NDEKLER Sembol Listesi 1. GR 1.1. Aparatn Yaps le lgili Aklamalar 1.2. Aparatn zellikleri 2. Teori 3. Deneyin Yapl 4.

Sonular ve Hesaplamalar 4.1. Sonularn Deerlendirilmesi 4.2. Birim ekil Deitirmeler 4.3. Gerilmeler Kaynaklar

Sayfa no i 1 1 1 5 8 9 9 10 11

Sembol Listesi Sembol Tanm Normal Gerilme Eksenel Birim ekil Deitirme Elastiklik Modl Silindirin Basnc Kayma Gerilmesi Silindirin D Yarap Silindirin Yarap Kesitin herhangi bir ara blgesinindeki yar ap R2 nin R1 e oran = 4.054 Poisson Oran Birim N/m2 Metre / metre GN/m2 MN/m2 N/m2 mm mm mm boyutsuz boyutsuz

R2 R1 r K

Kullanlan alt indisler: H R L Teetsel veya evresel yn gsterir. Radyal yn gsterir. Silindirin boyuna (eksenel) ynn gsterir.

1. GR Kaln cidarl bir silindirdeki gerilmelerin analizi, basnl kap,hidrolik silindir ve silah gvdeleri gibi alanlarda nemli bir pratik neme sahiptir. Kaln Cidarl Silindir Aparat ile gerekte llen sonularla, analitik olarak teoride formllerle bulunan sonular karlatrlarak elde edilen sonularn doruluu kolayca gsterilebilir. Silindir gvdesi zerinde farkl yarap ve dorultularda yerletirilen Strain Gageler birim ekil deitirmelerin llmesi iin elverili bir ortam salar. Bu sayede i basn nedeniyle silindir cidar zerinde oluan gerilmelerin dalm hakknda bilgi sahibi oluruz. ekil 1 de Kaln Cidarl Silindir Aparat gsterilmitir. 1.1. Aparatn Yaps le lgili Aklamalar ekil 2 de aparatn nden grn gsterilmitir.Silindirin her iki yars (A), dikkatli bir ekilde birletirilmitir. Balant noktasnn bir yzeyi, cidar zerinde eksantrik olarak alm bir yive sahiptir. Bu yiv zerinde , ekil 3 te belirtilen konumlarda yerletirilmi 10 adet aktif Strain Gage vardr. Bu Gageler vastasyla 5 ayr yar apta radyal ve teetsel dorultulardaki birim ekil deitirmeleri lmek mmkndr. Yiv, yaptrcyla tamaman doldurulmutur. Silindirin hem i hem de d yarap zerinde teetsel ve eksenel dorultularda yer alan ilave Strain Gage ler vastasyla da bu yzeyler zerindeki asal birim ekil deitirmelerin llmesi salanr. Buna gre silindir cidar zerinde eitli dorultularda gerilme ve birim ekil deitirme analizinin yaplmasn salayan toplam 13 adet aktif strain gage bulunmaktadr. Aparatn merkezinde yer alan ve kauuk malzemeden yaplm szdrmazlk elemanlar ile ularndan kapatlm olan elik aft ( E ), bir el pompas ile silindirin i ap ile aftn arasndaki evresel bir olua ya iletilmesini salar. Bylece silindirde bir i basn oluturulur. aftn ya giri tarafna bir elik blok ( G ) vidalanmtr. Silindirin dier ucu bir kr tpa ( O ) ile kapatlmtr.Emniyet asndan silindir, iki elik diafram ( P ) arasna balanmtr. Bu diaframlar, gerdirme civatalar ( Q ) vastasyla silindirin her iki yzeyine kuvvet uygulamaktadr. Tm silindir sistemi, her iki uta yer alan plaklarn 4 adet elik ubuk tarafndan gerildii bir kafes yap ( C ) tarafndan serbeste tanmaktadr. Silindir zerine kafes sistem tarafndan bir gerilme uygulanmamaktadr. 1.2. Aparatn zellikleri Arlk Pompa kapasitesi Gage basnc Kontrol valfinin alma basnc Silindir boyutlar Silindir malzemesi Silindir zellikleri Msaade edilen maks. test basnc Strain Gageler 40 kg 0.57 lt 0 7 MN/ m2 7.58 MN/ m2 Uzunluk 203 mm D ap 150 mm ap 37 mm Aluminyum alam Elastiklik modl E = 73.1 GN/m2 Poisson oran = 0.33 6.89 MN/ m2 Elektrik direnli tip 3

ekil 1. Kaln Cidarl Silindir Aparat

ekil 2 5

Strain Gage lerin Konumlar

Gage No 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13

Yarap (mm) 28 28 36 36 45 45 56 56 63 63 18.5 75 75 ekil 3

Gerinme Teetsel Radyal Teetsel Radyal Teetsel Radyal Teetsel Radyal Teetsel Radyal evresel Eksenel evresel

Not: Silindir zerindeki tm strain gageler ayn gage faktrne sahip olacak ekilde seilmitir. Gage faktr, aparatn n yzeyi zerindeki strain gage konumlarn belirten etiket zerinde yazlmtr.

2. TEOR ekil 5te, niform olarak dalm p i basncn etkisinde olan ii bo bir silindir grlmektedir. ekilde, silindirin r yarapl birim eleman detaylandrlmtr. Kaln Cidarl Silindir Aparatnn tasarm ekli nedeniyle L eksenel gerilmesi ihmal edilebilir ve bu nedenle sistem, asal gerilmeleri H ve R olan dzlem gerilme haline maruz bir sistem olarak ele alnabilir. Sistemde meydana gelen deformasyonlar silindir eksenine gre simetriktir. Asal gerilmeler aada verilmitir;

H =
R = L =

H
E

R
E

1 ( H R ) E
1 ( R H ) E

(1)

R
E

H
E

(2)

H R = ( H + R ) E E E

(3)

Yaplan kabule gre hem gerilmeler hem de birim ekil deitirmeler iin, negatif (-) iaret basy, pozitif (+) iaret ekiyi gstermektedir. ElemanterLame denkllemleri;

H = A

B r2

(4)

R = A+

B r2

(5)

Burada A ve B sabitlerdir. A ve B sabitlerini bulmak iin aadaki snr artlar dikkate alnr;
r = R1 de R = p ( iaretin negatif olmas basn olduunu gsterir), ve r = R2 de R = Atmosfer basnc ( p ye oranla kk olmas nedeniyle ihmal edilebilir ), yani R = 0 dr.

r = R1 de:

R = p = A+

B R12

r = R2 de:

R = 0 = A+

B 2 R2

Bu iki denklem zldnde A ve B aadaki gibi elde edilir;

7

A=

pR12 2 R2 R12

B=

2 pR2 R12 2 R2 R12

A ve B, (5) denkleminde yerine yazlrsa ;

R =
veya

pR12 2 R2 R12

2 R2 1 2 r

R =

2 R2 p 1 2 K2 1 r

(6)

A ve B, (5) denkleminde yerine yazlrsa ;

2 R2 1 + 2 r

H =
veya

pR12 2 R2 R12

H =

2 R2 p 1 + 2 K2 1 r

(7)

(7) denklemindeki pozitif iaret H n her yerde eki olduunu gsterirken, (6) denklemindeki negatif iaret R in her yerde bas olduunu gsterir. Ayrca; R in en byk deeri i yar apta ( R1 de ) meydana gelir ve burada R = p dir. R n en kk deeri d yar apta ( R2 de ) meydana gelir ve burada R = 0 dir

r yarap zerindeki birim eleman

ekil 5

ekil 6. Silindir cidar zerinde gerilmelerin deiimi K2 +1 dir. K2 1 2p = 2 dir K 1

H in en byk deeri i yar apta ( R1 de ) meydana gelir ve burada H = p H n en kk deeri d yar apta ( R2 de ) meydana gelir ve burada H

ekil 6, silindir cidar zerindeki normal gerilmelerin deiimini gsterir. basncn etkisinde olan ve eksenel olarak bir yklemeye maruz kalmayan bir silindirde, maksimum kayma gerilmesi i yar apta meydana gelir. Yani Maksimum kayma gerilmesi ( max ) =
=

1 ( iki asal gerilmenin fark ) 2

R H
2

R ve H deerlerini yerine yazlrsa,

max =
elde edilir. Bylece,

2 pR2 2 R2 R12

max =

pK 2 K2 1

(8)

Burada kullanlan silindir iin K = 4.054 ve bundan dolay max = 1.065 p dir
3. DENEYN YAPILII

Aparatn tasarmnn basit oluu ilemlerin ok kolay yaplmasn salar. Sistem 0 basnta iken, birim ekil deitirmeleri len cihaz (Strain Bridge Data Logger) vastasyla 13 adet gage zerindeki deerleri kaydedin. Arzu edilen test basncna gre el pompas vastasyla silindire basn uygulayn, bu basnta sistemi sabitleyin ve bu basnc kaydedin. yi sonularn elde edilebilmesi iin msaade edilen maksimum 6.89 MN/m2 lik test basnc veya bunu amayan basn deerleri nerilmektedir. Basn uygulandktan sonra tekrar birim ekil deitirme deerlerini kaydedin. Son basta llen birim ekil deitirme deerlerinden 0 basnta llen birim ekil deitirme deerleri kartldnda elde edilen deerler, bize istediimiz birim ekil deitirme deerlerini verir. Bu deerleri Tablo 1 deki llen birim ekil deitirme satrnda ait olduu gage nosunun alt hizasna yazn .

10

Tablo 1. Gerinmeler

Silindirin basnc =

MN/m2

Yarap (mm) Gage no Birim ekil Deitirme

28 1 2

36 4

45 6

56 8

63 10

18.5 11

75 12

13

llen Birim ekil Deitirme ( 10 6 ) Hesaplanan Birim ekil Deitirme ( 10 6 ) Aradaki hata

4. SONULAR VE HESAPLAMALAR

Tm hesaplamalarda elastiklik modl ve Poisson oran iin aadaki deerleri kullann. E = 73.1 GN/m2 = 0.33 E ve ye ait bu deerler farkl numuneler zerinde yaplan eitli testler sonucunda elde edilmitir. Silindirin yapld malzemenin zellikleri daha nce belirtilmiti. Verilen bu deerler bu aparatla ilgili hesaplamalarda kullanlabilir.
4.1 Sonularn Deerlendirilmesi (i)

Blm 4.2 de, teoriden daha nce kartlm, teorik birim ekil deitirme deerlerinin hesaplanmasna yarayan yntem yer almaktadr. H ve R ye ait deerleri hesaplayn ve bu deerleri Tablo 1 deki hesaplanan birim ekil deitirme satrndaki uygun gage nosunun alt hizasna yazn. ekil 7 deki gibi iki gerinmeye ait grafikleri izin.

(ii)

Blm 4.3 te, teorik gerilme deerlerinin hesaplanmasna yarayan yntem ile llen birim ekil deitirmeler vastasyla kartlan gerilme deerlerinin elde edilmesini salayan yntem verilmitir. Tablo 2 de R ve H gerilmelerine ait deerler srasn oluturun.

11

4.2 Birim ekil Deitirmeler Birim ekil Deitirmelerin Hesab: (i) Teetsel birim ekil deitirmeler : Teoriden, ( 6 ) ve ( 7 ) denklemlerinin ( 1 ) denkleminde yerine konulmasyla,

H =

2 2 R2 R2 1 + 2 1 2 E ( K 2 1) r r

E, K, ve R2 deerleri yerine yazlrsa, 5625 5625 1 + r 2 0.331 r 2

H =

p 1128.2 103

(9)

denklemlerinin elde edilebilecei grlebilir.

( ii ) Radyal birim ekil deitirmeler : Teoriden, ( 6 ) ve ( 7 ) denklemlerinin ( 2 ) denkleminde yerine konulmasyla,
2 2 p R2 R2 R = 1 2 1 + 2 E ( K 2 1) r r

E, K, ve R2 deerleri yerine yazlrsa, 5625 5625 1 r 2 0.331 + r 2

H =

p 1128.2 103

( 10 )

denklemlerinin elde edilebilecei grlebilir.

( iii ) Eksenel birim ekil deitirme: Teoriden, ( 6 ) ve ( 7 ) denklemlerinin ( 3 ) denkleminde

yerine konulmasyla,
2 2 R2 R2 p 1 + 2 + 1 2 L = E ( K 2 1) r r

E, K, ve R2 deerleri yerine yazlrsa,

12

 L = 2.925 10 7 P 1 +

5625 5625 + 0.331 2 2 r r

( 11 )

denklemlerinin elde edilebilecei grlebilir. ekil 7 de, hesaplanan ve llen birim ekil deitirmelere ait eriler gsterilmitir.
4.3 Gerilmeler

Teorideki ( 1 ) ve ( 2 ) denklemlerinden,

H = E H + R R = E R + H

Buradan :

H = R =

E ( R + H ) 1 2 E ( H + R ) 1 2

( N/m2 ) ( N/m2 )

( 12 )

ve

( 13 )

Bu denklemlerde, Tablo 1 deki llen birim ekil deitirme deerleri yerine yazlrak, silindir cidar zerindeki her bir gerilme elde edilebilir. Daha sonra bu deerler, ( 6 ) ve ( 7 ) denklemlerinden teorik olarak hesapla elde edilen deerler ile karlatrlabilir. ( 12 ) ve ( 13 ) denklemleri:
kartlan gerilmeler R = 82.03 10 9 (0.33 H + R )........( N / m 2 ) haline gelir. ( 6 ) ve ( 7 ) denklemleri:

H = 82.03 10 9 (0.33 R + H )........( N / m 2 )

H =

p 5625 106 1 + 2 ........( N / m 2 ) 15.435 r teorik gerilmeler p 5625 106 1 2 ........( N / m 2 ) R = 15.435 r

13

Tablo 2. Gerilmeler Yarap r mm 18.5 28 36 45 56 63 75

H
N/mm

Hesaplanan
2

N/mm

H
N/mm

kartlan
2

N/mm2

Bu tablodaki sonular grafik olarak ekil 8 deki gibi gsterilebilir. ve d aplardaki R radyal ekil deitirmelerin llememesi nedeniyle, bu yaraplardaki teetsel H a ait kartlan gerilme deerleri ( 12 ) ve ( 13 ) deklemleri vastasyla kolayca bulunamaz. Bununla birlikte, ( 1 ) temel denklemini kullanarak aadaki bant elde edilebilir;

H = H E + R
burada H ; deneysel bir deerdir.

H n deerleri deneyle belirlenebilir ve R nin deerleri i apta p MN/m2 ve d apta 0 dr. Bu

nedenle i ve d aptaki teetsel gerilmeler belirlenebilir ve teoriksel deerlerle karlatrlabilir.

i apta: D apta:

H = ( H 73.1 109 ) (0.33 p 106 ) H = ( H 73.1 10 9 ) + 0

( N / m2 ) ( N / m2 )

( 3 ) denkleminden maksimum kayma gerilmesi;

max = 1.065 p
= 1.065 p 10 6 ( N / m 2 ) ( i apta )

( 4 ) ve ( 5 ) Lame bantlarn, ekil 9 da grafik olarak gsterilmitir. Grafikten, llen gerilmelerin hesaplanan gerilmelere ok yakn olduu grlmektedir.

14

llen Gerinme

Hesaplanan Gerinme

H (x 10-6 )

Yarap (r) mm Hesaplanan deerler llen deerler ekil 7. Silindir Cidarndaki Birim ekil Deitirmelerin (Gerinmelerin) Dalm

R (x 10-6 )

15

llen Gerilme H (x106 N/m2)

Hesaplanan Gerilme

Yarap (r)

R (x106 N/m2)

llen Gerilme Hesaplanan Gerilme ekil 8. Silindir Cidarndaki Gerilme Diyagram

16

Hesaplanan H

gerilme izgisi

Hesaplanan R

Kaynaklar zmirli, O., leri Mukavemet (J. P. Den Hartog dan eviri), 1969. Budynas, Richard G. , Advanced Strength and Applied Stress Analysis ,1977.

17

gerilme izgisi

ekil 9

X Gerek llen Gerilme