmarrje. Shembullin e Bars e ndoqn edhe vajza t tjera Rabije Asllani, Bjeshka Doi, Hava Gezhari, Nurie Tushta. Kto jan puntoret e para t qytetit dhe veteranet e ndrmarrjes s sharrave. Bjeshka kujton se Rabija ishte ca e ndrojtur n fillim. Por shpejt ia mori dorn puns. Ua kalonte edhe burrave. U fliste edhe atyre. Rabija sht sot heroin e puns socialiste. Nuk sht e rastit q n kt qytet relativisht t vogl t gjesh disa heronj t puns socialiste e midis tyre edhe nj grua, dikur nj vajz e mbyllur malsore, e privuar, prgjithsisht, nga jeta. Marie Tusha, nn Heroin kujton: - Ishim pak vajza n fillim. N ant tona feja e kanuni na kishin ndaluar shum gjra. Po un hyra n pun. Prkrah kisha shoqet. Kisha edhe shok q m ndihmonin. Doja t hyja n Parti. Shoqet mu bn krah. Bara e Sabija than q un bja pr n Parti. Dhe m pranuan. Duke par pikrisht ato pika t prbashkta, tek ecja prpara e ktyre grave si puntore, si komuniste e lufttare t s res do t zbulosh at kujdes t madh q tregoi Partia pr vajzn shqiptare e veanrisht pr malsoren shqiptare, ato energji t ndrydhura q zgjoi e vuri n veprim shoqria jon e re prmes puns. Tani Bara e shoqet e saj jan br gjyshe me plot nipr e mbesa, t cilve ndodh q u tregojn historin e qytetit. Nga sharrat te bakri Fush Arrzi pr shum koh u thirr edhe me nj emr tjetr: qyteti i sharrtarve. Dhe kjo ishte e shpjegueshme. Banort e tij ishin sharrtar. Stabilimenti kryesor i ndrmarrjes i ngritur n qytet u rrit e u fuqizua me ndrtimin, prve repartit t gatrave edhe t repartit t zdrukthtaris, fabriks s kollofonit e tani s fundi edhe ajo e fibrs. Ndonse sht n hapat e par, m e reja, 509
Sokol Shameti fabrika e fibrs, i ka realizuar detyrat e planit. Qindra djem e vajza punojn n stabilimentin qndror t qytetit e shum t tjer nisen pr n sektort e tjer t sharrave. Jeta e puns dhe jeta e qytetit jan t lidhura pazgjidhshmrisht ktu. Se vrtet at e ndrtuan sharrtart por tani i japin jet edhe puntort e fabriks s pasurimit t bakrit ngritur n nj terren t prshtatshm, n periferi. Fabrika pasuron mineralin e bakrit q vjen nga vendburimet e pasura t Tuit, Lur Roshit, Qaf Barit. N nj far mnyre ajo firmos punn e qindra minatorve n kto miniera, firmos cilsin e ksaj pune. Prej ktej minerali merr udhn pr n kombinatin kimiko metalurgjik t Lait. Fabrika sht ndr m t mdhat e m t rndsishmet prsa i prket sasis e cilsis s mineralit q prpunon e pasuron. Dhjet vjett e jets s fabriks kan dimensionet e tyre n jetn e njerzve e t qytetit. N mjediset e saj, aty mes puns jan rritur puntort e rinj, dikush edhe sht br mjeshtr. Fabrika sht shkolla. Prmes puns shum djem e vajza q kan mbaruar shkollat e mesme n qytet, kan msuar e jan prgatitur si puntor t kualifikuar. Minerali pasurohet me nj metod moderne bashkkohore, metodn e flotimit thot Zef Pistja inxhinier teknolog. Por q t bhesh nj flotist i mir duhet nj pun e madhe. Pr t arritur kt jan hapur n fabrik edhe kurse kualifikimi, madje dhe afatgjata. Megjithkt vshtirsi ka. Mir do t ishte ndrhyn inxhinieri Tonin Cara q n shkollat e mesme gjeologjike t veohej nj klas me profil pasurimi. Kjo do t lehtsonte punn n t ardhmen. Nj shkoll t till me profil pasurimi ka patur n Rubik. U mbyll. Prodhimi krkon gjithmon e m tepr puntor t kualifikuar. Ministria e Arsimit nuk i sht prgjigjur sugjerimit pr t hapur t paktn brenda shkollave gjeologjike edhe nj profil pasurimi. Nj ndr treguesit kryesor t puns n fabrik sht rikuperimi, tregues q lidhet me cilsin e bakrit n fund t t gjitha proeseve. Komunistja Vitore Legisi q sht nj nga flotueset m me prvoj vet rikuperimin e shpjegon kshtu: T rritsh rikuperimin do t thot t rritsh disiplinn tnde n pun, t rritsh ndrgjegjen. Flotistt e dalluar Pashk Bushi e Ndoc Hila, Flora Dai e Nikoll Ndoku, e shum t tjer kan rezultate t larta s pari pse kan rritur ndrgjegjen n pun. Me nj mosh relativisht t re fabrika jep sot rreth 45 pr qind t koncentratit t bakrit n shkall vendi dhe gati 70 pr qind t koncentratit t piritit pr eksport. Arritjet e ktij kolektivi jan pasqyr e puns s palodhur e me prkushtim t puntorve. Zotimin pr t dhn sivjet 200 ton koncentrat mbi planin thot prgjegjsi i fabriks Lefter Zhongo, e realizuam n ditn e zgjedhjeve, m 7 maj. Ky qytet i vogl puntorsh n Veri rrugt i ka t vogla, por t bukura. Ka edhe nj shesh n qndr. Edhe ai jo shum i madh por ndonjher e ngushtojn ca autobuz, q shofert uditrisht kan dshir ti rreshtojn njrin prkrah tjetrit, pikrisht te sheshi. 510
T etur pr kultur Qyteti ka edhe nj pallat kulture: t bukur e gjithmon t zn me pun. Pasditeve aty mblidhen t rinj e t reja. Nga frontet e puns vijn, nga sharrat, nga fabrikat. Veprimtaria kulturore e pallatit mbi baza vullnetare ndrtohet. Por aty vijn shum njerz. Edhe amatort jan t shumt. S fundi ata dhan edhe nj shfaqje t bukur estrade. Trupat e teatrove e t estradave vin e japin shfaqje, por mund t vin edhe m shpesh. Njerzit e ktij qyteti e duan kulturn, jan t etur pr t. Librat e rinj q vijn n librarin e qytetit si i thon fjals nuk bien prdhe. Librat na i drgojn shkrimtart, - thot rapsodi i njohur Frrok Haxhia, por n qytetin ton kalojn rrall. do qytet ka bukurin e tij. At e zbukuron m shum ai q e do. Dhe Fush Arrzi ka banor me pasione t tilla t mdha. Po ti shtojn atij, q ta bjn m t bukur? Natyrisht ka pr t shtuar gjithmon
Gazeta Zri i Popullit 11 Maj 1989 Nnshkruar: Albert Rakipi
Ne kemi nevoj pr mendjen e t gjithve

Toka, deti dhe klima e Sarands mund t prshkruhen si t sajuara pr qetsi e gzim. Po kjo nuk i pengon njerzit t jen puntor, t nxitojn. Vrtet ngulmohet m tepr aty ku toka sht e ashpr. Po kjo mund t ndodh edhe n nj vend t begat, kur njeriu bindet se me pun mund t shtoj begatin e natyrs, me prfitime t mdha pr veten dhe t tjert. N vitet e fundit pati nj qndrim n vend n bujqsin e Sarands, pr shkak t motit, po kjo sikur filloi t bhej edhe nj far engeli ku mund t varnin kapelen kuadrot e rrethit. N mbarim t nntorit t kaluar bri nj vizit n Sarand Sekretari i Par i Komitetit Qendror t Partis, shoku Ramiz Alia. Ndrmjet t tjerash, tha edhe fjalt n titull t ktij shkrimi, ashtu si foli pr gjra t tjera me rndsi, jo vetm pr Sarandn. Kto plenumi i Partis i rrethit i prmblodhi n nj librez t fort e t qart prej 13 faqesh. Pun q krkonin nj vit, do t bheshin pr nj
511
Sokol Shameti muaj. Ai q nuk do tu qndronte pikave, do t gjendej me brinjt zbuluar. Jo se ka krcnime n kt program. Ka vetm detyra e data, pa nj fjal agjitative, pa ln gjkundi shteg. Prej pes muajsh, n Sarand punojn duke u ndenjur sipr ktyre detyrave, dit nat. T bie n sy se krkohet doemos mendja e t gjithve. Rrepet i bjn hije restorantit Riviera n Borsh, kurse posht dyshemes buet uji i ftoht n sasi t njjt, dimr ver. Kryetari i kooperativs, Perlat Fejzoja, pi kafe duke u menduar. sht keq t mos ecsh, po m e rnd sht t lshosh edhe at q ke arritur, t zmbrapsesh. M par kooperativa ndante mbi 18 lek, lulzonte Borshi, kurse vjet mezi arritn gjysmn e ktij shprblimi. Kt trashgimi mori Perlat Fejzoja dy muaj t shkuara. Si ndodhi q t ecte Borshi s prapthi? E keqja bhet shpejt, sa t kthehesh nga ana tjetr, sa t rrotullohet moti. Lejo shkelje t disiplins, shprdorime, bj nj plugim e raporto dy, bj nj dit- pune e shno tri, n mos u bft puna sot, bhet nesr. Kjo sht si nj rrjet q t z frymn, aq sa t duket vetja si n ankthin e nj ndrre. Ku vemi kshtu, kujt ia punojm kshtu? Kurse n mbledhje diskutojn m fort ata q punojn m pak. Kshtu ka qn. Po tani mjaft. Kryetari sht 29 vje, me trup t fort, rri para gjithkujt si nj nxns. Vetm dgjon, me fytyrn e but plot mirsi. Po prapa ballit t gjer i vrshojn idet si uji atje posht. Djalosh sht edhe sekretari i byros, Ylli Ajdini. Kta t dy kan ndiesin optimiste t moshs se dika kaloi dhe dika e re filloi. U rizgjuan bashkfshatart dhe punt q mund t bhen jan t shumta dhe t shpejta. Kjo nuk sht vetm ndiesi, sht aritmetik. Kryetari flet si nn z. Kan filluar dy hektar sera. E dgjoi nga shoku Ramiz prpunimin dhe kjo u hapi shteg t madh. Kan filluar me bulmetin, me 1 milion fitim, do t bjn raki, esenc portokalli, do t prpunojn ullirin. Brigada e Fterrs nxori vet 80 mij hunj, ia shiti ferms, hapn dy kamina t glqeres. Filluan punimet e anve me qe n vend t krahve, duke kursyer 6 mij dit pune. Mullinjt do ti kalojn n uj. Pse t djegin naft? Do t bluajn edhe lendet, koant e misrit. Shartuan 1500 fidan ullinjsh t egr, n vend q ti blinin 10 lek copn. Halli sht sa t gjejn nj inxhinier, q ti ver nj goj makins s silazhit pr t grir ferrat, se me to bhen 10 mij kuintal pleh i mir. Korrn dy her n vit. Me kto e me plehun e malit, me bagtit, do t rritet edhe bujqsia. U duhen edhe dy presa, q ta bjn ullirin vaj Kryetari buzqesh e thot se njerzit skan pasur faj. Po t mos drejtohen, e lshojn veten prkohsisht. Kurse tani vet bjn propozimet. I zoti sht ai q e kupton n fillim Pleniumin e 7-t, pa n fund do ta kuptojn t gjith: Mbase shkon inxhinier n Borsh pr at gojzn e silazhit t ferrave. E di Perlati si duhet. Mbase ia japin edhe dy presat e vajit. T tjerat i bjn vet. Kan filluar t vrtiten ndryshe mullinjt n Borsh. 512
Udhrrfyes i reportazhit shqiptar 1912-2011 Labri mund t quhet ai kndi i bukur ndrmjet Vjoss dhe Bistrics. Malet n kt knd kan at ngjyrn e mbl t bims s ajit dhe ajri sht i leht. Kjo natyr sht po aq e kndshm edhe prtej Bistrics, sidomos n kullotat e Konispolit, q nisin nga deti dhe ngjiten deri n malsi. Nj burr prmend tri datat e vizitave t shokut Ramiz n Konispol, mendimet q ka shfaqur, porosit q ka ln. N vizitn e tret (nntor 1988), shoku Ramiz tha se drejtimi blegtoral i nj ekonomie nuk sht nj ndrrim tabelash. Kt e futn n mendje n Konispol. Ndrtuan shpejt n malsi pes lera dhe pes hauze, mbolln 10 ha me polifite dhe do ti shtojn kto dhjetfish. Tani pyesin veten pse si kan br kto m par. Se ktu me blegtori jan marr dhe dihet se kullotat e tyre me gjelbrim t prhershm japin qumsht e mish ende n vern e von, po t ket bagtia ujin e pijshm. N brigadn e iflikut, posht n fush, fryn maistr, era e detit t afrt, trazuar me ern e bimsis. Ktu ndodh dika q duket e vshtir pr ta shkruar: e kan kthyer punn n knaqsi. Kjo sht e mbetet nj nga problemet m t ndrlikuara t njeriut, qoft edhe n socializm. Po duhet t rrish pak atje te serrat e ksaj brigade, q t shohsh si mund t bhet kjo, n kushtet e sotme t bujqsis. Ktu jan pothuaj t gjitha vajza t reja. Deri n mbarim t domateve do t jen n aksion. Aty pran jan kapanonet, me shtretr, me televizor, me shfaqje filmi. sht mensa.... Jan uar n orn 5. E si qenka aksioni pa mbrmje? thot njra nga vajzat. N kt brigad shikon edhe si zgjidhet nj tjetr problem me rndsi; ndarja e puns. Kt e shpjegon eltas Engjllushe okalli. do vajz paska n ngarkim nj serr prej nj dynymi. I mbjell domatet vet, i rrit, i vjel, i dorzon vet. Sa t jap, aq do t shprblehet, sipas Plenumit t 7-t. Kt e paskan provuar edhe tek agrumet, ku arritn rendimentin m t lart t vendit, 54 kg pr nj fidan. A mund t shtrihet nj ndarje e till e puns edhe n vreshtat, ullinjt, pemtarin, n fushat e bujqsis, n individ e n grupe t vogla? Po t bhet gjithandej me gjith mend, kemi pr tu ndodhur para nj ndryshimi rrnjsor. Vajzat e brigads s iflikut n Konispol e kan br dhe morn n maj katr plane ne eksportin e domateve. 3. Mitat Mehmeti, drejtor i NB s Vurgut, u kthye nga Kora n orn 6 t mngjesit, pushoi dy or n shtpi dhe doli npr sektor. N orn 6 pasdite ishte n zyr. Nj drejtor q bredh kshtu, duhet t ket nj hall t madh. Ky sht burr i shndetshm, 47 vje, me fytyrn e kuqe, me flokt t qethura shkurt. Ky paska thn se orari zyrtar nuk ujdis m bujqsin. Mendimi sht fare i thjesht. E di gjithkush se bima ecn me diellin e me motin, kurse njeriu me tetorshin. Nse dikush gjen si ti pajtoj kto, atij i takon patenta e nj zbu513
Sokol Shameti limi, (nga mungesa e zbulimeve t thjeshta anojm m tepr). Mitat Mehmeti duket se e ka gjetur, jo pr veten por pr t gjith fermn dhe ktu qndron zbulimi. Kur erdhi n ferm Mitati, pa se n orn tre pasdite binte anga. Qyteti sht aty afr, si edhe deti pr rinin. Nj gjysm ore m pas ferma mbetej shkret, si nj fabrik pa mure e pa ati. Fushata e grurit mund t zgjaste edhe dy muaj, me firot nga shkundjet deri 10 pr qind. Kt e shikoje me shirat e vjeshts, kur mbinte n ar gruri i vjetr. Aty e m pas drejtori z e flet si n nj monolog t brendshm, i thithur i tr nga vet fjala e tij. Gruri t korret pr 25 dit. T kesh ndr sy jo arn e par, po t fundit. Atje t ngrihen adrat te lmenjt, atje kazani. T transportohen 4 mij kuintal grur brenda nj nate. N 25 dit edhe misri. Silazh, 3600 ton n tet dit. Dyllin zyrave! Vet drejtori t kap lopatn. Si fmij sht ushqyer me lakra trazuar me miell, me nallane n shkoll. Po u rrit i fort. Tani mund t punoj sa ti merren mendt dhe ulet pak fshehtazi diku, q t mos thon se ra drejtori. do gj mund t ndodh, ve shkelje afati n mbjellje e korrje smund t ket. Ai q sbn detyrn, t liroj vendin. Viti i shkuar nuk mund t prsritet. Jo zotim, po betim u b n organizat. Si t punojn njerzit n adra 25 dit radh? Ather t kalbet gruri? Po prindrit tan, si punonin? Nuk jemi n kohn e prindrve. Duket se ky sektor ka n mendje vetm bereqetin, shfrytzimin e toks tri her, 100 kv misr pr ha. Duket se ky as q pyet pr njerzit. Mitati v buzn n gaz. Po ai te njerzit e ka mendjen. Se puntori paguhet pa ia lvizur normn. Dhe n mbarim t fushats vjen festa, shprblime shtes me lek n dor, dhurata t mira; kostum, radio, ekskursione. Dhe puntori thot se m mir kshtu, se t rropateshim dy muaj me korrjet. Sot pasdite Mitati po mendon nj gj tjetr pr njerzit. Se kta duhet t ushqehen, q t kesh t drejtn morale tu krkosh punn, afatet e prera. Tani po marrim dyqanet nga tregtia, se do ta bjn vet furnizimin me bulmetra, mish, perime, fruta. Po m par do ti ndreqin dyqanet, ti bjm model, jo ashtu si i kishte tregtia. Do t japin 150 kg qumsht pr frym, gjysmn n gjalp t paketuar, djath, kos, gjiz. ishte ai rregull q kto prodhime ti merrte tregtia nga ferma e t kthehej tia shiste ferms? Ngritje t kota mimesh, vonesa, dmtime... dhe ska m receta n furnizim. Edhe shtpit ferma ti ndrtoj, me skuadra speciale. Kjo sht nj koh e re pr fermat. Tani do t duket secili. Ky drejtor, erdhi n kt ndrmarrje pr t dal vet n ball dhe me synimin e prer: t bj at q sht m mir pr njerzit. 4. Sekretari i par i Komitetit t Partis s rrethit, Syrja Dosti, mendon se 514
Udhrrfyes i reportazhit shqiptar 1912-2011 njerzit flasin n mbledhje, po prap ndodh q t mbajn dika pr vete. Po qe se krkon t vrtetn deri n fund, duhet folur me njerzit, n shtpit e tyre, atje ku punojn. Dhe kshtu, sekretari qndron nj nat n fshatin Karroq, natn tjetr n Livadhja, n Sopik. N Karroq, krkonin nj ujmbledhs dhe nj ur. Sekretari nuk premtoi asgj, po u kthye atje me specialistt pas nj jave; u ngrit edhe vet kooperativa dhe ujmbledhsi e ura mbaruan pr gjasht dit. N Livadhja, sekretarit i than se do t ishte mire t kishin nj muze t Heroit t Popullit Lefter Talo. Brenda muajit shkurt u ngrit n qendrn e kooperativs q mban emrin e heroit nj muze pr t dhe lufttart e tjer, se ky krah i Vurgut i dha Lufts 130 partizan dhe 26 dshmor. Ndrtesa sht e bukur nga brenda, nj muze i denj pr Lefterin. N hyrje jan shkruar fjalt e Enver Hoxhs, q e prmend Lefter Talon krahas Asim Zenelit e Qemal Stafs. Kam fjetur nj nat n shtpin e Lefterit n gushtin e vitit 1943. E kisha komandant ete. Ishte nj nga nett q jetohen rrall. E ma e Lefterit nuk dinte shqip, as un greqisht. Ajo m puthte hera-hers. M frkonte fytyrn dhe kraht. Doja ti puthja duart, po kjo ather m dukej si mbeturin fetare, borgjeze. Ku ti gjej sot ato duar, se do ti puthja n gjunj. At nat skisha nge t merresha me veten. Shikoja komandant Lefterin dhe nnn. Nna ndriste nga lumturia. Lefteri frkonte mustaqet, intelektuali, revulocionari i vjetr, me trupin lastar. Skam par m nn e bir q t merren vesh n do pik, n do lvizje, si nj shpirt i vetm. Ishin marr vesh njhere e prgjithmonj se n bot ka nj nn, q sht burimi jets dhe nj bir q sht drita e syrit. Lefteri i ra violins. Kishte edhe kitar e klarinet, po me violinn kuptohej si me nnn. Nuk mbaj mend n fjeta apo ndenja zgjuar at nat. Besoj se nga punt e mira t sekretarit sht edhe ky muze. Ky sekretar thot se jeta nuk sht vetm grur e misr dhe thot se na duhet mendja e t gjtihve, kur kthehet n Sarand, mbledh aparatin dhe e nis duke thn s do t raportoj pak pr sa ka msuar terren. Ishte mbrm te veterani Fane n kooperativn Partizani. Dgjo or djal, ti rrofsh q erdhe! i thot Fania, po disa pun prap nuk i ke mir. Ka ende shprdorime. Edhe uji prgjysm vete te bima. Pr frigorifert heqim keq. Hajde e shpjere n Sarand. Pse smson elektriistt e fshatrave edhe pr friorifert?. Ather nis fushata pr rindrtimin e 70 km kanale, q ujitja t bhet vrtet, jo vetm pr raportim. Hapet edhe kursi pr elektriistt. Kto edhe pun t tjera zor se i bn pa dgjuar njerzit, duke ndenjur n zyr. Organet qendrore t shtypit, dhe Televizioni, kritikojn nj komitet Partie, ose nj kuadr. Po pse t mos shkruhet edhe pr prvojn e nj sekretari q v si kusht t puns s tij lirimin e energjis s njerzve, tu marr mendimin, ti bj pjestar t drejtprdrejt? Ky sht edhe i vetmi kusht pr t ecur. 5. 515
Sokol Shameti N Lukov kan filluar punimet gjithvjetore t ullirit. N SMT prodhojn vet 350 lloje pjes ndrrimi nga m t ngutshmet, se burokracia industriale i ngatrron punt dhe ather, n luft si n luft. N syt e tyre shikon at q i mban lidhur e t bashkuar, detyrn e madhe pr t mbuluar tr rreshtin, q asgj t mos vej dm nga mundi i mijra njerzve. N Delvin, hapen punishtet e artizanatit, po zgjerojn frigoriferin, futn gazin n institucionet dhe avullin n serrat. Ashtu si e pritn shokun Ramiz n Delvin, po ia mbajn edhe porosit, s kto puqen me nevojat e prirjet e tyre dhe nuk e harrojn vlersimin e lart fisnik q i bri historis dhe s tashmes s qytetit. N bregun e uks po prfundojn linjat moderne t ushqimores. Hyri telefoni edhe te fshatart, vetm n Vergo morn telefon 18 shtpi. Ka nisur puna edhe pr zbukurimet e tri qyteteve, kurse mali i Sarands do t kthehet n park t gjelbruar. N mitingun e 29 Nntorit n Sarand, shoku Ramiz Alia tha se tashm nuk flitet pr rrethe t mdha e t vogla, po pr rrethe ku veprohet m iniciativ e frym sulmuese, si mund t flitet edhe pr ndonj rreth ku pr mjaft pun gjithka presin tu vej e gatshme. Po t shkruaje pr gjith punt q bhen n Sarand, pr pesmujorin t tejkaluar n do z, ska dyshim se ky rreth radhitet tani ndr ata t part, duke vn n harmoni t mir bukurin e rrall t vendit me brendin e jets. Emra t rinj, pun e ide t reja po bjn rrug.
Gazeta Zri i Popullit 4 Qershor 1989 Nnshkruar: Sabri Godo
Nga shkolla komunale te shrbimi komunal

Drejtorin e shkolls ngjll Leka e gjetm duke br disa prllogaritje. Me laps t kuq nnvizoi nj shifr: 90 prqind. Kjo shifr u b dhe zanafilla e biseds son. 90 pr qind e nxnsve jan nga fshati, - thot drejtori. Vite m par kjo prqindje ishte tepr e ult. Ankoheshim ne. Ankohej edhe dikasteri. Bnim shkresa. Niseshin urdhra. Por nxnsit nga fshati numroheshin me gishta. Tani gjendja ndryshoi. Nxnsit vijn n shkoll pa urdhra administriv. Pse ndodh kshtu, do t thoni ju? Ka disa shkaqe: ekonomike e shoqrore. N fshat sht rritur mirqnia. Jan shtuar shrbimet komunale. Zgjerimi i shrbimeve
516
Udhrrfyes i reportazhit shqiptar 1912-2011 krkon edhe puntor t kualifikuar. M mir se kushdo kt kualifikim e bn shkolla komunale. Pas ksaj interviste kalojm npr kabinetet e shkolls. N kursin e kpucarve drejtojn Ismail Tosku e Isuf Sknderi. Fama e tyre i ka kaprcyer muret e shkolls. Prej kohsh Ismaili ka qn partizan i kpucve me suprin tekstili. Ua msonte kt nxnsve. Kmbngulte n dikaster pr ta shtrir prodhimin e ktyre kpucve n repartet komunale dhe n fabrikn e kpucve. Argumentonte leverdin ekonomike: tekstili do t kursente lkurn q sht deficitare. Vjet idet e ktij specialist u bn realitet. N Tiran u hap nj njsi e specializuar,(n rrugn Konferenca e Pezs) pr prodhimin me porosi t kpucve me suprin tekstili. M par se t vinte dita e prurimit Ismaili n bashkpunim me modeliatt e fabriks s kpucve n Tiran, prodhoi 30 modele t reja. Ndrsa nxnsit e kan uar kt pun n do rreth t vendit. Vazhdojm me kabinetin e rrobaqepsve. Nj vajz e re po priste modelin e nj kmishe. Nj tjetr, pasi la grshrn, filloi nga qepja e pantallonave. Pothuaj t gjitha jan vajza fshati. Kur erdhn ktu, shpjegon Kristaq Pei, ishin t drojtura. Nuk dinin t prdornin as grshrn e as makinn qepse. Tani din shum gjra. Nuk do ti l m shoqet e mija t braktisin punn dhe t shkojn n qytet pr t qepur nj fustan, - thot nj vajz nga Burreli. N fund vizituam mjediset ku msojn nxnsit pr gjelbrimin e qyteteve e t qndrave t banuara, pr rritjen e zogjve dhe t peshqve. sht kjo nism e specialistit t njohur Tomson Nishani. Sivjet jan hedhur hapat e para. E veanta e ktij kursi sht lidhja me disa blloqe banimi t Tirans. Atje nxnsit msojn dhe me punn e tyre ndikojn pr zbukurimin e qytetit. Me prgatitjen e nxnsve shkolla u paraprin shrbimeve komunale. Vese jeta ecn. Shtohen krkesat e njerzve. Shtohen edhe shrbimet komunale. Aftsia e shkolls duhet t jet e till q t paraprij. Punonjsi i komunales duhet t ket aftsi riparimi m par se t futen n prdorim masiv pajisje t reja. Po kshtu jasht vmendjes nuk duhet t mbeten as specialitetet e tradits. far vihet re? N rrjetin tregtar ka dy vjet q ka filluar shitja e televizorve me ngjyra. sht ky nj prodhim i ri q krkon riparim. Logjikisht kurset pr kualifikimin e punonjsve n shkoll duhet t kishin filluar. Po kshtu n familje jan shtuar pajisjet shtpiake: sobat me korent, furnelat me vajguri t prodhuara n Berat dhe sobat me vajguri t prodhuara n Fier. Ka edhe pajisje t tjera. Sot riparimi i tyre bhet n rrug private, n mnyr artizanale nga njerz t pamsuar. E gjer sht llojshmria e shrbimeve pr mirmbajtjen e banesave. I kualifikuar duhet t jet muratori e karpentieri, suvatuesi e bojaxhiu, marangozi etj. Shumkush i nnvleftson kto zanate. Disa thon se bojaxhiu mund t bj edhe pa kualifikim. Kto jan koncepte t gabuara. Sa m t kualifikuar t jen kta specialist aq m t bukura do t bhen apartamentet e banimit, aq m shum do 517
Sokol Shameti t zgjatet jeta e tyre. Me empirizm, pa kultur profesionale nuk mund t suvatohet fasada e nj ndrtese, nuk mund t pretendosh pr lyerje me fantazi t banesave etj. Mos vall mungojn kushtet pr hapjen e ktyre kurseve n shkolln komunale? Drejtuesit thon se kushtet jan. Ata mendojn se mund t hapen kurse t shumllojshm. Duke plotsuar nevojat e vendit pr kualifikimin e nj profesioni, ai kurs mund t mbyllet dhe t hapet nj tjetr. Zgjidhja e problemit krkon nj bashkpunim midis ndrmarrjeve komunale, dikasterit, komiteteve ekzekutiv t kp n rrethe dhe shkolls. Shkolla komunale sht e vetme. Ndrsa pr shrbime komunale kan nevoj t gjith. N kto rrethana nuk sht e drejt q pr shkolln t kujdeset vetm Ministria e Ekonomis Komunale. Le t kthehemi edhe nj her te kursi i rrobaqepsve: Specialisti shpjegon. Flet shum. Lodhet. Mundohet t vizatoj dika me shkums a me laps, q nxnsit ta kuptojn iden e tij. E njjta praktik ndiqet edhe n kurset e kpucarve. Nj revist pr modn dhe pr modelet e kpucve, - thot drejtori i shkolls, - jo vetm q do ta lehtsonte punn e specialistve, por do ta bnte m interesant, m t kuptueshm msimin. Me kt rast po kujtojm nj artikull t botuar n gazetn Bashkimi nj vit m par me titull: E mori burokracia, pr t ciln jo vetm redaksia nuk mori prgjigje, por q askush nuk e vuri ujin n zjarr. Flitet aty pr nj Byro Qndrore Modelesh e cila deri nga vitet 75 nxirrte nj revist t thjesht. Kishte edhe ndonj mangsi. Por e plqenin ndrmarrjet e prodhimit t veshjeve. E plqenin edhe ndrmarrjet komunale. N pun u hynte edhe grave e vajzave n shtpi. Pas atij viti, n vend q cilsia e revists t prmirsohej, u hoq fare nga qarkullimi. Shkak u b shkurtimi i byros qndrore t modeleve t ciln e mori burokracia Koha e krkon nj revist t till. Madje ajo mund t zgjerohet edhe me katalog pr artikuj e modele t tjer. Ndihmohet kshtu shkolla , ndihmohen edhe punonjsit e komunales.
Gazeta Bashkimi 2 korrik 1989 Nnshkruar: Mitro ela
518
N auditort e Universitetit Dhjetvjeari i pjekuris.

Reportazh Po hyja n qytetin Studenti me ftes t rrethit letrar t Universitetit pr nj bised t zakonshme q krkojn ata nga autor t ndryshm. Koht e fundit, kur n ekran sheh mijra student shqiptar t Universitetit t Prishtins, me gishta t ngritur lart n form V-je, n shenj t fitores, kur dgjojm zra krcnues edhe pr mbylljen e universitetit, mendja dhe zemra t shkon gjithmon tek Universiteti i Tirans, atje ku pas shekujsh lufte dhe gjaku populli shqiptar prgatiti inteligjencn e vet. Kt prgjegjsi t madhe shoqrore e ndiejn edhe vet studentt. Kjo i bn ata energjik, t papajtueshm me fardo lloj pluhuri t vjetr shkatrrues t rutinave; plot hove t reja pr tiu prgjigjur vendimeve t plenumeve t 8-t dhe t 9-t t KQ t Partis, t cilat duket sikur kan si gjenerator, n radh t par, kt forc t re dhe t gjall t rinis. Rinia q ka n shpirt prparimin ndien dhe e dallon shpejt pluhurin e burokratizmit dhe t fardo gjje tjetr t papranueshme dhe lufton do dit t prvetsoj majat e larta t dijeve, kulturs dhe shkencs. Nuk u thon kot universitar, ku emri ka n brtham vet fjaln univers. Studentt flasin pr letrsin dhe artet, flet Rafaela Prifti, Andi Bejtja, Keti Mullai etj., dhe vrtet e kupton se sht mosha m e bukur e jets, ku ushtron shum pyetje prpara vetes dhe pr her t par e kupton se e di shum mir edhe si ti prgjigjesh. I shoh dhe i krahasoj me brezin tim, e lumtur q vet rinia ime ka shkuar aq prpara. Jan brezi i katrt i Universitetit ton, po ta matim me dhjetvjear. Nga dhjetvjeari i par q mund t quhet dhe dhjetvjeari i themeleve edhe deri tek ky i tanishmi, i katrti q mund t quhet edhe i pjekuris. Pr kt flasin sot rreth 14.000 student dhe qindra pedagog, personalitete t shoqris son n t gjitha fushat. Sot krkesat e prbashkta pedagog-student jan aq t larta sa nuk pushojn s gjenduri forma t reja, ka pedagog q bjn vazhdimisht diskutim pr lndn e tyre dhe mnyrn e dhnies s saj, q pranojn vrejtje e sugjerime t vazhdueshme. Askund nuk ka tabu. Aq m tepr n prvetsimin e dijeve. Pedagogu Tefik aushi, q ka ngritur nj grup t estetiks me student t pasionuar thot se duhet t dish ta marrsh mendimin e tyre. Megjithat studentt ende flasin pak, na thot prgjegjsi e katedrs s kimis analitike n Fakultetin e Shkencave t 519
Sokol Shameti Natyrs, Alqi ullaj. Studentt t vlersojn mir, sepse je dit prdit me ta, por ndruhen ta thon fjaln. Ndryshe, jan t prfshir n probleme shoqrore dhe ndryshe n ato shkencore. Jan br disa anketa pr probleme t edukimit, pr motivimet e studimit. Studenti flet iltas nse studion nga frika se mos mbetet n provime, apo nga interesi i emrimit. Por jan edhe m t shumta problemet q dalin pr prvetsimin sa m t thell t lndve dhe prgatitje sa m t mir pr prodhimin. Mson se Fakulteti i Shkencave t Natyrs ka sot 23 katedra, midis t cilave 5 t reja, sepse zhvillimi i puns shkencore krkon specializim t vazhdueshm. Edhe studentt thon se kimia ka mbetur e vetmja shkenc q prgatit nj lloj kuadri, kimistin q hidhet n prodhim q nga prodhimi i karameleve dhe deri n metalurgji. Nuk po prgatit si duhet dhe at kimist q t jap edhe kimin dhe biologjin bashk. Dega e kimis nuk ka ende asnj lvizje q nga fillimi i Universiteteve 1957. Kjo sjell nj mbingarkes edhe pr studentin. Vrtet studenti n shum deg ka edhe mbingarkesa t panevojshme. N shum deg n lnd t ndryshme shoqrore, krkohen plan-kontakte t prsritura literature, kontrollohen faqet e shkruara me vend e pa vend, n vend q t shtohen dijet. Studentt e pikturs me t drejt krkojn q lnda e psikologjis t jepet edhe m specifike n degn e tyre dhe jo njlloj si degt e tjera. Prse t mos studiojm piskologjin duke u mbshtetur n veprat e atyre e arteve figurative, n transmetimin e ndjekjeve dhe mendimeve artistike brez pas brezi, pr tu mbshtetur fort n artin e sotm? pyesin ata. Pyetjet dhe interesat e rinis jan t pafundme. Vetm gjat vitit 1989, rreth 2000 student ndoqn 165 rrethe shkencore, ndrsa n temat n shkall katedre u aktivizuan s bashku me pedagogt mbi 800 student. Zvendssekretarja Rolanda Dhimitri thot se pr pun t mir shkencore dollahen Fakulteti i Mjeksis, pastaj i Gjeologjis dhe i Shkencave t Natyrs. Shum mir punojn pedagogt dhe studentt e neurologjis dhe psikiatris. Deg vrtet klasike dhe tepr konkrete t kuptueshme pr punn konkrete shkencore. Po Fakulteti Ekonomik? A nuk do t ishte mir q kjo pun shkencore e frytshme dhe e dors s par t kuptohej edhe n kt fakultet, n kohn q shoqria jon, n procesin e vazhdueshm t emancipimit dhe t zhvillimit krkon t shkund plogshtin dhe pluhurin nprmjet lvizjes s mendimit ekonomik? Mendoj q t mbroj diplomn me temn Probleme t prmirsimit t drejtimit ekonomik (hozrashotit) n stadin aktual, shkruan n krkesn e saj Meliz Xhuglini. Probleme t planifikimit n bujqsi n stadin aktual t zhvillimit, krkon Lindit Profti. Anila Boshnjaku, nj nga studentet m t mira t vitit t fundit po punon rreth tems Disa veori t ciklit ekonomik pas viteve 80. Prse t mos jemi t lidhur me ndrmarrje t ndryshme, njlloj si studentt e mjeksis n klinikat dhe pavijonet e spitaleve ose ata t shken520
Udhrrfyes i reportazhit shqiptar 1912-2011 cave n laboratoret e tyre? pyesin studentt. Shum diskutime kan lindur n gjirin e tyre. Nse sot ata miratojn njzri vendimin e Sekretariatit t KQ t PPSH pr emrimin e studentve, jan vet t part q n form shoqrore nisn diskutimet pr emrimet brenda organizats s rinis. Kto diskutime nuk do t jen m thjesht sugjerime, por do t marrin vlern e vendimit. Ska si t mos i gzoj ky respekt i shoqris dhe ska si t mos i ver dhe prpara nj prgjigjsie t madhe. N Universitetin e Tirans Enver Hoxha, do gj sht n lvizje, n zhvillim. Shqetsimi i t gjithve sht q do gj ta ojn drejt prsosjes. Sot ky institucion ka lidhje t vazhdueshme me universitetet e Athins, Barit, Ankaras etj. Megjithat mund t bhet m tepr. Mund dhe duhet t bjm m shum, - thot pedagogu dhe arkeologu i talentuar dr. Neritan Ceka, ish-student i ktij universiteti. Mund t shkmbehen m tepr ligjrata me universitetet e tjera dhe pr kt nuk duhet t qndrosh vetm n pritje. T kthehemi prsri tek ajo mbrmje e takimit me studentt e rrethit letrar q prmenda n fillim t shkrimit. Ndrsa ne diskutonim pr letrsn dhe artin, studentt e vitit t par t matematiks dhe t vitit t tret t fiziks, kan zgjedhur ta kalojn kt mbrmje n vallzim. T tjert studiojn. N dor kam nj gazet Studenti, ku jepet nj kronik e zgjeruar nga mbledhjet e studentve t Universitetit t Prishtins. Nuk ka n t thirrje as pr konvikte t veanta, as pr pushime nga puna dhe mbyllje fakultetesh. Ato i prkasin shovinizmit t obskurantizmit dhe jan t huaja pr kto mjedise. Universiteti sht simbol i prparimit dhe vatr e dijes. Ekzistencs s tij i trembet vetm errsira. N faqen e par t po ksaj gazete, midis dhjet sportistve m t mir t vitit 1989 sht edhe ai i qitses Enkelejd Shehu, studente e vitit t tret e Fakultetit t Historis dhe t Filologjis, n degn e gjuhs e t letrsis. Emri i saj tashm sht shkruar me emrat e kompanive t Ballkanit. T shumt jan emrat q do t dalin e q do t shquhen dhe do t shklqejn nga ky brez i ri. Ndoshta dhe ndonj prej letrarve, q morn pjes n bised, do t bhet n t ardhmen nj figur e shquar e letrsis son. do vit universiteti ndryshon n sasi dhe cilsi. Koha sht gjithnj n t mir t prparimit. Kjo sikur shkruhet edhe n dritat e qytetit Studenti, q ka hyr n dhjetvjearin e katrt e q me t drejt mund t quhet dhjetvjeari i pjekuris.
Gazeta Zri i Popullit 7 mars 1990 Nnshkruar: Natasha Lako
521
Sokol Shameti
Buz Adriatikut...
Copza shnimesh nga nj dit plazhi n Shngjin Ora 4:00. Deti akoma sht i prgjumur e duket sikur luan me pulbardhat, t cilat her ngrihen lart n qiell e pastaj turren frish, frkojn gjoksin n shkumn e dallgve dhe nisin kngn e tyre t mngjesit. M tej anijet e peshkatarve marrin rrugn e kthimit pas nj nate gjuetie t suksesshme dhe gjat bregut t detit me dhjetra pushues puntor me fmijt e tyre, q uditrisht buz detit iu del gjumi m hert se sa n shtpit e tyre. Pak m larg, te kampi i pionierve asgj spiptin, prve punonjsve t kampit. Agustin Vokrri, shefi i kuzhins ka ardhur q n ora tre e gjysm e (nats). Nj burr pothuaj t 40ta, me nj trup q sikur lkundet edhe nga puhiza m e leht e detit, n kontrast me sa e sa kuzhinier, q rndojn nga pesha e madhe ai prve detyrs s kuzhinierit sht dhe kryetar i org. s b.p. t kampit t pushimit. Pra, gjen koh pr veprimtarit e gjithnj mbetet i plqyeshm i kndshm n bised. E nism nga kuzhina, pasi edhe pak cicrimat e pionierve drejtohen pr t salla e re dhe e bukur e ngrnies. Jan mbi 450 pionier n kt turn q kalojn pushimet t gzuar e plot shndet. Drejtori i kampit, nj burr me sy zhbirues e m nj ecje t ngadalt nuk rri asnj minut n nj vend. Ramadan!- t gjith e krkojn dhe e duan t luajn me t bilardo, shah letra etj. E gjen mes pushuesve, duke i pyetur se far duan, ku duhet rregulluar dhe far mund t plotsohet m tepr. N merak pr gjithka. Dua t kalojn mir e t knaqen thot ai dhe ikn drejt detit pr t provuar ujin, nse u ka ardhur ora pionierve pr tu turrur drejt ujit t kripur. Dielli tashm ka arritur n zenitin e tij. Djeg si sa. Nn adrat e pushuesve bisedojn, njihen me njri-tjetrin, luajn e pr far skuvendojn ata! Si duket deti paska vetin e t zgjuarit t fantazis: lnies s saj pr t hyr n sa e sa labirinthe mendimesh. Ali Turku sht nj tjetr pushues. Babaxhan n t folur, njri me kultur t gjer, sidomos nga fusha e letrsis, fillon e nxit nj debat pr problemet e Pleniumit t 11-t t Partis. Papritur adra mbushet. Nn adr, e gjysm n diellin sa, porse secili do t thot dika nga ato q ndjen, nga ato q prjeton. Aliu shton: Njeriu, se ka nj dshir brenda vetes pr t kuvenduar me t tjer, ndonse pa u njohur akoma mir me njri tjetrin. Ndoshta sht prputhja e mendimeve, ndoshta deti t bn mik m shpejt. Kushedi! m tej te adra e Enrieta Kallushit, puntore n repartin e prgatitjes s pllakave n Misto Mame, n Tiran, familjarisht bisedojm pr shokt e miqt e rinj q kan zn ktu n Shngjin. A do t shkojm n ora 19:00 te Flora pr nj vizit?- pyet e shoqja. Kemi edhe nj tjetr shok e mik n qytetin e Lezhs. E do edhe ai nj vizit.. plotson i shoqi i saj. Plazhi, prve pushimit e qetsis shpirtrore, t jep 522
Udhrrfyes i reportazhit shqiptar 1912-2011 edhe shok e miq t rinj. E jo vetm ktu n Shngjin, por edhe n Durrs, Pogradec, Razm, Sarand, kudo pra! Jan shum fije shpirtrore q i bashkojn njerzit tan, q i bjn miq, q ua begatojn jetn. Pak e pak oreksi sa vjen e shtohet. Stomaku bn thirrje pr t ln adrat! Salla e bukur e kampit t puntorve, e punuar me gur t latuar, ka rn n qetsi. Kamarieret e shkathta, Vitore Gila dhe Dila Kira, nxitojn pr tu sjell n koh menyn secilit pushues. Ushqim i bollshm dhe shrbim i kulturuar. Edhe dreka mbaroi pr ti ln vendin pushimit t dreks. Ndonj lexon, t tjer flejn apo bisedojn. Gjithsesi secili knaqet. Pasditja troket me veprimtari kulturore e artistike. Zrat e 450 pionierve t kampit dgjohen deri tek ai i puntoreve pushues. Knga t trheq drejt saj. Si pa kuptuar ka filluar kori lab, m tej i Veriut, i Shqipris s Mesme. Mbrmja, si pa lajmruar, ashtu e beft, heshturazi, ka mbshtjell gjith plazhin me velenxn e saj. Nj bukuri romantike: hna, deti buz pr buz me bregun, fmijt e pushuesit q shtisin mbi rrn e pastr, zogjt q nxitojn t gjejn folet, dhe n thellsi t detit, anijet e peshkatarve n krkim t sardeles: stavridhit... Kshtu vazhdon xhiroja buz detit, derisa hna duket sikur u thot: Natn e mir. Vij nesr mbrma prsri. Shkoni e flini. E t duket sikur nj minut e knduar tash mijra vjet i prkund n gjum pushuesit.
Gazeta Koha Jon 26 Korrik 1990 Nnshkruar: Alban Mati
T fitojm njeriun
Gjat nj shrbimi n Berat shnimet e mbajtura nga takimet me njerzit ma ndrruan temn dhe iden e shkrimit q e kisha menduar m par dhe pr t ciln isha nisur me dshir. Them ma ndrruan temn por nuk jam i sakt sepse duhet t them: ma pasuruan iden q pata me motive t tjera q erdhn e u formsuan tek nj mesazh kapital; t duash njeriun, ta fitosh at. Bashk me kt mesazh tu prgigjesh sa e sa pyetjeve, si: do t thot ta fitosh njeriun dhe pse vall rrezikohesh ta humbsh? Kur themi ta humbsh, ku vete ky njeri, n duart e kujt? Kur quhet i fituar ai?... e me radh sa e sa pyetje t tjera. Duke medituar pr kt tem ktu n Berat, pra pr njeriun, lashtsia e qytetit t vjen n ndihm se sht nj pik me fuqi t till q t jep maturi, pjekuri n gjykimin e tij. N fund t fundit, kjo lashtsi thot shkoqur e t frymzon lartsisht me mirsi njerzore. N Donofros komisioni i ndarjes s toks q mori fshatarsia krijoi nj sherr me kooperativistin Gzim Metohu, i cili kishte 523
Sokol Shameti pretendime nga m t ndryshmet. Sherri vajti deri aty sa komisioni u detyrua ti kujtoj Gzimit se ata ishin njerz t Partis e t pushtetit dhe se po kryenin nj detyr t ngarkuar prej tyre. Gzimi me gjaknxehtsi sdha e smori, por e vuri prpara komisionin me t shara q shkonin shum larg. Pra, jo vetm antart e komisionit, por pikrisht at q prpiqeshin t prfaqsonin ata, ky kooperativist i fyeu duke konsumuar kshtu nj akt q sipas ligjshmris n fuqi prbn krim. Pr kt arsye ai arrestohet dhe gzimi i marrjes s toks, si dhe gzimi i mj dasme ku merrte pjes familja dhe tr farefisi i tij, u pren n mes. T gjith dasmorve u vinte turp pr at q ndodhi, pr at q u bri njeriu i tyre. Nga ana tjetr, ran n nj fatkeqsi q smbahet mend ta kishte provuar ndonj fis aty rrotull. Tamam n kt ast q do ta quaja ast i kngs s prer n dasmn e prishur nga kjo ngjarje, erdhi sekretari i par i komitetit t Partis t rrethit, Hysen Shahu. Ai kishte prpara syve tani vetm portrete t piklluara dhe i buitnin n vesh mendimet e disa shokve t fshatit. Pra, shprehje t tilla: Shoku sekretar, ai ka prekur me gjuh t poshtr gjrat tona m t shenjta. Ai ka shar secilin nga ne n fshat, derisa fyeu komisionin. Mir ti bhet, atje e ka vendin!. Pastaj vinte dosja ku Gzim Metohu ishte marr i pandehur. Tabloja ishte kjo: nj dasm e ngrir, nj djal i shtpis i arrestuar dhe shkelje ligji ska, dshmitart pohojn Prfundimisht sekretari i par, shoku Hysen Shahu, duke sugjeruar si t vlefshm e si rrug korrigjimi lirimin e Gzim Metohut, mundi q me argument t nj vshtrimi t gjer pr mbrojtjen e t drejtave t njeriut, pr ekzekutimin e sakt t ligjit, sugjeroi si qytetar e komunist q Gzimin ta gjykonte vet fshati dhe kshtu mundi ta sjell n mes t njerzve t porsaarrestuarin. Pjekuri, kultur shpirtrore, kultur politike e dashuri pr njeriun dhe jetn e tij t shenjt tregoi dhe vet kryetari i hetuesis, Maks ifligu. Si ai edhe t tjer shok q merreshin me kt shtje. Kshtu dasma rinisi me nj prlotje n syt e njerzve si nj ves e kthjellt e asaj vjeshte t bukur dhe, natyrisht, me nj dolli pr Partin. Cilido q t jet njeriu i liruar, cilado t jet rruga e tij ktej e tutje, fajsia e tij do t gjykohet m rrept se kurr, n radh t par nga prindrit dhe njerzit e tij. Ndrkaq populli i fshatit skaliti n kujtes portretin e njeriut t Partis, q erdhi aty n dasm. Tani kjo ndodhi ka kaluar kufijt e fshatit dhe sht futur n ligjet e fjals s popullit q merr dhen, q pasurohet, poetizohet e ngarkohet me emocion e bukuri. Ngjarja me Gzimin u shrbeu edhe shum njerzve t tjer. Pa dyshim, ajo synon dhe nj formim e pjekuri pr vet kt t ri mbi t cilin ra fryma humane e shoqrore pa e prekur njhersh prgjegjsin q ai ka. Kjo ngjarje frymzoi unitet mes gjith njerzve, mes tyre dhe me Partin pr pun t tjera t mbara. Ka shum gjra pr t komentuar tani ktu, por t gjith protagonistt e ksaj historie, ashtu si dhe dgjuesit e saj, bien dakord 524
Udhrrfyes i reportazhit shqiptar 1912-2011 n nj pik, e vrejn at mirsin, kahjen nga e mbara nga e mira e njeriut q patn shokt q vendosn lirimin e Gzimit. Shpesh njeriun e mir e kemi lidhur e portretizuar me shprehje prkufizuese ekstreme, qoft liberale si njeri q shkel do ligj pr t br mir ose si njeri tepr konservator, skrupuloz q sdo t dij pr hallet e askujt, po q shtiret si i djegur pr fatet e kombit. Po njeriu i mir, i vrtet si i till, mbetet nj dhe vetm nj pr t gjitha koht dhe jasht prkufizimeve ideologjuese t tepruara. Njeri i mir do t thot njeri q ka urtsi dhe nuk lidhet vetm me bamirsi, por dhe me nj rreptsi pr t penguar t keqen. sht knaqsi dhe e nj niveli q e krkon vet koha fakti q n komitetin e Partis t Beratit m shum se do gj ndjen dhe sheh shqetsim; prpjekje, pun e luft pr njeriun. sht rasti ti kushtojm disa mendime faktit t mrekullueshm q prkthimi i Shahnames t Firdeusiut nga Vexhi Buharaja po prgatitet pr botim nga Abdyl Pilafi. 30 mij vargje deri tani jan gati. Kjo vepr e quajtur Iliada e lindjes, sht nj nga perlat e kulturs botrore dhe me nj prkthim mjeshtror ka fjetur pr fat t keq pr vite t tra n bibliotekn e Vexhiut. Ktu nuk duam t merremi me faktin tepr t bukur, por edhe befasues pr mendsin stereotipe, q tamam nj sekretar komiteti partie (i propagands dhe i kulturs) merr pjes edhe sht faktor i rndsishm n kt prfitim kombtar, n kt pasurim t vlerave t kulturs kombtare. Duam t merremi me nj interpretim tjetr q do t prfshinte dhe nj kritik jo t leht pr t gjith ata koleg e t njohur t Vexhiut q asnjher nuk u ngritn, nuk sakrifikuan, nuk luftuan q Vexhi Buharaja n vend t 12 vjetve q preu biletat tek berbert, t punonte n vendin e tij si shkenctar. I rrethuar me nj hije t dyshimt, por n fakt fare absurde e qesharake, - si na thot, sekretari i komitetit t Partis, Abdyl Pilafi,- Vexhi Buharaj, ky njohs kaq i mir i historis, orientalist i cilsis s par, prkthyes, poet eseist i niveleve t larta, u la mnjan, n heshtje. Aq sa sht fisnike ta zbulosh njeriun e mir dhe t aft, aq sht e lart ta shptosh, ta vlersosh. Por kt mund ta bjn vetm njerzit q jan vet personalitete, jan jasht shmtirave t zilis, servilizmit etj. Prkthimi i Shahnamas, pra i poems gjigande (Ligji i mbretrve) nga Vexhi Buharaja hap nj komunikim t ri mes kulturs son kombtare dhe ksaj pjese t rndsishme t kulturs botrore. Muzikaliteti dhe mblsia n kt prkthim kan shpalosur m s miri jo vetm kulturn e gjer enciklopedike t prkthyesit, por edhe mundsit shprehse t gjuhs son t mrekullueshme. Me kt rast shtrojm pyetjen e natyrshme: po sikur t ishim treguar m objektiv e tolerant, m frymzues e jo frenues t klims shpirtrore t ktij historiani, prkthyesi e poeti; vepra do t kishin dal prej dors s tij? Ja prgjegjsi v koha tani mbi ata q e shkaktuan dramn e Vexhi Buharas. Dikush u nis nga pozita trockiste n trajtimin e tij si intelektual, dikush knaqi 525
Sokol Shameti zilin e vet, dikujt i plqeu t mbetej Vexhiu anonim e t bhej zdhns i dituris s tij, i mendimeve t tij. E pra, t gjith nuk i shptojn syrit t kohs, syrit t s vrtets. N punt e prditshme, n jetn me rrjedhat e saj t zakonshme apo t nxehta, n t gjitha rastet pra, kurr smund t lihet mnjan njeriu, lufta dhe prpjekjet pr ti shpallur portretet e mira, portretet e t aftit ashtu si po me kaq forc do shpallur edhe vesi e shmtia E ku mund t mbaroj ky mesazh!? Ai lind, pasurohet e zhvillohet do dit me fakte t reja, me njerz t rinj dhe jeta t v prpara kt dshir: ta fitojm njeriun, ta fitoj e mira at.
Gazeta Zri i Popullit 12 dhjetor 1990 Nnshkruar: Fahri Balliu
Shoku Ramiz Alia takohet me prfaqsues t studentve

Tiran, 11 dhjetor. Sonte n mbrmje, Kryetari i Presidiumit t Kuvendit Popullor, shoku Ramiz Alia priti n Pallatin e Brigadave nj prfaqsi t studentve t Universitetit, t cilt kishin krkuar q ti shprehnin atij problemet dhe shqetsimet e tyre. N fillim shoku Ramiz Alia i njohu studentt me zhvillimin e punimeve t Pleniumit t 13-t t KQ t Partis, i cili shqyrtoi gjendjen aktuale dhe rekomandoi masat prkatse pr prmirsimin e saj. Studentt i pritn me entuziazm vendimet e ktij pleniumi. Un personalisht dhe gjith udhheqja tha shoku Ramiz e kemi ndjekur do hap tuajin gjat ktyre ditve. Qysh n fillim jam shprehur pr dialog, bisedime, pr diskutime me ju. Bile qysh t shtunn n orn 1.30, pas mesnate, u takova me nj delegacion tuajin. Ju ftova t trve pr qetsi n mnyr q shqetsimet dhe krkesat tuaja t drejta t zgjidheshin vetm n rrugn e diskutimit normal e demokratik. Deri tani, q po takohem me ju, jam i t njjtit mendim, q do gj, e theksoj prap do gj t zgjidhet me qetsi dhe mirkuptim n t mir t atdheut dhe t gjith popullit. Duhet ti ndrpritet rruga ndrhyrjeve t elementve keqdashs apo provokator q nuk ia duan t mirn popullit, as rinis, as zhvillimit t vendit, as liris s atdheut, as demokratizimit t vrtet t jets. Rruga e demokratizimit nuk sht bulevard. Kt duhet ta kemi parasysh t tr. Nevojitet kultur, nevojitet toleranc, rregull. Demokracia nuk pranon as kushte, as imponime,
526
Udhrrfyes i reportazhit shqiptar 1912-2011 as detyrime. Ajo krkon dialog, argument, logjik, n interesin e prgjithshm, respekt pr shokun, respekt pr t drejtn, norma mirsjellje dhe t etiks. N qoft se nuk respektohen kto i hapet rrug anarshis. Kto duhet ti ken parasysh t gjith njerzit tan sidomos kur flitet pr pluralizm, qoft pr pluralizm mendimi, qoft pr pluralizm organizimi, qoft pr pluralizm partiak. do njeri tek ne, do qytetar i ndershm i vendit ton duhet t ket n plan t par interest e atdheut, interesat e popullit. Mund t ket vrejtje. do gj duhet t vihet n kandarin e fateve t atdheut, t liris dhe pavarsis s tij. Prandaj ne na lypset uniteti, neve na lypset t ecim t bashkuar, na duhet t punojm krah pr krah njri-tjetrit. Un shpreh besimin tim t patundur dhe bindjen e plot se rinia jon, sidomos tek rinia studenteske, n radh t par, q sht pjesa m e menur dhe me kultur, q sht nj pasuri e madhe e popullit ton; shpreh bindjen tek klasa puntore tek mbar populli yn, q luftn pr demokratizimin q po ndrmerr partia do ta ojm prpara pa u ndalur. Proesi i demokratizimit krkon kontributin e secilit, puntor, fshatar, student. Por asgj nuk bhet brenda nj dite. Drejt Evrops ne duhet t shkojm, por duhet t shkojm me pasurin ton kulturore, ne duhet t shkojm me traditn ton, me origjinalitetin ton, dhe jo si kopje e keqe e t tjerve, prandaj ne duhet t jemi t matur, pa u ndalur aspak n rrugn e demokratizimit, q sht rruga e interesave t atdheut, t socializmit, t popullit. Studentt shprehn prkrahjen pr reformat demokratike q jan ndrmarr deri tani dhe vun n dukje se ky ishte edhe nj nga qllimet e manifestimeve t tyre. Ndr t tjera ata krkuan zhvillimin e pluralizmit politik, botimin e dokumenteve t KSBE-s, marrjen e masave efikase pr kaprcimin e vshtirsive ekonomike etj. Prfaqsuesit e studentve e njoftuan shokun Ramiz pr krijimin e organizats s tyre t pavarur politike t studentve dhe t intelektualve t rinj. Shoku Ramiz Alia, u tha se pr kt duhet vepruar sipas ligjeve n fuqi, duke paraqitur krkesn pr regjistrim pran Ministris s Drejtsis. U zhvillua nj dialog sqarues e u shkmbyen mendime pr shum probleme q preokupojn sot rinin dhe gjith vendin si, pr pluralizmin politik, pr rrugt e zhvillimit t ekonomis son kombtare dhe pr probleme t shkolls s lart. Vend t rndsishm zun sqarimet q bri shoku Ramiz Alia pr zgjedhjet e reja n Kuvendin Popullor. Ai foli edhe pr rndsin e shtetit juridik dhe sidomos pr respektimin e ligjeve nga t gjith qytetart, institucionet, npunsit e kushdoqoft duke filluar nga un, tha ai, e deri tek mbrojtsi i thjesht i rendit publik. Duke iu prgjigjur pyetjeve t studentve, shoku Ramiz u shpjegoi atyre prmbajtjen e lirive dhe t drejtave t njeriut, q ve t tjerash konsistojn edhe n respektimin e ligjit me korrektsi, n rrug t qytetruar. do veprim, qofshin kto edhe manifestime, tha ai, duhet tu prmbahet kufijve q prcakton ligji, 527
Sokol Shameti ndryshe, mund t ndodhin edhe incidente, t cilat jan t padshirueshme pr t gjith. Kur flasim pr shtet ligjor kjo i detyron t gjith q ti respektojn ligjet si dhe organet e organizmat shtetrore, ashtu edhe qytetart. N qoft se policia kaprcen kompetencat e veta, ndaj saj duhet t merren masa. Por edhe nse ndokush vepron n kundrshtim me ligjn, edhe ndaj tij vepron shteti ligjor. Prandaj ju ftoj ju dhe t gjith organet shtetrore, nnvizoi shoku Ramiz, q t veproni me korrektsi, n rrug t qytetruar, n rrug demokratike. M posht shoku Ramiz iu foli t pranishmve pr shtjet ekonomike, pr t cilat studentt donin t dinin mendimin e tij. Lidhur me kt shtje ai theksoi dy momente: S pari, nevojn e forcimit t disiplins s puns q puntort, fshatart, npunsit, rinia t japin kontributin maksimal; s dyti, nevojn e forcimit t stabilitetit politik t vendit. T mos harrohet, tha shoku Ramiz, se edhe t huajt nuk investojn n qoft se nuk kan garanci q gjendja politike e vendit sht e shndosh. Rinia duhet t ndjek msimet q t mos bjer n kundrshtim me rregulloren e shkolls; klasa puntore duhet t paraqitet n qendrn e puns e t zbatoj detyrat q t mos bjer ndesh me Kodin e Puns; npunsit duhet t respektojn disiplinn n pun. Prandaj, i kshilloi shoku Ramiz studentt, ju dhe shokt tuaj t ktheheni e t rifilloni menjher msimet. N fund ai u tha studentve q kt bised q u zhvillua mes tyre sonte ta dgjojn t regjistruar t plot studentt n qytetin e studentve.
Gazeta Zri i Popullit 12 dhjetor 1990 (ATSH)
528
1991 - 2000
529
Sokol Shameti
530
I druhem nj fotografie
Shkruar pr Lamin e Madh, por q t dgjojn n Komitetin Ekzekutiv t KP t Rrethit t Matit. Pr n Lam t Madh, njeriu e ka t vshtir t shkoj dy her radhazi, thjesht si turist. Ai sht atje ku ndahen kufijt e tre rretheve: Mirdits, Dibrs e Matit, atje ku t 3 rrethet kan t prbashkt relievin e lart malor, gati t paprfytyrueshm pr nj udhtar t rastit. Mund t shkosh nga Mati duke ln pas Derjanin e Gjoajn npr nj rrug q po t ishte dhe pak m e vshtir sdo t quhej m rrug. Mund t kalosh nga Mirdita nprmjet Kurbneshit, ashtu si mund t kalosh nga Dibra nprmjet Lurs, n masivin e s cils gjendet ky fshat. Ne zgjodhm rrugn e Matit, edhe pr faktin se ky ngulim i thell administrohet nga ky rreth. N Lam t Madh na oi nj fakt gati i pabesueshm. Dy shokve t mi n Kinostudio, regjisorit F. Koi e skenaristit V. Tabaku u duhej material jetsor pr iden e nj filmi q trajtonte rrnjt e lidhjen e njeriut me tokn ku ka lindur, m mir t themi, mbijetesn. Qysh 500 vjet m par kur mendohet t ket ardhur aty shtpia e par, nuk ka pasur asnjher uj pr t pir, as pr tu prdorur pr larje. Kt uj banort e kan mbushur larg, gati tri or vajtje-ardhje. Ujt ka qn shqetsimi dhe ndrra e tyre e prjetshme. Kush jepte nuse n Lam t Madh duhet t llogariste mbartjen e ujit. Plaku 80-vjear Hamit Koleci me nj qetsi t natyrshme pr t, thot se ktu buka jepet e merret hua dhe paret gjithashtu; vetm ujin se kemi dhn kurr hua. E kena pas t shtrenjt, thot, e ashtu e kemi. Ul kokn e rrmon npr xhepa pr duhan. Niprit i rrin rreth e sflasin. Jan shum, dikush dhe me prgjegjsi n kooperativ, e ndoshta su vjen mir pr fjaln e fundit t plakut. E xha Hamiti, pr mos ti ln gjat n heshtjen e rnduar nga fjalt e tij vazhdon: E kena knduar e bekuar gjith jetn at t uruar uj, po askush sna dgjoi. Lutjet na shkuan kot gjith jetn. Gnjenim veten, se dgjonte dikush q as ia kishim dgjuar zrin, as ia kishim par fytyrn. Erdhn kta djemt pastaj e na than, mos besoni tek zoti, besoni tek njerz real. Zot nuk ka! Dhe ne i besuam se i kemi djem. Por qenka m keq kur beson tek nj njeri q e njeh e st mban llaf. Kto vazhdonte t thoshte aty maj bregut xha Hamiti ashtu me z t ult, i qet, i qart e i pakundrshtueshm, ndrkoh q njri prej niprve t tij q ishte msues, na thoshte me shaka t ulnim zrin, se aty kishte dhe fmij shkolle q sdo ta besonin m msuesin pasksaj n msim. Xha
531
Sokol Shameti Hamiti sktheu prgjigje. Pa nj her nga ne sikur t na krkonte besn se do ti sillnim uj atij vendi t that n shekuj, ku ai burr plak 80-vjear kishte eshtrat e strgjyshit t tij, e rrmoi srish xhepat pr duhan. Sia mbusht syrin as ju, na ngacmoi nipi. Jeni mysafirt e dyt q vini me makin n fshatin ton, ndaj dhe xha Hamitit, i dukeni me rndsi, aq m tepr q vini nga Tirana. Sqarimi yn, se kishim shkuar aty pr tjetr pun ishte krejt artificial, i pavend. Ashtu t mpir nga biseda, filloi t na rndonte vrtet ndopak shqetsimi i kahershm i ktyre njerzve. Njeriu tjetr i rndsishm q kishte ardhur para nesh, ishte nj nga titullart e rrethit. Kjo ngjarje ende ska mbushur vitin. Fshatart e Lamit t Madh, pritn t zbatohej dhe atje vendimi pr ndrtimin e ujsjellsve t fshatrave. Por afati kaloi e vendimi su zbatua. Ather ata vendosn fshate ta hapnin vet kanalin, e ta merrnin me rrjedhje t lir diku nga malsia e Lurs. Ashtu u b. Me kontribut vullnetar u hapn 15 km kanal, nj pun kjo q krkon mund, ashtu si krkon edhe shpenzime. Drguan ca letra lart n qendr, si thon ata. Dhe pas ca kohsh u erdhi pr sqarim titullari i rrethit, i cili i uroi pr punn e br e si me takt u tha se tani pr tani tubo ska, ndaj ju do t prisni. Presin ata por spret bora e shiu q e mbushin kanalin me gur e balt spret m mundi e djersa e tyre. Kto kujtoja, e vrisja mendjen. Kush sht m atdhetar, zyrtari q na shoqronte nga Komiteti Ekzekutiv apo kta njerz? Kta q me gjith heshtjen e zotit t qiellit, e zotrve real t toks, me gjith mosprfilljen e ftohtsin e tyre, srish jan atje mbijetojn. Vrtet mbijetojn. Ata jan piedestali i atdhetarit t sotm kur shikojn n televizor n mbrmje (shum familje kan televizor) se ka edhe qytete ku jetohet ndryshe, se ka dhe fshatra q kan uj, se ka dhe vajza q sngarkohen, se ka dhe gra q sbjn tri or rrug me buljer n krah e prsri nuk e shajn tokn, por vetm humbasin besimin tek disa njerz, tek disa zyrtar. Pasi mbaruam punn ton, ata na ftuan n shtpin e atdhetarit Ali Koleci. Aty n odn e miqve na shtruan drekn. Natyrisht mikpritja ishte guri i dyt q po na rndonte m tepr vetdijen ton. Ata spo na mbanin mri, pr ka na u qan, pak m par. E halli i ujit doli srish n shesh nga kuvendi n od. Ishte e pashmangshme prplasja me t. Ata njerz t sinqert e t pastr, (ashtu si ata) kishin dgjuar se kto pun duan miq e shok, duan t japsh nn dor etj. Dikush nga t rinjt kshtu e shpjegonte faktin q su ishte zgjidhur problem i ujit. E dim q sjemi aq t pasur, por na e kemi mendue si me i qit kryet ksaj pune. Ve me na mbshtet dikush. Qe djemt, nj brigad e tr jan. Le t shkojn t nxjerrin krom falas e t na sjell tubot qeveria. Tjetr skena me dhan Gzim Koleci, sekretari i rinis s fshatit mbshtet mendimin e xha Hamitit e thot se kt problem e kan diskutuar me koh, por sdin ku t drejtohen. Ata gjithka dinin ta zgjidhnin vet. Do t kalojn edhe ca koh, e nse uji su shkon n 532
Udhrrfyes i reportazhit shqiptar 1912-2011 fshat, fotografia, q dolm me ta te kulla, do t na qortoj. Ndrsa ata mund ta mbajn thjesht n album, duke na quajtur njsoj si t gjith
Gazeta Bashkimi 4 shkurt 1991 Nnshkruar: MERO BAZE
Hoteli i gjuetis ose Blloku n periferi

Hoteli i Gjuetis n ishull Lezh sht vrtet nj bllok, vese ndryshe nga blloku famkeq i udhheqjes ky sht i trishtueshm. Komplekset q i japin ktij Hotelblloku ngjyrat e trishta jan t shumta: periferia, shelgjet lotues, mjergulla dimrore, plepat e masakruar me ngut prgjat rrugs etj. Sidoqoft, kto jan vetm aparenca e trishtimit. Transparenca sht diku gjetk. Letrart, lexuesit e pasionuar t librave dhe rrokistt e gjimnazit, pra kryesisht ata q me ndrrat e tyre kan mbrritur m par se t gjith n Evropn e qytetruar, mund ta ndienin m nga afr trishtimin ose m sakt, kta do t ishin mjerisht pjes e gjall e trishtimit t ktij blloku t gjelbr periferik. Prse e bj analogjin e bllokut t Tirans me Hotelin e bukur t Gjuetis? Ketu vrtet nuk ka banim t prhershm ndonj antar i Byros Politike, ktu vrtet nuk ka mur real ndars mes racave shqiptare, ktu vrtet nuk ka ushtar t gards q u bjn roje me pahir grave dhe fmijve t lumtur t shefave partiako-shtetror, vese n thelb, ky sht nj bllok n llojin e vet, bile m i prudshm, m i sofistikuar dhe m makabr sesa dhe vet vllai i tij i madh n Tiran. Prse e them kt? Nqoftse n kryeqytet blloku sht (ose ishte) vendbanimi i prhershm i elits dhe dyert e tij qen t mbyllura pr cilindo njeri tjetr, sado fantazist duhet thn se Hotelblloku i Gjuetise sht i hapur vetm de juro. Nqoftse blloku vlla n Tiran sht ndrra e parathn e nj grupi t caktuar njerzish (t tjert nuk kishin t drejt as t ndrronin) ky bllok n periferi sht ndrra e t gjithve dhe realiteti i pakics. Ska tmerr m t madh sesa t mos mund t preksh nj ndrr q ti e sheh do dit. Hoteli i Gjuetis prbn kshtu nj bllok t pakaprcyeshm n psikologjin e atyre q prodhojn bukn, mishin, vern, vajin e gjithka tjetr t dobishme. Kjo sht Molla e ndalueme e puntoris s sotme ose ironia e fatit t tyre. Hoteli i Gjuetis sht nj bllok me roje dhe mur ndars q ngrihen e bien
533
Sokol Shameti sipas rastit. Rojet dhe muri ndars i Hotelbllokut nisin tek mjerimi ekonomik i mass s madhe t njerzve t qytetit e t fshatit q totalitarizmi shqiptar pr katr dekada me radh u serviri atyre. Rojet dhe muri ndars i Hotelbllokut nisin te dshprimi, duart me kallo, xhepat e zbrazt e shprblimi liliputian q shteti totalitar i sajoi popullit t tij. Rojet dhe muri ndars i Hotelbllokut bien dhe nuk ekzistojn pr at pakic relative njerzish q i kan mbushur xhepat e tyre pa djers, q e kane vn pasurin e tyre n saj t shfrytzimit t posteve t pamerituara n qendr e n rrethe si: inspektor, instruktor, shefa seksionesh, strehimesh, kryetar e sekretar komitetesh, drejtor drejtorish, ministra, funksionar t lart partie e t tjer akrobat e bixhozinj nga soji i piramides gjigande burokratike. Kuptom i nderuar lexues! Nse ti je ulur nj dit n tavolinat e hotelit pas asaj lodhjeje e strmundimi sizifian, t siguroj se t njjtat makina q ke par n oborr, e t njjtat fytyra q t rrethonin, jan t pranishme aty n t gjitha ditt e javt e vitit. shte rasti t rrfej nj ndodhi personale: para nj viti shkuam me nj shokun tim poet nga Pogradeci pr t festuar n hotel botimin e cikleve tona me poezi te Zri i Rinise. Pasi ndenjm deri von duke shtrydhur honoraret modeste, nj burr nga tavolina prball, duke treguar me dor prtej xhamave nj vetur me targ LE n oborr, na drejtohet me nj ndjenj humori intim: - kjo makin e ka msuar prmendsh rrugn Lezh-hotel e kthim dy her n dit. Un sapo kisha mbaruar fakultetin dhe nuk e dija ende se cili funksionar i qytetit tone ngrohte sediliet e saj, vese qesha fort. Ndrsa shoku im i recitoi prballfolsit vargjet e Kadares pr Hotelin e Gjuetis: ktu vinte shpesh konti iano me suitn luksoze t tij Q ather, m pati lindur ideja e nj shkrimi t till pr kontianot e rinj, pr feudokratt e kohs son, mysafir t prhershm t Hotelbllokut. Jo vetm kaq! Dhomat, lokalet dhe hollet e ktushm, jan zyra e dyt e kontve t fundshekullit shqiptar. N kolltukt dhe tavolinat e rezervuara posarisht, posi nj shtes e lezetshme e menys s preferuar, mes avujve marramends e joshs t alkoolit, ktu diskutohen fate njerzish, t drejta studimi, qarkullime kuadrosh, vajtje n prodhim, ndshkime t padrejta, baste, servilizma, leje banimi, hyrje t reja, zgjerime, lvizje tinzare specialistsh t aft, vende t sajuara pune pr X-t dhe Y-t e zgjidhshm; diskutohet pr gra t bukura q sjepen, sajohen intriga pr gazetar q thon t vrtetn etj. Hoteli pra, me gjith trishtimin dhe rrmujen dehse t tij, sht m bllok sesa edhe vet Blloku real. E ardhmja, patjetr do t rezervoj ktu nj tavolin t madhe pr t gjith, ku njerzit do t mund ta shihnin leht njri-tjetrin n sy, nj tavolin t madhe ku kontt e sotm do ta ndienin veten ngusht, pa ajr n gjoks dhe ndoshta, 534
Udhrrfyes i reportazhit shqiptar 1912-2011 astmatik. Dhe kjo, vetm ather kur te ne t jet vendosur barazia e vrtet sociale, kur burokracia t ket dhn shpirt, kur ndrrat t jen br t prekshme.
Koha Jone 14 qershor 1991
Zbarkuan, si asnj ushtri tjetr, t pa armatosur

Reportazh me ushtart italian n Durrs Kto jan koh n t cilat po ndodhin gjra t uditshme. Dhjetra-mijra shqiptar lakuriq dhe t dregosur/ trup e shpirt sakatosur u hodhn nga muret e kalas s pamposhtur t Adriatikut dhe vrshuan me ka mundn prmes detit, drejt toks n form izmeje. Shkuan pr t shijuar thrrime ndrrash dhe copra jete t vrtet. Dhjetra mijra shqiptar iu bn barr popullit italian, i cili hapi dyert e shtpive dhe i priti e i mban me dashuri e prkujdesje. E tani, npr rrugt e qyteteve t ndryshme t Italis enden refugjat shqiptar, djem e vajza, t punsuara e t papun. Ndrsa n rrugt tona ka koh q shohim t qarkullojn autokolona ushtarake italiane. Ato i prkasin kontingjentit italian q komandohet nga gjeneral Antonio Kuintana. Kto autokolona shprndajn n t katr ant e atdheut ndihma q qeveria italiane ka akorduar pr ne. I kam par edhe un dhe si shum t tjer m ka br prshtypje buzqeshja, brishtsia dhe paqja q mbretron n fytyrat e atyre djemve q ndryshe quhen ushtar. Kta ushtar, ksaj radhe zbarkuan si asnj ushtri tjetr ne bot, t paarmatosur. Pr t krijuar nj vizon m t qart shkova vet n rezidencn e tyre n Durrs (Plepa). Krkova njrin prej komandantve dhe prita rreth nj gjysm ore n adrn e ushtarve te postblloku, duke biseduar me ta. S pari u njoha me Nizon, i cili ishte mjaft energjik, i iltr, i plqente t bnte vazhdimisht shaka me shokt. Pastaj vjen Mauricio. Ai q n fillim bn nj debat t ashpr por gjithsesi t kulturuar me nj n/toger. Pastaj del nga adra duke folur dika npr dhmb e duke mu drejtuar mua pa ditur se kush jam. Nuk e dinte nse kuptoj italisht apo jo. Mu drejtua si t ishim t njohur. Nuk ke bn i
535
Sokol Shameti them un rruga m e mir sht t heshtsh - t hesht? ma kthen Mauricio e po e drejta sht n ann time. E megjithat duhet t heshtsh- e ngacmoj un m tej, ai sht eprori yt dhe kshtu... Mauricio vazhdon i revoltuar: Un, n asnj mnyr skam pr t heshtur prderisa kam t drejt. N kt moment vjen me nj mikrobus tip Fiat n/koloneli Salvatore Iakono i cili zbret nga makina, m takon gjith mirsjellje dhe pasi merr vesh q jam gazetar, si dhe qllimin e vizits time, m fton pr ta vazhduar bisedn n makin, pasi ai ishte nisur pr n Tiran. Brenda prve ushtarit - shofer Paolos dhe n/ kolonelit, gjendeshin edhe katr gazetar italian q kishin ardhur n mngjes s bashku me Albn, prkthyesen simpatike dhe t shkatht. Ndalesn e par e bjm n aeroportin e Rinasit dhe t dytn n nj shkoll fillore t rajonit numr dy t Tirans. krkonte n/koloneli i kontingjentit italian n nj shkoll fillore? Ndonj patriot mund t mendoj se po fillon t na italianizoj shkollat dhe se po prgatit pushtimin fashist. Por jo. N/koloneli Salvatore Iakono interesohej se si msonin dhe se si ecnin fmijt e ksaj shkoll me tekstet msimor q ka sjell kontingjenti italian. Pra nj n/kolonel, nj ushtarak q e ka kryer detyrn e vet me sjelljen dhe shprndarjen e ndihmave interesohet edhe pr mbarvajtjen e nxnsve. Duke ia treguar kt episod nj mikut tim msues ai habitet dhe thot se n shkolln ton as shefi i arsimit nuk ka shkelur ndonjher. Ky rast nuk sht i vetmi. Kontingjenti italian nuk sht i vetmi. Kontingjenti italian me automjetet e veta, prve ndihmave t ardhura nga Italia, ka shprndar edhe ndihmat e Kryqit t Kuq e t organizatave e shoqatave t ndryshme. Gjja q t bnte m shum prshtypje nga kontakti me ta ishte afrueshmria, sinqeriteti, ndershmria dhe serioziteti me t cilin e shikonin ata kryerjen e misionit t tyre human. U ndaln n nj lokal pr t ngrn drek. Un ndenja n makin me shoferin duke biseduar me t si t ishim shok fmijrie. M tregoi q sht i fejuar, fotografin e t fejuars, punn q bnte dhe planet e tij pr t ardhmen. Pastaj nxjerr nj qese ku kishte ushqimet e veta t ushtris. M ofroi nj panine, t ciln un e refuzoj, por Paolo insiston t jap me nj kmbngulje t paprballueshme. M kujton kjo, zakonin ton t vjetr pr ta ndar bukn me mikun, me shokun, me udhtar e panjohur. Kjo m bind m tepr se ne jemi dy popuj t afrt, jo vetm nga pikpamjet gjeografike. N kt moment hapet me vrull dera e makins dhe prej saj shfaqet z. Salvatore, i cili m kap me forc pr krahu duke m detyruar t shkoj e t ha drek me ta. Un prsri refuzoj duke i thn q skam uri, por Salvatore nuk bindej. N tavolin vazhduam bisedn. Edhe z.Salvatore, edhe gazetart interesoheshin pr gjithka tonn, pr gjendjen ekonomike, pr arsimin dhe kulturn, pr zakonet, etj. E pyes zotin Salvatore n ka pasur ndonj reagim nga opinioni italian n prgjithsi dhe nga shtypi, n lidhje me ndihmat q na 536
Udhrrfyes i reportazhit shqiptar 1912-2011 ka akorduar qeveria italiane. Absolutisht, asnj reagim negative - tha prer ai. Ka pasur ndonj gazet q e ka prekur kt shtje me tendenc pr t ndikuar n shprndarjen e drejt dhe n mbrritjen e tyre n destinacion. Populli italian do q t gjitha ndihmat t prfundojn n tryezat e familjeve shqiptare dhe jo n tregun e zi. Para disa javsh lexova diku n nj cep t gazets Kombi, nj shkrimth (nuk e mbaj mend emrin e autorit) n t cilin bhej fjal pr ushtart Italin n Durrs. N fund t shkrimit ai thoshte pak a shum kshtu: se m kujtojn kta ushtart, duke br aluzione t mbrapshta dhe anakronike, dhe duke treguar nj mosmirnjohje primitive. Un do t thosha q kta ushtar t kujtojn (ne e kemi harruar) se n bot, e sidomos n Italin fqinje, kan mbijetuar, jan zhvilluar e kan fituar hapsir m t gjer t gjitha virtytet dhe ndjenjat fisnike- njerzore, pa t cilat popujt nuk jetojn dot. Pr t vazhduar kt ide po citoj fjalt e fundit t biseds s gjat q pata me n/kolonelin, z. Salvatore Iakono: Italia sht impenjuar t jap ndihma t tilla q t sigurojn nj mkmbje sa m t shpejt t ekonomis tuaj. Ky sht vullneti i popullit italian dhe pikrisht pr kt jemi ktu. Ndihma jon frymzohet nga ndjenja e sinqert, njerzore dhe vllazrore q ne frymzojm pr popullin shqiptar. U ndava me t duke u prshndetur przemrsisht dhe duke marr premtimet e tij pr tu takuar prsri n Lezh. Grazie ITALIA!
Koha Jon 1 nntor 1991 Alfons Zeneli
Ku sht Elbasan, i bukur Elbasan?

Autovetura tip Renault (refugjatsh) q sapo ka arritur t haj jo pa vshtirsi maloren dhe kthesat e Qaf Krrabs, kap kulmin e saj dhe duke marr frym me lehtsi fillon zbritjen. Posht, e rrethuar nga malet, shtrihet gropa n t ciln duhet t ndodhet qyteti i Elbasanit. Vazhdojm t zbresim duke gjarpruar npr rrugn q mbshtjell kodrat si nj neprk gjigante, ndrsa qyteti nuk duket gjkundi. Mbi gjith at siprfaqe t madhe, rndon pa mshir rrafsh m tokn nj mjegull e dendur tymrash e gazesh toksike,
537
Sokol Shameti t cilat nuk t lejojn t shohsh asgj. Nga lart, nn rrezet e diellit, dallohen n kt liqen mjegulle zonat e kuqrremta, t kaltra, t bardha q reflektojn prbrjen e tyre kimike dhe llojet e helmeve q shprndajn n kt pjes fatkeqe t atmosfers. Pas pak hyjm n brezin e mjegullt dhe pr shkak t ajrit t ndotur ndjem vshtirsi n frymmarrje. Elbasanasit jan msuar me t. Megjithat ai ndjehet kudo. Ka pasur plot raste smundjesh t cilat nuk jan diagnostikuar dot as jasht shtetit. Ndoshta edhe na jan fshehur, - thot ish i dnuari i ndrgjegjes z. Sh. Rexha. N turizmin e qytetit mes njerzve q tymosnin, q pin kafe a duhan e q merren me biseda t pafundme politike shquaj kngtarin e njohur t kngs popullore Albert Tafanin. I afrohem dhe i them: Zoti Albert duke par Elbasanin e drobitur q vegjeton nn tymin vdekjeprurs t elikut t Partis, t lirimit t dyt t Shqipris, far ndjeni kur kujtoni vargjet e kngs q e knduat plot pasion Le t rrjedh eliku pr dyfek e plugje/ le tplcas armiku moj kala e kuqe.... Na mashtruan u talln me shpirtin ton. Jam i zhgnjyer, i fyer. Mendova dhe fala zrin tim pr prralln e lumturis socialiste, - thot Alberti dhe hesht. N kt atmosfer t rnduar nga varfria, korrupsioni, kontrabanda, emigracioni njerzit vazhdojn t qet jetn e tyre. Npr kioska kta njerz blejn gazetn pluraliste Fjala e lir. Dikur, para disa dekadash, kjo gazt sht e themeluar n vitin 1921 quhej Ura e Shkumbinit. Kur hyri Partia gazeta u ripagzua Shkumbini, pra u hoq fjala ur, ajo q simbolizonte lidhjen, dashurin marrdhniet njerzore. U la vetm Shkumbini i rrmbyeshm, pa ura, si nj barrier e pakaprcyeshme ndarjeje dhe prarjeje. Me nj fashikull gazete n dor e l pas Elbasanin dhe udhtoj drejt Tirans. Rruga si dhe m par gjarpron monotone npr kodra. Shikoj i lodhur rreth e rrotull dhe syt m fiksohen diku n shpatin e nj kodre. Nj mozaik qndron paturpsisht mes paqes dhe gjelbrimit t ullinjve. N at mozaik figuron Shtpia e Partis. N cepin e djatht t saj nj yll pescepsh dhe nj diell me reze q shquhen qart. Nuk dua ta besoj. Ironia sht m shum therse. Udhtimi vazhdon. Elbasani i helmt e i vuajtur ka mbetur pas nn rrezet e pafuqishme e tallse t diellit komunist.
Koha Jon, 21 dhjetor 1991 Alfons Zeneli
538
Kapitalizmi n Itali po jepte shpirt!

Vizit n shtetin me tre kryeqytete Avioni me t cilin do t udhtojm nga Rinasi n ishullin e Sardenjs t Italis sht prodhim japonez me dhjet vende. Ai sht avioni personal me t cilin udhton doktor Grauso, botuesi i njohur italian i shtypit dhe televizionit, miq t t cilit do t jemi pr tre dit. Pas pak avioni npr pistn e aerodromit merr turravrapin e tij marramends. Skan kaluar vese pak sekonda dhe jemi mbi Rinas e fshatrat prreth. Vshtrojm nga dritaret. Qyteti dhe porti i Durrsit duken fare qart. Shikimi yn rrok nj pjes t maleve dhe kodrave t Atdheut. Ishte dika e mhnitshme, porse edhe e tmerrshme t vshtroje lakuriqsin e atdheut tnd, kockat e dala, trupin gjysm t shqyer nga diktatura e frymmarrjen e rnduar nga pesha e qindra-mijra bunkerve. E lm pas Atdheun dhe zhytemi mes reve. Pr pak minuta udhtojm duke u ngjitur drejt qiellit! Para syve shpaloset nj pamje tjetr, t ciln as q e ke par ndonjher edhe n ndrr. Ndodhemi mes Diellit dhe pjess s siprme t reve. Piloti thot se udhtojm n lartsin 10 mij metra. Dika e mrekullueshme. T duket vetja sikur je para ndonj pikture moderne, sikur nj dor njerzore i kishte lakuar ret n shungullimn e tyre e u kishte dhn forma nga m t uditshmet. E kshtu duke u fjalosur me ret dhe Diellin udhtojm plot 1 or 20 minuta. Zbresim n ishullin e Sardenjs. Menjher na pret sekretarja e Grausos zonja Mari Sotgia, nj grua me ca sy zhbirues, t cilt shprehin sinqeritet njerzor. Ajo na njeh me programin e vizits. Porse, njofton se doktor Grauso nuk mund t vij sonte n Kaljari, ndaj programi do t jet i ngjeshur, n mnyr q prsri sonte t udhtojm me t njjtin avion pr n Milano. Keqardhje, por dhe knaqsi njkohsisht. E para, pr arsye se donim t uleshim sa m shpejt n tryezn e bisedimeve pr formn e bashkpunimit mes gazets s pavarur shqiptare Koha Jon dhe Lunione Sarda. Kurse knaqsia buronte nga dshira pr t par Milanon, kryeqytetin industrial t Italis. Pas ksaj, Maria na shoqron kudo, n shtypshkronjn ku dilte Lunione Sarda me nj tirazh prej treqind e pesdhjet mij kopje n dit si dhe nj mori tjetr gazetash. Gjithka e kompjuterizuar. Q nga proesi i radhimit e deri te palosja dhe paketimi. Pas ksaj vemi n TV sardez. Nj ndrtes fare e vogl me afro pesdhjete gazetar e punonjs, t cilt prballonin nj program prej tetmbdhjet or
539
Sokol Shameti n dit. Shikoja zv. Drejtorin e televizionit shqiptar dhe regjisorin e talentuar t TV, zotin Ylli Pepo e kuptoja se sa larg jan italiant dhe n shekull ndodhemi akoma ne shqiptart. Radiotelevizioni yn me aq program sa ka tani pr tani punson mbi njemije e njeqind veta! E megjithat habia jon duket haptazi te salla e redaksis, pra pikrisht aty ku fillon rreshti i par i gazets. Secili gazetar pran kompjuterit t tij, secili n kushte normale pune. Drejtori teknik duke na shpjeguar gjithka (pr aq sa mund t thuhet pr nj vizit t shkurtr) na trheq pas vetes pr diku nga cepi i salls. Nj aparat i vendosur n lartsin e brezit t nj njeriu, jepte e merrte disa sinjale. Sakaq pr disa sekonda del nj fotografi e Kraksit, pastaj nj tjetr e Bushit. Takojm disa gazetar. Na pyesin pr cilsin e shtypshkronjave tona. Kur u themi se i kemi me plumb faqosjet, njrit i shpton nj mama mia!, porse skuqet n fytyr, pasi kujton se ne u ofenduam. Porse, skishte prse t skuqej ai gazetar, as edhe ne m t varfrit e Evrops. Nuk sht faji yn. As i gazetarve shqiptar, as i shtypshkronjave tona t mjeruara. Faji sht i nj sistemi t tr, sht i atij q dergjet akoma pran Monumentit Nn Shqipri. Ecim npr redaksin e Lunione Sarda. Gjithandej kompjutera. Secili gazetar e kishte t prcaktuar artikullin e tij n ciln faqe e n sa rreshta. Orari i dorzimit t shkrimit ishte mjaft i rrept. Ai q nuk e zbatonte at i duhej t gjente t nesrmen pun tjetr. Nse do t gjente! N ora 18:00 t po asaj dite q mbrritm n Kaljari u ngritm prsri drejt qiellit. Lam posht qytetin e pastr me nj arkitektur t przier, pak nga afrikant e shum nga sardt. Prsri udhtojm. N errsir e n nj stuhi. Ksaj here asgj nuk ishte romantike. Perkundrazi. Boshllqet atmosferike e bnin avionin q ti turrej detit, porse n ast ngrihej drejt qiellit. Shokt e TV, t cilt edhe ata kishin ardhur pr pun (pr TV), e menduan ndryshe ta kalonin mrzin e udhtimit, u telefonuan familjeve t tyre nga avioni. I shikonim se si u ndriste fytyra kur u thonin fmijve: Jam mir, ju flas nga avioni personal i Grausos. Po udhtojm drejt Milanos. Ky ishte privilegji i Tirans. Kishte prefiks dhe lidhej direkt me jasht. Kurse qyteti yn, Lezha, as q mendohej se mund t dilte. Prap nuk na linin t qet vakumet atmosferike. Nj si ankth kishte pushtuar gjysmn e antarve t dy delegacionve. Ather u vu n pun humori i Ylli Pepos dhe i prkthyeses simpatike Albana Ajdini. M n fund, afr ors 19:15 ulemi n aeroportin m t madh t Milanos. Nj Benz na merr duke dredhuar rrugve t shumta e plot makina t Milanos dhe na drgon tek nj hotel me katr yje. Hotel Nasca. Pr pak minuta pushojm npr dhoma. Secila prej tyre kishte TV, frigorifer me pije dhe ushqime t ndryshme, dush, rregullator temperature etj. Nj luks i pa provuar. Mos sht nj naivitet ky i yni?! Epo, nuk sht prsri faji yn. sht i diktaturs q nuk e la shqiptarin ti provoj q para njzet ose tridhjet vjetsh kto gjra. Ndaj le ta 540
Udhrrfyes i reportazhit shqiptar 1912-2011 tregojm habin ton. E kur themi habin ton, kemi parasysh at t shqiptarit. Nuk kemi parasysh bijt e bllokmenve t cilt shtisnin me koh hoteleve t Evrops dhe Nju Jorkut pr t br qejfe kur populli i tyre skishte buk, por vese pranga. Natn, i zbukuruar nga dritat, Milano dukej i prkryer. Porse kureshtja do t na zhbirilonte gjat tr nats pr t pritur mngjesin. Milano duhej vizituar n t gjitha qendrat e tij turistike. Ndrsa mendonim kto, shoferi na thot: N ora 21:00 ju pret doktor Grauso pr dark. Pritja na bhet n hotelin m t bukur, e natyrisht m t kushtueshm t Milanos, pra n hotel Principe di Savoia. Nga Varshava ishte kthyer me urgjenc edhe drejtori i mardhnieve me jasht i Grausos. Bisedimet, menduam n ast, duhet t jen t ngjeshura. Gjithka nisi gazmore e ksisoj prfundoi gazmore. U bisedua gjat pr mundsin e nj shtypshkronje t kompjuterizuar, pr shprndarjen e Koha Jone n tr republikn me mjetet e veta, pr mnyrn e prqindjes s aksioneve etj. N ora 1:30 t nats mbaroi darka. T nesrmen na priste nj bised prej afro dy orsh. Prsri me doktor Grauson: Interesimi i tij pr gazetn Koha Jon ishte i plot dhe kmbnguls. U ndam n mirkuptim dhe besim pr nj bashkpunim t frytshm. Prfundimet e tjera le tia lem kohs. U ndam me Grauson dhe miqt e tij, t cilt i kishte t shumt n Milano, Rom dhe n qeverin italiane. Ksaj radhe nuk u ndam si miq, t cilt mund t takohen, kushedi pas sa kohe. Ishte nj ndarje e nj lloji tjetr: Si bashkfinancues t gazets Koha Jon. N aeroport priste avioni i tij pr tu kthyer n Tiran. Vizita zyrtare, ktu mbaronte. Grupi i TV u kthye n Rinas. Ne vendosm t vazhdojm m tej programin ton t vizitave. Dy ishin qllimet: T takonim emigrantt lezhian e t rretheve t tjera, ti pyesnim si jetonin, si punonin, me nj fjal ti shikonim me syt tan e jo me t thnat e t tjerve. S dyti, t vizitonim Radio Vatikanin, t cilt na kishin ftuar nprmjet drejtorit t seksionit shqiptar, zotit Gjon Gjomarkaj. N Milano, fal nj mikeshe franceze t quajtur Jozefine, pam pothuaj t gjitha objektet turistike. Katedralja e qytetit me tre mij statujat ishte dika e mahnitshme. Ecnim n sallat dhe krejt pa kuptuar e ndieje veten n vitet 1500 t ktij shekulli, ecje pr karshi pikturave murale apo punimeve mjeshtrore t skulptorv italian e t dukej sikur fjaloseshe me to. Jozefina dhe miku tjetr siilian i quajtur Mikele, t cilt na u gjendn n do hap na bn nj dhurat; nj revist Tutta Milano dhe duke qeshur na u drejtuan: Vini gishtin ku t doni mbi hartn e qytetit dhe atje do tju ojm! Pastaj ne nuk prtuam q gishtin mbi hart ta vem mbi njzet e nj her! Ishte kurioziteti shqiptar, ishte dshira pr t par Milanon, aq shum t trumbetuar n TV si kryeqyteti industrial i Italis. Moria e makinave skishte t sosur. Semafort ishin n pun 541
Sokol Shameti njzet e katr or. Ishte dika e bukur kur vreje semaforin q ndizej n t kuqe. Pa ekzagjerim, n moment, pas teje ishin me qindra makina. Ndizej jeshilja dhe nisja ishte si nj gar atletike. Gjithka e mrekullueshme. Kudo njerz t qeshur, kudo nj pamje tjetr, krejt tjetr nga ato prrallat q na tregonin n shkollat tona shqiptare, kur ishim fmij, bile deri para nj viti, pr kapitalizmin q sht kock e lkur, si kapitalizm duke dhn shpirt, n kalbzim e n prag t revolucionit proletar!! Dhe vrtet: Italia ishte n prag t revolucionit proletar, tamam ashtu si thoshte Enveri yn i socializmit fitimtar. Porse Italis i duheshin pr revolucion gjashtqind mij bunkert shqiptar. Milano sht ndoshta qyteti i vetm n Itali t cilin e shtitm n tr brendsin e tij. Vizituam pas Katedrales s famshme, Musei del Castello, Case Liberty, S. Maurizio, S.Sebastiano, Galleria Vittorio Emanuele II. Monumenti: alle Giuseppe Garibaldi, a Napoleone III, a Giuseppe Verdi, a Leonardo Da Vinci; Musei: Castello Sforzesco, Teatrale della Scala, etj. E pas tyre u gjendm n lagjen Anese, n periferi t Milanos, lagje ku banonin m t pasurit e qytetit, e kur themi t Milanos, doemos nnkuptohet t Italis. Na priti pr dark n shtpin e tij drejtori i gazets m t madhe t Italis, i Konfederats Tregtare dhe Turizmit, zoti Karlo Gualnera. Ajo botohet nj her n jav me nj tirazh prej shtatqind e pesdhjet mij kopje. N mes t tymit t cigareve dhe avujve t pijeve t forta italiane nism nj bised interesante me Karlon. Madje mund ta quajm pa ndrojtje nj leksion gazetarie moderne, larg atyre shablloneve t zakonshme t ndonj profesori t gazetaris s Tirans. Ndoshta lexuesi do t na lejoj t prdorim dialogun, ashtu si u zhvillua biseda: -Sa gazeta t pavarura ka n Shqipri dhe cilat plqehen. Po partiakt, a i lexon njeri? -Fillimisht Koha Jon, pastaj Bashkimi, kurse kto muajt e fundit kan vrshuar nj mori e madhe gazetash private. Sa pr gazetat partiake, ato jan m t lexueshmet -Ato n Itali spara i lexon njeri! -sht situata e till, pastaj lufta politike mes partive i ka politizuar kaq shum lexuesit. -A keni ligj pr shtypin dhe status t gazetarit? -Jo. -Po si mund t punoj gazetari. E habitshme, e uditshme! Ky sht ligji ndoshta numr nj q duhej miratuar n kushtet e lindjes s nj shoqrie t re demokratike. Se pastaj pseudogazetart orientojn opinionin publik. Ja, po ju tregoj dika nga ligji yn: Nqoftse ndodh fjala vjen nj vrasje dhe vrassi 542
Udhrrfyes i reportazhit shqiptar 1912-2011 sht nj i ri, i cili si ka mbushur akoma t tetmbdhjet vjett e gazeta e boton emrin e tij t plot, dnohet gazetari dhe gazeta q e ka botuar. Kjo shpjegohet me arsyen e vetme, se ky i ri akoma sht i paprgjegjshm pr veten. Dhe botimi i emrit t tij i plot, i mbetet njoll pr tr jetn. Shnohet vetm me iniciale. Po te ju si veprohet? -Te ne disa gazeta bjn gar se kush shan e gnjen m shum! -Ah, jo jo! -Edhe n gazetn t ciln e drejtoj kemi botuar shkrime t pakulturuara t cilat, na kan shptuar nga shpejtsia e botimit ose nga lufta e pandershme q bhet nga disa gazetar t fletushkave kundrshtare mllefndjellse. -Po t isha un n vendin tnd do t organizoja n kt mnyr gazetn Koha Jone: N faqen e par do t faqosja shkrimet m t rndsishme me vler kombtare, por q prmbajn brenda tyre sensacion gazetaresk e jo at komerial. Mund t jet edhe lajm lokal, porse flet pr nj problem q shfaqet n shum rrethe. Dhe jo shkrime t gjata n faqe t par. T fillojn me pak rreshta e t vazhdojn n faqe t tjera. Pra, e trheq lexuesin duke i thn: Ja artikulli, fjala vjen per Kraksin, Jelcinin, Ramiz Aline, pr mafien greke dhe shqiptare, pr korrupsionin, pr arrestimin e nj grupi kontrabandistsh etj. Lexuesi krkon informacion. Argumentimin e bn ai. Jo pasione gazetareske e aq m keq pasione partiake, qoft edhe t partive demokratike. Sa m afr faktit dhe informacionit. Sa pr komerializmin, mund t them, edhe ai duhet. Pra, prderisa botohesh edhe duhesh shitur. Por me mas. Kurse faqen e fundit t gazets e boton me probleme lokale. Vetm lokale. -N mnyr? -Fare thjesht. Ta zm se gazetn e boton me dymbdhjet faqe. Faqen e dymbdhjet e ka t veant pr do rreth. Pra te njmbdhjet faqet jan t njjta pr t gjitha qytetet, kurse e dymbdhjeta ka problemet e qytetit, aty ku shkon. Ndryshe nuk t shitet, nuk ka shum interes. Se n fund t fundit, lexuesi do t dij se ndodh n mbar Shqiprin dhe n bot, porse m shum i intereson se bhet n shtpin e tij, pra aty ku e njohin dhe njeh, aty ku banon e jeton. Duhet vetm shpejtsi informacioni. Kush e boton i pari, ai bhet m i lexueshm. Sa or bni ju pr t faqosur nj gazet? -E fillojm t martn n mngjes, vazhdojm t mrkurn, t enjten, dhe dalim t premten. Kemi shtypshkronj q punon me plumb -Si? Prej plumbi?! Ah, kshtu nuk bhet gazetaria. Nuk punohet ashtu si punoni ju. -E kemi nga halli e jo nga qejfi! E kshtu vazhduam bisedn deri n dy t nats. E nesrmja na shpalosi tjetr pamje. N stacionin modern t Milanos lid543
Sokol Shameti hemi me telefon me nj emigrant lezhian, piktorin e ri por t talentuar Frederik Ivanaj, i cili prej mse nj viti ndodhet me studime dhe pun aty. Ai na pret n stacionin e Firences. Prqafohemi me mall, ashtu si mund t takohen dy shqiptar n nj vend t huaj. Ecim rrugve t ngushta dhe mrekullohemi nga pamjet e Firences. Me t drejt vizitort e kan quajtur kt qytet kryeqyteti kulturor i Italis. Fredi na thot se do t takohemi me nj mikun e tij. E sakaq, duke vizituar vende historike dhe artistiko-kulturore, takohemi me Besnik Mustafajin, deputetin e PD-se, i cili i emocionuar na tregon se vinte nga salla ku i ishte dhn mimi pr paqen La Pira pr poezin Un vdekjes i qesh fare pran. Kjo ishte surpriza e Fredit. Pastaj gjithka ndodhi ndryshe: Vendosm q ta shohim Firencen natn. E kur themi natn, kemi parasysh oren dy t nats. Ecim duke fjalosur pr hallet tona, porse para do ndrtese q paraqiste dika t veant pyesnim: Po kjo? dhe Fredi i paprtuar shpjegonte. Pam fare pran shtpin e Dante Aligerit, u mahnitm para Pallatit Piti, bm krahasimin me katedralen e Milanos kur ngritm shikimin drejt qiellit pr t soditur at t Firences. Ecnim npr nat e na dukej sikur ishim personazhe filmash, ku sheshi i xhirimit ishte Firence, ishte mesnata e saj. U ndam po at nat n t gdhir me Besnik Mustafajin Kisha e Shn Pjetrit nj mrekulli botrore Nj ndrr e kahershme na ka brejtur t dyve pr Romen, paka se jemi n mosha t ndryshme. Kishim lexuar pr Fontann e Trevit, Altarin e Atdheut, Koloseun, sheshin Bernini, pr madhshtoren kish t San Pietros, i kishim par n filma ose n dokumentar televiziv, porse t provosh emocionet atje para tyre sht dika e pa prfytyruar. Sidomos n Fontann e Trevit. Uji q del me furi, si i egersuar me banort e Roms dhe vizitort t krijon imazhin e nj prroi t madh mu n mes t kryeqytetit. M interesante sht zgjidhja inxhinjerike: E gjith sasia e ujit thithej me an t disa elektropompave t fuqishme dhe uji ngjitej sipr. E kshtu me rradh cikli t prsritej, duke i krijuar vizitorit iden e nj prroi t egrsuar mu n mes t dimrit. Pas lodhjes s dits, soditja e ktij peisazhi ishte lodhse. Por surprizn m t pabesueshme e kishte ruajtur vet Vatikani! Ishte kisha e Shn Pjetrit. Hym brenda. Aty ishte vet mrekullia, aty ishte gjith talenti dhe mjeshtria botrore. Elektrizimi i ndjenjave arrinte kulmin. Ishim mrekulluar pas Katedrales s Milanos, u knaqm n Firence, i pritm me entuziazm vizitat n Rom, porse para mrekullis me emrin kish e San Pietros nuk dinim se far emri t gjenim pr t shprehur emocionalisht ato q shikonim. Dolm edhe nga Kisha dhe u ulm n sheshin e madh t saj. Mesazhe t fuqishme vinin n mendjen ton nga bota antike. Na u kujtua nj shaka e nj arkitekti 544
Udhrrfyes i reportazhit shqiptar 1912-2011 nga Vatikani me nj amerikan miliarder. Ai, pasi kishte vizituar Kishn e San Pietros pr her t par i ishte drejtuar arkitektit q e shoqronte: -Sa kushton nj e till se dua ta ndrtoj n Nju Jork? -Shume! iu prgjigj arkitekti. -Ska rndsi. Ka me miliarda. -Nuk bhet. Kushton tre mij vjet! Vizit n radio Vatikani Po aq sa ndrra pr Romn dhe antikitetin e saj, ishte edhe dshira pr t vizituar Radio Vatikanin, radio pr t ciln n Shqipri e mirpresim pr emisionet e saja, pr pastrtin e saj gazetareske, pr kmbnguljen dhe sinqeritetin q prhap n mbar botn fjala e Zotit. Drejtori i seksionit shqiptar, zoti Gjon Gjonmarkaj, nj burr i thyer n mosh, por paqendjells, na pret me przemrsi. Dika i thyhet brenda zemrs. Ndoshta kujtimi i lindjes q e ngacmon pareshtur tash dyzet vjet (sht larguar nga Mirdita), ndoshta jan vitet q ia ndrydhin lott, por q i thyejn dika brenda vetes. Ia kishim dgjuar zrin n Radio Vatikani, ia kishim njohur shkrimin dhe mendimet edhe n nj letr q na kishte drguar para disa muajsh n redaksin e gazets n Lezh t shoqruar edhe me nj artikull pr botim. Zoti Gjoni na priti q n stacionin e trenit t Roms, sapo i telefonuam nga Firence. Kshtu q edhe pritja n Vatikan ishte m shum dika mes kuriozitetit dhe pritjes zyrtare t nj delegacioni gazetarsh. Ndaj dhe ne e vizituam do studio t Radios. N zyrn e seksionit shqiptar gjetm nj djal t ri si dhe nj grua shkodrane, t mirnjohurn, studiuesen e pasionuar, disidenten e kahershme, gazetaren e R. Vatikanit Ana Lukn. Ksisoj biseda me to kalon sa tek evoluimi i demokracis n Shqipri te letrsia, sa tek i vllai Davidi, kryeredaktor i gazets Shkodra ashtu edhe n Mirditn e robtuar t Gjon Gjonmarkajt. Gjoni ishte nj njeri larg prfytyrimit ton. E mendonim t lodhur e t vuajtur nga pesha e mallit pr vendlindjen, por edhe t irrituar apo hakmarrs pr at ka i ka br regjimi komunist. Ai ishte mbi t gjitha atdhetar, aspak hakmarrs. Ai uronte vetm ringjalljen e Shqipris. Ai ishte nj Shenjt, vese merrte frym dhe ecte! Ai fliste me gjuhn e Zotit. U larguam nga Vatikani dhe Roma me plot mbresa. Megjithse jetonim mes mrekullive t nj bote q vetm e kishim par n ndrr, prapseprap na mori malli pr Lezhn ton, pr njerzit ton, pr miqt, bile edhe pr kundrshtar t!
Gazeta: Koha Jon 14 shkurt 1992 Nnshkruar: Nikolle Lesi, Daniel Gazulli
545
Sokol Shameti
Reportazh realist n mes t vaps

Bn vap si n romanet e Asturiasit; Sot sht dit e shtun e nesr vjen e diela. Po ne t bjm. T shkosh me makin jasht qytetit vazhdon t mbetet nj knaqsi e veant. Prandaj edhe jemi t gzuar. I vetmi q nuk sht i gzuar sht nj amerikan i ulur n vendin e par. Ndasht! Le t rrij i trishtuar ky pinjoll i imperializmit amerikan, xhandarit ndrkombtar t popujve, nuk kemi me se ta ndihmojm prvese me ideologjin marksiste-leniniste se na ka mbetur stok n mendjet tona. Ne do t shkojme larg Tirans, pasi kemi siguruar makinn, shoferin, naftn, kohn e lir t prbashkt dhe kjo pr ne sht nj knaqsi. Nga dritaret e hapura t makins natyra futet deri n sediliet tona. E mrekullueshme, apolitike, pa karakter klasor, me male, kodra, brinja, grxhe, tamam si n kohn e Naim Frashrit. Po toka, a sht punuar kudo toka? Sa t ardhura u siguron ajo fshatarve? Nuk e di. Bujqsia nuk m ka interesuar asnjher, as n kohn e monizmit kur zhvillonim forma edukimi. Akoma edhe sot m tingllon n vesh zri melodioz i sekretares s organizats baz: Sa kv patate pr hektar prodhon brigada e Ndrecs? U detyrua t ma bj dy her kt pyetje po un prap nuk e dita. Sa turp!... T shkuara t harruara, tani jemi nisur me pushime. Mirpo jemi shqiptar dhe smund t mos e politizojm edhe kt uikend me filles evropiane. Dhe ja fillojm biseds: Sali Berisha sht nj politikan i madh. Pa dyshim, Bushi i fali stilografin. sht figura m karizmatike e Shqipris. Bota e mon si nj nga udhheqsit m t suksesshm t ish-vendeve komuniste. Diku e kam lexuar edhe un kt fakt, edhe n Itali i dhan nj mim. Leka Meksi sht burr i mir, i shklqyer. Kshtu thon q t gjith. Po si ka mundsi q krijoi nj kabinet si ky i sotmi? Sikur e krijoi ai? Po kush? Se do t vdisja e dija, po se do t dilte dhe Azemi i futur nga socialistt nuk ma kishte marr mendja. Nuk sht. sht se u tha n aktivin e PD. Prandaj mi organizonte aq serbes ato mitingjet e paligjshme. I paska pasur kraht e ngrohta. Ndryshe, pse nuk i organizoja un? Mua pr vete m habit dika. Si ka mundsi q doln t korruptuar demokratt e fillimit e nuk doln ish-bllokment e bijt e tyre q po bhen mili546
Udhrrfyes i reportazhit shqiptar 1912-2011 arder? Do t dalin. Sa t kujtohet Blerim ela, do t dalin. Dini gj. A sht Arben Imami akoma nnkryetar i PD-s. Po sht. Jo ssht. N Borizan na del prpara nj varg me pata. Krenare, t vetknaqura, t ngadalta, t ngjashme me disa nga qeveritart tan. Na u desh t frenojm fort pr t mos i shtypur sepse ato deshn t kalonin n ann tjetr. Pak u interesonin diplomat tona. Jan pata. Edhe pak e arrijm n nj fshat tjetr. N fshatin ku na u desh t jetojm pr shum vjet si t padshirueshm nga komunizmi. Komunizmi nuk na desh, por as ne nuk e deshm prandaj nuk pranuam t bheshim antar t PP, as edhe sa pr tia hedhur diktaturs si shumica e liderve t sotm partiak. Kujtonim se do t ishte nj njoll e prjetshme. Tani po e shohim se qenka pun teserash. I nderon dhe shlyesh. Nuk e ditm lojn. Mir t na bhet. Me thn t drejtn hoqm keq ather n kt fshat, por tani gjrat kan ndryshuar. Toka sht privatizuar n masn 80%. Kshtu shkruhet n RD, dhe ne i besojm RD, sidomos pas pastrimit t saj nga firmat e intelektualve reformist q e krijuan. Se vrtet, t shkosh tani n fshat sht knaqsi. N Kor pr shembull, fshatart e kan prodhuar bukn pr dy vjet. Grat rrin n shtpi. Lodhen vrtet po punojn pr vete. Qumsht, gjalp, gjiz po. Rrusht deri tani i kan mir. Refugjatt dika u drgojn. Dhe ta mendosh se reforma sht akoma n fillimet e veta. Po ky fshat veri-perndimor paska fatkeqsin t ket qen dhe t jet ferm. Si rezultat h pr h paguhen keq, 3000 lek t vjetra. 300:240 = 13. Nj hesap i thjesht dhe msojm se ish nxnsit tan, q me aq rigorozitet ia kemi shpjeguar rrethanort e veuar e kan mundsin t blejn tani n fund t shekullit te XX bukn e trembdhjet ditve. Aleluja! Tani q kemi mbrritur sht koh dreke. Disa e kan ngrn e disa akoma jo porcionin e tyre t ushqimit. Prgjithsisht jan n dilem ti ftojn apo jo pr drek ish msuesit e tyre. Na ftojn vetm ather kur jan t bindur se nuk i shkojm. Jan t menur nxnsit tan. Akoma ia kam parasysh shkndijimin e syve kur punonin ndonj rreng npr banga. Tani jan rritur vrtet, por syt pak ndryshojn. Ia njoh. Afrohen t marrin vesh dika nga ato q ndodhin n qytet. Sajn m kokn pr pes rasat e emrit. Duan t din kush sht rruga m e leht pr t siguruar ndonj viz pr jasht shtetit. Pr politik interesohen indirekt ngaq nuk na i kan bler akoma mendjen t krahu jemi. Prvoja politike e fisit sht sintetizuar tek ata n trajtn e kushtrimit t t parve. As q kan siguri se si do ti vej m tej fati i Shqipris. Kemi patur nxns t zgjuar. Tani na duhet t kthehemi sa nuk sht akoma von. Bn vap, bn vap, bn vap Bn vap si n romanet e Asturiasit. N Bo547
Sokol Shameti rizan kan pr t na dal edhe nj her ato patat. Me siguri. P.S Ky reportazh pshtjelloi pr tre dit redaksin e gazets Rilindja Demokratike .
Gazeta Koha Jone 1 shtator 1992 Nnshkruar: Vera Isaku
Duke krkuar t vrtetn pr diasporn

Pas biseds miqsore me sekretarin e par t Ambasads Amerikane n Tiran, zotin Kristofor Hill dhe rekomandimit t tij pr kolegt e vet n Athin, nisemi npr nj nat mes shatori drejt Kakavijs. Kureshtja pr Nju Jorkun ai la vendin dalngadal ankthit, pasi po hynim n tokn greke. Kontakti i par ishte nj pamje q t kujtonte skllavrin. N pikn e Kakavis, ndrsa rojet greke na respektonin pasi pan dokumentat e gazetarit, prball, disa ushtar po rrihnin me kondakt e pushkve nj turm prej tridhjet vetash. Q t gjith shqiptart t zn n male n krkim t ndonj dhramie pr t siguruar jetn. Nj pamje si npr filma. Goja na u thartsua. Pr momentin u pendova q zgjodhm rrugn pr nga Greqia. Por ishim t detyruar q t bisedonim me disa firma greke pr t siguruar nj sasi letre pr gazetn. Ecnim n autostradn e gjer. Nj lloj gare. Shoferi yn, si duket, i nxitur ngaq e parakaloi nj vajz bjonde, filloi t hyj n garn e prditshme t autostrads. Shigjeta e kilometrazhit dalngadal shnonte 110,130,140 km/ore. Kshtu arritm n Athin. Shija e thart e pamjes n Kakavij ia la vendin joshjes pas vendeve turistike n Athin. Por thartsira, si duket, nuk paska qen e thn t na largohej. Shqiptar q jetonin nga shtat veta bashk; emigrant q bridhnin n sheshin Omonia pa pun, t rinj q punonin tr ditn pa pushuar asnjher dhe q paguheshin katr apo pes her m pak se nj puntor grek; vajza shqiptare q n t shumtn e rasteve rrinin n hollet e hoteleve pr 5 mij dhrami natn, duke shitur gjithka q kishin marr t muar nga vendlindja; ndrsa turprisht, t tjera q kishin fituar zanat n shtpit publike. Por edhe t tjera q fitonin para t shumta nga biznesi i ligjshm. Nj gazetar i nj gazete greke m tha se Greqis, emigrantt shqiptar i marrin afro tridhjet milion dhrami n nj vit nga puna q bjn ktu.
548
Udhrrfyes i reportazhit shqiptar 1912-2011 Ikn disa dit duke vizituar Athinn dhe krahinat prreth saj. Nj dit vendosa t punoj vet si emigrant pa u treguar se isha gazetar. Doja t shikoja se si t trajtojn pundhnsit grek. Bm marrveshje me shqiptart q punonin tek nj pronar grek q t mos i thonin asgj. U paraqita si emigrant. T transportoj hekurat dhe mbaj kovat e betonit ky i riu!-urdhroi pundhnsi. Dakord!-iu prgjigja prkthyesit shqiptar-emigrant. Nga ora 7:00 e mngjesit e deri n ora 17:00 punova pa pushuar, prve darks pesmbdhjet minuta. Kshtu ishte rregulli. Ndryshe ska pun, ndryshe pa dhrami! N dark frkoja ijet nga dhimbja. Duart ishin skuqur. Dark sm hahej nga dhimbjet. Un punova vetm nj dit. Po sa e sa emigrant punojn kshtu? Sa e sa fmij t moshs 14 deri n 18 vje sfiliten pr t fituar katr mij dhrami n dit, ndoshta edhe m pak. Nuk them pr nj prqindje emigrantsh afro 10%, q punojn e jetojn pr bukuri. Fjaln e kam te qindrat, mijra vllezrit tan. Nj fundshekull i dhimbshm pr shqiptart. Por edhe nj funshekull i turpshm. U largova nga Athina po me at thartir goje, si hyra n Kakavij. Jo pr mua si gazetar, pasi m pritn shklqyeshm, por pr mijrat q ishin rrugve. Aeroplani i linjs Athin-Nju Jork Olimipiku i njohur, ma largoi mrzin dhe knaqsin e takimit me emigrantt tan q punojn n Greqi. mblsia dhe bukuria e stjuardess s radhs sime n avion m futi prnjhersh n nj bot tjetr, t ciln se kisha jetuar m par. M n fund n aeroportin e njohur Kenedi. N do minut, nje aeroplan ngrihej dhe nj tjetr ulej. Ecja npr korridoret e gjata e t pafund t aeroportit pr t dal jasht tij. M n fund, Nju Jorku mu shfaq para syve plot drita vezulluese. Ecja rrugve t tij si npr nj ndrr q ska mbarim. Lumi i veturave, urat e Nju Jorkut, ndrtesat shumkatshe, mjediset e gjelbruara t krijonin iden se jam n nj bot tjetr nga ajo e vendit tim, ndoshta edhe nga Athina, Milano, Roma, Firence dhe disa qytete t tjera italiane, t cilat i vizitova n janar t ktij viti. Marramendja e par ia la vendin shpejt takimeve dhe bisedave me prfaqsues t shquar t diaspors ton n Amerik, e me biznesmen. Ditn e dyt t qndrimit n Nju Jork u ftova n nj takim t partive e grupimeve politike shqiptaro-amerikane n Manhatten t Nju Jorkut, n vendin e grataielave gjigande, pikrisht n Hilton Hotel. E ndieja veten t emocionuar. Merrnin pjes t gjith kryetart e ktyre grupeve politike t Diaspors. Takimi organizohej me iniciativn e federats Panshqiptare Vatra. Presidenti i Vatrs zoti Agim Karagjozi nj burr i krrusur nga pesha e viteve, bri prezantimin. Prezantim, q m bri t skuqem deri n majn e veshve. Ndoshta ishte hera e par q m bhej nj prezantim dhe nuk isha msuar me lvdata njerzish t nderuar. 549
Sokol Shameti M ngrohu respekti q kishin shumica pr gazetn Koha Jon. Nj pjes nuk kishin dijeni, ndaj u detyrova t flas n takim pr rolin e shtypit t pavarur n Shqipri, pr mungesn e ligjit pr shtypin dhe statusin e gazetarit, pr luftn politike q zhvillohet, pr opinionet e mia pr disa qeveritar. Duke folur, nj pjestar i partis s Bllokut Indipendenti m pyet me shaka: A mbaroi kontrolli i katrmbdhjet n Koha Jone?! N moment u prgjigja: E lash kur u nisa me grupin e 22-t dhe mund ta gjej me t 25-tin. T gjith qeshn por edhe u habitn pr mnyrn sesi procedohet n Shqipri ndaj gazetave t pavarura. Ditt e tjera pasuan me takime n Nju Xhersi, n Stanford dhe sidomos n zonn m t bukur t Nju Jorkut, n Manhatten-vendi i grataielave dhe i biznesit botror. Mendime nga m t ndryshme nga Diaspora. Disa lavdronin Berishn, t tjer thonin se nuk sht politikan; m t ashpr ishin ca t tjer q shtonin Berisha sht mjek shum i mir pr zemr, por dhe politikan i shkalls s lart pr ti br njerzit me zemr!! Gjithsesi m bri prshtypje mendimi pothuaj unanim i Diaspors, pr kryeministrin Meksi. Nj prshtypje e mir, duke vn n konsiderat menurin dhe maturin e tij. Ndrsa pr Serreqin dhe Baletn po tiu flisje mir pr ta, t linin tavolinn dhe iknin, sidomos pr Baletn. M tepr m bri prshtypje se vet pjestar t partis s Zogut nuk e kishin pr qejf Baletn. Mir, mir,- thonin- ai po lufton pr Zogun brenda PD, por e bn pr t fshehur t kaluarn e tij. Tani pr tani na intereson, pastaj (mu kujtua Baleta q sht i aft si balerin tu ik edhe zogistve ndonj dit). N Nju Jork e njihnin mir pr krcnimet q u ka br n mnyra t ndryshme t mrguarve politik t Diaspors, pr kshillat se mos harroni se familjet tuaja i keni n Shqipri, po vazhduat t shani Enver Hoxhn. Fatmirsisht pr Baletn ksaj radhe m mbushn me fakte. Zyrtarve tan t cilt than se Diaspora do t na ndihmoj, po u prgjigjem me dhimbje: Diaspora shqiptaro-amerikane nuk investon asnj dollar n Shqipri pr kto arsye: 1) nuk ka stabilitet politik, 2) rendi publik sht akoma i pa stabilizuar, 3) parlamenti shqiptar po merret me luft personash dhe jo miratim ligjesh, 4) shteti akoma nuk ka hequr dor nga konkurrenca me privatin e ri shqiptar. Shteti ka rol vetm taksaxhi dhe zbatues i rrept ligjesh. Ditt n Nju Jork nuk ndiheshin. Ndeshjet Bush-Klinton-Perot ishin n kulmin e tyre. Klinton dukej m superior ndaj Bushit. Shqiptaro-amerikant mendonin se nj fitore e Klintonit do t sjell nj politik t re edhe ndaj Shqipris, ndoshta nj far mosinteresimi. Nga disa burime t mirinformuara diplomatike shqiptare mora vesh se Igellberger kishte pritur Muhamet Kapllanin, ishministrin ton t jashtn n nj vizit private, n nj koh q Serreqi ishte n Uashington dhe e kishte pritur nj zyrtar i rangut t mesm. Nj e vrtet e 550
Udhrrfyes i reportazhit shqiptar 1912-2011 habitshme! Politikn amerikane sht shum e vshtir pr ta kuptuar, aq m shum po t kesh qn mjek i thjesht fshati. Papritur nj dit, nga ato rastsit q ndodhin n nj kryqzim rruge, po dilte nga garazhi nj vetur. Shquaj n t kngtaren Parashqevi Simaku. Prqafohemi ashtu si mund t prqafohen dy shqiptar n nj vend t huaj. Ishte po ajo Parashqevi, porse paksa e dobsuar, ndoshta m elegante. Nj dit tjetr lam takim pr nj intervist pr gazetn Koha Jon, t ciln e priti dhe e dha me shum knaqsi. At dit, Parashqevi Simaku sapo kishte dhn nj intervist pr gaztn Illyria t Nju Jorkut, ku ndr t tjera ndrronte q t hynte n dyert e Hollivudit si aktore filmi. Kishte mbetur po ajo Parashqevi, vese shqiptart e Ameriks kishin dshir ti thrrisnin Vivi. Kshtu u takuam dy her me Simakun n Bronx t Nju Jorkut n shtpin e kngtares s njohur t Diaspors, Dila Gecaj. Ajo ishte plot ndrra n shpirt, ashtu si ka qen n ditn e par t daljes n festivalin kombtar. Megjithat, t tjerat, le tia lm intervists q dha posarisht pr Koha Jon, t ciln do ta botojm n nj nga numrat e ardhshm t gazets. T shkosh n Nju Jork dhe vetm t bsh vizita pune me gazetar si dhe pun biznesi (fjala vjen pr ndonj shtypshkronj t kompjuterizuar) e t mos vizitosh n plotmrin e tij Nju Jorkun, askush sta beson. As edhe vetvetja. S bashku me mikun tim t kahershm, flokthinjurin Anton Syku nga Talja e Lezhs vizituam nj ndr bukurit e Nju Jorkut: City Island (qyteti i Ishullit) dhe Orchard Beach (plazhi i lisave). Ecnim me Kadillakun e Anton Sykut npr rrugt e Nju Jorkut e biseda sillej prsri te Shqipria. Antoni fliste paksa i mrzitur pr hapat e ngadalt n privatizimin e ekonomis nga qeveria shqiptare. Diku, si n nj kodr t vogl ngrihej drejt qiellit Co-Opcity (qyteti koperativ), qyteti t cilin e kishin ndrtuar t trin mu n mes t Nju Jorkut, ifutt. Ata, ifutt, si kudo e si prher, ishin t menur e natyrisht milioner. M 4 tetor mora pjes n meshn e s diels n Kishn Katolike Zoja e Shkodrs n Nju Jork. Dom Rrok Mirdita, me sy xixllonjs si prej drite e cila vinte nga vendi i Perndive, m ftoi pr tu takuar dhe biseduar. Sa pr dijeni: Kisha Katolike e Nju Jorkut n vitin 1969 filloi t celebroj mesh pr emigrantt e mrguar nga Shqipria dhe Malsia e Ded Gjo Lulit. I pari q e mori kt detyr perndie ishte Monsinjor Zef Oroshi. Mesha e s diels ishte edhe nj lloj shmallimi mes njri tjetrit, pasi jetonin tepr larg pr tu par pr dit. Gjat gjith ktyre ditve prisja me nj ankth e dshir njherazi, vizitn n Selin e Kombeve t Bashkuara n Manhatten. M__ tetor n ora 14:30 (me orn e Nju Jorkut) u prita n nj takim t veant nga shefi i Departamentit t Informimit Publik t OKB, zoti Jorge U. Segura. Mbi tridhjet minuta u zhvil551
Sokol Shameti lua nj debat mendimesh pr rolin e shtypit t pavarur dhe raportet e tij me shtypin partiak. Gjithashtu, i parashtrova edhe ankesn q kemi si redaksi pr presionet e qeveris Meksi ndaj gazets Koha Jon. Ndoshta, disi shkurt do t ishte mir t pasqyronim bisedn pr kt problem, bised e cila u inizua nga t dy palt. Nga ai e inizoi sekretarja, ndrsa nga gazeta Koha Jon un. Segura: pun ka qeveria me gazetat, e sidomos t pavarurat! A keni status dhe ligj pr shtypin. A i jeni drejtuar presidentit t vendit tuaj? Koha Jon: Po e filloj nga e fundit. Presidentit i jemi drejtuar disa her me letra dhe telegrame, por ai hesht. Hesht pasi qeveritart n njfar mnyre kan frymzimin shpirtror prej Atij, pr tu turrur ndaj nesh. Ndrsa status dhe ligj pr shtypin skemi. Segura: Konkretisht nga qeveria far krkojn dhe prse i lini t hyjn n punt tuaja? Koha Jon: Vjen njfar Blerim ela, i cili sht kryetar i ktij kontrolli t shtetit Segura: m falni q po ju ndrpres, por pun ka kontrolli i shtetit te nj gazet private?! Koha Jon: Ai sht nj kontroll shteti q tani pr tani (pr arsye politike) punon pr eleminim kundrshtarsh. Vjen dhe t bllokon do gj. Segura: Sa vite keni q dilni si gazet? Koha Jon: m 11 maj 1991 ka dal numri i par i saj. Segura: Edhe sikur jeni t paligjshm ta zm (sipas atyre), po tani u kujtuan? Pas nj viti e gjysm?!... N njfar mnyre e kuptoj qeverin tuaj. Ajo vjen fill pas rrzimit t komunizmit. Duke e par gjendjen disi shqetsuese, ai thirri drejtorin pr Europn dhe Azin zotin Joseph Licani q t lidhej me organizmat europian pr shkeljen e liris s shtypit n Shqipri. Gjithashtu mi krkoi me shkrim t gjitha sa i thash q ti relatonte n nj material pr lirin e fjals dhe t shtypit n vendet ish komuniste, q do t mbahej n nj Sesion t OKB-s. M n fund, sekretarja e bursave pr gjith gazetart e bots, zonjusha Maria Garcia m ofroi nj burs studimi pes mujore n Nju Jork pr gazetn Koha Jon, burs e cila fillon n maj t vitit t ardhshm. Prsri n Nju Xhersi me shqiptar. Si do q t ishte biseda, ajo sillej: a do t na i kthej tokat Sali Berisha, si na ka premtuar n Amerik? Fill pas ksaj ndizeshin debate. Menuri, inat, ofendime dhe prsri pyetje: A thua t na e dredhi si Ramiz Alia edhe Saliu? Nj salist milioner bnte be n kok t Berishs; nj tjetr kujtonte se e kemi br pr uj t ftoht kur erdhi n Amerik, t tjer e mbanin lart si figura e dyt pas Skndrbeut. M e ashpr ishte nj intervist e doktor Rexhep Krasniqit kryetarit t komitetit Shqiponja e lir prej 552
Udhrrfyes i reportazhit shqiptar 1912-2011 mse tridhjet vjetsh. Ai e akuzonte Saln, por ngrinte lart Pjetr Arbnorin. Nj diaspor e ndar n mendime prsa i prket Shqipris, Berishs dhe prons private. Nj diaspor me t mir e t kqinj. Diaspor q tani pr tani nuk investonte n Shqipri. Pr t vizituar Amerikn duhej koh. Ndoshta edhe koha prej tre muajsh (koh pr t ciln kisha vizn amerikane), nuk do t mjaftonte. Sapo bj plane me Selahedin Velaj (nj ndr eksponentt m t fuqishm t Ballit Kombtar n Nju Jork) pr t vajtur disa dit n Kaliforni, m telefonojn nga Tirana. Nj ndr telefonatat m t mrzitshme q kam patur: Mos u kthe m n Shqipri se do tju arrestojn! Po ju krkon Prokuroria e Prgjithshme. Ka vajtur Blerim ela s bashku me juristin e tij n Prokurorin e Prgjithshme pr t biseduar pr arrestimin tnd. Mos u kthe!... T gjith pjestart e darks hutohen nga ajo q u them. Komunizm!! shfryn njri. Rri ktu n Nju Jork. T gjej un pun q t fitosh 350 dollar n jav m ofroi nj mik tjetr, t cilit sdo tia harroj deri sa t jem gjall. T nesrmen telefonova pr t marr sqarime. E njjta prgjigje nga Tirana dhe nga Lezha: Mos u kthe n Shqipri. Kemi biseduar edhe me nj lider t PD dhe na tha shoqrisht q t mos vij, pasi mund ta arrestojn n inat e sipr pr shkrimet q ka br kundr tyre! At nat nuk fjeta fare. Miku im Anton Syku dhe nj nga niprit e Gjeto Cokut (atij q ngriti flamurin n 1912 n Lezh). Rrok Coku m sugjeruan rrugn e qndrimit n Amerik. Nata e 17 tetorit ka qn m e vshtira e jets. Nuk dija si t vendosja: T rrija n mes t Ameriks, Amerik t ciln t gjith e ndrrojn pr t jetuar apo t ktheja n Shqipri dhe ndoshta t veja drejt prangave t disa qeveritarve, t cilt smund t ken tjetr emr, vese: Fashist! Gjithsesi pranova rrugn e kthimit n vendlindje. U nisa, duke ditur se mund t bie pre e egrsis s tyre t prkohshme, pasi sipas nj fjale t urt Ruaju derrit t egr t plagosur. Parandjenjat nganjher dalin t sakta: Sapo erdha, prokurori i rrethit t Lezhs m merr si t pandehur me akuz t Blerim els, kryetar i kontrollit t shtetit pr gjoja shpifje ndaj tij n gazet. M ndalohet lvizja jasht qendrs s banimit. Ndrsa n Nju Jork zoti Blerim ela shkoi s bashku me nj vajz t re punonjse kontrolli pr t kontrolluar financn e misionit diplomatik shqiptar n Nju Jork. Besoj se duhet ti ket kontrolluar. Hotelet atje kushtonin shtrenjt. Shteti ka dollar plot. Kur pati pr Serreqin q ti paguaj 6000 dollar biletn, si nuk paska pr kryekontrollin e tij?! Megjithse Amerika ishte nj mrekulli. Nj mrekulli, t ciln do ta ndrrojm ne, fmijt tan dhe t paktn jo niprit
Gazeta: Koha Jon 4 nntor 1992 Nnshkruar: Nikoll Lesi
553
Sokol Shameti
Reportazh pa drita
Kur u pyet nj fmij shqiptar se si e kupton demokracin, ai u prgjigj se e kupton si drit. Fmija tetvjear sigurisht q nuk pati parasysh kuptimin filozofik t fjals kur prdori sinonimin e drits pr demokracin. Duke qen prej nj jave n bllek-aut nuk flitej vese pr mungesn e energjis elektrike e cila e pengonte fmijn t shihte prrallat do dit pasdite n TV shqiptar. Ndoshta n kt dimr pr fat jo aq t fort sa pritej, edhe m t rriturit nuk do tia kishin prkufizuar m sakt demokracin se fmija i vogl. Tash dy vjet, shqiptart e presin dimrin me frikn e ngulitur t mungess s dritave. Kjo histori e bllek-autit shqiptar ka nisur q vjet n fillim t dhjetorit pr t vazhduar sistematikisht gjat janarit dhe shkurtit t ktij viti e m pas sot e ksaj dite. Ky defekt sht i trashguar pr qeverin e sotme demokratike e cila nuk qortohet pothuajse aspak nga njerzit e duruar. E keqja i ka rrnjt shum vite m par, n kohn e konsolidimit industrial t ish-sistemit komunist. Duke qn se gatimi dhe ngrohja e popullats i ishin besuar pr vite vetm lndve t drurit, rrjeti elektrik i vendit ishte projektar t prballonte nj ngarkes shum m t vogl energjie se sa kjo q aktualisht iu duhet sot shqiptarve. Por si ndodhi q nga konsumator modest t energjis elektrike shqiptart u kthyen brenda stins n superkonsumator t saj? Si pasoj e djegjeve t pyjeve, e shprdorimeve dhe organizimit sistematik t puns nn qeverin e par socialiste dhe m pas edhe n at t koalicionit. Rreshtn furnizimet me lndn e drurit. T favorizuar edhe nga lulzimi i menjhershm i tregtis s mallrave elektronik njerzit filluan t gatuajn me soba dhe furra elektrike q mbajn stampat e doganave t t gjitha shteteve t Ballkanit dhe Evrops. Njkohsisht sobat e vjetra me dru u zvndsuan sa hap e mbyll syt me kalorifer e termostat elektronik. N nj aspekt mungesat e lndve drusore u kompensun n nj drejtim tjetr. Ato i dhan nj orientim raportit midis krkess dhe oferts pr mallra elektronik dhe shum vet u pasuruan n mnyr t rrufeshme duke i shitur mallrat e veta me mime dy ose tri her m t larta sesa ato q mund t gjeje n Turqi apo dhe Bullgari. Megjithse ata q u pasuruan ishin t shumt, m t shumt sigurisht ishin ata q e psuan nga kjo futje mallrash dhe sidomos nga prdorimi i tyre. Duke vn n pun edhe sobat elektronike, edhe kalorifert e rinj pr t mos prmendur pastaj televizoret e lavatriet e vjetr q prgjithsisht shqiptart i kan patur, rrjeti shum i dobt elektrik shkoi drejt shkatrrimit. N fillim ishin transformatort ata q filluan ti linin n balt shqiptart. 554
Udhrrfyes i reportazhit shqiptar 1912-2011 Por sidoqoft me nj ndrhyrje t qeveris q shfrytzoi ndihmn e vendeve t komunitetit e sidomos t Italis, kta u arrit t zevndsohen. Ishte qeveria e stabilitetit ajo q nnshkroi vjet nj marrveshje me firmn shtetrore italiane Enel q konsistonte n rikonstruktimin e krejt rrjetit elektrik t vendit. Shuma e nevojshme pr riparimin e ktij rrjeti do t livrohej nga nj kredi prej afro 100 miliard liretash italiane pr tet projekte t ndryshme. Megjithat kjo kredi akoma nuk sht livruar dhe me ardhjen n pushtet t qeveris demokratike edhe marrveshja e nnshkruar me Enel u prish, ndoshta pr tiu besuar dikujt tjetr. Para nj muaji me rastin e vizits s ministrit t jashtm Serreqi n Itali qeveria e ktij vendi i akordoi Shqipris nj kredi tjetr edhe m t madhe, nj pjes e s cils sht parashikuar edhe pr rikonstruktimin e rrjetit. Megjithat, edhe sot e ksaj dite, nj spin m shum e futur n priz rrezikon t lr nj zon t tr n errsir. Kokteje qeveritare, mbledhje e konferenca t ndryshme duhet t ndrpriten n mes ose edhe t mos fillojn fare pr shkak t bllek-autit. Ather njerzit mundohen t mos i fusin duart e shtrira n sy t shoqi shoqit dhe ashtu n errsir kthehen npr shtpia ku presin rikthimin e energjis. E njjta gj ndodh n Tiran, Kor, Lezh, Shkodr, Durrs e kudo. Shqiptart e duruar jan pajtuar me kt duke e ditur se i vetmi solucion sht ndrrimi i stinve. Tani lufta e vjetshme me transformatort e amortizuar q pjesrisht jan rinovuar, sht shndrruar n luft me kabllot q projn energjin elektrike. Ato jan gjithashtu t dobta dhe duke mos e prballuar dot ngarkesn shum shpesh digjen duke krijuar avari seioze n t gjith rrjetin. Pr ti zvndsuar sht shum e vshtir, pasi kabllot jan fshehur shum nn tok dhe duhen dit t tra grmime pr t gjetur pjesn e dmtuar. Pr t ekuilibruar prdorimin e rryms, autoritetet kan qysh prej muajit t kaluar q ushtrojn nj politik zonash. T ndrgjegjshm pr impotencn e rrjetit por edhe pr fatkeqsin e konsumatorve t tij ata e heqin dhe e japin energjin her n nj zont t qytetit e her n nj tjetr. Sikur ti hedhsh nj sy nga larg kryeqytetit natn ather errsira dhe ndriimi i pjesshm do t krijonte imazhin e nj koke t qethur vende vende. Megjithse njerzit prpiqen q kt situat ta kaprcejn edhe me humor, n fakt gjendja sht shum serioze. Mjaft familjeve ardhja me tension t lart e energjis u ka djegur pajisjet elektrike t shtpis q n varfrin e prgjithshme sht e pamundur ti riblesh.
Gazeta Koha Jon 26 dhjetor 1992 Nnshkruar: Ben Blushi
555
Sokol Shameti
Reportazh nga Gjirokastra
Enveristt, socialistt dhe grekt

1 Kur miti i Enver Hoxhs u rrzua kalldrmeve t Gjirokastrs ashtu si t dehurit n romanet e Ismail Kadares, nuk u thye asnj tjegull dhe gjirokastritt nuk e hodhn bustin n atit e njri-tjetrit pr fajin. Busti i Hoxhs u hoq m qetsisht se n shumicn e provincave shqiptare, e nj urdhr i bashkis mjaftoi pr ta degdisur aty ku as enveristt e pakt t qytetit nuk e gjenin dot. Tani, gati dy vjet pasi imazhet n bronz dhe alli t Enver Hoxhs jan shkulur sistematikisht, shtpia e tij e lindjes ka mbetur simbol i par dhe i fundit i diktatorit t vdekur. Nj vendim i bashkis s qytetit ka ndrmend ta kthej shtpin e zbrazur n muze arkeologjik. Njerzit n Gjirokastr mendojn se Partia Socialiste q ka fituar zgjedhjet lokale nuk mund ta ndshkonte m rnd ishudhheqsin e Partis s Puns, ndrsa t tjer mendojn se Partia Demokratike do ti kish dhn nj destinacion m banal shtpis s Hoxhatve, e cila sido q t ndrrohen flamujt do t mbahet mend si shtpia e Enver Hoxhs, gjirokastritit q pr 50 vjet sundoi tre milion bashkkombsit e vet. Enveristt e qytetit e kultivojn enverizmin duke pastruar barin dhe sofatet e shtpis s Hoxhatve. Nj pensionist, ish-shofer, i cili e kryen shpesh ritin enverist t larjes s sofatit, thot se Enver Hoxha mund t ket qen shum i keq pr t tjert, ashtu si thon, por atij ia kan dhn dorn sa her q ka ardhur n qytet dhe se kjo tregon se ai i respektonte gjirokastritt e vjetr si ai. Ai t linte ta kundroje kur pinte kafen bashk me Nexhmijen n oborr t shtpis dhe rojet e tij nuk e provonin lngun para se Hoxha ta pinte, ashtu si e kan pasur zakon bimbasht truq para tij - thot pensionisti. Fmijt, nga t cilt Hoxha kish qejf t rrethohej sa her vinte n qytet nuk jan m pr t treguar ato q iu thoshte diktatori kur i merrte n pqi. Shum nga ata kan emigruar duke e rritur numrin e fuqis puntore q ka humbur qyteti me 28000 banor. Nga kta vetm 1000 vet jan mbi 60 vje dhe autoritetet socialiste t rrethit numrin relativisht t vogl t t moshuarve e kan n maj t gjuhs kur prgjigjen se ska enverizm n qytetin ku lindi Enver Hoxha. Socialistt q kan fituar shtat vota n kshillin bashkiak mohojn t ken marr vota enveristsh dhe thon se miti i ish-diktatorit sht sterilizuar aq sa t mos ndikoj m n vo-
556
Udhrrfyes i reportazhit shqiptar 1912-2011 time. Socialistt kan marr vetm nj vend m shum s PDNJ ose de fakto OMONIA. Ata e qeverisin gjithka s bashku, sepse n shkall rrethi Omonia ka fituar 51 pr qind, ndrsa n shkall qyteti kan fituar socialistt. Kta thon se Omonia ka humbur votat e fituara ashtu si mund ti ket humbur votat edhe Genc Ruli, ministri i Ekonomis dhe Financave, i cili fitoi si kandidat i PD-s m 22 mars, ndrkoh q zgjedhsit e tij votuan pr PS dhe PDNJ m 26 korrik pr zgjedhjet lokale. Krert lokal socialist thon se partit e djathta si PD nuk kan t ardhme n qytet, sepse sipas tyre sht shum i lidhur me historin e Shqipris gjat 50 vjetve t fundit dhe megjithse ata se thon, 50 vitet e fundit t Enver Hoxhs nuk mund t harrohen leht nga ata q votojn pr socialistt. Socialistt gjirokastrit kan kthyer kokat nga Pasoku lokal n Janin dhe koha e Ali Pash Tepelens kur qyteti ishte e vetmja pik lidhjeje mes pashallkut t madh dhe pjess tjetr t Shqipris. Ata mendojn se ashtu si qindra vjet m par misioni i qytetit si stacion tranzit mes Greqis dhe Shqipris, ka ardhur koha t jap frytet e begatis. Shekullin e kaluar karvant me zilka dhe me shqiptar q i mbanin thikat tek goja kur sillnin ose onin mall n Greqi ishin burim jetese pr qytetart. Sot ata jan shndrruar n makina me targa greke q i sheh prdit n rrugt e Gjirokastrs. Kta mjete q i kacavirren kalldrmeve t errta pr nj dhom hoteli ose dhom fardo, konsumojn gjithka n monedhn greke, dhrahmi. Ata duan ta konvertojn paran e tyre sepse t nesrmen do t kthehen pastaj ashtu si erdhn dhe lekt e pavrtetueshm shqiptar vetm se duhet t rndojn xhepat n rrugt e shtetit fqinj. Kshtu q Gjirokastra sht kthyer n nj treg ku mund t punohet me dy lloj parash dhe socialistt dhe omonistt n pushtet e mbyllin njrin sy. Ata lavdrojn perspektivn e qytetit tranzit nga ku karvant e Pasokut sa kan nisur t kalojn. Enveristi m besnik n Gjirokastr duket se sht kryetari i Omonias lokale Theodhori Bezhani, i cili kur ankohet pr persekutimin e minoritetit grek thot se ka qen edhe m mir n kohn e Enver Hoxhs. Bezhani, i cili krkon autonomin e minoritetit nuk e di se sa siprfaqe toke do t zinte krahina autonome q ai krkon. Kur proteston pr mbylljen e disa klasave t para greke, sipas udhzimit t 13 shtatorit kryetari i Omonias tund flett e pluhurosura t nj gjyqi t Hags q mbreti Zog e humbi kur mbylli shkollat greke n vitin 1935. Kur flet pr kombin am grek, Bezhani sht i friksuar nga rreziku i myslimanizmit q refugjatt shqiptar po servirin, sipas tij, rrugve t Greqis. Kur flet pr refugjatt, ai thot se ata nuk kan pse t hyjn n Greqi pa pasa557
Sokol Shameti port dhe se policia greke sht me t drejtn e Zotit dhe me shkopin e Zotit. E minoritart e tjer jan shum m t ftoht se Bezhani. Ata i ojn fmijt e tyre n t njjtat shkolla me fmijt shqiptar dhe Greqia pr m shum se shteti am sht vend jetese, burim fitimi. Greqishtja pr ta sht br gjuh e tregtis, gjuha e fitimit dhe e mbijetess, ashtu si pr 300.000 shqiptart e tjer q emigruan n Greqi. Nj minoritar i kthyer me forc nga policia para nj jave tha se edhe pasaporta e tij q sht shnuar nacionaliteti grek nuk e diferencoi at nga shqiptart e tjer me t cilt ai ka vajtur n t njjtn shkoll.
Gazeta Koha Jon 4 nntor 1993 Nnshkruar: Ben Blushi
Lushnja e spitaleve n ankand

Reportazh gri Duke shkuar drejt spitalit t Lushnjes kalojm npr pellgjet me uj t ndenjur. Te porta e jashtme n t hyr, nj grup shitsish ambulant kan zvndsuar mjekun e rojes. Hyrja pr n spital e lir. Makina q hyjn e dalin me ujin e pandrprer t spitalit. Dera e hapur e repartit t kirurgjis ngjan me gjithka tjetr t shkatrruar shtetrore, ve me spital jo. Vrdallosje pa kurrfar kontrolli. M tej, korridore t pista, dyer gjysm t hapura nga ku duken batanijet e tejprdorura q mbulojn pacientt. Vjeshtn e shkuar n spital erdhn nj sasi ndihmash nga Caritas-i i Bolsanos n materiale e barna. Me dyzet shtetrit e kompletuar q iu dhan ktij reparti u zvndsuan t gjitha ekzistueset t amortizuara plotsisht. N kt ndihm prfshihen tridhjet e dy batanije, komodina, tavolina etj. Kshtu ato iu shprndan prkatsisht reparteve q prbjn kirurgjin; ORL tet shtretr, Okulistika gjasht, Ortopedia pes dhe vet kirurgjia me njmbdhjet dhoma. Ka njzet e pes shtretr. Sipas biseds me kryeinfermieren e ktij reparti doli se ka mungesa t mdha n medikamente mjeksore si gentamicina, caluklorati, calciglukorati, nyratina etj. Ne bjm do dit n baz t kartelave personale t diagnostifikimit t do personi listn e barnave pr trheqje n farmaci, por shpesh nuk ka dhe detyrohemi t heqim nga nj vij n listn me tri kopje. Nj problem tjetr q shqetsonte personelin ishte dhe mungesa e siguris pasi tek porta mungonte dhe nj roje i thjesht. Znj. Drita Xhafa, kryeinfermierja e repartit thekson se t aksidentuarit t goditur me shoqishoqin ndodh q krijojn problem pasi 558
Udhrrfyes i reportazhit shqiptar 1912-2011 hakmarrja nuk kursehet as n spital. Diku n korridor takojm dhe mjekun ortoped Z. Leka Angjeli i cili me gjith ngarkesn nuk ka asnj asistent. Mungesat e shumta e kan br mjekun q dhe nj pjes t veglave ta sajoj vet si edhe t shprehet se mungesa e asistentit sht nga drejtoria, e cila nuk po miraton nj gj t till, si duket, pr munges fondesh. Drejtor sht Z. Haxhi Tabaku. Gjithka vjen nga nj kategorizim administrativ me superlativa emrash, prefektur, nnprefektur etj. Nuk e kuptoj sesi mund t ndahen njerzit n kategori thot doktor Leka. N farmaci nuk ka barna dhe njerzit detyrohen ti blejn ato tek privatt me mime 4-5 her m t larta, megjithse paguajn sigurimet n masn 3% t rrogs s tyre. Mungesa ka dhe pr oksigjen, ndonse punonjsi i tij e mohoi kt. Si duket gazetart jan br t frikshm. Pas rregullimit disi t sistemit t ndriimit nga italiant prsri hallet skan t mbaruar. Asgj nuk ndryshoi. Personeli i gjith spitalit q tani ndihet i zhgenjyer shpresonte te deputeti i zons, ish ministri i shndetsis, Dritan Shehu. Edi, njri prej stazhierve, thot se aty detyrohen t nxjerrin pacientt para kohe nga spitali pasi nuk ka shtretr. Tridhjet e tet krevatt jan t pamjaftueshm dhe pacienti duhet t prballoj t ftohtin e dimrit. Kalorifert nuk punojn q prej dy vjetsh. Nga shtpit, t smurt marrin me vete araf, batanije e ngrohs elektrik. Gjithka sht e shkatrruar. N hyrje t godins takojm shefen e llogaris, nj vajz t bukur. Sipas saj, prej fondit prej njzet e pes milion leksh, (t vjetra) t akorduar pr vitin 1993, pes milion jan bler barna. Ajo thekson se lehtsira ka krijuar ndihma e Caritas-it. Shefja shprehu bindjen pr ekzistencn e nj fondi pr lavanterin, ndrsa pr kaldajat fondi duhet t jet prdorur diku tjetr. Furnizimi i dobt vjen pasi Profarma nuk punon me kapacitetin e saj t plot. Ndihmat e Caritas-it, jan si nj pik uji n oqean thot shefja e farmacis. Tjetr penges sht edhe kategorizimi i qytetarve n t par e t dyt, ka sjell q ata q cilsohen si kategori e dyt, t mos ken t drejtn t blejn me para n dor. Diku n t djatht, godina e maternitetit ka dal n ankand, ndrkoh q nga t gjith krkohet nj godin shtes. Duhet t lvizim Ndryshe dhe spitalet tona do t dalin n ankand pr tu kthyer n diskoteka e mejhane.
Gazeta Populli PO 6 mars 1994 Nnshkruar: Ilir Pao
559
Sokol Shameti
Shkodr - Beltoj
Fise q ndahen pr t mbijetuar

Pak kilometra larg nga qyteti i Shkodrs, e pasi kalon fshatin Brdic, gjendet fshati Beltoj i rrethit t Shkodrs. sht nj fshat relativisht i vogl me rreth 600 banor, t cilt si kudo n Shqipri kan hallet dhe shqetsimet e tyre, problemet e jetess q n kt vend jan aq t mprehta. Por, si t mos mjaftonin t gjitha kto u shtohet edhe nj plag tjetr, aq e vjetr dhe njkohsisht aq e riprtrir egrsisht: gjakmarrja. Ishte nj shkrim i shkurtr n gazetn ton m dat 18 shkurt, q ndoshta e bri fshatin Beltoje epiqendr t vogl pr shtypin si dhe shqetsim pr shtetin, kt shtet q mesa duket nuk synon tia prish qetsin dhe gjendjen Beltojes s vogl. Lajmi m pas u dha nga agjenci t huaja, u shkrua dika edhe n gazetn Drita dhe n fshatin Beltoj, ndoshta pr her t par q nga krijimi i televizionit mbrriti nj grup i televizionit gjerman pr t filmuar. Dhe m pas shteti q lviz, lviz pr t kundrshtuar shtypin, pr ta prgnjeshtruar at. Mbrmjen e dats 2 mars n televizionin ton jepet nj sqarim se nuk jan t vrteta ato q thuhen n shtyp, sepse qenka ngritur nj komision q paska vrtetuar se n fshatin Beltoj vetm dy nxns kan braktisur shkolln pr motive gjakmarrjeje. Ne do t dshironim q t gjith fmijt t shkonin n shkoll, q t gjitha gjaqet t mbyllen e t mos ket fenomene t tilla. Po si sht e vrteta? N kt fshat jan t paktn 8 vet q e kan braktisur shkolln n mnyr t prhershme ose me shkputje: 1. Nikolin Mark Gjergji, nga Beltoja, por nxns n vitin e par t shkolls s mesme Brdic; 2. Roland Gjergji, klasa e pest shkolla tetvjeare Beltoj; 3. Edmir Gjergji, klasa e shtat shkolla tetvjeare Beltoj; 4. Gjergj Gjon Gjergji i cili nuk ka frekuentuar klasn e par fillore nga frika e gjakmarrjes. T tjert q e kan frekuentuar shkolln me shkputje, duke munguar me dy apo tre muaj: 5. Alfred Zefi, 6 Gentian Zefi, 7. Ligor Gjergji, 8. Ervin Gjergji. Interesohemi m tej dhe msojm se, si pasoj e gjakmarrjes, reth 40 prqind e banorve t ktij fshati kan qen n gjak, pra kan probleme gjakmarrjeje. Nj e katrta e ktij fshati jan ngujuar, meq nj i fisit t tyre ka vrar dik. Ndonse kaq pran Shkodrs, t duket vetja si n legjenda, kur mson pr nj shtpi t ndrtuar mbi vendin ku ka rn gjaku i t vrarit t familjes, pr t mos harruar marrjen e gjakut, shpagimin. Msojm pr fiset q jan gjak dhe t ngu-
560
Udhrrfyes i reportazhit shqiptar 1912-2011 juarit: kshtu Ludovik Ded Marku (Gjergji) ka vrar Ndoc Kol Ndocin dhe me vendim gjyqi sht liruar pr mangsi mendore. Por, pas ksaj, Ludoviku me vllezrit e tij Tomn, Markun, Gjonin dhe gjith gjakun (fisin) e tyre jan ngujuar pr ti shptuar gjakmarrjes. Gjithashtu Simon Marka uli, vllezrit e tij Gjergji, Agustini, djemt e axhs Lazr Lush uli, Frano Lush uli e farefisi jan t ngujuar, ngaq fisi i Simon Geg Ejllit, t vrar para ca kohsh krkon gjakun e tij. Ktu njihemi edhe me zbatimin e nj riti tjetr: ndarja e fisit. Pr ti shptuar gjakmarrjes, brezi i dyt, i tret e m tej i atij q ka vrar, ka t drejt t deklarohet se nuk sht m n nj fis me vrassin. Bhet njfar betimi n 3 kisha e 1 xhami (ose n 3 xhami e 1 kish kur sht mysliman). Pr t br kt mjafton si shkak vetm fakti se nuk na keni pyetur kur keni qit pushk, pra nuk keni vrar. Kshtu Zef Ejlli dhe familja e tij sht ndar n kt mnyr nga Ludovik Ded Gjergji e familja e tij. Kjo ka br q t paksohet ditt e fundit numri i nxnsve q kan braktisur shkollat. Duhet thn se gjakmarrja sht br shqetsim serioz jo vetm n Beltoj. N Shkodr dhe fshatrat afr saj jan rreth 200 familje t ngujuara pr gjak. N numrat e ardhshm do t prpiqemi t pasqyrojm opinione nga vet familjet e ngujuara.
Gazeta Koha Jon 18 Mars 1994 Nnshkruar: Jetmir Shpuza
Kontraband dhe grev

Golfi dredhon me nj itinerar slalomi mes grupeve t shumta. Autobotet e rnd 25 tonsh po shpeshtohen. Pr dy or kemi numruar njmbdhjet. N harkun e 24 orve numri i tyre duhet t kaloj dukshm 50-n. Nj ur toksore karburanti drejt Malit t Zi. Dyshimi pr ka na tha disa muaj m par zv.Kryetari i Parlamentit t Malit t Zi se do dit nga kufiri shqiptaro-malazez nisen drejt frontit t lufts tridhjet autobote, po davaritet. Makina shket rrugve gjysm t shkreta t Shkodrs. Ndrtesa ku jan ngujuar n grev urie ish t burgosurit dhe t prndjekurit politik ndodhet pran qendrs. Nj godin kubike me faqe t rrafshta dhe shum dritare. Megjithse sht von, ora 11 e nats, rreth 100 vet rrin n kmb ose npr trotuare, pran godins. Mes tyre malsor me rroba t errta q kan ardhur pr t mbshtetur burrat a fmijt e ngujuar n grev. Natn e kaluar n orn 3:30 mbrojtja e tyre bri t trhiqen forcat e policis. Sot pran godins sht shkarkuar nj ka561
Sokol Shameti mion tjetr m gur. sht nj grev kryesisht e fshatit. Shumica e grevistve jan nga Malsia e Madhe, Dukagjini, Shati etj. Shkodran ka shum pak. M i moshuari, 75 vjeari Zef Paloka q i ka kaluar 25 vjet n burg sht nga Vau i Dejs. M i riu, Artur Marku, 18 vje q ka hyr n grev pr prindin, sht nga Malsia e Madhe. Fytyra t vrara t acaruara. Pas tet dite grev, tensioni ka shkaktuar inkandeshencn: Zef Marana, 47 vje, 12 vjet burg me lot n faqe kam brtit pr Sali Berishn e Pjetr Arbnorin, e ka krrcit automatiku ntrup ton. Me na i ba kshtu ai ne? Ve pr nj kile molla tarta e buk mdel rroga. Gzona kur njani ka katr jetimt han ve nj kokrr e jo dy. Ju lutem shum, mar globi toksor tmarri masa, jena gjynah. Jan gjynah katr jetimt e mi. Kryetari i organizats s PD pr Bajzn: kam luftu pr Sal Berishn e Selamin, tuj menu se kan pr tqen t denj pr ti prfundu vujtjet e mia e t prindve t mi e t prindve t prindve t mi. Sasht e gjith qeveria negative, por elementi negativ ka dominue. Kt shtres kaq t vuejtun e t prgjakun, q su nginj me frym pr 50 vjet, me e ba me provue prape shkopin e goms?. Nj grua me t zeza: Tu i lan nanat me pa e me qa gjith jetn burgjeve. Zi e ma zi. Intervistojm kryetarin e grevs Nik Pavai, 59 vje, 9 vjet n burg. N komunikatn e Ministris s Rendit thuhet se sht qlluar me arme nga brenda?! Ssht e vrtet. Kan shti ka jasht, e bahet jasht, a dasm, a tjetr gja, un sdu me e dit. do bni nse do t ndrhyj policia? Policia svjen t na napi bakllav. Do vetmbrohena. Malsori ka nj fjal si tvjen. M i miri noshta koritet e ma i keqi noshta ban trimni tmadhe. Un do ju thona mos pre he burr. Nuk dorzohena. Kena hy me vullnet dhe me dek. Por, doja t fitojshim me dinjitet. A ka biseduar me ju shefi i komisariatit Sulejman Petku? Po, e m ka than dor mbi shkodrant svej.
Gazeta Dita informacion 31 korrik 1994 Nnshkruar: Apollon Bae
562
Reportazh nga 420 metra thellsi

Nga greva e minatorve t Bulqizs E mart, ora 21:10. Shefi i sigurimit teknik thot: Pusi 2A sht pusi m modern q kemi dhe befas ashensori, nj hybrid metalik i kotecit ngec nj ast. Ule pak, ngrije pak, uleee, ngrije Dy minuta dhe ai vazhdon rnien gjysm t lir. Territ t plot, fashot e dritave e llambave t dors i shkpusin tuba-kabllo, vagon t prmbysur-vagon n rresht, shina dekovili flet paform metali t ndryshkur dhe kryesisht lluc dhe pellgje uji. Pellgje uji dhe lluc. Dikush para, prek nj fije korenti dekovili dhe rrzohet. Ska cof kush prej 380 voltshit, por njat gjuhin ta rras mrena buzqeshin minatort. Siluetat e tyre, me xhup, kask, llamp, izme llapashiten mes ujit. 20 a 30 vje nuk kuptohen dot. Llampa elektrike i shkput errsirs dhe grupe prej 10-15 t rinjsh. T veshur elegant pr miniern, me xhakovento. Jan forcat e ndrhyrjes s shpejt t MPB-se. N minier n nivelin e tet jan ngujuar n grev urie disa minator t SPMSH-s Sindikats s Pavarur t Minatorve. Ve t ngujuarve, q e mbajn t fsheht numrin e tyre, nuk e di kush sa jan. 7-10 sipas kryetarit t rrethit Bashkim Lame. 10-15 sipas kryetarit t sindikats shemr t BSPSHs, Bashkimi t Sindikatave t Pavarura. Rreth 40 sipas disa minatorve. 200 sipas Zrit t Popullit. Rruga e gjat mes shinave, telave, balts prfundon ne salln e makinave. Ky sht vendi i takimit me dy nga prfaqsuesit e t ngujuarve. U afruan pasi ju dha garanci se do lihen t kthehen. Jo nga kryetari i rrethit: as nga kryetari i rendit. Ata nuk e kishin n kompetenc. Nga zv. Kryeministri Ministri i Rendit Musaraj. Nprmjet gojs s kryetarit t rendit. Erdhn duke u kacavjerr shinave t ashensorit mbi humner. Mund t rrokulliseshin nga dobsia e agjrimit katr ditor. Hyrjen e galeris, nga frika e sulmimit t forcave speciale, ata e kan bllokuar mir me ashensorin, me vagona, me gur. Pyetjes si mund t vijm tek ju, iu prgjigjn duke shpuar me sond. Pr kryeinxhinjerin bllokimi arrihet pr pes minuta. Kush ka t drejt ndoshta e tregon koha. T dy prfaqsuesit e grevistve kan lidhur nj fasho n ball, si ajo e kamikazve, ve jo e bardh, por e hirt nga balta e djersa. Tre krkesat e grevistve jan prqndruar n nj pik. Hiqni drejtorin. Luftoni korrupsionin. Pr dy krkesat e tjera, pr rregullimin e pensioneve dhe rritjen 10% t rrogs, interesimi nuk sht as 10%. Fjalt jan tepr t ashpra. Muharrem Puleka, 23 vje, ish student n fakultetin ekonomik, i shprthen drejtorit t Albkromit Ramazan Disha: Ti e ke mbajtur drejtorin e miniers do t krkoj t t heqin edhe ty sdalim t gjall pa na u plotsuar kushtet. 563
Sokol Shameti Biseda vijon me kt ton megjith ndrhyrjen paqtuese t kryetarit, zv. Kryetarit dhe sekretarit t SPMSH-s, Gzim Kalaja, Sami Krasniqi dhe Tomorr Nushaj. Prse ndodhi kjo grev? A mund t evitohej ajo? I kujt sht faji? S pari, si lindi? Prolog i saji sht sinjalizimi n korrik nga sindikata e SHKSH-s e Shrbimit t Kontrollit t Shtetit pr rregullsi dhe korrupsion n Bulqiz. Kontrolli kontrolloi ne tetor-nntor dhe rezultatet i dha n TVSH: 15.2 milion lek shprdorim, pushim i drejtuesve dhe drejtorit, ndjekje penale. M tej zjarri i SHKSHs nisi t fashitej. N shkresn e dats, 29.11.1994 SHKSH i krkon Albkromit shkarkimin e Kshillit Drejtues dhe drejtorit. Pr ndjekje penale sbhet m fjal. M 12.01.1995, SHKSH i miraton masat e marra nga ky Albkrom; shkarkimin e Keshillit Drejtues dhe vrejte me paralajmrim pr drejtorin. Me kaq zjarri i SHKSH-s u fik. Por pikrisht fikja e ktij zjarri ndezi keq zjarrin tjetr. Prse u zbeh toni i kontrollit t shtetit? Prse nuk krkoi zbatimin e asaj ka foli n TVSH? Kjo dhe i hapi rug thashethemnajs s tipit provincial me lajme t vrtet dhe t rrem, pr krushqi e fisni t drejtorit me pushtetin lokal, pr shtat autobote t dhuruar, pr prfshirjen n kt vorbull t deputetit influent t zons, duke dyshuar pikrisht tek ai fashitjen e vendimeve etj. Pr nj pjes t Bulqizs kto hipoteza tashm jan kthyer n teza. Kjo dhe nisi vargun e peticioneve: Ministrit, Kryeministrit, Presidentit. Nisi dhe grindjet sipas skenarit drejtori na tha, sindikata juaj mos m shkel kurr n dern e drejtoris- ata sm kan shkelur kurr n dern e drejtoris etj. N fund t enjten u mendua pr grev 1 orshe. Sipas hetuesit A.K t shtunn pati tentativa pr nj tubim t paligjshm, ku u ndaluan dy veta. Sipas minatorit R.N policia ndaloi rreth 40 vet. Mua m mbajti nga ora tet e darks deri n 10 t mngjesit. Por Mynir Isufi dhe Syrja Dema, antar t sindikats s minatorve t miniers dhe t komisionit t grevs jan n arrest n Peshkopi. Minatori V.P. ankohet edhe pr keqtrajtim fizik. Rezultati: t shtunn nj numr minatorsh u ngujuan n grev urie, nj dit para se TSH t jepte lajmin e gzuar t shtimit t puns n miniern e Bulqizs, t ilustruar me pamje roz nga ky qytet gri. Kto dhe jan kronikat e fillimit t grevs. Si po zhvillohet greva? Pa konsultim me sindikatn n Tiran, pa paralajmrim, jasht legjislacionit me afat gjyqsimi mes palve, pa list grevistsh, pa kontroll mjeksor paraprak, pa matje paraprake t gazit dhe siguris s armaturave. Si e till ajo hyn n kategorin e grevave, t cilat mjeshtrat e grevave, italiant i quajn scioperi selvagi, greva t egra. M sakt n kategorin e grevave, Bulzake a Bulqizake, si ajo e Hidr Bucit q mbaroi me arrestimin 564
Udhrrfyes i reportazhit shqiptar 1912-2011 e Hidr Bucit. Nga ana tjetr, Puleha thot u hodhm n grev nga dshprimi se na sulmuan me forc kur deshm t bjm grev 1 orshe. Nse brenda n minier kishte sa minator aq dhe forca t ndrhyrjes s shpejt, n hyrje t saj nuk kishte asnj ekip ndihme t shpejt, asnj ekip mjeksor, asnj ambulanc, ndryshe nga greva e minatorve t Valiasit. Sipas kryetarit t rrethit ata spranojn mjek. Po t dal nevoja, pr pak minuta ua nis nga spitali. N spital nuk kish ndonj ekip t gatshm. Rruga nga spitali n minier krkon 7 minuta. Prgatitja mbi dhjet minuta. Pr t vdekur nga asfiksia a infarkti mjaftojn 3-4 minuta. Kryetari vijon: vet i kan thyer rregullat. Jan t paligjshm. Sidoqoft jan njerz. Sipas hetuesit A.K. grevistt kan konsumuar elementt e veprs penale duke hedhur dinamit. Organet e rendit kan dokumentacionin prkats. Kjo e on drejtorin e e miniers n prfundimin: ky ssht grup grevist, por terrorist. Dhe kryetari i rrethit thot: t lirojn menjher galerin dhe t prgjigjen para ligjit. Kryetari i sindikats Kalaja u thot grevistve: Nse e keni br kt, skeni t bni m me ne. Prfaqsuesi i grevistve prgjigjet: sht gnjeshtr absolute. Na kan plasur tet mina afr dhe kujtuam se do vinin t na sulmonin. Si i till rrethi vicioz i maces q kafshon bishtin e saj mbyllet bukur. Nj loj pa rregulla loje, ku do skuadr e quan veten arbitr, ndrsa arbitrin lojtar. Sa humb shteti nga greva? T shtunn turni i par nxorri 170 ton. Prodhimi ditor duhet t arrinte 400 ton, afrsisht 20 mij dollar n dit, 150 mij n jav. Nse nuk largohet uji, mund t prishen 6 motopompa. Rreth nja 150 mij t tjera. Mund t shembet edhe ndonj armatur. E gjith e gjitha nuk e arrin as gjysmn e milionit. Kaq del dhe vlera e drejtorit. Drejtori shprehet se do ta shihja si zgjidhje dorheqjen time, por sm ln instancat lart, q thon st duan 9, por t duan 2000 vet. Minatort q pyetm than: Jemi pr grevn, por kemi frik se na arrestojn si ata t shtunn. Kemi kalamaj. Ndryshe nga Skrapari socialist, kt her PD-s, nse do operoj, i duhet t operoj n mishin e saj. Fjalt e Poloshit jan: Kush komunist? Ne komunista? Gjith prindt e grevistve jan t persekutuar. 95% kan nxhep tesern e PDs. A keni pa televizionin? Un i dola para Berishs e i thash gjith farefisin do e bi me ty n referendum. Minatort e tjer mbi tok thon: Vllaznit tan jan palos posht toke. Kjo sht filozofia e ortekut. Pushteti shtetror, fushor, ose t paktn ai lokal, 565
Sokol Shameti malor e di q orteku malor sa vjen e shton. Dhe kur shton bn shum dm. Motoja ruse Silla jest uma nje nada - po pate forc nuk ke nevoj pr mend nuk sht shum me mend. Pas orsh e orsh, fjalt e fundit t Poloshit qen: Duam takim me Eduard Selamin. Atij i besojm se i besojm PD-s. t na thot ai ashtu do bjm. A e krkojn grevistt takimin me Selamin vetm pasi ai dikur pushoi drejtorin e miniers s Batrs me krkes t minatorve, apo ka dhe dika tjetr?
Gazeta Dita Informacion 14 gusht 1994 Nnshkruar: Apollon Bae
Ekzekutohet nj 32- vjear

Drejtsi. Dje n ort e para t mngjesit nj e shtn pistolet ndshkoi t dnuarin. Kish vrar shokun n Greqi pr 130 mij dhrahmi Tiran - Edhe drejtsia vret. Dje, n ort e para t mngjesit, pran varrezave t Shish- Tufins, sht br ekzekutimi i nj t dnuari me vdekje. R. Lames, 32 vje nga katundi Kot i rrethit t Vlors, i akuzuar pr vrasjen n Greqi t nj shoku t tij pr ti grabitur m pas 130 mij dhrahmi. sht i pari pushkatim me vdekje pr kt vit, por jo i till n listn e gjat t ekzekutimeve t bra nga drejtsia shqiptare. As ankimet n t gjitha Gjykatat dhe as letra drguar Presidentit pr ti krkuar falje - m 10 mars 1995, nj vit pas vendimit t Kasacionit, Berisha ka kthyer prfundimisht prgjigje negative - nuk e ka shptuar Lamen nga plumbi. Pardje n mngjes sht trhequr nga skorta speciale e Policis n burgun Vlors dhe sht sjell n Tiran. I lidhur kmb e duar me skafandrin mbrojts n kok - q t mos mund r vras veten - ai ka pritur ort e fundit n qelit e Repartit 313 n kryeqytet. N orn 32.50 minuta 6 makina policie - 2 vetura dhe 4 autoburg kan ln qn qelit e Tirans dhe jan drejtuar pr n varrezat e Shish Tufins, ku nj grop e hapur dit m par posarisht, pret Lamen. Ashtu i lidhur me skafandrin n kok 32 vjeari nga Vlora sht ulur n nj ark drrase. I kan hequr skafandrin dhe i sht krkuar dshira e fundit. Pastaj tyta e ftoht e nj revolveri i sht mbshtetur pas qafe. Nj krism e vetme. Trupi i Lames sht prkulur duke rn prdhe. Riti makabr ka prfunduar. Trupi i viktims sht varrosur dhe vetm pas 6 muajsh, vendi do ti tregohet familjes pr 566
Udhrrfyes i reportazhit shqiptar 1912-2011 t t trhequr eshtrat. Historia q e oi drejt plumbit Lamen - baba i dy fmijve z fill n ditt e para t gushtit t 1993. Bashk m 4 shok t tjer, 32 vjeari nga Vlora sht nisur pr n Greqi. Sapo kan kaluar ilegalisht kufirin q t pest jan ndjekur nga policia greke. Ndrsa 3 shok kapen. Lame dhe H.Karroqe arrijn t shptojn duke u strehuar te nj shqiptar tjetr: Sazan Ibrahimi jetonte prej disa kohsh n fshatin NeoManalt pran Patras. Brahimi sht treguar bujar me bashkkombsit e vet duke i ofruar shtpin e tij si dhe duke i ndihmuar t futen n pun aty ku ishte sistemuar dhe ai vet. Por ndrsa gjithka duke se po shkonte m s miri Lame fillon e harton planin e tij pr ti grabitur Brahimit parat q ai kishte grumbulluar. M dat 1 shtator kur t tjert shkojn n pun, ai prcakton t gjitha lvizjet q do t bj; zgjedh mjetin, ort kur do t kryejn veprimet, si dhe prenoton nj taksi pr ta prcjell deri n pikn kufitare t Kavajs. Dhe gjithka shkon sipas parashikimeve. N orn 23:00, kur Brahimi flinte, Lame e qllon disa her me manivel hekuri n qaf. I merr 130 mij dhrahmit dhe zgjon shokun tjetr H.Karroqe. I tregon pr krimin, qllon me hekur dhe dy her t tjera Brahimin, dhe krcnon Karroqen: Mos flit se do t vras Q t dy nisen m pas me taksi . dhe kalojn kufirin shqiptaro- grek m 2 shtator. Ktu ndahet me shokun e tij, duke i rikujtuar se po t tregonte do ta vriste. Por krcnimet nuk e kan friksuar Karroqen, i cili ka br menjher denoncimin n polici. Pr ngjarjen ndrkoh ka marr vesh dhe vllai i Lames i cili arrin ta bind at q t dorzohet. M 5 shkurt 1993 R.Lame arrestohet. N dhjetori nisin prpjekjet e Lames me Drejtsin. Dnimi kapital jepet q n gjykatn e Vlors. Lame mbrohet duke thn se e kam kryer vrasjen nn influencn e nj ndrre dhe se jam penduar Por asgj nuk ndryshon mendimet e . gjyqtarve. do veprim sht br i llogaritur m pare, autori i krimit sht munduar t fsheh gjurmt thuhet n relacionin e vendimit. Megjithat , Lame e on shtjen m tej. Me masn e vendimit nuk jam dakord pasi ndaj meje nuk jan zbatuar urdhrat lehtsuese si dorzimi pas krimit dhe pohimi i tij Por asgj nuk e shpton at. M 10 shkurt t 1994 edhe Ka. sacioni le t njjtn mas. Presidenti ka mbajtur pezull pr m shum se nj vit shpres. Por vetm pak dit nga prgjigjja negative e Berishs fshiu shpresat. Nj krism e that, nj plumb, zgjidhi ankthin e Lames duke mbyllur nj tjetr dosje t vdekjes n listn e drejtsis shqiptare.
Gazeta Shqiptare 17 mars 1995 Nnshkruar: Armand Mero
567
Sokol Shameti
Me bomb pr t takuar Berishn

Alarm n Tiran: Snajpert rrethojn presidencn Tiran - Nj njeri-bomb, dje para presidencs te Berisha. Dua t takoj presidentin, prndryshe do shprthej bombn- kshtu u ka thn ai rojave, ndrsa n portn kryesore t presidencs po dilte kortezhi i makinave q shoqronin Presidentin Skalfaro. N dorn e majt mbante t shtrnguar fort nj granat luftarake, rrezja e veprimit t t cils ishte t paktn 40 metra. Pas ksaj ai kalon bulevardin dhe shkon tek shkallt e Pallatit t Kongreseve. I riu, rreth 25 vje, nga Kruja, quhet Ilir Buza, pr t cilin policia tha se ishte me t meta mendore. Ai kishte zgjedhur si moment t takimit me Berishn, kohn kur n salln e presidencs sapo kishte prfunduar takimi i tij me Presidentn Italian Skalfaro. Pas lajmit sheshi mes presidencs e Pallatit t Kongreseve sht mbushur nga forcat e shumta t policis. Ka zgjatur plot 51 minuta aventura e tij, koh gjat s cils ai kishte mundur t fliste ne telefon edhe me Presidentin Berisha, derisa forcat speciale kan kapur at n momentin kur teli i siguris donte dhe nj centimetr t dilte, pas s cils do t ndodhte shprthimi. Ngjarja krejt e rrall ka ndodhur dje rreth ors 2 pasdite. Dje presidentt, Berisha e Skalfaro sapo kishin prfunduar bisedimet n salln e presidencs. Nuk dihet ende se si hyri deri tek porta, por me bombn n dor ai njoftoi ushtarin se dua t takoj presidentin. Pastaj me bombn n dorn e majt, dhe me t djathtn tek siguresa ishte ulur tek cepi i majt i shkallve t Pallatit t Kongreseve. Ndrkaq brenda presidencs kishte mbrritur lajmi i tmerrshm. Alarmi i dhn menjher, brenda pak minutash ka sjell makinat e shumta t policis, dhjetra polic si dhe forcat e gards dhe ndrhyrjes s shpejt, t cilat kan rrethuar gjith zonn prreth Pallatit dhe Presidencs. Trafiku sht bllokuar n t gjitha drejtimet, ndrkoh q t tjera makina policie vazhdonin t vinin. Kureshtart e shumt, kishin formuar grumbullin e madh q luftonte me policin, e cila nuk lejonte zonn e rrezikshme. Disa polic u afrohen shkallve, por q largohen me vrap sapo njeriu-bomb lvizte nga vendi. Mos u afroni se do t heq siguresn - ulrinte ai. Dikush afrohet pr ta bindur, por ai vrapon dhe del deri afr bordurs s bulevardit. Lvizja e tij transmetohet si vakt tek policia dhe pas saj tek njerzit q kishin mbushur gjith zonn prreth. Tek kndi i djatht i hyrjes s Pallatit ndodhet nj telefon q shrben pr emergjenc pr ushtart e gards q ruajn at. N do pes minuta ai shkon atje ngre receptorin, flet me dik, ulrin dhe sapo njri nga t forcave speciale i afrohet e l telefonin dhe e krcnon: Mos u afro . 568
Udhrrfyes i reportazhit shqiptar 1912-2011 Pr ta siguruar se do gj ishte e vrtet ngre dorn tregon bombn dhe siguresn, t ciln e kishte gati n t trhequr. Lviz npr shkall, ngre dorn pr t siguruar se bomba mund t shprthej vrtet dhe shkon srish tek telefoni. N moment nuk dihej me k fliste, por m pas nga burime t policis msohet se ai kishte folur me Presidentin Berisha. Pas pesmbdhjet minutash vijn snajpert. Me pushkt me dylbi ata rrethuan Pallatin. Me veshje antiplumb dhe me kapu n kok ata zun pozicionet pr t qlluar. Njri prej tyre u shtri n lulishten n krahun e majt t Pallatit dhe nj tjetr n t njjtin pozicion simetrik. Por vrasja ishte me shum rrezik, pasi bomba mund t shprthente dhe dhjetra polic q guxonin ti afroheshin mund t gjenin vdekjen. Ndrkaq i riu Buza, i lodhur nga lvizjet dhe ulrimat, ka hequr xhupin xhins, dhe me kmishn e bardh ishte zot i shkallve t Pallatit. Loja e tij po vazhdonte gjat dhe askush nuk ishte n gjendje t prcaktonte fundin. Por ndrkaq nj plan i katr komandantve t forcave speciale ka qen shptimtar. Njeriu-bomb shkon prsri tek telefoni, ngre receptorin dhe nis t flas me ulrima. Policia i kishte vn para dhe nj makin, por dhe kjo nuk e kishte bindur t dorzohej. Por, ndrsa ai kishte kapur srish telefonin, tre nga komandantt po i afroheshin. Ai l telefonin pr ti larguar, por nj trokitje n xhami e Pallatit, nga brenda, i ka trhequr vmendjen. Ai ka kthyer kokn pr t par, por tre t tjer i jan sulur. Njri prej tyre, Vasillaq Zoto, i ka kapur bombn n momentin e shprthimit. Pas ksaj ai sht futur n makin. Ktu ka prfunduar dhe aventura e tij.
Gazeta Shqiptare 20 Prill 1995 Nnshkruar: Mentor Kikia
Cigant: Lamtumir adrat tona

Reportazh /Nj nat n lagjen rome t kryeqytetit TIRAN- Ja ku mbrritm. Njeriu q na ka shoqruar, njri nga romt m t njohur t Shqipris, prplas dern e makins duke na ftuar pr nj kafe. Nga fjalt e tij duket sikur kemi udhtuar kush e di se sa, po, n fakt, makina i ka
569
Sokol Shameti kaluar metrat, q ndajn mhalln e romve nga pjesa tjetr e qytetit, vetm n pak minuta. Kontakti i par me romt sht n njrn prej kafeneve t shumta q rrethojn lagjen ngjyr gri me parafabrikate betoni ku sht mbledhur shumica e tyre n Tiran. Nj klarinet q vazhdon t qaj pa pushim, nj lokal i mbushur me fytyra t zeshkta, nj ift q grindet n cep t lokalit dhe m n fund... nj poster i grupit U2. Portretet e legjendarve t popit duket sikur vshtrojn t habitur fanst e tyre q tashm kan ardhur n qejf. Ka filluar t shkoj von. Nj dit e lodhshme sht ln pas dhe romt mundohen t shijojn ort e vetme n t cilat mund t jetohet, ato t nats. Nuk ka m rrobe t prdorura pr t shitur, gomert e kuajt duhet t presin t nesrmen pr t gjetur ndonj myshteri dhe nesr sht, sidoqoft, nj dit e re. Na nxirr dhe ne n film o vlla, ndrsa dgjojm kt thirrje nga brenda, nj gj e bardh fluturon andej nga fundi i lokalit; znka mes dy bashkshortve ka marr fund me kaq, me fluturimin paqsor t kmbs s karriges. Pr fat, ajo ishte plastike. Bilardo t mbuluara me tenda plasmasi, njsoj sikurse adrat n t cilat kan jetuar disa vjet m par, nj dyqan i thjesht n t cilt romt askush ende nuk e di prse mbajn nj radh t gjat dhe balt, shum balt q shtrihet kudo prgjat shkallve t parafabrikateve, ky sht peizazhi q mund t dallosh n rrsirn e nats, duke shkuar te vilat me t cilat romt krenohen. Pronari i njrs prej tyre Hamdi Shaba, na pret me buzqeshje tradicionale. Para se ta takojm duhet t zbathim kpuct n shkallt e shtpis s madhe. Nga se e ke gjith kt shtpi o Hamdi, e pyesim pasi kemi kryer ritualin e par t prshndetjeve. Jam pas marr me tregti prgjigjet shkurt Hamdiu dhe shikon si padashur nga muri prball. Atje sht varur nj pamje me ngjyrat e Stambolli. Ky m bri t pasur, shton Hamdiu duke buzqeshur. Ai ka qndruar afr tre vjet n kryeqytetin e Turqis. Tani dua t jem dhe un si ju, dua q dhe fmijt e mi t jen njsoj si tuajt dhe dua t vete t interesohem te msusja. Gjithka tingllon shum bukur. Etja pr t jetuar m mir sht m njerzorja q mund t mendohet, por ne nuk na ndahet pyetja: A do t jen kta fmij, rom si gjithnj?. Ndrsa Hamdiu vazhdon t tregoj pr jetn e tij t prditshme nuk kemi dhe aq nevoj pr autoritet dgjojm zrin e tij, ne problemet i zgjidhim me pare tani - dikush prej nesh shikoi nga dritarja. Andej dukej mjerimi, ai i vrteti. Hamdiu na kupton. Po vij dhe un me juve thot - kta ma dgjojn fjaln. Karroca t vjetra, disa kuaj q dridhen n t ftoht dhe ndonj qen q duket si i habitur ndrsa shikon njerz t bardh. Ktu jan kasollet e romve. T ardhur para tre vjetsh nga zona t ndryshme t vendit kan mbuluar nj siprfaqe q dikur ishte planifikuar pr ndrtime industriale. Posht dallohen dritat e kryeqytetit q vazhdon t zhurmoj n jetn e tij t nats. Hekuran Maksuti na pret me mikpritjen tradicionale rome. 570
Udhrrfyes i reportazhit shqiptar 1912-2011 Pyetjes Si keni qen, i prgjigjet duke ngritur supet dhe duke treguar varfrin e kasolles n t ciln jeton i biri. Kjo ktu sht m mir, po t shihni at ku jetoj un, ajo sht sht. Rreth Hekuranit dhe t bardhve jan mbledhur sakaq ndoca njzet vet. Pamja q shikojm na heq nga mendja shum pyetje, ajo flet vet. Sa vet jetoni ktu Hekuran?, sht njra nga pyetjet e pakta q t shkon n mndje. Katr Bujari, pes Remziu..., fillon t numroj Hekurani, i cili megjithse i lodhur nga numrimi shton, po 24 a 30 vet. N kasollen e Hekuranit na shoqron nj turm e madhe njerzish, jan t gjith fmij dhe niprit e plakut q prkul i pari kokn n pragun e ult t kasolles s tij t ndrtuar sa me drras, aq edhe m plasmas. Nj sob me dru, nga ato t zhdukurat nga qarkullimi prej kohsh, dy krevate, mbi t cilin mesa duket flen shum vet, dhe nj komo e prdorur, n mur qndrojn varur sixhadet sintetike q kan mbrritur n Shqipri kto koht e fundit, kjo duket se sht pasuria e Hekuranit e krijuar n gjith kto vite jet. Ai nuk flet, tashm duket i lodhur nga jeta e kaluar rrugve dhe moria e halleve. Fmijt e tij duken m aktiv. Duam t jemi me pasaportizim si gjith t tjert dhe t kemi nj pun, thot njri nga m t rinjt. Ndahemi me hallet e Hekuranit dhe t familjes s tj. Duke u ruajtur nga balta dhe nga qent e shumt q glojn ktej, shohim edhe njher dritat e qytetit t madh. N kto or t vona, n prag t gjumit, ai duket edhe m indiferent se sht.
Gazeta Shqiptare 17 nntor 1996 Nnshkruar: Fatos Baxhaku, Arian ani
N Mosk, sot sfida e ktij fundshekulli

Forcat e shumta t policis dhe posterat elektoral ku mbizotron numri nj i shtetit rus, jan t vetmit element q t kujtojn n rrugt e Mosks zgjedhjet t cilat kan ngrn 250.000.000 dollar. N kryeqytetin madhshtor 12 milion banor - nj dit prpara votimit ka qetsi. Shiu q bie shtruar q prej dy ditsh dhe fundjava duket sikur i ka strukur njerzit. Metroja gjigante q n ditt e zakonshme glltit miliona udhtar, dje ngjante pothuajse e zbrazt.
571
Sokol Shameti Shumica e moskovitve e ka braktisur qytetin q t premten pasdite pr tu transferuar n daat - shtpizat e vogla prej druri q glojn n periferi - pr t kryer si do her ritet e zakonshme t punve: punimin e toks, prkujdesin pr t mbjellat. Megjithat sot, shumica e moskovitve do t kthehen pr t votuar pr njeriun t cilit do ti besojn fatin e ktij fundshekulli. T mbeturit n qytet i gjen me me shumic pran kisokave t luleve - gjja m e preferuar dhe m me shumic n Mosk -ose ulur npr stola, zhytur n leximin e shtypit apo t t preferuarve t tyre, Pushkinit, Lermontovit, Dostojevskit, Tolstoit. Ndonse n pamje t jashtme rusi duket indiferent ndaj votimeve, Moska prej ditsh zien nga debati. Nj grua e moshuar pran nj dyqani duke par me keqardhje antn e saj t ushqimeve i thot personit q kan krah: Sishte gj pr ne pensionistt as Jelcini, nuk di pr k t votoj. Pr nj biznesmen q ka marr veten vitet e fundit zgjidhja sht e qart. Vota e tij sht pr Jelcinin. Mirqenien e biznesmenit e tregon dhe benzi 300, ndr makinat e rralla t huaja n Rusin ku mbretron Lada. Ndrsa banort jan laruar n daa vendin e tyre e ka zn policia. Nj urdhr i Ministris s brendshme ka nxjerr uniformat blu npr qytete. T veshur trash, me shkopin e goms q u varet n njrn an, radiot t lidhura me xhaketn pran gjoksit dhe n zona t veanta me gishtin n kmbzn e arms, ata gjenden n portat keye t qytetit: godinat kryesore, pikat e autobusit dhe n do knd t metros. Ktu vmendja sht m e madhe. Bomba q shprdheu t martn n metro, ka shkaktuar jo pak frik. E kthyer m pas n nj instrument politik pr t vrar kundrshtart n garn presidenciale, e ka br m se t domosdoshme mbikqyrjen e saj. Polict, djem t rinj, q qndrojne n grupe dy e nga dy n do ndales, vzhgojn me vmendje t gjith kalimtart. Pr dyshimin m t vogl ndalohesh dhe kontrollohesh. Kur dokumentat jan t rregullta, me nj fytyr t ftoht e t zemruar mjaftohen vetm me nj dasvidanja (mirupafshim). Forcimi i trupave dhe shpallja e nj regjimi t sforcuar policor, ngjan t jet shkaktuar edhe nga fjalt e shumta e paniku i prhapur n kryeqytetin rus, se ditn e votimit do t ket vrasje, se eent kan vn bomba n t gjith metron, se trazirat nuk do t mungojn. T gjitha fjalt t cilat nuk u dihet burimi u mblodhn me zell nga pretendentt presidencial pr t sulmuar njri tjetrin. Jan 106 milion rrust q do t votojn pr t vendosr se cilin do t ulin n frontin presidencial. T shprndar n 11 zona, t part kan startuar n kutit e votimit dje n orn 15:00 - sipas ors s atjeshme n rajonet ruse t Lindjes s Largme. Ndrkoh votn e tyre e kan dhn tashm edhe marinart q ndodhen jasht atdheut. N Mosk, ku po sot do t votohet edhe pr Kryetarin e Bashkis Zhushkov, qndrat do t hapen n orn 8:00 e do t mbylln n orn 22:00. M shum se 500.000 rus do t votojn jasht kufijve t tyre, pran 572
Udhrrfyes i reportazhit shqiptar 1912-2011 prfaqsive diplomatike. Pr presidentin e ardhshm do t hedhin votn dhe oficert rus t mbetur peng n Afganistan. Por m i rrall do t jet votimi pr dy astronautt e anijes Mir nprmjet radiove me nj sistem qarku t mbyllur do t japin edhe jashttoksort rus plqimin e tyre. Ndrsa futbollistt e kan hedhur votn e tyre dje. Nj kuti e posame e prfaqsueses u ka shkuar sportistve n hotel. Pr tifozt kutia do t jet e gatshme sot. Vetm 30 minuta pas mbylljes s kutive t votimit do t shfaqen rezultatet e para. Nj sistem i fuqishm elektronik do t prgatis e servir t gjitha t dhnat q vijn nga 93.500 qendra t votimit t shprndara n hapsirat pafundme ruse. Nj grup informaticiensh t vendosur n salln e konferencave t Parlamentit do t shfaqin n nj ekran t madh shifrat n nj sr variantesh: grafike, shprndarje sipas harts e shum forma t tjera. Kjo qendr, e ngritur nga Komisioni i Prhershm Elektoral, do t jet e vetmja pik referimi pr t gjith: gazetart, kandidat q kan mbi 1.300 ndihms, vzhguesit ndrkombtar, afro 1.000, q do t furnizojn vazhdimisht me t dhna. Prball informaticienve q dje jan instaluar kamerat e shumta. Nj ekran tjetr i madh sht vendosur n nj sall ngjitur ku nj seri telefonash jan n dispozicion t gazetarve sot, ktu pritet t ket dhe shum konferenca shtypi nga politikan, qeveritar, apo sociolog. Sot nis akti i fundit i sulmit drejt Kremlinit dhe n rast se e diela do e zgjidh prfundimisht ather q sot ky akt do t ul siparin.
Gazeta Shqiptare 16 qershor 1996 Nnshkruar: Armand Mero, Doriana Lika
Vlora di shqip dhe not

Ishim bashk me Edi Ramn dhe me Bujar Xhaferin. Sapo kalonim urn q ndan Myzeqen nga Vlora. Nj dreq makine e zez, me targa t verdha, shum e zez dhe kaprioze, na hyri ndr hund dhe gati mori prpara parmakt. Rrufeshm n ajrin e pluhurosur prej makins s tij luksoze mbeti fytyra e njohur e kryeministrit shqiptar, Shehi. Dy shokt e dalluan m mir se un. Ndoshta edhe pr arsyen se t dy miqt e mi jan vizatuesit m t mir t portreteve njerzore, veanrisht t atyre portreteve q prpiqen t quhen sikurse shprehet Bujari. Ky, nnkryeministri, me nj mbiemr q duket se e shqiptojn keq kosovart (n vend t shkronjs u n fund t mbiemrit, ka vn shkronjn i) u b pr pak koh objekt 573
Sokol Shameti i biseds son. e solli Sala pr ta djegur n Vlor!? Ku t kupton vlonjati ti thuash more jahu, ta gatit pantallonin lala pr izet dekika?!. Nuk e dija se ky nnkryeministri Shehi kishte ardhur si kandidat pr deputet n Vlor. Aty e msova. Deputet ky n Vlor? iu drejtova miqve. Po ky m bezdiste kur e kishim roje sa koh qesh kryeredaktor i gazets Rilindja Demokratike Rrinte, i shkreti, me nj makin t zez t drejtorit t . vet, jasht gardhit t redaksis, q nga mngjesi e derisa nisesha pr n shtypshkronj. Pastaj, prsri n shtypshkronj, mbrapa gardhit t saj, po me makinn e zez ruse. Vetm ruante. Pr disa koh nuk e dija kush ishte, por Saliu m tha nj dit mos kij gajle, asht joni (i Yni duhej t shprehej , n shqipen korrekte, por anyay, problemi qndronte n fjalorin e vjetr komsomolas t i yni dhe i tyre q Saliu nuk e ndau kurr). Megjithat tregimi im i shkurtr rreth nnkryeministrit q na kaloi rrufeshm si pr t ikur sa m par nga nj klim q e asfiksonte dhe pr t futur kokn nn atmosfern e but t Vlors, mbeti varur n kabinn e makins s Besimit. Edi u shokua nga nj e vrtet e till. Ai, megjithse e ka par q n fillim se sa qesharak sht ky shtet, gjithmon prpiqet q t mos ia afroj edhe aq vetes kt t vrtet. Prsri po them, megjithat, motivi u rojs dha gatimi i pushtetit me roje, hyri n t gjith bisedn ton. Roje dhe kooperativist t dalluar jan br barku dhe ushqimi i ktij shteti. Aq m shum na ngacmonte ideja, pse po shkonim n Vlor po pr qllimin e pushtetit dhe t shtetit: po shkonim pr t marr pjes n celebrimin e fests elektorale vlonjate pr kandidimin pr deputet, zotin Arben Imami... Pas ksaj nuk mund t dalloheshin shum kufij mes hyrjes apo daljes nga qyteti i mrekullueshm i Vlors, n mes fjalimit dhe bisedave t ngrohta midis admiruesish. Arbenin e duan e duan shum n Vlor, s pari si Arben, e mandej edhe si deputet. Ta shikoje sa njerz e prqafonin dhe prshndetnin, teksa ne kalonim m kmb gjith mesin e qytetit, drejt Pallatit t Sportit. Ky Shehi, me sa duket e ndieu q ishte e turpshme pr t q t konkurronte n Vlor prball Benit dhe u zhduk prsri nga rrugt e qytetit. Por ksaj here zgjodhi budallkun e pushtetit t Berishs, nn t cilin sht praktikuar. Ai zgjodhi zhurmat motorike t makinave luksoze qeveritare dhe bri tutje. Sa paskan vuajtur palmat e mrekullueshme t rrugs s Vlors nga nxitimi dhe errat makinve qeveritare, ndaj edhe jan thar kaq shum! Sidomos gjat vers makinat qeveritare jan shum frekuentuese dhe t bezdisshme pr Vlorn, vetm vilat e pushimit t Enver Hoxhs dhe Mehmet Shehut t mos prishet asnjra. Me sa duket ky ka qen urdhri q ka ardhur nga lart. Paj, kush di pse duhen, he burr! Ky ka qen justifikimi alla demokratikas, por n fakt u pa prse duheshin. 574
Udhrrfyes i reportazhit shqiptar 1912-2011 Ato jan tej, n kaltrsin e pafund t Vlors. Atje rrin dhe duket se kan shum pr t na treguar. Duket se kan folur me Edi Ramn, prderisa Edi, duke folur n mitingun e AD tha se N Vlor kam msuar notin. Po t mos e dija notin, nuk do t guxoja t vija n Vlor. Kush nuk di notin, nuk mund t shkoj n Evrop. Evropa sht kndej nga Vlora, jo andej nga malet Mbase pr kt arsye jan shkatrruar edhe parqet, edhe skulptu. rat e bardha mes tyre. E uditshme sht kjo Vlora, bn statuja me peshq e me zogj, me fmij dhe me vajza q zhyten n ujin e pishinave t parqeve. E far sht ky zakon, pa patriotizm. Pah ti kishim ato, zana bjeshksh e ti vujshim ktu, e tiu thoshim ktyne se asht ma mir pisha se palma, paj shka me ja ba. Ather mir qenka br q statujat e bardha dhe motivet e notit jan eliminuar nga parku i Vlors. Katr vjett e ardhshme t qeverisjes demokratike mund t bajm edhe ma shum. Njher po sjellim komandantin e policis prej andej kah vijn pishat, e mandej ktu jena, po erdhi Arben Imami deputet ktu, e prishi punn se ai ka pas kan msue me luajt me ksoj kukulla deti, e nuk e kupton demokracin si zhvillohet. Tash pr tash asht Dashi (Shehi) i prshtatshm pr kt pun. E keqja se ai ka qen i dalluar vetm pr kostume dhe pantallona t gjata, kurr nuk sht mburrur se dinte t qepte pantallona plazhi. Ky dreq plazhi e ngatrron punn e qeveris ktu n Vlor. Po t mos ishte ky, nuk do t kishte shum interes pr kt qytet. Mandej edhe po erdhm pr plazh, e keqja e Vlors sht se ka det. Ja mund t jet Edi Rama, ose Bujar Xhaferi, ose ndonj tjetr, duk e vshtruar q nga thellsia e detit, nse udhheqsi di not apo jo. Ata e din notin mire, din edhe t flasin me vlonjatet dhe iu tregojn pr ne q nuk dim not, dhe Vlora nuk na voton. Pun dreqi, me kta q kan hapsira. Ma mir atje n bjeshk, as tri metra nuk e ke faqen e malit nga hunda jote, askush nuk t survejon, brtet si t duash, brtet e t shumfishohet zri yt. Kjo po. Ndrsa ktu n Vlor brtit sa t duash, ky dreq deti ta merr oshtimn, sa her e kemi thn Frontin e kuq, kriptokomunistt, Marksin, Nanon, kuqmurrant dhe asnj nuk ka mbetur. Ku asht tret fjala jon, bre?! Deti na e ka marr. Deti, ky armik i demokracis me ngjyr blu. Po pse, a nuk u shtirn si blu e si demokrat n fillim edhe Arben Imami, Neritan Ceka, Gramoz Pashko, Arben Demeti, Edmond Trako, Pre Zogaj, Frrok upi, Teodor Keko, Ilirian Zhupa, Arian Nika, Fred Zijaji e kush e di sa. Por t kuq jan. I kuq duhet t jet edhe ky det, por kot shtiret blu. Kt pun do ta shikojm pas zgjedhjeve, n polici me siguri, Mulosmani sht intelektual dhe polic njhersh. Detin e ka msuar keq Edi Rama, ai krimineli i kuq. E hngri Edi, por nuk u nis sa m par n Franc, po nuk e ndihmoi deti q t shkoj atje. Sepse Edi ka thn nj ide 575
Sokol Shameti reaksionare. E dini se far? Shqiprin e ka zaptuar pushteti i Berishs s Par, dhe nuk i l vend opozits. N Evrop nuk mund t shkosh sepse nuk vlen pasaporta shqiptare. Ather rrim n mes t detit, aty do ta bjm demokracin Kshtu ka thn ky armik. Armik sht sepse ka thn nj . t vrtet. Por akoma m keq. Kjo thnie e tij zgjeron Vlorn, ngushton demokracin, bre burr. Ka qlluar nj fat i madh q komunistt n vitin 1941 nuk zgjodhn ngjyrn blu pr teserat e tyre. Kjo tregon se ata i kan hapur rrug demokracis s stilit t Berishs, pr arsye se e favorizuan q ather. Mendo sikur ta kishin prer kt shans!? Berisha as Rugova nuk do t kishin ardhur t laheshin n detin blu, po qe se ngjyra blu do ti prkiste vrtetsis s tyre komsomolase. Por mendo sikur t kishte ndodhur ashtu. Ather ne, delegatt e Aleancs Demokratike, q sot krkojm falje pse sollm Berishn n vend t demokracis, nuk do t kishim shkuar kt mbrmje t bukur buz detit t Vlors. Do t na kishin ardhur polict civil ose t veshur dhe do t na kishin marr prpara. E shka bani ktu? . Po festojm kandidaturn e Arben Imamit! prgjigjemi ne. Bukur fort, dy komunista bashk, Beni dhe Deti. N burg, h qena. Mirpo Vlora sht me nj hapsir shum t madhe. Ne, miqt e saj t vertet, dhe deputeti i saj Beni, kaluam nj mbrmje t mrekullueshme, nn t vetmin pushtet q do ta adhuronte kushdo, nn pushtetin e freskis s Vlors.
Gazeta Koha Jon 25 maj 1996 Nnshkruar: Frrok upi
Vlora ose historia e njerzve t mashtruar

Nj dit n shesh mes policve dhe lumit gjigant t protestuesve Vlor - sht shkurt, por n Vlor bn vap, tmerrsisht vap. Jo dielli, por edhe portretet e ndezura t mijra vlonjatetet t largojn sakaq dimrin. Biseda t ashpra, parulla, mllefe e inate, por edhe t qara. Nuk sht kollaj ta cilsosh me nj fjal t vetme Vlorn e ktyre ditve. E ndezur do t ishte pak, mbase sht m mir t thuash, njerz t mashtruar, mjeti i vetm i protests s t cilve sht dalja n rrug duke shpresuar se dikush do ti ndihmoj n hallin q i zuri n kto t kqija. U kishin premtuar
576
Udhrrfyes i reportazhit shqiptar 1912-2011 parajsn, dhe pr pak koh kjo formul nisi, t funksionoj, por gjetn n kmbim t saj nj zhgnjim pa fund. Tani ndjehen t mashtruar, t inatosur, t varfr, t revoltuar. Udhtimi n Vlorn e prfshir nga protesta e dhjetra mijra vetve, kalon m par nga t tjera qytete q vazhdojn t vuajn nga plaga fajde... Lushnja pa kokore N Lushnje nuk jan m ushtart me kokore t nj jave m par, t paktn tani ata e kan lshuar vendin e rrethuar me tela n hyrje t qytetit ku u strehuan pr dit me radh. Edhe ktu duket se sht rishfaqur qetsia. Godina e djegur e Bashkis ka nisur t meremetohet me urgjenc. Mjeshtrit e ndrtimit kan nisur t punojn nn shikimin indiferent t kalimtareve. Ushtart tani kan shptuar, jan kthyer ne repart pr t numruar srish ditt q u kan mbetur. Fier, polict nisin t shtohen Sikur t mos ishin polict e shtuar n do kryqzim, askush nuk do ta besonte se qyteti vetm nj dit m pas do t prfshihej nga vala e protests. Sa m shum i afrohesh Vlors, aq m shum makina policie dhe uniforma laramane sheh rrugs, por n rrugt kryesore t bien menjher n sy fytyrat e njerzve afr disa pemve. N to jan t mbrthyera shpalljet qe bjn fjal pr procedurat e kthimit t parave. Disa e gjejn vendin dhe datn, t tjer nuk e kuptojn se bhet, kthehen nga t tjer pr t msuar ndonj hollsi, por shohin vetm nj ngritje supesh, dhe kaq... do ky oficer me ju? Na kishin thn se sht e pamundur t hysh n Vlorn e protestave. Nuk t l policia kishim dgjuar t thuhej n Tiran. N fakt, do frik , doli e kot, policia kontrollon vetm dokumentet dhe gazetart mund ti afrohen Qytetit t Flamurit Vetm nse do q t ndodh kjo, duhet t . sqarosh nj her mir polict q jan n postbllokun kryesor, n t dal t Fierit. Ku vini tashm makins son t ndaluar n postbllok i sht afru, ar nj polic. Kur ne i themi se jemi nisur t vemi n Vlor ather mbrrin , sakaq pyetja e dyt, e thn me ton edhe m t fort: Pse? Kur mson . se jemi gazetar se jemi nisur pr pun, fytyra e tij zbutet dhe ne zgjasim dokumentet. U! Po do ky oficer ktu me ju? ne rrotullojm syt po nuk , shohim asnj oficer n makinn ton. Pas disa minutash habie - ndrkoh polici vazhdon t kmbngul Ja sht e shkruar ktu duke treguar dokumentet e fotoreporterit belg t revists s re shqiptare Klan - njri prej nesh kujtohet: Mos e ka fjaln pr Oliverin? Belgu, q skupton se far . po ndodh vazhdon t qndroj i qet n sediljen e tij, derisa m n fund keqkuptimi zgjidhet. Nga nxitimi polici emrin Oliver e ka lexuar oficer 577
Sokol Shameti dhe po mundohej t gjente se pr k punonte. Gjithka sqarohet shpejt dhe policia na hap rrugn. Bni kujdes andej shton duke buzqeshur. , Ah, cest bon kaq thot belgu, ndrsa i rrfejm kishte ndodhur pak , minuta m par. Nis marshimi nga skela N t hyr t Vlors gjithka duket e qet. Disa polic, uniforms s t cils i kan shtuar edhe nj jelek fosforeshent ku shkruhet Police bjn kujdes m trafikun. Asnj shenj nuk t lejon ta kuptosh se stuhia po afrohet. N nj nga kryqzimet e bulevardit kryesor, nj polic na kshillon: Ndaleni makinn, po vijn dy grupet e mdha jan n fakt dhjetra njerz , q kan marr rrugn pr n Sheshin e Flamurit. Sapo afrohen drejt qendrs nisin parullat e thna tashm pr dit me radh. T rinj, gra, njerz t t gjitha moshave dhe profesioneve e kan vendosur: do t demonstrojn paqsisht. Paqja, n fakt, sht nj fjal q tingllon disi absurde n atmosfern e ndezur t korteut gjigant t demonstruesve, por megjithat sht vrtet kshtu. Kur shohim se polict e shoqrojn qetsisht turmn, ather bindemi se konfrontime t paktn kt dit nuk do t ket. Pak minuta n sheshin e Flamurit dhe m pas nis srish rruga pr n sheshin e prefekturs. Marshimi vazhdon qetsisht deri atje dhe ne kemi rastin t bisedojm me protestuesit. Duam parat tona Duam parat, vetm parat, nse kjo qeveri nuk na ndihmon ather le t ik, e na duhet? kto fjal i thot gati me t brtitur nj grua e shtyr , n mosh. T tjer mundohen ta qetsojn dhe ta ven n radh, m pas na tregojn se ajo vet ka humbur gjith kursimet e veta, shtpin dhe parat e drguara nga e bija emigrante. Ktu, tashm, histori t tilla nuk prbjn m lajm, aq t shumt jan njerzit e dshpruar si kjo grua q sapo kemi takuar. Vargu i njerzve mbush dalngadal sheshin e Bashkis dhe ktu nis vallja e parullave dhe protestave. Dy her nj grup t rinjsh tenton t aj vargun e holl t policve, por vet turma i kthen pas. Dikush hedh nj parull politike, turma vihet n lvizje dhe mundohet ta gjej cili brtiti: Nuk kemi pun me politik N shesh, n shesh dgjohet diku nga . , mesi i turms pas afro nj ore dhe njerzit marrin rrugn pr n Sheshin Flamurtari. Deri atje polic e qytetar ecin srish bashk, duket gati gati nj shtitje e thjesht. Dhuna t dyja palve n Vlor u duket e kot. Folklori merr hov Vlonjatt, ca nga inati dhe ca nga prirja e tyre tradicionale pr t krijuar togfjalsha t goditur, i kan dhn nj hov t ri folklorit. Shum parulla, kng, madje edhe vjersha t veanta jan hartuar kto dit sipas talentit 578
Udhrrfyes i reportazhit shqiptar 1912-2011 t njohur t lebrve. Shum prej tyre jan drejtuar ksaj radhe kundr Berishs dhe Qeveris. Disa tashm jan t njohura n krejt Vlorn, t tjera improvizoheshin n ast. Disa t moderuara, disa aq t guximshme sa n faqet e nj gazete nuk jan t prshtatshme pr ti riprodhuar. Shum vet kan vazhduar, ndrsa improvizonin parulla, t krijonin dhe versione t tjera m personale, por q nuk ishin pr prdorim t gjr Ndrsa vargu . i gjat i njerzve i afrohej gardhit blu q ruante Bashkin, nj i moshuar, i nxehur thrriti Jasht na Bashkia qnt q jan fshehur qn o xhax. ha- i sht prgjigjur nj djal i ri q po ecte pran tij- po atje ska mbetur m asnjnjeri Debate dhe bisedat me xhaxhan kan vazhduar edhe . ca koh, sipas mnyrs s shtruar labe kuptohet. Grumbulli i t rinjve t mbledhur sakaq rreth t moshuarit ka vazhduar ti shpjegoj se tashm nuk bhet fjal pr bashkin, por xhaxhai ka kmbngulur n t tijn. Jo, or jo, un e kam me kta, vetm me kta, t tjert sm duhen gj mua . Duhet t thoni t vrtetn Vlonjatt jan t irrituar, t zhgnjyer, t mashtruar dhe protestojn. Sipas mnyrs s tyre. Dalin do dit n skel e m pas vazhdojn t marshojn prmes Sheshit t Flamurit deri prball godins t djegur t Bashkis. Qyteti zien jo vetm nga protesta e dhjetra mijra vetve, por edhe nga pikpyetjet e mdha: u bn parat tona. T premten n Vlor kemi qen vet dshmitar t nj proteste qytetare t admirueshme. Asnj gur, asnj shkatrrim, vetm krkesa pr zgjidhjen e problemit t madh t Vlors. Tashm sht br e ditur pr t gjith se Vlora ka nisur t protestoj. Imazhet e vlonjateve t egrsuar kan dal thuajse n t gjitha agjencit dhe kanalet televizive t pjess m t madhe t bots. Pr ne, njerzit e shtypit ka qen nj lajm m tepr pr tu pasqyruar. H, or ditzinj se na mendt na ka thn njri prej protestuesve t irrituar. Kur kemi krkuar , shpjegime se prse ky qndrim ndaj shtypit, ather shum vet na jan prgjigjur: Duhet t thoni t vrtetn n sy dhe jo t bni dredha Kjo . fjali e thn nga njerz t thjesht e t dshpruar na ka vn seriozisht n mendime. A e kemi br vrtet detyrn ton, pra a kemi informuar realisht jo vetm mbi Vlorn, por mbi gjith aventurn q mban tashm emrin fajde?- kemi pyetur veten. Prgjigjen gjithsesi nuk mund ta japim vet. Do t jen gjithnj lexuesit, mes tyre edhe vlonjatt, q vazhdojn t protestojn ata q do t japin vlersimin e fundit. Q t ndodh kjo, ne mbase duhet t shohim njher njri-tjetrin. Pr shum nga kolegt tan t mediave shtetrore kemi dgjuar fjal q m mir t mos i prmendim. Polic me automatik ruan tani zyrat e Gjallics Nga bulevardi kryesor vazhdojn t jehojn brohoritjet e protestuesve. 579
Sokol Shameti Ne marrim rrugn pr te ndrtesa e e Gjallics Ky emr sht n themel . t trazirave t fundvitit t Vlors. Shumica e qytetarve bregdetar i kishin futur pikrisht n kto sportele t rrethuar nga hekura parat e tyre t fituara me mund. Mjafton t devijosh pak nga bulevardi kryesor i Vlors, diku n afrsi t Teatrit dhe t gjendesh prball zyrave t firms s njohur. Nj grup qensh endacak ha i pashqetsuar ushqimin e prditshm duke rrmuar n grumbullin e plehrave q jan vetm disa metra larg selis s firms q konsiderohej si multimilionere M pas shohim disa fmij q . msojn biikletn. Pr ata sht njlloj, ushqimi n nj far mnyre do t mbrrij n shtpi dhe hallet e m t rriturve ende nuk kan mundur t hyn n botn e tyre. Sa bukur, n kt koh sht m mir t msosh t ecsh, qoft edhe me biiklet na thot njri nga vlonjatt q na rrfen , rrugn. Nj polic bn roje te rezidenca e Gjallics Vihet disi n siklet nga . prania e aparateve fotografike, pastaj vendos. Epo mir, le ta bjn, un bj punn time Nga t dy ant e rezidencs s Gjallics shohim disa . uniforma t larme. A u lodht? i pyesim. Sampistt na prgjigjen me , mirsjellje. Nuk duken edhe aq t egr sa kur mbajn kasat dhe mburojat plastike dhe nuk merren fare me ne. Vetm presin, kush e di se far urdhri. Vet zyrat e kompanis q shkaktoi stuhin vlonjate i ngjajn nj apartamenti t zakonshm. Nj shkall pallati, nga ato t zakonshmet e pasuvatuara sht modifikuar n zyra e sportele. Asnj tabel, asnj reklam, sikur t mos ishte polici me automatik, q bn roje n hyrje t shkalls, do t kishim kuptuar s sht nj vend i zakonshm banimi.
Gazeta shqiptare 9 Shkurt 1997 Nnshkruar: Fatos Baxhaku
Dita e bilbilave
Qarkulloni, qarkulloni Mitingu i lajmruar dy dit m par nga forcat e . opozits, srisht mbetet n tentativ. Pr nj koh rekord qindra polic m uniform dhe civil do t zbarkonin n sheshin kryesor t kryeqytetit duke mbrthyer me nj dar t hekurt dhe me nj organizim intensiv gjith rrugt q onin pr n qendr. Pas 30 minutash furgona blu kan transportuar polic pa mjete dhune n duar, shefa dhe drejtues t organeve t Ministris s Brendshme, t cilt pr dy or rresht kan evituar do gj 580
Udhrrfyes i reportazhit shqiptar 1912-2011 t dyshimt q mund t mbillej n bulevard. Survejimi special. Vetm grumbullime t rastsishme q krijoheshin n rrugn e Kavajs, t Durrsit, apo prapa Muzeut Kombtar. Urdhri ishte i prer Kalimtart nuk duhen t tubohen - qoft edhe dy apo tre veta n qendr - ndrsa kalimi i makinave t mos pengohet Kordonet e polic q zgjateshin me metra t . tra prqark gjith sheshit Sknderbej kan qen m rigoroz ndaj ktij , urdhri. Duhet t jemi t prmbajtur, thot njri prej tyre, - e dim se kjo gjendje sht e padurueshme, si pr njerzit ashtu edhe pr ne. Skemi bjm Gjithsesi kalimtarve u kan sugjeruar me respekt: qarkulloni . . Bllokimi i qendrs nuk ka paralizuar as lvizjen e urbanve t linjs, vetm se stacionet e prhershme ku hipin dhe zbresin udhtart ishin spostuar. Gjat 120 minutave t dits s djeshme - n ort m t zorshme t nj t mrkure qetsia ishte pothuajse e pashembullt. Ata q e kan ndjer m shum kt ark kan qen t moshuarit. M kot jan munduar ti mbushnin mendjen patrullave q ti lejonin t shkonin n shtpi, pa dobi. Kmbt e lodhura i kan trhequr zvarr pr nga unaza, duke mrmritur fjal mallkuese pr veten pse doln nga shtpia. Ndrkoh ndrsa m e rrethuar dje ka qen selia e Partis Socialiste. Nj varg policsh kan mbajtur t boshatisur gjith zonn pran selis, ndrsa nga nj megafon i saj prcillej nj propagand pr t gjith qytetart e Tirans: Mblidhuni n protest Kjo ka qen situata q ka zotruar sheshin gjat dy orve t . dreks s djeshme. Gjithka sht ndjekur nga dhjetra gazetar shqiptar dhe t huaj, t cilt ishin t vetmit q lejoheshin t kaprcenin kordonin blu. Gjithsesi fatmirsisht asnj njoftim pr prdorimin e dhuns. Zbarkimi i ktij numri t shumt policsh, q patrullonin sa n nj pik n nj pik tjetr ka shkaktuar njfar tensioni tek banort e kryeqytetit. Ngjarjet e ditve t fundit n Vlor, stresi i njerzve q krkojn parat e derdhura n kompanit q prekn fundin e kobshm pr mijra e mijra vet, ka kaluar do kufi t imagjinats. Populli do kursimet e tij, ndrsa opozita krkon t vihet n krye t protestave t dshpruara t shqiptarve. Ende do gj sht duke u rrotulluar, pa mundur t nuhassh epilogun. Gjithsej thirrjet pr mitingje t Forumit, jan duke gjetur n gatishmri t plot vetm veshjen policore. Pak dit m par, opozita kish br krkes pr t zhvilluar nj protest paqsore n stadiumin Selman Strmasi fakt , q mori prgjigje negative nga organet kompetente. Pikrisht n kundrprgjigje, forcat opozitare bn thirrje pr nj miting, gjithsesi t palejuar, n zonn m t zjarrt: sheshi Sknderbej. Por gjat ksaj mesdite lidert e opozits do t fokusoheshin nga kamerat dhe aparatet, prtej kangjellave t ndrtess s t prndjekurve politik. Arsyeja zyrtare: ti marrim 581
Sokol Shameti n mbrojtje Prgjigjja e tyre: sna ln t dalim n shesh Kshtu prreth . . Sknderbeut do t mbylleshin vetm qepenat e dyqaneve, kioskave do tu vihej dryni dhe karriget e lokaleve do viheshin njra mbi tjetrn, ndrsa baret q shohin nga qendra do mbusheshin nga njerzit kureshtar dhe plot ankth n t njjtn koh. Deri n orn 14:00, kalimtart numroheshin. M pas furgonat do t trhiqnin njri tjetrin dhe t mbushur me polic do t parkoheshin srish pran komisariateve t tyre. Tensioni i banorve bie: iku dhe nj dit Njoftimet nga opozita vijn si me breshri: prap . miting nesr por edhe kundrpesha nuk mungon: t bllokohet sheshi , . Kush e ndjen m shum kt tek t tmerrshme t politiks aktuale shqiptare? sht nj popull i tr q pret t ndjek nj rrug t qart pr nj katastrof q ai e vuan deri n palc. Dikush nga lart nuk duhet t vonoj m. Tkurrja dhe bymimi i situatave mbi hijen e zez t varfris q thith m shum se kurr tani njerzit, nuk bjn asgj tjetr vese shkarkojn npr shtpit e t humburve nj tension t ardhshm dhe q nuk matet dot. Rrallkush nga politikant e prjeton t qenit n mes t rrugve, tmerrin e kartmonedhave t fundit 100 lekshe n xhep, lott q derdhen do dit para fmijve t vegjl dhe trurin e mijra njerzve q nuk funksionon m. Shqiptart mund t marrin nj goditje t till q nuk i ngre dot m n kmb, dhe mjerisht ky fakt i trishtuar do t ndjehet edhe tek fmijt tan.
Gazeta Shqiptare 13 shkurt 1997 Nnshkruar: Arlinda ausholli
Shkodra, nett e ankthit

Kur fillon errsira Shkodra sht shum e friksuar. N rrug njerzit jan fare t rrall dhe qepenat e dyqaneve (sht nj menduri q t mos kesh t tilla) jan ulur prej orsh. Ata q mbajn frymn gjall me an t ndonj kjoske, kan zbrazur raftet e saj pr t shptuar pasurin e pakt. T gjith mbyllen n shtpi - sht fatlum ai q pr do rast e ka nj arm konsumojn dika nga ushqimet e mbledhura me shumic, prmes panikut t ksaj fillim jave dhe shtyjn mbrmjet duke u dizinformuar nga dy stacionet televizive lokale q emetojn do dark, lajme krejtsisht kontradiktore nga njri tjetri. Kur bie mbrmja nuk ka krisma, por her pas here dgjohen sirenat alarmuese t mjeteve t blinduara t ndrhyrjes s 582
Udhrrfyes i reportazhit shqiptar 1912-2011 shpejt. Specialt me uniforma laramane, jelek antiplumb, dhe maska t zeza, vrtiten gjat nats me zhurm n qytet, m shum pr t krijuar iden e siguris, sesa pr t ruajtur ato pak gjra q kan mbetur pas shkatrrimeve. Ata jan t vetmit njerz q ndoshta besojn se ktij qyteti mund ti kthehet normaliteti. Sa pr policin lokale ajo nuk ekziston m. Ende nj pjes e mir e efektivit t Mithat Havarit nuk sht paraqitur n pun, ndrsa t tjer gjysm t turpruar dhe gjysm t tradhtuar, nuk kan m asnj motiv pr ti shrbyer qytetit t tyre. Pas disa ditsh nga djegia e institucioneve kryesore mezi jan siguruar disa polic pr t ruajtuar ata ka ka mbetur, ndrsa me ndjekjen dhe gjurmimin e atyre q shkaktuan t gjith kt tragjedi, vazhdojn t merren t ardhurit nga Tirana. Rreth 22 t ndaluarit t deritanishm i kemi kapur gjat nats me aksione t shpejta bliz dhe kt e kemi br n mnyr q t mos terrorizojm qytetin tregon nj prfaqsues i forcave speciale q gjendet n Shkodr q prej t hns. Por, shum prej tyre jan ende t lir dhe kjo i bn qytetart shkodran t besojn se trazirat mund t prsriten. Un i njoh, nj pjese e mir kane qen ose t lidhur me policin kriminale t para 29 qershorit ose pjestar t saj. Pr sa koh ata nuk do t jen n burg, asgj nuk mund t parashikohet Njeriu q tregon punon ende pran drejtoris s policis . n Shkodr. Si do dit ai dorzoi shrbimin at mngjes t diele, qndroi n gatishmri deri sa t prfundonte mitingu i Bashkimit pr Demokraci dhe m pas u largua nga komisariati. Vetm t nesrmen kur u kthye nga fshati i tij, n periferi t Shkodrs, ai gjeti aty nj grmadh. Zyrat t gjitha t djegura, qelit e mse 35 t burgosurve t hapura dhe qindra qytetarve t cilt ngarkonin n veturat e tyre gjithka t vlefshme q i kishte shptuar shkatrrimit. sht e vshtir q ky komisariat t vihet srish n pun. Njra pjes e tij u dogj n Mars t vitit t kaluar, ndrsa pjesa tjetr kt vit. Por, nuk sht vetm kjo. Polict e ktij efektivi tani nuk kan m forcn morale ti shohin qytetart e tyre n sy. Ne nuk mund ta mbajm m kt rrog thot ai. TRADHTIA NGA BRENDA Godina e policis, ashtu e shkrumbuar m dysh (njra pjes gjat trazirave t marsit dhe pjesa tjetr tani) duket sikur mban mbi vete nj simbolik t keqe. Ather u dogj pjesa demokratve ndrsa tani ajo e socialistve thot hidhur nj burr rreth t dyzetave, i zbritur nga rrethinat e Shkodrs, por me aq sa duket ka kuptuar se sht shum von pr t vjedhur dika. Humori i tij ngjan i vrtet. Shumkush nga ata q kan punuar ktu mendon se kjo histori ka qen e prgatitur me ndihmn e njerzve t policis. Kur n orn 14:20 t 23 shkurtit jan dgjuar krismat 583
Sokol Shameti e para n drejtim t komisariatit, aty ndodheshin vetm tet polic dhe asnj oficer drejtues. T shtnat kan ardhur nga t gjitha ant. Nga ata q ndodheshin n rrugn prball ndrtess s policis si edhe nga njerzit e vendosur mbi pallatet prreth. Prej lartsis s taracave kan ushtuar breshrimat e armve t rnda dhe ata pak polic q ishin aty jan kapur n befasi. Tani, disa dit m pas, brenda efektivit t uniformave blu, ekzistojn dy variante lidhur me rezistencn q i sht br banditve q rrethuan komisariatin. Nj pjes pretendojn se t tet polict kan rezistuar sa mundn, qlluan pr afro nj or, deri sa pan se ai pak municion q kishin n prdorim, nuk do tu mjaftonte m. Ndrsa t tjer thon se ata jan dorzuar q me sulmin e par dhe se nuk ishin aspak t motivuar t mbronin ndrtesn. Madje disa prej tyre kan marr arratin duke u larguar nga ana e mbrapme e drejtoris s policis. Pavarsisht nga kto, ai q i shton m shum hamendjet, sht fakti se si u gjet komisariati n at gjendje paprgjegjshmrie. A kishte vrtet nj sinjalizim pr nj sulm ndaj tij (disa thon po, ndrsa t tjer pohojn t kundrtn)? Dhe nse skishte a ishte e mundur q pr nj sulm t till t armatosur, ku marrin pjes rreth 200 vet, t mos dinte gj kurrkush. Dyshimet shtohen dhe m shum nga fakti q komisariati u sulmua pikrisht n momentin kur mbrojtja e tij qe m e dobt. Ata q mbshtesin kt akuz, pretendojn t ken par njerz t efektivit t policis kriminale t hyjn n ndrtes. Gjithmon sipas tyre, kta t fundit, mendohet t ken qen t lidhur me bandn dhe i kan ofruar asaj t dhnat: Pra q godina duhet t sulmohej pikrisht rreth ors 1420 kur ajo ruhej vetm nga tet polic e kur tet pjestar t trupave speciale t ardhura nga Tirana ishin larguar pr t ngrn drek. M shum e intrigon rnien e policis s Shkodrs edhe arratisja enigmatike e komisar Havarit. Si ishte e mundur q njeriu q po drejtonte me dor t fort rendin, t largohej ashtu papritur? Havari thot sot se kjo ishte vetm nj koincidenc e keqe me fatin e tij. Ai pretendon tia ket ln t gjitha detyrat ndihmsit t vet, q sipas Havarit nuk sht treguar n lartsin e duhur. Por njeriu q me sa duket ishte planifikuar pr tu asgjsuar (n zyrn e tij ran t parat predha antitanke) mohon t ket qen n dijeni t nj sulmi t mundshm. Nse do t isha ndodhur un aty, do t kisha qlluar dhe do ti kisha vrar banditt ka thn ai, ndrkoh q n Shkodr qarkullon nj variant tjetr. Ai sipas t cilit Havari ka qen n dijeni t planit pr t sulmuar Drejtorin e Policis. Ai ia ka transmetuar kt edhe Ministrit Ceka, duke i krkuar urdhr pr t qlluar, si edhe nga Tirana. Dhe vetm kur ai ka marr nj prgjigje evazive nga Ministri i Brendshm: Ruani gjakftohtsin ka vendosur t largohet n 584
Udhrrfyes i reportazhit shqiptar 1912-2011 shenj proteste, por edhe sepse e dinte se do t qe epiqendra e ktij sulmi. Mithat Havari sht larguar nga qyteti t cilin nuk e bri dot zap s bashku me eskortn e tij t shumt, duke e ln at n mshir t fatit. Pak or m pas aty do t shprdhente gjithka. Pas komisariatit, n duart e bands, do t biniin nj nga nj dhe Gjykata, Banka e Kursimeve dhe ajo Tregtare, biblioteka e qytetit etj. Pas ktyre flakve, Shkodrs do ti shkaktohej nj dm m i madh se 1 milon USD, por mbi t gjitha do t instalohej nj ndjenj frike dhe terrori me t ciln qyteti jeton ende t paktn deri sa ambicia e komisarit t shkarkuar, pr t luftuar me kokfortsi kriminalitetin e ktij qyteti t gjej nj pasues t zot. PRSE SHKODRA? Pas ksaj tragjedie q pr fat u mbyll pa viktima pyetja e par q t shkon n mendje sht: Prse Shkodra? Nuk sht hera e par q qyteti verior sht br aren e historive t bujshme dhe betejave t njerzve t rendit me banditt e armatosur. Q prej fundit t vitit t kaluar, shum gazeta foln lidhur me udhtimet e fshehta, natn pr n Shkodr, t liderit t PD Sali Berisha. Pavarsisht se askush nuk thot se e ka par vet ish presidentin, pavarsisht n se vizitat e tij qene apo jo t vrteta, nj gj kuptohet qart. Bile m t guximshmit paralajmronin se n mars aty do t riprodhohej nj Vlor e dyt. Dhe trazirat nuk vonuan. M 16 janar t ktij viti ardhja e komisar Havarit n qytet, dhe deklaratat e tij se do t shkarkonte nga puna t inkriminuarit, shoqrohen me hedhjen e nj bombe drejt godins s policis. M pas t shkarkuarit nga Komisari i porsaardhur vendosn t t rebelohen. Ata u futn n komisariat t armatosur dhe krcnuan, ndrkoh q dyqind pasues i mbshtesnin nga jasht. M dat 20 janar ata shpallen persona n krkim, por srish reaguan duke marshuar t armatosur mbi Shkodr e duke qlluar madje edhe mbi komisariatin q prej ksaj dite, duket se mbeti i krcnuar seriozisht. Rreth ksaj godine u b beteje, dy polic t specialve mbetn t plagosur, ndrkoh q peng i banditve qndroi pr rreth 60 or edhe Prefekti i qytetit. T revoltuarit u mbshtetn nga deputett e PD ndrkoh q n krah t tyre ishte edhe nnkryetarja e parlamentit Jozefina Topalli. Gjendja vazhdoi t mbetet e nder q nga incidenti i fundit n stadium midis Havarit dhe Azem Hajdarit, e deri n bombat q goditn ndrtesn e rendit dy dit prpara rnies prfundimtare t saj. T gjitha kto t ojn te i njjti qllim: N Shkodr me do kusht duhen prodhuar trazira. Pavarsisht se i interesuar pr nxitjen e tyre sht Sali Berisha, apo fantazmat e ardhura nga Mali i Zi, polict e inkriminuar apo shrbimet jugosllave, t gjitha t bjn t mendosh se qytetit t vjetr verior do ti duhet ende t kaloj dit t vshtira. Sepse PD q e ka 585
Sokol Shameti konsideruar at nj nga bazat e antisocializmit, pret sot nj prgjigje t till. Sepse dhjetra njerz t lidhur me fijet e kontrabands s nafts dhe trafiqeve t tjer t paligjshm, tani po prjetojn prplitjet e fundit t pushtetit t tyre. Por, mbi t gjitha, sese si njri nga qytetet m t madha t vendit, Shkodra renditet sot si m i varfri. Prej nj viti kufiri me Malin e Zi sht mbyllur dhe tregtia e vogl sht asfiksuar. Ende nuk sht shtruar nj metr rrug, ndrkoh q sipas shifrave zyrtare mbi 7 mij qytetar jetojn vetm duke marr minimumin jetik, ndrsa numri i firmave t huaj investuese nuk i kalon t 20-at. Por, nse nuk i kishte mundsit pr t br dika pr prmirsimin e gjendjes ekonomike, qeveria e sotme bri nj tjetr gabim jo t vogl n Shkodr. Ajo nuk pastroi dot pr nj koh t gjat institucionet n varsi t saj, nga elementt e inkriminuar. Duke qndruar me frikn se mos qyteti rebel nuk do ti mirpriste largimet nga puna, sidomos n organet e policis, ajo nuk tentoi ti kryej ato. Dhe si rezultat i ksaj policia e Shkodrs u shndrrua n nj mas amorfe dhe inefikase. Ne kishim frik t luftonim me kriminelt sepse e dinim q shum nga kolegt tan ishin pro tyre. Ata ishin pro trazirave dhe jan knaqur nga ajo q ndodhi s fundi pohojn shum polic. Pikrisht se kan par kt ngurrim nga ana e shtetit, ata hezitojn t kthehen n pun. Pr hir t ksaj pasigurie, tre persona me radh, refuzuan t marrin drejtimin e policis t qytetit. Ata presin q m par shteti t mbaj angazhimin pr largimin e njerzve t inkriminuar, q t mund t veshin edhe njher me dshir, uniformat blu. Prndryshe forcat speciale do t mbeten gjat n qytet. Qepenat e dyqaneve do t vazhdojn t mbyllen hert dhe njerzit do t barisin t friksuar rrug n mbrmje, t paktn deri sa t vendosin vet q sduhet t ndodh m kshtu.
Revista Klan 1 mars 1998 Nnshkruar: Andi Bushati
Liqeni pa kufij
Pogradecin, buz liqerit pa kufi nuk do ta njihte dot as Lasgushi i , madh, nse do e shihte sot, ndonse a i ka kushtuar perlat poetike dhe shum nga ditt e jets s tij. Qyteti me liqenin tre milionvjear, nuk sht m i pari. Uji i liqenit, n breg t cilit mund t sodisje perndimin e vagl586
Udhrrfyes i reportazhit shqiptar 1912-2011 luar tanim sht przier keqas me ujrat e zeza. Ndrsa nga Tushemishti, fshati i Ollgs apo Driloni, parku i xhaxhit kan ngelur vetm ku, , jtimet e asaj kan qen dikur. Parku i Drilonit, dikur vendi i paqt, ku Hoxha kishte rezidencn m t preferuar, tani i ngjan nj shkrettire, ku t merr t qart. Ska gjurm mjellmash apo varkash, q tani nuk mund t vozisin nga mbushja me leshterik e burimit t Drilonit. Tushemishti, me shtpit ku kalojn vija uji, dikur plot koran, tani i ngjan nj fshati t braktisur, ku ndonse shum shtpi prdoren si restorante pr k bie rruga, atmosfera ska asgj t prbashkt m ka qen njher e nj koh. Vet Pogradeci, q dikur krenohej pr vern, kur mblidhte n qytet gjith Shqiprin, kur skishte shtpi buz apo larg liqenit, t mos hapte dyert pr mysafirt, tani ska me t mburret m. As me liqenin fytyr ndryshuar, as me lagjet e vjetra karakteristike, me lindje q datonin n shekullin e kaluar, as me njerzit e qet, q st duken aq t qet, kur shikon shkatrrimet dhe rrnimet n qendr t qytetit. Asgj ssht m si m par, n qytetin dikur t mrekullueshm. Tani, ai i ngjan nj rrnimi masiv, ku t ngjan se e vetmja mnyr pr t jetuar sht, t shkosh n Ohr, pr t punuar, pse jo dhe pr t vjedhur, apo prndryshe t shessh makina. Sepse, kto koh, Pogradeci nuk prmendet pr liqenin dhe turizmin, aq sa pr mimet e lira me t cilat mund t blesh makina t vjedhura... Liqeni tremilionvjear, po dremit Dikur Pogradeci ka qen populluar nga 10 deri 20 mij banor. Porse, sipas statistikave t fundit, del t ket mbi 30 mij. Ka nj fluks t jashtzakonshm shtimi, jo vetm nga rritja natyrore e popullsis, por edhe prej zbritjeve nga fshatrat dhe rrethet e tjera. Pr qytetin q ka pasur si burim t vetm jetese turizmin dhe tani q nuk e ka m, duket e pamundur t mbaj 30.000 frym. N nj koh q pogradecarve iu duket e largt, turizmi ishte shum i zhvilluar. Familje t tra nga Tirana, Fieri, Elbasani, ishin t abonuar n familje t veanta pogradecare, ku dhe kalonin javt e pushimit, por gjendja aktuale e liqenit nuk lejon t lahesh. Koh m par u ndrtua nj minikolektor, i cili mblidhte ujrat e zeza dhe bnte pastrimin e tyre n rrug natyrale. Si rezultat i mosmirmbajtjes, kolektori doli jasht funksionimi dhe ujrat e zeza, nuk shkojn n vendin e destinuar pr t br pastrimin, por derdhen direkt n liqen. Tanim q qyteti po trefishohet, jan br shum kanalizime t reja, t cilat prfundojn n liqen. Kjo ka sjell detyrimisht ndryshimin e prmbajtjes s liqenit dhe Pogradecit i ka ndjer pasojat, sidomos vjet dhe parvjet, kur njerzit pasi laheshin, ankoheshin pr kruarje. Kjo ka sjell rnie t madhe t numrit t turistve t dikurshm, madje dhe t m besnikve. Sivjet shumkush, ndonse shpreson 587
Sokol Shameti shum, nuk beson se do t ket srish turist. Shkatrrimi i dyt i nj qyteti Qyteti n dukje i qet, e ka njohur dy her shkatrrimin masiv. I pari n fund t dimrit t 92, ndrsa i dyti, n mars 97, kur pasojat ishin edhe m t tmerrshme. U prishn gjith institucionet shtetrore, duke prfshir edhe bibliotekn, q kishte gati 300.000 volume, dhurat amerikane. sht shkatrruar Bashkia, Kshilli i Rrethit, Pallati i Kulturs, Hoteli etj. I vetmi q shptoi ishte Kampi i Puntorve, sepse nj privat e kishte marr pr 10 vjet dhe mundi ta mbroj nga vjedhjet. Tani ai shrben si i vetmi hotel, bashk me dy minihotele private, ku mund t kalosh natn, kur t z n Pogradec. Tushemishti gjithashtu u shkatrrua, pasi shumkush shkon t vjedh rrn dhe pres pemt q jan nga m t veantat. Pogradeci tani e ka t vshtir mbijetesn, siguruar dikur nga turizmi. Nse nuk vihet dor n infrastruktur dhe krijohen kushte turizmit, qyteti duket se ka pr t jetuar... nga shitja e makinave. Pogradeci ka nj treg t madh makinash q ndonse nuk krahasohet me at t Durrsit, ka trhequr vmendjen e shumkujt dshiron t blej nj makin t mir dhe t lir. Kuptohet q n pjesn m t madhe, pr t mos thn t gjitha kto jan makina t vjedhura. Por kjo si bn kurrfar prshtypje kujt i blen, i zhdoganon sipas gjith rregullave, iu bn dokumentet dhe i prdor, kuptohet vetm brenda kufijve. Driloni, ose parku i xhaxhit Parku i Drilonit prfshin 80 mij metra katror, katr rrnoja ish-lokalesh luksoze, pem t rralla, q priten prdit, nj burim t tejmbushur nga leshterik dhe nj ish-rezidenc, s cils nuk ke far ti vjedhsh m. Gjat trazirave t 91, pak ndryshoi n Drilon, pasi vendi m i dashur pr Hoxhn, u shndrrua shpejt n nj pik, ku pogradecart kalonin fundjavn. Vese gjat marsit 97, ky park i mrekullueshm, nga m t bukurit n Shqipri, nuk i shptoi dot instinkteve shkatrruese, t atyre q shkuln edhe pllakat nga lokalet, edhe tavolinat e karriget prej drrase, prishn urat e drunjta, vodhn varkat, pren pemt dhe bimsin e rrall dhe katandisn parkun n at gjendje mjerane, q sht sot. Zona i sht dhn pr tu ruajtur nj shoqrie private, e cila ka vn nj roje, pr t mos lejuar shkatrrimin e mtejshm n pamundsi pr t rindrtuar, a rregulluar dika. Pr t br nga e para parkun pr ta uar n gjendjen e dikurshme dhe ndryshuar dika duhen 250 mij dollar, q deri tani si ka ofruar kush. E ardhmja e liqenit pa kufij... 588
Udhrrfyes i reportazhit shqiptar 1912-2011 Pogradeci dhe liqeni ndan tij nuk ka si t mos trheq vmendjen e t huajve. Kjo pr arsyen se Liqeni i Ohrit sht njri nga tre liqenet m t vjetra t bots. Mosha e tij sht gati tre milion vjear dhe ka nj thellsi pre 300 metrash, ndrsa qartsia e ujit, sht m e madhja n gjith rajonin, deri n 30 metra. Gjithashtu bukuria natyrore e malit shum t lart, harmonizon me pellgun ujmbledhs shum t bukur, q prshin Liqenin e Presps dhe t Ohrit. Por ndrsa me binjakun e liqenit t Pogradecit, q lag bregun maqedonas jan marr masat q t ruhet dhe zhvillohet ajo far natyra ka br dhurat, n bregun shqiptar pak, q kujdeset edhe pr qytetin, njri nga qytetet m t vjetr, i pasur me vepra kulti shum t rralla. Pr liqenin ton, ssht br asgj, jo pse ka munguar vmendja dhe projektet e huaja, por sepse qeveria ka qen tejet indiferente, pr t ndrtuar, apo parandaluar shkatrrimin. Por, mesa duket e ardhmja nuk paraqitet aq e zez sa e sotmja. N Pogradec, s fundi sht krijuar nj njsi zbarkimi dhe negocimi pr projektet e zhvillimit t liqenit dhe qytetit n trsi, e cila quhet PIU dhe drejtohet nga Arian Merolli. Ky institut q ka mandatin e Banks Botrore dhe qeveris shqiptare kujdeset pr zbatimin e projekteve q prfshihen n grantin prej 4 milion dollarsh, q ka dhn Banka Botrore, t ndar n pjes pothuaj t barabarta pr paln shqiptare dhe at maqedonase. Shuma e caktuar pr zonn shqiptare do t shpenzohet pr mirmbajtjen, zhvillimin e liqenit, infrastrukturs s qytetit etj. Z. Merolli drejtues i njsis shprehet se PIU sht duke negociuar me qeveri t tjera pr t ngritur nj infrastruktur moderne n qytet. Shum shpejt do t bhen kanalizimet e ujit t pijshm, rregullimin e rrugve etj. Paraprakisht PIU ka shpenzuar 25 mij dollar t Banks Botrore, pr blerje pajisjesh kancelarie pr pushtetin lokal, si dhe kazan plehrash, q do t shrbejn qoft edhe simbolikisht, pr t mos ln qytetin n dor t papastrtis, e pr t krijuar iden, se Pogradeci, para se t rregullohet duhet t parandaloj shkatrrimin. Objektivat e projektit t Banks Botrore q n Pogradec prfaqsohet nga zyra jon jan: publikimi i objektivave kryesor t projektit pr konservimin e liqenit t Ohrit, zbatimi sipas kategorizimeve t BB t avancuara pr sensibilizimin dhe forcim t institucioneve joqeveritare dhe pushteti lokal, ngritja e nj zyre menaxhimi pr liqenin e Ohrit n bashkpunim me Maqedonin. Sipas projekteve t Banks Botrore parashikohet q n vitin 2006 qyteti t jet i ngjashm me shum perndimore. Nga fundi i marsit, n Ohr do t bhet takimi i 9 shteteve donatore t cilat kan premtuar mbshtetje pr investimet n zhvillimin e Pogradecit. Kto shtete, midis t cilave Gjermania, e cila ka dhn 15 milion marka pr kanalizimin e ujit t pijshm, kan qen t interesuara edhe m par, por pr shkak t indiferencs s qeveris s dikurshme, gjithka sht ln n heshtje. Zyra e PIU-t ka krkuar takimin e ktyre, donatorve, 589
Sokol Shameti me qellim q ti tregohet dhe shprehet angazhimi i pals shqiptare, bazuar mbi studimet dhe projektet e kryera, pr zbatimin e investimeve t premtuara. Takimi mendohet t bhet n Ohr, pr hir t bashkpunimit mes Institutit shqiptar dhe atij maqedonas, q deri tani duket i knaqshm dhe premtues. N fund t fundit e ardhmja e liqenit t Ohrit, ska dyshim se do t jet si n vargjet e poetit t liqenit... pa kufij.
10 mars 1998
Vrassit e Azem Hajdarit jan n Milano

Tre pista hetimi. Nuk prjashtohet UDB. Vazhdon t hesht i plagosuri Neza. Mjekt: Ende ssht gati. E ma e truprojs: Katr vllezrit ikn pas atentatit. TIRANE Dy breshri automatiku dhe t shtna pistolete kan ar errsirn e thell t s shtuns s kaluar, duke tronditur gjith kryeqytetin, ndrkoh q vetm pak aste m pas sht msuar se viktim e batares kan qen Azem Hajdari dhe truprojat e tij. Ka qen ora 21:15 kur Azem Hajdari i shoqruar nga dy truprojat e tij sapo ka zbritur nga selia e PD-s dhe n momentin kur sht hedhur n trotuarin n ann perndimore t godins sht qlluar nga persona, q kan qen brenda nj autoveture me targa t Vlors. Vrassi i ka trhequr vmendjen Hajdarit, ndrkoh q ai e kishte drejtuar automatikun pr t qlluar mbi t, njri nga truprojat ka tentuar q t nxjerr pistoletn, kurse tjetri ka mbuluar me trup hapsirn q do t prshkonin plumbat pr t goditur Azemin. Por t dy truprojat besnike nuk kan mundur q t ruajn Azemin dhe pse kan br t pamundurn, pasi ata kan prfunduar n tok prpara tij. Vrassi pr tu siguruar ka qlluar me pistolet dhe m pas sht zhdukur n errsirn e thell t nats. Dyqind mij dollar n duart e informatorit q do t mbetet anonim. Vrassit ndodhen n Milano, ndrkoh q ne e kemi njoftuar policin pr t krkuar ndihmn e Interpolit pr kapjen e tyre, por kjo nuk e ka vn ujt n zjarr. Kshtu sht shprehur e ma e njrit nga truprojat e Azem Hajdarit,
590
Udhrrfyes i reportazhit shqiptar 1912-2011 pikrisht e ma e t ndjerit Besim erja, i cili u vra t shtunn e kaluar prpara selis s Partis Demokratike. E pyetur prpara selis s ksaj partie, ajo ka theksuar se, shteti tashm e di mir se kush jan autort e vrtet t vrasjes, madje neve na kan thn se vrassit jan katr vllezr dhe ndodhen n Itali. Pr kt gj un e kam njoftuar policin, q t realizoj kapjen e tyre me an t Interpolit, por deri tani nuk sht br asgj pr ti kapur vrassit e djalit tim. Menjher pas ngjarjes organet kompetente jan vn n lvizje pr identifikimin dhe kapjen e autorve, duke prfshir ktu q nga agjentt e policis kriminale, policin e rendit, agjentt e SHIK-ut dhe Prokurorin. Madje pr her t par sht vn nj shum mjaft e madhe parash pr personat q do t tregonin ku ndodhej vrassi. Shprblimi pr at q do t ndihmonte policin varionte nga 50.000 deri n 100.000 dollar amerikan, nj shum e konsiderueshme t hollash. Dje Qeveria Shqiptare ka dyfishuar shumn. Nj vendim i saj do ti jap 200 mij dollar n dor personit q mund t gjej vrassin duke i siguruar fshehtsin e identitetit. Vrulli m t cilin kan nisur hetimet duket se sht shuar shum shpejt pas gjith asaj katrahure q ndodhi n Tiran ditn e 14 shtatorit. I gjith efektivi i policis i vn n lvizje pr kapjen e vrassve sht e detyruar q t ndryshoj objektivin dha ka kaluar n detyra t tjera, duke e nxjerr n plan t dyt kapjen e vrassve t Azem Hajdarit, duket se u ka dhn koh vrassve t tij, q t largohen dhe fshihen pa ln gjurm. Pas do minute q kalon duket se ulen shanset pr kapjen e autorve, t cilt kan prfituar dhe nga kaosi i krijuar n vend. Mbi variantin e vrasjes jan ngritur disa pista dyshimesh dhe duke prfshir ktu q nga ajo politike deri dhe te pista ordinere. Partia Demokratike menjher pas vrasjes ka dal me nj deklarat pr shtypin, ku ka akuzuar pr vrasjet direkt Kryeministrin Fatos Nano dhe pr t nuk ka pasur asnj pik dyshimi se vrasja sht br pr motive t qarta politike. Pr m tepr kt akuz PD-ja e ka mbshtetur dhe tek autori i krimit, t cilit ajo i vuri gishtin, si dhe mjetet me t cilat u realizua vrasja. Vrassi ka br nj telefonat pak prpara atentatit n zyrn e Hajdarit, duke i krkuar atij nj takim brenda pak minutash. Ky dyshohet t ket qen dhe shkaku q Hajdari t ket br at mbrmje nj rrug t ciln nuk e kryente kurr, duke u vajtur n prit vrassve. Sipas PD-s, vrassi ka qen shefi i krimeve i komisariatit t Tropojs, Jaho Salihi. Ndrkoh q dy nga tre makinat kan qen me targa t policis. Pr makinn VL 06 76. Kjo ishte deri tani dhe pista kryesore e hetuar nga Prokuroria, por nga ana e vet dyshimin mbi kt autorsi e ka vn deklarata e dhn t dieln n mesdit nga ministri Teta, i cili ka pohuar se Jaho Salihi sht paraqitur n krye t detyrs n komisariatin e Bajram Currit n orn 07:05 minuta t mngjesit. Po kshtu nga Ministria e Rendit u pohua se shefi i krimeve t Tropojs e kishte hedhur posht mundsin se ai kishte qen 591
Sokol Shameti n Tiran ditn e shtun. Por duke iu referuar burimeve t Ministris s Rendit sht njoftuar s pas s diels s 13 shtatorit, Salihi nuk sht paraqitur m n detyr dhe nuk ka informacion pr adresn e tij. Burime pran Prokuroris kan pohuar se ka t dhna ende jo plotsisht t konfirmuara se Salihi ka qen gjat s shtuns n Tiran. Burimi i cituar i Ministris s Rendit ka theksuar se nuk mund t bhej ndalimi i tij gjat s diels, pr sa koh q Prokuroria nuk kishte lshuar nj urdhr arresti. Nga ana e vet policia ka nxjerr nj tjetr version pr vrassin sipas t dhnave t para operative, ku n t vrtet identiteti i tij mund t ishte Jaho Sali Mulosmani. Por hetimet e deritanishme ende nuk e kan verifikuar plotsisht. Grupi i prokurorve nuk e ka prjashtuar nga hetimi as pistn e vrasjes s Hajdarit nga ndonj shrbim i huaj pr t destabilizuar situatn n vend dhe kryesisht dora vihet mbi UDB-n. Gjithsesi hetimet e deritanishme kan vazhduar m intensivisht n pistn e par, por vazhdon t mos jet br asnj ndalim nga ana e Prokuroris. I vetmi person q mund t jap nj informacion t sakt ngelet truproja i dyt Neza, i cili ka mundur t shptoj n fije t perit. Por megjithse jan rritur shpresat pr jetn e tij, Prokuroria ende nuk mund ta marr n pyetje, pr shkak se duhet nj garanci nga mjeku q t konfirmoj se ai sht i gatshm t prballoj nj seanc pyetjesh.
Gazeta Shqiptare 20 shtator 1998 Nnshkruar: Artan Hoxha
Prangat e fundit t komunizmit

Rreth 20 familje n Savr t Lushnjes jetojn aty ku ishin internuar dekada m par. Pa shtpi dhe asnj shpres pr t ardhmen. Udhtimi n ishullin e vetm ku ende jeton komunizmi. Ose viktimat e tij... Asgj nuk ka ndryshuar n jetn e Isa Berishs prve faktit q tani nuk i duhet t paraqitet tre here n dit, n apel, prpara operativit t fshatit. Po e njjta kasolle, po e njjta jetes dhe po e njjta kafsh nj pul q i , qndron mbi krevat duke i dhuruar nj kokrr vez do mngjes. N Savr, n fshatin e vetm n Shqipri ku ekzistojn ende t dnuar politik, ka ardhur i internuar q nga mesi i viteve 50, kur ishte tre vje. Pas arratisjes s babait e ma dhe Isai tre vjear prfunduan ktu. Kurr nuk kishin dgjuar pr at q gjendej vetm pes kilometra larg Lushnjes. Aty u than se jan t internuar. Vite m pas e ma vdes, pa mundur t shoh kurr m 592
Udhrrfyes i reportazhit shqiptar 1912-2011 vendlindjen, por duke e l n Isn fillikat. Tani ai sht 45 vje, por ngjan rreth 20 vjet m i madh. Mbase edhe m shum. Shtat vite t gjat, q kur ishte rrzuar regjimi komunist, pr t dhe shum t tjer, kishin kaluar si ujt n kurriz t pats. Gjithka q kishte ndodhur n ditt kur shembuj diktatura, aty m shum kishte ardhur si nj val thashethemnaje. Disa e kishin marr seriozisht dhe ishin vrsulur qyteteve pr t zn ndonj nga sallat e institucioneve t braktisur. Por kjo ndrr nuk kishte zgjatur, dik para e dik pas, i kishin kthyer prsri n Savr. Prkundrazi Isa nuk kishte br asnj prpjekje t ikte andej. Mbeti aty, n hapsirn e asaj qelie t errt, n t ciln dikush kishte thn se edhe lopn kishte frik ta fuste, se paksonte qumshtin. Thot se ka besim tek ligjet edhe tek qeverit dhe pret qe ato ti zgjidhin hallin. Edhe ai i respekton hallet e qeveris. Po jo aq sa t justifikoj shqetsimin e saj pr tu dhn edhe nj her shtpi atyre q i shitn e i humbn npr piramida pr ta ln at prgjithmon pa nj cop dhom . LAGJIA E BARRAKAVE Quhet Lagjia e Barrakave, sepse askush nuk guxon ta quaj m e t internuave Ndrtimi i barrakave ka filluar rreth vitit 1953. Investito. ri ishte Ministria e Brndshme dhe kapacitetet qen parashikuar pr t paktn pesqind frym. Mesa dukej Savra ishte nga t parat fshatra ku u ngritn vendet e internimit. Shpejt u kuptua se banort e saj qen njerz t padshiruar pr regjimin, q prleshen aty nga t gjitha ant e Shqipris. Pr do familje q sillnin n fillim ishte parashikuar nj si far dhome e kuzhine. Por shum shpejt numri i t prekurve u dyfishua. Tani futej nj familje n dhom dhe tjetra n kuzhinn ngjitur. Meq barrakat kishin vetm nj der, banor t rinj q rraseshin vet n dhomn e dyt u duhej q si der t prdornin dritaren. Pr trembdhjet vjet rresht me dhjetra e dhjetra familje prdorn kt stil, derisa m n fund nga zyrat e qeveris erdhi leja q t hapej nj der e re. Pikrisht kur prej andej ku ndenjn pr dhjetra vjet, do t shprndaheshin pr sektort e largt, ku i prisnin punt m t rnda. Zakonisht familjet e t internuarve, i caktonin n sektort m t largt. U duhej t rendnin or t tra n balt e shi apo n zhegun e vers q ante tokat, pr t arritur atje ku duhej t hapnin toka t reja a t shkulnin kuckat Pastaj duhet t ktheheshin po n at rrug pr t arritur . apelin e dreks, n Savr. Viheshin n rresht sa pr t thn ktu e me nj cop buk n dor ja krisnin atje ku kishin punuar paradite. E pastaj prsri n rrug pr t qen t pranishm n apelin e mbrmjes. N fillim t viteve 90, shum prej tyre rrmbyen at torb me plaka q kishin dhe ikn nga mundn. Pjesa m e madhe nuk patn fatin t marrin nj 593
Sokol Shameti shtpi n mnyr t rregullt. Thuhet se ata q i kishin sjell aty nga fshatrat dhe qytetet e Jugut e mbajtn frymn n Greqi. T tjert u prplasn n shtpit e t njohurve dhe t miqve, q nuk i kishin harruar. N vendlindje pothuaj nuk u kthye asnj. Atje nuk kishte kush ti priste. Shtpit u ishin rrnuar, mallin dhe pasurin ua kishin sekuestruar. Kur kaloi ajo val e madhe, ata q kishin mbetur ende aty nisn t numrojn njri tjetrin. Ata nuk dinin si ta quanin veten. Ishin m t pazott apo far? Ve e ndjenin se tani nuk kishin t prisinin m. Vet ata thon se jan m t ndershmit, e nuk mund ti lejojn vetes t marrin at q nuk i takon. T tjert e kan pr detyr t mendojn pr ta. FMIJT, SI DELJA E ZEZ T gjith e kan pasur afatin e internimit pr nja gjasht muaj, maksimumi pes vjet. Por ata kan mbetur n pritje pr disa dekada. Pleqt dallohen menjher nga jan, se flasin ende n dialektin e origjins. Fmijt e tyre kan nj gjuh t ndrmjetme, ndrsa niprit, t paktn nga gjuha jan br lal t vrtet Myzeqeje. I gjith ky komunitet prbhet prej rreth 20 familjesh. Jan ato q pritn radhn q dikush t vinte e tu jepte autorizimin e nj shtpie. Jo se nuk u shkonte mendja t krkonin, po nuk dinin ku t krkonin. Pastaj kishin edhe sigurin se me t vrtet ishin m keq nga t gjith. Por ja q shum u larguan dhe ata mbetn aty. N pritje q dikush t vendos drejtsi. Ata presin t rrethuar nga dhimbja e dshprimi. Jam nga Leskoviku, po shtpis sime i kan shkulur edhe gurt. Po qenka thn q fmijt e mi t mbetn si ajo delja e zez q nuk zbardhet kurr thot Vehat Iliazi. Nj plak i shkurtr q preferon t qndroj gjithmon larg t tjerve, ai zaptoi prpara dy vjetsh nj shtpi n Lushnje, nga ato q ishin planifikuar pr ish t persekutuarit. Nuk sht se e bra nga padurimi, po djali m mbeti sanatoriumeve. E linda ktu n baltrat e internimit, dhe tani i ka mushkrit balt thot Vehati. Por vetm disa dit , dhe ndrra e tij u shua. Plakat e tij u nxorn jasht dhe ato pak orendi u kalbn n shi pr t vetmin mkat se nuk kish t jepte para nn dor. Pr t mos iu dorzuar ktij fati, q e sheh n syt e shum bashkvuajtsve t saj, t lindur e rritur n internim, Bajame Hoxha, nn e dy fmijve, kishte rrmbyer plakat dhe ishte futur n katin e dyt t nj kopshti fmijsh n Lushnje. Prgjoi nat e dit npr dritaret e saj, se e ndjente se dikush do t vinte nj dit pr ta nxjerr. Ata erdhn dhe i paraqitn nj vendim, q e kthente at prsri n vendinternim. Ajo i priti gjakftoht. As q kishte parashikuar t grindej me ta. U tregoi nj bidon benzin, i hoqi tapn dhe sprkati t gjith shtpin. At q mbeti e derdhi te kmbt e veta. Ndezi 594
Udhrrfyes i reportazhit shqiptar 1912-2011 shkrepsen me t n dor i ftoi t hynin brenda. Por Bajamja nuk kishte llogaritur nj detaj. Fmijt e saj. Ata t lebetitur nuk pranonin t largoheshin. Donin t digjeshin me t mn e tyre. U mbrthyen pas rrobave t saj dhe nuk shkuleshin q aty. Ata u larguan syshqyer. Bajamja pret prsri. Nj bidon benzine e mban nn shtratin e saj. Tani shum prej tyre jan ende aty, n Savr, vetm 5 kilometra larg Lushnjes, por mijra vjet larg nj jete q ja vlen pr t jetuar. Kan fituar vetm privilegjin t mos paraqiten m n apel. Kjo m fort sikur i trishton se nuk figurojn m n asnj defter U duket se nuk i hyjn m n pun kurrkujt. Edhe nocioni i . liris u ngjan me nj sajes ironike t njerzve t shkolluar. Sillen npr baltrat e fshatit t prziera me flliqsit e kanaleve t hapura t ujrave t zeza, kujtojn ndonj t njohur, por nuk flasim m kurr pr veten. Ajo tashm sht prdhosur nn shenjn e komunizmit dhe atyre u duket si ndonj send pa vler, q ndokush ua ka ngjeshur me zor n dor. Jeta i ka lodhur aq shum sa tani nuk kan m fuqi as t kujtojn vuajtjet e tyre e as t urrejn njeri.
Revista Klan 1 shkurt 1998 Nnshkruar: Dashnor Kokonozi
Popat kthehen n Shqipri

TIRAN - Kthehet n Shqipri familja Popa, por pr t dytn her, ashtu si pas 5 vjet ngujimi n ambasadn italiane, mbeten t burgosura. Dy motrat, Teano dhe Ileana po enden tani nga njra der n tjetrn pr t marr shpjegime pr dokumentat e uditshme ONU me t cilat i pajisn majin e 1990 n pranin e vet Peres De Kuelar, por q sot po zbulojn se jan t pavlefshme. Paradoksi i historis s tyre fillon q me largimin nga Shqipria dhe ngujimin, si shprehen ato, n nj azil pleqsh t Roms. Pasi jan informuar n ambasadn shqiptare n Rom se do t ktheheshin pa asnj problem n Shqipri, dy motrat, tani n nj mosh t thyer, jan sprapsur n kufirin shqiptar, ndrsa po hipnin n tragetin e Linjs Durrs -Bari. Nuk mund t udhtoni me kto dokumente n Itali i kan komunikuar n target - sjan t vlefshme. Kthimi n Durrs Pas tet vjet qndrimi n Itali dy motrat Popa vendosn t ktheheshin n 595
Sokol Shameti vendin e tyre. M 22 korrik ato mbrrijn n portin e Durrsit. Na kishin thn se varri i nns son nuk ekzistonte m - shprehet Teano dhe erdhm t shikonin s bhej. Ktu kemi dhe prona t cilat jan zn nga persona t ndryshm. Jan ngritur mbi tokat tona ndrtesa, shtpit jan zn nga pronar t rinj, dokumentet tona jan ndryshuar. Gjat viteve q ne kemi qndruar n Itali, njerz t panjohur kan dal pronar t pasurive q ne i kemi t trashguara. Aktualisht n Shqipri sht vetm nj i afrt i tyre, tek i cili kan qndruar vetm pak dit. Nuk kan as shtpi dhe asnj mundsi pr tu strehuar. N kto dit t sorollatjes- shpjegon Ileana- jemi strehuar tek t njohurit, por jemi larguar pa dashur tu rndohemi. Dihet si jan kushtet n nj familje shqiptare. Tani ne jemi t shtrnguar t qndrojm n Shqipri, pa pasur mundsi financiare. Ja historia jon uam motrn e vogl Zhanetn, n Senatorium, un bashk me Ileann. Punonte n bujqsi dhe prej kohsh nxirrte gjak nga goja. Qndruam dy dit n Tiran, por askush nuk po merrte prsipr shtrimin e saj: ishte e persekutuar. Ishim t dshpruara kur vendosm t bjm nj shtitje prreth. Po at dit kishin ardhur n Tiran edhe dy vllezrit, Akili dhe Rolando. U takuam, blem nga nj panine me qofte dhe po zbrisnim drejt Tirans. E dini q rruga kalon para ambasads italiane (sot ambasada amerikane). Sapo mbrrijm aty - tregon Teano - shoh se polici po bisedonte me nj djal dhe dera ishte plotsisht e hapur. Fatin e kam shpjeguar gjithnj me mrekullit fetare. At dit ishte Shn Spiridhoni, shnjti ortodoks q na ka ndihmuar. Kshtu un u futa e para n ambasad dhe pas meje dhe motrat dhe vllezrit, pash se t gjith kishin ngelur si t ngrir e na shikonin: polict slviznin por edhe njerzit jasht. N oborr shtiste ambasadori italian Francesco Carlo Gentile, bashk me nj zyrtar tjetr, sapo na pa u shpreh: Kush jeni? far krkoni? I thash se jemi t prndjekur politik dhe krkojm strehim politik pr t shptuar nga ferri ku ishim futur. Gentile u hutua - thot tani Ileana - na tha prisni pak. U kthye pas 3 minutash dhe na tha: mund t rrini, ne do tju strehojm. Na komunikuan q t rrinim t veshur, pasi ekstradimi mund t bhej menjher. Kaluam dy dit t veshur dhe pa gjum n pritje pr tu nisur, por do t kalonin 5 vjet dhe nga ambasada do t largoheshim m 16 maj 1990. Jeta mes 4 mureve Kaluam 5 vjet brenda n ambasad dhe jeta jon lvizte mes nj dhome 4x4 dhe nj korridori t ngusht. Nuk mund t dilnim n oborr, do t ishte e rrezikshme. Ne motrat ishim strehuar n ish-zyrn e atasheut kulturor, ndr596
Udhrrfyes i reportazhit shqiptar 1912-2011 sa vllezrit qndronin n nj kuzhin. Nga dritarja shikonim kalimtart, q krkonin nprmjet kangjellave t shihnin familjen Popa. N dy tre raste kemi dgjuar marshet e togave t ushtarve q demonstronin para ambasads me kng pr Enver Hoxhn e q na quanin tradhtar t popullit. Personeli i ambasads italiane ishte shum i sjellshm, na pyesnin her pas her nse kishim nevoj pr ndonj gj dhe na sillnin dhurata pr festa t ndryshme. Kshtu kaluan ditt, deri n nisjen ton t mundimshme drejt Italis. Mbyllja n azil Dy motrat Popa tregojn se vet Peres de Kuelar sht interesuar pr pajisjen e tyre me pasaportat e OKB-s. Krkesa jon ishte e qart - thon ato - duam t shkojm n SHBA. Dokumenti blu q iu dha t gjashtve ishte i shoqruar me biletat pr n Uashington. Pasi i hipm avionit pr n Itali tregojn ato - fillon tmerri yn i vrtet. Mbrritm n aeroportin Ciampino dhe Teano ishte n nj gjendje shum t rnd. Aty nnsekretari italian i Ministris s Jashtme, Graffini, na premtoi se do t niseshim n SHBA, por duhej t qndronim m shum se nj or n spitalin Gemelli, ku do t kurohej Teano dhe do t kontrolloheshim t gjith. Por qndrimi n spitalin e famshm zgjati 12 dit dhe askush nuk i prgjigjej pyetjes son se kur do t niseshim n Amerik. Prgatitm t gjitha valixhet dhe u nism t skortuar nga karabinert pr arsye sigurie. Rrugs na komunikuan se kishte nisur nj grev n aeroport, ndaj duhet t ndaleshim pr nj kafe n nj tjetr vend. Ishte azili, ku ne do t kalonim 8 vjet gjithnj n pritje pr t shkuar n Amerik. Kemi plotsuar shum formular e kemi takuar shum personalitete, por vazhdojm t mbetemi n azil, t paktn deri para pak ditsh. T burgosur t burokracis Dy motrat kan trokitur shpesh koht e fundit n dyert e ambasads italiane. Pas habis t punonjsve t kufirit prball dokumenteve t OKB-s, gjenden edhe titullart e konsullats. N Itali na thon se nuk kemi probleme me kt pasaport - shprehen motrat dhe ne u nism t bindura pr kt. Por tani zbulojm se nuk mund t rikthehemi n Itali. N azil na kan thn se nuk kan vend pr ne t dyja, por ne duhet t kthehemi, jemi t smura. Motrat Popa, q me shum mundime arritn t dalin nga kthetrat e diktaturs, sot jan t burgosura nga zinxhirt e burokracis. Konsullata italiane: Ja pse nuk mund t nisen Dy zonjat Popa kan tashm nj pasaport shqiptare dhe pr kt motiv nuk mund t konsiderohen si refugjate politike. Kjo do t thot se pr t shkuar 597
Sokol Shameti n Itali duhet t ndjekin procedurat q duhet t aplikoj do shtetas shqiptar q do t emigroj (pra nj garanci bankare dhe nj dike q ti presi atje. Kshtu Konsullata italiane n Tiran shpjegon historin e dy motrave Popa q kan mbetur t bllokuara n Durrs. N Konsullat konfirmojn se kan marr kontakte me Komisariatin e Lart pr refugjatt pran Shteteve t Bashkuara dhe nuk rezulton se vllezrit dhe motrat Popa kan arritur t marrin statutin e refugjatit politik. Nj mister tjetr kjo. Por pasaporta q motrat kan n dor? Ky dokument sht i skaduar t shpjegojn n Konsullat. sht lshuar n 2 maj 1990 dhe vlente vetm pr nj muaj, pra deri n 2 qershor. N kt periudh Popat duhet t niseshin pr ne Uashington ku duhet t merrnin pasaport t re, por n kt koh ato jan shtruar pran spitalit Gemelli n Rom, dhe n kohn kur kan mbaruar kurat, dokumenti ishte i skaduar. Mbetet nj problem: motrat Popa kan jetuar pr pes vjet t mbyllura n ambasadn italiane n Tiran, tet vjet t mbyllura n nj azil pleqsh n Rom. Dhe sht logjike q pas trembdhjet vjet t jetuar n mnyr t till (n territorin italian) mbeten t bllokuara n Shqipri (pa shtpi) vetm pr nj problem burokratik? A sht logjike q nuk kan fituar akoma t drejtn pr tu rikther n Itali? Pr kt pyetje presim prgjigje.
Gazeta Shqiptare 4 shtator 1998 Nnshkruar: Alba Malltezi
Ja si digjet qeveria
Pardje, n mbrmje, n kryeministri ra zjarr. Shkaktare ishte zyra e prokurimit, shpikje kjo, e trashguar nga qeveria Meksi. Zyra merret me bazn ligjore t prokurimit duke luajtur n njfar mnyre rolin e supervizorit. Nuk dyshohet ti ket shkuar ndrmend kujt ti ver flakn, por problemi qndron te reagimi i institucionit qendror karshi nj zjarri me m shum tym sesa flak. Kur punonjsit kishin kuptuar ndodhte, lajmruan zjarrfiksit, t cilt, msuar me alarme t rreme, besuan vetm kur zri n lot i sekretares s Nanos, iu krkoi ndihm. Rrjedhimisht erdhn gati gjysm or me vones dhe as u vonuan nga rojet e gards n hyrje. Sakaq, askush nuk kishte mundur t vepronte lart, sepse n godin nuk ka asnj fiks t detyruar pr t qen n do institucion. Kshtu q t gjith brtisnin nga dritaret, duke prfituar edhe nga mungesa e Nanos, pa i shkuar ndrmend t dilnin nga zyra, pasi n kryeministri, larg do imagjinate, nuk ka asnj dalje sigurie t prdorshme n raste rreziku. Megjithat, t 598
Udhrrfyes i reportazhit shqiptar 1912-2011 kqijat e ksaj godine, as fillojn, as mbarojn ktu.... Rregullat e tjera Selia e qeveris, nuk ndahet prej kurrfar oborri, apo kangjelle nga kureshtar dhe kalimtar, t cilt, deri pak koh m par, kur skishin bnin tjetr, futeshin n kryeministri. Sipas nj prej rojeve t vjetr, n kohn e aranit, n godin futeshin jo m shum se 8 njerz n dit, ndrsa deri para dy javsh, gati 180. Kto hyrje-dalje kan qen detyruar edhe nga prfshirja n ndrtes e shum zyrave, q sduhej ta kishin vendin aty, si p.sh., zyra e prokurimit, komisioni i fes, birsimeve, zyra e kthimit t pronave, etj. Tani nj pjes e mir e tyre sht shprngulur. Pas hyrjes n fuqi t rregullores s re, (parimi baz i s cils sht hierarkia), shumka n kryeministri sht ndryshe. Krahasuar me liberalizmin e Meksit, q e ktheu n han, rregullat e Nanos duken konservatorizm dhe kthim n komunizm, nse nuk ke parasysh se n do vend t bots, pakkush ka t drejt t hyj n godinat qeveritare. Tani hyrja e njerzve q krkojn takim, sht kthyer n nj stres t vrtet pr k ka nj problem pr ta zgjidhur, apo br sikur, i duhet t pres me or, n dy sallat e pritjes s popullit. N kto salla pisllku ka zn rrnj, duke ngjyrosur edhe kolltukt nga jeshil n t zinj. Ndoshta me koh, n kryeministri do pranohen si t panevojshme, gjith llojet e takimeve me popullin, koha e harxhuar pr t cilat, mund t prdoret pr t punuar, po pr kt popull. far nuk ka ndryshuar pavarsisht... Bashkpuntort e afrt t Ramiz Alis, tregojn se ai pinte nj kafe n orn 9:00 dhe nj n 12:00. Ndrsa, ska rregullore q t bind titullart dhe punonjsit e kryeministris, q t mos pin n orar t puns, n klubet (e) dhe pran puns, pse jo n zyrat e tyre. shtja nuk sht q ata t ln pijen, pasi dihet q pija Ataturkut t madh nuk se i ka prishur kurr pun, deri ditn q ai dorzoi vet frenat e drejtimit, sepse nuk rrinte dot asnj or n dit pa pir. Vese sht e pakuptueshme, q n rregullore shkruhet shprehimisht: Ndalohet prdorimi i do lloj pije alkoolike n zyrat dhe n klubet e brendshme t Kryeministris, si dhe hyrja n seli, brenda dhe jasht orarit zyrtar, pas pritjes s pijeve alkoolike?! Tjetr dika q sduket t ndryshoj, pr hir t rregullores sht paraqitja e sekretareve. Ndrsa iu sht komunikuar veshja pa minifunde t ekzagjeruara dhe bluza t tejdukshme, ato nuk pranojn ta besojn se jan marr n pun pr t punuar. Ndoshta, kan krijuar kt mendim t gabuar, edhe pse shpesh, detyra e tyre reduktohet n ulje-ngritje receptori. Pa hyr n detaje, shum prej vajzave q bjn sekretaren n kryeministri manifestojn vulgaritet dhe munges edukate profesionale. Kur ato shkuan pr 8 marsin n Ohr, uditn jo pak grat e Insigut, (q jan n shumic bashkshortet e qeveritarve), kur pas pijes s ekzagjeruar, nisn t tregojn gjith gafat dhe 599
Sokol Shameti intimitetet e shefave t tyre. Nuk duket se kan faj ato, pse nga kameriere, apo t abonuara n kafe, u bn sekretare titullarsh, por shefat e tyre pr shijet q kan. Korridor vip dhe... Kryeministri Nano, kur prshkon korridorin vip dhe hyn n zyrn e tij t ngroht, me perde vishnje dhe kolltuk luksoz, mendon se godina prej s cils qeveris ka ndryshuar kryekput nga koha e paraardhsit. Zv/ kryeministri Fino mendon po kshtu, kur hedh ato pak hapa q e ndajn zyrn e tij nga ajo e Nanos. Ata t dy, e ndonj tjetr me fat, jan padyshim prkrahs t nj mentalitetit ndryshe, por kuptohet brenda ambienteve personale. Kryeministri nuk qllon shpesh t kaloj n korridore, pr t par ndodh, por ndonj nga stafi i ngusht, ndoshta mund ta gjej mundsin ti tregoj se, ajo pjesa tjetr e ndrtess, prjashto korridorin vip, sht nj katastrof e vrtet. Madje banort e Bathores, sikur t hynin ndonj dit forcrisht n kryeministri pr t rrfyer gjendjen n t ciln jetojn, do shtangeshin nga varfria e pushtetit, madje do po t prekeshin kaq shum sa nuk do t guxonin pr t krkuar gjsend. Kjo ska pse ti duket askujt hiperbol, nse ka pasur rastin t shoh ato tapetet e pista deri n turp t godins, q po guxove ti lash grisen. Pr t mos folur pr sistemin hidraulik jasht funksionit, sistemin elektrik n mshir t fatit, ngrohjen ende me kaldaja t amortizuara, mungesn e telefonave, nj absurditet tjetr ky. Ndrkaq zyrat dhe nj sall me tavolin t zhveshur vendevende, mure t nxira n nj pjes dhe me aq lagshti n pjesn tjetr, sa po nuk u vu dor, ministrat do t fillojn t vijn n mbledhje me adra. Ndrsa pika m delikate e kryeministris ngelen tualetet. Sikur Nano t mos kishte nj t till n zyrn e vet, por ti duhej t hynte n njrin nga ato tre c publike, padyshim do preokupohej pr shndetin personal dhe do t urdhronte t rregulloheshin. Kshtu do kishin shptuar edhe t tjert, prej friks s viruseve dhe vrapit q duhet t bjn prdit n ministrin e Financave. Problemin e madh, tani nuk e kan punonjsit q jan prshtatur me gjendjen, por ministrat q vijn n mbledhjen e kabinetit. Ata i kap nj dilem e jashtzakonshme kur hyjn n tualetet e godins dhe vrasin mendjen pr vendosjen e paimagjinueshme n lartsi t jashtqitjeve kryeministrore npr mure. Dhe telashet skan t sosur, kur vijn delegacione t huaja. Ather, punonjsit e shrbimit luten t mos zgjas shum takimi, me qllim q ndonj i huaj t krkoj t shkel ferrin. Kur, apo askurr? Ky shtet nuk sht aq i varfr, sa t mos rregulloj shtpin e vet, aq m pak, i pakulturuar, sa t mos respektoj performancn. Kt sidomos titullart dhe stafet e tyre e vlersojn m shum se gjithka. Duket, kur n vend 600
Udhrrfyes i reportazhit shqiptar 1912-2011 ti japim dorn tjetrit, e kapin nga kravata apo xhaketa, pr t par nse sht firmosur. Ndrsa pas 6 muaj qeverisje prpiqen t plotsohen me koshiencn e funksionit q kan, pak nga pak do kuptojn se mjafton t mbledhsh parat e harxhuara me celular dhe benzin makine, pr ta br godinn nga e para. Kjo sht pak si shum e papranueshme, ndaj duhet gjetur nj zgjidhje tjetr, pr ta restauruar at ndrtes, ku qeveria prehet dhe punon.
Gazeta Koha jon 18 Mars 1998 Nnshkruar: Rudina Xhunga
Gurt e shkulur t Gjirokastrs

Pasi ke udhtuar shtat-tet or prmes gropave t panumrta dhe friks s shfaqjes s maskave, koha e mbrritjes n Gjirokastr t mjafton vetm pr t pir nj kafe dhe soditur konturet e zbehta t lagjeve t qytetit. Muzgu i lagsht dhe i rnduar nga hija e Malit t Gjer na ze n qafn e Pazarit, q t kujton Monmartin, kodrn e famshme mbi Paris. Natyrisht, pa luksin e saj. I frymzuar nga ky prngjasim, miku im gjirokastrit q m shoqron, m tregon nj nga historit e ndrtimit t ksaj pjese t qyteti. Sipas ksaj historie dikur, dikush kishte thirrur nj arkitekt gjerman q t bnte arkitekturn e qytetit. Pasi punoi pr nj koh t gjat, ai u deklaron gjirokastriteve se q Gjirokastra t ndrtohej ashtu si mendonte ai, nevojitej q qendra e qytetit, Pazari i vjetr asokohe, duhej t digjej, pasi ajo i bhej penges zhvillimi t ardhshm t qytetit. Gjirokastritet e hodhn posht krkes n e tij, e konsideruan t mendur, e paguan pr punn q kishte br dhe e degdisn nga qyteti. Arkitekti gjerman u zhduk dhe pas disa kohsh u rishfaq me disa banor prmetar apo nga fshatrat prreth, por kt radh e vuri n zbatim planin e tij, d.m.th. e dogji pazarin dhe u largua. Gjirokastritt u detyruan kshtu t ndrtonin nj Pazar t ri, e kshtu u krijua kjo pjes q sot gjendet e djegur pr t dytn her. Vese kt radh arkitekti nuk ishte gjerman, por grek, zjarvnsit shqiptar. E qllimi natyrisht krejt tjetr. Dshmit e ksaj djegieje jan ende aty: dyqanet e rrugs q t on pr n kala jan vetm rrnoja, n nj rrugic q t on te prefektura ndodhet nj kasafort e shkatrruar, e cila, si m thot miku im, sht nxjerr nga banka aty afr. Hajdutt e kan menduar, mesa duket, si kasafort parash. Prefektura krejt e djegur dhe ndrtesa e Partis Socialiste e hedhur n 601
Sokol Shameti er, t mbushnin mendjen pr rigorozitetin e zbatimit t planit. Mbrmjeve n Gjirokastr njerzit mbyllen n shtpi. Lokali ajupi n sheshin e erizit sht thuajse i zbrazt e 5-6 pleq n nj cep t tij rrufisin kafet e mbrmjes. Si n do kafe province, kur hyn nj njeri n kafene ata q jan brenda kthejn kokn. Ve pleqve ndodhet edhe nj ift. Nga e folmja kuptohet se jan t huaj, ndoshta n udhtim e sipr pr Greqi. Virioni, nj shkrimtari i ri dhe i talentuar nga Gjirokastra, thot se ifte t tilla frekuentojn her pas here hotelin dhe nj pjes e mir e vajzave jan kontigjent prostitucioni. I gllabruar nga kjo ide, ai ka shkruar dhe nj roman t botuar koht e fundit n Franc. Pedagog n Universitetin e Gjirokastrs, Vrioni e mbyt vetmin duke shkruar libra. Natyrisht, e njeh mjaft mir gjendjen dhe qytetin dhe sht mjaft i neveritur nga situata e atyshme. Pr inat shkruan, shkruan bukur dhe shqip dhe sht i shqetsuar nga prpjekjet pr zhbrjen shpejt t gjithkaje shqiptare, gjirokastrite. Zhbrja, folm gjat me miqt e mi, sht vrtet e dukshme n qytet. Ajo sht s pari ekonomike. Pak firma bjn tregti. M t njohurat jan Harri Lena dhe Glina. Fillimisht n qytet u vendosn dhe dy tre biznesmen gjerman e italian. Trazirat e marsit bn q ato firma t largohen. N fillesn e saj Gjirokastra sht konceptuar si pik q kontrollon rrugn q lidh Shqiprin e Jugut me pjest e tjera t Perandoris Osmane. Sqima dhe stili i ndrtimit e reflekton m s miri k t fakt, ai sht nj qytet tregtarsh. Por prej vitesh ai nuk sht m i till. Natyrisht, pesha e tij u dobsua me shprbrjen e Perandoris Osmane, por ai mbeti i till deri me mbylljen e kufijve shqiptaro-grek nga qeveria e Enver Hoxhs. Gjat ksaj periudhe shteti krijoi nj struktur industriale pr pjesn m t madhe t banorve t qytetit. Por kur u hapn kufijt, gjirokastritet ishin t part q korrn rezultatet e ksaj hapjeje. Ata zun punt m t mira n Greqi. E pastaj kontrabanda. Jo pak gjirokastrit e lazaratas e kontrollonin at rrjet t gjer q shtrihej nga Jugu n Veri. Dikush thot se n Lazarat e Gjirokastrr, fal ksaj kontrabande, mund t ket nja 200-300 milioner. Tashm kontrabanda u prqndrua n pak duar, dhe ndryshuan rrugt e kalimit t saj. N shumicn e rasteve ajo bhet nga deti. Nj paraliz e till ekonomike ka br q zhbrja, t prshpejtohet. Njerzit i kthejn syt gjithnj e m shum nga konsullata greke, e cila sht veshur me pushtetin e institucionit q prcakton t ardhmen ekonomike t banorve t qytetit, shkollimin e fmijve, madje edhe karriern poltike t atyre q kan ndrmend t merren me t. Edhe pozicionin gjeografik konsullata greke e ka n nj pik dominuese, pikrisht n Qaf n e Pazarit. Mngjes pr mngjes nj grumbull i madh njerzish 200-300 veta mbush rrugn para konsullats, n pritje t vizs. Nn shembullin e ambasads amerikane, rruga bllokohet e 602
Udhrrfyes i reportazhit shqiptar 1912-2011 pritsit i nnshtrohen ankthit t gjat e dilemave t marrjes apo mosmarrjes s vizs. Seleksionimi i tyre sht i hollsishm dhe pothuajse i njohur: fillimisht grekt, pastaj vorioepiriott e tek- tuk ndonj shqiptar me emrin Selim apo Ismail. Konsullata e mat gjithka me kutin e vet. Nuk prjashtohet ktu dhe prfitimi i mirfillt financiar i punonjsve t ambasads dhe i nj grupi t privilegjuar ndrmjetsuesish shqiptar. Dikush mbetet i knaqur dikush jo, e shpeshher paknaqsit dhe ngatrresat kan uar deri n konflikte t armatosura e vrasje brenda personelit t konsullats, skandale kto t njohura, por t mbyllura n ngut. Kompensimi i ktyre privilegjeve bhet me rrug t drejtprdrejta e t trthorta, por gjithsesi n funksion t qllimit t arkitektit q prmendm n fillim. Dhe arkitekti krkon fillimisht paralizim dhe mosfunksionimin e shtetit shqiptar n Jug, diskreditimin e institucioneve, degdisjen e qytetarve shqiptar nga ky shtet dhe nga prkrahsit e tyre kombtar. Pr nj qytet relativisht t vogl si Gjirokastra, universiteti sht nj shans i vrtet i madh. Mir po ai sht institucion ndr m t goditurit nga valt helenike. Niveli i msimdhnies nuk i prek nivelet e nj shkolle t mesme t mir. Shumica e pedagogve t paspecializuar, pa tituj e grada shkencore, pa ambicie msimdhnie. N bised me nj grup studentsh merr vesh se niveli i korrupsionit sht i lart, e shpeshher pedagogt i mbledhin fitimet haptazi me lista. Jo pak student i marrin notat pa qen asnj her n shkoll e madje nga Greqia, Italia apo Gjermania. Universiteti sht kthyer n qendr t dominuar pothuajse krejtsisht nga grekt. Departamenti i greqishtes, megjithse nuk ka pasur kurr me tepr se 20-30 student, z m shum ambiente sesa departamenti i gjuhs, letrsis, historis dhe gjeografis t marra s bashku. Ngulmimi grek na arsim nuk lidhet vetm me universitetin. Tashm n qytet ekziston Metropolia ose gjimnazi grek i qytetit. Ndrkoh, pr arsye q nuk dihen, sht mbyllur Medresja, shkoll pr fmijt e varfr t besimit mysliman. N aktivitetin e zhvilluar n ambientet e ktij universiteti me rastin e 60- vjetorit t lindjes s I. Kadares, ndodhi edhe nj incident midis poetit nga Kosova Agim Vinca, dhe njrit prej pedagogve grek t departamentit t greqishtes. Pedagogu kishte punuar vite m par n Universitetin e Prishtins e fliste mir shqipen. Vinca i flet shqip. Kolegu i tij nuk prgjigjet. N Gjirokastr greku nuk dinte shqip. Njri nga punonjsit kulturs n bashkin e qytetit, ish-drejtori i Radio Gjirokastrs, Saimir Sknduli, thot se t paktn 50 shtpi karakteristike, monumente kulturore, jan n shkalln e fundit t degradimit. 100 t tjera thuajse n t njjt n gjendje, pjesa m e madhe t dmtuara nga shprthimet. Bashkia ka prgatitur nj projekt q do tia paraqes qeveris. Nse ato objekte nuk restaurohen, 603
Sokol Shameti mund t shkatrrohen. Ndrkoh n rrugn 11 Janari sht shfaqur Telekomi - armiku i pamshirshm i rrugve t qyteteve shqiptare. Kalldrmi i rrugs sht dmtuar e thuajse zhdukur. Njrn ndr rrugicat m t bukura t qytetit e ka mbuluar balta. N nj gjendje t till t mjerueshme ndodhet edhe kalaja. Ana perndimore dhe lindore e saj rrezikojn shembjen. Muret aty jan thuajse n ajr, pas rrshqitjes s dheut, si rezultat i prerjes s pemve. N Muzeun e Armve kan mbetur vetm topat e vjetr e t ndryshkur dhe avioni i famshm amerikan, trofe i lufts s shtetit komunist me imperializmin. Dhjetra dhe qindra arm t vjetra, shumica prej tyre, me nj vler monetare e historike jan shitur n Greqi. Madje qytetart thon se konsulli grek ndrmori nj fushat vetjake pr mbledhjen e objekteve t tilla n Gjirokastr dhe fshatrat prreth. Kjo ndodhi n 97n e rrmujave. Gjith kjo klim shkatrruese do t bj q brenda pak vitesh Gjirokastra t ket humbur pjesn m t madhe t pasuris historike. Megjithat, optimistt shpresojn. Mbase Kadareja, sipas premtimit q u ka dhn autoriteteve t qytet, do ti bind zyrtart e UNESKOs q ta shpallin Gjirokastrn qytet nn mbrojtje. Madje kto tentativa kan filluar. Kryetari i bashkis Ylli Asllani, ka vizituar Parisin dhe ka zhvilluar bisedime me zyrtar francez. Flitet se do t hapet dhe liceu i famshm i qytetit. Nse kto ndrra realizohen, qyteti shpton, nse jo... Kshtu nn hijen e Malit t Gjer, shtyn ditt Gjirokastra. E krrusur n peshn e rnd t gurveve, ajo i ngjan atij plakut q vuan prej shum smundjeve, por q ska para t blejn ilaet e kurimit. E pra, Gjirokastra sht vendlindja e mjaft politikanve shqiptar, t cilt me sa duket me tu larguar nga ajo e harojn at. Pothuajse prej 20-30 vjetsh gjith kryeministrat shqiptar kan qen nga ky qytet, arani, Nano, Meksi, Fino, e Majko. Po kshtu, mjaft politikan me ndikim n jetn politike t vendit jan nga ky qytet. Ata vijn n kt qytet m t rrall pr ndonj vizit kortezie, apo pr takime politike e zhduken. Kuptohet q bjn dika, por kjo dika lidhet m shum me nj grup miqsh e t njohurish t tyre e fare pak nga Gjirokastra. Rrugn e kthimit nga Gjirokastra njeriu e ndjen veten pak fajtor. sht si nj ikje tinz prej dikujt q sht n rrezik dhe se ndihmon dot.
Revista Spektr 16 janar 1999 Nnshkruar: Mark Marku
604
Drejt Lezhs me kuaj, erdhn 14 princrit mesjetar

Njzet e dy mij hapa nga Kruja dhe mes ksaj dhe Shkodrs ndodhet qyteti i Lisusit (1 hap = 1.5 metra), t cilin me nj emr m t zakonshm e quajn Alesium. Kshtu do t shkruante Marin Barleti pr qytetin ku u b Beslidhja, n librin e tij Histori e Skndrbeut E madje Barleti flet pr kt qytet me emrin e tij t lasht, duke e renditur t dytin, emrin e kohs, at mesjetarin Alesium Pas 550 vjetsh: Rreth 60 km nga Tirana ndodhet qyteti i Lisusit, q me nj emr m t zakonshm e quajn Lezh. Korteu i gjat u nis pikrisht nga kryeqyteti, n mngjesin e dits s djeshme, pr t evokuar ngjarjen e madhe q bashkoi princrit shqiptar n luft kundr turqve. Ndrsa n mes t grupit t madh, me dshirn kurioze pr t par kalorsit me veshjet dhe emblemat princrore. Fillimi i fests Nj rrugtim, as i gjat e as krejt i shkurtr, npr rrugt m gropa, q Veni bnte sikur i shmangte. N fakt donte t mbrrinte nj or e m par n Lezh. Dhe krejt normale, pasi rrugt q nuk t ofronin asnj peisazh, sikur t detyronin t mbrrije sa m shpejt n Lezh, atje tek vendi ku u b Beslidhja e ku vite m pas u varros Skndrbeu, n kishn e dikurshme q u b xhami xhami pas vdekjes s Kapedanit, e tani memoriali i tij Nj or nga koha e rrugtimit ka kaluar ndrkaq e n horizont dallohet tyrbja. N majn e atij mali ndodhet nj kala. Drejtori Institutit t Monumenteve t Kulturs tregon se nuk sht vetm kalaja e njohur e Lezhs e ngritur n majn e Kodrs s ktij qyteti, por edhe nj tjetr n nj maj m t lart. Akrolisi ishte tepr i vshtir pr tu pushtuar, e madje i pamundur. Piksynimi ishte tashm i maqedonasve t cilt nuk po gjenin asnj mundsi pr t br t tyren kalan e papushtueshme. Me luft e pamundur, e nj zgjidhje, krejt papritmas duket fatlume pr pushtuesit. Me plak lufte ata arrijn t nxjerrin t zott e shtpis nga kshtjella e hekurt E me kt histori Lezha shfaqet e tra para sysh dhe banort e saj, q kan preferuar t mos rrin n shtpi n kt dit t fests q ata e ndiejn t vetn. Rrugt, sheshet e prmbytur nga lumenj njerzish, tani presin vetm orn 11:00. Barleti nuk thot se or e dits ka qen 555 vjet m par, kur gjergj
605
Sokol Shameti Kastrioti u takua me Balshn, Arianitin, Dukagjinin e nuk thot sa or ka zgjatur takimi i tyre por jo vetm: Qyteti i Lezhs u zgjodh vetiu si vendi i prshtatshm edhe pr arsyen se ndodhej nn sundimin venedikas q e plqenin dhe e kishin fort pr zemr t gjith. M tej Barleti tregon mbi sa u diskutua n Kuvendin e madh t princrve shqiptar q donin t luftonin kundr turqve, ka riprodhuar fjaln e prijsit shptimtari i liris e gjith lavdis t ciln t gjith burrat n kuvend e zgjodhn njzri kapedan t vetin. M tej Beslidhja u b, u kryqzuan shpatat nn betimin e udhheqsve t trupave n luft kundr turqve. Homazh bess Ndrsa m shum se 5 shekuj e gjysm m pas, pikrisht n obeliskun q prkujton at ngjarje u vun kurorat prkujtimore N mes t nj lulishteje t dikurshme t shtruar me kalldrm nj muran sht ngritur me gur masiv. N fakt nj gabim i vjetr q ka marr gurt nga muret e vjetra ilire q ende kan gjurm n kodrinn e Lezhs. Por gjithsesi ky gabim i ka dhn monumentalitet obeliskut, q paraqet prkrenaren e Skndrbeut, mburojn e tij me stemn e familjes dhe shpatat e prindrve rreth e rrotull saj, si pr t evokuar kryqzimin e tyre mbi betimin e dhn pr bes. Banort e qytetit si dhe t ardhurit nga Tirana dgjuan s pari trokun e kuajve. E m pas kalorsit u afruan e qndruan n dy rradh anash obeliskut. Kalors e kalorse, mes tyre nj bukuroshe me flok t drejt q ngjante sa me nj princesh, sa me nj zan mali q gjithmon ekziston s paku si imazh legjendash tek kushdo lezhjan, apo krutan apo Dhe kalorsit s bashku me t tjert kan pritur Meidanin e t gjith personalitetet e tjera t qeveris, politiks, fes, etj t cilt bn homazh te obelisk e u nisn drejt vendvarrimit t Heroit Kombtar q bri lidhjen e bess. Dika m ndryshe se n ditt e zakonshme, jo vetm pr shkak t entuziazmit t banorve, Lezha ka dashur dje, t tregoj ekzistencn e saj. Memoriali, pas kaq kohsh ishte i hapur pr syt e njerzve. Kioskat q e kishin rrethuar ishin hequr t tra dhe gjith ka mbetur nga kisha q iu b banes e fundit Skndrbeut, kishte dal n drit. Nj urz e vogl, si rrall her njohu aq shum hapa mbi trupin e saj, hapat e vizitorve t veant q donin t celebronin festn. Nn tingujt e kngve t interpretuar nga grupi Pax Dei, memoriali u prmbyt nga njerzit. Nj prshndetje nga Meidani, por edhe prfaqsuesit e feve n Shqipri, n katedralen e Shn Kollit e cila tani nuk ka ve ca pak gur n lartsi nga muret e kohs s njeriut t cilit i bri varr dhe emblemave q prfaqsojn betejat e prijsit, mes t cilave ai shnoi ve dy humbje, princit t urt e t menur, si e cilsoi Meidani pikrisht mbi 606
Udhrrfyes i reportazhit shqiptar 1912-2011 kryet e varrit q flitet se ka eshtrat e t parit t shqiptarve n Msjet. Simbolike dhe jo me ndonj monumentalitet shokues, gjithsesi festa e djeshme ka shnuar vetm entuziazm, duartrokitje, shkrepje blicesh e shtyrje gazetarsh. Mes tyre edhe truproja simpatike, q uditshm pr atmosfern e krijuar, rri n mes t turms q ka prmbytur katedralen e vogl, me kurriz nga varri i princit dhe nuk e shprqndron pr asnj ast vshtrimin e tij. I prkushtuar n pun, duket si i vetmi njeri q ka harruar se po festohet n Lezh. E megjithat po festohet. Ndrsa t ftuarit nga Tirana nuk i nx memoriali i rrethuar nga kolonada e mermert dhe nj pjes e mir e tyre detyrohen t presin jasht, vetm pak metra prtej n nj nga sheshet e qytetit, kalorsit prshndesin banort nn tinguj valsesh. Vetm pak minuta m pas, jan kta t fundit q prshndesin presidentin dhe suitn e tij pasi numri nj i shtetit t sotm shqiptar nuk ka nguruar t flas edhe drejtuar ktij qyteti Ndrkaq paraditja ka sosur dhe srish nis nj rrug. Nj varg i gjat makinash q rindizen pr t ln pas zhurmn e lezhjanve q pr pak koh braktisn t gjith shtpit, memorialin e Skndrbeut, obeliskun e Beslidhjes (madje edhe kurorat q u vendosn e q pas gjysm ore nuk ishin m aty), kalan n majn e kodrs apo Akrolisin q mbretron m pran Zotit, baltn e qytetit verior si dhe imazhin e t qnit afr Kastriotit dhe 14 princrve t tij. Por jo drejt Tirans. Vargu devijon diku rrugs, n nj kthes q srish krkon t na oj tek Skndrbeu. Drejt Krujs Makina e Venit, i kujdesshm edhe kur ul paksa xhamin e duket sikur trembet nga i ftohti i papritur, gjarpron npr nj rrug q ofron nj pamje gjithmon e m interesante. Pr t arritur n lartsin e malit ku sht ndrtuar Kruja e pr t prfunduar n Kshtjelln e Kastriotve Kjo sht nj tabllo e Naxhi Bakallit. Piktori q ka prdorur pr ushtart e betejs portrete miqsh, ka vn mes tyre edhe veten. Nuk sht i pavdekshmi e as nj kolos, por pikrisht ushtari n trupin e t cilit jan ngulur dy shigjeta nga plagt q kan shkaktuar t cilat kullon gjak. E vazhdojn shpjegimet pr gjithka brenda muzeut t Skndrbeut. Ca nga specialist e ca nga t tjert nn z. Tufa e madhe prfundon n taracn e muzeut q asnj i huaj q vjen n Shqipri nuk harron ta vizitoj. Nj bllok q krkon dedikimet e t pranishmve t fests s madhe. Ndrsa Edi Rama srish kujtohet q sht piktor pr t ln n Kruj dika t vizatuar me stilolaps. E kshtu vazhdon entuziazmi i njerzve t fests ku m t zhurmshmit ishin disa fmij q do t mund t jen t pranishm edhe n jubileun e 600-t t Beslidhjes. Ndoshta voglusheve 607
Sokol Shameti t Klosit kjo u ka shkuar ndrmend ndrsa luajn me babain e tyre, fare pran Evertsit, Janullatosit, Rams, Zeqos, Ceks e shum ambasadorve Dhe duket se Kruja ishte mbyllja m origjinale e fests s djeshme q kishte lidhje me Lezhn. N fund t fundit a nuk u nis Skndrbeu nga Kruja? Ndrkaq vargu i gjat i makinave merr rrugn pr n Tiran, e shum njerz mbajn syt mbyllur. Jo se jan t lodhur nga festimi i gjat, por se imazhet q parakalojn nga xhami nuk jan aspak interesante, pr m tepr pas ringjalljes s imazheve mesjetare. Pas fests q ka qen tepr e kndshme
Gazeta Shqiptare 3 mars 1999
Kasaphana e Beratit
Berati prcjell me lot 3 polict e vrar Nn nj qiell q pikonte shi dhe para nj turme q rridhte lot, kryeministri Majko ka krkuar dje ekzekutimin e menjhershm t kriminelve q i rezistojn policis. I gjith Berati ka dal dje pr t prcjell tre polict e vrar, dyqanet dhe shitoret e tjera jan mbyllur. Trafiku sht minimizuar n maksimum, ndrsa tre djemve q kan mbrojtur rendin u jan br nderimet e fundit. Kryeministri Majko ka ardhur i shoqruar nga nj eskort e fuqishme dhe nga prfaqsuesit m t lart t rendit dhe ministra t tjer t kabinetit. Prpara kan qnduar tre trupat e bashkmoshatarve t tij, Baftjar Gramshi, Rushan Toska dhe Lumner Hasanbelliu t vrar n krye t detyrs vetm 24 or m par. Kryeministri sht treguar i ashpr kur ka krkuar dnimin kapital dhe ekzekutimin e t gjith kriminelve q cnojn popullin, rendin, policin. Por megjithse e kan aprovuar pr deklaratn, shum prej t pranishmve nuk kan besuar totalisht tek fjalt e tij. Nuk sht hera e par q flitet n kt mnyr ndaj kriminelve, por srisht ata po vrasin djem nnash, pa as m t vogln mshir, ka pohuar nj polic i vjetr 48-vjear. Shum prej qytetarve kan krkuar edhe varjen publike t vrassve t cilt edhe pse ishin tashm t mbaruar duhej t ekspozoheshin prpara popullit, pr t treguar se kush sht shteti. Por ky propozim sht dukur makabr dhe kufomat jan ln n morgun e qytetit, ku as familjart nuk kan guxuar t afrohen. Lott dhe dhimbja e thell e nj qyteti q ka tashm dy vjet nn pushtetin e bandave ka shoqruar pr n banesn e fundit viktimat m t frekta t krimit. Ngjarja sht e rnd, 608
Udhrrfyes i reportazhit shqiptar 1912-2011 tmerri dhe paniku q ka kapur banort e qytetit t lasht duket se nuk do t davaritet kollaj. Ndrsa delegacionet e gjata qeveritare dhe t policis bashk me dhjetra gazetar jan larguar pr t ln n zi qytetin e barbarizuar, banort e Beratit, dje n mbrmje jan mbyllur n shtpit e tyre edhe m shpejt se ditt e tjera. Polict koleg t viktimave do t jen srisht n postbllokun e Poshnjes, duke mos i uruar njri tjetrit fatin e keq t shokve t vrar.
Gazeta Shqiptare 6 mars 1999
609
Sokol Shameti
610
2001 2011
611
Sokol Shameti
Familja q ende jeton mes grmadhave t Lans

Fmijt jan zgjuar t tmerruar, t rriturit nuk dinin far t bnin. N mesin e nats, rreth dhjet dit m par, nj fadrom e policis ndrtimore erdhi pr tu shembur shtpin. Ata jetojn n bregun e Lans, posht tregut t Vasil Shantos. Para disa vitesh ligji sht zbatuar gabim, tani ka ardhur koha t ndreqet, por jan ata q e psojn. N shtpin ngjyr roz, te tregu i Vasil Shantos, jeton familja Emrullaj. Ata jan detyruar t vendosen aty vetm gjasht muaj m par, por u duhet ta braktisin banesn e re dhe t shohin t rrnohet brenda pak orsh, punn, djersn e gjith jets. Ka rreth nj muaj q Policia Ndrtimore ka filluar shembjen e ndrtimeve n Lan, nga ura e vogl e Shallvareve deri te Vasil Shanto, aty ku ndodhet, edhe pr pak dit ndoshta, shtpia e familjes s vetme q vazhdon t jetoj me kt ankth. Familja Emrullaj, e prbr prej 4 kurorsh, sht zhvendosur nga Mamurrasi n Tiran, n truallin q kan bler para gjasht vjetsh. Jan 14 vet, Enver Emrullaji, gruaja dhe tre fmijt e tij, motra e ve e Enverit me dy fmijt, nna dhe babai i Enverit, dy fmijt jetim dhe e veja e vllait tjetr, q tani nuk jeton m. Fatkeqsit e njpasnjshme i detyruan t linin Mamurrasin dhe t prballeshin me vshtirsi t tjera n kryeqytet. Ndrtuan nj shtpi, pr t jetuar t gjith s bashku, vllezr e motra, gra e fmij. Shpresonin t gjenin nj jet m t qet, t punonin me ndershmri dhe n harmoni me njri-tjetrin. Por nuk ndodhi kshtu. Fatimja, nna e Enverit, t pret me dhembshurin e nj njeriu t lodhur nga padrejtsit e jets. 67-vjearja tregon se si familja e saj vendosi t linin Mamurrasin, ashtu si kishte ln Malin e Zi dhe tokat e tyre, para 60 vjetsh. Kujton vitet e kqija, ather kur braktisn shtpi e katandi, t detyruar nga lufta dhe shpreson t mos mbes prsri n mes t katr rrugve. Nuk di si ti them ksaj pun, nuk m duhet m jeta. Djalin dhe dhndrin mi vran, tani fadroma e policis po na nxjerr n rrug t madhe. U kemi krkuar njerzve t qeveris t na kompensojn tokn q kemi bler, ose t na japin kredi. Deri tani nuk na kan dhn asnj zgjidhje. Ne duam t jetojm si njerz, ligji le t
612
Udhrrfyes i reportazhit shqiptar 1912-2011 zbatohet. Ne nuk duam t bjm ligje dhe as ti shkelim ato. Ajo tregon se sa kan shpenzuar burri dhe fmijt e saj, para dhe koh, pr t ngritur nj streh dhe pr t ndrtuar nj t ardhme. N syt e saj nj trishtim i hidhur fillon e ulet, kur tregon se si fmijt e vegjl t familjes s madhe, qajn dhe dridhen nga frika se n do moment mund t vijn polict, me zhurm dhe potere e ti nxjerrin jasht. Edhe Enveri, djali i madh, nuk di m se si do ti vej filli ksaj pune. I duhet t prkujdeset pr prindrit e vet, pr familjen dhe fmijt, pr motrn q ka mbetur e vetme me dy fmijt e vegjl, pr niprit, vocrrakt e vllait t vrar dhe pr gruan e tij dhe askund nuk ka dgjuar t paktn nj fjal t mir. Ka shkuar gjithandej, ka prplasur kokn n kryeministri pr t krkuar ndihmn e dors s shtetit. Nuk e imagjinonte ti ndodhte kshtu, ather kur investoi pr t bler tokn, ku mendonte t krijonte nj jet m t mir pr t gjith pjestart e familjes s tij. Tani i mbetet t pres se far do t vendos gjykata pr hallin e tyre, pa dashur t largohet aspak nga shtpia q nuk arriti ta gzonte. E ku mund t shkoj? Tragjedia e familjes sime vazhdon. Pres q gjykata t marr vendimin ditn e mrkur dhe nuk do t largohem nga toka ime deri ather. N nj zon t gjelbruar, parqe dhe lulishte, nuk jepen leje ndrtimi. Nse sht tok m pronar, kjo siprfaqe nuk i kthehet pronarit, por i kompensohet n nj vend tjetr dhe siprfaqja ruhet e gjelbruar. T dy familjet ia kan bler token Bogdanve, t cilve u sht kthyer trualli po aty ku e kan pasur, nga bashkia. Tashm dy brigjet e Lans do t gjelbrohen prsri, skarpatet e Lans do t restaurohen dhe shtrati i Lans do t pastrohet nga mbeturinat ndrtimore t viteve.
Gazeta Panorama 21 tetor 2002 Nnshkruar: Brikena Demiras
Flamujt anglez pushtojn Shkrelin

Reportazh/ Malsort e Shkrelit bhen gati pr mbjelljet e reja t krpit
613
Sokol Shameti industrial Sapo l qytetin e vogl t Koplikut, tej n horizont t shfaqet krahina e Shkrelit. Jemi duke u kthyer n kt zon t Veriut nj vit pasi aty policia shqiptare shkaktoi nj skandal banal, duke shkatrruar mbi 500 mij bim t krpit industrial n vend t bimve narkotike. N pamje t par pothuaj se nuk ka ndryshuar asgj. T shfaqet srish po ajo pamje, me nj fush sa t ha syri t lna djerr, ku nuk duket qoft dhe nj pllmb tok e punuar. Tej n horizont qndrojn t njjtat male t thepisura, ngjyr gri. I vetmi ndryshim sht fakti se kt radh vera prvluese ende nuk ka hyr dhe sfondin e przhitur t nj viti m par e ka mbuluar nj gjelbrim i harlisur. N rrugn automobilistike nga Kopliku n Dedaj, q sht qendra e komuns s Shkrelit, jan shtuar dhe 2-3 kilometra asfalt. Por gjithsesi m shum se gjysma e rrugs vazhdon t jet e shtruar me t njjtin kalldrm ne gur t bardh, gj q nuk e kan br shqiptart por ushtart autro-hungarez qysh nga Lufta e Par Botrore. Sapo i afrohemi qndrs s komuns shohim gjithandej flamuj karakteristik t Britanis, ndrsa sipr degve t nj rrapi shekullor valvitet nj beze e bardh ku sht shkruar me t kuqe Mirse erdhe miku i Shkrelit, Xhorxh Skot. N qendr t Dedajt ndodhen tre lokale, t cilat jan t mbushura plot me njerz. Dedaj ka veshur nurin e nj dite feste, ku gjithandej flamujt britanik jan shoqruar me flamuj kombtar shqiptar. Fmijt e shkolls por edhe m t rriturit, mbajn n duar flamuj t vegjl britanik, a thua se aty sht e vetmja shpres pr ndryshimin e jets s tyre. Sapo zbresim nga makina takojm kryetarin e komuns, Martin Pllumbi dhe disa banor t tjer t fshatit, t cilt nj vit m par na kan shoqruar n parcelat e mbjella me krp q ishin shkatrruar nga policia. Msuesi veteran, 77 vjeari Ndoc Dedaj thot se ka ndryshuar mndje pr gazetat qysh kur nj vit m par ato hodhn drit mbi t vrtetn e aksionit antidrog t policis n Shkrel. Agronomi Brahim Maleci, ish- i arrestuar nga policia si kultivues i bimve narkotike shprehet se mediave dhe ambasads britanike u jemi mirnjohs, pasi ndryshe do t ishim kalbur n burgjeve, jo vetm si trafikant droge por edhe si bashkpuntor t rrezikshm angloamerikan pr Shkrelin. Maleci sht gjithashtu edhe sekretari i shoqats s fermerve t Shkrelit dhe thot se tokn e kemi br gati pr mbjelljet e reja t krpit, por jemi n pritje t fars nga Anglia. Ndrsa kryetari i komuns Martin Pllumbi deklaron se e vetmja 614
Udhrrfyes i reportazhit shqiptar 1912-2011 shpres pr t prmirsuar sadopak jetesn n kt skaj t Shqipris sht ndihma e afruar nga britanikt, pasi nga shteti shqiptar na vijn vetm 13 milion lek t vjetra n muaj, t cilat duhet tua pjestoj 700 familjeve t varfra t komuns. Shkreli sht nj nga komunat m t mdha n veri t vendit, e prbr nga 15 fshatra dhe me 7 mij banor. Siprfaqja e punueshme e toks sht jashtzakonisht e vogl, ndrkoh q krahu i puns mungon, pasi mbi 2 mij burra jan larguar n emigracion, sidomos n Angli e Amerik. Ndryshe nga zonat e tjera n veri t vendit, banort e Shkrelit nuk i kan braktisur kullat e banesat e tyre, pavarsisht se djemt kan emigruar. Pllumbi thot se mos braktisja, e vendlindjes sht nj veori karakteristike n kt zon. N Shkrel askush nuk sht larguar drejt qyteteve t madha t vendit. Kush e ka marr iniciativn pr tu larguar, ka shkuar larg deri n Angli apo Amerik. Jan ata djem q punojn n emigracion, t cilt sigurojn mbijetesn e malsorve t Shkrelit. Nj tjetr dallim spikats sht edhe fakti se n zonn e Shkrelit nuk ka asnj hakmarrje, apo vrasje gjat viteve t fundit, edhe kt banort ia dedikojn bashkpunimit reciprok. Agronomi Maleci thot po t ishte n dor t shtetit apo politiks, ne do t kishim psuar fatin e vllezrve tan t veriut t Shqipris, si n Tropoj apo Shkodr. Ndrsa msuesi veteran Ndoc Dedaj shton se shteti nj vit m par deshi t na vinte nj damk q se meritonim, t na bnte trafikant droge, por shyqyr zotit shashka u plasi n duar, e u nxiu turinjt atyre e jo malsoreve t varfr t Shkrelit. Edhe n Shkrel shpresa vdes e fundit. Ndryshimet n jetn e malsoreve t Shkrelit edhe pse jan aq t padukshme, mbajn gjall shpresat e tyre pr dit m t mira. Fshatart t flasin me mirnjohje pr nj prift katolik nga Shkodra q ka pajtuar nj msues anglishteje nga Kopliku, i cili vjen dy dit n jav Dedaj dhe u mson gjuh t huaj fmijve t vegjl. N Shkrel nuk hyjn valt e asnj televizioni shqiptar, qoft privat apo publik. Kanali i vetm shtetror shfaqet ndonjher m t rrall, por repetitori i tij buz kufirit me Malin e Zi, m par prishet sesa ndreqet. Lajmet i ndjekim me anten satelitore, - thot Qamil Memaj kryeplaku i fshatit Re. Pr dritat hoqm t zit e ullirit gjat dimrit, por ka rreth nj muaj q kemi patur edhe pse sht rritur vlera e faturs aforfe, - thot Martin Pllumbi. Nj kryefamiljari n Shkrel i duhet t paguaj 15 mij lek t vjetra n muaj pr energjin elektrike, pothuaj gjysma e prkrahjes sociale q merr nga shteti. Megjith varfrin e madhe q ka zona, ne si komun vendosm q ta paguanim energjin gjat ktij muaji, dhe shteti arriti t arktonte parat nga t gjitha familje e Shkrelit. Ndrsa pr uj as q bhet fjal, n dy esamat e vetme popullore t fshatit grat qndrojn me or t tra n 615
Sokol Shameti radh, t mbushin uj pr t pir. Gjithsesi nj vit pas skandalit t krpit, malsort e Shkrelit jan po aq t vendosur pr ta kultivuar bimn industriale q mund t ndryshoj jetesn e tyre. Skandali i krpit t Shkrelit nisi n mesin e vers s vitit t kaluar, kur mbi 100 forca policie u lshuan me kosa e zjarr n duar mbi t mbjellat e fermerve t fshatrave Dedaj, Re e Zagore. Operacioni i policis u cilsua si m i madhi q ishte zhvilluar ndonjher kundr bimve narkotike jo vetm n Shqipri por edhe n Evrop. Gjith pompozitet Ministria e Rendit reklamoi n media se nga datat 12 deri 18 korrik, forcat e policis s antidrogs, t mbshtetura nga policia e Koplikut dhe e Shkodrs arritn t asgjsonin plot 524.900 rrnj kanabis sativa, i njohur ndryshe n gjuhn popullore si hashash. Gjat operacionit u arrestuan dha katr shtetas, ndrkoh q kryetari i komuns s Shkrelit, Martin Pllumbi, u shpall n krkim dhe qndroi i fshehur pr 6 jav me radh. Por shum shpejt situata precipiton nga nj sukses i policis n luftn kundr drogs n dshtimin m t madh t saj, pasi gabimisht kishte shkatrruar t mbjellat e fermerve t varfr t Shkrelit, t cilt ishin duke vn n zbatim nj projekt t financuar nga nj fondacion me reputacion n Britanin e Madhe. Fillimisht ishte publikimi i skandalit n gazetn Shekulli dhe m pas ndrhyrja n ambasadn angleze n Tiran q e detyruan Ministrin e Rendit t lironte t arrestuarit dhe t pranonte gafn.
Gazeta Shekulli 10 maj 2002 Nnshkruar: Artan Hoxha
Nj fundjav n Himar
Kisha vendosur q kt fundjav t kaloja me familjen n Himar. Ishte nj pranver e vrtet. Shumkush q kalon dhe ngjitet n Llogara e vazhdon m tej, gjja e par ve rrugs s shtruar mir e bukur, rrethohet nga lule shumngjyrshe me arom q do ti kishte zili do industri prpunuese e tyre. Jo vetm ne. Por lndinat e bukura aty ktu ishin plot me t tjer udhtar. Dhe sishin pak. Qindra e m shum syresh ku n fytyrat e tyre ndihej knaqsi e buzqeshje, loznin, vraponin e diku piqnin mish n hell. E gjith rruga prmes pyllit t Llogaras dhe n lokalet anas saj gumzhinte 616
Udhrrfyes i reportazhit shqiptar 1912-2011 nga zra dhe makina t pafund. Drekn vendosm ta hanim te Sofua, atje ku pema nxjerr uj nga trungu i saj. Disa autobus me targa t Fierit, Beratit, Tepelens, Tirans dhe dhjetra makina t vogla ishin parkuar ngjeshur njra me tjetrn n vendin e pakt t parkimit. Ambienti i hotelit bar restorantit t tij ishte i mbushur plot e prplot. Vet Sofua, gruaja e tij dhe personeli tjetr me mirsjellje dhe eleganc shrbenin pastr, shpejt dhe pa u lodhur gatimet nga m t ndryshmet me baz mishin e qengjit. Njerz q nga e folura merreshin vesh se nga krahin ishin, dilnin t knaqur dhe t tjer hynin pr tu knaqur me shijen e t gatuarit aty. Do t vazhdonim m tej rrugn. Teksa zbrisnim Llogoran n at dit t bukur, nuk kish se si t mos ndaloje dhe t shijoje krenarin e t dukurit t vetes zot t atij deti t gjer e t pafund nga ajo lartsi e mbi njmij metrave apo bukuris q t shpaloset po ashtu n vijn bregdetare ku radh- radh jan t vendosur fshatrat e Bregut, s pari me Palasn e m pas me Dhrmiun. Aty vetja t duket edhe si zot i malit. Po, aty e ndjen veten tamam njeri t ksaj toke. Provo t hapsh kraht t ngopesh me frym e t hedhsh vshtrimin te ajo ka natyra i ka dhuruar atij vendi. Ura e vetme dhe rruga drejt Palass po zgjerohej. Edhe pse fundjav aty- ktu punohej. Pothuaj kishin prfunduar pritat ansore t rrugs dhe veprat e artit. Nj puntor m tha se pr sezonin turistik ky fragment edhe pse shum i pakt n kilometra do prfundonte. N Himar, njeriu i par q takova ishte Kio Kutulla. I moshuar, i pafjal dhe q prher i ulur n t njjtin vend, n lokalin e par pran piacs, me gotn e qelqt t mbushur me raki muhabetonte me Lonon. Pr pak, pran nesh u ul edhe Muimi, pronari lokalit, i cili sapo erdhi nga peshkimi me goxha peshk t zn. Na tregoi se kishte hequr at dit pr ti kapur. Gjith krahu i piacs s Spilles prball detit sht i mbushur plot me bare, dyqane, restorante nga m t ndryshmet, njri m i veant se tjetri. T till jan bari i vllezrve Veizi, kafja e Herkulit, djalit q t pret buzqeshur, kafja e Beb Goros, koht e fundit ribr m bukur apo ushqimorja e Vangjel Menikos, n t cilin si thuhet edhe qumsht dallndyshe gjen aty. U ndala pak m gjat tek restoranti i Zaho Kacelanit. Doja t shijoja, s pari, ndjesin e mrekullueshme q t dhuron ambienti. S dyti, tek porosisja pr t nesrmen byrek me peshk kt gatim karakteristik himarjot, t cilin lum ai q i jepet rasti ta shijoj. Kuzhina mikse e ktij restoranti t gozhdon me udin e pafund t t gatuarit me prodhime deti dhe mish. Nuk do t rrija pa hyr edhe te dyqani elektrik i Josifit apo te marketi i Eftit, ksaj shitsje shembullore. Dhorin, pronarin e barit t radhs e takova, tek i vetm pinte cigare n qetsin e tij, ulur pran banakut t rregulluar hijshm. Kush ka bler mish te dyqani i djemve t Nano Priftit 617
Sokol Shameti dhe ska dal i knaqur prej aty? Burbot njihen si specialistt m t mir t picave n Himar. M tej, Polo Buta shet dhe pjek mish n hellin e tij q sndalet asnj dit. Kush shkoi n Himar dhe nuk shijoi gjithashtu shrbesn e kafes himarjote te kafeneja e Bollanos. Si mund t mos kaloja dhe t prshndesja Gjokajt n barin e tyre t mrekullueshm. Bar restoranti i Bnjave sht i vetmi q ndodhet n krahun e detit. I restauruar shum bukur koht e fundit, ai ngrihet gjigant me shtyllat e ngritura mbi rr e q ledhatohet nga do val e detit dhe piaca prkashi do t t ngopin me knaqsi duke pasur n tavolin edhe pijen e preferuar q dshiron. N Himar prgatitjet pr sezonin turistik kishin mbaruar ose tek-tuk punohej ende. Hotelet apo shtpit jan n pritje t pushuesve. N piac, midis shum t njohurve takova dhe Lefter ipn. I kollarisur, si gjithmon dhe i ardhur pak n qejf nga nj got e rrkllyer diku mes miqsh a i vetmuar, folm pr kengn himarjote dhe pr krijimtarin e tij t bollshme dhe t mrekullueshme si poet. Lefteri nga natyra sht tip q srri pa treguar kur sht mes miqsh q i takon rrall. I thot bukur vargjet e tij. T mbrthen me rimn dhe thellsin e mendimit t vargut q prmend. Himara ka nj tradit t pasur t kngs popullore. Pa shkuar m tutje n fillim t shekullit t kaluar do t kemi poetin dhe kngtarin e shquar himarjot, Neo Mukn. Disqet e bra n Franc, n kompanin diskografike PATHE, n vitet 20-30 prej tij, prmbajn kng t tilla q kulturese himarjote dhe asaj shqiptare q n prgjithsi e lartsojn polifonin n maja t befasueshme pr dgjuesit, pr sa i prket melodicitetit t marrsit, forcs thyese t hedhsit, apo pr ison karakteristike, unike t grupit. Kngt e Neos do t vazhdojn nga nj tjetr artist i madh himarjot. Dhimitr Varfi, Artist i Merituar. Bukuria e zrit t tij dhe e grupit q prfaqsonte do t bnte t pavdekeshm kng t tilla si Vajz e valve apo Erdhi prilli, shkriu bora majave, Moj Katina nina nina, etj. E pikrisht n kt tradit Lfter ipa sht poeti popullor, kompozitor dhe dirigjent n vazhdimsi i majave t kngs himarjote. Ndaj sht knaqsi t takosh t flassh dhe t dgjosh at. Doktor Jani Gjoka sht nj nga t kudondodhurit n familjet himarjote. S bashku, me kolegt e tij dhe ekipin sanitar jan t gatshm t prballojn si n do vit fluksin e madh t pushuesve q zbresin n Himar apo n fshatrat e zons prreth. T hysh n qendrn spitalore t Himars, do t ndjehesh i rrethuar nga nj prkujdesje shembullore ambienti dhe shrbimi nga m t mirat. Sigurisht q mungesa ka, na thot doktor Jani. Zgjerimi i spitalit edhe me funksione t t tjera ishte i domosdoshm pr t gjith krahinn. Nj kafe me kryetarin e bashkis, Vasil Bollano, te Benajt, do t kalonte kndshm. M foli se po bhej 618
Udhrrfyes i reportazhit shqiptar 1912-2011 dhe ku do t synonte puna e bashkis edhe pr kt prag sezoni. Shum nga djemt ishin kthyer dhe punonin pr t vn n shfrytzim ambiente ekzistuese apo t rejat n ndrtim e sipr. Siguria, qetsia, pastrtia e mbi t gjitha mikpritja himarjote do t jen dhe lajtmotivi i ktij sezoni. M fliste me siguri dhe kopetenc, kryetari Bollano. Bashkia do t mbshtetej dhe n eksperiencn e viteve t kaluara. Shrbimet pr do vit kan ndjer rritje cilsore. Kjo ka br q numri pushuesve t jet i madh. Sivjet pritet gati dyfishi i pushuesve n krahasim me vitin e kaluar. Prenotimet kan filluar prej kohsh. Bollano m foli edhe pr projektet q shteti apo organizatat jo qeveritare do t lvrojn n Himar. Nj nga ato sht dhe zgjerimi i portit i ndar n dy pjes. Ai pr ankorimin e jahteve q do t zgjatet deri n grykderdhjen e prroit me nj gjysm hark t krijuar n det, sikundr dhe pjesa tjetr zgjerimi dhe rregullimi i portit ekzistues t mallrave dhe pasagjerve. M foli gjithashtu dhe projektin e ujrave t zeza, pr pjes t tjera t qytetit. Objektivi i ditve n vazhdim sht edhe pastrimi i vendeve nga objektet e prishura, si ndrtime pa leje si jan ato q zn hyrjen e shpells historike, monumente kulturore q mbrohen shteti me synim pr tu br objekt i vizitueshm nga pushuesit dhe kushdo tjetr. Livadhi, ky gji plazhi i pa krahasueshm t rrmben me bukurin e tij. Sipr si kuror qndron kalaja e vjetr e Himars. Ullinjt dhe pemt e tjera q rrethojn t tra ant e gjirit mbartin n mes tyre hotelet, shtpit dhe vilat njra m e bukur se tjetra. T gjitha ndrisin nga nj prkujdesje nikoqiri. N krahun tjetr n Llaman, Qirjavajt, punojn vazhdimisht pr rregullimin e ambienteve pr ti br akoma m t bujshm dhe sa m funksional pr pushuesit. T katr gjiret Spilleja, Maraci, Gumajt dhe Potami me ndrtimet q mbartin do dit m tepr, e sidomos n fundjav, presin jo vetm vizitor vendas, por edhe t huaj si italian, gjerman, francez etj. Vasil Feizi, nj i njohuri im hokatar dhe dashamirs i artit si t m kuptonte mendimin, aty n tavernn Viron, m reciton vargjet e famshme. Kush sht lule vilajeti Himara n breg t detit Shtat fshatra q jan Stisur n Akroqean ....etj E dgjova Vasilin dhe syt i tretja n thellsin qelibar t detit, i tretja n rrn e pastr t tij, n shklqimin e shtpive, i tretja lart n kalan e Himars. M lart akoma, atje n malin e Vettimave. Nuk ngopesha. Do t 619
Sokol Shameti doja q fundjava n Himar t zgjaste m shum akoma mes ksaj natyre dhe njerzve t mrekullueshm t saj.
Gazeta Shqip 5 maj 2006 Nnshkruar: Dhimitr Gjoka
Nostalgjik e komunist, bashk tek Enveri

Shpresa vdes e fundit. Kjo shpres mban ende gjall brezin e t moshuarve, q me grushtet shtrnguar rrethojn varrin e Enver Hoxhs ish-diktatorit, n t 22-tin vit t vdekjes s tij. Ata srish shpresojn n nj rikthim t dikurshm, ku, sipas tyre, nuk kishte zotrinj, por vetm shok e shoqe. Mngjesi i 11 prillit, ashtu sikurse 16 tetorit, sjell mysafir nga shum an t Shqipris n varrezat e Sharrs, n kryeqytet, aty ku prehet Komandanti, sikur thon ithtart e tij edhe pas vdekjes. Me trupat e krrusur, t thyer nga mosha e madhe, ata nuk kan munguar q ti bjn ceremonit edhe kt vit idhullit t tyre. Besimi i tyre n ish-liderin e dikurshm sht i patundur, sikurse sht zhgnjimi pr at q sot e quajn maskarad t politiks. N krye t ceremonis qndrojn komunistt, q n prvjetorin e lindjes s Hoxhs u bashkuan, me qllim fitoren e zgjedhjeve t fundit. Jan t njjtt emra dhe fytyra q shfaqen dy her n vit dhe prshndesin me fanatizm, njeriun q e mbajn n piedestal t idealizmit t tyre. Rituali prsritet edhe 22 vjet pas vdekjes s Enver Hoxhs. Lule t mbledhura disi shkujdesur me letra celefon apo edhe gazeta vendosen njra pas tjetrs mbi syprinn standarde t varrit modest t Enver Hoxhs, q n dukje nuk bn ndonj dallim t madh nga komshinjt e gjithkohshm n jetn e prtejme. Aparatet fotografik fiksojn momentin e prkushtimit t gjithsecilit nga t pranishmit mbi varr. Madje, ka edhe nga ata q dshirat e fundit ia dedikojn njeriut q e kan adhuruar n jet dhe n vdekje. Fadili, nj ish-ushtarak sot mbi shtatdhjet vje, mban pr minuta t tra grushtin t ngritur mbi varr. Ai pohon me knaqsi se ja ka ln fmijve amanet ta varrosin n varrezat e Sharrs, aty ku prehet Komandanti. Kngt pr Enver Hoxhn jan shndrruar tashm n pjesn e pandar t dekorit prkujtimor.
620
Udhrrfyes i reportazhit shqiptar 1912-2011 T kujdesshm t moshuarit nuk harrojn t marrin magnetofon, prodhime t kushedi se kujt kohe dhe vendi kapitalist dhe dgjojn n heshtje apo biseda nn z ritmet muzikore q i kndojn bmave t ish-udhheqsit dhe sistemit t drejtuar prej tij. Por nuk mungojn as poezit, t shkruara koht e fundit apo vite m par, n flet fletoresh t zverdhura nga koha apo t ngrna nga xhepat e xhaketave. Epiqendra e nostalgjikve zhvendoset menjher sapo mbrrijn n varreza drejtuesit e Partis Komuniste t unifikuar. Fjalimet e tyre godasin qetsin mortore q shtrihet mbi hapsirn e ezauruar t Sharrs, ku t vdekurit kan nisur t mbulojn njrit-tjetrin. Dhe kur ort kalojn, ata largohen n grupe ngadal, me shpinat e krrusura dhe mendime t ngarkuara. Premtojn se do t mblidhen s toku n t njtin vendtakim edhe n tetor, me shpresn se jeta do tu fal edhe shum prvjetor t tjer t ish-komandantit.
Gazeta Shqip 12 Prill 2007 Nnshkruar: A.Rr.
Reportazh nga Kalimashi

Ekspres n Kalimash ku po merr form nj ndr tunelet m t gjat rrugor t Ballkanit Megjithse nj vizit ekspres, nj dit dimri si kt fund nntori nuk mjafton pr t prshkruar krejtsisht se far po ndodh n korridorin rrugor verior, m t vshtirin q sht ndrtuar ndonjher n Shqipri, pamja q t shfaqet sapo hyn n luginn e Fanit, sht krejtsisht e veant. Mbas fashitjes t mjegulls s dendur t mngjesit, n luginn e Fanit t shfaqet lumi me t njjtin emr, q uditrisht ishte i kaltr. I kaltr ndonese n mes t tij, manovratort e vinave dhe puntort e firms Bechtel-Enka po vendosnin platformat gjigande t urave lidhse t rrugs Rreps-Thirr dhe n t dy ant e tij, me makinerit e fuqishme fadroma dhe kamion Benz, t ardhura kryesisht me kilometrazh zero, lviznin shkmbenjt dhe dherat e kuq posht kodrave, pr t hapur autostradn e re, q s bashku me Tunelin 6 km deri n Kalimash, prbjn segmentin m t vshtir t autostrads Durrs-Morin. Ndrsa nuk kan kaluar as 10 muaj nga 4 shkurti i ktij viti, - data kur nisn punimet pr ndrtimin e segmentit Rrshen-Kalimash, prej 60.85 km, ku bn pjes edhe tuneli i ri prej 6 km, pjesa m e vshtir e ksaj vepre inxhinierike,621
Sokol Shameti vepra e re n veri t vendit ka filluar t marr form. Kompania Bechtel-Enka, nj Joint-Venture amerikano-turke, q ka fituar tenderin ndrkombtar sht e vendosur t prfundoj kt segment n gjysmn e dyt t vitit 2009. N Rreps, kompania ka kantierin kryesor, ku qindra makineri dhe vina nisen do mngjes pr n kantieret e rrugs, ans s cils ka rn nj dbor e leht. Nj ndr supervizort e firms kroate q kontrolllon cilsin e punimeve, inxhinieri gjeolog, i specializuar pr punimet e nntoks, kuksiani Artan Braha, na shpjegon ecurin e punimeve n tunele. Puna ka filluar n t dy ant, at veriore nga Kalimashi dhe ktej nga Thirra- thot Tani. E pyesim se sa sht avancuar n t dy tunelet paralele. Njri prej tuneleve ka arritur n t dy ant rrreth 930 metra, ndrsa tjetri rreth 800 metra dhe gjithsej deri tani arrin shpimi n 1730 metra. thot ai. Sipas tij, nga 1 Janari 2008, do t filloj puna n front m t gjer me disa brigada t reja, q do t realizojn sipas objektivit, brenda gjysms s dyt t vitit 2009 objektin. Puna n thellsi t tunelit sht mjaft e vshtir. Pjesa m e madhe e puntorve kan qen minator n minierat e bakrit, t shumta n kt zon, q tashm jan n konservim. Jan 200 minator, nga 100 pr do turn, q punojn nga 12 or n turn, n pjesn jugore t tunelit n Thirr. Shumica jan banor t zons, ndr m t varfrat e vendit, q t vetmin zanat kan pasur at t minatorit, por bashk me ta punojn edhe specialist dhe minator nga Turqia, q firma Enka i ka marr me kontrat. Saimir Beci, nj djal i ri punon me nj makineri t re pr betonimin e tunelit. Kam ardhur nga Londra, ku isha n emigracion prej 4 vitesh, -thot Saimiriduke vazhduar, se kishte dgjuar pr kt rrug q do t ndrtohej n zonn e tij nga kompania amerikano-turke. Dua q gjat ksaj kohe t lidhem me inxhinier amerikan q kur t prfundoj rruga t kem mundsi t shkoj edhe n SHBA, thot Saimiri. Ndrsa Selam Onuzi, nj mekanik i ri i mirmbajtjes s betonierave dhe sondave shpuese, nga Kuksi sht i bindur se tuneli do t prfundoj ndoshta edhe m shpejt se koha e premtuar. Kto makineri - thot Selami - jan ndr m modernet, t kohs s fundit, t prodhuara posarisht pr objekte t tilla t vshtira, si jan tunelet malor dhe jan krejtsisht t reja. Avancimi n tunel arrin rreth 4-5 metra n dit, por varet dhe nga shtresat shkmbore q hasen gjat punimeve. Minatort paguhen mir, nga 40-60 mij lek n muaj, sipas kualifikimit, ndrsa specialistt marrin edhe mbi 100 mij lek n muaj. Por t gjith nuk paguajn asgj pr ushqim dhe fjetje se i kan falas nga kompania. Prkthyesi i vogl nga Dibra, Gjergji, q kishte msuar turqishten n kolegjin turk t Kavajs, na tregoi mensn dhe kapanonet e minatorve. N mens shrbehej ushqim turistik, q nga mjalti e qumshti dhe asortimente t tjera n mngjes, te dreka e pasur me mish dhe perime e fruta 622
Udhrrfyes i reportazhit shqiptar 1912-2011 n drek, pr t ardhur prsri n nj meny t pasur n dark, q do ta kishte zili, do frekuentues lokalesh edhe n Tiran. Ktu n mensn ton, drekoi edhe ministri Sokol Olldashi, para disa ditsh, kur inspektoi punimet e rrugs dhe t tunelit- thot Arbeni. Dhomat e kapanoneve t reja, ishin plot drit dhe ngrohtsi, duke larguar t ftohtit e acart t dimrit, t pajisura me dushe 24 or uj. Minator turq, por dhe shqiptar, kishte pak, n kohn e pushimit mbas mbarimit t turnit n klubin e improvizuar me n mes nj sob druri, t Llesh Gjergj Pjetrit, klub i ndrtuar mbi nj shtpi prdhese. Turqit shijonin birrn Effes, ndrsa shqiptart rakin me ngjyr pak t verdh t kumbulls. Lleshi, pronari i barit ekzotik, nj ish minator i vjetr i bakrit, tashm n pension, thot se e ktheu nj pjes t shtpis s tij n lokal, sapo filloi ngritja e kantierit t tunelit. Ai pret, ashtu si dy vllezrit e tij, t marr kompensimin pr nj pjes t prons q sht zn nga kantieri dhe rruga e re. Vllezrit dhe disa banor t tjer kan mar nga 2.7-3 milion lek kompensim nga shteti-thot Lleshi. Nj pjes t familjes ai e ka tashm n Tiran, ku kan ndrtuar shtpi n Bathore. N fshatin Thirr, nga 130 familje, kan mbetur vetm 30, se t tjert jan shprngulur n periferin e metropolit dhe t Durrsit. Rruga edhe mund ti kthej prsri ktu, se hapet pun- thot ai. Tashm edhe dbora e madhe, duket sikur sht trembur nga kto punime,- thot Lleshi,- q mban mend se n vitin 1985 kishte rn 3.5 metra bor, ndrsa vitet e fundit sht paksuar ndjeshm. Efekti serr duket se ka br punn e vet edhe n Thirr, emr q sipas minatorit t moshuar e ka origjinn nga fjala me thirr, sepse banort e ksaj zone i kan t ndrtuara edhe sot shtpit larg njri tjetrit, n luginat e maleve apo shpatet e kodrave dhe i vetmi mjet komunikimi ishte kjo fjal e lasht. Intuita se rruga e re piktoreske, me ura mbi lumin Fan dhe gjelbrimin e kodrave dhe majat e maleve sipr tyre me pisha, do t jet nj burim i ri pasurie, kosovart kan filluar t krkojn n kto zona, toka t lira pr ti bler, pr t ndrtuar bare dhe restorante, apo edhe shtpi t reja. Automjete me targa t Kosovs, qarkullonin n kt zon, megjithse rruga ishte mjaft e dmtuar. Vijn ktej, megjithse rruga tjetr kombtare nga Kuksi pr n Tiran, sht m e mir, sepse krkojn toka pr ti bler, thon banort. Kosovart, mbas prfundimit t rrugs s re do ta shkurtojn kohn pr t ardhur n Tiran nga Kuksi nga 6 or sot, n 2 or. Duket se n vern e 2010-ts, qindra mij pushuesit nga Kosova do ta ken shum m t leht pr t ardhur n plazhet 623
Sokol Shameti e Durrsit. Edhe nxitimi i tyre pr t ndrtuar n rrugn e re objekte shrbimi apo magazina grumbullimi produktesh bujqsore dhe industriale sht i kuptueshm. Fluksi i madh i turistve n kohn e vers, por dhe zgjerimi i tregtis me Kosovn, fal marrveshjes s Tregtis s Lir, e bn mjaft atraktiv kt segment t ri rrugor. Segmenti Rrshen-Kalimash sht pjes integrale e korridorit DurrsMorin, ndrsa tuneli bi-tub (nj tunel pr do drejtim kalimi) prej afro 6 km, sht nj vepr e vrtet arti. Ktu parashikohet t grmohen mbi 1 milion metr kub material shkmbor. N realizimin e ktij Projekti, Bechtel & Enka, punson nj personel prej rreth 2500 vetsh, ku prfshihet nj prqindje e rndsishme e punonjsve shqiptar. Tunelet po grmohen me teknologji moderne, n perputhje me metodn e re austriake (NATM), e cila qndron n shfrytzimin e kapacitetit mbajts t shkmbit, pr t siguruar hapjen e tunelit. Sipas ksaj metode, vetm nj prforcim minimal i strukturs s shkmbit shte i nevojshm dhe masa e ktij prforcimi do t varet nga kategoria e shkmbit q do t haset. Sipas inxhinierit gjeolog Artan Braha, kjo sht nj metod m e shpejt dhe m ekonomike pr t grmuar dhe prforcuar tunelin, n krahasim me metodat e tjera alternative, q bazohen n hipotezat e nj kapaciteti mbajts m t dobt t strukturs shkmbore. Pr t arritur objektivin e hapjes s shpejt t tunelit, sipas metods s siprprmendur, Bechtel\ Enka Joint Venture, ka importuar pajisjen speciale Jumbo Driller (Atlas Copco L2C) nga Suedia, pr t hapur vrimat e detonimit dhe instaluar elementt e prforcimit t strukturs shkmbore. Prve ndrtimit t tunelit, projekti parashikon ndrtimin e mbi 35 urave e viadukteve. Gjatsia totale e urave do t jet afrsisht 4500 m dhe ura m e madhe sht aktualisht e parashikuar t jet 100 m e lart. Kto ura po ndrtohen duke prdorur trare beton-arme t paranderur, me gjatsi standarde 40 m, t cilt do t jen t parafabrikuar n kantiere t ndrtuar afr autostrads. Ve kantierit pr prodhimin e trarve t paranderur, po ndrtohen gjithashtu fabrika apo impiante n vende t caktuara, t cilat do t prdoren pr t prodhuar beton pr strukturat, gurore dhe nyje thyerje inertesh si dhe impiante t prodhimit t tipeve t ndryshme t asfaltobetonit. Shpejtsia e qarkullimit t mjeteve n kt aks, do t jet 100 km/or. N tunel dhe n disa pjes t ktij segmenti rruga do t jet me 4 korsi, ndrsa n pjest e tjera me dy korsi. Ndrkoh n shpatet e kodrave do t ket rrug t tjera lidhse q lidhin fshatrat. Sipas projektit, seksioni par sht Rrsh624
Udhrrfyes i reportazhit shqiptar 1912-2011 en-Reps, 19.5 km, seksioni i dyt Reps-Thirr 26.5 km, seksioni i trete ThirrKolsh, 14.85 km dhe tuneli afro 6 km. Urat q do t ndrtohen n kt segment t vshtir malor, do t jen 35. Rruga Rrshen-Kalimash, 60.85 km, sht pjes e autostrads prej 170 km, pr t prmirsuar lidhjen me Kosovn. Kjo do t rezultoj n nj rrug m t shkurtr midis portit t Adriatikut n Durrs, pran Tirans, dhe Morins n kufi me Kosovn.
Agjencia Telegrafike Shqiptare (ATSH) 1 dhjetor 2007 Nnshkruar: Artan Gjata
Kosova n delir, kng e valle n do cep t saj

Zemrat e miliona shqiptarve t Kosovs u drithruan nga emocionet. Dje festuan lirin e tyre t shum pritur. Arritn q t shqiptonin fjaln PAVARSI. Prej dy ditsh, rrugt e Prishtins, kryeqytetit q dje u gdhi i tri si akullnaj pr shkak t uljes s temperaturave, ishin tejmbushur. Asnj nuk e ndaloi popullin e vuajtur ti gzohej dits historike, ditn pr t ciln u derdhn lumenj gjaku. E gjith Kosova ishte veshur me flamuj kombtar kuqezi, por edhe me flamuj t SHBA-s e BE-s. Kngt dhe vallet e shtonin dhe m shum haren. N syt e kosovarve t ardhur dhe nga Zvicra, Gjermania, Franca e mbar bota, dallohej qart emocioni, realizimi i ndrrs shekullore, por nuk mungonin as lott. Sabrije Spahiu, msuese krcimi n gjysm moshe, sht euforike, por teksa nga syt i dalin lot, shprehet se kujtoj vuajtjet dhe hidhrimin e se kaluars, por tashm jam e lumtur. Evropa dhe bota do t shikojn se ne do t dim m s miri t kaprcejm provn e pavarsis. Brohoritjet nuk pushonin. As falnderimet pr Gandin e Kosovs, Ibrahim Rugovn, q nuk mundi t prjetoj emocionet e dits s madhe, si dhe pr Adem Jasharin, komandantin legjendar t Ushtris lirimtare t Kosovs. Bac u kry, shkruhej prkrah fotove t tij t varura gjithkund t tr Kosovn, e cila dje ishte n delir pr pavarsin.
625
Sokol Shameti FESTIMET E prisnim kt moment q prej 15 vitesh brtiste Rudina n mes t turms q festonte m zemr t t Prishtins, duke pritur shpalljen e pavarsis. T veshur me kostume kombtare, me flamuj e banderola n duar, qytetart kosovar nisn festimet q n ort e para t mngjesit. T etur pr pavarsin, ata nuk e harruan porosin e liderve t tyre, jo alkool dhe arm n ditn historike. Sheshi prball Parlamentit shprtheu n brohoritje, pas miratimit unanimisht t deklarats s pavarsis s lexuar n Kuvend nga Kryeministri Hashim Thai. Tullumbace t kuqe me flamurin kuqezi mbuluan qiellin e Prishtins. Thirrje, lot gzim, prqafime pafund. Jemi t lir, thrrisnin qytetart, pa mundur t shqiptonin m shum. Zemra u gufonte nga gzimi. Shishet e shampanjs u hapn dhe u rrokn gotat. Nuk e di nse duhet t qaj apo t qesh, e kam pritur kt moment kaq gjat pr t qen t pavarur t lir shprehet Orestia Nimani, 34 vje. Ndrsa t tjert q ndodhen pran saj, nuk arrijn t flasin, i kan mbytur emocionet. Kosovart shijuan m pas tortn gjigante t mbrritur nga Shqipria. N mesin e mblsirs q ngjante tamam si flamuri kuqezi, ishte shkruar Gzuar pavarsin. Dita e djeshme sht dita q prtej festimeve t madhrishme do t ndryshoj rrjedhn e jets s miliona kosovarve, do t ndryshoj hartn e Evrops. Kosova sht e lir. Tani lufta mbaroi vrtet, - pshpritin kosovart, jemi t pavarur! OBELISKU Qytetart kosovar kan pasur mundsin t hedhin urimet e tyre pr ditn e madhe t Pavarsis n obeliskun Neborn (I porsalinduri), i cili sht i lart tri metra dhe n gjatsi prej 24 metrash. Obelisku ishte vendosur para Pallatit t Rinis n Prishtin. T part q vun nnshkrimet e tyre ishin Presidenti Fatmir Seidiu dhe Kryeministri Hashim Thai. TIRANA Si asnjher tjetr sheshi Sknderbej sht mbushur nga qindra qytetar q kan festuar kt dit historik jo vetm pr Kosovn por edhe pr mbar popullin shqiptar. 15 Shkurti jo vetm Prishtinn por edhe Tirann e ka gjetur shum ndryshe. Qytetart e saj kan dal n ort e para t mngjesit npr rrug, pr t pritur kt moment t rndsishm pr Kosovn. Flamujt dhe Banda e Qytetit kan ndezur atmosfern, duke iu bashkangjitur gzimit t vllezrve kosovar. Ora e Kosovs afronte ndrkohe q edhe numri i qytetarve npr rrugt e kryeqytetit shqiptar shtohej gjithnj e m shum. Npr rrugt e Tirans gjen dhe plot qytetar 626
Udhrrfyes i reportazhit shqiptar 1912-2011 kosovar t cilt nuk kan mund t shkojn e t festojn n Prishtin, por kan mbrritur edhe nga qytetet e tjera pr t festuar s bashku shpalljen e Pavarsis. N ort e para t pasdites, kur pritet q t shnohet dhe kjo arritje e madhe, rrugt e Tirans jan tejmbushur edhe m shum, pr ta kurorzuar kt fest n orn 17:30, me koncertin e madh festiv n sheshin Sknderbej. Ngjyrat kuqezi jan lajtmotivi festiv q ka pushtuar kryeqytetin e Shqipris. Nj kujtim pr gjakun e derdhur t shqipes s lir, q do qytetar i Tirans, i madh apo i vogl, e ka m shtrenjt s do gj n kt dit historike. Rrugve t Tirans, ku ecet lirshm, nuk sht e vshtir t shohsh se gjithkush preferon t mbaj n duar nj flamur, apo ta vesh at n trup. Dshirn pr t pasur flamurin shqiptar e konfirmojn edhe shitsit vet, si n tregjet e hapura edhe n dyqanet suvenieresh, ku flamujt kushtojn nga 200 n 10.000 lek. Nj bum t till q duket m i nxeht sesa n ndeshjet e kombtares, ata nuk e kishin parashikuar asnjher. Momenti i deklarats zyrtare t Kryeministrit Hashim Thai n orn 15:35, pr shpalljen e Pavarsis s Kosovs si shteti m i ri i Evrops, sht ndjekur me emocione t mdha edhe n lokalet e kryeqytetit. Bisedat e tavolinave gjat ktyre momenteve historike u zvendsuan nga televizort, ku t gjith njerzit me entuziazmin m t lart prisnin deklaratn e madhe. Nuk mungonin edhe nga ata kosovar t cilt, n pamundsi pr t qen n Prishtin e kan ndjekur drejtprdrejt deklaratn e pavarsis nga ekrani i televizionit. Asnj shqiptar nuk e ka humbur astin e shpalljes s Kosovs shtet i pavarur, pasi kjo ka qen dit e shumpritur pr kdo. Ndrkoh, flamuj kuqezi prvese dekor t kryeqytetit, jan shndrruar edhe pjes t veshjes s njerzve. Bulevardi Dshmort e Kombit sht mbushur me mijra njerz q kan dal t festojn kt dit historike pr mbar shqiptart kudo ndodhen. Festimet kan vijuar m von me koncertin e zhvilluar ne sheshin Sknderbej, ku kan qen pjesmarrs nj numr shum i madh qytetarsh. Festimet n Tiran kan zgjatur deri n ort e vona t mbrmjes, ku nuk munguar edhe fishekzjarrt.
Gazeta Shqiptare 18 shkurt 2008 Nnshkruar: Elira anga, Ermelinda Hoxhaj
627
Sokol Shameti
Tragjedia n Grdec
Esht par flak. sht dgjuar nj shprthim. sht dgjuar nj shprthim i dyt, nj i tret paksa m i fuqishm, dhe m pas shprthimi fatal. Ora shenonte 11:45 te mesdites se djeshme, kur shperthimi i degjuar deri ne Maqedoni ishte shenja e pare e katastrofes qe kishte ndodhur ne Gerdec, 14 kilometra nga Tirana. Depoja ushtarake, e kthyer ne fabrike per grumbullimin e predhave e municioneve te vjetra te ushtrise, me qellim aktivizimin dhe asgjesimin e tyre, kishte shperthyer. Predha dhe copa predhash qe fluturonin deri ne 4 kilometra nga depot e ndezura ne flake. Shperthimet kishin rrafshuar krejt godinat ku kryhej procesi i aktivizimit te predhave e municioneve. Fuqia e shperthimit dhe copat e predhave qe binin nga lart kane shkaterruar gati plotesisht banesat, qendrat tregtare dhe gjithcka tjeter ne nje rreze prej 5 kilometrash. Shperthimet e papritura dhe te njepasnjeshme kane zene ne gracke mijera familjet qe banonin ne shtepite prane depove, apo ne qendrat tregtare apo automjetet qe kalonin ne ato momente ne autostraden Vore-Durres. Ka qene nje pakujdesi e punetoreve, nje gabim njerezor ne mobilizimin e municioneve, apo pasoje e komponenteve te vjeter te ketyre municioneve qe montoheshin? Goditja nga shperthimi i nje autobusi pasagjeresh te linjes Tirane Durres DR 2078 E, me mbi 30 pasagjere dhe rreziku i automjeteve te tjera qe leviznin ne autostraden Tirane-Durres, ka detyruar policine qe si mas emergjente te bllokonte levizjet ne autostrade. Drejt vendit te ngjarjes jane nisur menjehere automjetet zjarrfikese, sherbime te shumta te policise se Tiranes dhe atyre speciale, dhe nje numer i konsiderueshem forcash ushtarake. Policia krijoi nje korsi emergjence ne autostrade. Ministria e Shendetesise dhe ajo e Mbrojtjes ka shpallur gjendjen e emergjences ne spitalet e Tiranes dhe te Durresit. Policia dhe ushtria kane nisur te kryejne evakuimin e banoreve te shtepive qe ndodheshin prane rrezes se goditjes nga predhat. Per evakuimin jane perdorur edhe helikopteret e Ministrise se Brendshme dhe te Mbrojtjes. Forcat speciale kryenin kontrolle ne banesat gjysme te rrezuara dhe te rrezuara plotesisht per te nxjerre te plagosurit dhe personat e tjere qe ishin ne nevoje. Deri ne mbremje, ne spitalet e Tiranes dhe Durresit kishin mberritur 243 te plagosur dhe kater te vdekur. Kurse 600 forcat e policise se Tiranes dhe gati 200 forca te tjera te policise speciale dhe policise se Durresit, rrezikuan jetet e tyre per te evakuuar mbi 4000 banore. Gjate procesit te evakuimit mesohet te jene plagosur rende edhe 4 forca policie.
628
Udhrrfyes i reportazhit shqiptar 1912-2011 Shperthimi ne Gerdec te Vores ka marre trajten e nje Hiroshime Shqiptare. Te pakten pese vete jane zyrtarisht tashme te vdekur nga tragjedia e rende e ndodhur mesditen e djeshme. Autoritetet lokale te zones raportojne gjithashtu edhe per pese te tjere qe nuk u pergjigjen telefonatave te bera nga zyrtaret lokale. Nderkohe qe deshmimtare te ngjarjes brenda fabrikes raportojne per dhjetra punonjes qe kane humbur jeten. Por bilanci i luftes se pashpallur nuk mbyllet ketu. Ne spitalin ushtarak te Tiranes dhe ne spitalin e Durresit deri ne oret e vona te mbremjes se djeshme, jane derguar rreth 243 persona, te cilet jane plagosur rende si pasoje e shperthimeve qe kapen rrezen e 4 kilometrave. Zyrtarisht gjate dites se djeshme u tha se jane konfirmuar vetem tre nga pese viktimat ne morgun e Tiranes. Behet fjale per Rajmonda Durda, 45 vjece, Jetmir Sali Balazhi, 19 vjec dhe Muhamed Hoxha, 60 vjec. Perpos ketij konfirmimi, burime jozyrtare jane shprehur se ne vendin e ngjarjes jane te pakten 40 persona te vdekur. Sakaq, teksa i afroheshe vendit te shperthimit, shikoje karvane te tere me njerez te cilet te frikesuar kishin braktisur banesat e tyre dhe mundoheshin te shpejtonin ti largoheshin sa me shume zones se nxehte, e cila nga shume banore eshte krahasuar me Hiroshimen, pasi shperthim te tille nuk kishin perjetuar me pare. Nderkohe qe ne pjesen e autostrades Vore-Marikaj, shikoje disa autovetura dhe kamione te demtuara nga shperthimi dhe te braktisura. Ne momentet e para pas shperthimit, rrezja e te cilit shkaktoi deme ne nje largesi me shume se nje kilometer, njerezit ishin te traumatizuar dhe ende nuk e besonin ate qe kishte ndodhur, pa marre parasysh faktin qe shperthimet e fuqishme vazhdonin dhe jeta e tyre mund te rrezikohej. Situata filloi te behej me dramatike, kur te aferm te familjeve qe banonin prane vendit te shperthimit jane afruar dhe kerkonin me sy mes karvaneve te njerezve se mos dallonin familjaret e tyre. Rreth nje ore nga shperthimi i pare, prane vendit te ngjarjes mberriten automjete te shumte te ushtrise, nderkohe qe nga ajri filluan te patrullonin zonen helikoptere te ushtrise dhe policise. Numri i autoambulancave shkoi ne disa dhjetera te tilla, te cilat vinin edhe nga qytete te tjera, si Kruja, Kavaja, dhe Shkodra. Ne pamundesi per tiu afruar vendit te ngjarjes, ku edhe demet ne njerez dyshohen se jane me te medha, policia dhe sherbimet mjekesore filluan te kontrollonin banesat qe kishin nje fare largesie nga vendi i shperthimit. Por edhe mberritja e forcave te shumta te policise dhe ushtrise nuk munden te vinin nen kontroll situaten. Rreth ores 14:00, ne pjesen e autostrades prane 629
Sokol Shameti vendit te shperthimit ishin rreshtuar me dhjetera mjete, te ushtrise dhe policise si dhe brigada te tera me ushtare, te cilet qendronin ne pritje, ne pamundesi per tiu afruar vendit te ngjarjes. Nderkohe, prane gordonit te sigurise nga policia dhe ushtria filluan te mblidheshin dhjetera banore, te cilet interesoheshin per fatin e personave qe banonin prane zones se shperthimit, nderkohe qe disa edhe jane konfrontuar me forcat e policise, pasi nuk u jane bindur urdhrit per te mos kaluar gordonin e sigurise. Pas ores 14:00, ne Qender-Vore filluan te mberrinin me helikoptere disa te mbijetuar prane zones se shperthimit, nderkohe qe helikoptere te tjere merrnin drejtimin e Spitalit Ushtarak apo Qendres Universitare Spitalore. Shperthimet e municioneve dhe predhave kane vazhduar edhe gjate nates, ndersa e gjithe zona e fatkeqesise ishte e mbushur me predha te shperthyera dhe te pashperthyera, duke bere nje rrezik potencial per banoret e kesaj zone. Territori mbarte ende rrezikshmeri te larte, ndaj policia nuk ka lejuar banoret te kthehen ne banesa. Edhe vete banoret nuk kane pasur zgjedhje tjeter, vec te strehohen te te afermit e tyre ne qytetet dhe fshatrat e tjera, pasi shtepite vecse te pasigurta, jane kthyer te pabanueshme, per shkak te demtimeve te renda. Deri ne oret e mbremjes konfirmohej se autoblindat e ekipeve te shpetim-kerkimit i jane afruar deri ne 10 metra asaj qe duhej te ishte rrethimi i fabrikes. Punetoret e fabrikes ku ndodhi shperthimi nuk trajnoheshin. Keshtu tregon nje nga punetoret e firmes amerikane Saic te kontraktuar nga qeveria shqiptare per cmiminin e municioneve. Ne nuk trajnoheshim asnjehere. Fillonim punen pa u trajnuar tregon punetori I fabrikes per tv Nes24. sipas ketij punetori autoritetet e Saic u qendronin vetem 10 minuta personave qe punesonin, sa per tu shpjeguar punen dhe pastaj largoheshin. Autoritet e SAIC nuk na mbikqyrnin u shpreh me tej punetori. Nje tjeter punetor, I cili ka punuar ne fabrike ne dy javet e para te hapjes se saj rreth 1 vit me pare, tregon se ne fabrike nuk te jepte askush garanci per jeten. Sipas tij aty behej nje pune kolosale, nderkohe qe punetoret punonin per nje shifer shume te vogel. Pagesa ishte 150 mije leke ne muaj tha deshmitari, ish punetor ne fanriken per zhbllokimin e armatimeve te renda. 1000 trupa te ministrise se Mbrojtjes do te fillojne ne oren 8:00 nje operacion per gjetjen dhe largimin e personave te mbetur ne fshatin Gerdec. Gjithashtu ata do te terheqin nga fshati dhe trupat e viktimave qe do te gjejne. Operacioni do te kryhet nga forcat e Xhenios 630
Udhrrfyes i reportazhit shqiptar 1912-2011 dhe Antiminave. Keto forca do te kryejne kontrolle ne cdo banese te zones. Shperthimet ne zonen e Gerdecit kane pushuar rreth ores 2:00 pas mesnate.
16 mars 2008 Gazeta Shqiptare
Afr dhe larg zons s vdekjes

Armand Kurti, shefi i shrbimeve t komuns ka qn nj nga t part q deri n mbrmje von u ka qndruar pran t lnduarve t dits s vdekjes. Sy-mjegull, ai tregon se nuk mban mend se sa t plagosurve iu ka dhn zemr. Di q kan qn shum, thot ai teksa na shoqron pr fshatin Palaq, nj fshat n kufi me zonn e vdekjes. Kan kaluar shum njerz nga pylli i Grdecit pr t mbrritur ktu, thot Armando. Shum kan qn t terrorizuar, t tjer krkonin t afrmit e tyre. Ishte nj oroditje pa kufinj, vazhdon ai ndrsa shton se njerzit nuk dinin se ku kishin t afrmit dhe gjakun e tyre. Kjo ishte m e tmerrshmja, se prball kmbnguljes s tyre n krkim t njerzve t tyre prgjigjet tona ishin t kota, rrefn Armando teksa ngjisim n kmb nj kodr t but. N oborrin e shtpis s Prinajve, gjindja ka dal n oborr. Ka fmij dhe t rritur q t shohin frikazi si pr t ndar dhimbjen dhe tmerrin q kan brenda vetes. Vjollca, vajza e shtpis e martuar ne fshatin Grdec, ende nuk di ta tregoj qartazi se si ka mbrritur deri me aty. Di vetm q ndihet mir q fmijt i ka gjall. N fillim mu duk si trmet. M pas trupi mu b vlag nga tronditja. Mora fmijt dhe dola n rrug t madhe. Ndieja muret e shtpis tek rrnohshin, thot ajo. Filimisht rrfen se ka mbrritur n Maminas. Shihja makina t shkatrruara dhe njerzit q brtisnin e vraponin nn tmerr, tregon ajo teksa nj lot i rrshket n faqe. N Grdec ka burrin e saj dhe shtpin e shkatrruar. Im shoq ka shkuar t shoh shtpin q sapo e kishim ndrtuar. Por ndoshta desh Zoti t mos e gzonim, thot ajo. Tani qndrojn bashkazi si pr t harruar at tragjedi. I zoti i shtpis, Xhaviti s bashku me kushririn e tij, Muhametin pr disa or rresht kan mundur t deportojn njerz q mbrrinin nga fshati Grdec. Ne at qetsi Olimpi, rrethuar me kodra t buta e her mbushur me gjelbrim here t djerruara t dukej si e pabesueshme q pak or m par 631
Sokol Shameti aty kishin qn t lnduarit e nj dite absurde, mbushur me tragjedi. Kish qen Xhaviti q kish par dy djem dhe nj vajz q qanin n oborr t shtpis. Pa nj pa dy kish marr furgonin e tij privat, me at q bnte tri her n dit me pasagjer rrugn Palaq-Tiran dhe ish nisur drejt t pafajshmve t nj absurdi t dhimbshm. Si nj dit m par edhe sot ai nxorri furgonin. Ishte nj mesdit e trisht. Rrugtimi niste mes nj grumbulli shtufi q do t na shoqronte gjith rrugs. Nj rrug mes kodrash q nj dit m par Xhavidi e kish br shum her. Nuk mbaj mend, thot ai sa her e kam br kt rrug. Kish fmij, shum gra q krkonin ndihm. Gjurmt e gjakut ndodheshin ende n furgonin qe hidhej mes gropave t shumta q kllapronin kt rrug pa fund. Sa kot q e ojn njerzit jetn kur ajo sht kaq e muar, thot Xhaviti i cili sy njomur tregon se nj djal i ka vdekur n Londr, emigrant. Nj postulat i gjetur kur shihje at rrug tmerri q kishin kaprthyer aq shum njerz n emr t mbijetess. Si kishin mbrritur deri m aty? Grdeci fshati i vdekjes ndodhej t paktn 5 kilometra larg q aty, por q kjo rrug pa rrug e bnte edhe m t pafund tmerrin e tmerrit. Dhe ata kishin mundur t ecnin. T vraponin teksa prapa kishin ln flak t pafund, shkatrrim, kishin ln pas jet nga jeta e tyre. Nuk dija si ti ndihmoja, thot Xhaviti. Vetm i kam uar drejt e n shtpi dhe aty i kemi ndihmuar me far kemi patur mundsi. Kan qen mbi 60 vet q kam deportuar. T gjith krkonin ndihm, krkonin ti lidhnim me njerzit e tyre q nuk e dinin se ku i kishin. Muhameti bashk me djalin e tij Gentianin, me makinn e tyre me karroceri, kan marr m s shumti burrat. Ndodheshim n fakt n perndim t vendit ku kish ndodhur tragjedia. Aty ku deri m tani nuk kish mbrritur ndonj kamera televizive. Nj rrug q e kishin gjetur njerz n nj dit tragjik n emr t mbijetess. Ne q po shkelnim tani mbi gjurmt e tyre ishim mesazher t ktyr njerzve, besnik t jets dhe t dashuruarit e trisht t saj. Nj kodr e but, mbushur me gjelbrim, me rrugina t ngushta t jepte para vetes nj pamje pa koment. Ishte Grdeci. Fshati Grdec, n t cilin dje n mesdit ndodhi nj shprthim i fuqishm n nj depo municionesh, sht njri nga 8 fshatrat e bashkis s Vors, rreth 20 km larg Tirans. N kt fshat dikur ka qn edhe nj minier qymyrguri, tashm e mbyllur, por banort kryesisht merren me bujqsi. Kryetari i bashkis Vor, Fiqiri Ismaili, thot se ky fshat ka rreth 4000 banor, pjesa m e madhe t cilve jan autokton dhe aktiviteti kryesor i tyre sht bujqsia, por nuk mbeten pas dhe aktivitete t tjera ekonomike si, tregtia, ndrtimi etj. 632
Udhrrfyes i reportazhit shqiptar 1912-2011 Ismaili shpjegon se mbi 100 persona, nj pjes e t cilve ishin t ardhur nga fshatrat prreth, kishin afro nj vit q punon n firmn q merrej me aktivizimin e armatimeve n depon e municioneve. Bashkia e Vors, tha Ismaili, do tu qndroj pran t gjith familjeve t dmtuara s bashku me organet qndrore pr t kthyer n zon jetn normale. Bilanci paraprak i banesave t dmtuara n zonn ku ndodhi shprthimi t shtunn n Grdec, Vor prllogaritet paraprakisht n 2383 banesa, ku 313 banesa jan shkatruar plotsisht, 185 banesa rezultojn me dmtime t rnda, 195 me dmtime t mesme, dhe 1690 banesa me dmtime t lehta. Sipas Ismailit, situata e krijuar pas shprthimit t nj sasie municionesh luftarake n fabrikn e fshatit Grdec, tashm sht nn kontroll. Forca t specializura t policis dhe ushtris ndodhen n zonn pran vatrs s shprthimit n Grdec dhe po bjn kqyrjen dhe krehjen e saj. Ismaili siguroi banort se nuk ka mundsi shprthimesh t tjera n kt zon. Por nj situat e till vihej re edhe gjat autostrads deri n Marikaj, ku krahas shtpive, dme t mdha kan psuar edhe bizneset e ksaj zone. N autostradn Tiran-Durrs, jan prqndruar edhe numri m i madh i bizneseve n shkall vendi, por disa prej kompanive m t mdha nuk psuan dme, me prjashtim t atyre q ndodheshin m pran vendit t katastrofs. Kryesisht dmtime m t mdha ka n baret dhe restorantet ans rrugs, n magazina t materialeve t ndrtimit dhe n disa mobileri, tha Riza Berberi, nj banor i Marikajt, i cili tregon se nga shprthimi i fuqishm ishin dmtuar edhe mjaft shtpi n kt zon, por fatmirsisht nuk pati asnj t plagosur.
Agjencia Telegrafike Shqiptare (ATSH) 16 mars 2008 Nnshkruar: Flora Nikolla, Artan Gjata
Ankth duke vizituar Shqiprin

Kto dit, me ftes t ish-studentes sime Afrdita Selenica (Triha), mu dha rasti ta prshkoj Shqiprin nga Jugu n Veri. Rruga nuk ishte e zakonshme. Do t udhtoja s toku me nj autobus t shoqris turistike greke Action travel me pronar bashkshortt Angjelo e Stavrula Georgandas, e me qendr n Patra t Greqis. Zonja Afrdit ishte punonjse aty dhe shoqruese e grupeve t tilla turistsh. Pr her t par, ve, i rastiste q klientt e Zyrs ti udhhiqte prmes vendit t saj dhe, gjithsesi, ndrojtja se prshtypjet duhet t ishin sa m t mira, e detyroi t m ftonte edhe mua n kt rrugtim. Thjesht 633
Sokol Shameti ne duhet t bashkonim njohurit tona pr historin, gjeografin dhe ekonomin e Shqipris pr tia dal ksaj pune e detyre atdhetare njherazi. M duhet t theksoj qysh n fillim se nj grup turistik prej 40 vetash, sht nj trazim individsh, t cilt rastsia i ka bashkuar n nj udhtim. Binte menjher n sy se shijet e tyre, kultura, kndvshtrimi pr vendet nga kalonin, pse jo edhe idea se duke hyr n Shqipri do t shihnin n nj vend t Bots s Tret, qarkulluan sapo kaprcyen kufirin n Kakavije. Vitet e mia n emigracion, ca m shum t zonjs Afrdit, na kishin msuar se n prgjithsi qytetart grek me nivel nn mesatar kulture, kan pr Shqiprin nj mendim aspak t kndshm e dashamirs. Vshtirsia jon m e madhe ishte pikrisht thyerja e ktij mendimi. Kafeja e mngjesit u pi n tarracn e lokalit t mrekullueshm t Viroit n t dal t Gjirokastrs. Kt qytet fantastik, pr shkak t programit, ata nuk e pan vese nga larg. Megjithat, ndonj turist i vmendshm nuk mund t mos dallonte shtrirjen epike t lagjes Palorto prmbi katrahurn arkitektonike q sht lejuar t ngrihet posht kmbve t saj. Viroi, me liqenin e vet, i cili pr shkak t shirave t qershorit ishte ende plot, por edhe lokali, mimet e atjeshme, mund t ken qen fillimi i thyerjes s keqdashsis. Por ja tek nisn vshtirsit e autostrads s re deri n Tepelen. N rrug shiheshin fare pak punonjs, madje ndonj syresh vijonte t punonte me lopat, sikur kishte ndrmend ta zgjaste kt arterie t rndsishme t vendit deri n shekullin e ardhshm. Ndonj grek qeshi pikrisht me kt pamje dembelsh. Kur ngula kmb se kompania ndrtuese ishte qipriote, kjo nuk ndryshoi asgj. Donin t dinin se sa vjet po punohej aty. Dhe sa kilometra ishte. Nuk ishte aspak faji yn pr kt gjendje, por u glltitm sikur t gjendeshim para gjyqit. RRUGA E FYERJES U ula ta shkruaja kt reportazh fill pas nj emisioni t Zrit t Ameriks ku ministri i fryr Pango, po deklaronte, ashtu si sekretart e par nj her n nj koh, se qeveria e Berishs e ka ndryshuar aq shum pamjen e Shqipris Jugore n kto tri vjet, sa turistt e huaj mund t mahniten. Ja tek nisn kthesat pas Krasit t Tepelens dhe nj rrug e llahtarshme pr kta turist t Bashkimit Evropian po ia niste. Sidomos kthesat pas Greshics, shembjet e mdha t toks aty dhe prpjekjet mjerane t nj shteti dembel e t varfr pr t vn dor n kt aks kombtar, me t vrtet t fyejn. Autobusi hidhej sa n nj grop n tjetrn dhe prfytyroja se si duhej ta ndjenin veten udhtart e ndenjseve t fundit. Protesta ia nisi n fillim si mrmrim, por ja tek u b ortek. Pronari i kompanis, zoti Georgandas, nisi t shpjegonte me durim e aspak i sakt se n t vrtet rruga e hyrjes nga Greqia n Shqipri nuk ishte 634
Udhrrfyes i reportazhit shqiptar 1912-2011 kjo, por ajo e Kapshtics, por nga q shoqria turistike gjendej n Patra, nuk mund t bheshin aq shum kilometra deri n Kozan. Zonja Afrdit, ashtu e shkatht, e gjith intuit, nisi tu tregonte n mikrofon vizitorve t shqetsuar barcaleta, tu recitonte vjersha, t gjente fjal t urta pr miqsin, por t gjitha kto nuk pinin uj. Pluhuri, gurikat, rrezikshmria e terrenit, sidomos pr ata q ishin ulur n krahun e djatht t autobusit, i bnin njerzit, me shum t drejt, tepr nervoz. Un u mundova tu trhiqja vmendjen me historin e vizits s Musolinit n kodrat e Tri Vezve n Mallakastr, pr frontin italo-grek t vitit 1941, pr Malin e Kndervics n perndim dhe Amantian e lasht, pikrisht aty ky gremisej ky masiv shkmbor, por as kto nuk pin uj. Natyrisht kishte edhe syresh q tregonin interes. Nj zonj vinte vazhdimisht n krye t autobusit pr t msuar dika m shum se sa ato q tregoja. Befas, po aty u gjend nj ift, i cili e kishte vizituar Shqiprin n mesin e viteve 80, tani krkonin t dinte n se e gjith kjo pamje mund t kishte qen m e mir ather. Nuk mund t thosha se rruga e re pr n Tepelen qe shtyr e strshtyr pr shkak t hasmrive politike, se ajo tani mund t kishte mbaruar po qe se drejtuesit e Shqipris nuk do t donin t monopolizonin edhe rrugt, edhe ujra t zeza, n mnyr q pastaj t mburren shesheve me taksat e popullit. Por edhe turistve grek nuk u shptonte asgj. Befas, n nj nga shtpit e reja q ndrtoheshin, diku afr Patosit t Vjetr, pan t habitur se n krah t flamurit shqiptar valvitej edhe nj flamur turk. Armiqsia ballkanike ngriti krye. Debati u ndez. Si ishte e mundur, po ngulte kmb njeri prej tyre q, ndonse n Greqi punojn afro shtatqind mij shqiptar dhe kto banesa thuajse ngrihen me kontributin e tyre, t mos shihej edhe nj flamur grek ktu?! Debati zgjati ca. Pastaj po ky individ vuri re se shtyllat prej betoni t tensionit t lart ishin shtrembruar e gati n t rn. Nuk mund t nervozohesha, por zonja Afrdit e skuqur n fytyr nga sikleti, m qetsoi. Ne ishim thjesht shrbyes t ktyre njerzve, t cilt kishin paguar pr at udhtim dhe duhej tu respektonim pikpamjet. Derisa kaluam Qafn e Patosit. Hapsira q hapej sandejmi sikur t mbushte me frym. Thash gjith entuziazm se tani, deri n kufirin malazez, nga do t dilnin pr m tej, nuk do t shihnin m rrug si ajo q kaluan. Dhe nuk kishin udhtuar pak, por plot tri or. KSHTJELLA Kshtu e kan emruar nj kompleks madhshtor n hyrje t qytetit t Fierit. Zonja Afrdit e kishte przgjedhur kt restorant madhshtor si pr ti surprizuar turistt e saj. Vrtet gjithka aty ishte e bukur. Shrbimi, pronari q denjoi t na tregonte gjith kompleksin e tij t pamat, sallat e 635
Sokol Shameti siprme e oborrin e pasm. Grat greke, sidomos, u mrekulluan. Fierit do ti kalonim anash dhe, me gjith premtimin tim se tashm mundimet kishin mbaruar, nuk mund t mos rifillonin kthesat matan Urs s Semanit. Edhe pas tri vjetve punimesh, edhe pas dhjetra premtimeve t Berishs e ministrit t tij, Olldashi, rruga Fier-Lushnj nuk po mbaron e nuk po mbaron. Ngushllimi ishte q, her pas here, tu tregoja trasen e zhavoruar, nj mekanizm aty e nj atje, nj dembelizm e indiferentizm i papar, nj shtet q zvarritet npr lumin e milionave q reklamon se hedh prdit, por q n t vrtet ritmet e ndryshimit t vendit jan si ato t breshks. Pas Lushnjs gjithka ndryshon. Un e zonja Afrdit morm frym t lehtsuar. Ndrtimet e shumta npr kodra e n fush, arkitektura e vilave private, hapsira e gjer pran bregdetare e, mbi t gjitha, rruga me dimensione t pranueshme, i bn grekt t heshtin. Thash me humor se ktu edhe shtyllat e tensionit t lart nuk jan m t shtrembra. N Durrs hym ndaj t ngrysur. Ndrtimet e pasosura n breg t Adriatikut, vet hoteli po me kt emr ku u sistemuan t gjith, sikur kishin lidhje tashm me at kshtjellrestorant q pam n hyrje t Fierit. Shqipria ktej ngjante krejtsisht tjetr, krejtsisht evropiane. Shum prej udhtarve tregonin se vila t tilla madhshtore nuk mund t gjeje as n vendin e tyre. Hotel Adriatiku i knaqi shum. Pamja e detit q shihej nga ballkonet e dhomave, pastrtia e mjedisit, shrbimi korrekt e dinjitoz, thelloi m tepr at knaqsi te kta banor t Evrops, komshinj tan t prjetshm, por q na kan par shpesh me syrin e t huajit, e t largtit, me syrin e nj vendi e populli t pakulturuar, t varfr sa sbhet. Pastaj restoranti Belvedere i Agronit, shrbimi i mrekullueshm atje, nj mim q i habiti grekt, por edhe kuzhina italo-shqiptare me midhjet e servirura n pilaf, ishin gjithka mbyllte at dit t lodhshme. SHQIPRIA N Tiran qndruan vetm nj or. Enkas i kalova nga Zogu i Zi, te 21 Dhjetori te Vasil Shanto pr t dal afr Presidencs e m pas para Universitetit. Aty qndruan. Prpiqesha q gjithka ta shihja me syrin e tyre. Padyshim duhej t ishin t knaqur. Arkitektura e vjetr italiane e kompleksit t sheshit Nn Tereza, qetsia e s diels aty, pylli prmbi kodr, sikur u shkuln edhe paragjykimin e fundit. Nj pushim t shkurtr u b edhe n sheshin Sknderbej. Mjerimi i pllakave t atij sheshi, sikur m ndrydhte shpirtin. Po t ishte e mundur t niseshim sa m par. Tirana kishte hijen e nj metropoli evropian, me gjith lulishten e shmtuar prapa Pallatit t Kulturs, e cila nuk po mbarohet edhe kjo pr shkak t konfliktit politik Bashki-Qeveri. Te Kthesa e Kamzs ngurrova. E luta pronarin-shofer, zotin Angjelo Ge636
Udhrrfyes i reportazhit shqiptar 1912-2011 organdas, i cili i kishte t shnuara t gjitha rrugt prmes nj aparati satelitor, q t vijonin ca m tej sepse aty punohej. Dhe vrtet shmanga nj Greshic t dyt, - (sepse ky emr ka ngjashmri me Grdecin), - dhe i kalova nga rruga e aeroportit. Vetm n kthim do ta kuptoja se sa mir veprova. Pas Kamzs-qytet fillonte prsri nj ferr rrugor. Historit pr Krujn dhe Sknderbeun mbaruan. Autobusi po prgjumej. Zonja Afrdit ia nisi ather tregimeve t saj t mrekullueshme, fjalve t urta q miqsin dhe dashurin, ndrsa shoferi-pronar nuk prtoi t tregonte barcaleta banale. Ktej ndrtimet npr fshatra nisin t zvoglohen, t rrallohen, ndonse fusha sht po aq e gjer sa edhe n Myzeqe. Nuk kishte sesi t mos binte n sy ky fakt. Shpjegova se shum verior tanim preferonin t ndrtonin n periferi t Tirans dhe se kjo ishte nj smundje e shum kryeqyteteve. Shkodra u ngjau e zymt. Statuja gjigante e Isa Buletinit, e vetmuar dhe e trishtuar nn nj mjedis t pist, me sfond pallatet e viteve 70, kazant e plehrave po aty, t shqyera e t shtrembra, me qent rruga t rrmonin pa pushim, nuk kishte sesi t mos m bnin t fyhesha edhe nj her. Nj restorant i vogl, aty n krah, me emrin entuziast pr grekt Athina, i bri t suleshin aty pr t ngrn dika. Por shrbimi ishte aq i primitiv sa e detyroi zonjn Afrdita tu hynte pa ndrojtje punve t kuzhins vetm e vetm q grekt t mos thrrisnin e, mbase u zvoglohej disi zemrimi i Akilit. N kufirin me Malin e Zi na priste nj e papritur tjetr. Doganieri krkoi t paguhej nj taks pr udhtimin npr Shqipri. Aq kilometra her..aq.. U mundova ti sqaroja se kta turist e kishin paguar nj taks t till sapo kishin hyr n kufirin shqiptar n Kakavij. Por, sipas tij kjo ishte e gabuar. Taksa paguhej n dalje. Doganieri i Kakavijs i kishte mashtruar. Ishte e pamundur ti mbushje mendjen. Pronari pagoi, ashtu qet-qet, natyrisht pa qen i sigurt n se kt e msoi gjith autobusi. N Shqipri t vjedh edhe vet shteti.. U uruam rrug t mbar npr shtetet prgjat bregdetit dalmat me shpresn e lig se ndoshta u rastiste ndonj hotel i keq dhe kujtonin pr mir Shqiprin, sepse pr rrugt isha i sigurt se t tilla si tonat, n nj shtet t dyt evropian, nuk do t gjenin. Megjithat u treguan tepr njerzor, sidomos me shrbimet e zonjs Afrdit. Kjo grua ishte nj cop Shqipri dhe ja tek na kishte shptuar edhe nj her me mirsin e saj, me zgjuarsin, me kulturn e saj. Ashtu, duke u prshndetur, dgjova nj grua ti thoshte t birit n celular se lavdi Zotit po kaprcenin kufirin me Shqiprin dhe ajo ishte e lumtur q nuk kishte par aq varfri sa e kishte menduar, sepse ndryshe do ti kputej shpirti
Gazeta Albania 24 Qershor 2008 Nnshkruar: Mihallaq Qilleri
637
Sokol Shameti
Kavaj, Allah, Berish dhe skamje

Kemi mbetur vetm. Nn diellin prvlues t korrikut 1991: arkmorti, hoxh efendija dhe ne tre vdektart. Nuk kuptoj asgj, ndrsa shikoj duart e tre burrave n mosh, q bri meje i prballin me fytyrn. Kjo gjendje t jep breng. T heq shpresn. T tulat. Dshiroj q fjalt ti lidh me fjalt e Sures t Bakarait, t vetmes gj q mbaj mnd: O Zoti yn, krkojm faljen tnde/ O Zoti yn i madh, mos na dno, nse do t harrojm apo gabojm/ O, i madhi Zoti yn, mos na ngarko ne me borxhe shum t rnda/ O i madhi Zoti yn, mos na lidh ne me at far nuk mundemi t mbajm dhe kryejm/ Na fal, ki mshir dhe mundohu t na japsh forc M kot, t gjith kan ikur. Nj or m par kemi qen aq shum njerz n xhenazen e njeriut t respektuar n Kavaj. T prir nga hoxha kemi pritur q mbi tabut t kndoheshin fjalt e fundit n tok Pastaj, dikush ka pshpritur amin Nj nga nj rreshtat e besimtarve kavajas kan firuar Kemi mbetur vetm ne t katrt dhe shpirti i t vdekurit para nesh. Dy jav m par, nga mesi i muajit qershor t vitit 2008, me flett e kalendarit t Gregorit sht ngjitur vet n maj t minares. Dikur ka qen oxhaku i fabriks s buks. I sht dashur t bj vetm pak riparime. I ka mbyllur vet. Gjithmon vet. Burri i vjetr, shtylla e besimit t Kavajs, ka ligjruar pr her t par, kur sht ri-lejuar feja n Shqipri. Atbot, e kan ndjekur me adhurim dhjetra-mijra besimtar t qytetit dhe prreth tij. Ishte ar akulli Po, kaq t gjall, 77-vjearin hoxh Xhaferr Shkodrn e gjejm pas nj rrugice n lagjen e vjetr, ku banon prej vitesh. Ka nj shtpi modeste n pamje t par dhe sht tepr mikprits. I kujdesshm. Nuk ka shum salltanete, ndrsa turbanin e ka ln matan. Divanhania e tij sht e thjesht. Pa shum pretendime. Flet kur bhemi t gjith. Jemi tash pes vet. Dalsh faqebardh n dy bot. Jo se jam kavajas, po ky qytet sht me tradita paqsore. Kavaja nuk ka qen ktu ku sht sot. Kavaja ka qen n Bukaq. Me ardhjen e Perandoris osmane u ndrtua ku sht tani Kur ka kaluar sulltan Fatihu nga jugu n hyrje e kan mirprit, por ka qen rrug vetm pr kambsor. Ai thot: Ky qytet e kalon vaji i ullirit deri n Qamet sepse jan mikprits. sht futur dhe ka ikur pr n Durrs. Pastaj filloi zhvillimi i ktij vendi ktu. Zbritn nga fshatrat dhe u mbush me popullat. Hesht pak dhe pyet. Ka qen pak koh n Al-Azhar n Kajro. Mrekullohet kur i themi q ka pasur fatin e madh q ka
638
Udhrrfyes i reportazhit shqiptar 1912-2011 qen atje Flet si n predikimsepse pr t Kajro sht mrekullia n tok. Hoxh Xhaferri ka punuar n kohn e viteve para 90 n tregti. Ka pasur nj karroc, pa sht marr me mbathjen e kuajve, me gjithka. I ka dhn jet tet fmijve, q bajagi ia kan shprblyer. Pas vitit 90 e mori mir situatn n dor. Fabrikn e buks e privatizuan fmijt e tij, kurse oxhakun, q mbeti pa pun e kthehu n minare. Posht tij prshtati nj faltore, ku kryhen shrbimet pr banort prreth dhe pr t tjer q vijn nga Kavaja. Fmijt u morn me tregti, ndrsa ai me besimin. Sot, n sheshin e xhamis, q matan funksionon si fabrik tullash, ka vendosur disa shilars, q ti bind fmijt se ktu sht mir. Roja, q na shoqron pak or m von me nj letr urdhruese t Hoxhs - n interiorin e thjesht t vendit t faljes tregon pr besimin e plakut dhe prkushtimin e tij. sht nj vend modest, si jan shum nga faltoret n vend. Ai bn imamin, ligjruesin etj. Prve librave t Kuranit- nj mori tjetr librash fetar, shtuar me shum libra t tjer jan prmbajtja e mjedisit. Diku pas dere, dy raketa badingtoni. E ka kuptuar mir filozofin e fmijve, q nuk mund ti ngucsh n besim pa i ofruar dika Hoxha sht i qart n histori, edhe pse historia e tij e Kavajs ka lidhje vetm me Islamin dhe t keqen e t kuqve: Kjo ishte dhurat e Allahut. Ishte thn se n Shqipri do vi nj qeveri q do vi nga mali dhe do marri me t njom e t that. Vetm me forc krahu do mbetet dhe grat do i tufzoj. Kto jan n librat e fes, ndrsa njerzit do han me nj anak. E ke arritur triskn?, prfundon befas. Qesndis pak pastaj: Kta n mal thoshin se e morm me gjak dhe do e dorzojm me gjak. Por kta e dorzuan vetm me dy gishtrinj Kaq trima ishin. Aludimi sht i leht: Njsoj socialistt, pr t, jan t ardhur nga nj anak, kurse demokratt jan ndryshe Ena, q e mblodhi qytetin pas viteve 90, sht br gjithnj e m e madhe, nga masa e popullsis q jeton atje. sht shumfishuar, por srish gjendja mbetet e varfr. Pushteti lokal, kur ishin socialistt n fuqi, nuk ka marr fonde, ashtu si n Shkodr - simotra urbane demokrate, q nuk pranonte t merrte fonde pr zhvillimin e qytetit. Pr ironi t kohs, n demokraci, qyteti po vuan shum pr shkak t korrupsionit dhe mosshfrytzimit t mir t fondeve, q vijn n kt vend nga qeveria e Demokratve. Kavaja sht disa her m e mjer. Edhe pse kryeministri i vendit sht deputet n kt vend, kurse ishpresidenti i dikurshm ishte me origjin nga Kavaja. T gjith i kan ngopur me lug t zbrazt dhe kavajasve duket se u plqen kjo gj. Si n gjith qytetet e Shqipris, burimi kryesor mbetet pa asnj dyshim emigracioni Kt ma pohon dhe nj burr gati 60-vjear, q flet jo rrjedhshm dhe me ndalesa. Tepr 639
Sokol Shameti i kulturuar, Nazmi Roli, autor i disa vllimeve me poezi dhe proz, mundohet t m flas me patos pr qytetin. Pastaj t flet pr Etimologjin e Kavajs, sipas abejt- dhe me nj ton akademik t sqaron se q nga 2000 vjet t shkuara Kavaja sht vend urban. Kjo nuk do shum t besohet, kur mendon se ajo ka qen e vendosur n trekndshin e njohur Tiran-Durrs dhe Elbasan. Afr kan luftuar Pompei me ezarin dhe toponimin e vendit shum e lidhin me at se n kt vend fushuan kuajt e ushtris s athershme. Kujdesi i kavajasve sht t thon se Kavaja u rrit shum n shekuj dhe disa her e rivalizoi madje edhe Durrsin shemrn e saj. Madje, n regjimin monarkist juridiksioni administrativ i Kavajs shtrihej deri n Ndroq. Edhe Ahmet Zogu, ka qen ktu deputet, na tregon Hoxha- bashk me nj histori q lidhet me t. Sot, Kavaja sht rrudhur shum n ekonomi, por qyteti vet sht hapur. Srish, e gjitha rrotullohet n tri lagjet e vjetra: Sharr. ishte nj gur sharr i fort; Zguraj, q lidhet me gurin, por e lidh me Zgraj; dhe lagjen n veri, q njihet me emrin Sallbeg. Kto kan qen dhe bashkoheshin t treja, ku ishte xhamia dhe sahati. Duke ardhur nga skajet dhe prfundonin s bashku. Ata t part kan qen urbanist t mir. Kavaja e ka marr ujin nga kodrinat lindore nga tubacionet deri para 20 vjetsh. Ato lidhnin njkohsisht dhe nga kodrinat perndimore, m shpjegon Roli. Ato fiset e vjetra t qytetit, si Haveriku, Cara, Arkaxhiu, Kapedant, q tash po shkon te 40.000 banort nuk mundm ti gjenim m. T tre lagjet q pikzoheshin n qendr tek dy monumentet: Xhamia dhe Pazari pak nga pak e humbn shklqimin e tyre. Ato u asgjsuan me xhamin dhe pastaj u prish i gjith pazari pr t br nj Kavaj t re dhe pr t mos pasur asgj nga tradita. Fatkeqsia sht se pushtetart e rinj me emrtesat e reja politike nuk kan njohje dhe nuk kan tradita q t mbledhin dhe t prmirsojn ato q jan tronditur. Ishte nj vend i vogl pazari dhe duhej q thjesht t rikonstruktohej. Kurse pushteti lokal e dha me qira dhe u prish Kavaja ka mikpritje. Un kam dhimbje si krijues, sepse jam 63 vje dhe se nuk do shoh m Kavajn time t vrtet ku m jan vrar gjunjt, shpjegon burri me flok t bardha dhe tepr i edukuar, q dikur edhe vet ka punuar n fabrikn e letrave dhe n agjitacion. Por trishtimin e tij, sot e ndjekin t gjith kavajasit. Me pak fjal n Kavaj vdiqn shum gjra. Mes tyre: Vdekja e artizanatit kavajas do t thoshte edhe vdekjen e nj tradite t hershme, ku dikur ishin plot 2100 gra e vajza, q jepnin djersn n Fabrikn e Qilimave t Kavajs, nj nga krenarit e eksportit shqiptar. Npr pak familje ka filluar q t prodhohet srish me traditn e vjetr pr bisnes. Dikush gjen porosit dhe grat prkulin kurrizin, si kan br pr 640
Udhrrfyes i reportazhit shqiptar 1912-2011 dhjetra vjet n mekanizmin gati antik kavajas, q quhet vegj. Ka mbetur si tradit n Kavaj, q familjet me taban kur martojn nj nga familja ti japin me vete nj nga qilimat. Vetm se ky fat i vshtir nuk sht pr t gjith. Shumica e qytetarve t saj zdrhallen n qytet. Njsoj dhe poeria q po zbehet, qilimat, dhe fare pak zeje t tjera, tashm nuk i duhet m mburrjes s zejtaris shqiptare. Oxhakt, po ashtu, kan mbetur t heshtur n qytet. Hoxha do dshironte, q ato mos t kishin pun dhe ashtu si me oxhakun e Fabriks s buks, ti kthente n minare. T paktn t vlenin, sepse sot, ato heshtojn frikshm. Kjo pjes nuk interpretohet nga hoxha. Paka sistemit, Kavaja kishte nj prqendrim industrie t mrekullueshm. Oxhaqet e mdha, n qytet, q dikur nxirrnin shum tym, tregonin se qyteti ishte bajagi industrial. Edhe pse u bn privatizime, duket se industria e dikurshme nuk do t ngjallet kurr m n kt vend. Fabrika e qelqit, deri para disa kohsh, dukej si nj studio gjigande horrori. Njsoj dhe mjediset e tjera, ku tubacionet dhe ngrehinat e braktisura, t sjellin ndjenjn e tmerrshme t vdekjes. T vdekjes s ktij qyteti dhe ish t kaluars s tij industriale. Tani t gjith ngrehinat duhet t jen t privatizuara. Por, q pr qytetin vlejn pak ose aspak. T akomoduar me thashethemin, vendasit mjaftohen me kaq: Kjo ktu sht e ktij, kjo tjetra sht e ktij, e kshtu me radh. N fabrikn e qelqit dikur punonin rreth 1200 puntor, t cilt prodhonin nj xham t cilsis s lart, pr sa i prket fortsis. Tashti, Shqipria e importon. M par, jo vetm plotsoheshin m s shumti nevojat e vendit, por edhe eksportohej. Qetsia, q ndjek heshtjen e objekteve industriale, sht padyshim edhe tregimi se far sht br me qytetin n kto vjet. Njsoj edhe me Fabrikn e Gozhd-Bulonave, subjektit q prodhonte pjesn drrmuese t ktyre ikrrimave t vendit. Sot puna e saj ka reshtur n krahasim me vite m par. Ashtu si 800 punonjsit e saj dhe 600 kolegt e tyre q punonin n Fabrikn e Letrs. Tashm t gjith jan kontingjent i kafeneve dhe kuptohet i mundsis pr emigrimin pr t mbajtur gjall planet e tyre t mbijetess. Nj prgjigje na e jep Aqif Haveriku. Bashk me vllezrit e tij sht nj nga njerzit m t kamur t qytetit. Ai ka marr Fabrikn e Gozhd Bulonave dhe tregon si sht bjerr qyteti vazhdimisht. Jan 1800 familje me asistenc n qytet sot nga plot 5000 familje, q ka sot qytetit. T jen 40% me asistenc, bje vet llogarin m rrfen Aqifi, q ka dhe nj hotel t madh n mes t qytetit. Nj pjes e madhe e banorve jan t papun ose me pun t prkohshme. Ka punuar disi ndrtimi, bujqsia, Uzina e Gozhd-Bulonave. Pr mua ka rn ekonomia. Nuk na konkurron me mime, por kaq t lejon tregu. Faji i tij 641
Sokol Shameti sht organizimi i dobt i pushtetit lokal. Ndrsa zverdhjen e qytetarve t tij e shikon teksa n qytet jan ngritur rreth 60-70 lokale bixhozi dhe gjithfarlloj dreqi tjetr. Nuk mohon se kavajasit po punojn n turizm, q prbjn t ardhura t mira pr qytetin. Dhe, shkon atje ku i dhemb: Vetm se pushteti aktual po e mbyt Kavajn, sipas tij. Si ish-kryetar i Kshillit Bashkiak ai ka luftuar fort, q bizneset kavajase t ishin m prezente, por me sa duket m kot. Un nuk rresht s luftuari se kjo sht luft pr ekzistenc pr t gjith ata q po u zvoglohet ajri dhe duhet t bhen fort dhe t bhen faktor dhe t ndryshojn situatn. Nuk mund ta lem situatn n dor t kryetarit t Bashkis, Rugjia dhe zvendsministrit Halit Shamata sepse ne jetojm ktu Ne jemi pak konservator. sht peng i politiks s poshtr dhe abuzive me kavajasit Pr mua ka ndryshuar shum mentaliteti i Kavajs votohet 2535%. Kjo sht nj mnyr e reagimit ndaj politiks m par ishte 75% far kryetari bashkie sht ky q vjen me 3600 vota dhe krenohet. N fakt mandati i vet Haverikut nuk zgjati shum: Un dhash dorheqjen pasi PD e Kavajs dhe deputeti Engjll Cara ka mbledhur 11 firma kundr meje nj mocion i mblodhi kta q punonin n institucione dhe arsyet ishin se un isha i paaft dhe pa etik. Ne organizuam bashk me PR-n q t kontrollohej urbanistika ligjore e bashkis. Aty qelbet korrupsion. Kuptohet se nuk mundi. N fakt pr abuzimet n Kavaj sht folur shum. Ne mbshtetemi n fakte n drit t diellit. N Kavaj jan dhn shum fonde pr infrastruktur dhe pr ndrtime shkollash. N kto fonde jan t prjashtuar t gjitha firmat e Kavajs pa prjashtim, sepse kryetari nuk merr dot lek nga ata por i merr nga jabanxhinjt Kt q them un e them me prgjegjsi dhe mund ta verifikoni n agjencin e prokurimeve publike. Brenda dits nj firm Pevlaku Sh.P.K ka marr n Kavaj tendera me vler 2 miliard lek. Kjo firma Pevlaku ka udin se udhhiqet nga ish-bodigardi i z.Shamata, q sot sht zv/ministr i Arsimit. Kshtu n Kavaj fitojn firma nga Lushnja, nga Tropoja, por aspak nga Kavaja. Si kan reaguar kavajasit?-e pyesim. Jan mbledhur dhe kan krijuar shoqatn e tyre t ndrtuesve e botuesve dhe i kan paditur publikisht kto n Top Channel apo n emision Fiks Fare dhe kan sjell filmime direkte t korrupsionit, por deri m sot nuk lviz absolutisht asgj. Pr t, n radh t pare, ktu nuk mendohet pr zhvillim ekonomik. M keq akoma, jan gjeneruar n majat e pushtetit t kavajas t gjith ish-spiunt. E them me prgjegjsi dhe kjo po i sjell humbjen PD. Ne i njohim fiset e Kavajs dhe ia dim hallet njritjetrit dhe gjrat dhe nuk mundemi t bjm hasmri, shprehet Haveriku. Nj gj, e cila t lodh n rrfimin e tij sht se fondet q vin n Kavaj nuk mund t shkojn n zhvillimin e plot t qytetit. Ato nuk ndikojn n ekonomin 642
Udhrrfyes i reportazhit shqiptar 1912-2011 e Kavajs, por i prlajn t huajt. Ktu vin firma fantazma, q nuk kan asgj me far t krenohen dhe Kavaja ka firma me kantiere dhe me fabrika t plotsuara me personel q kan ndrtuar kisha, xhami kan ndrtuar rrug dhe kanalizime... por jan t prjashtuara. Kavaja sot jeton me djersn e emigrantve. Jeton pr faqe t zez, m thot me mllef Haveriku, q mton se ka dhe nj firm cilsore ndrtimi bashk me t vllezrit. Tund Kokn: Un di q kavajasit jan shum sentimental dhe t lidhur. T gjith emigrantt sakrifikojn pr familjen por ata jan vet me familje tash dhe ka rn ndihma Di t them se nse do hiqesh ndihma e tyre, Kavaja do ishte n grev urie Hoxha e prcjell do shembull me nga nj histori. Mbetet pak kur e ngucim pr Berishn, Amerikn dhe Ortodokst, por gjithsesi edhe pr kto sht shpejt gati: Amerika nuk nxiton por pse ka nxituar nuk e di. Amerika e ka lapsin e gjat 1 kilometr ndrsa majn e lapsit e ka 100 metra, po far veprimi sht nuk e di. Zoti prpara dhe Amerika pas na ka shptu. Amerika i ka dhn pavarsin se askush n Evrop nuk na do ne, m sqaron me bindje. Fishta thot: Evrop moj kurv e motit, si e tradhtove besn e Zotit. Po Fan Noli - e pyes. Ka qen komunist pa yll sepse nga ktu iku te Lenini pavarsisht se iku n Amerik. Kur ka ardhur n Kavaj ka ikur n kish dhe nuk ka ardhur n xhami. Pr Berishn? sht i respektuar pr at q ka br pr Kavajn dhe pr bashkqytetart e tij. sht njeriu i Dritsi Demokracis Tem pa prgjigje. Xhaferr Shkodra e kujton at ditn e eksodit t madh t anijeve, por nuk mban mnd gjindjen, pas tij. Kemi qen t izoluar, justifikohet. Lutet pr shpirtin e t ndjerit Lutet edhe pr Kavajn e vitit 2008.
Revista Mapo 12 korrik 2008 Nnshkruar: Ben Andoni
Reportazh nga Shkodra, aty ku po zhvillohet beteja me ujin

Sapo futesh n territorin e Shkodrs, kupton se trbimi i lumit Drin e ka trazuar fort qytetin e mom. Nga larg, kalaja e Rozafs, posht s cils rrjedh Drini, duket se po lufton pa ushtar pr t mbrojtur Shko-
643
Sokol Shameti drn nga uji. Ende pa hyr n qytet, n zonn e Berdics, Bahallkut e Ajasms, syri t rrok vetm uj. Kushdo e ka mjaft t vshtir t shquaj rrug, ndrsa banesat rreth e rrotull jan zhytur n uj deri n 2 metra. Nse ngjitesh lart, n kalan e Rozafs, Drini duket i frikshm dhe pamja q t ofrohet u ngjason skenave t filmave. Situata Zonat e banuara jan kthyer n ishuj dhe fusha t tra, mijra hektar, jan t mbuluara me uj, duke krijuar nj liqen t madh. Zona e Bahallkut nga kalaja e Shkodrs t duket se po kthehet n nj ishull, ndrsa n t majt t tij ndodhen fushat e mdha t Dajit, Trushit e Velipojs. E ke t vshtir t besosh q mbi at tok ku para nj jave fermert punonin tokn, uji ka mbuluar gjithka dhe nuk t z syri asnj pllmb tok, por vetm varka me motor. Kjo sht panorama q t ofrohet deri pa kaluar urn e Bahallkut, por kur kalon kt ur, mendon se do e gjesh dhe qytetin t mbuluar me uj. Qyteti Por realisht qyteti i Shkodrs ka nj jet normale dhe asnj rrug nuk sht mbuluar nga uji. Por banort, duke e par veten t rrethuar nga uji, ndihen t friksuar nga nj situat e papritur q mund t krijohet, nse do t ket probleme me digat. Bisedat n qytet kan vetm nj kryefjal: Uji. N lokale, n rrug dhe ambiente t ndryshme, njerzit vetm pyesin dhe krkojn t din nga njri-tjetri si po shkon puna. Sapo dikush futet n lokal, syt kureshtar drejtohen nga i sapoardhuri i cili deklaron: sht duke rn uji, nuk ka probleme. N at moment duket sikur njerzit nisin t marrin frym lirisht, por pas pak minutash srish i kthehen pyetjes nga e para: A thua u rrit uji? Qytetart e Shkodrs kto dit duken si t hutuar, pasi nuk jan msuar me kaq shum forca t ushtris dhe policis, patrullime n lartsi t ult t helikopterve. Madje nj dit m par paniku i qytetarve arriti deri aty, sa nisn t blejn ushqime rezerv n pritje t ndonj katastrofe. Zonat e prmbytura Por ndrsa qendra e qytetit komenton periferin, te kjo e fundit situata duket m afr ujit. N lagjet q lagen nga Buna dhe Drini jan prmbytur qindra shtpi. Ndrkoh, nj nga zonat m t prekura nga prmbytjet mbetet Daji dhe Oboti. T dyja jan n uj, por ndrsa n Daj banort jan evakuuar pothuajse t gjith, n fshatin Obot banort ende qndrojn brenda fshatit q tashm sht kthyer n nj ishull. Nj nga banort e Obotit, Mark Ndreu, i cili po kthehej n fshatin e tij shprehet: Do shkoj n shtpi me vark. E dim 644
Udhrrfyes i reportazhit shqiptar 1912-2011 se jemi n rrezik, por sht e kot, nuk kemi ku ti lem shtpit, bagtin. Po ti lm shtpit, kemi frik se na i vjedhin, ndaj kemi menduar q m mir t qndrojm. Ndrsa nj nga banort e Dajit, Prek Kola, i cili tashm e ka braktisur shtpin, na thot se ne qndruam dhe rezistuam pr shum dit. Por kur pam se uji po na mbulonte shtpit, nuk kishim nga t shkonim dhe u detyruam t iknim. Kshtu ka pr t ndodhur dhe me banort e Obotit, t cilt pavarsisht se jan t rrethuar n uj, ata ende nuk jan mbuluar. Kur t rritet uji, edhe ata do t krkojn t evakuohen. Ndrkoh, gjat mbrmjes s djeshme, situata dukej disi m e prmirsuar pr sa u prket shkarkimeve nga hidrocentralet. Por gjithsesi ky mbetet nj lajm i mir vetm pr momentin, pasi pr sa koh Shkodra do t jet e rrethuar nga uji, situata do mbetet kritike.
Gazeta Shqip 9 Janar 2010 Nnshkruar: Ardi Hoti
Nj dit mes grevistve q i shtyjn minutat me libra dhe domino

Bulevardi Dshmort e Kombit, sheshi i dikurshm i paradave dhe festave, ort e fundit ka nisur t pushtohet nga ankthi teksa brenda adrave qndrojn t ngujuar 19 deputett e PS-s dhe mbi 180 mbshtetsit e tyre. Distanca me godinn prball, ku punon kryeministri Berisha, sht e murosur me forca policie q duken t rraskapitur nga ort e gjata t shrbimit dhe vapa prvluese. Greva e uris maraton dje shnoi ditn e katrt t saj dhe n radht e grevistve q kan filluar ta ndiejn drobitjen n trup u shnua rasti i par i urgjencs. Deputetja e PS-s, Klodiana Spahiu, u shtrua n spital. Por t ngujuarit nuk trhiqen n krkesn e tyre pr t br transparencn e vots s lir, betej kjo e nisur t paktn 8 muaj m par. Mjedisi Dita dhe nata n bulevardin Dshmort e Kombit jan njsoj pr rreth 645
Sokol Shameti 200 t ngujuarit n adrat prball godins s Kryeministris. Q me nisjen e grevs s uris jan marr t gjitha masat: jan shtruar rreth 200 krevate portative, t kompletuara me araf e jastk. Gjithashtu jan marr t gjitha masat edhe pr nj nat t ftoht. Kshtu, jan sjell jorgan dhe mund t ndizen edhe sobat me gaz pr ngrohje n rast se nata sht shum e ftoht. Pran adrs s madhe, n pjesn e jashtme t saj, afr Piramids, jan vendosur disa tualete portative pr burra dhe gra, ndrsa nj depozit e madhe u lejon atyre t mos u mungoj uji pr tu lar. Grevistt meshkuj mbajn t veshura bluza t kuqe me simbolin kombtar, shqiponjn, ndrsa femrat kan preferuar t mbajn bluza t errta. Q n nisje t grevs i sht kushtuar vmendje shrbimit mjeksor pr grevistt. Pran adrave qndron nj autoambulanc me nj ekip prej dy mjeksh dhe nj infermiere, t cilt ndjekin vazhdimisht ecurin shndetsore t grevistve. Ekipi mjeksor kujdeset n mnyr periodike, ku do tri or kryhen vizitat e nevojshme. Koha Prve bisedave shkmbyese q kan t bjn me hapjen e kutive, lojrat me letra, me domino, libra etj., jan ato q ndihmojn 19 grevistt, s bashku me rreth 200 mbshtetsit, t kalojn kohn pa e ndjer. Stafi mbshtets i ndihmon deputett q tu sjellin gazetat e dits, ku t mund t njihen me ato ka shkruajn gazetat. Gjat gjith dits ata konsumojn vetm uj. Me dhjetra e qindra qytetar t thjesht, t afrm dhe familjar t t ngujuarve, rrin pran vend-fushimit, duke ofruar kuraj pr grevistt. Gjat dits ata vizitohen edhe nga kryetari i Partis Socialiste, Edi Rama, i cili bisedon me ta dhe vihet n dijeni pr gjendjen e tyre shndetsore. Shqetsimet Tashm greva e uris ka hyr n ditn e pest t saj dhe sht e kuptueshme se gjendja shndetsore e tyre sa vjen dhe bhet m e komplikuar. Shqetsimet e para kan filluar q n ditn e dyt t grevs s uris, t cilat shfaqen me simptoma t tilla si dhimbje koke dhe marrje mendsh. Por, gjendja shndetsore ka qen m e vshtir pr 2-3 veta, t cilt kan probleme shndetsore. Mes grevistve q shfaqi shenja dobsimi sht edhe deputeti Blendi Klosi. Sipas deputetve grevist, krijohen m shum rregullime gjat momenteve t dreks, kur dhe temperatura sht m e lart, ndrsa gjat nats situata sht m e qet pr shkak t freskis. Gjat dits s tret grevistt jan vizituar nga mjeku kardiolog Sabit Brokaj, me karrier t gjat n PS dhe s fundi n LSI, tashm i trhequr nga politika. Gjat vizits q u ka br, Brokaj ka konstatuar se jan vn re rregullime t diabetit, t ekuilibrit, dhimbje barku dhe disa 646
Udhrrfyes i reportazhit shqiptar 1912-2011 probleme t tjera. Natyrisht, mund t ket edhe m shum shqetsime nga ato q paraqesin, pasi n aspektin moral ata mbahen aq mir, aq fort, saq edhe e maskojn ndonj shqetsim, - sht shprehur Brokaj. Kardiologu i njohur mbahet mend pr prkujdesjen e tij dhe gjat grevs s 10 deputetve t LSI-s dhe PDK-s n nntor 2008 pr votn e lir dhe ndryshimet n Kodin Zgjedhor. Deputetja sht detyruar t largohet me urgjenc pr n spital nj prej deputetve grevist t Partis Socialiste. N ort e para t mngjesit t djeshm, deputetja e qarkut t Durrsit, Klodiana Spahiu, ka shfaqur simptoma t lodhjes, kputjes s trupit, marrje mendsh dhe t vjella. Grupi mjeksor, i cili ndjek hap pas hapi gjendjen e grevistve, pasi i kan dhn asaj ndihmn e par n adrat e improvizuara para Kryeministris, kan vendosur drgimin me urgjenc drejt Spitalit Ushtarak t deputetes Spahiu. Mjekt than se deputetja kishte komplikime n stomak, ndaj dhe krkuan drgimin me urgjenc pr n spital. Rreth ors 03:10 t mngjesit t s hns, autoambulanca q ndodhej n sheshin para Kryeministris, n bulevardin Dshmort e Kombit bri t mundur transportimin e saj n spital. T pranishm n ato momente pran deputetes kan qen dhe kryetari i PS-s, Edi Rama, si dhe deputett Gramoz Rui, Namik Dokle, Pandeli Majko etj. Prgjat gjith nats kryesocialisti Rama ka takuar deputett dhe qytetart grevist n adrat e improvizuara prpara Kryeministris dhe sht interesuar pr gjendjen e tyre shndetsore. Por, nga ana tjetr, Ministria e Shndetsis nuk po mbulon me mjek grevistt e Partis Socialiste, kjo pasi, sipas autoriteteve t Ministris, selia roz nuk ka br nj krkes zyrtare pr kt shrbim, duke preferuar mbikqyrjen nprmjet mjekve privat. Dikasteri i bluzave t bardha ka mbuluar me shrbim mjeksor 200 grevistt e ngujuar n adrat para Kryeministris vetm gjat 24 orve t para t protests. Trafiku Por, me protestn dhe grevn e uris s opozits trafiku n Tiran vazhdon t mbetet problem. Ditn e hn nisi me probleme ndryshimi i itinerarit t lvizjes npr akset kryesore t Tirans. Devijimi i qarkullimit t automjeteve nga punimet n sheshin Sknderbej q prej disa javsh, por edhe bllokimi i bulevardit kryesor Dshmort e Kombit, kan krijuar probleme m t mdha. Nj dit m par, drejtori i Policis s Tirans i ka krkuar Edi Rams, n postin e kryebashkiakut, q t liroj bulevardin Dshmort e Kombit pasi bllokimi i tij sjell probleme n trafik. 647
Sokol Shameti Sot grevistt hyjn n ditn e pest t ngujimit dhe kur gjendja e tyre shndetsore sht gjithnj e m e brisht, askund nuk duken shenja t qarta t nj afrimi politik mes palve pr tu ulur n bisedime n lidhje me krkesat dhe kauzn pr t ciln jan futur n grev urie deputett dhe mbshtetsit e PS-s.
Gazeta Albania 4 Maj 2010 Nnshkruar: Eneida Jaaj
Flamuri shqiptar ne Kilimanjaro

Pas perfundimit me sukses te ngjitjes ne Malin e Bardhe ne France ne gusht te 2008, qellimi jone ishte Kilimanjaro. Muajt kalonin dhe kete deshire te madhe tonen e permendnim here pas here midis nesh por cdo gje dukej shume e larget. Muajt kalonin derisa ne nje mbledhje ne janarit 2010 u vendos qe korrik-gushti i 2010 do ishin muajt ne te cilat do tentohej kryerja e ekspedites ne catine e Afrikes, ne Kilimanjaron e Heminguejit. Pas disa muajve pune intensive, vaksinime, pergatitje fizike e morale, erdhi data e shume pritur 16 korrik. Data e nisjes se aventures tone. Ne oren 13 u takuam te gjithe Kilsat ne aeroportin nderkombetar te Tiranes per tu nisur drejt te panjohures. Per te na percjelle kishin ardhur familjare si dhe disa gazetare. Turkish u nis... ne krahet e tij ishim dhe ne, alpinistet shqiptare! Ndjenja e perzier e krenarise kombetare qe mbartnim ne vete, deshires per tu kthyer fitimtare, meraku i familjeve dhe te afermve qe kishim lene mbas te cilet ishin me zemer ne dore. Mberritem ne Kenia, nje ditelindje ne Afrike! Mua me kapi 27 vjetori ne Afrike. Dhurate e bukur. Ngritem dolli me leng mango-je te shtrydhur! Dhurate e bukur. Pas nje pritjeje 6 oreshe ne Kenia u nisem per ne Tanzani. Avioni fluturonte ne 6000 metra. Tip ATR 72. 100 Metra me larte se maja e Kilimanjaros. Menduam ti thonim pilotit te na zbriste direkte ne maje por kuptim do kishte ngjitja pastaj? Pamja e Mont Mero ne te djathte dhe Mont Kilimanjaro ne anen e majte ishin perrallore! Mberritem ne aeroportin nderkombetar te Kilimanjaro-s. Atje na priti shofer Zyberi i cili pasi vuri flamurin shqiptar ne krye te minibusit u nis per ne hotelin Springland. Aty pasi u lodhem pak dhe hengrem dreke, u takuam me udherrefyesin tone i cili na shpjegoi rrugetimin qe do kry648
Udhrrfyes i reportazhit shqiptar 1912-2011 enim si dhe cdo detaj tjeter. Pas bisedes me te kuptuam qe rrugetimi i zgjedhur nga ne ishte ai me i veshtiri, Umbe route! Gjate mbasdites ne nje moment, rete u zhduken dhe Kilimanjaro madheshtor na pershendeti nga lartesia 5895 metra. Na dukej e pabesueshme qe do tentonim ngjitjen dhe emocionet na u shtuan pa mase. Dita e pare nisi ne oren 06:30 AM pasi kishm ngrene mengjes. Udherrefyesi jone bashke me grupin e tij na moren me nje minibus dhe pasi ndaluam ne dyqanin e fundit per te blere gjerat e nevojshme, u nisem! Ndalesa e pare ishte ne 1600 metra ku u mor leja per te gjithe ne. Me makine shkuam ne lartesine 1700 metra, nga ku nisi dhe ngjitja per diten e pare. Kryefjala e Juliusit ishte: POLE POLE! Dhe keshtu e nisi ngjitjen ne pyllin tropikal ai... avash avash! Nderkohe qe ne na hanin kembet per te pare kishte me tej ... Kurioziteti ishte i madh , por POLE POLE duhej ndjekur me fanatizem, perndryshe veshtire tia dilnim. Ngjitja ishte ne pyll tropikal. Pemet ishin shume te larta dhe te nje shumellojshmerie dhe larmie qe nuk i kemi pare asnjehere ne klimen ku jetojme. Ne ngjitje e siper pame disa majmune shume te bukur, ishte nje surprize e bukur qe na dha deshire te madhe per me tej. Kur mendonim se po ecte do gje mire dhe se po ia merrnim doren, filloi nje shi tropikal qe zgjati per rreth 1 ore. Nuk kishte mushama qe e mbante larg trupit ate lloj shiu. U beme qull. Kur shiu pushoi ndaluam te hanim dreke e me pas vazhduam ngjitjen. Rreth ores 18, pas 8 km ngjitje me pjerresi te larte, mberritem ne lartesine 2800 metra ku dhe ishte kampi i pare, Umbe Camp. Kampin si dhe adren e ngrenies e gjetem gati, po ashtu dhe ajin per te ngrohur fytin dhe ujin e ngrohte per te lare fytyren. Pas darkes se bollshme me supe dhe ushqime tradicionale secili shkoi ne cadren e vet per te lodhur kockat. Gjate nates ra pa pushim shi tropikal dhe aq i forte ishte sa edhe adrat hermetike nuk e duruan dot. Ne mengjes ishin bere adrat uje nga brenda. Gjithsesi ne te motivuar pas mengjesit dhe pergatitjes se antave u nisem per te permbushur qellimin tjeter per ate dite. Ngjitja filloi ne nj zon prej bimsh e pemsh t strmdha e n zonn e myshqeve e likeneve, pr nj ecje prej 5 orsh dhe 8 km me nj pjerrsi gjithmon e m t lart dhe me nj mjegull gjithmon e m t dendur,pr t arritur n zonn tjetr t kampingut n lartsin 3900 m, n Barranco Camp. Aty njeri nga djemte tane shfaqi shenjat e para te semundjes se lartesise. Pasi ai e mori pak veten vazhduam me dreken, nje pushim te vogel, disa fotografi e me pas darka. Gjithka shum e shijshme q na habiste me shumllojshmrin e vet, dita e dyt i linte rrugn dits s tret. Nisja n orn 8 me nj zon kt her akoma m me pak bimsi dhe vetm me shkurre deri n lartsin 4100 m ku ishte dhe kampi Karanga Camp pr 5 649
Sokol Shameti or ecje t lir, me formuln Pole-Pole. E ndjenim veten gjithmon e m lart bots dhe me arritjen n kampin e zons, e shikonim veten sipr reve, q dukej si nj dyshek i mbl e i but resh, dika q e bnte disi m madhshtor e unik kt kamp e m tutje. Me lindjen e diellit na duhej t lviznim nga kampi i reve dhe me iu bashkuar kampit t mtejshem me nj ecje prej 5 km, pr 3-4 or, pr nj lartsi prej 4700 m, me parakalimin dhe t nj muri shkmbor me nj kend t thepisur t ashtquajtur Barafu all dhe pr nj klimatizim pr efekt lartesie deri m 5100 m e kthimin prsri n 4700 m. Ndjeheshim gjithmon t parakaluar nga hamejt, ose porterat, mbajtsit e antave, ushqimeve dhe do gjje tjetr t domosdoshme. Sigurisht ishin vendali. Forc na jepte gjendja e alpinisteve te tjere te cilet ishin pak a shume ne te njejten gjendje si ne. Lartesia kishte bere te veten, na kishte ikur komplet oreksi dhe etja, gjithka cfar glltisnim ose pinim e bnim sepse duhej e jo sepse e kerkonte organizmi. Duhej t arrinim gati kuotn e 3-4 litrave uj n dit pr tiu shmangur disi smundjes s malit, megjithate semundja e malit na kapi thuajse te gjitheve, me dhimbje koke te forta, marrje mndsh e t vjella. Muskujt i ndjenim te rraskapitur, kockat na dhimbnim dhe me e rendesishmja per shkak te lartesise aq sa e vetmja gje qe mund te na permiresonte gjendjen tone, ishte zbritja 10002000 metra me poshte, cka do te thoshte te hiqnim dore, gje qe nuk e conim kurre ndermend! Pushtimi i majes ishte lene per ate nate ne orn 00:00 por per shkak te semundjes s malit qe na kishte prekur te gjitheve e shtyme nisjen per ne oren 04:00 duke shpresuar se gjumi do te na bente mire. Ne oren 3 u zgjuam te gjithe, secili duke kafshuar gjuhen per te mos shprehur problemet qe ndiente u bashkuam ne adren e mengjesit, pasi hengrem MLACAKULA (nje lloj supe e embel tipike), biskota me sheqer si dhe fruta me permbajtje te larte sheqeri per energji, beme gati cantat dhe ashtu ne heshtje por me motivim te larte u rreshtuam, ndezem llampushkat e kokes dhe u nisem per ne majen UHURU. Te kushtezuar nga lejet neper punet tona, kishim zgjedhur UMBE ROUTE per ngjitjen e majes, ishte ngjitja ne kohen me te shkurter por ne te njejten kohe ngjitja me e veshtire si nga ana teknike ashtu edhe nga ana e aklimatizimit. Kete e ndjeme shume qarte ne trupin tone, gjithsesi vazhdonim dhe i jepnim zemer njeri tjetrit. Me at errsir q na priste rrugn nuk dinim se nga po shkonim por secili duke ndjekur hapin e personit q kishte para tij. E kishim programuar q lindja e diellit te na kapte n maj t Kilimanxharos, por me ndryshimin e planeve, edhe dielli na kapi rrugs n ecje e sipr. Shtegu na vinte gjithmon e m i pjerrt dhe pika tjetr e mbrritjes, Stella Point, na dukej gjithmon e m e largt, q prej atje t na ndante 200 metershi i fundit pr n atin e Afriks. Ishte intinerari i fundit, por q nj pjes e mir prej 650
Udhrrfyes i reportazhit shqiptar 1912-2011 nesh e mendonim si dicka t paarritshme, pak nga pak duke na rn shpresat si ndonj diell n perndim. Me arritjen e shumpritur n Stella point (5690m), nuk i ndjenim m kmbt por vetm shpirti e zemra na drejtonte drejt e n maj. Me mbarimin e atyre 200 metrave shum t dshiruara dhe me leximin tek tabela n maj, Congratulations, you are no at UHURU Peak, Tanzania 5895m (Urime, ju jeni tani n majn Uhuru, Tanzani 5895m), e ndjenim veten ne atin e Kontinentit t zi dhe n qiellin e shtat. Plani jon i disa viteve e i disa muajve pun rigoroze u kurorzua drejt suksesit. Me euforin e entuziazmin e majs dhe ern e freskt t ftoht filluam tani m zbritjen pr n toke. Ajo ngjitje q na u desh m shum se 2 dit per ta realizuar, tani n zbritje e bm pr m pak se 5-6 or. Dita m e lodhshme e ekspedits me gati 6 or ngjitje dhe 5 or zbritje me 11-12 or ecje n trsi. Zbritm deri n 3700m lartsi ku edhe bm kampimin e rradhs nga ora 7 e mbasdites. Me nj dark ose cakula n Sahiliq pertonim t hanim nga lodhja dhe bollku, e me nj gjum si t vdekur. Ditn e nesrme mbas mngjesit u b dhe nj ceremoni ndarjesh me kngn e prhershme t Kilimanxharos t gjith si grup. Nj kng e mrekullueshme n gjuhn vndase pr malin m t bukur t Afriks. Mbas ndarjes me ekipin ton t Kilit, na priste edhe zbritja finale nga 3700 deri n 1700 metra n kampin e fundit ku do na dorzonin edhe certifikatat e arritjes ton n majn Uhuru t Kilimanxharos m Korrik 2010 nga ekipi i par shqiptar n kt maj. Nj eksperienc e jashtzakonshme po aq sa e lodhshme q nuk do harrohet ndonj her. Me vete do te ruajme gjithmone bukurite qe na pane syte e qe nuk kishte aparat ti fokusonte aq bukur sa i shihnim ne, sakrificat dhe veshtiresie qe kaluam si dhe forcen e karakterit te sejcilit dhe shpirtin e grupit qe treguam! N fund cdo gj filloi ti kthehej normalitetit dhe secili me nj perqafim t ngroht ujit t dusheve mbas 8 ditsh asenc totale si dhe shtrirja e kockave ne dysheqet e krevateve pas kaq diteve ku per jastek perdornim gurin me te madh qe kishim nen vete. Kilimanjaro u krye. Miresetevije sfida e rradhes...
Revista Klan 17 Dhjetor 2010 Nnshkruar: Florian Hakaj
Dhun n protestn e opozits

Tiran Ora 17.45 e gjen bulevardin thuajse t zbrazur. Makinat e policis 651
Sokol Shameti mbledhin qndrestart e fundit, ndrsa kordoni i bluve plotsohet srish rreth Kryeministris, si pr t dhn kumtin e nj shteti m kmb. Xhama t thyer, bishta t drunjt pankartash, pllaka bulevardi, t prdorura si mjete lufte e shirita policie mbushin hapsirn e ngusht mes dy godinave qeveritare q kufizojn bulevardin. Provat e lufts, t flakura prtok, bashkuar me kundrmimin e ajrit t mbingopur nga gazrat apo pamjet e makinave t djegura n rrug t bindin se gjith ajo q ndodhi n zemr t Tirans nuk sht pjell e ndonj ndrre t keqe, e as ndonj dezha vy e artuar e mendjes, q monton trazirat e Tunizis me bulevardin Dshmort e Kombit. Mes t gjith skenarve t paralajmruar pr 21 janarin, ndodhi skenari m i keq. M s pari, kt e tregon zhvendosja e vendit t ngjarjes n Spitalin Ushtarak, ku bilanci i par rezulton tragjik. Tre qytetar t vdekur prej armve t zjarrit, dhjetra t plagosur, mes t cilve 27 punonjs policie e 33 civil jan viktimat e asaj q nisi si demonstrat popullore e prfundoi n nj prleshje t egr triorshe mes qytetarve dhe forcave t policis. *** Demonstrata nisi pak minuta para ors 14.00, kur turma e njerzve u lshua n bulevard prej 4 rrugve kryesore t Tirans. Godina e Kryeministris, e etiketuar si destinacion i demonstrats, ishte blinduar nga fillimi n fund prej tre kordonve me polic. Fytyrat n barrikadn e par, q dukej se i prkisnin forcave t rendit, nuk transmetonin ndonj shqetsim t jashtzakont. Prve gazetarve dhe qytetarve kureshtar, bulevardi Dshmort e Kombit ishte m bosh se kurr, n pritje t dallgs q sdihej se do t sillte me vete. E vetmja ngjarje n ato minuta pritjeje ishte largimi nga zyra i presidentit Bamir Topi. Makins s tij, t shoqruar prej eskorts s zakonshme iu desh t kalonte prkrah vargut t gjat t policve t rreshtuar pran Kryeministris, vetm pak minuta para se demonstruesit e par t mbrrinin aty. Soditsit e protests nisin e hamendsojn sinjale nga ky largim i Topit, por mbrritja e vals s par t protestuesve ia l vendin t tjera diskutimeve. Djem t rinj, nga 20 deri n 30 vje, shfaqen n vrap e sipr prball policis e, t ndezur paraprakisht prej etheve t protests, lshojn parullat e para. Hovi i pakontrolluar i tyre ishte sinjali i nj demonstrate t ndryshme nga ato q kishim par vitin e shkuar, ndrsa mungesa e liderve t opozits n valn e par t turms nis t shtoj tensionin n bulevard. *** Demonstrata me pankarta, thirrje e shprfaqje verbale t zemrimit ndaj qeveris zgjati jo m shum se 20 minuta. N munges t tribunarve, ovacionet e turms ndizen e shuhen aty pr aty. Nj megafon i vogl kalon dor m dor, por thirrjet q dalin prej tij u mbytn fill prej prplasjes s par trup m 652
Udhrrfyes i reportazhit shqiptar 1912-2011 trup me policin. Prtej retoriks s politiks, nuk sht e thjesht t prcaktosh se kush qlloi apo kush u mbrojt i pari. Por mund t thuhet megjithat se sa hap e mbyll syt, pankartat u kthyen mbrapsht, pr t futur n pun bishtat e drunjt, adrat fluturuan n ajr drejt Kryeministris, s bashku me vez, portokalle e agrume t tjera. M tej, sht e vshtir ti rendissh ngjarjet ashtu si ndodhn, me ftohtsin e nj kronikani. I gjith bulevardi ishte n kaos, ku prve tymit t gazit lotsjells, triumfonin her demonstruesit e her forcat e policis. Bombat me gaz lotsjells shrbyen pr nj dyluftim mes palve, q zgjati jo m shum se 10 minuta. Ret e dendura t tymit dhe era shpuese e gazit e devijoi turmn aktive n lulishten prball Piramids, ndrsa pjesn tjetr n lokalet e Kullave Binjake. Sheshi prball Kryeministris u lirua si prej protestuesve, ashtu edhe prej policve. Skenari vese u zhvendos n pjesn ansore, ku viktima e par ishte nj makin policie. Pasi u kthye prmbys e u sprkat me benzin, makina u prfshi nga flakt e t njjtin fat patn edhe tri syresh, pak metra larg njra-tjetrs, mu prball Piramids. M pas, srish ofensiv. Demonstruesit gjetn terren n pjesn ansore t Kryeministris e, sapo ajri i rnd u davarit disi, bulevardi u mbush srish. Kordoni i policis, tashm i zvendsuar nga skafandrat e Forcave Speciale, nuk e ndali hovin e nj turme njerzish q u varn n kangjellat rrethuese t Kryeministris. E gjith ajo q kishte ndodhur, kishte gjasa t konsiderohej megjithat nj demonstrat, nse ngjarjet nuk rrokulliseshin drejt minutave t pakthyeshme, ku tre persona humbn jetn e dhjetra t tjer prfunduan n spital me plag t rnda. *** Ora 15:15 minuta. Pas prballjes s forcave, u duk se ishte koha pr politik. Paskal Milo, Nard Ndoka e Pre Zogaj u shfaqn pran demonstruesve t radhs s par, duke br thirrje pr qetsi. Deputet t tjer t PS-s shfrytzuan lokalin e katit t tret te Kullat Binjake, pr ti ndjekur nga nj largsi e nevojshme ngjarjet e mpasme, n at demonstrat pr t ciln kishin ln t kuptohej se nuk do t luanin rolin e policit. Ne e kemi thn, kjo sht demonstrata e popullit dhe jo e jona, - thot deputetja Arta Dade, duke shtuar m tej se ndrydhja e kmbs e kishte penguar t ishte me protestuesit n bulevard. Deputet t tjer, si Fatmir Xhafaj, Bashkim Fino, Tom Doshi apo Eduart Shalsi kan zn vend prapa dritareve apo prball televizorve, kur nj breshri e gjat plumbash shpon ajrin e rnduar t demonstrats. Ora ishte 16:00 e demonstrata ishte futur n nj faz t re kaosi. Plumbat e par nuk e trembn turmn, q asokohe kishte zhveshur nj pjes t mir t bulevardit, pr t qlluar n drejtim t punonjsve t policis. Gjithka m pas do ti linte vendin ankthit rreth numrit t t vdekurve, t plagosurve, bilancit t ktij demonstrimi 653
Sokol Shameti t forcs m t egr, bash n qendr t Tiran. Koh pa koh dukej ajo e dominimit t breshrive n bulevard, ku mbrrijn lajme kontradiktore pr numrin e t vdekurve, apo t plagosurve. Reagimi i fundit vjen prej demonstruesve, t cilt rreth ors 16:30 nisen me nj Benz jeshil, drejt ports s Kryeministris. E thyejn, por dendsia e breshris s plumbave paralajmron fundin e nj dite tragjike pr Shqiprin, radiografia e s cils i takon s ardhmes.
Gazeta Mapo 22 Janar 2011 Nnshkruar: Aleksandra Bogdani
654
655
Sokol Shameti
CIP Katalogimi n botim BK Tiran Shameti, Sokol Udhrrfyes i reportazhit shqiptar 1912 - 2011 Red: Eno Haxhiraj, Erion Bubullima, Ardit Roshi, Kozeta Kurti Tiran Impact Center 2011 656 Faqe, 17 x 24 cm ISBN - 978-9928-4089-0-7
656

Sokol Shameti - Udherrefyes I Reportazhit Shqiptar 1912-2011 (Antology of Albanian Feature Story 1912-2011)

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

You might also like

Sokol Shameti - Udherrefyes I Reportazhit Shqiptar 1912-2011 (Antology of Albanian Feature Story 1912-2011)

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Sokol Shameti - Udherrefyes I Reportazhit Shqiptar 1912-2011 (Antology of Albanian Feature Story 1912-2011)

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Udhrrfyes i Reportazhit Shqiptar 1912 - 2011

UDHRRFYES I REPORTAZHIT SHQIPTAR 1912 - 2011

Udhrrfyes i Reportazhit Shqiptar 1912 - 2011

Udhrrfyes i reportazhit shqiptar 1912-2011

Prindrve, Geas dhe Esterit. Dikujt, mendimin e t cilit e moj

Udhrrfyes i reportazhit shqiptar 1912-2011

Udhrrfyes i Reportazhit Shqiptar 1912 - 2011

Udhrrfyes i reportazhit shqiptar 1912-2011

Udhrrfyes i reportazhit shqiptar 1912-2011

Udhrrfyes i reportazhit shqiptar 1912-2011

Udhrrfyes i reportazhit shqiptar 1912-2011

Udhrrfyes i reportazhit shqiptar 1912-2011

Udhrrfyes i reportazhit shqiptar 1912-2011

Udhrrfyes i reportazhit shqiptar 1912-2011

Propaganda greke n qark t Prmetit

Haxhi Adil Beu dhe Shqiptart e Kosovs

Kisha shqipe Shent-Gjergji. Nj mesh e paharrueshme

Kremtim i Krishtlindjeve n Southbridge, Mass.

Vrasja e Naum Trebicks

Udhrrfyes i reportazhit shqiptar 1912-2011

Udhrrfyes i reportazhit shqiptar 1912-2011 n fort t knaqur nga vizita.

Prshtypje udhtimi n Shqipri

T ardhurit e Pretorit ne Kor

Kalorsia dhe trimria Shqiptare

Festa kombtare n St.Louis

Qysh u-Kremtuan Pashkt n Boston

Mbledhja e vullnetarve t Bostonit

Kremtimi i dits s Bajramit n Fitchburg

Lvizja kombtare Mbledhja e prgjithshme e partis politike

Librimi i Shkoders prej ushtrive Austro-Ungare

Mbi eshtie t dits

Banqet i klubit kosmopolitan n Brockton

Sonte varoset demoni rom

Kremtimi i dits 28 Nanduer n Shkodr

Udhrrfyes i reportazhit shqiptar 1912-2011

Metingu pr t protestuar kondra masakrave t Italis n Vlor

Vrasja e Esad Pashs n Paris

Festimet e Vlors. Hyrja e trumbave kombtare

Kremtimi i dits 28 nntor n krahinn e Oparit

Udhrrfyes i reportazhit shqiptar 1912-2011

Udhrrfyes i reportazhit shqiptar 1912-2011

Turpi q i mbeti Kors

Ardhja e shqiptarofilit frances z.Justin Godard n Kor

E para mesh n gjuhn amtare n kishn e Pogradecit

Veprimet e Kryqit Kuq amerikan n Shqipri

Nj krim q sguxoi ta bnte as Sulltan Hamiti, Mrezhani dhe Bejlert e Klcyrs

Mbi vallen q dha Banda Vatra n Kopshtore

Nota mi udhtimin tim

Prshtypjet nga udhtimi

Festa e dits tre shtator n manifestacion pr vrasjen e delegacionit italian

Ceremonia e Imzot Nolit n Shnt Gjergj

Udhrrfyes i reportazhit shqiptar 1912-2011 themel t Shqipris!

Nji demonstracion i madh n Kavaj

Konserti i shoqris Arteve t Bukura

Plagimi dhe mbarimi i fatosit t Shqipnis

Trupi i t ndyerit Avni pr para prindve

Festimi i eljes s Lises

Udhrrfyes i reportazhit shqiptar 1912-2011