1

PYETJET:

1. Te pershkruhet matja e shpejtesise se drites sipas astronomit danez Olaf Remer ? 2. Te fitohet barazimi mbi pasqyren sferike ? 3. Te pershkruhet parimi i punes se llupes ? 4. Te fitohet barazimi i zmadhimit te pergjithshem te mikroskopi? 5. Te pershkruhet eksperimenti mbi dispersionin e drites ? 6. Te pershkruhet parimi i punes se Mikroskopit? 7. Te fitohet barazimi te thjerreza optike ku largesia fokale varet nga treguesi relativ i thyerjes se thjerrezes ? 8. Te fitohet barazimi i zmadhimit te llupes e cila gjendet ne kufirin e te pamurit te qarte?

PERGJIGJET:
1. Astronomi danez Olaf Remer ne vitin 1676 i pari e ka matur shpejtesine e drites duke ndjekur levizjen e satelitit me te afert me token (te shenuar me I0) nga 14 satelitet e Jupiterit. Ky satelit duke u rrotulluar rreth Jupiterit shikuar nga Toka kalon para planetit Jupiter, pastaj fshihet ne hijen e tij dhe perseri paraqitet, dmth behet erresimi. Duke vezhguar erresimin, Remeri e mati perioden e rrotullimit te ketij sateliti. Matjet se pari i ka bere ne kohen kur Toka (T) gjendet me afer planetit Jupiter (pozita 1). Mandej matjet i ka perseritur me vone kur Toka gjendet ne vendin me te larget nga planeti i Jupiterit (pozita 2). Nga keto matje ka verejtur se sateliti I0, vonohet me paraqitjen e tij rreth 1000s, ne krahasim me rezultatin kur Toka eshte me afer planetit Jupiter. Vonesa ne kete rast behet per shkak se drites i duhen 1000s per ta kaluar rrugen nga pozita 1 deri ne poziten me te larget 2. Nese diametri mesatar i orbites se tokes rreth diellit eshte afersisht 300 000 000 km dhe koha qe i duhet drites te kaloj ate largesi eshte afer 1000s, Remeri fitoi per here te pare vleren e perafert te shpejtesise se drites e cila eshte 300 000 km/s. Shtojce: Nga vezhgimi ka gjetur : t=1000s dhe vlera e orbites s=300 000 000km, atehere

2.
Nga vizatimi kemi zevendesimet: (1) (2) (3) AO=p (4) CO=R=2f (5) Nga rruga e rrezeve karakterisitike e kemi te njohur se : Rrezja qe bie nen kend ne kulmin O te pasqyres pasqyrohet me te njejtin kend. Atehere nga ky definicion nga vizatimi konkludojme se (6) Nga vizatimi kemi : (6) (7) Nga (1) dhe (2) perfundojme se : (8) Nga ngjajshmeria ne (8) kemi:

(9)
Pas zevendesimeve te (1),(2),(3) dhe (4) ne (9) kemi: (10)

Nga ana tjeter:

( (12) Nga (10) dhe (11) perfundojme se : Nga ngjajshmeria ne (12) kemi: (14) (13) ) (11)

Nga vizatimi dhe nga zevendesimet (3),(4),(5) kemi:

4

(15) (16) Pas zevendesimit te barazimeve (1),(2),(14) dhe (15) ne (13) kemi: (17) Pasi qe anet e majta te barazimit (10) dhe (17) jane te barabarta athere edhe anet e djathta duhet te jene te barabarta, dmth:

(18)
( ) ( ( ) |: )

(19) Per shkak se fokusi eshte ne mesin ndermjet kulmit dhe qendres se pasqyres, kemi: (20) Nese zevendesojme barazimin (20) ne (19) kemi:

, respektivisht

(21)

Barazimi (19) dhe (21) na tregon Barazimin e pasqyres sferike.

3. Kur trupi shikohet me sy, madhesia e figures qe formohet ne retinen e syrit varet nga kendi nen te cilin shihet trupi. Kur trupi afrohet kah syri kendi nen te cilin shihet trupi zmadhohet dhe ne retine krijohet figure me e madhe. Kendi arrine vleren maksimale kur trupi nga syri eshte ne largesine e te pamurit te qarte. Ajo eshte D=25cm. Nese trupi eshte ne largesi me te vogel se kjo, syri nuk mund te fokusohet. Por kur para syrit vendoset llupa, trupi mund te afrohet me teper dhe kendi nen te cilin shihet do te jete me i madh se . Nese trupi eshte ndermjet fokusit dhe llupes, por me afer fokusit F, fitohet shembellimi i madhuar i drejte dhe imagjinar ne te njejten ane me trupin. Gjate zhvendosjes se trupit nga fokusi F kah lupa, shembellimi imagjinar poashtu afrohet kah thjerrza. Kendi eshte maksimal kur shembellimi Imagjinar gjendet ne largesine e te pamurit qarte. Trupi dhe shembellimi imagjinar i tij me teper nuk mund te afrohen, sepse syri nuk mund te fokusohet. 5. Eksperimentin mbi dispersionin e Drites e beri Njutoni, I cili e beri kete nepermjet perthyerjes se drites se bardhe (Diellit) neper prizmin e qelqit, ku konkludoi se drita e diellit ka karakter te perbere. Eksperimentin e ngjajshem me te tij mund ta bejme me ane te nje llambe para se ciles vendoset nje carje C dhe thjerrza L, si dhe ne ekranin E kerkohet shembellimi i mprehte i carjes. Pasi ajo te arrihet, ne rrugen e rrezeve vendoset prizmi Pr. Ne prizem drita dy here perthehet. Gjate kesaj fitohet spekter, i cili ne te vertete paraqet teresine e nje numri te madh shembellimesh te carjes, por me gjatesi valore te ndryshme. 6. Pjeset optike te mikroskopit jane okulari, objektivi dhe sistem per ta ndricuar trupin. Parimi i formimit te shembellimit te zmadhuar te mikroskopi eshte si vijon: Trupi i vezhguar AB eshte vendosur ne largesi pak me te madhe nga largesia fokale e objektivit dhe me kete rast formohet shembellim AB i zmadhuar real dhe i permbysur i trupit. Ky shembellim sherben si trup per okularin i cili shfrytezohet si llupe. Shembellimi AB duhet te formohet ndermjet okularit dhe fokusit te tij. Me kete rast formohet shembellim AB imagjinar, i zmadhuar dhe i permbysur ne raport me trupin AB.

8. Zmadhimi kendor m i llupes definohet si heres i kendit nen te cilin shihet trupi me llupe dhe kendit te te pamurit nen te cilin trupi i vendosur ne largesine e te pamurit qarte D shihet me sy. ...(1) Ne kete rast kendet dhe , meqe jane te vegjel dhe te kufizuar atehere mund te merret: ...(2) dhe ...(3)

Nga trekendeshi kenddrejte AOB dhe AOB kemi: ...(4) ...(5) Nga barazimi i thjerrezes se holle dhe duke pasur parasysh se shembellimi dhe trupi jane ne te njejten ane te thjerrezes vlene: ...(6) ...(7) Barazimin (7) e zevendesojme ne (6) dhe kemi: , respektivisht , respektivisht , prej ku rrjedh se: ...(8)

Barazimet (4) dhe (5) i zevendesojme ne (1) dhe kemi:

...(9)

Barazimin (8) e zevendesojme ne (9) dhe kemi:

dmth,

...(10)

Kur shembellimi imagjinar eshte ne largesi e te pamurit qarte, zmadhimi eshte maksimal. Kur trupi eshte afer fokusit, shembellimi eshte ne pafundesi, prandaj syri nuk shtrengohet: ...(11) Meqenese shembellimi mund te shikohet ndermjet largesise se te pamurit qarte dhe pafundesise, zmadhimi i lupes leviz ne kufi te percaktuar me barazimet (10) dhe (11).

7. Ndermjet kendit per te cilin rrezja PT shmanget nga drejtimi i meparshem dhe kendit ne maje te prizmit te holle , vlen barazimi: ( ) ...(1), ku n eshte treguesi i perthyerjes se thjerrezes. Nga rregulla per kendet e jashtme te trekendeshit fitojme: ...(2) Ne qofte se kendi eshte i barabarte me kendin e jashtem atehere: ...(3) Per rrezet praneboshtore, te cilet me boshtin optik mbyllin kende te vegjel, tangjentat e kendeve mund te zevendesohen me vet kendet ( dhe ) Per thjerrezen e holle pikat M dhe jane te aferta ashtu qe , prandaj fitohen barazimet: ...(4) ...(5) ...(6) ...(7) Barazimin (2) dhe (3) e zevendesojme ne (1) dhe kemi: ( ) ( ) ...(8)

Barazimet (4),(5),(6) dhe (7) i zevendesojme ne (8) dhe kemi: ( )( )

Faktorizojme nga nje h ne te dy anet e barazimit: ( ) ( ) ( ) ...(9)

Barazimin e (9) e pjesetojme me h dhe kemi: ( )( ) ...(10)

Nga barazimi (10) mund te perfundojme se largesia fokale varet nga treguesi relativ i perthyerjes se thjerrezes.
9

4. Mund te tregohet se zmadhimi i mikroskopit eshte prodhim i zmadhimit te objektivit ( dhe zmadhimit te okularit ( ). Shembellimi AB qe fitohet nga objektivi ka zmadhim linear. ...(1) Nga vizatimi shihet qe : ...(2) dhe ...(3)

Barazimet (2) dhe (3) i zevendesojme ne (1) dhe kemi: ...(4) Sipas figures mund te merret ...(5) dhe ...(6)

Barazimet (5) dhe (6) i zevendesojme ne (4) dhe kemi: ...(7) Kur AB eshte ne pafundesi, okulari punon si llupe me zmadhimin kendor sic eshte ...(8) , ku D eshte largesia e te pamurit te qarte. Prandaj per zmadhimin e pergjithshem te mikroskopit (nga definicioni ne fillimin e pergjigjes) kemi: M= ...(9) Barazimin (7) dhe (8) i zevendesojme ne (9) dhe kemi: M ...(10)

Kur largesite fokale te mikroskopit jane shume me te vogla ne krahasim me largesine d ndermjet objektivit dhe okularit, mund te merret: ...(11)

10

11