Viti 126 i botimit Gazeta DRITA del dy her n muaj. Pr pajtime kontaktoni me redaksin n adresn elekronike redaksia@artistet.

org Drejtimi: Alban Kardashi Kryeredaktor Granit Zela

Tiran, 08 Mars 2009

Nr. 10

Gazeta DRITA pr dije dhe kultur Botohet si organ i pavarur i shoqats Shoqria e Artisteve t Rinj Modern Sh.A.R.M
Kontakti: redaksia@artistet.org kryeredaktori@artistet.org

Dhe DRITA e DITuRIs PRPARA Do T nA shPjeR

50 lek

Punoni pr veten tuaj In MeMorIaM DrItan ela: prkthyesI Me flatra nga granIt Zela *** nuDoja e paDukshMe ....................Fq.2 futurIZMI n 100 vjetorIn e ManIfestIt *** askush sMunD t vDes n gjIrIn e saj nga Suzana ziSi ....................fq.3

LEXO!

Mos pr bot e pr t huaj paDr anton harapI ....................Fq.7

Gzuar

MahMouD DarWICh poeZI toka na rrI ngusht ....................Fq.8 kujtIM DashI BorgjeZ, BIle MIkroBorgjeZ! ....................Fq.9 nDue ukaj letrsIa shqIpe sot ....................Fq.10 nIkollaI stojanov trupI (tregIM) ....................Fq.11

Suzana ziSi

RAPsoDI I ToKs Dhe jeTs shQIPTARe

....................Fq.4

FLeT ALI AsLLAnI

7-8 Marsin
adrian Christian kyyku t flassh sot hapur pr letrat shqi pe T flassh sot me vrtetsi dhe hapur pr letrat shqipe sht pakashum njlloj si t flisje pr liri t kulluar n koh t tiranis. N thelb ndryshon vetm burgu, t cilin nuk e bn m autori, por librat e tij. Ligji i t knduarit n kor sht ende n fuqi. Mirpo gjakrat vazhdimisht t nxehur dshmojn se ne e duam dshprimisht veten, t vrtetn, letrsin dhe sidomos lavdin e ksaj t fundit. E meq prgjithsimet jan shpesh t dmshme dhe t padrejta, mendoj q secilit i shkon m pr shtat t paraqit prvojn vetjake. vijon n faqen 6 frDrIC BeIgBeDer vDekja e nj shkrIMtarI *** jet qenI Burhan kukelI Dr. MoIkoM Zeqo jeta Dhe kujtesa poetIke sI rIkrIjIM I saj

Istref haxhIllarI paralele q prIten n lIBrIn e BashkIM shehut ....................Fq.12

alIsa velaj ajrI I kryqZIMIt t aZeM qaZIMIt ....................Fq.14 MerIta toIla veshja popullore Dhe nDIkIMI I saj n MoD ....................Fq.15 epika e yjeve t mngjesit piktur e edison gjergos ....................Fq.16

ZyhDI Morava poeZI pr nj grua ....................fq.4

n faqen 13

n faqen 14

Gazeta DRITA

Pr reklama kontaktoni n adresn e posts elektronike

Gazeta DRITA

2 Drita
N hartn e letrsis shtohen vazhdimisht shenjat letrare, shfaqen qytete, emra njerzish t rndsishm pr historin e popujve apo t panjohur pr ndrgjegjen e bots. N hartn letrare shfaqen e zhduken pareshtur emra njerzish real apo t trilluar, emra shtetesh q kan ekzistuar apo t shpikur. Harta e letrsis riformatohet do ast q shkruajn shkrimtart, pas botimit t do libri, do vit teksa koha tharr duke i kthyer n humbelln e vet ato shenja e simbole q nuk e fitojn duelin me kohn. N hartn e letrsis shqipe sht shfaqur si nj ajsberg q lundron n detin e dhimbjes duke u prplasur rndshm n brigjet e kujtimeve emri i prkthyesit Dritan ela. Ka ndodhur kjo nprmjet prkthimeve t magjishme, n nj udhtim t gjat drejt lexuesit shqiptar derisa ndali udhtimin e vet duke ia ln amanetin e tij librit t t atit Zija ela Pr dashurin shkruhet pas vdekjes. Si nj britm e heshtur; si mall i premtuar s lashti, si zatetje ball pr ball me vdekjen, si himn dashurie pr jetn, si jehon e pafund e dhimbjes, si kallzim i pshpritur pr brezat, si klithm drejtuar njerzimit, si prmendore q ngrihet n honet e kujtess pr tu lartsuar pr tej zgripit t harrimit qndron libri i dashuris s Zija els shkruar pas mortit t t birit. Kur lexon librin pr Dritan eln, ke nevoj q pas do kreu t pushosh pak, si pr t tretur makthin q frymon pazshm, pasi rrfimi t nguros pakengapak, si n nj anestezi e pamshirshme. Shum her ky rrfim merr prmasn e gojdhanave, ngjarja rrok t prtejjetshmen, duke shprehur ksisoj vet t pashpreshmen ndrkoh q bukuria e gjuhs sht kundrpesh e dhimbjes s rrethanave dhe pavarsisht nga bukuria e gjuhs dhimbja vazhdon t mbetet e njjt.

E Diel 08 Mars

In Memoriam Dritan ela: prkthyesi me flatra

Emri i Dritan els, sht pjes e harts s letrsis shqipe jo vetm sepse libri i t atit nuk sht kurrgj m shum pos nj prmendoreje artistike q e bn t prjetshm kujtimin e tij, por, sepse prkthimet e tij nga letrsia italiane kan br q prej librit t par ku emri i tij nuk Poradeci, Kokona, Caci, Kuteli, Vrioni, Shvarc. E themi kt pa m t voglin dyshim se sht ndr ta si i barabart prball dashuris pr gjuhn shqipe. Dritan ela, dashuruesi i madh i Fjals, t till e pati fatin, t rendte lart e posht npr katet e Ferrit, n nj spital t

shkruhej tani t shkruhet qysh n ballin si nj grishje pr lexuesin drejt gjuhs s magjishme t qmtuar mjeshtrisht prej prkthyesit. N kt mars q para dy vjetsh pr Dritan eln ishte Marsi i Lufts, adhuruesit e letrsis s prbotshme ia kan borxh nj prshpirtje sa her q syt t kapin e ballinat e librave t prkthyer prej tij. Dritani ishte vazhdues i denj i tradits m t mor n fushn e prkthimit q njeh emra t till si Noli, Luarasi,

Parms, rendje e cila u b e qiellt ato dit t ftohta marsi, duke prballur me dyluftimin final me vdekjen, n m t mbramin ast, me dinjitetin lartsues t shpirtit ndrrimtar, gjersa shpirti iu nis pr n Parajs, pr ta br t plot shenjtrin e ndrrs. do her pas ikjes s trisht t nj artisti, takimet prkujtuese t miqve, shkrimet e tyre n prvjetore vetm rrallohen ndrsa ikje t tjera t trishta lajmrohen nga kumtet e prjetshme t vdekjes.

Porse n rastin e Dritan els harresa e humbet pushtetin e saj t pashpirt ngase anija q mbart kryepasionin e tij t jets, jetn dhe ndrrat e ktij prkthyesi me flatra q priku diellin e nj jete (ajme! gjysmjete) kushtuar letrsis sht prjetsuar me Fjaln. Nuk ka fjal q mund t zvendsoj dhimbjen pr t e as t shpreh ndonj kumt ngushllues nyjtuar prej vdektarsh pr ankthin, mallin, tragjedin, qndresn, fatalitetin dhe dashurin e prgjithjetshme pos vet thirrjeskamban q ushton n faqet e librit O atlet i jets, q e humbe betejn! Sa her q vdes nj njeri si ti, vdekja nuk ka mundur vetm individin, por tr njerzimin. Prkthime nga Dritan ela Vincenzo Sciascia Prrall lirie (Shtpia botuese Apolonia, 1992) Dino Buzzati: Gruaja me flatra (Shtpia botuese Naim Frashri, 1993) Dino Buzzati: Shkrettira e Tartarve (SHBL 1995, LETRAT 2002) Dino Buzzati: Nj dashuri (Shtpia botuese LETRAT, 2002) Suzana Tamaro: Thuaj zemrs po (Shtpia botuese abej, 1996) Carmine Abate: Shtegtimi i unazs (SHBL, 1994) Luigi Pirandello: Nj, asnj dhe njqindmij (Shtpia botuese Sejko, 2002) Luciano de Crescenzo: Dyshimi (Shtpia botuese Naim Frashri, 1998) Italo Calvino: Komikat kozmike (Shtpia botuese LETRAT, 2002) Alessandro Baricco: Mndafshi yt, zonj (Shtpia botuese LETRAT, 2003) Fiabe albanesi (Prralla shqiptare prkthim nga italishtja n shqip, 2005)

nga granit Zela

bukurin e kanonizuar. Abstraktim t forms ideale, mendimi kinez privilegjon iden e zhndrrimit, hua. Pr t ditur tao-n, kt lvizje t pareshtur aktualizimi e `aktualizimi t gjrave q bn xhiron e bots. Gjithashtu bukuria sht aksesor pr t gjykuar mbi vlern e nj vepre n Kin, n figurimin e personazheve si n at t peisazheve, e rndsishmja sht pr t transmetuar shpirtin, shuan shen: pr t br t shfaqet n gjirin e t dukshmes kt prmas t s padukshmes. Prej ku rndsia e boshllkut, q bn t qarkulloj frymn e jetsores. Lakuriqsia sht e kundrta e fluksit, sht pushimi, ndalja. Trupi njerzor pr kinezt, sht uniform: nj kok, nj trung, ca gjymtyr, asgj tjetr ve nj ante me nnt vrima. Kujt i vlen pr t`i riparaqitur? Paraplqejm t pikturojm nj shkmb, sepse nj shkmb ka fardo lloj forme. Prktheu: Anila Xhekaliu

Nga Fidias tek Lucian Frojdi, nudoja ka qen gjithmon e pranishme n artin perndimor. Ngaq nudoja sht e Bukura n vetvete. Ky koncept i modelit absolut na vjen nga ideja e forms (eidos) tek Platoni. Nudoja sht kristalizim i s Bukurs, nj ndalim mbi pamjen: mashkulli i ri, kouros n Antikitetin e lart grek, bukuria sht mashkullore -, e fiksuar tek riprtritja e tij e prjetshme. N artin kinez, nudoja nuk egziston. Me prjashtim t pikturs erotike, konsideruar si minorene. Atje, lakuriqsia nuk do t dij t lakmoj nj vend po aq qndror sa ai q z nudoja n Europ. Duke ndjekur punn e tij reflektuese mbi ndryshimin mes mendimit kinez dhe filozofis greke, Franois Jullien pyet mbi kt munges. Nse n Kinn e lasht, nuk pikturohen nudo, simbolet e thelbit t s Bukurs, ndodh ngaq jemi t ndryshm pr formn ideale. Franois Jullien, autor i Lakuriqsi e pamundshme, shkon m larg: Kinezt nuk interesohen pr esencn. Pyetja greke par exellence, themeluese e filozofis, ti

esti [far sht kjo?], nuk i shqetson. Dhe ai shton: Nudoja n Lindje s`ka asgj empirike. sht dika q mund

Nudoja e padukshme
ta ndrtojm me ndihmn e raportorit, kompasit, figurave, numrave, dhe q i drgon ides europiane modelimin:

E Diel 08 Mars

Drita 3

FUTURIZMI n 100 vjetorin e MANIFESTIT

Viti 2009 sht shpallur viti i prkujtimit t njrs prej ngjarjeve m t rndsishme n jetn e Europs n fillimet e shekullit t ri, 100 vjet m par. Veprimtarit do t jen nga m t shumtat q nga Italia, n Rusi, Gjermani, Franc, ku njihet me emrin Belle epoque, e vende t tjera. Do t ket ekspozit nga data 5 shkurt deri n 7 qershor n Pallatin Mbretror n Milano, n Rom n residencn e Presidentit dhe n Paris. Ka nj projekt Futurizmi 100 n tre ekspozita n Itali, Gjermani, Rusi nga data 17 janar deri n 7 qershor. N Itali u prurua m datn 20 shkurt nj nga nismat m t rndsishme t realizuara me rastin e 100 vjetorit t Futurizmit. Manifesti i par i Filipo Tomazo Marinetit i botuar n faqet e para t Le Figaro-s m 20 shkurt 1909, i ngjau nj shprthimi t fuqishm n sfondin e nj Italie fshatare dhe analfabete, nj Italie q n elementt intelektual ishte ende e shurdht mes gjallris s nj kulture romantike e von dhe e viteve 800. Shpejtsi, dinamizm, veprim, modernizm, miti i makins dhe i progresit, bashk me prbuzjen pr traditat dhe akademizmin, jan vlerat e reja n themel t thirrjes futuriste q ngrihet pr rinovimin e shoqris italiane dhe fundin e ideologjive, duke i besuar, si arm beteje, pikrisht mnyrave t veanta t Manifestit. Dinamizmi i kozmosit shfaqet tek parullat : gjithka lviz, vrapon, kthehet me shpejtsi. Nse m par shihej me dyshim, si parafashist, Futurizmi njihet si nj nga lvizjet e fuqishme t viteve 900. Pran Marinetit shfaqen edhe t tjer prkrahs q ia atribuojn lvizjes, n fillim e konceptuar si letrare, nj fizionomi konkrete t vetn artistike. Midis viteve 1910-1914 shohin dritn disa shkrime lucioni ku e gjith bota e artit dhe e kulthemelore si Manifesti i piktorve fu- turs ishte e stimuluar nga shum faktor turist, Manifesti i muzikantve futur- prcaktues : luftrat, transformimet shoist, Manifesti i skulpturs futuriste dhe qrore t popujve, ndryshimet e mdha ai i arkitekturs futuriste. Proklamimet politike, zbulimet e mdha teknologjike e Marinetit dhe pasuesve ndiqen me nj dhe t komunikimit, radioja, aeroplaintensitet n nt t gjith rritje deri n faktort q prurjen me arrijn t gjuh tipike ndr yshojn dhe shpirt pokrejtsisht lemik therrs perceptimet do aspekt t e distancave jets qytetare dhe kohs dhe forme t duke i afruar shprehjes armes tyre tistike : nga kontinenromani tek tet. Shekulli teatri, nga poi 20-t ishte ezia tek danci, msymur nga nga fotogranj er e re q fia tek arkisillte brenda tektura, nga qnies njerkinemaja tek zore nj remoda, nga raalitet t ri : dioja tek linshpejtsin. jat e veshjeve, Zinxhirrat e nga politika Filippo Tommaso Marinetti prodhimit tek koncepti s h ku r to n i n i gruas dhe i kohn e prodashuris, duke u ndalur tek nj doku- dhimit, makinat shtoheshin do dit, ment mbi nj hipotez ekstreme t nj rrugt po mbusheshin me drita artiRikonstruksioni Futurist t Universit. ficiale dhe vihej re nj ndjenj e re fuNj letrsi e pafund pr przgjedhje nga turiste dhe shpejtsia n koh pr proku doln 100 manifeste pr ekspozitn, dhim apo mbrritje n destinacion si si 100 vitet q kan kaluar nga 1909. Nj n hapsira q mund t prshkoheshin, udhtim i gjat 35 vjear pr t rijetuar qoft edhe n mundsit e reja t kokonceptin artistik, kulturor dhe social t munikimit. Marineti ishte nj poet dhe nj vendi n transformim t shpejt dhe botues q e botoi manifestin m datn t pandashm. 5 shkurt 1909 n gazetn e Emiljas. Disa Futurizmi lindi n nj periudh faze evo- dit m von mori fam ndrkombtare n Franc. N Milano Manifesti teknik i pikturs futuriste fut rregulla t reja : heqje t imazhit tradicional n favor t nj vizioni simultan pr t shprehur dinamizmin e sendeve. Futurizmi i dyt u nda n 2 faza nga viti 1918-1928 dhe u lidh fort me kulturn postkubiste, e dyta nga 1929-1938 dhe shum e lidhur me Surrealizmin. Nj faz e tret Futurizmi i tret solli epilogun e vet futurizmit. Lidhjet mes Futurizmit dhe fashizmit nuk pranohen, por dhuna e skajshme e ktij manifesti mund t ndihmoj pr t shpjeguar prse fashizmi pati mundsi t prdor me sukses stilin e tij dhe aspektin tipik nacionalist. Marineti lindi dhe jetoi disa koh n Egjipt. Dashuria pr letrsin i lind q n vitet e kolegjit ku formon edhe revistn e tij t par shkollore Papirus, por u ndesh me jezuitt, sepse futi n shkoll romanet e Zolas. Shkon n Paris ku mbaroi shkolln e mesme dhe ku preku realisht jetn e nj qyteti mondan dhe t dgjuar t asaj kohe. Kthehet n Itali dhe studion drejtsi n Pavia. Pas fatkeqsive familjare, braktisi jurisprudencn pr tiu dedikuar prirjes letrare. Nga ky moment nuk pushoi s eksperimentuar letrsin n t gjitha gjinit e saj poezi, tregime, teatr. Poezit e para jan n gjuhn franceze. Krijoi vargje t lira t llojit simbolist dhe liberty nn ndikimin e Malarmes dhe DAnuncios. Marrdhniet me DAnuncion jan dyvlershe. N skenn pariziane shihen si rival, por suksesi i DAnuncios e errson at t Marinetit. Prodhimtaria e tij dallohet nga danuncianja nga shijet pr groteskun dhe frikn. Prgatiti: Arjan KALLO

ASKUSh SMUND T vDES N GjIRIN E SAj

Kish ndrruar gjith jetn pr nj cop tok. Por, duhej t vinte dita. Dhe dita erdhi. U b pronar. Dilte q me nat dhe me sy t prlotur e vshtronte. I shmbllente me nj foshnj t njom, t mbl. E punoi, e plehroi. Vlaga e saj, e joshi aq sa e prfytyroi veten si nj copz t saj. Dhe ja, nj dit, bimt eln. Ai u lumturua aq shum, sa humbi ndjenjat. Kur u ngrit, ndjeu n trup ngrohtsin e saj, ndjeu n ball vesn e saj. Nj drithrim e prshkoi t trin dhe mendoi se dhe kuptoi se midis tij dhe toks, ishte krijuar nj lidhje e fuqishme. Prodhimi erdhi i mbar. Vit pas viti, toka zbukurohej. Vit pas viti, ajo e shtonte prodhimin e saj. Ai u pasurua. do dit, shkonte atje, dhe i falej. N jet, ai i ishte falur vetm asaj. Por edhe ajo, ndrinte kur i zoti i afrohej. Bimt harliseshin. Aroma e kndshme e dheut drithronte shpirtin e tij. Por, nj dit ai u lodh. Vendosi t mos e mbillte m. Shkonte tek ajo do dit, e prshndeste, e ledhatonte, dhe pastaj argtohej duke prishur npr kazino parat e fituara prej saj. N mesnat, i dehur, i falej, i falej! Duke iu marr kmbt, shkonte n shtpi. Nuk e mbolli, por si pr udi ajo eli ca bimza shum t shndetshme e dha nj prodhim t mbar. Ai u befasua dhe mendoi, se toka skish m nevoj pr zot. Ajo ish vet zonj. Ajo, toka e tij e pabindur. Kur u afrua sezoni i mbjelljeve, ai e sprkati me nj helm t veant, sepse ajo e ruante farn brenda vetes nga prodhimi i nj viti m par. Por prsri fara mbiu e shndetshme. Ai u trbua, megjithat toka shklqente kur shihte t zotin e saj. Sa e paturpshme, mendoi ai. Mori nj sopat dhe i preu bimt. Ndezi me to nj zjarr t madh. Nj zjarr q nxirrte nj tym t zi e ulrinte nga dhimbja e mijra jetve q smundn t lulzonin. Por, pr udi, t nesrmen nuk gjeti asnj gjurm t zjarrit. Toka, krenare, lshoi nj duhm t ftoht sapo pa t zotin. sht apo ssht imja kjo? - mendoi. Filloi t studionte literatur dhe t rendte nga nj magjistar tek tjetri. Por, mnyrat e sofistikuara dhe magjit nuk mundn ta shprishnin natyrn.

Suzana zisi, u lind n Vlor (1967). U diplomua pr Gjuh dhe Letrsi Shqipe n Universitetin e Elbasanit n vitin 1990. nga viti 1990 deri n vitin 2000 botoi krijimet n faqet e gazetave letrare t kohs. N vitin 2004 botoi vllimin e par poetik E bardha sht pak. Libri u prit mir nga kritika dhe lexuesit. Ai u przgjodh ndr 5 vllimet poetike m t mira nga Juria e Konkursit Kombtar Penda e art n vitin 2005. N vitin 2006, botoi vllimin e dyt poetik imazhet kan ftoht me parathnie t kritikut dhe studiuesit t mirnjohur kosovar, Agim Vinca. an duke pritur radhn e botimit disa libra t tjer: nj roman, nj vllim poetik dhe dy prmbledhje me proza t shkurtra.

Toka prsri lshoi ca bimza t vogla t cilat hodhn shtat dhe u mbushn me lule t zeza. Pra, ajo mbajti zi pr mohimin e pjelloris, mohimin e jets. Kur i pa, ai ulriu si ujk i trbuar e u mbyll n shtpi. Tashm, nuk e ngrohte m asgj. Ftohtsia e saj po e onte drejt vdekjes. U mendua, u mendua gjat. Dhe u bind se ishte fajtor. Ishte dhe sishte, sepse dhe ajo kish faj. Megjithat, vendosi ti falej. U nis ashtu zbathur, npr nat. Iu prgjunj asaj, ashtu si mund ti prgjunjej vetm Krishtit po t zbriste n tok. Por ajo se fali. Lulet e zeza fshfrinin nga era e ftoht q buronte nga thellsit e saj. Ai qau, iu lut, por toka e vetndjer pr drejtsin e saj, nuk e fali. Edhe sot e ksaj dite ai vazhdon t qaj. Kur ndjen se po e ln forcat, glltit disa lule t zeza sa pr t mbajtur frymn gjall dhe vazhdon t lutet. Megjithse ajo sht e ftoht akull, ai ndjen se brenda saj dika lviz. Si statuj e qndress, ai i lutet toks s tij t shtrenjt, ledhaton t dashurn, puth shpirtin, urdhron skllaven, godet armiken! Sido q t jet, ajo sht prona e tij, e dashura, dhe askush ve tij ska t drejt t vdes n gjirin e saj!

4 Drita

RAPsoDI I ToKs Dhe jeTs shQIPTARe

Nga Intervistat e gazets Tomorimarr nga Jani Lili m shkurt (1942, fq. 3) t dal nga shpirti i popullit, nga jeta e gjall. Nuk e ndaj Artin n aksioma, kur them kt; themn m prpara nga t gjitha e ndjen vet artisti, krijonjsi, porn vnd q ta bj vetm pr veten e tij, kt prekje artistike i shfaq dhe ndjenjat e tija i dorzon n popull. Me qn se ai i ndjen dhe preket, doemthn knaq shpirtin e vet artistic, ather pse shkruan? Pr veten? Le ti mbaj n sirtar t pabotuara. Arti sht art kur sht i zoti t na sjell n botn e tij, kur na prek, por nuk do t thot se duhet t jet i pakuptuarshm, ose i thell dhe i errt me zor. artin, ather do t thot q qytetrimi i tyre sht i prcipt. Dhe ktu duke folur pr qytetrimin, kuptojm t gjitha ato cilsit karakteristike t nj grupi njerzish q e shquan dhe e lartson mbi popullin. lidhur me zakonet tona;
Ditn e mrkur, posa q ra drit, nusja n qillar, po bn gurabit, llrat i prveshi dhe nj fut e ngjeshi. i-u dukn dy gropa, n faqe kur qeshi!

FLeT ALI AsLLAnI

E Diel 08 Mars

-Kshtu-shtoj un-munt t dashurosh m tepr nj fmi nga nj statuj dhe nqoftse sheh statujn t bjer mbi fmin, do vraposh ta shptosh dhe do lsh statujn t bhet copa, qoft edhe nj kryevepr. N hanko halla cilin tip kndoni, ciln epok? (Presim t shpjegohet vet krijonjsui dhe jo se nuk e kuptojm qllimin e veprs s ditur t Asllanit). -Atje sht nj jet q perndon, jeta jon e posakaluar n pamjet e saj m karakteristike. Hanko Halla kur kritikon vajzn shqiptare, i flet me nj mprehtsi dhe hollsi t madhe, kshtu q i plqejn dhe atyreve q e dgjojn. Kndon kryelartsin e gruas shqiptare. Pastaj ktu prshkruhet jeta modeste e shqiptarit q ndjen dhe flet pr tokn e tij. Dhe sa mbi pjesn e Vajzs Shqiptare, vetkuptohet se bhet fjal mbi vajzn ton, mbi at vajzn q shum pak e njohim. sht nj portret i cilsirave dhe i bukuris s saj t shquar.
do t mira kemi Un jam nj arbresh rroj ktu n rrza Nj gjak e nj gjuh kemi me thllza Pllumb e sorkadhe jemi far e fis Kemi dhe shqiponjn gjyshen e shtpis

Prgjithsisht n kngt e mija kam dashur t kndoj traditat kombtare, burrrin ton, bukurin e vndit dhe mbi kto dhuratn ton t madhe; vajzn shqiptare. Sigurisht n gjith kt prodhim poetik gjndet n t gjith llojet e tij:ka poezi epike, ka lirike, por n Hanko Halln zotron m tepr humorizmi, nj humorizm i thell dhe i holl. -Nga poezia e re? Skam asnj dyshim se e kndoni, se interesoheni. -Rinija jon ka nj dshir t madhe, nj zjar mund t themi, pr artin, por pjesa m e madhe zotrohet nga ndjenja shum t smurta, nga nj pesimizm t pajustifikuar. Jo, kto rnkime, kto vujatje q nuk mund t jen vese element t huaja nga rinija, duhet t largohen, duhet nj hov, nj diniosizam, nj gjallri pr t stolisur jetn. Tu qesh buza. Pastaj, do tishte m mir q rinija t vazhdoj t shkruaj, por edhe: m shum t kndoj. -Por kemi nj rini m t pjekur, nga ajo q kujtoni ju. jan disa emra q kan formuar veten dhe kan gjetur rrugn e tyre t vrtet artistike. Pr kta e kam fjaln. -Nuk do tju them emra. Kta q thoni ju jan t ditur. Por kta jan nj shpres shum e madhe pr letrsin ton. Pastaj kan nj vepr q tani, nj vepr t konsideruar. -N proz kini shkruar gj? -Proz nuk shkruaj. Skam provuar veten. Kma dyzet vjet tani q merrem vetm me poezin. Poeti sht si gur i strallit. Zjari i tij nuk mbarohet kurr. Poeti heq, rnkon, qesh, digjet e djeg, por zjari i tia nuk mbaron. -vjershat e tuaja i kini t shprndara, kshtu q lexonjsi nuk sht kollaj tI shijoj dhe ti gjej. Pse nuk i botoni n volum? Kam mjaft vjersha, dhe shpresoj q s shpejti do t botoj nj pjes nga kto n nj libr. ..Do tisha shum i knaqur po t kisha kujtes t fort. Tham shum gjra, biseduam mbi shum probleme artistike, dhe tani ndjej se nj pjes shum t vogk munda ta ruaj n kujtes. Lre poetin n qetsin e mbl poetike, i cili sht i zoti ta krijoj kudo q t jet. Nj atmosfer e qet, nj bibliotek, nj ngrohtsi e shnjt familjare. Dhe n mes t gjtihvet, dhe mbi t gjitha poeti, djali i math i jets son, si sht do artist i vrtet.

Ali Asllani sht poeti q u lidh ngusht me tokn dhe Jetn Shqiptare. Nuk kndon vetm se ndjen jetn e brendshme t artistit t vrtet, por sepse ndjen thell shpirtin e poppullit ton me gjith dshirat e llaftaret e tij. Poeti i jets, i realitetit, poeti i natyrs shqiptare. sht piktori i gjall i jets s kaluar, dhe jo artisti imitonjs i faktevett, por poeti q lartsoi jetn ton n ideal. . Nuk niset nga ndra, por nga realiteti, t cilin e zbukuron dhe na e paraqet n gjallrin e tij plastike, si nj ndr t art, t dalur nga thelbi i s vrtets. Prqafoi me dashuri shpirtin e pasur shqiptar, u mundua bashk me t, u gzua dhe qau si njeri i vrtet. Munt t themi pa frik prgenjshtrimi se sht poeti i jets, n kutpimin e thell t fjals. Hym kollaj n themn ton. Nuk sht nevoj pr prpjekje dhe zgjuarsi gazetareske. Nuk sjell nonj kundrshtim pr intervist. Nuk fsheh veten. sht poeti q po ti hapsh bisedn, e vazhdon vet me pasion t thell. -Arti n shrbim t popullit, n shrbim tAtdheut. Vjersha duhet t thot dika, t ket nj ideal brnda saj, e q t mundet ta thot mir at q mbyll, duhet

M vjen tani ndrmnd nj kasiom artistike:Kemi nevoj pr nj gjuh q t flas si numurat pr t gjith njerzit. Kemi nevoj pr nj art q t prek t egrit dhe t qytetruart, t kulturuart dhe injorantt. Dhe poeti vazhdon bisedn: -Artistt e mdhenj si thot nj poet, jan t mrguar nga qielli ktu n tok, jan dhurat pr t gjtih botn. Arti i tr bots bashkohet n qllimin e tij t shnjt. Dhe q t kuptoj poppulli artin duhet q ky t jet i thjesht si sht e kthjellt nj vepr klasike. Artisti duhet t jet njeri m prpara. Arti del nga realiteti dhe zotsia e artistit qndron ktu: duhet t kaprcej realitetin me frymn e tij, duhet t nxjerr dhe t shfaq me intuitn e tij gjith at lndn e bukur q nuk e shquan dot nj njeri i thjesht. -sht n gjendje populli t kuptoj artin, artin e thjesht q del nga jeta e tij? Ktu nuk do t flasim pr poppullin analfabet, ose pr at q ska kapur kurr nj libr n jetn e tij. Kur shikon nj personalitet q ka t gjitha cilsirat pr t kutpuar bukurin, ose nj numr njerzish q nuk e kuptojn, q nuk e ndjejn

-Nuk sht nj bukuri q e gjjm n do popull tjetr; bukurija e vajzs son shoqrohet me ndjenja t thella tradicionale dhe burrrore. Nuk sht vajza q mbylle n narcizismn evropjane, sht nj bukuri me cilsirat e gjalla t racs son, shqiptare. Dashuron, por mbi t gjitha n gjakun e saj sjell detyrimet e historis s racs, s familjes:
A more vesh kush m ka qndisur sht drit e qiellit q m ka stolisur sht drit e diellit, sht drit e hns M shum nga t gjitha sht sisa e nns.

Njeh shum mir bukurin e saj, e ka pr mburje t pafshehur, dhe e shfaq vet. Por di shum mir se kujt i detyron kt bukuri t pashoqe. M shum nga t gjitha sht sisa e nns Vajza shqiptare dashuron e i ndjen t gjitha kto bukuri natyre, i prqafon dhe mbyll n zmrn e saj fisnik -Vjen pjesa e tret e trilogjis sime poetike. Dasma shqiptare. Ktu lartsohet rithmi poetik, dinamizmi i vajzs son, i

E Diel 08 Mars
TEK UN ERDHE Erdhe tek un e qeshur si qeshja, Si vjen hija pas vaps, Si vjen drita pas nats, Si shkon ujt drejt etjes, Si dshira drejt prekjes, T m largoje prej vdekjes 20 prill 2007 MIK I LARGT, I PANJOHUR Po vuan shum prej xhelozis, Mik i largt, i panjohur, Se je burr i bukuris, Dhe ke frik mos buz e sis, Mund tia puth un gruas tnde, Ln shpesh prej teje ftohur, Mik i largt, i panjohur. Trembesh ti, mos gruas tnde, Mik i largt, i panjohur, Mund ti jap nj pyll me ndrra, Mund tia puth buzt e mbla, Mund ti jap ti doj zmra, Zmra q i duhet ngrohur, Mik i largt, i panjohur. Nuk ndalet drita me nj der, Mik i largt, i panjohur, Smbahet mbyllur nj pranver, Ndaj, zbraz brengn dhe pi ver, T gzohesh dhe njher, E tmos ndihesh m i lodhur, Mik i largt, i panjohur. Gruaja jote st ka faj, Mik i largt, i panjohur, Sot e mot e pasktaj, Do ti puth buzt e saj, N ata gjinj do qesh, do qaj, Vazhdimisht dhe i pangopur, Mik i largt, i panjohur. Ndaj pi ver, qetso veten, Dhe kuptoje t vrtetn: Ksaj bote, tr jetn, Si t rinjt dhe t vjetrit, Puthin grat e njri-tjetrit Kor, 3 qershor 2006 PR NJ GRUA

Drita 5
M lemeris mendim i hidhur, Mendim q Zot, m bn t vuaj, Se mund t ndodh krejt papritur, T m dukesh krejt e huaj. Si sht e mundur kjo t ndodh, E huaj, e largt tm jesh ti, Kur sot, ende, m je e ngroht, Me ngrohtsi, prkdheli? M vjen t qesh, kur mendoj kohn, ( qeshje mbushur pikllim,) Kur sdo m jesh nj plag e njom, Kur sdo m thuash: Je shpirti im Nga sot, do jemi disi ndryshe, Jo krejt disi, po ndryshe fare, Un si m plak, pa nj mdyshje, Ti bukuroshe lozonjare. M lemeris mendim i hidhur, Mendim q, Zot, m bn t vuaj, Se mund t ndodh krejt papritur, T m dukesh krejt e huaj! 1 mars 2008 KUJTIMET E MIA Udhve t Evrops, vetmitar si vetmia, Endacak i palodhur, n mosh t thyer, Kudo q shkel, kujtimet e mia, I mbaj n nj trast thuajse t shqyer. Kujtime, kujtime, me vrer e pelin, Sprkatur nga mjalt e buzve t saj, Ngado q t shkoj, nga ju sgjej shptim, Pran ju kam kur qesh e kur qaj. Ndoshta trastn, ku rrini shqetsuar, Me inat do e flakja gremins, n zgrip, Po si mund ta bj, o qofshi bekuar, Kur qeshni dhe qani, dhe flisni ve shqip? U BFSHA U bfsha shi e t freskofsha. Moll u bfsh e t kafshofsha, U bfsha hije, t mbulofsha, Muzik u bfsh e t dgjofsha! U bra hije, eja, shtriu, Nj sy gjum merr zbuluar, Pr ty vdekt, sot Zyhdiu, Por, jo kshtu, i prmalluar.... 02 shkurt 2007 13 qershor 2008

NJ BILBILI Q SE SHIHJA Kndo qafir, i strukur midis gjethesh, N pyllin br prill, n humbtira druri. Me kngn tnde ska si mos rrqethesh, Nj zemrz prej gruaje a nj mendje burri. lindi n fshatin Grac te Devollit, me 14 mars 1946. Internohet prej Tirans n fshatin Yrshek pr motive politike. Pr t njjtat motive dnohet ne vitin 1978 me 8 vjet burg. Dnimin e vuajti ne Spa. Pas prmbysjes se diktaturs komuniste fillon te punoje pr krijimin e sindikatave te pavarura duke u br kshtu edhe nj nga pjesmarrsit kryesor t lvizjeve pluraliste n vend. Gjithashtu ushtron profesionin e gazetarit dhe shkruan vazhdimisht ne gazetn Sindikalisti. Mbas vitit 1991 ka botuar shume libra si ne gjinin e poezis ashtu dhe te prozs. Pr disa vite rresht ishte kryetari i Lidhjes S Shkrimtarve Dhe Artistve T Shqipris. Veprat e tija jan botuar edhe n gjuh t ndryshme t bots. Dhe kt radh me librin e tij t ri t titulluar Pr nj grua ai rikonfirmon veten duke mbrojtur titullin q lexuesi i ka dhn: Poeti i dashuris. Lirika e tij vjen aq natyrshm aq e pastr sa poezit nuk mund t mos rilexohen. Libri i tij edhe pse titullohet Pr nj grua sht nj dhurat pr t gjitha grat, sht nj dhurat e mbushur me dashuri. Poezit n t djatht jan marr nga ky libr.

Zyhdi Morava

Qafir! Kjo knga jote, q frgllon plot ndjenj, T madh edhe t vogl e l si t pagoj. Ashtu dhe knga ime, pr shpirtra sht e denj, Por, sdi se cila grua ka vesh ta dgjoj. 16 prill 2008

SU NGOPA ASNJHER Smu ngopn syt me bukurira, Ky shpirt smu ngop me dashuri. Jetova koh t vshtira, Su bra pis, mbeta njeri. M deshn femrat dhe i desha, Shpesh her gjer n marrzi. Mbi gjoks t tyre, qava, qesha, Dhe asnjher sisha gri. Mu mbylln portat e rinis, T burrris ca nga ca. Si pr inat t pleqris, Aq shum vajza, kaq shum gra, M shkojn pran shend e ver, Me gjinjt si moll t arrira. Me to su ngopa asnjher, Smu ngopn syt me bukurira. 01 prill 2007

PO T ISHE Po t ishe moll e kputur, Me lngun e shijshm t dashuris, E rn dhe mbuluar nga flett e vjeshts; Do shpupurisja gjethnajn e heshtur, T t gjeja gzueshm, Dhe gzueshm, dot t kafshoja, Me dshirn prej burri... Po t ishe mjalt e mbledhur nga blett, Mes shkmbinjve ku as arinjt sarrijn, Shqiponj do bhesha, t ulesha mbi ty, Atje, mes shkmbinjve t thepisur, Pr t marr t mbln e jets... Po t ishe... fardo q t ishe, Do bhesha gjithka pr t t shijuar. Po ti je grua, e dshiruara prej meje... Prej meje, q jam pema mes zhegut, N pritje t shiut q s' vjen.... Bubullimat rnkojn gjoksit tim. 12 dhjetor 2006

QOFSH BEKUAR O mblsi femrore, qofsh bekuar! Tjetr mblsi nuk t prqaset. Kur t prek t ngroht, lngzuar, Shpirti m harbon e m gajaset. Dhe trupi ia merr kngs s bashkimit Me trupin tnd femror, n harmoni. Humbasim q t dy mes drithrimit, Me epsh e me dshir pr dashuri. Po ja, st kam, st shoh e st prek fare, E trup e shpirt rnkojn me dshir. Ky vendi yn ka klim mesdhetare, Por, ah, pa ty, jetoj n shkrettir. 02 janar 2008

KRENARI M internuan, su dshprova, M burgosn, su gjunjzova. Sm gjunjzoi dot asnj dhun. Ve para teje, lumturuar, Me aq dshir bie n gjunj! 01 dhjetor 2007

6 Drita
T flassh sot me vrtetsi dhe hapur pr letrat shqipe sht pakashum njlloj si t flisje pr liri t kulluar n koh t tiranis. N thelb ndryshon vetm burgu, t cilin nuk e bn m autori, por librat e tij. Ligji i t knduarit n kor sht ende n fuqi. Mirpo gjakrat vazhdimisht t nxehur dshmojn se ne e duam dshprimisht veten, t vrtetn, letrsin dhe sidomos lavdin e ksaj t fundit. E meq prgjithsimet jan shpesh t dmshme dhe t padrejta, mendoj q secilit i shkon m pr shtat t paraqit prvojn vetjake. Pas gjysm shekulli plot beteja t nndAdrian Christian Kyyku

E Diel 08 Mars

t flassh sot hapur pr letrat shqi pe

edhe ato t kopjuara. Ai q ka lexuar dhe ka pasur fatin t rijetoj shpirtrisht mrekullin e quajtur folklor shqiptar nuk has kurrfar telashesh pr ti dalluar shkrimtart e rrem nga shkrimtart e mirfillt, apo nga viktimat ansore e grafomant, pavarsisht se ndonj skeptik i pashrueshm do t gjej gjithmon n eprsin e shkrimtarit t lindur zilin ndaj kamjes apo bujs s shkrimtarve t sajuar. T mos harrojm se formula zhdanoviste, bashk me degzimet e veta shpesh marramendse, e mbshtetur fuqishm nga shekullarizimi q prhapet frikshm n bot, nuk sht nj gjetje e rastsishme. Dshtak t rregjur prapaskenave t letrsis, ose edhe gjeni t zhgnjyer keqas e q mezi kan pritur rastin t hakmerren ndaj shprfilljes s shoqris, e kan gatuar n mnyr t atill q ajo t krijoj varsi. Lexuesi i thjesht, ai q etet t mrgoj nga realiteti, t lodhet e t gjej vetveten mes trillesh e metaforash, apo edhe t shfrej prmes zrit t shkrimtarit, nuk i bje m t e as nuk do t kuptoj pse nuk gjallon dot pa kt nektar t zi. Ai sht gati tia heq kotheren nga goja fmijs s vet vetm q t mos vdes nga uria letrare d(r)ogmatike. Ai mund t rroj, madje i qet, pa dashuri, pa falje, pa besim n Zot, por mezi i shtyn ort dhe javt pa nj dromc nga letrsia e msiprme. Duhet pranuar se letrsia e mirfillt, ajo q thirret t mbroj kujtesn dhe hierarkin e perndishme, sht zhvilluar shum m shpejt se sa vetdija dhe shijet e lexuesve t sotm. Pr kt arsye, humbja e terrenit t saj npr librarira e faqe gazetash nuk duhet t na shqetsoj. Besoj se letrsia shqipe, - ajo q e ka mposhtur prkohsin dhe kalimtaren n Shqipri, Kosov, Mrgat e n vise t tjera t shqiptaris, - ka t drejt t ndihet e zgjedhur prderisa u sprovua me rreth gjysm shekulli realizm socialist t hapur, vrastar, e me shtylysh direktivash prarse, t cilat ende nuk jan tulatur. Gjrat rodhn si e dim dhe tani, pr shkak t inercis, - gjendje me rrnj t thella n historin ton, e mbase njra nga trajtat e atij q quajm mallkim, formula e prbindshme ngulmon ta fik krejt shkndijn hyjnore brenda lexues-

heshme, arritje jo rrall t shtirura e kundrthnie, m duket se jeta e shkrimtarit shqiptar sht prkeqsuar nga shum pikpamje dhe qnia jon sht br m e shurdhr, m e ngujuar. Zgjerimi i beft i hapsirs gjeografike dhe i mundsive pr t zhbiruar t fshehtat apo gjoja-t-fshehtat e historis e ka ngushtuar hapsirn e brendshme. Mbase n etjen e natyrshme pr t mos prishur, ose pr t ndrequr barazpeshn mes bots dhe lngut jetsor q bhet letr duhet krkuar edhe njra nga arsyet m t rndsishme t mrgimit t sotm e sidomos t moskthimit n vendlindjen klasike. Letrsia nuk njeh mshirn dhe mirkuptimin q mbarshtojn, pr shembull, shkenca si historia, psikologjia apo mjeksia. N letrsi, shprehja Shum jan t ftuar, por pak jan t zgjedhur ka m fort se kudo shije drame e gjaku. T pakt jan shkrimtart q nuk e din se veanrisht n epokn e tanishme, - kur tundimet e postmodernes jan dyndur t na dbojn nga sistemi atnor e amtar i shenjave, - ka autor q linden kur vdesin dhe autor q, kur vdesin, i mbulon harresa. Sot nuk sht aspak e vshtir t gjesh vllazri mes materializmit dhe hashashit, ashtu si sht e pamunudur ta ndash qart formuln zhdanoviste nga ajo e alkimizmit, e konspirativizmit gati foshnjarak, e pseudo-misticizmit apo e trillerit gjoja-fetar, q shesin miliona kopje t nj vllimi mse t varfr idesh

q, pak para se t vdiste nga Alzheimer-i, ishte n gjendje t shqiptonte vetm fjalt e hershme t gjuhs amtare: grai dhe dor (e folme, mall). Duke prsjatur mbi dramn e Uliksave me Itak prej letre, disidenti i shquar Paul Goma (lindur it, e fshehur nn emra t tjer autorsh, n vitin 1935, me banim n Paris) krijon nn p ata emra, por q i titullojn librat nj parabol q mund t titullohet Hisdisi ndryshe, e q jan gati t botojn tori e hapsirs n shpell. Kur ata q u edhe biletat e avionit vetm pr t rrn- larguan nga shpella u kthyen srish, situjosur bindjen se nuk jan shterur. Kt ata n shpell qe tjetrsuar. Nuk kishte e tregon ve t tjerash edhe ashprsimi m vend pr ardhacak, sepse vendasit i cenzurs s dikurshme, q mpreh t qen msuar me zgjerimin e hapsirs. njjtat grshr, por q ka rinuar vetm Njri nga vigant e prozs botrore duart dhe flokt e qethtarve. T gjith moderne, rumuni Horia Vintil, i pyetur e dim se lista e librave t ndaluar t rreth ksaj shtjeje, u prgjigj: Q t shqipes sht mbase m e gjat se sa nn mos mendesha nga malli, u detyrova t zgjeroja kufijt e vendlindjes sime dhe diktatur. Nj pjes e madhe e shkrimtarve q t bja nga Evropa nj atdhe t dyt. ushtrojn ateizmin ndaj lexuesit, vijn Shkrimtari shqiptar ka nj fat disi m t me emr t br kryesisht gjat komu- pranueshm. Largimi nga atdheu e ndinizmit. Qnia e tyre, gati vetiu, pushton hmon t futet m thell n thelbin e Athapsira mendore, duke ndjekur pari- dheut t Prhershm, qoft edhe vetm min e errt: Ajo q m bn mua kur fal shqipes, gjuh q nuk mposhtet isha si ti, do t ta bj un ty. Letrsia atei- leht nga sistemet e huaja t shenjave. ste vetshpallet e lir, e aft t jap pr- Gjeografia shndrrohet n Shpirt, toka gjigje ndaj do enigme, do halli, ndaj bhet letr, dhe dihet q bota, para se t do gjendjeje t koklavitur shpirtrore ishte bot, ishte m par libr, n qnien t bashkkohsve tan. Ajo shfrytzon dhe n kokn e Krijuesit. Kt atdhe (lexo: shprdoron, prdhos) pa skrupuj ska marrzi, urrejtje apo absurditet ta e me t njjtn lehtsi vargjet e arta t pi- rrnoj. Aty kujtesa prkryhet do dit; tagorianve, mantrat e hindusve, lutjet popullsia prjetsohet jasht do parae krishtera, suret myslimane, pjes nga gjykimi; rrugt dhe qiejt jan plot me t ditaret e tiranve, blasfemit e t gjitha vdekur m t gjall se t gjallt, por edhe ngjyrave e natyrave, hamendjet e panu- anasjelltas. Prandaj m sht dashur murta prmes t cilave ateizmi rropatet t ngulmoj se nj shkrimtar i mirfillt ti gjej Hyut nj zvends etj. Ajo pr- nuk ka trup. Ai ka vetm nj fat t zgjedzjen e arnon dhe mund t ket do detaj hur dhe t mundimshm si rrallkush, t prsosur, mirpo, sipas Faustit, i mun- prfshi shansin q, nj dit, si t gjith gon pikrisht Fryma. E rndsishme pr vdekatart, t shkoj me t shumtt: n zdhnsit e saj sht q librat t shiten letr, ose nn dh, duke ln pas vetes dh, ose letr. dhe q lavdia e tanishme Nj pjes e madhe Po krkoj pak e autorve e shkrimtarve q mirkuptim pr ti bind t ushtrojn ateizmin patetizmin e pashpaktn kta ndaj lexuesit, vijn mangshm, q t t fundit me emr t br krye- mund t them se se sht e sisht gjat komuniz- Bukureshti i dimprjetshme. mit. Qnia e tyre, gati rit t 1991-shit, N letrsi vetiu, pushton hap- kur mu desh t vepron edhe sira mendore, duke shkulem nga Shqnj ligj tjetr. ndjekur parimin e er- ipria bashk me Gjat dhe pas rt: Ajo q m bn rrnjt e madje t periudhash mua kur isha si ti, do shuaj me gjakun e tyre edhe etjen t mbrapshta t ta bj un ty. time, edhe t historike, stilografit, banok r i j i mtar i a hej natyrshm nga hijet shklqimtare e nj autori, ose e nj grupi autorsh t tejkaluar, adhurohet nga trut q ata t paraardhsve t shquar. Vetm ata q vet kan shplar. Brezit t ri t lexue- e kan provuar din t pranojn far sve mesazhi i stisur nuk iu thot kurrgj. malli, dhimbsurie e paqeje sjell prKy lexues ka tashm mundsi t pamata masa prej shenjtsh e shkrimtarve t t prvetsoj t Vrtetn dhe ska si t nj gjuhe e t nj gjaku, q kan kaluar mos e marr e qeshura tek sheh vetn- para teje mes kalvarit t mrgimit. do gujimin e ngadalt n harres e grotesk or, do vit, - se mes ors e vitit zor t t atyre q e ndajn universin n vetm vesh kufi, - sjell vegime, dshprime, por sidomos pyetje. Me pyetje do ta shptotri prmasa: un, un dhe un. Shumica e shkrimtarve t mdhenj q ni shpirtin tuaj, thot nj e fsheht misjan lindur n Ballkan, nuk kan mun- tike. Nganjher kto pyetje vijn pikrdur, ose nuk kan dashur t kthehen isht nga gjaku e shpirti yt, nga fmija, q, edhe truprisht n vendlindjet e tyre. prmes teje, ka ardhur t lindet n tok e Me shpirt e me gjuh nuk jan larguar n gjuh t huaj. Kam vn re se pyetjet pr asnj ast. Kjo u duk edhe n rastin e ktyre fmijve kan nj pesh sa ajo e e emblematikut Emil Cioran, i cili nuk Gurit t Bejs. la gj pa thn e shkruar kundr histo- - far (s)ke br q nuk je atje? ris dhe qnies rumune e ballkanike dhe vijon n faqen 7

E Diel 08 Mars
vijon nga faqa 6 Ose: far (s)ke br q je(mi) ktu? A thua se duhet medoemos t kesh br, apo t mos kesh br dika, pr t qen, ose jo diku. Por mbase duhet. Secili prej nesh jep prgjigjen q e pandeh m t drejt, por besoj se shumica drrmuese jan gati t thon n kor: Sepse shkruaj, shkrova, nuk hoqa dor nga shkrimi - dhe shihni sa e thell dhe shajnitse sht shqipja, e cila, me nj viz t shkurtr, nga shkrimi bn sh-krimi dhe i fal shkrimit edhe misionin e shpjegimit, mposhtjes, ndshkimit t krimit n prgjithsi dhe t do lloj krimi mendor a shpirtror n veanti. Letrsit ballkanike jan shtjelluar kaher n luft me zodin e bajrakve dhe t idhujtaris. As letrsia shqipe nuk bn prjashtim. Gjat Panairit t Librit n Frankfurt, n vitin 1998, nj nga ish-korifejt e letrave tona, shprtheu me nj iltrsi t paharrueshme. Po pse, more, - tha: Prandaj kemi tridhjet e ca vjet q shitemi dhe i themi derrit daj ne, q t vini juve kokorrot drejt e nga shtytkat e t merrni t gjitha mimet e lvdatat?!. Padyshim, kokorrot tashm kan dy her m shum libra disa her m t vlefshm se sa ish-korifejt, por heshtin. Heshtin pr hir t moshs, t shitjes s gjat t ish-korifejve, t kolltukofilis s tyre etj. N prgjithsi, ai q i prkushtohet shkrimit nuk para ka z t trash npr sherre. Zri i tij sht terur mes mureve, nuk sht mprehur koreve.
P. Anton Harapi, meshtar franeskan i Provincs Franeskane Shqiptare, sht lindur n Shirok afr Shkodrs, m 05 janar 1888 para 120 vjetve. Ishte biri i Lorencit dhe i eiles l. Gjoka. N pagzim mori emrin Gaspr. Shkolln fillore dhe t mesmen e kreu te fretrit e Shkodrs, kurse filozofin dhe teologjin n Austri (Villach e Schwatz). Zhgunin franeskan e veshi m 22 gusht 1904. Kushtet solemne i dha m 7. 2. 1909, kurse shugurimin meshtarak mori m 29 qershor 1910. Shrbente si famullitar n Bajz e Grud, ishte definitor, kustos dhe provincial i Provincs Franeskane Shqiptare (1941-1944). Ishte drejtor i Kolegjit Serafik, profesor n Liceum Illyricum dhe kryeredaktor i t prkohshmes Hylli i Drits. Udhhiqte misione popullore n Shkodr, Tiran dhe Kor. Shkrimtar dhe gojtar i flakt, njeri i ditur, q i dha nderim Kishs dhe atdheut me fjal, me vepra, me shkrime. Ishte nj prej shqiptarve m t mdhenj t kohs s vet. Por pikrisht njerzit e till m s shumti i kan penguar regjimit komunist, i cili e pushkatoi n Tiran, m 15 shkurt 1946 duke ia zhdukur edhe varrin. N Prishtin n vitin 2003 revista Shpresa dhe Faik Konica i kan botuar veprat e P. Anton Harapit n 5 vllime: 1) Shqyptari dhe bota e tij; 2) andrra e Prtashit; 3) Vlera shpirtrore; 4) Val mbi val; dhe 5) T tjert pr veprn e anton Harapit. Si redaktor i ktij botimi, Anton Nik Berisha, prve tjerash, shkruan: P. Anton Harapi hyn n rreshtin m t ngusht n njerzve tan m t shquar: dijetari i madh fushash t ndryshme, sidomos i teologjis dhe i filozofis, bari shpirtror i prkushtuar, shkrimtar i rrall, edukator rinie, kryeredak-

Drita 7
Tani nuk bhet m fjal pr shkrimtar moshash t ndryshme, - se ska nevoj t plakesh pr t qn dshtak e as t rinohesh pr t qen i aft, - por pr dy brezni tejet t ndryshme t shkruari. Humori gjithdits, mistika e mirfillt shqiptare, jo aq mnyrat me t cilat arti i bri qndres historis, se sa mnyrat dhe dinakrit me t cilat historia i bri qndres artit; arti yn i t jetuarit, i t mbijetuarit dhe i t vdekurit - jan vetm disa nga temat q ndjej se duhet ta mishrojn letrsin shqipe t s ardhmes. Qysh n fillimet e tyre, mes letrsis dhe politiks ka fryr thllimi. Prvoja komuniste i detyroi shkrimtart q ti shohin t paktn vngr politikant. Kta paditen edhe sot e ksaj dite si t vetmit fajtor t varfrimit t shqipes, t rnies s humorit n pellgun e shakave bajate, t trymbetimit t dshtakve dhe shkatrrimit t ngadalt t elitave. Me pak qetsi do t arrijm t shohim se e ashtuquajtura shprfillje sht nj shtje shum m tepr shpirtrore, se sa shtetrore. Kur nuk ke dashuri dhe kuptim t thell n vetvete, kur mezi pret ta dbosh kolegun tnd nga vendi krejt i merituar, tia kysh librat n sirtar e tia ndysh emrin a faqen n prani t t huajve apo t kujtdo qoft, smund t sigurosh mbshtetjen e askujt, aq m pak t strukturave shtetrore. Ose mund t kesh vetm mbshtetjen e ndonj regjimi kalimtar. Jo t gjith prfaqsuesit e politiks jan binjak, jo t gjith i ka rrmbyer lumi i historis udhve dhe i ka ulur n poste ku sndrronin as nj or m par. Fati e ka dhn q lidhjet e mia me diplomat e politikan t jen gati t paqna. Ndoshta pr kt arsye nuk m ka befasuar ngurtsia e ndonjrit syresh, smira e rndomt, apo kshillat babaxhane q jan natyr e dyt n ksi punsh. Por m ka habitur lehtsia me t ciln kritik me emr, koleg e prkthyes, si me qen zvends-nna, apo vet Nna Shqipri, m kan lindur her n fillim t viteve 60, her n mesin e viteve 80, her n Tiran, her n Bukuresht, her n Konstanc. Pres t lindem tani n La Valetta, n Paris, n Budapest, n Tripoli etj. meritem, sepse nuk ma kish marr mendja kurr q atyre iu nevojiten kaq binjak t mijt, pr sa koh q mezi e pranojn qoft edhe njrin, pavarsisht nse shkruan shqip, rumanisht, apo n ndonj gjuh t tret! Kt gjendje ngulmoj ta quaj out-izm, mosdashje e qllimshme e sivllait, q dalngadal mund t shndrrohet n smundje (autizm). Si shumica e fmijve shqiptar, i mblidhja ikrrimat e muara n nj valixhe druri. Me at valixhe patn bujtur konvikteve tre breza t familjes. Pas dashuris s par, mimi i xhevahirve t mi ra krejt. Mirpo kur mbrrita n mrgim dhe kur mu desh ti dshmoja sime bije se edhe un kam pasur lodra, libra, letra e voglima, mimi i tyre u qindfishua. U krkova t afrmve n vendlindje q ta gjenin valixhen, por kjo ishte m e vshtir se sa t gjenin lumturin. M pyetn se far fshihja n valixhe dhe iu hartova nj list q t bnte t qeshje e t qaje. M premtuan se do ta gjenin valixhen dhe do ta mbushnin me t gjitha xhevahiret. Valixhe druri shiteshin n tregun e t vdekurve, teksa voglsira si ato q m duheshin mund ti gjeje me dy aspra tufa, mjeshtrore, si t reja, br nga kinezi, turku, italiani, rusi etj. Si mund t guxoja t krkoja m tepr?! Valixhja na pret n Pogradec dhe ime bij sht e bindur se n zonn ton xhevahirt jan p ata q ishin dhe se askush nuk i prek. Nuk shtrohet shtja tani q shkrimtari shqiptar i Mrgats t kthehet medoemos n atdhe, - sepse qendrat letrare tashm nuk para prkojn me ato administrative, - por q sa m shum bashkatdhetar ta rigjejn veten edhe n Atdheun e Prjetshm, q i pret i rikrijuar, apo q ngjizet prdit n librat e tij. E megjithse kam bindjen q, n dhjet a m pak vjet, atdheu i letrave shqipe do t jet shum m i ndryshm nga sot, nuk besoj se krijuesit tan do ta duan m shum njri-tjetrin. Por ata do ta kuptojn shum m mir fjaln e urt me anijen q, kur nuk i bindet timonit, do ti bindet shkmbit. Le t shpresojm q secili do t mund t bhet, s paku, kales pr t tjert dhe shkmb ndaj mangsive t vetvetes.

tor i revists Hylli i Drits, prkthyes, antar i Kshillit t Lart t Regjencs. Ai, bashk me Gjeovin dhe Fishtn, bn treshin e madh franeskan. ... Edhe pse i till, pr gati nj gjysm shekulli, sa zgjati errsira komuniste, ai mbeti i panjohur pr lexuesin shqiptar n Shqipri dhe n Kosov. Shkaku kryesor pr kt mosnjohje sht se pushtetart komunist emrin dhe veprn e tij e futn n listn e zez (si vepruan edhe me shum personalitete t tjera) dhe e ndaluan gjat gjith kohs s sundimit t tyre, duke e prbuzur e prbaltur n mnyrn m t ult. ... Kur u pa se n Shqipri vjen n pushtet komunizmi, miqt e p. Antonit e kan kshilluar q t largohej nga Shqipria, por ai ishte kmbnguls: Kam punue pr Shqipn e ballafaqas. nuk pres shprblim, por as dnimi nuk ka pse m pret. Bashkatdhetart e dijn se kurr si tradhtova. Me ta vuejta, pr ta punova, me ta qindrova. Me ta edhe do t vdes. ... Vepra e P. Anton Harapit jep shembuj t denj t burrnis, t bujaris, t mikpritjes, t bess e t urtis s malsorit, t gatishmris pr tu flijuar pr nderin e familjes, t fisit e t atdheut, po edhe shqipton veset dhe t keqen q ata i

Padr Anton harapi

sjellin vetes dhe bots q i prkasin. Vepra cyt ... ti kultivosh ato cilsi e virtyte q shqiptarin e kan dalluar nga t tjert dhe e kan br t jet i nderuar dhe krenar... Vepra e tij letrare aq sa t motivon n riprtritjen dhe kultivimin e cilsive pozitive t qensis shqiptare, q nuk i vjetron koha, po me aq forc e ngulm sugjeron nevojn e frenimit t distruktivitetit q individi e ka brenda tij e q herher qet krye e shprehet n forma t ashpra e t egra e q sht me pasoja t mdha. Pra, vepra e Anton Harapit shenjzon nevojn e msimit nga psimet dhe ndrgjegjsimin pr veprim t arsyeshm, t ndershm e t denj s pari brenda vetes e pastaj dhe n marrdhnie me t tjert. Duaje shokun si vetveten! Ja e para shkall e moralit shoqror, e msuar prej kristianizmit; por mbasi shokun do ta duam pr hir t zotit dhe zotin do ta duam m tepr se veten, ja se ku ngjitemi n t dytn shkall, n kulmin e mirsis njerzore: ta duash shokun edhe m tepr se veten. aq i lart sht ky moral, sa atyre q nuk na njohin, u duket utopi, marrzi, gj e pamundur, prandaj zn e thon: krishterimi ka nj moral tepr t shtrnguar, t pamundur q t mbahet, t realizohet... (Nga fjalimi i P. Anton Harapit pr moralin e krishter: Vlera shpirtrore, fq. 80.)

Fjala e fundit e Padr Anton harapit para trupit gjykues q e dnon me vdekje Falenderoj Drejtsin e Popullit q po mjep fjaln e fundit n kt koh t kritikshme pr mue. Fjala jeme e fundit asht kjo: Nuk shembet Shqipnija pse gjykohet pr dek Padr Anton Harapi. Gjithashtu, nuk prishet Shqipnija nse nuk gjykohet pr dek Padr Anton Harapi. Kur prpara 40 vjetve, n Shkodr u prpiqshim me ba Shqipnin, shum gjysha na thojshin se nuk duem Shqipni, por na nuk i kena vue kta nlitar. Nuk krkoj z. Kryetar, nji toleranc; un simbas mundit, kam derdh djers me ba Shqipnin. Franca e qytetnueme asht shembulla e revolucioneve popullore, e gjykoi Petain dhe e fali, e kt nuk ja njoftn pr keq, por ja njoftn pr t mir. Kujtoj se edhe Shqipnija, kur gjykon Regjentat, besoj se sikur ti fali kta, nuk ka me ken ligsi pr Shqipnin, por besoj se ka me ken mir. Un, qkur se kam hy n gojn e ujkut, Hausding-ut etj.., jam prpjek me ba mir e me pshtue ndonji jet prej egrsinave. Po meqense ishin isha t egra, nuk kam mujt me i zbut, por prap, me mundin tem kam pshtue mjaft. A ka pas shqiptar t marr si un q, pr me pshtue njerz, me shkue e me u fut vet n goj t ujkut?! Ka pas q sakrifikohen moralisht. Kt e kam than edhe n ligjratn teme. Mue m shtyni marrija me shkue e me u prpjek pr me lehtsue vujtjet e disa familjeve dhe kam ba mjaft pun morale, sikurse e jueja q asht materjale. Gja tjetr nuk kam me than: Rrnoft Shqipnija!

8 Drita
MaHMOuD DaRWiCH (1941-2008) TOKA NA RRI NGUShT... Origjinaliteti i poezis sht pa dyshim nj: identiteti i njeriut, prej s shkuars s mrgimit vetjak tek e tashmja e mrguarKto fjal t Mahmoud Darwich-it prcjellin thellsin e prjetimit q prshkon universin e nj poeti tejet t ndjeshm ndaj ndrrimit t kohrave, ndaj ritmeve t pejsazhit poetik, ndaj rrekjeve t paprera pr ta qasur sa m shum poezin me zanafilln e saj mitologjike, por duke kmbngulur ti ndrtoj nj mitologji sa me bashkkohore fjals poetike q kuturis magjishm n visit fshehatare t rrojtjes. Poeti i Palestins, Mahmoud Darwich, u lind m 13 mars 1941 n Birwa, nj fshat i Galile-s, ku kaloi fminin. M pas, u detyrua t shprngulej bashk me familjen e t marr rrugn e mrgimit. Poezia shndrrohet sakaq pr poetin n mjet t prkor pr t krkuar nj atdhe tek gjuha, si balsam pr brengat e mrgimit. Rravgimet e paprera npr bot, ravijzuan nj shtreszim poetik ku spikatin ngjyresa sa rinore e patriotike aq edhe liriko-epike. N poezin e Darwich-it ndrthuren tronditshm shumfishtsia e zrave t nj populli t shprngulur me mallin pr nnn, pr t dashurn, pr kopshtijet, ullishtat, lumin, fshatin e lindjes, pr nj re q i zbriste dikur n dor, pr zogjt q di i uuritnin e shkonin t vdisnin atje, n Galile, pr vetmin, shpresn dhe ndjen pr jetn q luhatet pikllueshm midis harrimit e kujtess, ndrsa toka na rri prher e m ngusht

E Diel 08 Mars
Jam plakur.Silli yjt e fminis Dhe do ta ndaj me zogjt e sapolindur, Rrugn e kthimit... N folen e pritjes tnde! nj re n dorn time [] Nj re n dorn time m plagos Nuk krkoj nga toka m shum se ky dh Ermimet e pems s kardamoms dhe kashts Midis kalit e tim eti Nj re n dor m plagosi Nuk i krkoj diellit m shum se nj portokall, dhe Arin q pikon nga thirrja n lutje [] Burgu Adresa ime ka ndryshuar. Ora e vafteve, Racioni i duhanit, po ashtu, Dhe ngjyra e veshjeve, dhe fytyra e ravijzimi im. Hna, Aq e shtrenjt pr zemrn ktu, sht m e bukur e m e madhe tani. Dhe era e toks: ermime. Dhe shija e natyrs : mblsi. Sikur po qndroja mbi pullaz t shtpis s mome, Nj yll i prtrir, N syt e mi, mbir. Shi i nj vjeshte t largt Shi i but i nj vjeshte t largt, Zogjt jan t kaltr...t kaltr, Dhe toka ka fest. Mos thuaj: Un jam nj re n aeroport, Sepse nga atdheu im i rn prej xhamave t trenave Po pres vetm shamin e nns Dhe arsye pr t vdekur ende. Shi i but i nj vjeshte t huaj. Dritaret jan t bardha...t bardha, Dhe dielli, nj pemisht n muzg. Un jam nj portokalle e qruar. Prse po m arratisesh nga trupi? Kur, nga vendi i thikave e i bilbilit, Un krkoj vetm shamin e nns sime Dhe ca arsye pr t vdekur ende. zogjt vdesin n Galile - Do t shihemi srish pas pak. Pas ndonj viti A dy Dhe ndonj brezi. Mandej ajo hodhi, rrugufugu, n aparatin e saj fotografik, Njzet kopshtije, Zogjt e Galiles, Dhe iku, prtej deteve, ti gjente Nj kuptim t ri s vrtets. -Atdheu im sht nj tel rrobash, Pr t nderur shamit e gjakut t derdhur N do cast. Dhe u shtriva n plash, Rr epalma. Ajo, nuk di gj prej gjje. -Rita! Un e vdekja, ta kemi nxjerr Sekretin e gzimit t vyshkur n dyert e doganave. Un e vdekja, jemi prtrir, N ballin tnd parak Dhe te dritarja jote. Vdekja e un, dy fytyra. Prse i prvidhesh tashm fytyrs sime? Prse? Prse i largohesh asaj ka e bn grurin, Qerpik t toks, Vullkanin, nj tjetr fytyr t jaseminit? Prse shmangesh? Fillikat, heshtja m lodhte natn Kur ndehej para ders sime Porsi rrugalagja e mome. U bft vullneti yt, Rita! Heshtja u ktheft n sopat, Gjerdan yjsh A klim e mbrotht pr harlisjen e pems. Po shijoj puthjen N teh kamash. Eja, t puqemi me vdekjen e sigurt! Porsi gjethurina t teprta, Luzma zogjsh Kan rn n puset e kohs. Kurse un, nxjerr nga uji flatrat kaltrore. Rita, Un jam ai q t korrat I grryejn n mish Fytyrn e atdheut a sm thua [] Thuam, o at, A sht e vrtet se t gjith njerzit, ngado, Kan buk, shpresa Dhe himn kombtar? Prse ne kemi kaq shum uri Dhe kndojm, zmekur, Poezi pikllimi? [] i huaj n nj qytet t largt Kur isha i vogl E i pashm, Strehz kisha trndafilin, Buronjat ishin detet e mia. Trndafili sht kthyer n plag Kurse gurrat jan tashm etje. A ke ndryshuar shum? Nuk kam ndryshuar dhe aq. Kur t kthehemi srish si era N shtpi, Kqyrma ballin. Do t shohsh aty trndafilat, palma, Buronjat, djers, E do t t dukem srish ashtu si isha, I vogl E i pashm Kopshtija e prgjumur Kur gjumi e mori n krah, e prvodha dorn, Ia qarkova endrrat, Kundrova nj hoje mjalti tek i tretej pas qerpikve, U prgjrova pr dy kmb mrekullore. Iu hepova prmbi rrahjet e zemrs. Pash grur mbi mermer e gjum. Nj pik prej gjakut tim dnesi, U drodha frgllimthi Nj kopshtije fle n shtratin tim. Bra kah dera Pa u kthyer kah shpirti im ende n gjum. Dgjova krcitjen e dikurshme t hapave t saj Dhe kambanat e zemrs sime. Bra pr nga dera. -elsi sht n antn e saj t dors Ndrsa ajo po fle porsi engjll pas dashurisNat me shi n rrug e asnj piptim, Prpos rrahjeve t zemrs s saj dhe shiut. Bra pr nga dera. Ajo hapet. Dal. Dera mbyllet. Hija ime m prvidhet nga pas. Prse thash lamtumir? Tashm jam i huaj pr kujtimet dhe shtpin. Zbrita shkallt. Pik zhurme, Prpos rrahjeve t zemrs s saj, shiut Dhe hapave t mi npr shkall q apiten Nga duart e saj tek nj ndje pr udhtim... im at E shprfilli hnn, U hepua pr t prqafuar tokn, Thirri me prgjrim... Nj qiell pa shi, Dhe sm la t udhtoja! Vettimat ia prushruan luginat. Im at Aty rriste gur Qysh nga koht zormbamendse...e krijonte pemt. Nga lkura i glonte vesa, E me duar u kpuste gjethet degve. Ather horizonti gjith lot kndoi : Uliksi ishte kreshnik Dhe n shtpi, kishte Buk, ver dhe mbulesa Dhe kuaj, dhe kpuc. E im at m tha dikur Se bnte lutje n gur: Shprfille hnn E ruju detit...dhe udhtimeve! Ditn kur Perndia fshikullonte shrbtorin e vet, Thash : o njerz! A duhet ta shajm hyun? Ather im at shkrythi kraht...e m rrfeu : Duke kuvenduar me vuajtjen, Job-i lvdonte Krijuesin e krimbave vocrrak...dhe t reve! Plaga sht krijuar pr mua, Jo pr t vdekurit a idhujt. Lri pra plagt e dhembjen, E ndihmom t mos m vij keq pr gabimet e bra! Nj yll u kput n horizont, E ra ...tatpjet. Kmishn e kisha Midis zjarrit e ers, E syt m kishin rn n mendime Pr ca ravijzime n rr. Dhe im at tha nj dit: Kush nuk ka atdhe, Nuk ka as varr ...Dhe sm la t nisesha pr udh! Prktheu nga frngjishtja: Luan CanaJ

nj z i behur nga ullishta Jehona ia behu nga ullishta. Isha kryqzuar mbi zjarr Dhe u thosha korbave: Mos m hani! Mund t kthehesha n shtpi, Qielli mund t derdhte shi, Mundej edhe t... T shuante kt pyll mishngrns! Nj dit do t zbrisja nga kryqi. Mirpo, si do t kthehesha Ather n shtpi, lakuriq e kmbzbathur? nns M ka marr malli pr bukn e nns, Pr kafen e nns, Pr prkdhelit e nns... Dhe fminia po rritet brenda meje, Dit pas dite, Dhe e dua shum jetn, sepse Po t vdisja, Do t m vinte turp nga lott e nns! N u kthefsha nj dit, bm Mbuloj pr qepallat e tua. Mi mbulo srish eshtrat me kt bar T pagzuar nn hapat e tu t pafajshm. Lidhm Me nj cullufe prej flokve t tu, Me nj fill q t varet nga fundi i fustanit... E do t isha, mbase, perndi, Ndoshta nj hy, Po t ta ikja paksa zemrn! N u kthefsha, futm thell, Si krcu, n vatrn tnde. E varm, Si tel rrobash, n pullaz t shtpis. Nuk rri dot m kmb Pa lutjen tnde t dits.

E Diel 08 Mars

Drita 9

kujtim DashI

Borgjez, bile mikroborgjez!

Tregim Kur na kishin nisur me tamtame n Lumbardh, na quajtn brigad kulturore, paka se asnjri prej nesh, dyzet paramaturant, nuk dinim ti binim qoft dhe nj instrumenti muzikor, makare as dajres jo. Shum flinim n shtpit e fshatarve-atje njoha cungun-jastk te koka, fierin-dyshek; kush kishte t njohur ndr arsimtar e, m t privilegjuarit, n qelat e priftrinjve, t cilt i kishin przn prej andej; ndrsa pr t ngrn, mblidheshim srish tok, n mensat e kooperativave, q ishin ngritur pr do katund e ku kuadrot hanin makarona me vaj kikiriku dhe me sheqer. E tr Lumbardha, me afro tre mij banor kishte tet kooperativa. Domethn tet kryetar kooperativash. E, po t doje t dije se administrat kishin, domethn sa shefa: finance, plani, kuadri, furnizimi; llogaritar, arktar, magazinier etj mjaftonte t shumzoje gjithka me tet. N fshatin e fundit, ku qndruam para se t mbaronim misionin ton kulturor, m qlloi t njihja kryetarin e tet. I teti, po i vrteti. N t vrtet, ishte vet ai q tregoi interes pr mua. E trhoqi mbiemri im. I Omer Shkrelit je?- m pyeti. Po,- i thash. I shptoi sups ky! e do, tash n fund,tha Dauti, shoku im. Si, do t ndahesh kshtu me kosin? - ia bri Naimi. Kam punuar me tat n tregti. Nuk mu duk e vshtir t lexoja konsideratn pr tim at tek ai burr afro dyzet vje hijernd, autoritar e i sert, q mbante aq merak pr punn sa dukej se kishte mbi kurriz jo peshn e drejtimit t nj katundi, tashm n kooperativ, po ndoshta t t gjith rrethit e ma ndej si dhe gatishmrin pr ta sajdisur t birin n kmb t t atit. Malsia skishte nxjerr ende asnj specialist t lart, madje dhe ata pak msues vendali q kishim ndesh ishin vetm me pedagogjike. Brigada jon kulturore kishte mbrrit me iu mbush mendjen, ose me iu marr fjaln, disa familjeve pr ti uar n shtator cucat n shkolla t mesme pr msuese, ndihmsmjeke. - Rri ktu me mua se kam me prit nj qke me e njoft vet se far malli sht. Hajde, ulu ktu. Zyra e tij ishte nj kthin e ngusht n mes t menss e vatrs s kulturs. T vinte keq pr fukarallkun. Thuajse t gjitha orendit e pakta ishin t kishs q qe mbyllur. Para se t dilte pr t thirr dik jasht, m porositi q, nse m thoshte her, ta paguej at gjobn q m ke vu me mendjen tande se skam dal t dieln me gruan n aksion me goditje t prqndruar... Si, gjob prse ska dal t dieln me t shoqen n aksion me katund. Dallova guzhinierin, q t mos e dije se pun bnte, e kishe t vshtir ta merrje vesh se ai njeri gatuante pr katundin, aq i pastr ishte. Dukej se ishte m i interesuari i atij debati. I duhej nj ndihmsguzhiniere dhe, qysh se kishte par nusen e Gjergj Gjok Gjonit, kishte thn se n qofsha gjall, vetm ajo mund t jet ndihmsja ime! Prapanik je ti, ja je!... .... Ka than ai i Madhi fare do ti djegim me zjarr e me hekur zakonet prapanike - Ulja grykn, or Prek, se e ke marr fort lartasht zjarri e hekuri me mue, bre? Po jena kushri t largt, mor...Takimi bahet edhe pa gruen teme Kur pash mes njerzve t tjer aty te dera e hapur e zyrs-kthin edhe Vern, shoqen ton t klass, q ishte e bija e sekretarit t par, mendova se para meritjes s saj Preka do t frenohej n njfar mnyre e do t prmbahej. Por jo. U ndez dhe m keq. Vazhdoi ta shante mbar e mbrapsht djaloshin, i cili sbzante m. Iu shfaq edhe mania pr t folur me fjal t mdha. Nj dit m par, kur na kishte pritur, n fund t fjals mirseardhse n vatrn e kulturs, teksa erdhi fjala se ku e tek do t na ndanin pr t fjetur, pat thn: Problemin e par e ozurpuam tani! Ne qeshm. Nj nga shokt tan iu drejtua: Thuhet ezauruam!. Hajt, more djal, kndej njsoj sht. N nj moment Preka iu turr djaloshit keq dhe i klthiti: Borgjez! Me sa duket iu duk pak, kur dgjova: Bile mikroborgjez! Gjergj Gjok Gjoni u mpak. E di, or Prek, se jam n borxh - e kishte marr fjaln borgjez pr borxh, po un doja t besoja se bri enkas sikur e kish keqkuptuar - deri n fyt te ti, po un gruan time, pr bes t burrave, sjam ka ua sjell n takimin e lufttareve t s res apo si po i thojkeni ju. Un at e kam marr dhe m duhet ve pr grue e jo pr lufttareKa vajza e gra plot katundi yn!...

ai, duhej t mbaja ndonj shnim. Ti mbash mir ve, shtoi. Nntekstin e mora vesh: duhet t isha i drejt dhe i ndershm. Kt besim e kisha nga im at. Pr her t par do t m duhej t bja sekretarin e dikujt tjetr. - Hajde, Gjergj Gjok Gjoni, hajde, - thirri nj djalosh si nja njzetepes vje q po priste jasht. N fletore, si stenograf amator, shkrova shkurt 3XGj pr ta patur m t leht mpastaj. Ma kishin syt qpar, kur kishte mbrritur dhe rrinte prball ders pr ta vn re. Sia bnte syri trr q do t ndeshej me kryetarin. Madje dukej se mezi e priste kt ast. - Ma than, prap sdo me e sjell gruan n takimin e lufttareve t s res as sot pasdite... - Mir t paskan informue. Ta kam than njqind her q se bij, or Prek, - tha prerazi djaloshi. Ve durimsosjes dallova edhe njfar krcnimi n tonin e zrit t tij. - Kam tre muaj q e kam marr!...E, kush ma bani lufttare at, q ska dal njher n qendr t katundit?! - More, ti do ta bish se sban!...ngriti tonin Preka dhe ma bri me shenj q t shkruaja dika n at fletore q se merrja vesh se far ishte, bllok i tij, protokoll a kushedi se far dhe prse i duheshin kto shnime. - M len t marr frym nj

goditje t prqndruar, thash me vete dhe m erdhi pr t qeshur. Kur tiu tregoja shokve do t shkriheshin gazit. N fush thoshnim vullnetari para, polici prapa. Profesor Cufi q na shoqronte sdo ta besonte, me siguri. Ke fantazi ti, djalosh, ke fantazi, gjoja m lavdronte nganjher duke tundur kokn si pendul. M ndigjo mue, ka me t marr n qaf ajo goj! Mendja, e korrigjoja me t qeshur, duke fshir at q kishte ln pas ai krcnim i hapur si msuesi drrasn e zez, pasi ka zgjidhur ushtrimin. - More, edhe at do ta paguash nj m nj. Po nuk t kam thirr pr at pun Sot pasdite, gruaja jote duhet t jet me shoqet ktu n vatr t kulturs. Dakort? Hajt, shko tani!... - Ku t shkoj, or Prek? far kujton se je zot shtpie n shtpi time, a?! Sot je kryetar e, nesr me ndoshta, prap ke me iu pri mushkave e me furnizue dyqanet e Lumbardhs!... Pastaj sikur t isha edhe stenografist i mbaruar smund t shkruaja m asgj n fletore se ata u prfshin n nj shamat q, mos o zot, t prfundonte si nisi. Si njri e tjetri ishin shllikur keq. Preka udhhiqte sulmin n krye t tavolins. 3XGj gati kishte mbrritur afr tij. Brtit njri e brtit tjetri, ka se kishin as n tradit. Nj grumbull i madh njerzish ndrkoh qen mbledhur te shkallt e zyrs. Dera vazhdonte t mbetej e hapur dhe tr ajo zhurmnaj prhapej npr

10 Drita

E Diel 08 Mars

ndue ukaj
klanet ato q po e rrnojn e izolojn edhe m shum letrsin shqipe. sht pikrisht kjo gjendje e mjer, q e pengon integrimin e plot t letrsis shqipe, si nj sistem i vlerave universale, po e pengon komunikimin e natyrshm e t nevojshm e po e mban letrsin t mbrthyer tek ca emra shrbtor ideologjish e autor pa shije t kultivuar artistike. Pikrisht klanet e bjn letrsin t jet e fragmentuar, e shpeshher e ekskomunikuar dhe paragjykuar, jo me diktate politik si m par, por nga vet shkrimtart. Plot autor t mdhenj struken pas klaneve dhe grupeve t caktuara, duke harruar se arti i mirfillt e vlerat universale nuk kan nevoje pr apologjet, pr mburoja. S kndejmi, autor t shumt shqiptar q vrtet prfaqsojn vlera t njmenda, e kan t vshtir ti ofrohen lexuesit shqiptar, i moleps kjo gjendje bizare, dhe i v prball sfidave t shumfishta. Se ka kriz t leximit dhe ka kriz t vlerave, thuajse pajtohet do shkrimtar racional n hapsirat ku kultivohet letrsia shqiptare, Shqipri, Kosov, diaspor e gjetiu. Rezultat e ksaj krize letrare dhe orientimit n vlera, ka rezultuar t bie n gjendjen skandaloze lexueshmria. E, mbi t gjitha n kt aspekt alon sistemi i vlerave. Sot shumica e emrave, t cilt ta zm jan ajka e Prishtins letrare, n botn perndimore nuk hyjn as nivelin mesatar t literaturs. Megjithkto mungesa, prapseprap ende nuk kemi nj debat t mirfillt letrar, nuk kemi shoqata t konsoliduara shkrimtarsh, nuk ka komunikim t lirshm t vlerave, nuk ka nj periodik t guximshm pr t ndar vlern nga jovlera, letrsin nga joletrsia, klanet nga kultura. E gjith kjo gjendje, po t prkthehet thjesht domethn: letrsia shqipe ka kriz, ashtu sikurse e gjith shoqria. Por, cila sht natyra e ksaj krize, a sht kaluese dhe far duhet t ndrmerret pr t ndihmuar n kalimin e ksaj gjendje t till far kemi? Nse e lexojm m tej Malokun, qndrimi i tij kritik vazhdon t kumbon m shkopin fishkllyes, kur shkruan se: ...deri sot nuk patem kurajn mi than mikut ose shokut t vrtetn. Dhe pikrisht n kt referenc qndron esenca e alimeve t letrsis shqipe dhe sfidat e saj t shumfishta. Pikrisht e vrteta dhe largimi prej saj mbesin pengesa t mdha, pse letrsia shqipe gjendet n nj amulli t madhe, pa ndonj orientim t caktuar, e mbrthyer brenda klaneve, e fshehur dhe e kamuflazhuar nga grupet jashta letrare, shrbtore t pushteteve t caktuara e shkrimtareca q grumbullojn n fletn e bardh fjal pa shije e pa asn-

letrsia shqi pe sot

T thuhet se kultura shqiptare si trsi shenjzuese kombtare sht n gjendje t mjer, mbetet vetm nj konstatim, tanim banal. Prkundr ktij konstatimi, kulturs shqiptare dhe n kt aks, letrsis shqiptare, si njra nga paradigmat me qensore t kulturs, i duhet nj trajtim tjetrfare, mbi t gjitha i duhet nj debat i thell e prmbajtsor q do t shtronte shum pyetje dhe do t jepte prgjigje t mjaftueshme. Krist Maloku, dijetar i mirnjohur shqiptar, i cili i prket periudhs s art t viteve t 30-t, kur diskutonte pr ltrsin shqiptare, pat shkruar: Paralel me gjendjen dher rjedhjet sociale qndron edhe literatura e jon e shkatrrueme. Pa nj drejtim, pa nj qllim t prbashkt-mbasi u shterp edhe lopa e patriotizmit-vjershojn poett e sotshm ndr gjithfar ansh t Shqipnis e gjithfar vendesh t huej, sejcili n mendje t vet, pa fije inspiracijonit e shije artistike. Referenca e Malokut e kuptuar n kontekstin e kulturs letrare shqiptare sot, na fut n nj qerthull t ankthshm mdyshjesh e prgjegjsish, pas s cilave shtrohen domosdoshmrisht pyetje e krkohen prgjigje adekuate nga mendje t ndritura e dashamirt e mirfillt t kulturs letrare. Gjendja e prgjithshme e letrsis shqipe, nuk dallon shum nga ajo q e vlersonte Maloku, afrsisht nj shekull m par. N t vrtet, letrsia shqipe edhe pse ka krijuar tanim nj tradit, ka n gjirin e saj emra t denj e artist meritor, por vazhdon t vuan mungesn e nj komunikimi t lirshm, vazhdon t jet e sfiduar nga grupe e qarqe paraletrare, q m s paku i shrbejn kulturs letrare, vazhdon t jet pre e disa emrave q mund t jen gjithka tjetr prpos shkrimtar, vazhdon t bn jet prej klanesh e grupesh t mbrthyera npr geto primitive. N fakt, letrsia shqipe m s teprmi vazhdon t vuan nga klanet dhe oportunistt shkrimtar, t cilt sot realisht jan gangrena m e rrezikshme e letrsis shqipe. Ata, duke iu shrbyer klaneve i shrbejn m s miri antikulturs, kicit, jo vlerave, i shrbejn fragmentimit t letrsis shqipe, izolimit t saj. Letrsia dhe klanet sht sikur letrsia dhe jo vlerat. Prandaj jan

j kriter estetik. Kjo sht n fakt nj ideologji letrare, pak e dallueshme me at q diktonte shijen letrare, vetm para dy dekadave. Nse sot politika nuk e dikton letrsin, sht pikrisht kjo e fundit q sht oportuniste e paskrupullt e politiks, i sht mvesh asaj duke e humbur rolin e saj opozitar q ka n do kultur normale, mbi t gjitha duke humbur statusin e saj autonom dhe duke u br shrbyese. Nse pajtohemi me at se letrsia shqipe ka ecur dhe sht paralel me gjendjen e kombit, pa marr parasysh rreth cils qendr peshon Tiran, Prishtin, Shkup, Malsi, Diaspor, domethn ajo s sht n nj gjendje t lakmueshme, prkundrazi. Mbase, letrsia, pr t keqen, n shum dimensione qndron n majn e shformimeve, ku shija artistike sht bjerrur r dhe ku shkrimtart paraqiten tamam si surrogat i shkrimtarit real. Nj pjes e madhe e letrsis shqipe sht n delir, duke u vetknaqur pafundsisht, pa orientime, brenda nj rrethi vicioz, q nuk tejkalon kufijt letrar t ca qendrave, apo m mir t themi, shkoqur, kafeve t qyteteve tona, ku zakonisht bn jetn letrsia shqipe dhe aty t shumtn e herve vdes. Q t jemi realist, as letrsit e konsoliduara, sikurse ato franceze, italiane, anglo-amerikane apo suedeze nuk jan n nivel t knaqshm, pr shkak t bots teknologjike q ka marr prpara do gj, por kto letrsi kan sistem vlerash t konsoliduar dhe funksionon nj hierarki e qart, q domethn shkrimtari sht shkrimtar e jo surrogat i tij. Letrsia e nj kombi pasqyron n trajtat m t mira psikn e tij. Duke pasqyruar psikn, ndjeshmet dhe shpirtin e nj kombi, letrsia mbet kshtu nj domen real i fizionomis s nj kombi. Pr m tepr, letrsia kuptohet e vlersohet si segment tejet me rndsi brenda kulturs, si shkalla m universale e identifikimit t nj kombi, identifikimi dhe paradigma ku ndrthuret shpirti e identiteti kombtar. Duke qen me vler, kaq qensoer, letrsia njkohsisht sht paradigma ku ndrthuren koh, ideale, kontradikta, perceptime pr botn n trajtat e shkrimit fiksional. Duke qen kaq e rndsishme, letrsia jo gjithher sht kuptuar drejt, n mos ajo, n trajtat e kundrta, n shoqri tranzicionale ka qen e mbetet arena m prshtatshme prej ku manipulohet n mnyrn m t paskrupullt e ku orientimet jan n shkall t lart. Ktij fati nuk ka mundur ti ik as kultura shqiptare, e cila sot ec paralelisht me numrin e pafundm t mungesave q e karakterizojn jetn e

njeriut shqiptar. N nj gjendje t rnduar dhe me shenja t pakta shprese pr kndellje, n nj ambient letrar ku pyetjet dhe dilemat jan t shumta e prgjigjet e pakta, detyr e komunitetit t shkrimtarve dhe artistve, mendoj se mbetet, q n vend se t ankohen pr errsir, t ndezin nj qiri (Nna Terez). Kjo referenc me predimensionime morale, ka kuptim thelbsor, edhe n dimensionet letrare, ngase literatura shqipe vazhdon t vuaj nga mungesa e qirinjve q do t synojn te mbysin terrin, terrin q sht n ne dhe mbi ne. N t kundrtn, shkrimtart e shumt, madje edhe alamet emra t mdhenj, luajn rolin e qeramanve, duke hedh fajin andej e kndej, me vetdije e pavetdije. Kjo mnyr e t perceptuarit t dukurive letrare, sht mnyra m e mira pr ti shrbyer antikulturs, vetizolimit dhe mbetjes n geto. Megjithkt mungesa, shqetson tej mase fakt se si letrsis shqipe vazhdon ti mungoj debati i hapur, prmbajtjesor e qllimmir pr kto dukuri komplekse. Jo vetm kaq, letrsis shqiptare duke i munguar debati, i mungon gjykimi i mbreht pr rolin dhe funksionin q ka n nj shoqri. M tutje, duke i munguar debati dhe duke mos e kuptuar rolin madhor brenda shoqris, letrsia shqipe komunikimin e natyrshm e ka t cunguar, n mos t themi e ka br t pamundshm. Ajo nuk komunikon lirshm, si pjes e shpirtit njerzor e dedikuar pr shpirtin njerzor. Ajo krijohet dhe konsumohet nga nj grusht njerzish dhe ky pr mendimin tim prbn nj fenomen t tmerrshm q degradon literaturn shqipe. T rralla jan ngjarjet kur shkrimtart shqiptar dalin dhe komunikojn me lexuesin, pyetn dhe japin prgjigje pr krijimtarin dhe artin, pr procesin e krijimit dhe veprn letrare, t rralla jan ato libra q gjejn lexuesi. Pra, letrsia shqipe jetn e vet e bn kryesisht npr kafe, me expresso t shumta, ku vetknaqsia dhe mburravecia mbeten n gradn m t lart, e ku bhen aleanca primitive dhe ku luftohen gjoja jovlerat (lexo autort e padshiruar). Nse kuptojm faktin se sht pikrisht kultura ajo q krijon fizionomin reale t nj kombi, ather qasja ndaj ktij komponenti kaq t rndsishm t shoqris duhet t ndryshohet. Por, ky ndryshim jo gjithher sht i leht. Ai ndeshet me dukuri sabotuese, me antivlera dhe degradime artistike. Vetm nj kritik e pastr dhe e iltr, do t krijon dijen e vetdijen pr fenomenet n fjal. Andaj sht koh pr tu fut n kt betej, me nj prcaktim qllimmir, pr t ndrtuar hierarki dhe pr t ndrtuar sistem vlerash reale, jo abuzime dhe shprdorime me kt fush shpirtrore. Ngase duke qen shpirtrore, sht tejet e delikate dhe vshtir e riparueshme.

E Diel 08 Mars
Shkrimtari i sotm bullgar Nikollai Stojanov u lind m 1948 n qytetin Karllovo. Ka studiuar pr orientalistik, sht diplomuar pr filologji bullgare dhe sht specializuar n Franc. sht autor i rreth pesmbdhjet librave n proz, ndrmjet t cilve jan prmbledhjet me novela e tregime Nj n nj milion, Lidhje nate, Kronik lagjesh, Libr pa kapak, Viz tranzit, romani Punishte pr vrasje, prmbledhja me ese Panteon rrz maleve Ballkan. Me skenar t tij jan xhiruar katr filma artistik televiziv. Ka shkruar edhe shum pjes radiofonike. Ka prkthyer nga frengjishtja disa autor francez. Libra t Stojanovit jan prkthyer n Franc, Gjermani, Itali, Rumani. Mban disa mime letrare, ndrmjet t cilve mimin Paris Evropa, t dhn m 2005 pr ndihmesn ndaj kulturs s Evrops s Bashkuar. sht president i Fondacionit Ballkanika, i cili, sikundr dihet, jep do vit mimin me t njjtin emr pr romanin nga autor t vendeve ballkanike. Tregimi, q po botojm, sht marr nga prmbledhja Dhoma franceze, Sofie, 2008. afr traut t lshuar t kufirit shtetror, Trupit i shkrepi nj ide... N vetrinn e shpalljeve vuri re nj njoftim me vul, n fund me emrin e kryeprgjegjsit t doganave. Prse t mos e provonte me emrin e tij? Qndroi nj ast, e mblodhi veten dhe, gjakftoht si kurr ndonjher, trokiti te dera e piks doganore. Brenda gjendej vetm doganierka i turnit, nj burr i shkurtr, q po shihte televizor me cigaren e pandezur n buz. - A ka mundsi t flas n telefon, - i tha Trupi, por ai, pa e br qefin qeder, ia preu shkurt: - Nuk ka mundsi, sht telefon pr pun zyre! - Po dhe un pr pun zyre e dua, - nguli kmb Trupi. Ti telefonoj Kaishevit. - Zotit Kaishev?! doganierks sa nuk i zbriti cigarja n fyt. E pr far? Pr fletoret? - Fletore, fletore, o koleg, po ja q nuk po na i l t kalojn. Kaishevin e kam mik. Do m ndihmoj. Ai ia nguli syt dhe n ball zuri ti rrah me vrull damari. Po vriste mendjen mos po tallej me t ky trapi prball, apo po ia hidhte fjaln drejtprdrejt, sy m sy, vetm pr vetm. Q e njihke vet at, mor kopil kopili t bfsha nnn, duket se sht kumbull e thart, mirpo po hyj n ndonj bel me t n kto koh t ngatrruara. Si tia bj. U mendua ca dhe i dha dum t mos rrezikoj: - Shiko tashti, or miku im. Ta shqetsojm shefin pr ca palo fletore t shurruara duket sikur po tallemi me t. Ve ksaj, t gjith t kufirit ktu po han drek. Un jam vetm. Po ul qepenat, si i thon, dhe, nqoftse ortaku yt e rregullon me ata prkarshi, t ngrej traun. Un nuk kam par gj. Por vetm shtat minuta koh ke. U morm vesh? Ishim marr vesh q ke me t, m mir prishej. N mbrmje Trupi vendosi ta festoj n Qystendil. E kishte merituar. Zuri vend n nj nga baret e vegjl m t srs dhe, bash kur po porosiste mezen e katrt, te tryeza i mbiu nj turifek e vshtir pr tu prcaktuar ishte. Mbante syze t zeza, t cilt turifeka ashtu i la, pa i hequr. Vetm se vuri mbi xhamin e tryezs para tij nj tuf fotografish. Foto profesionale. N to Trupi dalloi personin e vet, t fiksuar natyrisht s bashku me doganierkn, si dhe me gjithka tjetr t nevojshme pr ta par veten pisk n kulm. Ik mbushu, or zotni qytetar, dhe u b gati t zgjaste duart pr ti grisur fotografit, por i panjohuri, duke e parandjer kishte ndr mend t bnte tjetri, u vuri ngjitur dhe nj pako doj markash, m t trash se ajo e maqedonasit Pero... - Po t gjykojm nga mnyra si e prpunove doganierkn, o kok, ti je kompetent, - i foli m n fund ai. Shkurt, po hyn n biznes! Kto xhixha i ke paradhnie. Do t t gjejm, po t na duhesh. Po deri athere qllo me kto leva bukuroshet dhe pompo muskujt; kurvat elitare, o kok, i kan qejf muskulaturat, ta dish prej meje. I panjohuri ishte br er befasisht, po ashtu si edhe pati mbir. Pr disa jav me radh m pas Trupi shpesh kujtohej pr t; e pse jo, pare i kishte dhn burri, lvdata po se po, por edhe kshillat e tij nuk i dukeshin t kqija. Prse t mos e provonte... Nj king burr ia kishte hapur dyert e t gjitha lokaleve m elegante t Sofies, pran t cilave as nuk kishte guxuar t kalonte. I vajti mendja pr n Iskejp. E lan t hynte pa problem, a thua se dikush kishte kaluar para tij pr ta rregulluar me rojat. Sa pr zokat, ato vet i mbinin n separen sapo bnte porosin m t bollshme. Por, q t merrte madam me vete, guximin e mori vetm n lokalin e tret me emrin Buzkuqi. Mund t m thrrassh Dejzi, i kishte thn m par zoka, duke ia hedhur syt papafingos s tij, tarifn e kam nj qindshe dollari, por n rastin tnd po shtojm edhe bonusin pr kushtet e kqija. T drejt kishte, i bfsha nnn, nuk shkonte t paguaje llogari t kripura e ti sillje femrat n at kotecin e tij. Iu desh ta ndrronte apartamentin me nj m elegant. Zokat qndronin aty pr t fjetur deri n drek, kurse ai vet vishte tutat dhe hidhej deri te banja e dikurshme popullore e lagjes, e cila tani ishte kthyer n palestr fitnesi. I kalonte nja dy-tri or me veglat, pastaj hynte n saun, prej saj n vask me uj t ftoht dhe, kur programi prfundonte, ndalej te instruktori pr racionin e ri t shtojcave proteinike. Pas afro nj muaji e gjysm muskujt zun ti marrin trajt. Iu mbrthye mir edhe diafragma. Kofsht zun ti rrijn m ngjeshur me pantallonat. Dhe nj dit pasqyra e shfaqi para syve gati-gati si tjetr njeri. Bjondina Dejzi, ajo q i vinte m shpesh, ia mbushi mendjen t blinte ti-shrte sipas trupit dhe, kur ia pa veshur, nuk iu nda duke ia prekur si e dalldisur format e rrumbullta t trupit. Bash kjo kuk iu b edhe ndrikull. Menjher t gjith n palestr zun ta thrrisnin Trup. Kjo nofk i ngjiti njlloj si ti-shrtet pas trupit, pati efektin e drogave t lehta dhe sikur po ia shtonte zellin pr fitnes. Filloi t kaloj n palestr m shum koh, gjendja e muskulaturs iu b fiksim. E la pijen, i rralloi edhe zokat. Dhe bash athere kur filloi t bhej njsh me natyrn e vet, e t ndjehej gati-gati perndi, Trupi vuri re me habi se pakos s xhixhave po u vinte fundi. Pr rastsi bash at dit e krkoi edhe I panjohuri me syzet xajs t zi. Pa shum ceremoni iu ul pran te Buzkuqi dhe pa e zgjatur hyri drejt e n tem ia shtiu n xhep fotot e bra n Gjueshevo... Shkurt, Trupi duhet t prpunonte at kopilin frikacak, doganierkn. Pun q ai e kreu pa u turbulluar fare. Ksaj here trau u ngrit pr tri cisterna benzine plot deri n gryk, si i thon fjals. Krejt puna mbaroi brenda minuts, sa q Trupit i erdhi ca si zor kur futi n xhep gjith at plis me pako kartmonedhash nga I panjohuri. Pa e menduar gjat, i derdhi pa kursim pr t bler vegla fjala e fundit n fushn e fitnesit, i montoi n apartamentin, ku banonte, dhe kshtu fitoi m shum koh pr tu strvitur. Rezultati vrtet t linte pa mend. Dika tjetr vuri re se figura e tij po ngjallte respekt te t zakonshmit trendi t Buzkuqit. Mirpo, bashk me gudulit e knaqsis, Trupit nisi ti ndriste mendimi se kishte edhe nj far lidhjeje t drejtprdrejt ndrmjet tretjes s xhixhave dhe ardhjes s atij me syzet xajs.

Drita 11

nIkollaI stojanov

trupI
Bombn e par, me t ciln fitoi tak-fak nj dor t mir me para, Trupi e hodhi si me shaka, si kot e kot. Asokohe ai nuk e kishte kt nofk. Mbante emrin e rndomt bullgar Borisllav Ivanov Ivanov dhe n vitet e trazuara t demokracis edhe ai n m t shumtn e vriste mendjen si t nxirrte ndonj lek me matrapazllqe. Athere ra te nj klient nga ana tjetr e kufirit. Nj far pishman tregtari, si ai vet, me emrin qesharak Pero. Pr t qeshur qe edhe porosia e maqedonasit fletore. Mijra palo fletore pr nxns t klass s par, me radh t ngushta e t gjera, me nga dymbdhjet flet. Fletore, fletore, ama me leverdi. Kushriri nga matan kufirit i ngarkoi t gjitha n nj rimorkio t vogl, t lidhur me renon e tij pluhur t pudrosur, e cila, nga larg po ti hidhje nj sy, merrej vesh se qe vetur e bler seknd hend. Por nuk prishte pun, sepse zotnia qe i prpikt. Ia numroi n dor pakon me doje marka, i hodhn t dy edhe nga nj teke raki n garazhin e vogl t lagjes dhe pastaj ky Peroja u nis me energji t shumfishuara drejt Maqedonis s gjor. Mirpo mundi t shkoj deri n kufi, jo m tej. E nga ta dinte Trupi se, pr t kaluar ato nj qind metra deri te shteti prkarshi, qoft edhe me kt nj ik mall, duheshin nj mal me dokumente. Pal, qe edhe dit e shtun, ti bsh nnn, ti bsh. Dogana n Qystendil nuk punonte. Qytetin e kishte mbrthyer nj t ftoht qeni. Hotelet pa mazut pr ngrohje, kushriri Pero ngriu i tri ta qaje t gjall pr n at bot, t shkretin. Ia mbathn t dy pr n Gjueshevo. Edhe atje po ajo lemeri. Kufitart qen mbyllur npr vrima... Kur ja, tek po sillej si ifut q i kan grabitur dyqanin,

- Ske i thua, je vrtet gjeni n kto operacione, o kok, - i tha I panjohuri, kur po kalonin partin tjetr t benzins, dhe ja q ndjesia e turbullt, q Trupi po provonte, zuri ti kthjellohej, ti bsh nnn ti bsh: ky i sotmi do t ishte operacioni i fundit, tjetr nuk do t kishte. Ose, e thn m sakt, do t kishte, por vetm pr t. M pas do t fshihej diku n ishujt tropikal e do t shtonte numrin e palestrave t fitnesit atje me disa t tjera. Kur dgjoi propozimin e tij, doganierks s Gjueshevos i iku edhe truri, edhe goja, u nemit fare. Vetm zuri t prsriste me vete o nn, o nna ime, dhe llogariste prqindjen... Puna q mbetej pr tu br qe e leht. Trupi i njihte fijet e rrjetit t kontrabands ashtu si njihte fijet e muskujve t vet. t bnte iu desh tu shrbente atyre edhe n nja dy-tri vende, por n fund t fundit gjithka shkoi si n vaj... Nj dit para se tia mbathte pr n ishujt tropikal bri teken e fundit me Dejzin dhe, kur at e zuri gjumi, i rrasi n ant nj pako deng me xhixha. Sidoqoft, voglushja i kishte merituar, ishte dika m ndryshe nga kurvat e zakonshme. M pas ia shkeli si i krisur veturs s marr q m par me Rent-a-car drejt Gjueshevos turni i doganierks fillonte n mesnat... E parkoi pikrisht si ishin marr vesh m dymbdhjet zero zero mu prpara zyrs s atij kopilushi. Kurse m dymbdhjet e pes minuta gjithka kishte marr fund Trupi qe i vdekur. Ske i thua, ma skuqn, u bfsha nnn, do t thoshte Trupi, nse nuk do ti kishte ndodhur kjo andrall, ma skuqn t gjith. Por nuk do t kishte patur fort t drejt. Kur e kuptoi se Trupi qe fillikat n kt bot, pa t afrm, Bjondina Dejzi nuk dihet prse u mallngjye. Ndau nj pjes t parave, q ia kishte ln ai, dhe pagoi nj agjensi funeralesh pr ti br varrim zotnie. Pastaj mblodhi gjith shoqet e ngushta dhe disa nga turifekat e prhershme t lokalit e madje lshoi dy pika lot gjat shrbess n kish. Dy pika lot, edhe pse Trupi dukej tamam sikur po flinte mes buqetave me lule. Nn plhurn e holl t qefinit ende i dukeshin format e muskujve. T gdhendura, t fryra. Dhe, duke iu afruar te veshi njrs prej shoqeve m t ngushta t saj, Bjondina Dejzi tha: far trupi, ? far trupi! Prktheu: ABDURRAhIM MYFTIU

12 Drita

E Diel 08 Mars

paralele q priten n librin e Bashkim shehut

Nj jet e uditshme, e pangjashme me t tjera ose tepr e rrall, me kaprcime t pazakonta sht ajo e shkrimtarit t talentuar Bashkim Shehu. Biri i prkdhelur i kryeministrit m t fuqishm dhe m jetgjat n historin moderne t Shqipris, q eksploroi botn e qytetruar kur t tjert nuk guxonin t mendonin pr t, kaloi m pas pr afro dhjet vjet n kalvarin e burgut m famkeq t vendit, at t Burrelit. Pas eliminimit fizik dhe politik t Mehmet Shehut, hero i lufts antifashiste t Spanjs, komandant legjendar n luftn e dyt botrore dhe pastaj ofiqari komunist m i fuqishm pas Enver Hoxhs, Bashkimi dhe familja e tij vuajtn peshn e rnd t prndjekjes. Mbi persekutimin e diktaturs komuniste kan shkruar autor t mirbotrore vret veten n Port Bou, fshat n fund t Spanjs dhe fillim t Francs. N roman kryqzohen dy kndvshtrime t kundrta gjeografike, nga memoriali i Valter Benjaminit n Port Bou t Spanjs, prej ku pak me vshtirsi duket deti dhe Burrelit, m sakt burgut t Burrelit tepr larg detit. N hapsirn midis dy pikave t prlargta ngjarjet rrokin historin e tr Europs dhe m prtej saj. Fokusohet viti 1987 n mjediset e burgut, por meditimet shkojn deri n motin e largt 1920 dhe prktej n vitet e para t shekullit XXI, ku autori udhton npr bot me peshn e rnd t kujtimeve q ngacmojn shpirtin e ndjeshm t krijuesit elegant, tejet t ndjeshm n letrat e sotme shqipe. Loja me kohn sht nj imazh i universit, i pa plot ashtu si e koncepton doktrina jan t ndryshm; pavarsisht nga doktrinat, arti dhe mendimi kan shklqyer, ky sht paradoksi i tyre pa t cilin nuk ka progres. Doktrinat kan mbrojtur vetveten nga heretikt, kan prdorur dhun t prgjakshme dhe dhun t pagjakshme ( shpirtrore ), q przihen fatalisht n burgun e Burrelit famkeq. Doktrinat e ngurta strgjata kan tentuar t zaptojn shtigjet e mendimit, pikrisht duke predikuar lirin. Pranvendosje e prudnuar e kundrshtive t papajtueshme.Valter Benjamini kishte arritur n deduksione t tilla n mnyr shkencore, prmes analizave t holla me argumente t shumta, qmtuar nga t tjer filozof dhe autor t mdhenj, q e kishin shtyr historin e njerzimit drejt progresit. Mark Shpendi arrin n t njjtin prfundim n mnyr empirike, fal mendjes s pazakont dhe kujtess q regjistron e etur do bised me autorin, t dy bashkvuajts n Burrelin e hidhur gjat shtitjes dyorshe npr mjediset e ngushta t burgut. Mark Shpendi i Bashkim Shehut t kujton Funesin, njeriun e kujtess t Borgesit, pr t cilin e tashmja dhe e kaluara m e parndsishme kishin fituar nj shumllojshmri dhe qartsi t paprballueshme. Prceptimi dhe ndijimi i Markut ishin t pagabueshme, ai mundej t rindrtonte t gjitha ndrrat dhe midisndrrat pr shtojzovallet e vendit t tij, nj mrekulli e eposit shqiptar n shekujt e shkuar. Nj mendim apo shprehje t hershme e riprodhonte besnikrisht shum koh m von. Ajo ka mendonte apo imagjinonte njher nuk i shlyhej m nga kujtesa. Si produkt i ksaj kujtese t mahnitshme, Marku shquante pandrprerje prparimet e qeta t prishjes, kalbzimit dhe lodhjes s burgut, dallonte apin e vdekjes, t ligshtis. Ishte spektator mendjekthjellt dhe mizor i nj bote shumformshe t astshme me saktsi t habitshme, q shikonte prtej t zakonshmes n hapsirn e zymt t burgut. N mnyra t ndryshme t dy arritn n prfundimin se nuk e vlen t jetosh n nj bot t trisht me themele t gnjeshtra, mes armiqsive dhe kundrshtive t tejskajshme. Valter Benjamini gjeti nj mnyr t sakt e t pariparueshme pr t vrar veten me njzetepes tableta, kurse Mark Shpendi nuk e prfundoi aktin e varjes n mjediset e burgut se ishte nn kontrollin e gardianve, q e rikthyen prkundr vullnetit t tij n jetn prej s cils donte t largohej. T ndryshosh t kaluarn nuk sht ndryshimi i nj fakti t vetm, por t heqsh pasojat e saj, t cilat kan prirje t jen t pafundme. Me fjal t tjera t krijosh dy histori t prbotshme, dy paralele q nuk ka gjasa t takohen diku. Shehu mendon se njeriu nuk e meriton realitetin ekzistues q i paracakton fati, ndaj me an t imagjinats dhe shkrimit shprfill hapsirn e ngusht t burgut dhe krijon nj tjetr realitet, t gjer e t plot me t tjera rregulla, si nj aspirat dhe alternativ. sht mendimi i lir njerzor q ndrronte Valter Benjamini, n t ciln zhyten t lumtur edhe autori edhe personazhi i tij. Burgu sht bota e dukshme, prjetimi i llahtarshm t ciln z. Shehu e vizaton me realizm trondits prgjat romanit t tij, pa shtuar asgj, sidomos pa komente t cilat ia le lexuesit ti gjykoj e zhvilloj. Copza e vogl e njllojt e qiellit q shohin t burgosurit dit pr dit n qindra e mijra t tilla, kausht e forcs ku nuk mund t rrin as shtrir as n kmb por n nj gjendje t pezullt, t prudnuar mes jets dhe vdekjes, vetvrasjet me varje n hekurat e dritareve t birucave, autori i prcjell me indiferenc tronditse, efekti i s cils sht m ligshtues se fardo qendrimi vetiak. Prkundr ksaj duknaje t mjerueshme, Shehu dhe bashkvuajtsi i tij i paraplqyer krijojn botn e tyre, ku lulzon mendimi i lir, diskurset filozofike, jetn jasht telave t burgut, q bjn kontrast me groteskun e kohs, dnimet dhe ridnimet e t burgosurve sa her t huajt vizitojn Tirann, prqeshjen e jets si t qe lodr n duart e gardianit. Nuk ka fakt sado i thjesht q t mbyll brenda historin e prbotshme dhe bashklidhjen e pambarim t pasojave me shkaqet. Bota paralele sht ajo q synonte t ngjizte Valter Benjamini n traktatet e tij filozifike, por q u shkrmoq nga nazizmi dhe shpirti i tij i madh nuk e prballoi, ndaj i dha fund jets n moshn 48 - vjeare. Edhe Marku nuk e kaprdiu, ndaj tentoi ti jepte fund jets n ekuinoksin e pranvers, teksa nata u barazua me ditn dhe jeta e tij synoi t barazohej me vdekjen. Pas dshtimit, ai nuk tenton m ta prsrit, por fundi i tij sht m tragjik se ai i Benjaminit. Ballina dhe titulli, Angelus Novus, tabloja impresionuese e Paul Klee s, jan gjetje e holl artistike e autorit, sinteza e gjith romanit, pika ku konvergon historia e pamshirshme. Angelus Novus sht engjlli i historis s prbotshme, q largohet dhimbshm i shtyr nga errat e kohs, me syt nga e shkuara dhe grumbujt e dhunshm t gurve nn kmbt e tij. Primtimi filozofik i tablos nga Valter Benjamini dhe ngjashmria e uditshme e pamjes s engjllit me portretin e Mark Shpendit e ojn deri n fund paralelen hyjnore t Bashkim Shehut.

Istref haxhillari

fillt, po m s shumti qytetar t thjesht, q shprehin mllefin e grumbulluar, zbulojn pamje t llahtarshme t burgjeve, akuzojn perskutort, krkojn t drejtat e tyre. N dallim nga t gjith kta, autori i romanit Angelus Novus nuk akuzon direkt asknd, nuk merr prsipr t qahet e t krkoj revansh apo rivendosjen e t drejtave t humbura n dhjet vite burgim politik. N morin e bashkvuajtsve ai zgjedh Mark Shpendin, nj verior nga Nikaj - Mrturi i largt e i humbur n Ninderlandin e Shqipris, njeri me mendje t pazakont, ndonse me shkollim minimal, ln prgjysm n Tiran pr motive politike. Bisedat e burgut, djalogt Shehu - Shpendi jan traktate t mirfillta filozofike, mnyra t holla trajtese pr jetn dhe vdekjen, pr marrdhniet njerzore dhe sistemet politike, dashurin dhe mendimin. Autori ve prball Mark Shpendit, nj filozof ifut t prmasave botrore dhe heq paralele t habitshme me konceptet e tij pr t njjtat panele q interesohet Marku. Valter Benjamini, i ndjekur nga nazistt n hullin e lufts

Bashkim Shehu. Ai, ndryshe nga t gjith, beson se nuk ka nj koh t vetme absolute por nj seri e pafundme kohsh paralele apo konvergjente, q priten dhe alterrnohen por uditrisht shprfillen nga njerzit. Kjo shumsi kohsh zapton t gjitha mundsit. Marku ka lindur pas vdekjes s Benjaminit dhe sht n mosh po aq vite sa tjetri sht larguar n gjumin e pacak. Valter Benjamini qe filozof i kompletuar dhe shkrimtar apo diku pezull midis t dyve, shkroi traktate dhe zhvilloi idet e tij n libra t plot, prej t cilave njerzimi prfitoi, ndrsa Marku nuk ka shkruar asnj libr, nuk ka shkollim t plot, nuk e njeh Benjaminin as teorit e tij filozofike e letrare. Megjith kto kundrshti t skajshme, autori ka qmtuar nj paralele interesante q e prshkon librin nga fillimi deri n fund. Nj fat i prbashkt, si konstante e hidhur njerzore bashkon dy jet skajrisht t largta n t gjitha prshfaqjet e tjera. Arti apo mendimi i lir dhe

E Diel 08 Mars
Frdric Beigbeder

Drita 13
vdekja e tyre. Pr t mundur t`i gjykojm pa i nxjerr telashe koks, pa qen t ndikuar nga zhurma q del nga goja e tyre, apo nga fytyra e tyre e shqetsuar thell. Sa u prket kritikve letrar, ata urojn vdekjen e shkrimtarve sepse u ka ardhur n maj t hunds duke qen t detyruar pr t`i lexuar n vend q t shkruajn kt kryeveprn e mallkuar q s`e shkruajn kurr. Vdekja e nj shkrimtari sht nj etap vendimtare e karriers s tij. Jean-Edem Hallier ka vdekur i bindur q do ta rilexonim: gnjehej. Guillaume Dustan ka vdekur i bindur q do t harrohej: kishte t drejt. Edouard Lev sht vetvrar pa e ditur nse vepra e tij do t mbijetonte apo jo (prgjigjja sht po: Autoportreti do t mbetet si M kujtohet i viteve 2000). Dhe Norman Mailer? Ai ka vdekur sepse ka prtuar ta mbaroj trilogjin e tij mbi Hitlerin, at ku ai pohon q Fhrer ishte frut i nj inesti. Ka vdekur ngaq e dinte q thelbi i puns s tij ishte mbas tij. Ka vdekur q ne t lexojm Lakuriqt dhe t vdekurit (1948), Parku i drerve (1955), Ushtrit e nats (Pulitzer 1969), Beteja e shekullit (1975) dhe Knga e Xhelatve (Pulitzer 1980) n vend q t tresim kohn ton duke lexuar Douglas Kennedy e Paul Auster. Ai ka vdekur sepse ishte lodhur duke shkruar n indiferenc, duke mos trembur njeri, duke rilexuar n gazeta t prjetshmet madje portrete t tij, rikopjuar mbi ato t shfaqura me daljen e librit t tij t mparshm, vet ata t kopjuar nga dosieri i shtypit t mparshm, etj. Themeluesi i Fshati Voice ka vdekur pr t pushuar s marruri si gazetar e pr tu br m n fund romancieri m i madh i romanit t jofiksionit q nga Truman Capote (dhe para Tom Wolfe). Norman Mailer ka vdekur q lufta e tij n Filipine, angazhimi i tij kundr lufts n Vietnam dhe n Irak, gjasht grat, nnt fmijt e tij, artikujt e tij n Playboy, shkelja e kurors me gruan e dyt m 1962, kanditatura e tij pa hir n bashkin e New York m 1969, bashkbisedimet e tij t mdha me Manuel

Shpresoj q vdekja shrben pr dika. Njerzit nuk vdesin kurr pr kot, sidomos shkrimtart. Ata vdesin q ne t`i lexojm. Shkrimtart e gjall jan shum t mrzitshm, nuk arrijm t`i shijojm qetsisht. Bjn hije me prozn e tyre. sht sikur ne t ishim t ulur n nj sall kinemaje dhe realizuesi t qndronte n kmb para ekranit. Do t shihni, kur Sollers, Modiano, d`Ormesson, Le Clezio, Houellebecq, Angot, Nothomb do t`i kthejn patkojt diellit. Zgjedhja do t jet e leht pr t`u br. Do t mundemi m n fund pr t`i zbuluar librat e tyre para se t qen shtypur prej mimikave t tyre. Cilt do ta ken prshkruar epokn e tyre n nj stil t panjohur? Cilt do t bjn pr t qar, pr t qeshur, pr t ndrruar post mortem? Cilt nuk do t ken br gj prej gjje ve t lvizurit shum t duarve n boshllk apo prsritur t njjtat dokrra? sht po aq e dukshme: e vetmja gj q lexuesit presin nga shkrimtart, sht

vdekja e nj shkrimtari

Carcassonne apo Bernard-Henri Lvi, t pushojn s na detyruari pr t lexuar romanet e tij. Norman Mailer ka vdekur q ne ta dgjojm m n fund. Jepjani kt knaqsi (do t jet e jona gjithashtu). Ather, n shpirtin tim t ftoht Irlandezi, shklqen nj ast drita e dobt e trilleve t mishit, po aq t rralla sa loti i mshirs m i rralli, dhe fillojm t qeshim sbashku, pavarsisht t gjithave, ngaq sht aty njri prej ktyre dialogjeve t uditshme q na japin neve, qenieve fisnike, shpres pr m shum se nj nat. (Fjalia e fundit e Parku i drerve.) Prktheu: Anila Xhekaliu

Papritmas gruaja e moshuar u zgjua. Ishte dy e gjysm e nats. Vrau mendjen prse u zgjua. Ah,po. N kuzhin se kush ishte prplasur pas nj karrigeje. Mbajti vesh andej. Qetsi, krejt qetsi dhe, kur zgjati dorn n pjesn tjetr t krevatit,e gjeti bosh. Ja pasksh qene qe e bnte heshtjen aq te thelle,mungonte frymmarrja e tij. Ajo u ngrit dhe capiti ne terr drejt kuzhins. Atje u takuan. Dika e bardhe rrinte ne kmb prpara raftit. Ajo shkrepi dritn. U gjenden te dy prball njeri-tjetrit. N kmb. Natn. Ne dy e gjysm. N kuzhin. Prballe ishte pjatanca buks. Thrrime mbi tryez. Ajo do nat prpara se t binin pr t fjetur,e pastronte at. Mirpo tani, prmbi tryeze, kishte thrrime, pastaj thika aty pran. Ajo ndjeu te ftohtin e pllakave t i ngjitej npr trup. Dhe i hoqi syt nga pjatanca. -Mu b sikur kishte njeri ktu,-tha ai dhe pa npr kuzhin. -Edhe un di dgjova,-iu prgjigj gruaja dhe vuri re se ai, n kmish t nats dukej shum i plakur. Aq plak sa ishte, gjashtdhjet e tre vje. Se ditn, i ngjante her-her me i ri. -Duket shume e plakur,-mendoi dhe ai,me kmish u dukrka me e plakur. Por fajin me siguri e kane

flokt. Ata bjn te duket shume e plakur. Ai ift puntorsh

jet qeni
Burhan kukeli

pensioniste,megjithse nuk kishin pasur fmij,kishin jetuar bashke ne harmoni te plote.

ai. -Eja!-i erdhi ajo ne ndihme.-Do

-Edhe un e dgjova,por si duket nuk paska qene gj. -Jo spaska qene gj,-tha prsri

-Te kishe veshur shapkat,tha ajo,zbathur mbi pllakat e ftohta,do ftohesh. -Kujtova se mos ka njeri ktu,prsdyti ai si i zne me presh ne dore dhe vshtroi serish prreth si i prhumbur,-dgjova zhurm dhe,thash se mos ka hyre njeri.

te kt qene jasht. Eja ne shtrat. Do te kt qene jasht. Kur fryn ere,prplaset gjithmon pas murit. Me siguri ulluku ka qene. Kshtu prplaset nga era. Ata capiten te dy prmes korridorit te erret pr te vajtur ne dhomn e gjumit. Kmbt e zbathura pllacarisnin mbi dysheme. -Era do te kt qene,-tha ai,-nuk ka

pr te pushuar tere natn. -po-tha ajo,nuk ka pr te pushuar tere natn!.... -edhe zri tingllon ndryshe kur gnjen-mendoi ajo. -Ben ftohte tha ajo-duke gogsitur,po futem nen jorgan...natn e mire! -Gjum te mbl!.... Pastaj u be heshtje...Disa minuta me vone ajo e dgjoi tek mbllaitej lehte. Ajo merrte fryme thelle dhe rregullisht,qe ai te mos e kuptonte se nuk flinte,por mbllaitja e tij ishte tepr ritmike dhe, se fundi e vuri ne gjum. Te nesrmen ne darke,ajo i vuri prpara katr feta buke. Here te tjera ai kishte marre nga tre. -Ha i qete-tha ajo-mua nuk ma tret stomaku kt lloj buke. Prandaj ha ti nj me tepr. Mua me bie rende...Dhe vuri dorn prmbi stomak. Ai kishte prkulur kokn mbi pjate dhe nuk shihte prpjet. Asaj iu dhimbs...-Burrat kane gjithmon uri!,mendoi me vete. -Po ti,vetm me dy feta buke do te rrish? -Ha ti,ha! Ndrkoh,ajo u ul posht dritares mbi tryeze dhe foli lehtas qe te mos e dgjonte ai.-Jete qeni,,,! Gati ne marrje fryme pshpriti lehtas -jete qeni.

14 Drita
Pambarimit. Tash qe kujtesa rrudhet si buz/ tue gjakue me puth Pafundsin/ paqen Zot truejna. Simbolika biblike, diku e gjendshme drejtprsdrejti si lnd e par, e diku tjetr pulsuese npr frymmarrjet e vargjeve, sht filli q lidh pjesn m t madhe t poezive meditative t ktij vllimi. N rastin e par duket se do simbol sht i konvertueshm n nj koncept t vetm, ndrsa kur kjo simbolik kamuflohet brenda vargjeve, imazhet s hu m f i s h oh en n varsi t situatave poetike, duke formsuar kshtu nj trsi konceptesh. Duke qen se kemi t bejm me nj poezi ku imazhi i paraprin tekstit letrar, dhe ku ky i fundit m tepr se sa realitet sht nj vegim apo shmblltyre hyjnore, e kemi tepr t vshtir t krijojm nj konfigurim t sakt se ku mbaron imazhi e ku fillon simboli. Hapet nji port/ e nga drita dalin fmijt/ hareja q shtyn ma prtej/ kufinjt e hijes Shiu mejti dhe tash shifet/ vetm rava q lan mbi uj/ kambt e Jezuit Imazhet poetike luhaten vazhdimisht mes drit-hijeve, ku nga njra an ofrohen peizazhe krejt t zhveshura me juda t mjere fqinj me harabelt, ndrsa n ann tjetr ravijzohen shmblltyrat e vrteta, ato q ngjizen prej t Pasosmit apo krishteve plot diell. Prplasja e dy realiteteve t msiprme lind imazhe dhimbjeje, t cilat vijn prmes klithmave t heshtura, prej granatave q n mish elin trndafilin, ndrsa qenia ec dhe mengadal e pa e ndimun e qarkon ajri i Kryqzimit... Kuptimsia e ktyre poezive tepr t kursyera n vargje qndron n zbrthimin e detajit, brenda t cilit maskohet nj thelb i prkapshm vetm nga nj lexues elitar. Fjala sht guack me perln brenda, ngase kemi t bjme me nj ligjerim poetik aspak t zakont n traditn e poezis shqipe, dhe q vrteton pa m t vogln mdyshje, se forma eliptike e t shkruarit n poezi, krahas Ali Podrimjes n Republiken e Kosovs, e Martin Camajt n trungun am, njeh dhe nj tjeter talent t fuqishm, n at cop mmdheu q sot frymon brenda kufinjve zyrtar t Maqedonis. Andej nga elet kjo dritare e beft drit pr poezin shqiptare

E Diel 08 Mars Dr. Moikom ZEQO jETA DhE KUjTESA POETIKE SI RIKRIjIM I SAj
E lexova n dorshkrim librin poetik t Nuri Plakut Jaka prej bryme. sht nj libr i kompletuar, me nj simbolik prfaqsuese t padyshimt. Pr t arritur deri ktu rrugtimi mendor i ktij poeti t talentuar sht i gjat, por koha e krijimit nuk matet me kalendarin e moshs s krijuesit. Mund t thuhet qart dhe pa mdyshje se poeti mton lirikn. Lirika sht poezia e poezis, sht intimiteti dhe delikatesa, shpirtzimi i paskajshm i bots, sht vetdija e krijimit dhe afirmimit t personalitetit. T duket si nj paradoks, por poezia moderne e vrtet mund t jet e till kryesisht nga lirika. Formalizmi modernist e ka shmangur lirikn nga graviteti qendror letrar duke krijuar shfaqjen e prjashtimit t poezis nga vet poezia. N botimet e sotme t rrmujshme dhe hiperbolike ku epigonizmi me imitimin bjn krdin, shtegu i liriks sht i vetmi q krijon ndjesin e hapsirave t mdha kohore dhe gjeografike. Kshtu lirika sht prov pr poezin ashtu si e vrteta sht e kundrta e alibis. Pikrisht ky sht shtegu q kalon lirshm Nuri Plaku. Parabola e lirikave t ltij vllimi sht njherazi konceptim real dhe refleks i estetiks s krijimit. Kjo duket tek motivet e trajtuara t cilat burojn nga jeta dhe vijn nprmjet kujtess poetike si rikrijim i saj. Poezia n Jaka prej bryme mton t el jet si nga Vezt e Pashks, ashtu edhe nga Gurt e udhve t pafund t poetit. Vetja krkon t ndahet nga Vetja, gjithnj duke ribr nj ikon t re pr dashurin. Verbet poetike nga Nuri Plaku, zbulimet e tij t brendshme q rezervojn mirsin mbivendosen kah morali i religjonit, ku ai ka dorzuar prgjithmon dashurin e tij. Nga gjith denduria e imazheve t dits, nga intensiteti i ngjarjeve dhe i njerzve protagonist, n jetn e vet Nuri Plaku krkon t

ajri i kryqzimit t azem qazimit

do qenie njerzore, n kujtesn e s cils ka lshuar rrnj nj vetdij poetike, i ndodh shpesh t tundohet prej vargjesh q mbartin nj kuptimsi t veant pr t. Nj tundim t till, e m pas nj rnie koke e kmb n dashuri, do ta prjetoja (e vazhdoj ende ta perjetoj) me poezin njvargshe t poetit t madh italian Xhuzepe Ungareti: "Ndriohem n pafundsi. Se ndjej nj klithm hareje e dshprimi njhersh brenda saj. Nj shtegtim prej ksaj bote ikanake drejt hapsirave t pambarimta hyjnore. Dhe dimensionet q t hap nj varg i madh prpiqesh ti gjesh mpastaj edhe n poet t tjer. Duke lexuar vllimin e par me poezi t Azem Qazimit lexuesi ndjen prhumbjen pikrisht mes ktyre dy dimensioneve: hapsirave ndrmjet t cilave frymon ekzistenca njerzore dhe asaj bote ku gjithka shfaqet e ndryshme, e madje n antitez t plot me hapsirat ku gjeneron kjo ekzistenc. Ikanakja projektohet si prjetsi e rrejshme, me nj kujtes po aq t skalitshme, sa dhe ishujt e fryms n qelqet e dritares. Nj sendrtim ky i jets toksore krejt analog me at jehon dhimbje e pesimizmit t thell q ndjen donjri prej nesh kur lexon vargjet e Librit t Predikuesit. Prkohshmria e tejkalon vetveten, vetm ather, kur n vshtrimin e saj ngjizen ato shkndija drite, t cilat e ndrgjegjsojn t respektoj n mnyrn e duhur kufijt e

alisa velaj

shoh m qart kuptimin, t perndishmen e mkateve t bardha, eufemizmn q prdor pr vijn e dhimbjes q l dashuria lundruese e ujrave t mbla apo kripsis s deteve t paan. Thirrja e madhe e Fihtes: T jesh i lir sht nj pasuri! Ushqen besimin ton se poezia sht nj nga rrugt m t ndriuara pr t na br t till, madje pr t na dhuruar cilsin m t mir t liris. N kt rrug prezantohet njohja e dhimbshme e liris s poetit si nj shmangie thyerjesh drejt ikons s bukuris njerzore. Nuk jam un njohja jote/ Je ti/ Q thith tek un/ Frym hyjneshe, thot ai diku pr t ngritur kultin e dyansis s ikonave. Dhe prpara tyre shprehet tejet i dshpruar n pamundsin e t qenit pak Dante Aliger, kur Fontana e nafts, shprthyer n tokat e vendlindjes, i kthen qiejt e mbushur me kujtimet e fminis s tij n ferr t vrtet. Prkmbimi n marrdhnien e ngusht apo t gjer njerzore, puna pr dimensione dritthiths nga t tri koht prthyejn ngjyrat e tyre n poezin e Nuri Plakut, duke t ftuar pr nj lexim t vlershm. Nuri Plaku bn nj poezi t organizuar, ashtu si vet sintaksa sht riorganizimi i gjuhs. E ndjen q autori artikulon jetn pr ta pasqyruar at nprmjet nj figuracioni konkret dhe funksional. Vargjet dhe madje edhe rimat kan nj liri t natyrshme t t shprehurit dhe nj ngjizje t vetdijshme t krijimit. Vet libri sht autografi m i mir i Nuriut. Dhe ky sukses i merituar mua m gzon sinqerisht.

E Diel 08 Mars
Relacioni midis mods dhe vizatimit shpesh sht i fort dhe disa her i dobt, por megjithat sht nj prpjekje e vazhdueshme e ideve dhe tensionit estetik midis tyre, gj e cila ndikon n influencn e ktyre dy fushave paralele. Fushat e tjera t funksioneve t ndryshme u vijn n ndihm duke ardhur gati automatikisht n nj ide pr veshje, aksesor, etj. Forma m minimale e mods pastaj zbulon nj sekret t ri, q pjesa e ideuar sht shpesh m interesante se veshja e prfunduar. Porse, mund t ndodh edhe q pjesa e prodhuar t jet m e specifikuar dhe m interesante se ideja e fillimit. Disa produkte t mods prodhohen mbshtetur mbi abstrakten. Ato injorojn edhe mbajtsin e veshjes duke mos respektuar as t dhnat fizike, duke mos i vn n vendin e duhur pjes t ndryshme t veshjes dhe duke e sjell at jo praktike. Q ktu ka lindur ideja q trupi duhet konsideruar si nj telajo ku duhet piktuar, ose si nj objekt t cilit do t`i jepet forma skulpturore sipas konceptit t krijuesit. Arkitektura e par q ka realizuar njeriu sht veshja, pr t krijuar nj ambient mbrojts. Pra n kuptimin e par, veshja t on tek mbrojtja nga t ftohtit apo t nxehtit. Porse n kuptimin e dyt ajo prcjell knaqsin e prkatsis n nj grup apo shkall t caktuar dhe n sisteme t tjera prcjell mesazhe sensuale ndaj nj grupi t caktuar njerzish, t nj tribuje apo klani. Me koh ajo filloi t perfeksionohej duke u shtuar dhe me objekte zbukurimi, apo ornamente, pr t treguar hierarkin apo dinastin. Pak e nga pak veshja krijoi gjuhn e vet vizive e cila duhej t ishte n koherenc me gjeometrin e kohs. Kshtu pr shum koh veshja i prshtatej trupit dhe ndryshimet nga shekulli n shekull ishin shum t vogla. Vetm n fund t shekullit XIX, filloi t zbulohej knaqsia e rregullsis dhe e mos respektimit t raporteve; e prmbysjeve t gjuhs s ndrtuar vizive. Kjo filloi me prmbysjen e rregullave n piktur nga avangardat ruse, vazhdoi me eksperimentet e Yves Klein n vitet `60 (pr ta par trupin si nj vllim mbi t cilin mund t manipulosh idet duke vepruar direkt me ngjyr mbi t) dhe t tjer pas tij q ushtruan body-art duke u dhn

Drita 15

Merita toila stiliste

veshja popullore dhe ndikimi i saj n mod

(nj vshtrim i shkurtr)
shkak stilistve t krijonin veshje direkt n trup vetm me ngjyr. Kto ide qen shum novatore, saq i shndrruan pasarelat n nj shfaqje t vrtet arti. do lvizje n piktur apo n gjinit e tjera t artit pasqyrohet dhe n mod. do stilist mund t krijoj nj fytyr t vetn, nj krijimtari artistike trsisht personale dhe t pavarur nga t tjert. Pr t krijuar nj individualitet t till stilistt rendn pr t zbuluar ide t reja pr t qndruar gjithmon ndr m t mirt dhe ky krkim idesh solli dhe kthimin tek tradita, si baza m e mir pr t justifikuar krijimet dhe pr fat t mir, tradita duke qen nj ekstrat i krijimtaris n shekuj ka se me far t furnizoj; mbetet gjithmon nj fush q duke e eksploruar zbulon gjra t reja. Edhe tradita jon n kt drejtim sht shum e pasur. Nj veshje popullore shqiptare sht nj ekspozit m vete e artit popullor. sht e mahnitshme larmia e kostumeve popullor n vendin ton dhe puna aq e holl me detajin. Kemi nj pafundsi florealesh t qndisura mrekullisht nga duart e vajzave dhe grave. Qndisja dhe endja kan qen tradit vetm pr femrat t cilat kalonin nj pjes t mir t dits mbi to. Ato qndisnin veshjet pr femra, meshkuj dhe pr fmijt e familjes. Mund t ndodhte q prgatitja e nj kostumi shkonte me vite t tra dhe ajo ishte nj pasuri e madhe pr familjen, e cila trashgohej n do brez. Rrall ndodhte q nj veshje t ishte e thjesht n ndrtimin artistik t saj, edhe ato q i prkisnin shtresave jo t larta t shoqris shqiptare. Pothuajse t gjitha veshjet kishin t njjtin seriozitet prgatitjeje dhe t njjtin shpenzim n koh, n pun dhe n materialet e prdorura n t. do veshje kishte ngjyra, shum ngjyra. Gjejm n to t bardhn q z pjesn m t madhe t veshjeve(kmishat, fustanellat, jelek, tirqe, itjane );kjo e bardh e plot(reminishenc e veshjeve ilire) kombinohet me t kuqen hallej, t artn, me blu kobalt, t gjelbrn smerald, vishnjen e errt madje dhe t zezn(jelek, xhublet, gjoksore, tunik). Si plhura ka ndrthurje t damaskut apo velurit me mndafshin dhe t gjitha kto t qndisura me fije fine metali t muar(ar ose argjend). Motivet e qndisura jan kryesisht floreale, lulet e stilizuara, shpend, insekte si evokim i kohs s interesimit t njeriut mbi natyrn, arabeskat dhe motive gjeometrike m t vona dhe m pak me simbole pagane, por edhe n ato veshje q gjenden jan shum potent si motive, sepse mbizotrojn dukshm. Qndisja shpeshher shoqrohet me pun kryq pr t krijuar nj element tjetr dekorativ dhe copa t mbivendosura si reliev. Pjest m tepr t qndisura jan jakat, mngt shpinoret, gjoksoret, tunikat, etj., t cilat gjenden n modele nga m t larmishmet. do krahin ka nj veshje t ndryshme nga tjetra. do ceremoni apo rast gzimi ishte nj okazion pr t veshur kostumet m t bukura n bot. Ato q jan m tepr t prdorshme jan jakat rrumbullake, mngoret e qndisura n fund, tek burrat i gjejm t mbledhura, tunikat jan t prdorura shum dhe t larmishme n form n pjesn fundore t tyre, gjoksoret e Shqipris s mesme me jakat e mdha dhe t gjera, Xhubletat me kindet e mdha, rripat e trash me togzat e rnda prej bronxi, dhe nj mori kapelesh, shamish apo prparjesh. Dhe t gjitha kto t qndisura me fije t arta dhe argjendtta, me motive ku asnj nuk i prngjan tjetrit. Edhe n veshjet e mesjets t imponuara nga sundimi turk, prsri u ruajt karakteri kombtar duke i sjell ato si nj vepr origjinale shqiptare, si sht veshja e Shqipris s mesme me itjanet q zbresin deri tek kavilja. Me qndismat n rrethorin mbylls, me jelekun q zbret sa mbaron gjoksi dhe ka vetm nj mbyllje duke ln t kuptohet forma e gjoksit, veshja sht trasformuar n nj veshje trsisht shqiptare dhe po aq e hirshme dhe joshse. Edhe kaftani q sht nj xhaket e gjat q zbret deri n fund t kmbve m mng t gjat t rna nga pas. Kokat zakonisht mbuloheshin me shami n zona t veanta dhe diku me kapele t stilizuara ku grat mund t shprehnin gjith dshirn dhe talentin e tyre pr t`i zbukuruar me lule ose dhe me zbukurime me gur ose pare. Nj veshje t till dhe nj mbretresh e asaj kohe do ta kishte zili. Nj fakt sht

q veshja shqiptare eshte prekur pak, ose thuajse fare nga tendencat fetare, n t nuk gjenden kryqe, figura shenjtsh, aty gjithmon ka lule t stilizuara, flutura, zogj, figura gjeometrike etj. N kto koh dhe plhurat filluan t zvendsohen me linone dhe pambukun si m pak t kushtueshme. Edhe n koh t mvonshme qndisja ka zn nj pjes t mir kohe t vajzave shqiptare deri n mesin e viteve `80 duke e zhvilluar si hobi n kohn e lir, madje n kto vite pati nj ndryshim t stilizimeve t cilat vinin m t studiuara dhe inspiroheshin shpesh her nga krijimet e artistve q punonin n ndrrmarrjet artistike t asaj kohe. Sot qndisja vjen si nj objekt

koleksioni. Interesimi ndaj saj qndron n vlern historike t veshjes shqiptare edhe pse n kndvshtrim t vogl nuk mund t quhet nj vepr e mirfillt arti, ajo vjen si nj thirrje e fort e s kaluars ton, prcjell mendimin, ndjenjat dhe informacione t muara t kohve t tjera. sht nj pasuri e jona. Nga gjith ajo trashgimi kulturore q kemi, nga dokumentet historike, artistik dhe muzeal dhe nga objektet e gjalla q kan mbetur n sndukt e vjetr t shtpive karakteristike shqiptare apo dhe npr ato pak muze etnografike, jemi t ndrgjegjshm pr at pasuri t madhe qndismash, aksesorsh t mrekullueshm byzylyksh, togzash, varsesh aq t rralla, veshjesh mndafshi dhe kadifeje t qndisura dhe t punuara aq bukur, saq mahnitin mbi t gjith vizitort e huaj. Kjo trheqje ka ndodhur n do koh, aq sa artist, piktor dhe estet t huaj nuk kan mbetur pa e vn n dukje kt krijimtari t larmmishme, duke krijuar vepra me vlera dhe artistike. Ndr kta mund t prmendim; piktorin anglez Eduart Lir, piktorin francez Leon Zherome, piktorin kroat Pajo Jovanovi, autoren angleze Edit Durham, etj, q me krijimtarin e tyre kan ln dokumente shum t vyera jo vetm artistike, por dhe historike mbi veshjet karakteristike shqiptare.

16 Drita

E Diel 08 Mars

Epika e yjeve t mngjesit

Piktur e Edison

GjErGos

Redaksia e gazets Drita i bn ftes t gjith artistve t drgojn krijimet e tyr n adresn e redaksis. Qofshin kto krijime letrare apo krijime t arteve vizuale si piktur, skulptur, mozaik etj. Drgoni fotot n redaksia@artistet.org
Gazeta DRITA del dy her n muaj. Drejtimi: Alban Kardashi Pr pajtime kontaktoni me redaksine n adresen elekronike redaksia@artistet.org Kryeredaktor Granit Zela Redaktore Elona Malosmani Kontakti: redaksia@artistet.org kryeredaktori@artistet.org Gazeta DRITA letraro-kulturore

Ftes: