BLM FELSEFES

Bilim felsefesi, bilimle ilgili sorular sorarak, bilim zerine felsefe yapar. Bilimin yapsn, doasn, bilimsel kuramlarla gereklik arasndaki ilikiyi ve bilimde yntem problemini ele alr.

19. ve 20. yzyllarda bilimin olaan st baar salamas, ona olan ilgiyi byk lde artrm; bu ilgi, d kiileri neyin bilim olduu, neyin bilim olmad konusunda bir takm ltler aramaya ve bilimi sorgulamaya gtrmtr. Bunun sonucunda bilim, felsefenin konularndan biri olmutur. [Zaman iinde doa bilimlerinin, zellikle de matematiksel fiziin gsterdii gelimeler filozoflar ok

etkilemitir. Felsefenin de, bu bilimlerin kulland yntemi kullanmas gerektii dncesi yaygnlamtr. 19 yzylda egemen olan pozitivizmin de etkisiyle, tek doru bilginin bilimsel bilgi olduu dnlmeye

balanmtr. Bundan dolay felsefenin de bilimsel klnmas gerektii ileri srlyordu. Bu anlayta felsefe art

bilimlerin eletirisiyle, bilimlerin yntem sorunlaryla uraacak bir alan olarak grlyordu. Bylece felsefeni

alan daraltlyordu. Bilgi, bilimle; felsefe de bilim felsefesiyle zdeletiriliyordu. Felsefe yapmak; bilim zeri dnmek, bilim mant yapmak, bilimin kavramlarn aydnlatmakla bir saylyordu.]

1. Bilime Farkl Yaklamlar

Filozoflarn bilime ilikin farkl aklama gayretleri balca iki grupta ele alnmaktadr. Bunlar: rn olarak bilim ve Etkinlik olarak bilimdir.

a. rn Olarak Bilim
Bu yaklam, bilimi ve bilimsel kuram bilim adamnn yaratc etkinliinin ve almasnn sonucunda ortaya kan bir rn olarak grr.

rn olarak grlen bilimin yapsn, dilini ve yntemini aklamaya alr. Bilimi, olmu bitmi almalaryl deerlendirir ve almann rnlerine bakarak anlayabileceimizi ne srer. Balca temsilcileri Carnap ve Reichenbachtr.

Bu anlayta, bilime ait metinler sembolik mantn diline evrilir ve bu metinlerin mant ortaya konur. Anca

bu ekilde bir nerme, olgusal olarak dorulanabilir hale getirilebilir. Bylece bilim adamnn subjektif deerlendirmede bulunabilecei belirsizlikler ortadan kalkar. Bu gre gre, bilimin tm anlaml nermeleri ayn zamanda dorulanabilir nermelerdir. Bilim felsefesinin amac da dorulanabilir nermelerden yola karak yeni kuramlar oluturmaktr. Byle bir kuram ancak sembolik mantn yardmyla temellendirilebilir. Mantk kurallaryla ne srlen varsaymlar, deney ve gzlemle dorulanrsa kuram geerli, yanllanrsa geersiz olur.

b. Etkinlik Olarak Bilim

Bilimi bir sre ve bilim adamlarndan oluan bilimsel topluluun etkinlii olarak deerlendirir. Temsilciliini Kuhnun yapt bu yaklam, bilimsel aratrma srecine giren tm eleri zellikle de bilim d tm eleri hesaba katar. Bilim bir etkinlik, bir sre midir? Bilim adamlarnn bilimde rol nedir?

gibi sorulardan hareket ederek onu meydana getiren topluluun i yapsn, inanlarn, ilikilerini, bakalarnn bak alarn, ksacas bilimin meydana geldii kltr ortamn dikkate alr.

Kuhna gre bilim, belli bir alanda bilim adamlar topluluunun gerekletirmekte olduu bir etkinliktir. Kuhn bu grnn temeline paradigma retisini koyar. Ona gre paradigma, olgular aklamaya ynelik, kanlardan, inanlardan ve deer yarglarndan olumu bir erevedir. Bilim adamnn d dnyaya bakn belirleyen bir kuram olmaktadr. Newtonun mekanii, Kopernikin gne merkezli sistemi birer paradigma olmaktadr. Bilim adamlar bu paradigmaya gre alanlarndaki problemleri zmeye balarlar.

Ancak benimsenen paradigma, problemlere zm getirmede yetersiz kaldnda, olgular aklama gc olduk yksek baka paradigmalar onun yerine geer. Bylece bilimde ilerleme, bir paradigmadan dier paradigmaya

geile gerekleir. rnein Batlamyusun yer merkezli sistemi, evrendeki olgular aklamada yetersiz kalnca onun yerine Kopernikin gne merkezli sistemi yeni paradigma olarak ortaya kmtr.

Ancak bir paradigmadan dier paradigmaya geite, psikolojik, toplumsal pek ok bilim d faktrler ie kar Bu nedenle Kuhna gre bilimsel etkinlikler rasyonel bir faaliyet olmamaktadr.

Kuhn, bir paradigmann yerine dierinin geiini bilimsel devrim olarak niteler. Eski paradigma iinde ortaya

kan birtakm anomalilerin, yani allmn dndaki sorularn cevaplandrlmasnda giderek artan glklerle karlalmas bilimsel devrime neden olur.

2. Bilim Felsefesinde Klasik Gr ve Eletirisi

a. Bilime Klasik Gr Asndan Bak
Bu gr Auguste Comteun pozitivizmiyle temsil edilir.

Klasik gre gre genel olarak bilimsel yntem tek ve ayndr. Bilim bir doru boyunca ilerler. Bu, bilimin birikimli olarak ilerlediinin ifadesidir.

Bilim nesneldir; nk bilim bizim dmzdaki nesnel dnyay konu olarak alr. Bilim adamnn tarafs olmas nesnelliin temel dayanaklarndandr.

Btn bilimler birbirleriyle balantldr. Temelde de birleirler.

b. Klasik Gre Yaplan Eletiriler

Bu eletiriler, temelde Kuhnun grleri olarak ortaya kmaktadr.

Bilimin nesnel olduu doru deildir. nk bilim adamlar n yarglarla, inanlarla dnyaya bakarlar. Bilim birikimli olarak ilerlemez. Bilimde kopukluklar, zikzaklar, hatta devrimler sz konusudur.

Bilimler temelde tek bir bilime indirgenemez. Gerein farkl boyutlarn ancak farkl bilimler verebilir

3. Bilimsel Yntemin zellikleri

Bilimsel yntem, olgular betimleme ve aklama amacyla izlenen sistemli bilgi edinme yoludur. Bilimlerde yntem, izlenecek alann zelliklerine gre belirlenir.

Bilimsel yntem, zihinsel etkinlii dzenleyen ve zihni hatalardan korumay amalayan bir etkinliktir. Bilimsel yntemin balca aamalar vardr. Bu aamalar; olaylar hakknda gzlem yaplmas, bu gzlemlerden hareketle varsaym oluturulmas, bu varsaymn snanmas, bylece bir yasaya veya

genelleme olarak ifade edilen bir sonuca ulalmas eklindedir.

4. Bilimsel Aklama ve ndeyinin zellikleri

Bilimsel aklama neden sorusunun cevabdr.

Ay ufuktayken, neden tepede olduundan daha byk grnr? sorusuna verilen cevap bir aklama olacakt Bilimsel ndeyi, bilimsel yasalara dayanlarak, henz meydana gelmemi olaylar nceden kestirmek, tahmin

etmektir. Gne tutulmasnn nceden kestirilmesi bilimsel ndeyiye bir rnektir. Bilimsel ndeyiler, olaylara v olgulara ilikin olarak nceden haber verir.

5. Bilimsel Kuramn zellikleri

Kuram, bir takm ilkelerden, kurallardan yola karak gereklii aklamaya alan kavram ereveleridir. Darwinin evrim kuram gibi. Kuram, belli olgu trleriyle ilgili genellemeleri mantksal bir dzene sokar.

Bilimsel kuramlar mantksal bir sistemdir. Kendi iinde bir i tutarll vardr.

Bilimsel kuram felsefi bir dnya grnden farkldr; nk kuram, belli bir olgu tryle snrldr. Ay felsefi grn doruluu ya da yanllndan sz edilemezken, kuramn doruluundan ya da yanllndan sz edilebilir.

Kuramlar mutlak anlamda kesinlemi deildir. Zaman iinde deiiklikler ierebilirler.

6. Bilimin Deeri
a. Pratik Deeri

Hayatmzdaki faydalarn ifade eder. Rahatlk, konfor salama, aclar dindirme gibi. Bilimin pratik deeri dah ok teknolojiye bal ortaya kar. nsan bu sayede doal gleri denetim altna almaya alr. rnek olarak yldrmlara kar paratoner yapar. Bunun gibi, telefonun, uan icad bilimin pratik deeriyle aklanabilir.

b. Entelektel Deeri

nsann bilme isteini ve merakn tatmin eder. nsan kopyalama almalarnn temelinde bu merak yatmaktad Billim, bu merakn tatmininde arac olmaktadr.

c. Ahlaksal Deeri

nsanlara kazandrd birtakm karakter zellikleri ve alkanlklar bilimin ahlaki deerini ortaya koymaktadr. Nesnel olabilmeyi, sorgulayc tavr kazanmay salar. Bu sayede insan geleneksel kanlarn ve bilgilerin gereklerle test edilmesi gerektiini renir. Bu kadar faydasnn yannda, bilim, zararl amalar iin de kullanlabilir. Bu durumda insann yaamn kolaylatrabilen bilim, yaam tehlikeye de sokabilmektedir. rnein atom

bombas byle bir tehlikeyi beraberinde getirmektedir. Ancak bu durumda zararl sonulardan sorumlu olan bil deil, onu retenler ya da zararl amalar iin kullananlardr.