Professional Documents
Culture Documents
Açık Kaynak Işletim Sistemi 1
Açık Kaynak Işletim Sistemi 1
MEGEP
(MESLEK ETM VE RETM SSTEMNN GLENDRLMES PROJES)
BLM TEKNOLOJLER
ANKARA, 2008
Milli Eitim Bakanl tarafndan gelitirilen modller; Talim ve Terbiye Kurulu Bakanlnn 02.06.2006 tarih ve 269 sayl Karar ile onaylanan, Mesleki ve Teknik Eitim Okul ve Kurumlarnda kademeli olarak yaygnlatrlan 42 alan ve 192 dala ait ereve retim programlarnda amalanan mesleki yeterlikleri kazandrmaya ynelik gelitirilmi retim materyalleridir (Ders Notlardr). Modller, bireylere mesleki yeterlik kazandrmak ve bireysel renmeye rehberlik etmek amacyla renme materyali olarak hazrlanm, denenmek ve gelitirilmek zere Mesleki ve Teknik Eitim Okul ve Kurumlarnda uygulanmaya balanmtr. Modller teknolojik gelimelere paralel olarak, amalanan yeterlii kazandrmak koulu ile eitim retim srasnda gelitirilebilir ve yaplmas nerilen deiiklikler Bakanlkta ilgili birime bildirilir. rgn ve yaygn eitim kurumlar, iletmeler ve kendi kendine mesleki yeterlik kazanmak isteyen bireyler modllere internet zerinden ulalabilirler. Baslm modller, eitim kurumlarnda rencilere cretsiz olarak datlr. Modller hibir ekilde ticari amala kullanlamaz ve cret karlnda satlamaz.
NDEKLER
AIKLAMALAR ...................................................................................................................iv GR .......................................................................................................................................1 RENME FAALYET-1 .....................................................................................................3 1. AIK KAYNAK KODLU LETM SSTEM YAPISI.................................................... 3 1.1. Temel Kavramlar .......................................................................................................... 3 1.1.1. letim Sistemi .......................................................................................................3 1.1.2. Ak Kaynak Kodlu Yazlm ................................................................................. 4 1.1.3. GNU Genel Kamu Lisans (GPL).......................................................................... 5 1.2. UNIX Tarihesi ve Geliimi ......................................................................................... 6 1.2.1. Unixin Oluumu ...................................................................................................6 1.2.2. Linuxun Ortaya k .......................................................................................... 7 1.3. Ak Kaynak Kodlu letim Sistemi Kurulumu ............................................................ 7 1.3.1. Hangi Linux? .........................................................................................................7 1.3.2. Kuruluma Hazrlk.................................................................................................8 1.3.3. Sistem Kurulumu .................................................................................................14 1.3.4. Disk Blmlendirme ve Biimlendirme .............................................................. 18 1.3.5. Sistem Yneticisi.................................................................................................23 1.3.6. Kullanc Ekleme .................................................................................................24 1.3.7. Sistem Ykleyicisi ............................................................................................... 25 1.3.8. Kurulumun Tamamlanmas ................................................................................. 26 UYGULAMA FAALYET .............................................................................................. 28 LME VE DEERLENDRME .................................................................................... 29 RENME FAALYET2 ..................................................................................................30 2. TEMEL MASAST KAVRAMLARI VE LEMLER ............................................... 30 2.1. X-Window................................................................................................................... 30 2.1.1. KDE Masast Ortam ........................................................................................ 30 2.2. Sisteme Giri............................................................................................................... 31 2.3. Temel Masast Ayarlar............................................................................................ 32 2.4. Masast Bileenleri ...................................................................................................33 2.4.1. Panel .................................................................................................................... 33 2.4.2. Pardus Mens ....................................................................................................37 2.4.3. Uygulama Dmeleri........................................................................................... 38 2.4.4. Programcklar ......................................................................................................38 2.4.5. Grev ubuu......................................................................................................38 2.4.6. Masast Simgeleri ............................................................................................. 40 2.4.7. Masastne Simge Ekleme.................................................................................. 41 2.4.8. Pencereler ............................................................................................................ 41 2.4. 9. Masast Arkaplann Deitirme ......................................................................44 2.4.10. eitli Ayarlar....................................................................................................44 2.5. Masast Ksayollar...................................................................................................48 2.6. Sistemden k .......................................................................................................... 48 2.6.1. Bilgisayar Kapatma ............................................................................................ 49 UYGULAMA FAALYET .............................................................................................. 50 LME VE DEERLENDRME .................................................................................... 52
RENME FAALYET3 ..................................................................................................53 3. DOSYA SSTEM ve ALIMA MANTII....................................................................53 3.1. Dosya Sistemi ............................................................................................................. 53 3.1.1. Dosya Tipleri ve Dosyalarn Snflandrlmas .................................................... 53 3.2. Dizin Hiyerarisi .........................................................................................................54 3.2.1. Balama ve Ayrma Kavramlar .......................................................................... 55 3.2.2. Kk Dizini ........................................................................................................... 56 3.4. Dosya ve Dizin lemleri............................................................................................. 58 3.4.1. Dosya Yneticisi: Konqueror .............................................................................. 58 3.4.2. Pardusta Komutlarla almak........................................................................... 62 3.4.3. Temel Dosya ve Dizin lem Komutlar .............................................................. 63 3.5. Temel Yazc lemleri................................................................................................ 81 3.5.1. Pardusta Yazc Tantm .................................................................................... 81 3.6. Temel Arivleme ve Yedekleme Komutlar ............................................................... 86 3.6.1. Tar........................................................................................................................ 86 UYGULAMA FAALYET .............................................................................................. 91 LME VE DEERLENDRME .................................................................................... 95 RENME FAALYET-4 ...................................................................................................96 4. AIK KAYNAK LETM SSTEM TEMEL ARALARI VE UYGULAMALARI ...96 4.1. Hesap Makinesi........................................................................................................... 96 4.2. Ofis Uygulamalar: OpenOffice.org ........................................................................... 97 4.2.1. OpenOffice.org'un zellikleri .............................................................................. 97 4.3. OpenOffice.org Writer: Kelime lemci Editr ........................................................ 98 4.3.1. Ara ubuklar ve Menler ................................................................................. 98 4.3.2. alma Alan ......................................................................................................98 4.3.3. Alt Ara ubuu ve Bilgi Alan .......................................................................... 99 4.3.4. Biemler ve Biimlendirme Penceresi.................................................................99 4.3.5. zelletirme.........................................................................................................99 4.3.6. alma sayfas ..................................................................................................100 4.3.7. Sayfa zellikleri ................................................................................................ 102 4.3.8. Alan Ekleme ......................................................................................................102 4.3.9. st bilgi ve Alt bilgi ekleme.............................................................................. 102 4.3.10. Resim ekleme ..................................................................................................102 4.3.11. Yaz tipi zelliklerini belirleme .......................................................................103 4.3.12. Biemlerle almak......................................................................................... 104 4.4. OpenOffice.org Calc: Hesap Tablosu Program ....................................................... 105 4.4.1. Kullanm ............................................................................................................ 106 4.4.2. levler ve Forml Ekleme................................................................................. 106 4.4.3. Aralk tanmlama ............................................................................................... 108 4.4.4. Hcre, Satr ve Stun ekleme ............................................................................ 109 4.4.5. Stun Genilii ve Satr Yksekliini Belirleme............................................... 110 4.4.6. Otomatik Biimlendirmeyi Kullanma ............................................................... 110 4.4.7. Calc'a izelge ekleme......................................................................................... 111 4.5. OpenOffice.org Impress: Sunum program............................................................... 113 4.5.1. alma alan ve grnmler ............................................................................. 115 4.5.2. Resim ve ekil Ekleme ...................................................................................... 117 4.5.3. Dzenlerle alma............................................................................................. 120
ii
UYGULAMA FAALYET ............................................................................................ 121 LME VE DEERLENDRME .................................................................................. 122 RENME FAALYET-5 .................................................................................................123 5. TEMEL A PROGRAMLARI VE A AYARLARI .................................................... 123 5.1. A Konfigrasyon Dosyalar ve Scriptleri................................................................ 123 5.1.1. /etc/sysconfig/network Dosyas .........................................................................123 5.1.2. /etc/sysconfig/network-scripts Dizini ................................................................ 124 5.1.3. IP Adresi zc Ayarlar................................................................................. 124 5.1.4. DNS Ayarlarnn Yaplmas ( /etc/resolv.conf Dosyas) ...................................125 5.2. Temel A Komutlar ve Programlar ........................................................................126 5.2.1. Telnet Komutu ...................................................................................................126 5.2.2. Ftp Komutu........................................................................................................127 5.2.3. Nslookup Komutu.............................................................................................. 129 5.2.4. Whois Komutu...................................................................................................131 5.2.5. Netstat Komutu..................................................................................................132 5.2.6. Arp Komutu.......................................................................................................135 5.2.7. Ping Komutu......................................................................................................136 5.2.8. Traceroute Komutu............................................................................................ 137 5.3. Temel E-posta ve Haber Grubu Aralar ..................................................................138 5.3.1. KMail................................................................................................................. 138 5.3.2. Kmail Hesap Ayarlar ........................................................................................ 139 5.3.3. Yaplan Ayarlarn Test Edilmesi .......................................................................140 5.4. A Ayarlar ve A Programlar................................................................................. 141 5.4.1. Ethernet Kart le Balant................................................................................. 142 5.42. Kablosuz Balant............................................................................................... 143 UYGULAMA FAALYET ............................................................................................ 145 LME VE DEERLENDRME .................................................................................. 146 RENME FAALYET-6 .................................................................................................148 6. NTERNET BALANTISI ............................................................................................. 148 6.1. Modem Ayarlar........................................................................................................148 6.1.1. Pardus Modem Balants.................................................................................. 148 6.2. A Taraycs............................................................................................................. 149 6.2.1. Mozilla Firefox ..................................................................................................149 UYGULAMA FAALYET ............................................................................................ 152 LME VE DEERLENDRME .................................................................................. 154 MODL DEERLENDRME ............................................................................................ 156 CEVAP ANAHTARLARI ...................................................................................................157 NERLEN KAYNAKLAR................................................................................................ 159 KAYNAKA ....................................................................................................................... 160
iii
AIKLAMALAR AIKLAMALAR
KOD ALAN DAL/MESLEK MODLN ADI MODLN TANIMI SRE N KOUL YETERLK Ak kaynak kodlu iletim sisteminin kurulumunu ve temel ayarlarn yapmak. Genel Ama Bu modl ile gerekli ortam salandnda; ak kaynak kodlu iletim sisteminin kurulumunu ve temel ayarlarn yapabileceksiniz. Amalar 1. Ak kaynak kodlu iletim sisteminin kurulumunu gerekletirebileceksiniz. 2. letim sistemi temel masast ilemlerini yapabileceksiniz. 3. letim sisteminin dosya ilemlerini yapabileceksiniz. 4. letim sistemi temel aralarn kullanarak dzenlemeler yapabileceksiniz. 5. letim sistemi temel a ayarlarn yapabileceksiniz. 6. letim sistemi ortam iin internet balantsn oluturabileceksiniz. Ortam A ile birbirine ve internete bal bilgisayar laboratuar, Donanm Ak kaynak kodlu iletim sistemi CDsi ve aralar Her faaliyet sonrasnda o faaliyetle ilgili deerlendirme sorular ile kendinizi deerlendireceksiniz. Modl sonunda ise kazandnz bilgi ve becerileri lmek amacyla hazrlanan lme aralar (uygulama, oktan semeli, soru cevap) ile kendinizi deerlendireceksiniz. 481BB0048 Biliim Teknolojileri A letmenlii / Bilgisayar Teknik Servisi Web Programcl / Ak Kaynak letim Sistemi - 1 Bu modl, ak kaynak iletim sisteminin kurulumu ve temel ayarlarna ait bilgilerin verildii retim materyalidir. 40/32
MODLN AMACI
LME VE DEERLENDRME
iv
GR GR
Sevgili renci, letim sistemi bilgisayarda temel unsurdur. Donanmla kullancy buluturan en nemli yazlmdr. Biliim Teknolojileri Alann seen siz sevgili rencilerimiz iin de iletim sistemleri olduka nemli bir ura alan olacaktr. Bilgisayar kullanmann biraz tesine gemek istediiniz zaman karnza iletim sistemi kurulumu ve ayarlar kar. Bir iletim sistemini ne kadar kiiselletirebilirsiniz. Tabii ki iletim sisteminin kendisi tarafndan belirlenen baz sabit ayarlar renerek onun izin verdii lde Peki, bir iletim sistemini edinmek iin ne kadar para demeniz gerekir? (lkemizde Lisansl yazlm kullanm pek yaygn olmasa da bu bir kanuni sorumluluktur !) Sizce bedava iletim sistemi olur mu? Olmaz! ya da Olsa bile ne kadar iyi ve kullanl olur ? dediinizi duyar gibiyim. te baz tekel markalar yznden bugne kadar ou bilgisayarcnn sadece ismini duyduu, duyduu halde de yok sayd bir iletim sisteminden, Linuxtan bahsediyoruz. Kaynak kodu ak yani serbeste datlan bu iletim sistemiyle tanmadysanz bu modl sizin iin ok nemli bir frsattr. Evet! Bedava datlan iletim sistemi Linux dnyada Windowsun karsndaki tek rakiptir. Herkes Linuxu bedava alp zerinde deiiklik yapp kullanma hakknda sahiptir. Bir de sylemeden geemeyeceimiz bir unsur daha var. Linux iletim sistemi internet zerindeki sunucularn byk ounluunda kullanlmaktadr. En nemli zellii ise Linuxta Virs Yoktur! Bu zellii bile Linuxu hemen kullanmaya balamaya yetecek bir sebeptir. Linux bir ekirdektir. Bu ekirdei kullanan deiik isimlerle anlan Linuxlar vardr. Bunlarn iin de bizi ilgilendirenler de vardr. Ak Kaynak letim Sistemi dersinin 1.modl olan bu modlde RedHat Linux ve TUBTAK tarafndan gelitirilen Pardus Linux iletim sistemlerinin genel yaplar, dosya ve dizin sistemleri ve ilemleri, temel a ayarlar ve programlar ve internet balants konularnda gerekli bilgi ve uygulama faaliyetlerine ulaabileceksiniz. imdiden hepinize baarlar!
ARATIRMA
Ak Kaynak kodlu bir iletim sisteminin salad avantajlar nelerdir? Aratrnz. Linux datm ne demektir? Kullanlan Linux datmlarna rnekler veriniz. Trke Linux datmlar varsa aratrnz. Pardus nedir? Aratrnz.
letim sistemlerinde kullanc ile bilgisayar donanm arasnda genel olarak katmandan sz edilebilir. ekil 1.1de grlen bu katmanlar; kabuk, sistem arlar ve ekirdek olarak adlandrlr. letim sisteminin kullancya grnen ksm kabuk (shell) olarak nitelendirilir. rnein bir program altrmak iin kullancnn komut vermesi kabuk zerinden gerekletirilir. DOS komut yorumlaycs ya da Pardus iin konsole, kabua rnek olarak gsterilebilir. Grafik kullanc arayz ise kabuk zerinde alan bir katman olarak dnlebilir. letim sisteminin kalbi, yazlmlarn donanmlar zerinde alabilmesini salayan katman ise ekirdek (kernel) katmandr. Kabuk, ekirdein evresini sararken; donanmlar ile iletiim kurmak ise ekirdein iidir. Sistem arlar (system calls), kabuk ile ekirdek arasndaki iletiimi salayan alt dzey ilevlerdir.
Dnya zerindeki hemen her lke kendi gereksinimlerine gre ak kaynak kodlu bir Linux datm gelitirmitir. Trkiye'de TBTAK'n giriimi ile bu ynde ULUDA: Ulusal Datm Projesi balatlm ve bir Linux datm olan Pardus Ulusal letim Sistemi hazrlanmtr.
phesiz, GPL, bir lisans anlamasnn temel amalarndan olan kullancy koruma ksmn olduka baar ile yerine getirir. Kullanc neredeyse yazlm reten kii ile ayn haklara sahiptir ki en basitinden kodu istedii gibi deitirip kendi amalarna uygun hale getirebilir ve bunu satp maddi kazan elde edebilir. Kullanc ayn zamanda, ok sayda yazlmn kodunu inceleyebildii iin, kendisini gelitirme imkan bulur, eninde sonunda bir gn de retici konumuna gelip, o da GPL yazlm retmeye balar.
Caldera Open Centos Corel Debian Dynebolic Edubuntu EvilEntity Fedora FreeBSD ForeSight Gelecek
Gentoo Kernel Knoppix Kubuntu Mandrake Mandriva Mepis METU-CC Linux Nessus NetBSD OpenBSD
OpenSuse Oralux Pardus Pc LinuxOS Puppy Redhat Slackware Suse TrueBSD Truva Turbolinux
Tablo 1.1de dnya zerinde kullanlan Linux datmlarndan bazlarnn isimleri alfabetik srada verilmitir. Linuxun ak kaynak kodlu bir iletim sistemi olmas sebebiyle datmlarn says da olduka fazladr. Linux datmlar eitli amalara ynelik olarak hazrlanrlar. Kimi masast iin, kimi sunucu amal, kimisi de gvenlik duvar vb. gibi. Siz de ncelikle kendi ihtiyalarnz belirleyerek, size uygun bir Linux datmn seebilirsiniz. Mesela masast bilgisayarnda multimedya zelliklerini kullanacaksanz o zaman sizin sunucu aralarn ieren bir datm kullanmanza gerek yoktur. te yandan Linux'un derinliklerine inmek istiyorum, sadece komut satrn kullanacam. diyorsanz ok byk srmleri kullanmanz gerekmez. Oyun amal bir kullanm sz konusu ise tamamyla grafik tabanl ve donanm destei geni bir Linux datm iinizi grecektir. Datmlara ait sitelerde veya baka sitelerde ki ekran grntlerine bakabilirsiniz. Bu ekran grntleri size bir fikir verecektir. Bu modlde TUBTAK-UEKAE (Trkiye Bilimsel ve Teknik Aratrmalar KurumuUlusal Elektronik ve Kriptoloji Aratrma Enstits) nin hazrlam olduu Pardus 2007 sisteminin kurulumu ve kullanmn merkez alan bir anlatmla karlaacaksnz. Pardus projesi, TBTAK - UEKAE tarafndan balatlan ve devam ettirilmekte olan, biliim okuryazarlna sahip bilgisayar kullanclarnn temel masast ihtiyalarn hedefleyerek; mevcut Linux datmlarnn stn taraflarn kavram, mimari ya da kod olarak kullanan; zerk sisteme evirilebilecek bir yaplandrma erevesi ve aralar ile kurulum, yaplandrma ve kullanm kolayl salamak zere gelitirilen bir GNU/Linux ortaya koymay hedeflemi bir gelitirme projesidir.
nternetten indirdiiniz iso uzantl dosya, CD'lerde ska kullanlan bir dosya sistemi olan ISO biimindedir. ISO, bir CD ya da DVD zerinde bulunan tm bilgilerin tpatp saklanabildii, alta balatma zelliklerinin (bootable) korunabildii bir dosya sistemidir. ISO dosyalarn CD/DVD yazma programlarn kullanarak "Kalp Yazdr" seeneiyle yazdrmak gerekmektedir. Windows platformunda popler olan arivleme ve sktrma programlar (WinRAR, 7ZIP, Winace vb.) ISO dosyasn bir ariv olarak gsterebilirler. Fakat, ISO dosyalarnn bu tr programlarla asla almamas gereklidir. MD5SUM, ISO dosyasnn btnlne dair bir bilgidir. Edindiiniz ISO dosyasnn yaynlanm orjinal ISO ile ayn olduundan (nternet'ten indirirken hasar grmemi ya da nc ahslar tarafndan deitirilmemi) emin olmak iin bu bilgiyi kaynaktaki kopya ile kontrol edebilirsiniz.
Pardus kurulumuna balayabilmek iin bilgisayarn CD'den alabilecek ekilde ayarlanm olmas gerekmektedir. Bu tanm bilgisayar alrken BIOS Setup mensne girerek yapabilirsiniz. Bu noktada, sabit diskin durumu hakknda bilgi sahibi olmanz, ve Pardus'u hangi disk blmne kurmak istediinize karar vermi olmanz nerilir. Pardus'u sabit diskin tamamn veya bir blmn kullanacak ekilde kurabilirsiniz.
10
Uzatlm ve Mantksal Blmler Adresi MBR'de kaytl olan blmlere birincil blm (primary partition), yine adresi MBR'da kaytl ancak iinde baka blmler olan blmlere uzatlm blm (extended partition) ve adresi MBR'da bulunmayan ve uzatlm blm iindeki blmlere mantksal blm (logical partition) ad verilir. Bilgisayar sabit disklerinin orijinal blmleme plan sadece drt blme izin verir. Gerek hayatta bu snrlama baz insanlar iin hi ho bir olay olmamaktadr. nk onlar bilgisayarlarnda drt taneden fazla iletim sistemi (Linux, MS DOS, OS/2, FreeBSD, NetBSD, Windows NT, vb.) kurmak istemektedirler. Bu sorunu amak iin uzatlm blmler (extended partitions) kullanlmaktadr. Bu ekilde birincil blm alt blmlere ayrlabilir. Birincil blm uzatlm blm adyla alt blmlere ayrlr. Bu alt blmler mantksal (logical) blmlerdir. Bu blmler birincil blm gibi davranrlar fakat oluturulma biimleri farkldr. Bu blmler ile birincil blmler arasnda bir hz fark yoktur.
11
Bir sabit diskin blmlemesi ekil 1.3e benzetilebilir. Disk adet birincil blme, bunlardan ikincisi ise uzatlm blm eklinde iki adet mantksal blme ayrlmtr. Disk tamamen blmlenmemitir. Her birincil blmn kendine ait bir nykleme sektr vardr. Aygt Dosyalar ve Disk Blmleri Her birincil ve mantksal blm kendi aygt dosyasna sahiptir. Geleneksel isimlendirme yntemine gre aygt isminden sonra bir numara gelmektedir. Yine geleneksel olarak 1-4 aras numaralar ka adet olduuna baklmakszn birincil blmlere ayrlr. 5 ve daha sonrakiler ise mantksal blmlere aittir. Buradaki nemli nokta sistemde ka adet birincil veya mantksal blm olduunun dikkate alnmamasdr. rnein /dev/hda1 birinci IDE sabit diskteki ilk birincil blmdr. /dev/sdb7 ikinci SCSI sabit diskteki nc mantksal blmdr. Linux iletim sistemi srclere Tablo 1.2de gsterilen adlandrmalar ile ular. Tr IDE Adlandrma
/dev/hda /dev/hdb /dev/hdc /dev/hdd /dev/fd0 /dev/fd1 /dev/sda /dev/sdb /dev/sdc
Disket
Aklama Birincil ana (primary master) sabit disk Birincil uydu (primary slave) sabit disk kincil ana (secondary master) sabit disk kincil uydu (secondary slave) sabit disk Birinci disket src kinci disket src Birinci SCSI src kinci SCSI src nc SCSI src
/dev/hda1 Birincil ana disk, birinci birincil (primary) blm /dev/hda2 Birincil ana disk, ikinci birincil (primary) blm /dev/hda3 Birincil ana disk, nc birincil (primary) blm /dev/hda4 Birincil ana disk, drdnc birincil (primary) blm /dev/hda5 Birincil ana disk, birinci mantksal (logical) blm /dev/hda6 Birincil ana disk, ikinci mantksal (logical) blm Mantksal /dev/hda7 Blmler Birincil ana disk, nc mantksal (logical) blm Tablo 1.2: Linux iletim sisteminde srclerin adlandrlmas.
Birincil Blmler
Diski Blmleme ve Biimlendirme Disk blmleme ve biimlendirme ilemleri genellikle ak kaynak iletim sisteminin kurulumu srasnda gerekletirilir. Diskin, kurulum iin silinmesi ve ihtiyalara uygun olarak blmlenmesi gerekmektedir.
12
Windows iletim sisteminin kurulu olduu bir bilgisayarda eer sabit disk blmlere ayrlmsa, dier bir blmdeki veriler yedeklenerek ve silinerek bu blme kurulum gerekletirilebilir. Blmleme yaplmamsa, yeni bir blm oluturulmas zorunludur. Bu durumda;
Windowstaki verileriniz baka bir ortama yedeklendikten sonra sabit disk yeniden blmlendirilip silinerek yeni bir disk yaps oluturulur ve iletim sistemlerinin kurulumu gerekletirilir.
Pardus kurulumunu gerekletirirken YALI yardmyla ya da Partition Magic veya GParted gibi bir disk blmleme yazlm kullanlarak, Windowsun kurulu olduu blm boyutu ayarlanabilir ve Pardus iin minimum 4 GBlk yeni bir blm oluturulabilir.
YALI ve disk blmleme yazlmlaryla gerekletirilen yeniden blm boyutlandrma ilemlerinde her zaman veri kayb riski bulunmaktadr. Bu nedenle bu ilemi gerekletirmeden nce nemli verilerinizi yedeklemelisiniz. Linux sistemlerin dosya sistemi, DOS/Windows sistemlerdeki dosya sisteminden farkldr. rnein Windows XP, FAT32 ya da NTFS dosya sistemlerini kullanrken, Linux sistemler ext2 ve ext3 olarak isimlendirilen dosya sistemlerini kullanrlar. Dolaysyla, kurulumdan nce Linux kuracanz blmdeki bilgilerin tmyle silineceini bilmelisiniz. Linux; FAT32, NTFS gibi dier dosya sistemlerini tanr ve bu ekilde biimlendirilmi ortamlara eriimi destekler. Fakat Windows iletim sistemleri, Linux dosya sistemleri olan ext2 ve ext3 ile biimlendirilmi disk blmlerini tanmazlar. Linux iletim sistemi, sistem dosyalarn ve kullanc dosyalarn ayr ayr blmlerde tutabilmeye olanak salamaktadr. rnein sistem dizinlerini ayr bir blmde, kullanc /home dizinini ayr bir blmde, sistem gnlklerinin ve deikenlerinin tutulduu /var dizinini ise baka bir diskte ya da blmde tutmak mmkndr. rnein ok kullancl bir makinede, kullanc dizinlerinin ayr bir diskte veya disk blmnde tutulmas uygun olacaktr. Buna benzer ihtiyalara gre sistem blmlendirmesi oluturulmaldr.
13
Basit bir yaplandrma iin, disk Windows iletim sistemi ve Pardus iin iki ayr blme ayrlabilir. Ayrca veri depolama iin de nc bir blm oluturularak ekil 1.4teki gibi daha verimli bir disk yaps elde edilebilir. ncelikle ilk blme Windows iletim sistemlerinden birisi kurulduktan sonra, ikinci blm Pardus kurulumu srasnda tekrar ekillendirilir. Burada Pardus iin istenirse sistem dosyalar, takas (swap) alan ve veri depolama alan olarak ayr blmler oluturulabilir. Pardus sistem dosyalar iin 4 GBlk alan yeterli olmakla beraber, Pardusa sonradan kurmak isteyebileceiniz oyunlar, programlar da dnerek 10-15 GBlk bir alana ihtiyacnz olabileceini de gz ard etmemelisiniz.
14
Pardus kurulum ekran donup kalyorsa, Kurulumda siyah ekran gelerek ylece kalyorsa, Kurulum srasnda yazlar ve ekiller ok byk grnyorsa
Bu sorunlardan herhangi biriyle karlaldnda, ncelikle dier kurulum seenekleri ile kurulum denenmelidir. Yani kurulumun banda gelen ekil 1.5te yer alan;
Standart Ekran Modu seenei denenmelidir, o da ie yaramazsa Minimum Ayarlar seenei ile kurulum denenmelidir.
Standart Ekran Modu ve Minimum Ayarlar seenei, Pardusun herhangi bir zelliini eksiltmemektedir.
15
ekil 1.6daki kurulum ekrannda stte grnen basamak, kurulumun aamalarn ve u anda hangi aamada olduunuz bilgisini verir. Ekrann sa yannda bulunan blmde bulunduunuz aamada gerekleen eylemler ya da dikkat edilmesi gereken konularda uyarlar bulunur. Soldaki alan gerekleen ilemlerin grntlerini takip edebileceiniz ana blmdr. En altta ise nceki ileme dnmek ya da sonraki ileme gemek iin gezinme dmelerinin yan sra kurulan srme ait ayrntl bilgileri okuyabileceiniz Srm notlar balantsn grebilirsiniz. Pardus, GNU/GPL (Genel Kamu Lisans) ile lisanslanmtr. GNU/GPL anlamasnn metnini GPL Metnini Oku butonuna tklayarak grebilirsiniz. Kurulumun devam edebilmesi iin, anlamay kabul etmeniz gerekmektedir.
16
Eer kurulum yaptnz CDdeki paketlerin hatasz olduundan emin olmak istiyorsanz, CD Doruluunu Kontrol Et tuuna basarak bir disk dorulamas gerekletirebilirsiniz. Bu ilem, arzal veya izilmi bir CD nedeniyle, sistem kurulumunun yarda kalmasn nlemeyi amalar..
17
Dorulama ileminin ardndan gelen pencerede, klavyenizin dilini ve yaplandrmasn semeniz gerekir. F ve Q klavye seimi ekil 1.8deki ekrandan gerekletirilir.
18
Kurulum iin setiiniz diskin daha nceden yaplandrlm blmleri varsa bu ekranda tmn grebilirsiniz. Bu blmlerde deiiklik yapmak ya da yeni blmler yaratmak iin listenin altndaki seenekleri kullanabilirsiniz. YALI herhangi bir disk blmnzn boyutunu iindeki bilgilere zarar vermeden deitirebilir. Bylece disk blmlerini ihtiyacnza gre yeniden olutururken kurulu ve alan sisteminiz zarar grmez. Elbette disk blmndeki bo yerler ile snrl olacak, yani bir diski en fazla iindeki bo yer kadar kltebileceksiniz. Eer herhangi bir disk blmn tekrar boyutlandrarak, Pardus iin yer ayrmak isterseniz, ncelikle disk ierisindeki nemli verilerinizi yedeklediinizden emin olunuz. Daha sonra ilgili disk blmn seerek, Yeniden Boyutlandr seeneini kullanarak ayrlacak yeni disk blmnn boyutunu girmek suretiyle ilemi gerekletirebilirsiniz.
Bu admda, sabit diskinizin blmleri, bu blmlerin boyutlar ve dosya sitemleri hakkndaki bilgilerin verildii bir ekranla karlarsnz. Yalnz burada Windowsun C, D, ... disk blmleri C , D harfleri ile karnza gelmeyecektir! Pardus bu blmleri rnein hda1, hda5 gibi isimlerle adlandracak ve bu disk blmlerinin boyutlar, dosya sistemleri hakknda bilgiler verecektir, siz bu bilgilere bakarak hangisinin C hangisinin D olduunu anlayabilirsiniz.
19
Hi blmlendirilmemi bir sabit diski blmlendirmek iin ise sabit diski setikten sonra, Disk Blm Olutur seenei seilmelidir. Karnza gelen ekil 1.11deki ekranda oluturulacak disk blmnn tr ve boyutu girilir. Bu ilem, ext3 dosya sistemiyle biimlendirilmi bir disk blm oluturacaktr. Bu ekilde ihtiyalara gre gereken sayda disk blm oluturulabilir. Blmlendirme istediiniz gibi olduunda kurulum yaplacak blmleri seerek bu adm tamamlayabilirsiniz. Bunun iin bir disk blm seerek 'Dzenle' dmesine basn. Karnza gelecek olan pencerede aadaki ksmlar greceksiniz:
Pardus sistem dosyalar (zorunlu): Adnda da belirtildii gibi Pardus sistem dosyalarnn kurulaca bir blmdr, oluturulmas zorunludur. Daha nceden de belirttiimiz gibi bu blm en az 4 GB byklnde olmaldr. Pardus'a sonradan kurmay isteyeceiniz programlar, oyunlar da gz nne alarak 10 15 GBlk bir alan ayrmanz ilerde sknt ekmenizi nleyecektir. Kurulum esnasnda Pardus bu blm ext3 dosya sistemi ile biimlendirecektir. Kullanc dosyalar (istee bal): Bu blm oluturmanz halinde Pardus kullanc ev dizini dosyalarnz, Pardus sistem dosyalarnn kurulaca disk blmnden ayr olacak ve bu disk blmne yerletirilecektir. Oluturulmas tercihinize bal bir blmdr.
20
Takas alan blm (istee bal): Bu blm ise bellein (RAM) yetersiz kald durumlarda bilgisayarnzn bu disk blmne bavurarak a kapatmasn amalayan, oluturulmas tercihinize kalm bir blmdr. Byle bir alan oluturma ihtiyac duyanlarn, teorik olarak bilgisayarn bellek miktarnn en az 2 kat kadar (MB) yer ayrmalar tavsiye edilmektedir, rnein belleiniz 256 MB ise 512 MBlik bir takas alan temin edebilirsiniz. Eer bilgisayarnzn belleini ok yetersiz gryorsanz takas alan iin, bellein 3-4 kat kadar byklkte bir alan ayrlmasnn faydal olaca ifade edilmektedir. Eer bilgisayarnzn belleini yeterli gryorsanz bu alan oluturmanz gereksizdir.
ekil 1.11deki disk blmlendirme ekrannda grld gibi, oluturulan disk blmlerinin boyutlar Megabayt (MB) cinsinden girilir. 1 GB = 1024 MB'dr. Oluturacanz bir disk blmne rnein 30 GB'lk yer bir alan ayrmak istiyorsanz 30x1024 = 30720 deerini girersiniz.
Oluturulan disk blmleriyle ilgili eer biimlendirme seenei seilmise, disk blmndeki veriler tamamen silinerek, blm biimlendirilir. Bu ilem, Pardus sistem dosyalarnn bulunaca blm iin zorunludur. Blmlendirmeyi ayarladktan sonra karnza gelen uyar ekrannda Tamam, Devam Et butonuna tklaynz. Bu ilemden sonra, disk zerinde yaptnz deiiklikler gerekletirilecektir.
21
22
Bu aamadan sonra, disk blmlerini belirlediniz ve kuruluma baladnz. Ksa sre iinde masast bilgisayarlar iin gncel ihtiyalar karlayan birok baarl zgr yazlm bilgisayarnza kurulmu olacaktr. Bu srede Pardus'un size sunduu avantajlarla ilgili bilgileri ana ekranda deien grntlerden, hangi bileenin kurulduunu ayrntl biimde ise ilem gstergesinin altndaki yazlardan takip edebilirsiniz.
23
24
25
Sistem ykleyicisini diskin bana (MBR sektrne) kurmak doru bir seimdir. nk bilgisayar iletim sistemi amak iin MBRye bakacaktr. Eer burada herhangi bir ykleyici yoksa, bu durumda iletim sistemi almayacaktr.
26
27
lem Basamaklar
letim sistemi kurulacak bilgisayarn donanm zelliklerini inceleyiniz. Minimum konfigrasyon salanmsa bir sonraki adma geiniz. Kurulum iin gerekli ortam temin ediniz. Bilgisayar yeniden balatarak kurulum ekrannn kmasn bekleyiniz. Disk blmlendirme ve biimlendirme ilemlerini yapnz. Klavye ve dil seimlerini yapnz. Kurulumu ekranda belirtilen ynergelere gre adm adm takip ediniz. Kurulum sonunda kullanc belirleme,ekleme ekrannda kullanc ismi ve parolalar belirleyiniz. Makine ismini belirleyiniz.
neriler
Pardus iin donanm gereksinimleri donanmlarn sadece kapasite,hz gibi niceliklerine gre deil ayn zamanda donanm reticisine (marka) gre de farkllk gsterebilmektedir. Linux CDden kurulacaksa BIOS ayarlarndan al seeneklerinde ilk sraya CDyi yerletiriniz.
Eer birden fazla iletim sistemi kullanacaksanz disk blmlendirmesini dikkatlice hesaplayarak yapnz.
Root kullancsna ait ifreyi titizlikle, unutmayacanz ve tahmin edilmesi zor ifadelerle belirleyiniz. Eer bilgisayar bir yerel a ortamnda alacaksa bu bilgiyi a yneticisinden almanz gerekmektedir.
28
LME SORULARI
Aada doru yanl tipi sorular bulunmaktadr. Sorular okuyarak sorudaki ifade doru ise Doru , yanl ise Yanl seeneini iaretleyiniz. 1. 2. 3. 4. ( ( ( )Linux iletim sistemi lisans serbest olarak datlan bir iletim sistemidir. )Pardus iletim sistemi Windows ekirdeini kullanan bir iletim sistemidir. )UNIX iletim sistemi Pascal dili ile yazlmtr.
( )Pardus iletim sisteminin, sistem belleinin yetmedii durumlarda harddisk zerinde kulland blme Takas alan denir. ( )Pardus sadece CDden kurulabilen bir iletim sistemidir.
5.
DEERLENDRME
Cevaplarnz cevap anahtar ile karlatrnz. Bu sorular sizin kendi kendinizi denemeniz iin yaplmtr. Test iinde cevaplandramadnz, yanl cevaplandrdnz veya kendinizi bilgi bakmndan eksik hissettiiniz sorular iin bilgi sayfalarna tekrar dnp renme faaliyetini gzden geirmeniz tavsiye olunur.
29
ARATIRMA
Ak kaynak kodlu iletim sistemlerinde grafiksel arabirim olarak kullanlan programlar hakknda aratrma yapnz.
letim sistemlerinin komut satr arayznde (konsol) ve grafik arayzde kullanlmasndaki kazanm ve kayplar neler olabilir? Aratrarak, snfta
tartnz.
30
KDE, Pardus iin gl bir grafiksel ortamdr. Kullanc dostu programlaryla, Pardus'u retken bir iletim sistemine dntrr. KDE masast kullanm kolayln, gl zellikleri, muhteem grafik tasarmn ve Linux'un teknik mkemmelliini katlmc yazlm gelitirme yntemleriyle bnyesinde birletirir. Temel olarak masast ortam olarak grev yapsa da ierisinde barndrd birok yazlm sayesinde masast kullanclarnn hemen hemen tm ihtiyalarna cevap verir. Bir pencere yneticisi (rnein KDE), X-Window zerinde bulunarak son kullancnn grafik ortam daha rahat kullanmasn salar. Donanmla iletiim kurmak iin gerekli ktphaneleri barndran X-Windowun zerine binerek pencerelerin ekrandaki konumunu tura, simgeleri gsterir, fare simgesinin hareketini salar.
Size kullanc adnz ve parolanz sorarak, kendinizi tantmanz isteyen, Girdiiniz bilgilere gre size zel olan masast ortamn aan, Ak olan oturumunuzu kapatp, baka bir kullancyla sisteme girebilmenizi salayan, Bilgisayarnz yeniden balatp, kapatabilme zellikleri de sunan
programa KDE masast ortam (KDM) ismi verilir. KDM, Pardus'un ntanml olarak kulland masast ortam olan KDE projesi erevesinde gelitirilmektedir.
31
KDM tema desteine de sahiptir, yani isterseniz yeni tema dosyalar indirerek, farkl grne sahip KDM'lere sahip olabilirsiniz. KDM ile ilgili ayarlar Pardus Yaplandrma Merkezi (Tasma)'dan yaplabilir. rnein hi kullanc ad, parola girmeden dorudan kendi masast ortamnzn almasn salayabilirsiniz.
32
Programlara, dosyalara, dizinlerinize ve dier sistem kaynaklarna kolayca eriebilmeniz iin ksayollar oluturabilmenizi,
alan tm uygulamalarnz/pencerelerinizi, ayn alana sdrmanza gerek kalmadan, birden ok masastn, birbirleri arasnda kolayca gei yaparak kullanabilmenizi,
Sevdiiniz bir resmi, arkaplan resmi olarak kullanabilmenizi, Panel ve Pardus mens yardmyla, Pardus'ta ykl tm programlar altrabilmenizi salar.
2.4.1. Panel
Masastnzde, ekrann en altndaki ubua Panel ad verilir. Panelde, Pardus mens, sk kullanlan uygulamalarn simgeleri, programcklar (kk programck simgelerinin bulunduu yere Sistem ekmecesi ad verilir), ve grev ubuu bulunur. Panel sayesinde,
Panelin, Masast nizleyici programcn (stteki resimde uygulama dmeleriyle grev ubuu arasnda kalan programck) kullanarak, dier masastlerine gei yapabilir ve alma alannz geniletebilir,
33
Etkin pencereler arasnda gei yapabilir, pencereleri simge eklinde kltp, bytebilir,
Saat, ses ayar, znrlk ayar gibi panele yeni zellikler katan programcklara eriebilirsiniz.
Bunlar yapabilmenizi salayan bileenleri aklamadan nce, biraz panelin yaplandrlmasndan bahsedelim.
Panel ile ilgili tm yaplandrmalar, grev ubuunda bo bir yere sa tklayp, alan menden, Paneli yaplandr...' seerek, yapabilirsiniz. Karnza kan ekranda, sol tarafta iki seenek bulunur. Dzen ve Grev ubuu. Grev ubuu seeneini, grev ubuundan bahsettiimiz blmde anlatacaz. Bu blmde, ilk sekme olan, Dzen sekmesi seili olacaktr. Burada yaptnz deiiklikleri, sadaki monitr resminden takip edebilirsiniz. Yaplabilecek dier ilemlerden bahsedersek,
34
Panelin yerini deitirme: Konum blmnden, ekrann 12 farkl yerine paneli konumlandrabilirsiniz.
Panelin uzunluunu deitirme: Uzunluk blmnden, panelin ekrann kata kan kaplayacan belirleyebilir, ubuk yardmyla istediiniz uzunluu seebilirsiniz. Eer, erie uymas iin gerektii kadar genilet kutusunu iaretlerseniz, panele daha fazla bo alan lazm olduu takdirde, panel genileyecektir.
Panelin bykln deitirme: Boyut blmn kullanarak, zerinde Normal yazan, alr menden, nceden belirlenmi panel boyutlarn kullanabileceiniz gibi, zel seeneini seerek, panelin boyutunu, istediiniz benek (ng. pixel) saysna gre ayarlayabilirsiniz.
Eer birden fazla monitrnz varsa, paneli her biri iin ayr ayr yaplandrabilirsiniz. Hangi monitrn hangisi olduunu anlamak iin Kimlik'e tklaynz. Bylece ekrann ortasnda bir numara belirir. Sonra, Xinerama Ekran'ndan yaplandrmak istediiniz ekran seebilir ya da Tm Ekranlar' seerek her monitr iin ayn ayarlar geerli klabilirsiniz.
Paneli gizleme: kinci sekme olan, Gizleme sekmesi sayesinde, kullanmadnz zamanlarda, panelin kaybolmasn salayabilirsiniz. Burada adet blm mevcut: Gizleme Kipi blmndeki, Otomatik Gizle'yi seerseniz, panel, siz imleci stnden ektikten belli bir zaman sonra, kaybolur. Panel Saklama Dmeleri blmnden, panelin sa ve/veya sol yanna kk saklama dmeleri koyarak ve istediiniz zaman bu dmelere tklayarak, panelin tkladnz tarafa kayarak saklanmasn salayabilirsiniz. Panel Canlandrmas seeneini iaretleyerek, panelin aniden deil de yavaa kaybolmasn tercih edebilir, hatta kaybolma hzn bile belirleyebilirsiniz.
35
Pardus mens ayarlar: Menler sekmesinde, Pardus mens ile ilgili ayarlar mevcuttur. Geri Pardus mensnden henz bahsetmedik ama yine de bu ayarlara deinelim. Kenar resmini kaldrma: Yan resmi gster seenei, Pardus mensnde en soldaki ince KDE resmiyle ilgilidir. Bu seenei kullanarak, o resmi grnr ya da grnmez yapabilirsiniz. Yeni menler ekleme: Seimlik Menler ksmndan, Pardus mensne ekleyebileceiniz ek menler arasnda, son kullanlan belgeler, sistem, hzl tarayc ve Konqueror'daki yer imleri de vardr. Hzl Taraycy ayarlama: Hzl Tarayc Menleri, seimlik menlerden, Pardus mensne ekleyebileceiniz, Hzl Tarayc mensnn ayarlarn ierir. sterseniz, Hzl Tarayc mensnde gizli dosyalarn gsterilip gsterilmeyeceini ve bir defada en fazla ka enin gsterileceini belirleyebilirsiniz. En sk ya da son kullanlanlar deitirme: Hzl Balang Men eleri kullanlarak, Pardus mensnn en stndeki ksm, en ok kullanlan ya da en son kullanlan uygulamalara ayrlabilir. Azami e Says da sz konusu blmde, en fazla ka adet e bulunabileceini belirtir.
pular veya aklamalar kaldrma: Panelde, fareyle, uygulama dmelerinin stne geldiinizde, dmelerin zerinde, daha byk simgelerle birlikte aklama metinleri kar. Genel blmndeki ilk kutucuundaki seili iaretini kaldrarak bu zellii kapatabilirsiniz. Bu zellii kapattnz zaman, simgelerin stnde kk ipucu metinleri kar. kinci kutucukla bunu da kapatabilirsiniz. Pardus dmesinin ve dierlerinin arkaplann deitirme: Dme Arkaplan blmnden, istediiniz resmi veya rengi, Pardus mensnn dmesinin, uygulama dmelerinin, panele eklenebilen, Hzl Gzatc, Pencere Listesi gibi zel dmelerin arkaplan olarak belirleyebilirsiniz. Panel arkaplann deitirme veya effaf hale getirme: Panel Arkaplan blmnden, tm panelin arkaplann effaflatrabilir ya da istediiniz bir resmi arkaplan olarak belirleyebilirsiniz.
Panele istediiniz bir programn simgesini, zel dme (Pardus mens, Masast eriimi, Hzl Gzatc vb..), ya da bir programck ekleyebilirsiniz. imdi bunlarn nasl ekleneceini inceleyelim.
36
ncelikle paneldeki bo bir alana sa tklayp, Panele Ekleyi sein. Ardndan aadaki ilemleri yapabilirsiniz:
Programck ekleme: Programck blmne girerek, bu blmde bulunan birok programcktan birisini seebilirsiniz.
Uygulama ekleme: Uygulama blmnden, Pardus mensndeki herhangi bir alt meny ya da herhangi bir simgeyi kolayca panele yerletirebilirsiniz.
zel dme ekleme: zel Dme blmnden, panele zel dmeler ekleyebilirsiniz.
Bunlarn dnda, Panele Ekle seenei altndaki Panel'i seerek, masastnze, panelinizin aynsndan bir adet daha (Panel'i seerek), ya da Konqueror'da soldaki ubuktan (Genel Yan ubuk) koyabilirsiniz. Eklediiniz fakat silmek istediiniz eleri, yine panelde bo bir alana sa tklayp, Panelden Kaldr seeneini ardndan da, eyi eklerken takip ettiiniz yolun aynsn takip ederek, silebilirsiniz. imdi de ksaca panelin bileenlerinden bahsedelim :
Pardus mensndeki simgeyi masastne ekleme: Pardus mensnde, masastne eklemek istediiniz eye sa tklayn, ve Masastne e Ekle seeneini sein. Pardus mensndeki simgeyi panele ekleme: Pardus mensnde, panele eklemek istediiniz eye sa tklayn ve Ana Panele e Ekle seeneini sein. Pardus mensndeki eyi dzenleme: Pardus mensnde dzenlemek istediiniz eye sa tklayp, eyi Dzenleyi seerseniz, KDE Men Dzenleyici alacaktr. Bu program sayesinde Pardus mensndeki tm uygulamalarn, simgelerini, isimlerini, aklamalarn, uygulamaya tklannca altrlan komutlar dzenleyebilirsiniz.
37
zellikler'e girip, uygulamann, simgesini, ismini, aklamasn, eriim izinlerini (hangi kullancnn altrp/deitirip hangisinin altrp/deitiremeyeceini vb.), sahibini (eriim izinlerini deitirebilen kullanc), destekledii dosya trlerini, uygulamaya tklannca altrlacak komutu deitirebilir, Dmeyi Ta diyerek, dmeyi panelde istediiniz bir yere ekebilir, Dmeyi Kaldr diyerek, dmeyi panelden silebilirsiniz.
Panel Mens de, panelde bo bir yere tkladnzda alan mennn aynsdr, yani buradan da paneli yaplandrabilirsiniz.
2.4.4. Programcklar
Programcklar, panelde alan, bilgisayarn ses ayarlarn yapmak, saat ve tarihi gstermek, farkl masastlerine gei yaplmasn salamak gibi ilevleri olan kk uygulamalardr. Bazlar gerekten kullanl ilevler sunarken, bazlar ise sadece elence iin yaplmtr. Pardus'ta baz programcklar ntanml olarak almaktadr.
Masast nizleyici: Masast nizleyici size, birden fazla masastnde alabilme olana sunar, bu sayede daha geni bir alma alanna sahip olabilirsiniz. Bu programckta, numaralandrlm kareler masastlerini, onlarn iindeki ekiller de pencereleri temsil eder. Programcn solundaki ince tutamaca sa tklayarak Masast nizleyici & Sayfalayc Mens > Masastlerini Yaplandr yolunu izleyerek, masast saysn ve masastlerinin isimlerini belirleyebilirsiniz. Ses: Tahmin ettiiniz zere ses ayarlarn yapabilmenizi salar. Hoparlrlerden baka, mikrofon, CD gibi zel ayarlar da yapabilir ya da sesi tamamen kapatabilirsiniz.
38
Grev ubuunu, panelinizden kartp, ayr bir panel olarak, ekrannzn herhangi bir yerine yerletirebilirsiniz. Bunu yapmak iin, panelde bo bir alana sa tklayarak, Panele Ekle > Panel > Harici Grev ubuu yolunu izleyin. Sonra isterseniz, grev ubuunun solundaki tutamacn stndeki kk oka tklayp, Grev ubuu'nu Kaldr' seip nceki ubuu kaldrabilirsiniz. Grev ubuu ayarlama ekrannda iki blm mevcuttur. Her blm altndaki nemli ksmlara gz atalm.
Sadece simge halindekileri gster seeneinin ne yapt adndan da bellidir, yani ubukta sadece kltlm pencereler gsterilir.
Benzer grevleri grupla seenei seilirse, ayn uygulamalarn pencereleri (rnein birka tane Konqueror ya da ofis uygulamas penceresi), gruplanarak, grev ubuunda tek bir yer kaplar, tkladnzda da size o uygulamalarn listesi verilir. Bu sayede alandan kazanm olursunuz. Alr menden de bu gruplamann ne zaman olacan seebilirsiniz.
39
Bu ekilde grev ubuunuzu istediiniz gibi zelletirebilir, hareketlerinize sizin istediiniz gibi tepkiler vermesini salayabilirsiniz.
Ev Dizini: Sisteme giri blmnde Pardus'un ok kullancl bir sistem olduundan bahsetmitik. Bu sistemde, her kullancnn, yalnzca kendisinin (ve tabii ki root kullancsnn) eriebilecei bir dizini vardr: Ev dizini. Bu dizin, '/home' dizininin altndadr ve kullanc adnzla adlandrlmtr. (rnein kullanc adnz 'hcatak' ise, balang dizininiz '/home/hcatak' dizinidir) Bu dizin kullanclar birbirinden yaltarak, her birine ayr bir alma alan salar. Her kullanc, kendi belgelerini, kiisel bilgilerini, bakasnn deitiremeyeceinden emin olarak, burada tutabilir. Sistem: Bu blmden a zerindeki dier bilgisayarlara, sistemdeki kullanclara ve bilgisayardaki depolama ortamlarna (CD, USB disk, sabit disk vb) ulaabilirsiniz.
40
p: Sildiiniz eleri barndran klasrdr. Herhangi bir eyi, masastnzden ya da Konqueror'dan buraya srkleyerek, silebilirsiniz. Ayrca sa tklayp p Kutusuna At diyerek de eleri silebilirsiniz. pnz boaltmak iin, zerine sa tklayp p Kutusunu Boalt demeniz yeterlidir. Yanllkla sildiiniz bir eyi, geri getirebilirsiniz.
Pardus mensnde bir simgeye sa tklayp, Masastne e Ekle'yi seerek, ya da eyi fareyle, dorudan masastne srkleyip, Buraya Ba Koy ya da Buraya Kopyala'y seerek,
Masastnde bo bir yere sa tklayp, Yeni Olutur dedikten sonra, Aygt'a Balant diyerek (herhangi bir bellek biriminin simgesini oluturur), Uygulamaya Balant diyerek (sistemde ykl olan herhangi bir uygulamaya ksayol oluturur) ya da Konuma (URL) Balant(bir web sitesine ksayol oluturur) diyerek,
2.4.8. Pencereler
Pencereler, uygulamalarn kullancya sunduu grsel arayzlerdir. Grsel arayzler, kullanclarn fare, klavye gibi aralar sayesinde, uygulamayla iletiim kurmasn salarlar. KDE ortamnda, tm pencereler, ayn temel yapya sahiptir. Bir pencerede, en stte bir pencere bal, balkta eitli ilevler sunan dmeler, ve bir ereve bulunur. Grsel arayzlerin temelleri, Massachusetts Teknoloji Enstits (MIT) ve Stanford Aratrma Enstits'nde (SRI) atlm, ardndan buradan katlan uzmanlarn da katksyla, XEROX Parc laboratuarlarnda, pencere, simge ve bunlarn bir iaretleme aracyla (rnein fare) kullanlmas gibi fikirler gelitirilmitir. Ticari bir rn olarak, pencereleri kullanan ilk firma yine XEROX olmakla birlikte, bu kavramlar kullanan ilk baarl rn Apple firmasnn 1984'te piyasaya srd Macintosh iletim sistemidir. Apple firmas ayn zamanda, masast kavramnn da yaratcsdr.
41
Klt : Sa taraftaki ilk dmedir. Pencerenin simge halinde, panele kltlmesini salar. Geri Ykle: Ekran kaplamayan bir pencerenin ekran kaplamasn saar. Ayn dmeye tekrar tklandnda ise pencere eski eklini alr. Kapat : Pencereyi Kapatr. Men : En soldaki dmedir. Bala sa tklannca alan mennn aynsdr. Bir pencereyi dierlerinin arkasna/nne alabilir, pencerenin, balk ve kenarln kaldrabilir, baka bir masastne tayabilir, yeniden boyutlandrabilir ve sadaki dmelerin yaptklarn yapabilirsiniz.
Yardm: Her uygulamada bulunmaz. Tklandnda imlecin ekli deiir. mlecin ekli deiikken, o pencere iindeki herhangi bir eyle ilgili bilgi almak iin o enin stne tklamanz yeterlidir.
42
Pencere temasn deitirme: Burada tema, bir pencerenin genel grnmn ifade etmek iin kullanlr. Pardus'ta birok tema ykl olarak gelir. Pencere temanz deitirmek iin, Pardus mens > Pardus Yaplandrma Merkezi (Tasma) > Grnm ve Temalar > Pencere Dekorasyonlar yolunu izleyin. Bu blmnde, sekmelerin altnda bulunan alr menye tklayn ve istediiniz temay sein. Altta grnen pencerelerden, setiiniz temann nizlemesini yapabilirsiniz. Pencere balndaki yaznn yerini deitirme: Balk yazsnn sada, ortada ya da solda durmasn salayabilirsiniz. Pardus mens > Pardus Yaplandrma Merkezi (Tasma) > Grnm ve Temalar > Pencere Dekorasyonlar yolunu izleyin. Bu blmnde, Balk Hizalamas ksmndan balk yazsnn yerini deitirebilirsiniz. Pencere balndaki dmelerin yerini deitirme: Pencere balnda grdnz dmelerin yerini/srasn deitirebilir hatta yeni dmeler ekleyebilirsiniz. Bunu yapmak iin, Pardus mens > Pardus Yaplandrma Merkezi (Tasma) > Grnm ve Temalar > Pencere Dekorasyonlar yolunu izleyin. Bu blmnde, Dmeler sekmesini sein. nce bal zelletirebilmek iin 2. seenek olan zel balk ubuu dme konumlarn kullan seeneini iaretleyin (ntanml olarak zaten iaretli olacaktr). Bu seenein altndaki KDE yazan ubuk, dmelerin u anki yerlerini gsterir. Bu ubuktaki dmeleri srkleyip-brakarak istediiniz yere tayabilirsiniz. sterseniz, bir dmeyi, ubuun altndaki listeye tayarak, balktan kaldrabilir ya da listedeki elerden birini ubua srkleyerek, bala yerletirebilirsiniz. Bunlar yaparken, en alttaki nizleme penceresinden, baln yeni halini gzlemleyebilirsiniz. Pencere balnn renklerini deitirme: Pencere balnn, metin ve arkaplan renklerini deitirebilirsiniz. Bunun iin, Pardus mens > Pardus Yaplandrma Merkezi (Tasma) > Grnm ve Temalar > Renkler yolunu izleyin. Burada, stteki nizleme ekranndan, balk metni ya da ubuuna tklayp, sada Parack Rengi blmndeki renk ubuundan, tkladnz enin rengini deitirebilirsiniz.
Pencerelerin davranyla ilgili zellikler Balk ubuuna ift tklaynca yaplacak eylemi seebilirsiniz: ntanml olarak balk ubuuna ift tklandnda, pencere ekran kaplar. Bunu deitirebilirsiniz. Bunun iin, Pardus mens >Pardus Yaplandrma Merkezi (Tasma) >Masast Seenekleri >Pencere Davran yolunu izleyin. Buradan, Eylemler sekmesine girin. Buradaki ilk seenek, balk ubuuna ift tklandnda yaplacak eylemi belirtir.
43
mleci etkin olmayan bir pencerenin zerine gtrp, etkinletirebilirsiniz: Bunun iin, Pardus mens > Pardus Yaplandrma Merkezi (Tasma) > Masast Seenekleri > Pencere Davran yolunu izleyin. Bu blmndeki, ilk sekmede bulunan, Yntem seeneinden, Fare ile Odaklama'y sein.
Masast iin ayarlar blmnden hangi masastn yaplandrmak istediinizi seebilirsiniz. Arkaplan blmndeki,
Resim yok blmnden, arkaplann tek renk, ya da eitli ekillerde kartrlm iki renkten olumasn salayabilirsiniz. Resim seeneini seip, yanndaki listeden ya da mavi dmeden bir resim seebilirsiniz. Slayt gsterisi seeneini seip, belirlediiniz resimlerin belli aralklarda arkaplan olarak kullanlmasn salayabilirsiniz.
44
Herhangi bir yaz tipi dosyasn (.pcf.gz, .pfb, .pfa, .ttf, .gsf gibi uzantl dosyalar), bu dizinlerden birine kopyalayarak sisteminize ykleyebilirsiniz. sterseniz, herhangi bir yaz tipinin dosyasnn stne gelerek, yaz tipini grebilirsiniz.
45
46
Bu ekranda, soldaki takvimden sistem tarihini/gnn sadaki saatten de, sistem saatini yaplandrabilirsiniz.
47
2.6. Sistemden k
Herhangi bir zamanda almanzn bittiini dnyorsanz sistemden kmak iin Pardus dmesine tklayarak KDEden k mensn semelisiniz. Dier bir seenek ise Ctrl+Alt+Del tuuna basmaktr. Karnza aadaki seenekler gelir:
48
49
lem Basamaklar
Bilgisayar balatarak, kullanc parolanzla sisteme giriniz. Sistem panelinin yerini ve bykln deitiriniz.
neriler
Grev ubuunda bo bir yere sa tklayarak Paneli Yaplandr seeneini seebilirsiniz. Uygulama dmesine sa tklandnda kan Dmeyi Ta seeneini seebilirsiniz.
Masast nizleyicisiyle dier masastlerine gei yapnz. Sistem simgesine tklayarak, bilgisayarnzn sistem zelliklerini grntleyiniz. Masastne sk kullandnz bir programn simgesini ekleyiniz. Bir masast penceresinde aadaki ilemleri gerekletiriniz: Ekran kaplatnz. Kltnz. Yeniden boyutlandrnz. Simge durumuna getiriniz. Bu ilemleri, pencere simgelerini kullanarak gerekletirebilirsiniz. Program bularak ve masastne srkleyerek Buraya ba koy ya da Buraya kopyala seeneini seiniz.
50
Masastnde bo bir yere sa tklayarak Masastn Yaplandr seeneini kullanabilirsiniz. Paneldeki saat programna sa tklayarak Saati ve gn ayarla seeneini seebilirsiniz. TASMA>Blgesel Ayarlar ve Eriilebilirlik>lke/Blge ve Dil seeneini kullanabilirsiniz. TASMA>evre Birimleri>Klavye Dzeni seeneini seebilirsiniz.
Sistem tarih ve saatini ayarlaynz. Sistem dilini ayarlaynz. Klavye dzeni (F veya Q) ayarlarn yapnz.
51
LME SORULARI
Aada doru yanl tipi sorular bulunmaktadr. Sorular okuyarak sorudaki ifade doru ise Doru , yanl ise Yanl seeneini iaretleyiniz. 1.
)Root kullancs Pardus iletim sisteminde istee bal olarak oluturulan bir kullancdr. ( )Pardusta kullanclar baka kullanclarn ev dizini ierisinde bulunan dosyalara
2.
eriemezler.
3.
( )X-Window Sistemi UNIX sistemler iin gelitirilmi geni ve gl bir grafik ortamdr. ( )KDE bir iletim sistemidir. ( )Pardus masastnde ekrann en altndaki blme panel ad verilir.
4.
5.
DEERLENDRME
Cevaplarnz cevap anahtar ile karlatrnz. Bu sorular sizin kendi kendinizi denemeniz iin yaplmtr. Test iinde cevaplandramadnz, yanl cevaplandrdnz veya kendinizi bilgi bakmndan eksik hissettiiniz sorular iin bilgi sayfalarna tekrar dnp renme faaliyetini gzden geirmeniz tavsiye olunur.
52
ARATIRMA
evrenizdeki bilgisayarlarda kullanlan iletim sistemlerinin kullandklar dosya sistemlerini inceleyiniz. Snfta tartnz.
53
Linux iletim sisteminde dosyalar birden ok tipte olabilmektedir. rnek olarak salt metin dosyalar, altrlabilir dosyalar, blok ve karakter aygt dosyalar saylabilir. Metin dosyalar da kendi aralarnda ok fazla farkllk gstermektedirler. Bu farkllk dosyalarn ieriklerinden kaynaklanmaktadr. Postscript formatndaki dkmanlar da metin dosyasym gibi gzkmelerine ramen metin dosyalar iin yazlm editrler ile incelendiklerinde ierikleri anlalamamaktadr. Linux iletim sisteminde temelde 2 farkl dosya tipi bulunmaktadr:
Aygt dosyalar, sistemde bulunan donanm ile haberlemeyi gerekletiren dosyalardr. farkl aygt dosya tipi bulunmaktadr.
Karakter aygt dosyalar: Bu tip aygt dosyas ile eriilen donanmlar bilgilerini karakter karakter iletmektedirler. Blok aygt dosyalar: Bu tip aygt dosyas ile eriilen donanmlar ile iletiim blok aktarma ile gerekletirilmektedir. Kuyruk Dosyalar
Sradan dosyalar ise aygt dosyalar dnda kalan dosyalardr. ok fazla eitte sradan dosya tipi bulunmaktadr.
54
Burada en stte kk dizinini ve altnda da eitli dizinleri gryoruz. Alttaki dizinlerin iinde de kendi dizinleri ve dolaysyla kendi hiyerarik dzenleri olduunu varsayabiliriz. Bu balamda, bu dzen ters bir aaca benzetilebilir. Bir dizin ya da dosyann, sistemdeki konumu, o dosya/dizinin yol'uyla belirtilir. Yol, kk dizininden itibaren, o dosya/dizine ulamak iin geilmesi gereken dizinlerin / iaretiyle birletirilerek ardk bir ekilde yazlmasyla elde edilen ifadedir. rnein /home/hcatak yolu, kk dizinindeki, home isimli dizinin iindeki hcatak dizininin konumunu belirtir. Bu ifadede en bataki / kk dizinini belirtmektedir. Ayn ekilde, /usr/share/kde yolu, kk dizinindeki usr dizininin iindeki, share dizininin iinde bulunan kde dizininin yerini belirtir. Sisteminizde eriilebilir her dizin/dosyann yeri, (dier disklerdekiler de dahil olmak zere) bu ekilde tarif edilebilir. NOT: /home dizininde, her kullanc iin ayr ayr tahsis edilmi kullanc (ev) dizinleri mevcuttur (kaptan isimli bir kullanc iin /home/kaptan dizini gibi..). Ev dizinlerine eriim iin bir ksayol vardr, yle ki; bir kullanc, kendi ev dizinindeki metin.txt dosyasna ~/metin.txt yolunu kullanarak eriebilir. Yani ~ iareti her kullanc iin, o kullancnn ev dizinini belirtir.
55
Dikkat !: Bilgisayarnz kapattnz zaman sisteminize bal tm aygtlar otomatik olarak ayrlr. Eer bilgisayarnz dorudan mesela fii ekerek kapatrsanz, ayrma ilemi srasnda kaydedilecek olan baz deiiklikler kaydedilemez, bu da sisteminizde birtakm hasarlara yol aabilir. Bu yzden her zaman byle durumlardan kann. Ayrma (ing. unmount) kavram da ad stnde, bir sistemi/aygt sistemden ayrmak iin kullanlr. Ayrlma srasnda, ayrlan aygta, yaplan birtakm deiiklikler kaydedilir.
3.2.2. Kk Dizini
Kk dizini dier tm dizin ve dosyalar ieren dizindir. Kk dizinin bulunduu disk blmnn sahip olmas gereken nemli bir zellik bulunmaktadr. Kk dizinini ieren disk blm sistemi tek kullancl amak iin gerekli tm dosyalar iinde barndrmaldr. Bu iletim sistemin alabilmesi iin gerekli bir kuraldr. Kk dizininde bulunan dizinlerden ve bu dizinlerin kullanllarndan ksaca bahsedelim:
/bin ierir.
/boot : Al ilemi (ing. boot) srasnda kullanlan dosyalar (ekirdek grnts, sistem haritas, nykleyici yaplandrmas gibi..) ierir. /dev : Bilgisayarnzdaki, donanmlarla (sabit diskler, fare gibi..) iletiim kurulabilmesi iin gereken zel aygt dosyalarn ierir. /etc : Ad ngilizce'deki etc. ksaltmasndan gelir. Dizin, bulunduu bilgisayara zel, birok yaplandrma bilgisini ierir. /home : Bu dizin altnda, kullanclarn kiisel verilerini, yaplandrmalarn kaydettikleri alma alanlar olan ev dizinleri bulunur. Her kullancnn ev dizini kendi kullanc adn tar. /lib : ekirdek modlleri ve paylalan kod ktphanelerini ierir. MS Windows'ta dll uzantsna sahip olan paylalan ktphane dosyalar, Linux'ta so uzantsna sahiptir. /mnt : eitli dosya sistemi/aygtlarn (rnein, CD, DVD srcnz, dier sabit diskleriniz gibi..) balama noktalar burada bulunur. /proc : Sreler, sistem bellei, bal aygtlar, donanm yaplandrmalaryla ilgili bilgileri ieren zel bir sanal dosya sistemidir. Bir bilgi alma merkezi olarak grlebilir. Birok uygulama buradaki bilgilerden yararlanmaktadr. /root : Sistem yneticisinin (yani root kullancsnn) ev dizinidir.
56
/usr : Tm kullanclarca paylalan verileri (rnein programlar, komutlar, ktphaneler, dokmanlar gibi) ieren dizindir.
/usr/bin
/usr/sbin : Sistem tarafndan kullanlan ve sistemin almas ,kapanmas ve tek kullancl modda almas ile ilgili olmayan programlar. /usr/lib : Programlama iin kullanlan ktphaneler.
/usr/include: C/C++ iin kullanlan balk dosyalar. /usr/doc /usr/man : Dkmanlarn bulunduu dizin. : Man dosyalar.
/var : Deiken verileri ierir.(rnein rapor dosyalar, veritabanlar, kuyrukta bekleyen yazdrlacak dokmanlar gibi)
/var/run : Sistemde alan sunucularn proses kimlik numaralarn ieren dosyalar. /var/tmp /var/yp : Geici dosyalar. : NIS ile ilgili dosyalar.
/var/spool : Kuyruk dosyalar. o mail : Kullanclarn e-postalarnn tutulduu dizin. o mqueue: E-posta kuyruunda bekleyen e-postalar iin yaratlan geici kuyruk dosyalarnn bulunduu dizin. o lpd : Yazc kuyruunda bekleyen iler iin geici dosyalarn bulunduu dizin.
/tmp : Geici dosyalar ierir. Yalnz geici olduu iin bu dosyalar silmek tehlikeli olabilir.
57
Masastndeki ev simgesinden Pardus mensndeki Kiisel Dosyalar (Balang)'tan Pardus mensndeki Komut altr... blmne Konqueror yazarak
Konqueror'da en stte dier ou uygulamadaki gibi men ubuu bulunur. Bu ubuk, alr menlerin adlarn ierir. Bu adlara tklayarak menleri aabilir yine ayn ekilde tklayarak kapatabilirsiniz. Menleri amak iin klavyeyi de kullanabilirsiniz. Bunun iin, Alt tuuna basl tutarak, men ubuundan amak istediiniz mennn adndaki alt izgili harfe basmanz yeterlidir. rnein, Alt+K bileimi, ilk men olan Konum mensn aar.
58
Men ubuunun altnda, simgelerin olduu ubua ise ara ubuu ad verilir. Bu ubukta, en sk kullanlan ilemlerin simgeleri bulunur. Bu simgeleri kullanmak iin fareyle sol tklamanz yeterli olacaktr. Simgelerin stne imlele geldiinizde alan ipularndan simgeyle ilgili bilgi alabilirsiniz. Baz simgelerin sa alt kesinde kk bir gen grnr. mleci bu tip simgelerin stnde basl tutarsanz karnza o simgeyle ilgili bir men kar. Bu genler bunu belirtmek zere konulmutur. Ara ubuuna sa tklaynca karnza ara ubuu mens kar. Bu meny ara ubuunun yerini deitirmek, yeni simgeler eklemek, Konqueror'a yeni ubuklar eklemek iin kullanabilirsiniz. Ara ubuun altnda konum ubuu bulunur. Bu ubuk gsterilmekte olan dosya/dizini gsterir. Buraya bir dosya ya da dizin yolu girerek girdiiniz dosya/dizini grntleyebilirsiniz. Bu ubukta en solda bulunan x iaretine basarak ubuu temizleyebilirsiniz. Konum ubuundan sonra gelen ikiye blnm alan, bir dizinin/dosyann ieriinin gsterildii ana blmdr. Sol taraftan bir dizine seerek, ya da sa taraftan bir dosya/dizine ift tklayarak ieriini grntleyebilirsiniz. En altta ise durum ubuu bulunur. Bu ubuk ierii gsterilen dosya ya da dizinle ilgili ek bilgiler verir. mlele sa taraftaki bir dosya/dizinin zerine gittiinizde durum ubuu imlecin altndaki dosya/dizinle ilgili bilgi verir.
59
Kopyalama ilemini yapmak iin ncelikle kopyalamak istediiniz dizin ya da dosyann zerine sa tklayn ve Kopyala'y sein. Ayn ilemi dosya ya da dizin seiliyken Control+C tu bileimini kullanarak ya da Dzen mensnden Kopyala'y seerek de yapabilirsiniz. Dosya veya dizini kopyalamak istediiniz yere, ana blmn sol tarafn veya konum ubuunu kullanarak ulan. Ana blmn sa tarafndaki alanda, bo bir yere sa tklayarak Yaptr' sein. Ayn ilemi Control+V tu bileimini ya da Dzen mensndeki Yaptr seeneini kullanarak yapabilirsiniz.
Tama ilemi de benzer bir ekilde yaplabilir, yalnzca ilk admda, Kopyala yerine Kes'i sein. Bunun iin Control+X tu bileimini de kullanabilirsiniz. Kopyalama veya tama ilemini srkleyip brakma yoluyla da gerekletirebiliriz. Bunun iin, kopyalamak/tamak istediiniz nesneye tklayp, farenin tuunu brakmadan kopyalamak/tamak istediiniz yere getirin ve farenin tuunu brakn. Konqueror size kopyalamak m yoksa tamak m istediinizi soracaktr. Hedef dizin nesnenin bulunduu dizinden uzaksa bunun zm var:
Kopyalamak/tamak istediiniz dosya/dizinin olduu yerde, durum ubuuna sa tklayn ve Grnm Alt/st eklinde Bl' sein. Bu ilemin ksayolu olarak Control+Shift+T bileimini kullanabilirsiniz. Bunu yaptnz zaman Konqueror bulunduunuz dizinin grnnn bir kopyasn kartr. Ardndan yine sol taraf kullann ve hedef dizine gidin. imdi dosyanz srkleyip brakarak kopyalayabilir ya da tayabilirsiniz. Atnz ek blm de Control+Shift+R ile kapatabilirsiniz. Kopyalamak istediiniz nesneye sa tklayn. Altta, yannda kk siyah gen bulunan Kopyala seeneine girin. Alacak menden hedef dizini seebilirsiniz. Tama ii de ayn ekilde gerekleir fakat onun iin Kopyala yerine Ta seeneini sein.
Eer, hedef dizinde kopyaladnz ya da tadnz dosya/dizinle ayn isimden bir tane daha varsa Konqueror size ne yaplmas gerektiini soracaktr.
60
Dizin. Yeni bir dizin oluturmak iin kolay bir yoldur. Metin dosyas. Bo bir metin dosyas oluturur. Bunu seince dosyann ismi istenir. HTML dosyas. Bo bir html dosyas oluturur. (html, head, body etiketlerini ierir) Konuma (URL) balant... Bilgisayarnzdaki herhangi bir dosya/dizine ya da bir internet sitesine ksayol oluturur. Ksayolu ~/Desktop konumuna oluturursanz, ksayolun simgesi masastnde kar. Uygulamaya balant... Ykl herhangi bir uygulamann yolu belirtilerek, o uygulamaya ksayol oluturulur. Ksayolu ~/Desktop konumuna oluturursanz, ksayolun simgesi masastnde kar. Aygta balant Bilgisayarnzdaki herhangi bir aygta ksayol oluturur.
61
62
Komut istemcisinin sonunda imleten nce yer alan karakter; sistem yneticisi olan root kullancs iin #, dier kullanclar iin ise $ olur.
Konsole programna erimek iin aadaki yntemleri de kullanabilirsiniz:
Alt+F2 ksayolundan alan Komut altr... penceresinde konsole yazarak Konsole programn altrabilirsiniz. Ctrl+Alt+F1..F6 ile de 1'den 6'ya kadar ayr ayr kabuk oturumu amanz mmkndr. Bu seenekle, komut sisteminde tam ekran modunda alabilirsiniz. Komut ekranndan grafik ortama geri dnmek iin ise Ctrl+Alt+F7 ksayol tuunu kullanabilirsiniz.
Yeni dosya veya dizin oluturmak, silmek. Dosya ve dizinleri listelemek. Dosya veya dizinlerin izinlerini ayarlamak. Dosyalarn ieriini grmek. Dosyalar yazdrmak. Dosya ve dizinleri kopyalamak ve tamak.
63
Dosyann sadece son eriim zamann deitirmek iin touch komutuna a parametresinin verilmesi gerekirken , sadece deiim zamann deitirmek iin m parametresi verilmelidir. Bu parametreler verilmedii takdirde iki zaman bilgisi de deitirilir. Touch komutuna tarih bilgisi verilmedii takdirde sistemin tarih bilgisi kullanlacaktr. Tarih bilgisi aadaki formatta verilmektedir. MMDDhhmm[YY] :
MM DD mm YY
hh : Saat bilgisi
rnek 2.1: Dosyann eriim ve deiim zamanlarn 14 ubat 2001 01:11 tarihi yapmak iin : touch 0214011101 dosya_ismi Dosyann deiim zamann 26 Mart 1999 00:00 yapmak iin : touch m 0326000099 dosya_ismi Dosyann eriim zamann 23 Haziran 2001 13:25 yapmak iin: touch a 0623132501 dosya_ismi Yeni Dizin Oluturma Linux letim Sisteminde yeni dizin yaratmak iin mkdir komutu kullanlmaktadr. Mkdir komutu temel de aadaki yapya sahiptir: mkdir [seenekler] dizin Mkdir ile kullanlabilecek seenekler aadaki gibidir:
-m izin_modu: Yeni yaratlacak dizin iin geerli olacak izinler istendii takdirde bu parametre ile verilebilir. Bu parametre verilmedii takdirde izinler tm sistem iin geerli olan izinlere ayarlanacaktr.
64
-p: mkdir komutuna verilen dizini oluturmak iin gerektiinde daha st dizinlerinde oluturulmasn salayan parametredir. rnek olarak dizin ismi parametresi olarak /olmayan_dizin/alacak_dizin alan bir mkdir komutu alacak_dizini barndracak olan olmayan_dizin sistemde mevcut olmadndan hata ile sonlanacaktr. Bu durumda mkdir komutu p parametresi ile altrldnda ilk olarak olmayan_dizin sonradan ise aclacak_dizin yaratlacaktr. -v: Bu parametre ile mkdir komutunun yaratt tm dizinleri kullancya bildirmesi salanr.
65
Dizinleri silmek iin r parametresinin kullanlmasnn nedeni dizinlerin silinmesi iin ilk olarak ilerinde bulunan dosya ve dier dizinlerin silinmesi gerekliliidir. r parametresi ile rm komutu rekrsif olarak alarak belirtilen dizin altnda bulunan tm dizin ve dosyalar , son aamada da belirtilen dizini silecektir. Eer silinmesi istenen dizin iinde hi bir dosya veya baka dizin barndrmyor ise rmdir komutu ile de silinebilir. inde dosya veya baka dizin barndran dizinler rmdir komutu ile silinemezler. Rm komutunun ald nemli parametreler aadaki gibidir:
-i: Rm komutunu interaktif moda sokar. Bu durumda rm komutu silecei her dosya ve dizin iin kullancdan onay bekler. Root kullancs iin tanmlanan komut takma isimleri (alias) rm komutu her zaman bu parametre ile altracak ekilde ayarlanmtr. -f: Rm komutu bu parametre ile altrldnda onay iin hi bir zaman kullancya bavurmaz. -r: Dizinlerin ieriklerini rekrsif olarak kaldrr. -d: Belirtilen dizinin ieri bo olmasa bile dizinin silinmesini salar. Bu parametre yalnzca root kullancs tarafndan kullanlabilmektedir. -v: Yaplan her silme ilemi ile ilgili bilgiyi kullancya gsterir.
66
-a: Tm dosyalar listelemek iin kullanlr. Linux iletim sisteminde isimleri .(nokta) ile balayan dosyalar gizli dosyalar olarak kabul edilir ve varsaylan olarak ls ktsnda gzkmezler. Bu dosyalarnda ls ktsnda gzkmesini salamak iin a parametresi kullanlmaldr. -C: Ls ktsn stn olarak listeler. Ls komutu iin varsaylan davran ekli budur. -l: Ls ktsn liste olarak listeler , ayrca dosya ve dizinler hakknda izin , sahip , boyut , en son ne zaman gncellendii gibi bilgileri de kullancya belirtir. -h: Dosya boyutlarn insanlarn okuyabilecekleri formata sokar. Dosya boyutlarn byte olarak gstermek yerine Megabyte , kilobyte , gigabyte olarak gsterir. Byte , kilobyte ,megabyte , gigabyte arasndaki dm iin 1024 saysn kullanr. -H: -h parametresinden temel fark dnmlerde 1024 yerine 1000 rakam kullanlr. -o: -l parametresinden tek fark dosya veya dizinin grup bilgisini gstermeyiidir. -R: Dizinin ieriini rekrsif olarak listelemek iin kullanlr. Bu parametre ile listeleme yapld takdirde listelenen dizinin iinde bulunan alt dizinlerin ierii de listelenir. --color: Bu parametre sayesinde ls komutu dosyann tipine gre renklendirme yapar. (rnek: dizinler mavi renk ile gsterilir.) Renklendirme ileminin almas iin kullanlan terminalin bu ilemi desteklemesi gerekmektedir.
rnek 2.2 : [root@atlas /etc]# ls passwd passwd [root@atlas /etc]# ls -l passwd -rw-r--r-- 1 root root 152097 Mar 27 16:38 passwd
67
Dosyalarn ve dizinlerin sahip olduu izinleri grmek iin ls komutu kullanlmaktadr. rnek 2.3: [root@atlas /root]# ls -ld Projects/ drwxr-xr-x 3 root root 4096 Aug 25 2000 Projects/
[root@atlas /root]# ls -l smb.conf -rw-r--r-1 root users 10852 Jun 30 2000 smb.conf
Dosyann tipini belirten ksm: zin ksmnn banda bulunan ksmdr. Bu bilgi kullanlarak dosyann sade bir dosya , dizin , aygt srcs , veya link renilebilmektedir. Normal dosyalarda iareti gzkmektedir. Dizinler iin d iareti gzkmektedir. Karakter baznda gzkmektedir. ilem yapan aygt srcleri srcleri iin iin c b iareti iareti
yapan
karakter
Dosyann sahibinin haklarn belirten ksm: Bu ksmda dosyann sahibinin dosya zerindeki haklar tanmlanr. Dosyann grubunun Haklarn belirten ksm: Bu ksmda dosyann dahil olduu grubun dosya zerindeki haklar tanmlanr. Dier kullanclarn haklar: Sistemde bulunan tm kullanclarn dosya zerindeki haklar tanmlanr.
68
Kullanclarn haklar bu ilemlerden hangilerini yapmaya yetkili olduklarna gre deimektedir. Yukarda gsterdiimiz ls ktsn gz nne alalm: -rw-r--r-1 root users 10852 Jun 30 2000 smb.conf
zinlerin banda bulunan iaretinden dosyann sradan bir dosya olduu anlalmaktadr. Kullanclar dosyalar zerinde 3 farkl ilem yapabildiklerinden dosya zerindeki haklar 3l gruplar olarak gsterilir. Dosyann sahibi olan root kullancsnn dosya zerinde okuma ve yazma hakk bulunmaktadr. alma izni olmad iin bu iznin belirtildii ksmda karakteri gzkmektedir. Dosyann dahil olduu grup olan users grubuna dahil kullanclarn dosya zerinde sadece okuma izni bulunmaktadr. Sistemdeki tm kullanclar da dosya zerinde okuma hakkna sahiptirler. Dizinler iin altrabilme hakk , dizine geip geememek anlamna gelmektedir. Dizin iin altrma hakkna sahip olan bir kullanc o dizine geebilmektedir. Dosya ve dizinlerin izinleri sahipleri tarafndan deitirilebilmektedir. zinlerin deitirilmesi amacyla chmod komutu kullanlmaktadr. Chmod komutu 2 farkl ekilde altrlabilmektedir:
Yeni izinin saysal deerinin verilmesi ile Yaplacak deiiklik sembolik olarak verilmesi ile
zinler 3 farkl grubun dosya zerinde 3 farkl ilevden hangilerini yapabileceklerini belirtir. Her grup tek bana ele alnp izinlerin deerleri toplanarak saysal deerler elde edilir. rw-r--r-- iznini ele alalm :
69
Dosyann sahibinin haklar: rw Verilen haklar iin bir verilmeyen haklar iin 0 konularak izinin 2li dzendeki grnts elde edilir. rw- 110 2li tabandaki say 10luk tabana evrilerek izinin saysal deeri elde edilir. 110 = 6
Bir dosyann kullancsna tm haklar , grubuna okuma dier kiilere ise hi bir hak vermemek iin chmod komutu aadaki ekilde kullanlr. Kullancya Tm zinler Gruba Okuma Dier kullanclara hi hak verilemesi rwx r---111 100 000 7 4 0
chmod 740 dosya_ismi zinlerin ayarlanmas iin chmod komutuna verilecek parametreler sembolik olarak da verilebilmektedir. Sembolik gsterimde izinler zerinde yaplacak deiiklikler semboller vastasyla gsterilmektedir. Kullanc gruplarnn sembolleri aadaki gibidir:
: u (user) : g (group)
Dier Kullanclar : o (others) zinlerin sembolleri aadaki gibidir: Okuma izini Yazma izini altrma izini : r (read) : w (write) : x (execute)
70
Dosya zerinde izinleri vermek iin + , izinleri karmak iin sembolleri kullanlmaktadr. rnek 2.4: Herkese okuma izni vermek Dosyann sahibine tm haklar vermek Dier kullanclarn tm yazma ve altrma hakkn kaldrmak Dosya sahibine tm haklar , gruba okuma , dier kullanclara okuma haklarn vermek chmod +r dosya_ismi chmod u+rwx dosya_ismi chmod o-wx dosya_ismi chmod u+rwx,g+r,o+r dosya_ismi
-R: Bu parametre dizinleri kopyalamak iin kullanlr. Herhangi bir dizin kopyalanaca zaman bu parametre verilmedii takdirde cp komutu dizini kopyalamaz. Bu parametre sayesinde dizin ve iinde bulunun dosya ve alt dizinler hedef dizine kopyalanr. -p: Bu parametre kopyalanan dosya veya dosyalarn izinlerin ve sahiplerinin korunmasn salamaktadr. -d: cp komutu varsaylan olarak bir linki kopyalarken linkin belirtmi olduu dosyay kopyalamaktadr. Kopyalama ileminde dosyann kendisinin yerine linkinin kopyalanmas istendii takdirde bu parametre kullanlmaldr. -l: Bu parametre sayesinde kopyalama ilemi yerine link yaratma ilemi gerekletirilir. Bu sayede kopyalanan dosya deitii takdirde dier kopyas da deiecektir.
rnek 2.5 : [root@seawolf /tmp]# ls -l ders_ornek -rw-r--r-- 1 root root 95 Aug 1 14:21 ders_ornek [root@seawolf /tmp]# cp ders_ornek ders_ornek_kopya [root@seawolf /tmp]# cp -l ders_ornek ders_ornek_link [root@seawolf /tmp]# ls -l ders_ornek*
71
-rw-r--r-- 2 root root 95 Aug 1 14:21 ders_ornek -rw-r--r-- 1 root root 95 Aug 1 14:22 ders_ornek_kopya -rw-r--r-- 2 root root 95 Aug 1 14:21 ders_ornek_link [root@seawolf /tmp]# echo TTT >> ders_ornek [root@seawolf /tmp]# ls -l ders_ornek* -rw-r--r-- 2 root root 99 Aug 1 14:23 ders_ornek -rw-r--r-- 1 root root 95 Aug 1 14:22 ders_ornek_kopya -rw-r--r-- 2 root root 99 Aug 1 14:23 ders_ornek_link [root@seawolf /tmp]# -s: Bu parametre ile kopyalama ilemi yerine sembolik link atma ilemi yaplmaktadr.
[root@seawolf /tmp]# cp -s ders_ornek ders_ornek_sembolik [root@seawolf /tmp]# ls -l ders_ornek* -rw-r--r-- 2 root root 99 Aug 1 14:23 ders_ornek -rw-r--r-- 1 root root 95 Aug 1 14:22 ders_ornek_kopya -rw-r--r-- 2 root root 99 Aug 1 14:23 ders_ornek_link lrwxrwxrwx 1 root root 10 Aug 1 14:55 ders_ornek_sembolik -> ders_ornek [root@seawolf /tmp]# -f: Bu parametre sayesinde kullancya hi bir soru sorulmamaktadr. Eer hedef dosya sistemde mevcut ise bu parametre ile ilk olarak mevcut dosya silinir , daha sonra kopyalama ilemi gerekletirilir. -i: Bu parametre sayesinde kopyalama ileminin hedef dosyasnn mevcut olduu durumlarda yaplacak ilem kullancya sorulmaktadr. -u: Bu parametre kullanld takdirde kopyalanan dosya hedef dosyadan daha yeni ise kopyalama ilemi gerekletirilmektedir. -a: Bu parametre dpR parametrelerine denktir.
Linux iletim sisteminde tama ilemi mv komutu ile gerekletirilmektedir. Bu komut ayn zamanda dosyann isminin deitirilmesi iinde kullanlmaktadr. Bu komutun temel yaps aadaki gibidir: mv [seenek] kaynak hedef Kaynak ve hedef olarak belirtilen parametreler dosya veya dizin olabilmektedirler. Mv komutu seenek olarak f,i,u parametrelerini kabul etmektedir. Bu parametrelerin ilevleri cp komutundaki ilevleri ile ayndr.
72
rnek 2.6 : [root@seawolf /tmp]# mkdir ders_deneme [root@seawolf /tmp]# touch ders_mv_deneme [root@seawolf /tmp]# ls -l ders_mv_deneme -rw-r--r-- 1 root root 0 Aug 1 15:04 ders_mv_deneme [root@seawolf /tmp]# mv ders_mv_deneme ders_mv_deneme_1 [root@seawolf /tmp]# ls -l ders_mv_deneme ls: ders_mv_deneme: No such file or directory [root@seawolf /tmp]# ls -l ders_mv_deneme_1 -rw-r--r-- 1 root root 0 Aug 1 15:04 ders_mv_deneme_1 [root@seawolf /tmp]# mv ders_mv_deneme_1 ders_deneme [root@seawolf /tmp]# ls -l ders_deneme/ total 0 -rw-r--r-- 1 root root 0 Aug 1 15:04 ders_mv_deneme_1 [root@seawolf /tmp]# mv ders_deneme ders_deneme_1 [root@seawolf /tmp]# ls -l ders_deneme ls: ders_deneme: No such file or directory [root@seawolf /tmp]# ls -l ders_deneme_1/ total 0 -rw-r--r-- 1 root root 0 Aug 1 15:04 ders_mv_deneme_1 [root@seawolf /tmp]# mkdir ders_deneme_2 [root@seawolf /tmp]# mv ders_deneme_1 ders_deneme_2 [root@seawolf /tmp]# ls -lR ders_deneme_2/ ders_deneme_2/: total 4 drwxr-xr-x 2 root root 4096 Aug 1 15:05 ders_deneme_1 ders_deneme_2/ders_deneme_1: total 0 -rw-r--r-- 1 root root 0 Aug 1 15:04 ders_mv_deneme_1
73
Geilmesi istenen dizin parametresi verilmedii takdirde kullancnn ev dizinine geilir. Geilmesi istenen dizin istendii takdirde tam yol olarak, istendii takdirde de greceli yol olarak verilebilir. Tam yol ile belirtilen geilmesi istenen dizinin kk dizininden itibaren bulunduu yerin belirtilmesidir.(rnek: /usr/bin , /home/halil). Greceli yol ise iinde bulunulan dizinden geilmesi istenen dizine gidilmesi iin gereken yolu belirtir. rnek olarak /usr dizininde iken /usr/bin dizinine gemek iin cd bin komut verildiinde greceli yol tanmlanm olur. cd /usr/bin komutu kullanldnda ise tam yol tanmlanm olur. Geilmek istenen dizin parametresi olarak cd komutu aadaki zel karakterleri de kabul etmektedir (Bu parametreler dizinler iin referanslar olduklarndan dier komutlar ile de kullanlabilir):
.: Bulunulan dizini referans eder. ..: Bir st dizini referans eder. ~[kullanc_ismi]: Belirtilen kullancnn ev dizinini referans eder. Kullanc ismi kullanlmad takdirde geerli olan kullancnn ev dizini referans edilir. -: Bir nce bulunulan dizini referans eder. Bu parametre sadece cd komutunda geerlidir.
inde bulunulan dizini renmek iin pwd komutu kullanlr. Bulunulan dizini renmek iin sadece pwd yazlmas yeterlidir. rnek 2.7: [root@atlas /root]# pwd /root [root@atlas /root]# cd ~halil [root@atlas halil]# pwd /users/bim/halil [root@atlas halil]# cd [root@atlas /root]# pwd /root [root@atlas /root]# cd .. [root@atlas /]# pwd / [root@atlas /]# cd . [root@atlas /]# pwd / [root@atlas /]# cd [root@atlas /root]# pwd /root [root@atlas /root]#
74
75
-t: Metinin iinde geen tab karakterini ^I olarak gstermeyi salayan parametredir. -e: Satr sonlarnn $ karakteri olarak gsterilmesini salayan parametredir. -A: -e ve t parametrelerinin beraber kullanlmas ile edeerdir. -n: Her satrn numaralandrlmasn salayan parametredir.
Metin tabanl dosyalarn ieriklerinin grntlenmesi iin more komutu da kullanlabilmektedir.More komutunun dier bir zellii ise dosyann ieriini sayfa sayfa olarak gstermesidir. Her sayfa sonunda gsterme ileminin devam iin kullancnn ENTER veya BOLUK tularna basmas gerekmektedir. BOLUK tuu bir sayfa ileri , ENTER tuu bir satr ileri gitmek iin kullanlr. Ayn metin iinde gezinmek iin ok tular da kullanlabilir. Metin iinde arama yaplmak istendii takdirde / karakteri ile arama moduna geilir ve bulunmas istenen kelime yazlr. Kelime bulunduktan sonra , ayn kelimenin bir sonraki yerini bulmak iin n tuuna baslmas yeterlidir. More ile ayn ii yapabilen less program da Linux iletim sisteminde bulunmaktadr. More programndan farkl birka gelimi zellii bulunmaktadr. Bunlardan en nemlisi balangta tm dosyay okumak zorunda olmaydr. Bu zellik sayesinde altrlma esnasnda performans art grlmektedir. Ayrca hafza kullanm dmektedir.
76
-name exp: sim ile arama yapmak iin kullanlr. Dosyann tam ismi verilebilecei gibi , * ve ? gibi yer tutucu karakterlerde kullanlabilir. -user kullanc: stenilen kullancya ait dosyalarn bulunmas iin kullanlr. -group grup: Belirtilen gruba ait dosyalarn bulunmas iin kullanlr. -perm izin: Belirtilen izine sahip dosyalarn bulunmas iin kullanlr. -newer dosya1: Belirtilen dosyadan daha yeni dosyalarn bulunmas iin kullanlr. -size [+|-] byklk: Belirtilen bykle sahip dosyalarn bulunmas iin kullanlr. -anewer dosya1: Belirtilen dosya yaplan eriimden daha sonra eriilmi dosyalar bulmak iin kullanlr. -amin [+|-] sre: Sre ile belirtilen dakika nce eriilen dosyalar bulmak iin kullanlr. -atime [+|-] sre: Sre ile belirtilen gn nce eriilen dosyalar bulmak iin kullanlr. -cmin [+|-] sre: Sre ile belirtilen dakika nce stats deitirilen dosyalar bulmak iin kullanlr. -ctime [+|-] sre: Sre ile belirtilen gn nce stats deitirilen dosyalar bulmak iin kullanlr. -links [+|-] say: Say ile belirtilen miktarda hard-linke sahip dosyalar bulmak iin kullanlr. -mmin [+|-] sre: Sre ile belirtilen dakika nce deitirilmi dosyalar bulmak iin kullanlr. -mtime [+|-] sre: Sre ile belirtilen gn nce deitirilmi dosyalar bulmak iin kullanlr.
77
-nouser: Hi bir tanml kullancya ait olmayan dosyalar bulmak iin kullanlr. -nogrup: Hi bir tanml gruba ait olmayan dosyalar bulmak iin kullanlr. -regex patern: smi patern ile belirtilen regular expressiona uyan dosyalar bulmak iin kullanlr. Dikkat edilmesi gerek nokta regular expression dosya ismi zerinde deil tam yol bilgisi zerinde denenmektedir. -type tip: Aramada bulunmas istenilen dosyann tipini belirlemek iin kullanlr. Tip olarak kullanabilecekler aadaki gibidir:
b: Blok aygt dosyas c: Karakter aygt dosyas d: Dizin f: Normal dosya l: Sembolik link. s: Soket p: Named Pipe
Saysal argman ieren parametreler iin arama kriterleri aadaki ekilde deitirilebilir:
+ say: Saydan daha byk - say: Saydan daha kk say : Tam olarak saynn kendisi
rnek olarak mtime -8 kriteri ile arama yapldnda 8 gnden daha ksa sre iinde deiiklie uram dosyalar bulunacaktr. Find program sadece dosya bulmak iin kullanlmamaktadr. Bulunan dosyalar zerinde ilem yapma yeteneine de sahiptir. Bulunan dosyalar zerinde yaplabilecek temel ilemler ve arama kriterine eklenmesi gereken parametreler aadaki gibidir :
78
-exec komut ;: Bulunan dosya iin komut ile belirtilen komutu altrr. Komut ile belirtilen argmanda bulunan {} iareti bulunan dosya ismi ile deitirilir. -ok komut ;: Exec parametresinden tek fark komut altrlmadan nce kullancdan onay istemesidir. -ls: Dosya ile ilgili belirli zellikleri listeler (ls dils) -fls: ls ktsn standart k yerine bir dosyaya aktarlmasn salar.
find komutu ile birlikte ayrca aadaki mantksal peratrler arama kriterlerini birletirmek iin kullanlabilir:
rnek 2.9: /etc dizini altnda 4 gnden daha ksa srede deitirilmi dosyalar bulmak iin : [root@seawolf /etc]# find -mtime -4 -ls |more 195841 4 drwxr-xr-x 36 root root 4096 Aug 8 07:42 . 65518 4 drwxr-xr-x 2 root root 4096 Aug 6 17:58 ./logrotate.d 198772 4 -rw-r--r-- 1 root root 199 Aug 8 07:42 ./mtab 198752 4 -rw------- 1 root root 60 Aug 8 07:41 ./ioctl.save 198748 4 -rw-r--r-- 1 root root 78 Aug 8 07:43 ./issue 198759 4 -rw-r--r-- 1 root root 77 Aug 8 07:43 ./issue.net [root@seawolf /etc]# stat ./issue File: "./issue" Size: 78 Blocks: 8 Regular File Access: (0644/-rw-r--r--) Uid: ( 0/ root) Gid: ( 0/ root) Device: 802 Inode: 198748 Links: 1 Access: Wed Aug 8 09:12:56 2001 Modify: Wed Aug 8 07:43:17 2001 Change: Wed Aug 8 07:43:17 2001 [root@seawolf /etc]# date Fri Aug 10 16:45:06 EEST 2001 rnek 2) smi ders_find_ornek ile balayan dosyalar bulmak iin [root@seawolf /]# find /tmp -name ders_find_ornek* /tmp/find_ornek/ders_find_ornek_1 /tmp/find_ornek/ders_find_ornek_2 /tmp/find_ornek/ders_find_ornek_3 /tmp/find_ornek/ders_find_ornek_4 /tmp/find_ornek/ders_find_ornek_5
79
rnek 2.10: smi ders_find_ornek ile balayan dosyalar bulup silmek iin : [root@seawolf /]# ls -l /tmp/find_ornek/ total 0 -rw-r--r-- 1 root root 0 Aug 10 16:47 ders_find_ornek_1 -rw-r--r-- 1 root root 0 Aug 10 16:47 ders_find_ornek_2 -rw-r--r-- 1 root root 0 Aug 10 16:47 ders_find_ornek_3 -rw-r--r-- 1 root root 0 Aug 10 16:47 ders_find_ornek_4 -rw-r--r-- 1 root root 0 Aug 10 16:47 ders_find_ornek_5 [root@seawolf /]# find /tmp -name ders_find_ornek* -exec rm -f {} \; [root@seawolf /]# ls -l /tmp/find_ornek/ total 0 [root@seawolf /]# rnek 2.11: /tmp altnda boyu 95 byte veya ismi ders_find ile balayanlar bulmak iin : [root@seawolf /]# find /tmp/ -size 95c -o -name ders_find* /tmp/ders_ornek_kopya /tmp/find_ornek/ders_find_ornek_5 /tmp/find_ornek/ders_find_ornek_4 /tmp/find_ornek/ders_find_ornek_3 [root@seawolf /]# ls /tmp/ders_ornek_kopya /tmp/ders_ornek_kopya [root@seawolf /]# Parametre rnekleri: -name abc* : abc ile balayan arama
-name [a-k]95 : ismi a95,b95 gibi olan dosya arama -perm 755 -size 10 kByte ) -size +100 -size 45 -ctime 3 : eriimi 755 olan dosya arama : diskteki alan 10 Blok olan dosyalar ( 1 Blok = 512 : 51 kBytetan byk dosyalar : 45 kBytetan kk dosyalar : 3 gn nce deiiklie uram dosyalar : 8 gnden daha uzun bir sre nce deiiklie
80
-ctime 8 olan dosyalar -mtime 3 -mtime +8 olan dosyalar -mtime 8 olan dosyalar -atime 3 -atime +8 -atime 8
: 8 gnden daha ksa bir sre nce deiiklie uram : 3 gn nce deiiklie uram dosyalar : 8 gnden daha uzun bir sre nce deiiklie uram : 8 gnden daha ksa bir sre nce deiiklie uram : 3 gn nce eriilmi dosyalar : 8 gnden daha uzun bir sre nce eriilmi dosyalar : 8 gnden daha ksa bir sre nce eriilmi dosyalar
$ find /home name *.temp a -size +100 print ad *.tmp kalbna uyan ve bykl 100 bloktan fazla olan dosyalar bulur.
adresinden
81
Yazc Ekleme Sihirbaz yardmyla, yazcnzn marka, modeli, balant noktas gibi bir ka bilgiyi tanmlayarak cihaznz kolayca kullanma hazr hale getirebilirsiniz. Pardus Tasma evre Birimleri Yazclar Ekle Yazc/Snf Ekle yolunu izleyiniz. ekil 3.6daki Yazc Ekleme Sihirbaz sizi karlayacaktr.Yazcnz kapal ise g dmesine basp altrnz, USB kablosunu bilgisayarnza taknz. Ardndan leri tuuna basp devam ediniz.
82
Yerel Yazc (paralel, seri USB) seeneini iaretleyiniz. Burada yer alan dier seenekler, bir baka bilgisayara bal bir yazcnn kullanlmas ile ilgilidir. ekil 3.7deki pencerede leri tuuna basp devam ediniz.
83
Sonraki aamada, yazcnn bilgisayara balanma noktas tanmlanmaktadr. ekil 3.8deki pencerede USB bal altnda uygun bir seenee tklayp leri tuuna basnz.
Bu aamada Pardus CD'si ile birlikte, srcleri siteminize kopyalanan yazclarn isimleri karnza gelecektir. nce listenin sol blmden yazcnzn markasna, sonra sa blmden yazcnzn modeline tklaynz.
84
Yazcnzn tam ad listede bulunmayabilir, rnein tantacamz yazcnn HP Photosmart C3180 olduunu farz edelim. Listeye baktmzda C3180 yoktur, C3100 vardr. Ancak burada 3100 demek; "3100 ve serisi olan modeller" anlamna gelmektedir, yani 3180 modelini de kapsamaktadr. Bu durum sadece HP markas iin deil dier markalar iin de geerlidir. HP yazclar iin iki adet src bulunan modeller vardr. Bunlardan hpjips olarak adlandrlan srcler ancak yazcnzn desteklemesi durumunda kurulurlar. Eer yazcnzn desteklediinden emin deilseniz bu srcy semeyin. Eer listede yazcnzn modeli yok ise zlmeyin. Yazcnz iin gerekli src paketleri muhtemelen PiSi'lenmi durumda Paket Yneticisi araclyla indirmenizi bekliyordur. Bu aamadan sonra yazcnzla ilgili bilgileri girmeniz kalyor. Son aamaya gelene kadar ileri tuunu kullanarak hzlca geebilirsiniz. Sihirbazn ekil 3.10da gsterilen son aamasna gelinir. Burada, resimdeki "Ad" blmne, boluk brakmadan bir isim girmeniz gerekmektedir, rnein yazcnzn markasn yazabilirsiniz. "Konum" ve "Aklama" blmlerini de doldurabilir isterseniz bo brakp devam edebilirsiniz. leri tuuna basp kurulumu tamamlaynz.
Bu ilemlerden sonra yazl kurulumu gerekletirilmi olur. Ayrca yazcnzn mrekkep seviyesi hakknda bilgi almak iin Qink programn kullanabilirsiniz.
85
directory&filenames
: zel bir dosya ismi yada belirli bir device ismi belirtmek iin
c (create) : tar dosyas yarat x (extract): tar dosyas a t (list) : tar dosyasnn ieriini listele v (verbose): yaplan ilemleri standart ka listele M (multi-disk): birden fazla floppye arivleyebilmek iin r (add) : bir tar arive dosyasna ekleme yapmak iin u (update): bir tar arive dosyasnda baz dosyalar yenileri ile deitirmek iin u switchi kullanlr.
86
z (invoke gzip / gunzip): gzip / gunzip, sktrma / ama programn kullanarak arivlemek ve amak iin Z (invoke compress / uncompress): compress / uncompress, sktrma / ama programn kullanarak arivlemek ve amak iin
rnek 2.15: 1. Arivlemeye rnek; abc:/home/username $ tar cvf fles.tar file1 file2 file3 abc:/home/username $ tar cvf files.tar abc:/home/username $ tar xvf files.tar 3. Bir tar dosyasna ekleme yapmaya rnek; abc:/home/username $ tar rf myarchive.tar letters 4. Bir tar dosyasn update rnei; mydir dizininde yeni yaratlm veya yenisi ile deitirilmi veya yeni eriilmi dosyalar tar dosyasnda yeniler.(update) abc:/home/username $ tar uf myarchive.tar mydir 5. Dosyalar diskete arivleme ve disketten ama rnei; abc:/home/username $ tar cf /dev/fd0 mydir Bunun yannda, bir diskete samayan arivler iin M switchi kullanlr. Arivleme esnasnda birinci disket dolduu zaman, ikincisi kullancdan istenecek ve ilem tamamlana kadar bu byle devam edecektir. (Multiple Disk Spanning) abc:/home/username $ tar cfM /dev/fd0 mydir tar program, aslnda f switchi kullanlmadan da kullanlabilir. Bu durumda tar program /etc/defaults/tar adl dosyada (dosyann ad ve konumu UNIX trevlerine gre deiebilir.) belirtilen default device zerinde ilem yapar. Eer disk stnde bir dosya zerinde ilem yapmak istiyorsanz f switchini kullanmak zorundasnzdr. Bu dosyadaki device automount edilmi local hard disk dahi olsa f switchi kullanlmaldr. Sktrma yaparak arivleme ve arive amaya birka rnek;
file?
gzip kullanarak,
gunzip kullanarak
87
compress kullanarak,
uncompress kullanarak,
abc:/home/username $ tar Zxvf gopher.tar.Z tar doal olarak dizinlerin arivlendii gibi almasn salar. rnein komut aadaki gibi yrtlrse abc:/home/username $ tar cvf /dev/fd0 /home/username/* ve bu baka bir bilgisayarda almaya alldnda o bilgisayarda /home/username pathini arayacak yoksa yaratmaya alacaktr. Bunu nlemek iin nce alma dizinine geilmeli (yani sktrmann yaplaca dizin) sonrada absolute path yerine relative path verilmelidir. abc: $ cd /home/username abc:/home/username $ tar cvf /dev/fd0 ./* Bu yar gizli dosyalar hari hereyi arivler. Eer tmn arivlemek istiyorsanz u komutu kullanmalsnz; abc:/home/username $ tar cvf /dev/fd0 ./* . /.* tar program dosya extarct ederken hedefte ayn isimli dosya olup olmadn kontrol etmeden stne yazar. Bu yzden dikkatli olunmaldr. tar ariv dosyas yaratlrken sembolik linklerinde kapsanmasn isterseniz, bunu belirtmek zorundasnz. Bunun iin SVR4 kullanclar iin l , BSD kullanclar iin ise h geerlidir. Dikkat !: gzip ile nceden sktrlm dosyalardan oluan ariv update edilemez veya bu dosyaya ekleme yaplamaz!!!!! nk tm arivlenecek tm dosyalar ayn zamanda sktrlmak ve eklenmek zorundadr.
3.6.1.1. Gzip
gzip program ile sktrma yapmak mmkndr. gzip ile sktrlan dosya veya dosyalarn sonuna gz uzants otomatik olarak eklenerek esas dosya ile yer deitirilirler. Ancak dizin ierisindeki dosyalar tek tek sktrlr. Gzcat veya gunzip c komutlar ile sktrlm dosyalarn ierii grntlenebilir. Eer altdizinlerdeki dosyalarnda beraber sktrlmas isteniyorsa r switchi kullanlmaldr. abc:/home/username $ gzip r ./deneme
88
rnek 2.16: [root@seawolf /tmp]# ls -l ders_gzip_ornek/ total 236 -rw-r--r-- 1 root root 2732 Aug 14 11:13 config.cache -rwxr-xr-x 1 root root 28099 Aug 14 11:13 config.guess -rw-r--r-- 1 root root 2781 Aug 14 11:13 config.h -rw-r--r-- 1 root root 2595 Aug 14 11:13 config.h.in -rw-r--r-- 1 root root 8372 Aug 14 11:13 config.log -rwxr-xr-x 1 root root 13830 Aug 14 11:13 config.status -rwxr-xr-x 1 root root 20257 Aug 14 11:13 config.sub -rwxr-xr-x 1 root root 85022 Aug 14 11:13 configure -rw-r--r-- 1 root root 3987 Aug 14 11:13 configure.in -rw-r--r-- 1 root root 17992 Aug 14 11:13 COPYING -rw-r--r-- 1 root root 25283 Aug 14 11:13 COPYING.LIB -rw-r--r-- 1 root root 6048 Aug 14 11:13 README [root@seawolf /tmp]# gzip -r ders_gzip_ornek/ [root@seawolf /tmp]# ls -l ders_gzip_ornek/ total 88 -rw-r--r-- 1 root root 845 Aug 14 11:13 config.cache.gz -rwxr-xr-x 1 root root 8488 Aug 14 11:13 config.guess.gz -rw-r--r-- 1 root root 746 Aug 14 11:13 config.h.gz -rw-r--r-- 1 root root 677 Aug 14 11:13 config.h.in.gz -rw-r--r-- 1 root root 1616 Aug 14 11:13 config.log.gz -rwxr-xr-x 1 root root 3508 Aug 14 11:13 config.status.gz -rwxr-xr-x 1 root root 6346 Aug 14 11:13 config.sub.gz -rwxr-xr-x 1 root root 16754 Aug 14 11:13 configure.gz -rw-r--r-- 1 root root 1400 Aug 14 11:13 configure.in.gz -rw-r--r-- 1 root root 6857 Aug 14 11:13 COPYING.gz -rw-r--r-- 1 root root 9069 Aug 14 11:13 COPYING.LIB.gz -rw-r--r-- 1 root root 2757 Aug 14 11:13 README.gz gzip ile sktrlm dosya veya dizinleri amak iin gunzip veya gzip d parametresi ile kullanlr. Sktrlm dosyalar amak iin ayn zamanda gunzip komutu da kullanlabilir. abc:/home/username $ gzip d compressed_file.gz abc:/home/username $ gunzip compressed_file.gz veya deneme bir dizin ise, abc:/home/username $ gzip rd deneme.gz gzip ile sktrma yaparken sktrma seviyesini veya sktrma hzn ayarlayabilirsiniz. Bunun iin 9 seviye vardr; 1 en hzl fakat en az, 9 en yava fakat en ok sktran seviyedir.
89
abc:/home/username $ gzip 9r ./deneme abc:/home/username $ gzip 9 filename tar ile arivlenmi dosyalar gzip ile sktrlabilir. abc:/home/username $ gzip deneme.tar gzip l komutu ile var olan bir sktrlm dosya hakknda sktrlm boyut, sktrlmam boyut , sktrma oran ve sktrlmam dosyann ismi bilgileri renilebilir. rnek 2.17: [root@seawolf /tmp]# ls -l /root/pam_ldap.tgz -rw-r--r-- 1 root root 92945 Apr 27 16:40 /root/pam_ldap.tgz [root@seawolf /tmp]# gzip -l /root/pam_ldap.tgz compressed uncompressed ratio uncompressed_name 92945 409600 77.3% /root/pam_ldap.tar [root@seawolf /tmp]# gzip -rl ders_gzip_ornek/ compressed uncompressed ratio uncompressed_name 9069 25283 64.2% ders_gzip_ornek//COPYING.LIB 845 2732 70.2% ders_gzip_ornek//config.cache 8488 28099 69.9% ders_gzip_ornek//config.guess 746 2781 74.1% ders_gzip_ornek//config.h 1616 8372 81.0% ders_gzip_ornek//config.log 3508 13830 74.8% ders_gzip_ornek//config.status 6346 20257 68.8% ders_gzip_ornek//config.sub 16754 85022 80.3% ders_gzip_ornek//configure 1400 3987 65.6% ders_gzip_ornek//configure.in 2757 6048 54.8% ders_gzip_ornek//README 6857 17992 62.0% ders_gzip_ornek//COPYING 677 2595 75.0% ders_gzip_ornek//config.h.in GZIP evre deikeni gzip program tarafndan kullanlabilecek varsaylan parametreleri tutabilmektedir. [root@atlantis /root]# echo $GZIP [root@atlantis /root]# export GZIP="-l" [root@atlantis /root]# echo $GZIP -l [root@atlantis /root]# gzip fping-2.2b1.tar.gz compressed uncompressed ratio uncompressed_name 41894 163840 74.4% fping-2.2b1.tar [root@atlantis /root]# export GZIP="" [root@atlantis /root]# gzip fping-2.2b1.tar.gz gzip: fping-2.2b1.tar.gz already has .gz suffix unchanged
90
lem Basamaklar
Pardus TASMA Yaplandrma Merkezini anz. Yazclar Modln ift tklayarak anz. Ynetici Moduna geiniz.
neriler
91
n Sayfa seimini yapnz. Yazc kota ayarlarn belirleyiniz. Kullanc Eriim Ayarlarn belirleyiniz. Onaylama Ekran ile yaplan ilemler incelenebilir, tekrar dzenlemeler yaplabilir.Bu ekilde Yazc Ekleme Sihirbaz ile yazc sisteme tantlm olur.
92
UYGULAMA FAALYET-2
Bu uygulama faaliyetinde Pardus iletim sisteminde Konqueror dosya yneticisini kullanarak yeni dizin (klasr) oluturma ilemini uygulayarak reneceksiniz.
lem Basamaklar
neriler
Bo bir alana sa tklayp Yeni Olutur seeneini sein.. Yeni dizininiz olumutur. Alan menden, Dizin... seeneini seiniz.
93
UYGULAMA FAALYET-3
Bu uygulama faaliyetinde Pardus iletim sisteminde Konqueror dosya yneticisini kullanarak bir dosya ya da dizin silme ilemini uygulayarak reneceksiniz.
lem Basamaklar
neriler
Dosyalar, pe atarak ya da dorudan silebilirsiniz fakat pe atarak silmek en gvenli yoldur, nk bir hata yaptnz fark edip sildiinizi geri almak istediinizde bunu yapma imkannz vardr.
Seili bir nesneyi dorudan silmek iin Shift+Delete tu bileimini kullanarak, ya da Dzen mensnden Sil'i seerek yapabilirsiniz. Bunlara ek olarak, bir dosya ya da dizini silebilmeniz iin gerekli izinlere sahip olmanz gerekir.
94
LME SORULARI
Aada doru yanl tipi sorular bulunmaktadr. Sorular okuyarak sorudaki ifade doru ise Doru , yanl ise Yanl seeneini iaretleyiniz. 1. (
) Linux iletim sistemi hiyerarik dosya sisteminde en stte bulunan dizine alt dizin denir. ( ) Linux iletim sisteminde dosyalara isim verirken * (yldz) ve ? (soru iareti) karakterleri kullanlamaz. ) Linux iletim sisteminde dosyalarn isimleri rakamla balayamaz.
2.
3. (
4.
( ) Linux iletim sisteminde dosyalara isimlerini deitirmek iin dosya seiliyken F3 tuuna baslr ve dosyann yeni ismi yazlr. ( ) Bir dosya sistemini/aygt eriilebilir klmak iin yaplmas gereken ileme balamak (ng. mount) denir.
5.
DEERLENDRME
Cevaplarnz cevap anahtar ile karlatrnz. Bu test sizin kendi kendinizi denemeniz iin yaplmtr. Test iinde cevaplandramadnz, yanl cevaplandrdnz veya kendinizi bilgi bakmndan eksik hissettiiniz sorular iin bilgi sayalarna tekrar dnp renme faaliyetini gzden geirmeniz tavsiye olunur.
95
ARATIRMA
Pardus iletim sisteminde Office uygulamalarnda kullanlan programlar aratrnz.
KCalc, bilimsel hesap makinesi programdr. Program, Pardus mensnden Programlar > Yardmc Aralar > Masast altnda bulabilirsiniz. Bu programn zellikleri aadaki ekilde zetlenebilir:
96
Trigonometrik, logaritmik, modler, mantksal ve istatistiki hesaplar yaplabilir. Saylar panodan yaptrma ve kopyalama kolayl. Kaytl sabit saylar. (Pi says, Avogadro says, ...) Sabit say ekleyebilirsiniz. Ayarlar mensnden grntleyebilirsiniz. ilave dmeleri (Bilimsel, istatistiksel, .)
OpenOffice.org Writer (Kelime lemci) OpenOffice.org Calc (Hesap Tablosu) OpenOffice.org Impress (Sunum Hazrlama) OpenOffice.org Draw (Vektrel izim) OpenOffice.org Base (Veritaban) OpenOffice.org Math (Forml hazrlama)
zgr yazlm oluu zgr yazlmlarla uyumlu alabilme MS Office dosyalarn ama ve Ms Office biiminde kaydetme Belgeleri PDF olarak kaydetme OASIS (Open Standards XML File Format) belge biimi Saysal imza destei
97
Bu ksa tantmdan sonra OpenOffice.org iinde yer alan programlarn kullanm zelliklerine geelim.
Yukarda grdnz grnt zerinde Men ubuu, Standart Ara ubuu ve Biimlendirme Ara ubuu bulunuyor. Genel olarak ok kullanlan bu iki ara ubuu Writer ilk aldnda ntanml ara ubuklar olarak yerlerini alrlar.
98
Bu alanda Form Ara ubuu var saylan olarak alta gelir. En altta bulunan bilgilendirme alan ak olan belge hakknda birok bilgiyi ierir. rnein, alma alan lei, sayfa says gibi...
4.3.5. zelletirme
Writer' kendi kullanm alkanlklarnza gre zelletirebilirsiniz. Bunun iin Aralar/zelletir men seeneini kullanabilirsiniz. Bu alandan menler, klavye, ara ubuklar ve makro tanmlarn kolayca yapabilirsiniz.
99
Writer menlerinde deiiklik yapmak isterseniz ya da kendinize zel men yapmak isterseniz Menler seeneini, Klavye ksayollarn deitirmek iin ya da ksayol atamak iin Klavye seeneini, Ara ubuklarnda deiik yapmak isterseniz ya da kendi ara ubuklarnz tanmlamak iin Ara ubuklar seeneini, Baz ilemlere makrolar atamak veya deitirmek iin Olaylar seeneini
kullanabilirsiniz.
100
Bu pencerede karmza gelen ilk seenek Ynet seeneidir. Burada n tanml olarak kullanlan biemi gryorsunuz. Dier seeneklerde yapacanz deiikler n tanml biemin sizin istediiniz gibi davranmasn salar. Sayfa seeneine geldiimizde buradan kat boyutunu, metin ynn ve kenar boluklarn kolayca ayarlayabilirsiniz.
belgeniz
iin
kullanacanz
arkaplan
rengini
st bilgi ve Alt bilgi alanlarn kullanarak sayfa iinde bunlara ayrlacak alanlar ayarlayabilirsiniz. Kenarlk blmden sayfa iin kullanacanz kenarln zelliklerini istediiniz ekilde deitirebilirsiniz. Stun ksmnda ise sayfay ka stunlu kullanacanz belirleyebilir ve stun ayarlarn yapabilirsiniz. Dipnot ksmnda ise eer kullanrsanz dipnotun nasl davranacan belirleyebilirsiniz.
101
Belge iine st ve alt bilgi eklemek istediimizde Ekle/st bilgi - Alt bilgi seeneklerini kullanabilirsiniz. st ve alt bilgi seeneine geldiinizde kan Varsaylan seenei daha nce Biim/Sayfa penceresinde yapm olduunuz st ve altbilgi ayarlarna gre belgenize alanlar ekleyecektir. Bu ayarlar deitirmek iin yine Biim/Sayfa penceresindeki ayarlar blmn kullanmalsnz. Daha gelimi ayarlamalar ise biemler yardmyla yapabilirsiniz.
102
Yaz tipi: Bu seeneini kullanarak geerli yaz tipini, trn ve boyutunu belirleyebilirsiniz. Yaz tipi efektleri: Yazlarnz iin renklendirme ve farkl biimleri bu alandan belirleyebilirsiniz. Bunlarn birouna biimlendirme ara ubuu zerinde de ulaacanz belirtelim. Konum: Yazlar iin konumlandrmay buradan yapabilirsiniz. rnein alt simge ve st simge kullanmak ve dikey yaz yazmak gibi. Kpr: Metin iinde bir web adresine ya da yerel bir alana balanm yazlar iin ayarlar buradan yapabilirsiniz. Arkaplan: Yazl alan iin arkaplan buradan belirleyebilirsiniz.
Yukarda bahsettiimiz iki konuyu iine alan ayarlamalarn birouna herhangi bir metin zerinde farenize sa tklayp ulaabilirsiniz. Bu da bu ayarlara ulaabileceiniz dier bir yntem.
103
Bu pencere zerinde listelenen biemleri alttaki alr listeleyici ile gruplandrabilirsiniz. Mesela o an iin sadece Numaralama iin urayorsanz. Sadece numaralama biemlerini grrsnz. Yaz iinde kullandnz balklar, dz yazlar, alnt yazlar ve bunun birok karmak alandan oluan bir belge hazrlamaya baladnz diyelim. Bunlar iin ayr ayr biem oluturalm imdi... Biemleri nceden oluturabileceiniz gibi, yaznz yazarken etkileimli olarak oluturabilirsiniz.
104
Genel grnm olarak 256 stun ve 65,536 satrdan oluan hesap tablosu programmz Calc'da Writer'dan farkl olarak sadece Forml Ara ubuunun ek olarak yer aldn syleyebiliriz. Elbette, alma alan da Calc'a gre dzenlenmitir. imdi Calc alma alanna ve alma mantna bakalm.
Hcre: Hesap tablosu programlarnn temelini oluturur. Btn hesaplamalar hcreler zerinde yaplr.
105
Yukardaki resimde Forml ubuu zerinde sol tarafta bulunan alanda ise hcre adresi gsterilir.
Satr: Yatay olarak dizilmi hcreler btn satr olarak adlandrlr. Sol kenarda bulunan saylar satr adlarn gsterir. Stun: Dikey olarak dizilmi hcreler btn stun olarak adlandrlr. st kenarda bulunan harfler stun adlarn gsterir.
Herhangi bir hcreyi setiiniz zaman sol st kede gsterilen yer stun ve satrlarn kesitii alan olur. rnein resimde grdnz zere seili alanmz B2'dir. Bunun anlam hcremiz B stunu stnde 2. satrdadr. Btn seilmi alanlar iin bu geerlidir. Sayfann alt tarafnda bulunan sayfa seim alannda sayfalar arasnda gezinebilir, sayfa isimlerini deitirebilirsiniz.
4.4.1. Kullanm
Genel olarak biimlendirme zellikleri Writer'la hemen hemen ayndr diyebiliriz. O yzden biimlendirme zelliklerine ayrntlaryla deinmeyeceiz. imdi Calc ile neler yapabileceimize bakalm.
106
A1: 90 ve A2: 45 hcrelerinde belirtilen deerler olsun. imdi bu iki sayy toplamak iin forml girelim. Forml girmek iin ilev sihirbazndan yararlanacaz .Buraya ulamak iin Ekle/lev men seeneini ya da forml ara ubuunda bulunan forml simgesine tklayabilirsiniz. imdi karmza gelen ilev sihirbaznz kullanarak ilememizi tamamlayalm.
rneimizde toplama yapacamza gre sol taraftaki listeden Topla ilevini seiyoruz. Seimi yaptktan sonra leri diyoruz. Bir sonraki ekranda deikenlerimizi (saylarmz) seiyoruz. Bu seimi yapmak iin imlecimiz Say1 kutucuu iindeyken alma alannda saynn bulunduu hcreyi tklamak yeterli olacaktr. Ayn ekilde ikinci say iinde ayn ilemi yapyoruz. Yaptnz ilem alt tarafta forml olarak gzkecektir.
107
Genel olarak ilev kullanmnn mant bu ekildedir. Hangi sonuca ulamak istediinizi biliyorsanz ve deikenleriniz de belliyse sonuca bu yolla kolayca ulaabilirsiniz.
108
Satr eklemek iin satr numaralarnn stne gelip saa tklyoruz. Gelen men iinden Satr ekle seeneini seiyoruz. Tam ters ilem olarak satr silme ilemini de buradan yapabilirsiniz. Satr eklemek iin kullanabileceiniz dier bir seenekte Ekle/Satr men seeneidir.
109
Stun eklemek iin stun harflerinin stne gelip saa tklyoruz. Gelen men iinden Stun ekle seeneini seiyoruz. Tam ters ilem olarak stun silme ilemini de buradan yapabilirsiniz. Stun eklemek iin kullanabileceiniz dier bir seenekte Ekle/Stun men seeneidir.
110
Karmza gelen iletiim penceresinden istediiniz hazr tablo biimini sein. Bu ilemi yaptktan sonra semi olduunuz alan belirlediiniz tablo biimi ile biimlendirilecektir.
111
Bu ekrandaki semi olduumuz aral gryorsunuz. Dier dikkat etmemiz gereken yer ise yapm olduumuz tanmlamalarn izelge iinde yer almas iin lk satr balklarn kullan ve lk stunu etiket olarak kullan seeneklerini iaretlemek olacaktr. aretlemezsek bu tanmlamalar izelge iine otomatik olarak eklenmez. Sonrasnda uramak zorunda kalabiliriz.leri diyelim. Kullanmak istediimiz izelge trn seelim. Yan taraftaki nizleme kutucuunu iaretleyerek ne durumda olduunuzu grebilirsiniz. leri diyelim.
Sonraki ekranda setiiniz izelge trne gre ayarlamalarmz yapalm. Ya da olduu gibi brakp leri diyebilirsiniz.
112
ok ksa srede izelgemizi oluturup belgemiz iine yerletirdik. izelge iin dier ayarlara farenizin sa tuunu kullanarak eriebilirsiniz.
113
Bu ekranda size sunulan seenekten birini seiniz. Biz sunumuzu hazrlamak iin Bo Sunu seeneini setik. Daha sonra ileri dmesine tklayalm.
kinci ekranda sunumuz iin arkaplan seerek sunumuzun eklini seiyoruz. Burada sunumuzu yapacanz ortama gre baz zel seenekler verilmi. Buray amacmza gre seip ilerleyelim.
114
nc ekrana geldiimizde sunumuzda kullanmak istediimiz efekt varsa onu seiyoruz. Ekran gei hzlarn da buradan ayarlayabilirsiniz. Sununuzun da geileri elle yapacaksanz Varsaylan seeneini iaretli kalmas gerekir. Otomatik gei isterseniz Otomatik seenei altndaki sreleri ona gre ayarlamanz gerekir. Olutur'u tklayarak sunumumuzu oluturacamz ekrana ulaabiliriz.
Ana atmz oluturduktan sonra baz kk ayarlamalar ve ierii girmek kalyor. Onlar da hep birlikte yapalm.
115
alma alann stnde yer alan grnm seeneklerine de zaman zaman ihtiyacmz olacak. Konu iinde bu alanlar daha ayrntl aklamaya alacaz. imdi ksaca deinelim.
Normal: Genel olarak alma yaplan alandr. Anahat: Sunum balklarnn sraland grnmdr. Notlar: Not eklemek iin kullanacanz grnmdr. Sayfa sralaycs: Sunum sayfalarnn sraland grnm eklidir. Slayt Grnm: Sunumuzu izleyebileceiz grnmdr.
Slaytlarla alma Sunumuzu hazrlarken slaytlarla youn olarak alrz. Yeni sayfalar ekleriz, sileriz, zel animasyonlar ekleriz. Bunlar yapmak iin sol tarafta bulunan alan kullanacaz. Burada neler yapabileceimize bakalm.
Yeni Slayt Ekleme: Slayt eklemek istediinizin yerin stndeki slayta sa tklayp Yeni Slayt seeneini setiinizde yeni bir slayt sayfas eklenecektir. Dier bir seenekte Ekle mensnden Slayt... Mensn semektir.
116
Slayt Silme: Silmek istediiniz slaytn stnde saa tklayp Slayt Sil seeini ile slayt silebilirsiniz. Yeniden Adlandr: Slaytnz yeniden adlandrmak isterseniz ilem yapmak istediiniz slaytn stne saa tklayp Slayt Yeniden Adlandr seeneini sein.
Bu men altnda bulunan dier seenekler, slaytmza ekleyeceimiz dzenleri ve animasyon seeneklerini sa tarafta amaya yaryor. O ksma daha ileride deineceiz. Slayt daha ileride ie yarayabilir diyerek saklamak isterseniz Slayt Gizle seeneini kullanabilirsiniz.
Ara ubuu kendi arasnda blmlere ayrlm durumda, ilk blmde ekiller bulunuyor. kinci blmde ise resimlere yer verilmi. Son ksmda ise bunlarla ilgili ayarlamalar yapacanz birka seenek yer alyor. imdi bu alanda Yaz sanat seenei kullanarak bir rnek yapalm. Yaz sanatn eklemek iin izim ara ubuu zerinde A dmesine tklyoruz. Karmza gelen yaz sanat seeneklerinden birisini seerek Tamam diyoruz.
117
imdi yaz sanatmz slaytmzn iine yerleti. Yapmamz gereken yazy deitirdikten sonra zelletirip ilemlerimizi tamamlamak. Yazy deitirmek iin yaz sanat zerinde ift tklayalm. Ortaya halen bulunan yaz gelecektir. Buraya istediimiz yazy yazyoruz. Artk yaz zerinde zelletirmelerimiz yapabiliriz. zelletirmelerimizi yapmak iin yaz sanat zerinde sa tklayp karmza gelen menden izgi, Alan , Metin, Konum ve Boyut seeneklerini kullanarak yapabilirsiniz.
Animasyonlarla ve geilerle alma Slaytlarmz daha renkli hale getirmek iin geilerimize ve yazlarmza animasyonlar ekleyebiliriz. Eklemediiniz srece bu animasyonlar aktif olmayacaktr. Bu yzden bunlar bizim ayarlamamz gerekiyor. lk olarak sayfa geilerine animasyon ekleyelim. Sol taraftaki alandan gei uygulayacanz slayt sein. Daha sonra sa tarafta bulunan alandan Slayt Geii dmesini tklayn.
118
Slayt geii altnda bulunan seeneklerden istediinizi seebilirsiniz. Herhangi bir seenee tkladnzda nasl bir gei olaca nizleme ile alma alan iinde gsterilecektir.
119
Yaptmz bu ilem sadece seili slayt iin geerlidir. Eer btn geileri bu ekilde ayarlamak isterseniz. Aada bulunan Btn slaytlara uygula dmesine basabilirsiniz. O alanda bulunan dier seenekleri de ihtiyacnza gre deitirebilirsiniz. Sayfalar arasna animasyon koyabileceiniz gibi yazlar ve dier nesneler iinde animasyon koyabilirsiniz. Bunun iin yapmamz gereken, animasyon koyacamz nesneyi seip, sa tarafta bulunan zel animasyon blme gelmek olacaktr. Daha sonra tamamlayabilirsiniz. Ekle dmesiyle istediimiz seeneini seip ilemenizi
120
lem Basamaklar
Ders modllerinizde veya kitaplarnzda bulunan ve grafik ieren herhangi bir sayfay Writer programnda oluturunuz. Calc programnda, derslerinizi ve snav sonularnz ieren bir izelge hazrlaynz. Snav sonularnzn ortalamalarn hesaplatnz. Genel ortalamanz hesaplatnz.
neriler
Bir dersten aldnz snav notlarnz baar grafii haline getirerek izleyiniz.
Impress programnda okulunuzu tantan, resim ve ekillerden oluan bir sunu hazrlaynz.
121
A. LME SORULARI
Aada doru-yanl ifadeler bulunmaktadr. Sorular okuyarak ifadelerin doru veya yanl olduunu belirleyiniz. 1. ( ) OpenOffice, Pardus iletim sisteminde ve Linux sistemlerde ska kullanlan ofis programlar paketidir. ( ( ( ) Hesaplama yapmak iin Write program kullanlr. ) KCalc, bir web tarayc uygulamasdr. ) Writer programnda tablo oluturulabilir ve dzenlenebilir.
2. 3. 4. 5.
( ) Impress programnda Slayt geii seeneklerine tklandnda nizleme ile seenein etkisi grlebilir.
DEERLENDRME
Cevaplarnz cevap anahtar ile karlatrnz. Bu test sizin kendi kendinizi denemeniz iin yaplmtr. Test iinde cevaplandramadnz, yanl cevaplandrdnz veya kendinizi bilgi bakmndan eksik hissettiiniz sorular iin bilgi sayalarna tekrar dnp renme faaliyetini gzden geirmeniz tavsiye olunur.
122
ARATIRMA
Linux iletim sistemlerinde kullanlan temel a komutlar hakknda aratrma yapnz. Kmail nasl bir programdr ? Hangi iletim sisteminde kullanlr ? Aratrnz.
123
NETWORKING : Sistemin a destei olup olmadn belirtir. Bu parametre "yes" olarak tanmlanmam ise sistemde a ayarlar yaplmaz. HOSTNAME GATEWAY : Sistemin ismini belirtir. : Sistemin gateway'ini belirtir
GATEWAYDEV : Sistemin gateway'e ulamak iin hangi a arayzn kullanacan belirtir. FORWARD_IPV4 : Sistemin gelen paketleri bir arayznden dier arayzne ynlendirme iznini belirtir. NISDOMAIN : Sistemin dahil olduu NIS blge ismini belirtir.
DEVICE
ONBOOT : Sistem alrken arayzn aktif hale getirilip getirilmeyeceini belirtir. Sistem alrken arayzn aktif hale geirilmesi iin bu parametrenin deeri "yes" olmaldr. BOOTPROTO : Arayzn a ayarlarnn yaplmas iin kullanlan protokol belirtir.Eer a ayarlar statik olarak yaplandrlm ise "static" , a ayarlar bir DHCP sunucusu zerinden alnacak ise "dhcp" , a ayarlar bir bootp sunucusu zerinden alnacak ise "bootp" deerini iermelidir. IPADDR NETMASK BROADCAST : Arayzn sahip olduu IP adresini belirtir. : Arayzn sahip olduu alt a maskesini belirtir. : Arayzn broadcast adresini belirtir.
124
Yukardaki metotlardan hangilerinin , hangi srada kullanlmas gerektii /etc/nsswitch.conf dosyasnda tanmlanmaktadr. Bu dosyada hosts ile balayan satrda bulunan bilgiler kullanlacak metotlar ve sray belirler. hosts: files nis dns Yukardaki satrda belirtilen 3 metodunda kullanlabilecei belirtilmitir. lk olarak /etc/hosts dosyas , eer bulunamaz ise NIS sunucusu , yine bulunamaz ise DNS sunucusunun kullanlaca belirtilmitir.
/etc/hosts dosyas DNS servisi kullanlmadan nce geerli olan metottur. Bu dosya iinde makineler ile ilgili olarak makine ismi , makinenin IP adresi ve makine iin ksaltma bulunmaktadr. Her makine iin ayr bir kayt olmak zorundadr. A zerindeki bilgisayarlarn artmasyla birlikte bu dosyann kullanlmas imkansz hale gelmi ve DNS servisi gelitirilmitir.
/etc/hosts dosyasndaki satrlar aadaki formata sahiptir: IP_Adresi 127.0.0.1 Makine_isimleri aontws4044.cc.itu.edu.tr aontws4044 localhost.localdomain
125
Bu durumda tam alan ad verilmeden yaplan aramalarda , verilen sunucu ismine srayla alan_1 , alan_2 alan adlar eklenerek arama yaplacaktr. rnek vermek gerekirse , resolv.conf dosyasnda search itu.edu.tr eklinde bir satr bulunduunda ve isim_1 isimli sunucu iin arama yapldnda isim_1.itu.edu.tr tam alan ismi iin de arama yaplacaktr.
126
auth turn on (off) authentication ('auth ?' for more) encrypt turn on (off) encryption ('encrypt ?' for more) forward turn on (off) credential forwarding ('forward ?' for more) z suspend telnet ! invoke a subshell environ change environment variables ('environ ?' for more) ? print help information Bilgi istemi penceresinden iken yeni bir balant yapmak iin open komutu kullanlr. Bu komuttan sonra balanlma istenen sunucu ismi verilmelidir. Yaplm bir balanty kesmek iin close komutu verilebilir. Kullanc telnet program ile uzaktaki bir sunucuya baland takdirde kendisinden kullanc ismi ve ifre isteyen bir ekranla karlaacaktr. Bu ekranda gerekli bilgileri girdikten sonra kullanc iin sistemde tanml olan kabuk program almaya balayacak ve kullancdan komut bekleyecektir. rnek 3.2 : [halil@aontws4044 halil]$ telnet atlas Trying 160.75.2.22... Connected to atlas.cc.itu.edu.tr (160.75.2.22). Escape character is '^]'. login: halil Password: Last login: Mon Aug 27 17:42:13 from dnw2kpro104 You have new mail. [halil@atlas halil]$
127
[root@seawolf /root]# ftp ftp> Yeni bir balant yaratld durumda , balant yaplan ftp sunucusunun gnderdii balk gsterilir ve kullanc ismi ve ifre girilmesi istenir. rnek 3.3 : ftp> o ftp.itu.edu.tr Connected to atlantis.cc.itu.edu.tr. 220 ProFTPD 1.2.1 Server (ITU FTP Server) [atlantis.cc.itu.edu.tr] Name (ftp.itu.edu.tr:root): ftp 331 Anonymous login ok, send your complete email address as your password. Password: 230 Anonymous access granted, restrictions apply. Remote system type is UNIX. Using binary mode to transfer files. ftp> Eer kullanc ismi ve ifre girii srasnda bir hata meydana gelirse , user komutu ile tekrar kullanc ismi ve ifre girilebilir. Kullanc ismi ve ifre dorulatldktan sonra ftp program komut beklemek iin bilgi istemi durumuna dnecektir. Bu durumda iken birok komut kullanlabilir. Bu komutlardan en ok kullanlanlar aadaki gibidir:
ls
dir : ls ile ayn grevi grr. ki komutun kts ftp sunucusuna gre deiebilir. cd : Uzaktaki sunucuda bulunulan dizini deitirmek iin kullanlr. get: Uzaktaki sunucudan bir dosya almak iin kullanlr. mget: Uzaktaki sunucudan birden fazla dosya almak iin kullanlr. Dosya isminin tam olarak verilmesine gerek yoktur. smi tamamlamak iin *,? gibi zel karakterler kullanlabilir. put mput : Uzaktaki sunucuya bir dosya koymak iin kullanlr. : Uzaktaki sunucuya birden fazla dosya koymak iin kullanlr.
prompt : mget ve mput komutlar kullanld durumlarda her ilem yaplmadan nce kullancdan onay beklenir. Onay beklenmeden ilemi yapmak isteniyor ise prompt komutu off argman ile arlmaldr. Onay verme ilemini tekrar aktif yapmak iin prompt on komutu verilmelidir. bye : Ftp balantsn kapatmak iin kullanlr.
128
A PTR
: Makine isminden IP adresi sorgulamas iin kullanlr. : Makine IP adresinden makine ismi sorgulamas iin kullanlr.
NS : Verilen alan iin yetkili DNS sunucularnn listesini grmek iin kullanlr. MX : Verilen alan veya sunucu iin gnderilen e-postalar kabul eden sunucular grmek iin kullanlr. ANY : Tm sorgulama tiplerini kullanarak gerekli bilgileri almak iin kullanlr. SOA : Alandan sorumlu kii , TTL sresi , alann seri numaras gibi bilgileri almak iin kullanlr.
Sorgulama tipini deitirmek iin interaktif modda set query=sorgu_tipi veya set type=sorgu_tipi komutu verilmelidir. rnek 3.4 : [root@seawolf /vicepaa]# nslookup Note: nslookup is deprecated and may be removed from future releases. Consider using the `dig' or `host' programs instead. Run nslookup with the `-sil[ent]' option to prevent this message from appearing. > ciragan.cc.itu.edu.tr Server: 160.75.2.20 Address: 160.75.2.20#53 Name: ciragan.cc.itu.edu.tr
129
Address: 160.75.2.20 > 160.75.2.20 Server: 160.75.2.20 Address: 160.75.2.20#53 20.2.75.160.in-addr.arpa name = ciragan.cc.itu.edu.tr. > set query=NS > itu.edu.tr Server: 160.75.2.20 Address: 160.75.2.20#53 itu.edu.tr nameserver = atlantis.cc.itu.edu.tr. itu.edu.tr nameserver = ns.ulak.net.tr. itu.edu.tr nameserver = ns1.metu.edu.tr. itu.edu.tr nameserver = ciragan.cc.itu.edu.tr. > set query=soa > itu.edu.tr Server: 160.75.2.20 Address: 160.75.2.20#53 itu.edu.tr origin = ciragan.cc.itu.edu.tr. mail addr = zeynep.ciragan.cc.itu.edu.tr. serial = 2001082301 refresh = 10800 retry = 3600 expire = 604800 minimum = 86400 > set query=MX > itu.edu.tr Server: 160.75.2.20 Address: 160.75.2.20#53 itu.edu.tr mail exchanger = 10 ciragan.cc.itu.edu.tr. itu.edu.tr mail exchanger = 0 mail.cc.itu.edu.tr. > set query=ANY > itu.edu.tr Server: 160.75.2.20 Address: 160.75.2.20#53 itu.edu.tr text = "ISTANBUL TEKNIK UNIVERSITESI" itu.edu.tr mail exchanger = 0 mail.cc.itu.edu.tr. itu.edu.tr mail exchanger = 10 ciragan.cc.itu.edu.tr. itu.edu.tr nameserver = ciragan.cc.itu.edu.tr. itu.edu.tr nameserver = atlantis.cc.itu.edu.tr. itu.edu.tr nameserver = ns.ulak.net.tr. itu.edu.tr nameserver = ns1.metu.edu.tr. itu.edu.tr
130
origin = ciragan.cc.itu.edu.tr. mail addr = zeynep.ciragan.cc.itu.edu.tr. serial = 2001082301 refresh = 10800 retry = 3600 expire = 604800 minimum = 86400 Nslookup komutunun sorgulamalar iin kulland sunucu istendii takdirde server komutu ile deitirilebilir.
131
inetnum: 0.0.0.0 - 255.255.255.255 netname: IANA-BLK descr: The whole IPv4 address space country: NL admin-c: IANA1-RIPE tech-c: IANA1-RIPE status: ALLOCATED UNSPECIFIED remarks: The country is really worldwide. remarks: This address space is assigned at various other places in remarks: the world and might therefore not be in the RIPE database. mnt-by: RIPE-NCC-HM-MNT mnt-lower: RIPE-NCC-HM-MNT mnt-routes: RIPE-NCC-NONE-MNT changed: bitbucket@ripe.net 20010529 source: RIPE route: 160.75.0.0/16 descr: ITU origin: AS9095 mnt-by: AS12777-MNT changed: hacar@ere.com.tr 20000809 source: RIPE role: Internet Assigned Numbers Authority address: see http://www.iana.org. e-mail: bitbucket@ripe.net admin-c: IANA1-RIPE tech-c: IANA1-RIPE nic-hdl: IANA1-RIPE remarks: For more information on IANA services remarks: go to IANA web site at http://www.iana.org. mnt-by: RIPE-NCC-MNT changed: bitbucket@ripe.net 20010411 source: RIPE
132
rnek 3.6 : [root@atlas ders_ornek]# netstat Active Internet connections (w/o servers) Proto Recv-Q Send-Q Local Address tcp 0 0 atlas.cc.itu.edu.t:2012 tcp 0 0 atlas.cc.itu.edu.t:smtp tcp 0 1 atlas.cc.itu.edu:telnet tcp 0 0 atlas.cc.itu.edu.tr:www tcp 0 0 atlas.cc.itu.edu.t:pop3 tcp 0 0 atlas.cc.itu.edu.t:smtp tcp 0 0 atlas.cc.itu.edu.tr:www tcp 0 0 atlas.cc.itu.edu.t:pop3
Foreign Address mail.cc.itu.edu.tr:auth mail.cc.itu.edu.tr:4021 160.75.59.68:1292 212.29.64.132:6309 bio3.bio.itu.edu.t:1523 160.75.59.205:1252 gw-ehv01.pnl.phil:47459 cascade.geop.itu.e:1243
Eer dinleme modundaki soketlerin gsterilmesi isteniyor ise netstat a seenei ile altrlmaldr. Bu durumda tm soketler listelenecektir. [root@atlas ders_ornek]# netstat Active Internet connections (w/o servers) Proto Recv-Q Send-Q Local Address ....... ....... tcp 0 0 *:www tcp 0 0 *:https tcp 0 0 *:smtp
Foreign Address
State
Netstat komutu ktsnn Active Internet Connections blmnde bulunan stunlar ve anlamlar aadaki gibidir:
Proto: Soket tarafndan kullanlan protokol belirtir. Tcp , udp veya raw deerlerini ierebilir. Recv-Q: Bu soketi kullanan programa kopyalanmayan verinin bykln byte olarak belirtir. Send-Q: Kardaki sistem tarafndan alnd onaylanmayan verinin bykln byte olarak belirtir. Local Adress: Soketin yedek utaki IP adresi ve port numarasn belirtir. Eer netstat program n seenei ile altrlmam ise IP adresi ve port numaras iin zmleme yaplr. Foreign Adress: Soketin uzak utaki IP adresi ve port numarasn belirtir. Eer netstat program n seenei ile altrlmam ise IP adresi ve port numaras iin zmleme yaplr.
133
State: Soketin durumunu belirtir. Soketler aadaki durumlarda olabilirler: ESTABLISHED: Soket balant gerekletirmi durumdadr. SYN_SENT: Soket balant kurmaya alyordur. SYN_RECV: Adan bir balant istei gelmitir. FIN_WAIT1: Soket kapatlm , balant sonlandrlmak zeredir. FIN_WAIT2: Balant sonlandrlmtr. Soket kar ucun balanty sonlandrmasn beklemektedir. TIME_WAIT: Soket kapandktan sonra gelebilecek paketleri alabilmek iin beklemektedir. CLOSED: Soket kullanlmamaktadr. CLOSE_WAIT: Kar u balanty kapatmtr. Soketin kapanmas beklenmektedir. LAST_ACK: Kar u balanty sonlandrm ve soketi kapatmtr. Onay beklenmektedir. LISTEN: Soket gelebilecek balantlar iin dinleme konumundadr. CLOSING: Yerel ve uzak soketler kapatlm fakat tm verilerini gndermemi durumdadrlar. Tm veriler gnderilmeden soketler kapanmazlar.
Eer netstat e seenei ile altrlm ise User stunu ile soketi kullanan programn alt kullanc kimlik numaras veya kullanc ismi bilgisini ierir. Eer netstat p seenei ile altrlm ise PID/Program name stunu soketi kullanan programn sre kimlik numaras ve program ismini gsterecektir. Her kullanc sadece kendi programlar iin bu bilgiyi alabilmektedir. Root kullancs ise tm soketler iin bu bilgiyi alma hakkna sahiptir. stendii takdirde netstat program sadece belli bir protokol iin listeleme yapabilmektedir. TCP protokol iin t , UDP iin u , RAW iin w ve UNIX soketleri iin x seenekleri kullanlmaktadr.
134
Netstat program i seenei ile altrldnda sistemdeki arayzler ile ilgili istatistikler vermektedir. Bu istatistikler arasnda gnderilen paket says (TX-OK) , gnderilen paketlerde oluan hata says(TX-ERR) , gnderilen paketlerden pe atlan says (TX-DRp) , giden paketlerde oluan stne yazma hatas says (TX-OVR) ve ayn bilgilerin gelen paketler (RX) iin olan bulunmaktadr. [root@atlas baykale]# netstat -i Kernel Interface table Iface MTU Met RX-OK RX-ERR RX-DRP RX-OVR TX-OK TX-ERR TX-DRP TX-OVR Flg eth0 1500 0 67876270 0 0 0 119418625 0 0 5 BRU lo 3924 0 1698494 0 0 0 1698494 0 0 0 LRU
Flags Mask C C
[root@seawolf /root]# arp -a 160.75.100.254 ? (160.75.100.254) at 00:90:86:A1:B4:00 [ether] on eth0 [root@seawolf /root]# arp -a printserv.labs.itu.edu.tr printserv.labs.itu.edu.tr (160.75.100.17) at 00:10:5A:DB:65:87 [ether] on eth0 Arp tablosuna kayt eklemek iin s seenei kullanlr. Arp tablosuna kayt eklemek iin kullanlan temel arp komutu yaps aadaki gibidir: arp s makine_ismi MAC_adresi arp s makine_IP MAC_adresi MAC adresi istendii takdirde XX:XX:XX:XX:XX:XX formatnda verilebilecei gibi , hi bir ayrma iareti kullanlmadan da verilebilir. s seenei ile eklenen MAC adresleri kendiliinden silinmezler. ARP istei ile renilen MAC adresleri ise belirli bir sre sonra kendiliinden silinirler.
135
rnek 3.8 : [root@seawolf /root]# arp -s 160.75.100.233 00AABBCCDD11 [root@seawolf /root]# arp -s 160.75.100.233 00:AA:BB:CC:DD:11 [root@seawolf /root]# arp Address Hwtype Hwaddress Flags Mask Iface gecici100233.labs.itu.e ether 00:AA:BB:CC:DD:11 CM eth0 printserv.labs.itu.edu. ether 00:10:5A:DB:65:87 C eth0 160.75.100.254 ether 00:90:86:A1:B4:00 C eth0 Arp tablosundan kayt silmek iin d seenei kullanlr. Kayt silmek iin kullanlan temel arp komutunun yaps aadaki gibidir: arp d makine_ismi arp d makine_IP rnek 3.9 : [root@seawolf /root]# arp Address Hwtype Hwaddress gecici100233.labs.itu.e ether 00:AA:BB:CC:DD:11 160.75.100.254 ether 00:90:86:A1:B4:00 [root@seawolf /root]# arp -d 160.75.100.233 [root@seawolf /root]# arp Address Hwtype Hwaddress gecici100233.labs.itu.e (incomplete) 160.75.100.254 ether 00:90:86:A1:B4:00
-c say: Say ile belirtilen kadar ping paketi gnderdikten sonra programdan klmasn salar. Bu seenek kullanlmad takdirde ping program kullancdan kapatma istei gelene kadar alacaktr. En basit kapatma istei CTRL-C tular ile verilir.
136
-f: ok hzl olarak ping paketi retilmesini salar. Sadece root kullancs tarafndan kullanlabilir. A zerinde yavalatc etken yapabileceinden dikkatli kullanlmas gerekmektedir. -i sre: Her bir ping paketinin gnderilmesi arasnda gemesi gereken srenin ayarlanmas iin kullanlr. Belirtilen sre saniye cinsindendir. Bu seenek kullanlmad takdirde her bir saniyede bir ping paketi gnderilir. f seenei ile uyumsuzdur. -n: Bu seenek kullanld takdirde ping istei gnderilen makineden gelen cevaplarn kullancya gsterilmesi srasnda makinenin ismi yerine IP adresi kullanlr. -s paket_bykl: Gnderilecek ping paketinin byklnn ayarlanmas iin kullanlr. Varsaylan paket bykl 56 bytetr. 8 bytelk ICMP balk bilgisi ile paket boyu 64 bytea kar.
rnek 3.10: [root@seawolf /root]# ping 160.75.2.20 PING 160.75.2.20 (160.75.2.20) from 160.75.100.40: 56(84) bytes of data. Warning: time of day goes back, taking countermeasures. 64 bytes from 160.75.2.20: icmp_seq=0 ttl=254 time=801 usec 64 bytes from 160.75.2.20: icmp_seq=1 ttl=254 time=402 usec 64 bytes from 160.75.2.20: icmp_seq=2 ttl=254 time=365 usec 64 bytes from 160.75.2.20: icmp_seq=3 ttl=254 time=365 usec --- 160.75.2.20 ping statistics --4 packets transmitted, 4 packets received, 0% packet loss round-trip min/avg/max/mdev = 0.365/0.483/0.801/0.184 ms
137
Bu paket ilk ynlendiriciye geldiinde ynlendirici kaynak makineye ICMP time exceeded paketi gnderir. Bu paket traceroute komutu tarafndan ilenir. Daha sonra TTL deeri 2 olan bir paket gnderilir. Bu olay hedef makineye varana kadar devam eder. Balang TTL deeri istendii takdirde f seenei ile ayarlanabilmektedir. UDP paketleri yerine ICMP paketleri kullanlabilmektedir. ICMP paketlerinin kullanlmas iin I seenei kullanlmaldr. rnek 3.11: [root@seawolf /root]# traceroute www.metu.edu.tr traceroute to www.metu.edu.tr (144.122.199.13), 30 hops max, 38 byte packets 1 160.75.100.254 (160.75.100.254) 3.737 ms 0.863 ms 1.001 ms 2 cis7500 (160.75.3.1) 3.061 ms 1.569 ms 1.139 ms 3 ATM0-0-48-itu-ayazaga.ulus.ulak.net.tr (193.255.0.33) 4.062ms 14.875ms 9.401 ms 4 193.140.10.249 (193.140.10.249) 11.420 ms 9.836 ms 8.823 ms 5 odtu-ulus-E1.ulak.net.tr (193.140.0.6) 21.681 ms 67.849 ms 26.746 ms 6 2.asn9000.atm.metu.edu.tr (144.122.155.3) 23.340 ms 19.979 ms 23.190 ms 7 ani.cc.metu.edu.tr (144.122.199.13) 22.039 ms 25.180 ms 24.370 ms [root@seawolf /root]# traceroute -f 3 www.metu.edu.tr traceroute to www.metu.edu.tr (144.122.199.13), 30 hops max, 38 byte packets 3 ATM0-0-48-itu-ayazaga.ulus.ulak.net.tr (193.255.0.33)229.305 ms 4.603 ms 256.893ms 4 193.140.10.249 (193.140.10.249) 9.323 ms 21.810 ms 12.495 ms 5 odtu-ulus-E1.ulak.net.tr (193.140.0.6) 27.712 ms 19.829 ms 22.949 ms 6 2.asn9000.atm.metu.edu.tr (144.122.155.3) 39.968 ms 31.222 ms 29.063 ms 7 ani.cc.metu.edu.tr (144.122.199.13) 19.757 ms 19.717 ms 45.454 ms Birden fazla a arayzne sahip makinelerde hangi arayz kullanlarak paketlerin gnderilecei belirtilebilir. Bu ilem iin i seenei kullanlmaldr. i seeneinden sonra kullanlacak olan arayzn ismi verilmelidir.
138
Kmail yardmyla e-postalar alabilmek ve bunlar gndermek iin ncelikle Ayarlar mensndeki Kmail Ayarlar seeneinden baz ayarlarn yaplm olmas gerekmektedir. ncelikle bir kullanc hesab eklenmesi gerekir. Yeni bir kullanc eklemek iin Kmail'n Ayarlar mensndeki Kmail ayarlar seeneine girilir. Burada kullanc tanmlar ksmndaki e-posta kutucuuna e-posta adresi yazlr.
139
140
Sisteme kullanc hesabnzla girin. Pardus mensnden Tasma'y altrn. nternet ve Yerel a > A yaplandrmas simgesine ift tklayn. A yaplandrmas balayacaktr. iin kullanabileceiniz program almaya
Bu program ilk defa altrnca herhangi bir a ayar bulunmayacaktr. nternet ya da yerel a balant ynteminize gre bir balant seip devam etmeniz gerekecektir. Srasyla ethernet kart zerinden (Kablonet, ADSL, vb), modem ile ya da kablosuz a ile balant ilemlerini srasyla grelim.
141
A balant programn altrn. Olutur dmesine tklayn. Karnza aadaki pencere gelecektir.
Bu pencerede Ethernet network sein ve Balanty olutur dmesine tklayn. Karnza gelen yeni pencerede srasyla balant ismini girin ve kullanlacak ethernet kartn sein. Kurumunuzdaki a altyapnzn trne gre DHCP ile otomatik bir IP alabilir, ya da elle IP ayar yapabilirsiniz. Kullan dmesine tklayn ve bu pencereden kn. Ana pencerede balan dmesine tklayarak balant kurabilirsiniz. Bu durumda balant simgesinin zerinde yeil bir onay simgesi belirecektir.
Genellikle, ADSL ya da Kablo modem zerinden internete kacak olan Pardus kullanclar, bu blmde anlatacamz yntemle internete girerken DHCP'yi seip bir IP'nin otomatik olarak atanmasn salayabilir.
142
Bunlarn yannda, her balant trn de tanmlarken, ana pencerede bulunan Genel Ayarlar dmesine tklamanz halinde,
Bilgisayarn adn belirleyebilir sim zmlemesi iin kullanlacak bilgisayarlarn IP numarasn girebilirsiniz.
Genellikle, otomatik IP verilen ortamda, ethernet balantsn semek ve DHCP ile bilgisayarn IP almasn salamak yeterlidir.
A balant programn altrn. Olutur dmesine tklayn. Bu pencerede Kablosuz network sein ve Balanty olutur dmesine tklayn.
143
Karnza gelen yeni pencerede srasyla balant ismini girin, kullanlacak kablosuz kart sein ve gerekiyorsa ESS ID karsna kablosuz balantya zg ad verin. Bu aamada, kablosuz an adn bilmiyorsanz Tara dmesine tklayarak mevcut kablosuz alarn bir listesini alabilirsiniz. Ayn pencerede Balan diyerek balanty kurun.
Bu aamadan sonra birka saniye iinde kablosuz balant etkinleecek ve internete balanacaksnz. Denemek iin Firefox'u altrn ve ilgilendiiniz bir web sayfasna girin.
144
lem Basamaklar
A balant programn altrnz.
neriler
Karnza aadaki pencere gelecektir.
Karnza gelen yeni pencerede srasyla balant ismini giriniz ve kullanlacak ethernet kartn seiniz.
A altyapnzn trne gre DHCP ile otomatik bir IP alabilir, ya da elle IP ayar yapabilirsiniz. Kullan dmesine tklaynz ve bu pencereden knz. Ana pencerede balan dmesine tklayarak balant kurabilirsiniz. Bu durumda balant simgesinin zerinde yeil bir onay simgesi belirecektir.
145
LME SORULARI
Aada oktan semeli sorular bulunmaktadr. Sorular okuyarak size gre doru olan cevap kkn iaretleyiniz. 1.
2.
HOSTNAME
GATEWAY DEVICE NISDOMAIN
3.
Aadakilerden hangisi Linux iletim sisteminde makine ismi - IP adresi, IP adresi - makine ismi dnmleri iin kullanlan metotlardan birisi deildir? A)
B) C) D)
4.
Kmail programnda sonraki dizindeki okunmam mesaja aadaki klavye ksayollarndan hangisi kullanrlarak geilebilir? A)
B) C) D)
146
5.
A zerindeki bir makinenin alr durumda olup olmadn anlamak iin kullanlan komut aadakilerden hangisidir? A) B) C) D) Arp Ftp Traceroute Ping
DEERLENDRME
Cevaplarnz cevap anahtar ile karlatrnz. Bu test sizin kendi kendinizi denemeniz iin yaplmtr. Test iinde cevaplandramadnz, yanl cevaplandrdnz veya kendinizi bilgi bakmndan eksik hissettiiniz sorular iin bilgi sayalarna tekrar dnp renme faaliyetini gzden geirmeniz tavsiye olunur.
147
ARATIRMA
6. NTERNET BALANTISI
Bu blmde size Pardus iletim sisteminizi kullanarak nasl internete balanlaca, modem ayarlar, web taraycs (browser), indirme yneticisi (download manager) vb. programlar hakknda bilgi verilecektir. Pardus ierisinde, bu blmde anlatlan programlar dnda ayn ii yapan baka programlar da bulabilirsiniz.
A balant programn altrn. Olutur dmesine tklayn. Bu pencerede dialup network sein ve Balanty olutur dmesine tklayn. Karnza gelen yeni pencerede srasyla balant ismini, modemin kulland seri portu (genellikle COM1'dir) ve telefon numarasn girin. Penceredeki Kimlik dorulama sekmesine tklayarak kullanc adn ve parolasn girin.
148
6.2. A Taraycs
A taraycs, kullanclarn a sunucular zerinde yer alan HTML sayfalarn amasn salayan yazlmdr.
149
150
Kiiselletirilebilir ara ubuklar Uzant ynetimi Kolayca dzenlenebilen yer imleri Tema destei erez ynetimi Oturum kurtarma Javascript 2.0 destei Yeni bir ntanml Firefox temas Kapatlan sekme ve pencereleri geri getirebilme Oturum kaydetme (Operadaki session saving zellii) Yazm denetimi Sayfay ekrana otomatik sdrma (Operada var olan bir dier zellik)
151
lem Basamaklar
neriler
152
Karnza gelen yeni pencerede srasyla balant ismini, modemin kulland seri portu ve telefon numarasn giriniz.
Penceredeki Kimlik dorulama sekmesine tklayarak kullanc adn ve parolasn giriniz. imdi Balan dmesine tklayarak modem balantsn yapabilirsiniz.
153
LME SORULARI
Aadaki oktan semeli sorularda doru seenei bulunuz. 1. Mozilla Firefox program aa verilen program trlerinden hangisine aittir ? A) B) C) D) Hesap Makinesi Web Tarayc Dosya Yneticisi Sunu program
2.
Aadakilerden hangisi Pardus Linuxta kullanlan bir indirme yneticisini ierisinde barndrr? A) B) C) D) Internet Explorer Windows Communicator Pardus Zemberek Mozilla Firefox hangisi Pardusla birlikte kurulan web tarayc (browser)
3.
Aadakilerden programdr? A) B) C) D)
4.
Mozilla Firefox taraycsnda yeni bir sekme amak iin aadaki ksayol tu bileimlerinden hangisi kullanlmaldr? A) B) C) D) Ctrl+A Ctrl+S Ctrl+T Ctrl+Z
154
5.
ndirme yneticisi ne amala bulunur? A) B) C) D) nternetten dosya indirme ilemini hzlandrr. nternetten dosya indirmeyi kstlar. Bilgisayar kapansa bile indirilen verinin kaybedilmemesini salar. nternetten indirilen dosyalar grntlemeyi ve ynetmeyi salar.
DEERLENDRME
Cevaplarnz cevap anahtar ile karlatrnz. Bu test sizin kendi kendinizi denemeniz iin yaplmtr. Test iinde cevaplandramadnz, yanl cevaplandrdnz veya kendinizi bilgi bakmndan eksik hissettiiniz sorular iin bilgi sayalarna tekrar dnp renme faaliyetini gzden geirmeniz tavsiye olunur.
155
DEER LE GZLENECEK DAVRANILAR Kurulum CDsinden bilgisayar balatma Disk blmleme ve biimlendirme Kurulum talimatlarn yerine getirme Ethernet kart araclyla yeni bir a balants oluturma TOPLAM
arpan X ok yi 4 yi 3 Orta 2 Vasat 1 Baarsz 0 TOPLAM
6 8 4 7 25
DEERLENDRME
Modl deerlendirmesinde verilen ilemi gerekletirebildiyseniz bu modl baar ile tamamladnz demektir. Eer, anlayamadnz bir konu ya da bilgi eksikliinden sonuca ulaamadnz bir nokta var ise bilgi sayfalarn tekrar okuyunuz. zemediiniz ve aklk getiremediiniz noktalar arkadalarnzla tartnz. Yine de zm bulamazsanz alan retmeninize dannz. Ayrca modl faaliyetleri ve aratrma almalar sonunda kazandnz bilgi ve becerilerin llmesi iin retmeniniz size deiik lme aralar uygulayacaktr. lme sonularna gre sizin modl ile ilgili durumunuz retmeniniz tarafndan deerlendirilecektir.
156
157
158
159
KAYNAKA KAYNAKA
ATAK, Halil, Linux Ders Notlar, Burdur, 2006. ftp://ftp.uybhm.itu.edu.tr/ http://csirt.ulakbim.gov.tr/ http://gezegen.pardus.org.tr/ http://open.bilgi.edu.tr http://shots.osdir.com/ http://uludag.org.tr http://www.bidb.itu.edu.tr/ http://www.btegitim.com http://www.cisco.com http://www.cisn.odtu.edu.tr/ http://www.enderunix.org http://www.kernel.org http://www.linuxdoc.org http://www.pardusdepo.org http://www.pardus-linux.org/ http://www.trunix.org http://www.worldvisions.ca/wvdial/
160