Professional Documents
Culture Documents
Tasarım Ders Notu 2
Tasarım Ders Notu 2
Kimyasal reaksiyonlar gerekletirmek zere tasarlanan kaplara REAKTR ad verilir. Bir proseste hammaddelerin rnlere dnt adm olup proseslerin kalbi olarak adlandrlmtr. Prosesin genel ekonomisini en fazla etkilediinden, tm tasarm ileminin en hayati basamadr. Reaktrleri eitli biimde snflandrmak ve tasarlamak mmkndr. 1. Operasyon Biimine Gre; Kesikli (Batch), Srekli ( Continuous) ve Yar Kesikli (Semi Batch) Reaktrler. 2. Mevcut Fazlara Gre; Homojen (Homogeneous) veya Heterojen (Heterogeneous) Reaktrler. 3. Ak ekli ve Temas Biimlerine Gre; Kartrmal Tank Tipi Reaktrler, Borusal Reaktrler, Sabit Yatak Reaktrleri, Hareketli Yatak Reaktrleri, Akkan Yatak Reaktrleri, Kabarckl Kolon Reaktrleri, Spray Reaktrler, Sv Film Reaktrleri, Dner Frnlar. Temel reaktr tipleri olan Kesikli Reaktr, Srekli Tank Tipi Reaktr ve Borusal Reaktrlerin karlatrlmas Tablo 1de verilmitir. Operasyon biimlerine gre reaktrler aadaki gibi zetlenebilir.
b. Srekli Reaktrler: Reaktanlar reaktre devaml olarak belli bir besleme hznda
verilir ve oluan rnler yine srekli olarak reaktrden alnr. Kararl halde allmas durumunda reaktr knda veya reaktrn herhangibir noktasndaki artlar zamanla bir deiiklik gstermez.
Yukardaki ekilde (a) Srekli alan bir Borusal Reaktr, (b) Srekli alan Tank Tipi Reaktr (CSTR) ve (c) Seri Halde (Cascade) dzenlenmi CSTR tipi reaktrler gsterilmitir.
c. Yar Kesikli Reaktrler: Srekli veya kesikli proses tanmlarna uymayan iletme
biimleri yar kesikli veya yar srekli proses olarak adlandrlr. Bu tip iletmelerde reaktanlarn biri nceden yklenip dieri srekli ilave edilebilir (Aadaki rnek) veya reaktanlar nce yklenip, rnlerin bir ksm reaksiyon devam ederken alnabilir. Veya, reaksiyona belli periyodlarda mdahale edilebilir.
Aadaki ekilde Kesikli (a), Yar Kesikli (b) ve oluan gaz rnn srekli olarak reaktrden alnd (c) Yar Kesikli Reaktr uygulamalar gsterilmitir.
5. Gaz-Kat Reaksiyonlar: Baz reaksiyonlarda kat reaktan veya katalizr olarak rol
alr. (Demir oksidin indirgenmesi, kat yaktlarn yanmas, metalik demir ve su buhar ile hidrojen retilmesi).
hava, doal gaz veya amonyak retiminde kullanlan hidrojenden uzaklatrlmas amacyla uygulanabilir. Ayrca, amonyak, slfrik asit retimleri de bu tip reraksiyonlara rnek olarak verilebilir. Heterojen reaktrler genellikle farkl fazlarn birbirleri ile temas biimlerine gre snflandrlm ve adlandrlmtr. Heterojen reaksiyonlarn gerekletirilmesinde kullanlan baz reaktr tipleri aadaki gibi zetlenebilir. a. Sabit Yatak Reaktr: Kat reaktan veya katalizr (genellikle ap 1 cmden byk pelet eklinde) reaktre yklenir ve akkan alttan verilerir ve peletlerin arasndaki boluklardan geerken reaksiyon gerekleir. Is ve ktle transferinin ok iyi olmad reaktr tipleridir. b. Hareketli Yatak Reaktr: Bu tip reaktrlerde kat ve akkan kar akm eklinde her ikisi de srekli olarak hareket eder.
c.
eklinde hareket ederler. Bu tr reaktrlerde iyi bir kartrma ile birlikte yksek derecede s ve ktle transferi mmkn olur. Reaktrde homojen bir scaklk dalm elde edilir.
d.
Sv reaktan ile doldurulmu dikey kolon eklindeki reaksiyon kabnda sv kabarcklar halinde ykselir. Sv reaktan stten beslenir ve alttan rn alnr. Gaz reaktan svda absorplanarak reaksiyon sv fazda gerekleir.
e.
Spray Reaktr: Gaz alttan verilirken sv stten spray eklinde pskrtlr. Reaksiyon
ounlukla gaz-sv ara yzeyinde gerekleir.
f.
Dner Frn:
Genellikle yksek scaklkta gerekleen kat-kat ve gaz kat reaksiyonlarnda kullanlr. Yksek scaklk frna verilen yakt gaz ile salanr ve kat reaktanlar frn boyunca ilerlerken reaksiyon gerekleir.
g.
g. Sv Film Reaktr
Ceketli Is Deitirici
Reaktr tasarmnda reaksiyon scaklnn kontrol altnda tutulabilmesi ve reaksiyon srasnda oluan snn uzaklatrlabilmesi veya reaksiyon iin gerekli snn salanabilmesi iin reaktrle birlikte ne tr bir s deitirici donanm gerektii hususununda kararlatrlmas gerekir. Bu amala, ekillerde baz rnekleri gsterildii gibi, ceketli, spiral, borulu vs. s deitirici dzenlemeleri gerekletirilebilir.
Spiral Is Deitirici
Borulu Is Deitirici
Harici Is Deitirici
Hava Istcl
4. Emniyet (Gvenlik) Faktrleri: Reaktrlerin korrozif, zehirli veya sala zararl reaktan veya rnler ile, reaksiyon ve proses artlarnn kontrol altnda tutulmas iin gerekli donanm iermelidir. 5. Ekonomik Faktrler: Reaktrn satn alnmas ve iletme giderlerinin finansman imkanlarn amamas gerekir. letme giderleri olarak enerji sarfiyat, hammadde giderleri, saflatrma giderleri, iilik giderleri gibi kalemler dikkate alnabilir.
Tm bu faktrlerin dikkate alnmas gerei reaktr tasarmn olduka karmak ve zor bir grev haline getirir. Ancak, birok durumda baz faktrler daha nemli hale geer ve grev daha kolay hale gelebilir.
Baarl bir reaktr tasarm iin, tasarm ncesi, tasarm esnasnda veya tasarmdan sonra aadaki sorularn ilgili aamalarda akla kavuturulmas ve karara balanmas gerekir. 1. Besleme bileimi ve artlar nedir? Beslemenin reaktre veriliinden nce her hangi bir saflatrma veya ilem gerekli midir? 2. retim Kapasitesi ne olacaktr? 3. Reaksiyon iin katalizr gereklimidir? Katalizrl ve katalizrsz durumda reaksiyon kinetii nedir? ki farkl durum iin reaktr tipleri ne olabilir? 4. En ekonomik retim iin retim artlar (scaklk, basn, kartrma hz vs.) ne olmaldr? 5. Verimi arttrmak, s etkilerini kontrol altnda tutmak veya katalizr mrn uzatmak amacyla, beslemeye inert veya baka bir madde katmak uygun olur mu? 6. Proses srekli mi, yoksa keskli mi olacaktr? Yar kesikli bir uygulama daha uygun olabilir mi? 7. Proses iin en uygun reaktr tipi hangisidir? Farkl reaktr tiplerini ayn anda kullanmak daha yararl olabilir mi? Veya, ayn reaktr tipinden birden fazla reaktr seri veya paralel halde kullanmak verimi arttrabilir mi? 8. Reaktr geometrisi ve bykl ne olacaktr? 9. Proses iin gerekli s transfer donanm en uygun ekilde nasl dzenlenebilir? Proses adyabatik, izotermal veya bunlarn arasndaki artlarda m gerekletirilmelidir? 10. Arzulanan dnme ulamak iin geri dnme ihtiya varmdr? Veya, geri dnmle verim arttrlabilir mi? 11. Katalizr reaktre nasl yklenecek ve nasl yerletirilecektir? Gerekmesi durumunda katalizr kativasyonu ve rejenerasyonu nasl gerekletirilecektir? 12. Reaktr k bileimi ve artlar ne olacaktr? Son rn eldesi iin fiziksel ayrma veya saflatrma ilemleri gerekecekmidir? 13. Proseste kullanlan kimyasal veya akkanlar korrozifmidir? Ar scaklk veya basn gerekmektemidir? Bu nedenle, zel malzeme veya ekipmana ihtiya varmdr?