Don Kishoti i Mances

Miguel de Servantes

Miguel de Servantes Saavadera lindi m 1547 n Alkala de Henares ,pran Madritit,n familjen e nj mjeku-farmacist me prejardhje fisnike kalorshish.Jeta e Servantesit mund t cilsohet pa asnje lloj ngurrimi si jet endacaku e kaluar npr andrralla fusha,betejash e piratsh.Ashtu si dhe Shekspiri dhe Servantesi shkroi pjes pr teatr por shumica e tyre nuk arritn t vihen n sken .Pr t mbajtur familjen atij ju desh t kryente punn antipatike te targambledhsit .N vijim t andrrallave ,ai ra dy her n burg pa pasur faj.M 1605 m n fund ai arriti t gjente nj botues pr veprn e tij m t madhe Don Kishoti i Mances. Vetm m 1613,3 vjet para se t mbyllte syt arriti t botonte t 12 novelat e tij Novelas Exemplares t cilat gjetn entuziast t shumt nga t cilt mund t prmendim Valter Skotin dhe Viktor Hygoin (personazhi i Esmeralds te Katedralja e Parisit sht marr prej Hygoit nga novela Gitanillae Servantesit).

Beteja e Lepantos

Miguel de Cervantes Dy vjet para vdekjes ,m 1614 Servantesi botoi veprn poetike Viage de Parnaso(Udhetimi i Parnasit ) dhe menjher pas saj arriti t botonte vllimin e dyt t Don Kishotit.Nj vit pas vdekjes I botohet Andrrallat e Persilit dhe Sigismunds nga ku mund te shkpusim:E kam kembn n yzengji/ ankthin e vdekjes e kam n gji.Dhe pas vdekjes Servantesi nuk u prfill nga aristokracia e kohs por ai arriti t njihej shum n rrethet intelektuale jasht Spanjs.Servantesi vdiq n mjerim por arriti t ngelej i pavdekshm me veprn e tij.I pari q e shqiproi Don Kishotin ishte Fan Noli i cili ne figuren e Don Kishotit deshi te vinte aktualitetin e kohs n Shqiperi duke dashur ti kundrvihej rryms Zogiste dhe prkrahsve te saj.

Shum kan vn n pikpyetje aftsin e Servantesit pr t shkruar nj vepr kaq madhore duke marr shkas nga nj jet q nuk premtonte nj formim t duhur.N fakt Servantesi arriti t njihej me mendimet e humanistve m t shquar t epoks si Ersami I Roterdamit etj pa ln mnjan moralistt,veprat e stoikut Seneka ,letrsine e kohs ku mund t prmendim Bojardon,Tason,Ariston e kshtu me rradh.Nj vshtirsi tjetr e cila nuk mund t lihet pa prmendur sht se vepra sht shkruar n kohn e inkuizicionit ku mjaftonte nj fjal pr t marr damkn e heretikut.Sipas nj kritiku fjalt e Servantesit levizin si nj lavjerrs(ne forme dykuptimesh) ashtu sic levizte vet shoqria n at periudh e mjegullt grmadhash dhe agimesh.Servantesi si nj njohs i thell i realitetit nuk mund t mos ju beje pa dashur jehone porblemeve m t mprehta t kohs nprmjet aluzioneve ;nga ana e jashtme duket sikur ne rregull me pikpamjet zyrtare por me ane te nj shakaje ,nj hiperbole,nj tabloje nuk harron t na i bj simpatike dhe pikpamjet kundrshtare q jan nga m t guximshmet.)

Pamje nga novela e pare e publikuar Galeta

 Me martesn e Isabeles dhe

Ferdinandos arriti t bashkoj Spanjen n vitin 1469.Bota e re u zbulua nga Kolombi n 1492 dhe mbretria e Spanjes pati n kontinentin e ri territore t gjera (Meksika,Amerika qendrore,Amerika e jugut)sa e kishte t vshtire ti kontrollonte.

Spanja po arrinte t mkmbej pas shum vitesh pushtimi arab. Spanja po bhej nj superfuqi.

 Me qllim mbrojtjen e

besimit n Spanj si n shum vende t tjera t Europs do t prhapej nj fushat e gjer inkuizicioni N mbikqyrje t mbretrve te rinj inkuizicioni n Spanj mori prmasat e nje kasaphane.

Historit mbi kalorsit legjendare vazhdonin t ishin ende shume t lexuar n periudhn kur Servantesi shkroi Don Kishotin. Kto lloj historish e idealizonin kalorsin i cili vriste dragonj,monstra dhe ushtri t pafundme armiqsh.Gjithnj heroi kishte nj dam e cila betohej prjetsisht pr dashurin e tij pasi heroi e kishte shptuar nga nj situate e pashpres. N Spanj kto romane flisnin pr komandante q kishin luftar kundr hordhive arabe .Pas zbrapjes s arabve shum nga shtresa e mparshme e fisnikve ngeln me kujtimet qe u vinin nga t tilla romane.Nj pjes e mir e fisnikris spanjolle u largua pr n kolonit e prtej oqeanit ndrkoh q pjesa e ngelur jetonte me kujtimet heroike t s shkuares.

Te gjith heronjt e romacave me kalors u qndronin:

Vlerave ushtarake si nderi,guximi dhe besnikria.

Vlerave ushtarake si nderi,guximi dhe besnikria.

Pasi ka lexuar nj sre librash kalorsiake Alonso Quixan arrin t bindi veten dhe t tjert q sht nj Don(titull nderi) keshtu ai shkon t marr armaturn e tij q eshte e gjitha e ndryshkur,si dhe merr per kal nj grdalle.Optika e Personazhit sht krejt e ndryshme nga e t gjith lexuesve pasi duket qart q ai i sheh n cdo ndodhi t jets s tij mundsine pr tu br Stefan Mart (1933) personazh kalorsiak.Kudo q ai sheh ka Pasi ka lexuar nj sre librash kalorsiake Alonso sfida dhe beteja . Quixan arrin t bindi veten dhe t tjert q sht nj Don(titull nderi) keshtu ai shkon t marr armaturn e tij q eshte e gjitha e ndryshkur,si dhe merr per kal nj grdalle.Optika e Personazhit sht krejt e ndryshme nga e t gjith lexuesve pasi duket qart q ai i sheh n cdo ndodhi t jets s tij mundsine pr tu br personazh kalorsiak.Kudo q ai sheh ka sfida dhe beteja .

Nj kalors i denj nuk kuptohet pa shoqruesin e tij besnik kshtu pran Don Kishotit na pranvihet nje personazh tjetr : Sanco Panco q sherben pr t plotsuar kuadrin e heroit ton.Sanco Panco m tepr se nj shtojc sht nj mjet qe e mban vepren te lidhur me realen duke qen se ai sht prfytyrimi i materiales dhe i interesit personal.Ashtu si dhe zotria i tij dhe Sanco Panco prfaqeson nj shtres shoqrore t periudhs s feudalizmit.Sanco Panco simbolizon njeruin e thjesht q pranon t ngelet i paditur dhe i varur pasi nuk beson se sistemi mund ti ofroj

Sid Hamete Benengeli - Nj shkrimtar i trilluar nga autori me qllim pr t cituar dicka t ngjashme me shkrimtart e vrtet t librave kalorsiake. Dulcina e Tobozes - Forca e padukshme q e shtyn Don Kishotin mes shum aventurash.Dulqina n vetevete shte e panjohur me dashurin q ushqen Don Kishoti pr t.Pavarsisht se ajo permendet shpesh n roman ajo nuk paraqitet asnjehere si personazh fizik. Duka dhe dukesha Jan pjes e romanit t dyt.T dy jan snob dhe t mrzitur nga jeta q bjn kshtu q bjn sikur jan t interesuar mbi personazhet tona kryesore.N fakt gjithcka ata bjn sht ti vn n loj dhe hargjojn aq shum energji dhe para sa duken dhe m t cmendur se Don Kishoti dhe Sanco Panco . Altisidora - Shrbetorja e dukeshs e cila shtiret sikur dashuron Don Kishotin me qsllim q t tall konceptin e tij mbi dashurin romantike. Sampson Karrasco - Nj student n fshatin e Don Kishotit.N fillim ai tallet me Don Kishotin por m pas mundet nga ai dhe gjithcka ky personazh do m pas sht hakmarrja.Duke qene se i jep shum rndsi vetes ai nuk arrin t kuptoj situatat komike q ofron cmenduria e

Prifti Nj shok i Don Kishotit,ai sht kundr librave fantastik pasi sipas tij ato nuk jane t dobishm pr shoqrine por megjithat atij i plqejn librat kalorsiak .Pavarsisht nga pozicioni i tij ai arrin q ndonjher ti shijoj situatat komike q miku i tij krijon . Berberi - Nj mik tjetr i Don Kishotit por q ndrhyn vetm pr ta ndihmuar priftin me planet e tij.Berberi sht totalisht kundr librave kalorsiake. Teresa Panza Gruaja zemrmir e Sancos.Ajo flet sikur t ket para nj libr fjalsh t urta popullore duke prcuar mencuri m shum se shumica e personazheve.Jo amicioze por megjithat pak lakmitare ajo e shtyn t shoqin t ndjek Don Kishotin. Kardenio Nj burr i ndershm q sht cmenur nga tradhtite e s shoqes Lusinda dhe mashtrimit t dukes Ferdinand . Dorotea E dashura besnike e Ferdinandit .Ajo hedh posht traditn dhe shkon t ndjek Ferdinandin por ai rrefuzon t martohet me t. Doreta sht gruaja jokonformiste e epokes s saj Kontesha Trifaldi - Nj shrbtore e trilluar q sht burgosur nga duka .Kjo histori mjafton pr Don Kishotin t nisin ekspediten e tyre me kalin e drurit .Kjo cilsohet si personazhi m qesharak me

Rosinanti Kali i Don kishotit .I avasht por besnik si dhe po aq i vjeter sa kalorsi i tij. Dapli - Gomari I Sanchos.Ky gomar ka nj aftsi t mistershme pr tu zhdukur dhe pr tu shfaqur disa her n subjekt gj e cila ka ngritur pikpyetje n shum kritik. Dulcina e Tobozes - Forca e padukshme q e shtyn Don Kishotin mes shum aventurash.Dulqina n vetevete shte e panjohur me dashurin q ushqen Don Kishoti pr t.Pavarsisht se ajo permendet shpesh n roman ajo nuk paraqitet asnjehere si personazh fizik. Servantesi N vepr konceptohet t jet prkthyesi i veprave t Benengelit dhe si i tille komentet e tij jane te paraqitshme ne vepr.Vet Servantesi nuk e v veten si nj personazh fizik.Me an t ketij mashtrimi te vogel ai na krijon ndjesin q Don Kishoti nuk sht nj personazh i krijuar nga ai.

Ngjarjet zhvillohen n Manc ,nje territor n qendr t Spanjs.

Manca eshte nj vend qe dallohet per keshtjella te medha

Subjekti

Vellimi 1(botimi i pare)

Vellimi 2(botimi i pare)

Don Kishoti sapo del nga nj bot imagjinare librash vendos q ta ktheje n realitet ,sajon armaturat gjen nje kal dhe i v nje emer te kumbueshem si Rosinant dhe e detyron hanxhiun q ta pagzoj me emrin e nderuar t kalorsit t arratisur.Pr t dashurn e zemrs siq e donte zakoni zgjedh nj fshatare t kolme dhe i ve emrinDylqina e Tobozs ndrsa pr shqytar merr Sanco Pancon e si shprblim do ta bnte guvernator n nj ishull.
Alistair Smyth

Rrugs ai ndeshet me mullinjt e ers t cilet i pandeh pr gjigande keqberes por gjendet i prplasur n toke nga goditja e krahve t mullirit .

Ai ndeshet me bariun i cili e sakaton dhe e dhe e katandis si mos m keq.Pas kesaj prleshjeje kalorsi mendjeshkulur nuk e mori veten por zuri shtratin

Artista Denis Ziber

Artista Gustave Dor

Don Kishoti srisht nuk z mend dhe vendos q duhet t vej drejtsine.Ai pranon sfidn e Kalorsit t Hens s Bardh q nuk ishte gje tjetr vecse nj bashkfshatar.Djaloshi e mund pa shume vshtiresi dhe i premton q do ja fale jetn me kusht q do t kthehej n shtpi e do t hiqte dor nga marrzite.

Artista Stan Prokopenko

Artista John Brown Ayes

I drrmuar shpirtrisht ,moralisht dhe fizikisht Don Kishoti bn pr t parn her ashtu si i thon dhe kthehet n shtpi dhe z shtratin pr t mos u ngritur m.Me pikllim t madh u flet t afrmve pr gabimet e veta ,dhe n at gjendje pafuqie urdhron q i l trashgimine mbess vetm nqoftse ajo nuk martohet me nj q ishte i dhn pas leximit t librave kalorsiak.Kjo kryevepr mbyllet kshtu me vdekjen e heroit ton,kalorsit Don

Artista Octavio Ocampo

 Letrsia q ngrinte vlerat e mesjets ishte konsumuar n kohn kur Servantesi shkroi. Servantesi na e tregon se si njeriu arrin t veproj sipas rregullave zakonore t nj per ti dhe te shkuar vetem pasi sht ndikuar verbrisht nga t lexuarit. Pr t vn n loj romacat kalorsiake Servantesi na tregon n nj fragment mbi bareshen Marsel e cila nuk tundohet aspak nga admirimi i barinjve te tjer.
Artista Gustave Dor (1832-1883)

 Don Kishoti merr rolin e kalorsit pr t shtuar nj element interesant n jetn e tij. N vepr mund te shihet qart ndikimi i komedis s Greqis s lasht ,nj ide propozohet dhe pjesa tjetr e veprs shtjellon se si kjo ide e cmenur vepron n botn reale. Jesuiti Francez Francois de la Noue Paralajmronte se librat kalorsiake jan t dmshm te t rinjt po aq sa jan librat e Makiavelit te t moshuarit.

Ne kete vepr arrijm t perceptojm se sa ndikim ka informacioni i jashtm mbi shpirtin dhe karakterin e njeriut .Nga Don Kishoti nxjerrim msim se nqoftse nuk tregohemi selektive ndaj informacionit q marrim t paktn duhet t tregohemi kritik dhe t mos jemi t lehtecenueshem nga cdo ngacmim i jashtem.

Artista Aleksander Gorbunov

 Realiteti dhe trillimi Liria fetare Liria intelektuale Dashura Humanizmi dhe deshira per te ndyshuar

boten Shoqeria dhe struktura e saj Skematizimi i letersise

 Don Kishoti sht i prbr nga tre seksione t

cilat na ofrojn mundsi t mdha eksplorimi n narracion.Pjesa e par e cila flet pr ekspeditat e Don Kishotit funksionon si nj parodi romantike.Pjesa e dyt sht ndrtuar n nj mnyr mjaft klasike me ndarjen e kapitujve n form episodike duke dokumentuar kshtu ngjarjet e prditshmris s personazhit.Pjesa e tret sht m e ndryshme pasi sht shkruar n stilin e zakonshm t shkrimit t nj novele e organizuar sipas prmbajtjes emocionale dhe tematike dhe ka m shum zhvillim nga ana e personazheve.Servantesi raporton mbi historin vetm n seksionin e par duke prdorur nj stilt t derjtprdrejt rrfimtar.N pjesn e dyt Servantesi dshiron t krijoj prshtypjen se po perkthen disa pjes nga shkrimtari imagjinar Benengeli dhe shpesh her e l rrfimin pr t

Benengelit dhe t Servantesit shkrimtar.Shpesh jepet ideja sikur personazhet e din q po shkruhet nj liber pr ta.Kjo struktur e ndrlikuar bn q lexuesi t ngatrrohet dhe t mos e kuptoj lidhjet mes realiteit t ndermjetm dhe trillimit.Dashje padashje dhe ne vet humbim lidhjen me realitetin dhe kjo na sjell m afr personazhit kryesor.Ne pjesen e tret Servatesi e shuan llogjikn ton dhe thjesht na fton t behemi pjese e Don Kishotit n botn e cudirave. Por Servantesi tek ne ka krijuar disa dyshime mbi bazat e narracionit po ashtu siq ka ngritur pyetje Don Kishoti te bashkohsit e tij mbi stilin e jetess dhe principet e saj.

Sisteme te ndryshme te sjelljes morale

Don Kishoti prpiqet tjete mishrimi i kalorseve ne prpjekje pr t br bashkohsit e tij t kuptojn q sistemi i tyre sht i dshtuar dhe q duhet ti kthehen nj sistemi t vjetr. Ky konflikt mes t shkuares dhe t tashmes arrin nj vler kritike:asnj nuk e kupton m Don kishotin dhe ai nuk kupton m asnjeri.Vetm nj njeri i thjesht si Sanco mund t jet mediator mes Don Kishotit dhe pjess tjeter t bots. Sanco zakonisht ndjek rregullat e moralit t kohes s tij por ka raste kur ai huazon vlerat morale t kavaljeris. N pjesn e par t novels shohim se si qndron Don Kishoti me t tjert.Don Kishoti pr shembull nuk mund t pajtohet me kndvshtrimin racional dhe objektiv t priftit.N pjesen e dyte Servantesi mundson q realiteti dhe imagjinata e Don Kishotit te krijojne pika takimi nga dora e Dukes dhe Dukeshes.Kur keto dy bote perzihen ne

Dallimi ndrmjet klass shoqerore dhe vlers

Pozita shoqrore dhe vlera

e nj personi ishin t lidhura n nj mnyre t pashkputshme n kohen e Servantesit por pikrisht n vepren e tij m t madhe Servatesi deshmoi te kundrtn.Duka dhe Dukesha duken si dy qenje mizore ndrkohe q shume nga barinjt dhe fshataret na japin prshtypjen e filozofve.Pikrisht kjo sht nj nga ato pika q e bn kt vepr revolucionare pr kohen.

Disa nga personazhet e vepres I japin shume rendesi nderit personal ndersa disa te tjere jo dhe aq.Servantesi thote qe ted y ekstremitetet mund te qojne ne rrethana fatale.. Anselmo, per shembull eshte aq xheloz pas te shoqes gje qe ben qe ajo ta tradhtoje cka shkakton vdekjen e Ansalmos.Don Kishoti gjate gjithe kohes lufton per nder cka e ben ate te krijoje tension me njerez apo grupe te cilet nuk kishin asnje lloj qellimi ta preknin ne nder.Ne anen tjeter Doreta ndonese nuk martohet me Ferdinandin ajo e realizon dashurine e saj dhe ndihet e lumtur pasi nuk zgjodhi te ruante nderin e saj prej nje zonjushe te vetepermbajtur. Megjithate Servantesi shtron dhe idene se nderi personal mund te jete nje force positive

Dashuria Romantike
Shume nga personazhet e vepres duket sikur kane hequr dore nga endrra e tyre per dashuri romantike Don Kishoti ende nuk ka hequr dore nga ideali I tij.Dashuria e Don Luisit per Klaren apo dasma e Kamacos si dhe historia e Zoraides jane pjeset ku duket qarte fryma romantike. Ironikisht Don Kishoti ndryshe nga gjithe personazhet e tjere idealizon nje zonje qe nuk e ka pare kurre me pare.

Simbole

Librat dhe dorshkrimet simbolizojn rndsin dhe influencn e letrsis n jetn e prditshme.Librat instruktojn dhe e informojn Don Kishotin duke i dhn imagjinat e cila e bn jeten e tij m me shum kuptim. Horses Kuajt prvecse lvizje, simbolizojn shtresn shoqrore.Peligrint jasht Barcelons nuk kan kuaj,njerzit e pasur mbajne karroca me kuaj ndrsa hajdudd u japin vet kuajve t tyre t shpejt.Pr DonK prezenca e kuajve n horizont do t thot aventuraN fakt Rosinanti dhe Dapli n vepr m tepr se mjete transporti jan bashkudhetare. Hanet jan vende takimi pr njerzit e t gjitha klaseve.Hanet ne veper jan i vetmi vend ku ndahen historit mes personazheve.Hanet simbolizojn pushimin dhe ushqimin por njkohesisht lakmin dhe prfitimin. Nj nga pikat e mosprputhjes s Sancos me kalorsin sht se i pari dshiron shum t pushoje n nj han t zakonshm se sa t rrije si Don Kishoti duke vshtruar yjet.

Don Kishoti si pjese e rendesishme e kultures Spanjolle