Permbledhje e Ligjeratave Statistike - Rahmije Mustafa

1
Bazat e Statistiks 2010

Dr. Rahmije Mustafa -Topxhiu 1
1-1
sht Statistika ?
Qllimet:
Pas ksaj ore t ligjeratave ju duhet t jeni n gjendje q t :
Kuptoni rolin dhe rndsin e statistiks.
Spjegoni se ka kuptoni me dukuri masive variabile, mostr, njsi
statistikore dhe variabl.
Bni dallimin n mes t variablave kualitative dhe variablave
kuntitative
Bni dallimin n mes t variablave diskrete dhe variablave t
vazhdueshme.
Kuptoni se ka sht Statistika Deskriptive dhe Statistika
Reprezentative.
Keni nj paraftyrim rreth zhvillimit historik t statistiks.
Kuptoni rndsin e kompjuterve dhe softverve pr aplikimin e
metodave statistikore
Kuptimi dhe rndsia e statistiks
H.G.Wells: Mnyra statistikore e t menduarit
nj dit do t jet e domosdoshme pr qytetari
efektive si aftsia pr t lexuar
M 1998, David Moore, kryetar i Asociacionit t
Statistiks Amerikane: Edhe pse statistika sht
shkenc matamatikore, ajo nuk sht pjes e
matematiks, dhe as q duhet studentve tiu
spjegohet n at mnyr. Statistika ka metodn
e vet induktive t t menduarit q dallon
dukshm nga metoda deduktive n
matematik.
2
2002- Statisticientt (50) m t njohur n bot:
Statistika nuk sht fush e matematiks,
por vetm shfrytzues i madh i matematiks
si dhe i metodave t tjera t llogaritjes
Gjithashtu kan theksuar se statistika ka natyr
multidiciplinare dhe se qllimi i prbashkt i
profesionit t statisticientit sht nxjerrja e
informatave nga t dhna t llojllojshme.
Statistika pr biznes dhe ekonomi:
Statistika sht shkenc e grumbullimit, organizimit,
prezantimit , analizimit dhe interpretimit t dhnave
numerike me qllim t ndihms pr marrjen e
vendimeve m efektive n kushtet e pasiguris.
Pr t kuptuar statistikn duhet analizuar Dukuria
variabile
Dukuria variabile sht ajo dukuri n t ciln
ndikojn shum faktor dhe pr kt arsye ajo n
paraqitjen e saj merr vlera t ndryshme nga nj rast
n tjetrin.
1-2
3
Pse paraqiten variacionet?
Pr arsye se n dukuri veprojn , n
prgjithsi, e veanrisht n ekonomi dhe
shoqri, n t njejtn koh shum faktor.
Pse duhet t hulumtohen variacionet?
Q t shikohet se ka sht e rndsishme
n to e ka jo, sa jan devijimet
(shmangiet) n raport me normalen
Definicioni i statistiks
Statistika sht shkenc e
grumbullimit, organizimit, prezantimit ,
analizimit dhe interpretimit t dhnave
t dukurive masive variabile.
4
Pse duhet t msohet statistika?
Arsyeja e par: Gjithkund hasim n t dhna
numerike;
Arsyeja e dyt : Teknikat statistikore
shfrytzohen pr t marr vendime t cilat kan
ndikim n jetn ton, gjegjsisht q ndikojn n
mirqenjen ton personale.
Arsyeja e tret: Njohurit pr metodat
statistikore ndihmojn q t kuptojm pse jan
marr vendimet dhe t kuptojm m mir se
far efekti kan n jetn ton, etj.
Kush e shfrytzon statistikn ?
Teknikat statistikore gjersisht shfrytzohen nga
marketingu, kontabiliteti , kontrolli i kualitetit,
konsumatort, njerzit profesional t sportit,
administrata e spitaleve, arsimtart, politikant,
fizicientt etj..
Prdorimi i gjer i kompjuterve, a para se gjithash i
softverve t ndryshm statistikor, i ka krijuar hapsir
shfrytzuesve t statistiks q n mnyr relativisht t
thjesht t prdoret n shum disiplina shkencore;
mjeksi, psikologji, farmaci, veterinari, astronomi,
biologi, sociologji, fizik, gjeologji, inxhinjeri, ekonomi,
biznis, etj.
1-3
5
Elementet e analizs statistikore
Popullimi / trsia e prgjithshme ose
dukuria masive
Mostra
Njsia statistikore (individi)
T dhnat statistikore (atributi ose
tipari statistikor), Variablat.
Popullimi / trsia e prgjithshme ose
dukuria masive
Dukurit masive / kolektive ose
popullimi statistikor jan grumbull i
njerzve, objekteve, sendeve, rasteve,
ngjarjeve etj, q jan me interes. Dukuria
masive sht sasia e diferencuar n
mnyr cilsore.
6
Popullimi / trsia e prgjithshme ose dukuria
masive
Varshisht nga qllimi i hulumtimit, trsia e prgjitshme
mund t prbhet nga njerzit, kafsht, ngjarjet, objektet,
sendet.
Kshtu pr shembull trsin statistikore mund ta
prbjn:
- t gjith banort e nj qyteti,
- t gjith studentt e nj fakulteti,
- fondi i kafshve n nj shtet,
- t gjitha ndrmarrjet n nj regjion, ose komun ose
shtet,
- t gjith kompjutert n nj universitet, etj.
masive
Trsin statistikore mund ta prbjn edhe
ngjarjet si:
vizitat turistike,
importi dhe eksporti,
prodhimi dhe konsumi,
veprat kriminale,
fatkeqsit e komunikacionit, etj.
7
masive
Trsia e prgjithshme duhet t definohet sakt
nga aspekti:
Prmbajtsor; (puntort)
Hapsinor; (ndrmarrjet e vogla n Kosov)
Kohor. (01.06.2008)
Shembull. Popullimi statistikor: Puntort n
ndrmarrjet e vogla n Kosov m 01.06.2008
Mostra/Zgjedhja
Mostra sht porcion ose pjes e
popullimit me interes, prmes s cils
merret vendimi, bhet vlersimi ,
parashikimi ose prgjithsimi rreth
popullimit.
8
Populacioni dhe mostra
Populacioni/dukuria masive
Mostra
16
Pse mostra?
Pamundsia fizike pr t kontaktuar me t
gjitha njsit e popullimit.
Shpenzimet e studimit t t gjitha njsive
n popullim.
Rezultatet e mostrs zakonisht jan
adekuate.
Kontaktimi i t gjitha njsive do t marr
shum koh.
Natyra shkatrruese e disa
provave/testeve.
9
Njsia statistikore (individi)
Njsia statistikore (individi) paraqet elementet
individuale prej t cilave prbhet trsia e
prgjithshme ose dukuria masive t cilat kan
karakteristika variabile.
Njsia (individi ) paraqet pjesn prmbajtsore
t dukuris masive dhe ka rndsi t veant.
Shembull: Regjistrimi i popullsis banori, pr
standardin jetsor- familja, etj.
T dhnat statistikore, (atributi ose
tipari- VARIABLAT)
T dhnat statistikore, (atributi ose
tipari (variablat) paraqesin do veti t
veant pr secilin dhe t prbashkt pr
t gjitha njsit statistikore.
10
Tipet (llojet ) e Variablave
Variabla kualitative ose Atributive:
karakteristikat e variablave q studiohen
jan jo numerike dhe mund t jen
nominale dhe rendore/shkallore.
SHEMBUJ: Gjinia, prkatsia fetare, tipi i
automobilit, vendi i lindjes, ngjyra e syve
etj.
1-7
Tipet (llojet ) e Variablave
Variabla kuantitavie (sasiore-numerike):
variablat mund t raportohen n mnyr
numerike dhe mund t jen n intervale
dhe proporcionale.
SHEMBULL: bilanci n llogarin e juaj
bankare, mosha e puntorve t nj firme,
numri i fmijve n nj familje, etj.
1-8
11
Variabla kuantitavie (sasiore-
numerike)
Variablat kuantitative mund t klasifikohen si
diskrete - t ndrprera dhe t vazhdueshme-
kontinuale .
Variablat diskrete - t ndrprera: mund t
marrin vetm disa vlera t caktuara dhe
gjithmon ka ndrprerje n mes t vlerave.
SHEMBULL: numri i dhomave t fjetjes n
shtpi ( 1,2,3,.., etj), numri i antarve t
familjes, etj.
1-9
Variabla kuantitavie (sasiore-
numerike)
Variablat e vazhdueshme - kontinuale:
mund t marrin fardo vlere brenda nj
rangu t caktuar.
SHEMBULL: Koha e kaluar me aeroplan
prej Prishtine n Gjenev, gjatsia e
nxnsve t nj klase, etj.
1-10
12
Prmbledhje e llojeve t variablave
T dhnat/variablat
Kualitative/Atributive)
Diskrete
/t ndrprera
Numerike/Kuantitative)
T
vazhdueshme
/kontinuale
Shembuj:
gjinia,
nacionaliteti
ngjyra e
flokve,etj
Shembuj:
Numri i fmijve,
Numri i t
punsuarve,
Numri i kinemave
Numri i veturave t
shitura
Shembuj:
Mosha e studentve
Kilometrat e kaluara
n mes t dy
distancave
Gjatsia trupore e
nxnsve, etj
T dhnat/variablat
T dhnat statistikore mund t klasifikohen
edhe sipas nivelit t matjes s tyre.
Niveli nominal i t dhnave (t parnditshme)
Niveli ordinal i t dhnave (t renditshme)
Niveli interval i t dhnave
Niveli proporcional i t dhnave
13
Shembull pr t dhnat nominale/ t parenditshm
Variablat kualitative Kategorit/Modalitetet
Pronar i automobilit Po Jo
Gjendja martesore I/e martuar; I/e pamartuar; I/e ve; I/e
ndar
Gjinia Mashkull; Femr
Veprimtarit ekonomike Industria dhe xehtaria; bujqsia;
tregtia; pylltaria, ndrtimtaria;
komunikacioni dhe lidhjet; etj
Format ligjore t
shoqrive tregtare
Biznes individual, Partneritet,
Korporat, etj
Shembuj pt t dhnat ordinale/ t renditshme
Variablat kualitative Kategorit/Modalitetet
Knaqja me produktin Shum i paknaqur; pak i paknaqur;
neutral, Pak i knaqur; shum i knaqur
(Shkallt e Likertit)
Thirrjet akademike t
profesorve
Profesor i rregullt; Profesor i asocuar;
Profesor asistent; Assistent; Asistent i ri.
Suksei i studentve 10; 9; 8; 7; 6; 5.
14
Shembuj t shkalls intervale dhe proporcionale t
dhnave
Variablat kuantitative Niveli i matjeve
Temperatura (n shkall
Celsius ose Fafrenheit)
Intervale
Gjatsia (n metra dhe cm) proporcionale
Pesha (n litr ose kg) Proporcionale
Pagat (n euro apo valut
tjerr)
Proporcionale
Shembull. Vrojtimi i puntorve t firms X
Emri dhe
mbiemri
Gjinia Mosha Pozita Pervoja
e punes
Paga vjetore
(000)
Albulena Z. F 30 Menaxhere 12 20
AfrimT. M 25 Shefe e shitjes 13 15
Vjollca M F 22.3 Financa 10 10
Aferdita I. F 45 Marketing 2 8
Agon T. M 32.5 Shites 5 6
Genc M. M 23.8 Shites 8 6
Adelina B. F 27 Shites 6 6
Bardha M. F 19 Shites 14 6
Yll T M 27 Shofer 12 5
Valton K. M 28.6 Shofer 3 5
15
Shembull, vazhdim
Popullimi/trsia e prgjithshme: T gjith
puntort e firms X.
Mostra/Zgjedhja : Disa elemente t
popullimit,p.sh. Albulena, Ylli, Vjollca, Genci.
Njsit statistikore: Albulena, Afrimi, Vjollca,
Valtoni.
Variabla cilsor: Gjinia, Pozita n firm/
Variabla numerik: Mosha, Prvoja e puns,
Paga vjetore.
Burimet e t dhnave statistikore
Primare
Mbledhja e t
dhnave
Sekondare
T dhna t
grumbulluara
Vrojtimi
Eksperimentimi
Studimi
T printuara ose
elektronike
16
Burimet e t dhnave statistikore
Burime primare jan ato t cilat krijohen prmes vrojtimit
dhe prmbledhjes s t dhnave pr qllime t hulumtimit
t fenomeneve me interes.
Burime Sekonadare jan t dhnat q sigurohen nga
burime sekondare si jan entet e statistikave, ose
institucione t autorizuara pr mbledhjen e t dhnave
primare (banka qendrore, shrbimi i doganave, shrbimet
e ndryshme komunale, raportet pr afarizmin e firmave
etj).
Burimet sekondare gjinden n vjetar t ndryshm
statistikor n nivel ndrkomtar, rajonal dhe kombtar,
n artikujt e publikuar, n revista, gazeta, etj.
1-12
Burimet ndrkombtare
Organizata e Kombeve t Bashkuara-Statistical
yearbook (Vjetari statistikor ), Demgraphic yearbook
(Vjetari demografik), Yearbook of national accounts
statistic ( Vjetari statistikor i llogarive kombtare) etj.
Organizata Ndrkombtare e Puns (ILO)- Yearbook
of Labour Statistic ( Vjetari statistior i puns).
Organizata Ndrkombtare e Shndetsis - World
Health Statistic annual (Vjetari Statistikor i shndetit
botror).
Organizata Ndrkombtare e Ushqimit (FAO)-
Production yearbook(Vjetari i prodhimit), etj.
17
Burime rajonale
Instituti i Statistiks s Unionit Evropian
(EUROSTAT) publikon nj gam t gjer periodiksh,
zakonisht vjetor ose mujor, t cilt prmbajn statistikat
e fenomeneve t ndryshme t jets ekonomike dhe
sociale t vendeve q bjn pjes n Bashkimin
Evropian.
Enti i Statistiks i BE, Eurostat-i, i jep rekomandimet
lidhur me definicionet, klasifikimet dhe standardet. Pr
shtetet antare t BE disa nga kto rekomandime jan t
obligueshme. Natyrisht, standardet ndrkombtare kan
pr qllim mundsimin e krahasueshmris ndrmjet
shteteve dhe n koh.
Burime nacionale
N Kosov, Enti i Statistikave t
Kosovs (ESK) bn publikimin e nj
numri t caktuar t statistikave zyrtare
prmes publikimeve t ndryshme si:
Publikimet e bujqsis dhe t ambientit,
Publikimet ekonomike,
Publikimet e popullsis,
Publikimet e prgjithshme etj.
18
Enti i Statistikave t Kosovs (ESK)
N kuadr statistikave t prgjithshme, Enti i statistiks
rregullisht publikon Buletint mujor mbi statistikat e
prgjithshme t cilt prcjellin trendt dhe ecurit e
shtjeve t ndryshme n Kosov si:
Statistikat vitale (lindjet, vdekjet, kurorzimet, shkurorzimet, etj)
Tregu i puns;
Kushtet sociale;
Statistikat ekonomike t prgjithshme;
Prodhimi i energjis dhe rryms elektrike;
Transporti dhe komunikimi;
Tregtia e jashtme;
mimet, gjegjsisht indeksi i mimeve t konsumit (IK) i cili
mat nivelin e kostos s jetess s banorve t Kosovs.
Statistikat zyrtare
Statistikat zyrtare formojn nj pjes t rndsishme t
infrastrukturs informative t shoqris. Statistikat zyrtare
duhet t sigurojn informacione globale lidhur me
situatn dhe trendt zhvillimore.
Statistikat e mira zyrtare duhet t japin nj pasqyr
gjithprfshirse t shoqris, andaj duhet ti mbulojn t
gjith sektort, aspektet dhe konditat.
Statistikat duhet t distribuohen n nj form q
mundson qasje t leht dhe form t kuptueshme n
mnyr q ti shfrytzojn t gjith t interesuarit n
shoqri.
N bashksin ndrkombtare, Kombet e Bashkuara i
kan prpiluar rekomandimet prkitazi me statistikat
zyrtare dhe statistikat prkatse t lmenjve t
ndryshm.
19
Pak histori pr statistikn
Zhvillimin e statistiks n vija t trasha mund ta ndajm n
tri etapa:
Mbledhja e t dhnave pr gjendjen e popullsis,
ushtarve, detyruesve tatimor, para se gjithash pr
udhheqjen e politikave t taksave.
Zhvillimi i teoris s probabilitetit, statistiks i ka
dhn nj mekanizm t domosdoshm i cili mundson
q n baz t mostrs t bihen vendime t rndsishme
pr trsin e prgjithshme.
Revolucioni n zhvillimin dhe disponueshmria me
kompjutor n dhjet vitet e fundit i ka ofruar statistiks
mundsi t jashtzakonshme q ajo t jet a
aplikueshme n t gjitha fushat shkencore dhe t
shfrytzoj metodat e reja t cilat nuk do t mund t
aplikoheshin pa mbshtetjen e kompjuterve.
Rritja dhe zhvillimi i statistiks moderne
Nevojat e qeverive pr t mbledhur
t dhna pr qytetart e tyre
Zhvilli i teoris s
probabilitetit
Zbulimi i kopmpjuterit
20
Sot konsiderohet se fjala Statistik
rrjedh nga shprehja e re latine statisticum
collegium (ligjrata pr punt e shtetit).
Fjala statistik rrjedh prej latinishtes
mesjetare status, q tregon rendin
politik, n kt kuptim statistika sht
shkenca q prshkruan faktet m t
rndsishme t shtetit.
Njeriu q pr her t par e
prdori emrin Statistik n
form t shkruar sht
Gottfried Achenvall m 1784, i
cili konsideron se detyra e
statistiks sht sistematizimi i
t dhnave pr popullsin me
qllim t udhheqjes s
politiks shtetrore.
Gottfried Achenwall (1723-1762)
21
N Gjermani zhvillohet
shkolla e posame
Statistika Universitare
nga prof. Herman Konring
(Hermann Counring, 1606 -
1681), Shkolla deskriptive
ose prshkrimi i shtetit.
Fillimet e statistiks si shkenc mund t gjinden n Gjermani dhe Angli n
shekullin XVII dhe gjysmn e par t shekullit XVIII, kur paraqiten dy koncepte
t statistiks.
N ann tjetr , n Angli sht
zhvilluar nj koncept tjetr i
statistiks Aritmetika Politike e
cila sht prgzuar nga John
Graunt (1620-1674), kurse m pas
sht prkufizuar si art i t
arsyetuarit prmes shifrave mbi
shtjet q kan lidhje me
qeverisjen. Prshkrimi dhe
analiza. sht vn theksi n
nevojn pr prpunim matematik t
dhnave dhe prpjekjet pr t
zbuluar ligjshmrit e sjelljeve t
dukurive
John Graunt (1620-1674)
22
Tipet (Llojet ) e Statistiks
Edhe sot ndihet ndikimi i ndryshimeve t ktyre dy
qasjeve dhe statistika e aplikuar ndahet n dy
grupe kryesore:
Statistika deskriptive (Prshkruese)
Statistika representative
(Inferenciale) (Mostra)
Statistika
Statistia
Deskriptive
Statistika
Inferenciale
Prfshin
Mbledhjen
Organizimin
Prmbledhjen
Prezantimin e
t dhnave
Prfshin
Brjen e vlersimeve
Testimin e hipotezave
Prcaktimin e raporteve
Brjen e parashikimeve
Zbrthimi i analizs statistikore
23
Statistika deskriptive: Metodat e
organizimit, prmbledhjes dhe
prezentimit t dhnave n mnyr
informative.
SHEMBULL 1: Regjistrimi i popullsis dhe
krahasimi i t dhnave npr periudha t
ndryshme kohore.
SHEMBULL 2: T ardhurat personale t
puntorve t nj firme konkrete, mosha e t
punsuarve t ksaj firme, prvoja e puns ose
elemente t tjera rreth puntorve t ksaj firme.
1-4
Statistika reprezentative (mostra): Vendimi ,
vlersimi , parashikimi ose prgjithsimi rreth
populacionit bazuar n mostr.
Populacioni / dukuria masive sht mbledhja e
t gjith individve t mundshm, objekteve dhe
njsive t tjera me interes ose sasia e
diferencuar n mnyr cilsore.
Mostra sht porcion ose pjes e populacionit
me interes.
1-5
24
(shembuj t statistiks reprezentative)
SHEMBULL 1: TV n mnyr konstante
monitorojn popullaritetin e programeve t tyre
duke br hulumtimin me nj pjes t shikuesve ose
duke i angazhuar organizatat e specializuara pr
kt qllim.
SHEMBULL 2: Departamenti i kontabilitetit t nj
firme t madhe do t zgjedh nj mostr prej disa
faturave pr t vrtetuar saktsin e t gjith
faturave t firms.
SHEMBULL 3: Testuesit e vers do t provojn
disa gllnjka t vers pr t marr vendim n lidhje
me shitjen e tyre.
1-6
Disa veprime m t rndsishme statistikore, zbulime dhe t dhna
pr evolucionin e statistiks
VITI ZBULIMI OSE NGJARJA AUTORI
3800 p.e.r. Regjistrimi n Babiloni me qllim t tatimit
2323 p.e.r. Regjistrimi i fondit t kafshve n Egjipt ( para ksaj date pr cdo
dy vjet, a pas ksaj date pr cdo vjet)
1055 p.e.r. Regjistrimi i popullsis n Izrael Mbreti David
550 p.e.r. Regjistrimi i par i popullsis n Rom, Roma ka 83.000 banor Servilje Tulje
28 p.e.r. Regjistrimi i popullsis zbulon se n mbretrin e Roms ka
4.063.000 banor.
2 Regjistrimi i popullsis m i vjetr rezultatet e t cilit jan ruajtur.
Kina n baz t ktij regjistrimi ka pasur 47.5 milion banor
Dinastia e Hunve
n Kin
1086 Aksioni m i rndsishm statistikor n mesjet - Regjistrimi i
popullsis n Angli, rezultatet jan botuar n Librin e gjyqit t
tmerrshm.
Williami i Par
Pushtues
1654 Vnia e themeleve t Teoris s Probabilitetit Blaise Pascal &
Pierre de
Fermat
1662 Studimi i par demografik i publikuar i bazuar n tabelat e vdekjes John Graunt
1676 Del nga shtypi Aritmetika politike William Petty
25
1710 Prdorimi i par i nj lloj testi statistikor John Arbuthnott
1713 Shtypet punimi m i rndsishm pr teorin e probabilitetit n
shek. e XVIII: Ars Conjectanti (Ligji i numrave t mdhenj) Golden
Theorem
Jacob Bernoulli
1733 Zbulimi i Shprndarjes Normale Abraham De
Moivre
1749 Pr her t par prmendet termi STATISTIK n nj
punim
Gottfried
Achenvall
1763 Bazat e statistiks s Bayes-it, e bazuar n konceptet subjektive t
probabilitetit
Tomas Bayes
1801 Popullsia e botrore arrin n 1 miliard banor
1805 Zbulimi i metods s katrorve m t vegjl A.M.Legendre
1809 Gausi prsri zbulon shprndarjen normale dhe zgjeron metodn e
katrorve m t vegjl
Carl F.Gauss
1812 Publikimi i par i punimit nga teoria e gjasave Pierre S.Laplace
1853 N Berlin organizohet Konferenca e Par Ndrkombtare e
Statistiks
Adolphe Quetelet
1885 Pr here t pare futet ideja e regresionit Francis Galton
1896 Formulohet koeficienti korrelacionit t thjesht linear Karl Pearson
1900 Formulohet testi
2
Karl Pearson
1904 Formulohet Koeficienti i Korrelacionit t Spearman-it Charles Spearman
1908 Zbulimi i vlersimit t mesatares aritmetike n rastin kur devijimi
standard i populacionit nuk dihet.
William Gosset
(Student)
1918 Formulohet koncepti i analizs s variancs. Ronald Fisher
1925 Popullsia n bot arrin n 2 miliard banor
1925 Botohet libri Metodat statistikore pr hulumtim, padyshim
libri m me ndikim i statistiks n shekullin e XX
Ronald Fisher
1933 Formulohet intervali i besimit, gabimi i llojit t II-t, fortsia e
testit, regjionet kritike.
Jerzy Neyman &
Egon Pearson
1933 sht vendosur koncepti aksiomatik i probabilitetit Andrei
Kolmogorov
1945 sht formuluar testi m i njohur joparameter: testi i shums s
rangimit t Wilcoxon rangut me shenj
Frank Wilcoxon
1959 Popullsia e botrore arrin n 3 miliard banor
1966 Prdorimi i par i metodave statistikore resampling (metoda e
mostrave t prsritura)
Julian Simon
26
1972 sht formuluar koncepti i analizs hulumtuese t t dhnave John Tukey
1972 Jan formuluar modelet lineare t prgjithshme J.A.Nelder & R.W>M
Wedderburn
1974 Popullsia n bot arrin n 4 miliard banor
1979 Formulohet bootstrap metoda Bradley Efron
1986 Popullsia n bot arrin n 5 miliard
2000 Popullsia n bot arrin n 6 miliard.
2002 Me shfrytzimin e FDR metods sht vrtetuar teoria e Big
Beng-ut
Prdorimi i kompjuterve n statistik
Softwear-t q m s shumti prdoren pr
zgjidhjen e shum problemeve statistikore jan:
Excel ,
SPSS ( Statistical Package for Social Science),
SAS (Staistical Anlysis System),
Minitab,
Statgraphics,
Statistica, etj.
27
Prdorimi i Excel-it
N mnyn rnse Tools klikojm me an t miut n
opsionin Data Analysis.
N kornizn e gjetur Analysis Tools selektojm
metodn q dshirojm t shfrytzojm.
Nse opsioni Data Analysis nuk paraqitet n mnyn
rnse Tools, ather klikoni n t njjtn meny n Add-
Ins dialog box.
N kornizn e gjetur selektoni opsionet Analysis
ToolPak dhe Analysis ToolPak VBA dhe klikoni Ok.
Kthehuni prsri n Tools dhe do t gjeni Data
analysis.
Konceptet kye
Dukurit variabile
Statistik
Popullimi/trsia e prgjithshme
Mostra
Njsia statistikore, individi
T dhnat statistikore:diskrete dhe kontinuale/t
vazhdueshme
Modalitetet
Statistika deskriptive
Statistika representative
28
Detyr
Shpjego dallimin n mes t t dhnave
kualitative dhe kuantitative dhe jep tre
shembuj pr seciln.
Shpjego dallimin n mes t dhnave
diskrete dhe t vazhdueshme dhe jep tre
shembuj pr seciln.
Detyr
Prcakto se cilat nga variablat vijuese sht kualitative e
cila kuantitative. Nse jan kuantitative prcaktoni se
fenomeni me interes a sht diskret apo kontinual:
- Numri i telefonave n familje,
- Lloji i telefonit,
- Ngjyra e telefonit,
- Pagesa mujore (n euro dhe cent) pr thirrje telefonike,
- Numri i thirrjeve lokale t bra gjat muajit,
- Zgjatja (n minuta) e thirrjeve lokale gjat muajit,
- Fakultetet e Universitetit t Prishtins.
29
Ushtrime
Ushtrim 1. Jam shum i stresuar sht
nj shprehje q shum e shpesht n mes
t studentve. ka ju streson juve.
Cili sht populacioni me interes?
Identifikoni m s paku tri arsye pr t marr
mostrn.
Identifikoni dy variabla ose karakteristika t
antarve t ktij populacioni q ju dshironi t
studioni.
Ushtrime
Ushtrim 2. Dekani i fakultetit dshiron t
shoh se far lloj aktiviteti dhe pune bjn
studentt e diplomuar t fakultetit pas 5
vjet diplomimi.
Cili sht populacioni me interes?
Identifikoni arsyet pr t marr mostrn pr
hulumtim.
Identifikoni dy variabla/karakteristika t antarve
t populacionit q ju dshironi t studioni
30
Ushtrime
Ushtrim 3. Kryetari i nj shteti dshiron t
shoh se sa sht i popullarizuar pas dy
vjetve t mandatit t tij. Nj mostr e
votuesve t rritur jan pyetur se a do ta
rizgjedhnin prap at n at post.
A jan t dhnat kualitative apo kuantitative
Nse t dhnat jan kualitative a jan ato
nominale apo rendore/shkallore. Nse jan
numerike a jan ato diskrete apo kontinuale.
Ushtrime
Ushtrim 4. M posht jan t listuar disa pyetje nga anketa rreth virusit Trojan
horse. Pr do lloj t pyetjes identifikoni se far lloj t dhnash duhet t
grumbullohen.
A sht infektuar kompjuteri juaj me virusin Trojan horse
Po, kompjuteri im sht infektuar me kt virus.
Jo , kompjuteri im nuk sht infektuar me kt virus.
Nuk jam i sigurt se kompjuteri im sht infektuar.
A dini dik tjetr q kompjuteri i sht infektuar me virusin Trojan Horse
Po
Jo
Sa shpesh ju me kujdes ekzaminoni subjektin e-mailit t juaj para se t
hapni atachmentt.
Gjithmon
Shpesh
Sipas rastit
Rrall ose kurr
1
1
1-1
Fazat e studimit statistikor
Qllimet:
Dini se cilat jan fazat e studimit statistikor
Kuptoni rndsin , llojet dhe mnyrat e vrojtimit statistikor
Bni dallimin n mes t vrojtimit t prgjithshm dhe vrojtimit t
pjesshm
Kuptoni rndsin , llojet dhe mnyrat e grupimit statistikor.
Kuptoni serit statistikore , llojet e tyre dhe t formoni serit e
distribucinit t frekuencave pr t dhnat kualitative dhe kuantiative
Paraqitni grafikisht serit e distribucionit t frekuencave
2
Fazat e studimit statistikor
Vrojtimi statistikor ( mbledhja dhe
grumbullimi i t dhnave);
Grupimi dhe klasifikimi i t dhnave
(formimi i serive statistikore, prdorimi i
tabelave, grafeve, etj.);
Analiza statistikore
Publikimi dhe interpretimi i t dhnave
2
3
Vrojtimi statistikor (Mbledhja e t
dhnave)
Vrojtimi statistikor paraqet fazn e par
krkimore t studimit gjat s cils bhet
grumbullimi i t dhnave pr dukurit masive
dhe tipareve t tyre t llojllojshme
Njsia (individi ) paraqet pjesn
prmbajtsore t dukuris masive dhe ka
rndsi t veant.
Shembull: regjistrimi i popullsis banori, pr
standardin jetsor- familja, etj.
4
Vrojtimi/grumbullimi i t dhnave
Plani i mbledhjes s t dhnave prfshin:
Definimi i qllimit t vrojtimit/mbledhjes s t dhnave;
Prcaktimi i trsis statistikore/dukuris masive dhe
njsis statistikore;
Zgjedhja e karakteristiks/variabls dhe definimi i
modaliteteve;
Prcaktimi i pyetsorve pr mbledhjen e t dhnave;
Prcaktimi i mnyrs dhe metodave t mbledhjes s t
dhnave, etj.
3
5
Burimet e vrojtimit/mbledhjes s t dhnave
VROJTIMI I
DREJTPRDREJT
VROJTIMI PRMES
DEKLARIMIT
VROJTIMI PRMES
DOKUMENTEVE
Marrja e informatave
drejtprdrejt nga
persona fizik
dhe juridik
Informata t trthorta
, nga profesionistt
q e njohin mir
problematikn.
Dokumenta zyrtar:
Libri am, kontabiliteti,
Listpagesa e
puntorve, etj
SIPAS BURIMIT T
SIGURIMIT T DHNAVE
6
Mnyrat e vrojtimit
Mnyra ekspeditive
Mnyra prmes thirrjes zyrtare
Mnyra prmes korrespondetve
Mnyra e vetregjistrimit
4
7
Llojet e vrojtimeve statistikore
VROJTIMI SIPAS KOHS VROJTIMI SIPAS VLLIMIT
Vrojtimi i
vazhdueshm
Vrojtimi
jo i vazhdueshm
Vrojtimi i
pjesshm
Vrojtimi i
prgjithshm
LLOJET E VROJTIMEVE
(Qllimi, natyra e dukuris dhe rrethanat e saj)
8
Vrojtimi sipas vllimit
VROJTIMI I PRGJITHSHM bhet prmes: Regjistrimit dhe
Evidencs gjegjsisht raporteve statistikore.
Karakteristikat e regjistrimit:
Gjithprfshirs (vrojtimi i t gjitha elementeve t dukuris)
I njkohshm(periudha m e shkurt jep rezultate m t mira)
Koha e regjistrimit Momenti Kritik- kur gjendja e dukuris
sht normale.
Prsritja e regjistrimit (mundson krahasimin e rezultateve)
Rregullimi normativ i regjistrimit (rregullat ligjore me t cilat
rregullohen t drejtat dhe obligimet e pjesmarrsve n
regjistrim)
- P.sh.Regjistrimi i popullsis, amvisnive, ekonomive shtpiake,
etj. (do dhjet vjet)
5
9
Vrojtimi sipas vllimit
Vrojtimi prmes evidencs ose raporteve
statistikore.
Bhet te dukurit q tregojn variabilitet m t
madh gjat kohs apo hapsirs.
P.sh.
- gjendja e t punsuarve,
- prodhimtaria e realizuar,
- lvizja natyrore e popullsis e t ngjashme.
( Regjistrimi dhe raportet statistikore japin t
dhna m t sigurta dhe m t plota)
10
VROJTIMI I PJESSHM/ JO I PLOT /REPREZENTATIV
Vrojtimi i pjesshm paraqet metodn prmes s
cils n baz t vshtrimit t nj pjese t njsive
statistikore t dukuris bihen
konkluzione/prfundime pr karakteristikat dhe
sjelljen e trsis s prgjithshme.
Mostra sht nj pamje e zvogluar, por
besnike e popullimit.
Ajo prmbush dy kritere t rndsishme:
Zvoglimi i kohs dhe puns s nevojshme
pr mbledhjen dhe prpunimin e t dhnave;
Lejon nj reduktim t ndjeshm t kostove t
mbledhjes dhe prpunimit t t dhnave.
6
11
Pse vrojtimi i pjesshm?
Pamundsia fizike pr t kontaktuar me t
gjitha njsit e popullimit.
Shpenzimet e studimit t t gjitha njsive n
popullim.
Rezultatet e mostrs zakonisht jan
adekuate.
Kontaktimi i t gjitha njsive do t marr
shum koh.
Natyra shkatrruese e disa provave/testeve.
12
Llojet e mostrave/vrojtimit t pjesshm
Llojet e mostrave
Mostra t rastsishme
/probabile
Mostra jo t rastsishme
/jo probabile/e arsyetuar
Mostr e stratifikuar/shtreszuar
Mostr e grumbulluar / klaster
Mostr e rastit sistematike
Mostr e rastsisshme e thjesht
Mostr me kuota
Mostr subjektive
Mostr e prshtatshme
7
13
Gabimet gjat vrojtimit
GABIMET E REPREZANTIMIT
(PRFAQSIMIT)
GABIMET E REGJISTRIMIT
Gabimet e rastit
Gabimet sistematike/
e qllimta
Gabime gjat vrojtimit
t pjesshm
GABIMET E VROJTIMIT
14
Kontrolli i t dhnave
Pas prfundimit t mbledhjes s t dhnave duhet
t bhet kontrollimi i tyre n mnyr cilsore dhe
sasiore.
Zakonisht bhen dy lloje t kontrollimeve:
Kontrolli logjik i t dhnave;
Kontrolli aritmetik (llogarits) i t dhnave
8
15
PRMBLEDHJA DHE GRUPIMI I T
DHNAVE STATISTIKORE
Grupimi i t dhnave paraqet ndarjen e dukuris
masive t hulumtuar sipas tipareve t prbashkta,
n grupe homogjene.
Grupimi paraqet fazn e dyt t studimit statistikor
gjat s cils materiali rregullohet, gjegjsisht
grupohet sipas karakteristikave t caktuara q
hulumtuesit i interesojn.
Gjat ksaj faze sht karakteristik formimi i serive
statistikore, tabelave statistikore dhe paraqitja
grafike e t dhnave t rregulluara.
16
Llojet e grupimeve
Sipas qllimit Sipas llojit t tiparit Sipas vllimit
Tipologjike
Variacionit
Analitike
Cilsore
Numerike
Kohore-Kronologjike
Hapsinore
I thjesht
I prbr
Rigrupimi
LLOJET E GRUPIMEVE:
9
17
Serit statistikore
Radhitja e t dhnave n form t vargut
quhet seri statistkore. Ato formohen prej m s
paku dy madhsive, modaliteteve.
Serit statistikore mund t jen:
T thjeshta
T prbra
Hapsinore/Territoriale
Kohore
Shprndarjes/distribucionit/ t frekuencave
18
Serit e shprndarjes/ distribucionit t
frekuencave
Serit e shprndarjes/distribucionit t
frekuencave mund t jen:
Atributive/Cilsore
Variacionit (numerike)
Serit e distribucionit t frekuencave jan
mjet shum i shfrytzueshm pr
organizimin dhe grupimin e mass s t
dhnave n nj form t shfrytzueshme.
2-4
10
19
Serit e distribucionit t frekuencave
Distribucioni i frekuencave paraqet grupimin e t dhnave
n kategori, t treguara me numrin e vrojtimeve n do
kategori.
Distribucioni i frekuencave jep numrin se sa her do vler
paraqitet n do klas/modalitet/kategori
Karakteristika (X)
Modalitetet e
karakteristiks/variabls
Frekuencat/
Dendurit (f)
x
1
f
1
x
2
f
2
x
3
f
3
x
4
f
4
x
n
f
n
F
1-20
Distribucionet e frekuencave
ka sht distribucioni i frekuencave?
Distribucioni i frekuencave sht organizimi
i t dhnave t pagrupuara n form
tabelore duke shfrytzuar modalitetet dhe
frekuencat/dendurit.
ka jan frekuencat?
Frekuencat/dendurit ose numrimi i
frekuencave tregojn se sa her nj vler
paraqitet n grumbullin e t dhnave.
11
21
Distribucioni i frekuencave pr t dhnat kualitative/atributive/jonumerike
T dhnat
kualitative
Distribucionit t
frekuencave
Tabela prmbledhse
Paraqitja
grafike
Diagrami tort
Diagrami i
Paretos
Bar
diagramet
22
Paraqitja tabelare dhe grafike e t dhnave
kualitative
T dhnat kualitative
Distribucioni i frekuencave
Tabela prmbledhse
0 10 20 30 40 50
Stocks
Bonds
Savings
CD
Paraqitja grafike
Diagrami tort
Diagrami i Paretos
Bar diagramet
0
5
10
15
20
25
30
35
40
45
Stocks Bonds Savings CD
0
20
40
60
80
100
120
x (f)
x
1
f
1
x
2
f
2
x
3
f
3
x
4
f
4
F
12
1-23
Distribucioni i frekuencave pr t
dhnat kualitative-- Shembull
Shembull: Gjaku sipas grupit i 25 dhuruesve
sht dhn m posht. Gruponi t dhnat
prmes distribucionit t frekuencave
AB B A O B
O B O A O
B O B B B
A O AB AB O
A B AB O A
1-24
Distribucioni i frekuencave pr t dhnat kualitative--
Shembull -vazhdim
Kara
Grupi i
gjakut
Nr. i dhuruesve
(Frekuencat F)
A 5
B 8
O 8
AB 4
Gjithsej 25
Karakteristika kualitative/e parenditshme/nominale
Modalitetet e karakteristiks
Frekuencat/Dendurit
Vrojtimet /matjet
13
25
Shembull: Distribucioni i frekuencave pr stafin
akademik t Fakultetit Ekonomik t UP.
Stafi akademik sipas thirjes akademike
Thirrja akademike Nr. i stafit
(F)
Profesor t rregullt 17
Profesor t asocuar 5
Profesor asistent 11
Ligjrues 7
Asistent msimor 19
Gjithsej 59
Modalitetet e karakteristiks
Karakteristika kualitative
Burimi: Fakulteti Ekonomik Raporti i vetvlersimit, Prishtin, korrik 2008
Frekuencat relative
26
Frekuencat relative paraqesin raportin n
mes t frekuencave individuale absolute
dhe totalit t frekuencave.
; ,
;
i i
i
r r
i
i
f
f f frekuenca relative
f
f frekuencaapsolute f tatali i frekuencave
14
Frekuencat n prqindje
27
% %
100,
i
f
F F frekuenca ne perqindje
f
Frekuencat n prqindje paraqesin
raportin n mes t frekuencave individuale
absolute dhe totalit t frekuencave
shumzuar me 100.
28
Distribucioni i frekuencave relative dhe n prqindje
Tab. Stafi akademik sipas thirrjes akademike t FA t UP, korrik, 2008
Thirrja akademike Nr. i stafit
(Frekuenca
absolute)
Frekuenca
relative
Frekuenca n
prqindje %
Profesor t rregullt 17 17/59=0.29 0.29 x 100=29%
Profesor t asocuar 5 5/59=0.08 0.08 x 100= 8%
Profesor asistent 11 11/59=0.19 0.19x100=19%
Ligjrues 7 7/59=0.12 0.12x100=12%
Asistent msimor 19 19/59=0.32 0.32x100=32%
Gjithsej 59 1.00 100
Burimi: Fakulteti Ekonomik, UP, Raporti i vetvlersimit, Prishtin, Korrik 2008
15
29
Paraqitja grafike e t dhnave kualitative
(Diagrami Tort)
Personeli akademik sipas thirrjes akademike
29%
8%
19%
32%
12%
Prof esor te rregullt
Prof esor te asocuar
Prof esor asistent
Asistent msimor
Ligjrues
30
(Bar diagramet)
0 5 10 15 20
Profesor te rregullt
Profesor te asocuar
Profesor asistent
Asistent msimor
Ligjrues
T
h
i
r
r
j
a

a
k
a
d
e
m
i
k
e
Nr. i personelit
16
31
(Bar diagramet)
0
5
10
15
20
Profesor te
rregullt
Profesor te
asocuar
Profesor
asistent
Asistent
msimor
Ligjrues
Thirrja akademike
N
r
.

i

p
e
r
s
o
n
e
l
i
t
32
Distribucioni i frekuencave/Organizimi i t
dhnave numerike
T dhnat
numerike
Rregullimi sipas radhs
Distribucionet kumulative
Histogrami Polygoni
Ogiva
Tabela
41, 24, 32, 26, 27, 27, 30, 24, 38, 21
21, 24, 24, 26, 27, 27, 30, 32, 38, 41
17
33
Organizimi i t dhnave numerike n tabela dhe grafe
Poligoni i f rekuencave
0
1
2
3
4
5
6
7
5 15 25 36 45 55 More
0
1
2
3
4
5
6
7
1 0 2 0 3 0 4 0 5 0 6 0
T dhnat numerike
Regullimi sipas radhs
Histogramet
Ogiva
Tabelat
41, 24, 32, 26, 27, 27, 30, 24, 38, 21
21, 24, 24, 26, 27, 27, 30, 32, 38, 41
Distribucionet kumulative
Polygoni
Ogive
0
2 0
4 0
6 0
8 0
1 0 0
1 2 0
1 0 2 0 3 0 4 0 5 0 6 0
x (f)
x
1
f
1
x
2
f
2
x
3
f
3
x
4
f
4
F
34
Organizimi i t dhnave numerike/diskrete-t ndrprera
T dhnat n form t
paprpunuar (ashtu si jan
mbledhur) p.sh. suksesi i
nxnsve n matematik):
4,5, 4, 3, 4, 2, 1, 5, 2, 3, 2, 1, 1, 4,
5, 4, 3, 2, 5, 3, 5
T dhnat e rregulluara sipas
radhs, nga vlera m e vogl
te vlera m e madhe:
1,1,1,2, 2, 2, 2, 3, 3, 3, 3, 4, 4, 4,
4, 5, 5, 5, 5, 5,
Suksesi
(X)
Nr. i nxnsve
(f)
1 III 3
2 IIII 4
3 IIII 4
4 IIII 4
5 IIII 5
Gjithsej 20
18
35
Hapat pr ndrtimin e distribucionit t frekuencave/ t dhnat
numerike diskrete/t ndrprea dhe kontinuale/t vazhdueshme
1. Formimi i nj vargu/rreshti i t dhnave nga vlera minimale
deri te ajo maksimale apo anasjelltas.
2. Prcaktimi i gjersis s intervalit dhe numri i klasve,
gjegjsisht grupeve. Nse sht vendosur numri i klasve,
ather gjersia e intervalit t sygjeruar mund t llogaritet
me formulat vijuese:
Vlera m e lart - vlera m e ult
i=
numri i klasve
min
1 3, 32(log )
Vleramaksimale vlera imale
i
i te gjitha frekuencave (Rregulla e Struges)
36
Hapat pr ndrtimin e distribucionit t frekuencave/
t dhnat numerike diskrete dhe kontinuale
3. Vendosja e grupeve/klasave
4. Vendosja e t dhnave n klas pr t
krijuar distribucionin e frekuencave
19
37
Kriteret pr ndrtimin e distribucionit t frekuencave
a) Zakonisht serit nuk duhet t ken m pak
se 5 klas/grupe, por gjithashtu nuk duhet
t ken m shum se 15 klas/modalitete.
b) Duhet br prpjekeje pr tiu larguar
klasve t hapura, gjegjsisht gjithmon
duhet krijuar klas t mbyllura aty ku sht
e mundur.
c) Gjersit e intervaleve duhet t jen t
barabarta.
38
Prezantimi i t dhnave numerike n tabel/n
distribucionin e frekuencave
Rreshtimi i t dhnave sipas madhsis:
12, 13, 17, 21, 24, 24, 26, 27, 27, 30, 32, 35, 37, 38, 41, 43, 44, 46, 53,
58.
Gjetja e rangut: X
max
-X
min
= 58 - 12 = 46
Zgjedhja e numrit t klasve: 5 (zakonisht n mes t 5 dhe 15)
Llogaritja e gjersis s intervalit (gjersia): 10 (46/5 mandej
rrumbullakso)
Prcaktimi i limiteve t klasve (limitet): 10, 20, 30, 40, 50, 60.
Logaritja e mesit t intervalit: 15, 25, 35, 45, 55.
Numrimi i vrojtimeve dhe vendosja npr grupe klas/kategori.
20
Prezantimi i t dhnave numerike n tabel/n
39
T dhnat e rregulluara sipas madhsis:
12, 13, 17, 21, 24, 24, 26, 27, 27, 30, 32, 35, 37, 38, 41, 43, 44, 46, 53, 58
Grupet/Klast
Frek.
absolute
10 por m pak se 20 3
Gjithsej 20
20- Limiti i fundit t grup-
intervalit t par.
10- Limiti i fillimit t grup-
intervalit t par.
Mesi i intervalit
Mesi intervalit sht pika e mesit n mes
t dy kufijve t do klase dhe sht
reprezentative pr t dhnat brenda
klass.
Llogaritet si mesatare e thjesht n mes
t dy niveleve t nj intervali.
40
21
41
Distribucioni i frekuencave, Distribucioni i frekuencave
relative dhe Distribucioni i frekuencave n prqindje
Grupet
Frek.
absolute
Mesi i
intervalit (X)
Frek.
relative
Frek. n
prqindje
10+20/2=15 3/20= 0.15
0.15x100 =15%
20+30/2=25 6/20=0.30
0.30x100=30%
30+40/2=35 5/20=0.25
0.25x100=25%
40+50/2=45 4/20=0.20
0.20x100=20%
50+60/2=55 2/20=0.1
0.1x100=10%
Gjithsej 20
1.00
100
12, 13, 17, 21, 24, 24, 26, 27, 27, 30, 32, 35, 37, 38, 41, 43, 44, 46, 53, 58
42
Paraqitja grafike e t dhnave numerike:
Histogrami i frekuencave
Histogrami
0
3
6
5
4
2
0
0
1
2
3
4
5
6
7
5 15 25 36 45 55 More
F
r
e
k
u
e
n
c
a
t
12, 13, 17, 21, 24, 24, 26, 27, 27, 30, 32, 35, 37, 38, 41, 43, 44, 46, 53, 58
Nuk ka zbrastsi
n mes te
katrkndshave
Mesi i intervalit
Kufijt e klasve
e m shum
22
Histogrami: Grafiku n t cilin klast
shnohen n abshis (boshtin horizontal)
kurse frekuencat e klasve shnohen n
boshtin vertikal(ordinat) t sistemit
koordinativ.
Frekuencat e klasve jan t prezantuara
me gjatsin e katrkndshave t cilt
jan t mbshtetur n njri tjetrin.
43
Histogrami prezanton tri lloje t informatave :
Mund t vrehet se prafrsisht ku jan
t koncentruara t dhnat.
Mund t kuptojm shkalln e
shprndarjes ose variacionet n t dhna.
Mund t vrejm formn e distribucionit.
23
Histograme q tregojn qendra t ndryshme
0
10
20
30
40
50
60
70
0<2 2<4 4<6 6<8 8<10 10<12 12<14 14<16 16<18
0
10
20
30
40
50
60
70
0<2 2<4 4<6 6<8 8<10 10<12 12<14 14<16 16<18
Histograme Qendra e njejt, Shprndarje t
ndryshme
0
10
20
30
40
50
60
70
0
<
2
2
<
4
4
<
6
6
<
8
8
<
1
0
1
0
<
1
2
1
2
<
1
4
1
4
<
1
6
1
6
<
1
8
0
10
20
30
40
50
60
70
0<2 2<4 4<6 6<8 8<10 10<12 12<14 14<16 16<18
24
47
Paraqitja grafike: Poligoni i frekuencave
Poligoni i f rekuencave
0
1
2
3
4
5
6
7
5 15 25 36 45 55 More
Mesi i intervalit
12, 13, 17, 21, 24, 24, 26, 27, 27, 30, 32, 35, 37, 38, 41, 43, 44, 46, 53, 58
Poligoni i frekuencave
Poligoni i frekuencave konstruktohet nga vija
q paraqet lidhjen e pikave t formuara n
mes t frekuencave dhe klasve, gjegjsisht
mesit t intervalit dhe frekuencave.
Poligoni i frekuencave ofron informatat e
njjta sikurse histogrami i frekuencave.
48
25
Distribucioni i frekuencave kumulative
Frekuencat kumulative prfshijn vlerat korresponduese
t variabls brenda do limiti, plus t gjitha vlerat m t
ulta ose m t larta. N fakt ekzistojn dy metoda pr
llogaritjen e frekuencave kumulative:
- Frekuencat kumulative nn ose progresive
- Frekuencat kumulative mbi ose degresive.
Prdorimi i metods s par sht shum i gjer.
Frekuencat kumulative t fundit sipas metods nn dhe
t fillimit sipas metods mbi jan t barabarta me
totalin e frekuencave. Kjo njherit shrben si kontrollim i
rezultatit.
49
50
Distribucioni i frekuencave kumulative
12, 13, 17, 21, 24, 24, 26, 27, 27, 30, 32, 35, 37, 38, 41, 43, 44, 46, 53, 58
Grupet
Frekuencat
absolute
Frekuencat
kumulative
(nn)
Frekuencat
kumulative
(mbi)
Frekuencat
kumulative
n %
10 por m pak se 20 3 3 20 15
20 por m pak se 30 6 3+6=9 20-3=17 45
30 por m pak se 40 5 9+5=14 17-6=11 70
40 por m pak se 50 4 14+4=18 11-5=6 90
50 por m pak se 60 2 18+2=20 6-4=2 100
Gjithsej 20
26
51
Paraqitja grafke: Ogiva (Poligoni kumulativ n %)
Ogiva
0
20
40
60
80
100
10 20 30 40 50 60
Limitet e klasve (Jo mesi i intervalit)
12, 13, 17, 21, 24, 24, 26, 27, 27, 30, 32, 35, 37, 38, 41, 43, 44, 46, 53, 58
Distribucioni kumulativ i frekuencave
Distribucioni kumulativ i frekuencave (ogiva)
shfrytzohet pr t prcaktuar se sa ose
far pjese e t dhnave sht nn apo mbi
vlern e caktuar.
52
27
53
SHEMBULL
T dhnat n vijim paqaqesin kohn e
kaluar n minuta prej shtpis n pun, pr
nj grup prej 30 puntorsh.
28 25 41 37 41 19 32 20 26 24 16 23 23
29 36 31 26 21 32 25 31 43 35 44 38 33
28 27 32 18
Rregolloni t dhnat n distribucionin e
frekuencave
2-5
54
Hapi i par, rreshtimi nga vlera m e vogl deri te vlera me e madhe
16 18 19 20 21 23 23 24 25 25
26 26 27 28 28 29 31 31 32 32
32 33 35 36 37 38 41 43 43 44.
Hapi i dyt. Prcaktimi i klasve dhe gjersis s
intervalit
Vlera m e lart - vlera m e ult 44 16
Gjeresia e intervalit= 5, 33 5
numri i klasve 6
28
55
SHEMBULL vazhdim
2-6
16 18 19 20 21 23 23 24 25 25 26 26 27 28 28 29 31 31 32 32 32
33 35 36 37 38 41 43 43 44.
Koha e kaluar
n minuta
Frekuencat
Dendurit (f)
Numri i
puntorve (f)
15 por m pak se 20 III 3
20 por m pak se 25 IIII 5
25 por m pak se 30 IIII III 8
30 por m pak se 35 IIII I 6
F 30
56
Sugjerime pr konstruktimin e distribucionit
t frekuencave
Gjersit e intervaleve n mes t klasve
duhet t jen t barabart .
Shfrytzoni intervalin e sugjerur pr t
konstruktuar histogramin e frekuencave.
Shnim: ky sht intervali i sugjeruar ; nse
intervali i llogaritur sht 97, m mir do t ishte
q t shfrytzohet 100.
Llogaritni numrin e vlerave pr do klas
2-7
29
57
Mesi i intervalit
Mesi intervalit sht pika e mesit n mes t dy kufijve t do
klase dhe sht reprezentative pr t dhnat brenda klass.
Llogaritet si mesatare e thjesht n mes t dy niveleve t nj
intervali:
Koha e kaluar
n minuta
Mesii i intervalit
(X)
Numri i
puntorve
(f)
15- 20 15+20/2 =17,5 3
20 - 25 20+25/2=22,5 5
25 - 30 25+30/2=27,5 8
30 - 35 30+35/2=32,5 6
35 - 40 35 + 40/=37,5 4
40-45 40+45/2=42,5 4
30
58
Distribucioni relativ i frekuencave
Frekuencat realtive fitohen duke ndar frekuencat e do klase
me frekuencat totale.
2-9
Koha e
kaluar
n minuta
Nrumri i
puntorve (f)
Frekuencat absolute
Frekuencat
relative
15- 20 3 3/30=0,10
20 - 25 5 5/30 =0,17
25 - 30 8 8/30 =0,27
30 - 35 6 6/30 =0,2
35 - 40 4 4/30=0,13
40 - 45 4 4/30 =0,13
30 1,00
30
59
Distribucioni i frekuencave n prqindje
Frekuencat n prqindje llogariten duke
shumzuar frekuencat realtive me 100.
Koha e
kaluar
n minuta
Frekuencat
relative
Frekuencat n
prqindje
(%)
15- 20 3/30=0,10 0,10 x 100 =10%
20 - 25 5/30 =0,17 0,17 x 100 =17%
25 - 30 8/30 =0,27 0,27 x 100 =27%
30 - 35 6/30 =0,2 0,20 x 100 =20%
35 - 40 4/30=0,13 0,13 x 100 =13%
40 - 45 4/30 =0,13 0,13 x 100 =13%
1,00 100
60
Distribucioni kumulativ i frekuencave
Kumulativi progresiv (rrits) dhe degresiv (zbrits)
Koha e kaluar
n minuta
Numri i
puntorve
(f)
Frekuencat
kumulative progresive
Frekuencat
kumulative
degresive
15- 20 3 3 30
20 - 25 5 3+5=8 30-3= 27
25 - 30 8 3+5+8=16 27-5= 22
30 - 35 6 3+5+8+6 =22 22-8=14
35 - 40 4 3+5+8+6+4 =26 14-6= 8
40 - 45 4 3+5+8+6+4+4 =30 8-4= 4
30
31
61
Histogrami i distribucionit t frekuencave
0
1
2
3
4
5
6
7
8
9
17.5 22.5 27.5 32.5 37.5 42.5
Koha e kaluar n minuta
F
r
e
k
u
e
n
c
a
t
2-14
62
Konceptet kye
Vrojtimi statistikor
Vrojtimi i prgjithshm
Vrojtimi i pjesshm
Mostra t rastsishme
Mostra jo t
rastsishme
Grupimi statistikor
Serit statistikore
Frekuencat
Distribucioni i
frekuencave
Frekuenca absolute
Frekuenca relative
Frekuenca n prqindje
Frekuenca kumulative
progresive dhe degresive
Diagrami tort
Bar diagrami
32
63
Ushtrime
Detyr 1. Menaxheri i nj firme lokale sht i interesuar q t dij se nj konsumator
sa her hyn n shitoren e tij brenda dy javve. Prgjigjet e 50 konsumatorve
kan qen si vijon.
T dhnat e paprpunuara pr frekuentim n shitore brenda dy javve
5 3 3 1 4 4 5 6 4 2
6 6 6 7 1 1 14 1 2 4
4 4 5 6 3 5 3 4 5 6
8 4 7 6 5 9 11 3 12 4
7 6 5 15 1 10 8 9 2 12
Formoni distribucionin e frekuencave duke prcaktuar zeron (0) si limit i fillimit
t klass s par dhe gjersin e intervalit 3 .
Prshkruani distribucionin. Ku tentojn t grumbullohen t dhnat.
Gjeni mesin e intervalit dhe konstruktoni frekuencat relative, n prqindje dhe
ato kumulative progresive dhe degresive.
Prezantoni distribucionin e frekuncave grafikisht prmes histogramit t
frekuencave, poligonit t frekuencave dhe ogivs.
64
Ushtrime
Detyr 2. Nj mostr e rastit prfshin 50
nnkryetar ekzekutiv t disa firmave t
mdha ku t ardhurat vjetore t tyre jan
analizuar. T ardhurat jan ranguar nga
52.000$ deri n 137.000$. Cakto kufijt e
klasve pr distribucionin e frekuencave:
Nse dshirojm t kemi 5 klas
33
65
Ushtrime
Detyr 3. Importet vjetore pr nj grup t zgjedhur rastsisht t furnitorve
elektronik jan t prezantuara n distribucionin e mposhtm.
Importet
(n milion $)
Numri i
furnizuesve
2 deri n 5 6
5 deri n 8 13
8 deri n11 20
11 deri n 14 10
14 deri n 17 1
a) Prezantoni importet n form t
histogramit dhe t poligonit t
frekuencave
b) Prmblidhni disa fakte t rndsishme pr
distribucionin ( si vlerat m t ulta , vlerat
m t larta, koncentrimi m i madh, etj.)
c) Gjeni frekuencat relative, n prqindje dhe
kumulative progresive dhe kumulative
degresive.
d) Prezantoni grafikisht distribucionin
kumulativ progresiv dhe degresiv
66
Ushtrime
Detyr 4. Distribucioni i frekuencave i mposhtm prezanton numrin e
ditve t munguara n pun pr shkak t smundjeve n nj kompani.
Numri i ditve
t munguara
Nr. i puntorve
/frekuencat
0 deri n 3 5
3 deri n 6 12
6 deri n 9 23
9 deri 12 8
12 deri 15 2
Gjithsej: 50
a)Sa puntor kan munguar m pak se tri
dit n vjet. Sa m pak se 6 dit n dit?
Sa m pak se 12 dit.
Konvertoni distribucionin e frekuencave n
distribucion kumulativ progresiv.
b) Ndrtoni distribucionin kumuluativ
degresiv t frekuencave dhe paraqitni
grafikisht.
c)Sa sht madhsia e mostrs.
d) Sa sht mesi i intervalit t klass s
par.
e) Konstruktoni histogramin e frekuencave
34
67
Ushtrime
Detyr 5. Supozojm se klast jan t dhna
ksisoji:Kto klas prmbajn n vete tri
praktika q duhet t eliminohen. Cilat jan
ato.
40-60
60-90
90-150
150 e m lart.
68
Ushtrime
Detyr 6. Pr t konstruktuar poligonin e frekuencave na duhet
mesi i intervalit dhe frekuencat. Po Jo.
Detyr 7. N prgjithsi ne mund t konstruktojm distribucionin e
frekuencave me m s paku 20 klas Po Jo.
Detyr 8. Numri i vrojtimeve pr do klas quhet distribucion i
frekuncave. Po Jo.
Detyr 9. Poligoni i frekuencave dhe distribucioni i frekuencave
relative jan t ngjashm pr arsye se bazohen n distribucionin
e frekuencave. Po Jo.
Detyr 10. Distribucioni i frekuencave relative fitohet duke ndar
frekuencat e do klase me numrin total t vrojtimeve. Po Jo.
1
1
1-1
Paraqitjet grafike
Qllimet:
Dini rolin dhe rndsin e paraqitjeve grafike
Dini disa nga llojet e paraqitjeve grafike
Konstruktoni diagramet vijore dhe diagramin polar.
Konstruktoni diagramet siprfaqsore prmes shtyllave, t
katrorit dhe rrethit.
Kuptoni disa nga parimet e konstruktimit t paraqitjeve t
ndryshme grafike
2
Qllimi i paraqitjes grafike
Grafikt rrefejn nj tregim..
Shum njerz tregojn pak interesim ose
nuk kan koh q t analizojn shifrat
dhe faktet e ndryshme t dhna n
gazetat ditore. Mirpo nse kto t dhna
jan t prezantuara grafikisht, ato bhen
m t lehta pr tu kuptuar dhe mbesin pr
nj koh m t gjat n kujtes.
Prezantimi grafik i t dhnave e bjn
leximin e tyre m interesant, m t
shpejt dhe m leht t kuptueshme.
E met e prezantimit grafik t t dhnave
sht mungesa e detaleve dhe saktsia
m e vogl.
2
3
Qllimi i paraqitjes grafike
Paraqitja grafike prbn nj nga mjetet m
efikase si pr prshkrimin n form vizuale
t rezultateve t vrojtimit t shumta t nj apo
disa karakteristikave t nj popullimi
statistikor, ashtu edhe pr zbulimin e
raporteve dhe ndrlidhjeve midis ktyre
karakteristikave ose midis ndryshimeve n
koh dhe hapsir t fenomeneve.
Paraqitja grafike lehtson kuptimin shum m
shpejt sesa paraqitja e nj morie t madhe
shifrash, duke i kryer nj shrbim t madh
shkencs dhe prbn nj mjet ndihms
shum t vlefshm pr studimet statistikore.
N ekonomi, nj figur e vrtet sht m e vlefshme se njmij
fjal
4
Format e paraqitjes grafike
FORMAT E PARAQITJES GRAFIKE
Ideogramet/
piktogramet
Kartogramet Diagramet
-Piksore
(stigmograme)
-Vijore
-Siprfaqsore
-Hapsinore
-Kartodiagrame
-Harta statistikore
Grafik me figura
natyrale
3
5
Diagramet
Stigmograme (diagrame piksore)
Diagrame vijore (prmes vijave)
Diagrame siprfaqsore (histograme)
Stereograme (hapsinore)
6
Diagrami vijor
Bazohet n pasqyrimin grafik prmes vijave t
drejta , t shtrembra dhe t thyera.
N konstruktimin e tyre , kryesisht,
shfrytzohen sistemet koordinative:
-sistemi i koordinatave kndrejta dhe
- sistemi polar
Prmes diagrameve vijore mund t
pasqyrojm me sukses grafikisht nj ose t
krahasojm dy e m tepr seri kohore, por
nse vlerat e tyre nuk dallohen shum dhe
nse jan t shprehura n njsi t njeta t
matjes.
4
7
Diagrami vijor
Diagramet vijore jan t prshtashme pr t
prezantuar ecurit e biznesit sepse prmes
tyre mund t shihen ndryshimet gjat tr
kohs. Variabla, si numri i njsive t shitura
prezantohet n boshtin vertikal (ordinat)
derisa koha prezantohet n boshtin
horizontal(abshis)
Prmes diagramit vijor me sukses mund t
krahasojm ecurit e eksportit, importit,
t oferts , krkess, natalitetit dhe
mortalitetit e kshtu me radh.
8
Shembull 1. Diagrami vijor
Shitjet e telefonave celular (n 000 cop) n
nj shtet gjat periudhs 2000-2004 jan si
n tabeln vijuese: Paraqitni t dhnat prmes
dijagramit vijor.
Vitet Shitjet n
000 cop
2000 280
2001 300
2002 570
2003 900
2004 1200
5
9
Prezantimi i t dhnave prmes dijagramit
vijor
Telefona te shitur
0
200
400
600
800
1000
1200
1400
2000 2001 2002 2003 2004
Vitet
N
r
.

i

t
e
l
e
f
o
n
a
v
e

t
e

s
h
i
t
u
r
10
Diagrami polar
Diagrami polar shfrytzohet pr pasqyrimin e
dukurive t karkaterit sezonal, prkatsisht
pr hulumtimin e variacioneve sezonale dhe
pasqyrohet n diagramin polar.
Variacione sezonale kan kto dukuri: numri
dhe bujtjet e turistve, qarkullimi hotelier,
konstruktimi ndrtimor, konsumi i energjis
elektrike, krkesa pr mallra sezonale etj.
Diagrami polar na mundson q n mnyr
mjaft figurative t vrejm varaiacionet e
dukuris s vshtruar prmes muajve dhe t
shikojm ndikimin e sezons n to.
6
11
Paraqitja prmes diagramit polar
Shembull 2 Kurorzimet n Kosov n vitin 2004 sipas
muajve jan si n tabeln vijuese
Burimi:ESK: Analiza e statistikave
Vitale t Kosovs pr periudhn
m t re, shukrt, 2008
12
Diagrami polar
Sa m tepr q vija i afrohet mesit t
rrethit (polit), do t thot se sezoni
ndikon ashtu q dukuria zvoglohet.
Sa m tepr q vija largohet nga
mesi i rrethit sezoni ndikon n
rritjen e dukuris.
7
13
Diagramet siprfaqsore
(histograme)
Diagramet siprfaqsore jan grafik t
cilt prmes siprfaqeve t figurave
gjeometrike pasqyrojn t dhnat
statistikore. M t prdorshmit jan:
Shtyllat (bar diagramet)
Katrori
Rrethi
14
Diagramet me shtylla (Bar diagramet )
Diagramet me shtylla (bar diagramet ),
prdoren shum n prezantimin e t
dhnave. Ata mund t jen:
Shtylla t thjeshta,
Shtylla t dyfishta dhe t
shumfishta
Shtyllat simetrike
Shtylla t ndara ose strukturale
2-17
8
15
Shtyllat e thjeshta
Shtyllat e thjeshta shfrytzohen pr
paraqitjen e madhsis ose t
nivelit t dukuris sipas
modaliteteve apo vlerave t nj
veorie ose sipas veoris kohore ose
hapsinore.
Me shtylla t thjeshta mund t
prezantohen gati t gjitha llojet e
serive.
16
Shembull 3 Shtyllat e thjeshta
Shitjet e telefonave celular (n 000 cop) n nj shtet gjat
periudhs 2000-2004 jan si n tabeln vijuese: Paraqitni t
dhnat prmes shtyllave t thjeshta
Vitet Shitjet
n 000
cop
2000 280
2001 300
2002 570
2003 900
2004 1200
9
17
Shembull 3- vazhdim Shtyllat e thjeshta/ t njfishta
0
200
400
600
800
1000
1200
S
h
i
t
j
e
t

(
n

0
0
0

c
o
p
)
2000 2001 2002 2003 2004
Vitet
Shitja e telefonave celular
18
Shembull 4. Shtyllat e thjeshta/ t njfishta
Levizja e numrit t popullsis s Kosovs pr periudhn 123 vjeare
Burimi: ESK: Analiza e Statstikave Vitale t Kosovs pr periudhn m t re, Shkurt 2008.
10
19
Shembull 4. vazhdim Shtyllat e thjeshta/ t njfishta
20
Shtylla t dyfishta dhe t
shumfishta
Shtyllat e dyfishta dhe t shumfishta
shfrytzohen kur duam t krahasojm
madhsin, prkatsisht nivelin e
dy e m shum dukurive sipas t
njets veori, ndrsa t dhnat jan
t shprehura n njsi t njjta t
matjes.
11
21
Shembull 5. Shtyllat e dyfishta
22
Shembull 5. Shtyllat e dyfishta
Popullsia ne Kosove sipas gjinise, 2002-2005)
940
960
980
1000
1020
1040
1060
1080
2002 2003 2004 2005
Viti
N
r
.

i

p
o
p
u
l
l
s
i
s
e

(
n
e

m
i
j
e
)
Gra Burra
12
23
Shembull 5. Shtyllat e shumfishta
0
500
1000
1500
2000
2500
2002 2003 2004 2005
N
r
.

i

p
o
p
u
l
l
s
i
s
e

(
n
e

m
i
j
e
)
Viti
Popullsia totale e Kosoves sipas gjinise (2002 -2005)
Gra Burra Gjithsej popullsia
24
Sygjerimet pr konstruktimin e Diagrameve me shtylla
Pr prgjigjet kategorike q jan kualitative, shtyllat
duhet t konstruktohen horizontalisht kurse pr prgjigje
numerike shtyllat duhet t konstruktohen vertikalisht.
Hapsira n mes t shtyllave duhet t jet sa gjysma e
gjersis s shtylls ose sa gjersia e shtylls.
Shkallt dhe porosit jan mjet i rndsishm pr
leximin e grafve dhe duhet t prfshihen.
Boshtet duhet t definohen qart.
Titulli i grafit vendoset mbi grafik.
Burime te t dhnave dhe spjegime t tjera duhet t
prezantohen.
13
25
Shtyllat simetrike
Shtyllat simetrike jan form specifike e
shtyllave t dyfishta (ose binarve) t cilat
jan t shtrira horizontalisht dhe pr ball
njri tjetrit.
M s shpeshti zbatohen n statistikn
demografike me qllim t pasqyrimit t
t strukturs s popullsis sipas gjinis
dhe moshs.
Duke pasqyruar t dhnat e popullsis
sipas moshs dhe gjinis formojm
PIRAMIDN E POPULLSIS
26
Shtyllat simetrike
Shtyllat simetrike shfrytzohen edhe pr
pasqyrimin dhe krahasimin e madhsis dhe
strukturs s dukurive t cilat jan t kundrta
njra me tjetrn, por reciprokisht t lidhura dhe
t kushtzuara. Si p.sh.
T hyrat dhe t dalat
Eksporti dhe importi
T lindurit dhe t vdekurit
T shprngulurit dhe t kthyerit n nj
regjion t caktuar
Kurorzimet dhe shkurorzimet
14
27
Piramida e popullsis
Piramida e popullsis ,e quajtur gjithashtu piramida
mosh-gjini e popullsis ose diagrami i strukturs s
moshs, sht ilustrim grafik q prezanton
shprnadarjen e moshave t ndrysheme t popullsis
sipas gjinis (zakonisht pr nj shtet ose regjion).
Ajo prbhet nga dy bar diagrame t mbshtetura
shpin pr shpin ashtu q popullsia shnohet n
boshtin X (abshis) kurse gjinia n boshtin Y,(ordinat),
njra tregon gjinin femerore e tjetra gjinin
mashkullore, zakonisht n grupe moshore prej 5 vjet.
Meshkujt prezantohen n ann e majt kurse femrat
n ann e djatht dhe ata mund t prezantohen n
prqindje ose me numrin absolut t popullsis.
28
Piramida e popullsis/ilustrim
Mosha
15
29
Piramida e popullsis s Kosovs
(ESK: Anketa Demografike dhe Socio-ekonomike 1999),
30
Prdorimi i piramids s popullsis
Piramida e popullsis mund t shfrytzohet pr t gjetur
numrin e popullsis q sht ekonomikisht e varur nga
pjesa tjetr e popullsis.
Vartsit ekonomik ( popullsia e paaft pr pun) jan ata q
jan m t rinj se 15 vjet dhe ata mbi 65 vjet.
Natyrisht n disa vende m pak t zhvilluara fmijt fillojn t
punojn edhe para moshs 15 vjeare, kurse n disa vende t
tjera sht e zakonshme q puna t filloj gjat moshs 18-21
vjet, kurse njerzit mund t punojn edhe pas moshs 65
vjeare ose t pensionohen m hert.Pr kt definimi sht nj
lloj vlersimi.
N shum vende,qeverit planifikojn zhvillimin ekonomik n
at mnyr q popullsia e aft pr pun duhet t mbshtes
popullsisn e paaft pr pun.
Piramida e popullsis mund t shfrytzohet edhe pr vshtrimin
e rritjes natyrore t popullsis, lindjet dhe normn e
vdekjes s popullsis.
16
31
Diagramet prmes siprfaqes s
katrorit dhe rrethit
Katrort , gjegjsisht siprfaqja e
katrorit shfrytzohen pr pasqyrim grafik
t dhnave me qllim t krahasimit t
madhsive t tyre t cilat mund t jen
proporcionale me madhsin t cilat i
prfaqsojn.
2
S a siperfaqjaekatrorit
a S brinjaekatrorit
32
Shembull 6
Rastet e smundjeve
malinje, 2005
Nr. i t smurve
Niveli primar 3885
Niveli seknodar 462
Niveli terciar 1148
Gjithsej 5495
Smundjet nga kanceri n Kosov n vitin 2005
sipas niveleve jan si n tabeln vijuese.
Prezantoni grafikisht t dhnat prmes siprfaqes
s katrorit.
Burimi: ESK Statistikat sociale, Statistikat e shndetsis, 2005
17
33
Shembull 6 - vazhdim
Niveli primar
=3885;S= 3885
Niveli sekondar
= 462; S= 462
Niveli
terciar=1148
S=1148
2
3885 62, 32:10 6, 232 6
S a
a S cm
2
462 21, 49:10 2,149 2
S a
a S cm
2
1148 38, 38:10 3,8 4
S a
a S cm
34
Fig. Smundjet nga kanceri sipas niveleve n vitin 2005 n Kosov.
Niveli primar
S= 3885 pacient
S= 462 pacient
S= 1148 pacient
Niveli terciar
Niveli
sekondar
a=62,32 (6 cm) a= 21,49 (2m) a=38,38 (4cm)
18
35
Diagramet siprfaqsore t rrethit
Diagramet siprfaqsore t rrethit, prdoren pr nevoja
t krahasimit t dhnave statistikore si dhe pr paraqitjen e
strukturs s dukuris.
2
3,14 S r
S
r r rrezjae rrethit
T dhnat e shembullit t gjasht t shfrytzohen
pr paraqitjen e smundjeve nga kanceri sipas
niveleve.
36
Shembull 7
Niveli primar
=3885;S= 3885
Niveli sekondar =
462; S= 462
Niveli
terciar=1148
S=1148
2
3885
1237, 3 35,17:10 3, 517
3,14
S r
S
r cm
2
462
147,13 12, 3:10 1,123
3,14
S r
S
r cm
2
1148
365, 6 19,12:10 1, 912
3,14
S r
S
r cm
19
37
Fig. Smundjet nga kanceri sipas niveleve n vitin 2005 n Kosov.
Niveli primar
Niveli terciar
Niveli
sekondar
r=35,17 (3,5 cm) r= 12,13 (1,2cm) r=19,12 (1,9cm)
r=3,5cm
r=1,2cm
r=1,9cm
38
Rrethi struktural/diagrami tort
Diagrami struktural sht nj grafik i
ndar n sektore, i cili ilustron
frekuencat n prqindje.
N daigramin tort madhsia e do
sektori sht proporcionale me sasit
q prezanton.
Bashkrisht t gjith sektort
krijojn rrethin e plot.
20
39
Hapat pr ndrtimin e diagramit torte ose rrethit
struktural:
Komponentet e veanta t variablave konvertohen n
prqindje pr t ndrtuar diagramin tort.
Kto prqindje konvertohen n shkall
korresponduese t rrethit.
Vizatohet rrethi me kompas me madhsi adekuate.
Maten pikat n rreth q prezantojn madhsin e do
sektori me ndihmn e kndmatsit.
Aranzhohen sektort sipas madhsis.
Prdoren ngjyra t ndryshme pr t dalluar pjest e
veanta.
40
Diagrami tort veanrisht sht i
prshtatshm pr prezantimin e
distribucionit relativ dhe n prqindje
t frekuencave. Rrethi sht i ndar n
mnyr proporcionale me frekuencat
relative dhe pjest e rrethit e
prgjigjen grupeve t ndryshme.
SHEMBULL 5: Prgjigjet e 200
lojtarve n lidhje me llojin e patikave
q preferojn jan si n tabeln
vijuese:
2-20
21
41
Shembull 8- vazhdim
Lloji i
patikave
Nr. i
lojtarve
Struktura
%
Shkallt e rrethit
Nike 92 46% 46x3,6=165,6
o
Adidas 49 24,5% 24,5 x 3,6=88,2
o
Reebok 37 18,5% 18,5 x 3,6=66,6
o
Ascis 13 6,5% 6,5 x 3,6=23,4
o
T tjera 9 4,5% 4,5 x3,6=16,2
o
Gjithsej 200 100 360
o
Bazuar n t dhnat n vijim , prezantoni ato prmes
diagramit tort.
42
Diagrami tort pr preferencat e lojtarve
Adidas
24%
Reebok
18%
Asics
6%
Nike
46%
T tjera
4%
Nike
Adidas
Reebok
Asics
T tjera
2-22
22
43
Derisa diagrami tort ndoshta sht grafiku
statistikor m i prhapur n botn e biznesit
dhe t mas mediave, ai rrall shfrytzohet
pr publikime shkencore dhe teknike.
Esht nj prej grafikve m t kritikuar, dhe
shum statisticient rekomandojn q t
eliminohet krejt nga prdorimi , duke theksuar
veanrisht se sht vshtir t krahasohen
pjes t ndryshme t nj grafiku t dhn, ose
t krahasohen t dhnat nga diagrame t
ndryshme strukturale.
44
Forma t tjera t paraqitjes grafike
Kartogrami- i cili mund t paraqitet
si kartodiagram dhe si hart.
Ideogrami /Piktogramet
paraqiten prmes simboleve dhe
figurave natyrale
Shtrirja territoriale e dukuris m s
miri mund t pasqyrohet prmes
kartodiagramit.
23
45
Paraqitja grafike prmes hartave
46
Disa rekomandime pr ndrtimin e grafikve
do grafik duhet t prmbaj n vetvete t
gjith treguesit e nevojshm pr interpretimin e
sakt t tij, pavarsisht nga teksti, pra:
-titullin e qart t objektit q paraqitet;
-periudhs s cils i referohen t dhnat;
-hapsirn territoriale;
-burimin si dhe
-shkallt e matjeve q jan zbatuar.
Numrat dhe fjalt q prmban grafiku,duhet t
lexohen pa e rrotulluar fletn.
24
47
Disa rekomandime pr ndrtimin e grafikve
- vazhdim
Duhet zgjedhur drejt metoda e
paraqitjes,n mnyr q ajo t jet m e
prshtatshmja pr nj tip tabele t
caktuar, kur mund t prdoren
korrektsisht disa metoda, prparsi
duhet dhn metods m t thjesht;
N boshtet duhet treguar saktsisht
gjithmon prmbajtja e variablave dhe
njsia e matjes;
Prerjet e shkallve duhet treguar
nprmjet ndrprerjes s boshteve, etj.
48
Konceptet kye
Diagramet
Diagramet vijore
Diagrami polar
Diagramet
siprfaqsore
Shtyllat e thjeshta,
t shumfishta
Shtyllat simetrike
Piramida e popullsis
Katrori
Rrethi
Diagrami struktural
Kartodiagramet
Ideogramet
1
1
1-1
Analiza e t dhnave statistikore
Madhsit mesatare
Qllimet
N fund t ors s msimit , ju duhet t jeni n gjendje q t :
Llogaritni mesataren aritmetike t thjesht dhe t
ponderuar, dhe mesataren gjeometrike.
Shpjegoni karakteristikat, prdorimin , prparsit
dhe t metat e do njrs mesatare.
Kuptoni madhsit mesatare t pozicionit (moda
dhe mediana) dhe ti llogaritni ato.
Prcaktoni pozitn e mesatares aritmetike,
medians dhe mods te distribucionet simetrike dhe
asimetrike.
2
Analiza statistikore
Analiza statistikore paraqet fazn e tret t
studimit statistikor.
Varsisht nga qllimi dhe objekti i studimit, gjat
analizs statistikore bhet prpunimi i t dhnave
dhe formohen tregues t ndryshm statistikor
prmes t cilve nxirrren konkluzione cilsore pr
fenomenet e hulumtuara.
Analiza statistikore ka rndsi t veant se prmes
saj mund t bjm krahasimin e t dhnave dhe
rezultateve krkimore pr dy e m shum dukuri,
n koh dhe hapsir.
2
3
Disa nga llojet e analizave statistikore
Llojet e analizave
Statistikore
Analiza
statike
Analiza
dinamike
Analiza
reprezentative
Analiza regresive
statistikore
4
Disa nga treguesit e analizs statike
Treguesit e
analizs statike
Madhsit
mesatare
Treguesit e
variaconit
Treguesit e forms
s shprndarjes
Mesataret
algjebrike
Mesataret e
pozicionit
Mesatarja aritmetike
Mesatarja harmonike
Mesatarja gjeometrike
Moda
Mediana
Treguesit absolut Treguesit relativ
Gjersia e intervalit
Devijimi mesatar
absolut
Varianca
Devijimi standard
Koeficienti I
variacionit
Devijimi
I standardizuar
Treguesit e
Asimetrise
Treguesit e
Kurtozisit
Koeficienti i
Asimteris
Koeficienti
i Kurtozisit
3
5
Madhsit mesatare
Madhsit mesatare, gjegjsisht vlerat mesatare ,
jan vlera reprezentative t cilat zvendsojn t
gjitha vlerat e veoris s dukuris s dhn.
Vlerat mesatare llogariten vetm nga serit
numerike t njsive statistikore.
Sa m homogjene q t jen t dhnat statistikore
m reprezentative do t jet vlera mesatare dhe
devijimet nga ajo do t jen m t vogla.
Mesataret shprehin nivelin tipik t ndryshimeve t
modaliteteve t grupeve homogjene me tipare
sasiore.
6
Llojet e madhsive mesatare
Madhsit
mesatare
Mesatare
Algjebrike
Mesatare t
pozicionit
Mesatarja
aritmetike
Mesatarja
harmonike
Mesatarja
gjeometrike
Moda Mediana
E thjeshte
E ponderuar
E thjeshte
E ponderur
E thjeshte
E ponderuar
E thjeshte
E ponderur
4
7
Mesataret algjebrike / Mesatarja aritmetike
Mesatarja aritmetike sht madhsia
mesatare e prdorur m s shumti dhe
prezanton nivelin tipik t zhvillimit t dukuris.
Ajo mund t jet:
- mesatare aritmetike e populimit dhe
- mesatare aritmetike e mostrs
8
Mesataja aritmetike e thjesht
Mesatarja e populacionit
1
. " "
n
i
i
Shuma e te gjitha vlerave ne populacion
Mesatarjae populacionit
Numri i te gjitha vlerave ne populacion
X
X
osemetjeshte
N N
ku
paraqet shenjen per mesatarene populacionit Shkronje grekeqelexohet mi
N numri i njesiv

=
=
E
= =
" " .
ene populacion
X prezanton cdo vlere te vecante
sigma shkronje greke qe tregon operacionin e mbledhjes
X eshte shuma e te gjitha vlerave te X
E
E
5
9
Mesataja aritmetike e thjesht
Mesatarja e mostrs
Ajo llogaritet pr serit e thjeshta statistikore kur numri i
dendurive sht i njejt ose sht i barabart me 1 me
formuln vijuese:
1
n
i
i
X
X
X ose me thjeshte X
N N
=
E
= =
3-2
shuma e t gjitha vleravenemoster
Mesatarja aritmetike e mostrs =
numri i tegjitha vlerave nemoster
10
Mesatarja (Mesatarja aritmetike)
Mesatarja sht mesatare aritmetike e t
dhnave numerike
Mesatarja e populimit
Mesatarja e mostrs
n = Madhsia e mostrs
N = Madhsia e populimit
n
x x x
n
x
x
n
n
i
i
+ + +
= =

=

2 1 1
N
x x x
N
x
N
N
i
i
+ + +
= =

=

2 1 1
6
11
Mesatarja aritmetike - e thjesht
(iks bar)-prezanton simbolin pr
mesataren aritmetike t mostrs
n- sht numri total i vrojtimeve-
elementeve
X - prezanton vlerat individuale.
E - prezanton shumn e prgjithshme t
vlerave.
1 2 3 1
...
n
i
n i
X
X X X X
X
n n
=
+ + + +
= =

X
Matsi m i shpesht i tendencs qendrore
Mesatarja = Shuma e vlerave e ndar pr numrin e
vlerave
Ndikohet nga vlerat ekstreme
0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10
Mesatarja = 3
0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10
Mesatarja = 4
3
5
15
5
5 4 3 2 1
= =
+ + + +
4
5
20
5
10 4 3 2 1
= =
+ + + +
7
13
Shembull 1
Nga vlerat vijuese: 3, 8, and 4 llogaritni:
a) mesataren aritmetike t thjesht dhe
b) vrtetoni vetin se:
1
( ) 0
=
=
n
i
i
X X
3-3
14
Shembull 1, vazhdim
a)
b)
1 2 3
...
n
X X X X
X
n
+ + + +
=
( ) ( ) ( )
1
( ) 3 5 8 5 4 5 2 3 1 0
n
i
i
X X
=
= + + = + =
3 8 4 15
5
3 3
X
+ +
= = =
8
15
Mesatarja aritmetike e ponderur/ pr t
dhnat e grupuara
Mesatarja aritmetike e ponderuar sht rast i
veant i mesatares aritmetike dhe llogaritet n
rastet kur ka disa vrojtime n t njejtn modalitet,
gjegjsisht kur t dhnat grupohen n distribucionin
e frekuencave.
Mesatarja aritmetike e ponderuar llogaritet n rastet
ku prve vlerave t X jan edhe t dhnat pr
dendurit, gjegjsisht kur frekuencat nuk jan t
barabarta , ashtu q njri modalitet peshon me
shum e tjetri m pak.
Mesatarja aritmetike e ponderuar quhet edhe
mesatare aritmetike e peshuar
16
Mesatarja aritmetike e ponderur/pr t dhnat e grupuara
Formula pr llogaritjen e mesatares aritmetike t ponderuar sht:
Simbolet:
1
1
n
i i
i
n
i
i
f X
X
f
=
=
=

(iks bar)-prezanton simbolin pr mesataren

aritmetike t mostrs
f- frekuencat n do klas/pr cdo modalitet
fx - sht prodhimi i frekuencave f me vlerat e x
X - prezanton vlerat individuale t do modaliteti
Efx - prezanton shumn e prgjithshme t ktyre
produkteve.
X
9
17
Mesatarja aritmetike e ponderuar
Llogaritet me formuln:
1 1 1 2 2 3 3
1 2 3
1
....
,
....
n
i i
i n n
n
n
i
i
f X
f x f x f x f x
X ose
f f f f
f
fx
X
f
=
=
+ + + +
= =
+ + +
E
=
E
18
Shembull 2.
Nj spital punson 200 infermiere. Prej tyre
50 jan ndihmse t motrave, 50 t tjera
jan n pun praktike dhe 100 t tjera jan
motra t prhershme. T parat marrin 8 n
dit, t dytat 10 kurse t tretat 14 n
dit.
a) Sa sht paga mesatare ditore?
b) Vrtetoni vetin se:
1
( ) 0
n
i
i
f X X
=
=
10
19
Shembull 2- vazhdim
Tab.nr.1. Pagat e infermiereve
Pagat ($)
(X)
Nr. i
infermiereve
(f)
(X)x(f)
(X-11,5)
8 50 400 -3.5 -175
10 50 500 -1.5 -75
14 100 1400 2.5 250
200 2300 0
( )
X X
( )
f X X
1
1
2300
11, 5$
200
n
i i
i
n
i
i
X f
X
f
=
=
= = =
20
Shembull 2- vazhdim
1
1
2300
11, 5$
200
n
i i
i
n
i
i
X f
X
f
=
=
= = =
11, 5$ X =
11
21
Mesatarja aritmetike te serit me intervale
Shembull 3
Distribucioni i mposhtm prezanton numrin e
ditve t munguara pr shkak t smundjes s
puntorve t nj firme.
Brenda vitit, mesatarisht sa dit kan munguar
puntort e ksaj firme?
Tab.nr.2. Ditt e munguara nga puna
Numri i ditve t
munguara
0-3 3-6 6-9 9-12 12-15
Nr. i t punsuarve
5 12 23 8 2 50
22
Shembull 3-vazhdim
Tab.nr.2-vazhdim
Numri i ditve t
munguara
(Grupet)
Nr. i t
punsuarve
(f)
Mesi i intervalit
(X)
(X)
.
(f)
0-3 5 1,5
7.5
3-6 12 4,5
54
6-9 23 7,5
172,5
9-12 8 10,5
84
12-15 2 13,5
27
50
345
12
23
Shembull 3-vazhdim
1
1
345
6, 9 7
50
7
n
i i
i
n
i
i
X f
X
f
X
=
=
= = = ~
=
24
Disa veti t mesatares aritmetike
Mesatarja aritmetike sht vler mesatare m e
madhe se vlera minimale dhe m e vogl se vlera
maksimale e t dhnave, gjegjsisht:
do grumbull i t dhnave numerike ka mesatare.
T gjitha vlerat prfshihen n llogaritjen e
mesatares aritmetike.
Nj grumbull i t dhnave ka vetm nj mesatare.
max min
X X X > >
13
25
Nse t gjitha vlerat e X-it jan t barabarta ,
gjegjsisht x
1
= x
2
= x
3
= x
4
.= x
n
ather
mesatarja aritmetike st e barabart me vlern
e X-it.
Nse f
1
= f
2
= f
3
= f
4
.= f
n
, ather mesatarja
aritmetike e ponderuar sht e barabart me
mesataren aritmetike t thjesht.
Zakonisht mesatarja aritmetike sht e ndikuar
nga vlera maksimale dhe minimale.
26
Mesatarja aritmetike sht e vetmja mesatare n
t ciln shuma e devijimeve nga do vler sht
gjithmon e barabart me zero:
Te serit thjeshta:
Te serit e ponderuara :
1
( ) 0
n
i
i
X X
=
=
1
( ) 0
n
i
i
f X X
=
=
14
27
Shuma e devijimeve t ngritura n katror t gjitha
vlerave nga vlera mesatare e tyre sht minimale
, gjegjsisht m e vogl se shuma e devijimeve t
ngritura n katror t vlerave individuale nga
cilado vler tjetr e marr.
Te serit thjeshta:
Te serit e ponderuara :
2
1
( ) min
n
i
i
f X X
=
=
2
1
( ) min
n
i
i
X X
=
=
28
Mesatarja gjeometrike prdoret pr gjetjen e
mesatares s prqindjeve, normave,
indekseve ose normn e rritjes.
Ka aplikim t gjer n biznes dhe ekonomi
sepse ata jan t interesuar n gjetjen
ndryshimit t shitjeve n prqindje, n paga,
t kategorive t ndryshme ekonomike si
Bruto Produkti Kombtar, etj.
15
Mesatarja gjeometrike mund t jet:
- e thjesht (pr t dhnat e pagrupuara)
- e ponderuar (pr t dhnat e grupuara)
29
30
Mesatarja e thjesht gjeometrike
Mesatarja gjeometrike (G) e nj grumbulli n t dhnave
sht rrnja n e prodhimit t n numrave.
Formula pr mesataren e thjesht gjeometrike sht:
Mesatarja gjeometrike prdoret pr gjetjen e prqindjeve

mesatare, indekseve mesatare dhe numrave t tjer relativ.
3-4
1 2 3
1
( )( )( )...( ),
i
n
n
n
n
i
G X X X X ose
G
x
=
=
=
[
16
31
Shembull 6. Gjeni mesataren gjeometrike pr
numrat: 2, 4, 6, 5
( )
=
1 2 3
)( )( )....(
n
n
G X X X X
= =
4 4
2 4 6 5 240 G x x x
=
4
240 / log G
= = =
1 1
log log240 2,38 0,54
4 4
G x
=
=
log 0,54/ log
3,89
G anti
G
32
Mesatarja gjeometrike e ponderuar
Llogaritet sipas formuls:
( )
3 1 2
1 2 3
)( )( )....( / log
n
f f f f f
n
G X X X X
=
( )
= + + + +
1 1 2 2 3 3
1
log log log log .... log
n n
G f x f x f x f x
f
17
1 2 3
( )
n
n
G x x x x =
|
|
.
|
\
|
=

=
n
i
i
x Log
N
AntiLog G
1
1
1
1
n
i i
i
G AntiLog f Log x
f
=
| |
=
|
E
\ .
( )
=
3 1 2
)( )( )....(
n
f f f f f
G X X X X
Te dhenat e pagrupuara
Te dhenat e grupuara
33
34
Mesatarja gjeometrike e ponderuar
Shembull 7. Pr t dhnat n vijim llogaritni mesataren
gjeometrike:
x
2 4 5 3
f
5 2 6 4 17
( )
=
3 1 2
)( )( )....(
n
f f f f f
G X X X X
( )
=
5 2 6 4
17
2 )(4 )(5 )(3 / log G
( )
= + + +
1
log 5log2 2log4 6log5 4log3
17
G
18
35
Shembull 7-vazhdim
( ) = + + +
1
log 5log2 2log4 6log5 4log3
17
G
( ) = + + +
1
log 5 0,30 2 0,60 6 0,699 4 0,48
17
G x x x x
( ) = + + +
1
log 1,5 1,2 4,194 1.92
17
G
( )
=
1
log 8,814
17
G
= =
8,814
log 0,5185/ log
17
G anti
= ~ 3,2996 3,3 G
= 3,3 G
36
Mesatarja geometrike Norma mesatare e
zhvillimit
Shembull 8. Firma Dardania gjat periudhs 2001-2005 ka
realizuar prodhimtari si n tabeln vijuese (prodhimi i shprehur n
tonelata)
Vitet Prodhimi/ton
2001 500
2002 700
2003 600
2004 500
2005 800
Sa sht norma mesatare e shtimit pr nj vit?
19
37
Shembull 8-vazhdim
S pari gjem koeficientt zingjir k
1,
k
2.
= =
1
700
1,4
500
k
= =
2
600
0,85......
700
k
Vitet Prodhimi/ton Koeficientt
zingjir (k)
2001 500 -
2002 700 1,4
2003 600 0,85
2004 500 0,833
2005 800 1,6
( )
=
1 2 3
)( )( )....(
n
n
G k k k k
( )
=
4
1, 4)(0,85)(0,8333)(1,6 G
38
Shembull 8-vazhdim
=
4
1,6 / log G
=
1
log log1,6
4
G
= =
0,20412
log 0,05103
4
G
= log 0,05103/ log G anti
= = 1,125 100 112,5 G x
= = 112,5 100 12,5% Nmzh
=12,5% Nmzh
( )
=
4
1, 4)(0,85)(0,8333)(1,6 G
20
39
Shembull 8-vazhdim
Normn mesatare t shtimit mund ta gjejm edhe prmes formuls
vijuese:
=
=
=
1
1
5 1
4
800
500
1,6 / log
n
n
N
Nzh
N
Nzh
Nzh
=
= =
= =
= =
=
4
1,6 / log
0,20412
0,05103/ log
4
1,125 100 112,5
112,5 100 12,5
12,5
Nzh
logNzh anti
Nzh x
Nzh
Nzh
40
Mesataret e pozicionit
Mesataret e pozicionit pr dallim nga
mesataret algjebrike gjinden n baz t
pozits q e marrin n serin statistikore.
Te kto mesatare nuk kan ndikim vlerat
ekstreme, gjegjsisht vlerat minimale dhe
maksimale.
N mesatare t pozicionit bjn pjes:
- Mediana
- Moda
21
41
Madhsi t tjera t pozicionit
Kuartilet - i ndajn t dhnat e seris n
katr pjes t barabarta
Decilet- i ndajn t dhnat n 10 pjes t
barabarta
Percentilet- i ndajn t dhnat n 100
pjes t barabarta
42
Mediana/Mesorja
Mediana: Vlera e mesit e vlerave t caktuara
pasi ato t jen renditura prej vlers m t
ult deri te vlera m e lart ose prej vlers
m t lart deri te vlera m e ult.
Numri i vlerave sht i njejt mbi dhe nn
vlern e medians
Shnim: Nse vler e mesit paraqiten dy
vlera , ather mediana sht mesatare
aritmetike e thjesht e atyre dy vlerave.
3-2
22
Chap 3-43
Mediana
N nj varg t numrave t renditur sipas
madhesis, mediana sht numri i mesit (50%
mbi dhe 50% nn)
Nuk ndikohet nga vlerat ekstreme
0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10
Mediana = 3
0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10
Mediana = 3
Gjetja e medians
Pozita e medianes:
Nse numrii t dhnave shte tek, mediana sht numri i mesit
Nse numri i te dhnave esht qift, mediana sht mesatare e dy
numrave t mesit.
Keni kujdes : nuk sht vlera e medians , por
vetm pozita e medians (vendi ku gjindet mediana) n
t dhnat e rregulluara.
1
2
n
Pozitaemedianes pozitanetedhenat erregulluara
+
=
2
1 n +
44
23
45
Mediana
Shembull 1.
Llogaritni mediann pr kto t dhna:
Mosha e pes studentve sht: 21, 25, 19, 20, dhe 22 vjet.
Rregullimi i t dhnave sipas madhsis sht:
19, 20, 21, 22, 25.
Pra, mediana sht 21.
Shembull 2.
Pesha e katr studentve (n kg) sht : 76, 73, 80, dhe
75.
Regullimi i t dhnave sipas madhsis sht:
73, 75, 76, 80. Pra mediana sht 75,5.
75 76
75, 5
2
Me
+
= =
46
Mediana pr t dhnat e grupuara
Mediana pr t dhnat e grupuara n distribucionin e
frekuencave llogaritet si vijon:
S pari, gjejm frekuencat kumulative;
S dyti, gjejm rangun e medians :
Shembull 3. Pr t dhnat n vijim gjeni mediann :
2
me
F
R =

Mosha 18 20 25 40 50 60
Nr. i puntorve (f) 10 15 20 30 15 5 95
24
47
Mediana pr t dhnat e grupuara
Mosha Nr. i
puntor
ve (f)
Frekuencat
kumulative
18 10 10
20 15 25
25 20 45
40 (Me) 30 75 ( R
me
47,5)
50 15 90
60 5 95
95
95
47, 5
2 2
me
F
R = = =
40 Me =
48
Mediana pr t dhnat e grupuara / serit me
intervale
Mediana per serit e ponderuara llogaritet me formuln:
Simbolet e formuls prezantojn :
Me simboli pr mediann
X
1
limiti i fillimit t intervalit medial
X
2
limiti i fundit t intervalit medial
w
1
frekuenca kumulative mbi intervalin medial
w
2
- frekunca kumulative e intervalit medial
2 1
1 1
2 1
.
2
X X f
Me X w
w w
| | E
| |
= +
| |
\ .
\ .
25
49
Mediana pr t dhnat e grupuara / serit
me intervale
Mediana te serit me intervale mund t llogaritet
edhe prmes ksaj formule:
1
1
/ 2
me
f w
Me X d
f
E
= +
Simbolet e formuls prezantojn :
Me simboli pr mediann
X
1
limiti i fillimit t intervalit medial
w
1
frekuenca kumulative mbi intervalin medial
f
me
- frekunca absolute e intervalit medial
d - gjersia e intervalit medial
50
Mediana pr t dhnat e grupuara / serit me
intervale
Shembull 4 Pr t dhnat n vijim gjeni mediann (Me)
Grupet Frekuencat Frekuencat
kumulative
0-5 2 2
5-10 7 9 (W
1)
(X
1
)10-15
(x
2
)
12 R
me
=15 21 (W
2
)
15-20 6 27
20-25 3 30
30
30
15
2 2
me
f
R
E
= = =
( )
15 10 5
10 . 15 9 10 6 10 2, 5 12, 5
21 9 12
Me x
| |
= + = + = + =
|
\ .
2 1
1 1
2 1
.
2
X X f
Me X w
w w
| | E | |
= +
| |
\ .
\ .
12, 5 Me =
26
51
Mediana te serit me intervale
1
1
/ 2
15 9
10 5 12, 5
12
me
f w
Me X d
f
Me
E
= +
= + =
52
Vetit e medians/mesors
Ekziston vetm nj median pr nj grumbull t t
dhnave .
Nuk ndikohet nga vlerat maksimale dhe minimale dhe
pr kt sht e prshtatshme dhe e besueshme pr t
treguar tendecn qendrore kur kemi ksi lloj raste.
{3, 4, 5, 6, 7} Mediana = 5
{3, 4, 5, 6, 700} Mediana = 5
Mund t llogaritet edhe n rastet kur kemi intervale t
hapura me kusht q mediana t mos qlloj n at
interval.
3-12
27
Chap 3-53
Moda
Moda sht vlera e vrojtimeve q shfaqet m s shpeshti, gjegjsisht
vlera e karakteristiks q e ka frekuencn m t madhe.
Te serit e thjeshta nuk ka mod.
Shembull 2. : Sa sht moda pr seciln seri t numrave t dhn:
a) 5 20 125 150 450 (nuk ka mod)
b) 5 20 20 150 450 (20)
c) 5 5 80 80 180 (5 dhe 80)-bimodale
Serit me m shum se dy moda quhen seri multimodale
0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14
Moda = 9
0 1 2 3 4 5 6
Ska Mod
54
Moda pr t dhnat e grupuara.
Shembull 6. Nga t dhnat e tabels gjeni sa sht
moda
Mosha
X
Nr. i
puntorve
(f)
18 10
20 15
25 20
40 M
0
30 (f max)
50 15
60 5
95
40
o
M =
28
55
Moda pr t dhnat e grupuara/ Serit me intervale
Simbolet e formuls prezantojn:
M
o
- simboli pr modn
X
1
limiti i fillimit t intervalit modal
f
2
frekuenca e intervalit modal
f
1
frekuenca absolute mbi intervalin modal
f
3
frekuenca absolute nn intervalin modal
d- gjersia e intervalit
2 1
1
2 1 2 3
( ) ( )
o
f f
M X d
f f f f
= +
+
56
Moda pr t dhnat e grupuara/
Serit me intervale
Shembull 7 . Nga t dhnat e tabels gjeni sa sht
moda.
Grupet Frekuencat
0 - 5 2
5 - 10 f
1
7
10 - 15 f
2
12
15 - 20 f
3
6
20 - 25 3
30
2 1
1
2 1 2 3
( ) ( )
o
f f
M X d
f f f f
= +
+
12 7 5
10 5 10 5
(12 7) (12 6) 5 6
o
M

= + = +
+ +
25
10 10 2, 27 12, 27
11
o
M = + = + =
29
57
Karakteristikat e mods
Prdorim m i vogl
E vetmja metod pr matjen e
tendecs qendrore t t dhnave
kualitative nominale.
Mund t ket distribucione me m
shum moda
Mund t ket distribucione pa mod.
58
Zgjedhja e mesatares nga t dhnat n
N distribucionin normal, gjegjsisht simetrik t frekuencave ku
t dy pjest e poligonit t frekuencave jan plotsisht t njejta , t tri
mesataret :aritmetike, moda dhe mediana jan t barabarta.
Te distribucionet jo simetrike raportet n mes t ktyre tri
mesatareve ndryshojn.
N distribucionin asimetrik pozitiv n t djatht mesatarja
aritmetike sht m e madhe n krahasim me mediann dhe
modn, sepse mesatarja aritmetike sht e ndikuar m shum se
moda dhe mediana nga disa vlera shum t larta.
N distribucionin asimetrik negativ n t majt, mesatarja
aritmetike sht m e vogl se mesataret tjera , gjegjsisht mediana
dhe moda sepse ajo sht e ndikuar m shum nga disa vlera
shum t vogla.
Nse distribucioni sht shum asimetrik ather mesatarja
aritmetike nuk sht prfaqsuese e mir e distribucionit.
30
59
Distribucioni simetrik/normal
Asimetri zero
Moda = Mediana = Mes.aritmetike
Moda
Mediana
Mes.aritmetike
60
Distribucioni me asimetri n t djatht
Asimetri pozitive
Mes.aritmetike dhe Mediana jan n ann e djatht t
Mods.
Moda<Mediana<Mes.aritmetike
Moda
Mediana
Mes.aritmetike
31
61
Distribucioni me asimetri n t majt
Asimetri negative
Mes.aritmetike dhe Mediana jan n ann e majt t
Mods.
Mes.aritmetike<Mediana<Moda
Moda
Mediana
Mes.aritmetike
62
Shembull:
Rezultatet e testit nga provimi i statistikes. Gjeni mesataren aritmetike,
modn , mediann dhe paraqitni grafikisht t dhenat permes poligonit t
frekuecave, cfar shprndarje ka seria.
Vrojtimi Frekuenca
65 1
70 2
75 3
80 4
85 3
90 2
95 1
32
Llogaritja e mesatares aritmetike, modes dhe medianes
X F X*F Fkumulat
ive (nen)
65 1
65
1
70 2
140
3
75 3
225
6
80 4
320
10
85 3
255
13
90 2
180
15
95 1
95
16
16
1280
63
1
1
1280
80 80
16
80
80
n
i i
i
n
i
i
X f
X X
f
Me
Mo
Mo Me X shperndarja simetrike
=
=
= = = =
=
=
= =
Shperndarja eshte plotesisht simetrike
64
0
0.5
1
1.5
2
2.5
3
3.5
4
4.5
60 65 70 75 80 85 90 95 100
F
r
e
k
u
e
n
c
a
t
Te dhenat X
Mo =Me =X
33
65
Shembull
Mes.art.: ($3,000,000/5)
= $600,000
Mediana: vlera e mesit e t
dhnave t rregulluara = $300,000
Moda: Vlera m e shpesht
= $100,000
mimet e shtpive:
$2,000,000
500,000
300,000
100,000
100,000
Shuma 3,000,000
66
Madhsi t tjera t pozicionit t dhnave
Madhsi t tjera
t pozicionit
Percentilet Kuartilet
Kuartili i 1
r
= e t dhnave
Kuartili i 2
t
= e t dhnave
= mediann
Kuartili i 3
t
= e t dhnave
E ndajn serin n 100
pjes t barabarta
34
67
Kuartilet
Kuartilet i ndajn t dhnat n katr grupe
25% 25% 25% 25%
T dhnat : 11 12 13 16 16 17 18 21 22
Shembull: Gjeni kuartilin e par
(n = 9)
Q1 = (n+1)/4 = (9+1)/4=2,5 (9+1)/4 = 2.5 pozita
Kshtu q shfrtzon vlerat n mes t 11 dhe 13 (12+13)/2=12.5
ashtu q Q1 = 12.5
Q1 Q2
Q3
68
Kuartili i par dhe i tret pr t dhnat e grupuara
Shembull 8. Nga t dhnat e tabels gjeni sa sht
Kuartili i par dhe Kuartili i tret.
1
1
1 1
/ 4
q
f w
Q X d
f
E
= +
1
30
7, 5
4 4
q
f
R
E
= = =
Grupet Frekue
ncat
Frekuenc
at
kumulativ
e
0-5 2 2
5-10 7 9
10-15 12 21
15-20 6 27
20-25 3 30
30
1
7, 5 2 5, 5 27, 5
5 5 5 5 5 5 3, 9 8, 93
7 7 7
Q

= + = + = + = + =
1
8,93 Q =
35
69
Quartili i tret
3
1
3 1
3 / 4
q
f w
Q X d
f
E
= +
3
3 3 30
22, 5
4 4
q
f
R
E
= = =
3
22, 5 21
15 5
6
Q

= +
3
1, 5 7, 5
15 5 15 15 1, 25 16, 25
6 6
Q = + = + = + =
70
Konceptet kye
Mesataret algjebrike
Norma mesatare e
zhvillimit
Mesataret e pozicionit
Moda
Mediana
Kuartilet
Decilet
Percentilet
Distribucioni simetrik
Asimetri negative
Asimetri pozitive
1
Dini rndsin e treguesve t dispersionit dhe pse prdoren ata.
Llogaritni dhe interpretoni treguesit absolut t variacionit, gjegjsisht
gjersin e variacionit, devijimin mesatar apsolut, variancn dhe
devijimin standard pr serit e thjeshta dhe serit e ponderuara.
Spjegoni karaktristikat, prdorimin, prparsit dhe t metat pr do
tregues apsolut t variacionit
T dini t interpretoni devijimin standard dhe t kuptoni Rregulln
Empirike/normale
Llogaritni dhe t kuptoni koeficientin e variacionit dhe interkuartilit.
Tr eguesi t e
di sper si oni t / shpr ndar j es/ v ar i aci oni t
Ql l i met :
N f und t or s s msi mi t , j u duhet t j eni n gj endj e q t :
2
Termat e treguesve te variacionit
Variacion
Dispersion
Shmangie
Devijim
Shprndarje
Ndryshueshmri
Luhatshmri
3
Pse duhet t studiohet dispersioni?
Vlerat mesatare prezantojn populacionin statistikor
n trsi. Dy apo m shum populacione mund t ken
madhsi t njjt mesatare, mirpo dallohen sipas
shprndarjes rreth qendrs s shprndarjes. P.sh.
I: 100; 100; 100; 100; 100. 500, 100
: 100; 108; 107; 105; 80. 500, 100
: 2; 5; 4; 486; 3. 500, 100
X X
II X X
III X X
= =
= =
= =
4
Pse duhet t studiohet dispersioni/shmangia?
N serin e par , do e dhn sht e prfaqsuar n
mnyr perfekte me mesataren aritmetike. Ktu nuk kemi
dispersion/shprndarje.
N serin e dyt , vetm nj e dhn sht e prfaqsuar
prmes mesatares s vet n mnyr perfekte, kurse t
dhnat e tjera devijojn nga mesatarja aritmetike.
N serin e tret t dhnat individuale devijojn shum nga
mesatarja aritmetike dhe vlera mesatare n kt rast nuk
prezanton mir dukurin.
5
Pse duhet t studiohet dispersioni?
1) Pr t vrtetuar rndsin prezantimit t trsis
statistikore prmes nj vlere mesatare. Kur dispersioni
sht i vogl, vlera mesatare prezanton n mnyr t
besueshme do vler. Kur dispersioni sht i madh vlera
mesatare nuk sht e besueshme dhe e dobishme.
2) Pr t krahasuar dy apo m shum seri statistikore n
kuptimin e shprndarjes s t dhnave.
3) T lehtsoj shfrytzimin e treguesve t tjer statistikor.
6
Treguesit e dispersionit/variacionit
Tr eguesi t e di sper si oni t
shpr ndar j es
Rel at i v
Absol ut
1. Gj er si a e var i aci oni t ,
2. Devi j i mi mesat ar apsol ut
3. Devi j i mi st andar d
4. Var i anca
1. Koef i ci ent i i var i aci oni t ,
2. Koef i ci ent i i i nt er k uar t i l i t ,
et j
7
Treguesit absolut t variacionit pr
serit e thjeshta
Gjersia e variacionit: gjv = X
max
-X
min
Devijimi mesatar absolut:
Varianca:
Devijimi standard:
Treguesit absolut shprehen n njsi t njejta t matjes si
dukuria
X X
shma
n

=
2
2
( ) X X
n

=
2
( ) X X
n

=
8
Treguesit absolut/
Gjersia e variacionit
Pr serit e thjeshta gjersia e
variacionit sht ndryshimi n mes t
vlers m t lart dhe vlers m t ult t
t dhnave t hulumtuara.
Gjeraia e variacionit
Gjv = X
max
-X
min
9
Shembull 1:
Rrogat n or (t shprehura n ) pr t
punsuarit n kompanin A dhe B jan si
vijon:
A: 2, 10, 6, 8, 9
B: 5, 9, 7, 6, 8
A: Gjv = X
max
-X
min
= 10 - 2= 8
B: Gjv = X
max
-X
min
= 9 - 5= 4
Sa sht gjersia e variacionit
n t dy kompanit?
10
Prparsit :
1. sht i thjesht pr ta kuptuar.
2. sht i leht pr ta llogaritur.
3. Prdoret pr kontrollin e kualitetit statistikor t
proceseve, pr parashikimin e kohs, etj.
T metat:
1. Ndikohet shum nga vlerat ekstreme.
2. sht i bazuar n dy vrojtime ekstreme.
3. Nuk mund t llogaritet pr klast e hapura te serit me
intervale.
4. Prdoret shum rrall.
11
Devijimi mesatar absolut/shmangia
mesatare absolute:
Devijimi mesatar absolut sht Mesatare
aritmetike e vlerave absolute t devjimeve
nga mesatarja aritmetike.
X vlerat individuale;
- mesatajra aritmetike;
n- numri i elementeve t seris.
X X
shma
n

=
4-3
X
Shenjat pr vler
absolute
12
Devijimi mesatar absolut (shma)
Shembull 2 : Rrogat n or (t shprehura n )
pr t punsuarit n kompanin A dhe B jan
si vijon:
A: 2, 10, 6, 8, 9;
B: 5, 9, 7, 6, 8;
Sa sht devijimi mesatar absolut n t dy kompanit?
4-4
13
Shembull 2, vazhdim
Rrogat/A/ Rrogat/B/
X X-X X-X X X-X X-X
2 -5 5 5 -2 2
10 3 3 9 2 2
6 -1 1 7 0 0
8 1 1 6 -1 1
9 2 2 8 1 1
35 0 12 35 0 6
1
" "
35
7
5

12
2.4
2
n
i
i
Kompania A
X
X
n
X X
shma
n
=
= = =

= = =
1
" "
35
7
5

6
1.2
5
n
i
i
Kompania B
X
X
n
X X
shma
n
=
= = =

= = =
14
Devijimi mesatar absolut (shma)
Prparsit dhe t metat
Prparsit:
Merr n konsiderim t gjitha vlerat n llogaritje;
sht i leht pr tu kuptuar dhe lexuar sht vlera
mesatare e devijimeve t vlerave individuale nga
mesatarja e tyre aritmetike.
T metat:
Prdor vlerat absolute me t cilat sht vshtir t
punohet.
Pak prdoret n krahasim me treguesit e tjer t
variacionit e sidomos n krahasim me devijimin
standard.
15
Varianca dhe Devijimi standard
Varianca dhe devijimi standard, t dyja
bazohen n devijimet nga mesatarja
aritmetike.
Varianca- mesatarja aritmetike e
devijimeve nga mesatarja t ngritura n
katror
Devijimi standard sht rrnja katrore e
variancs
16
Varianca
Varianca pr t dhnat e thjeshta sht mesatarja
aritmetike e devijimeve nga mesatarja t ngritura
n katror.
2
2
1
2
( )
var lim
n
i
i
X X
N
simboli per iancen e popu it
X vlerat evrotimeveindividuale
X mesatarja aritmetikee mostres
N numri total i vrojtimeve
=

=
4-5
17
Devijimi standard
Devijimi standard sht rrnja katrore e
variancs, gjegjsisht:
2
2
( )
tan
( )
X X
n
devijimi s dard
X X shumae devijimeve nga X te ngritura ne katror
n numri i elementeve
4-7
18
Varianca dhe devijimi standard
/shembull vazhdim
Rrogat
X
Rrogat
X
2 -5 25 5 -2 4
10 3 9 9 2 4
6 -1 1 7 0 0
8 1 1 6 -1 1
35 0 40 35 0 10
2
2
( ) 40
8
5
X X
n

= = =
2
2
( ) 10
2
5
X X
n

= = =
2
( ) 40
8 2.8
5
X X
n

= = = =
2
( ) 10
2 1, 41
5
X X
n

= = = =
( ) X X
2
( ) X X
Varianca
Dev.standard
( ) X X
2
( ) X X
19
Varianca Prparsit dhe t metat
Prparsit
N llogaritje prfshihen t gjitha t dhnat
Shprehet n njsi t njjta si t dhnat por
t ngitura n katror.
E met
sht shum vshtir t interpretohet.
20
Devijimi standard
Mat shum mir variabilitetin e t
dhnave.
Ka lidhje t ngusht me mesataren
aritmetike.
sht shum i rndsishm pr
zhvillimin e teoris statistikore.
Gjindet leht prmes softverve!
21
t dhnat e grupuara
Llogariten pr serit e ponderuara dhe
shprehen n njsi t njetja t matjes
sikurse dukuria. Ata jan:
a) Gjersia e variacionit (Gjv):
b) Devijimi/shmangia/ mesatar absolut
(shma) ose d
c) Varianca
d) Devijimi standard
4-8
( )
( )
2
22
t dhnat e grupuara
Gjersia e variacionit: gjv = X
max
-X
min
Devijimi mesatar absolut:
Varianca:
Devijimi standard:
Treguesit absolut shprehen n njsi t njejta t matjes si
dukuria
f X X
shma
f

=
2
2
( ) f X X
f
2
( ) f X X
f
23
Shembull:
Pr t dhnat vijuese t llogariten treguesit
absolut t variacionit.
x 3 5 8 10 12
f 2 8 5 3 2 20
24
t dhnat e grupuara
x f
3 2 6 4 8 16 32
5 8 40 2 16 4 32
8 5 40 1 5 1 5
10 3 30 3 9 9 27
12 2 24 5 10 25 50
20 140 48 146
X X
f X X
4-9
X f
2
( ) X X
2
( ) f X X
25
Treguesit e variacionit /t dhnat e
grupuara
a) Gjersia e variacionit:
GJv=X
Max
- X
min
Gjv=12-3=9
b) Devijimi mesatar apsolut (shma)
4-10

48
2, 4
20
f X X
Shma
f

= = =
140
7
20
X = =
26
Treguesit absolut t variacionit /t
dhnat e grupuara
c) Varianca
d) Devijimi standard
4-11
2
2
1
( )
146
7, 3
20
n
i
i
f X X
f
=

= = =
2
( )
7, 3 2, 70
f X X
f

= = =
27
Interpretimi dhe prdorimi i devijimit
standard
Devijimi standard sht treguesi absolut i
variacionit q prdoret m s shumti.
Sa m i vogl q sht devijimi standard kjo
nnkupton q vlerat individuale t variabls jan
t vendosura, gjegjsisht jan t koncentruara
m afr mesatares aritmetike.
Sa m i madh q sht devijimi standard vlerat
individuale t variabls jan t vendosura m
larg gjegjsisht jan t shprndara m larg
mesatares aritmetike.
28
Interpretimi dhe prdorimi i devijimit
standard
Rregulla empirike/normale: Pr do distribucion
normal/simetrik/ n form kambane/,
Prafrsisht 68% e vrojtimeve gjendet n mes
mesatares aritmetike dhe
Prafrsisht 95% e vrojtimeve gjendet n mes t
mesatares aritmetike dhe
Prafrsisht 99.7% gjendet n mes t mesatares
aritmetike dhe
1
4-15
2
29
3 2 1 +1 +2
+ 3
Lakorja simetrike (n form kmbane) q tregon raportet n mes t dhe .
68. 26%
95. 44%
99. 74%
30
Rregulla empirike
Ose rregulla
68%; 95%; 99.7%
31

Lakorja simetrike (n form kmbane) q tregon raportet n mes t dhe .
3
2 1 +1 +2
+ 3
68. 26%
95. 44%
99. 74%
X X X X X
X
X
Lakorja simetrike (n form kmbane) q tregon raportet n mes t dhe . X
32
Shembull
Nj mostr q prezanton shumn e
shpenzimeve mujore pr ushqime nga nj
qytetar i moshuar q jeton vetm i ofrohet
shprndarjes normale n form kambane.
Mesatarja e mostrs sht 150$ kurse devijimi
standard sht 20$.
1. Rreth 68% e shpenzimeve mujore jan n mes
t cilave vlera?
2. Rreth 95% e shpenzimeve mujore jan n mes
t cilave vlera?
3. Gati t gjitha shpenzimet mujore jan n mes t
cilave vlera?
33
Zgjidhje
1. 130$ 170$
1 150$ 1(20$)
2. 110$ 190$
2 150$ 2(20$)
3. 90$ 210$
3 150$ 3(20$)
68%
95%
99,7%
Rreth jane ne mes te dhe
X
X
X
=
=
=
34
Treguesit relativ t
variacionit/Dispersioni relativ
Treguesit relativ t variacionit prdoren n
rastet kur dshirojm t bjm krahasimin
e shprndarjes s dy apo m shum
dukurive n rastet kur:
1. T dhnat jan n njsi t ndryshme t
matjes;
2. T dhnat jan n njsi t njejta por n
kuptim ato dallohen shum ( si t ardhurat
e menaxherve dhe t ardhurat e
puntorve t pakualifikuar)
4-12
35
Treguesit relativ t
variacionit/Dispersioni relativ
Tr eguesi t r el at i v
t var i aci oni t
Koef i ci ent i i
var i aci oni t
Var i abl a e
st andar i di zuar /
Devi j i mi i
nor mal i zuar
Koef i ci ent i i
i nt er k uar t i l i t
36
Koeficienti i variacionit
Koeficienti i variacionit sht raporti n mes
t devijimit standard dhe mesatares aritmetike i
shprehur n prqindje:
Autor i ktij treguesi sht Karl Pearson(1857-
1936)
4-13
100 KV
X
=
37
Shembull:
Produktiviteti mesatar pr nj puntor n ndrmarrjen
A sht 1000 cop, me devijim standard 80 cop.
Produktiviteti mesatar pr nj puntor n ndrmarrjen
B sht 600 cop,ndrsa devijimi standard 72 cop.
N ciln ndrmarrje kemi shprndarje m t madhe
t produktitvitetit t puns.
4-14
38
Shembull-vazhdim
: 1000 80
B: 600 72
A X cop cop
X cop cop
= =
= =
A
80
Kv 0, 08 100 8%
1000 X
= = = =
B
72
Kv 0,12 100 12%
600 X
= = = =
39
Shembull N nj shkoll 350 nxns kan
gjatsin mesatare 129 cm, me devijim
standard 5,9 cm. Ky grup i nxnsve ka
peshn mesatare 27 kg, me devijim standard
3,2 kg.
Ku sht variabiliteti m i madh , te gjatsia
apo te pesha e ktij grupi t nxnsve.
40
: 129 , 5, 9
: 27 , 3, 2
Gjatesia X cm cm
Pesha X kg kg
= =
= =
5, 9
( ) (100) 100 4, 5%
129
3, 2
( ) (100) 100 11, 8%
27
KV cm
X
KV kg
X
= = =
= = =
41
Shembull 3 N dy ndrmarrje prodhimi mujor gjat
nj tremujori ka qen si vijon:
Ku sht variacioni m i madh , te ndrmarrja A
apo ndrmarrja B
Prodhimi n tonelata sipas muajve
Muajt Ndrmarrja A Ndrmarrja B
I 6 60
II 7 70
III 8 80
21 210
42
21
1: 7 0, 812
3
210
2: 70 8,12
3
Ndermarrja X ton
Ndermarrja X ton
= = =
= = =
0, 812
100 11, 6%
7
8,12
100 11, 6%
70
Kv
Kv
= =
= =
Shembul l - vazhdi m
Variabla e standardizuar/normalizuar/Devijimi i
standardizuar/ z-scores
Devijimi i standardizuar prezanton masn e
devijimeve t ndonj t dhne t vecant nga
mesatrja aritmetike e shprehur n njsi t devijimit
standard. Llogaritet n kt mnyr:
Vlera Z ose t: Distanca n mes t vlers s selektuar, e
shnuar me X dhe mesatares s populacionit, e ndar me
devijimin standard t populacionit.
Distribucioni normal me mesatare 0 dhe devijim
standard 1 quhet distribucion standard normal .
43
X X X
Z ose t

= =
SHEMBULL
T ardhurat mujore t posa diplomuarve
n nj korporat t madhe kan
shprndarje normale me mesatare
aritmetike prej = $2000 dhe devijim
standard prej = $200. Sa sht vlera
e Z pr nj t ardhur prej x= $2200?
Pr nj t ardhur prej X=$1700?
2200 2000
1
200
X
Z

= = =
SHEMBULL 1 vazhdim
Pr X=$1700,
Vlera Z = 1 tregon se vlera 2200$
sht 1 mbi mesataren aritmetike prej
$2000, derisa Vlera Z=-1,5 tregon se
vlera prej $1700 sht 1.5 nn
mesataren aritmetike q sht $2000.
1700 2000
1, 5
200
X
Z

= = =
SHEMBULL 3.
o Prdorimi ditor i ujit pr person n
komunn X ka shprndarje normale me
mesatare 20 galon dhe me devijim
standard 5 galon.
a) Rreth 68% e shfrytzuesve t ujit n
komunn X gjendet n mes t cilave
vlera?
Pr kt, rreth 68% e shfrytzuesve ditor t
ujit do t jet ndrmjet 15 dhe 25 galon.
). 5 ( 1 20 1 =
20 , 5 X galon galon = =
SHEMBULL 3
b) Sa prqind e personave prdorin m pak se
20 galon uj brenda dits.
Vlera e Z: Z=0. Kshtu,
P(X<20)=P(Z<0)=0.5, gjegjsisht 50% e
personave prdorin m pak se 20 galon uj
brenda dits.
20 20
0
5
X
Z

= = =
SHEMBULL 3, vazhdim
c) Sa prqind prdorin n mes t 20 dhe 24
galon?
Vlera e Z e lidhur me X=20 sht Z=0
dhe me X=24, Z=0.8. Kshtu,
P(20<X<24)=P(0<Z<0.8)=28.81%
(Kt prqindje e gjejm n tabeln e shprndarjes
normale n fund t librit, fq. 360)
48
20 , 5 , 24 X galon galon X = = =
24 20
0, 8
5
X X
Z

= = =
- 5
0 . 4
0 . 3
0 . 2
0 . 1
. 0
x
f
(
x
r a l i t r b u i o n : = 0 ,
-4 -3 -2 -1 0 1 2 3 4
P(0<Z<.8)
=0.2881
SHEMBULL 3
0<X<0.8
Irwin/McGraw-Hill
The McGraw-Hill Companies, Inc., 1999
Bazat e Statistiks
Dr. Rahmije Mustafa -Topxhiu
SHEMBULL 3 vazhdim
d) Sa prqind e popullsis prdor n mes
t 18 dhe 26 galon?
Vlera e Z e lidhur me X=18 sht:
Vlera e Z e lidhur X=26 sht

P(18<X<26)
=P(0.4<Z<1.2)=0.1554+0.3849=0.5403 x 100=54.03% (fq. 360 e
librit)
18 20
0.4
5
X X
Z

= = =
26 20
1.2
5
X X
Z

= = =
SHEMBULL 4
Bakshishi q nj kamerier n nj restaurant
ekskluziv merr n nj ndrrim ka
shprndarje normale me mesatare 80$ dhe
devijim standard $10. Zana ndjen se ka
ofruar shrbime jo t mira (t dobta) nse
bakshishi total pr nj ndrrim sht m i
vogl se 65 $. Sa sht probabiliteti se ajo
ka ofruar shrbime t dobta?
Le t jet X sasia e bakshishit. Vlera e Z e
lidhur me X=65 sht Z= (65-80)/10=
-1.5. Kshtu, P(X<65)=P(Z<-1.5)=0.5-
0.4332=0.0668.
52
Koeficienti i interkuartilit
Koeficienti i nterkuartilit llogaritet me formuln:
3 1
3 1
3
1
int
Q Q
Kq
Q Q
Kq koeficienti i erkuartilit
Q kuartili i trete
Q Kuartili i pare
=
+
1
1
1 1
/ 4
q
f w
Q X d
f

= +
3
1
3 1
3 / 4
q
f w
Q X d
f

= +
53
Shembull: Nga t dhnat n vijim, gjeni
koeficientin e interkuartilit
Grupet 2-6 6-10 10-14 14-18 18-22
Frekuencat 1 4 10 3 2 20
3 1
3 1
14 10 4
0,16
14 10 24
Q Q
Kq
Q Q

= = = =
+ +
3
1
14
10
Q
Q
=
=
Koeficienti i interkuartilit ( K
q
) merr vlerat prej 0 deri n 1.
54
Prparsit dhe t metat
Prparsit :
1. Llogaritet dhe kuptohet leht;
2. Nuk ndikohet nga vlerat ekstreme;
3. Mund t llogaritet n serit me intervale t mbyllura
dhe t hapura.
T metat:
1. Nuk bazohet n t gjitha vlerat por vetm n dy vlera
pozicionale Q1 dhe Q3.
3. Ndikohet nga fluktuacionet e mostrs.
55
Konceptet kye
Treguesit e variacionit
Devijimi mesatar
absolut
Devijimi standard
Varianca
Rregulla empirike
Koeficienti i
variacionit
Variabla e
standardizuar/normal
izuar
Koeficienti i
interkuartilit
56
Shembuj t tjer
Shembull. N 10 teste studenti A dhe B kan
fituar kta poena:
Prcaktoni se cili student sht m i arsimuar dhe
cili i ka rezultatet m stabile(homogjene)
4-15
A: 25 50 45 30 70 42 36 48 34 60
B: 10 70 50 20 95 55 42 60 48 80
57
Shembuj t tjer
Shembull. Nga distribucioni i mposhtm i frekuencave
llogaritni dhe gjeni :
a) Sa sht gjersia e intervalit
b) Sa sht devijimi standard
c) Sa sht varianca
d) Gjeni koeficientin e variacionit dhe koeficientin e
dispersionit
e) Koeficientin e interkuartilit
Gjeni koeficientin e asimetrise dhe paraqitni grafikisht te
dhenat. Distribucioni a eshte simetrik apo asimetrik.
4-17
Grupet 20-30 30-40 40-50 50-60 60-70
Frekuencat 7 12 21 18 12 70
1
1-1
Numrat indeksor dhe tregues t
tjer ekonomik
Qllimet
N fund t ors s msimit ju duhet t jeni n gjendje q t:
Prshkruani se ka kuptoni me indekse.
Kuptoni dallimet n mes t indekseve t thjeshta/individuale dhe
indekseve t ponderuar/agregat/grupor.
Konstruktoni dhe interpretoni indeksin e mimeve sipas Laspeyres-it.
Konstruktoni dhe interpretoni indeksin e mimeve sipas Paasche-ut
dhe Edgworth-it
Konstruktoni dhe interpretoni Indeksin e Vlers.
Shpjegoni se si konstruktohet Indeksi i mimeve t konsumit/Indeksi i
kostos s jetess (CPI) dhe pr ka prdoret.
Llogaritni dhe interpretoni disa tregues t tjer ekonomik (treguesit e
strukturs dhe treguesit e dinamiks dhe t intenzitetit)
2
Numrat indeksor
Numri indeksor sht nj numr q mat
ndryshimet relative n: mime, sasi, vler ose n
ndonj njsi tjetr q sht me interes prej nj
periudhe n nj periudh tjetr.
do indeks ka nj baz q sht pik fillestare
pr t gjitha krahasimet dhe shumica e
indekseve e kan bazn 100.
Shembull: N vitin 2007/08 n Fakultetin Ekonomik
jan pranuar 1200 student , kurse n vitin
akademik 2008/2009, jan regjistruar 1600
student. Sa sht indeksi i pranimit t studentve
n vitin 2009, krahasuar me vitin 2008.
3
Numrat indeksor
Shembull, vazhdim
Zgjidhje :
2009 1600
100 100 133, 33
2008 1200
. 100 133, 33 100 33, 33%
2009 33, 3%
2008.
Studentet eregjistruar
Ind
Studentet eregjistruar
Ind
Nevitin jane regjistruar
me shume studente se ne vitin

4
Numrat indeksor
N baz t disa vlersimeve t Entit t Statistiks s Kosovs t
vitit 2002,Komuna e Prishtins ka rreth 500.000 banor , kurse
komuna e Pejs ka rreth 181.130 banor.
Sa sht indeksi i popullsis s Prishtins n krahasim me
Popullsin e komuns s Pejs. Komento rezultatin.
Zgjidhje
Pr 500.000
100 100 276
181.130
100 276 100 176%
Pr sin
176%.
Popullsiae ishtines
Ind
PopullsiaePejes
Ind
Popullsia e ishtines krahasuar me popull e Pejes
eshteme e madhe per

Shembull
5
Pse bhet shndrrimi i t dhnave
n indekse?
Indekset lehtsojn krahasimin e serive t ndryshme,
gjegjsisht t dukurive t ndryshme.
Nj indeks sht nj mnyr e prshtatshme pr t shprehur
ndryshimet e nj grupi t prgjithshm t njsive heterogjene.
Pr shembull, Indeksi i mimeve t konsumit prfshin rreth 400 njsi dhe
vetm me shndrrimin e mimeve t ktyre njsive t llojllojshme q paraqesin
produkte dhe shrbime t ndryshme n nj numr indeksor, qeverit dhe t
tjert t interesuar pr inflacionin dhe mimin e konsumit mund t informohen
drejt.
Ndryshimi n prqindje shpesh sht m i leht pr tu kuptuar
se sa numrat aktual, veanrisht kur numrat jan t mdhenj.
6
Llojet e numrave indeksor
LLojet e indekseve
Indekset e ponderuar/
Agregat/grupor
Indekset e thjesht/
individual
1. Indeksi mimeve
2. Indeksi i sasis
3. Indeksi i vlers
1.Indeksi mimeve
2.Indeksi i sasis
3. Indeksi i vlers
4. Indeksi pr qllime t veanta
7
Indekset individuale/t thjesht
Indeksi i thjesht sht nj numr indeksor q prdoret pr t
matur ndryshimet relative/n prqindje vetm n nj variabl.
Ai sht norm e dy vlerave t nj variable e shprehur n
prqindje.
Nj indeks mund t klasifikohet si indeks i mimeve, indeks i
sasis, indeks i vlers,
Indeksi i mimeve mat ndryshimet n mime n mes t
periudhs selektuese si baz dhe periudhs tjetr si
raportuese.
Indeksi i sasis mat ndryshimet n sasin e konsumuar ose
prodhuar nga periudha baz n nj periudh tjetr.
8
Llojet e numrave indeksor
Indeksi i vlers mat ndryshimet n vler
t nj apo m shum njsive nga periudha
baz n nj periudh tjetr. Vlerat pr
periudhn baz dhe pr periudhn
raportuese gjinden duke shumzuar
sasin me mimin ( PxQ)
9
Ndrtimi i numrave indeksor
/t thjesht
Indeksi i thjesht i mimeve, I
p
:
Le t jet mimi i periudhs baz p
0
dhe
mimi i periudhs raportuese p
1
, ather
indeksi i mimeve do t shprehet prmes
formuls:
1
0
100
p
p
I
p

0
1
mimi i periudhesbaze
mimi i periudhes raportuese
p
p
Indeksi i mimeve mund t jet indeks baz dhe indeks zinxhir

Indeksi baz dhe indeksi zinxhir/vargor
Indeksi baz paraqet raportin n mes t nivelit
t dhn t seris kohore ndaj nivelit apo
madhsis s asaj serie t zgjedhur si baz.
10
0
100
i
i
N
I
N

N
1
- niveli raportues
N
0
- niveli baz
Indeksi baz
Nse nivelet e seris kohore i shnojm me :
N
1,
N
2
, N
3
,N
4
,N
5
,N
6
, dhe nse nga seria
kohore si baz pr krahasim marrim nivelin e
par, N
1,
ather indekset baz llogariten si
vijon:
11
1
3 5 6 2 4
2 3 4 5 6
1 1 1 1 1
1
100
100; 100; 100; 100; 100;
100;
i
i
I
N N N N N
I I I I I
N N N N N
N
dhe I
N

Indeksi baz
12
3 5 1 2 4
1 2 3 4 5
3 3 4 3 3
3
100; 100; 100; 100; 100;
100;
i
i
N N N N N
I I I I I
N N N N N
N
dhe I
N

Nse si baz pr krahasim marrim nivelin e tret N
3
t t dhns ather do t kemi :
Indekset zinxhiror/vargor
Indekset zinxhiror/vargor tregojn ndryshimet
relative/n prqindje t dukuris n periudhn
vijuese n raport me periudhn paraprake, dhe
llogariten sipas formuls:
13
1
100
i
i
i
N
I
N

N
i
- niveli raportues, vijues
N
i-1
- niveli baz (periudha paraprake)
Indekset zinxhiror/vargor
14
1
3 5 6 2 4
2 3 4 5 6
1 2 3 4 5
1
det
100; 100; 100; 100; 100;
100;
i
i
i
I nuk mund te gjin sepsenuk i kemi tedhenat enivelit paraprak
N N N N N
I I I I I
N N N N N
N
dhe I
N

Indekset zinxhiroe/vargor paraqesin raportin e secils
madhsi raportuese t seris ndaj madhsis paraprake si
baz.
Nse nivelet e seris kohore i shnojm me :
N
1,
N
2
, N
3
,N
4
,N
5
,N
6,.
N
i,
lndekset zinxhir llogariten si
vijon:
15
Indekset baz dhe indekset zinxhiror
Shembull 1
Tabela vijuese prezanton mimin e nj artikulli n periudha t
ndryshme kohore.
Llogaritni :
a) Indekset e thjesht t mimeve, pr baz t merret viti 2004
b) 2005=100
c) Indekset zinxhirore t mimeve
d) interpretoni rezultatet
e) Paraqitni grafikisht rezultatet e fituara t indekseve.
Vitet 2004 2005 2006 2007 2008
mimet 15 20 21 30 25
Konstruktimi i indekseve baz
16
Vitet mimi
($)
2004=100
2004 15 (N
1
) 100
2005 20 (N
2
) (20/15)*100=133.33
2006 21 (N
3
) (21/15)*100=140
2007 30 (N
4
) (30/15)*100=200
2008 25 (N
5
) (25/15)*100=166.66
3 2
2005 2 2006 3
1 1
5 4
2007 4 2008 5
1 1
20 21
100 100 133, 33 100 100 140
15 15
30 25
100 100 200; 100 100 166.66.
15 15
N N
I I
N N
N N
I I
N N

Interpretimi i indekseve baz
Baza e indekseve =100
Indeksi mbi 100 dukuria ka rritje
Indeksi nn 100 dukuria ka rnje
Indeksi =100 dukuria sht n nivel t njejt.
P.sh.
N kt rast themi se mimi n vitin 2005
krahasuar me vitin 2004 sht rritur pr
33,33%. 17
2005 2
133, 33 100 33, 33% I
18
Shembull 1- vazhdim
Indekset baz
Vitet mimi
($)
Indeksi baz
( 2005=100)
2004 15 (15/20)*100 =75
2005 20 (20/20)*100=100
2006 21 (21/20)*100=105
2007 30 (30/20)*100=150
2008 25 (25/20)*100=125
1
' 04
0
15
100 100 0, 75 100 75
20
p
p
I
p

1
' 06
0
21
100 100 105
20
p
p
I
p

1
' 07
0
30
100 100 150
20
p
p
I
p

1
' 08
0
25
100 100 125
20
p
p
I
p

Kostruktimi i indekseve zinxhiror
Vitet mimi
($)
Indekset zinxhir
2004 15 Nuk mund t llogaritet -
2005 20 (20/15)*100 =133,33
2006 21 (21/20)*100 =105
2007 30 (30/21)*100 =142,85
2008 25 (25/30)*100= 83,33
19
1
' 05
0
20
100 100 133, 33
15
p
p
I
p

1
' 06
0
21
100 100 105
20
p
p
I
p

1
' 07
0
30
100 100 142,86
21
p
p
I
p

1
' 08
0
25
100 100 83, 0
30
p
p
I
p

Interpretimi i rezultateve/indekseve
20
1
' 06
0
21
100 100 105
20
p
p
I
p

105-100 = 5%, d.t.th mimi ka shnur rritje pr 5% n vitin 2006 n krahasim
me vitin 2005.
1
' 08
0
25
100 100 83, 0
30
p
p
I
p

83-100 = 17%, d.t.th mimi ka shnur rnje pr 17% n vitin 2008 n
krahasim me vitin 2007.
P.sh. Marrim indeksin zinxhiror pr vitin 2006 dhe pr vitin 2008.
21
Indeksi i thjesht i sasis I
q
Indeksi i thjesht i sasis, I
q
:
Le t jet sasia e periudhs baz q
0
dhe sasia
e periudhs raportuease q
1
, ather indeksi i
thjeshte i sasis do t shprehet prmes
formuls:
1
0
100
q
q
I
q

0 sasia e periudhs baze
1-sasia e periudhs raportuese
q
q
22
Indekset baz dhe indekset zinxhiror t
sasis
Shembull 2
Tabela vijuese prezanton sasin e prodhuar (000kg) t nj
artikulli n periudha t ndryshme kohore.
Llogaritni :
a) Indekset e thjesht t sasis, pr baz t merret viti 2001.
b) Indekset zinxhirore t sasis
c) interpretoni rezultatet
d) Paraqitni grafikisht rezultatet e fituara t indekseve.
Vitet 2000 2001 2002 2003 2004
mimet 5 4 5 6 10
23
Shembull 2-vazhdim
Vitet Sasia
(000kg)
Indeksi baz
( 2001=100)
Indekset
zinxhir
2000 5 125 -
2001 4 100 80,0
2002 5 125 125
2003 6 150 120
2004 10 250 166,66
00
5
100 125
4
q
I
02
5
100 125
4
q
I
03
6
100 150
4
q
I
04
10
100 250
4
q
I
24
Shembull 2- vazhdim
Indekset zinxhirore t sasis
01
4
100 80
5
q
I
02
5
100 125
4
q
I
03
6
100 120
5
q
I
04
10
100 166, 66
6
q
I
Shndrrimi/Transformimi i indekseve baz
n indekse zinxhirore dhe anasjelltas
Pr nevoja praktike mund t bhet transformimi,
gjegjsisht shndrrimi i:
indekseve baz n indekse zinxhirore dhe
anasjelltas,
krijimi i indekseve baz nga indekset
zinxhirore.
Marrim shembullin n vijim:
25
26
Transformimi i indekseve baz n
indekse zinxhirore dhe anasjelltas
Vitet Sasia
(000kg)
Indeksi baz
( 2000=100)
Indekset baz
(2002=100)
Indekset
zinxhir
2000 5 100 83,33 -
2001 4 80.0 66,66 80,0
2002 6 120 100 150
2003 8 160 133,33 133,33
2004 10 200 166,66 125,0
2005 9 180 150 90
Shembull 3
Tabela vijuese prezanton sasin e prodhuar (000kg) t nj artikulli n periudha t ndryshme
kohore dhe indekset e llogaritura baz dhe zinxhirore t sasis.
Bni transformimin e indekseve baz n indekse zinxhirore dhe anasjelltas.
27
Transformimi i indekseve baz n indekse
zinxhirore
' 00
' 01
' 02
' 03
' 04
' 05
2000 100
80
100 80
100
120
100 150
80
160
100 133, 33
120
200
100 125
160
180
100 90
200
v
v
v
v
v
v
Viti
I
I
I
I
I
I

' 00
' 01
' 02
' 03
' 04
' 05
Viti 2002=100
66, 66
100 80
83, 33
100
100 150
66, 66
133, 33
100 133, 33
100
166, 66
100 125
133, 33
150
100 90
166, 66
v
v
v
v
v
v
I
I
I
I
I
I

28
Transformimi i indekseve zinxhirore n
indekse baz
' 00
' 01
1
' 02
3 1
' 03
4 1
' 04
5 1
' 05
2000 100
100
80
(80 150) :100 120
(80 150 133, 33) :100 160
(80 150 133, 33 125) :100 200
(80 150 133, 33 125 90) :100 180
b
b
b n
b
b
b
Viti
I
I
I
I
I
I

Transformimi i indekseve zinxhirore n
indekse baz
29
3
' 00
2
' 01
' 02
' 03
' 04
2
' 05
2002 100
100 : (150*80) 83.33
100 :150 66.66
100
133.33
(133 125) :100 166.65
(133 125 90) :100 150
b
b
b
b
b
b
Viti
I
I
I
I
I
I

30
Indekset agregate t ponderuar
Me indekse agregate t ponderuar, do njsi
ponderohet n baz t rndsis s tij, dhe
zakonisht sht sasia e shfrytzuar e
mallrave ose shrbimeve.
Ata mund t jen:
1.Indeksi mimeve
2.Indeksi i sasis
3. Indeksi i vlers
4. Indeksi pr qllime t veanta.
31
Ndrtimi i indekseve agregate/t
ponderuar
Indekset agregate t ponderuar t mimeve dhe t
sasis marrin n konsiderim edhe mimin edhe sasin
e njsive dhe llogariten pr nj grumbull t njsive.
Ekzistojn tri metoda baz pr konstruktimin e tyre:
Metoda e Laspeyres-it (tienne Laspeyres, 1864)
Metoda e Paasche-ut (Herman Paasche, 1874)
Metoda e Edgworth-it
Metoda e Fisherit ( Irving Fisher)
32
Indeksi pr qllime t veanta
Indeksi pr qllime t veanta kombinon dhe
ponderon (peshon) nj seri t grupeve heterogjene
pr t arritur te ndonj indeks i prgjithshm pr t
treguar ndryshimet n aktivitet e biznesit n raport
me dy periudha.
N baz t ktyre indekseve llogariten edhe:
Indeksi i mimit t Konsumit (CPI),
Indeksi i mimit t prodhuesve (Indeksi i
mimeve me shumic) (1890)
Indeksi i Produktivitetit t Puns,
Dow Jones Mesatarja e industris (DJIA), etj.
33
Ndrtimi i indekseve agregate/t ponderuar
/ Indeksi i mimeve dhe sasise
Metoda e Laspeyres-it : Kjo metod prdor sasit dhe
mimet e periudhs baz si ponder dhe llogaritet me
ann e formulave vijuese:
p
0
mimi i periudhs baz
p
1 -
mimi i periudhs raportuese
q
o-
sasia e periudhs baz
q
o-
sasia e periudhs raportuese
1 0
0 0
100
L p
Indeksi i mimeve
p q
I
p q
1 0
0
100
L p
o
Indeksi i sasise
q p
I
q p
34
Ndrtimi i indekseve agregate/t ponderuar /
Indeksi i mimeve dhe sasise
Metoda e Paasche-ut. Kjo metod prdor sasit
dhe mimet e periudhs raportuese si ponder dhe
llogaritet me ann e formulave vijuese:
p
0
mimi i periudhs baz
p
1
- mimi i periudhs raportuese
q
o
- sasia e periudhs baz
q
1
- sasia e periudhs raportuese
1 1
0 1
100
P p
Indeksi i mimeve
p q
I
p q
1 1
0 1
100
P p
Indeksi i Sasise
q p
I
q p
35
Krahasimi n mes t indekseve t Laspeyres-it dhe
Paasche-ut
Indeksi i LASPEYRE-sit:
Krkon q sasit t caktohen vetm nga periudha baz.
Emruesi sht i fiksuar, kshtu q indeksi mund t llogaritet
sa her q jan t njohura sasit dhe mimet e periudhs
raportuese.
Indeksi i Laspeyres-it mund t krahasohet direkt pr disa
periudha kohore pr faktin se emruesi sht fiks.
Ponderimi te Indeksi i Laspayeres-it mund t vjetrohet.
Kjo supozon q pr fardo ndryshimi t mimit, sasit e blera
do t mbesin t njjta, gjegjsisht, sa do q mimet ngriten, e
njjta sasi e mallit do t blihet.
36
Krahasimi n mes t indekseve t Laspeyres-it dhe
Paasche-ut
INDEKSI I PAASCHE-ut
Krkon q sasit t prcaktohen pr do periudh, dhe kjo ka
treguar se sht shum e shtrenjt.
Emruesi duhet t rillogaritet pr do periudh. Indeksi nuk
mund t llogaritet deri n fund t periudhs deri sa t dihen
sasit dhe mimet e periudhs vijuese.
Krahasimet mund t bhen drejtprdrejt n mes t vitit vijues
dhe periudhs baz pr arsye se emruesi duhet t rillogaritet
pr do vit.
Indeksi i Paasche-ut freskohet pr do vit.
Efekti i ponderimit vijues nnkupton q rndsi m e madhe i
kushtohet mallrave q relativisht jan m t lira tani se sa kan
qen n periudhn baz.
37
Ndrtimi i indekseve agregate/t ponderuar /
Indeksi i mimeve
Metoda e Edgworth-it. Kjo metod si
ponder merr sasit e periudhs baz dhe
periudhs raportuese dhe llogaritet sipas
formuls:
1 1 0
0 1 0
( )
100
( )
E p
p q q
I
p q q

p
0
mimi i periudhs baz;
p
1
- mimi i periudhs raportuese;
q
o
- sasia e periudhs baz;
q
1
- sasia e periudhs raportuese.
38
Indekset ideale t mimeve
Indeksi ideal i Fisherit (i publikuar me 1922)
Indeksi sipas mesatares aritmetike
F L P
I I I
2
L P
M
I I
I

L
P
I indeksi i Laspayers it
I indeksi i Paasche ut

39
Indeksi i vlers
Indeksi i vlers : reflekton ndryshimet n
mim dhe n sasi n periudhn raportuese
n krahasim me periudhn baz.
1 1
0 0
100
v
p q
I
p q
40
Shembull
mimet dhe sasit e shitura n nj butik pr lloje t ndryshme
t mallrave n maj t vitit 2008 dhe maj t vitit 2009 jan si
vijon:
a) Prcaktoni indekset individuale t mimeve dhe t sasis;
b) Llogaritni indeksin agregat t mimeve dhe sasis sipas t gjitha
metodave.
c) Llogaritni indeksin e vlers.
d) Interpretoni rezultatet.
Mallrat e shitura 2008 2009
mimi Sasia mimi Sasia
(1)Veshje 20 100 25 80
(2) Kpuc 40 50 50 60
(3) Qanta 30 100 40 70
41
Shembull-vazhdim
A) Indekset individuale t mimeve:
1
2
0
50
100 100 125
40
p
p
I
p

1
1
0
25
100 100 125
20
p
p
I
p

1
3
0
40
100 100 133, 33
30
p
p
I
p

42
Shembull-vazhdim
Indeksi i Laspayres-it
Mallrat e
shitura
2008 2009
p
1
q
0
p
0
q
0
mimi
p
0
Sasia
q
0
mimi
p
1
Sasia
q
1
(1)Veshje
20 100 25 80 2 500 2 000
(2) Kpuc
40 50 50 60 2 500 2 000
(3) Qanta
30 100 40 70 4 000 3 000
Gjithsej: 9 000 7 000
1 0
0 0
9000
100 100 128, 57
7000
L p
p q
I
p q
43
Shembull-vazhdim
Indeksi i Paasche-ut
Mallrat e
shitura
2008 2009
p
1
q
1
p
0
q
1
mimi
p
0
Sasia
q
0
mimi
p
1
Sasia
q
1
(1)Veshje 20 100 25 80
2 000 1 600
(2) Kpuc 40 50 50 60
3 000 2 400
(3) Qanta 30 100 40 70
2 800 2 100
Gjithsej: 7 800 6 100
1 1
0 1
7800
100 100 127,87
6100
P p
p q
I
p q
44
Shembull-vazhdim
Indeksi i Edgworth-it
Mallrat e
shitura
2005 2006
q
0+
q
1
p
1
(q
0+
q
1
) p
o
(q
0+
q
1
)
p
0
S
q
0
p
1
S
q
1
(1)Veshje 20 100 25 80 180 4 500 3 600
(2) Kpuc 40 50 50 60 110 5 500 4 400
(3) Qanta 30 100 40 70 170 6 800 5 100
Gjithsej: 16 800 13 100
1 1 0
0 1 0
( ) 16800
100 100 128, 24
( ) 13100
E p
p q q
I
p q q

45
Shembull-vazhdim
Indeksi i Fisherit
Indeksi sipas mesatares aritmetike
128, 6 127,87 16444, 082 128, 23
F L P
I I I
127,87 128, 6
128, 22
2 2
L P
M
I I
I

46
Shembull-vazhdim
Indeksi i vlers
1 1
0 0
7800
100 100 111.42
7000
v
p q
I
p q
Mallrat e
shitura
200 2009
p
0
q
0
p
1
q
1
p
0
S
q
0
p
1
S
q
1
(1)Veshje
20 100 25 80 2 000 2 000
(2) Kpuc
40 50 50 60 2 000 3 000
(3) Qanta
30 100 40 70 3 000 2 800
Gjithsej: 7 000 7 800
47
Indeksi i mimeve t Konsumit (CPI-Consumer
Price Index)
IK/ (CPI) mat ndryshimet n mim t nj
shporte fikse t mallrave dhe shrbimeve prej
nj periudhe n nj periudhe tjetr.
Indeksi (SHBA) prfshin rreth 400 njsi, dhe rreth
250 agjent q grumbullojn t dhnat pr mime
pr do muaj. mimet mblidhen nga 21.000 firma
tregtare dhe nga 60.000 familje n 91 qendra urbane
prgjat tr vendit (SHBA).
mimet e buks, birrs, rryms, shkurtimi i flokve,
norma e interesit t hipoteks, taksat, jan vetm
disa prej njsive q prfshihen n shportn e
mallrave dhe shrbimeve q blehen.
48
Indeksi i mimeve t Konsumit
CPI daton nga viti 1913 dhe sht publikuar
rregullisht q nga viti 1921.(SHBA)
Periudha baz ka ndryshuar disa her pr
shkak t ndryshimit t shprehive t mallrave
t konsumuara t cilat kan ndryshuar n
mnyr drastike gjat kohve t fundit.
(SHBA)
49
Indeksi i mimeve t konsumit (IK)
Prdorimi i IK :
Iu mundson konsumatorve q t prcaktojn
efektet e rritjes s mimeve n fuqin e tyre
blerse.
sht mats pr t rishikuar pagat, pensionet,
pagesat pr ushqim, etj.
sht nj tregues ekonomik pr normn e
inflacionit n shum shtete.
Prmes tij llogariten t ardhurat reale:
T ardhurat reale = t ardhurat n para / IK x100
50
INDEKSI I MIMIT T KONSUMIT
(IK)/Kosov
Enti i Statistiks s Kosovs (ESK) Indeksin e
mimeve t konsumit (IK) ka filluar ta publikoj
n shtator t vitit 2002.
mimet e konsumit kan filluar t mblidhen n
muajin maj t vitit 2002 i cili konsiderohet muaji
baz. mimet mblidhen prej dats 10 deri 20 t
muajit n 10 qendra t Kosovs.
ESK nga shtatori 2002 ka publikuar n baza
mujore dhe dhe n baza vjetore Indeksin e mimit
t Konsumit.
51
(IK)/Kosov
Nga janari i vitit 2006, IK kalkulohet me
peshat, t dhnat mbi konsumin e
realizuar pr periudhn qershor 2002
dhjetor 2004.
Grumbullimi i t dhnave tani bhet nga
dhjet komuna (vendbanime urbane dhe
rurale), pr 210 artikuj t klasifikuar sipas
COICOP-it .
52
(IK)/Kosov
COICOP Classification of Individual
Consumption According to Purpose
(United Nations statistical methodology)
COICOP Klasifikimi i konsumit individual
n baz t qllimeve. Metodologjia
Statistikore e Kombeve t Bashkuara n
baz t qllimeve
53
COICOP
COICOP
01-12 - Shpenzimet e konsumit individual pr familje.
01 Ushqimi dhe pijet joalkholike.
02 Pijet alkoholike, cigaret dhe narkotikt.
03 Veshmbathja
04 Banimi, uji, energjia elektrike, gasi dhe lnd t tjera djegse.
05 Mobiljet, pajisjet shtpikake dhe mirmbajtja e vazhdueshme e shtpis.
06 Shndeti
07 - Transporti
08 - Komunikimi
09 Kultura dhe rekreacioni
10 - Arsimimi
11 Restorane dhe hotelet
12 Mallra dhe shrbime t ndryshme.
13 Shpenzimet e konsumit individual pr instiucione jo-prfituese q shrbejn
pr familje.
14 - Shpenzimet e konsumit individual nga qeveria n prgjithsi.
Treguesit e tjer ekonomik

Treguesit e strukturs
Treguesit e dinamiks dhe t intenzitetit
a) Niveli
b) Shtimi Absolut
c) Ritmi i zhvillimit
d) Norma mesatare e zhvillimit
54
Treguesit e strukturs
Treguesit e strukturs prezantojn strukturn e
dukuris s hulumtuar n nj moment t
caktuar. Gjinden prmes formuls:
55
100
P
S
T
P Pjesa
T Trsia

56
Shembuj t tjer
Shembull. N vitin 1990 shitjet e kompanis
Johnson and Johnson Co t shprehura n
million ishin 1 461 $, n vitin 1995 shitjet ishin
rritur n 2 403 milion $ kurse n vitin 1996
shitjet ishin 2 887 milion $. Duke shfrytzuar
vitin 1990 si baz gjeni indeksin e thjesht
pr ndryshimet n shitje t ksaj kompanie
pr vitin 1995 dhe 1996 duke u bazuar n
shitjet e vitit 1990.
57
Shembuj t tjer
Shembull. Shitjet vjetore pr disa korporata multinacionale
t zgjedhura jan:
Shprehni shitjet vjetore te GM ne indekse duke
shfrytzuar shitjet e IBM si baz. Interpretoni rezultatin.
Shpreh shitjet vjetore te Daimler-Chrysler n indekse
duke shfrytzuar shitjet e IBM si baz.Interpreto
rezultatin.
KOMPANIA GM EXXON FORD IBM DAIMLER-
CHRYSLER
Shitjet n million $ 101 781 76 416 71 643 54 217 26 257
58
Shembuj t tjer
Shembull. Prodhimtaria e firms Agroni Co e
shprehur n ton- gjat peridhus kohore 1999
2003 ka qen si vijon:
Llogaritni indekset baz viti 1999 si baz
Llogaritni indekset baz viti 2002 si baz
Llogaritni indekset zinxhir
Paraqitni grafikisht indekset
Interpretoni rezultatet
VITET 1999 2000 2001 2002 2003
Prodhimi-n 000
ton
10 15 12 16 11
59
Shembuj t tjer
Shembull. Firma Drita gjat muajit janar t vitit 2008 dhe
2009 ka realizuar kt prodhimtari:
Prcaktoni indeksin e vlers
Prcaktoni indekset individuale t mimeve dhe sasis
Prcaktoni indeksin agregat t mimeve dhe sasis
Komentoni rezultatet
PRODUKTET E SHITURA 2008 2009
mimi Sasia mimi Sasia
Kukulla me veshje kombtare 20 100 30 120
Veshje kombtare 15 200 20 300
Qilima t vegjl 30 300 30 400
Lodra pr fmij 10 500 8 400
1
Metodat e analizs
dinamike
Serit kohore
2
Metodat e analizs dinamike/Analiza e serive kohore
Qllimet:
Dini disa nga metodat e analizs dinamike
Kuptoni faktort /komponentt e serive kohore si trendi, variacionet
ciklike, variacionet sezonale dhe variacionet e parregullta
Vlersoni parametrat e trendit linear, parabollik dhe eksponencial.
Prdorni metodat e zbutjes variacioneve t serive kohore me qllim
t vshtrimit t tendencs kryesore t zhvillimit t dukuris
Llogaritni indekset sezonale , t vlersoni ndikimimin e komponents
s sezons dhe t eliminoni ndikimet sezonale n serit statistikore
kohore.
3
Serit kohore/kronologjike
Analiza e serive kohore sht nj fush e veant e
statistiks e cila sht zhvilluar me nj hov t madh
pas viteve t 1970-ta.
Serit kohore paraqesin nivelin e t dhnave
numerike pr dukurit e ndryshme t cilat jan t
rregulluara me renditje kronologjike n periudha
t rregullta kohore.
Serit kohore prmbajn t dhna numerike t
siguruara n intervale t rregullta kohore.
Intervalet kohore mund t jen vjetore, kuartale,
javore, ditore dhe n or.
Shembull:
Vitet 2004 2005 2006 2007 2008 2009
Shitjet 75,3 74.2 78,5 79,7 80,2 81.5
4
Komponentt e serive kohore
Analiza e serive kohore n funksion t kohs niset nga
supozimi se n ndryshimin e dukurive t vrojtuara
gjat kohs kan ndikim katr komponenta/faktor:
Trendi- tendenca zhvillimore e dukuris n afat t
gjat
Variacionet ciklike, - lkundjet n afat m t gjat
se nj vjet,
Variacionet sezonale- lkundjet n afat t shkurt
brenda nj viti.
Variacionet e parregullta/reziduale- si variacione
t rastsishme.
5
Komponentt/faktort e serive kohore
Serit kohore
Variacionet
ciklike
Variacionet e
rastsishme
Trendi
Variacionet
sezonale
6
Komponenta e trendit
Rritja ose zvoglimi n afat t gjat kohs (lvizjet e
prgjithshme lart ose posht)
T dhnat merren pr periudha t gjata kohore,
Shitjet
Koha
7
Trendi linear n rnie
Komponenta e trendit
Trendi mund t jet n rritje ose n rnie
Trendi mund t jet linear ose jolinear
Shitjet
Koha
Trendi jolinear n rritje
Shitjet
Koha
(vazhdim)
8
Komponenta sezonale
Lkundjet n rnie ose n rritje.
Paraqitje e rregullt.
Vshtrohen brenda nj viti.
Shitjet
Koha (Mujore ose n kuartal)
Vera
Dimri
Pranvera
Vjeshta
9
Komponenta ciklike
Lkundje n afat t gjat;
Ndodhin rregullisht por dallojn n gjatsi;
Zakonisht maten prej maje n maje.
Shitjet
1 Cikl
Viti
10
Komponenta e rastsishme
Fluktuacione t paparashikueshme, t
rastsishme reziduale
Pr shkak t variacioneve t rastsishme:
Natyra
Aksidentet ose ngjarjet e jashtzakonshme.
11
Kopmonentet e serive kohore
Nuk sht e domosdoshme q do seri
kohore ti ket t katr komponentt, mirpo
t gjitha prmbajn komponentin e
rastsishme.
Nj seri statistikore mund t mos ket
asnjrn nga komponentt, njrn, t dy ose
tri.
Seria q prezanton t dhnat vjeare nuk
mund t prmbaj komponentt sezonale.
12
Kopmonentet/Prbrsit e serive kohore
Faktort q ndikojn n ndryshimin e dukuris gajt periudhs kohore.
Komponenta
Prbrsit
Definicioni Arsyet e paraqitjes Koha e zgjatjes
Trendi
(T)
Tendenca zhvillimore e ndonj
dukurie ( rritja ose rnia) n
periudhn e vshtruar
Ndryshimi i teknologjis,
popullsis, pasuris,
vlerave
M shum koh (muaj,
vjet, etj)
Variacionet
sezonale
(S)
Prafrsisht fluktuacione
periodike t rregullta t cilat
paraqiten gjat muajit t caktuar
ose periudhs kuartale prej viti n
vit.
Kushtet kohore, zakonet
shoqrore, zakone
fetare, pushimet
shkollore.
Gjat muajve t caktuar
ose kuartalve (mujore
ose kuartale)
Variacionet
ciklike
(C)
Prsritja e lvizjes npr katr
faza: nga maja (prosperiteti) kah
zvoglimi (recesioni) nga posht
(depresioni) kah ekspanzioni).
Ndrveprimi i shum
kombinimeve t
faktorve q ndikojn n
ekonomi.
Zakonisht m shum
vjet, me intenzitet t
ndryshueshm pr nj
cikl komplet.
Variacionet
reziduale/t
rastssishme
( R )
T rastsishme, dhe t tjera
flukuacione q gjinden n seri
prve T C, S .
Variacionet e
rastsishme, si dhe
variacionet pr shkak t
ngjarjeve t papritura si
grevat, vrshimet.
Zgjasin shkurt pa
prsritje
13
Variacionet e serive kohore
Trendi
Variacionet e
parregullta
Variacionet sezonale
90
89
88
Ciklet
14
Serit kohore dhe parashikimi
Qllimi kryesor i analizs s serive kohore
sht prognozimi / parashikimi i vlerave t
dukuris n t ardhmen.
Supozimi themelor gjat prognozimit n
analizn e serive kohore sht :
Faktort q kan ndikuar n nivelin e
dukuris n t kaluarn dhe n t
tashmen do t veprojn n t njjtn
mnyr edhe n t ardhmen dhe nuk do t
ket ndikim t faktorve t tjer.
15
Serit kohore vjetore
Trendi
Trendi sht tendenca zhvillimore e
dukuris n kuadr t periudhs s
vshtruar.
Trendi shpreh nivelin mesatar t ecuris s
dukuris pr periudhn e vrojtuar.
Vija e trendit duhet t eliminoj
variacionet nga seria kohore dhe t
shpreh lvizjen mesatare, gjegjsisht
tendencn e prgjithshme t zhvillimit t
dukuris
16
Trendi
Modeli i trendit shprehet prmes funksionit t caktuar
matematikor dhe mund t jet linear, parabollik dhe
eksponencial.
Jo sezonal Sezonim Shtes Sesonim multiplikativ
Nivel
konstant
Trendi
linear
Trendi
eksponencial
Trendi
jolinear/
Parabols
17
Trendi
N hulumtimin e tendencs s zhvillimit t
dukuris duhet:
Faza e par: duhet t shikohet se a ekziston
trendi, prmes paraqitjes grafike n diagramin e
seris kohore. Shum subjektive.
Faza e dyt: Zgjedhet funksioni adekuat q i
prgjigjet m s miri t dhnave: linear, jolinear
prmes:
a) paraqitjes grafike;
b) metods s dallimeve/diferencave;
c) metods s zbutjes s variacioneve.
18
Trendi
Metoda e dallimeve (diferencave) bazohet n llogaritjen e dallimeve
n mes t vlerave individuale t t dhnave. N baz t saj
zgjedhim metodn e trendit.
Trendi linear i prgjigjet m s miri t dhnave ku dallimet n
mes t antarve t seris jan prafrsisht t barabart.
Y
c
= a + bx
Trendi i parabolls zgjedhet ather nse vlerat absolute t
ndryshimeve t dyta (ndryshimet e ndryshimeve t para) jan
prafrsisht t barabarta. Funksioni i tij sht:
Yc = a+bx+cx
2
Trendi eksponencial sipas ksaj metode zgjedhet ather kur
dallimet e vlerave logaritmike t seris kohore jan
prafrsisht t barabarta. Funksioni i tij sht:
Yc =a * b
x
19
Zgjedhja e modelit /funksionit prmes shfrytzimit t
diferencave/dallimeve.
Modeli i Trendit Linear prdoret nse
diferencat e para jan pak a shum konstante.
Modeli i Trendit t Parabols prdoret nse
diferencat e dyta jan pak a shum konstante.
2 1 3 2 1 n n
Y Y Y Y Y Y

= = =
( ) ( ) ( ) ( )
3 2 2 1 1 1 2 n n n n
Y Y Y Y Y Y Y Y

= = ( (

20
Zgjedhja e modelit /funksionit prmes shfrytzimit t
diferencave/dallimeve.
3 2 1 2 1
1 2 1
100% 100% 100%
n n
n
Y Y Y Y Y Y
Y Y Y
| | | | | |

= = =
| | |
\ . \ . \ .
Modeli i Trendit Eksponencial prdoret
nse diferencat n prqindje jan pak a
shum konstante.
(vazhdim)
21
Trendi linear
Ekuacioni i trendit n afat t gjat (linear) vlersohet
prmes metods s katrorve m t vegjl pr
kohn X dhe sht:
Y
c

sht vlera e projektuar e variabls Y pr vlern e selektuar t
kohs X
a sht vlera e vlersuar e Y kur X=0
b- sht pjerrsia e vijs s trendit, ose ndryshimi mesatar n Y
c
pr
do ndryshim n nj njsi t X (pozitive ose negative).
X do vler e kohs q sht selektuar.
c
Y a bx = +
18-5
22
Ekuacioni i trendit linear
2
Y na b X
XY a X b X
E = + E
E = E + E
c
Y a bx = +
2
Y
a
n
XY
b
X
E
=
E
=
E
Kur prdoret
metoda e lehtsimeve\
X=0
2 2
( )( )
( )
n XY Y X
b
n X X
Y X
a b
n n
E E E
=
E E
E E
| |
=
|
\ .
Kur prdoret
metoda e e kodimit prej
vitit t par
X0
23
Gabimi standard i trendit
Me rastin e vlersimit t zgjedhjes s
funksionit adekuat t trendit i cili m s miri i
prgjigjet t dhnave, shpesh shfrytzohet
gabimi standard i trendit:
2
1
( )
c
n
i c
i
Y
Y Y
n
o
=

=

Y
i
t dhnat origjinale
Y
c
t dhnat e vlersuara t Y
n numri i viteve
24
Shembull 1
Prcaktoni ekuacionin e trendit duke shfrytzuar metodn e
katrorve m t vegjl. Vlersoni shitjet e firms pr vitin
2014 (Ekstrapolimi i vlerave t trendit)
18-7
Vitet 2005 2006 2007 2008 2009
Shitjet (0000 $) 7 10 9 11 13
Paraqitja grafike e te dhenave origjinale
25
0
2
4
6
8
10
12
14
2005 2006 2007 2008 2009
S
h
i
t
j
e
t

(
0
0
0
0
$
)
Vitet
Shitjet ne 0000$ (2005=2009)
26
Shembull 1- vazhdim
Vitet Shitjet
(00000)
(Y)
X
(Kodimi i
viteve)
XY Y
c
2005 7 -2 -14 4 7,4
2006 10 -1 -10 1 8,7
2007 9 0 0 0 10
2008 11 1 11 1 11,3
2009 13 2 26 4 12,6
Gjithsej: 50 X=0 13 10 50,0
2
X
27
Shembull 1-vazhdim
2
Y na b X
XY a X b X
E = + E
E = E + E
50 5 50 5 10
13
13 0 10 1, 3 1, 3
10
a b o a a
a b b b
= + = =
(
(
= + = = =
10 1, 3
c
y x = +
Yc a bx = +
28
Ekuacioni i trendit prmes formulave kur prdoret
metoda e lehtsimeve
2
50
10 10
5
13
1, 3 1, 3
10
Y
a a
n
XY
b b
X
E
= = = =
E
= = = =
E
10 1, 3
c
y x = +
29
Shembull 1 vazhdim /Interpolimi dhe
ekstrapolimi i vlerave t trendit
10 1, 3
c
y x = +
2005
2006
2007
2008
2009
10 1, 3 10 1, 3 ( 2) 7, 4
10 1, 3 10 1, 3 ( 1) 8, 7
10 1, 3 10 1, 3 (0) 10
10 1, 3 10 1, 3 (1) 11, 3
10 1, 3 10 1, 3 (2) 12, 6
c
c
c
c
c
y x
y x
y x
y x
y x
= + = + =
= + = + =
= + = + =
= + = + =
= + = + =
2014
10 1, 3 10 1, 3 (7) 10 9,1 19,1
c
y x = + = + = + =
Interpolimi i
Vlerave
t trendit
Ekstrapolimi i
vlerave t trendit
Paraqitja grafike e t dhenave origjinale dhe e vijs s trendit
30
0
2
4
6
8
10
12
14
2005 2006 2007 2008 2009
S
h
i
t
j
e
t

(
0
0
0
0
$
)
Vitet
Te dhenat origjinale dhe vija e trendit
Vija e
trendit
Te dhenat
origjinale
31
Interpolimi dhe Ekstrapolimi i trendit
Interpolimi i trendit sht llogaritja e
vlerave t trendit brenda intervaleve kohore
t prfshira n serin kohore
Ekstrapolimi i trendit sht zgjatja e vijs
s trendit jasht intervaleve kohore t
prfshira n serin kohore, qoft n t
ardhmen qoft n t kaluarn.
Ekstrapolimi prdoret pr t parashikuar
zhvillimin e dukuris n t ardhmen
32
Ekstrapolimi i trendit
Pr t qen relativisht i suksesshm ekstrapolimi i trendit
duhet t plotsohen disa kushte:
Faktort q kan ndikuar n lvizjen e dukuris n periudhn e
vshtruar duhet q edhe m tutje t veprojn prafrsisht me
intensitet t njjt, n drejtim t njjt dhe pa ndikim t
theksuar t faktorve t tjer.
Pr ekstrapolim t suksesshm sht e nevojshme q t kemi
seri kohore relativisht t gjata.
Nse sht fjala pr projeksione t dukurive ekonomike,
prognoza q bhet n kohn e afarizmit stabil sht m e
sakt dhe m e besueshme n krahasim me ato q bhen nga
koha me ndryshime t shpeshta dhe t papritura t ambientit
afarist.
33
Ekstrapolimi i trendit
Nse seria ka variabilitet t theksuar ciklik, ose kthesa t
mdha n zhvillimin e saj, nuk sht e preferuar q t
bhet prognozimi.
Prognozimi i m shum agregateve ekonomik (themi e
tr dega) sht m i besueshm se sa prognozimi i
variablave ekonomike vetm t nj firme.
Me t gjitha kufizimet e prmendura, vlera e prognozuar
e trendit mund t kuptohet si pamje mesatare e s
ardhmes, si projeksion mekanik, sepse vlerat t cilat
gjinden pikrisht n vijn e trendit tregojn vlersimet
mesatare t seris s dhn.
34
Gabimi standard i trendit linear
Vitet Shitjet
(00000)
(Y
i
)
X Y
c
Y
i
-Y
c
(Y
i
-Y
c
)
2
2005
7 -2 7,4
-0,4
0,16
2006
10 -1 8,7
1,3
1,69
2007
9 0 10
-1
1
2008
11 1 11,3
-0,3
0,09
2009
13 2 12,6
0,4
0,16
Gjithsej:
50 0 50,0 0 3.1
2
1
( )
3,1
0, 7874
5
c
n
i c
i
Y
Y Y
n
o
=

= =
= =
35
Trendi i parabolls
Modeli i parabolls ose Polinomi i shkalls
s dyt sh modeli m i thjesht nga
modelet jo lineare .
Duke prdorur metodn e katrorve m t
vegjl, funksioni trendit t parabolls sht:
a- Vlera e vlersuar e yc- kur x=o
b- efekti i vlersuar linear n Yc
c- efekti i vlersuar jolinear n Yc

Yc=a+bx+cx
2
36
Modeli i parabols
Y
c
k
c < 0
(a)
Y
c
k
c< 0
(b)
37
Modeli i parabols
Y
c
k
c > 0
(c)
Y
c
k
c > 0
(d)
38
Trendi i parabolls
Ekuacioni i trendit t parabolls sht:
Y
c
=a+bx+cx
2
Ekuacionet normale pr llogaritjen e parametrave a, b dhe c sipas

metods s katrorve m t vegjl jan:
2
2 3
2 2 3 4
y na b x c x
xy a x b x c x
x Y a x b x c x
E = + E + E
E = E + E + E
E = E + E + E
39
Trendi i parabolls
Formulat pr gjetjen e parametrave a, b dhe c kur
prdoret metoda e lehtsimeve, gjegjsisht kur X=0
jan:
4 2 2
4 2 2
2
2 2
4 2 2
y x x yx
a
n x x x
xy
b
x
n yx x y
c
n x x x
E E E E
=
E E E
E
=
E
E E E
=
E E E
40
Shembull 2
Pr t dhnat n vijim prcaktoni ekuacionin
e trendit t parabols prmes metods s
katrorve m t vegjl.
Vitet 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 Gjithsej:
Y 2 3 5 6 9 13 17 55
41
Shembull 2-vazhdim
Vitet
(Y) X XY X
2
X
3
X
4
X
2
y Y
c
2002 2 -3 -6 9 -27 81 18 2,305
2003 3 -2 -6 4 -8 16 12 2,98
2004 5 -1 -5 1 -1 1 5 4,385
2005 6 0 0 0 0 0 0 6,5
2006 9 1 9 1 1 1 9 9,305
2007 13 2 26 4 8 16 52 12,8
2008 17 3 51 9 27 81 153 16,905
Gjithsej: 55 0 69 28 0 196 249 55,18
42
Shembull 2-vazhdim
2
2 3
2 2 3 4
y na b x c x
xy a x b x c x
x Y a x b x c x
E = + E + E
E = E + E + E
E = E + E + E
55 7 0 28
69 0 28 0
249 28 0 196
a b c
b c
a b c
= + +
= + +
= + +
55 7 28
69
69 28 2, 46
28
249 28 196
a c
b b
a c
= +
= = =
= +
55 7 28
249 28 196 / : ( 4)
55 7 28
62, 25 7 49
7, 25 21 ( 1)
7, 25
7, 25 21 0, 345
21
a c
a c
a c
a c
c
c c
= +
= +
= +
=
=
= = =
43
Shembull 2-vazhdim
55 7 28
55 7 28 0, 345
55 7 9, 66
55 9, 66 7
45, 34 7
45, 34
6, 477 6, 5
7
a c
a
a
a
a
a
= +
= +
= +
=
=
= = ~
6, 5
2, 46
0, 345
a
b
c
=
=
=
2
6, 5 2, 46 0, 345
c
y x x = + +
44
Shembull 2-vazhdim
Llogaritja e parametrave a, b dhe c prmes formulave kur prdoret
metoda e lehtsimeve:
4 2 2
4 2 2
2
2 2
4 2 2
55 196 28 249
6, 47 6, 5
7 196 28 28
69
2, 46
28
7 249 28 55
0, 345
7 196 28 28
y x x yx
a
n x x x
xy
b
x
n yx x y
c
n x x x
E E E E
= = = ~
E E E
E
= = =
E
E E E
= = =
E E E
45
Shembull 2-vazhdim
Interpolimi dhe ekstrapolimi i vlerave t trnedit .
2
6, 5 2, 46 0, 345
c
y x x = + +
2002
2008
6, 5 2, 46 ( 3) 0, 345 (9) 2, 305
............................
.............................
6, 5 2, 46 (3) 0, 345 (9) 16, 905
c
c
y
y
= + + =
= + + =
2013
6, 5 2, 46 (8) 0, 345 (64) 48, 26
c
y = + + =
Interpolimi i
Vlerave
t trendit
Ekstrapolimi i
vlerave t
trendit
Paraqitja grafike e te dhenave origjinale dhe e trendit te parabolles
46
0
2
4
6
8
10
12
14
16
18
2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008
T
e

d
h
e
n
a
t
Vitet
Te dhenat origjinale dhe trendii parabolles
Vija e
trendit
Te dhenat
origjinale
47
Trendi logaritmik-eksponencial
Kur t dhnat numerike t serive kohore kan nj
rritje me nj shkall rritse si diferenc nga viti n
vit q sht konstante, ne mund t prdorim nj
ekuacion t trendit eksponencial si n vijim:
m Y
c
e vlersuar kur X=0
n - norma e vlersuar vjetore mesatare (n
prqindje)
X- periudha kohore
x
c
y m n =
48
Trendi logaritmik-eksponencial
Nse logaritmojm t dy ant e ekuacionit fitojm ekuacionin
logaritmik
Ekuacionet normale pr llogaritjen e parametrave m dhe n jan:
log log log
c
Y m x n = +
18-9
2
log log log
log log log
y n m x n
x y x m x n
E = + E
E = E + E
49
Shembull 3
Shitjet pr periudhn pesvjeare t firms
q merret me shitjen e softverve jan rritur
si n tabeln vijuese .
a)Prcaktoni ekuacionin logaritmik
b) Mesatarisht sa prqind jan rritur shitjet
pr do vit gjat periudhs.
c) Vlersoni shitjet pr periudhn 2014.
Vitet Shitjet
(0000$)
2005 1.1
2006 1.5
2007 2.0
2008 2.4
2009 3.1
Gjithsej 10.1
50
Shembull 3 vazhdim
Vitet Shitjet
(0000$)
x logy xlogy x
2
logy
c
y
c
2005 1.1 -2 0,0414 -0,083 4 0,088 1,2246
2006 1.5 -1 0,176 - 0,176 1 0,183 1,524
2007 2.0 0 0,301 0 0 0,278 1,8967
2008 2.4 1 0,380 0,380 1 0,373 2,3605
2009 3.1 2 0,491 0,983 4 0,468 2,9376
Gjithsej 10.1 0 1,39 0,951 10 9,9434
log 0, 278 0, 095
c
y x = +
51
Shembull 3 vazhdim
1,39 7log 0 log
0,951 0 log 10log
1,39
1,39 7log log 0, 278
5
0,951
0,951 10log log 0, 095
10
m n
m n
m m
n n
= +
= +
= = =
= = =
log 0, 278 0, 095
c
y x = +
52
Shembull 3 vazhdim
log 0, 278 0, 095
c
y x = +
log 0, 278/ log; 1,8967 1, 9
log 0, 095/ log; 1, 2445 1, 24
m anti m m
n anti n n
= = ~ =
= = ~ =
n=1,24 - 1 = 0,24 X 100 = 24% ose 1,24 x100=124-100=24%
Kjo do t thot se norma mesatare vjetore e shtimit t prodhimit sht 24%.
1, 9 1, 24
x
c
y
(
=

53
Shembull 3 vazhdim/Interpolimi dhe ekstrapolimi i vlerave t trendit
log 0, 278 0, 095
c
y x = +
2005
2009
log 0, 278 0, 095 ( 2) 0, 088 / log 1, 2246
..........................................................
....................................................
log 0, 278 0, 095 (2) 0, 468 / log 2, 9
c
c
y anti
y anti
= + = =
= + = = 376
2014
log 0, 278 0, 095 (7) 0, 943/ log 8, 770
c
y anti = + = =
Paraqitja grafike e te dhenave origjinale dhe vijes se trendit eksponencial
54
0
0.5
1
1.5
2
2.5
3
3.5
2005 2006 2007 2008 2009
S
h
i
t
j
e
t

(
0
0
0
0
$
)
Shitjet dhe vija e trendit eksponencial
Vija e
trendit
Te dhenat
origjinale
55
Mesatarja rrshqitse
Prdoret pr zbutjen e variacioneve ciklike,
sezonale, etj.
Seri e mesatareve aritmetike gjat tr
kohs.
Rezultatet varen nga zgjedhja e periudhs
pr llogaritjen e mesatareve.
Pr serit kohore vjetore numri i viteve pr
mesatare aritmetike duhet t jet numr tek.
56
Mesatret rrshqitse
Mesatarja rrshqitse me tri t dhna
Mesatarja e par:
Mesatarja e dyt:
1 2 3
1
(3)
3
X X X
M
+ +
=
2 3 4
2
(3)
3
X X X
M
+ +
=
(vazhdim)
........................
57
Mesatarja rrshqitse-Shembull
Vitet Njsit Mest.rrq.
2000 2 -
2001 5 3
2002 2 3
2003 2 3.67
2004 7 5
2005 6 -
Zgjimi sht ndrtues i shtpive me nj rekord prej 24 shtpive
familjare t ndrtuara gjat periudhs gjasht vjeare. Pajis
Zgjimin me grafikun me mesatare rrshqitse me tri vjet.
58
Mesatare rrshqitse-shembull
Viti Njsit Mesatare
rrshq.
2000 2 -
2001 5 3
2002 2 3
2003 2 3.67
2004 7 5
2005 6 -
' 01 02 03 04 05
8
6
4
2
0
Njsit
Gj = 3
59
Variacionet sezonale/Lkundjet stinore
Variacionet sezonale, Pr afrsisht fluktuacione
periodike t rregullta t cilat paraqiten gjat
muajit t caktuar ose periudhs kuartale prej viti
n vit.
Arsyet e paraqitjes: Kushtet kohore/klimatike,
zakonet shoqrore, zakone fetare, pushimet
shkollore.
Koha e paraqitjes: Gjat muajve t caktuar ose
kuartalve (mujore ose kuartale)
60
Variacionet sezonale/Lkundjet stinore
Indekset stinore llogarisin lkundjet stinore
sipas muajve apo kuartalve pr dukurin e
hulumtuar.
Indekset stinore jan tregues relativ t cilt
tregojn ndikimin mesatar t sezons n
muajin e caktuar apo n kuartalin e caktuar
prgjat disa viteve.
Indekset stinore Shembull
Tremujort/
Kuartalet
Prodhimi (T) sipas viteve dhe kuartalve
2006 2007 2008
I 50 56 59
II 23 30 40
III 54 57 63
IV 102 120 150
Gjithsej 229 263 312
61
Shembull: Konsumi i patates (ton) n nj komun sipas tremujorve gjat tri
viteve ka qen si vijon:
62
Indekset stinore
Shembull-vazhdim
Tremujo
rt
Vitet Gjithsej
Prdhimi
Mesatarja
tremujore
Indekset
stinore
2006 2007 2008
I 50 56 59 165 55 82,08
II 23 30 40 93 31 46,26
III 54 57 63 174 58 86,56
IV 102 120 150 372 124 185,07
Gjithsej 229 263 312 804 268 399.97
400
1
n
i
i
X
=
X
63
Indekset stinore
Shembull-vazhdim
S pari llogarisim nivelin mesatar tremujor t
tre vjetve:
1
1
1
50 56 59 165
55
3 3
23 30 40 93
31
3 3
.................................................
n
i
i
i
n
i
i
I i
n
i
i
II i
X
X
n
X
X
n
X
X
n
=
=
=
=
+ +
= = = =
+ +
= = = =
64
Indekset stinore Shembull-vazhdim
S dyti llogarisim mesataren e prgjithshme
tremujore pr tri vjet:
55 31 58 124 268
67
4 4
804
67
12
p
p
X tona ose
X tone
+ + +
= = =
= =
Indekset stinore Shembull-vazhdim
65
100;
i
s
P
i
P
X
I
X
X niveli mesatar i cdokuartali
X niveli mesatar i pergjitshem
=
S treti , llogarisim indekset stinore:

66
Indekset stinore
Shembull-vazhdim
55
100 82, 08
67
31
100 46, 26
67
58
100 86, 56
67
124
100 185, 07
67
I s
II s
III s
IV s
I
I
I
I
= =
= =
= =
= =
Indekset stinore Interpretimi i rezultateve
Meqense indekset sezonale varirojn rreth
100, nse analizojm t dhnat pr kuartal,
shuma e tyre duhet t jet 400, derisa shuma
e indekseve sezonale pr nj vit sht e
barabart me 1200.
Nse indeksi sezonal sht m i madh se
100, ather themi se sezona ka pasur
ndikim pozitiv n zhvillimin e dukuris.
Nse indeksi stinor sht m i vogl se 100,
ather sezona ka pasur ndikim negativ n
zhvillimin e dukuris
67
Indekset stinore Interpretimi i rezultateve
Nse n dukuri nuk ka faktor sezonal, ather
t gjith indekset do t ishin rreth 100,
gjegjsisht 100%.
Sa mimadh q sht variacioni n raport me
100, ather ndikimi i sezons sht m i madh.
N shembullin ton, t gjitha indekset dallojn
nga 100, kshtu q mund t themi se ka ndikim
sezona n konsumin e patates. Ndikimi m i
madh shihet gjatk uartalit t katrt ku indeksi
sezonal tejkalon 100 pr 85.07%
68
KONCEPTET KYE
Seri kohore
Trendi
Variacione ciklike
Variacione sezonale
Variacione te
rastsishme
Trendi linear
Trendi i parabolls
Trendi eksponencial
Gabimi standard i
trendit
Interpolimi i vlerave
t trendit
Ekstrapolimi i vlerave
t trendit
Mesataja rrshqitse
Indekset stinore
69
1-1
Analiza e Regresionit dhe
Korrelacionit
Qllimet: N fund t ors s msimit , ju
duhet t jeni n gjendje q t :
Kuptoni rolin dhe rndsin e analizs s regresionit dhe
korrelacionit si dhe dallimet n mes t tyre
Kuptoni dhe interpretoni termet variabl e varur dhe variabl e
pavarur.
Dini kuptimin e koeficienteve t regresionit linear a dhe b
Shfrytzoni analizn e regresionit pr t parashikuar/vlersuar
variabln e varur t bazuar n variabln e pavarur.
Kalkuloni dhe interpretoni koeficientin e korrelacionit,
koeficientin e determinacinit dhe aleancs.
Analiza e regresionit
Analiza e regresionit: studimi i lidhjeve
gjegjsisht raporteve apo marrdhnieve
n mes t dy apo m shum variablave.
Analiza e regresionit: nj prej mjeteve m
t shfrytzuar pr analizn e biznesit dhe
fenomeneve t tjera shoqrore dhe
ekonomike.
Analiza e regresionit : E leht pr tu
prdorur dhe e aplikueshme n shum
situata.
Regresion i thjesht : nj variabl e
shpjegueshme dhe mund t jet regresion
linear dhe jolinear.
Regresioni multivariabl: prfshin disa
variabla t shpjegueshme.
Analiza e regresionit linear
Analiza e regresionit sht teknik q prdoret
pr t zhvilluar ekuacionin pr vijn e drejt pr
t br parashikime.
Ekuacioni i regresionit sht ekuacion q
definon raportet n mes t dy variablave dhe
shfrytzohet pr t vlersuar variabln e
varur (Y) t bazuar n variabln e pavarur
(X).
Variabla e varur (Y) sht variabla e projektuar
ose e vlersuar.
Variabla e pavarur (X) sht variabla q
siguron bazn pr vlersim.
1-2
Analiza e regresionit prdoret pr t :
Parashikuar vlern e variabls s varur
t bazuar n m s paku n nj
variabl t pavarur.
Shpjeguar efektet e ndryshimit t
variabls s pavarur n variabln e
varur.
Variabla e varur: variabla q ne
dshirojm t parashikojm ose ta
shpjegojm-sqarojm.
Variabla e pavarur: variabla e prdorur
pr t shpjeguar variabln e varur.
Modeli i thjesht i regresionit
linear
Vetm nj variabll e pavarur , X.
Raportet n mes t X dhe Y
prshkruhen prmes funksionit
linear .
Ndryshimet n Y supozohet q
ndodhin pr shkak t ndryshimeve n
X
Llojet e raporteve/mardhnjeve n mes t X dhe
Y
Y
X
Y
X
Y
Y
X
X
Raporte/lidhje lineare Raporte/lidhje jolineare
Skater diagrami-diagrami shprndars
Y
Y
X
Y
X
Y
Y
X
X
Raporte/lidhje t forta
Raporte/lidhje t dobta
(vazhdim)
Y
Y
X
Y
X
Nuk ka kurrfar raporte/lidhje n mes t X dhe Y
(vazhdim)
i
Y a bx
c
= + +
Komponenta lineare
Modeli i thjesht i regresionit linear
Ndrprerjen
e boshtit Y
Koeficienti
i pjerrsis
Shenja pr
gabimin e
rastsishm
Variabla e
varur
Variabla e
pavarur
Komponenta e
gabimit t rastsishm
(vazhdim)
Gabimi i
rastsishm pr
vlern e X
i
Y
X
Vlera e vrojtuar
e Y pr X
i
Vlera e
parashikuar e
Y pr X
i
i
Y a bx
c
= + +
X
i
Pjerrsia = b
Prerja = a
i
Modeli i thjesht i regresionit linear
Metoda e katrorve m t vegjl
Parametrat a dhe b sigurohen prmes
gjetjes s vlerave a dhe b q
minimizojn shumn e devijimeve t
ngritura n katror n mes t Y
i
dhe Y
c
:
{ }
2
i
2
i
(Y ) min, ,
(Y (a bX) min
c
Y gjegjesisht =
+ =
Ekuacioni i regresionit:
Y
c
= a + bx, ku:
Y
c
sht vlera mesatare e projektuar e Y
c
pr ndonj vler t X.
a- vlera e vlersuar e y kur x=0
b sht pjerrsia e vijs, ose ndryshimi
mesatar n Y
c
pr do njsi t ndryshuar t
X.
Metoda e katrorve m t vegjl
shfrytzohet pr t gjetur parametrat a & b:
1-3
Analiza e regresionit/ metoda e katrorve m t
vegjl
2
Y na b X
XY a X b X
E = + E
E = E + E
b
n XY X Y
n X X
a
Y
n
b
X
n
=

=
( ) ( )( )
( ) ( )
E E E
E E
E E
2 2
1-4
Shembull 1.
Firma Mobileria sht biznes familjar i cili pr koh t
gjat ju ka shitur firmave tregtare me pakic produktet e
veta . Ata vazhdimisht reklamojn mallin e tyre prmes
radios dhe televizionit duke theksuar mimet e ulta dhe
kushtet e mira t kreditimit. Pronari i firms dshiron t
rishikoj raportet n mes t shitjes dhe shums s
shpenzuar pr reklamim. M posht jan dhn informatat
pr shitjet dhe shpenzimet e reklamimit pr katr muajt e
fundit.
Muajt Shp. e
reklams (n
milion
dollar)
T Hyrat nga
shitja ( n
milion dollar )
Shtator 2 7
Tetor 1 3
Nntor 3 8
Dhjetor 4 10
Shembull 1-vazhdim
a) Pronari dshiron t planifikoj
shitjet n baz t shpenzimeve t
reklams. Cila sht variabl e varur
dhe cila sht variabl e pavarur .
b) Vizatoni skater diagramin
(diagramin shprnadars);
c) Prcaktoni ekuacionin e
regresionit.
d) Interpretoni vlerat e a-s dhe b-s .
e) Vlersoni shitjet kur pr reklam
harxhohen 3,5 milion dollar.
Shembull 1-vazhdim
a) Shpenzimet e reklams=X- variabl e
pavarur
T hyrat nga shitja =Y- variabl e varur
Skater diagrami diagrami shprndars
T hyrat nga shitja dhe shpenzimet e reklams
0
2
4
6
8
10
12
0 1 2 3 4 5
Shpenzimet e reklams (X)
T

h
y
r
a
t

n
g
a

s
h
i
t
j
a

(

Y
)
Shembull 1-vazhdim/ ekuacioni i regresionit
Muajt
X Yi Y X X
2
Y
c
Shtator 2 7 14 4 5,9
Tetor 1 3 3 1 3,7
Nntor 3 8 24 9 8,1
Dhjetor 4 10 40 16 10,3
Gjithsej: 10 28 81 30 28
2
Y na b X
XY a X b X
E = + E
E = E + E
| |
28 4 10 / ( 3)
81 10 30
84 12 30
81 10 30
3 2 / ( 1)
3
3 2 1, 5
2
1, 5
a b
a b
a b
a b
a
a a
a
= +
= +
=
= +
=
= = =
=
Shembull 1-vazhdim / ekuacioni i regresionit
| |
28 4 10
28 4 1, 5 10
28 6 10
28 6 10
22 10
2, 2
a b
b
b
b
b
b
= +
= +
= +
=
=
=
1, 5 2, 2
c
y x = +
( )
2 2
2
28 10
2, 2 1, 5
4 4
( )
( )
4 81 10 28
2, 2
4 30 10
y x
a b
n n
n x y x y
b
n x x
b
E E
= = =
E E E
=
E E

= =

1, 5 2, 2
c
y x = +
Shembull 1-vazhdim / ekuacioni i regresionit
d) a=1,5 kur x=0
b- ndryshimi mesatar n Y
c
pr
ndryshim t nj vler t X-it.
b=2,2 kjo do t thot se nj rritje
prej 1 milion dollar pr reklam do t
rezultoj n rritje t t hyrave pr 2,2
milion dollar
e) Y
c
=1,5+2,2(3,5)=9,2
Interpretimi i koeficientit/parametrit a
a sht vlera mesatare e vlersuar e Yc kur
vlera e x sht zero.
Ktu n shembullin ton do t thot se nse
firma nuk harxhon pr reklam, gjegjsisht
shpenzimet e reklams jan zero, ather
t hyrat nga shitja jan 1,5 , gjegjsisht 1
500 000$ (1,5 * 1 000 000 $)
Te hyrat nga shitja 1,5 2.2 (shpenzime te reklames)
Y 1, 5 2.2
c
x
= +
= +
Interpretimi i koeficientit t pjerrsis,
b
b - mat ndryshimet e vlersuara n vlern
mesatare t Y
c
si rezultat i ndryshimit t nj
njsie t X.
Ktu n shembullin ton b = 2,2 tregon se vlera
mesatare e t hyrave nga shitja do t rritet pr
2 200 000$, (2.2 *1 000 000=2 200 000$),
n mesatare, pr do 1 milion dollar shtes pr
reklam.
Te hyrat nga shitja 1,5 2.2 (shpenzime te reklames)
Y 1, 5 2.2
c
x
= +
= +
1.5 2.2
Te hyrat nga shitja 1.5 2.2 (shpenzime te reklames)
1.5 2.2(3.5)
9.2
Yc a bx
Yc x
= +
= +
= +
= +
=
Vlersoni /parashikoni shitjet kur pr reklam
harxhohen 3,5 milion dollar.
Vlera e parashikuar e te hyrave nga shitja me 3,5 milion dollar
shtes sht 8 100 000$. (9.2*1 000 000=9 200 000$).
Parashikimi prmes analizs s
regresionit
Gabimi standard i vlersimit
Gabimi standard i vlersimit mat shprndarjen , ose
dispersionin e vlerave t vrojtuara prreth vijs s
regresionit.
Formulat pr llogaritjen e gabimit standard jan:
2
( )
2
var var
var var
( ) ( )
2
yx
yx
i c
i
c
y y
n
y te dhenat origjinalete iables se ur
y te dhenat e vleresuara te iables se ur
ose
Y a Y b X Y
n
o
o
E E E
=
Llogaritja e gabimit standard t vlersimit

Muajt
X
Shitjet
aktuale
Yi
Shitjet e
vlersuar
a
Y
c
(Yi Yc) (Yi-Y
c
)
2
Y
i
2
Shtator 2 7 5,9 1.1 1.21 49
Tetor 1 3 3,7 -0.7 0.49 9
Nntor 3 8 8,1 -0.1 0.01 64
Dhjetor 4 10 10,3 -0.3 0.09 100
Gjithsej: 10 28 28 0 1.8 222
Llogaritja e Gabimit standard t
vlersimit
2
( )
1.8 1.8
0.9 0.95
2 4 2 2
i c
yx
y y
n
o

= = = = =

2
( ) ( ) 222 1.5(28) 2.2(81) 1.8
0.95
2 4 2 2
yx
Y a Y b X Y
n
o
E E E
= = = =

Regresioni i parabolls
Funksioni i regresionit t parabolls
Y
c
=a+bx+cx
2
Metoda e katrorve m t vegjl shfrytzohet pr
t gjetur parametrat a , b dhe c:
2
2 3
2 2 3 4
y na b x c x
xy a x b x c x
x Y a x b x c x
E = + E + E
E = E + E + E
E = E + E + E
Shembull 3.
Nga t dhnat vijuese gjeni funksionin e parabolls
s regresionit:
x 1 2 3 4 5 6 7 2
8
y 2 3 4 5 5 4 3 2
6
Shembull 3- vazhdim
X Y XY X
2
X
3
X
4
X
2
y Y
c
1 2 2 1 1 1 2
2 3 6 4 8 16 12
3 4 12 9 27 81 36
4 5 20 16 64 256 80
5 5 25 25 125 625 125
6 4 24 36 216 1296 144
7 3 21 49 343 2401 147
28 26 110 140 784 4676 546
Shembull 3- vazhdim
Y
c
=a+bx+cx
2
110 28 140 784 /( 5)
546 140 784 4676
550 140 700 3920
546 140 784 4676
4 84 756
Marrimdy ekuacionet e fundit
a b c
a b c
a b c
a b c
b c ekuacioni II
= + +
= + +
=
= + +
= +
2
2 3
2 2 3 4
26 7 28 140 /( 4)
110 28 140 784
546 140 784 4676
104 28 112 560
110 28 140 784
6 28 224
y na b x c x
xy a x b x c x
x Y a x b x c x
a b c
a b c
a b c
a b
a b c
b c ekuacioni I
E = + E + E
E = E + E + E
E = E + E + E
= + +
= + +
= + +
=
= + +
= +
6 28 224 /( 3)
4 84 756
18 84 672
4 84 756
22 82
22
0, 27
82
0, 27
b c I
b c II
b c
b c
c
c
c
= +
= +
=
= +
=
= =
=
Shembull 3- vazhdim
6 28 224
6 28 224 ( 0, 27)
6 28 60, 48
2, 4
b c
b
b
b
= +
= +
=
=
26 7 28 140
26 7 28 2, 4 140( 0, 27)
26 7 67, 2 37, 8
0, 48
a b c
a
a
a
= + +
= + +
= +
=
0, 48
2, 4
0, 27
a
b
c
=
=
=
2
2
0, 48 2, 4 0, 27
c
Y a bx cx
Y x x
= + +
= +
Analiza e korrelacionit
Analiza e korrelacionit: grup i
teknikave statistikore q
prdoren pr t matur
fortsin e raporteve
(korrelacionit) n mes t dy
variablave.
Analiza e korrelacionit
TREGUESIT E
ANALIZES
SE
KORRELACIONIT
KOEFICIENTI I
KORRELACIONIT
(r)
KOEFICIENTI I
DETERMINACIONIT
(r
2
)
KOEFICIENTI I
ALEANCES/
KONTIGJENCES
(r
a
)
Koeficienti i korrelacionit, r
Koefiecienti i korrelacionit (r)
sht tregues i raporteve n mes t dy
variablave.
Ai merr vlerat prej: -1.00 deri n 1.00.
Vlerat -1.00 ose 1.00 tregojn
korrelacionin perfekt dhe t fort ose lidhjen
funksionale n mes t dy variablave.
Vlerat afr 0.0 tregojn korrelacion t
dobt.
Vlerat negative tregojn nj raport inverz
kurse vlerat pozitive tregojn nj raport
direkt.
Korrelacion perfekt negativ
r = -1
0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10
10
9
8
7
6
5
4
3
2
1
0
X
Y
Korrelacion perfekt pozitiv
r = 1
0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10
10
9
8
7
6
5
4
3
2
1
0
X
Y
Korrelacioni zero
r=0
0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10
10
9
8
7
6
5
4
3
2
1
0
X
Y
Korrelacion pozitiv shum i fort
Vlera e r shum afr 1.
0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10
10
9
8
7
6
5
4
3
2
1
0
X
Y
Koeficienti i Korrelaconit/ r
Korrelacion
perfekt
pozitiv
0
Nuk ka
korrelacion
+1
-1
Korrelacion
perfekt
negativ
-0.5
0.5
Korrelacion negativ
Korrelacion pozitiv
Korrelacion i
fort negativ
Korrelacion i
dobt negativ
Korrelacion
mesatar
negativ
Korrelacion i
fort pozitiv
Korrelacion
mesatar
pozitiv
Korrelacion i
dobt pozitiv
Formula pr r
| |
( )
( )
| |
r
n XY X Y
n X X n Y Y
=

( ) ( )( )
( ) ( )
E E E
E E E E
2 2 2
2
2 2
( ) ( )
( ) ( )
i i
i i
ose
X X Y Y
r
X X Y Y
E
=
E E
Koeficienti i determinacionit/ r
2
Koeficienti i determinacionit, r
2

proporcioni i variacioneve totale n
variabln e varur Y q mund t
shpjegohen prmes variacioneve
n variabln e varur X.
Koeficienti i determinacionit sht
katrori i koeficientit t korrelacionit
dhe merr vlerat prej 0 deri n 1.
Koeficienti i determinacionit/ r
2
Koeficienti i determinacionit si raport i pjess s
pashpjegueshme t variabilitetit dhe
variabilitetit t trsishm
Koeficienti i determinacionit si katror i
koeficientit t korrelacionit
r
2 merr vlerat prej 0 deri te 1
2
2
2
( )
( )
c
i
Y Y
r
Y Y
2 2
( ) r r =
Koeficienti i aleancs (kontigjencs)
Koeficienti i aleancs:
r
a
merr vlerat prej 0 deri te 1.
2
2
2
2
( )
( )
( )
1
( )
i c
a
c
c
a
i
Y Y
r ose
Y Y
Y Y
r
Y Y
Shembull 2.
Duke ju referuar shembullit 1:
a) Prcaktoni koeficientin e korrelacionit
b) Interpretoni koeficientin e
korrelacionit;
c) Prcaktoni koeficientin e
determinacionit dhe interpretoni
rezultatin
d) Gjeni koeficientin e aleancs
Shembull 2- vazhdim
M X Y Y X Y
2
X
2
Y
c
Sh. 2 7 14 49 4 5,9 -0,5 0,25 0 0 0
T 1 3 3 9 1 3,6 -1,5 2,25 -4 16 6
N 3 8 24 64 9 8,1 0,5 0,25 1 1 0,5
Dh 4 10 40 100 16 10,3 1,5 2,25 3 9 4,5
Gj 10 28 81 222 30 27,9 5 0 26 11
( )
i
X X ( )
i
Y Y
2 2
( ) ( )
( ) ( )
i i
i i
X X Y Y
r
X X Y Y
E
=
E E
2
( )
i
X X 2
( )
i
Y Y
( ) ( )
i i
X X Y Y
11 11
0, 9649
5 26 130
0, 9649
r
r
= = =
=
( )
( )
( ) ( )
2
2 2 2
2
2
( ) ( )( )
( ) ( )
4 81 10 28
0, 9648
4(30) (10) 4 222 28
0, 9648
n XY X Y
r
n X X n Y Y
r
r
E E E
=
(
( E E E E

= =
(
(

=
Shembull 2 vazhdim
Koeficienti i korrelacionit: r=0,964, do t thot
se ekziston nj lidhje shum e fort pozitive n
mes t hyrave nga shitja dhe shpenzimeve t
reklams.
Koeficienti i determinacionit
r
2
=(0,964)
2
=0,93, nga ktu kemi se 93% e
variacioneve n shitje shpjegohen me variacionet
n shpenzimet e reklams.
Koeficienti i aleancs : K
a
= 1- r
2
=1-0,93
=0,07, nga ktu rrjedh se 7% jan faktor t
tjer t pashpjegueshm q ndikojn n t hyrat
nga shitja.
Testimi i signifikances/rndsis/ pr koeficientin e
korrelacionit
Testimi bhet prmes t testit pr
koeficientin e korrelacionit:
2
2
( 2)
1
r n
t me n shkalle te lirise
r
Testimi i signifikancs pr koeficientin e

korrelacionit
Testimi i hipotezs se nuk ekziston korrelacion n mes t
variablave n populacion.
Hapi 1: Formulimi i hipotezs zero dhe alternative
H
0
: R=0 (Korrelacioni n populacion sht zero)
H
1
: R 0 (Korrelcaioni n populacion nuk sht zero).
Hapi i dyt: Niveli i signifikancs 0.05: , Vlera
kritike pr n-2 shkall lirie sht 4.303 (Merret te
shprndarja studenti se mostra sht e vogl , n=4)
Hapi 3. Llogaritja e testit t pr koeficientin e
korrelacionit
2 2
2 0, 964 4 2
5.04
1 1 0, 964
r n
t
r

= = =

Testimi i signifikancs pr koeficientin e
korrelacionit
Hapi 4. Formulimi i rregulls s
vendosjes:
H
0
refuzohet nse t> 4.303 ose nse
t< - 4.303, sh.l=2, o =.05
Hapi 5. Marrja e vendimit
5.04> 4.303 , refuzohet hipoteza zero, se
koeficienti i korrelacionit n poulacion
sht i barabart me zero, ndrsa
pranohet hipoteza alternative se
koeficienti i korrelacionit t populacionit
sht i ndryshm nga zero.
KONCEPTET KYE
ANALIZA E REGRESIONIT ANALIZA KORRELACIONIT
REGRESIONI LINEAR KORRELACIONI POZITIV
REGRESIONI JOLINEAR KORRELACIONI NEGATIV
VARIABL E VARUR KOEFICIENTI I
KORRELACIONIT
VARIABL E PAVARUR FAKTORT E SPJEGUESHM
SKATER DIAGRAMI FAKTORT E
PASPJEGUESHM
METODA E KATRORVE
M T VEGJL
KOEFICIENTI I
ALEANCS/KONTIGJENCS
GABIMI STANDARD I
VLERSIMIT
KOEFICIENTI I
DETERMINACIONIT-
PRCAKTIMIT
Irwin/McGraw-Hill
1-1
Nj vshtrim mbi konceptet
e probabilitetit
Qllimet
Pas prfundimit t ksaj ligjerate ju duhet t jeni n gjendje q t:
Definoni probabilitetin.
Kuptoni termet: eksperimenti (prova), rezultati, ngjarja.
Prshkruani qasjet klasike, empirike dhe subjektive t probabilitetit dhe t
bni dallimet n mes t tyre.
Njihni disa nga rregullat e llogaritjes s probabiliteteve.
Definoni termet: probabiliteti i kushtzuar dhe probabiliteti i
prbashkt.
Njihni disa nga rregullat e llogaritjes s rasteve t volitshme
(permutacionet, variacionet, kombinacionet)
Bazat e Statistiks
Irwin/McGraw-Hill
Probabiliteti
Probabiliteti sht nj mats
numerik pr gjasat se nj ngjarje
do t ndodh.
Probabiliteti i nj ngjarje duhet t
jet n mes t 0 dhe 1.
Shuma e probabiliteteve t t gjitha
ngjarjeve reciprokisht prjashtuese/t
papajtueshme/ duhet t jet i barabart
me 1.
E sigurt
E pamundur
0.5
1
0
0 P(A) 1 Pr fardo ngjarje A
1 P(C) P(B) P(A) = + +
Nse A, B, dhe C jan reciprokisht
prjashtuese dhe te domosdoshme
Bazat e Statistiks
Irwin/McGraw-Hill
Definicionet
Probabiliteti: Matja e gjasave se nj ngjarje e
pasigurt mund t ndodh n t ardhmen;
mund t marr vlera vetm n mes t 0 dhe
1.
Prova/Eksperimenti: Vshtrimi (vrojtimi ) i
disa aktiviteteve ose veprimi i marrjes s ca
matjeve, gjegjsisht nj proces q shpien deri
te paraqitja e nj (dhe vetm nj) nga disa
vrojtime t mundshme.
Rezultati: Rezultati i pjesshm i nj
eksperimenti.
Ngjarja: Grumbullimi i nj apo m shum
rezultateve t nj eksperimenti.
5-3
Bazat e Statistiks
.
Irwin/McGraw-Hill
Hapsira e mostrs/ rezultatet e mundshme
Hapsira e mostrs /sht mbledhja e t gjitha
ngjarjeve t mundshme
p.sh. T gjitha faqet e zarit/kubit (6):
P.sh. T gjitha letrat e bixhozit (52):
Bazat e Statistiks
Irwin/McGraw-Hill
Shembuj t eksperimentit, rezultatit dhe hapsirs s mostrs
Eksperimenti Rezultati Hapsira e mostrs
Gjuajtja e monedhs Stema (S) , numri (N) S= { Stema, Numri}
Gjuajtja e zarit 1,2,3,4,5,6 S= { 1, 2, 3,4, 5, 6}
Gjuajta e monedhs dy
her
NN, NS, SN, SS S = {NN, NS, SN, SS}
Loja n lotari Fitim, Humbje S ={ Fitim, Humbje}
Dhnja e provimit Me kalu, mos me kalu S ={Me kalu, mos me
kalu}
Zgjedhja e studentve Mashkull, Femer S= {Mashkull, Femer}
Bazat e Statistiks
.
Irwin/McGraw-Hill
Ngjarjet
Ngjarje e thjesht
Nj rezultat nga t gjitha rezultatet e
mundshme me nj karakteristik.
P.sh., Karta e kuqe nga letrat e bixhozit.
Ngjarje komplementare e A (e shnuar~A)
T gjitha rezultatet q nuk jan pjes e ngjarjes
A
P.sh. T gjitha letrat q nuk jan me shenjn e
rombit.
Ngjarje e prbashkt
Prfshin dy e m shum karakteristika/ngjarje
q paraqiten njkohsisht.
P.sh., Nj As q sht gjithashtu i kuq.
Bazat e Statistiks
Irwin/McGraw-Hill
Vlersimi i probabilitetit/Qasjet e probabilitetit
Jan tri qasje pr vlersimin e probabilitetit t
ndodhjes s nj ngjarje t pasigurt:
1. a priori probabiliteti klasik
2. a posteriori probabiliteti klasik empirik/frekuenca
relative
3. Probabiliteti subjektiv
numri i rezultateve te favorshme
probabiliteti
n numri rezultateve te mundshme
m
total i
= =
Numri ngjarjeve qe kane ndodhur ne te kaluaren
Probabiliteti =
Numri total i vrojtimeve
m
n
=
Bazat e Statistiks
Nj vlersim apo opinion individual rreth
probabilitetit t ndodhjes s ngjarjes.
Irwin/McGraw-Hill
Qasjet e probabilitetit
Probabiliteti klasik bazohet n
supozimin se rezultatet e nj
eksperimenti kan mundsi t
barabarta.
Sipas pikpamjes klasike ,
Numri i rezultatevetefavorshme
Probabiliteti i nje ngjarje =
Numri i pergjithshem i rezultateve te mundshme
m
P
n
=
5-4
Bazat e Statistiks
Irwin/McGraw-Hill
SHEMBULL 1
Marrim n konsiderim eksperimentin e
hudhjes s dy monedhave metalike n
t njejtn koh.
Numri i rasteve t mundshme S = {NN,
NS, SN, SS}
Marrim n konsiderim ngjarjen pr nj
N.
Probabiliteti pr me ra numri =2/4 =
1/2.
5-5
Bazat e Statistiks
Irwin/McGraw-Hill
Ngjarjet reciprokisht prjashtuese/t
papajtueshme
Ngjarjet reciprokisht prjashtuese/t
papajtueshme/: Paraqitja e ndonj
ngjarje nnkupton se t tjerat nuk
mund t ndodhin n t njejtn koh.
N SHEMBULLIN 1, katr rezultatet e
mundshme jan reciprokisht
prjashtuese/ t papajtueshme.
5-6
Bazat e Statistiks
Irwin/McGraw-Hill
Ngjarjet e domosdoshme
Ngjarjet e domosdoshme : M s paku
nj ngjarje duhet t ndodh kur bhet nj
eksperiment.
N SHEMBULLIN 1, katr rezultatet e
mundshme jan ngjarje t
domosdoshme. Me fjal t tjera shuma e
probabiliteve sht = 1 (0.25 + 0.25 +
0.25 + 0.25).
5-7
Bazat e Statistiks
Irwin/McGraw-Hill
Koncepti i frekuencave relative/Koncepti empirik
Probabiliteti i nj ngjarje q ka ndodhur n
afat t gjat prcaktohet nga vshtrimi se
far pjese e kohs si ngjarja ka ndodhur
n t kaluarn:
Numri i rezultateve qe kane ndodhur ne te kaluaren
Probabiliteti i nje ngjarje=
Numri total i vrojtimeve
5-8
Bazat e Statistiks
Irwin/McGraw-Hill
Probabiliteti empirik/koncepti i frekuencave
relative
Supozojme se dshirojm t llogaisim probabilitetet e
ktyre ngarjeve:
- Probabilitetin se automobili i ardhshm i prodhuar
nga fabrika do t jet me defekt.
- Probabilitetin se nj familje e zgjedhur rastsisht
ka shtpi te veten.
- Probabilitetin se nj grua e zgjedhur rastsisht nuk
e pun duhanin.
- Probabilitetin se nj tetdhjetvjear do t jetoj m
s paku edhe nj vjet, etj.
Bazat e Statistiks
Irwin/McGraw-Hill
Shembull
Dhjet nga 500 automobila t zgjedhur
rastsisht t prodhuar n nj fabrik kan
qen me defekt. Sa sht probabiliteti q
automobili i ardhshm i prodhuar nga kjo
fabrik t jet me defekt.
n=500 P(A) = 10/500=0.02
m=10
Bazat e Statistiks
Shprndarja e frekuencave dhe frekuencave relative
n mostrn prej 500 automobilave
Automobili Frekuenca Frekuenca
relative
I rregullt 490 490/500=0.98
Me defekt 10 10/500=0.02
Gjithsej 500 1.00
Irwin/McGraw-Hill
SHEMBULL 2
Prgjat karriers s saj prof. Anit ka
shprblyer 186 student me A nga
1200 student sa ajo i ka msuar. Sa
sht probabiliteti q studenti n
departamentin e saj n kt semestr
do t marr A?
Duke aplikuar konceptin e
frekuencave relative probabiliteti pr
nj A sht
P(A)= 186/1200=0.155
5-9
Bazat e Statistiks
Irwin/McGraw-Hill
Probabiliteti subjektiv
Probabiliteti subjektiv: Gjasat (probabiliteti) pr
ndodhjen e nj ngjarje t veant q caktohet nga
individi duke u bazuar n kombinimet e prvojave t
kaluara t individit, opinionin personal dhe analizs
s situatave t vecanta.
Si shembuj t probabilitetit subjektiv mund t
shrbejn si vijon:
- Vlersimi i probabilitetit se klubi futbollistik X
do t luaj vitin e ardhshm n lign e kampionve.
- Vlersimi i probabilitetit se studenti do t marr
notn 10 nga ndonj lnd e caktuar, etj
5-10
Bazat e Statistiks
Irwin/McGraw-Hill
Disa rregulla t probabilitetit
Rregullat e
probabilitetit
Rregullat
aditive
(t mbledhjes)
Rregullat e
multiplikatorit
(e shumzimit)
Rregulla e
veant
aditive
Rregulla e
plotsuese
komplementare
Rregulla e
prgjithshme
aditive
Rregulla e
veant e
multiplikatorit
Rregulla e
prgjithshme
e multiplikatorit
Bazat e Statistiks
Irwin/McGraw-Hill
Rregullat baz t probabilitetit
Nse ngjarjet jan reciprokisht prjashtuese,
ather ndodhja e ndonj nga ngjarjet
pamundson ndodhjen e ngjarjeve t tjera.
Rregullat aditive ( t mbledhjes): Nse dy ngjarje
A dhe B jan reciprokisht prjashtuese, rregulla
e veant aditive thot se probabiliteti i
ndodhjes s A ose B sht e barabart me
shumn e probabiliteteve t tyre.
P(A ose B) = P(A) + P(B)
Rregulla e veant aditive P(A ose B ose C ) =
P(A) + P(B) + P(C)
5-11
Bazat e Statistiks
Irwin/McGraw-Hill
Shembull 3
Aeroporti X s voni ka marr informata
pr fluturimet nga Prishtina n Gjenev
Arritja Frekuenca
Hert 100
Von 75
N koh 800
Anuluar 25
Gjithsej 1000

5-12
Bazat e Statistiks
Irwin/McGraw-Hill
Shembull 3 vazhdim
Nse A sht ngjarja se fluturimi arrin
hert, ather probabiliteti P(A) =
100/1000 = 0.1
Nse B sht ngjarja se fluturimi do t
arrij von , ather P(B) = 75/1000 =
0.075
Probabiliteti se aeroplani do t vij
hert ose do t arrij von sht;
P(A ose B) = P(A) + P(B) = 0.1 + 0.075
=0.175
5-13
Bazat e Statistiks
Irwin/McGraw-Hill
Rregulla plotsuese/komplementare
Rregulla plotsuese/komplementare
/prdoret pr probabilitetin se nj
ngjarje q do t ndodh prmes heqjes
s probabilitetit t nj ngjarje q nuk do
t ndodh nga 1.
Nse P(A) sht probabiliteti i ngjarjes
A dhe P(~A) sht plotsues i A,
ather P(A) + P(~A) = 1 ose P(A) = 1
- P(~A).
5-14
Bazat e Statistiks
Irwin/McGraw-Hill
Rregulla komplemenare/plotsuese vazhdim
Diagrami i Ven-it (J.Venn 1834-1888)
ilustron rregulln komplementare q do
t duket si n vijim:
A
~A
5-15
Bazat e Statistiks
Irwin/McGraw-Hill
SHEMBULL 4
I rikthehemi SHEMBULLIT 3.
Nse C sht ngjarja se fluturimi do t
arrij n koh, ather, P(C) = 800/1000 =
0.8.
Nse D sht ngjarja se flutruimi sht
shtyr, ather,P(D) = 25/1000 = 0.025.
Shfrytzoni rregulln komplementare pr
t treguar se probabiliteti i nj fluturimi
t hershm (A) ose t vonshm (B) sht
0.175.
5-16
Bazat e Statistiks
Irwin/McGraw-Hill
SHEMBULL 4 vazhdim
P(A ose B) = 1 - P(C ose D) = 1 -0.8
+.025] =0.175
C
0.8
D
0.025
~(C ose D) = (A ose B)
0.175
5-17
Bazat e Statistiks
Irwin/McGraw-Hill
Rregulla aditive e prgjithshme
Nse A dhe B jan dy ngjarje q nuk
jan reciprkisht prjashtuese , ather
,
P(A ose B) sht i dhn me formuln
vijuese:
P(A ose B) = P(A) + P(B) - P(A dhe B)
5-18
Bazat e Statistiks
Irwin/McGraw-Hill
Rregulla aditive e prgjithshme
Diagram i Ven-it ilustron kt rregull:
A dhe B
A
B
5-19
Bazat e Statistiks
Irwin/McGraw-Hill
SHEMBULL 5
N nj mostr prej 500 studentve,
320 kan thn se kan stereo , 180
kan thn se kan TV, dhe 100
kan thn se i kan t dyja:
Stereo
320
Bashk
100
TV
180
5-20
Bazat e Statistiks
Irwin/McGraw-Hill
SHEMBULL 5 vazhdim
Nse studenti zgjedhet rastsisht , sa
sht probabiliteti q studenti t ket
vetm stereo, vetm TV dhe t dyja
stereo dhe TV?
P(St) = 320/500 = 0.64.
P(Tv) = 180/500 = 0.36.
P(St dhe Tv) = 100/500 =0.20.
5-21
Bazat e Statistiks
Irwin/McGraw-Hill
SHEMBULL 5 vazhdim
Nse studenti zgjedhet rastsisht, sa
sht probabiliteti q studenti ka
gjithashtu stereo ose TV n shtpin e
tij?
P(St ose TV) = P(St) + P(Tv) - P(S
dhe T) = 0.64 +0.36 - 0.20 =0.80.
5-22
Bazat e Statistiks
Irwin/McGraw-Hill
Shembull
Studenti sht duke mbajtur dy kurse
n histori dhe matematik. Probabiliteti
se studenti do ta jap historin sht
0.60, kurse probabiliteti se do ta jap
matematikn sht 0.70. Probabiliteti
se do ti kaloj t dyja sht 0.50. Sa
sht probabiliteti se s paku do ta jap
njrin provim.
P(A ose B) = P(A) + P(B) P (A dhe
B)= 0.60+0.70-0.50 =0.8.
Bazat e Statistiks
Irwin/McGraw-Hill
Probabiliteti i prbashkt
Probabiliteti i prbashkt sht
probabiliteti q mat gjasat se dy ose
m shum ngjarje do t ndodhin
njkohsisht. Nj shembull do t jet
ngjarja q studenti i ka t dyja, stereon
dhe TV n shtpin e tij.
5-23
Bazat e Statistiks
Irwin/McGraw-Hill
Rregulla e veant e multiplikatorit
krkon q dy ngjarje A dhe B t jen
t pavarura.
Dy ngjarje A dhe B jan t pavaura
nse ndodhja e njrs nuk ka efekt n
probabilitetin e ndodhjes s tjetrs.
sht:
5-24
Bazat e Statistiks
( ) ( ) ( ) P Adhe B P A P B =
Irwin/McGraw-Hill
SHEMBULL 6
Shpendi posedon dy fletaksione t
cilat jan t pavaruara nga njra tjetra.
Probabiliteti q fletaksioni A t rritet
n vler n vitin e ardhshm sht 0.5.
Probabiliteti se vlera e aksionit B do t
rritet n vitin e ardhshm sht 0.7.
Sa sht probabiliteti se vlera e t dy
aksioneve do t riten vitin e ardhshm?
P(A dhe B) = (0.5)(0.7) = 0.35.
5-25
Bazat e Statistiks
Irwin/McGraw-Hill
Probabiliteti i kushtzuar
Probabiliteti i kushtzuar sht
probabiliteti i ndodhjes s nj ngjarje t
veant duke ditur q nj ngjarje tjetr
ka ndodhur.
Vrejtje: Probabiliteti i ngjarjes A duke
ditur q do t ndodh ngjarja B
shnohet me P(A|B).
5-27
Bazat e Statistiks
Irwin/McGraw-Hill
Rregulla e prgjithshme e multiplikatorit
Rregulla e prgjithshme e multiplikatorit
prdoret pr t gjetur probabilitetin e
prbashkt se dy ngjarje q do t ndodhin
dhe definohet ksisoji: pr dy ngjarje A
dhe B, probabiliteti i prbashkt se t dy
ngjarjet do t ndodhin gjindet prmes
shumzimit t probabilitetit se ngjarja A do
t ndodh me probabilitetin e kushtzuar t
B duke ditur se ngjarja A ka ndodhur.
5-28
Bazat e Statistiks
( ) ( ) ( / ) P Adhe B P A P B A =
Irwin/McGraw-Hill
Shembull
N nj anket, puntort e kompanis ,X,
n pyetjen se: Nse do tiu ipej nj
mundsi pr t punuar n nj kompani
tjetr, me pozit t njejt apo m t mir
se kjo q keni tani, do t dshironit ta
ndrronit?
Prgjigjet e tyre jan t klasifikuara n
baz t prvojs s tyre n at kompani
sipas tabels vijuese:
Bazat e Statistiks
Irwin/McGraw-Hill
Prvoja -
>
Me pak
se nj
vit
1-
5vite
6-10
vite
M shum
se 10vite
Totali
Do t
qndrojn
10 30 5 75 120
Nuk do t
qndrojn
25 15 10 30 80
Totali 35 45 15 105 200
Lojaliteti i puntorve ndaj kompanis dhe prvoja e tyre e puns
Bazat e Statistiks
Irwin/McGraw-Hill
Sa sht probabiliteti se nj puntor i
zgjedhur rastsisht nga kjo kompani
do t qndroj n at kompani dhe q
ka m shum se 10 vjet prvoj pune ?
Bazat e Statistiks
Irwin/McGraw-Hill
P(A) - do t qndroj n kompani
P(B) ka prvoj pune m se 10 vjet
P(B|A) qndron n kompani dhe ka
prvoj m se 10 vite
P(A dhe B)= P(A) x P(B|A)
= 120/200 x 75/120
= 9000/24000
= 0.375
Zgjidhja
Bazat e Statistiks
Irwin/McGraw-Hill
Shembull
Bordi i drejtorve t firms X prbhet
nga 8 meshkuj dhe katr femra. Nj
komitet prej katr antarve duhet t
zgjidhet n mnyr t rastsishme pr t
rekomanduar presidentin e ri t kompanis.
a) Sa sht probabiliteti q t katr antart e
ktij komiteti t jen femra?
b) Sa sht probabiliteti q t katr antart t
jen meshkuj.
c) Shuma e probabiliteteve pr A dhe B a
sht e barabart me 1? Spjego.
Bazat e Statistiks
Irwin/McGraw-Hill
Zgjidhje
a) 0.002
b) 0.14
4 3 2 1
0.002
12 11 10 9
| | | | | | | |
=
| | | |
\ . \ . \ . \ .
8 7 6 5 1680
0.1414
12 11 10 9 11880
| | | | | | | |
= =
| | | |
\ . \ . \ . \ .
Bazat e Statistiks
Irwin/McGraw-Hill
Disa parime t llogaritjes
Rregullat pr llogaritjen e numrit t rezultateve t
mundshme:
Rregulla 1.
Formula e Multiplikatorit: Nse ka m mnyra pr
ta br nj gj dhe n mnyra pr ta br nj tjetr
, ather ka m x n mnyra pr ti br t dyja.
Shembull 10:
Ju dshironi t shkoni n park, t hani n
restaurant dhe t shihni filma. Jan 3 parqe, 4
restaurante dhe 6 kinema. Sa kombinime t
ndryshme t mundshme jan:
Prgjigje:
3 x 4 x 6 =72 mundsi t ndryshme
5-37
Bazat e Statistiks
Irwin/McGraw-Hill
Rregullat e llogaritjes
Rregulla 2
Mnyrat se si mund t rregullohen n elemente
sipas rregullit sht:
Shembull:
Restorani i juaj ka pes zgjedhje n
menyn e tij. N sa mnyra ju mund t
porositni pr menyn tuaj?
Prgjigje:
5! = (5)(4)(3)(2)(1) = 120 mundsi t
ndryshme.
n! = (n)(n 1)(1)
(vazhdim)
Bazat e Statistiks
Bazat e Statistiks
Irwin/McGraw-Hill
Rregulla 3.
Permutacionet: do regullim i X elementeve i
zgjedhur nga n elementet e mundshme.
Shembull:
Restauranti i juaj ka pes zgjedhje n meny,
kurse tri duhet t zgjidhen pr drek. Sa
mnyra t ndryshme mund t porositet
dreka?
Prgjigje:
Vrejte: Renditja e rregullimit t elementeve sht e
rndsishme te permutacionet.
(vazhdim)
X)! (n
n!
P
x n
=
n x
n! 5! 120
P 60
(n X)! (5 3)! 2
= = = =

Bazat e Statistiks
Bazat e Statistiks
Irwin/McGraw-Hill
Rregulla 4
Kombinacionet: Numri i mnyrave t zgjedhjes
s x elementeve nga grupi i n elementeve pa
respektuar renditjen
Shembull:
Restauranti i juaj ka pes meny pr zgjedhe dhe tri
duhet t zgjidhen pr drek . Sa mnyra t
ndryshme mund t bhet kombinimi duke injoruar
rregullin e zgjedhjes.
Prgjigje:
(vazhdim
X)! (n X!
n!
C
x n
=
10
(6)(2)
120
3)! (5 3!
5!
X)! (n X!
n!
C
x n
= =
=
Bazat e Statistiks
Bazat e Statistiks
Irwin/McGraw-Hill
SHEMBULL 11
Trajneri X duhet t zgjedh pes lojtar
n mes t 12 sa i ka n ekip pr t
formuar formacionin fillestar. Sa grupe
t ndryshme jan t mundshme?
12C5 = (12!)/5!(12-5)!] =792
Supozojm se Trajneri X duhet ti rangoj
ata ksisoj:
12P5 = (12!)/(12-5)! = 95,040.
5-40
Bazat e Statistiks
Irwin/McGraw-Hill
Konceptet kye
Probabiliteti
Eksperimenti
Rezultati
Ngjarja
Hapsira e mostrs
Probabiliteti apriori
Probabiliteti aposteriori
Probabiliteti subjektiv
Ngjarje e thjesht
Ngjarje komplementare
Ngjarjet e papajtueshme
Ngjarjet e domosdoshme
Ngjarjet e kushtzuara
Regulla aditive e
thjeshte
Rregulla aditive e
prgjithshme
Rregulla komplementare
Rregulla e multiplikatorit
Rregulla e prgjithshme
e multiplikatorit
Permuatacionet
Kombinacionet
Variacionet
Bazat e Statistiks

Permbledhje e Ligjeratave Statistike - Rahmije Mustafa

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Permbledhje e Ligjeratave Statistike - Rahmije Mustafa

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

1

Bazat e Statistiks 2010

(iks bar)-prezanton simbolin pr mesataren

Mesatarja gjeometrike prdoret pr gjetjen e prqindjeve

Vlera e Z e lidhur X=26 sht

Indeksi i mimeve mund t jet indeks baz dhe indeks zinxhir

Treguesit e tjer ekonomik

a- Vlera e vlersuar e yc- kur x=o

b- efekti i vlersuar linear n Yc

c- efekti i vlersuar jolinear n Yc

Ekuacionet normale pr llogaritjen e parametrave a, b dhe c sipas

S treti , llogarisim indekset stinore:

Llogaritja e gabimit standard t vlersimit

Testimi i signifikancs pr koeficientin e

You might also like