Albert Einstein

Albert Einstein

Mirnjohjet Dr. med. h.c, Univ. Rostok. - mimi Nobel pr Fizik 1921. - Vendi i Presidentit t Izraelit - Themelimi i mimi Albert Einstein - Pagzimi i elementit kimik - Burr i shekullit, Gazeta Time - Busti n Walhalla

Informacione
Ditlindja: Vendlindja: Vdekur m: 14 Mars 1879 Ulm, Gjermani 18 Prill 1955

Vendvdekja: Princeton, ShBA Aktiviteti: Fizikant

Nnshtetsia: Gjermane, Zviceriane,Amerikane, Shqiptare

Albert Einstein, (shqip: Albert Ajnshtajn), (14 Mars 1879 18 Prill 1955) ishte nj fizikant i cili llogaritet si nj nga shkenctart m t rndsishm t shekullit XX. Ai prcaktoi teorin e relativitetit dhe dha shum kontribute n fushat e mekaniks kuantike,mekaniks statistikore dhe kozmologjis. N vitin 1921 fitoi mimin Nobel pr fizik pr shpjegimin e efektit fotoelektrik dhe pr shrbimin n fushn e "fiziks teorike". Ajnshtajni vdiq n Princeton, New Jersey, SHBA m 18 prill, 1955.

Biografia
Albert Ajnshtajn lindi n Ulm t Gjermanis n vitin 1879, n nj familje hebreje. I ati ishte pronar i nj fabrike q prodhonte pajisje elektrike, ndrsa e ma plqente librat dhe muzikn. Vet Ajnshtajni ishte fmij i mbyllur, i cili filloi t fliste von dhe kishte vshtirsi t msonte pr t lexuar. Kur mbushi pes vje, i ati i dha nj busull, q menjher i ngjalli djalit nj interes t papar pr gjilprn magnetike dhe fenomenet natyrore q shkaktonin lvizjen e saj n t njjtin drejtim. I ati i shpjegoi se kjo shkaktohej nga fusha magnetike dhe forca e rndess. Ajnshtajni e kishte t vshtir t kuptonte koncepte t tilla n at mosh. N komentet e tij pr vitet e fmijris, Albert Ajnshtajn kujtonte se nuk e kishte me qejf shkolln. Metoda e prer msimore, ku nxnsve nuk u lejohej t bnin pyetje e bnte at t ndjehej si i burgosur. Por me kalimin e viteve, fizikani i ardhshm zhvilloi nj dashuri t madhe pr matematik. Ai filloi t msonte logaritmet dhe pjes t tjera t vshtira t matematiks, ndrkoh q moshatart e tij ende msonin aritmetikn e thjesht. Albert Ajnshtajn ndoqi m pas Institutin Politeknik n Zyrih t Zvicrs, ku studioi fizik dhe matematik. Pas diplomimit ai punoi pr qeverin zvicerane si inspektor patentash pr shpikjet e reja. Gjat ksaj periudhe ai filloi punn pr teorit e tij t ardhshme shkencore. N nj nga punimet e tij shkencore ai shpjegon se drita lviz prmes valve dhe pjeszave, nj nga elementt e rndsishm t teoris s tij kuantike. N nj tjetr punim ai flet pr pjesza t vogla q pluskojn n lngje apo n trupa t gazt, e cila mbshtet teorin e prbrjes atomike t materies. Por teoria m e rndsishme sht ajo e relativitetit, ku Ajnshtajni shpjegon se drita lviz gjithmon me t njjtn shpejtsi, pavarsisht nga burimi i saj. Por ai shtoi se koha dhe masa mund t ndryshojn dhe varen nga vend-ndodhja e nj personi n raport me nj objekt apo nj ngjarje. Ajnshtajn botoi n vitin 1905 veprn e tij m t rndsishme, dhe nj nga dokumentet m t rndsishme shkencore n histori t titulluar Teoria e Relativitetit. Dhjet vjet m pas ai botoi nj vllim t zgjeruar t ksaj vepre me titullin Teoria e Prgjithshme e Relativitetit, ku prfshin ide themelore q prdoren pr t prshkruar fenomene natyrore lidhur me kohn, hapsirn, masn, lvizjen dhe forcn e rndess. Ajnshtajni thot se objektet humbasin mas kur emetojn drit, pasi drita sht nj form energjie. N vitin 1921 Ajnshtajni fitoi mimin Nobel n Fizik pr zbulimin e ligjit t efektit fotoelektrik. Ky ligj shkencor shpjegon prse disa metale emetojn elektrone pasi mbi siprfaqen e tyre bie drita. Ky zbulim oi n zhvillimin e elektroniks, prfshir edhe radios dhe televizionit.

Albert Ajnshtajn punoi si pedagog n Zvicr dhe Gjermani. Ai u largua nga Evropa kur n 1933 erdhi n pushtet Adolf Hitleri. Fizikanti u vendos n Shtetet e Bashkuara ku vazhdoi punn e tij shkencore n Institutin pr Studime t Avancuara nPrinceton, Nju Xhersi. Megjith famn e tij, Ajnshtajni ishte nj njeri i thjesht, i veshur me rroba t vjetra dhe me flok q dukeshin t pakrehur. Studentt e tij tregojn se ai kishte aftsin t ilustronte ide shum t vshtira me figura dhe krahasime q i bnin ato shum t kuptueshme. Megjithse ishte kundr lufts, Ajnshtajni i shkroi presidentit amerikan Franklin Ruzvelt n vitin 1939 pr ta nxitur qShtetet e Bashkuara t prodhonin bombn brthamore para Gjermanis. Albert Ajnshtajni vdiq n moshn 76 vjeare n vitin 1955.

Thnie t Ajnshtajnit

Gjja m e rndsishme sht t mos reshtim kurr s pyeturi, kurioziteti ka shkakun e tij se pse ekziston.

T biesh n dashuri nuk sht ndonj budallalk i madh, e pr kt gravitacioni nuk sht prgjegjs.

Prfytyrimi sht m i rndsishm se dituria, sepse dituria ka kufi, ndrsa prfytyrimi rrok t gjith botn, duke nxitur prparimin, e duke i dhn jet zhvillimit.

Eksperienca m e bukur q ne mund t kalojm sht misteri. sht emocioni themelor q qndron n djepin e artit dhe shkencs s vrtet...

Blaise Pascal

Portreti i Blez Paskalit

Blaise Pascal (shqiptimi: Blez Paskal) (19 qershor 1623 - 19 gusht 1662) ishte matematikan, fizikan, dhe filosof francez. Punimet e tij te para ishin ne shkencat e zbatuara dhe ato natyrore, ku ai edhe dha ndihmesat e tij te shquara ne ndertimin e njehsuesve, studimin e lengjeve, dhe qartesimin e koncepteve te trysnise dhe zbrazetise (vakumit), duke plotesuar punen e Evangjelista Torrielit. Ai ishte nje matematikan i rangut te larte. Paskali ndihmoi ne krijimin e dy fushave te reja te kerkmit. Ai shkroi edhe nje traktat te shquar mbi temen e gjeometrise projektive ne moshen 16 vjecare, dhe pati

leter-shkembim me Pierre de Fermat, nga viti 1654 mbi teorine e probabilitetit, duke ndikuar fuqishem zhvillimin e ekonomise moderne dheshkencave shoqerore. Pas prjetimit mistik ne vitin 1654, ai braktisi punen e tij shkencore dhe iu perkushtua filozofis dhe teologjise. Dy veprat e tij te famshme datojne nga kjo periudhe: Lettres provinciales (Letrat provinciale) dhe Penses (Mendimet). Ai pati nje shendet te lig gjate gjithe jetes se tij, interesat e tij te reja u ndrpren nga vdekja e tij, dy muaj pas 39 vjetorit te lindjes se tij.

Isaac Newton (shq. Isak Njuton) (4 janar 1643 31 mars 1727) ishte fizikan, astronom, filozof, teolog dhe matematikan i shquar nga Britania e Madhe. Isak Njutoni s bashku me Gaussin dhe Arkimedin bjn pjes n t ashtuquajturn "treshe t art" t matematiks. Ai ka formuluar tri ligjet kryesore t mekaniks: Ligjin e inercis. ligjin veprimit dhe kundrveprimit. Ligjin e forcs.

[redakto]Jeta Isak Njutoni lindi n fshatin Woolstrop Linkolnshir n Angli. Shkollimin e filloi n The King's school, n Grantham. Libri i tij Philosophi Naturalis Principia Mathematica i publikuar n 1687, konsiderohet t jet libri m me ndikim n historin e shkencs. N kt punim,Newtoni prshkroi gravitacionin universal dhe tre ligjet e lvizjes, ku vuri bazat e mekaniks klasike. N mekanik, Newtoni formuloi parimin e inercis. N optik, ai e ndrtoi teleskopin [4], zhvilloi nj teori t ngjyrave n baz t vzhgimit se nj prizmi. (Ngjyra e bardh zbrthehet n nj spektr ngjyrash). Ai gjithashtu formuloi nj ligj empirik t ftohjes. N matematik, Newtoni, s bashku me Gottfried Leibniz dhe pavarsisht nga njri-tjetri, zbuluan njehsimin diferencial dhe integral. Ai gjithashtu demonstroi teoremn e binomit, zhvilloi t ashtuquajturn "metod t Newtonit" pr gjetjen e zerove t nj funksioni, dhe kontribuoi n zbrthimin e funksioneve n seri potenciale t pafundme. Pas Galileit, Isak Njutoni, e thelloi kuptimin e forcs. Ai zbuloi se ndrmjet Toks dhe Hns vepron forca e gravitetit dhe se ajo sht e t njjtit lloj si ajo e Toks. Forca e gravitetit vepron edhe ndrmjet Toks dhe disa qindra satelitve artificial q sillen rreth saj. Newtoni ishte gjithashtu fetar duke punuar shum n studimin Bibls...(?!?!). Newtoni, si demonstrohet nga nj sondazh t vitit 2005, sht ndr shkenctart m t mdhenj n historin e shkencs. [redakto]Trivia Kontributet shkencore

Ne moshen adoleshente Njutoni iu dedikua plotesisht matematikes edhe pse ajo i duhej per te zgjidhur problemet e fizikes.

Galileo Galilei

Galileo Galilei - portret nga Justus Sustermans, 1636

Statuj; Uffizi, Firence

Galileo Galileu (lindi m 15 shkurt 1564 n Piza; vdiq m 8 janar 1642 n Arqetri t Firences), ishte nj matematikan, fizikan, astronom dhefilozof italian. Renditet si nj nga shkenctart m t mdhenj t kohs moderne. Galileo njihet si "babai i fiziks moderne".

Emri i tij sht i lidhur me kontribute t rndsishme n dinamik, (Parimi i plogshtis, ligji i rnies s sendeve t rnda) dhe n astronomi (me zbulimin e rrotullimit t toks, t njollave diellore, t maleve Hnore, t sateliteve t Jupiterit, fazave t Afrdits, yjet q prbjn Rrugn e Qumshtit dhe prmirsimin e teleskopit) dhe me futjen e mnyrs shkencore (prmendur shpesh si mnyra galileane). U padit se donte t prmbyste filozofin natyrore aristoteliane dhe Shkrimet e Shenjta, prandaj u dnua nga kisha katolike si heretik dhe u detyrua t jap dorheqjen mbi bindjet e tij astronomike, m 22 qershor 1633.
Prmbajtja
[fshih]

1 Jeta 2 Galileo dhe shkenca 3 Galileo dhe arti 4 Artikuj bashklidhs

5 Lidhje t jashtme

[redakto]Jeta
Galileo lindi n Pisa te Itali, i pari i gjasht fmijve t Vincenzo Galilei, i famshm lutenist dhe muzikant, dhe Giulia Ammannati. Katr nga gjasht fmijt e tyre mbijetuan foshnjrin, dhe m i ri Mikelanxhelo u b nj lutenist vuri n dukje dhe kompozitori. Vajza e tij me e madhe i ishte shume e perkushtuar ndaj tij.Madje besohhet se kane vedkur se bashku.

[redakto]Galileo

dhe shkenca

Ekuilibri dinamik u prshkrua pr her t par nga Galileo Galilei i cili vuri re se disa supozime te fiziks aristoteliane binin n kundrshtim me vrejtjet eksperimentale dhe logjike. Galileo e kuptoi se mbledhja e thjesht e shpejtsive krkon q koncepti i nj "kndi reference n prehje absolute" t mos ekzistoj. Galileo arriti n prfundimin se nj lvizje me shpejtsi t vazhdueshme ishte plotsisht e barabart me prehjen. Kjo bie n kundrshtim me nocionin e Aristotelit t nj gjndjeje "natyrore" t prehjes drejt s cils objektet me mas afrohen natyrshm. Eksperimente t thjeshta treguan se t kuptuarit e Galileos i ekuivalencs s shpejtsis konstante me prehjen ishte i sakt. Pr shembull, nse nj marinar lshon nj gjyle topi nga kreu i nj anije q lviz me nj shpejtsi konstante, fizika e Aristotelit do t parashikoj q gjylja e topit bie posht n mnyr t drejt, ndrsa anija vazhdon t lviz. Kshtu, n nj univers Aristotelian, gjylja e topi bie prapa n lidhje me nj anije n lvizje. Megjithat, kur ky eksperiment kryhet n realitet, gjylja e topit bie gjithmon para kmbve t marinarit, sikur gjylja e topit e di se ajo udhton me anijen pavarsisht se ajo sht e ndar nga anija. Meqnse

nuk ka asnj forc horizontale e cila zbatohet mbi gjylen e topit kur ajo bie, konkluzioni i vetm mbetet t jet se gjylja e topit vazhdon t lviz me shpejtsi t njjt si anija, prgjat rnies. Kshtu, asnj forc nuk sht e nevojshme pr t mbajtur gjylen n lvizje me shpejtsi konstante prpara. [8] Pr m tepr, do objekt q udhton n nj shpejtesi konstante duhet t ket nj forc rezultante zero. Ky sht prcaktimi i ekuilibrit dinamik: kur t gjitha forcat mni nj objekt ekuilibrohen , por ai ende lviz me nj shpejtsi konstante. Nj rast i thjesht i ekuilibrit dinamik ndodh n lvizjen me shpejtesi konstante prgjat nj siprfaqeje me frkim kinetik. N nj situat t till, nj forc sht e aplikuar n drejtimin e lvizjes, ndrsa forca kinetike e frkimit i kundrvihet pikrisht forcs s aplikuar. Kjo rezulton n nj forc rezultante zero, por meqnse objekti filloi me nj shpejtsi jo-zero , ai vazhdon t lviz me nj shpejtsi jo-zero . Aristoteli e keqinterpretoi kt lvizje si t shkaktuar nga forca e aplikuar. Megjithat, kur frkimi kinetik merret n konsiderat sht e qart se nuk ka forc rezultante q shkakton lvizje me shpejtsi t vazhdueshme . [3]