Ekim 2012 | Sayı:6 | Fiyatı:10TL

Hizan Fındığı
Değerlerimiz

inci kefali
Van Gölü‘nün incisi

Nemrud Havzası
Bitlis Manzumeleri
16.yy Bitlis Beyleri Bediüzzaman‘ın
Vasiyeti ve Kabri
re
kl
am
re
kl
am
editör
Sahibi
Nostalji Kültür Organizasyon Adına
Cihan ÇELİKKOL

Genel Yayın Yönetmeni

Bülent GÖNENÇ

Reklam Sorumlusu
Birsen OLCAY

Grafik Tasarım
Yusuf YILDIZ

Baskı
Babil Basım Hizmetleri
Litros Yolu 2.Matbaacılar Sitesi
Zb22 Topkapı - İSTANBUL
T.0212 493 11 00
Merhaba Değerli Okurlarımız,
Abone Reklam
Biz, Bitlis'im dergisi olarak Eylül ayı için hazırlanmış yeni
Ferit NAMLI
sayımızı sizinle paylaşmanın sevincini yaşamaktayız.Bu
derginin çıkarılmasındaki amaçlar konusunda az çok fikir Sosyal Medya/Webmaster
sahibi olduğunuzu düşünüyoruz.Dergimiz, Bitlis'imizin Emrah KENDİLCİ
bütün değerlerini yazarak, unutulmalarını önlemeyi ve hak
Yönetim Adresi
ettikleri yere konulmalarını sağlamayı en önemli amaç Mareşal Fevzi Çakmak Caddesi
olarak belirlemiştir.Bu değerleri gündeme taşırken herhangi 1.Sokak No:4 K:4 D:24
bir ideolojik takıntımız yoktur.Bizim tarafımız, sadece ve T. 0212 639 33 13 - 14
G.0532 555 06 59
sadece değerlerimizdir.
Bu sayımızda işlenen konulardan biri,Said-i Nursi'nin
www.bitlisimdergisi.com
Medresetuzzehra adlı bir üniversitenin kurulması hayalleri
info@bitlisimdergisi.com
yazılmıştır.. Medresetüzzehra Modeli; Said Nursi'nin 20.
yüzyılbaşlarında başta İslam toplumlarını hedef kitle olarak Dergimizde yayımlanan yazıların
seçtiği bir eğitim modelidir. sorumluluğu yazarına aittir.
Gönderilen yazılar yayımlansın
Eylül sayımızda, Arıcılık ve Bal konusu yazıldı.Bal bilindiği veya yayımlanmasın iade edilmez.
gibi memleketimizin tanıtımında ön planda olan bir Yazılarda yayım kurumunca gerekli
düzenleme ve değişiklikler yapılabilir.
değerimizdir.Balımızın kalitesinden dolayı tüm Türkiye'de Yayımlanan yazıların tamamı veya
meşhur olması bu sayımızda geniş bir yer ayırmamıza bir bölümü Bitlis’im Dergisi kaynak
gösterilerek alıntı yapılabilir.
neden oldu.Daha çok bal üretimine insanlarımız teşvik
edilmeli ve arıcılıkta yeni teknolojinin kullanılması © BİTLİS’İM dergisi
2012 Tüm Hakları Saklıdır.
konusunda eğitim sağlanmalıdır.
Bu ay içindeki değişik etkinliklere dergimiz katılım da
bulundu.Bunlar; Antalya'da düzenlenen Anadolu Kültür
Festivali,Bağcılar Belediyesi'nin hazırladığı 7 Renk 7 Bölge
etkinliği ve Esenler'de Bitlis İli Kireçtaşı Köyü(Perxend)
dernek açılışıdır.
 içindekiler

İnci Kefal
Van Gölü incisi 10 Çerçi
Ahmet Alptekin 15

Bediüzzaman‘ın
Vasiyeti ve Kabri 05 Nemrud
Havzası 18 16.yy
Bitlis Beyleri 22

Hizan Fındığı 29 Bitlis

Manzumeleri 32 Bitlis‘te
Egitim 38

Bediüzzaman‘ın Vasiyeti ve Kabri 05 36 Görmeden Dönmeyin

inci Kefal 10 42 Tatmadan Dönmeyin
Çerçi 15 48 Bitlis Manzumeleri
Efsane 20 51 Siir
Nemrud Havzası 23 55 Degerlerimiz
16.yy. Bitlis Beyleri 28 60 Bitliste Egitim
Fındık 30

Ekim 2012
 Müfid YÜKSEL

Bediüzza m a n( r.a)
Vasiyeti ve Kabri

B
ediüzzaman said-i nursi, 23 mart 1960
tarihinde, son yolculuğunun son durağı
olan urfa'da ipek palas otelinde vefat eder
ve ertesi gün ulu cami'de öğle namazının
akabinde kılınan cenaze namazının ardından
mevlid-i halil dergahınınn eyvanlarından birinde
defnedilir. Kendisine adana'dan getirilen
mermerlerle de bir mezar yaptırılıp, kitabesi dahi
konur. Ancak aradan birkaç ay geçmeden 11
temmuz 1960'ta mezarın bulunduğu dergah,
balıklı göl ve çevresinde askeri tertibat alınır. 27
mayıs cuntasının emriyle kabir askerler tarafından
parçalanarak, bediüzzaman'ın na'şı bir tabuta
konarak, 12 temmuz'da uçakla afyon'a götürülür
ve oradan da ısparta'ya götürülür. O zamandan
bugüne, bediüzzaman'ın kabrinin 27 mayıs ihtilali
cuntası tarafından kırılıp, na'şının kaçırılması ve
dahası bilinmeyen kabrinin yeri tartışılıp
durmakta, zaman zaman bu konu basın ve
medyada da gündeme gelmektedir. Geçenlerde
bir aile dostu aracılığıyla, bediüzzaman'ın
kabrinin yerinin bilinmemesi ile ilgili vasiyyetinin,
talebelerinden abdülkâdir ceylan çalışkan'ın[1] el
yazısı ile olan nüshası elime geçti. Gerçi bu
vasiyetnâme başka kaynaklarda da yer almakta
ancak vasiyyetnâmenin bizzat şahidi olan
merhum ceylan çalışkan'ın el yazısı ile olması
hasebiyle önem arzetmektedir. Bu yüzden eldeki
metni latin harflerine çevirerek burada derc
ediyoruz:

BİTLİS’İM
 “Üstad Bediüzzaman Hazretlerinin Vefat Etmeden
Bir Sene Evvel Etmiş Olduğu Vasiyyetnâme”
“ Benim kabrimi gâyet gizli bir yerde bir iki
talebemden başka kimse bilmemek lâzım geliyor.
Bunu vasiyyet ediyorum. Çünki, Dünyada beni
şöhretten men eden bir hakikat elbette vefatımdan
sonra da, o hakikat o suretle beni mecbur ediyor..”
Biz de üstâdımıza sorduk: “ Kabri ziyârete gelenler
Fatiha okur, hayır kazanır. Acaba, siz ne hikmete
binâen kabrinizi ziyâret etmeği men ediyorsunuz?
Cevâben üstâdımız dedi ki: “ Bu dehşetli zamanda
eski zamandaki firavunların dünyevî şân ve şeref
arzusuyla heykeller ve mumyalarla nazar-ı beşeri
kendilerine çevirmeleri gibi; enâniyyet ve benliğin
verdiği gafletle heykeller ve gazetelerle nazarları
ma'na-yı harfîden ma'na-yı ismiyle tamamen
kendilerine çevirtici ve uhrevî istikbâlden ziyâde
dünyevî istikbâli gâye-i hayâl edinmiş olmalarıyla
eski zamandaki Allah için ziyâret mukâbili ehl-i
dünya kısmen bu hakikate muhâlif olarak
mevtânın şân ve şerefine ziyâde ehemmiyet verip
öyle ziyâret ediyorlar. Ben de Risâle-i Nur'daki
a'zamî ihlâsı kırmamak için o ihlâsın sırrıyla kabrimi
bildirmemeği vasiyyet ediyorum. Hem şarkta,
hem garpta, hem kim olursa olsun okudukları
Fatiha ervâha gider. Dünyada beni sohbetden
men eden bir hakikat elbette vefâtımdan sonra da,
o hakikat bu suretle beni sevâb cihetiyle değil,
dünya cihetiyle men etmeğe mecbur edecek”
dedi.”
Bu konuyu geçenlerde yine Bediüzzaman'ın
talebelerinden ve bu sözlü olup sonradan yazıya
geçirilmiş vasiyyetnâmenin şahitlerinden aile
dostumuz Özer Şenler ile de müzakere ettik.
Özer Şenler, Bediüzzaman'ın vefatından 1-2 yıl
evvel bu sözlü vasiyyetnâmeyi söylerken,
Abdülkâdir Ceylan Çalışkan ile birlikte Üstadın
yanında olduğunu ve Bediüzzaman'ın, bu sözlü
vasiyyetinin Ceylan Çalışkan tarafından yazıya
geçirildiğini, ancak Bediüzzaman'ın bu ifadelerin
hemen ardından ilave ettiği bir sözün yazıya
geçirilmesinin ise unutulmuş olduğunu söyledi.
Özer Şenler'in bize aktardığına göre Bediüzzaman
“ Ve zaten mezarım bilinmeyecek, bilmeyecekler”
diye ilave etmiş.
Bediüzzaman'ın na'şının akibeti ile ilgili basında
zaman zaman tartışma yer alırken Hürriyet
gazetesine Emniyet Genel müdürlüğünden ulaşan
bir belge 23 Haziran 2006 tarihinde şu şekilde
yayınlanır:
“Zabıt Varakası
K
onya İmam Hatip Okulu fahri Arabî hocası
Abdülmecit Ünlükul'un Urfa'da medfun
kardeşi Said-i Nursi'nin cesedini nakl-i
kubûr suretiyle Isparta'ya defnine müsaade
olunmasına dair 4/Temmuz/1960 tarihli dilekçesi
üzerine işbu talebi is'af edilerek 12 /Temmuz/1960
günü Afyon'a getirilmiş bulunan mevtâya ait tabut
Afyon'dan teslim alınarak Isparta'ya getirilmiş ve
aynı gün akşamı kardeşi Abdülmecit Ünlükul da
hazır bulunduğu halde aşağıda imzaları bulunan
şahıslar huzurunda Isparta şehir mezarlığında
ihzar edilmiş bulunan kabre defn edildiğine dair
işbu zabıt mahallinde tanzim ve hep birlikte imza
altına alındı.
12/7/1960
Isparta Vali Muavini: Besim Ulcay
Eminyet Müdürü: Zeki Vural
Vilâyet Jandarma K. : Zekeriya Kantekin
Merkez Kumandanı: Yarbay Hamdi Atamer
Merkez Hükümet Ve Belediye Tabibi: Dr. Rifat
Öner
Mevtanın Kardeşi: Abdülmecit Ünlükul
Yukarıda alıntıladığımız belgeye göre, 4 Temmuz
1960'ta Bediüzzaaman'ın kardeşi ve Konya İmam
Hatip Okulu Arapça hocası olan Abdülmecid
Ünlükul bir dilekçe verir ve bu dilekçeye göre
kardeşinin na'şının Urfa'da, kendisinin ise
Konya'da bulunduğundan bahisle Na'şın Urfa'dan
alınarak Isparta'ya defnine müsaade edilmesini
talep etmiş.
Ancak, Abdülkadir Badıllı'nin bizzat Molla
Abdülmecîd'ten naklettiğine göre bu dilekçe
kendisine dönemin Konya valisi Necdet Yalçın ve
ordu komutanı Cemal Tural tarafından vilayete
çağrılarak zorla imzalatılmış.[2]
BİTLİS’İM
 [5] Bunu haber alan 27 Mayıs cuntasının, yani Milli
Birlik Komitesinin emriyle na'ş buradan da alınıp
çinko bir tabut içine konarak uçağa bindirilmiş ve
Akdenizin ortasına bu çinko tabutla birlikte
bırakılmış.
Notlar:
[1] Abdülkâdir Ceylan Çalışkan: 1929 yılında
Emirdağ'da doğar. Aslen Musullu olup Emirdağı'na
yerleşmiş bir aileye mensup olup, bunlardan
Mehmed Çalışkan'ın oğludur. Bediüzzaman onun
hakkında “Ceylan benim vekilimdir. Nur'a ait işleri
benim hesabıma yapar” demiştir. Risale-i Nur'un
neşrinde büyük hizmetleri dokunan Abdülkâdir
Ceylan Çalışkan Ağustos 1963'te Bakırköy
istikâmetinde meydana gelen bir trafik kazasında
vefat eder. Evli olup bir kız çocuğu babasıydı.

[2] Abdülkâdir Badıllı, Bediüzzaman Said-i Nursî,

Mufassal Tarihçe-i Hayatı, İttihad Yayınları, İstanbul,
1998. Shf. 2192-2193

Y
ine bu belgeye göre, Bediüzzaman'ın
[3] 1993 yılı ocak ayında HBB TV kanalı, Isparta şehir
na'şı uçakla 12 Temmuz'da Afyon'a
mezarlığında üzerinde sadece Huve'l-Bâkî yazan bir
oradan da alınıp Isparta'ya getirilmiş ve
mezarı Bediüzzaman'ın mezarı diye gösterir. Bunun
aynı gün akşam, Isparta şehir mezarlığında
üzerine o dönemde RP milletvekili olan Hasan
hazırlanmış olan bir kabre, kardeşi ve belgede
Mezarcı, mezarın Ispart'da olduğu iddiasının yalan
imzaları bulunanların hazır bulunması ile defn
olduğunu, kendisini hayatta olan Milli Birlik komitesi
edilmiş. Hürriyet gazetesi bu belge ile birlikte bir
üyeleri ile olan temaslarında uçaktan denize atılmış
habere daha yer verir. Buna göre emekli bankacı
olduğu sonucuna vardığını söyler. (Özgür Gündem
Hasan Özbek adlı bir şahıs, Bediüzzaman'ı defn
Gazetesi, 11 Ocak 1993)
edenler arasında o dönemde Isparta'da komiser
olan babası Kanber Şevket Özbek'in de
[4] Soner Yalçın, Beyaz Müslümanların Büyük Sırrı,
bulunduğunu söyler.
Efendi-2, Doğan Kitap, 2006, istanbul, Shf. 395

Bediüzzaman'ın na'şının akibeti konusunda, çok

[5] Afyon-Dinar'da neşredilen haftalık Vatandaş
başka söylentiler de yer almaktadır. 1993 yılında,
gazetesinin 18 Ağustos 1960 Tarihli şöyle bir haber
İsmet Bozdağın, DP dönemi Milli Müdafaa Vekili
yer alır: Said-i Nursi'nin Gömülü Olduğu Yer Sivil
Ethem Menderes'ten nakettiğine göre, na'şı
Polislerin Kontrolu Altında”. Burada yer alan
uçakla götürülerek denize atılmış. Aynı iddia
haberde Said-i Nursi'nin na'şının Konya İmam Hatip
1993'te o zaman RP İstanbul milletvekili olan
Okulundaki kardeşinin verdiği dilekçe ile geçen ay
Hasan Mezarcı tarafından da ortaya atılmıştı.[3]
Urfa'dan alınarak uçakla Afyona getirildiği, halen
Yine, Soner Yalçın da 2006 yılında yayınadığı “
Isparta'da şehir mezarlığında medfun olduğu,
Beyaz Müslümanların Büyük Sırrı” adlı
yerinin sadece yeminli bazı kimseler tarafından
çalışmasında da aynı iddiayı dile getirir.[4] Zaten,
bilindiği ve gömülü olduğu mahallin geceleri polisin
Hürriyet gazetesinde yayınlanan belge, Soner
kontrolu altında olduğu kaydedilmiş. (Gazetenin
Yalçının bu iddiası karşılığında Emniyet
Kupürü için bkz. Abdülkâdir Badıllı, Mufassal
müdürlüğünce yayına verilir. Ancak yine, Özer
Tarihçe-i Hayat, Sahife. 2196)
Şenler'in bize aktardığına göre, Bediüzzaman'ın
bir kısım talebeleri, Isparta şehir mezarlığındaki
mezarın yerini keşfedip bulurlar.

BİTLİS’İM
Hayatın lezzetini, zevkini isterseniz hayatınızı imanla hayatlandırınız
ve feraizle ziynetlendiriniz
ve günahlardan çekinmekle muhafaza ediniz.
Bediüzzaman Said Nursi (r.a.)

BİTLİS’İM
M.Murat OTO

Van Gölü incisi

"İNCİ KEFALİ" ADLI BİR BALIK YOKTUR, OLMAMIŞTIR,

YALANDIR, BİLİMSEL DEĞİLDİR, KÜLTÜREL ÖZELLİĞİ
YOKTUR... KASDEDİLEN BALIĞIN ASIL ADI "VAN
BALIĞI"DIR. SAZANGİLLERDEN BİR TÜR OLUP
DÜNYADA SADECE VAN GÖLÜNDE YAŞADIĞI İÇİN DE
ADI VAN BALIĞIDIR. BİRİLERİ VAN ADINDAN RAHATSIZ
OLUYOR DİYE KİMSE BU SAHTEKARLIĞA ORTAK
OLMAMALIDIR...!

NCİ KEFALİ Mİ VAN BALIĞI MI?

i
Son yıllarda “Van Balığı” ya da yanlış kullanımıyla
“İnci Kefali” gerek ülkemizde gerekse dünyada
çok daha sık gündeme gelmektedir. Bu durum
elbette tüm Vanlıları mutlu etmektedir. Bu balığın
yöresel bir değer olarak ünlenmesi elbette ki her
Vanlıyı mutlu etmektedir.
Ancak bu balığın popüler bir duruma gelmesi
beraberinde bir yanlışı da popüler bir hale
getirmektedir. “İnci Kefali” ifadesi de son yıllarda VAN BALIĞI'NIN TAKSONOMİSİ;
git gide popülerleşmekte, “Van Balığı” ifadesinin (Bilimsel adı inci kefalidir diyenlere)
önüne geçmektedir. Regnum : Animale
Phylum : Chordata
Peki ama neden “İnci Kefali” ifadesi yanlıştır? Subphylum : Vertebrate
İnci kefalı (Chalcalburnus tarichi), sazangiller Superclass : Gnathostomata
(Cyprinidae) familyasından Van Gölü'nün tuzlu Grade : Pisces
Class : Osteichthyes
ve yüksek derecede sodalı (tuzluluk %0.19, pH
Subclass : Actinopterygii
9.8)sularında yaşayabilen endemik bir balık türü. Infraclass : Neopterygii
Adı kefal olmasına rağmen, aslında o Division : Halecostomi
sazangillerin bir üyesidir. (Mustafa Sarı-Ekolojik Subdivision : Teleostei
Infradivision : Euteleostei
Yaşam Portalı-Vikipedia.org-Mayıs 2010) Superorder : Paracanthopterygii
Order : Cypriniformes
Suborder : Cyprinoidei
Family : Cyprinidae
Genus : Chalcalburnus
Species : Chalcalburnus tarichi
(Pallas 1811)

BİTLİS’İM
“İnci Kefali” ifadesinin yanlışlığı biline biline neden
ısrarla kullanılmaktadır? İşte asıl soru ve sorun
burada başlamaktadır.
Van Balığı ifadesinde rahatsız olan Ercişli
hemşerilerimizin tepkileri özellikle tarafsız
insanların “İnci Kefali” ifadesini kullanmaya
itmektedir. Ancak bu kimliksiz ifade bazı çevreleri
bir tuhaflığa götürmektedir. Bir afişte şu yazılmıştır;
“Erciş İnci Kefali”… Bu mantıkla “Ahlat İnci Kefali”,
Adilcevaz İnci Kefali”, “Tatvan İnci Kefali”, Gevaş
İnci Kefali”, Edremit İnci Kefali” gibi yeni ifadeler de
literatüre eklenmeliydi.
Hatta Ünseli, Çiçekli gibi beldelerin bile bu zincire
eklenmesi yanlış olmayacaktır. Bazı Ercişli
arkadaşlarımız ya da dostlarımızla bu konuyu
tartıştığımızda aslında Van Gölünün eski adının
Erciş Gölü olduğunu bu nedenle zaten “Van
Balığı” ifadesinin de doğru olmağı yönünde
iddialarını duydum. Sadece Bizans hakimiyeti
döneminde ARSİSA diye isimlendirilmiş olsa da
öncesi ve sonrasında Erciş gölü ifadesi olmamıştır.
Böyle bir ifadenin sadece Ercişli Emrah şiirlerinde
olmasını, şairin Erciş kıyılarını anlatmak istediği
ifadeleri bir isimlendirme yoktur. Bu ifade;
BİTLİS’İM
Kalkın turnam kalkın Van'dan sökülün,
Erciş'in gölüne konun turnalar…

Satırlarında geçmekte olup, Erciş kıyılarını

kasdetmekte olduğu açıktır.

Bilindiği gibi Erciş ile Van arasında bir çok ilde

olduğu gibi tatlı bir çekişme olduğu herkesin
malumudur. Ama bu İnci Kefali tartışmalarının artık
zarar verici boyuta geldiği, gerek Erciş'e gerek
Van'a olumsuz sonuçlar yarattığı ortadadır. Nedir
bu olumsuz sonuçlar;
Bilindiği gibi günümüzde yöresel marka savaşları
yaşanmaktadır. Söz gelimi baklavanın Türklere mi
Yunanlılara mı ait olduğu mahkemelere
taşınmaktadır. Rakı, yaprak sarma, bazı müzikler
vb. Ülkemizde de bazı iller arasında bu vardır;
Büryan kebabın Bitlis'e mi Siirt'e mi ait olduğu
m a h k e m e l e r e t a ş ı n m ı ş t ı r. B u ö r n e k l e r
çoğaltılabilir. buradaki temel özellik yöresel
değerlerin markalaştırılıp gerek ticari gerekse
turistik getirilerinin arttırılması çabalarıdır. Bu
açıdan coğrafik işaretlemelerde de yer
almaktadır.Bunun yanında; Çorum Leblebisi,
Akcaabat Köftesi, Trabzon Ekmeği, İnegöl Köfte,
Bursa İskender, Karacasu Pide, Mersin Tantuni,
Adana Kebab, Urfa Lahmacun-Çiğ Köfte, Antep
Lahmacun-Baklava, Diyarbakır Kadayıf-Ciğer,
Malatya Kayısı, Erzurum Cağ Kebabı, Hatay Sini-
Kağıt Kebabı, Erzincan Tulum, Kars Kaşar, Bitlis
Büryan, Konya Peynir Şekeri gibi yöresel markalar
ilk akla gelenlerdendir. Sonuç olarak;
Bu çerçeveden bakıldığında “İnci Kefali” gibi "İNCİ KEFALİ" ADLI BİR BALIK YOKTUR,
kimliksiz, ruhsuz, bilimsel olmayan, kültürel mesaj OLMAMIŞTIR, YALANDIR, BİLİMSEL DEĞİLDİR,
taşımayan bir ifadenin kime ne karı olacaktır. Van KÜLTÜREL ÖZELLİĞİ YOKTUR... KASDEDİLEN
Balığının yumurta bıraktığı akarsuların Erciş BALIĞIN ASIL ADI "VAN BALIĞI"DIR.
sınırları içinde olması bu balıkların Van Balığı SAZANGİLLERDEN BİR TÜR OLUP DÜNYADA
isimlendirmesine engel değildir. Ayrıca Van Balığı; SADECE VAN GÖLÜNDE YAŞADIĞI İÇİN DE ADI
Erciş balık bendi dışında yaklaşık 12 akarsu VAN BALIĞIDIR. BİRİLERİ VAN ADINDAN
yatağına yumurta bırakmaktadır. Erciş balık RAHATSIZ OLUYOR DİYE KİMSE BU
bendinin farkı; saedce bunların en büyüğü SAHTEKARLIĞA ORTAK OLMAMALIDIR...!
olmasıdır. “Van Gölü” isimlendirmesi yanlış değil
ise bu gölde yaşayan balığın adının da “Van Balığı”
olması kadar doğal bir şey olmadığı aşikardır. Bu gerçekler ilgili taraflar arasında bir karara
Diğer yandan tartışma Van Balığı'nın morfolojik, bağlanmalıdır. İlimizin tüm kurumları bu konuda
anatomik, fizyolojik, biyolojik ya da üreme etkin bir tavır sergilemelidir. İnci Kefali ifadesi
biyolojisi tartışması değildir. gerek güncel kullanımdan, gerekse literatürden
zaman içinde ayıklanmalıdır. Özellikle Van Valiliği
ve ilgili kaymakamlıklar bu konuda bir tavır
TARTIŞMA; GIDA MÜHENDİSLİĞİNİ geliştirmeli, akademisyenleri halk ile karşı
İLGİLENDİREN "YÖRESEL GIDALAR- karşıya bırakmamalıdırlar. Van Kedisi, Van Kalesi,
YİYECEKLER" TARTIŞMASI OLUP MUHATAP Van Peyniri, Van Gölü ifadeleri gibi Van Balığı
GIDA MÜHENDİSLERİDİR. MÜCADELE; ifadesi için toplum bilgilendirilmeli, alt yapısı,
YÖRESEL MARKA MÜCADELESİDİR. dayanağı olmayan düşünceler dikkate alınarak
PLATFORM İSE MUTFAKTIR. bilimsel ve kültürel ihanetin ortağı olunmamalıdır.

BİTLİS’İM
 Konuyu gündeme getiren Van Tarih Ve Kültür Araştırmalar Derneği Başkanı İkram Kali,
dün Doga Gözlemcileri Derneği Başkanı Prof. Dr. Mustafa Sarıgül'ün
karşı cevabına tepki göstererek
"Van'ın kültürünü, değerlerini korumaya devam edeceğiz" dedi.

D
ernek Başkanı Kali, yaptığı açıklamada,
Van Gölü'nün sodalı sularında yaşayan,
endemik bir balık türü olan, adını hayat
bulduğu Van Gölü'nden alan, Van'ın yerel
markalarından "Van balığı" isminin yerine son
dönemlerde "İnci kefali" isminin ısrarla ön plana
çıkarılmamasına yönelik Vanlıların yerel
markalarını, doğal varlıklarını korumayı amaçlayan
tepkilerini dile getirdiklerini belirtti.
Sivil toplum kuruluşu olarak buna hakları ve
yetkileri olduğunu ifade eden Kali "Aynı
açıklamada Van Balığı neslinin korunmasıyla ilgili
bilimsel çalışmalar yürüten Prof. Dr. Mustafa Sarı
hocamıza, emeği geçen diğer kurum ve
kuruluşlara çabalarından dolayı teşekkürlerimizi,
şükranlarımızı belirtmiştik.
Sayın hocamızın gazetelerde yer alan açıklaması
üzerine polemiğe girmek istemiyoruz. Ancak Van
kamuoyunu da doğru bilgilendirmek zorundayız.
Bilinmelidir ki derneğimizin bir tek amacı Van'ın
tarihini, kültürünü korumak, doğru tanıtmak bu
anlamda Vanlıların hasiyetlerini dile getirmektir.
Bundan 15-20 yıl önce Van Balığı ile ilgili
sorumluluk duyan, memleketini seven bir Vanlı
olarak Van'ın kültürü, tarihi, sporu ve doğal
değerleri ile ilgili çabalarını, emeklerimizi tek tek
anlatmayacağını anlatan İkram Kali, açıklamasını
şöyle sürdürdü:
"BALIK BİTME NOKTASINDA İKEN KENDİLERİ
NEREDEYDİLER" SORUSUNUN MUHATABI BİZ
DEĞİLİZ
"Ama hocamızın "15-20 yıl önce balık bitme
noktasında iken kendilerini neredeydiler"
sorusuna da kamuoyunu doğru bilgilendirmek
adına çok kısa cevap vermek istiyorum. Dernek
Başkanı olarak 20 yıl önce kimselerin ilgi
duymadığı, birçoğunun yerini pek bilmediği
günlerde, yerli yabancı televizyonları,
araştırmacıları Van Balığı'nın korunması ve
tanıtılması konusunda danışmanlık yaparak
yönlendiren, bu çalışmaların içinde bulunan
bizdik.
Yine sabahın kör, kışın soğuk, yazın sıcak
günlerinde teşekkür, takdir, paye beklemeden,
gönüllü olarak Van Balığı ile balıkçılarımızın
sorunlarını gazeteci ve sorumlu bir Vanlı olarak
haber yaparak dile getirerek, kamuoyu oluşturan
bizdik. una ilişkin belgeler arşivlerimizde
mevcuttur.
Van kültürü ve tarihinde ilk defa "Tandırda Van
Balığı"nı, "Van Mutfağında Van Balığı" yemek
çeşitlerini araştırarak, belgeleyerek,
fotoğraflayarak başta Van Valiliği'nin 'Dünyada
Van' dergisinde ve çeşitli yayınlarda yayınlayarak,
tanıtarak dikkatleri Van Balığı üzerine çeken bizdik.
Bu konuda arşivlerimiz mevcuttur. Özetle Van
Balığı'na, Van'ın değerlerine ilgimiz Van'da
doğduğumuz, Van karşı sorumluluk duyduğumuz
gün başlamıştır. Aslında Van Balığı ile ilgili
çabalarımızı Vanlılar kadar hocamızda çok iyi
biliyor, buna ilişkin belgeler arşivlerimizde
mevcuttur.
Dolaysıyla hocamızın "Bundan 15-20 yıl önce balık
bitme noktasında iken kendileri neredeydiler"
sorusunun muhatabı biz değiliz. Önemli olan Van
için Van Balığı için, Van'ın yozlaştırılan, yanlış
tanıtılan kültürü, yok olmaya başlayan kentsel
dokusu ve kimliği için birlikte neler için yapabiliriz
ona bakmak lazım."
"VAN'IN KÜLTÜRÜNÜ, DEĞERLERİNİ KORUMAYA
DEVAM EDECEĞİZ"
Van Tarih ve Kültür Araştırmalar Derneği'nin bir
kanarya sevenler derneği olmadığını da belirten
Kali "Derneğimiz Van'ın tarihi, kültürü ve doğal
değerleri ile ilgili doğru ve gerekli; öneri, görüş ve
eleştirilerini dile getirmeye, kamuoyuyla
paylaşmaya varlığının gereği olarak bundan
sonrada aynı şekilde devam edecektir" diye
belirtti.

BİTLİS’İM
 İnci Kefali’nin
Özellikleri

V
an Gölü, ülkemizin en büyük gölüdür.
Yüzey alanı 3712 km², ortalama derinliği
171 m, en derin yeri 451 m’dir.

Suları Karadeniz’den daha tuzlu ve sodalıdır

(Tuzluluk % 0.19, pH 9.8). Su yapısı ve
çevresindeki coğrafi oluşum nedeniyle
seyretmeye doyulmayan turkuaz rengi bir özel
görüntüsü vardır.
Suları sodalı olduğu için göl biyolojik olarak
fakirdir. Van Gölü’nde 103 tür bitkisel, 36 tür
hayvansal plankton yaşar. Gölün tuzlu-sodalı
sularında inci kefalından başka balık yaşamaz.
Kapalı bir göl olduğu için akarı yoktur. Su miktarı
akarsular ve yağışlarla artar, buharlaşma ile azalır.
Kazanılan ve kaybedilen su miktarı arasındaki
denge iklimsel etkilerde bozulduğunda, göl suyu
seviyesi yükselir ya da düşer.

Dünyada sadece Van Gölü Havzası’nda yaşar.

Genelde parlak gümüşi renkli, sırtı gri- yeşil, karnı
gümüşidir. Vücudu küçük pullarla kaplı olup,
gözleri iridir. 2004 yılı verilerine göre ortalama boyu
19.5 cm, ortalama ağırlığı 80 g civarındadır. Besini
hayvansal ve bitkisel planktonlardan oluşur. Ömrü
en fazla 7 yıldır ve 3 yaşından itibaren üreme
yeteneği kazanır. Üreme zamanı Nisan başından
Temmuz sonuna kadardır.

İnci kefalı, yılın 10 ayını Van Gölü’nde kendine

uygun sıcaklıktaki bölgelerinde geçirir. Nisan
başından itibaren üremek için tatlı su ağızlarına
gelmeye başlar. Su sıcaklığı 13 ºC’yi geçtiği
zaman derelere girer. Derelerin su akımının
yavaşladığı hafif çakıllı ve kumlu bölgelerine
yumurtasını bırakır ve tekrar göle döner. Yavrular
Ağustos ayı içinde göle dönerler. Gölün besince
zengin kıyılarında sürüler halinde dolaşırlar.

Avcılığı kışın fanyalı uzatma ağlarla yapılır. Oysa

üreme zamanı yapılan yanlış avcılık tam bir katliam
manzarası gösterir. Yumurta dökmeye tatlı sulara
girmek isteyen balık, ığrıp ve manyat ağlarıyla
toplanır. Bu katil ağlardan kurtulup derelere
girebilenler ise bentler ve tuzaklarla yakalanır.

İnci kefalı, 43.000 ton olan Türkiye iç su balıkları

üretiminin tek başına üçte birini yani 15.000
tonunu oluşturur. Göl çevresinde 14.000 insan
geçimini inci kefalı üzerinden sağlar. İnci Kefalı
balığının yıllık cirosu yaklaşık 10 milyon TL
civarındadır.

BİTLİS’İM
re
kl
am
 ç i ge l d i i i !
ge l d i i i ! Ç er
Çerçi

BİTLİS’İM

Çerçi
“İhtiyarlıktan önce
gençliğin kıymetini bilin”
D
ışarıda kuru bir soğuk vardı. Rüzgâr,
karları etrafa savururken kuşlar,
korunabilmek için kuytu yerlere
kümeleniyorlardı. Elbiselerini soyunmuş ağaçlar,
birbirlerine sürtünüp ısınmaya çalışıyordu.
Pencerenin camları durmadan şakırdıyor, rüzgâr
çerçeve aralarında ıslık çalıyordu.
Gelin, dedi Süleyman Dede, şu camları iyice
kapat; bir iğne deliğinden bir deve yükü soğuk
gelirmiş.
Selma, çerçeveyi iyice bastırdı. Açık yerleri eliyle
kontrol etti. Çerçevenin tam oturmayan alt
köşesine bir yastık dayadı.
İçeride soba gürüldeyerek yanıyordu. Soğuk bu
kış gününde odunların çatırdayarak yanması
Süleyman Dede'ye müzik gibi geliyordu.
Sobanın üstündeki çaydanlık fokurdayarak
kaynıyor, yığılan buhar çaydanlığın kapağını
hafifçe kaldırarak dışarı çıkıyordu. Odunların
çatırtısı, suyun fokurtusu, çaydanlığın kapağının
tak tak sesi ile onlara tempo tutması tam bir
müzik ziyafetiydi Süleyman Dede için.
Selma, hamuru yoğurmuş, sobanın fırınında
ekmek pişirmeye hazırlanırken, Süleyman Dede,
oturduğu pencere kenarındaki sedirden dışarıyı
seyrediyordu. Altındaki koca minder, arkasındaki
kalın yastık, sobanın yaydığı sıcağın verdiği
rehavet onu uykular alemine götürmeye başladı.
Pinekliyordu. Elindeki tespihi yavaş yavaş
çekerken, dudakları ağır bir tempoda kıpırdıyor,
başı ara sıra öne doğru düşüyordu. Göz
kapakları iyice ağırlaşmıştı.
Rüzgâr, bütün şiddeti ile pencereleri zorluyordu.
Üşüdüğü her halinden belliydi. Bir an önce içeri
girip ısınmak istiyordu. Süleyman Dede'nin,
pencereleri sıkıca kapattırması hoşuna
gitmemişti. Mandalı tutmayan bir cama iyice
yüklendi. Bir iki zorladıktan sonra pencereyi açtı.
Süleyman Dede'yi selamlayıp,
Ahmet ALPTEKİN
sakalını okşadıktan sonra duvardaki takvim
yapraklarını teker teker uçurdu. Hiç beklemeden
sobanın yanına koştu. İçeride dönüp durmaya
başladı. Süleyman Dede, bu davetsiz misafiri
kovmak için acele etti. Bir eliyle pencereyi
bastırırken diğer eliyle mandalı çevirdi.
Soğuk hava, uykusunu kaçırmış, rahatını
bozmuştu. Zayıf bünyesi soğuğa pek
dayanmıyordu artık. Gençliğinde buzları kırıp
altında yıkanan Süleyman Dede, şimdi sıcak
suyla bile abdest alırken ayağındaki meshleri
çıkarmıyordu. “İhtiyarlıktan önce gençliğin
kıymetini bilin” ikazını şimdi daha iyi anlıyordu.
Yaşlılığın verdiği sıkıntılarla karşılaştıkça gençlik
yıllarını hatırlayıp ah çekiyordu. Rüzgârın,
iliklerine kadar işlemesi O'nu yeniden eski
günlere götürdü. O günlerin yadıyla meşgulken,
Selma, bir tabak elmayı karşısına koydu. Elmaları
gören Süleyman Dede'nin yüzüne bir hüzündür
çöktü. Gözünün altındaki mor halkalar daha da
belirginleşti, benzi soldu. Çok uzaklara bakar gibi
gözleri yol kesti. Titreyen ellerini tabaktaki
elmaya uzatırken o sesi duyar gibi oldu.
“Gardaaşşş! Duruuun, duruuun gitmeyin,
kaynanam buğday verecek!”
ayalıklarında yankılanmaya başladı:
Rüzgâr, bütün şiddeti ile pencereleri zorluyordu.
Üşüdüğü her halinden belliydi. Bir an önce içeri girip
ısınmak istiyordu. Süleyman Dede'nin, pencereleri
sıkıca kapattırması hoşuna gitmemişti. Mandalı
tutmayan bir cama iyice yüklendi. Bir iki zorladıktan
sonra pencereyi açtı. Süleyman Dede'yi selamlayıp,
sakalını okşadıktan sonra duvardaki takvim
yapraklarını teker teker uçurdu. Hiç beklemeden
sobanın yanına koştu. İçeride dönüp durmaya
başladı. Süleyman Dede, bu davetsiz misafiri
kovmak için acele etti. Bir eliyle pencereyi
bastırırken diğer eliyle mandalı çevirdi.
Soğuk hava, uykusunu kaçırmış, rahatını bozmuştu.
Zayıf bünyesi soğuğa pek dayanmıyordu artık.
BİTLİS’İM
G
ençliğinde buzları kırıp altında yıkanan
Süleyman Dede, şimdi sıcak suyla bile
abdest alırken ayağındaki meshleri
çıkarmıyordu. “İhtiyarlıktan önce gençliğin
kıymetini bilin” ikazını şimdi daha iyi anlıyordu.
Yaşlılığın verdiği sıkıntılarla karşılaştıkça gençlik
yıllarını hatırlayıp ah çekiyordu. Rüzgârın, iliklerine
kadar işlemesi O'nu yeniden eski günlere götürdü.
O günlerin yadıyla meşgulken, Selma, bir tabak
elmayı karşısına koydu. Elmaları gören Süleyman
Dede'nin yüzüne bir hüzündür çöktü. Gözünün
altındaki mor halkalar daha da belirginleşti, benzi
soldu. Çok uzaklara bakar gibi gözleri yol kesti.
Titreyen ellerini tabaktaki elmaya uzatırken o sesi
duyar gibi oldu.
“Gardaaşşş! Duruuun, duruuun gitmeyin,
kaynanam buğday verecek!” Karnı burnunda bir
kadın, kaynanası ile çerçiler arasında mekik
dokuyor. Birkaç elma alabilmek için yalvarıp
duruyordu.
Yaz aylarıydı. Meyveler olgunlaşmaya başlamış,
elmalar yer yer kızarmıştı. Birkaç güne kadar
toplanabilirdi. Elmaları satacak bir Pazar
bulmalıydı. Düşüncesini arkadaşı Cemil'e açtı.
Cemil:
- Köylere götürüp satabiliriz, dedi.
- Nasıl götüreceğiz?
- Eşekle, İki eşeğe yükler götürürüz. Buğday,
peynir, yün gibi şeylerle takas ederiz. Hem, sadece
elma değil, Bakkal Sami'den çocuklar için bir şeyler
alırız. köylülerin ihtiyaç duydukları birkaç çamaşır
sepeti, bir iki de mandal, terlik, iğne gibi eşyalar
aldık mı satışımız daha kârlı olur.
- Yani çerçilik mi yapacağız?
- Evet
- Sen bilirsin.
- Ee sen bilirsin diyince kavga döğüş olmazmış.
Zaten aldıklarımızı da burada paraya çeviririz.
Buğdayı, Değirmenci Kâzım'a, diğerlerini de Bakkal
Sami'ye veririz. İki yönlü ticaret yapmış oluruz. Bir
taşla iki kuş vurmak buna derler.
Teklif, Süleyman'ın hoşuna gitmişti. Günü gelince
elmaları toplayıp telis torbalara doldurdular. İki
eşeğe yükleyip yola koyuldular. Birbirine yakın
köyleri dolaşıp kısa zamanda hepsini satacaklarını
umuyorlardı. Bakkal Sami'den aldıkları eşyaları da
bir eşeğin üzerine yüklemişlerdi. Satış yapacakları
ilk köyü görünce heyecanlandılar. Ne de olsa
meslekte ilk günleriydi. Bir şeyler satıp para
kazanmanın hazzını tadacaklardı.Köye
yaklaştıklarında kendilerini ilk karşılayan, köyün
girişindeki evin iri yarı köpeği oldu. Sesine koşan
arkadaşları ile beraber çerçileri bir çember içine
aldılar. Taşlar, sopalar köpekleri uzaklaştırmaya
yetmiyor, daha da azgınlaştırıyordu.Yere oturmayı
da “Kıtmir”in, selamını söylemeyi de akıl
edemediler. Eshab-ı Kehf'in, sadık köpeği Kıtmir'in
selamını söyleyince köpekler sakinleşir insana bir
şey yapmazlarmış.
BİTLİS’İM
-- Süleyman'ın aklına sırtında taşıdığı çantadaki
ekmek geldi. Yolda acıkırlar diye yanlarına
almışlardı. Ekmekten kopardığı küçük parçaları
köpeklerin önüne atmaya başladı. Ekmeği yiyen
köpek, kuyruğunu sallayıp sakinleşiyor, sonra da
çerçilere eşlik ederek peşlerinden geliyordu. İlk
tehlikeyi atlatmışlardı. Köyün çeşmesinin
bulunduğu geniş bir alanın ağaçlarla çevrili bir
yerine yüklerini indirdiler. Satışı burada
yapacaklardı. Başlarına toplanan çocuklara bir iki
elma verip köyün içine saldılar. Çocukların sesleri
köyün karşı kayalıklarında yankılanmaya başladı:
Çerçi geldiii! Çerçi geldiii!
Akşama kadar beklemiş ama umdukları gibi satış
yapamamışlardı. Güneş, yavaş yavaş ufka doğru
yaklaşırken, yüklerini eşeklere yükleyip köyden
ayrılmak üzere yola çıktılar. Son evi arkada
bırakmak üzereydiler. Evden çıkan bir kadın
kendilerini gördü. Karnı burnundaydı. Çerçilerin
yükü dikkatini çekmiş, al al elmalar iştahını
kabartmıştı. Yanlarına yaklaştı elmaları ne ile
sattıklarını sordu, buğdayla takas ettiklerini
öğrenince eve doğru koştu. Avluda oturan yaşlı bir
kadından buğday istedi. Yetmişini çoktan aşmış
kadının yüzündeki ifade hiç hoş değildi. Kıtlık
yıllarının, yokluğun acısı yüzündeki çizgilere
sinmişti. Onun için buğdayın bir tanesi bile çok
değerliydi. Buğday her şeyden değerliydi. Hele
elma ile hiç kıyaslanamazdı. Kaynanası olduğu
anlaşılan kadın bütün ısrarlarına rağmen bir tas
olsun buğday vermeye razı olmadı. Çerçiler
yollarına devam ettiler. Kadın, peşlerinden koşup
onları durdurdu. Kaynanasından, buğday almak
için yalvarmaya başladı. - Ana, kurban olam biraz
buğday ver!
- Vermem!
- Ana, n'olur, bir tas olsun buğday ver!
- Vermem dedim, zıkkımın kökünü ye. Elma
yemesen ölmezsin ya!
Kadın, çerçiler gitmeye hazırlandıkça koşup
yanlarına gidiyor, onları beklemeye razı ediyordu.
Dönüp kaynanasına yalvarıyordu. Gözü bir
çerçilerde bir kaynanasında kalmıştı.
Kadın, çerçilerle kaynanası arasında
koşuşturmaktan yorgun düştü. Süleyman'ın bir iki
elma verelim teklifini Cemil kabul etmedi. Buğday
gelmeyeceğini anlayınca yürüdüler. Köyden
epeyce uzaklaşmışlardı. Kadın yanlarına kadar
gelemiyor, yol ortasında bir onlara bir kaynanasına
dönerek, el kol hareketleriyle bir şeyler anlatmaya
çalışıyordu.
Kadının bütün çırpınışlarına rağmen kaynana bir tas
buğday, çerçiler de birkaç elma vermeye razı
olmadılar. Yollarına devam edip karşılarındaki
tepeyi aşınca köy de kadın da gözden kayboldu.
Çerçiler, daha sonraki günlerde de elmaları
satamadılar. Çürütüp döktüler.
Süleyman Dede, elindeki elmayı tabağa bıraktı.
Yutmak istediği dilim boğazına takılıp kaldı. Gözleri
doldu. “Keşke birkaç elma verseydik!” diye
mırıldandı. O ses hâlâ kulaklarında yankılanıyordu.
“Gardaaşşş! duruuun, duruuun gitmeyin,
kaynanam buğday verecek!
efsane
Avcı Kasım Masalı
B
ir tarihte Bitlis’te Avcı Kasım isminde bir
adam yaşarmış. İsminden de anlaşıldığı gibi,
adam avcı olup her gün bütün işi dağlara
gidip avlanmakmış. Günlerden bir gün ava
giderken çok güzel bir yılan görmüş. Yılan uzun,
kırmızı, güzel bir yılanmış. Bir yerde kümelenip
duran yılanı, avcı Kasım hayretler içinde
seyretmeye başlamıştır. Ömründe bu kadar güzel
bir yılan görmemişti. Yılanı seyrederken birden çok
çirkin, hantal, ihtiyar bir yılanın gelerek bu güzel
yılanla seviştiği görür. Bu olayı gören Kasım, bu
kadar güzel bir yılanın bu kadar çirkin ve ihtiyar
bir yılanla nasıl sevişeceğini hazmedememiştir.
İhtiyar yılanı öldürmek için tüfeğini
doğrultmuş ve tetiğe basmıştır.
Ancak saçmalar çirkin yılanın
yerine güzel yılana değmiş ve
yılanı yaralamıştır. Meğerse
bu güzel yılan, yılanların
başı olan Şahmarah’ın
karısıymış. Karısının
yaralandığı gören
Şahmaran, bu olayın
nasıl olduğunu ve kim
tarafından yapıldığını
sorar. Karısı; hava
almak için dışarıya
çıktığını bu esnada
oradan geçmekte olan
bir avcı tarafından
vurulduğunu anlatır. Olaya
sinirlenen Şahmaran;
yılanları toplayarak avcının
bulunup getirilmesini ister.
Muhafızlar uzun aramadan sonra bu
işi avcı Kasım’ın yaptığını anlar ve
yakalayarak Şahmaran’ın huzuruna getirirler.
Avcı Kasım, bu güzel yılanın Şahmaran’ın karısı
olduğunu, yanlışlıkla onu vurduğunu anlar.
Şahmaran Kasım’a; “bu olayı neden yaptığını,
karısını niçin vurduğunu” sorduğunda; avcı Kasım
gördüklerini, yaşadıklarını Şahmaran’a anlatır. Yaşlı
ve çirkin bir yılanın gelerek bu güzel yılanla
seviştiğini, kendisinin buna tahammül etmeyerek
yaşlı yılanı öldürmek istediğini ve kurşunun
yanlışlıkla güzel yılana değdiğini söyler.
Şahmaran; bu adamın doğru söyleyip
söylemediğini anlamak için muhafızlarına haber
vererek dünyadaki bütün yılanların sarayında
toplanmasını emreder. Dünyadaki bütün yılanlar
saraya gelerek toplanır. Şahmaran, avcı Kasım’a
hangi yılanın bu suçu işlediğini göstermesini ister.
Bütün yılanları gözden geçiren avcı Kasım, bu
yılanın gelmediği söyler.Şahmaran da başka
yılanın kalıp kalmadığını adamlarına sorduğunda
muhafızlar birisi; “yılanın biri çok yaşlıydı, hastaydı
gelemedi. Size selamını iletmemi söyledi.”
Şahmaran da derhal o yılanın getirilmesini
emretmiştir. Ancak o yaşlı, çirkin, hasta yılan
suçunu bildiği için gelmek istememiş, çeşitli
bahaneler ileri sürmüştür.
Sonunda muhafızla bu yılanı zorla Şahmaran’ın
huzuruna getirmişlerdir. Bu yılanı gören avcı Kasım
heyecanla; “işte bu yılandı” demiştir. Suçunu kabul
eden yaşlı yılan, Şahmaran’ın emriyle öldürülür.
Şimdi sıra avcı Kasım’a gelmiştir. Şahmaran avcı
Kasım’a bu olayları kimseye anlatmamasını, hatta
kendi hanımına bile söylememesini, söylediği
takdirde üç gün içinde öleceğini bildirmiştir. Daha
sonra dünyadaki bütün hayvanların konuşmalarını
anlaması için avcının ağzına tükürür. Avcı Kasım
üzgün, bitkin bir halde evine döner. Meraklı karısı;
yılanların neden gelip kendisini götürdüklerini,
Şahmaran’ın kendisinden ne istediğini
öğrenmek ister. Şahmaran’ın; her kime
söylersen üç gün içinde öleceğini
söylediğini hatırlayan avcı
Kasım,
olayı söylemez. Kadının
içindeki merak bir kurt gibi
içini kemirmektedir.
Günlerce kocasına ısrar
eder.Günler böyle
geçerken bir gün avcı
Kasım bir horozla
tavuğun kavga ettiğini
görür. Aralarındaki
konuşmaları dinler.
Horoz tavuğa der ki: “Sen
de avcı Kasım’ın karısı
oldun. Karısı avcı
Kasım’dan rahat durmuyor,
yakasını bırakmıyor, onu
ateşler üzerine koymuş. Avcı
Kasım vurup da karısının bir dişini
kırmıyor ki. Dur ben seni öldüreyim de
rahat olayım.” Bu konuşmaları duyan avcı Kasım
gülmeye başlamıştır. Kocasının neye güldüğünü
merak eden karısı, olup bitenleri anlatmasını ister.
Sonunda karısının ısrarlı sorularına tahammül
edemeyen Kasım, olup bitenleri anlatacağını,
ancak anlattıktan üç gün sonra öleceğini söyler.
Buna inanmayan karısı, her şeyi baştan sona
kadar anlatmasını ister. Avcı kasım çaresiz, başına
geleceklerden haberi olduğu halde olan bitenleri
başından itibaren bütün detaylarıyla anlatır.
Çaresiz bir şekilde kara, kara düşünen Kasım,
ölümü bekler.
Kapının eşiğine oturmuş, çaresiz bir şekilde ölümü
beklerken, bir kedi ile köpeğin konuşmalarına
kulak misafiri olur. Kedi köpeğe yalvarmalı bir
şekilde şunları demektedir: “Ey köpek! Ne olur
beni bırak içeri gireyim.
İki gün sonra nasıl olsa avcı Kasım ölecek. Onun
hayrını, helvasını verecekler. Ben de bir parça et
kapıp geleyim. Eti getirince sana da veririm.” Ve üç
gün tamamlanınca avcı Kasım ölmüştür.
BİTLİS’İM
 Ahmet ALPTEKİN
Nemrud Havzası
T
abiat Anıtı niteliğinde olan Nemrut Kalderası
Bitlis ili sınırları içerisinde Tatvan, Ahlat ve
Güroymak ilçelerine ait topraklar üzerinde
yer alır.
Van Gölü'nün güneybatı kıyısında yükselen
Nemrut Dağı üzerinde 2247m yükseklikte, 6km
çapında krateri ile dünyanın ikinci büyük krater
göllerinden birini oluşturmuştur. Oluşumu süresi
boyunca yaklaşık 210km³ civarında volkanik
maddeyi püskürdüğü hesaplanmıştır. Suskunluk
devresinde olası yüksekliği 4450m olan Nemrut
Dağı'nın en son 1441 yılında faaliyet gösterdiği
belirtilmektedir. Patlamalar sırasında tepe kısmını
kaybedip kesik konu şeklini almıştır. Kalderanın en
yüksek noktası kuzeyindeki Sivritepe'(2935m.)dir.
Nemrut Kalderası krater tabanının batı yarısı göl ile
kaplıdır.
BİTLİS’İM
İkisi devamlı üçü mevsimlik olmak üzere beş tane
göl bulunmaktadır. Nemrut Krater göllerinin en
büyük olanı yarım ay şeklini alan krater gölüdür. Bu
krater gölünün yüzölçümü yaklaşık 12km² olup
ortalama derinliği 100m olarak kabul edilmektedir.
Gölün kuzeybatı kenarındaki bir noktada 155m
derinlik ölçülmüştür. Alınan su örneklerinde suyun
renksiz, kokusuz, içme suyu lezzetinde olduğu
tespit edilmiştir.
Büyük gölden zamanla ayrılan yaklaşık 1,2km²
yüzölçümüne sahip Ilıgöl'ün içinde ve çevresinde
çok sayıda sıcak su kaynakları yer almaktadır.En
önemlisi gölün kuzeydoğusunda yer alan sıcak su
kaynağıdır. Bu kaynaktan çıkan suyun sıcaklığı kış
aylarında 40 dereceye, yaz aylarında 70 dereceye
kadar çıkmaktadır.

Ilıgöl'ün içinde yer alan mineral madde miktarı,
sıcaklığın da etkisiyle oldukça yüksek olup, bu
özelliği ile göl suları bazı hastalıkların tedavisinde
kullanılmaktadır. Ilıgöl'ün çevresinde sıcak su
kaynaklarından başka sıcak buhar bacaları da yer
almaktadır. Yaklaşık 150m²'lik bir alandaki
bacalardan sıcak buhar çıkışı gözlenmektedir.
Gölün güneydoğusunda, 150m yakınlıkta bulunan
buhar bacaları hissedilir derecede sıcaklığa sahip
olması özelliği ile bazı hastalar(astım, bronşit,
böbrek ve romatizma vb.) hastalıklarını tedavi
etmeye çalışmaktadır.
Ilıgöl'ün içinden ve çevresinden çıkan sıcak su
kaynakları ile buhar çıkışı, yüzeyden derinlere
doğru sızan yüzey sularının derindeki kızgın kaya
ortamında buharlaşarak, tekrar yüzeye çıkması ile
ilgili olduğu tahmin edilmektedir.
Nemrut Kalderası içinde ve çevresinde bu güne
kadar 450 bitki türü tespit edilmiştir. Yörede teşhis
edilen bitkilerin %44 gibi önemli bir oranı da bu
bölgeye ait türlerden oluşmaktadır. Diğer bitki
türlerinin de bulunması, geçmişteki iklim
koşullarının bir sonucu olduğu tespit edilmektedir.
%8,4 kadarı ise bitki türleri içinde endemik olarak
yer almaktadır. Kalderanın dış yamaçları ile iç
yüzeyi arasında bitki türü açısından belirgin
farklılıklar göze çarpar. Nemrut Kalderası'nın
küçük bir kapalı havza niteliği taşıması, yağışın
yeterli oluşu, göllerin kaldera içinde geniş yer
kaplaması bitkiler için yeterli nemin havada
tutulmasını sağlamıştır. Böylece birçok bitki türü ve
klimaks vejatasyonunun bazı türleri burada
yaşama ortamı bulmuştur. Nemrut Kalderasının
klimaks vejatasyonunu tüylü huş(Betula) ve titrek
kavak(Populus tremula) oluşturmaktadır.
Nemrut Kalderasının daha çok iki göl çevresinde
yoğunluk kazanmış başlıca ağaç, ağaçcık ve çalı
türleri şunlardır; Titrek kavak (Populus
tremula),Bodur ardıç (Juniperus communis
subsp. nana),Çınar yapraklı akçaağaç (Acer
platanoides),Kuş üvezi (Sorbus umbellate,Sorbus
torminalis,Sorbus tamaschjanae,Sorbus aria),Adi
cehri (Rhamnus frangula),Meşe (Quercus
pinnatiloba),Saplı meşe veya Akmeşe (Quercus
robur subsp.pedunculiflora),Dağ muşmulası
(Cotoneaster nummularia),Erik (Prunus
divaricata), Beyaz söğüt (Salix alba), Söğüt(Salix
pedicellata,Salix cinera), Boylu ardıç (Juniperus
excelsa),Barut ağacı (Frangula alnus) ve Kokulu
kiraz ağacı (Cerasus mahalep)'dir.
Step türleri kalderanın içinde geniş bir alana yayılış
göstermektedir. Geven (Astragakus) türleri başta
olmak üzere; Çoban yastığı (Acantholimon),
Korunga(Onobrychis megataphros),Labada
(Rumeks acetosella), Kekik (Thymus kotchyanus),
Altın çiçeği (Alyssum pateri) Yumak(Festuca
ovina), Adaçayı (Salvia sp.)Düğün çiçeği
(Ranunculus crateris) Salkım çiçeği (Silene
arguta), Üçgül (Trifolium arvense), Anason
(Pimpinella kotschyana), Yavşan (Artemisia
fragans), Peygamber çiçeği (Centaurea triumfetti)
vb.bunlardan bazılarıdır.
Zamanla bir çok göçmen kuş türünün uğrak yeri
olan Nemrut Kalderası'nda avcıların düzensiz ve
kontrolsüz avlanmaları sonucu tür sayısı azalmıştır.
Alanda sadece keklik,tavşan,ördek,toy,tilki,çulluk
gibi av hayvanlarına rastlanır.Nemrut Krater
Göl'ünde ise önemli miktarda aynalı sazan balığı
bulunmaktadır. Dağ keçisi ise tamamen
tükenmiştir.
Nemrut Kalderası'nın Tatvan'a bakan güney
yamacı boyunca kayak merkezi yapılmış olup
Nemrut Kayak Merkezi 2007 yılı kış sezonunda
faaliyete açılmıştır. Yaz turizmi açısından önemli bir
yere sahip Nemrut Kalderası bu sayede kış
turizmine de açılmıştır.
BİTLİS’İM
K
ayak merkezin faaliyete açılması
sonucunda telesiej sistemi sayesinde
yamacın zirvesine çıkan olan tatilciler
burada tarif edilemez güzellikte bir manzara ile
karşı karşıya kalmaktadır. Bir tarafta Nemrut Krater
Göl'nü diğer tarafta Van Gölü'nün denizi andıran
mavisini seyredebilme imkânına sahip olmaktadır.
Nemrut Kalderası Türkiye'nin en genç volkan
konisine sahip olması, konisinin aşınmamış olması
nedeniyle diğer özelliklerinin yanı sıra önemli bir
bilimsel özelliğe de sahiptir.
Bu nedenle araştırmacıların ilgi odağı olmaktadır.
Nemrut Kalderası DKMP Genel Müdürlüğü'nce
Bakanlar Kurulu kararıyla 31.10.2003 tarihinde
tabiat anıtı olarak ilan edilmiştir.
BİTLİS’İM
Nemrut Kalderası'na Tatvan ve Ahlat'tan olmak
üzere iki ulaşım yolu mevcuttur. Tatvan'dan Nemrut
Kalderası sadece 13 km yakınlıktadır. Ahlât'tan
Kaldera'ya olan uzaklık ise 30 km'dir. Bitlis il
merkezinden Nemrut Kalderası 37 km olup Tatvan
üzerinden ulaşım gerçekleşmektedir. Bitlis, Tatvan
ve Ahlât'ta konaklama merkezleri bulunmaktadır.
KAYNAKLAR:
ÖZPEKER,İ.,1973,Nemrut Yanardağının
Volkanolojik incelemesi
ARINÇ,K.,1997, Nemrut Yanardağı
KARAMANOĞLU,K.,1962,Nemrut Dağı Bitkileri
ÇAĞLAR,K.Ö.,1961,Türkiye Maden Suları ve Kaplıcaları
SÜR,Ö.,1970,Jeotermal Enerji
ERİNÇ,S.,1977,Vejatasyon Coğrafyası
K.KARAMANOĞLU, P.H.DAVIS ve A. TATLI ile
yerinde yapılan gözlem ve teşhis çalışmaları (1986)

Dumanlı başınla yüce göklerde,
Süphan
Yıldızlarla, semayla konuşursun.
Eteklerin altın kumsalda, yerde,
Engin mavi sularla buluşursun.
Bir başkadır senin heybetin Süphan.
Arzın kalbinden fışkırdın göklere,
Yücelik kattın konduğun yerlere,
Ahmet ALPTEKİN
Eteğinle yayılmışsın düzlere,
Duruşun farklıdır başka dağlardan,
Alemi yandırır ateşin Süphan.
Ahlat,sarılmış eteğine, beline,
Sual olmaz kara, kışa, seline,
Garip köylüm bakar durur eline
Baharla birlikte canlanır her yan,
Halkımı doyurur himmetin Süphan.
Acın var bilirim, ama nerende?
Elif mi, Mahmut mu yandı sinende?
Bir garip sesler duyulur bazen de,
Yanık türküler söylersin durmadan,
Gönlümü kavurur yakışın Süphan.
Ad konurken ta ezelden dağlara,
Yaradan adını bahşetmiş sana,
Sözüm yoktur azametinden yana,
Korku salarsın düşmana uzaktan,
Kalpleri titretir bakışın Süphan.
Kalleşe, namerde dönüp bakmayız,
Şiir Köşesi
Biz bu dağların köy çocuğuyuz,
Biz Köy Çocuğuyuz...
Soğanı yumruğumuzla kırarız.
Toprak kokar bedenimiz, tenimiz,
Yanık çıkar türkü olur sesimiz,
Koçyiğidiz bilinmez mi yerimiz,
Biz bu toprağın yiğit çocuğuyuz,
Biz vatan uğruna can, can veririz.
Kavga dendi mi ölesiye varız,
Dost olana biz de sadık yarız,
Havada kelebek gibi uçarız,
Biz bu toprağın yağız çocuğuyuz,
Biz kızdık mı arı gibi sokarız.
Ahmet ALPTEKİN
Soframızı düz ovaya kurarız,
Misafirsiz oturmaya korkarız,
Aç kimseler var mı diye sorarız,
Biz bu toprağın cömert çocuğuyuz,
Biz ancak misafirle doyarız.
Çatal, kaşık, bıçak nedir bilmeyiz,
Oturur bir kuzuyu elle yeriz,
Geride başka bir şey var mı deriz,
Biz toprağın pehlivan çocuğuyuz,
Biz ayranı bakraçlarla içeriz.
Mecnun olur çöle iner gezeriz,
Kerem olur yanar yanar döneriz,
Ferhat olur nice dağlar deleriz,
Biz kıraç toprağın mert çocuğuyuz,
Biz sevdik mi adam gibi severiz.
Korkakları adam bile saymayız,
Boş gürültüye papuç bırakmayız,
Biz bu toprağın asil çocuğuyuz,
Biz gürledik mi gök gibi gürleriz.
Biz bu dağların köy çocuğuyuz,
Soğanı yumruğumuzla kırarız.
BİTLİS’İM
BİTLİS’İM
Abdullah DEMİR

16.yy

B i t l i s B e y l e r i

smanlı dönemi

O a)Şeref Han'ın Bitlis Livası'na Tayini

Belgelerin verdiği bilgilere göre, Yavuz Sultan
Selim'in Edirne'den İdris-i Bitlisî'ye gönderdiği 1
Şevval 921 (8 Kasım 1515) tarihli fermanda şu
ifadeler yer almakta idi: Diyarbekir savaşında size
katılan ve itaat edip gelen Kürt beylerinin sadakat,
ihlâs ve hizmetleri karşılığında ihtisaslarına göre
daha önce mutasarrıf oldukları vilayet veya
Diyarbekir sancaklara yeniden tayinlerinin yapılması... Bu
bağlamda İdris-i Bitlisî'ye verilen emir üzerine Bitlis
savaşında size bölgesi Dördüncü Şeref Han'a -Osmanlı Devleti'ne
katılan ve itaat iltihak ettiğinden- yurtluk ve ocaklık olarak tevcih
edilmiştir. Böylece özerk bir idari yapı içinde
edip gelen Kürt teşkilatlandırılan Bitlis Beyliği, masraflarını has,
timar ve zeamet gelirlerinden ve reayadan alınan
beylerinin rüsum ve vergilerden karşılayarak merkez-i
sadakat, ihlâs hükümet bütçesinden herhangi bir yardım
almadan yürütüyordu.
ve hizmetleri Bu gelişme üzerine Şeref Han padişah adına
bölgenin hâkimi konumuna gelmiş ve Hınıs,
karşılığında Tekman, Muş, Bitlis ve bağlı yerleşim birimleriyle
ihtisaslarına birlikte Hakkâri sınırına kadar olan serhat
bölgesinin tamamının sorumluluğunu üzerine
göre daha almıştır. Resmen bu göreve getiriliş tarihi ise 15
önce Şevval 921 / 22 Kasım 1515'tir.
Bitlis Livası'na tayin edilen Şeref Han'ın I.
mutasarrıf Süleyman'ın tahta gelişiyle devam ettiğini
görmekteyiz.
oldukları a)Kanuni Döneminde Bitlis Beyliği
vilayet veya Kanuni döneminin ilk yıllarında düzenlenen
Osmanlı Devleti'nin idari taksimatını gösteren
sancaklara defterde, bölge beyleri içerisinde Bitlis Beyi Şeref
Han'ın ismi zikredilmektedir. Bu defterlerden birisi
yeniden Topkapı Sarayı Müzesi Arşivi D.9772 numarada
tayinlerinin kayıtlıdır. Bu vesikayı uzun açıklamalar ve notlarla
birlikte yayınlayan Ö. L. Barkan, bu belgenin 1526
yapılması... senesine ait bir belge olduğunu tespit etmiştir.

BİTLİS’İM
B
u belgeye baktığımızda Bitlis'in Şeref
Bey'e yurtluk ve ocaklık olarak verildiği,
Paşa Sancağı dâhilinde olmadığı
anlaşılmaktadır. Yapılan ilk idari düzenlemede
Bitlis Beyliği'nin 28 Kürt Beyliği arasında yer
aldığı görülmektedir.
Şeref Bey, Kanuni Sultan Süleyman döneminde
beyliğini genişleterek Hakkâri bölgesine kadar
nüfuzunu artırmıştı. Bitlis ve mülhakatı serhat
bölgesi olması hasebiyle sürekli Safevî
saldırılarına uğruyordu. Stratejik öneme sahip
olan Bitlis'i Safevî istilasına karşı muhafaza
etmeye çalışmıştır. Kanunî ile olan siyasi ve idar-i
ilişkileri gayet iyi yürütüyordu. Safevîler arasına
göndermiş olduğu istihbaratçılarından aldığı
önemli bilgileri merkezi hükümete ayrıntılı bir
şekilde raporlar halinde gönderiyordu.
Topkapı Sarayı Müzesi Arşivi E. 5818 numaralı
belgenin arka yüzünde, “Şeref Bey hâkim-i Bitlis
ki der târîh-i 18 Rebîülevvel âmede” kaydı
bulunmakta ve Şah İsmail'in bütün ordusu ve
tevâbiiyle Tebriz'de konaklamakta olduğu
belirtilmektedir. Ayrıca, bu orduya katılmak üzere
Geylan emirlerinin 20.000 ve Şirvan emirlerinden
Şeyh Şah'ın da 10.000 bin asker göndermeyi
taahhüt ettiği, yine aynı metinde, Bağdad'dan
gelen haberlere göre Çiyan Sultan'ın 10.000
askerle Kürdistan'ı geçerek Bağdad'a geldiği
ifade edilmektedir. Bölgenin durumuyla ilgili
Kanuni Sultan Süleyman'a arz edilen yazışmada
Şeref Bey'in merkezi hükümete yakınlığı ve
padişaha olan bağlılığı görülmektedir.
a)Şeref Han ve Ulâme Paşa'nın Mücadelesi ve
Sonuçları
Ulâme Bey, Şah Tahmasb zamanında -
Azerbaycan valisi iken- bazı sebepler yüzünden
Şah'tan kaçarak Azerbaycan'a bağlı ve Safevî
hâkimiyetinde bulunan Van'a geçti. Buradan
Diyarbakır beylerbeyi aracılığıyla Osmanlı
himayesine girmek için arz gönderdi. Durumdan
haberdar olan Kanuni Sultan Süleyman, Ulâme
Bey ve ailesini Van'dan alıp İstanbul'a getirtmek
üzere Bitlis Beyi Şeref Bey'i görevlendirdi.
Gönderilen hüküm gereği Şeref Han da Ulâme'yi
aile fertleriyle birlikte Padişah dergâhına
göndermek üzere Van'a doğru yola çıktı. Ulâme
Han ile beraberinde Tekelu aşiretlerinin
liderlerinden ve ileri gelenlerinden 200 kişi
olduğu halde Harkom nehri üzerinde
karşılaştılar. Şeref Han, Ulâme ile birlikte Harkom
köyünde kaldı. Emir Bey ve Mahmud'un yanına
Ulâme'nin ileri gelen adamlarından bazılarını
alarak, onun ve yanındakilerin ailelerini getirmek
üzere Van'a gittiler. Emir Bey Van Kalesi'ne
gelince Ulâme'nin kardeşi ve ileri gelenler isyan
ederek kalenin kapılarını kendilerine kapatarak
ailelerini teslime yanaşmadılar. Ulâme Han,
ailesini almadan İstanbul'a gitmek istemiyordu.
BİTLİS’İM
Bu isteği Şeref Han tarafından reddedilerek
Bitlis'e getirildi. Şeref Han, Ulâme'nin yanına
askerlerini vererek İstanbul'a yolladı.
İstanbul'a varan Ulâme, divanda vezirlere Şeref
Han'ın Şah Tahmasb'la ilişkisinin bulunduğunu,
bu sebeple kendisini öldürtmeye teşebbüs
ettiğini ve İstanbul'a çağrılsa dahi buna itaat
etmeyeceğini ve dolayısıyla da İstanbul'a
gelmeyeceğini söyledi. Divan'da bulunan vezirler
Ulâme Han'ın söylediklerine inanıp durumu
Kanuni Sultan Süleyman'a arz ettiler. Bunun
üzerine 938/1531 baharında Şeref Han'ın
görevine son verildi. Bitlis ve mülhakatı Ulâme
Paşa'ya Beylerbeylik payesiyle tevcih edildi.
Ulâme Paşa burayı zaptetmek üzere Diyabakır'a
gönderildi. Bunu duyan Şeref Han ocaklık olarak
kendisine verilen Bitlis, Ahtamar, Ahlat, Muş,
Kifnedur, Amurk, Kelhok, Firuz, Sılim, Gülhar,
Tatik ve diğer kaleleri Rozki Ağaları'na bırakıp
ailesini ve çocuklarını Ahtamar Kalesine yolladı.
Yanına birkaç adamını alıp Şah Tahmasb'a iltica
etmek zorunda kaldı. Başından geçenleri Şah'a
anlatarak destek ve yardım talep etti. Şah da ona
iltifat ederek destek sözü verdi.
Ulâme Paşa, Diyarbakır Beylerbeyi Fil Yakub
Paşa ile birlikte Bitlis'i kuşatıp top ateşine tuttu
(1532) ve kale duvarlarını tahrip etti. Kalenin ele
geçirilmesine ramak kalmışken Bitlis'in
yardımına Tebriz'den Şah Tahmasb'ın geldiğine
dair haberler -Adilcevaz ile Ahlat'ta- yayıldı.
Aslında Şeref Han, Safevîlerin teşvikiyle kuşatma
altında bulunan Rozkilere destek vermek üzere
geliyordu. Bunu duyan Fil Yakub ve Ulâme Paşa
kuşatmayı kaldırmak zorunda kaldılar. Bu geri
çekilişte birçok mühimmatın da bırakıldığı
vesikalarda ifade edilmektedir.Ahlat'a gelen Şah
Tahmasb'a Şeref Han büyük bir ziyafet vererek
değerli mücevherler hediye etti.
Bunun üzerine Şah da ona mücevherlerle
işlenmiş bir kılıç hediye etti. Şeref Bey'e Hanlık
unvanıyla birlikte "Kürdistan Beylerbeyi" payesi
verilerek Bitlis, Muş, Hınıs gibi Doğu Anadolu'da
bulunan birçok şehir ve kasabayı kendisine
tevcih etti. Böylelikle Doğu Anadolu'nun büyük
bir kısmı yeniden Safevîlerin hâkimiyetine girmiş
oldu. Şeref Han'ın İran'a sığınmasıyla Osmanlı
Devleti büyük bir toprak kaybına uğramış oldu.
Osmanlı Devleti'nin Bitlis'e müdahalesi diğer Kürt
beylerini de tedirgin etti. Kendilerine müdahale
edileceği korkusuyla Şeref Han'la birlikte bazı
beyler de Safevîlere sığınmışlardı. Kânûnnâme-i
Sultânî li-Azîz Efendi'de Kürt beylerinin düştüğü
perişanlık ayrıntılı bir şekilde ifade edilmiştir:

“Ekrad hâkimleri beylerbeylerin zir-i dest-i
kahrinde pâymâl ve zulüm ve teaddîlerinden her
biri muzdarib ve perişan-hâl olub iki padişah-ı
âlî-şânın verdikleri ahidnâmeleri mûcibince
mabeynlerinde azl ve nasb emri muhal ve yerleri
ecnebiye verilmek ademü'l-ihtimâl iken ahz-ü
celb içün beylerbeyleri beyini ma'zûl ve kimini
bilâ-sebeb katl edub ve kimi dahi azl ve nasb ve
katl havfundan terk-i vatan ve cela-yı mesken
etmek zorunda kalıyordu”.
Ş ah Tahmasb Ahlat'ı terk ederek Tebriz'e
doğru hareket ederken Şeref Han da
Ulâme'ye yardım eden Kürt beylerine karşı
savaş açtı. Hizan'lı Emir Davud'a taarruz ederek
mallarını müsadere etti. Hizan Kalesi kuşatıldı, iki
taraftan birçok insan öldürüldü. Şeref Han'ın bu
hareketi Ulâme'ye yaradı ve bazı Kürt beyleri
kendisine cephe aldılar. Bu saldırıyı duyan
Ulâme, derhal Bitlis bölgesine doğru yola çıktı.
Ulâme'ye daha önce katılmamış birçok bey de
destek vermiş oldu. Emir Budak Keysani, Şeyh
Emir'in oğlu İbrahim Ağa, Derviş Mahmud
Keleçuri gibi Rozkan Aşireti'nin bazı ileri gelenleri
de Şeref Han'ın tutum ve davranışlarından
gücendiklerinden Ulâme'ye iltihak ettiler.
Bu şekilde toparlanan Ulâme ve Fil Yakub 10.000
kişilik süvari ve piyade birlikleriyle Hizan
üzerinden Tatik bölgesine geçerek Bitlis üzerine
yürüdüler (940/1534). Şeref Han azınlıkta kalan
kuvvetleriyle düşmanıyla savaşamayacağını
anladı ve arkadaşlarına geri çekilme talebinde
bulundu. Bunu reddeden Rozki ağaları ise
savaşma kararı aldılar.
B
unun yanında Şeref Han, Safevîlerden
yardım talebinde bulunulmasını teklif etti.
Fakat Rozki beyleri bu teklifi kabul etmeyip
mevcut kuvvetleriyle savaşa girmekte kararlı
olduklarını gösterdiler.
Çarpışmalar Tatik Kalesi'nin güneyinde başladı.
Savaşın şiddetlenmesi sonucunda Rozkan
Aşireti'nden birçok savaşçı öldü. Şeref Han da bu
savaşta hayatını kaybetti. Rozkanlı beylerinin bir
kısmı esir edildi. Ulâme Paşa Bitlis'e girmeyerek
Vestan ve Van'a doğru hareket etti. Böylece Şeref
Han'ın otuz yıla varan inişli çıkışlı siyasi hayatı da
ölümüyle noktalanmış oldu (940/1534).
Savaş zaferle sonuçlanınca Ulâme Paşa'nın
Sadarete gönderdiği arzda Bitlis'te "Şeref kafiri"
muharebesine katılan ve büyük yararlılıklar
gösteren Murad Bey ve kardeşi Suhrab Bey'in
taltif edilmesini istemiş ve bu talebinin
gerçekleşmesinin önemine işaret ederek
isteklerinin mutlaka yerine getirilmesini arz
etmiştir. Ayrıca, Bitlis'te Şeref Han'ın
muharebesine katılmış ve yararlık göstermiş olan
Diyarbakır gönüllülerinden Ahmet'e 6666 akçelik
tımar verilmesi talebinde bulunmuştur.
ç) Şeref Han'ın Hazine'ye Devredilen Malları
Şeref Han'ın ölümünden sonra Van Beylerbeyi
Ahmed Paşa, onun bütün menkul mallarını,
erzakını ve kendisine ait hazinesinden bin yük
altın ve akçesini devlet adına müsadere ederek
Van'a getirmiştir. Şeref Han'a ait olan bu malların
tamamı Van Beylerbeyi Kethüdası Muhammed,
Süleyman ve diğer bazı görevlilerin evlerinde
muhafaza edilmek üzere alıkonulmuştur.
BİTLİS’İM
 Şerefhan
1543'te Kum'da Rojkan
Aşiretinden eski Emir
Şemsettin'in oğlu olarak
doğdu. Ölüm tarihi kesin
olarak bilinmemektedir.
Şemsettin Şeref Han
doğmadan 8 yıl önce
emirlikten azlederek
Safevilere sığınmıştır. 8

yaşındayken babası
tarafından Tebriz'e
gönderilerek I. Tahmasp'ın
oğulları ile birlikte Has
Harem'de okumuştur.
12 yaşındayken Şirvan
eyaletinde bulunan
Mahmudabad ve Salyan
hükümdarı (hakim) olarak
atandı, daha sonra Şirvan
eyaleti diger bölgelerinde
hükümdarlık yaptı, II. İsmail
tarafından İran'dakı
Kürtlerin hükmüdarı (emir-al-
umara) olarak atandı, fakat
bu görevinden alındı ve
Nahçıvan hükümdarı oldu.
1578 yılında başlayan
Osmanlı-İran Savaşından
sonra Osmanlılara
sığındı.[1]
1597'de 53 yaşına geldiğinde
hanlık ve hükümdarlığını
oğlu Ebul Meali Şemsettin'e
bırakıp tarihiyle ilgilenmeye
başlamış ve Şerefname
eserini yazmıştır.
B
itlis'ten muhtelif hayvanlarla taşınan mal ve
paralar adı geçen şahısların evlerine
yerleştirildikten sonra mühürlenmiştir.
Hazine-i Maliye'ye devredilmek üzere depolara
konulan mallardan, Padişah tarafından Van'a
görevli olarak gönderilen Dergâh-ı Ali Kapıcıbaşısı
Abdullah Ağa, henüz ulaşmadan gece pencerelere
merdiven dayatılarak para, değerli mücevher ve
kıymetli eşyanın tamamı çalınmıştır. Kapıcıbaşı
Abdullah Ağa malların muhafaza edildiği deponun
mührünü açıp içeri girdiğinde iki yüzden fazla
sepet ve ayrıca sandığın boşaltıldığını görmüştür.
Dergâh-ı Ali Kapıcıbaşısı Abdullah Ağa depolarda
muhafaza edilmek üzere emanete konulan Şeref
Han'ın mallarının çalındığını merkezi hükümete arz
etmiş ve gelen emir üzerine bu işte ihmali
bulunanlar hakkında derhal soruşturma açılması
ve malların kimler tarafından ve ne zaman çalındığı
hususunda etraflıca tahkikatın yapılması ve bir an
önce faillerin bulunması emredilmiştir. Şeref Han'ın
öldürülmesinden sonra kendisine ait malların
müsaderesi sırasında Halef Han tarafından Şeref
Han'a ait bütün malların listesi tutulmuştur. Bu
listenin bir nüshası da Dersaadet'e (İstanbul'a)
gönderilmişti. Bu listeye göre birçok malın kayıp
olduğu anlaşılmaktaydı. Dergâh-ı Ali Kapıcıbaşısı
Abdullah Ağa'nın Sadaret'e yazmış olduğu arzında
bu hususa değinerek söz konusu malların küçük
bir kısmının gösterildiği, geri kalanın görevliler
arasında bölüştürüldüğü ifade edilmiştir. Bundan
dolayı bu meselenin etraflıca araştırılması
talebinde bulunulmuştur. Daha önce Van valisi
olup sonradan Sivas Valiliği'ne atanan Ahmed
Bey'in bu işten birinci derece sorumlu olduğu
anlaşılmaktadır. Bu işte ihmal ve sorumluluğu
bulunanlar hakkında kanunî müeyyidenin
uygulanması talebinde bulunulmuştur.

BİTLİS’İM
a) III. Şemseddin b. IV. Şeref Han'ın Bitlis
Beyliği'ne Atanması.
8 Cemaziyelevvel 940 / 21 Ekim 1533'te Şeref
H a n , Ta t i k ' t e U l â m e Pa ş a t a r a f ı n d a n
öldürüldükten sonra Rozki Aşireti'nin reisleri
Ahtamar'da bulunan III. Şemseddin'i Bitlis'e
getirerek bey seçmişlerdir.
Vezir İbrahim Paşa 941/1535 yılının sonlarında
Diyarbakır'a geldiğinde Bitlis Hâkimi Şemseddin,
biat etmek üzere veziri Muhammed Ağa'yı elçi
olarak gönderdi ve Bitlis Beyliği'nin kendisine
verilmesi talebinde bulundu. Diyarbakır
açıklarında bulunan İbrahim Paşa'nın bu talebi
kabul etmesi üzerine Şemseddin b. Şeref Han,
Paşa'yı görmeye gitti. İlgi ve sevgiyle karşılanarak
Bitlis ve mülhakatı kendisine tevcih edilerek beratı
yazıldı. Şemseddin, Bitlis'e tayin edildikten sonra
Ulâme Paşa'ya da başka bir vazife verileceği vaad
olundu. Bu girişimler Osmanlı yönetimi açısından
isabetli bir gelişmeydi. Yurtluk ve ocaklık olan
Bitlis hanlığı, ellerindeki beratları hilafına silsile
halinde gelen bu aileden başkasına verilecek
olursa, diğer yurtluk ve ocaklık olan sancaklara
sahip Kürt beyleri bu halden şüphelenerek
devlete karşı itimatsızlık gösterecekler ve ilk
fırsatta Safevîlere tabi olacaklardı. İbrahim Paşa,
Şemseddin'in tayinini gerçekleştirdikten sonra Şemseddin Bey, Rozkilere sesleniyordu: "Bu
onu da yanına alarak Tebriz'e doğru hareket etti. padişah'ın bize olan ilgisinin azlığından ve Vezir
Topkapı Sarayında bulunan bir vesikada konuyla İbrahim Paşa'nın bize güvenmemesinden değil;
ilgili şu ifadeler yer almaktadır: "Kale-i Bitlis tevabii hepsi düzenbaz ve habis olan Ulâme'nin
ve levahıkı yerlerin tamamı Padişah-ı kışkırtmasından ileri gelmiştir." Bununla beraber
Alempenah'a bağlı olduğunu ifade ettikten sonra aile efradını yanına alarak Sason yoluyla
Ulâme'ye de Azerbaycan Beylerbeyliği verildiğini, Malatya'ya hareket etti. Yol güzergâhında
Ümera-i Kürdistan'ın tamamının kendisiyle bulunan Sason Hâkimi Süleyman Bey kendisini
birlikte Tebriz'e doğru gönderildiğini I. sevgiyle karşıladı ve misafir etti. Atalarından
Süleyman'a arz etmektedir." Böylece, Bitlis Beyi kalmış olan Bitlis Beyliği'ni bırakıp Malatya'ya
Şemseddin her seferde padişahla birlikte oldu. gitmesini tavsiye etmedi. Malatya'ya gitmesi
Daha sonra Kanuni Sultan Süleyman'ın izni durumunda Bitlis'te hükümdarlığının sona
üzerine memleketi olan Bitlis'e döndü. ereceği ve bir daha buraya dönemeyeceğini
Osmanlı Ordusu ilkbaharın başlarında Ahlat sözlerine ekledi. Aynı dönemde Şah'ın
açıklarında konakladığı esnada Ulâme Paşa komutanları Abdullah Han ve Menteşe Sultanı da
orduda bulunan Divan vezirleriyle istişare ederek askerleriyle Bitlis ve yöresine saldırmak için
bölgenin selameti açısından Bitlis Beyi Erciş'te konaklamışlardı. Bu bölgeyi terk ederse
Şemseddin'in Malatya'ya tayin edilmesinin daha bölge halkının saldırı ve istilalara uğrayacağı
uygun olacağı kararına vardı. Durum padişaha endişesiyle Malatya'ya gitmekten vazgeçti.
arz edilerek Bitlis Beyliği Şemseddin'den alınarak Şemseddin Bey maiyetiyle birlikte Şah'a itaatini
Malatya Beyliği'nin kendisine tevcih edilmesini bildirmek üzere Tebriz'e doğru hareket etti.
tavsiye ettiler. Bunun üzerine Şemseddin Bey'le Neticede, Şemseddin Bey "eben an ceddin"
görüşülerek Bitlis'in verilmesi karşılığında (babadan oğla) Bitlis hâkimi iken Ulâme'nin
Malatya'nın malikâne olarak kendisine tevcih kışkırtması ve bazı siyasi sebeplerden dolayı I.
edileceği tebliğ edildi. Şemseddin Bey hemen şu Süleyman'dan yüz çevirip Şah'a sığınmak
zorunda kalmıştı. Şah da kendisini taltif ederek
cevabı verdi: "Benim bütün varlığım ve mülklerim
sancak beyi olarak tayin etmiştir.Şemseddin
Padişah'ın tasarrufu altındadır." Daha sonra Bitlis'i
Bey'in Şah'a sığındığını duyan Ulâme, Safevîler
boşaltmak üzere hazırlıklara başladı. Gitmeden
tarafından saldırı düzenleneceği endişesiyle,
önce de Rozkilerden birkaç kişiyi Malatya'yı
kendisine tevcih edilen Bitlis Kalesi'ni terk ederek
teslim almak üzere gönderdi. Ancak, Rozki
Diyarbakır tarafına çekilmek zorunda kaldı. Bir
beyleri bu karara karşı çıktı.Şemseddin Bey ise
süre boş kalan Bitlis Kalesi Şeyh Emir Bilbasi'nin
onları ikna etmeye çalıştı. Bu işin Ulâme Paşa
oğlu İbrahim Bey'in yönetimine verildi. Nihayet
tarafından tezgâhlandığının farkında olduğu için
Bitlis Beyi Şemseddin, 67 yaşında Kazvin'de vefat
sesini çıkarmıyordu.
etmiştir. Kendisinden sonra Şeref ile Halef adında
iki çocuk bırakmıştır.

BİTLİS’İM
a)Irakeyn Seferi ve sonuçları.
Irakeyn seferi olarak bilinen savaşın temel iki
nedeninin bulunduğu tarihçiler tarafından ileri
sürülmektedir.
1. Bitlis Hâkimi Dördüncü Şeref Han'ın
azledilmesi ve yerine Ulâme Paşa'nın
Beylerbeyliği payesiyle Bitlis'e tayin edilmesi
sonucu Şeref Han'ın kendisine yapılan bu
haksızlığa karşı Osmanlı'dan ayrılarak Bitlis Livası
ve buraya bağlı olan sancaklarla birlikte Şah
Tahmasb'a iltihak etmiş olması.
2. Bağdad Hanı Zülfikar Han'ın Şah Tahmasb'dan
yüz çevirerek Kanuni Sultan Süleyman'a biat ve
bağlılığını bildirmesi ve Bağdad Kalesi'nin
anahtarlarını Osmanlı Devleti'ne göndermesi
üzerine Şah Tahmasb'ın büyük bir ordu ile
Bağdad'ı muhasara altına alarak Bağdad Hâkimi
Zülfikar'ı öldürttükten sonra orayı işgal etmesi.
Doğu Anadolu'nun bir kısmı ve Bağdad ile
mülhakatının Şah Tahmasb'ın hâkimiyetine
girmesi sonucu Kanuni Sultan Süleyman, Şah'a
karşı savaş ilan etti. Ordunun başına Vezir
İbrahim Paşa'yı Serasker olarak tayin ederek
1533 Eylül'ün sonlarında İstanbul'dan hareket
edip Haleb'e doğru yola çıktı ve kışı Halep'te
geçirdi. Bu sırada birçok kale ve sancak beyleri ile
irtibat kurarak, buraları istimalet yoluyla Osmanlı
Devleti'ne kattı. I. Selim döneminde ilhak edilen
ve bilahare Safevilerin eline geçen Bitlis ve
mülhakatını almak üzere İbrahim Paşa'nın
Diyarbakır'a gelmesi bu döneme denk
gelmektedir.
940/1534 yılında İbrahim Paşa'nın bölgeye
gelmesiyle Kürt beyleri itaat ve bağlılıklarını
bildirdiler. Vezir İbrahim Paşa Kürt emirlerinin itaat
ve inkıyadını padişaha şu cümleler ile arz
eylemişti: “Ümeray-ı Kürdistan ki kadimden ol
canibe tabiler idi. Bu bendelerine âdemleri ve
haberleri varid olub külliyen sahib-kıran-ı âlem-
penâh hazretlerinin atebe-i ulyâlarına izhâr-ı
sadâkat ve ihlâs idub tabi olmuşlardır.”
Bitlis Hâkimi III. Şemseddin Han bazı hediyelerle
birlikte Vezir İbrahim Paşa'ya gelerek biatini
bildirmesi üzerine Safevî hâkimiyetinde bulunan
Bitlis Kalesi yeniden Osmanlı topraklarına
katılmış oldu. Bunun üzerine İbrahim Paşa Bitlis
Kalesi ve bağlı bulunan bütün sancaklarını
istimalet yoluyla aldığının müjdesini Kanuni
Sultan Süleyman'a arz etti. ın farkında olduğu için Kürdistan kalelerinden Cerem, Bidgar, Revşeni,
sesini çıkarmıyordu.Vezir İbrahim Paşa Hal ve Tınoza adlı kalelerin hâkimi olan Nur Ali
Diyarbakır'da Kürt beylerinin biatini aldıktan Bey dahi istimalet yoluyla biatini bildirmiştir.
sonra Ulâme Paşa'ya Azerbaycan Beylerbeyliği'ni Geylan ve Şirvan beylerinin Osmanlılara iltihak
tevcih etti. Bir kısım “Kürdistan” emirlerini etmesiyle daha önce katılmayan bazı Kürt
komutasına vererek Tebriz tarafına gönderdi. beylerinin tamamı da Osmanlı devletine katılmış
İbrahim Paşa da Bitlis Hâkimi Şeref Han oğlu oldular.
Şemseddin ile birlikte diğer bölge beylerini de Sonuç itibarıyla Irakeyn seferi Kürtler açısından
yanına alarak hudud-ı hakanîye sınır olan ve bazı kayıplara sebep olmuşsa da bazı
Safevî hâkimiyetinde bulunan Adilcevaz, Erciş, kazanımları da beraberinde getirmiştir. Kanuni
Bayezid, Van ve sair yerleri fethetti.Hoşab ve Sultan Süleyman Irakeyn savaşından döndükten
Toprak-kale Hâkimi Mahmudi beylerinden Emir sonra Kürt beylerinin savaşta göstermiş oldukları
Bey de gelerek bağlılığını bildirmiş, kale kahramanlık ihlâs ve samimiyetlerine karşılık,
anahtarlarını getirip teslim etmiştir.

BİTLİS’İM

“Kürdistan beyleri merhum babam Sultan Selim
Han devrinde ihlâs ve samimiyetle İslam
devletinin himayesine girerek itaat ve bağlılık
göstererek defalarca Kızılbaşlara karşı ceng u
cidal edip hayırlı hizmetlerde bulunmuşlardır.
Benim hilafetim zamanında dahi Şark seferine
Serasker-i Sultan İbrahim Paşa'yı gönderdiğimde
Kürdistan beyleriyle müşavere ve ittifak etmesi
sonucu Azerbaycan, Horasan, Tebriz, Bağdad ve
sair kale ve memleketi fethetmişlerdir.
Kürt beylerinin bu savaşlarda göstermiş
oldukları samimiyet ve fedakârlığa karşılık
bizden talep ettikleri istihkaklarını bi-hakkın
vermek yeryüzünde adaletin icracısı olarak
üzerimde bir vecibe olduğunu biliyorum”.
a)Kanuni Sultan Süleyman'ın Kürdistan
Beyleriyle Muahedenâmesi.
1- Kürdistan beylerinin eskiden beri ellerinde ve
tasarruflarında olan, asırlardan beri hakim
oldukları şehir, kale ve sancaklar kendilerine
temlik suretiyle tevcih edilmiştir. Sancak
beylerinin her birine temliknameleri yazılarak
beratları verilmiştir.
2- Mahallî beylere beratla ihsan edilen kale, şehir,
köy ve mezralar bütün gelir kaynaklarıyla ve
mahsulleriyle birlikte kendisine ve oğlu oğluna
neslen ba'de-neslin temlik ve ihsan edilmiştir.
Sancak beylerinin eline de mülknâmeleri
verilmiştir.
3-“Sizlere emrediyorum ki; bundan sonra
“Kürdistan” eyaletinde mahalli beylere vermiş
olduğum sancakların tamamı kendi mülkleri olup
bundan böyle malikâne olarak tasarruf
edeceklerdir”
4-“İslam dini üzere olup Devlet-i Aliyye'ye
mütabaat ve inkıyad ettikleri sürece evlad u
ecdadımızdan ve bizim sulbümüzden gelen
halefimizden, vüzeradan ve beylerbeylerinden
ve ümeradan ve devletin yürütme erkini elinde
tutanlardan hiçbirisi her ne sebeple olursa olsun
hiçbir şekilde Kürt beylerine, mutasarrıf oldukları
sancaklarına, müdahale, münazaa ve taarruz
edilmeyecektir”
5-“Göndermiş olduğum emr-i celilü'l-kadrime
riayet olunup tahrif, tebdil, tağyir ve tahvil
edilmeyecek ve hiçbir suretle kalem
oynatılmayacaktır. Sancakları oğuldan oğla
neslen bade-neslin mülkiyet üzere idare
edeceklerdir”.
6-“Sancak beylerinden herhangi birisi
öldüğünde eyaleti kaldırılmayıp bütün hududu ile
temlikname-i hümayunum gereği sancağın
tamamı oğluna verilecektir. Şayet birden fazla
oğlu varsa sancakları aralarında eşit bir şekilde
paylaştırılacaktır. Veyahut kendileri istedikleri
şekilde tasarruf edeceklerdir.
etle muhalefet edilmeyecektir”.
7-“Sancak beylerinden herhangi birisi Kudret-i
Rabbani ile varissiz ve akrabasız vefat ederse o
zaman eyaleti hariçten olanlara ve ecnebilere
verilmeyecektir. Kürdistan beylerinin müşavere
ve ittifakı sonucu onlar bölge beylerinden veya
beyzadelerinden her kimi layık ve uygun
görürlerse ona tevcih edilecektir”.
8-“Kürdistan beyleriyle yapmış olduğum
muahedemin te'kidi, emr-i celilimin takriri ve
temhidi için C. Allah'ın vahdaniyetine kasemle
yemin ederim ki bundan böyle yapılan bu
anlaşmaya hiçbir suretle muhalefet
edilmeyecektir”.
9-“İki cihan serveri olan Peygamberimizin
nübüvvet ve risaleti hakkı için Kürt beyleri
doğruluk üzere dostuma dost ve düşmanıma
düşman ve ihlâsla atebe-i ulyama bağlı kaldıkları
müddetçe, yazmış olduğum fermanıma riayet
edilip tağyir ve tebdil etmeyesiniz. Benden sonra
evlatlarıma emrim ve vasiyetim şudur ki: Kürt
beyleriyle yapmış olduğum bu anlaşma metnine
sadık kalıp buna göre amel etmelerini ve bu
hususta vaki olan emirlerimi bozmayıp babam
Yavuz Sultan Selim döneminden süregelen
âdete riayet edip ona göre amel ediniz. Kürt
beyleriyle yapmış olduğum bu sözleşmeye her
kim ki bu emrime muhalefet edip düşmanlık
beslerse hesabın verilmesi en zor olan hesap
gününde mücrimlerden, günahkârlardan ve
zalimlerden olmalarını Allah'a niyaz eylerim.
10-“Daima sadakat ve doğruluk üzere hareket
ediniz. Din ve Devletime müteallik hizmetlerde
ayrılığa düşmeyiniz. Özellikle Diyarbakır ve
Bağdad Beylerbeyleri etraf u cevanibde bulunan
Kürdistan beyleriyle yek-dil ve yek-cihet olup
muhalefet ve mu'anedet ile ayrılığa düşmeyiniz.
Bütün mühimmat-ı askerî ile kabâ'il ve
aşiretleriyle birlikte düşman üzerine yürüyünüz,
birbirinize yardım ve destek veriniz, bu hususta
bir dakikayı bile kaçırmayınız. Özellikle elinizin
altında bulunan reayaya ki C. Allah'ın emaneti
olup şer'-i şerife muhalif ve yürürlükte olan
kanunlara muğayir zulüm ve düşmanlık
etmeyiniz ve başkası tarafından kendilerine
zulüm edilmesine de müsa'ade etmeyesiniz..
a)III. Murad dönemi ve V. Şeref Han
III. Murad 1574'de Osmanlı Devleti'nin başına
geçtikten sonra “Kürdistan” bölgesine çok önem
verdi. Şerefhanların Bitlis'ten çıkarılmasıyla
bölgede dengelerin bozulduğunun farkına
vardığı için, Yavuz Sultan Selim döneminde tesis
edilen ittifakı ve ittihadı yeniden kurmaya
çalışmıştır. Kürt beylerinin Safevî istilasına karşı
bir set olduğunu bilen Sultan Murad, bu seddin
ihyasına gayret etmiştir. Kânûn-nâme-i Sultânî li-
Azîz Efendi bunu şu şekilde ifade etmiştir:
BİTLİS’İM
 III. Murad, Kürtleri kendi tarafına çekerek Safevî
istilasına son vermek istiyordu. Bölgede bulunan
Kürt emirleriyle iyi diyalog sağlarken Ulâme'nin
iftirası sonucu sürgünde yaşayan Beşinci Şeref
Han'ı da Osmanlı topraklarına getirtmeyi ihmal
etmemişti. Sultan III. Murad, Kürt emirlerinden
olan Beşinci Şeref Han'ın Osmanlı tarafına
geçmesi için çok uğraşmış, Van Valisi Hüsrev
Paşa'yı özel görevlendirmiştir. Sonunda Şeref
Han'ı aslî memleketi Bitlis'e istimalet yoluyla geri
getirmeyi sağlamıştır.
27 Zilkade 986 / 25 Ocak 1579'da III. Murad, Bitlis
Hâkimi Beşinci Şeref Han'a nâme göndererek
Osmanlı Devleti tarafına geçtiği için kendisine
altından işlemeli bir kılıç, samurdan yapılmış bir
hil'at, büyük bir meblağ parayı da ihsan ederek
Bitlis Sancağı'nı malikâne olarak tevcih etti.
Beşinci Şeref Han'a Bitlis Sancağı verildikten
sonra Tahvil Defteri'ne işlenen kayıtta şu ifadeler
yer almaktadır: "9 Cemaziyelahir 987 / 3 Ağustos
1579'da on iki kere yüz bin ve beş bin üç yüz
yetmiş iki akçelik üzere almış olub vech-i meşrûh
üzere ocaklık tarikiyle tevcih olunup beratı
verildi."
Beşinci Şeref Han, Şerefnâme adlı eserinde
Osmanlı Devleti'nin hizmetine girişini şu şekilde
anlatmaktadır: “Sultan III. Murad bu satırların
yazarına şefkat göstermiştir. Nahcıvan
Hükümdarlığı görevini bırakarak İslam diyarına
dönmemi istemesi ve bana miras kalan eyaletin
yönetimini eskiden olduğu gibi bana vermeyi
va'detmesi üzerine geldim. Alicenab hayırsever
Hüsrev Paşa beni şefkatine boğdu ve elimden
tutarak, Kızılbaşların vartasından kurtardı. Bana
ve benimle birlikte olan Rozkilere en hayırlı bir
“Fitne-i ye'cûc-ı acem def'ine yardımcı ve sadık dost oldu. Onun bu gayreti
sayesinde 44 yıl hasretini çektiğim İslamı bol gül
Kürdistan bir sedd-i sedîd ve
bahçeli baba memleketim olan Bitlis'e geldim.
hisâr-ı hadîd eylemiştir. Hüsrev Paşa'nın sarf etmiş olduğu bu hayırlı
Hezâr şükr ve sipâs ol-hâlik-i çalışma sonucunda kadın-erkek, yaşlı-genç
cinn ve nâs hazretlerinin 1.000 kadar insanın hasret ve özlemi gerçekleşti.
Bu insanlar yıllar boyunca, İslam ülkesindeki
bârgâh-ı Kibriyalarına vatanlarına dönmeleri için Allah'a dua
olsun” ediyorlardı.
(Cinleri ve insanları yaratan Sonuç itibarıyla 8 Muharrem 986 / 17. Mart
Halik'a binlerce şükür ve 1578'da Nahcıvan hâkimi olduğu sırada III.
Murad Van Beylerbeyi Hüsrev Paşa vasıtasıyla
sena olsun ki; ye'cuc ve kendisine bir temsilci göndererek Bitlis'e geri
me'cuc gibi yeryüzünü dönmesi için davette bulunmuştu. Şahın
fesada veren ve her tarafı baskılarından ve mezhep taassubundan bıkmış
olan Beşinci Şeref Han bu teklifi şartlı olarak
saran acemlere karşı kabul etmiştir. Bitlis ve bağlı yerleşim birimlerinin
“Kürdistan” bir sed olmuş ve idaresinin kendisine verilmesi şartıyla geleceğini
demirden sarsılmaz kale beyan etmiştir. Talep edilen bu istek üzerine III.
olmuştur. Allah şanlarını Murad bir antlaşma metni hazırlayarak Bitlis'i
yurtluk ve ocaklık olarak ilâ-nihaye "neslen ba'de
yüceltsin). neslin" kendisine ve ailesine ihsan edildiğine dair
hüküm yazarak Van Beylerbeyi Hüsrev Paşa'ya
gönderilen hükmü bir elçi vasıtasıyla
Nahcıvan'da olan Şref Han'a teslim etmek üzere
göndermiştir.

BİTLİS’İM
Yapılan tebliğ sonucu Şeref Han'da bu teklifi
kabul ederek Van Beylerbeyi Hüsrev Paşa'ya
bildirmiştir. Bunun üzerine Bitlis'in muhafaza
görevi kendisine verildiğine ve derhal gelip
göreve başlamasına dair birçok hüküm
g ö n d e r i l m i ş t i r. B i t l i s m e r k e z i n d e v e
mülhakatında bulunan köy ve mezralar
kendisine has olarak tevcih edilmiştir.
ğ) Osmanlı Döneminde Bitlis'in İdaresi
Osmanlı Devleti'nin ana umdeleri üç temel esasa
dayanmaktadır. Teşri', icra ve kaza. Yani yasama
yürütme ve yargı. Osmanlı Devleti hak ve
hürriyetlere önem vermiş, bölgelerin durumuna
göre kanunlar düzenlemiştir. En büyük
sancaktan en küçük aşiret ve oymağa kadar
kendi örf ve adetleri dâhilinde hukuki bir sınır
çizmiş, devletle olan münasebetlerini kanunla
belirlemiştir. Aynı bölgede birbiriyle sınırdaş olan
iki sancakta farklı iki idari yapı uygulandığını
görebilirsiniz. Osmanlı bu hoşgörü sayesinde
geniş kapsamlı hukuki açılımıyla üç kıtaya
yayılarak topraklarını genişletebilmiştir. Bölgeler
bazında halkına sağlamış olduğu özerklik
sayesinde daha önce Safevî Devleti'ne bağlı olan
bütün Kürt Emirleri 1514'te kendi arzu ve
istekleriyle Şah İsmail'i bırakıp Yavuz Sultan
Selim'e biat ve Osmanlı Devleti'ne iltihak
etmişlerdir. Yavuz Sultan Selim de buna karşılık
İdris-i Bitlisî'ye göndermiş olduğu fermanda:
“Diyarbekir savaşında size katılan ve sizlere itaat
edip gelen Kürt beylerine sadakat ve ihlâslarına
karşılık, bu hizmetleri karşılığında ihtisaslarına
göre daha önce mutasarrıf oldukları vilayet veya
sancaklarına aynen atamalarının yapılmasının
emrini vermiştir.” Bunun üzerine daha önce
Yavuz Sultan Selim tarafından Şeref Han'a yurtluk
ve ocaklık olarak tevdi edilen Bitlis Beyliği ;
20 Şevval 921 / 27 Kasım 1515'te İdris-i Bitlisi
tarafından beratı yazılarak kendisine verilmiştir.
Kanuni döneminde yapılan idari düzenlemede
Bitlis'in Diyarbakır'a bağlı olduğu ve 28 Kürt
beyliği arasında yer aldığı, yurtluk ve ocaklık
olarak Şeref Han'a verildiği görülmektedir.
Bitlis Beyliği, III. Şemseddin b. IV. Şeref Han
dönemine kadar yurtluk ve ocaklık üzere tasarruf
ediliyordu.
942/1535'te Şemseddin Han'ın Şah Tahmasb'a
sığınmasından sonra Kanuni Sultan Süleyman
Diyarbakır'a bağlı olan Bitlis Beyliği'ni "paşa
sancakları"na dâhil ederek ümera-i Ekrâd
elinden alarak merkezden tayinleri yapmıştır.
Böylelikle yurtluk ve ocaklıkla idare edilen Bitlis
Beyliği kırk iki sene ümera-i Osmaniye tarafından
idare edilmiştir.
1 Zilhicce 951 / 13 Şubat 1545'te Kanuni Sultan
Süleyman tarafından yapılan idari düzenlemede
Bitlis Livası'nın Diyarbakır Vilayeti'ne bağlı paşa
sancaklarına dâhil edildiğini görmekteyiz. Aynı
tarihte İbrahim Bey merkezi hükümet tarafından
Bitlis Livası'na tayin edilmiştir.
Bitlis Livası Diyarbakır'a bağlı 14 liva arasında yer
almıştır. Bunun haricinde Diyarbakır'a bağlı
“Ümera-i Kürdistan” başlığı altında, Kürt
emirlerinin tasarrufunda 18 liva bulunmaktadır.
13 Şaban 955 / 17 Eylül 1548'de Van vilayetinin
idari ve mülki teşkilatında yeni düzenlemenin
yapıldığını kayıtlarda görmekteyiz. Yapılan bu
düzenlemede Mirimiran unvanıyla idare edilen ve
Van Vilayeti'ne bağlı bulunan şu yedi livanın
isimleri geçmektedir:
Liva-i Van
Liva-i Adilcevaz
Liva-i Alpuh
Liva-i Bitlis
Liva-i Erçiş
Liva-i Kisani
Liva-i Bargiri
Bitlis Beyliği'ne merkezi hükümet tarafından
hangi tarihte kimlerin tayin edildiği yazılmaktadır.
Daha önce Diyarbakır'a bağlı bulunan Bitlis
Livası'nın idari olarak Van'a bağlandığını
görmekteyiz; bu tarihten itibaren sürekli Van'a
bağlı kalmıştır. Bitlis Livası Osmanlı Umerası
tasarrufuna geçtikten sonra birçok tayinin
yapıldığını ve aynı zamanda çok kısa süreler
içerisinde değiştiğini Tahvil ve Mühimme
defterlerindeki kayıtlardan anlıyoruz.
Örneğin, 13 Şaban 955 / 17 Eylül 1548'de
Karahisar-ı Şarkî eski mirlerinden Cavit Bey'in, 19
Şeval 956 / 10 Kasım 1549'da Bitlis Beyliği'ne
Eyyubî sülâlesinden Melik Halil'in oğlu ve eski
Ruha (Urfa) Miri Muhammed Bey'in tayin
edildikleri ve 20 Ramazan 957 / 2 Ekim 1550'de
eski Aydın Miri Mustafa Bey'in göreve getirildiği
ifade edilmektedir.
Kamil Kepeci defterindeki kayıtta 1 Muharrem
984 / 31 Mart 1576'da Bitlis Livası iki yüz altmış
dört bin yüz seksen akçe ile Mustafa Bey'e berat
verilmiştir.
BİTLİS’İM
20 Zilhicce 985 / 28 Şubat 1578'de Bitlis'in İbrahim
Bey'in tasarrufunda olduğu ve aynı zamanda
kendisine Ardahan Sancağı'nın becayiş olarak
verildiği ve Ardahan Beyi Mustafa Bey'in de Bitlis
Beyliği'ne mübadele suretinde tayin edildiği
kayıtlarda geçmektedir.
986/1578-1579 tarihinden itibaren Bitlis beyliği 44
yıl aradan sonra tekrar Şerefhanların tasarrufuna
geçmiştir.
Bitlis, III. Sultan Murat döneminde V. Şeref b. III.
Şemseddin Han'ın geri dönmesiyle Padişah
tarafından malikâne olarak kendisine verilmişti.
Kanunname gereğince burada artık tımar ve
zeamet yoktur. Hâkimleri mülkiyet üzere tasarruf
ederlerdi. Azl u nasb kabul etmeyip öldüklerinde
sancakları babadan oğula, "neslen ba'de neslin"
devam ederdi. Çocukları yoksa akrabalarına
verilirdi. Bütün mahsulleri de kendi adlarına tahsil
ederlerdi. Gayrimüslimlerden tahsil edilen
cizyeleri de bağlı bulundukları eyalete verirlerdi.
29 Safer 1105 tarihli Tahvil Defteri kaydına göre, V.
Şeref Han yirmi beş yıl Bitlis Hükümeti'nin idari
işlerini yürütmüştür. Ondan sonra iki sene de
Muhammed Said beyliği yürütmüş ve halkın
memnuniyetini kazanmıştır. Fakat yapılan bu
atama halkın onayı alınmadan yapıldığı için halk
buna itiraz etmiş ve şikâyetlerini Sadaret'e
bildirmiştir. Bu teşebbüs üzerine Muhammed Said
görevden alınmıştır. Bir süre boş kalan Bitlis
sancağı ulema, suleha, ve neferatın isteği üzerine
Sadaret'e mahzar yazılarak tekrar göreve
gelmesini istemişlerdir. Yapılan bu talep üzerine
Muhammed Said 29 Safer 1105'te tekrar görevinin
başına getirilmiştir.
a)Bitlis beylerinin azil ve tayinleri
Tahvil Defteri'ndeki kayda göre, Bitlis Hükümeti'nin
BİTLİS’İM
tevcihi kimin inhasıyla olması gerektiği hususu için
mahsus bir nizamname olmayıp, öteden beri Bitlis
kazası “Naibinin” arz ve inhası ve ahalisinin
mahzarı ve bazen arzuhalleriyle ber-vechi ocaklık
tevcih ve ibka edilmiştir.
Bazen de Van ve Kars beylerbeyleri arz ve
iltimaslarıyla tayinler olduğu, fakat Erzurum
beylerbeyleri arzıyla yapıldığına dair herhangi bir
kayda rastlanmamıştır.
Bitlis beylerinin azilleri ise atama usulündeki yapı
ile aynıdır. Bitlis beyleri hak ve adaletten uzaklaşıp
haksız yere vatandaşa zulüm eder; yaşlanıp
vilayetini korumayacak derece aciz kalır; halkın
can ve mal emniyetini korumaya muktedir
olmazsa veya halkını korumayacak derecede
küçük yaşta ise Bitlis'te olağan halde il meclis
divanı kurularak sancak beyi hakkında karar
alınırdı. Ya azledilir veyahut daha önce görev
yaptığı yere tayin edilmiş olurdu. Örneğin, Bitlis
Hükümeti, Muhammed Şeref Han'a tevcih ve ihsan
edildiğinde, yaşı küçük olması hasebiyle Muş,
Hınıs Tekman ve Bitlis merkezinden şikâyetler
gelmekteydi. Hanın yaşının küçük olması
sebebiyle bu bölgeleri muhafaza edemeyeceği
dile getiriliyordu.
Onun yerine daha dirayetli hanlardan Abdal Han'ın
Oğlu Burhan'ı tayin etme kararı alındı. Bunun
üzerine Bitlis merkez Muş ve havalisinde sakin
"ulema, suleha, eşraf, zuema, eimme, huteba,
mustahfizan, guraba, erbab-ı tımar, aşiret ağaları"
ve Bitlis Naibi Yusuf tarafından yetkililere takdim
etmek üzere mahzar hazırlanarak, altına ilgililerin
imza ve mühürleri de basılarak Sadaret'e
gönderildi. Halkın bu isteği dikkate alınarak
Muhammed Şeref Han azledilip yerine Abdal
Han'ın oğlu Burhan Bitlis'in yönetimine tayin
edilerek beratı gönderildi.
re
kl
am
 Tamamen
doğal
koşullarda
üretimi
yapılan
Hizan
Fındığının
sert bir
kabuğa sahip
olmasına
rağmen
kendine has
bir tadı
vardır.

BİTLİS’İM
 Hiz a n
ı n d ı ğ ı
F
lçemiz genelinde 15 köyde fındık

İ üretimi yapılmakta ve yılda 650,

700 ton fındık elde edilmektedir.
Toplam 5 bin dekarlık alanda fındık
üretimi yapılarak, Türkiye'de
Karadeniz Bölgesi'nden sonra en
çok fındık üretimi yapılan yöre
Hizan ilçemizdir. Hizan'da Yaylacık,
Çalışkanlar, Yolbilen ve Sarıtaş,
Tutumlu, Görece, Ekinli köylerinde
yaygın olarak fındık üretimi
yapılmaktadır.
Yaklaşık olarak 400 ailenin fındık
üretimi ile geçimini sağladığını
bilinmektedir.

Fındık, bu köylerin temel geçim

kaynaklarını oluşturuyor. Fındık
yetiştiriciliği bakımından Hizan'da
uygun bir iklim ve toprak yapısı var.
Ayrıca fındık, bölgenin meyilli
arazilerini, yağmur ve rüzgar
erozyonuna karşı koruyan en iyi
kültür bitkisi. Fındığın meyvesi,
çerezlik olarak tüketilebildiği gibi
pasta, kek, helva, tatlı ve çikolata
sanayisinde kullanılmakta. Fındığın
budama atıkları ve meyvenin sert
kabuğu bölge halkının yakacak
ihtiyacını karşılamaktadır.
Bölgemizde bugünkü piyasa
şartlarında bir kilo fındık ortalama
olarak 6 liradan satılmaktadır.

BİTLİS’İM
 önm eyin
Görmeden D
Kızıl Mescit
K
itabesine göre 1507 yılında Akaoğlu
Alaeddin tarafından onarıldığı belirtilen
ve öncesinde bir kilise olduğu düşünülen
600 yıllık tarihi Bitlis kentine hakim bir tepede
kurulan ve kentin her yanından görülebilen Kızıl
Mescit Camii'nin arka kısmına biriket ve çelikle
örülen taziye evinin yapımı, caminin mimari ve
tarihi görüntüsünü bozuyor. Üzerinde 1507 ve
1863 yıllarına ait 2 ayrı kitabe bulunan tarihi Kızıl
Mescit Camisinde Ramazan ayı öncesinde
başlatılan “taziye evi” yapım çalışmaları sona
ermek üzere olmasına rağmen, Bitlislilerin gözü
önünde gerçekleşen tarihi yıkıma başta Kültür ve
Vakıflar Müdürlüğü olmak üzere yetkililerin
hiçbiri sesini çıkarmıyor.
Yapım tarihi net olarak bilinmeyen, kiliseden
camiye çevrildiği tahmin edilen tarihi binanın
600 yıldan fazla bir geçmişi olduğu tahmin
ediliyor. Kitabelerine göre Akaoğlu Alaeddin
l507, İbni Kasım el Hacı Mehmet 1864 yılında
onarılan Kızıl Mescit Camii, bugünlerde Kızıl
Mescit Camii Yaşatma ve Dayanışma Derneği
tarafından yapımı bitirilmek üzere olan taziye evi
nedeniyle çirkin bir görünüme sahip oldu.
Kızıl Mescit Camisinde yörede çok sık görülen
kırmızı taşlar kullanılmışken, kare formatlı
caminin 3 köşesinden biriketlerle örülen taziye
evi tarihi binanın mimarisini bozuyor.
Konuyla ilgili görüşlerine başvurulan Bitlis
Müftülüğü ve Bitlis Vakıflar Bölge Müdürlüğü
yetkilileri tarihi binaya ek olarak yapılan biriket
BİTLİS’İM
ve çelik konstrüksiyonlu inşaattan haberdar
olduklarını gizlemediler.
Kızıl Mescit Camii'nin restorasyon kapsamına
alındığını, bütçeden aktarılacak kaynakla 2012
yılında ihaleye çıkılarak restorasyonun
gerçekleştirileceğini açıklayan yetkililer, camii
hocasının inisiyatifi ile inşaatın başladığını,
önümüzdeki yıl yapılacak restorasyon
kapsamında ek yapılan yerlerin yıkılacağını
belirterek, konunun münferit ve önemsenmemesi
gereken bir durum olduğunu söylediler.Mescit
meyilli bir arazi üzerinde yapılmış olduğundan
batı cephesi doğuya göre daha yüksektir.Bitlis'e
hakim konumdaki mescidin ibadet mekanı bu
nedenle de düzgün bir plan göstermemektedir.
Kareye yakın bir plan düzeni olup ulu cami plan
tipleri arasındadır.İbadet mekanı mihraba dikey
üçer sütunla üç sahna ayrılmıştır.Bu sütunlar sivri
kemerlerle aynı zamanda beden duvarlarına da
bağlanmaktadır.
Her bir bölümün üzeri taştan basık kubbelerle
örtülmüştür.İbadet mekanı batı cephesinde
yuvarlak kemerli sekiz, mihrap yanında birer
pencere ile aydınlatılmıştır.Pencereler iki sıra
halinde ikişerli diziler halindedir.Batı yönü
kademeler halinde daralan bir takviye duvarı ile
bu tarafı ile görkemli bir görünüşe ulaşmıştır.
Camide yörede çok sık görülen kırmızı taşlar
kullanılmıştır. Mihrap tam eksen üzerinde
bulunmamaktadır. Doğu cephesine daha oluşu
düzgün olmayan plandan kaynaklanmaktadır.
 a n D ö nmey in
Ta t m a d

p l a m a s ı
Ciğer Ta
Mazleme
Soğan 1 orta boy
Maydanoz 1/3 demet
Karaciger (kuzu) 1/4 adet
Yürek (kuzu) 1 adet
Duru Köftelik Bulgur 2+1/2 su bardağı
Un 1/4 su bardağı
Pul biber 1 tatlı kaşığı
Karabiber 1/2 tatlı kaşığı
Kimyon 1/2 tatlı kaşığı
Reyhan 1 tatlı kaşığı
Tuz 3 tatlı kaşığı
Su 10 su bardağı
Margarin (erimiş) 8 yemek kaşığı
Kırmızı biber 1 tatlı kaşığı
Porsiyon Adedi: 6-8

Yapılışı
Soğan ve maydanoz ayıklanarak yıkanır.
Ciğer ve yürek et makinesinde kıyılır ve
geniş bir tepsiye alınır. Üzerine
bulgur,un,pulbiber,karabiber,kimyon,reyha
n,rendelenmiş soğan, kıyılmış maydanoz
ve 1 tatlı kaşığı tuz ilave edilerek
karıştırılır.Birbirini tutuncaya kadar iyice
yoğrulur. Ceviz büyüklüğünde parçalar
alınarak yassı köfteler yapılır.Köfteler
hazırlanırken diğer tarafta geniş bir
tencereyle ateşe su konur. Su kaynayınca
kalan tuz ilave edilir ve Köfteler yavaş
yavaş suya atılır.Tencerenin kapağı
kapatılarak 5 dakika sonra yavaşca
karıştırılır.Kaynamaya başlayınca kapağı
açılır.Köfteler yumuşayıncaya kadar
pişirilir ve pişen köfteler süzülerek servis
tabağına alınır. Yağ eritilir, kırmızıbiber
ilave edilerek köftelerin üzerine
gezdirilir.(K.K.Kocaman)

NOT: Bitlis, Van, yörelerinin sevilen

yemeklerindendir.Tarif Bitlis'den alınmıştır.

BİTLİS’İM
 Ekrem BEKTAŞ

BİTLİS
ÖVGÜSÜNDE
YAZILMIŞ Bidlis ne Bidlis'tir
bilir misin?

MANZUMELER Utandırmıştır o,
Hızır suyunu ve İsâ
nefesini kendi su ve
havasının yanında.
Öyle temiz ve pak
bir yerdir ki o,
Bağ-ı İrem ondan
utanarak yok olmuş
yeryüzünden.
Öyle bir diyârdır ki
o, güzel
havasından ötürü
ceylan,
Hoten çölünden bir
anda kurtulup
oraya gelmek
Ve miskini bu
dağda ortaya
koymak istedi.
Fakat seher yeli
dedi ki ona: Ne
hatalı bir hayal bu!
Çin miski o dağın
toprağından
yoğrulmuştur
baştan başa.

BİTLİS’İM
H
er edebiyatta olduğu gibi bizim
edebiyatımızda da şehirleri konu alan ve
o şehirlerin doğal güzellikleriyle birlikte
tarihî, mimarî ve beşerî özelliklerinin anlatıldığı
eserler yazılmıştır. Klâsik edebiyatımızda bir
şehri ve o şehirdeki güzelleri konu alan eserlere
şehrengiz; bir beldeyi anlatan eserlere
bilâdiye; yine bir şehrin övgüsünde yazılmış
manzumelere de medhiye denilir.
Çok eski ve zengin bir tarihe sahip olan Bitlis,
aynı zamanda önemli kültür merkezlerinden
biridir. Özellikle devrin birer eğitim kurumları
olarak faaliyet göstermiş olan medreseler, bu
kültür hayatının en bariz birer örnekleridir.
Ancak bu denli eski ve canlı bir tarih ve kültür
hayatına sahip olan Bitlis'in aynı paralellikte
şair yetiştirdiğini söylemek zordur.
Edebiyatımızın önemli biyografi
kaynaklarından olan Şuarâ Tezkirelerine göre
Bitlisli divân şairi sayısı maalesef birdir.
Tezkirelerde ismi geçen Bitlisli bu şairimiz de
Müştâk Baba (ö.1832)'dır. Asıl adı Mustafa olan
şairimize “Müştak” mahlası, XVIII. yüzyılın
ikinci yarısında yaşamış ve genç şairlere Farsça
öğreterek onlara mahlas-nâme yazmakla
meşhur olmuş Hoca Neş'et tarafından
verilmiştir. Şiirlerinde “Müştak” mahlasını
kullanan şair, Müştâk Baba veya Müştâk-i Bitlisî
adıyla meşhur olmuştur. Mürettep Divânı,
Âsâru'l-Müştâk Esrârü'l-Uşşâk adlı eserlerin
dışında kayıp olarak bilinen bazı eserler de
kaleme almıştır.
Şüphesiz Müştak Baba'nın dışında Bitlis'ten
yetişmiş başka şairler de vardır. Ancak bu
şairlerden bazıları üçüncü veya dördüncü sınıf
şair oldukları için pek tanınmamış, şöhretleri
mahallî kalmıştır. Bazıları ise şairliğinden
ziyade başka yönleriyle temayüz etmiş
şahsiyetler olduklarından şairlikleri arka
planda kalmıştır. XVI. yüzyılın önemli
şahsiyetlerinden ve aynı zamanda Farsça
kaleme almış olduğu Heşt Behişt'in müellifi
İdris-i Bitlisî (ö. 926/1520), Yavuz Sultan Selim'in
fetihlerini anlatan manzum Selim-nâme yazarı
Şükri-i Bitlisî (ö.XVI. yy); mutasavvıf kişilikleriyle
şöhret bulmuş Şems-i Bitlisî (ö. 1788) ve Uryân
Baba (1822) bunlardan sadece bir kaçıdır.
Bu girişten sonra konumuza dönecek olursak,
bugünkü bilgilerimize göre Bitlis övgüsünde
yazılmış müstakil bir şehrengiz ya da bilâdiye
mevcut değildir. Ancak Bitlis üzerine yazılmış ya
da Bitlis'i konu alan methiyelerin sayısı hiç de
azımsanacak kadar değildir. Bitlis hakkında
yazılmış manzumeleri iki gruba ayırmak
mümkündür: Divân şairlerinin methiye türünde
yazdıkları manzumeler ve hece vezniyle
yazılmış şiirler.Elimizdeki bilgilere göre Bitlis'i
öven ilk manzume, Şeyh Hasan-ı Hizanî'nin
oğlu Şeyh Abdullah-ı Bedehşânî'in halifesi olan
Şeyhülislâm Mevlânâ Abdulhallak'a aittir. Şiirin
aslı elimizde olmadığı için bu konuda fazla bir
bilgiye sahip değiliz. Bitlis'in havasının ve
suyunun hüsn-i talil (güzel sebeb bulma)
sanatıyla övüldüğü şiirin sadece tercümesini
vermekle yetiniyoruz:
Bitlis'in meşhur tarihçi, siyasetçi ve ediplerinden
olan Şeref Han (ö.1012/1603) da, Şeref-
nâme'nin mukaddimesinde Bitlis'in doğal
güzelliklerine yer vererek şehri şöyle tasvir
etmektedir:
Havası, itidali cândan almış
Suyu, ser-çeşme-i havâdan almış
Zemini yıkanıp yağmur suyundan
Civâr-ı sahayı güller donatmış
Gül âğuşunda lâle hâba yatmış
Gülü gül yüzlülerden naz-perver
Nevâ-yı bülbülü hoş nâme yeter
Çimenler iş ü işret pisteridir
Ağaçlar sâye-dâr-ı kevseridir
Bu mevki zıll-i eltaf-ı Hudâ'dır
Desem bu mevkie cennet sezâdır.
Bitlis övgüsünde yazılmış en önemli manzume,
XVIII. yüzyıl klâsik Türk edebiyatının büyük
mutasavvıf şairlerinden ve aynı zamanda
meşhur Marifet-nâme adlı ansiklopedik eserin
müellifi Erzurumlu İbrahim Hakkı (ö.1780)
tarafından kaleme alınmıştır. Manzumenin
başlığı Arapça olup “Haza el-Murabba'ul-
Hakkı'ü'l-fakir fî-medhi beledi Bidlisü'n-nefs”
şeklindedir. Tamamı 24 bend olan manzume,
aruzun “mefâ'îlün mefâ'îlün fa'ûlün” kalıbı ve
murabba (her bendi dört mısradan oluşan
manzume) nazım şekliyle yazılmıştır. Bitlis,
İbrahim Hakkı'nın, şeyhinin memleketi olan
Tillo (Aydınlar)'dan Erzurum'a gidip gelirken
uğradığı yerlerden biridir. Methiyenin
başındaki Arapça ibareye göre İbrahim
Hakkı'nın babası Osman Efendi, Bitlis için
“İnsan bu beldeye girdiğinde dünyanın
cennetine girmiş gibidir” ifadesini kullanır.
Manzume, mütekerrir murabba (murabba-i
mütekerrir) olduğundan her bendin son mısraı
aynen tekrar edilmiştir. İbrahim Hakkı,
manzumenin ilk bendinde Bitlis'in manavî
yönüne değindikten sonra doğal güzelliklerini
sıralayarak vadilerinden akan nehirlerden, bol
bol meyve veren güzel bağlarından, şifa veren
havasından, sularının soğuk ve tatlılığından,
toprağının verimliliğinden, nimetlerinin
bolluğundan, her sokakta akan çeşmelerinden
söz eder. Sonra da şehrin mimarî güzellikleri
olan süslü evlerinden, tarihe meydan
okurcasına dimdik duran sağlam kalesinden,
camilerinden, Gökmeydan'daki
medreselerinden, hamamlarından, cennet
köşklerini andıran kasırlarından, yine cennet
bahçelerine benzeyen mezarlıklarından,
Bitlis'in meşhur dağı olan Didebân'dan ve
hanlarından sonra şehrin hanedanlarından,
ilmiyle amel eden hilim sahibi âlimlerinden,
âriflerinden, kâmillerinden, sâlihlerinden ve
evliya dostu insanlarından bahseder.
Manzumenin son bendlerinde de Hakkı, Bitlis
ile Tillo'yu kıyaslayarak Bitlis'in dünya ehli için
cennet, Tillo'nun ise manevî güzelliklerin
cenneti olduğunu dolayısıyla bu şehrin kadrinin
bilinmesi gerektiği söyleyerek sözü bitirir.
Methiyenin örnek birkaç bendini aşağıya
alıyoruz:
BİTLİS’İM
 Hudâ'nın cennetidür şehr-i Bitlis
Cihânın ziynetidür şehr-i Bitlis
Gönüller minbitidür şehr-i Bitlis
Ki dünya cennetidür şehr-i Bitlis

Bu şehrün bahçelerdür sol u sağı

Çü aynı selsebil akar bulağı
Müzeyyendür bulağla her sokağı
Ki dünya cennetidür şehr-i Bitlis

Müşerrefdür bu cami'lerle Bitlis

Bu Gökmeydân'da hoşdur cây-ı tedrîs
İder tâlipleri her ilme te'sîs
Bu dünyâ cennetidür şehr-i Bitlis

Bunun hamamlarıdur germ ü pür-nûr

Tecerrüd ehlin eyler pâk ü mesrûr
Derunîdur perî-rûlarla ma'mûr
Bu dünyâ cennetidür şehr-i Bitlis

Ne varsa ahiretde bunda hem var

Bu şehr olmış misâl-i cennet ey yâr
Kusûr u hûri-vâr enhâr u eşcâr
Bu dünyâ cennetidir şehr-i Bitlis

Gel ey Hakkı, bu şehrün kadrini bil

Ki mâdem bundasın, zevk ü sefâ kıl
Hemân ol bunda üns-i Hakk'a mâ'il
Ki dünyâ cennetidir şehr-i Bitlis
Bitlis hakkında methiye yazan bir diğer divân
şairimiz de Müştak Baba'dır. Onun Divânı'nda
Bitlis övgüsünde yazılmış iki gazeli vardır.
Müştak Baba'nın, İbrahim Hakkı'nın yukarıdaki
murabbasının redifiyle aynı olan gazeli bu
konuda yazılmış en güzel örneklerden biridir.
Aruzun “mef'ûlü fâ'ilâtün mef'ûlü fâ'ilâtün”
kalıbıyla yazılmış olan 9 beyitli gazelin tamamı
ve nesre çevrilişi aşağıdadır:
Reşk-âver-i cinândır gülzâr-ı şehr-i Bitlis
Firdevs-i âşıkândır aktâr-ı şehr-i Bitlis
Her bâğı dil-güşâdır cennet disem sezâdır
Derd ehline devâdır ezhâr-ı şehr-i Bitlis
Irmakları be-her gâh şevk ile söyler Allâh
Bağdâd'a buldular râh enhâr-ı şehr-i Bitlis
Gırbâl-i zer çü kevser ser-çeşme-i Sikender
Sularla zîb ü zîver eşcâr-ı şehr-i Bitlis
Her rûzu îd ü bayram ahşâmı şâm-ı en'âm
Uşşâka bahş ider kâm eshâr-ı şehr-i Bitlis
Bi'l-cümle hân-kâhı mey-hâne-i İlâhî
Mestâneler penâhı âsâr-ı şehr-i Bitlis
Hep ma'bed ü cevâmi medrese vü savâmi
Olmuş cihâna lâmi envâr-ı şehr-i Bitlis
Seyr eyle Dîde-bân'a ser çekmiş âsumâna
Ta'n eyler Isfahân'a kûhsâr-ı şehr-i Bitlis
Hûbânı bî-nihâyet mahcûb olur be-gâyet
Her birisi bir âfet dil-dâr-ı şehr-i Bitlis
Müştâk-vâr her bâr vasf itse ehl-i eş'âr
Binde bir olmaz izhâr esrâr-ı şehr-i Bitlis
Ey şehr-i safâ-bahşa mahsûd-i cinân Bitlis
V'ey kişver-i bî-hem-tâ pâkîze-mekân Bitlis

BİTLİS’İM

Müştak Baba'nın ikinci gazeli de “Bitlis”
redifli olup 5 beyittir. Başında “Der-medh-i
dârü'l-'ibâd menba'u'l-feyz ü ma'denü'l-
isti'dâd ” Arapça ibaresi yazılı olan gazelin
matla beyti aşağıdadır:
Bitlis övgüsünde şiirler yazan bir diğer şair
de Naim Şerefhanoğludur. 1913 yılında
Bitlis'te doğan Naim, 1971 yılında yine
burada vefat etmiştir. Hece ve aruz veziniyle
şiirler yazan Şerefhanoğlu, bazı şiirlerinde
“ D e m i r c i ” m a h l a s ı n ı k u l l a n m ı ş t ı r.
Şerefhanoğlu, Bitlis'i öven şiirler de kaleme
almıştır. Şairin halk şiiri tarzında yazdığı
şiirlerinden biri “Bitlis”, birisi “Süphan Dağı”,
diğeri de “Didebân” adını alır. 4+4 durakla
8'li hece vezniyle yazılmış olan “Bitlis”
başlıklı aşağıdaki şiirde, daha önce
üzerinde durduğumuz methiyelerde temas
edilen Bitlis'in özellikleri sıralanmıştır ve
Şerefhanoğlu'nun Bitlis adıyla adeta
özdeşleşmiş olan Didebân'ı konu alan şiiri
ise iki dörtlükten oluşur. Dide-bân Farsça bir
kelime olup bekçi, muhafız, kolcu, nöbet
bekleyen, karakol anlamlarına gelmektedir.
Nâim'in şiirinin ilk dörtlüğü şöyledir:
Şark ilinin dürdânesi
Anayurdun bir tanesi
Hesapsızdır pervânesi
Ben meftûnum Bitlis sana
Kimyâ mevcûttur dağında
Hazineler toprağında
Bülbül öter her bağında
Ben meftûnum Bitlis sana
Kış bitince kalkınca kar
Cennet olur sanki bahâr
Bülbül öter leyl ü nehâr
Ben meftûnum Bitlis sana
Sen sus Nâim kendini bil
Metheylemek haddin değil
Bu gülşene bir nazar kıl
Ben meftûnum Bitlis sana
Sen o ismi ne zamandan alırsın,
Tarihlerden haber veren Didebân
Gözcü, bekçi manasına gelirsin
Geçmişler beyân eden Didebân
Bitlis hakkında yazılmış manzumelerin bir
d i ğ e r i d e B i t l i s ' i n Ta ş M a h a l l e s i
sakinlerinden Mustafa Ahmet oğlu
A b d u l k e r i m A y d ı n ' a a i t t i r. C e l â l
Kayaoğlu'nun bildirdiğine göre Aydın,
Urfa'nın Suruç kazasındaki Ziraat Bankası'nı
teftiş ettiği sırada Bitlis'in kaza olduğunu
duyunca teessüre kapılır ve uzun bir şiir
yazar. O yıllarda Burdur'da öğretmen olan
Andülkerim Gündoğdu ile okunmak üzere
Bitlis'e gönderir. Aynı manzume Bitlis
Valiliği'nin web sahifesinde şairi belli
olmayan şiir olarak yer almaktadır.
“Bitlis” başlıklı şiirin tamamı 56 dörtlük olup
4+3 duraktan oluşan 7'li hece ölçüsüyle
yazılmıştır. Şiirin son dizeleri daha önce
yazılmış Erzurumlu İbrahim Hakkı'nın
methiyesi ve Müştak Baba'nın gazelinde
âşina olduğumuz rediflerden oluşmaktadır.
Şiirsellik yönünden zayıf olan bu manzume,
Bitlis'i etraflıca anlattığı için şehir tarihi
açısından oldukça önemlidir. Özellikle şiirde
geçen yer ve kişi adları manzumeyi önemli
kılan hususlardır. Manzumeden örnek bazı
dörtlükler aşağıda verilmiştir:
BİTLİS’İM
BİTLİS
Menşe, büyük ricâle,
Ermiştir her kemâle,
Tarihi yurde hale,
Diyâr-ı şehr-i Bitlis.

İskender'in veziri,
Lis yapmış eski şehri,
Almış o ism-i hayri,
Hisâr-ı şehr-i Bitlis.

Şerefhân u Han Abdal,

Nûşirevân'a bir dal,
Hep şehriyârı efdal,
Salâr-i şehr-i Bitlis

Abdullah-ı Bedehşân,
Gökmeydan'a verir şân,
Dört sandık ile zi-şân,
Evkâr-ı şehr-i Bitlis.

Memi Dede Nihânî,

Mahmud-i Müzdekâni,
Şems-i Bitlis mekânı,
Edvâr-ı şehr-i Bitlis.

İbrahim hâce-i hak,

Mürşid bu şehre elhak, üştak Baba'nın ikinci gazeli de “Bitlis” redifli
Uryan Baba'yla mülhak, olup 5 beyittir. Başında “Der-medh-i dârü'l-

M
Ensâr-ı şehr-i Bitlis.
Enfes suyu, havası,
Bağ-ı İrem verâsı,
Kevnin Gülşenserâ'sı,
Aktâr-ı şehr-i Bitlis.
Otları kimiyâdır,
Hastalara şifâdır,
Piyâle-i safâdır,
Ezhâr-ı şehr-i Bitlis.
Her türlü meyvesi var,
Elması, ayvası var,
Bağlarda asması var,
Esmâr-ı şehr-i Bitlis.
Üç nehir akar bağından,
Dört yüz pınar dağından,
Binlerce otlağından,
Sebzâr-ı şehr-i Bitlis.
……
Fâni Kerîm'e hayret
Verdi bu emri gaflet
Versin cihâna ibret
Ezkâr-ı şehr-i Bitlis
'ibâd menba'u'l-feyz ü ma'denü'l-isti'dâd ”
Arapça ibaresi yazılı olan gazelin matla
beyti aşağıdadır:
Bitlis övgüsünde şiirler yazan bir diğer şair
de Naim Şerefhanoğludur. 1913 yılında
Bitlis'te doğan Naim, 1971 yılında yine
burada vefat etmiştir. Hece ve aruz veziniyle
şiirler yazan Şerefhanoğlu, bazı şiirlerinde
“ D e m i r c i ” m a h l a s ı n ı k u l l a n m ı ş t ı r.
Şerefhanoğlu, Bitlis'i öven şiirler de kaleme
almıştır. Şairin halk şiiri tarzında yazdığı
şiirlerinden biri “Bitlis”, birisi “Süphan Dağı”,
diğeri de “Didebân” adını alır. 4+4 durakla
8'li hece vezniyle yazılmış olan “Bitlis”
başlıklı aşağıdaki şiirde, daha önce
üzerinde durduğumuz methiyelerde temas
edilen Bitlis'in özellikleri sıralanmıştır ve
Şerefhanoğlu'nun Bitlis adıyla adeta
özdeşleşmiş olan Didebân'ı konu alan şiiri
ise iki dörtlükten oluşur. Dide-bân Farsça bir
kelime olup bekçi, muhafız, kolcu, nöbet
bekleyen, karakol anlamlarına gelmektedir.
Nâim'in şiirinin ilk dörtlüğü şöyledir:

SANCAK ŞEHİR
Bitlis'e girdim ki, bir eski şehir,
Gördüm ki yücedir dağı Bitlis'in.
Dediler, sormadan seni iletir,
Dereli sol yanı, sağı Bitlis'in.
Menevişli kuşağıyla, şalıyla,
O güzelim folkloruyla şenlenir
Yaylasında tütünüyle, balıyla,
Damağa lezzettir, yağı Bitlis'in.
Havası sert, insanı mert, sözü pâk
Nemrut'un zulmünü görmüş bir devir.
Altı ay karla kapalı, yüzü ak,
Yazın bir Cennettir, bağı Bitlis'in
Bedlis'in kurduğu sancak şehir
Kalesinden her rüzgarı seslenir,
Der ki; “Beni gördü İskender bile!”
Düşündüm; ne uzun çağı Bitlis'in.
Didebân'ın tepesinden
Meşhur Bitlis Kalesinden
Beş kaza dört mahallesinden,
Gelenlere selâm olsun
Bilgen'in ikinci şiiri de Ocak 1993 yılında
yazılmış olup “Dağlar” adını taşır. 11'li hece
vezniyle yazılmış olan şiir sekiz dörtlüktür.
Biraz da Bitlis hasretiyle yazıldığı anaşılan
bu şiirin ilk dörtlüğü aşağıdadır:
Korkma heybetinden, karanlığından
Gönülde güzellik, bu dağlardadır.
Hor gören utansın, insanlığından
Ahlâkta yücelik, bu dağlardadır.
Bilgen'in şairliğinin ana temini oluşturan
hasret, tüm şiirlerinde hissedilmekle beraber
aşağıya bir dörtlüğünü aldığımız şiirin de
başlığı olmuş. Çocukluğunun geçtiği yerleri
bir bir anlatan şair, “Bitlis'e Hasret” adlı 12
dörtlük şiirini Mart 1992 yılında yazmıştır.
Özledim Gazibey, Kasımpaşa'yı
Kömüs Mektebini, Gazipaşayı
Şeribey gümbürder, ramazan ayı
Sapkoru, Mezreyi göresim geldi
Şairimizin Bitlis hakkındaki diğer son şiiri de
“Bizim Bulaklar” adını taşır. Bitlis'in önemli
özelliklerinden biri de kaynak suları
bakımından çok zengin oluşudur. Eskiden
dört mahalle olan şehrin içinde
bulundurduğu bulak sayısı bir rivayete göre
üç yüze yakındır. Yaz kış demeden soğuk
sularla akan bu bulakların sayesinde şehir,
bağ ve bahçelerle her mevsim yemyeşil bir
görünüm arzedermiş. Bilgen “Bizim
Bulaklar” adını taşıyan şiirini Aralık 1993
tarihinde yazmış olup tamamı 18 dörtlüktür.
Şiir, 6+5 duraktan oluşan 11'li hece
ölçüsüyla yazılmıştır. Şehirdeki meşhur
bulakların ismini anan şair, bu bulaklardan
her birinin birer hastalığa şifa olduğunu
ifade eder. Aşağıya aldığımız iki dörtlükte
yukarıda belirttiğimiz hususları görmek
mümkündür.
Göz çeşmesi vardır gözlere şifâ
Kulak çermiği de, kulağa devâ
Uyuz Çeşmesinden, ilaç bedevâ
Saymakla tükenmez, bizim ulaklar
Ya İskan, Kakilo, Şeyhbabo, Simo,
Aladin, Arbetan, Tınarlı, Mamko,
Zeydan'da Mülazim, Selimo, Ako,
Saymakla tükenmez, bizim ulaklar
Bitlis üzerine yazılmış manzumelerin çok eski
tarihlere kadar geri gittiği, gerek divan,
gerek halk, gerekse günümüz şairlerinin
yazdıkları şiirlerde Bitlis'in tarihî arkaplanı,
coğrafî konumu ve buna bağlı olarak iklimi,
mimarî dokusu ve beşerî özelliklerinin
anlatıldığı görülmektedir. Tespit ettiğimiz bu
manzumelerin dışında Bitlis övgüsünde
yazılmış başka şiirlerin de olabileceğini
tahmin ediyoruz.
BİTLİS’İM
re
kl
am
re
kl
am
değerlerimiz değerlerimiz

Doğum Tarihi ve Yeri…: 12.10.1964 Ahlat
Baba Adı……………….: Abdurrahman
Branşı…………………..: Sınıf Öğretmeni (Uzm.)
Hizmet Yılı ………….....: 27. Yıl
Göreve Başlama Tarihi....: 28.03.1986
Hizmet Puanı…………....: 372
Görev Yeri…………..…: Ankara Mamak
Demirlibahçe İlkokulu
İN
Ahmet ALPTEK
Aldığı Ödüller
1.Aylıkla Ödüllendirme : ( Bakanlık 2004)
2.Taktir : ( 2 adet Kaymakamlık 1990, 2004 )
3.Teşekkür.: ( 4 adet Bakanlık 1991, İl Mil. Eğit.
Md. 1998-2004, ilçe Mil. Eğit. Md. 2000 )
4.Öğretmenler arası şiir ve kompozisyon
yarışmalarında dereceler ( İki birincilik )

Eğitim
Katıldığı Hizmetiçi Eğitim Kursları ve Projeler
1.Ahlat Bayındır İlkokulu: ( 1971 – 1976 )
Toplam 33 Hizmetiçi eğitim Kursuna katıldı. (
2.Van Alpaslan Öğretmen Lisesi: ( 1976 – 1982 )
Eğitim Yöneticiliği, Toplam Kalite Yönetimi,
3.Ağrı eğitim Yüksek Okulu: ( 1982 – 1985 )
Sınıf Yönetimi, Yabancı Dil –Başbakanlık Yab.
4.AÜ AÖF Lisans Tamamlama ( Sosyal Bilgiler )
Dil. Eğitm. Merkezi- Almanca, Türk
:( 1998 – 1999 )
Cumhuriyetlerini Tanıma, Bilgisayar,
EUROCLIO Avrupa İçin Bir Anahtar: Türkiye'de
Görev Tarih Eğitiminde Yenilikçi Metodoloji Projesi…)
Kars, Erzurum, Kırıkkale, Bakü ve Ankara'da
27 yıl idarecilik ve öğretmenlik yaptı.
Azerbaycan-Bakü 'de ( Bakü Türk İlköğretim
Okulu) 5 yıl çalıştı. Okulun yayın organı
“HASRET” dergisini çıkardı. Çeşitli gazete ve
dergilerde hikâye, şiir ve röportajları
yayımlandı.

Kasım 2009 – Haziran 2012 tarihleri arasında üç

yıl MEB Talim ve Terbiye Kurulu Başkanlığı'nda
Ders Kitapları ve diğer ders materyallerini
inceledi.

BİTLİS’İM
1941'de Bitlis'te doğan Hamza Zülfikar, Bitlis'in
yerlisi olup bu ilin eski ve köklü bir ailesi olan
Zülfikarlar'dandır.İlk ve orta öğrenimini Bitlis'te
tamamladı. 1958'de Bitlis Lisesinden mezun oldu.
1959-1960 öğretim yılında Dil ve Tarih Coğrafya
Fakültesinin Türk Dili ve Edebiyatı Bölümüne
kaydoldu. XV. yüzyılda yazılmış Kısasü'l-Enbiya
adlı yazmanın bir bölümünün dil özelliklerini
bitirme tezi olarak hazırladı. 1964'te bu Fakülteden
mezun oldu.
Türk Dil Kurumunun açmış olduğu memurluk
sınavını kazandı ve burada bir yıl çalıştıktan sonra
Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesinin Türk Dili ve
Edebiyatı Bölümünde açılan asistanlık sınavında
başarılı görüldü. Bu göreve 1965 yılında atandı.
“Pekiyi” notu ile derecelenen Çağatayca Bir Kur'an
Tefsiri adlı doktora teziyle 14.12.1970 tarihinde
“edebiyat doktoru” unvanını aldı. Türkiye
Türkçesinde Ses Yansımalı Kelimeler I. c: İnceleme,
VI-282 s., II. c.: Sözlük, X-320 s. adlı doçentlik tezini
hazırlayarak sınava girdi. Doçentlik sınavının
bütün aşamalarını başararak 28.4.1982 tarihinde
“pekiyi” dereceyle doçent oldu. 01.12.1988
tarihinde yayınları ve bililmsel çalışmaları yeterli
bulunarak Yeni Türk Dili Ana Bilim Dalının Prof. Dr. Hamza Zülfikar
profesörlük kadrosuna atandı.
Fakültedeki asistanlık görevinin yanında
Hamza Zülfikar, Türk Dil Kurumu Terim Bilim ve
Ankara Üniversitesine bağlı Türkçe Kursunda
Uygulama Kolu Başkanlığını yürütmüştür. Burada
yabancı uyruklu öğrencilere ders verdi.1750 sayılı
İmlâ Kılavuzu, Kısaltmalar ve çeşitli terim sözlükleri
Kanun'un 46. maddesi uyarınca 1976-1977 öğretim
üzerinde çalışmıştır. 7 yıl boyunca Türk Dil Kurumu
yılında bir yıl süreyle Fırat Üniversitesinde görev
Başkan Yardımcılığı görevini de yürütmüş, kısa bir
yaptı. Fakültedeki öğretim faaliyetinin yanında
sürü de Türk Dil Kurumu Başkanlığın vekâleten
1980 yılından itibaren Türk Ansiklopedisi'nin
yürütmüştür. Bu görevin yanı sıra Devletin çeşitli
yayımlanmasında Başredaktör Yardımcısı olarak
birimlerindeki üst düzey toplantılara Türk Dil
çalıştı. Millî Eğitim Bakanlığının çıkardığı bu
Kurumu temsilcisi olarak katılmıştır. 4000 devlet
ansiklopedinin tamamlanıp ortaya konmasında
memuruna yazışma, imlâ, Türkçe kursları vermiştir.
yardımcı oldu. 2547 Sayılı Kanunun 40. maddesi
Adana, Kilis, İzmir, Van, Bitlis, Bayburt, Balıkesir,
uyarınca l982 yılında Yüzüncü Yıl Üniversitesinde
Konya, Karaman, Ankara, Çorum, Malatya gibi
gönüllü kurucu öğretim üyesi olarak görev aldı ve
illerde alanı ile ilgili çeşitli konferanslar verdi. Bu
haftada 10 saat ders verdi .Ayrıca Van'daki Eğitim
illerdeki Türk Dili ve Edebiyatı öğretmenlerine dilde
Yüksek Okulunun Müdürlüğünü de yürüttü.
ve imlâdaki gelişmelerle ilgili bilgi aktardı, onların
Kanunun öngördüğü süre içinde Yüzüncü Yıl
sordukları soruları cevaplandırdı.
Üniversitesindeki görevini tamamlayarak Ankara
Hamza Zülfikar 2001 yılında Türk Dil
Üniversitesine döndü. 10.10.1983'ten 05.10.1989'a
Kurumundaki bütün görevlerinden istifa edip
kadar 6 yıl süreyle Rektörlüğe bağlı bulunan Türk
ayrılmış, şimdi ise yalnızca Türk Dil Kurumunun
Dili Bölümü Başkanlığını yaptı. Eskişehir'de
bilim kurullarının toplantılarına katılmaktadır. 12
bulunan Anadolu Üniversitesi Açık Öğretim Eylül 1980 tarihinden sonra, henüz
Fakültesinin Türkçe ders kitabını hazırlamakla tamamlanamamış ve yarım kalmış Türk
görevlendirildi. Prof. Dr. Hasan Eren ile birlikte bu Ansiklopedisi ele alınmıştı. Kurulan yeni yayın
fakülte için Türk Dili ders kitabını hazırladı. Yüksek heyeti içinde H. Zülfikar da görevlendirilmişti.
Öğretim Kurulunca hazırlatılan Türk Dili ve Burada Redaktörlük ve Başredaktör Yardımcılığı
Kompozisyon Bilgileri adlı ders kitabına Cümle yaptığı 1981-1983 yıllarında bu görev yanında, Türk
Bilgisi bölümünü yazdı. 1983 yılında atanmış Ansiklopedisi'nde Ünlü (266.fask.), Ünsüz
olduğu Yeni Türk Dili Ana Bilim Dalı Başkanlığını (266.fask.), Ünlü uyumları (266.fask.), Ünsüz uyumu
hâlen devam ettirmektedir. (266.fask.) gibi alanıyla ilgili bazı maddeler yazdı.

BİTLİS’İM
değerlerimiz değerlerimiz
Şükri- Bitlisi
ŞÜKRÎ'NİN “SELİMNAME” ADLI ESERİ SULTAN SELİM'İN 1490
YILINDA TRABZON'DA SANCAĞA ÇIKMASIYLA BAŞLAR VE
1521 YILINDA CANBERDİ GAZALİ İSYANININ
BASTIRILDIĞITARİHE KADAR OLAN OLAYLARI İÇERİR. BU
ESER İRAN SEFERİ HAKKINDA MÜHİM BİLGİLER
SUNMAKTADIR...
O
smanlı yazar ve tarihçilerinden. XVI.yüzyılın ilk
yarısında yaşamıştır. İlköğrenimini bugün
kendi adıyla anılan Şükriye Medresesinde
tamamlamış, IV.Emir Şerif'in hizmetine girmiştir.
İstanbul'da Sultan I.Selim'in yanında da bulunmuş,
Selimname adlı bir yapıtından dolayı
ödüllendirilmiştir. Aynı yapıtı 1637'de Cevri, yeniden
düzenleyerek yayınlanmıştır. Her iki nüsha da Milli
Kütüphanededir.
Kaynaklarda kendisinden Mevlana Şükri, Mevlana
Aşık gibi isimlerle de bahsedilen Şükri-i Bitlisi, tahsili
daha sonra kendi ismiyle anılan Bitlis'teki Şükriye
Medresesinde yapmıştır. Şuara Tezkiresinde Şükri-i'nin
ümeradan olduğu belirtilmektedir. Türkçe'de Bey
kelimesiyle karşılanan Emirlik rütbesi, Şükri-i Bitlisi'ye
Osmanlı Devleti tarafından verilmiş değildir.
Şükri-i, yaşadığı devirde belirli bir bölgede yaşayan,
her hangi bir aşiretin beyidir. Bu unvan, bugünkü aşiret
reisliği ile aynı manadadır Şükri-i Bitlisi, Yavuz Sultan
Selim'in 1512 yılında tahta geçmesiyle İstanbul'a
gelmiş ve padişaha bir kaside takdim etmiştir. Bu
takdimden sonra onun özel meclisine girmiştir. Şükri-i
Bitlisi'nin bu kasideyi takdimine karşılık olarak ayrıca
padişah tarafından, Diyarbakır taraflarında belli bir
toprak parçasıyla ödüllendirilmiştir. Türk ile Türki, Kürd
ile Kürdem, Evde koyuni, yabanda kurdam. Sözü ile
Anadolu'nun birliği için ne güzel buyurmuştur.
Şükri-i Bitlisi, Yavuz Sultan Selim ile İran, Kanuni
Sultan Süleyman ile de Belgrad ve Rodos seferlerine
katılmıştır. Şairin ölüm tarihi kesin olarak
bilinmemektedir. Prof. Dr. Ahmet Uğur'un, “Şair Kanuni
Devri'nin başlarında vefat etmiştir” demesiyle birlikte,
eserini Kanuni'ye 1530 yılında takdim ettiğine göre, bu
tarihten kısa bir süre sonra vefat etmiş olmalıdır. Şükri-i
Bitlisi'nin; Manzum Yemen Tarihi'nin Yazarı Molla
Şihabi isimli bir oğlu vardır. İslam-i ilimlerin tamamını
bilmekte olup Kadılık, Müftülük ve Müderrislik
(Üniversite Hocası) gibi resmi vazifeler yapmıştır.
Kendisi devrin en büyük Hatip ve Vaizleri arasında
sayılmıştır. Sporla ilgilenmiş; Murat Nehrini baştan
başa geçecek kadar iyi yüzme bildiği, iyi ata bindiği, ok
atmakta hünerli olduğu, tambur çaldığı ve iyi bir avcı
olduğu anlatılmaktadır.
En büyük eseri Selim-Name'dir. Selim-Namenin tarihi
yönü yanında bir başka özelliği de; eserin bütün
Türklerin faydalanması için Azeri ve Çağatay
Türkçesi'yle yazılmasıdır. Şükri-i Bitlisi tarafından
yazılan Selim-Name, bazı kaynaklarda Fütuhatü's-
Selimiyye veya Fütuhatü's-Selim Han olarak da
isimlendirilmektedir.
BİTLİS’İM
ŞÜKRÎ-İ BİTLİSÎ VE ESERİ
“SELİMNAME”
Kendisi hakkında bilgilere şuara tezkirelerinde
rastlanan Şükrî, Bitlislidir. Ne zaman doğduğu
hakkında herhangi bir kayda rastlanmamıştır. Çok
çeşitli ilimlere sahip olan yazarın nerede tahsil
gördüğüde bilinememektedir. Kendi eserinin
hatimesinde belirttiği kadılık, müftülük, müderrislik
gibi resmi görevlerini nerede ve zaman
yaptığı da bilinmemektedir.
Şeref Han, Şükrî'nin bir süre Türkmen beylerinin
hizmetinde bulunduktan sonra dedesi olan Bitlis
hakimi Şeref Han'ın hizmetine girdiğini ve daha sonra
Sultan Selim'in has meclisine girerek onun önde gelen
nedimlerinden biri olarak yer edindiğine ve bu özelliği
sebebiyle Latifî'nin Tezkire'sinde anlatıldığını
kaydederek Şükrî'nin Bitlisli olmasıyla övünür.53
Avusturyalıtarihçi A. Steidl'i kaynak gösteren
Argunşah, Şükrî'nin bir süre Akkoyunlu sarayında
yaşadığınıbelirtmektedir. Şükrî, Sultan Selim'in 1512
yılında tahta geçtiği sırada İstanbul'a gelerek ona bir
kaside takdim etmişve Sultan Selim'in özel meclisine
girmiştir. Ayrıca bu kasidenin karşılığı olarak padişah
kendisine Diyarbakır civarında bir zeamet ile
mükafatta bulunmuştur. DulkadiroğullarıBeyliği'nin
OsmanlıDevleti'ne katılmasından sonra Şükrî, buraya
tayin olunarak Şehsuvaroğlu Ali Bey hizmetine
girmişve Şehsuvaroğlu Ali Bey'e hocalık yapmıştır.
Şükrî'nin “Selimname”sinin “Sebeb-i Telif ”
başlıklıbölümünde eserin yazılışamacıyla ilgili olarak
şunları öğrenmekteyiz ki; Ali Bey, kendi hizmetinde
çalışan hocasıŞükrî'ye Sultan Selim'den hayranlıkla
bahsederek, anlattıklarının azma çevirmesini
istemiştir. Ali Bey, Selim'in İskender'den daha büyük
olduğunu ileri sürerek Ahmedi'nin eseri olan
“İskendername”den daha büyük bir eser yazmasını
istemiştir.
Şükrî-i Bitlisî, Selimname, Hazırlayan: Mustafa
Argunşah, Erciyes Üniversitesi Yayınları, Kayseri,
1997, s. 3.53 Şeref Han, belirtmektedir.
Şükrî, Sultan Selim ve Sultan Süleyman ile birlikte
seferlere katılmıştır. Ayrıca devlet kademesinde birçok
görevler yürütmüştür. Herat ve Gilan gibi iki büyük
kültür merkezini gezmiştir. Ölüm tarihi hakkında kesin
bir şey söyleyemediğimiz yazarın eserini Sultan
Selim'e sunmasıtarihi olan 1530'da halen hayatta
olduğunu bilmekteyiz. Fakat bundan kısa bir süre
sonra öldüğütahmin edilmektedir. Kendisi hakkında
bazıbilgileri edindiğimiz Aşık Çelebi'den, Şükrî'nin
Belgrad ve Rodos seferlerinden sonra Şükrî-i
Bitlisî,“eglenmeyüb” öldüğünü öğrenmekteyiz. “Yemen
Tarihi”adlıeserin sahibi Molla Şihabî, Şükrî'nin
oğludur.
 Seli m n a m e

Bu çalışmada XVI. yüzyılda

yaşanan isyanlar hakkında
Şükrî'ye atfen verilen bilgiler
Mustafa Argunşah'ın
hazırladığı“Şükrî-i Bitlisî,
Selîm-nâme”adlıeserden
alınmıştır. Mustafa Argunşah,
çalışmasında “Topkapı
Sarayı, Müze Kütüphanesi,
Hazine Bölümü, nr. 1597-
1598”63 kayıtlı istinsah
nüshayı esas almıştır.

BİTLİS’İM
değerlerimiz değerlerimiz
Feqi Hüseyin SAĞNIÇ
1926 yılında Hizan'a bağlı Xoros köyünde
doğdu. Nufus kayıtlarında ismi Musa Sağnıç
olan FeqiHuseyin,Halk arasında Mamosta
Feqi Huseyn veya Mamê Feqi olarakta
bilinirdi.
Feqi'nin asıl mesleği; duvar ustalığı, silah
tamirciliği, saat tamirciliği ve en son olarakta
meslek olarak marangozluğu seçmişti. Feqi,
1938'de girdiği medresede 4 yıllık medrese
eğitimi aldı ve Feqi unvanına ulaştı. Kendi
olanakları ile okuma yazmasını daha çok
geliştiren Feqi, Kürtçe üzerine çalışmalara
başladı.
Bölgede çalışmalarıyla ismi ünlenen Feqi,
1964 yılında Ziya Şerefhanoğlu' nun senato
seçimleri içinBitlis'ten bağımsız aday olarak
katılmasına aktif destek verdi ve siyasi
alanda çalışmalar sürdürdü. Aynı yıl
içerisinde kitap ve diğer çalışmalarının ele
geçirilmesi üzerine, gıyabında tutuklama
kararı çıkarıldı.Uzun bir süre Ankara ve
Türkiye'nin başka şehirlerinde Firar kalan
Sağnıç burada üniversiteli Kürd gençliği ile
tanıştı.Daha sonra yakalana Sağnıç Tatvan
cezaevinde 6 ay tutuklu kaldı.
T-KDP kurucusu olduğu iddiasıyla tutuksuz
olarak yargılanan Feqi, 12 Mart 1971
muhtırasıyla önce Siirt'e 3 kardeşi ile birlikte
tutuklanarak 40 gün göz altında kaldı.
Daha sonra tekrar bölgede Kürtçülük yaptığı
gerekçesi ile tutuklanarak Diyarbakır'da
8 ay hapis yattı.
Diyarbakır'da tutuklu kaldığı sürece DDKO
davasından siyasi savunma veren ocak
komününde yer aldı. Ocak komün inin Kürd
dili ile ilgili savunmasında azımsanmayacak
katkılarda bulundu.1974 Af'ı ile salıverilen
DDKO ocak komini ile dışarıda buluşarak
Önce Komal yayınevini kurdular.
BİTLİS’İM
Daha sonra Mümtaz Kotan,Orhan Kotan, Kaya
Müştakhan,Mahmut Kılınç, Ruşen Arslan
Şerafettin Kaya ile Rizgari dergisinin
çıkarılmasında aktif rol alarak Rizgari' nin yayın
kurulunda yer aldı.(1975 yılından 1990 lı yılların
başına kadar Rizgari ile ilişkisi kesilmedi)Bu
süreçte dil ve siyasal çalışmalarını Tatvan'da
yürüten Feqi Hüseyn 12 Eylül Askeri bürokratik
darbede 1981 yılının ocak ayında Rizgari örgüt
üyeliğinden 3 oğlu ilebirlikte İstanbul'da
Tutuklanarak Tatvan Askeri cezaevine alınarak
85 gün işkenceli sorgudan geçirildi.Elazığ
sıkıyönetim komutanlığı savcılığınca hakkında
takipsizlik kararı vererek beraat etti.Aynı gerekçe
ile 1983 te tekrar çocukları(Nevzat, Azad Ve
Ferhat Sağnıç) ile beraber aynı davadan (Rizgari
Davası)tutuklanan Feqi bu kez bir ay Selimiye
kışlasının hücrelerinde tutuklu kaldı.
1984 yılından sonra çoğunlukla İstanbul'da
kalan Feqi burada dil üzerindeki
çalışmalarına yoğunluk verdi ve 1990 sonrası
Kürtçe çıkan bazı yazılı basınorganlarında
yazılar yazdı. Peşeviya Hevisina Zimane Kurdi 1
ve 2, Rezimane Kurdi,Diroka Wejaya Kurdi,
Çiroken Kurdi ve Yusuf u Zulexan yazmış olduğu
kitaplardır.
Feqi Hüseyin Sağnıç, 12 Mart 2003 Çarşamba
günü 76 yaşında hayata veda etti.
Tatvan'ın en tanınmış simalarından olan Feqi
Hüseyin Sağnıç, Tatvan'da sevilen vesayılan
birisiydi.Faqi Hüseyin Sağnıç Kürdçe, (Kurmanci,
Sorani ve Zazaca şiveleri) Türkçe, Arapça,
Farsça dillerinin yanında Fransızca ve
İngilizcenin gramer yapısını biliyordu. Rabia
hanımla evli olan Faqi Hüseyin Sağnıç
Müzeyyen, Nurinisa, Nevzat ,Bedia,Azad ve
Ferhat olmak üzere 3 kız 3 erkek 6 çocuk
babasıydı.Daha sonra Mümtaz Kotan, Orhan
Kotan, Kaya Müştakhan, Mahmut Kılınç, Ruşen
Arslan Şerafettin Kaya ile Rizgari dergisinin
çıkarılmasında aktif rol alarak Rizgari' nin yayın
kurulunda yer aldı.(1975 yılından 1990 lı yılların
başına kadar Rizgari ile ilişkisi kesilmedi)
Bu süreçte dil ve siyasal çalışmalarını Tatvan'da
yürüten Feqi Hüseyn 12 Eylül Askeri
bürokratik darbede 1981 yılının ocak ayında
Rizgari örgüt üyeliğinden 3 oğlu ile
birlikte İstanbul'da Tutuklanarak Tatvan Askeri
cezaevine alınarak 85 gün işkenceli
s o rg u d a n g e ç i r i l d i . E l a z ı ğ s ı k ı y ö n e t i m
komutanlığı savcılığınca hakkında takipsizlik
kararı vererek beraat etti.Aynı gerekçe ile 1983 te
tekrar çocukları(Nevzat, Azad Ve Ferhat Sağnıç)
ile beraber aynı davadan (Rizgari
Davası)tutuklanan Feqi bu kez bir ay Selimiye
kışlasının hücrelerinde tutuklu kaldı.1984
yılından sonra çoğunlukla İstanbul'da kalan Feqi
burada dil üzerindeki çalışmalarına yoğunluk
verdi ve 1990 sonrası Kürtçe çıkan bazı yazılı
basın organlarında yazılar yazdı. Peşeviya
Hevisina Zimane Kurdi 1 ve 2, Rezimane Kurdi,
Diroka Wejaya Kurdi, Çiroken Kurdi ve Yusuf u
Zulexan yazmış olduğu kitaplardır.
Feqi Hüseyin Sağnıç, 12 Mart 2003 Çarşamba
günü 76 yaşında hayata veda etti.
Tatvan'ın en tanınmış simalarından olan Feqi
Hüseyin Sağnıç, Tatvan'da sevilen ve sayılan
birisiydi.
re
kl
am
 STK HABERLERİ
-Hoca,Hoca menim
kaybedecağ bişeyim yoğto,
anliyesen der ve arkadaşımız da
-Menım de yoğto, ne olacağ...
B
itlis'ten son yıllarda Üniversitelere daha çok
öğrenci yerleşmeye başladı.Özellikle Eğitim
Fakültelerine çok sayıda öğrenci gönder -
mekteyiz. Bunu Mimarlık ve Mühendislik Fakülteleri
takip etmektedir. İlahiyat Fakültelerine, Tıp
Fakültelerine, Hukuk Fakültelerine, İşletme - İktisat
Fakültelerine ve Siyasal Bilgiler Fakültelerine de
yeterince öğrenci gönderebilmekteyiz. Her geçen yıl
çocuklarımızın başarıları katlanarak artmaktadır.
Bu başarının sebepleri nelerdir diye düşünürken
bazı verileri alıp değerlendirdiğimde birçok
sebebin olduğunu gördüm.
En önemli sebeplerden birinin memleket evlatla-
rının okullarımızda öğretmenlik ve idarecelik
yapmaları olduğu kanısına vardım. Üniversitelerin
Eğitim Fakültelerine en çok öğrenci gönder-
mekteyiz. Bu da mezun olan kardeşlerimizin
memlekete dönerek göreve başlamalarına sebep
olmaktadır. Bu fedakarlık ve hizmet aşkı başarının
yakalanması ile sonuçlanıyor. Memleketimizin çok
büyük olmamasının avantajlarıdan biri herkesin
birbirini tanımasıdır. Bu durum toplumumuzda oto
kontrol mekanizmasının işlemesinde önemli bir
etkendir. Hemşehri öğretmenlerimizin yoğun bir
çaba harcamaları bu başarının anahtarıdır.Bitlis'li
öğretmenlerimizin disiplinsizliğin üstüne cesaretle
gitmesi bizleri bugünlere getirmiştir.İsmini
belirtmeyeceğim bir öğretmen arkadaşım Bitlis'teki
liselerden birinde idarecilik yaparken yaşadığı bir
anısını benimle paylaşmıştı. Sorunlu bir öğrenciyi
defalarca uyarmasına rağmen bir sonuç
alamadığını söyledi.
BİTLİS’İM
Bitlis’te
Eğitim
Birgün ders saatinde öğrencinin dolaştığını görünce
tekrar uyarmak için odasına davet ediyor.Öğrenci
saçmalayarak arkadaşımızı tehdit etme gibi bir
girişimde bulunuyor ve dedikten sonra iyi bir
öğrenci olmasını tavsiye eder. Babasıyla arkadaş
olduğunu eğer gerekirse babasının yanında onu
pataklayacağını da ekler. O günden sonra
öğrencide bazı olumlu davranışlar gözlenir.
Memleketimizin evlatları olan öğretmen-lerimize
minneti bir borç olarak bilmemiz gerekiyor. Bitlis'li
işadamlarımızın son yıllarda hayırlarına yaptırmış
oldukları ve donattıkları yeni okulların da bu
başarıda payları küçümsenemez. Başlıcaları Ahmet
Eren,Gencer,Zeki Peker,Hikmet Kiler v.b.
BETAV(Bitlis Eğitimini Tanıtma Vakfı) bu
başarıdaki büyük hak sahibidir.Bu vakıfın vermiş
olduğu burs fakir ailelerin çocuklarının eğitimlerini
devam ettirmeleri konusunda cesaretlendir-
mektedir. BETAV kurulmadan önce, bir çok aile,
nasılsa okutamayız deyip çocuklarının ilkokuldan
sonra eğitimlerini sonlandırıp çırak olarak bir
yerlere çalışmaya gönderirlerdi.
Bu başarıların altında yatan bütün bu sebeplerin
yanında çocuklarımızın inanç ve azimlerini en
büyük etken olarak görmek zorundayız.Başarının
temelinde dış etkenlerden daha fazla çocukla-
rımızın yoğun ve disiplinli çalışmaları etkilidir.
Bundan sonraki yıllarda da çocuklarımızın
başarılarının devam etmesi için elimizden geleni
yapmamız gerekiyor.Fedakar öğretmenlerimizin bu
konuda üzerlerine düşeni yapacaklarından
eminiz.Hayırsever işadamlarımız, kendilerine
düşeni sürekli yapmışlardır ve yapacaklarına da
inancımız sonsuzdur.İlerlemenin en iyi yolunun iyi
eğitilmiş bir gençlikten geçtiğini hepimiz biliyoruz
ve bunun için bütün enerjimizi, imkanlarımızı
harcamalıyız.
ANKARA'DA
BİTLİSDER’de
M erkezi Ankara'da bulunan Ankara
Bitlis İli ve İlçeleri Kültür ve
Dayanışma Derneği Olağanüstü
Genel Kurulunu Dernek merkezinde
gerçekleştirerek yeni yönetimini belirledi.
Faruk OKUYUCU Başkanlığında ki eski
OLAĞANÜSTÜ Yönetimin almış olduğu Olağanüstü Genel
Kurul Kararından sonra, Yeni Yönetim
listesi oluşturan hemşerilerimizin, Genel
GENEL KURUL YAPILDI Kurul Üyelerince seçilmelerinin ardından,
arkadaşları adına Söz alan Yeni Yönetim
Kurulu Başkanı Yasin CAN'da bir teşekkür
konuşması yaparak, eski yönetici
arkadaşlara ve kendilerini bu göreve layık
gören Genel Kurul Üyelerine teşekkür
ederken, Derneğin Etkinlik ve Hizmetlerinin
artarak devamı için bütün Hemşerileri-
mizden desteklerini esirgemeye-ceklerini,
kendilerinin de bunun için ellerinden
geleni yapacaklarını, Bitlis ismi yazan
tabelanın Başkentte sonsuza kadar asılı
kalması için hiç bir fedakarlıktan
kaçınmayacaklarını belirtti.Sıcak ve
samimi bir ortamda geçen Genel Kurul söz
alan diğer hemşerilerimizin dilek ve
temenni konuşmalarıyla sonuçlanmış oldu.

ANKARA BİTLİS İLİ VE İLÇELERİ

KÜLTÜR VE DAYANIŞMA DERNEĞİ
YÖNETİM KURULU
YÖNETİM KURULU ASİL LİSTE
1- Yönetim Krl.Bşk. : Yasin CAN
2- Yön.Krl.Bşk.Yrd. : Enver KANDÖRE
3- Yön.Krl.Bşk.Yrd. : Sedat TAHTACI
4- Genel Sekreter : Seyhan MUMCU
5- Sayman : Hikmet TİL
6- Yön.Krl.Üye : Rahmi ÖZMEN
7- Yön.Krl.Üye : Ferit ERDEM

YÖNETİM KURULU YEDEK LİSTE

1- Yön.Krl.Yed.Üye : Savaş BAKIRCIOĞLU
2- Yön.Krl.Yed.Üye : Mustafa ORAL
3- Yön.Krl.Yed.Üye : Kadir GENCER
4- Yön.Krl.Yed.Üye : Hatice GÖKSOY
5- Yön.Krl.Yed.Üye : Yusuf KIZILGÜL
6- Yön.Krl.Yed.Üye : Necmettin TEKDEMİR
7- Yön.Krl.Yed.Üye : Cahit ÇELİK

DENETİM KURULU ASİL LİSTE

1- Denetim Krl.Bşk : Faruk NORŞENLİ
2- Denetim Krl.Üye : Enver AYAZ
3- Denetim Krl.Üye : Kadri KAYA

DENETİM KURULU YEDEK LİSTE

1- Denetim Krl.Yed.Üye : Cumali AYAZ
2- Denetim Krl.Yed.Üye : Abidin TİL
3- Denetim Krl.Yed.Üye : Erdal YETİŞKİN

BİTLİS’İM
 STK HABERLERİ

e s e t ü z z e h r a
Medr yumu
Sempoz

Said Nursi'nin Eğitim Modeli

'Medresetüzzehra'
Sempozyumda Ele Alınacak

Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi'nde 12-14 Ekim

tarihleri arasında 'Medresetüzzehra
Sempozyumu' düzenlenecek.
Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi'nde 12-14 Ekim
tarihleri arasında 'Medresetüzzehra
Sempozyumu' düzenlenecek. Sempozyuma
yurtiçi ve yurtdışından bilim adamlarının
katılacağı sempozyumda, Bediüzzaman Said
Nursi'nin hayata geçirmek istediği,
'Medresetüzzehra' eğitim modeli ele alınacak.
Açılışını Başbakan Yardımcısı Bülent Arınç ve
AK Parti Sözcüsü Doç. Dr. Hüseyin Çelik'in
yapması planlanan sempozyuma Prof. Dr.
Mümtazer Türköne, Prof. Dr. Mazhar Dağlı,
Prof. Dr. Nevzat Tarhan, Prof. Dr Ekrem
Manisalı, Prof. Dr. Gürbüz Aksoy Hazim Nazim
Fadıl, Prof. Dr. Peyami Battal ve daha çok
sayıdaki bilim adamının katılması bekleniyor.

Said Nursi'nin gençlik aşkı

bulundu
Bulut, Said Nursi hakkında roman yazmak
istediğini ancak romana konu olacak bir aşk
konusu aradığını belirtti
Yazar Mehmet Ali Bulut, Bediüzzaman Said
Nursi hakkında roman yazmak istediğini ancak
romana konu olacak bir aşk konusu aradığını
belirtti. “Ben aylarca, yaşadıklarımıza benzer
bir zaaf aradım hayatının içinde. Bir kadını
sevmiş olmasını, bir kıza meyletmiş olmasını,
bir hazzın peşine düşmüş olmasını aradım”
diyen Bulut, gerçek aşkını en sonunda nasıl
bulduğunu açıkladı.
Bulut, Haber 7'deki yazısında 12-14 Ekim'de
Van'da yapılacak olan Mederesetüzzehra
Sempozyumu'na da dikkat çekti.
İşte Bulut'un yazısı: Risalehaber...
Said Nursi'nin gençlik aşkı
Medresetüzzehra!
Ben aylarca, yaşadıklarımıza benzer bir zaaf
aradım hayatının içinde. Bir kadını sevmiş
olmasını, bir kıza meyletmiş olmasını, bir hazzın
peşine düşmüş olmasını aradım. Bulamadım.
Acaba bu hayat, ayıklanmış bir kurgu muydu
gerçek mi? Yani Bediüzzaman'ın yaşamında da
kurgu, gerçekliğin önüne mi geçmişti?
Bilemiyorum. Ama ben bulamadım aradığım o
romansı zaafı. Zaman zaman Risale-i Nur ve ona
hizmetler konusundaki titizlenişleri,
asabileşmeleri, talebelerini hırpalamaları dışında
haller bulamadım. Bunlar da bir roman için yeter
miydi, bilemiyorum.Evet, bir aşkı vardı ama bizim
bildiğimiz cinsten değil. O Kur'an davasını aşk
edinmişti. Onu dünyaya anlatmak, yüceliğini tüm
beşere tasdik ettirmek!
İşte o zaman derk etmiştim Medresetüzzehra'nın
manasını, maksadın, kıymetini ve Bediüzzaman'ın
yaşamı içindeki yerini. O anlaşılmadan
Medresetüzzehra projesinin hakikati de kıymeti de
bilinmez.

BİTLİS’İM

Nitekim Nur talebeleri de bugüne kadar onu
hakkıyla anlayamadılar. Dünyanın dört bir
yanını medreselerle, okullarla donattılar da
Üstadın, “55 yıllık gaye-i hayalim ve tam elli beş
senedir Risâle-i Nur'un hakaikına çalıştığım gibi
ona da çalışmışım” (Emirdağ Lahikası) dediği
“Van'da bir Medresetü'z-Zehra” açmayı akıl
edemediler.
Üstelik o medresenin nasıl inşa edileceğini,
kaynaklarını, hayatını idame etmesi için hangi
parasal kaynakların kullanılacağını dahi haber
vermiş olmasına rağmen…
Ben bunu, Nurcuların bir ayıbı, bir eksikliği
görüyordum. Birçok şeyi başardılar evet, ama
Üstadın 55 yıllık aşkını, hayalini, gayesini ihmal
ettiler sanıyordum. Belki de zamanı gelmemişti.
Şimdi herkes ondan söz ediyor. Risale Akademi
ve Risale Haber elbirliği yapıp Van Valiliği ve
Üniversitesi ile birlikte Bediüzzaman'ın bu
arzusunu masaya yatırıyorlar. Akademisyenler
ve konunun uzmanları ile “ne yapabiliriz, ne
edebilir” diye bakacaklar.
Demek ki zamanı yeni yeni geliyor…
12-14 Ekim tarihlerinde Van'da yapılacak
Mederesetüzzehra Sempozyumu onun müjdesi
olabilir. Çünkü o proje ilk defa enine boyuna
tartışılacak. İnşallah akabinde de Van'da o
medresenin tam da hayal edildiği gibi inşasına
başlanır.
O medrese için elini cebine atacak milyonlar
olduğunu biliyorum artık. Demek ki vakti geldi.
Onun davasına sahip çıkanlara eminim o da
sahip çıkacaktır. Nitekim ta yüz yıl önce, bu
çabaları görmüş, bu maksatlarla Van'a gelenleri
mezarından selamlaşarak 'henien leküm' demiş,
adeta sempozyumun sahipliğini üstlenmiştir…
İşte onun bu çabaları sergileyeceklere yüz yıl
önceden seslenişi:
“Neden dünya herkes için terakki dünyası olsun
da yalnız bizim için gerileme dünyası olsun, öyle
mi? İşte ben de sizinle konuşmayacağım. Şu
tarafa dönüyorum. Gelecekteki insanlarla
konuşacağım.
Ey üç yüz yıl sonra gelecek yüksek asrın
arkasında gizlenmiş ve sessizce Nur'un sözünü
dinleyen ve gaybi ve gizli bakışlarıyla bizi
izleyen Saidler, Hamzalar, Ömerler, Osmanlar,
Tahirler, Yusuflar ve Ahmetler, vesaireler!...
Sizlere ihtap ediyorum. Başınızı kaldırıp beni
doğrulayınız. Ve beni doğrulamak sizlere borç
olsun. Şu çağdaşlarım varsın beni
dinlemesinler. Tarih denilen mazi derelerinden
sizin yüksek geleceğinize uzanan telsiz telgrafla
sizinle konuşuyorum. Ne yapayım, ben acele
edip kışta geldim. Sizler cennet gibi bir baharda
geleceksiniz. Şimdi ekilen nur tohumları sizin
zemininizde çiçek açacaklar. Biz hizmetimizin
ücreti olarak sizden şunu bekliyoruz: Mazi
kıtasına geçmek için geldiğiniz zaman,
mezarımıza uğrayınız. O bahar hediyelerinden
birkaç tanesini medresemin mezar taşı denilen
ve kemiklerimizi misafir eden ve Horhor
toprağının kapıcısı olan kalenin (Van Kalesini
kast ediyor) başına takınız. Kapıcıyı tenbih
edeceğiz. Geldiğinizde bizi çağırınız.
Mezarımızdan,“henien leküm” (hoş geldiniz)
sedaları işiteceksiniz... Mamafih gelen
misafirleri yüzlerinin aydınlığından hemen
tanıyacağız. Şu zamanın memesinden bizimle
birlikte süt emmeyen ve gözleri arkaya takılmış,
maziye bakan ve hayalleri kendileri gibi
hakikatsiz olarak dünyadan ayrılmış olan bu
çocuklar, varsınlar şu kitabın (Risale-i Nur'a da
işaret var) içinde yer alan gerçekleri hayal
sansınlar. Ama biliyor ve inanıyorum ki şu
kitapta yer alan hakikatler sizde gerçek-
leşecektir. Ey muhataplarım, Ben çok
bağırıyorum. Çünkü 13. asrın minaresinin
başında durmuş, görünürde medeni ama dine
karşı lakayt, fikren mazinin en derin derelerinde
kalmış olanları camiye çağırıyorum. Ey, hayatın
ruhu olan İslamiyeti bırakmış, iki ayaklı yürüyen
mezarları andıran bedbahtlar! Gelen neslin
kapısında durmayınız. Mezar sizi bekliyor.
Onların önlerinden çekiliniz ki, İslam gerçeğini
yeryüzünde dalgalandıracak o yeni nesil
gelsin.” (Munazarat)
BİTLİS’İM
 STK HABERLERİ

TATVAN LİSESİ
GÖNÜL DOSTLARI
BİR ARADA

itekim Nur talebeleri de bugüne kadar onu

N
Özden KAHRAMAN hakkıyla anlayamadılar. Dünyanın dört bir
yanını medreselerle, okullarla donattılar da
Üstadın, “55 yıllık gaye-i hayalim ve tam elli beş
senedir Risâle-i Nur'un hakaikına çalıştığım gibi
ona da çalışmışım” (Emirdağ Lahikası) dediği
2009 yılında “Van'da bir Medresetü'z-Zehra” açmayı akıl
Tatvan'a yapmış edemediler.
Üstelik o medresenin nasıl inşa edileceğini,
olduğum ziyarette kaynaklarını, hayatını idame etmesi için hangi
parasal kaynakların kullanılacağını dahi haber
arkadaşlarımın vermiş olmasına rağmen…
Ben bunu, Nurcuların bir ayıbı, bir eksikliği
bazılarını görme görüyordum. Birçok şeyi başardılar evet, ama
fırsatım oldu. Üstadın 55 yıllık aşkını, hayalini, gayesini ihmal
ettiler sanıyordum. Belki de zamanı gelmemişti.
Onların da Şimdi herkes ondan söz ediyor. Risale Akademi
ve Risale Haber elbirliği yapıp Van Valiliği ve
katkıları ile Üniversitesi ile birlikte Bediüzzaman'ın bu
arzusunu masaya yatırıyorlar. Akademisyenler
kurulan telefon ve konunun uzmanları ile “ne yapabiliriz, ne
edebilir” diye bakacaklar.
trafiği sayesinde Demek ki zamanı yeni yeni geliyor…
birbirimize ulaştık.
Teknolojiden de
faydalanıp (
Facebook )
sayesinde
sayımızı arttırdık.
Kurduğumuz
Tatvan Lisesi
Gönül Dostları
sayfasından
görüşmelerimiz ve
paylaşımlarımızı
yapıyoruz.

BİTLİS’İM
 İlk toplu
görüşmemizi 2010
Ekim ayında
İstanbul
Göztepe'de,
Tatvan'dan da
katılan
arkadaşlarımızla
gerçekleştirdik.
Genel buluşmalar
haricinde,
ramazan aylarında
da toplu iftar
yemekleri vererek
bu birlikteliği
pekiştirdik.
2010 Mayıs ayında Küçükyalı'da gerçekleşen
yemeğimize Tatvan, Kıbrıs ve Adapazarı'ndan
katılan arkadaşlarımız oldu. Bu yemekte
dostluğumuzun ortak noktası olan Tatvan'a
ziyaret gerçekleştirmeye karar verdik. Doğunun
incisi güzel memleketim Tatvan'da İstanbul'dan
gelen grup ile Temmuz ayında 3 gün bir arada
gezilip anıları tazeleme şansı yakaladık. Herkes
de inanılmaz heyecan ve mutluluk duyguları
vardı. Son gecemizde Tatvan'da yaşayan
arkadaşlarımız ailelerini de getirerek büyük bir
yemek düzenlediler. Bu çok anlamlı yemekte
büyümüş ve geniş bir aile olmuştuk. Bir arada
olduğumuz günlerde hiç büyümemiş, aradan
yıllar geçmemişçesine yoğun duygularla
günlerimizi geçirdik.Büyük misafirperverlik
gösteren arkadaşlarımız bizleri kendi
araçlarıyla 3 gün boyunca Nemrut, Bitli,Ahlat,
Akdamar Adası ve gezilecek diğer yerler
götürüp hoşça zaman geçirmemize vesile
oldular.Sürekli anılarla geçen sohbetlerde
aslında farkına varmadan birbirimize neler
kattığımızı gördük.Arkadaşlarımızın bazılarının
çocukları bayan arkadaşlara hala diye hitap
ederek bizleri gururlandırdılar..Bu ortamlar
Ailece görüşmelerde başlatmış oldu.Yurt içi ve
yurt dışından gelen arkadaşlarımız sayesinde
dönem dönem İstabul'da bir araya toplandık.
Facebook'taki Gönül Dostları grubumuza
özellikle tanıdığımız, görüştüğümüz kişileri üye
olarak ekliyoruz. Aile ortamı gibi
gördüğümüzden üye sayısını kısıtlı tutuyoruz. Bu
yıl haziran ayında düzenlediğimiz yemek için
ulaşabildiğimiz bazı öğretmenlerimize bilgi
verdik. Yıllar sonra öğrencilerinin kendilerini
bulup aramasında çok mutlu oldular.
Yetiştirdikleri öğrencilerini iyi mevkilerde
görmekten gururlandıklarını ifade ettiler.
Florya'da gerçekleşen toplantımıza İngilizce
öğretmenimiz Şemsettin Işıklı katıldı ve bizleri
onurlandırdı. Daha sonra gerçekleştireceğimiz
toplantılara diğer öğretmenlerimizin de
imkânları ölçüsünde katılacaklarını inanıyoruz.
Kendi ailelerimiz haricinde bizlerin en eski
tanıdığımız olan arkadaşlarımızla 25-30 yıllık bir
geçmişi paylaşıyoruz bu durum tüm arkadaşları
birbirleri için daha özel yapıyor düşünün
ömrümüzün geri
kalanın da bizlere en saf, en doğal halimizle
tanıyacak kaç arkadaş bulma imkânımız olabilir
ki! Böyle bir güzellik, arkadaşlık kimlere nasip
olabilir? Gönül dostları olarak bundan sonraki
toplantılarda Tatvan'lı ve Tatvan Lisesi
mezunları olarak adımızı yaşatacak faaliyetler
gerçekleştirmeyi istiyoruz, önümüzdeki yıllarda
kalabalık bir grupla Tatvan 'a gitmek
düşüncesindeyiz. Gönül bağımızı başlatan
Tatvan ve orada yaşayan arkadaşlarla yoğun
sevgi ve özenimizi paylaşmak istiyoruz.
Bizler farklı ailelerden farklı şehirlerden ve farklı
geleneklerden olsak da, Gökkuşağının renkleri
gibi bir araya gelip, dünyayı güzelleştirmek, en
güzel sevgi ve dostluk bağını pekiştirmek
istiyoruz. Gökkuşağını ve dünyayı güzel yapan
içindeki renkler değimlidir? Bir bütün olarak bu
duygularımızı ve düşüncelerimizi bizden sonraki
nesiller de yaşasın güzel vatanda birlik ve
beraberlik için de mutlu kahkaha sesleri
yükselsin istiyoruz. Sohbetler esnasında gönül
bağımızla birlikte kan bağlarımızın da olduğunu
öğrendik. Akrabalar arasında gerçekleşen
evlilikler, bizleri daha da yakınlaştırmış.
Bizler kendimizi yaz tatili dönüşü yada teneffüs
sonrası çalan ders zili ile sınıfta bir araya
gelmiş bulduk.. Zaman hiçbir şeyi tüketmemiş,
kişiler olgunlaştıkça geçmişleri ve anıları daha
değerli, özlemle bir arada olmanın tadını
çıkarmışız. Bu duygular bizleri tekrar Tatvan'a
götürmüş, ne mutlu ki çocukluğumuzu,
arkadaşlığımızı ve sevgimizi yitirmemişiz.
Okulun ilk günü heyecanıyla Hollanda, Kıbrıs,
İzmir, Ankara, Adapazarı, Bitlis ve Tatvan'dan
toplantılarımıza katılan tüm Gönül Dostlarına
teşekkür ediyoruz. Kim bilir ulaşamadığımız kaç
arkadaşımız aynı duyguların özlemi
içerisindeler. Tatvan Lisesi Gönül Dostları
grubunun tüm üyelerine katkıları ve katılımları
için çok teşekkür ediyoruz. Gönüller girebilmek,
sevgi ekmek ve kalıcı olmak zordur. Ne mutlu
bizlere ki sevgilerimizi yeşerttik ve büyük bir
çınara çevirdik. Hayatınızda sevdikleriniz,
dostlarınız, sıcacık sevginiz ve paylaşımlarınız
hiç eksik olmasın Gönül Dostlarım…
BİTLİS’İM
 STK HABERLERİ
KALE GÖLET BARAJI
19 YILDIR BİTMEYİ
BEKLİYOR...
B
Bitlis'in Güroymak
(Norşin) ilçesinde
Güneydoğu Anadolu
Projesi kapsamında
yapımına 19 yıl önce
başlanan Kale Gölet
Barajı 12 hükümet 15
bakan ve 8 yüklenici
firmayı geride bıraktı.
Bunca seneye rağmen
bir türlü tamamlanıp
sulamaya açılarak
bölge halkının yüzünü
güldüremedi. Önce
Bayındırlık ve İskân
Bakanlığına devredilen
baraja beş yıl tek çivi
çakılmadı, son iki yıldır
yapım işini Devlet Su
İşleri yürütüyor.
BİTLİS’İM
ugüne kadar 8 yüklenici firma, 15 bakan gören
gölet bulunduğu Kaleli köyüne ve çevre köylere
yaşattığı türlü zorluklar nedeniyle insanları
canından bezdirdi. Bir türlü bitirilemeyen
barajdan en büyük zararı Kaleli köyü sakinleri
görüyor. İlk olarak köye baraj yapılacağının
öğrenilmesi halk tarafında sevinçle karşılanmış.
Nihayetinde tarıma ayrılan topraklar barajla
birlikte modern sulamaya açılacak, bununla
beraber daha çok alanı daha kolay bir şekilde
sulayabileceklerdi. Halk daha önce ilkel
şartlarda dere suyunu tarlalara taşıyordu. Bu
durum hem zahmetli hem de pahalı bir
yöntemdi. İstimlâk edileceği söylenilen arazileri
de devlete köylüler tarafından hemen verilmişti.
Daha sonra barajın yapımı için kolaylık olsun
diye yapılan yollar birçok köylünün arsasından
geçti. Bu arazilerin ödemeleri yetkililer
tarafından söz konusu dahi olmadı. İlk yıllar
çalışmalar gayet hızlı bir şekilde yürütülüyordu
daha sonra bu durum değişmeye başladı.
İlerleyen yıllarda bu çalışmalar senede 20 güne
kadar düştü. Bir dönem birkaç yıl ara verildi
barajın yapımına. Kendileri için bir lütuf
olduğunu düşündükleri baraja bir türlü
kavuşamayan bölge insanı baraj yüzünden
kullanamadıkları arazilerinden her yıl zarar
etmeye devam ediyor. İlçede geçim kaynağının
temeli tarıma dayalı olduğu düşünülürse
kaybedilen miktar daha iyi anlaşılabilir. Bu
kayıp ilçe halkı için önemli bir miktar.
Susuz kalan araziler
erazyona uğradı
Baraj projesinde, 20 bin dönüm arazi sulu tarım
yapılabilme imkânı sağlayacağı planlanıyordu.
Baraj çalışmaları olmadan önce ilkel şartlarda
dahi olsa 10 bin dönüm arazi tarım için
kullanılabilir haldeydi. Fakat baraj yapımından
sonra bölge halkı toplamda 3 bin dönüm arazisini
ancak sulayabiliyor. Bu arazilerin sulama maliyeti
de çiftçilere yüksek harcamalara neden oluyor.
Köylüler yıllardır topraklarını ekememenin
sıkıntılarını yaşıyor. Bunca dağlık, tarım için
elverişsiz bölgede onlar en düz tarım arazilerine
sahip, gürül gürül akan dereleri var fakat bunları
seyretmekten başka ellerinden bir şey gelmiyor..
Yaşananlar sadece Kaleli köyünün kaderi değil,
ilçe halkının tamamının ortak sorunu. 17 yıldır hiç
ekilmeyen topraklar var. Yıllar önce ekilen
topraklar erozyona uğramış şekilde. Bir hiç
uğruna kurak topraklar olmaya başladı. Susuz
kalan arazilerde hiçbir tarım faaliyeti
yürütülemiyor. Barajın yapımı sözde 10
mahallenin, 5'te köyün arazilerini sulayacaktı.
Bunlar yıllardır olmadığı gibi üstüne üstün dere
suyundan yararlanan; Üzümveren, Kaleli, Yamaç,
Yeşilova, Girne gibi sekize yakın köy ve mahalle
de bu sudan mahrum kaldı. Baraj 11 köylünün
arazileri üzerine kuruldu. Kimileri arazilerinin
tamamını, bazıları da bir kısmını devlete sattı.
Arazilerini baraj için satan köylüler birkaç yıl
sonra modern bir tarım yapacaklarını düşünürken
hiç biri buna şahit olamadan, barajın bittiğini
göremeden öldüler.
Baraj yapımı sırasında
kesilen ağaçlar
Bölgede çalışmalar başlatılmadan önce 30 bin
dönüm arazi üzerinde bulunan 18 bine yakın
kavak ağacı bulunuyordu. Geniş alana yayılmış
olan ağaçların içinde tarım rahatlıkla
yapılabiliyormuş. Fakat göledin yarattığı erozyon
yıllar içerisinde binlerce kavak ağacının
ku r u m a s ı n a n e d e n o l d u . E k i p m a n l a r ı n
yerleştirildiği alanlar, işçi yatakhaneleri ve
yemekhaneleri için prefabrik konutlar, büro alanı,
bekçi kulübesi derken de yine binin üzerinde
kavak ağacının kesildiği resmi evraklar da yerini
almış. Ayrıca baraj için yapılan yol güzergâhı da
yapılan yanlış hesaplamalar sonucunda ormanlık
alandan geçirildiği için de yüzlerce ağacın
kesilmesine neden olmuş. Ormanlık alanın tahrip
olması yabani hayvan nüfusunu da bitirme
noktasına getirmiş. 22 çeşit yabani hayvandan
geriye sincap, tavşan gibi birkaç tür kalmış. Yolun
yanlış olduğu anlaşılınca yapılan yeni yollarda
köylünün arsalarının parçalara ayrılmasına
neden olmuş. Bu kadar tahripten sonra geriye
koruma altında olan 3 bin kavak ağacı kalmış.
Bitirildi diye 2007 yılında Başbakan tarafında sine
vizyonla toplu açılış töreninde Kaleli Baraj
Göledi'nin de açılışı gerçekleştirildi. Fakat Kaleli
Gölet Barajı aradan 4 yıl geçmesine rağmen hala
h i z m e t e s o ku l a m a d ı . G ü r o y m a k t a r ı m ı
destekleyeceği düşünülen gölet her yıl tarımda
yarım milyondan fazla zarara neden oluyor.
BİTLİS’İM