T.C.

ONDOKUZ MAYIS NVERSTES

MHENDSLK FAKLTES

MAKNA MHENDSL BLM

PELTON TRBN DENEY

Hazrlayan Do.Dr. Bahattin TOPALOLU

SAMSUN

PELTON TRBN DENEY

1.GR Su trbinleri hidroelektrik g santrallerinde ok nemli elemanlardr. Grevleri; barajlarda biriktirilen suyun potansiyel enerjisini mekanik enerjiye evirmek, ardndan da trbine bal bir jenaratr yardmyla elektrik gc elde edilmesini salamaktr. Trbinler etki ve tepki trbini olmak zere iki gruba ayrlrlar. Pelton trbinleri etki prensibine gre alan trbin grubuna girmektedir. ekil 1ada Pelton trbininin alma prensibi grlmektedir. Pelton trbininde akkan nce bir nozul ierisinden geirilerek potansiyel enerjisi kinetik enerjiye dntrlr. Ardndan, oluan yksek hzl jet, enerjiyi trbin miline transfer eden kepe eklindeki kanatlara arparak trbin milini dndrr ve bylece mekanik enerji oluur. Bir Pelton arknn kepeleri, ak ikiye blecek ve neredeyse 180 yn deitirecek ekilde tasarlanr. yi tasarlanm bir Pelton trbininde, kepe kndaki mutlak hz yaklak olarak sfr olmaldr. Bu durumda kinetik enerji hemen hemen tamamen mekanik enerjiye dntrlm olur.

a)

b)

ekil 1: a)Pelton trbininin ematik izimi, b)Bir kepenin en kesit grn ve akkann bal hareketi

2. DENEYN AMACI Bu deneyin amac; Pelton trbinlerinde performans karaketeristiklerini incelemektir. Farkl debi ve dlerde (basnlarda) trbine farkl frenleyici kuvvetler uygulanarak devir says, moment, aft gc ve verim gibi trbin zellikleri belirlenir.

3. DENEY DZENE Deney dzeneinin emas ekil 2a ve 2bde grlmektedir. Yk, trbin miline etki eden mekanik fren (8) cihaz ile ayarlanlabilir. Su ihtiyac trbine uygun pompa (14) ile salanr. Pompa ile baslan su bir hortum ile (2) nolu balant noktasndan deney dzeneine girmektedir. Nozula giren su buradan arka (5) doru hareket eder ve nozulun u ksmndan karak ark kanatlarna arpar. Suyun basnc manometreden (7) okunur. Nozul ayarlaycs (3) nozul valfini (4) ap ksarak suyun debisini belirler. Tankta biriken suyun hacmi llmek istendiinde tankn altndaki srgl vana (18) kapatlarak su tankta biriktirilir ve suyun birikme sresi kronometre ile llerek hacimsel debi bulunabilir. Bunun dnda srgl vana ak tutularak suyun depoya (16) akmas ve bylece devir daim yapmas salanr. Trbin karakteristikliklerini belirlemek iin nozul valfi ile nozul k kesiti deitirilir. Dme ykseklii sabit basnta tutulur. Frenleme aparatnn zerine yk 0.5 N arttrlarak uygulanr. Buna bal olarak afta etki eden moment ve devir says deiir. Bu esnada hacimsel debi yaklak olarak sabit kalr.

retici firma tarafndan verilen deney dzenei ile ilgili teknik veriler aadadr: Debi : = 40 L/ min

D Ykseklii: H = 2 m Devir Says : n = 500 rpm G : ) iken)

= 5.6 W ( = 30.7 L / min, H= 2m, n = 500

Nozul knda jetin ap : 10 mm ark d ap: 132 mm Kepe genilii (max.): 33.5 mm Kepe says: 14 Makara ap: D = 50 mm Frenleme Kuvveti (max.): F = 10 N

1) Taban Levhas 2) Nozul Girii 3)Nozul Ayarlaycs 4) Nozul Valfi 5) Pelton ark 6) Trbin Gvdesi 7) Manometre 8) Ayarlanabilir Frenleme Aparat 9) Yayl Terazi 10) k ekil 2a: Pelton trbini deney dzenei

11) Ama kapama dmesi 12) Ana alter 13) Giri vanas 14) Pompa 15) Depo boaltma vanas 16) Su deposu 17) Tama borusu 18) Srgl vana 19) Hacim gstergesi 20) Hacim lme tank ekil 2b:Trbinin zerine yerletirildii hidrolik tezgah

4. LMLER Hacimsel Debinin lm :

Daha nce belirtildii gibi debinin ayarlanmas trtkl nozul ayarlaycs (3) ile gerekletirilir (ekil3). Nozul valfinin (1) nozul az (2) iindeki pozisyonu debiyi belirlemektedir. Bu pozisyon nozul ayarlaycs zerindeki bir iaret (4) ve skala (5) yardm ile grlr. Ancak bu, gerek debinin lm olmayp, sadece debi ile ilgili kaba bir gstergedir. Hacimsel debi hidrolik tezgah iindeki tankta biriktirilen suyun hacmi V ve bu srada geen zaman t llerek dorudan = V / t ile belirlenebilir. Biriken hacmin okunmas iin hidrolik tezgah zerinde bir hacim gstergesi (ekil 2de (19) nolu eleman) mevcuttur. Hacim lm balangcnda tanktaki mevcut su hacmi (eer varsa) dikkate alnmaldr.

ekil 3: Debinin Ayarlanmas ve Trtkl Nozul Ayarlaycs

Devir Saysnn (n) llmesi: Devir saysnn lm prensibi ekil 4de grlmektedir. Devir saysn okumak iin manuel bir temassz takometre gereklidir. Takometre makara zerinde bulunan bir iarete (1) dik olarak tutulur. Takometre fotoelektrik refleksiyon yoluyla makarann her dnnde bu iareti alglar ve sonuta birim zamandaki devir saysn ekranda gsterir.

ekil 4: Devir Saysnn llmesi

D Yksekliinin (H) Belirlenmesi:

D ykseklii nozul giriindeki basnla ilikilidir ve ekil 5te grld gibi manometreden basn eklinde okunur. Okunan basn aadaki forml ile ykseklie dntrlebilir:

Burada p basn, younluk, g yer ekimi ivmesi anlamna gelmektedir.

ekil 5: Basncn llmesi

Momentin (M) Belirlenmesi: Momentin belirlenmesi prensibi ekil 6 ve ekil 7de grlmektedir. Momenti belirlemek iin uygulanan kuvvetin ve kuvvet kolunun mesafesinin bilinmesi gerekir. ekil 6daki yayl terazi (1) ve makara (2) ap D kullanlarak moment bulunabilir. ve deerleri okunur ve mile etki eden kuvvet F = bantsndan kuvvet bulunur (ekil 7). Kuvvet bulunduktan sonra moment M =F bantsndan bulunur.

ekil 6: Momentin Belirlenmesi

ekil 7: Frenleme Kuvvetinin llmesi

5. HESAPLAMALAR afttaki Moment (M): Yukarda akland gibi, arka etki eden fren kuvvetinin makara yarap ile arpm sonucu bulunur: M =F

Trbin aft Gc (

):

G bilindii gibi moment ile asal hz nun arpmyla hesaplanr: =M Burada = 2 n dir. Bylece =M2n olur.

Hidrolik G (Ph): Akkann ierdii hidrolik g = g H aadaki forml ile hesaplanr.

Verim (): retilen enerjinin (gcn) tketilen enerjiye (gce) orandr. Bylece verim = olur.

6. DENEY DZENENN ALITIRILMASI VE DENEYLERN YAPILMASI Fren ayar dmesi ile (ekil6daki (3) nolu eleman) trbinin frenleme cihaz tamamen serbest braklr. Yayl terazi geveyecek ve kemer makaraya bundan sonra etki etmeyecektir. Ana alter alr. Ana vana kapatlr ve ama kapama dmesine basarak pompa altrlr. Daha sonra yavaa ana vana alr. Nozul ayarlaycs evrilerek nozul valfi eksenel olarak dndrlebilir ve nozul k kesiti ve bylece debi ayarlanabilir. Bu ilemlerin ardndan deneyler balatlr. Farkl yklerde deneyler yaplr. Frenleme aparatnn zerine yk 0.5 N arttrlarak uygulanr. Deney verileri Tablo 1e kaydedilmelidir. Deneyler bittikten sonra deney dzeneini kapatmak iin giri vanas kapatlr ve ama kapama dmesine baslarak pompa durdurulur. Son olarak ana alter kapatlr. NEML! Nozul valfi asla durma limitinden daha ileri dndrlmemelidir.

Tablo 1: Deney verileri Debi (L/s) Devir Says n (rpm) Frenleyici Kuvvet F (N) afttaki Moment M (Nm) Trbin Gc PT (W) Hidrolik G Ph (W) Verim (%)

7. DENEY RAPORU Deney raporunun bir kapak sayfas olmaldr (bir rnei aada verilmektedir). Deney raporu aadaki ierie uygun olarak hazrlanmaldr: 1. Giri Burada ksaca deneyin amac aklanmaldr. 2. lmler Burada deneyin yapl ksaca aklanmal ve lm verilerinin kaydedildii tablo sunulmaldr. 3. Hesaplamalar ve deerlendirmeler Burada aadaki ilemler yaplmaldr lm deerlerine gre afttaki moment, trbin gc, hidrolik g ve verim hesaplanp Tablo 1e kaydedilmelidir. Ayrca Moment (M) - Devir says (n) G (PT) - Devir says (n) Verim () - Devir says (n) grafikleri izilmelidir.

4. Sonular ve yorumlar Burada deneyler ve hesaplamalarla ilgili yorumlar yaplmaldr.

10

ONDOKUZ MAYIS NVERSTES MHENDSLK FAKLTES MAKNA MHENDSL BLM

MAKNA MHENDSL LABORATUVARI PELTON TRBN DENEY RAPORU

Deney Sorumlusu Do. Dr. Bahattin TOPALOLU

rencinin Ad Soyad: Numaras:................... Grubu:...............

Deney Tarihi ve Saati:.................

11