T.C.

MLL ETM BAKANLII

MEGEP
(MESLEK ETM VE RETM SSTEMNN GLENDRLMES PROJES)

TEKSTL TEKNOLOJS

KUMA BOYAMA (EKTRME YNTEM) 1

ANKARA 2008

Milli Eitim Bakanl tarafndan gelitirilen modller; Talim ve Terbiye Kurulu Bakanlnn 02.06.2006 tarih ve 269 sayl Karar ile onaylanan, Mesleki ve Teknik Eitim Okul ve Kurumlarnda kademeli olarak yaygnlatrlan 42 alan ve 192 dala ait ereve retim programlarnda amalanan mesleki yeterlikleri kazandrmaya ynelik gelitirilmi retim materyalleridir (Ders Notlardr). Modller, bireylere mesleki yeterlik kazandrmak ve bireysel renmeye rehberlik etmek amacyla renme materyali olarak hazrlanm, denenmek ve gelitirilmek zere Mesleki ve Teknik Eitim Okul ve Kurumlarnda uygulanmaya balanmtr. Modller teknolojik gelimelere paralel olarak, amalanan yeterlii kazandrmak koulu ile eitim retim srasnda gelitirilebilir ve yaplmas nerilen deiiklikler Bakanlkta ilgili birime bildirilir. rgn ve yaygn eitim kurumlar, iletmeler ve kendi kendine mesleki yeterlik kazanmak isteyen bireyler modllere internet zerinden ulalabilirler. Baslm modller, eitim kurumlarnda rencilere cretsiz olarak datlr. Modller hibir ekilde ticari amala kullanlamaz ve cret karlnda satlamaz.

NDEKLER
AIKLAMALAR ....................................................................................................................ii GR ....................................................................................................................................... 1 RENME FAALYET 1 ................................................................................................... 3 1. JET BOYAMA MAKNES ................................................................................................ 3 1.1. alma Prensibi ........................................................................................................... 3 1.2. Makinenin Ksmlar ..................................................................................................... 6 1.2.1. Boyarmadde - Kimyasal Madde Hazrlama ve lave Tank................................... 6 1.2.2. Scaklk Deitirici ( Eanjr ) .............................................................................. 6 1.2.3. Gvde..................................................................................................................... 7 1.2.4. Dze ( Jet )............................................................................................................. 8 1.2.5. Sirklasyon Pompas ............................................................................................. 9 1.2.6. Haspel .................................................................................................................. 10 1.2.7. Filtre..................................................................................................................... 11 1.2.8. Kuma Ykleme Boaltma Aparat ..................................................................... 11 1.3. Makinenin Programlanmas ........................................................................................ 12 1.3.1. Makineyi Boyama Grafiine Gre Programlamak .............................................. 13 1.3.2. Reeteye Gre Hesaplamalar Yapmak ............................................................... 14 1.4. Makinenin altrlmas............................................................................................. 14 1.4.1. Prosesin Akna Gre lavelerin Yaplmas........................................................ 15 1.4.2. lem Sresince Gerekli Kontrollerin Yaplmas................................................. 15 1.4.3. Boyama ve Ard lemlerin Bitiminde Kuman karlmas............................... 16 1.5. Makinenin lem Sonras Bakm ve Temizlii............................................................ 16 UYGULAMA FAALYET .............................................................................................. 18 LME VE DEERLENDRME .................................................................................... 21 RENME FAALYET2 .................................................................................................. 22 2. OVER-FLOW BOYAMA MAKNES ............................................................................. 22 2.1. alma Prensibi ......................................................................................................... 22 2.2. Makinenin Ksmlar ................................................................................................... 23 2.2.1. Kuma Ykleme Boaltma Aparat ..................................................................... 23 2.2.2. Sirklasyon Pompas ........................................................................................... 24 2.2.3. Haspel .................................................................................................................. 25 2.2.4. Boyarmadde Kimyasal Madde Hazrlama ve lave Tank................................... 25 2.2.5. Scaklk Deitirici ( Eanjr ) ............................................................................ 26 2.2.6. Gvde (Tekne)..................................................................................................... 27 2.2.7. Tama Borusu (Over-flow)................................................................................. 27 2.3. Makinenin Programlanmas ........................................................................................ 28 2.3.1. Reeteye Gre Hesaplamalar Yapmak ............................................................... 28 2.4. Makinenin altrlmas............................................................................................. 28 2.4.1. Proses Sresince Yaplacak lemler ................................................................... 28 2.4.2. lem Sresince Gerekli Kontrollerin Yaplmas................................................. 29 2.3. Makinenin lem sonras Bakm ve Temizlii ............................................................ 30 UYGULAMA FAALYET .............................................................................................. 31 LME VE DEERLENDRME .................................................................................... 34 MODL DEERLENDRME .............................................................................................. 35 CEVAP ANAHTARLARI ..................................................................................................... 36 KAYNAKA ......................................................................................................................... 37 i

AIKLAMALAR AIKLAMALAR
KOD ALAN DAL/MESLEK MODLN ADI MODLN TANIMI SRE N KOUL YETERLK 542TGD579 Tekstil Teknolojisi Terbiye Teknolojileri Kuma Boyama ( ektirme Yntemi ) 1 ektirme yntemi ile kuma boyayan jet ve over-flow makinelerinde, uygun alma prensibine ve metoda gre iletme artlarnda boyama yapabilme yeterliliinin kazandrld renme materyalidir. 40/32 Elyaf, Tops ve plik Boyama modln alm olmak. ektirme yntemine gre kuma boyama yapmak. Genel Ama Bu modl ile uygun ortam salandnda tekniine uygun ektirme yntemine gre kuma boyayabileceksiniz. Amalar Jet boyama makinesinde, alma prensibine ve metoda uygun boyama yapabileceksiniz. Over-flow boyama makinesinde, alma prensibine ve metoda uygun boyama yapabileceksiniz. letme ortam, jet boyama makinesi, over-flow boyama makinesi, Jet boyama makinesinde boyama iin kullanlacak sentetik ve sentetik karml materyaller, over-flow boyama makinesinde boyama iin kullanlacak materyal, boyarmadde, kimyasal madde ve yardmc maddeler. Modl iinde yer alan her renme faaliyetinden sonra verilen lme aralar ile kazandnz bilgi ve becerileri kendi kendinize deerlendireceksiniz. retmen, modl sonunda size lme arac uygulayarak modl uygulamalar ile kazandnz bilgi ve becerileri deerlendirecektir.

MODLN AMACI

ETM RETM ORTAMLARI VE DONANIMLARI

LME VE DEERLENDRME

ii

GR GR
Sevgili renci, Tekstil sektr, lke ekonomimizin bymesine katk salayan nemli bir sektrdr. Tekstil terbiye teknolojisi de gnlk hayatta kullanlan tekstil maml ve yar mamllerine beyazlk, renk, desen, tutum, kullanm yerine uygunluk gibi zellikler kazandrmay, ayn zamanda ekicilii ve albeniyi de arttrmay amalayan tekstil sektrnn nemli bir daldr . nsanlar uzun yllar nce vcutlarn rttkleri, evlerinde ve eitli amalarla kullandklar tekstil mamllerini doal boyarmaddelerle boyayarak renklendirmilerdir. nsanlarn o zamanlar kullandklar boyama yntemlerini evimizde de uygulayabiliriz. Ama ok fazla tekstil mamln boyayamayz tabii ki. ektirme yntemi deiik bir ok tekstil materyalinin dzgn olarak boyanmasn salamaktadr. Fakat boyama maliyetinin (atk su, boyarmadde, enerji vb. ) ykselmesi nedeniyle makine reticileri daha ekonomik makineler retmeye balamlardr. Bu ok teknolojik makinelerin kullanm iin iyi yetimi, dalnda uzman elamanlara ihtiya vardr. Bu modl ile ektirme yntemi ile kuma boyayan jet ve over-flow makinelerinin alma sistemleri, ksmlar, alma artlar, bakm ve temizlii ile ilgili konular reneceksiniz. letme ortamnda bu makinelerle uygulama almalar yapabilecek yeterlilie ulaacaksnz.

RENME FAALYET 1 RENME FAALYET 1

AMA
Bu renme faaliyetinde edinilen bilgi ve beceriler dorultusunda, uygun ortam salandnda jet boyama makinesinde, alma prensibine ve metoda uygun boyama yapabileceksiniz.

ARATIRMA
Bulunduunuz blgede jet kuma boyama makinesi kullanan iletmelerden, makinenin ksmlar hakknda bilgi edinip rapor hlinde snf arkadalarnzla paylanz. nternet zerinden jet kuma boyama makineleri ile ilgili teknik bilgi, resim gibi dokmanlar elde ederek snf arkadalarnzla paylanz.

1. JET BOYAMA MAKNES

1.1. alma Prensibi
Jet kuma boyama makineleri ektirme yntemi ile kesikli (diskontin) olarak alan, yksek scaklk ve basn altnda tp veya hlat eklinde rme ve dokuma kuma boyayabilen makinelerdir. Gnmzde yaygn olarak kullanlan makinelerdir Bu makineler pamuk, viskon, sentetik ve bunlarn karm (pamuk/polyester, pamuk/polyamid, viskon/polyester gibi) kumalarn boyanmasnda ve n ilemlerinde kullanlr. 1400Cye kadar scaklk elde edilebilir. Flotte oran 1,51:20 arasndadr. Hem materyalin hem de flottenin ayn anda sirkule olduu makine tipidir. Asl kuma hareketini dzelerden basnla pskrtlen flotte yapar ve sevk silindiri (haspel ) de bunu destekler. Gnmzde kuma hareketinin hava basnc ilavesiyle desteklenmesi yntemiyle alan makineler az da olsa kullanlmaktadr. Dze ve tama borusu materyalin tanmasnn yannda, kuma flotteyle temas ettirerek, boya krklar ve abraj nler. ift dze ile alan jet boyama makineleri de vardr. alma ekli yledir: Boyama hlat veya tp hlinde yaplr. Makinede hem flotte hem de halat hlindeki kuma byk bir hzla sirkle edilir. Kuman tmnn makine ierisinde her iki dakikada, bir tam devir yapmas gerekir. Basn altndaki kuma dzeye (daralan ksma) geldiinde hzlanr ve kuma da beraberinde srkler. (Burada kullanlan dzenin grevi hem flottenin sirklasyonu hem de kuman tanmasn salamaktr.) Bylece flottenin kumaa nfuzu da artar. Sonuta dzgn bir boyama elde edilir. Kuma hz 400-700 m/dakika civarndadr. Kuma kendiliinden hareket ettiinden krklk meydana gelme ihtimali azdr.

Jet boyama makineleri 1 6 blmeden oluabilir. Her bir blmenin kuma kapasitesi materyal cinsine gre ve makineye gre deimekte ise de, polyester iin 90/120 kg, pamuk iin 100/150 kgdr. Bylece kuma boyama kapasitesi 900 kga kadar kabilmektedir. Gnmzde bu kapasite 1800 kg. seviyesine arttrlmaktadr.

Resim 1. 1. Jet boyama makinesi

Jet boyama makinesi ile tam dolu veya yar dolu flotte ile alma mmkndr. Ancak yar dolu flotte ile alrken maliyet ok ykselir. Tam dolu jet boyama makinelerinde flotte oranan yksek, hz dktr. Makine tam dolu kullanldnda, iinde hava kalmad iin kprme meydana gelmez. Dolaysyla ayrca kpk nleyici kullanmaya gerek kalmaz.

Resim 1. 2: J t boyama makinesi

Yar dolu jet boyama makinelerinde yksek flotte pskrtme hz ve dk flotte oran ile allr. Flotte hznn yksek olmas nedeniyle kprme olmas, bu tip jetlerin dezavantajdr. nk optik okuyucu ksm kpkten dolay kapanabilei iin kuman haspele sarlmas durumunda makinenin uyar sistemi devreye girmeyebilir. Ayrca fazla kpk oluumundan dolay boya lekeleri oluabilir.

Resim 1. 3: Yar dolu jet boyama makinesi

ekil 1.1. : Tam dolu jet boyama makinesi

Makine teknolojisinin gelimesi ile jet boyama makinelerinde de gelimeler olmutur. Flotte oranlar drlerek su tasarrufu salayan, boyanacak kuma zelliklerine gre dze aplar ayarlanlabilen, flotte pskrtme basnc otomatik ayarlanabilen jet boyama makineleri gelien teknolojiyle beraber gnmzde kullanlmaktadr.

1.2. Makinenin Ksmlar

Jet boyama makineleri flottenin makine iindeki miktarna, kuman hareket ekline ve makine yapsna gre farkl firmalar tarafndan retilmektedir. Ama daha ksa sre ve flotte orannda, kumaa en az veya hi hasar vermeden, ekonomik olarak dzgn boyama yapmaktr. Makine retici firmalar farkl yapda ve alma sistemine sahip jet boyama makineleri yapsalar da, ksmlarnda byk farkllklar olumamaktadr. Genel olarak jet boyama makineleri u ana blmlerden olumaktadr: Boyarmadde - kimyasal madde hazrlama ve ilave tank Scaklk deitirici ( eanjr ) Gvde Dze ( jet ) Sirklasyon pompas Haspel Filtre Kuma ykleme ve boaltma aparat

1.2.1. Boyarmadde - Kimyasal Madde Hazrlama ve lave Tank

lave tank boyarmadde ve dier kimyasallarn makine ve hazrlama tank ierisine dozaj iin kullanlr. Tankn iinde endirekt stma sistemi ile flotteye ilave edilecek maddeler stlr ve mikser yardm ile kartrlarak makineye pompalanr. Boyarmadde ve kimyasal maddeler, boya mutfanda hazrlanp bilgisayar sistemi ve dozaj pompalar yardmyla da makinelere ilave yaplabilir. Makinelerin genellikle iki adet ilave tank vardr. Hazrlama tank, makinedeki banyonun boaltlmas srasnda ilave edilecek banyonun hazrlanp, vakit kayb olmadan annda sevkini salar. Belirlenen scakl temin eder.

1.2.2. Scaklk Deitirici ( Eanjr )

Sirkle eden flottenin hzl stma ve soutulmasn salar. Makinenin zerindeyannda, dikey veya yatay olarak bulunur. erisinde 2 blme vardr. Flotte ve buhar ayr olarak gemektedir. Birbirine endirekt olarak temas eder. Istma hz, buhar ile suyun temas ettii yzeyin byklne ve buharn scaklna gre deiir 6

Eanjr

Bm. Kimyasal mad.lave

Resim 1. 4: Boyarmadde ve kimyasal madde ilave tank eanjr

Resim 1.5: Boyarmadde ve kimyasal madde ilave tank

1.2.3. Gvde
Dzeden geen kuman daha sonraki turlar iin banyo ierisinde bekledii ksmdr. O veya J eklinde olabilir. Burada dizayn ve srtnme nemlidir. nk gvde ap bydke kumata krk oluma riski azalr. Srtnme kuvveti az olursa, gvde iine ylan kumata abrajl boyamaya sebep olan dmlenme meydana gelmez.

Gvde

Resim 1. 6. Gvde (PPO)

Resim 1. 7. Gvde (0)

1.2.4. Dze ( Jet )

Kuman ve flottenin balant zamannn gerekletii ve her ikisinin de hareketli olduu boyama ileminin meydana geldii ksmdr. Makinelerde tek veya ift dze olabilir. Dze basnc ve kuma hz gibi boyama iin nemli ayarlarn yapld alandr. Dze ap deiken olduu gibi sabit de olabilmekdedir. Dze ap, boyanacak kuma cinsi ve gramaj ile ayarlanr. Sentetik ve hafif gramajl kumalar iin dze ap dar, 100 - 150 g/m2 gramajl sentetik - karm - doal lifler iin orta yani 12 cm apnda, ar gramajl (150 - 900 g/ m2) kumalar iin 16 cm ye kadar ap olan dzeler kullanlr. Dze iindeki flotte basnc, dze ap ve pompa hz ile ayarlanr. Sentetik ve dk gramajl kumalar boyanyorsa dze basnc yksek, doal ve dk gramajl kuma boyanyorsa dze basncnn dk olmas gerekir. nk doal lifler fiziksel etki karsnda daha abuk ypranmaktadr. 8

Dze

Resim 1. 8. Dze ( jet )

Dze

Resim 1. 9. Dze ( jet )

1.2.5. Sirklasyon Pompas

Flottenin devridaimini salayan ksmdr. Pompa hz ve devri flotte hareketliliini dolays ile boyarmaddenin elyafa eki hz ve boyanacak kuma cinsi gibi faktrleri dorudan etkiler. Sirklasyon pompasnn hz haspel ile uyumlu olmaldr. Haspel ile sirklasyon pompasnn hznn uyumlu olmamas, kuman gerilmesi ve haspele sarlmas gibi sakncalara sebep olur.

Pompa p

Pompa p

Resim 1. 10. Sirklasyon pompas

1.2.6. Haspel
Dze ile beraber kuman makine iindeki hareketini salayan ksma haspel ya da krk ad verilir. Haspel kuman daha az gerilimle karlap ypranmamas iin, kuma dzeye gelmeden kuman hareketini salar. Kuman makine ierisinde dakikada ataca tur says haspel, sirklasyon pompas ve dzenin hz ile ayarlanr. Kuman dakikada att tur says elyafn cinsine, boyarmaddeyi eki hzna ve metraja gre deiir. (40/450 m/dak.) rnein, sentetik kumalarda 400m/dk. olabilir. Kuma makinede 1,5 dakikada 1 tur dnebilir.

Haspel

Resim 1. 11. Haspel

10

1.2.7. Filtre
Sirkle eden flottenin etkin filtrasyonu byk, yzey alan zel konik ekilli bir sepet tipi filtre ile salanr. Bu ksm, kumatan dklen ty ve elyafn ilem srasnda etkili bir biimde toplanmasn temin eder.

Filtre

Resim 1. 12. Filtre

1.2.8. Kuma Ykleme Boaltma Aparat

Kuman makineye giriinde ve knda hareket ve yn veren ksmdr.

Resim 1. 13. Kuma ykleme boaltma aparat

11

1.3. Makinenin Programlanmas

Jet kuma boyama makinelerinin tm ksmlar tam otomatik olarak kontrol edilebilmektedir. Otomatik kontrol cihazlarna programatr ad verilir. Programlar, pogramatr cihazna iletme yetkilileri tarafndan hazrlanan disket veya hafza kartlar ile yklenir. letmelerde, her makinenin programatr cihaz vardr. Disket veya hafza kartlar kullanlarak program cihaza kaydedilir. Programlar zerinde istenilen deiiklikler elle yaplabilir. Programatr cihaz ile aadaki kontroller otomatik olarak yaplr: Boyama diyagram kontrol Boyarmadde ve kimyasal madde dozajlama kontrol Flotte boaltma ve doldurma vanalar kontrol Istma ve soutma sistem kontrol Sirklasyon pompasnn kontrol Haspel hznn kontrol

Resim 1.14 te gsterilen programatr cihazna bal kontrol panellerinde sirklasyon pompa hz, haspel hz ve dze ap veya basnc otomatik olarak ayarlanabilmektedir. Her an boya mutfana otomatik balanarak, flotte kontrol edilebilir.

Resim 1. 14. Kontrol panelleri

Boyanacak materyele uygulanacak boyama grafiine gre programlama ilemi yapldktan sonra makineye su pompalanmaya balanr. Hlat formundaki kuma ucu, uzun plastik bir boru veya klavuz ip yardmyla haspele uzatlr. Kuma, ba ve sonu birbine dikilerek n ilemler ve boyamaya hazr duruma gelir.

12

1.3.1. Makineyi Boyama Grafiine Gre Programlamak

Makineyi programlama, iletmede programatr cihazn kullanabilen kiiler tarafndan yaplr. Programatrler tarafndan makinede uygulanan prosesler ya numara sistemi ile ya da isim verilerek nceden programlanr. rnek olarak aada verilen boyama grafii iin programlamada u basamaklar takip edilir:
120oC

PES boyama

Islatc Dispergatr Dispers Bm.

pH 4,5-5

60 dk.
3.Adm

15dk.
4.Adm

30dk.
50o C 2.Adm

2 C/dk. 90oC

1.Adm

15dk.

Redktif Ykama (Hidroslfit-Sudkostik) 80 C 15 dk.

Balang scakl (50oC) iin set point blmne girilerek enter tuuna baslr.

BOYAMA GRAFNE GRE PROGRAMLAMADA 1. ADIM

Eer balang scaklnda belli bir sre allacaksa ilk adm olarak balang scakl temparature blmne bir daha girilerek tekrar enter tuuna baslr ve ardndan ekrana gelen time blmne allacak sre (15 dakika ) yazlr. Enter tuuna tamamlanr. baslarak grafikteki ilk adm

13

BOYAMA GRAFNE GRE PROGRAMLAMADA 2. ADIM

Ardndan gelen temparature blmne klacak scaklk deeri (120oC) yazlarak enter tuuna baslr. 2. adm k erisi adm olduundan time blmne deer yazlmadan enter tuuna baslarak temp/minute blmne k deeri (2oC/dk.) yazlr ve enter tuuna baslr. 3. adma temparature blmne klan scaklk (120oC) deeri yazlarak geilir. Enter tuuna basldktan sonra gelen time blmne bu scaklkta allacak sre (60 dk.) girilir ve enter tuuna baslr. 4. admda ilem sonunda dlecek scaklk temparature blmne (90oC) girilerek enter tuuna baslr.

BOYAMA GRAFNE GRE PROGRAMLAMADA 3. ADIM

BOYAMA GRAFNE GRE PROGRAMLAMADA 4. ADIM

4. admda ilem sonunda dlecek scaklk Temparature blmne (90oC) girilerek enter tuuna baslr. 4. adm d erisi adm olduundan time blmne deer yazlmadan enter tuuna baslarak temp/minute blmne d deeri (2oC/dk.) yazlr ve enter tuuna baslr.

1.3.2. Reeteye Gre Hesaplamalar Yapmak

Mteri, daha nceden renk almas yaptrd ya da iletme boyanm rengini, istedii kuman miktarn ve cinsini iletmeye bildirir. Kuma iletme artlarnda boyanmadan nce, hatal boyamay nlemek iin, bir para numune alnarak laboratuvarda boyama uygulamas yaplr. Daha sonra iletme artlarna gre hesaplamalar yaplr.

1.4. Makinenin altrlmas

Programlamas yaplan makineye ilk olarak souk su dozaj yaplr. Kuma haspel ve sirklasyon pompas hareketi ile makineye doldurulur. Ayn zamanda scaklk balang seviyesine getirilir. lave tanknda n ilemler iin hazrlanan maddeler makine tarafndan alndktan sonra almaya tam olarak balanr. Haspel hz, sirklasyon pompas basnc ve programa gre otomatik olarak yaplr. 14

1.4.1. Prosesin Akna Gre lavelerin Yaplmas

Makinede yaplacak olan ileme gre, ilk olarak uygun program seilir ve start dmesine baslarak ileme balanr. Programa gre kuman makineye yklenmesi, kimyasal madde ilaveleri, boyarmadde ilavesi ve numune alma gibi proses admlar izlenerek kuman boyanmas gerekletirilir. Boyama ilemi sresince ilave zaman geldiinde programatr tarafndan uyar sesi verilir. iler bu sesi duyduklarnda gerekli ilaveleri, ilave tanknda hazrlayarak makinenin almasna dikkat etmelidir. Ard ilemler srasnda da yaplacak ilaveler, ilave tanknda hazrlanr. Program zamanna gre makineye otomatik olarak verilir.

1.4.2. lem Sresince Gerekli Kontrollerin Yaplmas

n ilemler, boyama ilemi ve ard ilemler srasnda yaplmas gereken kontroller boyamann dzgn yaplmasn salar. Bu kontrollerin yaplmas hatalardan oluacak zaman ve maliyet kaybn ortadan kaldrr. Ayn zamanda emniyetli almay salar. lemler sresince yaplacak kontroller unlardr:

1.4.2.1. pH Kontrol
Boyama, boya kasar ve ntralizasyon ilemleri srasnda yaplan kontrollerdir. Kontrol pH kd ile yaplr. Jet boyama makinelerinin bazlarnda makine iindeki pH metre cihazyla yaplabilabilmektedir. Boyarmadde ile kuma arasndaki reaksiyonun gereklemesi iin bu kontroln yaplmas gerekir.

1.4.2.2. Numune Alma ve Renk Kontrol

Boyama sonras ve ard ilemler sonras olmak zere iki defa renk kontrol yaplr. Kumatan kk bir para kesilir, istenilen renk ile karlatrlr.

1.4.2.3. Basn Kontrol

Jet boyama makineleri yksek scaklk ve basn altnda alan makinelerdir. Basn kontrol makine zerindeki manometre ile yaplr. Basn makine tarafndan ayarlanr, fakat iiler tarafndandan da kontrol edilmelidir. nk basn dolaysyla patlama riski vardr.

15

Resim 1. 15. Manometre

1.4.3. Boyama ve Ard lemlerin Bitiminde Kuman karlmas

Makinede top ba bulunur ve kesilir. Kuma karma krna verilir. Daha sonra arabalara doldurulur. Baz makinelerde kuma top bana mknats taklr. Kuma karlaca zaman mknats sistemi harekete geirilir ve top ba bulunur. Kuma karma krna verilir.

Resim 1. 16: Kuma karma ilemi

1.5. Makinenin lem Sonras Bakm ve Temizlii

Boyama ve ard ilemlerin bitiminde, koyu renk allm ise makinenin ii, klavuz bez ve iinde slatc-hidroslfit-hipoklorit gibi temizleyici maddelerden biri veya birka bulunan flotte ile dk veya yksek scaklkta 1560 dakika altrlarak kalan boyarmadde giderilir. (Polyesterde 130140 C 60 dakika) lemler sonras filtre kontrol yaplr. Deitirilmesi gerekiyorsa deitirilir. 16

Makinenin i yzeyinin przsz olmas gerekir. Eer kumata yzeyden dolay herhangi bir hasar varsa yzey kontrol ve temizlii yaplr. Makine yksek basnta alt iin boru balant yerlerindeki emniyet contalar zamanla anr. Contalarn 136 aylk periyotlarla kontrol yaplp, yprananlarn deitirilmesi gerekir. lemler sonras ilave tanknn, makine evresinin temizlenmesi gereklidir.

17

UYGULAMA FAALYET UYGULAMA FAALYET

lem Basamaklar
Kuma makineye yerletiniz.

neriler
Kumata yrtk olup olmadn kontrol ediniz. Kuma ularn dzgn dikiniz.

Setiiniz bir reeteye gre boyama 1.3.1. deki rnek program dikkatli grafiini makineye programlaynz. inceleyiniz. Makinedeki otomatik ve el ile kontrol edilebilen ksmlar kontrol ediniz.

Makineyi altrnz.

Makineyi altrmadan nce program ve reeteyi tekrar kontrol ediniz. Makine altrma talimatna uyunuz. Makinede dze, haspel hz gibi ksmlarn ayarlarn kontrol ediniz. Kimyasal madde ilavesi yaparken dikkatli olunuz. lave miktarlarn iyi okuyunuz. lave tanknn temizliini kontrol ediniz. Boyarmaddeyi iyi znene kadar kontrol ediniz.

Prosesin akna gre ilaveleri yapnz.

Proses sresince gerekli kontrolleri yapnz. 18

Boyama ve ard ilemler sonunda kuma Kuma ucunu bulurken dikkatli olunuz. makineden karnz. Kuman gerilimsiz kmasna dikkat ediniz. Kuma karmadan nce, kuma dolduracanz arabay getiriniz.

Makinenin temizlik ve bakmn yapnz.

19

KONTROL LSTES
Uygulama faaliyetinde yapm olduunuz almalar kendiniz ya da arkadanzla deierek deerlendiriniz. Deerlendirme ltleri Makineye alnacak kuman cinsini kontrol ettiniz mi? Kuma makineye alrken yrtk olan yerleri kontrol ettiniz mi? Boyama grafiine uygun program programatre kaydettiniz mi? Boyama reetesini doru hazrladnz m? Kullanlacak maddelerin kilogram ya da litre olarak hesaplamalarn doru yaptnz m? Makineyi altrmadan nce gerekli ayarlar kontrol ettiniz mi? Boyanacak elyafa uygun kimyasal madde ve boyarmaddeleri hazrlayarak, ilavelerini zamannda ve dikkatli olarak yaptnz m? lem sresince gerekli kontrolleri yaptnz m? Gerekli nlemleri aldnz m? Boyama ve ard ilemler sonunda makineyi karrken top ucunu ksa srede bulabildiniz mi? lemler sonunda makine bakm ve temizliini titizlikle yaptnz m? Evet Hayr

DEERLENDRME
Yapm olduunuz deerlendirme sonucunda eksiiniz varsa ilgili faaliyeti tekrarlaynz veya retmeninize danarak eksiklerinizi tamamlaynz. Eksiiniz yoksa dier renme faaliyetine geiniz

20

LME VE DEERLENDRME LME VE DEERLENDRME

Aadaki sorular doru ya da yanl olarak cevaplaynz. Sonucu deerlendirerek renme faaliyetinde kazandnz bilgi ve becerileri lnz. Deerlendirme Sorular 12345Jet kuma boyama makineleri yksek scaklk ve basn altnda alan makinelerdir. Jet kuma boyama makinelerinde kuma hareketli, banyo sabittir. Jet kuma boyama makinelerinde gvde ap bydke kumata krk oluma riski artar. Dze, kuman ve flottenin balant zamannn gerekletii ve her ikisinin de hareketli olduu boyama ileminin meydana geldii ksmdr. Kumatan dklen ty ve elyafn ilem srasnda etkili bir biimde toplanmasn temin eden ksm pompa dr. Doru Yanl

DEERLENDRME
Cevaplarnz cevap anahtaryla karlatrnz ve doru cevap saynz belirleyerek kendinizi deerlendiriniz. Yanl cevapladnz sorularla ilgili renme faaliyetinin ilgili blmne dnerek konuyu tekrar ediniz.

21

RENME FAALYET2 RENME FAALYET2

AMA
Bu renme faaliyetinde edinilen bilgi ve beceriler dorultusunda, uygun ortam salandnda over-flow boyama makinesinde, alma prensibine ve metoda uygun boyama yapabileceksiniz.

ARATIRMA
Bulunduunuz blgede over-flow kuma boyama makinesi kullanan iletmelerden, makinenin ksmlar hakknda bilgi edinip rapor hlinde snf arkadalarnzla paylanz. nternet zerinden over-flow kuma boyama makineleri ile ilgili teknik bilgi, resim gibi dokmanlar elde ederek, snf arkadalarnzla paylanz.

2. OVER-FLOW BOYAMA MAKNES

2.1. alma Prensibi
Over-flow kuma boyama makineleri ektirme yntemi ile kesikli (diskontin) olarak, atmosferik basnta (98 C ), tp veya hlat eklinde rme ve dokuma kuma boyayan makinelerdir. Genellikle rme kuma boyanr. Flotte ve kuma boyama srasnda hareketlidir. Bu makineler, over - flow veya yumuak akml diye isimlendirilebilir. Bu durum muameleyi ok yumuak klar. Bylece ok ince ve hassas kumalarn zorlanmadan hareket etmesi salanr. Kapasite, gz bana 80 150 kg aras deimektedir. 900 kg a kadar materyal boyanabilir. Makinalarn az yer kaplamas, son gelimelerle drlen flotte oran, yzey tylenmesi yapmamas, youn flotte temas sonucu dzgn boyama gibi avantajlara sahiptir. Pamuk, viskon, yn, akrilik ve karm ( pamuk/poliakrilonitril, yn/ poliakrilonitril gibi ) kumalarn ve trikotajlarn boyanmasnda ve n ilemlerinde kullanlr. imdi makinenin alma eklini ksaca aklayalm. Over-flow kuma boyama makinelerinde kuman hareketi bir jet yardm ile deil, sadece banyonun normal ak ile, yani dinamik bir basn olmakszn salanr. Kuma, yatay durumdaki banyo teknesinden krk yardmyla huni biimindeki bir delie aktarlr.

22

Boyama banyosu, besleme borularndan bu huni eklindeki blmn etrafndan beslenir. Huninin daralan ksmndan banyonun hzyla kuma tama borusuna girer. Daha sonra tekrar tekne iinde toplanr. 98 Cye kadar scaklk elde edilebilir. Flotte oran 1:5 1:20 arasndadr.
(3) (1)

(7)

(6)

(5)

(4)

(2)

ekil 2. 1: Over-flow kuma boyama makinesinin teknik resmi

2.2. Makinenin Ksmlar

Over-flow kuma boyama makinesi 6 ana ksmdan olumaktadr. Bunlar; Kuma ykleme ve boaltma aparat (1), Sirklasyon pompas (2), Haspel (3), Boyarmadde - kimyasal madde hazrlama ve ilave tank (4), Scaklk deitirici ( eanjr ) (5), Gvde (6), Tama borusu (7) dur.

2.2.1. Kuma Ykleme Boaltma Aparat

Kuman makineye giriinde ve knda hareket ve yn veren ksmdr.

23

Resim 2. 1. Kuma ykleme boaltma aparat

2.2.2. Sirklasyon Pompas

Over-flow makinelerinde materyalin hareketi haspel ve flotte sirklasyonu ile salanr. Sirklasyon pompas flottenin devridaimini salayan ksmdr. Sirklasyon pompasnn hz ayarlanabilir. Over-flow makineleri ile yksek seviyede flotte sirklasyonu elde edilir. Pompa hz ve devri, flotte hareketliliini, dolays ile Boyarmaddenin nin elyafa eki hz ve boyanacak kuma cinsi gibi faktrleri dorudan etkiler. Sirklasyon pompasnn hz haspel ile uyumlu olmaldr. Haspel ile sirklasyon pompasnn hznn uyumlu olmamas, kuman gerilmesi ve haspele sarlmas gibi sakncalara sebep olur.

Resim 2. 2. Sirklasyon pompas

24

2.2.3. Haspel
Sirklasyon pompas ile beraber kuman makine iindeki hareketini salayan ksma haspel ya da krk ad verilir. Haspel kuman daha az gerilimle karlap ypranmamas iin, hareketine yardmc olur ve tama borusuna sevkini salar. Kuman makine ierisinde dakikada ataca tur says haspel, sirklasyon pompas ile ayarlanr. Kuma hz 45-300 m/dk. ya kabilir. Farkl ham maddeli kumalarda hz da fark olmaldr.

Haspel

Resim 2. 3. Haspel

2.2.4. Boyarmadde Kimyasal Madde Hazrlama ve lave Tank

lave tank boyarmadde ve dier kimyasallarn makine ve hazrlama tank ierisine dozaj iin kullanlr. Tankn iinde endirekt stma sistemi ile flotteye ilave edilecek maddeler stlr ve mikser yardm ile kartrlarak makineye pompalanr. Dozajlama belirli srede yava yava yaplacaksa klape vanalar el ile ayarlanr. Makinelerin genellikle 1 adet ilave tank vardr. Hazrlama tank, makinedeki banyonun boaltlmas srasnda ilave edilecek banyonun hazrlanp, vakit kayb olmadan annda sevkini salar. Belirlenen scakl temin eder.

25

Resim 2. 4: Boyarmadde kimyasal madde ilave tank ve ayar vanas

2.2.5. Scaklk Deitirici ( Eanjr )

Sirkle eden flottenin hzl stma ve soutulmasn salar. Makinenin zerindeyannda, dikey veya yatay olarak bulunur. erisinde 2 blme vardr. Flotte ve buhar ayr olarak gemektedir. Birbirine endirekt olarak temas eder. Yani endirekt stma oluur. Istma hz buhar ile suyun temas ettii yzeyin byklne ve buharn scaklna gre deiir

Eanjr

Resim 2. 5. Eanjr

26

2.2.6. Gvde (Tekne)

Tama borusundan geen kuman daha sonraki turlar iin banyo ierisinde bekledii ksmdr. Ylma srasnda kumata dm problemini ortadan kaldran pastallama sistemi kullanlr. Burada srtnme nemlidir. Srtnme kuvveti az olursa gvde iine ylan kumata abrajl boyamaya sebep olan dmlenme meydana gelmez.

Gvde

Resim 2. 6: Gvde

2.2.7. Tama Borusu (Over-flow)

Boya teknesinden haspel tarafndan ekilen kuma daralan bir boru ierisine girer. Bu boru ksmna tama borusu denir. Kuma bu ksmda flotte ile youn bir temasa girer. Bylece etkili ve dzgn bir boyama meydana gelir.

Tama borusu

Resim 2. 7 .Tama borusu

27

2.3. Makinenin Programlanmas

Over-flow kuma boyama makinelerinde sadece ilem sresi, stma soutma ilemleri otomatik haspel ve flotte sirklasyon hz elle veya otomatik olarak kontrol edilir. Dozajlama ilemi de elle veya otomatik olarak yaplr. Kontrol panosu makinenin arkasndadr ve kullanm ok basittir.
Pamuk boyama

60oC
pH 8 Islatc Boyarmadde Sodyum Slfat Sodyum Karbonat Materyal 30o C 2.Adm 1.Adm 10 dk

60 dk

3.Adm
30dk

4.Adm

1oC/dk

Boaltma Durulama Ntralizasyon

2.3.1. Reeteye Gre Hesaplamalar Yapmak

Mteri, daha nceden renk almas yaptrd ya da iletmede boyanm rengini, istedii kuman miktarn ve cinsini iletmeye bildirir. Kuma, iletme artlarnda boyanmadan nce, hatal boyamay nlemek iin, bir para numune alnarak laboratuvarda boyama uygulamas yaplr. Daha sonra iletme artlarna gre hesaplamalar yaplr.

2.4. Makinenin altrlmas

Kuma over-flow makinesine girdiinde tm boyama ilemleri (n ilemler, boyama ve ard ilemler) yaplm olarak kar. Over-flow' un ilem sresi ve scakl istenildii gibi ayarlanabilir. Bu da byk bir avantajdr. Boyama esnasnda ileme sk sk mdahle ederek istenilen rengin tutturulmas salanr.

2.4.1. Proses Sresince Yaplacak lemler

Aada iletmede yaplan rnek bir boyama almas verilmitir. Bu boyama almasnda, n ilem ve ard ilemeler, ilemler srasnda yaplan ilaveler, ilave zamanlar, yaplmas gereken kontroller srasyla verilmitir. 28

Ham materyal makineye alnrken, beraberinde su da alnarak almaya balanr. Kuma ucu haspele dolanarak dier ucun darda kalmas kouluyla, geride kalan hlat ksmnn da iine girmesi salanr. Bu ilemi yaparken kumata yrtlm blgelere dikkat edilir. Yrtk blgeler dmlenerek makineye alnr. Kumata grlen yrtk ksmlar i emri kartna rapor edilir. nk hareket srasnda kuma daha ok yrtlabilir. Makineye alnan materyalin her iki ucu dikilir ve hlat eklinde makineye verilir. Boyama ilemine balarken boyama diyagramna ve reetedeki miktarlara gre rezerve tankndan ilaveler yaplr. Boyama diyagramna gre scaklk ve zaman admlarna gre ileme devam edilir. Prosese gre gerekli kontroller ve durulamalardan ileme son verilir. Kuman birbirine eklenen ular bulunur. Dikilen ular sklr ve bota kalan bir u kuma karma aparatna verilir.

2.4.2. lem Sresince Gerekli Kontrollerin Yaplmas

n ilemler, boyama ilemi ve ard ilemler srasnda yaplmas gereken kontroller boyamann dzgn yaplmasn salar. Bu kontrollerin yaplmas hatalardan oluacak zaman ve maliyet kaybn otadan kaldrr. Ayn zamanda emniyetli almay salar. lemler sresince yaplacak kontroller:

2.4.2.1. pH Kontrol
Boyama, boya kasar ve ntralizasyon ilemleri srasnda yaplan kontrollerdir. Kontrol pH kd ile yaplr. Boyarmadde ile kuma arasndaki reaksiyonun gerelemesi iin bu kontroln yaplmas gerekir.

1.4.2.2. Is Kontrol
Tm ilem safhlarnda s kontrol yaplr. Flotte ierisinden ilave tankna bir miktar flotte alnr ve termometre ile llr. Boyarmaddenin materyale ekiine scaklk etkisi byktr, bu nedenle uygun boyama scaklnn kontrol edilmesi gerekir.

1.4.2.3. Renk Kontrol

Boyama sonras ve ard ilemler sonras olmak zere 2 defa renk kontrol yaplr. Kumatan kk bir para kesilir, istenilen renk ile karlatrlr.

29

1.4.2.4. Flotte Kontrol

Makinedeki flotte orannn istenilen seviyede tutulmas iin yaplan kontroldr. Makinenin yanndaki lme skalas ile belirlenir.

1.4.2.5. Hidrofilite Kontrol

Kasar ilemi bittikten sonra kuman hidrofilitesini lmek iin yaplr. Kumatan bir ksm kesilir ve kurutulur. Daha sonra kuma zerine su damlatlr. Su damlasn hzl bir ekilde nfuz ederse hidrofilite iyidir.

2.3. Makinenin lem sonras Bakm ve Temizlii

Boyama ve ard ilemlerin bitiminde, koyu renk allm ise makinenin ii, klavuz bez ve iinde slatc-hidroslfit-hipoklorit gibi temizleyici maddelerden biri veya birka bulunan flotte ile dk veya yksek scaklkta 1560 dakika altrlarak kalan boyarmadde giderilir. Makinenin i yzeyinin przsz olmas gerekir. Eer kumata yzeyden dolay herhangi bir hasar varsa yzey kontrol ve temizlii yaplr. lemler sonras ilave tanknn, makine evresinin temizlenmesi gereklidir.

30

UYGULAMA FAALYET UYGULAMA FAALYET

lem Basamaklar Kuma makineye yerletiniz. neriler Kumata yrtk olup olmadn kontrol ediniz. Kuma ularn dzgn dikiniz.

Makineyi boyama programlaynz.

grafiine

gre Boyama grafiini iyice inceleyiniz. Boyama admlarn srasyla takip ediniz. Makinedeki otomatik ve elle kontrol edilebilen ksmlar kontrol ediniz.

Kendi seeceiniz reeteye gre gerekli Hesaplamalar dikkatli yapnz. hesaplamalarnz yapnz.

Makineyi altrnz.

Makineyi altrmadan nce program ve reeteyi tekrar kontrol ediniz. Makine altrma talimatna uyunuz. Makinede haspel hznn ayarn kontrol ediniz.

31

Prosesin akna gre ilaveleri yapnz.

Kimyasal madde ilavesi yaparken dikkatli olunuz. lave miktarlarn iyi okuyunuz. lave tanknn temizliini kontrol ediniz. Boyarmaddeyi iyi znene kadar kontrol ediniz.

Proses sresince gerekli kontrolleri yapnz. Boyama ve ard ilemler sonunda kuma Makinedeki tm ilemlerin bittiinden emin makineden karnz. olunuz. Kuman gerilimsiz kmasna dikkat ediniz.

Makinenin temizlik ve bakmn yapnz.

32

KONTROL LSTES
Deerlendirme ltleri Makineye alnacak kuman cinsini kontrol ettiniz mi? Kuma makineye alrken yrtk olan yerleri kontrol ettiniz mi? Boyama grafiine uygun program programatre kaydettiniz mi? Boyama reetesini doru hazrladnz m? Kullanlacak maddelerin kilogram ya da litre olarak hesaplamalarn doru yaptnz m? Makineyi altrmadan nce gerekli ayarlar kontrol ettiniz mi? Boyanacak elyafa uygun kimyasal madde ve boyarmaddeleri hazrlayarak, ilavelerini zamannda ve dikkatli olarak yaptnz m? lem sresince gerekli kontrolleri yaptnz m? Gerekli nlemleri aldnz m? Boyama ve ard ilemler sonunda makineyi karrken top ucunu ksa srede bulabildiniz mi? lemler sonunda makine bakm ve temizliini titizlikle yaptnz m? Evet Hayr

DEERLENDRME
Kazandnz bilgi ve becerilerde eksik olduunuz ksmlar var ise modl tekrar gzden geiriniz. Faaliyet sonucunda, baar ile boyama uygulamasn tamamladysanz, bir sonraki modle geebilirsiniz.

33

LME VE DEERLENDRME LME VE DEERLENDRME

Aadaki cmlelerdeki boluklar doru kelimelerle tamamlaynz. deerlendirerek renme faaliyetinde kazandnz bilgi ve becerileri lnz. Sonucu

1. Over flow kuma boyama makinesi basn altnda alan bir makinedir. 2. Over flow kuma boyama makinesinde flottenin devrini . pompas salar. 3. ... kuman daha az gerilimle karlap ypranmamas iin, hareketine yardmc olur ve tama borusuna sevkini salar. 4. Over flow kuma boyama makinesinde kuman flotte ile youn bir temasa girdii ksm . dur. Bylece etkili ve dzgn bir boyama meydana gelir.

DEERLENDRME
Cevaplarnz cevap anahtaryla karlatrnz. Doru cevap saynz belirleyerek kendinizi deerlendiriniz. Yanl cevap verdiiniz ya da cevap verirken tereddt yaadnz sorularla ilgili konular renme faaliyetine geri dnerek tekrar inceleyiniz.

34

MODL DEERLENDRME MODL DEERLENDRME

Aadaki sorular doru ya da yanl olarak cevaplaynz. Sonucu deerlendirerek renme faaliyetinde kazandnz bilgi ve becerileri lnz. Deerlendirme Sorular 12Peroksit kontrol, boyama ilemi sonras yaplr. 1:12 flotte oran ile 300 kg materyali boyamak iin 4200 l banyo kullanlr. Sentetik ve dk gramajl kumalar boyanyorsa dze basnc yksektir. Kuman daha az gerilimle karlap ypranmamas iin, kuma dzeye gelmeden kuman hareketini salayan ksm haspel (krk)dir. Manometre, jet boyama makinelerinde flotte basncn len ksmdr. Istma hz buhar ile suyun temas ettii yzeyin byklne ve buharn scaklna gre deiir. Over flow kuma boyama makinesinde kuman hareketi dze yardmyla salanr. Over flow kuma boyama makinesinde yzey tylenmesi meydana gelmez. Doru Yanl

3-

4-

5-

6-

7-

8-

DEERLENDRME
Cevaplarnz, cevap anahtaryla karlatrnz ve doru cevap saynz belirleyerek kendinizi deerlendiriniz. Yanl cevapladnz sorularla ilgili renme faaliyetlerini tekrarlaynz. Cevaplarnzn hepsi doru ise modl tamamladnz. Tebrik ederiz.

35

CEVAP ANAHTARLARI CEVAP ANAHTARLARI

RENME FAALYET1 CEVAP ANAHTARI
1 2 3 4 5 D Y Y D Y

RENME FAALYET2 CEVAP ANAHTARI

1 2 3 4 Atmosferik Sirklasyon Haspel Tama Borusu

MODL DEERLENDRME CEVAP ANAHTARI

1 2 3 4 5 6 7 8 Y Y D D Y D Y D

36

KAYNAKA KAYNAKA
TARAKIOLU Ik, Tekstil Terbiyesinde Aplikasyon Yntemleri ve Makineleri, E.. Tekstil Konfeksiyon Basmevi, zmir, 2000. GLTEKN Cenkkut, Ders Notlar, M.. Tek.Eitim.Fak.Tekstil Eitimi Blm., Terbiye Anabilim Dal, stanbul, 2005. www.memnun.com. www.brazzoli.it www.fongs.com www.dilmenler.com www.ktmmakina.com

37