Hayat ve eserleri [deitir]

Asl ad Ludwig Josef Johann Wittgenstein olan Avusturya asll filozof, 26 Nisan 1889da Viyanada dnyaya gelmitir. Wittgenstein, ok nceleri asimile olmu, Avusturyal Yahudi fabrikatr Karl Wittgenstein ve onun ei Leopaldinenin sekiz ocuundan en kdr. Karl Wittgenstein, Avusturya Macaristan monarisinin baarl, elik sanayicilerinden saylrd. Bununla beraber, Wittgenstein ifti, o asr ierisinde Viyanada bulunan en zengin ailelerden biriydi. Wittgensteinn babas, ada sanat ve sanatnn hogrl destekisi iken, annesi de harika bir piyanistti. Wittgensteinn bykanne ve bykbabalarndan sadece biri dnda hepsinin Yahudi olmasna ramen, Wittgenstein, Katolik gelenek ve greneklerine gre eitilmitir. Tpk dier kardeleri gibi (rnein Paul nl bir piyanisttir.) Wittgenstein da entelektel yaam ve mzik dalndaki olaanst yetenekleriyle kendini gstermitir. Bu olaanst yeteneklere sahip olmann yan sra, Wittgensteinn kardelerinden Hans, Rudolf ve Kurt psikolojik sorunlarndan dolay intihar etmilerdir. Yaam boyunca, zellikle 1. Dnya Sava esnasnda yaad olumsuzluklar, depresif davranlar sergilemesine neden olmusa da Wittgenstein, insan ilikilerinde otoriter ve inat olduu kadar; ayn zamanda duyarl ve pheli bir yaklam sergilemitir. 14 yana kadar eitimine zel derslerle devam eden Wittgenstein, ortaokulu Linzde okuduktan sonra, 1906 ylnda Berlin-Charlottenburgda bulunan teknik lisenin makine mhendislii blmne girmitir. Aslnda Wittgenstein, Viyanada Ludwig Bolzmannn yannda okumak istemi, ancak ortaokul karnesi tahsilini ayn yerde, yani Berlinde devam ettirmesi gerektiini gstermitir. Burada Wittgenstein, kz kardei Hermine gibi uan teknik sorun ve zmleriyle uramtr. Bundan sonra ayn dnem ierisinde ya da ok az bir zaman sonra felsefe ilgisini ekmeye balamtr. Bu durum, yani felsefi sorunlar zerine dnmek, Wittgensteinn arzularna o kadar ztt ki, iinde yaad bu elikiler ona ok ac vermitir. 1908 ylnda mhendis diplomasn aldktan sonra, uak motoru yapm denemelerinin yapld, Manchester mhendislik bilimi blmne gitmitir. Ksa bir sre sonra bu kararndan vazgeen Wittgenstein, 17 Austos 1911 ylnda patent ald Uak pervanesini gelitirme nerileri projesi zerinde almtr. Burada Wittgenstein, kendini derinden etkileyen ngiliz matematiki ve filozof Lord Betrand Russellin kendisiyle ve eserleriyle tanmtr. 1912 ylnda matematik ve mantk alannda, Russellin yannda okumak iin Cambridge niversitesine gitmitir. Ksa srede Russell, Wittgensteinn bir dahi olduunu anlam ve Wittgenstein da donanmlaryla, etkilendii Russellin seviyesine ulamtr. Zaten Russell de Wittgensteinn mantk ve felsefi eserler verme konusunda, kendinden sonra en uygun kii olduu kansna varmtr. 1911 ylnn kasm aynda Wittgenstein Russellin de yardmlaryla Cambridgede gizli bir topluluk olan sekin Apostlese ye seilmitir. Bu esnada ilk sevgilisi David Pinsentle karlamtr. Ksa zamanda aralarnda sarslmaz bir dostluk olumu ve birlikte Norvein Skjolden ehrinde, ahap bir ev satn almlardr. Wittgenstein, mantn sistemleri konusu zerindeki almalarna birka ay burada devam etmitir. Wittgensteinn homoseksel olduu, ilk olarak 1973te William Warren Barleyin biyografisinde bahsettii, ancak adn zikretmedii bir erkek arkada olmasndan, ikinci olarak ise tuttuu gnlklerindeki gizli yazlarndan anlalmaktadr. 1912de balayp 1917 ylna kadar tuttuu gnlndeki mantksal ve felsefi denemeleri Wittgensteinn ilk felsefi eserini oluturmutur. 1. Dnya Sava srasnda gnll olarak alrken bu eserini yazmaya devam etmi ve nihayet 1918 ylnn yaznda eserini tamamlamay baarmtr. Eserin tamamlanmam hali ilk olarak 1921de Almanyann Doa Felsefesi Dergisi Annalenda yaymlandktan sonra, 1922 ylnda bugn de daha ok ngilizce adyla bilinen, orijinal ad Tractatus

Logico-Philosophicusun iki dilde basks yaymlanmtr. Bu eserinin yan sra, iki kk felsefi denemesi, halk okullar iin oluturduu bir szl ve mantksal felsefi denemeleri, Wittgenstein hayatta iken yaymlanmtr.

Erken dnem eserleri [deitir]

Wittgenstein, Tractatusda birden ok anlaml szckler gibi dilin doal eksikliini, dilin yapay ve mantksal olduu fikrini gelitirmitir. Onun yeni dili, tpk mantk dilinde kulland gibi sembollerden olumutur. Eserinin nsznde tm felsefi problemlerin dilin aratrlmasyla zlebileceini belirtmitir. Felsefi analizlerinin hedefi, ilevselliin aklanmas yoluyla anlaml ve anlamsz nermelerin farkn ortaya koymaktr. Felsefenin tamam dil eletirisidir. Tractatusun temel grleri Russellin alad fikirlerden olumu ve mantksal atomculuun felsefesi olarak saylmtr. Wittgensteinn erken dnem felsefesinin temelinde dilin resmedilmesi vardr. Daha sonra ise gereklikte bir olan eylerin ayrlmas konusu vardr. Her eyin dilde bir ad vardr. Cmlede adlarn yan yana durmas, anlam oluturur. eylerdeki gereklik gibi nermeler de adlarna ayrlrlar. Gereklikteki konu ve olgularn adlarnn resmedilmesi gibi, bir nermedeki gstergelerin adlarnn dzeni ya da yaps, o cmlenin doru olduunu gsterir. rnein aRb, bRadan farkldr; nk b gstergesi birinde R nin solunda, dierinde ise sandadr. Bu nedenle a ve bnin gsterge adlar ayrlm nermelerin her birinde farkl bir yapya sahiptir. bRann resmedilmesiyle, resmedilen olgular arasnda nasl bir gsterge olduu aRb nerme gstergesiyle grlr. nermegstergelerinde, gereklikteki eylerin baka bir olgu olarak adlandrlmasyla oluturulan nerme yanl bir nermedir. Anlamszlk, gereklikteki olgularn bamszl doru ya da yanl olan nermelere, rnein totoloji ve de kontra diksiyonlara (elikiler) kardr. Buna karn u rnekteki gibi, gereklikte, aslnda eyle balants resmedilmeyen gstergeler anlamsz nerme olarak adlandrlr: Burada sylediim nerme yanltr. Bu nerme olas ey ve gereklikle balant salamakla kalmyor, ayn zamanda anlamszln ne olduunu da aklyor. Ayn ey, bir eyler isteyerek ya da tasvir edilen eyleri iyi ya da kt adlandrarak, dnyadaki eylerin saf dzenini amak zerine sylenen nermeler iin de geerlidir. nk nerme gstergelerinde resmedilen gereklik, sadece yapsn glendirmekle kalmayan, ayn zamanda ad topluluunun ortaya kmasndan dolay anlam ifade etmeyen bir deere sahip olmaldr. Wittgensteina gre bir deer, iini olduu gibi dkmez. Konuulamayan ve zerinde mantk yrtlemeyen eyler hakknda susulmaldr. Wittgenstein mantksal felsefi denemesinde (Tractatus logico-philosophicus) kendisi yle belirtmektedir: nermelerim, beni anlayan eyin anlamsz olduunu aklyor. Bylelikle Wittgensteinn felsefesi, eyle ilikisi olmayan ve gerek olmayann aratrlmasnn gerekli olduunu belirtir. Mantksal felsefi denemesinin tamam, anlamsz form, gerein olanakl olup olmad ya da dnlebilen anlam asndan, mantksal bir ereve ierisinde incelenmektedir. Wittgenstein, anlamn sadece kendi bana olamayacan, anlam, nelerin mmkn kldn aklamaya almtr. Daha sonra bunu, z metre (ideal/soyut lm birimi) kadar uzun olduklarn varsayarak, uzunluu olan nesnelerle karlatrldnda uzunluu olmayan z metrelerin resmedilmesiyle aklamtr. Wittgenstein, Gottlob Fregenin yolunda, Charles S. Peirceden bamsz olarak eseri Tractatusta bugn okullarda okutulan mantk kitaplarnn hibirinde bulunmayan, hakikatin tablosunu gelitirmitir. Bu tablo, bir sistemin betimlemesini konu alr. Wittgenstein: Dilimin snrlar dnyamn snrlardr. gryle yola karak, bilginin temelinde mantn olduunu ve bilginin snrlarn da yine mantn belirlediini syler. Bu balamda Wittgenstein, mantksal felsefi denemesinin nsznde unlar dile getirir: Bu kitabn mant unun zerine kurulmutur: Sylenmek istenen ey aka sylenir, zerine konuulmayan konular hakknda ise susulmaldr. Bu cmle, felsefe camias ierisinde tepkiyle karlanmtr. Wittgensteinn bu

cmlesi ayn zamanda, Friedrich Nietzschenin dnyann metafiziini aklamasna, anlam ve ardllk asndan kar ktn gstermitir.

Gei dnemi [deitir]

Wittgenstein, mantksal felsefi denemesinin yaymlanmasyla felsefeye yeterince katkda bulunduu kansna varm ve daha baka alanlara ynelmitir. talyadaki sava esiri iken Leo Tolstoyun eserlerini okumu ve byk ihtimalle, onun dncelerinden etkilenerek retmenlik yapmaya karar vermitir. Servetini kardeleriyle paylamtr, bir blmn dnemin gen sanatlarndan Adolf Loos, Georg Trakl, ve Rainer Maria Rilkeye balamtr. Daha sonra Wittgenstein, 1919/1920 yllarnda Viyanadaki retmen eitim kurumuna gittikten sonra, Viyanaya 4 saat uzaklkta, gneyde Trattenbach adnda kk bir kasabada, birka yl ilkokul retmenlii yapmtr. ki yl sonra Wittgenstein, yeni iini deitirerek, ilkokul iin szlk yazp, yaynlad yere, yani Otterthala retmenlik yapmaya gitmitir. 1926 ylnn Nisan aynda 11 yandaki bir ocua tokat atmtr ve bu dncesizce hareketinden dolay, resmi makamlara gitmeden nce, okul mfettiinin zoruyla Wittgenstein, istifa dilekesini vermitir. Bunun ardndan birka ay, Viyanann Httendorf kasabasndaki bir manastrda bahvan yardmcs olarak almtr. Bu sre ierisinde, manastrn bahesindeki alet hrdavat deposunda kalmtr. Wittgenstein, barahibin, rahip olarak tarikata katlma arsna cevap verme konusunda kararszlk yaamtr. 1926 ylnda Wittgenstein Viyanaya tanm ve burada filozof Moritz Schlickle tanmtr. Modern tarzyla Viyanann gsterili yaps Palais, ksa srede kltrel yaamn merkezi ve ayn zamanda Viyanallarn, Wittgensteinla buluma noktas haline gelmitir. Wittgenstein bir sre zellikle evlerin i mimarisi ve dizayn ile ilgilenmitir. Bunun yan sra heykeltralkla uram ve Viyanal sanat Drobilin tarzyla bir bst yapmtr. Bu tarz pratik uralar, Wittgensteinn i ve ilgi alann gstermitir. Onun amac, herkese ait olan toplumsal bir doa yaratmak deildi. O, hem dnyay daha da iyiletirmek, hem de insann iinde bulunduu ruhsal kurtuluu salamak ve entelektel, psikolojik saflk ve aklk iin uramtr. Daha sonra Wittgenstein, gemii hatrlayarak unlar yazmtr: Felsefedeki i, tpk mimarideki bir i gibi kendi iinden fazlasdr ve kendi dncesini yanstr. Yani, bir eyi nasl gryorsa yledir ya da istenen ne ise odur. 1920li yllarn sonunda Wittgenstein, yeniden felsefi konular ve sorunlar zerinde uramaya balamtr. Bu esnada, Wittgenstein Viyana evresi (Wiener Kreis) akmnn birka yesinin grlerini nemli lde etkilemitir. Sezgicilik akmna kaplan matematiki L. E. J. Brauwerin bir konumas araclyla, en azndan Herbert Feiglin mektubundan sonra, felsefeye tekrardan dnme karar almtr. Bu gei aamas esnasnda, Wittgenstein ksa bir sreliine doruculuk akmnn bir eklinin betimlendii u gr benimsedi: nermelerin anlamnn bilinmesi, nemli veri ve delillerin toplanmas ynteminin bilinmesiyle badar.

Ge dnem eserleri [deitir]

Wittgenstein,1929 ylnda Russellin ve Mooreun yannda szl snava girdii ve Tractatus zerine doktora yapt Cambridgee filozof olarak geri dnd. 1930lu yllarn banda retim grevlisi olarak alt. 1939 ylnda ise, Cambridgede felsefe profesr George Edward Mooreun yerini alacak kii ilan edilmi ve 1947ye kadar profesrlk yapmtr. Bu ilandan ksa bir sre sonra, ngiliz vatanda olmutur. Bu durumun olumas, 12 Mart 1938de, Nazi Almanyasnn Avusturya balantsna gre Wittgensteinn sadece alman vatanda olduu ve Nrnberg yasalarna gre de Yahudiolduundan

kaynaklanmtr. Wittgenstein 30lu yllarda, dilsel anlamdaki ilk eseriyle, baka tartmalar da ieren yeni dncelerini, kitap halinde kaleme alm, ok sayda el yazmas ve daktiloyla yazlm eser vermek iin ura vermitir. Bu balamdaki nemli eserler unlardr: Mavi Kitap (The Blue Book), matematiin felsefesi zerine ders notlardr. Bir dieri ise, Byk Daktilo Yazs (The Big Typescript), bir kitabn reddedilen plan ve Kahverengi Kitap (The Brown Book), dil oyunlarn konu alan bir yazdr. Bunlar takip eden el yazmas eserleri ise, Felsefi Notlar ve Felsefi Dilbilgisidir. Wittgenstein, 1936 ylnda yeni fikirlerini derlemeye balamtr. Ayn zamanda, 1953 ylnda Wittgensteinn vefatndan sonra yaymlanan ikinci eseri Felsefi Soruturmalar denemesini oluturmutur. Bununla birlikte, Wittgenstein dnya nne kavumu ve mantksal felsefi denemesi Tractatus ile felsefe tarihini kalc bir ekilde etkilemitir. Analitik dil felsefesi de, temel yaptlarndan bir tanesi olarak kabul edilir. 1940l yllarda ise Wittgenstein, matematiin temeli hakkndaki el yazmas Felsefi Notlar yazd. Wittgenstein, kinci Dnya Sava esnasnda, yeniden uygulamayla uramaya balamtr. Bir Londra Hastanesinde gnll bakclk yapmtr. 1943 ylnda, yaral oklarn aratran, tbbi aratrma grubuna laboratuvar asistan olarak katlarak, laboratuvar ara ve deneylerini tasarlamtr. Wittgenstein burada, nabz, tansiyon, nefes darl ve iddeti iin aletler gelitirmi ve bu esnada uak motorlarnn yapmnda edindii deneyimlerini kullanmtr. 1944 ylnda Wittgenstein, tekrar Cambridge niversitesinde ders vermeye balad. kinci Dnya Savandan sonra Wittgenstein, Felsefi Soruturmalar adl eserini yazmaya devam etti ve ayn zamanda algnn felsefesi, kesin bilgi ve phe konular zerinde alt. Bunun yan sra, ok sayda kltrel ve bilimsel teorik konularn aydnla kavuup aklanmas da yine Wittgenstein sayesinde oldu. 1939 ylnda tuttuu notlar arasnda yle bir cmle var: Bilim adamlarnn, insanlara bir eyler retmek; mzisyen ve airlerin ise onlar memnun etmek iin var olduuna inanlr, ancak bir eyler retmek durumunda olduklar, kimsenin aklna bile gelmez. Wittgenstein 1947 Ekiminde, kendini tamamyla felsefeye adamak amacyla niversitedeki iini brakt. Daha sonra rlandada inzivaya ekildi ve zamannn bir blmn burada geirdi. almalarnn esas noktasn, Felsefi Soruturmalar eserinin ikinci ksm olan psikolojinin felsefesi oluturmutur. Sz konusu bu eserdeki dncelerin Felsefi Soruturmalara dhil edilmesi, Wittgensteinn da isteklerine uyup uymad konusu hala kesin deildir. Wittgenstein, 1949 ylnda ikinci eserine de son noktay koyduktan sonra, 1951 ylnda, yakaland kanser hastalna yenilerek, hayata veda etmitir. Wittgenstein, hastal sresince bir ngiliz hastanesine gitmeyi reddetmitir ve son haftalarn doktorunun evinde, onun gzetiminde geirmitir. Bu doktor arkadann ei, Wittgensteina lmnden bir gn nce, ngiliz arkadalarnn kendisini ziyarete gelmek istediini bildirdiinde, hasta yatandaki adam u szleri sylemitir: Onlara harika bir hayat yaadm syleyin! Wittgensteinn mezar, Cambridgedeki Ascension Parish Burial Ground mezarlndadr.

Ge dnem felsefesinin yorumlanmas [deitir]

ki filozofa Wittgensteinn fikirleri hakknda soru sorulduunda, genellikle iki deil, tam drt farkl cevap alnr; iki farkl cevap birbirine ok benzeyen Wittgensteinn erken dnem eserlerinden, dier iki cevab da birbiriyle elien ge dnem eserlerindendir. Wittgensteinn bu sra d eserini olutururken, batan sona kadar eliki ierisinde olduunu u szleriyle anlyoruz: Birka baarsz denemeden sonra, elde ettiim sonularla baarl olamayacam anladm. Felsefi alanda daha iyi yazlar yazdm. Dncelerimi kendi ynne kart bir yndeki dnceye zorladmda, dncelerim bu zorlamaya yenik dt hep. Wittgenstein ge dnem eserlerindeki ksa diyalog blmlerinin slup asndan harika olduunun farkna vard. Wittgensteinn giri cmleleri geleneksel tarznn dndayd. Wittgenstein, ge dnem

eserlerini olutururken, zellikle felsefe tarihi asndan herhangi bir nc edinmemiti. Felsefede dnmeye yeni bir tarz getirdi. Felsefedeki bu yeni dnme tarz, tpk yabanc bir dili yeni reniyormu gibi renilmeliydi. Wittgensteinn bu yeni dnme tarznn arkasndan, sadece ok az filozof gitti. Felsefe yaparak, akl bozukluunu byk bir felsefi problem olarak ele ald. nsanlarn uygun olmayan bir dil kullanmna saplanp kaldklarn dnd ve bu yzden de dncelerini kurallarn dnda brakmay tercih etti. Wittgenstein ge dnem felsefesinin temel eseri olan Felsefi Soruturmalarnda, szcklerimizin kullanmna dikkat etmememizle birlikte, bizim anlayszlmzn ana kayna olduundan bahsediliyor. Benim bir sandalyem var., bir izlenime sahibim., di arm var. eklindeki nermelerde belirlen benzerlik, var szcn hem duygu ieren ifadeler iin, hem de insann sattnda ya da yaktnda yok olabilecek basit bir sandalye iin kullanabileceini gsteriyor. zlenim, duygu, dnce ya da say gibi kelimeler sandalye gibi, grnen bir ey olmasa da, dnce ya da i sezgilerde yerlerini alr. Wittgenstein, bilincin olumasn rnekleyerek, grnemeyen nesnelerle, i alan etkileyen, bilinsizce ortaya kan resimlerin stesinden gelmeyi, aklamay amalamtr. Wittgensteinn kendisinin de belirttii gibi, felsefe yapma, srekli ona dilin snrlarn zorlamakla birlikte- arpt iin artk bann yara bere iinde olduu en yaln mantkszln kefi (ayn zamanda bu etkisizletirilmesi demek) ile gereklemektedir. Bu noktaya kadar herkes uzlama iindedir, ancak karmlar konusunda Wittgensteinn dncelerini anlamak balamnda, yorumlar ikiye ayrlr; kendi ifadesine gre, kendi felsefe anlay, her eyi olduu gibi brakma eilimi iindedir, sadece ortaya koyar, zerine bir karm ve yorum yapmamada kararldr; her ey ak olduu iin aklamaya gerek olmadn belirtir. Yorumlarn bir ksm Wittgensteinn imdiye kadar dnyann gizli balantlarn aklamak konusunda, hibir yol bulamad hususunu ve dncelerin kartl ve sabitlii ya da sadece kt ve fena olan eyleri zme kavuturmak istediini vurgular. Daha sonra bu yorumlar gereklere dndren ve tedavi edici gr olarak adlandrlmtr. Buna kart gr olarak da dier bir ksm, Wittgensteinn dnyay aklamadn, fakat mantn snrlarn gz nne alarak gzlemlediini savunmutur. Onlara gre Wittgensteinn yeni tarz ve gerekesi Dilbilgisel Tasvirdir. Bu ekilde Wittgenstein, yaam biimi ve gelenekleriyle evrilebilen kelimelerin kullanm biimlerini dilbilgisiyle anlamaya almtr. Wittgenstein, dilbilgisini, kullanc tarafndan dzenlenebilen kurall, renilebilir ey olarak adlandrarak, dilbilgisinin mutlak olduunu belirtir. Wittgensteinn ge dnemde okuduu dilbilgisi betimlemelerini ieren bu grleri, daha sonra, nedensiz olan eyin kabul edilmesi konusunu ieren metafiziksel konular olarak adlandrlmtr. Wittgenstein, herhangi bir eyi tasvir etmekle kalmam, ayn zamanda buna kar olarak, belirli resimlerin sebepsiz kabulnn temeli olarak grd, kesin gibi grnen eylere zm yolu aramtr. Burada Resimden kast, nedeni aratrlmaz, ak ve kesin olan belirli grlerin bir araya gelmesidir. Bylece tasvir, eyler iin saylarn teminatdr. Herhangi bir yer gibi zaman da llebilmelidir. Wittgenstein, bir resmin bysn, cazibesini bozmak iin zm yolu olarak, bir nesnenin kart nesnesinin dnlmesi fikrini gelitirmitir. Bu bys bozulmu resimleri de anlamlandrdktan sonra, baka felsefi bir problem olarak da zamann llmesi konusu vardr. Bu anlamda Wittgensteinn bu sorunlu resimlere yaklam, aa yukar, metre hesabyla llen bir eydir. rnein bir meknn llmesi. Zaman lmek mmkn mdr peki? Zaman llrken hangi lt alnmaldr? Gemi mi yoksa gelecek mi? Zaman llmeye pek de msait deildir. Ancak, bu durumda 1 saat neyin ltdr o zaman? Wittgenstein iindeki phe duygusunu, kart nesneleri dnerek bastrmtr. yle ki nasl bir yer lmek iin hem metre hesab hem de adm hesab varsa, zaman iin de yle olmal. Wittgenstein

burada, yandalarnn, meknn bir adm zamann lt olabilir yorumunu kastetmemitir. O, bunu aklamak iin, sadece kart bir nesnenin dnlmesi gerektiini sylemitir. Yani metre hesab yerine zaman lmek iin de, tpk mekn admla lmek gibi benzer bir ey olabilir. Bylelikle sorun ortadan kaldrlabilir. Wittgenstein; Beni bu denli yetenekli klan asl buluum, istediim zaman, felsefe yapmaya ara vermemdir. diyerek bu duruma bir aklama getirmektedir. rneklerle birlikte bir yntem belirlenmitir, rnekler deikenlik gsterebilir, bu metotlarla sadece bir problem deil, ok sayda problem zlebilir. Wittgensteinn metre hesab kullanm gibi, dilbilgisinde oluan dil oyunlarnn tm yntemleri yaklam, metafizik yorumuna destek verenler iin, ilk defa elde edilmek istenen yeteneklerin zorluudur. Bu ekilde Wittgenstein, bir yandan baz temel kavramlarn kullanm ilikilerini ortaya koyup, yaklamlarn kural ya da anlam kavramlarnn anlamlaryla aa kavuturmay tercih ederken, dier yandan da dil oyunu ya da kken benzerlii ile beraber, kefettii dil oyunlarnn aklamas iin, dilin nasl kullanlacana ilikin oluturduu yntemdeki zgn kavramlar oluturup bu kavramlar netletirmitir. Wittgensteina gre, filolojik ya da tarihsel eletirel metotlarn incelenmesine ait olan, ya da anlam, geliim ve eletirisinin karlatrlmas, kullanm ilikisi ve dil oyunlarnn canlandrlmasn aa kavuturur. Buna ilikin olarak, metafizikiler, Wittgensteinn ge dnem felsefesinin can damar kavramnn dil oyunu olabileceini dnr. Wittgensteina gre, hayati gereklik belirlenmi kural snrnn almasdr. Bu durum, felsefede rnek tekil eden ya da farkl rneklerin bir arada olduu dilbilgisini oluturmay salar. Bu oluum bazen artc olaylar da beraberinde getirir, hibir eyin gizli olmad bir hayalin anlalr kullanm ilikisini ortaya karmakla kalmaz, ayn zamanda insanlar arasnda belirlenmi bir gelimeyi kastedebilir. Ve bu da 1. tekil ahsn ifadelerinin gerekte hibir deer tamadn gsterir. Wittgensteinn, her bir yaam biiminin kavramsallatrlm dnya resmi anlaynn aklamas, metafizikilerin dncelerinden farkl bir dncedir. Wittgensteinn, bilgi cmleleri biiminde oluan kesin cmlelerin donuklamas, yntem olarak ise hibir eyi donuklatrmayan, hatta akc bilgi cmlelerini ilevsel hale getiren, akc cmleleri donuklatrarak, sabitletirerek zamanla olan ilikilerinin deitirildii, hakikat hakknda, insan kendini tantabilir cmlesi alntlanr. Metafiziksel tutum, ivedi anlamszlnn ivedi anlamll yoluyla snrlamak iin donuklatrlm cmlelere u adan bakar: Ta dnemez gibi kesin olan ya da yar kesin olan yarglar tespit etmek. Wittgensteinn ge dnem eseri herkesi bylemitir, o sadece dil felsefesiyle deil, ayn zamanda insan ruhu ile ilgilenen baka bilim dallarnn aratrmalar ile de ilgilenmitir. Bunlarpsikoloji ve psikiyatridir. Wittgensteinn fikirleri, psikoterapi ynteminin kullanlmas gerektiini gsteriyor. ok sayda psikolog Wittgenstein Yaklam olarak adlandrlan bu yaklam ok iyi bilir. Metafizikiler, Wittgensteinn kesin tedavi edici grnn var olduu ge dnem felsefesinin etkisini azalttlar. Dorunun, izinin ya da anlamllkn ne olduunu kantlarla gstererek, yanllarn dorusu, izin verilmeyen dil kullanmnn izin verileni, anlamszn anlamll snrlamasn ortaya koyar. Wittgenstein kelimelerin anlamlar zerine konutuunda, sadece kavramlarn somutlatrlmas amacna ynelik tedavi edici grlerine deil, ayn zamanda ifadesinin hemen ardndan nasl iyi szlerin kt konusunda entellektel sorunlarn zme kavuturulmas amacna da yer vermitir. Burada iyiden kastedilen nedir ki? Belirli bir zellii olmal, aksi takdirde her ey birbirine girer. Dil oyunu kavram konusundaki tartmalar, anlam kavramyla sk bir ilikisinin olduunu gsteriyor. Bu konu hakknda Felsefi Soruturmalar eserinin 43. sayfasnda unlar yazyor: Bir kelimenin anlam, onun dildeki kullanmdr. Daha sonraki cmlede ise Wittgenstein, snrlaycla dikkat ekiyor: Kelimelerin anlamlarna gre kullanm koullarnn byk bir blm iin, (kullanm koullarnn hepsi iin geerli deil) u cmle aklanabilir: Bir kelimenin anlam, onun dildeki

kullanmdr. Sz konusu cmleye ilikin yaplan farkl yorumlar, metafizikilerin ve terapistlerin farkl grlerinin olduunu gsteriyor. Metafizikiler tarafndan baklacak olursa; Wittgenstein, bu kitapta alfabetik olarak gsterilen kavramlarn yapsn, anlamn bir aklamas olarak gstermitir. Buna gre Wittgensteinn eserlerinden salam bir gr karmak asl grevdir. Wittgensteinn tanmlamalar, belirgin bir zellik tayan klasik aklama yntemiyle deil, aksine belirli kavramlarn uyumu ya da benzerliinin olutuu aklama yntemi ile gsterilir. Burada Wittgensteinn dncelerinin en nemli noktas olan, her zaman yeterli ve ak olmak konusu ortaya kar. Yine Felsefi Soruturmalar eserinin 43. sayfasnda bu konuyla alakal olarak u tanm yaplmtr: Her durum iin geerli olmayan, yazar araclyla, anlamn genileyen belirginliini bir liste eklinde okumak ve Felsefi Soruturmalar eserinin ikinci ksmnda, Wittgenstein, ikincil anlam tanmlayan, psikolojinin felsefesi yaklamlarn aklar ve bunu da kelimenin kullanmnn neye gre olutuunu tanmlar. Wittgensteinn ge dnem eserinde anlam kavramnn temel ve ikincil kullanm ile ilgili hibir ey yoktur, Wittgensteinn herhangi bir genilemi yorumunun olmad veanlam kavramnn detayl bir ekilde akland metafiziksel yorum grlerine yandalar tarafndan ilgi gsterilmitir. Buna karn, teraptik (tedavi yntemsel) yaklam yandalar eserinin 43. sayfasnda Wittgensteinn anlamn varl ve ekirdeini adlandrma konusundaki yaklamnn mevzu bahis olmadn savunurlar. Her durum iin geerli deil snrlamas yazarn ge dnem eserlerindeki metninde bir uyar nitelii tamyor, ayn zamanda ileride yaplacak adlandrmann da hibir eyi tam olarak aklamadn gsteriyor. Fel olmu bir dncenin sebep olduu gizem dolu bir resim, mmkn bir aratrma nesnesinin olduunu aklar. Bunu da bak alarn karlatrma yntemiyle yapmtr. Bylece betim ya da di ars kavramlarnn anlamlarnn, uzayda bir yere sahip olan araba ya da sandalye gibi grlemeyeceini belirtmi, hatta bunun yerine bunlarn tasvir ve di ars arasndaki anlam ve oluum kurallarnn benzerliklerini gstermeye almtr. zm yollar ve tedavi edici tutumlara gre, sadece anlam kavramnn farkl adlandrlmasnn nasl yaplaca sorunu ortaya kmakla kalmyor, ayn zamanda zm yollar gstermek iin, karlatrma yntemiyle tasarlanm konularnn olup olmadn ortaya koyuyor.

Erken ve ge dnem eserleri arasndaki balant [deitir]

Ge dnem felsefesinin yorumlanmas zerine yaplan tartmalar, Wittgensteinn dncelerinin devamlln da deerlendirmeyi gerektiriyor. nk her iki dnemde de dnceleri deimitir. Terapistler, Felsefi Soruturmalar adl eserinin baarsz yntemleri ve mantksal-felsefi denemesindeki belirsizlii arasnda fark yaratan eyin varln kabul etme eilimi gsterirler. Metafizikilerise, iki eserini de negatif metafizik ierisinde aklar. Onlar erken dnem eserinde anlamsal adan mantn aratrma nesnesini boluk olarak grrler. Wittgensteinn bu balamda u deerlendirmesi nemlidir: Benim asl dncem mantksal bir sabitliin ve de olgularn mantnn olmaddr. Ge dnem eserlerinde ise canl, gnlk bir pratikten, yani dilbilgisinden bahseder. Wittgensteinn ge dnem eserinde dnya yklmtr, artk dili zlemez eyler ierisinde belirginleir ve bu eylerin, durum ve nermelerle olabilecek mantksal bir balants yoktur. Artk mantn zamana uyum iddialar dil yapsn belirlemeyecektir. Wittgenstein, dili eski bir ehirle karlatrr. Bunlar, evresinde tek tek evlerin ve dzensiz upuzun sokaklarn olduu kenar mahalle kmeleri ve dar sokak ve meknlardan oluan, farkl farkl dnemlere ait yeni ve eski ev yaplarnn bulunduu bir mahaldir. Buna gre, onlar iin dil dncelerin ve hakikatin yeridir. Bir kelimenin anlam onun dil iinde nasl kullanldna baldr. Ancak kullanm alkanlklardan oluan bir takm ilevsellik ya da dil oyunu

ierisinde yok olan bir eit yaam tarzdr. Dil oyunu kavram ile burada u vurgulanmaktadr: Dili konuarak kullanmak bir yaam tarzdr. Bir tpnn, esnaf ya da tccara gre, ateist birinin inanl birine gre bambaka dil oyunlar vardr. Felsefenin grevi ise, dil araclyla aklmzn bylenmesine kar mcadele etmektir. Felsefenin aratrma nesnesi, gnlk konuma dilidir. Biz kelimeleri, gnlk kullanm metafizikleriyle balantlarz. Felsefenin amac (iyiletirme) terapidir. Filozof bir problemi tpk bir hastalk gibi ele alr, inceler. Dil karmaklna esir olmu biri bu durumdan kurtarlmaldr. Felsefedeki amacn ne? sorusuna cevap olarak sinee, sinek kavanozundan k yolunu gstermek diye yantlamtr Wittgenstein. Ge dnem felsefesinde mantk kavram dilbilgisi ile yer deitirmitir. Aralarndaki fark, manta karlk olarak dilbilgisinin yaam tarz alkanlklarnn deiebilmesinden kaynaklanr. Aralarndaki benzerlik ise, ne mantn ne de dil bilgisinin aklanamaddr. Bunun yan sra her ikisi de oluturduu eyi sadece ortaya koyar, aklamaz. Sonu olarak ise, metafizikiler Wittgensteinn erken dnem eserini ge dnem eserlerinde olduu gibi, zel olan i ve d dnyadaki dualizmin reddedilmesi ve de ayrca znel dncelerin esas alnd, akn felsefe ya da bilgi kuramlarn aklama yoluyla zdeletirmezler.

Mezar

Konuyla ilgili dier Wikimedia sayfalar :

Commons'ta Ludwig Wittgenstein ile ilgili oklu ortam dosyalar bulunmaktadr.

Vikisz'de Ludwig Wittgenstein ile ilgili zl szler bulunmaktadr.

Yaptlar [deitir]
Logisch-Philosophische Abhandlung, Annalen der Naturphilosophie, 14 (1921) Tractatus Logico-Philosophicus, C.K. Ogden tarafndan ngilizceye evrildi, (1922)

Philosophische Untersuchungen (1953)

Philosophical Investigations, Felsefe Soruturmalar, G.E.M. Anscombe tarafndan ngilizceye evrildi, (1953)

Bemerkungen ber die Grundlagen der Mathematik, ed. by G.H. von Wright, R. Rhees, and G.E.M. Anscombe (1956) (1937 ve 1944 yllarnda matematik ve mantk felsefesi zerine yazdklarndan bir seki) Remarks on the Foundations of Mathematics, G.E.M. Anscombe tarafndan ngilizceye evrildi, (1978)

Bemerkungen ber die Philosophie der Psychologie, dzenleyenler: G.E.M. Anscombe and G.H. von Wright (1980) Remarks on the Philosophy of Psychology, Vols. 1 and 2, G.E.M. Anscombe tarafndan ngilizceye evrildi, dzenleyenler: G.E.M. Anscombe and G.H. von Wright (1980) ('Zettel'den bir seki)

The Blue and Brown Books, Mavi ve Kahverengi Kitap, (1958) (193335 yllar arasnda rencilerin tuttuu ders notlar) Philosophische Bemerkungen, dzenleyen: Rush Rhees (1964) Philosophical Remarks (1975) Philosophical Grammar (1978) Remarks on Colour, Renkler zerine Dnceler, ISBN 0-520-03727-8. (Goethe'nin Renkler Kuram kitab zerine yorumlar yer almaktadr).

Bemerkungen ber die Farben, dzenleyen: G.E.M. Anscombe (1977)

On Certainty, Kesinlik zerine, Bilgi ve kesinlik arasndaki ilikileri tartt bir aforizmalar koleksiyonu. Culture and Value, Kltr ve Deer Sren Kierkegaard'n felsefesini de eletirdii din ve mzik gibi kltrel konular hakknda kiisel grlerini yanstan bir koleksiyon. Zettel.

Trkeye evirilen eserleri [deitir]

(1999), Yan Deiniler, Altkrkbe Yaynlar. (2000), Felsefi Soruturmalar, Yeni Zamanlar Yaynlar. (2004), Zettel, Nisan Yaynlar. (2004), Defterler 1914-1916, Birey Yaynlar. (2007), Renkler zerine Notlar, Salkm St Yaynlar. (2007), Mavi ve Kahverengi Kitap, Trkiye Bankas Yaynlar. (2007), Felsefi Soruturmalar, Metis Yaynlar. (2008), Tractatus Logico-Philosophicus, Metis Yaynlar. (2009), Kesinlik stne-Kltr ve Deer, Metis Yaynlar.

Vikipedi