HANERL HANIM HKYE- GARBESNN MODERN ECNSELLER

The Modern Gays of The Strange Story of the Lady with the Dagger

Ouz GVEN*
Z Hanerli Hanm Hikye-i Garibesi, on yedinci yzylda yaayan bir delikanlnn maceralarn anlatan bir realist halk hikyesidir. Bu halk hikyesinde erkek ecinsellii geni yer tutar, ama metinde erkekleri birbirlerine balayan ak, Osmanl iirini biimlendiren aktan, yetikin erkek ile sakal kmam olan arasndaki aktan, yani pederastiden farkldr. Hikye, zellikle gen delikanllar ile olan ocuklar arasndaki erotik ilikilere ve aka yer vermektedir. Bu yazda, Hanerli Hanm Hikye-i Garibesi Dror Zeevi, Walter G. Andrews, Mehmet Kalpakl, David Halperin ve Foucault gibi yazarlarn kuramsal metinlerinden yararlanlarak incelenecektir. Hikye, homoerotik Osmanl edebiyatn inceleyenler iin nemli bir metindir. Anahtar Szckler Realist Halk Hikyesi, Pederasti, Homoerotik ABSTRACT The Strange Story of the Lady with the Dagger is a realistic folk story narrating the adventures of an adolescent who lives in the seventeenth century. In this folk story, male homosexuality takes much place, but the love binding the males to each other in the text differs from the love which shapes the Ottoman poem, the love between a mature male and a beardless boy, which is pederasty. The story gives place especially to the erotic relations and love between adolescents and boys. In this paper, The Strange Story of the Lady with the Dagger will be studied utilising the theoretical texts of writers like Dror Zeevi, Walter G. Andrews, Mehmet Kalpakl, David Halperin and Foucault. The story is a text of significance for those studying homoerotic Ottoman literature. Key Words Realistic Folk Story, Pederasty, Homoerotic

-Mehmet AliyeTrk edebiyatnda, ecinsellik gibi gnmzde aykr olarak nitelendirilen cinselliklere yer veren edeb metinlerin says az deildir. Gerek eski Trk edebiyat, gerek halk edebiyat, gerek Tanzimat sonras edebiyat, aykr cinselliklerle ilgili birok metni iermektedir. te yandan, aykr cinsellik ou zaman yalnzca erkek ecinselliinden ibaret bir konu olarak grld iin, kadn ecinsellii gibi dier sra d cinsellikler, edeb metinlerde ve edebiyat eletirisinde fazla tartlmamtr. Edebiyat eletirisine bakld zaman, erkek ecinsellii konusunun genellikle divan iirinde sevgilinin cinsiyeti balamnda

tartld grlmektedir. Bu tartmalara, Atill entrk1, Mehmet Kaplan, Walter G. Andrews, Mehmet Kalpakl, Nuran Tezcan2, Konur Ertop ve Selim Srr Kuru gibi birok aratrmac almalaryla katlmtr. Bu almalarn pek ou, edebiyat dzleminin dna karak Osmanl toplumunu cinselletirmeye ve tarihsel gereklii yakalamaya ynelik bir abay da iermektedir. Kukusuz byle bir aba, incelenecek edeb metinlerin baka alanlardan rneklerle eitlendirilmesini gerektirir. Bu noktada, cinsellik konusunda almak isteyen aratrmaclar iin halk edebiyatnn birok verimli metin sunabilecei belirtilmelidir. Dokuz Tfl hikyesinden biri

* Bilkent niversitesi Trk Edebiyat Blm Yksek Lisans rencisi. (oguzg@bilkent.edu.tr)

http://www.millifolklor.com

103

Mill Folklor, 2009, Yl 21, Say 83

olan Hanerli Hanm Hikye-i Garibesi de bu balamda tartlmas gereken nemli bir metindir. Hanerli Hanm Hikye-i Garibesi, 4. Murat (1623-1640) dneminde yaanan olaylar anlatan bir realist halk hikyesidir. nce meddahlar tarafndan dinleyici nnde anlatld dnlen bu mensur hikye, ilk kez 1851 ylnda baslmtr. Hanerli Hanm Hikyei Garibesi, zellikle Tanzimat roman zerindeki etkileri ile inceleme konusu olmutur. Hikyenin bugne dein yeterince tartlmam bir zellii, metinde erkek ecinsellii konusunun geni yer tutmasdr. Gzin Dino, Trk Romannn Douunda, Hanerli Hanm Hikye-i Garibesini Namk Kemalin ntibah zerindeki etkileri bakmndan incelemi, bu balamda realist halk hikyelerindeki ak sak sahnelere ve erkek ecinselliine ksaca deinmitir (33-36). Konur Ertop, Trk Edebiyatnda Seks adl kitabnda konuya yer ayran bir dier yazardr (188-90). David Selim Sayers ise Tfl Hikyelerinin Trsel Geliimi balkl yksek lisans tezinde, Tfl hikyelerinde ve bu balamda Hanerli Hanm Hikye-i Garibesinde ecinsellik konusuna yer vermitir (10320). Bu yazda, Hanerli Hanm Hikye-i Garibesinde geni yer tutan erkek ecinsellii konusu, belirtilen almalardan farkl olarak Dror Zeevi, Walter G. Andrews, Mehmet Kalpakl, David Halperin ve Foucaultnun cinsellikle ilgili almalarndan yararlanlarak tartlacaktr. Bu tartmalara girmeden nce, Hanerli Hanm Hikye-i Garibesinin ok ksa bir zeti verilecektir. Ardndan, hikyenin homoerotik blmleri saptanacak ve bu blmler, kuramsal metinlerin nda okunacak ve yorumlanacaktr. 4. Murat dneminde, yani 17. yzyln ilk yarsnda stanbulda yaayan

Sleyman, gzelliiyle kadnlar olduu kadar erkekleri de kendisine hayran brakan bir delikanldr. Delikanl, Hanerli Hanmn gen klesi Kamere k olur. Hanerli Hanm ise Sleymana ktr ve birlikte olmak iin delikanly yalsna arr. Kamere yakn olmak iin bu daveti kabul eden Sleyman, onu perken Hanerli Hanma yakalanr. Bu olayn ardndan Hanerli Hanm tarafndan ikence edilen Kamer, ormanda lme terk edilir. Hanerli Hanm, Sleyman da ldrmek ister. Ancak 4. Muratn gzdesi Tfl, Sleyman kurtarr ve olan biteni padiaha anlatr. Bylece Hanerli Hanm tutuklanr. Hikyenin sonunda, Sleyman ve azat edilen Kamer evlenirler. Hikyenin konusu, ecinsel ilikilere deinmeksizin bylece zetlenebilmektedir. Ancak bu durum, hikyedeki youn homoerotizmin ihmal edilmesine neden olmamaldr. Erkek ecinsellii, zellikle gen delikanllar ile olan ocuklar arasnda ecinsellik, olay rgsn belirlemese de metinde geni yer tutmaktadr. Bu balamda, hikyenin ilk sayfalarnda anlatlan rak sofras sahnesi, metnin homoerotik blmlerinden biridir. Bu blm, bir bakma meyhaneden, araptan ve skiden bahseden Osmanl iiri rneklerini hatrlatmaktadr. Sz konusu blmde, Sleyman ile meyhaneci ra arasndaki yaknlama yle anlatlmaktadr: Biraz sonra gayet gzel bir rak sofras hazrland.. Herifler kadehleri doldurup toka ettiler.. Sleyman Bee de bir ie iksir getirdiler ve gl yanakl, son derece de dilber bir mubee, kadehi doldurdu. Ve Bee takdim etti Birka kadeh iilince, gzleri dnd, yava yava enlenmeye baladlar.. Gzel skiyi, Sleyman Bein yanna oturttular Artk her iiinde, iki gen birbirinin du-

104

http://www.millifolklor.com

Mill Folklor, 2009, Yl 21, Say 83

daklarndan meze alyorlard.. (Hanerli Hanm 8-9) Grld gibi, hikyenin kahraman Sleyman, meyhanede kendisine iki sunan meyhaneci rayla erotik bir yaknlamay tecrbe etmektedir. Sleymann yannda oturan ski-i smn-i sk (gm baldrl ski), billur gibi kollarn sva[r] [ve] nz u ive ile Sleyman Beyin penbe dudaklarna birbirini mteakip birka kadeh ver[ir] (9). Bu olay srasnda Sleyman, sinn-i bula vasl olmu (12), yani ergenlemi bir delikanldr. Sleyman, ilk erotik deneyimini kapal kaplar ardnda deil, arkadalarnn da bulunduu meyhane ortamnda serbeste yaamaktadr ve ona bu ilk deneyiminde bir olan ocuu elik eder. Sleymann ski ile sevimesi, ne kendi arkadalar, ne de meyhanedeki dier insanlar tarafndan yadrganr. Meyhaneden ayrlan Sleyman, bu kez bir baka ski-i mehlk (9) ile, yani ay yzl ski ile karlar. Ski, Sleymann gzellii karsnda aknla der ve gzel szler syleyerek onu meyhaneye davet eder. Ardndan, ona bir kadeh arap sunar; karlnda dudaklarndan ptrr ve ertesi gn grmek zere sz alr. Sleyman, bu ilk erotik deneyimlerinin ve ikinin sarholuu iindedir artk: Biare Sleyman Bey, hem k ve hem mak olmutu[r] (11). yle ki, ertesi gn sabahtan gzel kyafetlerini giyerek [d]oruca meyhaneye gidip ski-i mh-rya mlki ol[ur] (11), yani ay yzl skiye kavuur. Hikyenin ilerleyen blmlerinde Sleyman, bedestende satc olarak almaya balar. Bu srada Sleymann gzellii ehirde o kadar ok konuulur ki, srf onun gzelliini grmek iin dkkna gelen mteriler birok ey satn alrlar. Bu mteriler arasnda erkek-

ler kadar kadnlarn da olduu belirtilir (18). Sleymann gzellii ile erkekleri cezbettii hikyede byle anlatlm olur. Bu durum, en azndan hikyenin ortaya kt dnlen 17. yzylda, nesnesi erkek gzellii olan homoerotik arzunun Osmanl toplumunda serbeste tecrbe edildiini gstermektedir.3 Hanerli Hanm Hikye-i Garibesini ecinsellik konusu balamnda asl nemli klan, hikyede meddah tarafndan anlatlan iki gen erkein ak hikyesidir. Bu hikye, Gzin Dinonun da belirttii gibi, ereve hikye iinde geni yer tutmakta ve seksen dokuz sayfalk Hanerli Hanm Hikye-i Garibesinin on bir sayfasn oluturmaktadr (Dino, Trk Romannn Douu 35). Hikyenin kahramanlar, padiah Cemid, Cemidin gulmlarndan Nyb ve Seyf-i Dildir. Bu ak geni iinde Nyb, padiahn bir an olsun yanndan ayrmak istemedii bir olan ocuu, Seyf-i Dil ise gen bir delikanldr. Bir gn padiahla ehri gezen Nyb, Seyf-i Dili grerek k olur. ok gemeden Nybn ak acs ektiini anlayan padiah, [b]ir an bezmimden dr olsan ektiim lm ve zdrab tarif edemem.. Gel, benim gzel yavrum, bu sevdadan vazge (45) szleriyle Nyba ne kadar k olduunu ifade eder ve ondan kendisine bal kalmasn ister. Ancak Nyb, Seyf-i Dilden vazgeemez. stelik Seyf-i Dil de akna karlk verir. Hikyenin bir blmnde, iki gencin sevdal hllerini gren insanlar, [h]epimiz de delikanl olduk.. Haydi dkknlara. Al veriimize bakalm.. ki gen hasbihal etsinler (48) szleriyle, gen bir delikanlnn bir olan ocuuyla yaknlamasn onayladklarn ifade etmi olurlar. Nyb ve Seyf-i Dil, Cemidden kamak ve Anadoluda birlikte yaamak zere ksa sre sonra yola karlar. Ne yazk ki padiah Cemidin

http://www.millifolklor.com

105

Mill Folklor, 2009, Yl 21, Say 83

adamlarna yakalanrlar. Hikyenin sonunda padiah Cemid, Seyf-i Dilin gzleri nnde Nyb ldrr. Bu acya dayanamayan Seyf-i Dil de orackta sevgilisiyle birlikte son nefesini verir. Hanerli Hanm Hikye-i Garibesinde meddah tarafndan anlatlan bu kk hikye, ecinsellie yalnzca bedensel bir eylem, bir tutku olarak deil, iki gen erkein duygusal ilikisi olarak yer verdii iin nemlidir. Nyb ile Seyf-i Dilin hikyesi, birbirine k ok gen iki erkein entrikalardan uzak, duygusal ve ackl hikyesidir. Walter G. Andrews ile Mehmet Kalpaklnn birlikte hazrladklar The Age of Beloveds (Sevgililer a) adl kitapta, 15. yzyl sonundan 17. yzyl bana kadar sren yaklak iki yzyllk dnem, Osmanl toplumundaki ve Avrupadaki ak ve cinsellik anlay nedeniyle sevgililer a olarak adlandrlmtr (23). Kitapta, bu dnem boyunca gerek Osmanl toplumunda, gerek Avrupada eitli cinselliklerin serbeste yaand belirtilmektedir. Andrews ve Kalpakl, zellikle bu dnem sresince Osmanl iirine hkim olan ak anlayn ve androjen sevgili tipini ayrntlaryla incelemektedirler. Yazarlar, her ne kadar kanunen yasaklanm ve cezaya balanm olsa da, yetikin bir erkein by sakal kmam tysz bir olanla iliki yaamasnn Osmanl toplumunda (eski Yunanda olduu gibi) olaan karlandn, hatta yetikin erkein gen erkekle ilikisinin neredeyse kurumsallam biimde yaandn belirtmektedirler. The Age of Belovedsda, sz konusu dnem boyunca msamaha gsterilen erkek ecinselliiyle ilgili u temel bilgi verilmektedir: Bir gen adam, yz sakallaryla grileir grilemez uygun bir sevgili olmaktan kmaktayd. Yetikin erkekler

arasnda cinsel iliki, yetikin erkeklerden birisinin edilgen ve dierine tabi olmasn gerektiren bir rol stlenmesi anlamna gelecei iin ho karlanmyordu. (140) Bu konuya, Dror Zeevi de Mslman Osmanl Toplumunda Arzu ve Ak adl kitabnda yer ayrr. Zeevi, cinsellik konusunu Osmanl Orta Dousu balamnda ve 16. yzyldan 20. yzyla uzanan drt yzyllk dnem iinde incelemektedir. Dror Zeeviye gre, bir Osmanl erkeinin hem kadnlara, hem de kendisinden gen erkeklere ilgi duymas doal bir durum olmaktan te, bir cinsel norm olarak kabul grmt. Zeevi, [] erkek erkee cinsellik hakknda herhangi bir aykr ses ykseliyorsa bu ancak yetikinlerin dier yetikinleri ekici bulmas konusundadr (109) diyerek, Andrews ve Kalpakl ile birlikte, Osmanl toplumunda yaanan ecinselliin temel kaidesini ortaya koymu olur. Gnmzde, yetikin erkein by sakal kmam tysz olanlara ynelmesi ile yaanan homoerotik iliki pederasti (pederasty)4 olarak adlandrlmaktadr. likide genellikle aktif rol stlendii dnlen yetikin partner pederast adn alr. zellikle Antik Yunanda pederasti konusundaki almalaryla bilinen David Halperin5, gen partner iin pek yaygn olmayan ngilizce philerast terimini kullanmaktadr (Halperin, One Hundred Years of Homosexuality 37). Dror Zeevi, Andrews ve Kalpaklnn yukarda aktarlan saptamalar bir araya getirildii zaman, cinsel sylemin Osmanl erkei iin belirledii norm ve snrlar ortaya kmaktadr. Bu tabloya gre, Osmanl erkei iin norm bisekselliktir. Biseksel erkein ecinsel ilikileri iin norm pederastidir. Bir baka ifadeyle, gen partnerin ya,

106

http://www.millifolklor.com

Mill Folklor, 2009, Yl 21, Say 83

Osmanl erkek ecinselliinin snrn belirlemektedir. Bu noktada, delikanlnn ya konusuyla ilgili olarak birok kaynaa bavurulabilir. Editrln Wayne R. Dynesn yapt Encylopedia of Homosexualitydeki (Ecinsellik Ansiklopedisi) tanmda, pederastinin yetikin bir erkek ile ya genellikle 12 ile 17 arasnda deien olan ocuu arasnda yaanan ve cinsel iliki ile sonulanmas gerekmeyen erotik iliki tr olduu belirtilmektedir (2: 959-960).6 Daha nce de belirtildii gibi, Osmanl toplumunda cinsel sylemin msamaha gsterdii erkek ecinsellii pederastiden ibarettir. Oysa Osmanl edebiyatnda cinsellik konusunun tartld metinlerde, pederasti teriminin hi kullanlmad grlmektedir. Bu konunun anlalmas, hem Osmanl metinlerindeki ecinsellii gnmz ecinselliinden ayrarak gerekten anlamak, hem de cinsel politikalarn hasralt etmeye alt cinsel eitlilii tanmak iin gereklidir. Andrews ve Kalpakl, pederasti yerine 21. yzyl ecinsellerinin tbbi bir terim olduu iin uzak durduklar homoseksellik terimini ye tutmaktadrlar. David Selim Sayers, Tfl Hikyelerinin Trsel Geliimi balkl yksek lisans tezinde yal talip ile olan ilikisi ifadesini kullanmtr. Dier almalarda konu genellikle ecinsellik terimi kullanlarak tartlr. Oysa erkek ecinsellii, artk yetikin erkein tysz olan ile ilikisiyle snrl deildir. Gnmzde erkek ecinsellii terimi, ou zaman iki yetikin erkein ilikisini imlemektedir. Hlihazrdaki cinsel sylem iinde pederasti, yetikin iki erkein ilikisinden daha marjinal bir cinsellik tr, daha netameli bir konu durumuna gelmitir. Bu durumun nedeni kukusuz, pederastn yneldii gen erkein yann kritik snrlar arasnda

bulunmasdr. Terim konusunun bunca nemsenmesinin nedeni, ecinsellik, geylik ya da homoseksellik gibi terimlerin Osmanl metinlerini okurken yanltc olmalardr. David Halperin, bu konuya homoseksellik terimi balamnda deinmitir: Homoseksellik gibi biraz tavsif edici ve bsbtn bilimsel bir terime, snflandrma ilminin bir aygt olarak itiraz edilemez, ama terim, antik dnyadaki cinsel yaamn ayrc zelliklerini anlamann nnde ciddi engel tekil eden ideolojik bir yk de iermektedir. (Halperin, One Hundred Years of Homosexuality 36) David Halperin, ecinsellik tarihini tartt makalesinde, homoseksellik gibi modern terimlerin eski Yunandaki ecinsel ilikilerle ilgili almalarda yanltc olduunu sylemektedir. Osmanl toplumunda cinsellik konusunu tartmaya aan almalarda Halperinin bu yerinde saptamas dikkate alnmaldr. Bu noktada, byle almalar iin pederasti teriminin dier terim ve ifadelerden ok daha uygun bir balang noktas tekil ettii belirtilmelidir. Hanerli Hanm Hikye-i Garibesi pederasti balamnda incelenecek olursa, hikyede yalnzca padiah Cemid ile Nybn ilikisinin pederasti olarak adlandrlabilecei saptanmaldr. Gerek Sleymann skilerle ilikilerinde, gerek Nyb ile Seyf-i Dilin ak hikyesinde pederasti deil, blua ermi gen delikanllarn olan ocuklar ile ilikileri sz konusudur. Bu nedenle, Hanerli Hanm Hikye-i Garibesinde erkekleri bir araya getiren ak, Osmanl iiri tartmalarnn temellendirilmesi gereken pederasti deildir. Hikyede anlatlan ecinsel ilikilerde, belli bir sosyal konumu olan yetikin bir erkek bulunmamaktadr. Bu balamda, zellikle Nyb ile Seyf-

http://www.millifolklor.com

107

Mill Folklor, 2009, Yl 21, Say 83

i Dilin hikyesi son derece anlamldr. Hikyede pederastiye gz yuman cinsel sylemin, farkl bir erkek ecinselliini kesin biimde yasaklad grlmektedir. Bu durum, hikyenin trajik sonunda somutlanr. Norm d ecinsellikleri ve birlikte yaama hayalleri nedeniyle Nyab ile Seyf-i Dil lmle cezalandrlmaktadr. Nyb, dnemin cinsel politikasnn uygulaycs olarak da dnlebilecek olan padiah tarafndan ldrlmektedir. Seyf-i Dil ise sevgilisinin lmne dayanamayarak zntsnden lr. Hikyenin byle sonlanmas, Zeevi, Andrews ve Kalpaklnn Osmanl erkek ecinselliinin snrlar konusunda verdikleri bilgilerle rtmektedir. Hanerli Hanm Hikye-i Garibesinde meddah tarafndan anlatlan bu kk hikye, aslnda kk Nybn hikyesidir. Nyb, bir pederast olan padiah Cemidin sarayndan kaarken, bir bakma iktidar ilikilerinden de kamaktadr. Bu olan ocuu, Cemidden kaarak, Osmanl toplumunda kurumsallam olan pederastinin kendisine ykledii edilgen sevgili roln reddetmi olur. Nyb, Seyf-i Dil ile yaa ve sosyal konuma bal hiyerarilerin bulunmayaca bir ilikiyi semektedir. Dahas, gizli kapakl yaantlar srdrmek yerine, Seyf-i Dil ile birlikte ortak bir hayat tasarlamaktadrlar. ki k, bu hayalleri ile gnmzde evlilik hakk iin mcadele eden ecinsel iftleri akla getirmektedir. Hanerli Hanm Hikye-i Garibesi son olarak, Foucaultnun kavramsallatrmas olan ecinselliin kurgulanmas balamnda ksaca tartlmaldr. David Selim Sayers, Hanerli Hanm Hikye-i Garibesini de ieren Tfl hikyelerinin tarihsel geliimini inceledii yksek lisans tezinde, sz konusu hikyelerin birok versiyonu olduunu, erken rnek-

lerden yazmalara ve 19. yzyl hurufat yaptlarna geilirken, arzu nesnesi olann metinlerden karldn belirtmektedir (Sayers, Tfl Hikyelerinin 108-109). Sayers, Tfl hikyelerinin ilk rneklerinde ecinselliin olumlandn, ancak bu durumun zaman iinde ortaya kan rneklerde deitiini ve nihayet 20. yzyl metinlerinde tamamen ortadan kalktn, hikyelerde yalnzca heteroseksel ilikinin olumlandn saptamaktadr. Bu durum, Osmanl Devletinin son dnemlerinde ve izleyen Cumhuriyet yllarnda cinselliin kurgulanmas srecine edeb metinlerin de dhil edildiini, yani cinsel sylemin nasl faaliyet gsterdiini aklamaktadr. Dror Zeeviye gre, [] Osmanl Ortadousu 19. yzyln ortalarna doru, metne dayal cinsel sylemin olagelen btn biimlerinden adeta kaarak utanga bir sessizlie gml[mtr] (Zeevi, Mslman Osmanl Toplumunda Arzu ve Ak 26). Zeeviye gre, yzyllar iinde cinsel sylem heteronormativite7 dorultusunda srekli deiirken, kitaplarn yeni basklar homoerotik ierikten temizlenmekteydi (115). Osmanl Orta Dousu zerine alan Zeeviden farkl olarak, bat merkezci zmlemelere ynelen ve pederasti konusunu Antik Yunan balamnda tartan Foucault, Avrupa tarihi boyunca cinsel politikalarn deiimini ve sre iinde ecinselliin bir kategori olarak tanmlanmasn Cinselliin Tarihinde yle aklamaktadr: [] Westphalin ters cinsel duyarllklar zerine 1870de yazd nl makale, bu tutumun doum tarihi olarak kabul edilebilir- unutulmamaldr. Ecinsellik, livata alkanlndan, bir tr androjini ya da ruhsal hermafroditlie dntrldnde, cinselliin bir grnm olarak ortaya kmtr. Livata

108

http://www.millifolklor.com

Mill Folklor, 2009, Yl 21, Say 83

alkanl olan, doru yolu bulmuken sapan bir dnek olarak grlmekteydi, oysa ecinsel bundan sonra bir tr olmutur. (39) Bylece Foucault, modern ecinselliin bir kategori olarak 1870 gibi ok yakn bir gemite ortaya ktn iddia etmekte ve ecinselliin nasl kurgulandn aklamaktadr. Foucaultya gre ecinsellik, ancak 19. yzyl sonunda tbbi metinlerde bir cinsel snf olarak tanmlanm ve bilimin inceleme konusu durumuna gelmitir. Bylece, ecinsellik herkesin zaman zaman tecrbe edebilecei bir cinsel eylem olmaktan karlarak, yalnzca belli bir snfn hastalkl cinsellii olarak tecrit edilmitir. Sayersn almas ite bu nedenle nemlidir. Tfl hikyelerinin 20. yzylda baslan rneklerinde ecinselliin heteroseksellik tarafndan ikame edilmesi, Zeevinin Osmanl Devletinde cinsel syleme ilikin iddialar ve Foucaultnun Avrupa cinsellik tarihiyle rtmektedir. Sonu olarak, Hanerli Hanm Hikye-i Garibesinin de aralarnda bulunduu Tfl hikyeleri, Osmanl Devletinden gnmze kadar srekli olarak deien cinsel sylemin edeb metinlerdeki tezahrn tartmak iin son derece verimli metinlerdir. Romanlarnda aykr cinselliklere geni yer veren Attil lhan, Hangi Seks adl kitabnda, [] ne diye Tanzimat sonras edebiyatmz cinsel konularda anlalmaz bir auto-censure iine girmi, Karacaolan ve Nedim bu lkede yaamam gibi, acaba ne diye btn cinsel konularda elimiz ayamz ve en kts dilimiz balanmt? (17) diye sorar. Dror Zeevi, lhann bu arpc sorusunun yantn Batllamaya bal olarak ortaya kan deiim srecinde aramaktadr. Zeeviye gre, Bat kkenli yeni ka-

nunlar, modern tbbi kuramlar ve mutasavvflarn faaliyetlerinin yasaklanmas lhan rahatsz eden sessizliin nedenidir (Zeevi, Mslman Osmanl Toplumunda Arzu ve Ak 25). Benzer biimde, Murat Bardakya gre [b]ir zamanlar kendi cinslerine meyleden erkeklerin daha sonra kadnlara dnmeleri yahut eski alkanlklarn gizlenmeye balamas, Avrupallama yolunda ilk admlarn atld Tanzimattan, yani 1839dan sonradr (Bardak, Osmanlda Seks 94). ki yazar da, zellikle 19. yzylda Batllamaya bal olarak cinsel sylemin radikal biimde deitiini belirtmektedir. Attil lhann yukarda isimlerini sayd Karacaolan ve Nedim gibi airlerin eserlerinin yan sra, birok Osmanl edebiyat, halk edebiyat ve modern Trk edebiyat metni anlattklar sra d aklarla ilgili olarak tartlabilir. Walter Andrews, Mehmet Kalpakl, Nuran Tezcan, Selim Srr Kuru gibi yazarlarn gazeller, mesneviler ve ehrengizler zerine son yllarda yaptklar almalar, bugn artk homoerotik bir Osmanl iir geleneinden sz edilmesini olanakl klmaktadr. Benzer biimde, Hanerli Hanm Hikye-i Garibesinin de aralarnda bulunduu dokuz Tfl hikyesinde anlatlan ak hikyeleri, Trk edebiyatnda homoerotik bir halk hikyesi geleneini imlemektedir. Bu realist ve homoerotik metinlerin incelenmesi, divan iirinde sevgilinin cinsiyeti konusundaki tartmalar da derinletirecek ve zenginletirecektir. Son olarak, Trk toplumunda ecinselliin tarihsel gerekliini tartmak iin yalnzca edeb metinlerin yeterli olmad belirtilmelidir. Byle nemli bir tartma, edeb metinleri de ieren birok kayna gereksinmektedir.

http://www.millifolklor.com

109

Mill Folklor, 2009, Yl 21, Say 83

NOTLAR 1 Atill entrk, konuyu Osmanl iirinde Aka Dair balkl makalesinde tartmaktadr. entrke gre, Osmanl iirinde anlatlan idealize edilmi platonik ak anlamak iin, gnmz okuru tasavvuf ve slam kltrnn ak anlay konusunda donanml olmaldr (56-58). entrk, Mslman Osmanl toplumundaki yeri nedeniyle kadn iin iir yazlamadn hatrlatarak, Osmanl iirini homoseksel temayllerin rn olarak grenleri yadrgadn belirtir (63). 2 Nuran Tezcan, Gzele Bir ehrengizden Bak balkl makalesinde, Lmi elebinin Bursa ehrengizini incelemektedir. Tezcan, Lmi elebinin krk gzel erkei adlarn da vererek iirlerinde tanttn ve vdn belirtir (169). entrk gibi Tezcan da, tasavvuf konusuna, bu balamda dnyevi ak ve ilahi aka deinir (166-67). Ancak Nuran Tezcan, Lmi elebinin ehrengizinde anlatlan akn dnyevi bir ak olduunu ve divan iirinin konusu olan aktan ayrldn belirtir (176). Tezcan, entrkten ve birok aratrmacdan farkl olarak, Osmanl iirinin homoerotik geleneini aydnlatmaya alr ve homoerotik metinleri grmezlikten gelen homofobik tavra iaret eder. 3 Hanerli Hanm Hikye-i Garibesinde yalnzca homoerotizmin sz konusu olmad, metinde Sleymann Kamere aknn ve Hanerli Hanmn Sleyman iin besledii hastalkl tutkunun da anlatld belirtilmelidir. Sleymann skilerle pmesi kadar, Kamer ile pmesi de metinde anlatlmaktadr. Bu nedenle hikyedeki homoerotizm, kadnn toplumdaki yeri gibi, ya da kadnn erkekle ilikisinin anlatlamamas gibi nedenlerle aklanamaz. Dahas, hikyede anlatlan ecinsel ilikiler idealize edilmi bir ak anlayndan uzaktr. Sleyman, zellikle olan ocuklar ile ilikilerinde cinsellii ve bedensel akn sarholuunu yaamaktadr. 4 ngilizce pederasti teriminin dilimizde livata, lutilik, kulamparalk ve olanclk gibi karlklar vardr. Bu terimler, zellikle argo armlar nedeniyle tercih edilmemitir. 5 David Halperin, queer kuram ve toplumsal cinsiyet konular zerine alan Amerikal bir kuramcdr. Halperin, ecinsellik konusunu zellikle Antik Yunanda pederasti balamnda tartmaktadr. David Halperinin almalar, hi kukusuz Foucaultnun pederasti zerine yazdklar ve Trk yazarlarn aratrmalaryla birlikte, Osmanl toplumunda erkek ecinselliinin gerekten anlalmasn salayabilir. 6 Pederasti sz konusu olduunda, gen partnerin yayla ilgili birbirinden farkl snrlarn belirlendii grlmektedir. Editrln George E. Haggertynin yapt Gay Histories and Cultures (Ecinsel Tarihleri ve Kltrleri) adl kitap, bu konuda bavurulabilecek bir dier kaynaktr. Kitapta,

gen partnerin yirmili yalarnn banda olabilecei, ama genellikle on sekiz yandan gen olduu bilgisi yer almaktadr (672). 7 Tamsin Spargo, queer kuramn tartt Foucault ve Kaklk Kuram adl kitabnda heteronormativite terimini aklamaktadr. Terim, ada Bat cinsiyet sisteminde heteroseksellii norm, dier btn cinsel etkinlikleri normdan sapma olarak grmek anlamna gelmektedir (76). KAYNAKLAR Andrews, Walter G. ve Mehmet Kalpakl, 2005, The Age of Beloveds, Amerika, Duke niversitesi Basmevi. Bardak, Murat, 2005, Osmanlda Seks, stanbul, nklp Kitabevi. Dino, Gzin, 2008, Trk Romannn Douu, stanbul, Agora Kitapl. Dynes, Wayne R., ed., 1990, Encyclopedia of Homosexuality (Ecinsellik Ansiklopedisi), ngiltere, St. James Yaynclk, 959-70. Ertop, Konur, 1977, Trk Edebiyatnda Seks, stanbul, Seme Kitaplar. Foucault, Michel, 2007, Cinselliin Tarihi, stanbul, Ayrnt Yaynlar. Haggerty, George E., ed., 2000, Gay Histories and Cultures (Ecinsel Tarihleri ve Kltrleri), New York, Garland Yaynclk, 672-75. Halperin, David, 1986, One Hundred Years of Homosexuality (Ecinselliin Yz Yl), Diacritics, 16. cilt, 2. say, 34-45. lhan, Atill, 1982, Hangi Seks, Ankara, Bilgi Yaynevi. Sayers, David Selim, 2005, Tfl Hikyelerinin Trsel Geliimi, Bilkent niversitesi, Yaymlanmam yksek lisans tezi. Spargo, Tamsin, 2000, Foucault ve Kaklk Kuram, ev. Kaan H. kten, stanbul, Everest Yaynlar. entrk, Ahmet Atill, 2004, Osmanl iirinde Aka Dair, Dou Bat, 26. say, 55-68. Tezcan, Nuran, 2001, Gzele Bir ehrengizden Bak, Trkoloji Dergisi, 14. cilt, 1. say, 16194. Yakup elik, haz., 1999, Hanerli Hanm Hikye-i Garibesi, Ankara, Aka Yaynlar. Zeevi, Dror, 2008, Mslman Osmanl Toplumunda Arzu ve Ak, ev. Fethi Aytuna, stanbul, Kitap Yaynevi.

110

http://www.millifolklor.com