BASINLI HAVA TESSATI

II. Blm Erol ERTA Kompresr Seimi: Tecrbelerimize gre, ok maksatl basnl hava kullanan basnl hava ebekeleri ok ksa zamanda ilk tasarlanann zerinde geniletilmekte ve ilk projede ngrlen kompresr ksa bir zaman sonra ihtiyaca cevap verememektedir. Bu bakmdan ilk seimde en az %25 mertebesinde bir fazla kapasite kurulmas tavsiye edilir. Sarfiyatn iletme saatlerine gre dalgaland durumlarda zaman sarfiyat analizinden gidilerek kapasitenin kompresrlere blnmesi mmkn olabilir. Yedeklemenin ne oranda yaplaca iletme ynetiminin verileri paralelinde olmaldr. Basnl hava miktar kompresrn emi artlarndaki serbest havann hacmi ile llr. Pratikteki uygulamalarda 2 m3/dak'n altndaki sarfiyatlarda %100, 2-30 m3/dak'lk sarfiyatlarda %50 ve daha byk sarfiyatlarda %20 -%25 yedek kapasite ngrlr. Merubat, gda ve ila sanayii dnda yal kompresrler kullanlr. Yasz kompresr ilk yatrm ve iletme masraflar dierlerinin 2-4 katdr. Son yllarda vidal kompresrler gittike daha yaygn olarak kullanlmaktadr. 100 m3/dak'tan byk kapasitelerde kademeli santrifj kompresrler kullanlr. Bunlar yasz hava verirler.

2.2 BASINLI HAVA TANKLARININ BOYUTLANDIRILMASI

Basnl hava tank hacminin seiminde tesisin ortalama hava sarfiyat, kompresr says ve kapasitesi, tesiste msaade edilen basn dalgalanmas dikkate almaldr. Bir tek vidal kompresrl sistemler iin hava tanki hacminin seiminde kompresrn reglasyon ekli dikkate alnmaldr. Oransal kontroll vidal kompresrler sistem basncn sabit tutacak ekilde kademesiz kapasite kontroll olarak alrlar. Burada kompresrn 1 dakikada verdii serbest hava hacminin % 10 - %20'si 1 dakikada verdii serbest hava hacminin % 10-% 20'si mertebesinde bir depo seilmesi tavsiye edilir. letmedeki tek kompresr ykte-bota reglasyon sistemini haiz ise saatlik yke geme-boalma saysnn 50'nin zerine kmayaca bir depo hacmi tavsiye edilir. Durmakalkma reglasyonlu kompresrlerde ise saatlik yol alma says elektrik motorunun byklne baldr. Genellikle saatlik azami yol alma says 5,5 kW'a kadar direkt yol almal kompresrlerde 10-12, yldz-gen yol almal daha byk motorlarda 5-6'dr. Ek 6'daki abak en kritik iletme durumu olan (sarfyat= 1/2 kompresr kapasitesi) durumundaki saatlik yke geme saysn vermektedir (2). Doal olarak, ebekeyi besleyen kompresr says birden fazla ise tank hacmi, bunlardan byk debili olann yalnz bana almas durumuna gre seilmelidir.

Emniyet Sbabnn Seimi: Basnl hava tank zerindeki emniyet sbab teorik olarak en byk kapasiteli hava kompresrnn debisini iletme basncnn %10 zendeki bir ama basncnda karlayacak boaltma kapasitesine sahip olmaldr. Ancak bilhassa 10 m3/dak'tan fazla debili vidal kompresrler etiket basn zerine kamadklarndan (motor g snrlamas!) emniyet sbab baka artlara gre boyutlandrlabilir.

2.3 BORU APLARININ TAYN

10 bar basnc kadar basnl hava sistemlerinde ana borular iindeki serbest hava hz 50-100 m/sn olarak alnabilir. Bu 5-10 m/sn'lik efektif bir hza tekabl eder. elik borularda basnl hava aknda basn kayb, Ek 7'deki abak yardm ile saptanabilir. Kompresr k ile en u noktadaki boru ve armatr basn kayb ilk basncn %10-%15'i civarnda olabilir.

Basn Dnn Hesab: Borular iinde akkanlarn maruz kald basn d genel formllere gre hesaplanabilir. Hzl hesaplarda kullanlmak zere, yukardakine ek olarak elik ekme borular iin Ek 8'deki abaklar verilmitir (8). Dier cins borularda boru ii yzey evsafna gre ve basnl hava sistemlerindeki ortalama hzlar dikkate alnarak basn kayplar aadaki faktrlerle arplarak bulunabilir: elik ekme boru: F=1 Bakr, pirin, plastik: F=0,75 Dikili boru: F= 1,1 Armatr Ve Branmanlarda Basn Kayb: Ek 9 Tablo 3'de verilen (9) edeer boru boylar boru uzunluuna eklenerek hesap yaplr.

SONU
Bu teblide basnl hava sisteminde kullanlan zel gere ve armatrlerin dizaynna yer verilememitir. Aada verilen kaynakadan ve firma kataloglarndan dizayn bilgileri alnabilir. Basnl hava tesisinin iletme ve bakm sorunlar ayr bir konu olarak dnlmelidir.

KAYNAKA
1- British Compressed Air Society, Guide to the Selection and installation of Compressed Air Services, 2nd Edition, 1979. 2- FMA Pokorny, Taschenbuch fr Druck-luftbetrieb, Neunte Aulflage, Springer Verlag -Berlin, Heidelberg, New Yok, 1970 3- C.W. Gibbs, nersoll Rand Co., Compressed Air and Gas Data. 4- Pneumatic Handbook, Trade and Technical Press. 5- PNEUROP, Comressed Air for General Use (6611-1984). 6- Atlas Copco Manual, 2nd edition, 1975. 7- Melih Grsoy, Hava Kompresrleri ve Basnl Hava Teknii, MG Grubu Teknik Yaynlar, zmir 1991. 8- VDI Waermeatlas, Teil L: Druckverlust bei der Strmung durch Rohre, 1963.

9- SEGEM, Endstriyel Pnmatik Sistemler ve Uygulamas Seminer Notu, stanbul, Mart 1984.

Bkz: 4

Bkz: 5

Bkz: 6