T.C.

MLL ETM BAKANLII

ELEKTRK ELEKTRONK TEKNOLOJS

PANOYU MONTAJA HAZIRLAMA

522EE0068

Ankara, 2011

Bu modl, mesleki ve teknik eitim okul/kurumlarnda uygulanan ereve retim Programlarnda yer alan yeterlikleri kazandrmaya ynelik olarak rencilere rehberlik etmek amacyla hazrlanm bireysel renme materyalidir. Mill Eitim Bakanlnca cretsiz olarak verilmitir. PARA LE SATILMAZ.

NDEKLER
AIKLAMALAR ....................................................................................................................ii GR ....................................................................................................................................... 1 RENME FAALYET -1 .................................................................................................... 3 1. PROJE .................................................................................................................................. 3 1.1. Pano Yerleim Krokisi .................................................................................................. 3 1.1.1. Elemanlarn Yerleim Dzeni................................................................................ 3 1.1.2. Pano Yerleim Krokisinin izimi Srasnda Dikkat Edilecek Noktalar ................ 4 1.1.3. Kroki izimi .......................................................................................................... 4 1.2. Datm Tablo ve Pano emas izimi ......................................................................... 5 1.2.1. Tablo Yapm Resimleri.......................................................................................... 5 1.2.2. Elektrik Balant emalar................................................................................... 11 1.2.3. Pano n Grn izimi..................................................................................... 13 1.2.4. Tablo ve Pano Arka Balant emas .................................................................. 16 1.2.5. Tek Hat emas izimi ........................................................................................ 18 UYGULAMA FAALYET .............................................................................................. 20 LME VE DEERLENDRME .................................................................................... 23 RENME FAALYET-2 ................................................................................................... 24 2. PANO SEM VE MONTAJA HAZIRLAMA ............................................................... 24 2.1. Pano eitleri .............................................................................................................. 24 2.1.1. Kuvvet Datm Tablo ve Panolar ...................................................................... 24 2.1.2. Ana ve lave Sac Panolar..................................................................................... 25 2.1.3. Datm Tablolar ................................................................................................ 26 2.1.4. Kumanda Tablolar .............................................................................................. 26 2.1.5. antiye Tablolar.................................................................................................. 27 2.1.6. Etan Tablolar...................................................................................................... 28 2.1.7. Tablo ve Pano malatnda Kullanlan Gereler.................................................... 28 2.2. Panonun Seimi .......................................................................................................... 32 2.2.1. artnameler.......................................................................................................... 32 2.2.2. Datm Tablolar Teknik artnamesi.................................................................. 32 2.2.3. Datm Panolar Teknik artnamesi................................................................... 33 2.2.4. zel artname...................................................................................................... 35 2.3. Panoyu Montaja Hazrlama......................................................................................... 35 2.3.1. Pano Sac Tablann Hazrlanmas ......................................................................... 35 2.3.2. Pano Gvdesinin Hazrlanmas............................................................................ 39 2.3.3. Pano Kapaklarnn Hazrlanmas ......................................................................... 41 UYGULAMA FAALYET .............................................................................................. 44 LME VE DEERLENDRME .................................................................................... 47 MODL DEERLENDRME .............................................................................................. 48 CEVAP ANAHTARLARI ..................................................................................................... 50 KAYNAKA ......................................................................................................................... 52

AIKLAMALAR AIKLAMALAR
KOD ALAN DAL MODL MODLN TANIMI SRE N KOUL YETERLLK Panoyu montaja hazrlamak Genel Ama Uygun ortam salandnda, TS ve kuvvetli akm ynetmeliine uygun olarak siparie uygun malzeme ve ara gereleri seebilecek, panonun balant emasn izebilecek ve panoyu montaja hazrlayabileceksiniz. Amalar 1. Siparie uygun olarak panoya montaj yaplacak malzeme ve ara gereci eksiksiz seebileceksiniz. 2. Her trl panonun balant emasn, TSye, ynetmeliklere ve uluslararas normlara uygun olarak izebileceksiniz. 3. Panonun seimini yapabilecek, pano yerleim krokisini ve emalarn izebilecek ve panoyu montaja eksiksiz olarak hazrlayabileceksiniz. 522EE0068 Elektrik Elektronik Teknolojisi Elektrik Tesisat ve Pano Montrl Panoyu Montaja Hazrlama Pano ierisinde kullanlan kumanda devre elemanlarn tanma ve seme, pano yerleim krokisi ve pano emas izimi, pano seimi ve panoyu montaja hazrlama konularnn anlatld renme materyalidir. 40 / 32

MODLN AMACI

ETM RETM ORTAMLARI VE DONANIMLARI

Ortam Atlye, snf ve pano imalathaneleri Donanm

Hesap makinesi, proje, ema, izim ara gereleri, tornavida takm, alyen anahtar takm, ngiliz anahtar takm, lokma anahtar takm, el breyzi, elmas matkap ucu, kablo ac, pabu skma pensi, markalama ekipman. Modl iinde yer alan her renme faaliyetinden sonra verilen lme aralar ile kendinizi deerlendireceksiniz. retmen modl sonunda lme arac (oktan semeli test, doru-yanl testi, boluk doldurma, eletirme vb.) kullanarak modl uygulamalar ile kazandnz bilgi ve becerileri lerek sizi deerlendirecektir.

LME VE DEERLENDRME

ii

GR GR
Sevgili renci, Elektrik Tesisat Pano Montrl dal, elektrik elektronik sektrnde bina ii ve d elektrik tesisatna uygun tm elektrik panolarnn kurulumunu ve bakm onarmna ynelik eitim verilen bir daldr. Pano tasarm ve montaj dersi panonun montaj, kumanda devre kontrol ve koruyucu elemanlar, lm ve kompanzasyon cihazlar baralarn g ve kumanda kablolarnn montaj ve pano testleri hakknda bilgi ve becerilerin verildii derstir. Panoyu montaja hazrlama modl ile rencilerin malzemeler ve bu malzemelerin panoya yerletirilii hakknda meslek iin temel saylan bilgiler verilmektedir. renci arkadalar bu temel bilgi ve becerileri ok iyi aldnda mesleiyle ilgili karlaabilecei her trl sorunun stesinden gelebilecektir.

RENME FAALYET-1 RENME FAALYET -1

AMA
Her trl panonun balant emasn, TSye, ynetmeliklere ve uluslararas normlara uygun olarak izebileceksiniz.

ARATIRMA
eitli pano ve tablo yapm resimlerini inceleyiniz. eitli pano ve tablo n grn balant emalarn inceleyiniz. eitli pano ve tablo arka grn balant emalarn inceleyiniz. Elde ettiiniz bilgileri bir rapor halinde hazrlaynz ve snfnzda retmen ve arkadalarnza sununuz.

1. PROJE
1.1. Pano Yerleim Krokisi
1.1.1. Elemanlarn Yerleim Dzeni
Motor devrelerine enerji vermek iin kullanlan datm tablolarna kuvvet datm tablolar denir. 3-5 linyesi olan kk gl i yerlerinde tablo, daha byk g gerektiren yerlerde datm panolar olarak isimlendirilir. Kumanda edilecek toplam gce ve linye saysna gre tablo boyutlar deiir. Datm panolarnda enerjinin gelii ile gidii ayr blmlerde olacak ekilde dizayn edilir. Giri blmnde ana sigorta, ana alter, ampermetre, voltmetre, saya, akm trafosu, sinyal lambas ve buna benzer gereler bulunur. Dier blmelerde ise linye sigortalar, alterler, sinyal lambalar ve benzeri gereler bulunur. Enerji, alclara bu ksmdan datlr. Kompanzasyon gerektiren tesislerde panoda nc bir blme bulunur. Bu blmede reaktif g kontrol rlesi, kontaktrler ve kondansatrler yer alr. 63 amperi geen sistemlerde blmeler aras iletkenlikler bakr baralar yardmyla salanr. Bundan baka topraklama ve ntr hatt iin de baralar bulunur. Enerji, datm panolar tarafndan datm tablolarna verilir. Tesisin bykl dikkate alnarak enerji datmnda, datm panolar veya tablolar kullanlr. Fabrika, atlye ve benzeri nitelere gelen enerji datm panolarna girmektedir. Daha sonra enerji ya direkt olarak alclara ya da yardmc (tali) tablolara verilir. Panolara enerjinin geli yerine gre duvara yakn uygun bir yere monte edilir. 3

1.1.2. Pano Yerleim Krokisinin izimi Srasnda Dikkat Edilecek Noktalar

Pano elemanlarn yerletirmeden, panonun zelliklerine gre ka blmden oluaca belirlenmelidir. Enerjinin, panoya giri ve k noktalar belirlenmelidir. 63 amperden byk panolarda blmeler aras iletkenlikler bakr baralarla salanmaldr. Yerleim buna gre yaplmaldr. Birinci blmede, ana sigorta, ana alter, voltmetre, ampermetre, saya, akm trafosu ve sinyal lambalar olmaldr. Daha kolay okuyabilmek iin l aletleri, panonun st tarafna yakn ve n kapaa konulmaldr. Sinyal lambalar ampermetrelerin st tarafnda olmaldr. Voltmetrenin altna, voltmetre komtatr konulmaldr. Birinci blmenin alt ksmna ana alter konulmaldr. Birinci blmeye sayalar konulmal ve kolay okunabilecek yerde bulunmaldr. Mhrleme yaplabilmesi iin saya n kapa olmaldr. Ana sigorta sayalardan nce konulmal ve mhrl ksmda olmaldr. Akm deerleri yksek ise fazlar zerine akm trafosu konulmal ve sayalar buradan beslenmelidir. Dntrme oranna gre uygun akm trafosu ve saya seilmelidir. Ana alterin kna kaak akm rlesi konulmaldr. kinci blmeye, linye sigortalar, linye alterleri ve sinyal lambalar konulmaldr. Sigorta ve alterler enerjinin geli ynne gre yerletirilmelidir. Enerji beslemesi yukardan, k aadan ise sigortalar st ksma konulmaldr. Sigortalarn alt ksmlarna alter konulmaldr. Sinyal lambalar alterlerin st ksmnda yer almaldr. Sinyal lambalar ve alterler n kapakta olmaldr. Sigortalar i ksmda yer almaldr. Kompanzasyon gerektiren tesislerde, nc blme bulunur. nc blmede reaktif g kontrol rlesi, kontaktr ve kondansatr bulunur. Reaktif g kontrol rlesi, n kapaa ve st ksma konulmaldr. Kondansatrlere kumanda eden kontaktrler ve kondansatrler i ksma konulur. Kontaktrler orta ksma, kondansatrler alt ksma konulmaldr. Kroki izimi zerinde ller ve ara gereler belirtilmelidir.

1.1.3. Kroki izimi

Kroki iziminde panonun lleri, panonun ekli, panonun grn ve pano zerine yerletireceimiz elemanlarn nereye yerletirilecekleri gsterilmelidir. ekil 2.1de rnek pano krokisi gsterilmitir.

ekil 1.1: Pano krokisi

1.2. Datm Tablo ve Pano emas izimi

1.2.1. Tablo Yapm Resimleri
Tablo yapm resimlerinde, tablolarn krokilere gre nasl imal edildiklerini gstermektedir. Aadaki ekil ve resimlerde panolarn nasl yapldklar gsterilmitir.

ekil 1.2: Pano yapm lleri

Resim 1.1: ekil 1.2de verilen llerde imal edilmi pano

ekil 1.3: Pano yapm lleri

Resim 1.2: ekil 1.3te verilen llerde imal edilmi pano

Resim 1.3: Saclarn uygun llerde kesilmesi

Resim 1.4: Saclarn uygun llerde kvrlmas

Resim 1.5: Paralarn uygun ekilde kaynakla birletirilmesi

Resim 1.6: Paralarn uygun ekilde tabanca ile boyanmas

Resim 1.7: Paralarn uygun scaklkta frnlanmas

Resim 1.8: Paralar uygun ekilde birletirilmesi

10

Resim 1.9: Paralar tamamlanm dhil tip bir pano

1.2.2. Elektrik Balant emalar

Panolarn elektrik balant emalar izilirken genellikle elektrik projelerinin kolon emalarndan yararlanlr. nk pano, elektrik tesisat yaplan bina veya i yerinin elektrik kumandasn yapmas iin tasarlanmaktadr. Tesisata gre farkllklar gsterir. Bu nedenle tesisat, tesisat projesi yaplm olan yerin zellikleri ve genel balant emas ana kolon emasnda gsterilmitir. Uygulayc da projeye uygun pano olutururken kolon emasna bal olarak ka saya, sigorta, alter, kaak akm rlesi, reaktif g kontrol rlesi, kondansatr kullanacan ve bunlarn nereyi kontrol edeceini bulur. Bunlara ilave olarak kumanda devrelerini, l aletlerini ve koruma elemanlarn da yerletirerek panolarn elektrik balant emalarn izer.

11

ekil 1.4: Basit bir datm tablosu elektrik emas

ekil 1.5: Basit bir datm tablosu elektrik emas

ekil 1.6: Basit bir datm tablosu elektrik emas

12

ekil 1.7: Basit bir datm tablosu elektrik emas

ekil 1.8: On yedi aboneli ana pano elektrik balant emas

1.2.3. Pano n Grn izimi

Panolarn n grn izimleri, panoya gz hizasnda tam kardan bakldndaki grntye gre yaplr. Pano n grn izimleri n kapaktaki elemanlarn nereye yerleeceini ve pano bittiinde n grnn nasl olacan gsterir. Aadaki ekillerde pano n grn izimleri verilmitir.

13

ekil 1.9: Priz tablosu n grn izimi

ekil 1.10: Ana ve yardmc pano n grn izimi

14

ekil 1.11: Ana pano n grn izimi

ekil 1.12: Ana pano yan grn izimi

ekil 1.13: Ana ve yardmc pano n grn izimi

15

1.2.4. Tablo ve Pano Arka Balant emas

Tablo ve pano arka balant emalar, tablo ve panonun ierisinde bulunan elemanlarn birbirleri ile olan balantlarn gsterir. Bu balantlar izilirken ok karmak olmamas iin tek hat emas ile gsterilir. Ayrca pano ierisindeki elemanlarn yerleri de gsterildii iin bu emalara bakarak arza bulmak veya pano balants yapmak olduka kolaydr. Aadaki ekillerde tablo ve pano arka balant emalar gsterilmitir.

ekil 1.14: ekil 1.9daki tablonun arka balant emas

ekil 1.15: ekil 1.10daki panonun arka balant emas

16

ekil 1.16: ekil 1.11deki panonun arka balant emas

17

ekil 1.17: ekil 1.13teki panonun arka balant emas

1.2.5. Tek Hat emas izimi

Tek hat emalarn kolon emas olarak da isimlendirebiliriz. nk tek hat emalar enerjinin giriinden kullanm yerine kadar olan tm hatt kapsamaktadr. Tek hat emas zerinde devrede bulunan tm elemanlar ve zellikleri gsterilmelidir. Ayrca ok sade ve anlalabilir olduundan tesis hakknda genel bilgi edinmek de ok kolaydr. Tek hat emalarnda kablo balantlar tek hat ile gsterilir. Elemanlar tek olarak gsterilir, ancak zerine saa 750 eik izgi ile ka tane kullanlmas gerekiyorsa o kadar izgi izilir. Eer taneden fazla ise tek izgi ile gsterilir ve sa st tarafna ka tane kullanldn gsteren numara yazlr.

18

ekil 1.18: 35 KVarlk kondansatr nitesi ile kompanze edilmi bir abonenin tek hat emas

19

UYGULAMA FAALYET UYGULAMA FAALYET

Montaj yaplacak olan pano, 5 adet 15 Hp gcnde motora ve 5 KW gcnde aydnlatma tesisatna enerji salayacaktr. Bu pano iin elektrik balant emasn, n grnn, arka balant emasn ve tek hat emasn iziniz.

lem Basamaklar

neriler
Kumanda emas izimlerini yaparken standartlara uygun izim yapnz. Kumanda emasnn kontroln yapnz. Kumanda emasndaki elemanlar kontrol ediniz. G devresi emas izimlerini yaparken standartlara uygun izim yapnz. G emasnn kontroln yapnz. G emasndaki elemanlar kontrol ediniz. Kumanda ve g devresine gre panonun elektrik balant emasn iziniz. ema izimlerini yaparken standartlara uygun izim yapnz. Elektrik balant emasna gre pano n grnn iziniz. Pano n grnn kontrol ediniz. Pano arka balant emasn iziniz. Pano arka balant emasn kontrol ediniz. Tek hat ema izimlerini yaparken standartlara uygun izim yapnz. Tek hat emasn kontrol ediniz. Tek hat emasndaki elemanlarn zelliklerini yaznz. Tek hat emasnda eleman saylarn 750 eik izgi ile belirtiniz.

Kumanda emasn iziniz.

G emasn iziniz.

Pano grnlerini iziniz.

Tek hat emasn iziniz.

20

KONTROL LSTES
Bu faaliyet kapsamnda aada listelenen davranlardan kazandnz beceriler iin Evet, kazanamadnz beceriler iin Hayr kutucuuna (X) iareti koyarak kendinizi deerlendiriniz.

Deerlendirme ltleri
1. Panoda kullanlacak elemanlar belirlediniz mi? 2. Panoda kullanlacak elemanlarn yerleim dzenini yaptnz m? 3. Pano yerleim krokisini izdiniz mi? 4. Panonun elektrik balant emasn izdiniz mi? 5. Elektrik balant emasn kontrol ettiniz mi? 6. Elektrik balant emasnda devre takibi yaptnz m? 7. Pano n grnn izdiniz mi? 8. Pano zerinde elemanlar uygun yerde mi? Kontrol ettiniz mi? 9. Pano 63 amperden byk m? Kontrol ettiniz mi? 10. Pano 63 amperden byk ise bara koydunuz mu? 11. Pano arka balant emasn izdiniz mi? 12. Pano arka balant emasn tek hat emasna uygun olarak izdiniz mi? 13. Pano arka balant emasn kontrol ettiniz mi? 14. Pano balantsnda devre takibi yaptnz m? 15. Tek hat emasn izdiniz mi? 16. Tek hat emasn kontrol ettiniz mi? 17. Tek hat emasnda elemanlarn zelliklerini gsterdiniz mi? 18. Tek hat emasnda eleman saylarn izgi ile gsterdiniz mi? 19. Pano izimlerini tekrar genel olarak kontrol ettiniz mi?

Evet

Hayr

21

DEERLENDRME
Deerlendirme sonunda Hayr eklindeki cevaplarnz bir daha gzden geiriniz. Kendinizi yeterli grmyorsanz renme faaliyetini tekrar ediniz. Btn cevaplarnz Evet ise lme ve Deerlendirmeye geiniz.

22

LME VE DEERLENDRME

LME VE DEERLENDRME
Aadaki cmlelerde bo braklan yerlere doru szckleri yaznz. 1. 2. 3. 4. 5. Panolarda elemanlarn yerleimini gsteren taslak izime .. denir. Panolarda ana alter, ana sigorta vb. elemanlar .. bulunur. Panolarda linye sigortalar ve alterleri . bulunur. Panolarda kompanzasyon elemanlar . bulunur. Tablo ve panolarda elemanlarn devreye balantsn . gsterir.

Aadaki cmlelerin banda bo braklan parantezlere, cmlelerde verilen bilgiler doru ise D, yanl ise Y yaznz. 6. 7. 8. ( ) Tek hat emas zerinde bulunan izgiler o elemann ka adet olduunu gsterir. ( ) Pano ierisindeki elemanlarn birbirleriyle balantlar, pano arka balant emasyla gsterilir. ( ) Pano elektrik balant emalaryla, tek hat emalar ayn emalardr.

DEERLENDRME
Cevaplarnz cevap anahtaryla karlatrnz. Yanl cevap verdiiniz ya da cevap verirken tereddt ettiiniz sorularla ilgili konular faaliyete geri dnerek tekrarlaynz. Cevaplarnzn tm doru ise bir sonraki renme faaliyetine geiniz.

23

RENME FAALYET-2 RENME FAALYET-2

AMA
Panonun seimini yapabilecek, pano yerleim krokisini ve emalarn izebilecek ve panoyu montaja eksiksiz olarak hazrlayabileceksiniz.

ARATIRMA
evrenizdeki eitli panolar inceleyiniz. Panolar iin kullanlan teknik ve zel artnameler nelerdir? Aratrnz. evrenizdeki pano montajnda kullanlan sac gvde ve kapaklar inceleyiniz. Elde ettiiniz bilgileri bir rapor halinde hazrlayarak snfnzda retmen ve arkadalarnza sununuz.

2. PANO SEM VE MONTAJA HAZIRLAMA

2.1. Pano eitleri
retilen enerjinin kullanm yerlerine ulatrlmas ve datmnda belirli merkezler oluturulur. Ulatrma veya datm merkezi olarak anlan bu yerlerde, datm ve gvenlik konular nemlidir. Elektrik enerjisinin elde edilii, iletimi, datm, kontrol (kumanda) ve gvenlik konularnda da ynetmeliklere uyulmas gerekmektedir. retilen enerjiyi tketim blgelerinde kolaylkla ve dier elektrikli alclarn altrlmalarn kesintiye uratmadan kullanabilmek iin datm tablolarna ihtiya duyulur. Datm tablolar elektrik enerjisinin olduu her yerde kullanlr. Amac ve tablonun yapm gereleri ynnden ayr ayr snflandrlr. Elektrik datm ve kontrol sistemlerinde kullanlan tablo ve panolar yapld malzemeye, kullanldklar yerlere ve kontrol teknolojisine gre isimler alr.

2.1.1. Kuvvet Datm Tablo ve Panolar

Atlye ve fabrika gibi yerlere enerji, datm panolar araclyla girer. Enerji buradan da makinelere veya yardmc (datm) tablolara verilir. Panolar enerjinin geldii yere gre duvara yakn veya kapal bir yere monte edilir.

24

Resim 2.1: Kuvvet panosu

2.1.2. Ana ve lave Sac Panolar

Ana pano: Elektrik ebekesinden gelen enerjinin baland panodur. Ana pano zerinde saya, ana alter, ana kolon sigortalar, sinyal lambalar ve l aletleri bulunur. DKP satan yaplr. lave sac panolar: Datm tablolarnn veya linyelerinin baland ksmdr. zerinde alter, sigorta ve sinyal lambalar bulunur. Ana pano ile birlikte yaplr.

Resim 3.2: Ana ve ilave sac pano

25

2.1.3. Datm Tablolar

Datm tablolar ana tablodan beslenir. zerindeki linye says azdr. Datm tablo eitleri kullanldklar yerlere gre unlardr: Sva alt datm tablolar Sva st datm tablolar

Datm tablo eitleri yapld malzemeye gre unlardr: DKP sac tablolar Yaltkan gerelerden yaplan tablolar.

Resim 2.3: Datm tablosu d grn

Resim 2.4: Datm tablosu i grn

2.1.4. Kumanda Tablolar

Atlye ve fabrikalarda makinelerin otomatik kumanda edilmesi amacyla yaplan tablolardr. Kumanda tablolarnda ihtiyaca gre unlar kullanlabilir: Sigorta, kontaktr, zaman rlesi, motor koruma rlesi, faz sras rlesi, fotosel rlesi, enversr rlesi, dk gerilim rlesi, sinyal lambas vb.

26

Resim 2.5: Kumanda tablosu

2.1.5. antiye Tablolar

naat halindeki bina ve fabrika gibi yerlerin elektrik ihtiyacn (asansr, vin, hidrofor ve aydnlatma, beki evi aydnlatmas vb.) karlamak iin kullanlan tablolardr. antiye tablolar inaat bittiinde kaldrlr. antiye tablosu iin antiye elektrik abonelii alnr. naat faaliyete geince bu abonelik normal kullanm aboneliine evrilir. antiye tablolar beki kulbesine depo gibi yerleik bir yere veya TEDAa ait olan diree montaj edilebilir. Montaj ykseklii 1,8 mden aa olmamaldr. antiye tablolar tek para halinde yaplabildii gibi iki para halinde de yaplabilir. Birinci parada saya, kaak akm koruma rlesi ve kolon sigortas bulunabilir. kinci parada genel amal kullanmak zere bir fazl toprakl priz ile fazl priz ve sigortalar bulunabilir. antiye tablolar DKP sactan, kapakl tipte kilitli ve d etkenlere kar korunmu olmaldr. Kablo giri yerlerinden ieriye toz, toprak ve har girmeyecek ekilde yaltlmaldr. Tm metal aksam iyi bir topraklayc ile topraklanmaldr.

Resim 2.6: antiye tablosu

27

2.1.6. Etan Tablolar

Rutubetin ve tozun ok bulunduu yerlerde etan tablolar kullanlr. Etan tablolar, ierisine nem ve toz almayacak ekilde imal edilir. Eer mekanik darbe olma ihtimali varsa alminyum dkmden yaplr, aksi taktirde cam elyafl polyesterden yaplm etan tablolar kullanlr. Cam elyafl polyester; asit ve atmosferik artlara dayankl, s ve darbelerden etkilenmeyen, rmeyen, boya ve bakm gerektirmeyen ve contalarla szdrmazl salanan bir malzemedir. Etan tablolarn yapmnda kullanlan malzemenin seiminde zellikle nemden paslanmayan malzeme olmasna dikkat edilmelidir. Etan tablolarda; anahtar ve alterler kapan zerine, kapak almadan alacak ekilde monte edilir. Sigortalarn montaj ise tablonun kapa aldktan sonra mdahale edilebilir ekilde yaplr.

2.1.7. Tablo ve Pano malatnda Kullanlan Gereler

Bara ve bara izolatrleri: Baralar saf elektrolitik bakrdan plak veya epoksi kapl olarak retilmektedir. Baralarda bara izolatrleri bulunur. Bara izolatrleri baralar pano gvdesinden yaltma ii yapar. Bara izolatrleri pano zerine cvata ile tutturulur. Bara izolatr ierisindeki kanala bara yerletirilerek kullanlr. Bara izolatrleri porselen, bakalit veya sertletirilmi PVCden yaplr. Linye girilerinde, ntr ve toprak hatlarnda bara kullanlmas hem daha pratik hem de daha sorunsuz bir iletim salamaktadr.

Resim 2.7: Bara ve izolatr

Resim 2.8: Bara ve izolatr

Kablo pabular: ok telli veya kaln kesitli iletkenleri ekil vererek sigorta, alter vb. yerlere balamak hem zor hem de sakncaldr. Bu gibi durumlarda kablo pabular kullanlr. Kablo pabular bakrdan yaplp kabloya sktrma pensleri ile taklr. letkenler: Tablo ve panolarda elemanlar birbirlerine en az 2,5 mm2 kesitindeki NV (NYA) kablolar ile zel ekiller verilerek balanr. Linye girilerinde iletkenler zel olarak kvrlsa da bara gibi salkl olmamaktadr. letkenlerin ularnn soyulmasnda kablo soyma pensi kullanlmaldr. letkenler vidalara dn ynne dikkat edilerek balanmaldr. Kaln kesitli kablolara kablo pabucu, ince ok telli kablolarn ularna ise u yks taklmaldr. 28

Resim 2.9: Kablo ve kablo pabular

Kablo balar: Kablo balar, ayn gruba ait kablolar bir arada tutabilmek iin kullanlan termoplastik elemanlardr. Kilitli olarak yaplr. Sktrldktan sonra geri almaz. Pano gvdesine yapkanl altlklar ile de taklabilir.

Resim 2.10: Kablo balar

Resim 2.11: Kablo kanal

Kablo kanal: Pano tipi kablo kanallar, zellikle youn kablo geilerinin bulunduu g panolarnda kullanlmak zere dizayn edilmilerdir. Kaln yan yzeyi ve taban ile yksek dayankllk ve maksimum kullanm sreklilii salar. Youn kablo yk altnda dahi ok iyi bir tama, uzun sreli dayanm ve gvenirlilik sz konusudur. Klemensler: Elektrik tesislerinde iletkenleri birbirine eklemek iin kullanlan ek paralardr. Yaplan tesislerde eklemelerin klemenslerle yaplmas zorunludur. Tablo arkas balantlar devre zelliine gre yapldktan sonra, k ular bu ksmda toplanr. Porselen ve bakalit gerelerle yaltlm olarak diziler halinde sralanr. UK tipi niversal klemensler: Endstriyel alanda kullanlmak zere tasarlanan ray klemenslerinde en yaygn yap vidal sktrma yntemidir. zel taban yaps otomat raylarna yerletirilecek ekildedir. Kafes sktrmal balant sistemli klemensler: Sktrma kuvveti iletken kesitine kendisini otomatik olarak ayarlar, iletkenin herhangi bir deformasyonu veya hareketi bu sktrma kuvveti ile nlenmi olup gevek balant riski ortadan kalkm olur.

29

Resim 2.12: Panolarda kullanlan klemens eitleri

Tablo ve pano imalatnda aada belirtilen paralarda kullanlr.

Resim 2.13: Plastik kablo rekorlar

Resim 2.14: Hareket ray

Resim 2.15: Montaj plakalar kza

30

Resim 2.16: Hareket ray ve montaj plaka kza kullanarak birletirme

Resim 2.17: Montaj profili

Resim 2.18: Para montaj plakalar

Resim 2.19: Sabit raflar

Resim 2.20: Hareketli raflar

31

Resim 2.21: Montaj ray

Resim 2.22: nite ara contas

Resim 2.23: Pano lambas

Resim 2.24: Lamba kap anahtar

2.2. Panonun Seimi

2.2.1. artnameler
Datm tablolar ve panolarn seerken teknik ve zel artnamelerden yararlanlr. Bu artnamelerden teknik artname TSE standartlarna gre tablo ve panoda zorunlu olarak bulunmas gereken kriterleri belirler. zel artnameler ise, panoda kullanlacak olan malzeme ve zelliklerde mterinin istei dorultusunda yaplacak olan kriterleri belirler.

2.2.2. Datm Tablolar Teknik artnamesi

Bu artname doru akmlarda 600 volt, alternatif akmlarda faz-ntr aras 250 volttan az gerilim sistemleri iindir. Datm tablolar duvar yzeyine veya duvara gml olarak yerletirilecektir. Tablo lleri, siparii veren yerin projesine uygun olacaktr. Her sigorta veya alterin altnda beslenilen yeri gsteren madensel veya plastik etiketler bulunacaktr. 60 amperden fazla ykl tablolarda, balantlar kablolarla alterden altere veya sigortadan sigortaya yaplmayp bakr baralar vastasyla ayr ayr yaplacaktr. Baralar norm renklerle iaretlenecektir. Tablolarda bakl alter kullanlmayacak ve paket (pako) alter tercih edilecektir. Tablo ereve ve kapaklarnn rengi evrenin rengine uygun olacaktr. 32

Tablolara gelen linye hatlar yanmayan rnlerden yaltkanl sra klemensler araclyla tabloya balanacak ve ntr hatlar da yaltlm bakr bir araya balanacaktr. Tabloya giri kolonlarnn faz iletkenleri yerleik klemenslere ve ntr iletkenleri baraya balanacaktr. Tablolarda topraklama baras bulunacaktr. Topraklama balants, bulunduu yerdeki tesisata uygun olarak mutlaka yaplacaktr. Fiber, pertinaks ve benzeri levhalardan yaplan tablolarda, levhalarn kalnl en az 5 mm olacaktr. 16 mm2den daha byk kesitte kablolarn kullanlmasn gerektiren durumlarda datm, bakr ubuklarla ayr kutular ierisinde yaplacaktr. Etan tablolardaki sigortalar kapak aldktan sonra, anahtar ve alterleri kapak kapal iken kumanda etmek mmkn olacaktr. Dkm datm tablolarnda, gvenlik hatlarnn balantlar iin topraklama baralar ve ntr hatlar iin yaltlm baralar bulunacaktr. Dkm kutular ierisinde bulunan btn akm tayan ksmlar, galvanizli veya paslanmaz madenden yaplacaktr.

2.2.3. Datm Panolar Teknik artnamesi

Sac panolar, ykseklii 2100 mm, derinlii 750 mm ve genilii ihtiyaca gre 600, 800, 900 mm olmak zere dikili sistemde 40x40x4 mm kebent veya benzeri profil demirden iskeletli, en az 2 mm kalnlnda ve kenarlar kvrlarak yerletirilmi DKP sacdan pano tesis edilecektir. Pano iin zemin zerinde 10 cm yksekliinde beton kaide yaptrlacak ve pano bunun zerine konacaktr. Tablo arkasnda 75 cm geniliindeki geidin iki yanna biri alp kapanabilir, dieri kilitli kap olacak ekilde alt ksmdan itibaren 1000 mm yksekliine kadar sacdan, yukars 3 mm elik telden 30 mm aralkla rlm koruyucu kafes eklinde yaplacaktr. Pano ii, d ve iskeleti bir kat slyen, iki kat frnlanm mat tabanca boyas ile boyanacaktr. Tablo arkasndaki servis geidi ahap demeden yaplarak PVC kaplama veya linolyumla kaplanacaktr. Ana tablonun arka yzeyine yalnz datm ubuk ve baralar, eitli iletken balantlar ve kablo ucu balantlar tesis edilecek, sk sk kullanlmas gereken herhangi bir l aleti, cihaz vb. aletler buraya konmayacaktr. Tablonun arka tarafnda bulunan ve akm geirme zellii olmayan btn demir blmler ile tablonun demir iskeleti topraklanacaktr. Vida balantlarnn, zel olarak temizlenmi ve asitsiz vazelin ile iyice yalanm dokunma yzeylerine sahip olmas gerekir. Vidalar galvanizli veya paslanmaz madenden olacaktr. Tablo iindeki topraklama dzenei bakr bara ile yaplacak ve toprak iletkeni ile balanacaktr. Bkme tel, toprak iine konmayacaktr. Ayrca tablodan yaltlm olarak bir ntr baras tesis edilecektir. Topraklama levhas, toprak elektrotlar ile topraklanacaktr.

33

Akm kayna merkezden veya zel transformatrl snrl byklkteki tesislerde, rnein fabrikalarda gvenlik iletkeni sistemi var ise tablo topraklamas olarak 30 dan fazla olmayan bir topraklama direnci yeterlidir. Sac levhalar istenilen renkte seilebilir fakat hibir zaman parlak boya kullanmal srekli mat veya tabanca boyas kullanlmaldr. Sac levhalarn boyanm yzeyleri ift kat, pastan koruyucu boya ile boyanacaktr. Dier yzeyleri renk verilmeden nce slyen ile astarlanacaktr. 100 amperden byk alter ve sigorta balantlar kesin olarak baralar ile yaplmaldr. Tablo arkasnda bulunan iletkenler zel kroeler araclyla dzenli bir sra eklinde getirilecektir. Baralar norm renklerle iaretlenecektir. Ana tablonun nden grn, siyah, krmz, mavi renkler faz, gri renk ntr olmak zere balant emas izilerek erevelenecek ve ana tablo dairesine aslacaktr. l aletleriyle, alter, sinyal lambas vb. malzemelerin seiminde bunlarn ekil birliine ve sac panolarna uygun tipte olmalarna zen gsterilecektir. l aletlerinin aplar en az 130 mm veya 144x144 mm olacaktr. Pano adedinin belirlenmesinde kolon ve besleme hatlarnn says, k, kuvvet ve yedek akm blm ile eitli akm sistemleri dnlecektir. Daha sonra ek yaplabilme olasl gz nnde tutulacaktr. eitli sistemlerin baka baka tablolarla blm kesinlikle zorunlu deildir. Fakat, yalnz tablo kullanlyorsa, her sisteme ait ksm, ak, kolay grnebilen iaretler araclyla ayrt edilecek ve bu ekilde hatalarn nne geilecektir. Her alterin veya sigortann altna beslenilen yeri gsterir, madensel etiketler konacaktr. Tablolarda linye hatlar, yanmayan rnlerden yaltkanl sra klemensler ile tabloya tutturulacak ve ntr hatlar da yaltlm bakr bir baraya balanacaktr. Ana tablolarda gerilim tayan plak ksmlar, dokunmaya kar koruma altna alnacaktr. Yani 42 volttan fazla nominal gerilimde, yaltm maddesi ile rtlm olmayan btn ksmlar ykseklikleri 180 cmden az olduu taktirde istem d dokunmay engelleyecek, sac, tel kafes vb ile yaplm blmlerle gvence altna alnacaktr. Bu zellik iin tellerin lak ve boyanmas veya emaye edilmesi, koruma dzenei olarak kabul edilmez. Tablonun arkasndaki bakm geidi yetkisiz kimselerin girmesine veya dokunmasna kar kapatlm ise, gerilim tayan plak iletkenlerin rtlmesine (hatta bu geidin 75 cm olmas durumunda bile) gerek yoktur. Bu durumda el ile eriilebilen saha iinde ahaptan yaplm parmakla benzer gvenlik engelinin var olmas yeterlidir. Bu koullar yerine getirilmedii durumda gerilim tayan plak ksmlar ile oda snr arasnda en az 1 mlik bir aklk bulundurulacaktr. Her iki tarafa gerilim tayan plak ksmlar varsa, ara yerin genilii en az 2 mye kartlacaktr. Bu durumda her iki tarafta dokunmaya kar gvenlik engelinin alnmasna gerek yoktur. Tablonun nnde en az 90 cmlik bo bir geit yeri braklacaktr. Tablo altnda panonun 40 cmlik bir ksm bo braklmaldr. Topraa kar 250 volttan fazla bir gerilim meydana gelmesini olas klan sistemlerde iskelet ve erevenin btn demir ksmnn kendi aralarnda ve toprak baras ile kusursuz olarak balants ve bu balantnn devamn salamak iin zel ilem yaplacaktr. 34

2.2.4. zel artname

Tablo ve panolarda zel artname, tabloyu yapan kii ile yaptran kii arasnda yaplr. Bu tip bir zel artname aada verilmitir. Besleme hatt ekteki pano imalat resminden grlecei zere (TP4) elektriksel balantlar (otomatik sigorta, elektrik sayac, kaak akm koruma rlesi ve tali sigorta) zerinden yrrlkteki Elektrik Tesisleri, Topraklama Ynetmelii esaslarna gre yaplacaktr. Ayrca enerjinin panoya giri noktasnda ve elektrik saya knda olmak zere iki noktaya kesinlikle rekor kullanlacaktr. Ntr hat girii faz kablosu ile birlikte pano giriinden itibaren linye klarna kadar pano ierisinden k yaplacaktr (Pano harici ntr girii yaplmayacaktr.). Panolar ilgili ynetmelikler erevesinde kullanldklar yerlere gre uygun sa kalnlnda tesis edilecektir. Panoda kilitlenebilir d ve i kapaklar bulunacaktr. Pano paralar kaynak ile tutturulacak, kesinlikle vida ile tutturulmayacaktr. Ayrca, ilgili ynetmeliklerin izin verdii tek renk boya ile boyanacaktr. Ksmlar aras kablo geileri tek bir noktadan, gei noktalar izole edilmi (uygun apta rekor ile) ekilde yaplacak. Kablo gei noktas haricinde kesinlikle baka boluk bulunmayacaktr. l devresinde kullanlan kablolar uygun kesitlerde ve renk kodlamas yaplm ekilde yaplacaktr. Kesinlikle ek yaplmayacak. Saya gerilim ve akm balantlar mhrl blmede olacaktr. Ayrca saya gerilim bilgileri test klemens vastasyla girilecektir. Saya pano kapa (l ksmnn kapa) kesinlikle 3,5 mm kalnlnda effaf alev almayan ve mekanik dayanm yksek DIN 4102 standartlarnda polikarbonat malzemeden imal edilecektir. Pano tek hat emas pano d kapanda yaplan cep ierisinde kesinlikle bulundurulacaktr. Saya bilgilerinin alnabilmesi iin gerekli optik port ve reset-pozisyon tuuna ulam iin delikler alacaktr. Pano imalatnda yrrlkteki tm ynetmelikler geerlidir.

2.3. Panoyu Montaja Hazrlama

2.3.1. Pano Sac Tablann Hazrlanmas
Pano imalat ncesinde, artnamede verilen tek hat emas, ykleme cetveli ve prensip resimlerine uygun olarak bilgisayar ortamnda IEC 617-12 normlarnda projelendirilerek imal edilmelidir. Tek hat emasna gre izilen projede, panoda kullanlacak olan elemanlarn lleri belli olduu iin, bu deerlere gre panonun tm lleri ortaya kacaktr. Panolarda genellikle 2-2,5 mm kalnlnda DKP sac kullanlr. Bu sacn kalnl byk panolarda 3 mm de olabilir. Saclar TSE ve IEC standartlarna uygun olmaldr. 35

Uygun zellikteki saclar projeye uygun olarak giyotin makinesinde kesilir, kesilen saclar kvrma makinesinde uygun ekilde kvrlr, daha sonra punta ve kaynak makinesinde birletirme ilemi yaplr. Daha sonra d etkenlere kar korunmas ve gze hitap etmesi iin saca standart RAL 7032 renginde elektrostatik kuru tip toz boya pskrtlr ve sac frnlanr. Boya kalnl en az 60 mikrondur. Belli miktarn zerinde talep edilmesi ve seilen rengin RAL katalounda bulunmas koulu ile baka renklerde de retim yaplabilir. Bu geni renk seimi panolarn genel grnnn nem arz ettii bankalar, hastaneler vb. gibi topluma ak hizmet sektrndeki ortamlarda uyum iinde kullanlmasna olanak salar. Sva st panolarn sklebilen alt ve st kapaklarna kablo girileri iin delikler delinir, her delie kablo kesitine uygun ebatta PVC veya pirin rekor taklr. k says fazla olduu takdirde lastik conta uygulamasyla ok sayda kablo giriine imkn salanr. Pano tablas ok eitli ekillerde istee bal olarak dizayn edilebilir ancak standart olarak da yaplabilir, bunlardan bazlar aada aklanmtr. DM serisi duvar tipi montaj plakal panolar: DM serisi; makine endstrilerinde, otomasyon ve kontrol sistemlerinde ok kullanlr. Ebat eidiyle montaj alan seenekleri tm ihtiyalar karlayacak niteliktedir. Toz geirmez ve her ynden gelecek dk basnl su pskrtmelerine kar korumaldr.

Resim 2.25: Duvar tipi montaj plakal pano

Dikili tip modler panolar: DT serileri modler, kolay malzeme montaj yaplabilir halde sunulmaktadr. Bu seriler otomasyona ynelik olabilecei gibi, aydnlatma ve enerji datmnda da rahatlkla uygulanabilir. Bu seriler, tek ve ift montaj plakasyla panoya tek ynden ve her iki ynden kumanda etme olana sunar. 36

Resim 2.26: Dikili tip modler pano

Kontrol masalar: Kontrol masalar makine ve otomasyon kontrollerinde kullanlr. Endstriyel tesislerin ve retim makinelerinin kontrolnde kullancya fiziksel kullanm kolayl salar.

Resim 2.27: Kontrol masas

PC kabini: Nmerik kontroll makinelerde, PLC tabanl kontrol sistemlerinde ihtiya duyulan bilgisayar donanmn muhafaza eder ve kullanmn kolaylatrr.

37

Resim 2.28: PC kabini

Sva alt panolar: mekanlarda ara datm amal kullanlan dekoratif grnml ve kullanl olarak dizayn edilmitir. Gvdesinden ayrlabilen erevesi montaj kolaylatrd gibi kullanclar da mdahalelere kar korumaktadr. D yzeye knts az olan mentee ve kilit sistemiyle dar alanlarda alan skntsn ortadan kaldrmaktadr.

Resim 2.29: Sva alt pano

38

Atk sistemli panolar: atk sistemi ile ebeke datm, aydnlatma ve kompanzasyon gibi uygulamalara imkan salarken i kapak sistemi ile kullanclara koruma ve estetik salamaktadr. htiyaca gre ierisine i kapak ve atk sistemi ilave edilebilir.

Resim 2.30: Atk sistemli panolar

2.3.2. Pano Gvdesinin Hazrlanmas

Pano gvdesi hazrlanrken pano ii malzemeleri ve kumanda elemanlar kullanlr. Pano yerleim planna gre, kesilecek ve delinecek yerler itina ile kesilir ve delinir Yukardaki ilemlere gre hazrlanm olan sac tablonun ierisine, projeye gre gerekli olan, boy montaj profili, hareket ray, para montaj plakalar, i kapak sistemi, i atk, i raf ve aksesuarlar, montaj plakalar kza, klemensler, baralar, bara izolatrleri, kablo kanallar ve nite ara contas gibi pano ii elemanlar yerletirilir. Daha sonra hazrlanm olan panonun ierisine, projeye bal olarak nce kumanda elemanlarnn yerleri belirlenir, sonra kumanda ve alt malzemeler yerletirilir. Malzeme yerleimi yaplm olan panonun i balants, pano balant emasna uygun olarak kumanda kablolar kullanlarak yaplr. letken balantlar yaplrken iletken u ksmlar itina ile soyulmal, iletken ksm balant dna tamamal ve balant noktalar iyice sklmaldr. Daha sonra kolayca devre takibi yapabilmek iin, kablo giri ve klar ayn numara ile, farkl kablolar ayr numara ile numaralandrlmaldr. Balant ilemleri tamamlandktan sonra pano denenmeli ve cihazn altndan emin olunmaldr. Kumanda elemanlar dzgn olarak alyorsa, kablolar dzgn bir grnm iin klipslenmeli ve kablo kanalna yerletirilerek kanal kapa skca kapatlmaldr. 39

Pano gvdesinde her ksma grevi ile ilgili isim verilmeli, ayrca alterlerin altna nereye kumanda ettii yazlmaldr. Ana baralar stte, ortada veya arkada olacak ekilde, ihtiyaca gre dizayn edilmeli, PE-N baralar panolarn alt veya st ksmnda kolayca ulalabilecek yerlerde olmaldr. Baralarn gvdeden izolasyonu iin PKB malzemede izolatrler, pertinaks veya CTP izolasyon malzemesi kullanlmaldr. Pano ii kablo balantlarnda 35 mm2ye kadar kablolar klemens gruplarna, 35 mm2den byk kablolar ise direkt olarak ilgili cihaza balanmaldr. Pano devre elemanlar projelere uygun 15x6 mm yapkanl etiketlerle kodlandrlr. Projede izilen devre elemanlar IEC-1346-1 standardna uygun olarak kodlandrlmaldr. Pano ii metal balant paralar ile montaj sac pregalvaniz olup istenildiinde elektrogalvaniz inko kapl veya elektrostatik toz boyal olarak imal edilmelidir. Cihaz yerleimi rahat, elektrik devrelerini izlemek kolay olmaldr. Elektromontajda kullanlan yardmc malzemelerden ithal olanlar uluslararas standartlara, yerli rnler ise TSE standartlarna uygun rnden kullanlmaldr (kanal, klemens, bakr, bara vs.). Pano ierisindeki ana besleme baralarna, transfer baralarna ve aktif ksmlara dorudan dokunmaya kar koruyucu n yz plakalar veya seperatrler dizayn edilerek tehlike iaretleri yaptrlmaldr. Uygun konstrksiyon sayesinde alnan koruma nlemleri ile kullanma, bakm, onarmlarda kolaylk ve personel iin can emniyeti salanmaldr. OG blm iindeki metal aksam ile alt malzemeler bakr baralarla topraklanmaldr. Blmlerin modler imal edilmesi nakliye annda kolaylk salar. AG kumanda blmlerinin bulunduu blm ayr dizayn edilmelidir. Tama kolayl iin byk panolarn st ksmna gvdeye bal mapa (tama vidas), panonun alt ksmna ise zemin ile irtibat kesmek iin 10 cm veya 20 cmlik baza konulmaldr. Ayrca baz panolarda havalandrma tertibat istenebilir, bu durumda panonun gvdesini hazrlarken st kapak ksmna fanl atlar konulmak suretiyle iklimlendirme ilemi gerekletirilir.

Resim 2.31: Hazrlanm pano gvdesi

Resim 2.32: Hazrlanm pano gvdesi

40

2.3.3. Pano Kapaklarnn Hazrlanmas

Pano kapaklar kullanm yerlerine gre isimler alr. Bunlar alt kapak, stecker kapa, yan kapak ve st kapaktr. Bu kapaklarn zellikleri ve hazrlan aada aklanmtr: Alt kapak: Pano ierisine alt blmden gelebilecek toza kar koruma salar ve kablo giri klarn sisteme koyar, iki paradan oluur. Ayrca kablo giri klarnn sorunsuz olmas ve toz girmesini engellemek iin plastik kablo rekorlar kullanlr.

Resim 2.33: Alt kapak

Resim 2.34: Alt kapaktan kablo girii

Stecker kapa: Klemens terminal kutularnda ihtiya duyulabilecek stecker balant kapadr.

Resim 2.35: Stecker kapa

Resim 2.36: Stecker girii

Yan kapaklar: Dardan sklebilir yan kapaklar sayesinde panolar her ihtiyaca cevap verebilecek ekilde birbirleriyle kombine edilebilir. leride meydana gelebilecek ihtiyalarda pano ilaveleri mmkn olmaldr. DT serisi 41

iin yan kapaklar birletirilen modllerde ve tek modllerde iki adet olarak kullanlr. zerlerinde herhangi bir kumanda eleman bulunmaz. Dz olarak DKP sacdan imal edilir ve birletirme noktalarndan panonun gvdesine tutturulur.

Resim 2.37: Yan kapak

Resim 2.38: Buton koruma n caml kapak

n kapak: n kapak DKP sacdan ve hareketli olarak (yani alp kapanabilecek ekilde) yaplr, hazrlanrken panonun ekline ve kumandasna bal olarak zerine kumanda eleman, l aleti ve sinyal lambas konabilir. l ve kontrol cihazlar, sinyal lambalar, kumanda butonlar n kapya monte edildiinde, gerekli kablo balantlar iin kap ve pano arasndaki geiler, PVC, alev iletmez malzemeden retilmi esnek spiral hortumlarla salanmaldr. Kap ve pano aralarnda 20x5 mm kendinden yapkanl conta kullanlmasyla tablo tozlu ve rutubetli ortamlarda gvenle kullanlabilir. Pano n kaplar standart olarak sol yne alr ekilde imal edilir, istenildiinde alma yn saa doru kolayca gerekletirilebilmelidir. Panolarda menteeli n kapnn altnda alter, otomatik sigorta ve klemensleri tam olarak rten rt plakalar bulunmaldr. rt plakalar zerinden sadece altere ve otomatik sigortalara kumanda mmkn olup rt plakalar sklmeden herhangi bir ekilde enerji altndaki elemanlara ulalmamaldr. n kapak eitli ekillerde hazrlanabilir. Ancak panonun yetkisiz kiilerce kullanmn engel olmak iin mutlaka kilit konulur. Aada n kapak eitleri verilmitir. Sac n kapak: Btn olarak hazrlanan n kapaklarda sadece sac ksm bulunur, zerine herhangi bir kumanda eleman konulmaz. Ancak baz sac n kapak zerine alter, sinyal lambas, buton ve l aleti konur. Bunun amac n kapa amadan devrelere kumanda edebilmektir. Bu n kapak hazrlanrken nce kumanda elemanlarnn yerleri belirlenir. Kesilecek ve delinecek yerler itina ile kesilir ve delinir. Kumanda elemanlar itina ile yerletirilerek balantlar yaplr. Cam n kapak: Cam n kapaklarn kenarlar sacdan, ortas camdan yaplr ve ierisindeki kumanda ilemleri rahatlkla grlebilir. zerinde herhangi bir kumanda eleman bulunmaz. 42

Resim 2.39: Caml n kapak

Resim 2.40: Sac n kapak

Buton koruma caml n kapak: Ana ksm sacdan yaplr ve zerine sinyal lambalar ve bu sinyal lambalarnn altna kumanda butonlar konur. Bu ilem yaplrken nce kumanda elemanlarnn yerleri belirlenir. Kesilecek ve delinecek yerler kesilir ve delinir. Kumanda elemanlar itina ile yerletirilerek balantlar yaplr. Buton ve sinyal lambalarnn olduu ksma ayrca kilitli cam kapak yerletirilir, bylece panolarn zerinde kullanlan butonlarn yabanc ve yetkisiz kiilerce kullanm nlenmi olur. Arka kapak: Pano arka kapa DKP sacdan dz olarak imal edilir. zel durumlarda pano arka kapa vidal yerine, menteeli kap uygulamasyla panoya ift tarafl kullanm imkn salanr.

Resim 2.41: ift tarafl kullanlabilen pano

43

UYGULAMA FAALYET UYGULAMA FAALYET

Montaj yaplacak olan pano, 5 adet 15 Hp gcnde motora ve 5 KW gcnde aydnlatma tesisatna enerji salayacaktr. Bu i iin gerekli olan panoyu belirleyiniz ve montajn yapnz.

lem Basamaklar

neriler
Pano montaj yaplacak yeri inceleyiniz. Pano hangi amala kullanlacak? Belirleyiniz. Panonun konulaca en uygun yeri belirleyiniz. Panonun hangi elemanlar besleyeceine baknz. Panonun besleyecei elemanlarn glerine ve zelliklerine baknz. Panonun dhil tip mi yoksa haric tip mi olacan belirleyiniz. Panonun sva alt m sva st m olacan belirleyiniz. Pano boyutlar ne kadar olacak? Tespit ediniz. Pano kapaklar tek tarafl m yoksa ift tarafl m olacan belirleyiniz. Kumanda elemanlarnn tmnn pano ierisinde mi olacan belirleyiniz n kapakta neler olacan belirleyiniz Kablo giri ve klar nereden olacak? Belirleyiniz. Yukarda yaptnz kefe gre pano tipini belirleyiniz. Belirlediiniz pano tipine gre sac tablay hazrlaynz. Panoda kullanlacak elemanlar belirleyiniz. Pano yerleim krokisini iziniz. Pano tek hat emasn iziniz.

Pano montaj yaplacak yerin kefini yapnz.

Pano tipini seiniz.

Pano yerleim krokisini iziniz.

44

KONTROL LSTES
Bu faaliyet kapsamnda aada listelenen davranlardan kazandnz beceriler iin Evet, kazanamadnz beceriler iin Hayr kutucuuna (X) iareti koyarak kendinizi deerlendiriniz.

Deerlendirme ltleri
1. Bu i iin panonun konulaca yerin kefini yaptnz m? 2. Panonun nereye konulacana karar verdiniz mi? 3. Pano iin teknik artnameleri incelediniz mi? 4. Pano iin zel artnameleri incelediniz mi? 5. Elde ettiiniz bilgilere gre pano tipine karar verdiniz mi? 6. Pano tek hat emasn izdiniz mi? 7. Pano elemanlarn belirlediniz mi? 8. Pano elemanlarna gre, pano krokisini izdiniz mi? 9. Pano zerinde elemanlarn yerlerini belirlediniz mi? 10. Pano zerinde kesilecek olan yerleri belirlediniz mi? 11. Kesilecek olan yerleri kestiniz mi? 12. Pano zerinde delinecek olan yerleri belirlediniz mi? 13. Delinecek olan yerleri deldiniz mi? 14. Pano i elemanlarn yerletirdiniz mi? 15. Pano kumanda elemanlarn yerletirdiniz mi? 16. Pano kumanda elemanlarn baladnz m? 17. Panonun almasn denediniz mi? 18. Kumanda kablolarn klipslediniz mi? 19. Kumanda kablolarn kablo kanalna yerletirdiniz mi? 45

Evet

Hayr

20. Kablo kanallarnn kapan kapattnz m? 21. Pano blmlerine isim verdiniz mi? 22. alterlerin altlarna kumanda ettikleri yerleri yazdnz m? 23. Panoyu yerine yerletirdiniz mi? 24. Panoya tesisat balantsn yaptnz m? 25. Panoya ebeke balantsn yaptnz m? 26. Panoyu altrarak devrelerin almasna baktnz m? 27. Pano emasn n kapak ierisine yaptrdnz m? 28. Panonun almasn yetkili kiiye anlattnz m? 29. Panoyu teslim ettiniz mi?

DEERLENDRME
Deerlendirme sonunda Hayr eklindeki cevaplarnz bir daha gzden geiriniz. Kendinizi yeterli grmyorsanz renme faaliyetini tekrar ediniz. Btn cevaplarnz Evet ise lme ve Deerlendirmeye geiniz.

46

LME VE DEERLENDRME

LME VE DEERLENDRME
Aadaki cmlelerde bo braklan yerlere doru szckleri yaznz. 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. Elektrik ebekesinden gelen enerjinin baland panoya denir. Datm tablolarnn veya linyelerin baland tabloya . denir. Makinelerin otomatik kumanda edilmesi amacyla yaplan tablolara denir. naatlarn elektrik ihtiyacn karlamak iin kullanlan tablolara denir. Rutubetin ve tozun ok bulunduu yerlerde .. tablolar kullanlr. Pano ierisinde ek almak iin kullanlan bakr lamalara . denir. Elektrik panolarnda kablolar birbirine eklemek iin kullanlr. Panolar iin uygulanmas zorunlu olan artlara denir. Panoyu yaptran kii tarafndan istenilen zelliklere .. denir. Panolarn iklimlendirilmesi iin kullanlan elemanlara .. denir.

Aadaki cmlelerin banda bo braklan parantezlere, cmlelerde verilen bilgiler doru ise D, yanl ise Y yaznz. 11. 12. 13. 14. 15. ( ) Baralara iletkenleri balamak iin bara izolatr kullanlr. ( ) Pano ierisine toz girmesine engel olmak iin nite ara contas kullanlr. ( ) Montaj plakalarnn hareket raylarna taklabilmesi iin, montaj plaka kza kullanlr. ( ) Byk panolar tamak iin, baza sistemi kullanlr. ( ) Endstriyel tesislerin ve retim makinelerinin panosu olarak kontrol masalar kullanlr.

DEERLENDRME
Cevaplarnz cevap anahtaryla karlatrnz. Yanl cevap verdiiniz ya da cevap verirken tereddt ettiiniz sorularla ilgili konular faaliyete geri dnerek tekrarlaynz. Cevaplarnzn tm doru ise Modl Deerlendirmeye geiniz.

47

MODL DEERLENDRME MODL DEERLENDRME

Aadaki cmlelerde bo braklan yerlere doru szckleri yaznz. 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. 11. 12. 13. 14. 15. 16. 17. 18. 19. 20. 21. 22. 23. Bir eksen etrafnda dnebilen, ok konumlu alterlere .. denir. Hem balatma, hem durdurma butonu olarak kullanlabilen butonlara ... denir. Bir kumanda devresinin alp almadn kla gsteren elemanlara .. denir. Bir hareketi durdurup dier hareketi balatan kumanda elemanna . denir. Ayarlanan sre sonunda kontaklar konum deitiren elemanlara .. denir. Byk gl elektromanyetik anahtarlara denir. Kk gl elektromanyetik anahtarlara . denir. Ar akmlarn motor sarglarna verecei zararlar nlemek iin kullanlan elemanlara .. denir. Sistemin bir veya iki faznn kesilmesi durumunda devreyi koruyan elemanlara . denir. Motor devrinin deimesinin istenmedii yerlerde kullanlan elemanlara denir. Devreyi alak veya yksek gerilime kar koruyan elemanlara .. denir. Devreyi ksa devre veya ar akmlara kar koruyan elemanlara . denir. Panoda kondansatrleri otomatik olarak devreye alan veya devreden karan elemanlara .. denir. Elektrik devrelerinde kapasite oluturan elemanlara .. denir. Panolarda elemanlarn yerleimini gsteren taslak izime .. denir. Panolarda ana alter, ana sigorta vb. elemanlar de bulunur. Panolarda linye sigortalar ve alterleri .de bulunur. Panolarda kompanzasyon elemanlar de bulunur. Tablo ve panolarda elemanlarn devreye balantsn . gsterir. Tablo ve pano gsterilebilir. i balant emalar, . izilerek

Enerji giriinden, enerji kna kadar tm elemanlar gsteren izimlere . denir. Elektrik ebekesinden gelen enerjinin baland panoya denir. Datm tablolarnn veya linyelerin baland tabloya . denir. 48

24. 25. 26. 27. 28. 29. 30. 31.

Makinelerin otomatik kumanda edilmesi amacyla yaplan tablolara denir. naatlarn elektrik ihtiyacn karlamak iin kullanlan tablolara denir. Rutubetin ve tozun ok bulunduu yerlerde .. tablolar kullanlr. Pano ierisinde ek almak iin kullanlan bakr lamalara . denir. Elektrik panolarnda kablolar birbirine eklemek iin kullanlr. Panolar iin uygulanmas zorunlu olan artlara denir. Panoyu yaptran kii tarafndan istenilen zelliklere .. denir. Panolarn iklimlendirilmesi iin kullanlan elemanlara .. denir. Aadaki cmlelerde bo braklan yerlere doru szckleri yaznz.

32. 33. 34. 35. 36. 37. 38. 39. 40. 41. 42. 43. 44. 45.

( ) Devreyi ksa devrelere kar koruyan elemanlara ar akm rlesi denir. ( ) Devrelerde 100 Amperden sonra otomatik sigorta kullanlr. ( ) Devreyi ar gerilimlerden koruyan elemanlara ar gerilim rlesi denir. ( ) Butona basld zaman brakldklar konumda kalyorsa bunlara iki yollu buton denir. ( ) Endktif devrelere kondansatr balandnda, devreden ekilen toplam akm artar. ( ) Bakl sigortalar deitirmek iin ellik kullanlr. ( ) Tek hat emas zerinde bulunan izgiler o elemann ka adet olduunu gsterir. ( ) Pano ierisindeki elemanlarn birbirleriyle balantlar, pano arka balant emasyla gsterilir. ( ) Pano elektrik balant emalaryla, tek hat emalar ayn emalardr. ( ) Baralara iletkenleri balamak iin bara izolatr kullanlr. ( ) Pano ierisine toz girmesine engel olmak iin. nite ara contas kullanlr. ( ) Montaj plakalarnn hareket raylarna taklabilmesi iin, montaj plaka kza kullanlr. ( ) Byk panolar tamak iin, baza sistemi kullanlr. ( ) Endstriyel tesislerin ve retim makinelerinin panosu olarak, kontrol masalar kullanlr.

DEERLENDRME
Cevaplarnz cevap anahtaryla karlatrnz. Yanl cevap verdiiniz ya da cevap verirken tereddt ettiiniz sorularla ilgili konular faaliyete geri dnerek tekrarlaynz. Cevaplarnzn tm doru ise bir sonraki modle gemek iin retmeninize bavurunuz. 49

CEVAP ANAHTARLARI CEVAP ANAHTARLARI

RENME FAALYET-1N CEVAP ANAHTARLARI
1 2 3 4 5 6 7 8 Yerleim Krokisi Giri blmnde Dier blmlerde Ayr bir blmde Arka balant emas Yanl Doru Yanl

RENME FAALYET-2NN CEVAP ANAHTARLARI

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 Pano Krokisi 1. Blme 2. Blme 3. Blme Elektrik Balant emas Tablo ve Pano Arka emas Tek Hat emas Doru Doru Yanl

RENME FAALYET-3N CEVAP ANAHTARLARI

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 Ana Pano lave Sac Pano Kumanda Tablolar antiye Tablolar Etan Tablolar Bara Klemens Teknik artname zel artname Fan Yanl Doru Doru Yanl Doru 50

MODL DEERLENDRMENN CEVAP ANAHTARI

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 Paket alter ki Yollu (Jog) Buton Sinyal Lambas Snr Anahtar Zaman Rlesi Kontaktr Rle Ar akm rlesi Faz koruma rlesi Faz sras rlesi Ar ve dk gerilim rlesi Sigorta Reaktif g kontrol rlesi Kondansatr Pano krokisi 1. Blme 2. Blme 3. Blme Elektrik balant emas Tablo ve pano arka emas Tek hat emas Ana pano lave sac pano 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 38 39 40 41 42 43 44 45 Kumanda tablolar antiye tablolar Etan tablolar Bara Klemens Teknik artname zel artname Fan Yanl Yanl Doru Yanl Yanl Doru Doru Doru Yanl Yanl Doru Doru Yanl Doru

51

KAYNAKA KAYNAKA
ARSLAN Ali, Atlye 2, Kocaeli, 2003. BADUR zdemir, Elektrik Kumanda Devreleri, stanbul, 1988. CEYLAN Hasan, Elektrik Meslek Resmi, stanbul, 2000. EB Hasan, Elektrik Meslek Resmi, stanbul, 2000. DORU Ali, Elektrik Tesisat Planlar Szleme Keif ve Planlama, 2004. GETAN Ceyhan, Kumanda Devreleri, zmir, 1988. GRKEM Abdullah, Atlye 2, orum, 2002. HRER AL, Elektrik Tesisat Bilgisi, stanbul, 1981. KILI Galip, Kumanda Devreleri, stanbul, 2000. SEVM Mehmet, Elektrik Meslek Resmi, Aydn, 2000. TRKMEN Yavuz, Kumanda Devreleri, zmir, 1988.

52