retim Sistemlerinin Snflandrlmas

retim Sistemlerinin Amalar letme ynetiminin temel fonksiyonlarndan biri, iletmede var olan kaynaklarn nceden saptanm amalar dorultusunda en verimli ekilde kullanlmasn salayacak yntemleri gelitirmek ve uygulamaktr. retim sistemleri, aadaki unsurlar, iletme politikalar dorultusunda en uygun biimde gerekletirmeyi amalamaktadrlar. 1) kt miktar 2) Maliyetler ( malzeme, emek, datm, stok , vs. ) 3) Kullanm ( malzeme, mevcut ekipman, igc ) 4) Kalite ve mamul gvenirlii 5) Zamannda teslim etme 6) Yatrmlar ( varlklarn dnm ) 7) rn deiimine uyum kabiliyeti, esneklii 8) Miktar deiimine uyum kabiliyeti, esneklii retim sistemleriyle ilgili ayrntl deerlendirmeleri tamamladktan sonra, temelde, sistem yaklamnn en sk kullanld pratik uygulama olan "proje" ve "proje tipi retim" konularna deinelim. retim Sistemlerinin Snflandrlmasnda Temel Kriterler retim sistemlerini; retim yntemi, mamul cinsi, mamul miktar veya retim ak kriterlerine gre farkl biimlerde snflandrmak mmkndr. 1- retim Yntemlerine Gre Snflandrma : ( a ) Birincil (=primer) retim: Doada mevcut hammaddelerin ilenmek veya kullanlmak zere karlmasdr. Demir, bakr ve dier madenler ile kmr ve petrol retimi vs. bu retim snfna girer. ( b ) Analitik retim: Temel hammaddelerin bazlar daha sonra ayrc ilemlerle paralanp ilenerek eitli mamullere dntrlr. eker pancarndan eker, ham petrolden benzin, fuel-oil boksitten alminyum vs. analitik retim snfna girer. retim Ynetimi Ders Notlar

( c ) Sentetik retim: Doadan elde edilen temel hammaddelerin bazlar da birletirici ilemlerle yeni mamullere dntrlr. Sentetik kauuk, alaml elik, plastik, cam vb. mamuller sentetik retim grubuna girerler. ( d ) Fabrikasyon retim: Temel veya dier hammaddelerin ekil verme yolu ile yeni mamuller edilmesidir. Dkm, tornalama, pres kesme vb. yntemlerle ekil vererek mal reten sistemler bu gruba girerler. ( e ) Montaj retim: eitli hammadde, yar mamul ve paralar sistematik biimde bir araya getirerek karmak bir mamul retmektir. Otomobil, televizyon, traktr, buzdolab montaj yolu ile retilen mamullerdir. 2 - Mamul Cinslerine Gre Snflandrma : (a) (b) (c) (d) (e) (f ) (g) Demir - elik retimi Kmr retimi Takm Tezghlar retimi Kimyasal Maddeler retimi Elektriksel Ara - Gere retimi Elektronik Mamuller retimi Tekstil Mamulleri retimi

3- retim Miktarna veya Akna Gre Snflandrma: ( a ) Siparie Gre retim ( b ) Parti retimi ( c ) Srekli retim 4 - Dier retim Tipleri: (a) (b) (c) (d) (e) (f) Aratrma retimi Model ve Prototip retimi Test Modelleri retimi Pilot retimi Dizayn Tamamlanm Mamullerin retimi Yeni Modele Gei Devresi retimi

retim Ynetimi Ders Notlar

(g) (h) (I) (j) (k)

Balang Devresi retimi Demonstrasyon ve Gsteri Mamulleri retimi hracat Mamulleri retimi Modifikasyon , Tamir ve ade Mamulleri retimi Geici (=Arzi ) retim

retim Miktarna Veya Akna Gre Snflandrma retilen mamuln miktar ile retim faaliyetlerinin fabrika iindeki ak arasnda yakn bir iliki vardr. Ayn cinsten bir mamuln az veya ok sayda retilmesi; kullanlan makinelerin tiplerini, imalat yntemlerini, standartlar, insangcnden yararlanma biimini, fabrikann yerleme dzenini, retim planlama ve kontrol yntemlerini etkiler. 1- Siparie Gre retim : Tketicinin veya mteri firmann zaman, miktar ve kalite bakmndan zel olarak belirledii bir mamuln retilmesidir.Gemi , byk buhar kazan, byk takm tezgahlar, proses makinalar, zel elektronik cihazlar vs. nin retimi bu gruba girer. Sipari retimi, imalatn yapld srelerin dzeni bakmndan alt gruba ayrlr. a ) Az sayda mamuln yalnz bir defa retilmesi , b ) Az sayda mamuln talep geldike , belirsizlik aralklarda retilmesi c ) Az sayda mamuln belirli aralklarda periyodik olarak retilmesi 2 - Parti retimi : Bir mamuln zel bir siparii veya srekli bir talebi karlamak amac ile belirli miktarlardan oluan partiler halinde retilmesidir. Parti retiminde iki temel problem vardr. Bunlardan biri en uygun parti byklnn saptanmas, dieri minimum kapasite kaybna yol aan retim programlarnn hazrlanmasdr. Parti retimi endstride arl en fazla olan ve sk rastlanlan bir retim tipidir. Ev eyas, konfeksiyon, gda, otomobil gibi her eit tketim mal parti retimi grubunda yer alr.

3 - Srekli retim : Eldeki makina ve tesislerin yalnz belirli bir mamule tahsis edilmesi ile yaplan retimdir. Sz konusu mamuln talep dzeyi ve retim miktarlar ok yksektir. Srekli retimi ; retim Ynetimi Ders Notlar

a ) Ktle, b ) Ak ( veya proses ) retimi, olarak iki alt gruba ayrmak mmkndr. ki grup arasndaki nemli fark yle belirlenir:Ktle retiminde bir mamulden ok byk miktarlarda ve uzun sre imal edilir. Fakat gerektiinde, makina, yerleme dzeni, tertibat , kalp vs. de baz deiiklikler yapma sureti ile baka tip mamulun retimine geme olana vardr. Ak veya proses retiminde makina ve tesisler yalnz bir cins mamul retecek ekilde dizayn edilmi ve yerletirilmitir. Ayn yerde baka bir mamul retmek ya ok pahaldr veya olanakszdr. imento, eker, petrol rafinerisi, motor vb. endstriler ak retiminin belli bal rnekleridir.

Kesikli ve Srekli retim Tiplerinin zellikleri

retim miktarna veya akna gre yaplan snflandrmada; sipari, parti ve srekli retim olmak zere tip tanmlamtk. Bunlardan ilk ikisinde, tanmlarndan da anlalaca zere, ayn mamuln belirli veya belirsiz aralklarda retilmesi sz konusudur. Bu adan retim tiplerini kesikli ve srekli olarak iki ana grupta toplamak mmkndr. ki grup arasndaki farklar yle zetlenebilir: 1 - retim Miktar: Kesikli retimde mamul miktar kktr. Buna karlk mamul eidi fazladr. Eer mamul eitlerinden bazlarnn talebi yksek dzeylere ularsa, fabrika iinde bunlar iin ayr ve srekli retim yapan hatlar kurulur. 2 - Kullanlan Makina ve Tehizat: Kesikli retimde mamul cinsi ve dolaysyla yaplan iler deitiinden, hammaddelere ekil veren tezgahlarn eitli iler grme niteliinde olmalar istenir. Bu tr makinalara ok amal veya niversal tezgahlar denir. niversal tezgahlarda, yaplabilecek ilem tipi bakmndan snrlarn geni olmasna karlk, hz ve verimlilik dktr. Halbuki srekli retimde kullanlan zel tezgahlarda, alma hz ve insan gcnden yararlanma oranlar olduka yksektir. 3 - Fabrikann Yerletirme Dzeni: Makinalarn ve alma alanlarnn fabrika iindeki yerleme dzeni, ilemlerin cinsine veya mamuln olumasnda izlenen yola gre kurulur. Kesikli retimde bazen, prosese gre yerletirme dzeni yaplr. Yani, ayn ii gren tezgahlar ( torna, freze,matkap) bir yerde toplanarak makina atlyesi oluturulur. Srekli retimde, hammaddeden balayarak mamul hale ulancaya kadar i paras zerinde uygulanan ilemleri yapan tezgahlar bir imalat hatt zerinde sralanmlardr. retim Ynetimi Ders Notlar

4 - Yk Dengesi : retilen maln cinsinin sk sk deimesi ve miktarnn nceden bilinmemesi programlama yapmay olanaksz klar. Bu nedenle kesikli retimde i yk dengesini salamak ok gtr. Baz tezgahlar bo beklerken bazlarnn ii yetitirememesi olaan saylmaldr. Halbuki, srekli retimde programlar ok nceden titizlikle hazrlanm bulunduundan tezgahlarn i ykleri arasnda duyarl bir denge vardr. 5- ilik Kalifikasyonu : retilen maln cinsinin sk sk deimesi imalat yapan iinin daha fazla bilgi ve inisiyatif kullanmasn gerektirir. Kesikli ve srekli retim tiplerinin zellikleri gznne alnrsa, birincide daha kalifiye ii altrmann zorunlu olduu sylenebilir. Srekli retim yapan fabrikalarda birka kalifiye elemana karlk, nceden ayrntl olarak planlanm, belirli,rutin saylabilecek ileri gren ok sayda vasfsz ii vardr. 6 - Hazrlama Faaliyetleri : Yaplacak her yeni i iin ayr bir i emrinin hazrlanmas, i yk ve programlarn yeniden dzenlenmesi gerekir. Buna bal olarak malzeme istekleri ve i takip ve kontrol faaliyetleri de artar. retilen mal cinsinin sk sk deitii kesikli retim tipinde i hazrlama faaliyetlerinin youn olmas doaldr. retimin byk partiler halinde yapld srekli retim tipinde her parti iin ilgililere bir kez i emri verilir. Ancak i emrinin ok ayrntl olarak hazrlanm bulunmas arttr. Dolaysyla srekli retimdeki i hazrlama faaliyetlerini younluk bakmndan az, fakat karmak olarak nitelemek mmkndr. 7 - Hammadde , Yar Mamul ve Mamul Stoklar : Kesikli retimde mamul cinsi sk sk deitiinden hangi hammaddeden ne miktar ve ne zaman kullanlacan kesinlikle bilmek gtr. Dolays ile ihtiya duyulabilecek her trl hammadde ve malzeme stokta hazr bulundurulmaldr. Srekli retimde hammadde ihtiyac nceden bilinir ve kullanm hz sabittir. lemler veya istasyonlar arasnda herhangi bir bekleme olamaz. 8 - Fabrika indeki Tama Faaliyetleri : Mamul cinsinin, byklk ve arlnn ve imalat srasndaki rotann ok deitii ve bu yzden belirsiz olduu kesikli retimde tamalarn niversal aralarla yaplmas doaldr. Bu tr aralarn banda sabit veya hareketli vinler, istif arabalar gelir. Bunlar fabrika alan iinde her noktaya ulaabilirler. Srekli retimde tanan cisim belirli ve tama hz sabit olduundan amaca uygun biimde dizayn edilen konveyor, kaygan yzey, rayl araba vb. zel aralar kullanlr.

retim Ynetimi Ders Notlar

9 - Tamir - Bakm Faaliyetleri : retim aralarnn ve tesislerinin tamir ve bakmlar eitli ekillerde yaplabilir. Belirli kullanm sreleri sonunda yaplan bakm ve arza anndaki tamir faaliyetleri retimi bir lde aksatr. Makinalarn ve ilemlerin birbirinden farkl olduu kesikli retimde bu aksama azdr. Zira bakma alnan ( tezgahn ) veya bozulan tezgahn grecei ii bir baka tezgahta yapma olana bulunabilir. Halbuki srekli retimde, daha nce belirtildii gibi, bir noktadaki aksama btn hattn durmasna eden olabilir. Bu nedenle srekli retimde bakm planlarnn hazrlanmas byk nem tar. 10 - retim Kapasitesi : niversal tezgahlardan oluan bir imalat atlyesinin kapasitesi eitli yollardan artrlabilir. rnein, alma yntemlerini gelitirme fazla mesai yapma veya yeni tezgahlar lama yolu ile mevcut kapasiteyi artrma olana vardr. Bu nedenle kesikli retimde kapasitenin esnek olduu sylenebilir. Srekli retimde ise tezgahlar birbirine bamldr. Bunlardan birinin kapasitesini artrmann olumlu bir etkisi yoktur. Aksine retim hattnda tkanmalar meydana gelir. Kapasitede bir deiiklik yapabilmek iin tm sistemi ilgilendiren byk yatrmlara ihtiya vardr. Kesikli retim ve srekli retim tiplerinin kyaslanmasn aadaki gibi, tablo halinde grmek mmkndr.

Kesikli retim
1.retim miktar 2.Kullanlan makine ve tehizat 3.Yerleme Dzeni Mamul miktar az, eit fazla ok amal niversal tezgahlar, hz az,verimlilik dk Gruplanm halde

Seri retim

Mamul miktar fazla , eit az zel tezgahlar, hz yksek, verimlilik yksek Mamule gre seri dzenleme ( retim hatt ) 4. yeri dzeni Dengelemek g, gecikmeler Dengelemek mmkn var 5. ilik Kalifiye Vasfsz iilik 6. hazrlama ok youn,ancak basit Az, ancak karmak ve zen faaliyetleri gerektirir. 7. Fabrika ii niversal tama, tezgahlar Ara hz yksek tertibatlar tama faaliyetleri tama, ok youn 8. Tamir - bakm Arza etkisi az Bakm planlamas ok nemli 9.retim kapasitesi Esnek kapasite Komple yeni yatrm Dier retim Tipleri Dorudan tketici ihtiyacn karlama amacna ynelmeyen veya tek bana dnldnde ekonomik adan karl olmamasna ramen giriilen retim faaliyetlerini ncekilerden ayr bir grupta toplayarak ksaca tanmakta yarar vardr. retim Ynetimi Ders Notlar

Bunlar zel retim tipleri olarak adlandrmak mmkndr. zel retim tiplerinin balcalar unlardr : 1- Aratrma retimi : letmenin gelecee dnk bir takm tasarlarn gerekletirmek iin giriilen aratrmalarda deney yapma amac ile retilen mamullerdir. 2- Model ve Prototip retimi : Aratrma faaliyetlerinin bir paras olmakla beraber, mamuln alma artlarn, performansn ve fabrikada retilme koullarn deneme amacn tar. 3- Test Modelleri retimi : Mamuln, normal kullanlma koullarndan daha ar iinde dayanklln test amac ile retilen modellerdir. 4- Pilot retim : Deneme mamullerinin gerek retim hattnda imaline geildiinde her eyin normal cereyan edecei sanlmamaldr. nceden grlmesi mmkn olmayan baz sorunlarn ortaya kmas kanlmazdr. Bu durumun nne ancak pilot retimle geilebilir. 5- Dizayn Tamamlanmam Mamullerin retimi : Mamuln laboratuarda denenmesi ok uzun zaman alabilir, belirli cins bir hammaddenin tedariki gecikebilir veya ihtiya nedeni ile mamuln bir an nce tketicinin yararna sunulmas gerekebilir. 6- Yeni Modele Gei Devresi retimi : Mamul modelinin esasl biimde deimesi iin retim hznn ok yavalamas, hatta bir sre durmas zorunlu olabilir. Byle bir durumda nce mevcut retimi aksatmadan yaplmas mmkn deiiklikler gerekletirilir. Daha sonra, belli bir sre retimi durdurarak yeni modele geilir. 7- Balang Devresi retimi : Her noktas nceden titizlikle planlanm bir mamuln retimine geildii zaman dahi, kat zerinde grlemeyen birtakm glklerle karlalr. Bunlarn giderilmesi iin bir sre gerek retim faaliyetlerinin dikkatle izlenmesi, aksayan yanlarnn dzeltilmesi gerekir. 8- Demonstrasyon ve Gsteri Mamulleri retimi : Baz firmalar sergi, fuar veya sat acentalarnda tantlmak ve alma eklini mterilere gstermek amac ile mamuln pek az saydaki miktarn zel biimde imal ederler.

retim Ynetimi Ders Notlar

9- hracat Mamulleri retimi : eitli lkelerdeki kullan, l, standart, iklim, beeni vb. farklar nedeni ile bir lkeye ihra edilecek mamuln bir ksm niteliklerinin deitirilerek retilmesi gerekir. 10- Modifikasyon, Tamir ve ade Mamulleri retimi : Gemi, uak, tren ve benzeri askeri aralarn, ksa zamanda ortaya kan yeni teknolojik gelimelere uydurulmas istenebilir. Bunun iin sz konusu mamul , genellikle retici firmaya gnderilerek modifikasyona tabi tutulur veya dier bir deyile modernize edilir. 11- Geici (= Arzi ) retim : Srekli retimde bulunan bir fabrikann zaman zaman sipari niteliinde retim yapmas istenebilir. Geici retimi gerekletirmek iin eitli alternatifleri denemek mmkndr. Bunlarn banda sadece geici retim yapan ve asl fabrikann kk bir modeli olan bir minyatr fabrika kurulmas veya ounluu niversal tezgahlardan oluan makina atlyesinden yararlanlmas gelir. En uygun alternatifin saptanmas hi kukusuz maliyet hesaplarna dayandrlmaldr. Baz hallerde ise geici retimin dier firmalara ihale edilerek yaptrlmas daha ekonomik olabilir.

retim Ynetimi Ders Notlar