ဘဏ္သူေဌး ဦးရဲေက်ာ္သူ (၁၈၃၃-၁၉၁၀)

ျမန္မာႏိုင္ငံတြင္ ဘဏ္လုပ္ငန္းကို ပထမဦးဆံုး စတင္လုပ္ကိုင္သူ၊ (၁၉၀၀)ျပည့္ႏွစ္ ၀န္းက်င္ကပင္ အိႏိၵယ ႐ူပီးေငြ သိန္းတစ္ရာခန္႔ ရင္းႏွီးျမွဳပ္ႏွံထားသည့္ "ဦးရဲေက်ာ္သူ အင္ ကုမၸဏီလီမီတက္" လုပ္ငန္းကို တည္ ေထာင္ခ့ဲသူ၊ သူ႔ေခတ္သူ႔အခါက ရခုိင္ျပည္နယ္တြင္ အခ်မ္းသာဆံုး လုပ္ငန္း႐ွင္၊ သူလက္ႏွင့္ ထိသမွ် ေငြျဖစ္သည္ဟု ႔ တင္စားေျပာခံရသူ၊ အိႏိၵယအစိုးရကပင္ ဖိတ္ၾကား၍ သူေဌးဘဲြ႔ႏွင့္ က်က္သေရေဆာင္ ေ႐ႊစလြယ္ ခ်ီးျမွင့္ခံခ့ဲရသူ ျဖစ္သည္။ ေက်ာင္းသင္ပညာ မ႐ွိေသာ္လည္း ထူးျခားေသာ ဇြဲလံုလ ၀ီရိယ တီထြင္ဥာဏ္ႏွင့္ ျပည့္စံု၍ ႔ ေလွထိုးသားဘ၀မွ စီးပြားေရးလုပ္ငန္း႐ွင္ ျဖစ္လာသူ၊ သူေဌး ျဖစ္လာေသာ္လည္း ဘ၀မေမ့ဘဲ ေလွထိုးသားဘ၀က အသံုးျပဳခ့ဲသည့္ ေလွာ္တက္ကို ေ႐ႊခ်လ်က္ အိမ္တြင္ ခ်ိတ္ဆြဲထားသူ၊ ထူးျခားမွဳ တစ္ရပ္ မွာ အမ်ားအက်ဳိးအတြက္ ေန႔စဥ္ နံနက္ ၄ နာရီ အိပ္ရာမွထကာ လက္ဆြဲမီးအိမ္ကိုင္ ကုလား တပည့္ကေလးႏွင့္ အတူ ၿမိဳ႕ကိုလွည့္၍ "အရပ္သားတို႔၊ ႐ြာသားတို႔၊ ထၾကေလာ့၊ ေရထဲတြင္ ေငြေတြ ေမွ်ာေနသည္၊ ဆယ္ယူၾကေလာ့"ဟု ေဆာ္ၾသေလ့႐ွိသူ စသည့္ ေကာင္းသတင္း အဖံုဖံုႏွင့္ ျပည့္စံုေသာ စြန္စားတီထြင္ စီး ပြားေရးလုပ္ငန္း႐ွင္တစ္ဦး ျဖစ္သည္။ ႔ ဦးရဲေက်ာ္သူကို ၁၈၃၃ ခုႏွစ္၊ ဒီဇင္ဘာလ ၅ ရက္ေန႔၌ ယခု ဘဂၤလားေဒ့႐ွ္ႏိုင္ငံ၊ ပင္း၀ါၿမိဳ႕အနီး ပဲတလီ ေက်း႐ြာ၌ ဖြားသည္။ အဖမွာ ရခိုင္တိုင္းရင္းသား ဦးဒိုးေအာင္ႀကြယ္ျဖစ္၍ ညီအစ္ကို ၄ ဦးတြင္ တတိယ ေျမာက္ ျဖစ္သည္။ အစ္ကို ရဲေဘာ္သယ္၊ ရဲျမသြယ္ႏွင့္ ညီမွာ ရဲေအာင္႐ွီ ျဖစ္သည္။ ြ အ႐ြယ္ေရာက္လွ်င္ ညီအစ္ကိုႏွစ္ဦး မိမိတို႔၏ဇာတိ ရခိုင္ျပည္နယ္၊ စစ္ေတြၿမိဳ႕သိ႔ု အလုပ္႐ွာရန္ ျပန္လာ ၾကသည္။ မၾကာမီ အစ္ကိုျဖစ္သူမွာ မိဘမ်ားထံ ျပန္သား၍ တစ္ဦးတည္း စစ္ေတြ၌ ႀကံဳရာအလုပ္ကို လုပ္ ကိုင္ခ့ဲသည္။ ြ ပထမဦးဆံုး စစ္ေတြၿမိဳ႕ ကန္ဒကာ သူေဌးႀကီး ဦးသံၿခီြ၏ ကုန္ေရာင္းေလွတြင္ ေလွထိုးသား အျဖစ္

စတင္လုပ္ကိုင္ခ့ဲသည္။ အလုပ္ကို ႐ိုး႐ိုးသားသားႏွင့္ ႀကိဳးစား႐ံုမွ်မက ၀ီရိယ႐ွိမွဳ အေျမာ္အျမင္ ႐ွိမွဳတို႔ေၾကာင့္ ေလွထိုးသား ေမာင္ရဲေက်ာ္သူကို သူေဌးႀကီး ဦးသံၿခီြက သမီးျဖစ္သူ မသံဒါျဖဴႏွင့္ လက္ထပ္ ေပးခ့ဲသည္။ လက္ထပ္ပၿဲြ ပီးေနာက္ ရ႐ွိေသာ မဂၤလာ လက္ဖြဲ႔ ရတနာေ႐ႊေငြမ်ားကို ေယာကၡမ၏ အလုပ္တြင္ ႐ွယ္ယာ အျဖစ္ ျပန္လည္အပ္ႏွံ၍ စီးပြားေရးကို ေဇာက္ခ်လုပ္ကိုင္ခ့ဲသည္။ သစ္လုပ္ငန္း၊ အေ႐ွ႕ပါကစၥတန္ (ယခု ဘဂၤလားေဒ့႐ွ္) မွ ေဆး႐ြက္ ေရာင္း၀ယ္ေရးလုပ္ငန္း၊ ပင္လယ္ကူး ေလွသမၺန္မ်ားမွ ျမစ္သဲ႐ွင္၀ယ္ယူမွဳ လုပ္ငန္း၊ စစ္ေတြၿမိဳ႕အနီး ေျမ႐ိုင္းမ်ား ၀ယ္ယူျမွဳပ္ႏွံမွဳလုပ္ငန္း၊ ေျမငွားလုပ္ငန္း၊ ဆန္စပါး ေရာင္း၀ယ္ေရး၊ ဗ်ဳိင္းေတာင္၊ ဗ်ဳိင္းေမႊး ေရာင္း၀ယ္ေရးလုပ္ငန္း စသည့္ စီးပြားေရးလုပ္ငန္းမ်ဳိးစံု လုပ္ကိုင္ခ့ဲရာ ထိုေခတ္ ထို အခါက ရခိုင္ျပည္နယ္ စစ္ေတြၿမိဳ႕၌ အခ်မ္းသာဆံုး လုပ္ငန္း႐ွင္တစ္ဦးျဖစ္ခ့ဲသည္။ ဦးရဲေက်ာ္သူသည္ ေအာက္ေျခမွ တက္လာသူ ဘ၀နာခ့ဲသူပီပီ ဆင္းရဲသား၊ ေတာင္သူ လယ္သမားမ်ား အေပၚ စာနာမွဳ႐ွိသည္။ ဆန္စပါးေရာင္း၀ယ္ေရး လုပ္ငန္းတြင္ မိုးဘရားသား၊ စတီးဘရားသား၊ ဘလုတ္ ဘရားသား စသည့္ ႏိုင္ငံျခားကုမၸဏီမ်ား၏ ေစ်းႏွိမ္မွဳကို နည္းမ်ဳိးစံုႏွင့္ ကာကြယ္၍ ရခိုင္ ေတာင္သူလယ္သ မားမ်ား မနစ္နာေစရန္ စပါးေစ်းကို ပိုမိုေပးခ့ဲသည္။ ဦးရဲေက်ာ္သူ၏ စီးပြားေရးလုပ္ငန္းမ်ားအနက္ စစ္ေတြ ၿမိဳ႕၌ ဖြင့္လွစ္ခ့ဲသည့္ "ဦးရဲေက်ာ္သူ အင္ကုမၸဏီလီမီတက္" လုပ္ငန္းသည္ အထင္႐ွားဆံုးျဖစ္သည္။ ဤလုပ္ ငန္းတြင္ ကုမၸဏီ႐ွယ္ယာ ပိုင္ဆိုင္သူမ်ားထံမွ အပ္ေငြႏွင့္ ထုတ္ေငြမ်ားကို ခ်က္လက္မွတ္စနစ္ သံုး၍ ေငြေခ်း ျခင္း၊ ေ႐ႊေပါင္၊ ေျမေပါင္လက္ခံျခင္းတိုကို ႔ ေဆာင္႐က္ေသာေၾကာင့္ ျမန္မာႏိုင္ငံတြင္ ပထမဦးဆံုး ဘဏ္လုပ္ ငန္းပိုင္႐ွင္ဟု သတ္မွတ္ၾကသည္။ ြ ထိုဘဏ္လုပ္ငန္းသည္ ၁၉၁၀ ျပည့္ႏွစ္ ၀န္းက်င္တြင္ ရင္းႏွီးျမွဳပ္ႏွံမွဳ ႐ူပီး ေငြ သိန္းတစ္ရာေက်ာ္ ႐ွိသည္။ ဦးရဲေက်ာ္သူ ကြယ္လန္ၿပီးေနာက္ သတၱမေျမာက္သားျဖစ္သာ ဦးေ႐ႊသာသည္ ၁၉၂၄ ခုႏွစ္ ၀န္းက်င္တြင္ ြ တရား၀င္ဘဏ္အျဖစ္ စနစ္တက် တည္ေထာင္၍ ေဆာင္႐ြက္ခ့ဲသည္။ ယင္းဘဏ္မွ "မသံဒါျဖဴအင္ ကုမၸဏီ လီမီတက္"ကို ခြျဲ ခား တည္ေထာင္၍ အိမ္ငွားခ၊ ေျမငွားခ ေကာက္ခံသည့္ လုပ္ငန္းမ်ားကို လုပ္ေဆာင္ခ့ဲ သည္။ ဦးရဲေက်ာ္သူ၏ ၾကြယ္၀ခ်မ္းသာမွဳ ဂုဏ္သတင္းေၾကာင့္ အိႏိၵယအစိုးရက ဖိတ္ၾကား၍ အိႏိၵယ သူေဌးမ်ားကို ခ်ီးျမွင့္သည့္ သူေဌးဘြႏွင့္ က်က္သေရေဆာင္ ေ႐ႊစလြယ္ရတံဆိပ္ ခ်ီးျမွင့္ခ့ဲသည္။ ၿဗိတိသွ် ျမန္မာျပည္ ေကာ္မ႐ွင္နာ၏ ဲ႔ အႀကံေပးဘုတ္အဖြ႔၀င္အျဖစ္လည္း ပါ၀င္ေဆာင္႐ြက္ခ့ဲရသည္။ ဲ စီးပြားေရး ေအာင္ျမင္လာသည္ႏွင့္အမွ် ဘုရားတည္၊ ေက်ာင္းေဆာက္ အလွဴဒါနအေျမာက္အျမား ျပဳလုပ္ခ့ဲ သည္။ အထင္႐ွားဆံုးမွာ ေက်ာက္ေတာ္႐ွိ မဟာမုနိ ဘုရား သိမ္တန္ေဆာင္းေတာ္ႀကီး၊ ေၾကးဆင္းတုေတာ္ ႀကီးတို႔ ျဖစ္သည္။ ထိုစဥ္က ထင္႐ွားေသာ လယ္တီဆရာေတာ္ႀကီးကိုလည္း စစ္ေတြၿမိဳ႕သိုပင့္၍ တရားပြဲမ်ား က်င္းပေပးခ့ဲသည္။ ႔ လူမွဳေရးအေနျဖင့္ စစ္ေတြ ေဆး႐ံုႀကီး၌ အမ်ဳိးသမီး သားဖြားေဆာင္ ကို ေဆာက္လုပ္ လွဴဒါန္းခ့ဲသည္။ ယခုအခါ သံေက်ာင္း (သို႔) ဦးရဲေက်ာ္သူေက်ာင္းဟု အမည္တြင္ေသာ ဘုန္ႀကီးေက်ာင္းကို သက္႐ွိထင္႐ွား ရွိစဥ္ကပင္ ေဆာက္လုပ္ရန္ သစ္မ်ား၀ယ္၍ စီစဥ္ခ့ဲသည္။ ေနာင္အခါ ဖခင္ကို ရည္စူး၍ သားသမီးမ်ားက သံထည္မ်ားျဖင့္ တည္ေဆာက္ခ့ဲေသာေၾကာင့္ သံေက်ာင္းဟု အမည္တြင္ခ့ဲသည္။ ဦးရဲေက်ာ္သူႏွင့္ ေဒၚသံဒါျဖဴတိုတြင္ သားသမီး (၁၀)ဦး ထြန္းကား၍ သား(၄)ေယာက္မွာ ထင္႐ွားသည္။ ႔ သားအႀကီးဆံုး ဦးခ်န္ထန္းမွာ အဂၤလန္တြင္ ဥပေဒပညာသင္ၾကားခ့ဲၿပီး ဥပေဒေနာက္ဆံုးႏွစ္၌ ပထမတန္း မွ ြ ေအာင္ျမင္ခကာ ေနာင္အခါ ထင္႐ွားေသာ ဥပေဒပညာ႐ွင္တစ္ဦး ျဖစ္လာသည္။ ဦးခ်န္ထြန္းက့ဲသိုပင္ ့ဲ ႔ သားမ်ားျဖစ္ေသာ ဦးေ႐ႊသာ၊ ဦးေ႐ႊဘဲ၊ ဦးသာဇံ တိုကိုလည္း အဂၤလန္သို႔ ေစလႊတ္၍ ဥပေဒပညာမ်ား ႔ သင္ၾကားေစခ့ဲသည္။ ဦးရဲေက်ာ္သူသည္ အသက္ ၇၇ ႏွစ္အ႐ြယ္ ျမန္မာသကၠရာဇ္ ၁၂၇၂ ခုႏွစ္ နယုန္လျပည့္ေက်ာ္ (၁၃) ရက္ အဂၤါေန႔ နံနက္ (၈)နာရီတြင္ ကြယ္လန္ခ့ဲသည္။ ကြယ္လြန္ခ်ိန္တြင္ သားသမီးမ်ားအတြက္ အေမြအျဖစ္ ႐ူပီး ေငြ သိန္း ၇၀ မွ် ြ က်န္ရစ္ခ့ဲသည္။ ေမာင္ေဇယ်ာ ေရးသားေသာ ျမန္မာလူေက်ာ္ ၁၀၀ (ပထမအုပ္) မွ-