Viti 126 i botimit Gazeta DRITA del dy her n muaj. Pr pajtime kontaktoni me redaksin n adresn elekronike redaksia@artistet.

org Drejtimi: Alban Kardashi Kryeredaktor Granit Zela

Tiran, 05 Prill 2009

Nr. 11

Gazeta DRITA pr dije dhe kultur Botohet si organ i pavarur i shoqats Shoqria e Artisteve t Rinj Modern Sh.A.R.M
Kontakti: redaksia@artistet.org kryeredaktori@artistet.org

Dhe DRITA e DITuRIs PRPARA Do T nA shPjeR

50 lek

Punoni pr veten tuaj INTERVIST mE zHAN POL SARTRIN, NJERIUN-SHEkULL zHAN POL SARTRI: LVIzJA E HISTORIS N kOHT mOdERNE PRkTHEU NgA fRNgJISHTJA: LUAN cANAJ ....................Fq.4-5 ITALIANI kARAVAXHO dHE mISTERI I TIJ NgA ARJAN kALLO *** dITA NdRkOmbTARE E POEzIS N PRVJETORIN E kATRT ....................Fq.6-7

LEXO!

Mos pr bot e pr t huaj VLAdImIR NAbOkOV dASHURI mE PREkJEN E PAR ....................fq.8 gAzmENd kRASNIqI bAbELI I INTERPRETImEVE T POEzIS ....................fq.9 fLURANS ILIA LOJ E UdITSHmE TREgIm ....................fq.10

IKU LULISHTARI PLAK

- Pikllim pr vdekjen e tregimtarit BURHAN KUKELI Nga Zyhdi Morava Kryetar i Unionit t Shkrimtarve Shqiptar I dridhej buza t shkretit! I dridhej buza e dhembshuris prej vllai. Si mu drodh gjer n dhimbje t thell buza e shpirtit tim po aq vllazrore sa e atij q m tha, po disi ndryshe,vlla shpirti, ndrrash, dshirash, aspiratash pr liri, lirim nga diktatura, dhuna, prgjimi, varfriasidomos varfria!...Nj vllazri me besnikri, kemi ndar bashk dshirat, bisedat pr letrsin, copn e buks, t qeshurat

fLURANS ILIA POEzI NgA ERzA POUNd ....................fq.11 ARJAN kALLO Ngaq n fillim sm erdhi ta besoja, e prsrita pyetjen: Si the, si? Burhani, tha ai ngashrues, Burhani vdiq, sot Varroset nesr n ora 11 Dhe iku i trullosur, duke m ln po aq t trullosur. Trullosur dhe shushatur. Si dreqin sarrita ta shoh dhe njher, si nuk u bra mbar t veja nga shtpia pasi u ktheva pas burgosjes sime n Itali? Nuk u bra mbar apo ngaq skisha fuqi ta shihja t paralizuar, ln pas dore, i pa prfillur dhe i prbuzur, i varfr deri n uri? Sigurisht ka qen kjo e fundit, sm bnte zemra. Kjo zemr e smur, e operuar, zemrzeza, q gjithnj ka rnkuar pr dhimbjen e t tjerve. Na tani, iku dhe Burhan Kukeli, ndr vijon n faqen 2 POEzI NgA ANTON PAPLEkA ....................fq.12-13 fIJA E PERIT TREgIm AdRIATIk dOI ....................fq.14 ERLA SHEHU NJ PIKTORE E TALENTUAR SHqIPTARE N AmERIk nga ROzI THEOHARI ....................fq.15 PARAqITJA gRAfIkE E UNIfORmAVE mE TE cILAT USHTRIA SHqIPTARE HyRI NE NATO NgA bUJAR kARdASHI ....................fq.16

THEOdOR IPPEN, kONSULLI I AUSTRIS bALESIUmI, qyTETI I bALSHAJVE *** dR. fERId mURAdI LAUREAT I mImIT NObL N mJEkSI,mERR TITULLIN kRyETAR NdERI I SHOqATS mJEkSORE SHqIPTAROAmERIkANE OqATS mJEkSORE SHqIPTARO-AmERIkANE ....................fq.7

LUTJE PER POETIN XHEVAHIR SPAHIU

n faqen 2

SI E SHkRETOI REALIzmI SOcIALIST POEzIN SHqIPE T gJySmS S dyT T SHEkULLIT XX

Pr reklama kontaktoni n adresn e posts elektronike

n faqen 14

Gazeta DRITA

Gazeta DRITA

2 Drita
m t mirt e miqve t rinis, ai q, pasi u ktheva nga Spai dhe u ndeshm rastsisht pran shtpis s tij, m hoqi zvarr pr krahu drejt familjes ku, para burgut, pata qen mik i mirpritur n do koh e n do vakt. Mik t kisha e mik t kam, ngulte kmb ai, hesapet q pate me shtetin i lave, me mua ske hesape, t kam vlla, ec pra, se do ti ngelet hatri Dejes (e shoqja, ndjes past!) Iku prngaher pra, fshehur prej syve t mi, si t desh t mos pikllonte, zemrbardhi, njeriu q kurr se pata dgjuar t shante dik, q kurr nuk fyeu njeri, q vetm donte e donte vazhdimisht me at shpirt q shoqi nuk i gjindet nga madhshtia. Ishte nga ata shkrimtart q vinin nga klasa puntore etiketim tendencioz i vn prej kolegve t tyre t ardhur vet nga fakultetet, po q pr nga talenti i t shkruarit, pavarsisht se punonte shofer, por spikaste mes t tjerve, edhe se i mbetej pak koh pr t shkruar. Botoi tre vllime m tregime, tregime t shkurtr, tr ndjenj ashtu si qe shpirti i tij, plot dashuri pr jetn, fmijt, gruan, njerzore, t mirn, artin, t bukurn, me t cilt ngaher e mbante zemrn plot. Iku si fshehtas, si i ndrojtur, si me turp, ai q kurr sbri turpe n jet. N kt jet, ku turpi sht ngritur n sistem dhe n mnyr jetese. I mjeri ai! Vdekja e tij sht akt-akuz. Si ishte akt-akuz vdekja e poetit Piro Kuqi para dy vite e gjysm, n ceremonin kishtare t s cilit mori pjes edhe Burhani, ashtu si qe, i paralizuar, shtyr n karrocn me rrota nga nipi i tij 10 vjear; akuzoi ajo vdekje prej poeti me mjerimin ekstremen t nj dhome mjerane, pa orendi, me rrecka (e ka filmuar Edison Ypi, dshmi e ksaj akuze.) Akuzoi vdekja e parakohshme e vezullims poetike shqiptare me emrin emblem Frederik Reshpja q vdiq mos m keq, akuzon gjendja e rnd shndetsore e poetit t njohur Xhevahir Spahiu pr t cilin nuk gjendet mundsia (dshira) pr ta

E Diel 05 Prill
drguar t kurohet jasht shtetit, n nj koh kur sapo z gripi ndonj person trsisht t rndomt, vetm se rastsisht sht deputet apo npuns n administratn shtetrore, shkulet qeveria, telefon e avion, pr ta drguar jasht. Akuzojn sa e sa shkrimtar t ln pa pun apo, me nj pension fare t vogl m t moshuarit, gjysma e t cilit nuk u del pr ilae. Dhe s fundi, me at mirsin mbi njerzore, q nuk mund ta kemi t gjith, ju akuzon edhe Burhan Kukeli, gjith sipas mnyrs s tij, si tju ngushlloj pr vdekjen e vet: Ska gj, mos u mrzisni, VDIQA NGA VARFERIA!

LAJMI
Xhevahir Spahiu Smuret rnd Xhevahir Spahiu Ka disa dit q dergjet i smur jashtzakonisht rnd, Xhevahir Spahiu, personaliteti i shquar i letrave shqipe, poeti

LUTJE PER POETIN XHEVAHIR SPAHIU

Poeti Xhevahir Spahiu sht goditur papritur nga nj infarkt n tru q e ka privuar nga e folura. Vetm pak dit m par, poetin Xhevahir Spahiu e shihje rrugve t Tirans duke shtitur apo n ndonj tronditje. N spitalin nr. 5, n kompleksin spitalor universitar Nn Tereza, i vetmi privilegj q ka pasur poeti sht qndrimi n nj dhom pa pacient t tjer. Gj pr t ciln

i dashur i t gjithe shqiptareve, krijuesi i nj vepre me ide te medha dhe tronditese, lirike e dramatike. Ne i bjm thirrje Ministris s Kulturs, Ministris s Shndetsis dhe t gjitha intstitucioneve t kulturs n vend q ti ndodhen pran dhe ktij poeti dhe humanisti t madh i cili po prjeton dramn e lufts pr jet. Bashkojm lutjet tona me lutjet e t afrme dhe njerzve t dashur, si dhe me qindra dashamirs t poetit. 2 Prill, 2009

Nga Fatmir TERZIU

kafene duke u fjalosur me miqt. (sht e uditshme se si jeta t prball me situata t pazakonta q, sa m shum prpiqesh ti kuptosh aq m t pakuptueshme bhen). Ndrsa prej 5 ditsh poeti sht banor i nj dhome n spitalin e neurologjis n Tiran. Ishemia cerebrale (infarkt i trurit) u shfaq papritur n shndetin e poetit. Familjart thon se nuk kishte pasur asnj shqetsim shndetsor deri n momentin q psoi kt

sht kujdesur vet ministrja i Shndetsis, Anila Godo. Edhe nse do t kishte mysafir t tjer n dhom poeti vshtir se do t komunikonte me ta. Xhevahir Spahiu, njeriu q jetn ja ka dedikuar fjals, pas ksaj tronditjeje nuk arrin t flas. Familjart, i vllai dhe i biri Orgesi, thon se pr momentin kjo sht pasoja e vetme q i ka dhn infarkti, dhe fatmirsisht poeti sht ende n gjendje t lviz gjymtyrt. Por vetm kaq.

Gjendja shndetsore e tij vazhdon t jet e rnduar. Xhevahir Spahiu u lind m 1 mars 1945 n fshatin Malind t Skraparit. Diplomohet n vitin 1967 pr letrsi n Universitetin e Tirans. Q nga ky vit e deri m sot ai ka punuar si gazetar, msues, botues, skenarist. I cilsuar si nj nga poett n z shqiptar t dal n vitet 70, Spahiu ka botuar nj sr vllimesh poetike si Ti qytet i dashur (1973), Vdekje e perndive (1977), Dyer dhe zemra t hapura (1978), Poezia shqipe (1990), Koh e krisur (1991)etj. S fundi sht botuar vepra e tij e zgjedhur, krijimet m t mira ndrmjet viteve 1965-2000. Jan dy vllime me t njjtin titull, Udha. Viti 1993 e gjen Spahiun sekretar i Lidhjes s Shkrimtarve dhe Artistve t Shqipris, struktura baz e organizimit dhe orientimit t artistve n 45 vite t regjimit. Shum shpejt ai emrohet kreu i ksaj strukture, funksion t cilin e kryen deri n vitin 1998. Ndrsa Akademia e Shkencave gjat zgjedhjeve t saj t fundit e vlersoi Spahiun duke e br antar t saj. Spahiu ka nj poezi me titull Fjala ku duket se reflektohet thelbi i prvojs jo t frytshme pr shum shqiptarve pas rnies s regjimit dhe periudhs s gjat t tranzicionit. Ky dshprim dominon n vargjet e nj poezie tjetr t titulluar Prmbysje, nj poezi e shkurtr n t ciln pulbardha e bardh e vendosur n nj sfond blu, simbolizon rebelimin e poetit ndaj pushtetit monist. N mendjen time/jetojn gjith ngjyrat e universit, shkruan Spahiu. Dika m optimist sht toni n Udhtimet e mia, n t ciln sikur e largon mendjen nga e kaluara dhe po i drejtohet t ardhmes. Nj t ardhme q Xhevahir Spahiu ndoshta kurr nuk e kishte imagjinuar n nj dhom t vetmuar n spital si sot. Fatmir Terziu 02/04/2009

E Diel 05 Prill Si e shkretoi Realizmi Socialist poezin shqi pe t gjysms s dyt t shekullit XX
Prof.Dr. MILAZIM KRASNIQI Gjma q iu prgatit poezis shqipe t gjysms s dyt t shekullit XX, n fillim u shfaq n form t kngs. Kngt partizane, t cilat m s shumti kishin pr autor edhe poet q i ishin bashkuar rezistencs antifashiste, paraqisnin brthamn e realizmit socialist, q do t inaugurohej m von si doktrin zyrtare dhe q do t prpiqej t realizonte nj diskontinuitet sa m t fort ndrmjet vetes dhe tradits poetike shqipe dhe nj izolim t letrsis shqipe nga rrjedhat e tjera letrare n bot. Meq ishin intonim i nj shtjeje lirimtare, e cila doli fitimtare n fund t lufts, kngt partizane u ngulitn me efekte psikologjike dhe propagandistike n perceptimin masiv t publikut, duke thyer refuzimin e natyrshm t pjess kritike t publikut ndaj diskursit ideologjik q po sulmonte traditn dhe shijet e saj. Tekstet e kngve partizane t shkruara nga Andrea Varfi, Fatmir Gjata, Kol Jakova, Qamil Buxheli, Shefqet Musaraj, e madje edhe Mehmet Shehu e Shefqet Pei, e filluan procesin e ndryshimit t funksionit estetik t tekstit dhe e promovuan at si funksion ekskluzivisht ideologjik. Natyrisht, thyerja e rezistencs ndaj ktij funksioni t ri t poezis, u shoqrua edhe me kanosje pr thyerje kafkash t atyre q tregonin m shum vendosmri n refuzimin e diskontinuitetit artistik dhe t izolimit q po promovohej zhurmshm dhe dhunshm. Ktu nuk do t bjm historin e ktij procesi. Ktu vetm do t identifikojm disa manifestime konkrete poetike t krijuara me synimin q t dominonin diskursin ideologjik, e q mund t konsiderohen si prftesa legjitimuese t krejt doktrins. Sa pr ilustrim fillestar, po kujtojm ktu se poezia e Ismail Kadares Shpjegim pr librat Besians s vogl sht pothuajse e paprsritshme pr nga plasimi me efektivitet n tabeln e mundsive letrare q ofron doktrina e realizmit socialist. Poezia Shpjegim pr librat Besians s vogl, spikat nj opozicion interesant sa u takon mnyrave t prdorimit t fjalve, me nnkuptimin pr vet ambientin letrar, social dhe politik shqiptar t gjysms s dyt t shekullit XX. Referenca thot se poett hermetik i harrojn fjalt prdit e m shum, krejt n kundrshtim me natyrn njerzore, ndrsa n ambientin shqiptar kjo harres e fjalve vinte nga autocensura dhe nga dhuna q rrinte pezull mbi prdoruesit e fjalve jasht normave t ngurtsuara ideologjike. E kundrta e prdorimit me ngurrim dhe gati afazik t fjalve ishte poezia e realizmit socialist, e cila synonte t shkaktonte sa m shum zhurm dhe t plasonte sa m shum fjal, madje fjal sa m t pagdhendura, sikundr l t kuptohet poezia programatike e Dritro Agollit, Poetve q vijn. Kjo poezi e Agollit ka nj prfundim q ia vlen gjithsesi t mbahet mend si nj argument i paluajtshm i diskursit ideologjik ndaj natyrs s vet poezis, ku vlera e saj kundrohet si antipod i fjalve t bukura: T na kishit par si digjeshim pran vajzave q donim! fjal t bukura u thoshim mbrmjeve t arta! Po ne skishim koh q fjalt e bukura ti botonim Dhe shtypshkronjat i kishim pr gjra m t larta Diskursi ideologjik i poezis s realizmit socialist ka futur n vargun poetik shqiptar shfytyrime pothuajse n t gjitha idet, n motivet dhe temat e trajtuara. Ka prdorur mjetet gjuhsore t shprehjes me nj arbitraritet t skajshm. Po ta shohim sot se si trajtohet brenda ktij diskursi ideologjik ideja e liris, mund t mbetemi t uditur. Ajo barazohet me revolucionin komunist, duke e trajtuar tr pjesn tjetr shumshekullore t historis kombtare si nj pritje t epilogut t lindjes s komunizmit: Karvan i gjat i maleve priste Priste me vite, kish pritur me shekuj, Ta printe prpara nj udhheqs, Priste Shqipria Partin Komuniste. Liria kombtare si revolucion social, partia komuniste si sublimacion i t gjitha vlerave pozitive nacionale dhe Enver Hoxha si prijs i pagabueshm e me prmasa mitologjike, jan n qendr t shum poetve t gjysms s dyt t shekullit XX, q nga Dhimitr Shuteriqi, Llazar Siliqi, Dritro Agolli, Ismail Kadare, Moikom Zeqo, Muzafer Xhaxhiu, e shum e shum t tjer, me ka ata kan kodifikuar kt diskurs n pjesn m t zhurmshme dhe m jopoetike t poezis shqipe. sht krejt normale q kjo mnyr e ideologjizimit t motiveve dhe t temave, ku theksi bie mbi emrin e partis, t udhheqsit, ose t armiqve t klass, duke i dhn poezis orientim semantik njdimensional, detyrimisht u orientua drejt poems, drejt vargjeve t gjata, me thyerje t forta, jo sipas organizimit semantik t vargut poetik, po sipas logjiks s nj fjalimi para publikut. Poema me vargje t gjata e t thyera, me fragmentime t shumta, mbetet model i preferuar n rastet kur mesazhi adresohet m shum si mesazh ideologjik sesa artistik. Nga kjo an, si edhe nga nivele t shumta t tematiks dhe t ideve, poezia shqipe e realizmit socialist, ndrlidhet me poezin sovjetike q ishte paradigma ideologjike e saj. Nga ana tjetr, n kt lloj poezie, ndodhi edhe nj hibridizim me tematikn atdhetare, q i kishte rrnjt n poezin shqipe t Rilindjes. Shenjat e historis kombtare, q nga humbtirat e shekujve, shpalosen si evokime t lavdishme, por gjithnj n funksion t konfirmimit t lavdis finale q kishte ardhur me fitoren e revolucionit. Kjo mnyr e krijimit letrar, mundsoi komunikimin masiv t poetve me publikun, pr faktin se publiku nuk e vrente qart diskontinuitetin stilistik dhe ideor nga poezia e mparshme shqipe. Por, ajo q sht m vendimtare n kt pun, ka t bj me kushtet e izolimit t plot, t presionit propagadistik e t represionit politik, q i praktikohej gjithandej shoqris shqiptare. N kto rrethana, lexuesi e shihte poezin e till si form m t zbutur t propagands ideologjike zyrtare dhe vet poett si nj pjes m humane dhe m legjitime t nomenklaturs politike. Diskutimi i ksaj prvoje n poezis shqipe t gjysms s dyt t shekullit XX, n kontekstin e pasojave q ka shkaktuar n deformimin e natyrs s artit poetik, n deformimin e shijeve dhe n mosbesimin e sotm t lexuesve ndaj poezis, sht ende i vshtir. Nga njra an jan vet autort q bjn avokati n favor t prvojs s vet, duke vn n spikam rrethanat kritike n t cilat kan krijuar letrsi, ndrsa nga tjetrn kundrshtart e tyre. Kta t dytt synojn q diskutimin ta nxjerrin nga shtrati shkencor dhe ta shndrrojn n mjet pr krijimin e nj pamjeje t re t vlerave t letrsis shqipe, por me kritere po ashtu ideologjike, ku t qenurit disident, vetvetiu trajtohet si vler estetike. Ksisoj, ata duan q t mohojn n bllok vlerat e poetve q kan shkruar sipas metods s realizmit socialist, madje

Drita 3

edhe n rastet kur kan krijuar vlera t mirfillta estetike. Diskutimi i prvojs gati gjysmshekullore t poezis s realizmit socialist n letrsin shqipe besoj se sht i rndsishm, pasi hap nj mundsi t rishikimit t vlerave e antivlerave t saj, ku literariteti duket t jet pala m e dmtuar. Besoj se gjurmimi pas ksaj shkalle t dmtimit, sht piknisja m korrekte e diskutimit. Pra, kjo metodologji studimi nuk ka t bj me autort, as pr mir as pr keq. Ata kan pasur arsyet e veta se pse kan shkruar ashtu, qoft si nj lloj vaksine imunizuese ndaj diktaturs, qoft nga bindjet e tyre. Metodologjia q propozojm ne ka t bj me poezin konkrete, e cila inkuadrohet n tabeln e realizmit socialist, me kontekstin e saj social dhe me funksionin ideologjik po edhe estetik. N poezin shqipe n Kosov, ka pasur nj prvoj t realizmit socialist n vitet 50, por ajo ia ka lshuar hapsirn pluralizmit stilistik, q erdhi n kuadr t proceseve politike dhe letrare q ndodhn n ish Jugosllavi. Megjithat, mbeti nj prvoj e poezive, prkushtime ndaj t rnve partizan dhe ndaj udhheqsve politik t kohs. Edhe ktu pati nj aktivizim t diskursit ideologjik, n ndonj rast me qllim t imunizimit politik, e n raste t tjera edhe si bindje politike, ose si synim pr prfitim politik t vet autorve. N kt kontekst, po edhe n prmasa m t gjera, mbetet q t identifikohet dhe t vlersohet n t ardhmen shkalla e ndikimit t poezis jugosllave mbi poezin shqipe t Kosovs dhe pasojat e mundshme mbi identitetin estetik t saj. Poezia shqipe e viteve 70 n Kosov duke ndrruar shtratin, faktikisht shmangu realizmin socialist, prve te rastet e disa poetve, q mbetn t lidhur me poezin e realizmit socialist, pr shkak t motiveve ideologjike-patriotike, ose t epigonizmit.

4 Drita
son pr ta prmbushur. Ai e vendos qllimin e vet, prmbushjen, n t ardhmen; n mnyrn e t vepruarit, sht shpresa, me fjal t tjera, vet fakti i shtruarjes s nj synimi si pr tu prmbushur medoemos. Sigurisht q ke thn se veprimi njerzor synon nj qllim n t ardhmen, por, aty pr aty, ke shtuar ndrkaq se ky veprim sht i kot. Shpresa sht doemos e zhgnjyer. Midis kamerierit, nj prijsi t popullit - Hitler-it a Staline-it, militantit revolucionar dhe Jean-Paul Sartre-it, t gjith kta njerz kishin, me duket, kt gj t prbashkt : paka se t gjith vinin synime, sado q t ishin, dshtonin. Jo, nuk kam thn pikrisht kshtu, ti e tepron. Un kam thn q ata nuk e prmbushnin kurr, n t vrtet, me prpikmri at ka kishin krkuar, se kishte gjithmon nj dshtim... Ke pohuar se veprimi njerzor projekton nj synim n t ardhmen, por, ama, ke thn edhe q kjo lvizje e transcendencs prfundonte n nj dshtim. Te Qenia dhe Hii, ti na ke prshkruar nj ekzistenc q projektonte qllime n humbje t kulluar, paka se me nj mendsi t prkryer serioziteti. Njeriu i vinte vetes synime, po, por, n thelb, synimi i vetm q dshironte, ishte t qenurit Perndi, ka ti e quaje t ishte shtje n vetvete. Nga ku, sigurisht, dshtimi. Mir, de, mir, un nuk e kam humbur plotsisht kt iden e dshtimit, paka se sht n kundrshtim me vet iden e shpress. Nuk duhet harruar q n kohn e Qenia dhe Hii-it, nuk flisja pr shpres. M von m erdhi ca nga ca ideja e vlers s shpress. Nuk e kam prfytyruar kurr shpresn si nj iluzion lirik. Gjithmon e kam vlersuar, edhe kur nuk e zija ngojesh, q kjo ishte nj mnyr pr ta rrokur synimin q i vija vetes, me mundsi pr tu prmbushur. Ti nuk flisje ndoshta pr shpres, por flisje pr dshprim. Po flisja pr dshprim, por, si e kam thn shpesh, kjo nuk qe e kundrta e shpress. Dshprimi ishte t besuarit q synimet e mia themelore nuk mund t arriheshin e pr pasoj, n realitetin njerzor kishte nj dshtim thelbsor. Dhe, n fund t fundit, n kohn e Qenia dhe Hii, un shihja te dshprimi vetm nj pamje t qart t gjindjes njerzore. Nj dit m the : Kam folur pr dshprim, por si pr shaka; kam folur pr t ngaq flitej, sepse qe e mods : lexohej Kierkegaard-i. Esht e sakt. Un pr veten time nuk kam qen kurr i dshpruar, as nuk e kam prfytyruar, nga afr a nga larg qoft, dshprimin si nj cilsi q mund t m prkiste. Pr rrjedhoj, n t vrtet, ishte Kierkegaard-i q m ndikonte shum sa m sipr. sht e uditshme, pasi n t vrtet ti nuk e plqen Kierkegaard-in. Po, por gjithsesi, jam ndikuar prej tij. Ato fjal m dukej se kishin pr t tjert nj realitet. Pra, doja ti mbaja parasysh n filozofin time. Ishte moda : ideja q mungonte dika n njohurit e mia vetjake pr vet veten time, prej s cils nuk mund t m vinte dshprimi. Por duhej marr n konsiderat q nse t tjert flisnin pr t, ather dshprimi ekzistonte pr ta. Megjithat, po t vresh me kujdes, prej asokohe, nuk gjendet m ky dshprim n veprn time. Ka qen vetm nj ast. Kjo sht e vrtet edhe pr ankthin? Un nuk kam patur kurr ankth. Kto jan nocione kye t filozofis s viteve1930-1940. Kjo vinte dhe nga Heidegger-i. Jan nocione q prdoreshin gjat gjith kohs, por q pr mendimin tim, nuk prkonin me asgj. Sigurisht q njihja pikllimin, mrzin, mjerimin, por... Mjerimin Si me thn, e njihja n vend t t tjerve, e shihja, njfarsoj. Por ankthin dhe dshprimin, jo. Megjithat, le t mos i kthehemi prsri ksaj shtjeje, se dalim jasht teme... Patjetr pasi ka shum rndsi q msojm se ti nuk ke folur pr shpresn, madje dhe kur ke folur pr dshprimin, n thelb, ky nuk paska qen mendimi yt. Mendimi im ishte m s miri imi, por rubrikn n t ciln e rendisja (dshprimi) e kisha t huajtur. Ajo ka kishte me shum rndsi pr mua, ishte ideja e dshtimit. Ideja e dshtimit lidhur me at q mund ta quanim synim absolut. Shkurt, ajo ka nuk sht thn te Qenia dhe Hii, n kt form, sht se do njeri, prtej synimeve teorike a praktike q ka n do ast dhe q lidhen, bie fjala, me shtje politike a edukimi, etj., prtej gjith ksaj, do njeri ka nj qllim, nj synim q un do ta quaja, nse do, transhendent a absolut, dhe t gjitha kto synime praktike kan kuptim vetm n raport me kt synim. Kuptimi i veprimit t nj njeriu sht pra ky synim, i cili sht i ndryshm sipas njerzve madje, por ka t veant se sht absolut. Dhe shpresa lidhet me kt synim absolut, zaten ashtu si edhe dshtimi, n at kuptim q dshtimi i vrtet lidhet me kt synim. Dhe ky dshtim sht i pashmangshm? Ktu mbrrijm n nj kontradikt nga e cila ende nuk kam dal, por q shpresoj t dal prmes ktyre bisedave. Nga njra an, ruaj iden q jeta e nj njeriu shfaqet si dshtim; at ka mtuar, nuk e prmbush dot. Ai nuk ia del mban as t mendoje at ka do t mendoj, a t ndjej, at ka do t ndjej. N prgjithsi, kjo on n nj pesimizm absolut. Kte gj un as q e mtoja te

E Diel 05 Prill
Qenia dhe Hii, por q jam mse i detyruar ta konstatoj sot. E madje nga ana tjeter, qysh nga viti 1945, kam menduar gjithmon e m shum (dhe aktualisht e mendoj plotsisht) se nj karakteristik thelbsore e veprimit t ndrmarr, si t thash nj ast m par, sht pikrisht shpresa. Dhe shpresa do t thot q un mund t ndrmarr nj veprim, pa llogaritur q do ta prmbush. E nuk mendoj se kjo shpres sht nj iluzion lirik; ajo sht n vet natyrn e veprimit. Domethn q veprimi, duke qen njhersh shpres, nuk mund t jet n parimin e vet i paracaktuar pr dshtim t plot e t sigurtIdeja e dshtimit nuk ka rrnj t thella tek un, n kt ast, prkundrazi, shpresa si raport i njeriut me synimin e tij, raport q ekziston edhe n mos u prmbusht synimi, pikrisht kjo gj sht m e pranishme n mendimet e mia. Le t marrim nj shembull : rastin e Zhan Pol Sartrit. Fmij, ai vendos t shkruaj dhe ky vendim e paracakton pr te prjetsia. far thot Sartri n muzg t veprs s vet, mendon ai pr kte vendim? Kjo zgjedhja jote prmbi zgjedhje, a qe dshtim? Un e kam thn shpesh q ishte nj dshtim n planin metafizik. Me kt desha t thosha se nuk kam shkruar nj vepr t bujshme, t tipit t veprs s Shekspirit a t Hegelit, e pra, n raport me at q do t kisha dashur, ky sht dshtim. Mirpo, prgjigja ime m duket shum e gabuar. Sigurisht q un nuk jam as Shekspiri, as Hegeli, por, ama, kam shkruar vepra t cilat i kam prkujdesur, i kam latuar aq sa kam mundur. Disa prej tyre kan qen dshtime, sigurisht, disa m pak, e t tjera kan qen t arrira. Dhe kjo gj mjafton. Po e prgjithshmja, n raport me vendimin tnd? Trsorja sht e arrir. E di q nuk kam thn gjithmon t njjtn gj, dhe n kt pik ne jemi n konflikt, sepse un mendoj q kontradiktat e mia kishin pak rndsi. Prtej gjithkaje, kam qndruar gjithmon n nj vij t pandrprer. Ja pra shenjimi i drejt! Ktu ti nuk je i mendimit q dshtimi sht medoemos i lidhur me pozicionin e synimit n elementin e absolutes. Nuk kam kt mendim. Zaten, nse duam t mbrrijm n caqet e t neveritshmes, mund t besojm q un nuk kam menduar kurr pr veten, duke e menduar pr t tjert. E shihja se si gnjeheshin, sesi, edhe kur pandehnin se ia kishin dal mban, gjithka ishte nj dshtim i plot. E, prsa m takon, i thosha vetes se fakti q e mendoja kt gj dhe e shkruaja, ia dilja mban me sukses, dhe prmbushja n nj mnyr m t prgjithshme veprn time. Me siguri q nuk e mendoja kthjelltsisht; prndryshe do ta kisha pikasur sidokudo kontradiktn e pabesueshme, por e mendoja, ama. Por, far e dallon, pra, dshirn e kamarierit t kafenes te Qenia dhe Hii, ktij djaloshi gjith seriozitet, dhe dshirn e pavdekesis s Sartrit, duke ln mnjan do ndjenje

Intervist me Zhan Pol Sartrin, njeriun-shekull

Zhan Pol Sartri: lvizja e historis n koht moderne

Pak koh para se t ndrronte jet, Sartri dha pr Le nouvel Observateur nj intervist t gjat (t ndrtuar n trajtn e disa bisedave me Benny Lvy-n), titulluar Shpresa, tani, e cila bri shum buj, si nga prmbajtja ashtu edhe nga toni. N kt tekst asketik me ann e nj lvizjeje t jashtzakonshme shpalonjse, shkrimtari i madh filozof, rreket t rimendoj fillimin: a nuk do t duhej t pikasej qysh n zanafill, n vet projektin e vetdijes, nj tendosje kah fundi, q dshtimi, tragjikja nuk do t mundnin ta shuanin? Kjo paraqitje prmbledhse (kryesisht, kndvshtrimi letraro-filozofik) e atyre bisedave t mbrame, skicon qartas portretin pa tabu t njeriut-shekull:intelektual q josh me magjin mbikohore t fjals, figur madhore e Rezistencs, mbrojts i flakt i t drejtave t njeriut, teoricien i artur i liris, mbrujts mjeshtror i nj vepre letraro-filozofike pararendse, zdhnsi m i spikatur i Kohve Moderne... Benny Lvy Prej disa kohsh, po jep e merr me shpresn dhe dshprimin. Ti sikur nuk para merreshe me kto tema n shkrimet e tua. Zhan Pol Sartr- Sidokudo, jo n kt mnyr. Sepse un kam shkuar gjithmon me mendimin q secili jeton me shpresn, domethn q beson se dika q ka ndrmarr, ose q lidhet me t, a me grupin shoqror ku bn pjes, sht duke u prmbushur, do t prmbushet e do t jet n t mirn e tij e t njerzve q prbjn bashksin s cils i prket. Mendoj se shpresa sht pjes e njeriut; veprimi njerzor sht transcendent, domethn synon gjithmon nj objekt ardhmror, duke u nisur nga asti i tanishm i t konceptuarit dhe i rrekjes

E Diel 05 Prill
neverie? Sidoqoft, un mendoj q ideja e pavdeksis, e cila m miklonte shpesh kur shkruaja dhe gjersa rreshta se shkruari, ishte nj ndrritje. Kam mendimin se pavdeksia ekziston, por jo kshtu. Do prpiqem ta shpjegoj kt gj pak m von. Nga mnyra se si e dshiroja pavdeksine ashtu si e konceptoja, un nuk isha shum i ndryshm nga kamarieri i kafenes a nga Hitleri, porse mnyra se si punoja pr veprn time ishte e ndryshme. Ajo ishte e pastr, e moralshme, do ta shohim se far do t thot kjo gj. Pra, them q nj mori idesh q shoqrojn domosdoshmrisht nj veprim, fjala vjen, iden e pavdeksis, jan t dyshimta, jan t turbullta. Puna ime, shkrimtaria, nuk kane qen prirur nga dshira pr t qen i pavdekshm. Por a nuk mund t nisemi nga ky dallim? Ti na flet pr veprn si pr nj pakt bujarie, nj ujdi mirbesimi midis lexuesit dhe autorit. Ksisoj, ti ke br gjithmon ann thelbsore t puns s shkrimtarit. Punn shoqrore... A nuk gjendet te kjo pun shoqrore shprehja e nj dshire q sht, s paku, po aq themelore sa dshira e t qenurit, pr t ciln na flet te Qenia dhe Hii? Po, por jam i mendimit se duhet t prkufizohet. Them se ekziston nj tjetr modalitet, prve modalitetit parsor t mendsis serioze. Ky sht modaliteti moral. Dhe modaliteti moral krkon q ne t reshtim, s paku, n at nivel, s paturi pr synim t qenurit; ne nuk dshirojm m t jemi Perndi, nuk duam t jemi m causa sui (shtje n vetvete); tjetr gj krkojm. Prtej gjithkaje, kjo ide e causa sui lidhet vetm me nj tradit teologjike t mirprcaktuar. Po, ashtu sht... Nga kristianizmi te Hegeli. Jam dakord, si t thuash. Kjo sht tradita ime, nuk kam tjetr. As traditn orientale, as traditn ifute. Ato m mungojn pr nga historiciteti q kam. Dhe sapo krijove nj ndarje n raport me kt tradit, duke u shkputur nga ai prkufizimi i qenies shtje n vetvete, i njeriut-Perndi. Po, dhe them se morali q prfytyrojm nuk lidhet me traditn e kristianizmit. Ajo ka duhet t prfytyrojm dhe synimet q duhet t krkojm te morali, nuk jan me siguri synimet q na ofron kristianizmi N debatin tnd shterues me marksizmin, a nuk ke krkuar n thelb at q sot e quajm ndryshe dshira pr shoqri, pr t dal nga dialektika e besimit t keq te Qenia dhe Hii? Pa asnj dyshim. Ti pandeh se el nj perspektiv morale n fund te Qenia dhe Hii, e mandej jo libr morali, por e kujton kt debat me marksizmin. Duhet besuar q kto dy gjra jan t lidhura n mnyre intime? Plotsisht intime. Ti ke besuar se nga kuptimi i historis, ashtu si e prkufizonin Hegeli dhe marksizmi, ndoshta mund t shmangej qorrsokaku ku t nxirrte Qenia dhe Hii. Po, por vetm n vija t prgjithshme. E mandej kam qen i mendimit q duhej shkuar plotsisht gjetiu. Dhe kt gj po bj tani. Ja ku po t them se ky krkim i qllimeve t vrteta t moralit shkon me iden pr t gjetur srish nj parim pr t majtn, kshtu si sht katandisur sot. Kjo e majt, q lshoi gjithka, q tashm sht e drrmuar, dhe lejon t triumfoj nj t djatht mjerane... toj sot : varsin e do individi n raport me t gjith individt e tjer... Kur lexova, n moshn shtatmbdhjet vjeare Prsiatje mbi shtjen ifute, libri funksionoi si nj ligjsim i adhurueshm i dshirs sime pr luft ndaj antisemitizmit. Por, njkohsisht, ti m siguron se kjo luft sht fitimtare dhe un do t zbuloj at q ndrroj t zbuloj: q jam nj njeri, jo nj ifut. Libri ligjronte gjithashtu n mnyr t errt nj trajt rimohimi t vetes. Vreje me kujdes : asokohe un nuk e mendoja kt gj. Ka t ngjar. Ti e ke prjetuar kshtu dhe them q edhe t tjer kan mundur ta prjetojn ksisoj. Ngaq mungonte pikrisht realiteti i ifutit Tani i shoh njerzit ndryshe. Kam patur kureshtin t krkoja se cili q nga brenda realiteti i ifutit. Por ja: t arrij ta kuptoj ifutin nga brenda, prnjmend, nuk mundem, duhet t jem ai vet.

Drita 5
dshproheshin, q mendonin se mund t luftonim pr nj t ardhme t lumtur, paka se nuk kishte asnj mundsi q kjo e ardhme t ekzistonte. Pa dyshim q duhej t bnim qndres, por fatet e vrteta t lufts luheshin jasht nesh, tek anglezt, tek amerikantAsokohe, prjetova mosekzistencn, banalitetin e prditshm q i kanosej do francezi e kshtu edhe mua. Dhe nse besova, prtej s gjithash, zbythjen e pushtetit nazist dhe fundin e lufts, kjo ndodhi pikrisht pr hir t dikaje q kisha brenda vetes, shpress, q kurr nuk u terratis pr nj koh t gjat. Pastaj, lufta mori fund. Q nga ai ast, un bra nj jet jo gjithmon t lumtur, por t mbushur plot me debate, me kauza pr tu mbrojtur, me nj mendim q her-her rrezikohej prej dshprimit, si n astin e lufts s Kores, por q e merrte veten shpejt. E mandej, pak e nga pak, edhe nj her, dika nisi t zhbhej. Me 1975-n, un isha ende ai q qe tronditur nga Maji i 68-s, dhe q, n thelb, prpiqej t bashkonte idet e veta me idet e gjashtdhjet e tetsve, pa shum frkime. Dhe mandej, situat ndrkombtare u b kjo q sht edhe tani, domethn nj ngadhnjim i ideve t djathta, t qeverissit, s paku, n pothuajse t gjitha kombet Pothuajse t gjitha kombet, sot, kan nj t djatht triumfuese. Nga ana tjetr, lufta e ftoht mton t rilind Nj luft e Tret botrore nuk sht e pamundur, e sidomos pr shtje kryekput t kqija, t gjitha t menduara s prapthi. Planeti yn sht tani planeti i t varfrve nga njra an, q jan tej mase t varfr, q vdesin nga uria, dhe i nj grushti pasaniksh, nga ana tjetr, q sa vjen e po bhen m pak t pasur, por q jan gjithsesi ende n gjendje t mir. Me kt Luft t Tret Botrore q mund t shprthej nj dit, me kt trsi mjerane q sht katandisur planeti yn, vjen t m tundoj srish dshprimi: ideja q kjo gj nuk do t marr fund kurr, q nuk ka synim, q ekzistojn vetm qllime t veanta vocrrake pr t cilat luftohet Nuk gjendet dika q ta interesoj prnjimend njeriun, ka vetm rregullsira. Mund ta mendosh dika kshtu. Ajo vjen e ju tundon paprer, sidomos kur je plak e mund t mendosh: epo fundja, sidokudo, do vdes e shumta pas pes vjetsh - ne fakt, un them dhjet, por mund t qlloj edhe pes. Sidoqoft, bota duket e shmtuar, e lig dhe pa shpres. Ky sht dshprimi i qet i nj plaku q do t vdes aty brenda. E pikrisht, un bj qndrese dhe e di se do t vdes duke shpresuar, por kjo shpres duhet lindur. Lypset t shpjegohet prse bota e tanishme, q sht e ndyr, sht vetm nj ast n zhvillimin e gjat historik, q shpresa ka qen gjithmone nj nga forcat sunduese dhe se si e ndjej ende shpresn si konceptimin tim t s ardhmes. Shkputur nga : Jean-Paul SARTRE Benny LVY, Shpresa tani. (Biseda t 1980-s), Botimet VERDIER, Paris, 1991. Prktheu nga frngjishtja: LUAN CANAJ

Para 1939-s, ti na thua q humanizmi sht nj m... Disa vite me pas, pa na bindur pr ndryshimin tnd, ti bn nj konferenc ku shtron pyetjen : a sht ekzistencializmi humanizm? Prgjigjesh po. E pastaj, disa vite m von, n astin e luftrave koloniale, hidhesh e na shpjegon se humanizmi qenka si nj pal breka plazhi pr kolonializmin; Po pse munde m n fund, sht e sakt. Un e ta arrije kt sot, vjen e na kam ln do individ gj me Gustave thua : duhet tepr t pavarur n Flaubert-in? br njeriu, teorin time pr tje- Sepse Gustave por kjo nuk ka trin tek Qenia dhe F l a u b e r t - i t bj aspak Hii. Kam shtruar m jepte m me humandisa shtje q tre- shum detaje izmin. gonin, n nj aspekt se m jep nj ifut. Shumica t ri Un urreja tek e gjrave t humanizmi nj lloj mnyre q ka njeriu rndsishme pr ifutt jan shkruar n pr t adhuruar veten. Pikrisht kt gj gjuh t huaj, veanrisht n gjuhn heduhej t nxirrte n pah Autodidakti te braishte e aty-ktu n jidishte Neveria. At humanizm, un as e kam pranuar, as e pranoj. Ndoshta i kam rn Por kur shkrove Persiatjet, ama, shum shkurt. Them q, kur njeriu t grumbullove me siguri t dhna, doekzistoj prnjmend e plotsisht, mar- kumentacion? rdhniet e tij me t prngjashmin e vet Jo. si dhe mnyra e t qenurit me an t vetvetes, mund t bhen objekt i asaj q Si jo? mund t quhet humanizm, domethn, Asnjher. E shkrova shtjen ifute pa thjesht, do t jet mnyra e t qenurit t asnj dokumentim, pa lexuar ndonj njeriut, raporti i tij me t afrmin dhe libr ifut. mnyra e t qenurit n vetvete. Mirpo, ne nuk kemi mbrritur aty. Jemi, Po si ia bre? nse do ta quash kshtu, nn-njerz, Shkrova at q mendova. domethn qenie q nuk kan mbrritur tek nj qllim, q mbase nuk do t Ti mund te kishe hapur do lloj libri, mbrijn dot kurr, por q shkojn drejt bie fjala, at q sapo lexove, Historin tij, i aviten. N at ast, far domethnie e Izraelit, t Baron-it, kjo gj mbase mund t ket humanizmi?...N thelb, do do t t kishte br q t mos shkruat mbetet morali i raportit me tjetrin. je se nuk paska histori ifute? Pikrisht kjo tem morale do t mbetet, Duke lexuar Baron-in, po bindem se kur njeriu t jet prnjimend. Pra, nj kjo gj nuk do t m kishte lkundur n tem e ktij lloji mund ti lre vend nj pikpamjen time t asokohe... pohimi humanist. Shkurtimisht, meq po afron fundi, Prej shum kohsh, ti ke qen i mos po ia nis srish nga e para, n ndjeshm ndaj ides q, n thelb, nje- kt mosh? riu sht i mandatuar. Dhe shtoje, te Me thn t drejtn, n jet m ka ndodIdioti i familjes, duke cituar Kaf- hur dy her e njjta gj, domthn, tunka-n, por nuk e dim nga kush... Nuk dimi prej dshprimit. Hern e par, n e mendon m, n t njjtn mnyr, vitet 1939-1945, kur sapo kisha kaprqenien-pr-tjetrin? cyer moshn e rinis. Nuk bja politik, sht e sakt. Un e kam ln do indi- merresha me letrsi, jetoja me miqt e vid tepr t pavarur n teorin time pr mi, isha i lumtur, jeta po m ravijzotjetrin tek Qenia dhe Hii. Kam shtruar hej. Ia behu lufta dhe ca nga ca, sidomos disa shtje q tregonin, n nj aspekt pas humbjes dhe pushtimit gjerman, u t ri, raportin me tjetrin. Nuk bhej fjal ndjeva plotsisht i privuar nga bota q pr dy plotsisht t mbyllurve, pr t pandehja se m priste: u gjenda prpara cilt shtronim pyetjen se si do t hynin nj bote mjerimi, ligsie e dshprimi. ndonjher n marrdhnie, meq ishin Por un nuk e pranova kt mundsi t mbyllur...Une ende nuk e kisha pr- dshprimi q ishte aq e shpesht prcaktuar at ka po prpiqem t prcak- reth meje dhe u lidha me miq q nuk

6 Drita

Italiani Karavaxho dhe misteri i tij

Nga ARJAN KALLO Mikelanxhelo Merizi, i njohur si Karavaxho, lindi n vitin 1571, sipas nj zbulimi dokumentash n vitin 2007, duke i dhn fund nj debati q nga viti 1973, kur u mendua se nuk kishte lindur n Karavaxho, hipotez e pranuar n shekuj. N moshn 13 vjeare shfaqi nj talent t madh t parakohshm pr pikturn. Piktor t njohur t asaj kohe e pranuan si nxnsin e tyre n studiot e ndryshme. Msimi i mjeshtris s pikturimit i krkoi atij nj periudh mjaft t gjat, 40 vjeare. Biograft e tij flasin pr nj karakter t fort t artistit q n vitet e para. Piktor i madh italian me aktivitet n Rom, Napoli, Malt dhe Siili, konsiderohet si eksponenti m i madh i shkolls baroke dhe nj nga piktort m t nderuar t bots. Nga Milano u transferua n Venecia pr t njohur mjeshtrat e mdhenj t ngjyrave si Xhorxhonen, Ticianon, Tintoretin etj. M pas ikn drejt Roms, duke u hipotizuar nj vrasje, dhe largimi pr n Rom konsiderohet si nj tentativ pr ti shptuar drejtsis. Karakteri i tij agresiv dhe i vshtir nuk e lejonte t kishte marrdhnie t mira me t tjert. Nga msimet e piktorve t kohs fitoi shkathtsi pikturimi, pasi veprat q prodhoheshin ishin n seri, t shumta, dhe i detyronin nxnsit t pikturonin shpejt. Ishte merit e mjeshtrave, q n harkun e 20 viteve karrier, arriti t krijonte nj numur t madh kryeveprash. N vitin 1595 njohu proktetorin e tij t par, kardinal Del Monten, njeri i madh i kulturs dhe i apasionuar pas artit, i cili i magjepsur nga peneli i tij, bleu disa prej tyre. Fama e artistit filloi t rritej n sallonet m t rndsishme t fisnikris romane. Mjedisi u trondit nga piktura e tij revolucionare, u vu n qndr t diskutimeve dhe polemikave t ndezura. N saj t kshillave t kardinalit ndryshoi stilin, duke braktisur telajot e vogla dhe portretet. Filloi realizimin e veprave komplekse, me grupe personazhesh q bashkveprojn mes tyre. Karavaxhoja kshtu u b nj mit pr breza t tr piktorsh q i plqenin stilin dhe temat. N vitin 1606 shkoi n Napoli, qytet ku fama e tij ishte e njohur dhe ku realizoi vepra t tjera t mrekullueshme. Largohet nga Napoli pr tu kthyer pas disa vitesh dhe n vitin 1609 rivali i tij maltez kreu nj nga aktet m t ulta xhelozie : dhuna e ushtruar ndaj tij e shprfytyroi dhe lajmi i vdekjes ishte tashm i afrt. N vitin 1610 ndrroi jet n spitalin e Konfraternitetit. Nj dit m pas u varros buz detit, varr i rezervuar pr t huajt, dhe n vitin 2002 u vendos monumenti. Por teknika e tij ka trhequr mjaft studiues, t cilt po prpiqen t hedhin drit mbi veprat e tij q sot zbukurojn kishat, sallonet jo vetm n Itali. Njra prej admirueseve t veprs s tij si dhe studiuese n universitetin e Firences ka arritur t zbuloj misterin q fshihet n kto vepra. Drithijet mjeshtrore t Karavaxhos, q e bn nj nga piktort m t njohur n bot, mund t fshehin ndonj sekret. Artisti gjenial barok ishte shum m i avancuar sesa koha kur jetoi. Teknikat fotografike q prdorte dy shekuj m par, paraprin shpikjen formale e fotografis. Mjeshtrin teknologjike t tij e zbuloi nj studiuese italiane, eksperte arti, q teknikave fotografike t mjeshtrit t madh, u dedikoi mjaft konferenca. Lapui deklaron se Mikelanxhelo Merizi e kishte transformuar studion e tij gjigande n nj dhom t errt. Aty sistemonte modelet e tij q ndrioheshin n saj t nj vrime n tavan, nga ku deprtonte drita. N vazhdim projektonte imazhin n telaio prmes nj lenteje dhe nj pasqyre. Krkimet e fundit sipas studiueses flasin pr substanca kimike q i transformonin telajot n filma primitiv q t bnin prshtypje. Preparatet q prdorte, prbrje elementsh t ndryshm t ndjeshm ndaj drits, i lejonte t fiksonte pamjen n telaio pr rreth gjysm ore. N errsirn gati t plot, n kt periudh koh, piktori hidhte penelatat e para t pamjes s projektuar n telaio me nj przjerje t substancave t ndryshme, element kimik dhe mineral t dukshm edhe n errsir. Teknika e dhoms s errt ishte prshkruar nga Da Vini dhe Karavaxhoja, mund t jet frymzuar nga filozofi italian Della Porta. Sipas studiueses Lapui, n telajot e tij u gjendn kripra mrkuri t ndjeshm ndaj drits dhe t prdorshm npr filma, e cila u mor me analizn e ktyre substancave kimike, pasi rindrtoi nj dhom t errt me nj artist amerikan. Pluhuri magjik i prdorur nga piktori i famshm, mund t jet rezultat i xixllonjave t shtypura, teknik e prdorur pr efekte speciale n shfaqjet teatrore. Nj nga provat q e mbshtet kt teknik revolucionare fotografike, qn-

E Diel 05 Prill

dron tek fakti se mjeshtri nuk prdorte kurr skica. Mendohet-sipas Lapuit-se prdorte kto projeksione pr t pikturuar. Nj karakteristik tjetr e piktuarve t tij-parallogaritje e piktorve majtoshshpjegon se pamjet e tij projejktoheshin n telajo n mnyr t kundrt. Nj

difekt q u korrigjua me koh, kur pajisjet q prdorte piktori u bn m t sofistikuara : majtosht jan m pak t pranishm n veprat e mvonshme t autorit. Teknika e prdorur-thot studiuesja- nuk i heq asgj gjenialitetit t piktorit. Duket se nuk mjafton vetm projektimi i pamjeve n telajo dhe rikopimi i tyre pr tu br Karavaxho.

Dita Ndrkombtare e Poezis n prvjetorin e katrt

N Biblotekn e Fakultetit t Msuesis, u festua 4 vjetori i fests s poezis, fest q tashm ka hyr n traditn e veprimtarive t Universitetit F.S.Noli, Kor. N fjaln e hapjes pedagogu i gjuhs italiane, Arjan Kallo, theksoi se kjo fest edhe sivjet u pagzua nga bora q pr t dytin vit rresht bhet bashkudhtare e fests dhe lajmtare e pranvers. Nj proverb italian thot : Nusja e lagur, ka gjithmon fat, prandaj poezia n kt vit q kaloi pati fat dhe u shfaq n botimet e shumta q poett e Kors promovuan n muajt e ndryshm. Bile kjo dashuri preku edhe student t universitetit q solln botimet e tyre. Pranvera sht si dhe shpirti poezi dhe vargjet q poett thurrin jan lulet m t bukura t saj. Pranvera i ngjan nj aureole q do vit pasurohet me vargje t cilat vet pranverapoezi i nxit, frymzon, promovon dhe n fund kur bhen universale dhe recitohen nga t gjith i pranon n gjirin e saj. Pa vargje, lule, nuk ka pranver, pra poezi. Kjo aureol q me vargjet e krijuara n shekuj do t mbulonte gjith globin. Kjo kuror e mahnitshme nuk vyshket kurr, por sht e freskt, pasi e freskt sht vet jeta n rrugtimin e saj t gjat. do varg sht nj ast i saj dhe poezia sht ditari q poett mbajn do dit pr ta lartsuar t kapshmen dhe t pakapshmen, jetn. Jets nuk mund ti kndoj m mir nj stin tjetr, nse nuk sht pranvera. Ather kur mendojm se pas nj dimri t acart, jeta po dgjon kmbanat e fundit paralajmruese, mbrrin pranvera dhe jeta rinis, ringjallet, lulzon dhe lidh fruta. Kto fruta jan simboli i vazhdimsis s jets q ashtu si shiprti thrrmijn q e bn t mundshme vazhdimsin e ruajn fort, brenda vetes si shenj e beslidhjes. Jeta duhet t vazhdoj, se do t jetoj edhe kronikani m besnik i saj, poeti. Pieranxhelo Filigedu, msuesi italian i letrsis, sard, nj koinidenc e natyrshme kjo, tek liceu Faik Konica, foli pr nobelisten italiane Gracia Deleda q e meritoi at n vitin 1926 dhe krijimtarin e saj si poet dhe shkrimtare. Nuk mund t flitet pr Deledn, pa folur pr tokn q e lindi dhe e rriti, Sardenjn. Pa kt vend t mrekullueshm nuk do t ekzistonte nj Deleda dhe pa nobelisten nuk do t ekzistonte Sardenja. Deleda sht Sardenja dhe Sardenja sh Deleda. Sardenja e Deleds kishte m shum se nj pik takimi me at q ishte ather, n vitet 800900 Shqipria. Pushtimet e ndryshme nuk mundn ta mposhtnin popullsin e ishullit, t ciln e quajtn barbare. Barbart rrnjosn nj sr normash sjelljesh dhe ligjesh t pashkruara q sot quhet Kodi Barbar, i ngjashm me Kanunin Shqiptar. Thelbi i kodit sht pjes e veprave t Deleds, q ndikoi edhe vet jetn e saj, e detyruar t transferohet n Rom. Qyteti i saj sard nuk ishte n gjendje t pranonte nj sukses t madh ndrkombtar t nj gruaje, q si zakon duhet t kryente mes mureve t shtpis detyrat e saj, pa krkuar lavdi apo fam, q ishin t destinuara pr burrat. Deleda lindi n vitin 1871. Babai i saj ishte poet dhe kryebashkiak n qytetin e lindjes. Mori leksione private t italishtes, latinishtes, frngjishtes. Shkrimtari sard

vijon n faqen 7

E Diel 05 Prill
Eriko Kosta qe vijon nga faqa 6 ndr t part q vuri re talentin e shkrimtares s re dhe filloi botimin e veprave t saj t para n revistat lokale dhe m pas kombtare. Figura e saj nuk mund t inkuardrohej leht n nj rrym letrare t sakt, edhe pse disa e kan futur n Verizmin e von, pr mjediset lokale t veprave dhe pr histori realiste t personazheve t saj. Ka t tjer q kan vn n dukje momente dekadentiste dhe veanrisht danunciane, ndoshta n deprtimin mes njeriut dhe natyrs dhe lidhjet e forta me letrsin ruse, veanrisht me Tolstoin dhe Dostojevskin. Vdiq n Rom n vitin 1936. Deleda ishte tregimtare, autore e 350 novelave, 35 romaneve, 8 fabulave dhe 30 tregimeve. Si poete shkroi 50 poezi, por ishin prvoja rinore dhe t botuara n revistat letrare t kohs t prmbledhura n volumin Pejsazhe sarde n vitin 1897. Poezit e saj frymzuan nj kantautor sard q n vitin 2008 i muzikoi dhe i mblodhi n albumin Rembrandi i kuq. Bhet fjal pr tema, mjedise dhe personazhe q do t zhvillohen n novelat dhe romanet : bariu dhe ndihmsi i tij, mali, lidhjet familjare, mkati dhe hakmarrja, deti mirazh i largt, shenja dhe ndrra e liris nga nj tok q t mban pr vete. Nobelistja prshtati formimin e saj me nivelet e larta t artit europian. Shkrimtarja n intervista sqaroi distancat mes dy kulturave dhe qytetrimeve: italiane dhe sarde. As debati mbi bilinguizmin aktual nuk arriti t sqaroj kt raport t identitetit t saj t dyfisht. N t gjitha vargjet e poetve n fest ka nj lajtmotiv baz : dashuria pr vendlindjen sht e pandar me jetn e poetit dhe kudo qoft ai imazhet e tij i prjeton t fuqishme dhe shprthyese brenda vetes, t sinkronizuara m pas edhe n vargje. Studentt e pranishm n kt veprimtari recituan m pas vargjet e poetit devolli Sknder Rusi dhe atij korar me banim n Amerik Kostaq Duka. T bie n sy q t dy poett n vargjet e tyre i kndojn dimrit, bors, ndjenjave q pron. Nse dimrin Rusi e sheh si nj stin ku dashuria vdes dhe gjithka rreth shndrrohet n dimr, Duka n poezin e tij e sheh jo si nj vrass ndjenjash, por e vshtron dhe kundron n nj park me gjith mjediset q zhndrrohen, marrin tjetr natyr, bhen-si thot Duka-m t buta brenda nj bukurie t heshtur. Nj poet tjetr i pranishm me poezit e tij ishte bullgari Hristo Botevi, figura gjeniale e poezis dhe kulturs bullgare. Jetoi shum pak vite, 28, por mbetet poeti i madh dhe gjeniu bullgar. N gjirin e letsis bullgare ka pasur gjithnj talente dhe t mdhenj ka shum, por gjenial sht vetm nj :Botevi. Poet, kritik, sociolog, filozof, gazetar, figur njerzore, patriotkjo sht figura e tij q me krijimtarin e tij arriti majat m t larta ku u shfaqn mendimi dhe shtja kombtare bullgare. Madhshtia e tij nuk qndron vetm tek pasqyrimi i gjithanshm i epoks, por n shum pikpamje hodhi bazat e nj ure nga rilindja e deri n vitet e shekullit t kaluar. Midis shum ndjenjave q prshkojn poezit e tij, edhe dashuria nuk mund t rrij e t shoh, nj ndjenj kjo e przjerr edhe me ndjenjn e thell t atdhedashuris. Arjan Kallo

Drita 7
N rrethinat e Shkodrs ka ekzistuar n koht e lashta qyteti Balessium prej t cilit, si thot Barleti, q nga viti 1448 s kish mbetur tjetr gj ve emrit.Ai ishte shkatrruar prej barbarve, por duket se ishte rindrtuar, pasi pas periudhs avare prmenden ipeshkv t dioqezave Palachiensis dhe Bal1eacensis. Emri i par del nga nj letr q i drejtohet arqipeshkvit t Tivarit n vitin 1062 nga Papa Aleksander II (Farlati, IIlyricum sacrum). Ipeshkvia ishte n varsin e arqipeshkvit t prmendur. Mesa duket ajo kish qen m par nn mitropolin e Dokleas, e cila m von qe zhvendosur n Tivar. P. Vassilico S. J m ka njoftuar se n shekullin e XIV ka ekzistuar nj ipeshkv me emrin Guljelmus, m von nj Andreas dhe s fundi nj ipeshkv Gervicus, q ishte emruar nga Papa Klemens VI n vitin 1370. Nga viti 1356 n arkivin e Vatikanit ruhet nj letr e Paps Inocent, q i drejtohet ipeshkvit t Balcensisit Andreas, e cila thot se t ardhurat e manastirit t Shn Johanit t urdhrit benediktin do t mbarteshin n dioqezn Drivastum. Ky manastir shnohet si ab regni Rasciae schismaticis quasi totaliter dissipatum. Mbartja e ktyre detyrimeve bhej ngaq dioqeza e Balesiumit ishte plakitur dhe varfruar prej skizmatikve. Manastiri n fjal, i cili shnohet 5000 hapa larg kishs s Balesiumit, sht manastiri i Rashit, q trajtohet n nj nnkapitull n vijim t ktij studimi. Balesiumi si qytet duhet t ket pushuar s ekzistuari q prej mesit t shekullit XIV, kshtu q n vitin 1448 vrtet nuk kish mbetur tjetr ve kujtimit t tij. Ipeshkvia vazhdoi edhe m gjat, prderisa titulli mbahej akoma nga nj ipeshkv n vitin 1478. N vitin 1448, gjat lufts kundr venecianve t Shkodrs, Sknderbeu zgjodhi vendin ku ndodhej m par qyteti Balesium pr ndrtimin e nj fortifikimi, garnizoni i t cilit duke mbajtur nn krcnim t vazhdueshm zonn e qytetit t Shkodrs, do ti mbante t gozhduara forcat veneciane t atij qyteti dhe do ri pengonte ato t prdoreshin pr lirimin e Danjs s rrethuar nga Sknderbeu. Barleti e prcakton pozicionin e ktij fortifikimi n shpatin. Deri tani nuk sht fiksuar se ku ndodhej qyteti i dikurshm dhe kshtjella e mvonshme e Sknderbeut. Me ndihmn e t dhnave t Barletit dhe duke u bazuar tek vet emri

DR. FERID MURADI LAUREAT I MIMIT NOBL N MJEKSI, MERR TITULLIN KRYETAR NDERI I SHOQATS MJEKSORE SHQIPTAROAMERIKANE

Theodor Ippen, Konsulli i Austris

Balesiumi, Qyteti i Balshajve

i njjt un besoj se pozicioni i Balesiumit mund t lokalizohet n kodrn Maja e Ballecit , e cila ndodhet n krahinn e komuns s Rriollit. Nga Alpet Patun zbret prroi malor i Shn Rriollit, ndrsa nga mali i Bishkasit prroi Gura Kurtit; t dy prrenjt ndahen nga nj kurriz kodre; kundrejt derdhjes s tyre n lumin e prbashkt vargu kodrinor prfundon me nj kurriz t shesht, mbi t cilin ngrihet nj maj n form konike q njihet si Maja e Ballecit. Atje hasen disa rrnoja, q njihen si Kisha Ballecit. Kjo grmadh shnohet edhe n hartn e shtabit t prgjithshm austriak, por pa t dhna pr emrin. Me pozitn e saj midis dy prrenjve kodra sht nj pik fortifikimi natyror. Prej saj mund t shohsh t gjith fushn e Shkodrs deri te kshtjella e qytetit dhe mund t zbressh n fush pr nj or. Ajo i ka t gjitha kushtet pr t qen nj pik vrojtimi. Maja prfundon n pjesn e siprme me nj shesh me perimetr rreth 1000 hapa. Ai sht i mbushur nga nj pyll i dendur shkurresh, i cili ndoshta fsheh mbeturinat e citadels s vjetr. Sheshi mbyllet nga nj rreth muresh guri, pr t penguar hyrjen e kafshve. Sipas mendimit tim ky rrethim qndron mbi mure t vjetra, t cilat n disa vende ngrihen mbi tok n lartsin e nj njeriu. Mbi majn m t lart ndodhen grmadhat e nj kishe. Prej saj ruhet nj pjes e mureve t godins dhe nj fragment nga apsida. Prmasat tregojn pr nj ndrtes t vogl me gjatsi 20 hapa dhe gjersi 10 hapa. Teknika e mureve sht e thjesht dhe nuk tregon asnj zbukurim.

Zgjedhja e Dr. Muradit Kryetar Nderi i Shoqats Mjeksore, sht nderim pr Bostonin, sht nderim pr mjeksin shqiptare n t gjitha trojet etnike. M 21 mars 2009 n nj ceremoni nderimi n Houston, Teksas, Dr.Ferid Muradi pranoi zyrtarisht titullin Kryetar Nderi t Shoqats Mjeksore Shqiptaro-Amerikane. Ky titull iu dorzua nga presidentja e Shoqats Mjeksore Dr. Lindita oku dhe bashkkryetari i Shoqats Dr. Sulejman elaj. Dr. Lindita oku tregon me emocion se takimi n Teksas me Dr. Ferid Muradin e bashkshorten e tij, zonjn Carol Ann Leopold, dhe dorzimi i pllakats s kryetarit t nderit, kan qen mbreslnse. Dr. Muradi, Nobelisti i dyt shqiptar pas Nns Terez, premtoi pr pranin e tij n veprimtarit e Shoqats Mjeksore. Ai firmosi certifikatat e antarsimit pr drejtuesit e bordit dhe pr antart e komitetit drejtues t Shoqats Mjeksore Shqiptaro-Amerikane. Shoqata Mjeksore ShqiptaroAmerikane u krijua m 20 korrik 2008 n Boston, duke iu shtuar lists njqindvjeare t dhjetra e dhjetra organizatave dhe shoqatave shqiptaro-amerikane q jan themeluar n Bostonin shekullor. Komuniteti shqiptar i Bostonit e prshndeti n media themelimin e ksaj shoqate, duke prgzuar iniciatort e krijimit t saj. Doktor Muradi prgzoi mjekt shqiptaro-amerikan pr arritjet e tyre ne fushen e mjekesise ne SHBA. N bised me Dr. okun ai kujtoi pritjen q i sht br nga komuniteti shqiptaro-amerikan gjat vizits s tij n Boston e, veanrisht, shfaqi respektin e nderimin pr patriotin shqiptar, mikun e tij, t ndjerin Anton Athanasi. Shqiptaro-amerikant e komunitetit t Bostonit ndjehen t nderuar e krenar, q midis shoqatave e organizatave t tjera, kane nj Shoqat Mjeksore me nj Nobelist shqiptar Kryetar Nderinj rast i rrall q do ta ndrronte do komunitet n bot. Rozi Theohari, Boston

8 Drita
Ishte dashuri me prekjen e par, m shum sesa me shikimin e par, sepse e kisha takuar disa her, pa prjetuar emocione t veanta; por nj nat, teksa e prcillja pr n shtpi, ajo tha dika t uditshme, q m bri t bija prmbys nga e qeshura dhe ta puthja lehtsisht n flok sigurisht q ne e njohim t gjith at shprthim verbues, q shkaktohet thjesht nga ngritja e nj kukulle t vogl prej dyshemes s nj shtpie t braktisur me kujdes: ushtari i ktushm nuk dgjon asgj; pr t kjo nuk sht gj tjetr, vese nj shprthim i lumtur dhe i pazshm i asaj q, gjat jets, pati qen fije drite n zemrn e errt t qenies s tij.

E Diel 05 Prill

VLADIMIR NABOKOV Dashuri me prekjen e par

mjegull zemrthyese, dhe un nuk arrij tia shoh ngjyrn e syve, ngase shklqimi i lotve ia fundoste bebzat. Ajo ishte shum m e re se un jo aq sa Natalia, me shpatullat e bukura t zbuluara dhe vtht e gjat gati sa t Pushkinit ezmer; por megjithat, ekzistonte nj kufi i mjaftueshm pr at lloj romantizmi retrospektiv, q gjen knaqsi tek imitimi i fatit t nj gjeniu t paprsritshm (deri n xhelozi, deri n fund, deri n shkatrrim, duke par syt e saj gshtenj tek ktheheshin nga biondi i saj Kasio, fshehur pas erashks me pend palloi), edhe pse nuk e imiton dot poezin e tij. Asaj i plqente ka shkruaja un dhe nuk do t prgjumej, si bnin gjith t tjerat, teksa poema e bashkshortit e kalonte gjatsin e nj soneti. Nse ajo kish mbetur pr mua nj fantazm, edhe un mund t kem qen kshtu pr t: besoj q sht trhequr vetm nga mjegullina e poezis sime; por kur e grisi vellon, gjeti n ann tjetr fytyrn e padshiruar t nj t huaji. *** Si e di, prej ca kohsh kam br ndr mend t ndjek shembullin e udhtimit tnd fatlum. Ajo m kish prshkruar nj xhaxha t saj q banonte, si thoshte, n New-Jork; ai udhhiqte ekspedita n nj kolegj t jugut dhe na ish martuar me nj pasanike amerikane; u kish lindur edhe nj vajz q nuk dgjonte. M thoshte se e kish humbur adresn e tyre prej kohsh, por ca dit m von na u gjet mrekullisht dhe ne u shkruam nj letr dramatike, prgjigjen e s cils nuk e morm kurr. Kjo nuk kishte dhe aq rndsi, pr sa koh q un pata siguruar nj garanci t fort nga profesor Lomenko n Chikago; por dika kishim br pr marrjen e dokumenteve t tjera kur nisi pushtimi, ndrsa un kisha parashikuar se, po t rrinim n Paris, ndonj bashkatdhetar imi, hert a von, do ti bnte t njohur pals s interesuar disa nga paragrafet e nj prej librave t mi, ku argumentoja se, me gjith mkatet e saj t rnda, Gjermania kishte shum gjasa t mbetej prgjithmon baza e humorit t mbar bots. Kshtu filluam muajin ton t tmerrshm t mjaltit. Ecnim t shtypur e t shkundur prmes eksodit apokaliptik, n pritje t trenave q niseshin pr n vendmbrritje t panjohura, n stacione me emra qytetesh abstrakt, duke jetuar n gjysmerrsirn e strmundimit fizik; sa m shum ecnim, aq m e qart bhej ajo se ka na shtynte prpara ishte dika m shum se thjesht nj i met lidhur me koleksionin e tij t mbeturinave pr t cilat ai ishte simbol i vrtet; ishte dika monstruoze dhe e paperceptueshme, nj mas pa fytyr dhe pa mosh e tmerrit parahistorik, q e ndiej ende pas meje deri ktu, n gjelbrimin e pafund t Central Park-ut. Eh, ajo e luante shum bukur lojn, me nj lloj buzqeshjeje verbuese. Nj her, megjithat, krejt papritur filloi t dneste n nj kabin treni.Qenin, tha ajo, kemi ln qenin, smund ta harroj qenushin e shkret. Sinqeriteti i dnesjes s saj m habiti, pasi ne nuk kishim pasur kurr ndonj qen. E di, tha ajo, por u prpoqa t prfytyroj q kishim bler nj seter. Pa mendo, tani do t ishte duke qar pas ders s mbyllur.Ne nuk kishim folur kurr pr t bler ndonj seter. *** Gjithashtu, nuk do t desha t harroja nj rrug dytsore dhe pamjen e nj familjeje refugjatsh (dy gra e nj fmij), babai i t cilve ose gjyshi kishte vdekur gjat rrugs. Qielli ishte nj kaos resh t zeza e t kuqe gjaku, me nj shprthim t shmtuar pas nj kodre t veshur, dhe i vdekuri q shtrihej n shpin nn nj rrap. Me duar dhe me nj shkop, grat qen prpjekur t hapnin nj varr n an t rrugs, por toka ishte shum e fort; kishin hequr dor dhe rrinin ulur pran e pran, mes lulkuqeve anemike, paksa larg t ndjerit dhe koks s tij t kthyer lart. Porse djali i vogl vazhdonte ende t grmonte e t hiqte dh, gjersa u pengua te nj gur i shesht dhe e harroi objektin e puns s tij e, ndrsa u prkul anash, n qafn e tij t holl u shfaqn gjith vertebrat. Po ndiqte me habi dhe gzim mijra milingona t vogla kafe, q mblidhnin pikla uji, lviznin trthorazi, shprndaheshin n drejtim t vendeve t sigurta n Gard, Aude dhe Drome, dhe Var, dhe Pirenejt e poshtm ne t dy ndaluam vetm n Pau. Spanja na u duk shum e vshtir dhe kshtu vendosm t lviznim drejt Nice-s. N nj vend t quajtur Faugres (nj ndales prej dhjet minutash), rrshqita nga treni q t merrja ndonj gj pr t ngrn. Kur u ktheva ca

minuta m pas, treni ishte nisur dhe nj burr i vjetr rrmujaxhi, prgjegjs pr largimin e tmerrshm me t cilin u prballa (pluhuri i qymyrt q shklqente n nxehtsin mes shinave t zhveshura shprfillse, si edhe nj fet portokalli e vetmuar mes tyre), ma ktheu egrsisht se, sido q t ishte puna, nuk kisha asnj t drejt t zbrisja posht. N nj bot m t mir do ta kisha gjetur menjher vendndodhjen e sime shoqeje dhe do t m drejtonin si duhej (i kisha t dyja biletat dhe shumicn e parave); n kto kushte prpjekjet e mia me telefon doln t kota, kshtu q pushova s dgjuari oshtimn e zvogluar t zrave q vinin nga larg, drgova disa telegrame q tani duhet t jen duke mbrritur, dhe von n mbrmje mora trenin tjetr lokal pr Montpellier, m larg nga ku mund t ndalonte treni i saj. Duke mos e gjetur atje, mu desh t zgjidhja njrn prej mundsive: t vazhdoja rrugn, ngaq ajo mund t kish marr trenin e Marseilles-s, t cilin un sapo e kisha humbur, ose t kthehesha pas, meq ajo mund t ish kthyer n Faugres. Tashti nuk m kujtohet mir se cila tangente e arsyetimit tim m udhhoqi drejt Marseilles-s dhe Nice-s. *** Prve veprimeve rutin, si dhe t dhnave t pasakta pr n ca vende, policia nuk bri asgj pr t m ndihmuar; njri m ulriti duke m quajtur rrodhe; nj tjetr e zhvendosi shtjen duke vn n dyshim vrtetsin e ertifikats sime martesore, sepse na qenkesh vulosur, si mtonte ai, n ann e gabuar; nj i tret, nj komisar i dhjamur me sy t ujshm ngjyr gshtenj, pranoi se n kohn e lir shkruante poezi. Krkova mes njohjeve t ndryshme te rust, q banonin ose ishin shprngulur n Nice. Dgjova nga ata me prejardhje ifute q flisnin pr t afrmit e tyre t pafat plasur trenave t strmbushur; dhe fati im i keq, n kontrast me kt fitonte nj pamje irreale, ndrsa rrija ulur n ndonj kafe t tejmbushur, me detin blu n gri prball dhe pshprimn e tij t thell pas, q thoshte e rithoshte historin e masakrave dhe mjerimit, si dhe parajsn gri prtej oqeanit dhe tekat e kapriot e konsujve t ashpr. Nj jav pas mbrritjes sime, nj prtac i veshur thjesht, pasi m njoftoi, m shoqroi n nj rrug dytsore drejt nj shtpie me njolla t zeza, ku tabela Hotel gati qe fshir nga pisllku dhe koha; atje, si m tha ai, kishin gjetur gruan time. Vajza q m tregoi, ishte plotsisht e huaj pr mua, por miku im Holmes u prpoq pr ca aste t na bnte t thonim se ishim t martuar, ndrkoh q miku i saj rrinte dhe dgjonte me kraht e kryqzuar n gjoksin e zbukuruar me vizatime.

Dhe me t vrtet, arsyeja pse ne e konceptojm vdekjen si dika qiellore, sht se qielli me yje q shohim, veanrisht netve (mbi Parisin ton n errsir, me harqet e lmuara t bulevardit Ekselman dhe gurgullimn e ullukve t vetmuar), sht simboli m i prshtatshm dhe m i ndeshur i atij shprthimi t heshtur. Por nuk munda ta kuptoj at. Ajo mbeti aq e mjegullt, sa edhe poema ime m e mir pr t ciln ti bre aq shum shaka n revistn Literaturnye Zapiski. Kur dua ta sjell ndr mend, m duhet t kapem mendrisht pas nj shenje t lindur t vogl ngjyr kafe, n fund t parakrahut, si kapet dikush pas nj shenje piksimi n nj fjali t ngatrruar. *** Ndoshta, sikur ajo t prdorte m shum tualet apo t lyhej m shpesh, do tia kisha sjell ndr mend fytyrn sot, ose t paktn rrudhat e kryqta delikate t buzve t ngrohta e t kuqe, por t thara; mirpo sht e kot, e kot megjithse herpashere ende e ndiej me turp prekjen e tyre dhe symbyllazin tim t mendjes, n ndrrn e dhimbjes ku ne bashkohemi me njri-tjetrin n nj

Prktheu Irena OBANI

E Diel 05 Prill

Drita 9

far sht poezia si e till dhe far prgjigjeje ofron tradita jon pr kt: nj pyetje si kjo merr vler t veant tashti q kemi kaprcyer shekullin XX, nj shekull i shqetsuar gjat dhe praktikisht pr prgjigjen e saj. Ku qndron arsyeja e ktij shqetsimi, do t thot ndokush te ne, pasi nga pamja e prgjithshme q mbizotron jetn shqiptare, t krijohet prshtypja se do gj shkon n rregull: mjafton t shfletosh botimet e panumrta, tekstet e shkolls e gjra t tjera q lidhen me kt fenomen! Kt jehon prcjell dhe media e prditshme, me t gjith fuqin ndikuese t saj. Pr tu br m t qart n kt siprmarrje, pra n qasjen e re, le t marrim nj poezi t njohur si Vaji i bylbylit, shkruar mbi njqind vjet m par nga Ndre Mjeda, botuar e propaganduar gjat n botime t veanta, sidomos n tekstet e shkollore. Kur e prktheu at poezi n italisht, Leonardo de Martino e interpretoi si nj vaj pr atdheun e robruar. Nn presionin e shoqris s rrept jezuite (e cila pr arsye t veta t brendshme reagoi ndaj interpretimit t msiprm), vet autori e interpretoi poezin si vaj pr humbjen e nj shoku t afrt. Studiues m t von (si edhe tekste shkollore) than se me kt poezi Mjeda i kndoi ndrydhjes n shoqrin jezuite, ku poeti bnte pjes. Me kt lloj qasjeje, si mund t shihet, sipas logjiks s msiprme do t kishim interpretime n pafundsi t poems, nga m t ndryshmet, deri tek ato pa asnj lidhje me njra-tjetrn. Ky nuk sht shembulli i vetm n poezin shqipe: para ngatrresash t tilla do t ndodhesh her pas here, n krijime t do periudhe, por nuk ia vlen t zgjatesh. Po cilat jan pamjet panoramike q na japin botimet m t specializuara n vite? Nj botim i shekullit XX, ku mund ti referoheshe tradits ton poetike, titullohej Shkrimtar shqiptar (botim shumautorsh i drejtuar nga Ernest Koliqi), si shihet nga titulli, nuk ka t par tekstin por autort, por cilido qoft karakteri i tij, pr arsyen e njohur t diktatit politik komunist, prjashtohet ndikimi i ktij botimi n jetn kulturore zyrtare shqiptare. Botimi q ushtroi ndikim t pashmangshm n t

gjith jetn kulturore t Shqipris pr disa dekada t tra (si i vetmi version q i lejohej t funksiononte n nj shoqri totalitare) mbetet Historia e letrsis shqipe I, II (Tiran 1959, 1960). (Botimi i vitit 1983 nuk sjell ndonj gj t re n thelbin e saj). Si mund ta gjesh sot edhe n botime t Akademis s Shkencave, teksti n fjal, me vshtrime mbi rrethanat historiko-shoqrore, me autor q vendosen n t njjtn mnyr jeta, pikpamjet, vepra dhe disa konkluzione i kufizon mundsit pr ta par letrsin si proces q ka edhe disa ligjsi t vetat, si nj proces ndryshimesh t paprera[1]. N esen e tij Si t lexohet Ezra Pound-i do t shkruaj: Po t studiojm fizikn, nuk lypset t shqyrtojm biografit e t gjith atyre nxnsve t Njutonit q kishin interesim pr shkencn, por q nuk kishin br ndonj zbulim. Shnime nga jeta e tyre erotike as konsiderohen pjes q i prkasin lnds e as krkohet nga studenti q ti dij[2]. Pra, vshtrimet historiko-kulturore, metodat biografike apo sociologjike shuan edhe prpjekjet interesante q patn filluar n mendimin kritik dhe estetik shqiptar, sepse sht impresionuese kur shikon se studimi POETIKA e Lasgush Poradecit hapet me fjalin: N hierarkin e elementeve q prbjn vleftn e nj vepre poetike, forma ose trajta z vendin e par. Kuptimi ose prmbajtja nuk vijn vese n radhn e dyt[3]. Kutelin e karakterizon e njjta kthjelltsi edhe kur e mbyll t njjtin shkrim me fjalin: Nprmjet forms ose muzikalitetit, dhe prgjithsisht nprmjet forms, Lasgushi qndron n ballin e poezis shqiptare[4]. (Shum dshmi gojore, apo me shkrim, thon se Lasgushi shprehej me konsideratn se Mjeda ishte m i madhi i formalistve) Mirpo nj ese e till nuk mund t bnte jet t lir n kulturn socialiste shqiptare. Kt e tregon edhe botimi Mendimi estetik shqiptar... q n edicionin e vitit 1979, nuk e prfshin at, pasi n kt koh, n baz t parimit marksist, mbizotronte interpretimi q synonte t harmonizonte tekstet e shkuara me mtimet e kohs. Autor si Naimi apo Fan Noli u interpretuan n kt mnyr t re[5]. TEORIA LETRARE MODERNE Teoricieni anglez Terry Eagleton, librin e tij t njohur Teoria e Letrsis e fillon me fjalt: Nse duam t prcaktojm piknisjen e atyre ndryshimeve q ka psuar teoria e letrsis n shekullin e kaluar, nuk do t ishte aspak e gabuar sikur t merrnim n konsiderat vitin 1917, vit n t cilin formalisti i ri rus Viktor Shkollvskij botoi esen Krijimi, si proedur.[6] Ndrsa studiuesja tjetr e njohur Ann Jeferson, bashkautore e librit Teoria Letrare Moderne, pohon: Pikpamja m e

GAZMEND KRASNIQI Babeli i interpretimeve t poezis

prpunuar dhe fleksibl pr letrsin ka rrjedhur nga parimet themelore t formalizmit. Studimet letrare mbeten nj shkenc specifike dhe koherente.[7] Pr t kuptuar drejt natyrn e Teoris Letrare Moderne, duhet t ricitojm n librin e msiprm. Pr t br t qart thuhet aty - se far kuptohet zakonisht me Teori Letrare Moderne, duhet ta dallojm at nga dy sfera t mendimit, me t cilat lidhet ngushtsisht: nga pikpamjet filozofike rreth letrsis, ka prbn estetikn, dhe nga refleksionet e shkrimtarve rreth natyrs s artit t tyre. Kur flitet pr teorin letrare dikush mund ta mendoj at si dika q prputhet dhe shtrihet deri te kjo sfer e mendimit; por termi n t vrtet ka t bj me nj grup t ndryshm synimesh[8] Te i njjti libr shkruhet: Duke patur parasysh pikpamjet q kan lindur prej kohsh, mund t themi q teoria letrare merret vetm me qndrimin ndaj pikpamjeve t ndryshme kritike, por gjithashtu krijon bazn pr t ndrtuar nj disiplin m racionale, t prshtashme dhe t vetprgjegjshme pr studimet letrare.[9] Ndrsa pr t kuptuar bazn e studimeve formaliste, mund t citojm Eikhenbaum. Nuk ka rndsi si ta studiosh letrsin, - thot ai, - por sht realisht objekt i studimit letrar[10] Shkenca me t do t synonte studimin e atyre specifikave, t cilat e dallojn, apo e veojn letrsin nga ndonj material tjetr. [11] Qysh n dekadat e para t shekullit XX Teoria Letrare Moderne iu kthye tekstit duke i dhn statusin q i takon (shumica e teoricienve letrar jan t vetdijshm se i prkasin nj tradite q fillon t paktn nga Platoni e Aristoteli), por ky fenomen q u fillua nga formalistt rus dhe u prqafua dalngadal nga t gjitha kulturat e mdha t Perndimit, pr arsyet e njohura e kaprceu kufirin shqiptar vetm n dekadn e fundit t shekullit. (Disa libra t mir teorik jan prkthyer vetm n vitet e fundit). Nga ana tjetr, te ne kto, edhe pse hyn si teori, nuk mishroheshin n praktik, as n rivlersimin e tradits, as n vlersimin e prodhimit letrar t kohs: ky fakt bhej i prekshm n tekstet e shkolls, n mimet kombtare, prmbledhjet antologjike dhe recensionimet e ndryshme duke funksionuar prgjithsisht si nj bisht i socrealizmit, megjithse me emra t tjer. Me Teorin Letrare Moderne ndodh kthesa far e bn letrsin t quhet letrsi? Nse thelbi i shekullit XIX (pozitivizmi) e shihte letrsin t kushtzuar vetm nga faktor t jashtm, shekulli

XX e kthen vmendjen brenda veprs, te mjeti themelor dhe i veant q prdoret pr formsimin letrar t saj, te gjuha. Tezat formaliste, strukturalistosemiotike, hapn dhe shtruan rrug pr nj varg interpretimesh t reja. Kshtu, fjalt n poezi nuk merren ashtu si jan n t folurn e zakonshme, por rrethohen nga nj aureol e re kuptimi: mjetet e poezis nuk studiohen n vetvete, por pr aftsin tjetrsuese t tyre. Termat form dhe prmbajtje pushuan q qeni vepruese dhe u zvendsuan me dallimin midis materialit dhe mjetit: kur nj vepr ndrtohet me qllimin q t shfaq gjith mjetet e saj, forma, n vetvete, bhet prmbajtje. Kur ballafaqohesh intensivisht me gjuhn, n mnyr m t ndrgjegjshme se zakonisht, realiteti q prmban kjo gjuh do t riprtrihet dhe gjallrohet. Vepra t Ndre Mjeds, Poradecit e Fan Nolit mund t prmenden si nj shembull i veant n kt kontekst. Drejtimi pozitivist e prjashtonte dukshm rndsin e letrsis n vetvete, ai formalist prjashton letraren dhe karakterizohet nga prpjekja pr t krijuar nj shkenc t pavarur t letrsis. Megjithat, duhet theksuar se termi formalist nuk u krijua nga grupi, por si ka ndodhur shpesh n historin e artit, nga ata q iu kundrvun ksaj teorie. Poezia dallohet nga e folura e prditshme si vallzimi nga t ecurit, kishte thn dikur poeti francez Mahlerbe, i cituar disa shekuj m von nga Paul Valery te eseja Poezia dhe mendimi abstrakt[12]. T njjtin formulim prdor edhe Shkllovskij kur do q t shpjegoj konceptin e defamiliarizimit t gjuhs s prditshme, duke thn: Vallzimi sht nj ecje e ndjer (q ndjehet). Por, komentojn studiuesit e teoricient formalist, arti poetik nuk ndryshon nga e folura e prditshme pr faktin se mund t prfshij konstrukte ose fjal q nuk gjenden n t, por sepse mjetet e tij formale (si rima dhe metri) veprojn mbi fjalt e jets s prditshme, duke riprtrir konceptin ton mbi to dhe, n veanti, mbi konstruktin e tyre. Jakobsoni e prcakton themeloren e formalizmit me kt fraz: Objekti i shkencs s letrsis nuk sht letrsia, por letrarja, e cila bn q nj vepr t konsiderohet letrare. M tej, shton: Nqoftse shkenca e letrsis synon t bhet shkenc e vrtet, duhet t njoh mjetin si heroin e saj. Sepse si kishte theksuar Shkllovskij n esen Arti, si teknik, forma dhe rregulli mund t veprojn si faktor t fuqishm.
Bibliografi
1 Aristoteli, Poetika, Tiran, 2003 2. Bart, Roland, Aventura semiologjike, Prishtin, 1987 3. Baumgarten A.G, Kant I. Pagzimi i estetiks, Shkodr, 2001 4. Borges, etj. Nj univers n nj rrokje, Tiran, 2002 5. Brooks, Cleanth, Symbolist Poetry and the Ivory Tower, New York, 1965 6. Burke, Kenneth, The philosophy of literary form, New York, 1961 7. apaliku, Stefan, Estetika moderne, Tiran, 2004 8. Eagleton,Terry, Hyrje n Teorin e letrsis, Shkodr, 2005 9. Eliot, S. Th. The Waste Land and other Writings, New York, 2002 10. Ferry, Lyk, Homo Aestheticus, Tiran, 2002 11. Jorgaqi, Nasho, Antologji e mendimit estetik shqiptar, Tiran, 2003 12. Kaller, Xhonatan, Teoria letrare, Prishtin, 2002

(Shkputur nga studimi Pr nj qasje t re ndaj poezis)

10 Drita
Flurans Ilia

LOJ E UDITSHME
So come, my friends, be not afraid We are so lightly here It is in love that we are made In love we disappear Leonard Cohen

Nata i mbathi rrobat e aktrimit. Dita e falnderoi q erdhi, sepse ja behu ora e ndrrimit t roleve. Ora e shtegtimit t ndrrs s dits npr nat. Ora zvarranike e kaprcimit t rrugve dhe semaforve t prskuqur t Unazs s qytetit, s fundmi ishte qarkuar si gjarpr rreth nj oazi ku, Nata i buzqesh simotrs s saj n ikje duke i thn: mund t bj tjetr pr ata q e bjn natn dit? mund t bj pr disa t tjer q realisht kalojn nj jet t tr duke e br ditn nat?. Dhe Nata i hodhi nj vshtrim rrugve t mbushura me mbishkrime n copa letrash prej atdheut t pamundur. Aty, n rrug, vuri re djaloshin me kmbt e mbledhura nn vete. mendonte? Kishte qerpik si hala pishash nn dbor. Qerpik q, brenda tyre fshehin sy, si zogj shtegtar. Parajsn e paras e ndrronte natyrshm nga nj vend n tjetrin ku e zinte nata. Por parat natyrisht nuk i mjaftonin as pr nj pjat n mngjesin e dits tjetr. Priste q me rnien e nats t boshatisej rruga dhe t strehohej n ngrehinn e rrnuar prbri. Porta e s cils do t shndrrohej n krevatin e tij. Copat e letrave do t bheshin araf t bardh, mbishkrimet jastku, ku njolla zhuli do t linte floku i dits s pluhurosur. Gjunjt prher t mbledhura, pr ti shptuar t papriturave t errsirs. E kishte ndjekur m kot ndrrn prgjat dits; kish kaprcyer t gjitha urat e qytetit t minuara nga posht me mut; ish br burr duke u hedhur n rrjedhn e lumit t mbushur me shurr, pr t mbrritur gjer ktu; pr ti shptuar shprthimit t kujtess; pr t mos u mbrthyer prej thonjve t harress; Nata mori fizionomin e fytyrs s djaloshit. Zbriti pran tij e njtrajtsuar me syt e nj muri. Mur i cili, prngjan si ekran i braktisur kinemaje. Nata u shndrrua n Mis.Albania e pjekur n vshtrimin e saj. Djali dalloi n ato tipare t ravijzuara mbi mur, fytyrn e nj zonje t vrtet, fytyrn e klientes n kafenen e fundit t dits, prpara se errsira t binte njtrajtsisht. Zonj, zonj, doni lule? Blini nj trndafil t kuq, zonj! Po. Do ta ble nj lule. Por me nj kusht. Do t paguaj sipas mnyrn time. Zonj, lulet i shes vetm me para. Keni para t m paguani? T tjerat nuk m hyn n pun. far i do parat? far do bsh me to? Do paguaj nj pjat me paa dhe pilaf n mngjes zonj. Nj pjat ku i gatuar t jet plndsi i lops. Nj pjat q t m mbaj pr gjith vijimsin e dits. Hajde. Mos e vrit mendjen. Sot do t jap un pr t ngrn. Do ta paguaj un pjatn q t takon. Por m par t nevojiten rroba t reja shum her m t ndryshme nga kto q ke veshur. Kto tha dhe e trhoqi djalin prej dore

jasht ngrehins s rrnuar. E shpuri mu n zemr t qytetit. N dyqanin ku e prisnin dy vajza t bukura si flutura q, e mbathn me pahun e krahve t tyre. Me rroba t bardha si puhiz bore. M tej. Nj tjetr mikesh e pambrishme, flokt ja lau nga zgjyra e dits, ku shkruhej historia e jets, duke ia futur gishtat thell-thell, tej-e-tej, tek rrnjt e flokve q zgjatoheshin gjer mbi sy, m tej. Hej, hej, hej! Besoj se jemi gati?! foli zonja. Djali nuk fliste. Jasht nj makin i priste. Shoferi i mbathur me doreza t bardha i hapi me mirsjellje dyert duke i ftuar t rehatoheshin n ndenjset e veshura me lkur t lustruar. Dika e uditshme filloi t prhapej brenda xhamave t mbyllura, ndrsa filluan t lviznin n rrugt e qytetit. I ndodhur n nj bot t panjohur, i trem-

bur njkohsisht dhe kureshtar, djali me qerpik si hala pishash nn dbor, pyeti me sy, si zogj shtegtar: far sht kjo zonj? Muzik biri im, nuk ke dgjuar ndonjher? T vetmen gj q kam dgjuar sht zhurma e motorit t makinave dhe burit npr rrug; t sharat me rob shpie dhe pshtymat q m vin drejt e mbi fytyr nga fytyrat q shfaqen pas xhamave t makinave n semafor; goditjen e tamtamit kur ndezim zjarre pran plehrave t periferis; t shtna armsh n mesnatn e batrdis; si dhe tringitringet e celularve kur lule shes npr kafene; a nuk mjaftojn t gjitha kto zonj? Prse nevojitet muzika pr ne? Sepse, si thot Leonard Cohen: Ne jemi t shmtuar, por me vete kemi muzikn. Muzika ekziston pr t na shpn aty ku trupi yn nuk mund t mbrrij. Muzika sht dashuri q papritur troket tek porta kur, prej shum kohsh t gjith t kan harruar. Muzika na bn m t bukur, biri im. Ata q vran prindrit e mi n mesnat, zonj, nuk kishin dgjuar asnjher muzik? M duket se mbrritm... foli zonja pa e vshtruar djalin n fytyr, me kryet e kthyera tek hyrja e nj restoranti. Shoferi hapi dyert e makins dhe i shoqroi gjer tek porta e lokalit brenda t cilit, i priste nj tavolin e shtruar me t gjitha t mirat e bots; vezulluar nn drita qirinjsh t kuq; peceta t kuqe; nj tuf me trndafila t kuq; kamarjert me papion kuq-e-zi u shrbenin ver t kuqe. Merr far t duash foli zonja. Djali zgjati gishtat e holla dhe mori nj cop buk t thekur vetm nga njra an. E ngjeu n gotn e vers. E prtypi, dhe n pjesn tjetr t asaj cop buke iu shfaq atdheu. E si mund t prtypej m tej? Atdheu sht dhimbje thot nj poete. Prse nuk ha? Ha, ktu i ke gjith t mirat

q ke ndrruar gjat dits. Hngra zonj. U ngopa, t falnderoj pr t mira q m ke shtruar. Por, t shtyn ti bsh t gjitha kto mirsi pr mua? Nuk kam br asgj, thjesht, doja t t zbavitja paksa. Jeta sht loj. Jeta sht e shkurtr pr ti shijuar dhe par me sy t gjitha mirsit e bots. Kshtu sht? Apo jo? T plqen? Do ta ndjeksh? Do t vazhdojm m tej? Prafrsisht n t gjitha lojnat ka fitues dhe t humbur. Dhe ti zonj i di shum mir rregullat e lojs. Kshtu sht? Apo jo? Vese ti, ndryshe nga t tjert, ke sy, dhe i sheh t gjitha. Ju plqen kjo loj vrtet? N kt lojn ton nuk ka humbs biri im. Do e shohsh n fund. far dshiron t bjm m tej? Do doja t shkonim n cirk. Dua t shoh klount. Posht tends s cirkut t qeshurat e fmijve prngjanin me nj kng gazmore. Djali i nguli syt tek klount q e zbavitnin aq shum. Ishin t shtirura buzqeshjet e tyre vesh-m-vesh, sikurse t gnjeshtrta ishin lott e tyre t bojatisura ndr faqe, kt e dinte shum mir, por se kishte dika t vrtet t fshehur pas buzqeshjes s tyre t uditshme? Dika q e magjepste? Dika q e zbaviste aq shum me syt e ngulur drejt e mbi lojn e tyre, po aq t uditshme? Papritur, iu shfaq ati i tij n rolin e klounit. Baba! klithi i trembur. far biri im? Mos u tremb. Jam un. Kam marr rolin e ktij tipit gazmor pr pak, sa pr tu zbavitur s bashku. Jam gjithmon pran teje. I gatshm pr t t udhhequr n jet. Prse nuk mundem t t shoh vazhdimisht kaq pran? far shohim nuk sht gjithmon e vrtet biri im. E vrteta ndodhet n tjetr vend. Ajo banon tek uji q pi. Tek oksigjeni q thith. Tek buzqeshja e petaleve t hapura t nj luleje. Tek yjet q duken me vshtrim t lir. Tek metamorfoza e nj fluture. Baba, ku sht mami? Bir, m e rndsishme sht t jesh i lidhur fort me tokn ku jeton, paka se mundet t jesh nj larv. Kur njerzit fluturojn larg, humbin n hapsir, sht e vshtir ti shohsh dhe takosh si m par. Nuk mund ti kesh prjetsisht pran. Nuk mundet ti shohsh vazhdimisht. Por ti mos u mrzit, ajo mesiguri vazhdimisht t vshtron prej diku, dhe natyrshm do t shfaqet nj dit nn kraht e nj fluture. Baba, cila sht kjo zonja q m ka prur ktu tek ti? sht Nata biri im, grua e hekurt dhe e ashpr, posht petkut t saj t errt fsheh mirsi t padukshme. Mund t shkosh me t, kudo q ajo t t shpjer. Mos nguro, por, mos i beso kurr plotsisht asaj. Babai u zhduk. Klouni rimori fytyrn e vet t vrtet duke zgjatur n rreshtin e par t spektatorve, grushtin e nderur drejt djaloshit. Mes gishtave t mbledhur dika shtrngonte. I bnte shenj djalit q ta hapte pllmbn e dors dhe ta pranonte dhuratn q kishte taksur pr t. Djali ja hapi gishtat. Aty gjeti nj els t vogl t shndritshm, si nj yll i largt q feks n gji t nats, n errsir, duke e br drit vshtrimin. Ather zonja Nat iu afrua pas koke dhe i pshpriti mblsisht n vesh: Mbaje me kujdes kt els biri im, ndoshta do t nevojitet. Tashti q u argtove me

klount dhe e ke me vete dhuratn e muar, si thua?, do t vazhdojm m tej?, apo je i lodhur? Jo. Jo. Dua t vazhdojm m tej. Dua t shkojm n stadium e t shoh nj ndeshje futbolli. E si mundet t t them jo kt nat?! i tha Nata. Pr her t par djaloshi vuri re buzn e qeshur, po aq sa t uditshme, t Nats. Dhe kmbt e saj t lehta si sorkadhe q ngjiteshin shkallve t stadiumit ku ndeshja pritej t fillonte. Me syt e ngulur n fushn e gjelbr ku, topi rrotullohej nn kmbt e lojtarve, djaloshi filloi t prplaste shuplakat dhe t kndonte i lumtur s bashku me tifozt kuq-e-zi. T gjith lojtart rendin pas topit, i pshpriti mblsisht me nj gjuh sherbetlije Nata. Topi prngjan me jetn. Nse duhet ta shpiesh prpara drejt rezultatit pozitiv, nuk duhet vetm t rendsh pas tij kuturu. Duhet t msosh ta ndalsh. Duhet ta perfeksionosh teknikn e ledhatimit. Ta zotrosh dhe ta drejtosh aty ku duhet. Po qe se nuk je i zoti pr t gjitha kto, topi t ikn nga kmbt. Ta vjedhin lojtar e tjer. Djali nuk kuptoi asgj nga t gjitha kto, por u knaq s teprmi me lojn. U ndje si n shtpin e tij me familjaritetin dhe shpirtin e tifozeris kuq-e-zi. Po tashti? far do t doje tashti i vogli im? Po m flihet zonj. U b von. Nesr nj dit e gjat m pret srish. T falnderoj nga zemra. M duhet t kthehem n shtrat q, n t vrtet sht nj port e rrzuar, mbi dyshemen e shkallmuar, te ngrehina e rrnuar, ku edhe m gjett n ort e para t ksaj nate. Aty m presin araft e mi - copa letrash t mbushura me mbishkrime prej atdheut t pamundur. Por, ju falnderoj nga zemra zonj, sepse jastku ku do e mbshtes kokn sonte, nuk do t ket njolla zhuli. Jo, biri im, djali im, qysh sonte do t flesh tjetrkund. Do t vish me mua n ngrehinn time. Duke menduar se e priste atje ku kishte fjetur pr kaq net, djali nuk kundrshtoi. Tek e fundit nuk kishte se far t humbiste po t shkonte n shtpin e saj. Ishte nj shtpi e hatashme e veshur me t gjitha orendit e nevojshme. E ndriuar gjithandej me shandan q mbartnin qirinj t kuq. E veshur me perde t kuqe. Nata i hapi dern e dhoms s tij duke i thn: T gjitha kto q kam un jan edhe t tuat tash e tutje. far m prket mua sht edhe e jotja. Me nj ndryshim t vogl. Q nga ky ast nuk do t shihemi m t dy. Un fle n mngjes dhe zgjohem n mbrmje. Por mos u mrzit, do t komunikojm srish me mnyrn time. Kto i tha, i uroi natn e mir!, dhe u largua Nata. Shtrati ishte i veshur me nj mbules ngjyr trndafilash. Mbi mbules qndronte nj kuti e vogl. Djaloshi bri ta hapte kureshtar, por, kutia ishte e mbyllur me dryn. Menjher i erdhi ndr mend elsi i vogl q mbante n xhep. E hapi me nj frym kutin. Brenda saj gjeti nj cop pusull t zhubrosur, si ato copat e letrs me mbishkrime nga atdheu i pamundur. E hapi. I shtrir mbi shtratin e trndafilave filloi t lexonte ngadal, pa ngut: far shohim rreth-e-qark na prket t gjithve. far mbartim n kt ast Ne, nesr do ta trashgojn edhe t tjert. Njerzit marrin duke ln jet. Prthithin duke liruar dashuri. Mos nguro t marrsh pjes n lojn e saj. Montral, Mars 2009

E Diel 05 Prill

E Diel 05 Prill

Drita 11
GRUAJA E TREGTARIT T LUMIT: NJ LETR Kur ende mbaja balluket shkurt, Luaja prjashta n rrug, mblidhja lule. Ti erdhe mbi ongajka bambuje, luajte mbi kal, Ece mbi ndejtsen time, luajte me kumbulla blu. Dhe shkuam sbashku n fshatin Chokan: Dy njerz t thjesht, q sdin mosplqime, dyshim. Katrmbdhjet vjee u bra gruaja jote, Im Zot. Nuk qesha kurr, kaq qesh e ndrojtur. Ndrsa mbaja kokn ulur, shikoja murin. Edhe njzet her e thirrur, st ktheva nj her shpinn. Pesmbdhjet vjee ehren e vrert e hoqa, Doja t bashkohej me tuajin pluhuri im Prgjithmon. Pse duhej t fshihja shikimin? Kur u bra gjashtmbdhjet vjee, ti ike, Shkove tej Ku-to-yen, npr lumin e vorbullt, Plot pes muaj t shkuar, Kaq koh mbi kok majmunt bn poter brengosse. I hoqe kmbt osh kur shkove. Tashti te porta jan rritur kneta, Tepr t thella pr ti hequr! Npr er gjethet bien hert kt vjesht. ifte fluturash zverdhuar nga gushti Te barishtet e vona n kopshtin e perndimit; M japin dhimbje. Jam plakur. Nse po kthehesh prmes pengesash t lumit Kiang, T lutem m bj t di, Do vi t dal prpara Deri te Cho-fu-Sa. Prktheu: Gazmend Krasniqi

EZRA POUND (1885-1972) KOPSHTI Si shkul mndafshi i fryr prball muri Ajo shkon parmakve t rrugs Kensington Garden, Ndrsa venitet ushqim enemie emocionale. Prreth ka fundrrin E rrugave t pist, plot forc, shndet. Ato trashgojn tokn! N t - fund iluzionesh, Mrzia e saj - e pazakont, e strholl. I plqen ti fliste ndokush Dhe sht pothuaj e trembur, q un do kryej hapin e pamatur. N NJ STACION T METROS Shfaqja e ktyre fytyrave n turm: Petale n degn e lagt, t murrm.

PRSHNDETJE VALLTARJA (pr dasmn n Cana t Galiles) Syzez, O grua e ndrrave t mia, Sandalefildishte, Nuk ka asnj si ti mes valltareve, Asnj me kmb t shpejta si ti. Erdha e st gjeta ndr adra, N terrin e thyer. S`t gjeta as n krua Pran grash me kotruve. Kraht e tu jan si fidant e par nn lkur; Fytyra jote si nj lum plot drita. T bardhe si bajame jan kraht e tu; Si bajame e re nxjerr nga lvorja. St ruajn ty me eunuk; As me shufra bronzi. Ka gur t muar dhe argjend ku gjendesh. Fustani i kaft me fije ari praruar t mbshtjell trupin, O Nathat-Ikanae, Dru mbi lum. Si rrke ndr gjethe rrjedhin duart e tua mbi mua; Gishtat nj rrkez e ngrir. Virgjrit e tua jan t bardha si zajet; Muzika e tyre t rri prsipr! Nuk ka asnj si ti mes valltareve; Asnj me kmb t shpejta si ti. DYQANI I AJIT Kjo vajz n dyqan t ajit Nuk sht e muar sa dikur Gushti i ka lodhur mjaft Si ngjit m shkallt aq epshm: Po bhet nj meso grua Dhe afshi rinor q hedh ndr ne Ndrsa na sjell ajin Nuk zgjat aq shum. Edhe ajo po bhet nj meso grua. O brez i t fort vetknaqurve i t fort parehatuarve Kam par peshkatar tek bredhin n diell. I pash me familjet e tyre t lira U pash buzqeshjet dgjova gajasjet e mendura Dhe jam m i lumtur se ju Dhe ata ishin m t lumtur se un Dhe peshku noton n det dhe sbn kurr kostum.

12 Drita
ANTON PAPLEkA

E Diel 05 Prill

Botime: Zri im (poezi), 1971, Ecim (poezi), 1974, Njatjeta diell! (poezi) 1976, Epik (bashkautor) (1979), Arkitektura e drits (poezi) 1982, Djepi i klithmave, 1982, N gjurmt e heroit (poem pr fmij) (1983), Rratht e lisit (poezi) 1984, Gjaku i toks (roman) 1985, Poezi t zgjedhura 1985, Lumi e di ku buron (poezi) 1988, Dedalia dhe Katallani (prralla) 1989, Gjethnaja n trup (poezi) 1990, Qypi me florinj (prralla) 1990, Imiri prej Monunit (roman) 1993, Poet shqiptar (antologji), 1999, Kulte, rite, magji (studime), Mnxyra (roman) 2000, Udhhumbur (poezi) 2000, Lirik nga Tropoja (2001), Legjenda e vezve t mllenjs (tregime), 2001, Djali u b dre (legjenda) 2002, Shirit me ninulla (tregime) 2003, Rrmbimi i Tanushs (roman pr t rinj), 2004, Sizifi pa gur (rrfenja) 2004, Shyt koktyta, (prrall) 2004, Sokol Martini (Kang kreshnike 2004, Proema poezi, 2004, Balada shqiptare (2005), Sknderbeu dhe Kok Mali (legjenda), Kreshnikt te sulltani (roman pr t rinj) 2005, Proema (2006) etj. MONODI N SHTPIN E ZBRAZT Vetun gdhin e vetun erret Me krye nhi e shuemja plak... Ndre Mjeda, Andrra e jets (Prologu) Mbrm dola n oborr Mu b sikur hna ishte nj moll e madhe, e kuqe Q kishte mbetur pa u vjel N maj t nj peme pa gjethe U mata t zgjatja dorn Por menjher ndrrova mendje: Prse do ta kputja?! Kujt do tia jepja?! Ato aste mu kujtua koha Kur kputja moll t kuqe dhe i futja n gji Pr tua uar fmijve t mi t vegjl Dhe bashk me kokrrat e pjekura q lshonin er t mir M dukej sikur u jepja Edhe ngrohtsin e gjirit Po bhen vite q nuk kam kputur moll Pr tia dhn dikujt Po bhen vite q shtpia ime sht e zbrazt E zbrazt sht rruga T zbrazt jan syt e mi Dhe zemra ime sht e mbushur me dhimbje Pr fmijt e mi t humbur... T vjetrit kan thn: Fmija pa nn si nata pa hn Nuk them se nuk kan patur t drejt Por uditem q ata nuk kan thn Si sht nna pa fmij Un pr veten time them: Nna pa fmij sht si dita pa diell! Tashti tr kjo shtpi sht e mbushur me dhimbje. Me dhimbjen pr ata q nuk i kam m Me dhimbjen pr ata q i kam larg Dhe ndoshta nuk do ti shoh ndonjher Me dhimbjen pr veten time t mbetur fillikate Tashti m duket sikur e kam humbur edhe emrin U b koh e gjat q nuk m thrret askush. Tashti m duket sikur kam dhjetra e qindra emra Emra nnash q u sht shuar vatra Emra nnash q kan mbetur krcure Kshtu si un Emri im Loke Tashti i ngjan nj kocke t brejtur nga ujqit Natn, shtpia ime e zbrazt mbushet me flutura t zeza Q vrtiten andej kndej si t marrosura Duke shkundur nga kraht nj pluhur t zi Dika si bloza q rrzohet nga tymtart e vjetr Ky pluhur i zi shtrohet kudo si bor e imt Sillet si shtjell npr shtpin time t zbrazt Dhe kur nuk gjen vend tjetr t lir ku t bjer Futet n syt e mi Deprton n rrashtn time T mbuloj me shtresn e tij t zez ndrrat q shoh natn, vegullit, mendimet Fjalt q nuk kam kujt tia them Do t shembet si ato grackat q ngrehin fmijt pr t zn zogj U shofshin ata q e bn kshtu kt vend U shofshin, u shofshin! U shofshin ata q i shprndan si zogjt e korbit Fmijt e mi Dhe fmijt e bots U shofshin, u shofshin!... (Vdekja e Uks) At dimr q u hap kufiri Djali im i madh, Uka, mori nj trast me buk dhe u nis drejt Greqis M von erdhi lajmi se ai ishte rrzuar duke kaluar npr male Dhe bora e ngrir ishte skuqur nga gjaku i tim biri Kur mora kt lajm t zi, mu duk sikur u shua dielli Tr kohn m prhiheshin tufa korbash t uritur q krroknin mbi male Dhe uleshin mbi trupin e djalit tim Dhe ia ukitnin kraharorin dhe zemrn Tufat e korbave t uritur Pastaj erdhi pranvera dhe eli gjethi Nj qyqe fluturoi mbi humnern ku dergjeshin eshtrat e tim biri Sapo dgjoi kngn e qyqes Nga zgavra e rrashts q m par kishte qen goj Doln kto fjal: Amanet, o qyqe, Fluturo mbi male e fusha Dhe shko te nna ime Dhe thuaji t mos m pres Thuaji Se kurr m nuk do kthehem! Dhe fluturoi qyqja dit e nat pa pushuar Derisa erdhi n oborr t shtpis sime Zuri vend n degn e nj peme dhe brtiti Ku-ku!...Ku-ku!... Un dola me vrap n oborr Mora nj gur t vogl pr ta qlluar Ather qyqja prplasi kraht e lodhur e kshtu m foli: Mos m qllo me gur, moj nn e mjer! Un nuk kam ardhur ktu t koboj fmijt e tu Por kam ardhur t t sjell amanetin e djalit tnd Amantetin e Uks q u rrzua n malet e Greqis Dhe mbeti prjet n fund t nj humnere Vura nj cop buk n trungun e pems Ku rrinte qyqja Por ajo rrahu kraht dhe u largua Duke m ln mua nnn T qyqoja n oborr t shtpis! Gati shkallova nga fjalt e qyqes Megjithat i shtrngova dhmbt t mos ulrija Dhe qava n heshtje T mos ndillja zi T mos ndillja kob t ri n shtpin time Bra b se fmijt e tjer do ti mbaja pran vetes Por fmijt e mi nuk m dgjuan E k dgjuan fmijt n kt koh?! Dhe iknin fmijt, iknin Iknin npr rrugt e bots Ai nguli kmb se shtpia jon nuk mund t mbetej pa arm Kur t gjith kishin arm Shqiptart iknin, iknin, iknin Pushtetart vidhnin, vidhnin, vidhnin Nganjher kisha frik se do t na vidhnin diellin Do t na vidhnin hnn Do ti vidhnin yjt q prushrijn n qiell Yjt e praruar do ti pandehnin monedha! Kur murlani frynte e shfrynte si i marrosur Dhe shtpia ime e vjetr, e zbrazt Dridhej e krkllinte sikur do ti thyheshin kockat Sikur e shtrngonin fort nofullat e nj bishe M dukej sikur nuk ishte murlani, por ishte dora e tyre Dora e tyre e babzitur Q prpiqej t shkulte nga vendi shtpin time!... Njri nga fqinjt tan q kishte lidhje me qeverin Bashk me arat e tij rrethoi me tela me gjemba Edhe nj ar t familjes son Ather Gzimi i shkuli ata hunj t nmur I flaku tutje telat me gjemba Fqinji yn q kishte lidhje me qeverin Dhe e kishte rrethuar arn ton me tela me gjemba Vuri cubat e tij ti zinin prit djalit tim Nata u rrqeth nga krismat e armve Nga plagt e djalit tim u prgjak errsira Kshtu e humba djalin tim t dyt, Gzimin... (Mbytja e Trins) sht e rnd kur t vdes nj i afrm sht e rnd kur e sheh duke u mbuluar me dh Por shum m e rnd sht T mos e shohsh me sy trupin e njeriut tnd t vdekur T mos derdhsh mbi t nj pik loti T mos dish ku i prehen eshtrat T mendosh se fmija yt nuk do ket varr askund Dhe shpirti i tij do t vrtitet gjith kohn npr er Si nj zog i truar... Trina, vajza ime e madhe Kishte nj djal motak q guguronte si pllumb Vrtet kur e ma e vishte me t bardha Kur e merrja n krah dhe e ngrija hopa Dhe ai tundej n ajr duke hapur duart Trembesha se mos shndrrohej n pllumb e fluturonte Duke m ln duarzbrazt N mes t oborrit Megjithse nipi im nuk u shndrrua n pllumb Ai nuk pati fat as t ecte si gjith fmijt Un mbeta duarzbrazt I humba prgjithmon nipin dhe time bij! Dhndri im mori me vete gruan dhe djalin Hipi n nj gomone bashk me klandestin t tjer Duke shpresuar t gjente nj fat m t mir Prtej detit At nat u zgjua prbindshi i detit Dallgt prpin time bij e tim nip T gjith u fundosn n ujin e akullt t asaj nate dimri Humbn n humnerat e errta N bregdet shkova bashk me dhjetra fatzinj si un Iu lutm dallgve t na i kthenin kufomat e t mbyturve Por dallgt vazhduan t prplaseshin pas shkmbinjve T sillnin n breg shallin e ndonj gruaje Lodrn q i kishte shptuar nga duart ndonj fmije Mandej u krkuam ndihm pushtetarve Por ata nuk u treguan m t dhimbshm sesa dallgt Ather hodhm tufa lulesh n ujt e kripur -T kripur si lott tan t hidhurQndruam t heshtur ndan detit

(Vrasja e Gzimit) Mandej erdhi viti i nmur 1997 Turmat zun ta gjuanin shtetin me gur si t ishte gjarpr Nj gjarpr shumkrersh q u kishte grabitur parat Njerzit u turrn drejt depove pr t rrmbyer arm Kam par njerz q shtinin me arm drejt qiellit Sikur u kishte faj qielli pr humbjen e parave E ndez zjarrin n vatr, por sapo i kthej shpinn, flakt shuhen Apo sikur donin ta shponin qiellin me t shtnat e tyre Edhe zjarrit i zihet fryma Si shponin dikur tavanet e drunjta n dasmat e fshatit Heq shpirt nn hi Sepse nuk sheh njerz q ti zgjatin duart drejt tij Djali im i dyt, Gzimi Nuk dgjon njerz t qajn, t qeshin apo t kolliten pran tij Solli nga depot arm dhe fishek Nuk dgjon zra t thon nj urim Un hoqa shamin nga koka dhe iu luta Ti onte atje ku i kishte gjetur Krria grryen pareshtur trart e orendit Ose ti hidhte n ndonj brrak Tr shtpia zhurmron nga grryerja e krris Por im bir nuk dgjoi Ndonj dit, kjo shtpi ku sillem fillikate

E Diel 05 Prill
Me zemrat tona t rnduara nga dhimbja Anije t ngecura n rr, t ngrna nga kripa, nga ndryshku... (Burgosja e Yllit) M bhej gjaku vrer kur mendoja se vrassi i tim biri Rronte pa i hyr gjemb n kmb Kur mendoja se im bir do t shkonte gjakhumbur Megjithat i futa n thes armt dhe fishekt I hodha n nj prrua Nj dit Ylli m pyeti ku ndodheshin armt e t vllait I thash se nuk dija gj pr to, e gnjeva Isha gati t gnjeja edhe Zotin, - m ndjeft pr kto fjal! Vetm t shptoja djalin Shpresn e fundit q m kishte mbetur Yllin nuk e linin t shtinte gjum n sy Rnkimet q vinin nga varri i vllait t vrar Pr t shptuar nga makthi i ktyre rnkimeve Q krkonin hakmarrje Im bir mori nj arm nga shokt e tij Kur mua m dridhej zemra si zogut n acar Nga frika se mos trokiste dera Nga frika se mos m sillnin ndonj lajm t zi pr tim bir Ylli, drita e syve t mi, kishte shkuar n Europ Me shokt e tij q e nxitn t vriste Thon se atje shiste drog e fitonte shum para Nuk di sa koh vazhdoi kjo pun Derisa djalin tim t vogl, dritn e syve t mi E kapn dhe e dnuan n nj qytet t huaj Ku edhe sot e ksaj dite dergjet prapa hekurave M ndjeft Zoti, por nganjher m vjen mir Q im bir ndodhet prapa shtat pal hekurave Kshtu ai nuk sht i krcnuar nga gjaksit e tij Dhe un kam mundsi t pres Dhe n ardht vdekja pas dere, do ta z me gur Do ta prz vdekjen nga kjo shtpi Do ta mbaj t ndezur zjarrin n vatr Pr t pritur djalin tim t vetm Yllin (Rrmbimi i Zogs) Kisha mbetur n shtpi me vajzn time t vogl Me Zogn q sapo i kishte mbushur t gjashtmbdhjetat Me Zogn q ishte e bukur si molla n gem Nganjher mendoja se kt vajz ma kishin sjell Nuset e Malit Ajo ishte mbshtetja ime e vetme Nj vetur e bardh rrshqiti si gjarpr n rrugn e fshatit U ndal prball shtpis son dhe i ra boris Zhurma e asaj borie m kujtoi krrokamn e korbit Zoga doli vrap n oborr, u b prush n fytyr Zoga ime q ishte e urt si nj shqerr Zoga ime q mund ta kishin zili edhe shtojzovallet Nj dit iku fshehurazi me djalin e panjohur Ajo u zhduk si nj fjoll mjegulle U zhduk si vesa e mngjesit q vezullon n bar... M von mora vesh se vajza ime kishte ikur ne Europ Dhe djali q i kishte dhn fjaln se do ta merrte pr grua Se do ti vinte n duar e n qaf zinxhir floriri -Hej ktij njeriu iu shkimt hisja e diellit E i kndofshin qyqet n thelb t zemrs!Djali q e kishte rrmbyer me veturn e bardh E kishte detyruar t dilte n rrug pr t shitur trupin Pr t shitur trupin e saj t bukur prej shtojzovalleje Kuku!...Kuku! Kur m ran n vesh kto fjal Desha t hapej dheu e t m prpinte Desha t shembej qielli e t m binte mbi krye E harrova Ukn q ishte rrzuar n malet e Greqis E harrova Gzimin q ma kishin vrar cubat E harrova Trinn q ishte mbytur n det E harrova Yllin q dergjej prapa shtat pal hekurave I thirra vdekjes t m merrte Pr t shptuar nj her e mir nga kjo jet e zez Ku t gjallt ua kan lakmi t vdekurve Por hoqa dor nga vetvrasja Vetm q t mbaja ndezur zjarrmin n vatr Dhe kalimtart t mos mendonin se kjo shtpi kishte mbetur shkret Vetm q nj dit t dgjoja Se djali im nuk ishte m prapa shtat pal hekurave... (Epilogu) Si nuk pa nj dit t bardh ky vend?! Nganjher m thot mendja se ky vend duhet t jet i nmur Jan me qindra t vrart Jan me mijra t mbyturit n det Jan qindra mijra t ikurit N dhera t huaja Vall, a do t mbetet frym njeriu n kt vend Apo vetm t vdekurit do t mbeten ktu? T vdekurit dhe era Era q klith emrat e t vdekurve U shofshin ata q e bn kshtu kt vend U shofshin, u shofshin! Vall nga erdhi kjo murtaj e zez Kjo murtaj e zez q nuk l gj pa vjedhur?! U vjedhin fmijt prindrve: U shofshin, u shofshin! U vjedhin vajzave trupin e jetn: U shofshin, u shofshin Drita e dits u bft pr ta fut e zez: U shofshin, u shofshin! Rrezja e diellit i gjoft me gur: U shofshin, u shofshin! Toka ku ecin, qitt bolla e gjarprinj: U shofshin, u shofshin! Era fryft mbi ta flak e thngjij: U shofshin, u shofshin! Mbift e that lulja aty ku ata rrin: U shofshin, u shofshin! Helm u bft uji q ata pin: U shofshin, u shofshin! Nganjher shtpia ime e zbrazt mbushet me zra Dhe ather dgjoj njherazi Zrat e njerzve t mi t vdekur Zrat e fmijve t mi t humbur n Europ Dhe m vjen ta mallkoj at vend Por e kafshoj buzn me dhmb, sepse edhe atje ka nna si un Nna q u dridhet zemra pr fmijt e tyre Si m dridhet zemra mua pr fmijt e mi

Drita 13

Sot n mngjes pash nj vargan thenglash q kishin hyr n shtpi Dhe ecnin njra pas tjetrs n dy radh t gjata Sikur kishin ardhur t merrnin dika n kt shtpi t zbrazt far kishin ardhur t merrnin, vall?! Ndoshta kishin ardhur t merrnin kufomn timeKushedi! O, nuk m hiqet nga mendt vargani i gjat i thneglave Duke ecur n rresht si gjamatart e lasht Duke e prkulur kokn si vajtojcat shamizeza Kshtu do ta prcjellin n varrez kufomn time pa njeri pran Bie n shtrat sikur shtrihem n qivur Zgjohem n mngjes, por nuk i gzohem drits q zbardh Nuk i gzohem diellit q del, rrezeve q futen npr dritaret e shtpis Ka koh q m duken pa kuptim fjalt: gzim, shpres, nesr Ka koh q nuk i prdor m kto fjal M duket sikur kto fjal nuk i kam prdorur kurr Ose m duket sikur gjuha ime sht e lidhur nyj E prfytyroj gjuhn time si nj pe t zi T lidhur nyja-nyja nga distaret q bnin magji Tashti jo vetm gjuha, por tr jeta ime sht e lidhur nyj! Ort ikin zvarr-zvarr, por nga oborri nuk bzan askush Nga dera nuk vjen asnj trokitje Sikur t mos kishte mbetur njeri mbi dh Sikur njerzit t largoheshin t trembur nga dera ime Apo sikur dikush ta ket gozhduar dern e ksaj shtpie t vjetr Dhe t ket vn para saj Nj pirg t madh me ferra Pr ti br ball cingrims q m ngrin gjakun Mblidhem kruspull rreth zjarrit t mekur I afroj kok m kok urt q digjen U fryj sa mundem me mushkrit e plakura I bj vesht katr pr t dgjuar se mos po troket dera Nj z m pshprit: Mos m prit m kot Te kjo der nuk do t trokas askush Nuk ka asnjeri n bot q ti vij keq pr ty Q t mendoj se dikush gjallon te kjo shtpi e shkret Te kjo shtpi, nga e cila mezi ngrihet n qiell nj fjoll tymi Te kjo shtpi ku ka frik t qaset edhe era! Megjithat un e mbaj gjall zjarrin n vatr Pr t pritur vajzn time t humbur n rrugt e Europs Pr t pritur tim bir q dergjet prapa hekurave Shpresa pr ti par edhe nj her me sy, pr ti shtrnguar n gji Nuk m l t mbyll syt, nuk m l q t vdes 2007

14 Drita
Bash ditn q u martua, madje fill sapo hyri bashk me nusen n prag t ders, profesorit t fortnderuar, Gjithmon Rnies, iu krua paksa balli. Dhe pse e onte shpinn e dors tash e par kah rrashta, medemek pr t fshir djerst, dhe pse i riprshndeste kuturu miqt e vet, t cilt tashm nuk i njihte m, marrzin e tij prapseprap nuk e kuptoi kurrkush. Ndrsa shoi qirinjt dhe hngri qershin mbi tort, balli i kallej flak, thua se fshinte nn t rrnojat e Trojs. Pa mbaruar ai rit absurd, pasi kishte ngjeshur shamin e t ms mbi ballin e prusht, Rnia shtegtoi vettimthi drejt ods s gjumit, duke ln t habitur gjith ka qen aty. Pas tij u formua nj mishmash zbavits. Grat pshpritn ultazi: I shkreti Rnia, sot iu kujtua se sht i tredhur. Burrat than: Nusja, ashtu si pushka, sht shpikur pr t matur burrat. Vetm miku i tij m i shtrenjt, doktor Trmeti, me t cilin e bashkonin t njjtat dobsi, nuk bzajti. N oborr, dyer e kahdo, njerzit lviznin si mizat kur parashohin shiun. I pari iu avit ungji i madh, mandej tezja e s ms, baba Tymi, e kshtu me radh. pate? Tu lag baruti? e pyeti ungji i madh me t pes shqisat. Krejt prisnin nj prgjigje. Ndrsa Rnia ngriti dorn lart, duke ln t kuptonin se duhet ta linin t qet, sepse n t dy skajet e buzve i varej lndueshm shkum e verdh. Mandej, t gjith njerzit u haprdan, prve doktorit dhe nuses s sapoardhur, Ems. I shtrir n shtratin e shenjt martesor, tr vullneti i tij qe mbledhur ve me marr frym. Para tij po tretej vajtueshm gjithka. e gjeti me t vrtet profesor Rnien? Pse pikrisht n at dit? Ishte magji e plakave t mhalls apo nj tulatje fati? Si ndenji disa aste pa br kurrgj, doktor Trmeti u afrua kah Rnia si pikpyetje e madhe. Ai ishte nj burr madhosh e me kok t rruar. I kuq. Me mjekr t dendur. Natyr e mefsht dhe serioze. Kishte veshur pallto lkure, e cila i varej deri tek kpuct. N fytyrn e vrazhdt dhe t gjakt. Kurrnjher skish buzqeshur. Bash n mollzn e faqes s majt, shtrihej nj varr djegieje qyshkur. Trmet! bzajti Rnia, me nj z sa t mykur aq dhe t grvishtur, sakaq hapi njrin sy ( t djathtin). Po shoh vdekjen dhe t vrtetn e ekzistencs. - Sheh nj mut, - i nprdhmbi doktori. - Dyshimi i tepruar sht vetvrasje, miku im. Si t duash. Un do ti rrfej, n m lnt Zoti me kallzue. - Me syrin q hape apo me tjetrin po i sheh? e pyeti doktori.

fIJA E PERIT
tregim

E Diel 05 Prill
- tha Trmeti. Fytyrn e Rnies e kishte zaptuar nj ehre e zbeht paqefsie. I shtrir n kurriz, kruante ballin ngeshm thua se po zbulonte misterin e vet. Ndrkaq, teksa lvizte e shkujdesur n mes ballit prush, dora e tij fatndjellse, preku dika imtake, t mezidukshme, si kmb mize, dhe mbeti e gozhduar n ajr. Pa pritur ndihmn e shokut, Doktori kapi pincat, vuri syzet, dhe iu afrua krejt afsh duke e trhequr me lehtsi at fije enigmatike (nse mund ta quajm kshtu). E trhoqi nj brik, me kureshtje dhe frik bashk. - Vall mos t kan qepur ndonjher plag n vogli? e pyeti doktori. - Shumher, por jo me pe, mi mbyllnin me balt, - iu prgjigj Rnia. Sakaq doktori u bind, se fija e zez nuk ishte pe plage, por dika tronditse dhe misterioze, jo vetm n historin e mjeksis por pr do shkenc q ka n qendr njeriun. - Ah, o Trmet! T lutem trhiqe m fort. M fort. Fort. Po ndiej nj lehtsim madhor. Prekma ballin. Mu b akull, si guri i varrit tim. Dhe dshira pr vetvrasje mu tret, - klithte Rnia. Si ia trhoqi nja dy pash, Rnies iu ba gjaku qumsht dhe zgrdhihej si kal. Peri i qenies s tij ishte i pafund. - Miqsis ton t tmerrshme po i vjen fundi. Pa dyshim, ne do t`i hapim udh nj epoke t re, - i tha befas Rnia. - Qenka qartsia jo mjegulla, ajo q e mend njerin, - i tha doktori. - Natyrshmria dhe menduria nuk jan njlloj. - Ather, pse u martove? - Martesa ime do t jet nj bushtr mjaft idhnake, e cila do ta ruaj bukurfort mbretrin ton. Ndrkaq, lot t nxeht e t qart vareshin n ant e hundve t t dy burrave. Jo lot dhimbje e dyshimi. Rnia u knaq edhe m shum, kur Trmeti zuri nj pllumb dhe, pasi i lidhi n kmb fillin e perit q dilte nga balli i Rnies, e hodhi nga dritarja n fluturim drejt qiellit. Ndrsa kishin vn kmbt n supe t shoqishoqmit, ato ngazlleheshin me kurorzimin e fatit t tyre. Aty nga ora tre e nats, nga dhoma e iftit t ri, u dgjua nj krism e shurdht pushke, e cila u pasua fill nga disa t lehura qensh. Ndrsa flinte n hapsann e shtpis, Ema e dgjoi krismn si n pavetdije, dhe pr nj ast e mori si emblemn e nderimit t saj, por, aty pr aty u bind se merimangat dhe lakuriqt e nats nuk ia kishte trazuar kurrkush.

Adriatik doi
sori. - Me tjetrin, - u prgjigj profe- Si qenka pra, h? - Kush? - Vdekja pra? - Aha, qenka grua. M zhgndit t dielash m bien flokt? e pyeti Rnia. - Ktu nuk ka gj t pazakont, po ta krahasojm me rastin tim. Un jam i sigurt se kam krijuar perndin dhe nuk e mbaj mend se si. E tash, ajo, tall trapin me mua. Nuk thon kot; Rrite klysh se t ha qen. As se lisin e

jeu. Nuk duhet t ishte e till. Duhet t ishte burr. T paktn kshtu e kam imagjinuar gjithmon. Ema! - iu drejtua Ems. - Na lr vetm. Ose, ose m kthe n derr t egr, sepse ti, nuk je asgj m shum se nj gur i kalas s prvojave t mija. Ik! Nuk dua ta shohsh shpirtin tim q del si ketri nga zgavra e lisit. Ema, e fantaksur dhe e huaj plotsisht, ngjante si plhur merimange. Sakaq, hija e saj lvizi dhe u zhduk. Ndonse doktori e mbylli dern me shul, Rnia akoma fliste ultazi dhe i frikuar. - Si sht e mundur q ve n

shqyen pyka e vet. T ta rrfej ndrrn kur un isha tren? - Jo. Mirpo, tu desh me rras veten n telashe q krijove? pyeti Rnia. - Vetmia, vetmia miku im. T dy palt, si njerzit ashtu dhe perndia nuk rrin pa njri-tjetrin. A ka gj shpirtrore dhe njerzore n biznes? Megjithse n fillim e kisha nisur me pavetdije, pastaj kot pr pordh. Mandej, nuk do ta duroja m vetmin. Ndihesha brav e mbyllur, madje edhe pa vend elsi. Nuk pajtohesha absolutisht me iden se, n vrapimin jetsor, gjithsecili t jet i pari dhe i fundit,

E Diel 05 Prill

Drita 15

E R L A S H E H U NJ PIKTORE E TALENTUAR SHQIPTARE N AMERIK nga ROzI THEOHARI

Nj flamur amerikan i prmasave t mdha n nj piktur murale n salln e madhe t palestrs s Collins Middle School t Salemit, Mass, duket sikur lviz e valvitet vazhdimisht n er. Kt simbol t kombit amerikan e ka pikturuar dora e 14-vjeares shqiptare Erla Shehu, kur ajo ishte nxnse e ksaj shkolle. Pran meje qndron piktorja e talentuar shqiptaro-amerikane Erla Shehu, duke m treguar nj artikull t gazets s Salemit, 25 gusht 2000, me titull Vajza shqiptare prdor artin pr t treguar dashurin e saj pr SHBA. Nn titullin sht vendosur fotografia ku shpaloset flamuri valvits bardh-kuq e blu, m posht nj shkall druri dykrahshe dhe piktorja e vogl shqiptare. Erla, nj vajz simpatike, me nj trup thin elegant, me nj fytyr t hijshme e dy sy t mdhenj, t zinj e tepr shprehs, kujton vitin e par kur erdhi nga Shqipria n Amerik dhe krejt jetn e saj artistike. Prej shtatorit 2004 deri n pranver t 2008-s Erla ndoqi studimet n Massausetts College of Art and Design, n Boston. Erdhi koha q shqiptarja e talentuar dhe e suksesshme tashm t studionte mjeshtrit e pikturs dhe veprat e artit t madh n t kaluarn, t cilat ndikuan pa mas n punn dhe talentin e saj Un besoj se do artist ka pr detyr t studioj shum mjeshtr t penelit dhe shkolla t stileve t ndryshme t pikturimit.- thot Erla. Ajo studioi impresionizmin, ekspresionizmin abstrakt, realizmin, kubizmin, romantizmin, prerafaelizmin e t tjer. Un msova shum nga t gjith mjeshtrit,- vijon ajo,- nga Pikaso msova pr dritn pozitive e negative, aq mir sa dhe pr perspektivn dhe dekonstruksionin. Nga Rubensi dhe Moneti msova forcn e ngjyrave, nga John Singer Sergeant msova realizmin dhe teksturn Ajo adhuron Paul Klee, i cili thot: Arti nuk riprodhon at ka ju shikoni, por ju bn ju t shikoni! Erla, me krkesa t rrepta, ndrronte q nj dit t bhej artiste e denj. Ajo nuk e dinte far rrug do t ndiqte, por e dinte se ishte e talentuar dhe kishte pasion dhe synim q nj dit t arrinte t plotsonte dshirat dhe ndrratAjo kujton me nostalgji se si, qysh e vogl, pas lapsit filloi t vizatonte edhe me lapistula (crayola markers), t cilat ishin t shtrenjta e ajo nuk mundej ti blinte gjithnj Sot, piktorja nga Tirana nuk i ka m kto vshtirsi. Asaj nuk i mungon asgj, as bojrat, as vullneti, as aftsit e as profesionalizmi. Stili i saj evoluon vazhdimisht... E mbushur plot ide, ndjenja e dashuri pr artin, piktorja e re pohon se t pikturosh sht nj rrug e pabesueshme komunikimi, sht gjuha artistike dhe mnyra se si njerzit komunikojn njri me tjetrin. Ky ka qn gjithnj frymzimi i saj i madh pr vizatimet bardh e zi dhe pr pikturn me ngjyraMe pikturn time dshiroj t tregoj nj histori, kshtu un pikturoj e jap nj expression (shprehje t mendimit), e bj trupin njerzor t flas, jap karakterin e tij, por gjithnj, e le dern hapur pr interpretimin personal t vizitoritUn synoj q shikuesi t ket lidhje t ndrsjellta me pikturn time, duke krijuar nj marrdhnie subjekt-objektGjat ekspozitave t tablove t mia mua m plqen kur vizitort afrohen e m pyesin pr kuptimin e pikturs, t ndonj fragmenti apo t nj detaji t caktuar. Kjo i fut ata n meditim dhe un ndiej knaqsi estetike nga ky reagim. MIM T ARGJENDT N EKSPOZITN E BOSTON GLOBE Gazeta Boston Globe organizoi n rang shteti nj ekspozit pikture me t gjitha shkollat e mesme t Massausettsit. Pjesmarrja ishte jashtzakonisht e madhe dhe mund t ken qen m shum se 1000 punime nga gjini t ndryshme t pikturs dhe t skulpurs. N kt ekspozit Erla fitoi mimin e dyt, Silver Key n kategorin bardhezi. Pr Erln ky ishte nj suksese i madh dhe mund t themi q u b nj nxitje pr t, pr t punuar m shum e pr t ndjekur rrugn e vshtir dhe t bukur t artit t pikturs. Emocionues ishte dhe vlersimi i marrjes s mimit n nj ceremoni q u organizua nga bashkia e qytetit t Beverlit, ku ajo jeton sot. Ishte nj ceremoni serioze, ku merrnin pjes kryetari dhe punonjsit e bashkis. Pasi u kndua himni kombtar amerikan dhe u ngrit flamuri amerikan, mes duartrokitjesh, Erla u prgzua nga autoritetet e bashkis sepse kishte nderuar qytetin e Beverlit dhe shkolln e mesme. Piktorja shqiptare tregon me emocion pr ditn e ceremonisKryetari i bashkis s Beverlit, MA, m ofroi ta blinte kt piktur q ta varte n murin e zyrs s tij. Ky propozim, si mund t prfytyrohet, ishte nj nder pr mua, por un n at koh isha e dashuruar dhe e lidhur shum me at cop arti, - thot ajo. Duke par koleksionin e pikturave t punuara gjat viteve t studimit n Massausetts College of Art and Design, befasohesh nga tablot magjepsse: Zonjat pin aj, Pylli lakuriq, Frutat e pjekura, Zonja me kone, Jet, Ledi lexon letr dashurie, Fluturat, Dashuroj poezin e t tjera. N kto kompozime elementet piktorike, pikvshtrimet, kombinimi e shkrirja e ngjyrave dhe loja me dritn t shkaktojn nj ndjenj drithruese. Piktura e Erls rrezaton energji. Metafora e penelit t saj bashkon formn me prmbajtjen, i jep rrug narracionit, duke zbuluar me delikates idet dhe subjektet. Tablot e artistes reflektojn metaforn e jets, mbuluar nga nj vel i holl e transparent, ndrthurur pazgjidhshmrisht me damart e jets. Shfletoj gazetat lokale t Bostonit ku jan botuar artikuj vlersues pr talentin dhe veprimtarin e piktores shqiptare. Gazeta e Beverlit, MA, ndr t tjera shkruan: Nj person kaq i admirueshm dhe i shoqrueshm, Erla Shehu po plotson me sukses planet dhe qllimet e saj artistike, e pajisur me nj talent t jashtzakonshm, q rrall e gjen mes studentve M posht radhiten mimet e shumta q ajo ka fituar. Beverly, MA, sht qyteti ku Erla jeton bashk me prindrit, sht vendi ku ajo u kualifikua me sukses n Montserrat College of Art Beverly, MA, sht komuniteti q i njeh m mir e i vlerson pikturat e saj n ekspozita e n media. Lexoj rezymen e saj t pasur me emra shkollash kualifikimi e prfitimi prvojash profesionale. Shum her Free lance work bashkpuntore e jashtme e shtypit dhe botimeve jo vetm n Massausetts, por dhe n shtete t tjera t USA. Pjesmarrse n ekspozita t pikturs n Starbuck Cofee, Beverly, m 2009; n Barnes & Noble Booksellers Peabody, MA, m 2009; n The Gallery Della-Piana, Little Gems n Venham, MA m 2008; n Degree Project Shou, Mass Art n Boston m 2008; n Portfolio Open House, Mass Art n Boston m 2008; n All School Show, Mass Art, n Boston m 2005 e n dhjetra ekspozita t tjera t Massausettsit. T panumrta jan edhe mimet q ka fituar, duke prmendur mes t tjerash, mimin Stephen Phillips, me t cilin fitoi nj burs prej 12.000 dollarsh, m 2008. M 2007 fitoi mimin Calvin Burnett Award nga Mass Art Faculty Design Department. M 2004 fitoi 1st Place nga Theater Company. M 2004 fitoi Silver Key dhe Portofolio Nominee nga gazeta The Boston Globe Schoolastic Art Awards. M 2004 fitoi Special Congressional Recognition, Massausetts 6th Congressional Art Competition, pasuar nga shum mime t tjera, t fituara qysh n vitin e par t mbrritjes n Amerik. Piktorja shqiptare sht antare e Museum of Fine Arts n Boston. Erla sht vlersuar gjithashtu nga media si mjeshtre e forms dydimensionale q prdor ngjyrat e ujit, ngjyrat e vajit, lapsat me ngjyr, grafitin, akrilikun, kanvasin, pikturimin mural, median digitale etj. E pyes pr planet e saj. Si n nj metafor artistike, kur zbriti nga flamuri, ashtu i ngjan dhe tani, duke vshtruar mes perspektivs, tablon e madhe t punimeve t saj skicuar n plhurn transparente t s ardhmes. Ajo punon parttime (me orar jo t plot) pr bissnes office n Mass.College of Art and Design n Boston, n kolegjin ku prfundoi studimet dhe pjesn m t madhe t kohs e kalon n shtpi duke pikturuar e ilustruar me t dy duartPlanet e mia?... S pari, observimikrijimiilustrimi! n unitet edhe me idet filozofike, si kam vepruar deri taniS dyti, dshira pr t vizituar Shqiprin e pr t hapur nj ekspozit vetjake n Tiran, duke prfshir edhe kompozime me peizazhe nga natyra e bukur e atdheut tim-prfundon ajo. Erla sht nj dhurat pr prindrit, pr motrn Lorina; sht nj dhurat pr diasporn shqiptaro-amerikane, pr komunitetin amerikan, e m tej, pr vendlindjen e saj.

pyes Erln se far i plqen m tepr t pikturoj. do gj!, sht prgjigja e saj,do gj q lidhet me imagjinatn. Asaj i plqen t pikturoj n park, n zoopark, n pozime modelesh, n familje, n sfiladn e mods, n party e ceremoni t ndryshme, n klasat e shkolls, etj. Ajo kujton kohn kur konkurronte n ekspozitat e fillimit: Nj bot e bashkuar rreth artit, Fmijt pr demokracin, Rainbow(Ylberi), Shoqria e par mes syrit t fmijve, Dita e nesrme etj. Fytyrave t karaktereve t mi u jap m shum saktsi nga sa paraqiten n realitet, pr t arritur atje ku vizitori t thot: Ja nj fytyr q tregon nj histori dhe shrben si nj dritare e shpirtit. Athere un filloj nj punim tjetr, t ri. N veprimtarin e saj krijuese, vrehet prirja pr t pikturuar njerz t bukur e t hijshm, veanrisht subjekte gra. Kjo, mbase, lidhet edhe me bukurin e fytyrs s saj dhe me nj hollsi: kur ishte nxnse n shkolln e Tirans, fitoi kurorn e mis-it gjat nj konkursi bukurieErla i krijon grat me nj shtat t gjat, t holla, gra elegante, duke u shtuar edhe pak arroganc, pr ti par ato n nj drit m t arrir t mundshme do grua interesohet gjithnj t duket e hijshme, por bukuria e vrtet e nj gruaje, -thot Erla,- vjen nga brendsia, nga zemra e shpirti i sajJa far jam e interesuar t kap nga nj pozim modeli!Pr mua, do grua sht e bukur!

16 Drita

E Diel 05 Prill

Gazeta DRITA del dy her n muaj. Drejtimi: Alban Kardashi

Pr pajtime kontaktoni me redaksine n adresen elekronike redaksia@artistet.org

Kryeredaktor Granit Zela Redaktore Elona Malosmani

Kontakti: redaksia@artistet.org kryeredaktori@artistet.org

Gazeta DRITA letraro-kulturore

Uniformat, gradat, shenjat dhe dekoracionet q mbahen nga ushtarakt e forcave t armatosura t Republiks s Shqiperis. Me kto uniforma ceremoniale forcat e armatosura hyn n NATO. Ato jan vepr dhe krijimtari e Z. Bujar KARDASHI. Jan miratuar me v.k.m Nr. 124 Dt. 04/03/2004