C DW Byjny KW PQW Sicv: Siqgur Prswid) Gur Igawn A JN Scu Nyzi Pweaw) A Qir Cwnxwu Aigawnu A Dwy (Gvweaw)

You might also like

Download as pdf or txt
Download as pdf or txt
You are on page 1of 48

gurmiq zwn

>

nv<br

< siqgur pRswid ]


gur igAwn A<jn scu nyZI pweAw ] A<qir cwnxwu AigAwnu A<Dwy{ gvweAw ]

2007

>

(Dwm~ pRcwr kmytI kw mwisk pZ)


kwiq~k-mwg~SwIw, s<vq nwnkSwwhI 539
nv<br 2007
vw~ 1 A<k 3

s<pwdk
ismrjIq is<G
Em. E., Em. Em. sI.

pRiq kwpI
swlwnw (dySw)
AwjIvn (dySw)
swlwnw (ivdySw)

shwXk s<pwdk
suir<dr is<G inmwxww
Em. E. (ih<dI, p<jwbI), bIEf.

c<dw

3
10
100
250

{pXy
{pXy
{pXy
{pXy

c<dw Byjny kw pqw


sicv

Dwm~ pRcwr kmytI


(iSwromixw gu{wrw pRb<Dwk kmytI)
I Amqsr-143006

Pon : 0183-2553956-57-58-59
E#sty<Swn n<br
PY#s :

ivqrxw ivBwg
303
s<pwdkIX ivBwg 304
0183-2553919

e-mail : gyan_gurmat@yahoo.com
website : www.sgpc.net

ivwX sUcI
gurbwxwI ivcwr
s<pwdkIX
gu} nwnk swihb kI bwxwI . . .

-fW. ANjUmn
v<Sw sy sbko Xwr qo hY! (kivqw)
-fW. mnjIq kOr
I gu} nwnk dyv jI kw 'scw sOdw'
-fW. rCpwl is<G
. . . gu} nwnk dyv jI
-I pRvIxw kumwr
bwbw nwnk (kivqw)
-fW. nrySw
jgq gu} nwnk (kivqw)
-fW. suir<drpwl is<G
Awj bhuq Xwd Awqy hY< . . .
-fW. dInwnwQw Swrxw
I gu} qyg bhwdr jI . . .
-fW. mnmohn is<G
swmwijk smqw AOr nvm gu} . . .
-I suryNdR kumwr AgRvwl
ihNd kI cwdr . . .
-I pRvIn gRovr
B#q nwmdyv jI kI bwxwI . . .
-fW. AnIqw Swmw~
min jIqY jgu jIqu
-s. bliv<dr is<G g<BIr
gurbwxwI rwg pircX-7
-s. kuldIp is<G
gurbwxwI ic<qnDwwrw-14
-fW. mnjIq kOr
gu}-apmw : 13
-pRo. bliv<dr is<G jOVwis<Gw
ivmwdI vw<q-9
-fW. Amq kOr
dSwmySw ipqw ky 52 drbwrI kiv-3
-fW. rwjy<dR is<G
Kbrnwmw
Awpkw pZ imlw

2
3

5
7
8
10
14
14
15
17
19
23
25

28
31
35
37
40
44
45
47

gurmiq zwn

nv<br

2007

gurbwxwI ivcwr
jo n{ duK mY duKu nhI mwnY ]
suK snyhu A{ BY nhI jw kY k<cn mwtI mwnY ]1]rhwa]
nh in<idAw nh asqiq jw kY loBu mohu AiBmwnw ]
hrK sog qy rhY inAwra nwih mwnu Apmwnw ]1]
Awsw mnsw sgl iqAwgY jg qy rhY inrwsw ]
kwmu oDwu ijh prsY nwhin iqh Git bRhmu invwsw ]2]
gur ikrpw ijh nr ka kInI iqh eh jugiq pCwnI ]
nwnk lIn BeAo goib<d isa ija pwnI s<ig pwnI ]3]
(pw 633)
nvm gu} I gu} qyg bhwdr jI mhwrwj es pwvn Swd my< gurmuK-jn ky pRmuK
ic<Nh dSww~qy huE mnuX mwZ ko gurmuKqw ky mwg~ pr clny ky ilE pRyirq krny kw
propkwr krqy hY<[
gu} jI kQwn krqy hY< ik hy Bwe~! jo mnuX duK kI iQwiq my< duK ko nhI< mnwqw
Bwv duiKq nhI< hoqw, ijs mnuX ky idl my< suK-suivDwwAo< ky swQw lgwv nhI< AOr n
an suK-suivDwwAo< ky ABwv kw BX hoqw hY, jo mnuX sony ko imt`tI ky smwn mwnqw
hY, gurmuK vhI hY[
gu} jI Prmwn krqy hY< ik jo dUsro< kI in<dw nhI< krqw AOr n hI quiq krqw
hY, ijsky mn my< n lwlc n moh AOr n hI Ah<kwr hY, jo KuSwI AOr gmI sy pr
AQwvw inly~p-Alyp rhqw hY, ijsko n vX< ky sMmwn kI eCw hoqI hY AOr n hI
Apmwn ho jwny kI Sw<kw Xw BX hI hoqw hY, gurmuK vhI hY[
gu} jI Awgy kQwn krqy hY< ik hy Bwe~! jo mnuX AwSwwAo<, eCwAo< Ev< mnokwmnwAo< ko pUxw~q: Xwg dyqw hY AOr duinXw ky swQw hd sy bFkr ilpwXmwn n hokr
vX< ko iQwr mnoiQwiq my< rKqw hY, jo kwm AOr oDw jYsy ivkwrI Bwvo< sy ACoh rhqw
hY, asI ky dX my< pRBu invws krqy hY<[
gu} jI Prmwqy hY< ik ijs mnuX pr pRBu ny kpw kI asny hI Xh jIvn-F<g
phcwnw AQwvw Dwwrxw ikXw hY[ nvm pwqSwwh, I gu} nwnk dyv jI mhwrwj ky pwvn
nwm ko Xh pwvn Swd smip~q krqy huE kQwn krqy hY< ik apro#q ic<Nho<-ivSowqwAo<
kw Dwwrk mnuX prmwmw ky swQw es pRkwr AByd ho jwqw hY jYsy jl ky swQw jl
kw ivlX hoqw hY[

gurmiq zwn

nv<br

2007

s<pwdkIX

jn-swDwwrxw ko pwK<ifXo< ky mhwjwl sy vX< bcnw hogw!

mnuX ko pRBu prmwmw sy sw@wwkwr krny, assy imlwp krny kI eCw Awid kwl
sy rhI hY[ vwqivk s<q AQwvw siqgu{ mwnv kI es eCw kI pUiq~ kw mwDXm bnqy
hY< jbik nklI s<q AQwvw 'Apny mu<h sy imXw< imt`TU bnny' kw Amlo-Xvhwr krny vwly
qQwwkiQwq gu} logo< ko pRBu prmwmw ky swQw sw@wwkwr krwny ko Xwpwr bnwkr logo<
kw jmkr Swowxw krqy hY<[ esI qrh prmwmw kw AwBws krwny ky pRloBn dykr vy
Eysy Fo<g Ev< Cl-kpt krqy hY< ik jd hI logo< kI njro< my< Kud ko 'prmwmw' Xw
'gu}' ky }p my< pRquq krny lgqy hY<[ Eysy nklI s<q AOr qQwwkiQwq gu} hmwry smwj
my< sidXo< sy Apnw Aiqv kwXm rKqy cly Aw rhy hY<[ log icrkwl sy anky pwK<fjwl my< P<skr Apnw bhup@wIX qQww byikrk Swowxw krvwqy cly Aw rhy hY<[ logo< ko
Eysy Fo<igXo< sy bcwnw Ek puNX km~ hY[ Xh puNX km~ inBwny my< gurmiq ivcwrDwwrw qQww
gurmiq jIvn-Xui#q sy piricq AOr es ivcwrDwwrw v jIvn-Xui#q ky AnuswrI gurmuKjn Apnw bnqw Xogdwn fwlkr mwnvqw kI mhwn syvw kmwkr gu} kI KuiSwXo< ky
pwZ bn skqy hY<[
es pRkwr kI syvw sv~pRQwm isK Dwm~ ky s<Qwwpk gu} nwnk swihb ny inBwkr
Apnw rOSwn mInwr kI Bw<iq <cw v ajvl adwhrxw rKw Qww[ gu} jI ky smX my<
pYg<br AOr AOilXy khlvwny vwly, Apny Awp ko AwDXwimk pIro< ky }p my< aBwrny ky
ilE XnSwIl log jnswDwwrxw ko Apny qp-qyj ky bl sy frwny AOr an pr ApnI
Dwwk jmwny ky ilE pRXnSwIl Qwy[ anky oDw qQww opI sy log KOPjdw rhqy Qwy[
mulqwn ky hmjw gO<s nwmk pIr kw adwhrxw gu} nwnk dyv jI mhwrwj kI jNmswiKXo<
my< es pRs<g my< dyKw jw skqw hY[ gu}-bwby ny as pIr ko asky vwqivk k~X sy
Avgq krwkr sIDwy-swdy logo< ko asky BX sy mu#q krwny kw propkwr ikXw[
Eysy hI gu} jI ky Xug my< isd`Dwo< qQww XoigXo< kw bhuq jor Qww[ vy vX< ko pRBu
prmwmw ky swQw imly huE pRkt krky Awm logo< my< Apny bFpn kw pRktwvw krqy Qwy[
gu} jI ny sumyr pv~q pr jwkr smX ky isd`Dw khlvwny vwlo< ko cyqwXw ik Xid anky
pws ADXwm vqu hY qo vy smwj my< rhkr asko ivqirq krny sy BgOVw #Xo< hY<? Bwe~
gurdws jI ky Swdo< my<- isDw Cip bYTy prbqI kaxwu jgiq ka pwir aqwrw?
gu} bwby ny aNhy< Xh cyqwXw ik vX< zwn sy hIn honw AOr kyvl SwrIr pr ibBUiq
ml lynw XogI honw nhI< hYjogI igAwn ivhUixwAw insidin A<ig lgwE Cwrw[
B<grnwQw XogI ny gu} bwby ko khw, 'Awp ny dUDw my< #Xo< kw<jI fwlI?' 'adwsI' kw

gurmiq zwn

nv<br

2007

bwxww aqwr dobwrw 's<swrI rIiq' #Xo< clwe~? (cU<ik gu{ bwby ny Apny iSwXo< ky ilE
ivl@wxw inj adwhrxw rKny hyqu cwr lMbI sX-pRcwr-XwZwAo< ky bwd krqwrpur bswkr
vhw< jIvn ky A<iqm crxw ky 18 vw~ kiw jYsI kiTn kwr kI) qo gu} mhwrwj ny
B<grnwQw sy khw ik hoe AqIqu igRhsiq qij iPr anhu ky Gir m<gixw jwe~[ ibnu idqy kCu
hiQw n Awe~ ] AOr isd`Dwo<-XoigXo< ko gu} bwby ny in{r ikXwsiqgur Agm AgwiDw
purKu kyhVw Jly gu} kI Jwlw[ . . . sbid ijqI isiDw m<flI kIqosu Apxww p<Qwu inrwlw[
Awj ky AiDwkqr qQwwkiQwq s<q logo< ko ADXwm-zwn dyny ky dwvy krqy hY< pr<qu
ankw Apnw jIvn byhd mYlw hY[ vy s<qo< ky phrwvy kI Aot my< Boly-Bwly jn-swDwwrxw
ky swQw k}r pwp qk kmw rhy hY<[ logo< wrw By<t kI ge~ mwXw sy anky qQwwkiQwq
fyry kroVpiqXo< kI koiTXo< jYsy bn cuky hY<[ anky pws AwDwuink Xug kI hryk suKsuivDww hY[ ikrq sy tUt kr pRBu-nwm jpny Xw jpwny ky sBI dwvy JUTy hY<[ pr<qu sv~swDwwrxw log es AsilXq sy pRwX: Anjwn hony ky kwrxw ApnI pwirvwirk, mwnisk,
SwwrIirk Awid sBI smXwAo< qQww prySwwinXo< kw Ek mwZ smwDwwn en qQwwkiQwq s<qo<
kI Swrxw my< Awkr FU<F rhy hY<[
Eysy hI qQwwkiQwq s<qo< my< Ek gurmIq rwm rhIm khlvwny vwly qQwwkiQwq s<q ky
AX<q AoCy ikrdwr sy pdw~ 2002 my< qb aTw jb asky qQwwkiQwq 'scw sOdw' fyrw
my< rhny vwlI iksI bynwm swDwvI ny ApnI ejq-Asmq lUty jwny kI k{xw-kQww dySw
ky qkwlIn pRDwwnm<ZI I Atl ibhwrI vwjpyXI ko ilKy pZ my< ilKkr ByjI[ AOr
BI duKdwXk iQwiq Xh hY ik es fyry my< log ApnI Xuvw byitXo< ko Byjny sy Ab BI
{ky nhI<[ gq kuC Ek mhIno< sy logo< my< es qQwwkiQwq s<q ky pwK<f ky bwry my< sucyqnw
Awe~ hY[ eskw mu$X kwrxw, esky wrw dSwmySw ipqw I gu} goib<d is<G jI ky sn` 1699
ky Awn<dpur my< brqwXy Kwlsw kI swjnw ky Eyiqhwisk kwrnwmy kI nkl krny kI
ihmwlX phwV ijqnI bVI BUl krny kI mnbDwI krnw hY[ isK smudwX wrw esko
rokw jwnw vwBwivk Qww[ Ab v#q hY ik jnswDwwrxw es pwK<fI ky ku}p ikrdwr sy
Avgq hokr eskw pUxw~ bihkwr kry AOr ApnI bhup@wIX lUt-KsUt sy bckr qwivk
ADXwm-zwn kI mhwn vqu kI pRwiq hyqu sv~sw<JI gurbwxwI Ev< sv~sw<Jy gu}-Gr kI inm~l
Aot my< AwXy[ vwqv my< K<fy-bwty kw Amq-pwn krnw hI smkwlIn qQwwkiQwq s<qo< ky
pwK<fvwd sy bcny kw Ek mwZ kwrgr swDwn hY[ Aq: bhno Ev< b<Dwujno! kXw ivvyk
sy kwm lyqy huE sXvwdI AOr nklI s<qo< kw inxw~X AvSX kry<[ ijnky pws ADXwm
zwn hY hI nhI< ansy vh zwn lyny kI AwSww krnI XQw~ hY, #Xo<ik: PrIdw soe~ srv{
FUiF lhu ijQwhu lBI vQwu ] CpiV FUFY ikAw hovY ickiV fubY hQwu ]

gurmiq zwn

nv<br

2007

gu} nwnk swihb kI bwxwI kw vYiSwtX


gurbwxwI prMprw my< Awid gu} I gu}
nwnk dyv jI ny bhuq AiDwk mwZw my< bwxwI kI
rcnw kI hY[ ankI bwxwI my< mOilk ic<qn,
pRgiqSwIl smwj-inmw~qw, AiqIX Dwm~-s<Qwwpk
AOr yT mwnvqwvwdI Xug pu{w kI sBI ivSowqwE<
imlqI hY<[ ankI bwxwI sy Xh pt hoqw hY ik
vy Ek mhwn Awm-zwnI qo Qwy hI esky swQwswQw vy ac koit ky kiv BI Qwy[ Xh zwq ho
ik gu} jI ny vX< ko ApnI pwvn bwxwI my< ke~
jgh SwwXr ky nwm sy vxw~n ikXw hY[ ankI
kivgq ivSowqwAo< kI Aor alyK krqy huE fW.
iZlokI nwrwXxw dIi@wq ilKqy hY<- 'gu} nwnk
dyv ny p<jwbI AOr ihNdI BwwwAo< ky mwDXm sy
Apny Bwvo< kI AiBXi#q kwX ky }p my< kI
hY[ jhw< Ek Aor aNhy< e<idRX s<Xm AOr Awmzwn kI Swi#q pRwq QwI vhw< dUsrI Aor ihNdI
AOr p<jwbI my< swDwwrxw qQww du}h sy du}h Bwvo<
kI AiBXi#q kI Swi#q BI pRwq QwI[ I gu}
nwnk dyv jI pRiqBwSwwlI jNmjwq kiv Qwy['
ivwno< kw Eysw mq hY ik gu} nwnk
swihb ApnI bwixwXo</kiqXo< kw s<gRh vX< krqy
jwqy Qwy ijssy n kyvl ankw XQww- smX
sdupXog hoqw rhy, Aipqu vy pICy ivkq BI n
bnny pwvy< qQww essy ijs AwdSw~ XvQww kI
aNho<ny kpnw kI, askI apliDw my< shwXqw
imly[ gu} nwnk swihb wrw ricq pwvn bwxwI
kI ivSowqw ko e<igq krqy huE fW. ngyNdR ilKqy
hY<, ''kiv-}p my< aNho<ny 'gu} nwnk dyv : Ek

-fW. ANjUmn*
sSw#q kwX-prMprw' kw pRvq~n ikXw, ijsny
SwqwidXo< qk esI kw s<vDw~n ikXw['' es pRkwr
I gu} nwnk dyv jI kI bwxwI kI ivSowqwAo< ky
kwrxw esy 'gurbwxwI' AQwvw 'gu}-kwX' kI s<zw sy
AiBihq ikXw jwqw hY[ I gu} nwnk dyv jI
kI bwxwI kI ivSowqwAo< kw ivvycn Awgy pRquq
ikXw jwqw hY[
vxw~-ivwX kI ivSowqw: I gu} nwnk dyv
jI kI pwvn bwxwI my< AwDXwimk ivwXo< ky
swQw-swQw nYiqk, swmwijk AOr rwjnIiqk
ivwXo< pr BI bhuq ilKw gXw hY[ gu} jI
kI bwxwI my< nYiqkqw AOr swmwijkqw kw
qr pt AOr bhuq <cw hY[ ankI bwxwI
my< rwjnIiqk ivwXo< ky bwry my< fW. jXrwm
im ilKqy hY< ik 'kdwicq s<q kivXo< my<
gu} nwnk dyv jI hI Eysy kiv Qwy ijnkI
dySw kI dud~Sww ky pr pYnI dit QwI[
aNho<ny dySw kI rwjnIiqk dud~Sww kw mwim~k
icZxw ikXw hY['
I gu} nwnk dyv jI ny Apny
dwSw~ink isw<qo< ko jpu jI swihb ky
Awr<B my< mUl-m<Z ky }p my< pRquq ikXw hY[
vh mUl-m<Z es pRkwr hY-'< siq nwmu
krqw purKu inrBa inrvY{ Akwl mUriq
AjUnI sYB< gur pRswid[' AQww~q` bR Ek hY,
askw nwm pUxw~ sX hY, vh sv~v kw
rciXqw hY, vh inB~X hY, inrvYr hY, askw
Aiqv kwlwqIq hY, vh AjNmw hY, vX<BU

*pRwDXwipkw, ihNdI ivBwg, byir<g XUinXn iiScXn kWlyj, btwlw (gurdwspur)[ mo. 92172-74443

gurmiq zwn

hY AOr askI apliDw gu}-kpw sy hI


sMBv hY[ gu} nwnk swihb ny mUl-m<Z
wrw AwDXwimk ic<qn ko XviQwq Ev<
Xvhwirk }p pRdwn ikXw[ aNho<ny 'E' sy
pUv~ '1' kI s<$Xw lgwkr hmySww ky ilE
bR ky Anyk s<zk nwmo< ko smwq kr
idXw[ Xh ankI BwrqIX ADXwm-icNqn
ko Ek ne~ Ev< mOilk dyn hY[ esI pRkwr
prm sqw ko 'krqw purKu' sMboiDwq kr,
ihNdU Dwm~ ky sw<$X-mq kI jV AOr ZIvwck pRkiq my< inmw~xw-Swi#q ko sdwsv~dw ky ilE smwq kr idXw[ esI pRkwr
prm sqw my< inB~X, inrvYr Awid guxwo< kw
pRiqpwdn, ivSv ky AwDXwimk ic<qn my< gu}
swihb kI Ek ANX mhvpUxw~ mOilk dyn
hY[
gu} nwnk swihb ny sit kI rcnw
ko prmwmw kI qrh hI sX mwnw hY[
aNho<ny vydw<q ic<qn kI mwXw s<b<DwI Dwwrxww
kw Kxfn krqy huE mwXw ky vq<Z Aiqv
ko AvIkwr ikXw hY[ aNho<ny pt Goiwq
ikXw hY ik mwXw kI rcnw bR wrw hoqI
hY[ bR ny hI ZYguxwo< AOr ansy sMb
mwXw kw inmw~xw ikXw[ asI ny mwXw AOr
asky qIno< puZo< kI rcnw kI hY AOr vh
aNhy< ApnI eCw Anuswr hI clwqw hY,
XQwwEkw mwe~ jugiq ivAwe~ iqin cyly prvwxwu ]
eku s<swrI eku B<fwrI eku lwE dIbwxwu ]
ijv iqsu BwvY iqvY clwvY ijv hovY Purmwxwu ]
(pw 7)
gu} nwnk swihb ny ApnI Bi#qswDwnw ky ilE 'nwm-mwg~' ko ApnwXw[
'nwm-mwg~' kI Bi#q ky ANqg~q am AOr

nv<br

2007

pu{wwQw~ ko ivSow mhv idXw[ aNho<ny


sqs<giq, kIq~n qQww Ardws pr ivSow
bl idXw[
gu} nwnk swihb kI bwxwI my< swmwijk
smXwAo< ko BI in}pwiXq ikXw gXw hY[
aNho<ny Apny ijs swmwijk dSw~n kI bwq
khI hY asko ivSoiwq krqy huE fW. pdm
gurcrn is<G aicq hI ilKqy hY<, 'BwrqIX
smwj ko KuSwhwl bnwny ky ilE I gu}
nwnk dyv jI ny ihNduAo<, muslmwno<, bOo<,
nwQwo< Awid ko anky Dwm~-gR<Qwwnuswr apdySw
dykr aNhy< Ek-dUsry ky pRiq adwr Ev<
sihxwu bnny ky ilE AnupRyirq ikXw[
aNho<ny 'jwxwhu joiq n pUChu jwqI AwgY jwiq
n hy' khkr smq mwnvqw ko Ek sUZ
my< iprony kw sPl pRXn ikXw[ gu}
nwnk swihb kI ivcwrDwwrw wrw inim~q
isK smwj my< jwq-pwq kw koe~ BydBwv
vIkwX~ nhI< hY[ isK smwj my< ZI kw
iviSwt Qwwn hY, asy pu{w ky smwn hI
Awdr pRwq hY[

gu} nwnk swihb kI bwxwI kw klw p@w:

I gu} nwnk dyv jI ny Bwww ky mwDXm


ky }p my< Xh vIkwrw hY ik kwX kI Bwww
lokBwww honI cwihE[ esI ditkoxw ky
AwDwwr pr aNho<ny lok-Bwww ko ApnI
bwxwI kw mwDXm bnwXw[ gu} jI kI Bwww
kI sbsy bVI ivSowqw Xh hY ik vh srl,
shj, AOr bODwgMX hY[ gu} nwnk swihb
kI bwxwI my< inm~l Ev< SwIql ivcwro< v
Bwvo< kw pRvwh hY[ mDX Xug ky svo~pir
kwX rciXqw gu} nwnk swihb ny pRqIko<,
ibMbo<, Al<kwro<, C<do<, kwX }po< Awid kw
BI suNdr pRXog ikXw hY[ gu} nwnk swihb

gurmiq zwn

kI bwxwI kI sbsy bVI ivSowqw askI


s<gIqwmkqw hY[ aNho<ny s<gIq kI SwwZIX
AOr lOikk dono< hI pRxwwilXo< ko ApnwXw
hY[ vquq: aNho<ny s<gIq ko ne~ cmk, ne~
Dwwrxww AOr AwDXwimk l@X ky }p my<
pRquq ikXw hY[ aNho<ny s<gIq kw mhv
pRiqpwidq krqy huE pt khw hY ik esky
wrw bwxwI kw icNqn p@w pt ho jwnw
cwihE[ gu} jI ky Anuswr kyvl vw-X<Zo<
ky Ek sur my< bjny ko hI s<gIq kI s<zw
nhI< dI jw skqI[ s<gIq wrw A<iqm DXyX
AQww~q` Akwl purK kI pRwiq sulB honI
cwihE[ sBI klwAo< ko pRBu-pRwiq my<
shwXk honw cwihE, jYsy ik:
rwgu nwdu nhI dUjw Bwa ]
equ r<ig nwchu riK riK pwa ]
Ba PyrI hovY mn cIiq ]
bhidAw aTidAw nIqw nIiq ]
(pw 350)
es pRkwr khw jw skqw hY ik I
gu} nwnk dyv jI kI s<gIq-Xojnw BI
yT hY[ s<gIq ky kwrxw hI gu} jI kI
bwxwI kw in}pxw bhuq hI mnohr AOr
lokipRX ho gXw hY[
qw
kiv

nv<br

2007

inkw~: I gu} nwnk dyv jI ny }pwkwr

AOr kwX-klw dit sy Anyk pRkwr kI


bwixwXo< kw pRxwXn ikXw hY[ ankI lMbI
bwixwXo< my< jpu jI, isiDw gosit, vwr Awsw
ivSow }p sy alyKnIX hY<[ jpu jI ko
isK Dwm~-dSw~n kw AwDwwr mwnw jwqw hY[
Coty Awkwr kI bwixwXo< my< AwrqI, bwrwmwhw,
AstpidXw< Awid alyKnIX hY<[ enmy< gu}
nwnk swihb jI ny swDwk ky mwg~ my< pVny
vwlI bwDwwAo< AOr gu} ky wrw anky
inrwkrxw kI bwq khI hY[ gu}-kiv wrw
ivricq vwr swihX my< bR, jIvn, pRkiq
kI Xw$Xw ko pRDwwnqw dI hY[ esky swQw
hI prmwmw kI pRwiq kI pRDwwn AvroDwk
Swi#q 'Ah<kwr' kI Xw$Xw AOr askw
inrwkrxw ikXw gXw hY[ s<@wyp my< gu}
nwnk swihb kI smq bwxwI my< Anyk
ivwXo< ko ilXw gXw hY[ es pRkwr bwxwI my<
ivivDwqw imlqI hY[ Awj ky Xug my< gu} jI
kI pwvn bwxwI kI aqnI hI mhw AOr
apXoigqw hY ijqnI gu}-kwl my< QwI AOr
Xh sdYv bnI rhygI[

v<Sw sy sbko Xwr qo hY!

-fW. mnjIq kOr

gul iKly n iKly, khny ko guljwr qo hY!


m<ijl imly n imly, sbkI qyj rqwr qo hY!
hwQw my< koe hiQwXwr nhI<, pr mu<h my< qyj ktwr qo hY!
Ek Kbr BI n pFy< hm, Gr AwqI AKbwr qo hY!
Bwwxw my< koe swr nhI<, Swdo< kI Brmwr qo hY!
idl my< nhI< inSww< Xwr kw, khny ko idldwr qo hY!
dhyj lwnq hY smwj pr, By<t hmy< vIkwr qo hY!
bytw-bytI Ek smwn hY<, pr byty kw skwr qo hY!
clqw hY byty sy v<Sw, AOr v<Sw sy sbko Xwr qo hY[

gurmiq zwn

nv<br

2007

I gu} nwnk dyv jI kw 'scw sOdw'


spuZ ko jvwn huAw dyKkr ipqw myhqw
kwlU jI ny, I gu} nwnk dyv jI ko sw<swirk
kwr-ivhwr krny kI eCw sy 20 {pE idE AOr
khw, 'bytw! jwAo koe~ Krw sOdw krky AwAo['
gu} jI sOdw krny gE[ rwqy my< gw<v cUhVkwxwy
(Ab pwikqwn) ky bwhr Awp jI ny kuC swDwU
bYTy dyKy jo qn sy n<gy AOr ke~ idno< sy BUKy
Qwy[ prapkwrI AOr dXwvwn gu} jI ny, ipqw jI
sy imly huE 20 {pE, an BUKy swDwUjno< ko
Bojn Ckwny AOr kpVy dyny ky ilE Kc~ kr
idE[ gu} jI ny an BUKy swDwuAo< ko ghQw
jIvn ky swQw Apny hwQwo< sy ikrq krny AOr
pRBu-Bi#q krny kw apdySw idXw[ gu} jI ny
aNhy< Awls kw Xwg krky, amI AOr pirmI
jIvn XqIq krny ky bwry BI khw[ gu} jI ny
anko apdySw ikXw ik ghQw-mwg~ AOr ikrq
CoV kr, j<glo<, phwVo< pr AqIq kI Bi#q
XQw~ hY #Xo<ik pyt kI Kwiqr iPr Awpko ghQwI
logo< ky Gr pr mw<gny ky ilE jwnw pVqw hY[
AwlsI, rogI AOr ke~ idno< sy BUKy swDwuAo< ny
pyt Br Kwnw KwXw, gu} jI kw apdySw sunw
AOr iPr anko vwqivk jIvn kI sUJ pVI[
gu} jI ny aNhy< 'sc' idXw AQwvw aNho<ny gu} jI
sy 'sc' ilXw[ aNho<ny scw jIvn XqIq krny
kw pRxw ikXw[ esilE es Gtnw ko 'scw
sOdw' kI s<zw dI jwqI hY[ jb vwips Gr lOty
qo ipqw jI bhuq oiDwq huE[
'scw sOdw' Ek jIvn-jwc hY[ Xh

-fW. rCpwl is<G*


gurmiq-mwg~ hY[ 'scw sOdw' nwm hY, pRB-u suimrn
hY[ 'scw sOdw' sc kw Xwpwr hY[ es Xwpwr
my< n qo koe~ BRm hY AOr n hI pwK<fvwd,
Awf<br[ es Xwpwr my< kBI BI Gwtw nhI<
pVqw[ Xh sdw hI bFqw hY[ es ivcwr kI sUJ
iksI gurmuK ko hI Awe~ hY[ iksI ivrly gurmuK
ko hI 'scw sOdw' pRwq hoqw hY:

scw sadw ivrlw ko pwE ]


pUrw siqgu{ imlY imlwE ]
gurmuiK hoe su hukmu pCwxwY
mwnY hukmu smwedw ]
(pw 1036-37)

'scw sOdw' ijs sOdwgr ky pws hY, asI


kI dukwn 'scI' hY[ asmy< AmUX pdwQw~ hY<,
rno< AQww~q guxwo< ky B<fwr Bry pVy hY<:
scw sadw htu scu rqnI Bry B<fwr ]
gur ikrpw qy pwe~Ain jy dyvY dyvxwhw{ ]
(pw 646)

I gu} nwnk dyv jI kw 'scw sOdw',


BUKy ko Bojn AOr n<gy ko vZ dyny qk hI
sIimq nhI< smJ lynw cwihE bik gu} jI ny
esky bwry my< pt ikXw hY ik 'scw sOdw' qo
'sc' kw Xwpwr hY, ijsky pws 'scw sOdw' hoqw
hY, asI ko hI pRBu kI phcwn hoqI hY:
scw sadw scu vwpwrw ]
n iqQwY Brmu n dUjw pswrw ]
scw Dwnu KitAw kdy qoit n AwvY bUJY ko
vIcwrI hy ]
(pw 1050)

sd`guxwo< ko ghxw krnw, hamY kI mYl

*p<jwb kiw ivSvivwlX, @wyZIX Koj ky<dR, gurdwspur (p<jwb)-143518[

gurmiq zwn

nv<br

2007

Km krnw, pRBu-nwm ky r<g my< r<gy rhnw hI sOdw' qo gu}-kpw sy pRwq hoqw hY[ ijn logo<
ky pws JUT hY, anko sc ACw nhI< lgqw,
'scw sOdw' hY:
gurmuiK guxw vyhwJIAih mlu hamY kFY Dwoe ]
#Xo<ik vy log kUiVAwr hY<:
scu vxw<jih r<g isa scu sadw hoe ]
(pw 311)

ijnw A<dir kUVu vrqY scu n Bwve~ ]


jy ko bolY scu kUVw jil jwve~ ]
kUiVAwrI rjY kUiV ija ivstw kwgu Kwve~ ]
(pw 646)

'scw sOdw' qo AmUX pRmy pdwQw~ hY, ijsky dX


my< sc ho, asI sy 'scw sOdw' pRwq hoqw hY:
pRym pdwrQwu lhY Amolo ]
Asl 'scy sOdy' kw Xwpwr kyvl vo
kb hI n Gwtis pUrw qolo ]
mnuX hI kr skqw hY ijs pr pRBu kpw
krqw hY AOr pRBu kI kpw asI pr hoqI hY
scy kw vwpwrI hovY sco sadw pwedw ]
(pw 1036) ijsky dX my< sc ho qQww pRBu ky sd`guxwo< kw
Awj kl 'scw sOdw' ky nwm pr 'kUV' invws ho[ sc kw Xwpwr krny vwly kw iPr
kw Xwpwr ho rhw hY[ fyrydwr Apny Awp ko, lyKw nhI< hoqw, vo mu#q ho jwqw hY:
Apny wrw bycy jw rhy sOdy ko 'scw sOdw' kh hir hir vxwju so jnu kry ijsu ipwlu hoe pRBu
kr byc rhw hY[ asky pws gu} jI jYsw 'scw dye~ ]
sOdw' qo hY nhI<, asky BIqr kUV AOr ivw BrI jn nwnk swhu hir syivAw iPir lyKw mUil n lye~ ]
hue~ hY pr bwhr kw lybl I gu} nwnk dyv jI
(pw 165)
vwly 'scy sOdy' kw lgwXw huAw hY[ Xy log bhuq
in:s<dyh I gu} nwnk dyv jI kw 'scw
cwlwk hY<[ Boly-Bwly AzwnI logo< ko Dwm~ ky sOdw' mnuX ko shI e<swn bnwqw hY, mnuX es
nwm pr Apny BRmjwl my< P<sw kr, nklI sOdw s<swr my< ijs aySX ky ilE AwXw hY, askI
byckr, KUb Dwn ekt`Tw kr rhy hY[< EXrk<fISwn soJI krvwqw hY[ ghQw jIvn kI ijMmyvwirXw<
kwry<, AwlISwwn koiTXw<, Arbo< {pXo< kI nwmI- inBwqy huE, rojI-rotI ky ilE Kud ikrq krky,
bynwmI jwXdwd en sOdy vwlo< ny bnw rKI hY[ gurmiq-mwg~ pr clny kI Xui#q isKwqw hY[ syvw,
bwkI fyrydwr qo iksI hdb<dI my< Xh Xwpwr kr suimrn, propkwr, siqs<gq, sc-AwcwrI jIvn,
rhy hY< pr kuC Eysy hY< jo Kud Kudw bn bYTy hY<[ gu} nwnk-mwg~ ky l@wxw hY<[ Agr koe~ mnuX
gu} nwnk swihb ky 'scy sOdy' ky isw<q sy vy ApnI dukwn (fyry) pr 'scw sOdw' kw lybl
koso< dUr hY<[ vy Kud 'scw sOdw' bnwny ky JUTy lgwkr, eskI AwV my< Anyk pRkwro< ky kukm~
dwvy kr rhy hY< jo vwqv my< kUV hI kUV hY, kry, logo< kw mwnisk v SwwrIirk Swowxw kry
DwoKw hY, Pryb hY[ Ab isrsy vwly Fo<gI bwby ny qo vh prmySvr kI njro< my< kyvl gunhgwr hY
qo hd hI kr dI[ Kud hI I gu} goib<d is<G qQww Ek idn duinXw ky swmny askw AslI
jI bn kr }hAPjw kw bwtw qYXwr krky, cyhrw AvSX n<gw ho jwqw hY AOr AsilXq
ApnI JUT kI dukwn cmkwny ky ilE EiVXw< AQwvw 'sc' swmny Aw jwqw hY:
aTwXy dIK rhw hY[ pr<qu JUT kI dukwn pr kUV inKuty nwnkw AoVik sic rhI ] (pw 953)
'scw sOdw' kBI BI nhI< ho skqw[ 'scw

gurmiq zwn

nv<br

10

2007

swMpRdwiXk sd`Bwvnw Ev< Ekqw ky syqbu D< w-gu} nwnk dyv jI


es s<swr my< Anyk Dwm~ hY<, ijnkw
pRcln an mhwpu{wo<, Avqwro< Ev< pYgMbro<
ny smwjoQwwn Ev< mwnv-kXwxw hyqu ikXw
Qww[ Eysy hI mhwpu{wo< my< Bi#q Aw<doln ky
AgR I gu} nwnk dyv jI kw nwm ivSow
alyKnIX hY ijNho<ny Awj sy pw>c sO sy
AiDwk vw~ pUv~ qkwlIn swmwijk, Dwwim~k
Ev< rwjnYiqk ivwmqwAo< ko dUr krny,
smwj my< nvIn cyqnw jwgq krny, qkwlIn
Dwwim~k AwfMbro< qQww bRwxwo< kI sw kw
ivroDw krny ky ilE isK Dwm~ kI Qwwpnw
kI[
I gu} nwnk dyv jI kw jNm sn`
1469 e~. my< lwhOr sy 65 iklomItr dUr
di@wxw-piScm my< iQwq qlv<fI nwmk Qwwn
pr huAw Qww[ I gu} nwnk dyv jI ky
sMmwn my< qlv<fI ko Ab 'nnkwxww swihb'
khw jwqw hY, jo es smX pwikqwn my<
hY[ gu} jI ky mwqw jI kw nwm, mwqw
qqw jI AOr ipqw jI kw nwm I kXwxw
dws Qww, ikNqu vy 'myhqw kwlU' ky nwm sy
hI iv$Xwq Qwy[ myhqw kwlU @wiZX vxw~ ky
bydI v<Sw sy s<b<Dw rKqy Qwy[ as smX
qlv<fI ky jmI<dwr rwX bulwr Qwy[ myhqw
kwlU, rwX bulwr ky ptvwrI Qwy[ vy bhuq
pirmI, e~mwndwr, sm Ev< suKI Qwy[
Awpky jNmosv pr Awpky ipqw ny
pRiqiTq Ev< gxwmwNX Xi#qXo< ko Awm<iZq
krky ivSow asv mnwXw[ bhn 'nwnkI'

-I pRvIxw kumwr*
ky nwm ky Anukrxw pr iSwSwu kw nwm
'nwnk' rKw gXw[ pw<c vw~ kI Ap
AvQww my< hI I gu} nwnk dyv jI Dwm~
AOr e~Svr s<b<DwI bwqo< my< {ic lyny lgy[
vy pRwX: swiQwXo< ko Apny cwro< Aor bYTw
lyqy AOr ansy Bjn-kIq~n krny ko
khqy[ vy vX< BI as kIq~n my< Bwg lyqy[
jb vy Akyly hoqy qo ADwmu<dy nyZo< sy ic<qn
my< KoXy rhqy[ ipqw kwlU ko Apny eklOqy
puZ kI Xh pRvi jrw BI ACI nhI<
lgqI QwI[ vy Apny puZ ko sw<swirk DwnImwnI Xi#q ky }p my< dyKnw cwhqy Qwy[
I gu} nwnk dyv jI jb nO vw~ ky
huE qo ipqw myhqw kwlU ny ankw XzopvIq
s<kwr krnw cwhw[ SwuB muhUq~ iniScq
ikXw gXw[ sBI et-imZ, s<b<DwI Awid
Awm<iZq ikXy gXy[ swry s<kwr jb smwq
ho gXy qb kutuMb ky puroihq p<. hrdXwl
XoiqwI ny XzopvIq hwQw my< lykr bwlk
sy khw, 'bcw! Xh XzopvIq Dwwrxw kro['
I gu} nwnk dyv jI ny khw, 'p<ifq jI!
kpw phly muJy Xh bqwE ik esky Dwwrxw
krny sy #Xw lwB hogw?' p<ifq hrdXwl ny
khw, 'bcw! Xh quMhy< lok-prlok my<
pRiqTw idlwXygw[' I g} nwnk dyv jI ny
qk~pUxw~ F<g sy khw, 'kpws sy bnw Xh
XzopvIq iksI ko prlok my< iks pRkwr
pRiqTw idlw skqw hY? Xh qo p<cBOiqk
SwrIr ky swQw XhI< rh jwqw hY[ muJy Eysw

*fI-1209, fbuAw kwlonI, PrIdwbwd-121001 (hirXwxww)

gurmiq zwn

XzopvIq Dwwrxw krwXy< jo myry swQw prlok


my< jw sky[' puroihq hrdXwl bwl nwnk
ky es qk~ sy AwScX~cikq AOr in{r ho
gXy[
gu} jI kw bwXkwl e~Svr-Bi#q sy
pirpUxw~ Qww[ Ek bwr vy Kylkr bhn
nwnkI ky swQw Gr lOt rhy Qwy[ rwqy my<
aNho<ny dyKw ik Ek bcw jo SwIq sy iTTur
rhw Qww, Awpny ApnI kmIj aqwr kr as
bcy ko dy dI[ bhn nwnkI kw mn Apny
Bwe~ kI dwnSwIlqw pr mu^Dw ho gXw[ vh
smJ gXI QwI ik askw 'vIr' koe~ AswDwwrxw
qyjvI hY ijsy asky s<swrI ipqw smJ
nhI< sky hY<[ ipqw kwlU ny I gu} nwnk
dyv jI ko ankI dwnSwIlqw pr ke~ bwr
Ptkwrw AOr mwrw-pItw BI, ikNqu I gu}
nwnk dyv jI kI dwnSwIlqw my< koe~
pirvq~n nhI< huAw[
ipqw jI ny aNhy< s<vq` 1532 my<
gopwl dws p<ifq kI pwTSwwlw my< ihNdI
pFny Byjw qQww s<vq` 1539 my< mOlvI
mohMmd kuqubdIn ky pws PwrsI pFny ky
ilE bYTwXw, ikNqu I gu} nwnk dyv jI
pwTSwwlw my< pFny-ilKny ky bjwX zwn AOr
Bi#q kI bwqy< krqy[ Ek idn p<ifq jI
ny khw, 'qumko Ek A@wr BI nhI< Aw skw,
mY<ny quMhwry ipqw sy kh idXw hY[' I gu}
nwnk dyv jI h<skr boly, 'es s<swr my<
Awjkl 'A@wr' (Amr prmwmw) ko ilKqwpFqw kOn hY? Xid 'Ek A@wr' kw zwn
sBI ko ho jwXy qo iPr jNm AOr mXu
my< A<qr hI #Xw rh jwXy!' AwScX~cikq
p<ifq jI ky muK sy eqnw hI inklw,
'nwnk dyv!' aNhy< lgw ik as nNhy< sy
bwlk ky zwn ky sMmuK ankw zwn-kow

11

nv<br

2007

ir#q ho gXw hY[


I gu} nwnk dyv jI idn-rwq
e~Svr-icNqn AOr asky guxw-kIq~n my<
m^n rhqy, Xhw< qk ik aNhy< Kwny-pIny kI
BI suDw nhI< rhqI[ ipqw ny smJw ik vy
rogI ho gXy hY<, Aq: vY ko bulwXw gXw[
vY ny I gu} nwnk dyv jI kI nwVI
dyKI, lyikn rog kw pqw n lgw pwXw[
qb Awp jI ny khw:
vYdu bulweAw vYdgI pkiV F<Foly bw<h ]
Bolw vYdu n jwxwe~ krk klyjy mwih ]
(pw 1279)
pIVw qo I gu} nwnk dyv jI ky
dX my< QwI, asy nwVI ttolny vwlw vY
Blw #Xw smJ pwqw? Aq: vh hYrwn sw
hokr vwips clw gXw[
Awpkw mn Xwpwr kI Aor Awkiw~q
krqy huE Awpky ipqw ny Awpko bIs {pXy
dyqy huE khw, 'puZ! Bwe~ bwlw ky swQw qum
lwhOr jwAo, koe~ scw sOdw kro['
ipqw kI Awzw pwkr I gu} nwnk
dyv jI Bwe~ bwlw jI ko lykr BRmxw kr
rhy hY<[ cUhVkwxwy ky pws Awpny BUKy swDwU
dyKy[ Awpny Apny swQwI sy khw, 'Bwe~
bwlw! ipqw jI ny scw sOdw krny ko
khw hY, dyKo essy scw sOdw AOr #Xw
hogw ik en BUKo< ko Bojn krwXw jwXy['
aNho<ny pws ky gw<v sy Kwny kw swmwn
m<gwkr BUKy swDwuAo< ko Brpyt iKlwXw AOr
m krky jIvn-Xwpn krny kI iSw@ww dI[
BUKy rhnw Awmw ko duK dynw hY qQww mw<g
kr Kwnw, myhnq krny sy dUr Bwgnw hY[
vy qlv<fI lOt AwXy[ dono< ko KwlI hwQw
AwXw dyKkr ipqw ky pw<v qly kI jmIn
iKsk ge~[ swrI Gtnw sunkr myhqw kwlU

gurmiq zwn

jI mwqw qqw jI sy boly, 'qyry byty ko


Byjw qo kmwny ky ilE Qww pr swrI pU<jI
g<vw AwXw hY qyrw lwflw spUq[' I gu}
nwnk dyv jI ny khw, 'mY<ny qo ke~ idno<
ky BUKo< ko Kwnw iKlwkr scw sOdw hI
ikXw hY ipqw jI! AOr swQw hI aNhy< m
krny kI iSw@ww BI dI hY[ Dwn ekt`Tw
krny sy BI Blw mn ko Sww<iq iml skqI
hY? km~ krqy huE Apnw DXwn vwihgu} my<
lgwnw, Bly logo< kI s<gq krnw AOr nwm
my< lIn ho jwnw, XhI qo scw sOdw hY['
ic<iqq ipqw ny I gu} nwnk dyv jI
ko Apny dwmwd Bwe~ jXrwm (bhn nwnkI
jI ky piq) ky swQw suqwnpur Byj idXw[
Awpko modIKwny (srkwrI Anwj kI dukwn)
my< modI kw kwm iml gXw[ modIKwny my<
Awtw qOlqy smX kBI-kBI Awp 'qyrh' kI
ignqI ky bwd 'qyrw-qyrw-qyrw' hI khqy
rhqy ijskw qwpX~ Qww ik es s<swr my< jo
kuC BI hY vh e~Svr kw hI hY[ mnuX qo
KwlI hwQw Awqw hY AOr KwlI hwQw hI Kudw
ky Gr jwqw hY[ Awp khqy Qwy:
ivic dunIAw syv kmwe~Ey ]
qw drgh bYsxwu pwe~Ey ]
(pw 26)
AQww~q prmwmw ky crxwo< my< asI ko
Qwwn imlqw hY, jo asky bnwXy huE jIvo<
sy pRym krqw hY[
gu} jI Apny kwm ky swQw-swQw
grIbo< AOr duiKXo< ko muq iKlwqy, swDwUs<qo< kI syvw krqy, pRBu kw mrxw krqy[
kuC cuglKor km~cwirXo< ny sUbydwr dOlq
Kw< ky kwn Bry, lyikn Awpny Apnw
jIvnm nhI< bdlw[ gu} jI kw ivvwh
XyT mwh s<vq` 1544 my< bwbw mUlc<d kI
spuZI mwqw sul#KxwI jI ky swQw btwlw my<

12

nv<br

2007

sMpNn huAw[ Awpky Gr puZ bwbw Ic<d


jI qQww bwbw lKmI dws jI apNn huE[
Awp ghQwI ky k~X BI inBwqy rhy lyikn
Awpkw mu$X jIvn-l@X sX v Dwm~ kw
pRcwr-pRswr hI rhw[
jb Awp jI ky ipqw jI ny AwpkI
kuSwl-@wym jwnny ky ilE Bwe~ mrdwnw jI
ko Byjw qo vy BI gu} jI ky p#ky swQwI
qQww prm-B#q ho gXy[ Bwe~ mrdwnw jI
I gu} nwnk dyv jI ky swQw Apnw rbwb
bjwkr Swd gwXw krqy Qwy[
I gu} nwnk dyv jI asky swQw
dySw-ivdySw kI XwZw pr inkl pVy[ clqyclqy vy Eymnwbwd phu<cy[ vhI< aNho<ny Bwe~
lwlo nwmk inDw~n ikNqu e~mwndwr bFe~ kw
AwiqQX vIkwr ikXw qQww kptI AOr
lwlcI @wiZX dIvwn milk Bwgo kw inm<Zxw
AvIkwr kr idXw[ es pRkwr I gu}
nwnk dyv jI ny kBI BI logo< ko ih<dU
AOr muslmwno< my< bw<tkr apdySw nhI< idXw
vrn` ankw EkmwZ ad`dySX mwnv-kXwxw
Qww[ Awpkw khnw Qww ik jb bcw jNm
lyqw hY qo vh n ihNdU hoqw hY AOr n
muslmwn[ as v#q askw EkmwZ Dwm~
e<swinXq hoqw hY[ in:s<dhy <c-nIc, jwiqpRQww, swMpRdwiXkqw, Cl-kpt, Dwm~-ivwXk
BydBwv ko dUr krqy huE I gu} nwnk dyv
jI kw Dwm~ pRcwr v smwj suDwwr kw
XwZwm inr<qr clqw rhw AOr aNho<ny
gu}-Bi#q, Ekqw, bNDwuv, smwnqw, shXog,
sdBwvnw Ev< sihxwuqw Awid apdySwo< ko
ApnI bwxwI my< ilipb ikXw[
e~Svr kI apwsnw I gu} nwnk dyv
jI kw EksUZIX kwX~m Qww[ aNho<ny AXNq
mwim~k Swdo< my< khw hY, 'AwKw jIvw ivsrY

gurmiq zwn

nv<br

13

mir jwa ]' AQww~q hy pRBu! jb mY< quMhy< Xwd


krqw hU< qo mY< smJqw hU< ik mY< jIivq hU<
AOr jb quMhy< BUl jwqw h<U qo myrI vh
AvQww mXu ky smwn hoqI hY[ I gu}
nwnk dyv jI ny ApnI pwvn bwxwI wrw
mnuX ko nyk kmwe~ krky Kwny kw apdySw
dyqy huE khw hY:
hku prweAw nwnkw asu sUAr asu gwe ]
(pw 141)
AQww~q iksI kw hk mwrnw muslmwno<
ky ilE sUAr Kwny ky qQww ih<duAo< ky ilE
gwX Kwny ky quX hY[
I gu} nwnk dyv jI Apny smwj ky
scy pQw-pRdSw~k Qwy[ aNho<ny inBI~k hokr
smwj kI kurIiqXo< AOr qkwlIn smwj ky
BydpUxw~ Xvhwr qQww AXwcwr ky iv{
Awvwj aTwe~[ Awp jI ny nwrI jwiq ky
aQwwn ky ilE sqq` pRXn ikXy, jIvn ky
qIno< A<go< kw mhv pRiqpwidq ikXw[ vy
A<g Qwy- ACw kwm krnw, sbky swQw
imlkr Kwnw AOr e~Svr kw nwm-mrxw
krnw[ aNho<ny sb mnuXo< ko smwn khw
AOr AXwcwr ko shnw in<dnIX bqwXw[
aNho<ny EkySvrvwd ky isw<q kI Qwwpnw
kI[ ankw khnw Qww ik e~Svr inrvYr,
inp@w, infr, Akwl AOr ABX hY[

2007

vquq: I gu} nwnk dyv jI mwnvqw


ky apwsk Qwy[ mwnv-jwiq kI syvw AOr
e~Svr kw Bjn hI anky do prm k~X
Qwy[ aNho<ny ApnI 70 vw~ kI s<swr XwZw
my< Bwrq ky Aiqir#q kwbul, Arb, iqbq
Awid ke~ dySwo< kI BI XwZwE< kI<, ijnsy
Awpny pwrpirk Byd-Bwv, yw-Bwvnw, CUAwCUq
Awid burweXo< ko ApnI Amq-bwxwI ky
pRcwr sy dUr ikXw qQww logo< ko A<Dwkwr
v }iFvwidqw my< sy inkwlkr XQwwQw~vwidqw
AOr ivSwwl dXqw ky mwg~ pr AgRsr
ikXw[
Awj ky BOiqkvwd ky dOr my< jb dySw
ky cwro< Aor @wyZvwd, jwiqvwd, Dwwim~k
ivvwd, ivGtnvwd Ev< BRtwcwr Awid kw
sv~Z swmRwX hY, EysI ivkt Ev< ivwm
piriQwiqXo< my< hm sbkw punIq k~X hY
ik hm I gu} nwnk dyv jI wrw
pRiqpwidq isw<qo<, apdySwo< Ev< iSw@wwAo< kw
Anusrxw krky mwnv kXwxwwQw~ Ev< svw_gIxw
ivkws hyqu s<kp ly<, ijssy ik Awj ky
ASww<iqpUxw~ vwqwvrxw my< I gu} nwnk dyv
jI kI smq mwnvqw ky swQw Xwr v
sv~sw<JIvwlqw isKlwny vwlI Amr bwxwI
ko hm swQw~k is krny my< pUxw~}pyxw s@wm
ho sky<[

lyKko< pRiq ivnqI

* mwNXvr lyKkgxw rcnwE< ilKqy smX kyvl gurbwxwI qQww Bwe~ gurdws jI kI vwro< Xw
isK-sRoq gR<Qwo< sy hI p<i#qXw< ilXw kry<[
* I gu} gR<Qw swihb my< mnuX kI pRXyk smXw kw hl, AwvSXkqw kI pUiq~ qQww eiCq
idSww hyqu mwg~dSw~n ky ilE byA<q B<fwr mOjUd hY[
* rcnwE< swP-vC ilKkr Xw twe~p krwkr hI ByjI jwE<[
* rcnwE< ''s<pwdk, gurmiq zwn, iSw. gu, pR. kmytI, I Amqsr'' ky pqy Xw e-mail:
gyan_gurmat@yahoo.com pr ByjI jwE<[

gurmiq zwn

<
qwE
v
i
k

14

bwbw nwnk

nv<br

2007

jgq gu} nwnk


-fW. nrySw*

-fW. suir<drpwl is<G*

jb swrw Bwrq mohwCNn,


iqimr sy Xu#q, BRimq, pQwBRt, cyqnwhIn
ADwomuK, v-mhv sy Anjwnw,
Ctptw rhw Qww[
vhI sX hY,
bR Ek, dUsrw nhI< hY
bwbw nwnk ny sIDwI-swdI Bwww my< bolwswv~BOm, svy~Sw, sdwiSwv, m<gl}p pRBu
hY kyvl inr<kwr[
vh AlK, inr<jn, s<kt-mocn,
Bv-BX hwrxw, inB~X
ijskw Awid nhI< hY, A<q nhI< hY[
AOr khw gu} nwnk nyimlkr kwm kro, imljul kr KwAo[
AwiDw-XwiDw ky cXUh my< alJw mwnv,
bwby nwnk ky sMmuK,
Ek AboDw A<jwny iSwSwu-sw,
pQw BUlw-sw, ik<k~XivmUF KVw Qww[
bwbw nwnk ny puckwrw, dulrwXw
AOr asy sX kI sIDwI-srl
rwh idKlwkr khwnwm kw sMbl lykr clo,
mwg~ kI sb bwDwwE< ht jwE<gI[
bwbw nwnk kI Awmw iniScq bVI sbl QwI,
ANqd~it hm sy, qum sy,
khI< AiDwk pYnI, ghrI QwI,
asmy< inihq khI< dYvI pRkwSw Qww iniScq[

bh inklI ivcwro< kI Dwwrw[


bn gXw Ek p<Qw NXwrw[
Awid gu} jgq gu} nwnk[
gurdyv Xugw<qr sc moqI mwxwk[
siqnwm kI Ek lhr clwe~[
Gr-Gr phu<cI jYkwr bulwe~[
s<Gwo_ kI vYqrxwI qrnw[
s<Gwo_ sy kBI n frnw[
AwdSwo_ kI Kwiqr jwn hQwylI[
jwnI sPlqw kI kiTn phylI[
jIvn my< kI nyk kmwe~[
Bi#q-Bwv sy SwoBw pwe~[
rwm-nwm ky bjy ngwVy[
n koe~ mol n mw<gy BwVy[
syvw-swDwnw kI joq jlwe~[
sb s<gq khqI Bwe~-Bwe~[
sidXo< sy duK JylqI nwrI[
ivcwr s<ihqw bdl aBwrI[
rwjy r<k jwny Ek smwnw[
<c-nIc koe~ nhI< jwnw[

*161, sy#tr-17, p<ckUlw-134109

*pn vwlI sVk, purwnw Swwlw, gurdwspur[

gurmiq zwn

nv<br

15

2007

Awj bhuq Xwd Awqy hY< gu} nwnk dyv jI


-fW. dInwnwQw Swrxw*
isK-sMpRdwX ky pRvq~k, isKo< ky
Awid-gu} AOr mhwn Dwm~-smwjod`Dwwrk I
gu} nwnk dyv jI AiqIX bwxwIkwr Qwy[
ankI pwvn bwxwI Bwvnw AOr ivcwr kw
smX hY[ jb Bwvnw AOr iviSwt ivcwr
kw s<gm hoqw hY qo oqw rsivBor BI
hoqw hY qQww ivvyk kI pRwiq BI krqw hY[
ac ivcwro< sy dIipq ankI bwxwI
pRws<igkqw my< Awj BI byjoV hY, Anupm hY,
byimswl hY[ Awj ky nyqw khqy qo hY< ik
jwq-pwq, Dwwim~k-swmwijk Byd-Bwv TIk
nhI<, prNqu cunwv jIqny, m<ZI bnny, 'sw'
hiQwXwny ky ilE BrpUr jwq-pwq krqy hY<,
iviB Dwmo_ ky logo< ko Awps my< lVvwqy
hY<, AgVy-ipCVy kw Byd-Bwv PYlwkr Apnw
alU sIDww krqy hY<[ Awj esIilE pUrw dySw
bdhwl hY, qbwh hY[ Eysy my< bhuq Xwd Awqy
hY< I gu} nwnk dyv jI, ijNho<ny sYkVo<sYkVo< swl phly f<ky kI cot pr khw
Qww-'nw ko ih<dU n muslmwn ]'
aNho<ny qQwwkiQwq nIc sy nIc jwiq
ko BI mhv idXw, jYsy ik:
nIcw A<dir nIc jwiq nIcI hU Aiq nIcu ]
nwnku iqn kY s<ig swiQw vifAw isa ikAw
rIs ]
*dirXwpur golw, bw>kIpur, ptnw-800004 (ibhwr)

ijQwY nIc smwlIAin iqQwY ndir qyrI bKsIs ]


(pw 15)

swmwijk NXwX kw Fo<g krky, 'sqw


kI rwjnIiq' krny vwlo< ko jwnnw cwihE
ik gu} nwnk swihb ny Swowxw kw jo
ivroDw ikXw #Xw vy as Anuswr QwoVw sw
BI Xvhwr kr rhy hY<? 'hku prweAw nwnkw
asu sUAr asu gwe ]' pU<jIpiq syT 'milk
Bwgo' ky inm<Zxw ko Tukrwkr bFe~ 'Bwe~
lwlo' ky Gr }KI-sUKI rotI Kwkr gu}
nwnk swihb jI ny XhI s<dySw idXw ik
jwq-pwq kw Byd-Bwv krnw glq hY,
Dwnvwn syTo< ko mhv dynw glq hY[ Eysy
mwhOl ko dyKkr Awj hmy< bhuq Xwd Awqy
hY< I gu} nwnk dyv jI[
Awj log dUsro< kI Dwn-dOlq, jmInjwXdwd hVp kr mwlwmwl ho rhy hY<[ kuC
nhI<, qo pVosI kI jmIn hiQwXw lI, pYsy
mwr ilXy[ srkwr ky m<ZI-APsr qo
srkwr XwnI Awm-jnqw kw hI mwl hVp
rhy hY<, bVy sy bVy Gotwly krny kw irkwf~
bnw rhy hY<[ sI. bI. Awe~. ky pySwl kot~
AOr supRIm kot~ qk mukd`dmy lV rhy hY<,
Apny bcwv ky ilE aNho<ny Gotwly nhI<
ikXy, jbik jg-jwihr hY< anky kwly

gurmiq zwn

nv<br

16

kwrnwmy! Eysy my< hmy< bhuq Xwd Awqy hY< I


gu} nwnk dyv jI ijNho<ny inB~X hokr
do-tUk khw Qww ik dUsro< kw hk hVpnw
lhU pInw hY:
jy rqu lgY kpVY jwmw hoe plIqu ]
jo rqu pIvih mwxwsw iqn ika inrmlu cIqu ]
(pw 140)
phly A<gRyjo< ky Swwsn kwl my< ignIcunI dukwny< QwI< Swrwb kI[ Awj Coty sy
Coty Swhr-kbo< my< BI ke~-ke~ dukwny< hY<
Swrwb kI[ AvYDw ibI kw jo bwjwr gm~
hY so Alg[ qrh-qrh ky mwdk dRXo< kI
ibI KulyAwm ho rhI hY AOr smwj-kXwxw
kw Fo<g krny vwlI vq~mwn srkwry< kmjor
BI hY< AOr BRt BI[ Eysy my<, #Xo< n hmy<
bhuq Xwd AwXy< I gu} nwnk dyv jI
ijNho<ny Prmwn ikXw Qww:
siB rs imTy m<inEy suixwEy swloxwy ]
Kt qursI muiK bolxww mwrxw nwd kIE ]
CqIh A<imRq Bwa Eku jw ka ndir krye ]
bwbw ho{ Kwxww KusI KuAw{ ]
ijqu KwDwY qnu pIVIEy mn mih clih ivkwr ]
(pw 16)

2007

vquq: I gu} nwnk dyv jI mhj


Dwm~-pRvq~k AOr pRcwrk mwZ hI nhI< Qwy,
bik mhwn` Dwm~-swmwj-suDwwrk BI Qwy[
aNho<ny Dwm~ AOr smwj my< Xwq burweXo< kw
jbrdq ivroDw ikXw AOr sdwcrxw kw
s<dySw idXw[ I gu} nwnk dyv jI mhwn
w<iqkwrI Qwy, scy AQwo_ my< w<iqkwrI[
'swmwijk NXwX', 'sMpUxw~ w<iq' kI bwq
krny vwly Awj ky nyqwAo< kI qrh nwrybwjI
AOr BwwxwbwjI krny vwly nhI< bik
aNho<ny Xwpk mwnv-kXwxw ky hyqu sudUr
dySwo< kI XwZwE< kI QwI< AOr vy BI as
jmwny my< jb n ryl QwI, n hvwe~ jhwj
AOr AwDwuink vYzwink swDwn BI nhI< Qwy[
qb BI smwj my< suDwwr ky ilE, Dwm~ ky
aQwwn ky ilE gu} nwnk swihb ny jo
kTor XwZwE< kI, vy ankI scI mwnvsyvw AOr inTw kw Tos pRmwxw hY<[ Awj ky
smX my< qo anky s<dySwo< kI pRws<igkqw AOr
AiDwk bF ge~ hY[ Awj hm sbko gu}
nwnk dyv jI ky apdySw Xwd rKkr
AguAwe~ Ev< pRyrxww lykr smwj my< Xwq
swmwijk burweXo< ky iv{ lVnw hogw[

sUcnw
* pwTkgxw c<dw Byjqy smX bY<k fwt Xw mnIAwf~r ''sicv, Dwm~ pRcwr kmytI (iSw:
gu: pR: kmytI) I Amqsr'' ky nwm hI Byjy<[
* nE pwTko< ko piZkw pRwq krqy smX Apny pqy ky swQw Apny c<dy kI AviDw sImw
kI jwnkwrI inr<qr imlqI rhygI[ pwTkgxw AviDw sImw smwq hony sy pUv~ c<dw
Byjkr lgwqwr piZkw pRwq krny kw Awn<d lyqy rhy<[
* Ab 'gurmiq zwn' ko vYbswe~t www.sgpc.net pr BI dyK/pF skqy hY[

gurmiq zwn

nv<br

17

2007

I gu} qyg bhwdr jI kI AiqIX kubw~nI


s<swr ky eiqhws my< isKo< wrw kI
ge~ kubw~inXw< byimswl hY<[ isK Dwm~ kI
nI<v I gu} nwnk dyv jI ny rKI AOr
SwhIdI kI rm SwhIdo< ky isrqwj I gu}
Arjn dyv jI wrw Swu} kI ge~[ pr<qu I
gu} qyg bhwdr jI kI Swhwdq ky smwn
koe~ imswl nhI< imlqI, #Xo<ik kwiql qo
mkqUl ky pws Awqw hY, pr<qu mkqUl
kwiql ky pws nhI< jwqw[ gu} swihb jI
kI Swhwdq s<swr ky eiqhws my< ivl@wxw hY,
jo an mwNXqwAo< v Dwm~ ky ilE dI gXI
ijnky pr gu} swihb kw Apnw ivSvws
nhI< Qww[ I gu} nwnk dyv jI ny jny
Dwwrxw krny sy eNkwr kr idXw Qww AOr
ihNdU rIiq-irvwjo< sy htkr Alg gurmiq
jIvn-Xui#q kI Swu}Awq kI[ pr<qu jb
Dwwim~k vq<Zqw ko kwXm krny kI AwvSXkqw
pRqIq hue~ qo nvm gu} jI ny Apnw SwISw
qk dy idXw[ dsvy< gu} jI ny ilKw hY:
iqlk j<\U rwKw pRB qw kw[
kIno bfo klU mih swkw ] (bicZ nwtk)
I gu} qyg bhwdr jI ny Apnw
jIvn logo< kI Dwwim~k vq<Zqw v r@ww ky
ilE kubw~n kr idXw[ I gu} nwnk dyv
jI wrw clwXy Dwm~ ky burwe~ ivroDwI mUl
Bwv ko dSwmySw ipqw ny Xvhwirk }p
idXw, mqlb Kwlsw sjwXw[ gu} jI ny
Dwm~ kw buinXwdI isw<q nhI< bdlw qQww
*889, Pyj-10, mohwlI-160062

-fW. mnmohn is<G*


propkwr v byshwro< kI r@ww krny kw hI
apdySw idXw[ Swwsko< wrw ikXy jw rhy
jum sy Cutkwrw pwny ky ilE bhu-s<$Xk
ihNdU jwiq ny dySw ky kony-kony my< jwkr
m<idro< ky drvwjy KtKtwXy, sUX~v<SwI v
cNdRv<SwI rwjwAo< Ev< mhwrwjwAo< ky pws
jwkr pRwQw~nw kI prNqu koe~ BI anky Dwm~
kI r@ww ky ilE AOr<gjyb ky pws jwny ko
qYXwr nhI< huAw[
AwiKr kSmIrI p<ifq I gu} qyg
bhwdr jI ky pws AwXy AOr ApnI dd~ BrI
khwnI sunwe~[ gu} jI ny es smXw ky
hl ky ilE ghn ic<qn ikXw[ qBI bwl
goib<d rwX jI (I gu} goib<d is<G jI)
bwhr sy Kylqy huE AwXy AOr ipqw jI ko
soc kI mudRw my< dyKkr pUCw-'ipqw jI, #Xw
bwq hY? Awp iks ghrI soc my< ho ?' gu}
swihb jI ny khw-'Xy log ivpdw my< hY<[
enkw Dwm~ s<kt my< hY[ enky Dwm~ kI r@ww
ky ilE iksI mhwn Xi#q kI kubw~nI kI
j}rq hY[ qpScwq gu} jI ko bwl
goib<d rwX jI ny khw, 'ipqw jI! es smX
Blw Awp jI sy AiDwk mhwn Xi#q AOr
kOn ho skqw hY? Awp en duiKXo< ky Dwm~s<kt ko AvSX invwry<[' gu} jI ko
inScX ho gXw ik bwl goib<d rwX isKo<
kI AguAwe~ ky ilE pUxw~q: s@wm hY<[ gu}
swihb jI ny p<ifqo< ko khw-'jwAo, AOr<gjyb

gurmiq zwn

ko kh do ik Agr qum gu} qyg bhwdr


jI ko muslmwn bnw do qo hm sBI vq:
hI muslmwn ho jwE<gy[
esky bwd gu} jI idlI kI qrP
cl pVy AOr rwqy my< logo< ko gurmiq kw
zwn bw<tqy, DwYX~ pRdwn krqy huE, prmwmw
kw nwm jpny kw apdySw dyqy rhy AOr
clqy-clqy idlI phu<c gXy[
idlI my< hkUmq ny aNhy< ke~ pRkwr ky
BX qQww lwlc idXy pr<qu gu} jI ny SwhIdI
ky mwg~ ko Apnwny kw inxw~X ilXw[ Awpny
Dwm~-pirvq~n AOr krwmwq idKwny kI pyRrxww
ko jrw BI vIkwr nhI< ikXw[ A<q my< Awp
jI ko cw<dnI cO<k, idlI my< 11 nv<br
1675 e~. my< Awpky pwvn SwISw pr jlwd
ky wrw qlvwr clwkr SwhId kr idXw
gXw[ AwpkI mhwn kubw~nI s<b<DwI ilKw hY:
TIkir Poir idlIis isir pRB pur kIXw pXwn ]
qyg bhwdr sI iAw krI n iknhU< Awn ]15]
qyg bhwdr ky clq BXo jgq ko sok ]
hY hY hY sB jg BXo jY jY jY sur lok ]16]
(bicZ nwtk)
gu} swihb jI ny ApnI ij<dgI ko
dUsro< ky Dwm~ kI r@ww v jum ko smwq
krny ky ilE kubw~n kr idXw[ pwTko< kI
jwnkwrI ky ilE gu} jI kw s<i@wq jIvn
es pRkwr hY:
gu} swihb jI kw jNm 5 vYSwwK s<.
1678 (1 ApRYl, 1621 e~.) my< mwqw nwnkI
jI ky adr sy CTy gu} I gu} hirgoib<d
swihb jI ky Gr my< huAw[ gu} jI kw phlw
nwm Xwg ml Qww[ swihbjwdw Xwg ml
jI ko Bwe~ pRqwpw, Bwe~ kXwxw sUd, Bwe~
iprwgw v Bwe~ BwdU jYsy bhwduro< ny SwZ-

18

nv<br

2007

ivw isKwe~ qQww Bwe~ gurdws jI jYsy


ivwno< ny Dwwim~k iSw@ww dI[ gu} jI kw
ivvwh mwqw gujrI jI ky swQw huAw[ gu} jI
SwZ-ivw my< eqny inpuxw ho gE Qwy ik
AwpkI bhwdurI ko krqwrpur kI lVwe~ my<
I gu} hirgoib<d swihb jI ny dyK kr
Awpko 'qyg bhwdr' kw iKqwb idXw[ esky
bwd gu} jI kw nwm hI 'qyg bhwdr' pV
gXw[
I gu} hirgoib<d swihb jI ky Xoiqjoq smw jwny ky bwd I gu} hirrwX
swihb jI ko gurgd`dI dI ge~[ gu} jI ny
eskw koe~ BI ivroDw nhI< ikXw[ gu} jI
mwqw nwnkI jI ky swQw bkwly Awkr rhy,
jhw< pr Awp jI ny lgBg 20 swl qk
gurbwxwI kw ADXXn qQww qkwlIn smX
pr ic<qn ikXw[ essy Awpky Xi#qv my<
AOr inKwr AwXw[ I gu} hiriSwn jI
ny gurgd`dI ky arwiDwkwrI ky }p my< bwbw
bkwlw khkr nO<vy< gu} honw kr s<kyq
idXw[ m#Kn Swwh lubwxww wrw ANX pwK<fI
gu{Ao< my< AslI gu} kI phcwn kr nO<vy
gu} ky }p my< I gu} qyg bhwdr swihb
ky gu} hony kw Eylwn ikXw[ I gu} qyg
bhwdr swihb jI wrw jo bwxwI rcI gXI,
vh I gu} goib<d is<G jI ny I gu} gR<Qw
swihb my< s<kilq krvwe~[ Awp jI ky wrw
rcI gXI bwxwI kw mu$X ad`dySX mnuX-mwZ
ko pdwQw~vwdI dOV-DwUp sy bcny qQww s<qow
Ev< DwYX~ sy jIvn XqIq krny ky ilE pRyirq
krnw hY[ duK-suK jIvn kw AtUt A<g
hY<[ en dono< my< mnuX ko smqol bnwE
rKny ky ilE gu} jI pwvn bwxwI my<
(Sow pT 24 pr)

gurmiq zwn

nv<br

19

2007

swmwijk smqw AOr nvm gu} jI kw AivmrxwIX bildwn


-I suryNdR kumwr AgRvwl*
'phly p<gq pwCY s<gq' kI prMprw
clwkr, BUKy ko swQw ibTwkr Bojn dynw,
swmwijk smrsqw kI g<gw bhwny vwly,
nIc AOr dilqo< ko gly lgwny vwly I
gu} nwnk dyv jI hY[< jb muilm Aww<qwAo<
ny ih<doqwn ky inmwxwy ih<doqwinXo< pr
Awmxw ikXw qb aNho<ny an Aww<qwAo< ky
iv{ Awvwj aTwe~[ isKo< kw eiqhws
Xwg AOr bildwn kw eiqhws hY[ eskI
nI<v I gu} nwnk dyv jI ny rKI[
15vI< SwqwdI my< Dwm~ AOr jwiq ky
AwDwwr pr Xwq BydBwv ky iKlwP jo
s<Gw~ pRwr<B huAw, vh Bi#q Aw<doln Qww[
es Aw<doln ky Xwdwqr nyqw aNhI< jwiqXo<
AOr vgo_ sy AwXy Qwy jo ihNdU Dwm~ kI
BydBwv vwlI swmwijk XvQww sy prySwwn
Qwy[ Bi#q Aw<doln ky sBI muiKXw smwjsuDwwrk Qwy[ vy jnqw ky bIc syvw AOr
jwgiq kw kwX~ krqy huXy BI ApnI AwjIivkw
ky ilXy kTor s<Gw~ krqy Qwy[ B#q kbIr
jI kpVw bunqy Qwy, B#q rivdws jI jUqy
bnwqy Qwy[ B#q Dwm~dws as smX ACUq
smJy jwny vwly jwt ikswn Qwy[ B#q dwdU
Ek nIcI jwiq ky bunkr Qwy[ b<gwl ky
mhwn s<q B#q cYqNX jI Ek grIb
pirvwr my< jNmy Qwy[ Aw<DwR ky kiv bymNnw jI
Ek inr@wr ikswn Qwy[ Bi#q Aw<doln AOr
isK jn-jwgrxw lhr kw nyqv khI< BI

bRwxw, puroihqo< v ac vxw~ vwlo< ny nhI<


ikXw[
Dwwim~k Ekqw, e~Svr ky swmny sb
smwn hY<, jwiq pRQww kw ivroDw, jwiq, Dwm~
AOr vg~ sy pr aTkr sd`guxwo< kw sMmwn
krnw, JUTy km~kwxfo<, qIQww_tno< AOr pUjwvRq kw ivroDw Awid Bi#q Aw<doln qQww
gurmiq jn-jwgrxw lhr kw vr Qww,
ijskw jnqw pr Xwpk pRBwv pVw[
Coty-Coty smJy jwny vwly log bVy-bVy
s<q, zwnI Dwwim~k AOr swmwijk nyqw
bnkr aBry[
Bi#q Aw<doln AOr gurmiq jnjwgrxw lhr ny A<DwivSvwso< AOr jwiq-pRQww
pr AwDwwirq BydBwvo< ky iKlwP Ek mhvpUxw~
BUimkw inBwe~[ I gu} nwnk dyv jI ny
inBI~kqw sy khwnIcI jwiqXo< my< jo
sbsy nIcI jwiq ky hY< mY< anky swQw hU>[
jo nIco< AOr kmjoro< kI r@ww krqy hY<,
prmwmw kI aNhy< kpw pRwq hoqI hY:
nIcw A<dir nIc jwiq nIcI hU Aiq nIcu ]
nwnku iqn kY s<ig swiQw vifAw isa ikAw rIs ]
ijQwY nIc smwlIAin iqQwY ndir qyrI bKsIs ]
(pw 15)
I gu} nwnk dyv jI AOr anky bwd
gurgd`dI pr bYTny vwly sBI gu} swihbwn
ny Apny Awcrxw AOr Xvhwr sy smwj my<
swmwijk smwnqw Qwwipq kI[ swmwijk

*c/o AgRvwl NXUj EjyNsI, htw (dmoh) m. pR.-470775

gurmiq zwn

smqw my< ivSvws hI isK Dwm~ kw mu$X


AwDwwr hY, jo p<gq AOr s<gq my< dyKw jw
skqw hY[ gu} nwnk swihb n kyvl isK
Dwm~ ky s<Qwwpk hY< vrn` gu} jI Ad`Buq
w<iqkwrI AOr rwt-inmw~qw BI Qwy, ijNho<ny
Apny smX ky Ur Swwsn kI inNdw f<ky kI
cot pr kI[ aNho<ny khw, Swwsk XwgR ky
smwn ih<sk AOr swm<q kuqo< ky swmn
lwlcI ho gXy hY<:
rwjy sIh mukdm kuqy ] jwe jgweiNh bYTy
suqy ] cwkr nhdw pweiNh Gwa ]
rqu ipqu kuiqho cit jwhu ] (pw 1288)
gu} nwnk swihb ky smX hI bwbr
ny kwbul sy ivSwwl synw lykr ihNdoqwn
pr hmlw ikXw Qww[ cwro< Aor mwrkwt sy
dySw kI jnqw pIiVq QwI[ ivSowkr mihlwAo<
kI dud~Sww bqwqy huXy I gu} nwnk dyv jI
ny vxw~n ikXw hY ik AXwcwirXo< ny suNdr
iZXo< ky kySw kwt fwly AOr anko DwUl
my< GsItw[ bwbr ko I gu} nwnk dyv jI
ny jwilm v AXwcwrI Goiwq ikXw AOr
asky Swwsn ko kswe~ kw Swwsn khw[
I gu} nwnk dyv jI ny vX< BI c#kI
pIsI, jyl XwqnwXy< shI<, lyikn jnswDwwrxw
my< swhs jgwXw[ logo< my< ANXwX v AXwcwro<
ky iKlwP s<Gw~ krny kI @wmqw pYdw kI[
gu} jI es ANXwXpUxw~ Awmxw kw vw<q
ilKqy hY<:
-Kurwswn Ksmwnw kIAw ih<dusqwnu frweAw ]
AwpY dosu n dye~ krqw jmu kir muglu
cVweAw ]
EqI mwr pe~ krlwxwy qY< kI drdu n
AweAw ]
(pw 360)
-ijn isir sohin ptIAw mw<gI pwe s<DwU{ ]

20

nv<br

2007

sy isr kwqI mu<nIAiNh gl ivic AwvY


DwUiV ]
mhlw A<dir hodIAw huixw bhixw n imliNh
hdUir ] . . .
iqNh gil islkw pwe~Aw qutiNh
moqsrIAw ]
Dwnu jobnu due vYrI hoE ijNhI rKy r<gu
lwe ]
dUqw no PurmweAw lY cly piq gvwe ]
(pw 417)
I gu} nwnk dyv jI kI kQwnIkrnI my< Byd nhI< Qww[ Bwe~ mrdwnw jI
anky swQw rhy jo CotI jwiq ky fom
muslmwn Qwy[ gu} jI Bwe~ lwlo jI bFe~
jYsy swDwwrxw logo< ky Gr Thrqy AOr
prSwwdw Ck lyqy Qwy[ gu} jI sBI mwnvo<
ko Ek smwn smJqy Qwy[ aNho<ny Bwe~
lwlo bFe~ ko hI Apny mq kw sbsy phlw
pRcwrk inXu#q ikXw[ ankI Dwwim~k XwZwAo<
my< AiDwkqr CotI jwiq ky log hI anky
swQw rhy[ gu} nwnk swihb ny swmwijk
smqw ko swkwr }p dyny ky ilXy l<gr
(swmUihk Bojn) kI pRQww pRwr<B kI, ijssy
hr koe~ ibnw iksI jwqIX BydBwv ky p<gq
my< Ek swQw bYTkr l<gr Ckqw Qww, jo
prMprw Awj BI cl rhI hY[
I gu} nwnk dyv jI ky bwd I gu}
A<gd dyv jI ny gd`dI s<BwlI qo rwX
blv<f jI kIq~n krqy Qwy, jo fom jwiq ky
Qwy[ vy isK smwj my< gu} ky ipRX pwZ ky
}p my< sMmwn kI dit sy dyKy jwqy Qwy[
I gu} Amrdws jI ky smX smRwt Akbr
p<jwb ky dOry pr AwXw qo gu} jI ny assy
esI Swq~ pr imlnw vIkwr ikXw ik phly

gurmiq zwn

p<gq my< bYT kr l<gr Cky[ Akbr I gu}


Amrdws jI ky pRiq scI w rKqw Qww[
gu} jI ny Apny prm isK Bwe~ jyTw jI
ky wrw Ek bhuq bVy srovr kw inmw~xw
krky Amqsr Swhr kI AwDwwriSwlw rKvwe~[
qb sy es srovr my< sBI log ibnw iksI
BydBwv ky nwn krqy Aw rhy hY<[ isK Dwm~
my< gurgd`dI mwZ sMmwn kw pRqIk hI nhI<
hY bik esmy< bhuq bVI ijMmyvwrI BI
inihq hY[ isK gu{Ao< ny bVw Xwg AOr
mhwn kubw~inXw< kI hY<, kt shy hY<[ I
gu} Arjn dyv jI ko gm~~ lohy ky qvI pr
bYTwXw gXw[ pr sy anky pwvn SwISw pr
gm~ ryq fwlI ge~[ aNho<ny mwnvIX girmw,
swmwijk smqw AOr Dwm~-r@ww ky ilE Xh
sb shqy huE mXu kw vrxw ikXw[ I gu}
Arjn dyv jI kI Swhwdq ky bwd isKo< ny
mhsUs ikXw ik sSwZ honw bhuq j}rI
hY, ANXwX ky iKlwP sSwZ s<Gw~ j}rI hY[
CTy gu} I gu} hirgoib<d swihb jI
ny Apny AnuXweXo< ko sSwZ s<Gw~ ky ilXy
qYXwr krnw Swu} ikXw[ qkwlIn Swwsn
ky iv{ Xu BI ikXy[ anky sbsy Coty
swihbjwdy I Xwg ml ny qlvwr clwny
my< bVI inpuxwqw kw pRdSw~n ikXw, Aq:
ankw nwm 'qyg bhwdr' huAw, jo Awgy cl
kr nvy< gu} huXy[ swqvy< gu} I gu}
hirrwX jI ky smX 2200 sSwZ sYinko<
kI tukVI Awm-r@ww ky ilXy sdYv qYXwr
rhqI QwI[
nvy< gu} I gu} qyg bhwdr jI kI
AiqIX kubw~nI pr eiqhwskwro< ny ilKw
hY-'smRwt AOr<gjyb ny sY<kVo< bRwxwo< ko
es AwSww sy jyl my< fwl idXw ik vy elwm

21

nv<br

2007

gRhxw kr ly<gy[ qkwlIn sUbydwr kSmIr


kI DwmkI ko dyKqy huXy bRwxw AmrnwQw
guPw my< iSwvjI ky Qwwn qk gXy AOr
AXwcwr sy mui#q ky ilXy ivcwr-ivmSw~
krqy huXy pRwQw~nw kI[ iPr aNhy< AwBws
huAw ik hmy< I gu} qyg bhwdr jI ky pws
jwnw cwihE[ qo bRwxw Ek bVy smUh ky
}p my< I gu} qyg bhwdr jI sy imlny
gXy[
pRiqiniDw muiKXw I ikrpw rwm ny I
gu} qyg bhwdr jI sy khw-'Awp musIbq my<
hmwrI r@ww kry<[' ikrpw rwm kI bwqy< sun
I gu} qyg bhwdr jI g<BIr ho gXy[ pws
bYTy bwl goib<d rwX jI jo ABI Coty Qwy,
aNho<ny Apny ipqw jI sy r@ww kw apwX
pUCw[ I gu} qyg bhwdr jI ny khw'iksI mhwn Xi#q ko ApnI kubw~nI dynI
pVygI[' bwl goib<d rwX jI ny gu}-ipqw sy
inBI~kqwpUv~k khw-'Awp sy AiDwk mhwn
AOr kOn hogw?' Apny puZ kI bwq sunkr
I gu} qyg bhwdr jI ny Apnw SwISw dyny
kw inScX krqy huXy kSmIrI p<ifqo< sy
khw-'Apny Swwsk sy kho, Xid gu} qyg
bhwdr Dwm~-pirvq~n kr lyqy hY< qo hm BI
muslmwn bn jwXy<gy['
gu} jI ko idlI bulwXw gXw[ aNho<ny
Apny vcno< kw pwln krqy huXy, iviBNn
XwqnwXy< shqy huXy, mXu kw vrxw ikXw[
gu} jI ko Eysy lohy ky ip<jry my< rKw gXw
jhw< vy n KVy ho skqy Qwy AOr n lyt
skqy Qwy[ gu} jI ky swmny anky ipRX
iSwX Bwe~ mqIdws ko Awry sy cIrw gXw[
dUsry iSwX Bwe~ dXwl dws ko KOlqy
kVwhy my< fwlw gXw[ qmwm dbwv AOr

gurmiq zwn

XwqnwAo< ky bwd jb gu} jI ny SwISw nhI<


JukwXw qo A<q my< jlwd jlwluIn ny
qlvwr sy ankI gd~n pr vwr krky
ankw SwISw anky SwrIr sy Alg kr
idXw[ SwwhI Awq<k ky clqy iksI kI
ihMmq nhI< ho rhI QwI ik gu} jI kw SwISw
AOr SwrIr aTw ly[ lyikn Eysy smX my< Ek
lubwxww isK Bwe~ lKI Swwh phrydwro< sy
njr bcwkr I gu} qyg bhwdr jI ky
SwISw rihq SwrIr ko Ek CkVy my< lwdkr
ApnI JopVI my< ly gXw AOr JopVI ko hI
Awg lgw dI[ gu} jI ky SwISw rihq SwrIr
ky swQw-swQw JopVy my< rKw swrw swmwn
jl gXw[ JopVI my< Awg esilXy lgwe~
qwik Swwsko< ko koe~ s<dyh n ho[ vhI< pr
Awj 'gu{wrw rkwbg<j swihb' suSwoiBq
hY[ Bwe~ jYqw jI jo as smX sPwe~ krny
vwly Qwy, aNho<ny gu} jI ky SwISw ko qIvR
giq sy Awn<dpur swihb phu<cwXw AOr I
gu} goib<d rwX jI ky swmny pRquq ikXw[
jhw< pr I gu} qyg bhwdr jI kw bildwn
huAw Qww vhI< pr cw<dnI cOk my< 'SwISwg<j
gu{wrw' suSwoiBq hY[
I gu} goib<d is<G jI ny smwj ky
dby-kucly logo< ky dXo< sy hIn Bwvnw
inkwlI AOr vwiBmwnpUxw~ ij<dgI jIny ky
ilXy pRyirq ikXw[ jb s<vq` 1756 (sn`
1699) my< vYSwwKI ky idn aNho<ny Awn<dpur
swihb my< pw<c isro< kI mw<g kI qo pw<c
isro< ko dyny vwly pw<c Xwro< my< lwhOr
invwsI KZI Bwe~ dXwrwm jI, hiqnwpur
invwsI jwt Bwe~ Dwm~dws jI, wirkw
invwsI CI<bw Bwe~ muhkm c<d jI, ibdr
invwsI nwe~ Bwe~ swihb c<d jI qQww

22

nv<br

2007

jgnnwQwpurI invwsI JIvr Bwe~ ihMmq rwX


jI Qwy[ gu} jI khqy Qwy mY< qo CotI jwiqXo<
AOr dilqo< ky awr ky ilXy hI jgq my<
AwXw hU>[ aNho<ny apyi@wq vg~ ko eqnw
juJw} bnw idXw ik vy Swwsko< AOr Apny
ko yT mwnny vwlo< ko rO<d kr Awgy bF
sky<[ eNho<ny Awgy clkr sSwZ Kwlsw
p<Qw kI Qwwpnw kI[
smwj ky Aiq inMn vgo_ ky log
jo gulwmo< jYsI ij<dgI jIqy Qwy, ijNho<ny
kBI hwQw my< qlvwr nhI< lI QwI vy I
gu} goib<d is<G jI ky pRyrk nyqv my<
Aiq bhwdur Xow bny AOr aNho<ny
smwj my< sMmwn pRwq ikXw[ Xh Dwm~
Ek sSwZ w<iq kw s<dySw-vwhk hY[
es Dwm~ kw adX as smX huAw jb
qlvwr kI nok pr Awm AwdmI ky
Awm-sMmwn ko rO<dw jw rhw Qww[
isK p<Qw my< swmwijk smqw ky AwDwwr
pr giTq Ek jIvn-XvQww hY[ swmwijk
smqw my< ivSvws hI isK gu} swihbwn
kw AwdSw~ hY[
essy pUv~ Coty qbky ky log SwZ
Dwwrxw nhI< kr skqy Qwy[ Xh kwX~ @wiZXo<
ky ilXy suri@wq Qww[ hmlwvro< ky ivroDw my<
Coty qbky kw shXog n imlnw Bwrq ky
gulwm bnny kw Ek mu$X kwrxw Qww[ SwUdRo<
ko dohrI mwr shnI pVqI QwI- Ek ac
vgI~X logo< kI qQww dUsrI Swwsko< kI[ I
gu} nwnk dyv jI kw jNm sn` 1469 my<
huAw[ gu} jI ky smX bwbr ny Bwrq pr
hmlw ikXw Qww[ logo< kI dud~Sww dyKkr
gu} nwnk swihb kw dX dRivq huAw[
(Sow pT 24 pr)

gurmiq zwn

nv<br

23

2007

ihNd kI cwdr I gu} qyg bhwdr jI


I gu} nwnk dyv jI kI elwhI
Xoiq ky Awlok my< nOvy< gu} I gu} qyg
bhwdr swihb jI ny BwrqIX s<kiq ko
nXw s<dySw idXw[ I gu} qyg bhwdr swihb
jI ny ihNdU Dwm~ kI r@ww ky ilE Apnw
SwISw kubw~n kr idXw[ vy shI AQwo_ my<
mwnv jwiq ky r@wk Qwy[ vy Dwwim~k vq<Zqw
ko mwnv jwiq kw pRQwm Dwm~ mwnqy Qwy[
esI vjh sy jb kSmIrI p<ifqo< kw Ek
dl gu} swihb ky swmny ApnI PirXwd
lykr AwXw, ijskw nyqv ikrpw rwm d
(jo bwd my< Bwe~ ikrpw is<G bny) kr rhy
Qwy[ aNho<ny gu} swihb ko bqwXw ik mugl
bwdSwwh AOr<gjyb an pr AXwcwr krky
aNhy< jbrdqI muslmwn bnwnw cwhqw hY
AOr koe~ BI ankI shwXqw nhI< kr rhw
hY[ aNho<ny khw ik aNhy< isP~ gu} nwnk
swihb ky Gr sy aMmId hY qo I gu} qyg
bhwdr swihb ny aNhy< DwYX~ idlwXw AOr khw
ik vwihgu} quMhwrI mdd krygw[ an logo<
kI jwn v Dwm~ kI r@ww ky ilE gu} swihb
kubw~nI dyny ko qYXwr ho gE[
iqlk j<\U rwKw pRB qw kw ]
kIno bfo klU mih swkw ]
swDwn hyiq eqI ijin krI ]
sIsu dIAw pr sI n acrI ]3]
(bicZ nwtk, pw: 10)
Xhw< pr Ek bwq ivcwrXo^X hY ik
iqlk v jny dono< kw hI I gu} nwnk

-I pRvIn gRovr
dyv jI ny bihkwr ikXw hY pr<qu nvm
pwqSwwh I gu} qyg bhwdr swihb jI ny
asI iqlk v jny kI r@ww ky ilE vX<
Apnw jIvn qk h<sqy-h<sqy NXOCwvr kr
idXw AOr sI BI nhI< kI[ eskw kwrxw hY
ik I gu} nwnk dyv jI wrw bi$SwSw
ikXw gXw gurmiq isw<q hI Qww ijsky
AwDwwr pr nvm pwqSwwh kw khnw Qww ik
sBI mnuXo< ko Dwwim~k vq<Zqw pRwq honI
cwihE[ sBI Dwm~ Apny-Apny Qwwn pr
TIk hY< pr<qu iksI ko BI jbrdqI v
AXwcwr krky askw Dwm~ CuVwkr, frwkr
dUsrw Dwm~ gRhxw nhI< krwnw cwihE[ ankw
isw<q Qww-'jIAo AOr jIny do[' aNho<ny
khw hY:
BY kwhU ka dyq nih nih BY mwnq Awn ]
(pw 1427)

Xhw< pr mY< Ek ivwX pr Awpkw DXwn


Awkiw~q krnw cwhqw hU< ik #Xw Awj ky
Bwrqvw~ my< hm nvm pwqSwwh wrw dI ge~
kubw~nI ky Bwv ko mxw~ rKny my< s@wm hY<?
ijn kSmIirXo< ky ilE gu} swihb ny
cw>dnI cOk, idlI my< Apnw SwISw qk
NXOCwvr kr idXw vy Awj BI Apny kSmIr
sy bwhr hY< qQww Apnw Gr-bwr sb kuC
CoVkr ApnI jwn, ejq, Dwm~ kI r@ww
ky ilE Awj BI Apnw jIvn-Xwpn 'irXUjI
kY<po<' my< kr rhy hY<[ socny kI bwq hY ik
ijn logo< ky ilE hmwry gu} ny Awm-

gurmiq zwn

bildwn ikXw vy log Awj BI Apny jIvn


kI r@ww ky ilE mwry-mwry iPr rhy hY<, koe~
ankI suDw lyny vwlw nhI< hY[ vy pUxw~ }p
sy inrwSw ho cuky hY<[ es smX my< hmwrw
Pj~ bnqw hY ik hm gu}-Gr ky syvk
Apny gu} swihb kI pr<prw ko Awgy bFwqy
huE an logo< kI shwXqw ky ilE hr s<Bv
pRXws kry< qQww Apny dySw kI srkwr,
rwtpiq v pRDwwnm<ZI sy AwgRh kry< ik ijn
kSmIirXo< ky ilE hmwry gu} ny kubw~nI dI
vy Awj BI hqwSw hY<[ ankI smXw kw
smwDwwn ikXw jwE qQww ankw Gr-bwr jo

I gu} qyg bhwdr jI kI . . .

Prmwn krqy hY<:


jo n{ duK mY duKu nhI mwnY ]
suK snyhu A{ BY nhI jw kY
k<cn mwtI mwnY ]
(pw 633)

Awp jI ny I gu} nwnk swihb jI wrw


clwXy gXy Dwm~ ky pRcwr ky ilE p<jwb sy bwhr
BI XwZw kI, jYsy ik pRXwg, bu gXw, mopIr
mwldw, Fwkw qQww DwubRI Awid[ gu} swihb jI ny
logo< ko q<gidlI qQww Dwm~ v jwiq ky b<Dwn sy

swmwijk smqw AOr nvm gu} . . .

anky dX my< swmwijk ivwmqw ky iv{


AwoSw pYdw huAw[ swmwijk smqw Ev< Dwm~ kI
AwjwdI ky ilXy isKo< ny bhuq Xwg AOr bildwn
ikXw hY[ Coty logo< ko Apny AiDwkwro< ky ilXy
lVnw isKwXw[ ijNho<ny BI swmwijk smqw kw
kdm aTwXw, smwj ky ipCVo< ko swQw ilXw,
scy AQwo_ my< vy hI sPl huXy hY<[ iSwvwjI ny
inDw~no<, dilqo< AOr KyqIbwVI sy ApnI jIivkw
clwny vwlo< ky shXog sy mhwrwt my< vq<Z
rwX kwXm ikXw AOr jwilm mugl Swwsn kI

24

nv<br

2007

ansy iCn gXw hY, vo aNhy< vwps idlwXw


jwXy ijssy dySw my< Sww<iq kw mwhOl kwXm
ho sky[ es pRkwr hm hryk Xug my< gu}
swihb jI wrw dI ge~ kubw~nI kw sdkw
mwnvqwvwd, BRwqBwv AOr Xwr v Ekqw ko
mjbUq kr skqy hY<[ I gu} goib<d is<G
jI ky Xy pwvn bol rhqI duinXw qk gU<jqy
rhy<gy:
qyg bhwdr ky clq BXo jgq ko sok ]
hY hY hY sB jg BXo jY jY jY sur lok ]16]
(bicZ nwtk)

(pT 18 kw Sow)
>cw aTny ky ilE khw AOr swQw hI swQw s<gq
qQww p<gq kw pRcwr BI ikXw[
gu} jI kw smUcw jIvn hI lwswnI hY[
Awp jI wrw duKI mwnvqw ky bcwv qQww kXwxw
hyqu kI ge~ kubw~nI Ek AiqIX adwhrxw hY[ es
kubw~nI ny Awny vwly isK eiqhws kI }p-ryKw
ko inDww~irq ikXw[ Xh kubw~nI ivSv ky eiqhws
my< AiqIX kubw~nI hY[

(pT 22 kw Sow)
nI<v ihlw dI[ isKo< ny BI ivSwwl p<jwb my<
Apnw AwDwwr bnwkr mhwn sPlqw pRwq kI hY[
Agr ihNdU rwjw BI smwj ky sBI qbky ko swQw
lykr cly hoqy qo vy kBI prwijq n ho pwqy[
Bwrq pr sidXo< qk ivdySwI Awmxw hoqy rhy hY[<
Agr vy smwj kI jVqw ko qoVkr swry smwj
ko Ek smwn bnwny kw pRXn krqy qo SwwXd
Bwrq ko ivdySwI hmlo< kI ivBIiwkw AOr gulwmI
ky idn n dyKny pVqy[

gurmiq zwn

nv<br

25

2007

B#q nwmdyv jI kI bwxwI my< nwm kI mihmw


es s<swr my< mnuX hI nhI< bik hr
pRwxwI suK AQwvw Awn<d kI kwmnw krqw hY
AOr inr<qr asI kI Koj my< Btkqw rhqw
hY[ Xh askI jNmjwq pRvi hY[ mUl }p
my< mnuX Awn<d kw hI Ek A<Sw hY[ 'smq
jV-cyqn jgq prmwmw sy inim~q hY,
prmwmw sy hI AnupRwixwq hY[ prmwmw rsv}p hY, Awn<dmX hY[ rsmX prmwmw ko
pwkr hI mnuX Awn<dXu#q hoqw hY['1 Aq:
mnuX kw Apny mUl v}p AQww~q` prmwmw
kI pRwiq ky ilE pRXnSwIl honw koe~
AwScX~ kI bwq nhI< hY[ hmwry iwXo<muinXo< ny prmwmw kI pRwiq ky ilE qIn
swDwn bqwE hY<- zwn, km~ AOr Bi#q[
Bi#q ky ivwX my< nwrdmuin kw kQwn hY'Bgvwn sy< AnNX pRym ho jwnw Bi#q hY[
Bi#q Amq kw hI Ek }p hY[ Bi#q-rs
ky Amq ko pRwq krky mnuX Amr ho
jwqw hY['2
B#q nwmdyv jI kw jNm Bi#q kI
AmqDwwrw ko pRvwihq krny ky ilE hI huAw
Qww[ vy Ek AwdSw~ mhwmwnv Qwy ijNho<ny
ApnI AnNX inTw AOr swDwnw sy e~SvrBi#q kw mwg~ pRSwq ikXw[ B#q kbIr
jI sy 130 vw~ pUv~ 1270 e~. my< nrsI
bwmnI, ijlw ih<golI (mhwrwt) my< dwmwSoT
djI~ ky Gr jNm lyny vwly B#q nwmdyv jI
jIvn ky pRQwm crxw my< mUiq~-pUjw my< dF
*pRv#qw, jnqw kWlyj, krqwrpur (jwl<Dwr)[

-fW. AnIqw Swmw~*


ivSvws rKqy Qwy, ikNqu v koFI ky
iSwvil<g pr rKy huE pYro< ko htwqy huE
ankI cyqnw jwgq hue~[ koFI ivnobw
Kycr ky }p my< aNhy< sd`gu{ kI pRwiq hue~
AOr aNhI< kI pRyrxww sy aNhy< prmySvr ky
sv~Xwpk }p kw zwn huAw[ es s<b<Dw my<
fW. inkol mykinkWl ilKqy hY<-'nwmdyv ky
jIvn my< Ek bwq anky Dwwim~k ivcwro< my<
pirvq~n AOr ivkws kI hY, jo ik anky
AB<g pt bqwqy hY[< '3 prmySvr ko A<qrwmw
my< AnuBv krny ky bwd B#q nwmdyv jI
sit kI pRXyk vqu my< asI Swi#q ky
dSw~n krny lgy, 'prmwmw kw AnuBv
eqnw pUxw~ hoqw gXw ik aNhy< soh< AQww~q` mY<
vhI prmySvr hU> AOr prmySvr muJ my< hY,
Eysw sw@wwkwr hony lgw['4
B#q nwmdyv jI kw sMpUxw~ jIvn
mwnv-kXwxw ky ilE smip~q rhw[ es
kXwxw-XwZw kw AwrMB aNho<ny Apny gu}
ivnobw Kycr ky mwg~dSw~n AOr s<q zwnySvr
ky shXog sy ikXw[ 27 vw~ kI AwXu my<
mwnvqw kw s<dySw dySw ky kony-kony my<
PYlwny ky ilE vy Akyly hI inkl pVy AOr
25 vw~ qk pYdl hI Bwrq ky iviBNn
pRdySwo< my< XwZw krqy rhy[ A<qq: p<jwb ky
gurdwspur ijly my< 'Gumwxw' nwmk Qwwn ko
aNho<ny ApnI km~BUim bnwXw[
B#q nwmdyv jI Bi#q-mwg~ ky Aw

gurmiq zwn

swDwk mwny jwqy hY<[ mUiq~-pUjw, km~kwxf,


jwq-pwq ky ivwX my< enky pt ivcwro< ky
kwrxw ihNdI ky ivwno< ny eNhy< B#q kbIr
jI kw AwDXwimk AgRj mwnw hY[ sv~pRQwm
B#q nwmdyv jI ny hI 'rwm' Swd kw pRXog
ingu~xw e~Svr ky ilE ikXw Qww, jYsy ik:
nwmy ky suAwmI lwih ly Jgrw ]
rwm rswen pIAo ry dgrw ] (pw 485-86)
Xh mxwI~X hY ik I gu} nwnk dyv
jI, B#q kbIr jI, B#q dwdU jI, B#q
pltU jI Awid B#q swihbwn ny rwm, hir,
murwir, goib<d Awid Swdo< ko sv~Xwpk
e~Svr ky AQw~ my< pRXu#q ikXw hY[
B#q nwmdyv jI ky pRBu Gt-Gt XwpI
hY<[ sit ky pRXyk kxw my< ankw Aiqv
hY[ B#q nwmdyv jI khqy hY< ik prmwmw
ky pws Xw dUr hony kI bwq vhI krqy hY<
ijNho<ny asy jwnw hI nhI< hY[ Xh bwq
asI qrh XQw~ hY jYsy Xh khw jwE ik
mClI KjUr ky JwV pr cFkr KjUr Kw
rhI hY:
koe~ bolY inrvw koe~ bolY dUir ]
jl kI mwCulI crY KjUir ] (pw 718)
vwqivkqw qo Xh hY ik e~Svr kw
nwm 'ANDwy kI lwTI' hY, jIvn kw AwDwwr
hY:
mY A<Dwuly kI tyk qyrw nwmu Ku<dkwrw ]
mY grIb mY mskIn qyrw nwmu hY ADwwrw ]
(pw 727)
goib<d kw suimrn hI Bvswgr sy
mui#q kw sv~yT mwg~ hY[ qIQw~-XwZw,
hTXog, ASvmyDw Xz, eiNdRX-dmn AOr YqAYq ky ivvwd sy l@X kI pRwiq s<Bv nhI<
ho skqI[ eskI isi ky ilE vYsI hI

26

nv<br

2007

qVp honI cwihE jYsI BUKy Xi#q ky mn


my< Bojn ky pRiq AOr Xwsy ky mn my< jl
ky pRiq hoqI hY:
jYsI BUKy pRIiq Anwj ]
iZKwv<q jl syqI kwj ]
jYsI mUV kut<b prwexw ]
EysI nwmy pRIiq nrwexw ]1]
nwmy pRIiq nwrwexw lwgI ]
shj suBwe BeAo bYrwgI ]1]rhwa]
jYsI pr purKw rq nwrI ]
loBI n{ Dwn kw ihqkwrI ]
kwmI purK kwmnI ipAwrI ]
EysI nwmy pRIiq murwrI ]2]
swe~ pRIiq ij Awpy lwE ]
gur prswdI duibDww jwE ]
kbhu n qUtis rihAw smwe ]
nwmy icqu lweAw sic nwe ] (pw 1164)
I gu} gR<Qw swihb my< s<kilq Ek
pwvn Swd ky Anuswr nwm kI ivl@wxw
Swi#q pwrs kI BwiNq lohy ko BI sony my<
pirviq~q krny kI @wmqw rKqI hY[ Xh vh
hIrw hY jo dirdRqw kw ivnwSw kr dyqw hY;
vh SwZ hY jo Xm kI Pw<sI sy CuVwny my<
smQw~ hY[ Aq: jIvn my< prm Awn<d kI
pRwiq ky ilE prmySvr ky nwm kw AwX
gRhxw krny kI pRyrxww dyqy huE B#q nwmdyv
jI khqy hY< ik hir-nwm Eysw hIrw hY jo
pws hony sy sBI duK vq: imt jwqy hY<,
burweXw< dUr ho jwqI hY< qQww Xm kI Pw<sI
qk BI kt jwqI hY:
mnu myro gju ijhbw myrI kwqI ]
mip mip kwta jm kI PwsI ]
khw kra jwqI kh kra pwqI ]
rwm ko nwmu jpa idn rwqI ] (pw 485)

gurmiq zwn

B#q nwmdyv jI ny an sBI sw<swirk


Xwpwro<, jo mnuX ko e~Svr sy ivmuK krqy
hY<, ko iDw#kwrw hY[ aNho<ny vyd-SwwZo< ky
AQw~hIn pTn-pwTn kw ivroDw krqy huE mn
kI inm~lqw ko pRBu-Bi#q ky ilE AinvwX~
mwnw hY[ Awmw kI Swui ky ilE kmo_ kI
Swui AwvSXk hY AOr Eysw n hony kI
iQwiq my< swry iXw-klwp kyvl Fo<g mwZ
bnkr rh jwqy hY<[ smwj kw mwg~dSw~n
krny ky ilE B#q kbIr jI ny jo
ivcwrDwwrw Apnwe~, askw bIj B#q nwmdyv
jI kI bwxwI my< BI shj hI idKwe~ dyqw hY[
vwXwfMbro< kw K<fn, ingu~xw e~Svr my<
AwQww, gu} kI mhw, nwm-suimrn, mn,
km~ Ev< vcn kI pivZqw, AYqvwdI ivcwrDwwrw,
shj Bi#q Ev< e~Svr ky pRiq pRym kw Bwv
vy mu$X ib<du hY< jo prvqI~ s<qo<-B#qo< kI
bwxwI my< shj }p sy smwihq ho gE hY<[
e~Svr ky pRiq pRyimkw Bwv sy Xu#q inMn
pd kI Bwvukqw inScX hI moihq kr lyqI
hY:
mY barI myrw rwmu Bqw{ ]
ric ric qw ka kra is<gw{ ]1]
Bly in<da Bly in<da Bly in<da logu ]
qnu mnu rwm ipAwry jogu ]1]rhwa]
bwdu ibbwdu kwhU isa n kIjY ]
rsnw rwm rswenu pIjY ]2]
Ab jIA jwin EysI bin Awe~ ]
imla gupwl nIswnu bjwe~ ]3]
asqiq in<dw krY n{ koe~ ]
nwmy sRIr<gu Bytl soe~ ]4]
(pw 1164)
Xh Awn<d kI AvQww my< dX sy PUt
kr inklw pRym hY[ B#q }pI pRyimkw Apny
prmySvr piq ky pRym my< eqnI mu^Dw ho cukI

27

nv<br

2007

hY ik asy inNdw, quiq kI koe~ ic<qw nhI<


rhI[
swDwk ko nwm kI mihmw kw zwn
qBI hoqw hY jb asy sd`gu{ kw AwSwIvw~d
pRwq ho[ sd`gu{ kI mihmw Apwr hY, esy
Swdo< my< X#q krnw s<Bv nhI< hY[ gu}
sw@wwq pRBu-imlwp kI sIFI hY, pRyrxww kw
sRoq AOr suK kw swgr hY[ B#q nwmdyv
jI ny Apny gu} ivnobw Kycr jI ko 'mw>'
khkr sMboiDwq ikXw hY[ aNhI< sy aNhy<
AwDXwimk AnuBv pRwq huE hY<-'nwmw Mhwxwy
mwJy sv~hI swDwn-Kycr crxw n iv<sby'[5
khkr B#q nwmdyv jI pRxw krqy hY< ik
ijs sd`gu{ ky mwg~dSw~n sy muJy sb suKswDwn iml gE, mY< anky crxw nhI< CoV<gU w[
gu}-kpw ky smwn hI ankI bwxwI my<
sqs<g kI mhw kw BI alyK imlqw hY[
sqs<g kI apmw aNho<ny 'c<dn' ky swQw kI
hY, jo inMn koit kI vnpiqXo< ko BI
sug<iDwq kr dyqw hY[ B#q nwmdyv jI khqy
hY< ik hy prmySvr! hy ipqw! mY< Awpsy AOr
kuC nhI< mw<gqw[ muJy s<qo< kI s<giq do[6
vwqv my< B#q nwmdyv jI kI bwxwI
Amq kw vh inr<qr bhqw huAw Jrnw hY,
ijsmy< sMpUxw~ mwnvqw ko pivZqw pRdwn
krny kw swmQX~ hY[ aNho<ny bwxwI ky
mhwMX sy piricq krvwkr mwnv mwZ ko
Ek jYsw AmoG AZ sO<p idXw hY ijssy
s<swr my< ivkwr pYdw krny vwly sBI duKo<
kw ivnwSw s<Bv hY[ kwm, oDw, moh,
Ah<kwr Awid Xwgkr ikXw gXw nwmsuimrn n kyvl Bvswgr sy pwr lgwkr
jNm-mXu ky b<Dwno< sy mui#q idlwqw hY,
(Sow pT 39 pr)

gurmiq zwn

nv<br

28

2007

min jIqY jgu jIqu


-s. bliv<dr is<G g<BIr*
jjbwqo< ky smUh, s<kpo<-ivkpo< ky
ky<dR, s<kwro< ky B<fwr AOr Anyko< s<vydnwAo<
ky AnuBvkqw mn pr ivjX pwnw AX<q
AwvSXk hY[ jIqw huAw AQwvw vSw my< ikXw
gXw mn mnuX-jIvn my< bhuq kuC skwrwmk
krny kI @wmqw rKqw hY[ mwnv mn my<
sjn-Swi#q hoqI hY jo ivkws kI pRikXw
ko Awgy kI Aor giqmwn krqI hY[ Xh
qBI s<Bv hY Xid mwnv-mn kwbU my< ho[
mn pr ivjX pRwq krny ky ilE mn kw
swDwk honw AX<q AwvSXk hY[ sX kI
phcwn, Awm-prK, hamY kw pirXwg,
pRBu-suimrn Awid mn ko vSw my< krny kI
Xui#qXw< hY<[ bykwbU mn ke pRkwr kI
smXwE< Xw {kwvty< KVI krqw huAw
ivnwSwkwrI ho jwqw hY[ Eysw mn ku<cr
(hwQwI) ky smwn hoqw hY jo ApnI nwsmJI
vwlI pRkiq ky kwrxw mlInqw kw pRymI hoqw
hY[ hwQwI ko ijqnw cwhy nhlw-Dwulw kr
AOr sOg<iDwXw< Awid lgwkr s<vwrw-<gwrw
jwE vh jhw< kIcV dyKygw vhI< FyrI ho
jwEgw[ mUl sy iQwVkw/Btkw huAw mn
bykwbU hoqw hY AOr Apny itkwv kw mukwm
g<vw cukw hoqw hY[ mwnv smwj my< Xwq
ivBwjn, blvy, corI, TgI, DwoKw-Pryb,
blwkwr, vwQw, nPrq, byemwnI Awid sBI

burweXw< Eysy bykwbU AOr rogI mn kI hI


pYdwvwr hY<[ Awimk, nYiqk AOr swmwijk
kImqo< AQwvw mUXo< kI BX qoVPoV AOr
ivnwSw BI Eysy hI mn kw kwm hY[ jYsy
bykwbU hwQwI, Sor, cIqy Awid ivnwSw mcw
dyqy hY<, XU< hI bykwbU mn ivnwSw kw kwrxw
bnqw hY[ bykwbU mn ky ilE gurbwxwI my<
jgh-jgh kuc
< r, sw<p, krhlw, p@wI, A<DwkUp,
bYl Awid Swd pRXog ikXy gE imlqy hY<[
Awj bykwbU mn vwly mnuXo< kw mwnv
smwj my< jor dtmwn hoqw hY[ Xh vquiQwiq jhw< Apny Awp my< AX<q ic<qwjnk
hY vhw< Xh mUl ky swQw juVny ky ilE
pRXnSwIl mn ky Dwwrk mnuX ko BI
inrwSww ky pRBwv my< rhny pr ivvSw kr
rhI hY[ mn ko jIqny ky ilE Awmv}p ko jwn-smJ kr Apny Aiqv ko
as guxwI-inDwwn prmwmw kI rjw my< clwnw
AwvSXk hY[ 'sc' ky swQw smwXoijq mn
hamY AOr ivwX-ivkwro< sy rihq hoqw hY[
vh vwQwI nhI< hoqw bik propkwrI vBwv
kw vwmI hoqw hY[ vh smq kwXnwq ko
Xwr krqw hY[ Eysw mn ivgws my< rhqw
hY[ esI ilE I gu} Amrdws jI mn ko
Apny Awm-v}p kI phcwn krny hyqu
pRyrxww dy rhy hY<:

*gw<v-qwrwgF, fwk.-Dwmkot b^gw, qhsIl-btwlw (gurdwspur) mo. 9972118846

gurmiq zwn

mn qU< joiq s}pu hY Awpxww mUlu pCwxwu ]


mn hir jI qyrY nwil hY gurmqI r<gu mwxwu ]
(pZw 441)
bykwbU huE pSwu ko motI risXo< AOr
f<fy ky swQw kwbU kr ilXw jwqw hY[ bykwbU
huE mn ko zwn ky swQw hI vSw my< ikXw
jw skqw hY[ vww kw jl EkZ krnw ho
qo qlwb Xw iksI pwZ kI AwvSXkqw
pVqI hY[ pivZ Prmwn hY ik jl ku<B ky
ibnw rh nhI< skqw, jl ky ibnw ku<B
nhI< hoqw[ mn zwn wrw hI b<Dww rhqw hY
AOr gu} ky ibnw zwn pRwq nhI< hoqw:
ku<By bDww jlu rhY jl ibnu ku<Bu n hoe ]
igAwn kw bDww mnu rhY gur ibnu igAwnu n
hoe ]
(pZw 469)
gu} nwnk swihb jI ky swQw goiT
ky smX inj-p<Qw kI yTqw kI Gowxww
krqy huE isd`Dw khqy hY< ik mu<drw, JolI
AOr iK<Qww Awid 'Awe p<Qw' XoigXo< ky vySw
ko Dwwrxw krny sy mn sIDwy rwqy pr Aw
jwqw hY AOr esy jIqw jw skqw hY pr<qu
gu} swihb bqlw rhy hY< ik mn bwhrI vySw
ky kwrxw sIDwy rwqy pr kdwip nhI< Aw
skqw[ bwhrI vySw qo Apny Awp my< Ek
Btkwv hI hoqw hY[ Xh JUTI s<quit sy
pRyirq hoqw hY[ Aq: isd`Dwo< ko s<boiDwq
hoqy huE gu} swihb s<qow ko mu<drw bnwny,
m ko Kpr v JolI AOr Akwl purK
prmwmw kI DXwn }pI ivBUiq rmwny kI
Xui#q dyqy hY<[ mXu ky BX, pRBu ky fr AOr
Xwr v w ko f<fw bnwny sy hI A<dr
sy JUT kI dIvwr tUt skqI hY AOr mn

29

nv<br

2007

jIqw jw skqw hY:


mu<dw s<qoKu srmu pqu JolI iDwAwn kI
krih ibBUiq ]
iK<Qww kwlu kuAwrI kweAw jugiq f<fw prqIiq ]
Awe p<QwI sgl jmwqI min jIqY jgu jIqu ]
Awdysu iqsY Awdysu ]
Awid AnIlu Anwid Anwhiq jugu jugu Eko
vysu ]
(pNnw 6)
mn ko vSw my< krny ky ilE 'Swd'
pr ghrw ic<qn krqy huE mY<-myrI, kwm,
oDw, loB, moh AOr Ah<kwr Awid ko dUr
krnw bhuq AwvSXk hY[ pr<qu Ek bwq
mrxw rhy ik ghQw mwg Dwwrxw krqy huE
sit ko Awgy clwny ky ilE en qvo< kw
aicq mwZw my< honw gurmiq ky iv{ nhI<[
gu} swihbwn ny hmy< AwdSw smqol ky bwry
my< bqlwkr hmwrw mwgdSwn ikXw hY[
vwqv my< e<idRXo< kI lwlswAo< ky pICy mn
kI BUK kw ANX bdl FU<Fny kI AwvSXkqw
hY AOr vh sbsy ACw bdl hY- prmwmw
kw nwm[ prmwmw ky nwm kw s<b<Dw idX
guxwo< ky swQw hony ky kwrxw mn an guxwo<
kw Anusrxw krny lg jwqw hY AOr Avguxwo<
sy ht jwqw hY[ idX guxwo< ky shwry itkw
huAw mn sw<swirk kwXo_ my< lgw huAw BI
enmy< ilpwXmwn nhI< hoqw[ es pRkwr vSw
my< ikXw Xw jIqw huAw mn skwrwmk }p
vwlI Swi#q kw Dwwrk ho jwqw hY AOr
swivk kwX krqw huAw bVI sy bVI
}hwnI AOr nYiqk m<ijly< sr krqw clw
jwqw hY, jYsy ik:
ehu mnu skqI ehu mnu sIa ] ehu mnu p<c

gurmiq zwn

qq ko jIa ]
ehu mnu ly ja anmin rhY ] qa qIin
lok kI bwqY khY ]
(pNnw 342)
Xid mnuX sBI smXwAo< ky mUl Yq
kI pRyrk Swi#q 'hamY' ko swvDwwnI ky swQw
Xwg dy AOr pRBu ky hu#m ko bUJ ly qo mn
Apny mUl ky swQw AByd ho skqw hY[ mn
ko jIqny ky ilE kwk kI qrh amI
hony kI AwvSXkqw hY[ jYsy Ek pirmI
kwk am sihq hl joqqw hY AOr pUxwq:
smipq hokr Ek suiniScq s<Xm kw
Anusrxw krqy huE hl ky pICy-pICy clqw
hY Ev< AX<q Xqqw vwlw s<Gw Brw
jIvn- Xwpn krqw hY, asI pRkwr sy mn
ko mwnvI syvw, gu}-zwn AOr pRBu-suimrn
my< lgwnw pVqw hY:
mnu hwlI ikrswxwI krxwI srmu pwxwI qnu
Kyqu ]
nwmu bIju s<qoKu suhwgw rKu grIbI vysu ]
Bwa krm kir j<msI sy Gr BwgT dyKu ] . . .
lwe icqu kir cwkrI m<in nwmu kir k<mu ]
b<nu bdIAw kir DwwvxwI qw ko AwKY Dw<nu ]
nwnk vyKY ndir kir cVY cvgxw v<nu ]
(pNnw 595)
vSw my< ikXw gXw mn sdYv cFqI
klw my< rhqw hY AOr bul<idXo< ko CUqw huAw
Awgy bFqw clw jwqw hY[ isK eiqhws pr

30

nv<br

2007

ditpwq kry< qo zwq hoqw hY ik ds gu}


swihbwn ky Aiqir#q mwqw gujrI jI, cwr
swihbjwdy, Bwe mnI is<G jI, Bwe jYqw jI,
Bwe qw} is<G jI AOr bwbw b<dw is<G
bhwdur qQww ANX BI Anyko< EysI adwhrxwy<
imlqI hY< jo mn kI cFqI klw kI pRqIk
hY<[ s<i@wq my< khy< qo isK smudwX hI
cFqI klw my< ivcrxw krqw clw Aw rhw
hY[ Ek bwq AOr ik cFqI klw my< rhny
vwlw qQww vSw ikXw gXw mn hI sdIvI ho
inptqw hY AOr logo< ky mno<, }ho< pr
rwX krqw hY[ Xhw< pwZ jI kI Xh kwX
ai#q ivcwrny Xo^X hY:
ryq 'qy bwbr dw sI, }hw< 'qy ahdw rwj sI,
AwKdw sI ijhVw, CyV mrdwinAw rbwb [
pr<qu APsos! Awj hm Apny rwqy sy
kuC Btky idKwe dy rhy hY< jo ik FhqI/
igrqI klw AOr bykwbU mn ky icNh hY<[
nSo, n<gyj, BRUxw-hXw, dhyj jYsI ke
burweXo< ny AOro< ky swQw-swQw isK khlvwny
vwlo< ko BI ApnI lpyt my< ilXw huAw hY[
AwvSXkqw hY ivcwr krny kI AOr jIvn
}pI BQwy my< sX, s<qow, ivcwr, nmRqw
AOr suimrn ky qIr lykr gu} ky bqlwXy
huE 'nwm jpny, ikrq krny AOr bw<t
Ckny' ky mwg pr clny kI[

I Akwl q$q swihb pr pRXyk buDwvwr AOr rivvwr ko dophr


12.00 bjy Amq-s<cwr hoqw hY[ Amq-AiBlwwI kySwI nwn kr qQww
kkwr lykr smX pr phuc< kr Amq-pwn kr gu} vwly bny[<

gurmiq zwn

nv<br

31

2007

gurbwxwI rwg pircX-7

rwg Awsw
-s. kuldIp is<G*
rwg Awsw my< sbd AOr AstpidXo< ky
bwd C<do< kw Anupm cXn hY[ C<do< kI kul
s<$Xw 35 hY[ gu} nwnk pwqSwwh ky 5, I
gu} Amrdws jI ky 2 qQww I gu} rwmdws
jI ky 14 C<d hY<[ enkw s<Xu }p sy
mw<k 21 hY qQww I gu} Arjn dyv jI ky
14 C<do< kw mw<k Alg sy idXw gXw hY[
gu} nwnk pwqSwwh ky pRQwm C<d my<
Anjwn jIvwmw ko qQww p<cm C<d my<
ivwXrq mn-}pI ihrxw ko s<boiDwq ikXw
gXw hY qQww sX v}p pRBu ko mrxw krny
ky ilE sucyq ikXw gXw hY[ dUsry C<d my< pRBu
my< Anur mn kI Awn<d dSww kw vxw~n hY:
Anhdo Anhdu vwjY {xw Juxwkwry rwm ]
myrw mno myrw mnu rwqw lwl ipAwry rwm ]
(pw 436)
sX sbd kI kmwe~ sy inj v}p ko
phcwn kr guxwo< kw Kjwnw pwXw jw skqw
hY[ gu}-iSw@ww ky inm~l nwn sy mn ko
pw<co< guxw (sX, s<qow, dXw, Dwm~ AOr DwYX~)
pRwq ho jwqy hY<[ mn kI es Awimk AvQww
ko Agly C<d kw AwDwwr bnwXw gXw hY,
ijskI pRQwm p<i dUsry C<d kI iqIX p<i
hY[ qIsry C<d ky Agly pdo< my< rwm sKw my<
mn mwnny, inrml sX kw mrxw krny,
Awimk zwn kw surmw fwl kr mwXw rihq
pRBu my< lIn hony kw vxw~n hY[
I gu} Amrdws jI ky iqIX C<d my<

10 pd hY<[ pw<cvy< pd my< mn ko Apnw mUl


sRoq jwnny ky ilE s<boiDwq ikXw gXw hY[
mn kw mUl sRoq prmwmw hY AOr askI
Xoiq Xw cyqnw kw v}p prmwmw kI Xoiq
sy swMX rKqw hY, esI ko jwn kr pRBu kw
zwn hogw:
mn q<U joiq s}pu hY Awpxww mUlu pCwxwu ]
(pw 441)
I gu} rwmdws jI ky 14 C<d srs,
mDwur AOr lwilX pdwvlI my< ricq hY<[ jb
mnuX ky dX kI DwrqI pr Awimk jIvn
ko dyny vwlI nwm-jl kI Dwwrw DwIry-DwIry
brsqI hY qo gu} ky smIp rhny vwly gurmuK
ko prmwmw kw dSw~n ho jwqw hY:
iJim iJmy iJim iJim vrsY A<imRq Dwwrw rwm ]
gurmuKy gurmuiK ndrI rwmu ipAwrw rwm ]
(pw 442)
I gu} rwmdws jI ky Awsw rwg ky
G{ 4 my< idXy C: C<do< ky 24 pdo< ko
inXnym my< Awsw kI vwr kI 24 paiVXo<
ky swQw kIq~n ikXy jwny sy oqw ky mn my<
pRmy -rs kw s<cwr hoqw hY[ hy Bwe~! myrI Aw<K<y
Awimk jIvn ky dwqw hir ky nwm-jl sy
BIg ge~ hY<, myrw mn pRBu ky pRym-r<g my< r<g
gXw hY[ prmwmw ny myry mn ko ksOtI pr
prKw hY AOr Xh Swu k<cn bn gXw hY[
myrw mn pRBu ky pRym my< ghry lwl r<g kw
(Awmwkwr vi kw) ho gXw hY, myrw mn

*sI-127, gurmiq pRcwr kyNdR, gu} qyg bhwdr ngr, elwhwbwd[

gurmiq zwn

AOr qn pRym-r<g my< Aoq-pRoq hY[ dws nwnk


pRBu ky nwm kI kqUrI sy suvwisq hY, askw
sMpUxw~ jIvn DwNX hY:
hir A<imRq iB<ny loexww mnu pRiy m rq<nw rwm rwjy ]
mnu rwim ksvtI lweAw k<cnu soiv<nw ]
gurmuiK r<ig clUilAw myrw mnu qno iB<nw ]
jnu nwnku musik JkoilAw sBu jnmu Dwnu Dw<nw ]
(pw 448)
es kVI my< CTvy< C<d kw cOQww crxw
'prmwmw Bo< ky Xog AOr @wym kw vhn krqw
hY', Apny swv~jnIn ivcwr ky kwrxw kIq~n ky
pRXyk sZ ky ANq my< gwXw jwqw hY:
hir jugu jugu Bgq apweAw pYj rKdw AweAw
rwm rwjy ]
hrxwwKsu dustu hir mwirAw pRhlwdu qrweAw ]
Ah<kwrIAw in<dkw ipiT dye nwmdya muiK
lweAw ]
jn nwnk Eysw hir syivAw A<iq lE CfweAw ]
(pw 451)
I gu} Arjn dyv jI ky 14 C<do< my<
I gu} rwmdws jI ky C<do< kI gU<j sunwe~
dyqI hY[ kuC C<do< ky AwrMB my< Ek dohw
(sloku) BI idXw gXw hY ijskw Bwv-ivqwr
C<d my< ikXw gXw hY[
hy prmwmw! myry ivcwr Swu ho<, mY< sdw
goib<d kw jwp k}<, am sqs<giq my< rhU<[
hy dyv! kuC EysI kpw kro ik muJy GVI Br
ky ilE BI pRBu-nwm ivmq n ho:
suB ic<qn goib<d rmxw inrml swDwU s<g ]
nwnk nwmu n ivsra ek GVI kir ikrpw
Bgv<q ]
(pw 459)
nwm-suimrn s<b<DwI es Slok kw Bwvivqwr inMn pRkwr ikXw gXw hY:
iB<nI rYnVIE cwmkin qwry ]

32

nv<br

2007

jwgih s<q jnw myry rwm ipAwry ]


rwm ipAwry sdw jwgih nwmu ismrih Anidno ]
crxw kml iDwAwnu ihrdY pRB ibs{ nwhI eku
iKno ]
qij mwnu mohu ibkw{ mn kw klmlw duK
jwry ]
ibnv<iq nwnk sdw jwgih hir dws s<q
ipAwry ]
(pw 459)
rs sy is rwiZ (mwnv jIvn) my<
qwry (SwuB guxw) cmk rhy hY<, pRBu ky Xwry
jIv jwgq rhkr nwm-suimrn krqy hY<,
anky dX sy hir-crxwo< kw DXwn ivmq
nhI< hoqw, vy mn kw AiBmwn, moh, ivkwr
CoVkr duKo< kw nwSw krqy hY[< C<d kI qqIX
qQww cquQw~ p<iXo< my< Slok my< idXy gE Bwv
kI puit kI ge~ hY[
rwg Awsw my< sbd, AstpdI AOr C<do<
ky pRQwm Bwg ky bwd iqIX Bwg my< mUl-mNZ
ky swQw Awsw kI vwr dI ge~ hY[ gu} nwnk
swihb jI wrw ricq kul qIn vwry< (rwg
mwJ, mlwr AOr Awsw) I gu} gR<Qw swihb
my< A<ikq hY<[ es vwr my< swmwijk, XQwwQw~
AOr AwDXwimk sNdBo_ kw s<quln hY[ es
vwr my< 24 paiVXw< hY<[ gu} nwnk pwqSwwh
ky 44 Slok qQww I gu} A<gd dyv jI ky
15 Slok paVI C<do< ky swQw s<l^n hY<[
rwg Awsw kI vwr AOr asI rwg my<
siMmilq B#q kbIr jI kI bwxwI ko
imlwkr pFny sy Xh qQX ajwgr hoqw hY ik
dono< pwvn bwixwXw< smwn }p sy mwnv Dwm~
ky vwqivk v}p ko pRquq krqI hY<[ gu}
nwnk pwqSwwh jI bRwxwo< ko pwKxf CoVny
ko llkwrqy hY<[ rsoe~ kI ilpwe~ kr asky
cwro< Aor lkIr KI<cny sy vCqw nhI< hogI

gurmiq zwn

Agr SwrIr ky A<dr imQXw Xvhwr kI


ApivZqw hY, ivwX-vwSwnwAo< sy BRt SwrIr
sy burwe~ krqy hY< AOr dUiwq mn sy dwn dyqy
hY<[ enko Xwg prm sX kw DXwn kro,
qBI prm sX kI pRwiq hogI[ Xid koe~ cor
iksI kw Gr lUtkr Apny ipZo< kw w
krygw qo vh vqu prlok my< phcwn lI
jwEgI AOr ipZ BI as pwp ky swJIdwr ho<g:y
jy mohwkw G{ muhY G{ muih ipqrI dye ]
AgY vsqu is\wxwIEy ipqrI cor krye ]
(pw 472)
qkwlIn smwj my< Xwq swMpRdwiXkqw,
AXwcwr, km~kw<f qQww Ah<kwr ko CoV kr
dXw, s<qow, sX AOr s<Xm kw sUZ phnnw
mwnv-kXwxw my< shwXk hogw:
deAw kpwh s<qoKu sUqu jqu g<FI squ vtu ]
Ehu jny jIA kw he~ q pwfy Gqu ]
(pw 471)
AwDXwimk qr pr pRBu Qwwe~ sX hY
AOr jgq pirvq~nSwIl hY:
iksu nwil kIcY dosqI sBu jgu clxwhw{ ]
(pw 468)
pirvq~nSwIl kw AiBpRwX AiqvhIn
honw nhI< hY[ ijs s<swr ko pRBu ny bnwXw
hY askI iQwiq AwBws mwZ nhI<, Xvhwirk
hY[ I gu} A<gd dyv jI ky Slok kI Ek
p<i my< esy pirBwiwq ikXw gXw hY:
ehu jgu scY kI hY koTVI scy kw ivic vwsu ]
(pw 463)
rwg Awsw my< B#q-bwxwI kw cXn pUxw~
mNZ ky bwd ivSow sOTv sy ikXw gXw hY[
B#q-bwxwI my< AwrMB my< idXy SwIw~k my< B#q
kbIr jI, B#q nwmdyv jI, B#q rivdws jI
kw A<kn hY ikNqu a#q ky Aiqir B#q

33

nv<br

2007

DwNnw jI ky do qQww SwyK PrId jI ky do


sbd BI A<ikq hY<[
rwg Awsw my< B#q kbIr jI ky 37
sbd hY< ijnmy< B#q kbIr jI ky dwSw~ink
icNqn kw swr-qv muKirq huAw hY[ Xip
gaVI rwg my< B#q kbIr jI ky sbd Awsw
rwg sy AiDwk hY< ikNqu B#q kbIr jI kI
swDwnw kw qwivk ivvycn Awsw rwg my< hY[
en sbdo< kw ic<qn gu} ky mwDXm sy krny
pr Amq kI Dwwrw pRwq honw iniScq hY:
hir kw iblovnw mn kw bIcwrw ]
gur pRswid pwvY A<imRq Dwwrw ] (pw 478)
hir-nwm ky iblony kw vwqivk }p
mn ko s<Ximq krnw hY asI sy gu}-kpw ky
pRswd ky }p my< Amq (m#Kn) pRwq hogw[
3-4 sbdo< my< pRqIko< ky mwDXm sy
rhXo< ko bqwXw gXw hY jo swmwNX }p sy
ivprIq AQw~ dyqy pRqIq hoqy hY<[ kuC my<
dwSw~ink isw<q sUZ }p my< hY< qQww khI< pr
TyT Bwww my< cyqwvnI dI ge~ hY[ mXu SwrIr
}pI ip<jry ko qoV kr ip<jry my< bYTy p@wI
(ctk-p@wI, ctwrw) ko ly jwqI hY qQww
Kwn-pwn ky swmwn XhI< rh jwqy hY<[ Ek
p<i my< nwSwvwnqw kw dSX A<ikq hY:
icrgt Pwir ctwrw lY geAo qrI qwgrI
CUtI ]
(pw 480)
B#q kbIr jI ny mis-kwgr (XwhIkwgj) nhI< CuAw[ cyqn qv (jl) kI
smudR my< AOr GVy my< smwnqw honw AYq kw
pRiqpwdn hY[ jIv AOr prmySvr kw s<b<Dw
ibMb AOr pRiqib<b kw hY[ jb pQwk hony kw
BRm tUtqw hY qo mn SwUNX my< smw jwqw hY:
ija pRiqib<bu ib<b ka imlI hY adku ku<Bu
ibgrwnw ]

gurmiq zwn

khu kbIr Eysw guxw BRmu Bwgw qa mnu su<in


smwnw< ]
(pw 475)
rwg Awsw ky sbdo< my< Dwwim~k pwK<f,
ivf<bn qQww km~kw<f kI Bs~nw pRBwvI F<g
sy kI ge~ hY[ fwlI smyt pyV ko gtkny
vwly p<ifq bnwrs ky Tg hY<[ jny AOr
gwXZI jwp bwhrI idKwvw hY[ B#q kbIr jI
kw AiDwkwr jIvn ky vwqivk mUXo< pr hY,
vwXwf<br pr nhI<:
hm Gir sUqu qnih inq qwnw k<iT jny
qumwry ]
quMh qa byd pVhu gweZI goib<du irdY hmwry ]
(pw 482)
mwnv-syvw hI scI syvw hY[ injI~v
pwhn kI pUjw ky ilE pI qoVnw khw< kw
NXwX hY? mwiln scw mwg~ BUl ge~ hY,
siqgu} sjIv sjg dyv hY<:
bRhmu pwqI ibsnu fwrI PUl s<krdya ]
qIin dyv pRqiK qorih krih iks kI sya ]
(pw 479)
B#q kbIr jI ky sbdo< ky bwd B#q
nwmdyv jI ky pw<c sbdo< my< sy phly sbd my<
pRBu ky v}p kw vxw~n hY[ pRBu sv~XwpI hY
jYsy mixwXo< kI mwlw my< sUZ (Dwwgw) qQww pRBu,
jIv sy Alg nhI< hY; jYsy jl my< lhr Xw
pwnI kw bulbulw, dono< pwnI kw hI v}p hY[<
inrwkwr pRBu kI pUjw s<Bv nhI< hY, Xh dUsry
sbd kw ivwX hY[ qIsry sbd my< B#q
nwmdyv jI ny pRBu sy Anurwg X ikXw hY[
cOQwy sbd my< pwK<fI swDwu kI qulnw bguly sy
kI ge~ hY[ vh bwhr sy s<Xm idKwqw hY qQww
ANdr ivw sy Brw rhqw hY[ A<iqm sbd my<
B#q nwmdyv jI Bi ky mwg~ my< jwiq ko
bwDww nhI< mwnqy qQww bqwqy hY< ik iks qrh

34

nv<br

2007

kpVy pr Cpwe~ krny vwly ky Gr jNm lykr


BI aNho<ny pRBu sy By<t kr lI hY[
Awsw rwg my< B#q rivdws jI ky 6
sbd hY<[ pRQwm sbd my< eiNdRXo< ky ivwX my<
Awsi hony sy ivvyk bui pr pRBwv kw
vxw~n hY[ ANX pRwixwXo< my< kyvl Ek eiNdRX
ky ivkwr sy jIv kw nwSw hoqw hY[ dtw<q
my< ihrn (kwn-rwg sunnw), mIn (ijw kw
vwd), B<vrw (nwiskw-sug<Dw), pq<gw (nyZ}p) qQww hwQwI (kwm-vwsnw) kw adwhrxw
idXw gXw hY[ ivwXo< sy bcwv pRBu-kpw sy
s<Bv hY[
B#q Dww jI ky qIn sbdo< my< sy do
sbd rwg Awsw my< qQww Ek sbd rwg
DwnwsrI my< hY[ esI pRkwr B#q PrId jI ky
cwr sbdo< my< do sbd rwg Awsw my< qQww do
sbd rwg sUhI my< hY<[ B#q Dww jI pRym-Bi
kw AnuBv kr mu ho jwqy hY< AOr SwyK
PrId jI an drvySwo< ky pYr CUqy hY< jo Kudw
ky eSk my< r<gy hY< AOr ijNho<ny pRBu ko phcwn
ilXw hY[ kQwn krqy hY<, hy dwqw! mY< quMhwrI
Swrxw my< hU<, muJy ApnI b<dgI kI iB@ww do:
qyrI pnh Kudwe qU bKs<dgI ]
syK PrIdY KY{ dIjY b<dgI ] (pw 488)

Amq Cko,
is<G sjo[
ikrq kro,
nwm jpo,
v<f Cko[

gurmiq zwn

nv<br

35

2007

gurbwxwI ic<qnDwwrw-14

jwpu swihb kI ivcwr Xw$Xw


nmsq< Ag<jy ] nmsq< AB<jy ]
nmsq< Anwmy ] nmsq< ATwmy ]4]
I gu} goib<d is<G jI kw Prmwn hY
ik hy vwihgu}! quJy esilE BI nmkwr hY
#Xo<ik qU Aijq hY AQwwq` ijsy isi ky
wrw BI jIqw n jw sky[ quJ pr koe BI
ivjX pRwq nhI< kr skqw[ iksI BI guxw
my< koe BI quJsy Awgy nhI< ho skqw[ quJy
koe qoV nhI< skqw AQwwq` nt nhI< kr
skqw[ #Xo<ik quJy iksI ny bnwXw hI nhI<
qo qoVygw kYsy, nt kYsy krygw? jo v}p
iksI ky wrw inmq hI nhI< huAw vh nwSw
kYsy hogw? #Xo<ik 'Gfn B<jn smrQw'
AQwwq` sb kuC bnwny vwlw v nt krny
vwlw qo vh eSvr Awp hI hY[ gurdyv Awgy
Prmwn krqy hY< ik hy eSvr! n qyrw koe
ivSow nwm hY, n ivSow Dwwm AQwwq` iTkwnw
hY[ jYsy duinXwvI Xi#q kI phcwn asky,
nwm v invws ky pqy, Qwwn, iTkwny Awid
sy hoqI hY, qyry swQw qo Eysw kuC BI nhI<[
qU Gt-Gt vwsI hY, qU svXwpI hY, jYsy ik
Awm Dwwrxww hY:
Gt-Gt my< Jw>kI Bgvwn kI,
iksI sUJ vwlI Aw>K ny phcwn kI[
vh eSvr iksI ivSow Qwwn pr hI n
hokr pRkiq ky kxw-kxw my< ivmwn hY[
asky es svXwpI }p ko BI nmn[
nmsq< Akrm< ] nmsq< ADwrm< ]
*2/104, jvwhr ngr, jXpur-302004

-fW. mnjIq kOr*


nmsq< Anwm< ] nmsq< ADwwm< ]5]
hy pRBu! quJy esilE BI nmkwr hY
ik qU kmo< ky b<Dwn sy pry hY AQwwq` qU km
rihq hY[ Aq: quJy pRwq krny hyqu iksI
Kws Dwwmk km krny kI AwvSXkqw nhI<
pVqI[ qU vxwo<-Awmo< ky bNDwno< sy BI pry
hY AOr qyrw inmwxw pw<c BOiqk qvo< AQwwq`
jl, vwXu, Ai^n, AwkwSw qQww pQvI sy nhI<
huAw[ qU smq qvo,< Dwwimk rmo< sy mu#q
hY[ qyrw n hI koe ivSow nwm AOr n hI
koe ivSow Qwwn hY[
AwAo! es qQX ko Ek Awm adwhrxw
sy smJny kw Xn kry<[ jYsw ik khw
jwqw hY ik hy pwnI! qyrw r<g BI kYsw hY!
ijsmy< BI imlw do, asI jYsw lgny lgqw
hY! TIk pwnI hI kI qrh pRBu kw koe
ivSow r<g nhI<, asy ijsmy< imlw do vYsw
hI idKwe dyny lgqw hY[ eSvr kw BI koe
ivSow nwm nhI<[ asy ijs BI nwm sy
pukwro< vh asI nwm sy pRkt ho jwEgw[
w-Bwv sy jhw< BI Kojo vhI< pRX@w ho
jwEgw[ vquq: vh smq bNDwno< sy mu#q
hoqy huE BI Xwr ky bNDwn my< hY, vh
inrwkwr hoqy huE BI w-BwvnwvSw swkwr
v}p hY[ Anwm hoqy huE BI smq nwm
asI ky hY<[ ADwwm hoqy huE BI kxw-kxw my<
asI kw vws hY[
nmsq< AjIqy ] nmsq< ABIqy ]

gurmiq zwn

nmsq< Abwhy ] nmsq< AFwhy ]6]


hy Akwl purK! quJy nmkwr hY[ qU
Aijq hY[ quJy jIqw nhI< jw skqw[ qU
inBX v}p hY AQwwq` quJy iksI kw BI BX
nhI<[ fr ikskw hoqw hY? jo assy Swi#qSwwlI
ho[ eSvr sy blvwn koe nhI<, Aq: asy
iksI kw fr BI nhI<[ n qo asy koe ihlw
skqw hY AOr n hI askI sw ko koe fulw
skqw hY[ asy koe igrw BI nhI< skqw[
Xid iksI duinXwvI Xi#q ko Awj koe
mwn-sMmwn imlqw hY qo kl asky mwnsMmwn ko Tys BI phu>c skqI hY[ Awj jo
bul<dI pr hY kl piriQwiqvSw vh nIcy BI
igr skqw hY[ eSvr en sb piriQwiqXo< sy
pry hY[ Aq: eSvr ky es ivl@wxw v}p ko
BI gurdyv nmkwr krqy hY<[
nmsq< AnIly ] nmsq< Anwdy ]
nmsq< ACydy ] nmsq< AgwDwy ]7]
hy Awkl purK! quJy nmkwr hY[ qU
Ainl AQwwq` hvw hY AOr hvw hY pRwxw-vwXu[
jYsy pRwxw-vwXu ky ibnw iksI ky jIvn kI
kpnw nhI< kI jw skqI vYsy hI qyry ibnw
iksI Aiqv kI kpnw qk nhI< ho skqI,
jYsw ik gurbwxwI kw Prmwn hY:
quJ ibnu kvnu hmwrw ]
myry pRIqm pRwn ADwwrw ]
(pw 206)
hy eSvr! qU sbky pRwxwo< kw AwDwwr hY[
qU Anwid hY AQwwq` mUl (jV) rihq hY[ qyrI
pRwrMBqw kw koe ANdwjw BI nhI< lgw
skqw[ 'nmsq< ACydy' AQwwq` qyry vjUd ko
koe K<ifq nhI< kr skqw[ qU AgwDw v}p
hY, qU ghrweXo< vwlw swgr hY[ swgr kI
ghrwe ko mnuX bycwrw #Xw mwpygw! hy pRBu!
qyrI ghrwe ko mwpny kw koe pYmwnw inmq

36

nv<br

2007

nhI< huAw AOr n hI kBI Eysw sMBv ho


skygw[ gurbwxwI-AwSwX ky Anuswr eqnw hI
mwnw jw skqw hY- 'ijn Kojw iqin pweAw
ghry pwnI pY<T' AQwwq` ijqnI EkwgRqw v
pivZ dX sy ijqnI ghrwe my< jwkr asy
Kojny kw Xn koe krqw hY asy aqny
kImqI moqI pRwq hoqy hY< AQwwq` askI
smIpqw kw Ehsws hoqw hY[
nmsq< Ag<jy ] nmsq< AB<jy ]
nmsq< adwry ] nmsq< Apwry ]8]
hy vihgu}! quJy nmkwr hY[ quJy koe
jIq nhI< skqw[ quJy koe K<ifq nhI< kr
skqw AQwwq` qoV nhI< skqw[ qU adwridl
vwlw hY AQwwq` sKI hY[ qU Anudwr AQwwq`
k<jUs nhI< hY, #Xo<ik ikqny Kuly idl sy qU
dwqy< b$Sw rhw hY[ aqnI hI adwrqw sy qUny
Xh rcnw kI hY[ qU An<q, byA<q hY, qyrI
rcnw BI An<q hY, qyrw A<q pwnw nwmumikn
hY[
nmsq< su EkY ] nmsq< AnykY ]
nmsq< ABUqy ] nmsq< AjUpy ]9]
hy eSvr! quJy nmkwr hY, qU Ek Awp
hI Awp hY AQwwq` swrI sit kw rciXqw qU
Awp hI hY[ qU vX< hI Ek }p sy Anyk }po<
vwlw hY, jYsw ik DwnwsrI rwg my< I gu}
nwnk dyv jI kw Prmwn hY:
shs qv nYn nn nYn hih qoih ka
shs mUriq nnw Ek quohI ]
shs pd ibml nn Ek pd g<Dw
ibnu shs qv g<Dw ev clq mohI ]
sB mih joiq joiq hY soe ]
iqs dY cwnixw sB mih cwnxwu hoe ]
(pw 13)

(Sow pT 43 pr)

gurmiq zwn

gu}-apmw : 13

nv<br

37

2007

Bwe gurdws jI kI cOQwI vwr


-pRo. bliv<dr is<G jOVwis<Gw*

nmRqw vwlw hmySww ivjX pRwq krqw hY


AOr <cw (Ah<kwr vwlw) sdYv hI prwijq
hoqw hY[ eskw apdySw CTI paVI my< mjIT
AOr kus<By ky dtw<q wrw idXw hY[ mjIT
AOr kus<By kw r<g p#kw AOr kcw kYsy hY
eskw Byd Bwe gurdws jI bqwqy hY< ik mjIT
kw Qwwn pQvI ky A<dr hoqw hY[ Xh pODwy kI
jVo< my< hoqw hY[ pQvI my< sy inkwl kr esy
AoKlI my< pwkr kUtw jwqw hY[ iPr BwrI
c#kI my< pIsw jwqw hY[ aprw<q Awg my<
abwlw jwqw hY[ iPr r<g cFwXw jwqw hY[
es qrh p#kw hokr Awp hI Xwry ko p#kw
hokr imlqw hY[ dUsrI Aor kus<Bw jo DwrqI
ky pr p<KuiVXo< my< sy inklqw hY eskw r<g
dyKny my< qo lwl surK hoqw hY lyikn jb
abwl kr eskw r<g cFwXw jwqw hY qo cwr
idno< ky bwd hI Xh r<g PIkw pV jwqw hY[
kus<By kw JUTw pRym cwr idno< kw hI hoqw hY[
Bwe gurdws jI kI vwr my< kus<By kw quirXw
isry sy inklny ky kwrxw Ah<kwr kw }p hY
AOr r<g kcw hoqw hY[ dUsrI Aor mjIT
jVy< hY< ijnkw Qwwn hmySww nIcw AOr DwrqI
my< hoqw hY[ nmRqw ky Bwv kw }p hY AOr
eskw r<g p#kw AOr icrQwwe~ hoqw hY[ es
dtw<q wrw A<q my< bqwXw gXw hY ik nmRqw
kI hmySww ivjX hoqI hY AOr <cw rhny vwlw
sdYv prwijq hoqw hY:
r<gu mjIT ksu<B dw kcw pkw ikqu vIcwry[

DwrqI aKixw kFIEy mUl mjIT jVI jVqwry[


aKl muhly kutIEy pIhixw pIsY ckI Bwry[
shY Avt`txwu Ai^g dw hoe ipAwrI imlY ipAwry[
pohlIAhu is{ kiF kY Pulu ksu<B clu<B iKlwry[
Kt qursI dy r<gIEy kpt snyhu rhY idh cwry[
nIvw ijxwY acyrw hwry ]6]
cOQwI vwr kI swqvI< paVI my< bqwXw
gXw hY ik CotI-CotI vquE< kYsy kwX~ krqI
hY<[ es qrh sdYv ivnmR bn kr nmRqw ky
Bwv ko ghxw krny kw apdySw idXw gXw hY[
es paVI my< vxw~n ikXy Anuswr CotI sI
cI<tI iBR<gI kIVy ky swQw imlkr iBR<gI ho
jwqI hY[
CotI sI mkVI sY<kVo< mItr sUq mu<h
sy inkwl kr iPr ingl lyqI hY[ Swhd kI
CotI sI m#KI wrw idXw gXw Swhd bVy-bVy
logo< ky Gr qk phu<c jwqw hY[ Coty sy
rySwmI kIVy wrw inkwly rySwm ky swQw buny
vZ ivvwh-SwwidXo< ky smX phny jwqy hY<[
spyrw Cotw sw mxwkw mu<h my< rKkr dySwivdySw GUm lyqw hY[ Cotw sw moqI bwdSwwh ky
gly my< su<dr lgqw hY[ Ktwe~ kI CotI sI
jwg (dhI<) ko bhuq bVy dUDw ky bq~n my<
fwlny sy dhI< bn jwqw hY[
kIVI inkVI cilq kir iB<RgI no imil iB<RgI
hovY[
inkVI idsY mkVI sUqu muhhu kiF iPir s<govY[
inkVI miK vKwxwIEy mwiKAo imTw BwgTu hovY[

*pRBwrI, isK eiqhws rIsc~ bof~ (iSw: gu: pR: kmytI), I Amqsr[

gurmiq zwn

inkVw kIVw AwKIEy pt ptoly kir F<g FovY[


gutkw muh ivic pwe kY dys ids<qir jwe KVovY[
moqI mwxwk hIirAw pwiqswhu lY hw{ provY[
pwe smwexwu dhI iblovY ]7]
Gws jo sdYv hI pYro< ky nIcy lqwVw
jwqw hY, ko nmRqw ky dtw<q ky qOr pr
dSww~kr es vwr kI AwTvI< paVI my< bqwXw
hY ik Ek inmwxww sw Gws ky A<dr BI bVw
pwswrw hoqw hY qQww Gws BI propkwrI hoqw
hY[ Bwe~ gurdws jI ky Anuswr Gws ko lwqo<
ky nIcy lqwVw jwqw hY[ bycwry ko sw<s qk
nhI< imlqw[ lyikn esky propkwr eqny hY<
ik Gws ko Kwkr gwX dUDw dyqI hY[ dUDw sy
dhI< AOr dhI< sy m#Kn AOr lsI bnqI hY[
GI Kwny ky swQw-swQw SwuB guxwo< ky ilE BI
kwm my< Awqw hY[ gwX sy bYl pYdw hoqw hY
ijskw Dwm~ Bwr Fonw AOr hl KI<cnw hoqw
hY[ es qrh Ek gwX sy hjwro< bCVy pYdw
hoqy hY<[ swrI paVI kw swr XhI hY ik Ek
Coty sy Gws kI ky iqnky ky A<dr ikqnw
bVw prapkwrI vBwv Cupw pVw hY!
lqw< hyiT lqwVIEy Gwhu n kFY swhu ivcwrw[
gorsu dy KVu Kwe kY gwe grIbI prapkwrw[
duDwhu dhI jmwe~Ey de~Ahu mKxwu Cwih ipAwrw[
iGA qy hovin hom jg F<g suAwrQw cj Acwrw[
Dwrm Dwalu prgtu hoe DwIrij vhY shY isir
Bwrw[
eku eku jwa jxwyidAw< chu ckw ivic vg
hjwrw[ iZxw A<dir vfw pwswrw ]8]
cOQwI vwr kI nOvI< paVI my< 'iql' ky
dtw<q wrw nmRqw kI Xw$Xw kI ge~ hY[
Bwe~ gurdws jI ky Anuswr Cotw sw iql
hokr jNmw, nIcy sy nIcw hokr Apny Awp
ko jqwny kI kBI koiSwSw nhI< kI[ es

38

nv<br

2007

Coty sy iql ny PUlo< kI s<gq kI AOr sug<iDw


sy SwoBwXvwn huAw[ iPr Apny Awp ko kohlU
my< pIVny ky bwd Pulyl bn ACw Kyl Kylw[
rwjwAo< AOr mhwrwjwAo< ko Awn<idq ikXw[
qyl bnkr dIE ky wrw jgq ko roSwnI dI[
idE sy kwjl bn, Aw<Ko< my< jw imlw[ es
qrh en guxwo< ky mwilk hokr Apny Awp ko
bVw n khlwXw AOr n hI Apnw Awp
jqwXw[ esI qrh nmR guxwo< kw DwwrxwI mnuX
bhuguxwI hoqw huAw BI Ah<kwrI nhI< hoqw[
lhuVw iqlu hoe j<imAw nIchu nIcu n Awpu
gxwweAw ]
Pulw s<giq visAw hoe inrg<Dwu sugD< wu suhweAw[
kolU pwe pIVweAw hoe Pulylu Kylu vrqweAw[
piqqu pivZu cilZu kir piqswh isir Dwir suKu
pweAw[
dIvY pwe jlweAw kul dIpku jig ibrdu
sdweAw[
kjlu hoAw dIivAhu AKI A<dir jwe smweAw[
bwlw hoe n vfw khweAw ]9]
iql kI qrh ibnOlw jo Cotw sw hoqw
hY qQww Anyko< kto< ko shwr kr logo< ky
pdy~ Fw<kqw hY, asko nmRqw kI Xw$Xw ky ilE
dtw<q ky qOr pr ilXw gXw hY[ cOQwI vwr
kI dsvI< paVI my< bqwXw gXw hY ik s<swr
my< ibnOly ny pYdw hokr imt`tI my< Awpny Awp
ko rKkr imt`tI kr ilXw hY[ es nmRqw
ky kwrxw kpws ky pODwy ny iPr Apny pr
tI<fy lgvw Apny Awp ko h<s-h<s iKlw
idXw[ iPr Apny Awp ko dono< bylno< my< iblw
kr qU<bw-qU<bw ho gXw[ aprw<q py<jy wrw
eskw lU<-lU< aVw ilXw gXw[ iPr gohVy krw
kr sUq bn gXw[ Apny Awp ko qnw AOr
bunw, llwrI wrw Ku<b cFkr bVy duK sh

gurmiq zwn

kr r<g cFwXw[ iPr kY<cI wrw kwtw


gXw[ sUe~ kI mwr shkr qn Fw<pny vwlw
kpVw bn gXw[ es qrh nmRqw kw DwwrxwI
mnuX Apny pr Anyko< kt sh kr BI
logo< kI syvw my< jutw rhqw hY, logo< ky pdy~
Fw<pqw hY[
hoe vVyvw< jg ivic bIjy qnu Kyh nwil rlweAw[
bUtI hoe kpwh dI tI<fy his his Awpu iKVweAw[
duhu imil vylxwu vyilAw lU< lU< kir qu<bu qu<bweAw[
ip<\ixw ip<\ afweAw kir kir goVI sUq
kqweAw[
qixw vuixw Ku<ib cVwe kY dy dy duKu DwuAwe
r<gweAw[
kYcI ktixw kitAw sUe~ Dwwgy joiV sIvweAw[
ljxwu kjxwu hoe kjweAw ]10]
nmRqw kI Xw$Xw ky s<g ko Awgy ly
jwqy huE ^XwrhvI< paVI my< 'Anwrdwny' kw
dtw<q lykr Bwe~ gurdws jI bqwqy hY< ik
Anwr kw Ek dwnw imt`tI my< hrw v@w bnqw
hY[ asko lwl PUl lgqy hY<[ iPr en PUlo<
ko Pl (Anwr) lgqy hY<[ Ek Anwr my<

B#q nwmdyv jI . . .
bik es s<swr ko hr pRwxwI ky ilE
Awn<d-lok ky smwn suKdwXk }p BI
pRdwn krqw hY[ nwm-suimrn my< inm~l Bwv
sy qlIn mnuX kyvl Apnw hI nhI<,
s<swr ky jV-cyqn sBI pdwQwo_ kw BI
apkwr krqw hY[ esIilE B#q nwmdyv jI
khqy hY< ik prmySvr kw nwm sbsy su<dr
hY[ smq BRm esky pRBwv sy nt ho jwqy
hY<[ pRBu-nwm my< dF w rKo, esI sy
sbkw Blw hogw[

39

nv<br

2007

Anyko< dwny bn jwqy hY<[ Awgy enky Pl


qoVny pr iPr Pl lgqy hY<[ es <cI jwq
ky Anwrdwny ny jb nmRqw Dwwrxw kI qo Ek
sy lwKo< dwny bnkr Bw^X jgw[ es qrh
nmRqw ky Bwv vwly gurmuKo< ky Amq }p suKPl ky rs ko kmI nhI< AwqI AOr mnuX
kI nmRqw Dwwrxw kr propkwrI bnnw cwihE[
A<q my< Bwe~ gurdws jI bqwqy hY< ik 'inv
clxwu' (Bwv nmRqw) my< rhny kw rwqw
siqgu} jI hI bqwqy hY<:
dwxww hoe Anwr dw hoe DwUiV ivic DwsY[
hoe ibrKu hrIAwvlw lwl gulwlw Pl ivgsY[
ekqu ibrK shs Pul, Pul Pl ek dU ek
srsY[
ek dU dwxwy lK hoe Pl Pl dy mn A<dir
vsY[
iqsu Pl qoit n Awve~ gurmuiK suKu Plu
A<imRqu rsY[
ija ija lXin qoiV Pil iqa iqa iPir
iPir PlIEy hsY[
inv clxwu gur mwrgu dsY ]11]

(pT 27 kw Sow)
s<dB~ sUcI:1. qYirIX apinwd 2, 7
2. nwrd Bi#q sUZ 2-4
3. inkol mykinkWl, sw>^s AWP mrwTw
sy<t`s, AW#sPof~ XUnIvis~tI pRys, 1919,
pT 29
4. Awr. fI. rwnwfy, imitism en mhwrwt,
pT 15
5. I nwmdyv gwQww, mhwrwt Swwsn wrw
pRkwiSwq, pT 863

gurmiq zwn

nv<br

40

2007

ivmwdI vw<q-9

Btky rwhI
-fW. Amq kOr*
kuC BUly-Btky rwhI cly Aw rhy hY<[
ljw sy nqmqk, m sy cUr, gd~ny<
ltkwE, n jwny #Xo<? sBI mOn hY<[ mwno
hwry huE juAwrI Gr lOt rhy ho<[ AOr ANq
my< Xy Qwky huE piQwk Apny gw<v phu<c hI gE[
wr KtKtwXw pr koe~ ar nhI<[ Gr AwE
huAo< kw Xh kYsw vwgq! bhuq bwr wr
KtKtwny pr BIqr sy nwrI-k<T sy AwoSwpUxw~
Awvwj Awe~, ''kwXro, DwoKybwjo! lwhnq hY
qum pr! vwips lOt jwAo, hmwry Gr ky wr
sdw-sdw ky ilE quMhwry ilE b<d ho gE hY<[
fUb mro, culU Br pwnI my<[ quMhy< Swm~ nhI<
Awe~ Xu ky mYdwn sy pIT idKwkr Bwgqy?
ijs dSwmySw ipqw ny dySw AOr Dwm~ kI r@ww
ky ilE, vqNZqw ky ilE, cwro< lwl kubw~n
kr idE, srb<s NXoCwvr kr idXw, asko
DwoKw dykr Awqy, pIT idKw kr Awqy, quMhwry
pRwxw rwqy my< hI #Xo< n inkl gE? #Xw qum
gu} jI kI es iSw@ww ko BUl gE?
ja qa pRym Kylxw kw cwa ]
is{ Dwir qlI glI myrI Awa ]
equ mwrig pY{ DwrIjY ]
is{ dIjY kwixw n kIjY ]''
(pw 1412)
AOr eqny my< Gr sy inkl Awe~ Ek
hwQw my<
nwrI rxwc<fI kw }p Dwwrxw ikE
vIrqw kI swkwr pRiqmw
nwm
qlvwr ilE
Amqsr ijly ky gw<v
Qww askw mwe~ Bwgo
Jbwl ky invwsI Bwe~ mwloSwwh kI bytI,, gw<v

pt`tI ky rhny vwly Bwe~ inDwwn is<G kI


pnI[
mwe~ Bwgo bcpn sy hI Ek bhwdur
bwilkw QwI[ GuVsvwrI AOr qlvwr clwny
kI iSw@ww aNho<ny Apny vIr ipqw sy pRwq kI
QwI[ llkwr kr bolI en BgOVo< sy,
''kwXro! cUifXw< phn kr Gr my< bYTo AOr
hm iZXw< pu{w-vySw Dwwrxw kr, qlvwr hwQw
my< lykr lVny ky ilE jwE<gI AOr quMhwry
kl<k ko Apny lhU sy Dwony kw pRXws kry<gI[
qBI es kl<k kI kwilmw Dwul pwEgI[''
en BgOVy isKo< my< sy Ek ny ApnI
sPwe~ dyny kw pRXws krqy huE khw, ''pr
bhn, Xh qo bqwAo ik AwiKr hm krqy BI
qo #Xw? ke~ mhIny ho gE hY< muglo< ko
Awn<dpur ky ikly ko Gyrw fwly[ khw< Ek
Aor mut`TI Br isK AOr dUsrI Aor muglo<
kI ivSwwl synw[ Xh TIk hY ik gu} jI Ek
AiqIX vIr hY<, anmy< AdMX swhs AOr
aswh hY[ aNho<ny isKo< my< vy pRwxw PU<k idE
hY< ik ankw Xh kQwn-svw lwK sy Ek
lVw<-qbY goib<d is<G nwm khw< A@wrw@wr
sX is ho rhw hY[ XhI kwrxw hY ik Ab
qk mut`TI Br isK lwKo< kw mukwblw krqy
rhy hY<[ mhIno< ho gE Qwy hmy< BUKy mrqy AOr
jb shwXqw kI khI< sy BI koe~ AwSww n rhI
qo AwiKr BUK ky hwQwo< byhwl hokr hmy< Xh
'bydwvw' ilKkr dynw pVw ik hm quMhwry isK

*154, itXUn kwlonI, bltwnw, jIrkpur-140603

gurmiq zwn

nhI< AOr Awp hmwry gu} nhI<['' AOr ApnI


bwq ky smQw~n ky ilE asny Apny kwqr
nyZo< sy gRwmvwisXo< ko inhwrw[
''pr kwXro, quMhy< Swm~ BI n Awe~ as
gu} ko Xh 'bydwvw' ilKkr dyqy ik n hm
quMhwry isK AOr n Awp hmwry gu}[ Awj sy
hmwrw Awpky swQw koe~ nwqw nhI<[ ijs gu}
ny quMhwry ilE sb kuC NXoCwvr kr idXwen puZn ky sIs pr vwr idE suq cwr[
cwr muE qo ikAw huAw jIvq ke~ hjwr?''
''ijs gu} ny dySw kI r@ww ky ilE
sv~v dwn kr idXw, anky swQw Eysw DwoKw,
Cl, kpt AOr byvPwe~[ Xu vy Apny vwQw~
ky ilE qo lV nhI< rhy, vy qo hm inpRwxw
mUiq~Xo< my< pRwxw PU<kny AwE hY<[ hmwrw dySw
prqNZqw kI byiVXo< my< jkVw huAw hY[
ivdyiSwXo< ny hmwrI kwXrqw sy lwB aTw hmwry
Gr my< hI hmsy jIny kw AiDwkwr CIn ilXw
hY[ Xh gu} ky kwrxw hI hY ik Awj hm isr
aTw kr cl skqy hY< lwKo< ky swQw mukwblw
kr skny ko[ nhI< qo Xwd nhI< quMhy< Apny
eiqhws ky vy pT jb mut`TI Br ivdyiSwXo< ny
somnwQw ky miNdr ko cknwcUr kr idXw,
kroVo< kI sMpi lUt kr ly gE? #Xw quMhy<
Xwd nhI< ik hmwrI hjwro< AOrqo< ko kwbul
AOr k<Dwwr kI m<ifXo< my< bycw AOr hm ankw
mu<h qwkqy rh gE? bwbr ky AXwcwr dyK
kr gu} nwnk swihb ny prmwmw ko
alwhnw dyqy huE khw Qww:
EqI mwr pe~ kurlwxwy qY< kI drdu n AeAw ]''
(pw 360)
''ijs gu} ny hmy< ejq ky swQw jInw
isKwXw hY, asky AwdSwo_ ky ilE Xid qum mr
BI jwqy qo quMhwrw jIvn DwNX ho jwqw, qum

41

nv<br

2007

sdw-sdw ky ilE Amr ho jwqy[''


Xh lwhnq BrI Ptkwr sunkr anky
mqk nq ho gE[ vy ApnI Aw<Ko< my< vX<
hI Swim~Ndw ho gE[ ankI Aw>Ky< pScwqwp ky
Aw<suAo< sy BIg ge_[ aNhy< pt ditgocr
hony lgw ik ikqnw bVw pwp ikXw hY aNho<ny
Apny gu} ky swQw musIbq ky smX byvPwe~
krky[ ljw sy nqmqk aNho<ny mwe~ Bwgo
sy pUCw ik Ab vy #Xw kry<?
mwe~ Bwgo aNhy< pRyirq krqI hue~ khny
lgI<, ''Ab BI kuC nhI< ibgVw, clo myry s<g
vwips AOr gu} jI ky es Dwm~-Xu my< Apny
pRwxwo< kw bildwn dykr Apny kl<k kI
kwilmw ko Dwo fwlo[ gu} dwXlu hY<[ iPr sy
quMhy< Apnw ly<gy: jo srixw AwvY iqsu k<iT
lwvY ]'' AOr eqnw khqy huE vh vIr ZI
AZ-SwZ sjw GoVy pr svwr hokr, pu{wvySw Dwwrxw kr anky swQw cl pVI[ rxw@wyZ
sy Bwg inkly isK, mwnisk }p sy @wmwXwcnw ky ilE, qpr-pRwxwo< kw bildwn dyny
ky vwqy dF s<kp ilE asky pICy cl pVy[
lMbI-vQw-Swi#qSwwlI mwe~ Bwgo jb GoVy pr
svwr hokr rvwnw hue~ qo asky muK pr
AiqIX wiNq AOr SwOX~ kI Jlk QwI[ gu}
jI ky ilE sv~v NXoCwvr kr dyny kI
Bwvnw asky sIny my< DwVk rhI QwI[
es dOrwn bhuq kuC Gitq ho cukw
Qww[ gu} jI Awn<dpur kw iklw CoV cuky Qwy[
anky cwro< lwl SwhId ho cuky Qwy[ mwe~ Bwgo
ky s<r@wxw my< inkly en cwlIs isKo< ky smUh
my< Anyko< AOr isK BI gu} jI ky ilE
SwhIidXw< pRwq krny kI Bwvnw sy Swwiml hoqy
cly gE[ mwe~ Bwgo ky Apny BRwqw-Bwe~ qwrw
is<G AOr Bwe~ idlbwg is<G BI es jQwy my<

gurmiq zwn

Swwiml ho gE[
jb isKo< kw Xh smUh iKdrwxww (Ab
mu#qsr) ky Qwwn pr phu<cw qo pScwqwp ky
Ehsws ky kwrxw pRwxw NXoCwvr kr dyny ky
jby sy BrpUr en vIr isKo< ny mugl synw
kw ft kr mukwblw ikXw[ aNho<ny muglo< ko
cwro< Aor sy Gyr ilXw[ bVy-bVy qMbU lgwkr
Xh pRBwv idXw ik bhuq ivSwwl isK synw Aw
phu<cI hY[ mwe~ Bwgo ny es Xu my< Ad`Buq
SwOX~ AOr prwm kw pircX idXw[ 'siq I
Akwl' ky jXkwro< sy AwkwSw gU<j aTw[
mugl synw es Akmwq Awmxw ky ilE
qYXwr n QwI[ Gmwswn Xu huAw[ en isKo<
ny pRwxw hQwylI pr rK kr es kdr ft kr
mukwblw ikXw ik muglo< ky pw<v aKV gE
AOr vy Xu-@wyZ CoV kr Bwg inkly[
Swwm kw smX Qww[ sUX~ fUbny kI qYXwrI
kr rhw Qww[ Xu smwq ho cukw Qww[ Xu@wyZ lwSwo< sy Brw pVw Qww[ cwro< Aor lwllwl KUn ky Dwby pVy Qwy[ fUbqy sUX~ kI
lwilmw ny r#q kI lwilmw ko AOr BI
Aiqr<ijq kr dSX ko k{xwwmX bnw idXw
Qww[ pr keXo< my< Ab BI pRwxw Sow Qwy AOr
pwnI kI kuC bU<do< ky ilE issk rhy Qwy[
eqny my< gu} jI ny dyKw ik bydwvw ilK
kr dyny vwly bhuq swry isK vIrqwpUv~k lVqy
huE burI qrh GwXl huE pVy Qwy[ kuC anmy<
sy SwhId ho cuky Qwy AOr kuC ABI issk rhy
Qwy[ gu} jI kw cyhrw ankI vIrqw AOr
Xwg dyKkr iKl gXw[ Ek dYvI nUr sy
ankI Aw<Ky< jgmgw aTI<[ aNhy< AtUt ivSvws
Qww ik anky isK aNhy< kBI DwoKw nhI< dy
skqy AOr ankw Xh ivSvws r<g lwXw Qww[
ankI dit anky nyqw Bwe~ mhw is<G pr

42

nv<br

2007

pVI jo Apny jIvn kI A<iqm sw<sy< ign rhw


Qww[ gu} jI ny askw isr ApnI godI m<y
rKw[ asky mu<h pr pwnI ky CI<ty mwry AOr
Xwr sy askw isr shlwny lgy[ Bwe~ mhw
is<G ny Aw<Ky< KolI<[ Apnw isr Apny dwqwr
kI godI my< rKw dyK kr kqzqw ky kwrxw
askI Aw<Ko< sy Aw<sU Clk pVy[ Ek dYvI
AwBw sy askw muKm<fl iKl aTw[ DwNXvwd
krqy huE Bwv-ivl vr my< bolw, ''Awh! mY<
ikqnw KuSwnsIb hU< ik es imln kI bylw
kw AwnNd ly rhw hU<[ Xh myrw sOBw^X hY ik
jIvn ky AiNqm smX myrw isr myry vwmI,
myry srqwj kI god my< hY[ gu} jI hmy< @wmw
kr dIijE, bydwvw PwV dIijE qBI hm sBI
SwwiNq sy pRwxw Xwg sky<gy['' AOr asny gu}
jI ko Apny vwips Awny kI sMpUxw~ khwnI
sunwe~ AOr khw ik hmwrI vwpsI kw sMpUxw~
yX mwe~ Bwgo ko hY ijsny vIr vySw Dwwrxw
kr, GoVy pr svwr ho, hwQw my< qlvwr lykr
vX< Xu-@wyZ my< lVkr hmwrw pQw-pRdSw~n
ikXw hY[ Apny pQw-pRdSw~n wrw hmy< pun:
Xu-@wyZ my< lwkr hmy< pScwqwp AOr
Swim~NdgI sy bcw ilXw hY[ SwOX~ AOr vIrqw
kw jo adwhrxw mwe~ Bwgo ny Qwwipq ikXw
hY, asny asy Ek AwdSw~ nwrI bnw idXw hY[''
gu} jI ny mukrw kr khw, ''Bwe~ mhw is<G[
muJy pqw Qww ik Ek idn qum log AvSX
vwips AwAogy AOr khogy ik bydwvw PwV
dIijE, #Xo<ik myry isK muJsy Alg ho hI
nhI< skqy! 'gu} isKu isKu gu} hY Eko gur
apdysu clwE' Awn<dpur kw iklw CoVqy smX
myrw pirvwr muJsy ibCuV gXw[ myrw bhumUX
swihX srsw ndI kI By<t ho gXw[ pr qum
logo< kw bydwvw mY<ny Apny sIny sy lgw kr

gurmiq zwn

rKw, #Xo<ik muJy pqw Qww myry isK muJy CoV


hI nhI< skqy-muJsy Alg ho hI nhI< skqy[
#Xw pqw qum kb Aw jwAo AOr kho ik gu}
jI! hm Aw gE!'' gu} jI ny bydwvw inkwlw
AOr Bwe~ mhw is<G ky swmny hI tukVy-tukVy
kr idXw[ Bwe~ mhw is<G ny suK kI sw<s
lI[ askw muK idX SwwiNq kI AwBw sy
cmk aTw[ asy esI @wxw kI pRqI@ww QwI[
esky swQw hI askI Awmw es nSvr SwrIr
ko CoV kr Amr ho ge~[
gu} jI c#kr lgwqy huE mwe~ Bwgo ky
pws phu<cy jo byhoSw pVI QwI[ asky Gwv kuC
AiDwk ghry nhI< Qwy[ QwoVy sy apcwr ky swQw
hI asy hoSw Aw ge~[ asny gu} jI sy bydwvw
PwV dyny ky ilE pRwQw~nw kI[ gu} jI ny asy
bqwXw ik bydwvw PwV idXw gXw hY[ aNho<ny

jwpu swihb kI ivcwr Xw$Xw . . .


qyrI hqI pw>c qvo< sy inmq nhI< hY[
AjUpy AQwwq` qU smq bNDwno< sy mu#q hY[
'AjUpy' Swd kw AQw pRo. swihb is<G jI ky
icNqnwnuswr ivcwr my< lw skqy hY<[ 'jUp'
AQwwq` vh iklw ijsky swQw bil idE jwny
vwly pSwu ko bw>Dww jwqw hY AOr mwrw jwqw
hY[ Aq: vh eSvr AjUp hY, asy koe cwhq
nhI< ik koe asky sm@w iksI pSwu kI bil
dy, #Xo<ik as jIv my< BI eSvr vX< hI hY[
khny sy AiBpRwX, eSvr pSwu-bil jYsy iksI
BI bwhrI km-kwxf Awid sy pRsNn nhI<
hoqw[ gurbwxwI ky AwSwXwnuswr qo 'ATsiT
qIrQw sgl pu<n jIA deAw prvwnu' hY<, asky

43

nv<br

2007

asy Xwr sy QwpQwpwqy huE khw, ''myrI bcI,


qum DwNX ho[ muJy qum pr gv~ hY[ qumny isKI
kI Awn AOr Swwn ko brkrwr rKqy huE
SwhIdI kI pr<prw ko Awgy bFwXw hY[ quMhwrI
cunOqI AOr pQw-pRdSw~n ny BgOVo< ko vIr
bnwXw hY[ ijs dySw my< quMhwry jYsI vIrw<gnwE<
ho< vh dySw AiDwk smX prqNZqw kI j<jIro<
my< jkVw nhI< rh skqw[ qum my< AdMX
vIrqw AOr Xwg kI Bwvnw hY[ qum ZI
jwiq kw pQw-pRdSw~n kr dySw kI qvIr ko
bdl do[ gu}-Gr ko qumsy bhuq AwSwwE< hY<[''
mwe~ Bwgo ny Sow jIvn gu}-crxwo< my<
rhkr mwnv syvw my< XqIq krny kw s<kp
ikXw[ Awj BI mu#qsr kw gu{wrw I tuI
g<FI swihb en bhwdur SwhIdo< kI SwOX~-gwQww
pukwr-pukwr kr sunw rhw hY[

(pT 36 kw Sow)
dr pr qo jIvo< pr dXw krny vwly vIkq
hY[<
nmsq< inRkrmy ] nmsq< inRBrmy ]
nmsq< inRdysy ] nmsq< inRBysy ]10]
hy vihgu}! quJy nmkwr hY[ hy eSvr!
quJy imlny ky ilE koe Dwwmk kmkw<f, rmy<
Awid nhI< krnI pVqI<[ qU kmo< ky bNDwno<
Ev< j<jwlo< sy pry hY[ Aq: qU iksI BRm jwl
my< nhI< P>sqw[ qyrw koe Ek dySw nhI< hY
AQwwq` qU iksI ivSow Qwwn kw invwsI nhI<
hY AOr n hI qU koe ivSow phrwvw phnqw
hY[ hy vwihgu}! qU BRmo< sy mu#q hY qQww dySw
AOr vySw sy rihq hY[

gurmiq zwn

44

nv<br

2007

dSwmySw ipqw ky 52 drbwrI kiv-3

s<kq Ev< bRj Bwww ky ivwn kiv Amq rwX


kiv Amq rwX ko kwX-rcnw kI
pRiqBw pr<prw ky }p my< ApnI kul sy
imlI[ Awpkw pirvwr pIiFXo< sy zwnwj~n
sy sMbDw rhw Qww[ pRis ivwn` CYlrwX
B Awpky ipqw Qwy[ Eyiqhwisk sRoqo< my<
Awpko lwhOr kw invwsI bqwXw gXw hY[
esky Alwvw AOr koe~ ivSow jwnkwrI
Awpky ivwX my< nhI< imlqI[ dSwm ipqw I
gu} goib<d is<G jI ky swihX-pRymI Xi#qv
AOr I Awn<dpur swihb my< swihX-pRX
hyqu ikXy jw rhy pRXno< ny kivvr Amq
rwX ko BI Awkiw~q ikXw AOr Awp BI
gu}-drbwr ky drbwrI kivXo< my< Swwiml
hokr gu} swihb wrw clwXy gXy swihXXz kw A<g bny[
kiv Amq rwX kI iniScq` jIvniqiQwXo< pr ABI SwoDw honw Sow hY[ iPlhwl
XhI khw jw skqw hY ik Awp gu} swihb
ky smkwlIn hony ky kwrxw s<Bvq: 1650
sy 1720 e~. qk jIvn-p<Qw ky XwZI rhy
ho<gy[
I gu} goib<d is<G jI ny kiv Amq
rwX ko pRwcIn s<kq-gR<Qwo< ko jn-Bwww my<
Anuvwd krny kI ijMmydwrI sy invwjw[
AwpkI kul kI pRiqiTq prMprw AOr gu}
jI wrw sO<py gXy kwX~ sy Xh BlI-Bw<iq
pt ho jwqw hY ik Awp s<kq ky akt
ivwn Qwy[ Awpky wrw ikXy Anuvwd kwX~ my<

-fW. rwjy<dR is<G*


jo A<Sw kwl-klivq hony sy bcw rh pwXw
vh 'mhwBwrq' ky 'sBwpv~' kw ih<dI Anuvwd
hY[ Xh Ek yT Ev< ac koit kw
Anuvwd hY[ Awpky es kwX~ sy pRsNn hokr
dSwmySw ipqw ny Awpko 'swT hjwr {pXy'
kw puurkwr BI pRdwn ikXw Qww[
esky Aiqir#q kiv Amq rwX bRj
Bwww my< BI ac koit kI kwX-rcnw
ikXw krqy Qwy[ Awpky bRj Bwww my< rcy gXy
Anyk kib AOr svXy aplDw hY<[ enmy<
mu$X }p sy dSwm ipqw kI quiq kI ge~
hYjwhI< Aor jw< Aiq Awdr qhw< qy pw<,
qyry gun gn ko Agwa gny Sow jU[
hIr cIr mukqw jy idn pRiq dwn dyq,
iqnY dyK dyK AiBlwKq DwnySw jU[
guinn my< gunI kiv AimRq pFYXw qyro,
jb enY hyro pXwr kIjY AmrySw jU[
I gu} goib<d is<G CIr iniDw pwr Be~,
kIriq iqhwrI qumY kihkY sdys jU[
Xhw< I gu} goib<d is<G jI kI
ivnmRqw, dwnSwIlqw, pRym-pRvi, pRgBqw
(dUsro< ko Awdr dyny kI pRvi) AOr ANX
mwnvIX guxwo< ko ryKw<ikq ikXw hY[ A#sr
pOrwixwk s<dBo_ ko AwDwwr bnw kr ApnI
bwq khny kI pRvi BI idKwe~ dyqI hYipRQwmy hY jwXo ipRQwu byn np ly iKlwXo,
(Sow pT 48 pr)

* 1/338, 'vnlok', dSwmySw ngr, m<fI mulw<pur dwKw, luiDwXwnw[

gurmiq zwn

45

nv<br

2007

wmw
n
r
pwk srkwr isKo< ky bIc drwr pYdw krny kI iPrwk my<
Kb
Amqsr: pwikqwn ky kuC kt`trvwdI s<gTno<
wrw lwhOr ky nOlKw bwjwr my< iQwq SwhId Bwe~
qw} is<G SwhId kI Xwd my< inim~q Eyiqhwisk
gu{wry pr kjw krny ky bwd pwikqwn
srkwr ny iSwromixw gu{wrw pRb<Dwk kmytI wrw
Byjy jwny vwly wluAo< ky jQwy ko Anumiq dyny
sy kI kwtnI Swu} kr dI hY[ swQw hI pwk
srkwr idlI isK gu{wrw pRbD< wk kmytI v ANX
isK s<gTno< wrw Byjy jwny vwly jQwo< ko
Anumiq dykr isK s<QwwAo< ky bIc drwr pYdw
krny kI 'AoCI rwjnIiq' kr rhI hY[
Es. jI. pI. sI. ny I gu} nwnk dyv jI
ky Xoiq joq pv~ pr gu{wrw I krqwrpur
swihb my< wluAo< kw jQww Byjny kI Anumiq
mw<gI QwI lyikn pwikqwn srkwr ny enkwr
kr idXw, jbik Bwe~ mrdwnw Xwdgwr kIq~n
drbwr soswXtI ko Anumiq dy dI[ soswXtI ky
ADX@w s. hrpwl is<G ky nyqv my< 58 isK

wluAo< kw jQww vwGw sVk sImw ky rwqy


pwikqwn rvwnw huAw[
Es. jI. pI. sI.. ky ADX@w jQwydwr Avqwr
is<G ny pwikqwn srkwr kI es AoCI rwjnIiq
ko duBw~^XpUxw~ bqwqy huE khw ik pwikqwn
srkwr Bwe~ qw} is<G SwhId gu{wrw my< kt`trp<iQwXo<
wrw ikE gE kjy ko iCpwnw cwhqI hY[
pwikqwn srkwr ny kuC kmyitXo<, swe_ imXw<
mIr Pwa<fySwn v nnkwxww swihb syvw soswXtI
ko jQwy Byjny kI Anumiq dykr Es. jI. pI. sI.
kI AndyKI kI hY[
aNho<ny khw ik pwikqwn srkwr Eysy
logo< ko vIjw dy rhI hY ijnkI giqiviDwXw< s<id^Dw
rhI hY<[ Es. jI. pI. sI. pwikqwn gu{wrw pRb<Dwk
kmytI ky swQw s<b<Dwo< ko AOr mjbUq krnw
cwhqI hY, lyikn Es. jI. pI. sI. kI AndyKI kr
pI.Es.jI.pI.sI. ApnI ijMmydwrI sy Bwg rhI hY[

mYirj pYlsy my< nhI< jwE<gy I gu} gRQ< w swihb ky pwvn v}p
Amqsr: I gu} gR<Qw swihb kI mXw~dw AOr
sMmwn kI Kwiqr p<jwb srkwr ny nXw kwnUn
lwny kI qYXwrI Swu} kr dI hY[ esky muqwibk
Awn<d kwrj Xw iksI ANX smwroh ky ilE I
gu} gR<Qw swihb ky v}p ko iksI hotl Xw
mYirj pYlsy my< ly jwnw gYr-kwnUnI mwnw jwEgw[
pRqwivq kwnUn kw msOdw qYXwr krny ky
ilE isK buijIivXo< AOr kwnUnivdo< kI Ek
kmytI kw gTn ikXw gXw hY[ rwX srkwr ky
mu$X sicv s. rmySwe<dr is<G ko kmytI kw

sicv bnwXw gXw hY[ kmytI ky ANX sdXo< my<


fW. KVk is<G, fW. jsbIr is<G AwhlUvwilXw, fW.
blv<q is<G, s. virXwm is<G, fW. jsbIr is<G
swbr, Efvokyt s. hrdyv is<G myvwl AOr
iSwromixw kmytI ky pRDwwn s. Avqwr is<G Swwiml
hY<[
pRqwivq kwnUn ky ilE kmytI bnwE jwny
kI puit krqy huE gu} nwnk dyv XUnIvis~tI,
Amqsr ky gu} nwnk ADXXn ivBwg ky vir
pRoPysr fW. blv<q is<G ny bqwXw ik ke~ injI

gurmiq zwn

pRkwSwk I gu} gR<Qw swihb kw v}p Cwpqy


smX mXw~dw kw $Xwl nhI< rKqy[
mXw~dw kI al<Gnw ky ke~ mwmly I
Akwl q$q swihb pr BI Aw cuky hY<, mgr is<G
swihbwn ky AwdySw ky bwvjUd BI injI pRkwSwko<
kI Aor sy I gu} gR<Qw swihb ky v}p Cwpny
kw m jwrI hY[ esI qrh SwwdI smwroho< my< I
gu} gR<Qw swihb ko hotl Awid my< ly jwnw BI
jwrI hY[ es nE kwnUn my< I gu} gR<Qw swihb

46

nv<br

2007

ky v}p pRkwiSwq krny kw AiDwkwr isP~


Es.jI.pI.sI. ko hogw[ Awn<d kwrj Xw iksI ANX
smwroh ky ilE v}p ko iksI hotl Xw mYirj
pYlys my< ly jwnw gYr-kwnUnI hogw[ eskw
al<Gn krny vwly ko 5 swl qk kI kYd Xw/
AOr Ek lwK {pE jumw~nw Brnw pV skqw hY[
aNho<ny bqwXw, msOdw qYXwr ho jwny ky bwd rwX
srkwr esy m<jUrI ky ilE ky<dR srkwr ky pws
(dYink Bwkr)
ByjygI[

ivrsy ko s<joXy hY isK AjwXb Gr : jQwydwr Avqwr is<G


Amqsr: rwtIX ivrsy kI s<Bwl ky ilE mOjUdw
ky<dRIX isK AjwXb Gr kI emwrq CotI hY[
eskw ivqwr krny ky ilE Xh kwX~ ivcwrwDwIn
hY[ Xh AjwXb Gr Apny Awp my< ivl@wxw
eiqhws s<joXy bYTw hY[ a#q ivcwr Es. jI. pI. sI.
ky ADX@w jQwydwr Avqwr is<G ny isK p<Qw ky
mhwn ivwn zwnI pRIqm is<G, mhwn syvk
jQwydwr dXw is<G qQww zwnI Amolk is<G ky
icZ ky<dRIX isK AjwXb Gr my< suSwoiBq krny sy
pUv~ sjy dIvwn ko s<boiDwq krqy huE pRkt ikE[
aNho<ny khw ik es Qwwn pr an mhwn
Xi#qXo< ky icZ Qwwipq ikE jwqy hY< jo Apny
jIvn my< isK kOm v p<Qw ky ilE ivl@wxw
eiqhws sijq kr jwqy hY<, ijssy Awny vwlI pIFI
pRyrxww ly sky[ Xh AjwXb Gr cwhy duinXw my<
ke~ AjwXb Gro< sy Awkwr my< Cotw hogw pr Xh
isK kOm ky AmIr ivrsy, sXwcwr v Swwndwr
eiqhws ko Apny my< smyty huE hY[ Eysw ivrsw
iksI BI AjwXb Gr my< nhI< ho skqw[

es Avsr pr Es. jI. pI. sI. ky mhwsicv


s. suKdyv is<G ny khw ik nYiqk v p<Qwk Pjo_
pr pUrw aqrqy huE gu}-isKo< ky icZ Awny vwlI
pIFI ky ilE pRyrxww-sRoq hoqy hY<[ Es. jI. pI. sI.
ky sicv s. dlmyG is<G ny khw ik hr roj
lwKo< log s<swr my< Awqy hY< v lwKo< cly jwqy hY<,
pr<qu s<gq kyvl anko hI Xwd krqI hY jo kuC
Alg eiqhws bnw jwqy hY<[ es Avsr pr I
hirm<dr swihb ky gR<QwI is<G swihb zwnI ml
is<G, zwnI jgqwr is<G, zwnI jsiv<dr is<G, Es.
jI. pI. sI. sdX s. rwij<dr is<G, s. rGbIr is<G,
s. kSmIr is<G birXwr, s. idlbwg is<G pTwnkot
Awid mOjUd Qwy[
es mOky zwnI Amolk is<G ky byty s.
siv<dr is<G, s. jsiv<dr is<G; zwnI pRIqm is<G ky
byty s. guir<drpwl is<G, s. hrpRIq is<G, s.
div<drpwl is<G v s. mih<dr is<G ko gu}-Gr kI
bi$SwSw isropw By<t ikXw gXw[

i<tr v pilSwr s. dlmyG is<G ny gofn AwPsYt Ys, gu{wrw rwmsr swihb, Amqsr sy Cpvw
kr mwilk iSwromixw gu{wrw b<Dwk kmytI ky ilE kwXw~lX, iSwromixw gu{wrw b<Dwk kmytI, Amqsr
sy kwiSwq ikXw[ s<pwdk s. ismrjIq is<G[ jwrI krny kI iqiQw : 01-11-2007

gurmiq zwn

Awpkw pZ imlw

nwrIv, nwrIvwd AOr nwrIXqw ky


A<qr kw ptIkrxw
mY< 'gurmiq zwn' piZkw kI ne~ pwTk hU>[
muJy Xh piZkw bhuq pRBwvSwwlI lgI[ Xh Ek
Dwwim~k, Eyiqhwisk v zwnvDw~k pTnIX piZkw hY[
es piZkw ky mwc~ 2007 A<k my< kYtn
mnmIq kOr wrw iliKq lyK 'AwDwuink nwrI ky
sSwi#qkrxw my< bwDwwE< AOr ankw smwDwwn' pFw
jo bhuq ACw lgw[ Xh lyiKkw ky ghn
ADXXn, swihiXk AiB{ic AOr Xogdwn kw
pircwXk hY[
es lyK my< nwrIv, nwrIvwd AOr nwrIXqw
ky A<qr kw ptIkrxw bhuq hI srl Bwww my<
ikXw gXw hY jo ik pwTko< ky mn-miqk pr
Aimt Cwp CoV skqw hY[ AwcwX~ mxfn im
kI pnI Swwrdw dyvI kw adwhrxw dykr ZI kI
shDwim~qw AOr Xo^Xqw kw pircX pRquq krny ky
swQw hI EysI nwrI ky pRiq w sy nqmqk hony
kI Bwvnw ko jwgq krqw hY, jYsw ik iksI
kiv ny khw hY''jgjIvn mwnv ky s<g ho mwnvI pRiqiTq[
pRym vg~ ho Dwrw mDwur nwrI mihmw sy m<ifq[''

47

nv<br

2007

swmRgI BI mnnIX Ev< pRSw<snIX hY[ 'mhwrwjw


rxwjIq is<G kI A<iqm jIvn-XwZw' Eyiqhwisk
Gtnw ky }p my< mwim~k, icZwmk SOlI my< X#q
hue~ hY[ Awj ankI kmI hY AOr BivX my< BI
mhsUs hogI[
Awj ky Xug my< smXwnuswr piZkw pRwq ho
Xh sbsy bVw kwX~ hY[ kmytI ky sBI kwX~kqw
ko A<q:krxw sy DwNXvwd zwipq krqw hU[> BivX
my< esI qrh ACy-ACy lyK, khwnI, Xi#qicZxw, gurbwxwI-Xw$Xw pRkwiSwq krqy rhy<, XhI
Awpsy pRwQw~nw hY[
ivSow jwnkwrI hyq,u jwmngr (gujrwq) my<
'ervIn Apqwl' ke~ vwo_ sy kwX~rq hY[ iPlhwl,
Apqwl kw nwm bdlkr 'gu} nwnk Apqwl'
rKw gXw hY[

-fW. Sww<iqlwl isxwoijXw


ijlw jwmngr (gujrwq)

isK Dwm~ mXw~dw ivSoww<k inkwly<

Awpny mwisk 'gurmiq zwn' piZkw ihNdI my<


pRkwiSwq krky bhuq-bhuq propkwr ikXw hY[ hm
ar pRdySw ky invwsI hY<[ Awj BI hmwry bhuq
swry Bwe~-bhno< v bco< ko p<jwbI pFnI nhI<
AwqI hY[ aNhy< 'gurmiq zwn' piZkw wrw Apny
-ivmlw BwrqI, rwjyNdRngr, lKn[ Dwm~, mXw~dw v isK eiqhws kI AOr AiDwk
jwnkwrI imlygI[ kXw Aiq SwIGR isK Dwm~
smXwnuswr piZkw
mXw~dw ivSoww<k inkwly< qwik hm sb gu}-mXw~dw
'gurmiq zwn' me~-julwe~ A<k pRwq huAw[ v gurisK mXw~dw ky Anuswr Apnw jIvn-Xwpn
esky A<qg~q ikrq krky jIvn invw~h krny kw kr gu} jI kI KuiSwXo< ky pwZ bn sky<[
gu}-m<Z mn ko CU gXw[ I gu} Arjn dyv
-s. mnjIq is<G,
jI ivwXk iviSwt lyKo< my< fW. hrmhyNdR is<G jI,
ADX@w, isK vYlPyXr Aog~nwe~jySwn, myrT[
fW. dljIq is<G jI, fW. gurcrxw is<G jI, fW. nIqU
pRkwiSwq swmgRI my< nvIn qwjgI
rwnI jI ky ivcwr pt v zwnvDw~k hY<[
ibkul nE pirvySw AOr nE A<dwj my<
SwhId Bwe~ mnI is<G jI kw byimswl
Xi#qv Awkiw~q krqw hY[ esky Aiqir#q ANX 'gurmiq zwn' ky pRkwSwn kw hwid~k vwgq[

gurmiq zwn

48

nv<br

2007

Bwrq srkwr ny eskw p<jIkrxw kr


hjwro< pwTko< ky mn my< AwSwwqIq alws
bFwXw hY[ piZkw ky nvIn pRkwSwn kw
mu$X pT Aiq Awkw~k AOr pRyrk lgw[
pRkwiSwq swmgRI my< BI nvIn qwjgI AOr
su<dr pRquiq sy eskw BivX AX<q ajvl
hY[ Awpkw m AOr s<pwdkIX tIm kw
shXog esy inX ne~ <cweXw< dy<gy AOr
esky ivqwr kw AiDwk sy AiDwk @wyZ
qYXwr kry<gy, EysI kwmnw hY[

Jw<kqI hY swQw hI jo Eyiqhwisk qQX


ajwgr ikXy gXy hY< aNhy< jwn kr mn
krqw hY ik s<pwdk AOr lyKk dono< ko
pRxwwm! Eysw ilKny vwlo< ky hwQw hwid~k
Xwr ky pwZ hY<[ p<cm gu} I gu} Arjn
dyv jI kI jo jwnkwrI Awpny dI hY Awj
ky Xug my< sv~Qww jwnny Xo^X hY AOr bildwn
Anukrxw Xo^X hY[ SwhIdo< ny jo bildwn
ikXy hY< anky pICy eNhI< mhwpu{wo< kI sqq`
pRyrxww hY[ mY< smq SwhIdo< ko Awpky mwDXm
-jgdISw c<dR Swmw~, po. iglU<f, rwjQwwn[ sy pRxwwm invyidq krqw hU>[ vy sb ky sb
DwNX hY<, pRxwMX hY<[
smq SwhIdo< ko pRxwwm
-fW. nwgyNdR, rwmpur[
Awpky wrw pRyiwq piZkw kw A<k
imlw[ A<k my< AwQww qo Awid sy ANq qk

s<kq Ev< bRj Bwww ky ivwn . . .


cUm cUm muK dY dDwIic suK dIno hY[
bilrwj mn BwXo hirc<d lY lfwXo,
cln isKwXo kl krxw pRbIno hY[
ivm pFwXo Boj Bojn krwXo jg,
dyv pihrwXo jg AiBlwK lIno hY[
I gu} goib<d rwX AimRq suidRiw hI qy,

(pT 44 kw Sow)
qY< qo pRiqpwl iCiqpwl js kIno hY[
I Awn<dpur swihb ky Xu (ids<br 1704
e~.) my< AiDwkw<Sw swihX nt ho jwny ky bwvjUd
jo AXp kwX-rcnwE< bcI rhI hY< vy kiv
Amq rwX ko p<jwb ky swihX my< alyKnIX
Qwwn idlwny my< s@wm hY<[

fW. Amq kOr Bwe~ s<qoK is<G swihX iSwromixw purkwr sy sMmwinq
ivSv pRis lyiKkw fW. Amq kOr ko jnvrI 2007 my< hirXwxww srkwr kI Aor sy p<jwbI swihX
AkwdmI p<ckUlw wrw 'Bwe~ s<qoK is<G swihX iSwromixw purkwr' pRdwn ikXw gXw[ fW. Amq kOr kI rcnwE<
dySw-ivdySw kI pZ-piZkwAo< ky Alwvw 'gurmiq zwn' qQww 'gurmiq pRkwSw' (p<jwbI) my< pRkwiSwq hoqI rhqI hY<[
'gurmiq zwn' my< fW. Amq kOr kI 'mwns kI jwq' nwmk puqk my< dj~ isK eiqhws kI gOrvSwwlI gwQwwE<
'ivmwdI vw<q' nwmk kwlm ky A<qg~q pRkwiSwq kI jw rhI hY<[ fW. Amq kOr Es. fI. kwlyj mwnsw
(p<jwb) kI ipR<sIpl BI rh cukI hY<[ vq~mwn smX my< vy 'myjr rIsc~ pRojy#t XU. jI. sI.' my< rIsc~ kwlr
ky qOr pr BI syvw inBw rhI hY< qQww ijlw jIrkpur ky bltwnw ngr my< invws kr rhI hY[< kwXw~lX 'gurmiq
zwn' fW. Amq kOr ko apro#q purkwr imlny pr hwid~k bDwwe~ dyqw huAw anky vwQX qQww lMbI AwXu
kI kwmnw krqw hY[

You might also like