ZEMNLERN GERMLL

(PERMEABLTE)
DENEYLER
Danman: Prof. Dr. Mustafa LAMAN

Hazrlayan: Gnad Mge NALKA
Suyun Zemin
indeki Durumu
Permeabilite Nedir?
Boluklu bir ortam ierisinden (rnein zemin) kolaylkla
geen sv (rnein su) miktardr.
Gevek Zemin
- Geirgenlik kolay
- Yksek Permeabilite
Sk Zemin
- Geirgenlik zor
- Dk Permeabilite
Su
Suyun zemin ktlesi iindeki boluklarda hareket
etmesi (akmas) olaynn llmesi geirimlilik
(permeabilite) olarak adlandrlr. Yer alt suyu akm
miktarnn bilinmesi, yaplan eitli kazlarda kaz
ukurunda toplanacak suyun pompayla uzaklatrlmas,
toprak dolgularda stabilite analizlerinin yaplmas ve
dayanma duvarlarna gelen akm kuvvetlerinin
belirlenmesi gibi durumlarda zemine ait geirimliliin
bilinmesi gerekmektedir.
Geirimlilik Deneyleri:
H. Darcy (1856), Dijon (Fransa) kasabasndaki ime
suyunun akm hznn suyun alnd seviye ile datld
seviye arasndaki kot fark ve uzakln bir fonksiyonu
olduunu gstermitir (Darcy 1856).
Geirimlilik katsays (k) zemin ierisinde su akmnn
durumunu ifade etmektedir. Suyun zemine giri noktas ile
k noktas arasndaki kot fark su yk veya
piyezometrik basn (H) olarak bilinir.Su yknn iki nokta
arasndaki mesafeye oranna da hidrolik eim (i=H/L)
denir. Hidrolik eim ile su ykn ilikilendiren bant
Darcy yasas olarak bilinir.
Darcy yasas:
Akm hz (m/gn, cm/sn) v=ki
vA=kiA
q=kiA qt=kiAt
Q=kiAt



k katsays arazide zemine su pompalayarak veya
pompalarla su ekilerek llebilmesine ramen, zeminin
iri daneli olmas durumunda sonu bulunamamaktadr.
Permeabilite Deerleri (cm/s)
10
-5
10
-7

10
0

Kil akl Kum Silt
Kaba Daneli
nce Daneli
Dolayl yollardan da permeabilite hesaplanabilir ;
Hansen; k = c x (D
10
)
2


Terzaghi niform Kumlar in; k = 200 x e
2
x (D
10
)
2
Konsolidasyon deneyinden;
( )
w v v w
v
a
e k
m
k
c

+
=

=
0
1
Dane dalm yardmyla;
Yatay permeabilite deerleri dey
permeabilite deerlerinden daha byktr.
n
n
n
v
n
n n
h
k
d
k
d
k
d
k
d
d d d d
K
d d d d
d k d k d k d k
K
+ + + +
+ + +
=
+ + +
+ + +
=
...
...
...
...
3
3
2
2
1
1
3 2 1
3 2 1
3 3 2 2 1 1
Yatay permeabilite
Dey permeabilite
Zemin Cinsi Geirimlilik Katsays k (cm/sn)
ri akl 10
0
-10
-1

ri dere kumu 10
-1
-10
-2

nce kum 10
-1
-10
-3

Silt 10
-3
-10
-5

Kil 10
-5
-10
-8

Geirimlilik katsaysnn tipik deerleri
Geirimlilik deneylerinde zemin numunesi iinden
aktlan suyun scakl da geirimlilik katsaysn etkiler.
Bunun iin deneysel olarak elde edilen k deerinde suyun
scakl ile ilgili bir dzeltme yaplmaldr. Geirimlilik
katsaysnn tanmlanmasnda kullanlan suyun scaklnn
20
0
C olarak alnr. Raporlarda verilen geirimlilik katsays
20
0
C de elde edilen deerlerdir. Geirimlilik deneyi 20
0
C den
farkl bir scaklkta yaplarak geirimlilik katsays elde
edilmise, bu deer 20
0
C iin dntrlr.
k, boluk orannn da bir fonksiyonudur. Herhangi bir
(e
1
) boluk orannda geirimlilik katsaysn (k
1
) biliniyorsa,
kompaksiyon veya vibrasyon gibi ilemler sonucunda
boluk orannn (e
2
) olmas durumunda yeni permeabilite
katsays hesaplanabilir.
|
|
.
|

\
|
=
|
|
.
|

\
|
+
+
|
|
.
|

\
|
=
|
|
.
|

\
|
=
1
2
1
2
2
1
3
1
2
1
2
2
1
2
1
2
1
1

k
k
e
e
e
e
k
k
e
e
k
k
Bu eitlikler temiz
kumlar iin ok iyi sonular
vermektedir.
Kil zeminlerde kullanlr.
Sabit Seviyeli Geirimlilik
(Permeabilite) Deneyi
Gerekli Aletler:
1. Sabit seviyeli permeabilite aygt
2. Su seviyesi daima sabit kalabilecek bir su haznesi
3. Termometre
4. 1000ml hacminde bir mezur
5. 0.01 gr duyarl bir terazi
6. erit metre
7. Plastik hortum
8. Kronometre

Gerekli lmler:

Zemin numunesinin deneye balamadan nceki slak
arl (W
slak
)
Numunenin su muhtevas (e)
Numunenin ap (D)
Numunenin boyu (L)
Kuru ve temiz halde mezrn bo arl (W
b
)
Sabit seviyeli su haznesindeki suyun ykseklii (H
1
)
Suyun numuneden drene olduu ykseklik (H
2
)
Deney sresi (t)
Toplanan su ile birlikte mezrn arl (W
bw
)
Suyun scakl (T
o
c)
Deneyin Yapl:
a) Kullanlacak zemin numunesinin slak arl 0.01 gr
duyarlkl bir terazide tartlarak arl kaydedilir
(W
slak
). Ayrca numunenin su muhtevas (w) belirlenir.

b) Numunenin iine konulduu silindirik kabn
(permeametrenin) ap llr (D).

c) Numunenin boyu (ykseklii) llr (L)

d) Numune permeametre iine yerletirilerek su verilip
numune iinde akm salanr. Bu akm 10 dakika kadar
devam etmelidir. Bu sre ierisinde numunenin
tamamen doygun hale gelmesi iin permeametre
darbelerle sarslarak hava kabarcklarnn numuneden
kmas salanr. Akmn sabit hale gelmesine kadar
beklenir.
e) Sabit akm salandktan sonra, sabit su seviyesi
numune taban referans dzlemi alnmak kouluyla
llr (H
1
). Ayn seviyeden itibaren suyun drene olma
ykseklii llr (H
2
)

f) Uygun bir zamanda mezur drene olan suyun altna
tutulur ve ayn anda kronometreye baslr.

g) Yeterli bir miktarda (yaklak 600-700ml) su mezure
dolduktan sonra mezur suyun altndan ekilerek ayn
anda kronometreye baslarak durdurulur. Geen sre
kaydedilir (t). Suyun scakl (T
o
c) llr.

h) Mezurun d yzeyleri peete veya kat havlu ile
kurulanarak 0.01 gr duyarlkl bir terazide tartlr (W
bw
)

Hesaplamalar:
a) Numuneden alnan suyun miktar belirlenir.
HAt
QL
k
D
A
H H H
W W Q
T
b bw
=
=
=
=
4
2
2 1
t
b) Numune zerindeki su yk hesaplanr.
c) Numunenin en kesit alan hesaplanr.
d) Geirimlilik (permeabilite) katsays, deney scakl (T
0
c)
iin hesaplanr.
e) Suyun viskozitesi zerindeki scaklk etkisi dikkate
alnarak, geirimlilik (permeabilite) katsays dzeltilir.
20
20

T
T
k k =
C
C T
T
0
20
0
20 =
=

1 =
k
w s
G
e

f) Numunenin
n
ve S
r
si bilindiine gre G
s
nin de bilinmesi
veya tahmin edilmesi ile doygun durumdaki zeminler iin
blok diyagram kullanlarak numunenin boluk oran
hesaplanabilir.
burada
Scaklndaki suyun viskozitesi (izelge)
Scaklndaki suyun viskozitesi (10,09
milipoise)
T
0
C 0 1 2 3 4 5 6 7 8 9
0
17,94 17,32 16,74 16,19 15,68 15,19 14,73 14,29 13,87 13,48
10
13,10 12,74 12,39 12,06 11,75 11,45 11,16 10,88 10,60 10,34
20
10,09 9,84 9,61 9,38 9,16 8,95 8,75 8,55 8,36 8,18
30
8,00 7,83 7,67 7,51 7,36 7,31 7,06 6,92 6,79 6,66
40
6,54 6,42 6,30 6,18 6,08 5,97 5,87 5,77 5,68 5,58
50
5,29 5,40 5,32 5,24 5,15 5,07 4,99 4,92 4,84 4,77
60
4,70 4,63 4,56 4,50 4,43 4,37 4,31 4,24 4,19 4,13
70
4,07 4,02 3,96 3,91 3,86 3,81 3,76 3,71 3,66 3,62
80
3,57 3,53 3,48 3,44 3,40 3,36 3,32 3,28 3,24 3,20
90
3,17 3,13 3,10 3,06 3,03 2,99 2,96 2,93 2,90 2,87
100
2,84 2,82 2,79 2,76 2,73 2,70 2,67 2,64 2,62 2,59
Scakla bal olarak suyun viskozitesi (milipoise) (Hogeman, 1959)
Gerekli Aletler:
1. Den seviyeli permeabilite aygt
2. Uzun cam bir boru
3. Termometre
4. Plastik hortum
5. erit metre
6. Kronometre

Den Seviyeli Geirimlilik
(Permeabilite) Deneyi
Gerekli lmler:
Numunenin deneye balamadan nceki slak
arl(W
slak
)
Numunenin su muhtevas (w)
Numunenin ap (D)
Numunenin boyu (L)
Cam borunun en kesit alan (a)
Deney balangcnda cam borudaki suyun ykseklii
(H
0
)
Deney sonunda cam borudaki suyun ykseklii (H
1
)
Deney baland zaman (t
0
)
Deney bitirildii zaman(t
1
)
Deneyde kullanlan suyun scakl (T
0
C)
Deneyin yapl:
a) Kullanlacak zemin numunesinin slak arl 0.01 gr
duyarlkl bir terazide tartlarak arl kaydedilir. (W
slak
).
Ayrca numunenin su muhtevas (w) belirlenir.

b) Numunenin iine konulduu silindirik kabn
(permeametrenin) ap llr (D).

c) Numunenin boyu (ykseklii) llr (L).

d) Cam borunun en kesit alan hesaplanarak kaydedilir (a).

e) Numuneye su verilir ve doygun hale gelinceye kadar
beklenir. Bekleme sresi numunenin durumuna gre 10
dakikadan birka gne kadar deiebilir. Zeminin iri
daneli olmas durumunda daha az, ok ince kil olmas
durumunda ise daha fazla sre beklenmesi
gerekmektedir.
f) Numune doygun hale geldikten sonra numuneye
suyun girdii noktada bulunan vana kapatlarak cam
borudaki suyun seviyesi llr (H
0
). Bu lm seilen
herhangi bir referans dzlemine gre yaplabilir.

g) Uygun bir zamanda vana alarak zaman (t
0
)
kaydedilir.

h) Uygun bir bekleme sresi sonunda vana kapatlr (t
1
).
Cam borudaki su seviyesi seilen referans dzlemine
gre yeniden llr (H
1
). Bekleme sresi yaklak
olarak bir saatten fazla olacaksa cam borunun st ucu
kapatlarak iinde bulunan suyun buharlamas
nlenmelidir. Deney suyunun scakl llerek
kaydedilir (T).
Hesaplamalar:
a) Numunenin en kesit alan hesaplanr.

b) Cam borunun en kesit alan hesaplanr.


c) T scaklnda numunenin geirimlilik (permeabilite)
katsays hesaplanr.


d) Suyun viskozitesi iin dzeltme yaplr.
20
20
1
0
0 1
2
2
) ln(
) (
4
4

t
t
T
T
T
k k
H
H
t t A
aL
k
d
a
D
A
=

=
=
=
e) Numunenin doal birim arl
n
ve doygunluk
derecesi S bilindiine gre G
s
in de bilinmesi veya
tahmin edilmesi ile doygun durumdaki zeminler iin
blok diyagram kullanlarak numunenin boluk oran
hesaplanabilir.
1 =
k
W s
G
e

Not: Permeabilite deneyinin sonular genellikle bilimsel

bir notasyon kullanlarak verilirken, verilen deerin ne tr
bir deneyden (den seviyeli veya sabit seviyeli) elde
edildii ve 20
0
C iin dzeltilmi olup olmad vurgulanr.
Bir aratrmada kons. deneyi ve den seviyeli permeabilite
deneyi ile bulunan permeabilite katsaylarnn karlatrlmas.
Bu nedenle kons. Deneyi ile permeabilite katsays belirlenirken
daha dikkatli olunmas gerekir ve nem arz eden ilerde standart
yntemin kullanlmas nerilmektedir. (S.Arsoy-E.Keskin-C.Ylmaz)
Permeabilite
deneyinde bulunan
k nn konsolidasyon
deneylerinde
bulunan k lara
oranla daha byk
olduu
grlmektedir.
Laboratuar deneylerinde k nn bulunuundaki
hatalar:
Laboratuarda yaplan deneyler ok dikkatli yaplsa bile
elde edilen geirimlilik katsaylar ile arazideki geirimlilik
katsaylar arasnda byk farklar olabilmektedir. Bunun
birok sebepleri vardr:

a) Numune arazideki zemini tam olarak temsil etmeyebilir.
Laboratuar koullarnda numune az da olsa daima
rselenmi haldedir.

b) Zeminlerin oluumlarna bal olarak ounlukla yatay
dorultudaki geirimlilikleri dey yndekinden byktr.
Doal haldeki zemindeki tabakalamalar deneyde dikkate
alnamamsa llen geirimlilik katsays doru olmaz.

c) Numune ile permeametre arasndaki dzgn yzey ve
numunenin yeterli byklkte olmamas, ksaca
laboratuardaki snr artlarnn arazidekilere uygun
olmamas da sakncaldr.
d) Arazideki hidrolik eim ile (i) laboratuardaki (i)
genellikle ok farkl olur.

e) Numunedeki sreksizlikler ve boyutlarn kk olmas
arazideki geirimlilik katsaysnn (k
i
) farkl olmasna
sebep olur.

f) Numune iindeki znm tuzlar ve hava kabarcklar
zellikle laboratuar koullarnda suyun baz
boluklarndan akmasn engeller.

g) ime ve bzlme ile oluan atlaklar numune
zerinde mevcutsa geirimlilik katsaysn byk lde
etkiler.
Permeabilitenin nemli Olduu Durumlar
Temel
Kaplama
Filtre
Malzemesi
Palplan
Tepe
Kabuk
Kabuk
Beton Baraj
Geirimsiz tabaka
Zemin
Su yknn 0
olduu nokta
h
L

TH = 0 TH = h
L

Barajlarda Szma Miktar (Q) in
d
f
L
N
N
kh Q = Dzlem normalindeki birim uzunluk iin
ifade edilmitir.
Akm izgileri Saysn
E Potansiyel izgileri saysn
Geirimsiz Tabaka
Beton
Baraj
h
L

Memba ile mansap
arasndaki Hidrolik Yk
Zeminde akm Problemlerinde
a)Beton baraj altnda b) Kaz alannda c) Toprak baraj iinden d) Drenaj
kuyularnda
a)
b)
c)
d)
Kaynaklar:
1. Deneysel Zemin Mekanii Do. Dr. Mustafa
Aytekin
2. Permeabilite ve Konsolidasyon Deneyleri ile
Elde Edilen Permeabilite Katsaylarnn
Karlatrlmas S.Arsoy-E.Keskin-C.Ylmaz
3. Prof. Dr. Mustafa Laman MO sunumlar