Professional Documents
Culture Documents
Sach Quan Ly Chat Luong Sua 2
Sach Quan Ly Chat Luong Sua 2
Quan ly
CHAT LNG SA
H Ni 2007
LI NI U
D n b sa Vit B (VBDP) Phng 307, A3, Nh Khch Tho Vin 1B Bc Sn, Ba nh, H Ni, Vit Nam. Tel: Fax: E-mail: (+84) 4 7 344 278 (+84) 4 7 344 279 vbdairyproject@fpt.vn
Sa l ngun cung cp cc yu t thit yu cho sinh trng v pht trin ca con ngi. Mi ngi chng ta ngay t lc sinh ra u cn n sa bt u s sng. V tt c chng ta u bit rng b sa c th sn xut ra sa phc v nhu cu ca con ngi. Nhng trong chng ta ai bit c thc s trong sa c nhng g? Sa rt giu nng lng, m, khong v cc loi vitamin. Cc nh khoa hc cn ch ra rng trong sa c n hn 100 loi thnh phn khc nhau. Cc nh my ch bin sa thu gom sa t hng ngn con b, qua cc cng on ch bin, h
Cc Chn Nui (DLP) S 2, Ngc H, Ba nh, H Ni, Vit Nam. Tel: Fax: E-mail: (+84) 4 7 345 443 (+84) 4 8 443 811 / (+84) 4 8 436 802 cn@mard.gov.vn
to ra cc sn phm thm ngon. Nhng c phi l sa t tt c con b u ging nhau? S tht khng phi vy. C rt nhiu thay i v thnh phn v cht lng sa i vi cc c th b khc nhau. Cc nh my ch bin mun m bo cho ngi tiu dng nhn c cc sn phm sa c hm lng dinh dng cao. V th h cn bit c cht lng i vi tng loi sa m h thu gom thng qua kim tra cht lng sa. Nhng cht lng sa l g? C phi l ch s v t l m sa, m, s lng vi khun, s lng t bo soma hay tn d ha cht trong sa? Quyn sch ny hng ti mc ch gii thiu cc l thuyt c bn v sa v lm sng t mt s thut ng c bn v cht lng sa. Khi mi ngi tho lun v cht lng sa, h nn hiu r v s khc bit gia thnh phn sa, s lng vi khun, s lng t bo soma, ha cht tn d v.v. Gi thu mua sa ti nguyn liu chu nh hng bi bin ng gi sa th gii, do ngi chn nui b sa Vit Nam phi cnh tranh vi tt c nhng ngi chn nui b sa trn ton th gii. Nhng ch nhng ngi chn nui sn xut ra c sn phm cht lng cao mi nhn c gi tr cao cho sn phm ca h. Vi vic son ra cun sch ny, chng ti hy vng c th gip ci thin cht lng sa ti nguyn liu Vit Nam.
C quan hp tc k thut B ti H Ni (BTC H Ni) F7 - F9, s 14 ng Thy Khu, H Ni, Vit Nam Tel: Fax: E-mail: (+84) 4 7 280 571 (+84) 4 7 280 572 vietnam@btcctb.org
Din n Ngnh sa Vit Nam Phng 308, Nh A3, Nh khch Tho Vin 1B Bc Sn, Ba nh, H Ni, Vit Nam. Tel: Fax: Email: Website: (+84) 4 7 346 426 (+84) 4 7 344 279 info@dairyvietnam.org.vn www.dairyvietnam.org.vn www.nganhsuavn.org.vn
MC LC
Li ni u Mc lc Chng 1: S TIT SA I. S sn xut sa trong bu v 1 2 6 9 10 13 16 17
II. M t thnh phn sa III. Kim tra thnh phn sa IV. Cc yu t nh hng n thnh phn sa Chng 3: S LNG T BO SOMA (SCC), S LNG VI KHUN (BC), CHT TN D I.
Chu trch nhim ni dung Chu trch nhim pht hnh
25 26 29 35
S lng t bo SOMA
Chng 1:
S TIT SA
S sn xut sa trong bu v Chu k tit sa
Chng
Chng
I. S SN XUT SA TRONG BU V
1. Cu to bu v
V b chia lm bn khoang khc nhau. Mi khoang l mt mng li phc tp c to nn bi h thng cc ng dn to nh khc nhau, mch mu, t bo tit sa v m c. Mi khoang c mt nm v vi cc tuyn v ring bit, do sa khng th di chuyn t khoang ny sang khoang khc c.
Cc t bo tuyn tit sa vo cc nang tuyn. Bao quanh nang tuyn sa l cc t bo c. Khi cc t bo c co bp nang tuyn, sa c y ra khi nang tuyn qua cc ng dn ti b sa. B sa c mt on ko di dn sa xung nm v, c gi l b nm v. Tip n l u nm v c cu to l mt knh nm v, di 1 - 1,5cm. Gia cc ln vt sa, c vng s ng knh nm v ngn khng cho sa r r ra ngoi v ngn vi khun xm nhp vo bn trong v.
S TIT SA
S TIT SA
Chng
Chng
B m c kch thch khi b con b. Ngay khi b m cm nhn c iu ny, c th n s gii phng oxytocin. B sa hin i c kch thch bi mi, m thanh, v cm gic m chng quen qua cc ln vt sa. Tt c nhng yu t ny to thnh phn x c iu kin. Khi cm nhn c chng, c th b s gii phng oxytocin vo mch mu.
S TIT SA
Oxytocin ch c tc dng trong khong 5 - 8 pht, sau tc dng ca n s mt dn. V vy chng ta ch nn vt sa trong khong thi gian oxytocin c tc dng. Oxytocin s gim hoc khng c tc dng nu b s hi hoc khng thoi mi. Nu ko di thi gian vt sa, b s cm thy kh chu v sau s rt kh vt sa.
S TIT SA
Khong 60 - 90 giy sau khi tit, oxytocin bt u c tc dng ln bu v lm cho cc t bo c co bp nang tuyn sa. Khi nang tuyn sa c co bp, sa s c gii phng ra khi cc nang tuyn sa v chy xung b nm v. Khi ta c th gn cc chp v ca my vt sa vo nm v ht sa hoc c th dng cc ngn tay vt sa.
Chng
Chng
S TIT SA
40 35 30 25 20 15 10 5 0 0 4 8 12 16 20 24 28 32 36 40 44 48 52 Tun l sau
S TIT SA
Chng
TM TT CHNG 1
Sa c to ra trong nang tuyn sa ca v b. Khong 60% sa cha trong nang tuyn sa cn 40% trong b sa v ng dn sa. Trong qu trnh vt sa, nang tuyn sa co bp gii phng sa ra khi nang tuyn sa. Nang tuyn sa ch co bp sau khi oxytocin c tit vo mch mu. Lng oxytocin tit ra ph thuc vo nhng kch thch m b m nhn c trc v trong qu trnh vt sa.
Chng 2:
S TIT SA
Nu ni vt sa yn tnh, thoi mi, lng oxytocin tit ra s tng ln. Ngc li, nu b au n hoc s hi, lng oxytocin tit ra s gim i. Chu k tit sa l tng thng ko di 305 ngy. Sau , b phi c cn sa trong khong thi gian l 60 ngy trc khi sinh la tip theo. Thi im nng sut sa t ti a l khong 4 - 10 tun sau khi . Tng sn lng sa ca c chu k t l thun vi nng sut ti a.
Chng
Chng
I. GII THIU
THNH PHN SA CA B SA KHE THNH PHN SA CA B SA KHE
Sa bao gm cc thnh phn sau: nc, m sa, protein, khong, vitamin v ng lactose. Mi thnh phn chim mt t l nht nh trong sa. T l ph thuc vo ging, thi k tit sa, ch dinh dng, sc khe ca b, ma v v cng tc qun l n. Thnh phn chnh ca sa thng (Hnh 2.1): Nc: 85,5 - 89,5% M sa: 2,5 - 6% Cht kh khng bo (SNF): 7,1 - 11,4% Protein: 2,9 - 5% ng lactose: 3,6 - 5,5% Khong: 0,6 - 0,9% Vitamin Vt cht kh l tng tt c cc thnh phn khng phi nc, chim khong 12% trong sa. Sa b khe mnh cng c c t bo soma v vi khun.
Hnh 2.1: Thnh phn sa
10
11
Chng
Chng
Thnh phn
Nc (%) M sa (%) Protein (%) Khong (%) ng lactose (%)
Jersey
85,0 5,5 3,9 0,7 4,9
Ayrshire
86,9 4,1 3,6 0,7 4,7
Nc chim khong 88% thnh phn ca sa. Thiu nc ung cho b c nh hng trc tip ti sn lng sa. Sn lng sa c th gim ngay trong ngy nu khng cung cp nc cho b ung. y l mt trong nhng l do ti sao ti khu chn nui lun phi c nc ung cho b. Lu : Bng nhiu phng php, ngi ta d dng pht hin ra nc c cho thm vo sa sau khi vt.
Sa b tit ra ngay sau khi sinh gi l sa u. Sa u c nhiu protein, khong v m sa nhng t ng lactose hn sa thng. Sa u c khng th v mt s yu t cn thit gip b tng kh nng min dch. Con ngi khng nn dng sa tit ra trong 4 ngy u sau khi sinh. Sau mt thi gian ngn thnh phn ca sa u s thay i dn dn ging sa thng.
12
13
Brown Swiss
1. Nc
Chng
Chng
2. M sa
Thng thng, m sa chim khong 2,5 n 6,0% thnh phn sa, ty thuc vo ging b v ch dinh dng. M sa tn ti di dng ht nh l lng trong nc sa. Trong sa, cc ht m sa l cc ht ln nht nhng li nh nht nn c xu hng ni ln b mt sa khi sa trng thi tnh (hnh 2.3) Lp trn cng ca sa c to nn ch yu bng m sa, gi l lp kem. Kem chnh l nguyn liu ch bin b. Tng di cng l sa khng kem, bao gm protein v cc cht khc. M sa l mt tiu chun quan trng nh gi sa ti. Do , cn phi khuy sa ti nguyn liu nh k ngn cc ht m sa kt dnh li vi nhau.
Hnh 2.3: M sa ni ln b mt sa
3. Protein
Trong nhm thnh phn vt cht kh c trong sa, protein c cu trc ln th hai sau m sa. Nhm protein c bn trong sa l casein. Casein chim 80% tng lng protein. Protein l mt ch tiu quan trng nh gi cht lng sa. Sa c cng nhiu protein th gi tr dinh dng cng cao.
4. ng lactose
ng lactose l loi ng ch c trong sa. y cng l mt ngun nng lng ln bn cnh cht bo. ng lactose khng ngt nh cc loi ng khc (km ngt hn ng ma 30 ln).
5. Khong
Sa b c cha mt s cht khong trong canxi v pht pho l hai loi khong chnh. C hai u cn thit cho qu trnh pht trin xng v m ng vt. Ngoi ra, sa b cn cha cc khong khc. Mui khong l mt v d. Lng mui trong sa khng c nh. Cng v cui chu k tit sa hay trong cc trng hp b mc bnh bu v, lng mui trong sa tng, lm sa c v mn.
M sa rt giu nng lng cho nhu cu dinh dng ca con ngi, chnh v th hu ht cc nh my ch bin sa sn sng tr gi cao hn cho sa c hm lng m sa cao.
6. Vitamin
Ghi nh: nh k khuy u sa, khng cht bo ni ln trn b mt sa!
14
15
Chng
Chng
Vt cht kh (%) = M sa (%) + Protein (%) + ng lactose (%) + Khong (%) M sa (%) Protein (%) kh khng bo (%) = Protein (%) + ng lactose (%) + Khong (%)
Hnh 2.5: Cung cp y c xanh cht lng cao cho b sa
16
17
Chng
Chng
18
19
Chng
Chng
4. Ging
Cc ging b khc nhau th thnh phn sa cng khc nhau (Xem Bng trang 12). M sa v protein l c tnh di truyn ca tng ging b.
5. iu kin kh hu
Nhit v m cao nh hng ti lng thc n thu nhn. Lng thc n thu nhn thay i s lm thay i r rt nng sut, cht lng sa. Nhit thng xuyn trn 30OC s lm gim sn lng sa v t l protein v nng lng n vo gim. Khi tri nng, cc h chn nui c th lm mt cho b bng h thng thng gi t nhin hoc bng cch phun nc lm mt, qut gi v bng cc bin php chng nng cho mi chung b. Nhng c th b trong giai on u hoc giai on gia ca chu k tit sa v c cho n t hoc khng c cho n thc n b sung s b nh hng nhiu nht bi tc ng ca nhit (stress nhit).
Vic lai to ging gip tng cht lng sa, ci tin cc c tnh di truyn ca b. Li ch t vic la chn c ging, b ci ghp i giao phi s to ra th h con chu ca chng c cc c tnh di truyn tt hn. V vy chn ging l mt cng c hiu qu ci thin thnh phn sa.
20
21
Chng
Chng
6. X l sa bng nhit
Ti nh my ch bin, ngi ta s dng nhit loi b cc vi sinh vt gy bnh c th c trong sa. Vic dng nhit x l sa cng c th lm thay i thnh phn trong sa. Nhit cng cao v thi gian tip xc vi nhit cng di, thnh phn sa bin i cng nhiu. Thi gian x l nhit ngn nhng dng nhit cao cng c tc dng tng t nh dng nhit thp hn nhng thi gian x l di hn. Sa c x l nhit 75 C trong 20 - 60 giy s bt u c mi v v ging nh sa c nu ln. Sa nh vy s khng c cc nh my ch bin thu gom.
O
7. iu kin bo qun
M sa v protein c th c nhng thay i v ha hc trong thi gian bo qun. Nhng phn ng ha hc ny c th lm mt mi thm ngon t nhin ca sa. Phn ng ha hc s ph v cu trc m sa v protein. Cc loi men l yu t gy ra nhng phn ng ha hc . Cc loi men c th c sn trong sa hoc do vi khun to ra. Bo qun sa nhit thp ch c th lm cc phn ng ny chm li. Do , nu ko di thi gian bo qun th sa vn c th b hng mc d nhit bo qun thp.
Ghi nh: Khng bao gi dng nhit x l sa trc khi mang sa n trm thu gom.
Ghi nh: Sa phi c bo qun nhit thch hp cng sm cng tt ngay sau khi vt.
22
23
Chng
TM TT CHNG 2
THNH PHN SA CA B SA KHE
Sa cha khong 88% nc v 12% vt cht kh. Vt cht kh ch yu bao gm m sa, protein, ng lactose, khong v cc vitamin. Sa c lng vt cht kh cao s c gi tr dinh dng cao. Hu ht cc nh my ch bin sa tr gi cao hn cho sa c nhiu m sa v protein hn. T l ca tng thnh phn trong sa c qui nh bi ch dinh dng, gia on khc nhau trong thi k tit sa, sc khe b, ging b v ma v.
Chng 3:
I. S LNG T BO SOMA
1. T bo soma l g?
T bo soma (t bo thn) phn ln l t bo bch cu trong c th b. Khi vi khun xm nhp vo bu v, c th b s phn ng li bng cch tp trung mt s lng ln bch cu ti bu v v sa. Bch cu s bao vy v tiu dit vi khun. Bch cu l mt trong nhng c ch bo v quan trng nht gip b chng li bnh tt. Ngoi ra cn c mt s lng nh (khong 2%) t bo soma ca bu v. Trong sa thng lun c t bo soma vi s lng ph thuc vo tnh trng bu v b. Nu v b khe mnh, s lng t bo soma trong sa s thp. Ngc li, nu v b b vim nhim (vim v), s lng t bo soma s tng ln. Bnh cng nng, s lng t bo soma cng cao. Sau khi sa c vt ra, s lng t bo soma trong sa s khng thay i d cch lc sa v iu kin gi lnh khng m bo yu cu. Nu b vt sa hon ton khe mnh, s lng t bo soma s nh hn 150.000 t bo/ml.
2. m t bo soma
C th m s t bo soma trong sa ca tng c th b hoc trong mu sa ly t bn tng. m t bo soma trong sa ca tng c th cho php ta xc nh c chnh xc con b no b vim nhim bu v cn lm sng. m t bo soma trong sa ly t bn tng cho php ta bit c tnh trng sc khe ca bu v trong ton n. Mt trong nhng phng php thng dng dng kim tra trc tip trn c th b l phng php CMT (California Mastitis Test). Phng php ny c th ch r mc vim nhim ca tng khoang bu v, nhng li khng a ra chnh xc s lng t bo soma.
Ghi nh: S lng t bo soma cao l ch s nhn bit v b ang b vim nhim (vim v)!
26
27
Chng
Chng
C th dng knh hin vi xc nh chnh xc s lng t bo soma, nhng ngy nay cc my mc hin i c th a ra cc kt qu phn tch chnh xc.
ngha ca s lng t bo soma: < 150.000 t bo/ml 150.000 - 250.000 t bo/ml 250.000 - 400.000 t bo/ml > 400.000 t bo/ml V rt khe mnh (khng b vim nhim) V khe mnh (khng b vim nhim) Vim v mc nh Vim v nng
Ghi nh: S lng t bo soma cao hn c ngha l tnh trng vim nhim bu v mc nghim trng hn v nguy c gim sn lng sa cao hn
28
29
Chng
Chng
c vng knh nm v ng li, ngn khng cho vi khun xm nhp vo bu v. Tuy nhin, trong qu trnh vt sa, vi khun c th t nm v, da b, phn, ngi vt sa, dng c vt sa hoc mi trng xung quanh xm nhp vo bu v v sa. Sa rt giu dinh dng v l mi trng l tng cho vi khun pht trin. Vi khun pht trin rt nhanh, ch trong 30 pht s lng vi khun c th tng ln gp i. Nu s lng ban u l 10 con th ch sau 12 gi con s s tng ln l 167 triu con. Nhit thp khng th tiu dit vi khun nhng c th hn ch s pht trin ca chng. Do nn bo qun sa nhit di 4OC. i vi cc cng ty ch bin sa, tng s vi khun l 100.000 vi khun/ml trong mu bn tng th vn c th chp nhn c.
S lng vi khun trong sa cao ch yu l do iu kin v sinh vt sa km v/hoc bo qun sa khng tt. Mc nhim khun trong sa thuc iu kin v sinh ca mi trng nui b, sch s ca dng c cha sa cng nh nhit bo qun sa. Sa thng b nhim bn ch yu t cc cht bn bm trn b mt cc trang thit b hn l t cc cht bn bm trn bu v b!
Ghi nh: S lng vi khun trong sa cao chng t iu kin v sinh vt sa km, trang thit b bo qun sa khng sch v/hoc nhit bo qun sa qu cao. S lng vi khun cao khng phi l ch tiu nh gi bnh vim v.
30
31
Chng
Chng
Cc phng php c th thc hin ti trm thu gom sa: Kim tra cn Kim tra cn rt nhanh v n gin. C ch ca kim tra cn da vo s km bn vng trong cu trc ca protein khi nng a-xt trong sa tng v phn ng vi cn lm sa b kt ta v bm trn b mt ng nghim. S kt ta sa khi th bng cn cng xy ra trong sa u, sa ca b vim v.
Kim tra pH pH trong sa b ti dao ng trong khong 6,5 - 6,7. Nu cao hn 6,7 c ngha l b b vim v, nu di 6.5 ngha l trong sa c sa u hoc do vi khun lm hng sa. pH thp hn 6.5 c ngha l a-xt trong sa tng ln ng k, thng l do hot ng ca vi khun.
32
33
Chng
Chng
Cc phng php thc hin ti phng th nghim: Phng php mt mu thuc nhum Hai phng php mt mu thuc nhum thng dng nht l dng Xanh m-ty-len v Resazurin. Khi c pha vi sa c m 37OC, hai loi thuc nhum ny s mt mu nu vi sinh vt hot ng trong sa. Thi gian i mu ca thuc nhum s ngn hn nu vi sinh vt hot ng mnh trong sa (ngha l trong sa c nhiu vi khun). Ngc li, thi gian i mu ca thuc nhum s di hn nu vi sinh vt hot ng km (ngha l trong sa c t vi khun). Phng php mt mu thuc nhum ch c th c lng s vi khun c trong sa ch khng a ra c chnh xc s lng v chng loi vi khun. Phng php m khun lc Phng php m khun lc c p dng xc nh tng s vi khun thng qua m s khun lc trong mt ml mu sa. Mt lng sa nht nh c cho vo a thch, tin hnh m sau m cc khun lc mc trn a thch.
Hnh 3.7: m khun lc mc trn a thch
III. CHT TN D
1. Gii thiu
Trong sa c th c cht tn d ca tt c cc sn phm ha hc bao gm thuc iu tr th y, thuc tr su, cht ph gia trong thc n. Nhng cht tn d c th lm nh hng n sc khe ngi tiu dng. Do , tt c nhng sn phm ha hc phi c s dng theo ng ch dn trn nhn mc v tun th ng v thi gian tn d thuc. Thi gian tn d thuc chnh l s ngy quy nh con ngi khng nn dng sa sau khi cc loi thuc c dng iu tr cho b. C rt nhiu cch pht hin tt c cc loi cht tn d trong sa.
Ghi nh: Thuc khng sinh c th theo cc mch mu ca bu v di chuyn t khoang v ny sang khoang v khc. l l do v sao cn phi b ton b sa ca tt c cc khoang nu c dng khng sinh iu tr cho con b .
Tt c cc phng php kim tra trn c c im chung l chng c th dng xc nh tng s vi khun trong sa. Ngoi ra cn c rt nhiu phng php c th xc nh c th trong sa c nhng loi vi khun no. V d, m s vi khun E.coli gip pht hin ra vic sa b nhim bn t phn.
34
35
Chng
Chng
Vi khun
Ch yu t bn ngoi bu v b - Lin tc tng ln trong thi gian bo qun - Nhit cng cao tng cng nhanh V sinh vt sa & iu kin bo qun 100.000 vi khun/ml
Nhn din
Bu v b vim
Cch tin hnh: Ly mt lng nh sa cho vo dung dch c cha mt lng vi sinh vt nht nh. c kt qu sau 3 gi. Mu vng cho thy kt qu m tnh (trong sa khng c khng sinh), mu tm th hin kt qu dng tnh (trong sa c khng sinh)
150.000 t bo/ml
36
37
Chng
Chng
Chng
TM TT CHNG 3
T bo soma trong sa b chnh l t bo thn, trong ch yu l bch cu. S lng t bo soma trong sa tng ln c ngha l v b b vim nhim S lng t bo soma trong sa b khe mnh thp hn 150.000 t bo/ml S lng t bo soma khng thay i sau khi sa c vt ra. S lng t bo soma cao lin quan ti gim sn lng sa. Vi khun trong sa c ngun gc t da b, nm v, ngi chn nui, mi trng xung quanh, dng c thit b vt sa, S lng vi khun trong sa tng ln c ngha l dng c vt v cha sa bn v cng tc v sinh vt sa km. Tng s vi khun mc 100.000 vi khun/ml l c th chp nhn c. Tng s vi khun lin tc tng ln trong thi gian bo qun sa. Nhit cng cao, vi khun tng cng nhanh. Sn phm ha hc tn d trong sa c th nh hng xu ti sc khe ngi tiu dng. m bo lun lun tun th thi gian thi tr thuc th y iu tr. Thc n v khong cho b n khng c c thnh phn l thuc khng sinh.
38
In 1.000 cun kh 20 x 20 cm theo giy php xut bn s 215 / GP-CXB k ngy 09/10/2007