PECAHAN SEPARA B4001/ UNIT 7/ 1

UNIT 7
Kandungan Muka surat
7.0 Pengenalan ---------- 2
7.1 Takrif Pecahan Separa ---------- 2
7.2 Pecahan Wajar dengan Faktur linear ---------- 4
Aktiviti 7A ---------- 7
Maklum balas Aktiviti 7A ---------- 8
7.3 Pecahan Wajar dengan Faktur Linear Berulang ---------- 9
Aktiviti 7B ---------- 14
Maklum balas Aktiviti 7B ---------- 15
7.4 Pecahan Wajar dengan Faktur Kuadratik ---------- 16
Aktiviti 7C ---------- 21
Maklum balas Aktiviti 7C ---------- 22
7.5 Pecahan Separa bagi Pecahan tak Wajar ---------- 23
7.6 Kaedah menukar fungsi pecahan tak Wajar
Kepada pecahan Separa ---------- 23
Aktiviti 7D ---------- 30
Maklum balas Aktiviti 7D ---------- 31
Penilaian Kendiri ---------- 32
Maklum balas Penilaian Kendiri ---------- 34
PECAHAN SEPARA
MODUL B4001
PECAHAN SEPARA B4001/ UNIT 7/ 2
UNIT 7
PECAHAN SEPARA
OBJEKTIF
Objektif am:
Mempelajari dan memahami pecahan separa dan
boleh menukarkan fungsi pecahan yang diberi kepada
pecahan separa.
Objektif Khusus:
Mentakrif pecahan separa.
Menukarkan fungsi pecahan kepada pecahan
separa.
Membezakan fungsi pecahan separa mengikut
jenis penyebutnya.
Menyelesaikan pecahan separa yang
mengandungi fungsi penyebut dari jenis linear,
linear berulang dan kuadratik.
Menukarkan fungsi pecahan tak wajar kepada
pecahan separa.
MODUL B4001
PECAHAN SEPARA B4001/ UNIT 7/ 3

PECAHAN SEPARA


INPUT
7.0 PENGENALAN
Apa itu pecahan?
Bayangkan sebiji buah tembikai yang bulat, jika kita belah dua maka kita akan
mendapat dua bahagian yang sama banyak. Satu bahagian akan dinilaikan sebagai
2
1
.
dan bahagian yang lagi satu juga
2
1
. Ini menunjukkan,
2
1
2
1
1 + .
Jika kita ungkapkan dalam sebutan x, maka:
2 2
x x
x + .
Dalam pecahan misalnya
2 2
x x
x + , bahagian disebelah atas dikenali sebagai
pengatas atau pengangka dan bahagian disebelah bawah dikenali sebagai pembawah
atau penyebut.
7.1 TAKRIF PECAHAN SEPARA
Pertimbangkan pecahan
1
3
1
2

+
+ x x
dimana hasilnya ialah
) 1 )( 1 (
1 5
+
+
x x
x
. Oleh itu
) 1 )( 1 (
1 5
+
+
x x
x
=
1
3
1
2

+
+ x x
iaitu pecahan
) 1 )( 1 (
1 5
+
+
x x
x
boleh dinyatakan sebagai
hasil tambah dua pecahan yang lebih mudah
1
3
1
2

+
+ x x
dan ini dikatakan telah
dinyatakan dengan pecahan separa.
Bagi menguraikan
) 1 )( 1 (
1 5
+
+
x x
x
kepada pecahan separa, marilah kita anggapkan
pecahan-pecahan itu sebagai
1 1
+
+ x
B
x
A
dimana A dan B adalah pemalar.

MODUL B4001
3
2
PECAHAN SEPARA B4001/ UNIT 7/ 4
Maka,
) 1 )( 1 (
1 5
+
+
x x
x
=
1 1
+
+ x
B
x
A
5x + 1 = A(x 1) + B(x + 1)
Katakan x = 1,
maka gantikan nilai x = 1 disebelah kiri dan kanan persamaan diatas
5(1) + 1 = A(1 1) + B(1 + 1)
6 = 2B, B = 3
Katakan x = -1, maka
5(-1) + 1 = A(-1 1) + B(-1 + 1)
- 4 = -2 A, A = 2

Jadi
) 1 )( 1 (
1 5
+
+
x x
x
=
1
3
1
2

+
+ x x
Dengan kaedah yang sama pecahan-pecahan yang berikut dapat dinyatakan dalam
bentuk pecahan separa, diantaranya:
) 1 2 )( 3 (
7 7
+
+
x x
x
=
1 2
3
3
2

+
+ x x

dan
2 3
2 3
2
+ +
+
x x
x
=
1
1
2
4
+

+ x x
Penguraian sesuatu pecahan tunggal, dengan penyebutnya mempunyai faktur-faktur
kepada dua pecahan separa atau lebih, bergantung kepada 4okum-hukum mudah yang
akan dinyatakan kemudian.
MODUL B4001
Pecahan
asal
Pecahan Separa
PECAHAN SEPARA B4001/ UNIT 7/ 5
INPUT
7.2 PECAHAN WAJAR DENGAN FAKTUR LINEAR
Tiap-tiap faktur linear yang berbentuk (ax + b), jika a dan b adalah pemalar pada
penyebuk mempunyai satu pecahan separa yang sepadan berbentuk
b ax
A
+
dan A
adalah pemalar.
) (
??
b ab +
=
b ax
A
+
---------- (7.1)
Contoh 7.1
Nyatakan
) 2 )( 1 ( + + x x
x
dalam pecahan separa.
Penyelesaian
Katakan
) 2 )( 1 ( + + x x
x
=
2 1 +
+
+ x
B
x
A
x = A(x + 2) + B(x + 1)
Bila x = -1
-1 = A(-1 + 2) + B(-1 + 1)
-1 = A
A = -1
Bila x = -2
-2 = A(-2 + 2) + B(-2 + 1)
-2 = -B
B = 2
MODUL B4001
PECAHAN SEPARA B4001/ UNIT 7/ 6
Maka
) 2 )( 1 ( + + x x
x
=
2
2
1
1
+
+
+

x x
Contoh 7.2
Nyatakan
) 2 )( 1 2 )( 1 (
2
+ + x x x
x
dalam pecahan separa.
Penyelesaian
Katakan
) 2 )( 1 2 )( 1 (
2
+ + x x x
x
=
2 1 2 1 +
+
+
+
x
C
x
B
x
A
2x = A(2x + 1)(x + 2) + B(x 1)(x + 2) + C(x 1)(2x + 1)
Katakan x = 1
2(1) = A(2(1) + 1)(1 + 2)

2 = 9A
A =
9
2
Katakan x =
2
1

2(
2
1
) = B(
2
1
-1)(
2
1
+ 2)
-1 = B
4
9

B =
9
4
Katakan x = -2
2(-2) = C(-2 1)(2(-2) + 1)
-4 = 9C
C =
9
4

MODUL B4001
PECAHAN SEPARA B4001/ UNIT 7/ 7
) 2 )( 1 2 )( 1 (
2
+ + x x x
x
=
) 2 ( 9
4
) 1 2 ( 9
4
) 1 ( 9
2
+

+
+
x x x

=
1
]
1

+
+
) 2 (
4
) 1 2 (
4
) 1 (
2
9
1
x x x
Contoh 7.3
Nyatakan
) 3 )( 1 2 (
1 2
+

x x
x
dalam pecahan separa.
Penyelesaian
Katakan
) 3 )( 1 2 (
1 2
+

x x
x
=
3 1 2
+
+ x
B
x
A

) 1 2 ( ) 3 ( 1 2 + + x B x A x
Katakan x = 3
2(3) 1 = A(3 3) + B(2(3) + 1)
5 = 7B
B =
7
5
Katakan x =
2
1

2(
2
1
) - 1 = A(
2
1
- 3) + B(2(
2
1
)+1)
-2 = A
2
7

A =
7
4
Oleh itu,
) 3 )( 1 2 (
1 2
+

x x
x
=
) 3 ( 7
5
) 1 2 ( 7
4

+
+ x x
MODUL B4001
PECAHAN SEPARA B4001/ UNIT 7/ 8
AKTIVITI 7A
Uji kefahaman anda sebelum meneruskan input
selanjutnya.!
Sila semak jawapan anda pada maklum balas yang
disediakan
Tuliskan pecahan di bawah dalam pecahan separa
i.
) 3 )( 2 (
6 5 2
2

+
x x x
x x
ii.
) 3 )( 1 )( 2 (
1 2
+ +

x x x
x
iii.
) 1 )( 2 (
6 5
x x
x
+
+
iv.
) 3 )( 2 )( 1 (
14 8
+

x x x
x
v.
) 2 )( 2 (
3 2
x x
x
+

vi.
) 2 )( 1 ( x x
x
+
vii.
) 4 )( 3 (
11
+

x x
x
viii.
2 3
1
2
+ +

x x
x
ix.
) 1 )( 2 1 (
1
x x +
x.
) 1 )( 1 (
1
2
+
+
x x x
x
xi.
) 3 )( 3 (
2
x x
x
+
xii.
) 1 )( 2 1 (
4 2
x x
x
+

MODUL B4001
PECAHAN SEPARA B4001/ UNIT 7/ 9
MAKLUM BALAS AKTIVITI 7A
i.
) 3 (
3
) 2 (
2 1

x x x
ii.
) 3 ( 10
7
) 1 ( 2
1
) 2 ( 5
1
+

+
+
x x x
iii.
) 1 ( 3
11
) 2 ( 3
4
x x
+
+

iv.
) 3 (
1
) 2 (
2
) 1 (
1

+
+

x x x
v.
) 2 (
1
) 2 (
2
x x

+
vi.
) 2 ( 3
2
) 1 ( 3
1
x x +

vii.
) 4 (
1
) 3 (
2

+ x x
viii.
) 1 (
2
) 2 (
3
+

+ x x
ix.
) 1 ( 3
1
) 2 1 ( 3
2
x x +
+

x.
) 1 (
1
) 1 (
1 1

+
+
+

x x x
xi.
) 3 (
1
) 3 (
1
x x +

xii.
) 1 (
2
) 2 1 (
2
x x +

MODUL B4001
PECAHAN SEPARA B4001/ UNIT 7/ 10
INPUT
7.3 PECAHAN WAJAR DENGAN FAKTUR LINEAR YANG
BERULANG
Untuk setiap faktur linear (ax + b) yang berulang sebanyak r kali dalam penyebut, maka
terdapatlah r pecahan separa dalam bentuk,
b ax
A
+
1
,
2
2
) ( b ax
A
+
,
3
3
) ( b ax
A
+
.
r
r
b ax
A
) ( +
r
b ax ) (
???
+
=
n
b ax b ax
B
b ax
A
) (
...
.....
) ( ) (
2
+
+
+
+
+
---------- (7.2)
Contoh 9.4
Nyatakan pecahan
3
) 1 (
1

+
x x
x
dalam pecahan separa.
Penyelesaian
Pecahan
3
) 1 (
1

+
x x
x
boleh ditulis sebagai,
3
) 1 (
1

+
x x
x
=
3 2
) 1 ( ) 1 ( ) 1 (
+

+
x
D
x
C
x
B
x
A
Dx x Cx x Bx x A x + + + + ) 1 ( ) 1 ( ) 1 ( 1
2 3
---------- (1)
Katakan x = 0
1 = -A
A = -1
MODUL B4001
PECAHAN SEPARA B4001/ UNIT 7/ 11
Katakan x = 1
2 = D
D = 2
Untuk mendapatkan B dan C kita gunakan kaedah menyamakan pekali,
Kembangkan persamaan (1) di atas, menjadi
1 + x = Dx x Cx x x Bx x x x A + + + + + ) 1 ( ) 1 2 ( ) 1 3 3 (
2 2 3
1 + x = Dx x x C x x x B x x x A + + + + + ) ( ) 2 ( ) 1 3 3 (
2 2 3 2 3
Pekali
3
x ialah
0 = A + B
0 = -1 + B
B = 1
Pekali
2
x ialah
0 = -3A - 2B + C
0 = 3 2 + C
C = -1
3
) 1 (
1

+
x x
x
=
3 2
) 1 (
2
) 1 (
1
) 1 (
1 1

x x x x
Contoh 7.5
Nyatakan pecahan
) 1 ( ) 1 (
3 2
3
2
+

x x
x
dalam pecahan separa

MODUL B4001
PECAHAN SEPARA B4001/ UNIT 7/ 12
Penyelesaian
Pecahan
) 1 ( ) 1 (
3 2
3
2
+

x x
x
boleh ditulis sebagai,
) 1 ( ) 1 (
3 2
3
2
+

x x
x
=
) 1 ( ) 1 ( ) 1 ( ) 1 (
3 2
+
+

+
x
D
x
C
x
B
x
A
3 2 2
) 1 ( ) 1 ( ) 1 )( 1 ( ) 1 ( ) 1 ( 3 2 + + + + + + x D x C x x B x x A x ---------- (1)
Katakan x = 1
3 ) 1 ( 2
2
= C(2)
-1 = 2C
C =
2
1

Katakan x = -1
3 ) 1 ( 2
2
= D(-8)
-1 = - 8D
D =
8
1
Untuk mendapatkan A dan B selesaikan dengan cara menyamakan pekali.
Bagi mendapatkan pekali perlulah kita mengembangkan persamaan (1) di atas
menjadi,
3 2
2
x = ) 1 3 3 ( ) 1 ( ) 1 ( ) 1 (
2 3 2 2 3
+ + + + + + x x x D x C x B x x x A
Menyamakan pekali x,
0 = - A + C + 3D
0 = - A
2
1
+ 3
8
1
MODUL B4001
PECAHAN SEPARA B4001/ UNIT 7/ 13
0 = - A -
8
1
A = -
8
1
Menyamakan angkatap
-3 = A B + C D
-3 = -
8
1
- B
2
1
-
8
1
-3 = - B
4
3

B =
4
9
) 1 ( ) 1 (
3 2
3
2
+

x x
x
=
) 1 ( 8
1
) 1 ( 2
1
) 1 ( 4
9
) 1 ( 8
1
3 2
+
+

x x x x
=
1
]
1

+
+

) 1 (
1
) 1 (
4
) 1 (
18
) 1 (
1
8
1
3 2
x x x x
Contoh 7.6
Nyatakan pecahan
2
) 2 (
3
x x
dalam pecahan separa
Penyelesaian
Pecahan
2
) 2 (
3
x x
boleh ditulis sebagai,
2
) 2 (
3
x x
=
2
) 2 ( ) 2 (
+

+
x
C
x
B
x
A
3 = Cx x Bx x A + + ) 2 ( ) 2 (
2
3 = Cx Bx Bx A Ax Ax + + + 2 4 4
2 2
MODUL B4001
PECAHAN SEPARA B4001/ UNIT 7/ 14
Bila x = 2
1 = C(2)
C =
2
3
Nilai A dan B diperolehi dengan cara menyamakan pekali,
Pekali
2
x
0 = A + B
Angkatap
1 = 4A
A =
4
3
oleh itu,
0 = A + B
B =
4
3

2
) 2 (
3
x x
=
2
) 2 ( ) 2 (
+

+
x
C
x
B
x
A
2
) 2 (
3
x x
=
2
) 2 ( 2
3
) 2 ( 4
3
4
3

x x x
MODUL B4001
PECAHAN SEPARA B4001/ UNIT 7/ 15
AKTIVITI 7B
Uji kefahaman anda sebelum meneruskan input
selanjutnya.!
Sila semak jawapan anda pada maklum balas yang
disediakan
Nyatakan pecahan di bawah dalam pecahan separa
i.
) 1 ( ) 1 (
2
2
+ x x
ii.
) 3 ( ) 1 2 (
2 3
2
x x
x

+
iii.
3
2
) 2 (
1
+
+
x
x
iv.
2
2
) 1 )( 2 (
3

x x
x
v.
2
2
) 2 )( 1 3 (
10 2 2
+
+ +
x x
x x
vi.
2 2
) 1 (
2

x x
x
vii.
) 1 (
3 4
3
+

x x
x
viii.
2
) 3 )( 2 (
3 5
+

x x
x
ix.
3
2
) 3 ( x
x
x.
) 5 ( ) 3 (
) 3 (
2
2
+
+
x x
x
xi.
) 2 1 (
1
3
x x
xii.
2
) 3 (
1
+
+
x
x
MODUL B4001
PECAHAN SEPARA B4001/ UNIT 7/ 16
MAKLUM BALAS AKTIVITI 7B
i.
) 1 ( 2
1
) 1 (
1
) 1 ( 2
1
2
+
+

x x x
ii.
) 3 ( 25
11
) 1 2 ( 5
7
) 1 2 ( 25
22
2
x x x
+

iii.
3 2
) 2 (
5
) 2 (
4
) 2 (
1
+
+
+

+ x x x
iv.
2
) 1 (
2
) 2 (
1

+
x x
v.
2
) 2 (
2
) 1 3 (
2
+

x x
vi.
2 2
) 1 (
1
) 1 (
3 2 3

x x x x
vii.
) 1 (
7 7 7 3
2 3
+
+ +

x x x x
viii.
2
) 3 ( 5
12
) 3 ( 25
13
) 2 ( 25
13

+
+

x x x
ix.
3 2
) 3 (
9
) 3 (
6
) 3 (
1

+
x x x
x.
) 5 ( 16
1
) 3 ( 16
15
) 3 ( 2
9
2
+
+

+
x x x
xi.
) 2 1 (
8 4 2 1
2 3
x x x x
+ + +
xii.
2
) 3 (
2
) 3 (
1
+

+ x x
MODUL B4001
Ingat semula
=
PECAHAN SEPARA B4001/ UNIT 7/ 17
INPUT
7.4 PECAHAN WAJAR DENGAN FAKTUR KUADRATIK
Untuk setiap faktur kuadratik c bx ax + +
2
dalam penyebutnya terdapatlah satu
pecahan separa dalam bentuk,
c bx ax
B Ax
+ +
+
2
) (
???
2
c bx ax + +
=
c bx ax
B Ax
+ +
+
2
---------- (7.3)
Nota : Setiap faktur kuadratik yang boleh ditukarkan menjadi faktur
linear mestilah diselesaikan dengan cara faktur linear.
Contoh 7.7
Nyatakan pecahan
) 1 (
4 3
2
2
+

x x
x
dalam pecahan separa
Penyelesaian
Pecahan
) 1 (
4 3
2
2
+

x x
x
boleh ditulis sebagai,
) 1 (
4 3
2
2
+

x x
x
=
1
2
+
+
+
x
C Bx
x
A
) )( ( ) 1 ( 4 3
2 2
x C Bx x A x + + + ---------- (1)
Katakan x = 0, masukkan nilai x = 0 ke dalam persamaan 1
-4 = A
A = -4
Nilai B dan C boleh diperolehi dengan cara menyamakan pekali.
MODUL B4001
Ingat semula
=
PECAHAN SEPARA B4001/ UNIT 7/ 18
Dengan menyusun semula persamaan (1) kita perolehi,
4 3
2
x = Cx x B x A + + + ) ( ) 1 (
2 2
Menyamakan pekali x
2
3 = A + B
3 = -4 + B
B = 7
Menyamakan pekali x
0 = C
C = 0
) 1 (
4 3
2
2
+

x x
x
=
1
7 4
2
+
+

x
x
x
Contoh 7.8
Nyatakan pecahan
1
2
4
3

x
x
dalam pecahan separa
Penyelesaian
Pecahan
1
2
4
3

x
x
boleh ditulis sebagai,
1
2
4
3

x
x
=
) 1 ( ) 1 ( 1
2

+
+
+
+
+
x
D
x
C
x
B Ax
MODUL B4001
Ingat semula
=
PECAHAN SEPARA B4001/ UNIT 7/ 19
Dimana 1
4
x boleh ditulis sebagai ) 1 )( 1 (
2 2
+ x x
) 1 )( 1 ( ) 1 )( 1 ( ) 1 )( 1 )( ( 2
2 2 3
+ + + + + + + x x D x x C x x B Ax x ---------- (1)
Katakan x = 1
-1 = 4D
D =
4
1

Katakan x = -1
-3 = -4C
C =
4
3
Nilai A dan B boleh diperolehi dengan cara menyamakan pekali
Kita susun semula persamaan (1) menjadi,
2
3
x = ) 1 ( ) 1 ( ) 1 )( (
2 3 2 3 2
+ + + + + + + x x x D x x x C x B Ax
2
3
x = ) 1 ( ) 1 (
2 3 2 3 2 3
+ + + + + + + x x x D x x x C B Bx Ax Ax --------(2)
Daripada persamaan (2) pekali
3
x ialah,
1 = A + C + D
1 = A +
4
3
4
1

1 = A +
2
1
A =
2
1
Menyamakan angkatap, dari persamaan (2)
-2 = -B C + D
MODUL B4001
PECAHAN SEPARA B4001/ UNIT 7/ 20
-2 = - B -
4
3
4
1

-8 + 4 = -4B
-4 = -4B
B = 1

1
2
4
3

x
x
=
) 1 ( ) 1 ( 1
1
4
1
4
3
2
2
1

+
+
+
+
+

x x x
x
=
1
]
1

+
+
+
+
1
1
1
3
1
4 2
4
1
2
x x x
x
Contoh 7.9
Nyatakan pecahan
) 4 (
1
2
+ x x
dalam pecahan separa.
Penyelesaian
Pecahan
) 4 (
1
2
+ x x
boleh ditulis sebagai
) 4 (
1
2
+ x x
=
4
2
+
+
+
x
C Bx
x
A
1 = x C Bx x A ) ( ) 4 (
2
+ + +
1 = Cx Bx A Ax + + +
2 2
4
Menyamakan pekali,
Pekali
2
x
0 = A + B ---------(1)
MODUL B4001
PECAHAN SEPARA B4001/ UNIT 7/ 21
Pekali x
0 = C
C = 0
Menyamakan angkatap
1 = 4A
A =
4
1
Dari (1)
A + B = 0
4
1
+ B = 0
B =
4
1

Maka,
) 4 (
1
2
+ x x
=
4
2
+
+
+
x
C Bx
x
A
) 4 (
1
2
+ x x
=
) 4 ( 4 4
1
2
+
+
x
x
x
=
1
]
1

4
1
4
1
2
x
x
x
AKTIVITI 7C
MODUL B4001
PECAHAN SEPARA B4001/ UNIT 7/ 22
Uji kefahaman anda sebelum meneruskan input
selanjutnya.!
Sila semak jawapan anda pada maklum balas yang
disediakan
Nyatakan pecahan di bawah dalam pecahan separa
i.
) 1 2 )( 3 2 (
2
2
+ + + x x x
x
ii.
) 4 (
1 4
2 2

x x
x
iii.
) 2 ( ) 1 (
3 2
2 2
2
+
+
x x
x x
iv.
) 5 )( 1 (
3 2
2
2
+ +
+
x x
x x
v.
2 2
3
) 1 )( 1 (
2
x x
x
+
vi.
2 2
) 1 )( 4 (
7 2
+

x x
x
vii.
2
2 4
2
+ x x
x
viii.
1
2 1
3
+

x
x
ix.
) 3 )( 2 (
2 3
2
2
+ +
+
x x
x x
x.
3
1
3
x
xi.
1
2 1
3
+

x
x
xii.
) 4 )( 1 (
5 2
2 2
2

x x
x x
MAKLUM BALAS AKTIVITI 7C
MODUL B4001
PECAHAN SEPARA B4001/ UNIT 7/ 23
i.
) 3 2 ( 9
3 4
) 1 2 ( 9
1
2
+ +

+
x x
x
x
ii.
1
]
1

+
+

+
+
) 2 (
9
) 2 (
7 3 16
16
1
2
x x x
x
iii.
) 2 ( ) 1 (
1
) 1 (
1
2 2

+
+
+
+

x
x
x x
iv.
) 5 (
2
) 1 (
1
2
+

+ x x
v.
2 2
) 1 (
1
) 1 (
2
) 1 (
1
x x x
+

+
vi.
2 2
) 1 (
1
) 4 ( 5
1 4
) 1 ( 5
4

+
+

x x
x
x
vii.
) 2 ( 6
4
) 1 ( 6
1
) 1 ( 6
1
2
+
+
+

x x x
viii.
1 ) 1 (
1
2
+

+ x x
x
x
ix.
) 3 ( 7
12 13
) 2 ( 7
8
2
+

+
+ x
x
x
x.
) 1 (
2
) 1 (
1
2
x x
x
x + +
+
+

xi.
1 ) 1 (
1
2
+

+ x x
x
x
xii.
) 2 ( 2
3
) 2 ( 6
1
) 1 ( 6
7
) 1 ( 2
1
+

+
+
x x x x
INPUT
MODUL B4001
PECAHAN SEPARA B4001/ UNIT 7/ 24
9.6 PECAHAN SEPARA BAGI PECAHAN TAK WAJAR
Pecahan algebra boleh ditulis dalam bentuk,
Pecahan algebra = ekspresi polinomial
Penyebut
Pengangka
=
d
n
Darjah sesuatu polinomial adalah kuasa tertinggi yang wujud dalam polinomial
berkenaan. Contohnya 8 7 3
2 4
+ x x adalah polinomial darjah 4. Biasanya pengangka
diberi simbol n dan penyebut simbol d. Sesuatu pecahan itu adalah wajar jika d > n dan
tak wajar jika d n.
Contoh pecahan wajar ialah:
i.
1
3 2
3
2

+
x
x
ii.
2
2 4
2
+ x x
x
iii.
2 3
5 3
2
+ +
+
x x
x
Contoh pecahan tak wajar ialah:
i.
1
3 2
3
3

+
x
x
ii.
) 3 )( 2 (
8 5
2 3
+

x x
x x x
iii.
) 3 )( 2 (
3
+ x x
x
9.7 KAEDAH MENUKAR FUNGSI PECAHAN TAK WAJAR KEPADA PECAHAN
SEPARA.
Setiap pecahan tak wajar yang ingin ditukar kepada pecahan separa mestilah
diselesaikan dengan kaedah pembahagian dahulu.
Sebelum sesuatu rangkap pecahan boleh dinyatakan terus sebagai pecahan separa
angkatasnya (pengangka) mestilah sekurang-kurangnya satu gandaan kurang daripada
pembawah (penyebut).
Contoh 7.10
Nyatakan pecahan
1
3 2
3
3

+
x
x
dalam bentuk pecahan separa .
MODUL B4001
PECAHAN SEPARA B4001/ UNIT 7/ 25
Penyelesaian
Pecahan
1
3 2
3
3

+
x
x
tidak boleh dinyatakan terus sebagai pecahan separa dan ianya perlu
dibahagikan dahulu
1
3
x
2
3 2
3
+ x
2 2
3
x

5

maka
1
3 2
3
3

+
x
x
= 2 +
1
5
3
x
maka pecahan
1
5
3
x
yang perlu dinyatakan dalam pecahan separa.
1
3 2
3
3

+
x
x
=
1
5
2
3

+
x
Pecahan separa bagi
1
5
3
x
1
5
3
x
=
1 1
2
+ +
+
+
x x
C Bx
x
A
5 =
) 1 )( ( ) 1 (
2
+ + + + x C Bx x x A
5 = C Cx Bx Bx A Ax Ax + + + +
2 2
Katakan x = 1
3 = 3A
A =
3
5

Menyamakan pekali,
MODUL B4001
PECAHAN SEPARA B4001/ UNIT 7/ 26
Pekali
2
x
0 = A + B ----------(1)
Pekali x
0 = A - B + C ------------(2)
Angkatap
5 = A - C ----------(3)
Dari (1)
A + B = 0

5
3
+ B = 0
B =
3
5

Dari (3)
A - C = 5
5
3
- C = 5
C =
3
10

1
3 2
3
3

+
x
x
= 2 +
1 1
2
+ +
+
+
x x
C Bx
x
A

1
3 2
3
3

+
x
x
= 2 +
) 1 ( 3
10 5
) 1 ( 3
5
2
+ +
+

x x
x
x
Contoh 7.11
Nyatakan pecahan
) 2 )( 1 2 (
2 3 4
3
+
+
x x
x x
dalam bentuk pecahan separa .
MODUL B4001
PECAHAN SEPARA B4001/ UNIT 7/ 27
Penyelesaian
Pecahan
) 2 )( 1 2 (
2 3 4
3
+
+
x x
x x
tidak boleh dinyatakan terus sebagai pecahan separa dan
ianya perlu dibahagikan dahulu
) 2 )( 1 2 (
2 3 4
3
+
+
x x
x x
=
2 3 2
2 3 4
2
3
+
+
x x
x x

2 3 2
2
+ x x
3 2
2 3 4
3

+
x
x x
x x x 4 6 4
2 3
+
2 6
2
+ + x x
6 9 6
2
+ x x
4 10 x
) 2 )( 1 2 (
2 3 4
3
+
+
x x
x x
= 2x 3 +
) 2 )( 1 2 (
4 10
+

x x
x
maka pecahan
) 2 )( 1 2 (
4 10
+

x x
x
yang perlu dinyatakan dalam pecahan separa.
) 2 )( 1 2 (
4 10
+

x x
x
=
2 1 2 +
+
x
B
x
A
10x 4 = A(x + 2) + B(2x 1)
Bila x = -2
- 24 = B(-5)
B =
5
24
Bila x =
2
1
1 = A
,
_

2
5
MODUL B4001
PECAHAN SEPARA B4001/ UNIT 7/ 28
A =
5
2
Oleh itu,
) 2 )( 1 2 (
2 3 4
3
+
+
x x
x x
= 2x 3 +
) 2 ( 5
24
) 1 2 ( 5
2
+
+
x x
Contoh 7.12
Nyatakan pecahan
3 2
1 4 2 2
2
2 3 4
+
+ +
x x
x x x x
dalam bentuk pecahan separa .
Penyelesaian
Pecahan
3 2
1 4 2 2
2
2 3 4
+
+ +
x x
x x x x
tidak boleh dinyatakan terus sebagai pecahan separa
dan ianya perlu dibahagikan dahulu
1
2
+ x
3 2
2
+ x x 1 4 2 2
2 3 4
+ + x x x x

2 3 4
3 2 x x x +
1 4
2
+ x x
3 2
2
+ x x
2 2 + x
Oleh itu,
3 2
1 4 2 2
2
2 3 4
+
+ +
x x
x x x x
= 1
2
+ x +
3 2
2 2
2
+
+
x x
x
Maka pecahan
3 2
2 2
2
+
+
x x
x
yang perlu dinyatakan dalam pecahan separa.
3 2
2 2
2
+
+
x x
x
=
3 1 +
+
x
B
x
A
2x + 2 = A(x + 3) + B(x 1)
MODUL B4001
PECAHAN SEPARA B4001/ UNIT 7/ 29
Bila x = 1,
4 = 4B
B = 1
Bila x = - 3,
- 4 = - 4A
A = 1

3 2
1 4 2 2
2
2 3 4
+
+ +
x x
x x x x
= 1
2
+ x +
3
1
1
1
+
+
x x
Rumusan
Bagi pecahan tak wajar, pertimbangan harus diambil terhadap polinomial dengan
darjah n d dimana n ialah darjah bagi pengangka dan d darjah bagi penyebut.
1). Jika polinomial itu darjah 0 (n d) = 0 maka kita akan dapati suatu pemalar A
(Contoh 7.10)
1
3 2
3
3

+
x
x
= A +
1
3
x
B
2). Jika polinomial itu darjah 1 (n d) = 1 maka kita akan dapati suatu bentuk Ax
+ B (Contoh 7.11)
) 2 )( 1 2 (
2 3 4
3
+
+
x x
x x
=
2 1 2 +
+

+ +
x
D
x
C
B Ax
3). Jika polinomial itu darjah 2 (n d) = 2 maka kita akan dapati suatu bentuk
C Bx Ax + +
2
(Contoh 7.12)
3 2
1 4 2 2
2
2 3 4
+
+ +
x x
x x x x
= C Bx Ax + +
2
+
1 3
+
+ x
E
x
D
MODUL B4001
PECAHAN SEPARA B4001/ UNIT 7/ 30
4). Jika polinomial itu darjah 3 (n d) = 3 dan seterusnya kita akan dapati bentuk
yang sama dimana gandaan bagi x akan bertambah.
AKTIVITI 7D
Uji kefahaman anda sebelum meneruskan input
selanjutnya.!
Sila semak jawapan anda pada maklum balas yang
disediakan
MODUL B4001
PECAHAN SEPARA B4001/ UNIT 7/ 31

Tukarkan pecahan di bawah ini dalam bentuk pecahan wajar
i.
) 3 )( 2 (
3
+ x x
x
ii.
) 1 )( 1 (
5 3
2
2 3

+
x x
x x x
iii.
) 2 )( 2 (
5 2
2
+
+
x x
x x
iv.
) 3 )( 2 (
2 4
2
+ +
+ +
x x
x x
v.
) 1 (
1
3

+
x x
x x
vi.
) 3 )( 1 2 (
2
2
x x
x
vii.
2
1
2
2

+
x x
x x
viii.
9
9 10 2
2
2 3

+
x
x x x
ix.
) 2 )( 1 (
1 2
2
+
+
x x
x
x.
) 2 )( 1 2 (
2 3 4
3
+
+
x x
x x
xi.
) 2 )( 3 (
5 15 2
2 3
+
+
x x
x x x
xii.
2
2 4
2
3 5
+
+ +
x x
x x
MAKLUM BALAS AKTIVITI 7D
i.
) 3 ( 5
27
) 2 ( 5
8
1

+
+
+ +
x x
x
ii.
) 1 ( 2
3
) 1 (
1
) 1 ( 2
3
1
2
+
+

x x x
MODUL B4001
PECAHAN SEPARA B4001/ UNIT 7/ 32
iii.
) 2 ( 2
1
) 2 ( 2
9
2
+
+

+
x x
iv.
) 3 (
7
) 2 (
6
1
+

+
+
x x x
v.
) 1 (
1 1
1

+ +
x x
x
vi.
) 3 ( 5
18
) 1 2 ( 5
1
1

x x
vii.
) 2 (
1
) 1 (
1
1

+
+

x x
viii.
) 3 (
2
) 3 (
1
2

+
+
+
x x
x
ix.
) 2 (
3
) 1 (
1
2
+

+
x x
x.
) 2 ( 5
24
) 1 2 ( 5
2
3 2
+
+

+
x x
x
xi.
) 2 (
3
) 3 (
1
1 2

+
+
x x
x
xii.
) 2 ( 3
62
) 1 ( 3
7
9 7
2 3
+
+

+ + +
x x
x x x

SOALAN PENILAIAN KENDIRI
Anda telahpun mempelajari semua konsep yang ada dalam unit ini, oleh itu
ujilah kefahaman anda dengan menyelesaikan soalan-soalan yang telah
disediakan. Jika ada sebarang masalah, sila berbincang dengan pensyarah
anda. Selamat mencuba, semoga berjaya!!
MODUL B4001
PECAHAN SEPARA B4001/ UNIT 7/ 33
Pastikan anda telah mencuba dahulu, baru semak jawapan!!!
SOALAN 1
a). Tukarkan pecahan berikut kepada bentuk pecahan separa
i.
) 1 )( 3 (
1
2
+ +
+
x x
x
ii.
) 1 )( 2 (
8 3
2
+
+
x x x
x x
iii.
) 1 )( 2 (
) 4 (
2
3
+

x x
x x
b). Nyatakan
) 1 2 )( 1 (
) 1 ( 2

+
x x
x
dalam pecahan separa.
SOALAN 2
a). Tuliskan rangkaian di bawah dalam bentuk pecahan separa
i.
) 5 4 2 )( 1 (
2
+ + x x x
x
ii.
2
1
2
2

+
x x
x x
b). Tukarkan pecahan di bawah kepada bentuk pecahan separa
i.
1
3 5 6
2
2 3

+
x
x x x
ii.
4 3
1
2 3
+ x x
iii.
2 3
2
3
+ x x
x
SOALAN 3
a). Nyatakan pecahan dibawah dalam bentuk pecahan separa
MODUL B4001
PECAHAN SEPARA B4001/ UNIT 7/ 34
i.
16
4
x
x
ii.
x x
x
2
1
3
4
+

iii.
2
2
) 1 2 (
1 4

+
x x
x
b). Tunjukkan bahawa penyelesaian bagi pecahan separa di bawah adalah seperti yang
dinyatakan.

,
_

2
1
2
1
2 2
1
2
1
2
x x x
SOALAN 4
a). Nyatakan rangkap-rangkap berikut dalam bentuk pecahan separa
i.
x x x
x
+ +
+
2 3
2
2
1 2
ii.
x x x
x x x x
6
12 9 2
2 3
2 3 4

+
iii.
) 2 3 (
2 9 7
2
2 3
+ +
+ + +
x x x
x x x
iv.
x x
x
3
2
3
4
+
+
v.
) 1 )( 2 (
2 9
2
+

x x
x
vi.
) 2 ( ) 1 (
6 4
3
2
+

x x
x
MAKLUM BALAS PENILAIAN KENDIRI
Soalan 1
a). i.
) 1 (
1
) 3 (
5
1
+
+
+

x x
ii.
) 1 (
4
) 2 (
1 4
+
+

x x x
MODUL B4001
PECAHAN SEPARA B4001/ UNIT 7/ 35
iii.
) 1 ( 2
3
) 1 ( 2
1
1
+

x x
b).
1 2
6
1
4

x x
Soalan 2
a). i.
,
_

+ +

5 4 2
5 2
1
1
11
1
2
x x
x
x
ii.
1
1
2
1
1
+

+
x x
b). i.
) 1 ( 2
3
) 1 ( 2
15
6

+
+
x x
x
ii.
2
) 2 ( 3
1
) 2 ( 9
1
) 1 ( 9
1
+

x x x
iii.
2
8
1
1
3

+
x x
x
Soalan 3
a). i.

,
_

+
+
4 ) 2 ( 2
1
) 2 ( 2
1
8
1
2
x
x
x x
ii.
) 2 ( 2
3
2
1
2
+

x
x
x
x
iii.
2
) 1 2 (
4 1

+
x x
b).
Soalan 4
a). i.
2
) 1 (
3
1
1 1
+

+
+
x x x
ii.
2
1
3
3 2
1 2
+

+ + +
x x x
x
iii.
2
2
1
1 1
1
+
+
+
+ +
x x x
iv.
) 3 ( 3
11
3
2
2
+
+
x
x
x
x
v.
) 1 (
) 4 (
) 2 (
1
2
+
+

x
x
x
MODUL B4001
PECAHAN SEPARA B4001/ UNIT 7/ 36
vi.
) 2 ( 27
10
) 1 ( 3
2
) 1 ( 27
78
) 1 ( 27
10
3 2
+

+
x x x x
MODUL B4001