PERFORMNS

YER SORUNLARI TAKB VE ZM YOLLARI

1. Performans Deerlendirmesi-Klavuz Kitap
Aadaki metin Birleik Metal- Sendikasnn 2003 ylnda bast Klavuz Kitaptan alnmtr.
NEDEN PERFORMANS DEERLENDRMES? 4857 sayl Yasas, i akdinin feshinde geerli bir neden gsterilmesi zorunluluu getirmektedir. Geerli neden kavram, feshin keyfi nedenlerle yaplp yaplmadnn deerlendirildii bir hukuksal srecin temel kavramdr. verenler, i akdini feshederken geerli bir neden gsterecekler ve ii bu nedenlerin geerli olmad iddiasyla mahkemeye bavurduunda nedenlerin geerli olduunu ispat etmekle ve mahkeme nedenleri geersiz bulduunda da iiyi yeniden ie balatmak veya ie balatmama tazminat demekle ykml olacaklardr. Dolaysyla iverenler asndan iten karmalarda geerli bir nedene dayanmak ve geerli nedeni mahkemelerde kantlayacak belgeleri oluturmak zel bir nem tamaktadr. Yasas, geerli nedeni iki ana balk altnda toplamtr. 1) inin yeterlilii veya davranlar, 2) letmenin, iyerinin veya iin gerekleri. letmenin, iyerinin veya iin gereklerinden kaynaklanan nedenler esas olarak srm ve sat olanaklarnn azalmas, enerji sknts, pazar kayb, iktisadi kriz gibi iyeri dndan kaynaklanan nedenler olabilecei gibi; yeni alma yntemleri, yeni teknoloji kullanm gibi iyeri ii nedenler de olabilir.
veren rgtleri, bu gibi durumlarn daha kolay kantlanabilir olduundan hareketle tm dikkatlerini iinin yeterlilii ve davranlarndan kaynaklanan nedenler zerine younlatrmaktadrlar. Buna ek olarak, iverenin bu nedenlerle alaca kararlarn dokunulamaz olduunu inanmaktadrlar. Bu nedenle iinin iyerindeki performans ve davranlar zel olarak takibe alnmakta, bunlar kaytlara geirilmektedir. yerlerinde dosyalama faaliyeti hz kazanmakta, insan kaynaklar ya da personel blmleri bir younluk iine girmektedirler. inin yeterlilii veya davranlarndan kaynaklanan nedenleri ispat edebilmek iin performans deerlendirme sistemi iverenler asndan nemli hale gelmitir. Performans deerlendirmesi zellikle iinin yetersizliini ispat etmekte bir ara olarak kullanlacaktr. verenlerin izleyecekleri yol muhtemelen yledir:
1. 2. 3. 4. 5.
Performans ltlerinin belirlenmesi, Performans deerlendirme ve dosyalama, Yazl ihtar veya cret kesintisi, Savunma talebi, Fesih.
verenler performans deerlendirmesi sistemlerinden hangisini kullanacaklar, ltlerin ne olacana karar verme yetkisinin kendilerinde olduuna inanmaktadrlar. Dolaysyla, performans deerlendirmesi nmzdeki srete iyerleri ve mahkemelerde temel tartma ve mcadele konusu haline gelecektir. Performans Nedir? En genel tanmyla performans, bir ii baarma derecesidir. Bu baarma derecesinin llmesi, yani performansn deerlendirmesi, nceden belirlenmi standartlara gre yaplmak durumundadr. Bir iin yaplmas, bir maln retilmesi iin gerekli zaman hesaplanabilir olmakla birlikte, yaplan hesaplamann uygulanabilirlii her zaman koullara baldr.
i ile makinenin bir araya geldii retim srecinde iki durum sz konusu olabilir. Birincisi, ii kulland makinenin hzn kontrol altnda tutabilir. Bu durumda performans iinin makineyi kullanma hzna bal olacaktr. kincisi, makinenin hz iinin denetimi dndadr (akar bant vb.) dolaysyla performans belirleyen, esas olarak makinenin hzdr. Ancak her durumda, ortaya kan performans her ikisinin; yani makine ve iinin ortak faaliyetinin sonucudur. Birinci durumda iinin makineyi kullanma hz, ikinci durumda ise makinenin iiyi kullanma hz arlk kazanmaktadr. Byle olmakla birlikte, her durumda sonucu etkileyen iinin performansdr. Hzn makine tarafndan belirlendii bir retim srecinde iinin bu hza ayak uyduramamas durumunda, aksamalar, durular sk olacandan makinenin hz anlamsz hale gelecektir. Bu nedenle, standartlar ya da hedefler ancak iiler tarafndan uygulanabilir olduunda gereki olabilirler. Bir makineyi dier arkadalarndan daha hzl kullanan bir iinin performans dier iiler asndan bir hedef, bir standart olarak gsterilemeyecei gibi; ayn ekilde makinenin standart retim zaman iilere bir hedef olarak sunulamaz. nk, dinlenmeler, arzalar, durular ve daha pek ok faktr makinenin standart retim zamannn gereklemesine engel olur. Btn bunlardan kan sonu udur: Performansn gereki ve nesnel bir biimde deerlendirilmesi iin standartlarn belirlenmesi konusu zel bir nem tamaktadr. verenler, en ksa zaman iinde en fazla rn almak isterler. Bu nedenle de iinin alma hzn ve younluunu artrmaya alrlar ve standartlar (hedefleri) belirlerken iilerin katlmn ngrmezler ve bu hedeflere ulamalar iin performanslarn ykseltmelerini isterler, onlar buna zorlarlar. verenler, performans deerlendirmesini kendi belirlemi olduklar standartlara gre yaptklar ve bu deerlendirmenin sonularn, iten karmalar dahil, idari kararlar vermek iin kullanacaklar iin standartlarn geree uygun, iiler tarafndan gerekletirilebilir ve kabul edilebilir olmas byk nem kazanmaktadr. Bunun iin de standartlarn belirlenmesi sreci, iilerin katlmnn zorunlu olduu
bir sretir. Aksi durumda hem iiler hem de iyerleri bundan zarar grecektir. iler asndan, performansn ykseltilmesi abas, iinin karl denmeyen emek gc miktarnn artrlmas anlamna gelmektedir. ba yaparken alma ortam ve koullarn pazarlk konusu yapamayan iiler, cretlerini belirli bir sre iverene bal olarak almak zere alrlar. inin iveren iin alt srenin uzatlmas iki yolla mmkndr. Ya alma sresi uzatlr; ya da alma sresi iinde gerekletirilen i miktar, alma younluunu artrmak suretiyle artrlr.
1) Normal ign.
2) inin karl denmeyen emek gc miktarnn alma sresi uzatlarak artrlmas.
3) younluunun (Performansn) artrlmas... inin karl denmeyen emek gc miktarnn alma sresi ayn kalarak artrlmas. A : inin kendisi iin alt gn. A+ : verene alt gn. younluunun artrlmas (performans ykseltilmesi) toplam allan sre iinde iverene allan ksmn uzamas anlamna gelir. Bu hem iinin cretinde greli bir azalmaya hem ar biimde ypranmasna neden olacaktr. Ar yorgunluk ve stres, beraberinde hatal retim, i kazalar vb. olumsuz olgular getirecek ve performans
6
dzeyi olumsuz etkilenecektir. Performansn zorlanmas bir cret art ile gerekletii durumda da sonu deimeyecek ve yukarda sz edilen riskler yine ortaya kacaktr. Bu nedenlerle performans deerlendirmesine temel oluturacak olan standartlarn (hedeflerin) belirlenme sreci ve bu srece iilerin katlmalar nem kazanmaktadr. Performans standartlar, tartmaya, mzakere edilmeye ak standartlar olarak deerlendirilmek zorundadr. Standartlar nasl belirlenmeli? retim srecinde performansn deerlendirilmesi zaman veya miktar standartlarnn belirlenmesi yoluyla gerekletirilmektedir. Standart zaman yntemi daha sk kullanlan bir yntemdir. Bu yntemde bir iin yaplmas iin gerekli olan zaman, i ve zaman etd almalaryla saptanmaktadr. te bu an, iiler asndan byk bir nem tamaktadr. Bu standart zamann belirlenme biimi ve yntemi, iinin iyeri iinde ve dndaki yaantsn dorudan etkileyecek bir zellie sahiptir. Standart zamann belirlenmesi iin yaplmas esnasnda, iin yaplmas iin gerekli tm aamalarn zamannn saptanmas (kronometre tutulmas) yoluyla yaplmaktadr. Bu temel tanm detaylandrarak incelemek gerekiyor. i yapan ii, inin kulland makine, tehizat ve malzemeler, ve zaman etdn yapan kii.
lme ilemi, iin tm aamalarn (hazrlktan bitie kadar olan tm aamalar) kapsamak zorundadr. Ortaya kan zaman, o iin hi hatasz, hi durmadan gerekletii zamandr. Bu zamana iinin dinlenmesi iin gereken sre, hatalar iin gerekli zaman, makineden kaynaklanan duru zamanlar ve toleranslar eklendikten sonra standart zaman tespit edilebilir. Ancak bu standart zaman gereki deildir. lm yapan iinin zellikleri, lmn yapld zaman, lm
yapan kiinin zellikleri, lmn yapld ortam, lm yaplan makinenin zellikleri standardn belirlenmesinde rol oynarlar. rnein lm ortalama performanstan yksek performansa sahip bir ii zerinde yaplyorsa, lm sabah saatlerinde yani ii yorgun deil iken yaplyorsa, lm yaplan ii moral olarak iyi durumda deilse, lm yapan kii nesnel deil ise, lm normal alma ortamnn dnda bir ortamda yaplyor ise, lmn yapld makinenin ypranmaml sz konusu ise standart zaman genel ortalamann altnda kacaktr. Standart zamann geree uygun biimde belirlenebilmesi iin: 1. lmler ya, kdem farkllklarn kapsayacak biimde ok sayda ii zerinde yaplmaldr. Standart zaman bir ortalamay ifade etmek zorundadr. yerindeki iiler, ya, mesleki eitim, tecrbe vb. gibi farkllklar nedeniyle doal olarak farkl performanslara sahip olacaklardr. Standartlarn belirli bir ii grubuna dayal olarak belirlenmesi, dierlerini zorlayacaktr. Standart zamann saptanmasnda bu nedenle iyerindeki iilerin ortalamasn yanstacak bir yntem uygulanmasnda srarl olmak gerekmektedir. 2. ok sayda lm yaplmaldr. Az sayda yaplan lmler sonucunda belirlenen standart zaman gerei yanstmaktan uzak olacaktr. Bu nedenle yaplan lmlerin saysnn artrlmas ve bunlarn ortalamasnn alnmas doru olacaktr. 3. lmler gnn deiik gnlerinde yaplmaldr. saatlerinde, haftann deiik
ilerin performanslar gnn saatlerine, haftann gnlerine gre deiiklik gsterir. Performansn yksek olduu bir saatte, rnein iinin sabah ie geldii bir saatte yaplan lme dayanan standart zaman dk kacaktr. Ayn ekilde, paydos saatine yakn bir zamanda yaplacak lmlerde standart zaman yksek kacaktr. Gece almasnda yaplan lmlerde de standart zaman yksek kacaktr.
8
4. Ortalama verimdeki makineler zerinde yaplmaldr. Yeni makineler eskilerine oranla iinin performansn ykseltici bir etkiye sahiplerdir. Deiik yalardaki makinelerde iinin performans farkl olacaktr. Ayn tipteki makineler iin bu nedenle bir ortalamann hesaplanmas ya da her makine iin ayr standart zaman saptanmas gerekebilir. Bu erevede yalanm makineler iin yeni lm istenebilir. 5. lm esnasnda kullanlan malzemelerin kayd tutulmaldr. Standardn belirlenmesinde makinenin kendisi kadar, bu makinelerde kullanlan aparatlar, kalplar, sarf malzemeleri vb. malzemelerin de etkisi vardr. Standart tespit edilirken hangi tr malzemenin kullanldnn kayt altna alnmas, gerekleen performans ile standart arasndaki fark aklamaya yardmc olacaktr. lm yaplrken kaliteli bir aparat kullanlm ama normal retimde daha dk kalitede bir aparat kullanlm ise iinin performans, doal olarak dk gzkecektir. 6. Gerekleen zamana eklenecek bo belirlenmesinde esneklik yksek olmaldr. zamanlarn
Standart zaman hesaplanrken, arza, hata ve dier nedenlerden kaynaklanan durularn da hesaba katlmas gerekir. Bu eklemeler sadece iin gerei duraklamalarla snrlanamaz. almas glk gerektiren ilerde, rnein yksek s karsnda almak, tozlu ortamda almak ve benzeri ilerde eklenmesi gereken zaman, iinin ypranmasn dikkate alnarak hesaplanmaldr. Ayn ekilde, srekli ayn ii yapmak nedeniyle konsantrasyon bozukluu, stres, kas arlar ortaya kacaktr. Bunlarn hepsi performans olumsuz etkileyen faktrlerdir. inin normal (yasal) ara dinlenmesinin dnda, alt her saat iin belirli bir sre (5-8 dakika) dinlenmesi, performans olumlu etkileyecektir. Bu nedenle bu dinlenme srelerinin de standart zamann iine katlmas bir zorunluluktur.
7. Kronometre tutanlarn saysnn oaltlmas gerekmektedir. yeri ynetimleri performans deerlendirmesini belirli idari kararlar almak iin yaparlar. Ancak uygulamada nce kararlarn alnp ardndan deerlendirme yapmak ska karlalan bir durumdur. gvencesi maddelerine alternatif olarak performans deerlendirmesi sistemini kullanma dncesi, kararn nce alnp deerlendirmenin ardndan yaplmasn yaygn hale getirecek ve bu durumda lm yapan kiinin nesnel olmas mmkn olmayacaktr. Bu nedenle, lmn birden fazla grevli tarafndan yaplmas ve bunlarn elde ettikleri sonularn ortalamasnn alnmas nemlidir. 8. lme ilemi iiden habersiz yaplmamaldr. Yneticiler, lm esnasndan iinin etkileneceini gereke gstererek, iilerden habersiz lmler yapmaktadrlar. Bu, performans deerlendirmesinin kabul edilen uygulamalarnn dnda bir yaklamdr ve olumsuz sonular ortaya kmaktadr. inin lm esnasnda etkilenmesini ortadan kaldrmann esas yolu, lm saylarn artrmak; ok sayda ii zerinde lm yaparak mmkndr. lmn gizli yaplmamas kadar, lm yaplacann -rnein 24 saat nceden- lm yaplacak iiye ve sendika temsilcisine bildirilmesi uygun olacaktr. 9. lmler performans yaplmamaldr. zorlamak amacyla sk sk
ilerin yaptklar ite uzun sre almakta olmalar ii yapma hzlarnda bir arta neden olmas kanlmazdr. Bu durum, i esnasnda yaplan hareketler otomatik hale geldii iin ortaya kmaktadr. Bunu iinin performansn daha da ykseltmenin bir arac olarak grmek doru deildir ve standartlar sk sk deitirilmemelidir. Standartlar, teknolojik bir yenilenme, proseste bir deiim ve i organizasyonunda bir deiiklik olmadka deitirilmemelidir. Grld gibi, performans deerlendirmesinin ilk adm olan standartlarn saptanmas konusu, ayrntsna girildike karmaklaan
10
dolaysyla da pek ok faktrn dikkate alnmas zorunlu olan bir konudur. Bu aamada basite standart retim zaman budur, sizden bunu bekliyorum; bu zamann zerinde performans gsterenler kendilerine dikkat etmelidirler yaklam inandrc ve kabul edilebilir deildir. Standart saptanrken yaplan lmn kime yapld, ne zaman yapld, kim tarafndan yapld, niye yapld gibi sorularn sorulmas kanlmazdr. Bu sorulara ak ve net yant veremeyen ynetimler, standartlarn belirlenmesinde iilerin onayn almadklar iin, alma yaam zorlamalara dayal bir hal alr ve yneticiler inanlrlklarn kaybederler. verenlerin yanl ynlendirilmesi verenlere performans kriterlerinin ynetim tarafndan ve her iyerinin kendi koullarna gre belirleneceini sylenmekte, performans kriterlerine uymayan iilerin yetersizlik nedeniyle iten karlmalar durumunda mahkemelerin kriterlerin isabetli olup olmadna deil, iinin bu kriterleri yerine getirip getirmediine bakacan iddia edilmekte, performans deerlendirmesi konusunun yargnn alkn olmad bir konu olduu sylenmektedir. Birinci hata Bu grler, iverenleri yanltmaktan baka bir ie yaramaz. Yetersizlik nedeniyle mahkemeye giden iinin ilk iddias, yeterli olduu ve performans kriterlerinin iveren tarafndan tek yanl belirlendii olacaktr. Mahkeme ise kanlmaz olarak bu kriterlerin isabetli olup olmadn aratrmak durumundadr. Yargnn performans deerlendirmesi konusuna alk olmamas, karar vermekten yoksun olduu anlamna gelmez. Bilirkiilik kurumu, esas olarak bu gibi durumlar iin vardr ve performans kriterlerini iyerinde tek yanl belirleyen iverenler, mahkeme aamasnda bu kriterlerin geree uygun olup olmadnn aratrlmasyla kar karya kalacaklardr. O nedenle, kriterlerin iiler ve sendikalarla ortak belirlenmesi pek ok sorunu ortadan kaldracak ve iyeri alma barna katkda bulunacaktr.
11
kinci hata Kriterlerin iyerinin koullarna gre belirlenecei dncesi de ada gereklere, iverenler arasndaki adil rekabet koullarna uymamaktadr. Standartlarn her iyerinde ayr belirlenmesi, iilerin alma koullarnn arlatrlmasna ve bunun sonucunda sermaye sahipleri arasnda ortaya kacak olan haksz rekabete olumlu bakmak anlamna gelmektedir. Yaplan iin trne gre bir standardn belirlenmesi ve bu standardn tm iyerlerinde geerli olmas gerek iverenler arasnda bir eitlik salayacak gerekse iilerin alma koullarnn o sektrde belirli bir ortalamay korumas salanacaktr. Sorular, sorular... Hali hazrda iyerlerinde belirlenmi olan standartlar konusunda sormamz gereken sorular ise unlardr: 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. Standartlar iin gereklerine uygun mu? Standartlar objektif olarak belirlendi mi? Standartlar kabul edilebilir mi? Standartlarn uygulanabilirlii var m? Standartlara gvenilebilir mi? Standartlara itiraz mekanizmas var m? Standartlarn belirlenmesinde iilerin ve sendikann grleri alnd m?
Gerekleen Performans
alanlarn performanslarnn deerlendirilmesinde ok sayda yntem kullanlabilmektedir. alanlarn performanslar, kiisel zellikleri, davranlar ve yaptklar iler temelinde deerlendirilmektedir. Ancak iin z, alann zelliklerinin ve davranlarnn gzlenmesi, yapt ilerin takip edilmesinden olumaktadr. Bu nedenle, deerlendirme srecinin temel unsuru gzlem yapan, deerlendiren kii veya kiilerdir. Bunlar iverenlerin yetki verdii, amir, ustaba vb. insanlardan oluabilecei gibi, iyerinde performans deerlendirmesiyle ilgi zel bir birim de (insan kaynaklar
12
birimi) oluturulabilmektedir. Oysa, gelimi lkelerdeki uygulamalar, performans deerlendirmesi yapan kiinin bu konuda zel olarak uzmanlam (sertifika sahibi) kiilerden olutuunu gstermektedir. nyarglar sorunu Deerlendirmeyi yapann insan olmas, deerlendirme srecinin iine duygularn fazlaca karmasna neden olmakta ve deerlendirmeye olan gvenilirlii ortadan kaldrmaktadr. Bunu engellemek, deerlendirme yapann belli kriterleri l alarak deerlendirme yapmasn salamak amacyla, alanlarn kiisel zellikleri, iyerindeki davranlar ve ortaya karm olduklar sonular belirli bir snflandrmaya tabi tutularak, deerlendirme yapann alan snrlanmaya allmaktadr. Ancak; iin iinde insan faktr olduundan, ne kadar snrlanrsa snrlansn deerlendirme sreci znel olmaya eilimlidir. Deerlendirme yapan kii gzlemledii ve deerlendirecei ii hakknda deerlendirmeyi yapmadan nce bir gre sahiptir. iyle ilk defa karlamamaktadr, ortak bir gemileri vardr. Dolaysyla deerlendirmeyi yaparken deerlendirdii, puan verdii ii hakknda olumlu ya da olumsuz bir nyargs vardr. Performans deerlendirme kurullar alann ortaya karm olduu sonulara (verimlilik, miktar vb.) gre yaplan deerlendirmeler somut, elle tutulur zellikler tamasna ramen, kiisel zellikleri ve davranlarna ynelik deerlendirmeler deerlendirmeyi yapana bamldr. Bu nedenle, deerlendirme yapann vermi olduu rapor, iinde mutlaka sendika uzman ve temsilcilerinin yer ald daha geni bir kurul tarafndan ve bizzat alann itirazlarn da dinleyecek biimde yeniden ele alnmal ya da bu kriterlere gre deerlendirme alann toplam performans deerlendirmesinde olduka az yer tutmal yani arl az olmal ve kriterler somut olgularla kantlanabilir olmaldr.
13
Mucitlik ve iilik Bunlar yerine gelmedii durumda, performans deerlendirmeleri iverenin ya da vekillerinin elinde alanlar sindirmenin bir aracna dnecektir. rnein alann kiisel yeteneklerini deerlendirme konusunda Yaratclk bir yetenek biimi olarak ele alnyorsa, yaratclktan kastn ne olduu, alann hangi tr yetenekler ortaya koyduunda yaratc saylaca ve en nemlisi verilen puanlarn hangi derecedeki yaratclk karsnda verilecei ak ve net bir biimde belirtilmelidir. MESS tarafndan yaynlanan Akll Kitapta Mavi Yakal Personel iin Performans Deerlendirmesi rnei yer almaktadr. Bu form be ana blmden ve u alt balklardan olumaktadr. I.
1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9.
Kiisel Yetenek Sorun zme ve analiz yetenei Yaratcl alma Arkadalaryla Etkili letiim Kurabilme Ekip almasna Yatknl Yardmlama Yn stleri ile uyumlu ve koordineli alabilme Deiiklie ve yenilie adaptasyonu Kavrama yetenei Gvenilirlik ve drstlk Yetenei Bilgisini ve deneyiminin ite kullanma becerisi Yaptn iin kalitesi, ie gsterdii zen ve dikkat Organize, tertipli ve dzenli olma e konsantrasyon, hatasz i yapma Sorumluluk bilinci Kalite odakl alma Birden fazla operasyonda alabilme iyle ilgili neri gelitirme Kural ve talimatlara uyumu
II.
1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9.
14
Zaman etkin kullanma Verilen zamanda, beklenen nitelikte ve sayda i retme III. Hedeflerin Gerekleme Dzeyi (Bu blmde hedeflenen ve gerekleen iler yazlarak buna gre puanlama yaplmaktadr.) IV. Deerlendirenin Grleri A) Gl ynleri B) Gelitirilmesi gereken ynleri ve performans iyiletirme nerileri C) Verilmesi uygun olan eitimler D) alanla ilgili dier dnceler ve notlar V. Deerlendirilenin Grleri
10. 11.
Her blm eitli alt balklara blnmtr ve ilk iki blmde her alt baln karsnda 5ten bire kadar notlarn iaretlenecei blmler vardr. 5 mkemmel, 1 ise yetersiz olanlara verilecek nottur. iler, formda snrlanm olan zelliklerine gre deerlendirilecektir. Ama hangi koullarda hangi puann verilecei ak biimde belirtilmemitir. rnein bir iiye ekip almasna yatknlktan 3; yani ortalama not verilmesinin hangi koullarda olaca belli deildir ve tamamen deerlendirenin insafna braklmtr. Performans deerlendirmesinin ok sk olmayan aralklarla yapld dnldnde, iinin ald puan aklayacak bir takm baka belgelere ihtiya olduu aktr. 5 yerine 3 verilen bir iinin yl iinde ekip almasna yatkn olmadn gsteren bir takm davranlarda bulunmu olmaldr ki iki puan krlabilsin. Objektif bir deerlendirme iin Sz konusu deerlendirme kriterleri (alt balklar) yukarda deindiimiz zelliklere uymazlarsa performans deerlendirmesi, objektiflikten uzak olacak, iverenin elinde iileri sindirmenin bir arac haline dnecektir. Bu gibi bir durumun olumamas iin yaplmas gereken unlardr:
15
1. Kriterlerin yaplan i temelinde somutlanmas ve iyice detaylandrlmas alann performansn deerlendirmek zere belirlenen kriterler (yukardaki rneimizde yer alan Sorun zme ve analiz yetenei, Yaratclk, alma arkadalaryla etkin iletiim kurabilme, Ekip almasna yatknl, Yardmlama yn, vb.) iinin i esnasnda ortaya koyduu davranlar temelinde somutlanmal ve detaylandrlmaldr. Yani, ii alrken ne yaptnda alma arkadalaryla etkin iletiim kurmu olacak, ne yaptnda bu gereklemeyecektir. Bu detaylandrma almas yapldnda grlecektir ki, performans deerlendirme kriterlerinin pek ou somut karlklar olmayan, llebilmesi ve kantlanabilmesi zor kriterlerden olumaktadr. 2. Puanlama iin ayrntl bir klavuz Bu detaylandrma almas yapldktan sonra, verilecek puanlarn karl olan durumlar net ve ak bir biimde tanmlanmaldr ki, deerlendirme yapann kiisel deerlendirmesinin olumlu ya da olumsuz etkileri ortadan kaldrlabilsin. rnein deerlendirme yapan da deerlendirilen de, hangi durumlarda hangi puann verileceini net bir biimde bilmelidir. Nasl ki her sua denk den bir ceza miktar var ve hakimler kafalarna estii gibi sulular cezalandramyorlar ise, ayn ekilde performans deerlendirme notlarnn da davransal karlklar olmaldr. rnein i yetenei bal altnda yer alan sorumluluk bilinci ile alma alt balnda, ii unlar yaptnda mkemmel, unu yapmadnda iyi, unlar yapmadnda yetersiz not alacaktr diye ayr bir davran kitap hazrlanmaldr. Bu giriim bile, performans deerlendirme formlarnda pek ok notun somut karlnn tanmlanamadn ortaya koyacak ve dolaysyla bunlarn formlardan ayklanmas mmkn olacaktr. 3. Her kriterin not arl farkl olmaldr Bir dier nemli nokta da, alanlarn performans deerlendirmesinde kullanlan kriterlerin hepsinin eit arlkta olmamasdr. nk iiler iyerlerinde farkl iler yapmaktadrlar ve
16
bu farkl ilerde farkl yeteneklerini kullanmaktadrlar. Bilgisayarl bir tezgah kullanan iiyle, temizlik ilerinde alan bir iinin ayn kriterlerle ve ayn notlarla deerlendirmesi adil olmayacaktr. 4. Baz kriterler deerlendirme d tutulmaldr. Dier yandan iinin yapt ile kiisel yetenekleri birbiri ile ilgisiz olabilir. Diyelim ki ii yapt ii iyi yapmaktadr ama analiz yetenei mkemmel deildir. ini mkemmel yapan bir ii iin analiz yeteneinin dk performans notu almasna neden olmasna engel olacak bir puanlama sistemi gelitirmek, performans kriterlerine farkl arlklar vermek yoluyla mmkn olacaktr. Btn bu almalarda nemli olan nokta, alanlarn temsilcileri ve sendikalarn bu srece birlikte katlmalardr. Kriterlerin normal ve kabul edilebilir biimlerde belirlenmesine katlan alanlar, bu kriterlere uyulmas konusunda ok daha duyarl olacaklar, bunlarn gereklemesi iin ura vereceklerdir. Aksi durumlarda iilerin kendilerine dayatlan kriterleri reddetmek haklardr. Unutulmamas gereken bir dier nokta da udur: veren iiyi ie alrken, deneme sresi iinde, ii yapmaya ehil olup olmad konusunda bir karar vermi durumdadr ki, o iiyi deneme sresi sonrasnda srekli olarak iba yaptrmtr. Dolaysyla iinin zellikle kiisel yetenekleri ve davranlar konusunda deerlendirmeye tabi tutulmas ve stelik, yukarda altn izmeye altmz artlar gerekletirmeden bu deerlendirmenin yaplmas uygun deildir. Sonulara gre performans Grld gibi iinin kiisel yetenekleri ve davranlaryla ilgili deerlendirmeler hata yapma olasl yksek, nyargya ak, amalanann dnda kullanlmas muhtemel zellikler tamaktadr. Gerekleen sonulara gre yaplan performans deerlendirmesi ise, llebilir ve karlatrlabilir olmas nedeniyle bu olumsuz nitelikleri daha az
17
tamaktadr. Ancak burada da dikkat edilmesi gereken noktalar mevcuttur. ncelikle yukarda ayrntl biimde ele aldmz, standartlarn ve hedeflerin belirlenmesi aamasnn ie ve iiye uygunluu, kabul edilebilirlii, uygulanabilirlii ve hepsinden nemlisi iilerin bu hedeflerin belirlenmesine katlmlar gibi koullar yerine gelmi olmaldr. Hedeflerin sre olarak dk, miktar olarak yksek tutulmas durumunda iiler ar zorlanacak, alma younluklar artacaktr. Bu nedenle, hedeflerin gereki belirlenmesi byk nem tamaktadr. verenlerin performans deerlendirmesine i gvencesi maddelerine bir alternatif olarak yaklatklar gerei de gz nne alndnda standartlarn belirlenmesi iinin sadece iyerindeki faaliyetini deil, tm yaantsn etkileyecek nemdedir. Sonulara gre performans deerlendirmesi, belirlenmi olan standartlarla alanlarn gerekleen performansnn karlatrlmas yoluyla yaplmaktadr. i, ii standart zamandan dk bir zamanda gerekletiriyor ise, performans yksek; standart zamandan yksek bir zamanda gerekletiriyor ise, performans dk olarak gzkecektir. Ancak i deerlendirme aamasna geldiinde belirli bal noktalar nem kazanmaktadr. inin performans eitli faktrler tarafndan belirlenmektedir.
Tespit et Kaytlara geir!
Bunlarn banda iyerinin koullar gelmektedir. yerinin fiziksel koullar, yani s (souk ya da scak), k, toz vb. koullar ve ii sal ve gvenlii ile ilgili koullar, makine ve tehizatn kalibrasyonu, hammaddelerin standartlara uygunluu vb. nedenler performans dorudan etkileyen faktrlerdir. Yukarda belirttiimiz gibi bu
18
zelliklerin standartlarn belirlenmesi aamasnda dikkate alnmas nemlidir. Dier taraftan, belirlenen hedef ile gerekleen performans arasnda, iyeri koullar nedeniyle farkllk olacaktr. Hedef belirlemesi bir anlamda laboratuar almasdr. Performans ise gerek hayattr. Laboratuarda her trl etkiden arndrlarak yaplan deneylerde ortaya kan sonular, gerek hayatta ortaya kmayabilirler. Dolaysyla, iiler asndan, standart zamandan sapma gsteren performanslarnn nedenlerinin tespit edilmesi nem kazanmaktadr. Standart zamann zerinde retim yaptm nk iyeri ok souktu, ok scakt, ok tozluydu, ok gaz vard vb. Bunlar sadece tespit etmek deil, kaytlara geirmek de gnmzde nem kazanmtr. inin gerekleen performansnn standart zamandan sapma gstermesi ve bunun sreklilik kazanmasnn nedeni standart zamann gereki belirlenmemesi de olabilir. Bu durumda, yeni bir standart zaman belirlenmesi iin talepte bulunmak yerinde olacaktr.
Yeni standart zaman lm iste!
iler, iyerlerinde performans deerlendirmesi yaplp yaplmadn ounlukla bilmemektedirler. Oysa performans Gizli yaplan deerlendirmesi esas itibariyle iilerin lmlere itiraz yaptklarnn gzlenmesi, kayt edilmesi ve et! dzenli olarak takip edilmesidir. Bunu yapmayan iyeri hemen hemen yok gibidir. Yasas kmadan nce iilere yetkililerin szl olarak, daha hzl al vb. trnden yaptklar uyarlar artk mahkemelere iinin yetersizliinin kantlarn oluturmak iin yazl ihtarlar biiminde verilecektir.
19
inin performansn etkileyen faktrlerden bir dieri iinin ya, yorgunluk, tecrbe vb. zellikleridir. Daha gen Bireysel iiler yallara gre daha yksek performans farkllklarn gstermeye eilimlidirler. Yapt ite tecrbe kullanlmasna kazanm iiler, daha tecrbesiz olanlara gre izin verme! daha yksek performans gsterirler. alma zaman iinde dinlenen iilerin performans, dinlenmeyenlere gre daha yksek olur. Gece vardiyasnda alanlar, morali bozuk olanlar vb. daha dk performans gsterirler. Ayn ekilde, iverenin gzne girmek isteyen iiler, iten atlma korkusu tayanlar performanslarn ykseltmek iin urarlar. Dolaysyla performans deerlendirmesinde iilerin farkl zellikleri dikkate alnmak durumundadr. Pek ok iyerinde taeron firmada alan iilerin performansnn, sendikal iiler zerinde bir basn Taeron iileri, oluturduu tespit edilmitir. Taeron iileri, birlik ve dayanma dk cretlerle almalarna ramen, her konusunda ikna hangi bir gvenceden yoksun olduklar ve et! iverenlerine daha fazla baml olduklar iin ve asl ie alnma beklentisi iinde olduklar iin daha yksek performans gstermektedirler. Bu nedenle onlarn performans dier iilere dayatlamaz. Taeron uygulamasnn olduu iyerlerinde, asl iverenin iileri balangta rekabet nedeniyle performanslarn ykseltebilirler. Ancak, uzun sre yksek performansla almak iiler asndan mmkn deildir. Bir mddet sonra iilerin performanslar der. Bu aslnda bir dme deil, normal performansa geri dntr. Ancak kat zerinde bakldnda iilerin performans dm gibi gzkr.
20
inin gnlk elde ettii kalori miktar performans etkileyen bir faktrdr. yerinde kan yemeklerin kalori Yemeklerin asndan ierdii deerin iveren tarafndan kalorisine ilan edilmesi, gerekli kalorinin altnda n dikkat! kmas durumunda bunun tespit edilmesi gerekmektedir. inin ie gelirken kulland ara ve kat ettii mesafe performansn etkiler. yerinde servis uygulamas yoksa ii toplu tam aralarn kullanarak ie geliyorsa Servis ve ulam ve uzun bir yol kat ediyorsa ie geldiinde koullarnn yorgun ve stresli olacaktr. Ayn ekilde servis dzeltilmesini aralarnn gzergahnn iilerin ikamet ettii iste! yerlere yakn olarak belirlenmesi nem tamaktadr. Youn fazla mesai almalar da performans olumsuz etkiler. i gnlk normal almasnn zerinde Fazla mesai, alacak, tam anlamyla dinlenmeden yeniden fazla cret deil, i ba yapacaktr. Fazla mesai, fazla cret deil, fazla fazla ypranmadr. verenler yeni ii ypranmadr! istihdam etme maliyetinden fazla mesailer, yani varolan iileri daha uzun altrarak kurtulmaktadrlar. Ayn ekilde daha ksa sreli alanlarn daha yksek performans gsterdikleri kantlanmtr. alma Daha ksa srelerinin ksaltlmas bu nedenle de alma sreleri, nemlidir. esnasnda ve alma sresinden alma saylmas gereken ara dinlenmelerinin yokluu srelerinden performans olumsuz etkiler. nsanlarn kan saylan ara ekeri, a kalma sresi artka der, bu dinlenmeleri. nedenle sk aralklarla kan ekeri dzeyinin istikrarl olmasn salamak iin ara nler gerekmektedir. yerlerinde alma zamannn ortasnda verilecek olan ksa dinlenme sreleri
21
ve nler nemlidir.
salkl
almak
asndan
Yabanclama performans olumsuz etkileyen temel faktrlerdendir. i, evi ile ii arasnda gidip geliyorsa, hibir nsani deerlere sosyal ve kltrel faaliyetin iine katlmaya yabancla-MA! zaman kalmyorsa, her trl sosyal ilikisi i younluu ve yorgunluk nedeniyle ortadan kalkm ise performans zamanla azalacaktr. organizasyonunda yaplan deiikler, performans etkileyen bir dier faktrdr. Daha nceleri tek bir tezgahta alan ii, yeni dzenlemeyle birden fazla alma tezgaha bakmak zorunda braklm olabilir ve artlarn kanlmaz olarak eski performansn arlatran gsteremez. Ya da nceden birden fazla organizasyon iinin birlikte i yaptklar retim biriminde deiikliklerine tek bana almak zorunda braklan iinin hayr! ayn performans gstermesini beklemek hakszlktr. Sonular itibariyle bakldnda iinin performansnda bir azalma sz konusudur ancak bunun geerli nedenleri vardr. organizasyonunda yaplan deiiklerin tespit ve kayt edilmesi byk nem tamaktadr. in arlatrlmas, iinin performansnn zorlanmas mutlaka bir takm belirtilerle kendisini ortaya koyar. rnein bir ten iyerinde, iilerin byk bir ounluu bel kaynaklanan ars, kas ars gibi arlardan ikayetilerse, salk bu yaplan iin arlnn kantdr. Bu problemlerinin nedenle, performans zorlamasna delil olarak, kaydn tut! doktor raporlar, kullanlan ilalar, vizite katlar, hastane evraklar nemlidir ve mutlak suretle saklanmaldr. Salk sorunlar performans zorlamasnn kanlmaz sonucu olarak ortaya kmakla kalmazlar ayn zamanda
22
dk performansa da neden olutururlar. Bu alan ihmal edildiinde karmza, yetersiz performans gsterdiimizi belgeleyen deerlendirme formlar kacaktr. yeri hekimlii kurumu bu adan byk nem tamaktadr. yeri hekimlerinin grevleri arasnda
yeri hekimlerinden grevlerini yerine getirmelerini iste!
a) yerinde uygulanan ilemleri ve teknolojik artlar inceleyerek bunlarn iyeri salk artlarna uygunluklar konularnda alma; b) postalarnn gerektirdii fiziki ve ruhi yetenekler ile iilerin kiisel niteliklerinin tespiti, buna gre uygun ilerde altrlmalarnn salanmas, c) deiimlerinde danmanlk yaplmas, d) Ar yorgunluk problemleri sz konusu olan yerlerde bunlarn nlenmesi iin incelemeler yaplmas, e) kazasna urayan ya da mesleki bir arza ya da hastala tutulan iiler iin ilgililer ile gerekli ilikiler kurup bunlarn rehabilitasyonuna yardmc olunmas, f) Malul ve arzallarn snflandrlmalarna ve altrlmalarna ilikin kararlara katlarak ilerine uyumlarnn salanmas vardr. yeri hekimleri grld gibi iilerin kendilerine uygun ilerde altrlmalar, yksek performanstan kaynaklanan sorunlarn ortadan kaldrlmas iin mdahalelerde bulunma gibi performans deerlendirmesi srecine dorudan mdahalede bulunma rollerine sahiplerdir. yeri hekimleri ayrca iyerinde kayt ve istatistik tutma grevleri de yerine
23
getirmektedirler. Tutmu olduklar bu kaytlar temelinde yllk alma raporlar hazrlayarak alma Bakanlnn ilgili birimine gndermek zorundadrlar. yeri hekimlerinin tutmu olduklar bu raporlar, iyeri alma artlar ve dolaysyla performans tartmalarnda nemli belge ve kantlardr. Performans deerlendirmesi hangi sklkla yaplmaldr? Standart zaman belirlenirken zorunlu durmalarn, aksamalarn vb.lerinin standart zamana eklenmesinin nemli olduunu sylemitik. Ancak, retim esnasnda bu sreler, belirlenmi olan standartlarn zerine kabilirler. Bunlarn tespit edilip, kayt altna alnmas byk nem tamaktadr. Aksi halde u tr yazl ihtarlar almak mmkndr: almakta olduunuz .. tezgahnda, fiili olarak alm olmanz gereken srenin tamamlayamadnz grlmektedir. Verimsiz almanz hakknda yazl savunma vermenizi istemek durumundayz. Yazacanz savunmann geersiz nedenlere dayal bulunmas ve bundan sonraki almalarnzda benzer durumlarla karlalmas halinde i akdinizin feshedileceini zlerek bildiririz. vs. vs.. Performans deerlendirmesi ile ilgili temel bavuru kaynaklarnda, deerlendirmenin dzenli ve kabul edilebilir aralklarla yaplmas gerektii nemle vurgulanmaktadr. Performans, insandan insana deien bir olgu olduu gibi, tek bir alann performans da deiken bir olgudur. inin sabah gstermi olduu performans ile akam gsterdii performans birbirinden farkl olacaktr vb. Dolaysyla performans deerlendirme sonularnn gerek performans yanstabilmesi iin deerlendirmenin belirli bir zaman aralnda ve bu sre iindeki ortalamay dikkate almas gerekmektedir. Bu nedenle yukardaki rneimizde olduu gibi iinin belirli bir vardiyada gstermi olduu performans zerinden deerlendirme yapmak, bunu
24
gereke gstererek yazl ihtar vermek kt niyet gstergesidir. Gerek performans deerlendirmesine ynelik bilimsel almalar, gerek bu konu ile ilgili hukuksal birikim, tek bir vardiya sonucunun, iinin yetersizliinin kant olarak sunulamayacan ortaya koymaktadr. Tutanaklara geirmenin nemi Yasas ile birlikte iverenler, mahkemelere delil sunabilmek iin youn bir kat almas balattlar. Sicil dosyalar yenileniyor. ilerin adres bilgilerinin gncellenmesi yaplyor. Szl uyarlar yerine yazl uyarlar kullanlyor. Ksaca iyerlerinde her ey kayt altna alnyor. iler, iverenlerin bu hazrlklarna ynelik olarak, kendi hazrlklarn yapmak durumundalar. Kayt tutmak iverenin ii, ben iime bakarm yaklamnn terk edilmesi gerekiyor. Tezgahta alan iiler, iveren iin doldurmu olduklar formlarn bir rneini kendilerinde saklamaldrlar. Elektrik, doalgaz, su faturalar bamza i gelmesin diye nasl saklyorsak, iyerindeki formlar da saklamalyz. Performans deerlendirme formlar genellikle iverenlerin grevlendirdii kiiler tarafndan doldurulmaktadr. i bu deerlendirme formunun bir rnei mutlaka Muhalefet edinmeli; ayrca bu forma kendisiyle ilgili erhi koymann deerlendirme sonucuna itiraz edecei nemi... konularda bir ek yaz koymaldr. Bunun bir kopyasn sendika temsilciliine vermeli, bir kopyasn da kendisinde saklamaldr. Bu, iinin kendi performansyla ilgili iverenin yapm olduu deerlendirmeye kar bir muhalefet erhidir. Bu muhalefet erhinde kendisine verilmi olan dk puanlara gerekeli biimde itiraz edilmelidir. rnein, performans deerlendirme formunda iiye fazla mesailere uyum konusunda 1
25
(zayf) verilmi ise, ii yazd muhalefet erhinde iilerin fazla mesailere katlmaya zorlanamayacann yasa ve toplu szleme tarafndan hkm altna alndn belirtmelidir. Ya da i arkadalar ile uyum konusunda ortalama bir not verildiyse, bunun retimi etkilemediini, ya da byle bir durum olmadn ifade etmelidir. ilerin konu ile ilgili kendi yaklamlarn yazl belge haline getirmeleri ihmal edilmeyecek nemdedir. Bu belgeler bir yandan i akdinin feshi davalarnda incelenecektir ama daha nemlisi iverenlerin iyerlerinde performans deerlendirmesini iileri sindirmek iin kullanmalarnn nne geilmi olacaktr. Bu nedenlerle iiler performans deerlendirme formlarna, her koulda, muhalefet erhi koymaldrlar. Bu yolla iverenlerle, belirlemi olduklar kriterleri tartmann yolu alm olacak ve iilerin katlmyla yeni kriterlerin belirlenmesi salanabilecektir. Yazl ihtar ve savunma metinleri de nemli kayt evrakdr. verenlerin istemi olduu yazl Grevimiz savunmalarda savunmay geni tutmak savunma! byk nem tamaktadr. Yukarda verdiimiz ihtar rneine dnecek olursak bu tezgahta alan ii ayn tezgahta daha nce ii alrken, imdi sadece kendisinin altrldn, yardmc birini istedii halde verilmediini vb.ni yazl savunmasnda mutlaka belirtmelidir. Baz durumlarda, toplu dileke vermek gibi yntemler de kullanmak mmkndr.
26
yerlerinde iverenler ve iilerin ortak kurullar vardr. Disiplin kurulu, i sal ve gvenlii kurulu gibi. Ortak kurullarn Bu kurullarn, zellikle de i sal ve nemini unutma! gvenlii kurulunun performans deerlendirmesine ynelik ok nemli ilevleri bulunmaktadr. Bu kurul toplantlar ve toplant tutanaklarnn, performans olumsuz etkileyen faktrlerin kayt altna geirilmesi iin kullanlmas da mmkndr. Bu kurullara sorunlarn zlmesi iin somut taleplerle gidilmeli, kurul bu talepleri karar altna almadnda kararlara muhalefet erhi konularak kayt altna aldrlmaldr. Tutanaklarn bir rneinin iiler ve temsilciler tarafndan saklanmas nemlidir. Bir dier tutanak oluturma arac da, daha nce de deinmi olduumuz, iyeri hekimlerinin tutmu olduklar salk dosyalar, alma bakanlna sunmu olduklar iyeri raporlar ve iyerinde iilerin ar yorgunluk, i deiiklii ve ie uygunluk gibi ikayetlerine ynelik olarak yapm olduu giriimlerdir. Temyiz verenler, gerek standartlarn belirlenmesi gerekse performansn deerlendirilmesi aamasnda mutlak hakimin kendileri olduuna inanmaktadrlar. MESS, iverenlere yol-yntem retmeye alt Akll Kitap adl yaynnda, kriterleri belirleyecek olann iyeri ynetimleri olduunu, bu kriterlerin isabetli olup olmamasnn mahkemeler tarafndan sorgulanmayacan, mahkemelerin karar verirken iinin bu kriterleri yerine getirip getirmediine bakacan sylemektedir.
27
Her iletme verimin llmesi konusunda, grlen iin nitelii ve iletme gereksinimleri erevesinde kendi ltlerini belirlemekte serbesttir. inin yetersizlii nedeniyle alan fesih davalarnda, mahkeme feshin geerli olup olmadn, kural olarak, belirlenen ltlerin isabet derecesi ynnden deil, bunlarn gerekleip gereklemedii ynnden aratrabilecektir. nk geni bir yelpazeye sahip olan performans deerlendirme kriterleri, yargnn alkn bulunmad pek ok kavram iermektedir. (Akll Kitap, J28/002) Eer iyerlerinde standartlarn belirlenmesi ve performans deerlendirme sonular konusunda iilerin katlm sz konusu olmazsa mahkemeler bu srecin tartld zeminlere dnecektir. Bu nedenle, bu temyiz mekanizmalarnn iyerlerinde oluturulmasnda byk fayda vardr. yerlerinde performans standartlarnn sadece iyeri ynetimleri tarafndan belirlenmesinin douraca sakncalara detayl biimde deinildi. alanlarn katlmad ve itiraz haklarnn olmad standartlar, alanlarn alma tempolarnn ykselmesi, salk sorunlarnn artmas, i makinelerinin yorgunluk vb. nedenlerle hasarlanmas, i kazalarnn art gibi olumsuz sonularn tetikleyicisi olacaktr. Ayn biimde, performans deerlendirme sonularnn gerei yanstmadna olan inan, iilerin performansn belirleyen nemli faktrlerden olan moral motivasyonlarnn dmesine, zerlerindeki basncn artmasna ve bunlara bal sorunlarn ortaya kmasna neden olacaktr. Performans deerlendirmesi ve iverenler Bugne kadar genellikle beyaz yakal personel iin uygulanan performans deerlendirmesi sistemleri, mavi yakal yani retim hattnda alan iiler iinde kullanlmaya balanacaktr. Bunun tek bir somut nedeni vardr. 4857 sayl Yasas.
28
verenler, Yasasnda yer alan i szlemesinin feshinde geerli bir neden gsterme zorunluluu nedeniyle, iinin yeterlilii veya davranlar yznden geerli fesih yaptklarn kantlamak iin performans deerlendirmesini bir ara olarak kullanmak istemektedirler. Dolaysyla daha balangta, performans deerlendirmesi kendisine uygun olmayan bir ilevle; yani mahkemelere kant oluturma greviyle donatlm bulunuyor. Kt niyetin kant Hemen belirtilmesi gerekir ki, performans deerlendirmesinin tek ynl ve tek bir amaca ynelik olarak kullanlma abas kt niyet gstergesidir. Bugne kadar, ak ve herkesin bilgisi dahilinde performans deerlendirmesi yaplmayan iyerlerinde bu uygulamann balatlm olmas, performans deerlendirme sisteminin kendisi asndan bir olumsuzluktur. Kimi iyerlerinde hazrlanm olan performans deerlendirme formlar incelendiinde, bu almalarn tamamen tek yanl, sbjektif kriterlere dayanan, iiyi sindirme ve mahkemelere delil oluturma amacyla hazrlanm olduu gzlenmitir. Performans deerlendirmesi, alann bir ii baarma derecesini len, elde ettii sonular temelinde iin yaplmasna, kaynaklarn, zamann kullanmna ynelik kararlar alma, olumsuzluklar giderme olanan salayan bir yntemdir. Bu yntem ayn zamanda alanlarn cret, ikramiye, terfi vb. yollarla dllendirilmesi ya da mesleki eitim vb. yollarla gelitirilmesi iin verilecek kararlara nesnel bir temel salamak iin gelitirilmitir. Performans deerlendirme sisteminin uygulamasnda karlalan zorluklara daha nce deinmitik. Ama sistem esas itibariyle, bir btnlk oluturmaktadr. e, iin yaplma biimine ve alanlarn iteki durumuna ynelik nesnel bilgi edinebilmek sistemin temelini oluturmaktadr. Bu nedenle sistemin btnln bozarak, ksa vadeli karlar iin ve zellikle de mahkemelere delil oluturmak iin kullanlmaya kalklmas kt niyetin en ak delilidir.
29
Performans deerlendirmesi sonucunda alanlara dl verilmesi sistemin bir parasdr. Ama gnmzde yaygnlatrlmaya allan uygulamalarda, zellikle mavi yakal personele ynelik olarak dllendirme sz konusu deilken, deerlendirmeler srf ceza amal (iten karma) kullanlmaktadr. Sendikal iyerlerinde toplu i szlemelerinde performans deerlendirmesi ve sonularnn deerlendirilmesi ile ilgili maddeler yer almamaktadr. Performans ile cret arasnda bir iliki tanmlanmamtr ve dolaysyla iilerin alma koullarnn deitirilmesi, performansn zorlanmas gibi konular szleme kapsam dndadr. Bu durum, iyerlerinde iverenlerin iiler karsndaki konumunu glendirmekte ve iiler arasnda birlik ve dayanmaya nemli darbeler vurulmu olmaktadr. Performans deerlendirmesi i gvencesine bir alternatif olarak kullanlamayaca gibi, iilerin alma koullarn arlatrmann arac olarak da kullanlmamaldr. verenler, i gvencesi maddelerine sadece iten karmalarn maliyetlerinin ykselmesi nedeniyle kar kmyorlar. Bu kar kn en nemli nedenlerinden bir tanesi iyerlerinde iiler zerinde kurulu bulunan egemenliin bir nebze de olsa sarslmasdr. iler, iten atlma korkusu ve gelecek endiesiyle ok daha ar koullarda ve gvencesiz almaya raz olabilmektedirler. Yasasyla birlikte iten karmalarda geerli bir neden gsterilmesi zorunluluu ve mahkemeye bavurarak ie geri dnme hakk, iilerin bu korku ve endielerini hafifletici bir etkide bulunmutur. Egemenliin bir nebze de olsa sarslmasndan rahatszlk duyan iverenler performans deerlendirmesi gibi bir sistemi, bu egemenlii yeniden tesis etmek iin kullanmak istemektedirler. yerlerinde zellikle mavi yakal personel iin yeni balatlan performans deerlendirmesi uygulamalarnn iyerinde Yasas kmadan nce uygulanmadnn tespit edilerek kaytlara geirilmesi nem tamaktadr. Bu kaytlar, performans deerlendirmesinin delil oluturmak iin ve iyi niyetli olmayan bir biimde kullanldnn kant olacaktr.
30
Performans deerlendirmesi ve iiler iler, emek glerini belirli bir sre karlnda almak zere iverenlere satarlar ve bunun karlnda bir cret alrlar. ilerin alm olduklar cret, iyerlerinde harcam olduklar emek gcnn hibir ekilde karl deildir. i iyerindeki almas karlnda iverene, onun kendisine verdiinden daha fazlasn kazandrr. Dolaysyla iilerin emek glerinin karl denmeyen bir ksm, iverenlerin elinde toplanan bir fazlalk vardr. Bu art-deer iverenin karnn da kaynadr. Bu nedenle iverenler, iyerlerinde iilerin karl denmemi igc miktarn en st dzeye karmak iin urarlar. Zaman, hareket ve i ettleri yaplmasnn, ayn zaman iinde daha fazla i karmasnn yol ve yntemlerinin aratrlmasnn temel nedeni budur. Bu adan bakldnda performansn artrlmas abalar iilerin karl denmemi emek-gc miktarlarnn artrlmas, iinin ayn cretle daha fazla ypranmas sonucunu dourmaktadr. i ie girerken, iyerindeki alma younluu ve koullar konusunda hemen hemen hi pazarlk edemez. O emek gcn belirli bir sre karlnda iverene devretmitir ve bu sre zarfnda ondan beklenen iverenin belirlemi olduu koullarda, onun istedii biimlerde almaktr. retim sreci, iinin bu srete kullanlan dier malzemelerle (makineler, hammadde gibi) eit olarak deerlendirildii, onun insani zelliklerinin yok sayld bir sre olarak planlanmtr. inin ayn sre iinde daha fazla i karmaya zorlanmasnn yani onun verimliliinin artrlmasnn, ii asndan ykc sonular vardr. i bu srete daha fazla yorulur ve ypranr. Etkiler sadece fiziksel deildir. ilerin daha yksek verimde almas, isizlii yaygnlatrr. inin bireysel verimlilii arttka, bir bakasnn yapaca i ortadan kalkm olur. i daha verimli altnda daha yksek bir gelir elde etmez. Dolaysyla, daha fazla emek gc harcamasna ramen ayn creti ald iin creti azalm olur. ilerin performanslarnn zorlanmasyla, daha dk performansl olarak grlen iiler zellikle de daha yal olan iiler devre d
31
braklrlar ve iyerlerindeki kdem giderek dmeye balar. inin performans, btn bir alma hayat boyunda gsterecei performanstr. Bu performansn alma hayatnn belirli bir dneminde ar ypranma, youn alma ile tketilmesi, performansn ykseltilmesi amacyla elimektedir nk bir iiden alnacak toplam verim, ok daha ksa sre iinde tketilmektedir. Bunun ekonomik olduu iddia edilse bile, insancl olduu iddia edilemez. ilerin performanslarn ykseltme istek ve abas, grld gibi pek ok adan olumsuzluklar iermektedir. Fiziksel ypranma, erken yalanma, iiler arasnda rekabet, birlik ve dayanmann ortadan kaldrlarak iilerin iverene bamllnn artrlmas, sosyal ve insani faaliyetlerin dnda kalma; btn bunlar, iiyi bu toplumun eit bir bireyi olmaktan karr, sosyal problemlerin bymesine temel oluturur. Bu nedenlerle performans deerlendirme sistemleri iiler asndan byk nem tamaktadr. iler daha youn, daha hzl ve daha ypratc alma koullarn kabul edemezler. Bu nedenle iiler, alma koullarnn ve iyeri dndaki yaamn insaniletirilmesi, iiler arasnda birlik ve dayanmann gelitirilmesi amacyla, iverenlerin retim srecine yaptklar mdahalenin en nemli parasn oluturan performans deerlendirmesi uygulamalarna kendi karlar dorultusunda mdahale etmek zorundadrlar. Baz iyerlerinde, performans artna balantl olarak, cret art sistemleri gelitirilmitir. Taban cret dk olduundan, bu fazla cretleri alabilmek iin iiler daha yksek performansla almay kabul edebilmektedirler. Oysa bu, doru bir yaklam deildir. iler, daha az ypranmay; ama insanca yaamalarna yetecek bir cret elde etmeyi hedeflemelidirler. Performansa dayal cret sistemlerine rgtl mdahalede bulunmaz ise bu, iilerin ilk bakta farkna varamadklar ykc zararlara yol amaktadr. iler, tek tek alan iilerin performanslarnn ykseltilmesi yoluyla retimin artrlmasna kar, alma srelerinin ksaltlarak yeni iilerin istihdam edilmesini talep etmeli; belirli bir st snrn zerine performansn ykseltilmesine kar kmaldrlar.
32
iler ne yapmal? Yasas ile birlikte performans deerlendirmesinin iilerin yetersizliini kantlamann bir arac olarak kullanlmaya balanmas nedeniyle, bu alanda verilecek mcadele daha da fazla nem kazanmtr. iler, altklar tezgahlarda yapm olduklar retimin kaytlarn dzenli olarak tutmal ve saklamaldr. Bu kaytlarda hata, skarta durumu, tezgahn durma sreleri ve nedenleri ak bir biimde belirtilmelidir. iler gerek kendileri gerek ustaba, formenler tarafndan tutulan kaytlarn silinmez bir kalem ile tutulmasna zel dikkat gstermelidirler. alt tezgahn ya da birimin standart retim zaman gerekletirilebilir deilse, yeniden standart zaman tespiti istemelidir. Dier iiler, onun rakibi deil alma arkadalardr. Onlarla yarmamal, kendileri arasndaki rekabetin iverene yarayacan unutmamaldr. organizasyonunda yaplan deiiklikleri (tezgah saysnn artrlmas, yeni tezgahlarn kullanlmaya balanmas vb.) tarihi ve tr itibariyle not etmelidir. veren tarafndan i tanmlarnn, hedeflerin neler olduunu belirten yazl bir belgenin kendisine verilmesini istemelidir. Standart zaman lmleri yaplrken, sendika temsilcisinin nezaretini talep etmelidir. lm yaplrken rahat olmal, performansn zorlayc bir aba iine girmemelidir. Standardn yeniden belirlenmesinden karl denmeksizin zarar grecek olann kendisi olduunu unutmamaldr. alma koullarnda performans etkileyen olumsuz faktrlerin (s, k, radyasyon, toz vb.) dzeltilmesi iin bavurularn yazl yapmaldr.
33
Performans nedeniyle kendisinden savunma istendiinde bu bavurular ve dier gerekli noktalar savunmasna eklemeli ya da savunmasnda bunlar aklkla belirtmelidir. Savunmasn iyeri sendika temsilcisinin bilgisi ve yardmyla hazrlamaldr. veren ihtar cezas vermeden nce iiden savunmasn alabilir. Bu durumda ii, iverenin bu talebini ieren yazsn, savunmasn hazrlayabilmek iin mutlaka almal ve derhal sendika temsilcilerini bilgilendirmelidir. inin savunmas alnmadan ihtar cezas verilmise, bu yaz da ii tarafndan alnmal ve yine temsilciler itirazn hazrlanabilmesi iin durumdan derhal haberdar edilmelidir. Yukardaki prosedr burada da uygulanmaldr. htar cezasnn disiplin kurulu tarafndan verildii iyerlerinde kurul yelerimiz, kurula yanstlan olayla ilgili olarak detayl bilgi edinmeli, iinin yazl savunmas nceden yukarda belirtildii gibi birlikte hazrlanmal ve ii tarafndan kurula verilmeli, varsa tanklar dinlenmeli, kurul yelerimiz kanaatlarn toplantda savunmal ve oybirlii salanamyorsa, grn gerekeleri ile birlikte disiplin kurulu kararna geirmelidir. alm olduu tezgahta daha nceki i organizasyonunu bilmelidir. rnein daha nce ayn tezgahta alan ii says nemli bir bilgidir. yeri hekimi ile ilikilerin nemli olduunu unutmamal, iyeri hekimlerine yapmalar gereken grevler hatrlatlmaldr. yeri hekiminin mdahale edebilecei konularda mdahale etmesi iin srarl olmaldr. Haklarn bilen, rgtl davranan iiler ortada duranlar da yanlarna ekerler. Performans deerlendirmesi ve temsilciler
yerinde performansa ynelik uygulamalarn iverenlerin tekelinde olmas sendikal rgtlenmeyi olumsuz biimde etkilemektedir. verenlerin performans konusunda mutlak hakim olmas, iilerin birlik ve dayanmasn olumsuz etkilemekte, sendikann faaliyet
34
alann daraltmakta ve sorunlar giderek arlaan iiler asndan sendikal rgtlle gven giderek azalmaktadr. Bu nedenle, iyeri sendika temsilcilerine performansa ynelik uygulamalarda byk bir sorumluluk ve grev dmektedir. Nasl ki performansa ynelik iveren giriimlerine kaytsz kalmak iilerin birliini olumsuz etkiliyorsa, ayn ekilde performans konusunda ortaya atlacak talepler, iilerin birlik ve dayanmasn glendirici bir etkide bulunacaktr. Unutulmamas gereken nokta udur: alma koullar ve retim sreci konusunda rgtl bir tavrn gelimesi bile sonu alc olacak, iyerindeki alma koullarnn arlatrlmasnn nne geici bir etkide bulunacaktr. Temsilciler, iyeri ile ilgili nemli btn bilgileri kayt altna almal, bunlar dzenli olarak gncelleyip takip Bilgi gtr! etmelidir. yerinde retilen rnler, retim miktar, kullanlan teknoloji ve teknolojide yaplan deiiklikler, yerli ve yabanc ortaklar, ihracat ve ithalat balantlar, sat rakamlar, toplam maliyetler, iilik maliyetleri vb. bilgiler sendikal mcadelede hayati neme sahiplerdir. rnein, iyerinin ihracatnn younlat yabanc bir lkede kurulu bulunan iyeri bilgisine sahip olunmas, farkl fabrikalarda alan iilerin sendikalar araclyla eitli sorunlarn zmnde dayanma iine girmesine neden olmaktadr. zellikle gelimi lkelerde sendika yesi iiler, dk sosyal standartlarla retilen rnlerin kendi iyerlerinde ara mal olarak kullanlmasna tepki gstermekte ve bunu engellemek iin ihracat firmann alma koullarnn iyiletirilmesi mcadelesine byk katk sunmaktadrlar.
35
Dier yandan yukarda saydmz trden bilgiler, iyerindeki alma koullarnn iyiletirilmesi asndan yrtlecek mzakerelerde byk nem tamaktadr. Sendikann kendisinden istemi olduu bilgileri en ksa zamanda ulatrmay grev edinmelidir. Sendika temsilcileri ncelikli olarak Yasasnda yer alan haklar konusunda iileri bilgilendirmelidir. Bununla balantl olarak, iileri yapm olduklar retim miktarlarn gsteren kaytlarn bir rneini saklamalar konusunda uyarmaldr. ilerin performansa ilikin ikayetlerini tespit etmeli ve bunlar yazl olarak sendika ve iverene iletmelidir.
ikayetleri tespit et, iverene ilet!
rnein, bir tezgahta belirlenmi olan standart zamana ii uyum gsteremiyor ise ve bu esas olarak standart zamann gereki belirlenmemesinden kaynaklanyorsa bu tezgahta yeni bir standart zaman etd yaplmasn iverenden yazl olarak talep etmeli, durumu sendikaya ayrntlaryla sunmaldr.
ilerin daha farkl ikayetleri de olabilir. htiya molalarnn az olmas ya da olmamas, ortam ssnn ok dk ya da ok yksek olmas, grlt ve tozun fazla olmas gibi.
alma koullarn tespit et!
Ksaca iinin alma ortam ve iiyle ilgili her trl ikayetini dinlemek, kaydetmek, bunlardan ncelikli ve nemli olanlar yaz ile iverene iletmek alma koullar hakknda duyarl olduumuzu hem ii arkadalarmza hem de iverene gstermek asndan nemlidir.
36
Bu yazmalar ayrca mahkeme aamalarnda kullanlacak belgelerdir. Temsilciler, iyerindeki performans etkileyen koullar (hava, scaklk, k, makineler, ara dinlenmeleri vb.) ayrntl biimde tespitini istemeli, bunlarn dzeltilmesi iin somut nerileri yazl olarak iverene iletmelidir. Standartlarn belirlenmesine katlm konusunda talepte bulunmaldr. Bu talebin kabul edilmedii durumda, Katlm iin belirlenen standartlarn objektif, gereki, talepte bulun! uygulanabilir olmadna ynelik itirazda bulunmal, bu itirazn yazl olarak yapmal ve bu yazda belirlenen standarda hangi gerekeyle itiraz ettiini ak bir ekilde belirtmelidir. Standartlarn belirlenmesinde, lm saysnn, lm yapan saysnn, lmn yapld ii saysnn Standartlarn artrlmasn, lmn gnn deiik belirlenme saatlerinde ve haftann deiik gnlerinde yntemine yaplmasn talep etmelidir. Gizli yaplan itiraz et! lmlere yazl olarak itiraz etmelidir.
yerindeki her bir alma saatinde dinlenme ve ihtiya molas verilmesini ya da bu alma srelerinin Ek ara birletirilerek ara dinlenmesinden nce ve dinlenmeleri sonra kullanlmasn talep etmelidir. rnein talep et! 7.5 saat allan yerlerde her alma saatine 8 dakikalk dinlenme ve ihtiya molas toplamda 60 dakika eder. 7.5 saat allan yerlerde yasal ara dinlenme sresi 30 dakikadr. Dolaysyla bu ara dinlenmesinden nce ve sonraki blmlerde 15er dakikalk ara dinlenmeleri istenebilir. Bu dinlenmelerin alma sresinden saylmas esastr.
37
Performans
deerlendirme formlarnda yer alan kriterlerin belirlenmesine katlm talep etmelidir. Bu Performans kriterlerin iinin yapt ie gre somut hale deerlendirme getirilerek, deerlendirme yapann sbjektif formlarnn yarglarnn en aza indirilmesini istemelidir. oluturulmas ve iye verilen deerlendirme notlarnn somut notlama karlklarnn neler olacann da aka sisteminin belirtilmesini istemelidir. (Hangi durumlarda objektif olmasn 5, hangi durumlarda 1 verilir.)
talep et!
i deerlendirmeye itiraz ettiinde, itirazn nasl ele alnaca konusunun akla kavuturulmasnda srarl olmaldr. tirazn temsilcilerin katld ortak bir kurulda ele alnmas temel hedeflerden olmaldr. Performans deerlendirmesinin sk aralklarla yaplmasna kar kmaldr. Deerlendirmelerin yeni standartlar belirlemek iin iverenler tarafndan kullanlaca unutulmamaldr.
inin performans ie yatkn hale gelmesi nedeniyle standardn zerine kabilir ve bu durumu iverenler yeni bir standart belirlenmesi iin kullanmak Performans isteyebilirler. Sonuta ii ie yatkn hale zorlanmasnn gelmesinin kurban olur. Bu nedenle performans iilerin deerlendirmesinin yaplabilmesi iin belirli bir birliini st snrn belirlenmesi faydal olacaktr.
bozduunu anlat!
rnein standardn yzde 30unun zerindeki performanslar iin yeni standart zaman belirlenemez, yzde 30u at durumlarda yeni zaman lm yaplabilir gibi. Performans deerlendirme formlarnn birer kopyasnn iiye ve sendika temsilciliine verilmesi konusunda bir uygulamay istemelidir.
38
yerinde farkl szleme trleriyle alanlar tespit etmeli, bunlara ayn iin yaptrlmas durumunu tespit ettiinde itiraz etmeli, sendikay durumdan Farkl szleme haberdar etmelidir. trleriyle
alanlar tespit et! rak ve stajyerlerin haklarn koru!
Sresi belirsiz olan ilerde belirli sreli szlemeyle ii altrlmas ya da taeron iilerin asl ite altrlmalarna itiraz etmeli, duyarllk gstermelidir. Daha yksek performans gstermeye eilimli olan iileri yaptnn kendisine ve iilerin birliine zarar verici olduunu hatrlatarak ikna etmelidir. yerinde altrlan rak ve stajyer iilerin yasal haklarn (altrma ya, alma sresi) renmeli, bunlarn haklarnn korunmasna duyarllk gstermelidir. ilerden savunma istenmesi durumunda, savunmann hazrlanmasna yardmc olmal, yetersiz kald kritik durumlarda ube ve genel merkez ile ilikiye girmelidir. Tek tek iilere, sendikann sahip ktnn ak ve net bir biimde gsterilmesi, hazrlanacak savunmann ieriinden ok daha byk bir neme sahiptir. Bu sayede iilerin sendikaya olan gveni ve inanc pekiecek iverenler ise diledikleri gibi davranma konusunda dikkatli davranmak zorunda kalacaklardr. Savunma metinleri iinin kendisinde, sendika temsilcisinde ve iverende kalacak biimde nsha olarak hazrlanmal, iide kalacak nshada iveren tarafndan alnd kayd konulmasna zen gstermelidir.
39
i sal ve i gvenlii malzemelerinin kalitesi, kullanma uygunluu konularna zel bir dikkat SG gstermeli, iilerin malzemelerle ilgili ikayetlerini tutanak altna alarak ii sal i hkmlerinin gvenlii kurullarnn gndemine tamaldr. uygulanmasn
sala!
ileri ii sal ve i gvenlii nlemlerine uymalar ve koruyucu malzemelerini kullanmalar konusunda uyarmaldr. yerinde aydnlatma, stma, havalandrma durumu ile makine koruyucularnn durumu, ii sal ve i gvenlii kurulu tarafndan gnlk olarak iyeri gezilerek saptanmal, tutanakla belgelenmelidir; temsilcinin imzasn da ieren tutanan bir rnei temsilci tarafndan dosyalanmal ve saklanmaldr. yerinde alan iilerin de katklaryla belirlenen ii sal i gvenlii sorunlarnn, kurulun gndemine alnmas iin toplantdan nce temsilci tarafndan iyeri ii sal ve i gvenlii kurulu bakanna yazl olarak iletilmeli, toplantda da gndeme getirilmelidir. Sorunlarn zmlenmesi ii sal ve i gvelii kurulu toplantsnda karar altna alnmaya allmal ve karar defterine yazdrlmaldr. Ancak sorunlar karar altna alnmyorsa, temsilci kurul tutanan u, u sorunlar tutanaa ilenmemitir. Sorunlar devam etmektedir eklinde bir erh yazarak tutana imzalamal ve sorunlarn tutanaa geirilmesi salanmaldr. Tutanan bir rnei, temsilci tarafndan dosyalanmal ve saklanmaldr.
40
inin davranlar geerli fesih nedeni sayldndan, iverenin iiler aleyhine kullanabilecei davranlar Bireysel konusunda iileri uyarmaldr.
davran ve tepkileri rgtl gcmze kat!
En doru tepkinin rgtl, bilinli ve zamannda verilen tepki olduu dncesini benimsemeli ve yaygnlatrmaldr.
iler arasnda kan sorunlarda uzlatrc ve sorun zc bir rol stlenmeli, birlii salamlatrmaldr.
ilerin birliini iverenlere gstermenin farkl yollarn bul!
ilerin iverenle olan grmelerinde (szl ihtar, yazl ihtar teblii, savunma istenmesi, savunma verilmesi vb.) temsilcinin nezaret etmesinin yararl olacan iilere benimsetmelidir. Grmelerde iileri savunmaldr.
41
2. Kalite Ynetim Sistemleri

2.1. letmelerde Kalite Ynetimi Bugn retim yapan btn fabrikalarda, iyerlerinde, eitim, salk kurumlarnda, ksaca hizmet veren ve retim yaplan hemen her yerde kalite ynetimi uygulanmaktadr. Kalite ynetimi, kalite standartlar ile uygulanmaktadr. Standartlar tm dnyada uygulanmaktadr ve uygulanan standartlar birbirinin ayndr. lkeden lkeye farkllk gstermezler. Standartlarn uygulanmas iin firmalar ya da kurumlar, standartlarn iyerinde uygulanmas iin bir belgelendirme kuruluu ile alrlar. Belgelendirme kurulular, rnein uygulanacak standart ISO 9001:2000 ise, 9001:2000in ngrd artlara uygun olarak iyerinde ya da kurumda kalite ynetim sistemi oluturur, dkmante eder, srekliliini salar. Belgelendirme kurulular, kalite ynergesinde bulunan uygulamalar iyerinde uygulatabilir hale getirirler. yeri, standart uyguladna dair belgeye sahip olduktan sonra, belli aralklarla standartn uygulamas yaplan denetimlerle kontrol edilir. Eer, standartn uygulandna dair belge alndktan sonra gerekleri yerine getirilmiyorsa ve denetlemede bu aa kmsa firmann elinden belgesi alnr. TS EN ISO 9004 standartnda, iyerlerinin kalite ynetim sistemlerini uygulama amalar u ekilde tanmlanmtr: Rekabet avantaj elde etmek ve bunu etkin ve verimli bir ekilde yapmak iin mterilerinin ve dier ilgili taraflarn ihtiyalarn ve beklentilerini tanmlamak ve karlamak, Kuruluun genel performansn ve kapasitesini baarmak, srdrmek ve iyiletirmek.
TS EN ISO 9001 kalite ynetim sistemleri-artlar standartnda 9001 ve 9004 arasndaki iliki u ekilde tanmlanmtr: ISO 9001, bir kalite sistemi iin kurulu tarafndan ierdeki uygulamalarda veya belgelendirme iin veya szleme amalar iin kullanlmak zere, artlar belirler ve mteri artlarnn karlanmasnda kalite ynetim sisteminin etkinliine odaklanr.
42
ISO 9004, kalite ynetim sisteminin hedefleri iin, zellikle bir kuruluun genel performans, verimliliinin ve etkinliin srekli iyiletirilmesi bakmndan, ISO 9001in yaptndan daha geni bir biimde rehberlik salar. ISO 9004, st ynetimleri ISO 9001 artlarnn tesine gemek isteyen kurululara performans srekli iyiletirmenin takibinde klavuz olarak nerilir. Bununla birlikte bu standart belgelendirme ve szleme amal deildir. 2.2. TS EN ISO 9001:2000 Kalite Ynetim Sistemleri-artlar Standardndan Baz Balklar
Aadaki numaralandrma sistemi standartn kendisine aittir.
4. Kalite Ynetim Sistemi 4.1. Genel artlar, Kurulu, bu standardn ngrd artlara uygun olarak bir kalite ynetim sistemi oluturulmal, dkmante etmeli, uygulamal, srekliliini salamal ve bunun etkinliini srekli iyiletirmelidir. Kurulu; a) Kalite ynetim sisteminin gerektirdii prosesleri ve btn kurulutaki uygulamalarn tanmlamal. b) Proseslerin srasn ve birbirleri ile etkileimini tayin etmeli, c) Proseslerin altrlmasnn ve kontrolnn etkinliini salamak iin gerekli kriterler ve metotlar tayin etmeli, d) Proseslerin altrlmasn ve izlenmesini desteklemek iin gereken kaynan ve bilginin hazr bulundurulmasn salamak, e) Bu prosesleri lmeli, analiz etmeli ve f) Planlanm sonular baarmak ve prosesleri iyiletirmek iin gerekli faaliyetleri uygulamaldr. srekli
Bu prosesler, kurulu tarafndan bu standardda belirtilmi artlara uygun olarak ynetilmelidir. Kurulu, rnn artlara uygunluunu etkileyecek herhangi bir prosesi d kaynakl hale getirmeyi setiinde bu tr prosesler
43
zerindeki kontrol salamaldr. Bu tr d kaynakl hale getirilmi proseslerin kontrol, kalite ynetim sistemi iinde tanmlanmaldr. Not : Yukarda sz konusu olan kalite ynetim sistemi iin gerekli prosesler; ynetim faaliyetleri, kaynaklarn temini, rn gerekletirme ve lmeler ile ilgili prosesleri iermelidir. 4.2. Dkmantasyon artlar 4.2.1. Genel Kalite ynetim sistemi dkmantasyonu; a) Kalite politikasnn ve kalite hedeflerinin dokman haline getirilmi beyanlarn, b) Kalite el kitabn, c) Bu standardn istedii dkmante edilmi prosedrleri, d) Proseslerin etkin planlanmas, yrtlmesi ve kontroln salamak iin kuruluun itiya duyduu dkmanlar, e) Bu standardn gerektirdii kaytlar, iermelidir. Not 1- Bu standardda dokmante edilmi prosedr ifadesi grld yerlerde, bu prosedrn oluturulmu, dokmante edilmi, uygulanm ve srekliliinin salanm olduu anlalr. Not 2- Bir kalite ynetim sisteminin dokmantasyonunun ierii aada verilenlere bal olarak bir kurulutan bir dierine farkllk gsterir. a) Kuruluun bykl ve faaliyetlerin tipi, b) Proseslerin karmakl ve bunlarn aralarndaki iletiim, c) Personelin yeterlilii, Not 3- Dokmantasyon, herhangi bir ekilde veya ortam tipinde olabilir. 4.2.2. Kalite el kitab Kurulu, aadakileri ieren bir kalite el kitab oluturmal ve srekliliini salamaldr.
44
a) Kalite ynetim sisteminin kapsam ve herhangi bir hari tutmann ayrntlar ve hakll b) Kalite ynetim sistemi iin oluturulmu dokmante edilmi prosedrleri veya bunlara atflar, c) Kalite ynetim sistemi prosesleri arasndaki etkilemenin aklanmas. 4.2.3. Dokmanlarn kontrol Kalite ynetim sistemi tarafndan gerekli grlen dokmanlar kontrol edilmelidir. Kaytlar, zel dokmanlar olup, Madde 4.2.4te belirtilen kurallara uygun olarak kontrol edilmelidir. Aadaki ihtiya duyulan kontrolleri aklamak iin dokmante edilmi bir prosedr oluturulmaldr: a) Yaymlanmadan nce dokmanlarn yeterlilik asndan onaylanmas, b) Dokmanlarn gzden geirilmesi, gerektiinde gncelletirmesi ve tekrar onaylanmas, c) Dokman deiikliklerinin ve gncel revizyon durumunun tanmlanmasnn salanmas, d) Yrrlkteki dokmanlarn ilgili basklarnn kullanm noktalarnda bulunabilir olmasnn salanmas, e) Dokmanlarn okunabilir kalmasnn ve kolaylkla tanmlanabilmesinin salanmas, f) D kaynakl dokmanlarn tanmlanm olmas ve bunlarn datmnn kontrol altnda olmasnn salanmas, g) Gncelliini yitirmi dokmanlarn istenmeyen kullanmnn nlenmesi ve herhangi bir amala saklanmal durumunda, uygun bir tantm uygulanmas. 4.2.4. Kaytlarn kontrol Kalite ynetim sisteminin artlara uygunluunun ve etkin olarak uygulandnn kantlanmas iin oluturulmal ve muhafaza edilmelidir. Kaytlar okunabilir olarak kalmal, kolaylkla ayrt edilebilir ve tekrar elde edilebilir olmaldr. Kaytlarn tanmlanmas, muhafazas, korunmas, tekrar elde edilebilir olmas, saklama sresi ve
45
elden karlmas iin gereken kontrollerin tanmlanmas amacyla dokmante edilmi prosedr oluturulmaldr. 5. Ynetim sorumluluu 5.1. Ynetimin taahhd st ynetim, kalite ynetim sisteminin uygulanmas, gelitirilmesi ve etkinliinin srekli iyiletirilmesi iin taahhtlerin yerine getirilmesine dair kantlarn aadaki yollarla salamaldr; a) Kurulua, yasal artlar ve mevzuat artlar kadar, mteri artlarnn da yerine getirilmesinin neminin iletilmesiyle, b) Kalite politikasnn oluturulmasyla, c) Kalite hedeflerinin belirlenmi olmasyla, d) Ynetimin gzden geirmesinin yaplmasyla, e) Kaynaklarn bulunabilirliinin salanmasyla, 5.2. Mteri odakllk st ynetim, mteri tatmininin artrlmas amacna ynelik olarak, mteri artlarnn belirlendiinden ve yerine getirilmi olmasn salamaldr. (Madde 7.2.1 ve Madde 8.2.1) 5.3. Kalite politikas st ynetim, kalite politikasnn: a) Kuruluun amacna uygunluunu, b) Kalite ynetim sisteminin etkinliinin srekli iyiletirilmesini ve artlara uygunluk iin bir taahhd iermesini, c) Kalite hedeflerinin oluturulmas ve gzden geirilmesi iin bir ereve oluturulmasn, d) Kurulu iinde iletilmesini ve anlalmasn, e) Srekli uygunluk iin gzden geirilmesini, salamaldr. 5.4. Planlama 5.4.1. Kalite Hedefleri st ynetim, kurulu iinde, rn (Madde 7.1 a) iin karlanmas gerekli olan artlar da dahil olmak zere, kalite hedeflerinin kuruluun ilgili fonksiyon ve seviyelerinde oluturulmasn salamaldr. Kalite hedefleri llebilir olmal ve kalite politikas ile tutarl olmaldr.
46
5.4.2. Kalite ynetim sisteminin planlanmas st ynetim; a) Kalite hedefleri de dahil olmak zere Madde 4.1de verilen artlar yerine getirmek iin, kalite ynetim sisteminin planlanmasn, b) Kalite ynetim sisteminde, deiiklikler planlanp uygulandnda, kalite ynetim sisteminin btnlnn srdrlmesini salamaldr. 5.5. Sorumluluk, yetki ve iletiim 5.5.1. Sorumluluk ve yetki st ynetim, sorumluluklarn, yetkilerin ve bunlar arasndaki ilikilerin, tanmlanmasn ve kurulu iinde iletiimini salamaldr. 5.5.2. Ynetim temsilcisi st ynetim, dier sorumluluk alanlarna baklmakszn, aada belirtilen yetki ve sorumluluklara sahip olacak ynetimden bir yeyi temsilci olarak atamaldr: a) Kalite ynetim sistemi iin gerekli proseslerin oluturulmasn, uygulanmasn ve srdrlmesini salamak, b) Kalite ynetim sisteminin performans ve iyiletirilmesi iin herhangi bir ihtiya hakknda st ynetime rapor vermek, c) Kuruluta, mteri artlarnn bilincinde olunmasnn yaygnlatrlmasn salamak. Not Ynetim temsilcisinin sorumluluu, kalite ynetim sistemi ile ilgili konularda d kurulularla ibirlii yapmay da ierebilir. 5.5.3. iletiim st ynetim, kuruluta uygun iletiim proseslerinin oluturulmasn ve iletiimin kalite ynetim sisteminin etkinlii dikkate alnarak gereklemesini salamaldr. 5.6. Ynetimin gzden geirmesi 5.6.1. Genel st ynetim, kuruluun kalite ynetim sistemini, srekli uygunluunu, yeterliliini ve etkinliini salamak iin planlanm aralklarla gzden
47
geirmelidir. Bu gzden geirme, iyiletirme iin deerlendirme frsatlar, kalite politikas ve kalite hedefleri de dahil olmak zere, kalite ynetim sisteminde deiiklik ihtiyalarn iermelidir. Ynetimin gzden geirmelerinden elde edilen kaytlar muhafaza edilmelidir. (Madde 4.2.4) 5.6.2. Gzden geirme girdisi Ynetimin gzden geirme girdisi, aada belirtilenler hakkndaki bilgileri iermelidir. Tetkiklerin sonular, Mteri geri beslemesi, Proses performans ve rn uygunluu, nleyici ve dzeltici faaliyetlerin durumu, Bir nceki ynetimin gzden geirmesinden devam eden takip faaliyetleri, f) Kalite ynetim sistemini etkileyebilecek deiiklikler, g) yiletirme iin neriler. 5.6.3. Gzden geirme kts Ynetim gzden geirme kts, aadakilerle ilgili kararlar ve faaliyetleri iermelidir: a) Kalite ynetim sisteminin ve bu sisteme ait proseslerin etkinliinin iyiletirilmesi, b) Mteri artlar ile ilgili rnn iyiletirilmesi, c) Kaynak ihtiyalar. 6. Kaynak ynetimi 6.1. Kaynaklarn salanmas Kurulu; a) Kalite ynetim sistemini uygulamak, srdrmek ve etkinliini srekli iyiletirmek, b) Mteri isteklerinin yerine getirilmesi yolu ile mteri memnuniyetini artrmak iin gerekli olan kaynaklar belirlemeli ve salamaldr. a) b) c) d) e)
48
6.2. nsan kaynaklar 6.2.1. Genel rn kalitesini etkileyebilecek ii yapan personel, uygun eitim, renim, beceri ve deneyim ynnden yeterli olmaldr. 6.2.2. Yeterlilik, farknda olma (bilin) ve eitim Kurulu; a) rn kalitesini etkileyen faaliyetleri yrten personelin sahip olmas gereken yeterlilii tayin etmeli, b) Eitimi salamal veya bu gibi ihtiyalar karlamak iin dier tedbirleri almal, c) Alnan tedbirlerin etkinliini deerlendirmeli, d) Personeli yapt faaliyetlerin neminin ve uygunluunun farknda olmasn salamal ve kalite hedeflerinin baarlmas iin personelin nasl katkda bulunacaklarn belirlemeli, e) Eitim, retim, beceri ve deneyim (Madde 4.2.4) konusunda uygun kaytlar muhafaza etmelidir. 6.3. Alt yap Kurulu, rnn artlara uygunluunu salamak iin gerekli olan alt yapy tayin etmeli, salamal ve srdrmelidir. Alt yap, uygulanabildiinde aadakileri kapsar: a) Binalar, alma alanlar ve bununla ilgili tesisler; b) Proses tehizat, (yazlm ve donanm) c) Destek hizmetleri (tama veya iletiim gibi) 6.4. alma ortam Kurulu, rnn artlara uygunluunu salamak iin gerekli olan alma ortamn belirlemeli ve ynetmelidir. 7. rn gerekletirme 7.1. rn gerekletirmenin planlanmas Kurulu, rnn gerekletirilmesi iin gerekli prosesleri planlamal ve gelitirmelidir. rn gerekletirme planlamas, kalite ynetim sisteminin dier proseslerinin artlar ile tutarl olmaldr. (Madde 4.1)
49
rn gerekletirme planlamasnda, kurulu uygun olduunda aadakileri belirlemelidir: a) rn iin kalite hedefleri ve artlar, b) Proseslerin dokmanlarn oluturulmas ve rne zg kaynaklarn salanmas, c) rne zg gerekli dorulama, geerli klma, izleme, muayene ve deney faaliyetleri ve rn kabul iin kriterleri, d) Gerekletirme proseslerin ve bunun sonucu meydana gelen rnn artlar karladna dair kantlar salamak iin gereken kaytlar. (Madde 4.2.4) Bu planlamann kts, kuruluun alma metoduna uygun bir formda olmaldr. Not 1- Kalite ynetim sisteminin proseslerini (rn gerekletirme proseslerini ieren) ve belirli bir rne, projeye veya szlemeye uygulanan kaynaklar belirten bir dokman kalite plan olarak adlandrlabilir. Not 2- Kurulu, Madde 7.3te verilen artlar, rn gerekletirme proseslerinin gerekletirilmesine de uygulayabilir. 7.2. Mteri ile ilikili prosesler 7.2.1. rne bal artlarn belirlenmesi Kurulu; a) Teslim ve teslim sonras faaliyetler iin artlar da dahil olmak zere, mteri tarafndan belirtilmi olan artlar, b) Mteri tarafndan beyan edilmeyen ancak belirtilen veya bilinen ve amalanan kullanm iin gerekli olan artlar, c) rnle ilgili yasal ve mevzuat artlarn, d) Kurulu tarafndan belirlenen ilave artlar belirlemelidir. 7.2.2. rne bal artlarn gzden geirilmesi Kurulu, rne bal artlar gzden geirmelidir. Bu gzden geirme, kuruluun mteriye rn salamay taahht etmesinden nce (mesela; tekliflerin verilmesi, szlemelerin veya siparilerin kabul, szleme veya sipariteki deiikliklerin kabul srasnda) yaplmal ve;
50
a) rn artlarnn tarif edilmi olmasn, b) nceden ifade edilenlerden farkl olan szleme veya sipari artlarnn zmlenmesini, c) Kuruluun tarif edilmi artlar karlama yeterliliine sahip olmasn salamaldr. Gzden geirme sonularnn kaytlar ve gzden geirmeden kaynaklanan faaliyetler srdrlmelidir. (Madde 4.2.4) Mterin artlarn dokmante edilmi beyann salamad durumlarda, mteri artlar kabulden nce kurulu tarafndan teyit edilmelidir. rn artlar deitiinde, kurulu ilgili dokmanlarn tadil edilmi ve ilgili personelin bu deiiklikten haberdar edilmi olmasn salamaldr. Not- Baz durumlarda, mesela internet ortamnda satta olduu gibi, resmi bir gzden geirme, her sipari iin pratik deildir. Onun yerine gzden geirme, rn ile ilgili bilgileri (kataloglar veya reklam malzemeleri gibi) kapsayabilir. 7.2.3. Mteri ile iletiim Kurulu, aadakilerle ilgili olarak mterileri ile iletiim iin etkin dzenlemeleri belirlemeli ve uygulamaldr: a) rn bilgisi, b) Tadiller de dahil olmak zere, bavurular, szlemeler veya sipari alm, c) Mteki ikayetleri de dahil olmak zere mteri geri beslemesi. 7.3. Tasarm ve gelitirme 7.3.1. Tasarm ve gelitirme planlamas Kurulu, rnn tasarmn ve gelitirilmesini planlamal ve kontrol etmelidir. Tasarm ve gelitirme planlamas aamasnda, kurulu aadakileri tayin etmelidir. a) Tasarm ve gelitirme aamalarn, b) Her tasarm ve gelitirme aamasna uygun olarak gzden geirme, dorulama ve geerli klmay,
51
c) Tasarm ve gelitirme iin sorumluluklar ve yetkileri. Kurulu, etkin iletiimi ve sorumluluklarn aka belirlenmesini salamak iin tasarm ve gelitirmenin iinde yer alan farkl gruplar arasndaki arayzleri ynetmelidir. Planlama kts, uygun olduunda, tasarm ve gelitirme ilerledike gncelletirilmelidir. 7.3.2. Tasarm ve gelitirme girdileri rn artlar ile ilgili girdiler belirlenmeli ve kaytlar muhafaza edilmelidir. (Madde 4.2.4) Bu girdiler aadakileri iermelidir: a) Fonksiyon ve performans artlar, b) Uygulanabilen yasal ve mevzuat artlar, c) Uygulanabildiinde nceki benzer tasarmlardan elde edilen bilgi, d) Tasarm ve gelitirme iin esas olan dier artlar. Bu girdiler, yeterlilik bakmndan gzden geirilmelidir. artlar, tam, tek anlaml olmal ve birbiri ile elikili olmamaldr. 7.3.3. Tasarm ve gelitirme ktlar Tasarm ve gelitirme ktlar, tasarm ve gelitirme girdisine kar dorulamay salayabilecek bir formda temin edilmeli ve datmdan nce onaylanmaldr. Tasarm ve gelitirme ktlar; a) Tasarm ve gelitirme iin girdi artlarn karlamal, b) Satn alma, retim ve hizmet sunumu iin uygun bilgiyi salamal, c) rn kabul kriterlerini iermeli veya atf yapmal, d) Bir rnn gvenli ve uygun kullanm iin esas olan rn zelliklerini belirtmelidir. 7.3.4. Tasarm ve gelitirmenin gzden geirilmesi Uygun aamalarda (Madde 7.3.1) tasarm ve gelitirmenin sistematik gzden geirilmesi, aada verilen amalar iin planl dzenlemelere uygun olarak gerekletirilmelidir: a) artlarn karlanmasnda, tasarm ve gelitirme sonularnn yeterliliinin deerlendirilmesi,
52
b) Herhangi bir problemin belirlenmesi ve gerekli dzeltici faaliyetlerin nerilmesi. Bu gzden geirme faaliyetine katlanlar, gzden geirilmekte olunan tasarm ve gelitirme aamalar ile ilgili fonksiyonlarn temsilcilerini de iermelidir. Gzden geirme sonularnn ve gerekli faaliyetlerin kaytlar muhafaza edilmelidir. (Madde 4.2.4) 7.3.5. Tasarm ve gelitirme dorulamas Tasarm ve gelitirme ktlarnn tasarm ve gelitirme girdi artlarn karlamas iin planl dzenlemelere (Madde 7.3.1) uygun olarak dorulama yaplmaldr. Dorulama ve gerekli faaliyetlerin sonularnn kaytlar muhafaza edilmelidir. (Madde 4.2.4) 7.3.6. Tasarm ve gelitirmenin geerli klnmas (geerlilii) Nihai rnn belirlenmi veya amalanan kullanm veya uygulama artlarn karlayacak yeterlilikte olmasn salamak iin planlanan dzenlemelere (Madde 7.3.1) gre tasarm ve gelitirme geerlilii yaplmaldr. Uygulanabildii yerlerde, geerli klma, rnn tesliminden veya uygulanmasndan nce tamamlanm olmaldr. Dorulama sonularnn kaytlar muhafaza edilmeli ve gerekli faaliyetler yrtlmelidir. (Madde 4.2.4) 7.3.7. Tasarm ve gelitirme deiikliklerinin kontrol Tasarm ve gelitirme deiiklikleri tanmlanmal ve kaytlar muhafaza edilmelidir. Bu deiiklikler uygulamaya konulmadan nce gzden geirilmeli, dorulanmal ve uygun olduunda geerli klnmal ve onaylanmaldr. Tasarm ve gelitirme deiiklikleri, nceden teslim edilmi rn ve rn oluturan paralar zerindeki deiikliklerin etkisinin deerlendirilmesini de iermelidir. Deiikliklerin gzden geirilmesi ve gerekli faaliyetlerin sonular ile ilgili kaytlar muhafaza edilmelidir. (Madde 4.2.4) 7.4. Satn alma 7.4.1. Satn alma prosesi Kurulu, satn alnan rnn, belirtilen satn alma artlarna uygunluunu salamaldr. Tedarikiye ve satn alnan rne
53
uygulanan kontroln tipi ve ierii, satn alnan rnn bir sonraki rn gerekletirilmesine olan etkisine veya nihai rne baml olmaldr. Kurulu, tedarikilerini, kurulu artlarn karlayan rn salama yetenei temelinde deerlendirmeli ve semelidir. Seme, deerlendirme ve tekrar deerlendirme iin kriterler oluturulmaldr. Deerlendirme sonular ve bu deerlendirme sonucu olarak ortaya kan gerekli faaliyetlerin kaytlar muhafaza edilmelidir. (Madde 4.2.4) 7.4.2. Satn alma bilgisi Satn alma bilgisi, satn alnacak rn aklamal ve uygun olduu yerlerde, aadakileri iermelidir. a) rn onay, prosedrler, proses ve donanmlar iin artlar, b) Personelin nitelii iin artlar, c) Kalite ynetim sistemi artlar, Kurulu, tedarikilere iletilmeden nce belirlenmi satn alma artlarnn yeterliliini salamaldr. 7.4.3. Satn alnan rnn dorulanmas Kurulu, satn alnan rnn belirtilmi satn alma artlarn karlamasn salamak iin muayene ve dier gerekli faaliyetleri oluturmal ve uygulamaldr. Kurulu veya onun mterisi, tedarikinin yerinde dorulama yapmak istediinde, kurulu satn alma bilgisinde, talep edilen dorulama dzenlemelerini ve rnn serbest braklma metodunu belirtmelidir. 7.5. retim ve hizmetin salanmas (sunulmas) 7.5.1. retim ve hizmet salamann kontrol Kurulu, kontroll koullar altnda retim ve hizmet salamay planlamal ve yrtmelidir. Kontroll koullar, uygulanabildiinde; a) b) c) d) e)
54
rnn zelliklerini aklayan bilgilerin bulunabilirliini, Gerekli olduunda, alma talimatlarnn bulunabilirliini, Uygun donanmn kullanmn, zleme ve lme cihazlarnn bulunabilirliini ve kullanmn, zleme ve lmenin uygulanmasn,
f) Serbest brakma, teslimat ve teslimat sonras faaliyetlerin uygulanmasn, kapsamaldr. 7.5.2. retim ve hizmet salanmas iin proseslerin geerlilii Kurulu, elde edilen ktnn, bir sonraki izleme ve lme ile dorulanamad yerlerde, retim ve hizmet salama prosesini geerli klmaldr. Bu, sadece rn kullanma girdikten veya hizmet verildikten sonra kusurlarn grnr olduu durumlardaki her prosesi ierir, Geerli klma, bu proseslerin planlanm sonularnn elde edilme yeteneini gstermelidir; Kurulu, uygulanabilir olduunda aadakiler de dahil olmak zere bu prosesler iin dzenlemeler yaplmaldr: a) Bu proseslerin gzden geirilmesi ve onaylanmas iin tanmlanm kriterler, b) Donanmn ve personelin yeterliliinin onaylanmas, c) Belirli metotlarn ve prosedrlerin kullanlmas, d) Kaytlar iin artlar, (Madde 4.2.4) e) Yeniden geerli klma. 7.5.3. Tanmlama ve izlenebilirlik Uygun durumlarda, kurulu, rn, rn gerekletirilmesi boyunca uygun yollarla tanmlamaldr. Kurulu, rn durumunu izleme ve lme artlarna gre tanmlamaldr. zlenebilirlik bir art olduunda, kurulu, rn tek olarak, kontrol ve kayt etmelidir. (Madde 4.2.4) Not- Baz endstri sektrlerinde, konfigrasyon ynetimi, tanmlama ve izlenebilirliin srdrlebildii bir aratr. 7.5.4. Mteri mal (varl) Kendi kontrol altnda olduu srece veya kullanld srece, kurulu mteri malna dikkat gstermelidir. Kurulu, kullanm iin veya rn oluturmak zere birletirmek iin salanan mteri maln, tanmlamal, dorulamal, korumal ve gvenliini salamaldr. Herhangi bir mteri mal kaybolursa, zarar grrse veya kullanm iin
55
uygun olmayan halde bulunursa, bu durum mteriye bildirilmeli ve kaytlar muhafaza edilmelidir. (Madde 4.2.4) Not Mteri mal, fikir haklarn da kapsar, 7.5.5. rnn korunmas Kurulu, i proses sresince ve amalanan teslimatn yerine ulamasna kadar rnn uygunluunu muhafaza etmelidir. Bu muhafaza, tanmlamay, tamay, ambalajlamay, depolamay ve korumay iermelidir. Muhafaza, rn tekil eden paralara da uygulanmaldr. 7.6 zleme ve lme cihazlarnn kontrol Kurulu, taahht edilen izleme ve lmeyi ve bunun iin gereken izleme ve lme cihazlarn belirlemelidir. (Madde 7.2.1) Kurulu, izleme ve lmelerin yaplabilmesini ve bunlarn izleme ve lme artlar ile tutarl olmasn salayacak prosesleri oluturmaldr. Gerekli olduunda, geerli sonularn salanmas iin lme tehizat; a) Belirli aralklarla kalibre edilmi veya dorulanm olmal veya kullanlmadan nce uluslar aras veya ulusal referans lme standardlarna gre izlenebilir olmaldr; bu tipte referans lme standardlarnn bulunmad yerlerde, kalibrasyon veya dorulamada esas alnan hususlar kaydedilmelidir, b) Gerekli olduunda, ayar edilmi veya yeniden ayar edilmi olmaldr, c) Kalibrasyon durumunun tayin edilmi olmasn salamak iin tanmlanm olmaldr, d) lme sonularn geersiz klacak ayarlardan korunmu olmaldr, e) Tama, bakm ve depolanma srasnda hasar ve bozulmalara kar korunmu olmaldr. Ek olarak, kurulu, tehizatn artlara uygun olarak bulunmadnda, daha nceden yaplm lme sonularnn geerliliini deerlendirmeli ve bu sonularn geerliliini kaydetmelidir. Kurulu, bu durumda etkilenen tehizat ve rn hakknda uygun tedbiri
56
almaldr. Kalibrasyon ve dorulama sonularnn kaytlar muhafaza edilmelidir. (Madde 4.2.4) Belirli artlarn izlenmesinde ve llmesinde bilgisayar yazl kullanldnda, amalanan uygulamay yerine getirme yetenei teyit edilmelidir. Bu ilem ilk kullanmdan nce yaplmal ve gerektiinde yeniden teyit edilmelidir. Not Klavuzluk iin ISO 10012-1 ve ISO 10012-2 standardlarna baknz. 8. lme, analiz ve iyiletirme 8.1. Genel Kurulu, aadakiler iin gerekli olan izleme, lme, analiz ve gelitirme prosesini planlamal ve uygulamaldr. a) rnn uygunluunu gstermek, b) Kalite ynetim sisteminin uygunluunu salamak, c) Kalite ynetim sisteminin etkinliini srekli iyiletirmek, Bu, istatistiksel teknikler de dahil olmak zere, uygulanabilir metotlarn tayin edilmesini ve bunlarn geniletilmi kullanmn da kapsamaldr. 8.2. zleme ve lme 8.2.1. Mteri memnuniyeti Kalite ynetim sistemi performansnn lmelerinden biri olarak, kurulu, mteri artlarn ne dereceye kadar karlayp-karlamad hakkndaki mteri alglamas ile ilgili bilgiyi izlemelidir. Bu bilgiyi elde etmek ve kullanmak iin metotlar belirlenmelidir. 8.2.2. tetkik Kurulu, kalite ynetim sisteminin; a) Planlanm dzenlemelere (Madde 7.1), bu standardn artlarna ve kurulu tarafndan oluturulan kalite ynetim artlarna uyup uymadn ve b) Etkin olarak uygulanp uygulanmadn ve srdrlp srdrlmediini belirlemek iin planl aralklarla i tetkikler yerine getirilmelidir.
57
Bir tetkik program, gemi tetkiklerin sonular da dahil olmak zere, tetkik edilecek alanlarn ve proseslerin nem ve durumlar dikkate alnarak planlanmaldr. Tetkik kriterleri, kapsam, skl ve metotlar tarif etmelidir. Tetkikilerin seimi ve uygulanan tetkik, tetkik prosesinin objektifliini ve tarafszln salamaldr. Tetkikiler kendi ilerini tetkik etmemelidir. Tetkiklerin planlanmas ve yerine getirilmesi, sonularn rapor edilmesi, kaytlarn (Madde 4.2.4) muhafaza edilmesi iin sorumluluklar ve artlar dkmante edilmi bir prosedr iinde tarif edilmelidir. Tetkik edilmekte olan alandan sorumlu ynetim, tespit edilmi uygunsuzluklarn ve bunlarn nedenlerinin ortadan kaldrlmas iin gecikmeksizin tedbirler alnmasn salamaldr. Takip faaliyetleri, alnan tedbirlerin dorulanmas ve dorulama sonularnn raporlanmasn da kapsamaldr. (Madde 8.5.2) Not Klavuzluk iin ISO 10011-1, ISO 10011-2 ve ISO 10011-3 standartlarna baknz. 8.2.3. Proseslerin izlenmesi ve llmesi Kurulu, gerektiinde kalite ynetim sistemi proseslerin llmesi ve izlenmesi iin uygun metotlar uygulamaldr. Bu metotlar, planlanm sonular elde etmeye ynelik proseslerin yeteneini gstermelidir. Planlanm sonular baarlmadnda, rnn uygunluunu salamak iin gerektiinde, dzeltmeler ve dzeltici faaliyetler yaplmaldr. 8.2.4. rnn izlenmesi ve llmesi Kurulu, rn artlarnn yerine getirildiini dorulamak iin rnn karakteristiklerini izlemeli ve lmelidir. Bu dorulama rn gerekletirme prosesinin uygun aamalarnda planlanan dzenlemelere gre gerekletirilmelidir. (Madde 7.1) Kabul kriterlerinin uygunluu ile ilgili kantlar muhafaza edilmelidir. Kaytlar, rnn serbest braklmasnda yetkili kii / kiileri gstermelidir. (Madde 4.2.4) rnn serbest braklmas ve hizmetin sunumu, planl dzenlemelerin (Madde 7.1) tatmin edici olarak tamamlanmasna kadar ve yetkili
58
personel tarafndan ve mmkn olduunda mteri tarafndan onaylanmadka, yaplmamaldr. 8.3. Uygun olmayan rnn kontrol Kurulu, belirlenen artlara uymayan rnn, yanllkla kullanmnn veya teslimatnn nlenmesi iin tanmlanmasn ve kontrol edilmesini salamaldr. Kontroller ve uygun olmayan rnle ilgili sorumluluk ve yetkiler dkmante edilmi bir prosedr iinde tarif edilmelidir. Kurulu, uygun olmayan rn; aadaki yollardan biri veya birden fazlas ile; a) Tespit edilen uygunsuzluu gidermek iin tedbir alnmas yolu ile, b) Uygun olmayan rnn kullanm, serbest braklmas veya kabul iin yetki personelin veya uygulanabildiinde mterinin izini ile, c) rnn asl amalanan kullanmn veya uygulanmasn engellemek iin gerekli nlemlerin alnmas ile, ele almaldr. Uygunsuzluklarn yaps ve uygunsuzluklardan sonra alnan takip tedbirlerine ait kaytlar, alnan izinlerin kaytlar da dahil olmak zere, muhafaza edilmelidir. (Madde 4.2.4) Uygun olmayan rn dzeltildiinde, artlara uygunluunu gstermek iin rn yeniden dorulamaya tabi tutulmaldr. Uygun olmayan rn veya teslimatndan sonra uygun olmayan rn tespit edildiinde, kurulu, uygunsuzluun etkilerine veya uygunsuzluun potansiyel etkilerine kar uygun tedbirler almaldr. 8.4. Veri analizi Kurulu, kalite ynetim sisteminin etkinliini ve uygunluunu gstermek ve kalite ynetim sisteminin etkinliinin srekli iyiletirilmesinin nerelerde yaplabileceini deerlendirmek iin uygun verileri belirlemeli, toplamal ve analiz etmelidir. Bu analiz, izleme ve lme sonularndan kan ve dier ilgili kaynaklardan kan verileri kapsamaldr. Veri analizi aadakilerle ilgili bilgi salamaldr: a) Mteri memnuniyeti. (Madde 8.2.1) b) rn artlarna uygunluk. (Madde 7.2.1)
59
c) nleyici faaliyetler iin frsatlar da dahil olmak zere, proseslerin ve rnlerin zellikleri ve eilimleri, d) Tedarikiler, 8.5. yiletirme 8.5.1. Srekli iyiletirme Kurulu, kalite politikasn, kalite hedeflerini, tetkik sonularn verilerin analizini, dzeltici ve nleyici faaliyetleri ve ynetimin gzden geirmesi yolu ile kalite ynetim sisteminin etkinliini srekli iyiletirmelidir. 8.5.2. Dzeltici faaliyet Kurulu, uygunsuzluun sebebini gidermek ve tekrarn nlemek iin tedbirler almaldr. Dzeltici faaliyetler karlalan uygunsuzluklarn etkilerine uygun olmaldr. Dokmante edilmi prosedr; a) Mteri ikayetleri dahil olmak zere uygunsuzluklarn gzden geirilmesi, b) Uygunsuzluklarn nedenlerinin belirlenmesi, c) Uygunsuzluklarn tekrarn nlemek iin alnacak tedbir ihtiyalarnn deerlendirilmesi, d) Gereken tedbirin belirlenmesi ve uygulanmas, e) Alnan tedbirin sonularnn kaytlar, (Madde 4.2.4) f) Alnan dzeltici tedbirin gzden geirilmesi iin, artlar tanmlamak zere oluturmaldr. 8.5.3. nleyici faaliyetler Kurulu, olumasn nlemek amacyla potansiyel uygunsuzluklarn sebeplerini gidermek iin tedbirler almaldr. nleyici faaliyetler, potansiyel uygunsuzluklarn etkilerine uygun olmaldr. Dokmante edilmi bir prosedr ; a) Potansiyel uygunsuzluklarn ve bunlarn nedenlerinin belirlenmesi, b) Uygunsuzluklarn tekrarn nlemek iin gerekli tedbirlerin deerlendirilmesi, c) Gerekli faaliyetlerin belirlenmesi ve uygulanmas,
60
d) Alnan tedbirlerin sonularnn kaytlar. (Madde 4.2.4) e) Alnan tedbirlerin yeniden gzden geirmesi iin, artlar tanmlamak zere oluturmaldr. 2.3. Temsilciler ve Kalite Ynetimi Toplam kalite ynetimi (TKY); st ynetim, mteriler, tedarikiler, alanlardan oluan drtl bir ana dzlem zerine ina edilmektedir. TKY, amac mteri memnuniyetini hedef alarak rn-hizmet kalitesinin ve verimliliin ykseltilmesi, i younluunun artrlmas olan bir ynetim felsefesi olarak adlandrlyor. inin nasl davranaca ve organizasyondaki oynamas gereken rol nceden belirlenir. Merkezi ve hiyerarik bir biimde tepeden belirlenen standartlar dizisi uygulanr. retim srecinin deiik aamalarnn kesintisiz eklemlendii, stoklarn kaldrld durmakszn akan retim, kalite kontrolnn bal bana bir aama olmaktan kp srecin btnne yedirildii, aksamalarn ve hatalarn annda giderildii retimin tasarm yaplr. Srekli farkllaan ve yenilenen talebin tam zamannda retim ve sfr hata ile karlanmas amacyla planlama yaplr. Tekrarlanan para ilere bamllktan kurtulunarak, farkllaan baka baka ilere kayabilme yetenei kazandrlr. Farkl ileri yapabilmek iin iyerinde srekli eitim yaplr. Bilgi sadece st ynetimde toplanr. Beceri ve denetim ise tezgah bandakiyle paylalr. Artk bir ok ite uzmanlaan iiler zellikle retim annda, zaman zaman karar ve tasarm dzeylerinde aksamalarn-hatalarn giderilmesi ve verimlilik arttrma konularnda sorumluluk stlenebilmektedirler. Kalite ynetimi ile, hiyerarik rgtlenmenin yerine ademi merkezi bir iletme anlay almtr. Yeni ynetim rgtlenmesinde ii makinann bir dilisi deil tm srecin akll bir paras haline
61
getirilmitir. Bu dzende her ii, bir takmn veya ekipin yesidir. Bu takmlarn kendi i disiplinleri erevesinde ve birbirleriyle rekabet eden bamsz irketler gibi almalar istenir. Her takmda (irkette ) alanlar iin belli semboller ve trenlerle beslenen irkete aidiyet duygusu yaratlmas amalanr. Biz benden nemlidir. cret ve her trl sosyal gvence, iinin srece ayak uydurma ltne gre ald puan, bireysel pazarlk ve takdire dayal ayrcalklarla belirlenir. Siparie ve bu sipariin tam zamannda teslimatna gre srekli yeniden tasarm yaplr. yerinin aralksz ve hzla deiimini ngren (srekli iyiletirme) srete emek youn iler artlr-ayklanr ve iyeri dna (fason) karlr iler ok becerili deil, olsa olsa ok grevli olmulardr. ler daha da paralanm ve ar lde standartlatrlmtr. Bylece iler beceriden arndrlm, basitlemi ve rutinlemitir. Genel anlamda ii zerinde denetim daha fazladr. iler zerinde ideolojik bask yaratlmaktadr. Takm ruhu, irket ailesi gibi sylemlerle beslenen yeni bir kltr bireyselci-rekabeti bir ortam yaratarak bir tr otokontrol mekanizmas ilevi grmektedir. alanlar kendi kendilerini ynettikleri dncesine inandrlr. Esnek retim esnek istihdam ve ii iin esnek ii gerektirir. yerinin fiziksel rgtlenmesi kadar iinin de ok amal, ok ilevli olmas gerekir. Gelinen noktada gerek ayn iletme iinde gerek deiik iletmeler arasnda ne i olursa olsun becerecek lde beceriksizlemek noktasna gelinmitir. Neredeyse meslek anlamszlamtr. Artk i dzenli bir etkinlik ve bir gelecek deildir. cret artk belirli bir i karl denen belirli bir tutar olmaktan kmtr. Ne kadar srecei, ka saatlik ignn gerektirecei, ve nasl yerine getirilecei nceden bilinmeyen ilere gre bir tr ikramiye sistemine gre yaplan demeler cretin yerini almtr. alana denen para inceden inceye yaplan performans lmleri ve kyaslamalaryla hesaplanr (performansa dayal cretlendirme)
62
nsan Kaynaklar Ynetimi denen yaplanma da bu srecin nemli bir parasdr; ibandaki zaman alabildiince younlatrlr dzenli igc hacmi minimize edilir igcnn kendi iindeki rekabeti iddetlendirerek maliyeti drmek ve cretler aras kutuplamay arttrmak amalanr retkenlik (verimlilik) artrlarak smr younlatrlr. Sonu olarak toplam kalite ynetimi, maskelenmi bir "i younlatrmas" tekniidir. Kolektif toplumsal bir btne ilikin aidiyet, dayanma zlmektedir. Mesleksizleme, cretsizleme, srekli deien iblmne bal olarak ilevsizleme, sendikalarn ve toplu pazarlk srelerinin zayflamas sz konusu olmaktadr. i snf kltr ve snf dayanmas yok edilmektedir. Kalite ynetim sistemleri ile ii birbirini denetler duruma gelmitir. Kalite ynetim sistemi ile oluturulan yeni i sreci huzursuzluk ve geleceinden emin olmama durumu yaratyor, herkes herkesi gzetliyor. Takm almas grnte demokratik bir yapya sahip olmakla birlikte alan kiinin gzetlenmesini ve kiinin zerinde kurulan iktidar azaltmyor, tam tersine oaltyor. Kalite ynetim sisteminin tm iyerlerinde uyguland dnldnde, sendika temsilcilerine nemli grevler dmektedir. Sendikal rgtlenmeyi glendirmek, iin organizasyonuna, retim sreci ierisinde iinin almasna mdahale etmekten de gemektedir. Bu nedenle sendika temsilcileri; Kalite ynetim sistemlerinin uyguland ve belgelendirilmi iyerlerinde bulunmas zorunlu olan Kalite El Kitabn mutlaka edinmeli, ayrntl bir biimde okumaldr. Kalite el kitab, kalite ynetim sisteminin tmn ayrntl olarak ele alan bir dkmandr. Bu dkmanda iyerinin sorumluluklar ile iilerin nasl almalar gerektii, hangi iinin hangi ite nasl alaca yer almaktadr. Kalite ynetim sistemleri ierisinde iilerin eitimi nemli bir yer tutmaktadr. yerinde iilere eitim verilmektedir. ilere verilen
63
eitimler takip edilmelidir. ilerin hangi konularda eitim ald mutlaka bilinmelidir. Hangi iinin hangi tarihte hangi eitimi ne kadar sre ald not edilmelidir. Eitimin konusu nemlidir. Eitimin konusu ile verilen eitimin ayn olup olmad kontrol edilmelidir. Performans deerlendirilmesinde iilerin eitim alp almadklar kadar bizim iin hangi eitimi aldklar nem kazanmaktadr. ilerin meslekleri ile uyumlu ilerde grevlendirilmeleri gerekir. Bu durum temsilciler tarafndan kontrol edilmelidir. Hatal rn kmsa, bu hatann nerende kaynakland mutlaka temsilci tarafndan da bilinmelidir. Hata iilerden kaynaklanabilecei gibi kalite ynetiminin de bir aksamasndan ya da yanl dzenlenmesinden de kaynaklanm olabilir. younluunu artracak dzenlemelerde, temsilciler iilerin birbirini rakip olarak grmesini engellemelidir. in dzenlenmesinde retim hznn dnyada uygulanan standartlara gre ayarlanmas salanmaldr. Bu standartlar, zaman lm teknikleri ile gerekletirilmektedir. Makine parknn yerleimi almaya uygun deilse, iilerin bu durumla ilgili ikayetleri varsa, sendika grevlileri ile uygun bir planlama yaplarak iverene yeni yerleim nerilmelidir. Kalite ynetim sistemlerinin uygulanmasndan iveren ya da iveren vekilleri sorumludur. Sendika temsilcileri, kalite ynetim sisteminin uygulanmas srasnda iilere ya da sendikal rgtlle zarar olacak dzenlemeleri ve gelimeleri izlemeli ve uygun nlemler almaldr.
64

PERFORMNS

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

PERFORMNS

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

YER SORUNLARI TAKB VE ZM YOLLARI

YER SORUNLARI TAKB VE ZM YOLLARI

YER SORUNLARI TAKB VE ZM YOLLARI

YER SORUNLARI TAKB VE ZM YOLLARI

YER SORUNLARI TAKB VE ZM YOLLARI

YER SORUNLARI TAKB VE ZM YOLLARI

2) inin karl denmeyen emek gc miktarnn alma sresi uzatlarak artrlmas.

YER SORUNLARI TAKB VE ZM YOLLARI

YER SORUNLARI TAKB VE ZM YOLLARI

YER SORUNLARI TAKB VE ZM YOLLARI

YER SORUNLARI TAKB VE ZM YOLLARI

YER SORUNLARI TAKB VE ZM YOLLARI

Yeni standart zaman lm iste!

YER SORUNLARI TAKB VE ZM YOLLARI

YER SORUNLARI TAKB VE ZM YOLLARI

YER SORUNLARI TAKB VE ZM YOLLARI

YER SORUNLARI TAKB VE ZM YOLLARI

YER SORUNLARI TAKB VE ZM YOLLARI

YER SORUNLARI TAKB VE ZM YOLLARI

YER SORUNLARI TAKB VE ZM YOLLARI

2. Kalite Ynetim Sistemleri

YER SORUNLARI TAKB VE ZM YOLLARI

YER SORUNLARI TAKB VE ZM YOLLARI

YER SORUNLARI TAKB VE ZM YOLLARI

You might also like