SORU 1: Snek (dktil) malzeme nedir?

Bu malzemenin bir yapnn tayc elemanlarnda (sisteminde) kullanlmasnn nemini, salad avantajlar yaznz. Snek davran yapya hangi zellikler katar, nemini farkl yap sistemleri iin aklayarak bunun zellikle deprem blgesindeki yaplar asndan durumunu deerlendiriniz. CEVAP 1:D kuvvetler etkisi altnda,yk tama kapasitesinde azalma olmadan,yapt byk ekil deiiklii esnasnda ,krlacan veya kopacan nceden belli eden cisimlerdir. Mhendislikte her zaman maddenin snek olmas istenir.Snek malzemeler nemli lde plastik ekil deitirmeden sonra bzlerek krlrlar.Krmak iin olduka byk enerjiye gerek vardr.Tokluklar yksektir. Bir malzemenin plastik ekil deitirme yeteneine sneklik denir. Deprem mhendisliinde ise sneklik, elemann tekrarlanan tersinir ykler altnda elastik olmayan ekil deitirmelerle enerji tketme yetenei olarak tanmlanmaktadr.Bir cismin sneklilik zellii en iyi,toplam kopma uzamas ve striksiyon oran ile belirtilir.Bu iki karakteristik ne kadar byk deerler alyorsa ,bu zellik cisimlerde o kadar yksektir. Snek malzeme uzayabilme kabiliyetine sahip olduundan yapaca deformasyon ii byk bir deer almakta ve bylelikle sademe etkisiyle krlmamakta yani mukavemetini kaybetmemektedir. Snek elemanlar ekstrem ykler altnda gvenlii salar.Ayn zamanda ekonomik dizayn iin olmazsa olmazdr.rnein; snek yap elemanlar olmasayd,betonarme binann olas deprem yklerini karlayabilmesi iin ok byk tayc elemanlara ihtiya duyulurdu.Bu da kolonlarn byk olmasn gerektirir. O halde odann byk bir ksm kaplanacak,kullanm alanmz nemli lde daralacaktr. Kuvvetli deprem etkileri altnda yaplarn elastik davrann zerinde ekil deitirmesi ngrlr. Bu durumda elastik tesi davran nem kazanr. Yapnn elastik snr geip, snerek kesit zorlarnda nemli artlar olmadan ekil deitirmesi arzu edilir. Bu yolla depremin dinamik etkisi elastik ve geri dnml olmayan enerji trne dnerek yutulmaktadr. Snek davran, g tkenmesi srasnda elastik olmayan byk ekil veya yer deitirmelerin

ortaya kmas olarak da grlebilir. rnein basit eilme etkisindeki bir betonarme kiri kesitini hesabnda, g tkenmesi srasnda donatnn akmaya erierek byk plastik uzamalar yapmas da bir sneklik koulu olarak kabul edilebilir. Donatlarn beton ezilmeden nce akmaya erimesini salamak iin (ekme krlmasn temin iin) kesitteki donat oranna bir st snr getirilebilir. Benzer ekilde, bir tayc sistem iin de uygun ekil veya yer deitirme alnarak sneklik tanmlanabilir. rnein kullanlabilirlik snrn amayacak ekilde belirlenecek yer deitirmeler ya da performans analizleri ile bulunacak yer deitirmeler uygun yer deitirme deeri olarak dnlebilir. Tayc sistemi elik olan yaplarn depreme dayankllnda ise;yap arlnn azalmas halinde yapya gelen deprem kuvveti de azalacaktr.elik yaplarda yap arl betonarme yaplara gre yaklak %50 daha az olduundan yapya etkiyen deprem kuvveti ayn oranda azalacaktr.elik snek bir malzemedir.Betonarmeye gre 18 kat daha snektir.Sneklik,elastik davrann zerindeki ekil deitirmelerde enerji yutma yetenei saladndan bu zellik dinamik ykler altnda nem kazanmaktadr.Tekrarl yklemeler altnda betonarme yapnn tek ynl ve snrl olan enerji yutma yetenei her tekrarda azalarak bozulur ve deformasyon olumadan krlma gerekleir.elik yapda ise elastik snrlar aldnda,bir baka deyile beklenenin zerinde ykler yapya etkidiinde,elik yap elemanlar,yksek ekil deitirme kapasitesi sayesinde ncelikle ekil deitirir ve deforme olur.ekil deitirme esnasnda oluan enerji yutulur ve etkiyen ykler altnda yap ayakta kalarak grevini srdrmeye devam eder.Ancak enerji yutumunun salanmas,yap elemanlarnda deformasyon oluabilmesi iin yk kiri ve kolonlar arasnda dalabilmelidir.Bunun salanabilmesi iin elik yaplarda kiri kolon birleimlerinin yk aktarm iin yeterli moment kapasitesine sahip olmas gereklidir. Bir yap snek ise deprem srasnda zeminden yapya iletilen enerjinin byk bir ksm yap dayanmnda nemli bir kayp olmadan yutulur. Sneklik sayesinde, ar ykleme sonucu akmaya ulaan kesitlerde plastik ekil deitirmelerle enerji alnrken, i kuvvetlerin daha az zorlanan komu kesitlere datlmas salanr.

SORU 2 :Bir yapnn durabilitesi (dayankllk) ne demektir? zellikle betonarme yaplar asndan bu durumun nemini aklayarak , bunun yap servis mr ile ilikisini belirtiniz. Korozyon olaynn buradaki yerini ve srecini bu konuyla ilikilendirerek aklaynz . CEVAP 2:Yap malzemelerinin ve yaplarn servis sreleri boyunca bulunduklar evre koullar iinde,i ve d etkiler karsnda(fiziksel,kimyasal ve biyolojik) zelliklerini yitirmeksizin diren gstererek bozulmadan ilevlerini yerine getirebilmelerine dayankllk,kalclk veya durabilite denir.Ksacas betonun balangta sahip olduu zelliklerini zaman ierisinde devam ettirebilmesidir. Betonun ilk mukavemetinden te daha sonra da zaman ierisinde gsterecei performans son derece nemlidir. Beton/betonarme yaplar, servis mrleri boyunca karlaacaklar i ve d ypratc etkiler nedeniyle de hasar grmekte,byk bakm ve onarm masrafna yol amaktadr. Bu tr problemlerin yaanmamas iin mhendis ve mimarlarn ilk nce beton,betonu oluturan malzemeler ve betonarme yaplarn zamanla bozulmasna yol aan etkenler konusunda temel bilgilere sahip olmalar ve gerekli nlemleri yap daha tasarm aamasnda iken almalar gerekir.Alnacak bu nlemler sonucunda beton,balangta sahip olduu zelliklerini zaman ierisinde devam ettirebilecektir.Bu da durabilitenin salanmas anlamna gelmektedir. Durabiliteyi etkileyen nemli faktrlerden biri de beton snf seimidir.Beton snf seilirken,yapnn servis mr boyunca maruz kalaca ypratc etkilerin ve yapsal ihtiyalarn birlikte deerlendirilerek yaplmas en doru yaklamdr.Birok durumda,ypranma koullar dikkate alnarak betonun su/imento oranna ve imento dozajna snrlama getirilmesiyle kullanlmas gerekli en dk beton snf kendiliinden C30 ve zerine kmaktadr. Durabilite kavram irdelendike,yapya etki edecek hesap d yklerin neden olduu bozulmalar dnda da betonu etkileyerek bozulmasna neden olan faktrlerin bulunduu,sadece doru tayc sistemin

seilmesi,projelendirilmesi ve uygulanmas ile durabilitenin salanamayaca tespit edilmitir. Beton veya betonarme elemanlarn ilevlerini yerine getirmeleri durabilitelerine baldr.Bu elemanlarn ngrlen servis mrleri boyunca maruz kalacaklar evresel etkilerin ve bu etkilere kar alnacak nlemlerin tasarm yapan mhendisler tarafndan bilinmesi ve projelendirmenin bu esaslar dahilinde yaplmas gerekmektedir.(rnein;kimyasal reaksiyonlarn balamasna neden olan suya kar alnacak izolasyon nlemleri gibi.) Betonun hasar iin uygulanan alt modellerin (gei, hasar ve tayc sistem modelleri) giriimleri ematik olarak ekilde gsterilmektedir. Bu eklin incelenmesinden grld gibi gei modelleri rutubet, iyon ve s, hasar modelleri ise korozyon, fiziksel ve kimyasal srelerdir. Tayc sistem modelleri boyut ve dayanmda deiimler ile atlamadan olumaktadr.

Korozyon;Beton elemanlarn,ekme ve eilme gerilmeleri karsnda atlayp krlmalarn nleyebilmek iin,ekme gerilmelerine maruz kalacak blgelerine elik ubuklar yerletirilir.elik ve beton arasndaki aderansn iyi olmas iki malzemenin tek bir malzeme gibi davran sergilemesini salar.

Yaplarda genel olarak kullanlan ve tayc sistemde byk neme sahip olan elik donat zamanla korozyon(paslanma) ad verilen bozulmaya maruz kalr.Korozyon,metallerin evresinde bulunan bileenlerle kimyasal veya elektrokimyasal reaksiyona girerek metalik zelliini kaybetmesi olaydr. evresel etkilerin doru analiz edilerek projelendirilmesi sonucunda tasarm yaplm,tekniine uygun olarak hazrlanm ve uygulanm betonun iindeki elik donatnn muhtemel fiziksel,kimyasal vb. etkenlere kar korunmas gerekir.Ancak yapm aamasnda yaplan bilinli veya bilinsiz hatalar nedeniyle,korozyon gnmzde betonarme yaplarn servis mrlerini etkileyen en nemli faktr olarak kabul edilebilir. Korozyon genellikle,deniz ortamndaki yaplarda,havada bulunan klor iyonlarna bal olarak,sahile yakn blgelerde bulunan binalar ve dier yaplarda,yksek klor younluu ieren topraklarla temas halindeki yaplarda grlr. Donat-beton aderans da korozyondan olumsuz etkilenir.Hasarn ilerlemesi sonucunda da aderans yok olur.Aderansn yok olmas durabilitenin de yok olmasna zemin hazrlar. Betonarme donats deiik ekillerde korozyona urayabilir:

Akta braklan veya paspay tabakasnn dklmesi ile tamamen akta kalan elik donatda atmosferik korozyon grlr. Beton iine gml elik donatda ise karbonatlama cephesinin veya klorr gibi zararl maddelerin donatya ulamas halinde korozyon elektro-kimyasal reaksiyonla gerekleir. Beton iinde farkl metallerin donat olarak kullanlmas veya korozyonda korunmak amacyla epoksi vb. kaplanm veya

kaplanmam eliin ayn anda kullanm temas korozyonuna yol aar.

ngerilme eliklerinin kanallarnda,oksijenin az olduu ortamda,hidrojen iyonlarnn hidrojen gazna indirgenmesi nedeniyle oluan bir dier korozyon tr de mevcuttur. Donatnn korozyonunun balamasyla elik kesit kaybna urar.Korozyon sonucu oluan pas rnleri ortamdaki oksijen ieriine bal olarak elikten yaklak alt kat daha fazla hacim igal ederler.Hacim art nedeniyle oluan ekme gerilmeleri betonda atlamaya ve paspay tabakasnn dklmesine sebep olur. Fiziksel ve kimyasal etkilere kar savunmasz kalan donat ok hzl bir srete kesit kaybn tamamlar ve de yok olabilir. Bir beton yapnn performans evresel etkilere ve bu etkilerin malzemede oluturduu deiikliklere bal olarak yapnn performans zamanla azalr.

SORU 3: Malzemede elastisite modl ve poisson oran kavramlarn aklayarak bunun malzeme davranndaki ilikisini belirtiniz. Aadaki 5 malzemenin elastisite modllerini bykten ke doru nedeni ile sralaynz. Beton , ahap , kauuk ,elik, alminyum . CEVAP 3:Elastisite modl, malzemenin kuvvet altnda elastik ekil deiitirmesinin lsdr. Tanm gerei birim kesit alanna sahip bir malzemede (genellikle 1 mm^2) birim boyu bir kat arttrmak iin (rnein 1m lik teli 2m yapmak iin) uygulanmas gerekli kuvveti gsterir. Kimi kaynaklarda Young modl olarak da geer. Elastik deformasyondaki birim uzama ile normal gerilme (ekme ya da basma gerilmesi) arasndaki dorusal ilikinin bir sonucu olup bir birim uzama bana gerilme olarak tanmlanr. Elastisite modlnn birimi N/m2'dir. Birim uzama ile normal gerilme (ekme ya da basma gerilmesi) arasndaki dorusal iliki yle tanmlanabilir: Elastisite Modl (E) =Normal Gerilme () / Birim Uzama () Gerilmelerle ekil deitirmelerin orantl olduunu gsteren = Ex bantsna Hooke kanunu denir ve yalnz lineer elastik ekil deitirmeler iin geerlidir. Kil,bakr,kurun gibi kolay ekillendirilen,plastik ekil deiimi yapan malzemelerde,ok dk bir elastiklik limiti sonunda malzemede akma grlr.Elastik davran gsteren malzemelerde elastisite modl tipik deerler verir.Mhendislik asndan,malzemenin ekil deiimlerine elastik kar koymasn gsterdiinden ,Enin nemi ok byktr. Elastisite modl byk malzemelere rijit (zor ekil deitiren), kk olanlara fleksibl (kolay ekil alan, esnek) malzeme denir, rnein metaller rijit, plastikler fleksibl malzeme saylr.

Eelik >Ealminyum >Ebeton>Eahap>Ekauuk Malzemelerin sertlikleri elastisite modl ile, dolaysyla mukavemeti ve ekil deitirmesi ile balantldr. Elastisite modl (E) ne kadar bykse malzeme o kadar serttir. Malzemenin elastisite modl ise mukavemet-ekil deitirme grafiinde erinin ilk as bydke byr. Poisson Oran (): Malzemedeki enine birim deformasyonun boyuna birim deformasyona oran Poisson oran olarak ifade edilmektedir.
2 1 olup burada; 2 , enine birim deformasyon ve 1 ise boyuna birim

deformasyon olarak adlandrlmaktadr.Burada eksi iareti daralmay gstermekte olup hesaplarda mutlak deerler kullanlr.Basn kuvveti uygulanmas halinde,rnekte enine genileme grlr.

Baz maddeler iin Poisson oran : = (L2/L2) /L1/L1) Al = 0,33

Mg

= 0,35

Lastik = 0,50 DD cam = 0,21-0,26 = 0,24

Beton = 0,20 Pasl. elik = 0,30-0,31 Cu = 0,33 Ti = 0,34