DECEMBER 24, 1997

NI MARK BALIN (BEBOT T. DAQUITA, JR.)

HEER up, Dolly, matagsing ang tingog nga nabatian ni Dolor. Pumokwat sia gikan sa malawig nga paghanduraw. Nakita niya si Kaye nga nagbalik agod kuhaon ang nabilin niya nga bagahe. Pinikpik sia sang abyan sa abaga. Nagyuhom. Pero wala matago kay Dolor ang kasubo sa likod sadtong yuhom. Katulad sang wala matago nga kaluoy sa matagsing nga tingog. Pilit nga yuhom nga gin-updan sang lungolungo ang ginbalos niya kay Kaye. Indi mahimo ni Dolor nga magtingog. Basi indi niya mapunggan ang paghilibion. Basi mangin gurahab ang ginapunggan niya nga pisngo. Come on, Dolly. Dapat magkalipay ka. Ukon basi gusto mo lang nga pahibion man ako. Hoy, lukaloka! Mas bingit ako sang sa imo, ano ka! I I will miss you. Daw indi na tani ako magpauli. Kon indi lang diri Tinamdan niya ang iya tiil. Kag wala na niya mapunggi ang paghibi. Hoy, hoy! Mahibi pa ang bagong bayani Ang baganihan wala nagahibi. Maisog ka, indi bala? Hinakos sia ni Kaye. Mas matunog pa ang pisngo sang abyan. Kon indi lang diri Kag kon indi kay Nanay! Singgit sang nagaribok niya nga dughan. Nagtay-og ang iya abaga kag nagbagrot ang iya mga ngipon. Tama na, Dolly. Na-announce na ang pag-board ninyo. Nagapalapit na gani ang porter nga maubay sa imo sa pagsakay. Pinunggan ni Kaye ang pagpisngo kag pinisga ang iya kamot. Bumalos man sia sa pagpisga. Luyag niya magbabay. Pero nagkiwi na lang ang iya bibig. Indi sia makatusngaw. Ang matuod ginapunggan niya nga magtusngaw tubtob nabatyagan niya nga nagapalapit na sila sa pwertahan padulong sa tarmac sang KSA airport. Merry Christmas, Dolly! Please kiss my olds for me! mahinay na apang maathag pa ang pagkabati niya sang paapas sang abyan nga nagdul-ong sa iya. Matingil ang bagrong sang eroplano. Kasubong katingil sang rungkagay sang madyungan sa ila balay sadto. Ang sadto tatlo ka bulan pa lang nga nagligad. Sa ila balay ang rungkagay sang madyungan daw akumpanimento na lang sang tanan nga tunog, giho kag kon ano pa nga aktibidad. Katulad sang gintunaan sang iya karon kahimtangan.

O, ari ka na gali? Kamusta ang lakat mo? si Nanay niya sang magpauli sia isa ka hapon nga kapoy sa pagpangita sing trabaho. Kadamo gali aplikante, Nay. Nanghayhay sia indi sa pagreklamo kundi agod maghalog ang pagginhawa. O, karon? Maatras ka na? Nagsampok ang mga kilay sang iloy. N-Nay? Hmp! Ang mga kabataan tuod karon, huo. Daw halos ka manginmatay sa pagtrabaho para makaeskwela Kon mangayo balon kag indi mahatagan makumod Karon kay nakatapos tamad mangita trabaho! Si Nanay, huo. Wala man ako sing ginsiling nga indi magtrabaho, a! Hmp! Binalikan sini ang ginahimil nga madyungan. Pung! Todas! Ang kakapoy ni Dolor madugangan na lang sang murmorasyon sang iloy. Maayo na lang gani kay mapinalanggaon kag mabinalak-on ang iya amay. N-nagahibi ka, Anak? Pinalapitan sia sang amay. Hinikap sa agtang. Wala ka naman sing lagnat, a. Nagdugang ang iya pisngo sa ginpakita nga pag-ulikid sang amay. Hmmm siguro nasermunan ka naman sang imo iloy, no? Si Nanay mo matuod, huo. Ngaa naman bala? Naakig kay wala pa ako makaobra Kita mo gid lang! Nabatian niya ang hinali nga pagpagot sang amay. Iska Iska! Pagsampot sang iloy ini pa ang naakig. Ikaw, Teban Ginaapinan mo inang anak mo kon ngaa nagapasubir! Nagapasubir? Hoy, Iska wala ko ini ginaapini. Ang akon lang tani nga hatagan mo man sing bisan diutay nga respeto ining anak mo! Aba, manugmaestra na ini, a! Hah! Kag san-o pa sia magmaestra kon matamad mangita sudlan, aber? Nagapangita man ini, a! Ang gusto mo nga makaobra dayon Wala mo bala ginapensar nga bag-o lang nakatapos ining anak mo? Ngaa nagadali ka gid? Aba, Esteban indi pag-isiling nga wala ka iya natak-i sa sitwasyon naton karon. Kon indi mag-obra inang anak mo, paano kita makatibawas? Sumintak ang amay. Paano kita makatibawas kon pirme lang madyong ang sa isip mo? Wala ka naman nagabulig sa akon, a! Sumintak man ang iloy. Ang walay huya nga ini Hoy, obligasyon mo mag-obra kay lalaki ka! T-Tay Nay husto na Nagasobra ka na, Francisca! Basi bala kon masulang mo ang inumol ko, haw? Tay naman Sige Tilawi! Nakapiyong na lamang si Dolor sang makita nga humagonos ang kamot sang amay. Ang pag-away sang mga ginikanan wala makalubad sa problema ni Dolor. Nadugangan pa gani. Kay luas nga ginabudlayan sia sa pagpangita sing backer para makaobra nagadugang ang kaugot sa iya sang iloy. Masami pa ang pabatibati sa iya nga daw hungod sia ginakunsensya.

Ano nga enrol man? tumod sang iloy sa ikaduha nga anak sang magyamo nga maeskwela sa second semester. Ano pa igasto namon kay naurot na gasto sa wala man lang gali kapuslanan? Maayo pa minadyong ko na lang ato sadyahan pa ko! Nautod na ang pasensya ni Dolor. Wala na sing nabilin nga paumod bangod sa kadalom sang huya nga nag-ungot sa iya dughan. Napilitan sia sikwayon ang katumanan sang apat ka tuig nga balikbalik sa eskwelahan. Masakit man, tinalikdan niya ang nagapanghawid nga dignidad. Nagkapyot sia sa isa ka linta nga recruiter para lang maka-abroad. Para magdomestic helper! Tamatama gid kay dali na lang Disyembre, makapila nga suliton sang iloy sang idul-ong na sia sa airport sang manuglakat na sia. Sa una nga kahigayunan nakita niya nga tama ka malipayon ang iloy. Indi mo gid pagkalipatan paskwa ko, ha, Inday Dolor? Inday kato! Kon indi lang iloy ang naghambal, daw ising-al ni Dolor. Pero nagsinggit ang iya hunahona. Hatagan ta paskwa nga makabayad sang tanan ko nga utang sa imo! Sobra gali sa ginalauman ang maabtan niya sa duta sang mga Arabo. Ang kontrata nga syento singkwenta dolyares kada bulan nga sweldo tubtob na lamang gali sa papel. Pinapirma sia sing bag-o nga kontrata. Isa lang ka gatos ka dolyar ang batunon niya. Wala na sia makareklamo kay wala man sia sing nakilala kag nahibal-an nga reklamuhan. Gin-antos na lang ni Dolor. Pero isa pa lang ka semana sia nga nagaobra, nga kon sa Pilipinas bakabaka kon tawgon, napat-od niya nga ang iya mga amo hayop sing batasan. Ang isa ka gradwada sa pagkamaestra ginatratar sang mga amo nga sobra pa sa hayop. Ikaduha pa lang nga bulan sang liwat nautod ang pasensya ni Dolor. Ini sang sudlon sia sang amo sa servants quarter nga pagkatapos naospital sia sing kapin sa isa ka semana. Nalagyo sia sa ospital bisan wala dangpan. Bisan nahibal-an niya nga indi gid malayo ang iya mapalagyuhan. Salamat na lamang kay may isa ka Kaye nga nakasalapo sa iya. Nagtago sa iya sa mga awtoridad kag nagsapupo tubtob nagpagsik sia. Si Kaye man ang nagtinguha agod matigayon ang iya pagpauli. Kag ginsiguro man ni Kaye nga may dala sia nga inugpamaskwa nga makabayad sing utang. NAKABATYAG na kaalay sa pagpungko si Dolor. Tinan-aw niya ang iya relo. Malapit na sa siyam ka oras ang panakayon nila sa kahanginan. Napat-od niya nga sa air space na sila sang Pilipinas. At last! Here Im back. Daw gusto itusngaw sang iya hunahona. Pero nagapamalabag ang iya dughan. May nabatyagan sia nga kangutngot. Kag nakaagunto sia. Something wrong? tingog sang madre nga katupad ni Dolor nga wala niya madiparahi kon diin nga stop-over nagikan. Binutang sini sa sabak ang ginabasa nga diyaryo kag maghimutad kay Dolor. Wala magsabat si Dolor. Nagpilit lang sia nga magyuhom. Pero hinali man napanas sang matamdan ang ginabasa sang madre. Naka-banner ang balita bahin sa isa ka DH sa Saudi Arabia. Ang lead: Ayaw ma-rape, tumalon sa bintana. Nakaligtas man sa pagkagahasa nabalian naman ng buto na ikinaputol ng isang paa. Nagbaskog ang kubakoba sang dughan ni Dolor. Nagbinhod ang iya tuhod. Pumitik ini kag bumonggo sa atubang nga pulongkoan. Nakatig-ik sia sa kasakit.

Jesus! natusngaw sang madre matapos mapatabutabo ang nabasahan sa diyaryo kag sa nakita nga kahimtangan sang katupad. I-ikaw? Nagsagahay ang mga luha ni Dolor matapos makatango. Nagginual ang mga nagasulogat. Ang ila gahod nagsimpon sa tulalay sang Ill Be Home For Christmas nga nagalanog sa kabug-osan sang arrival area. Dayyy! daw sugahaw ang tingog sang manghod ni Dolor pagkakita sa iya. Nagatumbotumbo ini samtang nagahibi. Pumin-ot ang dughan ni Dolor. Liwat nagsinagahay ang mga luha sa iya mga mata. Pero bag-o nagburon ang iya panan-awan nakita pa niya ang amay nga hugot ang pagkuom sang mga kamot kag handa ipusdak sa nagapalanglapsi nga Iska. Tuman kangilo ang nabatyagan ni Dolor sang itukod ang saklay agod makapalapit gilayon sa amay. o0o