Prmbytjet nga Lumi i Gjadrit koha pr refleksion

Haki KOLA Kur na than n Vig-Mnl se zyrat e komuns ishin 80 metr mbi det, u duk si nj cudi. Nj zon aq e ulet dhe aq e izoluar!? Malet e kodrat i vijn pr rreth shtratit t Gjadrit, toka q i mbulon sht tashm e lodhur, bimsia q i vesh kryesisht pish rezultat i pyllzimeve te gjysms s fundit t shekullit t kaluar, nuk sht e zonja t mbuloj tokn, q i ngjan nj ranishtje t grinjt pa jet. Ky mal nuk e mban dot tokn e tij, toka nuk sht e zonja t mbaj barin dhe pa bar ajo nuk e mban gjn e gjall. Toka pa bar sht si trupi pa lkur, e zbuluar dhe e ndjeshme deri n ekstrem. Shiu e bora, e transformojn dheun n nj lng t ngjashem me llavn q vrshon n shtratin e lumit dhe prmbyt cdo gj, n fushn e Shkodrs, mbath Drinin e Bunn, u shkatrron t mbjelllat e pakta fshatarve q banojn n lugin duke krijuar kriza t ashpra sociale pak a shum n cdo 5 vjet. Duket komode dhe e mods t prmendsh fjalet prdorim i qndrueshm apo zhvillim t zonave malore pr sigurin dhe mirqnien e s ardhmes son. Por sa kemi msuar n shkollat tona pr kt, sa i sht vn kjo detyr vitale krkimit shkencor shqiptar apo edhe shkollimit e e dukimit t popullsise, jo vetm pr Gjadrin por pr tr vendin q sht ndr 20 m malort e bots!????. Ndrsa vazhdojm y ecim shtratit t Gjadrit s bashku me prfaqsues t Ministrise se Mjedisit, prfaqsues t korporats Austriake t Pyjeve, t sherbimit pyjor t Shkodres, koordinatorin e projektit t Banks Botrore pr rajoninLezhe-Shkodr, e prpiqmi t japim argumenta nj donatori potencial pr t ndaluar degradimin e mtejshem t Gjadrit, debati me nesh e disa banorve q na afrohen e bashkohen me neve, zhvillohet i ashpr. Pasiguria njerzore Akoma ka njrez q banojn n cadrat e Hajmelit q nga prmbytjet q bri Gjadri n vitin 2002. Ndersa shteti e Banka Botrore ndrhyn pr t riparuar pritn gjigande t shkatruar, njerzit q kan humbur shtpi e katandi duken t lnduar dhe ndjehen n konflikt me lumin e shtetin. Ata na takojn e ankohen se prse shteti bn prita e nuk ndrton shtpit e tyre dhe Aleksandri nga Austria thot se ai ka frike t hyje garant pr t investuar e pr t br pyll n Gjader, pasi pr kta banor t friksuar pylli mund t digjet apo prishet me leht se nj prit malore. Pasiguria njerzore sht evidente n ekosistemet malore dhe bhet shkak pr shum konflikte. Kjo ndodh kryesisht pr shkak t varfris q sht sikur ka futur rrenje, ne kete ishull te izoluar shume afer fizikisht, por i fshehur e i shendrruar pothuaj ne te harruar, si pasoje e mungeses se shanseve pr aktivitete ekonomike, potencial t ult prodhues t biomass dhe shanseve t pakta pr t rritur nivelin arsimor t popullsis. Pamjet erozioni i tokes e popullsise deshmojne se harresa paguhet shtrenjte e diferencat midis popullsise q jeton n zonat malore me ata q jeton posht n fush sht n rritje, nevojat pr ujin dhe drurin jan n rritje, cka e bjn malin m t sulmuar dhe konfliktin fush mal m t hapur. Uji, Bora e Akulli

Malet rreth Gjadrit e kaluan dimrin e fundit pa bor. Gjithmon e m t rralla po bhen akulli e bora n malet tona, q vazhdimisht paksojn furnizimin e burimeve si dhe vshtirsojn kushtt e jetses si pr malin e pr fushen duke na dhn m pak uje e m pak drit. Aktivitetet dhe prdorimi historik pr jetes i malit kan ndryshuar siprfaqn dhe konfiguracionin e tokave duke modifikuar njkohesisht proceset hidrologjike. Kjo sht mjaft e dukshme n ekosistemet shum t brishta t Gjadrit, ku keq menaxhimi zgjedhja e gabuar e llojeve pr pyllzime dhe mbi kullotja n shekuj kan cuar n humbje totale t shtreses aktive t tokes dhe sedimentet aktuale jan gur e shkmbenj n prmasa t ndryshme. Sedimentt e mbathjet Degradimi i ekosistemit t Gjadrit sht shkaku kryesor i sedimenteve, ndrsa prdorimi i paprshtatshem i tokave e ka prshpejtuar fenomenin e erozionit n Gjader, reaksioni sht zinxhir, pasi Gjadri sht pasuar n Dri, Drini n Bun e Buna sht br e palundrueshme e pr pasoje Shkodra m e izoluar e m shum probleme serioze sociale, por edhe shkatrrim t tokave bujqsore e kosto shume t shtrenjta t ndrtimit t pritave t betonit, pastrimit t sistmeve ujitse dhe infrastruktures rrugore

Prdorimi i toks
Zevendes kryetari i komuns se Vig Mnles thot se blektoria e imt ka psuar ulje shum t ndjeshme. Njerzit e blegtoria kan ikur e duket si i paarsyeshm ritmi shum i ult i rehabilitimit t toks. Syri t rrok vetm disa korije t ruajtura, pr rreth Kullave ku toka duket se po vishet edhe nga bari. Gabimet pr nj kohe shum t gjat e kan cuar thell smundjen dhe n stadin q jan faqet e kodrave dhe maleve, u duhet koh e gjat t fillojn e t mbajn n gjirin e tyre bar e gjeth. .Intensifikimi i bujqsise n gjysmn e fundit t shekullit t kaluar dhe hapja e tokave t reja n kodra e male, me synimin pr ti shndrruar ato n fusha, shpyllzimet e taracimet, kan ndikuar n proceset e degradimit t mbi 20 mij hektar toka t mikrobazenit. Gjndja e tokave duket e pashpres dhe reflektimi sht q mjediset natyrore malore jan shume t ndjeshme karshi degradimit, dhe kusht paraprak i domosdoshm pr prdorimin e tyre sht gjykimi i tyre nga mndje t hapura q arrihet duke investuar m tepr pr edukimin e njerzve, dhe marreveshjet e qarta njerzore q kur vihen n prdorim, t realizohet prdorimi i praktikave m t mira t menaxhimit, duke aplikuar me shum rigorozitet masat ruajtse dhe mbrojtse.

Biodiversiteti
Lugina e Gjadrit prmban biodiversitet shum t pasur kulturor e biologjik. Ndrsa sheh kullat n dy ant e lugins dhe mbeturinat e nj vendbanimi n mes t shtratit t prroit, e kujton legjndat e traditave e kanunve, mendja t shkon se sht koha q duhen br m shum prpjekje pr t arritur q ky diversitet t dokumentohet dhe t ruhet, si dhe duhet q t prgatitemi pr t siguruar prfitime ekonomike prej tij, pr t cilat duhen rregulluar politika e kuader ligjor q prfitimet e prdorimit t ktyre burimeve gjntike, apo turzimit kulturor tradicional tu kthehen maleve si dhe humbjet e kapitalit gjenetik apo kulturor t mbahen n minimum. Tregu e krkon kt pasuri q ofron Gjadri. Prsri gjuha vete tek dhemb dhmbi. Duhet m shum

edukim e dije, q ti ngjan vendit e tregut, q Europiant ti afrohen pr t zbuluar thesaret etnografike te lugins.

Turizmi
Mezi po e presim zhvillimin e turizimit malor. Duket si nj drit e largt dhe si nj ner, pr t zvogluar shkatrrimin e pyjeve e t malit e pr ti ln t rriten. Por duket sikur asnj institucion qndror shkencor nuk e ka parasysh faktin q turizmi sht ndr sektoret m dinamike n bot, dhe sistmet malore jan vecanrisht t ndikueshme nga kjo tendenc n vendet e zhvilluara. Si aktivitetet verore ashtu edhe ato dimrore q kan lidhje me ujin, born, kafshet apo aktivitetet tradicionale kulturore, zakonet e traditat po rritn me ritme shum t shpejta, dhe n horizontin e ktij viti duken shenja shtimi t duksm edhe tk ne.Por I duhet thirrur mndjes. Mjedisi malor sht shum i brisht dhe nj turizm i pakontrolluar do t rezultoj n degradim t shpejt t mjedisit kulturoredhe atij biofizik.

Qeverisja
Ndrsa nnkryetari i komuns dhe kryetart e fshatrave shpjegojn prmasat e fatkeqsive q krijon vershimi i Gjadrit, prfaqsuesi i sherbimit pyjor Austriak Aleksandri, pyet nse Vig-Mnela ka komunikuar pr kt pro blem me fshatrat e siprme q duken si shkaktar kryesor t degradimit dhe pikrisht me Qrretin e Puks e Ungrejin apo Kashnjetin e Lezhs. Qenia e tre komunave n tre rrethe t ndryshme, Ungrej edhe n prefetkur tjetr, e bn pothuaj t pamundur komunikimin, komunikim pr njrez q kan ndikim rrnjsor n jetn e njri tjetrit. Ne jemi t dnuar t msojme se sistemet politike n trritoret malore jan t nnvlersuar dhe t gjitha vendimet pr menaxhimin e burimeve natyrore t mikrobazenit t Gjadrit merren nga Tirana dhe n rastin m t mire nga Lezha e Shkodra, me pak fjale nga fusha, pothuajse duke mos i pyetur banort autokton.Banoret kerkojn lis e gshtnj e mbjellin at edhe me forcat e veta, ndersa shkencetaret e Tirans apo Shkodres prsri ngulin kmb tek pisha. Mund t harxhosh or t tra dhe prap nuk do ti bindesh q asaj toke, e atyre njerzve, u duhen lloje q mbshtesin tokn dhe jetn, e se pisha prish tokn kullosore, shton aciditetin, nuk i duhet gjse s gjall dhe as fshatarit. Sistemi ligjor pr t rregulluar menaxhimin e ktyre burimeve natyrore malore sht pothuajse inekzistent, sidomos pr burimet ujore e pyjore n lidhje me marrdheniet e popullsive q banojn n pjeset e siprme e t poshtme t t njjtit bazen ujembledhes apo mal, ku vendimet politike me ato pr prdorimin e toks, punojn m njsi tjetr kohore krahasuar me proceset n ekosisteme. N vend q t ndjehen pronare reale t atij vendi t ashpr, fshatarve u kujtohet n cdo moment se ata jan bujts n pyjet e kullotat e shttit, nj deklarim q vetm shton zjarrin gerryerjet e dmtim t mbuleses pyjore

Ndrveprimi mal- fush

Psimi i ardhur nga Gjadri na mson q proceset e ndrveprimit mal fush jan ndr m seriozet pr zhvillimin e zonave malore. Fusha po vuan zin e drits, fusha krkon uj pra krkesat m t mdha pr keto prodhime t malit jan n fush, ndrkoh q ata ndodhen n male. Pothuajse pr asgj q malet prodhojn dhe pr burimet natyrore q ata i japin fushs nuk shprblehen, as edhe pr kontributin q japin pr

funksionimin e mir dhe krijimin e kushtve q kto ekosistme malore ti sigurojn kto burime. Nse mali menaxhohet keq, t gjitha pasojat bien mbi popullsin e fushs si zija e drits, prmbytjet, thatsirat, mbushjet e rezervuarve, prishja e kanaleve ujitse. Megjith kt realitt deputtt si vendim marres pothuajse asnjher nuk arrijn t bjn lidhjen midis proceseve afat shkurtra e atyre afat gjata, si dhe ndikimet e tyre n ngjarjet dhe proceset q ndodhin n nj distance t larget prej vendit q i shkakton. Krkimi shkencor n t gjith nivelet, pothuajse nuk i ka prekur kurre t tilla raport me ndikim t madh n zhvillimin e vendit. Kam frik se nuk i ka shkuar ndonjher ndrmend, dhe kurre nuk eshte bere debat, nse organizimi aktual i banoreve q jetojn n bazenin e Gjadrit t ndar n tre rrethe e dy prefektura sht ai q duhet....